ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

4.1 Ο ρόλος του σχολείου και του εκπαιδευτικού για την ανάπτυξη
της δημιουργικής και κριτικής σκέψης

Η δημιουργική και κριτική σκέψη, έχει διαπιστωθεί ότι είναι εγγενής στον
άνθρωπο και είναι χαρακτηριστικό όλων των ελευθέρων σκεπτόμενων ανθρώπων. Το
σχολείο θεωρείται, το εργαστήρι που ετοιμάζει υγιείς σκεπτόμενους ανθρώπους και,
έχει χρέος να καλλιεργήσει την δημιουργική σκέψη και την κριτική ικανότητα των
μαθητών. Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να δίνει βαρύτητα σε αυτό, ώστε όλοι οι
μαθητές να προετοιμαστούν κατάλληλα να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τον
«έξω» κόσμο. Η κριτική και η δημιουργική σκέψη είναι οι βάσεις για να μπορεί το
άτομο να διακρίνει την αλήθεια από την αληθοφάνεια. Ο κριτικά σκεπτόμενος
μαθητής/τρια θα θέτει ερωτήματα για τα οποία απαιτεί λογικές απαντήσεις και θα
αναζητεί τα πιθανά ενδεχόμενα, θα ερευνά, θα συγκρίνει, θα διακρίνει, θα προκρίνει,
θα επιλέγει και τελικά θα εξάγει τα συμπεράσματά του. Τελικός σκοπός είναι η
εύρεση της αλήθειας και της γνησιότητας. Ο άνθρωπος που έχει κριτική σκέψη, κάνει
ένα βήμα πιο πέρα απ’ ό,τι βλέπει, ακούει, ή του προτείνουν. Δεν σταματά στα
φαινόμενα. Η ίδια η ζωή απαιτεί την κριτική σκέψη και τη δημιουργική ικανότητα,
στην αναζήτηση διαφόρων εκδοχών στις αποφάσεις που παίρνουμε και στις επιλογές
που κάνουμε. Χωρίς να το γνωρίζουμε και χωρίς να το συνειδητοποιούμε κάθε
στιγμή αποφασίζουμε για κάτι. Αποφασίζουμε αν θα κάνουμε αυτό ή εκείνο, ποιο θα
προτιμήσουμε και τι θα παραλείψουμε. Συγκρίνουμε αγαθά, τιμές, ποιότητες, ιδέες,
πρόσωπα, κρίνουμε και συγκρίνουμε τα πάντα. Μόνο με την κριτική ικανότητα
μπορούμε να προάγουμε τη γνώση και την έρευνα και γενικά τον πολιτισμό.
Καθημερινά μαθαίνουμε για τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής φυλών και λαών και
μας εντυπωσιάζει η διαφορετική αντιμετώπιση της ζωής. Όμως, η πολιτιστική
κατάσταση και νοοτροπία των διαφόρων λαών μας υποχρεώνει να λαμβάνουμε
υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες ως προς τον τρόπο σκέψης και δράσης. Οι πρώτες
εμπειρίες και πληροφορίες που αποκτά ο άνθρωπος, λειτουργούν ως διηθητικός
μηχανισμός για την αποδοχή ή απόρριψη πολλών πληροφοριών. Μπαίνοντας στην
εφηβική ηλικία αρχίζει να ελέγχει ο ίδιος τις πληροφορίες ανάλογα με τον κύκλο των
φίλων και συνομηλίκων του και τον βαθμό επίδρασης που ασκούν επάνω του τα
πρόσωπα που τον περιβάλλουν. Η αγωγή που δέχεται από την οικογένεια, η επιρροή
που ασκούν επάνω του οι συνομήλικοι και προπαντός οι σχολικές βαθμίδες τις οποίες
περνά, είναι καθοριστικές δυνάμεις όχι μόνον γνώσης, αλλά και διαμόρφωσης της
δημιουργικής και κριτικής σκέψης. Βασικό στοιχείο για τη διαμόρφωση της κριτικής
σκέψης είναι ο λόγος, η λογική. Η κριτική σκέψη και γενικά η πνευματική
δραστηριότητα σχετίζονται σημαντικά με την βιολογική-ψυχολογική και κοινωνική
ωριμότητα και τη νοημοσύνη του κάθε ατόμου. Σίγουρα πολλοί άνθρωποι έχουν την
ικανότητα να είναι κριτικοί στη σκέψη τους, όμως το σχολείο είναι αυτό που θα
οξύνει την ικανότητα αυτή. Αλλά και αυτοί που έχουν το φυσικό χάρισμα της
κριτικής σκέψης γιατί να μη το καλλιεργήσουν; Παρατηρούμε πολλές φορές άλλοτε
να υποτιμάται και άλλοτε να υπερεκτιμάται το έργο του σχολείου. Μερικοί
προγράφουν στα σχολεία μια «παντοδυναμία» σε σχέση με την αγωγή και περιμένουν
από αυτό να καλύψει ό,τι παραλείπουν ή διαστρέφουν άλλοι όπως π.χ, (οι γονείς,
νομοθέτες, εκκλησία, πολιτεία). Είναι αλήθεια ότι μερικοί έχουν μεγάλες απαιτήσεις
και προσδοκίες από το σχολείο, ενώ οι περισσότεροι έχουν λογικές και ρεαλιστικές
προσδοκίες. Ο χώρος του σχολείου, όπου διδάσκεται ποικιλία αντικειμένων, μπορεί
να καταρρίψει λανθασμένες θέσεις και απόψεις των παιδιών. Όλα ή σχεδόν όλα τα
αντικείμενα που διδάσκονται οι μαθητές στο σχολείο βασίζονται στη λογική και
κριτική σκέψη. Το γεγονός αυτό είναι αποφασιστικής σημασίας, αρκεί οι ίδιοι οι
διδάσκοντες να είναι ελεύθεροι από προκαταλήψεις και ανορθολογικές δεσμεύσεις.
Πολλοί γονείς αγνοούν ότι η εκπαίδευση και αγωγή είναι κάτι πολύ περισσότερο από
την συσσώρευση γνώσεων. Η καθημερινή πρακτική δείχνει ότι ο εκπαιδευόμενος έχει
ανάγκη να ασκήσει την ικανότητα της κριτικής σκέψης με απώτερο σκοπό, βάση των
πληροφοριών που απέκτησε και τις μεθόδους αναζήτησης νέας γνώσης, να είναι σε
θέση ο ίδιος αργότερα να συμβάλλει με τον δικό του τρόπο στη δημιουργία του
πολιτισμού του καιρού του. Με τον τρόπο αυτό να μη μείνει απλός καταναλωτής
πολιτιστικών αγαθών, αλλά να γίνει και ο ίδιος παραγωγός για την προαγωγή του
πολιτισμού. Στην εποχή μας ιδιαίτερα, η αγωγή οφείλει να καλλιεργήσει την κριτική
και δημιουργική σκέψη, αφού καμιά γνώση δεν είναι επαρκής και η συνεχής
ενημέρωση είναι κανόνας επιβίωσης, προόδου, αλλά και τρόπος αντίστασης στη
μαζικοποίηση και την παραπληροφόρηση. Η αναγκαιότητα για ενίσχυση της
δημιουργικότητας των παιδιών στην τάξη, δε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται µε
γνώμονα την προώθηση μιας μικρής ομάδας μαθητών, προικισμένων παιδιών µε
ιδιαίτερες ικανότητες, αλλά µε βάση την ανθρωπιστική πρόθεση να ενσταλάξουμε σε
κάθε παιδί τη μέγιστη δυνατότητα και τις απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου να
ξεδιπλώσει δημιουργικά την προσωπικότητά του. Το περιβάλλον που θα εμπνεύσει
τους μαθητές µε αυτοπεποίθηση και διάθεση δημιουργίας θα καταφέρει σε τελική
ανάλυση να ενεργοποιήσει και να ενισχύσει το ταλέντο τους. Αντίθετα, το
περιβάλλον που θα τους φοβίσει και θα τους αποθαρρύνει, θα έχει ως αποτέλεσμα
την αναστολή των δημιουργικών τους τάσεων. Αρχικά, ένα σχολείο οφείλει να
ενθαρρύνει τα παιδιά να θέτουν ερωτήσεις και να τα παρακινεί να βρίσκουν μόνα
τους τις απαντήσεις, να σέβεται τις ιδέες τους, να μην δημιουργεί το αίσθημα του
φόβου της βαθμολογίας, να δίνει έμφαση, όχι μόνο στη γνωστική, αλλά και στη
κοινωνική και συναισθηματική πλευρά του παιδιού, να σέβεται τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά των μαθητών και να φροντίζει, έτσι ώστε ο μαθητής να νιώθει
εσωτερική ασφάλεια και ψυχολογική σιγουριά. Είναι απαραίτητο μια σχολική τάξη
να αποτελεί, χώρο χαράς και διασκέδασης, ενώ καθοριστικός είναι και ο ρόλος του
δασκάλου. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται και οι εκπαιδευτικοί να τύχουν της
κατάλληλης επιμόρφωσης, να υιοθετήσουν τις καινοτομίες και να εισάγουν τη
δημιουργική σκέψη στο σχολείο.
 Ένας δημιουργικός εκπαιδευτικός είναι αυτός που υιοθετεί μεθόδους που
προάγουν τη δημιουργικότητα και δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να
αναπτύξουν τη δημιουργική τους σκέψη. Χρησιμοποιεί σύγχρονες μεθόδους
διδασκαλίας. Δημιουργεί ένα περιβάλλον στη τάξη τέτοιο ώστε να ενισχυθεί η ιδέα
ότι οι μαθητές/τριες και όχι οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της
συζήτησης (περίπου το 70%). Εντάσσει τις λάθος απαντήσεις στο πλαίσιο της
ανατροφοδοτικής διαδικασίας και όχι στο πλαίσιο της απόρριψης ή και της
βαθμολόγησης. Αλλά πάνω από όλα είναι ο ίδιος δημιουργικός. Ο ικανός
εκπαιδευτικός είναι αυτός που θα συνδέσει τη μάθηση με τη διαθεματικότητα. Πιο
συγκεκριμένα, τα μαθηματικά είναι μάθημα που εκ φύσεως του, αφού διέπεται από
δομημένες έννοιες και ακολουθεί παραγωγικές αποδεικτικές διαδικασίες, συμβάλει
στην διαφοροποίηση κριτικής σκέψης. Η γεωγραφία που δίνει πληροφορίες για ένα
σημείο του πλανήτη, όπως οι συντεταγμένες, το κλίμα, η σύσταση του εδάφους, κ.λπ,
μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του πολιτισμού του συγκεκριμένου χώρου, σε
συνδυασμό με την ιστορία του σημείου. Αλλά και από την ιστορία μπορεί να
καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη. Η πληροφορία ενός ιστορικού γεγονότος είναι άμεσα
συνδεδεμένη με το χώρο, τον χρόνο., τις κοινωνικές συνθήκες, τη γνώση της
τεχνολογίας, τις θρησκευτικές απόψεις, την πολιτιστική διάσταση, κ.λπ. τα οποία θα
ιδωθούν με κριτικό πνεύμα, για να βοηθήσουν καλύτερα την ερμηνεία του γεγονότος
και θα δώσουν στον/στην μαθητή/τρια την ευκαιρία, όχι μόνο να πληροφορηθεί ένα
γεγονός, αλλά και να οξύνει την κριτική σκέψη. Έτσι, θα μάθει πως όλα τα θέματα
απαιτούν διαθεματική προσέγγιση και θεώρηση. Αυτό που χρειάζεται ο νέος είναι να
του μάθουμε τη διαδικασία σωστής άντλησης, αξιολόγησης, ανάλυσης, και προβολής
συνεπειών που σχετίζεται με τις μελλοντικές ενέργειες. Τότε έχει καλλιεργηθεί η
κριτική του σκέψη.

4.2 Το δημιουργικό παιδί

Στο παρελθόν ο όρος «δημιουργικό παιδί» σήμαινε ένα παιδί προικισμένο

καλλιτεχνικό ταλέντο. Ωστόσο, όλο και περισσότεροι ψυχολόγοι θεωρούν την
δημιουργικότητα αναπόσπαστο κομμάτι και βασικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης.
Ακόμη, ένα δημιουργικό άτομο μπορεί να αναγνωριστεί, εφόσον πληροί ορισμένα
χαρακτηριστικά. Η αντιμετώπιση του ανθρώπου ως δημιουργικού όν είναι προϊόν της
ανθρωπιστικής αναγέννησης. Σύμφωνα με τους Elliot, Kratochwill, Cook & Travers,
τα δημιουργικά παιδιά συγκεντρώνουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
 Μαθαίνουν τις απαραίτητες στρατηγικές επίλυσης για προβλήματα που
αναπόφευκτα συναντούν.
 Δεν παραιτούνται όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, επομένως, η επιμονή είναι
 ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά των δημιουργικών μαθητών.
 «Η δημιουργική δουλειά απαιτεί ένα συγκεκριμένο είδος ανθρώπου που, μεταξύ
των άλλων, να μπορεί να επεξεργάζεται πράγματα επί χρόνια. Είναι σοβαρή
δουλειά για σοβαρούς ανθρώπους» (Howard Gardner στο Elliot et al., 2008). Η
εμφάνιση εσωτερικών ή εξωτερικών εμποδίων είναι αναπόφευκτη στην έκφραση
της δημιουργικότητας, ωστόσο, οι δημιουργικοί άνθρωποι τα ξεπερνούν χάρη
στην επιμονή που διαθέτουν.
 Αντιλαμβάνονται καλύτερα τα προβλήματά τους.
 Είναι, συνήθως, πιο εύγλωττα από τα περισσότερα παιδιά, διαθέτουν δηλαδή
 μια «ευφράδεια παραγωγής ιδεών», εφόσον παράγουν πολλές ιδέες.
 Προτείνουν πρωτότυπες και χρήσιμες ιδέες. Έχουν ευελιξία πνεύματος,
επομένως βρίσκουν άμεσα εναλλακτικές λύσεις για ένα πρόβλημα.
 Αναδιοργανώνουν με ευκολία τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους.
Συνοπτικά, οι Elliot et al, συνοψίζουν ένα λεπτομερή κατάλογο με τα πιο συχνά
αναφερόμενα χαρακτηριστικά των δημιουργικών ατόμων: ικανότητα ανοχής
αμφίσημων καταστάσεων, ευελιξία, πρωτοτυπία, ευφυΐα, ανεξαρτησία, ικανότητα
σύνθεσης, διεισδυτικότητα, ικανότητα σχηματισμού σαφούς εικόνας, ευφράδεια,
ευαισθησία, επινοητικότητα, εγρήγορση, προσαρμοστικότητα, διαισθητικότητα,
διάθεση για αυτοκριτική, ανάληψη ρίσκου, αγάπη για γνώση, αναλυτικότητα,
περιέργεια και εστίαση. Ο Bailin υποστηρίζει πως «ορισμένες από τις δεξιότητες που
πρέπει να έχει ένα δημιουργικό άτομο είναι η αποκλίνουσα σκέψη, η ευφράδεια και η
ευελιξία. Ωστόσο, θεωρεί πως ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως δημιουργικό έχει
προβλήματα. Αρχικά, αναφέρει πως δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία ανάμεσα στους
ψυχολόγους για το ποιες γνωστικές ικανότητες σχετίζονται με την δημιουργικότητα».
Επιπλέον, υπάρχουν ακόμη διαφωνίες για τον ρόλο που διαδραματίζουν τόσο η
συγκλίνουσα, όσο και η αποκλίνουσα σκέψη και, τέλος, δεν υφίσταται ακόμα μια μη
διφορούμενη απόδειξη που να συνδέει με τρόπο ξεκάθαρο την δημιουργικότητα με
τις γνωστικές ικανότητες. Ο Torrance, μέσω των τεστ που χρησιμοποίησε
υποστηρίζει πως «δημιουργικό είναι το άτομο, όταν χαρακτηρίζεται από ικανότητες
όπως, ευφράδεια, ευελιξία, πρωτοτυπία, λεπτομέρεια, αφαιρετικότητα, συναισθηματική
εκφραστικότητα, δράση, σύνθεση και ανάλυση, μη συνηθισμένη θέαση των πραγμάτων,
ανυπακοή σε κανόνες, χιούμορ, πλούσια και ζωηρή φαντασία». Η Καλούρη-
Αντωνοπούλου περιγράφει τα δημιουργικά παιδιά ως εκείνα που χαρακτηρίζονται
από πνεύμα ανοικτό, με ευαισθησία προς τα εξωτερικά ερεθίσματα και τα οποία είναι
γενικά πιο αυτόνομα και ανεξάρτητα, εφόσον επιδεικνύουν περισσότερο
αυθορμητισμό, χαρά και χιούμορ στις πράξεις τους από άλλα παιδιά. Η Μέγα
υποστηρίζει πως «ο δημιουργικά σκεπτόμενος άνθρωπος ενδιαφέρεται για ένα
αυθεντικό αποτέλεσμα, εξερευνά εναλλακτικούς και ποικίλους τρόπους αντιμετώπισης
των προβληματικών καταστάσεων, αξιολογώντας κριτικά τη συμπεριφορά και τις
ενέργειές του, αντιλαμβάνεται με ευκολία τη φύση και τα χαρακτηριστικά μιας
κατάστασης, είναι πάντα έτοιμος να αλλάξει τη δράση του ή να επαναπροσδιορίσει ένα
πρόβλημα, μπορεί να εξετάσει ένα πρόβλημα ολιστικά, θέλει να χρησιμοποιεί
αναλογίες, αποδέχεται την αβεβαιότητα και τη σύγχυση, μπαίνει στη θέση του άλλου και
είναι γενικά ένα ανεξάρτητο άτομο».
Επιπλέον, ο Holland βασισμένος σε αξιολογήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε άτομα
τα οποία έλαβαν μέρος σε εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής, υποστηρίζει πως «το
δημιουργικό άτομο θα πρέπει να χαρακτηρίζεται έντονα από την δεξιότητα της
δημιουργικότητας, να αναπτύσσει και να παράγει σε μεγάλο βαθμό νέες και καινοτόμες
ιδέες, να διαθέτει τη δεξιότητα της παρουσίασης, της έκθεσης, της επίδειξης και της
επικοινωνίας, να διαχειρίζεται περίπλοκες έννοιες, να συμβιβάζει τη θεωρία με την
πράξη και τελικά, να είναι πρόθυμο να αναλαμβάνει τα κατάλληλα ρίσκα». Η
δημιουργικότητα του παιδιού εξαρτάται από τρεις παράγοντες:
1. Τη δυνατότητά του να φαντάζεται.
2. Την επιθυμία του να εκφράζει πραγματικότητες.
3. Την ικανότητα του παιχνιδιού.
Γενικά, το κάθε παιδί αποτελεί ένα άτομο μοναδικό και ξεχωριστό και η
δημιουργικότητα είναι ένα μέσο έκφρασης, ένας δίαυλος μέσω του οποίου το παιδί
μπορεί να εκφράσει με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο όσα βλέπει, αισθάνεται και
σκέφτεται (Κωνσταντινίδου κ.α., 1997:17).

4.3 Εμπόδια για την ανάπτυξη της Δημιουργικής και Κριτικής

Σκέψης στο Σχολείο

Η συνεργασία του εκπαιδευτικού με τους μαθητές, για την καλλιέργεια της

δημιουργικής και κριτικής σκέψης απαιτεί ξεχωριστό κόπο και κατάλληλη
προετοιμασία, επιφορτίζοντας ακόμη περισσότερο τον εκπαιδευτικό, αλλά και το
σχολείο γενικότερα. Όταν η αποθηκευμένη ύλη (παπαγαλία, απομνημόνευση) είναι
προσφορότερη ως εύκολα μετρήσιμη, για να βαθμολογηθεί ο μαθητής, ενώ η
καλλιέργεια και μέτρηση της κριτικής και δημιουργικής ικανότητας είναι δύσκολα
μετρήσιμη και απαιτεί χρονοβόρα προετοιμασία από μέρους του διδάσκοντος.
Εμπόδια για την καλλιέργεια της δημιουργικής και κριτικής σκέψης μπορεί να είναι:
 Η μη βιολογική ωρίμανση του μαθητή, γι’ αυτό ο εκπαιδευτικός κάθε
βαθμίδας προσαρμόζει το προσφερόμενο υλικό με τον προσφορότερο τρόπο
ανάλογα με την ηλικία και την ψυχοσωματική ωρίμανση του μαθητή.
 Οι πρώιμες δυσάρεστες εμπειρίες του ανθρώπου, οι οποίες παγιώνουν μια
μονολιθική αντίληψη για πολλά θέματα και λειτουργούν ως τροχοπέδη στον
σχηματισμό κριτικής σκέψης. Αναμφίβολα, η ζωή ενός παιδιού μέσα στην
οικογένεια είναι θεμελιακής σημασίας για την καλλιέργεια της κριτικής και
δημιουργικής του σκέψης. Όταν οι γονείς με πνεύμα συνεργασίας, με
επιχειρήματα και κατανόηση συζητούν και επιλύουν τα αναφυόμενα
προβλήματα της οικογενειακής συμβίωσης, είναι πολύ φυσικό ο τρόπος αυτός
να μεταφέρεται και στη σκέψη του παιδιού μαθητή.
 Το Αναλυτικό Πρόγραμμα που οφείλει να καλλιεργεί και να οξύνει το κριτικό
πνεύμα όλων των μαθητών του χωρίς εξαιρέσεις και διαχωρισμούς.
  Η δομή και η οργάνωση της κοινωνίας στην οποία ζει, κατέχεται από
ανορθολογικό πνεύμα και έλλειψη δημιουργικής και κριτικής διάθεσης.
 Η προπαγάνδα, η προκατάληψη, τα συμφέροντα, τα ειδικά ενδιαφέροντα, οι
προσωπικές αδυναμίες και οι σκοπιμότητες συχνά παρουσιάζουν μια
κατάσταση, ένα γεγονός κλπ. πολύ διαφορετικό απ’ ό,τι είναι στην
πραγματικότητα, τα οποία μεταφέρονται και στους μαθητές μέσω του τύπου,
της τηλεόρασης, του διαδικτύου, κτλ.
 Ο φόβος της γελιοποίησης και του χλευασμού, που αναφέρθηκε και
παραπάνω. Το «φοβάμαι να εκφραστώ ελευθέρα και να πω τη γνώμη μου
γιατί οι συμμαθητές μου θα με πουν χαζό».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Η αξιολόγηση της δημιουργικότητας

Η δημιουργικότητα είναι δύσκολο να αξιολογηθεί αντικειμενικά, καθώς δεν

μπορεί να καθοριστεί ένα ασφαλές κριτήριο για την εκτίμησή της. Ένας γρήγορος
τρόπος εκτίμησης της δημιουργικότητας ενός ατόμου είναι να εκθέτουμε στο άτομο
ένα αντικείμενο, π.χ. (ένα τούβλο), και ζητάμε να σκεφτεί όσο το δυνατόν
περισσότερες χρήσεις του μπορεί. Η παραγωγή ενός μεγάλου αριθμού ασυνήθιστων
χρήσεων για το αντικείμενο λαμβάνεται ως ένδειξη δημιουργικότητας. Ωστόσο,
αυτός ο τρόπος δεν θεωρείται πανάκεια, εφόσον η παραγωγή ενός μεγάλου αριθμού
λύσεων ή εναλλακτικών επιλογών για τη χρήση ενός αντικειμένου δεν συνεπάγεται
πάντοτε και αμετάκλητα μια δημιουργική δραστηριότητα. Αυτό που φαίνεται να έχει
μεγαλύτερη σημασία είναι η παραγωγή ιδεών που λύνουν συγκεκριμένα προβλήματα
ή εξυπηρετούν συγκεκριμένες ανάγκες. (Bailin, 1988: 80). Στην διαδικασία
αξιολόγησης της δημιουργικότητας, δημοφιλή είναι τα ψυχολογικά τεστ
αποκλίνουσας σκέψης του Guilford και τα τεστ δημιουργικής σκέψης του Torrance.
O Guilford επιχειρεί τη μέτρηση της δημιουργικότητας με την εκτίμηση της
αποκλίνουσας σκέψης του ατόμου. Η μέτρηση γίνεται με τη χρήση ανοιχτών
απαντήσεων, όπου εκτιμάται η ευχέρεια και η ευκαμψία σκέψης, η πρωτοτυπία, η
ικανότητα αντίληψης προβλημάτων και η πνευματική επεξεργασία. Επιπλέον, η
αποκλίνουσα σκέψη μετράται με ψυχολογικά τεστ, τα οποία εκτιμούν την ευχέρεια
των ιδεών και των συνειρμών, την ικανότητα εύρεσης εναλλακτικών λύσεων, την
εκφραστική ευχέρεια και τέλος, την πρωτοτυπία, δηλαδή τη σπανιότητα της
αντίδρασης του ατόμου. Τα τεστ δημιουργικής σκέψης του Torrance επιδιώκουν τη
μέτρηση της δημιουργικής σκέψης με δύο τύπους παράλληλων αποδείξεων, τον τύπο
Α, δηλαδή τις λεκτικές αποδείξεις «παιχνίδια» και τον τύπο Β, τις γραπτές αποδείξεις.
Στον τύπο Α περιλαμβάνονται τα παιχνίδια των ερωτήσεων, των αιτιών, των
συνεπειών, των μεταμορφώσεων, των συνηθισμένων χρήσεων, των ερωτήσεων για
ένα αντικείμενο χρήσης και το παιχνίδι των απίθανων συνεπειών. Στον τύπο Β
περιλαμβάνονται το παιχνίδι του σχεδίου που πρέπει να καταρτιστεί, το παιχνίδι του
σχεδίου που πρέπει να συμπληρωθεί και το παιχνίδι των παράλληλων γραμμών ή
κύκλων. Κριτήρια αξιολόγησης των τεστ είναι η πρωτοτυπία, η ευφράδεια, η
ευκαμψία και η πολυπλοκότητα των απαντήσεων ( Μαγνήσαλης, 1996 : 134-137 ).