Labudovi Swans 2015 Zoran Rajic

ZORAN B. R.
LABUDOVI
2015
Beograd
Tvoja je reč bila čista
poput labuda belog.
Tvoje ime Vida je simbol svetlosti i sjaja.
Danas ti poklanjam
reč i misao
i svu ljubav bez kraja.
Mića i ti bili ste oličenje dobrote i snage,

dokaz da treba verovati u ljude.
Bili ste tačka u kojoj se prepliće sreća
i u kojoj se snovi iznova bude.
Odavno znam da ste zaslužili više,

zbog toga danas na trenutak stajem.
Poklanjam vam ceo svet i čitav beskraj,
a ipak osećam da malo dajem.
Monika Sretenović Šimić
knjigu posvećujem svojoj tetki

Vidi Matić
DONATORI UVOD
Labudovi su, po svemu sudeći, ne samo najveće već i najlepše ptice među plovušama.
Svojim zanimljivim izgledom i gracioznim ponašanjem, oduvek su privlačili pažnju posmatrača
Vladimir Bjelica Igor Trailović i proučavalaca ptica. U predanjima su im dodeljena bogata simbolična značenja (između ostalog,
Marina, Branka i Dušan Marković Radovan Radoš Paunov simbol su ljubavi i plodnosti). O njima govore mnoge legende i umetničke tvorevine, a na severnom
Vanja, Radmila i Vladimir Mitranović Hasim Murić nebu postoji čak i sazvežđe Labud.
Zoran Miljanić Dragana i Marko Vujić Postoji sedam vrsta labudova. U našim krajevima se najčešće može videti crvenokljuni
labud, poznat i kao – labud grbac. To je, po mišljenju mnogih, najlepši od svih labudova. Svojim
Aleksandar Trailović Zora Stojković
prisustvom na rekama i jezerima, ova ptica znatno doprinosi bogatstvu biodiverziteta i prirodnim
Zoran V. Marčeta Vladeta Vučković lepotama naše zemlje.
Deni i Sonia Porej Dragan Todorović Budući da populacije labudova u divljini predstavljaju deo prirodnog blaga jedne zemlje,
zakonskim aktima su regulisani načini i nivoi njihove zaštite. Ali, u praksi se često dešava da ljudi
ZOOLOŠKI VRT GRADA BEOGRADA Veterinarska ambulanta Dr Vet prekrše zakon koji se tiče zaštite labudova, a da za to ne snose odgovarajuće posledice. Treba
imati na umu da odnos prema njima, i prirodi uopšte, mnogo govori o stepenu kulture, svesti i
BEO ZOO VRT Kumodraška 176,
prosvećenosti stanovništva. Stoga apelujem da se stane na put pojedincima koji uništavaju gnezda
Mali Kalemegdan 8, Beograd 11000, Srbija Beograd 11000, Srbija labudova, kradu njihova jaja ili mladunce, teraju ih ili hvataju, a naročito onima koji ih ubijaju.
www.beozoovrt.rs Spec. vet. hirurgije Srećko Radojičić Ovu knjigu sam napisao s namerom da približim zainteresovanima život labudova, njihove
Izvršni direktor Srboljub Aleksić osobine i navike, a pre svega – želeći da kod čitalaca razvijem ljubav i osećaj odgovornosti prema
njima. Mislim da će iskustva sabrana u njoj biti od pomoći onima koji žele da doprinesu zaštiti
Nature Resource Network s.r.o. Troublemaker production labudova u divljini, kao i onima koji u okviru svoga imanja ili na nekom drugom pogodnom mestu
Using our network to support zoos and aquariums in their Ibarska 13/13 žele da naprave jezerce i uspešno se bave gajenjem tih velelepnih ptica.
Nadam se da će među čitaocima moje knjige labudovi steći nove prijatelje i zaštitnike. A
efforts to make a difference: conserving nature. Beograd 11000, Srbija
verujem i da ćete uživati u čitanju.
www.conservationfocused.com www.troublemaker.rs Autor
Director Martin Davey Miljana Veličković
FAKULTET VETERINARSKE MEDICINE Digital Printing Center d.o.o.

KATEDRA ZA BIOLOGIJU Kosovska 3
UNIVERZITET U BEOGRADU Beograd 11000, Srbija
Bulevar oslobođenja 18, Beograd 11000, Srbija http://www.dpc.rs
Šef katedre Zoran Stanimirović Slobodan Petrović
FAKULTET ZA EKOLOGIJU I ZAŠTITU XLECO

ŽIVOTNE SREDINE Najbolji način da vam sajt
Univerzitet UNION Nikola Tesla bude uvek aktuelan
Cara Dušana 62-64, Beograd 11000, Srbija www.xleco.com
Rektor Slavko Božolović Jovan Bogojević
ZOO PARK JAGODINA Zlatara Rapaport

Braće Dirak BB Bulevar Kralja Aleksandra 438,
Jagodina 35000, Srbija 11000 Beograd, Srbija
Veterinar parka Vladimir Jovanović Ilija Rapaić
Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 5

RECENZIJE
Pojava ove knjige o labudovima je značajna za krug stručne i laičke publike koja ima Knjiga se odnosi na biološke osobine i život labudova. Autor je sadržinom obuhvatio sve
želju da kroz interesovanje za ptice posebno upozna labudove. Ta knjiga, kao i prethodne vrste labudova, njihovu rasprostranjenost, staništa, stepen biološke ugroženosti, eksterijerne
publikacije Zorana Rajića, predstavlja pokušaj da se koliko je god moguće objedine na jednom i kondicione osobine, način života, određene vidove ponašanja, reproduktivni potencijal,
mestu biološke odlike vrsta labudova i sva iskustva stečena tokom dvadesetšestogodišnjeg ishranu i život u antropogenim faktorom kontrolisanim uslovima. Posebna poglavlja knjige
posmatranja u Zoološkom vrtu grada Beograda i da se nesebično predstave zainteresovanoj obrađuju značajne probleme koji se odnose na zdravstvenu zaštitu i rehabilitaciju labudova,
publici. kao i na trgovinu labudovima.
Bez ikakvih pretenzija, ali sa snažnim, celovitim i stručnim sadržajem, ova knjiga Knjiga predstavlja posebno koristan doprinos zaštiti biodiverziteta ptica, a svojim
počinje da živi život i sigurno će biti dugovečna, jer će u svim radovima i aktivnostima tekstualnim sadržajem i slikovnim prilozima omogućava oplemenjivanje znanja o labudovima
vezanim za labudove biti referentno štivo. – pticama iz bajki.
Možda svojom pojavom ova knjiga pokušava nešto i mimo sadržaja da poruči Knjiga je namenjena širokom i raznolikom krugu čitalaca, a saznanja koja pruža od
akademskim i neprofesionalnim ornitolozima, nenametljivo i ne baš do kraja artikulisano, koristi će biti svima bez obzira na godine starosti, zanimanje i profesiju.
ali sigurno dobronamerno. Možda će drugi neprofesionalni, hobisti-ornitolozi i „posmatrači
ptica” ovu knjigu doživeti kao primer, putokaz i ohrabrenje da samostalno ili u međusobnoj Prof. dr Marijana Vučinić
saradnji ili i u saradnji sa profesionalcima sačine slične publikacije o njima najbolje poznatim Fakultet veterinarske medicine
pticama. Svaki sledbenik ovakvog gesta pozivanja učinjenog izlaskom knjige o labudovima Univerzitet u Beogradu
na svetlost dana objavljivanjem svojih „ptičjih priča” mogao bi bez sumnje samo da obogati
sadašnju nacionalnu literaturu o pticama. Zoranu Rajiću bi takav sled događaja i potvrda
ispravnosti njegovog pristupa bili najveća satisfakcija. Prijatelj životinja Zoran Rajić se posle dva kapitalna dela o primatima oglašava
knjigom Labudovi. Temeljno, obuhvatno, pregledno i jasno, Rajić nam otkriva stvarni
Prof. dr Predrag Simonović život ovih ptica, koje su nadahnule umetnike i simbolizuju lepotu.
Biološki fakultet Ono što je u Srbiji iz naučnog ugla o labudovima pisano, svodi se na nekoliko
Univerzitet u Beogradu desetina radova i članaka objavljenih u zbornicima i prirodnjačkim časopisima.
Imajući za cilj da labudovi steknu nove prijatelje i zaštitnike i da se u Srbiji formira
rehabilitacioni centar za zbrinjavanje povređenih ptica, Rajić pristupa samozadatoj
temi. Rezultat ne izostaje i po prvi put se kod nas pojavljuje knjiga koja je u celini
Knjiga „Labudovi” autora Zorana Rajića daje jedan sasvim originalan i detaljan posvećena labudovima. Autor nije žalio ni truda ni vremena i pred nama je delo koje je
prikaz labudova, ptica koje na svim meridijanima izazivaju divljenje kako svojom crveno slovo u ornitološkom i zoološkom kalendaru.
pojavom, tako i ponašanjem. Zbog toga je autor sa puno entuzijazma rešio da im
posveti knjigu i na taj način omogući ljubiteljima labudova da na jednom mestu dobiju Zoran V. Marčeta
mnoštvo informacija o njima. Predsednik Sveslovenskog književnog društva
Prof. dr Zoran Stanimirović i

Prof. dr Jevrosima Stevanović
Katedra za biologiju, Fakultet veterinarske medicine
Univerzitet u Beogradu
6 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 7

LABUDOVI
CRVENOKLJUNI LABUD
Cygnus olor
Naučno ime vrsti je dao Gmelin (Gmelin) 1789. godine.
Rasprostranjenost
Nastanjuju prostore Evrope i Azije – od Britanije i Irske, preko severnog dela Evrope
i centralnog dela Azije, do istočnog dela Kine.
Zemlje u kojima su primećeni su: Albanija, Austrija, Avganistan, Azerbejdžan,
Belgija, Belorusija, Bugarska, Crna Gora, Češka, Danska, Estonija, Finska, Francuska,
Grčka, Holandija, Hrvatska, Indija, Irak, Iran, Irska, Italija, Jermenija, Kazahstan, Kipar,
Kirgistan, Koreja, Lihtenštajn, Litvanija, Luksemburg, Mađarska, Makedonija, Moldavija,
Mongolija, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Srbija, Španija,
Švajcarska, Švedska, Turska, Ukrajina i Velika Britanija.

Krajem XIX veka su, prvenstveno za potrebe gradskih parkova i imanja bogataša, lisica, rakuna, kojota i pasa.
naseljeni u SAD, Kanadi, Japanu, Južnoj Africi, Australiji, na Islandu, Novom Zelandu i Populacija u prirodi je velika, procenjuje se da broji 600000–620000 jedinki, a njihov
Farskim Ostrvima. areal se sve više širi jer ih ljudi introdukuju.
Naseljavaju veliku oblast, čija površina se procenjuje na 100000–1000000 km². Često se gaje u veštačkim uslovima i broj im se uvećava, jer se lako održavaju i
Crvenokljuni labudovi su, u zavisnosti od staništa, stanarice (sedentarni), delimične razmnožavaju.
selice (lokalno migratorni ili nomadski) ili potpune selice (migratorni). Labudovi iz jako
hladnih područja na severu, u jesen se okupljaju u jata i napuštaju svoja gnezda, odlaze u Fizičke karakteristike
krajeve sa blažom klimom – migriraju na jug. U područjima gde su blaže zime labudovi
su stanarice, ostaju na svojim teritorijama za parenje, ili se skupljaju u jata tokom perioda Crvenokljuni labudovi su jedna od najvećih i najtežih vrsta ptica koje lete. Polovi se
mitarenja. uglavnom razlikuju po tome što je mužjak malo krupniji od ženke i ima izraženiju veliku
Evropski labudovi zimu provode u severnom delu Afrike i na Bliskom istoku, a crnu izraslinu na bazi maksile (kljuna).
centralnoazijski u zapadnom delu Indije i u Koreji. S proleća, kada počinje sezona parenja, Imaju dugačak vrat, kratke noge i kljun nalik pačijem. Prsti su, kao i kod drugih
labudovi se vraćaju „kući”. plovuša, međusobno spojeni čvrstom opnom i pri plivanju se šire i pretvaraju u neku vrstu
vesla. Dugačak vrat je, kada su na vodi, najčešće u položaju graciozne krivine u obliku slova
Stanište S, sa kljunom okrenutim nadole, za razliku od ostalih vrsta labudova, čiji pripadnici plivaju
ispravljenog vrata i uzdignutog kljuna.
Borave na vodama sa žbunjem, trskom i drugom razvijenom vegetacijom (plovećom,
potopljenom i podvodnom). To su plitka jezera, jezerca, bare, slatkovodne i slane močvare,
spore reke (naklonjeniji su čistim potocima punim biljaka, nego većim zagađenim rekama),
vodotokovi, brzaci, vodopadi, kanali, veštačke akumulacije (rezervoari, šljunkovita
udubljenja, ukrasna jezera, jarkovi i kanali), ušća, estuari, marine, obalske uvale i lagune i
zaklonjeni morski zalivi.
Jata odraslih jedinki i onih koje se ne pare mogu, u periodu mitarenja, naseljavati
brakična (mešavina slatke i slane vode) ili slana staništa, uključujući brakične močvare,
rukavce, kao i plitke obalske površine (npr. brakične lagune i zalive).
Mogu se lako naviknuti na blizinu ljudi i život u urbanim područjima poput gradskih
parkova.
Ugroženost
IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi.

Nisu na listi ugroženih vrsta. Često se dešava da prenasele neka područja i tu potpuno
opustoše biljni vodeni svet i rasteraju druge vrste ptica, što može stvoriti poremećaje u
ekosistemu. Česti su slučajevi i da labudovi načine veliku štetu poljoprivrednim usevima.
U nekim delovima SAD ih smatraju štetočinama i radi se na merama kontrole njihove
populacije.
Glavna opasnost im preti od lovaca (ljudi ih u nekim krajevima sveta koriste u ishrani),
zagađivača životne sredine (zatrovana voda i hrana usled eksploatacije nafte i gasa, miniranja,
topioničarske prerade rude bakra...), zatim visokonaponskih kablova i jakih i dugih zima. Prilikom poletanja labudovi prevale dvadesetak metara trčeći ili šljapkajući po
Pretnja njihovom opstanku u prirodi je i trovanje olovom – jedu zaostalu lovačku sačmu. površini vode nogama, uz teške zamahe krilima, da bi razvili brzinu. Pri letu, krila ovih
Odrasli labudovi su uglavnom sposobni da brane mlade od većine predatora, ali iako ptica prave glasan šumeći zvuk.
su roditelji uporni u odbrani, jaja i tek izlegli mladunci su ponekad plen štuka, vrana, lasica, Odrasli imaju u potpunosti belo perje. Glava i vrat nekada mogu biti tamniji, ukoliko
te ptice žive u vodama čiji je mulj bogat gvožđem. Labud može imati oko 25000 pera.
Narandžastoroze kljun je sa karakterističnom crnom izraslinom na bazi maksile
(bazalnom kvrgom), crnim ivicama i crnim terminalnim noktom. Crne boje su i nostralno
područje i prostor između kljuna i oka. Oči su tamnobraon. Noge i stopala su uglavnom crni,
ali boja može varirati do sivkastoroze (naročito kod leucistične forme).
Mladunci crvenokljunih labudova su zagasite sivobraon boje i odrastanjem postaju
beli. Perje počinje da dobija belu boju tokom prve zime, ali se neka siva pera zadržavaju
skoro i do druge zime. Jesen druge godine života je doba kada su oni u potpunosti dobili
boju perja odraslih. Mladi imaju siv kljun, nemaju bazalnu kvrgu, a noge su uglavnom crne
ili tamnosive. Oči su im braon boje.
Dužina crvenokljunih labudova, od vrha kljuna do kraja repa, iznosi 125–160 cm.
Krilo bez perja je dugo 57–62 cm. Raspon krila iznosi 1,8–2,5 m. Kljun je od ivice usta dug
9,8–10,8 cm. Dok stoje na tlu visina može biti do 120 cm.
Težina varira od 6,5 do 15 kg (najveća zabeležena je iznosila nešto više od 22 kg).
Ženke su u proseku teške 8,9 kg (6,5–12 kg), a mužjaci 12,2 kg (8,4–15 kg). Težina tek
izleženih mladih je 210–220 g, a brzina kojom rastu je takva da za 160 dana 34 puta uvećaju
svoju težinu sa rođenja.
Crvenokljuni labudovi imaju dobar vid i sluh. Pri letenju mogu da dostignu brzinu
80–90 km/h. Labudovi lete ispruženog vrata, ravnomernim i sporim zamasima krila.
U prirodnom okruženju prosečan životni vek iznosi 7–11 godina (najduži zabeležen
Agresivni su prema drugim krupnijim pticama, naročito u vreme parenja i gnežđenja.
je iznosio 19 godina), a u veštačkim uslovima mogu da žive 20–30 godina, mada postoje
Mnogo je zabeleženih slučajeva da je jedan mužjak ubio drugog u borbi za teritoriju.
podaci i o životinjama koje su doživele 40, pa i više.
Tolerantniji su prema manjim patkama, ali se nekad dešava da davljenjem ubijaju pačiće i
piliće drugih vodenih ptica. Poznati su slučajevi da su napadali ljude i malu decu, ukoliko im
Oglašavanje priđu blizu. Za odbranu gnezda i mladunaca, od svih pridošlica, koriste svoja snažna krila i
kljunove.
Zbog toga što obično ne ispuštaju nikakve zvuke, ovi labudovi su na engleskom Lako podnose niske temperature, ali ne mogu živeti ukoliko je vodeno stanište
govornom području dobili naziv „nemi labud” (Mute Swan). Međutim, u određenim zaleđeno. Labudovi se uglavnom nalaze na vodama dubine 1–5 m.
trenucima oni se mogu čuti kako sikću i grakću, ili ispuštaju zvuk sličan hrkanju. Zbog Mogu dugo biti u vodi a da se ne pokvase, jer im je perje zaštićeno masnoćom koju
građe respiratornog puta, ti zvuci nisu prodorni, uglavnom su duboki i tihi. izlučuje trtična žlezda (Glandula uropygialis), smeštena kod repa. Nju labudovi povremeno
uzimaju vrhom kljuna i premazuju svoje perje.
Način života Iako je veza jaka i trajna, odrasli primerci se ne sparuju za ceo život, nasuprot
stereotipu koji postoji o labudovima. Primećeno je, čak, da su neki mužjaci imali po četiri
Žive u parovima. Veoma su teritorijalni (teritorije su im površine 1–10 ha), ali u ženke, a da su neke ženke menjale partnere više puta u toku godine. Zabeleženi su čak i
nekim mestima gde su u prošlosti držani kao domaće životinje (poludomestifikovani) žive slučajevi incesta. Primećeno je i to da parovi koji duže ostaju zajedno, imaju više uspeha u
u kolonijama koje mogu brojati preko sto jedinki (zabeleženi su takvi slučajevi u Britaniji, reprodukciji.
Poljskoj i Danskoj).
Samci i polno nezrele ptice su društveni – žive u jatima tokom cele godine. Parovi koji Ishrana
su neuspešni u reprodukciji te godine, mogu da napuste svoju teritoriju i pridruže se jatima pre
perioda mitarenja. Nakon razmnožavanja, odrasle jedinke se takođe okupljaju u veća jata. Ta Na „jelovniku” crvenokljunih labudova nalazi se: bilje koje raste u vodi (lisnati deo,
jata, koja mogu brojati 1000 i više jedinki, formiraju se na velikim otvorenim površinama, koje plodovi, stabljike i korenje) ili u blizini vode (lišće vrbe, pasu travu po obali), poljoprivredne
obezbeđuju zaštitu pticama što zbog mitarenja još uvek ne mogu da lete. Mitarenje se dešava od žitarice i razno semenje, vodeni beskičmenjaci, mekušci sa dna (školjke, puževi i vodeni
sredine jula do kraja avgusta, traje 6–8 nedelja i predstavlja godišnji proces obnove perja. crvi), vodozemci (žabe i punoglavci), vodeni insekti i, ponekad, sitna riba.

Hrane se isključivo preko dana. Hranu uzimaju sa dna, po površini vode i po kopnu.
Ne zaranjaju pod vodu, već hranu dohvataju zagnjurujući samo vrat do ramena. Vodenu
vegetaciju jedu ukoliko je do jedan metar u dubini. Količina hrane koju dnevno unesu iznosi
preko 25 % njihove telesne težine (po nekim beleškama mužjaci unesu 35 %, a ženke 43 %
od svoje težine), odnosno – mogu da pojedu dnevno i više od 3–4 kg vodenog bilja. Mladi
se hrane biljem koje za njih iščupaju roditelji, a jedu i insekte i vodene beskičmenjake.
Dosta vodenog bilja bude uništeno od strane labudova, naročito onog koje raste u
vodi dubine do pola metra, jer je tu potreban manji utrošak energije. Gubitak vodenog bilja
je veliki ne samo zato što se dosta pojede, nego dosta biljaka bude uništeno tako što ih
iščupaju zajedno sa korenom dok ih vuku (cimaju) pri hranjenju. Posmatranja su pokazala
da jedna ptica, pored toga što pojede oko 3–4 kg, pri hranjenju svakodnevno iščupa oko
devet kilograma vodenog bilja. Takođe, za izgradnju gnezda su im potrebne velike količine
vegetacije. Manje plitke vodene površine mogu da unište tako što iskorene biljke, a svojim
fekalijama doprinesu bujanju algi i bakterija.
Reprodukcija
Mužjaci su polno zreli sa 3–4, a ženke sa 2–3 godine. Pare se jedanput godišnje,
tokom proleća.
Gnezda (kupastog oblika) grade na izolovanim mestima unutar dobro branjene
teritorije, uvek u blizini vode. Obično ih prave na malim uzvišenjima (ostrvcima ili nasipima),
iznad površine vode među trskom i šašem (nekad i plutaju po vodi), često na ostacima
prošlogodišnjeg gnezda. Godinama zaredom koriste isto gnezdo ukoliko su tu imali uspešnu
reprodukciju, ali svake godine ga popravljaju i dodaju nov materijal. Gnezda grade samo
ženke (koristeći okolnu vegetaciju – grančice, trsku i vodeno bilje), dok je uloga mužjaka da
obezbeđuje i donosi materijal. Dno gnezda oblažu perjem. Izgradnja traje oko 10 dana.
Jaja nose od kraja marta do početka juna (mogu ponovo da snesu jaja ukoliko prvo
leglo bude neuspešno). Ženka snese u proseku 4–7 (1–18) bledosivih, bledozelenih ili svetlih
plavičastozelenih jaja. Obično ih nosi u razmacima od po 48 časova. Prosečna dimenzija
jajeta je 115 x 75 mm, a težina 340 g. Jaja su zatupljena sa oba kraja i prevučena krečnom
skramom dok su sveža, a kako period inkubacije odmiče jaja postaju izgrebana (od okretanja)
i dobijaju smeđe tufne.
Ženka disciplinovano leži u gnezdu dok mužjak čuva stražu pored nje, i ukoliko neko,
makar i slučajno, priđe gnezdu, može biti napadnut – kljunom i udarcima krila labudovi će
napasti čak i odraslog čoveka. Mužjak leži na jajima u trenucima kada je ženka na hranjenju
ili ukoliko ženka nastrada. Inkubacija traje 35–38 (negde i do 42) dana od dana polaganja
poslednjeg jajeta.
Svi mladi se izlegu u roku od 26 sati. U gnezdu ostaju samo jedan dan. Ponekad
mužjak povede u vodu sa sobom prvoizleženu pilad, dok ženka ostaje u gnezdu i čeka da se
izlegu preostali mladi.
Mladi labudovi, čim dodirnu vodu, pokreću noge i plivaju bez ikakvog prethodnog
učenja.

Oba roditelja brinu o mladuncima, koji se uglavnom skrivaju oko i ispod krila ženke.
Dok ne navrše prvu nedelju majka ih često nosi na leđima, a nije redak slučaj da to radi i
mužjak.
Labudići su po izleganju sivkastobraon paperja i postepeno dobijaju sve svetlije perje u
narednih 12 meseci. Kljun im je tamno plavosiv i postaje narandžast potpunim sazrevanjem.
Noge su im tamno plavosive, jedino kod leucistične forme noge su svetlo sivoružičaste.
Počinju da perjaju sa oko 60 dana starosti, a sa 120–150 dana su potpuno operjali i mogu
da lete. Stradanje mladih je često u prvih 12 meseci života. Samostalni su kad navrše prvu
godinu. Roditelji ih oteraju od sebe u zimu ili proleće, uglavnom pre sledeće sezone parenja.
Mladi labudovi, kad budu oterani od strane roditelja, mogu se pridružiti jatu labudova
koji nisu u ciklusu parenja. Tada se oni mitare i ne mogu da lete jedno kratko vreme. U
naredne dve godine će počinjati da se vezuju za partnere suprotnog pola i da traže teritorije
koje su pogodne za reprodukciju. Parenje počinje tek treće godine života.
Ukoliko labudovi ostanu bez legla jaja, mogu ubrzo napraviti novo leglo.
Ponekad se u gnezdu, među normalno sivkastim labudićima, dešava da se ispili jedno
skroz belo pile labuda (leucistična forma), koje često roditelji dožive kao stranca, odmah ga
napadnu i oteraju, pa ono prepušteno samo sebi vrlo brzo ugine.
Visoke temperature, preko 35 °C, mogu ometati reprodukciju zbog intenzivnog
razvoja ektoparazita i izazivaju nelagodnost zbog dobro razvijenog paperja.
Stopa preživljavanja mladih zavisi od toga koliko je bila jaka zima i koliko je bilo
hrane. Dosta uticaja na to, pored gladi, imaju i razne bolesti pernatih životinja i paraziti.

Život u kontrolisanim uslovima
Labudovi se mogu uspešno držati na velikim vodenim površinama koje se nalaze u

gradskim parkovima, zoo-vrtovima ili na privatnim imanjima.
Vrlo su teritorijalni i agresivni, naročito u periodu reprodukcije. Napadaju druge ptice
(posebno ako su bele boje), svoje mlade iz prethodne godine, pa i ljude, tako da je poželjno,
iz tih razloga, parove držati odvojeno od drugih labudova, gusaka i velikih pataka. Ponekad
je moguće držati ih sa manjim patkama jer ih labudovi ignorišu.
Ukoliko se iz nekog razloga desi da se ostane bez ženke iz formiranog para, treba
biti krajnje oprezan pri donošenju nove, jer često dolazi do toga da je mužjak napada u
samom početku.
Ograde kaveza koje odvajaju labudove od drugih vrsta moraju biti ili od neprozirnog
materijala, ili zaštićene vegetacijom, da bi se izbegla mogućnost povređivanja labudova pri
tučama sa drugim pticama, iz susednog kaveza – kroz ogradu. Pregradna ograda treba da je
najmanje visoka onoliko koliko su visoki labudovi, da se oni ne bi tukli preko nje.
Najbolje je omogućiti im prirodnu vodenu površinu sa vodenim biljem.
Idealna minimalna površina, potrebna jednom paru, iznosi 400 m², od čega bi polovina
bila pod vodom, a polovina kopno na kom bi pasli.
Obale treba da budu plitke i sa blagim nagibom kako bi labudovi lako ulazili i izlazili
iz vode. Treba im omogućiti prostor za pravljenje gnezda – napraviti zaklonjena (sakrivena)
mesta, ostrvca ili uzdignuća, ako je moguće, i obezbediti dovoljno vegetacije za izgradnju.
Na mnogo većem prostoru, gde svaki par može imati svoju teritoriju, može se držati
više parova. Treba imati na umu da u prirodi mladunci bivaju oterani u zimu ili proleće – pre
sledeće sezone parenja, i zato se moraju skloniti od odraslih.
Trava, detelina, zelena salata i kupus se labudovima mogu davati kao zamena za
vodeno bilje. Pored žitarica i granulirane zelene hrane (sitno peletirana detelina), mogu
im se davati i manje količine sitno iseckanog hleba. Labudovi jedu relativno sporo i treba
paziti, ukoliko se nalaze u prostoru sa drugim životinjama, da li su dobili dovoljno hrane.
Ishranu im treba pojačati u periodu dok gaje mlade, a kad se mladi izlegu treba davati i hranu
prilagođenu njima (specijalne granulice za mlade labudove ili startni koncentrat za piliće,
sitno seckan zeleniš i sitno iseckano tvrdo kuvano jaje). Kada navrše tri nedelje starosti,
mladima se može promeniti ishrana – tako što će im se postepeno smanjiti unos proteina.
Labudovi su u stanju da brane svoje mlade od većine grabljivaca, a i njihov život na
vodi doprinosi da su mali labudovi manje ugroženi od mladunaca drugih životinja.
Ukoliko se tek izlegli labudovi moraju uzeti od roditelja (ili ostanu bez roditelja, ili
su se izlegli u inkubatoru), drže se prve nedelje života ispod sijalice koja im omogućuje
temperaturu 33 °C, sa dovoljno prostora u kom bi mlade ptice mogle da izaberu temperaturu
koja im najviše odgovara, tako što bi bile bliže ili dalje sijalici. Treba im obezbediti pristup
vodi za plivanje, u početku to može biti neka činija srednje veličine. Specijalne granulice
za mlade labudove ili startni koncentrat za piliće, sitno seckan zeleniš (zelena salata ili
lucerka) i sitno iseckano tvrdo kuvano jaje se mogu davati prvih nekoliko dana. Davanjem
grita (sitan zaobljen šljunak) uz hranu, može se potpomoći sitnjenje hrane i proces varenja.
Sa starošću od dve-tri nedelje, ukoliko bi to vremenske prilike dozvolile, labudići se mogu
držati napolju, gde je bitno da imaju neograničen pristup zelenoj hrani, da bi počeli sami da
je uzimaju. Treba pratiti da li i koliko jedu, jer su poznati slučajevi izgladnjivanja i uginuća.
Ukoliko mladi nemaju konstantan pristup vodi mogu imati problema u razvoju nogu.
Hibridizacija sa drugim vrstama je česta. Zabeleženi su slučajevi ukrštanja
crvenokljunog labuda sa svim drugim vrstama u rodu labudova (Cygnus), pa čak i slučajevi
hibridizacije sa kanadskom guskom (Branta canadensis), divljom guskom (Anser anser),
labudastom guskom (Anser cygnoides) i snežnom guskom (Anser caerulescens), te se mora
voditi računa da do toga ne dođe.
Crvenokljuni labud na našim prostorima
Crvenokljuni labud (na našem govornom području poznat i kao – labud grbac) retka
je gnezdarica Srbije. Te ptice su u našim krajevima, u manjem broju, stanarice i delimične
selice, a u najvećem broju su ovde na prezimljavanju. Za prezimljavanje crvenokljunog
labuda od presudnog značaja su mogućnost ishrane i nezaleđena vodena površina.
Status crvenokljunog labuda u Srbiji
Prema Pravilniku o zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja
i gljiva („Službeni glasnik RS“ br. 05/10) crvenokljuni labud je zaštićena divlja vrsta u
Srbiji, što podrazumeva mogućnost upravljanja populacijama u kontrolisanim uslovima, to
jest samo uz posebne dozvole nadležnog ministarstva. Svaki drugi oblik nekontrolisanog
ubijanja, hvatanja ili uznemiravanja je strogo zabranjen. Prema Krivičnom zakoniku
Republike Srbije, zlostavljanje zaštićenih životinja je krivično delo za koje je zaprećena
kazna zatvora do tri godine.
Značajna područja za crvenokljunog labuda na tlu Srbije
GORNJE PODUNAVLJE – prostrano nizijsko područje uz Dunav na severozapadu

Bačke, koje se sastoji od Apatinskog rita, Monoštorskog rita i Karapandže. Prema
posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 10–13
parova, a zimi se okupi do 330 crvenokljunih labudova.
Značaj ovog područja u prezimljavanju crvenokljunog labuda najviše se ispoljava
za vreme oštrih zima. Dva velika kanala, Dunav–Tisa–Dunav i Veliki kanal, na ovom delu
se ne lede, kako zbog brzog toka, tako i zbog i postojanja mnoštva malih kanala koji usled
toplih izvora nisu zaleđeni ni tokom najhladnijih zima.
JEGRIČKA – vodotok Jegričke se proteže na južnom delu bačke lesne terase, između
Velikog bačkog kanala na severu i Dunava na jugu. Događa se da se zimi na ovom lokalitetu
okupi veliki broj crvenokljunih labudova.
KARAĐORĐEVO – prostrano nizijsko područje uz Dunav na jugozapadu Bačke,
koje se sastoji od Bukinskog rita, Hagela, Šarengradske ade, Mohovske ade, Donjeg rita,
Bukinskog hrastika i Tikvare. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2001–2008.
godine, na tom lokalitetu se gnezdi 6–8 parova, a zimi se nekad, naročito na Tikvari, okupi
do 150 crvenokljunih labudova.
KOVILJSKI RIT – prostrano aluvijalno plavno područje sa obe strane Dunava na istoimenog mesta, povremeno su se, u prolazu, pojavljivali od polovine novembra do početka
jugoistoku Bačke, koje se sastoji od Koviljskog rita, Petrovaradinskog rita, Krčedinske ade, maja.
Ločke ade i Velike ade. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2005–2008. godine, na Na ribnjaku kod Futoga u periodu 1989–1993. gnezdilo se do pet parova. Najveći broj
tom lokalitetu se gnezdi 7–10 parova, a zimi se tu okupi do 80 crvenokljunih labudova. viđenih primeraka, u ovom periodu, iznosio je 44 labuda. U periodu do 1995. broj gnezdećih
CARSKA BARA – nalazi se u srednjem Banatu, u međurečju Tise i Begeja, južno labudova se smanjio. Na osnovu rezultata praćenja brojnosti ovih labudova na Futoškom
od Zrenjanina. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom ribnjaku, može se zaključiti da istraživani lokalitet predstavlja gnezdilište, zimovalište i
lokalitetu se gnezdi 6–8 parova, a zimi se okupi do 110 crvenokljunih labudova. migracionu stanicu.
LABUDOVO OKNO – prostrano plavno područje uz Dunav, na jugoistoku Panonske Prvo gnežđenje labudova u Srbiji južno od Save i Dunava zabeleženo je 1998. godine
nizije i neposredno uz Deliblatsku peščaru i ulaz u Đerdapsku klisuru. Prema posmatranjima na bari Jezavi kod Smedereva. Već sledeće godine ovaj par je propao i do gnežđenja na
obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 1–2 para, a zimi se ribnjaku “Mala Vrbica” i na Zasavici, 2003. godine, crvenokljuni labudovi se nisu gnezdili
okupi do 20 crvenokljunih labudova. južno od Save i Dunava. Od bare Jezave, „Mala Vrbica” je udaljena 145 km, a od Zasavice
DUNAVSKI LESNI ODSEK – usko područje uz Dunav, jedan deo područja se nalazi 250 km, tako da to područje predstavlja najjužniji lokalitet gnežđenja ove vrste u Srbiji.
u istočnom Sremu, a drugi na jugozapadu Banata. Prema posmatranjima obavljenim u Broj gnezdećih parova na prostoru Srbije, prema podacima iz perioda 2000–2003.
periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi jedan par, a zimi se okupi do 25 godine, procenjen je na 50–60 (od čega samo jedan par van Vojvodine). U odnosu na 1990.
crvenokljunih labudova. godinu, broj jedinki se uvećao za 50–80 %. Populacija se i dalje uvećava i danas je to 70–90
ZASAVICA – vodotok Zasavice, od Crne Bare do Mačvanske Mitrovice, gde se u Savu parova (broj gnezdećih labudova ove vrste u Evropi je 86000–120000).
uliva kanalom Modran. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2004–2008. godine, na
tom lokalitetu se gnezdi jedan par, a zimi se okupi do osam crvenokljunih labudova. Podaci o crvenokljunim labudovima na osnovu tekstova
SITNICA – prostrana dolina Sitnice se nalazi u blizini Prištine i pruža se u pravcu iz časopisa Ciconia:
jugoistok-severozapad. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 1996–2001. godine, na
tom lokalitetu se zimi okupi do 10 crvenokljunih labudova. 1911.
ĐERDAP – nalazi se na severoistoku Srbije, na granici sa Rumunijom – šumovito 28. 12. 1911. je odstreljen jedan primerak kod Sente.
prostranstvo u južnom delu Karpata, gde se proteže najveća probojnica Evrope, Đerdapska
klisura. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2005. godine, na tom lokalitetu 1971.
se zimi okupi do 95 crvenokljunih labudova. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja (Specijalni rezervat
MALA VRBICA – nizijsko područje stepskog karaktera u Negotinskoj Krajini, prirode „Stari Begej – Carska bara” i ostatak Begeja u neposrednoj okolini), 10. 01. 1971.
između Dakijske nizije na istoku i Karpatskog masiva na zapadu. Prema posmatranjima na lokalitetu Saračica primećena su dva odrasla primerka.
obavljenim u periodu 2005–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi četiri para, a zimi se
okupi i do 1700 crvenokljunih labudova. 1980.
*** Ribnjak „Kapetanski rit” nalazi se između tri naselja – Kanjiže, Velebita i Male Pijace.
Ovi labudovi su početkom sedamdesetih godina XX veka, nakon pauze od gotovo Tu je 08. 11. 1980. godine posmatran jedan primerak.
sto godina, ponovo počeli da se gnezde u Panonskoj niziji. Sredinom osamdesetih godina
prva gnežđenja u Vojvodini zabeležena su na Palićkom jezeru i na Kolutskom ribnjaku. U 1984.
zimskom periodu se, paralelno sa početkom redovnog gnežđenja, povećao i broj primeraka Na Južnoj Moravi, kod ušća reke Vlasine u zimu 1984. godine viđen je jedan mladi
na prezimljavanju, a trend povećanja brojnosti i učestalosti prezimljavanja nastavio se i (juvenilni) primerak.
devedesetih godina. 17. 12. 1984. jato od 16 primeraka preletelo je Tisu kod Ade prema jugozapadu.
Crvenokljuni labudovi se od 1984. godine redovno gnezde na Palićkom jezeru. Broj
parova koji se gnezde je 2–4, a na jezeru tokom cele godine boravi 2–10 primeraka, koji prate 1986.
podvodne pašnjake drezge. Prema posmatranjima koja su vršena 1981–1996. ustanovljeno Na Slanom kopovu 21. 12. 1986. godine viđena su dva primerka.
je da prosečan broj pojavljivanja i boravka labudova na jezeru iznosi: 5,5 u septembru, 5
u oktobru, 3,2 u novembru, 3,8 u decembru, 2 u januaru, 4 u februaru, 4,6 u martu i 5,2 u 1987.
aprilu. U proleće 1987. godine 15–20 primeraka je na maloj visini preletelo iznad rita na
Prema posmatranjima vršenim 1977–1992. godine na ribnjaku „Uzdin”, kod levoj obali Dunava, preko puta Zemuna.

Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja (Specijalni rezervat 1991.
prirode „Stari Begej – Carska bara” i ostatak Begeja u neposrednoj okolini), 17. 04. 1987. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 27–30. 01. 1991. na
na lokalitetu Carska bara primećeno je šest odraslih primeraka. lokalitetu Guščara primećen je jedan odrasli primerak.
Ribnjak „Dokmir” se nalazi 18 km severoistočno od Valjeva. Po kazivanju čuvara
1988. ribnjaka jedan primerak odstreljen je tokom zime 1991/1992. godine.
15. 12. 1988. na ribnjaku „Kapetanski rit” viđeno je pet primeraka.
Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 27. 02. 1988. na lokalitetu 1992.
Carska bara primećena su četiri odrasla primerka. Na ribnjaku „Bečej” primećena su 31. 05. 1992. godine dva primerka.
U zimu 1992/1993. na auto-putu kod Jagodine sleteo je iznemogli mladi primerak,
1989. koji je uhvaćen i gajen u Velikoj Drenovi.
Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 09. 02. 1989. na lokalitetu
Stari Begej – Bajbok primećen je jedan mladi primerak. 1993.
Na ribnjaku u Svilojevu posmatrana su dva primerka, koja su se na ribnjaku zadržala Na ribnjaku „Futog”, koji se nalazi na levoj obali Dunava, između naselja Futog i
od 20. 12. 1989. do 18. 02. 1990. godine. Begeč, prvo gnežđenje je zabeleženo 03. 04. 1993. Dana 18. 04. 1993. pronađena su još
Zabeleženo je da se od 1989. godine u Specijalnom rezervatu prirode „Ludaško četiri gnezda. Najveći broj primeraka je posmatran 02. 09. 1993. godine: 44 jedinke.
jezero” gnezde dva para. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 02. 11. 1993. na lokalitetu
Novo korito Begeja primećeno je 28 primeraka. Na istom lokalitetu su 04. 12. 1993.
1990. primećena dva odrasla i devet mladih, 06. 12. 1993. devet primeraka i 23. 12. 1993. devet
30. 12. 1990. primećen je jedan par na ribnjaku „Kapetanski rit”. primeraka.
01. 12. 1993. su na Tisi kod Sente posmatrana tri primerka.
Na prostoru veštačkog jezera (sistema za biološko prečišćavanje otpadnih voda) koje
se nalazi na desnoj obali Velike Morave kod Paraćina, na lokalitetu Zmić, crvenokljuni
labud retko zimuje. Prema izjavama radnika fabrike za prečišćavanje otpadnih voda, na
jezeru su tokom zime 1993/1994. pojedinačno viđeni crvenokljuni labudovi.
1994.
Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, na lokalitetu Carska bara
31. 01. 1994. primećena su tri odrasla i četiri mlada, 02. 03. 1994. dva odrasla, 08. 06. 1994.
dva odrasla i četiri paperjasta, a 17. 11. 1994. dva odrasla primerka.
12. 02. 1994. godine na ribnjaku „Živića” (Beograd) primećena su dva mlada primerka.
Prethodnih dana bilo ih je tri, ali je jedan smrtno stradao na električnim provodnicima
visokog napona.
10. 03. 1994. je posmatran jedan primerak na Terjanskom ritu kod Čoke.
21. 03. 1994. dva primerka sletela su nakratko na Savu, preko puta zgrade Ribarskog
gazdinstva na Makišu (Beograd).
1996.
30. 03. 1996. na akumulacionom jezeru kod Velebita registrovana su dva primerka,
od kojih je jedan bio mlad.
Guščara primećena su četiri odrasla primerka.
1996. godine je u Smederevu, na lokalitetu Jezava reka, odnosno bara Jezava, u
neposrednoj blizini Smederevske tvrđave i Dunava, primećen jedan par koji je probao da se
gnezdi, ali su ometani i ženka nije uspela da snese jaja.

1997. primeraka crvenokljunog labuda.
01. 01. 1997. jato od 10–15 primeraka proletelo je, uz oglašavanje, iznad Ulice Stanoja U Gornjem podunavlju je januara 1999. registrovano 120–130 primeraka crvenokljunih
Glavaša u Beogradu i odletelo na severoistok, ka Dunavu. labudova na prezimljavanju.
21. 01. 1997. posmatran je jedan primerak na Tisi ispod Adorjana. 02. 01. 1999. na Zasavici kod Valjeva su viđena dva primerka.
23. 01. 1997. je nađen mrtav primerak kod Sente, na obali Tise.
Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 05. 06. 1997. na lokalitetu 2000.
Carska bara primećena su dva odrasla i pet paperjastih primeraka. U januaru 2000. godine je na prezimljavanju u severozapadnoj Bačkoj registrovano
Tokom 1997. jedan par ove vrste se prvi put gnezdio na reci Krivaji kod Srbobrana. 160 primeraka crvenokljunog labuda. Tada su temperature bile daleko ispod 0 ºC, a stajaće
Gnezdo se nalazilo uzvodno od lokacije stare vodenice, u pojasu trske koji je na tom mestu vode pod ledom. Povoljne uslove su našli na kanalu DTD kod Bačkog Monoštora – tu je bilo
širok oko 10 m. Par je izlegao 4-5 mladih, koji su veoma brzo nakon izleganja ukradeni. oko 80 primeraka.
Odrasle ptice su na tom mestu ostale cele zime. Na slatinskom jezeru Kruševača (tzv. Bela bara) u dolini Severne Mostonge, aprila
Crvenokljuni labud je redak preko zime u Jagodini. Jedan primerak je posmatran u 2000. je posmatran jedan odrasli primerak.
decembru 1997. na Dragocvetačkom jezeru.
Kanal DTD primećena su dva odrasla i pet mladih primeraka.
1997. godine posmatran je par koji je već primećen u Smederevu 1996. godine (na
lokalitetu Jezava reka, odnosno bara Jezava, u neposrednoj blizini Smederevske tvrđave i
Dunava). Ženka je snela jaja, ali su ona tokom inkubacije pokradena.
1998.
03. 01. 1998. na Jazovačkom ribnjaku posmatran je jedan par.
Carska bara primećeno je sedam odraslih primeraka.
Prema posmatranjima na delti Dunava, u periodu od 28. 05. 1998. do 02. 06. 1998.
godine, na jezerima i ribnjacima su redovno viđana jata od 150–200, pa i više jedinki.
1998. godine, na reci Krivaji kod Srbobrana, par od prošle godine je ponovo počeo da
se gnezdi, ali je u toku inkubacije jedan primerak (verovatno mužjak) nestao iz nepoznatog
razloga, a ubrzo je stradala i ženka, koju je udavio pas, namerno navođen da to uradi.
1998. godine par koji je primećen u Smederevu 1996. godine (na lokalitetu Jezava
reka, odnosno bara Jezava, u neposrednoj blizini Smederevske tvrđave i Dunava) uspešno je
prebrodio inkubaciju i izveo čak sedam mladih, ali su dva ubrzo nastradala. Mlade je zatim
pohvatao jedan nesavesni građanin, ali su ubrzo bili pušteni na zahtev članova Ekološkog
društva. Ovo je, u XX veku, bio prvi uspešan slučaj gnežđenja crvenokljunih labudova u
Srbiji južno od Save i Dunava. U bari Jezavi ima otvorenih vodenih površina i trske, što im
pogoduje.
1999. 2001.
Prema podacima iz januara 1999. godine, na potezu od Baje do Apatina, na levoj Krajem decembra 2001. godine labudovi su se pojavili na Zapadnoj Moravi. Tokom
obali Dunava, viđeno je: dva mlada primerka na lokalitetu Kupusina (na kanalu DTD), 10 te zime je 70 labudova boravilo na Zapadnoj Moravi i Ibru kod Kraljeva i 37 na Zapadnoj
primeraka na lokalitetu Kolutski ribnjak (nezaleđen je bio samo kanal širine 3 m) četiri Moravi kod Čačka. Na teritoriji Čačka su posmatrana dva jata, od 18 i 19 primeraka. Prvo
primerka na lokalitetu Bački Monoštor – ribnjak, oko 20 primeraka na lokalitetu Bački jato se nakon nekoliko dana razbilo na nekoliko manjih grupa, koje su se rasporedile uzvodno
Monoštor – kanal DTD i četiri primerka na lokalitetu Bezdan (na Velikom kanalu). od grada, kroz sam grad i 2 km nizvodno od njega. U ovom jatu je broj odraslih i mladih
U januaru 1999. je na prezimljavanju u severozapadnoj Bačkoj registrovano 120–130 ptica bio približno jednak. Drugo jato, od 19 primeraka, posmatrano je na Zapadnoj Moravi

u Zablaću i bilo je sačinjeno više od mladih nego odraslih primeraka. Tu su zabeleženi i Ribnjak „Mala Vrbica” se nalazi u Kladovskoj peščari, 5 km jugoistočno od Kladova.
brojni slučajevi odstrela od strane lovaca. Prisustvo crvenokljunih labudova na ovom lokalitetu prvi put je zabeleženo 2002. godine.
Na Zasavici kod Valjeva je tokom zime 2001/2002. viđeno nekoliko primeraka. Zima 2002/2003. je bila hladna i sa mnogo snega. U takvim uslovima, veliki broj
17. 12. 2001. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD primećeno je oko 80 crvenokljunih labudova je zimovao uz Dunav, koji je ostao nezaleđen.
primeraka. U Bačkom podunavlju tokom zime 2002/2003. zimovalo je oko 350 primeraka.
18. 12. 2001. na lokalitetu Crvenka, na Velikom bačkom kanalu, primećeno je osam
primeraka. 2003.
23. 12. 2001. na Tisi kod Bečeja, blizu ušća kanala Bogojevo–Bečej, gde se reka 01. 01. 2003. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD, bilo je oko 65 primeraka,
nikad ne zaledi, više dana je posmatrano jato od 18 odraslih primeraka i osam mladih. Posle 13. 01. 2003. oko 80 primeraka, 15. 01. 2003. oko 130 primeraka, 24. 01. 2003. oko 110
nedelju dana labudovi su napustili ovu deonicu Tise. primeraka, 10. 02. 2003. oko 20 primeraka. Nakon što je nekoliko primeraka ubijeno, celo
24. 12. 2001. na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu, primećeno je 56 jato se preselilo u Bezdan.
primeraka. U prvoj dekadi januara 2003. godine reka Tisa se, usled veoma niskih temperatura,
26. 12. 2001. primećeno je oko 100 primeraka na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu delimično zaledila. Jedan mladi labud se 19. 01. 2003. pojavio kod mosta u Senti. Bio je
DTD. iznemogao, tako da je morao biti hranjen i negovan više dana.
13. 01. 2003. na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu, nalazilo se 12
2002. primeraka, 10. 02. 2003. oko 130 primeraka, 23. 02. 2003. oko 140 primeraka.
02. 01. 2002. primećen je 131 primerak na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD. 26. 01. 2003. na jezeru kod Bogojeva nalazila su se 22 primerka. Ovo jato je stiglo još
02. 01. 2002. primećeno je 86 primeraka na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom u decembru 2002. godine i ostalo je do kraja januara 2003. kada se jezero potpuno zamrzlo.
kanalu. 02. 02. 2003. na prirodnom dobru ”Tikvara” kod Bačke Palanke primećeno je oko 80
12. 01. 2002. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD, primećeno je 113 primeraka, 18. 02. 2003. oko 90 primeraka, 03. 03. 2003. oko 110 primeraka.
primeraka, 26. 01. 2002. oko 180 primeraka, a 16. 02. 2002. 124 primerka. 18. 02. 2003. na Dunavu kod Futoga viđeno je oko 90 primeraka, a 03. 03. 2003. oko
12. 01. 2002. na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu, primećeno je 82 10 primeraka.
primerka, a 26. 01. 2002. oko 50 primeraka. 25. 02. 2003. prilikom obilaženja plavnih šuma oko Bačkog Monoštora, na Velikom
12. 01. 2002. na lokalitetu Kupusina, na kanalu DTD, primećeno je oko 60 primeraka, bačkom kanalu primećeno je veliko jato crvenokljunih labudova, koje je činilo 150–160
a 24. 01. 2002. pet primeraka. jedinki.
12. 01. 2002. godine na Tisi kod Ade posmatrana su tri primerka. Tokom proleća 2003. primećeno je gnezdo crvenokljunog labuda smešteno u trsci,
24. 01. 2002. primećeno je 15 primeraka na lokalitetu Bezdan, na Dunavu. desetak metara od otvorene vode, na Zasavici, u okviru lokaliteta Sadžak. U gnezdu je bilo
24. 01. 2002. primećeno je 19 primeraka na lokalitetu Apatin, na Dunavu. devet jaja. Ovaj par je uspeo da izvede sedam mladih. Jedno jaje nije bilo oplođeno, dok je
25. 01. 2002. primećeno je pet primeraka na lokalitetu Bogojevo, na Dunavu. jedan mladunac nestao ubrzo nakon izleganja. Ptice su na toj teritoriji ostale sve do polovine
U januaru i februaru 2002. godine jato od 11 primeraka boravilo je uzvodno od Bečeja, novembra 2003. Koliko je poznato, ovo je prvo potvrđeno gnežđenje crvenokljunog labuda
kod Bačkog Petrovog Sela. Meštani su redovno hranili labudove, pretežno kukuruzom. na Zasavici u poslednjih 100 godina.
17. 02. 2002. primećeno je oko 200 primeraka na lokalitetu Kolutski ribnjak. Na ribnjaku „Mala Vrbica” prvo gnežđenje i reprodukcija su se desili 2003. godine –
21. 12. 2002. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD, nalazilo se oko 90 jedan par se gnezdio i uspeli su da izvedu šest mladih.
primeraka. 12. 10. 2003. na Futoškom ribnjaku je primećeno 55 primeraka, a 09. 11. 2003. dva
28. 12. 2002. na Futoškom ribnjaku primećeno je 14 primeraka. primerka.
U drugoj polovini decembra 2002. godine na ribnjaku „Zlatica” kod Jazova posmatran
je jedan mladi primerak. Ponašao se pitomo i mirno. 2004.
Od sredine decembra 2002. godine 17 primeraka se zadržavalo na manjem jezeru 16. 01. 2004. na području Dunava od Futoga do Suseka, kod Čerevićkog špora, viđeno
blizu crpne stanice na Tisi kod mesta Adorjan u opštini Kanjiža. Hranjeni su kukuruzom od je jato od 90 primeraka. Ptice su bile raštrkane duž špora. Sa njima je bio i jedan žutokljuni
strane meštana. Do početka januara 2003. godine broj labudova se smanjio na osam jedinki labud, koji je prema crvenokljunim labudovima povremeno pokazivao znake agresivnosti i
(par sa šest mladih). Zadržali su se na jezeru do kraja januara. napadao ih da bi došao do hrane (seckani hleb) koju su dobili od ljudi.
Jata koja su brojala 10–20 primeraka posmatrana su tokom decembra 2002. na Velikoj 17. 01. 2004. na ribnjaku kod Suseka je boravilo jato od sedam primeraka.
Moravi, u Bagrdanskom tesnacu, kod Predora, Mijatovca i kod glogovačkog mosta. 13. 03. 2004. na slatinskom jezeru Kruševača (tzv. Bela bara) u dolini Severne

Mostonge posmatrana su tri mlada primerka. Godine 2008. tu je primećen par labudova koji se gnezdio.
Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 10. 06. 2004. na lokalitetu Na Temerinskom delu Jegričke, istočno od puta Temerin–Bečej, tokom zime
Guščara primećena su dva odrasla i tri paperjasta primerka. 2008/2009. zimovala su, u manjim jatima, 43 primerka.
29. 02. 2004. na Futoškom ribnjaku je primećeno 38 primeraka, 21. 03. 2004. 21
primerak, 04. 04. 2004. 14 primeraka, 18. 04. 2004. 28 primeraka, 03. 05. 2004. 42 primerka, 2009.
29. 05. 2004. 27 primeraka, 24. 06. 2004. tri primerka, 23. 08. 2004. dva primerka, 02. 09. Na Temerinskom delu Jegričke, istočno od puta Temerin–Bečej, tokom marta i aprila
2004. dva primerka, 06. 09. 2004. jedan primerak, 14. 09. 2004. 13 primeraka, 16. 10. 2004. posmatrana su dva para labudova (u aprilu su ženke ležale na jajima). Blizu mosta na putu
109 primeraka, 19. 11. 2004. 70 primeraka, 08. 12. 2004. 112 primeraka. Tu su se tokom Temerin–Bečej 14. 06. 2009. posmatran je par sa tri mladunca, a 21. 06. 2009. blizu mosta
2004. gnezdila dva para, jedan je imao gnezdo u zapadnom, trskom obraslom delu „Jezera gde „Rimski šančevi” presecaju Jegričku posmatran je drugi par, sa pet mladih.
2” a drugi u plavnoj šumi koja se nalazi između ribnjaka i obale Dunava. Pored gnezdećih
parova, na ribnjaku su se zadržavali i negnezdeći primerci. Zanimljiva je velika brojnost 01. 07. 2009. na ribnjaku „Mala Vrbica”, na drugom jezeru, posmatrana su 63 labuda.
ovih labudova u aprilu, maju i oktobru. 23. 09. 2009. na pašnjaku „Patrijaršija”, na samom rubu sela Kovilj, posmatran je 21
2004. godine na ribnjaku „Mala Vrbica” gnezdio se jedan par i uspeli su da izvedu crvenokljuni labud.
osam mladih.
Od 17. 12. 2004. do 23. 02. 2005, na Temerinskom delu Jegričke, istočno od puta
Temerin–Bečej, prvi put su posmatrani crvenokljuni labudovi: dva mužjaka, jedna ženka i
jedno mlado.
2005.
2005. godine na ribnjaku “Mala Vrbica” gnezdila su se četiri para. Jedan par nije imao
uspeha u reprodukciji, drugi je izveo šest mladih, treći devet, a četvrti jedno mlado.
13. 11. 2005. na Futoškom ribnjaku je viđeno 14 primeraka sa kojima je bilo i pet
žutokljunih labudova, a 20. 11. 2005. na istoj lokaciji je viđeno sedam primeraka sa istim
žutokljunim labudovima.
2006.
03. 02. 2006. na Čibukovcu, kod Kraljeva, viđeno je šest labudova.
06. 02. 2006. na gradskoj plaži u Kraljevu viđena su dva labuda.
11. i 12. 02. 2006. posmatran je jedan labud kod ušća Ibra.
18. 02. 2006. na gradskoj plaži u Kraljevu viđen je jedan labud.
07. 03. 2006. na gradskoj plaži u Kraljevu viđena su dva labuda.
05. 11. 2006. na zaostaloj bari u koritu Futoškog ribnjaka viđen je jedan crvenokljuni
labud koji se nalazio u društvu dva žutokljuna labuda.
2007.
Prema posmatranjima obavljenim u periodu od polovine novembra 2006. godine do
prve dekade februara 2007. godine, brojnost crvenokljunih labudova na Futoškom ribnjaku
kretala se od jedne do 74 jedinke.
2008.
Na odlagalištu pepela Termoelektrane „Nikola Tesla” B (10 km zapadno od Obrenovca,
a 4 km od desne obale Save) postoje pumpe i prskalice za zalivanje aktivnih delova deponije,
što omogućava oblikovanje jezeraca, koja se vremenom zabare i obrastu trskom i travom.

Stanište
Nastanjuju obale velikih reka, velika jezera sa plitkim obalama i močvarna područja,
CRNI LABUD slanovodne lagune, estuare, nepristupačne zalive sa dosta zaklona, vlažna zemljišta, brzake,
Cygnus atratus potoke i vodopade. Ima ih, dakle, na slanim, slatkim i mešovitim vodama.
Ne migriraju, stanarice su, ali žive nomadskim načinom života i u stalnoj su potrazi
za hranom. Kada hrane nestane na jednoj lokaciji, prelaze na drugu.
Naučno je crni labud prvi put opisan 1790. godine, od strane Džona Latama (John Ugroženost
Latham), koji je i dao naučno ime vrsti.
Prvi Evropljanin koji je video crnog labuda je danski mornar Antoni Kan (Antonie IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi.
Caen), koji je opisao vrstu tokom posete Zalivu ajkula 1636. godine. Kasnije je danski Nisu ugroženi. Populacija je procenjena na 300000–500000 jedinki.
istraživač Vilem De Vlaming (Willem de Vlamingh) uhvatio nekoliko ptica na Labudovoj Mladunci crnog labuda su mogući plen krupnijim životinjama.
reci u zapadnoj Australiji, 1697. godine, i preneo ih u Evropu. Mnogi ljudi su tada mislili da
se radi o prevari. Fizičke karakteristike
Rasprostranjenost Velika crna ptica, dugačkog vrata. I na engleskom govornom području se, zbog boje
perja, zove „crni labud” (Black Swan). Perje je crno, često sa braonkastim proredom, ali
Postojbina im je Australija (nema ih jedino na severozapadu kontinenta) i Tasmanija, letna pera su čisto bela i vidljiva dok ptica leti.
a naseljeni su na Novi Zeland (kao lovna divljač doneti su na Novi Zeland 1860. godine) Crni labudovi drže vrat uspravljenije nego beli, sa vrhom kljuna spuštenim nadole.
i Novu Gvineju. Naseljavani su i u Evropu kao ukrasne ptice, za potrebe parkova, a 1954. Kljun je narandžastocrven sa belom prugom pri vrhu, noge i stopala su tamnosivi. Oči
godine je prvi put viđena jedna grupa ovih labudova u divljini. su crvene boje. Mladi labudovi su sivobraon boje, sa tamnim kljunom.
Ova vrsta naseljava široku oblast, površine 1000000–10000000 km². Mužjaci i ženke su slični po veličini i izgledu (ženke su, ipak, za nijansu manje od
mužjaka). Mužjaci se mogu identifikovati i u letu – po tome što imaju duži vrat, a i prilikom
plivanja – mužjaci drže vrat uspravljenije.
Dužina tela se kreće u rasponu 114–142 cm. Raspon krila im je oko 1,82 m (1,6–2
m). Mužjak je uglavnom težak 6 kg, a ženka 5 kg. Najmanja zabeležena težina iznosi 3,7 kg,
krupniji primerci su težine 8,75 kg, ali zabeležene su i ekstremne težine koje idu i do 13,5
kg.
Životni vek ovih labudova u divljini je oko 10 godina, a u veštačkim uslovima do 30
godina.
Oglašavanje
Ispuštaju veliki broj različitih zvučnih signala koji su visokorezonantni tonovi i

piskavi glasovi. Glas se često čuje noću i podseća na trubljenje.
Način života
Prelaze velike razdaljine, u velikim jatima, u potrazi za hranom.

Crni labud je veoma graciozan u vodi, ali prilično trapav na kopnu.

Zbog njegove veličine potrebno mu je dosta napora da se vine u vazduh. Za poletanje
im je potrebno najmanje 40 m čiste vode. Lete uglavnom u sumrak i noću tokom jake
mesečine, a pri letenju perje proizvodi zviždukav zvuk. Danju se uglavnom odmaraju.
Jednom godišnje se mitare i u tom periodu nisu u mogućnosti da lete. Tada se okupljaju
u velikom broju na otvorenoj vodi.
Komuniciraju zvučnim i vizuelnim signalima. Od vizuelne komunikacije koriste
izdizanje gornjeg dela tela i lupanje krilima da bi oterali predatore ili druge labudove. Crni
labudovi proizvode krilima glasnije zvuke nego crvenokljuni labudovi.
Naročito interesantan detalj u ponašanju crnih labudova je „ceremonija trijumfa” koja
učvršćuje međusobnu vezu para i veze između roditelja i mladih, a prvenstveno se dešava
prilikom sukoba oko ženke ili oko teritorije. Mužjak, oteravši suparnika, ponosno prilazi
ženki, krila i bradu ritmično uzdiže i spušta, pri tom je neprestano dozivajući. Ženka tada
uzvraća istim zvukom. Oni zatim zaranjaju naizmenično glave, ispružaju vrat i kljun napred,
zatim uzdižu vratove, usmeravaju kljunove nadole i plivaju ukrug.
Ishrana
Crni labudovi su biljojedi. Ishrana im se sastoji od trave, lišća i stabljika vodenog

bilja. Uglavnom jedu u sumrak (predvečerje). Mladi povremeno jedu semenke okolnog
bilja. Hrane se u plićacima ili pasu duž obala. Vrat mogu da zagnjure do metar u dubinu u
potrazi za podvodnim biljem.
Reprodukcija
Polnu zrelost dostižu sa tri godine (18–36 meseci).

Teritorijalni su, ali manje nego ostale vrste labudova. Monogamni su i sparuju se za ceo
život. Parovi se često izdvajaju tokom parenja. Ponekad se gnezde i u velikim kolonijama,
tada gnezda ne prave u trsci, nego na suvom zemljištu obale ili na manjim ostrvima. Ukoliko
ima dovoljno mesta, parovi nastoje da im je gnezdo odvojeno od drugih.
Izgradnju gnezda započinje mužjak, a prave ga zajedno, s tim što ženka učestvuje
više. Gnezda su velika i neuredna, napravljena od trske, suvog lišća, grančica, vodenog
bilja i otpadaka koji plutaju po površini, a obložena su mahovinom i paperjem. Najčešće
su gnezda napravljena nad plitkom vodom i 1,8–2 m su u prečniku. Ponekad se ova gnezda
odvoje od obale i plutaju po jezeru.
Parenja se uglavnom odvijaju u junu ili julu, ali se mogu dešavati sve do decembra.
Ženka obično u jesen ili proleće, u zavisnosti od temperature, količine padavina i hrane (u
severnom delu Australije se razmnožavaju od februara do maja, a u južnom delu od juna do
septembra) snese 5–6 (4–8) krupnih zelenkastih jaja (povremeno se pojavi i neko belo jaje).
Jaja nose u razmaku od po jednog dana.
Mužjak i ženka na smenu leže na jajima 29–37 dana (po nekim izvorima 35–48 dana),
računajući od dana kada se snese poslednje jaje. Oba roditelja učestvuju i u podizanju mladih.
Agresivno i žestoko brane svoje gnezdo ili mlade, ukoliko su ugroženi.

Mladi su prekriveni sivim paperjem i sposobni su da plivaju i da se hrane odmah po
izleganju. Uglavnom ulaze u vodu 24 sata po izleganju. Prvih dana mladi mogu da se voze
na leđima svojih roditelja dok ih oni vode u duboku vodu. Sporo rastu. Prvi put mogu da
polete sa 2–3 meseca starosti, a ostaju sa roditeljima 9–12 meseci. Po napuštanju porodice CRNOVRATI LABUD
mladi se okupljaju u „jata mladih” gde ostaju do prvog parenja. Tek posle druge godine Cygnus melancoryphus
dobijaju crno perje.

Naučno ime vrsti je dao Molina (Molina) 1782. godine.
Zbog svoje boje, veoma su interesantni za držanje u veštačkim uslovima.
Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno
Rasprostranjenost
omogućiti prostor koji će imati najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine.
Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u
prostorima u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do Nastanjuju prostore Južne Amerike i jezera u Neotropskom regionu – žive u Argentini,
hibridizacije između njih. Brazilu, Čileu, Paragvaju, Urugvaju, Južnoj Džordžiji, na južnim Havajskim ostrvima,
Foklandskim ostrvima, a nekad zalutaju i na Antarktik. Ova vrsta naseljava veliki prostor,
Crni labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku
od otprilike 2100000 km².
peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora
biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se U zavisnosti od staništa, crnovrati labudovi su stanarice, delimične selice ili potpune
hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu selice.
odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe Tokom proleća i leta (kad je na severnoj hemisferi jesen i zima) oni se razmnožavaju
im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, u Čileu, Paragvaju, Argentini i Urugvaju. Reprodukuju se i u Patagoniji, Ognjenoj zemlji i
neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit. na Foklandskim ostrvima.
Kako se približava zima, ovi labudovi se sele u severne predele i jako gusto naseljavaju
Paragvaj i južne delove Brazila.

Stanište Životni vek im je 7–15 godina, ali neki primerci su doživeli i 30 godina. Po mnogim
beleškama, ovi labudovi kraće žive u veštačkim uslovima nego u prirodi.
Najviše naseljavaju plitke obalne regione uz Pacifik – područja koja su bogata
podvodnom vegetacijom. To su morski plićaci, slatkovodne močvare, vresišta, jezera, lagune, Oglašavanje
estuari, obalske marine, uvale i vlažna zemljišta. Mogu se videti do 1200 m nadmorske
visine. Crnovrati labudovi su uglavnom tihi, ne oglašavaju se često. Povremeno ispuštaju
jedan slab zvižduk kad su na vodi ili kad lete, koji ne dopire daleko. Uglavnom tako
Ugroženost komuniciraju jedni sa drugima unutar jata.
IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – apendiks dva. Način života

Što se tiče statusa zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi.
Populacija je procenjena na 26000–100000 jedinki.
Glavna opasnost im preti od lovaca – ljudi ih koriste u ishrani, a love ih i zbog sporta Veoma su društveni, okupljaju se u velike grupe van sezone parenja. Tokom sezone
i radi perja. Umiru i od trovanja olovom, jer jedu sačmu. parenja postaju teritorijalni i izdvajaju se u parove, a posle izleganja mladih skupljaju se
Odrasli labudovi su uglavnom sposobni da brane mlade od većine predatora, ali iako ponovo u jata koja broje čak i više hiljada jedinki. Ova jata se pomeraju zavisno od hrane i
su roditelji uporni u odbrani, jaja i tek izlegli mladunci su ponekad plen galebova i sitnih od klime, ali uglavnom ostaju u južnim zemljama Južne Amerike sve dok ne dođe vreme za
sisara kao što su lasice i lisice. migraciju na sever.
Mitare se jedanput godišnje, na kraju sezone gnežđenja, a pre polaska na sever. U
Fizičke karakteristike Argentini, na primer, mitarenje traje od novembra do februara.
Teritorija koju par zauzima u vreme reprodukcije je otprilike 324 m², a to je mnogo
Crnovrati labud ima belo telo sa jasno vidljivim dugačkim crnim vratom i glavom, manje nego što zauzimaju labudovi koji žive na severnoj polulopti.
po čemu se razlikuje od svih drugih labudova. I na engleskom govornom području se, zbog Najveći deo vremena provode na vodi, zato što je pozicija njihovih stopala takva da
boje perja, zove „crnovrati labud” (Black–necked Swan). Na glavi postoji bela linija koja se jako teško kreću na suvom. Iako teško uzleću, dobri su letači, kad jednom uzlete mogu da
se proteže sa obe strane glave, od kljuna do očiju, nastavljajući se do potiljka. Vrat i glava prevale velike razdaljine. Među najbržim letačima su među labudovima i mogu da dostignu
mogu da imaju takođe i bele tačkice. brzinu od 80 km/h.
Plavosivog su kljuna, sa karakterističnom crvenom izraslinom na njegovoj osnovi. Unutar jata ove ptice često plivaju jedna oko druge i javljaju se jedne drugima
Koža lica je takođe crvena.
pomeranjem glave gore-dole.
Perje im nije raskošno. Krila idu u špic. Noge su kod odraslih roze boje, veoma su
Kad mužjak brani svoju teritoriju od drugog labuda ili od predatora, on signalizira
kratke i imaju neobičnu poziciju, što čini da ove ptice jako teško hodaju po tlu.
svoje agresivno ponašanje tako što spušta vrat i izbacuje glavu napred. Bore se tako što se
Na prvi pogled, polove je teško razlikovati. Mužjaci su iste boje kao i ženke, uglavnom
međusobno udaraju krilima i, ako je pobedio, mužjak se trijumfalno vraća svojoj ženki i
su veći od ženki (nekad i za trećinu), ali imaju kraće vratove. Crvena kvrga u osnovi (korenu)
pri tom se oglašava, stavljajući ritmično glavu pod vodu i ispravljajući vrat visoko – to je
kljuna obično naraste veća kod mužjaka.
ceremonija trijumfa.
Mladunci su svetlo braonsive boje i imaju crne kljunove i noge, a dobijaju
karakterističnu boju vrata i belu boju tela u drugoj godini života. Bitna im je vizuelna komunikacija. Oni ostalim članovima jata ili porodične zajednice
Ako ne računamo koskorobu, ovo su najmanji labudovi. spuštanjem glave ili mahanjem krila ukazuju na pravac letenja ili početak ceremonije parenja.
Koriste i dodir pri komunikaciji, pri kupanju i čišćenju. Ženke čiste mlade da bi ih naučile
Dužina crnovratih labudova, od vrha kljuna do kraja repa, iznosi 102–124 cm. Dužina
jednog krila, bez perja, kod ženki je 40–41,5 cm, kod mužjaka 43,5–45 cm, a maksimalna kako da to sami čine, a kupanje koriste posle kopulacije da bi se učvrstila bračna zajednica.
zabeležena je 50 cm. Dužina kljuna kod ženki je 71–73 mm, a kod mužjaka 82–86 mm. Njihova uloga u ekosistemu je veoma bitna zato što se hrane vodenom vegetacijom i
Dužina stopala kod ženki je 78–80 mm, a kod mužjaka 85–88 mm. kontrolišu populacije algi, tako da alge ne postaju problem – na taj način labudovi utiču na
Težina varira od 3,5 kg do 6,7 kg. Ženke su u proseku teške oko 4 kg (3,5–4,4 kg), a kvalitet vode.
mužjaci oko 5,4 kg (4,5–6,7 kg). Plaše se ljudi.

Ishrana u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije
između njih.
Uglavnom se hrane raznom vodenom vegetacijom, sa površine ili sa dna, nekad će Crnovrati labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u
pojesti i beskičmenjake i insekte, a ređe sitnu ribu ili žablja jaja. obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva
Kljun im je jak, ima nazubljene ivice i izražen terminalni nokat. Pri hvatanju i čupanju hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno
biljaka im pomaže to što imaju i hrapav jezik. Nazubljenost kljuna im omogućava da filtriraju je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko
sitne komadiće hrane sa površine vode. koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno
U njihovoj ishrani su najzastupljenije biljke iz rodova Characeae, Potamogeton, čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput
Myriophyllum i Vallisneria. godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.
Reprodukcija
Mužjaci i ženke su polno zreli sa dve godine. Monogamni su i sparuju se za ceo život,
ali, ukoliko jedno od njih ugine, druga jedinka će naći novog partnera ili partnerku.
Sezona razmnožavanja crnovratih labudova je između jula i septembra, a najkasnije
u novembru. Pri udvaranju mužjaci izvode takozvanu ceremoniju trijumfa – mužjak napada
rivale i tera ih, a onda se vraća svojoj ženki da bi joj se udvarao, uz interesantno poziranje
i oglašavanje. Mužjaci i ženke onda ritmično stavljaju glavu pod vodu i ispravljaju svoje
vratove visoko, dok plivaju jedno oko drugog.
Od raznih vrsta šaša i vodenih biljaka prave masivno gnezdo u gustoj vegetaciji uz
vodu – veliku strukturu koja može ponekad da se nalazi delimično iznad vode ili da pluta.
Ženka polaže 3–7 jaja, svetlodrap (krem) boje, čije su prosečne dimenzije 101 x 66
mm (93–109 x 63–69,3 mm), a težina 238 g (173–274 g). Samo ženka leži na jajima, a
inkubacija traje 36 dana (34–37). Za to vreme mužjak zaštitnički kruži oko gnezda i brani
teritoriju od drugih životinja. Iako su i mužjak i ženka za vreme inkubacije jako zaštitnički
nastrojeni, uspaniče se kad vide ljude i često pobegnu sa gnezda a da ne pokriju jaja.
Mladunci dan posle izleganja imaju prosečnu težinu od 150 g (129–184 g). Iako
je primećeno da oba roditelja mogu da nose mlade na svojim leđima, mužjak uglavnom
preuzima ovu odgovornost nakon što se mladi izlegu, tako da ženka može da se koncentriše
na ishranu, jer mora da povrati težinu koju je izgubila tokom inkubacije. Oba roditelja se
staraju o mladima i štite ih od predatora. Jako su agresivni i koriste svoja krila i kljun u
odbrani mladih od drugih životinja.
Mladi kompletno operjaju sa 70 dana, a ostaju uz roditelje dok ne navrše 8–14 meseci
(neki mladi uz roditelje ostanu i do godinu i po), kada i postaju nezavisni. Iako su već sa dve
godine starosti sposobni da se razmnožavaju, ne formiraju par sve do treće godine.
Relativno su mirne prirode i zbog toga veoma pogodni za gajenje.

Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno
obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom
ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima

Stanište
Naseljavaju različita slatkovodna staništa – jezera, velike reke, bare, močvare pored
CRNOKLJUNI LABUD reka, vlažna zemljišta, marine, estuare, a najviše preferiraju velike plitke močvare, dubine
Cygnus buccinator 30–90 cm i sa mešovitom vegetacijom.
Ugroženost
Naučno ime vrsti je dao Ričardson (Richardson) 1832. godine. IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi.
Između 1820. i 1880. godine samo jedna kompanija je stavila u prodaju 108000 koža
Rasprostranjenost ovih labudova. Godine 1930. bili su skoro potpuno istrebljeni. Prema nekim procenama,
1933. godine je preostalo samo 66 crnokljunih labudova. Zahvaljujući naporima i strogim
Nastanjuju prostore Severne Amerike – zapadne delove Kanade i severozapadne merama zaštite, vrsta je uspela da se oporavi i više nije u opasnosti.
delove Sjedinjenih Američkih Država. Ova vrsta naseljava široko područje, površine oko Što se tiče zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija
1400000 km². je procenjena na 18000 jedinki.
Ne migriraju daleko, između predela gde se razmnožavaju i mesta za prezimljavanje je Mladuncima opasnost preti od kojota, lasica, vidri i surih orlova. Kada odrastu i počnu
mala razdaljina. Jedino oni labudovi koji žive malo severnije, kao što su crnokljuni labudovi da lete, stopa smrtnosti usled napada od strane predatora je jako mala.
na Aljasci, prelaze nešto veće distance, u zavisnosti od vremenskih prilika. Iako su zaštićeni od lova u celom svom arealu, nekad ih lovci poubijaju, pravdajući se
da su ih zamenili za snežne guske. Jasno se, međutim, mogu razlikovati ove dve vrste, zato
što je snežna guska mnogo manja, ima raspon krila svega 90 cm i crno perje na vrhovima
krila.
Moguća pretnja su im i uništavanje životnog staništa i klimatske promene.
Fizičke karakteristike
Crnokljuni labudovi su najveći labudovi, najveće plovuše na svetu. Potpuno su beli,

osim crnog kljuna i stopala koja imaju boju od sive do crne. Labud ove vrste liči na druge
labudove, ali njegovo čelo se spušta ravnomerno prema kljunu, koji je potpuno crn. Polovi
su slični, s tim što su mužjaci malo krupniji.
Težina se kreće između 7,7 kg i 15,8 kg. Dužina je 138–158 cm. Raspon krila je
203–250 cm), a dok stoji na tlu odrasli crnokljuni labud može da bude visine 1,2 m.
Labudovi ove vrste prilično liče na tundra labudove. Uočljiva razlika između ove
dve vrste je u izgledu glave i kljuna iz profila. Kljun tundra labuda je konkavan i manji je
u proporciji sa njegovom zaobljenom glavom, dok kljun crnokljunog labuda izgleda teže i
malo krupnije u proporciji sa njegovom glavom, a glava mu nije tako glatko zaobljena, nego
je malo „kockasta”. Još jedna karakteristika po kojoj se mogu razlikovati je to što tundra
labud ima jasnu žutu tačku na kljunu, ispred oka (skoro 80 % ptica), ali i neki crnokljuni
labudovi mogu da imaju tu žutu tačku ispred oka, tako da je najbolji način da se prepozna i
definitivno razlikuje jedna od druge vrste – po njihovom oglašavanju.
Što se tiče razlike između mladunaca crnokljunih i tundra labudova – obe vrste imaju
mlade koji su sivkaste boje, ali su mladi tundra labudovi više srebrni, a crnokljuni mladi
labudovi su više tamniji, pogotovo po vratu, na glavi i na gornjem delu grudi. Mladunci

i jedne i druge vrste ne postaju beli sve do prve godine. Prvog leta i crnokljuni labudovi Ako jedno od članova para ugine, drugo nađe novog parnjaka. Mužjak uglavnom, ako
i tundra labudovi imaju roze kljunove sa crnim vrhovima. Tokom odrastanja, kljunovi im ugine ženka, pronalazi mlađu ženku, i vraća se na teritoriju na kojoj se gnezdio i ranije. Ako
postaju crni. ženka nađe novog mužjaka, ona se takođe vraća na teritoriju na kojoj se već gnezdila. Kao i
Životni vek im je 20–30 godina. Maksimalan zabeležen u prirodi je bio duži od 24 kod drugih plovuša, ponovno vezivanje, sa drugom jedinkom, i vraćanje na staru teritoriju,
godine, a u veštačkim uslovima jedna jedinka je doživela 32 godine. češće je ako je prethodni par uspeo uspešno da odgaji bar jedno leglo. Labudovi se uparuju
uglavnom tamo gde provode zimu. Ako par provede bar dva leta na istoj lokaciji, on će
Oglašavanje
napraviti skoro neraskidivu vezu sa tim mestom i vraćaće se do kraja života.
Crnokljuni labud je na engleskom govornom području dobio naziv „labud trubač” Tipično za njih je da dolaze na svoja mesta za razmnožavanje čim se led otopi, u rano
(Trumpeter Swan), po oglašavanju koje liči na zvuk francuske trube. Ovaj dubok i glasan proleće. Prvih pet nedelja par se bavi udvaranjem, pomerajući glavu gore–dole i trepereći
zvuk labudovi koriste da bi međusobno komunicirali na velikim razdaljinama. krilima dok gledaju jedno ka drugom. Novoformirani parovi najčešće ne prave gnezdo tokom
Tundra labud, za razliku od crnokljunog labuda, ispušta visoki zvuk koji liči na proleća i leta prve godine. Njihova teritorija za razmnožavanje može da varira između 2,4 ha
oglašavanje kanadske ili snežne guske. Sa izvesne udaljenosti oglašavanje jata tundra i 60 ha.
labudova može da zvuči kao lavež pasa. Pažljivim slušanjem se primeti velika razlika u Parovi crnokljunih labudova uglavnom se gnezde na istom mestu godinu za godinom
oglašavanju ove dve vrste. i brane svoju teritoriju od drugih labudova.
Gradnja gnezda počinje sredinom aprila i može da traje dve nedelje. Gnezda su u
Način života
obliku platforme i ogromna su, nekad mogu da budu i do dva metra u prečniku. Često
koriste ostrvca ili kuće vodenih pacova i brane dabrova kao osnovu za svoje gnezdo. Mužjak
Crnokljuni labudovi uglavnom žive u malim jatima.
Kao i ostali labudovi, lete ispruženog vrata, a pri tom im krila proizvode škripave čupa vegetaciju i donosi je ženki, koja je slaže i svojim telom pravi udubljenje za jaja. Ista
zvuke. struktura – isto gnezdo se koristi godinu za godinom. Najčešće je gnezdo potpuno okruženo
Ovi labudovi su dobro prilagođeni niskim temperaturama na prostorima na kojima vodom, što otežava predatorima sisarima da dođu do njega.
žive. Imaju debeo sloj paperja koji im omogućava da podnesu relativno duge periode u Kvalitet i kvantitet hrane u toku zimskog perioda značajno utiču na to kakva će biti
kojima je temperatura ispod nule. Roditelji i njihovi mladi iz godine u godinu zimu provode reprodukcija sledeće sezone.
na istom mestu. Krajem aprila ili početkom maja ženka polaže prvo jaje, prljavo bele boje, 11,5 cm
Mitare se jedanput godišnje i tada ne mogu da lete oko mesec dana. Mužjak počinje dugačko i 7,5 cm široko. Zatim polaže po jedno jaje svaki drugi dan, sve dok ne položi
da gubi perje u vreme kada ženka počne ponovo da operjava. Ovo omogućava da jedno od
4–9 jaja. Ako je ovo prvi put da ženka polaže jaja, može da snese manji broj jaja i ta jaja
roditelja uvek bude sa mladima.
mogu da budu neoplođena. Kad položi jaja, isključivo ona leži na njima, dok mužjak, za to
Često se mogu videti u poljima žita i kukuruza.
vreme, prilično agresivno brani gnezdo. Period inkubacije traje 33–37 dana. Ženka ponekad
Ishrana nakratko napušta gnezdo – da se hrani, da se kupa i da očisti svoje perje. Pre nego što napusti
gnezdo, ona pokriva jaja materijalom iz gnezda.
Prvenstveno jedu razne vrste podvodnih i močvarnih biljaka – lišće i stabljike Kada se mladi izlegu, što se dešava u junu, teže oko 200 g. Nakon dan-dva ulaze u
podvodnih biljaka, semenke i rizome. Uglavnom su biljojedi, ali će povremeno pojesti vodu i počinju da se hrane insektima i raznim beskičmenjacima (ovo je dobar izvor proteina
insekte, puževe, školjke, male reptile i male ribe. Glavu i vrat zagnjure pod vodu i kopaju za ptice koje brzo rastu) i to čine prvih par nedelja. U ovom ranom stadijumu mladi labudovi
kroz blato tražeći omiljeno bilje. Labudovi koji se hrane u močvarama i potocima u kojim mogu da povećaju svoju težinu za 20 % svakog dana. Kad napune 4–6 nedelja prelaze na
ima puno tanina imaju narandžastocrvene nijanse perja na vratu. ishranu vodenim biljkama.
Ženka se, uglavnom, prva mitari, dve do tri nedelje nakon što je polegla jaja. Mužjak
Reprodukcija
ulazi u mitarenje tek pošto je ženka dobila nova pera za letenje. Ovaj period traje 30 dana.
Za to vreme su čak i odrasle jedinke ugrožene od strane predatora, tako da u tom periodu
Sa 2–3 godine se smatraju polno zrelim i tada formiraju parove za ceo život.
U velikoj većini slučajeva, što je veoma interesantno, do prvih parenja dođe tek kad moraju više da se sakrivaju nego obično. Pošto se ženka i mužjak mitare u različito vreme,
napune 4–5 godina. jedno od njih je uvek sposobno da leti i da brani mlade.

Mali labudovi rastu jako brzo, počinju da im se pojavljuju stalna pera na repu i na
bokovima čim navrše četiri nedelje. Sa šest nedelja već imaju pera na stomaku, na grudima
i na obrazima. Kroz sedam nedelja uglavnom se pojave i pera na vratu, a posle osam nedelja
već im otpada skoro svo paperje. Znači, sa 8–10 nedelja potpuno su operjali, ali ne mogu još ŽUTOKLJUNI LABUD
da lete. Nisu sposobni za let dok ne navrše 13–17 nedelja. Sa 15 nedelja već imaju težinu od Cygnus cygnus
devet kilograma. Stopa rasta je viša od 0,5 kg nedeljno. Njihovi prvi letovi, krajem septembra,
uglavnom su kratki. Mali labudovi se pripremaju da migriraju sa svojim roditeljima samo
malo pre nego što se zalede sva jezera. Porodične grupe se tokom migracije drže zajedno.
Mladi labudovi ostaju sa svojim roditeljima sve do sledećeg proleća, a osamostaljuju Naučno ime vrsti je dao Line (Linnaeus) 1758. godine.
se (bivaju oterani) kada roditelji počnu ponovo da se gnezde. Tada mladunci već imaju
godinu dana. Stopa preživljavanja mladih crnokljunih labudova veća je nego kod drugih Rasprostranjenost
labudova, upravo zato što im roditelji posvećuju dodatnu pažnju tokom zime.
Mladi labudovi iz istog legla će ostati zajedno do svoje druge ili treće godine, i Labudovi ove vrste naseljavaju široko područje, površine preko 10000000 km².
održavaće snažne srodničke veze, a onda počinju da traže svoje parnjake u nekoj močvari. Zemlje u kojima su zabeleženi su: Avganistan, Albanija, Austrija, Azerbejdžan,
Belgija, Bugarska, Crna Gora, Češka, Danska, Engleska, Estonija, Farska Ostrva, Finska,
Francuska, Grčka, Grenland, Holandija, Hrvatska, Indija, Irak, Iran, Irska, Island, Italija,
Japan, Jermenija, Kazahstan, Kina, Kipar, Kirgistan, Koreja, Letonija, Litvanija, Mađarska,
Makedonija, Mongolija, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, SAD, Slovačka, Slovenija,
Zoološki vrtovi drže crnokljune labudove uglavnom iz edukativnih razloga – zato što Srbija, Španija, Švajcarska, Švedska, Turkmenistan, Turska, Ukrajina i Velika Britanija.
su najveći od svih labudova, zbog njihove istorije, budući da su zamalo izumrli, a oni su i Migratorna su vrsta. Putuju preko kopna, praveći kratke prekide.
ambasadori staništa koja naseljavaju (edukacija o močvarama). Zimu provode u Engleskoj, severozapadnom delu Evrope, centralnom delu Evrope,
Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno Maloj Aziji, severnom delu Indije, Kini, Japanu i u Koreji.
obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom
ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima
u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije
između njih.
Crnokljuni labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana)
u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva
hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno
je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko
koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno
čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput
godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.
Po Americi se crnokljuni labudovi uzgajaju u veštačkim uslovima i vrši se njihova
reintrodukcija – pokušavaju da uspostave populacije na određenim lokacijama. U uzga-
jivačnicama, kad napune dve godine, ptice koje nisu u srodstvu se sparuju, a zatim ih puštaju
u određene močvare. Drže se u zatvorenom prostoru dve godine zato što se veruje da su prve
dve godine u životu mladog labuda najrizičnije za preživljavanje. Ptice koje se puste u priro-
du nakon dve godine uglavnom se potpuno vežu za močvaru u koju su puštene, što znači da
će najverovatnije da se vrate u tu močvaru da se pare kada budu imale četiri godine.

Stanište Način života
Naseljavaju slatkovodna staništa – spore reke, jezera, bare, močvare, lokve i kaljuge. Van sezone parenja ova vrsta je veoma druželjubiva. Jedinke koje se ne razmnožavaju
Labudovi koji se ne pare najčešće se nalaze u jatima duž zaklonjenih obala rukavaca, žive u jatima, odvojeno od parova koji se razmnožavaju.
laguna i plitkih zaliva. Manje su elegantni tokom poletanja i sletanja, treba im veće prostranstvo na vodi, jer
Tokom migracije žutokljuni labudovi često posećuju jezera, rukavce i zaklonjene duže ateriraju nego drugi labudovi. Poleću tako što počnu da trče po vodi. Krilima proizvode
obale. Prezimljavaju na slatkovodnim jezerima, močvarama, poplavljenom zemljištu, glasne šušteće zvuke kada lete.
brakičnim (mešavina slatke i slane vode) lagunama i obalskim zalivima. Često koriste i Odrasli menjaju perje krajem jula i početkom avgusta (nakon perioda razmnožavanja)
i tada ne mogu da lete, otprilike oko 30 dana (nekad i do 6 nedelja). Mužjaci počinju da
poljoprivredne površine i vlažne pašnjake.
menjaju perje pre ženki. Jedinke koje se ne razmnožavaju menjaju perje u isto vreme kad i
one što se razmnožavaju, ali to čine u velikim grupama, dok jedinke koje se pare teže da to
Ugroženost obave na teritoriji gde su se razmnožavale.
Posle mitarenja počinju da migriraju na jug, najčešće krajem septembra, ili u oktobru
IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi. (tačno vreme kad se ovo dešava zavisi od vremenskih prilika). Na mesta gde prezimljavaju
Što se tiče statusa zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalan status. Nisu ugroženi. dolaze u oktobru ili u novembru. Migriraju u malim jatima i porodičnim grupama, a zimi
Populacija je procenjena na oko 180000 jedinki. se okupljaju u jata koja broje čak 300–400 jedinki. Tokom migracije često se zaustavljaju
Najveća pretnja njihovoj brojnosti su klimatske promene i uništavanje životnog na jezerima, estuarima, zaštićenim obalama. Tradicionalno prezimljavaju na jezerima,
staništa – isušivanje močvara radi proširenja naselja i poljoprivrednog zemljišta, povećanje močvarama, čak i u plovnim područjima velikih reka, lagunama, zalivima... U poslednje
broja stoke (pogotovo ovaca) koja smanjuje vegetaciju, razvijanje puteva, površinski vreme, sve više koriste i poljoprivredno zemljište i močvarne livade.
rudarski kopovi, postavljanje brana, zagađenja pri eksploataciji nafte i gasa, poljoprivredne Ponovo se vraćaju na mesta za razmnožavanje u martu i aprilu, a nekada čak i tek
hemikalije... Tu je, zatim, ilegalan lov, kao i trovanje gutanjem olovne sačme zaostale od početkom maja, ako su vremenske prilike takve.
lovaca. Razaraju im se gnezda, skupljaju se jaja za ljudsku ishranu, a česta su i uznemiravanja Jedinke koje se ne razmnožavaju, okupljene u jata u tom periodu, uglavnom borave
od strane turista. uz dobro zaštićenu obalu, u estuarima, lagunama i plitkim zalivima.
Spavaju na mestima gde ima dosta otvorene vode, blizu mesta gde se hrane.
Ishrana
Imaju žut kljun sa crnim vrhom. Stopala su im crna. Za razliku od crvenokljunog
labuda, nikad ne dižu krila iznad leđa kada plivaju, a i vrat drže uspravnije. Žutokljuni labudovi su uglavnom biljojedi. Ishrana im se sastoji od lišća, stabljika,
mladih izdanaka i korenja močvarnih biljaka – npr. algi i biljaka iz rodova Zostera, Ruppia i
Žutokljuni labudovi su prilično veliki – nešto su manji od crnokljunih. Dužina im je
Potamogeton, zatim trava, rastavića iz roda Equisetum, raznih vrsta trski i šaša... Ponekad u
140–160 cm. Raspon krila je 205–235 cm. Prosečna težina ženki je 8,1 kg, a mužjaka 10,8
ishrani koriste morske i slatkovodne školjke i druge sitne beskičmenjake. Tokom zime hrane
kg. se i semenkama i poljoprivrednim žitaricama, jedu povrće kao što su krompir i repa, a nekad
Neke podvrste žutokljunih labudova, kao što su kolumbijanus (C. c. columbianus), i žir. Mlade ptice u velikom procentu u ishrani koriste odrasle insekte, ili larve hironomida
beviki (C. c. bewickii) i jankovski (C. c. jankowskii) su nešto manji. (vodeni dvokrilni insekti).
Oglašavanje Reprodukcija
Ovo su najglasniji labudovi. Oni ispuštaju prodorne zvuke „vup–vup–vup”, koji zvuče Izdvajaju se u parove koji imaju dobro definisanu teritoriju. Mužjak i ženka se vezuju
kao truba, i zbog toga se ovi labudovi na engleskom govornom području zovu labudovi za ceo život.
galamdžije (Whooper Swan). Ispuštaju 6–7 zvukova, uzlaznih ili silaznih. Njihovo pevanje Gnezda prave na ostrvima ili na obalama plitkih slatkovodnih jezeraca, reka koje sporo
je inspirisalo mnogobrojne kompozitore, koji su često koristili te zvuke u svojim delima i teku, bara, močvara, lokvi i kaljuga. Odgovaraju im staništa gde ima dovoljno emergentne
njima označavali odlazak ili dolazak osoba. vegetacije (koja „viri” iz vode) i trske. Ima ih i u zonama tajgi (četinarskim šumama), pa čak

i u zonama brezovih šuma i žbunovito–šumovitim tundrama (generalno izbegavaju otvorene koji se sastoji od velikog jezera i desetak manjih zimovnika. Na jezeru su 20. i 21. 02. 1988.
tundre). godine boravila tri primerka.
Gnezda su velike hrpe trulih biljaka, grančica i lišća. Prave ih na kopnu ili na malim U poslednjih 25 godina, na području poplavne doline donjeg Begeja u okolini Perleza,
ostrvima, kao i na ivicama jezera, bara ili reka. Koriste ih više godina zaredom, ali svake zabeležena su tri svedočanstva o zimskom i prolećnom zadržavanju žutokljunog labuda. Na
godine ih popravljaju i dodaju nov materijal. Najveći doprinos izgradnji gnezda daju mužjaci. razlivu Begeja su 28. 12. 1984. primećena dva odrasla i dva mlada, na Begeju 07. 03. 1986.
Ženka u aprilu ili maju polaže 3–7 belih jaja, na kojima isključivo ona leži, u proseku dva odrasla i na Carskoj bari 22. 03. 1993. jedan odrasli žutokljuni labud.
31–32 dana (negde i do 42 dana), a kod manjih podvrsta 29–32 dana. Mladi labudovi su Tokom posmatranja vršenih od 1977. do 1992. godine na ribnjaku „Uzdin”, kod
sivobraon boje i aktivni su jako brzo po izleganju. Ženka ih prvih dana često nosi na leđima, istoimenog mesta, primećeni su samo 28. 01. 1988. i 17. 02. 1990. godine.
pri čemu ih mužjak agresivno štiti. Počinju da lete sa starošću 87–90 dana. Tokom odrastanja 11. 12. 1991. je zabeleženo prisustvo jednog primerka na Tisi kod Sente.
polako dobijaju belo perje. Dana 25. 02. 2003, prilikom obilaženja plavnih šuma oko Bačkog Monoštora, na
Velikom bačkom kanalu primećena su četiri odrasla i osam mladih primeraka žutokljunog
Život u kontrolisanim uslovima labuda. Posle kraćeg vremena, uz karakteristično oglašavanje, na vodu se spustio još jedan
par odraslih, koga je u istom trenutku trubljenjem pozdravilo malo jato sa vode.
Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno Na slatinskom jezeru Kruševača (Bela bara) u dolini Severne Mostonge 2003. je
obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom posmatran jedan odrasli primerak.
ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima Meštani severobanatskog sela Sajan od druge polovine decembra 2003. godine
redovno su viđali jednu odraslu i dve mlade jedinke u blizini naselja, kako pasu zeleno žito
između njih.
i detelinu. Početkom februara 2004. labudovi su se još zadržavali u blizini sela. Meštani su
Žutokljuni labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u
im povremeno ostavljali semensku hranu (kukuruz) koju su oni rado jeli.
obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva
Ovaj labud je na području Dunava od Futoga do Suseka prvi put posmatran 16. 01.
hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno
je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko 2004. kod Čerevićkog špora, kada je jedna odrasla jedinka boravila u grupi od oko 90
koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno crvenokljunih labudova. Grupa labudova u kojoj se nalazio žutokljuni labud primamljena je
čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput hlebom bačenim u vodu. On je tom prilikom pokazivao znake agresivnosti i napadao druge
godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit. labudove da bi došao do hrane.
Drugi put je žutokljuni labud posmatran na ribnjaku kod Suseka 17. 01. 2004. kada je
Žutokljuni labud na našim prostorima jedan primerak (moguće – onaj isti) plivao na oko 50 m od sedam crvenokljunih labudova i
često se glasno oglašavao.
Žutokljuni labud je na našem govornom području poznat i kao – veliki labud. Na ribnjaku „Futog” žutokljuni labud je prvi put posmatran 13. 11. 2005. Na bari
Ova vrsta se u Srbiji pojavljuje retko, u prolazu. zaostaloj u koritu istočnog jezera posmatrana je porodica od dva odrasla i tri mlada. Kasnije
U poslednjih 25 godina pojavljivanje žutokljunog labuda je u blagom porastu. su odleteli ka zapadnom jezeru i pridružili se grupi od četrnaest crvenokljunih labudova.
Većina skandinavske populacije žutokljunog labuda koncentrisana je zimi na obalama Dana 20. 11. 2005. ista porodica je posmatrana na bari u koritu zapadnog jezera ribnjaka,
zapadnog Baltika i Severnog mora, u Danskoj i oko nje, dok najistočnije, na Crnom i gde se hranila zajedno sa sedam crvenokljunih labudova.
Kaspijskom moru, zimuju žutokljuni labudovi koji se gnezde u istočnom Sibiru. Za njih je Tokom zime 2006/2007. žutokljuni labud je prvi put posmatran 05. 11. 2006. kada su
karakteristično povlačenje prema istoku i jugu tokom perioda niskih temperatura, pa je to, dva odrasla boravila zajedno sa jednim crvenokljunim labudom na zaostaloj bari u koritu
najverovatnije, razlog za povremeno pojavljivanje pojedinih jedinki ove vrste u Srbiji. istočnog jezera ribnjaka „Futog”. Dana 15. 11. 2006. na istom mestu posmatrana su tri
Prema nekim starim spisima, do XVIII veka ih je bilo u Specijalnom rezervatu prirode odrasla primerka u društvu sa jednim odraslim tundra labudom, i tu su zimovali, ostavši sve
„Ludaško jezero”. do 09. 02. 2007. Žutokljuni labudovi su povremeno pokazivali znake agresivnosti prema
U zimu 1932. žutokljuni labud je primećen kod Sente, na Tisi.
tundra labudu i terali ga od sebe. Sva četiri labuda redovno su se hranila u plitkoj bari, a
Na Južnoj Moravi, kod ušća reke Vlasine, negde oko 1971. godine, viđen je jedan
često su posmatrani kako se odmaraju na suvom delu korita jezera.
primerak.
Dana 21. 02. 2008. na ribnjak kod Barande je sletelo jato od šest odraslih žutokljunih
09. 12. 1987. registrovana su četiri primerka na Tisi kod Sente.
Na mestu nekadašnjeg Velikog blata, u Pančevačkom ritu, izgrađen je veliki ribnjak, labudova. Ubrzo su, uz karakteristično oglašavanje, odleteli u pravcu zapada, prema Čenti.

Stanište
Naseljavaju različita staništa – tundre, travnate površine, vlažna zemljišta, priobalja

TUNDRA LABUD reka, brzaka i potoka, močvare, povremeno i slana vlažna zemljišta koja su stanište biljaka
Cygnus columbianus Ruppia maritima, Scirpus robustus i Eleocharis parvula.
Zbog staništa, ovi labudovi su na engleskom govornom području dobili naziv „tundra
labud” (Tundra Swan).
Razmnožavaju se najčešće uz plitke bare, jezera i sporotekuće široke reke po tundrama,
oko kojih postoji značajna vegetacija. Omiljene su im vlažne niske arktičke tundre, gde
Naučno ime vrsti je dao Ord (Ord) 1815. godine.
preovladavaju trska, šaš, mahovina i lišajevi, a retko ih ima u tundrama u kojima ima grmlja
i izbegavaju predele u kojima ima šume.
Rasprostranjenost U vreme migracije koriste skoro sve otvorene vode, plitka jezera, nizijska i brdska
jezera, rezervoare, korita reka, plitke slane lagune, zaklonjene obalske zalive i rukavce.
Nastanjuju veliku oblast, čija je površina procenjena na 100000–1000000 km². Tokom zime nastanjuju brakične i slatkovodne močvare, reke, jezera, bare, plitke
Zemlje u kojima su zabeleženi su: Austrija, Azerbejdžan, Belgija, Bugarska, Češka, estuare, a čak i potopljene močvarne livade ili potopljena poljoprivredna polja.
Danska, Estonija, Francuska, Grčka, Grenland, Holandija, Irak, Iran, Irska, Kanada, Letonija, Mogu se videti na nadmorskim visinama ispod 100 m.
Litvanija, Mađarska, Makedonija, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, SAD, Slovačka,
Španija (povremeno ih ima), Švajcarska, Švedska, Turska, Ukrajina i Velika Britanija. Prema Ugroženost
sumnjivim i nepotvrđenim podacima viđeni su i u Crnoj Gori i Srbiji.
Ova vrsta labudova je migratorna. Razdaljinu od Arktika, gde se razmnožavaju, do IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi.
toplijih krajeva, gde provode zimu, proputuju u uskom frontu, po specifičnim rutama, i Što se tiče zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija
zaustavljaju se stalno na istim mestima. je procenjena na 300000 jedinki.
Od svih labudova, tundra labudovi su najizdržljiviji. To su čvrste životinje, izuzetno
otporne i prilagođene životu u teškim uslovima, koje opstaju iako imaju jako dugačku
migraciju i jako kratku sezonu parenja čiji produktivitet zavisi od vremenskih uslova.
Pretnja njihovoj brojnosti je uglavnom uništavanje životnog staništa – isušivanje
močvara zbog poljoprivrede, pravljenje brana, zagađenje usled eksploatacije nafte i gasa,
promena namene zemljišta, vađenje treseta, sađenje drveća ili grmlja oko močvara, košenje
vlažnih močvara. U nekim predelima zbog prosipanja ulja dolazi do povećane smrtnosti
mladunaca u periodima pre migracije.
Često dolazi i do trovanja gutanjem lovačke sačme ili olova pecaroša. Stradaju i zbog
upetljavanja u ribarske mreže. U severozapadnoj Evropi ova vrsta je prilično ugrožena od
strane lovokradica. U Severnoj Americi odobren je lov na njih. Problem je i to što ih, u svim
krajevima koje nastanjuju, ljudi jedu.
Tundra labudovi, osim ljudi, imaju malo prirodnih neprijatelja. Uglavnom su mladunci
plen surih orlova, galebova, vukova, lisica i medveda, ali njihov uticaj na populaciju tundra
labuda je jako mali. Kad se uznemire i osete ugroženim, odrasli tundra labudovi uglavnom
mogu da oteraju bilo kog predatora od svog gnezda.
S klimatskim promenama se ovi labudovi suočavaju tokom cele godine, ali najveći
problem je loše vreme na severu kada se razmnožavaju. Ako kasno dođe proleće nekad se ne
razmnožavaju, a ako previše rano dođe zima, ogroman broj mladih se posmrzava. Kao posledica
ovoga, njihov broj se značajno menja. U zavisnosti od vremenskih uslova, broj mladih ptica u
jatima varira od 10 % (kada je loša godina) pa čak do 30 % (kada je dobra godina).

Fizičke karakteristike Povratno putovanje ka severu, u malim jatima, odvija se od početka marta.
Pređašnje ime tundra labuda na engleskom govornom području je bilo „labud zviždač”.
Mužjaci i ženke su slični, s tim što su mužjaci malo krupniji. Taj naziv se nije odnosio na njegovo oglašavanje, nego na zvuk koji proizvode njegova krila
Perje im je potpuno belo. Nekad im pera glave i vrata poprimaju crvenkastu boju, što u letu. Taj zvuk, koji pravi kad leti, malo je niži od onog koji proizvodi pištaljka i podseća
je posledica hranjenja na mestima gde ima dosta gvožđa u vodi. na zvuk cepanja papira. Kada se hiljade ovih ptica okupe u velika jata pre nego što započnu
Imaju dugačak prav vrat, a crn kljun i lice. Glava je okrugla. Oči su crne. Kljun je migraciju, ovaj zvuk može biti veoma jak i bučan, pogotovo noću kada se većina socijalnih
blago zaobljen sa gornje strane. U najvećem broju slučajeva, na kljunu ispred očiju se nalaze interakcija između ptica i dešava.
žute tačke različitih veličina. Noge su crne. Među labudovima ove vrste česti su sukobi. U većini slučajeva izazivaju ih ptice koje
Težina se kreće između 3,9 kg i 10,5 kg, prosečna težina ženke je 6,3 kg, a mužjaka žive same ili u paru, a veoma retko porodične grupe – roditelji sa mladima. Porodice se ređe
7,5 kg. Dužina, od vrha kljuna do kraja repa, iznosi 120–147 cm. Raspon krila je 168–201 biju i retko ulaze u konflikte, ali kad uđu u konflikt u 95 % sukoba pobeđuju.
cm. Dok stoji na tlu, odrasli tundra labud može da bude visok do 90 cm. Najozbiljniji vid sukoba koji se može videti je kad se porodične grupe međusobno
Tundra labudovi prilično liče na crnokljune labudove. Iako su crnokljuni labudovi fizički obračunavaju tako što mlataraju krilima i kljucaju se. Sledeći oblik sukoba je kad se
nešto veći od tundra labudova, jako ih je teško na prvi pogled razlikovati u divljini. jure – jedan labud prati drugog labuda, pri čemu pokazuje znake agresije, ili šišti ili upire
Uočljiva razlika između ove dve vrste je u izgledu glave i kljuna iz profila. Kljun napred glavom. Zatim, često se može videti samo jedno kratko i brzo kljucanje. Postoji i
tundra labuda je konkavan i manji je u proporciji sa njegovom zaobljenom glavom, dok četvrti oblik sukoba, koji je u stvari pretnja – jedan labud se okrene ka drugome, ispruži
kljun crnokljunog labuda izgleda teže i malo krupnije u proporciji sa njegovom glavom, a vrat i glavu ka napred i pomera ih ritmički, kao da želi da kljucne, pri čemu ispušta preteće
glava mu nije tako glatko zaobljena, nego je malo „kockasta”. Razlika je i u tome što tundra zvuke.
labud najčešće ima jasnu žutu tačku na kljunu, ispred oka (skoro 80 % ptica), ali i neki Sami sukobi uglavnom počnu pretnjom, pa ukoliko se neko ne povuče prelaze u
crnokljuni labudovi mogu da imaju tu žutu tačku ispred oka, tako da je najbolji način da se jurnjavu, a nekad i u pravu tuču.
prepozna i definitivno razlikuje jedna od druge vrste – po njihovom oglašavanju. Unutar jata tundra labudova postoji hijerarhijska struktura zasnovana najviše na
veličini grupe. Veće porodice po principu dominiraju nad manjim, koje dominiraju nad
parovima, nad usamljenim odraslima i nad usamljenim mladima. Ova struktura u značajnoj
Oglašavanje
meri umanjuje količinu agresije između svih socijalnih grupa i pojedinaca različitog uzrasta.
Crnokljuni labud i tundra labud se različito oglašavaju. Crnokljuni labud ispušta
dubok rezonantni zvuk kao truba, a oglašavanje tundra labuda je mnogo mekše i lepše, Ishrana
nekako melodičnije. Neusiljeni zvuci, koji glase otprilike „hu–ho–hu”, najčešće se čuju u
jatima tokom seobe. Uglavnom su biljojedi. Prvenstveno se hrane lišćem, korenjem, rizomima, izdancima,
gomoljem i stabljikama vodenih biljaka (uglavnom iz rodova Potamogeton, Zostera
i Glyceria), zatim travom, šašom i trskom (iz rodova Phragmites i Typha), lisnatom
Način života
vegetacijom tundre i mahovinastim biljkama, ali i raznim semenjem i voćem.
Tokom zime, pre nego što započnu migraciju, dopunjavaju svoju ishranu
Labudovi ove vrste su društveni van sezone parenja. Često obrazuju velika jata, od
poljoprivrednim žitaricama (kukuruz i žito koji zaostanu na obradivim površinama), povrćem
nekoliko stotina ili, čak, hiljada jedinki, na mestima za prezimljavanje.
(npr. krompirom i slatkom repom), zatim školjkama, mekušcima, amfipodama (mali vodeni
Hrane se danju, na mestima gde ih niko ne uznemirava. Noću spavaju i odmaraju se
račići) i polihetama (člankoviti čekinjasti crvi).
na otvorenoj vodi.
Na područja gde se pare i razmnožavaju, ovi labudovi dolaze u periodu od početka
maja do kraja juna. Reprodukcija
Nakon razmnožavanja, od kraja juna do početka septembra, prolaze kroz period mitarenja.
Tada ne mogu da lete oko 30 dana i to vreme provode okupljeni u jata, na otvorenim vodama. Najčešće se ne razmnožavaju do četvrte ili pete godine života.
Porodične grupe napuštaju mesta za razmnožavanje od početka septembra do kraja Mužjak i ženka se sparuju kasno u zimu i druže se tokom celog proleća. Parovi se
oktobra. Pristižu na područje za prezimljavanje od sredine oktobra pa nadalje. Tokom formiraju uglavnom jednu godinu pre nego što dođe do reprodukcije. Znači, jednu godinu se
jesenjih migracija neke grupe mogu zaostati na usputnim stajalištima dok ih odatle ne potera „zabavljaju”. Te godine izaberu teritoriju i brane je, ali ne polažu jaja. To je probna godina,
hladno vreme. da vide da li mogu da žive zajedno, a sledeće godine počinju da prave gnezdo. Pojačavaju

svoju vezu veoma spektakularno, izvode ritualni ples pri kom mužjak i ženka stanu jedno počinju polagano da migriraju, kad voda počne da se zaleđava. U slučajevima kada jako rano
naspram drugoga, ispruže potpuno krila i polako mašu njima, pomeraju glavu napred–nazad dođe zima, kod svih labudića, koji još nisu u stanju da lete, smrtnost (mortalitet) je 100 %.
i pri tom u duetu ispuštaju često iste zvuke. Izgrađena veza je toliko jaka da verovatno traje Mladi tundra labudovi su veoma slični mladuncima crnokljunih labudova. Obe vrste
ceo život. Svaki par tundra labuda brani svoju teritoriju, koja može biti površine oko 2 km², imaju mlade koji su sivkaste boje, ali su potomci tundra labuda više srebrni, a crnokljuni
i veća. labudovi su više tamniji (pogotovo po vratu, glavi i gornjem delu grudi). Mladunci i jedne
Dolaze na područje za razmnožavanje od početka maja do kraja juna, čak i pre nego i druge vrste ne postaju beli sve do kraja prve godine. Prvog leta i crnokljuni labudovi i
što se sneg otopio u tundri i dok su i mnoga jezera još uvek zaleđena. Razmnožavaju se tundra labudovi imaju roze kljunove sa crnim vrhovima. Kljunovi im postaju crni tokom
razdvojeni na parove koji su raštrkani po celom predelu, ali ponekad, ako su izuzetno prve godine. Noge i stopala su roze boje. Neke karakteristike odraslih poprimaju tokom prve
dobri uslovi u staništu, dođe i do polukolonijalnog razmnožavanja. Uglavnom se, u tim zime, a treba im bar dve godine da dobiju pera iste boje kao i odrasli.
slučajevima, dešava da bude 5–16 parova na 10 km².
Gnezda, u obliku velike otvorene platforme, obično prave na malim uzvišenjima,
grebenima ili brežuljcima, malo dalje od voda na kojima se hrane, da ne bi bila plavljena. Život u kontrolisanim uslovima
Prave ih od grančica, izdanaka i trave, a oblažu sa unutrašnje strane mahovinom i lišajevima.
Mogu godinama zaredom da koriste isto gnezdo, naročito ukoliko je na dobroj lokaciji, ali Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno
ga svake godine popravljaju i nadograđuju. obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom
Ženka polaže u proseku četiri (3–5) jaja, ali kad je baš jako toplo proleće, može da ih ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima
snese 5–6. Jaja su krem bele boje, prosečne dužine 107 mm (veličina jaja zavisi od njihovog u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije
broja u gnezdu – što ih više ima manja su). između njih.
Kada je vreme loše, kada se duže zadržava sneg, labudovi nemaju priliku da se hrane Tundra labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u
žitom i drugim žitaricama kao i semenjem od vodenih biljaka, nego moraju da provode obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva
više vremena na rezervoarima i da se hrane podvodnim biljkama i algama. Tada moraju da hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno
provedu mnogo više vremena da bi se spremili za parenje i u tim uslovima smanjuje se broj je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko
jaja za 35–37 %. U tim nezgodnim uslovima, kada sneg ostaje duže, povećava se opasnost koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno
da predatori opljačkaju gnezdo, pa se na taj način gubi i do 25 % jaja, zato što labudovi čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput
moraju da provode više vremena tražeći hranu (napuštaju gnezda), dolazeći u sukobe sa godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.
drugim parovima, pošto su jako teritorijalni.
Ukoliko se desi da se zima otegne i da se dugo u proleće zadrži sneg, mnogi parovi Tundra labud na našim prostorima
se ni ne razmnožavaju te godine, preskoče celu sezonu. Inkubacija započne kada se položi
poslednje jaje i traje u proseku 32 dana. Isključivo ženka leži na jajima, dok mužjak za to Tundra labud je na našem govornom području poznat i kao – mali labud.
vreme agresivno štiti gnezdo i teritoriju. Ako se polog izgubi, sezona je propala, te godine Ova vrsta se veoma retko pojavljuje u Srbiji.
neće ponovo da se gnezde. Stopa uspešnosti u razmnožavanju je oko 70 %. Gnezdi se u arktičkoj tundri u severnom delu ruskog Palearktika. Najvažnije
Labudići se izlegu početkom jula i prvi dan su teški od oko 180 g. Rađaju se sa zimovalište populacije koja se gnezdi zapadno od Urala je severozapadna Evropa, odakle
paperjem i otvorenih očiju, a napuštaju gnezdo u roku od 24 sata po izleganju i već tada sporadično, ali zaista veoma retko, tundra labudovi dolaze i u naše krajeve. Početkom XX
mogu da plivaju i da se hrane. Oba roditelja brinu o mladima, pomažu im u traženju veka glavno zimovalište im je bilo u Irskoj, a od pedesetih godina XX veka pomera se prema
hrane i oko ulaska u vodu. Na labudićima ženka mora često da sedi, da bi ih grejala i južnim delovima Engleske i obalama Holandije, Danske i Nemačke.
štitila. Naročito im je prvih dana bitna zaštita od hladnoće, kao i od napada komaraca. Zabeleženo je da se tundra labud pojavljivao na području Alibunara 27. 10. 1898. i na
Rani mortalitet među labudićima je veoma visok, uglavnom zbog hladnoće i gladi. području Taraša 13. 12. 1961.
Labudovi ove vrste ostaju na svojoj teritoriji tokom jula i avgusta, kada odrasli Jedan odrasli tundra labud primećen je 15. 11. 2006. godine na ribnjaku „Futog”,
prolaze kroz mitarenje. Ne mogu da lete nekoliko nedelja. Ako sve prođe kako treba, sa tri odrasla žutokljuna labuda. Tu su zimovali – boravili su na ribnjaku do 09. 02. 2007.
stopa rasta labudića je jako brza i već u septembru, posle 70 dana, njihova težina može da godine. Držali su se odvojeno od crvenokljunih labudova kojih je bilo u blizini. Žutokljuni
bude 28 puta veća od težine kada su se ispilili. Brz rast je neophodan zato što, do početka labudovi su povremeno pokazivali znake agresivnosti prema tundra labudu i terali ga od
septembra, labudići moraju da budu sposobni da lete i treba da su dovoljno veliki i jaki da sebe. Sva četiri labuda redovno su se hranila u plitkoj bari, često se odmarajući na suvom
odlete do velikih jezera na jugu, koja se sporije zalede. U septembru počinju da se pomeraju delu korita jezera.
ka velikim jezerima, gde se okupljaju mladi, ptice koje se nisu razmnožavale i oni koji Dana 24. 12. 2008. na manjoj bari koja se nalazi neposredno pored bazena u kojima
nisu uspeli da odgaje svoje mlade te godine. Okupljaju se na velikim jezerima i sa njih se deponuju komunalne otpadne vode Vršca, uočen je jedan odrasli tundra labud. Ubrzo je
odleteo u pravcu ribnjaka „Vršački ritovi”.

sve do ostrva u Bigl kanalu. Najveći broj se, ipak, razmnožava u južnom delu Argentine i
južnom delu Čilea. U ovom delu godine takođe mogu da budu primećeni i na Foklandskim
ostrvima. Međutim, nije dokumentovano da se na tim ostrvima i razmnožavaju.
KOSKOROBA LABUD Najveći deo populacije migrira na sever pre zime. U Čileu idu visoko na sever do
Santijaga i istočno do Anda. Grupišu se od Buenos Ajresa, Paragvaja, Urugvaja i južnog
Coscoroba coscoroba
dela Brazila do Rio Grandea, a neki su, čak, primećeni i u centralnom delu Brazila. Postoje
neke manje grupe u severnom delu Urugvaja, u centralnom delu Čilea, i, verovatno, još u
nekim mestima, gde su labudovi stanarice. U ovim područjima parovi naseljavaju teritoriju
koju brane cele godine.
Naučno ime vrsti je dao Molina (Molina) 1782. godine. Zauzimaju veliku oblast, površine procenjene na 2500000 km2.
Uglavnom se nalaze na nižim nadmorskim visinama, iako postoje dokumentovani
Rasprostranjenost podaci da su neki primerci viđeni čak i na visini od 1000 m. Po nekim tvrdnjama, viđeni su
i na mnogo većim visinama.
Nastanjuju prostore Južne Amerike, od južnog Brazila sve do Ognjene zemlje.
Rasprostanjeni su u južnom delu Južne Amerike, Argentini, Brazilu, Čileu, Paragvaju, Stanište
Urugvaju, Južnoj Džordžiji, na Havajskim ostrvima i Foklandskim ostrvima.
Naseljavaju plitka jezerca i jezera, bare, močvare, vresišta, plitke lagune, velike
otvorene površine, reke, spore tekuće vode, vlažna zemljišta, nalaze se često i blizu mora
u vodi koja je slana, a u Brazilu su primećeni čak i na morskim plažama. U suštini, to su
vodene površine sa visokom travom i ostalom vegetacijom koja im pruža zaštitu.
Ugroženost
IUCN – nema kategoriju, CITES – apendiks dva.

Što se tiče zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija
je procenjena na 10000–25000 jedinki. U zoološkim vrtovima je registrovano oko 200
jedinki.
Glavna opasnost im preti od smanjenja životnog prostora.
Imaju slične neprijatelje kao i crnovrati labudovi, s tim što mladi labudovi posebno
stradaju od ptica, pogotovo galebova.
Koskoroba labud je najmanji od svih labudova, ali i najmanje liči na labudove – ima
duže noge, a mladunci imaju karakteristične šare (liče na mlade patke zviždare), pa su neki
ornitolozi mišljenja da je to prelazni oblik od pataka i gusaka ka labudovima. Generalno liči
na labuda, ali guščiji glas i glava koja podseća na gusku, kao i kljun koji izgleda kao pačiji,
doprinose njegovom neobičnom izgledu.
Ptice oba pola su kompletno bele. Mužjak i ženka liče jedno na drugo. Prosečna težina
Manje migriraju od svih ostalih labudova. Njihovo kretanje je jako slično kretanju mužjaka je veća, ali na prvi pogled praktično je nemoguće razlikovati mužjaka od ženke.
crnovratih labudova, ali im je areal nešto manji. U poređenju sa drugim labudovima, njihova krila su kraća i šira. Kljun je jarko roze do
Tokom letnjeg perioda na južnoj hemisferi, u sezoni razmnožavanja, mogu biti crvene boje i spljošten je. Glava im je sva pokrivena perjem, za razliku od drugih labudova,
primećeni od Čilea do centralnog dela Argentine, pa i do Ognjene zemlje, dok neki idu kojima koža između očiju i kljuna nije pokrivena perjem. Boja nogu je između jarko roze i

crvenkaste, a vrat je proporcionalno duži nego kod gusaka, ali nije dugačak kao kod drugih Reprodukcija
labudova. Dakle, u poređenju sa drugim labudovima, imaju kraća i šira krila, kao i kraće
vratove. Sa 2–3 godine koskoroba labudovi se smatraju polno zrelim. Tada formiraju par, tako
Dužina koskoroba labudova, od vrha kljuna do kraja repa, u proseku iznosi 105 cm što prolaze kroz ritualni ples, tokom koga šire krila i dozivaju jedno drugo. Pretpostavlja se
(87,5–116,5 cm). Dužina jednog krila, bez perja, kod ženki je 42,7–45,8 cm, a kod mužjaka da se par vezuje za ceo život.
u proseku 48 cm. Dužina kljuna kod ženki je 63–68 mm. Dužina stopala kod ženki je 92–94 Sezona razmnožavanja koskoroba labudova je tokom proleća (uglavnom kasno
mm.
proleće) i leta južne hemisfere. Parovi se gnezde zasebno ili u kolonijama u kojima su parovi
Prosečna težina ženki je 3,8 kg (3,2–4,5 kg), a prosečna težina mužjaka je 4,6 kg,
dosta udaljeni jedni od drugih. Svaki par brani teritoriju na kojoj se gnezdi. Ako izlegu jaja
(3,8–5,4 kg).
rano, moguće je i drugo leglo.
Životni vek koskoroba labudova je do 20 godina. Po mnogim beleškama, ovi labudovi
Gnezdo može da bude prilično veliko u odnosu na veličinu same ptice, a prave ga
kraće žive u veštačkim uslovima nego u prirodi.
na zemlji ili u visokoj travi i šaši blizu vode. Materijal od koga grade gnezda je trava ili
druge biljke. U sredini formirane platforme ili brdašca dodaju svoje perje i paperje, kako bi
Oglašavanje
obložili gnezdo.
Ženka polaže u proseku 7 (4–9) kremastobelih jaja, na kojima sve vreme sama leži,
Ime koskoroba ovaj labud je dobio po svom oglašavanju – zvuk koji ispušta zvuči
bez pomoći mužjaka, koji je zaokupljen branjenjem teritorije. Jaja su prosečne veličine 89
otprilike: „kos-ko-ro-oa”.
x 61 mm (82–94 mm x 53–67 mm) i prosečne težine 170 g (130–203 g). Inkubacija traje u
proseku 35 dana (28–40). Tokom inkubacije ženka obično dva puta dnevno ostavlja jaja i
Način života
odlazi da se hrani. Pre nego što napusti gnezdo pažljivo pokrije sva jaja.
Ptići mogu da plivaju i da se sami hrane jako brzo nakon što se ispile. Prosečna težina
Koskoroba labud je relativno socijalna životinja, rado se udružuje sa drugim jedinkama
svoje vrste, kao i sa guskama i patkama. Može se primetiti u parovima ili u manjim grupama mladih dan po izleganju je 110 g (99–119 g). Mali labudovi imaju po paperju tamnosive
(do 100 jedinki). Mada su, tokom okupljanja u zimskom periodu, primećene i neke grupacije linije, slično kao mladunci pataka zviždara. Mogu da lete kad navrše 3–4 meseca.
od preko 200 jedinki. Zabeleženi su slučajevi da su ovi labudovi viđeni kako lete sa grupama
flamingosa ili sa parom crnovratih labudova. Život u kontrolisanim uslovima
Nakon parenja i izleganja mladih, ovi labudovi odlaze na jezera da bi se mitarili. Ovo
se obično dešava tokom jeseni, ali ima indikacija da se u južnom delu svoga areala mitare i Labudovi ove vrste su odličan izbor za one koji imaju mogućnosti da ih drže u
ranije. veštačkim uslovima. Dobre su naravi i ponašaju se prijateljski prema drugim vrstama u
Labudovi ove vrste se ponašaju isto kao i ostali labudovi kada se nađu pod pretnjom, kolekciji. Nisu otporni na zimu kao „pravi” labudovi i treba im zaštita od snega i lošeg
uključujući podizanje sklopljenih krila da bi izgledali veći i agresivno lupanje krilima. vremena. Zoološki vrtovi drže ovu vrstu jer je zanimljiva za edukaciju, zbog komplikovane
Ali, za razliku od drugih labudova, ovi labudovi ne pokazuju vrstu ponašanja koja se zove taksonomije.
ceremonija trijumfa. Ovo ponašanje se primećuje kod ostalih labudova – mužjak napada U veštačkim uslovima se jako dobro razmnožavaju.
svoga suparnika, a onda se vraća ženki i izvodi tu ceremoniju – šepuri se i doziva je. Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno
Kada lete, što je jako interesantno, koskoroba labudovi ne mogu da jedre kroz vazduh, obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom
nego moraju stalno da mašu krilima. ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima
Ishrana između njih.
Treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane
Uglavnom se hrane raznom vodenom vegetacijom, sa površine ili sa dna, nekad će hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti
pojesti morske beskičmenjake uz obalu (školjke, dagnje i ostrige, ili ljuskare – račiće i smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana
puževe), vodene insekte, riblju ikru, a ređe sitnu ribu. daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah
Hrane se tako što ubace glavu i vrat, nekad i dobar deo tela, pod vodu. Ponekad pasu da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba
i po kopnu, pri tom se hraneći i semenjem biljaka sa tla, kao što se hrane guske. Filtrirajući svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno
vodu kroz kljun, zadržavaju u njemu sitne komade bilja i životinjice, pri čemu proizvode
pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.
klepetavi zvuk.
je da labuda uhvatite za vrat (pazeći, naravno, posebno ukoliko ima rane po vratu), a onda
obgrlite pticu drugom rukom oko trupa, uz koji treba da su skupljena krila. Nemojte nikada
CENTRI ZA REHABILITACIJU podizati pticu držeći je samo za vrat ili za nogu, osim ako je situacija takva da nema drugog
rešenja. Svi ljudi koji se bave spasavanjem labudova, pre nego što izađu na teren, treba da
prođu praktičnu obuku.
*
U mnogim zemljama postoje centri za spasavanje i rehabilitaciju labudova povređenih Uhvaćenog labuda treba automobilom transportovati do centra. Tokom prevoza, treba
u divljini. Slede korisni saveti onima koji bi da se prihvate toga posla. da mu je ograničena mogućnost kretanja. Ne sme se dopustiti da ustaje ili da maše krilima.
* Noge mu se mogu podići unazad, iznad tela, tako da se iznad repa ukrste zglobovi, koje
Kad se neko od građana javi centru za spasavanje povređenih labudova, najpre treba treba uvezati trakom ili kanapom koji nije grub (najbolje se pokazala ženska najlon-čarapa).
zabeležiti njegovo ime i prezime, kao i broj telefona, a zatim pažljivo saslušati celu priču Pticu zatim treba staviti u veliku torbu, ili već nešto slično, tako da leži na stomaku, a glavu
o problemu, i proceniti da li je potrebno da se pošalje ekipa za spasavanje. Ako procenite mu je važno ostaviti da viri napolje. Torbu je dobro zatvoriti preko njegovih leđa. U tu svrhu
da ekipa ne treba da interveniše, objasnite osobi koja vas je pozvala zašto ste doneli takvu može poslužiti i običan platneni džak, na kome je jedan ugao odsečen da bi kroz njega glava
odluku i zamolite je da vam se ponovo javi ako se situacija promeni nagore. Ako je procena i vrat bili provučeni. U vozilu ptica treba da bude postavljena tako da gleda napred ili nazad.
da ekipa treba da interveniše, onda morate da zabeležite detalje o vremenu koje je prošlo Glava nikako ne sme da bude sa strane, jer će je ptica pomerati napred-nazad pri ubrzavanju
otkako je poslednji put ptica viđena, o stanju u kom se nalazi i o lokaciji (pitajte za orijentir i usporavanju, balansirajući. Iz istog razloga bi labud trebalo da bude zaštićen jastucima ili
– najbližu tačku koju možete jasno da prepoznate). Takođe, morate pitati osobu koja vas je umotanim ćebetom sa jedne i druge strane, tako da ne može da se prevrne. Ukoliko je, pak,
pozvala da li se u okolini nalazi nešto što može da predstavlja dodatnu opasnost (duboka ozbiljnije povređen ili teško bolestan, ne mora da se vezuje i zatvara u torbu, ali imajte u vidu
voda, zidovi, električni dalekovodi itd.) pošto neke situacije, da bi ptica mogla da se spase, da možete loše proceniti njegovo stanje i da se može desiti da se taj labud u vašim kolima
zahtevaju specijalno znanje i opremu. Na kraju, pročitajte još jedanput sve detalje koje ste uznemiri i koristeći svu preostalu snagu počne da se opire i napravi problem, pogotovo ako se
uzeli od osobe koja se javila, da proverite da li ste ih tačno zapisali, i zamolite sagovornika nalazi napred, na sedištu suvozača. U mnogim zemljama je zakonski određeno da životinje
da vas pozove telefonom ako se situacija u međuvremenu promeni. budu fizički odvojene od vozača tokom prevoza. Ptice koje su u lošem stanju najbolje je
* prekriti nečim toplim, da se spreči gubitak telesne temperature. Ako je labud u nesvesti,
Pri pokušajima spasavanja važno je dobro proceniti situaciju. U najvećem broju vrat mu treba ispružiti ravno napred, da bi mogao neometano da diše. U vozilu kojim se on
slučajeva spasilačku ekipu će sačekati osoba koja je i prijavila incident. Saslušajte ponovo transportuje nije dozvoljeno pušiti, puštati glasnu muziku, koristiti jake dezodoranse, niti
priču o tome šta se desilo i procenite na koji način treba reagovati. uporedo s pticom prevoziti psa ili bilo koju drugu životinju. Ne treba dozvoliti ni maloj deci
Ako spasavate pticu koja se nalazi na vodi, budite veoma oprezni – ta vrsta spasilačke da putuju s labudovima, zato što ona neće uspeti da se drže podalje, a bolesna ptica se ne
akcije je uvek potencijalno opasna. Ukoliko koristite čamac, morate biti potpuno kompetentni sme iritirati. U automobilu ne treba da se nalaze nikakve otrovne ili opasne supstance, a ako
i imati adekvatnu opremu. Ako ne umete da plivate, ni u kom slučaju nemojte ulaziti u vodu. je to neophodno, one moraju biti obezbeđene na takav način da ne mogu, ni u kom slučaju,
A ako umete da plivate, zapamtite da, ipak, treba nositi pojas za spasavanje. Dalekovodi ili doći u kontakt sa labudom.
jako prometne saobraćajnice su takođe visoko rizična mesta. Problem može predstavljati i *
prisustvo čopora napuštenih pasa, kao i mogućnost da se ptica nalazi na privatnom posedu – Neposredno po dolasku u centar labud mora biti pregledan od strane veterinara.
u mnogim zemljama bez odobrenja nije dozvoljeno zaći u takav prostor. U tim slučajevima Povrede treba dezinfikovati i hirurški zbrinuti. Ako nađete labuda kome najlon od udice
treba zatražiti i pomoć policije ili vatrogasaca. viri iz usta i ako osećate bilo kakav otpor kad blago povučete najlon, onda ptica mora biti
Važno je da spasete labuda što brže i da to kod njega prouzrokuje što manji stres. odneta na rendgensko snimanje, da se vidi gde je udica zakačena. U ovom slučaju, naravno,
Uglavnom se pokazalo jako štetnim korišćenje grube opreme (kuka i mreža) pri hvatanju potrebna je hirurška intervencija. Nekad se desi da labudovi slete na auto-put misleći da je
labudova. Najbolje je da se ptica oprezno hvata rukama, to je najmanje stresno i pruža to reka. Ako nađete labuda koji je malo ošamućen od sudara sa tlom, a ne pokazuje znake
najviše mogućnosti da se povređeni labud spase a da se pri tom dodatno ne ozledi. Labudovi nikakvih drugih povreda, treba da ga u centru posmatrate bar 24 sata, da biste se uverili da je
se u većini slučajeva mnogo plaše štapova i mreža, pa se može dogoditi da se sami još više sve u redu. Može se desiti i da se labud otruje olovom, ali tu treba biti siguran u dijagnozu,
povrede pri pokušajima bekstva. Ako ptica može da se kreće, ne treba jurcati za njom, jer to jer terapija nije bezazlena. Labudovima, kada su pod stresom, prija društvo drugih labudova,
pojačava stres i može da dovede čak i do njene smrti. Polako navodite ili pratite labuda do ili barem da vide i da čuju druge ptice.
neke situacije u kojoj može lako da bude uhvaćen. Na primer, na otvorenoj vodi usmeravajte Prstenovanje ptica se pokazalo kao veoma korisno, ne samo u vezi sa praćenjem
ga ka nekoj trsci, gde mu je prostor za manevar smanjen, i onda ga tu uhvatite. Najbolje migracije ptica i razmnožavanja, već i njihovog zdravstvenog stanja, ali tačno je i to da

hvatanje labudova radi prstenovanja kod njih izaziva veliki stres, a može i da izazove i druge
zdravstvene probleme. U poslednje vreme se sve više radi na prestanku korišćenja velikih
plastičnih prstenova koji se stavljaju ptici oko vrata, tako da mogu da se vide izdaleka,
jer ti prstenovi vremenom počnu da se cepaju po ivici i tada mogu da povrede vrat ptice.
Preporučljivo je, zato, da se pticama donetim na lečenje ti prstenovi trajno skinu, kao deo
normalne procedure. Što se tiče prstenova na nogama, povrede nastale od njih nisu ni blizu
tako česte ako je taj prsten dobro stavljen na početku i ako se u međuvremenu nije deformisao
zakačivši se za neku prepreku.
*
Prostor za smeštaj bolesne ptice treba da ima unutrašnju i ograđenu spoljnu jedinicu,
koje se koriste u zavisnosti od toga kako je i koliko ptica povređena. Svakako, pticu koja se
oseća dovoljno dobro da može biti napolju, u dvorištu, ne treba držati zatvorenu u prostoriji.
Površina od otprilike 6 x 9 metara dovoljna je čak i za porodicu koju čine oba roditelja sa
5–6 labudića. Ovaj prostor treba da ima bazen, koji bi trebalo da bude na nižem nivou od
poda, ili barem da ne bude izdignut toliko da ne mogu lako da uđu u njega. Bazen treba da
bude površine oko 3 x 3 metra, a idealna dubina iznosi jedan metar. Bar jedna strana bazena
treba da bude pod takvim uglom da labudovi i ljudi koji se o njima staraju mogu lako da
ulaze i izlaze kada se isprazni. Ako bolesni labudovi moraju da se bore i da mašu krilima
kako bi izašli iz bazena u kom je opao nivo vode, mogu ozbiljno da se povrede. Kao i sve
druge vodene ptice, odnosno plovuše, labudovi se smatraju ne baš urednim pticama, što se
tiče prljanja vode. Jako je bitno da bazen ima dobru drenažu i odvod, kao i da čitav kavez
može lako da se čisti.
U obe jedinice, spoljašnjoj i unutrašnjoj, treba da bude deo u kom labudovi mogu da
se sakriju, a u njemu prostirka od čiste i suve slame. Nikako se ne sme stavljati piljevina,
niti strugotina, zato što neki labudovi nekad počnu da je jedu, što je jako opasno. Važno je
da prostirka ne bude prašnjava, jer može da prouzrokuje probleme u vezi sa disanjem. Što se
tiče unutrašnje jedinice, treba paziti da u njoj ne bude klaustrofobično i da nema promaje, a
zimi je možda ponekad potrebno i malo je dogrevati. Ako u blizini nema pasa, lisica ili drugih
predatora, dovoljna je ograda visine jedan metar – ptice neće moći da izlete iz prostora koji
je toliko mali, jer nemaju dovoljan zalet. Za ograđivanje se nikako ne sme koristiti mreža
koja ima dovoljno velike otvore da kroz njih mladi labudići mogu da provuku glavu. Nikad
nemojte da stavljate na vrh ograde bodljikavu žicu ili bilo kakve slične opasne detalje.
Pod kaveza treba da bude betonski. Mnogo je literature u kojoj se preporučuje da se
ne koristi beton ili cement, ali ako se u prostoru nalazi travnato ili utabano zemljište, prosto
je nemoguće očistiti ga i dezinfikovati. Zato, dok u zoološkim vrtovima to nije slučaj, u
“bolnici” se preporučuje upotreba betonske površine, da ne bi dolazilo do raznih infekcija –
stafilokoknih i sl. Kavez treba da bude očišćen od izmeta, hrane, te da se pere bar jedanput
dnevno, a bazen bar jedanput u dva dana, ukoliko nema vremena i uslova za svakodnevno
pranje. Kad završite sa tretmanom jednog „pacijenta”, pre nego što dođe drugi, treba sve
detaljno da očistite i da dezinfikujete ceo kavez, obe jedinice.
Vezanost labudića unutar porodice postaje sve jača i jača u prvih par meseci života.
Praksa je pokazala da ukoliko zbog tretmana držite labudića odvojenog od porodice duže
od pet dana, on će morati da bude odgajan u zatočeništvu i trebaće mu duža rehabilitacija.

Znači, izolovanost duža od pet dana za labudića može da bude ozbiljan problem. Zato nikad Kad odraslog labuda vraćate u prirodu, treba ga vratiti na mesto na kom je i pronađen,
nemojte da držite labudića samog, ako postoji mogućnost stavite ga negde gde ima drugih osim, naravno, u slučajevima u kojima je to opasno učiniti. Ako ovo nije moguće, ostavite
labudića, pružite mu priliku da kontaktira s njima, jer sve drugo se može podvesti pod pticu nedaleko od najbliže grupe labudova koji se ne razmnožavaju i pratite je par dana
okrutno ponašanje prema pticama. da ustanovite da li je sve u redu. Ako im se labud ne pridruži ili napusti to jato, treba da
* pogledate mesto na kojem je nađen pre lečenja, da biste se uverili, ukoliko se tamo vratio, da
Ako ptica odbija da jede sama, prvo treba obratiti pažnju na to da li joj se daje mu ne preti opasnost poput one koja mu se već desila i zbog koje ste morali da ga negujete.
odgovarajuća kombinacija hrane, a tek potom razmišljati o intubiranju. Kad puštate oporavljenog labuda u prirodu, neka to bude u rano jutro, jer će tada imati
Intubiranju se pribegava kada je neophodno dati tačno određenu količinu leka, kada dovoljno vremena da se snađe pre nego što padne mrak. Ako je vreme loše, odložite puštanje
lek mora da dospe direktno u voljku ili u želudac, ako je potrebno da se lek rastvori da bi bio dok uslovi ne postanu povoljniji.
brže apsorbovan, kao i pri davanju tečnosti pticama koje su dehidrirale. Nikad ne puštajte mladu pticu tako da ostane sama, neka to uvek bude negde blizu
Tubiranje nije naročito efikasno kada su ptice suviše dehidrirale ili ozbiljno povređene, jata. Pticu koja je ozbiljan invalid (ako ne može da leti, ako ne može dobro da vidi ili ako
nije odgovarajuće ako individua povraća ili ima oštećenje gastrointestinalnog trakta, ili
joj nedostaje krilo ili noga) ne puštajte u divljinu. Nemojte da puštate oporavljenu pticu na
postoji rizik da se ošteti mukoza. Nedovoljna stručnost je pri tome nedopustiva jer se može
vodu na kojoj ranije nije bilo labudova, pre nego što izvršite opsežne konsultacije da li to
probušiti jednjak ako se koristi metalna tuba, a postoji i rizik da tuba bude gurnuta u pluća.
treba ili ne treba učiniti. Nikako ne puštajte pticu na privatnu svojinu bez dozvole vlasnika.
Ako se daje hladna hrana, u većini slučajeva će labud povratiti sve što mu je dato, a opet,
Nikad nemojte da pustite pticu na mesto gde je uzletanje ili sletanje teško ili nemoguće. Ne
treba paziti da temperatura hrane bude ujednačena – da ne bude delova koji su previše vrući
ostavljajte je tamo gde nisko lete avioni, ni u blizini dalekovoda i auto-puteva, niti tamo gde
ukoliko je zagrevana.
nema dovoljno prirodne hrane. Jednostavno – ni slučajno ne puštajte pticu ako niste potpuno
Potrebno je imati odgovarajuće crevo, prečnika 0,5–1 cm, i treba spremiti odgovarajuću
hranu, koju je moguće rastvoriti (koncentrat ili granule za piliće, a mogu se koristiti i granule sigurni da je to odgovarajuće mesto za nju.
za mačke napravljene od ribe). Uglavnom, šta god od hrane da se koristi, treba da bude
dobro natopljeno vodom. Prvo pripremite špric sa formulom i zakačite fleksibilno crevo.
Temperatura hrane mora da bude za nijansu toplija od temperature tela, što se može proveriti
sipanjem na nadlanicu. Vrat i glavu ptice treba držati uspravno (prema gore) i tad sa spoljne
strane izmeriti dužinu od kljuna do voljke, da bi se tačno odredilo koliko da se ugura crevo.
Zatim lagano pritisnite prstima na mestu sastavljanja kljuna, da bi ga ptica otvorila. Kada
crevom dodirnete vrh jezika, trebalo bi da se refleksno zatvori glotis, tako da crevo ne ode
u pluća. Vrh creva mora imati zaobljene ivice da pri uvlačenju ne bi oštetio sluznicu. Hranu
treba ubrizgavati sporo, uz povremene zastoje. Kad se isprazni špric, prstima treba pritisnuti
ili presaviti crevo i polako ga izvući napolje.
Zapremina koja se može dati tokom jednog hranjenja labuda je do 120 mililitara.
Neko nepisano pravilo preporučuje da jedno hranjenje podrazumeva najviše do 2 % telesne
težine. U principu, podrazumeva se da 1 ml tečnosti ima težinu od 1 g – dakle, daje se 2 ml
hrane na 100 g težine. Hranu treba davati tri puta dnevno.
*
Labudovi nisu od onih ptica koje, kad ozdrave i budu puštene, odmah odlete u
žbunje ili odlete daleko i nikad ih više ne vidite ponovo, već vam se pruža mogućnost da
pratite kako se hrane, plivaju, šetaju, da li se normalno čiste i da li se u kontaktu s drugim
labudovima ponašaju shodno svom uzrasnom i polnom statusu. Ptica koja je zdrava ima
potpuno vodootporno perje. Ne predstavlja problem ako joj nedostaje malo perja po vratu
ili na mestima na kojima je izvršena operacija.

da nanesu neke ozbiljne povrede, jer se njihovi napadi svode na udaranje krilima po nogama
ljudi, tako da najčešće dolazi samo do stvaranja modrica, ali kod deteta to može dovesti do
KUPOVINA LABUDOVA ozbiljnih trauma.
Na cenu utiče i to da li se ptica na tržištu nudi ili traži. Ako prodavac nudi labuda možete
lako da mu obarate cenu (naročito ako mora da skloni mlade zbog naredne reprodukcije), ali
ukoliko tražite da kupite pticu, znajte da će tražena suma od strane prodavca biti veća nego
Labudove zakonski nije dozvoljeno hvatati u prirodi (a inače je to vrlo lako u periodu inače i teško će odustati od nje.
gnežđenja, jer ne žele da se udalje od jaja ili mladih), tako da ljudi koji bi želeli da ih imaju Nemojte se iznenaditi ni ukoliko se desi da neki prodavac ne iznese tačne podatke o
moraju legalno da ih kupe od uzgajivača ili uvoznika, uz obaveznu potvrdu da su rođeni u ptici koju prodaje, jer određenim prikrivanjima se postiže viša zarada. Kao i u svakoj drugoj
kontrolisanim uslovima. trgovini.
Na raznim sajmovima vezanim za poljoprivredu i kućne ljubimce organizuju se i
prodajne izložbe ovih ptica, a i preko oglasa je moguće doći do njih. Postoji više uzgajivača
kod nas, ali moguće je i dobaviti labudove iz inostranstva. Ljudi koji se bave uvozom,
uglavnom dobavljaju ptice iz Nemačke, ali, kao i svuda, treba biti obazriv, jer moguće je da
se nekad uvezu „škartovi“ po vrlo niskim cenama, a ovde se traže za njih enormno visoke
sume, uz obrazloženje da su to prvoklasne životinje budući da su iz inostranstva.
Na našem tržištu cena crvenokljunih labudova kreće se od 100 do 500 evra. Cena
crnih labudova je od 150 do 700 evra, a cena crnovratih labudova od 500 do 900 evra. Sve
cene se odnose na jednu pticu, a kupovinom para se može ostvariti izvestan popust.
Na cenu labudova utiče više faktora.
Ptice stare do godinu dana su najjeftinije, jer ukoliko su kupljene zbog reprodukcije,
trebaće im 3–4 godine da stasaju, a do tada, ukoliko se prave propusti u uzgoju, mogu lako i
da uginu. Crvenokljuni labud do godinu dana star (lako se prepoznaje po boji perja i kljuna)
košta oko 100 evra, a nešto starija ptica 150–200. Crni labud do godinu dana star (takođe ga
je lako prepoznati po boji perja i kljuna) trenutno košta 150–200 evra. A jako stari primerci,
opet, imaju nižu cenu.
Fizički izgled je takođe od presudne važnosti za dogovor oko cene. Po izgledu se
može proceniti u kakvim je uslovima i koliko kvalitetno ptica držana, a i samo zdravstveno
stanje. Treba pticu podići i proceniti težinu, i ukoliko je lagana, sa sigurnošću se može
posumnjati u neko ozbiljnije oboljenje, koje kroz par meseci može dovesti do uginuća.
Bivalo je dosta slučajeva kupovine labudova zaraženih salmonelom, kod kojih lečenje nije
bilo uspešno. Obavezno opipati mišićnu masu na grudima i pogledati ispod krila i grlo.
Zatim, pre kupovine labuda treba obratiti pažnju na to kako hoda i pliva. Zbog kratkih nogu
oni, prirodno, hodaju malo nespretno, ali ne smeju da hramlju, da imaju otečene zglobove
ili otoke po stopalu.
Ukoliko se kupuje uparen par, koji je već imao uspeha u reprodukciji, cena je viša.
Treba znati da, kad se takav par donese i pusti u nov prostor, može da prođe i dve godine do
pravljenja gnezda i reprodukcije.
Pol ne utiče na cenu.
Normalno je da su labudovi agresivni prema ljudima koji im priđu u vreme gnežđenja
i odgajanja mladih. Ali, ima primeraka koji su stalno agresivni i u svakoj prilici napadaju
ljude, što nije zgodno ukoliko treba da borave na javnoj površini (naročito tamo gde ima
dosta dece). Takvi labudovi se nerado kupuju, pa im je i cena niža. Doduše, oni nisu u stanju

● Potrebno je redovno i detaljno čistiti hranilice. Ne dodavati novu hranu preko
jučerašnje, jer hrana koja je na dnu može postati plesniva, a to može dovesti do aspergiloze
PROBLEMI U VEZI SA ISHRANOM (naročito su mlade ptice osetljive). U toj hrani se mogu naći mikotoksini odnosno toksini
koje prave plesni. Uglavnom se na hrani koja ima visoku količinu vlažnosti u sebi, pogotovo
u toplom periodu, razvija plesan.
● Industrijski proizvedene smeše za ishranu piladi domaćih kokošaka se na tržištu lako
● Pravilna ishrana je od izuzetne važnosti za čuvanje i razmnožavanje svih životinjskih nalaze, relativno nisu skupe, a pokazale su se kao dobre za odgoj labudova.
vrsta. Deficit i suficit u ishrani može dovesti do posebnih oboljenja. Čak i ako se drže u Industrijski proizvedene smeše za ishranu ćuraka imaju previše proteina i, ako se
velikim prostorima, gde je prirodna hrana pristupačna, uglavnom zahtevaju dodatnu ishranu. koriste, pogotovo ako se daju mladima, može se desiti da dođe do deformiteta na skeletu kao
● Količina i vrsta hrane treba da variraju na način na koji variraju u prirodi – u što je, recimo, anđeosko krilo.
zavisnosti od vremena i sezone. U hladnim zimskim mesecima davaće se više hrane bogate Neki ljudi daju mlevene biskvite za pse ili peletiranu hranu za pastrmke, mačke ili
energijom (mastima i ugljenim hidratima), a hrana koja ima veći nivo proteina tokom sezone pse, i time prave grešku jer ova hrana ima znatno viši nivo proteina. Treba biti oprezan sa
razmnožavanja. ovakvom ishranom jer može doći do otkazivanja bubrega. Naročito se ne sme desiti da je
● Kod životinja koje se gaje u kontrolisanim uslovima treba paziti da se ne hrane ptice pojedu i da, čak i nakratko, budu bez dostupne vode za piće.
previše jer postaju pregojene, a to stanje nepovoljno utiče na reprodukciju i može dovesti do ● Tek izležena pilad, koju treba ručno odgajati, mogu ponekad izbegavati hranu. Ovo
degeneracije jetre i mnogih drugih oboljenja. je verovatno zbog toga što se hrana koja im se ponudi razlikuje u formi, obliku i izgledu od
● U divljini ptice provode značajan deo njihovog dana tražeći hranu, dok se u onoga šta bi oni prirodno očekivali. Dodatni problem je ukoliko je jedno pile samo – lakše
kontrolisanim uslovima uglavnom daje hrana koja ima visoku kalorijsku vrednost i uglavnom ih je navesti na uzimanje hrane ako se drži više jedinki u isto vreme.
je u monotonoj formi koja može da se pojede za kratak period vremena. Ovo kod nekih Da bi se ohrabrila pilad da uzimaju hranu, važno je da se hrana daje u neposrednoj
ptica može izazvati promene u ponašanju kao što je dosada. Razbacivanje hrane po vodi i blizini vode – ili da plovi na vodi, ili da je pomešana sa vodom, ili da bar voda bude blizu
po suvom povećava vreme koje ptice provode tražeći hranu i može dovesti do prirodnijeg hrane koja im se daje. Uglavnom će pilad izbegavati da se hrani ili će se teško hraniti ako
ponašanja ptica u kavezu. su hrana i voda razdvojene daleko jedna od druge. Znači, osnovno pravilo je da hranu treba
● Davanjem mešane ishrane, u poređenju sa nekom jednoličnom ali izbalansiranom davati zajedno sa vodom.
kompletnom hranom, rizikuje se da neke jedinke neće dobiti pravi balans različitih energenata Kada želimo da stimulišemo uzimanje hrane poželjno je iskoristiti urođene načine
i vitamina. Ako im se da mogućnost izbora, ptice uglavnom neće imati izbalansiranu ishranu ponašanja životinja. Njih instiktivno privlači da kljucaju hranu koja je žute ili zelene boje,
nego će jesti najviše ono što im se sviđa – neće jesti dovoljno od svega da bi imale potpunu koja je u obliku crvića i koja se pokreće (pomera). Ovo su tehnike koje su se pokazale kao
ishranu. Ako im se daje industrijski proizvedena krmna smeša, ona je možda jednolična, ali korisne:
su sastojci pravilno izbalansirani. Problem je što će je uglavnom previše brzo jesti, i možda 1. Posipanje nekoliko mrvica hrane na leđa piladi može biti korisno jer će oni naći hranu dok
će doći do promene u ponašanju. se budu čistili, otkriće da im prija, tako da će onda potražiti gde je još unutar kaveza ima.
● Navići pticu da jede novu hranu može biti prilično teško. Po pravilu, sve ptice imaju 2. Vrh prsta umočiti u vodu, zatim uroniti u mrvice, a zatim držati ispred piladi i pomerati
neki stepen nevoljnosti da jedu novu hranu ili hranu koja im je ponuđena na neki novi način. tako da se ohrabre da kljuckaju predmet koji se pomera. Prst onda može biti prebačen u
Treba postepeno uvoditi novu vrstu hrane – postepeno je mešajući sa postojećom. U većim glavnu posudu u kojoj se nalazi hrana, a pilad će ga pratiti i onda će početi da jedu hranu iz
grupama ako jedna individua prihvati novu hranu to može biti ključ uspeha za prihvatanje te posude.
te hrane i od strane ostalih jedinki u grupi. 3. Nekoliko mrvica hrane mogu da budu spuštene na površinu vode tako da plove, na
● Hranu treba skladištiti na hladnom, čistom i suvom mestu, zaštićenom od pacova njih će naići pilad dok budu pili vodu – mrvice će se pomerati po površini vode i to će ih
i insekata. Pacovi i miševi mogu biti vektori širenja raznih bolesti. Preporučljivo je ohrabriti da se hrane.
skladištiti hranu (zrnevlje i peletirana hrana) u velikim plastičnim kantama ili posudama 4. Jedno mlado pile iz drugog legla (ne mora čak biti labud) koje je već počelo da se hrani
od nerđajučeg čelika. Higijenu treba održavati na zavidnom nivou da bi se preveniralo može se staviti u grupu mladunaca koji se još uvek ne hrane dovoljno dobro i oni će uz
skupljanje pacova. Hranu koja je u skladištu u papirnim vrećama (džakovima) treba držati njega početi.
na hladnom i suvom mestu, a džakovi treba da budu stavljeni na palete, a nikako direktno 5. Tvrdo kuvano jaje – iseckano ili protisnuto kroz cediljku (da bude u obliku crvića),
na zemlju ili na beton. Ako se skladišti peletirana hrana na duži vremenski period, te pelete može se staviti preko peletirane hrane ili mrvica koncentrata (koncentrovane smeše), da
se mogu i zamrznuti. Rok upotrebe treba kontrolisati, jer posle tog datuma uglavnom bi mladi počeli da se hrane čim vide to tvrdo kuvano jaje koje izgleda u obliku crva, pa
nivoi vitamina u peletama opadnu. onda počnu da jedu.

6. Sočivo ili fino iseckana zelena salata, mogu se ponuditi tako što se stave na vodu ili, kao i
tvrdo kuvano jaje, stave se preko koncentrata ili peletirane hrane, tako da oni počnu da jedu
uz njih i tu koncentrovanu smešu. ZDRAVSTVENI ASPEKT
Važno je da budete sigurni da pilad zaista jedu – da ih gledate dok jedu, ili da ih izvor Fowler & Miller 2003
merite. U početku izvestan gubitak težine je normalan zbog utroška hranjivih materija iz
žumančetne kese, ali težina bi trebalo da počne da se povećava nakon dva do tri dana.
Merenje pre i posle hranjenja je pravi način da se proveri koliko su životinje pojele. Najčešće bolesti plovuša u vezi sa ishranom
Hrana i voda treba da budu malo udaljene od lampe za grejanje, a ne direktno ispod
nje. Mladi se hrane samo tokom dana i treba im obezbediti količinu svetlosti i dužinu dana
kao što bi životinje imale u svom prirodnom staništu. ● Peroza – stanje prouzrokuju nedostatak mangana, biotina, holina... Simptomi su
● Posebno treba obratiti pažnju na ishranu ptica koje se oporavljaju. Ova ishrana će
zaostajanje u rastu, deformacije kostiju nogu sa uvećanjem tibiotarzalnih zglobova, luksacija
zavisiti od uzrasta i veličine ptice, a posebni su zahtevi u slučaju da ima neku povredu, da
Ahilove tetive zbog čega se ptice teško kreću i dolaze do hrane. Javlja se uglavnom kod
ima infekciju ili da vraća težinu koju je izgubila.
mladih. Prevencija je dodavanje mangana u hranu. Lečenje je neizvesno a moguća je i
Stres i trauma uzrokuju pojačano lučenje hormona uključujući kateholamine,
hirurška stabilizacija tetiva.
kortiosteroide i glukagon i smanjuju lučenje insulina. Rezultat ovoga je ubrzanje metabolizma
i povećanje potreba u energiji. Ako ono što ptice pojedu nije dovoljno da bi se zadovoljile ● Anđeosko krilo (drugi nazivi su spalo krilo, okrenuto krilo, karpalni deformitet,
povećane potrebe u energiji, organizam reaguje povećanjem glukogenolize i glukoneogeneze rotirajuće krilo, krivo krilo itd.) – bolest prouzrokuje ishrana visokokaloričnom hranom sa
– resinteze glukoze na račun razgradnje amino-kiselina, dolazi i do inteziviranja metaboličkih viškom proteina, uz istovremeni nedostatak mangana i nekih vitamina, prvenstveno D i E.
procesa. Što su povreda ili infekcija veće, jače su i ove reakcije. U ovim slučajevima dolazi Simptomi su lateralna rotacija distalnog dela krila usled zaostajanja u razvoju karpalnog
do inteziviranja procesa oksidacije masti i razgradnje telesnih proteina da bi se zadovoljile zgloba – jedno ili oba krila vire u stranu van tela. To je deformitet koji nastaje tokom rasta
potrebe u energiji. U slučajevima većih povreda potrebno je davati više proteina zato što se mladih i javlja se kako u divljini, tako i u veštačkim uslovima gajenja, a može se korigovati
potreba za proteinima povećava usled zarastanja mišića i drugih tkiva, kao i zbog pravilnog u početnom stadijumu fiksiranjem krila u normalan položaj. Prevenira se ograničavanjem
funkcionisanja imunskog sistema. unosa proteina na 8 % tokom prve 3 nedelje života.
U slučaju kada se leči divlja ptica – ptica koja je nađena povređena ili koja je zamazana ● Rahitis – bolest koštanog sistema mladih životinja koja se karakteriše nedovoljnom
katranom itd. treba znati da je, u onom momentu kada je ptica doneta na lečenje, možda mineralizacijom kostiju. Javlja se kao posledica nedostatka vitamina D, nedovoljne količine
prošlo već nekoliko dana od kad se nesreća desila, tako da je ptica već možda potrošila ili nepravilnog odnosa kalcijuma i fosfora kao i pri poremećenoj resorpciji u digestivnom
sve svoje rezerve masti koje je imala u momentu kad je početo lečenje. Moguće je da se, traktu. Prvi simptomi se mogu zapaziti već u trećoj nedelji starosti. U početku su nespecifični
u momentu kada je ptica doneta i izmerena njena težina, ne podrazumeva da je to njena ali zatim dolazi do zaostajanja u rastu, opšte slabosti i hromosti. Prevenira se adekvatnim
normalna težina, nego da je tad ptica već smršala. balansiranjem obroka. Terapija je moguća samo kod rane dijagnostike oboljenja.
● Deficit vitamina A – Vitamin A je neophodan u ishrani zbog učestvovanja u velikom
broju procesa kao što su morfogeneza u embrionskom razvoju, zbog održavanja površinskih
tkiva, sinteze glukoproteina, očuvanja integriteta mukoznih membrana, rasta kostiju i
imuniteta. Takođe, bitan je i za vid.
Deficit dovodi do abnormalnog razvijanja embriona tokom inkubacije, rane smrti
embriona (uglavnom tokom prve nedelje inkubacije i tada se pomisli da su jaja neoplođena),
usporavanja rasta mladih, kaheksije, ataksije, pareze, paralize i smrti, a kod odraslih do
slabosti, lezija (beli čvorići) u jednjaku koje liče na dugmad (butoni), inflamacije i bakterijske
infekcije vezivnog tkiva stopala (pogotovo onih delova koji dodiruju površine koje su
abrazivne – jer se epitel ne razvija dobro), kostobolje ili gihta i sporije apsorpcije pojedinih
lekova. Smanjuje se nosivost, a i spermatogeneza je poremećena.
Javlja se uglavnom u uslovima veštačkog gajenja ptica koje se tokom zimskog
perioda hrane skoro isključivo zrnevljem. Koriguje se balansiranjem obroka. Izvor
vitamina A je kukuruz.
● Deficit vitamina B1 – vitamin B1 (tiamin) je esencijalan za metabolizam ugljenih
hidrata. Njegova sinteza od strane bakterija digestivnog trakta nije dovoljna te se mora
unositi hranom. Do deficita ovog vitamina može doći usled prevelike količine ugljenih
hidrata u hrani. Kod mladih simptomi se mogu pojaviti već u drugoj nedelji života dok se
kod odraslih simptomi javljaju tek treće nedelje od nastanka deficita. Oboleli mršave, perje
je nakostrešeno, a kasnije se mogu primetiti i poremećaji u ravnoteži, slabost nogu, paraliza
ekstremiteta, opistotonus tj. zabačenost glave na leđa, zaostajanje u rastu kod mladih.
Najčešće se javlja u veštačkim uslovima držanja. Leči se dodavanjem tiamina u pijaću vodu,
100 µg na litar.
● Deficit vitamina B6 – mladi plovuša imaju veće potrebe za vitaminom B6 (niacinom)
od mladih ostalih vrsta ptica. Javljaju se gubitak apetita, usporen rast, deformiteti nogu,
slabost, peroza i nervni simptomi. Najčešće se javlja u veštačkim uslovima držanja. Prevenira
se dodavanjem niacina ili pivskog kvasca hrani.
● Deficit vitamina E
Vitamin E (tokoferol) je neophodan u ishrani zbog normalne reprodukcije i razvijanja
embriona, zaštite od mišićne distrofije i sprečavanja peroksidacije lipida. Značajan je
protektor vitamina A, njegovih provitamina, vitamina D3, nekih hormona i enzima, a utiče
i na sintezu esencijalnih masnih kiselina.
Deficit vitamina E se može manifestovati kroz encefalomalaciju, eksudativnu dijatezu,

enzootsku mišićnu distrofiju ili poremećaje fertiliteta i embrionalnog razvoja. Bolesti plovuša
Encefalomalacija se karakteriše sanjivošću, tremorom, kloničnim grčevima,
opistotonusom i tortikolisom koje prati smrt. Simptomi koji prate eksudativnu dijatezu jesu Najčešće infektivne bolesti labudova u prirodi su kuga labudova, kolera i aspergiloza.
neveselost, pad apetita, raskrečenost nogu, edemi na vratu, abdomenu i grudima. Enzootska Bolesti koje se još javljaju su mikoplazmoza, boginje i tuberkuloza.
Česte bolesti u veštačkim uslovima gajenja su tuberkuloza, aspergiloza, salmoneloza
mišićna distrofija se odlikuje neprirodnim hodom sa prstima savijenim unutra dok je
i virusni hepatitis. Manje učestale bolesti su pseudotuberkuloza, erisipeloza, hlamidioza,
glava oslonjena o podlogu. Deficit vitamina E u ishrani roditelja vodi ka poremećenom mikoplazmoza, boginje i avijarna influenca.
embrionalnom razvoju i smrti embriona. Tumori su retko dijagnostikuju, a najčešće su u pitanju tumori jetre.
Izvor vitamina E su: klice mnogih semenki, žitarice, sušena detelina lucerka, i sveže
zeleno lišće. Najčešće zarazne bolesti plovuša
● Deficit selena
Selen je esencijalni mikroelement koji ulazi u sastav enzima oksidoredukcionih ● Aspergiloza (uzročnik Aspergillus fumigatus) – prenosi se sporama kroz vazduh, a
procesa. Otrovan je u velikim količinama (depresija, loš apetit, usporen rast, ascit, deformacije širenju bolesti doprinose loša ventilacija i vlažna stopala. Akutni tok karakterišu uglavnom
respiratorni simptomi, progresivno mršavljenje i visoka smrtnost. U hroničnom toku uz
embriona), dok je u minimalnim količinama neophodan svakom organizmu. Ima ulogu
veoma izražene respiratorne simptome specifičan je i uporni žuto-zeleni proliv kao i nervni
u sprečavanju oštećenja membrana ćelija (dejstvom slobodnih kiseonikovih radikala) i
simptomi. Pri obdukciji se zapažaju čvorići ispunjeni masom gljivica. Dijagnoza se postavlja
sastojak je mnogih enzima npr. glutation peroksidaze, tireoidnih hormona i drugih seleno na osnovu hematološkog, citološkog i radiološkog nalaza i serologije (indirektna ELISA).
proteina kojih je do danas identifikovano tridesetak. Terapiranje je dugotrajno i teško, a mogu se koristiti amfotericin-B, nistatin, ketokonazol i
Deficit dovodi do poremećaja u rastu i pravilnom razvoju, lošijeg operjavanja, itrakonazol. Preventiva se zasniva na održavanju higijenskih mera na visokom nivou.
pada imuniteta, smanjene plodnosti (selen je esecijalan za očuvanje pokretljivosti ● Kolera ptica (uzročnik Pasteurella multocida) – uzročnik se nalazi u respiratornom
spermatozoida), neplodnosti, rađanja avitalnih mladunaca, mišićne distrofije, traktu zdravih jedinki i pri delovanju nepovoljnih nespecifičnih faktora dolazi do nastajanja
degeneracije mišića kod mladih i odraslih ptica, nekrotičnih promena na jetri, bolesti. Prenosi se preko respiratornih sekreta i ekskremenata. Česti prenosioci su i ptice
encefalomalacije, edema, progresivne paralize i smrti. koje su u oporavku od bolesti. Perakutni tok karakteriše brza smrt, dok akutni tok karakterišu
neveselost, gubitak apetita, nakostrešenost perja, žeđ i proliv sa primesama krvi. Od patoloških
promena zapažaju se petehijalna krvarenja po brojnim organima. Dijagnoza se postavlja
mikroskopskim pregledom krvnog razmaza iz srca, kulturelnim pregledom ili primenom
seroloških metoda. Tretiranje se svodi na izolaciju zaraženih ptica i spaljivanje leševa.
Preventiva se zasniva na održavanju higijenskih mera na visokom nivou, a novonabavljene
jedinke obavezno karantinirati.
● Hlamidioza (uzročnik Chlamydia psittaci) je akutna ili hronična infektivna bolest
ptica koja se ubraja u zoonoze. Prenosi se najčešće respiratornim sekretom, ređe i izmetom.
Prenosioci mogu biti i ptice koje nemaju ispoljene simptome. Simptomi su brza smrt u
perakutnom toku, depresija, gubitak apetita, zelenkasti proliv, konjunktivitis, mršavljenje
i nervni simptomi u akutnom toku i atrofija muskulature u hroničnom toku. Dijagnoza se
uspostavlja izolacijom i identifikacijom uzročnika iz kulture krvi, fecesa, trahealnog brisa,
kloakalnog brisa ili serološki. U tretmanu su se dobro pokazali hlortetraciklin ili doksiciklin
i izolacija zaraženih ptica. Lečenje se ne preporučuje zbog rizika po zdravlje ljudi. Prilikom
rada sa zaraženim pticama koristiti masku i rukavice kako bolest ne bi prešla na ljude.
Preventiva se zasniva na održavanju higijenskih mera na visokom nivou i karantiniranju
novonabavljenih jedinki.
● Kuga pataka i pačiji virusni enteritis (uzročnik Herpes virus) – nosioci mogu imati
i asimptomatsku formu bolesti. Infekcija nastaje ingestijom fekalnog materijala zaraženih
ptica, a moguće je i preko direktnog kontakta sa inficiranim pticama ili kontaminiranom

okolinom. Perakutni tok karakteriše brza smrt dok su za akutni karakteristični depresija, Najčešći paraziti plovuša
oralne ulceracije (obično ispod jezika), fotofobija i krvava stolica. Bolest se javlja obično
tokom sezone parenja i prolećnih migracija. Dijagnoza se uspostavlja izolovanjem virusa ● Pijavice (Theromyzon spp.) – odrasli parazitiraju u nazalnoj šupljini, ždrelu i
iz jetre i slezine. Terapija ne postoji, a preventiva se zasniva na sprečavanju kontakta sa konjunktivama. Dijagnostika se vrši pregledom traheje, nazalne šupljine i očiju. Uočene
pticama iz prirode. parazite treba fizički ukloniti, a bazene gde ptice borave treba isušiti i dezinfikovati.
● Salmoneloza (uzročnik Salmonella spp. – S. typhimurium i S. paratyphi B) – ● Renalna kokcidioza (Eimeria truncata, Eimeria boschadis, Eimeria somateriae)
prenosi se preko fekalnog materijala ptica iz prirode, glodara, reptila, kao i izlaganjem – parazitiraju u bubrezima. Dijagnostika se vrši flotacijom fecesa ili patohistološkim
kontaminiranim vodama i insektima. Infekcija može nastati i ransovarijalno, sa inficiranih pregledom renalnih lezija. Obolele jedinke treba tretirati amproliumom ili sulfonamidima, a
roditelja na potomstvo. Uzročnici produkuju različite endotoksine koji oštećuju tkiva, pa je mlade ptice treba izdvojiti da bi se minimizarala izloženost.
i klinička slika dosta nespecifična. Mogući simptomi su brza smrt, letargija, dijareja, ataksija ● Intestinalna kokcidioza (Eimeria spp., Tyzzeria spp., Isospora spp., Wenyonella spp.)
i konjunktivitis kod mladunaca. Znaci se ne ispoljavaju kod odraslih plovuša iz prirode. – parazitiraju u sluzokoži creva. Dijagnostika se vrši flotacijom fecesa i patohistološkim
Dijagnoza se uspostavlja izolacijom i identifikacijom uzročnika iz fecesa obolelih ptica ili pregledom intestinalnih lezija koje sadrže merozoite. Lečenje obolelih jedinki može se vršiti
iz parenhimatoznih organa uginulih jedinki. Terapiranje se može sprovoditi antibioticima, a amproliumom i sulfonamidima.
preventiva uključuje i uklanjanje odraslih nosilaca iz jata. ● Sarkosporidioza (Sarcocystis rileyi) – odrasli parazitiraju u intestinalnom traktu tvorova
● Tuberkuloza (uzročnik Mycobacterium avium) – Oboljenje je zoonoza. Prenosi se i oposuma, dok su nezreli oblici u mišićnom tkivu plovuša. Dijagnoza su karakteristične,
fecesom. Bolest je karakteristična za starije ptice i hroničnog je toka, a manifestuje se makroskopski vidljive, bele ciste na skeletnoj muskulaturi na biopsiji mišića. Ova bolest
mršavljenjem, artritisima, šepanjem, prisustvom tuberkuloznih čvorića (često u predelu nije patogena, pa se i ne leči.
glave). Na obdukciji se zapaža kaheksija i čvorići po različitim organima. Konačna dijagnoza ● Trahealna nematodoza (Cyathostoma bronchialis) – parazitira na sluzokoži traheje.
se postavlja patohistološkim i bakteriološkim pregledom. Terapija se ne sprovodi. Obolele Dijagnoza se postavlja flotacijom fecesa i nalazom odraslih parazita u respiratornom traktu.
jedinke se eutanaziraju i neškodljivo uklanjaju, a vrši se kompletna dezinfekcija prostorija i Lečenje se sprovodi fenbendazolom i ivermektinom.
staništa i uklanjanje 10–20 cm površinskog zemljišta. ● Miokardijalna nematodoza (Sacronema eurycerca) – odrasli oblici parazitiraju u
srcu, dok se nezreli oblici (mikrofilarije) mogu naći u pavašima koje predstavljaju prelazne
domaćine i u krvi ptica. Dijagnoza se postavlja nalazom mikrofilarija u krvnom razmazu.
Kao prevencija bolesti vrši se suzbijanje pavaši piretrinima, dok specifičan tretman za ovog
parazita ne postoji.
● Proventrikularna nematodoza (Echinuria uncinata) – parazitira u mukozi
proventrikulusa tj. žlezdanog želuca. Nezreli oblici se nalaze u vodenim buvama (Daphnia
spp.). Dijagnoza se postavlja nalazom odraslih oblika parazita u lezijama na proventrikulusu.
Kao kontrola bolesti radi se povećanje dotoka vode da bi se smanjila populacija vodenih
buva. Od lekova koriste se ivermektin i fenbendazol.
● Ventrikularna nematodoza (Amidostomum spp. i Epimidostomum spp.) – parazitira u
subepitelu ventrikulusa. Razvojni ciklus parazita se odvija preko fecesa i vode. Dijagnoza
se postavlja metodom flotacije fecesa. Lečenje se vrši ivermektinom i fenbendazolom.
● Cestodoze (brojne vrste pantljičara) – parazitiraju u lumenu creva. Dijagnoza se
postavlja koprološkim pregledom. Lečenje prazikvantelom.
● Trematodoze (brojne vrste metilja) – parazitiraju u žučnom kanalu i crevima. Vodeni
mekušci su prelazni domaćini. Dijagnoza se postavlja koprološkim pregledom. Lečenje
levamizolom i prazikvantelom.
Antibiotici preporučeni kod plovuša
● Ampicilin, doza 100 mg/kg, intramuskularno na svaka 4 sata.

● Hlortetraciklin, doza 200–400 g na tonu hrane, oralno, dnevno.

● Doksiciklin, 50 mg/kg, oralno, na 12 sati. Najčešća trovanja kod plovuša
● Enrofloksacin, 10–15 mg/kg, oralno ili intramuskularno, na 12 sati.
● Oksitetraciklin, 200 mg/kg, intramuskularno, na 24 sata tokom 5 do 7 dana. ● Botulizam izazivaju toksini koje proizvode bakterije Clostridium botulinum tip C.
● Sulfametoksazol-trimetoprim, 75 mg/kg, intramuskularno ili oralno, na 12 sati. Do trovanja najčešće dolazi u leto ili u ranu jesen i može se javljati nadalje tokom narednih
● Tilozin, 20–30 mg/kg, intramuskularno, na 8 sati tokom 3 do 7 dana.
godina jer su spore bakterije otporne i opstaju godinama. Toksini se mogu naći koncentrovani
Antiparazitici preporučeni kod plovuša u crvima koji se hrane zaraženim leševima. Simptomi oboljenja su pareza – paraliza koja
počinje od nogu i ide ka glavi, što dovodi do savijanja vrata i davljenja. Dijagnoza se
● Amprolium, doza 0,5 ml 9,6 % rastvora na litru vode, oralno u vodi za piće tokom 5 postavlja biološkim ogledom – inokulacijom miševima. Tretman se svodi na potpornu negu
dana, protiv kokcidioze. i antitoksine. Leševe odmah uklanjati da bi se smanjila mogućnost kontaminiranja okoline.
● Fenbendazol, 5–15 mg/kg, oralno, svaka 24 sata tokom 5 dana, protiv nematoda. ● Olovo – izvor su otpad, lovna sačma i tegići za pecanje. Gubici koji nastaju ovim
● Ivermektin, 0,2 mg/kg oralno, subkutano ili intramuskularno, jednokratno, protiv trovanjem su veliki. Zabeleženo je da 1–3 % plovuša tokom godine na taj način strada u
nematoda.
prirodi u Severnoj Americi. Trovanja su najčešća tokom zime ili jeseni, za vreme sezone
● Levamizol, 20–50 mg/kg, jednokratno, oralno, protiv nematoda i trematoda (mali
lova. Olovo ugrožava sve plovuše, a naročito one koje rone ili se hrane uzimanjem hrane
terpijski ineks).
● Prazikvantel, 10–20 mg/kg, subkutano ili intramuskularno, ponoviti za 10 dana, protiv sa dna. Simptomi su progresivna slabost, iznurenost, bilateralna opuštenost krila dok još
cestoda, ili 10 mg/kg oralno, subkutano ili intramuscularno, svaka 24 sata tokom 14 dana, mogu da hodaju i skrivanje. Dijagnoza se postavlja na osnovu procena nivoa olova u krvi i
protiv trematoda. radiografije – kojom se zapažaju metalne senke u digestivnom traktu. Tretiranje – parafinsko
● Pirantel pamoat, 7 mg/kg, oralno, ponoviti za 14 dana, protiv nematoda. ulje, buter od kikirikija i gorka so (magnezijum sulfat) koji se daju oralno i terapija helatima
● Sulfadiazin-trimetoprim, 60 mg/kg, oralno, svakih 12 sati tokom 3 dana, onda prekid i kalcijumom.
3 dana, pa se ponovo daje 3 dana, protiv kokcidije. ● Mikotoksini – proizvode ih gljivice iz rodova Aspergillus, Fusarium, Penicillium i
Claviceps. Podložne su sve vrste plovuša. Trovanje se javlja i u prirodi i u veštačkim uslovima
gajenja i to preko hrane kontaminirane gljivicama koje proizvode mikotoksine. Simptomi su
imunosupresija, usporen rast, ataksija i na kraju smrt. Dijagnoza se izuzetno teško postavlja
s obzirom na činjenicu da je dokazivanje mikotoksina veoma skupo i teško za izvesti pa se
uglavnom postavlja sumnja na osnovu anamneze, kliničke slike i patomorfološkog nalaza.
Tretman – potporna terapija za akutne slučajeve, prevencija držanjem hrane na suvim i
adekvatnim mestima, hranjenje svežom hranom i korišćenje organskih i neorganskih
adsorbenata.
● Nafta – moguća opasnost na svim vodenim površinama. Dovodi do toksikacije
i uništavanja staništa. Simptomi su iznurenost, disfunkcija jetre, gubitak plovnosti i pad
telesne temperature (usled gubitka perja može doći do davljenja ili smrti od hipotermije)
i neizleganje jaja. Tretman – uklanjanje nafte sa perja vodom i deterdžentima, potporna
terapija i nega.
● Cink – izvori su otpad i đubrišta. U zoo vrtovima ili parkovima do trovanja dolazi
gutanjem novčića bačenih u bazene. Simptomi su anemija, proliv, ataksija, pareza ili paraliza
i smrt. Dijagnoza – određivanjem koncentacije cinka u krvi, radiografskim ispitivanjem
metalnih gustina u digestivnom traktu. Tretman – potporna nega, terapija helatima,
endoskopsko otklanjanje izvora cinka iz digestivnog trakta, prevencija i edukacija posetilaca
zoo vrtova.

Uzimanje uzoraka
Tačna dijagnoza kod labudova se postavlja na osnovu brojnih, pažljivo sprovedenih,

kliničkih procedura. Važan, najčešće nezobilazan deo svakog kliničkog pregleda jeste
uzorkovanje tkiva za ispitivanja. Tkiva koja se najčešće uzorkuju jesu krv, feces, telesne
tečnosti, brisevi, punktati, aspirati, perje i skarifikati. Sam test koji planiramo da sprovedemo
uslovljava koji uzorak odabrati, na koji način uzorkovanje izvršiti, koliko tkiva uzorkovati,
kako uzorak spakovati, slati i transportovati.
Uzorkovanje krvi se kod labudova može izvoditi punkcijom jugularne vene (na 1 2
vratu), brahijalne vene (preko krila blizu lakta) ili medijalne metatarzalne vene (nalazi se
sa unutrašnje strane članka). Pri vađenju krvi obavezno koristiti sterilne špric i iglu, a treba
voditi računa da ne dođe do povreda krvnog suda koje mogu dovesti do iskrvarenja ili
stvaranja hematoma.
3 4
6 7
104 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R.
8 10
9 11
12
14
13 15
20 21
16 22 23
17 24 25
18 19 26 27
28 30
29 31
32 33
37
34
35 36 38
39
40 42
41 43
46 47
44 48 49
45 50
51 52 59 60
53 54
55 56
57 58 61
62 63
64 65 70
66 67
68 69 71
72 73
74
76
75 77
78 79
80 81 83
82 84
134 LABUDOVI Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI 135
85
86 88
87 89
90
91 92
93 94
95 96
97 98 99
142 LABUDOVI Zoran B. R.
100 101
102 103 105 106
104 107 108

109
110 111
112 113 115
116 117
114 118 119

148 LABUDOVI Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI 149
123
120 122 124
125 126
121 127 128

129
130 131
132
134 135
136 137
138 139
133 140 141

POPIS CRNO-BELIH FOTOGRAFIJA
Strana 11 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti crvenokljunog labuda (Cygnus olor).
Strana 13 foto Zoran Rajić
Noge crvenokljunog labuda.
Zimska idila. Crvenokljuni labud u jezercetu Beogradskog zoološkog vrta.
Strana 16 foto Svetlana Kotelkova
Crvenokljuni labudovi pri hranjenju podvodnom vegetacijom. Snimljeno kod Mosta
Slobode u Novom Sadu.
Roditelji crvenokljunog labuda nadgledaju mlade pri hranjenju.
Strane 19-22 foto Svetlana Kotelkova
Tuča dva mužjaka crvenokljunog labuda oko ženkine naklonosti. Snimci su napravljeni
na Dunavu kod Banoštora.
Strana 23 foto Katarina Paunović
Mlado odmara na majčinim leđima, dok ostali plivaju. Snimljeno kod Novog Sada.
Strane 25-28 foto Zoran Rajić
Kupanje crvenokljunog labuda.
Strana 30 foto Svetlana Kotelkova
Uzletanje jata crvenokljunih labudova. Snimljeno na Dunavu kod Beočina.
Na gornjoj fotografiji, napravljenoj kod Kovilja, vidi se crvenokljuni labud koji sa
svoje teritorije tera drugog labuda. Na donjoj fotografiji se vidi let labuda.
Sletanje crvenokljunog labuda. Snimljeno kod Novog Sada.
Strana 34 foto Nenad Spremo
Jato crvenokljunih labudova na Dunavu kod Apatina.
Mapa rasprostranjenosti crnog labuda (Cygnus atratus).
Crni labud u jezercetu Beogradskog zoološkog vrta.
Mapa rasprostranjenosti crnovratog labuda (Cygnus melancoryphus).
Mapa rasprostranjenosti crnokljunog labuda (Cygnus buccinator).
Mapa rasprostranjenosti žutokljunog labuda (Cygnus cygnus).
Mapa rasprostranjenosti tundra labuda (Cygnus columbianus).
Mapa rasprostranjenosti koskoroba labuda (Coscoroba coscoroba).
142
Zoran B. R. LABUDOVI 161
Strane 96, 97 foto Zoran Rajić Kljun je veoma osetljiv zbog spleta nerava koji se nalaze na vrhu.
Amputacija distalnog krila se vrši između velike i male matakarpalne kosti. Izvodi se 13 foto Aleksa Stanković
sa 1 – 4 dana starosti (najbolje uraditi prvog dana), a ukoliko su ptice starije ova procedura Crvenokljuni labud se proteže i mašući krilima stresa vodu i namešta perje.
se izvodi u opštoj anesteziji. Često kad dune vetar oni počnu da mašu krilima i tako procenjuju spremnost krila za
Peanom se, kod tek izleženih, stegne krilo na mestu ispod kog se napravi rez skalpelom, poletanje. U našem vrtu do poletanja ne dolazi iz više razloga – ili su preteški, ili nemaju
a zatim se termokauterom ili lemilicom rana spali. dovoljnu dužinu neometane vodene površine potrebne za uzletanje, ili im je na jednom
Zaustavljanje krvarenja je veci problem kod starijih ptica nego kod mlađih, tako da krilu u središnjem delu odsečeno perje, ili im je na jednom krilu amputiran vrh, ali ima i
se kod starijih preporučuje bandažiranje (stavljanje zavoja) rane u trajanju od 12 do 24 časa. primeraka koji su upareni i imaju mogućnost da odlete, ali to ne čine jer ne žele da napuste
Pratiti prvih dana da rana ne prokrvari. Pticama kojima su secena krila kao odraslima ostaje svog partnera, koji iz nekog od gorenavedenih razloga nije u mogućnosti da poleti.
trauma i mnogo godina kasnije dolazi do otvaranja rane, krvarenja i mogućnosti infekcije. 14, 15 foto Zoran Rajić
WAZA (Svetska asocijacija zooloških vrtova) je usvojila polisu o zabrani amputiranja Labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu dele životni prostor sa drugim plovušama,
vrhova krila, i već su mnoge zemlje uvele zabranu upotrebe hirurških metoda za sprečavanje kao što su kitajske guske (Anser cignoides domestica), indijske guske (Anser indicus),
letenja. nilske guske (Alopochen aegyptiacus), domaće bele guske, mutave patke (Cairina moschata
Da se ne bi vršile amputacije, pticama se mogu periodično odsecati letna pera sa domestica), male bele patke, itd.
jednog krila. Pazi se da u bazenu ne bude agresivnih vrsta, kao što je, recimo, utva zlatokrila
Onemogućavanjem letenja, bilo amputacijom ili sečenjem perja, otklanja se potreba (Tadorna ferruginea). Zabeležen je jedan slučaj gde je par utvi zlatokrilih u našem vrtu ubio
za postavljanjem mreža sa gornje strane kaveza, ali to ima loših strana – ptice iz prirode jednog crnog labuda. Uglavnom do sukoba, u periodu gnežđenja, dolazi između parova
mogu slobodno da dolete i na taj način prenesu našim pticama mnoge bolesti. Iz tih labudova ili između labudova i domaćih belih gusaka čiji mužjaci često nadjačaju labuda.
razloga zatvaranje gornje strane kaveza mrežom postaje sve popularnije, a pticama je time Najpovoljnija dubina vodene površine na kojoj se drže labudovi je oko 120 cm, sa
omogućeno i da lete. Uglavnom su to mekane najlonske mreže koje su bezopasne za ptice postepenim prelaskom od kopna ka dubokoj vodi. Poželjno je da imaju ostrvo za odmaranje
ukoliko udare u njih. (naročito ako su u pitanju velike vodene površine) na kojem bi bilo dobro da imaju hladovinu.
Strana 104 izvor internet Neodržavanje higijene mesta za odmaranje i slab kvalitet vode mogu dovesti do bolesti.
Skelet crvenokljunog labuda. Hladna voda je poželjnija od tople, jer topla voda, pa još sa suviše organske materije,
pogoduje razvoju botulizma. Zamena vode treba da se vrši potpunim odvođenjem, pranjem
bazena, a zatim punjenjem. Tlo gde se odmaraju treba da bude preašovljeno i osušeno na
POPIS KOLOR FOTOGRAFIJA suncu, a zatim zasađeno travom, svakih 6–12 meseci. Tlo bi trebalo biti mekano, da bi se
sprečilo stvaranje abrazija, koje po stopalu nastaju ukoliko je podloga tvrda.
Fotografije pod brojevima 1 – 99 prikazuju crvenokljunog labuda (Cygnus olor). Neki vrtovi praktikuju ograđivanje i natkrivanje prostora za labudove mrežom, što
Fotografije pod brojevima 100 – 124 prikazuju crnog labuda (Cygnus atratus). smanjuje kontakt sa divljim pticama, koje bi mogle pojesti hranu ili preneti bolesti.
Fotografije pod brojevima 125 – 133 prikazuju crnovratog labuda (Cygnus melancoryphus). 16 foto Zoran Rajić
Fotografije pod brojevima 134 – 140 prikazuju žutokljunog (Cygnus cygnus) i tundra labuda Hranjenje labudova pšeničnim klicama proizvedenim u uređaju poznatom pod
(Cygnus columbianus). imenom „kućna livada”. Ako su žilice suviše jake i upletene, klice treba razdvojiti na što
Fotografija pod brojem 141 prikazuje koskoroba labuda (Coscoroba coscoroba). manje delove da bi se životinje njima lakše hranile.
Što se tiče zelene hrane, kratko sečena trava (sa što više maslačka – Tarxacum
* officinale), ili sveža detelina (Medicago sativa), odličan su izvor svih potreba. Ali problem
sa travom je što je često nema dovoljno tokom cele sezone. Treba dobro paziti da im se
1 – 9 foto Zoran Rajić nipošto ne daju dugačka trava ili detelina, ili trava koja je stajala u kutijama odnosno u
Crvenokljuni labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu. kesama nekoliko sati pa je počela da fermentira. Može im se davati zelena salata (Lactuca
Jedni od prvih stanovnika, još od samog otvaranja, bili su crvenokljuni labudovi. sativa) koja ima tamne listove (to je garancija da je puna vitamina), dok ona sa staklastim i
10, 11 foto Aleksa Stanković prozirnim listovima nema nikakvu hranjivu vrednost. Salata se prvo opere i odvoje se koren
Hod crvenokljunog labuda po tlu. i truli listovi, a može im se davati iseckana ili se cele glavice bace u vodu da bi se labudovi
12 foto Aleksa Stanković malo zabavljali dok je kidaju. Ostale vrste zeleniša koje se daju su kelj (Brassica oleracea)
Glava crvenokljunog labuda starog oko dve godine. i sočivica (Lemna minor).

Kada su ptice u većem broju hrana se mora ostavljati na više mesta po prostoru gde se Mogu im se u isto vreme dati i zelena i zrnasta hrana, s tim što oni uglavnom radije
drže, tako da bi se povećao broj ptica koje mogu da jedu u isto vreme, a time bi se izbeglo prvo pojedu zeleniš.
da podređene i plašljive ptice ostanu bez hrane. Što se tiče grita – sitnog šljunka i peska, važno je da bude uvek dostupan, pogotovo
Labudovi vole da jedu dok plove, tako da im se hrana može davati u plitkoj vodi (to kada im se daje zrnasta hrana. Sitan šljunak i pesak koji je rastvorljiv, kao što je stena
onemogućava golubove da pojedu hranu), da pluta po površini, ili u posudama na ivici vode. od krečnjaka ili mlevene ljušture od školjki i ostriga, treba im se davati naročito u sezoni
Ako se hrana daje dalje od vode može se desiti da počnu da nose hranu sa suvog u vodu, razmnožavanja.
tamo progutaju, pa se opet vrate do hrane, a to im može usporiti hranjenje. 19, 20 foto Zoran Rajić
Što se tiče zooloških vrtova, ishrana od strane posetilaca je uglavnom svuda zabranjena. Sočivica (Lemna minor) je omiljena hrana labudova. Ukoliko je sakupljena plavilicom
Nije poželjno da im se ubacuju razne grickalice koje su masne, slane i pune konzervansa i sa površine bare ili kanala, treba je preprati pre davanja labudovima, koji je, filtrirajući vodu
aditiva. Neki posetioci donesu starog hleba da bi ih hranili, međutim, bude li negde na hlebu kroz kljun, jedu sa površine po kojoj pluta. Naročito je potrebno davati sočivicu dok ima
buđi to može biti vrlo opasno. Ako se želi dozvoliti ishrana od strane posetilaca, najbolje mladunaca.
je obezbediti prodajno mesto gde bi se odgovarajuća hrana mogla kupiti. Na ovaj način Što se tiče prirodne hrane – svog vodenog bilja, ono se može naći u jezerima, barama,
se osigurava pravilna ishrana, kontrola da se ne hrane previše, a i time se mogu potpuno rekama ili kanalima. Te biljke i male životinjice koje će se na njima naći držaće pažnju
pokriti troškovi ishrane. Jako je važno da se odredi samo jedno mesto gde se hranjenje može labudovima duži broj sati tokom dana. Treba imati u vidu to da se na hrani iz prirode mogu
vršiti da bi radnici mogli lakše čistiti i kontrolisati ubacivanje hrane od strane posetilaca, a naći i razni paraziti (često jaja ili larve pantljičare), tako da se moraju periodično vršiti
nedostaci ove prakse su ti što će dominantnije ptice lako dolaziti do veće količine hrane, dok kontrole i analize.
plašljiviji primerci mogu ostajati gladni i mršaviti. 21 foto Zoran Rajić
Hranjenje ptica po jezercima po gradskim parkovima može biti dobro zbog Labudovi zaranjaju glavu i vrat u vodu kako bi dohvatili hranu sa dna.
nepostojanja prirodnih izvora hrane koja im je potrebna. To hranjenje mora biti kontrolisano U našem jezercetu, pored bebi-vrta, razmnožava se nekoliko vrsta rečne ribe i
zbog toga što tu postoji povećan rizik od prenošenja bolesti, jer se veliki broj ptica skuplja primećeno je da labudovi hvataju i jedu primerke veličine do oko 5 cm.
na malim prostorima, pogotovo na mestima gde se daje velika količina hrane. Zatim, ako se 22 foto Zoran Rajić
tu uz labudove okupljaju i hrane, u velikom broju, golubovi i neke druge vrste, onda dolazi Sočivica koja je plavilicom pokupljena sa obližnjeg kanala.
i do prljanja parkova. Na golubove naročito treba obratiti pažnju zbog prenošenja bolesti 23 foto Zoran Rajić
kao što hlamidijoza, psitakoza, itd. Štetno je za ptice ukoliko je hrana koja se daje skromna U Beogradskom zoološkom vrtu neki labudovi povremeno odšetaju i do 50 m od
po raznovrsnosti i ukoliko se daje u prevelikoj količini. Na primer, komadići hleba, koji bazena, do prostora za hranjenje eland antilopa i zebri, gde jedu opale suve listiće deteline
preostanu od hranjenja labudova, u manjim vodama kod ptica povećavaju rizik od botulizma (lucerke).
i povećavaju mogućnost razmnožavanja plavo-zelenih algi koje mogu dovesti do raznih 24 – 27 foto Zoran Rajić
vrsta problema kasnije. Labudovi kljunom čiste i uređuju perje.
Hranjenje labudova po velikim vodama – jezerima, barama, rekama i kanalima u Vodene ptice moraju svoje perje da održavaju u besprekornom stanju, što prirodno
zimskom periodu može biti korisno jer im se tako povećava stopa preživljavanja. rade čestim čišćenjem perja i kupanjem. Sve vodene ptice na donjem delu leđa, blizu repa,
17 foto Zoran Rajić imaju žlezdu koja luči određenu masnoću koju ptice zahvataju kljunom i premazuju po
Labudovi vole da jedu listove lokvanja, a takođe zaranjaju glavu pod vodu, hvataju perju. Time se postiže da perje postane masnije, elastičnije i vodonepropusno, i to dovodi do
kljunom stabljike i čupaju ih iz zemlje, tako da u manjem prostoru sa labudovima ta biljka stvaranja vazdušnih džepova u perju ptice, uz pomoć kojih ptica uspešno pluta po vodi.
ne može da opstane. Kad se dobiju nove životinje bitno je znati u kakvim uslovima su držane – da li su
18 foto Zoran Rajić živele uz neku veću vodu (jezerce) gde su mogle komotno da plivaju, ili su se kupale u nekoj
Zrnastu hranu je najbolje davati u plitkoj širokoj posudi. plitkoj posudi (npr. malom plastičnom koritu). Ptice koje su imale malu plitku vodu nisu
U našem vrtu dobijaju mešavinu zrnaste hrane napravljenu od pšenice (42 %), kukuruza imale potrebu da na opisan način neguju svoje perje, tako da prvih nekoliko dana, ukoliko
(42 %) i crnog suncokreta (16 %). Mešavina se pravi tako što se na tri merice pšenice se puste odmah u veliku vodu, mora se uz njih dežurati i pratiti ponašanje. Takvim pticama
dodaju tri merice kukuruza i jedna merica crnog suncokreta. Mešavina se pre davanja drži se desi da im se perje potpuno pokvasi i skupi i da potonu i u zavisnosti od dubine – udave
potopljena u mlakoj vodi 5-6 sati da bi žitarice omekšale i lakše se varile. se, a ukoliko se puštaju u hladnom periodu, može se desiti da se ozbiljno prehlade. Zato je
Prosečna količina hrane koju kod nas labudovi pojedu u toku dana, po primerku, je potrebno prvo pticu pustiti da pliva u plićoj vodi, pa tek za dan-dva u nešto dubljoj, jer za to
po jedna dobro nabijena kofa (zapremine oko 15 litara) zelene salate i po pola kilograma vreme ona može svoje perje da dovede u red.
navlažene mešavine. Polovina te količine daje se ujutru, a pola posle podne. 28 – 31 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)
Udvaranje i parenje crvenokljunih labudova. Uvek u vodi.
32 foto Zoran Rajić Uslovi u inkubatoru koji se preporučuju su temperatura 37,7 ºC i vlažnost 50 %. U
Ponekad ljudi mogu malo da pomognu u formiranju stabilne osnove za gnezdo. takvoj sredini se jaja drže do početka probijanja ljuske. Zatim se jaja prebacuju u inkubator
33 foto Zoran Rajić za izleganje, u kom je temperatura 37,5 ºC, a vlažnost 70 %.
Primer gnezda na ostrvcetu koje se nalazi na sredini jezera. Ljudi su napravili gnezdo Kada mladi, koji su izvedeni u inkubatoru, izađu iz ljuske i osuše se treba ih prebaciti u
od slame koja je oivičena balvanima da se ne bi rasipala. takozvano odgajalište. Prostor površine 1x1 m, sa stranicama visokim preko 60 cm, optimalan
34, 35 foto Zoran Rajić je za najviše 8 novoizleglih mladih, jer moraju imati prostora za kretanje (odrastanjem im
Gnezdo koje su labudovi sami napravili. Napravljeno je na stabljikama trske iznad treba obezbediti veći prostor). U odgajalištu moraju imati lampu za zagrevanje (najčešće
vode. Ženka se, uz zalet i mahanje krilima, penje iz vode na gnezdo. je to sijalica od 60 vati) i mogućnost da se po želji približe i udalje od lampe i tako sami
Ženke jaja polažu svaki drugi dan, a uglavnom ne legnu na njih dok ne polegnu i izaberu odgovarajuću temperaturnu zonu. Lampa mora biti čvrsto prikačena, a temperatura
poslednje. To može biti problem u hladnom periodu, naročito ako su temperature ispod nule, se reguliše njenim podizanjem ili spuštanjem. Posmatranje ponašanja je bitno – ukoliko se
a labudovi ne leže disciplinovano na njima (to se vrlo retko dešava), pa jaja mogu da zalede i mladi zbijaju ispod lampe znači da im je hladno i da toplotu treba povećati, a ukoliko se
trajno propadnu. U našem vrtu se tada to rešava tako što se svako sneseno jaje odmah krišom mnogo sklanjaju od lampe znači da im je pretoplo. Zagrevano područje odgajališta treba da
zameni guščijim, i tek kad ženka počne da leži na jajima sva jaja se opet krišom vrate, a bude u početku 37 ºC, a zatim se u naredne tri nedelje temperatura postepeno spušta na 20
guščija uklone. Ta zamena se obavlja pri donošenju hrane i dok oni jedu radnik glumi da čisti ºC ili na temperaturu spoljašnjosti. Ukoliko je umerena klima mladi mogu da prežive bez
oko gnezda, malo zakloni kofom, i napravi zamenu. To sve treba da izgleda kao uobičajena zagrevanja još od druge nedelje starosti, ali, ukoliko je hladno mora se obezbediti zagrevanje
aktivnost. Dakle, labudove treba prethodno naviknuti na svakodnevno donošenje hrane i sve dok ne operjaju.
Higijena je jako bitna u odgajalištu. Različita su iskustva i komentari uzgajivača u
čišćenje oko gnezda. Prilikom uzimanja jaja ptice se ne smeju terati jer postoji opasnost da
vezi sa podlogom. Dobro se pokazao sitan šljunak – takozvani «šljunak dvojka». Podloga
trajno napuste gnezdo.
poput tepiha, ili od krpa i peškira (frotir) se često mora menjati (čim se natopi) jer je pogodna
Pri uzimanju jaja treba biti pažljiv, jaje ne sme da se mućka i okreće (ni pri uzimanju,
za razvoj gljivica i bakterija. Korišćenjem sitnog peska može doći do iritacije očiju. Tvrda
ni pri odlaganju, ni pri vraćanju u gnezdo). Treba ga uzeti potpuno čistim rukama i najbolje
podloga, poput betona, dovodi do problema sa stopalima. Piljevina može biti opasna jer se
je obmotati oko njega čist peškir i odmah odneti u topliji prostor. Ukoliko je toplo vreme jaja može desiti da je neka ptica proguta, dok seno i slamu treba izbegavati jer mogu imati na
ne treba dirati, ali treba paziti da ih neko ne ukrade, što se dešavalo u našem vrtu, ili da dok sebi spore aspergilusa (Aspergillus spp.).
nema labudova u blizini ne dolete vrane i iskljucaju ih. Frotir bele boje se može nakratko staviti preko podloge ukoliko je uzgajivaču potreban
U našem vrtu, po beleškama poslednjih 20 godina, crvenokljuni labudovi su nosili jaja pristup fecesu mladunaca i da bi se imao jasan uvid u boju i konzistenciju.
u sledećim mesecima: januar, mart, april, maj, avgust, septembar, oktobar i novembar. Crni Klasična pojilica za živinu se može koristiti, ili plitak sud ispunjen sa dosta oblutaka
labudovi su nosili jaja u januaru, februaru, martu, aprilu, maju, junu, oktobru i novembru. Na koji dozvoljavaju neograničen pristup vodi, a ne dozvoljavaju da se pilići pokvase. Hrana
poleganje jaja, a i uspešnost izleganja mladih, utiču klimatski faktori i vreme. Jaja položena i voda se moraju obezbediti 24 časa po izleganju, iako mnoge ptice neće jesti možda čak i
u decembru i januaru, ukoliko roditelji ne leže na njima, stavljana su u inkubator. naredna 24 časa. Hrana mora imati manje od 16 % proteina i zeleniš mora biti obezbeđen od
Neki uzgajivači imaju praksu da jaja stalno izležu u inkubatoru. Neki ih uzmu tek prvih dana.
posle 5–7 dana inkubacije pod majkom, ali tada već postoje rizici da će doći do njihove Inkubacija podmetanjem pod druge ptice se ne preporučuje. Ovaj metod najmanje
kontaminacije. Ljuska jajeta je porozna i ponekad se desi da sadržaj bude inficiran zahteva stručno znanje, ali sa sobom može nositi rizike prenošenja bolesti. Važno je, u tim
bakterijama kao što su stafilokoke (Staphylococci spp.), salmonela (Salmonella spp.), slučajevima, ukloniti jaja na početku probijanja ljuske da bi se kasnije izbegli problemi oko
ešerihija (Escherichia coli) i druge. Sva sumnjiva, napukla ili deformisana jaja je poželjno prepoznavanja i pravilnog izbora partnera. Uzgajivači greše i ukoliko mešaju i podmeću jaja
odbaciti. Po nekim uzgajivačima ispravna jaja se prvo dezinfikuju umakanjem u 1 % rastvor između različitih vrsta labudova, na primer – žutokljunog (Cygnus cygnus) i crvenokljunog
formalina. Mogu se nekoliko dana (najviše 14) čuvati na temperaturi 15–20 ºC okrenuta tupim (Cygnus olor) labuda, jer oni na različite načine gaje svoje mlade.
krajem nagore, a zatim ih staviti u inkubator (koji je prethodno isparavanjem koncentrovanog Iako mladunci labudova ubrzo posle izleganja napuštaju gnezdo i sa svojim roditeljima
formalina dezinfikovan). Tokom inkubacije povremeno treba vršiti lampiranje jaja, što jedu i plivaju, treba znati da njihovo perje, kad se izlegu, nije odmah vodonepropusno. Njih
vodonepropusnim čine roditelji prenoseći im kljunom na paperje masnoću sa svojih žlezda.
omogućava da se na vreme uklone ona koja su inficirana i neplodna. Uginuće fetusa pre
Stavljanje u vodu mladih, koji prethodno nisu imali u tom pogledu pomoć roditelja, može
petog dana nastaje najčešće zbog grešaka u temperaturi inkubatora, potresa i urođenih
biti fatalno jer može doći do hipotermije i davljenja. U odgajalištu se nekoliko dana posle
anomalija, a kasnija uginuća nastaju usled grešaka u temperaturi, vlažnosti i okretanju jaja.
izleganja počinje sa izlaganjem plivanju u mlakoj vodi na minut-dva, a zatim se vrate na
Uginuća usled bakterijske kontaminacije, koja se mogla desiti tokom nošenja jaja ili tokom
suvo pod grejalicu (u odgajalište, gde je temperatura 37 ºC). Ukoliko počnu da drhte dok
inkubacije, mogu se dogoditi u bilo kom stadijumu.

su u vodi treba ih odmah izvaditi i vratiti u odgajalište. Ovakvi kratki periodi plivanja će Tek izleženim mladuncima hrana treba da bude dostupna u momentu kada počnu da
ih podstaći da doteruju perje, što je neophodno za postizanje vodonepropusnosti. Sa 10–12 izlaze iz gnezda.
dana starosti im treba vodu za plivanje učiniti stalno dostupnom jer je tada paperje sigurno Mladunci labudova prvi dan ne izlaze iz gnezda. U plitku posudu sa hranom im
poprimilo vodootpornost. treba staviti koncentrat za piliće P1, izdrobljeno tvrdo kuvano jaje i veoma sitno iseckanu
Najbolje je mlade ne iznositi na otvorenu vodu dok ne navrše dva meseca starosti zelenu salatu. Koncentrat P1 se daje dok se ne navrši 15 dana starosti, a zatim se prelazi na
ili dok potpuno ne operjaju. Ukoliko su mladi pri uzgoju nepravilno držani – preživljavali koncentrat P2. U blizini hrane uvek mora stajati i posuda s vodom.
stresove, izgladnjivanja, povređivanja i slično, verovatno će kasniti sa razvojem i potreban Za crne labudove u centralnom vrtnom bazenu se montira zaštitni kavez (foto broj
im je i duži period u odgajalištu. Treba biti uvek oprezan u donošenju odluke o prebacivanju 113) i par sa mladima je tu bezbedan što se tiče drugih plovuša i napada vrana. Naročito
ptice iz odgajališta na otvoren prostor, a promene vremena, uključujući kišu i druge padavine, su vrane opasne po mlade. Potrebno je da neko prvih dan-dva, za svaki slučaj, dežura u
su važan faktor u donošenju te odluke. blizini jer mladi su nespretni. Kad navrše dva meseca mladi se smatraju dovoljno velikim da
Ukoliko se odgaja samo jedno mlado može se u odgajalište postaviti lutka labuda mogu da se odbrane i pobegnu, tada se zaštitni kavez uklanja i tada je, takođe, potrebno da
napravljena od bele pamučne krpe i perja sa metlice za brisanje prašine ili bilo kog drugog nekoliko dana radnici dežuraju i prate njihovo snalaženje.
perja. Ogledalo je, takođe, poželjno staviti jer piletu obezbeđuje osećaj sigurnosti. Sve od Crvenokljuni labudovi, koji se reprodukuju u vrtnom jezercetu, moraju da se paze
tih rekvizita mora biti besprekorno čisto, naročito perje treba sterilisati. Ukoliko je u pitanju po ceo dan, jer tamo ne postoji mogućnost takve zaštite montažnim kavezom. Radnici od
kupovna metlica za prašinu, postoji opasnost da su ta pera tretirana određenim hemikalijama, ranog jutra do mraka moraju da dežuraju u blizini. Dovoljno je da se na trenutak skloni
zbog boje ili čvrstine, i onda je rizik upotrebiti ih. pogled sa mladih i da to vrane iskoriste i kljunom ubiju mlado. Labudovi jesu dobri roditelji
Mnogim uzgajivačima problem predstavlja osmišljavanje zaštite labudova od strane i zaštitnici, ali ukoliko ih opkoli više vrana može se desiti da ipak neko mlado strada. U tim
predatora. Samu zaštitu treba prilagoditi vrstama predatora koji borave u tim regionima. trenucima dovoljno je da radnik podvikne, pljesne šakama ili mahne metlom ka vranama i
Prvo i najvažnije pravilo je da se ne privlači pažnja predatora. To se prvenstveno postiže one će odleteti, ali ne daleko i brzo se mogu vratiti. Da bi se mladi sačuvali ova dežurstva su
uklanjanjem nepojedene hrane (ukoliko se više dalo), a zatim i postavljanjem ograda od neophodna dok ne navrše dva meseca starosti.
čvrstog materijala, čime će predatorima biti blokiran vizuelni pristup. Okolno drveće je 40 – 50 foto Zoran Rajić
uglavnom teško ukloniti, tako da ono može predstavljati problem jer omogućava letećim Crvenokljuni labudovi sa labudićima starim nekoliko nedelja. Na slici 40 imaju oko
predatorima izvidnicu i polaznu platformu za napad, kao i predatorima koji se penju na 5-6 dana, 41 i 42 oko 15 dana, a na slikama 43–50 su starosti nešto preko 20 dana.
drveće. Postavljanje humanih zamki za postojeće predatore se preporučuje, jer tada se oni U našem vrtu je bilo nekoliko slučajeva da se izlegu mladi koji su leucistične forme
nepovređeni mogu pustiti na nekoj udaljenoj lokaciji. Ukoliko postoji opasnost od predatora – ispile se sa belim paperjem, umesto sivim. Uglavnom roditelji takvo mlado teraju od sebe
koji kopaju (tvorovi i slično) može se ukopati galvanizovana pletena žica sa okcima 1,5x1,5 i ono, prepusteno samo sebi, ubrzo ugine ukoliko ljudi ne preuzmu brigu o njemu. Kod nas
cm, a postavlja se sa više od 70 cm u dubinu. Električna ograda se pokazala efikasnom to nije bio slučaj – roditelji ih nisu terali, više je izgledalo kao da ih ignorišu.
kod teranja predatora koji su dobri u penjanju, a to su kune, lasice, licice, u SAD rakuni... Na fotografiji sa brojem 50 se vidi jedno mlado, izleženo u našem vrtu, kojem smo
Električna ograda, da bi bila adekvatna za većinu predatora, treba da se postavi već na 1 dali ime Pahuljica (ja sam predložio u znak sećanja na belog gorilu koji je živeo u zoo-vrtu
cm od zemlje i da se razvlači na svakih 10–15 cm do visine od 1,5 m. Natkrivanje prostora u Barseloni). Roditelji su ga ignorisali, ali i druga dva mlada, koja su bila sive boje, nisu
mrežama onemogućava sletanje letećih predatora. obraćali pažnju na njega i izbegavali su ga. On je bio nekako uvek u njihovoj blizini, ali nikad
Treba imati u vidu da čim počne nova reproduktivna sezona, mlade od prošle godine uz njih. Ovde u vrtu ne bi uginuo od gladi, a i organizovano je da radnici tokom celog dana
bi trebalo skloniti u drugi prostor, jer se može desiti da ih mužjak ubije. dežuraju i paze ih, tako da mu ni vrane nisu mogle ništa. Na fotografijama pod brojevima 52
36 foto Zoran Rajić i 54 je Pahuljica kada je imao oko dva meseca. Na fotografiji 23 se vide Pahuljica i njegova
Mužjak preteći patrolira oko gnezda, čuvajući jaja i ženku. dva brata, kao potpuno odrasli, on se nalazi desno, lako ga je prepoznati po znatno svetlijim
37 foto Zoran Rajić nogama.
Ženka crvenokljunog labuda leži u gnezdu na jajima. 51 – 54 foto Zoran Rajić
38 foto Zoran Rajić Mladunci stari oko mesec i po dana.
Ženka crvenokljunog labuda leži na jajima u fazi izleganja. Na dnu slike vidi se ljuska 55, 56 foto Zoran Rajić
jajeta iz kojeg je mlado već izašlo. Labudovi sa mladima starim oko 2-2,5 meseca.
39 foto Zoran Rajić 57, 58 foto Zoran Rajić
Ženka sa prethodne fotografije se izdigla, tako da se vide jaja i prvo mlado koje se tek Mladunci stari oko pola godine.
ispililo. 59 – 61 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)
Par labudova sa mladima na Zasavici.

62 – 69 foto Aleksandar Loginov propušta vodu. Ukoliko bi se voda u tom improvizovanom bazenu ledila, potrebno je lomiti
Par labudova koji čuva svoje mlade, snimljen na jezeru Bezdonka (40 km od Minska) led i vaditi ga napolje. Ako crni labudovi moraju da ostanu napolju, i za vreme mnogo nižih
u Belorusiji. Posebno su zanimljive fotografije na kojima je jedno od roditelja na početku, a temperatura, treba im napraviti bar bočnu zaštitu od vetra pomoću nekog zida, bar sa severne
drugo na kraju kolone. i severoistočne strane, a najbolje je napraviti im kućicu u koju mogu da uđu. Beogradski zoo
70 – 74 foto Jaroslav Pap vrt je to rešio postavljanjem kućica u obliku indijanskih vigvama, a ukoliko su predviđene
Fotografije su napravljene na Dunavu u okolini Novog Sada. baš mnogo niže temperature i surovi klimatski uslovi, onda se crni labudovi pohvataju i
75 foto Dragan Bosnić prebace u zimsko sklonište.
Labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu. 96 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)
76 foto Dragan Bosnić Labud na Ohridskom jezeru.
Labudovi na Ohridskom jezeru, naviknuti su na prisustvo ljudi. 97 foto Dušan Marković
77 foto Dragan Bosnić Krila labuda, kroz koja dopiru zraci sunca, pružaju zanimljivu sliku.
Labudovi preleću preko Dunava, kod Fruške gore. 98 foto Zoran Rajić
78, 79 foto Dragan Bosnić Kada spavaju, labudovi kljun zavuku pod krilo. Mogu spavati i na vodi i na tlu.
Labudovi na Tikvari. 99 foto Milan Živković
80 Dragan Jevremović Labudovi u sumrak preleću Dunav na lokalitetu Labudovo okno, kod Banatske
Labudovi snimljeni na Dunavu kod Zemuna. Palanke.
81 foto Stefan Skorić 100 – 102 foto Zoran Rajić
Labudovi na Dunavu kod Bačke Palanke. Crni labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu.
82 – 85 foto Nenad Spremo 103 – 108 foto Aleksa Stanković
Jato labudova na Dunavu kod Apatina. Crni labud u Beogradskom zoološkom vrtu.
Često se u prirodi mogu videti prstenovani labudovi. Brojevi na prstenovima bi 109 foto Zoran Rajić
trebalo da budu vidljivi sa većih razdaljina uz pomoć teleskopa. Ako se koristi obeležavanje Crni labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu.
sa metalnim prstenom na nozi, mladi labudovi se uglavnom hvataju u razdoblju od osme 110 – 112 foto Dragan Bosnić
do jedanaeste nedelje, da bi se to uradilo jer još ne mogu da lete. Ptice koje su starije mogu Parenje crnih labudova.
se lako pohvatati u periodu mitarenja. Mogu se na otvorenom hvatati mrežama, zamkama 113 foto Zoran Rajić
ili korišćenjem hrane pomešane sa hemijskim sredstvima (kao što su alphachloralose Crni labudovi sa labudićima starim nekoliko nedelja.
ili tribromoethanol) koji dovode do delimične imobilizacije životinje, ali zbog malog Centralni bazen u Beogradskom zoološkom vrtu ima veliki broj plovuša, tako da je
terapijskog indeksa treba ih koristiti sa oprezom, predoziranje je opasno, a postoji i opasnost praksa da se mladi prva dva meseca života drže u žičanom zaštitnom kavezu koji se prostire
od davljenja ako se ptice ne uhvate pre nego što dospeju do vode. Pri hvatanju treba biti od trščane kućice preko kopna do vode. Sa dva meseca starosti dovoljno su stasali da im
pažljiv, jer podizanje hvatanjem samo za krila može dovesti do oštećenja perifernih nerava. grabljivice (npr. vrane) ne mogu ništa, a i da mogu da pobegnu u slucaju napada drugih
86 foto Jožef Gergelj plovuša.
Labudovi na Dunavu kod Novog Sada. 114 foto Zoran Rajić
87 – 89 foto Jožef Gergelj Crni labudovi sa labudićima starim jedan mesec.
Labudovi snimljeni na Palićkom jezeru. 115 foto Zoran Rajić
90 – 94 foto Borivoj Mirosavljević Crni labud sa labudićima starim 2-3 meseca.
Fotografije napravljene na Ohridskom jezeru. 116, 117 foto Zoran Rajić
95 foto Zoran Rajić Crni labud sa labudićem starim nešto više od pola godine.
Labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu oko kojih plutaju komadi leda. Po pričama uzgajivača nekad mladi crni labudovi izgledaju prilično vitko. Verovatno
Ako se površina jezera zaledi, radnici vrta razbijaju led i dosipaju vodu iz vodovoda se radi o nekvalitetnoj ishrani pri odrastanju. Tada, po njihovim pričama, situaciju popravljaju
debelim crevom u jakom mlazu, kako bi se led topio, a ptice mogle da plivaju. dodavanjem u hranu mlevenih ribica (rečnih ili morskih) i rendanih jabuka, krušaka i šljiva,
Crvenokljuni labudovi podnose jako niske temperature i zimu na otvorenom. a od povrća se daju paradajz i sav zeleniš. Uglavnom se fizički popune tek kad navrše 2
Crni labudovi su osetljiviji, oni lako podnose zime na otvorenom kada su temperature godine starosti.
do minus 15 ºC. U hladnijem periodu bi bilo dobro preseliti ih u neku zatvorenu prostoriju 118 foto Zoran Rajić
u koju im se obavezno postavi mali bazen od dasaka presvučen najlonom ili folijom da ne Labudovi zaranjaju glavu i vrat u vodu kako bi dohvatili hranu sa dna.

119 foto Aleksa Stanković
Crni labud kljunom filtrira vodu.
120 foto Zoran Rajić
Filtrirajući vodu kroz kljun jedu sočivicu koja pluta po površini.
Crni labudovi jedu pšenične klice.
122 foto Dragan Bosnić
Crni labud se kupa i rastresa perje.
123 foto Aleksa Stanković
Crni labud kljunom čisti i uređuje perje.
Crni labud spava.
125 – 128 foto Aleksandra Milivojević
Crnovrati labudovi u mini zoološkom vrtu u Kolutu.
Osetljiviji su od crvenokljunih labudova – kao i crni.
129 foto Dragan Bosnić
Crnovrati labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu. Mladi par koji još nije potpuno
belog trupa.
130 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)
SWANS
Crnovrati labud u Beogradskom zoološkom vrtu.
131 foto Danilo Peternek
132 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)
133 foto Danilo Peternek
134 – 140 foto Jožef Gergelj
Tri odrasla primerka žutokljunog labuda u društvu sa jednim odraslim tundra labudom
na ribnjaku ”Futog”. Držali su se odvojeno od crvenokljunih labudova kojih je bilo u blizini.
Žutokljuni labudovi su povremeno pokazivali znake agresivnosti prema tundra labudu i
terali ga od sebe. Sva četiri labuda redovno su se hranila u plitkoj bari, a često su posmatrani
kako se odmaraju na suvom delu korita jezera.
141 autor fotografije nepoznat
Koskoroba labud pliva po ukrasnom jezercetu u krugu fabrike vina. Fotografija je
napravljena u Portugaliji, u Lisabonu.
Koskoroba labud je izazvao izvesnu konfuziju među ornitolozima. Po nekim
ornitolozima ova vrsta ne pripada uopšte labudovima nego patkama, dok neki misle da ova
vrsta ipak spada u labudove.
142 foto Mateja Jovanović
Autor sa crvenokljunim labudom.
172 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R.

INTRODUCTION
Swans, apparently, are not only the largest, but the most beautiful birds among the waterfowl. Their
extraordinary appearance and graceful behaviour have always attracted the attention of ordinary people
and scientists. Traditionally, they have been assigned numerous symbolic meanings (among others, to be
symbols of love and fertility). Many legends and works of art have also been dedicated to them, even one
of the constellations on the northern sky has been named after them.
There are seven species of swans. The Mute Swan, known also under the name of „Grbac” - is most
often seen in our country. Many find it to be the most beautiful one among all the swans. Its presence on
rivers and lakes considerably contributes to the biodiversity and natural beauty of our country.
The swan population in the wilderness is part of our natural resources, whose protection is regulated
by law. Unfortunately, in practice, many people break that law, without even bearing any consequences for
such acts. It should be remembered that the people`s attitude towards swans, and nature in general, speaks
a lot about their awareness of the problem, their social and cultural development.
This book is an attempt to try and stop those individuals in their swan abuse, nest devastation, egg
and cygnet stealing, their illegal hunting, capture or killing of these beautiful birds.
I wrote this book with the intention to contribute to the preservation of this precious species, and to
make people aware of its existence, life, characteristics and habits. More than anything else, my intention
was to make them love these animals and start feeling responsible for them.
I hope that the experience gathered in the book will help those interested and willing to make their
own contribution to the protection of swans living in the wilderness, as well as those ready to make a small
pond on their farm or some other convenient premises, and be successful in breeding these outstanding
animals.
I sincerely hope that some of the readers of my book will become great friends and protectors of
swans, and that you will enjoy reading the book.
Thank you.
The Author

THE MUTE SWAN Adult swans are usually capable of defending their younglings from predators, but eggs and cygnets
sometimes fall prey to crows, foxes, weasels, raccoons, coyotes and dogs.
Cygnus olor The Mute Swan population is large, estimated up to 600 000 – 620 000 individuals, and its areal is
constantly widening, due to man`s intervention.
The species was identified by Gmelin (Gmelin) in 1789. They are often raised in captivity and their number is increasing, as they are easy to breed.
DISTRIBUTION PHYSICAL PROPERTIES
Mute Swans are widespread over Europe and Asia – from Great Britain and Ireland, over Northern The Mute Swan is one of the largest and heaviest flying birds. Males are bigger than females, and
Europe and Central Asia, up to eastern China. have a big and distinctive protuberance at the maxilla base.
The countries in which they have been observed: Afghanistan, Albania, Armenia, Austria, Azerbaijan, It has a long neck, short legs and a duck - like bill. Like other waterfowl, it has webbed feet that act
Belgium, Belarus, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, like ’paddles’ during swimming. When on water, its long S – shaped neck is curved graciously, with the bill
Greece, Holland, Hungary, India, Iran, Iraq, Ireland, Italy, Kazakhstan, Kirghizstan, Korea, Liechtenstein, pointed down, unlike other swans swimming with an erect neck and bill.
Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Moldavia, Mongolia, Montenegro, Norway, Poland, Romania, Slovakia, While taking off, swans run about 20 metres, splashing water with their feet, and waving their
Slovenia, Spain, Serbia, Sweden, Switzerland, Turkey, Ukraine and Great Britain. wings, producing a loud rustling sound.
At the end of the 19th century, these swans were brought to the USA, Canada, Japan, Africa, Adult swans have a completely white plumage. If they live in the water rich in iron, their neck and
Australia, Iceland, New Zealand and the Faeroe Islands, primarily as ornamental birds for city parks and head can become darker in colour. One swan can have about 25 000 feathers.
rich people’s gardens. The bill is orange - red and has a distinctive black protuberance at the maxilla base (basal knot)
They inhabit an area estimated up to 100 000 – 1,000 000 km². with black edges and with a black terminal nail. The area between the bill and eyes is also black. The eyes
Mute Swans are sedentary (depending on their habitat), partially migratory (local migratory or are dark brown, and the feet and legs are mostly black, although the colour may vary up to greyish-pink,
nomadic), and fully migratory birds - from the very cold areas in the north, where they flock in autumn, and especially in leucistic forms.
leave their nests heading for the regions with milder climates, migrating to the South. They are sedentary The Mute Swan cygnets are dark grey - brown that changes to white with growing. The plumage
in the region with mild climate, breeding, and flocking there during the moulting season. becomes white during the first winter, although some feathers stay grey until the second winter. It is in the
European Mute Swans spend winters in the north of Africa and the Middle East; while those from autumn of their second year of age that their plumage acquires its permanent colour. Young swans have grey
the Central Asia spend winters in western India and Korea. In spring, when the breeding season begins, bills, without the basal knot, and their legs are mostly black or dark grey. Their eyes are brown.
swans return to their ’homes’. The Mute Swan is 125 - 160 cm long (from its bill tip to the tail end). A wing, without feathers, is 57
- 62 cm long, the wing span is 1.8 - 2.5 m, while the bill is 9.8 - 10.8 cm long. Their height, while standing,
HABITAT can reach 120 cm.
The weight can vary from 6.5 to 15 kg (the greatest recorded being 22 kg). Females weigh 8.9 kg on
Mute Swans inhabit waters rich in reeds and other vegetation (floating, submerged or underwater). the average (6.5 - 12 kg), males 12.2 kg (8.4 - 15 kg). The weight of newly - hatched cygnets is 210 - 220
They include shallow lakes, pools, swamps, fresh water or salty marshlands, slow - flowing rivers (they g, and gets multiplied 34 times during the period of 160 days, as the cygnets grow rapidly.
prefer clean water streams rich in vegetation to large and polluted rivers), waterfalls, canals, reservoirs, The Mute Swan has the very good eye - sight, as well as hearing. They can fly at very high speeds,
rapids, lakes, ditches, estuaries, marines, coves, lagoons and sheltered coastal bays. even 80 – 90 km/h. While flying, their neck is stretched out and wings move slowly and evenly. Its life span
During the moulting season, flights of adult swans and non- breeders can inhabit brackish or salty is 7 - 11 years in natural habitats (the longest recorded being 19 years), whereas in captivity they can live
habitats, including brackish moors and small brackish channels, as well as shallow coastal areas (brackish up to 20 - 30 years, or even over 40 years.
lagoons and bays).
They easily get used to people and life in urban areas, like city parks. VOCALISATION
CONSERVATION STATUS These swans got their name ’Mute’ due to the fact that they make no sounds at all. Although,
sometimes they can be heard hissing or croaking, usually silently, this being caused by the build of their
IUCN category – least concern, CITES – not on the list. respiratory system.
Mute Swans are not on the list of endangered species. They often overpopulate some areas and
devastate water vegetation, making other birds leave the area. This may cause biotic changes in the BEHAVIOUR
ecosystem. There is also a high incidence of serious crop destruction caused by swans.
In some parts of the USA, these swans are considered pests and some preventive measures in the Mute Swans live in pairs. They are territorial (1 - 10 ha), or live in colonies of over 100 individuals
control of their population are being implemented currently. in the areas where they used to be kept as domestic animals (Great Britain, Poland, and Denmark).
Mute Swans are mostly threatened by hunters/poachers (as they are hunted for food in some Non - breeders and single birds are sociable, they live in flights all year round. The pairs unsuccessful
countries), environmental pollution (polluted water and food due to oil and gas exploiting, mining and in reproduction can leave the territory and join other flights prior to the moulting season. After breeding,
copper ore processing), as well as high - voltage cables and long, severe winters. They are also endangered adult individuals gather in flights of more than 1 000 individuals in open spaces where the birds, unable to
by lead poisoning (ingestion of lead bullets). fly, can be protected. The moulting season lasts 6 - 8 weeks, from mid - June to the end of August.
These swans are aggressive towards other larger birds, especially during breeding and nesting. They

are tollerant to smaller ducks, but sometimes kill the youngs of other waterfowl. There have been some them, during winter or spring, before the next breeding season starts.
records of attacking people or children if they happen to be near these swans. They use their strong bills Young swans, driven away by their parents, may join a flight of non-breeding swans, during the
and wings to protect their nests and cygnets. moulting period, when they are unable to fly. They will start pairing and looking for the territory suitable
They can stand low temperatures, but cannot live on frozen waters. That is why swans stay usually for breeding during the next two years. They start breeding when they are two years old.
on waters 1 - 5 metres deep. If the hatch is ruined, swans are ready to make a new one in a very short time.
They can spend a long time in water without wetting their plumage due to a gland near the tail In the nest, among otherwise greyish cygnets, one white cygnet may appear (leucistic form), and
excreting fat that protects the plumage from getting wet. Swans occasionally take the fat from the gland its parents would treat it as an intruder, attacking it and driving it away. Left to itself, a poor cygnet will
with their bill and spread it over their plumage. soon die.
Swans do not pair for life. Some males have been seen with even four females, while some females Temperatures above 35 ˚C may endanger reproduction, due to an abnormal development of
have changed partners several times around a year; even some cases of incest have been recorded. ecoparasites, or a feeling of uneasiness caused by their fully developed plumage.
Survival rate of young swans depends on winter severity and food supply, as well as the incidence
FEEDING of various diseases and parasites.
Mute Swans feed on aquatic plants (leaves, stems and roots) or plants growing near water (willow LIFE IN CAPTIVITY
leaves, grasses), agricultural grains and various seeds, water invertebrates, shells, snails, frogs, water insects
and small fish. Mute Swans can be kept on large waters in city parks, zoos or private estates.
They eat only by daylight, getting their food from the bottom (immersing their necks up to the They are territorial and aggressive, especially during breeding season. They attack other birds (of
shoulders), or water surfaces, or land. They eat aquatic vegetation not deeper than 1 meter. The daily white colour only), or their one-year old ‘children’, or even people. So, they should be kept apart from other
food intake is over 25 % of their body weight (males 35 %, females 43 %), which equals over 3 - 4 kg of swans, geese and big ducks. Sometimes it is possible to keep them with smaller ducks; swans would ignore
aquatic plants per day. Young swans feed on plants (provided by their parents), and also insects and water them.
invertebrates. If a formed pair loses the female for some reason, the introduction of a new female may prove rather
These swans destroy plenty of water plants as they pull them out together with roots. One swan, risky; the male will attack ‘her’ from the very beginning.
besides eating 3 - 4 kg, pulls out 9 kg of aquatic plants. Also, they use large quantities of vegetation for The borders of cages that keep swans apart from other animals must not be transparent, or they
building their nests. So, they can completely devastate small shallow waters. should be protected with some vegetation to avoid fighting with other birds through the fence. The height
of the fence should equal the height of the swans at least to prevent fighting over it.
REPRODUCTION Fresh waters with aquatic plants should be provided for these swans.
One pair of swans needs an area of 400 m²; half of which should be water, and the rest of it land.
Males are sexually mature at 3 - 4 years of age, females at the age of 2 - 3 years. They mate once a The coastal area should be shallow and slightly angled to enable swans to get into and out of water
year during spring. easily. They should have a nesting place, too, – small islands, mounted or sheltered premises, and, also,
They build their conical nests in isolated places in a well - defended territory, always near some enough vegetation for building of nests.
water, on small islands or levees, above some water surface and among reeds (they sometimes float on More than one swan pair may be kept in larger areas, where each pair should have its own territory.
water) or using the remains of previous nests. They would use the same nest if it was the place of successful One thing should be kept in mind – in natural habitats, young swans are driven away by their parents in
reproduction, and will rebuild it each following year. Only females build nests, using nearby vegetation – winter or spring, before the next breeding season, so they should be kept separate from adult swans.
twigs, reeds and aquatic plants. Males provide the building material. The bottom of the nest is covered with Swans can be fed grass, clover, lettuce and cabbage, if necessary, instead of aquatic plants. In
feathers. It takes 10 days to build a nest. addition to grains and granulated green feed (pelleted clover), small quantities of fine – cut bread can also
Females lay eggs from the end of March till the beginning of June, and may lay them again if the be included in their diets. Swans eat slowly, so they should always be checked on whether they have taken
first hatch is unsuccessful. One female lays on the average 4 - 7 (1 - 18) greyish, greenish or blue-green enough food, especially if they share the same area with other species. Their diets should be better balanced
eggs usually at 48 hours intervals. An average egg measures 115 x 75 mm, and weighs 340 g. Eggs are flat during hatching. Newly hatched cygnets should be fed adequate diets (special granules for young swans or
on both sides, and covered with a lime film while fresh, but, with time, become scratched (from turning), starter concentrates for younglings, finely – cut greens and hard – boiled eggs. Diets can be changed after
and brown spots appear. three weeks – gradually decreasing protein intake.
A female patiently sits on eggs, while its male keeps guard nearby, ready to defend the nest from Swans are able to defend their territory from most predators. Living on water, they are more easily
any intruder, even a man. A male would lie on eggs either during the time his female is busy eating, or in protected than the young of other animals.
case she gets killed. The incubation period lasts 35 - 38 days, sometimes 42 days. After the separation from their parents, the newly hatched swans should be kept under a light bulb
All cygnets hatch within 26 hours, and spend only one day in the nest. at the temperature of 33 ˚C during the first two weeks. Also, the space should be large enough to enable
Young swans are able to swim the moment they first touch the water; no teaching is needed. cygnets free movement – near to or further away from the lamp, thus making it possible for them to choose
Both parents look after their cygnets; the female hides them under its wings, or carries them on its the appropriate temperature. They should also be given opportunity to swim; a medium – sized bowl will
back during the first week post hatching. do at the beginning.
After hatching, cygnets are greyish - brown and fluffy, and they gradually obtain feathers within After two to three weeks, weather permitting, cygnets could be kept outside, with an unlimited
the next 12 months. The bill is dark bluish and greyish, getting orange in mature birds. Their legs are dark access to greens so that they should start taking care of their food. Their monitoring is necessary during this
blue - grey or light grey - pink only in leucistic forms. They start plumaging when they are 60 days old, and period, as there have been cases of their early deaths due to undernourishment. Water should be supplied
when 120 - 150 days old are fully feathered, ready to fly. When they are one year old, their parents leave ad libitum.

Hybridization with other species is common. Cases of crossbreeding of the Mute Swan with all other Swans restarted nesting in the Panonia Plain. The first nestings in Voyvodina were recorded at Palich
species from the genus of Swans (Cygnus) are well known, even hybridization with the Canadian Goose Lake and Kolut fish pond in the mid - eighties. In addition to nesting swans, large groups of swans started
(Branta canadensis), wild geese (Anser anser); therefore, some precautionary measures are necessary to spending winters in this area. The number continued increasing in the nineties.
prevent this. Since 1984, Mute Swans have been nesting at Palich Lake (2 - 4 pairs); whereas, 2 - 10 individuals
usually stay there throughout the year. According to the observations done in the period 1981 - 1996, the
IMPORTANT AREAS IN SERBIA RELATED TO THE MUTE SWAN following average numbers of these swans appeared and stayed at this lake: 5.5 swans in September, 5 in
October, 3.2 in November, 3.8 in December, 2 in January, 4 in February, 4.6 in March and 5.2 in April.
GORNJE PODUNAVLJE (THE UPPER DANUBE) – the vast lowland along the river Danube Occasional visits to the fish pond Uzdin, from mid - November to early May, were recorded during
in north-west Bachka county, consisting of Apatinski rit, Monoshtorski rit and Karapanja. According to observations performed from 1977 to 1992.
observations done during 2000-2008, 10-13 pairs were seen nesting there, and 330 Mute Swans used to Up to five pairs nested at the fish pond near Futog in the period 1989 - 1993. Even 44 individuals
gather there during winter. were seen in this period. Up to 1995 the number of nesting swans decreased. It can be concluded that the
This area is important for the Mute Swan during severe winters. Two big canals, the Danube–Tisa– location of Futog fish pond is the nesting and wintering place, as well as the migration stop for Mute Swans.
Danube Canal and Big Canal do not freeze, due to fast water flow and numerous small canals with thermal The first swan nesting in Serbia, south of the rivers Sava and Danube, was recorded on the Yezava
springs. Swamp near Smederevo in 1998. The same pair failed nesting the following year, and no nesting was
YEGRICHKA – The Yegrichka is in the southern part of Bachka terrace, between the Big Bachka recorded south of the Sava and Danube until 2003, when it started again at the fish pond ”Little Vrbica” and
Canal (in the North) and the Danube (in the South). A large number of Mute Swans might gather here Zasavica. “Mala Vrbica” is 145 km away from Yezava swamp, and 250 km from Zasavica, so this area is
during winter. the most southern nesting area for these swans in Serbia.
KARADJORDJEVO – the vast lowland along the Danube in the southwest of Bachka, consisting of According to the records obtained for the period 2000 - 2003, the number of nesting pairs is estimated
Bukinski rit, Hagel, Sharengradska ada, Mohovska ada, Donji rit, Bukinski hrastik and Tikvara. According to 50 - 60 (only one pair outside Voyvodina ). Compared to the year 1990, the number of swans increased
to the observations during the period 2001 – 2008, 6–8 Mute Swan pairs nested in these areas, and 150 birds by 50 - 80 %. This population is still increasing; currently 70 - 90 pairs. The number of Mute Swans nesting
sometimes gather there in winter (especially in Tikvara). in Europe is 86 000 - 120 000.
KOVILJSKI RIT (KOVILE MARSHLAND) – the large alluvial flooded area on both banks of the ***
River Danube in the south - east of Bachka, consisting of Koviljski rit, Petrovaradinski rit, Krchedinska
ada, Lochka ada and Velika ada. According to the observations in the period 2005 – 2008, 7 – 10 Mute Swan The records for thee Mute Swan according to the journal “Ciconia“
pairs nested there, and even 80 swans gathered during winter.
CARSKA BARA (TZAR SWAMP) – situated in Middle Banat, between the rivers Tisa and Begey 1911
and south of Zrenanin. The observations done in the period 2000 – 2008 showed that 6 - 8 Mute Swan pairs December 28, 1911 – one swan was shot near Senta.
nested in this area, while around 110 swans gathered there during winter.
LABUDOVO OKNO (SWAN SHAFT) – a vast, flooded area along the Danube, in the south-east of 1971
Panonska nizija, and in the near vicinity of Deliblatska peshchara, and the gate to the Djerdapska klisura According to the observations done in the area of Donji Begey – the Special Natural Reserve “Stari
(Djerdap Gorge). The observations performed in the period 2000 - 2008 showed that 1 - 2 swan pairs nested Begey – Carska bara“ and the surrounding area of the river Begey, two adult swans were noticed in Saracica
there, and 20 Mute Swans gathered in winter season. on January 10, 1971.
DUNAVSKI LESNI ODSEK (DANUBE WATTLE SLOPE) – the narrow area along the Danube,
one part of which in East Srem, and the other in the south – west of Banat. According to the observations 1980
done between 2000 and 2008, one swan pair nested there, and 25 Mute Swans gathered on this location November 8, 1980 - one Mute Swan was observed at the fish pond “Kapetanski rit” (surrounded by
during winter. three towns: Kanjiza, Velebit and Mala Piyaca).
ZASAVICA – the river Zasavica, from the Crne Bare (Black Swamp) up to Machvanska Mitrovica,
where it flows through the Modran Canal into the river Sava. The observations done in the period 2004 - 1984
2008 showed that one swan pair nested there, and 8 Mute Swans gathered in winter season. In the winter of 1984, one juvenile individual was noticed at the mouth of the river Vlasina and
SITNICA – the large plain of the river Sitnica near Prishtina, stretching from the south - east to the South Morava.
north-west. According to the observations done from 1996 to 2001, up to 10 Mute Swans gathered in this December 17, 1984 – a flight of 16 swans was seen flying south - west across the river Tisa near
area during winter. Ada.
DJERDAP – (DJERDAP GORGE) in the north-east of Serbia, the vast woodlands of the South
Carpathian Mountains, on the country border with Romania.The observations during the period 2000 - 1986
2005 showed that up to 95 Mute Swans gathered on this location during winter season. December 21, 1986 – two swans were seen at Slano Kopovo.
MALA VRBICA – a plain, with features of a steppe, in Negotinska Krayina, between Dakiyska
nizija (Dakiya Plain) in the east and the Carpathian Mountains in the west. According to the observations 1987
done in the period 2005 - 2008, four swan pairs nested there and up to 1 700 Mute Swans gathered during In the spring of 1987, 15 or 20 swans flew low over the moor on the left bank of the river Danube, opposite
winter. the town of Zemun.
*** The observations in the area of the river Donji Begeyj (the special natural reserve “Stari Begey – Carska
At the beginning of the 70`s of XX century, after an interval of almost one hundred years, Mute bara”, and the surrounding area of the Begey) reported six adult swans at „Carska bara“ on April 17, 1987.

1988 1997
December 15, 1988 – five swans were seen on the fish pond “Kapetanski rit”. January 1, 1997 – a flight of 10 - 15 birds flew north – east toward the Danube, over Stanoya
February 27, 1988 – four adult swans were noticed at “Carska bara”. Glavasha Street in Belgrade.
January 21, 1997 – one individual was observed on the river Tisa, below Adoryan.
1989 January 23, 1997 – one dead swan was found near Senta, on the bank of the river Tisa.
February 9, 1989 – According to the observations in the area of the river Lower Begey, one young June 5, 1997 – two adult and five scarcely plumaged young swans were noticed at “Carska bara”,
swan was noticed at the Old Begey – Baymok. in the area of Donji Begey.
Two swans were observed on the fish pond in Sviloyevo from December 20, 1989 to February 18, During 1997, one pair nested for the first tim on he river Krivaya near Srbobran, up an old water -
1990. mill and in the reeds. The pair hatched 4 - 5 swans that got stolen soon afterwards. Adult swans stayed there
Two swan pairs have been nesting in the Special Natural Reserve “Ludashko Lake” since 1989. during the whole winter.
The Mute Swan is very rare in Yagodina. One pair was observed on Dragocvetachko Lake in
1990 December 1997.
December 30, 1990 – one pair was noticed on the fish pond “Kapetanski rit”. December 28, 1997 – two adult and five young swans were noticed at the DTD Canal.
In 1997 one pair was observed at the Yezava Moor, near Smederevska tvrdjava and the Danube.
1991 The female laid eggs, but they were stolen during incubation period.This pair had already been seen in
The observations done in the area of the river Lower Begey reported one adult swan staying in Smederevo in 1996.
Gushchara from January 27 to 30, 1991.
During winter 1991/1992, one swan was reported to be shot on the fish pond “Dokmir”, 18 km north 1998
- east of the town of Valjevo. January 3, 1998 – one pair was observed at the fish pond Yazovachka.
May 2, 1998 – seven adult swans were noticed on the Carska bara, in the area of the Lower Begey.
1992 According to the observations done at the river Danube delta in the period May 28 – June 2, 1998,
May 31, 1992 – two swans were noticed on the fish pond “Begey”. flights of 150 – 200 swans were regularly seen on lakes and fish ponds.
In the winter 1992 / 1993, an exhausted young swan landed on the highway near the town of 1998 – a pair renested on the river Krivaya, near Srbobran. During the incubation period, one
Yagodina; it was caught and later looked after in Velika Drenova. individual (probably a male) disappeared for unknown reasons, and the female got killed by a dog, that was
deliberately made do it.
1993 1998 – the pair previously noticed in Smederevo in 1996 went through incubation successfully, and
The first nesting at the fish pond “Futog”, on the left bank of the Danube, between Futog and hatched even seven young swans; two of which died soon afterwards. The remaining cygnets were caught
Begech, was recorded on April, 3.1993. Another four nests were found on April 18, 1993; whereas, the by a citizen, but they were released on the demand by the Ecological Society. This was the first successful
largest number (44 individuals) was recorded on September, 2, 1993. nesting of Mute Swans in Serbia, south of the Sava and Danube in XX century. It occurr ed in the area of
According to the observations in the area of Donji Begey, 28 swans were noticed at the new river the river Yezava. There are numerous open water surfaces in Yezava bara, with abundant reeds, all this
bed of Begey on November 2, 1993. Two adult and nine young swans were noticed in the same area on being very convenient for swans.
December 4, 1993; nine individuals on December, 6 and also December 23, 1993.
December 1, 1993 – three swans were observed on the river Tisa, near Senta. 1999
Mute Swans rarely winter at the locality of Zrnich Lake (an artificial lake) on the right bank of the Records from January 1999 proved two young swans seen in the area of Kupusina (DTD Canal),
river Velika Morava, near the town of Parachin. Some of the employees from the nearby factory reported 10 individuals in the area of Kolutski fishpond, 4 swans in the fishpond Bachki Monoshtor, about 20
seeing some Mute Swans on the site during the winter 1993/1994. individuals on the DTD Canal - Bachki Monoshtor, and 4 of them at the Big Canal, in the area of Bezdan.
January, 1999 – some 120 - 130 swans were recorded to be wintering in the north - west of Bachka.
1994 January, 1999 – some 120 - 130 Mute Swans, spending winter at the Upper Danube, were reported
The observations done in the area of the river Lower Begey, at the Tzar Moor, reported three adult there.
and four young Mute Swans on January 31, two adults on March 2, two adult and four scarcely plumaged January 2, 1999 – two Mute Swans were seen at the Zasavica near Valjevo.
young ones on June 8, and two adults on November 17, 1994.
February 12, 1994 – two young individuals were noticed at the fish pond “Zivica” Belgrade. There 2000
had been 3 of them previously, but one got killed from electrical wires. In the north - west of Bachka, 160 swans were recorded wintering in January 2000. The temperatures
March 10. 1994 – one individual was observed in Teryanski rit (Teryan Swamp), near Choka. were far below zero, and still waters were frozen. 80 swans found good conditions at the DTD Canal, near
March 21, 1994 – two swans landed on the river Sava, near Makish, Belgrade. Bachki Monoshtor.
April 2000 – one adult swan was observed on Krushevacha Lake.
1996
March 30, 1996 – one young and one adult swans were reported at the storage lake near Velebit. 2001
August 22, 1996 – four adult swans were noticed at Gushchara in the area of the river Lower Begey. Mute Swans appeared on the river Zapadna Morava late in December. During that winter 70 swans
1996 – Smederevo, in the area of the River Yezava, near the Smederevska tvrdjava (Tower of stayed on the rivers Zapadna Morava and Ibar, near Kraljevo, and 37 individuals on the Zapadna Morava,
Smederevo) and Danube, one pair was noticed trying to nest. Unfortunately, the female failed to lay eggs. near Chachak. Two flights, one of 18 and the other one of 19 individuals, were observed in the area of the

town of Chachak. After a few days, one flight divided into smaller groups: up the river, around the town and In the first decade of January 2003, the river Tisa partially froze due to very low temperatures. One
2 km down the river. The number of adult and young birds in this flight was approximately even. Another exhausted young swan appeared near a bridge in Senta on January 19, 2003. It was fed and nursed for some
flight (19 birds), observed on the Zapadna Morava in Zablach, had more young than adult swans. Some of time.
them got killed by hunters (or poachers). January 13, 2003 at the locality of Bezdan, on the Big Bachka Canal, 12 specimens were noticed;
A few individuals were noticed on the Zasavica near Valjevo during the winter 2001/2002. on February 10, 2003 some 130 swans, and on February 23, 2003 around 140 specimens.
December 17, 2001 – 80 swans were noticed at the DTD Canal, in the area of Bachki Monoshtor. January 26, 2003 – 22 swans were recorded on a lake near Bogoyevo. This flight arrived in December
December 18, 2001 – 8 individuals were seen at the Big Bachka Canal, in the area of Crvenka. 2002 and stayed there until the end of January 2003 when the lake completely froze.
December 23, 2001 – a flight of 18 adult and eight young swans was observed on the river Tisa, near February 2, 2003 – about 80 swans were noticed on ’Tikvara’ near Bachka Palanka. There were
Bechey, and the mouth of the Bogoyevo-Bechey Canal, where the river never freezes. They stayed there about 90 individuals on February 18, 2003; and on March 3, 2003 there were 110 swans.
for a while, and left. February 18, 2003 – some 90 specimens were noticed on the Danube, near Futog; whilst on March
December 24, 2001 – in the area of Bezdan, 56 swans were noticed at the Big Bachka Canal. 3, 2003 about 10 swans.
December 26, 2001 – about a hundred swans was noticed in the area of Bachki Monoshtor, at the February 25, 2003 – a large flight of 150/160 Mute Swans was noticed around Bachki Monoshtor,
DTD Canal. at the Big Bachki Canal.
Spring 2003 – a Mute Swan nest of 9 eggs was observed within the reeds, ten metres away from the
2002 open water of Zasavica, the locality of Sajak. This pair managed to hatch seven swans. One egg failed, and
January 2, 2002 – in the area of Bachki Monoshtor, 131 swans were seen at the DTD Canal. one cygnet disappeared immediately after hatching. The swans stayed there up till mid - November 2003.
January 2, 2002 – in the area of Bezdan, 86 individuals were noticed at the Big Backa Canal. This was the first recorded and confirmed nesting of Mute Swans on Zasavica during the last hundred years.
January 12, 2002 – in the area of Bachki Monoshtor, 113 individuals were seen at the DTD Canal, The first nesting and hatching on the fish pond ’Mala Vrbica’ occurred in 2003 – one pair nested and
while 180 swans were noticed on January 26, and 124 individuals on February 16, 2002. managed to hatch six cygnets.
January 12, 2002 – 82 swans were noticed at the Bachka Canal, in the area of Bezdan, and on October 12, 2003 – some 55 swans were noticed on the fish pond ’Futog’, and two individuals on
January, 26 – fifty birds. the same spot on November 9, 2003.
January 12, 2002 – about 60 swans were seen at the DTD Canal in the area of Kupusina, and on
January, 24 – five individuals. 2004
January 12, 2002 – three swans were observed on the river Tisa, near Ada. January 16, 2004 – a flight of 90 swans was seen at Cherevich Shpor on the Danube; the birds
January 24, 2002 – 15 swans were noticed in the area of Bezdan, on the river Danube. were scattered from Futog to Susek. There was one Whooper Swan among them, attacking Mute Swans
January 24, 2002 – 19 swans were noticed in the area of Apatin, on the Danube. aggressively, trying to steal their feed provided by the citizens.
January 25, 2002 – 5 swans were seen in the area of Bogoyevo, on the river Danube. January 17, 2004 – a flight of 7 swans stayed on the fish pond near Susek.
January and February, 2002 – a flight of 11 swans stayed upstream of Bechey, at Bachko Petrovo March 13, 2004 – 3 cygnets were observed on Krushevacha Lake (the so called “White Swamp“)
Selo. The local people regularly fed the swans, mostly with corn (maize). in the North Mostonga valley.
February 17, 2002 – about 200 swans were noticed at the Kolutski fish pond.. According to the observations in the Lower Begey area, two adult swans and three cygnets were
December 21, 2002 – about 90 swans were seen at the DTD Canal, near Bachki Monoshtor. noticed in Gushchara on June 10, 2004.
December 28, 2002 – fourteen individuals were noticed on the fish pond Futog. The fish pond ’Futog’ – 38 swans were noticed on February 29, 2004; 21 on March 21, 2004; 14
Late December 2002 – one young swan was observed on the fish pond “Zlatica”, near Yazovo. It on April 4, 2004; 28 on April 18, 2004; 42 on May 3, 2004; 27 on May 29, 2004; 3 on June 24, 2004; 2 on
was quiet and friendly. August 23, 2004; 2 on September 2, 2004; one swan on September 6, 2004; 13 on September 14, 2004; 109
Since mid – December on, 17 swans wintered on a small lake at the pumping station on the river on October 16, 2004; 70 on November 19, 2004; and 112 swans on December 8, 2004. Two Mute Swan
Tisa, near Adoryan in the county of Kanjiza, and fed with maize by the local people. Till the beginning of pairs nested on this spot during the year 2004; one pair nested in the western part of ’Lake 2’, while the
January 2003, only 8 individuals survived (one pair with six cygnets) and stayed on the lake up to the end other one in the flooded forest between the fish pond and the Danube. In addition to the nesting pairs, non-
of January. nesting birds stayed there as well. It is interesting that the number of Mute Swans in this area was large in
During December 2002, swan flights of 10 - 20 individuals were observed on the river Velika April, May and October.
Morava in Bagrdanski tesnac (Bagrdan Gorge), near Predor, Miyatovac and Glogovac Bridge. One pair of Mute Swans nested on the fish pond ’Mala Vrbica’ in 2004. The pair managed to hatch
The fish pond ’Mala Vrbica’ is situated Kladovachka sandy desert, 5 km south - east of Kladovo. 8 cygnets.
The presence of Mute Swans in this area was first recorded in the year of 2002. Two males, one female and one cygnet were observed for the first time in Yegrichka, near Temerin,
The winter 2002/2003 was severe and with lots of snow. In these conditions, a great number of Mute east of the Temerin - Bechey Road, in the period December 17, 2004 – February 23, 2005.
Swans wintered along the river Danube, as it was not frozen.
During the winter 2002/2003, about 350 swans wintered in the Danube region of Bachka. 2005
Four pairs nested on the fish pond ’Mala Vrbica’. One pair failed, the second one hatched six
2003 younglings, the third pair hatched 9 cygnets, and the fourth only one.
January 1, 2003 – about 65 swans wintered at the DTD Canal, in the area of Bachki Monoshtor. November 13, 2005 – 14 swans, in company with 5 Whooper Swans, were seen on the fish pond
Some 80 swans were recorded on January 13; another 130 swans on January 15; whereas, on January 24 ’Futog’. Another seven Mute Swans were seen, together with the same Whooper Swans, on the same
some 110 swans; February 10 around 20 individuals. The whole flight moved to Bezdan, after several locality on November 20, 2005.
swans had been killed.

2006 HABITAT
February 3, 2006 – 6 Mute Swans were noticed at Chibukovac, near Kraljevo.
February 6, 2006 – 2 swans were seen on the public beach in Kraljevo. They live in areas along big rivers, on large lakes with shallow waters near the shores, marshes,
February 11/12, 2006 – one swan was observed at the mouth of the river Ibar. brackish lagoons, estuaries, wetlands, streams and waterfalls.
February 18, 2006 – one swan was seen on the public beach in Kraljevo. They are sedentary, not migratory birds, but lead a nomadic life, constantly in search for food.
March 7, 2006 – 2 swans were noticed on the public beach in Kraljevo.
November 5, 2006 – one Mute Swan was seen, together with two Whooper Swans, in a small pool CONSERVATION STATUS
at the bottom of the fish pond “Futog”.
IUCN category - least concern, CITES - not on the list.
2007
Not endangered. The current global swan population is estimated to be 3 000 000 - 5 000 000
According to the observations done in the period from mid - November 2006 until February 10,
2007, the number of Mute Swans on the fish pond “Futog” ranged from one to 74 individuals. individuals.
Young Black Swans are possible prey to larger animals.
2008
At the power plant ’Nikola Tesla B’ dump (10 km west of Obrenovac, and 4 km away from the right PHYSICAL PROPERTIES
bank of the Sava), there are pumps and sprinklers for watering the dump, that enables the formation of small
pools, that after some time are rich in reeds and grasses. One pair was noticed nesting there in 2008. The Black Swan is a black - feathered bird, with a long neck. The plumage is black, often with
2008/2009 – 43 swans, grouped in small flights, wintered in Yegrichka (Temerin area), east of brownish patches, but flight feathers are white, thus visible while flying.
Temerin - Bechey Road. Black Swans have necks straighter than White Swans, with downward - pointed bill.
The bill is bright orange - red, with a white band near the tip, and legs and feet are greyish - black.
2009 The eyes are red. Young swans are greyish - brown with a dark bill.
During March and April, 2009 – two swan pairs (females incubating eggs in April) were observed Males (cobs) and females (pens) are similar in length and appearance, although pens are slightly
in Yegrichka (Temerin area), east of Temerin - Bechey road. smaller than cobs. While flying, cobs can be distinguished by their longer necks, and, while swimming, by
June 14, 2009 – a pair of swans with three cygnets was observed near a bridge on Temerin - Bechey
their erected necks.
road; whereas, on June 21, 2009 another pair with five younglings was seen near the bridge where “Rimski
The Black Swan measures 114 - 142 cm in length. Its wing span is around 1.82 m (1.6 - 2 m). A
shanchevi“ cross Yegrichka.
male weighs around 6 kg, a female 5kg. The smallest weight recorded is 3.7 kg, the biggest is up to 13.5 kg.
July 1, 2009 – 63 swans were seen at the fish pond “Mala Vrbica”.
September 23, 2009 – 21 Mute Swans were observed on the meadow ’Patriyarshiya’, at the very The Black Swan`s life span is about 10 years in the wild, and 30 years in captivity.
edge of the village Kovilj.
VOCALISATION
The Black Swan utters a range of various melodic, far - reaching sounds and hissing tones. The
THE BLACK SWAN trumpet - like sound can often be heard at night.
Cygnus atratus BEHAVIOUR
The Black Swan was first described and identified by English naturalist John Latham in 1790. Large flights of Black Swans can cover enormous distances in search for food.
The first European to see the Black Swan was Danish sailor Antonie Caen during his visit to the The Black Swan is very gracious on water, but rather clumsy on land.
Shark Bay 1636. Later, Danish explorer Williem de Vlamingh caught some of these birds on the Swan Due to its length, the Black Swan has to make an effort to take off; it needs a “run“ of at least 40
River, Western Australia, in 1697, and took them to Europe. Many thought it was a fraud.
metres of water. They fly mostly in the evening and during a full moon, producing whistling sounds; then
they rest during the day.
DISTRIBUTION
They moult once a year. During that period they are not able to fly, but stay on large open waters.
The native habitats of Black Swans are Australia (except for the northwest of the continent) and They communicate by sounds or visual contacts; they raise their necks and loudly move wings in
Tasmania. The birds were brought to New Guinea and New Zealand (as game for hunting in 1860). They order to chase away predators or other swans.
were settled in Europe as ornamental birds in parks, while one group of them was observed in the wild in The most interesting behaviour of Black Swans is the so called ’triumph ceremony’ that strengthens
1954. the relationship of a couple, and also the ties between parents and their young ones, and it occurs while
The species inhabits a wide range:1,000 000 – 10,000 000 km². fighting for a female or territory. The male, after driving the opponent away, approaches the female proudly,
the neck and wings repeatedly bent and raised, and ’calling’ the pen. The female sounds back in the same

way. They alternately immerse their heads in water, extend their necks and bills, then raise the necks THE BLACK - NECKED SWAN
pointing the bills downward, while swimming in a circle.
Cygnus melancoryphus
FEEDING
The species was identified by Molina in 1782.
Black Swans are vegetarians. Their diets consist mainly of grass, leaves and other aquatic plants. DISTRIBUTION
They usually eat in the evening. The young ones occasionally eat plant seeds. They find food near the water
or along lake shores. They sometimes eat underwater plants, immersing their necks, even 1m deep into the The Black - Necked Swan is widespread in South America and on the lakes in Neotropical
water. region - Argentina, Brazil, Chile, Paraguay, Uruguay, South Georgia, the Southern Hawaii Islands
and Falkland Islands; and sometimes might go astray to the Antarctic. This species covers a large
REPRODUCTION area - around 2,100 000 km².
Black - Necked Swans can be sedentary, and fully or partially migratory birds, all depending on
habitats.
Sexual maturity is attained at the age of three years (18 - 36 months). During spring and summer (the Northern hemisphere - autumn and winter), they breed in Chile,
They are territorial birds, although less than other swans. They are monogamous, pairing for life. Paraguay and Uruguay, also in Patagonia, Tierra del Fuego and the Falkland Islands.
The couple often isolates during mating. Sometimes they nest in large colonies, making their nests not in As winter approaches, these swans migrate to the north – to Paraguay and South Brazil.
the reeds but in dry coastal areas or small islands, and, if possible, isolated from other swans’ nests.
The male starts nesting, the female joins in and they continue together. Nests are large and untidy, HABITAT
made of reeds, dry leaves, branches, aquatic plants and floating waste, covered with moss. They are usually
They usually inhabit shallow waters of the Pacific – the areas rich in aquatic vegetation. Show
made on some shallow waters, and are 1.8 - 2 m in diameter. Sometimes these nests break off the shore and
preference for freshwater lakes, marshes, lagoons, estuaries, bays and wetlands. Can be seen up to 1 200 m
continue to float on the water.
above the sea level.
June and July are mating months, but the mating season may last till December. The female lays 5 -
6 (4 - 8) big greenish eggs (sometimes a white egg can be found), usually in spring or autumn, depending CONSERVATION STATUS
on temperature, weather conditions and food (in Northern Australia they lay eggs from February to May,
and in southern parts – from June to September). Eggs are laid every second day. IUCN - least concern, CITES - Appendix 2.
The male and female take turns lying on their clutch for 29 - 37 days (according to some sources No special status. Not endangered. Population estimated to 26 000 – 100 000 individuals.
35 - 48 days) since the last egg is laid. Both parents take care of their cygnets, protecting the nest and The major threat are hunters/poachers; as they hunt them for meat, feathers and sports. They might
die of lead poisoning.
younglings; if threatened, become very aggressive.
Mature swans are generally capable of protecting their young ones from predators, but eggs and
The cygnets are fluffy, and able to swim and feed already after hatching. About 24 hours later they cygnets may sometimes become prey to sea gulls and smaller mammals, like foxes and weasels.
are taken out to the water to swim. They ride on the backs of their parents during the longer trips to deeper
water. They grow up slowly. They can fly at the age of two or three months, and stay with their parents for PHYSICAL PROPERTIES
the period of 9 - 12 months. After leaving the family, the young swans gather in a ’juvenile flight’, where
they stay until the first breeding season. The Black-Necked Swan has white plumage with a long black neck and head that make them
distinctive from other swans. A white line on each side of the head goes from the bill to the eyes, continuing
to the back of the head. The head and neck may also have white spots.
LIFE IN CAPTIVITY
The bill is greyish with a red knob near its base. Facial skin is red.
Their plumage is not too abundant. The wings are pointed. The feet of mature swans are pink; they
Their colour is what makes Black Swans interesting to be kept in captivity. are short, and have an unusual position that makes their walking on land difficult.
Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80 Males and females are not easy to distinguish at the first sight. They are of the same colour, but
m² of water. During the rest of the year these swans can be kept in larger groups. If they live with other males are bigger (sometimes for a third), and have shorter necks. The red knob near the base of the bill is
waterfowl, the choice of species should prevent hybridization among them. usually bigger in males.
Black Swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, such as pellets, may be Cygnets are light brown - grey with a black bill and feet. Their plumage becomes white and the neck
black at the age of two.
given during winter months. All food should be stored in dry premises; wet food is not recommended. It is a
Except for the Coscoroba Swan, this is the smallest of all swans.
must that their diets consist of fresh ingredients. If mixed with water, they must not be given more than they The length, from the bill to the tail end, reaches 102 - 124 cm. One wing, feathers not included, is 40 -
can take during one meal. The premises and dishes should be kept very clean. Swans should be provided 41.5 cm long in females, and 43.5 - 45 cm in males (maximum recorded 50 cm). In females, the bill is 71 - 73
with grit every day, and with limestone once a year, prior to the nesting season. mm long; whereas, 82 - 86 mm in males. The tarsus in females is 78 - 80 mm long, and 85 - 88 mm in males.

Their weight varies, from 3.5 - 6.7 kg. The average weight of females is around 4 kg (3.5 - 4.4 kg), The breeding season is between July and September; November at the latest. While mating, they
and of males 5.4 kg (4.5 - 6.7 kg). perform the so-called triumph ceremony - the male attacks the opponents and drives them away, then returns
The life span of the Black – Necked Swan is 7 - 15 years; although there are some documented to its female to court it, posing and sounding in a very interesting way. Then, both of them alternately
cases of individuals living up to thirty years. According to many records, if kept in captivity, their life span immerse their heads into water, stretching their necks high, while swimming around each other.
is shorter. A massive nest is made of cattail and aquatic plants from thick vegetation near the water; sometimes
partially above the water or floating.
VOCALISATION A female lays 3 - 7 eggs of light beige colour, the average size 101 x 66 mm (93 – 109 x 63 - 69.3
mm), and 238 g (173 - 274 g) of weight. Only females incubate eggs, and it lasts 36 days (34 - 37 days).
The Black-Necked Swan is relatively silent. It occasionally utters a weak whistle when on water or During that period their males protectively circle around the nests defending the territory from intruders.
in flight. That is the way they communicate among themselves. But, when they see a human, they panic and run away, leaving the nest unattended.
The average weight of cygnets after hatching is 150 g (129 - 184 g). Males take the responsibility
BEHAVIOUR of carrying the cygnets on their backs so that females can concentrate on food, as they must regain their
weight, lost during incubation. Both parents look after their cygnets and protect them from predators by
Black-Necked Swans are very sociable animals, gathering in large groups when not breeding. During using their bills and wings in a very aggressive way.
the breeding season, they become territorial, and they pair. After the breeding season, they congregate in Cygnets obtain their full plumage at the age of 70 days and stay with their parents up to 8 - 14
thousands. They move, due to the climate or food, but stay mostly in southern countries of South America months of age. It is then that they become independent. Although already sexually mature, they do not pair
till the migration season. Then they migrate northwards. until the age of three.
They moult once a year, at the end of the nesting season and before their migration to the north. In
Argentina, the moulting period lasts from November to February. LIFE IN CAPTIVITY
During reproduction, a swan couple will cover over 324 m², less than the swans in the northern
hemisphere. Black - Necked Swans are rather calm, that makes them suitable for raising in captivity.
Most of the time, these swans spend on water, due to the position of their feet that makes it difficult
Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land, and 80 m²
for them to walk on land. In spite of certain difficulties during taking off, they are good at flying; once they
of water surface. During the rest of the year they can be kept in larger groups. If they share the premises
have taken off, they are able to fly long distances. Compared to other swans, they fly fastest and can reach
with other waterfowl, the choice of species should prevent hybridization among them.
80 km/h.
Black - Necked Swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, like pelleted one,
These birds often swim circling around each other, moving their heads up and down, as a greeting
may be given in winter months. All food should be stored in dry premises; wet food is not recommended.
sign.
It is a must that the given food is fresh. If mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to
When a male defends its territory from other swans or predators, he warns them by lowering his
eat it up during that meal. Also, special care should be taken about dishes and premises that have to be kept
neck and moving his head forward. The opponents fight striking each other with their wings. If the male
wins, he goes back to his ’spouse’ triumphantly sounding loudly and immersing the head into the water, very clean. As for their living space, it should be provided on a daily basis with grit (sand and gravel), and
alternately straightening his neck. That is the so called ’triumph ceremony’. with limestone grit once a year, prior to the nesting season.
Visual communication is very important in these swans. By lowering their head and waving the
wings, they show other members of the flight (family) the right direction or the start of the mating ceremony.
Also, they communicate by touching each other, especially while bathing or cleaning. Females clean the
young ones in order to teach them how to do it themselves, and they bathe after the copulation to strengthen THE TRUMPETER SWAN
their ’marriage’.
The role of these swans in the ecosystem is very important - they feed on aquatic plants, thus Cygnus buccinator
controlling algae population. Therefore, swans have a great impact on water quality.
They are afraid of people. The species was identified by Richardson in 1832.
FEEDING DISTRIBUTION
Their diet consists mainly of aquatic vegetation, rarely small invertebrates and insects, fish or frog Trumpeter Swans are widespread in North America - Western Canada and northern states of the
spawn. USA, covering the area of 1,400 000 km².
The bill is strong, with cogged edges and a distinctive terminal nail. The cogged bill filters the water They do not migrate far; the distance between the breeding habitat and wintering areas is small.
separating small food particles, clutching and picking plants with its rough tongue. Only the Trumpeter, living in Alaska, migrates long distances, depending on the weather.
The most common plants in this diet are: Characeae, Potamogeton, Myriophyllum and Vallisneria.
HABITAT
REPRODUCTION
The Trumpeter Swan population is found at lakes, ponds, marshlands by rivers, wetlands, marines,
Both males and females are sexually mature at the age of two. They are monogamous, pairing for estuaries.The preferred habitat is a large, shallow, 30 - 90 cm deep marshland, with abundant vegetation.
life, but if one dies, the other finds a new partner.

CONSERVATION STATUS They moult once a year, and this leaves them flightless for about a month. The male swan loses its
feathers after the female gets its back. This enables them to be with the young swans all time, making turns.
IUCN category – least concern; CITES – not on the list. They can often be seen in wheat and corn fields.
Between 1820 and 1880, only one company sold 108 000 hides of these swans. The Trumpeter
Swan was almost extinct in 1930. In 1933, according to some records, only 66 swans survived. Due to great FEEDING
conservation efforts and strict protection measures, this species has recovered, and is not endangered any
more. The diet of Trumpeter Swans consists of underwater marshland plants – leaves and stems of aquatic
As for conservation, they have no special status, as they are not threatened. The population is plants, seeds and grain tubers. They are mostly vegetarian, but will also eat insects, snails, shells, small
estimated to number 18 000 individuals. reptiles and fish. They immerse their heads and necks into water, dig in the mud, looking for their favourite
Coyotes, minks, river otters and golden eagles often prey on young swans. When a Trumpeter feed. The swans fed in the tannin - stained marshes and streams get orange - red staining on their necks.
reaches adulthood, and is able to fly, it is rarely preyed upon.
Although officially protected, hunters sometimes kill these swans allegedly confusing them with REPRODUCTION
white geese. But, it is more than evident that the two species are so different that confusion is inexcusable
as the white geese are smaller, with wingspan of 90 cm, and black feathers on their wing tips. At 2 - 3 years of age Trumpeter Swans are considered sexually mature, and they form pair bonds for
Possible threats are also habitat destruction and bad weather conditions. life. Interestingly, they mate for the first time at the age of four or five years.
If one of the pair dies, the other finds a new partner. A male usually finds a younger female, and
PHYSICAL PROPERTIES returns to the territory of its previous nesting. If a female finds a new male, it also returns to the territory
of previous nesting. Like other waterfowl, attachment to another individual and return to the old territory
Trumpeter Swans are the largest swans, and at the same time the largest waterfowl species in the are more frequent with the pairs that have managed to raise at least one clutch. Swans pair in their water
world. They are completely white, except for a black bill and feet, that range in colour from grey to black. habitats. If a pair spends at least two summers at the same location, it will make a very strong relation to
This swan is similar in appearance to other white swans, but its forehead slopes evenly to the black bill. that place, and will always return to it.
Males and females are alike; males being a bit larger. It is typical for them to come to their nesting places after ice thaws in early spring. For the first five
Their weight ranges from 7.7 kg to 15.8 kg, and the length is 138 - 158 cm. The average wingspan weeks, the pairs spend courting, while moving their heads up and down, waving wings and watching each
is 203 - 250 cm. The adult Trumpeter Swan can be 1.2 m high while standing. other. Newly formed pairs mostly do not nest during spring and summer of the first year. Their breeding
These swans are very similar to Tundra Swans, but a slight difference can be noticed on the head territory may vary between 2.4 ha and 60 ha.
and bill. The Tundra Swan has a concave bill, smaller in proportion to its rounded head; It looks bigger in Trumpeter couples usually nest at the same place every year, defending the territory from other
proportion to its head, that is not rounded but ’square - like’. Besides, the Tundra Swan has a yellow spot on swans.
the bill in front of its eyes (almost 80 % of swans), and some Trumpeter Swans may have the same yellow They construct their nests in mid - April for two weeks. The nest is platform - like and huge
spot. The best way to distinguish these two is by their vocalisation. (sometimes even two meters in diameter), often made on top of a beaver dam, muskrat lodge or on a small
Both Trumpeter and Tundra young swans are of greyish colour. Tundra young swans are mostly island. A male picks plants and brings them to its female that is in charge of building the nest, and with its
silver-grey, and Trumpeter ones darker on the neck, head and upper body. The cygnets of both species body makes a hole where to lay eggs. The same nest will be used for several years. It is often surrounded
turn white after they attain one year, and their bills get pink with black top. The bills become black while by water that prevents mammal predators from reaching it.
growing. Both the quantity and quality of feed during winter season have a great impact on reproduction in
The life span of Trumpeter Swans is 20 - 30 years. Maximum age recorded in the wild is more than the following season.
24 years, and in captivity one individual has been reported to die at the age of 32 years. In late April or early May, the female lays the first greyish egg 11 - 5 cm long and 7.5 cm wide.
Then it lays one egg every consecutive day, until 4 - 9 eggs are laid. If a female lays eggs for the first time,
VOCALISATION the number of eggs laid may happen to be smaller, and not fertilized. Once the eggs have been laid, only
the female will incubate them, while the male will defend the nest aggressively. The incubation period lasts
The Trumpeter Swan has got its name from French trumpet-like calls it makes. Swans utter these 33 - 37 days. The female occasionally leaves the nest for a short time-to eat, bathe, and clean its feathers,
deep, loud sounds to communicate at long distances. but, prior to this, it covers the nest with some building material.
Unlike the Trumpeter Swan, the Tundra Swan makes a high sound, as Canadian or White swans In June, after hatching, cygnets weigh around 200 g. They go into the water two days later, and
do. The Tundra Swan flights may sound dog - barking from a distance. Distinguishing these two swans within two weeks start eating a diet of aqutic insects and various invertebrates (a good source of protein,
vocalisations can be possible only if listening intensively. needed for their growth). At this early stage, young swans can increase their weight by 20 % per day. When
they are 4 - 6 weeks old, they change to a diet of aquatic plants.
BEHAVIOUR The female is the first to start moulting, two or three weeks after egg laying. The male goes
through this process when the female has already completed its moulting. This will take 30 days, and in
Trumpeter Swans usually live in small flights. Like other swans, they fly with their necks stretched the meantime all members of the flight are in danger of predators then. Therefore, it is obligatory to find
out and wings producing squeaking sounds. a good hiding place. As a male and female moult at different times, one of them is always ready to fly
They are well - adapted to low temperatures in their habitats. They have thick feathers, and so can and defend the young.
tolerate relatively long periods of subzero temperatures. Parents and their ’children’ spend winters in the The Trumpeter Swan cygnets grow rapidly; permanent feathers on the tail and hips start growing
same area for years. 4 weeks after hatching; whereas the feathers on the stomach, breasts and cheeks at the age of six weeks.

The neck feathers grow at the age of 7 weeks, and, eight weeks post hatching, almost all down disappears. HABITAT
Finally, they are fully feathered within 8 - 10 weeks, but they are unable to fly until 13 - 17 weeks. After 15
weeks, their weight is 9 kg (the weight gain of more than 0.5 kg a week). Their first flights in September The species requires freshwater habitats: slow rivers, lakes, marshlands, swamps, ponds and bogs.
are short. They are ready to migrate with their parents before all lakes freeze. Family groups stick together Non-breeders may also be found in flights along sheltered coasts at estuaries, lagoons and
while migrating. shallow bays.
Young swans stay with their parents throughout the first winter. They strike out on their own when During migration, these swans frequent lakes, estuaries and sheltered coasts. They winter on
their parents start nesting again, and they are one year old. The survival rate in young Trumpeter Swans is freshwater lakes, in marshlands, floodlands, brackish lagoons and coastal bays. They can also be found on
higher than in other swans, due to this additional parental attention. agricultural land and wet pastures.
Young swans of the same hatch will stay together until their second or third year of age, forming
CONSERVATION STATUS
very strong family bonds. Only then they start looking for its pair in marshlands.
IUCN category – least concern, CITES – not on the list.
LIFE IN CAPTIVITY As for the conservation status, Whooper Swans have no special status. They are not an endangered
species. The population is estimated to be around 180 000 individuals.
Zoos keep Trumpeter Swans mostly for educational purposes – their interesting history (they were
nearly extinct in the past), and the fact that they are the largest of all swans, and are the „ambassadors“ of PHYSICAL PROPERTIES
their habitats (education on marshlands).
Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80 m² The Whooper Swan has a yellow bill with a black tip, and black feet. Unlike Trumpeter Swans, they
of water surface. During the rest of the year, these swans can be kept in larger groups. If they live with other never raise their wings up while swimming, and they hold their necks more upright.
waterfowl, the choice of species should prevent hybridization among them. Whooper Swans are rather big, just a little smaller than Trumpeter Swans. They are 140 - 160 cm
Trumpeter Swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, like pellets, may be long; with the wingspan of 205 - 235 cm; the average weight of females is 8.1 kg, and of males 10.8 kg.
given in winter months. All food should be stored in dry places; wet food is not recommended. It is a must Some subspecies of the Whooper Swan, such as C. c. columbians, C. c. bewickii, and C. c.jankowskii,
that the feed is fresh. If mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it during that one are smaller.
meal. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living premises, grit (sand and gravel) must be
provided on a daily basis; whereas, limestone grit once a year, prior to the nesting season. VOCALISATION
In the USA, Trumpeter Swans are bred in captivity for the purposes of their population reintroduction
into other locations. After two years of age, the swans not tied by family bonds, pair and then are released These are the loudest swans. The English name is „Whooper Swans“ because they produce a very
strong honking, trumpet - like call ’whoop-whoop-whoop’ (6 - 7 rising and falling sounds). Their ’song’ has
to certain marshlands, as they are very fond of them. They are likely to come back to their native marshland
inspired lots of composers to use the same sounds in their music to denote entrance and exit of characters.
to pair at the age of four.
BEHAVIOUR
These swans are sociable when not mating. Non - breeders live in flights, separate from breeders.
THE WHOOPER SWAN They are less elegant while taking off and landing; they need more space on water surfaces as their
landing lasts longer than in other swans. They first “run” on the water surface, then take off, making loud,
Cygnus cygnus rustling sounds with their wings.
Adults moult at the end of July and beginning of August (after breeding), when they are without
The swan was identified by Linnaeus in 1758. their coat for cc. 30 days (even up to 6 weeks); males moulting prior to females. Non - breeders moult at the
same time as breeders, but while breeding pairs tend to moult in their breeding territories, non - breeders
DISTRIBUTION moult in large congregations.
After moulting, the species begins to migrate south, from late September to October (the precise
The Whooper Swan has an extremely large population, spreading over 10,000 000 km². timing is determined by weather conditions), and arrives to the wintering grounds by October or November.
The countries they have been recorded in: Afghanistan, Albania, Austria, Azerbaijan, Belgium, Bulgaria, These swans migrate in small flights or family groups, and in winter congregate into groups of some 300 -
Montenegro, Croatia, China, Cyprus, Czech Republic, Denmark, England, Estonia, the Faeroe Islands, Finland, 400 individuals. On migration, they frequent lakes, estuaries and sheltered coasts. They traditionally winter
France, Germany, Great Britain, Greece, Greenland, Holland, Hungary, India, Iraq, Iran, Ireland, Italia, Japan, on freshwater lakes and marshes, lagoons and bays. Now, agricultural land and wet pastures are being used
Kazakhstan, Kirghizstan, Korea, Latvia, Macedonia, Mongolia, Norway, Poland, Romania, the USA, Slovakia, more frequently.
They will return to their breeding premises in March and April; sometimes in early May, the weather
Slovenia, Serbia, Spain, Switzerland, Sweden, Turkey, Turkmen, and Ukraine.
conditions permitting.
They are predominantly migratory birds, flying over land, making short breaks.
Non-breeders may also be found in flights along sheltered coasts on estuaries, lagoons and shallow
They spend winters in England, north-western Europe, central Europe, Eurasia, Northern India,
bays during that season.
China, Japan and Korea. They sleep in places with lots of freshwater, near some feeding place.

FEEDING and ten small winter shelters.
During the last 25 year (winters and springs), in the flooded lower valley of the River Begey, around
The Whooper Swan is predominantly herbivorous; its diet consisting of leaves, stems and roots Perlez town – 3 swans have been observed.
of aquatic plants in swamps (e.g. algae and Zostera, Ruppia and Potamogeton spp.), grasses, sedges and December 28, 1984 – 2 adult males and 2 young swans were seen on the river Begey.
horsetails (Equisetum spp.). During winter the species also feeds on agricultural grain, vegetables (e. g. March 7, 1986 – 2 adult swans were noticed on the river Begey.
potatoes and turnips), occasionally acorns. Young birds often take adult insects and larvae of chironomids. March 22, 1993 – one adult swan was seen on the Tzar Swamp.
1977-1992 – swans were observed only at the fish pond “Uzdin” on January 28, 1988 and February
REPRODUCTION 17, 1990.
December 11, 1991 – one individual, at the river Tisa, near Senta.
Whooper Swans pair on well defined territories, and they do it for life. February 25, 2003 – 4 adult and 8 young swans were observed around Bachka Monoshtor, on the
The species breeds on islands or along the banks of shallow freshwater pools, lakes, slow - flowing Big Bachka Canal. Shortly afterwards, another pair of adults landed on the water, sounding loudly, and was
rivers, marshes, swamps and bogs, showing preference to habitats with abundant floating vegetation and greeted with the same sounding by another small flight.
reed beds (natural habitats found in floodplains). They often inhabit taiga (coniferous forest) zones, birch 2003 – one adult swan, on Slatina Krushevachka Lake (White Swamp), in the valley of North
forest zones, and shrub or forest tundras (generally avoiding open tundras). Mostonga.
Nests are large heaps of rotten plants, branches and leaves, built on dry ground or in reed beds on Late December 2003 – one adult and 2 young swans were seen while eating green wheat and clover,
small islands or along the edges of lakes, ponds or rivers. They are usually used for several consecutive near Sayan, the village in North Banat.
years, being repaired each year, by adding some new building material. Males are those that are mostly Early February 2004 – the same swans, still near the village Sayan, fed on grains (maize) by the
engaged in the building of nests. villagers.
A female lays 3 - 7 white eggs in April. The eggs are incubated for 31 - 32 days, or even 42 days, and January 16, 2004 – Whooper Swans were observed for the first time along the River Danube
by the female only. In some smaller subspecies, this period may last 29 - 32 days. Cygnets have grey/brown (between towns Futog and Sushek), at Cherevichki Shpor. One adult individual was in the group of some
plumage, and are very active shortly after hatching. The female carries the cygnets on its back while the 90 Mute Swans. The group was attracted by some bread thrown into the water. The Whooper Swan attacked
male protects them aggressively. Cygnets are able to fly after 87 - 90 days. While growing, their plumage other swans, fighting for food aggressively.
becomes white. January 17, 2004 – This species was observed for the second time on the fish pond near Sushek.
One individual (possibly the same one from the previous story) was swimming about 50 metres away from
LIFE IN CAPTIVITY a group of Mute Swans.
November 13, 2005 – a family of two adult and three young swans was observed for the first time
The Whooper Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of at the fish pond ’Futog’. Later on, they flew away towards the western lake, and joined a group of 14 Mute
land and 80 m² of water surface. During the rest of the year, these swans usually stay in larger groups. If Swans. The same family was noticed feeding together with 7 Mute Swans on a pool remained in the fish
they live with other waterfowl, the proper choice of their species should prevent hybridization. pond on November 20, 2005.
These swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, like pellets, may be given Winter 2006/2007 – November 5, 2006 – the Whooper Swan was seen for the first time when 2
in winter months. All food should be stored within dry premises; wet food is not recommended for use. It adults were, together with one Mute Swan, noticed in a partially dried bed of the fish pond ’Futog’ lake. On
is a must that the food is fresh. If mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it up November 15, 2006 – 3 adult specimens were observed on the same locality, together with one adult Tundra
on the spot. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living space, it should be provided on a Swan, while wintering till February 9, 2007. The Whooper Swans were occasionally aggressive towards the
daily basis with grit, and with limestone grit once a year, prior to the nesting season. Tundra Swan. All four swans regularly fed in the shallow pool, taking short breaks on dry parts of the lake.
February 21, 2008 – a flight of six adult Whooper Swans landed on a fish pond near Baranda, and,
THE WHOOPER SWAN IN SERBIA shortly afterwards took off heading for the west, towards Senta, sounding loudly.
In Serbia, the Whooper Swan is known as “Veliki labud” (“Big Swan”).

The species is very rare in our country, although it has often been noticed in the last 25 years. The
reason for this could possibly be their migration to the east and south in the periods of low temperatures. THE TUNDRA SWAN
The majority of Scandinavian Whooper Swans spend winters on the Baltic and North Seas, and in Denmark
and around; whereas, the eastern populations winter on the Black and Caspaian seas (that nest in Eastern Cygnus columbianus
Siberia). It is characteristic of these swans that they retreat towards east and south during the periods of low
temperatures, so this might be the reason for their sporadic apperance in Serbia. The species was identified by Ord in 1815.
According to some old documents, dating till the end of XVIII century, they were common on
“Ludashko jezero” (Ludashko Lake). DISTRIBUTION
The records with regard to its appearance in Serbia are as follows:
Winter 1932 – one swan, near Senta on the River Tisa. Tundra Swans are widespread over an area estimated to 100 000 – 1,000 000 km², in the following
In 1971 – one swan, at the mouth of the rivers Vlasina and South Morava. countries: Austria, Azerbaijan, Belgium, Bulgaria, Canada, Czech Republic, Denmark, Estonia, France,
December 9, 1987 – 4 specimens, near Senta, on the River Tisa. February 20/21, 1988 – 3 swans Germany, Great Britain, Greece, Greenland, Holland, Hungary, Iraq, Iran, Ireland, Latvia, Macedonia,
were noticed on the lake in Panchevachki Marshland (previously “Veliko Blato”), consisting of one big lake

Norway, Poland, Romania, Slovakia, Spain (sporadically), Switzerland, Sweden, the USA, Turkey and The weight ranges from 3.9 kg to 10,5 kg; the average female weight is 6.3 kg, and male`s 7.5 kg.
Ukraine. This species has not yet been confirmed either in Serbia or Montenegro. The length from the bill to the tail is 120 - 147 cm. The wing span is 168 - 201 cm. Adult Tundra Swans
These swans are migratory. On their way from the Arctic, where they breed, to warmer wintering can be 90 cm tall, while standing.
areas, they fly along a narrow corridor along the known routes, and always stop at the same places. Tundra Swans are pretty much alike Trumpeter Swans, although somewhat smaller than the
Trumpeters. Tundra Swans are hard to differentiate from them in the wild.
HABITAT A distinctive feature is the profile in the two species. The Tundra Swan has a concave bill,
proportionally smaller compared to its rounded head; whereas, the Trumpeter Swan’s bill looks heavier and
Tundra Swans inhabit tundras, grasslands, wetlands, areas around rivers and streams, marshlands, proportionally bigger to its ’square-like’ head. The Tundra swan also has a yellow patch on the bill, in front
and occasionally wet salty areas covered with the following plants: Ruppia maritima, Scirpus robustus and
of the eyes (almost 80 % of swans), although some Trumpeter Swans may also have the same patch. Thus,
Eleocharis parvula.
the best way to distinguish these swans is – by their vocalisation.
They got their English name due to the tundras that are their most common habitats.
They breed near shallow pools, lakes and slow - flowing rivers, abundant in vegetation, within
tundras. Their favourites are wet lowlands of the Arctic tundras, with plenty of reeds, cornstalks, mosses VOCALISATION
and lichen. However, they are rarely found in tundras covered with bushes and woods.
While migrating, they can be found on open waters, lakes, lowland and highland lakes, reservoirs, The Tundra Swan sounds different from the Trumpeter Swan. The Trumpeter Swan utters a deep
river beds, shallow salty lagoons, sheltered coastal bays and inlets. French horn - like call, while the Tundra Swan makes a honking call, much nicer and more melodic one.
During winter, they live at brackish and freshwater marshlands, rivers, lakes, shallow estuaries, While migrating, the flight call of a Tundra Swan sounds like ’hoo-ho-hoo’.
even flooded pastures or farm land.
They can also be seen at altitudes below 100 m. BEHAVIOUR
CONSERVATION STATUS Tundra Swans are sociable when not mating. In their wintering areas, they often form large flocks
of several hundred, or even a thousand, birds.
IUCN category - least concern, CITES - not listed. They eat during day, and in places where they are not to be disturbed. At night, they sleep or rest on
They have no special protection status as they are not an endangered species. The population has open waters.
been estimated to 300 000 individuals. These swans come to their breeding areas from early May till late June.
Tundra Swans have the best physical endurance of all swans. In addition to that they easily adapt After breeding, they moult from late June till early September. Then they are featherless for about
to the severest surroundings, and are resistant to harsh climatic conditions. They survive in spite of long 30 days, and spend time in flights on open waters.
migration routes and a very short mating season (weather conditions have a serious impact on their breeding).
Family groups leave their breeding premises from early September till the end of October. They
The following present the biggest threat to them: habitat destruction – marshland drainage for
start reaching wintering areas from mid - October on. During autumn migrations, some groups may remain
agriculture purposes, dam building, oil and gas exploitation, peat mining, planting trees and bushes around
at the resting stops until cold weather makes them continue their journey.
marshes, or wetlands mowing. In some areas, oil spillages increase the mortality rate of young swans prior
to migration. Their return to the north, in small flights, begins in early March. The previous English word for the
Hunting is one of frequent causes of mortality (ingestion of lead bullets/shots, in spite of the existing Tundra swan used to be ’Whistler Swan’ due to the sound made by its wings while flying, rather than by
restrictions on the use of lead ammunition), as well as fishing (lead from entangled fishermen’s nets). its vocalisation. This wing sound is like that of tearing the paper, and slightly deeper than that of a whistle.
This species is highly threatened by poachers in north - west Europe and legal hunters in North America. When thousands of these birds gather in big flights before migration, this sound is very strong and noisy,
Throughout the world they are in danger being caught for their meat. especially at night, at the time of the most frequent social interactions among the birds.
Tundra swans, besides humans, have very few natural enemies. Young swans are often prey to Conflicts among swans are more frequent within those birds living alone or in pairs, rarely within
eagles, sea gulls, wolves, foxes and bears, but this does not significantly influence their population number. family groups (parents and their young). Families rarely fight or start conflicts, but, once in a conflict, they
Adult Tundra Swans are able to drive any predators away from their nests. win (95 %).
These swans are faced with the problem of weather changes all around the year, but bad weather is The most serious conflict is when family groups fight with their wings waving, and pecking each
a serious problem during breeding in the north. They fail to breed when spring comes late or winter is early; other. Another form of conflict is when they chase one another – one swan follows another, showing
a large number of young swans may perish. This is the reason why their number significantly oscillates. aggression, hissing or stretching its head forward. Sometimes, a sudden and quick pecking can be the only
The number of cygnets in flights may vary from 10 % (during bad year) to even 30 % (during good year) . form of fight. There is also the fourth form of conflict - which is actually simply a threat: the two birds
position themselves face to face, stretching out their necks and heads forward as while pecking, uttering
PHYSICAL PROPERTIES sing threatening sounds.
The conflicts usually start with a threat, and will finish with a fight if one of the swans does not
Males and females are similar; males being slightly bigger.
retreat.
The plumage is entirely white. In birds living in waters that contain large amounts of iron ions, the
There is a strong hierarchy within any flight of Tundra Swans, based on its size. Larger families
head and neck plumage acquires a golden or rusty hue.
usually dominate the smaller ones, and those the pairs, as well as the single adult and young birds. This
They have a long erect neck, black bill and black eyes. The upper bill is slightly rounded. Yellow
patches of various sizes can be seen on the bill in front of the eyes. Their feet are black. structure significantly diminishes aggression among all social groups, and birds of various age groups.

FEEDING LIFE IN CAPTIVITY
These swans predominantly feed on plants: leaves, roots, bulbous roots, young shoots and stems of Tundra Swans are rather calm that makes them suitable for raising in captivity.
aquatic plants (Potamogeton, Zostera, Glyceria), then grass, cornstalks and reeds (Phragmites, Typha), and Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80 m²
also tundra vegetation, mosses, various seeds and fruits. of water surface. During the rest of the year, the swans can be kept in larger groups. If they share the same
During winter and before migration, their diet is supplemented with grains and other crops (such as premises with other waterfowl, their choice would be such as to prevent hybridization.
potatoes that remain in the fields after harvest), mollusks, amphipodas and polychaetas. Tundra Swans must have an access to green grasses. Supplementary feed, such as pellets, could be
given in winter months. All food must be stored in dry premises; wet food is not recommended. If food is
REPRODUCTION mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it up during that one meal. Also, the
dishes should be kept very clean. As for their living space, it should be provided with grit on a daily basis,
They usually breed prior to their fourth or fifth year. and limestone grit once a year, prior to the nesting season.
Male and female mate in late winter, and stay together till the end of the spring season. They pair
one year before reproduction. Thus, they ’date’ for one year. The same year they choose their territory, THE TUNDRA SWAN IN SERBIA
protect it, but do not lay eggs. That year is a sort of ’trial period’ - they test their feelings. They start nesting
the following year. They show their strong relationship by performing a rather spectacular ritual dance: a In Serbia the Tundra Swan is known as “Mali labud” (“Little Swan”).
male and a female face each other, stretch out their wings and slowly wave them, move their heads forward The species is rather rare in Serbia.
They nest in the Arctic tundras, in the northern part of the Russian Palearctic. The swans nesting
and backward, uttering identical sounds. Their relationship is so strong that it will probably last for life.
west of the Ural Mountain spend winters in the south-west of Europe, and they very rarely come to our
Each pair defends its territory, that can be 2 km² or more.
parts. At the beginning of XX century, their main wintering area was Ireland, but since the 50`s they have
These swans come to the breeding area from early May to the end of June, even before snow thaws
been moving towards the south of England and the coast of the Netherlands, Denmark and Germany.
and while lakes are still covered with ice. They breed in pairs scattered all over the area. When the habitat
The Tundra Swan was recorded in the area of Alibunar on October 27, 1898 and in Tarash area on
conditions are very good, almost half of the colony would breed; even 5 - 16 pairs may breed within an area
December 13, 1961.
of 10 km². One adult Tundra Swan, together with three adult Whooper Swans, was noticed at the fish pond
The nest is a large open platform, usually made on small hills and reefs, away from water to prevent “Futog” on November 15, 2006. They were wintering there, staying away from other nearby Mute Swans,
flooding. Nests are made of branches, grass and shoots; mosses and lichen inside. If the location is optimal, up to February 9, 2007. The Mute Swans occasionally behaved aggressively towards the Tundra Swan,
they might use the same nest for years, although they repair or rebuild it every year. chasing it away from them. All the four swans regularly ate in a shallow pool, and often rested in the dry
A female lays 3 - 5 eggs, or 5 - 6 when the spring is hot. The eggs are white and 107 mm long (the river - bed.
size depends on the number of eggs in one clutch - the more eggs, the smaller they are). One adult Tundra Swan was noticed in a small pool, near the sewage dump Vrshac on December 24,
In bad weather, swans cannot feed on grains and water plant seeds, and they have to stay longer on 2008. It soon flew away towards the fish pond “Vrshachki Ritovi”.
reservoirs feeding on water plants and algae. They spend more time preparing for mating; that results in a
smaller number of eggs (by 35 - 37 %). Due to bad weather conditions, swans have to leave their nest and
look for food, giving the chance to predators to ’rob’ their nests (egg loss - 25 %). If winter is very long,
many pairs do not breed; they would simply skip that breeding season. THE COSCOROBA SWAN
The incubation period starts when the last egg is laid, and it lasts on the average 32 days. Only the
female incubates the clutch, while the male aggressively protects both the nest and territory. If the clutch is Coscoroba coscoroba
lost, the season is off, and they do not nest again until the next year. The success rate in breeding is 70 %.
Cygnets hatch in early July and weigh 180 g. They have acquired their down, their eyes are open, The species was identified by Molina in 1782.
and they leave the nest within 24 hours post hatching. They are able to swim and feed. Both parents look
after their cygnets, help them swim and find food. The female often sits on the cygnets in order to protect DISTRIBUTION
them from cold and mosquitoes. The mortality rate of cygnets is rather high, mostly due to cold and hunger.
Tundra Swans stay on their territory during July and August, the period when adults moult. Cygnets The Coscoroba Swan inhabits South America (from Brazil to Tierra del Fuego, southern parts of
grow very fast; 70 days post hatching (in September) they can weigh 28 times more than when hatched. South America, Argentina, Brazil, Chile, Paraguay, Uruguay), South Georgia, the Hawaii Islands and the
This fast growth and weight gain are indispensable so they could be ready by the beginning of September Falkland Islands.
to fly to large lakes in the south that freeze later. The cygnets will gather there, as well as non-breeders, and This species is less migratory than other swans; its migrating route is similar to the one of
begin their migration. If winter comes too early, the mortality rate of cygnets is 100 %. Black-Necked Swans, but within a smaller areal.
Young Tundra Swans are very similar to those of Trumpeter Swans. They are all greyish, with more In the summer (the southern hemisphere) during their breeding season, these swans can be noticed
silver in Tundra young swans and darker shades in Trumpeter ones (mostly around the neck, head and upper from Chile and central Argentina south to Tierra del Fuego; sometimes even as far as the islands in the
part of the breast). The cygnets of the two species get white only at the end of their first year. During the Beagle Canal. However, the majority breed in southern Argentina and southern Chile. At that time of the
first summer all the cygnets have pink bills, with black tips. The bills will turn black at the end of their first year they are also present in the Falkland Islands, although no breeding has been documented in this area
year of life. The legs and feet are pink. Some properties characteristic of adult swans they will get during so far.
the first winter; but it usually takes at least two years to get the same colour of plumage. Most of the population migrates to the north before winter. In Chile they go as far as Santiago, and
east of the Andes. They congregate from Buenos Aires, Paraguay, Uruguay and southern Brazil on the

Rio Grande, while some have been noticed in central Brazil. There are some smaller groups in northern After breeding and hatching they move to lakes to moult. This usually occurs during autumn,
Uruguay, in the center of Chile, and probably in some other places where swans are sedentary birds. Swan although there are some indications that they may moult earlier in the southern part of their areal.
pairs inhabit these areas, defending their territory all the year around. When threatened, the Coscoroba Swan behaves the same as other swans: raises its trunk and waves
The Coscoroba Swan population inhabits an area estimated to cover 2,500 000 km². Normally they with its wings so that it looks bigger and aggressive. But, unlike other swans, it does not perform the so
are found at low altitudes, although some swans are recorded at 1 000 meters above the sea level. They are called “triumph ceremony”.
also said to be seen at higher altitudes. While flying, these swans cannot “sail” through the air, but have to wave with their wings all
the time.
HABITAT
FEEDING
These swans inhabit lakes, small lakes, ponds, marshes, shallow lagoons, large open waters, rivers,
slow rivers, wetlands, and even brackish waters (they are reported on the sea beaches in Brazil). Generally, The Coscoroba Swan feeds mainly on various aquatic vegetation, sometimes mussels and oysters,
they show preference for waters with tall grasses and other vegetation that offers them protection. or even crawfish, snails, water insects, fish spawn, and rarely small fish.
While eating, they immerse their heads and necks (or almost half of their body) under water. They
CONSERVATION STATUS also graze the grasses, and gather seeds from the ground, as geese do it. It also eats terrestrial plant seeds,
like geese.
IUCN - no category, CITES - Appendix 2. While filtering water through their bills, retaining small plants and animals, they make a clattering
They have no special status, as they are not an endangered species. Their population is estimated sound.
to 10 000 – 25 000 birds; 200 swans have been registered in zoos.
The major threat is considered to be a decrease in their habitats. REPRODUCTION
Coscoroba Swans and Black - Necked Swans have the same predators; young swans are threatened
by birds, especially sea gulls. The Coscoroba Swan is considered sexually mature when 2 - 3 years old. Swans at this age pair,
performing the “ritual dance”, stretching their wings and “calling” each other. They are presumed to bind
for life.
PHYSICAL PROPERTIES The breeding season is during spring (mostly late spring) and summer in the southern hemisphere.
The pairs nest separately, or in colonies where the pairs are a long distance from each other. Each pair
The Coscoroba Swan is the smallest among swans, and very different from the remaining swans. defends its own nesting territory. If a pair lays eggs early, there is a probability of one more clutch.
It has longer legs, and young swans have a distinctive pattern (pretty much like some ducklings). Some A nest can be rather larger than the bird itself, and it is made on the ground or in tall grass and reed
ornithologists consider it as a transitional form from ducks and geese to swans. It looks like a swan, but near some water. Grass and other plants serve as building material; adding down at the bottom of a nest.
with a goose - like head and vocalisation, as well as a duck - like bill, all this contributing to its unlike swan A female lays on the average 7 (4 - 9) brownish eggs, and it takes care of them while its male stays
appearance. close by, defending the territory. The average size of eggs is 89 x 61 mm (82 - 94 mm x 53 - 67 mm), and
The Coscoroba Swan has white plumage and both sexes are alike. The average weight of males weigh approximately 70 g (130 - 203 g). The average duration of incubation is 35 days (28 - 40), during
differs, but at first sight it is practically impossible to tell the sexes apart. The wings are shorter and wider which time the female takes two daily intervals and leaves the nest in order to feed herself. Prior to leaving
than in other swans. The bill is pink and flattened. The heads are completely covered with feathers, while, its nest, it covers the eggs.
in other swans, there is no feathers between the eyes and bill. The legs range from pinkish to reddish colour, Cygnets are able to swim and feed on their own very soon after hatching.
and the neck is larger than in geese, but not as long as in other swans. Thus, when compared to other swans, The average weight of one – day old cygnets is 110 g (99 - 119 g). They have dark grey marks on
Coscoroba Swans have shorter and wider wings, as well as shorter necks. their down, similar to Whistling Ducks. They start flying at the age of three or four months.
The average length from the bill to tail end is 105 cm (87.5 - 116.5 cm). The length of one wing,
without feathers, is 42.7 - 45.8 cm in females, and in males 48 cm on the average. The bill in females is 63 LIFE IN CAPTIVITY
- 68 mm long, and the feet are 92 - 94 mm long.
The average weight of females is 3.8 kg (3.2 - 4.5 kg), and of males 4.6 kg (3.8 - 5.4 kg). These swans are a good choice for those who can provide adequate conditions for them in captivity.
The Coscoroba Swan`s life span is up to 20 years, while in captivity it is much shorter. They are friendly towards other species. Bad weather and snow in winter are a big threat to them, so they
should be well protected. Zoos keep this species because it is interesting for educational purposes, due to
VOCALISATION its very complicated taxonomy.
They breed very well in captivity.
This swan is named Coscoroba after the sound it makes - ’cos-co-ro-ba’. Pairs should be separated during the mating season. At least 200 m² of land and 80 m² of water
surface should be provided for each pair. These swans can be kept in larger groups during the rest of the
BEHAVIOUR year. If they are kept together with other waterfowl, the choice of the species should prevent hybridization.
These swans should have access to fresh grasses. Supplementary feed, such as pellets, may be given
The Coscoroba Swan is relatively sociable. It usually lives in groups with other swans, as well in winter months. All food should be stored in dry conditions; wet food is not recommended. It is important
as with geese and ducks. It can be seen in pairs, in small groups of up to 100 individuals, even over two that the food is fresh; if mixed with water, one portion should equal the swan’s ability to eat it during that
hundred during the moulting season. This swan has been reported to be seen flying with flamingoes and one meal. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living premises, it should be provided with
Black - Necked Swans. grit on a daily basis, and limestone grit once a year, prior to the nesting season.

RESCUE CENTRES for good from the injured birds brought to the Centre. The injuries from rings on legs are not frequent, if
the rings are fixed properly.
In many countries there exist special centres for rescue and recovery of injured swans, living in the ***
wilderness. Here are some suggestions for those willing to do this rather tough job. The space allotted to the injured birds should have one inside and one outside secured units,
When a person calls a rescue centre to report on an injured swan, the first thing to do is to put down depending on the cause and severity of injuries. The area of 6 x 9 m is large enough even for a family of 5 -
the personal data and telephone number of the caller, listen carefully to the problem; then decide whether 6 cygnets, and it should have an available pond of 3 x 3 m, one meter deep. At least one of its sides should
to send a rescue team or not. If you decide not to send any help, you are obliged to explain to the caller be under such angle that both swans and employees can easily get in and out. The pool should be provided
your decision, asking him/her to call again in case the situation changes for worse. If your decision is that with a good drainage system, as swans are known to be very untidy.
it is necessary to send a rescue team, you will need some additional data, e.g. the time of the injury, bird’s Both units must be provided with a special hiding space, with its floors covered with clean and
momentary condition, locality (any details will be welcome). You should also ask the caller about any other dry straw. No sawdust is recommended, because swans might eat it, which can endanger their health,
possible threats in the vicinity (deep water, walls, electrical wires, etc...) as this might require additional
especially breathing. As for the inside unit, it should be spacious, without draft, and occasionally heated
special help. Read the notes over to the caller, and ask the person to call you back if the situation changes.
during winter, when necessary. The fence outside should be one meter high, if there are no dogs or foxes,
***
or other predators, and it should not have any holes in it, or dangerous wires on the top.
The right assessment of the situation is essential before any rescuing is undertaken. In most cases,
the rescue team will be met by the caller himself. Listen to the story again, and assess the situation. The floor of the cage should be made of concrete (although such recommendations are very rare in
If a bird is to be rescued from the water, precautionary measures are indispensable, as this might the available literature), but is not always the best solution, although it is good from the point of view of
be potentially dangerous. If you are in a boat, you must be a competent swimmer, and supplied with the hygiene (prevention from infections), and is very easy to clean. The cage should be cleaned at least once
adequate equipment. A swimmer or not, have a life - belt on. Also, very busy roads or long - distance power a day, and the pond every second day, if not every day. When the treatment of the injured bird is over, the
lines can cause serious problems, as well as stray dogs or private property on which the bird has been whole area should be cleaned thoroughly to be ready for the next ’patient’.
spotted (trespassing is not allowed without permission in many countries, and the help of the police and Family ties between young swans and their parents become stronger in the first months of life. If a
firefighters is needed). young swan is injured and kept separated from its parents for a period longer than five days, it will have to
The most important thing is to rescue the swan as soon as possible, and in the least stressful way. be raised in captivity, and its recovery will last longer. Thus, young swans should not be kept isolated; if
The best way to catch a swan is with your hands; hooks and nets have been found harmful, as swans are necessary, keep them together with other swans. Otherwise, it will be regarded as ’abuse’.
usually afraid of them and can hurt themselves, while trying to escape. If the bird is able to move, you ***
should not run after it; that might be a big stress for it, and even cause its death. Follow the swan slowly If a bird rejects food, consider the quality of food first, then perform the intubation which is necessary
until it is safe to catch (make it swim towards some reeds where it cannot move freely; then it would be when giving the prescribed quantity of medication directly into the stomach, or in case of dehydration.
easier to catch its neck carefully, if injured). Then, use your other hand to embrace its body, with wings laid The intubation is not efficient when birds are too dehydrated or severely injured, when vommiting or
closely to it. If possible, do not hold the bird exclusively by its neck or legs.
their intestines injured. This requires highly trained experts; otherwise, the oesophagus or lungs might be
***
damaged. The food should not be cold or some of its parts hot. In either case, the swan will refuse it (might
The caught bird should be transported to the Rescue Centre by car, in a bag, lying on its stomach,
even throw it up).
with its legs raised backwards above the body, crossed and tied with a rope (the best are women tights)
while the head should be left free, outside the bag, directed to the back or front of the vehicle. The swan For forced feeding, a long hose (0,5 - 1 cm in diameter) is needed, as well as some adequate diet,
should be surrounded by pillows or blankets to prevent turning over, and covered with a blanket to warm possibly soaked in water (a concentrate or granulated chicken food or granulated cat food, made of fish).
up. If the bird is seriously injured, it is not necessary to tie it or put it in a bag, but be careful - it might start First, prepare a syringe with the formula and hang the flexible hose.The food temperature should be slightly
moving and make a problem, especially if transported on the front seat. This is why some countries have higher than the body temperature; this can be checked on the inner wrist. Hold the bird’s head and neck
laws forbidding injured animals to be put next to the driver’s seat. If unconscious, the swan’s neck should upwards, measure the bill`s length to the crop; it must correspond to the length of the hose to be inserted.
be stretched forward to enable breathing. Smoking in the vehicle, as well as loud music, strong odours, Then, press the bill slightly to make the bird open it. When the tip of the tongue is touched, the glottis
dogs or other animals, or even children are not allowed. Also, no toxic or dangerous materials should be closes, preventing the hose entering the lungs. The hose end must be round and smooth not to damage the
transported together with an injured bird. If unavoidable, no contact should be allowed between the bird mucous membrane. The food should be given slowly, with occasional stops. When the syringe is empty,
and the dangerous material. press or bend the hose, and take it out slowly and carefully.
*** The amount of food given per meal is up to 120 ml, or 2 % of body weight (1ml of liquid equals 1
Immediately on the arrival to the Centre, the swan must be examined by a vet, and injuries taken care g; so the food to be given is 2 ml per 100 g of weight). There should be three meals per day.
of. Sometimes the bird is to be x-rayed (if some fishing line sticks out of its bill) and, if necessary, operated When recovered, swans usually do not fly away straight away; they are prone to remain at the
on. The bird found lying on a road and without any visible injuries, should be kept under close observation centre for some time, so their monitoring must be continued: how they feed, swim, clean themselves and
for at least 24 hours. If lead poisoning is suspected, the swan should not be given any medications until the
communicate with other swans. As they have waterproof feathers, a possible lack of some of them in the
diagnosis confirmed.
areas where the operation was performed would not present a problem.
Marking swans with rings has proved very useful, especially for migration and breeding, and also
When a grown up swan is brought back to its natural habitat, it should be returned to the same
health condition records. However, the act itself can be very stressful for birds themselves, and even cause
additional health problems. Lately, there has been a lot of opposition to putting big plastic rings around premises where it had been found. If this is not possible, leave the swan near a group of non - breeding
birds’ necks, as they may, after some time, cause injuries to the birds’ necks. The rings should be taken off swans and watch it for some time. If it does not join the flight, check the place where it was injured; it might
be there and in danger again.

Early morning is the best time to let a bird into its natural habitat; it will have enough time until the FEEDING OF SWANS
night to find its way. If the weather is bad, postpone the whole operation.
Do not leave a young bird alone; near a flight of other swans would be the best solution. Neither Proper feeding is of the utmost importance in keeping and breeding of all animal species. Both
leave a disabled bird into the wilderness alone, nor on some water surface previously unvisited by swans, undernourishment and overfeeding can lead to various diseases. Even when kept at vast premises, where
nor at some private property without the owner’s permission. Also, do not leave it at a place where either the natural food is accessible, animals are in need of supplementary food.
taking off or landing are impossible. In the same way, the regions where aeroplanes fly low, or those near The kind and quantity of food should vary in the same way as in nature - depending on the weather
long - distance power lines or highways are not suitable for the recovered birds, too. and season. The food rich in energy (fats and carbohydrates) is more often given during cold winter months,
and the one rich in proteins during the breeding season.
The animals kept under controlled conditions should not be fed too much, because they can become
overweight, that has a bad impact on reproduction and can also cause liver degeneration.
In the wild, birds spend the majority of the day looking for food; whereas, the high calorie food of
SWAN ACQUISITION a monotonous form is usually offered in captivity, and birds eat it up quickly. This can cause some changes
(like boredom) in the behaviour of some animals. If the food is scattered over the water or land, birds will
Swan hunting in nature is not allowed, although it is easy to catch them while nesting because they spend more time looking for it, and this can make them behave more naturally.
are unlikely to leave their eggs or young unattended. Therefore, those who want to have them are obliged Diets of mixed feed, compared to monotonous, but properly balanced ones, may have as a result that
to buy them from importers or breeders, requiring the certificate that will prove that the swans were born some birds do not get the proper balance of supplements (e. g. vitamins). If allowed to choose what to eat,
under controlled conditions. the birds will pick up their favourite food, and they will be deprived of the adequate food.
The birds can be bought at various agricultural fairs or pets sale exhibitions, as well as via advertising A bird can often show reluctance to eat new diets. In a way it is the normal behaviour among the
or the Internet. There are many swan breeders in our country, although it is possible to get the birds from majority of birds. Thus, such food should be introduced gradually, mixed with the already familiar food. In
abroad, too. They are usually imported from Germany, but one has to be careful as some birds of bad large groups, if one bird accepts new food, other birds may do the same.
quality are bought there at low prices, but sold here at enormously high prices. Food should be stored properly, in cold, clean and dry places, safe from rats and insects, as they can
The price of Mute Swans at Serbian market ranges from 100 to 500 Euros per bird. Black Swans be carriers of various diseases. It is recommended to store the food (grains and pelleted food) in clean, big,
are sold at 150 – 700 Euros, and Black - Necked Swans from 500 to 900 Euros. A certain discount can be plastic or stainless steel containers. The same is valid for the food stored in paper bags, and they should not
obtained, if a pair of birds is bought. be kept directly on concrete or on the ground. If pelleted feed is stored for longer periods there is a danger
The cheapest are cygnets younger than a year, because if they are bought for reproduction, it will of freezing. The prescribed hygiene should be maintained. The expiration date must be observed as, e.g.
vitamin level will decrease after it.
take 3 - 4 years until they are fully grown. In the meantime, so much can happen that they may even die. A
Regular and thorough cleaning of feeders is necessary. Fresh food should not be added to the one
Mute Swan up to one year of age (easily recognizable by the colour of its feathers and bill) can be bought
from a previous day, as the remains from the bottom may become moldy and, due to mycotoxins, cause
at 100 Euros, while a little older bird costs 150 – 200 Euros. A Black Swan up to one year of age has the
aspergilosis, especially in young birds.
current price of 150 – 200 Euros. The price of very old individuals is significantly lower. Commercial mixtures for chickens are easy to find on the market, they are not expensive, and have
The price can also be influenced by the bird’s physical condition; it is more than evident how proved good for swan feeding.
healthy it is, and under what conditions it has been raised. Raise the bird to estimate its weight - if the bird Commercial mixtures for turkeys contain enough proteins and, if given to swans, particularly the
is light, it is definitely seriously ill, which can lead to its death within a couple of months. There have been young ones, can cause skeleton deformations, such as ’angel wings’.
many cases of salmonella - infected swans, when medical treatment was unsuccessful. Also, check the Some people feed swans with ground dog biscuits or pelleted food for trouts, cats or dogs. This is
bird’s breast muscles, then examine its throat and the area under the wings. Before buying a swan, watch wrong, as such food contains an excessively high protein level that can cause a serious kidney damage,
carefully the way it walks and swims; it should not limp or have swollen joints and feet. especially if water is not taken after feeding.
The price is normally higher for a pair of swans already successful in reproduction. Beware, when Newly hatched young swans may sometimes refuse food, probably because it is different in form
such a pair is introduced into a new environment, it may take even two years before it makes a nest and and appearance from the food they are used to. Another problem can occur when a young swan is the only
mates. hatched one; it is easier to make them take food if there are more swans around.
The bird’s sex has no impact on its price. In order to encourage cygnets to eat food, it is important to ’serve’ it near some water, or on the
Swans are usually aggressive towards people who approach them while nesting or raising the young. water (floating food), or just mixed with water.
Unfortunately, there are some swans aggressive in every situation; so they are not good for keeping in open In order to stimulate food intake, it is useful to rely upon usual bird eating habits. They will
instinctively peck the moving food or worm - like one, or the food of yellow or green colour. The following
spaces, such as parks (especially where children are usual visitors). Their price is low. However, the injuries
feeding techniques have proven to be useful:
they might cause are not serious (they slap people’s legs with their wings that can only make bruises). As
1. Throwing some crumbs over the backs of the young birds may prove very useful, as the younglings will
for children, this slapping may cause a serious trauma.
find the food while cleaning themselves, and this may induce them to look for some more around.
The price can also vary, depending on whether a bird is being sold or bought. If sold, it is possible to 2. Dip your finger in water, then in food crumbs and move it to and fro in front of the young birds in order
bargain over the price (especially if the seller has to keep the youngs for the next reproduction cycle). But, to encourage them to peck the moving object. Then, put the finger into the bowl with food so that the birds
if you are buying a bird, the seller will put a high price and will reluctantly reduce its price. can see where the food is and start eating it.
Do not be surprised if a seller tries to hide some facts about the bird to be sold. Is it no true about 3. Toss some food crumbs onto the water surface to float; birds will come across them while drinking water
all selling and buying?

– the crumbs will encourage them to eat food from the bowl. The deficiency causes an abnormal development of the embryo during incubation, early embryo
4. A young bird from another hatch (not necessarily a cygnet), already used to feed itself, can be put in the death (mostly during the first week of incubation that might lead to the conclusion that the eggs are not
group of newly hatched cygnets to inspire them to start feeding on their own. incubated), inhibited growth of the young, cachexia, ataxia, paresis, paralysis and eventually death. In
5. A hard boiled egg (cut or pressed in the form of worms) can be added to pellets or concentrates as it will adults it causes weakness, lesions (white knots – button-like) in the oesophagus, inflammatory and bacterial
attract their attention, and make them start eating. infections of feet connective tissues (especially those parts touching abrasive surfaces), rheumatism or
6. Lentil or finely cut lettuce can be offered floating on the water, or added to pellets or concentrates. gout, as well as lowered absorption of some drugs.
You must be sure that young swans eat their feed; therefore you must watch them during their meals It occurs in birds in captivity due to their diets being based mostly on grains in winter. It can be
or control their weight. Some weight loss should be tolerated at the beginning, but after two or three days corrected by balanced diets. The main source of vitamin A is maize.
weight gain is expected. The right way to get an insight in how much feed they consume is to weigh them Vitamin B1 (thiamin) deficiency – This vitamin is essential for carbohydrate metabolism. It must
before and after their meals.
be supplemented in diets. The condition can be caused by an excess of carbohydrates in diets. In the young,
Water and food should be kept at a distance from the heating lamp, not directly below it. As young
the first symptoms can appear already in the second week; whereas, in adults, they appear in the third week
birds eat only in broad daylight, they should be provided with artificial light, if kept inside.
after the vitamin deficiency. The diseased animals start losing their weight, their feathers bristle, they feel
Recovering birds should be fed with special care and their diets will depend on their size and age;
whereas, injured or diseased animals will have special feeding requirements. weak in their legs, there is the extremities paralysis and opisthotonos (a form of spasm in which the head
Stress and trauma cause an increase in the secretion of some hormones, e.g. of cateholamine, and tail are bent upward and the abdomen bowed downward). In addition there is growth inhibition in the
corticosteoride and glucagone, decreasing insuline secretion. The result of this is metabolism acceleration young. The condition occurs mostly in animals kept in captivity. Can be treated supplementing thiamin in
and an increase in energy requirements. Unless the food intake meets the requirements, the body will react drinking water (100 μg per litre).
by increasing glucogenolise and gluconeogenese (glucose resynthesis on the expense of breaking down of Vitamin B6 (niacin) deficiency – This vitamin is essential for normal carbohydrate metabolism.
amino acids). The more severe the injuries, the stronger the reactions. The fat oxidation and body protein Young waterfowl need it more than other bird species. The symptoms are: loss of appetite, inhibited growth,
breaking down are also intensified. Thus, swans with severe injuries should be supplied with more proteins leg deformities, general weakness, perosis and nervous disturbance. They occur mostly in the birds kept in
in their diets to stimulate faster healing of damaged muscles or other tissues, as well as to protect the captivity. Prevention: adding niacin or yeast into regular feeds.
immune system (the production of erythocytes, leucocytes and antibodies). Vitamin E (tocopherol) deficiency – Vitamin E is essential for normal reproduction and embryo
development, as well as prevention of muscular dystrophy and lipid peroxidation. This vitamin deficiency
causes muscle tissue illness, muscular dystrophy, progressive paralysis and death, also angel wings,
irregular leg development (both legs curve outwards), some myopathy (usually the acute disease with
HEALTH PROBLEMS muscle inability to bend; and even paralysis, sometimes heart or pulmonary problems and death, which can
occur while catching a bird or some other physical stress). In addition it can reduce the number of laid eggs,
Reference: Fowler and Miller, 2003 failure to lay eggs, early embryo death (especially during the first week or the first third of incubation, or
even prior to hatching).
The most frequent waterfowl diseases related to feeding The source of vitamin E: various germs (of seeds), grains, fresh green leaves and dry clover.
Selenium nutritional deficiency – Selenium is an essential microelement, considered as poisonous
Perosis – associated with deficiency of certain dietary factors, such as manganese, biotin, choline. for a long time. Now it is known as useful if fed only in small quantities, and poisonous in large quantities.
The symptoms are: deformity of leg bones, together with enlargement of the tibiotarsal joints, and It has an important role in protecting cell membrane from free oxygen radicals, and it is a component part
dislocation of Achilles tendon, so the birds move with difficulty. It is a very common disease in young birds. of various enzymes, such as glutathione peroxidase, thyroid hormones and other selenium proteins (some
The prevention is achieved by adding manganese into their diets. The treatment is uncertain. The surgical
thirty of them have been identified so far).
stabilization of the tendons is possible.
Selenium deficiency causes growth disorders, development disturbances, reduced immunity,
Angel wings – (also known as lowered wing, turned wing, carpal deformity, rotated wing, etc).
infertility (selenium is essential for spermatosoide mobility), muscular dystrophy, muscle degeneration in
Caused by the high-calorie food with too much proteins and too little manganese, some vitamins,
both young and adult birds, liver necrotic changes, encephalomalacia, oedema, progressive paralysis and
especially vitamins D and E. The pull of the scapular muscles causes an outward bowing, hence the
name. The symptoms are: lateral rotation of the distal wing due to slow development of the carpal death.
joint. It occurs in the young ones, both in the wild and in captivity, and can be corrected in the early
stage with wing fixation in its normal position. The prevention is to limit protein intake to 8% during Waterfowl Diseases
the first three weeks post hatching.
Rachitis / rickets – a disease of young growing animals, caused by a nutritional deficiency of The most frequent infectious diseases of swans in natural habitats are: plague (herpesvirus), cholera
phosphorus or vitamin D. The first symptoms can be observed already in the third week of their development. of birds (Pasteurella multocida), aspergillosis (Aspergillus fumigatus), mycoplasmosis (Mycoplasma
In the beginning they are asymptomatic, but then follow an inhibited growth, general weakness and limping. anatis), fowlpox (poxvirus) and tuberculosis (Mycobacterium avium).
The prevention includes adequate balanced diets. The treatment is possible only if early diagnosed. Very frequent diseases under artificial breeding conditions are: tuberculosis, aspergillosis,
Vitamin A deficiency – Vitamin A is essential in nutrition as it participates in numerous essential salmonellosis and viral hepatitis. Among less frequent diseases are: psedotuberculosis, erysipelas,
body processes, such as morphogenesis in embryo development, sustaining skin tissues, glucoprotein chlamydiosis, mycoplasmosis, fowlpox and avian influenza.
synthesis, musosa production, bone development and immunity, as well as the eye – sight. Generally, tumours are rare; only liver tumours may often occur.

The most frequent infectious diseases in waterfowl within the kidneys. The diagnosis is made by feces flotation or pathohistological examination of renal
lesions. The diseased animals are treated with amprolium (a widely used coccidiostat) and sulphonamides.
Aspergilosis (caused by Aspergillus fumigatus) – an airborne disease, transferred by spores. Improper In addition, young birds must be isolated to avoid exposure to the infection.
ventilation and wet feet contribute to its spreading. Respiratory and neurological symptoms during the acute Intestinal coccidiosis (Eimeria spp., Tyzzeria spp., Isospora spp., Wenyonella spp.) – They parasitize
period with fatal outcome are characteristic for this disease. The diagnosis is based on radiological and within the intestinal mucosae. The diagnosis is made on the basis of feces flotation and intestinal lesions
serological findings, and the best treatment, although long and difficult, so far has been with amphotericin that contain merozoites. Treatment with amprolium and sulphonamides.
B, nystatin, ketoconazole, and itrakonazol. Preventive measures include the maintenance of strict hygiene. Sarcosporidiosis (Sarcocystis Rileyi) – Adult parasites can be found in the intestines of skunks
Bird cholera (caused by Pasteurella multocida) – transferred via respiratory secretions and and opossums; immature parasite forms are common in the muscular tissues of waterfowl. The diagnosis
excrement. The usual carriers are the birds recovering from this disease. Neurological disorders or fatal is based on characterisitic white cysts in the skeletal muscles that are macroscopically visible during the
outcome are inevitable. The diagnosis is based on blood, marrow and liver cultures, and haemorrhagic muscle biopsy. This disease is not pathogenic, and, as such, not treated.
spots on the heart or focal liver necrosis. Prevention includes: overall strict hygiene of the premises, and Tracheal nematodiasis (Cyathostoma bronchialis) – found in the tracheal mucosae. The diagnosis
quarantine for newly introduced birds. is based on feces flotation, and the presence of adult parasites in the respiratory tract. The treatment with
Chlamydiosis (caused by Chlamydia psittaci) is an acute and chronic infectious avian disease, a fenbendasole and ivermectin.
zoonosis. It is usually transmitted by respiratory secretions; less frequently feces. Even the birds with no Myocardial nematodiasis (Sacronema eurycerca) – Adult forms usually parasitize in the heart,
visible symptoms can be the carriers of this disease. The symptoms are: early conjunctivitis, weight loss while microfilaria can be found in lice (as intermediate hosts) and blood. The diagnosis is based on
and nervous signs (acute form); and muscular atrophy (chronic form). The diagnosis is based on isolation microfilaria obtained from blood smears. The disease is prevented by lice elimination with pyrethrins. No
and identification of PCR (polymer chain reaction) in blood and fecal cultures, as well as in tracheal and specific treatment exists.
cloacal swabs. Chlortetracycline and doxycycline, together with the infected bird`s isolation, are the best Proventricular nematodiasis (Echinuria uncinata) – It parasitizes in the mucosa of the
recommended treatment. On the whole, treatment is not recommended due to the risk of infecting humans. proventriculus. Immature forms are found in water fleas (Daphnia spp.).The diagnosis is based on mature
Face masks and gloves should be used while handling the infected birds. The prevention includes: strict forms found in proventricular lesions. One of the effective control measures is an increase in water flow in
hygiene of the premises, and quarantine for infected animals.
order to reduce the water flee population. The treatment with ivermectin and fenbendasole.
Duck plague and duck viral enteritis (caused by Herpes virus) – Carriers could be asymptomatic.
Ventricular nematodiasis (Amidostomum sp. and Epimidostomum sp.) – It parasitizes in the
Ingestion of the infected birds` feces, direct contact with the infected birds or contaminated environment
ventricular subepithelium. The developmental cycle of the parasite occurs in feces and water. The diagnosis
can cause an outbreak of the disease. The symptoms (acute form) are: depression, oral ulceration (usually
is based on feces flotation. The treatment with ivermectin and fenbendasole.
under the tongue), photophobia and blood in feces; whereas, in a peracute form death is the only outcome.
Cestodiasis (various cestodes) – It is an infestation with tapeworms. The cause parasitizes within
The disease occurs usually during the mating season, and spring migration seasons. The diagnosis is made
the lumen of intestines. The diagnosis is based on feces flotation. The treatment with praziquantel (an
on the basis of the virus isolation from the liver and spleen. Contact with other birds must be avoided.
excellent cestocide).
Unfortunately, there is no cure for this disease.
Trematodiasis (various trematodes) – An infestation with trematodes, that parasitize within the
Salmonellosis (caused by Salmonella spp. - S. typhimurium and S. paratyphi B) – It is a highly
contagious disease of all animal species, and is transmitted via feces of birds from natural habitats, rodents bile duct and intestines. Water mollusks serve as intermediary hosts. The diagnosis is made on the basis of
and reptiles, as well as contaminated waters, and insects. It can also be transmitted via the ovary from coprological examination. The treatment with levamisole and praziquantel.
infected parents to their young ones. The carriers could produce various endotoxins that will damage tissues,
so that the clinical picture is rather nonspecific. Possible symptoms are: early death, lethargy, diarrhoea,
ataxia and conjunctivitis in young birds. The symptoms are not apparent in adult waterfowl living in nature. Antibiotics recomended for treatments
The diagnosis is based on the liver, spleen and infected feces cultures. The treatment is with antibiotics; the
successful prevention includes the removal of diseased animals from the affected flight. Ampicillin, dosage 100 mg/kg, intramuscular, every 4 hours.
Mycobacterium avium tuberculosis (caused by Mycobacterium avium) – In birds it is a chronic Chlortetracycline, dosage 200 - 400 g per one ton of food, orally, daily.
disease. It is a zoonosis. It is transmitted via feces, and is characteristic of adult birds The disease is Doxycycline, 50 mg/kg, orally, every 12 hours.
characterized by loss of body weight, poor egg production, arthritis, limping, the presence of nodules Enrofloxacin, 10 - 15 mg/kg, orally or intramuscular, every 12 hours.
(often on the head). The postmortem shows cachexia and nodules over various organs. The diagnosis is Oxytetracycline, 200 mg/kg, intramuscular, every 24 hours during 5 - 7 days.
based on laboratory and pathohistological findings. No therapy possible. As the infected birds are incurable, Sulphametoxasol-trimethorpim, 75 mg/kg, intramuscular or orally, every 12 hours.
euthanasia is recommended and the removal of their carcases. A thorough disinfection of all the premises Tylosin, 20 - 30 mg/kg, intramuscular, every 8 hours during 3 - 7 days.
and habitat, and the removal of 10 - 20 cm of surface soil are necessary as this disease can present a serious
threat to human health. Antiparasitics recomended for waterfowl
The most frequent parasitic diseases in waterfowl Amprolium, dosage 0.5 ml of 9.6 % solution per one litre of water, orally in water for birds during
5 days. To cure coccidiosis.
Leeches (Theromyzon spp.) – Adults parasitize in the nasal cavity, pharynx or conjunctivae. They Fenbendasole, 5 - 15 mg/kg orally, every 24 hours during 5 days. To cure nematodes.
are identified by an examination of the trachea, nasal cavity and eyes. They can be removed by hand. The Ivermectin, 0.2 mg/kg orally, subcutaneous or intramuscular, daily. To cure nematodes.
premises where the diseased birds have stayed must be dried and disinfected. Levamisole, 20 - 50 mg/kg, daily, orally. To cure nematodes and trematodes.
Renal coccidiosis (Eimeria truncata, Eimeria boschadis, Eimeria somateriae) – They parasitize

Praziquantel, 10 - 20 mg/kg, subcutaneous or intramuscular. Repeat after 10 days. To cure cestodes, THE LIST OF BLACK AND WHITE PHOTOGRAPHS
or 10 mg/kg orally, subcutaneous or intramuscular, every 24 hours during 14 days. To cure trematodes.
Pyrantel pamoate, 7 mg/kg orally. Repeat after 14 days. To cure nematodes. p. 11 Source: The International Union for Conservation of Nature
Sulphadiazine-trimethorpim, 60 mg/kg orally, every 12 hours during 3 days. Pause for 3 days and Distribution map for the Mute Swan (Cygnus olor)
repeat the same during another 3 days. Efficient in coccidiasis treatment. p. 13 (taken by Zoran Rajic)
The Mute Swan`s legs.
Poisonings in waterfowl p. 15 (taken by Zoran Rajic)
Winter idyll. A Mute Swan on Belgrade Zoo pond.
Botulism is caused by ingestion of the toxin produced by bacteria Clostridium botulinum (type C is p. 16 (taken by Svetlana Kotelkova)
the most frequent). It is common in summer or early autumn, although it can survive through the following Mute Swans eating underwater vegetation. Taken near the bridge “Sloboda” in Novi Sad
years as the spores are very resistant. Toxins can be found concentrated in worms fed on infected carcasses. p. 17 (taken byZoran Rajic)
The symptoms are: paresis - paralysis (starting from the legs and up to the head) causing bending of the Mute Swan`s parents overseeing their cygnets at feeding time.
pp. 19 – 22 (taken by Svetlana Kotelkova)
neck and choking. The diagnosis is made on the basis of bioassay - mice innoculation. The treatment is
A fight between two Black Swan males for a female`s favour. The photographs are taken on the
limited to antitoxins and supportive care. Carcasses must be removed in order to avoid the contamination
Danube, near Banoshtor.
of the environment.
p. 23 (taken by Katarina Paunovic)
Lead poisoning – is caused by the lead from wastes, and hunting/shotgun pellets, and fishing lines.
A cygnet resting on its mother`s back, while others are swimming. Taken in the vicinity of Novi
The expected losses can be very high. Some 1 - 3 % of waterfowl in North America has been recorded to be Sad.
lost yearly due to lead poisoning. Poisonings are most frequent during winter and autumn hunting seasons. pp. 25 – 28 (taken by Zoran Rajic)
All waterfowl are threatened by lead poisoning, especially those fed on food from the water bottoms. The Mute Swan bathing.
symptoms are: progressive weakness, exhaustion, bilaterally drooping wings while still able to walk and p. 30 (taken by Svetlana Kotelkova)
hide. The diagnosis is made on lead level in blood tests and radiography. The treatment: with peanut butter, Taking off of a flight of Mute Swans. Photographed on the Danube, near Beochin.
paraffin oil, magnesium sulphate (taken orally), chelates and calcium. p. 32 (taken by Katarina Paunovic)
Mycotoxicosis – Poisoning due to a fungal toxin. Mycotoxins are produced by fungi Aspergillus, The photograph (up), taken near Kovilje, shows a Mute Swan driving off another swan from its
Fusarium, Penicillium and Claviceps. All species are susceptible. Poisoning occurs both in nature and in territory. The photograph (bottom) shows a swan flying.
captivity due to ingestion of fungi (that produce mycotoxins) from contaminated feeds. The symptoms p. 33 (taken by Katarina Paunovic)
are: immunosupression, inhibited growth, ataxia and eventually death. The diagnosis (very difficult and Mute Swan landing. Photographed near Novi Sad.
expensive to make) is based on anamnesis, clinical signs, and pathomorphological findings. The treatment: p. 34 (taken by Nenad Spremo)
supportive therapy in acute cases. The prevention by food storage in dry, adequate places, and feeding on A flight of Mute Swans on the Danube, near Apatin.
fresh food (the use of organic and inorganic adsorbents). p. 48 Source: The International Union for Conservation of Nature
Oil (i.e. oil spillage) – very frequent on water surfaces, causing toxaemia and habitat destruction. Distribution map for the Black Swan (Cygnus atratus)
The symptoms are: exhaustion, liver dysfunction, failure in egg laying, inability to swim, and fall in body p. 50 (taken by Zoran Rajic)
temperature (due to feather loss - birds can drown and eventually die of hypothermia). The treatment: Black Swan in a pond of Belgrade Zoo.
removal of oil by washing feathers with water and detergent, supportive therapy and good care. p. 53 Source: The International Union for Conservation of Nature.
Zinc poisoning – Zinc is found in dumps and manure heaps. In zoos or parks, birds swallow coins Distribution map f or the Black – Necked Swan (Cygnus melancoryphus).
thrown into ponds. The symptoms are: anaemia, diarrhoea, ataxia, paresis or paralysis and even death. The p. 58 Source: The International Union for Conservation of Nature
diagnosis is made on the basis of zinc level in blood, radiographic examination of the digestive tract. The Distribution map for the Trumpeter Swan (Cygnus buccinator)
p. 63 Source: The International Union fo r Conservaton of Nature
treatment with chelates, zinc removal from the digestive tract endoscopically, supportive care, prevention
Distribution map for the Whooper Swan (Cygnus Cygnus).
measures and education of zoo visitors.
p. 72 Source: The International Union for Conservation of Nature
Distribution map for the Tundra Swan (Cygnus columbianus).
Sampling – Vein puncture
p. 78 Source: The International Union for Conservation of Nature
Distribution map for the Coscoroba Swan (Coscoroba coscoroba).
A correct diagnosis is made in swans on the basis of numerous , careful clinical procedures. Tissue pp. 96, 97 (taken by Zoran Rajic)
sampling is an important, usually indispensable, part of every clinical examination. The most frequently The amputation of the distal wing is performed between the large and small metacarpal bones,
sampled tissues are: blood, feces, body liquids, swabs, punctures, aspirates, feathers and scarifications.The at the age of 1 – 4 days (the best results are obtained if performed on the first day). In older birds the
test itself determines the type of sample, sampling methods, and mode of sample transportation. surgery is performed under general anaesthesia.
Blood sampling in swans can be done by puncture of the jugular vein (in the neck), brachial vein Péan`s forceps is used to compress the wing in the just hatched youngs at the place below which a
(along wings near the elbow), or medial metatarsal vein (the inner side of an ankle). While taking blood cut is to be made with a scalpel. After that the wound is cauterized with a thermocauter or soldering iron.
samples, sterile syringes and needles must be used, and special care has to be taken not to damage a blood How to stop bleeding in older birds might present a major problem. Bandaging is recommended for
vessel, as this can result in bleeding out or haematomas.

older birds for the duration of 12 up to 24 hrs. Monitoring of the wound healing during the first few days The most appropriate depth of the water on which swans are kept should be about 120 cm, becoming
is obligatory to prevent potential bleeding. The birds that have undergone such a surgical procedure at an gradually less deep. It is desirable to have an island for resting (especially in case of large water surfaces),
older age might experience serious long lasting trauma, and even many years later the wounds may reopen, provided with some shady places. Inappropriate hygiene of such premises and poor water quality might
with a possibility of bleeding and infection. cause disease outbreak. Cold water is preferable to warm water, as the latter, in addition to abundant organic
The WAZA (The World Association of Zoological Gardens) has adopted the policy of banning matter that it contains, might stimulate the development of botulism. Complete water replacement should
any wing clipping, and many countries have forbidden the use of any form of surgical method in order to be done regularly, including the cleaning of the pond and then its filling with fresh, clean water. The resting
prevent birds from flying. ground should be turned over, dried in the sun, and then planted with grass, every 6 - 12 months. The soil
Instead of performing amputation, birds` primary feather can be removed from one wing with the should be kept soft, to prevent the formation of abrasions on animal feet, that is very frequent in case of
same result. rough soil.
The prevention of flying either by amputation or feather clipping makes unnecessary the putting up Some zoos practice putting up fences and covering the premises with nets in order to prevent any
of nets over the upper sides of cages. Its bad side is that other birds from the environment can come and contacts with wild birds that might eat their food or transmit some diseases.
transmit many diseases. For such reasons the closing of cages from the upper side has become popular; 16 (taken by Zoran Rajic)
enabling swans to fly. Such nets are soft, made of nylon, with no danger to swans getting injured. Swans fed wheat germs. If too entangled, the sprouts should be separated into smaller pieces in
p. 104 Source: The Internet order to make eating easier.
The skeleton of the Mute Swan. In case of green food, short cut grass (with as many dandelions as possible – Tarxacum officinale),
or fresh clover (Medicago sativa) - they all represent an excellent source of proteins. But the problem is
that fresh grasses and other vegetation is scarce, not available throughout the year. Animals should never be
fed long grass leaves or clover stalks, or the grass kept in boxes or bags for several hours prior to feeding,
as they have already begun to ferment. Swans could be given lettuce (Lactuca sativa) with dark leaves
THE LIST OF COLOUR PHOTOGRAPHS only (this guarantees that it is rich in vitamins), while those with lighter leaves have no nutritional value.
The lettuce should be first thoroughly washed, roots and damaged leaves removed, and only then given
No s 1– 99 show the Mute Swan (Sygnus olor). to swans, either chopped or its whole heads, the latter being more entertaining to swans. Kale (Brassica
No s 100 – 124 show the Black Swan (Cygnus atratus). oleracea) and duckweed (Lemna minor) can also be given to swans.
N0 s 125 – 133 show the Black - Necked Swan (Cygnus melancoryphus). In case of larger populations, the food should be left at several places in order to allow more birds
No s 134 – 140 show the Whooper Swan (Cygnus Cygnus), and Tundra Swan (Cygnus columbianus). to reach it at the same time, thus preventing timid and less aggressive birds to be deprived of their rations.
No 141 shows the Coscoroba Swan (Coscoroba Coscoroba). Swans like to eat while swimming, so that food can be provided in shallow water or could be let
floating on the water, or put in containers at the edge of the water. If the food is given outside the water,
1 – 9 (taken by Zoran Rajic) swans may start taking it to the water, and after swallowing it go back for some more. This may slow down
Mute Swans in Belgrade Zoo. the feeding.
Some of the first inhabitants of Belgrade Zoo Garden, since its public opening. As for zoos, feeding by visitors is strongly prohibited almost everywhere.
10, 11 (taken by Aleksa Stankovic) It is not desirable to feed animals with foodstuffs that are crispy, salty, rich in fat, or full of
Mute Swan walking on the ground. preservatives and additives. Some visitors might offer the animals some mouldy bread. However, mould
12 (taken by Aleksa Stankovic) that grows on old bread could be very dangerous. If visitors are to be allowed to feed swans, the best
The head of a Mute Swan, aged about two years. thing to do is to provide a place where adequate food can be bought. This ensures proper nutrition, and
The bill is very sensitive because of the nerves plexus located at its tip. prevents overfeeding. It is also important to specify only one place where feeding can be done so that zoo
13 (taken by Aleksa Stankovic) workers could more easily clean the premises and control swan feeding by visitors. The disadvantages of
Mute Swan stretching out and waving its wings, shakes off water and arranges its feathers. this practice are that dominant birds come easily to larger amounts of food, while leaving the others hungry,
Often when the wind starts to blow, they begin flapping with their wings in order to assess their that might lead to some weight loss.
readiness for take - off. In Belgrade Zoo swans do not fly for various reasons – either are overweight, or do The organized feeding of birds on ponds in city parks may be good in case of the lack of natural
not have a sufficient length of smooth water surface necessary for take - off, or the feathers in the middle sources of food they need. The feeding must be controlled, as there is a great risk of disease transmission,
of one wing are clipped, or the tip of one wing is cut off. However, there are some paired swans that can because large numbers of birds gather in small spaces, especially where large amounts of food are provided.
fly. But do not do it because they do not want to leave their partners behind, that, for some of the above - If, except swans, some other species, like pigeons and other birds, gather there, the maintenance of good
mentioned reasons, are not able to fly away. hygiene of the premises might become a serious problem. Special attention should be paid to pigeons,
14, 15 (taken by Zoran Rajic) because they can transmit diseases such as chlamidiosis, psittacosis, etc. It could be bad for birds if the
The swans in Belgrade Zoo share the same premises with other waterfowl, such as the Chinese supplied feed is not miscellaneous and given in excessive amounts. For example, pieces of bread that
geese (Anser cignoides domestica), Indian geese (Anser indicus), Egyptian geese (Alopochen aegyptiacus), remained on smaller water surfaces after the swan feeding increase the risk of botulism fostering the growth
domestic white geese, Muscovy ducks (Cairina moschata domestica), small white ducks, etc. of blue - green algae that can lead to all sorts of problems later.
Special care should be taken not to have some aggressive species within the same pond, such as The organized feeding of swans on larger water surfaces, such as lakes,ponds, rivers and canals,
Ruddy Shell duck (Tadorna ferruginea). A case was recorded when a couple of Ruddy Shell ducks in our during winter time, can be useful because it increases the species survival rate.
Zoo killed a Black Swan. The majority of conflicts occur during the nesting seasons between swan couples, 17 (taken by Zoran Rajic)
or between swans and domestic white geese, whose males often come out as winners. Swans like to eat the leaves of water lilies, and also dive their heads under water, pulling out plant

stems from the bottom with their bills, so in a smaller space with swans present, there is no possibility for 32 (taken by Zoran Rajic)
this plant to survive. Sometimes people can help in the construction of a stable nest bottom.
18 (taken by Zoran Rajic) 33 (taken by Zoran Rajic)
Grains should be given in large, wide, shallow bowls. An example of a nest on a small island located in the middle of a lake. People made the nest of
In Belgrade Zoo swans are fed a mixture of grains, made of wheat (42 %), maize (42 %), and black straw, fixed with logs to prevent its destruction.
sunflower (16 %). The mixture is made in the following way: three measuring cups of wheat are added to 34, 35 (taken by Zoran Rajic)
three measuring cups of maize and one measuring cup of black sunflower. Prior to giving it to animals it The nest made by swans. It was constructed on some reeds, above the water. A female rushes
must kept in lukewarm water for 5 - 6 hours in order to make it softer and easier to digest. forward, flapping its wings, and climbs out of the water to the nest.
The average amount of food that swans are fed (per swan) during the day is one full bucket (15 l) Females lay their eggs every two days, and generally do not lie on them until they have laid the last
of lettuce and half a kilo of moistened mixture. Half of this amount is given in the morning, and the other one. This may be a problem in the cold season, especially if the temperatures get below zero, and swans do
half in the afternoon. not stay on their eggs all the time (this is very rare), so the eggs can freeze and get spoiled. In Belgrade Zoo
At the same time green and grain feed can be supplied, although swans usually prefer to eat green this problem is solved by immediately, furtively replacing each laid egg with a goose egg, and only when
food first. the female starts to lie on the eggs, all the eggs will be furtively returned, and the goose eggs taken away.
As for grit – small pieces of pebbles and sand - it is important that it is always available, especially This replacement should be done during the feeding time, a zoo worker pretending to clean around the nest,
when animals are fed grain feed. Soluble small pebbles and sand, such as limestone rocks or ground mussel a little protected with a bucket, and make the replacement. It must look as if he is doing his everyday work.
and oyster shells, should be given especially during the mating season. Thus, the swans must first get used to the daily feeding protocol and cleaning activities around their nests.
19, 20 (taken by Zoran Rajic) During the replacement, the birds must not be pushed, as there is a possibility they might leave their nests
Duckweed (Lemna minor) is swans` favourite diet. If the free floating plants are collected from the for good.
surfaces of ponds or canals, they must be washed thoroughly prior to being fed to swans. Otherwise, swans Special care should be taken while handling the eggs not to shake or turn them (during taking,
get it directly from the surface on which it floats, filtering water through their bills. Duckweed should be replacing or returning them). Hands must be washed before handling the eggs, and it is best to wrap the
fed especially at the time swans are having the young ones. egg with a clean towel and immediately take it to a warm place. In the warm weather, eggs should not be
As for the natural diet – all water plants - it can be found in lakes, ponds, rivers or canals. These touched, but precautions should be taken against stealing, as it has happened several times in Belgrade Zoo,
plants and small animals that could be found on them will keep the swans attention for several hours during or if there are no swans around, some crows could come and peck the eggs.
the day. It must not be forgotten that such diets could contain various parasites (often tapeworm eggs or The records kept for Belgrade Zoo show that during the last 20 years Mute Swans have laid eggs
larvae), so that periodical analyses and controls should be carried out. in the following months: January, March, April, May, August, September, October and November. Black
21 (taken by Zoran Rajic) Swans have laid them in January, February, March, April, May, June, October and November. Climatic
Swans diving with their heads and necks under the water trying to get some food from the bottom. factors and weather conditions influence the laying of eggs and successful hatching. The eggs laid in
In the small pond, next to the Baby - Zoo, several species of freshwater fish are bred. Swans have December and January, if the parents did not lie on them, were placed in an incubator.
been seen catching and eating the specimens up to 5 cm long. Some breeders practice to keep eggs in incubators. Some let them remain under females only for 5
22 (taken by Zoran Rajic) - 7 days, and then move them to incubators, but there is always a risk of contamination. Eggshell is porous
Duckweed collected from a nearby canal. and the inside content can easily be infected with bacteria, such as staphylococci (Staphylococcus spp.),
23 (taken by Zoran Rajic) Salmonella (Salmonella spp.), Escherichia (Escherichia coli) and others. It is recommended to discard all
In Belgrade Zoo some of the swans occasionally walk away up to 50 meters from the pond area to suspicious - looking, cracked or deformed eggs. According to some breeders good eggs should be first
the feeding area for Eland antelopes and zebras, eating there the fallen dry alfalfa leaves. disinfected by dipping into 1 % formalin solution. The eggs can be kept for several days (maximum 14
24 – 27 (taken by Zoran Rajic) days) at a temperature of 15 - 20 °C with their flat ends up, and only then put in an incubator (that must have
Swans cleaning and arranging their feathers with the help of their bills. already been disinfected by evaporation of concentrated formalin). During the incubation period candling
Water birds must keep their plumage in a perfect order, and they achieve it by frequent cleaning of of eggs should be periodically done, allowing the removal of the infected or bad eggs. The death of the fetus
feathers and swimming. In the lower part of their backs, near their tails, they all have a gland that secretes before the fifth day usually occurs due to an inadequate temperature in the incubator, shaking of eggs, or
some fat that birds spread over their feathers. In this way their feathers become oily, more elastic and some congenital anomaly. Subsequent deaths may be caused by turning of eggs, inadequate temperature or
waterproof, and it leads to the formation of air bags within their feathers, that helps them to float more easily high humidity. Deaths caused by bacterial contamination can occur at any time during laying or incubation.
on the water. The recommended conditions for an incubator are a temperature of 37.7 °C and humidity of 50 %.
When new animals are introduced, it is important to know under what conditions they were kept - Eggs are to be kept under such conditions until the beginning of eggshell perforation, and then removed to
whether they lived near some large water surfaces (e.g. lakes) where they could swim comfortably, or they a special incubator with a temperature of 37.5 °C and humidity of 70 %.
bathed in a shallow container (e.g. a small plastic trough). Those living in shallow waters have no need The young hatched swans are dried and then removed from the hatchery to the so called “nursery”.
to dress their feathers. Therefore, during the first few days, after being introduced into deeper and larger The space of 1 m2, with high sides. Higher than 60 cm is optimal for a maximum of 8 newly hatched chicks,
waters, they must be watched, and their behavior supervised. Not so rarely, their feathers get wet and shrink because they must have plenty of space to move around (by growing they will naturally need more space).
and they might sink or even drown, depending on the water depth. If introduced during the cold season, they The nursery must have a heat lamp (usually with a bulb of 60 watts) and a possibility to get near it or to get
might get seriously ill. Therefore, it is necessary to let birds swim in shallow water, and only after a day or away from it, as the young ones wish. They are free to choose for themselves the appropriate temperature
two in the deeper water, as in the meantime they will get their feathers in order. zone. The lamp must be firmly fixed, and its temperature regulated by its lifting or lowering. Monitoring of
28 -31 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”) the animals behavior is obligatory. If they start huddling under the lamp, this means that they are cold and
Mute Swans courting and mating (always in the water). the temperature should be increased. Whereas, if they are getting away from the lamp it means that they

are too warm. The temperature should be initially 37 °C, and then during the next three weeks gradually unharmed later on. If there is a danger of digging predators (e.g. such as skunks etc.), a galvanized net with
lowered to 20 °C, or to the outside temperature. 1.5 x 1.5 cm squares could be dug in the ground (more than 70 cm deep). An electric fence has proved very
Under the conditions of a moderate climate, the cygnets can survive without an additional heating effective in driving away predators good at climbing, such as martens, weasels, foxes, and raccoons in the
already after the second week of their life. If it is cold, additional heating must be provided until they are United States. An electric fence, in order to be effective against the majority of predators, should be put up
all fully feathered. 1 cm above the ground, at a distance of 10 - 15 cm, and be 1.5 m high. The covering of the premises with a
The maintenance of the nursery strict hygiene is very important. Breeders` experiences and comments net prevents access to flying predators.
with regard to the floor space vary. Grit has proved good. Those resembling carpets, or made of rags and bath As soon as the next breeding season starts, the younglings from the previous one should be moved
towels have to be changed very often (as soon as they get wet), as they are suitable for the development of to the new premises, as males might kill them.
fungi and bacteria. The use of fine sand can lead to eyes irritation. Rough floor coverings, such as concrete, 36 (taken by Zoran Rajic)
might cause some feet injuries. Sawdust, also, can be dangerous, as some birds might ingest it. Hay and A male, with a threatening look, is on patrol, guarding the eggs and female.
straw should be avoided as bedding because they may contain aspergillus spores (Aspergillus spp.). 37 (taken by Zoran Rajic)
A white toweling may be spread over the floor space for a limited period in case a farmer needs A Mute Swan female lying on eggs in a nest.
access to the faeces, and needs a better insight into its colour and consistency. 38 (taken by Zoran Rajic)
Classic poultry drinkers may be used, or some shallow bowls filled with plenty of pebbles that allow A female Mute Swan lying on its eggs, during incubation. At the bottom of the photograph could be
unlimited access to water, but prevent cygnets to get wet. Food and water must be provided 24 hours after seen the egg shell from which a cygnet has just come out.
hatching, although many birds might stay away from food even during the next 24 hours. Their diet must 39 (taken by Zoran Rajic)
contain less than 16 % protein, and greens must be provided from the very beginning. The female (from the previous photograph) has risen up a little, in order to be able to see the eggs
The incubation by placing eggs under other birds is not recommended, due to a great risk of disease and first hatched cygnet.
transmission. In such cases it is important to remove the eggs at the beginning of breaking of eggshell to Food should be available to newly hatched cygnets at the time they are ready to come out of the nest.
avoid later problems of recognition and identification of true partners. Breeders also make mistakes if they Cygnets do not leave their nests during the first day. In a shallow bowl, filled with the required diet,
P1 concentrate for chickens should be added, as well as a cracked hard - boiled egg and finely chopped
mix and plant eggs under different swan species, e.g. the Whooper Swan (Cygnus cygnus) and Mute Swan
lettuce. The younglings are fed the P1 concentrate until the age of 15 days, and then switched to the
(Cygnus olor), as they treat their cygnets in a different way.
concentrate P2. Water must be available (in the vicinity of food) ad libitum.
Although cygnets, very soon after hatching, leave the nests and join their parents in eating and
In the central Zoo pond a special cage is assembled for Black Swans (photograph N0 113), and a
swimming, it should be kept in mind that their soft feathers are not waterproof immediately after hatching.
couple with their cygnets is safe there from other waterfowl and crows. Crows present special threat to
The parents help make their feathers waterproof by spreading the fat from their glands over the cygnets`
cygnets. Therefore, it is necessary to organize the constant monitoring of the younglings during the first or
down. Getting young swans into the water without any previous such experience with their parents may
two days, just in case, because they are very clumsy at that age. When they are two months old, they are
prove fatal, as it can cause hypothermia and drowning. In a nursery, a few days after hatching,the young
large enough to be able to protect themselves and run away, so the cage can be removed, but monitoring
swans begin to be exposed to swimming in lukewarm water for a minute or two, and then are returned to should be continued during the next few days.
dry under the heater (in the nursery where the temperature is 37 °C). In case they start shivering while in Mute Swans, raised in a Zoo pond, have to be watched throughout the day, as there is no possibility
the water, they should instantly be taken out of the water and returned to the nursery. These short periods of protection with a removable cage. From the early morning till the evening, Zoo workers must maintain
of swimming will encourage them to start dressing up their feathers, which is indispensable in order to get a watch over them. A moment of inattention is enough, and crows will take advantage and kill some young
them waterproof. Cygnets aged 10 to 12 days must have at their disposal some swimming premises, as their swan with their bills. Swans are good parents and protectors, but if surrounded by several crows, it may
down has, in the meantime, become waterproof. happen that some young swan perishes. In such situations, it is enough if a zoo worker shouts out, claps
It is best not to allow the young ones to some open water surfaces until they are two months old with his hands or waves with a broom, and the crows will fly away. Unfortunately, not enough away, and
or until fully feathered. If the young swans, during their breeding, are inadequately kept, or experience they will be back very soon. In order to protect the young swans, it is necessary to watch them until they
some stress or trauma, starvation, or some injuries, their growth will probably be inhibited and they will are two months old.
remain longer in the nursery. The decision about the birds transfer from the nursery to an open area must 40 – 50 (taken by Zoran Rajic)
be carefully made. Weather conditions, such as rains, storms etc. will also play an important part in the Mute Swans with their young ones, only a few weeks old. In the photograph N0 40 they are about
decision-making. 5 - 6 days old, about 15 days in N0 s 41 and 42; whereas, in the photographs N0 43 - 45 they are slightly over
If only one cygnet is bred, a swan puppet, made of some white cotton cloth and feathers from a 20 days.
feather duster, or any other feathers, may be placed within the nursery. It is also desirable to put a mirror to Belgrade Zoo have had several cases of leucistic cygnets – with white (instead of grey) down. The
ensure that the cygnet feels safe. They must all be immaculately clean, especially their feathers, that need to majority of parents would push away such younglings, so they are left alone, and will soon perish unless
be sterilized. If the feather duster is purchased, there is a possibility that it was treated with some chemicals taken care of. Such has not been the case in Belgrade Zoo - the parents never rejected their young ones;
in order to attain certain colour and firmness, and as such it may present a serious health risk. rather ignored them.
For many breeders a major problem is how to protect their swans from predators. The methods used The photograph N0 50 shows a cygnet, hatched in this Zoo, which was named Snowflake (I suggested
should be adapted to the types of predators that stay in that particular region. The first and most important the name in memory of a white gorilla that lived in Barcelona Zoo). Its parents ignored it, as well as the
rule is not to attract their attention. This may be achieved by removing food leftovers (if more than necessary remaining two cygnets, that were grey. The cygnet stayed, somehow, always in their vicinity, but never
food was given to the birds), then by putting up fences made of some solid material, in this way blocking with them. In this Zoo it would never be left to die of hunger. Moreover, Zoo workers are organized to
visually the predators. The removal of the nearby trees is usually difficult, so this might present a problem, keep watch throughout the day, so no crows could do it any harm. The photographs N0 s 52 and 54 show
as the flying predators, as well as those that climb trees, can use them as a sort of platform from which Snowflake when he was about two months. N0 23 shows Snowflake and his two brothers, as fully grown up,
to launch attacks. Setting humane traps is recommended, because the captured predators could be freed (Snowflake is on the right, easily recognizable with his much lighter legs).

51 – 54 (taken by Zoran Rajic) Mute Swans tolerate well low temperatures and harsh winters outdoors.
Younglings about a month and a half old. Black Swans are more sensitive. They tolerate well the winter outdoor temperatures up to -15 °C.
55, 56 (taken by Zoran Rajic) During cold periods they better be moved to some closed units provided with a small pond, made of boards,
Swans with their younglings, about 2 - 2. 5 months old. coated with nylon, or foil to prevent leakage. If the water in the improvised pond gets frozen, it is necessary
57, 58 (taken by Zoran Rajic)
to break the ice and get it out. If Black Swans have to stay outside at lower temperatures, some form of
Young swans about half a year old.
protection from wind should be provided, putting up a wall, at least from the north and northeast sides. The
59 – 61 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)
A pair of swans with their cygnets at Zasavica. best solution is to build them a small house where they can retreat. Belgrade Zoo solved the problem putting
62 – 69 (taken by Aleksandar Loginov) up scattered small houses in the form of Native American wigwams. If much lower temperatures and bad
A pair of swans looking after their cygnets (shot at Lake Bezdonka, 40 km from Minsk, Belorus). weather conditions are predicted, then Black Swans should be taken to the winter shelter.
Especially interesting photographs are those with the parents, one at the beginning and the other at the end 96 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)
of the line. Swan on Ohrid Lake.
70 – 74 (taken by Jaroslav Pap) 97 (taken by Dusan Markovic)
The photographs are taken on the Danube, near Novi Sad.
Swan wings through which sun rays pass, providing an interesting image.
75 (taken by Dragan Bosnic)
98 (taken by Zoran Rajic)
Swans in Belgrade Zoo.
76 (taken by Dragan Bosnic) While asleep, swans put their bills under their wings. They can sleep both on water or land.
Swans on Ohrid Lake, accustomed to human presence. 99 (taken by Milan Zivkovic)
77 (taken by Dragan Bosnic) Swans flying across the Danube at dusk in the region of Labudovo okno, near Bachka Palanka.
Swans flying across the Danube, near the Fruska gora. 100 – 102 (taken by Zoran Rajic)
78,79 (taken by Dragan Bosnic) Black Swans in Belgrade Zoo.
Swans on Tikvara. 103 – 108 (taken by Aleksa Stankovic)
80 (taken by Dragan Jevremovic)
A Black Swan in Belgrade Zoo.
Swans photographed on the Danube, near Zemun.
81 (taken by Stefan Skoric)
Swans on the Danube, near Bachka Palanka. Black Swans in Belgrade Zoo.
82 – 85 (taken by Nenad Spremo) 110 – 112 (taken by Dragan Bosnic)
A flight of swans on the Danube, near Apatin. Black Swans mating.
Swans marked with rings can often be seen in nature. The numbers on the rings must be visible 113 (taken by Zoran Rajic)
from afar, with the aid of a telescope. If the marking with metal rings on their legs is used, the young swans Black Swans with their (a few weeks old) cygnets.
should be caught during the period from the eighth to the eleventh weeks, as they are unable to fly then. In the central pond in Belgrade Zoo, there is plenty of waterfowl, so the practice is to keep the young
The older birds can be easily caught during the moulting period in the open by using nets, traps or food
swans during the first two months of their life within a protective wire cage that extends from the reed house
mixed with chemical agents (such as alphachloralose or tribromoethanol) that cause partial paralysis of the
to the water. At the age of two months, cygnets are grown enough to protect themselves from predators (e.g,
animals. Caution is recommended because of the low therapeutic index; overdosing is dangerous, and there
is a risk of drowning if birds do not get caught before they reach the water. The catching should be done crows), and able to escape, if attacked by other waterfowl.
with care, as if during the procedure only wings are used this might result in an injury of the peripheral 114 (taken by Zoran Rajic)
nerves. Black Swans with their younglings, one month old.
86 (taken by Jozef Gergelj) 115 (taken by Zoran Rajic)
Swans on the Danube, near Novi Sad. Black Swan with its younglings, 2 - 3 months old.
87 – 89 (taken by Jozef Gergelj) 116, 117 (taken by Zoran Rajic)
Swans photographed on Palic Lake. Black Swan with its younglings, more than half a year old.
90 – 94 (taken by Borivoj Mirosavljevic)
According to some breeders’ stories young Black Swans sometimes look pretty slim. It is probably
Photographs taken on Ohrid Lake.
95 (taken by Zoran Rajic) due to a poor quality diet during the growing period. Later on, according to their stories, the situation is
Swans in Belgrade Zoo, pieces of ice floating around. improving as their diets are supplemented with minced fish (freshwater or saltwater), grated apples, pears,
If the lake surface gets frozen, zoo workers must break the ice and add some more water using a plums and vegetables (tomatoes and any greens). On the whole, they are of the proper weight at the age of
thick hose (with a strong stream of water) to help thaw the ice more quickly, so birds can swim. 2 years.

118 (taken by Zoran Rajic) Taxonomy (taksonomska pripadnost)
Swans immersing their heads and necks in water to get some food from the bottom.
119 (taken by Aleksa Stankovic)
Black Swan filtering water through its bill.
120 (taken by Zoran Rajic) Regnum Animalia (carstvo životinja)
By filtering water through their bills they swallow duckweed floating on the surface.
Black Swans eating wheat germs.
Phylum Chordata (razdeo hordata)
Black Swan bathing and shaking its feathers.
123 (taken by Aleksa Stankovic)
Subphylum Vertebrata (podrazdeo kičmenjaka)
Black Swan cleaning up and arranging its feathers by its bill.
Black Swan asleep.
Classis Aves (klasa ptica)
125 – 128 (taken by Aleksandra Milivojevic)
Black-Necked Swans in a mini zoo at Kolut.
They are tenderer than White Swans, as well as Black Swans.
Ordo Anseriformes (red plovuša)
Black-Necked Swans in Belgrade Zoo – a young pair not yet fully white.
130 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)
Black-Necked Swan in Belgrade Zoo. Familia Anatidae (familija gusaka, pataka i labudova)
131 (taken by Danilo Peternek)
Black-Necked Swan in Belgrade Zoo.
132 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”) Subfamilia Anserinae (podfamilija gusaka i labudova)
Black-Necked Swan in Belgrade Zoo.
133 (taken by Danilo Peternek)
Black-Necked Swan in Belgrade Zoo. Genus Coscoroba (rod koskoroba labudova)
134 – 140 (taken by Jozef Gergelj)
Three adult specimens of the Whooper Swan, in company with an adult Tundra Swan, at the fish Species Coscoroba coscoroba (vrsta koskoroba labud)
pond “Futog.” They kept away from the Mute Swans nearby. The Whooper Swans, occasionally showed
signs of aggression towards the Tundra Swan trying to drive it away. The four swans were regularly fed in Genus Cygnus (rod labudova)
a shallow pond, and were often seen resting on the dry part of the lake bed.
141 (Author unknown) Species Cygnus atratus (vrsta crni labud)
Coscoroba Swan floating on a decorative pond nearby a wine factory.
The photograph was taken in Lisbon, Portugal. Species Cygnus buccinator (vrsta crnokljuni labud)
The Coscoroba Swan has caused some disagreements among ornithologists. According to some of
them, this species does not belong to swans, but rather to ducks; whereas, others are of the opinion that it Species Cygnus columbianus (vrsta tundra labud)
belongs to the family of swans.
142 (taken by Mateja Jovanovic) Species Cygnus cygnus (vrsta žutokljuni labud)
Zoran B. Rajic photographed with a Mute Swan.
Species Cygnus melancoryphus (vrsta crnovrati labud)
Species Cygnus olor (vrsta crvenokljuni labud)

LITERATURA / BIBLIOGRAPHY Grubač B., Grubač S. 2001. Bogatstvo diverziteta faune ptica centralnog Pomoravlja na primeru jezera i
ribnjaka kod Paraćina, Ciconia 10, Novi Sad
Horvat F. 2003. Jato žutokljunog labuda Cygnus cygnus i crvenokljunog labuda Cygnus olor u blizini
ADW - Animal Diversity Web - University of Michigan - Museum of Zoology, http://animaldiversity. Bačkog Monoštora, Ciconia 12, Novi Sad
ummz.umich.edu Hulo I. 1997. Migracija predstavnika porodica Gaviidae, Podicipitidae i Anatidae na Palićkom jezeru u
All About Birds, http://www.allaboutbirds.org periodu 1981-1996. godine, Ciconia 6, Novi Sad
AZA - Association of Zoos Aquariuma, http://www.aza.org Hulo I., Gergelj J. 2001. Spisak ptica Specijalnog rezervata prirode “Ludaško jezero”, Ciconia 10, Novi Sad
Badzinski S. S. 2003. Dominance relations and agonistic behaviour of Tundra Swans (Cygnus columbianus Huxleya J. 1989. Veliki atlas životinja, Mladinska knjiga, Ljubljana
columbianus) during fall and spring migration, Can. J. Zool. 81, NRC Canada Ilin B. 2005. Podaci o pojavljivanju i gnežđenju labuda grpca Cygnus olor na području Donjeg Begeja,
Balog I. 2009. Labud grbac Cygnus olor gnezdi se na Jegrički kod Temerina i na Žabaljskom ribnjaku, Ciconia 14, Novi Sad
Ciconia 18, Novi Sad Ilin B. 2008. Podaci o pojavljivanju velikog labuda Cygnus cygnus i gavke Somateria mollissima na
Barjaktarov D., Novčić I. 2001. Izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 10, Novi Sad području donjeg Begeja, Ciconia 17, Novi Sad
Bejček V., Štastny K. 2006. Birds, Rebo Publishers, Netherlands
IUCN - International Union for Conservation of Nature, http://www.iucn.org
Bird Life International, http://www.birdlife.org
Kovač J. 1998. Prilog za poznavanje ptica Herceg Novog i okoline, Ciconia7, Novi Sad
Birds of Britain, http://www.birdsofbritain.co.uk
Lakatoš J. 1992. Ornitofauna ribnjaka u Svilojevu, Ciconia 4, Novi Sad
Boiko D. 2008. Territorial and temporal distribution of Whooper Swan Cygnus cygnus marked with neck
collars in Latvia in 2003-2005, Acta Universitatis Latviensis, Vol. 745 Likoff L. E. 2007. The Encyclopedia of Birds, An imprint of Infobase Publishing, New York
Brehm A. E. 1989. Život Životinja, Cankarjeva založba, Prosvjeta, Ljubljana, Zagreb Lukač Š., Lukač A. 1992. Ornitofauna ribnjaka “Bečej”, Ciconia 4, Novi Sad
Burnie D. 2001. Animal - The Definitive Visual Guide to the World’s Wildlife, Dorling Kindersley Limited, Lukač Ž., Gubik D., Kovač S. 1995. Građa za ornitofaunu ribnjaka “Futog”, Ciconia 5, Novi Sad
London Manasijević Z. 2007. Veliki labudovi Cygnus cygnus na ribnjaku kod Barande, Ciconia 16, Novi Sad
Chinery M. 2001, Velika enciklopedija životinja, ITP “Zmaj”, Novi Sad Marcon E., Mongini M. 1986. Sve životinje sveta, IRO “Vuk Karadžić”, Beograd
CITES - Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, http://www. Mineyev Yu. N., Mineyev O. Yu. 2000. Habitat Selection and Breeding Biology of Bewick’s Swan (Cygnus
cites.org columbianus bewickii) On the Russkij Zavorot Peninsula (The North-Eastern Part of the Malozemalskaya
Dajović M. 1998. Rezultati posmatranja ptica šireg područja Beograda u periodu 1990-1997, Ciconia 7, Tundra), Acta Zoologica Lituanica, Vol. 10
Novi Sad Mirić M., Szinai P., Žuljević A. 1999. Zimovanje crvenokljunog labuda (Cygnus olor) u Gornjem
Delin H., Svensson L. 1996. Photographic Guide to the Birds of Britain & Europe, Chancellor Press, Podunavlju, Ciconia 8, Novi Sad
London Nikolić N. 1999. Gnežđenje crvenokljunog labuda (Cygnus olor) u Smederevu, Ciconia 8, Novi Sad
Department of Natural Resources, http://www.michigan.gov Novčić I., Barjaktarov D. 2002. Izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 11, Novi Sad
Dević M. 1995. Ornitofauna ribnjaka “Uzdin”, Ciconia 5, Novi Sad Novčić I., Barjaktarov D. 2003. Četvrti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 12, Novi Sad
Đapić D., Rajković D. 2004. Posmatranja ptica vodenih staništa tokom migracije na slatinskom jezeru Novčić I., Barjaktarov D. 2004. Peti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 13, Novi Sad
Kruševača u dolini Severne Mostonge, Ciconia 13, Novi Sad Novčić I., Barjaktarov D. 2005. Šesti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 14, Novi Sad
ЕАRAZA- Евроазиатская региональная ассоциация зоопаркови аквариумов http://www.earaza.ru
Novčić I., Barjaktarov D. 2006. Sedmi izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 15, Novi Sad
EAZA - the European Association of Zoos and Aquaria, http://www.eaza.net
Novčić I., Barjaktarov D. 2007. Osmi izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 16, Novi Sad
Elphick J., Green J., Taylor B., Walker R. 2000. Animal Encyclopedia, Dorling Kindersley, London
Parker S. 1994. Animal Babies, Quatro Publishing PLC, London
Everett M. 2003. Garden Birds, Quatro Publishing PLC, London
Fowler M. E. 1986. Zoo & Wild Animal Medicine, W. B. Saunders Company, Philadelphia Paunović M. 1989. Ornitološka zapažanja iz Pančevačkog rita, Ciconia 1, Novi Sad
Fowler M. E., Miller R. E. 2003. Zoo & Wild Animal Medicine, Saunders, St. Louis, Missouri Persson B., Paunović K. 2009. Beloglavi sup Gyps fulvus kod Kovilja, Ciconia 18, Novi Sad
Frank Z. 2001. Sastav faune ptica veštački stvorenih staništa: primer deponije otpadnih voda stočne farme Popov B. 2004. Brojnost parova i gnezdilišni uspeh ćubastog gnjurca Podiceps cristatus i liske Fulica atra
kod Ade, Ciconia 10, Novi Sad na kopovima gline kod Kikinde, Ciconia 13, Novi Sad
Gage L. J., Duerr R. S. 2007. Hand-Rearing Birds, Blackwell Publishing, Iowa, USA Popović Z., Cecić Ž. 1995. Spisak faune ptica reda Anseriformes u okolini Vlasotinca i Leskovca, Ciconia
Gergelj J., Šoti J. 1990. Ornitofauna ribnjaka “Kapetanski rit”, Ciconia 2, Novi Sad 5, Novi Sad
Gergelj J. 1997. Kratak osvrt na “Katalog ptica Bačke”, Ciconia 6, Novi Sad Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva Srbije
Gergelj J. 1997. Oološka zbirka Lasla Tota iz Ade, Ciconia 6, Novi Sad (05/2010)
Gergelj J. 1998.Ornitološka posmatranja u delti Dunava, Ciconia 7, Novi Sad Puzović S., Simić D., Saveljić D., Gergelj J., Tucakov M., Stojnić N., Hulo I., Ham I., Vizi O., Šćiban
Gergelj J., Hulo I. 2000. Procena štete na fauni ptica od zagađenja Tise cijanidom, Ciconia 9, Novi Sad M., Ružić M., Vučanović M., Jovanović T. 2003. Ptice Srbije i Crne Gore - veličine gnezdilišnih populacija
Gergelj J., Tot L., Frank Z. 2000. Ptice Potisja od Kanjiže do Novog Bečeja, Ciconia 9, Novi Sad i trendovi 1990-2002, Ciconia 12, Novi Sad
Gergelj J. 2002. Zimsko posmatranje crvenokljunog labuda Cygnus olor u Potisju 2001. i 2002. Ciconia Puzović S., Sekulić G., Stojnić N. 2008. Preliminarni rezultati istraživanja ptica na odlagalištima pepela
11, Novi Sad termoelektrana “Nikola Tesla” kod Obrenovca, Ciconia 17, Novi Sad
Gergelj J. 2003. Zimovanje žutokljunih labudova Cygnus cygnus u Banatu kod Sajana, Ciconia 12, Novi Sad Puzović S. 2009. Značajna područja za ptice u Srbiji, Republika Srbija, Ministarstvo životne sredine i
Gooders J. 2001. Birds of the British Isles & Europe, Silverdale Books, London prostornog planiranja, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Autonomna pokrajina Vojvodina, Pokrajinski

sekretarijat za zaštitu životne sredine i održivi razvoj, Beograd
Radaković M. 2009. Podaci o seobi i zimovanju ptica u dolini Zapadne Morave i Ibra kod Kraljeva,
Ciconia 18, Novi Sad AUTORI FOTOGRAFIJA
Radišić D. 2004. Novi podaci o brojnosti i gnežđenju labuda grpca Cygnus olor na futoškom ribnjaku,
Ciconia 13, Novi Sad
Radišić D., Šćiban M., Ružić M. 2007. Zimovanje velikog labuda Cygnus cygnus i malog labuda Cygnus Aleksa Stanković pod brojevima: 10-13, 103-108, 119, 123
columbianus na Dunavu od Futoga do Suseka, Ciconia 16, Novi Sad
Aleksandar Loginov pod brojevima: 62-69
Radišić D., Aranđelović A., Mišković M. 2009. Gnežđenje vlastelice Himantopus himantopus na ribnjaku
kod Male Vrbice, Ciconia 18, Novi Sad Aleksandra Milivojević pod brojevima: 125-128
Raković M., Novaković B. 2003. Fauna ptica ribnjaka “Dokmir”, Ciconia 12, Novi Sad Borivoj Mirosavljević pod brojevima: 90-94
Ružić M. 2002. Zimska posmatranja crvenokljunog labuda Cygnus olor u okolini Čačka 2001/2002,
Ciconia 11, Novi Sad Branko Jovanović pod brojevima: 28-31, 59-61, 96, 130, 132
Ružić M., Radaković M., Šćiban M. 2004. Zimska distribucija i brojnost ptica vodenih staništa na Danilo Peternek pod brojevima: 131, 133
Zapadnoj Moravi od Čačka do Adrana, Ciconia 13, Novi Sad
Dragan Bosnić pod brojevima: 75-79, 110-112, 122, 129
Simić D., Puzović S. 2008, Ptice Srbije i područja od međunarodnog značaja, LOA – Liga za ornitološku
akciju Srbije, Beograd Dragan Jevremović pod brojem: 80
Skorić S., Marinković S. 2005. Gnežđenje labuda grpca Cygnus olor na ribnjaku “Mala Vrbica”, Ciconia Dušan Marković pod brojem: 97
14, Novi Sad
Spremo N. 2007. Drugi nalaz velikog crnoglavog galeba Larus ichthyaetus u Srbiji, Ciconia 16, Novi Sad Jaroslav Pap pod brojevima: 70-74
Stanković B. 2000. Pregled faune ptica šire okoline Jagodine u srednjem Pomoravlju, Ciconia 9, Novi Sad Jožef Gergelj pod brojevima: 86-89, 134-140
Stanković B. 2003. Rezultati novih ornitoloških istraživanja iz okoline Jagodine, Ciconia 12, Novi Sad
Katarina Paunović na stranama: 23, 32, 33
Stanković D., Raković M. 2008. Deveti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 17, Novi Sad
Šćiban M. 2000. Podaci o nekim zanimljivim vrstama ptica uz Veliki Bački kanal od Kule do Čuruga, Mateja Jovanović pod brojem: 142
Ciconia 9, Novi Sad Milan Živković pod brojem: 99
Šćiban M. 2008. Hibrid riđoglave patke Aythya ferina i patke njorke A. nyroca posmatran na Dunavu kod
Nenad Spremo na strani: 34 i pod brojevima: 82-85
Ćerevića, Ciconia 17, Novi Sad
Ternovac T., Lukač Š. 1989. Beleške o ornitofauni Slanog kopova iz 1986. godine, Ciconia 1, Novi Sad Stefan Škorić pod brojem: 81
Thompson J. A. 2003. Mute Swan (Cygnus olor) in the Chesapeake Bay: A Draft Bay-Wide Management Svetlana Kotelkova na stranama: 16, 19-22, 30
Plan, United States Fish and Wildlife Service, Chesapeake Bay Field Office
Tully T. N. Jnr., Dorrestein G. M., Jones A. K. 2000. Avian Medicine, W. B. Saunders Company Zoran Rajić na stranama: 13, 15, 17, 25-28, 50, 96, 97
Verhoef-Verhallen E. 2006. Wild Animals, Rebo Publishers, Netherlands i pod brojevima: 1-9, 14-27, 32-58, 95, 98, 100-102, 109,
Vučanović M. 2001. Zanimljiva ornitofaunistička posmatranja na Zasavici, Ciconia 10, Novi Sad
113-118, 120, 121, 124
Vučanović M. 2003. Gnežđenje crvenokljunog labuda Cygnus olor na Zasavici, Ciconia 12, Novi Sad
Vučanović M., Đorđević I. 2008. Mali labud Cygnus columbianus kod Vršca, Ciconia 17, Novi Sad
Vuilleumier F. 1997. A large autumn concentration of swans (Cygnus melancoryphus and Coscoroba
coscoroba) and other waterbirds at Puerto Natales, Magallanes, Chilean Patagonia, and its significance AUTORI CRTEŽA
for swan and waterfowl conservation, Ornitowgia Neotropical 8, Department of Ornithology, American
Museum of Natural History, New York
WAZA - World Association of Zoos and Aquariums, http://www.waza.org Dragana Gavrilović Sepe na stranama: 91, 94, 102
Wells J. V. 2007. Birder’s Conservation Handbook - 100 North American Birds at Risk, Princeton University
Press, New Jersey Ištvan Odri na strani: 5
ZAA - Zoological Association of America, http://www.zaa.org Luka Jendrišek na strani: 44
Žuljević A., Mirić M. 2002. Zimski status crvenokljunog labuda Cygnus olor u severozapadnoj Bačkoj,
Marija Bojović na stranama: 57, 64, 68, 80
Ciconia 11, Novi Sad
Žuljević A. 2003. Brojnost i poreklo jata crvenokljunog labuda Cygnus olor u Podunavlju u Bačkoj tokom Predrag Todorović na stranama: 38, 41, 47, 52, 86, 98
zime 2002/2003, Ciconia 12, Novi Sad Valentina Nikolić na stranama: 89, 100

KRATKA BIOGRAFIJA VIDE MATIĆ Pionirski rukovodilac je bila sve do 1966. godine. Rukovodila je pionirskom
organizacijom u svim mestima gde je živela – Pančevu, Vršcu, a od 1959. u Zrenjaninu,
gde je kontinuirano nastavila rad sa pionirima i gde je takođe bila predsednik Saveta pionira
sreza-grada i aktivno radila u Odboru Jugoslovenskih pionirskih igara. Na području Opštine
Zrenjanin više od tri godine je rukovodila odborom Dečijih radosti.
Pored rukovođenja u pionirskoj, a zatim i omladinskoj organizaciji, aktivno je radila
u Organizaciji za staranje i brigu o deci, Organizaciji saveza sindikata, SSRN, Savezu za
socijalističko vaspitanje i brigu o deci. Bila je delegat u rukovodstvima i pri konferencijama
u navedenim organizacijama. Bila je dva mandata delegat Zajednice predškolskih ustanova
u Skupštini SAP Vojvodine i u Izvršnom odboru, a zatim delegat u Klubu samoupravljača u
Zrenjaninu. Dva mandata je bila delegat u Opštinskom savezu organizacija za socijalističko
vaspitanje i brigu o deci, gde je bila i član sekcije za predškolsko vaspitanje i predsednik
komisije za kredite i dodelu stanova. Od strane Predsedništva OK SKV Zrenjanin bila je
imenovana u SK na poziciju člana Aktiva za usmeravanje aktivnosti OOSK.
Učestvovala je sedam puta na Omladinskim radnim akcijama – i republičkim i
saveznim, gde je uvek bila član štaba omladinskih radnih brigada, a 1979. na izgradnji
Novog Beograda bila je i član aparata – odseka za informacije u Glavnom štabu omladinskih
radnih brigada na izgradnji Novog Beograda.
Sve vreme je za svoj rad i zalaganje dobijala najviše ocene od društveno-političkih
organizacija. Nemarom jednog dela familije izgubljeni su mnogi podaci o njenoj aktivnosti
i brojnim priznanjima i zahvalnicama koje je dobila, tako da navodim samo ono što je
Vidosava Vida Matić, moja tetka sa očeve strane, rođena je 23. 06. 1930. godine ostalo poznato. To su sledeća priznanja: 1949. diploma, dodelio Glavni štab omladinskih
u Omoljici, Opština Pančevo. Roditelji, Vasa i Smilja Rajić, bili su napredni intelektualci radnih brigada na izgradnji Beograda; 1956. nagrada, dodelio Narodni odbor sreza Vršac,
i brižni prema svojoj deci, tako da je, odrastajući u velikoj ljubavi i slozi, mogla da se Sekretarijat za prosvetu i kulturu; 1961. diploma, dodelio Savez društava za staranje o deci
formira u poštenu, vrednu, humanu i plemenitu osobu. Uvek je bila naklonjena razmišljanju N. R. Srbije; 1977. Zlatna plaketa, dodelila Zajednica predškolskih ustanova SAP Vojvodine;
i trendovima u narodu, tako da je, recimo, sa drugaricama najviše volela da uz pesmu svira 1980. Povelja sa srebrnom značkom, dodelio Savez sindikata Srbije; 1982. Zlatna značka
harmoniku, za razliku od mog oca koji je išao na časove violončela. Udala se 26. 06. 1960. SSRN Vojvodine, dodelila Pokrajinska konferencija SSRN; 1984. plaketa “Kurir Jovica”,
godine za Mileta Matića, sina čuvenog solunskog borca Ilije Matića. dodelio Savet Saveza pionira Jugoslavije; 1985. Nagrada oslobođenja Zrenjanina, dodelila
Poziv vaspitačice izabrala je prvenstveno zbog neizmerne ljubavi prema deci i od Skupština opštine Zrenjanin; 1986. zlatna medalja, dodelio Organizacioni odbor 18.
svoje dvadesete godine započela je da radi kao vaspitač, sa decom predškolskog uzrasta, a pokrajinske saobraćajne smotre mladih SAP Vojvodine i Auto-moto savez Vojvodine.
ubrzo je postala direktor svih predškolskih ustanova u Opštini Zrenjanin. Priznanja za nesebičan rad, plemenitost i humanost, shvatala je kao obavezu da rad na
Godine 1944. Vida Rajić, sa samo četrnaest godina, postaje skojevka. Po oslobađanju svim poljima nastavi još bolje i požrtvovanije, što je do smrti i činila punim srcem.
zemlje, 1945. godine, kao veliki aktivista biva izabrana za pionirskog rukovodioca. Godine Ostali smo bez njene topline i ljubavi 12. 03. 2012. godine.
1948, sa sedamnaest godina, postaje član SKJ (nekada je to bio uslov za bilo kakav aktivan
rad ili napredovanje). Zoran B. R.

BIBLIOGRAFIJA AUTORA
SVET VELIKIH ČOVEKOLIKIH MAJMUNA je prva knjiga Zorana Rajića. BEOGRADSKE ŠIMPANZE je druga knjiga Zorana Rajića. To je obimna monografija koja čitalačkoj
Pongidi – veliki čovekoliki majmuni, životinje su koje raspolažu inteligencijom predškolskog deteta, i publici predstavlja život šimpanza Beogradskog zoološkog vrta – njihov dolazak u Beograd, bekstva,
vrhunski su predstavnici životinjskog carstva. reprodukciju, odrastanja, povrede, lečenja...
Godine 1994. autor je pristupio pisanju ove knjige, koja treba da predstavlja neku vrstu udžbenika za Za razliku od prethodne knjige, gde je u celini razmatrao izgled, osobenosti, navike i, uopšte, način života
zainteresovane i da prikaže ove životinje onakvim kakve stvarno jesu. Uz korišćenje obilja strane literature velikih čovekolikih majmuna (kako u prirodi tako i u kontrolisanim uslovima), ovoga puta se autor posvetio
napravljena je knjiga u kojoj su svi aspekti života ovih životinja osvetljeni i u kojoj se na skoro svako isključivo šimpanzama, i to onim s kojima je lično bio u kontaktu, tokom svog redovnog profesionalnog
pitanje može naći odgovor, a i savet. angažmana, tako da se radi o neposrednim informacijama i autentičnim opservacijama, dakle – svedočenju
Sadržina knjige predstavlja kombinaciju otkrića poznatih svetskih primatologa, koji su do svojih saznanja „iz prve ruke“.
došli posmatranjem u prirodi, i radova mnogih naučnika koji su te životinje proučavali u zarobljeništvu. Oko dve decenije iskustva u radu sa ovim, po svemu sudeći – posetiocima zooloških vrtova najinteresantnijim
Sve ovo je uokvireno iskustvima hranilaca majmuna iz poznatih svetskih vrtova i autorovim iskustvom. životinjama, Zoran Rajić nastoji da prenese čitaocima prvenstveno putem fotografija, jer poznato je da
Knjiga je podeljena na sedam celina. Prvi deo je uvodni i obuhvata tekstove o izgledu i građi velikih „jedna slika vredi više od hiljadu reči“.
čovekolikih majmuna i o eksperimentima rađenim sa njima. U drugom, trećem, četvrtom i petom delu Obilju kolor i crno-belih fotografija nesumnjive vrednosti pridodati su i odabrani umetnički crteži, a sve to
opisan je život šimpanza, bonoboa, gorila i orangutana, u prirodi i zarobljenistvu. Šesti deo posvećen je je propraćeno i dodatno obrazloženo zanimljivim dnevničkim i stručnim tekstovima.
medicinskim razmatranjima, s tim što su pored velikih čovekolikih majmuna u kratkim crtama obrađene Ovo delo je namenjeno veoma širokoj čitalačkoj publici, budući da se njegova sadržina može sagledavati,
i primitivnije vrste. U sedmom delu knjige prikazani su neki segmenti autorovog praktičnog rada sa analizirati i koristiti iz različitih pobuda i na veoma različitim nivoima. Otvoreno je i razumljivo svima – od
šimpanzama, iskustva koja je teško naći igde u literaturi. najstručnije javnosti pa do pukih radoznalaca, ljubitelja životinja.
Knjiga je odštampana septembra 2001. godine. Knjiga je odštampana oktobra 2007. godine
- Format knjige je A4 - Format knjige je A4
- Povez tvrd, šiveni - Povez tvrd, šiveni
- Ukupan broj strana: 370 - Ukupan broj strana: 272
- Na 350 strana je tekst sa 32 naučna i 51 umetničkim crtežom - Na 200 strana je tekst sa 38 umetničkih crteža i 30 crno-belih fotografija
- Na 20 strana su 54 kolor fotografije - Na 72 strane je 219 kolor fotografija

DONATORI
Posebno zahvaljujem firmama i ljudima dobre volje koji su podržali ovaj projekat tako što su
materijalno pomogli njegovu realizaciju. To su:
ZOO PARK JAGODINA
Braće Dirak BB
Vladimir Bjelica Igor Trailović Jagodina 35000, Srbija
Marina, Branka i Dušan Marković Radovan Radoš Paunov Veterinar parka Vladimir Jovanović
Vanja, Radmila i Vladimir Mitranović Hasim Murić
Zoran Miljanić Dragana i Marko Vujić
Aleksandar Trailović Zora Stojković
Zoran V. Marčeta Vladeta Vučković Veterinarska ambulanta Dr Vet
Deni i Sonia Porej Dragan Todorović Kumodraška 176,
Beograd 11000, Srbija
Spec. vet. hirurgije Srećko Radojičić
ZOOLOŠKI VRT GRADA BEOGRADA

Troublemaker production
BEO ZOO VRT
Ibarska 13/13
Mali Kalemegdan 8
www.troublemaker.rs
www.beozoovrt.rs Miljana Veličković
Izvršni direktor Srboljub Aleksić
Nature Resource Network s.r.o. Digital Printing Center d.o.o.

Using our network to support zoos and aquariums in Kosovska 3
their efforts to make a difference: conserving nature. Beograd 11000, Srbija
www.conservationfocused.com http://www.dpc.rs
Director Martin Davey Slobodan Petrović
FAKULTET VETERINARSKE MEDICINE XLECO

KATEDRA ZA BIOLOGIJU Najbolji način da vam sajt
UNIVERZITET U BEOGRADU bude uvek aktuelan
Bulevar oslobođenja 18, Beograd 11000, Srbija www.xleco.com
Šef katedre Zoran Stanimirović Jovan Bogojević
FAKULTET ZA EKOLOGIJU I ZAŠTITU Zlatara Rapaport

ŽIVOTNE SREDINE Bulevar Kralja Aleksandra 438,
Univerzitet UNION Nikola Tasla 11000 Beograd, Srbija
Cara Dušana 62-64, Beograd 11000, Srbija Ilija Rapaić
Rektor Slavko Božolović

ZAHVALNICA SADRŽAJ / CONTENTS
Mnogi moji prijatelji pružili su mi dragocenu pomoć u radu na ovoj knjizi. Uložili su svoje vreme i UVOD 5
trud, ne tražeći pri tom nikakvu nadoknadu, na čemu im veoma zahvaljujem. To su: RECENZIJE 6
Svi autori fotografija: Svi recenzenti: LABUDOVI
Aleksa Stanković Jevrosima Stevanović CRVENOKLJUNI LABUD Cygnus olor 11

Marijana Vučinić Rasprostranjenost 11
Aleksandar Loginov
Predrag Simonović Stanište 12
Aleksandra Milivojević Zoran Marčeta Ugroženost 12
Borivoj Mirosavljević Zoran Stanimirović Fizičke karakteristike 13
Branko Jovanović Oglašavanje 14
Danilo Peternek Svi lektori i prevodioci: Način života 14
Dragan Bosnić Ishrana 15
Borivoje Baltezarević Reprodukcija 18
Dragan Jevremović Branka Mijović Život u kontrolisanim uslovima 24
Dušan Marković Branko Stevanović Crvenokljuni labud na našim prostorima 29
Jaroslav Pap Milan Z. Ružić Status crvenokljunog labuda u Srbiji 29
Jožef Gergelj Nevenka Bjelica Značajna područja za crvenokljunog labuda na tlu Srbije 29
Katarina Paunović Zoran Marčeta
Podaci iz časopisa Ciconia 37
Mateja Jovanović
Razni saradnici i konsultanti:
Milan Živković CRNI LABUD Cygnus atratus 48
Nenad Spremo Ana Vanoli Rasprostranjenost 48
Bojana Bobić Gavrilović Stanište 49
Stefan Škorić
Boris Bajić Ugroženost 49
Svetlana Kotelkova Fizičke karakteristike 49
Deni Porej
Goran Sekulić Oglašavanje 49
Svi autori crteža: Joška Tot Način života 49
Laslo Tot Ishrana 51
Dragana Gavrilović Sepe Milica Dajović Reprodukcija 51
Ištvan Odri Milica Ekmečić Život u kontrolisanim uslovima 52
Luka Jendrišek Milinko Stefanović
Miloš Vučićević CRNOVRATI LABUD Cygnus melancoryphus 53
Marija Bojović Sanja Pavlović Rasprostranjenost 53
Predrag Todorović Srđan Ilić Stanište 54
Valentina Nikolić Tanja Bošković Ugroženost 54
Fizičke karakteristike 54
Posebno zahvaljujem Draganu Todoroviću na vremenu i trudu uloženom u obradu fotografija i Oglašavanje 55
pripremu knjige za štampu. Način života 55
Ishrana 56
Zahvaljujem i Vuku Bojoviću, višedecenijskom direktoru Beogradskog zoološkog vrta. Na žalost, on Reprodukcija 56
više nije sa nama. Njegovo razumevanje, poverenje i podrška su mi uvek mnogo značili. Bez njegovog
Život u kontrolisanim uslovima 56
pozitivnog uticaja ne bi bilo ni mojih knjiga.

CRNOKLJUNI LABUD Cygnus buccinator 58 Reprodukcija 83
Rasprostranjenost 58 Život u kontrolisanim uslovima 83
Stanište 59
Ugroženost 59 CENTRI ZA REHABILITACIJU 84
Fizičke karakteristike 59 KUPOVINA LABUDOVA 90
Oglašavanje 60 PROBLEMI U VEZI SA ISHRANOM 92
Način života 60
Ishrana 60 ZDRAVSTVENI ASPEKT 95
Reprodukcija 60 Najčešće bolesti plovuša u vezi sa ishranom 95
Život u kontrolisanim uslovima 62 Bolesti plovuša 99
Najčešće zarazne bolesti plovuša 99
ŽUTOKLJUNI LABUD Cygnus cygnus 63 Najčešći paraziti plovuša 101
Rasprostranjenost 63 Antibiotici preporučeni kod plovuša 101
Stanište 66 Antiparazitici preporučeni kod plovuša 102
Ugroženost 66 Najčešća trovanja kod plovuša 103
Fizičke karakteristike 66 Uzimanje uzoraka 104
Oglašavanje 66
Način života 67 POPIS CRNO-BELIH FOTOGRAFIJA 161
Ishrana 67 POPIS KOLOR FOTOGRAFIJA 162
Reprodukcija 67
Život u kontrolisanim uslovima 70 SWANS
Žutokljuni labud na našim prostorima 70
INTRODUCTION 175
TUNDRA LABUD Cygnus columbianus 72
Rasprostranjenost 72 THE MUTE SWAN Cygnus olor 176
Stanište 73 DISTRIBUTION 176
Ugroženost 73 HABITAT 176
Fizičke karakteristike 74 CONSERVATION STATUS 176
Oglašavanje 74 PHYSICAL PROPERTIES 177
Način života 74 VOCALISATION 177
Ishrana 75 BEHAVIOUR 177
Reprodukcija 75 FEEDING 178
Život u kontrolisanim uslovima 77 REPRODUCTION 178
Tundra labud na našim prostorima 77 LIFE IN CAPTIVITY 179
IMPORTANT AREAS IN SERBIA RELATED TO THE MUTE SWAN 180
KOSKOROBA LABUD Coscoroba coscoroba 78
Rasprostranjenost 78 THE BLACK SWAN Cygnus atratus 186
Stanište 79 DISTRIBUTION 186
Ugroženost 79 HABITAT 187
Fizičke karakteristike 79 CONSERVATION STATUS 187
Oglašavanje 82 PHYSICAL PROPERTIES 187
Način života 82 VOCALISATION 187
Ishrana 82 BEHAVIOUR 187

FEEDING 188 VOCALISATION 199
REPRODUCTION 188 BEHAVIOUR 199
LIFE IN CAPTIVITY 188 FEEDING 200
REPRODUCTION 200
THE BLACK - NECKED SWAN Cygnus melancoryphus 189 LIFE IN CAPTIVITY 201
DISTRIBUTION 189 THE TUNDRA SWAN IN SERBIA 201
HABITAT 189
CONSERVATION STATUS 189 THE COSCOROBA SWAN Coscoroba coscoroba 201
PHYSICAL PROPERTIES 189 DISTRIBUTION 201
VOCALISATION 190 HABITAT 202
BEHAVIOUR 190 CONSERVATION STATUS 202
FEEDING 190 PHYSICAL PROPERTIES 202
REPRODUCTION 190 VOCALISATION 202
LIFE IN CAPTIVITY 191 BEHAVIOUR 202
FEEDING 203
THE TRUMPETER SWAN Cygnus buccinator 191 REPRODUCTION 203
DISTRIBUTION 191 LIFE IN CAPTIVITY 203
HABITAT 191
CONSERVATION STATUS 192 RESCUE CENTRES 204
PHYSICAL PROPERTIES 192 SWAN ACQUISITION 206
VOCALISATION 192 FEEDING OF SWANS 207
BEHAVIOUR 192 HEALTH PROBLEMS 208
FEEDING 193 The most frequent waterfowl diseases related to feeding 208
REPRODUCTION 193 Waterfowl Diseases 209
LIFE IN CAPTIVITY 194 The most frequent infectious diseases in waterfowl 210
The most frequent parasitic diseases in waterfowl 210
THE WHOOPER SWAN Cygnus cygnus 194 Antibiotics recomended for treatments 211
DISTRIBUTION 194 Antiparasitics recomended for waterfowl 211
HABITAT 195 Poisonings in waterfowl 212
CONSERVATION STATUS 195 Sampling – Vein puncture 212
PHYSICAL PROPERTIES 195
VOCALISATION 195 THE LIST OF BLACK AND WHITE PHOTOGRAPHS 213
BEHAVIOUR 195 THE LIST OF COLOUR PHOTOGRAPHS 214
FEEDING 196
REPRODUCTION 196 TAKSONOMIJA / TAXONOMY 223
LITERATURA / BIBLIOGRAPHY 224
LIFE IN CAPTIVITY 196
AUTORI FOTOGRAFIJA / AUTHORS OF THE PHOTOGRAPHS 227
THE WHOOPER SWAN IN SERBIA 196
AUTORI CRTEŽA / AUTHORS OF THE DRAWINGS 227
KRATKA BIOGRAFIJA VIDE MATIĆ 228
THE TUNDRA SWAN Cygnus columbianus 197
BIBLIOGRAFIJA AUTORA / BIBLIOGRAPHY OF THE AUTHOR 230
DISTRIBUTION 197
DONATORI / DONORS 232
HABITAT 198
ZAHVALNICA / ACKNOWLEDGMENTS 234
CONSERVATION STATUS 198
PHYSICAL PROPERTIES 198 SADRŽAJ / CONTENTS 235

LABUDOVI / SWANS
Autor i izdavač Obrada fotografija i priprema

Zoran B. Rajić Dragan Todorović
zoozoran@gmail.com
www.zoranrajic.wsc.rs Štampa
Dragić štamparija
Recenzenti Đorđa Joanovića 20
Predrag Simonović 23000 Zrenjanin, Srbija
Zoran Stanimirović
Jevrosima Stevanović Obim
240 strana
Marijana Vučinić
Zoran Marčeta Tiraž
500
Lektura
Branko Stevanović I izdanje
Milan Z. Ružić Beograd
Zoran Marčeta Novembar 2015. godine
Prevod i lektura engleskog © 2015 Zoran B. Rajić

Branka Mijović Sva prava zadržava autor.
Nevenka Bjelica Ova knjiga ne sme biti reprodukovana u celini
Borivoje Baltezarević ili u delovima bez pisane saglasnosti autora.
CIP - Каталогизација у публикацији - Народна библиотека Србије, Београд
598.252.3
РАЈИЋ, Зоран, 1970-

Labudovi = Swans / Zoran B. R.[Rajić] ; [prevod Branka Mijović, Nevenka
Bjelica, Borivoje Baltezarević]. - 1. izd. - Beograd : Z. Rajić, 2015
(Beograd : Dragić štamparija). - 239 str. : ilustr. ; 30 cm
Delimično uporedo srp. tekst i engl. prevod. - Tiraž 500. - Bibliografija:

str. 224-226.
ISBN 978-86-902397-2-6
a) Лабудови
COBISS.SR-ID 218793228

Labudovi Swans 2015 Zoran Rajic

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Labudovi Swans 2015 Zoran Rajic

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Labudovi Swans 2015 Zoran Rajic

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZORAN B. R.

Mića i ti bili ste oličenje dobrote i snage,

Odavno znam da ste zaslužili više,

Monika Sretenović Šimić

knjigu posvećujem svojoj tetki

FAKULTET VETERINARSKE MEDICINE Digital Printing Center d.o.o.

FAKULTET ZA EKOLOGIJU I ZAŠTITU XLECO

ZOO PARK JAGODINA Zlatara Rapaport

Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 5

Prof. dr Zoran Stanimirović i

6 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 7

Naučno ime vrsti je dao Gmelin (Gmelin) 1789. godine.

Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 11

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi.

14 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 15

18 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 19

22 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 23

Labudovi se mogu uspešno držati na velikim vodenim površinama koje se nalaze u

Crvenokljuni labud na našim prostorima

Status crvenokljunog labuda u Srbiji

Značajna područja za crvenokljunog labuda na tlu Srbije

GORNJE PODUNAVLJE – prostrano nizijsko područje uz Dunav na severozapadu

36 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 37

38 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 39

40 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 41

42 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 43

46 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 47

Ispuštaju veliki broj različitih zvučnih signala koji su visokorezonantni tonovi i

Prelaze velike razdaljine, u velikim jatima, u potrazi za hranom.

48 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 49

Crni labudovi su biljojedi. Ishrana im se sastoji od trave, lišća i stabljika vodenog

Polnu zrelost dostižu sa tri godine (18–36 meseci).

50 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 51

Život u kontrolisanim uslovima

52 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 53

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – apendiks dva. Način života

54 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 55

Život u kontrolisanim uslovima

Relativno su mirne prirode i zbog toga veoma pogodni za gajenje.

56 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 57

Crnokljuni labudovi su najveći labudovi, najveće plovuše na svetu. Potpuno su beli,

58 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 59

60 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 61

62 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 63

66 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 67

70 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 71

Naseljavaju različita staništa – tundre, travnate površine, vlažna zemljišta, priobalja

72 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 73

74 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 75

76 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 77

IUCN – nema kategoriju, CITES – apendiks dva.

78 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 79

84 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 85

86 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 87

88 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 89

90 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 91

92 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 93

96 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R. Zoran B. R. LABUDOVI / SWANS 97