40
Lª V¨n Mü*
rung Quèc lµ mét quèc gia cã
T l·nh thæ réng lín, cã ®−êng
biªn giíi rÊt dµi. Xung quanh,
Trung Quèc liÒn kÒ víi 15 n−íc l¸ng
giÒng trªn ®Êt liÒn vµ 8 quèc gia l¸ng
giÒng trªn biÓn,víi kho¶ng trªn 2 tû d©n,
chiÕm chõng 40% d©n sè toµn cÇu(1).
Quan niÖm an ninh cña Trung Quèc cho
r»ng sù thay ®æi t×nh h×nh cña c¸c n−íc
xung quanh còng nh− quan hÖ tèt xÊu
gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc xung
quanh sÏ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn an
ninh quèc gia, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn
®Þnh x· héi cña Trung Quèc. Tõ sau
chiÕn tranh l¹nh, trong nhiÒu ph¸t biÓu
c«ng khai, Trung Quèc ®· tá râ quan
®iÓm r»ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña
Trung Quèc, sù thay ®æi cña t×nh h×nh
quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn nay, th× ph¸t
triÓn ngo¹i giao víi c¸c n−íc l¸ng giÒng
xung quanh lµ néi dung quan träng trong
chÝnh s¸ch ngo¹i giao cña Trung Quèc.
Tõ n¨m 1978,Trung Quèc tiÕn hµnh
c¶i c¸ch vµ më cöa, cã nh÷ng chuyÓn
biÕn lín vÒ chiÕn l−îc. Trung Quèc ¸p
dông chÝnh s¸ch ngo¹i giao ®éc lËp tù
chñ toµn ph−¬ng vÞ, trong ®ã ®Æt quan
hÖ víi l¸ng giÒng ë vÞ trÝ quan träng liªn
quan trùc tiÕp ®Õn an ninh cña Trung
Quèc. Theo Trung Quèc th× c¸c n−íc
nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.
xung quanh cã thÓ chia thµnh hai lo¹i:
thø nhÊt lµ c¸c n−íc lín: Nga, NhËt B¶n,
Ên §é; thø hai lµ c¸c n−íc võa vµ nhá.
Trung Quèc cho r»ng t×nh h×nh c¸c n−íc
l¸ng giÒng xung quanh Trung Quèc rÊt
phøc t¹p: lín nhá kh¸c nhau, giµu nghÌo
kh«ng ®ång ®Òu, m¹nh yÕu kh¸c nhau,
nhiÒu lo¹i h×nh t«n gi¸o, ©n o¸n lÞch sö
vµ lîi Ých hiÖn thùc ®an quyÖn vµo nhau.
ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc ®· xuÊt
hiÖn m«i tr−êng quèc tÕ cã lîi cho Trung
Quèc c¶i thiÖn quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng
giÒng, t¹o c¬ héi tèt ®Ñp cho viÖc æn ®Þnh
m«i tr−êng xung quanh Trung Quèc.
Trung Quèc ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, coi quan hÖ víi
l¸ng giÒng lµ néi dung quan träng cña
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. Ng−êi ta gäi ®ã lµ
chÝnh s¸ch “ngo¹i giao l¸ng giÒng”.
Trung Quèc cã nhiÒu cè g¾ng c¶i thiÖn
quan hÖ lÇn l−ît víi tõng n−íc xung
quanh vµ còng tõng b−íc giµnh ®−îc
nh÷ng kÕt qu¶ cã lîi, t¹o ®iÒu kiÖn æn
®Þnh xung quanh ®Ó cã thÓ tËp trung vµo
ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi.
B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi lÇn thø
XIV cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc
n¨m 1992 trong phÇn nãi vÒ quan hÖ víi
c¸c n−íc l¸ng giÒng ®· ®¸nh gi¸: "Quan
* TS. ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc
B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…
hÖ h÷u nghÞ l¸ng giÒng th©n thiÖn víi
c¸c n−íc xung quanh ta ë vµo thêi kú tèt
nhÊt tõ khi thµnh lËp n−íc tíi nay"(2).
B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi lÇn thø
XV §¶ng Céng s¶n Trung Quèc n¨m
1997 nhÊn m¹nh: "CÇn ph¶i kiªn tr×
quan hÖ h÷u nghÞ l¸ng giÒng th©n thiÖn.
§©y lµ chñ tr−¬ng nhÊt qu¸n cña n−íc
ta, quyÕt kh«ng thay ®æi. §èi víi nh÷ng
vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a n−íc ta víi c¸c
n−íc l¸ng giÒng, cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ
®¹i côc gi÷ g×n hoµ b×nh vµ æn ®Þnh,
th«ng qua hiÖp th−¬ng vµ ®µm ph¸n h÷u
nghÞ ®Ó gi¶i quyÕt. NÕu ngay mét lóc
kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc, cã thÓ t¹m g¸c
l¹i, cÇu ®ång tån dÞ”(3).
B¸o c¸o chÝnh trÞ §¹i héi XVI cña
§¶ng Céng s¶n Trung Quèc n¨m 2002
còng chØ râ: “Hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn vÉn
lµ chñ ®Ò hiÖn nay”. "Chóng ta sÏ tiÕp tôc
t¨ng c−êng quan hÖ h÷u nghÞ l¸ng giÒng,
kiªn tr× th©n thiÖn víi c¸c n−íc l¸ng giÒng,
lÊy c¸c n−íc l¸ng giÒng lµm ®èi t¸c, t¨ng
c−êng hîp t¸c khu vùc, ®−a quan hÖ giao
l−u hîp t¸c víi c¸c n−íc xung quanh ph¸t
triÓn lªn mét tr×nh ®é míi”.(4)
So s¸nh nh÷ng quan ®iÓm nªu trªn
cña 3 kú §¹i héi §¶ng Céng s¶n Trung
Quèc, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng chÝnh
s¸ch ngo¹i giao l¸ng giÒng cña Trung
Quèc tõ sau chiÕn tranh l¹nh mang tÝnh
liªn tôc vµ cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn,
ngµy cµng cô thÓ vµ ®−îc tiÕn hµnh lÇn
l−ît tõng b−íc vµo nh÷ng thêi c¬ thÝch
hîp víi tõng n−íc l¸ng giÒng.
1. Trung Quèc ký HiÖp −íc h÷u h¶o
l¸ng giÒng h÷u nghÞ víi Nga; Coi träng
dßng chÝnh cña quan hÖ h÷u h¶o Trung-
NhËt
Më ®Çu chÝnh s¸ch ngo¹i giao l¸ng
giÒng cña Trung Quèc ®−îc ®Æt ra trong
41
thêi kú míi lµ Trung Quèc gi¶i quyÕt
quan hÖ víi Nga. Môc tiªu lµ gi÷ an toµn
phÝa B¾c Trung Quèc ®Ó kh«ng bÞ søc Ðp
nh− thêi Liªn X« cò, më réng kh«ng gian
an ninh.
Trung Quèc vµ Nga lµ hai n−íc lín cã
chung ®−êng biªn giíi, quan hÖ hai n−íc
ra sao sÏ cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c¸c
n−íc l¸ng giÒng xung quanh, ®Õn nhiÒu
n−íc trªn d¶i lôc ®Þa ¢u- ¸ vµ ®Õn c¶ thÕ
giíi. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, nöa ®Çu
thËp kû 90 thÕ kû XX quan hÖ Trung-
Nga ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn tèt
®Ñp. §Õn nöa cuèi thËp kû 90 vµ ®Æc biÖt
lµ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, quan hÖ
Trung- Nga cµng cã nhiÒu tiÕn triÓn næi
bËt khiÕn c¶ thÕ giíi quan t©m.
Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Çu nh÷ng
n¨m 90 thÕ kû XX, quan hÖ Trung- Nga
qu¸ ®é æn ®Þnh vµ thiÕt lËp quan hÖ
ngo¹i giao. Th¸ng 5 n¨m 1989, cuéc gÆp
gì lÞch sö sau 30 n¨m ®èi kh¸ng gi÷a
nhµ l·nh ®¹o cÊp cao Trung Quèc - §Æng
TiÓu B×nh vµ nhµ l·nh ®¹o cÊp cao Liªn
X« - M. Gorbachev t¹i B¾c Kinh, lµ mèc
khëi ®Çu quan träng trong viÖc nèi l¹i
b×nh th−êng ho¸ quan hÖ Trung – X«.
T¹i cuéc gÆp gì nµy, c¸c nhµ l·nh ®¹o
Trung Quèc vµ Liªn X« ®i ®Õn ký kÕt
Th«ng c¸o chung vÒ viÖc b×nh th−êng
ho¸ quan hÖ gi÷a hai n−íc (5)
Sau khi Liªn X« tan r· n¨m 1991,
quan hÖ Trung – Nga tiÕp tôc ph¸t triÓn.
Th¸ng 12 – 1992, lÇn ®Çu tiªn Tæng
thèng Nga Yeltsin sang th¨m Trung
Quèc vµ héi ®µm víi Chñ tÞch Trung
Quèc Giang Tr¹ch D©n. Trong lÇn gÆp
gì nµy, hai bªn ®· ra Tuyªn bè B¾c
Kinh, ®−a ra nguyªn t¾c ph¸t triÓn quan
hÖ hai n−íc trªn c¬ së kh¼ng ®Þnh kÕt
qu¶ chuyÕn th¨m B¾c Kinh cña M.
42 nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.
Gorbachev n¨m 1989(6). Hai bªn ®· ký 24
hiÖp ®Þnh hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc,
®Æt nÒn mãng v÷ng ch¾c cho quan hÖ
hîp t¸c mét c¸ch b×nh ®¼ng gi÷a hai
n−íc. Sau sù kiÖn nµy, tiÕp tôc diÔn ra
nhiÒu ho¹t ®éng trao ®æi hîp t¸c gi÷a
hai ChÝnh phñ, Quèc héi, qu©n ®éi vµ
c¸c c¬ quan b¸o chÝ cña hai n−íc (7).
XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ hîp t¸c,
b×nh ®¼ng, tin cËy lÉn nhau, h−íng tíi
thÕ kû XXI, ngµy 23 - 4 - 1997, t¹i §iÖn
Cremli (Nga) Tæng thèng Nga Yeltsin vµ
Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n
®· ký “Tuyªn bè chung Trung- Nga vÒ
thÕ giíi ®a cùc vµ x©y dùng trËt tù thÕ
giíi míi”, thiÕt lËp "quan hÖ Nga - Trung
b×nh ®¼ng, b¹n bÌ chiÕn l−îc trong thÕ
kû XXI" (8). Sau ®ã nguyªn thñ quèc gia
hai n−íc th−êng xuyªn qua l¹i th¨m hái
nhau vµ ký kÕt nhiÒu v¨n b¶n hîp t¸c
quan träng. Sang ®Çu thÕ kû XXI, vµo
th¸ng 7 n¨m 2001 t¹i B¾c Kinh (Trung
Quèc) Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch
D©n vµ Tæng thèng Nga V.I.Putin ®· ký
HiÖp ®Þnh l¸ng giÒng h÷u nghÞ vµ hîp
t¸c gi÷a Liªn bang Nga vµ Céng hßa
nh©n d©n Trung Hoa, më ra triÓn väng
trong t−¬ng lai x©y dùng quan hÖ gi÷a
hai n−íc l¸ng giÒng trªn c¬ së míi(9).
Nh÷ng n¨m qua, Trung Quèc vµ Nga
kh«ng ngõng t¨ng c−êng quan hÖ trong
c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, nghÖ thuËt, gi¸o
dôc, thÓ thao…, ®· vµ ®ang cã nh÷ng
®ãng gãp quan träng trong mèi giao l−u
mËt thiÕt t¨ng c−êng hiÓu biÕt lÉn nhau
gi÷a nh©n d©n hai n−íc.
Cã thÓ nãi, quan hÖ Trung- Nga thêi
gian gÇn ®©y l¹i trë nªn v« cïng s«i ®éng
qua c¸c chuyÕn th¨m lÉn nhau cña l·nh
®¹o cÊp cao hai n−íc. Thñ t−íng Trung
Quèc ¤n Gia B¶o võa kÕt thóc chuyÕn
th¨m M¸tc¬va (Nga) ba ngµy tõ 23- 9
®Õn 25- 9- 2004 th× tõ ngµy 14 ®Õn ngµy
16 th¸ng 10 n¨m 2004, nhËn lêi mêi cña
Chñ tÞch n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung
Hoa Hå CÈm §µo, Tæng thèng Nga
V.I.Putin ®· tíi th¨m chÝnh thøc n−íc
Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa.
Trong chuyÕn th¨m nµy, ngoµi viÖc
hai bªn ký kÕt 13 tho¶ thuËn kinh tÕ vµ
chÝnh trÞ tr−íc sù chøng kiÕn cña
nguyªn thñ hai n−íc, Trung Quèc vµ
Nga ®· ra “Tuyªn bè Trung- Nga”.
Tuyªn bè nªu râ: “Sù ph¸t triÓn quan hÖ
Trung- Nga h¬n m−êi n¨m qua ®· ®¹t
tíi ®é cao ch−a tõng cã tõ tr−íc ®Õn nay.
“HiÖp −íc l¸ng giÒng hîp t¸c h÷u nghÞ
Trung- Nga” ®−îc ký ngµy 16-7-2001 lµ
cét mèc quan träng trong tiÕn tr×nh ph¸t
triÓn quan hÖ hai n−íc, lµ v¨n kiÖn
mang tÝnh c−¬ng lÜnh chØ ®¹o tèc ®é ph¸t
triÓn quan hÖ Trung- Nga”. Sau lÔ ®ãn
tiÕp t¹i §¹i lÔ ®−êng Nh©n d©n, Chñ tÞch
Trung Quèc Hå CÈm §µo tuyªn bè:
“Chóng t«i sÏ hîp t¸c víi nhau vµ ph¸t
triÓn mèi quan hÖ hîp t¸c chiÕn l−îc
trªn mäi lÜnh vùc, bao gåm chÝnh trÞ,
kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ an ninh”. Tæng thèng
Nga Putin tuyªn bè ®· ®¹t ®−îc mét
“tho¶ thuËn ®ét ph¸” ®Ó ph¸t triÓn c¸c
mèi quan hÖ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ víi
Trung Quèc. (10)
Kh«ng chØ dõng ë viÖc c¶i thiÖn quan
hÖ Trung- Nga, Trung Quèc cßn më réng
quan hÖ vµ c¶i thiÖn quan hÖ víi c¸c
n−íc Trung ¸ thuéc Liªn X« cò, t¹o nªn
b−íc ®ét ph¸ míi ®Ó cã thªm kh«ng gian
chiÕn l−îc réng lín h¬n.
Th¸ng 6 - 2001 Tæ chøc hîp t¸c
Th−îng H¶i ®−îc thµnh lËp. Tæ chøc nµy
®−îc x©y dùng trªn quan hÖ gi÷a Trung
Quèc vµ Nga, Trung Quèc víi c¸c n−íc
B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…
Trung ¸ thuéc Liªn X« cò. Tæ chøc Hîp
t¸c Th−îng H¶i ho¹t ®éng theo mét trôc
chÝnh lµ hîp t¸c an ninh, cã lîi cho quan
hÖ song ph−¬ng, h¬n n÷a nã cßn trë
thµnh nh©n tè thóc ®Èy hoµ b×nh, æn
®Þnh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, gi÷
c©n b»ng cho t×nh thÕ chiÕn l−îc thÕ giíi,
gãp phÇn lo¹i bá t− duy chiÕn tranh
l¹nh, ®−a ra mèi quan hÖ quèc gia kiÓu
míi, mét quan ®iÓm an ninh kiÓu míi vµ
mét m« thøc hîp t¸c l¸ng giÒng, khu vùc
kiÓu míi.
§Õn nay, Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i
®· b−íc vµo giai ®o¹n x©y dùng mét
khung c¬ chÕ hãa. Th¸ng 5 n¨m 2003,
Héi nghÞ nguyªn thñ cña tæ chøc nµy ®·
chÝnh thøc quyÕt ®Þnh c¬ cÊu th−êng
trùc quan träng, ®ã lµ ®Æt V¨n phßng
Th− ký ë B¾c Kinh do nguyªn ®¹i sø
Trung Quèc t¹i Nga Tr−¬ng §øc Qu¶ng
lµm Tr−ëng ban th− ký, chuyÓn V¨n
phßng chèng khñng bè tõ thñ ®« Bisker
cña C−r¬g−xtan sang thñ ®« Taskent
cña Ud¬bªkixtan; ®ång thêi héi nghÞ
còng quyÕt ®Þnh hai vÊn ®Ò: thø nhÊt,
c¸c n−íc thµnh viªn tæ chøc cuéc tËp
trËn chèng khñng bè víi quy m« t−¬ng
®èi lín; thø hai, trong hîp t¸c kinh tÕ ®a
ph−¬ng gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn, c¸c
bªn ®· ký "§Ò c−¬ng hîp t¸c mËu dÞch
®a ph−¬ng gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn cña
Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i", b¾t ®Çu
khëi ®éng tiÕn tr×nh hîp t¸c kinh tÕ (11).
Tõ sù ph¸t triÓn quan hÖ Trung- Nga
vµ viÖc thµnh lËp Tæ chøc hîp t¸c
Th−îng H¶i cã thÓ thÊy r»ng quan hÖ
Trung - Nga vµ quan hÖ Trung Quèc víi
c¸c n−íc Trung ¸ thuéc Liªn X« cò ®·
trë thµnh nh©n tè quan träng cho viÖc æn
®Þnh an ninh khu vùc biªn giíi phÝa B¾c
vµ T©y B¾c Trung Quèc, lµ nh©n tè quan
43
träng c©n b»ng chiÕn l−îc an ninh thÕ
giíi.
Quan hÖ gi÷a Trung Quèc vµ Nga,
gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc kh¸c trong
Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i tuy vÉn cßn
nh÷ng m©u thuÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt
triÖt ®Ó nh−ng ®Òu cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt
th«ng qua trao ®æi bµn b¹c víi tinh thÇn
l¸ng giÒng, h÷u nghÞ, hîp t¸c cïng ph¸t
triÓn.
Bªn h−íng §«ng cña Trung Quèc,
viÖc c¶i thiÖn quan hÖ víi NhËt nh»m
t¹o nªn mét æn ®Þnh míi mµ l©u nay
Trung Quèc vÉn coi lµ mét mèi ®e do¹
tiÒm Èn v× NhËt cã liªn quan ®Õn c¶
§«ng B¾c ¸ vµ v× vÊn ®Ò liªn minh
NhËt- Mü.
Dßng chÝnh cña quan hÖ Trung- NhËt
chÝnh lµ kiÕn lËp mèi quan hÖ h÷u h¶o
l¸ng giÒng Trung- NhËt. §©y kh«ng
nh÷ng phï hîp víi lîi Ých cña nh©n d©n
hai n−íc mµ cßn cã lîi cho hoµ b×nh vµ
æn ®Þnh cña khu vùc vµ thÕ giíi. L·nh
®¹o hai n−íc Trung Quèc, NhËt B¶n ®·
tËn dông mäi c¬ héi ®Ó thóc ®Èy quan hÖ
song ph−¬ng ph¸t triÓn tèt ®Ñp. Th¸ng
11 n¨m 1998, Chñ tÞch Trung Quèc
Giang Tr¹ch D©n sang th¨m NhËt, tiÕp
xóc víi c¸c nhµ b¸o, ®· nªu lËp tr−êng
cña Trung Quèc vÒ c¸c vÊn ®Ò lÞch sö vµ
vÊn ®Ò §µi Loan ®Ó h−íng tíi ph¸t triÓn
quan hÖ h÷u h¶o l©u dµi Trung- NhËt.
Hai bªn ®· c«ng bè “Tuyªn bè chung vÒ
nç lùc kiÕn lËp quan hÖ b¹n bÌ hîp t¸c
h÷u h¶o v× hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn”…
TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2000, c¸c cuéc häp
bµn trao ®æi ®Þnh kú gi÷a c¸c nhµ ngo¹i
giao Trung Quèc vµ NhËt B¶n ®· tiÕn
hµnh ®−îc 18 lÇn, trao ®æi an ninh 7 lÇn,
Héi nghÞ Uû ban h÷u h¶o Trung- NhËt
h−íng vÒ thÕ kû XXI ®−îc 14 lÇn… (12)
44 nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.
Quan hÖ Trung- NhËt tõ cuèi nh÷ng
n¨m 90 thÕ kû XX ®Õn nay cã chiÒu
h−íng ph¸t triÓn tèt ®Ñp. Ngoµi nh÷ng
thµnh tùu trªn, hai n−íc ®· tiÕn hµnh
phèi hîp vµ trao ®æi vÒ mét sè vÊn ®Ò
quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ th«ng qua ®èi tho¹i
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò h¹t nh©n cña B¾c
TriÒu Tiªn.
VÒ ph−¬ng diÖn mËu dÞch, cã thÓ nãi
quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch trë thµnh chÊt
kÕt dÝnh cña quan hÖ hai n−íc. Hîp t¸c
kinh tÕ Trung- NhËt võa mang tÝnh tÊt
yÕu võa mang tÝnh kh¶ n¨ng, ®ång thêi
cã tiÒm lùc to lín. N¨m 2004, kim ng¹ch
mËu dÞch song ph−¬ng ®¹t 167,9 tû USD
trong ®ã Trung Quèc xuÊt khÈu sang
NhËt B¶n 73,5 tû USD Mü vµ nhËp khÈu
tõ NhËt B¶n 94,4 tû USD(13). C¸c hîp t¸c
vÒ kinh tÕ ®· dÇn thóc ®Èy vµ bæ sung
cho quan hÖ song ph−¬ng Trung- NhËt
ph¸t triÓn theo chiÒu h−íng tèt.
Tuy quan hÖ kinh tÕ gi÷a Trung Quèc
vµ NhËt B¶n ngµy cµng mËt thiÕt nh−ng
quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a hai n−íc vÉn
ch−a ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶
®¸ng. VÊn ®Ò lÞch sö, vÊn ®Ò l·nh thæ vµ
vÊn ®Ò §µi Loan lµ ba trë ng¹i chÝnh
trong quan hÖ gi÷a hai n−íc. Nh−ng dï
sao quan hÖ Trung- NhËt trong thÕ kû
míi vÉn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn tèt ®Ñp,
bëi c¶ hai ®Òu cã lîi Ých æn ®Þnh, hoµ
b×nh vµ ph¸t triÓn trong khu vùc. §Æc
biÖt, Trung Quèc kiªn tr× ®−êng lèi ngo¹i
giao l¸ng giÒng h÷u h¶o sÏ t¹o ®−îc
nhiÒu c¬ héi cho quan hÖ Trung- NhËt
ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n.
Ngµy 23- 9- 2004 t¹i B¾c Kinh, Chñ
tÞch Trung Quèc Hå CÈm §µo vµ Phã
Chñ tÞch T¨ng Kh¸nh Hång ®· lÇn l−ît
tiÕp ®oµn nghÞ sÜ quèc héi NhËt B¶n do
Chñ tÞch H¹ viÖn K«m« dÉn ®Çu sang
th¨m Trung Quèc. Trong buæi tiÕp, Chñ
tÞch Hå CÈm §µo nhÊn m¹nh: Lµm thÕ
nµo ®Ó thóc ®Èy quan hÖ Trung- NhËt
ph¸t triÓn lµnh m¹nh, æn ®Þnh, s©u s¾c
trong thÕ kû XXI hiÖn lµ vÊn ®Ò quan
träng ®Æt ra gi÷a hai n−íc. Trung Quèc
rÊt coi träng quan hÖ Trung- NhËt vµ
lu«n xuÊt ph¸t tõ gãc ®é tÇm cao chiÕn
l−îc vµ quan hÖ h÷u nghÞ l©u ®êi ®Ó
nhËn thøc vµ tÝch cùc thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn quan hÖ Trung- NhËt. (14)
Tuy nhiªn, quan hÖ Trung – NhËt
trong mÊy th¸ng ®Çu n¨m 2005 ®· l¹i
tr¶i qua nh÷ng “gi«ng tè” d÷ déi nhÊt
trong 30 n¨m qua. ViÖc NhËt B¶n kh«ng
thõa nhËn nh÷ng téi ¸c mµ ph¸t xÝt
NhËt ®· g©y ra ®èi víi nh©n d©n Trung
Quèc trong §¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø 2,
viÖc l·nh ®¹o cÊp cao NhËt B¶n th−êng
xuyªn ®Õn viÕng ®Òn thê Yasukuni – n¬i
thê nh÷ng ng−êi NhËt chÕt trËn trong
chiÕn tranh thÕ giíi thø 2 mµ trong ®ã cã
c¶ nh÷ng téi ph¹m chiÕn tranh v.v…
®iÒu ®ã ®i ng−îc l¹i nh÷ng nç lùc c¶i
thiÖn quan hÖ Trung – NhËt.
Cuéc gÆp gì cÊp cao gi÷a Thñ t−íng
NhËt B¶n Koizumi vµ Chñ tÞch Trung
Quèc Hå CÈm §µo t¹i Héi nghÞ ¸ - Phi
diÔn ra ë In®«nªxia (th¸ng 4 – 2005),
Thñ t−íng NhËt B¶n ®· lªn tiÕng xin lçi
nh÷ng quèc gia ®· tõng lµ n¹n nh©n cña
ph¸t xÝt NhËt trong ChiÕn tranh thÕ giíi
thø 2. Dï kiªn quyÕt kh«ng xin lçi vÒ
nh÷ng cuéc biÓu t×nh chèng NhËt võa
qua trªn l·nh thæ Trung Quèc nh−ng
Trung Quèc còng ®· nhËn söa ch÷a c¸c
c¬ quan ®¹i diÖn vµ båi th−êng thiÖt h¹i
cho c¸c c¬ së kinh doanh cña NhËt bÞ
®Ëp ph¸ trong nh÷ng cuéc b¹o ®éng nµy.
§éng th¸i trªn phÇn nµo ®· lµm gi¶m
B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…
c¨ng th¼ng trong quan hÖ Trung – NhËt
trong nh÷ng th¸ng võa qua.
Nh−ng viÖc Phã Thñ t−íng Ng« Nghi
®ang ë th¨m NhËt B¶n bÊt ngê huû bá
cuéc gÆp gì víi Thñ t−íng NhËt B¶n
Junichiro Koizumi chiÒu 23 – 5- 2005 vµ
lªn ®−êng vÒ n−íc sím h¬n dù kiÕn 1
ngµy ®· dÉn ®Õn mét vô n¸o ®éng ngo¹i
giao vÒ chuyÕn c«ng du mµ mét sè ng−êi
tõng hy väng sÏ gióp hµn g¾n mèi quan
hÖ vèn ®ang c¨ng th¼ng gi÷a hai n−íc (15)
Quan hÖ Trung – NhËt hiÖn nay ®ang
®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc míi.
2. Ph¸t triÓn quan hÖ l¸ng giÒng h÷u
nghÞ víi c¸c quèc gia §«ng B¾c ¸, víi
Ên §é vµ c¸c n−íc Nam ¸.
C¸c n−íc §«ng B¾c ¸ lµ ®Þa bµn chiÕn
l−îc tranh chÊp gi÷a nhiÒu n−íc lín
ch©u ¸- Th¸i B×nh D−¬ng. Trung Quèc,
Mü, NhËt, Nga lµ nh÷ng quèc gia lín vµ
chñ yÕu tranh giµnh ¶nh h−ëng ë khu
vùc nµy. Trung Quèc ®ang cè g¾ng gi÷
c©n b»ng kÐo dµi, kh«ng ®Ó x¶y ra
nh÷ng x¸o ®éng bÊt lîi cho Trung Quèc.
Sù ®èi ®Çu Nam- B¾c TriÒu Tiªn lµ
s¶n phÈm cuèi cïng cña chiÕn tranh
l¹nh trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang trë thµnh
nh©n tè dÔ g©y biÕn ®éng nhÊt ë §«ng
B¾c ¸.
§èi víi B¾c TriÒu Tiªn, t×nh h÷u nghÞ
truyÒn thèng Trung- TriÒu vµ sù tho¶
thuËn tiÕp tôc HiÖp −íc h÷u nghÞ, hîp
t¸c vµ gióp ®ì nhau gi÷a Trung Quèc vµ
TriÒu Tiªn ký n¨m 1961 ®· lµm cho Hµn
Quèc vµ mét vµi n−íc kh¸c trong khu
vùc vÉn cßn lo ng¹i vÒ mèi quan hÖ nµy.
§èi víi Hµn Quèc, sù cã mÆt qu©n sù
cña Mü lµ sèng cßn, Hµn Quèc tù nguyÖn
chia sÎ g¸nh nÆng chi phÝ duy tr× qu©n
®éi Mü trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn.
45
Tuy nhiªn, do nh÷ng tiÕn bé ®· ®¹t
®−îc sau khi Hµn Quèc thi hµnh chÝnh
s¸ch ngo¹i giao míi cña m×nh vµ viÖc
Trung Quèc c¶i tæ kinh tÕ, thùc hiÖn
chÝnh s¸ch më cöa vµ nhÊt lµ sau n¨m
1992 quan hÖ Trung - Hµn b×nh th−êng
ho¸ th× chÝnh s¸ch an ninh cña Trung
Quèc ®èi víi b¸n ®¶o TriÒu Tiªn lµ
h−íng tíi gi¶m c¨ng th¼ng trªn b¸n ®¶o
nh»m gi÷ hoµ b×nh æn ®Þnh cho khu vùc.
§¸ng chó ý lµ Trung Quèc ®· hîp t¸c víi
Mü trong nç lùc phi h¹t nh©n ho¸ trªn
b¸n ®¶o TriÒu Tiªn víi môc ®Ých ng¨n
chÆn t¸i diÔn mét cuéc chiÕn tranh trªn
b¸n ®¶o l¸ng giÒng nµy. §èi víi Trung
Quèc, mét m«i tr−êng an ninh thuËn lîi
ë b¸n ®¶o TriÒu Tiªn sÏ cã lîi cho nç lùc
tËp trung vµo thùc hiÖn 4 hiÖn ®¹i ho¸.
VÒ vÊn ®Ò h¹t nh©n B¾c TriÒu Tiªn,
hoµ b×nh thùc hiÖn kh«ng cã h¹t nh©n
hoÆc phi h¹t nh©n ho¸ trªn b¸n ®¶o
TriÒu Tiªn lµ thö th¸ch lín nhÊt, then
chèt nhÊt mµ ngo¹i giao Trung Quèc gÆp
ph¶i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nã trùc
tiÕp liªn quan tíi nhiÒu lîi Ých quèc gia
quan träng cña Trung Quèc.
Ngµy 6-1-2003, c¬ quan n¨ng l−îng
nguyªn tö quèc tÕ nhÊt trÝ ra nghÞ quyÕt
®ßi B¾c TriÒu Tiªn tõ bá kÕ ho¹ch ph¸t
triÓn h¹t nh©n, tiÕp nhËn l¹i c¸c ®iÒu tra
viªn, ®Æt l¹i c¸c m¸y gi¸m s¸t thiÕt bÞ
h¹t nh©n t¹i B¾c TriÒu Tiªn. Kh«ng
®ång ý víi nghÞ quyÕt trªn, ngµy 10 - 1 -
2003, B¾c TriÒu Tiªn tuyªn bè rót khái
HiÖp −íc kh«ng phæ biÕn vò khÝ h¹t
nh©n (NPT), khiÕn céng ®ång quèc tÕ hÕt
søc lo ng¹i.
Trung Quèc ®ång ý víi chñ tr−¬ng
mét b¸n ®¶o TriÒu Tiªn kh«ng cã vò khÝ
h¹t nh©n. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy,
Trung Quèc, Hµn Quèc, Nga, NhËt B¶n,
46
Mü vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ h÷u quan ®·
cã nh÷ng cuéc tiÕp xóc ngo¹i giao song
ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng ®Ó t×m c¸ch gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò nµy. Lµ n−íc hiÓu B¾c TriÒu
Tiªn nhÊt, tin r»ng Trung Quèc sÏ ph¸t
huy vai trß rÊt lín trong vÊn ®Ò nµy.
§Ó æn ®Þnh quan hÖ víi c¸c n−íc Nam
¸ vµ më réng con ®−êng ra Ên §é
D−¬ng, Trung §«ng vµ ch©u Phi, Trung
Quèc ®· thóc ®Èy c¶i thiÖn quan hÖ víi
Ên §é vµ c¸c n−íc Nam ¸ mét c¸ch chñ
®éng h¬n.
Tõ cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX,
l·nh ®¹o Trung Quèc vµ l·nh ®¹o c¸c
quèc gia Nam ¸ th¨m hái lÉn nhau
t−¬ng ®èi nhiÒu, Trung Quèc ®Æc biÖt
ph¸t triÓn quan hÖ víi tõng n−íc Ên §é
vµ Pakistan…
N¨m 1996, Chñ tÞch Trung Quèc
Giang Tr¹ch D©n ®· sang th¨m Ên §é,
Pakistan vµ Nªpan nh»m x¸c ®Þnh
ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn quan hÖ song
ph−¬ng gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc
h−íng tíi thÕ kû XXI. Chñ tÞch Trung
Quèc Giang Tr¹ch D©n ®−a ra chÝnh
s¸ch l¸ng giÒng h÷u nghÞ víi Ên §é, vµ
nªu râ: Trung Quèc vµ Ên §é ®Òu lµ hai
quèc gia ®ang ph¸t triÓn, kh«ng ®Ó x¶y
ra sù ®e do¹ cho ®èi ph−¬ng, chóng ta
ch©n thµnh mong mái cïng chung sèng
hoµ b×nh, l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c
cïng cã lîi, gióp ®ì nhau trong sù ph¸t
triÓn l©u dµi.
Trong héi nghÞ t¹i Islamabad, thñ ®«
Pakistan, Chñ tÞch Trung Quèc Giang
Tr¹ch D©n ®· tr×nh bµy toµn diÖn, cã hÖ
thèng 5 chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña Trung
Quèc trong quan hÖ víi khu vùc Nam ¸:
- Më réng qua l¹i, ®i s©u h÷u nghÞ.
- T«n träng lÉn nhau, x©y dùng quan
hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o qua c¸c thÕ hÖ.
- Cïng cã lîi, cïng ph¸t triÓn.
nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.
- CÇu ®ång tån dÞ, xö lý tho¶ ®¸ng sù
kh¸c biÖt.
- §oµn kÕt hîp t¸c, cïng t¹o ra t−¬ng
lai tèt ®Ñp. (16)
Trung Quèc ph¶n ®èi ch¹y ®ua h¹t
nh©n ë Nam ¸ vµ hÕt søc coi träng quan
hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o víi Ên §é vµ
Pakistan.
HiÖn nay, tuy gi÷a Trung Quèc vµ Ên
§é cßn ch−a gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng vÊn ®Ò
biªn giíi, nh−ng hai n−íc ®· ký “Tuyªn
bè chung nguyªn t¾c quan hÖ vµ hîp t¸c
toµn diÖn Trung Quèc- Ên §é”, tuyªn bè
kh«ng coi nhau lµ thï ®Þch, lµ mèi ®e
do¹, ®ång thêi cïng chung søc ph¸t triÓn
quan hÖ ®èi t¸c mang tÝnh x©y dùng l©u
dµi, x¸c ®Þnh khung ph¸t triÓn quan hÖ
hai n−íc trong t−¬ng lai. §Æc biÖt, Trung
Quèc bµy tá sù ñng hé Ên §é tham gia
th−êng trùc Héi ®ång B¶o an Liªn Hîp
Quèc: “ChÝnh phñ Trung Quèc ®¸nh gi¸
cao ¶nh h−ëng vµ vai trß cña Ên §é
trong c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ vµ khu vùc, vµ
s½n sµng chøng kiÕn mét vai trß lín h¬n
cña Ên §é trªn tr−êng quèc tÕ, trong ®ã
cã diÔn ®µn Liªn Hîp Quèc”. (17)
3. Trung Quèc coi träng vµ ph¸t triÓn
quan hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o, hîp t¸c
ph¸t triÓn víi c¸c n−íc ASEAN.
Sau khi ®· c¬ b¶n gi¶i quyÕt ®−îc mèi
quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng phÝa
B¾c, §«ng vµ T©y Nam, th× §«ng Nam ¸
®· trë thµnh h−íng ®ét ph¸ tiÕp sau ®Ó
më ®−êng cho Trung Quèc ®i vµo khu
vùc, ®i ra thÕ giíi.
Trung Quèc lµ mét n−íc lín ®ang
ph¸t triÓn cÇn ph¹m vi ¶nh h−ëng. Cïng
víi viÖc gi¶i quyÕt quan hÖ víi c¸c quèc
gia l¸ng giÒng xung quanh th× ASEAN lµ
sù lùa chän tù nhiªn nhÊt, hîp lý nhÊt
vµ còng lµ thiÕt yÕu nhÊt.
B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…
VÒ mÆt chÝnh trÞ, HiÖp héi c¸c quèc
gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ®−îc coi lµ
chç dùa quan träng hµng ®Çu ®Ó Trung
Quèc b¶o vÖ quyÒn lîi, ph¸t huy vai trß
quèc tÕ. Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN
n»m trong cïng mét khu vùc, cã hoµn
c¶nh lÞch sö, v¨n ho¸ gÇn gòi vµ ®Òu lµ
c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, cã thÓ cã
nh÷ng lîi Ých chung trong c¸c vÊn ®Ò
quèc tÕ vµ khu vùc. §©y lµ c¬ së chiÕn
l−îc ®Ó Trung Quèc ph¸t triÓn mèi quan
hÖ h÷u h¶o víi c¸c n−íc ASEAN.
MÆt kh¸c, c¸c n−íc ASEAN cßn lµ ®èi
t¸c quan träng ®Ó trung Quèc më cöa ®èi
ngo¹i, ph¸t triÓn hîp t¸c cïng cã lîi.
Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN cã vÞ trÝ
®Þa lý gÇn nhau, h¬n n÷a c¸c n−íc
ASEAN l¹i lµ mét trong nh÷ng khu vùc
tËp trung ®«ng nhÊt ng−êi Hoa vµ Hoa
kiÒu, v× thÕ trong giao l−u ph¸t triÓn
kinh tÕ còng cã −u thÕ riªng. Cïng víi
sù ph¸t triÓn cña toµn cÇu ho¸ vµ hîp
t¸c ho¸ khu vùc, c¸c n−íc ASEAN ®ang
trë thµnh khu vùc quan träng ®Ó Trung
Quèc thùc hiÖn chiÕn l−îc ph¸t triÓn
kinh tÕ “®i ra bªn ngoµi” cña m×nh.
VÒ mÆt an ninh, c¸c n−íc ASEAN lµ
l¸ ch¾n trùc tiÕp b¶o vÖ an ninh quèc gia
cña Trung Quèc vµ còng lµ ®Çu cÇu ®i ra
thÕ giíi cña Trung Quèc. C¸c n−íc
ASEAN phÇn lín ®Òu lµ n−íc võa vµ
nhá, v× thÕ kinh tÕ vµ qu©n sù kh«ng t¹o
nªn mèi ®e do¹ vÒ an ninh ®èi víi Trung
Quèc. Trung Quèc cã thÓ cã ®iÒu kiÖn
thuËn lîi më réng khu vùc ¶nh h−ëng
cña m×nh ë ®©y vµ t¹o lËp vai trß quan
träng trong khu vùc. M«i tr−êng an ninh
phÝa §«ng Nam Trung Quèc hoµ b×nh vµ
æn ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó
Trung Quèc cã ®−îc an ninh trªn h−íng
Nam, tiÕn hµnh thuËn lîi sù nghiÖp x©y
47
dùng hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. ASEAN trë
thµnh träng ®iÓm trong chÝnh s¸ch ngo¹i
giao l¸ng giÒng cña Trung Quèc, Trung
Quèc ®· nç lùc rÊt cao trong viÖc x©y
dùng quan hÖ víi tõng quèc gia thµnh
viªn ASEAN vµ víi khèi n−íc ASEAN
nãi chung.
§¹i héi lÇn thø XIV cña §¶ng Céng
s¶n Trung Quèc häp vµo th¸ng 10 n¨m
1992 ®· x¸c ®Þnh mét trong nh÷ng
nhiÖm vô quan träng cña chÝnh s¸ch ®èi
ngo¹i Trung Quèc lµ ph¸t triÓn quan hÖ
hîp t¸c víi c¸c n−íc ASEAN. XÐt vÒ l©u
dµi, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc
®èi víi ASEAN lµ sù tiÕp nèi tõ tr−íc,
nh»m lËp ¶nh h−ëng vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ,
v¨n ho¸ víi ASEAN, kh«ng ®Ó cho bÊt kú
n−íc lín nµo chen ch©n vµo §«ng Nam ¸,
®Æc biÖt lµ Mü vµ NhËt B¶n.
VÒ phÝa c¸c n−íc ASEAN, khi míi
thµnh lËp, ASEAN vèn kh«ng cã ý
nguyÖn hîp t¸c víi Trung Quèc. Lóc
®Çu, 5 n−íc s¸ng lËp ASEAN mang ®Ëm
s¾c th¸i ng¨n chÆn §«ng Nam ¸ bÞ “céng
s¶n ho¸”, kiÒm chÕ phe XHCN më réng
¶nh h−ëng ®Õn khu vùc. Nh−ng sau khi
ViÖt Nam- mét n−íc XHCN gia nhËp
ASEAN (n¨m 1995) ch¼ng nh÷ng ®· lµm
thay ®æi mÇu s¾c “chèng céng” cña
ASEAN mµ cßn khiÕn ASEAN dÇn tiÕp
cËn víi Trung Quèc. Tuy vÉn cßn mét sè
n−íc ASEAN lo ng¹i “ThuyÕt vÒ mèi ®e
do¹ tõ Trung Quèc”, vÉn ch−a l¬i láng
c¶nh gi¸c ®èi víi Trung Quèc nh−ng ®·
b¾t ®Çu ý thøc ®−îc sù t¨ng tr−ëng kinh
tÕ cña Trung Quèc kh«ng t¹o ra mèi ®e
do¹ an ninh thùc sù ®èi víi ASEAN. Khi
Trung Quèc mét m×nh chiÕm −u thÕ trªn
c¸c lÜnh vùc thu hót vèn n−íc ngoµi,
xuÊt khÈu, ph¸t triÓn kinh tÕ cã thÓ sÏ
g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi
48 nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.
ASEAN, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc thu hót
vèn ®Çu t− vµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu.
Ph¶i nãi r»ng, tõ cuèi nh÷ng n¨m 90
thÕ kû XX ®Õn nay, quan hÖ Trung Quèc-
ASEAN ®· ®¹t ®−îc nh÷ng tiÕn triÓn næi
bËt. Th¸ng 7 n¨m 1996 Trung Quèc trë
thµnh n−íc ®èi tho¹i b¹n bÌ toµn diÖn
víi ASEAN. Th¸ng 2 n¨m 1997, Héi
®ång liªn hîp Trung Quèc- ASEAN ®−îc
thµnh lËp t¹i B¾c Kinh (Trung Quèc) vµ
tiÕn hµnh phiªn häp lÇn thø nhÊt.
Sù hîp t¸c Trung Quèc- ASEAN
h−íng tíi thÕ kû XXI ®−îc kh¼ng ®Þnh
trong tuyªn bè chung cña cuéc gÆp gì
gi÷a nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu nhµ n−íc,
chÝnh phñ c¸c n−íc thµnh viªn ASEAN
vµ Chñ tÞch n−íc CHND Trung Hoa
Giang Tr¹ch D©n t¹i Kualumpur thñ ®«
Malaixia ngµy 16 th¸ng 12 n¨m 1997.
Tuyªn bè chung nªu râ: “Nh÷ng ng−êi
®øng ®Çu nhµ n−íc, chÝnh phñ c¸c n−íc
thµnh viªn ASEAN vµ Chñ tÞch n−íc
CHND Trung Hoa bµy tá sù hµi lßng vÒ
nh÷ng mèi quan hÖ ®ang ph¸t triÓn
nhanh chãng gi÷a ASEAN vµ Trung
Quèc còng nh− tõng n−íc thµnh viªn
ASEAN vµ Trung Quèc”. C¸c bªn cam
kÕt “thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ l¸ng giÒng
tèt vµ h÷u nghÞ, t¨ng c−êng c¸c cuéc trao
®æi cÊp cao, cñng cè c¬ chÕ ®èi tho¹i vµ
hîp t¸c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nh»m
t¨ng c−êng hiÓu biÕt vµ lîi Ých chung”,
“t¨ng c−êng sù hîp t¸c ë c¸c cÊp song
ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng trong viÖc thóc
®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ph¸t triÓn l©u
bÒn vµ tiÕn bé x· héi trªn c¬ së nh÷ng
nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi vµ
chia sÎ tr¸ch nhiÖm v× lîi Ých vµ sù thÞnh
v−îng quèc gia vµ khu vùc trong thÕ kû
XXI. (18)
Trong quan hÖ víi c¸c n−íc ASEAN,
Trung Quèc tÝch cùc tham gia DiÔn ®µn
hîp t¸c khu vùc ASEAN (ARF), Hîp t¸c
ASEAN- Trung Quèc (10 +1), ASEAN -
Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc
(10+3), dÇn dÇn n©ng cÊp quan hÖ Trung
Quèc víi c¸c n−íc ASEAN, tõ ®ã t¹o ra
®−îc m«i tr−êng æn ®Þnh cho sù hîp t¸c
vµ ph¸t triÓn trong khu vùc.
Song song víi sù h×nh thµnh c¸c c¬
chÕ hîp t¸c míi, quan hÖ kinh tÕ, ®Æc
biÖt lµ th−¬ng m¹i gi÷a Trung Quèc vµ
ASEAN ph¸t triÓn rÊt nhanh. NÕu nh−
kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu Trung Quèc -
ASEAN n¨m 1978 míi chØ cã 0,86 tû
USD th× n¨m 1991 lµ 8,3 tû; n¨m 1996 lµ
15, 85 tû; n¨m 2000 lµ 39,4 tû vµ n¨m
2001 lµ 41, 62 tû. Sau khi Trung Quèc
gia nhËp WTO th× con sè nµy ®· ®¹t tíi
105,9 tû USD vµo n¨m 2004. ASEAN
hiÖn lµ b¹n hµng nhËp khÈu lín thø ba
cña Trung Quèc sau NhËt B¶n vµ EU, lµ
®èi t¸c xuÊt khÈu lín thø n¨m cña
Trung Quèc sau Mü, EU, Hång K«ng vµ
NhËt B¶n.(19)
T¹i Héi nghÞ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o
ASEAN vµ l·nh ®¹o Trung Quèc, NhËt
B¶n, Hµn Quèc (10 +3) lÇn thø 5 vµ Héi
nghÞ ASEAN- Trung Quèc (10 +1) häp
vµo th¸ng 5 n¨m 2001, Thñ t−íng Trung
Quèc Chu Dung C¬ ®· tr×nh bµy lËp
tr−êng cña Trung Quèc ®èi víi h−íng
ph¸t triÓn t−¬ng lai cña ASEAN vµ ®−a
ra nh÷ng kiÕn nghÞ quan träng vÒ viÖc
x©y dùng khu mËu dÞch tù do Trung
Quèc- ASEAN.
B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…
Ngµy 4-11-2002 t¹i Phn«m Pªnh- thñ
®« Camphuchia, trong Héi nghÞ Trung
Quèc víi c¸c n−íc HiÖp héi §«ng Nam ¸
(ASEAN) c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc
vµ ASEAN ®· th¶o luËn b¶n “Tuyªn bè
hµnh vi c¸c bªn vÒ biÓn Nam Trung Hoa
(BiÓn §«ng)”. Sù kiÖn nµy ®¸nh dÊu sù
tin t−ëng s©u s¾c lÉn nhau vÒ chÝnh trÞ
gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN, cã lîi cho
viÖc b¶o vÖ hoµ b×nh vµ æn ®Þnh trong
khu vùc. Còng t¹i héi nghÞ, c¸c nhµ l·nh
®¹o trung Quèc vµ ASEAN ®· chÝnh
thøc th«ng qua HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp
t¸c kinh tÕ toµn diÖn gi÷a Trung Quèc
vµ ASEAN, dù tÝnh ®Õn n¨m 2010 sÏ x©y
dùng khu mËu dÞch tù do Trung Quèc-
ASEAN (20). ViÖc thµnh lËp khu mËu dÞch
tù do Trung Quèc- ASEAN lµ mét thµnh
c«ng lín cña sù hîp t¸c Trung Quèc-
ASEAN, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc kinh
tÕ.
Th¸ng 11-2004, Thñ t−íng Trung
Quèc ¤n Gia B¶o tham gia Héi nghÞ
l·nh ®¹o ASEAN- Trung, NhËt, Hµn
Quèc t¹i thñ ®« Viªn Ch¨n (Lµo), ®·
tr×nh bµy “KÕ ho¹ch hµnh ®éng thùc
hiÖn Tuyªn ng«n liªn hîp cña mèi quan
hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc Trung Quèc-
ASEAN h−íng tíi hoµ b×nh vµ phån
vinh. Còng trong héi nghÞ nµy Trung
Quèc vµ ASEAN cßn ký mét lo¹t hiÖp
®Þnh vµ chÝnh thøc khëi ®éng tiÕn tr×nh
Khu mËu dÞch tù do Trung Quèc-
ASEAN.(21)
Quan hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o Trung
Quèc- ASEAN h−íng tíi thÕ kû XXI
®ang ngµy cµng tiÕn triÓn tèt ®Ñp.
Nh−ng còng ph¶i thÊy r»ng, ®ång thêi
víi viÖc duy tr× xu thÕ hîp t¸c tèt ®Ñp th×
Trung Quèc vµ c¸c quèc gia ASEAN
còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi mét sè th¸ch
49
thøc: §ã lµ vÊn ®Ò “ThuyÕt vÒ mèi ®e do¹
cña Trung Quèc” cã thÓ trë thµnh nh©n
tè bÊt lîi ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn
song ph−¬ng; vÊn ®Ò ng−êi Hoa, Hoa
kiÒu ë c¸c quèc gia §«ng Nam ¸; vÊn ®Ò
§µi Loan; vÊn ®Ò c¸c n−íc lín Mü, NhËt,
Ên §é ®Òu t¨ng c−êng quan hÖ víi c¸c
n−íc §«ng Nam ¸, cã ý ®å lîi dông mét
sè n−íc §«ng Nam ¸ ®Ó kiÒm chÕ Trung
Quèc, lµm suy yÕu ¶nh h−ëng cña Trung
Quèc. §Æc biÖt vÊn ®Ò Tr−êng Sa (Nam
Sa) lµ trë ng¹i lín nhÊt cho viÖc Trung
Quèc thiÕt lËp ph¹m vi thÕ lùc trong
ASEAN. VÊn ®Ò dÇu má t¹i Tr−êng Sa lµ
sè mét, tiÕp ®Õn lµ vÊn ®Ò mang tÝnh
chiÕn l−îc ®èi víi Tr−êng Sa cña Trung
Quèc. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Tr−êng Sa
kh«ng khÐo sÏ lµm tiªu tan kÕ ho¹ch
thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ gi÷a
Trung Quèc víi c¸c n−íc ASEAN. V× vËy
Trung Quèc chñ tr−¬ng lÊy nguyªn t¾c
“tam gi¸c tranh chÊp cïng ph¸t triÓn”
lµm khu«n khæ t¹o dùng quan hÖ hîp t¸c
l©u dµi víi c¸c n−íc cã liªn quan.
Ph−¬ng ch©m c¬ b¶n cña Trung quèc lµ
gi÷ ®óng 5 nguyªn t¾c chung sèng hoµ
b×nh vµ ®µm ph¸n ®Ó gi¶i quyÕt c¸c
tranh chÊp quèc tÕ, trong ®ã bao hµm c¶
tinh thÇn l¸ng giÒng h÷u h¶o ®Ó gi¶i
quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c vÊn ®Ò biªn giíi.
Môc ®Ých chñ yÕu nhÊt cña Trung Quèc
ë §«ng Nam ¸ hiÖn nay lµ phßng ngõa
Mü, sau ®ã thùc hiÖn hîp t¸c kinh tÕ,
chÝnh trÞ víi c¸c n−íc ASEAN nh»m b¶o
®¶m æn ®Þnh, phån vinh biªn c−¬ng
chiÕn l−îc cña Trung Quèc.
*
Tõ Héi nghÞ Trung −¬ng 3 kho¸ XI,
Trung Quèc b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¶i c¸ch
vµ më cöa. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña
50
t×nh h×nh trong n−íc, nh÷ng biÕn ®æi cña
côc diÖn quèc tÕ sau chiÕn tranh l¹nh,
Trung Quèc ®· tõng b−íc ®iÒu chØnh
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh, chÝnh
s¸ch ngo¹i giao l¸ng giÒng ngµy cµng
®−îc cô thÓ h¬n, nhê vËy Trung Quèc cã
thªm ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó x©y dùng
hiÖn ®¹i ho¸ vµ thùc hiÖn c¶i c¸ch víi tèc
®é cao h¬n, më cöa réng h¬n ®Ó ph¸t
triÓn x©y dùng kinh tÕ vµ më réng khu
vùc ¶nh h−ëng. §¹i héi lÇn thø XVI
§¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Ò ra môc
tiªu x©y dùng toµn diÖn x· héi kh¸ gi¶
trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XXI, hy
väng r»ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc
tiªu to lín ®ã, trong quan hÖ l¸ng giÒng,
khu vùc vµ quèc tÕ, Trung Quèc sÏ trë
thµnh mét nh©n tè tÝch cùc, x©y dùng
quan hÖ hîp t¸c æn ®Þnh, gãp phÇn quan
träng cho an ninh khu vùc vµ quèc tÕ.
Nh− vËy sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho Trung Quèc x©y dùng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ ë trong n−íc, ®ång thêi gãp phÇn
t¹o dùng nÒn hoµ b×nh, tin cËy lÉn nhau
trong khu vùc vµ còng lµ thuËn lîi víi
dßng chÝnh cña thÕ giíi ngµy nay lµ: Hoµ
b×nh- hîp t¸c- cïng ph¸t triÓn, hîp víi
quy luËt ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®−¬ng
®¹i vµ t−¬ng lai.
④ 2005
Chó thÝch:
(1). TTXVN, TLTK§B ngµy 31-12-2004
(2). V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc
lÇn thø XIV §¶ng Céng s¶n Trung Quèc,
TTXVN, TLTK§B, ngµy 14 -10-1992.
nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.
(3). V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc
lÇn thø XV §CS Trung Quèc, TTXVN,
TLTK§B, ngµy 17-9-1997.
(4). V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc
lÇn thø XVI §CS Trung Quèc, Nxb ChÝnh
trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2003, tr. 83.
(5). Nh©n d©n nhËt b¸o (Trung Quèc),
ngµy 15-8-1989.
(6). Quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i. Häc viÖn
quan hÖ quèc tÕ, M¸txc¬va (Nga) n¨m 2001,
tr. 368.
(7). Quan hÖ Trung - Nga 50 n¨m qua,
TTXVN, TTKCN, ngµy 19-12-1999.
(8). Quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i, S®d, tr.
369.
(9). Liªn X« - Trung Quèc: tõ ®èi ®Çu ®Õn
bÌ b¹n, IU.PEsKOP. Trung Quèc trong
chÝnh trÞ thÕ giíi, ViÖn ViÔn ®«ng, ViÖn Hµn
l©m khoa häc Nga, M¸txc¬va 2002, tr. 185.
(10). TTXVN, TTKCN, ngµy 16-10-2004.
(11). Nh− trªn, ngµy 21-3-2004.
(12. D−êng Phóc X−¬ng (chñ biªn): LÞch
sö ngo¹i giao ®−¬ng ®¹i Trung Quèc 1949 -
2001. Tñ s¸ch ngo¹i giao häc (Trung Quèc)
n¨m 2002, tr. 538, 539.
(13) C«ng b¸o thèng kª ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi quèc d©n n¨m 2004 n−íc CHND
Trung Hoa. Côc Thèng kª Nhµ n−íc, ngµy
28-2-2005.
(14). TTXVN, TLTK§B, ngµy 30-9-2004.
(15). Tin m¹ng Vietnamnet ngµy 25-4-
(16). Nh− chó thÝch (12),tr. 553.
(17). TTXVN, TLTK§B, ngµy 01-11-2004.
(18). Nh− trªn, ngµy 26-12-1997.
(19). Nh− chó thÝch (13)
(20). TTXVN, TLTK§B, ngµy 08-11-2002.
(21). Nh− trªn, ngµy 4-4-2001