A Descolonización Prada Rodríguez

A descolonización Julio Prada Rodríguez
3. O NACEMENTO DO “TER‐ TERNAS.

CEIRO MUNDO”. NEOCO‐ O impacto do colonialismo
LONIALISMO E TOMA DE produciu nos pobos coloniza‐
CONCIENCIA A dos unha serie de transfor‐
Índice macións que se manifestan na
DESCOLONIZACIÓN expansión demográfica (re‐
E O TERCEIRO sultado do mantemento du‐
BIBLIOGRAFÍA nha elevada natalidade e
MUNDO drástica redución da mortali‐
1. AS CAUSAS DA DESCOLO‐
NIZACIÓN BIBLIOGRAFÍA ESPECÍFICA dade como consecuencia dos
1.1. Factores internos avances médicos introducidos
1.2. Factores externos polos países colonizadores) e
a) As consecuencias o desenvolvemento das co‐
1. A CUESTIÓN DAS CAUSAS municacións e dos sectores
das dúas guerras mun‐
diais. produtivos vinculados a ex‐
Un fenómeno de tal enver‐ portación. Asemade, as estru‐
b)A “guerra fría” gadura dificilmente pode
c)A acción das forzas turas sociais indíxenas vense
atribuírse a unha única causa, alteradas, e aínda que as oli‐
internacionais senón que é necesario mane‐ garquías dominantes se adap‐
xar unha multiplicidade de tan e someten ás potencias
2. AS GRANDES ETAPAS DA factores que actúan conxun‐
DESCOLONIZACIÓN colonialistas, xorden novos
tamente. grupos sociais (burguesía,
2.1. A descolonización en
Asia e Oceanía clases medias, obreiros e
1.1. Factores internos campesiños) que reaccionan
a) A independencia do
Próximo Oriente fronte á dominación estran‐
En certo sentido, a desco‐ xeira.
b) A independencia dos lonización non só é unha re‐
territorios britânicos acción senón tamén unha re‐
c) A independencia de B) A EXALTACIÓN DOS
sultante do proceso de colo‐ VALORES TRADICIONAIS DOS
Indonesia e do Asia Fran‐ nización, xa que é ó contacto
cesa POBOS COLONIZADOS é un
con Europa como a maioría aspecto máis do proceso de
2.2. A descolonización de de estes pobos descobren as
África afirmación da personalidade
súas raíces e as diferenzas sociocultural dos pobos colo‐
a) A descolonización de que os separan dos conquis‐
África do Norte nizados, e vai servir de sopor‐
tadores. Entre estes factores te ideolóxico ós movementos
b) A independencia da cómpre salientar os seguin‐
África Negra nacionalistas, ó tempo que se
tes: utiliza para fundamentar a
súa independencia.
A) AS TRANSFORMACIÓNS IN‐
54 7
americanas (Gandhi, Nehru, proach. Kenni Kat Press, YACONO, X., Les etapes de la
C) O SENTIMENTO NA‐ Senghor, N'Krumah,...). Londres, 1977. décolonisation française.
CIONALISTA. O fenómeno WATERBURY, J., The Egypt of P.U.F., París, 1975.
nacionalista afroasiático de‐ Nasser and Sadat: The Po‐ YOUNG, A.N., Sudi Arabia. The
senvolvese ó contacto das 1.2.‐Factores externos litical Economy of Two making of a financial gi‐
súas elites con Europa e ex‐ Regimes. Princeton Uni‐ ant. Longman, Londres,
presarase a partir dunha do‐ Entre estes factores desta‐ versity Press, Princeton, 1984.
bre realidade: sobre a base caremos os seguintes: 1983. ZERAOUI, Z., El mundo árabe.
dunha herdanza histórica e WICKHAM‐CROWLEY, T.P., Imperialismo y naciona‐
cultural que determina a exis‐ A) AS CONSECUENCIAS DAS Guerrillas and Revolution lismo. Nueva Imagen, Mé‐
tencia dunha identidade pro‐ DÚAS GUERRAS MUNDIAIS. A re‐ in Latin America: A Com‐ xico, 1981.
pia, e sobre as coordenadas distribución colonial operada parative Study of Insur‐ ZIEGLER, J., Saqueo en Africa.
creadas polo colonialismo ó rematar a “Gran Guerra”, os gents and Regimes since Siglo XXI, México, 1979.
como configuradoras da nova combates desenvolvidos no 1956. Princeton Universi‐
nación. territorio africano e asiático ty Press, 1992.
durante a Segunda Guerra WICKINS, P.L., Africa, 1880‐
D)AS NOVAS BASES IDEOLÓXI‐ Mundial, a mobilización de 1980. An Economic Histo‐
CAS. O contacto coas potencias recursos económicos e huma‐ ry. Oxford University
coloniais favorece a asimila‐ nos das colonias e o exemplo Press, Oxford, 1986.
ción dos sistemas ideolóxicos xaponés que coa súa expan‐ WILLETTS, P., The Non‐
occidentais (cristianismo, sión por Asia contribúe a eli‐ Aligned Movement. F. Pin‐
democracia, liberalismo e so‐ minar o mito da “superiori‐ ter, Londres, 1978.
cialismo), pero ó mesmo tem‐ dade occidental”, influíron WOLF, L., Las luchas campesi‐
po prodúcese unha reacción decisivamente no proceso nas en el siglo XX. Siglo
xenófoba que conduce á revi‐ descolonizador. XXI, Madrid, 1973.
sión dos seus valores tradi‐ Porén, tivo aínda maior WOLFERS, M., Politics in the
cionais na procura da súa importancia o debilitamento Organization of African
propia identidade. O resulta‐ das potencias occidentais e as Unity. Methuen, London,
do é a elaboración das dou‐ actitudes tomadas polos líde‐ 1976.
trinas antiimperialistas e dos res das potencias vencedoras WORREN, B. y EMMANUEL, A.
movementos de unidade e en relación ó tema colonial. (eds.), Industrialización y
solidariedade entre os pobos Así, en xaneiro de 1918, o Tercer Mundo. Anagrama,
explotados (Panarabismo e presidente norteamericano Barcelona, 1977.
Africanismo). Non hai que Wilson formula o seu pro‐ WORSLEY, P., El Tercer Mun‐
esquecer, por último, que grama dos “14 puntos” no que do. Una nueva fuerza vital
moitos dos líderes indepen‐ defende o principio de igual‐ en los asuntos internacio‐
dentistas estudaron en uni‐ dade e soberanía dos pobos nales. Siglo XXI, Madrid,
versidades europeas e norte‐ dependentes. Asemade, ó co‐ 1972.
8 53
Subdesarrollo y liberación. TENAILLE, F., Las 56 Africas. locar as colonias alemás e ción en Bruxelas da “Liga con‐
Alianza, Madrid, 1973. Guía Política. Siglo XXI, turcas baixo mandato da So‐ tra o Imperialismo” (1927) na
‐ América Latina hoy. Anato‐ México, 1981. ciedade de Nacións introducí‐ que conflúen intelectuais e
mía de una revolución. 2 TEULIERES, A., La guerre du ase unha modificación subs‐ políticos favorables a inde‐
vols., Guadarrama, Ma‐ Vietnam, 1945‐1975. La‐ tancial no “statu quo” vixente pendencia das colonias. A
drid, 1971. vauzelle, París, 1979. daquela. Finalmente, a “Carta propia Igrexa, tanto católica
‐ Subdesarrollo y liberación. THOMAS, H., Historia Con‐ do Atlántico”, asinada en como protestante, vai a asu‐
Alianza, Madri8d, 1973. temporánea de Cuba. De agosto de 1941 por Roosevelt mir unha postura favorable á
SALAMA, P. et TISSIER, P., Batista a nuestros días. e Churchill, afirmaba “o derei‐ descolonización entre os anos
L'Industrialisation dans le Grijalbo, Barcelona, 1982. to de todos os pobos a esco‐ 1942 e 1946; mesmo os
sous‐développement. TLEMCANI, R., State and revo‐ ller a forma de goberno baixo EE.UU. amósanse favorables á
Maspero, París, 1982. lution in Algeria. Zed a que queren vivir”, e “o libre independencia das colonias
SCHNETZLER, J., Le dévelop‐ Books, Londres, 1987. exercicio de goberno a aque‐ por razóns de diversa índole
pement algérien. Masson, TOMICHE, N., L'Egypte Mo‐ les que se lles arrebatou pola (histórico‐sentimentais, ideo‐
París, 1981. derne. P.U.F., París, 1966. forza”. lóxicas, comerciais...), aínda
SESAY, A. (ed.), Africa and TOUMI, M., Le Maghreb. P.U.F., que a nova situación derivada
Europe: from Partition to París, 1982. B) A “GUERRA FRÍA”. A bipo‐ da “guerra fría” faralles caer
Independence or Depend‐ TOURAINE, A., Las sociedades larización do mundo en dous en numerosas contradicións.
ence?. Crom Helm, Lon‐ dependientes. Siglo XXI, bloques favoreceu a causa dos Menos ambigua vai resultar a
don, 1986. Mexico, 1978. pobos colonizados, xa que as posición do socialismo mar‐
SHAHAK, I., Le racisme de TSUR, J., L'epopée du Sionisme. necesidades estratéxicas xista, que serviría de base
l'Etat d'Israël. Gauthier, Plon, París, 1976. obrigaban ás grandes poten‐ ideolóxica a numerosos mo‐
París, 1975. VEGA FERNANDEZ, A., Orien‐ cias a asegurarse o apoio de vementos de liberación, con‐
SID AHMED, A., Nord‐Sud: Les te Medio y el resurgimien‐ aliados heteroxéneos e por trario desde as súas orixes á
Enjeux. Publisud, París, to del Islam: laberinto fi‐ elo tentaron gañarse o apoio explotación capitalista como
1992. nal para la política de dos grupos con máis posibili‐ demostran as resolucións
SILOS LABINI, Subdesarrollo y bloques. Universidad dades de encabezar o proceso adoptadas pola II Internacio‐
economía capitalista. Crí‐ Complutense, Madrid, descolonizador. nal antes do 1914 ou a políti‐
tica, Barcelona, 1984. 1985. ca seguida pola URSS a raíz do
SMITH, P., Palestina and the VIE, M., Le Japon contempo‐ C) A ACCIÓN DAS FORZAS IN‐ triunfo da revolución bolxevi‐
Palestinians 1876‐1983. raine. P.U.F., París, 1977. TERNACIONAIS tamén vai ser un que.
Croom Helm, Londres, VON GRUNEBRUN, G.E., El elemento decisivo no proceso A actuación dos organis‐
1984. Islam. Desde la caída de de descolonización. Así, nos mos internacionais tamén
SOURDEL, D., El Islam. Oikos‐ Constantinopla hasta países occidentais pode de‐ contribuíu á descolonización:
tau, Barcelona, 1973. nuestros días. Siglo XXI, tectarse a presenza dunha os “mandatos” impostos pola
‐ Histoire des Arabes. P.U.F., Madrid, 1975. tradición anticolonialista que Sociedade de Nacións sobre
París, 1976. WARD, R.J. y otros, The Pales‐ agora maniféstase con crecen‐ as colonias alemás e turcas
tine State: a rational ap‐ te forza como amosa a funda‐ daban a estas a autonomía
52 9
administrativa, e constituíron O acceso á independencia and after: Continuities RADWAN, S. y LEE, E., Agrari‐
en ocasións un paso previo realizouse en diferentes eta‐ and Discontinuities. Alle‐ an change in Egypt: and
para a independencia (Togo, pas que, de xeito sintético, an and Unwin, London, anatomy of rural poverty.
Tanganica, Ruanda). Tamén a podemos agrupar como se‐ 1985. Croom Helm, Londres,
ONU evolucionaría desde un gue: O Próximo Oriente inde‐ PANDEY, B.N., South and 1987.
morno compromiso co proce‐ pendízase entre 1945 e 1947, South‐East Asia, 1945‐ REICHETERT, R., Historia de
so autonómico á radical con‐ Asia do Sur e do Sueste basi‐ 1979. Problems and Poli‐ Palestina. Desde los pri‐
dena do imperialismo en to‐ camente entre 1947 e 1955 e cies. MacMillan, Londres, meros tiempos hasta nues‐
das as súas manifestacións, ó Oceanía entre 1970 e 1980; 1980. tros días. Herder, Barce‐
que non foi alleo ó ingreso no continente africano a des‐ PEDLER, F., Main Currents of lona, 1973.
nela dos novos países inde‐ colonización da zona norte West African History, RENOU, M.S., L'économie de
pendentes. Por último, hai culminase entre 1951 e 1966, 1940‐1978. MacMillan, l'Inde. P.U.F., París, 1979.
que destacar a solidariedade mentres que no África Negra London, 1979. RIADO, P., L'Amérique Latine
dos países descolonizados, atrásese ata 1960‐1975; con PELMUTER, A., Israel. El Esta‐ de 1870 à nos jours.
que se manifestará, sobre to‐ todo, a presenza colonial eu‐ do repartido (1900‐1985). Economies, sociétés et vie
do, na Conferencia de Ban‐ ropea manterase nalgúns en‐ Espasa‐Calpe, Madrid, politique. Masson, París,
dung. claves ata 1980. 1987. 1980.
PEREZ BRIGNOLI, H., Breve RICHER, Ph., L'Asie du Sud‐Est.
historia de Centroamérica. Indépendences et commu‐
Alianza Ed., Madrid, 1985. nismes. Impr. Nationale,
PERKINS, K.J., Tunisia. Croom París, 1981.
Helm, Londres, 1987. ‐ Jeu de quatre en Asie du Sud‐
PFEIFER, K., Agrarian reform Est. P.U.F., París, 1982.
under state capitalism in ROBIN, G., La crise de Cuba
Algeria. Westview Press, (octobre 1962). Du mythe
Boulder, 1985. à l'histoire. París, 1984.
PIROUAND‐WANG, N., L'Asie ROBINSON, M., Los árabes.
orientale de 1840 à nos Siglo XXI, Madrid, 1981.
jours. F. Nathan, París, ‐ Islam y capitalismo. Siglo
1970. XXI, Siglo XXI, Buenos Ai‐
POUCHEPADASS, J., La India res, 1973.
del siglo XX. F.C.E., Méxi‐ ROSBERG, C.G. y CALLAGHY,
co, 1976. T.M., Socialism in Sub‐
2.1. A descolonización en RADJAVI, K., La révolution saharan Africa. University
2. AS GRANDES ETAPAS DO Asia e Oceanía. iranienne et les Moudjahi‐ of California, Berkeley,
PROCESO DESCOLONIZA‐ din. Anthropos, París, 1979.
DOR A) A INDEPENDENCIA DO 1983. RUIZ GARCIA, E., El Tercer
PRÓXIMO ORIENTE. Entre 1945 Mundo. Reed. con el título
10 51
1920 à nos jours. P.U.F., ‐ Le Maroc. P.U.F., París, 1986. e 1946 obteñen a indepen‐ radical dos países árabes.
París, 1975. MILBERT, I., L'Inde, Evolution dencia Líbano, Siria e Xorda‐
MASSON, A., Historia del Viet‐ politique, économique et nia, pero as oligarquías ára‐ B) A INDEPENDENCIA DOS TE‐
nam. Oikos‐tau, Barcelo‐ sociale. Documentation bes dirixentes van a continuar RRITORIOS BRITÁNICOS. India e
na, 1972. Française, París, 1981. vinculadas ós intereses eco‐ Paquistán. Nesta zona o na‐
MAX, F., La Corée du Sud. MIREL, P., L'Egypte des rup‐ nómicos occidentais. Porén, cionalismo tiña uns orixes
L'Harmattan, París, 1984. tures. L'Ere Sadate: de as potencias occidentais non moi dilatados: en 1885 consti‐
MCNEILL, W.H., WALDMAN, Nasser à Moubârak. atoparon unha solución satis‐ tuírase o Congreso Nacional
M.R., The Islamic World. Simbad, París, 1982. factoria para o caso de PA‐ indio que tiña en Gandhi e
Oxford University Press, MISRAHI, R., La philosophie LESTINA, que británicos e Nehru ós seus dous líderes
1973. politique et l'Etat d'Israël. norteamericanos pretendían máis significativos; a súa base
MERAD, A., L'Islam contempo‐ La Haye, Mouton, París, converter no “fogar nacional” social estaba constituída por
raine. P.U.F., París, 1984. 1975. dos xudeus fronte á oposición homes de negocios e funcio‐
MERCILLON, Ph., Ismaël MONNSEN, W.J. y OSTER‐
Israël, Cent ans de guerre HAMMEL, J., Imperialism
pour la Terre Sainte. EPA, and after: continuities and
París, 1979. discontinuities. Allen &
MESA, R., La rebelión colonial. Unwin, Londres, 1985.
Edicaura, Madrid, 1974. MONTANER, C.A., Fidel Castro
‐ Las revoluciones del Tercer y la revolución cubana.
Mundo. Cuadernos para el Madrid, 1983.
Diálogo, Madrid, 1974. MORAN, F., Revolución y tra‐
‐ Aproximación al Cercano dición en Africa negra.
Oriente. Akal, Madrid, Alianza, Madrid, 1971.
1982. MORRIS‐JONES, W.H. y
‐ Vietnam, la lucha por la libe‐ FISCHER, G. (eds.),
ración, 1943‐1973. Edicu‐ Descolonization and After.
sa, Madrid, 1973. The British and French
‐ Palestina. Realidades, Ma‐ Experience. F. Cars, Lon‐
drid, 1983. don, 1980.
MESTRE, T., Africa como con‐ MYINT, H., La economía del
flicto. Edicusa, Madrid, Sudeste asiático. Alianza,
1968. Madrid, 1976.
MIEGE, J.L., Expansión euro‐ MYRDAL, A., La pobreza de las
pea y descolonización, de naciones. Ariel, Barcelona,
1870 a nuestros días. La‐ 1974.
bor, Barcelona, 1975, v. NOMMSEN, W.J. y OSTER‐
eds. HAMMEL, J., Imperialism
50 11
narios nativos hindús que fendendo un retorno ás máis LAURENS, H., Le gran jeu. Visión, Buenos Aires,
reclamaban unha maior parti‐ puras tradicións hindús. Orient arab et rivalités in‐ 1973.
cipación nas tarefas de go‐ O fracaso das negociacións ternationales depuis 1945. MACNEILL, W.H. y IRIVE, M.,
berno do seu país. En 1906 desembocou nunha violenta París, 1991. Modern Asia and Africa.
fixo a súa aparición a “Liga oposición antibritánica en LAVROFF, D.F., Les partis poli‐ Oxford University Press,
Musulmá” de Jinnah Moha‐ 1942 que é duramente repri‐ tiques en Africa noire. Oxford, 1971.
med Alí, partidaria da sece‐ mida. Cando remata a II Gue‐ P.U.F., París, 1978. MADDISON, A., Estructura de
sión da minoría musulmá. rra Mundial, era inviable o LAMOUR, C., Allende: la nueva clases y desarrollo econó‐
Ó rematar a I Guerra mantemento da presenza co‐ sociedad chilena. Dopesa, miico en la India y el Pa‐
Mundial as autoridades britá‐ lonial británica, pero a impo‐ Barcelona, 1972. kistán. F.C.E., México,
nicas concederon ós indios un sibilidade de conciliar os inte‐ LE TOURNEAU, R., Evolution 1974.
maior grado de participación reses da poboación musulmá politique de l'Afrique du MAESTRE, A., El Sáhara en la
na xestión dos seus asuntos, e india determina a división Nord musulmane. 1920‐ crisis de Marruecos y Es‐
pero elo non puido impedir a do país en dous Estados: a 1961. París, 1962. paña. Akal, Madrid, 1975.
radicalización do movemento Unión India, maioritariamen‐ LEFORT, R., Sudáfrica, historia The Making of Modern Africa.
que comeza a reclamar aber‐ te hindú, na que se instala un de una crisis. Siglo XXI, 2 vols., Londres, 1986.
tamente a independencia. No réxime republicano e laico México, 1978. MANDEL, N., The Arabs and
período de entreguerras, a dirixido desde o asasinato de Les limites de la décolonisa‐ Zionism before World War
dirección do movemento Gandhi por Nehru que evolu‐ tion, número monográfico I. University of California
emancipador recaeu en mans cionaría cara a unha demo‐ de la revista "Relations In‐ Press, Berkeley, 1976.
do Mahatma (“santo entre os cracia parlamentaria, e Pa‐ ternationales", núm. 18, MANOR, J. (ed.), Rethinking
santos”) Gandhi, avogado in‐ quistán, de maioría musulmá; Univ. de París‐Sorbona, Third World Politics.
dio educado en Gran Bretaña un dos seus Estados, Paquis‐ 1979. Longman, Londres, 1991.
que xa se distinguira pola súa tán Oriental, obterá a inde‐ LOUIS, W.R., Imperialism at MAQUET, J., El poder negro en
defensa da poboación india pendencia en 1971 co nome Bay: the United States and Africa. Guadarrama, Ma‐
en Sudáfrica. Gandhi adopta de Bangla Desh. As relacións the Decolonization of the drid, 1968.
como medio de loita o credo entre os dous Estados non British Empire. Oxford MARR, Ph., The modern histo‐
da “non‐violencia”, caracteri‐ foron doadas; neste senso University Press, Oxford, ry of Irak. Longman, Lon‐
zado pola resistencia pasiva e destaca a guerra que os en‐ 1977. dres, 1985.
a desobediencia civil, o boicot frontou polo control da zona ‐ The British Empire in the MARTINEZ CARRERAS, J.U.,
ós produtos británicos, a ne‐ fronteiriza de Caxemira, que Middle East, 1945‐1951: Africa joven. Planeta, Bar‐
gativa ó pago de impostos e a culminaría co seu reparto en Arab Nationalism, the celona, 1975.
utilización da folga de fame 1949 entre ámbolos dous. United States and Postwar ‐ La descolonización (1919‐
como medio de presión; a di‐ Outros territorios británi‐ Imperialism. Oxford Uni‐ 1986). Las independencias
ferenza de outros líderes an‐ cos como Ceilán (actual Sri versity Press, Oxford, de Asia y Africa. Itsmo,
tiimperialistas, o Mahatma Lanka), Birmania e Malaia 1985. Madrid, 1987.
opúxose á occidentalización e acadaron a súa independencia LUCAS, Th., Sociología de la MAURO, F., L'Amérique espa‐
á modernización do país, de‐ na segunda metade dos cin‐ descolonización. Nueva gnole et portugaise de
12 49
KALECKI, E., Ensayos sobre las KI‐ZERBO, J., Historia del Afri‐ cuenta, integrándose con ou‐ africanos fronte ós asiáticos, o
economías en vías de ca negra. Del siglo XIX a la tras ex‐colonias británicas na que se explica polo seu menor
desarrollo. Crítica, Barce‐ época actual. Alianza, Commonwealth. grado de desenvolvemento
lona, 1980. Madrid, 1980. económico e político, pero
KALER, M., Decolonization in KOHN, H. y SOKOLSKY, W., El C) A INDEPENDENCIA DE IN‐ tamén polas diferenzas entre
Britain and France: the nacionalismo africano en DONESIA E DO ASIA FRANCESA. as dúas civilizacións contra‐
domestic consequences of el siglo XX. Paidós, Buenos Logo da ocupación xaponesa postas (islámica ó Norte e
international relations. Aires, 1968. das illas durante a II Guerra negra ó Sur), pola non exis‐
Princenton University KRIEGER‐KRYNICKI, A., Le Mundial, Sukarno proclamou tencia dunha gran potencia
Press, 1984. Pakistan. Le Sycomore, a independencia, pero Holan‐ demográfica (caso da India) e
KEDDIE, N.R. y HOOGLUND, E. París, 1982. da interveu militarmente para pola forte presenza do triba‐
(eds.), The Iranian revolu‐ LABINE, P.S., Subdesarrollo y restablecer o seu dominio a lismo.
tion and the Islamic Re‐ economía contemporánea. pesares da condena da ONU.
public. Westvieew Press, Crítica, Barcelona, 1984. O conflito saldouse en 1949 A) A DESCOLONIZACIÓN DE
Boulder, 1985. LACOSTE, Y., El nacimiento del co establecemento dun Esta‐ ÁFRICA DO NORTE. Nesta rexión
KOUR, Z.H., The States of Ara‐ Tercer Mundo: Ibn Jaldun. do autónomo que evoluciona‐ o primeiro país en acadar a
bia. Sagam Books, 1991. Península, Barcelona. ría cara a plena independen‐ independencia foi Exipto
KREYENBROEK, Ph.G. y ‐ Geografía del subdesarrollo. cia xa en 1956. (1922), aínda que os británi‐
SPERL, S., The Kurds. A Ariel, Barcelona, 1981. Polo que atinxe ó proceso cos mantiveron ata 1952 a
Contemporary Overview. LAOUTURE, J., Nasser. Dopesa, independentista do Asia súa presenza en guarnicións
Routledge, Londres, Barcelona, 1972. Francesa, lembraremos que militares e reserváronse a
1991. LANTERNARI, V., Occidente y xa foi tratado polo miúdo no administración do Canal de
KAARSHOLM, P. (ed.), Cultur‐ el Tercer Mundo. Siglo tema relativo á política de Suez e o control da súa políti‐
al Struggle and Develop‐ XXI, Madrid, 1974. bloques e guerra fría, ó que ca exterior. En 1951 facíao
ment in Southern Africa. LAPIDUS, I.M., A history of the nos remitimos para o seu es‐ Libia por decisión dos aliados,
Currey, 1992. Islamic societies. Cam‐ tudio. o que impulsou a Marrocos e
KAHLER, M., Decolonization in bridge University Press, Túnez (protectorados franco‐
Britain and France. The 1988. 2.2. A descolonización de español e francés, respecti‐
Domestic Consequences of LARQUI, A., L'histoire du África vamente) a solicitar a súa in‐
International Relations. Maghreb. 2 vols., Maspe‐ dependencia, cousa que obte‐
Princeton University ro, París, 1970. En 1950 Exipto e Etiopía rían finalmente en 1956 logo
Press, Princeton, 1984. ‐ L'idéologie arabe contempo‐ eran, xunto a Liberia ‐que dunha vacilante política fran‐
KARDELJ, E., Raices históricas raine. Essai critique. F. permaneceu á marxe da pre‐ cesa.
de la no alineación. El Cid Maspero, París, 1967. senza colonial europea‐ os O principal problema pre‐
Ed., Buenos Aires, 1976. ‐ El Islam árabe y sus proble‐ únicos países independentes sentouse en Alxeria debido á
KARNOW, S., Vietnam: a His‐ mas. Península, Barcelo‐ de todo o continente africano. presenza de 1 millón de colo‐
tory. Penguin, Londres, na, 1984. Isto demostra o atraso dos nos franceses que defendían a
1992 (ed. rev.). movementos nacionalistas súa integración en Francia
48 13
como único medio de conser‐ xeneral De Gaulle recoñece a HARGREAVES, J.D., The End of ISNARD, H., Geographie de la
var as súas propiedades; fron‐ súa independencia polos Colonial Rule in West Afri‐ décolonisation. P.U.F.,
te a eles atopábanse 9 millóns “Acordos de Evian” (1962), ca. MacMillan, London, París, 1971.
de árabes dispostos a loitar que malia as accións da OAS, 1979. ISOART, P., Les Etats de l'Asie
pola súa independencia. En un grupo terrorista vinculado ‐ Decolonization in Africa. du Sud‐Est. Ed. Economi‐
1954 principia a rebelión en‐ á extrema dereita, serían rati‐ Longman, Londres, 1988. ca, París, 1978.
cabezada pola “Fronte de Li‐ ficados en referendo tanto en HERNANDEZ, M., Formas polí‐ JACOBY, E.H. y CHARLOTTE,
beración Nacional” de Ferhat Francia como en Alxeria co 90 ticas en Iberoamérica, F., El campesino y la tierra
Abbas e Ben Bella. Logo de e o 97% de votos afirmativos, 1945‐1975. Planeta, Bar‐ en los países pobres. Siglo
sete anos de guerra civil, o respectivamente. celona, 1975. XXI, Mexico, 1985.
Historia General de México. 4 JAFFE, H., Del tribalismo al
vols., Colegio de México, socialismo. Siglo XXI, Mé‐
México, 1977 (2ª ed.). xico, 1976.
HINNEBUSCH, R.A., Eguptian JALEE, P., El imperialismo en
politics under Sadat: the 1970. Siglo XXI, Madrid,
post‐populist development 1971.
of an authoritarian‐ ‐ El Tercer Mundo en la eco‐
modernizing State. Cam‐ nomía mundial. Siglo XXI,
bridge University Press, México, 1976.
1985. JALLAND, T., Polisario and the
HOLLAND, R.F., European De‐ desert war. Zed Books,
colonization, 1918‐1981. Londres, 1987.
An Introductory Survey. JALLE, P., El Tercer Mundo en
London, 1985. cifras. Fundamentos, Ma‐
‐ y RIZVI, G. (eds.), Perspec‐ drid, 1972.
tives on Imperialism and ‐ El Tercer Mundo en la eco‐
Decolonization. Essays in nomía mundial. Siglo XXI,
honour of A.F. Madden. México, 1976.
Frank Cross, London, JOUVE, E., Le Tiers Monde
1984.2 dans la vie internationale .
ILIFFE, J., The Emergences of Berger‐Levrault, París,
African Capitalism. Uni‐ 1983.
versity of Minnesota JUDET, P., Les nouveaux pays
Press, Minneapolis, 1983. industriels. Les Editions
INSEL, A., La Turquie entre Ouvrières, París, 1981.
l'ordre et le développe‐ JULIEN, Ch.A., Histoire de
ment. L'Harmattan, París, l'Afrique blanche. P.U.F.,
1984. París, 1976.
14 47
EL MALKI, H., L'économie ma‐ GALLAGHER, J., The Decline, zadores europeos.
rocaine. Bilan d'une dé‐ Revival and Fall of the B) A INDEPENDENCIA DA O primeiro país en acadar
cennie. CNRS, París, 1982. British Empire. Cam‐ ÁFRICA NEGRA. As experiencias a independencia en 1957 foi
ENTELIS, J.P., Algeria: the rev‐ bridge University Press, asiática e norteafricana im‐ Costa de Ouro (actual Ghana),
olution institutionalised. Cambridge, 1982. pulsaron ós gobernos francés co líder do “Congreso do Par‐
Croom Helm, Londres, GOUROU, P., Terres de bonne e británico a adoptar desde tido do Pobo”, Nkrumah, á
1982. espérance, le monde tropi‐ mediados da década dos cin‐ fronte. Serra Leoa faríao en
ETRILLARD, G. et SUREAU, F., cal. Plon, París, 1982. cuenta unha serie de medidas 1961 e Gambia en 1965. Máis
A l'Est du monde. Fayard, GRIGG, D., The World Food destinadas a favorecer o au‐ dificultades presentou Nixe‐
París, 1983. Problem, 1950‐1980. togoberno (“indirect rule”) ria, que obtivo a independen‐
FANON, F., Sociología de una Blackwell, Oxford, 1985. dos nativos co fin de mantelos cia en 1960; neste país, a mi‐
revolución (Argelia). Era, GRIMAL, H., La décolonisation. vinculados á Comunidade noría dirixente dos ibos ten‐
México, 1966. De 1919 à nos jours. francesa e á Commonwealth, tou facerse co control do Es‐
FLANAGAN, P. et SOUTH‐ Bruxelles, 1985 (1ª ed. experiencia que chocaba con tado, pero ó fracasar no seu
WOOD, Y., Indonesia: Law, 1965). diversos atrancos como os intento proclamou a indepen‐
Propaganda and Terror. ‐ De l'Empire Britannique au desexos independentistas, a dencia de Biafra co apoio das
Zed Press, Londres, 1983. Commonwealth. Armand resistencia dos colonos ou os grandes compañías nortea‐
FORTES, M., African Political Colin, París, 1971. enfrontamentos entre os di‐ mericanas, interesadas nas
Systems. Oxford Universi‐ GUNDER FRANK, A., La crisis versos grupos étnicos e lingü‐ súas reservas de petróleo e
ty Press, Oxford, 1978. mundial. El Tercer Mundo. ísticos integrados artificial‐ hulla, principiando un dos
FRASER, T.G., The Middle East, 2 t., Bruguera, Barcelona, mente nun mesmo territorio. máis sanguentos conflitos
1914‐1979. E. Arnold, 1980. civís da posdescolonización.
Londres, 1980. GUTTERIDGE, W.F., Military b.1.) A independencia
FREUND, B., The Making of Regimes in Africa. Me‐ da África Occidental británica. b.2.) O África Oriental
Contemporary Africa. The thuen, London, 1975. Esta era unha zona cun escaso británica. Nesta rexión o pri‐
Development of African HALE, W.M., The political and número de colonos brancos, o meiro país en acadar a inde‐
Society since, 1800. 1984. economic development of que facilitou o nacemento de pendencia foi Somalia (1960),
FRÖBEL, F. y otros, La nueva modern Turkey. Crom Estados autónomos que aínda á que se unirían Tanganica
división internacional del Helm, Londres, 1981. hoxe son os máis estables da (1961) e Zanzíbar (1963);
trabajo. Paro estructural HALL, D.G.E., A History of zona desde o punto de vista estes dous últimos países fe‐
en los países industriali‐ South‐East Asia. MacMi‐ político. A iniciativa das aspi‐ deráronse en 1964 formando
zados e industrialización llan, Londres, 1981. racións independentistas co‐ a actual Tanzania. Uganda
en los países en desarrollo. HALPERIN DONGUI, T., Histo‐ rrespondeu ós notables da independizouse en 1962, un
Siglo XXI, Madrid, 1980. ria contemporánea de costa enriquecidos pola ex‐ ano antes que Kenya, aínda
FURTADO, C., El mito del sub‐ América Latina. Alianza portación fronte ós do inte‐ que neste último país as ten‐
desarrollo y el Tercer Ed., Madrid, v. eds. rior, que pretendían conser‐ sións coa minoría branca de‐
Mundo. Periferia, Barce‐ HAMBLY, G., Asia Central. Si‐ var o seu poder autocrático‐ terminaron a formación dun
lona, 1974. glo XXI, Madrid, 1973. relixioso co apoio dos coloni‐ grupo terrorista, o “Mau‐
46 15
Mau”, que estendeu o terror No Índico Mauricio procla‐ ‐ Collapse in the Middle East: DEKMEJIAN, R.H., Islam in
por todo o país. mou a súa independencia en from Suez to the invasion revolution: fundamental‐
1968 e as Séichelles en 1976. of Lebanon. Cambridge ism in the Arab World. Sy‐
b.3.) O África Central University Press, 1986. racusse University Press,
británica. Nesta zona a admi‐ b.5.) A independencia CORNEVIN, R., L'Afrique noire 1985.
nistración británica tentou do África Francesa amosa de 1919 a nos jours. P.U.F., DELAPREZ, C. y otros, Sobre
organizar un sistema federal dous trazos particulares de París, 1973. las revoluciones parciales
creando en 1953 a “Federa‐ carácter xeral: atópase estrei‐ ‐ Histoire de l'Afrique contem‐ del Tercer Mundo. Ana‐
ción da África Central”, que tamente vinculada ás circuns‐ poraine, de la II guerre grama, Barcelona, 1974.
incluía a Rodesia do Norte e tancias políticas da metrópo‐ mondiale a nos jours. Pa‐ DERRIENNIC, J.P., Le Moyen
do Sur e a Nyassa baixo o con‐ le, que tamén condiciona, yot, París, 1981. Orient au XXè siècle. Ar‐
trol dos brancos. Porén, a agás en casos excepcionais, a CRIADO, R., Sáhara. Pasión y mand Colin, París, 1980.
oposición africana logrou liña dos movementos nacio‐ muerte de un sueño colo‐ DESCHAMPS, H., La fin des
romper a federación e así na‐ nalistas africanos. nial. Ruedo Ibérico, París, Empires coloniaux. P.U.F.,
ceron en 1964 Malawi (antiga O primeiro dos fitos máis 1977. París, 1971.
Nyassa) e Zambia (antiga Ro‐ significativos no proceso de CHADRA, B. (comp.), Hacia ‐ Las instituciones políticas del
desia do Norte); en Rodesia independencia foi a Conferen‐ una nueva historia de la Africa negra. Oikos‐tau,
do Sur o proceso de descolo‐ cia de Brazzaville (1944), na India. México, 1982. Barcelona, 1971.
nización foi máis complexo, que De Gaulle tentou realizar DARWIN, J., Britain and De‐ DEVILLER, P., y otros, L'Asie
xa que a minoría branca radi‐ unha serie de reformas admi‐ colonisation, 1945‐1965. du Sud‐Est. 2 vols., Sirey,
calizouse fronte a acción dos nistrativas que lle permitiran MacMillan, London, 1987. París, 1971.
movementos independentis‐ á metrópole manter o control DAVID SOLAR, J., El conflicto DJALILI, M.R., Religion et révo‐
tas proclamando unilateral‐ das súas colonias. Posterior‐ de Oriente Medio. P. Esp., lution. L'Islam chiite et
mente a independencia en mente, a Constitución de Barcelona, 1975. l'Etat. Economica, París,
1965, ano no que se constitúe 1946, na que participaron DAVIDSON, B., L'Afrique au XX 1981.
a República de Rodesia, que unha serie de representantes siècle. Ed. J.A., París, 1979. ‐ L'Ocean Indien. P.U.F., París,
en 1980 daría paso ó actual africanos, máis tarde líderes DEBRAY, R., Los Imperios con‐ 1978.
Zimbabwe. nacionalistas, recolleu a exis‐ tra Europa. Barcelona, DODD, C.H., The crisis of Turk‐
tencia da Unión Francesa co‐ 1985. ish Democracy. Eothen
b.4.) O África Austral mo marco legal para as rela‐ La Décolonistion de l'Afrique Press, Beverley, 1983.
Británica. Gran Bretaña con‐ cións entre a metrópole e as vu part des Africaines. DORE, F., Los regímenes políti‐
cedeu a independencia de súas colonias, autorizando a Actes du Colloque du cos en Asia. Siglo XXI, Ma‐
modo pacífico ós pobos veci‐ formación de partidos políti‐ Centre culturel africain. drid, 1976.
ños da Unión Surafricana: cos e decretando a abolición París, 1985. L'Harmattan, DUMONT, R., MOTTIN, M.F.,
Bechuana (actual Botswana) e do traballo forzoso dos indí‐ París, 1987. L'Afrique etranglée. Seuil,
Basuto (actual Lesoto) obti‐ xenas. Porén, a derrota de DECRAENE, Ph., Le Panafri‐ París, 1980.
vérona en 1966 e Swazi con‐ Dien‐Bien‐Phu, o comezo da canisme. P.U.F., París, DUPUIS, J., Singapur et la Ma‐
verteuse en 1968 en Ngwame. guerra de liberación alxeria‐ 1961. laysia. P.U.F., París, 1972.
16 45
BROCHEUX, P. (ed.), Histoire The First Twenty‐Five na, a Conferencia de Bandung colonos brancos dirixidos por
de l'Asie du Sud‐Est. Ré‐ Years. London, 1985. e a independencia de Marro‐ Tshombe, proclamaron a se‐
voltes, Réformes, Révolu‐ CASTRO, J. de, Geopolítica del cos determinaron a promul‐ cesión de Katanga, a zona
tions . Univ. de Lille, hambre. Guadarrama, gación da Lei Marco de 1956 máis rica do país; como con‐
Press, 1981. Madrid, 2 ed., 1965. que significou un importante secuencia estoupou unha
BROWN, M.B., Después del CATALUCIO, F., La revolución xiro na política colonial fran‐ guerra civil que obrigou a in‐
Imperialismo. Siglo XXI, india. Bruguera, Barcelo‐ cesa. tervir á ONU ata que, en 1965,
Buenos Aires, 1976. na, 1970. Xa en 1958, De Gaulle J. Mobutu instaura unha dita‐
Cambridge History of Africa. CATTAN, H., The Palestine propiciou a creación da Co‐ dura prooccidental no territo‐
Vol. III, Cambridge, 1986. Question. Croom Helm, munidade franco‐africana na rio actual de Zaire.
CALVERT, P., Latin America in Londres, 1988. que terían cabida en forma de En 1962 accederon á in‐
the 20th century. MacMil‐ CHALIAND, G., Mythes Revolu‐ repúblicas autónomas todas dependencia Ruanda e Bu‐
lan, Londres, 1990. tionnaires du Tiers Monde. as comunidades africanas que rundi.
CAMPLING, E., Africa in the Guerrillas et Socialismes. así o decidiran en referendo.
Twentieth Century. Bats‐ Seuil, París, 1979. A comunidade acabaría fraca‐ b.7.) A independencia
frod Ed., Londres, 1980. CHASSEY, F., Mauritanie sando, entre outras razóns do África española. En 1958
CAPPELETTI, R. (ed.), Rela‐ 1900‐1975. L'Harmattan, pola prepotencia francesa, España concede as súas pose‐
ciones internaciones, inte‐ París, 1984. polo que en 1960 a práctica sións de Ifni, Sahara Occiden‐
gración y subdesarrollo. CHOURAQUI, A., L'Etat totalidade do imperio colonial tal e Guinea Ecuatorial o “es‐
Nueva Visión, Buenos Ai‐ d'Israël. P.U.F., París, francés na África Central ac‐ tatuto e provincialización”
res, 1969. 1975. cede á independencia; Mada‐ que revélase completamente
CARANCI, C.A., El Tercer Mun‐ CIPOLLA, C.M. y otros, La de‐ gascar, as Comores e a Soma‐ inaxeitado. Logo da “guerra
do. Los proletarios del si‐ cadencia económica de los lia francesa (futuro Djibuti) do Ifni” este territorio pasa a
glo XX. Espejo, Madrid, imperios. Alianza, Madrid. tiveron que agardar ata 1960, formar parte de Marrocos en
1972. COLE, J.R. y KEDDIE, N.R. 1975 e 1977, respectivamen‐ 1969 polo Tratado de Fez.
CARMAGNANI, M., América (eds.), Shi'ism and social te, logo de pasar por unha Guinea Ecuatorial accedeu á
Latina de 1880 a nuestros protest. Yale University primeira fase como estados independencia en 1968, men‐
días. Oikos‐tau, Barcelo‐ Press, New Haven, 1987. autónomos. tres que o Sahara Occidental
na, 1975. CONNEL‐SMITH, G., The Unit‐ colocouse baixo a administra‐
CARRE, O., L'Islam et l'Etat ed States and Latin Amer‐ b.6.) A independencia ción conxunta de Marrocos e
dans le monde d'aujour‐ ica. An Historical Analysis do África belga. Debido ás Mauritania polos Acordos de
d'hui. P.U.F., París, 1982. of International Relations. presións internacionais o go‐ Madrid de novembro de
‐ Le mouvement national pa‐ Heinemann Educational berno belga concedeu en 1975; en 1976 a Fronte Poli‐
lestinien. Gallimard‐ Books, Londres, 1974. 1960 a independencia do saria proclamou unilateral‐
Julliard, París, 1977. CORM, G., Le Proche Orient Congo, do que foi nomeado mente a independencia da
CARTER, G.M. y PO'MEARA, éclaté 1956‐1982. De Suez xefe de goberno Patricio Lu‐ República Árabe Saharaui
P., African Independence, à l'invasion du Liban. mumba, líder do Movemento continuando a guerra con Ma‐
Maspero, París, 1983. Nacional Congoleño. Porén, os rrocos.
44 17
mantiñan neutrais no conflito BARAM, A., Culture, History BENOT, Y., Ideologías de las
b.8.) A independencia que enfrontaba a ámbolos and Ideology in the For‐ independencias africanas.
do África portuguesa. O réxi‐ bloques nos anos da guerra mation of Ba'thist Iraq. Dopesa, Barcelona, 1978.
me ditatorial portugués man‐ fría. Sen ánimo de ser exhaus‐ 1968‐89. Londres, 1991. BERQUIST, Ch., PEÑARANDA,
tivo unha actitude oposta a tivos, citaremos algunha das BARCO, R. del, El régimen pe‐ R. y SANCHEZ, G. (eds.),
todo intento descolonizador, características básicas que ronista (1946‐1955). Bel‐ Violence in Colombia: the
pero o triunfo da “revolución definen ó Terceiro Mundo (I. grano, Buenos Aires, Contemporary Crisis in
dos caraveis” en abril de 1974 LACOSTE): a insuficiencia 1983. Historical Perspective.
foi decisivo para que as diver‐ alimentaria; a existencia du‐ BARNAVI, E., Israël au XX Wilmington, 1991.
sas colonias puideran acceder nha poboación maioritaria‐ siècle. P.U.F., París, 1982. BERSTEIN, S., Teoría de la
á independencia: Guinea‐ mente nova, en rápido proce‐ ‐ Une histoire moderne descolonización. Ed. T.C.,
Bissau fíxoo en 1974 e Cabo so de crecemento, desigual‐ d'Isräel. P.U.F., París, 2ª Buenos Aires, 1973.
Verde, Santo Tomé e Príncipe, mente repartida e con eleva‐ ed., 1988. BETTELHEIM, Ch., La India
Mozambique e Angola en das taxas de mortalidade in‐ BARON, X., Les Palestiniens du independiente. Tecnos,
1975. fantil; a baixa esperanza de silence. Le Sycomore, Pa‐ Madrid, 1965.
vida; un sector primario no rís, 1978. BETTS, R., France and Decolo‐
que traballa arredor do 70% BARRAT BROWN, M., Después nization, 1900‐1960.
3.3. O NACEMENTO DO da poboación activa caracte‐ del Imperialismo. Siglo MacMillan, London, 1985.
«TERCEIRO MUNDO». NEO‐ rizado polos escasos rende‐ XXI, Buenos Aires, 1976. BIANCO, L., AKAMATSU, P. y
COLONIALISMO E TOMA DE mentos, a baixa produtivida‐ BEHRANG, Irán. Un eslabón otros, Inde et Extrême‐
CONCIENCIA de e o escaso nivel técnico débil del equilibrio mun‐ Orient contemporain.
que, porén, coexiste cunha dial. Siglo XXI, México, Bordas, París, 1971.
A denominación de “Ter‐ agricultura especulativa 1979. BLANADET, R., Les fronts
ceiro Mundo” foi acuñada en orientada á exportación, as‐ BELL, M., Contemporary Afri‐ pionniers en Asie du Sud‐
1952 polo economista e de‐ pecto este no que cobra espe‐ ca: Development, Culture Est. L'Harmattan, París,
mógrafo francés Alfred Sauvy cial importancia a análise his‐ and State. Londres, 1986. 1984.
en alusión ó terceiro estado tórica, pois foron as antigas BELLOW, S., Retour de Jérusa‐ BURKE, E. y LAPIDUS, I.M.
da sociedade francesa antes metrópoles as que colocaron lem. Flammarion, París, (eds.), Islam. Politics and
da revolución de 1789; o seu a estes países nunha situación 1977. social movements. I.B.
uso popularizaríase rapida‐ de dependencia comercial ó BEN AMI, Sh., Historia del Es‐ Tauris, Londres, 1988.
mente para referirse a aque‐ crear unha vía de comerciali‐ tado de Israel. Rialp, Ma‐ BOUTROS‐GHALL, B., L'Orga‐
les países que non acadaron zación para as materias pri‐ drid, 1981. nisation de l'Unité Afri‐
un grado de desenrolo sufi‐ mas que buscaban; o escaso BEN PORATH, Y., KThe Israeli caine. Armand Colin,
ciente para garantir un nivel desenrolo industrial que con‐ economy: maturing París, 1969.
de vida mínimo a súa poboa‐ trasta cun sector terciario through crises. Harvard ‐ Le Mouvement Afro‐
ción. Así mesmo, o termo em‐ parasitario e sobredimensio‐ University Press, Cam‐ Asiatique. P.U.F., París,
pregouse en ocasións para nado; a dependencia tecnoló‐ bridge (Mass.), 1987. 1969.
designar ós Estados que se xica e financeira dos países
18 43
ra Guerra Mundial a 1980. Princeton Universi‐ desenrolados; os fortes dese‐ res, da primacía ós factores
nuestros días. Barce‐ ty Press, 1986. quilibrios sociais que deter‐ internos. Segundo estes auto‐
lona, Ariel, 2000. ANDRAIN, Ch., Political minan a creación dun modelo res era preciso estimular o
Change in the Third de sociedade dual no que crecemento económico me‐
World. Unwin Hyman, unha minoría privilexiada diante un incremento da pro‐
London, 1988. controla o poder político, dutividade como paso previo
Bibliografía específica ARMAJARI, Y y RICKS, T., económico e militar fronte á para provocar un cambio po‐
KThe Middle East: past maioría empobrecida, sen que lítico e social; porén os feitos
and present. Prentice Hall, a penas exista unha clase me‐ contradín esta visión, como
ALEN, J.P., Le Proche Orient Englewood Cliffs, 2ª ed., dia que sirva de contrapeso demostra o mantemento de
arabe. P.U.F., París, 1971. 1986. entre as anteriores; os altos réximes autoritarios en zonas
AZCARATE, P., Misión en Pa‐ niveis de analfabetismo, paro de elevado crecemento eco‐
ALI, S.R., Oil and power: politi‐ lestina. Nacimiento del Es‐ e subemprego, gran inestabi‐ nómico (Asia oriental e do
cal dynamics in the Middle tado de Israel. Tecnos, lidade política e escasa inte‐ sueste) ou a persistencia do
East. Frances Pinter, Lon‐ Madrid, 1968. gración nacional, etc. atraso estrutural en países
dres, 1987. AZZAM, S. (ed.), islam and A nivel ideolóxico existen recentemente comprometidos
AMIN, S., The Maghred in the contemporary society. dúas grandes teorías que tra‐ coa democratización política
modern World. Penguin Longman, Londres, 1982. tan de explicar o escaso de‐ e social (velaí os casos de
Books, 1979. BAIROCH, P., Revolución in‐ senvolvemento económico América Central e do Sur).
‐ y otros, La crisis del imperia‐ dustrial y subdesarrollo. destes países. A interpreta‐ Outros autores (A. GUN‐
lismo. Fontanella, Barce‐ Siglo XXI, México, 1976. ción neoclásica, que ten en W. DER FRANK, SAMIR AMIN)
lona, 1975. ‐ El Tercer Mundo en la encru‐ ROSTOW (As etapas do cre‐ consideran que a persistencia
‐ El desarrollo desigual. Fon‐ cijada. Alianza, Madrid, cemento económico, 1952) a do subdesenvolvemento só se
tanella, Barcelona, 1974. 1973. un dos seus grandes defenso‐ pode explicar por factores de
‐ La acumulación a escala BAKHASH, S., The reign of
mundial. Siglo XXI, Ma‐ Ayatollahs: Iran and the
drid, 1984. Islamic revolution. I.B.
NADERSON, C., Peasant of Tauris, Londres, 1985.
proletarian? Wage labour BALFOUR, S., Castro. Long‐
and peasant economy dur‐ man, Londres, 1990.
ing the industrialization: BALTA, P., RULLEAU, C., DU‐
the Algerian experience. TEIL, M., L'Algérie des Al‐
Almqvist & Wiksell, Upp‐ gériens. Editions Ouvriè‐
sala, 1986. res, París, 1982.
ANDERSON, L., The State and BAMBIRRA, V., El capitalismo
social transformations in dependiente latinoameri‐
Tunisia and Libya, 1830‐ cano. Siglo XXI, México,
1974.
42 19
tipo externo: os países desco‐ información e da opinión pú‐ DÍEZ ESPINOSA, J. R. et al.,
lonizados vense sometidos a blica e, se é preciso, a través Historia del Mundo
un novo tipo de dominación, o da promoción de golpes de Actual (desde 1945
neocolonialismo, que, en sín‐ estado internos, cando non Bibliografía Xeral hasta nuestros días),
tese, consiste en que as anti‐ pola intervención militar di‐ Valladolid, Servicio
gas colonias, independentes recta. Dende esta perspectiva, de Publicaciones de
formalmente desde o punto o desenvolvemento dos paí‐ ARACIL, R., OLIVER, J., y SE‐ la Universidad, 2006.
de vista político, manteñen os ses industrializados foi e se‐ GURA, A., El mundo HOBSBAWM, E., Historia del
lazos de dependencia econó‐ gue sendo posible pola explo‐ actual. De la Segunda Siglo XX. 1914‐1991,
mica, cultural e militar coas tación a que someten ó Ter‐ Guerra Mundial hasta Barcelona, Crítica,
antigas metrópoles, ou ben ceiro Mundo mediante a súa nuestros días, Barce‐ 2008.
con outras potencias que as inserción no sistema mundial lona, Universitat de MAMMARELLA, G. Historia de
substituíron. O poder neoco‐ capitalista onde se perpetúan Barcelona, 1998. Europa contemporá‐
lonial é exercido de moi di‐ os mecanismos de “intercam‐ ARÓSTEGUI, J., BUCHRUCKER, nea desde 1945 hasta
versas formas: control eco‐ bio desigual” que xeran unha C. e SABORIDO, J. hoy, Barcelona, Ariel,
nómico por medio dos inves‐ transferencia constante de (dirs.), El mundo con‐ 2008.
timentos de capitais, os inter‐ recursos en forma de plusva‐ temporáneo. Historia MARTINEZ CARRERAS, J. U. et
cambios, o control da produ‐ lía ós países desenvolvidos. y problemas, Barcelo‐ als., Historia del mun‐
ción e dos mecanismos de Considérase que o primei‐ na, Ed. Biblos‐Crítica, do actual, Madrid,
concesión de axudas ó desen‐ ro neocolonialismo xurdiu en 2001. Marcial Pons, 1996.
rolo; control político e militar Iberoamérica despois de in‐ AVILÉS, J. y SEPÚLVEDA, I., NOUSCHI, M., Historia del si‐
mediante o pacto coas elites dependizarse de España, sen‐ Historia del mundo glo XX. Todos los
indíxenas, a manipulación da do a “Doutrina Monroe” actual: de la caída del mundos, el mundo,
Muro a la Gran Rece‐ Madrid, Cátedra,
sión, Madrid, Síntesis, 1996.
2010. PALACIOS BAÑUELOS, J. L.,
BRIGGS, A. e CALVIN, P., His‐ Manual de Historia
toria Contemporánea Contemporánea Uni‐
de Europa, 1789‐ versal, Madrid, Dilex,
1989, Barcelona, Crí‐ 2006, 2t.
tica, 2004. PALACIOS BAÑUELOS, L. et
CASASSAS, J. (coord.), La al., Nueva Historia del
construcción del pre‐ Mundo Actual, Ma‐
sente. El mundo desde drid, Universitas,
1848 hasta nuestros 2011.
días, Barcelona, Ariel, PAREDES, J. (coord.), Historia
2005. Universal contempo‐
ránea. II: de la Prime‐
20 41
Os métodos e a forma des‐ aumenta moito máis do que (1823) a súa primeira formu‐ económico‐sociais herdadas
ta dirección poden tomar di‐ diminúe a distancia entre os lación. Mesturando presións do colonialismo e os avances
versos aspectos. Por exemplo, países ricos e pobres do diplomáticas e económicas no programa dunha Nova Or‐
nun caso extremo, as tropas mundo.” con intervencións armadas, de Económica Internacional.
do poder imperialista poden NKRUMAH, Neoco‐ os Estados Unidos impuxeron Cuns puntos de partida seme‐
ocupar o territorio do Estado lonialismo. La última etapa del unha verdadeira dependencia llantes, os ministros de AA.EE.
neocolonial e controlar o seu imperialismo. Ed. Siglo XXI, colonial a América, pero non dos países asiáticos da Com‐
goberno. Porén, máis a miúdo México, 1966. será ata despois da Segunda monwealth aprobaron na ca‐
sucede que o control neoco‐ Guerra Mundial, como conse‐ pital do actual Sri Lanka o
lonialista sexa exercido me‐ cuencia da liquidación dos coñecido como Plano de Co‐
diante medidas económicas imperios británico e francés, lombo (xaneiro de 1950) que
ou monetarias. O Estado neo‐ cando o neocolonialismo aca‐ pretendía coordinar a axuda ó
colonial será obrigado a mer‐ de a súa máxima dimensión. desenvolvemento que recibí‐
car os produtos manufactura‐ Neste contexto, para supe‐ an fundamentalmente dos
dos da potencia imperialista rar os problemas que esta británicos. Estes Estados im‐
mediante a prohibición de nova forma de dependencia pulsaron así mesmo a Confe‐
importar produtos competi‐ presenta, os países descoloni‐ rencia de Bandung, celebrada
dores do país que sexa, O con‐ zados na segunda metade do na illa de Xava entre os días
trol sobre a política goberna‐ século XX só dispoñen duns 18 e 24 de abril de 1955, que
mental do Estado neocolonial medios de acción moi concre‐ sería definida como “os Esta‐
será asegurada mediante pa‐ tos que non sempre é posible dos Xerais dos pobos de cor”.
gos polo costo de levar o Es‐ desenvolver: a cooperación e Nela, 29 países afroasiáticos
tado, polo nomeamento de a solidariedade entre os po‐ aprobaron un decálogo no
funcionarios civís que ocupen bos terceiromundistas, a ac‐ que se recollía basicamente o
postos dende os que poderán ción conxunta internacional, o respecto ós dereitos do home,
ditar políticas e mediante o cambio radical das estruturas a soberanía e integridade te‐
control monetario sobre o
troco internacional a traveso
da imposición dun sistema
bancario controlado polo po‐
der imperialista. (...)
O resultado do neocolonia‐
lismo é que o capital estran‐
xeiro emprégase para a explo‐
tación máis que para o desen‐
rolo das partes menos desen‐
volvidas do mundo. A inver‐
sión, baixo o neocolonialismo,
40 21
rritorial de todas as nacións, a renciáronse ata tres grupos ART. 1: A Liga de Estados ignorancia, as enfermidades
igualdade de razas e nacións, de países: os máis proocci‐ Árabes componse dos estados masivas, a desocupación, non
o rexeitamento á interferen‐ dentais (Etiopía, Libia, Liberia árabes independentes que son senón facetas dun mesmo
cia nos asuntos internos dou‐ Filipinas, Irán, Iraq...), os asinaron este Pacto. Cada mal: o subdesenvolvemento.
tros países, a solución dos chamados “neutrais” (Afga‐ estado independente árabe E se se estuda o mapa da fame
conflitos internacionais por nistán, Birmania, Exipto, In‐ ten dereito a ser membro de‐ advírtese que se parece curio‐
medios pacíficos, a coopera‐ dia...) e os de tendencia co‐ sa liga. Se o desexa, presenta‐ samente ó mapa da coloniza‐
ción económica e cultural e o munista (Vietnam do Norte e rá a súa candidatura que se ha ción. [...]
respecto á xustiza e ás obrigas China). Como consecuencia depositar no Secretariado As potencias coloniais sos‐
internacionais. En base a es‐ dos acordos políticos toma‐ Xeral permanente, somentén‐ tiveron nos territorios some‐
tes principios, Bandung pro‐ dos en Bandung e a iniciativa dose ó Consello na súa pri‐ tidos unha economía de tipo
clamou a súa solidariedade de Nasser, Nehru e Tito, xur‐ meira sesión desde a petición. mercantil dominada por elas,
coa loita dos países árabes diu o Movemento dos Países ART. 2: A Liga propón for‐ extraendo por unha parte, dos
contra Israel e pronunciouse non Alineados (MPNA), que talecer as relacións entre os seus territorios, materias
pola independencia de Ma‐ se xuntaría por primeira vez seus estados membros, coor‐ primas necesarias á súa ex‐
rrocos, Túnez e Alxeria, fa‐ en Belgrado a primeiros de dinar as súas políticas para pansión industrial ou comer‐
cendo extensiva a súa crítica setembro de 1961. Os seus realizar a cooperación entre cial; vendéndolles, por outra,
ó imperialismo económico e a principios fundamentais po‐ eles e para salvagardar a súa produtos fabricados por elas,
discriminación racial. Malia den resumirse no mantemen‐ independencia e soberanía, e impedíndolles así desenvol‐
estas coincidencias, o certo e to dunha política independen‐ en xeral en canto afecta os ver as súas propias industrias
que no seu interior dife‐ te fundada sobre a coexisten‐ asuntos e intereses dos países de transformación, por medo
árabes. Tamén se propón es‐ á competencia.
treitar a colaboración dos Es‐ José De CASTRO, A fame, pro‐
tados membros coa debida blema universal (1969)
consideración á organización
e circunstancias de cada un…”
Constitución da Liga de Esta‐
dos Árabes (22‐Marzo‐1945) O neocolonialismo
“A esencia do neocolonia‐
O problema da fame lismo é que o Estado que o
padece é, en teoría, indepen‐
“Cando se examina máis dente e ten todas as galas ex‐
atentamente o mapa da fame ternas da soberanía interna‐
descóbrese que cadra case cional. En realidade, o seu
perfectamente co mapa do sistema económico e, con isto,
subdesenvolvemento. En a súa política son dirixidos
efecto, a fame, a miseria, a dende fora.
22 39
día, é unha continuidade da cito regular. Os paras demos‐ cia pacífica e o non aliñamen‐ ción política internacional,
Administración británica que traron ser especialistas nesta to, o apoio ós movementos de que mesmo cuestiona a súa
só mantivo a paz, a lei e a or‐ labor.(…) Os paras considera‐ liberación nacional e o rexei‐ viabilidade nun mundo que
de coa axuda da policía e do ban que para gañar a guerra tamento dos pactos militares deixou de ser bipolar.
exército. A idea da unidade era ante todo necesario redu‐ colectivos e da presenza de A partir de 1974 os países
que defende o Partido do cir a poboación musulmá a bases militares estranxeiras en vías de desenvolvemento
Congreso fundaménta‐se nu‐ unha dócil e manexable masa no seu solo. principiaron unha nova estra‐
nha nacionalidade que existe humana e para este fin reco‐ As posteriores conferen‐ texia consistente na esixencia
só nos seus soños. A nosa so‐ rreron, a escala xigantesca, ás cias de O Cairo (1964), Lusa‐ da instauración dun Novo Or‐
lución propón a partición do torturas e as execucións. (…)” ka (1970), Arxel (1973), Co‐ de Económico Mundial (NO‐
territorio deste subcontinente A guerra sucia en Alxeria lombo (1976) e A Habana EM). Entre as medidas a
en dous Estados soberanos: o (1976) viron incrementar o adoptar para facelo efectivo a
In‐dostán e o Paquistán”. número de membros e simpa‐ Conferencia de Nairobi
Declaracións de A. Ahmet Ji‐ Constitución da Liga de Es‐ tizantes do MPNA, pero ta‐ (1976) sinalou o desenvol‐
nah na Convención da Liga tados Árabes mén as discrepancias internas vemento dun “programa inte‐
Musulmá, (1946). entre eles (conflito chino‐ grado para as materias pri‐
“"Desexosos de fortalecer indio, indio‐paquistaní, inter‐ mas” que tería por obxecto
as estreitas relacións e nume‐ vención cubana en África e facer fronte ás oscilacións dos
A guerra sucia en Alxeria rosos lazos que ligan ós Esta‐ soviética en Afganistán...). A prezos destas nos mercados
dos árabes; ansiosos de de‐ xuntanza celebrada na India mundiais, garantindo ó mes‐
“Os fellaghas (campesi‐ fender e estabilizar eses lazos (1983) serviu para que o mo‐ mo tempo uns ingresos dig‐
ños) que lograron escapar ás sobre a base do respecto á vemento recuperara os seus nos pola súa venta que evita‐
redadas do exército, burlar as independencia e a soberanía principios de independencia ran o progresivo deterioro
barreiras militares e, eludin‐ deses Estados e de dirixir os dos bloques, pero no plenario dos termos de intercambio;
do as normas de reagrupa‐ seus esforzos cara ó ben co‐ de Harare (Zimbawe, 1986) o porén, este ambicioso pro‐
ción, fugarse a zonas prohibi‐ mún de todos os Estados ára‐ discurso de Gaddafi —que grama que contemplaba o
das, foron capturados polas bes, a mellora da súa situa‐ chegou a defender a desapa‐ establecemento de stocks fi‐
unidades móbiles de paras ción, a seguridade do seu fu‐ rición do MPNA, pois na súa nanciados co establecemento
(paracaidistas) ou da Lexión turo, a realización das súas opinión só existían dous cam‐ dun fondo común, acabaría
Estranxeira. Pero como a gue‐ aspiracións e esperanzas. pos: o imperialista e o que fracasando pola oposición das
rra dependía ante todo do Respondendo ós desexos da loita pola súa libración— pro‐ grandes potencias, contrarias
espionaxe, había que acudir opinión pública árabe en tó‐ fundou na fractura aberta á fixación de calquera sistema
moitas veces á tortura e as dolos países árabes, concluí‐ anos atrás. Na actualidade o de prezos que non procedera
execucións sumarias, ata que ron un pacto a este fin e no‐ achegamento Leste‐Oeste co do libre mercado. Escaso eco
todo o territorio alxeriano mearon os seus plenipoten‐ remate da “guerra fría”, obri‐ atoparon así mesmo, outras
quedou convertido nun gran ciarios, os que tras intercam‐ ga a esta organización a re‐ propostas como a moratoria
campo de concentración cus‐ biar as súas credenciais acor‐ pensar moitos dos seus ob‐ ou remisión das débedas dos
todiado por un enorme exér‐ daron o seguinte: xectivos diante da nova situa‐ países máis pobres e o esta‐
38 23
blecemento dun código inter‐ agás o petróleo‐, especial‐ de dúas nacións“ que a non cooperación violen‐
nacional que regulara as mente das de orixe agrícola, a Romila Thapar, ta non fai máis que aumentar
transferencias de tecnoloxía ó escasa rendibilidade dos in‐ Le Monde, 11‐5‐1993 o mal e, dado que o mal só se
Terceiro Mundo. Sucesivas vestimentos (que se destina‐ mantén pola violencia, era
xuntanzas en Manila (1979) e ron, principalmente, á adqui‐ preciso, se non queremos fo‐
Xenebra (1980) non aporta‐ sición de armamento e á A posición de Gandhi mentar o mal, abstermos de
ron novidades substanciais ó construción de infraestrutu‐ toda violencia. A non violen‐
difícil diálogo Norte‐Sur. ras, polo que en contados ca‐ “Ao meu pesar cheguei á cia pide o sometemento vo‐
Ademais, as axudas eco‐ sos serviron para realizar conclusión de que a nosa aso‐ luntario á pena en que se in‐
nómicas das nacións máis transformacións de base na ciación coa Gran Bretaña fixe‐ corra por non ter colaborado
desenvolvidas son unha arma economía), fixeron que os ra á India máis impotente que co mal. Estou pois disposto a
de dous fíos como se demos‐ países do Terceiro Mundo se nunca, política e economica‐ someterme co corazón ledo
trou con ocasión da coñecida viran na obriga de solicitar mente (...). O país chegou a tal ao castigo máis severo que se
como crise da débeda: dende novos cretos para poder facer extremo que apenas se pode me poida inflixir polo que,
principios dos anos setenta a fronte ó pago dos intereses resistir a fame. Antes da che‐ segundo a lei, é un crime deli‐
banca internacional, sobrepa‐ dos solicitados con anteriori‐ gada dos ingleses, a India te‐ berado e que a min me parece
sada a súa capacidade de in‐ dade. Non debe estrañar, xa cía e fiaba o suficiente para que constitúe o primeiro de‐
vestimento nos países ricos que logo, que a partir de 1983 que os seus millóns de de‐ ber do cidadán”.
pola acumulación de petrodó‐ invertéranse os fluxos de ca‐ sempregados puideran enga‐ Mohandas K. GANDHI. Decla‐
lares procedentes dos países pital: o Norte pasou a ser re‐ dir aos seus débiles recursos racións [no proceso polos arti‐
da OPEP, concedeu préstamos ceptor neto de fondos proce‐ da agricultura un mínimo vi‐ gos escritos en Nova India].
masivos a Estados que ofrecí‐ dentes do Sur, mentres este tal. Esta industria caseira, tan 1921
an boas perspectivas de cre‐ se endebedaba cada vez máis importante para a existencia
cemento grazas ó alto prezo obrigando a emprender pro‐ da India, foi arruinada por
das materias primas e ós pro‐ cesos de renegociación destes procedementos inhumanos e A Liga Mulsulmá
cesos de industrialización pasivos que lastran grave‐ crueis (...).
baseados na substitución de mente o seu desenvolvemen‐ Estou convencido, ade‐ “A Liga Musulmá, ó con‐
importacións postos en mar‐ to futuro. mais, de que teño prestado un trario que o Partido do Con‐
cha dende finais da década Despois da Segunda Gue‐ servizo á India e a Inglaterra greso do señor Nheru, baséa‐
anterior. A recesión económi‐ rra Mundial, Europa quedou ao lles mostrar como a non se na realidade que existe ho‐
ca de 1979 modificou radi‐ relegada a un papel secunda‐ cooperación co mal é un de‐ xe en día na India. Expliquei
calmente esta situación: a su‐ rio fronte ao crecemento ex‐ ber tan evidente como a coo‐ repetidamente as diferenzas
ba dos tipos de xuro e do dó‐ perimentado pola economía peración co ben. Nestas oca‐ entre hindús e musulmáns.
lar, o estancamento do co‐ norteamericana, o ascenso da sións a non cooperación con‐ Non houbo endexamais, ó
mercio internacional, o dete‐ URSS ao rango de segunda sistía en usar deliberadamen‐ longo de I todos estes séculos,
rioro dos termos de inter‐ potencia industrial e o arran‐ te a violencia contra o que unidade social e política entre
cambio debido á caída do que do proceso de desenvol‐ facia o mal. Eu quixen mos‐ estas dúas nacións. A Unión
prezo das materias primas ‐ vemento chinés dende os trar aos meus compatriotas India da que se fala hoxe en
24 37
traxe ou composición xudi‐ para garantir o total exercicio anos cincuenta. A posición
cial, así como tamén con ou‐ do seu dereito de autodeter‐ hexemónica dos Estados Uni‐
tros medios pacíficos, segun‐ minación e independencia no dos convertía a este país no
do a libre selección das partes caso de que as potencias co‐ único capaz de subministrar
en conformidade coa Carta loniais insistan en opoñerse os fondos necesarios para
das Nacións Unidas...” ás súas aspiracións naturais'. afrontar a reconstrución eu‐
A Conferencia Afro‐ Recoméndase tamén no ropea. A axuda norteamerica‐
asiática de Bandung (24 de documento á Asemblea Xeral na, articulada a través do Plan
abril de 1955). das Nacións Unidas que adop‐ Marshall, contribuirá aínda
te unha declaración de prin‐ máis á división do «Vello Con‐
cipio arredor da coexistencia tinente» en dous bloques
Os países non aliñados pi‐ pacífica.” económicos: a Europa occi‐
den a abolición do colonia‐ “Los países no alineados piden dental, que acepta esa axuda,
lismo en El Cairo la abolición total e a Europa oriental, que a re‐
del colonialismo”, ABC (13‐X‐ xeita debido ás presións so‐
“A Conferencia de alto ni‐ 1964). viéticas.
vel dos países 'non aliñados' Durante este longo perío‐
publicou hoxe un comunicado do a economía mundial expe‐
final no que pídese 'a comple‐ A independencia da India rimentou numerosas flutua‐
ta e total abolición do colonia‐ cións. Entre 1945 e 1948 asís‐
lismo'. No documento condé‐ "Baixo a colonización, a tese a un período de recons‐
nase toda política colonialista sociedade india era demasia‐ trución, ao que segue unha
e neocolonialista nas diversas do complexa para o seu en‐ pequena fase de recesión
partes do mundo e pídese a tendemento, así que os britá‐ económica que se prolonga
todos os combatentes no nicos dividírona de acordo ata 1950. Este ano marca o
Congo que cesen de inmedia‐ con criterios de relixión; par‐ inicio da recuperación, esti‐
to as hostilidades, e a todas as tir deste momento, as reli‐ mulada pola guerra de Corea.
potencias estranxeiras que xións comezaron a conside‐ A partir de 1954 éntrase nu‐
non se interfiran nos asuntos rarse mutuamente como gru‐ nha fase de crecemento sosti‐
internos dese país. pos diferentes. [...] Esta con‐ do que se prolongará ata
Esta declaración, que leva cepción colonialista que asen‐ principios dos anos setenta,
por título 'Programa para a taba a India sobre identidades cando a crise monetaria e o
paz e cooperación internacio‐ relixiosas separadas amputou incremento dos prezos do
nal', afirma que 'o proceso de o seu pasado á poboación, petróleo dan paso a unha dé‐
liberación é irresistible e provocando efectos desastro‐ cada de recesión e estanca‐
irreversible', e engade que os sos. Contradicía a historiogra‐ mento económico.
pobos colonizados poden lexi‐ fía sánscrita e persa que non
timamente recorrer ás armas tiña conciencia da existencia
36 25
cia. mente. Unidas.

Consciente dos conflitos 2. En afirmar que a 2. Respecto pola
crecentes que ocasiona o feito suxeición dos pobos ó xugo soberanía e a integridade te‐
Textos de rexeitar a liberdade destes estranxeiro, a dominación e a rritorial de todas as nacións.
pobos ou de poñerlles obstá‐ explotación que constitúen a 3. Recoñecemento
culos que constitúen unha negación dos dereitos funda‐ da igualdade de todas as ra‐
grave ameaza a paz mundial. mentais do home, están en mas e de todas as nacións,
Resolución 1514 da ONU Considerando o papel im‐ contradición coa Carta das grandes e pequenas.
sobre a descolonización portante da Organización de Nacións Unidas e son un obs‐ 4. Abstención de
Nacións Unidos, como medio táculo para o desenvolvemen‐ intervencións ou interferen‐
“A Asemblea Xeral, de axudar ó movemento cara to da paz e da cooperación cias nos asuntos internos
Consciente de que na Car‐ a independencia nos territo‐ mundial. doutros países.
ta das Nacións Unidas os po‐ rios baixo tutela e os territo‐ 3. En declarar o seu 5. Respecto o derei‐
bos do mundo declaráronse rios non autónomos. apoio á causa da liberdade e to de toda nación a defender‐
resoltos a proclamar de novo Recoñecendo que os po‐ da independencia de todos os se por si soa ou en colabora‐
a súa fe nos dereitos funda‐ bos do mundo ansían arden‐ pobos dependentes e, por úl‐ ción con outros Estados, en
mentais do home; na dignida‐ temente ó fin do colonialismo timo, conformidade coa Carta das
de e valor da persoa humana; en todas as súas manifesta‐ 4. En chamar ás po‐ Nacións Unidas.
na igualdade de dereitos nos cións. tencias interesadas a fin de 6. a) Abstención de
homes e nas mulleres, así co‐ Convencida de que man‐ que concedan liberdade e in‐ participar en acordos de de‐
mo das nacións grandes e pe‐ temento do colonialismo im‐ dependencia a eses pobos. fensa colectiva con vistas a
quenas, e en favorecer o pro‐ pide o desenvolvemento da A Conferencia Afroasiática favorecer os intereses parti‐
greso social instaurando me‐ cooperación económica in‐ prestou seria atención o pro‐ culares dunha das grandes
llores condicións de vida e ternacional; traba o desen‐ blema da paz e da coopera‐ potencias.
unha liberdade máis grande. volvemento social cultural e ción mundial. Libre de sospei‐ b) Abstención por
Consciente da necesidade económico dos pobos depen‐ tas e de medios e animados parte de todo o país a exerci‐
de crear condicións de estabi‐ dentes e vai en contra do ide‐ pola fe e a boa vontade dunha tar presión sobre outros paí‐
lidade e benestar e de rela‐ al de paz das Nacións Unidas... cara outra, as nacións deberí‐ ses.
cións pacíficas e amigables Persuadida de que o pro‐ an de practicar a tolerancia e 7. Abstención de
fundadas sobre o respecto ceso de liberación é irreversi‐ vivir xuntas en paz de bos actos ou de ameaza de agre‐
dos principios de igualdade ble, e que para evitar crises veciños a desenvolver unha sión e do uso da forza nos co‐
de dereitos e a libre determi‐ fai falta poñer fin ó colonia‐ cooperación amigable sobre a texos da integrade territorial
nación de todos os pobos. lismo e a todas as prácticas de base dos dez principios se‐ ou de independencia política
Recoñecendo o desexo segregación e discriminación guintes: de calquera país.
apaixonado de liberdade de das cales acompáñase. 1. Respecto polos 8. Solución de todas
todos os pobos dependentes e Convencida de que todos dereitos fundamentais do as diverxencias internacionais
o papel decisivo deses pobos os pobos teñen un dereito home e para os fins e princi‐ con medios pacíficos, como
no seu acceso á independen‐ inalienable á plena liberdade, pios da Carta das Nacións tratados, conciliacións, arbi‐
26 35
trución e o desenrolo dunha Universal dos dereitos do ó exercicio da súa soberanía e nacional.
cantidade maior dos seus re‐ home como unha conquista a integridade do seu territorio 5. Serán tomadas as
cursos os países afroasiáticos. común para todos os pobos e nacional. medidas inmediatas nos terri‐
B) Cooperación cultu‐ todas as nacións. A Conferen‐ Proclama solemnemente a torios baixo tutela, os territo‐
ral. cia declarou o seu pleno apoio necesidade de por fin rápida e rios non autónomos e todos
1. A Conferencia do principio de autodecisión incondicionalmente ó colonia‐ os outros territorios que aín‐
Afroasiática está convencida dos pobos e das nacións como lismo baixo todas as súas da non accederon á indepen‐
de que un dos medios más estableceu na Carta das Na‐ formas e en todas as súas ma‐ dencia para transferir todos
potentes para promover a cións Unidas e tomou nota nifestacións. os poderes ós pobos destes
comprensión entre as nacións das resolucións das Nacións E a este fin declara o que territorios.
e o desenrolo da cooperación Unidas sobre o dereito dos sigue: 6. Toda tentativa en‐
cultural. Asia e África foron o pobos e das nacións á autode‐ 1. A suxeición dos po‐ camiñada a destruír parcial
berce de grandes civilizacións cisión, que é a condición ne‐ bos a un sometemento, a ou totalmente a unidade na‐
e relixións que han enriqueci‐ cesaria do pleno goce de to‐ unha dominación e a unha cional e a integridade territo‐
do a outras culturas e civiliza‐ dos os dereitos humanos fun‐ explotación estranxeira cons‐ rial dun país é incompatible
cións. As culturas asiática e damentais... titúe unha negativa dos derei‐ coas finalidades e os princi‐
africana baséanse sobre fun‐ 2. A Conferencia tos fundamentais do home; é pios da Carta das Nacións
damentos espirituais e uni‐ Afroasiática, deplorou a polí‐ contraria á Carta das Nacións Unidas.
versais. tica e o uso da segregación Unidas. 7. Todos os Estados
2. A Conferencia racial e da discriminación que 2. Todos os pobos te‐ deben observar fiel e estrita‐
Afroasiática tomou nota do constitúen a base das rela‐ ñen o dereito de libre deter‐ mente as disposicións da Car‐
feito de que ó subsistir o co‐ cións entre Goberno e cida‐ minación. ta das Nacións Unidas, da De‐
lonialismo en moitas rexións dáns nas vastas rexións de 3. A falta de prepara‐ claración universal dos derei‐
de Asia e África, en calquera África e noutras partes do ción nos dominios político, tos dos home e da presente
forma que se presente, non só mundo... económico e social, ou no da Declaración sobre a base da
impide a cooperación cultu‐ F) Declaracións refe‐ ensinanza, non debe xamais igualdade, da non inxerencia
ral, senón que suprime tamén rentes ós problemas dos po‐ tomarse como pretexto para nos asuntos interiores dos
as culturas nacionais dos po‐ bos dependentes. retrasar a independencia. estados e do respecto dos de‐
bos... A Conferencia Afroasiáti‐ 4. Porase fin a toda ac‐ reitos soberanos e a integri‐
C) Dereitos do home e ca, despois de discutir os pro‐ ción armada e a todas as me‐ dade territorial de todos os
autodeterminación. blemas dos pobos dependen‐ didas de represión de calque‐ pobos.”
1. A Conferencia tes e do colonialismo e os ma‐ ra clase que sexan, dirixidas Resolución 1514 da
Afroasiática declarou seu ple‐ les que deles se derivan, ato‐ contra os pobos dependentes, ONU sobre a descolonización
no apoio ós principios fun‐ pouse de acordo: para permitir a eses pobos (14 de decembro de 1960).
damentais dos dereitos do 1. En declarar que o exercer pacífica e libremente
home, como están definidos colonialismo, en todas as súas o seu dereito á independencia
na Carta das Nacións Unidas e manifestacións, é un mal o completa, e será respectada a
tomou nota da Declaración que hai que poñer fin rapida‐ integridade do seu territorio
34 27
A insurrección de Arxel ción de elementos estraños ás os calabozos nos que foron Xordania, Laos, Líbano, Libe‐
organizacións oficiais de anti‐ brutalmente arroxados aque‐ ria, Turquía, república demo‐
“A folga decidida pola or‐ gos combatentes, algúns mi‐ les que non querían someter‐ crática do Vietnam setentrio‐
ganización de antigos comba‐ lleiros de manifestantes diri‐ se a un réxime inxusto?. nal, Estado do Vietnam meri‐
tentes era absolutamente xe‐ xíronse cara o ministerio de Todo iso, meus irmáns, dional e Iemen.
ral desde as trece horas como Alxeria a partir das 17 horas. sufrímolo fondamente, pero A Conferencia Afroasiática
se previra. A partir das cator‐ Rapidamente trataron de pe‐ todo iso tamén, có voto de pasou exame sobre a posición
ce horas, decenas de millares netrar no interior do edificio. vosos representantes elixidos de África e Asia e discutiu os
de homes e mulleres dirixían‐ Antes incluso que as unidades por aceptación para dirixir o medios mediante os que os
se a pé cara a praza Laferriè‐ de paracaidistas apostadas noso país, nós que sufrimos pobos dos referidos continen‐
re. Cara as dezasete horas para asegurar a protección do no noso corpo e no noso cora‐ tes poden realizar a máis
cerca de 100.000 persoas es‐ Ministerio puideran intervir, zón a opresión colonialista, completa colaboración eco‐
taban concentradas nos xar‐ as Compañías Republicanas dicímosvolo, todo iso desde nómica, cultural e política.
díns subindo ó monumento os de Seguridade concentradas agora rematou.” A) Cooperación eco‐
Mortos, entre a praza Lafe‐ no interior despexaban os Discurso de P. Lu‐ nómica.
rrière e as rúas circundantes. arredores inmediatos utili‐ mumba, primeiro ministro da 1. A conferencia
A multitude, que contaba con zando granadas lacrimóxenas. República do Congo na ceri‐ Afroasiática recoñeceu a ur‐
varios milleiros de franceses A multitude replicaba lanzan‐ monia da independencia (30 xencia de promover o desen‐
de orixe norteafricano, estaba do lastros e pedras ás C.R.S. e de xuño de 1960). rolo económico nos continen‐
tranquila. Obedecía puntual‐ os paracaidistas que acudían. tes asiático e africano. Mani‐
mente as instrucións que lles Aproveitando estes inci‐ festouse un desexo xeral de
eran dadas polos automóbiles dentes, os novos dirixentes da A Conferencia Afroasiática favorecer a cooperación eco‐
“altofalantes” dos organiza‐ manifestación chamaban ós de Bandung (24 de abril de nómica entre os países parti‐
dores. reforzos e facíanos penetrar á 1955) cipantes sobre a base do recí‐
Ás dezaoito horas (...) diri‐ forza no ministerio. Un eleva‐ proco interese e do respecto
xíame ó monumento os Mor‐ do número de oficinas eran “Comunicado final: pola soberanía nacional...
tos. Alí era acollido por unha saqueadas, namentres que os A Conferencia Afroasiática 2. Os países partici‐
brillante Marsellesa cantada vehículos deste servizo eran convocada polos gobernos de pantes han acordado submi‐
unanimemente por toda a destruídos en parte. Birmania, Ceilán, India, Indo‐ nistrarse, no maior grao posi‐
multitude. A cerimonia pre‐ Non era posible facer dis‐ nesia e Paquistán, tivo lugar ble, a recíproca asistencia
vista para conmemorar a parar á tropa. A multitude, en Bandung do 18 ó 24 de técnica.
lembranza dos tres prisionei‐ composta en parte de mulle‐ abril de 1955. Ademais dos 3. A Conferencia
ros asasinados desenvolveuse res e nenos, era extremada‐ países promotores, participa‐ Afroasiática recomendou: a
na maior orde e coa máis ab‐ mente densa e aumentaba ron na Conferencia as seguin‐ pronta institución dun fondo
soluta disciplina. Cara as minuto a minuto. Esforzába‐ tes nacións: Afganistán, Cam‐ especial das Nacións Unidas
18.30 horas a multitude dis‐ me, arengándoa eu mesmo, en boxa, República Popular de para o progreso económico; a
persábase sen incidentes. calmala. Todos os meus esfor‐ China, Exipto Etiopía, Costa asignación por parte da Banca
Porén, debido á instiga‐ zos foron vanos. Nese intre de de Ouro, Irán, Iraq, Xapón, Internacional para a Recons‐
28 33
unha data ilustre que garda‐ Coñecemos as ironías, os in‐ 15 a 20.000 persoas estaban que a dun órgano de enlace.
redes indeleblemente gravada sultos, os golpes que debía‐ congregadas o redor do mi‐ Evidentemente tomei todas as
en vosos corazóns, unha data mos soportar maña, tarde e nisterio. A axitación ía au‐ medidas útiles para asegurar
que ensinaredes con orgullo noite, porque éramos negros. mentado sen cesar. nas xornadas que veñan a
os vosos nenos para que eles ¿Quen esquecerá que a un Os dirixentes da manifes‐ orde en Arxel. Pero é evidente
a súa vez fagan coñecer os negro se lle dicía “Ti”, certa‐ tación constituíron un Comité que as primeiras decisións do
seus fillos e os seus netos a mente non como a un amigo, de Saúde Pública e fixéronnos goberno terán unha impor‐
historia gloriosa da nosa loita senón porque o “Vostede” saber que a calma non retor‐ tancia capital. Toda a poboa‐
por a liberdade. honorable estaba reservado naría máis que si as autorida‐ ción de Arxel tivo durante
Porque a independencia unicamente os brancos?. des consentían en aceptar ese estas horas ‐ninguén o pode
do Congo, si é proclamada Coñecemos nosas terras Comité e en recoñecer a exis‐ discutir‐ o sentimento pro‐
hoxe en harmonía con Bélxi‐ espoliadas en nome de docu‐ tencia dun organismo mixto fundo de que defendía a causa
ca, país amigo con quen nós mentos pretendidamente le‐ en vixilancia que estaría baixo de Alxeria, parte integrante
tratamos de igual a igual, nin‐ gais, que non facían máis que a presidencia do xeneral Mas‐ de Francia. Espera palabras e
gún congoleño digno dese recoñecer o dereito do máis su (...) decisións firmes. Unha decep‐
nome xamais poderá esque‐ forte, coñecemos que a lei non Ó rematar este relato, creo ción crearía aquí unha situa‐
cer, porén, que foi a través da era nunca a mesma, segundo o meu deber insistir sobre os ción tráxica”.
loita como el a conquistou, se tratase dun branco ou dun feitos seguintes que os permi‐ A insurrección de
unha loita de todos os días, negro, compracente para os tirán medir exactamente a Arxel, segundo o informe en‐
unha loita ardente e idealista, uns e cruel e inhumana para importancia de fixar a aten‐ viado o 14 de maio de 1958
unha loita na que nós non es‐ os outros. Coñecemos os su‐ ción nestes acontecementos. polo xeneral R. Salon, coman‐
catimamos, nin a nosa sangue. frimentos atroces dos confi‐ Por unha parte a folga previs‐ dante en xefe de Alxeria a Che‐
Unha loita que foi de bagoas, nados por opinións políticas ta foi absolutamente total. Por vigné, Ministro de Defensa.
de lume e de sangue: nós es‐ ou crenzas relixiosas; exilia‐ outra, máis de 100.000 habi‐
tamos orgullosos desto ata o dos da súa propia patria, a tantes de Arxel participaron
máis profundo de nós mes‐ súa sorte era realmente peor nas manifestacións. Non é Os fundamentos culturais
mos, pois esta foi unha loita que a morte mesma. Coñece‐ esaxerado dicir que esta cifra
nobre e xusta, unha loita in‐ mos que había nas cidades representa a maior parte da “Sobre os fundamentos
dispensable para por fin á casas magníficas para os poboación activa de Arxel. culturais do noso destino co‐
humillante escravitude que se brancos e chozas de palla rui‐ A miña actitude estivo en‐ mún (...) dixen, pouco máis ou
nos impuña pola forza (...) nosas para os negros; que un camiñada a evitar toda efu‐ menos, o seguinte: fundar
Coñecemos o traballo es‐ negro non era admitido nin sión de sangue e a non com‐ unha organización común
gotador esixido a cambio de nos cines, nin nos restauran‐ prometer o futuro. Estes dous soamente sobre a base do an‐
salarios que non nos permiti‐ tes, ni nos almacenes chama‐ obxectivos conseguíronse. ticolonialismo é darlle unha
rían nin saciar nosa fame, nin dos europeos... Non temos que deplorar nin‐ base moi fráxil. Porque o pa‐
vestirnos ou aloxarnos decen‐ ¿Quen esquecerá, en fin, os gunha vítima. O Comité de sado colonial non nos carac‐
temente, nin educar os nosos fusilamentos nos que perece‐ Saúde Pública non ten, de fei‐ teriza tanto como africanos.
fillos como seres queridos. ron tantos de nosos irmáns ou to, ningunha outra atribución Iso é algo que temos en co‐
32 29
mún con todos os pobos de 1972 (…) en que os brancos se des‐

Africa e América. Iso é o pa‐ O socialismo marxista truíron. Puidemos comprobar
sado (...), sobree todo cando que os euroamericanos non
se trata de construír o noso O sentimento nacionalista "A crise do sistema [capi‐ eran inmortais, que tiñan as
futuro. Este futuro só pode talista], acentuada pola fin da súas debilidades, que non
repousar en valores que se‐ “Pídésenos a nosa colabo‐ Segunda Guerra Mundial, ma‐ eran deuses, xa que resalta‐
xan comúns aos africanos e ración para refacer unha niféstase polo potente impul‐ ban, reciprocamente os seus
que sexan, ao mesmo tempo, Francia que estea á medida do so do movemento de libera‐ defectos como parte da pro‐
permanentes. Precisamente é Home e do Universal. Acep‐ ción nacional nas colonias e paganda bélica.
ao conxunto destes valores ao tamos, pero a cambio de que a nos países dependentes. Por En segundo lugar, os vicios
que eu chamo «africanidade». metrópole non se engane ou iso, o sistema capitalista sén‐ propios da explotación colo‐
É o meu propósito intentar intente burlarnos. O «Bo Ne‐ tese ameazado. Os pobos das nialista, ou sexa, a explotación
definir estes valores. Son, gro» morreu: os paternalistas colonias non queren vivir co‐ económica, a destrución das
esencialmente, os valores cul‐ están de loito. Mataron a gali‐ ma no pasado. As clases do‐ civilizacións autóctonas, o
turais. Pero estes están condi‐ ña dos ovos de ouro. Tres sé‐ minantes das metrópoles non menosprezo de todo o indíxe‐
cionados pola xeografía, a culos de trata, un século de poden gobernar as colonias na e, por descontado, o feito
historia e a etnografía ou o ocupación non nos envilece‐ coma antes. As tentativas de de que os colonizadores non
etnos, pola raza. Sempre defi‐ ron. Todos os catecismos en‐ es‐magamento do movemen‐ poñían en práctica as virtudes
no a «africanidade» como a sinados (e os racionalistas to nacional mediante a forza que ensinaban e predicaban.
simbiose complementaria dos non son os menos imperialis‐ militar chocou coa resistencia Os euroamericanos deixaron
valores do arabismo e dos tas) non foron capaces de fa‐ armada crecente das colonias de aparecer como seres infa‐
valores da negritude (...) cernos crer na nosa inferiori‐ e conducen a guerras colo‐ libles. Foi así como chegamos
Farei un intento para demos‐ dade. niais de longa duración. Ho‐ a tomar conciencia da absolu‐
trar que esta simbiose por Nós queremos unha coo‐ landa, en Indonesia; Francia, ta necesidade de recuperar a
mestizaxe realizouse, primei‐ peración dentro da dignidade en Vietnam". nosa identidade orixinal, a
ramente, a nivel de raza (...) e e o honor, sen que sexa unha ZDANOV: Sobre a situación nosa civilización orixinal e,
logo tratarei das converxen‐ «Kollaboration» ao xeito de internacional. 1947. con todo isto, a recuperación
cias que descubrín nas cultu‐ Vichy. Estamos fartos de boas da nosa dignidade”
ras árabes e negroafricanas. palabras (ata a náusea), de Declaración do líder nacio‐
Este é o momento de diferen‐ simpatías desprezativas. O A pluralidade de factores nalista senegalés L.S. Senghor
ciar tres termos que sempre que nos fai falta son actos de
se confunden: raza, que é xustiza. Como dicía un xornal “¿Cales foron os factores
unha comunidade física; pobo senegalés: «Non somos sepa‐ máis importantes polos que Discurso de P. Lumumba
ou etnos, que é unha comuni‐ ratistas, senón que queremos os pobos colonizados toma‐
dade cultural, e a nación, que a igualdade na comunidade». ron conciencia da súa identi‐ “A todos vós, amigos meus
é unha comunidade política”. Dicimos ben: A IGUALDADE". dade? que loitáchedes sen descanso
Léopold SEDAR SENGHOR. L. S. SENGHOR Defense de l'A‐ Hai varios. En primeiro lu‐ o noso lado, pídovos facer
Fundamentos da africanidade. frique noire (1945) gar as dúas guerras mundiais deste 30 de xuño de 1960
30 31

A Descolonización Prada Rodríguez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

A Descolonización Prada Rodríguez

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

A Descolonización Prada Rodríguez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

A descolonización Julio Prada Rodríguez

3. O NACEMENTO DO “TER‐ TERNAS.

cia. mente. Unidas.

mún con todos os pobos de 1972 (…) en que os brancos se des‐

You might also like