YAYINMA MEKANİZMALARI

Atomik açıdan yayınma, atomların bir kafes boşluğundan diğerine

adım adım yaptıkları yer değiştirmedir. Bir atomun böyle bir hareketi
yapabilmesi için iki şartı sağlaması gerekir:
1- bitişiğinde boş bir yer olmalı;
2- komşu atomlarla arasındaki bağı koparacak ve sonrasında
yerdeğiştirme süresince kafes çarpıklıklarına (bozulmaları) neden
olacak kadar enerjiye sahip olmalıdır. Bu enerji doğal olarak titreşim
enerjisidir.
Belirli bir sıcaklıkta bütün atomların küçük bir kısmı termal
enerjilerinden dolayı bu yayınma hareketini yaparken, sıcaklık arttıkça
bu hareketi yapan atomların sayısı artar.
 BOŞLUK YAYINMASI

Şekil 5.3a da şematik olarak gösterildiği gibi bu mekanizmada, normal kafes

noktasındaki bir atom ile komşu kafes boşluğunun yer değiştirmesi söz
konusudur. Bu mekanizmaya boşluk yayınması denir. Doğal olarak bu
mekanizma için boş yerlerin bulunması gerekir ve yayınmanın etkinliği var
olan bu kusurların (boşlukların) sayısına bağlı olarak değişir.
Atomların ve boşluklar yayınma sırasında konumlarını değiştirmesi
nedeniyle, atomların bir yönde yayınmasına karşılık, boşluklarda aksi yönde
hareket ederler.
Kendinde yayınma ve birbirinde yayınma bu mekanizmayla gerçekleşir.
Birbirinde yayınmada ise impürüte atomları (yabancı atomlar) matris
atomlarının yerini alır.
 ARAYER YAYINMASI

Bu yayınma türünde arayer konumunda bulunan bir atom, komşu bir

diğer arayer boşluğuna yayınır. Hidrojen, karbon, azot ve oksijen gibi
arayer boşluğuna yerleşebilecek kadar küçük impürüte atomlarının
yayınması bu mekanizmayla gerçekleşir. Küçük çaplı impürüte atomlarının
yaptıkları bu yayınma türüne doğal olarak arayer yayınması adı veirilir.
Arayer atomlarının daha küçük ve bu nedenle hareket etme yeteneklerinin
daha yüksek olması nedeniyle çoğu metal alaşımlarında arayer yayınması
boşluk yayınmasından çok daha hızlıdır. Ayrıca arayer boşluklarının sayısı
atomsal boşluklara göre daha fazladır, bu nedenle arayer atom hareketinin
gerçekleşme olasılığı boşluk yayınmasından daha büyüktür.
Fick’in 1. kanunu; kararlı yayınmada 𝑑𝐶
𝐽 = −𝐷 (5.3)
(bir yöndeki) yayınma akısı 𝑑𝑥

Buradaki D orantı sabiti, Yayınma katsayısı olarak adlandırılır ve m2 /s şeklinde ifade

edilir. Bu denklemdeki eksi işareti, yayınma yönündeki konsantrasyonun azaldığını
işaret eder. Bu denklem çoğu zaman Fick’in birinci kanunu olarak anılır.