सुशासन (व्यवस्थापन तथा संचालन) नियमावली, २०६५1

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 35

;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_

lgodfjnL, @)^%
-ldlt @)&^ ;fn h]7 d;fGt;Ddsf] cBfjlws_

g]kfn ;/sf/
sfg"g, Gofo tyf ;+;bLo dfldnf dGqfno
l;+xb/af/
;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_
lgodfjnL, @)^%
g]kfn /fhkqdf k|sflzt ldlt
;+zf]wg @)^%.(.!*
!= ;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_ -klxnf] ;+zf]wg_
lgodfjnL, @)^* @)^*.%.@@
@= ;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_ -bf];|f] ;+zf]wg_
lgodfjnL, @)&# @)&#.$.@&
;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_ P]g, @)^$ sf] bkmf $$ n] lbPsf]
clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ oL lgodx?sf] gfd æ;'zf;g -Joj:yfkg tyf
;~rfng_ lgodfjnL, @)^%Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;·n] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf æP]gÆ
eGgfn] ;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_ P]g, @)^$ ;Demg'k5{ .
#= d'Vo ;lrjsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M P]gsf] bkmf !) df plNnlvt
sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm d'Vo ;lrjsf] cGo sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ s'g} dGqfno, ;lrjfno, s]Gb|Lo:t/sf sfof{no jf dftxt
lgsfo, cfof]hgf, sfof{nosf] k|ult ljj/0f lng] jf lng
nufpg], To;sf] ;dLIff ug]{ jf u/fpg] jf tT;DaGwdf
cfjZos lgb]{zg lbg],
-v_ s'g} dGqfno, ;lrjfno, s]Gb|Lo:t/sf sfof{no jf dftxtsf
lgsfo, cfof]hgf, sfof{noaf6 s'g} pkof]uL, pbfx/0fLo,
;[hgfTds, cGj]if0ffTds jf cg';GwfgfTds sfo{ eO/x]sf]
5 eGg] s'/fsf] s'g} ;|f]taf6 hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf jf
lg/LIf0faf6 ;f] s'/f b]lvg cfPdf ;DalGwt kbflwsf/LnfO{
cfjZostf cg';f/ k|f]T;fxg ug]{ jf u/fpg],
-u_ s'g} dGqfno, ;lrjfno, s]Gb|Lo:t/sf sfof{no jf dftxtsf
lgsfo,cfof]hgf, sfof{nox?sf] lg/LIf0faf6 k|rlnt sfg"g,
g]kfn ;/sf/sf] gLlt, sfo{qmd jf lg0f{osf] ljkl/t s'g}
sfo{ eO/x]sf] jf x'g;Sg] ;Defjgf /x]sf] 5 eGg] hfgsf/L

1
x'g cfPdf To:tf] sfo{ x'g glbg jf x'gaf6 /f]Sg ;DalGwt
kbflwsf/Lsf] Wofgfsif{0f ug]{ jf u/fpg] .
$= ;lrjsf] sfd, st{Jo / clwsf/M P]gsf] bkmf !! df plNnlvt sfd,
st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm ;lrjsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5M–
-s_ cfkm" axfn /x]sf] dGqfno, ;lrjfno, s]Gb|Lo:t/sf
sfof{no jf dftxt lgsfo, cfof]hgf jf sfof{nosf] k|ult
ljj/0f lng] jf lng nufpg], To;sf] ;dLIff ug]{ jf u/fpg]
/ To;/L ;dLIff ubf{ jf u/fp“bf b]lvPsf ;d:ofx?
;dfwfg ug{ kxn ug]{, :ynut lg/LIf0f ug]{ jf u/fpg] jf
tt\;DaGwdf cfjZos lgb]{zg lbg],
-v_ cfkm" axfn /x]sf] dGqfno, ;lrjfno, s]Gb|Lo:t/sf
sfof{no jf dftxt lgsfo,cfof]hgf, sfof{noaf6 s'g}
pkof]uL, pbfx/0fLo, ;[hgfTds, cg';GwgfTds jf
cGj]if0ffTds sfo{ eO/x]sf] 5 eGg] s'/fsf] s'g} ;|f]taf6
hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf jf lg/LIf0faf6 ;f] s'/f b]lvg
cfPdf ;DalGwt kbflwsf/LnfO{ cfjZostf cg';f/
k|f]T;fxg ug]{ jf u/fpg],
-u_ cfkm" axfn /x]sf] dGqfno, ;lrjfno, s]Gb|Lo:t/sf
sfof{no jf dftxt lgsfo, cfof]hgf jf sfof{noaf6
k|rlnt sfg"g, g]kfn ;/sf/sf] gLlt, sfo{qmd jf lg0f{osf]
ljkl/t s'g} sfo{ eO/x]sf] 5 eGg] s'g} ;|f]taf6 hfgsf/L
k|fKt x'g cfPdf jf lg/LIf0faf6 ;f] s'/f b]lvg cfPdf
To:tf] sfo{ x'g glbg jf x'gaf6 /f]Sg ;DalGwt
kbflwsf/Lsf] Wofgfsif{0f ug]{ jf u/fpg],
-3_ dftxt lgsfox?aLr ;dGjo ug]{ jf u/fpg] .
%= ljefuLo k|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M P]gsf] bkmf !@ df plNnlvt
sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm ljefuLo k|d'vsf] cGo sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ cfkm" axfn /x]sf] ljefu jf dftxt lgsfo, cfof]hgf jf
sfof{nosf] k|ult ljj/0f lng] jf lng nufpg], To;sf]
;dLIff ug]{ jf u/fpg] / To;/L ;dLIff ubf{ jf u/fp“bf
b]lvPsf ;d:of ;dfwfg ug{ kxn ug]{, :ynut lg/LIf0f
ug]{ jf u/fpg] jf tt\;DaGwdf cfjZos lgb]{zg lbg],

2
-v_ cfkm" axfn /x]sf] ljefu jf dftxt lgsfo, cfof]hgf jf
sfof{noaf6 s'g} pkof]uL, pbfx/0fLo, ;[hgfTds,
cGj]if0ffTds jf cg';GwgfTds sfo{ eO/x]sf] 5 eGg]
s'/fsf] s'g} ;|f]taf6 hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf jf
lg/LIf0faf6 ;f] s'/f b]lvg cfPdf ;DalGwt kbflwsf/LnfO{
cfjZostf cg';f/ k|f]T;fxg ug]{ jf u/fpg],
-u_ cfkm" axfn /x]sf] ljefu jf dftxt lgsfoaf6 k|rlnt
sfg"g, g]kfn ;/sf/sf] gLlt, sfo{qmd jf lg0f{osf] ljkl/t
s'g} sfo{ eO/x]sf] 5 eGg] s'g} ;|f]taf6 hfgsf/L k|fKt x'g
cfPdf jf lg/LIf0faf6 ;f] s'/f b]lvg cfPdf To:tf] sfo{ x'g
glbg jf x'gaf6 /f]Sg ;DalGwt kbflwsf/Lsf] Wofgfsif{0f
ug]{ jf u/fpg],
-3_ dftxtsf lgsfox? aLr ;dGjo ug]{ jf u/fpg] .
^= sfof{no k|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M P]gsf] bkmf !# df plNnlvt
sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm sfof{no k|d'vsf] cGo sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ cfkm" axfn /x]sf] sfof{no, dftxtsf ;/sf/L lgsfo jf
cfof]hgfsf] lgoldt ?kdf :ynut lg/LIf0f ug]{ jf u/fpg],
k|ult ljj/0f dfu ug]{, ;dLIff ug]{ / To;/L ;dLIff ubf{
b]lvPsf ;d:of ;dfwfg ug{ kxn ug]{ jf cfjZos lgb]{zg
lbg],
-v_ cfkm" axfn /x]sf] sfof{no jf dftxt lgsfo jf
cfof]hgfaf6 s'g} pkof]uL, pbfx/0fLo, ;[hgfTds,
cGj]if0ffTds jf cg';GwgfTds sfo{ eO/x]sf] 5 eGg]
s'/fsf] s'g} ;|f]taf6 hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf jf
lg/LIf0faf6 ;f] s'/f b]lvg cfPdf ;DalGwt kbflwsf/LnfO{
cfjZostf cg';f/ k|f]T;fxg ug]{ jf u/fpg],
-u_ cfkm" axfn /x]sf] sfof{no jf dftxt lgsfo jf
cfof]hgfaf6 k|rlnt sfg"g, g]kfn ;/sf/sf] gLlt, sfo{qmd
jf lg0f{osf] ljkl/t s'g} sfo{ eO/x]sf] 5 eGg] s'g}
;|f]taf6 hfgsf/L k|fKt x'g cfPdf jf lg/LIf0faf6 ;f] s'/f
b]lvg cfPdf To:tf] sfo{ x'g glbg jf x'gaf6 /f]Sg
;DalGwt kbflwsf/Lsf] Wofgfsif{0f ug]{ jf u/fpg],
-3_ dftxt lgsfox?sf] k|zf;lgs sfd sf/afxLnfO{ ;dGjo
ug]{ jf u/fpg] .
3
&= nIo ;lxtsf] sfo{qmd tyf k|ult ;lxtsf] k|ltj]bg k]z ug'{kg]{ M -!_
;/sf/L lgsfon] cfly{s jif{ ;'? ePsf] kGw| lbgleq ;f] cfly{s jif{sf]
nIo tf]lsPsf] jflif{s sfo{qmd;lxtsf] ljj/0f tfn's lgsfodf k7fpg'
kg]{5 .
-@_ ;lrjn] cfkm" axfn /x]sf] dGqfno tyf ;f];“u ;DalGwt
kl/of]hgf / dftxt lgsfon] k|To]s dlxgf ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] P]gsf]
bkmf !! sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -5_ adf]lhd dfl;s k|ltj]bg k7fp“bf
sfo{;Dkfbg ePsf] dlxgfkl5 nuQ} cfpg] dlxgfsf] kGw| ut]leq
k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-#_ ljefuLo k|d'vn] cfkm" axfn /x]sf] ljefu tyf ;f];“u ;DalGwt
sfd/ dftxt lgsfon] k|To]s dlxgf ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] P]gsf] bkmf
!@ sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -r_ adf]lhd dfl;s k|ltj]bg k7fp“bf
sfo{;Dkfbg ePsf] dlxgf kl5 nuQ} cfpg]dlxgfsf] P3f/ ut]leq k7fpg'
kg]{5 .
-$_ sfof{no k|d'vn] cfkm" axfn /x]sf] sfof{no tyf ;f];“u
;DalGwt kl/of]hgf / dftxt lgsfon] k|To]s dlxgf pklgod -!_
adf]lhdsf] ljj/0fdf plNnlvt nIox?sf] pknlJw;lxt ;Dkfbg u/]sf]
sfdsf] dfl;s k|ltj]bg sfo{;Dkfbg ePsf] dlxgf kl5 nuQ} cfpg]
dlxgfsf] ;ft ut]leq ;DalGwt dGqfno / ljefu;dIf k7fpg' kg]{5 .
-%_ P]gsf] bkmf $! adf]lhd k]z ug'{kg]{ jflif{s k|ltj]bg cfly{s jif{
;DffKt ePsf] ldltn] kGw| lbgleq k]z ug'{kg]{5 .
-^_ o; lgod adf]lhd k]z ug'{kg]{ dfl;s k|ltj]bgsf] 9f“rf
cg';"rL–! adf]lhd x'g]5 .
*= k'/:sf/sf] nflu l;kmfl/; ug]{ cfwf/x?M -!_ P]gsf] bkmf !! sf] pkbkmf -
@_ sf] v08 -9_ jf bkmf !@ sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -h_ sf] k|of]hgsf
nflu s'g} sd{rf/LnfO{ k'/:sf/ lb“bf jf bkmf !# sf] v08 -3_ adf]lhd
k'/:sf/sf] nflu l;kmfl/; ubf{ b]xfosf] cfwf/df ug'{kg]{5 M–
-s_ sfo{k|s[of ;/nLs/0f u/L ;]jf k|jfx l56f]5l/tf] agfpg
of]ubfg u/]sf],
-v_ ;]jf k|jfxsf] ;DaGwdf ;]jfu|fxLsf] k[i7kf]if0f ;sf/fTds
/x]sf],
-u_ /fhZj a[l4sf] nflu pNn]vgLo sfd u/]sf],

4
-3_ k|rlnt sfg"gsf] kl/lwleq /xL tf]lsPsf] lhDd]jf/L eGbf
a9L sfo{ s'zntfk"j{s ;DkGg u/]sf],
-ª_ ljut b'O{ jif{b]lv s'g} ljefuLo ;hfo gkfPsf] .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k'/:sf/ lb“bf jf k'/:sf/sf] nflu
l;kmfl/; ubf{ k'/:sf/ lbg nfluPsf] jf k'/:sf/sf nflu l;kmfl/; ul/Psf]
sd{rf/L s] s:tf] sf/0faf6 k'/:sf/ kfpg of]Uo ePsf] xf] ;f]sf] :ki6
sf/0f / j:t'lgi7 cfwf/ v'nfpg' kg]{5 / cfjZostf cg';f/ To;nfO{
;fj{hlgs ug{ ;lsg]5 .
-#_ o; lgodadf]lhd k'/:sf/ lb“bf jf k'/:sf/sf] nflu l;kmfl/;
ubf{ k|To]s cfly{s jif{df ;DalGwt lgsfodf axfn /x]sf s'n sd{rf/L
;ª\Vofsf] kf“r k|ltztdf ga9\g] u/L k'/:sf/ lbg jf k'/:sf/sf] nflu
l;kmfl/; ug{ ;lsg]5 .
(= sfo{ljlw agfO{ nfu" ug'{kg]{M -!_ P]gsf] bkmf !$ adf]lhd lg0f{o ug{ kfpg]
clwsf/Ln] s'g} ljifodf lg0f{o ug{ k|rlnt sfg"gdf s'g} sfo{ljlwsf]
Joj:yf ul/Psf] /x]g5 eg] lg0f{o ug'{kg]{ ljifosf] k|s[ltcg'?k sfo{ljlw
tof/ u/L dGqfno:t/af6 :jLs[t u/fO{ nfu" ug'{kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sfo{ljlw ;j{;fwf/0fsf] hfgsf/Lsf]
nflu k|sfzg ug'{kg]{5 .
!)= lg0f{osf] kf/blz{tfM -!_ lg0f{o ug{ kfpg] clwsf/Ln] P]gsf] bkmf !% sf]
pkbkmf -!_ adf]lhd lg0f{o ug]{] ;DaGwdf nfUg] ;dofjlw lglZrt
dfkb08sf] cfwf/df ;DalGwt dGqfnoaf6 :jLs[t u/fO{ kf/bzL{ 9+un]
sfof{Gjog ug'{kg]{5 .
-@_ P]gsf] bkmf !^ adf]lhd ePsf] s'g} lg0f{o ;fj{hlgs lxtsf]
;/f]sf/;“u ;DalGwt /x]5 eg] To:tf] lg0f{o hfgsf/Lsf] nflu ;DalGwt
lgsfosf] ;"rgfkf6Ldf 6f“;L a]e;fO6 jf cGo pko'Qm dfWodaf6 ;d]t
k|rf/ k|;f/ ul/g]5 .
!!= sfo{;Dkfbg s/f/ ;DaGwL Joj:yfM -!_ ;DalGwt dGqfnon]] P]gsf]bkmf
!( adf]lhd sfo{;Dkfbg s/f/ u/L sfo{;Dkfbg ug{ lbOg] lhDd]jf/Lsf]
klxrfg ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd klxrfg ePsf s'g} sfo{sf] lhDd]jf/Lsf
;DaGwdf sfo{;Dkfbg s/f/ u/L lbg'cufl8 b]xfosf] s'/fx? v'nfO{ To:tf]
sfd / lhDd]jf/Lsf] lj:t[t ljj/0f tof/ ug'{kg]{5M–
-s_ sfd jf lhDd]jf/Lsf] lsl;d / k|s[lt,

5
-v_ sfd jf lhDd]jf/Lsf] If]q,
-u_ sfd jf lhDd]jf/Lsf] u'0f:t/ / kl/df0f,
-3_ sfd jf lhDd]jf/L slt ;dosf nflu lbg] xf] ;f] s'/f,
-ª_ sfd jf lhDd]jf/L lng] kbflwsf/Ln] kfpg] ;'ljwf,
-r_ sfo{;Dkfbg tflnsf / d"Nof°gsf] cfwf/ .
-#_ P]gsf] bkmf !( adf]lhd sfo{;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L s/f/df
lng] kbflwsf/Ln] To:tf] s/f/df pNn]v eP adf]lhd dfl;s, rf}dfl;s
tyf jflif{s k|ult k|ltj]bg To:tf] cjlw ;dfKt ePsf] ldltn] kGw| lbgleq
;DalGwt dGqfnosf] ;lrj;dIf k]z ug'{kg]{5 .
-$_ sfo{;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L s/f/df lng] kbflwsf/Ln] u/]sf]
sfdsf] ;DalGwt dGqfnosf ;lrjn] sfo{;Dkfbg s/f/ adf]lhd eP jf
gePsf] ;DaGwdf lgoldt?kdf cg'udg ug'{kg]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd cg'udg ubf{ jf pklgod -#_ adf]lhd
k]z x'g cfPsf] k|ltj]bgaf6 jf cGo s'g} >f]taf6 sfo{;Dkfbg ug]{
lhDd]jf/L s/f/df lng] kbflwsf/Ln] s/f/ adf]lhd sfd gu/]sf] s'/f
hfgsf/L x'g cfPdf To:tf] kbflwsf/LnfO{ ;DalGwt dGqfnosf
;lrjn];do ;dodf ;r]t jf ;hu u/fpg jf cfjZos lgb]{zg lbg
;Sg]5 / o;/L lbOPsf] lgb]{zgsf] kfngf ug'[{ To:tf] kbflwsf/Lsf] st{Jo
x'g]5 .
-^_ P]gsf] bkmf !( sf] pkbkmf -&_ adf]lhdsf] cj:yf klxrfg ug{
/ Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug{ ;DalGwt dGqfnosf ;lrjn] ;DalGwt ljifosf
ljz]if1;d]t ;dfj]z u/L tLg ;b:oLo ;ldlt u7g ug'{kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd u7g x'g] ;ldltsf] sfof{jlw ljifoj:t'sf]
k|s[lt x]/L ;DalGwt dGqfnon] lgwf{/0f u/] adf]lhd a9Ldf k}+tfnL; lbg x'g]5 .
-*_ pklgod -^_ adf]lhd ul7t ;ldltn] 5fglag u/L Ifltk"lt{
e/fpg cfjZos b]v]df jf:tljs xflg gf]S;fgLsf] cfwf/df Ifltk"lt{
lgwf{/0f u/L cfÇgf] /fo 7x/;lxtsf] k|ltj]bg ;DalGwt dGqfnosf
;lrj;dIf k]z ug'{kg]{5 .
-(_ pklgod -*_ adf]lhd k|fKt k|ltj]bgsf] cfwf/df Ifltk"lt{
e/fpgsf nflu ;DalGwt dGqfnosf] ;lrjn] sfo{;Dkfbg ug]{ lhDd] jf/L
kfPsf] JolQmnfO{ a9Ldf tL; lbgsf] Dofb lbO{ ;"rgf lbg'kg]{5 .
-!)_ sfo{;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L kfPsf] JolQmn] pklgod -(_
adf]lhdsf] ;"rgf kfPkl5 ;f]xL ;"rgfdf tf]lsPsf] Dofbleq tf]lsPsf]

6
Ifltk"lt{ /sd bflvnf ug'{kg]{5 . To:tf] Dofbleq /sd bflvnf gu/]d f ;f]
/sd ;/sf/L af“sL;/x c;'n pk/ ul/g]5 .
-!!_ o; lgod adf]lhd Ifltk"lt{ e/fpg] cj:yf cfPdf sfo{;Dkfbg
ug]{ lhDd]jf/L kfPsf] JolQm;“u ePsf] sfo{;Dkfbg s/f/ cGTo ePsf]
dflgg]5 .
-!@_ s/f/ /2 eO{ cw'/f] /x]sf] sfd k'gMs/f/ jf cGo j}slNks
Joj:yf u/L ;DkGg ug]{ lhDd]jf/L ;DalGwt dGqfnosf] x'g]5 .
-!#_ sfd jf lhDd]jf/L s/f/df lng] clwsf/Laf6 o; lgod
adf]lhd Ifltk"lt{ afktsf] /sd c;'n pk/ u/L lng'cufl8 sfo{;Dkfbg
ug]{ lhDd]jf/L kfPsf] JolQmnfO{ ;kmfO k]z ug]{ df}sf lbg'kg]{5 .
!@= ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifosf] sfof{GjogM -!_ ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifosf]
sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf P]gsf] bkmf @) adf]lhd k/fdz{ ubf{
;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfhsf ;b:o jf k|ltlglwnfO{ ljifosf] k|s[lt
x]/L dgfl;a ;do lbO{ pkl:yltsf] nflu ;"rgf ug'{kg]{5 .
-@_ P]gdf plNnlvt ljifosf cltl/Qm ;j{;fwf/0fsf] efiff, wd{ /
;+:s[ltdf k|ToIf c;/ kfg]{ ljifo;d]t ;fj{hlgs rf;f]sf ljifo x'g]5g\ .
!#= kbLo jf k]zfut cfr/0f;DaGwL Joj:yfM -!_ P]gsf] bkmf @# sf] pkbkmf -
!_ adf]lhd ;fj{hlgs kb wf/0f u/]sf] JolQmn] cfkm" kbdf axfn /x“bf
b]xfo adf]lhdsf] kbLo jf k]zfut cfr/0f kfngf ug'{kg]{5M–
-s_ cg'zf;gdf /xL OdfGbf/L / tTk/tfsf ;fy st{Jo
kfng ug'{kg]{,
-v_ /fhgLlts jf cjf~5gLo k|efj kfg{ gx'g],
-u_ /fhg}lts bnsf] ;b:osf] ?kdf sfo{ ug{ gx'g]
-3_ ;fj{hlgs ?kdf ;/sf/sf] cfnf]rgf ug{ gx'g] ,
-ª_ sfg"g adf]lhdsf] uf]Kotf sfod ug'{kg]{,
-r_ tf]lsPsf] lhDd]jf/L ;Dkfbgdf s'g} k|sf/n] c;/ kg{
;Sg] u/L bfg, pkxf/, rGbf k|fKt ug{ / ;fk6L lng
lbg gx'g],
-5_ sDkgLsf] :yfkgf, ;~rfng tyf Jofkf/ Joj;fo ug{
gx'g],

7
-h_ lgjf{rgdf s'g} /fhg}lts bnsf] k|rf/ ug]{ / ;dy{s
eO{ efu lng gx'g],
-em_ st{Jo kfng ubf{ lzi6 / dof{lbt Jojxf/ ug'{kg]{ .
-@_ P]gsf] bkmf @# sf] pkbkmf -!_ adf]lhd ;fj{hlgs kb wf/0f
u/]sf] JolQmn] h'g;'s} sf/0fn] cfjsfz k|fKt u/]sf] cj:yfdf klg sfg"g
adf]lhdsf] uf]Ko /fVg'kg]{ ljifo ;w} uf]Ko /fVg'kg]{5 .
-#_ P]gsf] bkmf @# sf] pkbkmf -@_ df n]lvPb]lv afx]s cGo
;fj{hlgs kb wf/0ff u/]sf JolQmsf] nflu ;DalGwt dGqfnon] kbLo jf
k]zfut cfr/0f agfpg]5 .
!$= gful/s j8fkq;DaGwL Joj:yf M -!_ ;j{;fwf/0fnfO{ ;]jf k|bfg ug]{ jf
hg;Dks{ sfod ug]{ k|To]s ;/sf/L sfof{non] To:tf] sfof{nosf]
kl/;/leq ;a}n] b]Vg] pko'Qm 7fp“df gful/s j8fkq /fVg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /flvg] gful/s j8fkqdf P]gsf] bkmf @%
sf] pkbkmf -@_ df plNnlvt s'/fsf cltl/Qm b]xfosf s'/fx? pNn]v
ePsf] x'g'kg]{5M–
-s_ ;]jf k|fKt ug{ ;]jfu|fxLn] k]z ug'{kg]{ sfuhft,
-v_ ;]jfu|fxLn] ;]jf ;DaGwdf u/]sf u'gf;f] ;'Gg]
clwsf/Lsf] kb / gfd,
-u_ ;]jf k|bfos lgsfosf]] tfn's sfof{no / 6]lnkmf]g
gDj/,
-3_ ;]jf k|jfxsf] k|fyldstf,
-ª_ Ifltk"lt{ k|fKt x'g] / gx'g] ;]jfx? .
-#_ P]gsf] bkmf @% sf] pkbkmf -%_ adf]lhd Ifltk"lt{sf] bfjL ug{sf
nflu ;]jf k|bfos lhNnf:t/Lo sfof{no eP k|d'v lhNnf clwsf/L;dIf,
lhNnf k|zf;g sfof{no eP If]qLo k|zf;g sfof{no;dIf, sf7df8f}+
pkTosfleqsf] s'g} sfof{no eP ;DalGwt ljefu;dIf, ljefu jf
ljefuLo:t/sf] sfof{no eP ;DalGwt dGqfno;dIf / dGqfno eP
k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no;dIf cg';"rL–@ adf]lhdsf] 9f“rfdf
lgj]bg k]z ug'{kg]{5 .
-$_ lhNnf:t/Lo sfof{no jf lhNnf k|zf;g sfof{no ;]jf k|bfos
ePsf] cj:yfdf o; lgod adf]lhd Ifltk"lt{sf] lgwf{/0f ug{ b]xfo
adf]lhdsf] Ps ;ldlt /xg]5M–

8
-s_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;efklt –cWoIf
-v_ k|d'v lhNnf clwsf/L –;b:o
-u_ ;]jf k|bfos sfof{nosf] k|d'v –;b:o
t/ lhNnf k|zf;g sfof{no / lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{nosf]
xsdf Ifltk"lt{ lgwf{/0f ug{ If]qLo k|zf;sn] tf]s]sf] a9Ldf tLg ;b:oLo
Ifltk"lt{ ;ldlt /xg]5 . ljefu jf ljefuLo:t/sf] sfof{no, dGqfno jf
k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{nosf] xsdf ;DalGwt dGqfno jf
lgsfon] a9Ldf tLg ;b:o;Ddsf] Ifltk"lt{ lgwf{/0f ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd kg{ cfPsf] lgj]bg hf“ra'em ubf{
lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf ;]jfu|fxLnfO{ k'Ug uPsf] jf:tljs xflg
gf]S;fgLsf] kl/df0fsf] ljrf/ u/L To:tf] ;]jf k'gM k|bfg ubf{ lgMz'Ns
?kdf lbg jf j9Ldf kf“rxhf/ ?k}of“;Dd Ifltk"lt{ lbg ;DalGwt ;ldltn]
;DalGwt lgsfosf kbflwsf/Lsf gfddf cfb]z lbg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd kfpg] Ifltk"lt{ ;DalGwt lgsfosf k|d'v
kbflwsf/Ln] tTsfn ;]jf k|bfg gug]{ lhDd]jf/ sd{rf/Laf6 c;'npk/ u/L
;]jfu|fxLnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
!%= 3'DtL ;]jf;DaGwL Joj:yf M -!_ P]gsf] bkmf @^ adf]lhd 3'DtL ;]jf
;~rfng ubf{ b]xfosf ;]jfu|fxLnfO{ ;'ljwf k'Ug]u/L 3'DtL ;]jf ;~rfng
ug{' kg]{5 M–
-s_ sfof{noaf6 t'ngfTds ?kdf 6f9f /x]sf ;d'bfo jf
;]jfu|fxL,
-v_ s'g} sf/0fn] ;fj{hlgs ;]jf k|fKt ug{ sl7gfO{ ef]lu/x]sf
;]jfu|fxL,
-u_ t'ngfTds ?kdf lk5l8Psf If]qsf] ju{sf ;]jfu|fxL .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] 3'DtL ;]jf ;fd"lxs jf cnu–cnu
?kdf ;~rfng ug{] u/L ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/Ln] ;+of]hg
ug'{kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhd 3'DtL ;]jf ;~rfng ug'{cl3
To:tf] ;]jf k|fKt ug]{ nlIft ju{nfO{ hfgsf/L x'g] u/L ;"rgf ;Dk|]if0f ug]{
lhDd]jf/L ;DalGwt sfof{no / k|d'v lhNnf clwsf/Lsf] x'g]5 .
-$_ 3'DtL ;]jf ;~rfng;DaGwL k|ltj]bg To:tf] ;]jf ;~rfng u/L
sfof{nodf kms]{sf] ldltn] ;ft lbgleq tfn's lgsfodf k7fpg' kg]{5 .

9
!^= Gofof]lrt ;]jf z'Nssf] lgwf{/0fM P]gsf] bkmf @& sf] pkbkmf -@_ adf]lhd
;]jf z'Ns lgwf{/0f ubf{ b'u{d jf lk5l8Psf If]qsf jfl;GbfnfO{ ;x'lnot
x'g] u/L ;fdflhs Gofosf] cfwf/df g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf
k|sfzg u/L Gofof]lrt ;]jf z'Ns lgwf{/0f ug]{5 .
!&= hgtfsf] ;xeflutf / :jfldTjM -!_ P]gsf] bkmf @* sf] pkbkmf -@_
adf]lhd kl/of]hgf jf cfof]hgfdf hgtfsf] k|ToIf ;xeflutf /
:jfldTj;DaGwL Joj:yf sfod ubf{ b]xfo adf]lhd ug'{kg]{5M–
-s_ kl/of]hgf jf cfof]hgfsf] 5gf}6 ubf{ hgtfsf] dfu /
cfjZostfsf] cfwf/df ug]{,
-v_ kl/of]hgf jf cfof]hgfsf] ;~rfng pkef]Qmf
;ldltdfkm{t ug]{ Joj:yf ldnfpg],
-u_ kl/of]hgf jf cfof]hgfdf pkef]Qmfsf] nufgL x'g]
Joj:yf ldnfpg],
-3_ kl/of]hgf jf cfof]hgfsf] sfof{Gjog, cg'udg tyf
d"Nof°gdf hg;xeflutf ;'lglZrt x'g] Joj:yf ldnfpg] .
-@_ pklgod -!_ df plNnlvt ;xeflutf / :jfldTj;DaGwL
Joj:yfdWo] ;a} jf s'g} Joj:yf ldnfpg] u/L g]kfn ;/sf/n] tf]Sg ;Sg]5 .
!*= zf;sLo ;'wf/ PsfOsf] sfd, st{Jo / clwsf/;DaGwL Joj:yfM -!_ P]gsf]
bkmf @( adf]lhd u7g x'g] zf;sLo ;'wf/ PsfOsf] k|d'v sfd
dGqfnoaf6 ;Dkfbg x'g] sfo{x?nfO{ zf;sLo ;'wf/sf] dfGotf cg'?k
lg/Gt/ ?kdf ;'wf/ ug]{ gLlt clVtof/ u/L sfof{Gjog / ;~rfng ug{
clek|]l/t ug'{ x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts'n c;/ gkg]{ u/L
zf;sLo ;'wf/ PsfOsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfoadf]lhd x'g]5 M–
-s_ dGqfnoaf6 ;Dkfbg x'g] sfd ;DaGwL sfg"g, gLlt /
sfo{ljlw lgdf{0f Pj+ ;'wf/sf nflu ;"rgf, ;Nnfx /
k[i7kf]if0f pknAw u/fpg],
-v_ dGqfno ;DaGwL sfo{ k|lqmof / sfo{ljlw ;'wf/sf nflu
lg/Gt/ ?kdf lqmofzLn /xg],
-u_ ;fj{hlgs k|zf;g / Joj:yfkgsf gjLgtd
dfGotfx?sf] k|of]uaf6 sfof{nosf] sfo{;Dkfbgsf]
u'0f:t/df ;'wf/ Nofpg k|of;/t /xg],

10
-3_ zf;sLo ;'wf/sf] ;DaGwdf tfnLd, uf]i7L /
cGt/lqmofx? ;~rfng ug]{, u/fpg],
-ª_ zf;sLo ;'wf/nfO{ zf;g Joj:yfsf] cleGg c+usf]
?kdf ljsf; ug]{,
-r_ ;fj{hlgs ;]jf ljt/0f / zf;sLo ;'wf/sf] ;DaGwdf
cjnf]sg / cg'udg u/L dGqfnoaf6 ;Dkfbg x'g]
sfd sf/afxLnfO{ ldtJooL, bIf / hgd'vL agfpg] .
!(= ;fj{hlgs ;'g'jfO{ ;DaGwL sfo{ljlwM -!_ P]gsf] bkmf #) adf]lhd
;fj{hlgs ;'g'jfO{ u/fp“bf cg';"rL–# adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfpg' kg]{5 .
-@_ ;fj{hlgs ;'g'jfO{ k|To]s rf/ dlxgfdf sDtLdf Psk6s
u/fpg' kg{]5 / To:tf] ;fj{hlgs ;'g'jfO{sf] qmddf ;]jfu|fxL;dIf k|lta4tf
hgfPsf s'/fx? k"/f ug{ sfof{non] u/]sf k|of;x?af/] hfgsf/L lbg'kg]{5 .
-#_ ;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmd ;~rfng ubf{ cGo s'/fsf] cltl/Qm
b]xfosf ljifox? ;dfj]z ug{ ;lsg]5M–
-s_ cfÇgf] sfof{noaf6 ;]jfu|fxLx?nfO{ pknAw u/fOPsf jf
u/fOg] ;]jf ;'ljwfx?sf] af/]df hfgsf/L lbg] ljifo,
-v_ cfÇgf] sfof{no;“u ;DalGwt ;d:of, hgu'gf;f] tyf
ph"/L,
-u_ cfÇgf] sfof{noaf6 rfn" cffly{s jif{df ;~rfng ug{
nfluPsf of]hgf, kl/of]hgf, sfo{qmd, ah]6 cflbsf
Aff/]df ;DalGwt ;/f]sf/jfnf tyf cGo OR5'snfO{
lj:t[t hfgsf/L lbg] ljifo,
-3_ sfof{non] cfkm"n] ;~rfng u/]sf sfo{qmdsf]
;sf/fTds jf gsf/fTds k|efjAff/] d"Nof°g ug]{ ljifo,
-ª_ cl3Nnf] ;fj{hlgs ;'g'jfO{df cf}NofOPsf ljifodf ePsf
;'wf/sf] pknlAw,
-r_ cGo ;d;fdlos ljifo .
@)= ;]jfu|fxLsf] u'gf;f] Joj:yfkgM -!_ P]gsf] bkmf #! adf]lhdsf] u'gf;f]
Joj:yfkgsf nflu k|To]s dGqfno, ljefu, ;/sf/L lgsfo tyf sfof{nodf
u'gf;f] ;'Gg] lhDd]jf/ clwsf/L -gf]8n clws[t_ tf]Sg' kg]{5 .
-@_ ;/sf/L lgsfon] u'gf;f] ;'Ggsf] nflu lgMz'Ns 6]lnkmf]g jf
cgnfOg ;]jf jf cGo pko'Qm dfWodsf] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .

11
-#_ u'gf;f] ;'Gg] lhDd]jf/ clwsf/L -gf]8n clws[t_ n] u'gf;f] k|fKt
ePsf] ldltn] rf}aL; 3G6fleq u'gf;f] Joj:yfkgsf nflu cfÇgf]
;'emfj;lxt sfof{no k|d'v;dIf k]z ug'{kg]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd k|fKt x'g cfPsf] u'gf;f] Joj:yfkgsf nflu
sfof{no k|d'vn] tTsfn cfb]z lbg' kg]{5 / o;/L cfb]z ePsf]df ;f]
cfb]z adf]lhd u'gf;f] Joj:yfkg u/L u'gf;f]stf{nfO{ hfgsf/L lbg' u'gf;f]
;'Gg] lhDd]jf/ clwsf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
@!= ljb]zl:yt a}°df vftf vf]Ng] :jLs[lt ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ P]gsf] bkmf
#@ sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ljb]zl:yt a}°df vftf vf]Ng rfxg]
kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] vftf vf]Ng kgf{sf] sf/0f;lxt d'Vo ;lrjn] eP
k|wfgdGqL;dIf, ;lrjn] eP d'Vo ;lrj;dIf / ;lrj dftxt lgsfosf
cGo kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] eP ;DalGwt ;lrj;dIf lgj]bg k]z
ug'{kg]{5 .
t/ b]xfosf] cj:yfdf :jLs[lt lng' cfjZos x'g]5}g M–
-s_ g]kfn ;/sf/af6 dgf]gog eO{ jf k"j{ :jLs[lt k|fKt
u/L cWoog jf tfnLddf efu lng ljb]z uPsf] ePdf,
-v_ g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO ljb]zdf sfd ug{ uPsf]
ePdf,
-u_ ;/sf/L sfd sfh ug{ ljb]zdf vl6uPsf] ePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf ;DalGwt kbflwsf/Ln]
;f] lgj]bgpk/ hf“ra'em u/L :jLs[lt lbg] jf glbg] ;DaGwdf lg0f{o ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ljb]zl:yt a}°df vftf vf]Ng] :jLs[t lbg]
u/L lg0f{o ePsf]df To;sf] clen]v /fVgsf nflu g]kfn /fi6« a}°;dIf
n]vL k7fpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd ljb]zl:yt a}°df vftf vf]Ng] :jLs[t
glbg] u/L lg0f{o ePsf]df ;DalGwt kbflwsf/LnfO{ To;sf] lnlvt ?kdf
tTsfn} hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-%_ o; lgod adf]lhd vf]lnPsf] vftf To;/L vftf vf]Ng]
kbflwsf/L jf sd{rf/L g]kfn kms]{kl5 k}+tL; lbgleq aGb u/L ;f]sf]
hfgsf/L cfkm" sfo{/t lgsfonfO{ lbg'kg]{5 .
:ki6Ls/0fMo; lgodsf] k|of]hgsf nflu æa}°Æ eGgfn] ljQ sDkgL jf
lgIf]k ;°ng jf hDdf ug]{ cGo s'g} lgsfo ;d]tnfO{ hgfp“g]5 .

12
@@= ;Nnfxsf/ lgo'lQm ;DaGwL Joj:yfM -!_ P]gsf] bkmf #$ sf] pkbkmf -!_
adf]lhd ;Nnfxsf/ lgo'lQm ubf{ ljifout sfo{If]q;“u ldNg] ljz]if1nfO{
lgo'lQm ug'{kg]{5 .
-@_ ;Nnfxsf/ lgo'lQm ug'{cufl8 dGqfnon] ;Nnfxsf/sf]
sfo{ljj/0f tof/ u/L b]xfoadf]lhdsf s'/fx? v'nfO{ dlGqkl/ifb\af6
:jLs[t u/fO{ /fVg'kg]{5M–
-s_ lghfdtL ;]jfsf] kbjf6 sfo{;Dkfbg x'g g;Sg] sf/0f
/ ;f]sf] ljj/0f,
-v_ ;Dkfbg ug'{kg]{ d'Vod'Vo sfo{,
-u_ cfjZos Go"gtd of]Uotf,
-3_ ;]jfsf] cjlw,
-ª_ kfl/>lds / ;'ljwf .
-#_ ;Nnfxsf/sf] kbdf lgo'lQmsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] of]Uotf
x'g' kg]{5 M–
-s_ ;DalGwt ljifodf sDtLdf:gftspkflw xfl;n u/L
;DalGwt If]qdf sDtLdf kf“r jif{sf] cg'ej ePsf],
-v_ ;DalGwt ljifosf] ljz]if1sf] ?kdf klxrfg ePsf],
-v_ g]kfnsf] gful/s,
-u_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6
s;'/bf/ g7xl/Psf],
-3_ s'g} ;/sf/L jf cw{–;/sf/L If]qdf axfnjfnf sd{rf/L
gePsf],
t/ of] lgodfjnL nfu" x'g'eGbf cl3 o:tf] kbdf
sfo{/t ;Nnfxsf/sf] xsdf of] v08 nfu" x'g]5}g .
-ª_ ;/sf/L, g]kfn ;/sf/sf] ;·l7t ;+:yf jf :yfgLo
lgsfo;“u ;DalGwt s'g} j]?h' tyf af“sL jSof}tf
gePsf] .
-#s_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|d'v
/fhgLlts ;Nnfxsf/sf] xsdf /fhgLlts If]qdf sDtLdf kGw| jif{ sfd

 klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

13
u/]sf] / k|]; ;Nnfxsf/ tyf hg;Dks{ ;Nnfxsf/sf] xsdf sDtLdf
:gfts pkflw xfl;n u/L ;DalGwt If]qdf sDtLdf kf“r jif{ sfd u/]sf]
jf ;DalGwt If]qdf sDtLdf kGw| jif{ sfd u/]sf] JolQmnfO{ lgo'lQm ug{
;lsg]5 .
-$_ ;Nnfxsf/n] cfÇgf] sfo{;Dkfbg ug]{ qmddf k|fKt u/]sf ;"rgf,
tYof°, k|ltj]bg cflbsf] clen]v /fVg'kg]{5 / cfk"m kbaf6 cnu x'“bf oL
;Dk"0f{ sfuhft ;DalGwt dGqfno jf lgsfodf a'emfpg'kg]{5 .
-%_ ;Nnfxsf/n] ;DalGwt dGqfno jf lgsfodf lgoldt ?kdf
pkl:yt eO{ xflh/L k'l:tsfdf xflh/L hgfpg' kg]{5 .
-^_ ;Nnfxsf/n] cfk"mnfO{ tf]lsPsf] ;Dk"0f{ sfo{sf] cfjlws
sfo{tflnsf th'{df u/L ;f] cg'?k sfof{Gjog ug'{kg]{5 .
-&_ ;Nnfxsf/n] sfo{tflnsf adf]lhd cfkm"n] ;Dkfbg u/]sf]
sfo{x? pNn]v u/L ;DalGwt dGqfno jf lgsfodf k|ltj]bg k]z ug'{kg]{5 .
-*_ ;Nnfxsf/sf] lgo'lQm x'g' cl3 lghsf] j}olQms ljj/0f
k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{nodf clen]v /fVg' kg]{5 .
-(_ ;Nnfxsf/n] cfÇgf] sfo{;Dkfbg ug{ k|f/De ug'{cl3 cg';"rL–$
adf]lhdsf] 9f“rfdf kb tyf uf]kgLotfsf] zky lnPsf] x'g'kg]{5 .
@#= ;Nnfxsf/sf] cfr/0fMP]gsf] bkmf #$ adf]lhd lgo'Qm x'g] ;Nnfxsf/n]
b]xfosf] cfr/0f kfngf ug'{kg]{5 M–
-s_ cg'zf;gdf /xL OdfGbf/L / tTk/tfsf] ;fy cfÇgf] st{Jo
kfng ug]{,
-v_ Jofj;flos lgi7f sfod /fVb} lgo'lQm ubf{sf jvt tf]lsPsf
zt{x? kfngf ug]{,
-u_ lghfdtL sd{rf/Ldfly s'g} lsl;dn] /fhg}lts k|efj gkfg{] /
lghsf] sfo{;Dkfbgdf x:tIf]k gug]{,
-3_ g]kfn ;/sf/sf] gLlt ljkl/t x'g] u/L jf g]kfn ;/sf/ /
hgtfsf] kf/:kl/s ;DaGwdf jf s'g} ljb]zL /fi6«;“usf]
;DaGwdf vnn kg{;Sg] u/L ;/sf/sf] cfnf]rgf gug]{ jf
;dfrf/ k|sfzg gug]{,

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

14
-ª_ ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf bfg, pkxf/, rGbf cflb k|fKt
gug]{,
-r_ cfÇgf] ;DklQ ljj/0f lgo'lQm ePsf] ldltn] ;ft lbgleq
;DalGwt ;lrj;dIf k]z ug]{,
-5_ cfÇgf] :jfy{ aflemPsf] jf lxt, ;/f]sf/ jf :jfy{ /x]sf] ljifodf
;Nnfx glbg],
-h_ uf]Kotf e· gug]{ .
@$= k|jQmfsf] sfd, st{Jo / clwsf/MP]gsf] bkmf #% adf]lhd tf]lsPsf
k|jQmfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ cfkm" sfo{/t lgsfodf /x]sf ;fj{hlgs ug'{kg]{ ;"rgf k|fKt
ug]{,
-v_ ;fj{hlgs ug{' kg]{ ljifosf ;"rgfx? cfkm"eGbf Ps txdflysf]
clwsf/Lsf] :jLs[lt lnO lgoldt ?kdf ;fj{hlgs ug]{,
-u_ s;}n] sfof{no;“u ;DalGwt vf; ljifosf] hfgsf/L dfu u/]df
k|rlnt sfg"g adf]lhd hfgsf/L lbg],
t/ To:tf] ljifosf] hfgsf/L ;fj{hlgs lxtsf] lj?4
x'g] ePdf To:tf] hfgsf/L lbg k|jQmf jfWo x'g] 5}g .
-3_ k|jQmfsf] a}7sdf efu lng] .
@%= ;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg]M -!_ P]gsf] bkmf #& sf] pkbkmf -@_
adf]lhd k|To]s dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{non] ;"rgf
k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg] ljifo / k|lqmof b]xfoadf]lhd x'g]5M–
-s_ cfkm";“u ;DalGwt ;"rgf / tYof°x? oyf;Dej
sDKo"6/df Jojl:yt ?kdf /fVg],
-v_ cfÇgf] sfof{nosf] oyf;Dej j]ek]h lgdf{0f u/L ;f]
j]ek]hdf gful/s j8fkq, sfo{;~rfng sfo{ljlw,
sfof{no;“u ;DalGwt kmf/fd tyf k|sfzgx? /
sfof{no;“u ;DalGwt ;"rgfx? /fVg],
-u_ cfÇgf] sfof{nosf] j]hk]hdf /fv]sf kmf/fdnfO{ ;]jf
k|jfxsf] ;DaGwdf dfGotf lbg],
-3_ ;"rgf k|ljlwsf] ;DaGwdf hgr]tgf a9fpg k|rf/k|;f/
Pj+ cGt/lqmof ug]{,

15
-ª_ ;"rgf k|ljlwsf] k|of]usf nflu hgzlQm ljsf;sf
sfo{x? ug]{,
-r_ ;"rgf k|ljlwsf] k|of]uaf6 gLlt lgdf{0f, ;]jf ljt/0f,
;'/Iff k|jGw / ;'kl/j]If0fsf sfo{x? l56f] 5l/tf] /
k|efjsf/L t'Nofpg],
-5_ k|jfx ul/Psf] ;]jfsf] ;Gbe{df ;"rgf k|ljlwsf]
dfWodaf6 k[i7kf]if0f lnO ;]jf k|jfxdf ;'wf/ / u'gf;f]
Joj:yfkg ug]{,
-h_ zf;sLo ;'wf/ PsfOn] ;"rgf k|ljlwsf] pkof]usf
ax'kIfLo If]qsf] vf]hL ug]{ .
-@_ ;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df NofO{ sfo{;Dkfbgdf k|efjsfl/tf
/ ldtJolotf NofPsf] cfwf/df g]kfn ;/sf/n] s'g} ljefu, ;/sf/L
lgsfo, sfof{no jf sd{rf/LnfO{ k'/:s[t ug{ ;Sg]5 .
@^= cg'udg tyf d"Nof°g ;ldltM -!_ P]gsf] bkmf #* sf] pkbkmf -!_ sf]
k|of]hgsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] s]Gb|Lo cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt
/xg]5M–
-s_ d'Vo ;lrj, k|wfgdGqL tyf
dlGqkl/ifb\sf] sfof{no –;+of]hs
-v_ ;lrj, u[x dGqfno – ;b:o
-u_ ;lrj, clVtof/ b'?kof]u cg';Gwfg cfof]u –;b:o
-3_ ;lrj, cy{ dGqfno –;b:o
-ª_ ;lrj, ;fdfGo k|zf;g dGqfno –;b:o
-r_ ;lrj, /fli6«o of]hgf cfof]u –;b:o
-5_ k|d'v, /fli6«o ;ts{tf s]Gb| –;b:o
-h_ ;lrj, k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf]
sfof{no -ljsf; lgdf{0f tyf ;dGjo_ –;b:o–;lrj
-@_ ;ldltsf] a}7sdf cfjZostf cg';f/ cGo ;Da4 kbflwsf/L
tyf ljz]if1nfO{ cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
-#_ ;ldltn] cfÇgf] sfo{ljlw cfkm} agfO{ nfu" ug]{5 .
@&= If]qLo cg'udg tyf d"Nof°g ;ldltM-!_cfÇgf] If]qleqsf If]qLo,
c~rn:t/Lo Pj+ ;/sf/L ;]jf k|bfos lgsfox?sf] sfd sf/afxLsf]
lgoldt cg'udg / d"Nof°g u/L ;fj{hlgs ;]jf ljt/0f k|0ffnLnfO{ a9L
16
Jojl:yt / k|efjsf/L agfpg k|To]s ljsf; If]qdf b]xfoadf]lhdsf] Ps
If]qLo cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt /xg]5 M–
-s_ If]qLo k|zf;s –;+of]hs
-v_ If]qLo k|zf;sn] tf]s]sf] If]qLo
lgb{]zgfnosf k|d'vx? dWo] Pshgf –;b:o
-u_ If]qLo k|zf;sn] tf]s]sf] c~rn:t/Lo
sfof{nosf k|d'v dWo] Pshgf –;b:o
-3_ If]qLo k|zf;sn] tf]s]sf] gful/s ;dfhsf]
k|ltlglw Pshgf –;b:o
-ª_ ;x–If]qLo k|zf;s – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] cfÇgf] If]qleqsf If]qLo Pj+
c~rn:t/Lo ;/sf/L lgsfox?sf] cg'udg tyf d"Nof°g ug]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] u/]sf] cg'udg tyf d"Nof°g
;DaGwL sfo{sf] k|ltj]bg lgod @( adf]lhdsf] dGqfno:t/Lo cg'udg
PsfOdf k7fpg' kg]{5 .
@*= lhNnf:t/Lo cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt M -!_lhNnfleqsf ;/sf/L ;]jf
k|bfos lgsfox?sf] sfd sf/afxLsf] cg'udg / d"Nof°g u/L ;fj{hlgs
;]jf ljt/0f k|0ffnLnfO{ a9L Jojl:yt / k|efjsf/L agfpg k|To]s lhNnfdf
b]xfoadf]lhdsf] cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt u7g x'g]5M–
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L –;+of]hs
-v_ :yfgLo ljsf; clwsf/L –;b:o
-u_ ;+of]hsn] tf]s]sf] pkef]Stfsf] xslxt;“u
;DalGwt ;+3, ;+:yfsf] k|d'v Pshgf – ;b:o
-3_ lhNnf ;b/d'sfd /x]sf] gu/kflnsfsf]
k|d'v jf ufp“ ljsf; ;ldltsf] cWoIf – ;b:o
-ª_ ;xfos k|d'v lhNnf clwsf/L – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] lgod @& adf]lhdsf] If]qLo
cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt;“u ;dGjo / ;Dks{df /xL lhNnfleqsf
;/sf/L lgsfox?sf] cg'udg tyf d"Nof°g ug]{5 .

17
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] u/]sf] cg'udg tyf
d"Nof°sg ;DaGwL sfo{sf] k|ltj]bg lgoldt ?kdf If]qLo cg'udg tyf
d"Nof°g ;ldltdf k7fpg' kg]{5 .
@(= d"Nof°g tyf cg'udg PsfOM -!_ P]gsf] bkmf #* sf] pkbkmf -#_ sf]
k|of]hgsf] nflu k|To]s dGqfnodf b]xfo adf]lhdsf] Ps d"Nof°g tyf
cg'udg PsfO /xg]]5M–
-s_ ;lrj, ;DalGwt dGqfno, lgsfo jf cfof]u –;+of]hs
-v_ dGqfno, lgsfo jf cfof]usf dxfzfvf
k|d'vx? dWo]af6 ;lrjn] tf]s]sf] a9Ldf
b'O{hgf – ;b:o
-u_ s]Gb|Lo:t/sf ljefuLo k|d'vx? dWo]af6
;lrjn] tf]s]sf a9Ldf b'O{hgf – ;b:o
-3_ ;DalGwt If]q x]g]{, zfvf k|d'v, k|wfgdGqL
tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no – ;b:o
-ª_ ;DalGwt If]q x]g]{ sfo{qmd lgb]{zs, /fli6«o
of]hgf cfof]usf] ;lrjfno – ;b:o
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] PsfOn] hgtfdf k|jfx ePsf] ;]jf /
;'ljwf tyf ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf k|fKt pknlAw, k|d'v 36gf tyf
tYof° ;DaGwL ljj/0f ;°ng u/L s]Gb|Lo cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt
;dIf k]z ug'{kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] PsfOn] s]Gb|Lo cg'udg tyf d"Nof°g
;ldltn] dfu u/]sf ;"rgf, hfgsf/L, tYof° cflb pknAw u/fpg' kg]{5 .
#)= cg'udg tyf d"Nof°g;DaGwL sfo{ljlwM lgod @^, @& / @* adf]lhdsf
cg'udg tyf d"Nof°g ;ldlt / lgod @( adf]lhdsf] cg'udg PsfOn]
cg'udg tyf d"Nof°g ubf{ ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw cfkm}n] tof/ u/L nfu"
ug]{5g\ .
#!= gLlt tyf of]hgf ;DaGwL sfo{ km5\of}{6 ug]{ ;dofjlwMg]kfn ;/sf/sf]
gLlt jf of]hgf ;DaGwL sfo{df cfÇgf] sfof{noleq p7fg eO{ cfkm}n] lg0f{o
ug'{kg]{ ePdf jf To:tf] sfo{df ;f] sfof{non] cfjZos ljrf/ u/L csf]{
sfof{nonfO{ lg0f{o jf lgsf;f lbg'kg]{ ePdf sfof{no k|d'vn] ;f] sfd
a9Ldf tL; lbgleq km5\of}{6 ug]{ jf ug{ nufpg' kg]{5 . s'g} sf/0fjz
tf]lsPsf] cjlwleq sfo{ km5\of}{6 x'g g;Sg] b]lvPdf sfof{no k|d'vn]
sf/0f;d]t v'nfO{ sfo{ km5\of}{6 ug{ cfjZos kg]{ cjlw yk ug{ ;Sg]5 .

18
#@= ;f]wk'5sf] nflu n]vL cfPsf]df sfo{ km5\of}{6 ug]{ ;dofjlw Ms'g}
sfof{noaf6 cfÇgf] sfo{ km5\of}{6sf] l;nl;nfdf s'g} ljifosf] hfgsf/L
lngsf] nflu n]vL cfPsf]df To:tf] ;f]wk'5sf] hjfkm lbg] sfof{non] sfof{ nodf
kq k|fKt ePsf] ldltn] ;fdfGotof ;ft lbgleq hjfkm lbg' kg]{5 .
##= /fo k/fdz{ ;DaGwL sfo{ km5\of}{6 ug]{ ;dofjlwM-!_ cfÇgf] sfof{nosf
cltl/Qm cGo sfof{no;“u klg ;DalGwt ePsf] ljifodf lg0f{o ug'{kbf{
sfg"g tyf gLlt lgoddf :ki6 pNn]v gePsf] ljifo kg{ cfPdf jf
gLltut ljifo ePdf ;DalGwt sfof{non] ;ft lbgleq /fo dfu ug'{kg]{5 /
To;/L dfu ePsf] /fo k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbgleqdf sfo{ km5\of}{6
ug'{kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /fo k/fdz{ ;f]lwPsf]df hjfkm lbg]
sfof{non] klg To;/L n]vL cfPsf] ldltn] a9Ldf kGw| lbgleq /fo k/fdz{
lbg' kg]{5 .
#$= lgsf;f tyf vr{ ;DaGwL sfo{ km5\of}{6Ms'g} sfof{noaf6 ah]6 ;DaGwL
lgsf;fsf] nflu n]vL cfPsf]df lgsf;f lbg] sfof{non] :jLs[t ah]6leq
k/]sf] /sd eP n]vL cfPsf] ldltn] kf“r lbgleq / :jLs[t ah]6leq
gk/]sf] /sdsf] lgsf;f lbg'kg]{ eP n]vL cfPsf] ldltn] kGw| lbgleq
lgsf;f lbg] sfo{sf] km5\of}{6 ug'{kg]{5 .
t/ lgsf;f lbg] sfdsf] l;nl;nfdf lgsf;f dfuL k7fPsf] sfof{no
jf c? s'g} sfof{nodf cfjZos ;f]wk'5 ug'{kg]{ ePdf tLg lbgleq
;f]wk'5 u/L hjfkm k|fKt ePsf] ldltn] ;ft lbgleq ;f] sfo{sf] km5\of}{6
ug'{kg]{5 .
#%= km5\of}{6 ug'{kg]{ sfo{sf] k|fyldstf tf]Sg]M-!_ Pp6f ;/sf/L sfof{noaf6
csf]{ ;/sf/L sfof{nodf sfo{ km5\of}{6sf] nflu k7fp“bf b]xfo adf]lhd
k|fyldstf tf]sL b]xfosf] clwsf/Ln] x:tfIf/ ug'{kg]{5 / csf]{ sfof{non]
klg ;f]xL adf]lhd tf]lsPsf] cjlwleq sfo{ km5\of}{6 ug'{ kg]{5 M–
k|fyldstf k|fyldstf tf]Sg] / kqdf hjfkm k7fpg'
x:tfIf/ ug]{ clwsf/L kg]{ cjlw
t'?Gt ljefuLo k|d'v jf sfof{no b'O{ lbgleq
k|d'v jf zfvf k|d'v
clt h?/L ljefuLo k|d'v jf sfof{no kf“r lbgleq
k|d'v jf zfvf k|d'v
h?/L sfof{no k|d'veGbf Ps tx ;ft lbgleq

19
tNnf] clws[t
;fwf/0f ;DalGwt clws[t kGw| lbgleq
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fyldstf tf]Sbf hjfkm lbg'kg]{
sfof{non] To;/L tf]lsPsf] ;doleq hjfkm lbg ;Sg], g;Sg] Jojxf/,
ljifoj:t' / kIfnfO{ ;d]t ljrf/ ug'{kg]{5 .
-#_ ;fj{hlgs sfdsf] l;nl;nfdf ;fdfGo gful/ssf] tkm{af6
cfÇgf] sfof{nodf k/]sf] h'g;'s} k|sf/sf] lgj]bgdfly sfof{no k|d'vn] ;f]
lgj]bgsf] ljifoj:t'sf] uDeL/tfnfO{ ljrf/ u/L k|fyldstf tf]sL ;f]
adf]lhd sfo{ km5\of}{6 ug]{ jf u/fpg] Joj:yf ug'{kg]{5 .
-$_ s'g} klg sfof{non] ;Dkfbg ug'{kg]{ sfo{sf] l;nl;nfdf lgb]{zg
lbg] clwsf/Ln] sfg"gL k|s[of / låljwfhgs k|s[ltsf ljifodf afx]s
l6Kk0fL dfkm{t lg0f{o ug]{ k|lqmof cjnDag gu/L ;f]xL kqdf g} :ki6
lgb]{zg lbg'kg]{5 . o;/L clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] lbPsf] lgb]{zgnfO{ To:tf]
clwsf/Ln] u/]sf] lg0f{o ;/x dfgL sfo{;Dkfbg ug'{kg]{5 .
-%_ ;/sf/L sfo{;Dkfbgsf] l;nl;nfdf Ps sfof{non] csf]{
sfof{noaf6 lng'kg]{ jf To:tf] sfof{nodf pknAw u/fpg' kg]{ ;"rgf tyf
hfgsf/L cf}krfl/s ?kdf sfof{nodf pknAw ;+rf/ dfWod Od]n, ÇofS;
cflbaf6 lbOPsf] hfgsf/L tyf ;"rgfnfO{ cfwf/ lnO sf/afxL cufl8
a9fpg ;lsg]5 .
#^= sfo{ km5\of}{6 ug]{ ;dofjlwM-!_ k|To]s kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] sfo{
ljj/0fdf tf]lsP adf]lhd cfkm"n] ug'{kg]{ sfo{ b]xfosf] k|fyldstf
hlgPsf]df b]xfosf] cjlwleq k|fKt ;dosf] qmd cg';f/ km5\of}{6ug'{kg]{5 M–
l;=g+= k|fyldstf sfo{ km5\of}{6 ug]{ cjlw
! t'?Gt cfkm}n] sfo{ km5\of{}6 ug'{kg]{df cfkm";dIf k]z ePs}
lbg / dflyNnf] txdf k]z ug'{kg]{df ;f]xL lbg /
sfof{no p7\g] ;do k/]sf] eP c8\8f a:gf;fy .
@ clt h?/L cfkm}n] sfo{ km5\of}{6 ug'{kg]{df tLg lbg / dflyNnf]
txdf k]z ug'{kg]{ ePdf b'O{ lbg .
# h?/L cfkm}n] sfo{ km5\of}{6 ug'{kg]{df kf“r lbg / dflyNnf]
txdf k]z ug'{kg]{df b'O{ lbg .

20
$ ;fwf/0f cfkm}n] sfo{ km5\of}{6 ug'{kg]{df bz lbg / dflyNnf]
txdf k]z ug'{kg]{df ;ft lbg .
:ki6Ls/0fM
-!_ æt'?GtÆ eGg] k|fyldstf hlgPsf]df afx]s cGo k|fyldstf
hlgPsf]df sfo{ km5\of}{6 ug]{ cjlw eGgfn] sfo{sf] p7fg jf ;'?
u/]sf] / km5\of}{6 u/]sf] lbg jLrsf] cjlwnfO{ hgfpg]5 / o:tf]
sfo{nfO{ ju{L{s/0f ug]{ clwsf/ ;DalGwt lgsfonfO{ x'g]5 .
-@_ s'g sfddf s'g lsl;dsf] k|fyldstf hlgPsf] xf] ;f] s'/f ;DalGwt
sfof{noleq} p7fg ePsf] sfd eP ;f] sfo{ km5\of}{6 ug{ cfb]z lbg]
clws[tn] k|fyldstf lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 . cGo sfof{noaf6
n]vL cfPsf]df ;f]xL sfof{noaf6 k|fyldstf lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
-#_ s'g} klg k|fyldstf ghlgPsf] sfdnfO{ ;fwf/0f sfd dflgg]5 .
#&= sd{rf/L / sfdsf] plrt af“8kmf“8sf] Joj:yf ldnfpg]M -!_ lgod #^ sf]
pklgod -!_ df tf]lsPsf] cjlwleq s'g} sd{rf/Laf6 sfo{ km5\of}{6 ug{
nufp“bf ;DalGwt sfof{no k|d'vn] ;f]xL lgoddf tf]lsPsf] cjlwleq
km5\of}{6 x'g ;Sg] u/L cfÇgf] sfof{nosf ljleGg txsf sd{rf/Laf6 sfo{
km5\of}{6 x'g] Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@_ Goflos jf cw{Goflos lgsfodf sfo{ ug'{ u/fpg' k/]df sfg"gn]
tf]s]sf] k|s[of / 9f“rfdf / cGo lgsfo jf kbflwsf/L ;dIf sfof{nosf]
sfo{sf] l;nl;nfdf t'?Gt, clt h?/L / uf]Ko afx]s ;DalGwt sfof{nosf]
dxfzfvf÷zfvf k|d'vnfO{ Wofgfsif{0f u/L kqfrf/ ug'{kg]{5 . o;/L
kqfrf/sf] btf{ / rnfgL ;DalGwt zfvf÷dxfzfvfaf6 ug{' kg]{5 .
#*= sfo{ km5\of}{6 ;DaGwL ljj/0f k]z ug'{kg]{ M -!_ s'g} sd{rf/Ln] lgod #^
df tf]lsPsf] cjlwleq cfkm"n] ug'{kg]{ sfo{ km5\of}{6 ug{ g;lsg] ePdf
;f]sf] sf/0f ;d]t vf]nL cfÇgf] sfof{nosf k|d'vnfO{ Dofb e'Qmfg x'g'
cufj} cjut u/fpg' kg]{5 .
-@_ dGqfno, ;lrjfno, cfof]u jf ljefu:t/df sfo{/t k|To]s
clws[t:t/sf sd{rf/Ln] cfkm"n] km5\of}{6 u/]sf] jf k]z u/]sf] sfo{sf]
nut /fvL dfl;s ?kdf ;'kl/j]IfsnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-#_ s'g} sfof{nosf] sd{rf/Ln] o; lgod cg';f/ ;dodf sfo{
km5\of}{6 u/]sf] jf gu/]sf] Joxf]/fsf] ;DaGwdf ;'kl/j]Ifsn] sfof{no
k|d'v;dIf k|ltj]bg k]z ug'{kg]{5 .
21
#(= e/kfO{ lbg'kg]{ M -!_ sfof{nodf s'g} ;]jfu|fxLn] cfkm} pkl:yt eO{ lgj]bg
lbg NofPdf To:tf] lgj]bg btf{ ug{ ldNg] jf gldNg] ;f] hf“rL ldNg] eP
tTsfn} btf{ u/L btf{ gDj/, ;do / ldlt;lxtsf] lgj]bg a'em]sf] e/kfO{ jf
lg:;f lgj]bsnfO{ lbg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hf“Rbf btf{ ug{ gldNg] /x]5 eg] gldNg'sf]
sf/0f v'nfO{ lgj]bgsf] k5fl8 b/kL7 u/L b/kL7 ug]{sf] gfd, y/, bhf{ /
;xL tyf sfof{nosf] 5fk nufO{ lgj]bg lkmtf{ lbg'kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ePsf] b/kL7sf ;DaGwdf lrQ ga'em\g]
lgj]bsn] ;f] sfof{nosf] tfn's sfof{nodf lgj]bg ug{ ;Sg]5 / To;
;DaGwdf tfn's sfof{non] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
$)= sfof{nosf] lg/LIf0f ug'{kg]{ M -!_ ;lrjn] cfÇgf] dGqfno, dftxtsf
ljefu, kl/of]hgf tyf sfof{nosf] / ljefuLo k|d'v tyf sfof{no k|d'vn]
cfÇgf] / cfÇgf] dftxtsf] sfof{no tyf kl/of]hgfsf] k|To]s cfly{s jif{df
sDtLdf Ps k6s cfkm}n] jf cfkm"n] clVtof/ ;'Dk]sf] sd{rf/Låf/f clgjfo{
lg/LIf0f ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ cbfnt / /Iff ;DaGwL lgsfo afx]s cGo lhNnfl:yt sfof{no
tyf ljsf; cfof]hgfsf] jif{df Psk6s ;DalGwt lhNnfsf] k|d'v lhNnf
clwsf/Ln] lg/LIf0f ug'{kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd lg/LIf0f ubf{ cg';"rL–% df
plNnlvt s'/fx?sf] jf/]df hfgsf/L lnO ;f]sf] ljj/0f tof/ u/L clen]v
/fVg' kg]{5 .
$!= lg/LIf0f ;DaGwL sfo{ljlw / sf/afxLM-!_ lgod $) adf]lhd lg/LIf0f ubf{
b]lvg cfPsf d'Vo d'Vo s'/fx? hgfO{ lg/LIf0f ug]{ clwsf/Ln] ;f]xL
lgodsf] pklgod -#_ adf]lhd tof/ ePsf] ljj/0f pk/ Wofg lbg' kg]{5 .
-@_ lg/LIf0f ug]{ clwsf/Ln] lg/LIf0faf6 b]lvPsf ljifox?df tTsfn
cfjZos lgb]{zg lbg' kg]{ ljifodf To:tf] lgb]{zg lbg' kg]{5 .
-#_ lg/LIf0f ug]{ clwsf/Ln] o; lgodfjnL adf]lhd lg/LIf0f u/]kl5
lg/LIf0fsf] k|ltj]bg lg/LIf0f ul/Psf] lgsfosf] tfn's sfof{nodf k7fpg'
kg]{5 .
-$_ lg/LIf0f ubf{ s'g} clgoldttf b]lvPdf To:tf] clgoldttf x6fO{
lgoldt ug{ lg/LIf0f ug]{ clwsf/Ln] ;DalGwt sfof{no jf sd{rf/LnfO{
dgfl;a dflkmssf] df}sf lbg ;Sg]5 .

22
-%_ lg/LIf0f ubf{ gd"gf -:ofDkn_ 5fgL lg/LIf0f ug]{ jf lj:t[t
?kdf lg/LIf0f ug]{ eGg] ljifodf lg/LIfs cfkm}n] lgwf{/0f ug]{5 .
-^_ lg/LIf0f ug]{ clwsf/Ln] lg/LIf0f ubf{ uDeL/ q'6L jf
clgoldttf ePsf] jf sfof{noaf6 ;Dkfbg x'g'kg]{ sfd sf/afxL x'g
g;s]sf] kfOPdf k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxL ug{ ;lsg] eP tTsfn}
sf/afxL ug]{ / g;lsg] eP clwsf/ k|fKt clwsf/L;dIf sf/afxLsf]
l;kmfl/;;fy k|ltj]bg k]z ug'{kg]{5 .
$@= cGo lgsfoåf/f lg/LIf0f x'g;Sg] M o; lgodfjnL adf]lhd lg/LIf0f eP jf
gePsf] ;DaGwdf a'em\g / o; lgodfjnL adf]lhd x'g'kg]{ lg/LIf0f x'g
g;s]df jf gePdf To:tf] sfof{nosf] lg/LIf0f g]kfn ;/sf/sf] lgb]{zg
cg';f/ cGo s'g} lgsfoåf/f ug{, u/fpg ;lsg]5 .
$#= pRr:t/Lo lgb]{zg ;ldlt M -!_ P]g / o; lgodfjnLadf]lhdsf] ;'zf;g
sfod ug]{ ;DaGwdf eP u/]sf sfo{x?sf] ;do ;dodf ;dLIff ug{ /
cfjZos lgb]{zg lbg b]xfoadf]lhdsf] pRr:t/Lo lgb]{zg ;ldlt /xg]5 M–
-s_ k|wfgdGqL cWoIf
-v_ pkk|wfgdGqL ;b:o
-u_ u[xdGqL ;b:o
-3_ cy{ dGqL ;b:o
-ª_ ;fdfGo k|zf;g dGqL ;b:o
-r_ sfg"g, Gofo tyf ;+ljwfg;ef Joj:yf dGqL ;b:o
-@_ ;ldltsf] a}7sdf cfjZostf cg';f/ cGo dGqL tyf ;Da4
kbflwsf/L jf ljz]if1nfO{ cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
-#_ ;ldltn] cfÇgf] sfo{ljlw cfkm}+ agfO{ nfu" ug]{5 .
$$= ljefuLo sf/afxL x'g ;Sg]M o; lgodfjnL adf]lhd ;dodf sfo{ km5\of}{6
gu/]sf] jf lg/LIf0f ug'{kg]{ clwsf/Ln] sfof{no lg/LIf0f u/]sf] gkfOPdf
To;/L lg/LIf0f ug'{kg]{ lhDd]jf/L ePsf] clwsf/LnfO{ ljefuLo sf/afxL ug{
;lsg]5 .
$%= sfo{;Dkfbg ;"rsM P]gsf] bkmf $@ adf]lhdsf] sfo{;Dkfbg ;"rs
cg';"rL–! sf] v08 -v_ df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
$^= vf/]hL / arfp M -!_ b]xfosf] lgodx? tyf lgodfjnL vf/]h ul/Psf 5g\M–
-s_ k|zf;sLo sfo{ km5\of}{6 lgodx?, @)@^

23
-v_ ;/sf/L sfof{no -lg/LIf0f_ lgodfjnL, @)@^
-u_ k|zf;sLo clwsf/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/ ;DaGwL
lgodx?, @)$@ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ul/Psf lgodx? tyf
lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf sfd sf/afxL o;} lgodfjnL adf]lhd eP
u/]sf] dflgg]5.

24
cg';"rL – !
-lgod & sf] pklgod -^_ / lgod $$ ;“u ;DalGwt_
dfl;s k|ult k|ltj]bg kmf/fd
v08 -s_
dGqfno÷lgsfosf] gfd ==================================== ;fn============ dlxgf=====
qm=;+= ;Dkfbg ePsf] k|d'v sfo{x? sfof{Gjog l:ylt klxrfg ePsf k|d'v ;d:of ;dfwfgsf k|of; s}lkmot
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

9.
10.

b|i6JoM Ps} k|s[ltsf PseGbf a9L sfo{;Dkfbg ul/Psf] eP To:tf] sfo{sf] gfd pNn]v u/L ;Dkfbg ePsf sfdsf] ;ª\Vof pNn]v ug'{kg]{5 .

;DalGwt zfvf ÷dxfzfvf k|d'vsf] ;xL ;lrj÷sfof{no k|d'vsf] ;xL

२५
v08 -v_
sfo{;Dkfbg ;"rs kmf/fd
========================================dGqfno÷;lrjfno÷cfof]u cfly{s jif{=================dlxgf==========

qm=;+= ljj/0f PsfO ;"rsf° k|ult s}lkmot

o; dlxgfsf] xfn;Ddsf]

1. b/jGbL / kbk"lt{sf] l:ylt ;ª\Vof ====clws[t:t/ -s'n kb_ ======clws[t:t/ -kbk"lt{_ =====clws[t:t/ -kbk"lt{_
====;xfos:t/ -s'n kb_ ======;xfos:t/ -kbk"lt{_ =====;xfos:t/ -kbk"lt{_

2. a]?h' km5\of}{6 k|ltzt sDtLdf $)∞ -jflif{s_

3. dGqfno÷s]Gb|Lo:t/sf lgsfo / k6s sDtLdf jif{df @ k6s


dftxtsf ljefusf] lg/LIf0f

4. u'gf;f] Joj:yfkg
-s_ kg{ cfPsf] hgu'gf;f] ;ª\Vof
-v_ km5\of{}6 ePsf] hgu'gf;f] ;ª\Vof

२६
5. of]hgf ;dLIff k6s

jflif{s jflif{s ! k6s

rf}dfl;s ;dLIff k6s # k6s

6. jflif{s ah]6 / vr{


-s_ jflif{s k"“lhut vr{ s'n /sd
-v_ of] dlxgfsf] vr{ k|ltzt nIo cg';f/

7. klxnf] k|fyldstf k|fKt k"0ff{° %


sfo{qmdx?sf] PsLs[t k|ult

8. dGqfno:t/ ljsf; ;d:of k6s ^ k6s


;dfwfg ;ldltsf] a}7s

२७
cg';"rL – @
-lgod !$ sf] pklgod -#_ ;“u ;DalGwt_
gful/s j8fkq adf]lhd Ifltk"lt{sf] bfjL ubf{ k]z ug'{kg]{ lgj]bgsf] 9f“rf

1. sfof{nosf] gfdM
2. sfof{nosf] 7]ufgfM
3. dfu u/]sf] ;]jf jf j:t'sf] ljj/0fM
4. dfu u/]sf] ;]jf jf j:t'sf] nflu lgj]bg k]z u/]sf]M
 ldltM
 ;doM
5. ;]jf jf j:t' pknAw gePsf]df ;DalGwt sfof{non] pNn]v u/]sf] sf/0f
jf cf}lrToM

6. sfof{non] pNn]v u/]sf] sf/0f jf cf}lrTopk/ lrQ ga'em]sf] s'/f, sf/0f


Pj+ cf}lrToM

7. ;]jf jf j:t' pknAw gx'“bf k'Ug uPsf] c;'ljwf, xflg gf]S;fgL÷Ifltsf]


ljj/0f / ;f] sf] k|df0fM

8. ;DalGwt ;]jf jf j:t' pknAw u/fpg] lhDd]jf/L kfPsf]


sd{rf/L÷kbflwsf/Lsf],–
 gfd y/M
 kbM
9. lgj]bssf]M–
 gfd, y/M–
 x:tfIf/M
 7]ufgfM
 afa', cfdf jf cleefjssf] gfdM
 ldltM

२८
cg';"rL – #
-lgod !( sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
;fj{hlgs ;'g'jfO{ ;DaGwL sfo{ljlw
;fj{hlgs ;'g'jfO{ ubf{ ckgfpg'kg]{ sfo{ljlw b]xfoadf]lhd x'g]5M–
(1) If]qLo:t/sf / c~rn:t/sf sfof{nosf k|d'vn] cf–cfÇgf] sfof{noaf6 ug'{kg]{
;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmd cfkm} ;~rfng ug'{kg]{5 / o;/L ;fj{hlgs ;'g'jfO{
ubf{ cfjZos x]/km]/ u/L of] sfo{ljlw ckgfpg ;lsg]5 .
(2) k|d'v lhNnf clwsf/Ln] lhNnf:t/sf ;a} sfof{no k|d'vx?sf] a}7s af]nfO{
;fj{hlgs ;'g'jfO{ ;+of]hg ug]{ Ps ;ldltsf] u7g ug'{kg]{5 .
(3) k|d'v lhNnf clwsf/L :jo+ jf lhNnf k|zf;g sfof{nosf clws[t jf lhNnf
;fj{hlgs ;'g'jfO{ ;ldltdf /x]sf kbflwsf/Lx?dWo]af6 lgod !( sf] pklgod
-@_ df plNnlvt ;do ;Ldfdf g36fO{ kfn}kfnf] kg]{ u/L ;fj{hlgs ;'g'jfO{
sfo{qmd ;~rfng ug{'kg]{5 .
(4) ;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmd ;~rfng ug{ tf]lsPsf] kbflwsf/Ln] ;fj{hlgs
;'g'jfO{ sfo{qmddf lgod !( sf] pklgod -#_ adf]lhdsf ljifox? ;dfj]z u/L
sfo{;"rL -Ph]08f_ tof/ ug'{kg]{5 .
(5) :yfgLo cg's"ntf x]/L a9L hg;xeflutf u/fpg ;lsg] l:ylt;d]t ljrf/ u/L
;fj{hlgs ;'g'jfO{sf nflu pko'Qm ldlt, ;do, :yfg / ;Dej eP Ph]08f;d]t
pNn]v u/L ;f] s'/f ;/f]sf/jfnf hg;fwf/0fnfO{ hfgsf/L u/fpg ;fj{hlgs
?kdf ;"rgf 6f“;L ug]{, dfOls° ug]{, :yfgLo Pkm=Pd= tyf klqsfx?af6 k|rf/
k|;f/ ug'{ u/fpg'kg]{5 .
(6) sfo{qmddf s] s:tf dflg;x?nfO{ ;dfj]z u/fpg] xf] To;sf] ;"rL tof/ ug'{kg]{5
/ k|fyldstf tf]sL oyf;Dej jf:tljs ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ;dfj]z u/fpg'kg]{5 .
To:tf] sfo{qmddf cfjZostfg';f/ s'g} lj1, a'l4hLjL lgjf{lrt lgsfosf
kbflwsf/L, ;/sf/L sfof{nosf tf]lsPsf gf]8n clws[tx?, u}/ ;/sf/L
lgsfosf kbflwsf/Lx?, lhNnfcg'udg ;ldltsf kbflwsf/LnfO{ cfdGq0f ug{
;lsg]5 . :ffy} o:tf sfo{qmddf ;~rf/sdL{x?nfO{ cfdGq0f ug'{kg]{5 .
(7) ;fj{hlgs ;"rgf ;fdfGotM Ps xKtfcufl8 k|sflzt ug'{kg]{5 . :yfg lgwf{/0f
ubf{ slt ;xefuL ;dfj]z x'g;S5g\ To;sf] cg'dfg u/L / ;xefuLx?sf] ;'ljwf
-kfos kg]{, vfg]kfgL, k|fylds pkrf/, zf}rfno cflb_ nfO{ ljrf/ u/L :yfg
lgwf{/0f ug{ ;lsg]5 .
(8) ;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmdsf] ;+of]hg ug]{ kbflwsf/Ln] cl3Nnf ;'g'jfO{
sfo{qmdsf] lg0f{o, k|ltj]bg / To;sf] sfof{Gjogsf] l:yltaf/] 5f]6s/Ldf hfgsf/L
lbg], cfjZos k/] ;+zf]wgsf] k|:tfj ug]{, Ph]08fdf k/]sf ljifox?df qmdzM
5nkmn cl3 a9fpg] / cGTodf csf]{ ;fj{hlgs ;'g'jfO{sf] ;Defljt ldlt,;do /
:yfgaf/] hfgsf/L lbg'kg]{5 .

२९
(9) ;fj{hlgs ;'g'jfO{sf] qmddf p7fOPsf Pj+ JoQm ul/Psf ljrf/, /fo;'emfj,
k|lta4tf cflbsf] d'Vo d'Vo a“"bfx?sf] l6kf]6 u/L k|dfl0ft u/L /fVg'kg]{5 .
(10) ;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmd ;~rfng M
 sfo{qmdsf] p2]Zodfly k|sfz kfg]{,
 tf]lsPsf] ljifo;DaGwL ;fj{hlgs ;]jf k|jfxaf/] 5f]6s/Ldf hfgsf/L
-;DalGwt lgsfosf lhDd]jf/ kbflwsf/Lx?af6_ lbg],
 ;xefuLx?n] tf]lsPsf] ljifodf ;Lldt /xL u/]sf] lnlvt jf df}lvs
k|Zgx?sf] ;°ng ug]{,
 ;DalGwt lgsfosf lhDd]jf/ kbflwsf/Laf6 k|Zgsf] pQ/ lbg],
 pQ/kl5sf] yk lh1f;f -s'g} eP_ /fVg],
 ;DalGwt lgsfosf lhDd]jf/ kbflwsf/Laf6 yk lh1f;faf/] :ki6 kfg]{,
 sfo{qmdsf] ;dLIff -p2]Zo, ;xof]uL kIfx?, ;'g'jfO{sf ljifox?, ;'g'jfO{sf]
lgisif{x? cflb_ ug]{ .
(11) ;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmdsf] k|ltj]bg
b]xfosf] 9f“rfadf]lhd ;fj{hlgs ;'g'jfO{ sfo{qmdsf] k|ltj]bg tof/ ug'{kg]{5 M–
 ;+of]hg ug]{ JolSt Pj+ lgsfoM
 sfo{qmdsf] ljifoM
 sfo{qmd cfof]hgf :ynM
 sfo{qmd cfof]hgf ul/Psf] ldlt / ;doM
qm=;=+ k|Zg, ;xefuLsf] k|Zg, u'gf;f] hjfkm lbg] hjfkmsf] s}lkmot
u'gf;f] jf k|Zg, u'gf;f] jf ;Da4 5f]6s/L
;'emfj jf ;'emfj ;'emfj;“u kbflwsf/Lsf] Joxf]/f
stf{sf] ;DalGwt gfd, y/ / kb
gfd, y/ lgsfo
/ 7]ufgf
1.

2.

3.

4.

5.

३०
cg';"rL–$
-lgod @@ sf] pklgod -(_ ;“u ;DalGwt_
;Nnfxsf/n] lng] kb tyf uf]kgLotfsf] zkysf] 9f“rf

d -;DalGwt ;Nnfxsf/sf] k"/f gfd_ ==============================


;Tolgi7fk"j{s k|lt1f u5'{ ÷ O{Zj/sf] gfddf zky lnG5' ls d}n] g]kfnsf]
cGtl/d ;+ljwfg, @)^# k|lt k"0f{ akmfbf/ /x+b} k|wfgdGqL÷pkk|wfgdGqL÷dGqLsf]
;Nnfxsf/sf] kbsf] sfdsfh k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL d'n's / hgtfsf]
;f]emf] lrtfO{, s;}sf] 8/ gdfgL, kIfkft gu/L, k"jf{u|x jf v/fa efjgf glnO
OdfGbf/L ;fy kfngf ug]{5' / cfÇgf] st{Jo kfngfsf] l;nl;nfdf cfkm"nfO{ 1ft
x'g cfPsf] s'/f k|rlnt sfg"gsf] kfngf ubf{ afx]s d kbdf axfn /x]sf] jf
g/x]sf] s'g} klg cj:yfdf k|s6 ug]{ 5}g .

gfd, y/ M =========================
ldlt M ===================== ;xL M ==============================

३१
cg';"rL – %
-lgod $) sf] pklgod -#_ / lgod $! sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
lg/LIf0f ubf{ hfgsf/L lng'kg]{ s'/fx?
lg/LIf0f ul/Psf] sfof{noM
qm=;+= lg/LIf0f ul/Psf ljifox? b]lvg ;'emfj Pj+ s}lkmot
cfPsf d'Vod'Vo l;kmfl/;sf]
s'/fx?÷glthf Joxf]/f
s ;·7g, b/jGbL / clwsf/

1. :jLs[t ;f·7lgs 9f“rf adf]lhd dxfzfvf, zfvf, pkzfvf, kmf“6 cflb 5'6\ofO{ lhDd]jf/L tf]sL ;f]
adf]lhd sfo{;Dkfbg ul/Psf] 5 , 5}g≤
2. ;·7gsf] p2]Zo k"/f ug{ ljBdfg ;·7gfTds :j?k pko'Qm 5, 5}g≤
3. k|To]s sd{rf/LnfO{ p;sf] kb cg';f/sf] sfo{ ljj/0f tf]sL ;f] adf]lhd sfd eP u/]sf] 5, 5}g≤

4. :jLs[t b/jGbL 7Ls 5, 5}g / ;f] b/jGbL adf]lhd sd{rf/L 5g, 5}gg\ tyf kb btf{, sd{rf/Lx?sf]
lgo'lQm, ;?jf, sfh, sfod d'sfod, a9'jf / tna eQf lgodfg';f/ ePsf] 5, 5}g≤

5. :jLs[t b/jGbL l/Qm ePdf ;f] sf] kbk"lt{sf] k|s[of ;'? ug]{ sfo{ ;dodf ePsf] 5, 5}g≤
6. clwsf/ k|Tofof]hg ePsf] 5, 5}g / k|Tofof]hg eO{ jf cGo tl/sfaf6 k|fKt clwsf/ / st{Jo ;DalGwt
;a} txsf sd{rf/Lx?af6 k"0f{ ?kdf k|of]u tyf kfngf ePsf] 5, 5}g≤
v n]vf, lhG;L tyf clen]v

7. clen]v Joj:yfkg lglb{i6 tl/sfn] ul/Psf] 5, 5}g / clen]v Joj:yfkgsf] l:ylt cBfjlws 5, 5}g

8. ;/sf/L ;DklQsf] b'?:t tj/n] cfDbfgL af“wL >]:tf /flvPsf] 5, 5}g / lhDd]jf/L ;fg]{ / vr{sf]
clen]v /fVg] sfo{ lgodfg';f/ eP u/]sf] 5, 5}g≤
9. ;/sf/L crn ;DklQsf] >]:tf b'?:t /fVg] / ;+ef/sf] sfd 7Ls;“u ePsf] 5 5}g < lhG;L cfDbfgL /
vr{ lgoldt ?kdf ul/Psf] 5, 5}g≤
10. cfly{s n]vf lgodfg';f/ /flvPsf] 5, 5}g / txljn df}Hbft 7Ls b'?:t 5, 5}g≤

32
qm=;+= lg/LIf0f ul/Psf ljifox? b]lvg ;'emfj Pj+ s}lkmot
cfPsf d'Vod'Vo l;kmfl/;sf]
s'/fx?÷glthf Joxf]/f
11. lhG;L lg/LIf0f lgoldt ?kdf ul/Psf] 5, 5}g . cgfjZos ;/sf/L sfuhft w'Nofpg] / lnnfd ug'{kg]{
;fdfgx? lnnfd ul/Psf] 5, 5}g≤
12. k]ZsL / a]?h" s] slt 5 / ;f] sf] clen]v / 9f“rf 7Ls 5, 5}g . tf]lsPsf] ;dodf km5\of}{6 ePsf]
5,5}g≤
u sfo{qmd

13. sfo{qmdx? lglZrt tl/sf / lgwf{l/t ultdf sfof{Gjog ePsf 5g\, 5}gg\ / sfdsf] k|ult ;Gtf]ifhgs
5, 5}g≤
3 ;'zf;g

14. ;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_ P]g Pj+ lgodx? adf]lhd sfof{non] km5\of}{6 ug'{kg]{ sfdx? lglZrt
;dodf ;DkGg x'g] u/]sf 5g\ 5}gg\≤
15. k|rlnt sfg"g tyf g]kfn ;/sf/af6 ;do ;dodf ePsf cfb]z, tyf lgb]{zgx?sf] sfof{Gjog
oyf;dodf ePsf] 5, 5}g≤
16. ;fdfGo k|zf;g dGqfnon] Joj:yfkg k/LIf0f ubf{ cf}+NofOPsf clgoldttf lgoldt u/], u/fOPsf] 5,
5}g / To:tf clgoldttf bf]xf]l/Psf 5g\ 5}gg\≤
17. ph"/Lk]6Lsf /fv]sf] 5, 5}g < / To:tf] ph"/Lk]6Lsf dfkm{t jf cGo tl/sfn] k|fKt ;fj{hlgs u'gf;f] jf
k|lts[of pk/ sf/afxL ePsf] 5, 5}g≤
18. sd{rf/Lsf] lgoldt a}7s -:6fkm ldl6·_ eP gePsf] / a}7sn] lg0f{o u/] cg';f/ sfd, sf/afxL ePsf]
5, 5}g . ;DalGwt dGqfno÷ljefun] tof/ u/]sf] lgb]{lzsf / hf/L u/]sf] kl/kqfg';f/sf] sfo{;Dkfbg
eP u/]sf] 5, 5}g≤
19. sfof{non] ;]jf k|bfg ubf{ kf/blz{tf, ldtJolotf, sfo{bIftf / k|efjsfl/tf a9fpg k|of; u/]sf] 5, 5}g≤

20. ;'zf;g -Joj:yfkg / ;~rfng_ P]g tyf lgodfjnL adf]lhd ug'{kg]{ ;fj{hlgs ;'g'jfO{ u/]sf] 5, 5}g≤

ª ljljw

21. j/ j'emf/ysf] sfd k|rlnt sfg"g adf]lhd ePsf] 5, 5}g / ;?jf ePsf] sd{rf/Ln] ;do d} /dfgf
lng] u/]sf] 5, 5}g≤

33
qm=;+= lg/LIf0f ul/Psf ljifox? b]lvg ;'emfj Pj+ s}lkmot
cfPsf d'Vod'Vo l;kmfl/;sf]
s'/fx?÷glthf Joxf]/f
22. cl3Nnf] lg/LIf0fdf b]vfOPsf q'6L jf sdLx?df ;'wf/ Pj+ k|ult u/]sf] 5, 5}g≤
23. g]kfn ;/sf/n] ;do ;dodf g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L lg/LIf0f ug'{kg]{ egL tf]s]sf] cGo
ljifox? .
lg/LIf0f ug]{ clwsf/Lsf] gfd y/ M sfof{no M
bhf{ M ldltM

34

You might also like