Định nghĩa vật chất của V.I.

Lênin, cho đến thời điểm ngày nay, vẫn được

cho là một định nghĩa hoàn chỉnh nhất về phạm trù vật chất, được các nhà khoa
học hiện đại coi là một định nghĩa kinh điển. “Vật chất là một phạm trù triết học
dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác,
được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ
thuộc vào cảm giác”

Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin bao hàm những nội dung sau đây:

Một là, vật chất với tư cách là phạm trù triết học chỉ thực tại khách quan.
Vật chất là kết quả của sự trừu tượng hoá, nó khái quát những thuộc tính cơ bản
và phổ biến nhất của các dạng biểu hiện vật chất. Vật chất tồn tại khách quan
trong hiện thực, tức là sự tồn tại của nó không lệ thuộc vào ý thức và quan niệm
con người. Trong vật chất không tồn tại cảm tính. V.I.Lênin khẳng định rằng,
phạm trù triết học vật chất chỉ cái đặc tính chung nhất, bản chất nhất của mọi sự
vật, hiện tượng, gắn liền với cái “đặc tính duy nhất của vật chất – là cái đặc tính
tồn tại với tư cách là hiện thực khách quan, tồn tại ngoài ý thức của chúng ta”
Đặc tính này tiêu chuẩn để phân biệt cái gì là vật chất, cái gì không phải là vật
chất. Có thể thấy, trong định nghĩa vật chất của Lênin tồn tại hai khía cạnh đối
lập nhưng lại gắn bó chặt chẽ với nhau: tính trừu tượng và tính cụ thể của vật
chất. Nếu chỉ tuyệt đối hoá tính trừu tượng của phạm trù thì rất dễ sa vào chủ
nghĩa duy tâm, nhưng nếu chỉ nhìn thấy tính cụ thể thì sẽ đồng nhất vật chất với
vật thể. Vì vậy, mọi sự vật, hiện tượng tồn tại trong tự nhiên hay trong xã hội thì
đều là tồn tại khách quan, tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức con người, đều
thuộc phạm trù vật chất và là những dạng biểu hiện cụ thể của vật chất.

Nội dung này có ý nghĩa vô cùng quan trọng bởi nó đã chỉ ra và khắc phục
được triệt để những sai lầm cơ bản mà chủ nghĩa duy vật trước Mác là đồng nhất
vật chất với một hay một số dạng cụ thể của nó; đưa chủ nghĩa duy vật lên một tầm
cao mới; đáp ứng được những đòi hỏi mới của bối cảnh và thời kì mới; thúc
đẩy các nhà khoa học không ngừng tìm hiểu, khám phá và làm giàu đẹp tri thức
của con người.

Hai là, vật chất là “thực tại khách quan được đem lại cho con người
trong cảm giác” và “tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”. V.I.Lênin đã khẳng
định, vật chất với tư cách là thực tại khách quan là cái có trước ý thức, không
phụ thuộc vào ý thức; còn ý thức (tức cảm giác) là cái có sau vật chất, do vật
chất mà ra, phụ thuộc vào vật chất. Khi tác động vào các giác quan của con
người, vật chất đem lại cho con người cảm giác. Như vậy, vật chất là tính thứ
nhất, ý thức là tính thứ hai. Do tính trước – sau nên vật chất không phụ thuộc
vào ý thức, nhưng ý thức lại lệ thuộc vào vật chất. Vật chất là nội dung, là nguồn
gốc khách quan, là nguyên nhân phát sinh ra ý thức; không có cái bị phản ánh là
vật chất sẽ không có cái phản ánh là ý thức. Ví dụ, trước khi có sự xuất hiện của
con người trên trái đất, vật chất đã tồn tại từ rất lâu nhưng vì chưa có sự tồn tại
của con người, ý thức cũng chưa xuất hiện và hình thành. Điều này đã chứng tỏ
rằng vật chất tồn tại khách quan và không lệ thuộc vào ý thức.

Nội dung này đã bác bỏ những sai lầm của chủ nghĩa duy tâm lí giải cho
việc ý thức là cái sinh ra mọi sự vật, hiện tượng, dưới mọi hình thức như duy
tâm chủ quan, duy tâm khách quan, nhị nguyên luận,…

Ba là, vật chất là thực tại khách quan được đem lại cho con người
trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh lại.
Vật chất là cái mà ý thức chính là sự phản ánh của nó. Vì vậy, khi nói đến bản
chất của ý thức, V.I.Lênin cũng đã khẳng định: “Ý thức chẳng qua chỉ là cái vật
chất được di chuyển vào trong đầu óc của con người và được cải biến đi ở trong
đó”. Với tư cách là một phạm trù triết học, vật chất tuy rộng đến cùng cực nhưng
được biểu hiện qua các dạng cụ thể như nước, đất, không khí, cái bàn, quả táo,
quyển sách,… mà qua đó, các giác quan của con người như mắt, tai, mũi,… có thể
cảm nhận được. Với bản năng và những năng lực vốn có, sự nhạy bén của
các giác quan con người có thể chép lại, chụp lại, phản ánh lại vật chất, hay nói
cách khác, con người có khả năng nhận thức được vật chất. Vật chất, ngoài dấu
hiệu tồn tại khách quan, vật chất còn có một đặc điểm quan trọng khác là tính có
thể nhận thức được. Qua đó, V.I.Lênin muốn khẳng định rằng, vật chất là cái
được ý thức, cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh lại. Bằng các
phương thức như chép lại, chụp lại, phản ánh lại,… con người có thể nhận thức
được thế giới vật chất. Vì vậy, “trong thế giới vật chất không có cái gì là không
thế biết, chỉ có những cái đã biết và những cái chưa biết, do hạn chế của con
người trong từng giai đoạn lịch sử nhất định”. Về nguyên tắc, không có phạm
trù vật chất nào là không thể nhận thức, chỉ có những đối tượng vật chất chưa
được nhận thức mà thôi. Sự chép lại, chụp lại, phản ánh của giác quan đối với
vật chất càng rõ ràng, sắc nét thì nhận thức của con người về vật chất càng sâu
sắc, toàn diện.

Khẳng định trên trong định nghĩa vật chất của V.I.Lênin có vai trò vô cùng
quan trọng trong việc bác bỏ thuyết “không thể biết”; cổ vũ và thúc đẩy các nhà
khoa học tiếp tục nghiên cứu, khám phá và phát hiện ra những điều mới để từ đó
làm giàu thêm kho tàng tri thức của nhân loại.
Ý NGHĨA PP LUẬN

Sự ra đời định nghĩa vật chất của V.I.Lênin là một bước phát triển vượt bậc.
Từ đó, có thể rút ra một số kết luận mang ý nghĩa phương pháp luận trong nhận
thức và thực tiễn như sau:

Thứ nhất, định nghĩa vật chất của V.I.Lênin đã bao quát và giải quyết cả hai
mặt của vấn đề cơ bản của Triết học. V.I.Lênin đã giải đáp toàn bộ vấn đề cơ bản
của triết học đứng trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Bằng việc chỉ
ra thuộc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất của vật chất là tính tồn tại khách quan,
V.I.Lênin đã giúp chúng ta phân biệt được sự khác nhau căn bản giữa vật
chất dưới tư cách là phạm trù triết học với các dạng cụ thể của nó, từ đó khắc
phục được những hạn chế trong quan niệm của thời kì cũ. Bên cạnh đó, khi
khẳng định vật chất là thực tại khách quan được đem lại cho con người trong
cảm giác, được cảm giác của con người chép lại, chụp lại, phản ánh lại,
V.I.Lênin đã thừa nhận: trong thế giới hiện thực, vật chất là cái có trước ý thức,
vật chất quyết định ý thức, có tính thứ nhất và là nguồn gốc khách quan của ý
thức. Do vậy, con người có thể nhận thức được thế giới khách quan thông qua sự
chép lại, chụp lại, phản ánh lại của con người đối với thực tại khách quan. Định
nghĩa vật chất của Lê-nin đã tạo cơ sở nền tảng, tiền đề để xây dựng quan niệm
duy vật về xã hội, về lịch sử trong bối cảnh mới.

Thứ hai, trong hoạt động nhận thức và thực tiễn nói chung, khi suy xét và
nhìn nhận sự vật, hiện tượng, chúng ta phải xuất phát từ thực tiễn khách quan,
lấy thực tiễn khách quan làm căn cứ cho mọi hoạt động. Nguyên tắc khách quan
đòi hỏi con người không được lấy ý chí áp đặt cho thực tế; không được lấy ý
muốn chủ quan, nguyện vọng, tình cảm cá nhân bất chấp điều kiện thực tế làm
xuất phát điểm, như Đảng ta đã kết luận: “Mọi đường lối, chủ trương của Đảng
phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng quy luật khách quan.” Nếu không vận dụng
đúng và quán triệt nguyên tắc khách quan, sẽ mắc phải bệnh chủ quan duy ý chí
và rơi vào sai lầm này đến sai lầm khác.

Thứ ba, trong các hoạt động nhận thức các hiện tượng thuộc đời sống xã
hội, định nghĩa vật chất của Lênin đã giúp ta xác định được vật chất trong lĩnh
vực xã hội - điều mà các nhà duy vật trước Mác chưa chạm tới. Ta có thể tìm
thấy vật chất trong lĩnh vực xã hội ở các hoạt động thực tiễn của con người như
điều kiện sinh hoạt vật chất, hoạt động vật chất mà tiêu biểu là hoạt động sản
xuất vật chất để nuôi sống con người và phát triển xã hội.
Thứ tư, định nghĩa vật chất của V.I.Lênin còn giúp định hướng các nhà
khoa học trong việc tìm kiếm các dạng mới, các hình thức mới của vật chất.
Lênin đã cổ vũ các nhà khoa học kiên trì đào sâu, nghiên cứu thế giới vật chất để
tìm ra những kết cấu mới, những dạng thức mới, những quy luật vận động mới
của vật chất, từ đó làm phong phú, sâu sắc hơn kho tàng tri thức của nhân loại.

PHẦN KẾT

Mặc dù đã ra đời gần hai thế kỷ nhưng định nghĩa vật chất của V.I.Lênin vẫn giữ
vẹn nguyên giá trị thực tiễn và khoa học. Định nghĩa vật chất mà V.I.Lênin đưa
ra luôn có ý nghĩa thế giới quan và phương pháp luận khoa học quan trọng đối
với con người trong xã hội tiến bộ mới.

Bằng việc chỉ ra những thuộc tính, đặc trưng cơ bản và phổ biến nhất của định
nghĩa vật chất là tính tồn tại khách quan, V.I.Lênin đã giúp chúng ta phân biệt
được vật chất với các dạng cụ thể của vật chất để từ đó khắc phục được những
hạn chế mà các nhà khoa học của những thời kì trước đã mắc phải. Bên cạnh đó,
khi khẳng định vật chất là thực tại khách quan được đem lại cho con người qua
cảm giác thông qua các hành động chép lại, chụp lại, phản ánh lại, V.I.Lênin đã
giải quyết được triệt đề hai vấn đề cơ bản của triết học, đó là việc khẳng định vật
chất là cái có trước, vật chất quyết định ý thức cũng như việc con người có khả
năng nhận thức được thế giới này.