2023 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)

• Türkiye'de nüfusu 85.372.377 kişi

• Erkek nüfusu %50,1
• Kadın nüfusu %49,9
• Yıllık nüfus artış hızı ‰1,1
• Kentsel nüfus oranı %93
• Kırsal nüfus oranı %7
✅ Türkiye tarihindeki en düşük nüfus artış hızı 2023'de kaydedildi.

Dikkat: Önceki yıla göre kent nüfus oranı azalırken kır nüfus oranı artmıştır.

YAŞ GRUPLARI
▪ Çocuk (Genç) yaş grubu (0-14 yaş) %21,4
▪ Çalışma çağındaki(olgun) (15-64 yaş) %68,3
▪ Yaşlı (65 ve daha yukarı yaş) %10,2

✅ Genç nüfus oranı azalırken yaşlı ve çalışma çağındaki nüfus oranı

artmaktadır.

NÜFUS MİKTARI

✅ En fazla nüfusa sahip il: İSTANBUL

✅ En az nüfusa sahip il: BAYBURT
 ORTANCA
Ortanca yaşı en yüksek olan il Sinop, en düşük olan il Şanlıurfa oldu.

Ortanca yaşın illere göre dağılımına bakıldığında, Sinop'un 42,8 ile en yüksek ortanca yaş değerine
sahip olduğu görüldü. Sinop'u, 42,4 ile Giresun ve Kastamonu izledi. Diğer yandan 21,2 ile
Şanlıurfa en düşük ortanca yaşa sahip il oldu. Şanlıurfa'yı, 22,7 ile Şırnak ve 24 ile Ağrı takip etti.

YOĞUNLUK
Nüfus yoğunluğu "kilometrekareye düşen kişi sayısı" Türkiye genelinde 111 kişi.
En fazla: İstanbul, kilometrekareye düşen 3 bin 13 kişi ile nüfus yoğunluğu en
yüksek olan ilimiz oldu. İstanbul'dan sonra Kocaeli ve İzmir nüfus yoğunluğu en
yüksek olan iller oldu.
En az: Nüfus yoğunluğu en az olan il kilometrekareye düşen 12 kişi ile Tunceli
oldu. Tunceli'yi Ardahan ve Erzincan illeri izledi.
✅ Yüz ölçümü büyüklüğünde ilk sırada yer alan Konya'nın nüfus yoğunluğu 60, en
küçük yüz ölçümüne sahip Yalova'nın nüfus yoğunluğu ise 360 olarak gerçekleşti.
Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu il İstanbul, en az olan il ise
Tunceli’dir.

TÜRKİYE NÜFUS PİRAMİDİ

Nüfus piramidindeki yapısal değişim devam etti.

✅ Nüfus piramitleri, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısında meydana gelen değişimi gösteren grafikler
olarak tanımlanmaktadır. Türkiye'nin 2007 ve 2023 yılı nüfus piramitleri karşılaştırıldığında,
doğurganlık ve ölümlülük hızlarındaki azalmaya bağlı olarak, yaşlı nüfusun arttığı ve
ortanca yaşın yükseldiği görülmektedir.
 DIŞ TİCARET DEĞERLERİ - Milyon Dolar
YILLIK

2020 2021 2022 2023

İHRACAT 169,482 225,4 254,2 255,5
İTHALAT 219,397 271,3 363,7 361,7
DIŞ TİCARET HACMİ 388,879 496,7 617,9 617,3
DIŞ TİCARET AÇIĞI -49,915 -45,9 -109,5 -106,2
İHRACAT / İTHALAT (%) 77.2 83.1 69.9 70,6

Ülkelere göre yıllık ihracat (İlk 5 ülke)

1. Almanya
2. ABD
3. Irak
4. Birleşik Krallık
5. İtalya
✅ Yıllardır ihracatta Almanya ilk sıradaydı ve yine ilk sırada yer alır.

Ülkelere göre yıllık ithalat (İlk 5 ülke)

1. Rusya Federasyonu
2. Çin
3. Almanya
4. İsviçre
5. ABD

✅ 2023 yılında ithalatta ilk sırada Rusya Federasyonu yer alır.

✅En fazla ihracat ve ithalatın yapıldığı ülke grubu OECD ülkeleridir.

En çok ihracatı yapılan ürünler
1. Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler
2. Kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, aletler, nükleer reaktörler
3. Fosil yakıtlar ve yağlar
4. Elektrikli makine ve ses cihazları
5. Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar

En çok ithalatı yapılan ürünler

1. Mineral yağlar ve yakıtlar
2. Kazan ve makineler
3. Motorlu kara taşıtları, parçaları
4. Elektrikli makine ve cihazlar
5. Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar

İthalatta ilk 5 il
1. İstanbul
2. Kocaeli
3. Ankara
4. İzmir
5. Bursa

İhracatta ilk 5 il
1. İstanbul
2. İzmir
3. Kocaeli
4. Ankara
5. Bursa

✅ 2023 yılında ihracatta ve ithalatta İstanbul ilk sırada yer alır. İhracatın ve
İthalatın %50’sinden fazlasını İstanbul gerçekleştirdi.

İhracattı en fazla yapılan ürün grupları sırasıyla;

1. İmalat (Sanayi),
2. Tarım, Ormancılık, Balıkçılık,
3. Madencilik

✅ Türkiye'de dış ticarette en çok kullanılan ulaşım sistemi: DENİZ YOLLARI

✅ Türkiye'de dış ticarette en az kullanılan ulaşım sistemi: DEMİR YOLLARI

 TÜRKİYE’DE TURİZM
Türkiye'ye gelen yurt dışı ziyaretçi sayısı: 57 milyon 77 bin kişi
Elde edilen turizm geliri: 54 milyar 315 milyon dolar

NOT: Turizm geliri, geçen yıl bir önceki yıla kıyasla yüzde 16,9 artarak 54 milyar 315
milyon 542 bin dolara çıktı.
Verilere göre 2023 yılının 12 ayında gelen yabancı ziyaretçi sayısı 2019’a göre yüzde 9,21, 2022’ye
göre ise yüzde 10,42 artış gösterdi.

Rusya ilk sırada: 2023 yılında yüzde 20,66 artışla 6 milyon 313 bin ziyaretçi
gönderen Rusya, Türkiye’ye en çok ziyaretçi gönderen ülkeler arasında ilk sıradaki yerini korudu.
Bu dönemde Ukrayna’dan yüzde 24,32 artışla 839 bin ziyaretçi gelirken BDT ülkelerinden ise
yüzde 18,72 artışla toplamda 11 milyon 938 bin kişi Türkiye’yi ziyaret etti.

Almanya ikinci, İngiltere üçüncü sırada: 2023 yılında, Avrupa-

OECD ülkelerinden 2022 yılına göre yüzde 11,77 artışla toplamda 19 milyon 16 bin ziyaretçi geldi.

2023 yılında Türkiye’ye en çok ziyaretçi gönderen ikinci ülke 6 milyon 193 binle Almanya olurken
üçüncü ülke 3 milyon 800 binle İngiltere oldu.

Körfez ülkelerinden gelen ziyaretçi sayısı düştü

2023 yılında Körfez ülkelerinden gelen turist sayısında ise düşüş yaşandı. Bahreyn’den yüzde
39,01 düşüşle 64 bin, Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) yüzde 17,49 düşüşle 121 bin, Irak’tan
yüzde 13 düşüşle 1 milyon 51 bin, Katar’dan yüzde 24,18 düşüşle 70 bin, Kuveyt’ten yüzde 24,38
düşüşle 363 bin, Lübnan’dan yüzde 5,53 düşüşle 257 bin, Ürdün’den yüzde 22,33 düşüşle 384
bin ziyaretçi geldi. Bu dönemde yüzde 2 milyon 504 bin ziyaretçi gönderen İran’da yüzde
7,44,820 bin ziyaretçi gönderen Suudi Arabistan’da ise yüzde 64,82 artış kaydedildi.

✅ Türkiye'ye gelen ziyaretçilerin ülkeye giriş yaptıkları il ise İstanbul ilk sırada.
Gelen yabancıların en çok kullandıkları ulaşım türü: HAVA YOLU
Kongre turizminde İstanbul 1. sırada yer almaktadır.
AKTİF NÜFUSUN İŞ KOLLARINA DAĞILIMI (2023)
Ekon. Faaliyetler %
✅ Tarım 15,8
✅ Sanayi 21.7
✅ İnşaat 6
✅ Hizmetler 56.5

YORUM: Hizmet sektörü çalışanların yarıdan fazlasını oluşturur. Hizmet

sektöründen sonra sanayi gelmektedir.

TÜRKİYEDE ELEKTRİK ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ

✅ 2023'de ülkemizde elektrik üretiminde yüzde 36,3 payla Kömür ilk sırada yer alır.
✅ Yenilenebilir enerji kaynakları içinde "Hidroelektrik" üretimi ilk sırada yer alır.
✅ Yerli enerji kaynakları içinde "Hidroelektrik" ilk sırada yer alır.
✅ Rüzgâr enerjisinde çıkış devam ediyor.
TÜKETİM
✅ Elektrik tüketiminde ise ilk sırada "Sanayi" yer alır...
(Kaynak: T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı)

Türkiye’nin en çok doğalgaz ithal ettiği ülkeler

✅ Rusya
✅ İran
✅ Azerbaycan
✅ ABD

Türkiye’nin en çok petrol ithal ettiği ülkeler

✅ Irak
✅ Rusya
✅ Azerbaycan
✅ Kazakistan
✅ İran
 KRUVAZİYER TURİZMİ
Kruvaziyer Gemi: Gezi, eğlence ve spor amacıyla önceden belirlenmiş program
ve rotada seyreden, deniz turizmi ticaretinde kullanılmaya uygun konaklama, yeme,
içme, eğlence, dinlenme, spor etkinlikleri üniteleri bulunan, denize elverişli olan
deniz turizmi aracını ifade eder.
Kruvaziyer Limanı: Ülkemizde kruvaziyer gemilere hizmet veren, yerli ve yabancı
ziyaretçilerin giriş ve çıkış işlemlerini yürüten limanları ifade eder.

KRUVAZİYER GEMİ SAYISINDA 2023 OCAK-KASIM DÖNEMİNDE GEÇEN YILA GÖRE YÜZDE 19,4,
YOLCU SAYISINDA DA YÜZDE 51,6 ARTIŞ OLDU

Bakan Uraloğlu, bu yılın Kasım ayı ve Ocak-Kasım döneminde limanlara uğrayan kruvaziyer gemi
ve yolcu sayısına ilişkin şu bilgileri paylaştı: “2023 yılı Kasım ayında limanlarımıza uğrak yapan
kruvaziyer gemi sayısı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 39,7 artışla 95 oldu. Kasım ayında
limanlarımıza gelen kruvaziyer yolcu sayısı ise geçen yılın aynı ayına göre yüzde 59,7 artışla 124
bin 563 oldu. 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde limanlarımıza uğrak yapan kruvaziyer gemi sayısı
geçen yılın aynı dönemine göre göre yüzde 19,4 artışla 1.167, limanlarımıza gelen kruvaziyer yolcu
sayısı da geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 51,6 artışla 1 milyon 517 bin 933 oldu.”

KRUVAZİYER GEMİ VE YOLCU SAYILARININ LİMANLARA GÖRE DAĞILIMI

Kuşadası Limanı: 2023 yılı Kasım ayında Kuşadası Limanı'na 35 kruvaziyer gemi, 44 bin
495 kruvaziyer yolcu geldi. 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde ise Kuşadası Limanı'na 523
kruvaziyer gemi, 774 bin 884 kruvaziyer yolcu geldi. Bu sayı ile en fazla kruvaziyer geminin uğrak
yaptığı ve en fazla kruvaziyer yolcuya ev sahipliği yapan liman, Kuşadası Limanı oldu.”

İstanbul Limanları: 2023 yılı Kasım ayında İstanbul Limanları'na 25 kruvaziyer gemi, 41 bin
748 kruvaziyer yolcu geldi. 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde ise İstanbul limanlarına 219
kruvaziyer gemi, 392 bin 382 kruvaziyer yolcu geldi.
Bodrum Limanı: 2023 yılı Kasım ayında Bodrum Limanı'na 2 kruvaziyer gemi, 950 kruvaziyer yolcu
geldi. 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde ise Bodrum Limanı'na 97 kruvaziyer gemi, 101 bin 159
kruvaziyer yolcu geldi.

Çeşme Limanı: 2023 yılı Kasım ayında Çeşme Limanı'na 1 kruvaziyer gemi, 543 yolcu geldi.
2023 yılı Ocak-Kasım döneminde ise Çeşme Limanı'na 76 kruvaziyer gemi, 52 bin 30 kruvaziyer
yolcu geldi.

Çanakkale Limanı: 2023 yılı Kasım ayında Çanakkale Limanı'na 1 kruvaziyer gemi, 847
kruvaziyer yolcu geldi. 2023 yılı Ocak-Kasım döneminde ise Çanakkale Limanı'na 40 kruvaziyer
gemi, 19 bin 672 kruvaziyer yolcu geldi.

(Kaynak: Denizcilik Genel Müdürlüğü)

2023 yılı verilerine göre hayvancılıkta önde gelen iller
▪ Koyun 1. Van 2. Konya 3. Şanlıurfa
▪ Sığır 1. Konya 2. Erzurum 3. İzmir
▪ İpekböc. 1. Diyarbakır 2. Antalya 3. Batman
▪ Kümes 1. Manisa 2. Balıkesir 3. Bolu
▪ Kıl keçisi 1. Mersin 2. Antalya 3. Şırnak
▪ Arıcılık 1. Ordu 2. Adana 3. Muğla
▪ Tiftik keçisi 1. Ankara 2. Siirt 3. Mardin
▪ Manda 1. Samsun 2. Diyarbakır 3. İstanbul

Hayvan türleri, özellikleri ve en çok yetiştiği iller

Koyun🐑
✅ Bozkır alanlarına paralel yetiştirilir.
✅ Karasal iklim alanı geniş olduğundan dolayı çok geniş bir alanda yetiştirilir.
✅ Genellikle mera hayvancılığı şeklinde yapılır.
Tüik 2023 yılı verilerine göre;
1. Van
2. Konya
3. Şanlıurfa yer alır.
N TÜRLEAN SAYISI
Kıl (kara) keçisi 🐐
✅ Makilik ve çalılıklarla beslenir.
✅ Eti, sütü ve peyniri değerlidir.
✅ Eğimli arazileri sever. (Toros Dağları)
✅ Ormanlara zarar verdiği gerekçesiyle "keçi ıslah projesi" adı altında sınırlamalar
getirildi‼️ Bu da kırdan kente göçe sebep oldu. (Yörüklerin Adana'ya göç etmesi)
Tüik 2023 verilerine göre;
1. Mersin
2. Antalya
3. Şırnak yer alır.

Tiftik keçisi 🐐
✅ Eti, sütü ve kılı değerlidir.
Tüik 2023 verilerine göre;
1. Ankara
2. Siirt
3. Mardin ilk sıralarda yer alır.
Arıcılık 🐝
✅ Bitki örtüsü çeşitliliğine bağlı gelişim gösterir.
✅ Dağlık alanlarda gelişir.
✅ Zirai ilaçlardan dolayı tarım alanları sıkıntılıdır(tarlalar)
✅ yöreler arasında çiçek açma dönemleri farklı olması Türkiye'de GEZGİN ARICILIK
tarzını doğurmuştur.
Tüik 2023 yılı verilerine göre:
1. Ordu
2. Adana
3. Muğla yer alır...

İpek böcekçiligi🍃
✅ Dut yaprağı ile beslenir.
✅ Suni ipek üretiminden dolayı son yıllarda gerilemiştir.
✅ Kozabirlik tarafından desteklenir.
2022 Tüik verilerine göre;
1.Diyarbakır
2. Antalya
3. Batman yer alır.

⚠️Bursa, Gemlik ve İstanbul'da suni ipek üretimi yapılmaktadır.

Kümes hayvancılığı
✅ Büyük kentlerin çevresinde gelişim gösterir. (Tüketici nüfusun fazla olması)
✅ "Pazar" koşulları öne çıkar!
✅ Yemle beslenme şeklindedir.
✅ iklim ve bitki örtüsü ile doğrudan bağlantıları YOK‼️
Tüik 2023 verilerine göre ilk sırada yer alan iller:
1. Manisa
2. Balıkesir
3. Bolu

⚠️Beyaz et olması hem sağlık için uygun olması hem de fiyatının kırmızı ete göre
uygun olması nedeniyle fazla tercih edilir.!
Sığır
✅ Çayırlarla beslenir.
✅ Eti, sütü, derisi ve peyniri değerlidir.
Tüik 2023 verilerine göre;
1. Konya
2. Erzurum
3. İzmir
4. Kars ilk sıralarda yer alır.

Manda
✅ Sayıları 180 bin civarıdır(az)
✅ Tüik 2023 yılı verilerine göre "Samsun" ilk sırada yer alır. (Yıllardır böyle) onu
Diyarbakır takip eder.
✅ Sulak alanları sever. Uzakdoğu Asya kökenli bir hayvandır.
⚠️Derisinin kalın ve koyu renkli olması ve deri altı ter bezlerinin az olmasından
dolayı sıcak aylarda sulak alanlarda serinlemek için kendilerini suya bataklığa
atarlar! Yani terleme yok😢 Örneğin çok sıcak havada terleyerek vucut uyum
sağlıyor! Ama mandalarda bu yok!

BALIKÇILIK
Deniz balıkları üretim miktarı bakımından önde olan türler,
1. Hamsi
2. Çaça
3. Palamut
4. Sardalya

İç su ürünleri üretim miktarı,

1. İnci kefali
2. Gümüşi havuz balığı
3. Gümüş
Yetiştiricilik (Kültür) üretimi (Aquaculture) İç su
1. Alabalık (Gökkuşağı)
2. Alabalık
3. Aynalı sazan
Yetiştiricilik (Kültür) üretimi (Aquaculture) Deniz
1. Levrek
2. Çipura
3. Alabalık (Gökkuşağı)

✅ Denizler içinde en fazla balık Karadeniz’de, iç sularda ise Van Gölü’nden elde edilir.
 Buğday Arpa Pirinç
1. Konya 1.Konya 1. Edirne
2.Şanlıurfa 2. Ankara 2. Samsun
Mısır Şeker Pancarı Pamuk
1. Konya 1. Konya 1. Şanlıurfa
2. İzmir 2. Eskişehir 2. Diyarbakır
Tütün Çay Ayçiçeği
1. Adıyaman 1. Rize 1. Edirne
2. Denizli 2. Trabzon 2. Adana
Zeytin Elma Fındık
1. İzmir 1. Isparta 1. Ordu
2. Manisa 2. Samsun
Haşhaş Üzüm Muz
1. Afyonkarahisar 1. Manisa 1. Mersin
2. Uşak 2. Mersin 2. Antalya
İncir Kırmızı mercimek Yeşil mercimek
1. Aydın 1. Şanlıurfa 1. Yozgat
2. İzmir 2. Diyarbakır 2. Konya
Yulaf Çavdar Nohut
1. Ankara 1. Niğde 1. Ankara
2. Sivas 2. Kayseri 2. Yozgat
Anason Aspir Kanola
1. Burdur 1. Kayseri 1. Konya
2. Denizli 2. Ankara 2. Ankara
Gül Yer fıstığı Susam
1. Isparta 1. Adana 1. Antalya
1. 2. Burdur 2. Osmaniye 2. Uşak
Kayısı Soya fasulyesi Portakal
1. Malatya 1. Adana 1. Adana
2. Mersin 2. Mersin 2. Antalya
Domates Greyfurt Antep fıstığı
1. Antalya 1. Adana 1. Şanlıurfa
2. Bursa 2. Mersin 2. Gaziantep
Limon Mandalina Ceviz
1. Mersin 1. Adana 1. Kahramanmaraş
2. Adana 2. Hatay 2. Bursa
Seçili bazı ürünlerde ilk sırada yer alan iller
• Keten: Uşak
• Kenevir: Samsun
• Şeker kamışı: Düzce
• Patates: Niğde
• Avokado: Antalya
• Kivi: Yalova
• Karpuz: Adana
• Kavun: Adana
• Şeftali: Çanakkale
• Vişne: Konya
• Kiraz: İzmir
• Kestane: Aydın
• Çilek: Mersin

Bazı bitkierin kısa özeti

Zeytin: Beslenme amacıyla kullanılan bitkisel yağların en önemlisidir. Ayrıca sabun
sanayisinde kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre İzmir, Manisa ilk sırada yer alır.

Haşhaş: Zehirli süt içermektedir. Tohumlarından yemeklik yağ elde edilir. Bunun dışında
boyacılık, sabun üretimi ve diğer sanayi kollarında kullanılır. Ayrıca morfin elde edilir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Afyon" ilk sırada yer alır.

Susam: Ekonomik değeri olan yağlardan biridir. Tane olarak simit, pide, çörek, şekerleme
üretiminde kullanılır. Tohumları tahin yapımında hammadde olarak kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Antalya" ilk sırada yer alır.

Kolza: Rafine şekli "kanola yağı" olarak bilinir. Yemeklik, kaba yağlar, sabun, boya, motor
yağı yapımında kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Konya" ilk sırada yer alır.

Ayçiçeği: Sıvı yağ olarak ve margarin olarak kullanılır. Küspesinden hayvan yemi,
tohumlarından çerez de elde edilir. Sap ve tablaları kâğıt yapımında ve yakacak olarak
kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Edirne" ilk sırada yer alır.

Yer fıstığı: Tohumlarından pres yoluyla yağ elde edilir. Tereyağı ve margarin imalinde
kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Adana" ilk sırada yer alır.
Pamuk: Öncelikle pamuk lifleri üretimi için ikinci derecede tohumlarından yağ elde etmek
üzere yetiştirilir. Pamuk yağı besin olarak saf halde az kullanılmaktadır. Genellikle diğer
yağlarla karıştırılarak bitkisel yağların üretiminde kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Şanlıurfa" ilk sırada yer alır.

Aspir: Tohumundan elde edilen yağ, sabun, boya, vernik ve cila olarak kullanılır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre Kayseri ilk sırada yer alır.

Soya: Tohumlarından %18 kadar yağ içerdiğinden yağ bitkisi olarak faydalanır. Margarin
yapımında en çok kullanılan yağdır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Adana" ilk sırada yer alır.

Mısır: Yağı, mısır tanelerinin yağının çıkarılması ile elde edilen sıvı bir yağ çeşididir. Ayıklanıp
temizlenen mısır tohumlarının özel solüsyonlarla ve aletlerle ezilmesi sonucunda yağlarının
çıkarılması sonucunda oluşur.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Konya" ilk sırada yer alır.

Buğday: Besin sanayisinin ham maddesidir. Türkiye'de en fazla yetiştirilen tarım ürünüdür.
Iklimdeki kararsızlıktan dolayı üretiminde dalgalanmalar fazladır.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Konya" ilk sırada yer alır.

Şekerpancarı: Üretimi kotadan dolayı devlet kontrolündedir, çabuk bozulduğundan dolayı

fabrikalar hammaddeye yakın olmak zorundadır. Türkiye'nin iç kesimlerinde yaygın yetiştirilir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Konya" ilk sırada yer alır.

Kırmızı mercimek: Yaz kuraklığı isteyen bir tarım ürünüdür.

✅ 2023 Tüik verilerine göre "Şanlıurfa" ilk sırada yer alır.

Nohut: Yaz kuraklığı isteyen bir tarım ürünüdür.

✅ 2023 Tüik verilerine göre "Ankara" ilk sırada yer alır.

Gül: Kozmetik sanayisinde hammadde olarak kullanılır. Göller yöresinde yaygın yetiştirilir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Isparta" ilk sırada yer alır.

Üzüm: iklim seçiciliği azdır. Dolayısıyla Türkiye'nin birçok yöresinde yetiştirilir, önemli bir
kısmı ihraç edilir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Manisa" ilk sırada yer alır.

Muz: Tropik bir üründür, özel konumdan dolayı Türkiye'de yetiştirilir. Ihtiyacı karşılayamadığı
için bir kısmı ithal edilir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Mersin" ilk sırada yer alır.
Çay: Anavatanı Muson Asyası’dır. Bol yağış, yıkanmış, tuzsuz, kireçsiz, asitli toprakları sever.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Rize" ilk sırada yer alır.

Pirinç: Devlet kontrolündedir. (Sağlık sorunlarından dolayı, sıtma hastalığı) Suyu sevdiğinden
üretimi akarsu havzalarının takip eder.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Edirne" ilk sırada yer alır.

Fındık: Karadeniz ikliminde yetişir, kışlar ılık, yıl boyunca yüksek nemi sever. Önemli bir kısmı
ihraç edilir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Ordu" ilk sırada yer alır.

Tütün: Kaliteden dolayı üretimi devlet kontrolündedir. Sınırlı alanlarda yetişir.

✅ 2023 Tüik verilerine göre "Adıyaman" ilk sırada yer alır.

İncir: Kış ılıklığı ister, Büyük Menderes Ovası'nda yaygın yetiştirilir.

✅ 2023 Tüik verilerine göre "Aydın" ilk sırada yer alır.

Kayısı: Malatya havzasının monokültür bitkisidir. Önemli bir kısmı ihraç edilmektedir.
✅ 2023 Tüik verilerine göre "Malatya" ilk sırada yer alır.

Kivi: Tropikal bir üründür. Özel konumdan dolayı Türkiye'de yetiştirilir.

✅ 2023 Tüik verilerine göre "Yalova" ilk sırada yer alır.

BAŞLICA AFET TÜRLERİ (AFAD)

Türkiye’nin Doğal Afet istatistiği
Afetler Afet sayısı Afetzede sayısı Ekonomik kayıp %

Heyelan 13494 59.345 21

Deprem 5318 158.241 55
Su baskını 4067 22.157 8
Kaya düşmesi 2956 19.422 7
Çoklu afetler 2024 12.210 4
Çığ 731 4.384 2
Diğer afetler 1175 9.237 3

✅ 1950 yılından itibaren meydana gelen doğal afetleri oluşturur. Çoklu afet; bir yerleşim
biriminde aynı anda meydana gelen birden fazla afet demektir.

Türkiye’nin Doğal Afet İstatistiği

En fazla meydana gelen doğal afet=Heyelan
En fazla can ve mal kaybı (Ekonomik kayıp) yaşatan=Deprem
En fazla afetzede=Deprem
✅ Türkiye'de en yaygın türleri 1. Meşe, 2. Kızılçam ve 3. Karaçam’dır.
Orman alanının en fazla olduğu il(hektar): Antalya
Orman alan ve oranının en az olduğu il(hektar): Iğdır
Yüzölçümlerine göre en fazla orman oranı: Karabük

✅ Kişi başına en fazla ormanın düştüğü il Tunceli'dir.

✅ Kişi başına en az ormanın düştüğü il ise Iğdır'dır.
 BAZI ÖZEL BİLGİLER
✅ Türkiye’nin en küçük ve ilk milli parkı ‘’Yozgat Çamlığı’’dır.
✅ Türkiye’nin son milli parkı ‘’Akdağ’’ milli parkıdır.
✅ 2019 yılında milli park statüsünü kaybeden ‘’Göreme Vadisi’’ Milli Parkıdır.
✅ Türkiye'nin ilk tabiat anıtı "Samandere Şelalesi’’dir.
✅ Türkiye'nin ilk tabiat parkı "Muğla- Ölüdeniz Tabiat Parkı" dır.
✅ Türkiye’nin ilk Tabiat koruma alanı Samsun-Hacı Osman Ormanı alanıdır.
✅ Türkiye’nin ilk Jeopark alanı ‘’Kula Volkanik Jeopark’’ alanıdır.
✅ En son Ramsar sözleşmesine dahil edilen yer ‘’Nemrut Kalderası’’dır.
✅ Türkiye'nin ilk yavaş şehri İzmir Seferihisar’dır.
✅ Türkiye'nin son yavaş şehri Karabük-Safranbolu’dur. (2024 yılı)
✅ Türkiye UNESCO kalıcı listesine en son Gordion (Ankara) dahil olmuştur.

SANAYİDE İLKLER
✅ Türkiye'de ilk silah fabrikası 1932 yılında Kırıkkale'de kuruldu.
✅ Türkiye'de ilk demir – çelik fabrikası 1937 yılında Karabük'te faaliyete geçti.
✅ Türkiye'de ilk kağıt fabrikası 1936 yılında İzmit'te kuruldu.
✅ Türkiye'de ilk petrol rafinerisi 1955 yılında Batman'da kuruldu.
✅ İlk şeker fabrikaları Alpullu (26 Kasım 1926) ve Uşak (17 Aralık 1926)
✅ Türkiye'de ilk ferro-krom fabrikası 1962 yılında Antalya’da kurulmuştur.
✅ Türkiye'de ilk Bakır tesisleri ilk olarak 1939’da Elâzığ Maden’de kuruldu.
✅ Türkiye'de ilk Alüminyum tesisleri 1973 yılında Seydişehir’de kuruldu.
✅ Türkiye'de ilk çimento fabrikası 1910 yılında İzmit Darıca’da açıldı.

ÖNEMLİ MAĞARALAR

Türkiye'nin en uzun mağarası Pınargözü'dür.

Türkiye'nin en derin mağarası ise Peynirlikönü'dür.
 CİTTASLOW
İtalyanca’da şehir anlamına gelen citta ile İngilizce’ de yavaş anlamına gelen
slow kelimelerinin bir araya gelmesi ile “Cittaslow” Sakinşehir ortaya çıkmıştır.

‘Sakin Şehir’ unvanı alabilmek bazı kriterler:

✅ Nüfusun 50.000’den az olması
✅ Geleneksel yapıların korunması
✅ Trafiğin azaltılması
✅ Yerel ürünlerin kullanılması
✅ Yenilenebilir enerji kullanılması
✅ Fastfood dükkânları yerine yerel yemekler
✅ Eski yapıların restore edilmesi
✅ Gürültü kirliliğinin engellenmesi
✅ Hava kalitesinin yükseltilmesi
✅ Organik ürün üretilmesi
✅ El sanatlarının korunması

Türkiye’ de ilk Yavaş kent Seferihisar’dır.

• Taraklı 2022’de bu şehirler ağından çıkarıldı!

• Son olarak 2024 yılında alınan şehir Karabük-Safranbolu’dur.
RAMSAR SÖZLEŞMESİNDE YER ALAN SULAK ALANLAR
Ramsar, İran’da bir şehirdir. Sözleşme Ramsar’da imzalandığından bu adla anılır.
Sulak alanların Dünya çapında korunması ve akılcı kullanılması için Ramsar (İran)’da
1971 yılında imzalanan Uluslararası Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi
kapsamında özel korumaya alınmış uluslararası öneme sahip bir çevre koruma
alanıdır. Türkiye 1994 yılında bu sözleşmeyi imzalayarak taraf olmuştur.

Ramsar Alanı olarak ilan edilen 14 sulak alan;

✅ Göksu Deltası (Mersin, 28. 05. 1994)
✅ Manyas Gölü (Balıkesir, 28. 05. 1994)
✅ Burdur Gölü (Burdur, 28. 05. 1994)
✅ Seyfe Gölü (Kırşehir, 28. 05. 1994)
✅ Sultan Sazlığı (Kayseri, 28. 05. 1994)
✅ Ulubat Gölü (Bursa, 15. 04. 1998)
✅ Gediz Deltası (İzmir, 15. 04. 1998)
✅ Kızılırmak Deltası (Samsun, 15. 04. 1998)
✅ Akyatan Lagünü (Adana, 15. 04. 1998)
✅ Yumurtalık Lagünü (Adana, 09. 02. 2005)
✅ Meke Maarı (Konya, 09. 02. 2005)
✅ Kızören Obruğu (Konya, 09. 02. 2005)
✅ Kuyucuk Gölü (Kars, 20. 06. 2009)
✅ Nemrut Kalderası (Bitlis, 31. 01. 2013)

Ramsar’a son alınan yer Nemrut Kalderası

Türkiye UNESCO Dünya Mirası listesindeki 21 kültür ve Doğal varlığı
1946 yılından bu yana Birleşmiş Milletlere bağlı bir kuruluş olan UNESCO'nun amacı, milletlerarası
eğitim, kültür ve bilim alanında destek ve dayanışma sağlamak, Dünya üzerinde onlarca ülkede
bulunan değerleri miras listesine alarak geleceğe ulaştırmayı da başarmaktadır. Türkiye
Sözleşmeye 16.03.1983 tarihinde resmen taraf olmuştur. Türkiye’nin bu listede 19’u kültürel, 2’si
karma olmak üzere 21 miras alanı bulunmaktadır:

UNESCO Dünya Mirası Listesi (🇹🇷)

1. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) 1985
2. İstanbul'un Tarihi Alanları (İstanbul) 1985
3. Göreme Millî Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) 1985 (Karma Miras Alanı)
4. Hattuşa: Hitit Başkenti (Çorum) 1986
5. Nemrut Dağı (Adıyaman) 1987
6. Hieropolis-Pamukkale (Denizli) 1988 (Karma Miras Alanı)
7. Xanthos-Letoon (Antalya-Muğla) 1988
8. Safranbolu Şehri (Karabük) 1994
9. Truva Arkeolojik Alanı (Çanakkale) 1998
10. Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) 2011
11. Çatalhöyük Neolitik Alanı (Konya) 2012
12. Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) 2014
13. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) 2014
14. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı (Diyarbakır) 2015
15. Efes (İzmir) 2015
16. Ani Arkeolojik Alanı (Kars) 2016
17. Aphrodisias (Aydın) 2017
18. Göbekli Tepe (Şanlıurfa) 2018
19. Arslantepe Höyüğü (Malatya) 2021
20. Gordion (Ankara) 2023
21. Anadolu’nun Ortaçağ Dönemi Ahşap Hipostil Camiileri (Konya-Eşrefoğlu Camii, Kastamonu-Mahmut
Bey Camii, Eskişehir-Sivrihisar Camii, Afyon-Afyon Ulu Camii, Ankara-Arslanhane Camii) 2023
Hem Kültürel, Hem Doğal Miras olarak listeye alınanlar (Karma)
• Pamukkale-Hierapolis (Denizli)
• Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir)
⚠️ Son alınan yerler 2023'te Gordion ve Ahşap camilerdir.
Sınır aşan, çizen nehirler
✅ Meriç: (Türkiye–Yunanistan)
✅ Arpaçay: (Türkiye-Ermenistan)
✅ Asi: (Türkiye-Suriye),
✅ Hezil: (Dicle kolu, Türkiye-Irak)
✅ Mutlu Deresi: (Türkiye-Bulgaristan)
✅ Afrin Çayı: (Türkiye-Suriye)
✅ Aras Nehri: (Türkiye-Azerbaycan–İran-Ermenistan)

✅ Türkiye’ninilk kar tüneli Karabet Tüneli’dir. (2,3 km Van-Bahçesaray)

✅ En uzun karayolu tüneli Yeni Zigana Dağı Tüneli (14,4 km Trabzon-Gümüşhane)