ქალის ფორმა და როლი ხელოვნებაში,

შუასაუკუნეებისა და რენესანსის მიხედვით

ქალის როლმა ხელოვნებაში შუა საუკუნეებიდან რენესანსამდე მნიშვნელოვანი

ტრანსფორმაციები განიცადა, რაც ასახავს იმდროინდელი საზოგადოების
განვითარებასა და კულტურულ კონტექსტს. ქალი შუა საუკუნეებში, ძირითადად,
რელიგიური იკონოგრაფიის მარყუჟებშია მოქცეული. რაოდენ სექსისტურადაც არ
უნდა ჟღერდის მისი ფორმა და როლი ხელოვნებაში მომხიბლავი ობიექტივია,
რომლის მეშვეობითაც გენდერის, ძალაუფლებისა და იდენტობის ცვალებადი
დინამიკის შესწავლა ხდება.

შუა საუკუნეებში ხელოვნება უპირატესად რელიგიურ მიზნებს ემსახურებოდა და ქალი

ხშირად ამ ნარატივების ფარგლებში იყო გამოსახული. ერთ-ერთი გავრცელებული
არქეტიპი იყო ღვთისმშობელი, რომელიც განასახიერებდა სიწმინდეს, დედობას და
ღვთაებრივ მადლს. უთვალავ ხელნაწერებში, ქანდაკებებსა და ნახატებში მარიამი
გამოსახული იყო, როგორც მშვიდი და ეთერული ფიგურა, რომელიც განასახიერებს
შუა საუკუნეების ქალურობის იდეალიზებულ სათნოებას.
თვალსაჩინო მაგალითია იტალიელი მხატვრის Giotto di Bondone - Ognissanti
Madonna, (c. 1310)
 ნახატი ასახავს ჯოტოს კომპოზიციის,
პერსპექტივისა და ემოციური გამოხატვის ოსტატობას, რაც მიუთითებს შუა
საუკუნეების ხელოვნების სტილიზებული კონვენციებიდან დაშორებას და რენესანსის
ნატურალიზმს. ჯოტო ავსებს ნახატს ადამიანური ემოციისა და ინტიმურობის
გრძნობით. ფიგურების სახეები გადმოსცემს ემოციების მთელ რიგს სინაზითა და
სიყვარულით დაწყებული პატივისცემამდე. მარიამის მზერა, განსაკუთრებით,
დედობრივი სიყვარულითა და ერთგულებითაა გამსჭვალული, როცა ის ქრისტეს
უყურებს. დღეს „ოგნისანტი მადონა“ განთავსებულია ფლორენციის უფფიზის
გალერეაში, სადაც იგი აგრძელებს მაყურებლის მოხიბვლას თავისი სილამაზითა და
ღრმა სულიერებით. იგი აცხადებს ჯოტოს, როგორც შუა საუკუნეების ერთ-ერთ
უდიდეს მხატვარს და შუა საუკუნეებიდან რენესანსის ხელოვნებაზე გადასვლის
გზამკვლევს, გრძელვადიანი მემკვიდრეობის.
გარდა ამისა, შუა საუკუნეების ხელოვნებაში ქალები ხშირად ჩნდებოდნენ როგორც
ალეგორიული ფიგურები, რომლებიც წარმოადგენდნენ ან სათნოებებს ან
მანკიერებებს. იკონოგრაფიაში იუსტიცია ჩვეულებრივ გამოსახული იყო როგორც
ქალის ფიგურა, რომელსაც უჭირავს სასწორი და ხმალი. ეს წარმოდგენა
მომდინარეობს ძველი რომაული ქალღმერთ იუსტიციისგან, რომელიც
განასახიერებდა კანონის მიუკერძოებელ გამოყენებას. შუა საუკუნეების მხატვრები
ხშირად ასახავდნენ სამართლიანობას, როგორც ქალს, რათა ხაზი გაესვათ
ღვთაებრივი წესრიგის იდეას და სამართლიანი განსჯის მნიშვნელობას.
ხელოვნება და ლიტერატურა მნიშვნელოვანი იარაღი იყო ზნეობრივი და სულიერი
განათლებისთვის შუა საუკუნეების ევროპაში. ადამიანის მსგავსი ფიგურების
პერსონიფიცირებით, მხატვრებსა და მწერლებს შეეძლოთ მორალური გაკვეთილების
გადმოცემა ნათელი და ხელმისაწვდომი სახით.
ფაქტის გასამყარებლად იდეალური მაგალითია "Allegory of Good Government" by
Ambrogio Lorenzetti

კარგი მმართველობის ალეგორიაში იუსტიციის

ფიგურა გამოსახულია ქალის სახით, რომელსაც უჭირავს სასწორი, რაც სიმბოლოა
სამართლიანობისა და თანასწორობის. მის ქვემოთ კი გამოსახულია ქალი წარწერით
“Concordia”, რაც შეთანხმებას ნიშნავს, ამ შემთხვევაში კი ქმნის თანასწორ გარემოს
მაცხოვრებლებს შორის.
ამ ყოველივეს საპირწონედ, იტალიელი მხატვარი გვანახვებს ცუდი მმართველობის
ალეგორიასაც, რომელიც გამოსახულია შემდეგნაირად, სიძულვილის ფიგურა
გამოსახულია,
 როგორც გროტესკული მოხუცი ქალი,
რომელიც განასახიერებს სიხარბესთან დაკავშირებულ მორალურ კორუფციას.

რენესანსი ღრმა ცვლილების მოსწრე გახდა ხელოვნებაში. ამ მეტამორფოზის

შუაგულში დევს ჰუმანისტური იდეებით გამოწვეული ქალური იდეალის ხელახალი
შეფასება. ადამიანური პოტენციალის აღნიშვნასთან ერთად, ქალებმა გადაწყვიტეს
გამოევლინათ, რომ ისინი იყვნენ უნიკალური ინდივიდები განსხვავებული
პიროვნებებით, ემოციებითა და იდენტობებით.
სწორედ ამ მოვლენას უდევს საფიძვლად ქალის პორტრეტის, როგორც ცალკეული
ჟანრის გაჩენა. ისეთმა მხატვრებმა, როგორებიც არიან ლეონარდო და ვინჩი, ტიციანი
და რაფაელი, შექმნეს დიდგვაროვანი ქალების, კურტიზანებისა და მფარველების
საკულტო პორტრეტები, აღბეჭდეს მათი სილამაზე, ინტელექტი და სოციალური
სტატუსი. რენესანსის ყველაზე ღირებულ მიღწევად მიმაჩნია ქალი მხატვრების
აღზევება, რომლებიც დაუპირისპირდნენ ტრადიციულ გენდერულ როლებს და
მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს მხატვრულ ლანდშაფტში. მათ შორის უპირველესი
იყო Artimesia Gentileschi.
“Judith Beheading Holofernes”
არტემიზია ძირს უთხრის ქალების ტრადიციულ წარმოსახვას, როგორც მამრობითი სქესის
წარმომადგენლების სურვილის პასიურ ობიექტებს, ნაცვლად იმისა, იგი აჩვენებს მათი
მოქმედების უნარს და ძალას. ის ცნობილი იყო ქალის ფიგურის დამაჯერებლად ასახვით:
სრულად ჩაცმულისა თუ შიშველის. რამდენიმე ფაქტორმა დიდი ხნით დაჩრდილა მისი
მიღწევები (ის აგასტინო ტასიმ გააუპატიურა ახალგაზრდობაში) მრავალი წლის
განმავლობაში ის იყო ფსიქოლოგიური ტერორის მსხვერპლი საზოგაოდების მხრიდანაც.
დღეს იგი განიხილება, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე პროგრესული და ექსპრესიული
მხატვარი თავისი თაობიდან. არსებობს მოსაზრება, რომ მან ამ ნახატზე სწორედ
ქვეცნობიერული შურისძიება გამოსახა.

დასკვნის სახით, ქალის ფორმამ და როლმა ხელოვნებაში განიცადა შესანიშნავი ევოლუცია

შუა საუკუნეებიდან რენესანსამდე, რაც ასახავს ფართო საზოგადოებრივ ცვლილებებს და
მხატვრულ სიახლეებს. მიუხედავად იმისა, რომ შუასაუკუნეების ხელოვნება ხშირად
ავიწროვებდა ქალებს რელიგიურ ნარატივებში შეზღუდული და იდეალიზებული როლებით,
ამის საპირისპიროდ, ჩვენ რენესანსის ეპოქაში ვხედავთ, რომ ისინი გამოისახნენ
კომპლექსურ ინდივიდებად, ინტელექტითა და ამბიციებით. მათ უდიდესი წვლილი
შეიტანეს ადამიანის გამოცდილებისა და გამოხატვის მდიდარ გობელენში.

გამოყენებული მასალა:
1. https://artuk.org/discover/stories/artemisia-gentileschi-brilliant-baroque-icon
2. https://artsandculture.google.com/?hl=en-GB
3. https://sigusblogi.wordpress.com/2015/04/23/%E1%83%AF%E1%83%9D%E1%
83%A2%E1%83%9D-giotto-di-bondone/
4. https://www.khanacademy.org/humanities/renaissance-reformation/late-gothic-ital
y/siena-late-gothic/v/ambrogio-lorenzetti-s-palazzo-pubblico-frescos-allegory-and
-effect-of-good-and-bad-government
5. https://www.khanacademy.org/humanities/approaches-to-art-history/very-beginne
r/renaissance-to-modern-art/v/baroque-rococo-introduction