Hoe design research methoden kunnen bijdragen aan dialoog tussen studenten en

docenten & het belang van burgerschap in het hoger onderwijs.

Meta Witkamp, NHL Stenden Hogeschool, 13 juni 2022 | Master Design Driven Innovaton

ABSTRACT
Huidige studenten bij de opleiding Communicatie van NHL Stenden Hogeschool lopen tegen problemen aan
binnen het hoger onderwijs wat effect heeft op hun welzijn, ontwikkeling en prestatie. De studenten ervaren
een behoefte-gap als het gaat om het ontwikkelen van een eigen identiteit, het omgaan met veranderingen in
de maatschappij en maken zich zorgen over hun toekomst. De plek waar dit bespreekbaar kan worden
gemaakt is bij studieloopbaanbegeleiding van de opleiding. Het huidige systeem rondom
studieloopbaanbegeleiding geeft de studenten te weinig handvatten en bagage om als aankomende
professional zich wendbaar in de wereld te manoeuvreren en richt zich hoofzakelijk op het ontwikkelen van
professionele skills en voorbereiding op het werkveld. Het doel van dit onderzoek is het beschrijven van een
iteratief designproces voor het ontwikkelen van een artefact waarbij het bespreekbaar en zichtbaar maken van
zowel werkveld gerelateerde als wereld gerelateerde onderwerpen, zoals actualiteiten en burgerschap,
centraal staan.

Door studenten en docenten samen te laten werken, perspectieve te verkennen ontstaat er sensemaking
(Berkel, 2019), een wederzijds begrip, om zo gezamenlijk tot een oplossing te komen. Het onderwijs bij de
opleiding wordt (nog) volgens de studenten te veel vanuit bovenaf aangestuurd, zonder hen hier echt bij te
betrekken. Binnen het onderzoek wat is uitgevoerd bij de opleiding Communicatie kwam dit duidelijk naar
voren en vanuit dat oogpunt is dit onderzoek verder vormgegeven. My Student Journal heeft inzichten
gegeven in het leven, behoeftes en dromen van studenten van de opleiding en is ingezet als boundary object
bij collega’s bij de opleiding Communicatie. Vanuit deze resultaten is een interventie ontworpen om de
verschillende systemen van student en docent bij elkaar te brengen en gezamenlijk tot een shared object te
komen. Dit shared object is ontwikkeld naar een artefact ‘de SLB Disc’ welke bijdraagt aan de ontwikkeling en
transformatie van studieloopbaanbegeleiding bij de opleiding Communicatie. Tot slot laat dit artikel zien hoe
belangrijk het is de studenten te betrekken bij de onderwijsprogramma’s waardoor er meer aansluiting vindt
bij hun beleefwereld.

INLEIDING zorgen over hun toekomst. Goed onderwijs, werk,

‘Een veranderende maatschappij, overheidskeuzes
op het gebied van zorg, welzijn en onderwijs zorgt
voor een grote mentale druk onder jongeren. Hier
ligt ook een verantwoordelijkheid van het hoger
onderwijs (en niet alleen bij de student). Studenten
zitten nog midden in het ontwikkelen van hun
identiteit en ervaren veel stress rondom hun studie’
(Studentenwelzijn, 2018).
Actieplan Studentenwelzijn laat hierin al duidelijk
zien dat het huidige onderwijssysteem in het hoger
onderwijs niet goed aansluit bij de huidige
generatie studenten. De opkomende aandacht
voor het welzijn van studenten en het inclusief
maken van het onderwijs is er niet voor niets;
Corona heeft veel problemen blootgelegd en de
weerslag van langer dan twee jaar in een
pandemie te zitten is voelbaar onder de huidige
studenten (Visser, 2020). En jongeren maken zich
een betaalbaar huis, kinderen krijgen en een
leefbare planeet, maar ook hun gezondheid en
gelijke kansen: allemaal dingen waarover jongeren
nu en in de toekomst onzeker over zijn
(Onderwijsgids, 2022) en besproken dienen te
worden als onderdeel van burgerschap binnen het
onderwijs.
Dit onderzoek laat zien hoe burgerschap een plek
krijgt binnen het hoger onderwijs dankzij de inzet
van het artefact wat is ontwikkeld. Onder
burgerschap wordt verstaan ‘de manier waarop
mensen deelnemen aan de maatschappij en die
helpen vormgeven. Burgerschapsvorming brengt
jongeren de kennis, vaardigheden en houding bij
die ze nodig hebben om nu en later actief te
kunnen meedoen in onze samenleving’
(Waterman, 2021).
Niet alleen de wereld en de maatschappij dichtbij
hebben veranderingen ondergaan, ook de
onderwijsinstelling NHL Stenden heeft gekozen
voor een andere didactische aanpak, namelijk
Design Based Education (DBE). DBE is gericht op
het leren van praktijkervaringen, leren met en van
elkaar, aandacht voor persoonlijke en
professionele ontwikkeling (NHL Stenden -
studeren bij nhl stenden, sd) waar de methode
Design thinking een centrale positie inneemt. Dit is
een creatieve methode die ingezet wordt bij het
oplossen van complexe problemen tot innovatie te
komen. De behoefte van de gebruiker staat
centraal bij deze methode (Stompff, 2018). Dit
vereist van docenten, coaches en studenten een
andere manier van werken en om hier
ondersteuning aan te bieden heeft
studieloopbaangeleiding een prominente plaats.
Om deze plek voor docenten handiger vorm te
geven is het artefact ontwikkeld, namelijk de SLB
Disc, en is ontstaan op basis van theoretische
modellen (deskresearch) en interventies
(fieldresearch). Hieronder in deze thesis worden
zowel de theorie als de praktijk uiteengezet.
METHODES
Voor dit onderzoek zijn verschillende
ontwerpmethoden en -middelen gebruikt om de
behoeftes en belangen van de verschillende
stakeholders in kaart te brengen. Ten eerste zijn er
verschillende interventies ontwikkelt en
uitgevoerd, ten tweede is er een cultural probe
uitgezet en ten derde de ontwikkeling van het
artefact. De respondenten van het onderzoek
bestonden uit docenten en studenten van de
opleiding Communicatie en vanuit design research
wordt er gewerkt met iteraties om zo stappen te
zetten in het designproces.
Tijdens het onderzoek was social design leidend;
door diepgaand onderzoek onder verschillende
belanghebbenden zijn interventies ontworpen om
te achterhalen welke nieuwe perspectieven wel of
juist niet kansrijk zijn (Braun, sd). Door als
onderzoeker midden in het probleem te gaan
staan en iedereen bij het probleem te betrekken
kan een sociale verandering makkelijker
plaatsvinden.
De interventies zijn bewust ingezet bij studenten
en docenten van de opleiding om zo het verschil of
juist overeenkomsten in behoeftes boven tafel te
krijgen en in kaart te brengen. De knelpunten of
drempels die worden ervaren vanuit verschillende
activiteitensystemen en hoe deze bij elkaar
kunnen worden gebracht. Hierbij wordt de CHAT-
theory als theoretisch kader gebruikt waarbij door
het identificeren van de verschillen tussen de
activiteitensystemen betekenis krijgt en daardoor
er een stap naar innovatie gezet kan worden
(Engeström, 2001). Bij de verschillende
interventies zijn er gebruik gemaakt van
supporting theories, ondersteunende theorieën
waarbij het abductief redeneren centraal staat.
Micro-interventies
Om het probleem vanuit verschillende kanten te
bekijken zijn er zogenaamde micro-interventies
uitgevoerd onder verschillende stakeholders
binnen de organisatie. Onder micro-interventies
wordt door de onderzoeker verstaan ‘het inzetten
van kleine interventies om stapsgewijs een
verandering in gang te zetten, of om problemen
laagdrempelig bespreekbaar te maken’. Vanuit de
gedachte dat het probleem binnen de hele
organisatie gedragen moet worden om tot echte
transformatie te komen is deze methode ingezet.
Door spontaan in gesprek te gaan met
medewerkers bij de opleiding Communicatie
kwamen er behoeftes, inzichten en verhalen
boven de tafel die meegenomen werden in het
onderzoek. Ook bij studenten uit verschillende
jaren was terloops in gesprek gaan over hun
ervaringen met de opleiding en SLB een manier om
op een informele wijze informatie te krijgen over
de problemen of uitdagingen die er op dit
momenten spelen. Door acht studenten op te
laten schrijven en een selfie te maken over wat
voor hen inclusief onderwijs inhield werd het
duidelijk dat hier geen eenduidig begrip over
heerst en het vooral rondom een persoonlijk kader
wordt geframed (figuur 1). Het persoonlijke kader
was een inzicht wat het vervolg was van het
onderzoek en dankzij de micro-interventies
ontstond er draagvlak voor de volgende stappen in
het onderzoek onder de participanten.
Figuur 1 - interventie inclusief onderwijs onder studenten
van de opleiding Communicatie
Cultural Probes
Om inzicht te krijgen in de leefwereld van de
studenten is er een cultural probe ontwikkeld en
uitgezet onder zeven
tweedejaarscommunicatiestudenten. Een cultural
probe is een methode die de gebruiker ervan zelf
de mogelijkheid geeft om te documenteren. De
cultural probe is door de onderzoekers ontworpen
en past bij het onderzoeksgebied, de opdracht en
de doelgroep (Zijlstra, 2020). De doelen om de
cultural probe in te zetten waren als volgt; het
vinden van verschillende interpretaties/nieuwe
perspectieven, verbanden leggen (richting emoties
en waarden en kan het een inspirerende manier
voor studenten zijn om na de denken en te praten
over de opleiding en wat zij belangrijk vinden om
gezien, gehoord te worden.
Uitwerking van de cultural probe
De cultural probe is gemaakt vanuit het
perspectief van de huidige generatie studenten,
maar ook gezamenlijk uitgewerkt qua inhoud en
vormgeving. In dit geval bestond de cultural probe
uit een tasje met een ontworpen schriftje ‘My
Student Journal’ (hierna journal genoemd), pen,
potlood en een gummetje, instructies en een
vragenlijst. In de uitwerking van de journal is
gekeken naar variatie (inhoud, compositie,
triggers), complexiteit en vormgeving. Elementen
van humor, interessegebieden, vormgeving zorgen
ervoor dat de journal laagdrempelig en leuk is om
in te vullen. Het onderzoek is deels user-
generated, dat wil zeggen, samen met de
doelgroep ontwikkeld en uitgevoerd. Het
prototype van de journal is getest bij een aantal
derdejaars studenten van de opleiding
Communicatie; er vonden vooral iteraties op het
gebied van vormgeving en complexiteit van
opdrachten plaats. Ook vond een van de
respondenten dat er te veel vragen op de
toekomst gericht waren, het hier en nu verdiende
volgens haar meer aandacht. Vanuit de verwerking
van de feedback kon de journal worden aangepast
en definitief worden gemaakt. Aangezien de
onderzoeker de participanten niet wilde
beïnvloeden tijdens het uitvoeren van het
onderzoek, namen de studenten de probe mee
naar huis.
Supporting theories
De opdrachten in het schriftje waren verbonden
aan theorieën over motivatie, gedragsverandering,
esthetiek en persoonlijk leiderschap. Daarnaast
waren er opdrachten gericht op het gebruik maken
van zintuigen (emoties/herinneringen/verhalen),
dit zijn krachtige middelen om te gebruiken in je
designmethode (Sanders, 2020). Daarnaast was
het schriftje eigendom van de student zelf, wat
voor autonomie en persoonlijk leiderschap zorgt,
studenten hebben zelf de vrijheid en de tijd om de
journal in te vullen, volgens
Deci & Ryan een van de basisbehoeften om
intrinsieke motivatie te verhogen (Deci, 2008).
Figuur 2 - definitieve versie cultural probe
Interventie #BRUGGENBOUWERS
De tweede onderzoeksmethode is gebaseerd op
de CHAT: Cultural Historical Activity Theory
(Yamagata-Lynch, 2009) (zie figuur 3). Chat
beschrijft een verandering als een product van
interactie tussen een persoon of organisatie en zijn
omgeving. CHAT is een theoretisch framework
voor de analyse en het begrip van de menselijke
interactie in systemen, door het gebruik van
instrumenten en artefacten. Iedereen maakt deel
uit van een systeem & een systeem interacteert
met andere systemen (Engeström, 2001).
Iedere cultuur heeft zijn eigen regels, eigen
manieren van werken of onderwerpen die
belangrijk zijn. Die twee culturen (student versus
opleiding) kun je niet zomaar op elkaar leggen - er
zitten essentiële verschillen in. Dankzij het
onderzoek met de cultural probe zijn deze
verschillen boven tafel gekomen, de volgende stap
is dat de verschillende systemen van student en
opleiding van elkaar zien dat ze verschillen. Dan
pas ontstaat er betekenis en kan er een
transformatie plaatsvinden. Vanuit dit oogpunt is
tijdens een ontworpen interventie de cultural
probe als boundary object (Akkerman, 2011)
ingezet met als doel identificatie; de opleiding in
laten zien dat de verschillen essentieel zijn, dan
kan het breder gedragen worden en is de kans op
verandering groter. Boundary objecten zijn
grensobjecten, kenmerkend voor een boundary
object is dat er sprake is van eigenaarschap en
betekenis bij alle partijen en dialoog tussen de
betrokkenen (Snoek, 2016). In dit geval de
discussie rondom SLB waar de studenten een
ander beeld bij hebben dan er nu aan wordt
voldaan. Op basis van deze omschrijving is er een
interventie ontworpen om een brug te bouwen
tussen behoeftes van de student en die van
representanten van de opleiding (lees:
studieloopbaanbegeleiding).
Het doel van de interventie is om met behulp van
een confrontatie gezamenlijk te analyseren wat
het probleem is, waar het vandaan komt en waar
de oplossing gezocht moet worden. Het model van
activiteitensysteem (het driehoekje) dient daarbij
als hulpmiddel om vroegere, huidige en
toekomstige praktijken in kaart te brengen om
samen tot een nieuw, gezamenlijk paradigma te
komen.
De CHAT benadrukt dat er verder moet worden
gekeken dan individuele acties in organisaties,
sociale, culturele en historische context moet
meegenomen worden bij de verschillende
activiteitensystemen (Engeström, 2001).
Uitwerking van de interventie
Tijdens deze interventie hebben docenten en
studenten van de opleiding Communicatie, als
representanten van de twee systemen die
betrokken zijn bij het onderwijs, deelgenomen om
samen door middel van dialoog en co-creatie tot
een gezamenlijk object te komen, het zogenaamde
shared object (Engeström, 2001). Een van de
doelen van de interventie was om de ‘gap’ die is
gesignaleerd proberen te dichten door de
verschillende partijen bij elkaar te brengen en
dialoog met elkaar aan te gaan. Hierbij is het
model van de IJsberg (McClelland, 1987) ingezet
als werkmethode.
Figuur 3 -CHAT-theory
Het ijsbergmodel stelt dat de zichtbare structuur
en processen binnen een organisatie slechts het
topje van de culturele ijsberg zijn. Net boven en
onder de oppervlakte van het culturele water
liggen de ideeën en waarden van een groep
(Schein, 2006). Volgens Mc Clelland moeten
componenten onder de waterlijn meegenomen
worden anders zal de verandering niet effectief
zijn, motivatie is namelijk gekoppeld aan een
behoefte (McClelland, 1987).
Een ander doel van de interventie was om tot een
gezamenlijk verhaal, paradigma, te komen; het
verhaal van SLB waarin het helder wordt hoe
mensen erin staan, wat er nodig is en hoe het
aangepakt gaat worden. Een startpunt voor
doorontwikkeling van het vak.
Supporting theories
Een verandering van onderwijs vraagt van
docenten en studenten een intrinsieke motivatie
om te veranderen. Voor deze intrinsieke motivatie
is het van belang dat er wordt voldaan aan de
basisbehoeften van de docenten en studenten
namelijk autonomie, relatie en competentie (Deci,
2008).
De interventie speelt op deze basisbehoeften in
door elke deelnemer de ruimte en vrijheid te
geven om haar of zijn mening te geven of de
activiteit naar eigen inzicht uit te voeren. Er heerst
vertrouwen in eigen kunnen waardoor het gevoel
van competent zijn wordt vergroot. In de
interventie is er namelijk ruimte voor individuele
inbreng, de participanten hebben invloed op het
proces en resultaat.
Tijdens de interventie wordt er samengewerkt
waardoor het gevoel van verbondenheid versterkt
kan worden.
Door de verschillende partijen bij elkaar te
brengen, ieder met eigen kennis, ervaring en
inzichten kun je meer expertise verzamelen dan in
je eentje. Dit noemt men sociaal kapitaal. Hierbij
zijn samenwerking en de kwaliteit van de relatie
tussen collega’s en studenten van belang voor de
mate van succes (Kelchtermans, 2006).
Door samen te werken tijdens de interventie kan
er gezamenlijk taal en begrip worden gecreëerd
(Engeström, 2001).
Figuur 4 - de twee verschillende activiteitensystemen,
student & de opleiding (SLB-docenten)
Doorwerking van de interventie: het artefact
Door studenten uit verschillende jaren en SLB-
docenten (figuur 4) middels een interventie
‘Bruggenbouwers’ bij elkaar te zetten, met elkaar
het gesprek aan te gaan en in co-creatie een ‘wish-
list’ te ontwerpen voor invulling van SLB is de
eerste opzet van dit artefact ontstaan.
Vanuit de resultaten uit de interventie is een
vertaalslag gemaakt naar het artefact; de SLB Disc
die heel concreet weergeeft wat studenten en
docenten samen als invulling geven aan het vak
SLB en de categorieën die daarbinnen vallen. Een
introductie & verdieping volgen op het thema
waardoor het helder wordt waar en hoe ze hun
persoonlijke leerroute kunnen uitstippelen. Ook
wordt bekeken wat voor invulling de studenten
hier zelf aan geven, om zo de dialoog op te starten
en dezelfde ‘taal’ wordt gesproken. De disc is
besproken met de studenten en SLB-docenten van
de opleiding en vanuit de feedback enige
aanpassingen gedaan.
De disc bestaat uit verschillende onderdelen, de
onderdelen komen per periode terug binnen SLB.
Binnen de subthema’s zijn studenten vrij om zelf
te een onderwerp uit te kiezen die ze verder uit
gaan werken en bespreek maken in de klas. De
SLB-docent is een coach die de student hierop
begeleid en meedenkt over mogelijkheden &
uitdagingen.
Figuur 5 - het artefact in ontwikkeling
De eerste schijf representeert de student zelf, de
andere vijf schijven zijn thema’s die tijdens SLB aan
de orde komen en besproken worden.
Daarnaast werkt de disc van buiten naar binnen of
van binnen naar buiten (dynamisch). De buitenste
ring is de oppervlakte (het concrete handelen van
de student, wie ben je als student – zichtbaarheid),
de middelste ring is meer verdiepend, hoe pak je
bepaalde zaken aan) en de kern, daar zitten
drijfveren en motivatie.
Supporting theories
Bij het ontwikkelen van de SLB DISC zijn er
verschillende theorieën gebruikt als onderbouwing
van de methode. Een van supporting theories dat
aan het ontwerp hangt is de Golden Circle van
Sinek. De cirkel helpt te begrijpen waarom we
doen wat we doen (Sinek, 2019).
Met de waarom vraag kom je direct bij de kern
(bestaansrecht). Het is een manier om
talentonderwijs vorm te geven. Het gaat hier om
gevoelens & intuïtie; door het onderwijs
contextrijker kan men ervoor zorgen dat
studenten, wat ze bij SLB leren, ook kunnen
inzetten in hun dagelijks leven (Kirschner, 2018)
Bij de hoe vraag gaat het in dit specifieke geval om
keuzemogelijkheden voor studenten creëren, om
de verantwoordelijkheid aan studenten te geven.
Zodra een student namelijk meer keuzes kan
maken zegt van Werkhooven, en vrijer wordt
gelaten in hoe hij/zij kan leren, zal hij/zij zich
eerder eigenaar voelen en zal de kans dat hij/zij
iets onthoudt groter worden. Dit wordt wel diep
leren genoemd (Werkhooven, 2017).
Bij de wat vraag kun je studenten juist laten
meedenken over de hoe-vraag, wat kan zorgen
voor realisaties over het waarom van de opdracht.
Het gaat in feite om hoe je iets aanpakt, toepast
en inzet. Als SLB-docent kan er dan beter
ingespeeld worden op de behoeftes van de
studenten (die uiteraard verschillend zijn). Door
studenten mee te laten denken over leerdoelen en
onderwerpen wordt eigenaarschap gecreëerd.
Figuur 6 - de Golden Circle van Sinek
Daarnaast worden nudging & boosting ingezet als
onderbouwing van de methode. De SLB Disc is een
nudge, in feite een duwtje naar de uitvoering, en
de uitvoering is een boost, namelijk het aanbieden
van kennis & tools, nieuwe vaardigheden aanleren
en is gericht op zelf actief goede keuzes maken
(Boss).
Cultural probe
Bij het ontwikkelen van de cultural probe zijn door
het testen van verschillende prototypes inzichten
ontstaan die in het uiteindelijke ontwerp zijn
meegenomen. Door het samen met de studenten
te ontwerpen, door hen bij het proces te
betrekken, is er een cultural probe ontstaan wat
geheel bij de doelgroep past en daardoor tot
optimale resultaten heeft geleid. Het inzetten van
de cultural probe als onderzoeksinstrument heeft
voor het onderzoek veel data opgeleverd. Inzicht
in belevingswereld, waarden en behoeftes werden
op tafel gelegd waardoor er een goed beeld van de
student kon worden gevormd.
De studenten gaven aan dat ze het een leuke en
inspirerende manier vonden om een opdracht uit
te voeren en om naar jezelf te kijken. Een aantal
studenten gaven aan dat ze ‘echt gingen nadenken
over zaken waar ze normaal niet bij stil staan’.

RESULTATEN
Vanuit de verschillende designmethodes zijn er
resultaten opgehaald die hieronder kort worden
geschetst. Het grootste resultaat werd behaald
door het inzetten van co-creatie bij alle methodes,
door studenten, docenten en de onderzoeker
samen aan het probleem en ook aan de
oplossingen te laten werken. Hierdoor werd de
waarde van burgerschap en persoonlijke
ontwikkeling binnen SLB aan het licht gebracht en
werd er dialoog gevoerd onder alle relevante
belanghebbenden.

Micro-interventies
De micro-interventies die tijdens het onderzoek
zijn uitgevoerd zorgde voor draagvlak en discussie
en voor een stukje transformatie in houding &
gedrag van collega’s. Zo gaf een van de collega’s
aan ‘dat ze door de gesprekken haar vak weer
opnieuw is gaan bekijken en ging reflecteren op
haar rol als docent’. Daarnaast werd er ontdekt dat
bij verschillende collega’s er ook behoeftes leefden
die aansloten bij de behoeftes van de studenten.
Net als bij de studenten is er weinig ruimte voor
persoonlijke ontwikkeling en reflectie. Belangen
van student en docent gaan dus in feite hand in
hand, dat is een belangrijk inzicht binnen het
onderzoek. Tijdens een van de spontane
gesprekken met een SLB-docent werd binnen het
onderzoek duidelijk dat er binnen SLB geen ruimte
is voor burgerschap en geen relatie met ‘de
student en de huidige samenleving. Terwijl in het
onderzoek duidelijk werd dat de studenten hier
juist wel behoefte aan hebben.
Figuur 7 - van krabbel naar prototype probe
Daarnaast gaven een aantal respondenten aan dat
ze door de opdrachten steeds meer het besef
kregen dat ze meer moeten gaan genieten van
dingen en mensen om hun heen. De cultural probe
was volgens een aantal een goede afleiding van al
het schoolwerk maar ook om even met iets
tastbaars aan de gang te gaan, in plaats van social
media of de computer voor schoolwerk.
De waarde ‘respect’ kwam bij alle respondenten
naar voren, daarna vrijheid. Ook zekerheid,
stabiliteit en vertrouwen kwamen bij verschillende
studenten terug. Bepaalde vragen vonden de
studenten te toekomstgericht, ze staan liever in
het hier en nu waardoor ze niet goed over de
toekomst kunnen nadenken.
Wat opvallend was is de druk die studenten
zichzelf opleggen;
‘Wees niet bang, laat je niet kisten’
‘Kom meer uit je comfort zone’
‘Maak die studie nou gewoon af, stel niet zo uit’
Maar ook de druk die de respondenten vanuit de
maatschappij ervaren, dit vinden ze zwaar en
proberen daarom meer te genieten van kleine
dingen en het geluk te vinden bij zichzelf, vrijheid
staat hierin ook centraal, minder focus op
werkdoelen. Ook de druk om te presteren komt
regelmatig terug waardoor het ook hier zichtbaar
wordt dat de behoeftes van de studenten minder
goed aansluiten bij wat de opleiding aanbiedt.
Echter, de opleiding ervaren ze in het algemeen
wel als een plek waar ze vrienden ontmoeten,
waar ze kunnen lachen en creatief zijn,
samenwerken aan leuke opdrachten en er goed
contact is met medestudenten en docenten.
Dankzij de cultural probe is er waardevolle
informatie boven water gekomen en om de
dialoog met de studenten aan te gaan. Door de
studenten actief te betrekken bij het onderzoek is
co-creatie en betrokkenheid ontstaan en een stuk
awareness over hoe ze in het leven staan.
Daarnaast werd de gap door de cultural probe
bevestigt. Waar het diende als tool om informatie
vanuit de doelgroep te vergaren, bleek het ook
goed als middel te werken om het gesprek onder
collega’s aan te gaan over behoeftes en gevoelens
over de opleiding. Daarnaast konden collega’s de
waarde van de cultural probe goed zien als middel
om met je studenten in gesprek te komen.
Reactie student: “Hele mooie opmaak van het
boekje. Als er een nieuw boekje uitkomt zou ik die
zelf ook wel weer willen, heel fijn om op deze
manier mijn gedachten en huidige situatie te
verwerken.”
Interventie ‘BRUGGENBOUWERS’
Doordat de cultural probe duidelijk de verschillen
in behoeftes kon aantonen, was dit de aanleiding
voor de interventie die daarop volgde. De cultural
probe als boundary object, grensobject om
verschillen tussen de twee verschillende
activiteitensystemen van student en docent te
overbruggen. Het inzetten van de interventie heeft
een ‘shared object’ opgeleverd; een wish list,
wensenlijst, gemaakt door vier studenten (uit
verschillende jaren) en twee SLB-docenten van de
opleiding Communicatie (figuur 8). Deze wish list
bestaat uit gezamenlijke onderwerpen en wensen
gericht op een gewenste situatie over invulling van
SLB.
Vanuit de interventie kwamen de volgende
belangrijkste punten boven water: bij beide
systemen, die vanuit de student en die vanuit de
docent, is er behoefte aan meer aandacht voor
zichzelf maar ook voor elkaar. Door Corona zijn ze
elkaar enigszins kwijtgeraakt en er is behoefte aan
informele, laagdrempelige benadering en
gesprekken met elkaar. Door Corona zijn ze elkaar
enigszins kwijtgeraakt en er is behoefte aan
informele, laagdrempelige benadering en
gesprekken met elkaar.
Figuur 8 - de wish list die uit de interventie is ontstaan
Ontmoeting, verbinding en contact maken staan
hierbinnen centraal. Effecten van twee jaar online
zijn voelbaar, de weg moet in feite weer opnieuw
uitgevonden worden. SLB speelt hier een grote rol
in, volgens de studenten, maar daar is nu geen
ruimte voor. Er is te veel aandacht voor het
werkveld en het opleveren van eindproducten,
zoals adviesplannen en het uitwerken van
communicatiemiddelen voor een opdrachtgever,
terwijl ontwikkeling van een eigen identiteit en
omgaan met huidige ontwikkelingen die in de
samenleving spelen weinig tot geen aandacht
krijgen. De studenten vinden dat maatschappelijke
issues of uitdagingen binnen die thema’s een link
mogen hebben met SLB door hier dieper op in te
gaan om een mening of visie te vormen. De rol van
SLB-docent mag breder worden ingezet, naast het
werkveld op het gebied van persoonlijke
ontwikkeling, hoe de studenten zich op school
voelen en hoe ze in de samenleving staan. Tot slot
werd de wens geuit voor meer keuzevrijheid voor
studenten, bijvoorbeeld in ‘eigen keuzeruimte’ of
het doen van onderzoek binnen een bepaald
thema/fascinatie richting het herkennen en
verkennen van de wereld en je persoonlijke
identiteit.
In feite gaat het om terugbrengen van (delen van)
burgerschap binnen het hoger onderwijs. Uit het
onderzoek (zowel deskresearch als fieldresearch)
blijkt namelijk dat hier behoefte aan is, maar
binnen het hoger onderwijs, of in dit geval de
opleiding Communicatie, geen ruimte voor is.
Het resultaat van de interventie is een
‘wensenlijst’ die doorontwikkeld is tot de SLB Disc.
SLB Disc
De SLB Disc (figuur 9) is een tool om thema’s
binnen de leefwereld van de student bespreekbaar
te maken. Aangezien het huidige SLB volgens de
studenten te veel op het werkveld en presteren
gericht is, wordt door de SLB Disc ook aandacht
gegenereerd voor de persoonlijke ontwikkeling en
uitdagingen in de huidige samenleving.
Dialogiseren en reflecteren staan centraal, evenals
het benoemen van zaken die onder water spelen.
Door al in een vroeg stadium hiermee aan de slag
te gaan zorgt de disc ervoor dat de studenten
worden opgeleid tot wendbare
communicatieprofessionals waar niet presenteren,
maar ontwikkelen op de voorgrond staat. De SLB
Disc draagt bij aan ontwikkeling en transformatie
van studieloopbaanbegeleiding bij de opleiding
Communicatie. De SLB Disc bereikt dit door het
aanbieden van een helder en concrete
werkmethode waar studenten en SLB-docenten
gestimuleerd en uitgedaagd worden een
onderzoekende houding in te nemen en
persoonlijk leiderschap een centrale rol in neemt.
Figuur 9 - De SLB Disc
Uitwerking van de SLB Disc
De disc voldoet aan de volgende ontwerpeisen om
zo een goede bijdrage te leveren aan de
interventiestrategie. De ontwerpeisen zijn aan de
hand van literatuur, testresultaten en design
research samengesteld.
De disc biedt handvatten aan de student en docent
om met elkaar in dialoog te gaan;
De disc stimuleert een onderzoekende houding bij
de studenten en zorgt voor persoonlijk leiderschap
en het zelfstandig maken van keuzes;
De disc is gericht op persoonlijke en professionele
ontwikkeling van de student;
Er vindt in een veilige omgeving reflectie plaats;
De disc sluit aan bij de behoeftes van de student;
De disc heeft een ondersteunende functie ten
behoeve van de SLB-les.
Advies aan de opleiding
In dit advies wordt expliciet gemaakt hoe de disc
effectief geïmplementeerd kan worden binnen SLB
van de opleiding Communicatie en hoe deze
verder doorontwikkeld kan worden. Het is een
‘proefversie’/pilot en wordt aan het einde van een
semester geëvalueerd en aangepast. Het is en blijft
daarom een dynamisch model. De wereld en de
maatschappij verandert, net als de behoeftes van
de studenten. Dit model kan daarop inspelen
waardoor het een duurzaam karakter heeft. De
uitrol van de SLB Disc kan via het volgende
implementatieplan uitgevoerd voeren:
1. Uitwerking pilot (start &
evaluatiemomenten)
2. Introductie bij het SLB-team (uitleg en
instructies, werkwijze disc)
3. Training SLB-docenten op coaching vanuit
persoonlijk leiderschap
4. Integratie in SLB (pilotfase)
5. Doorontwikkeling, start jaar 1 & 2. Advies
om dit naar jaar 3 door te trekken
6. Het ontwikkelen van een digitale versie
7. Evaluatie testfase, aanpassing en
doorontwikkeling
Deze stappen zijn nodig om de SLB Disc duurzaam
in te zetten, het is een groeimodel en heeft tijd
nodig om omarmd te worden door de SLB-
docenten van de opleiding.
Transfer
De methodes die zijn gebruikt tijdens dit
onderzoek versterken elkaar waardoor uiteindelijk
de toolkit “Student Voice’ is ontworpen, een
handleiding voor coaches. De toolkit bestaat uit de
Student Notebook, de interventiemethode
‘Bruggenbouwers’ en de SLB Disc die allen op
zichzelf staan en ingezet kunnen worden.
CONCLUSIE
Het ontwerponderzoek is een proces geweest om
een artefact te creëren voor SLB-docenten binnen
het HBO-onderwijs. Het artefact, de SLB Disc heeft
als doel het bieden van ondersteuning aan zowel
studenten als docenten richting persoonlijke en
professionele ontwikkeling en het bespreekbaar
maken van onderwerpen binnen
burgerschapsvorming.
Een meerwaarde van het onderzoek is de
persoonlijke benadering van de designmethodes.
Het onderzoek werd doorleeft door de
onderzoeker en de effecten van de interventies
waren zichtbaar binnen de opleiding. Met name de
cultural probe resoneert bij zowel collega’s als
studenten en heeft een latente behoefte
blootgelegd. Het is van groot belang met elkaar,
student, docenten en andere stakeholders, in
gesprek te blijven. Gewoonten, normen en
waarden moeten binnen de opleiding regelmatig
ter discussie worden gesteld zodat er een
verandering plaats kan vinden (Chance, 2009).
Omdat de empathie fase zoveel aandacht krijgt in
het onderzoek is er begrip en inzicht ontstaan
vanuit de studenten maar ook de docenten van de
opleiding Communicatie. Door de investering in
het bespreekbaar maken van de behoeftes die er
onder studenten leven is er een ripple-effect
ontstaan, de studenten voelen zich meer
gewaardeerd & gezien, wat tot gevolg heeft dat ze
positiever praten over de opleiding. Door met de
SLB Disc te gaan werken is er een grote kans dat de
visie op SLB verandert en er een transformatie in
gedrag & houding plaats gaat vinden. Echter, dit
kost tijd en de effecten van de methode zullen
eind van het nieuwe schooljaar geëvalueerd
worden.
Het inzetten van de cultural probe is een goed
middel om als docent de studenten te leren
kennen en geeft de coach handvatten om meer
begrip voor de student op te brengen en zijn/haar
leefwereld beter te begrijpen. Het gebruik van de
journal heeft als meerwaarde dat de studenten
gaan nadenken over hoe ze in het leven staan en
met onderwerpen die binnen hun leefwereld
spelen omgaan, waarbij een terugkoppeling en
reflectie in de klas plaatsvindt.
De interventie ‘Bruggenbouwers’ bleek zeer
waardevol doordat er ruimte werd gemaakt om
met elkaar in gesprek te gaan, op een
laagdrempelige, informele wijze waardoor er een
open, transparante sfeer heerste en er veel op
tafel werd gelegd door zowel studenten als
docenten en uiteindelijk tot overeenstemming zijn
gekomen richting een gewenste situatie binnen
SLB. Iedereen werd gezien, gehoord en er werd
naar elkaar geluisterd. Vanuit het onderzoek is
duidelijk geworden dat de behoeftes van de
studenten niet aansluiten bij wat de opleiding op
dit moment aanbiedt. Het is tijd voor verandering
wat gerealiseerd kan worden door met elkaar in
dialoog te gaan en een brug te bouwen tussen de
verschillende systemen.
De SLB Disc kan ingezet worden in de klas om
bewustwording en dialoog te creëren. Ook geeft
de disc de docenten inzicht in hoe studenten het
onderwijs ervaren, zichzelf en de samenleving en
het gesprek hierover aan te gaan. Studenten
krijgen een veilige omgeving aangeboden
waarbinnen de verschillende elementen van
identiteitsontwikkeling en burgerschap
bespreekbaar worden gemaakt en reflecteren op
hun eigen rol hierbinnen.
DISCUSSIE
Op dit moment domineren economische waarden
nog steeds de onderwijscultuur binnen de
hogescholen (Biesta, https://nivoz.nl, 2014).
Volgens Biesta heeft de school nog andere taken
zoals richting socialisatieprocessen. Het project
van subjectwording, richting de jongere zelf maar
ook richting de samenleving (Biesta, Goed
onderwijs en de cultuur van het meten: Ethiek,
politiek en democratie, 2012): ‘de school heeft de
plicht om maatschappelijke ontwikkelingen kritisch
te bevragen en mogelijkheden te scheppen voor
jongeren om aan die bevraging deel te nemen’. Er
nog te veel nadruk op academische vaardigheden
en veel te weinig op sociaal-emotionele
ontwikkeling. Een schoolsysteem dat minder op
prestatie gericht is en meer ruimte heeft sociaal-
emotionele ontwikkeling, zal volgens de
wetenschapper Nienke van Attenveldt ook leiden
tot een duurzamere en vreedzamere wereld
(Atteveldt, 2022). Om het onderwijs bij de
opleiding echt inclusief te maken voor de huidige
student, verdient het de aandacht te luisteren naar
de behoeftes en aandachtspunten van de
individuele student, maar ook aandacht te hebben
voor de veranderingen in de samenleving. Door
hierop in te spelen, tijd voor te maken en hun
rugzak te vullen met tools, inzichten en een visie
over het vak als communicatieprofessional.
Coaching door SLB-docenten gericht op social skills
richting de studenten is een essentieel onderdeel.
Dit geven de studenten ook aan in het onderzoek.
Dit is echter een paradox, docenten willen wel als
het bijvoorbeeld gaat om tijd en energie maar
wordt niet gefaciliteerd vanuit de hogeschool.
Roosters zitten vol, takenplaatjes zijn niet
kloppend met de daadwerkelijke tijdsinvestering
waardoor het onderwijssysteem het ook voor
docenten bijna onmogelijk maakt om echt iets te
veranderen of een verandering in gang te brengen.
Systeeminnovatie is gezamenlijk werken aan grote
uitdagingen (Berkel, 2019) waarbij vertrouwen,
transparantie en integriteit centraal staan.
Doordat de studenten dankzij de SLB Disc over
onderwerpen van nu het gesprek met elkaar en de
coach aangaan is er een grote kans dat zij zich hier
verder in ontwikkelen en beter met uitdagingen,
ook in het werkveld, om kunnen gaan. Studenten
worden weerbaarder, kritischer en flexibeler
(Venrooij, 2022). Dit zal bijdragen aan goed
uitgeruste communicatieprofessionals die om
kunnen gaan met de uitdagingen van deze tijd. De
rol van de SLB-docent is hierbij erg belangrijk.
Goede coaching van studenten vraagt namelijk om
verschillende randvoorwaarden (Nieuwburg,
2016), zoals goede instructie (leren reflecteren) en
goede begeleiding (met gerichte feedback) door
de docenten die inzicht hebben in de doelgroep,
wat er bij hen speelt en hoe ze hier mee om
kunnen gaan. Een investering vanuit de opleiding
hierin is noodzakelijk.
Dit onderzoek is uitgevoerd als afstudeeropdracht voor
de Masteropleiding Design Driven Innovation, NHL
Stenden Hogeschool. De SLB Disc is ontwikkeld voor
coaches & docenten in het hoger onderwijs, een pilot
vindt plaats bij de opleiding Communicatie.
Bibliography
Akkerman, S. &. (2011). Boundary crossing and boundary
objects. Review of Educational Research, 81(2), 132-
169.
Atteveldt, v. N. (2022, april 7). Onderwijs is te veel gericht op
prestatie e te weinig op welzijn. Retrieved from NPO
Radio 1:
https://www.nporadio1.nl/nieuws/achtergrond/215
b6b14-1803-4277-bedc-e9f2a3fb704b/onderwijs-is-
te-veel-gericht-op-prestatie-en-te-weinig-op-welzijn
Berkel, v. K. (2019). Wicked World. Systeeminnovatie voor
complexe vraagstukken. Groningen: Noordhoff
Business.
Biesta, G. (2012). Goed onderwijs en de cultuur van het meten:
Ethiek, politiek en democratie. Den Haag: Boom
Lemma.
Biesta, G. (2014, Maart 24). https://nivoz.nl. Retrieved from
https://nivoz.nl/nl/nro/wat-is-goed-onderwijs-over-
kwalificatie-socialisatie-en-subjectivering:
https://nivoz.nl/nl/nro/wat-is-goed-onderwijs-over-
kwalificatie-socialisatie-en-subjectivering
Boss, A. J. (n.d.). Nudging & Boosting - (on)bewust goed gedrag.
Retrieved from Trift:
https://trift.nl/assets/files/whitepapers/trift_whitep
aper_10_nudging-and-boosting.pdf
Braun, J. (n.d.). Social Design. Retrieved from Afdeling /
buitengewone zaken:
https://afdelingbuitengewonezaken.nl/tag/social-
design?_locale=nl
Chance, P. (2009). Introduction to Educational Leadership &
Organizational Behavior. In Eye On Education,
Second Edition. New York: Routledge Publishers.
Deci, E. &. (2008). Self Determination: A Macrotheory of
Human Motivation, Development and Health.
Canadian Psychology vol. 49(3), 182-185.
Engeström, Y. (2001). Expansive learning at work: toward an
activity theoretical reconceptualization. Journal of
Education and work, vol. 14(1), 133-156.
Hanington, B. &. (2019). Universal Methods of Design Expanded
and Revised. Macmillan Publishers.
Kelchtermans, G. (2006). Teacher collaboration and collegiality
as a workplace condition. A review. Zeitschrift für
Pädagogik, vol 52(6) , 220-237.
Kirschner, P. A. (2018). Op de schouders van Reuzen. Meppel:
Ten Brink Uitgevers.
McClelland, D. C. (1987). Human motivation. CUP Archive. CUP
Archive.
NHL Stenden - studeren bij nhl stenden. (n.d.). Retrieved from
NHL Stenden:
https://www.nhlstenden.com/studeren-bij-nhl-
stenden/over-ons-onderwijssysteem
Nieuwburg, H. (2016, November 21).
https://www.instituutmentoris.nl. Retrieved from
waarom-coachen-van-studenten-een-vak-apart-
is/?page=3:
https://www.instituutmentoris.nl/publicaties/waaro
m-coachen-van-studenten-een-vak-apart-is/?page=3
Onderwijsgids, N. (2022, Mei 23). Adviesraden-maken-zich-
zorgen-over-de-morgen-van-jongeren.html.
Retrieved from
https://www.nationaleonderwijsgids.nl:
https://www.nationaleonderwijsgids.nl/voortgezet-
onderwijs/nieuws/61687-adviesraden-maken-zich-
zorgen-over-de-morgen-van-jongeren.html
Sanders, E. B. (2020). Convivial Toolbox. Amsterdam: BIS
Publishers.
Schein, E. (2006). Organizational Culture and Leadership. USA:
Wiley and Sons, 3rd edition.
Sinek, S. (2019). Begin met het waarom. Amsterdam: Business
Contact.
Snoek, M. e. (2016, Juni 2016). Het-afstudeer-onderzoek-als-
boundary-object.html. Retrieved from
https://www.hva.nl: https://www.hva.nl/kc-
onderwijs-opvoeding/gedeelde-
content/publicaties/publicaties-algemeen/het-
afstudeer-onderzoek-als-boundary-object.html
Stompff, G. (2018). Design Thinking. Radicaal veranderen in
kleine stappen. Amsterdam: Boom.
Studentenwelzijn, N. (2018). Retrieved from Actieplan
Studentenwelzijn: https://www.iso.nl/wp-
content/uploads/2018/04/Actieplan-Partnership-
Studentenwelzijnversie-def.pdf
Venrooij, v. F. (2022, Februari 3). https://metis-
onderwijsadvies.nl. Retrieved from van-authentieke-
beroepssituatie-tot-authentieke-professional-2:
https://metis-onderwijsadvies.nl/2022/02/03/van-
authentieke-beroepssituatie-tot-authentieke-
professional-2/
Visser, J. (2020, april 8). Hoe Corona mens en maatschappij
beinvloedt. Retrieved from De Correspondent:
https://decorrespondent.nl/11120/hoe-corona-
mens-en-maatschappij-beinvloedt/883517360-
15849a70
Waterman, L. (2021, Januari 24). Wat is burgerschap. Retrieved
from Young impact: https://youngimpact.nl/wat-is-
burgerschap/
Werkhooven, v. M. (2017). Een goede les - leren met effect.
Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Yamagata-Lynch, L. S. (2009). Using activity systems analysis to
identify inner contradictions in teacher professional
development. Teaching and Teacher Education,
vol.25, 507-517.
Zijlstra, J. &. (2020). Delfs Design Guide (revised Edition).
Macmillan Publishers.