Tü Hi E

EHTUPLARI
1717-1718
Lady Montaqu

Tercüman 1001 TEMEL ESER

Tercüman gazetesinde ｨ｡ｺｲｬｮ＠
bu eser Kervan ｋｩｴ｡ｰ￧ｬｫ＠ ａＮ＠
ofset tesislerinde ｢｡ｳｬｭｴｲ＠
 Teretiman
1001 TEMEL ESER
f8

Lady Montagu

Çeviren:
Aysel ｋｵｮｴｬｯ＠

ｔￜｒｋｙｅ＠
MEKTUPLARI
1717-1718
 1001 Temel Eser'i
iftihar/a sunuyoruz
Tarihimize mana, milli ｢･ｮｬｩｭｺ＠ güç ka-
tan kütüphaneler dolusu birbirinden seçme eser-
Iere sahip bulunuyoruz. Edebiyat, tarih, sosyo-
loji, felsefe, folklor gibi milli ruhu ｧ･ｬｩｴｲｮＬｯ｡＠
yön veren konularda "Gerçek eserler" elimizin
｡ｬｴｮ､ｲＮ＠ Ne var ki, elimizin ｡ｬｴｮ､ｫｩ＠ bu
eserlerden çogunlukla istifade edemeyiz. Çünkü
devirler ､･ｩｭｬｲ＠ yol ｡￧ｭＬ＠ dil ､･ｩｭＬ＠
ｹ｡ｺ＠ ､･ｩｭｴｲＮ＠
 Gözden ve gönülden uzak ｫ｡ｬｭ＠ unutut-
maya yüz ｴｵｭ＠ -Ama ､･ｲｩｮ＠ hiçbir ･ｹ＠
ｫ｡ｹ｢･ｴｭｩＬ＠ ￧ｯｵｮｬ＠ daha da önem kazan-
ｭＭ binlerce cilt eser, bir süre daha el ｡ｴｬｭｺｳＬ＠
tarihin derinliklerinde kaybolup gideceklerdir.
Çünkü ｯｮｬ｡ｲ＠ derleyip topadayacak ve
günümüzün türkçesi ile ｢｡ｳｫｹ＠ ｨ｡ｺｲｬｹ｣ｫ＠
､･ｲｫｩ＠ kalemler, gün geçtikçe ｡ｺｬｭｫｴ､ｲＮ＠

Bin ｹｬｫ＠ tarihimizin içinden süzülüp gelen

ve bizi biz yapan, kültürüroüzde Ｂｋ￶･ｴ｡＠
vazifesi gören bu eserleri, tozlu raflardan kurta-
ｲｰＬ＠ nesillere ｵｬ｡ｴｲｭｹ＠ ｰｬ｡ｮ､ｫＮ＠

Sevinçle ｫ｡ｲｬｹｰＬ＠ ümitle ｡ｬｫ､ｭｺ＠

"1000 Temel Eser" serisi, Milli ｅｩｴｭ＠ ｂ｡ｫｮｬﾭ
ｮ｣｡＠ durdurulunca, bugüne kadar ｹ｡ｮｬ＠
66 esere yüzlerce ek ｹ｡ｰｭ＠ ､ｮｫ＠ ve
"Tercüman 1001 Temel Eser" dizisini ｹ｡ｮｬﾭ
maya karar verdik. "1000 Temel Eser" serisini
ｨ｡ｺｲｬｹｮ＠ çok ､･ｲｬｩ＠ bilginler heyetini, yeni
üyelerle ｧ･ｮｩｬｴｫＮ＠ ａｹｲ｣｡＠ 200 ilim ｡､ｭｺﾭ
dan ｹ｡ｲ､ｭ＠ vaadi ｡ｬ､ｫＮ＠ ｔ･ｲ｣ｭ｡ｮＧ＠ ｹ｡ｮ＠
ｨ｡ｹｴｮ､ｫｩ＠ ｧ･ｮｩ＠ ｩｭｫ｡ｮｬｲ＠ 1001 Temel Eser
için daha da güçlendirdik. ａｲｴｫ＠ ｫ｡ｲｮｺ＠ gu-
rurla, cesaretle ￧ｫｭ｡ｺＬ＠ eserlerimizi gözlere
ve gönüllere sergilememiz ｺ｡ｭｮ＠ ｧ･ｬｭｩ＠ bulu-
nuyor. Milli ､･ｲ＠ ve manada her kitap ve her
yazar bu serimizde yerini bulacak, hiç bir art
､ｮ｣･＠ ile ､･ｲｬｩ＠ ､･ｲｳｩｺＬ＠ ､･ｲｳｩｺ＠ de ､･ｲｬｩ＠
gibi ortaya ｫｯｮｭ｡ｹ｣ｴｲＮ＠ Çünkü esas gaye bin
ｹｬｫ＠ tarihimizin temelini, ｭ｡ｹｳｮ＠ gözler
 önüne sennek, ｯｮｬ｡ｲ＠ ｬ｡ｹｫ＠ olduklan yere oturt-
ｭ｡ｫｴｲＮ＠

Bu ｢｡ｫｭ､ｮ＠ 1001 Temel Eser'den maddi

hiç bir kar beklemiyoruz. ｋ｡ｲｭｺ＠ sadece gu-
tur, iftihar, hizmet zevki ｯｬ｡｣ｫｴｲＮ＠

KEMAL ILICAK

Tercüman Gazetesi Sahibi

Lady ｍｯｮｴ｡ｧ［＠ 18.nci ｹｺｬ＠ ｢｡＠ ､･ｩｫ＠
bir ｫ｡､ｮ＠ ｫｹ｡ｦ･ｴｩｬ＠
 LADY MONTAGU VE TÜRKiYE MEKTUPLARI

1717-18'de istanbul'da ｮｧｕｩｺ＠ Elçiilli yapan Ed-

ward Wortley Montagu'nun zevcesi olan Lady Mary
Wortley Montagu, Türkiye'deki ikametl ｳｲ｡ｮ､＠ Türk
ｨ｡ｹｴｮ＠ ait ｭ･ｫｴｵｰｬ｡ｲｹ＠ sadece seyahat ･､｢ｩｹ｡ｴｮＮ＠
da ､･ｩｬＬ＠ fakat Türk sosyal ｨ｡ｽＢＲｴｮ＠ ait tarih. içinde de
önemli bir isim ｹ｡ｰｭｴｲＮ＠
Lady Mary Pierrepont 1689'da Nottinghamshlre'd.e,
Thoresby'de ､ｯｵＮ＠ Küçük ｹ｡ｴ＠ annesini kaybecUnce,
｢｡ｳ＠ hemen bütün vaktini ｫｺｮｭ＠ ｹ･ｴｩｭｳｮ＠ sar-
fetti ve onu ｺ｡ｭｮ＠ en münevver ｫ｡､ｮｬｲ＠ bi-
ri olacak ･ｫｩｬ､＠ büyüttü. Wortley Montagu lle evlen·
dikten sonra, ｫｯ｣｡ｳｮ＠ vazifesi ､ｯｬ｡ｹｳｩ･＠ ｹ･ｲｬｴ＠

ｌｯｮ､ｲ｡Ｇ＠ bilhassa edebiyat çevrelerinde büyük bir

￶ｬｲ･ｴ＠ ｫ｡ｺｮ､Ｎ＠ ｍ･ｨｵｲ＠ ｡ｩｲ＠ Alexander Pope ve onun
･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩｬ＠ ｫｵｲ､＠ ｹ｡ｫｮ＠ dostluk sayesinde Lady
Mary ｡､＠ münevver mühitlerin pek iyi ｴ｡ｮ､Ｑ｢＠ bir
Isim haline ｧ･ｬｭｩｴＮ＠ Wortley Montagu'nun istanbul'a
elçi tayin edilmesi üzerine o da ｫｯ｣｡ｳｹｬ＠ birlikte Hol·
landa, Almanya, Avusturya ve Macaristan yoluyla Tür-
kiye'ye geldi. Bizde Türkiye mektuplan diye bilinen
ｭ･ｨｵｲ＠ mektuplar 1718 ｍ｡ｹｳＧｮ＠ kadar iki ｹｬ＠ süren
bu ｳ･ｹ｡ｨｴｮ＠ eseridir.
 10

Lady Montagu ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ dönüfünden uzun bir

zaman sonra (1730) ｫｯ｣｡ｳｮ､＠ aynlarak ｴ｡ｬｹＧ､＠ ve
Venedikte ｹ｡､Ｌ＠ 1761 ､･＠ tekrar memleketine döndü
ve orada 1762 ｹｬｮ､｡＠ öldü. ｈ｡ｹｴｮ､＠ Ingilter'de ｭ･ﾭ
hur bir sima idi, fakat ölümünden bir ｹｬ＠ sonra (1763)
Türk mektuplan ｮ･ｲ､ｩｬ＠ zaman ￶ｨｲ･ｴｩ＠ Avrupa'-
ya da ｹ｡ｬ､Ｎ＠ Bilhassa Voltaire bu mektuplar üzerine
hararetli övgüler ｹ｡ｺ､Ｎ＠ Gerçekten- o devirde Türkiye
bütün ａｶｲｵｰ｡Ｇｮ＠ merak konusuydu ve korku ile kan-
ｫ＠ bir ｳ｡ｹｧ＠ duyulan bu ülke (ve impanatorluk:) hak-'
ｫｮ､｡＠ görgüye dayanan mal(imat pek ｡ｺ､Ｎ＠ Maamafih,
Montagu'nun mektuplan edebi ｫｹｭ･ｴｩ＠ ｢｡ｫｭ､ｮ＠ da
övgüye ､･ｲ＠ bulunuyordu. Nitekim Türkiye mektup-
ｬ｡ｲｮ＠ ｮ･ｲｩ､＠ ｫｲ＠ ｹｬ＠ sonra Montagu'nun ､ｩ･ｲ＠ bü-
tün mektuplan ve ｹ｡ｺｬｮ＠ da ｮ･ｲ､ｬｩＮ＠ Sonmki tarih-
lerde, 1861'deki en son ｢｡ｳｫｹ＠ kadar, ele geçen yeni
metlnlerle birlikte bu eserin ￧･ｩｴｬ＠ ｢｡ｳｫｬｮ＠ ｹ｡ｰｬ､Ｎ＠

Türkiye mektuplan bizde ilk defa merhum tarih-

çi Ahmet Refik ｴ｡ｲｦｮ､＠ ﾫ｡ｲｫ＠ Mektuplan» (l) ｡､＠
｡ｬｴｮ､＠ ｢｡ｺ＠ not ve ｡￧ｫｬｭｲｊ＠ 1912 ｹｬｮ､｡＠ ｮ･ｲ､ｩｬﾭ
di. Ahmet Refik bey eserin ｢｡ｮ＠ ｹ｡ｺ､＠ önsözde bu
mektuplan hangi orljtnalinden ￧･ｶｬｲ､ｩｮ＠ söylemiyor;
｢｡ｺ＠ lfadelere ｢｡ｫｬｲｳ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ｣＠ bir tercümeden Türk-
çe'ye ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ ｡ｮｬｹｯｲＮ＠

Biz bu tercümeele Lady Montagu'nun bütün mek-

ｴｵｰｬ｡ｲｮ＠ içine alan ve ｩｭ､ｹ･＠ kadar ￧ｫ｡ｮ＠ edtsyonla·

(1) Hilmi Kitaphanesi, Genç Türk Kütüphanesi Tarih

serisi.
 ll

rm en mükemmeli olan <<The Complete Letters of Lady

Mary Wortley Montagu» (1) ｡､ｬ＠ eseri esas tuttuk. Tür·
kiye mektuplan üç ciltlik bu eserin birinci cildinde
yer ｡ｬｭｫｴ､ｲＮ＠
ｾ､ｹ＠ Montagu'nun mektuplan bilhassa o devirdeki
Ｇｦｩｪｾ＠ ｾｳｹ｡ｬ＠ ｨ｡ｹｴ＠ ile ilgili ｭ｡ｨ･､ｬｲ＠ ihtiva eder.
ｾ＠ zaman ｭｳｬ｡ｮｫＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ idaresi ve ｢｡ｺ＠
tarihi vakalar ｨ｡ｫｮ､＠ verilen ｭ｡ｬｩｴ＠ ikinci elden
amatörce bilgilere ､｡ｹｮ＠ için ya ｹ｡ｮｬＬ＠ yahut çok
sathi görünüyor. Fakat Montagu'nun Türk ｨ｡ｹｴｮ＠ ait
bizzat ｹ｡ｰｴ＠ ｭ｡ｨ･､ｬｲ＠ bir sosyal tarihçi için ol-
dukça ｫｹｭ･ｴｬｩ､ｲＮ＠ Bu ｭ｡ｨ･､ｬｲｩｮ＠ ｫｹｭ･ｴｩ＠ daha zi-
yade ancak bir ｫ｡､ｭｮ＠ ｧ￶ｲ･｢ｩｬ｣＠ ev ve aile ｨ｡ｹｴ＠
konusunda belli ｯｬｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Osmanh evi ｢｡ｴｬｲ＠ için
ｯｬ､ｵ＠ kadar bugünkü Türk'ler için de daima büyük
bir tecessüs konusudur. Bilhassa büyük ｫｯｮ｡ｬｲ＠ ve
ｳ｡ｲｹｬｮ＠ haremlerinde ｫ｡､ｮｩ＠ ｹ｡､＠ hayat, çok-
ｬ｡ｲｮ＠ muhayyelesinde binbirgece masallarmdaki gibi
birer egzotik manzara haline girmektedir; ｫ｡ｬｮ＠ du-
varlar ve kapalt ｫ｡ｰｬｲｮ＠ ｡ｲ､ｮ＠ cariyelerle ｹ｡ｰｬｮ＠
sefahat alemleri, despot ｫｯ｣｡ｬｲｮ＠ elinde inleyen, gün
yüzü görmeyen ｫ｡､ｮｬｲ＠ bu masal aleminin esas figü-
ｲ｡ｮｬ､Ｎ＠ Montagu'nun ｭ｡ｨ･､ｬｲｩ＠ bir taraftan bu
｢｡ｴｬ＠ itikat ve hurafelere iyi bir cevap ｴ･ｫｩｬ＠ ･ｴｩ＠ gibi,
bir taraftan da ｫｹｮ･ｴ＠ hükümleri yerirken o devrin
ｫｹｮ･ｴ＠ sistemini mutlaka gözönünde tutmak gerekti-
ｩｮ･＠ dikkati çekmektedir.
Onsekizinci ｹｺｬ＠ ｢｡ｮ､ｫｩ＠ Türkiye, Avrupa'nm
zevkleri, adetleri ve dünya ｧ￶ｲ＠ üzerinde pek çok

(1) Ed: Robert Halsband. Oxford, Varendon Press. 1.965:

12

tesirler ｹ｡ｰｭｴｲＮ＠ O devir ａｶｲｵｰ｡Ｇｳ＠ ｹ｡｢ｮ｣＠ ülkelerin,

ｹ｡｢ｮ｣＠ hayat, inanç ve idare sistemlerinin gittikçe
daha çok ｴ｡ｮｭｳ＠ netleesinde ｹ｡ｰｬｮ＠ ｫｹ｡ｳｬｭｲ＠
ve genlfleyen dünya ｧ￶ｲｬｩ＠ yüzünden ciddi zihniyet
dellfmelerlne sahne ｯｬｭｵｴＮ＠ O kadar ki, mevcut sos-
yal ve siyasi bünyeyl tenkld etmenin bir ｶ｡ｳｴ＠ ol-
mak üzere uydurma .eyahat eserleri yazmak da bir
iclet haline ｧ･ｬｭｩ＠ bulunuyordu. Bu arada en çok llgl
çeken ülkelerin· ｢｡ｭ､＠ da Türkiye geUyordu. Osman-
b ｭｰ｡ｲｴｯｬｵ＠ 1683'tekl Viyana bozgunundan sonra
Belgrad'a kadar büyü.k toprak ｫ｡ｹｰｩｮ＠ ｵｴｲ｡ｭ＠ ol-
malda beraber, yine ､ｮｹ｡＠ en büyük devleti ldl.
Avrupa'blann müttefik ordular hallnde ､･ｶ｡ｭｬ＠ ｳ｡ｬ､ｲﾭ
malarma ratJren bir türlü ｳ｡ｲｭ､ｫｬ＠ böyle bir
kuvveti besleyen siyasi, Idari ve sosyal bünyeyl ｴ｡ｮｭｫ＠
elbette büyük bir merak konusu ｯｬ｡｣ｫｴＮ＠ ｴ･＠ bu me-
ｲ｡ｫ＠ ｫｳｭ･ｮ＠ tatmin eden Dk ｶ｡ｳｴｬｲ､ｮ＠ biri Monta-
gu'nun Türkiye mektuplan oldu.
Burada toplanan mektuplar, Lady Montagu'nun
Türkiye'ye alt ｭ･ｫｴｵｰｬ｡ｲｮ＠ ｴ｡ｭ､ｲＮ＠ Halsband ｮ･ﾭ
rlnde ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ､ｭ｡＠ bir de ｆｲ｡ｮｳｺ｣＠ ｹ｡ｺｬｭ＠ mek-
tup ｶ｡ｲ､Ｌ＠ fakat orada ｡ｮｬｴ＠ hususlar Montagu
tarafmdan ｢｡ｫ＠ ＤＸｨｳｬ｡ｲ＠ ｹ｡ｺｬｭ＠ mektuplarda par-
ça parça ｡ｮｬｴｭ＠ oldulu için ｡ｹｲ｣＠ tercümesine lü-
zum göriilmedf.
Lady Montagll
18. ｙｺｹｬ＠ ｢｡＠ Tiirh Kw 111• ｲＺｹ｡ｻ･ｴｩｬ＠
 /
j
i·

"''1-·
# ""

ｩｦｊﾷｾ＠

-"··
ｾＮ＠

ｾﾷ＠ ..

Lady M. P. Montagu 'nun Philippa Mwidy 'ye

2 ｋ｡ｳｭＬ＠ 1711 tarihli mektubundan
 / Ｍｾ＠
1ａＮｐ＠ "
/
R ;If l'tt
/
. ｨ＠ ..;t

ｦＮｬｴｪＧｾ＠
ｬ＠ '"
ｨＮｴｾ Ｑ＠

Lady M. P. Montagu'nun el ｹ｡ｺｳｮ､＠ bir örnek

"E. W. Montagu 'ya ｹ｡ｺ､＠ 15 ａｵｳｴｯ＠ 1712 ta-
rihli mektubundan"
MEKTUPLAR
 Alexander Pope'a

Belgrad, 12 ｵ｢｡ｴ＠ 1717

Üç dört gün kalmak niyetiyle ｧｩｴｭ＠ Petervara-

din'den size oldukça uzun bir mektup yazmaya karar
ｶ･ｲｭｩｴＮ＠ Fakat Belgrad ｐ｡Ｇｳｮ＠ bizi görmek için
ｧ￶ｳｴ･ｲ､ｩ＠ acele o kadar fazla idi ki, muhafaza ｫｴＧ｡ｳﾭ
ｮ＠ bizi nereden ｡ｬｭｳ＠ ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ anlamak için, Lord
ｍｯｮｴ｡ｧｵＧｲ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠ ｰｯｳｴ｡ｹ＠ hemen geri ｹｯｬ｡､Ｎ＠
Bir dakika bile ｢ｯ＠ kalmadan, ertesi gün hareket et-
memiz gerekti. Almanlardan ve Rasiyenden (1) tertip
･､ｩｬｭ＠ büyük bir ｫｴＧ｡＠ ile ･ｨｩｲ､ｫ＠ askerin ｢｡ｬ｣＠ su-
baylan bize refakat etti. ｭｰ｡ｲｴｯｵｮ＠ birkaç alay ｴ･ﾭ
kil ･ｴｭｩ＠ ｯｬ､ｵ＠ ｒ｡ｳｹ･ｮＧｬｲ＠ askerden ziyade ｹ｡ｭﾭ
｣＠ demek daha uygun olur. Bunlara ｭ｡＠ verilmiyor,
üstelik de ｳｩｬ｡ｨｲ＠ ve ｡ｴｬｲ＠ kendileri buluyorlar. ｋﾭ
ｳ｡｣Ｌ＠ insan ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ askerden ziyade ･ｫｹ｡＠ veya di-
Jenciye benzetiyor.
Macaristan'pa pek fazla görülen bu ahaliye dair si-
ze biraz bigi vermeden ･､ｭｩｹ｣Ｎ＠ Rasiyenler, Rum
mezhebindeler ve Kahire'de bir patrikleri var. O de-

,'1) Rascian'ler.
26

rece cahiller ki, ｰ｡ｺｮ＠ ､･ｩ＠ ･ｹ＠ hemen ｩｮ｡ｹｯｲﾭ

lar. Bu papazlar, ｴｰｫ＠ Hintiiierin ｂｲ｡ｨｭｮｬ＠ gibi,
ｳ｡￧ｬｲｮ＠ ve ｳ｡ｫｬｲｮ＠ hiç ｴｲ｡＠ etmezler. ｈ｡ｬｫｮ＠ bü-
tün ｰ｡ｲｳ＠ umumiyetle bunlara miras ｫ｡ｬｹｯｲＬ＠ onlar
da halka cennete girmeleri için ｩｭｺ｡ｬＬ＠ mühürlü birer
belge veriyorlar. Ölen bir kimsenin ｫ｡ｲｳ＠ ve ｯｬｵｮ｡Ｌ＠
varsa evinden ye ､｡ｶｲｮ＠ ｢｡ｫ＠ hiç bir ･ｹ＠ ｫ｡ｬｭﾭ
yor. ｄｩ･ｲ＠ hususlarda tamamen ｒｵｭｬ｡ｲｮ＠ mezhebine
tabiler. Bir an için konudan ｵｺ｡ｫｬｭＬ＠ size Karlof-
ça ｯｶ｡ｳｮ､＠ ｧ･￧ｴｩｭｺ＠ aniatmama engel oldu: Prens
Öjen Türklere ｫ｡ｲ＠ mühim bir zaferi (1) bu ovada
ｫ｡ｺｮｭＮ＠ Bu ｫ｡ｮｬ＠ ｶ｡ｫＧｮ＠ izleri halen mevcut. Mu•
harebe ｭ･ｹ､｡ｮ＠ bir ｹｮ＠ kafa, insan, hayvan, de-
ve kemikleri var; ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ gömmek zahmetine bile kat-
ｬ｡ｮｭｲＮ＠ Parça parça ･､ｩｬｭ＠ bunca insan cesedi-
ni görünce o derece ､･ｨｴ＠ içinde ｫ｡ｬ､ｭ＠ ki, öldürme-
yi ｡ｲｴＬ＠ hatta sevap gösteren harp aleyhinde isyan et-
mekten kendimi ｡ｬｭ､Ｎ＠ Gayet ｧ･ｮｩ＠ ve münbit ara-
zileri çopçorak ve tenha ｢ｲ｡ｫｴｬ＠ halde, ｩｮｳ｡ｬｲＬ＠
bir ｫ｡ｲ＠ yer için böyle ､･ｨｴｬ＠ ｢ｯ｡ｺ＠ ｢ｯ｡ｺ＠ gelmele-
ri ne kadar akla ｹ｡ｫｮ＠ olursa olsun, bence bunun ka-
dar ｩｮｳ｡ｬｲ＠ ､･ｬｩｮ＠ ifade eden hiç bir ･ｹ＠ yoktur
zannederim. Nitekim harbin ｬｺｵｭ＠ bir adet
haline ｧ･ｬｭｩｴｲＬ＠ fakat bu adetin ､･ｶ｡ｭ＠ ｩｮｳ｡ｬｫ＠ o
derece taban tabana ｺｴ＠ ki, insanlarda ｡ｫｬ＠ ve ｭ｡ｮｴ＠
ｹｯｫｬｵｮ＠ ispat etmeye yeter. Tabiat ､･ｶ｡ｭｬ＠ bir harp
halindedir; bu hususta Mr. Bobbes'un fikrini ben de
kabul ederim. Fakat bütün bunlardan ￶ｹｬ･＠ bir netice

(1) Zenta Muharebesi (1697)

 27

￧ｫ｡ｲｬ｢ｩ［＠ ･ｲ＠ ｡ｫｬ＠ ve ｭ｡ｮｴ＠ ｭ｡ｮｳＬ＠ benim zan-

ｮ･ｴｩｭ＠
gibi, herkeste mevcut olan bir duygudan iba-
ret ise, ｩｮｳ｡＠ ｹ｡ｲｴｬｮ､＠ . hiç ｡ｫｬ＠ ve ｭ｡ｮｴｫ＠ yok
demektir. Bu ｧ￶ｲｭ＠ ispat etmek için ￧･ｩｴｬ＠ delil-
ler gösterebilirim; fakat ｣｡ｮｺ＠ ｳｫｭ｡＠ için seya-
hatlerimi anlatmaya devam ･､｣ｩｭＮ＠
Bir yeniçeri ｡ｳ＠ bizi Belgrad'la ｐ･ｴｲｶ｡､ｮ＠ ara-
ｳｮ､｡ｫｩ＠ Beçko ｫ｡ｳ｢ｮ､＠ ｫ｡ｲｬ､Ｎ＠ Belgrad ｐ｡ｳＬ＠
bize Alman'lannki kadar bir kuvvet ｧ￶ｮ､･ｲ｣ｩ＠ dair
söz ｶ･ｲ､ｩ＠ halde, ｡ｮ＠ ｹ｡ｮ､＠ onlardan ancak yüz
ｫｩ＠ daha fazla bir kuvvet ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Türk'lerin ne kadar
ｫｯｲｴｵｬ｡ｮ＠ ｡ｮｬｹＮ＠ Adetçe Almanlardan üstün ol-
､ｵｫｬ｡ｲ＠ halde, kuvvetlerinin Alman'lara ･ｩｴ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠
ｩｮ｡ｭｹｯｲｬＮ＠ Türkler oradan ｡ｹｮｬ｣Ｇｫ､ｲ＠ ne bü-
yük üzüntüler içinde ｫ｡ｬ､ｭＮ＠ Her ｾ･＠ kadar söz ver-
ｮｩｬ･ｲｳ＠ de, aralarmda ｰ｡ｴｲ＠ kopar dive çok korktum.
Belgrad ､｡ｬｲｮ＠
geçmeyi, ｫ｡ｲｬｮ＠ ￧ｯｫｬｵ＠ ba-
ｹ｡＠ ｺｯｲｬ｡ｴｮｹ､ｵＮ＠ Bu yüzden Belgrad'a pek geç ｵｬ｡ﾭ
ｴｫＮ＠ Belgrad, ､ｯｵｳｮ｡＠ Tuna, güneyinde Sava nchir-
leri ile ￧･ｶｲｬｮｭｩＮ＠ Vaktiyle Türklere ｫ｡ｲ＠ Macaris-
ｴ｡ｮＧ＠ yegane engeli ｩｭＮ＠ Önce Kanuni Süleyman, da-
ha sonra Bavyera elektörü (1) maiyetindeki imparator
ｫｴＧ｡ｬｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｫｵ｡ｴｬｭＮ＠ ｫｩ＠ sene imparatorun
idaresinde ｫ｡ｬｭＬ＠ daha sonra Sadrazam (2) ｴ｡ｲｦｮﾭ
dan geri ｡ｬｮｭＮ＠ Türkler ｢ｵｲ｡ｹ＠ ellerinden ｧ･ｬ､ｩ＠ ka-
dar san'atla tahkim ･ｴｭｩｬｲＮ＠ ･ｨｩｲ､＠ ｭｵｨ｡ｦｺ＠ asker
olarak en cesur yeniçeriler var. ｋｵｭ｡ｮ､ｬｲ＠ bir Pa-

(1) Maximilian II (1688)

(2} Köprülüzade Mustafa ｐ｡＠ (1690)
28

)a, bir Scraskcr. Fakat ｡ｳｬｮ＠ söylemek gerekirse, as-

ｬｮ､｡＠ yeniçeriler Serasker'in ｫｵｭ｡ｮ､ｬｲＮ＠ Yeniçerile-
rio büyük bir nüfuzu var burada. Hareket ve ｴ｡ｶｲﾭ
lan ｩｮｺ｢｡ｴｬ＠ askerlerden fazla asi askerlerinkine ben-
ziyor. ａｮｩ｡ｴ｣ｭ＠ olaydan bunu daha iyi ｡ｮｬｹ｣ｫｳﾭ
ｮｺＮ＠ Bu olay, ｯｲ｡｣ｫｴ＠ ｯｴｵｲ｡＠ ｐ･ｴｲｶ｡､ｮ＠ valisinin
ne kadar zeki ｯｬ､ｵｮ＠ size anlatacak. Valinin anlat-
ｴｮ｡＠ göre Belgrad ｨ｡ｬｫ＠ ve askerleri harpten o ka·
dar ｢･ｺｭｩｬｲ＠ ki, ｢･＠ kese yani ｢･ｹｺ＠ ｮｧｩｬｺ＠ ｬｩｲ｡ｳ＠
ｲｶ･ｴ＠ alarak Tatariara Almanya hudurlunu ｹ｡ｭ＠ et-
tiren ｰ｡ｹＬ＠ ｡＠ ｹｵｫ｡ｲ＠ iki ay önce ￶ｬ､ｲｭ･Ｎ＠ Fa-
kat buraya ｧ･ｬ､ｩｭｺＬ＠ ｐ･ｴｲｶ｡､ｮ＠ valisinin ｩ＠ iyi
｡ｮｬｭ､＠ söylediler. Aksine yeniçerilerin Almanlara
ｫ｡ｲ＠ taarruzda bulunmak isteklerine ｰ｡＠ mani oldu-
ｵ＠ için yeniçerieri ￶ｦｫ･ｬｮ､ｩｲｭＮ＠ Bunlar ｐ｡ｹ＠ Al-
rnan'larla ｡ｮｬｴ＠ ｺ｡ｮ･ｴｭｩｬｲＮ＠ O ｳｲ｡､＠ Edirne'de bu-
lunan ｐ｡､ｩｨ＠ lll. Ahmed'e durumu ｢ｩｬ､ｲｭ･Ｎ＠ Fa-
kat kendilerinin hemen memnun edilmediklerini gö-
ﾷｮ｣･Ｌ＠ büyük bir gürültü ile ｴｯｰｬ｡ｮｭｲＮ＠ ｐ｡ｹＬ＠ ｫ｡､＠
ve muftünün huzuruna sürükleyip gayet ｡ｫｬｳｺ｣＠ hak-
ｬ｡ｲｮ＠ ｩｳｴ･ｭｬｲＮ＠ ￧ｬ･ｲｩｮ､＠ birisi ｰ｡ｮ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮﾭ
ｬ｡ｲ＠ ｫｯｲｵ､ｮＬ＠ ､ｩ･ｲ＠ de ｰ｡ｲｬｮ＠ ￧｡ｬ､ｮ＠ söyle-
ｭｩＮ＠ ｐ｡＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ fikrini ｡ｬｭＮ＠ Kendisine tevcih
edilen suallcri ｣･ｶ｡ｰｳｺ＠ ｢ｲ｡ｫｰＬ＠ bir ｣｡ｮ＠ ｯｬ､ｵｮＬ＠ onu
da fedaya ｨ｡ｺｲ＠ ｢ｵｬｮ､＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩＮ＠ O vakit ･ｲｩ｡ｴ＠
reisierinin ｫ｡ｲｮ＠ beklemeden yeniçeriler ｰ｡ｮ＠ üze-
rine hücum ･ｴｭｩｬｲ＠ ve ｰ｡ｹ＠ bir anda ｰ｡ｲ￧ｬｹｶ･ﾭ
ｭｩｬ･ｲＮ＠ Halefi olan ｰ｡＠ ise bu suça ｾｩ￧＠ bir ceza ver-
ｮ･､ｩ＠ gibi ｳｵ￧ｬ｡ｲ＠ ｨ｡ｫｬｲｮ＠ isterneyi bilen kahra-
manlar olarak takdir eder ｧ￶ｲｮｭＮ＠ Askere paralar
､｡ｬｲｫ＠ mes'dcyi örtbas ･ｴｭｩＬ＠ Macaristan içlerine
 29

｡ｫｮ＠ etmelerine izin ｶ･ｲｭｩＮ＠ Halen yeniçeriler ｺ｡ｶｬ＠

ｒ｡ｳｹ･ｮｩｲ＠ evlerini ｹ｡ｫｰ＠ ｹｫｯｲｬ｡Ｎ＠

Askerin keyfine göre idare edilen bir ･ｨｩｲ､＠ da-

ha fazla ｫ｡ｬｭｹ｣＠ tahmin edersiniz. Burada uzun
müddet kalmamak, hatta ancak bir gece yatmak niye-
tindeyiz. Fakat ｰ｡＠ bizi Edirne'den emir gelinceye ka-
dar ｡ｬｫｯｹ､ｵＮ＠ Öyle. zannediyorum ki, emir ancak bir
ayda gelir. ｩｭ､ｬｫ＠ ･ｨｲｩｮ＠ en güzel evinde ｫ｡ｬｹｯｲｵｺＮ＠
Bu, nüfuzlu birinin, evi. Emniyetimiz için tam bir ye-
niçeri ｢￶ｬ＠ verdiler. Ev sahibi Ahmet Bey'le ｧ￶ｲﾭ
rnek tek ･ｬｮ｣ｭＮ＠ Burada Bey ｮｶ｡＠ Almanya'daki
Kont'la ayni. Bu ｡､ｭｮ＠ ｢｡ｳ＠ buyük bir ｰ｡ｹｭＮ＠
ｂ｡｢ｳ＠ kendisine ｡ｲｫＧｴ＠ mümkün olan en yüksek ter-
biyeyi ｶ･ｲｭｩＮ＠ Arapça ve ｆ｡ｲｳ￧Ｇｹ＠ mükemmel ｢ｩｬ､＠
gibi, ｯｫｵｭ＠ ｹ｡ｺｭＬ＠ yani burada efendi denilenlerden.
Bu ｮｶ｡＠ umumiyetle birinci ｳｮｦ＠ ekabire veriyorlar.
Fakat sakin, rahat, emin bir ｨ｡ｹｴ＠ ｂ｡｢ｩｬｮ＠ tehlike-
Ii ｭ｡ｮｳｰｬｲ＠ tercih edecek kadar zevkli. Her ｡ｫｭ＠
birlikte yemek yiyoruz, teklifsiz ｡ｲｰ＠ içiyor. Benim-
le serbestçe sohbet etmekten ne ｫ｡､ｯＮｲ＠ zevk ､ｵｹﾭ
nu tahmin edemezsiniz. Bana birkaç Arapça ｩｲ＠ an-
ｬ｡ｴＮ＠ Arapça'da pek çok ｩｲ＠ var, bunlar gayet ahenk-
li, musikiye pek ｹ｡ｫｮＮ＠ Bu ｩｲｬ･､＠ ｡ｫＬ＠ gayet ｩ､･ｴﾭ
li ve ｩｨｴｲ｡ｳｬ＠ tasvir olunuyor. O kadar ｨｯｬ｡ｮｹｲｵｭ＠
ki, birkaç ay daha kahrsam, Arapça ￶ｲ･ｮ｣ｩｭＮ＠
Ahmet Bey'in yegane ｭ･ｧｵｬｩｹｴＬ＠ bu havaliye ait
kitaptarla dolu kütüphanesi. Ona dikkati çekici ｢｡ｺ＠
Arapça ｩｫ｡ｹ･ｬｲ＠ ｡ｮｬｴｭ＠ için beni alim yerine ko-
yuyor. Önceleri benim Fars'ça ｢ｩｬ､ｭ＠ ｺ｡ｮ･ｴｭｩＮ＠ Ba-
ｺ＠ adetlerimiz, bilhassa memleketindeki ｫ｡､ｮｬｲ＠ ･ｺﾭ
yet içinde ｹ｡ｴｮ＠ adetlerle bizimkiler ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ far-
30

ｫ＠ pekçok defalar ｴ｡ｲｭＮ＠ Onun ､･ｩｮ＠ göre ha·

ｮｭｬ｡ｲ＠ bizimkiler kadar ｳ･ｲ｢ｴｭｩｬＬ＠ tek fark ola-
rak da ﾫｈ｡ｮｭｬｲ＠ bize ihanet ederler, kimsenin haberi
olmaz» diyor. Bu ｡ｨｳ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ pek ￧ｯｵｮ､｡＠ ol-
mayan fikir ｯｬｧｵｮ｡＠ ve nezakete sahip. ｖ･ｬｨ｡ｳ＠
kendisiyle ｧ￶ｲｭ･ｫｴｮ＠ büyük bir zevk duyuyorum.
Kendisi için ｵ｡ｫｬｮ､＠ birine ｮｧｩｬｺ｣･＠ harflerle bir
alfabe ｹ｡ｺ､ｲｭＮ＠ ｩｭ､＠ Romen harfleriyle ｹ｡ｺ＠ ｹ｡ｺｭ＠
biliyor. Grönland hariç olmak üzere, burada her yer-
den fazla ｳｯｵｫ＠ var. Bu kadar fazla ･ｬｮ｣ｹ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠
･ｨｩｲ､ｮ＠ ￧ｫｭ｡ｹ＠ çok istiyorum. Evde kocaman bir
soba var, içinde hiç ｡ｴ･＠ eksik ､･ｩｬＬ＠ yine de ｯ､｡ｭｺｮ＠
pencereleri buz tutuyor. Mektubu ne zaman yollaya-
｣｡ｮ＠ ｢ｩｬｭ･､＠ halde vazifemi ｹ｡ｰｭ＠ olmak için
ｹ｡ｺｯｲｵｭＮ＠ Herhalde ｡ｲｴｫ＠ sizin bir mektubunuz be-
nim on mektubuma bedel diyemezsiniz, ａｬ｡ｨｳｭｲﾭ
ｬ｡､ｫＮ＠
Prenses dö Gal'e

Edirne 1 Nisan 1717

Madam, ｩｭ､＠ Rum ｩｭｰ｡ｲｴｯｬｮ､＠ sonra hiç

bir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｹ｡ｰｭ､＠ bir seyahati ｹ｡ｰｭ＠ bu-
lunuyorum. Londra'da hemen kimsenin ｢ｩｬｭ･､＠ bir
memleketi ｡ｮｬｴｲｫ･＠ ｺ｡ｴＭ＠ alilerinin ilgisini ｵｹ｡ｮ､ｲﾭ
bilirsem bütün ｹｯｲｧｵｮｬｫ｡ｭ＠ ｵｮｴ｡｣ｭＮ＠ Çünki ｴｮﾭ
paratorun sefirleri ile buraya gelen ｮｧｩｬｺ･ｲ＠ pek ｡ｺ＠
ｎｩ｢ｯｬｵ＠ yolunu ｳ･￧ｭｩｬｲ､Ｎ＠ Nehir tamamen don-
ｭｵｴＮ＠ Lord Montagu de yüce ｺ｡ｴｭ＠ hizmet etmekte
acele ･ｴｩ＠ için, nehrin gemi geçebilecek hale gelme-
sini beklemedik. ｓｲｨｩｳｴ｡ｮ＠ ｯｶ｡ｬｲｮ､＠ geçtik. ｂｵｲ｡ｳ＠
son derece münbit bir yer ｯｬ､ｵ＠ halde her taraf or-
ｭ｡ｮｴｫＮ＠ Halk sanayi ile ｵｲ｡ｹｯＬ＠ ama yeniçerilerin
memleketlerinde ｹ｡ｰｴｫｬｮ＠ hasar yüzünden evlerini
｢｡ｲｫｬｮ＠ terketmeye mecbur ｫ｡ｬｹｯｲＮ＠ Bu yüzden
araziyi ekip biçmeyi ､ｮ･ｭｩｹｯｲｬ｡Ｎ＠ ｙ｡ｮｭｺ､＠ bize
koruyuculuk eden ｢･ｹｺ＠ yeniçeri var. ｇ･￧ｴｩｭｺ＠ köy-
lerio hepsinde o derece hasar ｹ｡ｰｯｲｬ＠ ki, ｡ｬｹ｣ﾭ
ｭ＠ neredeyse. Yedi günde gayet ｳｫ＠ bir ormandan geç-
tikten ｾｯｮｲ｡＠ ｓｲ｢ｩｳｴ｡ｮＧ＠ ｢｡ｫ･ｮｴｩ＠ ｎｩ＠ ･ｨｲｩｮ＠ geldik.
･ｨｩｲ＠ güzel bir vadide, ｎｩｯｶ｡＠ nehri üzerinde. ｈ｡ｶｳ＠
temiz, ｴｯｰｲ｡＠ bereketli. Söylediklerine göre, geçen se-
32

m: o kadar [azla üzüm ｹ･ｴｩｭ＠ ki, ｦ￧＠ ｢ｵｬｮ｡ｭ､＠

için ｡ｲｰｬｮ＠ ｫ｡ｺｬｮ＠ çukurlara ｫｯｹｭｵｬ｡ｲＮ＠ Fakat halk
o kadar zulüm görüyor ki, bereketi ､ｮ･ｭｩｹｯｲＮ＠ Gör-
､ｭ＠ ｡｣ｮｫ＠ hallerden biri de ｵ＠ oldu: Buraya
Belgrad'tan gelirken ･ｹ｡＠ ｴ｡ｮＺｫ＠ için yirmi araba ki-
ｲ｡ｬｮｭｴＮ＠ Bunlara on para vermeden ･ｹ｡ｬｲ＠ ｴ｡ﾭ
Ｎｫｬ｡ｲ＠ gibi, üstelik yolda ｨ｡ｹｶｮｬｲ＠ ｵｲ｡､＠ zararla-
ｲ＠ bile ödemediler. ｚ｡ｶｩｬｲ＠ evin ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｡ｨｹｲｫＬ＠
ｳ｡￧ｬｲｮ＠ ｳ｡ｫｬｲｮ＠ yolarak ､ｯｬ｡ｹｲＬ＠ askerler de
ｯｮｬ｡ｲ＠ sopa ile kovahyorlar. Bu manzara o derece üzü-
cüydü ki, bedelini kendi kesernden vermek ｩｳｴ･､ｭ＠
zaman, ＼ａ｡＠ herifleri öldürtür, ｰ｡ｲｹ＠ da kendisi ｡ｬｲﾻ＠
dediler. ｄ｡ｬｲ､＠ dört gün kadar yolculuk ettikten
sonra Sotya'ya geldik. Bu ･ｨｩｲ＠ ｳｫ･ｲ＠ nehri üzerinde
ve bir vadidedir. Bu kadar güzel manzarah memleket
､ｮｬ･ｭｺＮ＠ ･ｨｩｲ＠ çok büyük, nüfusu da bir hayli
fazla. ｓ｣｡ｫ＠ hamamlan ile ｭ･ｨｵｲＮ＠ Dört gün yolculuk-
tan sonra Filibe'ye geldik. ｇ･￧ｴｩｭｺ＠ Balkan ve Ro-
dop ､｡ｬｮ＠ üzeri daima ｫ｡ｲｬＮ＠ Filibe, Ebrus nehri
｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ bir tepe üzerinde. ｈ｡ｬｫ＠ Rumlardan meyda-
na ｧ･ｬｭｩ＠ ve ｨ･ｰｾｩ＠ zengin. Fakat ｺ･ｮｧｩｬ＠ kendile-
rini zarara ｳ｡ｫ｣ｮ＠ bildikleri için bunu belli etme-
ｲｮ･＠ ￧｡ｬｲＮ＠ Burada bir Rum piskoposu ve birkaç
eski Rum kilisesi var. Buradan Edirne'ye kadar olan
ｫｲｬ｡ｮ＠ ｧ￶ｲｮ＠ çok güzel. ｓｲｴｬ｡＠ tamamen ｢｡ｬｫ＠
\'e asmalar da üzümle dolu. Burada daimi bir bahar
ｫｲｬ｡＠ renk veriyor. Bu memleket ne kadar güzel olur-
sa olsun, buzlan ve ｫ｡ｲｬｹ＠ ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ hiçbir za-
｡ｮ＠ tercih edilmez. Zira ｮｧｩｬｴ･ｲＬ＠ saadetini milleti-
nin ｨｩｲｹ･ｴ､＠ arayan ve efendiden ziyade baba ola-
 33

rak görülmek isteyen bir ｫｲ｡ｬ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ idare edi-

liyor.
Bu mes'ele sözü pek çok ｵｺ｡ｴｲＮ＠ Zaten Prenses
Hazretlerinin ｳ｡｢ｲｬｮ＠ tükettim zannederim. Maa-
mafih, mektubum elinizde ｯｬ､ｵｮ｡＠ göre, ｣｡ｮｺ＠ ｳｫﾭ
ｴｭ＠ zaman derhal ｡ｴ･＠ atabilirsiniz. Mektubumu
ｫｳ｡＠ kesrnek için hemen hürmetlerimi ｳｵｮ｡ｹｭＮ＠

F: 3
Lady ............ 'ye

E4llrDe 1 N.... 1117

ｴ･＠ içine ｧｩｲ､ｭ＠ yeni bir alem. Burada her ･ｹ＠

bana yeni bir manzara gösteriyor. Mektubu büyük bir
zevkle ｹ｡ｺｯｲｵｭＬ＠ zira bu ｳ｡ｴｲｬ､＠ pek çok yenilik
｢ｵｬ｡｣ｮｺＬ＠ size ｯｬ｡ｮｳｴ＠ bir ･ｹ＠ ｹ｡ｺｭ､＠ diye
beni ｳｵ￧ｬ｡ｭｹ｣Ｎｮｺ＠ zannediyorum. Seyahatimin taf•
silatiyle ｣｡ｮｺ＠ ｳｫｭ｡､ｮＬ＠ Türk ｭｰ｡ｲｴｯｬｵｮ＠ en
güzel ･ｨｩｲｬｮ､Ｌ＠ birinden, yani Sofya'dan bahset-
meden ｧ･￧ｭｹ｣ｩＮ＠ ｓｯｦｹ｡Ｇｮ＠ ｭ･ｨｵｲ＠ ｳ｣｡ｫ＠ ha-
ｭ｡ｬｲ＠ ｳｨ｡ｴ･＠ çok ｦ｡ｹ､ｬＮ＠ Buralar çok ｫ｡ｬ｢Ｎ＠
Herkes oldukça ･ｬｮｩｹｯｲＮ＠ Bir gün Sofya'da hamamla-
n görmek için ｫ｡ｬ､ｭＮ＠ ｔ｡ｮｭｫ＠ için bir Türk ara-
basiyle gittim. Bu arabalar biZimkilerden ｦ｡ｲｫｬＬ＠ ama
burada yolculuk etmek için çok müsait. Çünkü ｫｭ＠
buzlann tesirine, ｹ｡ｺｮ＠ da ｳ｣｡＠ tahammül etmek çok
zor. Bu arabalar ｴｰｫ＠ ａｬｭ｡ｩＧｉｮｫ＠ gibi. ￧ｩ･ｲｮ＠ bil-
mece ｴ｡ｲｺｮ､Ｌ＠ ｩｲｬ･＠ ｫ｡ｮ＠ çiçek sepetleri ￧ｷｬｭｩＬ＠
｢ｯｹ｡ｬ＠ ve ｹ｡ｬ､ｺ＠ ｫ｡ｦ･ｾｬｲｩ＠ var. Üzerlerinde ipek astar-
ｬＬ＠ ｡ｴｲ＠ ｩｬ･ｭ＠ ｫｲｭｺ＠ çuha örtü, kenarlannda da p-
yet ince saçaklar var. :au örtü arabada oturanlan &iz-
liyor. Pencereden bakmak ｧ･ｾｫｴｩ＠ zaman örtü ｫ｡ｬ､Ｍ
 Ｇ｡ｬｩｶｯｲＮ＠ ｄ￶ｲ＠ ｩ［Ｌｾｮ＠ rahatçct ot ｵｲ｡｢ｩｬ､＠ bu araha-
i.:• Ｚ＠ Ｎｴｵｲｭ｡＠ .\crkri -｡ｳｴｫ｢ｲ､ｮ＠ｶ ibaret.

ＡｌｵＺＮ［ｮ｡＠ ｾ｣ｬ､ＡＮｩｮ＠ saat ｯ＠ a ｧ･ｨｮｩｾｴ＠ \C ｫ｡､ｮｌｾ＠

､ｯｬｵｾＮ＠ ｈ｡ｮ＠ Ｚｶ､ｮｬｪＡ＠ üç tan·.: kubbesindcn alan
ｴＮＡ＿＠ bir ｢ｮ｡Ｎ＠ ｩ＼ＬＮＺｲｾ＠ ｧ｡ｾ＠ ｾＮＺｴ＠ ｡ｹ､ｮｬｫＮ＠ ￧･ｲｩ＠ girer girmez
görülen ilk kubbc biraz küçük. Burada ｨ｡ｲｮ｣＠ ha-
ｌｭ＠ oturuyor. Kibar ｨ｡ｮｭｬｲ＠ ｙ･ｲ､ｩ＠ ｢･＠ ve hatta
｡ｬｴ＠ ｩｮ＠ ben de \·erdim. Daha sonraki mcrmer ､￶･ｬｩ＠
ｫｳｭｮ＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ iki ｳｲ｡＠ yine mermerden, birbiri üze-
rinde oturacak yerler var. ｫｩ＠ tane de ｳｯｵｫ＠ su ￧･ｭﾭ
si var. Sular mermer kurnalara dökülüp sonra yine
yere ｡ｫｹｯｲＬ＠ oradan ufak kanallarta yandaki ｫｳｭ｡＠ ge-
çiyor. ｂｵｲ｡ｳ＠ öbüründen küçük n· yine oturacak yer-
ler mevcut, fakat ｹ｡ｾｮｊｫｩ＠ hamamdan gelen kükürt-
lü sular ｢ｵｲ｡ｹ＠ o kadar ｳｴｹｯｲ＠ ki, elbiscvle durmak im-
ｫ＼ＧｭｳｺＮ＠ ｄｩ･ｲ＠ ｫｵ｢｣ｬ･ｲ､ＮＺｮ＠ ikisi de ﾷ｡ｬｶ･ｴＮ＠ Burada ｳﾭ
cak suyu ｡ｬｭｫ＠ için ｳｯｵｫ＠ sular var. ｓｲｴｭ､｡＠ ata
｢ｩｮ､ｭ＠ zaman ｧｩｹ､ｭ＠ elbise ｢ｵｬｮ､ｊＮ＠ için Türk
ｨ｡ｮｭｩｲ＠ pek garip göründüm. Yine de hiç biri ba-
na hayret eden veya küçümseyen bir merakla bakma-
､ｬ｡ｲＮ＠ Bilakis hepsi de nezaketle ｫ｡ｲｬ､Ｎ＠ Hiçbir
Avrupa ｓ｡ｲｹ＠ ､ｮ･ｲｭ＠ ki, bu derece namuslu ha-
reket etsinler. Hamam'da ｡＠ ｹｵｫ｡ｲ＠ ikiyüz ｫ｡､ｮ＠
ｶ｡ｲ､Ｌ＠ hiç birinde ､･ｩｫ＠ ｫｹ｡ｦ･ｴｬ＠ içeri giren birine
gösterilen küçümseme tebessümüne, ｦｳｬ､｡ｭｲｮ＠
tesadüf etmedim. Aksine benim için «Güzel, hem de
pek çok» dediklerini ｩｴｭＮ＠ Öndeki ｳｲ｡ｬ､＠ ｹ｡ｳｴｫﾭ
lar ve ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ ｨ｡ｬｲ＠ var. Cariyeler arka ｳｲ｡ｬＬ＠ ha-
ｮｭｬ｡ｲ＠ da buralara oturuyorlar. Onlan birbirlerinden
｡ｹｲ｣ｫ＠ ｫｹ｡ｦ･ｴｬｲｩｮ＠ ￧ｫ｡ｲｭｬＬ＠ hepsi de güzellikle-
ri ve çirkinlikleri ile meydanda ￧ｲｬｰ｡ｫＮ＠ Fakat
 37

dürüstlüklerini ve ｮ｡ｭｵｳｬｲ＠ bozacak en küçük bir

hareket ve tebessümleri yok. ｂ｡ｺｬｲ＠ Milton'un Hav-
va'da tasvir ･ｴｩ＠ ｶ｡ｫｲｬ＠ bir tarzda giyiniyorlar. Bir
ｫｳｭ＠ ise Git'in veya Titien'in ｦｲ￧｡ｳｮ､＠ ￧ｫ｡ｮ＠ ilahe
resimleri gibi boylu poslu. Tenleri, hemen hepsinin,
göz alacak kadar beyaz. ｮ｣ｩｬ･ｲ＠ ve kordelalarla süslen-
ｭｩ＠ birkaç örgü halinde zarif saçlar, omuzlanndan
｡＠ ｳ｡ｲｫｹｯＮ＠ Hepsi güzellik perHerine benziyorlar.
ﾫｮｳ｡ｬｲ＠ ￧ｲｬｰ｡ｫ＠ gezmeleri adet halini alsa, yüz'e
pek az ehemmiyet verilir» sözünün ､ｯｲｵｬｮ｡＠ bir
kere daha ｩｮ｡､ｭＮ＠ Vücudu güzel, tenleri güzel ｫ｡､ｮﾭ
ｬ｡ｲＬ＠ yüzleri fevkalade olanlardan daha fazla seyredi-
yordum. O ｳｲ｡､Ｎ＠ Mösyö Gervaise kimse görmeden
gelseydi, ￧･ｩｴｬ＠ durumlarda ￧ｮｬｰ｡ｫ＠ bir ｹｮ＠ güzel
ｫ｡､ｮ＠ seyrederek ｳ｡ｮＧｴ＠ daha fazla ilerietirdi diye
､ｮｭＮ＠ Ekseriyetle onyedi, onsekiz ｹ｡ｮ､ｫｩ＠ ca-
riyeleri ｳ｡￧ｬｲｮ＠ örerken bu ｫ｡､ｮｬｲ＠ kimi ｧ￶ｲￜﾭ
yor, kimi ､ｮｹｯｲＬ＠ kimi kahve ve ･ｲ｢ｴ＠ içiyor, kimi
de ｹ｡ｳｴｫｬｲ＠ ｵｺ｡ｮｭ＠ ｹ｡ｴｯｲｬＮ＠ ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ bu hamam-
lar bir nevi Türk ｫ｡､ｮｬｲ＠ kahvehanesi. ･ｨｲｩｮ＠ bütün
dedikodusu burada ｡ｮｬｴｹｯｲＮ＠ ｋ｡､ｮｬｲ＠ böylece bura-
da haftada bir kere ･ｬｮｩｹｯｲ｡Ｎ＠ Dört ｢･＠ saat ｫ｡ｬｰＬ＠
ｳ｣｡ｫ＠ halvetten ｳｯｵ｡＠ geçtikleri halde hiç nezle olmu-
yorlar. Buna hayret ediyorum. ￧ｬ･ｲｩｮ､＠ en seçkin ola-
ｮ＠ beni ｹ｡ｮ＠ oturmam için ｺｯｲｬ｡､Ｎ＠ ｓｯｹｵｮ｡ｲ＠ için
ｳｲ｡＠ etti, hatta yardim teklif etti. Ben bir müddet çe-
kindim, fakat bütün ､ｩ･ｲｬ＠ de ayni ･ｫｩｬ､＠ ｳｲ｡＠

edince ･ｬ｢ｩｳｮ＠ ￧ｫ｡ｲ､ｭＮ＠ Korsemi görünce ･ｩｭｮ＠ be-

ni oraya ｨ｡ｰｳ･ｴｩｮ＠ zannedip daha fazla ｺｯｲｬ｡ｭ､ﾭ
lar. Hislerine ve inceliklerine hayran oldum. Kendile-
riyle daha uzun zaman Ｇｫ｡ｬｭｹ＠ arzu ederdim ama Lord
 31

Montagu ertesi günü erken hareket etmeye karar ver-

ｭｩｴＮ＠ Zaten ben de Justinyanus harabelerini görmek
istiyordum. Zira bunlann ｭ｡ｮｺｲｳ＠ da ｢ｲ｡ｫｴｭ＠
manzara kadar gi,izel. Kilisenin yerinde ancak bir ｴ｡＠
ｹｮ＠ ｫ｡ｬｭＮ＠

Adiyo, Milady. Size ｡ｮｬｴｭＬ＠ örnrünüzde göre-

ｭｩｹ･｣ｮｺ＠ ve hiç bir ｳ･ｹ｡ｨｮ＠ ｹ｡ｺｬｲｮ､＠ bahsede-
ｭｩｹ･｣＠ bir ｭ｡ｮｺｲ､Ｎ＠ Zira buralara girecek bir er-
kek derhal ｨ｡ｹｴｮ､＠ ｯｬ｡｣ｫｴｲＮ＠
Rahip Conti'ye

Edirne, ＠ Nisan 1717

ｇ￶ｲ､ｮｺ＠ gibi, size ｶ･ｲ､ｩｭ＠ sözü tutuyorum.

Size ｶ･ｲ｣ｩｭ＠ bilgilerin ｭ･ｲ｡ｫｮｺ＠ giderip gideremi-
ｹ･｣ｩｮ＠ tam olarak bilemiyorum. Fakat ｩｮ｡＠ ki her
hususta sizi memnun etmek için mümkün olan her tür-
lü ｡ｲｴｭ＠ ve incelerneyi ｹ｡ｰｴｭＮ＠ Tahmin ederim,
Türk'lerin dini ve ｡ｨｈｩｫ＠ ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ bilgilerimiz pek
eksiktir. Çünki memleketlerine ya ancak kendi ｩｬ･ｲｹﾭ
le ｵｲ｡ｮ＠ tacirler, yahut da ､ｯｲｵ＠ ve eksiksiz malumat
｡ｬｮｹ｣ｫ＠ kadar az oturan seyyahlar gelirler. Türkler
bu basit ve ｹ｡ｮｬ＠ bilgilerden ｢｡ｫ＠ bir ･ｹ＠ ｴｯｰｬ｡ｭｹ＠
beceremiyen taeirierin sohbetleriyle ｧｵｲｬ｡ｮＮ＠
Bunlar Türkiye'de olan biten ･ｹｬｲ､ｮ＠ o kadar uzak-
ｴｲｬ｡＠ ki, ｌｯｮ､ｲ｡Ｇ＠ Rum ｳｯｫ｡ｮ､＠ bir eve ｳｮｭＬ＠
ｆｲ｡ｮｳｺＧＬ＠ ｮｧｩｬｴ･ｲｾＧ＠ Kral ｓ｡ｲｹｮ､＠ - olan biten
olaylardan haberdar ｯｬｭ｡ｹ＠ benzerler. Belgrad'tan
buraya kadar olan yoldan geçmek ｹ｡｢ｮ｣＠ tabiyette
olanlara ｹ｡ｳｫｴｲＮ＠ SJi·bistan ｯｶ｡ｬｲｮ､ｫｩ＠ ｯｲｭ｡ｮｬｫ＠
･ｬｩｲ＠ ･ｬｩｲ＠ toplanan ｣ｫｶ｡ｬｲ＠ ile dolu. O kadar ki;
ancak ｭｵｨ｡ｦｺｬｲ＠ ｳ｡ｹ･､ｶ＠ emniyet içinde olabiliyo-
ruz, Burada ｬ｡ｺｭ＠ olan bir ･ｶ＠ ancak kuvvetle bulu-
nabiliyor, zira köyler ￧ｬＱ＠ fakir. Tabii yeniçeriler için
bu hiç önemli ､･ｩｬＮ＠ ＧｦＺｶｫＬ＠ ＠ oyun v.s., ne bulurlarsa
vakahyorlar. Sahipleri : ,_ :> ＼［ｫ｡ｲｭｹｯｬＬ＠ ｫｯｲｵｬ｡ｮﾭ
dan. O derece ki yeni d< ﾷｭｵｾ＠ kuzulan, ｫ｡ｺｬｲＬ＠ kuluç-
kadaki ｴ｡ｶｵｫｬｲ＠ ｨ･ｭｵ＠ Ｎ＠ ｡ｺｬｹｯｲＮ＠ Köylülerin yüz-
40

lerindeki keder izleri bana Melibee'nin sürüsü için çek-

ｴｩ＠ üzüntüleri (1) ｨ｡ｴｲｬｹｯＮ＠ Bu zulümler ｰ｡ｬｲ＠
seyahate ￧ｫｴｬ｡ｲ＠ zaman daha da ｡ｲｴｹｯＮ＠ Bunlar sa-
dece ｺ｡ｶｬ＠ köylülerin ･ｲｺ｡ｫｮ＠ yemekle ｫ｡ｬｭｹｯｲＬ＠ ye-
diklerine ｫ｡ｲｬ＠ ､ｩ＠ ｫｩｲ｡ｳ＠ olarak para isternek küs-
ｴ｡ｨｬｮ＠ da gösteriyorlar. Bu olaya hayret edersiniz,
ama üzülerek ｡ｮｩｴｹｯｲｵｭ＠ ki, bir hakikat. ｴ･＠ askeri
｢ｫｬｭ･ｴｩｮ＠ normal ｫ￶ｴｬＮ＠ ａｳｬｮ､｡＠ ｳｬ｡ｭ＠ dini de bi-
zimki gibi bütün ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ aleyhinde. Belgrad'ta ｫ｡ｬ､ﾭ
ｭｺ＠ üç hafta ｺ｡ｲｦｮ､＠ bir efendinin, alimlerden bir
ｺ｡ｴｮ＠ evinde kalmak ･ｲｦｩｮ＠ nail oldum. Bunlar ay-
ｮ＠ zamanda ruhani mertebe ile hukuki selahiyetleri de
haizler. ａｳｬｮ､｡＠ her iki hükumet ｵ｢･ｳｩ＠ için de ｡ｹｮ＠
bilgiye lüzum var, öyle ki alimler ile ｩｭ｡ｬｲｮ＠ bir-
birlerinden ｦ｡ｲｫ＠ yok; Türkçe'de her iki kelime de ay-
ｮ＠ ･ｫｩｬ､＠ söyleniyor. Bütün mühim mevkiler ve ｶ｡ｫｦﾭ
lar ｯｮｬ｡ｲ＠ elinde. ｐ｡､ｩｨｮ＠ ｴ･｢Ｇ｡ｳｮ＠ ｭ･ｲｵ＠ varisie-
ri ｢ｵｬｮ､ｕ＠ halde, alimierin ｶ｡ｲｬｮ＠ kat'iyyen el SÜ·
rülemiyor. Alimierin ｭｩｲ｡ｳ＠ daima ｾｯ｣ｵｫｬ｡ｮ＠ ｫ｡ｬﾭ
yor. Gerçi ｾＧｬｩｭ･ｲ＠ sarayda bir mevki ve ｰ｡＠ ｮｶ｡＠
ahrlarsa bu imkandan mahrum oluyorlar, fakat böyle
bir tedbirsizlikte bulunan pek az var. ａｲｴｫ＠ bütün bu
bilgilerden, ｢ｫｬｭ･ｴｩｮ＠ bütün ｭ｡ｬｩｲｮ＠ sahip olan bu
ｫｩｬ･ｲｮ＠ ne derece ｮｦｵｺｬ｡ｲ＠ ｯｬ､ｵ＠ ｡ｮｬｲｳｺＮ＠ Bü-
tün ｩｳｹ｡ｮｬｲ＠ onlar yaparlar, askerler sadece aktör-
lük ederler. ·ｐ｡､ｩｨ＠ için ｯｮｬ｡ｲ＠ idare etmek oldukça
önemlidir. ｎｦｵｺｬ｡ｲｮ＠ bilmeyen yoktur. Sultan Musta·
ｦ｡Ｇｹ＠ 'taht'tan indiren ｯｮｬ｡ｲ､Ｎ＠ ｴ･＠ yine konudan uzak-
ｬ｡ｴｭＮ＠ Anlatmak ｩｳｴ･､ｭ＠ ･ｹＬ＠ Ahmet Bey'le ｹ｡ｰｴｭ＠
samimi sohbetlerden, Türk'lerin dinleri ve adetleri

(1 J Virjil'in birinci Eglog'unda

 41
ｨ｡ｫｮ､＠ ￶ｲ｣ｮ､ｩｭ＠ gayet ､ｯｲｵ＠ bilgilerdir. Anglikan
dini ile Roma Katolik dini ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｦ｡ｲｫ＠ kendisine
｡ｮｬｴｭＮ＠ Resimlere ve Meryem'e ｴ｡ｰｮｭｹ＠ ｈｲｩｳｴﾭ
ｹ｡ｮｬｲ＠ da ｢ｵｬｮ､＠ ｳ￶ｹｬ･､ｩｭ＠ zaman çok mem-
nun oldu. ｳ｡Ｇｮ＠ cevheri mes'elesi ona bir hayli mü-
｢｡ｬ＠ göründü. Türk'lerin ｩｮ｡｣＠ bizimki ile ｫ｡ｲﾭ
ｬ｡ｴｲ､ｭ＠ zaman tam olarak ｡ｮｬ､ｭ＠ ki, dostumuz
Doktor'un burada vaiz etmesine izin verilse Türk'lerin
pek ￧ｯｵｮ｡＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ kabul ettirmekte zorluk çek-
mez. Türk'lerin dini konulardaki bilgileri kendisinin-
kinden pek ｦ｡ｲｫｬ＠ ､･ｩｬＮ＠ Burada Mösyö Viston da iyi
bir havvari olabilir. Mektubumdan bahsederseniz bu
husustaki ･ｶｫｩｮ＠ ｡ｲｴｭ＠ olursunuz. Fakat kendisine
bu memlekette ｩ･＠ ｢｡ｬｭ､ｮ＠ önce ｬｩｳ｡ｮ＠ ￶ｲ･ｮｭｳｩ＠
ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ söyleyiniz. .
ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬｫ＠ gibi ｳｈｩｭｹ･ｴ＠ de mezheplere ｡ｹｲｬﾭ
ｭＮ＠ Bu hususta ｩｮｳ｡ｬｲ＠ harikalara ve yeniliklere
ｫ｡ｲ＠ gösterdikleri tabii meyli ･ｴｲ｡ｦｬ｣＠ ､ｮｭ･ｫｴ＠
kendimi ｡ｬｭｹｯｲｵＮ＠ Zeydiler, Kaderiler ve Cebirile-
rin hepsi bana Katolikler, Lüteriyenler ve Kalvenistler'i
ｨ｡ｴｲｬｹｯＮ＠ Onlar da bir ､ｩ･ｲｮ＠ ｡ｹｮ＠ ｩ､･ｴ＠ göste-
riyor. Ülema ｡ｲｳｮ､＠ hakim olan, kendilerince gizli
tutulan din, muvahhitliktir. Bunu halka ￶ｲ･ｴｭｫｮ＠
çok, ｡ｨｳｩ＠ ｭ･､｡ｴｲｩｮ＠ göre ｨ｡ｬｫ＠ ￧･ｩｴｬ＠ kurallarla
oyahyorlar. Ahmet Bey'in sözüne göre, onlar içinde
､ｩｮｳｺｬ＠ serbestçe ｡￧ｫｬｹｮ＠ pek az veya hiç yok
gibi. ￶ｶ｡ｬｹ･＠ Paul Riyçaut (l) ､ｩ･ｲ＠ birçok ･ｹ､＠ oldu-
ｵ＠ gibi burada da ｹ｡ｮｬｯｲＮ＠ Mosrin mezhebine men-

(1) ·Paul Rycaut (1628-1700). 1661'den itibaren ｡ｬｴ＠ ｹｬ＠

kadar ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､＠ ｮｧｩｬｺ＠ Sefareti katibi. «The Pre-
sent State ot Ottoman Empire (1668) ｡､ｬﾷ＠ eserin
ｹ｡ｺｲＮ＠
42

sup olanlar için dinsiz diyor, oysa ki bunlar ｔ｡ｮｲＧ＠

ｶ｡ｲｬｮ＠ ｩｮ｡ｹｯｲｬ［＠ dinsizlikleri ise peygambere ye-
teri kadar ｳ｡ｹｧ＠ göstermernekten ibaret. Kendisinin de
bu fikirde ｯｬ､ｵｮ＠ söylemedi, Ahmet Bey. Fakat ｳｬ｡ｾ＠
miyetin hükümlerinden biraz ｵｺ｡ｫｬｭｴｮ＠ da çekin-
miyor. Bizim gibi rahatça içki içiyor. Kendisine neden
ｩ￧ｴｮ＠ ｳｯｲ､ｵｭ＠ zaman, Allah ｨ･ｲｹｩ＠ insanlar için
ｹ｡ｲｴｭＬ＠ Kur'an'da ｡ｲ｢ｮ＠ men edilmesi makul-
dür fakat bunu, sadece halk ｡ｲｳｮ､＠ intizam-
ｳｺｬ｡＠ sebep ｯｬ､ｵ＠ için ｹ｡ｰｭｴｲＬ＠ dedi ve ￶ｹｬ･＠
devam etti: Peygamber ｡ｲ｢＠ ölçülü bir ･ｫｩｬ､＠ içme-
yi asla men ･ｴｭｩｲＬ＠ fakat yine de dedikoduya mey-
dan vermemek için ｡ｲ｢＠ alenen içmem. Bu ､ｮ｣･＠
､ｯｬ｡ｹｳｲ＠ ki, ｡ｲ｢＠ ｳ｡ｴｮ＠ alabilenler mükemmel
içiyorlar. Sonra bana «Arapça bilseydiniz ｋｵｲＧ｡ｮ＠ bü-
yük bir zevk ile okurdunuz» dedi. Kur'an bizim ｩｮ｡､ﾭ
ｭｺ＠ gibi derme çatma sözler ､･ｩｬＬ＠ son derece yüce
ve son derece dürüst bir ･ｫｩｬ､＠ ifade edilen temiz ah-
ｬ｡ｫ＠ ihtiva ediyor. Bunun böyle ｯｬ､ｵｮ＠ birçok ｈﾭ
ristiyanlar da ｴ｡ｲｦｳｺ＠ olarak söylediler. Hiç ｰｨ･ｳｩｺＬ＠
bizdeki Kur'an tercümeleri Rum papazlardan gelme
kopyalar ｯｬ､ｵ＠ için kasten ｡ｳｬｮ＠ ｢ｯｺｭｵｬ｡ｲＮ＠ Dünya'-
da bunlar kadar bozguncu ve cahil insan yoktur. Pa-
ｰ｡Ｇｹ＠ kilisenin umumi reisi olarak ｴ｡ｮｭ､ｫｬｲ＠ için
bunlara her ｦｲｳ｡ｴ＠ o derece kötü muamelelerinden
､ｯｬ｡ｹ＠ sizin rabipiere ｫ｡ｲ＠ kinim var.
Filibe'de Polen diye bir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ mezhebine rast-
 43

Ａ｡､ｭＮ＠ Bunlar oradaki eski bir kilisede Sen Paul'ün

vaaz ･ｴｩｮ＠ iddia ediyorlar. Roma'da Sen Piyer'e ne
kadar hürmet ediliyorsa burada Sen Paul'e o derece
hürmet ediliyor, ､ｩ･ｲ＠ havarilerden üstün ｯｬ､ｵｮ＠ söy-
lüyorlar. Fakat ｧ￶ｲ､ｭ＠ en garip din ａｲｮ｡ｶｵｴｬｫｩＮ＠
Bunlar. eski Makedonya'da yani Arnavutluk'ta oturu-
yorlar. ｍ｡ｫ･､ｯｮｹＧｬｲ＠ isimlerini kaybetmekle bera-
ber cesaret ve ｳ｡ｬｭｫｲｮ＠ ｫ｡ｹ｢･ｴｭｩｬｲＮ＠ Yeni-
çerlerin gözlerini korkutan yegane askerler, impara-
ｴｯｲｬｵｮ＠ en mükemmel askerleri bunlar. Hepsi piyade
olan bu askerlerden ｭｵｨ｡ｦｺ＠ olarak bize bir ｫｴＧ｡＠ ve-
rildi, her ･ｨｩｲ､ｮ＠ geçtikçe de ､･ｩｴＮ＠ Bunlar kendi
hesap!anna giyinip ｳｩｈｨｬ｡ｮｹｯｲＮ＠ ￜｮｩｦｯｲｭ｡ｬ＠ çok
temiz olmamakla beraber beyaz abadan ｹ｡ｰｬｭＮ＠ Tü-
fekleri uzun ｯｬ､ｵ＠ halde ｯｭｵｺｬ｡ｲｮ､＠ hiç bir ･ｹ＠ yok-
ｭｵ＠ gibi ｫｯｵｹｲｬ｡Ｎ＠ ｙｲｹ･＠ ￧ｫｴｬ｡ｲ＠ zaman ku-
ｭ｡ｮ､ｬｲ＠ kaba bir ｡ｲｫ＠ söylüyor, onlar da refakat
ediyorlar. Bu ｡ｲｫ＠ o kadar da ｴ｡ｳｺ＠ ､･ｩｬＮ＠ Bunlar ｈﾭ
ristiyanlarla, ｭｳｬ｡ｮｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ ｹ｡ｲｴｬ､ｫｮﾭ
dan ve muhakeme kaabiliyetleri de az ｯｬ､ｵｮ｡＠
hangisinin daha iyi ｯｬ､ｵｮ＠ bilemiyorlar. Hakikati
inkar eder gibi görünmemek için her ikisine de mey-
lediyorlar. Böylece Cuma günü camiye, Pazar günü de
kiliseye ｧ､ｩｹｯｲｬ｡＠ ve ｫｹ｡ｭ･ｴ＠ günü belli olacak haki-
ki peygamberin kendilerine ･ｦ｡ｴ＠ ･､｣ｩｮ＠ ｩｮ｡ｹｯｲﾭ
lar. Fakat hangisinin hakiki peygamber ｯｬ､ｵｮ｡＠ bu
dünyada bir türlü karar veremiyorlar. Öyle zannediyo-
rum ki, bunlar kadar kendi kaabiliyetleri ｨ｡ｫｮ､＠ al-
çak gönüllülük gösteren yoktur_
ｴ･＠ ｧ￶ｲ､ｭ＠ dinlerdeki farklar ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ gö-
ｲｬ･ｩｭ＠ bunlar. Katolik aleyhinde ｳ￶ｹｬ･､ｩｭ＠ ･ｹｬｲ＠
için asla mazeret beyan etmiyorum. Biliyorum ki siz de
 44

benim kadar ulvi hakikatiere ｫ｡ｲ＠ ｨｲｭ･ｴｾ｡ｳｮｺ＠ ve

taassuptan nefret edersiniz. Fakat burada eski Yunan'-
dan kalma pek az eser var. Burada basit deyimle, Tra-
jan ｋ｡ｰｳ＠ denilen yerin ｹ｡ｫｮ､＠ geçtik. Halk ｮｰ｡ﾭ
ratorun bu ｫ｡ｰｹ＠ Sofya ile Filibe ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ､｡ｬｲ＠
üzerindeki geçidi kapatmak için ｹ｡ｰｴｲ､ｮ＠ zannedi-
. yor. Fakat üzerinde hiçbir ｹ｡ｺ＠ yoksa da herhalde za-
fer ｴ｡ｫ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ ｬ｡ｺｭ［＠ çünki bu geçit kapansa da ､ｩ･ｲ＠
birçok geçitler var ki, oralardan bir ordu rahatça ge-
çebilir. Tarihin ｢｡ｨｳ･ｴｩ＠ Flandr Kontu Borluvan Kons-
tantiniyyeyi fethettikten sonra bu geçitlerde ｭ｡ｬｵｰ＠
ｯｬｭｵＬ＠ ama hiç ｳ｡ｮｭ＠ ki, bugün burada ａｬｭ｡ｮＧｲ＠
durdurmak mümkün olsun. Türkler bu yolda ordula-
ｲｮ＠ ｹｲｮ＠ ｫｯｬ｡ｹｴｲｭ＠ için çok ｵｲ｡ｴｬ［＠
Belgrad ve Filibe ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ hendekler ve ｢｡ｴｫｬｲ＠
üzerinde gayet ｧ･ｮｩＬ＠ ｳ｡ｬｭ＠ köprüler ｹ｡ｰｴｬｲＮ＠ Fakat
bahsi geçen uçurumlar o kadar derin ､･ｩｬＮ＠ Hasköy'de
bu ､｡ｧｬｲｮ＠ ｹ｡ｫｮ､＠ oturduk. ｂｵｬｧ｡ｲｩｳｴｮＧ＠ ､ｩ･ｲ＠
ｫ｡ｳ｢ｬｲｮ､ｩ＠ gibi burada da ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ oturuyor·
lar. Evleri kerpiçlerden ｹ｡ｰｬｭ＠ kulübeler. Halk Türk
ordusunun ｧ･ｬｩｮ＠ hisseder etmez hemen ､｡ｬｲ＠ ka·
￧ｰＬ＠ sürüsünü, ｭ｡ｬｮ＠ mülkünü de birlikte götürüyor.
lar. Aksi takdirde askerler ｹ｡ｭ＠ ediyorlar. Arazinin
büyük bir ｫｳｭ＠ ellerinde ｯｬ､ｵ＠ ￧ｮ＠ tedbirli
､｡ｶｲｮｫｬ＠ takdirde istediklerini ekip biçiyorlar.
ｂｵｮｬ｡ｲ＠ hemen hespi iyi çiftçi. Evlerinde ｮ･ｦｳ＠ ｡ｲｰﾭ
lar ikram ettiler. ｋ｡､ｮｬｲ＠ elbiseleri renk renk bon-
cuklarla süslü. Çirkin ｳ｡ｹｬｭｺｲ＠ ama tenleri ｧｮ･ﾭ
ten bir hayli ｹ｡ｮｭＮ＠ ｴ･＠ seyahatim ｳｲ｡ｮ､＠ ｳｺｮ＠
için dikkati çeken ･ｹｬｲ＠ olarak ｴｯｰｬ｡､ｫｲｮ＠ bunlar.
Her ne kadar ｮ｡ｺｲ＠ dikkatinize ｬ｡ｹｫ＠ ､･ｩｬｳ＠ de. ｳﾭ
tanbul'dan daha önemli ･ｹｬｲ＠ ｹ｡ｺ｣ｮ＠ ｳ｡ｮｹｯｲｵｭＮ＠
 Lady Bristol'a

Edirne ＠ Nisanl717

Sizi asla ｵｮｴｭ｡､Ｎ＠ Buraya gelir gelmez ｳｭ｡ｲｬﾭ

､ｭｺ＠ ｫｵｭ｡＠ ｡Ｍ､ｭＮ＠ Fakat size uygun bir ･ｹ＠ bula-
ｭ｡､Ｎ＠ ｮｧｩｬｺ＠ ｫ｡､ｮ＠ ｩｮ･＠ yarayacak ｫｵｭ｡ｬｲ＠ bul-
mak çok zor. Çünki ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｧｩｹｮ＠ ｴ｡ｲｺ＠ Londra'da-
kilerden çok ｦ｡ｲｫｬＮ＠ Maamafih yine aramaya devam ede-
｣･ｩｭＮ＠ Burada ｢ｵｬ｡ｩ･｣ｭ＠ urumuyorum ama ｳｴ｡ｮﾭ
bul'da bulurum zannediyorum. ｩｭ､＠ saray ｨ｡ｬｫ＠ hep
burada, çünki ben gelmeden birkaç gün önce ｰ｡､ｩﾭ
ｨｮ＠ ｫｺ＠ evlendi. Bu sebeple bütün Türk ｨ｡ｮｭｬｲ＠ süs-
lerini ortaya döktüler. Yeni gelin ･ｩｮ＠ ｳ｡ｲｹｮ＠ bü-
vük bir debdebe ile götürüldü. ｈ｡ｮｭ＠ Sultan Peterva-
radio'de vefat eden ｓ｡､ｲｺｭｮ＠ ･ｩｹ､Ｎ＠ Fakat birinci
cvliligi sadeec bir nikah addolunabilir. Çünki vezirle
ｯｴｵｲｭ｡Ｌ＠ fakat :>::rvctinin ￧ｯｵ＠ ona ｫ｡ｬｭＮ＠ O zaman
dl'vlctin en ｹ｡ｫｨｬ＠ ｡､ｭｬｲｮ＠ olan ｳ｡､ｲｺｭ＠ sa-
raya gidip ｳｵｬｴ｡ｮ＠ görmek için müsaade ［ｬｭＬ＠ ｨ｡ｮｭ＠
sultan da ･ｩｮ＠ adeta bir sevgi ｢｡ｬｭＮ＠ ｩｭ､＠ elli ya-
ｮ､｡＠ olan yeni ･ｩｮ＠ görünce göz ｹ｡ｬｲｮ＠ ｴｵ｡ｭＮ＠
ａｳｬｮ､｡＠ bu da liyakat sahibi, ｰ｡､ｩｨｮ＠ gözdesi, ama
onüç ｹ｡ｭ､＠ bir ｫｺｮ＠ ｨｯｵｮ｡＠ gitmesi için bütün bu
hususiyetler kafi ､･ｩｬＮ＠ Türk devleti tamamen ordunun
46

arzusu na boyun ･ｧｭＮ＠ ｐ｡､ｩｨ＠ ｊＮ･ｲ＠ ne kadar mutlak

hakim ise de alelade bir adam gibi ｢｡ｬＮ＠ Yeniçerinin
kötü ｢｡ｫｬｲｮ､＠ ｢｡ｹ＠ korkuyor. Fakat burada ､＠
ｧ￶ｲｮ＠ olarak daha fazla ｢｡ｬｫ＠ var. Hükümete men-
sup herhangi bir adama dahi diz çökerek söz söyleni-
yor. ｐ｡＠ ｨ｡ｫｮ､＠ herhangi bir kahvehanede bir ･ｹ＠
söylenecek olursa etrafta bol miktarda bulunan hafi-
yeler yüzünden derhal kahvehane altüst oluyor, hatta
｢ｵｮｬ｡ｲ＠ hepsine ｩｫ･ｮ｣＠ ｹ｡ｰｬｯｲＮ＠ Burada ｨ｡ｬｫｮ＠ ne
｡ｬｫＬ＠ ne de tahkirane ｹ｡ｺｬｲ＠ görünmüyor. Londra'da
ｯｬ､ｵ＠ gibi - hürriyetin ｡｣＠ ｮｩ｡･ｳ＠ olarak - hükü-
metin ｩｬ･ｲｮ＠ müdahale eden yok. Burada bir ｮ｡ｺｲ､＠
intikam hakaret edilerek ｡ｬｮｭｹｯｲＬ＠ ｮ｡ｺｲ＠ ｨ｡ｬｫｮ＠ ho-
ｵｮ｡＠ gitmezse onu ｰ｡､ｩｨｮ＠ ｫｯｬ｡ｲｮ､＠ bile ｡ｬｰ＠ ba-
ｮ＠ kesiyor, ｳ｡ｲｹｮ＠ ｫ｡ｰｳｮﾷ＠ ｡ｴｹｯｲｬＮ＠ Bu anda ken-
disine ｧ￶ｲｮｴ･＠ büyük ｢｡ｬｫ＠ gösterilen ﾷｰ｡､ｩｨＬ＠
korkusundan gözdesini ne koruyabiliyor, ne de intika-
ｭｮ＠ alabiliyor. ｴ･＠ ､ｮｹ｡＠ en müstebid, kendi arzu-
su ､ｮ｡＠ kanun ｴ｡ｮｭｹ＠ ｨｫｭ､｡ｮ＠ hali.

Öyle ｯｬｭ｡＠ ki; Parlamento, ､･ｶ｡ｭｬ＠ olarak köru-

körüne itaatten bahsedenleri bir gemiye doldurup bu-
raya göndersin. Keyfi hükümetin bütün ｴ･ｦｲｵ｡ｮ＠
buruda ￶ｲ･ｮｳｩｬＮ＠ ｴ･＠ ancak o takdirde ｰ｡､ｩｨ＠ ｭＬ＠
halk ｭＬ＠ ｡ｺｲｬ＠ ｭ＠ ·daha bedbaht ｩｭＬ＠ anlarlar. Ak-
ｬｭ｡＠ bir sürü ･ｹ＠ geliyor, fakat Madam, sizin ｾｫｬｵｺ｡＠
gelenler benimkinden ｦ｡ｺｬ､ｲＮ＠

Dün ｆｲ｡ｮｳｺ＠ sefirinin ･ｩ＠ ile beraber ｐ｡､ｩｨＧ＠ ca-

miye giderken gördük. Öncü olarak ｢｡ｬｮ､＠ iri be-
yaz tüyler bulunan bir sürü yeniçeri gidiyor, sipahiler
de büyük bir kalabalik meydana ｧ･ｴｩｲｹｯｬ｡､Ｎ＠ Bun-
 47

ｬ｡ｲｮ＠ rengarenk, koyu renkte, gayet zarif elbiseleri var.

O kadar ki, uzak bir yerden ｢｡ｫｮ｣＠ bir lale bahçesi-
ne benziyor. ａｲｫ｡ｬｮ､＠ yeniçeri ｡ｳＬ＠ elbisesi ｫｲﾷ＠
ｭｺ＠ kadifeden, ｡ｳｴｲ＠ ｧｭ＠ rengi. Gayet süslü iki
ｵ｡ｫ＠ da ｡ｴｮ＠ götürüyor. Ondan sonra saray ｫ｡､ｮｬﾭ
ｲｮ＠ ｭｵｨ｡ｦｺ＠ olan ｫｺｬ｡ｲ＠ ｡ｳ＠ geliyordu. Kara teni-
ne uygun, koyu ｳ｡ｲＬ＠ kürk ｫ｡ｰｬ＠ bir elbisesi var. Daha
sonra ｰ｡､ｩｨ＠ geliyordu. ａｲｫ｡ｳｮ､＠ ｹ･ｩｬ＠ bir elbise,
ｍｯｳｫｶ｡Ｇｮ＠ siyah tilki derisinden, bin ｮｧｩｬｺ＠ ｬｩｲ｡ｳ＠
ｫｹｭ･ｴｩｮ､＠ bir kürk ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Güzel bir ｡ｴｮ＠ üzerinde otu·
ruyordu. ａｴｮ＠ ･ｲｩ＠ tamamen mücevherlerle ｩｬＮ＠ Daha
debdebeli ･ｲｬｮｭｩ＠ ｡ｬｴ＠ at daha getiriliyordu. Sara-
ｹｮ＠ üç ｢｡＠ ｡ｳｮ､＠ biri ｡ｬｴｮ＠ biri ｧｭ＠ kahve ｴ｡ｫﾭ
ｭ＠ ｴ｡ｹｯｲＬ＠ ､ｩ･ｲ＠ de ｰ｡､ｩｨｮ＠ ｯｴｵｲｭ｡ｳ＠ için güzel bir
iskemle ｴ｡ｹｯｲ､ｵＮ＠ Rütbeleri belli ｾ､･ｮ＠ bu ￧･ｩｴｬ＠ elbi-
seleri, ｳ｡ｲｫｩ＠ ne kadar saysam bitmez, fakat ｢ｵｮｬｾｲ＠
o kadar çok ve zengin ki, böylesine güzel bir merasim
､ｮｬ･ｭｺＮ＠ ｐ｡､ｩｨ＠ ｡＠ yukan ｫｲ＠ ｹ｡ｮ､＠ ve son
derece ｹ｡ｫｬＮ＠ Gözleri ｡ｬｮ＠ ｹ｡ｫｮ＠ ve iri siyah. Ta-
ｶｲｬ｡＠ bana bir hayli sert göründü. Bizim orada oldu-
ｵｭｺ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩ＠ ｯｬｭ｡ｲ＠ ｬ｡ｺｭ＠ ki, pek dikkatle bak-
ｴＮ＠ Bu vesileyle biz de kendisini bol bol seyrettik. Pa-
､ｩ｡ｨｮ＠ ｹ｡ｫｬ＠ hususunda ｆｲ｡ｮｳｺ＠ sefirinin ｨ｡ｮｾﾭ
ｭｹｬ｡＠ ｭｵｴ｡｢ｫｺＮ＠ Genç ｭ｡､＠ ｳｫ＠ ｳｫ＠ görmüyorum.
ｮｳ｡＠ bu derece ｲ｡ｨｴｳｺ＠ eden teferruattan vaz ｧ･￧ｭｩ＠
olsa kendisiyle ｧ￶ｲｭ･ｫｴｮ＠ büyük bir zevk duyaca-
ｭＮ＠ Ziyaretime ｹ｡ｮ､＠ ｫ｡ｶｳｬｲＬ＠ yirmidört yaya ｵ｡ﾭ
＠ v.s. ile geliyor. ｙ｡ｬｮｺ＠ olarak gelmeye ölmeyi tercih
ediyor zannediyorum. ａｲ｡｢ｳｮ＠ da binmeyi bir türlü
ihmal etmiyor. Bu halleri benim ｣｡ｮｭ＠ ｳｫｹｯｲＬ＠ çünki
ben de kendisini ayni, ･ｫｩｬ､＠ ziyaret etmek mecburi-
48

yetinde ｫ｡ｬｹｯｲｵｭＮ＠ Halbuki ｭ･ｳｬｫｴ｡＠ ｯｬｭ｡ｺ＠ dola-

ｹｳｩｬ･＠ her zaman bir arada ｯｬｭ｡ｺ＠ ｬ｡ｺｭＮ＠ Geçenlerde
kendisi ile ｡￧ｫ＠ ve ｹ｡ｬ､ｺ＠ arabayla ･ｨｲｩ＠ ､ｯｬ｡ｭｹ＠
￧ｫｴＬ＠ halk bir daha ｧ￶ｲ･ｭｩｹ｣＠ bir ･ｹｩＬ＠ iki genç
ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ sefireyi böyle gördü. ａｲｴｫ＠ ､ｮｺＬ＠ ne
kadar ｢｡ｫｴｬｲＬ＠ fakat hiçbir ･ｹ＠ söylemediler. Bizim
ｨ｡ｬｫｮ＠ debdebeli tiyatrolarda ｢｡ｲ､ｫｬｮ＠ gibi yapacak
olsalar yeniçerilerimiz hiç gözlerinin ｹ｡ｮ＠ bakmadan
ｫｬ￧ｴ｡ｮ＠ geçirirler ｯｮｬ｡ｲＮ＠ Çünki onlar kanunun üstün-
deler.

Yine de bu yeniçeriterin ｢｡ｺ＠ iyi halleri var. Hizme-

tinde ｢ｵｬｮ､ｫ｡ｲ＠ ｡ｨｳ＠ büyük bir ｢｡ｬｫ＠ gösteri-
yorlar. ｋ｡ｶｳｬｲｭｺｮ＠ bizi ｫ｡ｲｬｭｹ＠ geldikleri Fi-
libe ötesindeki bir köyde buna ｡ｨｩｴ＠ oldum. ａｫ｡ｭ＠ ye-
ｭ･ｩ＠ için ｩｳｴ･､ｭ＠ güvercini bulmak için yeniçerile-
rimden biri derhal ｋ｡､ｹ＠ gitti ve benim için birkaç
düzine güvercin ｳｭ｡ｲｬ､Ｎ＠ Fakat ｺ｡ｶｬ＠ adam bulama-
ｭＮ＠ Bizim yeniçeri bana ｹ｡ｲｬｮ＠ göstermek için
ｋ｡､Ｇｹ＠ ｯ､｡ｳｮ＠ hapsetti ve benim ｩｳｴ･ｭ＠ yerine ge-
ｴｩｲｭ･､＠ için ｣･ｺ｡ｳｮ＠ ölüm ｯｬ､ｵｮＬ＠ fakat bana
｢｡ｬ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠ emrim ｯｬｭ｡､ｫ￧＠ ￶ｬ､ｲｭｩｹ･｣ｮ＠
söyledi. Bana ne ｩｳｴ･､ｭＬ＠ ｡ｹ･ｴ＠ istersem ｋ｡､Ｇｮ＠ ba-
ｮ＠ bana ｧ･ｴｩｲ｣ｮ＠ söyledi (1). ｴ･＠ yeniçerlerin ne
kadar sözü geçen insanlar ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ ｡ｮｬｹ｢ｩｲｳｺＮ＠

(1) Baronde Tott, Mantogu'nün bu ifadesi ile istihza

ediyor, çünkü Montagu'nün ｴ･ｲ｣ｭ｡ｮ＠ Yeniçeri'yi
ｹ｡ｮｬ＠ tercüme ･ｴｩ＠ için böyle gülünç bir ｹ｡ｮｬ＠ an-
lama oluyor.
 49

Bunlar birbirlerine yeminle ｢｡ｬｲＮ＠ Bu ｢｡ｬｫ＠ onla-

ra öyle bir kuvvet veriyor ki; saray ･ｲｫ｡ｮ＠ bile on-
larla ｹｵｭ｡ｫ＠ bir tarzda ｫｯｮｵｭ｡ｹ＠ mecbur. Anado-
lu'daki zenginler ｭ｡ｬｲｮ＠ cmniyette ｯｬｭ｡ｳ＠ için yeni-
çeri oluyorlar. Herhalde ｡ｲｴｫ＠ bu kadar ｹ･ｴｩｲ＠ zanne-
derim. ｫｩｮ｣＠ ｭ･ｫｴｵ｢ｮ＠ ancak ｡ｬｴ＠ ay sonra yazabilc-
｣･ｩｭ＠ söylersem herhalde memnun olursunuz madam.
Bu yüzden mektubumda pekçok gevezelik ettim, bu se-
beple beni mazur görürsünüz herhalde.

F: 4
Lady Mar'a

Edirne, ＠ Nisan 1717

ａｲｴｫ＠ sizden ｩｫ｡ｹ･ｴ＠ ｨ｡ｫｭ＠ var, sevgili ｫ｡ｲ､･ｩｭＮ＠

Ben sizleri ･ｬｮ､ｩｲ｢ｭｫ＠ için burada ｯｬ｡ｮｲ＠ ｹ｡ｺﾭ
yorum, siz ise ｌｯｮ､ｲ｡Ｇ＠ çok kasvetli ｯｬ､ｵｮ｡＠ bah-
sediyorsunuz daima. Sizin için bir ､･ｩｫｬ＠ ｯｬｭ｡､ｫﾭ
ça bunun böyle ｯｬｭ｡ｳ＠ normaldir. Ama benim gibi iki
｡ｹ､ｲ＠ hiç haber almayanlar için, size göre en eski ha-
vadisler bile, gayet ｢ｯｴｵｲＮ＠ Beni memnun etmek isti-
ｹｯｲｳ｡ｮｺ＠ lütfen daha ｴ･ｦｲｵ｡ｬ＠ ｡ｮｬｴｺＮ＠ Size Edirne'-
niri yeniliklerinden uzun ｵｺ｡､ｹ＠ ｢｡ｨｳ･､｣ｩｭＮ＠ Beni
Türk elbisesiyle görseniz ｡ｲｳｮｺＮ＠ Ama yine de be-
nim gibi siz de bu elbiselerin bana çok ｹ｡ｫｴｮ＠ söy-
lersiniz. Size resim ｧ￶ｮ､･ｲ｣ｩｭＬ＠ ama yine de ｫｹ｡ﾭ
fetimi tarif edeyim.

Önce, gayet ｧ･ｮｩ＠ bir ｡ｬｶｲｭ＠ var. Bu gayet ince,

gül pembesi, kenan ｳｲｭ｡ｬ＠ ｫｵｭ｡ｴｮ＠ ｹ｡ｰｬｭ＠ bir ｡ｬﾭ
var. Terlikler ｳｲｭ｡＠ ｩｬ･ｭ＠ beyaz deriden ｹ｡ｰｬｭＮ＠
｡ｬｶｮ＠ üstüne sarkan tül gömlek tamamen ｩｬ･ｭＮ＠
ｇ￶ｭｬ･ｩｮ＠ ｫｯｬ｡ｲＬ＠ kolumun ｹ｡ｲｳｮ＠ kadar iniyor ve
çok ｧ･ｮｩＮ＠ ｙ｡ｫｳｭ＠ elmas bir ､ｭ･＠ ilikliyor. ｇ￶ﾭ
sün renk ve ･ｫｬｩ＠ gömlekten tamamen görünüyor. En-
52

tari ise sanki vücuda göre ｢ｩ￧ｬｭ＠ ceket. Fakat be-

nimki beyaz ｡ｭ＠ ｫｵｭ｡ｮ､＠ ｹ｡ｰｬｭＬ＠ kenan ise ga-
yet ｫ｡ｬｮ＠ ｳｲｭ｡＠ ｩｬ･ｭＮ＠ Bu ￧･ｩｴ＠ elbiselerde ､ｭ･ｮｩ＠
el mas veya inci ｯｬｭ｡ｳＮ＠ ｬ｡ｺｭＮ＠ Kollar arkaya ､ｯｲｵ＠ ge-
n ｩｬｹｯｲＮ＠ ｍｩｮｴ｡ｭ＠ ise/ ｡ｬｶｲｭｮ＠ ｫｵｭ｡ｮ､Ｎ＠ Elbise
vücuduma çoy uygun. ｕｺｵｮｬ＠ ayaklanma kadar. Be-
Ic ｡＠ ｹｵｫ｡ｲ＠ dört parmak ｧ･ｮｩｬ､＠ bir Kemer
ｴ｡ｫｬｹｯｲＮ＠ ｋｯｬ｡ｲ＠ uzun ve dar. Zengin ｫ｡､ｮｩＺ＠ ｮ＠ kemer-
leri elmas veya sair ｫｹｭ･ｴｬ＠ ｴ｡ｬｲ＠ süslü. Fazla mas-
raf ｯｬｭ｡ｳｮ＠ diye ｢｡ｺｬｲｮ＠ ｩｬ･ｭ＠ satenden ｹ｡ｰｯｲﾭ
lar. ａｹｲ｣｡＠ önden bir ･ｬｭ｡ｳ＠ toka ile ｢｡ｩｮｹｯｲ＠ bu ke-
merler. Türk ｫ｡､ｮｬｲ＠ kürk'ü ev elbisesi olarak bazen
giyip bazen ￧ｫ｡ｲｹｯｬＮ＠ Bu kürkler ｡ｲ＠ dibadan, içie-
ri samurla ｫ｡ｰｬｮｭＬ＠ ｫｯｬ｡ｲ＠ omuzlardan ｡＠ inmi-
yor. Benimki ｫ･ｮ｡ｲｬ＠ ｳｲｭ｡ｬ＠ ｹ･ｩｬ＠ kürk. ｂ｡＠ giyi-
len ｡ｰｫｬｲ＠ kalpak deniliyor. ｋｮ＠ giyilenleri inci
ve elmaslarla ｩｬ＠ kadifeden, ｹ｡ｺｮ＠ ise bol ｳｲｭ｡ｬ＠ ku-
ｭ｡ｴｮ＠ ｹ｡ｰｬｯｲＮ＠ ｂ｡ｮ＠ öbür ｹ｡ｮ､ｫｩ＠ saçlar da top-
ｬ｡ｮｹｯｲＬ＠ üstüne çiçek veyahut sorguç gibi ･ｹｬｲ＠ ko-
nuluyor. En revaçta ｯｬ｡ｮ＠ da muhtelif ｴ｡Ｍｈｩ､ｮ＠ mü-
ｴ･ｫｩｬ＠ büyük bir demet takmak. ｮ｣ｩｬ･ｲ､＠ çiçek
goncalan, elmaslardan yaseminler, yakutlardan ·güller,
ｳ｡ｮｬｲ､＠ da fulyalar ｹ｡ｰｬｯｲＮ＠ Bütün bunlar o de-
rece güzel ｹ｡ｰｬｯｲ＠ ki, daha güzelinin ｹ｡ｰｬ｢ｩ･｣ｮ＠
tasavvur edemezsiniz. Saçlar ｯｬ､ｵ＠ gibi arkaya dökü-
lüyor, inciler ve fiyonklarla ｳｬ･ｮｭｩ＠ örgüler ｹ｡ｰｬﾭ
yor.

Bu derece güzel ve gür ｳ｡￧ｬ＠ ｫ｡､ｮｬｲ＠ hiç bir yer-

de ｲ｡ｳｴｬｭ､Ｎ＠ Hiçbir takma· ｾＺｴ＼［ﾷｫｲＡｬ｡ｮｭ､＠ yüzon
adet örgü ｳ｡ｹ､ｭ＠ bir tanesinde. Burada güzel ｫ｡､＠
 53

ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､ｫ＠ çok daha fazla ve ￧･ｩｴｬＮ＠ Çirkin bir

genç ｫ｡､ｮ＠ göremezsiniz. Hem hepsinin gözleri kara,
tenleri ､ｮｹ｡＠ en güzel rengi. Her ne kadar bütün
ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬｫ＠ alemi içerisinde, ｮｧｩｬｺ＠ Kral ｓ｡ｲｹ＠ en gü-
zel ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｢ｵｬｮ､＠ yer ise de, orada bile bu ka-
dar güzel ｫ｡､ｮ＠ yok. Buradaki ｫ｡､ｮｬｲ＠ kirpikierine
çok itina ediyor, gözlerinin ･ｴｲ｡ｦｮ＠ süme çekerek kir-
piklerini uzaktan bile fark edilecek derecede parlak
göstermesini biliyorlar. Sürmeyi Rum ｫ｡､ｮｬｲ＠ da kul-
ｬ｡ｮｹｯｲＮ＠ Bizimkiler de kullansalar memnun olurlar zan-
nederim. Sürme gündüzün, ｡ｹ､ｮｬｫｴ＠ çok dikkati çeki-
yor. Türk ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｴｲｮ｡ｫｬ＠ ｫｮ｡＠ ile boyuyorlar,
ama ｡ｬｫｮ＠ ｯｬｭ｡､＠ için bu benim ｨｯｵｭ｡＠ gitmedi.
ｋ｡､ｮｬｲ＠ adetleri ve ｴ｡ｶｲｬ＠ için, Arlequin'le be-
raber ben de ＼ｔｰｫ＠ bizdeki gibi» ､ｩｹ･｣ｭＮ＠ Onlar da
bizimkiler kadar günahkarlar. Burada ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｴ｡ｶｲ＠
ve hareketlerini ｧ￶ｲ､ｭ＠ için Türk ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｾ｡ｦﾭ
fetinden bahseden yazariara hayret ediyorum. Bunlar
bizimkilerden çok daha serbest. Bunun ￶ｲｮ･ｩ＠ göre-
ceksiniz. Ha, ＠ ＱＺｾｴＸｮ＠ olursa olsunlar iki ｹ｡ｭｫ＠ ör-
tünmeden . 1 ［｣ｭｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Bu örtüterin biri göz-
ler ｡￧ｫｴ＠ kalmak üzere yüzü örtüyor, ､ｩ･ｲ＠ ｳ｡￧ｬｲﾭ
ｮ＠ örtüp ｶ｣ｵｴｬ｡ｲｮ＠ ｹ｡｟ｲｳｮ＠ kadar ｡ｲｫｬｮ､＠ sar-
kJyor. Bir ferace ile de ｶ｣ｵｴｬ｡ｲｮ＠ ｫ｡ｰｴｹｯｲｬＮ＠ Pera-
ccsiz ｳｯｫ｡＠ hiçbir ｫ｡､ｮ＠ ￧ｫ｡ｭｹｯｲＮ＠ Feracenin kolu
dar ve parmak ucuna kadar uzun. Erkeklerin cübbeye
büründükleri gibi, bunlar da feraceye bürünüyorlar.
Bunlar ｫｮ＠ çuhadan, ｹ｡ｺｮ＠ da ince ipekli ｫｵｭ｡ｴｮ＠
ｹ｡ｰｬｯｲＮ＠ Bu ｫ｡､ｮｬｲ＠ feraceyi giydikleri zaman o de-
rece ､･ｩｹｯｲｬ｡＠ ki, en ｫｳ｡ｮ￧＠ bir koca bile ･ｩｮ＠ so-
54

kakta ｴ｡ｮｹｭｯｲＮ＠ Tabii ｡ｹｲ｣＠ sokakta hiç bir erkek

bir ｫ｡､ｮ＠ ､ｯｫｵｮ｡ｭｹｲ＠ ve takip edemiyor. ｴ･＠ bu
maskeli ｫｹ｡ｦ･ｴ＠ sayesindedir ki, ｫ｡､ｮｬｲ＠ hiç yakalan-
madan bütün ｩｨｴｲ｡ｳｬｮ＠ tatmin etmekte tamamen
serbest oluyorlar.
ａｫｬ｡ｲｮ＠ ｢ｵｬｭ｡＠ yeri olarak Yahu di dükkania-
ｲｮ＠ seçiyorlar. Burada Yahudiler bizdeki Hintliler gi-
bi her yola geliyorlar. Bir çok erkek hiçbir ･ｹ＠ almaya
ｩｨｴｹ｡｣＠ ｯｬｭ｡､＠ halde ｳｲｦ＠ ｫ｡､ｮ＠ yakalamak için bu
､ｫ｡ｮｲ＠ ｡ｬ＠ ｶ･ｲｩ＠ ｹ｡ｰｯｲｬＮ＠ Kibar ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｡ｫﾭ
ｉ｡ｲｮ＠ kendilerini ｴ｡ｮｭｹｯｲｬＮ＠ Hatta öyle ki, bir er-
kek bir ｫ｡､ｮｬ＠ ｡ｬｴ＠ ay münasebette bulunuyor da kim
ｯｬ､ｵｮ＠ ￶ｲ･ｮｭｩｹｯＮ＠

ｋ｡､ｮｬｲＬ＠ ｡ｫｬｲｮ＠ kendilerini ele vereceklerin-

den, öbür dünyada ｵｲ｡ｹ｣ｫｬ＠ cezalardan korkma-
yan bir memlekette, ･ｩｮ＠ ihanet edenlerin ne kadar
fazla ｯｬ｡｣ｮ＠ tahmin edebilirsiniz. Bu gibileri bizde
de var ama onlar bu ihanetten görecekleri ｣･ｺ｡ｹ＠ göze
｡ｬｲＮ＠ Zengin Türk ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｫｯ｣｡ｬｲｮ､＠ hiç kork-
mazlar. Çünki ｯｮｬ｡ｲ＠ gelirleri kendi ellerindedir. Di-
van da ｫ｡､ｮｬｲ＠ hürmet eder. Bir ｰ｡＠ öldürüliince
ｐ｡､ｩｨ＠ haremin ｳｴｮｬ･＠ kat'iyyen tecavüz ede-
mez. Dul bir ｫ｡､ｮ＠ her ｢｡ｫｭ､ｮ＠ emniyet içinde ya-
｡ｲＮ＠ ｈ｡ｮｭｬｲ＠ cariyelerinin hakimidir, bunlar çok genç
ve güzel olsalar bile ･ｬｲ＠ asla yan bakamazlar.
Türkler'de ･ｲｩ｡ｴ＠ dört ｫ｡､ｮｬ＠ ･ｶｬｮｹ＠ izin ve-
riyor, ama kibar erkekler bu izinden istifade etmiyor-
lar. ｋ｡､ｮｬｲ＠ ihanete asla tahammül edemezler. Erke-
ｩｮ＠ ihaneti gayet normal ｯｬ､ｵ＠ halde, sevgilisini ay-
n bir evde oturtup gizlice ziyaretine gider, ｴｰｫ＠ ｮＭ
 55

giltere'deki gibi. ｔ｡ｮ､ｭ＠ kibarlar ｡ｲｳｮ､Ｌ＠ sadece

､･ｦｴｲ｡ｮ＠ birkaç cariyesi var. Bunlar ｳ･ｬ｡ｲｮ＠ bir
ｫｳｭｮ､｡＠ oturuyorlar. Çünki bir ｨ｡ｮｭ＠ hizmet etmek
üzere ｡ｬｮ＠ cariyeler tamamen o ｨ｡ｭｮ＠ hakimiyeti
｡ｬｴｮ＠ giriyorlar. Bu ｡ｮｬｴｭ＠ defterdar için çok çap-
ｫｮ＠ diyorlar ve hiç ｳ｡ｹｧ＠ gösterrniyorlar. ｅｩ＠ yine ｡ｹｮ＠
evde oturuyor, ama onu görrnek bile istemiyor.
Sevgili ｫ｡ｲ､･ｩｭＬ＠ görüyorsun ki, uydurma seyyah-
ｬ｡ｲｮ＠ bizi ikna etmeye ￧｡ｬｴｫｲ＠ gibi, erkeklerin ah-
ｬ｡ｫ＠ ｡ｲｳｮ､＠ o kadar büyük bir fark yok. Garip ･ｹｬｲ＠
uydurarak sizi ･ｬｮ､ｩｲｭｹ＠ ￧｡ｬｭｫ＠ istemiyorum.
Zira dünyada hakikatten daha iyi ve size ｬ｡ｹｫ＠ bir ･ｹ＠
yoktur. ｴ･Ｎ＠ bu ､ｮ｣･＠ ile size hakikati arzeder, vs ...
Alexander Pope'a

ｅ､ｬｮ･＠ 1 Nisan 1717

ａｳｲｬ｡､ｮ＠ beri pek çok ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ gitmeye cesa-

ret ･､ｭｩ＠ bir memlekette ｢ｵｬｮｭ｡ｫ＠ ､ｯｬ｡ｹﾭ
siyle ｰｨ･ｳｩｺ＠ mektubumda ｭ･ｲ｡ｫｬ＠ ･ｹｬｲ＠ bulmak is-
tersiniz. ｂ｡ｭ＠ gelen en büyük kaza, ｡ｲ｢ｮ＠ Tun-
ca'ya ､･ｲ＠ gibi ｯｬｭ｡ｳｹ､Ｎ＠ ｅ･ｲ＠ ölümümden sonra
ｭ･ｨｵｲ＠ ｯｬｭ｡ｹ＠ isteseydim, birçok ｡ｳｲｬ＠ önce Orphe'-
nin ahenkli ｳ｡ｬｩ＠ üzerinde ｩｲｬ･＠ ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ bu nehir
boyunca ｹｺｭ･､ｩ＠ esef ederdim: - Caput a cervi-
ce revulsum...... (1).
Böyleçe ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､ｫ＠ ince ruhlu ｡､ｭｬｲｺ＠ be-
nim için mersiyeler yapar, sonumuzun Orphe ile ｡ｹｮ＠
ｯｬ､ｵｮ｡Ｌ＠ ｲｵｨｬ｡ｭｺｮ＠ ｢ｩｲｬ･ｴｮ､＠ bahsederek,
bÜtün dünyaya ｹ｡ｲｬ､Ｎ＠ Fakat ｭ･ｺ｡ｲｮ＠ üzerine
güzel ･ｹｬｲｩｮ＠ böyle fevkalade bir kazadan ､ｯｬ｡ｹ＠ ko-
ｮｵｬｭ｡ｳ＠ beklemezd.im.
Mektubu Tunca ｫ･ｮ｡ｲ､＠ bir evde ｹ｡ｺｯｲｵｭＮ＠
Nehir ｯ､｡ｮ＠ pencereleri ｡ｬｴｮ､＠ ｡ｫｹｯｲＮ＠ Bahçemde

(1) Tunca, (mermer) boyunaan ｢｡ｬｮｭ＠ o ｢｡＠ dalga-

lar ｡ｲｳｮ､＠ yuvarlarken ...
58

yüksek serviler var. Üzerlerinde ise sabahtan ｡ｫｭ＠

kadar birbirine bin ￧･ｩｴ＠ cilve yapan güvercinler dolu.
ｵ＠ anda ｡ｫｬｭ､＠ hep ｯｮｬ｡ｲ＠ cilveleri var. ｩｲ＠ söyle-
mek hususundaki ｡ｲ＠ ､ｫｮｬｭ･＠ ｮ｡ｳｬ＠ galebe et-
ｴｩｭ･＠ siz de ｡ｲｳｮｺＮ＠ Özellikle böyle bir köy manza-
ｲ｡ｳ＠ ｫ｡ｲｳｮ､Ｎ＠ ｄｮｹ｡＠ bu bölgesinde yaz pek ça-
buk geçiyor.
Edirne'nin ｴ｡ｭ＠ bahçelerle dolu. Nehir ｫ･ｮ｡ｲ＠
hep meyve ｡￧ｬｲＬ＠ ､ｩｫｭｬ･ｲＮ＠ ａｬｴ｡ｲｮ､＠ kibarlar ･ﾭ
leniyorlar. Onlarca ･ｬｮ｣＠ gezinti ､･ｩｬＬ＠ ￧｡ｹｲｬ､＠
gölgelik yerlerde bir daire ･ｫｬｩｮ､＠ toplanarak altla-
ｲｮ｡＠ kilim serip oturmak ve bir taraftan hizmetçiler-
den birinin saz ￧｡ｬｭｳｮ＠ dinleyip kahve ｳ･ｦ｡＠ yap-
ｭ｡ｫｴｲＮ＠ Böyle ｳｵｬ｡ｲｮ＠ sesini dinleyerek ･ｬｮ＠ küçük
küçük topluluklar görülüyor. Bu zevk Türkiye'de her-
kesi ｳ｡ｲｭＬ＠ ｢｡ｨ￧ｶｮｬｲ＠ kadar. ￇｯ｣ｵｫｬ｡ｲ＠ ile beraber
nehir ｫｹｳｮ｡＠ ｯｴｵｲｭＬ＠ bize ｳｫ＠ ｳｫ＠ ｡ｮｬｴ＠ eski ka"
valiara benzer bir köy ￧｡ｬｧｳｮ＠ çalarak ･ｬｮ＠ pek-
￧ｯｫｬ｡ｲｮ＠ gördüm. Birbirine ･ｩｴ＠ bir kaç ｫ｡ｭｴｮ＠ mey-
dana ｧ･ｬｭｩ＠ bu alette ses gayet sade, fakat güzel.
Addison, seyahatlerinde ｡ｮｬｴ＠ tecrübeyi burada
deneyebilir. Halk, eski ｙｵｮ｡ｬｲ＠ ve ｒｯｭ｡ｬｲ､＠ gö-
rülen ﾷ￧｡ｬｧ＠ aletlerinin hemen hepsini ｫｵｬ｡ｮｹｯｲＮ＠ Genç
çobanlar sevdikleri ｫｵｺｬ｡ｲ＠ için çiçekten çelenkler
ｹ｡ｰｯｲｬＮ＠ Kuzular içerisinde ｫｮ｡ｬＬ＠ ￧･ｩｴｬ＠ tarzda
ｳｬ･ｮｭｩｲ＠ bile gördüm. Çobanlar ￧｡ｬｰ＠ söyliye-
rek ･ｬｮｩｲｫＬ＠ ｫｵｺｬ｡ｲ＠ da dizleri dibinde ｹ｡ｴｯｲｬＮ＠
Bunlar roman okumuyorlar; maamafih memleketleri-
nin eski ･ｬｮ｣ｲｩ＠ aynen muhafaz ･ｴｭｩｬｲＮ＠ Bu ･ﾭ
lenceler onlara bizim ｮｧｩｬｺ＠ köyJelerinin ､･ｮｫ＠ ve top
ｯｹｵｮｬ｡ｲ＠ gibi, tabii geliyor. ｫｩｭｮ＠ tesiriyle bura hal-
 59

ｫ＠ ｹｵｭ｡＠ ki, sert hareketler ｹ｡ｰｭｯｲｬ＠ ve böy-

le bir ･ｹ＠ bilmiyorlar. Bu ｧ･ｶｫｬｩ＠ yüzünden ｩｬ･ｲｮ＠
de sevmiyorlar. Bu durumu devam ettiren sebepler-
den biri de arazinin bereketli ｯｬｭ｡ｳＮ＠ En mutlu Türk
köylüleri bahçe sahibi olanlar. Bütün ･ｨｲｩｮ＠ sebzesi-
ni, meyvesini onlar ｹ･ｴｩｲ､ｫｬ＠ için rahat para har-
｣ｹｯｲｬ｡Ｎ＠ En ｦ｡ｺｬｳ＠ Rum'lar olan bu köylüler bahçele-
rinde ｹ｡ｰｴｫｬｲ＠ ufak kulübelerde oturuyorlar. Burada
ｫ｡､ｮ＠ ve ｫｺｬ｡ｲ＠ örtüsüz gezebiliyorlar fakat ･ｨｩｲ､＠ ör-
tünüyorlar. Oldukça güzel ve ｫｹ｡ｦ･ｴｬｲｩ＠ yerinde olan
ｫｺｬ｡ｲＬ＠ bütün vakitlerini ｡￧＠ gölgelerinde bez doku-
ｮ｡ｫｬ＠ geçiriyorlar.
Bu memleket köylülerinin ｴ｡｢ｩｲｮ＠ dair en ､ｯﾭ
ru fikri ｶ･ｲｭｩ＠ olan Teokrit için ｡ｲｴｫ＠ hayali bir ya-
zar ､ｩｹ･ｭ｣Ｎ＠ Demek; tazyikler ｯｮｬ｡ｲ＠ sefalete
sürüklemezden önce hepsi de bu gün içlerinden bir ｫｳﾭ
ｭｮ＠ ｹ｡､＠ gibi ｹ｡ｯｲｬｭＮ＠ Teokritus bir Bri-
ton ｯｬｳ｡ｹ､Ｌ＠ ｹ｡ｺ､＠ idillerde ｰｨ･ｳｩｺ＠ ｢ｵ､｡ｹ＠ dövmek
ve ｴ･ｲｹ｡＠ yapmak usuÜeri de bulunurdu. Burada ｢ｵﾭ
day ､￶ｬｮｹｯｲＬ＠ öküzlere ￧ｩｮ･ｴｬｭｹｯｲＬ＠ ｴ･ｲｹ｡＠ ise
tamamen yok. ｴ･＠ buna ｣｡ｮｭ＠ ｳｫｬｹｯｲＮ＠ Burada Omi-
ros'u sonsuz bir zevkle okuyorum. Omiros ｺ｡ｭｮ､＠
ｹ･ｲｬｮ＠ birçok adetleri hala muhafaza ediyorlar. o
zaman giyilen elbiselerin pek ￧ｯｵｮ＠ ｩｭ､＠ de giyiyor-
lar. Çok uzaklarda ｫ｡ｬｭ＠ bir ｡ｳｲｮ＠ ｫ｡ｬｮｴｲ＠ ､ｩ･ｲ＠
memleketlerden daha .çok muhafaza etmeleri ｡ｬ｣ｫ＠
bir ･ｹ＠ ､･ｩｬＮ＠ Çünki kendilerini gayet nazik zanneden
､ｩ･ｲ＠ memleketler gibi Türkler de ｭ､｡ｬｲｮ＠ yaymak
zahmetine ｫ｡ｴｬｮｭｹｯｲＮ＠ Omiros'un ｩｭ､ｫ＠ adetlere
uyan ｦｫｲ｡ｬｮ＠ hepsini yazsa•n ｣｡ｮｺ＠ ｳｫｨｲＮ＠ ｆ｡ｫｴ＠
emin olun ki, yüksek tabakadan ｫ｡､ｮｬｲ＠ vakitlerini
60

tezgah üzerinde bez veya elbise ｩｬ･ｭｫ＠ geçiriyorlar.

ｅｴｲ｡ｦｩ＠ hizmetçilerle dolu. Cariyelerinin adetleri de
pek çok, ｴｰｫ＠ Andromak'la Elen'i tarif eden ｡ｩｲｮ＠
｡ｮｬｴ＠ gibi. Bugün büyüklerio ｴ｡､ｫｬｲ＠ kemerler
ｴｰｫ＠ Menelaus'un kemeri ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ tasvire benziyor.
Bu kemerierin ･ｴｲ｡ｦ＠ çok ｩｬ･ｭＬ＠ önde ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ bir
｡ｬｴｮ＠ toka ile ｢｡ｬｮｹｯｲＮ＠ Elen'in 'yüzüne ￶ｲｴｭ＠ ol-
､ｵ＠ beyaz peçe halen moda. Pek uzun ve ｧ･ｮｩ＠ sakal-
ｬ｡ｲ＠ olan ｰ｡ｬｲ＠ ｧｮ･ｬｩｲｫ＠ ｧ￶ｲ､ｭ＠ zaman he-
men ｡ｫｬｭ＠ Kral Priyamos'la ｭ｡ｶｩｲ＠ geliyor.
Buradaki danslar ｨ｡ｫｮ､＠ bilgi- edinmek için Di
ｹ｡ｮＧ＠ Örötas ￇ｡ｹＧ＠ ｫ･ｮ｡ｲ､＠ ｯｹｮ｡＠ aniatar
ｬ･ｶｨ｡ｹ＠ bilmek kafi. Önce en seçkin ｫ｡､ｮ＠ dansa ｢｡＠
ｬｹｯｲＬ＠ ｡ｲｫｳｮ､＠ bir ｹｮ＠ genç ｫｺ＠ onun ayak ｡ｴｮｲ＠
｡ｹｮｳ＠ ｹ｡ｰｯｲＬ＠ ｫ｡､ｮ＠ ｡ｲｫ＠ söyleyince onlar da kar·
ｨｫ＠ veriyorlar. ｡ｲｫｬ＠ çok tiz, çok oynak. Ayaklar,
son derece ölçülü <?larak, ､｡ｮｳ＠ idare edenin ｡ｹｮ＠
göre ､･ｩｹｯｲＮ＠
ｋｳ｡｣＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ､｡ｮｳｬｲ＠ bizimkilerden daha
･ｬｮ｣ｩ＠ buluyorum. Bazen ben de, ､｡ｮｳ＠ idare edecek
kadar usta ｯｬｭ｡､＠ için ｯｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲｬｮ＠ ｫ｡ｲｹｯﾭ
rum. Bu danslar Rum ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ ｹ｡ｰｬｮｲ［＠
Türk ｫ｡､ｮｬｲｩ＠ büsbütün ｢｡ｫＮ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ ｵｲ｡ｳ＠ da
var ki, ｡ｲｫＧｬｮ＠ adetleri ve dillerl Kutsal ｋｩｴ｡ｰＧｮ＠
en belirsiz görünen bir çok ｫｳｭｬ｡ｲｮ＠ ｡ｹ､ｮｬｴ｣ｫ＠
derecede. Saray veya kibar Türkçesinde Arabi ve Fari-
si ｫ｡ｲ＠ ｯｬ､ｵｮ｡Ｌ＠ halk dili çok ｦ｡ｲｫｬＮ＠ Kibar bir
zat'a halk Türkçesi ile hitap etmek, ｮｧｩｬｴ･ｲ＠ ｋｲ｡ｬｮ＠
｡ｮｴｩＭｭ｢ｲＧ､＠ York veya Sommerset eyaletlerinin
lehçesini kullanmak kadar ｡ｹｰ＠ ve gülünç. ｩｲＧ･＠ mah-
sus yüksek bir dil daha var. ｴ･＠ bu dil mukaddes ki
 61

taptakinin ｡ｹｮｳＮ＠ Bununla ilgili bir misal gorurseniz

herhalde ｣｡ｮｺ＠ ｳｫｬｭ｡ｺＮ＠ ｐ｡､ｩｨＧｮ＠ ｩｭ､ｫ＠ gözdesi
｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ｐ｡Ｇｮ＠ ･ｩ＠ genç sultan için ｹ｡ｺ､＠ ｩｲｮ＠ ay-
nen tercümesini gönderirsem ｨｯｵｮｺ｡＠ gider zannede-
rim. ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ｐ｡＠ ･ｩｹｬ＠ ｯｴｵｲｹｭＬ＠ fakat ｹ｡ｮｬｲﾭ
da birisi olmadan kendisini ｧ￶ｲ･ｭｩｹｯｵＮ＠ ｐ｡＠ pek
ｩｕｮ＠ ve fikir sahibi. ｹｩ＠ bir ｡ｩｲ＠ olmamakla beraber,
metnleketin seçkin ｡ｩｲｬ･ｮ､＠ ｦ｡ｹ､ｬｮｭ＠ biliyor.
,Bu yüzden bu ｩｲ＠ en iyi Türk ｩｲｬ･ｮ､＠ biri ｳ｡ｹｬｲＮ＠
ｰｨ･ｳｩｺ＠ bu manzume ile ｓｬ･ｹｭ｡ｮＧ＠ yine böyle bir
yeni gelin, bir melikeye hitaben ｹ｡ｺｭ＠ ｯｬ､ｵ＠ ａｮｩﾭ
yetülagani'si ｡ｲｳｮ､＠ münasebet ｢ｵｬ｡｣ｫｳｮｺＮ＠
ﾫｩｭ､＠ bülbül ｢｡ｬｲ､＠ ｵ￧ｹｯｲ［＠ Bülbülün hevesi
gülü ｡ｲｭｫｴ［＠ ｢｡ｬｲｮ＠ ｧｺ･ｬｩｮ＠ göreyim derken,
cazibenizin letafeJ.! kalbimi büyüledi. Gözleriniz siyah
ve sevimli; fakat ｣･ｹｬ｡ｮｫｩ＠ gibi ｣｡ｮｬ＠ ve gururlu.
ﾫｋ｡ｶｵｭ＠ günden güne ｵｺ｡ｫｬｹｯｲ［＠ Merhametsiz
. Sultanahmet o güllere ｢･ｹＧｺｮ＠ penbe ｹ｡ｮｫｬｲ＠ gör-
meme engel oluyor. Sizden öpücük almaya cesaret ede-
miyorum. Cazibenizin letafeti ruhumu büyüledi. Gözle-
riniz siyah ve sevimli; fakat ｣･ｹｬ｡ｮｫｩ＠ gibi ｣｡ｮｬ＠ ve
gururlu.
«Bu ｩｲｬ･＠ talihsiz ｢ｲ｡ｨｩｭＧｮ＠ ah ve iniernesini an-
ｬ｡ｴｹｯｲＮ＠ ｂ｡ｫｬｮ＠ ok'u ruhumu ｹ｡ｲｬ､Ｎ＠ Ah ｫ｡ｶｵｭ＠
｡ｮ＠ ne zaman olacak. Daha çok bekleyecek miyiz? Ca-
zibenizin letafeti ruhumu büyüledi. Ah ｓｵｬｴ｡ｮｭ＠ Cey-
lan gözlüm! Melekler Melikesi! istiyorum fakat bu is·
ｴ･ｩｭ＠ asla yerine getirilmiyor. Kalbimi yaralamaktan
zevk mi duyuyorsunuz?
62

＼ｆ･ｲｹ｡ｴｬｭ＠ göklere yükseliyor. Gözlerim uykuya

hasret. ｓｵｬｴ｡ｮｭ＠ bana dön ki yüzünü ､ｯｹ｡ｳ＠ seyre-
deyim. Elveda, mezara iniyorum, sen istersen yine dö-
nerim.
«Kalbim kükürtler gibi yanmaya ｨ｡ｺｲＮ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ bir
｢｡ｫ＠ ona yeter. Ömrümün ｴ｡｣Ａ＠ Gözümün nuru; Sul-
ｴ｡ｮｭＬ＠ ｭ･ｬｩＡ＠ ｴ･＠ yüz sürüyorum. Göz ｹ｡ｬｮ＠ ve
｡｣＠ içinde ｢ｯｵｬｹｲｭＮ＠ Kendimi kaybediyorum. Bana
hiç ｡｣ｭｺ＠ ｭｳｮ＠ Bir mültefit ｢｡ｫｮ＠ göremiyecek mi-
yim?»
Bu ｩｲｬ･＠ bana harfiyyen tercüme edecek birini
bulmak çok zor oldu. Tercüme edenin kim ｯｬ､ｵｮ＠
bilseniz, bu ｩｲｮ＠ mütercim ｴ｡ｲｦｮ､＠ asla süslenme-
ｭｩ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söylememe lüzum kalmaz. ｂ｡ｭ｢ｫ＠
bir dile nesir olarak tercüme edilirken meydana gelen
mecburi hatalar nazan itibare ｡ｬｮｭｺｳＬ＠ ｩｲｮ＠ ne ka-
dar güzel ｯｬ､ｵｮ＠ ｡ｮｬｲｳｺＮ＠ Ceylan gözlü deyimi
dilimizde basit olmakla beraber benim çok ｨｯｵｭ｡＠
gidiyor. Bu deyim sevgilinin gözünde görülen ｡ｴ･ｩｮ＠
ve ｫ｡ｹｴｳｺｬｮ＠ ｣｡ｮｬ＠ bir timsali ｳ｡ｹｬ｢ｩｲＮ＠ Mösyö
Boileau'nun ､･ｩ＠ gibi, eski bir ｹ｡ｺｲｮ＠ ｫｵｬ｡ｮ､＠ bir
deyimdeki asaleti kendi dilimizde de ｫ｡ｲｬ＠ olan ta-
birde bulmak icabetmez, çünkü bu tabir o yazarda pek
ulvi ｯｬ､ｵ＠ halde bizde çok adi olabilir. Homeros'u çok
iyi bilirsiniz. Onun için de ｡ｹｮ＠ ｭｬ｡ｨｺｹ＠ yürütme-
niz ｩｭｫ｡ｮｳｺ､ｲＮ＠ Fakat ｡ｲｫ＠ ｩｲｬ･＠ ｨ｡ｫｮ､＠ bu müla-
ha;ra geçerlidir. ｬｫ＠ ｫｴＧ｡ｮ＠ sonundaki tekrarlar, eski-
lerdeki gibi bir ￧･ｩｴ＠ nakarat. Üçüncü ｫｴＧ｡､＠ teren-
nüm ､･ｩｫＬ＠ nitekim nakarat da ayni ､･ｩｬＮ＠ Bana gö-
re san'at daha fazla son ｫｳｭｬ｡ｲ､Ｎ＠ ｡ｩｲ＠ en fazla bu-
rada ｨ･ｹ｣｡ｮｬｯｲＮ＠ Çünki söyledikçe, daha ziyade
 63

kendisiyle alakah mevzua geldikçe ｡ｴ･ｬｮｩｹｯｲＮ＠ Bu tarz,

｡ｫ＠ dair bir manzumeyi büsbütün ｢｡ｫ＠ bir tarzda
bitirmek gibi son zamanda bizde de moda olan usul-
den daha ｦ｡ｹ､ｬＮ＠ ｩｲｮ＠ ilk ｭｳｲ｡＠ senenin ve mevsimin
bir tasviridir. ｩｭ､＠ bütün ｫｲｬ｡＠ bülbüllerle dolu. Biz.
deki Ovid gibi burada da güllerin bülbüllerle ｳ･ｶｩｮﾭ
si ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ Arap ｭ｡ｳｬ＠ çok ｭ･ｨｵｲＮ＠ Bizde bir ｡ｲﾭ
ｫｹ｡＠ ｢｡ｬｮ､＠ gibi: ｩｭ､＠ bülbül ötüyor... ｂ｡ｫｮｺ＠
bütün bir ｩｲ＠ ｮｧｩｬｺ＠ üslubuna göre tercüme edince
ｮ｡ｳｬ＠ görünüyor:

ｩｭ､＠ bülbül o ｴ｡ｬ＠ ｮ｡ｭ･ｳｩ＠ yine ｢｡ｬ､Ｎ＠ ..

ｫｩｮ｣＠ ｭｳｲ｡ｮ＠ tercümesinde ｡ｲｮＬ＠ kelimelerle
ifade etmemekle beraber, ｫ｡ｳ､･ｴｩｮ＠ ｳ｡ｮ､ｭ＠ mana-
ｹ＠ verdim. ｂ｡ｬｲｮ＠ ｧｺ･ｬｩｮ＠ ｨ｡ｹｲｮｬｫ＠ seyretmeye
ｧｩｴｮ＠ ve onun (sevgili) cazibesinin ruhunu tesbir et-
ｴｩｮ＠ ｳ￶ｹｬ･､ｩｮ＠ göre, zannederim ki sevgilisini ilk
defa ｢｡ｨｲｮ＠ ｧｺ･ｬｩｮ＠ seyretmeye ｧｩｴ＠ bir bahçede
ｧ￶ｲｭＮ＠ Gözlerinin ceylan gözüne benzetilmesini ay-
nen ｡ｬｹｯｲｵｭ［＠ ger-çi böyle yepyeni bir benzetme bi-
zim dilimizde buna gülünç bir hava verebilir. ｩｲｮ＠
tercümesinde, bütünü itibariyle, ne kadar ｢｡ｲｬ＠ ol-
､ｵｭ＠ bilemiyorum. ｮｧｩｬｺ｣･＠ bizde pek nadir gö-
rülen böyle ｩ､･ｴｬ＠ bir sevgiyi ifade etmeye uygun ol-
､ｵｮ＠ da ｳ｡ｮｭｹｯｲｵＮ＠ Türkçe'de pek ｳｫ＠ görülen ve
kuvvetli mana ifade eden mürekkep kelimeler bizde
yok,
Görüyorsunuz ya; ｡ｲｫ＠ ･､｢ｩｹ｡ｴｮ＠ bir hayli iler-
ledim. ｄｯｲｵｳｮ＠ söliyeyim, çok okuyorum. Bütün bu
￧｡ｬｭｲ＠ ise sadece sizlerin ｭ･ｲ｡ｫｮ＠ tatmin edebil-
mek için ｹ｡ｰｯｲｵｭＬ＠ bundan emin olunuz ...
Sarah Chlswell'e

Edirne, ＠ Nisan 1717

Muhterem ｓ｡ｲｬＬ＠ ｳ｡ｮｲｭ＠ bugüne kadar ikinci bir

mektup yazmakta ｧ･｣ｩｫｴｭ＠ için özür dilemem gere-
kirdi, ama ａｵｳｴｯＧ､｡＠ ｹ｡ｺｬｮ＠ mektuba ｋ｡ｳｭ＠ ｡ｹｮ､＠
cevap ｶ･ｲ､ｩｮｺ＠ için benim size ｫｺｭ｡＠ ｬ｡ｺｭＮ＠ Kara-
dan ｹ｡ｰｴｭ＠ uzun yolculuk beni o kadar yordu ki,
bu yüzden ｹ｡ｺｭ､Ｎ＠ ｙｯｬ｣ｵｮ＠ sonu ｺ｡ｮ･ｴｩ＠
kadar ｴ｡ｳｺ＠ ､･ｩｬＮ＠ Çünki burada büyük bir sessizlik
içerisindeyim. Tahmin ･ｴｩｮｺ＠ kadar da ｹ｡ｬｮｺ＠ ､･ｩﾭ
lim. Sabahtan ｡ｫｭ＠ kadar himayemizde bulunan
ｒｵｳｬ｡ｲｮＬ＠ ｆｲ｡ｮｳｺｬＬ＠ ｮｧｩｬｺ･ｲＬ＠ ｴ｡ｬｹｮｲ＠ bir ço-
ｵ＠ bana iltifatta bulunuyorlar. Emin olunuz, içlerinde
gayet güzelleri de var. Tehlikeye en fazla maruz ka-
lan ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬＬ＠ sefirlerden birinin himayesinde bu-
lunmayanlar. Bunlardan zengin ｯｬ｡ｮｲ＠ daha çok teh-
likeye maruz. Türklerde ｶ･｢｡Ｇｮ＠ ｭｴｨｩ＠ tesirlerine
dair ｡ｮｬｴ＠ ･ｹｬｲｩｮ＠ hepsi masal. Maamafih ｵ＠ ka-
､｡ｲｮ＠ da söylemek gerekir ki, bana kot1kunç göriinen
bu kelimenin telaffuzuna ｫｵｬ｡ｭ＠ ｹ｡ｶ＠ ｹ｡ｶ＠ ｡ｬﾭ
yor ve ｡ｮｬｹｯｲｵｭ＠ ki, 'veba dedikleri ･ｹ＠ ｳｴｭ｡､ｮ＠ ｢｡ﾭ
ka bir ･ｹ＠ ､･ｩｬＮ＠ ｈ｡ｳｴｬｮ＠ ｢ｵｬｮ､＠ iki üç ･ｨｩｲ､ｮ＠

F: 5
G6

geçtim. Birinde ｹ｡ｴｭｺ＠ evin ｹ｡ｮ､ｫｩ＠ evde iki ki-

ｩ＠ ￶ｬ､＠ halde benden gizlerneye himmet ettiler.
Bizim ｡￧＠ ｹ｡ｭ＠ da ｢ＮＺ＠ ｨ｡ｳｴｬ＠ ｹ｡ｫｬｮ､Ｎ＠ Fa-
kat beni ｩ､･ｴｬ＠ bir nezle geçiriyar diye ｫ｡ｮ､ｲｬＮ＠
Doktorumuzu kendisine ｢｡ｫｭｳ＠ için ｢ｲ｡ｫｴＮ＠ ｫｩｳ＠
de dün gayet ｳｨ｡ｴｬｩ＠ olarak geldiler. ａ､｡ｭｮ＠ ｨ｡ｳｴｬﾭ
ｮ＠ veba ｯｬ､ｵｮ＠ ｩｭ､＠ ￶ｲ･ｮ､ｩｭＮ＠ Bu ｨ｡ｳｴｬｫ＠ ha-
ｶ｡ｹ＠ bozmuyor. Çok ｫｩ＠ de kurtuluyor. Türkiye'yi bu
ｨ｡ｳｴｬｫｮ＠ kurtarmak öyle zannediyorum ki ｴ｡ｬｹ＠
veya ｆｲ｡ｮｳＧｫｩ､･＠ daha kolay olacak. Tehlikesi az
ｯｬ､ｵ＠ için ｨ｡ｳｴｬ＠ pek önem vermiyorlar. ｈ｡ｳｴｬ＠
ｫ｡ｲ＠ ｨ｡ｳｴｬｫＮ＠ Türkiye'de bilinmeyen, bizim memleke-
timizde ｴｵｬ､ｭｺ＠ ｨ｡ｳｴｬｫｲ＠ bunu tercih edi-
yorlar.
Bu ｨ｡ｳｴｬｫ＠ ilgili bir ･ｹ＠ ｡ｮｬｴｹｭＬ＠ siz de mut-
laka burada bulunmak istersiniz. Bizde pek çoy ｹ｡ｧｮ＠
ve çok zalimane olan çiçek ｨ｡ｳｴｬｮ＠ burada ｫ･ｦｴﾭ
tikleri bir ｡＠ ile önlüyorlar. Bir çok ｫｯ｣｡ｲｮ＠ san'-
adan ｳｲｦ＠ bu ｡ｭ･ｬｩｹｴ＠ yapmak. ａｬ｡ｮｭ＠ için en uy-
gun zaman ｳ｣｡ｫｬｲｭ＠ sonu, ｳｯｮ｢｡ｨｲ＠ ｢｡ｬｮｧ｣Ｎ＠ O
zaman aile reisieri ailelerinde çiçek ｨ｡ｳｴｬｮ＠ tutul-
ｭｵ＠ kimse olup ｯｬｭ｡､ｮ＠ ￶ｲ･ｮｩｹＹ＠ ve bir kaç aile
ｴｯｰｬ｡ｮｹｲＮ＠ ｓ｡ｹｬｮ＠ ｯｮ｢･＠ ｯｮ｡ｬｴｹ＠ bulan aile toplu-
luklan bu ｡｣＠ kocakanlardan birini ￧｡ｲｹｯｬ＠ \e
ceviz ｫ｡｢ｵ＠ içine ､ｯｬｵｲｭ＠ çiçek ｨ｡ｳｴｬ＠ ｡ﾭ
ｳｮ＠ hangi damardan ｡￧ｬｭｳｮ＠ istederse, o ､｡ｭｲ＠
büyük bir ｩｮ･＠ ile ｡￧ｴｫｮ＠ ve ｩｮ･＠ ｾ｣ｵ＠ kadar ｡ｹ＠
buraya koyduktan sonra ｹ｡ｲ＠ ｢｡ｬｹｯｲ＠ ve üzerine bir
ceviz ｫ｡｢ｵ＠ ｹ｡ｰｴｲｯｬＮ＠ Bütün bu Jimeli ye ｳｲ｡ｮﾭ
da en küçük bir ｡｣＠ hissedilmiyor. ａｹｮ＠ ･ｹｩ＠ dört ｢･＠
damara daha ｹ｡ｰｯｲｬＮ＠ Rumlar haç taklidi yapmak
 67

￧ｮ＠ birer tane ｫｯｬｩ｡ｲｮ＠ bir tane de ｡ｬｮｲ＠ ｹ｡ｰｴｲﾭ

yorlar, ama bunun neticesi fena. Çünki bu ufak yara-
lar yer ediyor. ａ＠ için vücudun ｫ｡ｰｬ＠ yerleri seçili-
yor. ａＮｬ｡ｮ＠ çocuklar sekiz gün kadar oynuyorlar, bir
･ｹ＠ olmuyor, daha sonra bir ｳｴｭ｡ｹ＠ tutuluyorlar ki
iki gün, üç gün yatakta ｹ｡ｴｯｲｬＮ＠ Yüzlerinde yirmi,
otuz sivilee ￧ｫｹｯｲＮ＠ Fakat sekiz gün içinde hiç ｨ｡ｳｴｬ＠
ｴｵｬｭ｡＠ gibi oluyorlar. ａ￧ｬ｡ｮ＠ yaralar ｨ｡ｳｴｬｫｲ＠
boyunca ｡ｫｰ＠ ￧ｩ･ｮ＠ ｺ･ｬｲｩｮ＠ ｡ｴｹｯｲＬ＠ ｢｡ｫ＠ tarafiara ya-
ｹｬｮ｡ｳ＠ mani oluyor. Her sene binlerce ￧ｯ｣ｵ｡＠ ｡ｹｮ＠
ameliye ｹ｡ｰｬｯｲＮ＠ Fransa Sefiri, ｢｡ｫ＠ yerde ｹ｡ｰｬｮ＠
. banyolar gibi, burada da ･ｬｮ｣＠ olsun diye herkes
￧ｩ･＠ ｹ｡ｫｬｮｯｲＬ＠ diyor. ａ､｡ｮ＠ kimse ölmüyor. ａﾭ
ｮ＠ ｦ｡ｹ､ｳｮ＠ ｩｮ｡､ｭ＠ için sevgili yavruma da yap-
ｴｲｭ｡ｹ＠ karar verdim. ｖ｡ｴｮｭ＠ çok ｳ･ｶ､ｩｭ＠ için ｡ﾭ
ｮ＠ oraya da girmesini çok isterim. ｄｯｫｴｲｬ｡ｮＬ＠ kendi
menfaatlerini ｩｮｳ｡ｬ＠ ｩｹｬｮ･＠ feda edebilecek ve
gelirlerinin büyük bir ｫｳｭｮ＠ gözden ￧ｫ｡ｲ｢ｩｬ･｣＠ ka-
dar fedakar olabileceklerine inansam bunu onlara yaz,-
maktan geri ､ｵｲｭ｡ｺＮ＠ Bilakis ｯｮｬ｡ｲ＠ ｫｺ､ｲ｡｣ｭ＠
zannediyorum. Büyük bir hata ｩｬ･ｭ＠ olursam tehli-
keli olur. Maamafih, ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ ､￶ｮｭ＠ ｺ｡ｭｾ＠ on-
lara bir harp ilan ederim. Kahramanca gayretimi tak-
dir edin it:, v .s ............ .
Anne Thistlethwayt'e

Edirne ＠ Nisan 1717

Sevgili T., ｡ｲｴｫ＠ size uzun bir ｹｯｬ｣ｵ＠ ｢ｩｴｲ､ｭ＠

haber verebilirim. Ne kadar ｹｯｲｵｬ､ｭ＠ anlatmaya-
｣｡ｭＮ＠ Burada ｧ￶ｲ､ｭ＠ barikulade ･ｹｬｲ､ｮ＠ bahset-
mem sizi daha fazla memnun edecektir. Türkiye'den
ｹ｡ｺ､ｭ＠ mektubun içinde garip bir ･ｹ＠ ｲ｡ｳｴｬｭｺｮ＠
｡ｲｳｮｺＮ＠ Nitekim Londra'ya ､￶ｮｭ＠ zaman da beni
görmeye gelenlere fevkaladeden bir ･ｹ＠ gösteremezsem
hayret ederler. Neden ｢｡ｨｳ･､｣ｩｮ＠ bilemiyorum. De-
ve'yi hiç ｧ￶ｲｭ･ｩｳｮｺ､Ｎ＠ Deve'den bahsedersem ca-
ｮｺ＠ ｳｫ｡｣ｭ＠ tahmin ediyorum, ama emin olun ki,
ｨ｡ｹｶｮｬｲ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ resimlerinden ｴ｡ｮ､ｭ＠ için develer
ｨ｡ｫｮ､＠ pek bilgim yoktu. Onlara ait gayet cüretkar ve
ihtimal ki ｹ｡ｬｭ＠ ｢｡ｺ＠ ｧ￶ｲｬ･､＠ ｢ｵｬｮ｡｣ｭＮ＠ Fakat
benden önce kimse bu ｧ￶ｲｬ･､＠ ｢ｵｬｮｭ｡ｴｲＮ＠ Ben
develeri bir ￧･ｩｴ＠ geyik olarak kabul ediyorum. Rengi,
｢｡｣ｫｬｲＮＬ＠ ｢ｯｹｵｮｬ｡ｲＬ＠ ｶ｣ｵｴｬ｡ｲ＠ ｴｰｫ＠ onlar gibi. ａｳｬｮﾭ
da develer geyiklerden ve beygirlerden daha büyük.
ｐ･ｴｲｶ｡､ｮ＠ muharebesinden sonra en hafif beygir-
leri dahi geçerek muharebenin ｫ｡ｹ｢･､ｩｬ＠ havadisini
Belgrad'a ilk önce onlar ｧ･ｴｩｲｭｬＮ＠ Develerin tama-
ｭｮ＠ tutmadan, ｫｵｹｲｬ｡ｮ､＠ iplerle birbirlerine
70

｢｡ｬｭｫ＠ suretiyle bir kervan ｴ･ｫｩｬ＠ ediliyor. Ekseriya

elli tanesi bir arada görülüyor. En öndeki ･ｩｮ＠ üzeri-
rine bir ｫｬ｡ｶｵｺ＠ oturuyor. Böyle ｡ｬｴｹｺ＠ deveyi birden
götüren bir gezici tacirler heyeti gördüm. ａｹｲ｣｡＠ bu
hayvanlar beygirlerden üçte bir fazla yük ｴ｡ｹｯｲｬＮ＠
ｙ｡ｬｮｺ＠ bu yükü oraya ｹ･ｲｬｴｩｭｫ＠ için hayli ｭ｡ｬｲ･ｩ＠
olmak ｬ｡ｺｭＮ＠ ｓｲｴｬ｡ｮ､＠ pek çirkin görünen bir hör-
güç var. ｂ｡ｬｲ＠ ｶ｣ｵｴｬ｡ｲｮ＠ nazaran pek küçük ve bi-
çimsiz. Yük ｴ｡ｭｫ＠ develer, ｳ｡｢ｮｲ､＠ ise manda-
lar ｫｵｬ｡ｮｹｯｲＮ＠ Siz manda ｹ＠ da bilemezsiniz. Öküzden
daha ｡ｩｲ＠ ve daha büyük. Boynuzlan ｹｵｫ｡ｲ＠ ､ｯｲｵ＠ ･ﾭ
ri, ｫｳ｡Ｌ＠ siyah. ｹｩ＠ ｣ｩｬ｡ｮｲｳ＠ gayet güzel oluyor bu boy-
nuzlar. Manda ekseriyetle ｫｳ｡Ｌ＠ siyah tüylü, gözleri ufak
ve beyaz, ｶ･ｬｨ｡ｳ＠ ｴｰｫ＠ ･ｹｴ｡ｮＮ＠ Köylüler mandalann
ｴｲｮ｡ｫｬｹ＠ ｡ｬｮ＠ ｫｮ｡＠ koyarak süslüyorlar. Yorucu
ｩｬ･ｲ､＠ kaabiliyetleri ｯｬｭ｡､＠ için ｡ｴｬｲ＠ ｫｵｬ｡ｮｭｹｯｲﾭ
lar. Bunlar küçük fakat güzel ve ｡ｴ･ｬｩ＠ hayvanlar. So-
ｵｫ＠ memleketlerdeki atlar kadar kuvvetli ､･ｩｬｲＮ＠ ｩ､ﾭ
detli ｯｬｭ｡ｲ＠ ｵｹｳ｡ｬｫｲｮ＠ mani olmuyor. ｋｯ｡ｲｫ･ｮ＠
｡ｹｫｬｲｮ＠ gayet hafif ve ｳ｡ｬｭ＠ ｢｡ｳｹｯｲｬＮ＠ ｄｮｹ｡＠
hiç bir ･ｹｩｮ＠ ､･ｩｭｹ｣＠ beyaz bir ｡ｴｭ＠ var. Onu
çok seviyorum. O kadar maharetle ｡ｨｬｮ＠ var ki, ona
binrnek için çok cesur olmak gerekiyor. Fakat ｩｮ｡Ｌ＠
ömrümde bu kadar ｳ｡､ｫ＠ hayvan görmedim. ｋｵｬ｡ｮ､ﾭ
ｭ＠ ｫ｡､ｮ＠ eyeri bu memlekette ilk defa görülen bir
･ｹＮ＠ Eyere ｢｡ｫｬｲＬ＠ Kristof Kolomb'un ａｭ･ｲｩｫ｡Ｇｹ＠
ｫ･ｦｴｩｮ､＠ yerliterin gemisine ｢｡ｫｬｲ＠ gibi ｡ｫｮﾭ
ｬｫ｡＠ dolu. Burada masumiyetlerinden ､ｯｬ｡ｹ＠ ｧｶ･ｲ｣ｩｮｾ＠
lere dindarca bir hürmet besliyorlar. Bu yüzden adet-
leri gün geçtikçe ｡ｲｴｹｯＮ＠ Leyleklere de ayni ｳ｡ｹｧ＠ gös-
teriliyor. Çünki ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ her ｫ＠ Mekkeyi ziyarete git-
 71

tiklerine ｮ｡ｹｯｲｬＮ＠ｩ ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ bunlar Türk ｭｰ｡ｲｴｯﾭ

ｬｵｮ＠ en bahtiyar ｴ･｢Ｇ｡ｳＮ＠ Zaten onlar da imtiyazla-
ｲｮ＠ farkettikleri i·çin sokakta rahatça ､ｯｬ｡ｹｲＬ＠ evle-
rin üst ｫ｡ｴｩｲｮ＠ yuva ｹ｡ｰｯｲｬＮ＠ Evlerine yuva ｹ｡ｰﾭ
lan halk kendilerini ｡ｮｳｬ＠ ｳ｡ｹｯｲｬＮ＠ Bütün sene ne
ｹ｡ｮｧ＠ ne de vebaya ｵｲ｡ｭｹ｣ｫｬｮ＠ ｩｮ｡ｹｯｲｬＮ＠
ｏ､｡ｮ＠ penceresinde bu ｵｲｬ＠ yuvalardan bir tane
｢ｵｬｮ､＠ için ben de ｢｡ｨｴｩｹｲｭＮ＠

Oda deyince ｡ｫｬｭ＠ geldi. Bu memleketin tavuk-

ｴ｡ｲｭＬ＠ dört ｡ｹｫｬ＠ ｨ｡ｹｶｮｬｲ＠ tasvir etmekten fazla
evlerini ｡ｮｬｴｲｳｭ＠ ｨｯｵｮｺ｡＠ gidecek zannederim. Emi-
nim ki, Türkiye'ye ait ､ｩ･ｲ＠ seyahatnarnelere ｢｡ｫｰ＠ da
buradaki evlerin gayet ｡｣ｮｫ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ ｩｮ｡＠ edil-
､ｩｮ＠ zannedersiniz. Ben bu evierden pek ￧ｯｵｮ＠ gör-
､ｭ＠ için bilgince söyliyebilirim ki, ｹ｡ｮｬｲｳｺＮ＠ ｩｭﾭ
di ｰ｡､ｩｨｮ＠ bir ｳ｡ｲｹｮ､＠ oturuyoruz. Mimari ｴ｡ｲｺ＠
gayet zarif ve çok uygun memlekete. Evlerin ､ｮ＠
süslemek adet ､･ｩｬＮ＠ ｈ･ｭ＠ hepsi tahta. Bunun çok
mahzurlu ｯｬ､ｵｮ＠ söyliyebilirim. Fakat bu yüzden
milletin zevkine kabahat bulamam. Bunun tek sebebi
｢ｫｬｭ･ｴｩｮ＠ ｴ･ｫｩｬ｡＠ ｴ｡ｲｺ､Ｎ＠ Sahibi ölünce her ev pa-
､ｩ｡ｨ＠ intikal ediyor. Bu yüzden, aiLesinin istifade ede-
｣･ｩｮ､＠ emin ｯｬｭ｡､＠ bir ｭ｡ｳｲｦ＠ hiç kimse yapmak
istemiyor. Kendileri ｹ｡､ｫｬｲ＠ müddetçe rahat edebil-
mek için bir ev ｹ｡ｰｴｲｯＬ＠ qldükten sonra da ne olaca-
ｮ＠ ､ｮｭｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Buradaki evler küçük veya büyük,
iki ｫｳｭ､｡ｮ＠ ibaret, ｡ｲｬｮ､＠ ､｡ﾷ＠ bir geçitle ｢｡ｬｮﾭ
ｴ＠ ｳ｡ｬｮｹｯｲＮ＠ Birinci ｫｳｭｮ＠ önünde ｧ･ｮｩ＠ bir avlu ve
･ｴｲ｡ｦｮ､＠ da üstü örtülü galeriler var ki, bu benim çok
ｨｯｵｭ｡＠ gidiyor. Galerilerin bütün odalara ｢｡ｬｮｴｳ＠
var. Odalar ｴｲｮｵｩｹ･ｬ＠ büyük. Renkli camlardan ya-
72

ｰｬｭ＠ iki ｳｲ｡＠ pencereleri var. ｫｩ＠ kattan fazla evler

çok az. Hemen hepsinin de galerisi var. Otuz ｢｡ｳｭ＠
geçmeyen merdivenler çok ｧ･ｮｩＮ＠ ｴ･＠ bütün bu anlat-
ｴｫｬ｡ｲｭ＠ ev sahibinin ｯｴｵｲ､＠ ｫｳｭｬ｡＠ ilgili. ｋ｡､ｮﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ ｯｴｵｲ､＠ ｫｳｭｮ＠ da --ki buraya harem diyorlar-
bir galerisi var, ｯ､｡ｬｲｮ＠ pencereleri buraya ｢｡ｫｹｯｲＮ＠
Pencere ｳ｡ｹ＠ ､ｩ･ｲ＠ ｫｳｭｬ｡ｲ､ｩ＠ kadar. Renkleri ve
･ｹ｡ｬｲ＠ itibariyle bu odalar daha ferah. ｫｩｮ｣＠ ｳｲ｡､ｫｩ＠
pencereler çok alçak. Bu demir ｰ｡ｲｭｫｨｬ＠ pencere-
ler ｴｰｫ＠ ｭ｡ｮｳｴｲｬ､ｫｩ＠ gibi. ｏ､｡ｬｲｮ＠ zemininde hep
ｲ｡ｮ＠ ｨ｡ｬｲ＠ serili. ｏ､｡ｮ＠ bir ucunda iki ayak yük-
ｳ･ｫｬｩｮ､＠ bir peyke var. Benim odamda iki tane. Bu
peykelere sofa diyorlar. Üstünde ､ｩ･ｲ＠ ､￶･ｭｬｲｮ＠
daha ｡ｲ＠ bir ｨ｡ｬ＠ var. ｅｴｲ｡ｦｮ､＠ ｹ｡ｲｭ＠ ayak boyunda
bir yükseklik var; üzeri evsahibinin zevkine göre ipek
ｫｵｭ｡ｬｲ＠ örtülü. Benimkinde ise ｳｲｭ｡＠ ｫ･ｮ｡ｲｬＬ＠ ｫｲﾭ
ｭｺ＠ çuha var. ｅｴｲ｡ｦｮＬ＠ yani duvardan ｴ｡ｲｦｮＬ＠ bü-
yüklü küçüklü ｹ｡ｳｴｫｬｲ＠ ｫｯｮｭｵＮ＠ Burada Türkler bü-
tün ｫｩ｢｡ｲｬｮ＠ gösteriyorlar. Bu ｹ｡ｳｴｫｬｲ＠ basit di-
ba'dan veya ｳｲｭ｡＠ ile ｩｬ･ｮｭ＠ beyaz ｾ｡ｴ･ｮ､Ｌ＠ o kadar
parlak, göze o kadar ｨｯ＠ görünen, üstelik de o kadar
rahat ki, bir daha sandalyeye oturmak ｩｳｴ･ｭｹ｣＠
zannediyorum. ｏ､｡ｬｲｮ＠ ｴ｡ｶｮｬｲ＠ alçak ve ｡ｨｰ＠
ｯｬｵｮ＠ bir mahzur ｳ｡ｹｯｲｵｭＮ＠ ａｨ｡ｰ＠ tavan üzerine
oyma veya boyama çiçek ｹ｡ｰｬｭＮ＠ Duvarlardaki do-
laplar bizimkilerden daha ｫｵｬ｡ｮＮ＠ ｫｩ＠ pencere ｡ｲｳﾭ
na da ufak raflar ｹ｡ｰｬｭＬ＠ üzerine kokular veya çiçek
sepetleri konuluyor. Harem'de en çok ｨｯｵｭ｡＠ giden
･ｹＬ＠ oda ｯｲｴ｡ｳｮ､ｫｩ＠ mermer fiskiye. Bir çok borular-
dan ｦｫｲ｡ｮ＠ sular latif bir serinlik meydana getiriyor.
Havuzdan havuza geçerken de ｲｬｴ｡＠ ￧ｫ｡ｲｹｯＮ＠ Btm-
 73

lardan ｢｡ｺｬｲ＠
son derece ince. Her evde bir hamam
var. ｫｩ＠ veya üç odadan ｭｴ･ｫｩｬＬ＠ mermer ､￶･ｬｩＬ＠
ｫｵｲｮ｡ｬ＠ ve ￧･ｭｬｩＬ＠ alelade, üzeri ｫｵｲｮｬ｡＠ örtülü ha-
mamlar. ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ bunlarda ｳ｣｡ｫ＠ ve ｳｯｵｫ＠ harnarnlara
mahsus her türlü ｫｯｬ｡ｹ＠ var.

Öyle zannediyorum ki, bütün ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ okurken, bil-

medikleri ･ｹｬｲ､ｮ＠ bahsetmek için kendilerini bir tür-
lü tutamayan basit seyyahlann ｨ｡ｴｲｮ､＠ büsbütün
ｦ｡ｲｫｬ＠ ･ｹｬｲ＠ ｧ￶ｲ､ｮｺ･＠ hayret edersiniz. Oysa ki,
seçkin bir zümreye dahil ｯｬｭ｡､ｫ￧＠ veya ｯｬ｡ｮｳｴ＠
bir ｦｲｳ｡ｴ＠ ￧ｫｭ｡､＠ hiçbir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮＬ＠ Türkiye'de ki-
bar bir ｡､ｭｮ＠ evine giremez. Özellikle harem tama-
men ｹ｡ｳｫｴｲＮ＠ Bu yüzden basit seyyahlar içeriye nüfuz
edemedikleri için evlerin ancak fazla ｧ￶ｳｴ･ｲｩｬ＠ olma-
yan ､＠ ｫｳｭｬ｡ｲｮ＠ anlatabilmektedirler. Zaten harem-
ler arka tarafta olduklanndan sokaktan görülemezler.
ｄ｡ｲ､ｮ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ gayet yüksek duvarlada ￧･ｶｲｩｬｭ＠
bahçeler görülebilir. Bunlar bizdekiler gibi çiçek tarhla-
n ｯｬｭ｡ｹｰＬ＠ ｧ･ｮｩ＠ gölgeli ve bence zarif bir manzara ar-
zeden yüksek. ｡￧ｬ､＠ ｳｬ･ｮｭｩｴｲＮ＠ Bahçenin ｯｲｴ｡ｳｮﾭ
da büyük bir odadan ibaret bir ｫ￶＠ ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Bu odaya
dokuz-on ｨ｡ｳｲｮｫｬ＠ bir merdivenle ￧ｫｬｲＮ＠ Duvar ye-
rine ｹ｡ｬ､ｺｨ＠ pancurlar ｹ｡ｰｬｭｴｲＮ＠ ｅｴｲ｡ｦ＠ yüksek ｡￧ﾭ
tarla ￧･ｶｲｬｮｭｩ＠ olan ｫ￶Ｌ＠ asmalar. yaseminler ve
ｨ｡ｮｭ･ｬｲｩ＠ ile ｳｬ･ｮｭｩｴｲＮ＠ ｅｬ･ｲ＠ en gizli zevklerini
burada yaparlar. ｋ｡､ｮｬｲ＠ burada ･ｬｩ＠ ve müzikle gün-
lerini geçirirler. Kendi evinin bahçesine ｫ￶＠ ｹ｡ｰｴｲﾭ
ｭｹ｡ｮｬｲ＠ için de umumi bahçelerde ｫ￶ｬ･ｲ＠ ｜ｬ｡ｲ､Ｎ＠ Bu-
rada kahve ve ･ｲ｢ｴ＠ içilir. Türkye'de bütün binalar
gayet ｳ｡ｬｭ＠ ｹ｡ｰｬＮ＠ Hanlar çok güzel, camiler tamamen
yontma ｴ｡ｮＮ＠ ｅｴｲ｡ｦｩ＠ ｴ｡ｮ＠ kemerierin ｡ｬｴｮ＠ ya-
74

ｰｬｭ＠ dükkanlarla çevrili, gayef ｧ･ｮｩ＠ bir ｡ｬｮ＠ ｩｧ｡ｬ＠

eden bir çok büyük hanlar var. Buralara fakir sanatkar-
ｬ｡ｲ＠ ｹ･ｲｬｴｩｯ＠ lar.- Daima camiierin ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｹ｡ｰﾭ
lan bu hanlar gayet güzel, üç, dörtyüz ｫｩ＠ alabilecek
kadar büyük. Bizim kollejlerde ｯｬ､ｵ＠ gibi ｧ･ｮｩ＠ bir
avlusu var. ｅｴｲ｡ｦＬ＠ üzeri ｫ｡ｰｬ＠ galerilerle çevrili. Bu
müesseseleri bizim ｭ｡ｮｳｴｲｬ､＠ daha ｦ｡ｹ､ｬ＠ bulu-
yorum. Zannederim size bir anda pekçok ･ｹ＠ söyledim.
ｓ･￧ｴｩｭ＠ mevzu ｨｯｵｮｺ｡＠ gitmediyse bana ｢｡ｫ＠ bir
konu ｹ｡ｺｮＮ＠ Sevgili T., ｵｮ｡＠ emin olunuz ｫｩｾ＠ benim
kadar kimse sizi ･ｬｮ､ｩｲｭｹ＠ arzu edemez ...
 Lady Mar'a

Edirne 18 Nlsan-1717

Aziz ｨ･ｭｩｲＬ＠ ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､＠ kendileriyle ｭ･ｫｴｵｰｬ｡ﾭ

ｴｫｬ｡ｲｭｮ＠ hepsine ｯｬ､ｵ＠ gibi, size de mektubumu son
vapurla gönderiyorum. Bir daha ne zaman -yazii6ilece-
ｩｭ＠ Allah bilir. Maamafih, yine de mektup yazmak-
tan kendimi ｡ｬｭｹｯｲｵＮ＠ Dün ｧ￶ｲ､ｭ＠ ･ｹｬｲ＠ ka-
fam o kadar dolu ki, içim rahat etsin diye ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ he-
men bildirmem gerekiyor. Bu yüzden hikayeme ｧｩｲ＠
yapmadan ｢｡ｬｹｯｲｵｭＮ＠ ｓ｡､ｲｺｭｮ＠ ･ｩ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ ak-
｡ｭ＠ ｹ･ｭｩｮ＠ davet edildim. Böyle bir ziyafet ｩｭ､ﾭ
ye kadar hiçbir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｫ｡､ｮｭ＠ ｶ･ｲｩｬｭ＠ oldu-
ｵ＠ için sonsuz bir zevkle ｨ｡ｺｲｬｮ､ｭＮ＠ Bu ziyafete her-
kesin ｡ｬｫｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ bir ｫｹ｡ｦ･ｴｬ＠ gidersem dikkati pek
fazla ￧･ｫｭｹ｣ｩ＠ tahmin ･ｴｦｩｭ＠ için Viyana- Sa-
ｲ｡ｹｬｮ､＠ giyilen elbise ile gittim. Bu ｫｹ｡ｦ･ｴ＠ bizimki-
lerden daha süslüdür. ｆ｡ｺｬｾ＠ merasim ｯｬｭ｡ｳｮ＠ diye bir
Türk ｡ｲ｢ｳｮ＠ bindim. ｙ｡ｮｭ＠ sadece ･ｴｩｭ＠ tutmak
için, hem ｴ･ｲ｣ｭ｡ｮ＠ ve hem de oda hizmetçim olan
bir Rum ｫ｡､ｮ＠ ｡ｬ､ｭＮ＠ Avlunun ｫ｡ｰｳｮ､＠ beni ｓ｡､ｲﾭ
｡ｺｭｮ＠ ･ｩｮ＠ ｨ｡ｲ･ｭｳ＠ ｫ｡ｲｬ､Ｎ＠ Arabadan inmeme
ｹ｡ｲ､ｭ＠ etti, birçok odalardan geçirerek iki ｳｲ｡＠ dizil-
ｭｩ＠ zarif earlyeler ｡ｲｳｮ､＠ en sondaki odaya götür-
76

dü. ｈ｡ｮｭ･ｦ､ｩ＠ burada üzerinde zerdova kürkü bu-

ｬｵｮ､＠ halde bir mindere ｵｺ｡ｮｭｴＮ＠ Beni büyük- bir
merasimle ｫ｡ｲｬｹｰ＠ ､ｯｳｴｬ｡ｲｮ＠ ｹ｡ｲｭ＠ düzine ｫ｡､ﾭ
na takdim etti. Kendisi elli ｹ｡ｬｲｮ､＠ ve yüzünden ga-
yet iyi bir ｫ｡､ｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ ｡ｮｬｹｯｲＮ＠ Evinde fazla gös-
ｴ･ｲｩ＠ ｯｬｭ｡ｹ＠ ｡ｴｮＮ＠ ｅｹ｡ｬｲ＠ çok sade idi. En faz-
la masraf elbiseye ve ｨｩｺｮ･ｴ￧ｬｲ＠ ｹ｡ｰｬｯｲ､ｵＮ＠ Hayre-
timin ｦ｡ｲｫｮ＠ ｶ｡ｲｭ＠ olacak ki; hemen sebebini, ken-
disinin fazla masraf edecek ｹ｡ｴ＠ ｯｬｭ｡､ｮＬ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠
fakiriere sadaka ｶ･ｲ､ｩｮ＠ ve tek ｮ･ｧｵｬｩｹｴ＠ de
Allah'a ibadet ｯｬ､ｵｮ＠ söyleyerek, izah etti. Sözlerin-
de hiç riya yoktu. Kendisi de ･ｩ＠ de daima ibadet edi-
yorlar. ｓ｡､ｲｺｮ＠ (1) ･ｩｮ､＠ ｢｡ｫ＠ bir ｫ｡､ｮ＠ ｊＩ｡ｫｮﾭ
yor. ａｹｲ｣｡Ｌ＠ kendinden öncekiler gibi hediye de kabul
etmiyor. Bu konuda, her elçi ｧ･ｬｩｮ､＠ hediye ｡ｬｮ＠
mevkiinin ｩ｣｡｢＠ ｯｬ､ｵ＠ kendisine ｡ｮｬｴｭ＠ olmasa,
Lord Montagu'nun hediyelerini kabul ･ｴｮｩｹ｣ｫ＠ ka-
dar nazik ､｡ｶｲｮｹｯＮ＠ ｅｩ＠ çok nazik davranak, ｹ･ｭ＠
kadar benimle ｧ￶ｲｴＮ＠ Yemekler size ｡ｮｩｴｬ｢･｣＠
gibi fena ｯｬｭ｡ｹｰＬ＠ Türk zevkine göre, çok ￧･ｩｴｬ＠ ya-
ｰｬｭｴＮ＠ Burada ｮ｡ｳｬ＠ yemek ｹ｡ｰｬ､ｮ＠ dair size bilgi
verebilirim. Çünki Belgrad'da üç hafta kadar bir efen-
dinin evinde ｯｴｵｲ､ｮＮ＠ ａ￧ｬ｡ｲｮ＠ bizim için çok nefis
yemekler ｰｩｲｴＮ＠ ｬｫ＠ hafta yemekleri pek mükemmel
buldum. Fakat sonunda ｢ｫｴｭ＠ saklamama sebep
yok. Kendi ｵｳｬｮｺ､･＠ yemek ｰｩｲｴｭ･ｫ＠ için müsaa-
de istedim. Zannederim ｡ｬｫｮ＠ ｯｬｭ｡､＠ için ｢ｫｴｮＮ＠
Çünki bir Amerika yeriisi ne bizimkine ne de ｯｮｬ｡ｲＭ

(1) Halil ｐ｡＠ (1655·1733).

 77

kine ｡ｬｫｮ＠ olmasa, mutlaka ｯｮｬ｡ｲｫｩ＠ tercih eder.

Türkler etleri çok fazla ｰｩｲＬ＠ ､￶ｬｭ＠ baharat kul-
ｬ｡ｮｹｯｲＮ＠ ｓ｡ｬ￧ｲ＠ da çok keskin. Çorba yemekierin
sonunda veriliyor. Fakat sebzeleri bizimki kadar ￧･ｩｴﾭ
li. ｓ｡､ｮｺｭ＠ ･Ｌｩ＠ bana fevkaHide bir misafirperver-
likle hepsinden yedirdi. Onun nezaketi kadar fazla ｩﾭ
ｴ｡ｨｭ＠ ｯｬｭ｡ｹ＠ ｣｡ｮｭ＠ ｳｫｬ､Ｎ＠ Yemekten sonra kah-
ve buhur verildi. Bu, gösterilen ｳ｡ｹｧ＠ ifade ･､ｲｭｩＮ＠
ｫｩ＠ cariye diz çöküp saçlanma, elbiselerime ve mendi-
lime kokular serptiler. Bir müddet sonra ｨ｡ｮｭｬｲ＠ on-
lara gitar ￧｡ｬｭｲｮ＠ ve. ｯｹｮ｡ｭｬｲ＠ emre!ti. Emri
hemen yerine getirdiler. ｈ｡ｮｭ･ｦ､ｩ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ oyuna pek
fazla ｡ｬｲｭ､＠ için acemi ｯｬ､ｵｫ｡ｮ＠ söyliyerek
özür diledi.
Kendisine ｴ･ｫｲ＠
ederek müsaade istedim. ｎ｡ｳｬ＠
ｫ｡ｲｬｮ､ｹｳｭ＠ ayni ･ｫｩｬ､＠ yolçu edildim. Hemen evi-
me geldim. Fakat ｹ｡ｮｭ､ｫｩ＠ Rum ｴ･ｲ｣ｭ｡ｮ＠ ket-
ｨ､｡ｮ＠ evini de ziyaret ememi ｳｲ｡ｬ＠ teklif etti ve
ｫ･ｴｨ､｡ｮＬ＠ devletin ikinci büyük ｫｩｳ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söy-
ledi. ａｳｬｮ､｡＠ onun devletin bütün ｩｬ･ｲｮ＠ görmesi do-
ｬ｡ｹｳｩ･＠ en büyük ｫｩ＠ ｳ｡ｹｬｭ＠ ｧ･ｲｫｴｩｮＬ＠ davetin-
den dönmektc ｯｬ､ｵｭｺ＠ ｡ｨｳｮ＠ ancak ismen mevcut
ｯｬ､ｵｮ＠ ｡ｮｬｴＮ＠

ｓ｡､ｮｺｭ＠ evinden o kadar fazla ｨｯｬ｡ｮｭｴＮ＠

Bu yüzden ｢｡ｫ＠ bir yere daha gitmeyi istemedim.
Ama ｡ｲｫ､ｮ＠ ｳｲ｡ｮ＠ ､｡ｹｮｭ＠ ve severek
gittim. Burada ｳ｡､ｮｺｭ＠ evinde gördüklerimden
｢｡ｭｫ＠ bir durum ｶ｡ｲ､Ｎ＠ 'Evlerin durumu bile sofu
bir ihtiyarla güzel bir genç arasindaki vaziyet gibi
ｦ｡ｲｫｬｹ､Ｎ＠ Ev çok temiz ve zarifti. Beni uzun bir sofa-
dan geçiren iki ｨ｡ｲ･ｭｳ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｫ｡ｲｩｮ､ｭＮ＠
78

Burada örgülü ｳ｡￧ｬｲ＠ ｴｯｰｵｫｬ｡ｲｮ＠ kadar inen, kenar-

ｬ｡ｲ＠ ｳｲｭ｡＠ elbiseli cariyeler iki ｳｲ｡＠ halinde ､ｩｺｬｭｴＮ＠
Kendilerini daha ｹ｡ｫｮ､＠ görmek için ､ｵｲｳ｡ｹｭ＠
｡ｹｰ＠ olurdu. Buna ｣｡ｮｭ＠ ｳｫｬ､＠ ､ｯｲｵｳＮ＠ ｙ｡ｬ､ｺ＠ ka·
feslerle çevrili bir odaya girince ｯｮｬ｡ｲ＠ da unuttum.
ａ｡￧ｬｲｮ＠ ｧ･ｮｩ＠ gölgeleri ｢ｵｲ｡ｹ＠ ｧｬｮ･＠ ｮｬ｡ｲ､＠ ko-
ruyordu. ａ｡￧ｬｲ＠ ｳ｡ｲｬｭ＠ ｨ｡ｮｭ･ｬｲｩ＠ ve yaseminler
havaya güzel kokular ｳ｡￧ｹｯｲｬ､Ｎ＠ Bu güzelliklere be-
yaz mermerden bir fiskiye, ｳｵｬ｡ｲ＠ ｴ｡ｬ＠ bir ｲｬｴ＠ ile
üç, dört havuza dökülerek bir kat daha güzellik veri-
yordu. Tavanda, ｹ｡ｬ､ｺ＠ sepetlerden ｴ｡ｭＬ＠ hemen dü- ·
･｣ｫ＠ hissi veren çok ￧･ｩｴｬ＠ çiçek resimleri ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Dört
basamak ｹｫｳ･ｬｩｮ､Ｌ＠ zarif ｲ｡ｮ＠ ｨ｡ｬｲｹ＠ süslü bir
mindere ｵｺ｡ｮｭ＠ olan ｫ･ｴｨ､｡ｮ＠ ｨ｡ｮｭ＠ ｩｬ･ｭ＠ be-
yaz saten ｹ｡ｳｴｫｬｲ＠ ､｡ｹｮｭｴＮ＠ Dizinin dibinde ise
｡＠ ｹｵｫ｡ｲ＠ oniki ｹ｡ｬｲｮ､＠ iki ｫｺ＠ oturuyordu. El-
biseleri tamamen elmaslarla süslüydü. Çok sevimli ve
güzeldiler, fakat ｫ･ｴｨ､｡Ｇｮ＠ ･ｩ＠ güzel ｆ｡ｴｭＧｮ＠ ya-
ｮ､｡＠ dikkati çok az ￧･ｫｩｹｯｲｬ｡､Ｎ＠ ｈ｡ｮｭ＠ o kadar gü-
zeldi ki, onun kadar güzelini ne lngiltere'de, ne de Al-
manya'da görmedim. Yüzü kadar seyretmeye doyula-
ｭｹ｡｣ｫ＠ bir yüz ｧ￶ｲ､ｭ＠ ｨ｡ｴｲｬｭｹｯｵＮ＠ Beni kar-
ｬ｡ｭｫ＠ için ｡ｹ＠ ｫ｡ｬｴ＠ ve kendi adetlerine göre eli-
ni ｧ￶ｳｮ･＠ koyarak· ｳ･ｬ｡ｭ､Ｎ＠ Fakat bu selam saray
terbiyesinin ｶ･ｲｭｩｹ｣＠ kadar asalet ve vekarla o de·
rece dolu idi ki, ancak Allah vergisi olabilirdi. Minde-
rin ｫ￶･ｳｩｮ､＠ en ･ｲｦｬｩ＠ yeri bana verdi ve ｳｲｴｭ＠
yasiayabiimem için ｹ｡ｳｴｫｬｲ＠ getirtti. Daha önce tercü-
ｮ｡ｭ＠ bana ｆ｡ｴｭＧｮ＠ ｧｺ･ｬｩｮ､＠ ｢｡ｨｳ･ｴｩ＠ hal.
de o derece hayretler içinde ｫ｡ｬ､ｭ＠ ki, bir müd-
det ｧｺ･ｬｩｮ＠ seyre ､｡ｬｮ＠ için kendisiyle ko-
 79

ｮｵ｡ｭ､Ｎ＠ O ne güzel yüz ve ne ölçülü vücut-

tu! Tabiat cildine çok ｴ｡ｬ＠ bir renk ｶ･ｮｩＮ＠ Gü-
ｬｭｳ･ｹｩ＠ çok çekici. Mavi renginin ｢｡ｹｧｮｬ＠ sahip
iri, siyah gözleri ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｮｳ｡＠ ona ne taraftan bakarsa
｢｡ｫｳｮＬ＠ yeni bir güzellikle ｫ｡ｲｬｹｯＮ＠ Bu ilk ｡ｫｮﾭ
ｬｲｮ＠ tesiri geçer geçmez, herhangi bir kusuru olup
ｯｬｭ｡､ｮ＠ anlamak için ｹ｡ｫｮ､＠ tekrar ｢｡ｫｴｭ＠ ve
her ｢｡ｫｭ､ｮ＠ güzel bir ｫ｡､ｮ＠ ｨｯ｡＠ ｧｩｴｭｹ･｣＠ hak-
ｫｮ､｡ｩ＠ kanaatierin ｹ｡ｮｬ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｡ｮｬ､ｭＮ＠ Apellis,
｢ｯ＠ yere mükemmel bir yüz yaratmak için ｳ｡ｮｴ＠
bütün ｶ｡ｳｴｬｲｮ＠ ｫｵｬ｡ｮｭＮ＠ Halbuki bu mucizeyi an-
cak tabiat ｹ｡ｰ｢ｩｬｲｭＬ＠ ki tabiat da ancak ｆ｡ｴｭＧｹ＠
dünyaya getirerek bunda muvaffak ｯｬｭｵＮ＠ ｔ｡ｶｲｬ＠
o derece asil ve o derece tabii ki, bizim barbar ｴ｡ｮ､ﾭ
ｭｺ＠ bir ｮ･ｭｬｫｴ＠ dünyaya ｧ･ｬ､ｩ＠ halde onu Av-
ｲｵｰ｡Ｇｮ＠ en ｭｵｨｴ･＠ ｴ｡ｨｬｲｮ､＠ birine ｯｴｵｲｭ＠ gö-
renler, kraliçe olmak için ､ｯｭｵ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ zanneder-
ler. ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ ｧｺ･ｬｩ＠ ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､ｫ＠ bütün güzelleri göl-
gede ｢ｲ｡ｫＮ＠ ｓｲｭ｡ｬ＠ diba bir entari ｧｩｹｭＬ＠ boylu bo-
yunca beyaz sim ｫ･ｮ｡ｲｬＬ＠ ince tül ｧ￶ｭｬ･ｩｮ､＠ ｡￧ｫ＠
boynunun ｧｺ･ｬｩ＠ meydana ￧ｫｭｴＮ＠ ｇ￶ｭｬ･ｩ＠ ｧｭ＠
ｹ･ｩｬＬ＠ ｡ｬｶｮﾷ＠ ise soluk karanfil rengindeydi. Gayet
kibar ｩｬ･ｮｭ＠ beyaz terlikleri ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Elmas bilezik-
lerle zarif ｫｯｬ｡ｲｮ＠ ｳｬ･ｭｩｴＮ＠ Kemeri elmas ｩｬ･ｭ＠
idi. ｂ｡ｮ､ｫｩ＠ çevre zemini karanfil renginde ｳｲｭ｡＠
ile ｩｬ･ｮｭｴＮ＠ ｔｯｰｵｫｬ｡ｲｮ＠ kadar inen siyah ｳ｡￧ｬｲｮ＠
örgülerle ｡ｹｲｭＬ＠ ｢｡ｮ＠ bir ｹ｡ｮ＠ ｵｳｴ｡ｬｫ＠ elmas
ｩｮ･ｬｲ＠ ｴ｡ｫｭＮ＠ ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ｡ｮｬｴｲｫ･＠ ｭ｢｡ｬ＠ ･ｴｩﾭ
mi zannedersiniz. Fakat ｩｮ｡＠ hiç ｭ｢｡ｬ＠ yok.
Bir yerde okudum zannediyorum, ｫ｡､ｮｬｲ＠ güzellikten
daima ｨ｡ｹｲｮｬｫ＠ ｢｡ｨｳ･､ｲｬｭｩＮ＠ Bu neden kabahat
olsun. Bir kimseyi ｭ｡ｫｳｴｺ＠ ve hasetsiz takdir etmek
 80

fazilet ｳ｡ｹｬｲｮ､Ｎ＠ En ｶ｡ｫｲｴ＠ ｹ｡ｺｲｬ＠ bile birkaç

ｭ･ｨｵｲ＠ heyketden kendilerinden geçerek ｢｡ｴｳ･ｭｩﾭ
lerdir. Neden ｴ｡｢ｩｮ＠ bu enfes ｹ｡ｲｴｫｬＬ＠ aciz kop-
yalar kadar methe ｬ｡ｹｫ＠ ｯｬｭ｡ｳｮＮ＠ Çekinmeden söyleye-
bilirim ki, en güzelbir heykelden daha fazla Fatma'·
ｹ＠ ｳ･ｹｲｴｭｫ＾ｮ＠ zevk ｡ｬ､ｭＮ＠ Dizi dibinde oturan ｫｺ＠
￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲ＠ için kendi ｫｺｬ｡ｲ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söyledi. Oysa ki,
kendisi ｯｮｬ｡ｲ＠ annesi ｯｬ｡ｭｹ｣ｫ＠ kadar genç goru-
ｮｬｹ､Ｎ＠ Su perilerini ｡ｮ､ｲ＠ yirmi kadar genç cari-
ye minderin alt ｢｡ｮ＠ ､ｩｺｬｭｴＮ＠ Ancak bunu gözle-
riyle görenler ｴ｡｢ｩｮ＠ böyle güzel bir manzara meyda-
na ｧ･ｴｩｲ｢ｬ｣ｮ＠ iman ederler. Fatma ｨ｡ｮｭ＠ bir
ｩ｡ｲ･ｴ＠ üzerine, derhal dört tanesi lavta'ya, gitar'a ben-
ziyen ￧｡ｬｧ､＠ gayet içli havalar çalmaya, türküler
söylemeye ｢｡ｬ､ｲＮ＠ O ｳｲ｡､＠ ､ｩ･ｲｬ＠ de ｳｲ｡ｹｬ＠ oy-
ｮｵｹｯｲｬ｡､Ｎ＠ Bu dans ｩｭ､ｹ･＠ kadar gördüklerimden
çok ｦ｡ｲｫｬｹ､Ｎ＠ Insanda belli ｢ｩｲｴ｡ｫｭ＠ hisler ｵｹ｡ｮ､ｲﾭ
mak için bundan daha, sanatkarane, daha uygun bir
･ｹ＠ olamaz. ｎ｡ｭ･ｬｲ＠ o kadar tesirli, dans edenlerin
hareketleri o kadar ｡ｲ＠ idi ki; bazen ､ｯｫｵｮ｡ｬ＠ bir
vaziyette durup gözlerini ｳｺｹｯｲｬ｡､Ｎ＠ Sonra arkaya
､ｯｲｵ＠ ･ｩｬｰ＠ san'atla ｫ｡ｬｲｮ＠ en hissiz bir sofunun
dahi görüp de tesiri ｡ｬｴｮ､＠ kalmamasma imkan yok.
Mutlaka ｯｫｵｭｳｮｺ､ｲＮ＠ Türk'lerin musikisi ￧ｮ＠
ｫｵｬ｡＠ ｴｲｭ｡ｬｹ｣＠ derler. Bunu ancak sokak musikisi-
ni dinleyenler yazabilirler. ｎ｡ｳｬ＠ ki, bir ｹ｡｢ｮ｣＠ Lond-
ra ｳｯｫ｡ｬｲｮ､＠ ､ｯｬ｡ｮ＠ ￧｡ｬｧ｣ｮ＠ ｭｺｩｮ＠ dinleyip
de ｮｧｩｬｺ＠ ｭｺｩ＠ ｨ｡ｫｮ､＠ kesin _bir hükme varamaz-
sa, ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ki de aynidir. Emin olunuz ki, bu memle-
ketin ｭｺｩ＠ çok tesirli. Bununla beraber ben ｴ｡ｬﾭ
yan ｭｺｩｮ＠ de severim. Bunda bir taraf tutma his-
si ｶ｡ｲ､＠ zannederim. ｔ｡ｮ､ｭ＠ bir Rum ｫ｡､ｮ＠ Ma-
 81

dam Robinson'dan (1) daha güzel ｡ｲｫ＠ söylüyor, Türk

ve ＠ talyan ｭｺｩｮ＠ de gayet güzel biliyor. Bu ｫ｡､ｮ＠
Türk ｭｺｩｮ＠ ｢･ｮｩｹｯｲＮ＠ Türkiye'de çok güzel ve ta-
bii sesler var. Fatma ｨ｡ｭｮ＠ evinde dinlediklerim de
bu ￧･ｩｴｮ､Ｌ＠ çok ｨｯｵｭ｡＠ gitti. Oyun bitince içeriye
giren dört ｳ｡ｲ＠ cariyenin ellerinde ｧｭ＠ buhur·
dan ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｈ｡ｶｹ＠ anber ve ｳ｡ｲ＠ ｳ｡｢ｲ＠ v.s. ile kokulan-
､ｲｬ｡Ｎ＠ Sonra diz çöküp ｫｲｭｺ＠ bir ｴ｡｢ｮ＠ içinde
Japon porseleni ile bana kahve verdiler. Fatma ｨ｡ｮｭ＠
benimle çok nazik ve zarif bir dille ｫｯｮｵｹｲ､Ｎ＠ Ba-
na <<Güzel ｓｵｬｴ｡ｮｭﾻ＠ diyerek gayet misafirperver bir
･ｫｩｬ､＠ ､ｯｳｴｬｵｭｺｮ＠ ､･ｶ｡ｭｮ＠ istiyor ve benimle
kendi ｉｩｳ｡ｮｭ､＠ ｫｯｮｵ｡ｭ､＠ için üzgün ｯｬ､ｵｮ＠
söylüyordu. Gitmek üzere izin ｩｳｴ･､ｭ＠ zaman iki genç
cariye, içi ｩｬ＠ çevrelerle dolu güzel bir ｧｭ＠ sepet
getirdiler. Fatma ｨ｡ｮｭ＠ bu çevrelerden en güzelini
kendim için ｡ｬｭｮ＠ rica etti. ｄｩ･ｲｬｮ＠ de tercüma-
ｮｭ｡＠ ve hizmetçime verdi. Giderken de ｧ･ｬ､ｩｭ＠ za-
manki nezaketi gösterdiler. ｇ￶ｲ､ｭ＠ ･ｹｬｲ､ｮ＠ o ka-
dar ｨｯｬ｡ｮｭｴ＠ ki, kendimi Muhammedin cennetin-
de zannettim. Bu ｡ｮｬｴ｝ｳＺｲｭ＠ için ne ｳ￶ｹｬ･｣ｩｮｺ＠
bilemiyorum. ｡ｹｮ＠ ａｲ｣ｫ zevki sizin de biraz olsun duy-
ｭ｡ｮｺ＠ isterim. Bu ･ｬｮ｣ｲ､＠ benimle beraber ol-
ｳ｡ｹ､ｮｺ＠ çok memnun ｯｬ｡｣ｫｴｭＬ＠ aziz ｫ｡ｲ､･ｩｭＮ＠

(1} 1714-1724 ｡ｲｳｮ､＠ Londra sahnelerinin ｭ･ｨｵｲ＠

ｐｒｍａ＠ ｄｏｎａＧｳ＠ Anastasia Robinson.

F: 6
Rahip Contt'ye

Edlme 17 ｍ｡ｹｳ＠ 1717

Edirne'den ｡ｹｲｬｭ､ｮ＠ önce ｭ･ｲ｡ｫ＠ en çok çe-

ken ･ｹｩ＠ size yazmak istedim. Bugün ｭｰ｡ｲｴｯ＠ Adri:
yen'in ｡､ｮ＠ ｴ｡ｹｮ＠ bu ･ｨｲｩｮＬ＠ vaktiyle Orestezi veya
Orest denilen ･ｨｩｲ＠ olup ｯｬｭ｡､ｮ＠ tespit etmeniz için
size bir ｡￧ｫｬｭ､＠ ｢ｵｬｮｭ｡ｹ｣Ｎ＠ Çünki siz bunu
benden iyi bilirsiniz. ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ Avrupa'da Payitaht
olarak ｫｵｬ｡ｮ､ｲ＠ ilk ･ｨｩｲ＠ ｢ｵｲ｡ｳＮ＠ Son zamanlarda
burada bir çok ｰ｡､ｩｨ＠ oturdu. ｩｭ､ｫ＠ ｰ｡､ｩｨｮ＠ kar-
､･ｩ＠ Mustafa ile Dördüncü Mehmet bu ･ｨｲｩ＠ çok se-
verlerdi. Bu sebepten, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ terkedip ､･ｶ｡ｭｬ＠ bu-
rada oturdular. Bu sevgi yeniçerilerin ikisini de taht-
tan indirmesinde önemli rol ｯｹｮ｡､Ｎ＠ Bununla beraber
ｩｭ､ｫ＠ ｰ｡､ｩｨ＠ da buradan ｨｯｬ｡ｮｹｲ＠ gibi görünü-
yor. ｈ｡ｶｳ＠ kötü olmakla beraber, ･ｨｲｩｮ＠ ｢ｵｬｮ､＠
yer çok güzel. Çevresinin sekiz mil ｯｬ､ｵｮ＠ söylü·
yorlar, buna bahçeler de dahil. Türklerin mimarisinde
hiç ｧ￶ｳｴ･ｲｩ＠ ｯｬｭ｡､ｮＬ＠ saraylar, ､ｩ･ｲ＠ evierden
ancak büyüklükleri ile ｡ｹｲｬｯＮ＠ ･ｨｲｩｮ＠ nüfusu ka-
ｬ｡｢ｫＬ＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ￧ｯｾｵｮ＠ ordu ｭ･ｮｳｵｰｬ｡ｲ＠ ile ｯｮｬ｡ｲ＠
｡ｲｫｳｮ､＠ gelenler meydana getiriyorlar. Bunlar git-
tikleri zaman ･ｨｩｲ＠ hemen hemen ｢ｯ｡ｬｹｲｭｵＮ＠ ｅ､ｩｲｾ＠
84

ne'nin üzerinde ｫｵｲｬｭ＠ ｯｬ､ｵ＠ Meriç nehrine (eski-

den Ebre ､･ｮｩｬｹｯｲｭｵＩ＠ ve her yaz ｫｵｲｹｯｭＮ＠ Hava-
ｮ＠ ｳ｡ｬ＠ ｺ｡ｲｬ＠ ｯｬｭ｡ｳｮ､＠ bu durumun etkisi var zan-
nediyorum. Nehrin ｩｭ､ｫ＠ ｡ｫ＠ çok ｴ｡ｬＬ＠ üzerinde
iki tane köprü var. ｍ･ｲ｡ｫｭ＠ gidermek için Türk ｫﾭ
yafetine girip ￧｡ｲｹ＠ gittim, ama yeniçerileri görünce
içim rahat etmedi. Sanki üzerimde ｮｧｩｬｺ＠ elbiseleri
ｶ｡ｲｭ＠ gibi, dokunmadan bana yol verdiler. Bunlar
ｫ｡､ｮｬｲ＠ el sürmeye cesaret edemiyorlar. ￇ｡ｲｮ＠
üzeri kubbeli, içi gayet temiz ve boyu da ｹ｡ｲｭ＠ mil
kadar. Londra'daki yeni borsa gibi, çok ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ ve çe·
ｩｴｬ＠ ･ｹ｡ｮﾷ＠ ｴ･ｨｩｲ＠ ･､ｩｬ＠ ve ｳ｡ｴｬ､＠ ￧ｹｺ｡ｬｴｭ＠
dükk1ln var. Dükkanlar yeni ｢ｯｹ｡ｮｭ＠ gibi, ｰｲｬ＠ ｰｲｬ＠
ｰ｡ｲｬｹｯＬ＠ ￧｡ｲｮ＠ ｫ｡ｬ､ｲｭｮ＠ Londra'dakinden çok
daha temiz. ｩ＠ olmayanlar buraya kahve veya ･ｲ｢ｴ＠
içmeye, gezmeye geliyorlar. Burada da bizim tiyatro-
larda ｯｬ､ｵ＠ gibi ｢｡ｲｹｯｬＮ＠ Zengin ｴ｣｡ｲｬｮ＠ ço-
ｵｮ＠ Yahudi ｯｬｵ＠ dikkatimi çekti. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ nüfuzu
çok kuvvetli, ｩｭｴｹ｡ｺｬｲ＠ Türklerinkinden fazla. Kendi
ｫ｡ｮｵｬｲｹ＠ idare edilen bir cumhuriyet gibiler. Türk'-
ler ｡ｴｬ＠ ｴ｡｢ｩｬ＠ ve sanayie hevesli ､･ｩｬｲＮ＠ Buna ｫ｡ｲｬ＠
Yahudiler birlik meydana getirdiklerinden devletin bü·
tün ticaretini ellerine ｡ｬｭｲＮ＠ Her ｰ｡ｮ＠ ｩｬ･ｲｮ＠ eli-
ne ｢ｲ｡ｫｴＬ＠ ｳｲｬ｡ｮ＠ emanet ･ｴｩ＠ bir Yahudi ｫ｡ｨｹｳ＠
var, kendileri hiçbir ｩ･＠ ｫ｡ｲｭｹｯｬＮ＠ Bu Yahudiler
ｰ｡ｮ＠ ｢ｵｬｮ､＠ kazada ￧｡ｲｹ＠ tanzim eder, her
zaman hediyeler ｡ｬｲＬ＠ giren ve ￧ｫ｡ｮ＠ ｭ｡ｬｲ＠ muayene
ederler. ｐ｡､ｩｨｮ＠ doktoru, ｨ｡ｺｩｮ･､ｲＬ＠ ｴ･ｲ｣ｭ｡ｮ＠ hep
Yahudidir. Menfaatine son derece ､ｫｮ＠ olan böyle
bir milletin bu durumdan ne derecede istifade edece-
ｩｮ＠ ｡ｮｬｲｳｺＮ＠ Bunlar kendilerine her zaman ihtiyaç
 85

､ｵｹｬｭ｡ｳｮ＠ ｳ｡ｬｭｲ＠ ve bu sayede saray da ｯｮｬ｡ｲ＠

ｫｯｲｵｭｴＮ＠ ｮｧｩｬｺＬ＠ ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ve ＠ talyan taeirierin bun-
ｬ｡ｲｮ＠ bütün hilelerini bildikleri halde, ｩｬ･ｲｮ＠ ister is·
temez onlara ｹ｡ｰｴｲｯｬＮ＠ ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ ticaretle ilgili ne
varsa ｯｮｬ｡ｲ＠ elinden geçiyor. ￧ｬ･ｲｩｮ､＠ ｩｴ｢｡ｲ＠ en az
olanlar bile, kendilerine muhtaç olunmaktan uzak ka-
ｬｮ｡ｭｹ｣ｫ＠ derecede önemli ｫｩｬ･ｲＮ＠ Bütün millet, zen-
ginlerine ｯｬ､ｵ＠ kadar bunlara da alaka gösteriyor.
Hepsi zengin ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ halde bu durumu gizlerneye dik..
kat ediyorlar. Evleri çok ｧ￶ｳｴ･ｲｩｬ＠ ve debdebeli. ｴ･＠
yine ￧｡ｲｹ＠ ｡ｮｬｴｲｫ･＠ konuyu ､･ｩｴｲｭＮ＠ Ali ｐ｡＠
ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｹ｡ｰｴｲｬｮ＠ ￧｡ｲ＠ yine onun ｡､ｮ＠ ｴ｡ｹｯｲＮ＠
ￇ｡ｲｮ＠ ｹ｡ｮ､＠ bir mil ｵｺｮｬ､｡＠ bir sokak var
ki dükkanlarla dolu. Burada çok ￧･ｩｴｬ＠ ve güzel mal-
lar bulunuyor. Fakat fabrika ｯｬｭ｡､＠ için ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ fi-
ｹ｡ｴｬｲ＠ çok yüksek. ｍ｡ｬｲ＠ ｹ｡ｭｵｲ､ｮ＠ korumak için
ｳｯｫ｡ｮ＠ üzerini tahtalarla ￶ｲｴｭｬ･Ｎ＠ Sütunlar üzerine
ｩｮ｡＠ ｯｬｵｮｭ＠ ｢｡ｫ＠ bir ￧｡ｲ＠ da Bedesten'dir. Burada
atlar için her ￧･ｩｴ＠ ｫｯｵｭ＠ ｳ｡ｴｬｲＮ＠ ｋｯｵｲｬ｡ｮ＠ hepsi
elmaslarla, sJrmalarla ｳｬ･ｮｭｩＮ＠ Bu ￧｡ｲｹ＠ girince
ｩｮｳ｡ｬｲ＠ gözleri ｫ｡ｭｹｯｲＮ＠ ｙ｡ｫｮ､＠ hududa nakledi-
lecek olan ｯｴ｡Ｇ＠ alaturka arabamla buradan gittim.
Daha önce ｰ｡､ｩｨ＠ bütün saray ｨ｡ｬｫ＠ ile ￧｡､ｲｬｮ＠
ziyaret ･ｴｭｩＮ＠ Hakikaten bu ｯｴ｡＠ göze çok ｨｯ＠ görünü.
yor. ￇ｡､ｲｬ＠ bir saray ｭ｡ｮｺｲｳ＠ arzediyor. Hepsi de
ｹ･ｩｬ＠ ｢ｯｹ｡ｬＬ＠ birçok dairelere ｢￶ｬｮｭ＠ ve gayet ｧ･ｮｩ＠
bir araziyi ｫ｡ｰｬｹｯｲＮ＠ ｐ｡ｬｲｮ＠ rütbelerini belirten üç
ｴｵ＠ oeylerin ￧｡､ｲｬ＠ önünde göze çarpan bir ･ｫｩｬ､＠
､ｩｫｬｭＮ＠ ￇ｡､ｲｬｮ＠ üzerlerinde ait ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ ｡ｨｳｬﾭ

ｲｮ＠ rütbelerine göre büyüklü küçüklü bil'çok ｹ｡ｬ､ｺｨ＠

toplar var. Hyde ｐ｡ｲｫ＠ ziyaret için ｮｧｩｬｺ＠ ｫ｡､ｮｬｲ＠ ne
B6

kadar heveslenirlerse, Türk ｨ｡ｮｭｬｲ＠ da bu ｯｲ､ｵｧ｡ｨ＠

görmek için o derecede acele ､｡ｶｲｮｹｯｬＮ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ far-
ｫｮ｡＠ ｶ｡ｲ､ｭ＠ bir ･ｹ＠ var ki, askerde sefere ｢｡ｬｹ｣ｫ＠
ｫｴＧ｡ｬｲ､＠ her zaman görülen memnuniyetten eser yok.
Halk ve bilhassa esnaf, harpten nefret ediyorlar. Özel-
likle ordu ｫｵｭ｡ｮ､ｬ＠ ｰ｡､ｩｨ＠ bizzat geçmeye ka-
rar verirse, o vakit ｴ｣｡ｲｮ＠ her ｳｮｦ＠ ｰ｡､ｩｨ＠ kendi
servetine uygun bir hediye vermeye mecbur oluyor.
Sabahleyin saat ｡ｬｴＧ､＠ ｫ｡ｬｰ＠ ･ｨｲｩｮ＠ büyük sokakla-
ｲｮ､｡＠ geçecek olan askerin ｹｲｮ＠ görmeye git-
tim, fakat ｹｲ＠ ancak saat sekizde ｢｡ｬ､Ｎ＠ Bunu
seyretmek için ｰ｡､ｩｨ＠ da pencereye geldi.
Eyer ｴ｡ｫｭｬｲ＠ gayet parlak bir deveye ｢ｩｮｭ＠ bir
hoca efendi askerin önünde gidiyordu. ｙ｡ｳｴｫ＠ üzerine
ｫｯｮｭｵＬ＠ ｫｬｦ＠ çok ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ bir ｋｵｲＧ｡ｮ＠ yüksek sesle
okuyordu. Bir çocuk küme'si de beyazlar ｧｩｹｮｭＬ＠ ho-
ca efendinin ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ayetler ｯｫｵｹｲｬ｡､Ｎ＠ Arkadan
｢ｵ､｡ｹ＠ eken bir çiftçiyi taklid eden elinde ｹ･ｩｬ＠ dal-
larla biri geliyordu. Daha sonra, ellerinde oraklar, ｢ｵﾭ
day biçer gibi vaziyette, ｢｡ｫｬｲ＠ içinde, Seres'in tasvir
･､ｩｬ＠ gibi birçok ｨ｡ｳｴ￧ｬｲ＠ geliyordu. ａｲｫ｡ｳｮ､Ｌ＠
üzerinde bir yel ､･ｩｲｭｮ＠ ve ｢ｵ､｡ｹ＠ ￶ｴｲｮ･ｫｬ＠ ｭ･ﾭ
gul çocuklar bulunan, öküzlerle çekilen ufak bir ･ｹ＠
görünüyordu. Bu ｡ｲ｢ｮ＠ ｡ｲｫｳｮ､＠ manda ile çeki-
len bir araba daha ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Bunda da, bir ｦｲｮ＠ ile, biri
ekmek ｹｯｵｲ｡ｮ＠ öbürü ｦｲｮ､｡＠ ￧ｫ｡ｲｮ＠ çocuklar gö-
rünüyordu. Arada bir, halka ·çörekler ｡ｴｹｯｲｬ､Ｎ＠ Arka-
ｬ｡ｲｮ､＠ ｩｫ･ｲｬ＠ ｳｲ｡ｬ＠ halinde tertemiz ｧｩｹｮｭ＠ ek.-
mekçi ･ｳｮ｡ｦ＠ görülüyordu. ｂ｡ｬｮ､＠ büyüklü küçük-
lü çörekler, ekmekler ve her ￧･ｩｴ＠ harnurlar ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Da-
ha sonra yüzlerini una ｢ｵｬ｡ｭ＠ iki maskara, aynen
 8?

ekmekçi ･ｳｮ｡ｦ＠ ､ｩｺｬｮ･＠ ,J!:i.·:.Jar. tu ｬＺ＠ tiyeci-

ler v.s. gibi en güzel ｫｹ｡ｦ･ｴｬ＠ ,.;ni esnaf ｳｮｦ＠
geliyordu. ｏｲｴ｡ｬｮ､ｫｩ＠ zafer ｴ｡ｫＮｮｭ＠ arasmda bilhas-
sa kürkçüler fevkalade bir zenginlikle kendilerini gös-
ｴ･ｲｩｹｯｬ｡､Ｎ＠ Büyük bir sant'atla ｹ｡ｰｬｭ＠ kakum ve
tilki derileri adeta ｣｡ｮｬ＠ gibi ｧ￶ｲｮｹｯｬ｡､＠ ve büyük
bir ･ｹｩｮ＠ üzerine ｫｯｮｵｬｭ｡ｲ､Ｎ＠ Arkalanndan ￧｡ｬｧﾭ
｣ｬ｡ｲ＠ ve oyuncular ｧ･ｬｩｹｯｲ｡､Ｎ＠ Askere ｰ｡､ｩｨ＠ kuman-
da edecek ｯｬｳ｡ｹ､＠ yirmi binden fazla adam ｰ･ｩｮ､＠
gelmeye ｨ｡ｺｲ､Ｎ＠ ａｬ｡ｹｮ＠ sonunda ｰ｡､ｩｨｮ＠ hizmetinde
ölmek ･ｲｦｩｮ＠ ･ｲｩｭｫ＠ isteyen göniillüler ｧ･ｬｩｹｯｲ｡､Ｎ＠
ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ｧ￶ｲｮｬ･ｩ＠ o derece ｶ｡ｨｩ＠ idi ki; görür gör-
mez pencereden ｫ｡￧ｴｭＮ＠ Belden ｹｵｫ｡ｲｳ＠ ￧ｰｬ｡ｫＬ＠ kimi
｢｡ｮ＠ bir ok ｳ｡ｰｬｭＬ＠ kimi koluna, yüzleri gözleri kan
içinde idi. ｂ｡ｺｬｲ＠ ise ｢￧｡ｫｬ＠ ｫｯｬ｡ｲｮ＠ delip ｡ｲｫ､ﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ ｫ｡ｮｬｲ＠ ｳ￧ｲ｡ｴｹｯｬ､Ｎ＠ Bu ｶ｡ｨｩ＠ ｧ￶ｲｮ＠ bir
cesaret alameti ｩｭＮ＠ Hatta söylediklerine göre içlerin-
den ｢｡ｺｬｲ＠ sevgililerine ｡ｫｬｲｮ＠ ispat için pencere-
lerine ｹ｡ｫｬｰ＠ bir ok da ｯｮｬ｡ｲ＠ bir ｴ｡ｲｦｮ＠ saplar-
ｬ｡ｲｭＮ＠ Sevgilileri de ｯｮｬ｡ｲ＠ takdirden uzak kalmazlar-
ｭＮ＠ Sekiz saat süren bu ｡ｬｹ＠ görmeye gelen ｫ｡､ｮｬﾭ
ｲｮ＠ hepsi örtülü idi. Geçidi Kaptan ｐ｡Ｇｮ＠ dul ･ｩﾭ
nin evinden ｳ･ｹｲｴｩｭＬ＠ ｫ｡､ｮ｣ｺ＠ bana kahve, ･ｲ｢ｴ＠
gibi türlü ikramlarda ｢ｵｬｮ､＠ halde ｣｡ｮｭ＠ ｳｫｬ､Ｎ＠

ｫｩ＠ gün sonra, bir ｳ･ｹ｡ｨｮ＠ dikkatini çekecek de-

recede güzel olan Birinci Selim (1) Camii'ni görmeye
gittim. Bu memleketin ｭｯ､｡ｳｮ＠ göre ｧｩｹｮ､ｭ＠ halde
kim ｯｬ､ｵｭ＠ ｢ｩｬｹｯｲ｡､Ｎ＠ Yine de içeriye girmekte

(1) ｫｩｮ｣＠ Selim.

BB

zorluk ￧ｫ｡ｲｭ､ｬＮ＠ ｋ｡ｰ｣＠ bile her ｴ｡ｲｦ＠ gezdirdi.

･ｨｲｩｮ＠ ｯｲｴ｡ｳｮ､＠ ve en yüksek bir yerde ｹ｡ｰｬｭ＠ olan
bu cami' çok azametli. Birinci avlunun dört, ikincisi-
nin ise üç ｫ｡ｰｳ＠ var. Direkleri mermerden olan bu ka-
ｰｬ｡ｲ＠ avlunun her ｴ｡ｲｦｮ＠ ￧･ｶｲｬｭｩＮ＠ Bu direkler ｯﾭ
nien ｴ｡ｲｺｮ､＠ ｹ｡ｰｬｭ＠ ve ｫ｡ｰｬｲｮ＠ üzerinde bir çok
kubbeler var. ｋ｡ｬ､ｲｭ＠ beyaz mermerden. Kubbele-
rin herbirinin üzerinde birer ｹ｡ｬ､ｺ＠ top görünüyor.
ａｶｬｵ｡ｲｮ＠ ﾷｯｲｴ｡ｳｮ､＠ yine beyaz mermerden ￧･ｭｬｲ＠
var. Camiin büyük ｫ｡ｰｳ＠ önünde mermer sütunlara
､｡ｹｮｭ＠ bir kemer var. ａｹｲ｣｡＠ bu kemer ｢･＠ kapr
meydana getiriyor. Camiin esas ｢ｩ｡ｳ＠ son derece bü-
yük bir kubbe halinde. Mimariden çok ｡ｮｬｭ､＠
için nisbetler ｨ｡ｫｮ､＠ ｢ｩｲ･ｹ＠ ｳ￶ｹｬｩ･ｭ｣Ｎ＠ Bana
oldukça ölçülü görlindü. ｩｭ､ｹ･＠ kadar ｧ￶ｲ､ｭ＠ ya-
ｰｬ｡ｲ＠ içinde en heybetli görüneni buydu. ｫｩ＠ ｳｲ｡＠ ｨ｡ｬｩｮｾ＠
deki galeriler sütunlara ､｡ｹｮｭＮ＠ ｐ｡ｲｭｫｬ＠ mer-
merden; üzerine bir ｲ｡ｮ＠ ｨ｡ｬｳ＠ ｳ･ｲｩｬｭ＠ olan ､￶･ｭﾭ
ler de öyle. Bizim kiliselerdeki gibi ｳｲ｡ｬｴ＠ bölünme-
ｭｩ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ da ｧｺ･ｬｩｮ＠ çok ･ｹ＠ ｫ｡ｴｹｯｲＮ＠

ｔ｡ｭ＠ ｫｲｭｺ＠ veya beyaz mermerden sütunlarm

zarafeti, katolik ve Romen kiliselerini Ｐｹｵｮ｣｡ｫ￧＠ dük-
ｫ｡ｮｩｲ＠ benzeten gülünç resimlerle ￶ｲｴｬｭ･ｩＮ＠ Du-
varladaki çiçeklerin renkleri o kadar koyu ki, ilk ba-
ｫｴ｡＠ ne ile ｹ｡ｰｬｭ＠ ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ ｡ｮｬｭｹｯｲＮ＠ Biraz yak-
ｬ｡ｮ｣＠ çiniden ｹ｡ｰｬｭ＠ ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ gördüm. Bu iyi bir
tesir ｢ｲ｡ｫｹｯＮ＠ Camiin içine ikibin kadar kandil kon-
ｭｵＮ＠ Ortadaki ｧｭ＠ kandil en ｢ｹＮ＠ Bu kandille-'
rin hepsi ｹ｡ｮ､＠ zaman gayet güzel bir manzara ｭ･ｹｾ＠
dana getiriyor. Fakat bunlar geceleri ｹ｡ｮ､＠ için ka-
､ｮｬ｡ｲ＠ göremiyorlar. Büyük kandilin ｡ｬｴｮ､＠ ｯｹｭ｡ｬｲ＠
 89

ｹ｡ｬ､ｺｨＬ＠ tahta bir minher var. Hemen ｹ｡ｮ､＠ abdest

almak için bir ﾷ￧･ｭ＠ bulunuyor. ｄｩｮｲ＠ ｢｡ｬ｣＠ ｡ｲｴｬﾭ
ｲｮ､｡＠ biri olan abctesti siz de bilirsiniz. Camiin bir
ｫ￶･ｳｩｮ､＠ kafeslerle ｫ｡ｰｬ＠ bir yer var, ｰ｡､ｩｨ＠ ､ｵ｡ｹ＠
burada dinliyor. Önünde ｧ･ｮｩ＠ bir girinti, üzerinde ise
basamaklada ￧ｫｬ｡ｮ＠ bir mihrap var. Bu mihrap ｳｲﾭ
ｭ｡ｬ＠ dibalarla ､￶･ｮｭｩＮ＠ Önünde iki büyük ｫｲｭｺ＠
｡ｭ､ｮＬ＠ her birinde ise bir adam boyunda mumlar
duruyor. Camiin ､Ｌ＠ üzerieri ｹ｡ｬ､ｺ＠ birkaç minare
ile ｳｬ･ｮｭｩＮ＠ ｭ｡ｬｲ＠ ｨ｡ｬｫ＠ namaza buradan ￧｡ｲﾭ
yorlar. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ｩｮ｡＠ ｴ｡ｲｺｬ＠ hayret verici bir ･ｹ＠ ol-
､ｵ＠ için minarelerden birine ￧ｫｭ｡＠ istedim. Ayni
ｫ｡ｰ､ｮ＠ üç ｡ｹｲ＠ merdivenle ･ｲｦｬ＠ ￧ｫｬｹｯｲＮ＠ Fakat
· merdivenlerin ｩｮ｡＠ ｴ｡ｲｺ＠ o derece enteresan ki, mina-
renin ･ｴｲ｡ｦｮ＠ ､ｯｬ｡ｮ＠ üç hoca birbirlerine rastlama-
dan ｹｵｫ｡ｲ＠ ￧ｫｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Fakir ･ｳｮ｡ｦ＠ ｰ｡ｲｳｺ＠ ｹ･ｲｬｴｩﾭ
ｲｩｬ､＠ bir ￧｡ｲＬ＠ camiin arka ｴ｡ｲｦｮ＠ ｫｵｲｬｭＮ＠ Camiin
içinde elbiseleri yün ｫｵｭ｡ｴｮＬ＠ ｫｯｬ｡ｲ＠ ｡￧ｫＬ＠ ｢｡ｬｲｮﾭ
da yüksek ve ｫ･ｮ｡ｲｳｺ＠ bir yün külah bulunan birçok
､･ｲｶｩｬ＠ dua ediyorlar. ａｹｮ＠ tarzda ｹ｡ｰｬｭ＠ bir çok
camiler gördüm fakat hiç biri Sultan Selim Camii ka·
dar azametli ､･ｩｬＮ＠ Yine de bunlar Almanya ve ｮｧｩｬﾭ
tere'deki kiliselerden daha ｭｵｨｴ･Ｎ＠ ｇ￶ｲｭ･､ｩ＠
memleketlerdeki kiliseler için bir ･ｹ＠ söyliyemem. Sa•
ray'a ｧｩｴｭ･､＠ için, dikkati çeken bir ･ｹ＠ yok diye-
｣･ｩｭＮ＠ Ancak bahçelerin gayet büyük, ｡￧ｬｲｮ＠ ve ha..
ｶｵｺｬ｡ｲｮ＠ pek çok ｯｬ､ｵｮ＠ söyliyebilirim.
Lord Wortley'in (1) ｰ｡､ｩｨｮ＠ huzuruna kabulü ｳＭ

(1) Lady Montagu'nun ･ｩＮ＠

90

ｲ｡ｳｮ､＠ ｹ｡ｰｬｮ＠ törenle ilgili tafsilat vermeye lüzum.

görmüyorum. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ hepsi birbirine benziyor. Bu
üzden daha evvel ｹ｡ｺｬｮｲ＠ tekrar ･ｴｭｩｹ｣Ｎ＠ On-
bir ｹ｡ｮ､＠ olan ｰ｡､ｩｨｮ＠ ｯｬｵＬ＠ elçileri kabulü ｳｲ｡ﾭ
ｳｮ､｡＠ ｢｡ｳｮ＠ ｹ｡ｮ､＠ oturuyor. Bu ､･ｬｩｫ｡ｮ＠ genç
ve güzel ｯｬｭ｡ｳｮ＠ ｲ｡ｭ･ｮＬ＠ ｩｭ､ｫ＠ ｰ｡､ｩｨ＠ yerini tu-
tacak gibi görünmüyor. Mahmut ve Osman Sultan Mus-
ｴ｡ｦＧｮ＠ iki ｯｬｵＮ＠ ｂｹ＠ yirmi ｹ｡ｮ､＠ ve ｨ｡ｬｫｮ＠ ken-
disi üzerinde büyük ümitleri var. ｩｭ､ｫ＠ ｰ｡､ｩｨ＠ za-
lim ve hasis diyorlar, bu yüzden onun ｫ｡ｹ｢ｮ､＠ dola-
ｹ＠ pek üzüntü ､ｵｹ｡｣ｫｬｲｮ＠ zannetmiyorum. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠
gidince de ｹ｡ｺ｣ｭＮ＠
Rahip Contl'ye

ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 29 ｍ｡ｹｳ＠ 1717

Son derece güzel bir havada çok ｨｯ＠ bir yolculuk

ｹ｡ｰｴｭＮ＠ ￇ｡ｹｲｬｮＬ＠ senenin en güzel mevsimi olan bu
günlerde son derece güzel bir ｧ￶ｲｮ＠ var. Her taraf
çiçekler, kokulu otlarla dolu. ａｲ｡｢ｮ＠ tekerlekleri ça-
ｹｲ＠ ezdikçe havaya güzel kokular ｳ｡￧ｬｹｯｲ､ｵＮ＠ ｐ｡､ｩｨ＠
･ｹ｡ｬｲｭｺ＠ için üstü örtülü otuz araba ile cariyeler
için ｢･＠ araba ｢｡ｬ､Ｎ＠ Orduya ｫ｡ｴｬｭ＠ için Anado-
lu'dan ｡ｲｬｫ＠ ile beraber gelen iri ｹ｡ｲ＠ ｳｰ｡ｨｩｬ･ｲ＠
ｹｯｬ｡ｲ＠ tamamen ｫ｡ｰｬｭｲ､Ｎ＠ Bunlar her zaman yo-
la ￧｡､ｲｬ＠ ile beraber ￧ｫｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Ben evde oturmak
ｩｳｴ･､ｭ＠ için ￧｡､ｲ＠ ｡ｬｭ､Ｎ＠ ｇ･￧ｴｩｭｺ＠ ｫ｡ｳ｢ｬｲｮ＠
isimlerini tek tek sayarsam ｣｡ｮｺ＠ ｳｫ｡ｲｭＮ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠
Çorlu'da ｰ｡､ｩｨ＠ ｧ･￧ｴｩ＠ zaman otursun diye bir konak
daha ､ｯｲｵｳ＠ ufak bir saray ｹ｡ｰｬｭＬ＠ ondan bahsede-
｣･ｩｭＮ＠ ｋ｡､ｮｬｲ＠ ait ｯ､｡ｬｲ＠ merak ･ｴｩｭ＠ için hep-
sini gezdim. Odalar havuzlarla ､ｯｮ｡ｴｬｭＬ＠ ｳｫ＠ bir de-
met ｡｣ｮ＠ ｯｲｴ｡ｳｮ＠ ｹ｡ｰｬｭＮ＠ ｆｲ￧｡＠ ile duvarlara ya-
ｺｬ｡ｮ＠ Türkçe ｩｲｬ･＠ beni ｡ｲｴＶＮ＠ ｂｵｮｬ｡ｲ＠ bir çokla-
ｲｮ､｡＠ üstad kaleminden ￧ｫｭ＠ gibi bir ifade var. Ter-
｣ｭ｡ｮ＠ da ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ gibi, tercüme ｹ｡ｰｬｲｫ･ｮ＠ bunla-
ｲｮ＠ ｧｺ･ｬｩｾ＠ bozuluyor ama bunlardan birini ben size
92

nakledeyim: «Dünyaya geliyor, oturuyor, dönüyoruz.

Ama gönlümde bir ･ｹ＠ var ki, oradan hiç ￧ｫｭｹｯｲＮﾻ＠
Yolumuz, Marmara ｳ｡ｬｩ＠ boyunca çiçekli, latif ￧｡ｹｲﾭ
ｬ＠ yerlerden geçti. Marmara, eski Probontit. Bir gece
Silivri'de ｹ｡ｴｫＮ＠ ｂｵｲ｡ｳ＠ ｩｭ､＠ güzel bir liman ama,
eskiden çok ｭ･ｨｵｲ＠ bir ･ｨｩｲｭＮ＠ Otuziki kemerli bir
köprüsü ve eski bir Rum kilisesi var. Arabalardan bi·
rini benimle beraber yolculuk etmekten çok ｨｯｬ｡ｮ､ｾ＠
ｮ＠ söyleyen bir Rum ｫ｡､ｮｭ＠ ｶ･ｲｭｩｴＮ＠ ｋ｡､ｮ＠ dua
için bu kiliseye girince ben de girdim. Kilise ｢ｩｮ｡ｳ､＠
Katalik ve Romen kiliselerindeki süslemelerin hepsi
var, ama ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ ､･ｩｬＮ＠ Bina çok kötü ｹ｡ｰｬｭＮ＠ Aziz•
lerden birinin ölüsünü gösterdikleri zaman bir ｧｭ＠
para ｡ｴｭＮ＠ Sen-Lük ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｹ｡ｰｬ､ｮ＠ iddia ettik-
Ieri Meryem'in resmini gösterdiler. Resim bu azizin iyi
resim ｹ｡ｰｭ､Ｌｮ＠ ispat ediyordu.
Maamafih bunlar mucizeleri ｢｡ｫｭｮ､＠ ｴ｡ｬｹＧﾭ
daki Meryem ｴ｡ｳｶｩｲｬ･ｮ､＠ daha ｭ･ｨｵｲＮ＠ ｒｵｭｬ｡ｲｮ＠
resim zevki çok fena. Tablolarda zemin daima ｹ｡ｬ､ｺﾭ
ｬＮ＠ Resimleri böylece süsledik lerini ｳ｡ｮｹｯｲｬＮ＠ ｎ｡ｳｬ＠
bir tesir ｹ｡ｰ｣ｮ＠ ､ｮＮ＠ Resimlerde gölge ve öl-
çü yok. Merasime ｫｲｭｺ＠ elbise ile giren bir piskopos·
ｬ｡ｲ＠ var, ｯｴｵｲ､ｭ＠ eve boyuro kadar bir mum gön-
dermek ｩｮ｣･ｬ､＠ bulundu. Bir gece Büyükçekmece,
bir gece de Küçükçekmece'de ｫ｡ｬ､Ｎ＠ Vaktiyle ､･ｲｶｩ＠
tekkcsi olan güzel bir evde oturduk. Mermer odalarla
çevrili büyük bir avluya girWyor. Ortada güzel bir
;:;')me var. Ömrümde, evin ･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩ＠ bahçeler kadar
güzelini görmedim. ａｮｬ｡ｹｯｲ＠ ki her mezheb'de der-
ｶｩｬ･ｲ＠ çekilecekleri yeri güzel seçiyorlar. ｩｭ､＠ bu ev-
de oturan ve çocuklara ders veren hacaya ｯ､｡ｳｮ＠
 93

nerede ｯｬ､ｵｱ＠ ｳｯｲ､ｵｭ＠ zaman yüksek bir serviyi

gösterdi. ｡ｲ､ｭ＠ ｫ｡ｬ､ｭＮ＠ Görmek için elli basamak.
kadar ￧ｫｮ｣｡＠ daha bir o kadar yol ｯｬ､ｵｮ＠ ￶ｲ･ｮ､ｩｭ＠
ve vazgeçtim. Bu hoca her gece o ｡｣ｮ＠ tepesinde,
￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲ＠ ve ｫ｡ｲｳ＠ da biraz ｡ｳｮ､＠ ｹ｡ｴｲｬｭＮ＠

Ertesi gün ｩｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､ｹｫＬ＠ ama size henüz bah-

ｳ･､ｭｩｹ｣Ｎ＠ Çünki ziyaretleri kabul etmekteyim.
bu ziyaretler gözlerimi ･ｮｬ､ｩｲＮ＠ Burada ｫ｡､ｮｬｲ＠
çok güzel ve son derece güzel ｧｩｹｮｭｬ･ｲＮ＠ Sefaretha-
ne ｂ･ｹｯｬｵｮ､｡＠ .. Londra'da Westminster ne kadar ･ｨﾭ
rin ､＠ ｫｳｭ＠ ise, burada da ｂ･ｹｯｬｵ＠ öyle. Buradan
liman, ･ｨｩｲＬ＠ saray ve Anadolu'nun uzak ､｡ｬｲ＠ hep
görünüyor. Bu da ､ｮｹ｡＠ en güzel ｭ｡ｮｺｲｳＮ＠ Bir
ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ｹ｡ｺｲ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ için <<Paris'ten iki kat büyük>>
､･ｭｩＮ＠ Lord Montagu ise Londra'dan büyük diyor. Ben
ayni fikirde ､･ｩｬｭＮ＠ Londra kadar ｫ｡ｬ｢＠ ､･ｩｬ＠ bu-
ｲ｡ｳＮ＠ ｍ･ｺ｡ｲｬｫ＠ ･ｨｩｲ､ｮ＠ daha ｧ･ｮｩＮ＠ ｍ･ｺ｡ｲｬｫ＠ yap-
mak için bu kadar arazi ｫ｡ｹ｢ｮ＠ hayret ettim. Bir kaç
mil kadar ｧ･ｮｩｬｫｴ＠ ｭ･ｺ｡ｲｬｫ＠ gördüm. Vaktiyle büyük
bir ･ｨｩｲ＠ ｳ｡ｹｬｮ＠ ｫ￧＠ bir ｫ｡ｳ｢ｮ＠ ölülerini göm-
mek için ｹ｡ｰｬｭ＠ bu ｭ･ｺ｡ｲｬｫＮ＠ ｩｭ､＠ ise bu büyük
･ｨｩｲ､ｮ＠ sadece bu ｡｣ｫｬ＠ eser ｫ｡ｬｭＮ＠ Bu mezar ｴ｡ﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ Türkler abide gözüyle ｢｡ｫｹｯｲｬＬ＠ el bile dokun-
durmuyorlar. Bu ｴ｡ｬｲ､ｮ＠ ｢｡ｺｬｲ＠ son derece ｰ｡ｨｬ＠
ve çok güzel mermerden ｹ｡ｰｬｭＮ＠ Herhangi bi insan
için· de yüksek bir ｴ｡＠ dikip ucuna da bir ｳ｡ｲｫ＠ ｹ｡ｰﾭ
yorlar. ｓ｡ｲｫｩｮ＠ biçimi ise bu ｩｮｳ｡＠ mevkiini ve
ｳ｡ｮｴ＠ gösteriyor. Ölünün ｭ･ｺ｡ｲｮ＠ konulan silah na-
ｳｬ＠ bir etki ｹ｡ｰｯｲｳ＠ bunlar da ayni etkiyi gösteriyor-
lar. ａｹｲ｣｡＠ ｴ｡ｮ＠ üzerine ｹ｡ｬ､ｺ＠ harflerle kitabe ｹ｡ｺＭ
94

ｬｹｯｲＮ＠ ｋ｡､ｮ＠ ｭ･ｺ｡ｲｬ＠ z·iynetsiz bir sütun halinde.

Genç ｫｺ＠ ｭ･ｺ｡ｲ＠ olunca ｢｡ｮ＠ bir gül konuluyor.
ｅｴｭｦ＠ ｰ｡ｲｭｫｬ＠ çevrili, ｡￧ｬｲ＠ dikiili ailelere
mahsus kabristanlardan her ailenin var. Büyüklerin ve
ｰ｡､ｩｨｬｲｮ＠ türhelerinde ､･ｶ｡ｭｬ＠ kandil ｹ｡ｮｯｲＮ＠
Türklerin dininden bahsederken iki hususiyeti
unuttum. Birini, bir yerde ｯｫｵｭ＠ fakat pek tuhaf
ｧ￶ｲ､ｭ＠ için ｹ｡ｮｬ＠ ｺ｡ｮ･ｴｭｩＮ＠ ａｳｬｮ､｡＠ ､ｯｲｵ＠
ｩｭＮ＠ Bir erkek ｫ｡ｮｳ＠ kat'i olarak ｢ｯ｡､＠ zaman
bir ｡ｲｴｬ＠ tekrar ｡ｬ｢ｩｲｭＮ＠ Bir ｢｡ｫ＠ ｡､ｭｮ＠ ｫ｡ｲﾭ
ｳｹｬ｡＠ bir gece geçirmesi ｡ｲｴｩｹｬ･Ｎ＠ Sevdikleri ｫ｡､ｮｬｲ＠
sonuna kadar ｡ｹｲ＠ ｹ｡ｭｫｴｮｳ＠ buna katlananlar bu-
ｬｵｮｹｯｲｭＮ＠ ｫｩｮ｣＠ özellik de gayet güzel bir mezhep
meselesi. Bakire olarak ölen bir ｫ｡､ｮ＠ günahkar sa-
ｹｬｯｲＮ＠ Bu inanç da ｫ｡､ｮ＠ ￧ｯ｡ｬｭｹ＠ ve nesli devam
ettirmeyi ｳ｡ｬｭ＠ ｯｬ｡ｹｮ､＠ ､ｯｵｹｲＮ＠ ｋ｡､ｮ＠ vazi-
fesi ancak çocuk ､ｯｵｲｭ｡ｫ＠ ve ｯｮｬ｡ｲ＠ büyütmektir.
Allah da onlardan ｹ｡ｬｮｺ＠ bunu ister. ｋ｡､ｮｬｲ＠ ｢｡ｫ＠
vazifelere bedenen ｩｴｲ｡ｫ＠ etmezler. Zira halkla ticaret
ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｹ｡ｳｫｴｲＮ＠ ｍｳｬｭ｡ｮｲ＠ ｫ｡､ｮ＠ ruhuna ､･ｲ＠
vermedikleri ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ｫ｡ｮｴｭｩｺ＠ tamamen ｹ｡ｮｬﾭ
ｴｲＮ＠ Gerçi ｫ｡､ｮｬｲ＠ ruhunun erkeklerinki kadar ulvi
ｯｬｭ｡､ｮＬ＠ hurilerin ｹ｡ｮ､＠ ｹ｡ｰｬｮｺ＠ ｫ｡ｬ｣ｲﾭ
ｮ＠ söylederse de, faziletli ｫ｡､ｮｬｲ＠ için bir saadet yeri
｢ｵｬｮ､｡Ｌ＠ hurada ｯｮｬ｡ｲ＠ da sonsuz bir saadete
ｵｬ｡｣ｫｲｮ＠ ｩｮ｡ｲｬＮ＠ ｂ｡ｺ＠ vesveseli ｫ｡､ｮｬｲ＠ ise
günahkar olarak ölmek korkusu ile on gün bije dul
oturmadan evleniyorlar. (1) Fakat ｢｡ｺ＠ ｳ･ｲ｢ｴｬｩ＠ ter-

(1) ｳｬ｡ｭ､＠ dul kalan ｫ｡､ｮ＠ aradan bir müddet geçme·

yince evlenemez.
 95

cih edenleri var ki, ölümden ｫｯｲ｡､￧＠ evlenmiyor-

lar. Dinin bu ｡ｲｴ＠ ebedi ｢･ｫ｡ｲｬ＠ yemini kadar Allah
ｫ｡ｴｮ､＠ yüce bir ･ｹ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ ｩｮ｡､ｲ＠ dini ｨｫｭｾ＠
lerden büsbütün ｦ｡ｲｫｬＮ＠ Bu iki mezhep kaidesinden han-
gisinin daha akla ｹ｡ｫｮ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠ siz karar verin. Yu-
nan ｭ｡､ｬｹｳ＠ kolleksiyonum gitgide ￧ｯ｡ｬｹｲＮ＠ Bura-
daki ｡ｮｴｩｫ｣＠ esnaflar, ｳ｡ｴｮ＠ almak isteyenlere madalya
ｳ｡ｴｮｹ＠ her zaman ｨ｡ｺｲｬＮ＠ Kendilerinden madalya
｡ｬｮｹ＠ ｧｩｴｭ＠ zaman çok ｡ｹｯｲｬＮ＠ Öyle ｳ｡ｮｹｯｲｵｭ＠
ki, antika ｭ｡､ｬｹ＠ sadece antika adamlar ｳ｡ｴｮ＠ ｡ｬｲﾭ
lar diye ､ｮｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Kolleksiyonumdaki pek nadir
madalyalardan biri de Makedonya kraliçelerinden bir
ｫ｡､ｮＮ＠ Bilhassa ｐ･ｲｳＧｮｫｩ＠ o kadar güzel ｩｬ･ｮｭ＠
ki, yüzü ｫ￶ｴｬｮ＠ de gösteriyor. Somakiden bir ｢｡＠
｡ｬ､ｭＬ＠ hakiki bir Yunan heykeli. ｄ￶ｮ､ｭ＠ zaman
kendilerine bu heykeli ｧ￶ｳｴ･ｲ｣ｩｭ＠ alimler, kim oldu-
ｵｮ＠ ｡ｮｬｹ｣＠ hiç ｨｯｬ｡ｲｮ＠ gitmiyecek. Bu nadir ･ｹﾭ
leri satan Rum ｡ｮｴｩｫ｣ｬｲ＠ son derece cahil adamlar.
ｙ｡ｬｮｺ＠ satmaya ｢｡ｫｹｯｲｬＮ＠ Halep'te, Kahire'de, Arabis-
tan ve Filistin'de ｯｲｴ｡ｫｬ＠ bulunan bu ｡ｮｴｩｫ｣ｬｲ＠ ne
bulurlarsa, tencere, tava yapmaya yarayan ｢｡ｫｲｬ＠
bile getiriyorlar. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ bile ､･ｲｩｮ＠ bilmeden ucuz
ucuz ｳ｡ｴｹｯｲｬＮ＠ Bira_?: ｭ｡ｬｵｴ＠ olanlar da ancak Rum
･ｨｩｲｬｮ､＠ bulunan madalyalar üzerindeki azizlerden
birinin resmini ｴ｡ｮｹｬｲ､Ｎ＠ Bunlardan biri, bir ma-
､｡ｬｹｮ＠ ｡ｲｫｳｮ､Ｌ＠ elinde bir zafer çelengi olan ｐ｡ｬｳＧ＠
gösterirken, elinele haç, meryem ｯｬ､ｵｮ｡＠ ｩｮ｡､ｲｭｫ＠
istedi. Ayni adam bana bir ｭ｡､ｬｹｮ＠ üzerinde Sok-
ｲ｡ｴＧｮ＠ resmini getirdi. Yüksek ücret almak için de Sent
Ogüsten dedi. ｳｴ･､ｩｭ＠ bir mumya, ｳ｡ｮｲｭ＠ isve.ç
ｋｲ｡ｬｮ＠ ｳ｡ｴｮ＠ ｡ｬ､＠ güzel ｭｵｹ｡ｮ＠ ｢｡ｮ＠ gelen ka-
96

za, benimkinin Ｎ｢｡ｮ＠ gelmeden elime geçer. Krala

bu mumya çok ｰ｡ｨｬｹ＠ mal ｯｬｭｵＮ＠ Fakat Türkler
ｋｲ｡ｬｮ＠ niyetinin kötü ｯｬ､ｵｮ｡＠ ｰｨ･＠ ･ｴｭｩｬｲＮ＠ Bu-
nun kimbilir kimin ölüsü ｯｬ､ｵｮＬ＠ devletlerinin ､･ｾ＠
ｶ｡ｭｮ＠ bu ｴｬｳｭ｡＠ ｢｡ｬ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｺ｡ｮ･ｴｭｩｬｲＮ＠ BU
sebeple ｢｡ｺ＠ eski büyü ｯｬ｡ｹｲｮ＠ ｨ｡ｴｲｹｰ＠ ｭｵｹ｡＠
Yedikule'ye ｧ￶ｴｲｭｬ･Ｎ＠ O günden beri de burada du-
ｲｵｹｯｭＮ＠ Nüfuzumu ｫｵｬ｡ｮｰ＠ da ｭｵｹ｡＠ buradan
￧ｫ｡ｲｴｭｹ＠ cesaret edemiyorum. Fakat zannederim be-
nimki muayent:siz olarak geçer. ｩｭ､＠ ｡ｲｴｫ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧﾭ
dan bahsedemivecek kadar zihnimi ､｡ｴｭＮ＠ Biraz to-
ｰ｡ｲｬｮ､ｫｴ＠ sonra ｹ｡ｺｲｭＮ＠ Hürmetler ederim ..... .
Alexander Pope'a

Belgracl Köyü, 17 Haziran 1717

ｓ｡ｮｲｭ＠ size ｩｭ､ｹ･＠ kadar iki üç. mektup ｹ｡ｺ､ｭＮ＠

Beni ￶ｬｭ＠ ve ｧ￶ｭｬ＠ sanarak ﾷｹ｡ｺ､ｮ＠ 3 ｵ｢｡ｴ＠
tarihli mektup henüz elime geçti. Dünya'dan ￧･ｫｩｬ､ﾭ
mi daha önce ｹ｡ｺｭｴＮ＠ ｩｭ､＠ bedenlerden ｡ｹｲｬｮ＠
ruhlara benziyorum. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､ｫｩ＠ ｳ｣｡ｫｬｲ＠ yüzünden,
Elize ￧｡ｹｲｬｮ＠ benzeyen, ･ｴｲ｡ｦ＠ ｹ･ｭｩ＠ ｡￧ｬｮｹ＠ do-
lu bir ormana geldim. Gayet berrak ve iyi ｳｵｬ｡ｲ＠ olan
kaynaklar bu ｡￧ｬｮ＠ besliyor. ａ｡￧ｬｲ＠ ise .güzel yol-
lan süslüyor. Yerlerdeki ｹ･ｩｬｫｲ＠ o kadar .güzel ki,
bana sun't gibi geldi. ａｳｬｮ､｡＠ hepsi tabii ｩｭＮ＠ Buradan
görünen ｋ｡ｲｾ､･ｮｩｺＬ＠ bizi ｲｺｧａ＠ ile serinletiyor, ｹ｡ｺｮ＠
ｭｴｨｩ＠ ｳ｣｡ｮ＠ ｢｡ｳｴｲｹｯＮ＠ ｂｵｬｮ､ｭ＠ köyde çok zen-
gin birkaç ｈｲｩｳｴｹ｡ｮＧ､＠ ｢｡ｫ＠ kimse yok. Her ak-
｡ｭ＠ hemen ｹ｡ｫｭｮ､ｩ＠ bir suyun ｫ･ｮ｡ｲ､＠ türkü
söylüyor, oynuyorlar. ｋ｡､ｮｩ＠ güzellikleri, ｧｩｹｮｬ･ﾭ
ri ｡ｩｲ＠ ve ｲ･ｳ｡ｭｬｮ＠ deniz perileri için ｹ｡ｰｴｫｬｮ＠
tabloya benziyor. Kafam öyle .ｫ｡ｮ＠ ki hasta oldum
diyorum. ｙ｡ｹｮｬｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ olanlardan hiç haberim
yok. Zaten rastgele bir haber de alsarn ilgilenmiyo-
rum. Yine de çok ｢･ｮ､ｩｭ＠ bir yazann ､･ｩ＠ gibi,
Dünya'da ｢ｲ｡ｫｴｭ＠ ､ｯｳｴｬ｡ｲｭ＠ ｫ｡ｲ＠ kalbirnde daima

ll': 7
98

ｹ＠ duygular besliyorum. O yazar «Ölülerin ｫ｡ｦｬｲＬ＠

arkada ｢ｲ｡ｫｴｬ＠ dostlanna ve ｹ｡ｫｮｬｲ＠ ｫ｡ｲ＠
daima ･ｦｫ｡ｴ＠ hissiyle doludur» diyor. Bunun bir örne-
ｩ＠ de ben'im. ｓ｡ｮｲｭＮ＠ Vilgil'de benim ｫ｡ｮｴｭ､Ｚ＠
ｮｳ｡＠ ｲｵｨｬ｡ｮ､＠ yine de ｢･ｲｩ＠ duygulardan ·bir ･ｹﾭ
ler ｫ｡ｬｹｯｲＮ＠

ｏｴｵｲ､ｭ＠ yerin Elizium'dan Curae non ipsa in

Morte ｲ･ｬｩｮｱｵｴ＠ (1) den tek ｦ｡ｲｫ＠ bir Lethe ｲｭ｡＠ bu-
ｬｵｮｭ｡ｹＮ＠ Ben burada onu ｢ｵｬ｡ｭｹｯｲＮ＠ Dans, türkü,
ｧｮ･＠ ＠ beni ｳｫｹｯｲＮ＠ Sizin ｩｫ｡ｹ･ｴ＠ ･ｴｩｮｺ＠ sislerle,
bir ｹｮ＠ münasebetsizliklere hasretim. Maamafih bu-
rada güzel bir ､･ｩｫｬ＠ içinde ｹ｡､ｭ＠ inanmak
için elimden geleni ｹ｡ｰｯｲｵｭＮ＠ Pazartesi günü keklik
｡ｶｮ＠ ￧ｫｹｯｲＬ＠ ｓ｡ｬＧｲ＠ ｮｧｩｬｺ｣･＠ okuvor, ￇ｡ｲｭ｢＠
günleri Türkçe ￶ｲ･ｮｩｹｯｵｭＮ＠ Türkçe'de ｢｡ｹ＠ ilerb
dim. ｐ･ｲｭ｢＠ günleri klasik ｹ｡ｺｲｬ＠ okuyorum. Cu-
ｭ｡Ｇｬｲ＠ ｹ｡ｺｯｲＬ＠ Cumartesi ､ｩｫｬ･＠ ｵｲ｡ｹｯｭＮ＠ Pazar
günleri de ziyaretleri kabul ediyor, müzik dinliyorum.
Bütün bu ｭ･ｧｵｬｩｹｴｲＬ＠ Pazartesi saraya gitmek, ｓ｡ｬ＠
günü Milady Monhün'e, ￇ｡ｲｭ｢＠ operaya, komediye,
Cuma Milady ･ｴｶｮｩ､Ｇ＠ gitmekten daha güzel.

Bu ､･ｶ｡ｭｬ＠ ｩｬ･ｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ bile yine hep ayni reza-

letlerin, cinnetlerin yüzlerce defa tekran görülüyor.
Bunlar bana da ､ｩ･ｲ＠ ölülere ｹ｡ｰｴ＠ tesirin ｡ｹｮｳ＠
ｹ｡ｰｯｲＮ＠ Bugün burada ｢ｵｬｮ､ｭ＠ halde ｨ･ｲｹｩ＠ hid-
detsiz ｫ｡ｲｬｹｯＬ＠ ancak ｡｣Ｎｹｯｲｵｭ＠ ａｲ｡ｭｺ､＠ çok uzak

(1} Ölünce bile ｡｣＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ ｢ｲ｡ｫｭｺＮ＠

 99

bir mesafe ｢ｵｬｮ､＠ için haberler bana pek tesir et-

'miyor. Bana iyi veya kötü etki ｹ｡ｰｴ＠ zaman da bu
haberlerin bana gelinceye kadar ､･ｩｭ＠ ｯｬ､ｵｮ＠
､ｮｹｯｲｵｭＮ＠ Fakat bu ｫ｡ｹｴｳｺｬｭ＠ ､ｯｳｴｬ｡ｲｭ＠ ｩ￧ｾ＠
､･ｩｬＮ＠ Madam Cangreve gibi siz de dostlar ｡ｲｳｮ＠ 'Ir-.
ｴｬｭ｡ｫ＠ isterseniz memnun olurum. Ve ､ｯｳｴｬｵｭｺｮ＠
ilelebet devam etmesini dilerim.
Lady ........ .'ye

Belgra.d Köyü, 17 Haziran 1717

Mektubunuzda bapa ｶ･ｲ､ｩｮｺＮ＠ ｳｩｰ｡ｲｬ･＠ temiz

kalple gülrnekten kendimi ｡ｬｭ､＠ için beni affe-
din. Benden her ￧･ｩｴ＠ ￶ｺ･ｬｩ＠ bulunan bir Rum cariye
｡ｬｭｮ＠ istiyorsunuz. Rum'lar Türklerin esiri Ｔ･ｩｬＬ＠
ｴ･｢Ｇ｡ｳ､ｲｬＮ＠ Burada ｳ｡ｴｬｮｲ＠ ise harpte yakalanan
Rus, Çerkes, Gürcü'lerdir. Hepsi o kadar ､｡ｮｫ＠ ve
ｺ｡ｶｬ＠ ki, ｯｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲ＠ ｩｬ･ｲ＠ için bile ｡ｬｭｺｳｮＮ＠ Nite-
kim Mora'dan birkaç bin tane geldi, ama ｯｮｬ｡ｲ＠ da
ancak ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ ve Venedik'teki ｡ｫｲ｢ｬ＠ ｳ｡ｴｮ＠
｡ｬ､ｲＧＮ＠ Kibarlara ve ｰ｡､ｩｨｮ＠ zevkine uygun olarak
｡ｬｮｲ＠ ise sekiz dokuz ｹ｡ｮ､＠ itibaren büyük bir
titizlikle dans, türkü ve ilahi ￶ｲ･ｴｩｬｫ＠ ｹ･ｴｩｲｬＮ＠
Bu Çerkes'leri de efendileri ancak büyük bir suçu ol-
､ｵ＠ zaman satarlar. ｂｫｴｬ｡ｮ＠ zaman da ancak dost-
ｬ｡ｲｮ＠ hediye ederler, Pazarda ｳ｡ｴｬｮｲ＠ kaba, derbe-
der ve kusurlu ｯｬ｡ｮｲ､＠ zannederim. Bu sözüme inan-
ｭｹ｡｣ｫｳｮｺＬ＠ ama ､ｯｲｵＮ＠ ｍ･ｫｴｵｰｬ｡ｮｺ＠ hep sitem-
lerle dolu. Görüyorum ki fikirlerinizi Türkiye ｨ｡ｫｮﾭ
da bilgisi gayet az ve itimad edilerniyecek olan, yazar
Dürnon'dan ｡ｬｭｳｮｺＮ＠ Umumiyede yalan ve saçma do-
lu ｡ｲｫ＠ seyahatnamelerini okumak bana garip bir zevk
102

veriyor. Bu yazarlar ｨ･ｲ｡ｬｾ＠ ömürlerinde hiç ｫ｡､ｮ＠

görmedikleri halde, ｫ｡､ｮｬｲＬ＠ erkeklerle ｧ￶ｲｭ･ﾭ
dikleri halde onlann ｡ｨｩｫｮ､＠ bahsedenlerdir. ￧ｩ･ﾭ
rine bir delikten dahi bakmaya cesaret edemedikleri
camilerden büyük bir cesaretle bahsediyorlar. Türkler
umumiyetle gururlu insanlar olduklan için memleketi-
mizde seçkin bir mevki sahibi olmayanlarla ｧ￶ｲｭ･ｺﾭ
ler. Bu bahsettiklerim ｫｩ｢｡ｲｬ､Ｎ＠ Milletin ､･ｨ｡ｳ＠ hak-
ｫｮ､｡＠ halktan bilgi ｴｯｰｬ｡ｹｮｲ＠ sözlerine ｮ｡ｳｬ＠ güve-
nilir.
Size Kabe kokusu ｧ￶ｮ､･ｲ｣ｩｭＮ＠ Bunu bulmak bir
hayli zor. ｋｵｬ｡ｮｺ＠ tavsiye etmem. Nesini ｢･ﾭ
nirler anlanuyorum. Londra ve Viyana'da ｴ｡ｮ､ｭ＠
bütün ｫ｡､ｮｬｲ＠ bu kokudan ｳｲ｡ｬ＠ istediler. En iyi-
sinden bir tane buldum. Hemen yüzüme sürdüm. Bü-
yük bir tesir ｹ｡ｰ｣ｮ＠ beklerken, yüzümün ｩｴｮ＠
gördüm. Milady'nin yüzü gibi ｫｺ｡ｲ､Ｎ＠ Ve hiçbir zaman
ｧ･￧ｭｹ｣ｩｮ､＠ korktum. ａｲｴｫ＠ ne kadar ｲ｡ｨｴｳｺ＠
ｯｬ､ｵｭ＠ ｡ｮｬｲｳｺＮ＠ Üstelik de bu yüzden Lord Wort-
leyden azar ｩｴｭＮ＠ Nihayet yüzüro ｩｹｬ･ｴＮ＠ ｋ｡､ｮｬｲ＠
bana eskisinden daha güzel ｯｬ､ｵｭ＠ söylüyorlar ama
ben bir ･ｹ＠ göremiyorum. ｏｮｬ｡ｲ＠ sözlerine ｢｡ｫｬ｣＠
olursa Kabe ｹ｡ｮ＠ tesiri çok ｢ｹｫｭＮ＠ Onlar daima
bunu ｫｵｬ｡ｮ､ｲ＠ için renkleri ｧｺ･ｬｩｹｯｲＮ＠ Fakat
ben tekrar deneyemem. ａｹｮ＠ ｡｣ｹ＠ tekrar çekmekteuse
rengim tabii olsun daha iyi. ｓｯｬｭ｡ｳｮ＠ mani ｯｬ｡ｹｭ＠
yeter. ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ bu ￧･ｩｴ＠ ilaçlara fazla önem vermiyo-
rum. Size gelince, ｩｳｴ･､ｮｺ＠ yapabilirsiniz. ｙ｡ｬｮｺ＠
yüzünüze sürmeden önce bir kaç gün saraya gidemiye-
｣･ｩｮｺ＠ ｡ｫｬｮｺ､＠ ￧ｫ｡ｭｹｮＮ＠ Türk ｫ｡､ｮｩＬ＠ göre
ｧｺ･ｬｭ､ｮ＠ de, kendilerini sevdirmenin emin yolla-
 103

ｲ＠ ｶ｡ｲｭＮ＠ Bu bizim memleketimizde hiç !Jilinmez.

Bir ｴ｡ｫｭ＠ büyülere ｩｮ｡ｹｯｲｬ＠ ve ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ ken-
dileri biliyorlar. Büyü yaparak istediklerini ｢｡ｬｲ＠
ve ona tamamen sahip ｯｬｵｲ｡ｭＮ＠ Pek saf ｯｬｭ｡､＠
için büyüye ｩｮ｡ｭｹｯｲｵＮ＠ Bu konuda dün ｡ｫｭ＠ mü-
ｮ｡ｫ＠ ｹ｡ｰｴｭ＠ bir ｫ｡､ｮ＠ bana ｫｲ＠ masal ｡ｮｬｴｰ＠ da
ｩｮ｡､ｲｭｹ｣＠ ｢｡ｹ＠ gücendi. Nihayet çok gülünç
birkaç izdivaç hikayesinin tek sebebinin büyü ｯｬ､ｵﾭ
nu söyledi. Ben de kendisine ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､＠ ｢ｹｩｮ＠ bi-
ｬｩｮｭ･､＠ ve ｫ｡､ｮｬｲ＠ da buradakiler kadar güzel
ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ söyledim. Orada da hava buraya ｹ｡ｫｮ＠ ｳﾭ
｣｡ｫｬｴ､ｲ＠ ve gülünç ･ｶｬｮｲ＠ olur. Bir ･ｲｫｩｮ＠ bir
ｫ｡､ｮ＠ ｫ｡ｲ＠ cinnet derecesindeki arzusu normal ｳ｡ｹｬｲ＠
dedim. Bütün bunlar onun ｩｮ｡｣＠ ､･ｪｩｴｲｭＮ＠ Ni-
hayet kendisinin de uygun bir zamanda büyü ｹ｡ｰｴｲﾭ
｣｡ｮ＠ söyledi ve gözlerini diket'ek, kendisinden gayet
emin, bana büyünün tesir ･ｴｭｩｹ｣ｾｮＬ＠ benim gibile-
rin de çok az ｯｬ､ｵｮ＠ söyledi.

Bu sözlerin beni ne kadar Ｎｧｬ､ｲｩｮ＠ ､ｮＮ＠

Bütün Türk ｨ｡ｮｭｬ＠ bu ｫ｡､ｮ＠ gibi ･ｹｴ｡ｮｬｨｩ￧｢ｲ＠ il-
gileri ｢ｵｬｮｭ｡､Ｌ＠ fakat kalbe sevgi veren ｩｬ｡￧ｲｮ＠
ｯｬ､ｵｮ＠ söylerler. Bu ilaçlardan ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ bir ge-
mi dolusu götüren zengin olur. ｔ｡ｮ､ｭｺ＠ ｫ｡､ｮｬｲ＠
｢ｩｲ￧ｯｫｬ｡Ｌ＠ bunu ｳ｡ｴｮ＠ alabilmek için neler vermezler.
Adiyö aziz leydi. Zannederim mektubumu ｨｯ＠ fikir-
lerle dolu bir mevzu ile bitirmedim. Seyahatim ｳｲ｡ｮﾭ
da kendilerine ｦ｡ｹ､ｬ＠ olabilecek bir ilim kazanabilir-
sem ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､＠ pek ￧ｯｫｬ｡ｲ＠ bana ｹ｡ｮｫｬｲＬ＠ ､･ｩｬ＠
mi?
Anne Thistlethwayte'e

Beyotlu, 4 Ocak 1718

Aziz Mrs. T, bana cevap ｶ･ｲ､ｩｮｺ＠ için ｴ･ｫｲ＠

ederim. Kendileriyle ｭ･ｫｴｵｰｬ｡ｮ＠ içinde, bana
bilgi vermeyi ､ｮ･＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ siz oldunuz. ｄｩ･ｲｬ＠ ba-
na, ｢ｩｬ､ｭ＠ ･ｹｬｲ､ｮ＠ bahsediyorlar. Neden bu ･ｫｩｬﾭ
de ､｡ｶｲｮｹｯｬ＠ ｡ｮｬｭｹｯｲｵＮ＠ Belki de bu memleket-
te halen Peygamberin güvercini gibi bir ｲｫｴ｡ｮ＠ oldu-
ｵｭ＠ ve bana o sebepten normalin üstünde bir zeka
ｶ･ｲ､ｩｮ＠ ｺ｡ｮ･､ｩｹｯｲｬＧＮ＠ Bana güzel haberler lütfetti-
ｩｮｺ＠ için ｴ･ｫｲ＠ ederim. Ben de size bu memlekete
dair ･ｬｮ｣ｩ＠ bir hikaye ｡ｮｬｴｹｭＮ＠ ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ne dere-
ceye kadar ｭ･ｲ｡ｫｬ＠ ｢ｵｬ｡｣ｮｺ＠ bilmiyorum. Sizden o
kadar uzak ･ｹｬｲ＠ ki, ｨｯｵｮｺ｡＠ gitmeyebilir. ｄｯｲｵﾭ
sunu söyliyeyim, ･ｬｮ｣ｩ＠ ･ｹｬｾ＠ toplamak hususunda
gayret sarfetmedim. ｩｭ､＠ sadece ailemin ￧ｯ｡ｬｭｳ＠
için gerekli ｨ｡ｺｲｬｫ＠ ｹ｡ｰｯｲｵｭＮ＠ Hergün bekliyo-
rum. Fakat bu ｯｬｭ｡､ｫ￧＠ ｵｲ｡ｹ｣ｭ＠ hakaretleri bil-
､ｩｭ＠ için, bu yüzden sahip ｯｬ｡｣ｭ＠ ･ｲｦｩ＠ ､ｮｫﾭ
çe teselli oluyorum. Bizde evlenmeden çocuk sahibi
olmak ne kadar ｡ｹｰｳＬ＠ burada da evli ｫ｡､ｮ＠ çocuk
ｹ｡ｰｭｳ＠ o kadar ｡ｹｰＮ＠ Bir ｫ｡､ｮ＠ çocuk yapamazsa,
genç bile olsa ihtiyar gözüyle ｢｡ｫｬｹｯｲＮ＠ ｎ｡ｳｬ＠ bir Mal-
106

ta ￶ｶ｡ｬｹ･ｳｩ＠ olmak için asalet ｡ｲｮｳＬ＠ bir ｫ｡､ｮ＠

güzel ｯｬｭ｡ｳ＠ için de çok çocuk ｹ｡ｰｭｳ＠ gerekiyor. Bu
yüzden Türk ｫ｡､ｮｬｲ＠ genç ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ belli etmeye
pek ｭ･ｲ｡ｫｬＮ＠ Hatta tabii ｶ｡ｳｴｬｲ＠ ｯｬ､ｵ＠ kadar hi-
leye de ｢｡＠ vuruyorlar. Bazen bu hile yüzünden ken-
dilerini ｨ｡ｲ｣ｹｯｬＮ＠ ｔ｡ｮ､ｭ＠ ｫ｡､ｮｬｲ＠ hepsinin
ｭ｢｡ｬｧｳｺ＠ oniki, onüç ￧ｯ｣ｵ＠ var. ｨｴｩｹ｡ｲｬ＠ yir-
ｭｩ｢･Ｌ＠ otuz çocukla övünüyorlar. Ne kadar çok çocuk-
ｬ｡ｲ＠ olursa o derece itibar ｫ｡ｺｮｹｯｲｬＮ＠ Hamile bir
ｫ｡､ｮ＠ ｧ￶ｩｮ｣･＠ ﾫｮ｡ｬｨ＠ ikiz olur» diyorlar. Bu ka-
dar çok ￧ｯ｣ｵ＠ ｮ｡ｳｬ＠ besliyeceksiniz diye sorunca «Bun-
ｬ｡ｲｮ＠ ｹ｡ｲｳ＠ veba'dan ￶ｬｲｯ＠ diyorlar. Bu ekseriya olu-
yor ve pek fazla üzülmüyorlar. ･ｦｫ｡ｴ＠ hislerini pek
çok çocuk yapmakta tatmin ediyorlar, kaybedince pek
ｴ･ｬ｡ｮｭｹｯｲＮ＠ Fransa sefirinin ･ｩ＠ ile ben de onla-
ra tabi olmaya mecburuz. Sefirenin bir sene içinde
bir ￧ｯ｣ｵ＠ oldu, ikinciye de hamile. Buradaki ｫ｡､ｮﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ en ｨｯｵｭ｡＠ giden ｴ｡ｲｦＬ＠ çocuk sahibi oldu diye
bizimkiler gibi bir çok ･ｹｬｲ､ｮ＠ mahrum ｫ｡ｬｭｹﾭ
ｲＮ＠ ｄｯｵｭ＠ ertesinde her türlü topluluklara ｴ｡ｫｰ＠ ta-
ｫｴｲｰ＠ ￧･ｩｴ＠ ￧･ｩｴ＠ elbiseler giyip ｩｴｲ｡ｫ＠ etmeleri. Yal-
ｮｺ＠ bu yönden ikiimin bana da ｡ｹｮ＠ tesiri ｹ｡ｰｭｳｮ＠
isterim. ｙ｡ｨｺＬ＠ ｹ｡ｮｧ＠ ve vebadan bütün ｮｧｩｬｺ･ｲ＠ gi-
bi korkuyorum ve bu konuda ｾ＠ ｲｩｧｬｺ＠ olarak kalmak
isterim. Birçok aileler evlerinin ｹ｡ｮ＠ mangal kar-
ｳｮ､｡＠ oturur gibi ｳ･ｲｩｮｫ｡ｬ＠ la seyrediyorlar. Bu-
rada soba ve ｯ｣｡ｫｬｲｮ＠ yerine ｴ｡ｮ､ｲ＠ var. Bunlar tahta-
dan ｹ｡ｰｬｭ＠ iki ｡ｹｫｬ＠ bir ￧･ｩｴ＠ ｳ｡ｮ､ｫＮ＠ ￧ｩｮ､･＠ ｳ｣｡ｫ＠
kül bulunuyor. Üzerine güzel bir ｨ｡ｬ＠ veya ｩｬ･ｭ＠ bir
ｫｵｭ｡＠ örtüp,' ｳｮｭ｡ｫ＠ için ｡ｹｫｬｲｮ＠ bunun ｡ｬｴｮ＠ uza-
ｴｹｯｲＬ＠ böylece ￧｡ｬｹｯｲ＠ veya okuyorlar. Uyuyup kahr-
 107

larsa ｴ｡ｮ､ｲ＠ devriliyor. ｓ｣｡ｫ＠ küller ekseriya evi ｡ｴ･＠

veriyor. Geçenlerde böyle bir kaza yüzünden ｢･ｹｺＧ＠
ｹ｡ｫｮ＠ ev ｹ｡ｮｭＮ＠ Ben de pek ￧ｯｵｮ＠ gördüm. Ev sa-
hiplerinin böyle bir kazadan müteessir ｯｬｭ｡､ｫｲｮ＠
ｧｱＺ｜ｩｹｯＮｲｵｭ＠ Çabucak ･ｹ｡ｬｲｮ＠ bir ｫ｡ｹ＠ yükleyip,
｢ｹｱｾ＠ bir ｵｭｲｳ｡ｺｬｫ＠ seyrediyorlar. ｮｳ｡ｬｲＬ＠
｡ｾｹ＠ inilecek merdivenler ｯｬｭ｡､＠ için pek tehlike-
ye ｵｲ｡ｭｹｯｬＮ＠
Fakat size ｨｯｵｭ｡＠ gitmeyen ･ｹｬｲ､ｮ＠ uzun uzun
bahscttim. Biraz da ｨｯ＠ ･ｹｬｲ＠ ｡ｮｬｴｹｭＮ＠ ｹｩ＠ bir ik-
limdeyim. Bu gün dört ａｲ｡ｬｫＮ＠ Sizler bir maden kömü-
rü ｡ｴ･ｩｮ＠ ｫ｡ｲｳｮ､＠ titriyorsunuzdur. Ben ｵ＠ anda
ｧｮ･ｩ＠ berrak ve saf ｳ｣｡ｫｬｮ､＠ istifade etmek için
pencereyi ｡￧ｴｲ､ｭＮ＠ Odam, bahçenin karanfil, fulya ve
gülleriyle dolu. ｔｲｫ＠ kanunundaki ｢｡ｺ＠ maddeler çok
ｨｯｵｭ｡＠ gidiyor. Bunlar çok akla ｹ｡ｫｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ gibi,
bizde titizlikle tatbik edilen bir kaç madde gibi büyük
bir dikkatle ｵｹｧｬ｡ｮｯｲＮ＠ ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､＠ ｹ｡ｬｮ｣ｲ＠ yap-
ｴｫｬ｡ｲｹ＠ övünürler, burada ise yalan ｳ￶ｹｬ･､ｩｮ＠
emin ｯｬｵｮ､＠ zaman ｡ｬｮｲ＠ ｫｺｧｮ＠ demir ｢｡ｳｬﾭ
yor. Bu kanun bizde ｵｹｧｴ｡ｮｲｳ＠ ne kadar güzel yü-
zün ｢ｯｺｵｬ､Ｌ＠ ne kadar kibar ｳｮｦ｡＠ mensup ｫｩｬ･ﾭ
rin ｫ｡ｬｲｮ＠ kadar inen perukalarla ､ｯｬ｡ｭ＠ mec·
bur ｫ｡ｬ､ｲ＠ görülür. Size böyle pek çok kanundan
｢｡ｨｳ･､ｲｭ＠ ama, ebeyi ￧｡ｲｮ＠ gerekiyor.
Lady Mar'a

Beyotlu 10 Mart 1718

Sdvgili ｫ｡ｲ､･ｩｭＬ＠ ben de sizin gibi bir kaç ay sus-

maya mecbur ｫ｡ｬ､ｭＬ＠ fakat bundan çok üzgünüm.
Mektupl;m nereye ｧ￶ｮ､･ｲ｣ｩｭ＠ bilemiyordum. Dün-
ｹ｡Ｇｮ＠ hangi ｫ￶･ｳｩｮ､ｺ＿＠ Nisan'da ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠
mektupta ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､＠ hareket etmek üzere ｯｬ､ｵｮﾭ
I"U, nerede ｯｴｵｲ｡｣ｮｺ＠ ve adresinizin ne ｯｬ｡｣ｮ＠ da-
ila sonra ｢ｩｬ､ｲ･｣ｮｺ＠ ｹ｡ｺｯｲ､ｵｮＮ＠ ｩｭ､ｹ･＠ kadar
hiç bir haber ｡ｬｭ､Ｎ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ Londra'ya ､￶ｮﾭ
zü gazeteden ￶ｲ･ｮ､ｩｭＮ＠ Hiç mektup yazmak isteme-
､ｩｭ＠ zannetmiyesiniz diye, hepsi kaybolsa bile on ta-
ne mektup yazabilirim;-· Fakat bunlardan hiç biri de
elinize geçmeyecek olursa çok üzülürüm. Gerçi yolcu-
ｩｵｫｬ｡ｲｭｮ＠ yorgunluk ve bitkinliklerine sizi ortak et-
meniekle beraber, ･ｬｮ｣ｲｩ＠ ortak etmeyi ｩｳｴ･､ｭ＠
ispat etmek için ｭ･ｫｴｵｰｬ｡ｲｮ＠ ｫｯｰｹ｡ｬｲｮ＠ ｳ｡ｫｬｹﾭ
｣｡ｲｴＮ＠

Önce bir ｹ･ｮｩｺ＠ dünyaya ｧ･ｬ､ｩ＠ için sizi tebrik

ederim. ｋｺｭ＠ dünyaya geleli ｢･＠ hafta oldu. Burada
､ｯｵｭ＠ yapmak ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､ｫ＠ gibi zor ､･ｩｬ＠ ama bun-
dan zevk ､ｵｹｭ＠ söyliyemem. Türkiye'de pek faz-
 110

la görülen nezle ile ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､ｫ＠ vücut ｺ｡ｹｦｬ＠ ara-

ｳｮ､｡ｫｩ＠ fark, burada ､ｯｵｭ＠ yapmakla ｮｧｩｬｴ･ｲＧ､＠ do-
ｵｭ＠ yapmak ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ fark ile ｡ｹｮＮ＠ Buradaki ka-
､ｮｬ｡ｲ＠ hiç biri ､ｯｵｭ｡ｮ＠ sonra, evde bir ay bile otur-
muyor. Ben de lüzumsuz adetlere esir ｯｬｭ｡ｹ＠ sevme-
､ｩｭ＠ için üç hafta sonra ziyaretiere ｢｡ｬ､ｭＮ＠ ａ｡＠
ｹｵｫ｡ｲ＠ dört gün önce de ｂ･ｹｯｬｵ＠ ile ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ ｡ｲｳｮﾭ
daki denizden geçtim. Bu ziyaret ｳｲ｡ｮ､＠ son derece
ｭ･ｲ｡ｫｬ＠ ･ｹｬｲ＠ ￶ｲ･ｮ､ｩｭＮ＠ Merhum Sultan ｍｵｳｴ｡ｦＧｮ＠
(1) ｫｺ｡ｲ､･ｩ＠ Hafize ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠ ziyarete gittim. Mustafa
ｩｭ､ｫ＠ ｰ｡､ｩｨ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ tahttan ｩｮ､ｲｬｭ＠ ve ze-
ｨｩｲｬ･ｮｭｴＮ＠ Sultan ･ｩｮ＠ ölümünden sonra saraydan
､｡ｲ＠ ￧ｫｭ｡＠ ve kendisine ｂ｡｢ｬｩ＠ ･ｲｫ｡ｮ＠ ｡ｲｳｮﾭ
dan bir koca seçmek emrini ｡ｬｭＮ＠ Bu emir onun hiç
ｨｯｵｮ｡＠ ｧｩｴｭ･Ｎ＠ Sultan denilen bu ｨ｡ｮｭｬｲ＠ evlen-
mek hususundaki ｳ･ｲ｢ｴｬｩ＠ kendilerine hakaret ka-
bul ederler. Hafize Sultan ｰ｡､ｩｨｮ＠ ｡ｹｮ＠ kapanarak
ｫ｡ｲ､･ｩｮ＠ ｫ｡ｮｳ＠ bu kadar hakaret etmektense, öl-
dürmeyi tercih etmesini ｳ￶ｹｬ･ｭｩＮ＠ Kendisinin ｏｳｭ｡ｮｬ＠
ｨ｡ｮ･､＠ ｢･＠ ･ｨｺ｡､＠ ｹ･ｴｩｲ､ｮ＠ ｡ｮｬｴｭＮ＠ Bu ･ｨﾭ
zadeler ｹ｡ｭｯｲｬ＠ ancak hayatta bir ｫｺ＠ var. Bütün
bu sözler hiçbir ｩ･＠ ｹ｡ｲｭＬ＠ nihayet kendisine bir
koca seçmeye mecbur ･､ｩｬｭＮ＠ O da bir zamanlar Reis-
ül Küttap olan ｹ｡＠ seksen'i geçkin Bekir Efendi'yi (2)
ｳ･￧ｭｩＮ＠ Bu seçimin sebebi ise ikinci bir ｫｯ｣｡ｮ＠ ｹｾｴ｡ﾭ
ｮ｡＠ ｧｩｲｭ･ｹ｣ｮ＠ dair ･ｩｮ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠ söz ve tab'adan
birini koca olarak seçmekle iftihar etmek mecburiye-
tinde ｢ｵｬｮｭ｡ｳＬ＠ henüz on ｹ｡ｮ､＠ iken kendisini pa-
､ｩ｡ｨ＠ takdim ･ｴｭｩ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ ､ｯｬ｡ｹｳｩ･＠ ｫｲ｡ｮ＠ borcu-

( 1) ｫｩｮ｣＠ Sultan Mustafa

(2) Reisülküttab Ebubekir Efendi (Ö. 1723)
 lll

nu ödemek ｩｳｴ･ｹ＠ ｩｭＮ＠ Hafize Sultan, ｯｮ｢･＠ senedir

sarayda oturuyor ve kimsenin ziyaretini kabul etmi-
ｹｯｲｭｵＮ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ､＠ bilhassa yirmibir ｹ｡ｮ､＠ dul
kalanlarda pek az rastlanan bir ｢｡ｬｫ＠ ve matem
içinde. Rafize Sultan henüz ｯｴｵｺ｡ｬ＠ ｹ｡ｮ､Ｎ＠ Onu mu-
hafaza için görevli hiçbir ｫ｡､ｮ＠ yok. ｋｯ｣｡ｳ＠ kendisi-
ne bir sultan gibi ｢｡ｬ＠ ve dairesinde olanlar ｨ｡ｫｮﾭ
da malumat almaya ｨ｡ｫ＠ yok.
Ziyaretine ｧｩｴｭ＠ zaman beni ｡ｬ､ｫｲ＠ oda-
da, boylun boyunca, zemini ｧｭ＠ rengi kadife kap-
ｬＬ＠ ｫ･ｮ｡ｲｬ＠ ｡￧ｫ＠ mavi, beyaz mermer sütuntarla süs-
ｬ･ｮｭｩＬ＠ üzerinde ｡ｹｮ＠ ｫｵｭ｡ｴｮ＠ ｹ｡ｳｴｫｬｲ＠ olan bir
minder ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｓｵｬｴ｡ｮ＠ beklerken ｯｴｵｲｭ｡ｮ＠ rica ettiler.
Ben ￧ｫｮ｣｡＠ ｲｳ ｡ｹ＠ kalkmamak için bu ･ｫｩｬ､＠
ｫ｡ｲｬｭｹ＠ uygun ｢ｵｬｭＮ＠ ａｹ｡＠ ｫ｡ｬｴｭ＠ zaman
beni ｢｡ｹｬ＠ ｳ･ｈＧｬｭ｡､Ｎ＠ Kendisine daima ､ｮｹ｡＠ en
güzel ｫ｡､ｮｬｲ＠ takdim edilen bir ｰ｡､ｩｨ＠ büyüleyen
böyle bir ｫ｡､ｮ＠ büyük bir zevkle seyrettim. Edir-
ne'de ｧ￶ｲ､ｭ＠ dilher Fatma kadar olmamakla
beraber, vaktiyle güzel ｫ｡､ｮｭＮ＠ Elbisesi son derece
ｫｹｭ･ｴｬｩ､Ｎ＠ Size anlatmadan ｹ｡ｰｭ｣Ｎ＠ ａｲｫ｡ｳｮﾭ
da dolama ismi verilen bir gömlek ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Kaftanlada
giimleklerin ｦ｡ｲｫＬ＠ gömleklerin ｫｯｬ｡ｲｮ＠ daha uzun
ve ｹｵｫ｡ｲ＠ ｳｶ｡ｮｭ＠ ｯｬｭ｡ｳｮ､Ｎ＠ ｋｲｭｺ＠ renkli, yuka-
ｲ､｡ｮ＠ ｡ｹＬ＠ ｹ｡ｫｳｮ､＠ ･ｴｩｮ＠ kadar buradaki ka-
､ｮｬ｡ｲ＠ elbiselerindeki ､ｭ･ｬｲ＠ kadar elmaslarla
ｳｬ･ｮｭｩｴＮ＠ Lord Montagu'nun ･ｬｭ｡ｳ＠ kadar ､･ｩｬ＠ ama
yine de nohut ｢ｹｫｬｮ､･＠ var. Bu ､ｭ･ｬｲｩｮ＠ üze-
rine, ｡ｹｮ＠ bir prensin ､ｯｵｭ＠ ｹｬ､￶ｮｭ･＠ giyilen el-
biselere konulan ｡ｬｴｮ＠ süslere benzeyen, iri elmas süs-
ler ｳ｡ｲｫｹｯ､ｵ＠ .. ｇ￶ｭｬ･ｩ＠ ise ｳ｡ｰｬｲ＠ iri elmaslarla süs-
 112

lü daha küçük iki ｩｮ･＠ ile kemere ｴｵｲｬｭＮ＠ ￧ﾷ＠

ｧ￶ｭｬ･ｩｮ＠ baktava biçimi iki büyük elmas ､ｭ･＠ ile
ｩｬｫ･ｭＮ＠ ｇ･ｮｩ＠ kemeri tamamen elmas ｩｬＮ＠ Gerdamn-
daki üç dizi mücevher dizlerine kadar iniyordu. Biri
iri inciler ｡ｲｳｮ＠ konulan, Hint ｹｵｭｲｴ｡ｳ＠ ｢ｹｫｬｮﾭ
de zümrüt, ､ｩ･ｲ＠ ise her biri ufak .para ｢ｹｵｫｬｮｾ＠
de gayet koyu ｹ･ｩｬ＠ üç veya ｡ｬｴ＠ ｡ｬｴｮ＠ ｫ｡ｬｮ､＠ züm-
rütlerden meydana geliyordu. Üçüncüsü ise yuvarlak
zümrütlerden meydana ｧ･ｬｭｩｴＮ＠ Küpelerin ｰ｡ｲｬｴｳ＠ di-
･ｲｬｩｮ＠ hepsini gölgede ｢ｲ｡ｫｹｯ､ｵＮ＠ Armut ･ｫｬｩｮﾭ
deki küpeler, ｦｮ､ｫ＠ ｢ｹｫｬｮ､･ｩ＠ iki elmastan ya-
ｰｬｭｴＮ＠ ｔ｡ｲｰｵｮ＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩ＠ dört dizi inci ise gör-
düklerimin en güzelleriydi. Her birindeki inci ｳ｡ｹ＠
ｄ･ｳ＠ de Malbroug'nun ｧ･ｲ､｡ｮｬ＠ gibi dört tane ya-
ｰｬ｡｣ｫ＠ kadar çoktu. Bu diziler etraq 20 elmasla süslü
iri bir yakutla ｴｵｲｬｭＮ＠ Bilezikleri de ･ｬｭ｡ｳｴＮ＠
Saçlan ｴ｡ｭｾｮ＠ zümrüt ve elmas ｩｮ･ｬｲ＠ süslen-
ｭｩｴＮ＠ ｐ｡ｲｭｮ＠ ｴ｡ｫ＠ ｹｺｮ＠ ｢ｹｫｬｮ､･Ｌ＠ Mös-
yö Pitt'inkiler hariç, hiç görmedim. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ｫｹｭ･ﾭ
tini ancak kuyumcular takdir ederler. ｔ｡ｬｲｮ＠ ｮｧｩｬﾭ
tere'deki ｦｩｹ｡ｴｮ＠ göre, ｓｵｬｴ｡ｮ＠ üzerindekiler yüzbin
ｮｧｩｬｺ＠ ｬｩｲ｡ｳ＠ ､･ｲｩｮＮ＠ Avrupa'daki kraliçeler içinde
bu mücevherlerin ｹ｡ｲｳｮ＠ dahi sahip ｯｬ｡ｮ＠ yoktur.
Her ne kadar lmparatoriçenin mücevherleri de zarif
ise de ｓｵｬｴ｡ｮｫｩ･ｲ＠ ｹ｡ｮ､＠ pek basit ｫ｡ｬｲＮ＠ Sultan be-
ni ｡ｫｭ＠ ｹ･ｭｩｮ＠ ｡ｬｫｯｹ､ｵＮ＠ Birer birer, elli tabakla
et ｹ･ｭｩ＠ ｧ･ｬｩｲｭ＠ onlarda. Bu beni çok ｳｫｴＮ＠ Fakat sof-
ra ｴ｡ｫｭ＠ ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｧ￶ｳｴ･ｲｩｮ＠ aksettiriyordu. ａｬｴｮ､｡＠
｢￧｡ｫｬｮ＠ saplan elmasla ｫ｡ｬｰＮ＠ Sofra örtüsü ve ｰ･ｫｩﾭ
rin hali bana çok dokundu. Bunlar ipek ve ｳｲｭ｡､ｮ＠
ｩｬ･ｮｭ＠ tabii çiçeklerle süslü bir bezdendi. Bu mem-
 113

lekette ｩｬ･ｮｲ＠ en güzeli idi. Çok ｩｴｮ｡ｬ＠ kullan-

､ｭＬ＠ ama yemek bitmeden hepsi kirlendi. Yemekten
sonra her zamanki gibi ｫ｡ｰｬｲ＠ ｶ･＠ ｴ｡｢ｫｬｲ＠ kabart-
ma ｡ｬｴｮ､＠ \:ini kaseler içinde ･ｲ｢ｴ＠ ｩｫｲ｡ｮ＠ edildi.
Daha sonra ｡ｬｴｮ＠ ｬ･ｮｲＬ＠ yemekte ｫｵｬ｡ｮ､ｭｩｚ＠ pe-
çetelerin ｡ｹｮｳ､＠ ve su getirildi. Ellerimi ｹｫ｡ｰ＠
ｳｩｬ､ｮ＠ ama ､ｯｲｵｳ＠ bu havlulara ｫｹ｡ｮ､Ｎ＠ Sonra
｡ｬｴｮ＠ ｴ｡｢ｫｬ＠ çini fincanlar içinde kahve getirdiler.
Sultan son derece ｮ･ＧｬｩＬ＠ büyük bir nezaketle gö-
ｲｴＮ＠ Kendisinden saray ｨ｡ｫｮ､＠ bilgi edinmek için
ｦｲｳ｡ｴｮ＠ istifade ettim. Ötedenberi ｰ｡､ｩｨｮ＠ hangi ｫﾭ
ｺ＠ isterse ona bir mendil ｡ｴ＠ ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ｦｩｫｲｮｺ＠
katiyyen ､ｯｲｵ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ söyledi. ｐ｡､ｩｨ＠ ｩｳｴ･､＠ ｫﾭ
ｺ＠ ｫｺｬ｡ｲｳ＠ ile ￧｡ｲｴｭＮ＠ ｄｩ･ｲ＠ sultanlar derhal
itaat edip o ｫｺ＠ ｹｫ｡ｲＬ＠ giydirir, ｶ｣ｵ､ｷ｡＠ kokular sü-
ｲ･ｬｮｩＮ＠ ｐ｡､ｩｨ＠ önce ｫｺｮ＠ ｯ､｡ｳｮ＠ güzel hediyeler
gönderir, sonra da kendisi ｧｩｲ･ｭＮ＠ ｙ｡ｴｮ＠ ucuna ka-
dar ｫｺｮ＠ sürünerek ｧ･ｬ､ｩ＠ ｹ｡ｬｮｩＮ＠

Rafize Sultan bana kesinlikle ｰ｡､ｩｨｮ＠ ilk ｨ｡ｮﾭ

ｭｮ＠ ､ｩ･ｲｬｮ＠ üstün ｴｵｮ＠ söyledi. Öyle, yol-
｣ｵｬ｡ｲｮ＠ söyledikleri gibi, büyük erkek ･ｶｬ｡､ｮ＠ annesi-
ne önem verilir sözü ｹ｡ｮｬｭＮ＠ ｐ｡､ｩｨ＠ ekseriya bü-
tün hasekileriyle ･ｬｮｩｲｭＮ＠ Bu hasekiler ｰ｡､ｩｨｮ＠
･ｴｲ｡ｦｮ､＠ bir daire meydana ｧ･ｴｩｲｬｭＮ＠ Rafize Sul-
ｴｾｭｮ＠ ､･ｩｮ＠ göre ｰ｡､ｩｨ＠ içlerinden birine fazla
iltifatta bulunursa ､ｩ･ｲｬ＠ ｫｳ｡ｮｲｬＮ＠ Bu hal bü-
tün saraylarda ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Oralarda da hükümdann gözü-
nün içine bakarlar, gülümsemesini bekleyip bu te-
bessüme nail olanlan da ｫｳ｡ｮｲｬｴＮ＠

F: 8
 114

Hafizc Sultan, Sultan Mustafa'dan büyük bir zevk-

le ve gözleri dolarak bahsediyordu:
«Bundan önceki saadetim bana rüya gibi geliyor.
ｮｳ｡ｬｲ＠ en ｢ｹ＠ ve en sevimiisi ｴ｡ｲｦｮ､＠ se-
ｶｩｬ､ｭ＠ için iftihar ediyorum. Onunla bütün seferle-
re ｩｴｲ｡ｫ＠ edcrdim. Beni herkesten üstün ｴｵ｡ｲ､Ｎ＠ ｋﾭ
ｺｭ＠ sevmescydim onun ｡ｲｫｳｮ､＠ ｹ｡ｭｫ＠ istemez-
､ｭＮ＠ Beni bu ｡ｲｬ･＠ sevgisi olümden döndürdü. Sulta-
ｮ＠ ölümünden sonra bir sene ｳｯｫ｡＠ ￧ｫｭ｡､Ｎ＠ Za-
man kederimi bir parça hafiflctti. Fakat yine de haf-
ｴ｡ｮ＠ bir kaç günü onun için göz ｹ｡＠ dökerim» dedi.
Bu sözlerde riya yoktu. Üzüntüsü yüzünden belli
oluyordu. Nezaketcn ｮ･Ｇｬｩ＠ görünmeye ￧｡ｬｹｯｲ､ｵＮ＠
Bahçede ｧ･ｺｩｲｭ＠ ｩｳｴ･､＠ zaman earlyeler he-
men bir ｫ｡ｵｭ＠ ｫ｡ｰｬ＠ ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ bir kürk getirdiler.
Bahçeye birlikte ￧ｫｴＮ＠ Havuzlardan ｢｡ｫ＠ önemli bir
･ｹ＠ yoktu. Daha sonra dairelerine geçtik. ｓｵｬｴ｡ｮ＠ bü-
tün tuvalet ｴ｡ｫｭ＠ yatak ｯ､｡ｳｮ＠ bulunuyordu. On-
lar da inci çerçeveli iki aynadan ibaretti. Gece tarpu-
. ｵ＠ elmas ｩｮ･ｬｲ＠ ｳｬ･ｮｭｩＬ＠ ｹ｡ｮ､＠ da en az bin
Alman ekü'sü, yani ikiyüz ｮｧｩｬｺ＠ ｬｩｲ｡ｳ＠ ｫｹｭ･ｴｩｮ､＠ ga-
yet nefis bir kakum gömlek ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Bu ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ elbi-
seler ｧ･ｬｩ＠ güzel minderin üstüne ｡ｴｬｭＬ＠ gibi görün-
mesine ｲ｡ｭ･ｮ＠ bilhassa böyle ｫｯｮｬｭｵｴ＠ zannede-
rim. Sultandan gitmek üzere izin ｩｳｴ･､ｭ＠ zaman,
ｳ｡､ｲｺｭｮ＠ ･ｩｮ＠ evinde ｯｬ､ｵ＠ gibi burada da eli-
me gül suyu serpip gayet güzel ｩｬ･ｮｭ＠ bir çevre ver-
diler. Otuza ｹ｡ｫｮ＠ cariye ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ￧ｬ･ｲｩｮ､＠ on tanesi
seçme idi. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ en ｢ｹ＠ yedi ｹ｡ｮ､＠ idi. Bu
küçük ｫｺ＠ çocuklann hepsi de çok güzel ｧｩｹｮｭｬ･ｲＭ
 115

di. ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ･ｬｮ､ｩｲ＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ､＠ herhalde. Kendisi-

ne oldukça ｰ｡ｨｬｹ＠ mal oluyorlar. Bu ｹ｡ｴ＠ bir ｫｺ＠
yüz ｮｧｩｬｺ＠ ｬｩｲ｡ｳｮ､＠ ｡ｹ＠ alamaz. ｋｶｲ｣ｫ＠ saçla-
ｲｮ＠ hep çiçekten ｹ｡ｰｬｭ＠ çelenklerle ｳｬ･ｭｩｲ､Ｎ＠
Bunlar ｯｮｬ｡ｲ＠ ｢｡ｬｫｮＮ＠ ｓｲｭ｡ｬ＠ ｫｵｭ｡ｴｮ＠ elbiseler
ｧｩｹｭｬ･ｲＮ＠ Diz çökerek sultana kahve ikram ediyorlar,
elini ｹｫ｡ｭﾷｳ＠ için su getiriyorlar. ｙ｡ｬ＠ cariyelerin
｢｡ｬ｣＠ görevleri ｡ｲｳｮ､＠ bu küçük ｫｺｬ｡ｲｮ＠ ｹ･ｴｩｲｬﾭ
mesi ve ｮ｡ｫ＠ ￶ｲ･ｮｭｳｩ＠ var. ｈ｡ｮｭｩ＠ öz evlat-
ｬ｡ｲ＠ gibi büyük bir titizlikle hizmet etmeleri gereki-
yor. Bu uzun hikayeyi zevk için ｹ｡ｺ､ｭ＠ zannedersiniz
ama ｩｮ｡＠ ki, hepsi ｨ｡ｫｩｴｲＮ＠ Hiç bir seyyah size
bu konuda bilgi ｶ･ｲｭｩｴＮ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ ｵ＠ ｫ｡､ｲ＠ var ki,
benim ､ｩ･ｲ＠ seyyahlardan ｦ｡ｲｫｭ＠ buradaki mevkiim-
dir. ａｹｲ｣｡Ｌ＠ bir memleketin adetleri yirmi senede de-
ｩｲＮ＠ ｇｩｲ､ｭ＠ bir harem dairesinde ｫｬ＠ yerin ､ｯﾭ
ｲ｡ｭｳ＠ ｴｰｫ＠ Türkiye'den ｮｧｩｬｴ･ｲＧｹ＠ getirilen çekme-
eelerin stilinde sedef ve ￧･ｩｴｬ＠ renkte ｦｩｬ､＠ ve zeytin
｡｣ｮ､＠ ｫ｡ｭｬｹ､Ｎ＠ Duvarlar çinilerle ｫ｡ｰｬｮｭＬ＠
tavanlar ｹ｡ｬ､ｺＬ＠ ､￶･ｭ＠ ｴ｡ｨｬｮ＠ üzerinde büyük
ｲ｡ｮ＠ ｨ｡ｬｲ＠ var. Kendisiyle Edirne'de ｴ｡ｮｭ＠ sev-
gili dostum güzel ｆ｡ｴｭＧｮ＠ dairesi de böyleydi. Dün
yine onu ziyarete gittim. Eskisinden daha güzel bul-
dum. Oda ｫ｡ｰｳｮ＠ kadar gelip beni ｫ｡ｲｬ､Ｎ＠ Gayet
ince bir tarzda elini uzatarak kendisini melekler ka-
dar ｧｺ･ｬｴｩｲｮ＠ bir gülümseme ile ﾫｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｫ｡､ｮﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ ｶ･ｦ｡ｳｺ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söylerler. Bana Edirne'de bü-
yük bir ｹ｡ｫｮｬ＠ gösterdiniz, sizi ｧ￶ｲ･ｭｩｹ｣＠ sa-
ｮｹｯｲ､ｵｭＮ＠ ｩｭ､＠ ｡ｮｬ､ｭ＠ ki benden ｨｯｬ｡ｮ､ｺＮ＠ Ka-
､ｮｬ｡ｲｭｺ＠ sizin için söylediklerimi . ､ｵｹｳ｡ｮｺ＠ sevgi-
nize ｬ｡ｹｫ＠ ｯｬ､ｵｭ｡＠ ｩｮ｡ｲｳｺﾻ＠ dedi.
 116

Beni minderin ｫ￶･ｳｩｮ＠ oturttu, bütün ￶ｬ･､ｮ＠

sonra sohbet ettik, bundan son derece memnun kal-
､ｭＮ＠ Rafize Sultan ､ｩ･ｲ＠ Türk ｫ｡､ｮｬ＠ gibi tabiat
olarak nazik, fakat ｴ｡ｶｲｬ＠ ｹ｡ｰｭ｣ｫｬＬ＠ dünyadan uzak
ｹ｡､ｮ＠ belli ediyor. Fatma'da aksine bir saray ne-
zaketi mevcut. ｄｵｲ＠ kalbe hürmet ve sevgi veriyor.
Türkçe'yi ｡ｮｬ､ｭ＠ için onun ､ｮ｣･ｳｩ＠ çözebiliyo-
rum. ｇｺ･ｬｩ＠ ile ､ｮ｣･＠ ｴ｡ｲｺ＠ ｡ｹｮＮ＠ Fatma kendi
memleketinin adetlerini ｢･ｮｩｹｯｲＬ＠ ama ｢｡ｫｬｲｮﾭ
kini de ￶ｲ･ｮｭｫ＠ istiyor. Bu mevzuda basit ､ｮ｣･ﾭ
merin taraf ｴｵｫｬ｡ｲｮ＠ söylüyor. ｆ｡ｴｭＧｹ＠ hiç gör-
ｭ･ｩ＠ olan, benimle beraber ｯｬｭ｡ｳｹ､＠ hiçbir zaman
- da ｧ￶ｲ･ｭｩｹｾｮ＠ bilen bir Rum ｫ｡､ｮＬ＠ onun güzel-
ｬｩｮ･＠ ve hareketlerindeki ｩｮ｣･ｬ＠ ｢｡ｹｬ､Ｌ＠ hayretinden
hiçbir ･ｹ＠ söyleyemedi. ｴ｡ｬｹｮＧ｣＠ olarak «Bu Türk
olamaz, mutlaj:a ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ､ｯ＠ dedi. Fatma, ｫ｡､ｮ＠
kendisinden ｢｡ｨｳ･ｴｩｮ＠ ｡ｮｬ､＠ ｶｾ＠ ne ､･ｩｮ＠ sordu.
Bizim ｳ｡ｲｹｬｮｭｺ､ｫｩ＠ güzel ｫ｡､ｮｬｲ＠ birine
Türk'e benziyorsun ､･ｮｩｬ＠ zaman ｫｺ｡｣ｮ＠ ､ｮ･ﾭ
rek, kendisine ｢ｩｲ･ｹ＠ söylemedim. Fakat Rum ｫ｡､ｮ＠
söyledi. Fatma ｨ｡ｮｭ＠ hiç ｫｺｭ｡､ｮＬ＠ gülerek «Bunu
ilk defa siz söylemiyorsunuz. Annem ｐｯｬｮｹ｡Ｇ＠ idi.
Kamniçe ｳ｡ｶｮ､＠ esir ･､ｩｬｭＮ＠ Babam bana gülerek,
annen bir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ genci buldu herhalde, çünki sen
hiç Türk'e benzemiyorsun derdi» dedi. ｄｩ･ｲ＠ Türk.
güzelleri de size benziyorsa erkeklerin rahat ｢ｲ｡ｫｭﾭ
ｬ｡ｲ＠ -için hepsini saklamak gerekir dedim ve devam
ederek «Madam yüzünüz o kadar güzel ki, Londra'da,
Paris'te ne yaygaralar ｫｯｽ｡ｲ＾＠ dedim. Fatma zarif bir
eda ile « Sözünüze ｩｮ｡ｭｹｯｲｵＬ＠ zira memleketinizde
güzellik o kadar takdir görseydi sizi oradan ｡ｹｲｭｺＭ
 117

Ａ｡ｲ､ﾻ＠ dedi. Aziz ｫ｡ｲ､･ｩｭＬ＠ bu sözleri övünmek ￧ｮ＠

ｹ｡ｺｯｲｵｭ＠ zannedersiniz ve ｳ｡ｮｲｭ＠ gülersihiz. Bun-
ｬ｡ｲ＠ ｆ｡ｴｭＧｮ＠ ｺ･ｫ｡ｳｮ＠ belirtmek için ｹ｡ｺｯｲｵｭＮ＠ Evi-
nin ･ｹ｡ｳ＠ gayet zevkli ve zarif. ｋｬｫ＠ odalarda ｳｲｭ｡＠
ｯｹ｡ｬ＠ kadife, yazhklartla ise yine ｳｲｭ｡＠ ｩｬ･ｭ＠ Hint
ｫｵｭ｡＠ ､￶･ｬｩＮ＠ Burada kibar ｫ｡､ｮｩ＠ evleri, Hollan-
da'dakiler gibi temiz. ｆ｡ｴｩｨＧｮ＠ evi ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ en
yüksek yerinde, pencerelerden deniz, Adalar ve Anado-
lu ｹ｡ｫｳｮ､ｩ＠ ､｡ｬｲ＠ görülüyor.
Mektubumu farketmeden o kadar ｵｺ｡ｴｭ＠ ki uta.-
ｮｹｯｲＬ＠ masal ｡ｮｬｴｭ＠ olmaktan çekiniyorum/ Genel-
likle· çok bilgisi ｯｬ｡ｮｲ＠ can ｳｫｴｬ｡ｮ＠ ､ｯｲｵＬ＠ ama
vine de fazla mal göz ￧ｫ｡ｲｭｺ＠ derler. Hürmetlerimle ..
'I..ady ... :........ 'ye

Beyotlu, 16 Mart 1718

Sevgili Lady, nihayet bana, arzunuza göre yerine

ｧ･ｴｩｲ｢ｬ｣ｭ＠ bir ｳｩｰ｡ｲｴ･＠ ｢ｵｬｮ､ｺ＠ için gurur-
ｬ｡ｮｹｯｲｵｭＮ＠ ａｳｬｮ､｡＠ bu pek kolay ､･ｾｩｬＮ＠ Buradaki ecne-
biler içinde en faal olan ben ｯｬｭ｡ｳｹ､＠ size ￧･ｩｴｬ＠
mazeretler söylerdim. Nitekim bir Rum cariye istedi-
ｩｮｺ＠ zaman böyle ｯｬｭｵｴＮ＠ Fakat memnun ｯｬ｡｣ｫｳﾭ
ｮｺＮ＠ Türkçe bir muhabbetname elde ettim, bir kutunun
içine koyup Simirniyot gemisinin ｫ｡ｰｴｮ＠ verdim,
mektubumla beraber size verecek. Mektupta da mu-
habbetnamenin tercümesini ｹ｡ｺ､ｭＮ＠ Çantadan önce
ufak bir pearl ￧ｫ｡ｲ｣ｳｮｺＬ＠ - buna Türkçe inci di-
yorlar - ｵ＠ anlamda:

ｮ｣ｩ＠ Sensin güzellerio genci.

Karanfil Karanfilsin ｫ｡ｲｮ＠ yok,
Konca gülsün ｴｭ｡ｲｮ＠ yok,
Ben seni çoktan severim,
Senin benden haberin yok.
Pul ｄ･＠ dime dennan bul.
ｋ｡ｴ＠ ｂ｡ｹｬｮ＠ saat saat.
Armut Ver bize bir umut.
 120

Sabun- Derdinden oldum zebun.

Kömür Ben öleyim, size ömür.
Gül Ben ｡ｬｮｭＬ＠ sen gül.
ｈ｡ｳｲ＠ ｏｬ｡ｹｭ＠ sana esir.
Çuha Üstüne bulunmaz baba.
ﾷｔ｡ｲ￧ｮ＠ Sen gel, ben çekeyim senin ｨ｡ｲ｣ｮＮ＠

ￇｲ｡＠ ａｫｮｬ｡＠ oldum ￧ｲ｡Ｎ＠

S ｲｭ｡＠ Gözünü benden ｡ｹｲｭＮ＠
Saç ｂ｡ｭｳｮ＠ taç.
Üzüm .Benim iki gözüm.
Tel Ölüyorum tez gel.
Biber Bize yok mu bir haber.

· ｇ￶ｲ､ｮｺ＠ gibi, bu muhabbetname bir ｩｲＬ＠ fakat

bizdeki bu tarz ｩｲｬ･ｮ＠ en güzeli. Türkçed'e bu ￧･ｩｴ＠
ｭｳｲ｡ｬ､ｮ＠ bir milyondan fazla var. Türklerde renk,
çiçek, ot, mevya, ｴ｡Ｌ＠ tüy hemen hepsinin bir ｭ｡ｮｳ＠
ve özel bir ｭ｡ｳｲ＠ ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｴ･＠ böylece mürekkep kul-
lanmadan küfür, azar, sevgi, dostluk, hatta havadisle
dolu mektuplar. gönderebiliyorlar.
Zanederim benim allame ｯｬ､ｵｭ＠ ｳ｡ｮｹｯｲｵｺＮ＠
Fakat ｩｮ｡＠ sevgili Milady ben, kendi memleketinde
fesatlar ､￶ｮ＠ halde, uzak ülkeleri fetihle ｵｲ｡ｮ＠
ｨｲｳｬ＠ kumandanlar gibiyim. ｮｧｩｬｺ｣･ｹ＠ ｵｮｴ｡｣ｭﾭ
dan korkuyoru!U. Bir sene önceki kadar rahat yaza-
ｭｹｯｲｵＬ＠ ｢｡ｺ＠ deyimler ｫｯｬ｡ｹ＠ ｡ｫｬｭ＠ gelmiyor.
Kendi dilimi ￶ｲ･ｮｭｫ＠ için ､ｩ･ｲｬｮ＠ ｢ｲ｡ｫ｣ｭＮ＠
ﾷｵｲ｡ｳ＠ muhakkak ki, ｩｮｳ｡＠ dirayeti kuvvet ve kud-
reti derecesinde ｳｮｲｬ｡ｭｴＮ＠ ｈ｡ｦｺ＠ ancak belirli
 121

･ｹｬｲｩ＠ ｳ｡ｫｬｹｯｲＮ＠ Bir ｫｩｮ＠ on ｫｩｹ＠ birden dövmesi

veya bir hükümdann on ｫｲ｡ｬ＠ birden mükemmelen
idare etmesi mümkün ｯｬｭ｡､＠ gibi, on ￧･ｩｴＬ＠ dili ｡ｹｮ＠
mükemmelikte ￶ｲ･ｮｭｫ＠ de ｩｭｫ｡ｮｳｺＮ＠
Sonunda hiçbir dili ￶ｲ･ｮｭｩｹ｣Ｎ＠ Bulundu·
ｵｭ＠ yer Babil kulesine benziyor. ｂ･ｹｯｬｵＧｮ､｡＠ Türk·
çe, Rumca, Yahudice, Ermenice, Arapça, Acemce, Rus-
ça, ｳｬ｡ｶ｣Ｌ＠ Ulahça, Almanca, Felemenkçe, ｆｲ｡ｮｳｺ｣Ｌ＠
ｮｧｩｬｺ｣･Ｍｴ｡ｹ＠ ve Macarca ｫｯｮｵｬｹｲＮ＠ Bu da be-
ni bir hayli ｳｫｹｯｲＮ＠ Subaylar Arap, oda hizmeti yapan
ｫｺｬ｡ｲ＠ Rus, ｵ｡ｫｬｲｭ＠ ｮｧｩｬｺＬ＠ ｆｲ｡ｮｳｺＬ＠ Alman, ￧ｯ｣ｵﾭ
mun süt ninesi Ermeni, ｹ｡ｲｭ＠ düzine de Rum hiz-
metçim var. Yemek müdürü ｴ｡ｬｹｮＬ＠ Yeniçeriler Türk.
ａ､｡ｭｬｮ＠ ｡ｲｳｮ､Ｌ＠ ､･ｶ｡ｭｬ＠ olarak kulaklanma ge-
len sesler garip bir tesir ｹ｡ｲｴｯＮ＠ Okuma yazma bil-
medikleri halde, bu ￧･ｩｴｬ＠ dilleri ￶ｲ･ｮｩＮｹｯｬ｡＠ Bura-
daki ｫ｡､ｮＬ＠ erkek hatta çocuklar ｡ｲｳｮ､＠ ｡ｹｮ＠ keli-
meyi ｢･Ｌ＠ ｡ｬｴ＠ lehçe ile ·söylemeyicek ｯｬ｡ｮ＠ rast-
lanmaz. Üç dört ｹ｡ｮ､＠ çocuklardan bile ｴ｡ｬｹｮ｣Ｌ＠
ｆｲ｡ｮｳｺ｣Ｌ＠ Rumca, Türkçe ve Rusça ｫｯｮｵ｡ｬｲ＠ var.
Sütnineler ekseriya Moskof ｯｬ､ｵ＠ için ｒｵｳ￧｡ｹ＠ ￶ｲ･ﾭ
tiyorlar. Bütün bunlara ｩｮ｡ｭｺｳＬ＠ ama hakikat.
Memlekette en fazla dikkati çeken ･ｹ＠ de bence bu-
dur. ｆｲ｡ｮｳｺ｣＠ ve ｴ｡ｬｹｮＧ｣＠ ｹ｡ｲｭ＠ yamalak ｫｯｮｵｰ＠
ta kendilerini dahi zanneden ｮｧｩｬｺ＠ ｫ｡､ｮｬ＠ bunla-
ｲ＠ görürlerse kahrolurlar.
Bence ｮｧｩｬｺ｣･＠ bütün dillerden üstün ｯｬ､ｵ＠ için,
gitgide ｵｮｴｭ｡＠ üzülüyorum. Size üzülerek ｡ｫｬｭﾭ
da kalan kelimelerin günden güne ｡ｺｬ､ｮＬ＠ hatta
mektup yazarken bile uygun kelime bulmakta güçlük
￧･ｫｴｩｮ＠ ｳ￶ｹｬ･｢ｩｲｭｾ＠ Sözü birden bire kesrnek zo-
runda ｯｬ､ｵｭＮ＠ için özür dilerim.
Lady Brlstol'e

10 Nl8an 1718

Sevgili 4dy, nihayet sizden bir haber alabildim.

Bana mutlaka mektup ｹ｡ｺｭ＠ ｯｬ､ｵｾｮｺ＠ biliyordum
ama ｡ｬｭ､＠ için üzülÜyorduin. Son mektupta da
ｹ｡ｺ､ｭ＠ gibi halen ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､ｹｭＮ＠ Size bu ･ｨｲｩ＠ ｧ･ｮｩ＠
olarak aniatmarn gerekir. Bugüne kadar ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､＠
bahseden seyyahlar ya ｹ｡ｮｬ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩｲ＠ veya taraf
ｴｵｭｬ｡ｲＮ＠ Bir ￧ｯｫｬ｡ｮ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ görmeden "Bey-
ｯｬｵＧｮ､｡＠ vakit geçirdiklerinden eminim. Yine de ts-
tanbul'u tasvir etmekten çekinmiyorlar. ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬﾭ
ｲｮ＠ ｯｴｵｲ､＠ Galata, ｂ･ｹｯｬｵ＠ ve Tophane mahalleleri
güzel bir ･ｨｩｲ＠ ｴ･ｫｩｬ＠ ediyorlar. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ ile
bir deniz ｡ｹｲｯＮ＠ Deniz Taymis'in en ｧ･ｮｩ＠ yerinin
ｹ｡ｮｳ＠ ｧ･ｮｩｬ､Ｎ＠ Fakat bir taraftan ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠
alelade levendlerin bakaretiyle ｫ｡ｲｬｭ＠ istemezler,
ki bunlar bizim .ｫ｡ｹ￧ｬｲ､ｮ＠ daha kaba ･ｹｬｲＬ＠ ､ｩ･ｲ＠
taraftan da ｫ｡､ｮｬｲ＠ yüzlerini örtmeden ｳｯｫ｡＠ ￧ｫ｡ﾭ
ｭｹｯｲｬ｡＠ ve bu örtüyü de hiç sevmiyorlar.
Ｘ･ｹｾｬｵＧｮ､｡ｫｩ＠ ｫ｡､ｮｩ＠ yüzlerine koyduktan ör-
tüter ö kadar güzel ki, bu örtillerin ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､＠ kulla-
ｬｨｭ｡ｳ＠ yasak. ｴ･＠ herkesin ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ görmemesine
124

bunlar sebep oluyor. Öyle ｳ｡ｮｹｯｲｵｭ＠ ki, ｆｲ｡ｮｳｺ＠ sefi-

resi de ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ görmeden memleketine dönecek.
Benim ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ ｮ｡ｳｬ＠ ｳｫ＠ ｳｫ＠ ､ｯｬ｡ｴｮ＠ merak eder-
siniz. Türk ｫ｡､ｮｬ＠ örtüsünü seviyorum, sevme-
sem de en büyük arzumu tatmin etmek için buna kat-
ｬ｡ｮｹｯｲｵｭＮ＠ ａｹｲ｣｡＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ gitmek için geçilen deniz,
Chelsea'ye gitmek için geçilen Thames'e benzemiyor.
ｂｯ｡ｺ＠ içinden inerken yirmi mil kadar ｵｺ｡ｫｬ＠ ｢｡ｫ＠
çok güzel, çok ·renkli. Dünya'da bir ･ｩ＠ daha yoktur.
Meyve ｡￧ｬｲｹ＠ dolu Anadolu ｳ｡ｬｩ＠ bir köy man-
ｺ｡ｲｳ＠ arzediyor. Rumeli sahilinde de yedi tepe üze-
rinde ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ görülüyor. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ çok büyük ･ｨｩｲＮ＠
ｋｵｲｬ､＠ yer düzgün ｯｬｭ｡､＠ için, ｯｬ､ｵｮ｡＠ da-
ha büyük görünüyor. Burada birbirine güzel bir ･ｫｩｬﾭ
de ｫ｡ｲｭ＠ bahçeler, çamlar, serviler, saraylar, ca-
miler, ｶ･ｬｨ｡ｳ＠ ｴｰｫ＠ bir büfeye düzgün bir ･ｬ､＠ yer-
ｬ･ｴｩｲｮ＠ ￧･ｩｴｬ＠ tabak, ｡ｭ､ｮ＠ ve ￧･ｩｴｬ＠ ･ｹ｡ｬｲｮ＠ gö-
ｲｮ＠ gibi. Bu benzetme tuhaf ama ､ｯｲｵＮ＠ Sara-
ｹ＠ ｧ￶ｲ･｢ｩｬ｣ｭ＠ kadar gördüm. Denize ､ｯｲｵ＠ uzan-
ｭ＠ bir arazi üzerinde ･ｫｬｩ＠ gayrimuntazam, fakat çok
ｧ･ｮｩＮ＠ Bahçeleri gayet yüksek servilerle ､ｯｬｾ＠ ve gayet
büyük. ｴ･＠ görebildiklerim. Üzerinde ufak kuleler ve
piramitler yükselen binalar beyaz ｴ｡ｮ＠ ve oldukça
güzel bir tesir ｢ｲ｡ｫｹｯＮ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬｫ＠ Meminde bu sa-
Ｎｲ｡ｹｮ＠ ｹ｡ｲｳ＠ ｢ｹｫｬｮ､･＠ bir ｳ｡ｲｹ＠ olan kral yok-
tur. ｓ｡ｲｹｮ＠ ｡￧ｬ､＠ süslü ｴ｡＠ galerilerle ￧･ｶｲｩｬｭ＠
｡ｬｴ＠ büyük avlusu var. Bunlardan birincisi bekçiler,
ikincisi köleler, üçüncüsü ｡￧ｬｲＬ＠ dördüncüsü seyis-
ler, ｢･ｩｮ｣ｳ＠ divan, ｡ｬｴｮ｣ｳ＠ huzura kabul edilecekler
için. ｓ｡ｲｹｮ＠ ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｫｳｭｮ､｡＠ ise bir bu kadar da-
ha avlu var. Harem ｡ｬｲＬ＠ subaylar ve ｡￧ｬｲｮ＠ dai-
 125

reteri ｡ｹｲＮ＠ Ayasofya saraydan sonra ｩｻｮ｣＠ derecede

ｭ･ｨｵｲＮ＠ Fakat bir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｢ｵｲ｡ｹ＠ görmekte güçlük
çeker. Kaymakam'a üç defa müracaat ederek izin is-
tedim. O da ulema efendileri ｴｯｰｬ｡ｭＬ＠ ｩｳｴ･ｭｮ＠ kabul
edilip ･､ｩｬｭｹ｣＠ hususunu müftü'den ｳｯｲｭｵＮ＠ Bu
onlar için o kadar önemli bir ･ｹ＠ haline ｧ･ｬｭｩ＠ ki, üç
gün ｴ｡ｲｭ＠ ｹ｡ｰｬｭ＠ ve nihayet israrlanma nza gös-
ｴ･ｲｩｬｭＮ＠ ｄｩ･ｲ＠ camilere ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ hiçbir zorlukla
ｫ｡ｲｬｭ､ｮ＠ girdikleri halde Türkler bu cami için
neden bu kadar ･ｮ､ｩｬｹｯｲ｡Ｌ＠ ｡ｮｬｭｹｯｲｵＮ＠ ｂｵｲ｡ｳ＠
daha önce kilise iken cami baline ￧･ｶｲｩｬ､＠ halde, mo-
zaik halinde olan ve ｡ｲｴｫ＠ enkaz halini ｡ｬｭ＠ bulunan
azizierin tasvirlerine dua edilirse camün ｫｵｴｳ｡ｬ＠
borulur diye ､ｮｹｯｲｬ｡＠ herhalde. Türklerin ｳｴ｡ｮﾭ
bul'da bulduklan bütün tasvirleri yok ettikleri yolun-
daki sözler tamamen yalan. Bu camiin yüzonüç ayak
￧｡ｰｮ､＠ olan kubbesi fevkalade büyüklükte mermer
direkiere dayanan kemerler üzerine ｩｮ｡＠ Ｍ･､ｩｬｭＮ＠ ｔ｡ﾭ
ｬ｡ｲ＠ ve ､￶･ｭｬｲｩ＠ hep mermer. ￇ･ｩｴｬ＠ renkte mer-
mer direklere. dayanan iki dehliz var. Kubbe, mozaik-
ten, fakat ｫｳｭｾｮ＠ hamb ｯｬｭｵＮ＠ Bu mozaikten getirip
gösterdikleri parçalar, cam gibi veya avantorln ｹ｡ｰﾭ
lan bir terkip gibi görünüyor. ｭｰ｡ｲｴｯ＠ Konstantin'in
ｭ･ｺ｡ｲｮ＠ da gördüm. Türkler buna çok hürmet ･､ｩｾ＠
yorlar.
Ayasofya gibi ｭ･ｨｵｲ＠ bir ｢ｩｮ｡ｹ＠ noksan olarak an-
ｬ｡ｴｭＮ＠ Fakat mimari ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ bilgim çok az ｯｬ､ｵ＠
için fazla teferruata ｧｩｲ･ｭｹｯｵＮ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､＠ gör-
､ｭ＠ birçok camii Ayasofya'dan daha fazla ｢･ｮﾭ
dim. Mesela Süleymaniye Camii muntazam bir kare
･ｫｬｩｮ､Ｎ＠ ｋ￶･ｬｲｩｮ､＠ gayet güzel dört kubbe var. Or-
126

tada ｭ･ｲｮ＠ direkler üzerinde ince bir kubbe, iki

ucunda ise ortadaki gibi ｴｵｲｬｭ＠ iki kubbe daha
var. Camiin ･ｴｲ｡ｦｮ＠ ､ｯｬ｡ｮ＠ debiizler ve ､￶･ｭ＠ mer·
merden. Büyük kubbenin ｡ｬｴｮ､ｫｩ＠ ￧･ｭｮｩ＠ latif sü-
ｴｵｮｬ｡ｲ＠ tabii mermerden ｢｡ｫ＠ türiii görünüyor. Bir
yanda beyaz mermerden bir ￧･ｭＬ＠ öbür yanda ｹ｡ｬ､ｺｾ＠
ｬ＠ kafeslerle çevrili ｰ｡､ｩｨ＠ ait mahfil görünüyor. Bu
mahfile ince bir merdiven ile ￧ｫｬｹｯｲＮ＠ Camiin en yük-
sek yerindeki mihrapta ａｬ｡ｨＧｮ＠ ｡､＠ ｹ｡ｺｬＮ＠ Önünde or-
ta boylu bir insan boyunda iki ｡ｭ､ｮ＠ ve bizdeki
ｭｵｬ｡ｲｮ＠ üç ｫ｡ｴ＠ kadar· ｫ｡ｬｮ､＠ mumlar var. Ye-
re çok ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ ｨ｡ｬｲ＠ ｳ･ｲｩｬｭＮ＠ Bütün cami birçok
kandillerle ｡ｹ､ｮｬｴｭＮ＠ Önde çok büyük bir avlu var.
ｴ･＠ bütün ｢ｵｮｬｾｲ＠ size ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ camileri ｨ｡ｫｮ､＠ bilgi
verebilir. Hemen hepsi ｡ｹｮ＠ modelde ｹ｡ｰｬｭＬ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠
büyüklü küçüklü ve süsleri ｦ｡ｲｫｬＮ＠ Valde Sultan Camii
hepsinden büyük. Tamamen mermer ve fevkalade in-
ce ｹ｡ｰｬｭＮ＠ Dördüncü Mehmed'in validesi (1), ｫ｡､ｮﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ ･ｲｦｩｮ＠ ｹ｡ｰｴｲｭＮ＠ Laf ｡ｲｭｺ､Ｌ＠ Londra'daki
Saint Paul Kilisesi bununla ｫｹ｡ｳｬｮｭ｣＠ gibi en
zarif ｭ･ｹ､｡ｮｬｺ＠ da ａｴｮ･ｹ､｡ｭ＠ ile ｫｹ｡ｳｬｮｭｺＮ＠
Bu meydan Bizans ｭｰ｡ｲｴｯｬ＠ ｺ｡ｭｮ､＠ hipod-
rom ｩｭＮ＠ ｍ･ｹ､｡ｮ＠ ｯｲｴ｡ｳｮ､ｫｩ＠ sütunda, ｡ｺｬｲｮ＠
｡￧ｭ＠ ve birbirine ｳ｡ｲｬｭ＠ üç ｹｬ｡ｮ＠ görülüyor. Bu sü-
tunun ne için buraya ｫｯｮｵｬｭ＠ ｯｬ､ｵ＠ tam olarak
bilinmiyor. Rumlar bu konuda bir ｹｮ＠ masal uydu-
ruyorlar. Hiç biri de ｩｮ｡､ｲ｣＠ ､･ｩｬＮ＠ Üstelik bunlar
üzerinde hiç ｹ｡ｺ＠ yok. ｍ･ｹ､｡ｮ＠ yüksek bir yerinde

(1) Hadice Turhan Sultan

 127

bulunan Porfiri ､ｩｫｬｴ｡Ｌ＠ galiba ｍｳｲＧ､｡ｮ＠ ｧ･ｴｩｲｬｭＮ＠

Halen üzerinde duran hiyeroglif bilmeceden ｦ｡ｲｫｬ＠ ､･ｩｬＮ＠
Bu ｴ｡＠ kare ･ｫｬｩｮ､＠ yontma ｴ｡ｮ＠ bir ayak üstündeki
dört tunç'tan sütun üzerinde duruyor. ａｹ｡ｮ＠ iki tara-
ｦｮ､｡＠ ise muharebe ve meclis resmi kabartma olarak
ｲ･ｳｭ､ｩｬＮ＠ ｄｩ･ｲ＠ iki ｴ｡ｲｦｮ､＠ Rumca ve Latince ya-
ｺｬ｡ｲ＠ var. Latince ｯｬ｡ｮ＠ defterime ｡ｬ､ｭＺ＠
Difficilis quandam Dominis, parere ferenis.
Iusus et extinctis palmam portare Tyrannis.
Om:nia Theodosia cedunt, sobolique perrenni.

Efendimiz (Lord) size bu ｭｳｲ｡ｬｮ＠ tercüme etsin.

ｓ｡ｫｮ＠ kendisine ｩｬ｡ｮ＠ ｡ｫ＠ etmek için ｹｯｬ｡､ｭ＠ sanma.
ｋ｡｢ｲｴｭｮ＠ ･ｫｩｬｲ＠ hiç ｳｩｬｮｭ･Ｎ＠ Bunlar için ka-
ｦ｡ｳｺ＠ diyen seyyahlar ｳ｡￧ｭｬｹｯｲＮ＠ Eminim ki, bun-
ｬ｡ｲ＠ ya hiç ｧ￶ｲｭ･ｩｬ＠ veya Türkleri ｢｡ｴｲｭｫ＠ için
kendi gördüklerini bile ｹ｡ｬｮ＠ Rumiann sözlerini
｡ｫｴｲｭｬＮ＠ Rumlar ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ､＠ Ayasofya'dan ｢｡ｫ＠
görülecek yer ｯｬｭ｡､ｮ＠ söylerler. Oysaki bir çok ｣｡ｾ＠
miler ｩｮ｡＠ ｴ｡ｲｺｬ＠ ve büyüklükleri itibariyle ondan
üstünler. Sultanahmet Camiinin ｫ｡ｰｬｲ＠ hep tuçtan.
Hemen her camide ufak türbeter var ki, bunlar onu
ｩｮ｡＠ ettirenin veya bütün ailesinin ｭ･ｺ｡ｲｬ､Ｎ＠ Bu-
rada ､･ｶ｡ｭｬ＠ olarak mum yanar.

ￇ｡ｲｬｮ＠ ｢ｩｮ｡ｬｲ＠ çok güzel. Burada hep direkli

debiizler ｡ｰｭｬｲＮ＠ｹ ￧ｩ･ｲ＠ son derece temiz. Her cins
ticaretin kendine ait bir dehlizi var. Mallar Londra
￧｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ gibi sergileniyor. Bedesten deni.len kuyum-
cular ￧｡ｲｳ＠ her türlü mücevherle dolu. Bunlar insa-
ｮ＠ gözünü ｫ｡ｭｴｲｹｯＮ＠ Gayet parlak ｩｬ･ｭｲ＠ de
 128

var. Bir çok insan buralara sadece görmek için geli-

yor. ￇ｡ｲｬｮ＠ pek ￧ｯｵ＠ gayet güzel karelerden müte-
･ｫｩｬＮ＠ Zannederim hepsi de ､ｮｹ｡＠ ､ｩ･ｲ＠ memie-
ketlerinden fazla, zahire dolu. Benden oariyelere ait
özel bilgiler istersiniz. FakM ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ ｡ｮｬｴｫﾭ
ｬ｡ｲ＠ gibi ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ hali ｭｴｨｩ＠ ､ｩｹ･ｭ｣Ｎ＠ Türk de-
ｩｬｭＬ＠ ama talihsiz cariyelere gösterilen iyi muameleyi
de takdir ederim. Cariyeter dayak yemiyorlar ve esa-
retleri de ､ｩ･ｲ＠ memleketlerdekilerden fazla ､･ｩｬＮ＠
Kendilerine kefalet ｰ｡ｲｳ＠ verilmiyor ama elbiselerine
ｹ｡ｰｴｫｬｲ＠ masraf, bizim hizmetçilerimize ｶ･ｲ､ｩｭｺ＠
paradan fazla. Zanneder.im burada, erkeklerin ｫ｡､ｮｬﾭ
ｲ＠ kötü niyet ile ｳ｡ｴｮ＠ ｡ｬ､ｫｲｮ＠ söyleyerek itiraz eder-
siniz. Fakat büyük ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ･ｨｩｲｬｮ､＠ bundan daha
az alçakça bir niyetle mi ｳ｡ｴｮ＠ ｡ｬｹｯｲ＿＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠
tarifine ilave edilecek ･ｹｬｲ､ｮ＠ biri de ｭ･ｨｵｲ＠ tari-
. bi sütunun ｧ￶ｲｮｭ･ｹｩＮ＠ Ben gelmeden iki sene evvel
ｹｫｬｭＮ＠ ｇ￶ｲ､ｭ＠ tek eskiden kalma eser muazzam
su kemerleri oldu. Bunlar Bizans ｭｰ｡ｲｴｯｬｮ､＠
ｫ｡ｬｭ､ｲ＠ zannederim. Türkler bu eserlerin ･ｲｦｩｮ＠
kendilerine ait ｯｬｭ｡ｳｮ＠ istedikleri için oralara ｫ･ｮ､ｩｾ＠
lerini metheden birkaç iri ｴ｡＠ ｫｯｹｭｵｬ｡ｲＬ＠ fakat bu der-
hal belli oluyor. ｄｩ･ｲ＠ umumi binalar da tekkeler ve
ｨ｡ｮｬｲ､Ｎ＠ Bu hanlar çok büyük binalar, ｳ｡ｹｬｲ＠ da pek
çok. Tekkeler ise az, fakat incelikleri yok. Bunlardan
birinde ､･ｲｶｩｬｮ＠ ibadet ettikleri yeri görmeye git-
tim. Bana pek tuhaf geldi. Kaba ve beyaz ｫｵｭ｡ｴｮ＠
ｹ｡ｰｬｮ＠ elbiseleri, ｡￧ｫ＠ olan kol ve ｢｡｣ｫｬｲｮ＠ örtü- ·
yor. Bunlar evlenebiliyorlar. Uymalan gereken tek ｡ｲｴＬ＠
ￇ｡ｲｭ｢＠ ve Cuma günleri komik ｡ｹｮｬ･ｲ､＠ bulunmak.
Bu ayinler ｵ＠ ･ｫｩｬ､＠ ｹ｡ｰｬｯｲＮ＠ Uüyük' bir sofaya top-
 129

Ａ｡ｮｹｯｲＬ＠ gözleri önde, kollan ｫ｡ｶｵｭ＠ olarak ayaiüa

duruyorlar. ｏｲｴ｡ｬｮ､ｫｩ＠ kürsüde bir Kur'an duruyor
ve imam veya vaiz bu Kur'andan parçalar okuyorlar.
￧ｬ･ｲｩｮ､＠ on tanesi neyl'e gayet i·çli havalar ￧｡ｬｹｯｲﾭ
lar. Bu havalar hazin ve ahenkli. ｭ｡＠ ｯｫｵ､ｮ＠
özetliyor, bütün. ､･ｲｶｩｬ＠ dönüyorlar. ･ｹｨｬｲｩ＠ ｹ･ｩｬ＠ el-
bisesi içinde vakurane bir tarzda dönmeye ｢｡ｬｹｮﾭ
caya kadar ￧｡ｬｹｯｲＮ＠ O zaman hepsi gayet ｩｮｴｺ｡ｭｬ＠
olarak onun ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｴｯｰｬ｡ｮｹｲＮ＠ ｂ｡ｺｬｲ＠ ney ça-
ｬｹｯｲ｡Ｎ＠ ｂ｡ｺｬｮ＠ bellerini bir kemerle ｢｡ｬｭ＠ olarak
h<'yret edilecek bir sür'atle ve ､ｵｲｭ｡Ｇ＠ dönüyorlar.
Hiçbirinin, bir saate ｹ｡ｫｮ＠ döndükleri halde ｢｡ｬｲ＠
dönmüyor. Bunlar daha pek küçükken dönmeye ｡ｬﾭ
ｭ＠ ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ için buna ｡ｭｹｯｲｵＮ＠ Bir ￧ｯｵ＠ daha
､ｯ｡ｲ＠ ､ｯｭ｡ｺ＠ .kendilerini buna vakfediyorlar. Yedi,
sekiz ｹ｡ｮ､＠ minicik ､･ｲｶｩｬ＠ gördüm. Bunlar da
tü yükler kadar dönüyor, onlar kadar zahmet çekiyor-
lar. Merasim bitince yüksek sesle: «La ilahe iliallah
Muhammed Resulallah» diye ｢｡ｲｹｯｬＮ＠ Sonra da ｳﾭ
rayla gayet güzel bir tarzda ･ｹｨＧｬｲｩｮ＠ elini öpüp
geri çekiliyorlar. Gözlevi daima önlerinde ｯｬ､ｵ＠ için
de ｧ￶ｲｮｬ･ｩ＠ çok derin bir tefekküre ､｡ｬｭ＠ gibi
oluyor. Ayinleri komik görünse bile itaat ve riyazet-
leri çok güzel. Bu mektup çok ｵｺ｡､Ｎ＠ Okurken ｣｡ｮｺ＠
ｳｫｨｲ｡＠ ｡ｴ･＠ ｡ｴｮＮ＠

F: 9
Kontea de ............ 'ye

ｍ｡ｹｳ＠ 1718

ｙ｡ｫｮ､＠ ｳｴ｡ｮＮ｢ｵｬＧ､＠ ｡ｹｲｬ｣ｭＮ＠ Buna üzüldü-

ｭ＠ söylersem ､ｯｲｵ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭ､ｩ＠ zannedersiniz,
ama ｩｮ｡Ｌ＠ burada ｫｯｮｵｬ｡＠ dili ｡ｮｬ､ｭＬ＠ ｨ｡ｶｳﾭ
na ｡ｬｴｭ＠ için çok seviyorum. Seyahatlerden çok
ｨｯｬ｡ｮ､ｭ＠ halde bu defa ｫ｡ｬ｢＠ bir aile ve meme-
de bir çocukla yola ￧ｫｮ｣｡＠ kaza ｧ･￧ｩｲ｣ｺ＠ diye kor-
kuyorum. Maamafih bundan önce ｧ･￧ｩｲ､ｭ＠ zorluk-
lar ｫ｡ｲｳｮ､＠ ｮ｡ｳｬ＠ hareket ettiysem yine öyle yapaca-
ｭＮ＠ ｍ･ｲ｡ｫｭ＠ yenmek için ne mümkünse ｹ｡ｰ｣ｭＮ＠
ｴ･＠ bu yüzden ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ ｳｯｫ｡ｬｲｮ､＠ ￧｡ｲｦｬ＠ dola-
｡ｲｫ＠ merak edilecek ne varsa görüyorum. ｩｭ､＠ be-
nim sözlerim üzerine, gördüklerim ｨ｡ｫｮ､＠ tafsilat
istersiniz. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ eski Bizans ｯｬ､ｵｮＬ＠ ｩｭ､＠ ｴｳｾ＠
kitlere mensup zannedilen bir kavmin idaresinde bu-
ｬｵｮ､Ｌ＠ içinde ｡ｬｴ＠ bin cami ｢ｵｬｮ､Ｌ＠ Ayasof-
ya Camiinin ｭｰ｡ｲｴｯ＠ Justinyanus ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｹ｡ｰｬﾭ
､ｮ＠ tekrar ･ｴｭｩｹ｣Ｎ＠ Bunlardan ｢ｩｬｧｳｺｭ､･ｮ＠
､ｯｬ｡ｹ＠ ｢｡ｨｳ･ｴｭ､ｩ＠ zannetmeyin. Size ｰ｡､ｩｨｬｮ＠
ismini yazabitmek için Knolles veya Paul-Ricaut'nun
ｫｩｴ｡｢ｮ＠ da ｯｫｵｹ｡｢ｩｬｲｭＮ＠ Fakat buralar ｨ｡ｫｮ､＠ ｹ｡ｺ＠
yazan herkesin eserinde ｢ｵｬ｡ｩ･｣ｮｺ＠ ･ｹｬｲ､ｮ＠ ｢｡ｾ＠
132

setrnek ｦ｡ｹ､ｳｺｲ＠ zannederim. Benim bütün istedi-

ｩｭＬ＠ ｫ｡､ｮｌｲ＠ !fiahsus bir muhalefetle ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ söyle-
diklerinin ｹ｡ｮｬ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ size ispat etmektir. Mesela
ｭ･ｨｵｲ＠ M.r. Hill'in ｢｡ｨｳ･ｴｩ＠ Ayasofya'daki terleyen
sütun ve bu terierin ｢｡＠ ｡ｲｳｮ＠ iyi ｧ･ｬ､ｩｮ＠ söyleme-
si. ｮ｡Ｌ＠ böyle bir ･ｹ＠ ve bu konuda en ufak bir
adet yok. ｓ｡ｮｲｭ＠ bu Mr. Hill ｍｳｲＧ､｡ｫｩ＠ ｹ･ｲ｡ｬｴ＠ ｭ｡ﾭ
ral.an ile ｢ｵｲ｡ｹ＠ ｫ｡ｲｴｹｯＮ＠ Çünki zannederim böy-
le bir harikadan ｢｡ｨｳ･､ｩｬｮ＠ bile ､ｵｹｭ｡ｴｲＮ＠ Mr.
Hill ve onu gibi ､ｩ･ｲ＠ seyahatname ｹ｡ｺｲｬｮＬ＠ Türk
ｫ｡､ｮｬｲ＠ esaretine ｡｣､ｫｬｲｮ＠ okurken ｡ｹｯｲｵｭＮ＠
Burada ｫ｡､ｮｬｲ＠ ､ｩ･ｲ＠ ülkelerde ｯｬ､ｵｮ｡＠ daha hür
ve serbest olarak, ömürlerini ､･ｶ｡ｭｬ＠ ･ｬｮ｣＠ içinde
geçiriyorlar. Bütün ｭ･ｧｵｬｩｹｴｲ＠ ｫｯｭｵｹ｡Ｌ＠ hamama
gitmek, ､･ｶ｡ｭｬ＠ masraf ederek ｭｯ､｡ｹ＠ takibetmektir.
ｋ｡ｲｳｮ＠ biraz idareli ｨ｡ｲｑｭｳｮ＠ söyleyen kocaya de-
li gözüyle ｢｡ｫｹｯｲｬＮ＠ Bu meselede tek hakim ｫ｡､ﾭ
ｮ＠ istekleri. ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ ｫｯ｣｡ｮ＠ vazifesi para kazanmak,
ｫ｡､ｮｩ＠ de ｨ｡ｲｯｭｫｴＮ＠ En adi tabakadan ｫ｡､ｮｬｲ＠
bile bütün bu haklara sahip. ｓｲｴｮ､｡＠ ｩｬ･ｭ＠ çevre
satan bir ｳ｡ｴ｣ｮ＠ ｫ｡ｲｳ＠ bile ｳｲｭ｡ｺ＠ elbise giymiyor.
ｏｮｬ｡ｲ＠ da kakum kürkleri ve ｢｡ｬｲｮ＠ takmak için
･ｬｭ｡ｳｲ＠ var. ｋ｡､ｮｬｲ＠ hamamdan ｢｡ｫ＠ ｴｯｰｬ｡ｮ＠
yerleri yok. Oraya da erkekler giremiyorlar, ama bu-
rada çok güzel ･ｬｮｩｹｯｲ｡Ｎ＠

Üç gün önce ･ｨｲｩＧＱ＠ en güzel hamamma merak et-

ｴｩｭ＠ için gittim. O gün oraya yeni bir gelin gelecek-
ｭｩＬ＠ bu sebeple ｹ｡ｰｴｫｬｲ＠ merasimi büyük bir zevk-
le seyrettim. Ve Teokrites'in Epithalome d'Helene'ini
｢｡ｴｲｬ､ｭＮ＠ Bana öyle geldi ki, bu merasim o zaman-
lar neyse ｩｭ､＠ de o. Yani ｡ｫｲ｢ｬ＠ kuran iki ailenen
 133

､ｯｳｴｬ｡ｲＬ＠ ｡ｫｲ｢ｳ＠ ve hatta ｴ｡ｮ､ｫｬｲ＠ hep hamama

geliyorlar. ｂ｡ｺｬｲ＠ da ｳｲｦ＠ seyretmek için geliyorlar.
ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ harnarnda ikiyüze ｹ｡ｫｮ＠ ｫ｡､ｮ＠ ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Evli ve
dullar hamam dairelerinin kenarlanndaki mermer set-
Iere oturuyorlar, genç ｫｺｬ｡ｲ＠ çabucak soyunuyorlar,
üzerlerinde inciler ve kordelalarla süslü ｳ｡￧ｬｲｮ､＠
｢｡ｫ＠ bir ･ｹ＠ ｫ｡ｬｭｹｯｲＮ＠ ｫｩ＠ tanesi yeni gelini ｫ｡ｲｬﾭ
mak için ｫ｡ｰｹ＠ ､ｯｲｵ＠ gittiler. Gelini annesi veya ak-
ｲ｡｢ｳｮ､＠ birisi getiriyordu. Gayet güzel ve ancak
onyedi ｹ｡ｮ､Ｎ＠ Elbiseleri hep mücevherlerle süslü
｡ｲ＠ bir ｫｵｭ｡ｴｮ＠ ｹ｡ｰｬｭｴＮ＠ Gelini çabucak anadan
､ｯｭ｡＠ hale getirdiler. O ｳｲ｡､＠ genç ｫｺｬ｡ｲ､ｮ＠ meyda-
na gelen ｡ｬｹｮ＠ önünde ilQ ｫｺ＠ ｫｲｮｺ＠ kaplardan et-
rafa kokular ｳ｡￧ｹｯｲｬ､ｩＮ＠ ｄｩ･ｲ＠ otuz ｫｺ＠ da ｩｫ･ｲ＠ iki-
･ｲ＠ arkadan ｧ･ｬｩｹｯｲ｡､Ｎ＠ Öndekiler bir ｡ｲｫ＠ söylü-
yorlar, öbürleri bunu ｴ･ｫ｡ｲｬｹｯ､Ｎ＠ En geriden ge-
len gelinin ｹ｡ｮ､＠ iki ｫｺ＠ ｶ｡､Ｎ＠ Gelin gözleri yere ､ｯﾭ
ru, gayet alçakgönüllü bir ｴ｡ｶｲｬ＠ yürüyordu. Bu pek
ｨｯｵｭ｡＠ gitti. ｋｺｬ｡ｲ＠ böylece ｨ｡ｭｮ＠ üç büyük sa-
lonunu ､ｯｬ｡ｴｲＮ＠ Bu ｭ｡ｮｺｲ＠ ｧｺ･ｬｩｮ＠ anlatmak
çok zor. Hemen bütün ｫｺｬ｡ｲｮ＠ vücutlan çok düzgün
ve tenleri göz alacak kadar beyaz. Hamama ｳｫ＠ git-
mekten ･ｦ｡ｬｭＮ＠ Alay bitince, gelin, ｨ｡ｴｲｬ＠ hamm-
lara takdim edildi, her biri ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｩｬｴｦ｡＠ sözler
ve mücevher, ｫｵｭ｡Ｌ＠ mendil veya buna benzer hedi-
yelerle tebrik edildi. Kendisine hediye verenin elini
öpüyor ve hediyeyi kabul ediyordu. Bu merasimi gör-
､ｩＮｭ･＠ pek sevindim. ａｲｴｫ＠ bütün bu sözlerimden
sonra Türk ｫ｡､ｮｬ＠ fikir sahibi, nazik ve bizler
kadar hür ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ itimad edersiniz. ｂ｡ｺ＠ yönler-
den, içlerinde varsa, kötü ､｡ｶｲｮｬ＠ bulunmak ｦｲﾷ＠
 ｳ｡ｴ＠ kendilerine veriliyor, ama ｫｯ｣｡ｬｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ bu
durum sezilirse, ｫ｡､ｮｬｲ＠ ｭｴｨｩ＠ bir intikam al-
mak yetkisi de kendilerine ｴ｡ｮｹｯｲＮ＠ ｫｩ＠ ay önce, sabah
erkenden ｯｴｵｲ､ｭ＠ evin hemen ｹ｡ｮ､＠ bir ｫ｡､ｮ＠ ce-
sedi bulundu. Ceset büyük bir örtüye ｳ｡ｲｬｭＬ＠ kan-
lar içerisinde ·idi. ｙ｡ｮ､＠ ve ｧ￶ｳｮ､･＠ iki yerden
｢￧｡ｫｬｮｭｴＮ＠ Ceset henüz ｳ｣｡ｫｴ＠ ve· emsalsiz bir gü-
. ｺ･ｬｩ＠ halen koruyordu. Buna ｂ･ｹｯｬｵＧｮ､｡＠ bakmayan
erkek ｫ｡ｬｭ､Ｌ＠ ama ｫ｡､ｮｬｲ＠ erkeklere görünmedik-
leri için hiç kimse ｴ｡ｮｹｭ､Ｎ＠ Cesedin gece ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧﾭ
dan ｧ･ｴｩｲｬｭ＠ ｯｬ､ｵ＠ söylendi, katil pek fazla aran-
madan gece sessizce ｫ｡､ｮ＠ gömdüler. Burada bizdeki
gibi cinayetleri adiiye ｺ｡｢ｴｳ＠ takip etmiyor. ｔ｡ｫｩ｢ｴ＠
ölen ｩｮｳ｡＠ ｹ｡ｫｮｬｲ＠ ｹ｡ｰｯｲｬＮ＠ Para ile ｡ｮｬｭｫ＠
yoluna gidilirse -· ｡ｳｬｮ､＠ hep öyle oluyor - katil hiç
ｲ｡ｨｴｳｺ＠ edilmiyor. Bu kötü adetin cinayetleri ｡ｲｴﾭ
｣｡ｮ＠ ､ｮｲｳｺＬ＠ ama pek nadir. Bu, Türk mille-
tinin ｹ｡ｲｴｬ＠ olarak zalim ｯｬｭ｡､ｮ＠ gösteriyor. Pek
çok yönlerden bizim kendilerine ｶ･ｲ､ｩｭｺ＠ ｶ｡ｨｩ＠ ün-
ｶ｡ｮ＠ ｬ｡ｹｫ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ Türkle ･ｶｬｮｭｩ＠ kibar bir ｈｲｩｳﾭ
tiyan ｫ｡､ｮｬ＠ ahbap oldum. Gayet ､ｳｮ｣ｾｬｩ＠ ve fev-
kalade meziyetli bir ｫ｡､ｮＮ＠ ｂ｡ｮ､＠ geçenler pek tu-
haf. O kadar ki, size anlatmadan ･､ｭｩｹ｣Ｎ＠ Müm-
kün ｯｬ､ｵ＠ kadar ､ｯｲｵ＠ anlatmaya gayret ･､｣ｩｭＮ＠
Bu ｫ｡､ｮ＠ ｳｰ｡ｮｹｯｬＮ＠
Ailesi ile beraber, Napoli Kral-
ｬ＠ ｳｰ｡ｮｹｯｬｲ＠ elinde ｢ｵｬｮ､＠ ｳｲ｡､＠ burada otu-
ｲｵｹｯｭＮ＠ ｋ｡ｲ､･ｩｹｬ＠ beraber memleketine dönmek
üzere bir gemiye binip denizden geçerken bir Türk
amiralinin hücumuna ｵｲ｡ｹｫ＠ ｴｬｭ ve esir edil-
ｭｩｬ･ｲＮ＠ Bilmem ｭ｡｣･ｲｮ＠ gerisini, ｨｩｳｹ｡ｴｮｺ＠ renci-
de etmeden ｮ｡ｳｬ＠ ｡ｮｬｴｶｭ＿＠ Bu ｫ｡､ｮＬ＠ senelerce ön-
 135

cc güzel ｌｵｫｲ｣ｺｩ｡Ｇｮ＠ ｵｲ｡､＠ felakete ｵｲ｡ｭｾＮ＠ Fakat

ｫ｡､ｮ＠ ｭｵｴ｡ｳｰ＠ bir ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ için o putpe-
rest ｫｺｮ＠ ｹ｡ｰｴ＠ gibi bir cinayetle nefsini ｣･ｺ｡ｬｮ､ﾭ
ｲ｡ｭｮＮ＠ Amiral güzel esirin ｧｺ･ｬｩｮ＠ ve zarafetine
o kadar hayran ｯｬｭｵ＠ ki, kendisine hediye olarak kar-
､･ｩｮ＠ ve bütün hizmetçilerini serbest ｢ｲ｡ｫｭＮ＠ Kar-
､･ｩ＠ iki ay sonra ｳｰ｡ｮｹＧ＠ gelince ｫｩｺ｡ｲ､｣ｮ＠ ser-
best ｢ｲ｡ｫｭｬ＠ için dörtbin ｮｧｩｬｺ＠ ｬｩｲ｡ｳ＠ fidye gön-
､･ｲｭｩＮ＠ ｹｩ＠ kalpli Türk ｰ｡ｲｹ＠ ｡ｬｰ＠ ｫｺ｡ｲ､･ｩｮ＠ eli-
ne ｶ･ｲｭｩ＠ ve kendisini serbest ｢ｲ｡ｫｭＮ＠ Fakat genç
ｫｺ＠ bunca felakete ｵｲ｡､ｫｴｮ＠ sonra af'l.csi ve akraba-
ｬ｡ｲｮ､＠ ｧ￶ｲ･｣ｩ＠ muameleyi ､ｮｭ＠ ve ｨ｡ｹｴｮ＠
geri kalan ｫｳｭｮ＠ ｭ｡ｮｳｴｲ､＠ ｧ･［ｩｲ｣ｮ＠ ｡ｮｬｭＮ＠
Her ne kadar ｳ･ｶ､ｩ＠ insan müslüman ise de ｹ｡ｫﾭ
ｬＬ＠ hisli ve ｳ･ｶ､｡ｬ＠ diye ､ｮｭＮ＠ Türk, ｫ｡､ｮ＠ ayak-
larina bütün ｩｨｴ｡ｭｮ＠ scriyor. ｖ･ｬｨ｡ｳ＠ ｫｺ＠ serbestli-
ｾｩｮ＠ namusundan daha az ｯｬ､ｵｮＬ＠ kaybolan iffcti-
nin bir izdivaçla kendisine verilmesinin mümkün ol-
､ｵｮ＠ ｡ｮｬｴｭＮ＠ ｋｵｲｴｬ＠ fidyesinin kendisinin cehi-
zi olarak kabul edilmesini ve ｫｯ｣｡ｳｮ､Ｌ＠ ｢｡ｫ＠ birisi-
nin kendisinin ｧｴｩｺ･ｬ｜ｮ､＠ zevk ､ｵｹｭ｡＠ ｯｬｭ｡ｳｮﾭ
dan gurur ､ｵｹｭ｡ｳｮ＠ rica ･ｴｭｩＮ＠ Amiral ise fevkalade
memnun olarak kabul ･ｴｭｩＮ＠ Fidye ailesine iade edil-
ｭｩ＠ ve ｫｺｩ｡ｲｮ＠ sahip ｯｬ､ｵ＠ için çok mes'ut ｯｬ､ｵﾭ
nu da haber ｶ･ｲｭｩＮ＠ ｋｺｬ｡＠ ･ｶｬｮｭｩ＠ ve ondan ｢｡ｫ＠
ｫ｡､ｮｬ＠ alakadar ｯｬｭ｡Ｎ＠ ｋｺ＠ ise ｶ･ｲ､ｩ＠ karardan
hiçbir zaman ｰｩｭ｡ｮ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ söylüyor. Birkaç sene
sonra da ｫｯ｣｡ｳ＠ ￶ｬ､ｮ･＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ en zengin du-
lu olarak ｫ｡ｬｭＮ＠ Fakat ｹ｡ｬｮｺ＠ ｢｡ｮ＠ ｹ｡ｭｳ＠ im-
ｫ｡ｮｳｺ＠ ｯｬ､ｵ＠ için tekrar o zamanki kaptan ｰ｡＠ ile
136

yni, ｫｯ｣｡ｳｬｮ＠ halefiyle ･ｶｬｮｭｩＮ＠ (1) O da eski ｫｯ｣｡ｳﾭ

ｮ＠ mevkiine ｧ･ｬｭｩＮ＠ ｈ｡ｭｮ＠ ilk ｫｯ｣｡ｳｮ＠ ｡ｫ＠ oldu-
ｵｮ＠ ve bu yüzden burada ｫ｡ｬ､ｮ＠ söylersem ｩｮ｡ｲﾭ
ｳｮｺ＠ herhalde. Zira ben ｫ･ｮ､ｩ＠ söylediklerini ｡ｮｬｴﾭ
yorum. ａｹｲ｣｡＠ iffet'ten ｢｡ｫ＠ hiçbir ･ｹｩ＠ kendisine
rehber ･ｴｭｩ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söylüyor. ｍ｡ｭｦｪｨＬ＠ hangi
tabakadan olursa olsun Türk'lere has bir ｡ｬｩ｣･ｮｰ＠
tutkun ｯｬ､ｵｮ｡＠ ben kendisini mazur görüyorum.
ｄｯｲｵ＠ ｫｯｮｵｭ｡＠ ruh ｹ｣･ｬｩｮ＠ gösterir'. Bir Türk'
ün cesaretl.e yalan ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ pek ｡ｺ､ｲＮ＠ Bu mevzuda,
｡ｨｬｫｳｺ＠ kadar cehalet içinde ｹ｡ｮ＠ ｡＠ taba-
kadan bahsetmiyorum. ｙ｡ｬｮ｣＠ ｡ｨｩｴｬ･ｲ＠ Türkler ara-
ｳｮ､｡＠ da ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ､ｫ＠ kadar çok. Çünki bunlar
ｳｵ￧ｬ｡Ｇｉ＠ tespit olununca bile ｬ｡ｹｫ＠ ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ ｣･ｺ｡ｹ＠ gör-
müyorlar.
Türk'lerin ｫ｡ｮｵｬｲ＠ ｨ｡ｫｮ､＠ biraz bilgi vereyim.
ｄｩ･ｲ＠ milletlerde de görülen ･ｶｬ｡ｴｫ＠ adetinden bahse-
､･｣ｩｭＮ＠ Bu adet Rumlar ve Ermeniler ｡ｲｳｮ､＠ da
pek ｹ｡ｧｮＮ＠ Burada ｭ｡ｬｮ＠ mülkünü ｰ｡､ｩｨｮ＠ hazine-
sine ｢ｲ｡ｫｭ＠ istemeyenler, ･＠ dosta ｢ｲ｡ｫｭｬ＠
mümkün ｯｬｭ｡､＠ için, evlat sahibi ｯｬ｡ｭｹ｣ｫｲｮ＠
｡ｮｬｹｲ＠ ･ｶｬ｡ｴｫ＠ ｡ｬｹｯｲＮ＠ Bu ･ｶｬ｡ｴ＠ anne ｢｡ｳ＠
ile birlikte hakim huzuruna ￧ｫ｡ｲ＠ kendilerine va-
ris seçtiklerini söylüyorlar. O zaman anne ve baba ço-
｣ｵ＠ üzerindeki haklanndan ｶ｡ｺ＠ geçerek bu muame-
lenin de ｡ｨｩ､＠ oluyorlar. ｅｶｬ｡ｴｫ＠ alan bir ｡ｨｳ＠
tekrar onu ｭｩｲ｡ｳｮ､＠ mahrum etmek istese bile ya-
ｰ｡ｭｹｯｲＮ＠ Bu konuda pek çok dilencilerde baba ･ｦｫ｡Ｍ

(1) Hikayenin muhtemelen ｫ｡ｨｲｭｮ＠

Kaptam-derya
｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ｐ｡＠
(1706-1709 ve 1717·1718) dir. Halefi ise
Süleyman Hoca (1718-1721) dir .
 137

ｴｮ＠ ｢ｹｫｬｮ＠ gördüm. ｅｶｬ｡ｴｫ＠ alanlar bunlara

fevkalade ｭｦｩｫ＠ ､｡ｶｲｮｫｬ＠ halde en zengin Rum-
Iara bile ￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲｮ＠ vermek istemeyenler var. Bu ev-
lada ise ｡ｬｲ･ｴ＠ ･ｶｩ｡､＠ deniliyor. Buradaki adet bizim-
kinden daha güzel. Biz ｡､ｭｺｮ＠ ､･ｶ｡ｭ＠ için ｭ｡ｬﾭ
ｺＬ＠ bize ancak ｭ･ｮｦ｡ｴｩ＠ ｩ｣｡｢＠ mektup yazan uzak bir
akrabaya ｢ｲ｡ｫｹｯｵｺＮ＠ Bence Türklerin ｹ｡ｰｴｫｬｲ＠ gibi
dizimizin dibinde kendi zevkimize göre büyütüp ter-
biye ･ｴｩｭｺ＠ bir ￧ｯ｣ｵ＠ mes'ut etmek ·çok daha gü-
zel. Ermenilerden ｢｡ｨｳ･ｴｭｩｫｮＬ＠ ｩｭ､ｹ･＠ kadar çok
az bilinen bu millete dair bir kaç ･ｹ＠ daha ｡ｮｬｴｹｭＮ＠
Memleketlerinin ｣ｯｲ｡ｦｹｳ＠ ile ｣｡ｮｺ＠ ｳｫｭ｡ｹＮ＠
Çünki bunu haritalarda da görebilirsiniz. Eski salta-
ｮ｡ｴｬｲ＠ için de pek fazla bir ･ｹ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩ｣Ｎ＠ Zira
Roma tarihinde var. Bunlar ticaretten ｡ｮｬ､ｫｲ＠ ve
ｮｦｵｺｬ｡ｲ＠ çok ｯｬ､ｵ＠ için memleketin her yerine da-
ｬｭ＠ olarak Türklerin idaresi ｡ｬｴｮ､＠ ｹ｡ｯｲｬＮ＠ ｈﾭ
ｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ onlara Saint Gregorie kabul ･ｴｩｲｭＮ＠ Dün-
ya'daki ､ｩ･ｲ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ､＠ daha ｭｵｴ｡ｳｰｬｲＮ＠ Per-
ｬｩｺ･＠ pek fazla ｢｡ｬｲＮ＠ Senenin yedi ｡ｹｮ､＠ per'hiz
ｹ｡ｰｯｲｬ＠ ve hiçbir sebeple bozmuyorlar. Perbiz za-
ｭ｡ｮ＠ sebze, ｺ･ｹｴｩｮ｡ｳ＠ kök ve kuru ekmekten ｢｡ﾭ
ka bir ･ｹ＠ yemek affedilemiyecek dercede büyük bir
günah. Lord Montagu'nun Ermeni bir ｴ･ｲ｣ｭ｡ｮ＠ var-
､Ｎ＠ ｚ｡ｶｬ＠ perbiz yapmaktan o kadar ､･ｲｭ｡ｮｳｺ＠ kal-
ｭ＠ ki ｹ｡ｰ＠ ｹ｡ｭ｣＠ ｨ｡ｫｮ､＠ ｰｨ･ｹ＠ ､ﾭ
ｭｴｫＮ＠ Bun ｲ｡ｭ･ｮ＠ bir ｫ｡＠ et suyu içmesi için ｳﾭ
rar eden efendisini ve doktoru dinlemedi. ｙ｡ｭｳ＠
için buna mecbpr ｯｬ､ｵｮ＠ bile söylediler. Bu yönden
dinleri biraz bizimkine benziyor. Mezheplerinin Rum-
Ｑ｣Ｎｲｮｫｩ､･＠ pek ｦ｡ｲｫｬ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｳ｡ｮｭｹｯｲｵＬ＠ herne
138

kadar Whiston'un mezhebine ｹ｡ｫｬｯｲｳ＠ da. Ruh ül

Kudüs babadan yani Allah'dan zuhur ･ｴｩｮ＠ göre, ｯｵｬ＠
da ona uyar diye ､ｮｬｹｯｲＮ＠ Paul Ricaut 1679 da
ｮｧｩｴ･ｲ＠ Saraya yaranmak için Ermenilerin ruhun ･ﾭ
kil ､･ｩｴｲｭｳｮ＠ ｩｮ｡､ｫｬｲ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩｴ＠ ama bunun-
la ilgili hiç bir fikirleri yok. Aralanndaki Roma mezhe-
bini kabul edenlere çok ｫｺｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Kendi ｡ｲｬｮ､ｫｩ＠
･ｶｬｮｲ＠ çok gürel. Öyle zannediyorum ki, ､ｮｹ｡＠
hiçbi11 yerinde bu ￧･ｩｴ＠ evlenme yoktur. Daha küçük
ｹ｡ｴ＠ iken birbirlerine söz veriyorlar. Fakat nikah ｹ｡ｰｬﾭ
､ｫｴ｡ｮ＠ üç gün sonra birbirlerini görüyorlar. Gelinin ba-
ｮ｡＠ ｢｡ｳｫ＠ ve yuvarlak bir ｳ･ｲｰｵ＠ takarak kiliseye götü·
rüyorlar. ｓ･ｲｰｵｮ＠ üzerine ｡ｹｫｬｾｮ＠ kadar inen ipek-
li ｫｲｭｺ＠ bir tül konuyor. Papaz ･ｲｫ＠ ﾫｓ｡ｲ＠ veya
kör olsa da» ｫｺ＠ almaya ｲ｡ｺ＠ olup ｯｬｭ｡､ｮ＠ soruyor.
Aynen bu ･ｫｩｬ､＠ söyleniyor. ｎｩ｡ｮｬ＠ «Evet» der demez
iki ｴ｡ｲｦｮ＠ dost ve ｨｳｭｬ｡ｮ＠ oynayarak, ｡ｲｫ＠ söyle-
yerek gelini ､｡ｭｮ＠ evine götürüyorlar. Gelini burada
minderin ｫ￶･ｳｩｮ､＠ ｹ｡ｳｴ＠ oturtuyorlar, fakat hiç
kimse ､ｵｶ｡ｮ＠ ｡￧ｭｹｯｲＮ＠ Bu hak ｫｯ｣｡ｳｮ＠ bile verilmi-
yor. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ Ermenilerden bir ￧ｯｫｬ｡ｲ＠ ｡ｮｬｴｭ＠ ol-
ｳ｡ｬｲ､＠ ｩｮ｡ｭｹ｣ｫｴＮ＠ Bunlardan bir ､･ｬｩｫ｡ｮ＠ an-
nesinin kendisini bir ｫｺｬ｡＠ sözlemi5 ｯｬ､ｵｮＬ＠ ancak
onunla ･ｶｬｮ｢ｩ｣＠ ｡ｬｹｲｫ＠ söyledi. Fakat bu ev-
Ienmeye ｲ｡ｺ＠ ｯｬｭ｡ｹ｣ｮＬ＠ çünki bu ｫｺｮ＠ pek çok ku-
suru ｯｬ､ｵｮ＠ söyledi. Bunu okurken ､･ｨｴｮ＠ titre-
diniz herhalde. Mektubu bundan daha enteresan bir
hikaye ile bitiremezdim. Fakat ｳ｡ｹｮ＠ ｨ･ｭｩｲＬ＠ bu-
nun ､ｯｲｵｬｮ｡＠ ｩｮ｡Ｎ＠
Rahip Conti'ye

ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＬ＠ 19 ｍ｡ｹｳ＠ 1718

Mektubunuzu ｡ｬ､ｾｭ＠ pek sevindim. Bilgince so-

ｲｵｬ｡ｮｺ＠ gururumu ｯｫ｡､Ｎ＠ Gurur ｩｮｳ｡ｬｲ＠ en belli
｢｡ｬ＠ hislerindtmdir, bilirsiniz. Ben size cevap verebi-
lecek kadar yetkili ､･ｩｬｭＮ＠ ｍ｡ｴ･ｭｩ＠ Euklides kadar
bilseydim, hava ve rutubet ｨ｡ｫｮ､＠ ､ｯｲｵ＠ tahminler
yapabilmek için en az bir ｡ｳｲ＠ burada otunnam gere-
kirdi. Oysa ki, geleli bir sene bil-e ｯｬｭ｡､Ｌ＠ ｹ｡ｫｮ､＠ da
､￶ｮ･｣ｩｭＮ＠ ｈ｡ｹｴｭ＠ ｢｡＠ ｢ｯｬｵ｡＠ mahkum Hayret
edersiniz, ben daha çok hayret ediyorum ya. ｳｴ｡ｮﾭ
bul'dan ｡ｹｲｬｭｫ＠ üzere ｯｬ､ｵｭ＠ halde halen ｂ｡｢ｬｩﾭ
den ｢｡ｨｳ･ｴｭ､ｩ＠ görünce benim tenbellik ･ｴｩｭ＠
ve gayesiz ､ｯｬ｡ｴｮ＠ zannedersiniz. ￶ｶ｡ｬｹ･＠ Ricaut'-
nun ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ vezirler, Beylerbeyleri, idari ve dini ma-
kamlar, saray zabitleri ｨ｡ｫｮ､＠ pek ､ｯｲｵ＠ bilgiler
var. Bir göz gezdiriseniz görürsünüz. Bu mevzuda ､ｯﾭ
ru bilgiler ｢ｵｬ｡ｩ･｣ｮｺ＠ ｢｡ｫ＠ ｨ｡ｴｲ＠ kitaplan da
var. Belki yazarlar da ｶ｡ｲ､＠ ama hepsi kendi ｧ￶ｲﾭ
lerini yazarlar.
Bir kavmin adetleri her zaman ｡ｹｮ＠ kalmaz, ｢｡ｺＮ＠
ｬ｡ｲ＠ da ｳ･ｹ｡ｨｬｲｮ＠ gözünden kaçar. Fakat bu hüku-
140

metler ｨ｡ｫｮ､＠ olmaz. Maamafih hükumetten bah-

ｳ･ｴｭｩｹ｣Ｎ＠ Çünki bunlar yeni ･ｹｬｲ＠ ､･ｩｬＮ＠ Tersa-
ne ve Yedikule'yi de ｡ｮｬｴｭｹ｣Ｎ＠ Camilerden ev-
velce ｢｡ｨｳ･ｴｭｩ＠ ve hatta en mühimlerini tasvir et-
ｭｩｴＮ＠ Cemelli'nin ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ ｧ￶ｲ､ｭ＠ bir ｨ｡ｴｹ＠ dü-
zeltmeden ｹ｡ｰｭ｣Ｎ＠ (1) Yine de ､ｩ･ｲ＠ seyyahlar
｡ｲｳｮ､＠ en fazla ｢･ｮ､ｩｭ＠ odur. Eski Halkcduan'-
dan hiç eser ｫ｡ｬｭＬ＠ demekle hata ediyor. Dün ora-
ya bir ｫ｡ｹｬ＠ gittim. Halkeduan halen çok büyük, bir
kaç tane de cami var. ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ eski ismini, Türk-
ler ise ｢｡ｫ＠ bir isim söylüyorlar. Bunu unuttum ama
｡ｹｮ＠ ismin ｢ｯｺｵｬｭ＠ olacak zannederim. Zannede-
rim Cemelli'nin ｨ｡ｴｳ＠ ｫｬ｡ｶｵｺｮ＠ iyi ｳ･￧ｭｩ＠ olma-
ｳｮ､｡＠ ileri ｧ･ｬｩｹｾｲＮ＠ Burada çok az ｫ｡ｬｭ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠
bu ｧ￶ｲ＠ ､･ｩｴｲｭｫ＠ ｩｭｫ｡ｮ＠ ｢ｵｬ｡ｭＮ＠ Bu iddia-
ｭ＠ ispat edebilirim. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ ile Ha1keduan ｡ｲｳｮ､ﾭ
ki deniz o kadar güzel ki, Türkler ｫｹｬ｡ｲｮ＠ sayfiye-
ler ｹ｡ｰｴｲｭｬＮ＠ Oralardan Anadolu ve Rumeli çok gü-
zel görünüyor. Burada yanyana yüzden fazla saray var.
Her yerdeki gibi burada da talih daima dönek ｯｬ､ｵ＠
için umumiyetle üç ｴｵｬ＠ bir ｐ｡ｮ＠ varisieri baba-
ｬ｡ｲｮ＠ kendilerine ｢ｲ｡ｫｴｬ＠ evleri idare edemiyor-
lar. Bu yüzden en güzel saraylar bile çok geçmeden
harab oluyor. ｐ･ｴｲｶ｡､ｩｮＧ＠ ･ｨｩｴ＠ olan ｳ｡､ｲｺｭｮ＠
ｳ｡ｲｹｮ＠ görmeye gittim. ｩｭ､ｫ＠ ｰ｡､ｩｨｮ＠ ｫｺ＠ Sul-
tan için ｹ｡ｰｬｭ＠ ama, ｰ｡＠ bu ･ｲｦ＠ ererneden öl-
ｭＮ＠ Size buradan bahsetmek istiyorum. Bütün ￧｡ｬﾭ
ｮ｡ｬｲｭ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ size bütün ､ｯｲｵｬ＠ ile anlatama-

(1) ｋ｡､ｫ￶ｹ＠
 141

Ｉ｡｣ｭ＠ diye korkuyorum. ｓ｡ｲｹ＠ deniz ｫ･ｮ｡ｲ､Ｌ＠ ya-

ｰｬ｡｢ｩ･｣ｫ＠ en güzel yerde ｩｮ｡＠ ･ｴｭｩｬｲＮ＠ ａ｡￧ｬｫ＠ bir
tepenin ･ｴｩｮ､＠ ve çok büyük. ｋ｡ｰ｣ｮ＠ ､･ｩｮ＠ gö-
re, sekizyüz ｯ､｡ｳ＠ ｶ｡ｲｭＮ＠ Bu kadar ｯｬ､ｵｮ＠ pek tah-
min etmiyorum ama ｳ｡ｹｭ､Ｎ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ çok fazla oda-
ｳ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söyliyebilirim. Hemen hepsi fevkalade ziy-
ｮ･ｴｬ､＠ süslü. Mermer, ｹ｡ｬ､ｺ＠ ve ｢ｯｹ｡ｮ＠ en iyileri bol
bol ｫｵｬ｡ｮｭＮ＠ Camlar ｮｧｩｬｴ･ｲＧ＠ en iyi billurun-
dan ｹ｡ｰｬｭＮ＠ Burada görülen ｩｨｴ｡ｭＬ＠ ziynet ve debde-
beye ｢ｯｵｬｭ＠ ｧ･ｮｩ＠ ve ｭｵｨｴ･＠ bir ｩｭｰ｡ｲｴｯｬｵﾭ
ｵｮ＠ bütün ｳ･ｲｶｾｴｬｩｮ＠ ･ｬｩｮ､＠ tutabilecek, ｩｨｴｲ｡ｳｬ＠ bir
gencin saraymda görülebilir. Hiçbir ･ｹ＠ bana hamam
dairesi kadar zevk vermedi. ａｹｮ＠ tarzda ｹ｡ｰｬｭ＠ kar-
ｬｫ＠ iki hamam var. ｋｵｲｮ｡ｬＬ＠ ￧･ｭｬｩ＠ ve zemini'
tamamen beyaz mermerden. ｔ｡ｶｮｬｲ＠ ｹ｡ｬ､ｺＬ＠ duvar-
ｬ｡ｲ＠ çini ｫ｡ｰｬ＠ bu dairelerio ｹ｡ｮ､＠ iki salon var. En
ｹｫｳ･ｴ＠ ｯｬ｡ｮ＠ set'e ｢･ｮｺｩｹｯｲＮ＠ Dört ｫ￶･ｳｩｮ､＠ tavan-
dan beyaz m ermer ｫｵｲｮＧ｡ｬ＠ ·dökülen sular ･ｴｲ｡ｦ＠ kü-
çük ｢ｯｮｬ｡ｲ＠ çevrili ｧ･ｮｩ＠ bir havuza toplanarak bi-
ｮ｡＠ boyunca ｦｳｫｩｹ･ｬｲ＠ meydana getiriyor. Çiçek par-
ｭ｡ｫｬ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ ､ｵｶ｡ｲｬｮ＠ ･ｴｲ｡ｦｮＬ＠ ､｡ｮ＠ ha-
mmelleri ve asmalar ､ｩｫｬｭＮ＠ Bunlar ｹ･ｩｬ＠ bir ｨ｡ｬ＠ gi-
bi bu güzel daireleri gölgelendiriyor. Sizin ｭ･ｲ｡ｫｮｺ＠
çekecek olan ､ｩ･ｲ＠ daireleri de ｡ｮｬｴｲ､ｭ＠ fakat Türk
ｳ｡ｲｹｬｮ＠ tasvir etmek çok zor. Çünki bunlar ｵｲｩﾭ
miyetle muntazam olmayan bir ･ｫｩｬ､＠ ｹ｡ｰｬｭｲＮ＠ Bu
ｩｮ｡＠ ｴ｡ｲｺ＠ göze ｨｯ＠ görünmekle beraber, tarif etmek-
le ｡ｮｬｭｹｯｲＮ＠ ｐ｡､ｩｨｭ＠ ｫｺｮ＠ görmeye ｧ･ｬ､ｩ＠ zaman
ｫ｡ｬ､＠ oda, sedef kakmah ve çivi ｧ￶ｲｮ､･＠ züm-
rütlerle süslü. Bu ｳ｡ｲｹｮ＠ duvarlan sedef ve zeytin ｡｣＠
ｫ｡ｭｬ＠ ｢｡ｫ＠ daireleri de var. ｂ｡ｺｬｮ＠ çini ｫ｡ｰｬＬ＠ pek
142

çok ｳｯｦ｡ｬｲ＠ var. Hepsi de gayet ｧ･ｮｩＮ＠ Duvarlarda çi·

çek ｳ｡ｫｬｲ＠ ve ￧･ｩｴｬ＠ ｹ･ｭｩｬｲ＠ dolu çini ｫ｡ｰｬｲｮ＠
resimleri var. Hepsi de ｡ｬ￧､ｮＮ＠ ｇ￶ｲｮｬ･ｩ＠ o kadar
ince ve tabii ki, ｢ｵｮｬ｡＠ sanat eseri ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ inan-
mak mümkün ､･ｩｬＮ＠ Bahçeler de saraylar kadar muh-
ｴ･ｭＮ＠ Zarif bir ahenkle ､ｺ･ｮｬｭｩ＠ ｹ･ｩｬ＠ kameriye·
ler, ｡￧ｬｲ＠ ve havuzlar var. ｙ｡ｬｮｺ＠ heykel yok. Görü-
yorsunuz ki, bu millet ｺ｡ｮ･ｴｩ＠ bldar ｶ｡ｨｩ＠ ､･ｩｬＮ＠
Zevkterin bizimkinden ｦ｡ｲｫｬ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ ｫ￶ｴｬｮ＠ mü
ispat eder. Bence Türkler ｹ｡ｭｳｮ＠ biliyorlar. Ha·
ｹ｡ｴｬｲ＠ müzik, bahçelerde ｡ｲｰ＠ içerek ve iyi yemekler
yiyerek geçiyor. Biz ise yeni bir siyaset ･ｫｬｩ＠ ｡ｲｹｯｵｺＮ＠
Daha sonra ､･ｲｩｮｬ＠ ｩｮ･ｭｹ｣ｺＬ＠ yahut da mu-
vaffak olsak bile kimseye ｢･ｮ､ｩｲｭｹ｣ｺ＠ bir
ｴ･ｫｮｩ＠ incelemek için kafa yoruyoruz. Gerçi hissi zev-
kin ､ｮ｡Ｌ＠ ￶ｨｲ･ｴ＠ gibi, bu incelemelerin ｫｹｭ･ｴｩ＠ hak-
ｫｮ､｡＠ ｹ｡ｰｬｮ＠ övgüler gibi, gerçek ｺ･ｶｫｬｲ＠ de ｶ｡ｲ､＠
ama bunlarn ｫ｡ｶｵｭ＠ için ｧ･ｮｩ＠ zamana ve uzun bir
ömre ihtiyaç ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Bazen ￧｡ｬｭｲｮ＠ sonucu ｡ｬｮﾭ
madan ｹ｡ｬｫ＠ ve ölüm geliyor. ｮｳ｡＠ ｨ｡ｹｴ＠ o kadar
ｫｳ｡＠ ki, ｺ｡ｭｮ＠ ｨｯ＠ geçirmeye ｢｡ｫｭｬＮ＠ ｇ￶ｲｬ･ｩｭ､＠
daha ileri gitmeye cesaret edemiyorum, fazla bile ol-
du diye korkuyorum. Fakat beni iyi ｴ｡ｮ､ｺ＠
emin ｯｬ､ｵｭ＠ için, ｢｡ｫｬｮ､＠ ｧ￶ｲ･｣ｩｭ＠ münase-
betsiz ｡ｫｬｲ＠ sizden beklerniyorum. Bilirsiniz ki, ben
､ｮ｣･ｳｩｺ＠ ｩｮｳ｡ｬｲ＠ ｹ｡ｰｴｫｬｮ＠ gibi, zevkle ｡ｨｬｫｳｺﾭ
ｬ＠ birbirine ｫ｡ｲｴｭＮ＠ Mektubuma son ｶ･ｲｩｫｮ＠
sizi biraz güldüreyim: Ben cahil ve zengin bir efendi.
ｯｬｭ｡ｹＬ＠ alim ｳ｡｣＠ Newton olmaya tercih ederim.
TORKIYE MEKTUPLARI
KELEMEN ｍｋｅｓ＠

1717 - 1760
 Lady Montagu'nun Türkiye'de ｢ｵｬｮ､＠ ｹｬ｡ｲ､＠
ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ ｹ｡ｭ＠ olan ve orada kaleme ｡ｬ､＠ mek-
tuplarla ￶ｨｲ･ｴ＠ yapan bir ｹ｡｢ｮ｣＠ daha ｶ｡ｲ､Ｚ＠ Kele-
men Mikes.
Mikes, Erdel'li bir ｍ｡｣ｲＧ､Ｎ＠ Il. François Rako-
zi'nin Erdel ｢･ｹｬｩ＠ ｺ｡ｭｮ､＠ onun maiyetinde bu-
lundu, Rakozi'nin Avusturyalllara ｭ｡ｬｵｰ＠ olduktan
sonra ölümüne kadar ｹ｡､＠ sürgün ｨ｡ｹｴｮ､＠ da
efendisinin ｹ｡ｮ､＠ hiç ｡ｹｮｬｭ､Ｎ＠ Rakozi ile beraber
Lehistan'a, sonra Fransa'ya gitti. ｍ｡｣ｲｩｳｴｮＧ＠ Avustur-
ｹ｡Ｇｮ＠ elinden kurtarmak üzere ､｡ｮ＠ destek ara-
yan Rakozi, ｆｲ｡ｮｳｺｬＧ､＠ ｹ｡ｲ､ｭ＠ göremeyince Os-
ｭ｡ｮｬ＠ ｓｵｬｴ｡ｮ＠ III. Ahmed'in daveti üzerine Türkiye'ye
ｧ･ｬｭｩｴＮ＠ Türkler Avusturya'ya ｫ｡ｲ＠ ｍ｡｣ｲｩｳｴｮＧ＠ bir
tampon devlet halinde tutmak istiyorlar, bu yüzden
de istiklal mücadelesi yapan Macarlar'a daima destek
ｯｬｵｹｲ｡､Ｎ＠ Nitekim Tököli ｭｲ･＠ ile ｢｡ｬｭｫ＠ üzere
pek çok Macar asilzadesi ve hürriyetperveri her zaman
Türk ､ｯｳｴｬｵｮ＠ ｡ｲｭｬＬ＠ memleketlerinden ｫ｡ￇｴﾭ
ｬ｡ｲ＠ zaman Türkiye'de hep iyi kabul ｧ￶ｲｭｬ･､ｩＮ＠ ﾭ
te Rakozi 1717'de Türklerin ､･ｳｴｩ＠ ile Avusturya'ya
ｫ｡ｲ＠ mücadele etmek üzere ｫ｡ｬ｢＠ bir maiyetle
Edirne'ye ｧ･ｬ､ｩ＠ zaman Mikes de ｹ｡ｮ､Ｎ＠ 1718'de
ki Pasarofça ｢｡ｲ＠ üzerine ｏｳｭ｡ｮｬ＠ hükumeti onlara
siyasi ve askeri bir ｹ｡ｲ､ｭ＠ ｹ｡ｰｭ､Ｌ＠ ama Rakozi ve

'F: 10
146

･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩｬ＠ kendi kaderlerine terketmedi. Tekir-

､｡Ｇ＠ ｹ･ｲｬｴｩｮ＠ Macarlar orada bir mahalle ｴ･ｫｩｬ＠
ederek ｏｳｭ｡ｮｬ＠ hükumetinin ｹ｡ｲ､ｭｬ＠ ｳｫｮｴｺ＠ ya-
｡､ｬｲＬ＠ büyük bir ｫｳｭ＠ ölünceye kadar orada ｫ｡ｬ､Ｎ＠
Kelemen Mikes de 1761'de ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ bir veba ｳ｡ｬｧｮ＠
ｳｲ｡ｮ､＠ öldü.
Mikes'in mektuplan abiasma hitaben ｹ｡ｺｬｭ＠ ol-
makla beraber hakikatte bunlar «mektup>> nevinde bir
edebi eser olarak kaleme ｡ｬｮｭｴｲＬ＠ yani gerçekte ya-
｡ｹｮ＠ bir ｡ｨｳ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩｬｭ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ ｬｫ＠ ｢｡ｳｫ＠ 1794'-
de ｹ｡ｰｬｮＬ＠ Türkiye'de de 1944'de Türkçe tercümesi
ｮ･ｲ､ｩｬ＠ 200'ü ｡ｫｮ＠ mektup daha çok Mikes'in ｡ｨﾭ
si duygu ve ､ｮ｣･ｬｲｩＬ＠ ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ Macar kolo-
nisinin ｨ｡ｹｴｮ＠ aksettiriyor. Bunlar arasmda o dev-
rin Türkiyesi ｨ｡ｫｮ､＠ ｭ｡ｨ･､ｬｲ＠ ihtiva eden bir-
kaç mektubu buraya ｡ｬｹｯｲｵｺＮ＠
 I

Ｎ｜｢ｬ｡｣ｭＬ＠

Yeniköy, 16 Nisan 1720

Davutlar ￧｡ｬｮｳＬ＠ ｨ｡ｺｲ＠ ol ｢ｯｲｵｬ｡＠ ötsün, gitme-

ye ｨ｡ｺｲｬｮｹｯｵＮ＠ ｅｹ｡＠ ve Bey'in (1) ｡､ｭｬｲｮ＠ gö-
türecek olan gemiler de ｹｫｬ･ｮｭｩ＠ bulunuyor. Berc-
senyi Beye büyük bir gemi tahsis ettiler. Bütün ･ｹ｡＠
gitti, arkaya ｹ｡ｬｮｺ＠ biz ｫ｡ｬ､Ｎ＠ Bay Forgacs da bizim-
le geliyor. Birkaç ｵ｡ｫｴｮ＠ maada biz Bey'in ｹ｡ｮ､＠
üç dört ｫｩ＠ ｯｬ｡｣ｺ＠ ve sabah saat yedide o büyük su
｡ｲ｢ｳｮ＠ ｢ｩｮｭ＠ ｢ｵｬｮ｡｣ｺＮ＠

Bey dün tek ｢｡ｮ＠ gidip ｳ｡､ｲｺｮ＠ ziyaret etti

ve ona ｡ｬｨｳｭｲ､ｫ＠ dedi. Sadrazam ona büyük
dostluk ｧ￶ｳｴ･ｲ､ｩ＠ gibi bir de güzel Türk ｦｩｬｮｴ｡ｳ＠ he-
diye etti. Birbirinden pek samimi bir surette ｡ｹｲｬ､ﾭ
lar. Fakat ｢｡ｫｮ＠ Türk ne diller ｫｵｬ｡ｮｭｳ＠ biliyor.
Söz ｡ｲｳｮ､＠ Bey sadrazama ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇｮ＠ galiba biraz
uzakça ｯｬ､ｵｮ＠ ve ｂ｡｢ｬｩＧｹ･＠ daha ｹ｡ｫｮ＠ ｯｬｳ｡ｹ､＠ da-
ha iyi ｯｬ｡｣ｮ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩＮ＠ Sadrazam buna ｫ｡ｲ＠ ､･ｭｩ＠

(1) Rakoczi
148

ki: Bir parça uzak ise de ｭｩｬ［｡ｳｰ＠ bir yerdir, hem

pek o kadar da uzak zannetme burada ｰｩ･ｮ＠ pilav ｳﾭ
cak olarak oraya vanr. Bu ｬ｡ｊｱｲ､ｹ＠ ne buyrulur? Ba-
ｳｬ＠ hemen yola ￧ｫｭ｡＠ üzereyiz mektubumu mühiir-
lemem ＱＳｺｭＬ＠ onun için fazla ｹ｡ｺｭ｣Ｎ＠ Ama ora-
ya vannca Tann'dan kendisine ｳ｡ｬｫｲ＠ ､ｩｬ･ｭ＠ ve
bir an önce görmek ｩｳｴ･､ｭ＠ ｡｢ｬ｣ｭ＠ hepsini an-
ｬ｡ｴｮｭＮ＠ Ama sizden de ｳｫ＠ ｳｫ＠ ｹ｡ｺｮ＠ dilerim, ben
bunu ihmal ･ｴｭｹ｣ｩＮ＠ ｓｨ｡ｴｮｺ＠ ､ｵ｡｣ｹｭ＠ abla-
｣ｭＬ＠ ｳｨ｡ｴ･＠ dikkat. Hemen hareket ediyoruz, saat
yedi.
 n
Sevpu abl.....pn

TeJdrdal, 24 Nisan 17ZO

ｧ･ｬ､ｩｾｰｺ＠
Buraya yazmasam da mektubumun
｢｡ｬｮ､｟＠ bunu ｡ｮｬｲｳｺＮ＠ ｋｳ｡｣Ｌ＠ Tannm cümle-
ｮｩｺ＠ salimen buraya ｵｬ｡ｴｲ､Ｎ＠ Beresenyi bey buraya
gelir gelmez ･ｨｲｩｮ＠ ｡､ｮ＠ bir anagram ｹ｡ｰｴ＠ ve ｵ＠
kelimeyi ￧ｫ｡ｲ､Ｚ＠ Ostorod (1). Bu söz de biz ｳｮｴｬ｡ﾭ
nn halimize pek ｙＳＡｲＮ＠ Her ne ise, buna dair söyle-
yecek çok.. ama ｢｡ｫ＠ zamana ｢ｲ｡ｫｬｭＮ＠ ｩｭ､＠ vaa-
､･ｴｩｭ＠ gibi size hepsini ｹ｡ｺｭＮ＠
önce, ｡ｹｮ＠
16'smda Yeniköyden hareketimizden
｢｡ｬｹｯｲｵｭＮ＠ Kalyon zaten Bey'i bekliyordu. ｐ｡､ｩｨ＠
ｴ｡ｲｦｮ､＠ kendisine böyle bir kalyon ｹｯｬ｡ｮ＠ Bey'i
son derece sevindirdi. Hem bu kalyon büyüklerinden-
di. 26 çift kürek çekiyordu, küreklerin her birinde, ki-
minde 4, kiminde 3 adam bulunuyor, böylece kalyon
cem'an 220 esir ｴ｡ｲｦｮ､＠ çekiliyordu. bundan ｢｡ｫ＠

(1) ｔ･ｫｩｲ､｡ｪｦｮ＠ Frenkçe ｡､＠ olan Rodoato kelimesinin

harflerinden ￧ｫ｡ｮｬｭＬ＠ Macarca ｲｋ｡ｭ￧Ｇ＠ demek.
150

ｳｩｬ｡ｨ＠ yüz levent bulunuyordu, böylece kalyanda he-

p;miz 400 ｫｩ＠ idik. Geminin ｫ｡ｰｴｮ＠ bir ｰ｡＠ idi. Pll-
､ｩ｡ｨ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ Beyimiz'in ｹ｡ｮ＠ ｶ･ｲｩｬｭ＠ olan ka-
ｰ｣｢｡＠ ve bir de ￧ｯｲ｢｡｣＠ bizimle beraberlerdi. Tam
saat 7'de Bey kalyana ｢ｩｮ､＠ zaman top ｡ｴｬｲｫ＠ se-
ｬ｡ｭｮ､Ｌ＠ gemir demir ｡ｬ､＠ ve yola koyuldu. ｐ｡､ｩｨＧｮ＠
ｳ｡ｲｹｮ＠ geçtikten sonra ﾷ￧ｫ｡ｮ＠ aksi bir rüzgar bizi Ada-
lar ｴ｡ｲｦｮ＠ yollanmaya mecbur etti. Bu adalara: ｮﾭ
sula Principum derler (1). Bay Forgacs ｔ･ｫｩｲ､｡＠ yo-
lunun ｢ｵｲ｡ｳ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ ｦ｡ｲｫ･ｴｩ＠ ve ne için Adalara
､ｯｲｵ＠ ｧｩ､ｬｮ＠ ｡ｮｬｹｭ､＠ için hemen korkuya dü-
･ｲｫ＠ Bey'e, ｂ｡｢ｬｩＧｮ＠ bizi ｡ｬ､ｴｮ＠ ve ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠
､･ｩｬ＠ bir zamanlar Thökölyi'nin (2) ｢ｵｬｮ､＠ ｺｭｩｴＧ･＠
ｧ￶ｴｲｬ､ｭｺ＠ haber verdi. Bey beyhude yere ona
cesaret veriyor, belki ｲｺｧ｡ｮ＠ bulmaya ￧｡ｬｴｫｲｮ＠
yahut ｢｡ｫ＠ sebebi ｯｬ､ｵｮ＠ ｡ｮｬｴｹｯｲ＠ ve ｺｭｩｴＧ･＠ gö-
türülmesinden ｫｯｲｭ｡､ｮ＠ fakat arzusuna ｡ｹｫｲ＠ bir
yere götürülmesi için bir sebep ｢ｵｬｮｭ｡､＠ söylü-
yordu. Ama bunlar fayda vermiyordu, çünkü, o bir ke·
re bizi ｺｭｩｴＧ･＠ götürdüklerine kendini iyice ｩｮ｡､ｲﾭ
ｭｴ＠ ve Adalar'a ｶ｡ｲｮ｣ｹ＠ kadar korkusu devam et-
ti. Saat ll'de oraya ￧ｫｴＮ＠ ￖｬ･＠ ｹ･ｭｩｮ､＠ sonra Ber-
csenyi bey de oraya ｵｬ｡ｴＮ＠ Ertesi gün de rüzgar ｡ｫﾭ
ma kadar aksi yönden ･ｳｴｩ＠ için ancak ｡ｫｭ＠ saat 6'da
müsait rüzgar1a ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ ､ｯｲｵ＠ yoJJanabildik. Bütün
gece rüzgar müsait ｯｬ､ｵｮ｡＠ yelkenleri ｡￧ｴｬｲ＠ ve

(1) Prens ａ､｡ｬｲ＠

(2) ｍ･ｨｵｲ＠ Orta Macar ｋｲ｡ｬ＠ Tököli ｭｲ･Ｎ＠ Rakaczi'nin
üvey ｢｡ｳ､ｲＮ＠ Mülteci olarak ｺｭｩｴＧ･＠ ｯｴｵｲｭＮ＠
1705 ｹｬｮ､｡＠ ｺｭｩｴＧ･＠ ￶ｬｭｴｲＮ＠ 1657 ､ｯｵｭｬｲＮ＠
 151

kürek çekmeye lüzum ｫ｡ｬｭ､Ｎ＠ Üçüncü gün sabah sa-

at yedide Heraclea Ｈｅｲ･ｬｩＩ＠ Ａｩｭ｡ｮ＠ girilerek demir
｡ｴｬ､Ｎ＠ ｋ｡ｰ｣｢＠ ｫｯｮ｡｣ｭｺ＠ yerler için emirler ver-
mek üzere önden ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ gitti ve o gelinceye kadar
bizim orada ｫ｡ｬｭｺ＠ ｬ｡ｺｭ＠ geldi. ａｹｮ＠ 21'inde ｫ｡ｰﾭ
｣｢｡＠ konak yerlerimizin ｨ｡ｺｲ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ Bey'e bildir-
di. Nihayet bu sabah saat S'te hareketle ￶ｬ･､ｮ＠ önce
ll'de ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ geldik. Bey hemen kalyondan indi, at-
lar da ｫｹ､｡＠ ｨ｡ｺｲ＠ ｢ｵｬｮ､｡＠ ･ｨｲｩｮ＠ ileri gelen
ｭ･ｵｲｬ｡＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ debdebe ile ｫｯｮ｡＠ götürüldü.

Aziz ablam, kalyana binrnek pek de az ･ｹ＠ ､･ｩｬＮ＠

Orada en ufak ･ｹ､＠ bile büyük bir intizam ｶ｡ｲ､Ｌ＠
￧ｴ＠ yoktur. ｫｩｹｺ＠ ｫｩｮ＠ hep birden harekete ｧ･￧ｩｮ＠
bir ､ｮＡ＠ Elliiki kürek hep birden suya dahyor,
küreklerio her biri en ｡＠ ｢･＠ kulaç ｵｺｮｬ､｡Ｎ＠
ｨ｡ｳｬ＠ güzel bir seyir! Fakat oradaki esirlerin hepsinin
ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ ve ölünceye kadar orada kalacakla-
ｲｮ＠ ､ｮ｣･Ｌ＠ ｩｮｳ｡＠ ｹｲ･ｩ＠ ｳｺｨｹｯｲＮ＠ ａｹｲ｣｡Ｌ＠ kürek
çekmek oldukça ｡ｲ＠ bir ｩｴｲＬ＠ görmeyen bunu tahmin
edemez. Kürek ｯｮｬ｡ｲ＠ öyle bir ｳ｡ｲｹｯ＠ ki, insan zaval-
ｬ｡ｲｮ＠ ｫｯｬ｡ｲ＠ kopacak ｳ｡ｮｹｯｲＮ＠

Gerçi onlara yiyecek veriyorlar ama ･ｬ｢ｪｳｲｩ＠ pa-

çavradan ｦ｡ｲｫｳｺＮ＠ Bey orada ｯｬ､ｵ＠ için bizimkiler
gömlek ｧｩｹｭｬ･ｲ､＠ ve yine bu sebepten kötü muamele
ｧ￶ｲｭｹｯｬ｡､Ｌ＠ ama söylediklerine göre ｢｡ｫ＠ zaman
gömleksiz ￧｡ｬｲｭ＠ ve en ufak bir sebepten dayak
ｹ･ｲｬｭｩＮ＠ Kendilerine bir ･ｹ＠ emredecekleri vakit, ｳﾭ
ｬｫ＠ ￧｡ｬｹｯｲＬ＠ onlar bunun ne ｯｬ､ｵｮ＠ aniayarak he-
men ｩ＠ ｢｡ｮ＠ geçiyorlar. ｂｵｮｬ｡ｲｩ｝Ｎ＠ ｯｴｵｲ､ｫｬ｡＠ iskem-
leler, kilisede ｯｬ､ｵ＠ gibi iki tarafta arka arkaya yer-
152

ｬ･ｴｩｲｭＬ＠ ortadan bir yol geçiyor ki, burada durma-

dan subaylar ､ｯｬ｡ｹｲ＠ ve ｫｲ･ｩ＠ iyi çekip çekmedik-
lerine ve birbiriyle ｫｯｮｵｰ＠ ｫｯｮｵｭ｡､ｩ＠ neza-
ret ediyorlar. Herkes kendi yerinde ｫ｡ｬｹｯｲＬ＠ oraya zin-
cirlidir, kürek çekmeye ara verince oturuyorlar ve ol-
､ｵｫｬ｡ｲ＠ yerde uyuyorlar. Bunlar ｹ｡ｬｮｺ＠ kalyon gider-
ken ｡ｹ＠ kalkarlar, ｢｡ｫ＠ zaman kalkmak ｹ｡ｳｫｴｲＬ＠
o vakit ise vaziyet pek hazindir, çünkü zincir sesinden
｢｡ｫ＠ bir ･ｹ＠ duyulmaz.
Belki de, bu ｺ｡ｶｬｲｭ＠ hürriyete hasret çekme-
meleri mümkün ､･ｩｬｲＬ＠ diyeceksiniz; bununla bera-
ber birçoklan da bu sefil hayata ｡ｬｭｲＮ＠ Yirmi ｹｬﾭ
dan beri bu kalyanda bulunan iki Macarla ｫｯｮｵｴｭ＠
ve onlara buradan ｫｵｲｴｬｭ｡ｮ＠ bir çaresi yok mudur,
diye sordum. Buna cevap olarak sadece: «Biz ｡ｲｴｫ＠
ｍ｡｣ｲｳｴｮ＠ ne diye gidelim, ｫ｡ｲ＠ ve ￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｮｭｺ＠ bel-
ki de çoktan ￶ｬｭ･ｲ､ｩＬ＠ hem orada ne ile geçiniriz?
Burada yiyecek. veriyorlar ve bu sefalete de ｡ｲｴｫ＠ ｡ｬﾭ
ｴｫﾻ＠ dediler. Gerçekten onlardan bu ｣･ｶ｡｢＠ beklemez-
dim, ｯｮｬ｡ｲ＠ yerinde olsam ｢｡ｫ＠ türlü ､ｮｲｭ＠ ...
Bizim kalyanda her milletten esir var: Macar, Nem-
çeli, ｆｲ｡ｮｳｺＬ＠ Leh, Moskof. Nuh'un gemisinde bile, hay·
ｶ｡ｮｬｲ＠ saymazsak, bu kadar millet yoktu.
ｋｳ｡｣＠ yazarsam, bütün gurbete ､ｭ＠ Macar-
lar burada. Kiminin ･ｫｭｩ＠ buraya ｡ｴｬｭＬ＠ onu tüke-
tineeye kadar burada kalacak, kiminin ise bol bol yi-
yecek ･ｫｭｩ＠ ve yatacak yeri var ...
ｩｭ､＠ ben, ｹ｡ｮｭ､＠ bir ｵ｡ｫｬＬ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ ｢｡ｭ＠
zengin bir Ermeninin evine sahip bulunuyorum, her
evin bir de bahçesi var. Ermeniler kendi semtlerine
ｯｴｵｲ｡｣ｭｺ＠ ｩｴｮ｣･＠ Ｍｵｲ｡ｳ＠ bilinmelidir ki, bu ･Ｍ
birde dört ￧･ｩｴ＠ millet var: Türk, Yahudi, Rum ve Er-
meni, biz Ermeni evlerinde oturuyoruz- hemen ｫ｡､ﾭ
ya giderler ve ona, ｩｴｫｬ･ｲｮ＠ göre Macarlar yaman
｡､ｭｬｲ＠ ve ｫ｡､ｮ＠ ve ｫｺｬ｡ｮ＠ sokakta bile ｲｺｬ｡ﾭ
nna ｧ･￧ｲｬｭｩＬ＠ diye dert yanarlar. Gaspar Papai o ｳﾭ
rada tesadüfen ｫ｡､Ｇｮ＠ ｹ｡ｮ､＠ ｢ｵｬｮｹｯｲｭＬ＠ ｫ｡､Ｇｹ＠
der ki: ﾫｋ｡､Ｌ＠ Ermeniler ｫ｡ｮｬｲ＠ Macarlar'dan ｫｳﾭ
ｫ｡ｮｭｳｬｲＬ＠ onlara bir zarar gelmez, ama ｯｮｬ｡ｲ＠ ta-
ｶｵｫｬ｡ｲ＠ bizim ｨｯｲｺｬ｡ｮ＠ ｹ｡ｮ＠ gelirlerse o zaman ka-
ｲｭ｡｟ﾻ＠ ｋ｡､＠ ｫ｡ｨｹ＠ atarak: «Aferim Macar, afe-
rim» der. Biz buna epeyce güldük, biraz da siz gülün.

ｕｺ｡ｴｭｹｬＬ＠ biz ｡ｲｴｫ＠ buraya ｹ･ｲｬｴｩｫＬ＠ sürgün-

lerde bile ｳｮ｡｣ｫ＠ yer ｡ｲｭｺ＠ lanm. Sebep ｯｬ｡ｮ＠
ｨ｡ｫｮ､＠ Allah gelsin! Ne ｯｬ｡｣ｭｺＬ＠ ｮ｡ｳｬ＠ ｯｬ｡｣ﾭ
ｭｺ＠ ｔ｡ｮｲＧｹ＠ ｢ｲ｡ｫｬｭＬ＠ bizi buraya O getirdi, çare-
mize bakacak olan da O'dur. Bize kötülük yapmak is-
teyenlerin kötü niyetlerini ｔ｡ｮｲ＠ bizim için iyiye çe-
virdi, çünkü daha ･ｨｲｩ＠ ve ･ｴｲ｡ｦｮ＠ ｴ｡ｮｭｹｯｲｳ＠ da
diyebilirim ki, bizi buraya ｧ･ｴｩＬｲ､＠ için ｔ｡ｮｲＧｹ＠ ｫﾭ
retmek borcumuzdur, zira burada o sefil Yeniköy'e
nispetle çok daha rahat ve serbest ｹ･ｲｬｴｩｫＮ＠ Evlerimiz
hep ･ｨｲｩｮ＠ ｫ･ｮ｡ｲ､Ｌ＠ bir ｡､ｭ＠ ｡ｴｭ＠ ｭＬ＠ ｫｲ､｡ｹｭＮ＠
ｏｴｵｲ､ｭｺ＠ yerler ｨ｡ｫｮ､＠ ilk ｦｲｳ｡ｴ＠ daha fazla
ｹ｡ｺｲｭＮ＠ Mektubum epeyce ｵｺ｡､＠ gibi, saat da onbir,
yatma ｺ｡ｭｮ＠ ｯｬｭ｡Ｌ＠ garip ･ｹＬ＠ adamlar ve kanlar,
ｴｰｫ＠ ｢｡ｫ＠ yerlerde ｯｬ､ｵ＠ gibi burada da uyuyorlar.
ｙ｡ｬｮｺ＠ kalemi elimden ｢ｲ｡ｫｭ､ｮ＠ sizden, bana olan
muhabbetinizi ｡ｺｬｴｭｮ＠ ve ｳｨ｡ｴｩｮｺ＠ gözetme-
nizi rica ･､｣ｩｭＮ＠ Her gün buradan sizin tarafa ge-
miler gidiyor, hangisine isterseniz mektubunuzu vere-
bilirsiniz. ｈ｡ｹｲｬ＠ geceler ｡｢ｬ｣ｭＮ＠
 III

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 28 ｍ｡ｹｳ＠ 1720

Biz ｡ｲｴｫ＠ burada ev bark sahibi olduk, raha•a ka-

ｶｵｴｫＮ＠ ｔ･ｫｩｲ､｡＠ çok sevdim ama Zagon'u ｵｮｴＬＩｭﾭ
vorum. ｄｯｲｵｳ＠ ｡｢ｬ｣ｭＬ＠ biz burada pek güzel, .·a-
ｦ｡ｬｫ＠ bir yerde bulunuyoruz. ･ｨｩｲ＠ epeyce büyük ve oi-
dukça güzel, deniz ｫｹｳｮ､｡＠ ｨｯ＠ ve gönül açan bir ya-
ｭ｡｣ｮ＠ üstünde. ａｶｲｵｰ｡Ｇｮ＠ da tam ｫｹｳｮ､｡＠ ｳ｡ｹｬﾭ
ｲｺＮ＠ Buradan ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ atla iki günde rahat gidilir, de-
nizden de bir günlük yol. Herhalde Bey (1) için hiçbir
tarafta bundan iyi yer ｢ｵｬ｡ｭｺｲ､Ｎ＠ ｮｳ｡＠ ne tarafa
giderse her ｹ｡ｮ＠ güzel ｫｲｬ｡Ｌ＠ fakat ｢ｯ＠ arazi ､･ｩｬＬ＠
çünkü burada Ｎｴｯｰｲ｡＠ mükemmel ｩｬｹｯｲ｡Ｎ＠ Köylere
ｹ｡ｫｮ＠ olan ｫｲｬ｡＠ ｢ｯ＠ ｯｬｭ｡､＠ gibi, ･ｨｲｩｮ＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩ＠
topraklar da ｢｡ｫｭｬ＠ bahçeler gibi gayet iyi ｩｬ･ｮｭﾭ
tir, hele ｵ＠ ｳｲ｡､＠ insan tarlalara, ｢｡ｬｲ＠ ve sebze bah-
çelerine ｢｡ｫｮｬ＠ ､ｯｹ｡ｭｲＮ＠ ｓｲｴｬ｡､＠ o kadar cok
｢｡＠ var ki, ｢｡ｫ＠ yerde ancak bir viH\yette bu ｫ｡､ｲ＠
bulunur. Bunlara çok da iyi ｢｡ｫｹｯｲｬＮ＠ ｂ｡ｬｲ､＠ pek
çok meyva ｡｣＠ var, öyle. ki, insan ｢ｵｲ｡ｬｮ＠ meyva

(1) Rakaczi
156

bahçesi sarur. ｙ｡ｬｮｺ＠ burada ｢｡ｬｲＬ＠ bizde ｯｬ､ｵ＠ gi-

bi ｳｮｫ＠ dikmiyorlar, bu yüzden ｡ｳｭｬｲｮ＠ çubuklan
yerlere sarkmakta ve yapraklar ｢｡ｮ＠ ｴｯｰｲ｡ｮ＠ ört-
mektedir, yaz ｹ｡ｭｵｲｮ＠ az ､ｴ＠ bu ｳ｣｡ｫ＠ yerde
ise buna ihtiyaç ｶ｡ｲ､Ｌ＠ çünkü bu suretle toprak ｹ｡＠
ｫ｡ｬｲ＠ ve omealar da kurumaz.

Burada sebze bahçesi de pek çok; bunlar ｢ｵｲ｡ｮ＠

adetine göre iyi ｩｬ･ｮｭ＠ ama bizimkilere benzemez.
Sonra pamuk ekimi de burada her yerden ｦ｡ｺｬ､ｲ＠ ve
bunun ticareti de ｧ･ｮｩ＠ ölçüdedir. Pamuk Torda vila-
yetinde ｹ･ｴｩ｢ｬｲＬ＠ fakat bizim ｩｮｬ＠ ｹｯｫｵｬ＠ ｴｯｰｲ｡ﾭ
ｭｺ､｡＠ gerekli ｳ｣｡ｫｬ＠ bulamaz. Burada ｫ｡､ｮｩ＠
bütün ｹｬ＠ ｩｬ･ｲ＠ ｰ｡ｭｵ＠ ekmek, toplamak, satmak ve-
ya dokumaktan ibarettir. ｍ｡ｹｳｴ＠ ekiyor, Ekim'de top-
luyorlar. Herhalde pamuk çok ｩ＠ istiyor, fakat ｢ｵｲ｡ｬ＠
ｫ｡､ｮｩ＠ zaten ､｡ｲ＠ ｢｡ｫ＠ ｩｬ･ｲ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠
onunla ｵｲ｡ｭｹ＠ vakit buluyorlar.

･ｨｲ＠ gelince; ｵｺｮｬ｡ｭｳ＠ ｢ｹｭ＠ olan bu

･ｨｲ＠ burada güzel denebilir ve içinde güzel evler çok,
fakat bunlar hiç de güzel görünmüyorlar, çünkü Türk- ·
ler, kanlan ､｡ｮｹ＠ görmesinler diye sokak ｴ｡ｲｦｮ＠
pencere koymuyorlar. ｋｳｫ｡ｮ￧ｬ＠ ne iyi ･ｹＡ＠ ･ｨｲｩｮ＠
çok ｧ･ｮｩ＠ bir pazan var. Tavuk, kaz gibi kümes hay-
ｶ｡ｮｬ＠ her ￧･ｩ､＠ ile meyva, sebze burada ucuz; biz
gelmeden önce daha ｵ｣ｺｭＮ＠ Biz her ne kadar biraz
ｰ｡ｨｬ＠ sebep olduksa da buraya sükUnet ｧ･ｴｩｲ､ﾭ
ｾｩｺ＠ muhakkak, çünkü, ｢ｵｲ｡ｬ＠ söylüyorlar, ｩｭ､＠ bi-
tim ｢ｵｬｮ､ｭｺ＠ yerlerden evvelce ｫ｡､ｮｬｲ＠ ve ｫｺﾭ
lar gündüz bile geçmeye ｫｯｲ｡ｬｮＬ＠ ｡ｫｭｬｮ＠ ise
sokakta ｢ｵｬ､ｫ｡ｮ＠ ｡ｬｲ＠ ｧ￶ｴｲｩｬ･ｭＬ＠ bunlara neler
 157

ｹ｡ｰｴｫｬｲｮ＠ ｡ｲｴｫ＠ ､ｮＮ＠ Hatta adam ￶ｬ､ｲ＠

de ｯｬｵｲｭＬ＠ bu ｩｬ･ｲ＠ yapanlar da yeniçerilerle Rumlar
ve ｅｲｭ･ｮｩｬＮ＠ Fakat ｩｭ､＠ hiçbir ･ｹ＠ ､ｵｹｬ＠
yok, isteyen ｡ｫｭ､ｮ＠ sonra bile bir ･ｹ､ｮ＠ çekinme-
den sokakta ､ｯｬ｡｢ｩｹｲＮ＠ Gerçi biz de epeyce kalaba-
ｬｺＬ＠ ama en ufak bir hadise de olsa, ｫ｡ｰｭｺ､＠ bulu-
nan otuz yeniçeri, ｰ｡ｴｲ､＠ ￧ｫ｡ｲｭ＠ isteyenlerin derhal
derisini yüzerler. Bugün ｡ｲｴｫ＠ bizim ｯｴｵｲ､ｭｺ＠ yer-
den daha sessiz yer olmaz. ａｫ｡ｭｬｮ＠ hava güzel oldu-
ｵ＠ zaman, saat onbire kadar ､｡ｲ＠ bulunuruz. Ne
ｹ｡｢ｮ｣＠ yeniçeriye, ne de Rum'a rastlanz. Bu kadar
ｫｳ｡＠ zamanda bile Ｌ･ｨｲ＠ ne çok ｦ｡ｹ､ｭｺ＠ dokundu, ya
bundan sonra? ｙ｡ｬｮｺ＠ ｣｡ｮｭ＠ ｳｫ｡ｮ＠ bir ･ｹ＠ varsa o da
Bercsenyi beyin (1) bize uzak ｯｬｵ､ｲＮ＠ Kendisinin bu-
na ｣｡ｮ＠ ｳｫｬｮ｡ｺＬ＠ çünkü ziyaretine daha seyrek gide-
｢ｩｬ･｣ｭｺ＠ için o da az masrafa girer. Ama ne yapa-
ｬｭＬ＠ uzak da olsa ｧｩ､･｣ｺＬ＠ ｢｡ｫ＠ ｮ｡ｳｬ＠ vakit geçiririz?
Onu ｫ｡､ｮｬｲ＠ bile sevmiyor, fakat onlar da bizim gibi,
ne ｹ｡ｰｳｮｬｲ＿＠ Herhalde biz oraya angaryaya gider gibi
gidiyoruz.
･ｨｩｲ､ｮ＠ ve ｴｯｰｲ｡ｮ､＠ ｡ｲｴｫ＠ epeyce bahsettim,
biraz da kendi evimizdeki adetleri ve ne türlü vakit
ｧ･￧ｩｲ､ｭｺ＠ ｡ｮｬｴｹｭＮ＠ Herhalde bir ｭ｡ｮｳｴｲ､＠ bi-
le bizim beyin evindekinden fazla intizam yoktur. ｉｴ･＠
｢ｵｲ｡ｮ＠ ｰｲｯｧ｡ｭＺ＠

Sabah saat_ ｢･ｵ￧ｫｴ｡＠ trampet ￧｡ｬ､＠ zaman hiz-

metçiler kalkar ve ｡ｬｴｹ＠ kadar ｨ｡ｺｲｬｮＬ＠ saat al-

(1) Macar asilzadesi Kont Nilwla Bercsenyi. Mikes'in sev-

giUsi Suzi bu adamla ･ｶｬｮｭｩｴＮ＠
158

ｴ､｡＠ yeniden trampet çalar, o zaman bey giyinir ve kü-

çük kiliseye giderek duada ｨ｡ｺｲ＠ bulunur, oradan ye-
mekhaneye gider, kahve, tütün içeriz. Saat sekize çey-
rek kala birinci, sekizde ikinci ve biraz sonra üçüncü
trampet bizi ibadete ￧｡ｲＬ＠ o vakit bey tekrar kilise-
ye gider, sonra evine çekilir, o zaman herkes ｩｳｴ･､＠
yere gider. Onbirbuçukta yemek trampeti çalar, oni-
kide sofraya oturur ve ｴ｡ｶｵｫｬｲ＠ mideye indiririz. ｫｩﾭ
buçukta bey ｹ｡ｬｮｺ＠ olarak ibadethaneye gider ve üçe
kadar orada ｫ｡ｬｲＮ＠ ａｫ｡ｭ＠ ibadeti i·çin saat ｢･＠ çeY.-
rek kala birinci, ｢･ｴ＠ ikinci ve biraz sonra üçüncü
trampet çalar, kiliseye gidilir ve sonra herkes ､｡ｬｲＮ＠
Saat ｡ｬｴ｢ｵ￧ｫ＠ ｡ｫｭ＠ ｹ･ｭｩｮ＠ ￧｡ｲｬｺＬ＠ yemek çok
ｳｲｭ･､ｩｮ＠ sekizde Bey soyunur, ama çok zaman
o saatte yatmaz ve sabahleyin ｡ｬｴ､＠ giyinse bile gece
ｹ｡ｲｳｮ､＠ sonra saat ikide kalkar. Zannetmeyin ki,
bütün bunlarda en küçük bir ､･ｩｫｬ＠ bile olsun, Bey
hasta da olsa program böylece tatbik olunur. Saat ｢･ﾭ
buçukta kalkmak kolay bir ･ｹ＠ ､･ｩｬＬ＠ ama Bey'in ｨ｡ｴﾭ
ｲ＠ için ｬ｡ｺｭ＠ ve ｧｩｹｮ､＠ zaman da daima ｹ｡ｮ､＠ bu-
lunurum. ｈｩｺｭｾｴ￧ｬ･ｲ＠ nezaret etmek zaten vazifem
ｩ｣｡｢､ｲ＠ da.

ｴ･＠ bizim ｭ｡ｮｳｴｲｯ＠ ｮｩｺ｡ｲ＠ böyle. ｎ｡ｳｬ＠ ･ｬｮ､ｩﾭ

ｩｭｺ･＠ ve ne ile vakit ｧ･￧ｩｲ､ｭｺ＠ gelince; herkes
kendi zevkine göre ￧･ｩｴ＠ ￧･ｩｴ＠ ･ｹｬ＠ ｵｲ｡Ｎ＠ Bey, haf-
tada iki defa atma binerek ｡ｫｭ＠ kadar ｡ｶｩｮｹ＠
￧ｫ｡ｲＬ＠ çünkü keklik ve ｴ｡ｶｮ＠ burada pek çok, ｫｲｭｺ＠
keklik boz keklikten daha fazla. Ava ￧ｫｭ｡､＠ zaman
da vaktini uzun ｹ｡ｺｬｲｩ･＠ geçirir. Biz de vaktimizi da-
ha iyi geçinneyi ·çok isteriz, çünkü insan durmadan
gezmeye gidemiyor, daima ｫｲｬ｡､＠ ､ｯｬ｡ｭｫ＠ da ol-
 159

muyor. Fakat ｢ｵｲ｡ｮ＠ adamlariyle ｧ￶ｲｭ･ｫ＠ de müm-

kün ､･ｩｬＮ＠ ｙ｡｢ｮ｣＠ birisi burada kimsenin evine gide-
mez. Hele Ermeniler ｫ｡ｲｬｮ＠ Tü.çklerden daha çok
ｫｳ｡ｮｹｯｲｬＮ＠ ｋｯｭｵ＠ olan ｫ｡､ｮ＠ daha ｧ￶ｲ･｢ｩｬｭ＠
､･ｩｬｭＮ＠ Günde on kere ｫ｡ｰｳｮ＠ önünden geçerim; o
da, ･ｲ＠ ｫ｡ｰ､＠ ise, benden ･ｹｴ｡ｮ＠ ｧ￶ｲｭ＠ gibi kaçar
ve ｫ｡ｰｳｮ＠ sürgüler. ａｬ､ｲ＠ ･ｴｩｭ＠ de yok, çünkü Er-
meni ｫ｡ｲｬ＠ umumiyetle çingene kanlan kadar be-
ｹ｡ｺ､ｲｬ［＠ (1) bura ｨ｡ｬｫ＠ ile ｴ｡ｮｫｬ＠ ｫｵｲｭ｡ｮ＠ müm-
kün ｯｬｭ｡､ｮ＠ bundan anlayabilirsiniz. Ama bundan
bir ･ｹ＠ ｫ｡ｹ｢･ｴｩｭｺ＠ yok, çünkü ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ kimi kürk-
çü, kimi terzi, öyle üst tabakadan, bizim ｧ￶ｲ･｢ｩｬ｣ﾭ
ｩｭｺ＠ insana burada ｲ｡ｳｴｬｮｭｹｯＮ＠ Türkler, efendi
adamlar var, ama Türkleri ziyaret etmek ·de insana ｳﾭ
ｫｮｴ＠ veriyor. Evvela Türkçe bilmiyorum, ikincisi de
insan ｹ｡ｮ＠ ｶ｡ｲ､ｮ＠ önce: Eh, otur ｢｡ｫｬｭＬ＠ der,
sonra bir çubuk tütün, bir fincan kahve verir, ｡ｺｮﾭ
dan ｡ｬｴ＠ yedi söz ya ￧ｫ｡ｲ＠ ya ￧ｫｭ｡ｺＬ＠ ondan sonra kar-
ｳｮ､｡ｫｩ＠ tahammül edebilirse on saat susar. Bunlar
sazdan sözden anlayan ｴ｡ｫｭ､ｮ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ Bunun için
bize ･ｬｮ｣＠ olarak ya ￶ｬ･＠ veya ｡ｫｭ＠ ｹ･ｭｩｮ＠
Bercsenyi beyin evine gitmek ｫ｡ｬｹｯｲＬ＠ orada hiç olmaz-
sa küçük Suzi ile ｨｯ＠ ｢･＠ ediyoruz, fakat Kompod'lu
kibar bir ｫ｡､ｮ｟＠ olan evin ｨ｡ｮｭ＠ ｫ｡ｲ＠ insan resmi
kalmak ｭ･｣｢ｵＺｩｹｴｮ､＠ bulunuyor. O sadece eski ･ｹﾭ
lerden, ｫｺｬｮＹ｡ｩ＠ ･ｬｮ｣ｲ､＠ ｫｯｮｵｴｭ｡ｳ＠ sevi-
yor, ama siz de bilirsiniz ki benim bunlarla hiç ilgim

(1) K. Mikes'in kendine has garip espriZerinden biri. Mek·

ｴｵｰｬ｡ｲｮ､Ｌ＠ daha garip esprilere rastlamak mümkün·
dür.
160

yok. Bir ｡､ｭｾＬ＠ ｡ｺｭ＠ açmadan üç saat dinieyebile-

cek bir ｹ｡ｲ､ｬｭ＠ var, fakat ondan sonra ne ｡ｮｬｴｫﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ bana sorun ｢｡ｫｬｭ＿＠ ａｮｬ｡ｴｫ＠ ･ｹｬｲ､ｮ＠ bir
kelimesi bile ｡ｫｬｭ､＠ kalmaz, bu kibar ｨ｡ｮｭｬ＠ da
böyleyim. ｫｩ＠ saat ｡ｺｭ､ｮ＠ bir tek 6Öz ￧ｫｭ｡ｺＬ＠ gü-
lerse ben de gülerim, çok defa niçin ｯｬ､ｵｮ＠ bilme-
den; ｫ｡ｲｭ､ｩ＠ söylediklerini büyük dikkatle dinli-
yorum ｳ｡ｮｲ＠ ... Oysa ki ･ｲ＠ ben eski ･ｹｬｲ＠ vakit ge-
çirmek istesemJ Büyük ｳｫ･ｮ､ｲＧｩ＠ tarihini okurum,
herhalde o daha eskidir, daha ｦ｡ｹ､ｬｲＮ＠
Bu ｹ｡ｺＴｫｬｮｭ､＠ bizi ｮ｡ｳｬ＠ bir ･ｨｲ＠ ｹ･ｲｬｴｩﾭ
diklerini, halklJ}lil ｮ｡ｳｬ＠ ｯｬ､ｵｮＬ＠ uzak ｹ｡ｫｮ＠ çevre-
sini, ｮ｡ｳｬ＠ ｹ｡､ｭｺ＠ ￶ｾｮｭｩ＠ oldunuz. Fakat size
kendi ｹ｡ｭ＠ ｡ｮｬｴｭ､Ｎ＠ Benim adetim; saat on-
da yatar, gözlerimi ｫ｡ｰｴｮ＠ ve programa uygun ola-
rak ertesi sabah ｢･ｵ￧｡＠ kadar açmam, ve bu gü-
zel adeti yaz ｫ＠ ｢ｲ｡ｫｭＮ＠ Bu mektup da saat ona
kadar ｵｺ｡､Ｌ＠ ｡ｲｴｫ＠ ｵｹ｡ｬｭＬ＠ sevgili ablam. ｅ･ｲ＠ be-
nim ｳｫ＠ ｳｫ＠ ｹ｡ｺｭｮ＠ ｩｳｴｹｯｲ｡ｮｺ＠ ｳｨ｡ｴｩｮｺ＠ gözetme-
lisiniz, gelecek sefer daha çok veya daha az yazanm.
Az ｫ｡ｬｳｮ＠ ｹ｡ｺｭ＠ unutuyordum, menhus romatizma,
Efendimizi yine ｲ｡ｨｴｳｺ＠ etmeye ｢｡ｬ､Ｎ＠
 IV
ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 23 ａｵｳｴｯ＠ ＠ 720

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇｮ＠ aynlarak dört ｧｮｬ･＠ ･ｫｩ＠ su iç-

mek için buraya dört fersahhk bir yere gittik. Fakat
önce size, bu ･ｫｩ＠ suyu ne diye ｩ￧ｴｭｺ＠ ｹ｡ｺｭｬＮ＠
Buraya ｹ｡ｫｮ＠ bir yerde eni boyu ｯｮ｢･ｲ＠ kulaç kadar
olan bir ｢｡ｴｫｬ＠ var. Herhangi bir illete tutulanlar,
ｹ｡ｺｮ＠ oraya giderek o çamurun içine girerler. ｋｲｫ＠ elli
ｦ･ｲｳ｡ｨｬｫ＠ yerdep arabalarla, kan ve çocuklariyle ge-
lenler olur. Çamurun ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ yirmi otuz ｡ｲ｢ｮ＠ bi-
ｲｩｫｴ＠ ve ｫ｡､ｮ＠ erkek ve ￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲｮ＠ çamurun içinde
domuzlar gibi ｹ｡ｴｫｬｮ＠ ｧ￶ｩｬｲＮ＠ Oradan ￧ｫ｡ｮｬｲ＠
ne halde ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ ､ｮＬ＠ çünkü bu, içine zorla ba-
ｴｬ｡ｮ＠ sert, kara çamurdan ｢｡ｫ＠ bir ･ｹ＠ ､･ｩｬＮ＠ Halk ne-
reden ｡ｮｬｭ＠ bilmiyorum, bu çamurlu suyu çok ｩﾭ
fah ｳ｡ｹｯｲ［＠ ｢ｾｮ＠ fayda görene ｲ｡ｳｴｬｭ､Ｎ＠ O pis ça-
murun içine ｢｡ｫｬｲｩｹ･＠ beraber ben de girdim; bir
ｩｨｴｹ｡｣ｭ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠ ､･ｩｬＬ＠ ｳｲｦ＠ çamura ｹ｡ｴｭ＠ diye-
bilmek için. ｙ｡ｺｮ＠ ise bu çamur, ｭ｡ｮ､ｬｲ＠ pek ｨｯﾭ
ｬ｡ｮ､ｫｲ＠ bir ･ｬｮ｣＠ yeridir. Rum ｰ｡ｺｬｲ＠ da, ken-
di ￧ｫ｡ｲｬｮ＠ ､ｮ･ｲｫＬ＠ birkaç akçe kazanabilmek
için, önce SUYll!l ｯｫｵｮ｡ｳ＠ ｬ｡ｺｭ＠ ｧ･ｬ､ｩｮＬ＠ yoksa ｩｦ｡ﾭ
ｳ＠ ｯｬｭ｡ｹ｣ｮ＠ söylerler. Ama ｩ＠ bununla da ｫ｡ｬｭＭ

F:ll
 162

yor, çünkü bu çamurdan ￧ｫ｡ｮＬ＠ ･ｲ＠ billur gibi te-

miz olmak istiyorsa, ｧ･ｬｮ＠ ve ｈｩｰｯｫｲ｡ｴＧｮ＠ tavsiyesi-
ne göre ･ｫｩ＠ suya gitmesi ve orada üç gün kalarak içe-
｢ｩｬ､＠ kadar içmesi ｬ｡ｺｭ､ｲＮ＠ Biz de yerliterin adetine
uyarak oraya gittik ve orada erkek, ｫ｡､ｮ＠ ve çocuk,
belki ikiyüz ｫｩ＠ bulduk. Birkaç akçe kazanmak ｦｲｳ｡ｴﾭ
ｮ＠ hiç ｫ｡￧ｲｭｹｮ＠ Rum ｰ｡ｺｬｲＬ＠ ｢｡ｫ＠ türlü ｦ｡ｹ､ｳ＠
olmaz diye, o ｳｾｹ｡＠ da okudular. Bu su bir kayadan ￧ﾭ
ｫｹｯｲ＠ ama, yine de temiz ､･ｩｬＬ＠ üstelik o ｫ｡ｬ｢＠ halk
iyice ｢ｵｬ｡ｮ､ｲｫＬ＠ çamur gibi su içmektedir. Oraya
ｶ｡ｲｭｺｮ＠ ertesi günü içmeye ｢｡ｬ､ｫＬ＠ su ile doldu-
ｲｵｬｭ＠ koca ｢ｲ＠ ｫ｡ｺｮ＠ ｡ｴ･ｩｮ＠ üzerine koydular, çünkü
ｳ｣｡ｫ＠ ｳ｣｡ｫ＠ ｩｾｬｹｯｲＮ＠ ￧･ｮｬｲ＠ de epeyce ｶ｡ｲ､Ｌ＠ aman ab-
ｬ｡｣ｭ＠ ne de ･ｫｩ＠ bir su, tam o çamura göre; biri
tiksindirici, öbürü ｩｲ･ｮ￧Ａ＠ Önce bizdeki ･ｫｩ＠ su gibi
ｳ｡ｮｭｴｫＬ＠ fakat ｴ｡､ｮ＠ ｢｡ｫｮ｣Ｌ＠ ､｡ｭｬｳｮ＠ yutulama-
ｹ｡｣ｮ＠ ｡ｮｬ､ｫ＠ çünkü ｡､ｭｫｬ＠ tuzlu bir su, ｴ｡､＠
da bozuk. Yine d,· birbirimizi görerek, ｹ｡ｶ＠ ｹ｡ｶ＠ iç-
meye ｢｡ｬ［Ｚ､ｫ＠ ve ;_iç günde oniki eytel (1) kadar içtik,
｢｡ｺｳ＠ daha çok içi-,•ordu, ne kadar çok içilirse o dere-
ce ｹｵｭ｡ｫｩ＠ veri ·), .. Suyun çok ｹ｡ｮｩｭｳ＠ için ￶ｬ･＠
ｹ･ｭｩｮ､＠ önce içi• k H' yemek ｺ｡ｭｮ＠ kadar ge-
zinmek, ｫｯｭ｡＠ ｬ｡ｺＬＧ＠ ｬＡ［ｹ＠ Forgacs ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ｹ｡ｰｭ､ﾭ
ｮ､｡＠ atma biniyor ｶ｡ｮ＠ ｫｯｴｵｲｹ｡＠ ve bu suret-
le kendini ｳ｡ｲｴｌ［＠ ' uyun tesirini duymaya ｢｡ｬﾭ
ｹｮ｣｡＠ da hemen ha\' . ;nd:, n iniyordu. Ne kadar güldü-
ｭｺ＠ tahmin_ ･､｣ｳｩｮＺｾＮ＠ Bu ｯｫｵｮｭ＠ suyun ne türü
tesir ･､｣ｩｮ＠ bilmiyorum, fakat tesir etmese de

(1) Erdel'de eskiden ｫｵｬ｡ｮ＠ bir ölçü, tahminen 0,7

litre.
 163

ehemmiyet ｶ･ｲ､ｩｭ＠ yok, çünkü ｳｨ｡ｴｩｭ＠ yerinde.

Hastalardan ｩｫｾｮ･＠ ｹ｡ｲｭ､＠ ｡ｮｬ､Ｌ＠ bunlardan bi-
ri daha ｦ･ｮ｡ｬｴＬ＠ öteki de ölüm halinde. Her ｨ｡ｳｴｬ＠
iyi edecek ilaç olur mu? Ama herkese dokunam olur.
Ölüme ｫ｡ｩ｝＠ ｩｦ｡＠ otu olmaz. Efendimiz vaktini sade
avla geçiriyor ve bizim hallerimize gülüyordu. Sevgi-
li ｡｢ｬ｣ｭＬ＠ size ｔ｡ｮｲＧ､＠ ｳ｡ｬｫｲ＠ diler, her zaman-
ki kulunuz olarak ｫ｡ｬｲｭＮ＠
 V

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 9 Eylül 1721

Kadir ｢ｩｬｭｾｺｫ＠ iyi ･ｹ＠ ､ｯｲｵｳＡ＠ Birkaç mektubu-

ma cevap ｡ｬｭ､Ｌ＠ yine de ｩｫ｡ｹ･ｴ＠ eden sizsiniz. As-
ｬｮ､｡＠ benim sizin ｳ｡￧ｮｺ＠ çekmem ｬ｡ｺｭＬ＠ öyle iken yi-
ne siz bana ｡ｴ･＠ püskürüyorsunuz. A:em suçlu hem
güçlü diye buna derler. Birbirimize ､｡ｮｬｭｹ＠ sev-
gili ablam, siz de unutun, ben de ｵｮｴ｡ｹｭＮ＠ Ama sizin
o ｴ｡ｬ＠ öfkenizi yeniden alevlendirecek de olsam, dü-
ｮ､ｭ＠ yazmadan ･､ｭｹ｣ｩＬ＠ çünkü sizin öf-
keli mektubunuzu okumak benim için, çok zevkli olu-
yor ve siz ｩｫ｡ｹ･ｴ＠ etmesini ve bana ､｡ｮｬｭｳ＠ o ka-
dar iyi biliyorsunuz ki, mümkün olsa sizi daha çok
ｳ･ｶ｣ｩｭ＠ geliyor.
Sevgili ablam, genç Bercsenyi'nin daha temmuzda
gemiye binerek. buradan uçup ｧｩｴｮ＠ biliyorsunuz.
Beraberinde Fransa'ya üçyüz kadar a«ker götürdü ki,
bunun ｹ｡ｲｳ＠ Macar, ｹ｡ｲｳ＠ da Allah bilir, kaç ￧･ｩｴ＠ mil-
letten, ne ｯｬ､ｵｾ｡ｲｮ＠ belki kendileri de bilmezler. ｋﾭ
ｳ｡｣Ｌ＠ o ｩｭ､＠ bir ｡ｬｹｮ＠ ｢｡ｮ＠ geçti. Orada bir ala-
ｹ＠ olan, hele bir de ｹ｡｢ｮ｣＠ ise, terfiin birinci kade-
mesine ｢｡ｳｴ＠ demektir. Küçük Esterhazi de gitti. Ba-
｢｡ｳ＠ birkaç aydan beri, bir rivayete göre kendi ｫ｡ｲＭ
166

siyle, ､ｩ･ｲ＠ bir rivayete göre de ｢｡ｫ＠ birinin ｫ｡ｲｳｩｹｬ･＠

burada bulunuyor. Bizim papazlar Esterhazi'nin bu
･ｶｬｩｮ＠ i ｓ｡ｲｮｹｬ＠ ｫ｡､ｮ＠ ･ｶｬｩｮ＠ benzetiyorlar.
Hazreti ｳ｡＠ bu ｫ｡､ｮＬ＠ ｫｯ｣｡ｮ＠ ￧｡ｲ＠ ､･ｩ＠ zaman, ko-
cam yok ｣･ｶ｡｢ｮ＠ ｶ･ｲｭｩ［＠ çünkü o ｳｲ｡､＠ beraber
ｯｴｵｲ､＠ adam ｡ｳｬ＠ ｫｯ｣｡ｳ＠ ､･ｩｬｭＮ＠ Bunun gibi, pa-
pazlar da Esterhazi'nin beraber ｯｴｵｲ､＠ ｫ｡､ｮ＠ ha-
kiki ｫ｡ｲｳ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ söylüyorlar. ｩｮ＠ ｡ｳｬｮ＠ birkaç
kelime ile size ｡ｮｬｴｹｭＺ＠ Esterhazi bey ｢｡ｫ＠ beyler-
le beraber Lehistan'dan buraya gelirken ｫ｡ｲｳｮ＠ ya-
ｮ､｡＠ Lehli bir ｫｺ＠ ｶ｡ｲｭＬ＠ bu ｫｺ＠ bir Slovak asilzade-
sinin ｵ｡＠ ile ･ｶｬｮ､ｩｲｭＬ＠ sonra prensin ｫ｡ｲ＠ öl-
ｭ＠ ve bunun üzerine o da zaten Leh ｫｺｮ＠ çok iste-
､ｩ＠ için, ｡ｲｴｫ＠ zorla ｭＬ＠ yoksa, kendi ｲｺ｡ｳｩｹｬ･＠ mi, ko-
｣｡ｳｮ､＠ ｡ｹｲｭ＠ ve papaza götürerek ｮｫ｡ｨ＠ ｫｹ､ｲﾭ
ｭＮ＠ ｴ･＠ o zamandan beri birlikte ｹ｡ｯｲｬｭＮ＠ Bi-
zim papazlar güya hem kocadan ｢ｯ｡ｴｲｭｹＬ＠ hem de
nikah ｡ｬｴｮ＠ ｡ｬｭｹ＠ din ｫｵｲ｡ｬｮ＠ ｡ｹｫｲ＠ sayarlar, bu
ｰ｡ｺｬｲｮ＠ ｢ｩｬ･｣＠ ｩ［＠ onlar benden iyi bilirler. ｋ｡ｲ＠
ｫｯ｣｡ｮ＠ ｡ｲｬ＠ iyi mi, kötü mü, ｯｲ｡ｳｮ＠ da ｡ｲｴ｣ｫ＠
､･ｩｬｭＬ＠ ben orada iyi vakit geçiriyorum ya, gerisini
kendileri ､ｱＮｳｮｬ･ｲ＠ ｋ｡､ｮ＠ oldukça güzel, ･ｮ､｡ｭ＠
gayet ｨｯＬ＠ hem de genç ve ･ｬｮ｣ｹｩ＠ de seviyor. Bu can
ｳｫ｣＠ ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ bize böylesi ｬ｡ｺｭＮ＠ Kendisiyle bir-
kaç defa Leh Ｌ､｡ｮｳ＠ ｹ｡ｰｴｭＬ＠ biraz Macarca da biliyor.
Çok iyi kalbii ｫ｡､ｮ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söyleyebilirim, onunla
beraberken hiç ｣｡ｮｭ＠ ｳｫｬｭｹｯｲＮ＠

Bay Forgacs da bizi ｢ｲ｡ｫｴ＠ gitti, haberiniz olsun!

Burada oturmaktan ｭ＠ ｵｳ｡ｮ､Ｌ＠ yoksa Bercsenyi beyle
bir ･ｨｩｲ､＠ oturmak ｭ＠ istemedi, bilmiyorum, belki
her iki sebep de onu buradan ｵｺ｡ｫｬｴｲｭＮ＠ Lehis-
 167

tan'a gidip orada ｯｴｵｲ｡｣ｫｭＮ＠ Bence burada ｫ｡ｬｰ＠ ar-

ｫ｡､ｬｲｩｹ･＠ beraber bu hayata ｫ｡ｴｬｮｭ＠ ｯｬｳ｡ｹ､＠ da-
ha iyi olurdu, bir ･ｹ＠ de ｩｨｴｹ｡｣＠ yoktu. Ama bu her-
kesin kendi ｢ｩｬ･｣＠ ｩＮ＠
Geçen ay yine ･ｫｩ＠ suya gittik. ａｮｬ｡＠ her mev-
simde biz ｯｲ｡ｹ＠ ｢ｯｹｬ｡｣ｺＮ＠ Buna ben de pek ｡ｬ､ﾭ
ｲ＠ etmiyorum, ne de olsa vakit geçiyor.
Bir Türk efendisi avianmak için Bey'i ￧ｩｦｴｬｮ･＠
davet ･ｴｭｩＮ＠ Bey de vakit geçirmek için oraya gitti.
Çiftlik buraya ｢･＠ fersah, fakat orada ancak iki gün
ｫ｡ｬ､Ｎ＠ Öyle ｹ｡ｭｵｲ＠ ｹ｡､＠ ki, ￧｡､ｲｬｭｺｮ＠ ￧ｫ｡ﾭ
ｭ｡､ｫＮ＠ Mandalqrla ｢｡ｬｫ＠ ｡ｶｬｮ､＠ ilk orada gördüm.
Evin ｹ｡ｮ､ｫｩ＠ gölün içine yirmi kadar manda ｳ｡ｬﾷ＠
ｶ･ｲｭｩｬＬ＠ onlar gölün suyunu ｫ｡ｲｴｹｯｬＬ＠ adamlar
da çamurun içindeki ｢｡ｬｫｲ＠ elleriyle ｴｵｹｯｲｬ｡､Ｌ＠
böylece hayli ｢｡ｬｫ＠ tuttular. ｚ｡ｶｬ＠ ｢｡ｬｫｲ＠ ｜ﾷＺｭｬｵ＠
suda tabii ｹｺ･ｭｩｯｲｬ｡､Ｎ＠ Türk ｢｡ｬｫ￧＠ ｩｾｴ｣＠ bu! Ben
size burada olup biten her ･ｹｩ＠ ｹ｡ｺｶｯｲｵｭＬ＠ tek siz da-
ｲｬｭ｡ｹｮ＠ ve ｳｨ｡ｴｩｮｺ＠ gözetin. Daha da ｹ｡ｺｲ､ｭＬ＠ ama
yemek trampetini ￧｡ｬ､ｲＬ＠ yemekten sonra da gemi-
ci yola ￧ｫｹｯｲＮＬ＠ Sizin daima en sevgili ve en ｫｹｭ･ｴｬｩ＠
dostunuz.
 VI

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 20 ｓｯｮｴ･ｲｬ＠ 1721

Bu ･ｨｩｲ､＠ bunca zaman oturduktan sonra ｡ｲｴｫ＠

｢ｵｲ｡ｮ＠ ｨ｡ｬｫ＠ ve adetleri ｨ｡ｫｮ､＠ epeyce bir ･ｹｬｲ＠ ya-
zabilirim ｳ｡ｮｹｯｲｵｭＮ＠

Burada Türk, Rum, Ermeni ve Yahudi olmak üze-

re dört millet ｢ｵｬｮ､＠ ve gerek kara, gerekse de-
niz ticaretinin ileri ｯｬ､ｵｮ＠ evvelce ｹ｡ｺｭｴＮ＠ Ba-
zan, hele güz mevsiminde hemen her gün ･ｨｲ＠ üçyüz
kadar ｡ｲ｢ｮ＠ ｧ･ｬ､ｩ＠ görülür. Arabalarla buraya ge-
tirdiklerini ise gemilere yükJeterek ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧ＠ yollu-
yorlar. Denizden buraya çok gemi gelir ve her türlü
mal getirir. Nüfusa gelince; burada Türkler ￧ｯｵｮｬｫﾭ
ta olup sakin bir hayat sürerler, yiyip içmeleri en iyi-
dir ve ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ､＠ ｡ｹｲ＠ otururlar.

･ｨｩｲ＠ dört ｫｳｭ｡＠ ｡ｹｲｬｭｴＬ＠ her ｫｳｭｮ､｡＠ ｢｡ｫ＠

bir millet oturur, birbiriyle ｫ｡ｲｭｺｬＮ＠ Bunun için
veba ｳ｡ｬｧｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ zaman her dört milleti de ｳ｡ｲ､＠
seyrek görülür. Bazan ｹ｡ｬｮｺ＠ Türkler ｡ｲｳｮ､＠ olur,
｢｡ｫ＠ yerde görülmez. Bazan da ｹ｡ｬｮｺ＠ Yahudiler, Rum
veya Ermeniler ｡ｲｳｮ､＠ ￧ｫ｡ｲＮ＠ Her dört milletin hir
 170

tek hakimi (1) ｶ｡ｲ､＠ ki o da Türktür. Hakim üç ｹｬ､｡＠

bir ､･ｩｲＬ＠ bazan daha önce de ､･ｩｴｲｬＮ＠ Her mil-
letin de ｡ｹｲ＠ birer ｭｵｨｴ｡ｲｬ＠ ｶ｡ｲ､Ｌ＠ bunlar sadece
ｩｬ･ｲ＠ ｫ｡､＠ -yani Türk hakimi- nezdinde takibeder-
ler. Burada ｫ｡､ｬｲ＠ memuriyetlerini para ile ｳ｡ｴｮｬｲﾭ
larsa da çarçabuk servet de yaparlar. ｋ｡､ｮ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠
hüküm, ｨ｡ｫｳｺ＠ da olsa, yerine getirilir. Mesela ･ｨｩｲﾭ
de bir ｨｲｳｺ＠ ｹ｡ｫｬｮｲＬ＠ ｫ｡､＠ öyle hüküm verebilir ki,
ｨｲｳｺ＠ para vermekle ｡ｳｬｭｫｴｮ＠ kurtulur, veremezse
ｳ｡ｬｮ､ｲＮ＠ Hem burada ne ､｡ｲ｣＠ ｶ｡ｲ､Ｌ＠ ne de
cellat; ｡､ｭ＠ ￧｡ｲｮ＠ ｯｲｴ｡ｳｮ､＠ herhangi bir dükka-
ｮ＠ önünde bir çiviye ｡ｳｶ･ｲｩｬＮ＠ Sokakta ｴｵ＠ su,ç-
Iuyu yeniçeri, Ermeni olsun, Rum veya Yahudi olsun,
kendi eliyle asar.
ｋ｡､＠ her ･ｹ､ｮ＠ para (2) ｡ｬｲＬ＠ ev yapma izni için,
cenaze ｫ｡ｬ､ｲｭ＠ için, evlenmek için hep para verilir.
Pamuk toplamaya ｢｡ｬｴ｣ｫｳｮＬ＠ para; ｢｡＠ ｢ｯｺ｡｣ｫｳｮＬ＠
para; ｡ｲｰ＠ ｳ｡ｴ｣ｫｮＬ＠ para; hatta yeni bir ｡ｲｰ＠ ｦﾭ
￧ｳ＠ açmak için bile para. Para vermeden taze ｡ｲ｢＠
ｳ｡ｴ＠ ￧ｫ｡ｲｴｭｺｬＮ＠ Bazan ｫ｡､Ｇｮ＠ ｡ｫｬｮ＠ bir ･ｹ＠ eser;
tutar bütün meyhaneleri ｫ｡ｰｴｲＬ＠ yeniden açmak için
para vermek, ｫｳ｡｣＠ her ･ｹ＠ için para ödemek la-
ｺｭＮ＠ Siz diyeceksiniz ki, bunun yekunu binlere ｶ｡ｲＮ＠
Hakikaten çok para tutarsa da yine o kadar fazla de-
ｩｬＬ＠ çünkü cenaze için, evlenmek için, kimi ｢･Ｌ＠ kimi
on akçe, kimi de bir ｫｵｲ＠ verir, herkes haline göre.
ｂ｡＠ bozumu, ｡ｲｰ＠ ｳ｡ｴ＠ için izin almak isteyen, ba-
ｮＬ＠ ｡ｲ｢ｮ＠ ｡ｺｬｮ＠ veya ￧ｯｫｬｵｮ｡＠ göre para
öder.

(1) ｋ｡､＠
(2} Harç
 171

Bunlara ｢｡ｫｰ＠ da Türk'ün halka ｺｵｬｭ･ｴｩｮ＠ san-

ｭ｡ｹｮＬ＠ ·çünkü onun ｨ｡ｫ＠ verildi mi ｡ｺｮ＠ bile açmaz,
susar, hem de bizimkilerden daha iyi ｳｵｭ｡ｮ＠ bilir.
Ya o Rum ne ｡ｺｧｮ＠ millettir, onlara böyle muamele
edilmeyecek olsa ｡ｲｬｮ､＠ ｹ｡｢ｮ｣＠ duramaz. Onlar
Türklerden korkmasalar biz burada durabilir miyiz?
Fakat sopadan korkuyorlar, çünkü en küçük bir ｩｫ｡ﾭ
yet üzerine ｫ｡､＠ hemen yere ｹｫｴｲ｡＠ ｴ｡｢ｮ＠ yüz
､･ｮｫ＠ vurdurur, ne kadar zengin olursa olsun; üste-
lik ikiyüz ｶｵｲｴｭ｡､＠ için de para verir. Rumlar, bi-
zim ｡ｲｬｮ､＠ ｹ｡､ｭｺ＠ Ermenilerden daha terah
ｹ｡ｲｬＬ＠ fakat bu berikiler kadar ￧｡ｬｫｮ＠ ve zengin
､･ｩｬｲＬ＠ bu da ｡ｬ｣ｫ＠ bir ･ｹ＠ ､･ｩｬｲＬ＠ çünkü Er-
meniler pek kötü yerler. ｩｭ､＠ bu ay içinde manda ke-
serler, etinden sucuk yaparlar, öyle ki ｵ＠ｳｲ｡､ bütün
gece her tarafta et ､￶ｫｬ･ｲｩ＠ duyulur, uyku bile uyun-
maz. ｓｵ｣ｫｬ｡ｲ＠ kuruturlar, bütün ｹｬ＠ onu yerler. Er-
meni ｫ｡ｲｬ＠ ￧｡ｲｹ＠ ￧ｫｴｬ｡ｲｮ､＠ hep siyah, ｡ｳｴｲｺ＠
bir örtü örtünüder ve çok ￧｡ｬｫｮ､ｲＮ＠ ｋｺｬ｡ｲｮ＠ ev-
lendirirken bir kat entari verirler, o kadar, ne para,
ne ｢｡ｫ＠ bir ･ｹＮ＠ Bir Ermeni, ､ｮ･＠ sonra bir
veya iki hafta ｫ｡ｲｳｹｬ･＠ beraber ｡ｹｮ＠ sofraya oturmaz
-bunun sebebini bilmiyorum- ama beraber yatar-
lar. Bunlar ､ｮ＠ için mevsim gözetirler, en ziyade
bu ayda, yani yeni ｳ｡ｲ｢ｮ＠ ｫ｡ｹｮｭｳ＠ ｢ｩｴ＠ ve sucuk
ｩ＠ ｴ｡ｭｬｮ､＠ ｳｲ｡､＠ yaparlar. Gerek ･ｨｲ＠ gerekse
､ｮｬ｣ｲ･＠ dair beyitler ｹ｡ｺ､ｭＮ＠ Bilsem göndersem mi?
Ama size gönderebilirim, ｢｡ｫｳｮ＠ gönderemem, çün-
kü bunlara güzel denemez. Burada hem Rum, hem Er-
meni patriki var, Yahudilere gelince; ｢ｵｲ｡ｮ＠ Yahudi-
si de ｢｡ｫ＠ yerinkinden ｦ｡ｲｫｬ＠ ､･ｩｬＮ＠ ｴ･＠ o beyitler,
dikkatle okuyun:
172

Deniz sahilinde böyle,

Ömrümüz tükeniyor.
Onun köpürmesine ｢｡ｫｰ＠
ｮｩｬｴｳ＠ dinliyoruz.

ｂ｡ｬｫｲ＠ ｯｹｮ｡ｲ＠
Sevinçle ｳ￧ｲｹｯｬ｡Ｎ＠

Biz de ｫｹ､｡＠ hep böyle üzgün

Ah edip duruyoruz.

ｇｮ･＠ denizden yükselirken

Bir ｳｺ＠ giriyor ｹｲ･ｩｭｺ＠

･ｨｩｲＬ＠ sahil bir yerde

Ne güzel görünüyor!

lstanbul'a gideceksen,
Yirmi fersaha ｢･＠ daha kat.

Bura bir güzel yamaca ､｡ｹ｟ｮｲＬ＠

ｅｴｲ｡ｦ＠ ｢｡ｬｫ＠ bahçelik.

Güzel diyemem ama,

Çirkin de ｳ｡ｹｬｭｺ＠ ha!

Memleketi hep ､ｯｬ｡ｳｮＬ＠

Güzel ･ｨｩｲ＠ ｢ｵｬ｡ｭｺｳｮＮ＠

ｙ｡ｭｫ＠ için ne istersen

Burda hepsi bol bol var

ￇ･Ｎｩｴ＠ ￧･ｩｴ＠ mallar gelir,

Depolara doldururlar.
 173

Sonra gemilere koyup

ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ gönderirler.
ｈ｡ｶｳ＠ pek ､･ｩｫｴｲＬ＠
ｈ｡ｬｫ＠ gibi ｹ｡ｬｮ｣､ｲＮ＠
ｋｮ＠ sabah soba yakar;
ￖｬ･ｹｩｮ＠ pencere ｡￧ｲｳｮＮ＠

ｙ｡ｺｮ＠ gündüz ｳ｣｡＠ ye,

Varsa kürkün ｡ｫｭ＠ giy.

ｔｯｰｲ｡＠ da bereketli,
Ne ｨｯｴｵｲ＠ burada hayat.

ｋ＠ ｳｯｵｫ＠ ｲｺｧ｡ｬ､Ｌ＠
Gece - gündüz ｹ｡ｭｵｲｬ､Ｎ＠

Bu ･ｨｩｲ､＠ otur ama

Çok ｲ｡ｨｴｬｫ＠ arama.

ｂ｡ｫ＠ yerde ｩｬｫ｢｡ｨｲＬ＠

Hep sc\'inçlc ｫ｡ｲｬＮ＠

Ama burda korku ｶ｡ｲ､Ｌ＠

Gcldif!ini istemezler.

Cünkü .;içck ｨ｡ｳｴｬＬ＠

ilkbaharda çok ､ｯｬ｡ｲＮ＠

Hurda bahar hiç çekilmez

ｌｫ｡ｴ＠ ｾｯｮｵ＠ çok güzeldir.

ｙＺｮ＠ ［Ｎ｣｡ｫＬ＠ ｹ｡ｫ｣､ｲＬ＠

ｃＺＬﾷｲ＠ "·imen hepsi ｫｵﾷｲＮ＠
174

Güzü ama pek latiftir,

Ancak ｹ･ｭｩ＠ pek tatlanmaz.
ｂ｡ｫ＠ söze hacet var ｭＬ＠
｡ｲ｢ｮ＠ tat ver hükmü.

ｋ｡､ｮｬｲ＠ gördükçe,
ｳｴ｡ｶｲｯｺ＠ ￧ｫ｡ｲｳｮ＠ gelir.

Hepsi birer korkuluktur,

ｃ｡､ｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ yoktur.

Siyah, ｹ･ｩｬ＠ örtü ile,

ｂ｡Ｌ＠ yüzü ｫ｡ｰｬ､ｲＮ＠

ｂ｡ｮ､＠ bir ｡ｹｲ＠ örtü

Tek ｡￧ｫＮ＠ yer iki gözü.

Ama ｫ｡￧ｭｺｳｮ＠ onlardan,

Evde bir görecek olursan.

Evde ｢｡ｫ＠ giyinirler,

Sokaktaki gibi ､･ｩｬＮ＠

Ermeni, Rum ､ｮ･Ｌ＠

ｅｬ･ｮｩｲｭ＠ sanma ｳ｡ｫｮＮ＠

Keman burda da ￧｡ｬｮｲ＠

ｋｵｬ｡ｮ＠ eder ｳ｡ｲＮ＠

Zaten iki teli ｶ｡ｲ､Ｌ＠

Sesi gayetle ｴ｡ｳｺ､ｲＮ＠

Sanki bir havadan ｢｡ｫＬ＠

ￇ｡ｬｭｳｮ＠ kimse bilmez.
 175

Ermeniler gelin ｡ｬｲ＠

Mumlar ile, alay ile.
Sevinçli bir nikah olur,
Kilisede güvey ile.

Ertesi gün de gelini,

Evden eve gezdirirler.

ｂ｡ｮ＠ iyice örterler,

istemezler görmesini.

ｅ･ｲ＠ tutmasan kolundan

ｄ･ｲ＠ yüzü koyun yere.

ｫｩ＠ ｹ｡ｮ､＠ tutarak,

ｫｯ｣｡ｲｬ＠ götürür.

Gelin durur ￧｡ｬｭ＠ ile,

Her bir evin ｫ｡ｰｳｮ､Ｎ＠

Omuzuna ｰ･ｫｩｲ＠ çevre,

Atarlar ｡ｮ＠ diye.

O ev ｡ｲｴｫ＠ bitti ya,

Götürürler ｢｡ｫ＠ eve.

Güvey elinde bir ｫｬ￧＠

Süsl!i püslü gider önden.

Sokak sokak ､ｯｬ｡ｨｲＬ＠

Hediyeler ｴｯｰ｡ＺｬｮｲＮ＠

Güvey evine giderler

ｅｬ･ｮ｣ｹＮ＠ dalarlar
176

ｄｮ＠ tam bir hafta sürer,

Üç gün ｫｮｴｬ＠ｳ geçer.
Çünkü güveye o günler,
Hiçbir ･ｹ＠ izin yoktur.

ｚ｡ｶｬＬ＠ bir ･ｹ＠ yapamaz

Ancak iç çekmek gelir elinden

Ama ､ｮ＠ güveyinin,

Kesesine ｦ｡ｹ､ｬｲＮ＠

Çünkü herkes bir ･ｹ＠ verir,

ｙ｡ｲｳ＠ onun cebindedir.

Dört ｫｳｭ､ｲ＠ ･ｨｩｲ＠ ｨ｡ｬｫＬ＠

Türk, Ermeni, Rum, Yahudi.

Hepsinin de dini ｡ｹｲＬ＠

Adetleri ｡ｹｲ＠ ｧ｡ｹｲＮ＠

Birlik olur mu bir yerde,

ａｹｲｬｳ｡＠ dinler dörde.

Her ｨ｡ｦｴｮ＠ iiç günü de,

Pazar diye tatil olur.

Ne ･ｬｮ｣＠ ne saz ｶ｡ｲ､Ｌ＠

ｏｴｵｲｭ＠ sen böyle yerde.

ｂｵｲ｡ｬｮ＠ gözümüze,
Bövle kötü görünmesi

Belki ｹｬ｡ｲ＠ ｹｬ＠ burda

Oturup da ｫ｡ｬｭｺＮ＠
 1'7'7

ｓｮｴ＠ gozu görmez,

ｖ｡ｴｮ､＠ gayri yeri.
Ama kusur etmez isek,
ｔ｡ｮｲ＠ dinler ､ｵ｡ｭｺＮ＠
Kutsal ･ｨｲｩｮ＠ yollar,
Biz ｳｮｴ＠ ｫｵｬ｡ｲｮＮ＠

Orda kimse ｫ｡ｲｭｺ＠

Hem de bizi kovamazlar.
Orda dilencinin bile,
ｋｲ｡ｬ＠ kadar ｨ｡ｫ＠ olur.
ｔ｡ｮｲｭＬ＠ biz garip ｫ｡ｬｭＬ＠
Tek orada ｯｴｵｲ｡ｬｭＮ＠

Sevgili ｡｢ｬ｣ｭＬ＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ sizin için ｹ｡ｺ､ｭＬ＠ çünkü

sizin mahkemenizde bunlar için ceza ｶ･ｲｩｬｭｹ｣ｮ＠
biliyorum, ama ｢｡ｫｳｮ＠ eline de geçse ｡ｬ､ｲ＠ et-
mem. ｈｯｵｮ｡＠ gitmeyen daha iyisini ｹ｡ｺｳｮＮ＠ Ben daha
Parnas ､｡ｮ＠ hiç ￧ｫｭ｡､Ｎ＠ Beni ilgilendiren tek ･ｹ＠
mektubumun sizi tam ｳｨ｡ｴ･＠ ｢ｵｬｭ｡ｳ､ｲＮ＠ Sevgili ab-
lam, beni hala seviyor musunuz? ｓ｡ｬ｣ｫ＠ kal, uzun
ömürler ｡｢ｬ｣ｭＮ＠

F: 12
 VII

Sevgili ｡｢ｬ｣ｭＬ＠

Büyükali, 24 Haziran ＠ 722

Bu sefer gülecek halimiz yok. Mektubumu nere-

den ｹ｡ｺ､ｮ＠ görünce bu ｩｴ･＠ bir ･ｹ＠ var diyeceksiniz.
Bu ｩｴ･＠ ｵ＠ var ki, veba yüzünden ･ｨｲｩ＠ ｢ｲ｡ｫ＠ üç
fersah ｵｺ｡ｫｬｴ＠ olan buraya geldik. ｫｩ＠ gün oluyor ki,
burada, kötü bir köyün ｹ｡ｮ､＠ ｫｵｲ､ｭｺ＠ ￧｡､ｲﾭ
larda ｯｴｵｲｭ｡ｫｹｺＮ＠ Bercsenyi bey, çoluk ￧ｯ｣ｵｩｹｬ･＠ be-
raber, köyde berbat bir eve, bir çiftçi darnma ｹ･ｲｬﾭ
ti. ･ｨｩｲ､＠ veba ｡ｬ､＠ yürüdü. Bazan günde 150 insan
gömüyorlar. Bizim hizmetkarlardan da ikisi tutuldu,
ama içimizden daha ölen yok, o iki ｫｩ＠ de ｩｹｬ･ｴＮ＠ Yi-
ne de ･ｨｩｲ､＠ ｫ｡ｬｭ､＠ ve ｩｴ･＠ bütün ev ｨ｡ｬｫ＠ iki
gündür burada kamp ｫｵｲｭ＠ bulunuyoruz. Güzel bir
yerde ｫｯｮ｡ｬ､ｭｺ＠ muhakkak, fakat o çirkin illet
bütün ｮ･ｭｩｺ＠ ｫ｡￧ｲ､Ｌ＠ gülsek de ｴ｡､＠ yok. Hakikaten
berbat bir illet bu: Sabahleyin ｩｮｳ｡＠ bir ･ｹｳｩ＠ yok-
ken ｡ｫｭ＠ ､ｯｲｵ＠ ｨ｡ｳｴｬｮｹｯｲＬ＠ üçüncü günü meza-
ra götürüyorlar ...
Sizi de çok merak ediyorum, çünkü sizin tarafta
da ｶ･｢｡ｮ＠ fazla ｯｬ､ｵｮ＠ biliyorum, ama bir kere
18(\

｢｡＠ ｧ･ｬｭｩＬ＠ ne ｹ｡ｰ＠ ｹ｡ｰ＠ ｡ｴｩｭｬ＠ ve her ･ｹ､ｮ＠

önce de ｔ｡ｮｲｹ＠ güvenmeliyiz, çünkü ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬｫ＠ yo-
lunda gidersek ｔ｡ｮｲ＠ bizi ｢ｲ｡ｫｭｺＮ＠ ａｬ｡ｨｮ＠ ｯｬｵｮ｡＠ bir
parça benzerneleri için Macar mültecileri, ｳｮ､ｫｬ｡＠
yerde bir ｳｮ｡｣ｫ＠ yer ｡ｲｹｯｬＮ＠ Bundan sonra ｩｬ･ﾭ
rimiz nice olacaik, Allah bilir. Esterhazi bt·y ｩｭ､＠
bizimle beraber ､･ｩｬＬ＠ ｫ｡ｲｳｩｹｬ･＠ birlikte ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ ya-
ｫｮ＠ bir ￧｡ｹｲ＠ ｧｩｴｭｬ･ｲＬ＠ orada çad1r ｫｵｲｭｬ｡Ｎ＠ Fazla
ｹ｡ｺｭ｣Ｌ＠ çünkü bu vaziyette ｹ｡ｺ＠ yazmak da
ｴ｡ｳｺ＠ oluyor. ｔ｡ｮｲ＠ hepimizi korusun, ｣｡ｮｭｺ＠ ve ｳ｡ﾭ
ｬｮｺ｡＠ dikkat edin.
Bu ｮ･ｳｩｺ＠ vaktimde de sizi güldürmeden yapa-
ｮ｡ｹ｣ｭＬ＠ çünkü ｡ｮｩｴ｣ｭ＠ ｩ･＠ biz de çok güldük.
Vcbadan evvel Bercsenyi beyin, ｫ｡ｲｳｩｹｬ｣＠ birlikte bir-
kaç gün oturmak üzere bize ｧ･ｬ､ｩｮ＠ ｹ｡ｺｭｴＮ＠ O ｳﾭ
ralarda ihtiyar ｨ｡ｭｮ＠ ｫ｡ｳｮ､＠ bir ￧｢｡ｮ＠ ￧ｫｭＬ＠
hemen vebadan ｰｨ･ｬｮｭｩＬ＠ fakat kimseye hatta ka-
､ｮｬ｡ｲ＠ bile bir ･ｹ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩ＠ ve kimseden ilaç sor-
ｭ｡Ｎ＠ Dindar ｯｬ､ｵ＠ için sadece ｡ｫｲｬ＠ yatarken,
ｹ｡ｴｮ＠ ｹ｡ｮ､ｫｩ＠ ｯｫｵｮｭ＠ su ile ｩｳｫｮｬ＠ ｯ｡ｲ＠ ve
böylece kimseye bir ･ｹ＠ sezdirmeden ｩｬｫ＠ tamamiylc
､｡ｬｮ｣ｹ＠ kadar ｯｲｵ｡ｹ＠ devam eder, bunun da vc-
ba ｯｬ､ｵｮ｡＠ kendisini ｩｮ｡､ｲｭＮ＠ Onun bu safdil iHi-
｣ｮ｡＠ Bey de, biz de çok güldük, biraz da siz gülün. Al-
laha emanet olun ｡｢ｬ｣ｭＮ＠
Az ｫ｡ｬｳｮ＠ ｹ｡ｺｭ＠ unutuyordum, biz bu günlerde.
kederli halimize uygun renge büründük. hepimiz de
siyahlar giydik, ｈ｡ｮｭｺ＠ (1) ｹ｡ｳｮ＠ tutuyoruz. Za-
ten kimsenin ölümüne yas tutmasak bile, halimize bu
ｹ｡ｫｲＮ＠

( 1) Rakaczi'nin Paris'te men ｨ｡ｮｭＮ＠

 VIII

ｔ･ｫｩｲ､｡＠ 16 Ocak 1725

Yeni ｹｨｭｺ＠ kutlu olsun ve ｔ｡ｮｲ＠ bu ｹｬ＠ içinde ev-

lcnmc nasib etsin! Fakat o ｩｭｫ｡ｮ＠ bizden ｡ｬ､ｲ＠ ve
ｳ｡､＠ ､ｮｭ･ｫｴ＠ serbest ｢ｲ｡ｫｴｬ＠ (1). Ama ｡ｲｴｫ＠ dü-
ｮ｣･＠ de ｳｫｭ｡ｹ＠ ｢｡ｬ､Ｌ＠ gerçekten bunu burada dü-
ｮｰ＠ durmaktan ne ￧ｫ｡ｲ＿＠ Bizim gibi ｳｮｴｬ｡ｲ＠ ev-
ｫｮｭＺｳｩ＠ de hazindir. Hem kiminle, sizin Rum ｫｺｬ｡ｲｩｹﾭ
le ｮ＠ i :• Allah göstcrmesin! ｵ＠ muhakak ki. onlar zevce-.
ｬｩＡＺ｣＠ ｬｩｹｫ＠ ､＼Ｚｩｬ｣ｲＮ＠ Onlar ancak sabahtan ｡ｫｭ＠ ｫ｡ｾ＠
dar scdirdc otururlar. ev ｩ＠ yk hiçbir ilgileri yoktur.
ama ｢｡ｫ＠ ･ｹｬｲｩ＠ ､ｮｭ･ｳｩ＠ bilirler: Her bayram
ｭｵｊ｡ｫ＠ yeni elbise ｯｬｭ｡Ｌ＠ öyle ki, zayct bir bay-
r<!m olmayacak olsa, ｫｯ｣｡ｳｮ＠ ｫ｡ｲｳｮ＠ dikilir ve ･ｲ＠
o ｹ｡ｰｴｲｮ｣ｫｳＮ＠ onu ｹ｡ｰｴｲ｣ｫ＠ birini ｢ｵｬ｡｣ｮ＠
söyler. Böyle ｫ｡､ｮ＠ ｫｯ｣｡ｳ＠ ellibin ｫｵｲｬ＠ mücevher
alsa, zaruret halinde ｫｯ｣｡ｳｮ＠ bir metelik feda etmez,
kuru ekmek yemeye ｲ｡ｺ＠ olur da ｧ｣ｲ､｡ｮｨ＠ ay-
ｲｬｭ｡ｺＮ＠ Günde iki üç kere elbise ､｣ｩｭ･ｺｳ＠ ｣｡ｮ＠ ｳｫＭ

( 1J Mikes, ｔ･ｫｩｲ､｡Ｇ＠ mülteciler arasmda Suzi ｡､ｬ＠ bir

ｫｺ＠ ｳ･ｶｭｩＮ＠ fakat ｫｺ＠ ｢｡Ｎｾｫｳｮ＠ ｶ･ｲｭｩｬ､Ｎ＠
182

ｬｲＮ＠ ｏｮｬ｡ｲ＠ ipekler içinde, incilerle ｳｬ･ｮｭｩ＠ gören,

her birini bir kontes ｳ｡ｮｲＮ＠ ｓｯｦｲ｡ｳ＠ da elbisesine ben-
zer, halbuki yedikleri bir parça kuru ｢｡ｬｫ＠ biraz pi-
rinç ｈｩｰ｡ｳｮ､＠ ibarettir.

ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ｫ｡､ｮ＠ da ｩ･＠ yaramaz, onun ｡ｫｬ＠ fikri de

iskambilde ve ｡ｲｫ＠ söylemektedir. ｳｰ｡ｮｹｯｬ＠ ｫ｡､ｮｬｲ＠
da ｴｰｫ＠ Rum ｫ｡､ｮｬｲ＠ gibi ｫｹ｡ｦ･ｴ＠ ｭ･ｲ｡ｫｬ､Ｌ＠ bir
de ｡ｹｫｬｲｮ＠ küçük ｯｬｭ｡ｳｮ＠ ､ｮｲｬ･＠ ve ayakla-
ｲｮ＠ göstermektense her ･ｹｬｲｩｮ＠ göstermeye ｨ｡ｺｲ､ﾭ
lar. Ya Çin ｫ｡､ｮｬｲｩ＠ gibi küçük ｡ｹｫｬｲ＠ olsa;
Çin'de birine bir ｫｺ＠ ｳ｡ｬｫ＠ verseler, ilk önce ｫｵｬ｡＠ bü-
yük mü, diye ｳ｡ｲｭＮ＠ ｋｵｬ｡＠ ne kadar büyükse ｫｺ＠
o kadar güzel ｳ｡ｹｬｲｭＮ＠ Bir de ｡ｹ＠ büyük mü diye
ｳ｡ｲｭ＠ ve ｡ｹ･ｴ＠ serçe ｰ｡ｲｭ､ｮ＠ büyükse, almaz-
ｭＮ＠ Bunu ｮ｡ｳｬ＠ ｹ｡ｰｴｫｬｲｮ＠ bilseniz ｡ｲｳｮｺＮ＠ Ora-
da ｫｺ＠ ￧ｯ｣ｵ＠ birbuçuk ｹ｡ｮ＠ girince her iki ｡ｹｮ＠
da ｢ｵｲｫ｡ｬｭ＠ ve öylece ｫ｡ｨｲｭＮ＠ Bu vaziyette ço-
cuk ｨｯｰｬ｡ｹ＠ ｳ￧ｲ｡ｭｹ｣ｮ､Ｌ＠ ｡ｹｫｬｲｮ＠ küçük
ｫ｡ｬ｣＠ muhakkak ama, ölünceye kadar da sakat ka-
ｬｲ＠ ve evden ､｡ｲ＠ bile ￧ｫ｡ｭｺＮ＠ Güya topal ｫ｡､ｮ＠
hareketleri ｨｯ＠ ｯｬｵｲｭＮ＠ ｖ｡ｲｳｮ＠ kimin ｨｯｵｮ｡＠ giderse
o ｡ｬｳｮＬ＠ siz bana ｡｢ｬ｣ｭ＠ Erde! ｫｺ＠ bulun, çünkü
zevce ｡､ｮＬ＠ bizim periler ､ｩｹ｡ｲ＠ memleketimizdekiler
kadar ｬ｡ｹｫ＠ ｯｬ｡ｮｲ＠ ｢ｵｬｮ､＠ ｢｡ｫ＠ memleket ta-
ｮｭｹｯｲｵＮ＠ Ama bugünkü durumumuzda böyle ･ｹｩ＠
ｨ｡ｴｲｭｺ､ｮ＠ bile geçiremeyiz, her tarafta sulh ve sü-
kunet var ama, bize ancak ｢ｵｬ｡ｮｫ＠ suda ｢｡ｬｫ＠ avlamak
､ｹｯｲＮ＠ ｩｭ､ｬｫ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ Türklerle Acemler ｡ｲｳｮ､ﾭ
ki ｳ｡ｶｴｮ＠ ｢｡ｫｳｮ､＠ haberimiz yok, o da kaç ｹｬﾭ
､ｲ＠ sürüp gidiyor. Biz, Türklerin ｫ｡ｺｮｭｳ＠ istiyo-
ruz, çünkü ｯｮｬ｡ｲ＠ ･ｫｭｩｮ＠ ｹｩｯｮｺＮ＠ ｂ｡ｫ＠ hiçbir mem-
 183

kkette ｳｮｴｹ｡＠ bu kadar ｹ｡ｲ､ｭ＠ edilmez. Bu millet,

öyle ｳ￶ｹｬ･ｮ､ｩ＠ gibi, korkunç ､･ｩｬＬ＠ bilakis bunun ka-
dar ｢｡ｲ｣＠ millet görmedim. Hiçbir yerde buradaki
koctar sakin ve rahat ｯｬ｡ｭｹｺＮ＠ ｔ｡ｮｲＧｹ＠ ｫｲＬ＠ ｩｭ･ｬﾭ
ye kadar onlarla ｡ｲｭｺ､＠ en küçük bir ｫｲｧｮｬ＠ ol-
ｭ｡､Ｌ＠ Türklere nerede rastlasak, bizi hep iyilikle kar-
ｬｹｯｲ｡Ｌ＠ :;ünkü Türkler en çok ｍ｡｣ｲｬ＠ severler.
Bütün bunlara ｫ｡ｲｬ＠ onlara ｔ｡ｮｲＧ､Ｌ＠ hak olan ｈﾭ
ristiyan dinini nasip etmesinden daha iyi bir ･ｹ＠ di-
leyemeyiz, amin. (1)
Ya ｵ＠ ｡ｺｧｮ＠ ｒｵｭｬ｡ｲｮ＠ eline ｫ｡ｬｳｹ､Ｌ＠ burada du-
rabilir miydik? Rumlar da ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ama, bizden nd-
ret ederler, halbuki onlara en ufak bir ｺ｡ｲｭ＠ bile
clokunmaz. Ellerinden gelse onlar bize dokunmak is-
terler ama cesaret edemiyorlar, çünkü ￶ｹｬ･＠ telimize
dakunacak olsalar, hemen yüz ､･ｮｫ＠ ｨ｡ｺｲＮ＠ Böylece
､･ｮｫ＠ bizim ･ｲｦｩｭｺ＠ koruyor ve bize ｳ｡ｹｧ＠ rôste-
riyorlar. Çünkü burada ｡､ｭｮ＠ kimin nesi, hangi aik-
den, zengin mi, fakir mi ｯｬ､ｵｮ｡＠ bakmazlar. ｂｵｲｬ｡ﾭ
ｲｮ＠ hiçbiri suçluyu yirmi ｴｲｮ｡＠ sökülmesinden ve-
ya yüz ､･ｮｩ＠ ｴ｡､ｮ＠ bakmaktan ｫｵｲ｡ｭｺＮ＠ Bu az-
ｧｮ＠ Rum milletinin böyle burnu yere stirülmczse, onun-
la ￧ｫｭ｡ｹＬ＠｢ bir arada ｹ｡ｭ＠ imkan var ｭ＿＠
Benim ｩｾ､＠ bütün derdim, sizin ｭ｣ｫｴｵｰｬ｡ｲｮｺ＠

(1) Bütün ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｹ｡ｺｲｬｮ＠ yahut yazar olma heve-

sinde ｢ｵｬｮ｡ｲ＠ temennileri ve hasretleri bu cüm-
lede ifade edilebilir. Ve bu çok ｹ｡ｮｬ＠ temenninin te-
siriyle Türk tarihine ｢｡ｫｬｲ＠ ekseriya ｨ｡ｴｬＬ＠ nok-
san ve bazan da tamamen ｹ｡ｮｬ＠ ｯｬｭｵｾｴｲＮ＠
184

nerede ｢｡ｳｴｲｩｬｭ＠ ､ｮ｣･ｳｩｲＮ＠ Bu ｩ＠ kolay olsa

beni üzmeyecek, çünkü onlan ｢｡ｫｬｮ＠ da zevkle
okuyacakianna eminim. ｮｳ｡＠ yüzüne ｫ｡ｲ＠ övmek
iyi ､･ｩｬｲＬ＠ ama 25 ｦ･ｲｳ｡ｨｬｫ＠ yerden bunun mahzuru
yok. Bana ､｡ｲｬｳｮｺ＠ da urourumda ､･ｩｬＬ＠ ｹ｡ｬｮｺ＠ sizin
ｳｨ｡ｴ･＠ ｯｬ､ｵｮｺ＠ bilmek isterim, en çok ona dik-
kat etmelidir, çünkü insan ｳｨ｡ｴ･＠ iken yemek, içki
vesair her ･ｹ＠ ｨｯｵｮ｡＠ gider... Geceniz ｨ｡ｹｲｬ＠ olsun,
güzel rüyalar ve iyi ｵｹ｡ｮｬｲ＠ ...
 IX

ｔ･ｫｬｮ｜｡Ｌ＠ 22 Nisan ＠ 725

Nerede? ｂ｡｢ｭｮ＠ pazardan ｡ｬ､＠ keçi yi, kapan ku-

rup vuran ｡ｶ｣ｹ＠ ｡ｲｹｯｵｭＺ＠ Hele size buradan ｹ｡ｺ､ﾭ
ｭ＠ mektubu bulan adam nerede ah? Çoktan beri rnek-
tuburnu ｡ｬｭ､ｹｳｮｺ＠ benim ne suçum var, ｡｢ｬ｣ｭ＿＠
ｙ｡ｺｭ＠ ｯｬｳ｡ｹ､ｭＬ＠ sizin ｡ｬｭ､ｺ＠ ｡ｭｺ､Ｌ＠
ama ｹ｡ｺ､ｭ＠ göre, ｮ｡ｳｬ＠ kaybolur? Fakat ne diye
üzülmeli? Bizim ｭ･ｫｴｵｰｬ｡ｲｺ＠ isterse Viyana'da oku-
sunlar. ｡ｹ･ｴ＠ denizde ｫ｡ｹ｢ｯｬｭｵｳ＠ herhalde ｢｡ｬｫｩｮ＠
｡ｺｮ＠ ｹ｡＠ ｢ｵｬ｡ｭｺＮ＠ Sevgili ablam, bir mektubumuz
ｫ｡ｹ｢ｯｬｭｵｳ＠ ne ￧ｫ｡ｲＬ＠ yerine onikisini ｹ｡ｺｲＬ＠ fazla
bir zahmet ､･ｩｬ＠ ya, ｲ｡ｨｴｭｺ＠ da bozmaz,.,.fakat ne
ｹ｡ｺｭ＿＠ Burada hiçbir havadis yok, ｹ｡ｬｮｺ＠ Ermeni
ｫ｡､ｮｬ＠ büyük ｩ･＠ ｧｩｲｴｬ･［＠ pamuk ekiyorlar. Ben
de size ｰ｡ｭｵ＠ dair ･ｹｬｲ＠ ｹ｡ｺｭＬ＠ çünkü bu öyle
saçma bir ｩ＠ ､･ｩｬｲＬ＠ bilakis çok ｫ｡ｲｬ､Ｌ＠ çünkü hiç-
bir yerde -buradaki kadar pamuk ｹ･ｴｩｭｺＬ＠ burada ge-
ｮｩ＠ ticareti de ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Bizim topraklarda ｢ｩｴ･｣ｮ＠ san-
ｭｹｯｲｵＬ＠ çünkü ｳ｣｡ｫ＠ toprak ister. Ama Macaristan'-
da tecrübe etmediklerine ｡ｮｭＬ＠ orada ｹ･ｴｩ｣ｫ＠ yer-
ler var, memlekete çok para getirir, hiç olmazsa pa-
ｭｵ｡＠ verilen para yurtta ｫ｡ｬｭ＠ olur.
 186

Pamuk tohumu bezelye tanesi ｢ｹｫｬｮ､･ｩｲＬ＠

ｹ｡ｬｮｺ＠ ｳｩｹ｡ｨｴｲ＠ ve ｢｡ｨｲｮ＠ ekerler. Birbuçuk ｫ｡ｲｴｮ＠
fazla büyüme7. Fakat her kök iki üç dal verir ve her
dalda ｹ･ｩｬ＠ cevize benzeyen ufak, ｳ｡ｲ＠ çiçekli ｹ･ｩｬ＠ bir
meyva meydana gelir. Henüz ｯｬｧｵｮ｡ｭ､＠ ｡￧ｬｲｳ＠
içinde zamk gibi bir madde bulunur, olmaya ｢｡ｬｹｮﾭ
ca o zamktan pamuk ￧ｫ｡ｲＬ＠ ｫ･ｮ､ｩｬ＠ ｡￧ｬｲ＠ ve gü-
ｮ･＠ gördükçe daha çok ｯｬｧｵｮ｡ｲＮ＠ Eylülde iyice ｡￧ﾭ
ｬｰ＠ ｢･ｹ｡ｺｬｮｴｫ＠ ve ｫ｡｢ｵ＠ kuruduktan sonra pamu-
ｵ＠ tohumuyle beraber ｫｯｺ｡ｳｮ､＠ toplarlar. Fakat to-
hum çok ｯｬ､ｵｮ｡＠ ve pamuk lifler.i bu ｴｯｨｵｭｬ｡ｲｮ＠
içinden ￧ｫｴｮ､｡Ｌ＠ elle bile ｰ｡ｭｵ＠ tohumundan
｡ｹｲｭｫ＠ güçtür. ｋ｡､ｮｬｲ＠ bunun için ￧ｫｲｬ｡＠ kulla-
ｮｲｬ｡Ｎ＠ ￇｫｲｮ＠ biri demirden biri de ｡￧ｴｮ＠ iki mi-
li olup biri bir tarafa öteki aksi tarafa döner, öyle ki
ｰ｡ｭｵ＠ kozasiyle birlikte ｡ｲｳｮ＠ ｡ｴｮ｣＠ pamuk, to-
burnundan ｡ｹｲｬｫ＠ temiz bir halde ￧ｫｲｮ＠ ｡ｬｴｮ＠
iner. Böylece ｰ｡ｭｵ＠ kolayca tohumundan ｡ｹｲｬＮ＠
Bu ￧ｫｲ＠ olmasa belki bir avuç ｰ｡ｭｵ＠ bir günde to-
burnundan ｡ｹｲｭｫ＠ zor olur. Fakat ￧ｫｲｬ｡＠ bir çuval
bile az gelir. ｴ･＠ pamuk ｨ｡ｺｲＬ＠ geriye ､ｯｫｵｭ｡ｳ＠ ｫ｡ｬﾭ
yor.

Sevgili ablam, pamuk bizde ｹ･ｴｩｭｯｲｳ｡＠ da siz

memleketimize, ｢｡ｫ＠ türlü öyle fayda temin edebilir-
siniz ki, ｡､ｮｺ＠ Erdel tarihine ｡ｬｴｮ＠ kalemle ｹ｡ｺｬｭﾭ
ｳｮ｡＠ ｈｩｹｫ＠ olursunuz. ｔ｡ｮｲ＠ izin verir de memlekete
dönerseniz ｩｨｴｹ｡｣ｮｺ＠ olan ｩｰ･＠ niçin nara veresiniz?
ｰ･ｫ￧ｩｬＬ＠ sizden görerek, ｢｡ｫ＠ kibar ｨ｡ｮｭｬｲ＠ da
heves ederler, sonra ｫ｡ｲｮ＠ özenerek halk ｴ｡｢ｫｳ＠ da
bununla ｵｲ｡ｭｹ＠ ｢｡ｬｲＮ＠ Zamanla ｢｡ｫ＠ memleket-
lerde ｯｬ､ｵ＠ gibi, bizde de ｧ･ｮｩｬｲＬ＠ zaten oralarda da
 187

ｹ｡ｶ＠ ｹ｡ｶ＠ ｢｡ｬｭｲ､Ｎ＠ Bu memlekete de ipek bö·

｣･ｩ＠ tohumunu uzak ülkelerden ilk defa iki misyoner
papaz ｧ･ｴｩｲｭＮ＠ O zamanki Bizans imparatoru, papaz-
lara ｨｳ｡ｮｬｲ､＠ ｢ｵｬｮｭＮ＠ Bunlar getirdikleri tohum-
ｬ｡ｲ＠ kuluçkaya ｫｯｹｭｵｬ｡ｲＬ＠ ｢￶｣･ｩ＠ ｹ･ｴｩｲｭｬＬ＠ ￧ｯ｡ｬｴﾭ
ｭｬ｡ｲ＠ ve böcekçilik usulünü ￶ｲ･ｴｭｩｬＮ＠ Kendileri
｡ｫｬ＠ adamlar ｯｬ､ｵｮ｡＠ bu ｩｬ･ｲ＠ ￶ｲ･ｮｭｩｬＮ＠
ｰ･ｫ＠ ｢￶｣･ｫ￧ｩｬ＠ burada ｹ｡ｬｮ｣＠ ｂｩｺ｡ｮｳｬｲ､＠ ｴ｡ｬﾭ
yanlar ｡ｬｭｲＬ＠ ｴ｡ｬｹｮｲ､＠ ｳｰ｡ｮｹｯｬｲＬ＠ onlardan
da ｆｲ｡ｮｳｺｬ＠ ｧ･￧ｭｩ＠ ve bu ｫ｡ｲｬ＠ ｩ＠ böylece ｹ｡ｶ＠ ya-
ｶ｡＠ memleketlere ｹ｡ｬｭＮ＠

Erdel'de ipek ｢￶｣･ｫ￧ｩｬｮ＠ siz ｫｵｲｳ｡ｮｺ＠ ne kadar

ｹ＠ olur! Bu gibi ｩｬ･ｲ＠ bir kere biri ｢｡ｬｲｳ＠ ｢｡ｫｬﾭ
ｲｮ｡＠ örnek olur. ｙ｡ｬｮｺＬ＠ ｢｡ｬｹ｣ｫ＠ kimsenin bu ｩｴ･ｮ＠
｡ｮｬｭｳ＠ ｡ｲｴＬ＠ çünkü anlamayana zor gelir. Kibar
bir ｨ｡ｮｭＬ＠ binlerce ｢￶｣･ｩｮ＠ kendisi için büylik gay-
retle ￧｡ｬｴｮ＠ seyretmekten daha zevkli ve daha fay-
､｡ｬ＠
ne ･ｬｮ｣ｳｩ＠ olabilir? ｙ｡ｬｮｺ＠ bu ｨ｡ｹｶｮ｣ｫｬｲ＠ pek
oburdurlar ve meydana gelir gelmez hemen yemeye
｢｡ｬｲＮ＠ ｂｵｮｬ｡ｲ＠ en sevdikleri yiyecek dut ｡｣＠
ｹ｡ｰｲ､Ｎ＠ Beyaz veya ｫｲｭｺ＠ dut ｡｣＠ ise bizim
memleketin her ｴ｡ｲｦｮ､＠ az bir ernekle ｹ･ｴｩｲＮ＠ Bana
ｫ｡ｬｲｳＬ＠
bir parça ｹ｡ｰｲｮ＠ bedelini ipekle ödeyen ｩﾭ
çilerden bu ･ｭｩ＠ esirgememek ｬ｡ｺｭ､ｲＮ＠

ｵｮ＠
da söyleyeyim ki, bu ipek yapan ｩ￧ｬ･ｲ＠ na-
ｳｬ＠ ｢｡ｫｬ｣ｮ＠
sizin ｢ｩｬ･｣ｮｺ＠ ｳ｡ｮｭｹｯｲｵＬ＠ onun
için ve ｩｭ､＠ ｢｡ｫ＠ ｩｭ＠ de ｯｬｭ｡､ｮ＠ buna dair
ｯｫｵ､ｭ＠ size ｹ｡ｺｭＬ＠ ondan sonra siz ｯｮｬ｡ｲ＠ ca-
ｮｺ＠ ｩｳｴ･､＠ gibi ￧｡ｬｴｲｮｺＮ＠ Önce bunlara, pence-
relerinden bol ｫ＠ alan, içine fare gibi ｺ｡ｲｬ＠ hayvan-
 188

｣ｫｬ｡ｲ＠ girerneyen ve rüzgar ｩｬ･ｭｹｮ＠ bir oda ister.

ｏ､｡ｮ＠ ｯｲｴ｡ｳｮ＠ tahtadan, dört ayak üstüne, yatak bi-
çiminde bir ｨ｡ｳｲ＠ gerilir. ｈ｡ｳｲ＠ bulunmayan yerde in-
ce dallardan, erik ｫｵｲｴｮ｡ｹ＠ mahsus sergiler gibi, bir
･ｹ＠ örülerek konabilir. Böylece yerleri ｨ｡ｺｲｬｮｭ＠ de-
mektir. ｩｭ､＠ gelelim ｩ￧ｬ･ｲｮ＠ meydana getirilmesine:
ｰ･ｫ＠ ｢￶｣･ｩｮ＠ tohumu gözle ancak görülebilecek de-
recede ｵｦ｡ｫｴｲＬ＠ onun için böcekler ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ yumurtla-
､ｫｬ｡ｲ＠ zaman yüzlercesini bir ｫ｡ｴ＠ üzerine koyar ve
orada kuruyan yumurtalar ｢｡ｬｲ＠ kadar ｳ｡ｫｬｮｲＮ＠ O
zaman ｫ｡ｴｩ＠ yumurtalar tombul bir ｫｺｮ＠ koynu-
na verilir, onun ｳ｣｡ｫｬｮ､＠ bir müddet sonra to-
humlar ｣｡ｮｬｲＮ＠ Böcekler ｫｭｬ､｡ｮｹ＠ ｢｡ｬ､ｫｲ＠
zaman ｫ｡､ｮ＠ üstüne körpe yapraklar konur. Dut ｡ﾭ
｣ｮ＠ ｹ｡ｰｲ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩｴＮ＠ Biraz büyüyünce
böcekJer, daha önce ｡ｮｬｴｭ＠ ｹ｡ｴ＠ konurlar ve
üzerieri yaprakla hafifçe örtülür. En fazla gözetilecek
nokta, bunlara ￧｡ｬｫｮＬ＠ ｩｴ･ｮ＠ anlayan, ｹ｡ｶｲｵｬｮ＠ se-
ven, her gün belirli saatte onlara ｹ｡ｰｲｫｬｮ＠ veren
ve hele her gün ｹ｡ｴｫｬｲｮ＠ pislikten ve yaprak ｫｲｮﾭ
ｴｳｮ､｡＠ temizleyen ､｡＠ ｢ｵｬｭ｡ｫｴｲＮ＠ Bu olduktan son-
ra, unlara ｭｵｴ｡ｺｮ＠ taze ｹ｡ｰｲｫｬｮ＠ vermek ｩ＠
ｫ｡ｬｲＮ＠ Bu ｨ｡ｹｶｮ｣ｫｬｲ＠ en çok zarar pislikten ve ru-
tubetten ｧ･ｬ､ｩｮＬ＠ ｢｡ｫ｣ｮ＠ onlara ｹ｡＠ yaprak ver-
ｮ･ｭｹ＠ dikkat etmesi ｬ｡ｺｭ､ｲＮ＠ ｙ｡ｭｵｲｬ＠ havada top-
lanan yaprak kurutulur, ｹ｡ｭｵｲ＠ ｹ｡｣＠ ｡ｮｬｲｳＬ＠
ｹ｡ｭ､ｮ＠ önce hemen ｹ｡ｰｲ＠ ｴｯｰｬ｡ｹ＠ bu ｨ｡ｹｶｮ｣ｫﾭ
Iara perhiz ettinnemeye ￧｡ｬｭ､ｲＬ＠ çünkü ｢ｵｮｬ｡ｲ＠
ömürleri zaten ｫｳ｡＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠ bu müddeti ｢ｯ＠ geçir-
mek istemezler Ye durmadan yerler. ｡ｹ･ｴ＠ dut yapra-
＠ bulunmavacak olursa, öyle zamanda çaresiz marul
 189

veya lahana ｹ｡ｰｲ＠ da verilebilir. Böcekler mecburi

｢ｵｮｬ｡ｲ＠ da yerler ama, o zaman ｹ｡ｰ｣ｫｬｲ＠ ipek de o
kadar iyi olmaz. ｙ｡ｶｲｵｬｮ＠ temiz tutan ve iyi besle-
yen ､｡＠ güzel havalarda pencereleri ｡ｫｭ＠ kadar
｡￧ｫ＠ tutmaya dikkat etmelidir, çünku temizlik ve iyi
hava, böceklere çok iyi gelir. ｩｭ､＠ biraz da ｢ｵｮｬ｡ｲ＠
geçirdikleri ､･ｩｫｬｲ＠ gelelim:
ｰ･ｫ＠ ｢￶｣･ｩ＠ yumurtadan ￧ｫｴ＠ zaman gayet kü-
çük ve ｳｩｹ｡ｨｴｲＮ＠ Birkaç gün sonra ｢･ｹ｡ｺｩｭ＠ ｢｡ﾭ
lar, fakat ｫｹ｡ｦ･ｴｩｮ＠ ､･ｩｴｲ＠ ve gittikçe ｫ｡ｬｮｲＬ＠ ye-
ｩｬｭｴｲ｡ｫ＠ beyaz bir ren ge girer. ｋｳ｡＠ bir zaman sonra
ｹ･ｭｩ＠ ｢ｲ｡ｫ＠ ve iki günlük bir uykuya dalar, son-
ra debelenmeye, huzu.rsuzlanmaya ｢｡ｬｲＬ＠ o kadar ki
bu zorlamalar sonunda ｫｺ｡ｲＬ＠ derisi ｫ｡ｴｭ･ｲｬｩ＠ ve
onu atar, böylece üçüncü elbiseyi giyer. Bir ay içinde
üç elbise ､･ｩｴｲｭｫ＠ ｹ･ｴｩｭｺ＠ mi? Sonra tekrar ye-
meye ｢｡ｬｲＬ＠ fakat ･ｫｬｩ＠ evvelkinden çok ｦ｡ｲｫｬ､Ｎ＠ Bir-
kaç gün yedikten sonra yeniden uykuya dalar, uyanm-
ca yine deri ､･ｩｴｲＮ＠ Sonra yine ｫ｡ｲｮ＠ doyurmaya
｢｡ｬｲＮ＠ En sonunda ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ hepsinden, o hayattan, o
cemiyetten usamr ve bu ｹ｡＠ son vererek çekilmek
ｩｳｴ･ｹｬ＠ kendine ipekten öyle küçük bir ､･ｲｶｩ＠ hücre-
si yapar ki, bunu görüp de hayran olmamak ve Yara-
､｡ｮＧ＠ takdis etmemek mümkün ､･ｩｬｲＮ＠
Sevgili ablam, yazmaktan ｵｳ｡ｮ､ｭＬ＠ onun için bi-
zim ､･ｲｶｩｮ＠ ｩｮ＠ ｹ｡ｲ＠ ｢ｲ｡ｫｹｯｵｭＬ＠ sonra ｹ｡ｺｲｭＮ＠
Sizden ｳｨ｡ｴｩｮｺ＠ ｫｯｲｮ｡ｺ＠ dilerim. Ben yine ne
isem oyum ve öyle kahyorum.
 X

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 23 ｍ｡ｹｳ＠ 1725

ａ｢ｬ｡｣ｭＬ＠ özür dilerim, yalan söyledim, daha ､ｯﾭ

rusu kalemim ｹ｡ｮｬ､＠ da ｔ･ｫｩｲ､｡＠ diye ｹ｡ｺ､ｭＬ＠ hal-
buki orada ､･ｩｬＬ＠ ona ｹ｡ｫｮ＠ bir yerdeyiz. ｫｩ＠ günden
beri ￧｡､ｲｹｺＮ＠ Bana ｳｯｲｭｵ＠ ｯｬｳ｡ｲ､＠ bu ｫｲ＠ ｨ｡ｹｴｮ＠
｢｡ｫ＠ zamana ｢ｲ｡ｫｴ､ｭＬ＠ çünkü ￧｡､ｲ＠ ancak çare-
sizlikte iyidir, fakat ne ｹ｡ｰｬｭＬ＠ ａｬ｡ｨｮ＠ ､ｩｬ･ｮ＠ ｢｡ﾭ
ｬｹｺＮ＠
Her ne ise, burada hemen hemen hiçbir ｩｭ＠ ol-
ｭ｡､ｮ＠ sizinle beraber yine bizim ､･ｲｶｩｮ＠ ziyare-
tine gidebiliriz. Haydi ｢｡ｫｬｭＬ＠ vakit geçirmeden gidip
ｵ＠ ｹ｡ｰｴ＠ ｭ｡ｲｹ＠ bir görelim. Çünkü geçen rnektu-
bumdan beri buna yetecek vakti ｯｬｭｵｴｲ＠ ve ･ｲ＠ bir
kere oraya çekilirse bir daha bize bir ･ｹ＠ söylemez.
Son mektubumda galiba bu ｨ｡ｹｶｮ｣ｺｩ＠ kendisine
ipekten bir hücre ｹ｡ｰｴ＠ yerde ｢ｲ｡ｫｭｴＮ＠ Böcek bu
ｩ･＠ ｢｡ｬｹ｣＠ zaman ｹ･ｭｩ＠ ｢ｲ｡ｫ＠ ve etrafta ｹ｡ｰﾭ
ya ･ｬｶｲｩ＠ yer ara. Onun için etrafa, duvarlara süpür-
ge dallar asarlar. Eöcekler bu dallara ｴｲｭ｡ｮ＠ ｴｲﾭ
manmaz hemen ipek telleri ｳ｡ｬｶ･ｲｭｹ＠ ve ｦｲ､ｯｬ｡ｹ＠
kendilerini örmeye ｢｡ｬｲ＠ ilk ￧ｫ｡ｮ＠ ipek sonrakiler
kadar iyi ､･ｩｬｲＮ＠ Kendilerini iyice örmezden önce
hücrelerini tekrar ince fakat ｳｫ＠ bir zarla hava ｩｬ･ﾭ
meyecek ･ｫｩｬ､＠ kaplarlar. Bu son ｩ＠ de bitirdikten
192

sonra uykuya dalar ve ytni bir ､･ｩｫｬ＠ ｨ｡ｺｲｬｮＬ＠

nitekim çok geçmeden böceklerin kelebek ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠
görürüz. Bu son ､･ｩｫｬ＠ iki veya üç hafta istet. Bu
haftalar ge;:edursun, biz ｵｮ＠ da ￶ｲ･ｮｬｩｭ＠ ki, bu hüc-
re güvercin ｹｵｭｲｴ｡ｳ＠ ｢ｹｫｬｮ､･＠ ve o biçimdedir.
Bizim ｦ｡ｹ､ｬｮｭｺ＠ ｩｰ･＠ de, bu ｹｵｭｲｴ｡ｮ＠ üzeri-
ne ｳ｡ｲｬｭ＠ ipek gibi gözönüne getirebilirsiniz. ｙｵｫ｡ｲﾭ
da ｳ￶ｹｬ･､ｩｭ＠ zar da ｹｵｭｲｴ｡ｮ＠ ｫ｡｢ｵ＠ gibidir. Üç
hafta geçince böcek tekrar dirilir, fakat tamamiyle
｢｡ｫ＠ bir ･ｫｩｬ＠ ｡ｬｭ＠ olarak. Çünkü ｫｯｺ｡ｳｮ､＠ küçük
bir pencere açarak ￧ｫ｡ｮ＠ hayvan güzel, beyaz bir ke-
lebektir. Eski ｵｲ｢｡ｳｮ＠ eviyle ｉＺｾｲ｡｢･＠ zahmetlerine
ｫ｡ｲｬ＠ olarak ､｡ｳｮ＠ ｢ｲ｡ｫ＠ gider. ｙ｡ｬｮｺＬ＠ koza-
ｳｮ､｡＠ ￧ｫｭ｡＠ için delik açarken ipek ｢ｯｺｵｬ､ｮ｡Ｌ＠
bunlardan ancak ｢ｩｲｫ｡￧ｮ＠ ､｡ｭｺｬ＠ k olarak ｢ｲ｡ｫｬＬ＠
ötekilerini ise, böcekler içinde ölsünler ve tekrar diril-
mesinler diye ｳ｣｡ｫ＠ suya koyarlar. Böylece ipek bir
tel halinde ｫ｡ｬｲＬ＠ çünkü ｨ｡ｹｶｮ｣ｺ＠ ｩｮ＠ hiç ｹ｡ｲ､＠ ｢ﾭ
ｲ｡ｫｭ､ｮ＠ evi de bir tel ipekten ｹ｡ｰｬｭｴｲＬ＠ ki bu
ipek telin ｵｺｮｬ＠ dokuzyüz ayak ve bazen daha zi-
yadedir. ａｲｴｫ＠ ipek telinin ｩｮ｣･ｬ＠ i siz ､ｮ＿＠

ｩｭ､＠ de tohuma ｡ｹｲｬｮ＠ ｢｡ｫｬｭＬ＠ bunlar ka-

zadan ￧ｫ｡ｲｬ＠ ama oradan ｵｺ｡ｫｬｭｲＮ＠ ｄｩｳ＠ er-
ｫ･ｩｮ､＠ çok daha iridir. Bunlar birkaç gün ｢｡＠
serbest ｫ｡ｬ､ｴｮ＠ sonra, ､ｩｹ＠ bir ｫ｡､ｮ＠ üstüne, ya-
ni lahusa ｹ｡ｴｮ＠ koyarlar, onlar da ｫ｡ｴ＠ üstüne ｢･ﾷ＠
yüz yumurta ｢ｲ｡ｫｬＮ＠ Bundan anlayabilirsiniz ki,
tohumluk olarak fazla böcek ｢ｲ｡ｫｭｹ＠ lüzum yoktur
ve bunlardan dört ｢･＠ çift ｫ｡､ｲ＠ ､｡ｭｺｬ＠ yeter.
ｰ･ｫ＠ ｡ｲｴｫ＠ ｨ｡ｺｲ､Ｌ＠ fakat henüz kozaya ｳ｡ｲｬ＠ ve
ｶ｡ｰｫｴｲＮ＠ ｰ･ｩ＠ ｫｯｺ＼ｳｮ､｡＠ ｡ｹｲｭｫ＠ ｡ｹｲ＠ bir sanat·
 193

ｴｲＬ＠ ama sizin ｨ｡ｴｲｮｩｚ＠ için onu da ｡ｮｬｴｹｭＮ＠ ｬｫ＠ önce

o yumurta biçimindeki ･ｹｬｲｩＬ＠ üzerindeki zamk erisin
diye ｳ｣｡ｫ＠ ｴ｡ｬ＠ suya atarlar, sonra biraz süpürge da-
liyle çarparlar, ipek telleri süpürge ､｡ｬｮ＠ ｳ｡ｲｬＬ＠ fa-
kat ｹ｡ｬｮｺ＠ ｡ｬｴ＠ tel bir araya ｳ｡ｲｬ＠ ve ipek telleri sü-
pürgeye ｴ｡ｭｹｬ･＠ ､ｯｬ｡ｮ｣ｹ＠ kadar kozalar ｳ｣｡ｫ＠
su içinde ｫ｡ｬｲＮ＠ ｰ･ｩｮ＠ tabii halinde ｳ｡ｲｭｴｫ＠ ｯｬ､ｵﾭ
nu ve ｹｫ｡ｮ｣＠ ｡ｲ､ｮ＠ ise bilirsiniz.
ｩｭ､＠ ｡ｲｴｫ＠ size, pek iyi ｢ｩｬ､ｮｺ＠ bir ･ｹｩ＠ ￶ｲ･ｴﾭ
meye ｫ｡ｬｴｭ＠ için isterseniz bana gülünüz, ama siz
öyle arzu ･ｴｭｩｮｺＬ＠ ben de sözünüzü yerine getirdim.
Fakat siz, örümcek ｡ｮ＠ ipekten daha ､｡ｹｮｫｬ＠ ol-
､ｵｮ＠ ileri sürerek ｩｰ･ｫ｢￶｣＠ ｹ･ｴｩｲ＠ gibi örüm-
cek ｹ･ｈｴｩｲｭ＠ kalkanlar ｢ｵｬｮ､Ｌ＠ ama binler-
ce ￶ｲｭ｣･ｩ＠ etle beslemek ｧ･ｲｫｴｩｮ､＠ bu ｩ＠ daha
ｭ｡ｳｲｦｬ＠ bularak vazgeçtiklerini belki bilmezsiniz. Ya
ｍｳｲＧ､｡＠ ｳ｣｡ｫ＠ ｦｲｮ｡＠ binlece ｹｵｭｾｲｴ｡＠ koyup, yirmi
gün sonra ｦｲｮ､｡＠ yine o kadar civciv ￧ｫ｡ｲ､ｬｮ＠
ｹ｡ｺｭ＠ ｭｹ､＠ bilmiyorum. Ama orada tavuk etinin o
kadar lezzetli ｯｬｭ｡､ｮ＠ da söylerler. Görüyorum ki,
size bugün hep ev ｫ｡､ｮｬ＠ bahsediyorum. Fakat
｡ｲｴｫ＠ ｢ｲ｡ｫｹｯｵｭＬ＠ ｫｲ､｡＠ ｢ｵｬｮ､ｭ＠ unutuvermi-
ｩｭ＠ ... Bizim ￧｡､ｲ＠ ｨ｡ｹｴ＠ da Yahudilerinkine benziyor,
hiçbir tüfek sesi ｩｴｬ､＠ yok. ａｲｴｫ＠ size ｨ｡ｹｲｬ＠ gece-
ler ､ｩｬ･ｹ｣ｭＬ＠ çünkü burada ､ｭ｡ｮ＠ korkusu yok,
ｹ｡ｬｮｺ＠ ｫｵｬ｡＠ kaçandan korkulur.
ｈ｡ｭｩＺ＠
･ｨｩｲ､＠ ｮ｡ｳｬ＠ muntazam bir hayat ｹ｡､ｭｺ＠ bi-
liyorsunuz, o intizam ve adeti burada da ｢ｲ｡ｫｭ＠ de-
ｩｬｺＮ＠ ｮｴｩｺ｡ｭ＠ gözetmekten iyi ･ｹ＠ de yoktur ve bunu
her adam kendi evine sokabilir. Ama bizde kibarlar
bile bunu pek benimsemezler, iyi ｵｩ＠ sanki?

F: 13
 XI

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 24 ｍ｡ｹｳ＠ ＠ 726

Aziz ablam,

Dünden beri ｫｲ､｡ｹｺ＠ ve ｩｭ､＠ yine ･ｨｲｩｮ＠ ､ｮ｡＠

her zamanki yerimizde ￧｡､ｲ＠ oturuyoruz. ｄｭ｡ｮﾭ
dan pek korkumuz yok gibi, çünkü ｡ｲｭｺ､＠ üç fer-
sah ｵｺ｡ｫｬ＠ var, o cihetten rahat uyuyabiliyoruz, ｹ｡ｬｮｺ＠
ｵ＠ sivrisinekler ve ｫｵｬ｡￧ｮｲ＠ olmasa. Fakat ab-
ｬ｡｣ｭＬ＠ sizin ｳ｡ｬｫ＠ durumunuzu merak ediyorum; eli-
niz, ｰ｡ｲｭｫｬｮｺ＠ ｮ｡ｳｬ＿＠ Çünkü bir aydan beri tek bir
mektup yazmak ､ｯｲｵｳ＠ büyük zahmet; benim için
kendinizi bu kadar ｹｯｲ､ｵｮｺ｡＠ ve ｺｯｲｬ｡､ｭ＠ ､ｯﾭ
rusu pek çok üzülüyorum. Bununla beraber, yaprakla-
ｲｮ＠ çevirirken rüzgar ｹ｡ｰｴ＠ ve bu yüzden nezleye tu-
ｴｵｬ､ｮ＠ bahane ederek asla kitap okumayan kibar
bir ｨ｡ｭｮ＠ ｹ｡ｰｴｮ＠ ｹ｡ｰｭｬｳｮｺＮ＠ Bu, nazdan ｢｡ﾭ
ka bir ･ｹ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ Sizin ｮ｡ｺ＠ kusura ｢｡ｫｭｳｮＬ＠
pek ｫｮｴ｡ｳ＠ iyi olur, çünkij ｨｳｭｬ＠ bir yana ｡ｴｰ＠
sizden öç almaya kalkarsam ｫ｡ｲｭＬ＠ sonra ikimiz
de ｹ｡ｮ､ｫ＠ gitti.
Sevgili ablam, biz çaresiz ｳｮｴｬ｡ｲ＠ burada yuvar-
ｬ｡ｮｰ＠ gitmekteyiz. ￶ｹｬ･＠ böyle vaktimizi geçilmeye ça-
196

ｨｹｯｲｵｺＮ＠ ｋｲ､｡＠ ｯｴｵｲｭｺ＠ ne de olsa Efendimizi ･ﾷ＠

lendiriyor, çünkü burada can ｳｫｮｴ､｡＠ çok bir ･Ｉ＠
yok ve ｺ｡ｶｬ＠ Efendimiz'in ｹ｡ｮ､＠ ancak birkaç ｫｩ＠
yiz. Dul Suzi'ye ｳｫ＠ gidiyorum. O, Lehistan'a gitme-
ye ｨ｡ｺｲｬｮＬ＠ burada kalmazsa kabahat bende ､･ｩｬＮ＠
ｙ｡ｬ＠ bir ｫｺｬ｡＠ ･ｶｬｮｭｩ＠ bir zat ｴ｡ｮｭＬ＠ o derdi ki;
ｹ｡ｬ＠ ｫｺｬ｡＠ yatl!lak, ､ｫｮｬ･ｲ＠ sadaka ､｡ｴｭｫ＠ gibi
iyi bir harekettir. Fakat burada kalmasa da ｡ｨ｢ｰｬﾷ＠
ｭｺ＠ bozulacak ､･ｩｬｲ＠ ve ｳ｡｣ｴｫｭｺ＠ mümkünse
devam edecektir. Mümkünse diyorum, çünkü ｡ｴ･＠ bes.
lenmek ister, beslenmezse söner. Ben, ｆｯｲｧ｡｣ｳＧｮ＠ de·
､ｩ＠ gibi, sadakat ｫ￶ｰ･＠ ｹ｡ｲＬ＠ sözünü pek ｢･ｮﾷ＠
m em.
Evlilik · ｔ｡ｮｲＧ＠ ｢ｩｬ･｣＠ bir ｩｴｲＬ＠ demekle yeni
bir ･ｹ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩ＠ olmam. Evet, bu ｩｴ･＠ o bizi kendi ha-
limize ｢ｲ｡ｫｳ＠ iyi olmaz, kötü evlilikterin sebebi, bu
･ｶｬｩｮ＠ ｔ｡ｮｲ＠ ｫ｡ｴｮ､＠ kabul ･､ｩｬｭｹｮｲＮ＠ Gide-
cek olursa vaftiz ｹ｡ｰｭｺＬ＠ diye Suzi'yi korkutuyo-
rum ... Ha sahi ｡｢ｬ｣ｭＬ＠ geçen gün ｢｡ｨｴｳｺ＠ bir evli·
ｬｩ･＠ dair bir ･ｹ＠ okudum, belki biliyorsunuzdur ama,
｢｡ｫ＠ ｩｭ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ ben yine ｹ｡ｺｯｲｵｭＮ＠ Uydur-
ma ､･ｩｬＬ＠ ｴ｡ｬｹＧ､＠ ｯｬｭｵ＠ bu:
Kibar bir dul ｫ｡､ｮ＠ çok ｳ･ｶ､ｩ＠ bir ｯｬｵ＠ ｶ｡ｲｭＮ＠
Evde bir de hizmetçi ｫｺ＠ ｢ｵｬｮｹｯｲｭＮ＠ Genç çocuk
bunu ｳ･ｶｭｩ＠ ve ｫｺ＠ elde etmek için hayli zaman ｵﾭ
ｲ｡ＮｭＬ＠ ｫｺ＠ da ｩ＠ nihayet ｨ｡ｮｭ＠ haber ｶ･ｲｭｩ＠ ...
ｈ｡ｮｭ＠ ､ｯｲｵｬｮ｡＠ ötürü hizmetçiyi takdir ettik-
ten sonra ona ､･ｭｩ＠ ki: «Git ｩｳｴ･ｮ＠ ｲ｡ｺ＠ ｯｬ､ｵｮ＠
söyle, gece ｹ｡ｮ＠ gelsin!» ｋｺ＠ ､･ｬｩｫ｡ｮｹＺｴＢ｢ｵ＠ söyle-
ｭｩＬ＠ o da çok ｳ･ｶｩｮｭＮ＠ ａｫ｡ｭ＠ ｹ･ｭｩｮ､＠ sonra ha-
ｮｭ＠ hizmetçi ｫｺ｡Ｚ＠ «Sen benim ｹ｡ｴｭ＠ yat,ben de
 197

senin ｹ｡ｴｮ＠ ｹ｡ｴ｣ｭＬ＠ ｯｬｵｭ＠ seni sanarak ｹ｡ｮｭ＠

gelir, o vakit bir iyi ｰ｡ｴｫｬｮ＠ ｯｮｩﾻ＠ ､･ｭｩＮ＠ Böylece
plan kurulduktan sonra ｨ｡ｮｭ＠ hizmetçinin ｹ｡ｴｮ＠
yatarak ｯｬｵｮ＠ beklerneye ｢｡ｬｭＮ＠ Beklerken ｫ｡､ｮﾭ
･｡ｺ＠ ｵｹ｡ｫｬｭＮ＠ ｏｬ｡ｮ＠ oraya ｶ｡ｲｮ｣＠ yataktakinin
uyuyup ｵｹｭ｡､ｮ＠ bakmayarak hemen ｹ｡ｴ＠ gir-
mek ｩｳｴ･ｭＮ＠ ｋ｡､ｮ＠ ｵｹ｡ｮｭ＠ hemen, fakat ｰ｡ｴｲ､＠ ￧ﾭ
karmamak ve ｯｬｵｮ＠ feci bir vaziyete ､ｲｭ･ｮｫ＠
için sesini ￧ｫ｡ｲｭ､ｮ＠ odadan ￧ｫｰ＠ ｫ｡￧ｭＮ＠ Ertesi
gün ｫ｡､ｮ＠ bütün dikkatini ｯｬｵｮＬ＠ hizmetçi ile gö-
ｲｭ･ｳｩｮ＠ sarf eder ve hemen ￧ｯ｣ｵ＠ ｹ｡｢ｮ｣＠ bir
memlekete yollamaya ﾷｨ｡ｺｲｬｮＬ＠ ｨ｡ｺｲｬｫ＠ biter bitmez
de yola ￧ｫ｡ｮｲ＠ ve ｡ｲ､ｮ＠ da bir hayli ｧ￶ｺｹ｡＠ döker.
Bu ｳ｡ｬｩ､･ｮ＠ ｯｬｭｵＬ＠ ama sen, öyle de olsa ｹ｡ｺｭｾ＠ ne
lüzum ｶ｡ｲ､Ｌ＠ diyeceksin. Fakat vakti bir ･ｹｬ＠ geçirmek
ｬ｡ｺｭＬ＠ ben ｹ｡ｺｾｫｬＬ＠ siz. okumakla, çünkü ｩｳｺｬｫ＠ zor
･ｹ､ｩｲＮ＠ (1)

(1) K. Mikesin, Decameronvari bu tip hayali· hikayeler

ｵｹ､ｲ＠ ·bir ｫｳｭ＠ mektuplar, onun çevresine tam
olarak ｵｹ｡ｭ､ｮＬ＠ ｢ｵｬｮ､＠ yerde daima ｹ｡｢ｮ｣＠
､ｵｲｮＬ＠ L. Montagu'nun ｭ｡ｨ･､｣ｩｬ＠ ｹ｡ｮ､＠
K. Mikes'in ｮ｡ｳｬ＠ çevresinden uzak ｫ｡ｬ､ｮ＠ göster·
mektedir.
 XII

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 16 Haziran 1726

Merhamet et bana aziz ｡｢ｬ｣ｭ＠ merhamet! Bak

mektup yazmak istiyorum da ne ｹ｡ｺ｣ｮ＠ bilemiyo-
rum. Bu ￧｡､ｲｮ＠ ｡ｬｴｮ､＠ zaten ne havadis yazabiiirim
ki? Burada ne bir ｹ｡｢ｮ｣＠ ｧ￶ｲ､ｭｺ＠ var, ne de bir
haber ｩｴｭｺ＠ ... Günler hep birbirinin ｡ｹｮＬ＠ olsa ol-
sa biri ötekinden daha ｳ｣｡ｫ＠ veya daha ｲｺｧ｡ｬＮ＠ ｙ｡ﾭ
mur gelince; burada ｹ｡ｺｮ＠ ondan pek korkulmaz. ｋﾭ
ｳ｡｣＠ bu ｧｩ､ｬ･＠ herhalde evierden vazgeçip tamamiyle
￧｡､ｲｩ＠ ｹ･ｲｬ｣ｩｺＮ＠ ｲ｡ｮ＠ ｳｮｲｬ｡＠ ｹ｡ｫｮ､Ｌ＠ bizde-
ki çingeneler gibi ￧｡､ｲｬ＠ oturan bir kavim ｶ｡ｲ､Ｌ＠
bunlara Kürt derler ve hepsi de ｨｲｳｺ､Ｎ＠ ｍｳｲ＠ taraf-
ｬ｡ｲｮ､ｫｩ＠ Fellahlar da çoluk çocuk hep ﾷ￧｡､ｲ＠ oturur-
lar ve ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ bütün ｭ｡ｬｲ＠ güzel atlardan ibarettir.
Bunlar ｰ｡ｲｹ＠ ｢｡ｫｬｲｮ､＠ tedarik ettikleri gibi;
･ｲ＠ üst ｢｡ｬｲｮ＠ da ｢｡ｫｬｲｮ､＠ düzecek olmasa-
lar, kendileri de, ｫ｡ｲ＠ ｫｺ｡ｮｬｲ＠ da hep ￧ｰｬ｡ｫ＠ ｫ｡ｬｲＮ＠
Bunlar ￶ｹｬ･＠ üstü ｢｡＠ düzgün bir yolcuya ｲ｡ｳｴｬ､＠
ｭＺ＠ «Ver ｢｡ｫｬｭ＠ ｵ＠ ｵｲ｢｡ｹＬ＠ biraz da baban giysin!»
diye güzellikle isterler. Baba ､･ｩ＠ kendisidir. Yahut
｢｡ｫ＠ güzel bir ･ｹ｡＠ gördüler mi: «Bt\ anana ｬ｡ｺｭＬ＠ ver
｢｡ｫｬｭＡﾻ＠ der, ana da ｫ｡ｲｳ､Ｎ＠ Böylece biçare yolcu,
ｴ｡ｮｭ､＠ ｢｡ｳｮ＠ ve ｩｳｴ･ｭ､＠ ｡ｮｳ＠ giydirir ku-
｡ｴｲＮ＠ Fakat aziz ｡｢ｬ｣ｭＬ＠ biz ￧｡､ｲ＠ otursak da bun-
 200

ｬ｡ｲｮ＠ ｹ｡ｰｴｮ＠ ｹ｡ｰｭｺＬ＠ belki daha ziyade patriklerin

izinde yürümekteyiz; o patrikler ki, bezden ｫ￶ｬ･ｲ＠
｡ｬｴｮ､＠ oturarak ｩｮｳ｡＠ bu ｦｬｮｩ＠ dünyada bir misafir,
geçici bir seyyah ｯｬ､ｵｮ＠ ｧ￶ｳｴ･ｲｭｩｬ､Ｎ＠ Fakat o
aziz· ｨ｡｣ｬｲ＠ pek çok gurbet ､ｯｬ｡ｭｲＬ＠ biz ise yok-
sulluk içinde bir yere ￧｡ｫｬ､＠ ｫ｡ｬ､Ｌ＠ sade ｵ＠ cihetten
memnunum ki, geceleri hayvaniara yem vermeye kalk-
mak ｬ｡ｺｭ＠ ､･ｩｬＮ＠

Bana öyle geliyor ki ｡｢ｬ｣ｭＬ＠ bir çoban ｫｺ＠ ol-

sa, onunla beraber çoban ｨ｡ｹｴ＠ ｹ｡ｭｫ＠ ｨｯｵｭ｡＠ gi-
decek, çünkü eski aziz çobanlar sakin hayat geçirirler-
di. O sonsuz ｫｲｬ｡Ｌ＠ otlaklar hep ｯｮｬ｡､Ｌ＠ istedikleri
yere ￧｡､ｲｬｮ＠ kurarlar ve ｨ｡ｹｶｮｬｲ＠ ｫ｡ｲｮ＠ doy-
､ｵ＠ müddetçe orada ｫ｡ｬｲ､Ｎ＠ ｙ｡ｬｮｺ＠ içecek ｢｡ｫﾭ
ｭｮ､｡＠ pek rahatlan yoktu, o memleketlerde ｹ｡ｭｵｲ＠
az ｯｬ､ｵｮ｡＠ su da az bulunuyordu. Onun için Mu-
kaddes Kitapta kuyu ve ￧･ｭ＠ ｡､＠ çok geçer. Saray-
lar ｹ｡ｰｴｲｭｫ＠ ve ｯｮｬ｡ｲ＠ süslemekle zihinlerini yormaz-
ｬ｡ｲ､Ｌ＠ uzun ve can ｳｫ｣＠ davalar onlar için ､･ｩｬＮ＠ Sü·
rü ile mabeyinci, haznedar, kahya ｯｮｬ｡ｲ＠ ｲ｡ｨｴｳｺ＠ et-
mezlerdi. ｋ＠ hangi çiftlikte geçireceklerini, ｹ｡ｺｮ＠ ve
güzün nereye gideceklerini ､ｮｭ･ｺｬｲｩＮ＠ ￇ･ｩｴ＠ ￧･ｩｴ＠
faytona, yük ｡ｲ｢ｳｮ＠ ｩｨｴｹ｡￧ｬｲ＠ yoktu. Uçsuz bu-
｣｡ｫｳｺ＠ tenha ｫｲｬ｡､＠ istedikleri yerde ･ｨｩｲｬｮ＠ yeni-
den ｫｵｲ｡ｬ､Ｎ＠ Bizim gibi bir yere ｢｡ｬ＠ ｫ｡ｬｭｺｲ､Ｎ＠
ￇｯ｣ｵｫｬ｡ｲｮ､＠ itibaren basit yiyeceklere ｡ｬｭﾭ
ｬ｡ｲ､Ｎ＠ Bilhassa erkekleri, ｶ｣ｵｴｬ｡ｲｮ＠ sade bir esvapla
örterlerdi. Ama ｫ｡､ｮｬｲ＠ o zaman da ｩｭ､ｫ＠ gibiydi-
ler, yani o vakit de süsü severlerdi, mesela ｮｩ｡＠ he-
diyesi olarak onlara- ｡ｬｴｮ＠ bilezik ve küpe ｹｯｬ｡ｮｲ､Ｎ＠
Halbuki ｩｭ､＠ öyle ｡ｬｴｮ＠ küpe ｴ｡ｫｮｭ＠ çoban ｫｺ＠ gör-
 201

sek güleriz, bu zamanda bunu tavsiye etmem. Sözün

ｫＢｳ｡Ｌ＠ dertsiz hayat ｳｲ･ｬｭｩＮ＠ ｩｭ､＠ ise o dertlere
bizler o kadar ｡ｬｭｩ＠ ki, öyle ･ｹｬｲｩ＠ dert bile say-
ｭｹｯｲｵｺＮ＠ Herhalde o çobanlar sat ve masum ｹ｡ｲﾭ
ｉ｡ｲ､＠ ve ｔ｡ｮｲ＠ da ｯｮｬ｡ｲ＠ ･ｨｩｲｬ､＠ oturup ｢｡ｫ＠ in-
sanlarla ｫ｡ｲｭｬｮ＠ istemiyordu. ｙ｡ｬｮｺ＠ o hayat da
bana pek göçebe ve tembel bir ｹ｡＠ gibi geliyor.
Nitekim bugün bu ￧｡､ｲｬ＠ oturanlar da ｢｡ｫｬｮﾭ
ｲＮｮ＠ ･ｫｭｩｮ＠ yiyor, ｢｡ｫｬｲｮ＠ ur ｢｡ｳｮ＠ giyiyorlar,
｢ｵｮｬ｡ｲ＠ öteki insanlara ne ｦ｡ｹ､ｬｲ＠ olabilir ki? Bu,
miskin ve kör bir hayattan ｢｡ｫ＠ bir ･ｹ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ Dert
yok, gam yok; iyi, ｨｯ＠ ama nihayet ｢ｯｭ＠ bir hayat
ve ｳｺ＠ bir yerde geçiyor. Halbuki toprakla ｵｲ｡ｮ＠
bir ｩｮｳ｡Ｌ＠ kendi eliyle ､ｩｫｴ＠ ｡￧ｬｲｮ＠ ve ｢｡ｬｲｮ＠
ｹ･ｭｩ＠ ｶ･ｲ､ｩｮ＠ ve' emeklerinin tabiat ｴ｡ｲｦｮ､＠ mü-
ｫ｡ｦｴｬｮ､ｲ＠ görmesi ne büyük zevktir. ｈ｡ｳｬ＠ si-
zin ｡ｮｬｹ｣ｺＬ＠ ￧｡､ｲ＠ ｨ｡ｹｴｮ､＠ ｨｯｬ｡ｮｭｹｲｵＮ＠
ｩｭ､＠ ｢ｵｬｮ､ｭｺ＠ gibi olursa ne ise, çünkü ･ｨｩｲﾭ
den buraya hor9z sesi_ duyulur, ama çok uzarsa, bu da
can ｳｫ｡ｲＬ＠ çünkü ｩｮｳ｡＠ bir zaruret yokken kendini
ｧｮ･＠ ｡ｬｴｮ､＠ ｹ｡ｫｭｳｮ､＠ bence bir zevk yoktur.
ｩｭ､＠
bütün Avrupa ｢｡ｲ＠ halinde ve herkes evin-
de oturuyor bizden ｢｡ｫ＠ ￧ｾ､ｲ｡＠ oturan yok. Ya bi-
zim gibi yapmak isteyen bir memleket ￧ｫ｡ｲｳ＿＠ O za-
man ､ｵｶ｡ｲ｣ｬｩ＿ｮＬ＠ dülgerierin bize ｮ｡ｳｬ＠ küfür edecek-
lerini siz ､ｮＮ＠ Ama bundan korkulmaz, çünkü hiç
kimse ｢｡ｮ＠ kolay kolay terk etmez. Ekmek mesele-
sinde zorluk olmaz, ｴｰｫ＠ ･ｨｩｲ､ｫ＠ kadar iyi ekmek
yenebilir. Bedevi ｫ｡ｲｬ＠ ne yaparlar bilir misiniz?
Orada ｴｯｰｲ｡ｮ＠ içine ｦｲｮ＠ ｹ｡ｰｬｭｺＬ＠ çünkü hep kum-
202

dur. Odun da ｢ｵｬｮｭ｡､＠ yufka da yapamazlar;

onun için ｢ｵｬｮ､ｲｫ｡＠ büyük ｫ｡｢ｬｲｮ＠ içine sap-
larla ｡ｴ･Ｇ＠ yakarlar ve ｫ｡｢ｮ＠ ､ｮ｡＠ hamuru incecik ｳﾭ
varlar. ｴ･＠ ｹｵｦｫ｡＠ onlar böyle ｰｩｲｬ･Ｎ＠ Acaba bizde
dilenci ｨ｡｣＠ dedikleri ･ｹ＠ böyle ｰｩｲｬ･ｭｺ＠ mi?
Fazla ｹ｡ｺｭ｣Ｌ＠ kusura ｢｡ｫｭｹｮＬ＠ çünkü ｧｮ･＠
yakmaya ｢｡ｬ､Ｌ＠ müsaadenizle mektubumu kesiyo-
rum.
 XIII

Aziz Ablam,

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ ll Ekim 1722

Allaha ｫｲＬ＠ veba ｨ｡ｳｴｬ＠ ･ｨｩｲ､ｮ＠ ｵｺ｡ｫｬｴ［＠

biz de ｫｲ､｡＠ oturmaktan vazgeçerek buraya döndük.
Bu korkunç veba ｳ｡ｬｧｮ､Ｌ＠ hele ｡ｫｬ＠ ｢｡ｮ､＠ insanlar
gibi kendilerini ｫｯｲｵｭ｡ｳｮ＠ bilmeyen hizmetçiler ara-
ｳｮ､｡Ｌ＠ bizi ｫｯｲｵ､＠ için ｔ｡ｮｲＧｹ＠ ne kadar ｫｲ･ｴｳ＠
yeridir. ｮ｡＠ ki, buraya sevine sevine, hatta tehlikeden
ｫｵｲｴｬｭ＠ ｩｮｳ｡ｬｲ＠ sevinciyle geldik. Orada ne ｳﾭ
ｫｮｴｬ＠ günler ｧ･￧ｩｲ､ｭｺ＠ biz biliriz, tarif edemem.
Çok ･ｮ､ｩｬ＠ günler geçirdik ama kurtulduk; bunun.
için, ｔ｡ｮｲＧｹ＠ pek çok ｫｲ｡ｮ＠ borcumuz ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Bizi
ruh ｡￧ｬｮ､＠ kurtaran O'dur. Ruh ｡￧ｬＬ＠ maddi aç-
ｬｫｴ｡ｮ＠ daha zordur; beden ne kadar ｳ｡ｬｫ＠ içinde
olursa olsun, ruh sakin ve ｮ･ｬｩ＠ ｯｬｭ｡ｹｮ｣＠ beden de
ona uyar. ｄ＠ ｧ￶ｲｮｬ･ｩ＠ pek iyi olan insanlar görü-
rüz ki, ｮ･ｳｩｺ､ｲｬＬ＠ çünkü ｲｵｨｬ｡＠ ｴ｡ｳｬ､ｲＺ＠ Buna
ｫ｡ｲｬ＠ ｢｡ｺ＠ insanlar yokluk içinde ｯｬ､ｵｫ｡ｲＬ＠ ｩｬ･ｲ＠
iyi ｧｩｴｭ･､＠ halde; ｲｵｨｬ｡＠ rahat ｯｬ､ｵ＠ için, ･ｮ＠ ve
ｮ･ｬｩ､ｲＮ＠ Bu da gösterir ki, ruh ｰ･ｲｩ｡ｮｬ＠ vücut
ｹｯｲｧｵｮｬ､｡＠ daha ｦ･ｮ｡､ｲ＠ ve bir saatlik merak ve
keder bir gün tarla çapalamaktan daha yorucudur.
Sözü ｵｲ｡ｹ＠ gstirmek isterim ki, her zaman, her
･ｹ､ｮ＠ ｔ｡ｮＧ＠ ｹ｡ｲ､ｭｮ＠ istememiz ｬ｡ｺｭ､ｲＮ＠ ｳｴ･ｲ＠
ruh, ister vücut ｲ｡ｨｴｳｺｬ＠ ､ｵｹ｡ｬｭＬ＠ Tannya dönme-·
Iiyiz, bize ｳｫｦｵ＠ ve rahat verecek ancak O'dur. Veba
bura ｨ｡ｬｫｮ＠ epeyce ･ｫｳｩｬｴｭＬ＠ bu seneki kadar büyük
ｳ｡ｬｧｮ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ kimse ｨ｡ｴｲｬｭｹｯＮ＠ Fakat çok ｫｲＬ＠
｡ｲｴｫ＠ kesildi ve biz yine ｢ｵｲ｡､ｹｺＮ＠ Sizden daha ｳｫ＠
mektup alsarn ne iyi olacak. Allaha emanet ol sevgili
ablam.
 XIV

ｔ･ｫｩｲ､｡Ｌ＠ 4 ａｲ｡ｬｫ＠ 1726

ｫｩ＠ ｹｬ＠ geçti ｳ｡ｬｫ＠ içinde sevgili ablam; iki ｡ｹ､ｲ＠

burada yoktum. Hep bir yerde oturmak olmuyor. Gez-
mek ｳ｡ｬ＠ iyi gelir; arada bir ｭｩｳｫｮｬ＠ ｢ｲ｡ｫｰ＠ ev-
den ￧ｫｭ｡＠ iyidir. ｂ｡｢ｯｺｵｭｮ＠ ｧｩｴｭ＠ köyde pek
･ｬｮ､ｩｭ＠ ｳ｡ｮｹｯｲ＠ ｡ｬ､ｮｹｯｲｳｵＮ＠ En büyük ka-
ｲｭ＠ buradan ｵｺ｡ｫｴｭ＠ olmam ve orada rahat iki ay
geçirmem ｯｬｭｵｴｲＮ＠ Tam bir ay ｢｡ｬｮ＠ ｮ｡ｳｬ＠ bozduk-
ｬ｡ｲｮ＠ seyrettim, bir ay da ｩｳｴ･､ｭ＠ gibi gezdim, do-
ｬ｡ｴｭ［＠ çünkü burada sonbahar ｹｬｮ＠ en güzel mevsimi-
dir. ｂ｡｢ｯｺｵｭｮ＠ gelince: O da buradaki ･ｬｮ｣ｴｲｩ＠
en yorucusudur. Bizde ｯｬ､ｵ＠ gibi, insan, ｢｡ｯｺｵﾭ
munda ￧｡ｬｮｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ kibar ｫ｡､ｮ＠ erkek göre-
mez; bizde kibar ｨ｡ｮｭｬｲ＠ ve genç ｫｺｬ｡ｲ＠ ｢｡ｬｲ＠ gi-
derler, yer, içer, ･ｬｮｩｲＮ＠ Orada ｢ｵｬｮ｡ｲｩｹ･＠ ve
ｹ｡ｲ､ｭｬｮ＠ ｡ｲ｢ｮ＠ ｴ｡､ｮ＠ tad katarlar. Burada ise
｢｡｣Ｌ＠ iki üç adam tutar, onlar üzümleri toplar, küfe-
lerle eye ｴ｡ｲｬ＠ ve herkes kendi evinde gayet sessiz-
ce üzümün suyunu ￧ｫ｡ｲＮ＠
ｂ｡､ｮ＠ söz ｡￧ｬｭｫ･ｮ＠ ｨ｡ｴｮｭ＠ geldi. ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＧﾭ
dayken erik ｡｣＠ kadar ｫ｡ｬｮ＠ asmalan ve üzerlerinde
erik ｢ｹｫｬｮ､･ｩ＠ üzümleri ｧ￶ｲ､ｮｺ＠ ｳ｡ｮｲｭＮ＠
206

Kocaman ｯｬｵ｡ｲｮ､＠ çok benim ｡ｴｭＬ＠ ､｡ｬｲｮ＠

kiminde olgun üzüm ｳ｡ｬｫｭｲ＠ varken, kiminde kü-
çük koruklar ｢ｵｬｮ＠ ve hatta ｢｡ｺｳｮ､＠ ｳ｡ｬｫｭｲｮ＠
henüz çiçekte ｯｬｵ､ｲＮ＠ Bir tek asma üzerinde böyle
iiç devreyi ｡ｹｮ＠ zamanda görmek ve bunun ilkbahar-
dan ｫ｡＠ kadar böyle sürüp ｧｩ､＠ ne güzel! Pek ｨ｡ｴｲﾭ
ｬ｡ｭｹｯｲｵ＠ ama, herhalde bunu evvelce de ｹ｡ｺｭｴＮ＠
Fakat bir Rum piskoposunun evinde ￶ｹｬ･＠ böyle bir
ｳ￶ｴ＠ ｡｣＠ ｢ｹｫｬｮ､･＠ biberiye ｡｣＠ ｧ￶ｲ､ｭ＠
ｹ｡ｺｭｴＮ＠ Zagon'da (1) ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ hiçbiri yoktur,
ama biz ｯｮｬ｡ｲｳｺ＠ da ｹ｡ｲｺＮ＠ Burada da ne erik ｡｣Ｌ＠
ne de çam var.
Sevgili ablam, burada birkaç mektubunuz elime
geçti, bunlarda beni ｩｮｳ｡ｦｺ｣＠ ｩｮ･ｬｹ＠ sözleriniz var.
Ne diyeyim, keyfi yerinde ｯｬ｡ｮ＠ ｢｡ｫｳｩｹｬ･＠ ･ｬｮｭｳｩ＠
kolay olur.

ａｹｲｬｫｴ｡ｮ＠ kötü ･ｹ＠ yoktur,

Can dostundan uzak kalmaktan:
Ne çare! Kendimizi zamana ｢ｲ｡ｫｭｬｹｺＬ＠
Ve ￧｡ｲ･ｳｩｺｬｭ＠ içimizde ｳ｡ｫｬｭｹｺＮ＠

Derde, unutmaktan iyi deva ｯｬｭ｡ｺＮ＠ Zor fakat

zaman ｹ｡ｲ､ｭ＠ ediyor, hem ｳ｡ｬｲ･ｴｭｫ＠ için ｡ｫｬ＠ da in-
sana kuvvet veriyor. ｄ･ｮｭ､＠ ama, bilmem siz ne
dersiniz: Sevgi ｴ･ｲｹ｡ｮ＠ ｢･ｮｺｲｭｩＬ＠ uzun müddet
uzak ｫ｡ｨ＠ onu ｢｡ｹｴｬｲｭＮ＠ Bununla birlikte devam-
ｬ＠ dostluktan güzel ･ｹ＠ yoktur. Fransa'da soylu bir deli-
ｫ｡ｮｬ＠ bir ｫｺｬ｡＠ ｮｩ｡ｬｲＮ＠ ｎ｡ｳｬ＠ ｯｬｭｵ＠ bilmiyorum, de-

(1) K. Mikes'in memleketi.

 207

likanh ｫｯｲｳ｡ｮｬ＠ eline ､ｭ＠ ve korsanlar onu gö-

türüp Afrika'da ｳ｡ｴｭｬｲＬ＠ ｹｬ｡ｲ｣＠ haber ｡ｬｮｭＮ＠
Beri tarafta ｫｺ＠ birçok isteyenler bulunur, fakat ni-
｡ｮｬｳ＠ seven ｫｺＬ＠ ona ｳ｡､ｫ＠ ｫ｡ｬｲＮ＠ Hayli zaman son-
ra o taraflardan memleketlerine ｧ･ｬ｢ｩｭ＠ olan esir-
ler ｫｺ｡＠ ｮｩ｡ｬｳ＠ falanca Türk beyinin kölesi oldu-
ｵｮ＠ haber verirler. ｋｺ＠ bunu duyunca ｡ｲｫ､ｬｮﾭ
dan biriyle ｳ￶ｺｬ･ｩｲ＠ ve ikisi de erkek ｵｲ｢｡ｳ＠ giyerler
ve ｹ｡ｮｬｲＬ＠ köleyi ｳ｡ｴｮｬ｢ｩ･｣ｫ＠ kadar para da al-
､ｫｴ｡ｮ＠ sonra yola ￧ｫ｡ｲｬＮ＠ Gemiye binerek Afrika'ya
geçerler. Nihayet ｮｩ｡ｬｳ＠ ｡ｲｹｰ＠ ｢ｵｬ､ｫ｡ｲ＠ zaman
､･ｬｩｫ｡ｮ＠ ｡ｲ＠ ｫ｡ｬｲＮ＠ ｋｺ＠ sonra Türkle fidye ｩｮ＠ ko-
ｮｵｭ｡ｹ＠ ｢｡ｬｲＮ＠ Bakar ki, ｧ￶ｴｲ､＠ para ｹ･ｴｩｭﾭ
cek, üçü bir araya gelerek bir çözüm yolu ､ｮｲｬ･Ｎ＠
Geri kalan ｰ｡ｲｹ＠ getirmek için ya ｫｺｮ＠ veya ･ｲｫｩｮ＠
geri gitmesi ｬ｡ｺｭＮ＠ ｄ･ｬｩｫ｡ｮＬ＠ ｫｺｮ＠ gitmesinden ｢｡ｫ＠
yol ｯｬｭ｡､ｮＬ＠ belki ｨｳｭｬ｡ｲｮ､＠ birinden getirebi-
ｬ･｣ｩ＠ para ile kendisini ｫｵｲｴ｡｢ｩｬ･｣ｮ＠ söyler. Fa-
kat ｫｺＺ＠ «Ben gidersem senin için hiçbir ･ｹ＠ yapa-
mam, anan baban beni ｡ｲｴｫ＠ öyle gözetler ve kollar-
lar ki, bir daha dönüp gelemem, biz ｡ｲｫ､ｭｬ＠ bir-
likte senin yerine burada köle olarak ｫ｡ｬｲｺ＠ sen gider
ve daha ne kadar para ｬ｡ｺｭｳ＠ getirirsin!» diye deli-
ｫ｡ｮｬ＠ teklifini kabul etmez. Erkek de buna pek ra-
ｺ＠ olmaz, ｯｮｬ｡ｲ＠ köle olarak ｢ｲ｡ｫｰ＠ ｧｩ､･ｭｹ｣ｮ＠
söyler. ｄ･ｬｩｫ｡ｮ＠ ｡ｳｬ＠ ｫｯｲｴｵ＠ da ･ｲ＠ Türk onla-
ｲｮ＠ erkek ｯｬｭ｡､ｫｲｮ＠ aniarsa o paraya vermeyece-
ｩｮ＠ ve esarette ｫ｡ｬ｣ｮ､ｲＮ＠ ｋｺＺ＠ «Sen durma git
ve ､･ｩｭｺ＠ gibi hareket et: Senin ､･ｩｮ＠ gibi bile
olsa; yani efendin, bizim cinsiyetimizi ｡ｮｬｭ＠ olsa
dahi, ｢｡ｭｮ＠ bizi kurtaracak kadar ｰ｡ｲｳ＠ ｶ｡ｲ､ﾻ＠ di-
208

ye ｳｲ｡＠ eder. ｄ･ｬｩｫ｡ｮ＠ verilen ｫ｡ｲ＠ efendisine anla-

ｴｲ＠ ve iki ｫｺ＠ orada ｢ｲ｡ｫ＠ yola ￧ｫ｡ｲＮ＠ Fransa'ya
vannca ｰ｡ｲｹ＠ hemen bularak döner. Bu arada Türk
beyi ｆｲ｡ｮｳｺ＠ gencinin kendi yerine ｢ｲ｡ｫｴｬｮ＠ er-
kek ､･ｩｬＬ＠ ｫｺ＠ ｯｬ､ｵｫ｡ｲｮ＠ ｡ｮｬｹ｣Ｌ＠ ｫｺ＠ ｯｬ｡ｮ＠ biteni
kendisine anlatmak zorunda ｫ｡ｬｲＮ＠ ｋｺｮ＠ ｶ･ｦ｡ｳｮ＠ gö-
ren Türk, onu takdir ederek ikisini de ｳ｡ｬｶ･ｲｩ＠ ve üçü
birlikte selametle memleketlerine ve evlerine döner-
ler, çok geçmeden de ､ｮｬ･ｲｩ＠ olur. ａ｢ｬ｡｣ｭＬ＠ gali-
ba yerin ｡ｬｴｮ､ｫｩ＠ insanlar da ､ｮ＠ ｹ｡ｰｴｬｲ＠ ve ça-
ｬｰ＠ ｯｹｮ｡､ｬｲＬ＠ çünkü evvelsi gün büyük bir zelzele duy-
duk. Koca ･ｨｲｩ＠ bir arabaya yüklettiler de bizi bir ye-
re götürüyorlar ｳ｡ｮ､ｫＮ＠ Ne kadar zelzele olursa olsun
ben yine sizin kölenizim.
{ ｫｵｴｰｹｬ､ｺ＠ ｫｩｴ｡ｰｬ＠ }
979
kapak düzeni; NECATi ONAT ｆｙ＠ ｬＬ＠ 7 500 .