Professional Documents
Culture Documents
Qajeelfama HCF
Qajeelfama HCF
Qajeelfama HCF
Fulbaana 2013
Finfinnee
BAAFATA
KUTAA
TOKKO.........................................................................................................................1
TUMAALEE
WALIIGALAA.....................................................................................................1
1. Mata Duree Gabaabaa...........................................................................................................1
2. Fooyyaiinsa.........................................................................................................................1
3. Hiika..................................................................................................................................... 1
4. Ibsa Koorniyaa......................................................................................................................3
5. Daangaa Raawwatiinsa Qajeelfamichaa...............................................................................3
6. Kaayyoo Qajeelfamichaa......................................................................................................3
KUTAA
LAMA.............................................................................................................................5
HUNDEEFFAMA, AANGOO FI GAHEE
HOJII..................................................................5
HOOGGANSA DHAABBILEE
FAYYAA..............................................................................5
7. Hundeeffamaa fi Itti waamama Hooggansaa........................................................................5
8. Miseensota Boordii Hospitaala Kompireensiivii Ispeeshaalaayizdii fi Hospitaala Waliigalaa
6
9. Miseensota Boordii Hospitaala Sadarka Jalqabaa................................................................6
10. Miseensota Boordii Buufata Fayyaa..............................................................................6
11. Ijaarsa Boordii Hospitaalaa fi Boordii Buufata Fayyaa..................................................7
12. Ulaagaa Miseensummaa..................................................................................................8
13. Aangoo fi Gahee Hojii Boordii Hospitaalaa fi Buufata Fayyaa.......................................8
14. Aangoo fi Gahee Hojii Walitti Qabaa Boordii..............................................................12
15. Sirna Walgahii Boordii..................................................................................................12
ii
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
16. Bara Hojii Miseensota Boordii......................................................................................13
17. Dirqama Miseensota Boordii.........................................................................................13
18. Durgoo Miseensota Boordii.......................................................................................... 14
19. Sababa Miseensummaan Boordii Itti Haqamu..............................................................15
20. Miseensota Koree Maanejimantii Hospitaalaa..............................................................16
21. Miseensota Koree Maanejimantii Buufata Fayyaa........................................................16
22. Ijaarsa Koree Maanejimantii Dhaabbata Fayyaa...........................................................17
23. Sirna Walgahii Koree Maanejimantii Dhaabbata Fayyaa..............................................17
24. Aangoo fi Gahee Hojii Koree Maanejimantii Hospitaalaa yookan Buufata Fayyaa......18
25. Aangoo fi Gahee Hojii HojiGaggeessaa Hospitaalaa yookan Daareektara Buufata
Fayyaa...................... ...21
26. Aangoo fi Gahee Hojii Meedikaal Daarektara Hospitaalaa...........................................22
27. Aangoo fi Gahee Hojii Biiroo Eegumsa Fayyaa Oromiyaa...........................................23
28. Aangoo fi Gahee Hojii Waajjira Eegumsa Fayyaa Aanaa yookan Magaalaa................26
29. Aangoo fi Gahee Hojii Buulchiinsa Gandaa..................................................................28
KUTAA
SADII...........................................................................................................................30
SIRNA GALII SASSAABUU FI ITTI FAYYADAMUU.....................................................30
30. Dhimmoota Waliigalaa..................................................................................................30
31. Madda Galii Dhaabbata Fayyaa.................................................................................... 30
32. Adeemsa Galii Sassaabuu..............................................................................................31
33. Adeemsa Maallaqa Kuufachuu......................................................................................32
34. Adeemsa Qophii Karoora Baajataa...............................................................................34
35. Adeemsa Itti Fayyadama Galii......................................................................................35
36. Hojiiwwan Galii Sassaabameen Raawwatamuuf Hayyamaman....................................37
37. Galii Sassaabameen Hojiiwwan Akka Hin Raawwatamne Dhorkaman........................38
38. Adeemsa Baasii Maallaqaa............................................................................................39
39. Bittaa Meeshaalee fi Tajaajilaa......................................................................................40
40. Adeemsa Jijjiirraa Baajataa...........................................................................................40
iii
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
41. Adeemsa Heyyamsiisuu Baajata Dabalataa...................................................................41
42. Gabaasa Herreegaa........................................................................................................42
43. Odiitii Herreegaa fi Raawwii Hojii................................................................................42
KUTAA
AFUUR........................................................................................................................44
SIRNA TAJAAJILA WALAANSA TOLAA
FI..................................................................44
TAJAAJILA FAYYAA KAFFALTIIN ITTI HIN GAAFATAMNE.................................44
44. Dhimmoota Waliigalaa..................................................................................................44
45. Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa Hojiirra Oolchudhaaf Dhimmoota Guutamuu Qaban. 45
46. Qaamota Waraqaa Ragaa Tajaajila Wal'aansa Tolaa Kennan.......................................46
47. Aangoo fi Gahee Hojii Qaamota Waraqaa Ragaa Kennanii..........................................46
48. Fayyadamtoota Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa...........................................................46
49. Ulaagaalee Tajaajila Wal'aansa Tolaa Addaan Baasuuf Bulchiinsi Aanaa yookan
Magaalaa Itti Fayyadamu....................................................................................................47
50. Ulaagaalee Calallii Haala Qabatamaa Aanaa yookan Magaalaa irratti akka Hundaa u
Adeemsa Hordofamuu Qabu...............................................................................................48
51. Hundeeffama Koree Calallii Fayyadamtoota Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa..............49
52. Aangoo fi Gahee Hojii Koree Calallii Tajaajila Wal'aansa Tolaa Gandaa.....................50
53. Aangoo fi Gahee Hojii Koree Calallii Tajaajila Wal'aansa Tolaa Aanaa yookan
Magaalaa.................. ….. .51
54. Sirna Walgahii Koree Calallii Tajaajila Wal'aansa Tolaa..............................................52
55. Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa Hojii irra Oolchuuf Aangoo fi Gahee Hojii Bulchiinsa
Aanaa yookan Magaalaa.....................................................................................................53
56. Adeemsa Calallii Fayyadamtoota Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa...............................54
57. Waraqaa Ragaa Tajaajila Wal'aansa Tolaa....................................................................55
58. Aangoo fi Gahee Hojii Koomishinii Qophaawinaa fi Ittisa Balaa fi Biiroo Dhimma
Hojjataa fi Hawaasummaa.................................................................................................56
59. Mirgaa fi Dirqama Fayyadamtoota Tajaajila Walaansa Tolaa.....................................57
60. Mirga Nama Balaa yookan Dhibee Tasaatiif Saaxilamee..............................................58
iv
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
61. Shallaggii Baajata Tajaajila Wal'aansa Tolaa................................................................58
62. Aangoo fi Gahee Hojii Dhaabbata Fayyaa....................................................................59
63..........Hundeeffama, Ittiwaamama, Miseensotaa, Aangoo fi Gahee Hojii Koree Qindeessituu
Tajajila Nyaataa.................................................................................................................. 61
64. Aangoo fi Gahee Hojii Biiroo yookan Waajjira Maallaqaa fi Waltainsa Diinagdee....62
65. Tajaajila Fayyaa Kaffaltiin Itti Hin Gaafatamne............................................................63
66. Tajaajila Wal'aansaa Duubeen Kennuu.........................................................................65
KUTAA
SHAN...........................................................................................................................66
GATII TAJAAJILA FAYYAA MURTESSUU FI FOOYYESSUU.................................66
67. Dhimmoota Waliigalaa..................................................................................................66
68....Gatii Tajaajila Fayyaa Murteessuu fi Fooyyessuu Keessatti Dhimmoota Hubatamu Qaban
66
69.Adeemsa Gatii Tajaajila Fayyaa
Murteessuu....................................................................................67
70.Gatii Tajaajila Fayyaa
Fooyyessuu......................................................................................................68
71.Mirgaa fi Dirqama Dhaabbilee
Fayyaa...............................................................................................68
72.Gatii Tajaajila Fayyaa Lammiilee Biyya
Alaa.....................................................................................69
KUTAA
JAHA............................................................................................................................70
TAJAAJILA WAL'AANSAAN ALA TA'AN QAAMA DANDEETII QABUUF
WALIIGALTEEDHAAN
KENNUU......................................................................................70
73...................................................................................................................... Dhimmoota Waliigalaa
70
74........Tajaajiloota Wal'aansaan Alaa Waliigalteen Kennuuf Ulaagalee Xiyyeeffannoo Keessa
Galan........................ ...71
75................................................... Adeemsa Tajaajiloota Wal'aansaan Alaa Waliigalteen Kennuu
71
v
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
76..........................................Dirqama Qaama Tajaajila Wal'aansaan Alaa Waliigalteen Fudhatee
73
77.......................................................................................................................... Dirqama Hospitaalaa
74
78......................................... Aangoo fi Gahee Hojii Tajaajila Bulchiinsa Hojiwwan Kontiraataa
75
79....................................................................................... Aangoo fi Gahee Hojii Koree Teekniikaa
76
80.................Rakkoo Hojjattoota Irratti Gahuu Danda'u Maqisuuf Tarkaanfiiwwan Fudhatamuu
Qaban.............................................................................................................................................
...............77
KUTAA
TORBA........................................................................................................................78
TAJAAJILA WALAANSA DAREE DHUUNAFAA.........................................................78
81...................................................................................................................... Dhimmoota Waliigalaa
78
82.................................................................. Kaayyoo Tajaajila Wal'aansa Daree Dhuunfaa Banuu
80
83.....................................Ulaagalee Tajaajila Wal'aansaa Daree Dhuunfaa Banuuf Barbaachisan
80
84.............................Adeemsa Tajaajila Wal'aansaa Daree Dhuunfaa Banuuf Hordofamuu Qabu
81
85.......Gosa Tajaajiloota Wal'aansa Daree Dhuunfaa Keessatti Akka Kennaman Heyyamaman
82
86.....Gosa Tajaajiloota Wal'aansa Daree Dhuunfaa Keessatti Akka HinKennamne Dhorkaman
82
87........................................................ Mirga Tajaajilamtoota Tajaajila Wal'aansa Daree Dhuunfaa
83
88.................................................. Dirqama Tajaajilamtoota Tajaajila Wal'aansa Daree Dhuunfaa.
83
89....................Aangoo fi Gahee Hojii Koree Qindeessituu Tajaajila Wal'aansa Daree Dhuunfaa
83
vi
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
90.................................................................................... Gatii Tajaajilaa Wal'aansa Daree Dhuunfaa
85
91.............................................................. Qabiinsa Herregaa Tajaajila Wal'aansa Daree Dhuunfaa
85
92....................................... Qoodiinsa Galii Tajaajila Wal'aansaa Daree Dhuunfaa Irraa Argamee
86
KUTAA
SADDEET...................................................................................................................87
TUMAALEE ADDA
ADDAA.................................................................................................87
93.................................................................................................................................... Aangoo Biiroo
87
94................................................................................................ Seeroota Raawwatiinsa Hin Qabnee
87
95............................................................................................ Yeroo Qajeelfamni Kun Hojiirra Oolu
87
vii
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
Qajeelfama Lakk.20/2012
Rifoormii faayinansiingii seektara fayyaa haala guutuu taheen hojii irra oolchuuf tumaaleen
Qajeelfama Kenniinsa Tajaajila Fayyaa fi Bulchiinsa Dhaabbilee Fayyaa tokko tokko haala
qabatamaa amma jiru waliin walsimsiisuun barbaachisaa taee waan argameef;
viii
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
KUTAA TOKKO
TUMAALEE WALIIGALAA
2. Fooyyaiinsa
3. Hiika
Akkaatan jechichaa hiika biraa kan kennisiisu yoo tae malee, qajeelfama kana keessatti:
1. "Labsii" jechuun Labsii kenna Tajaajilaa fi Bulchiinsa Fayyaa Mootummaa Naannoo
Oromiyaa Lakk. 93/97 jechuudha.
2. "Dambii" jechuun Dambii Kenna Tajaajilaa fi Bulchiinsa Fayyaa Mootummaa
Naannoo Oromiyaa Lakk. 56/97 fi dambii foyyae lakk. 175/2008 jechuu dha.
3. "Barrogorsaa" jechuun barreefama fi unkaale qajeelfama kenna raawwachisuf
Biiroodhaan bahee jechuudha .
4. "Biiroo" jechuun Biiroo Eegumsa Fayyaa Oromiyaa jechuudha.
5. "Magaala" jechuun magaalota naannoo Oromiyaa keessatti argaman kan Mootummaa
Naannotiin ramaddii sadarkaa muummichaa, olaanaa fi giddugaleessaa kennamee
jechuudha.
6. "Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa" jechuun ulaagaa calallii taa'een namoota yookan
maatii kaffalanii wal'aanamuu hin dandeenye addaan baasuudhaan tajaajila fayyaa
dhaabbata fayyaa irraa akka argatan sirna taasisu jechuudha.
1
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
7. "Koree Calallii" jechuun qaama waraqaa ragaa wal'aansa tolaa kennuuf aangoon
kennameefiin koree dhaabbatu ta'ee, namoota yookan maatii fayyadamaa Sirna
Tajaajila Wal'aansa Tolaa ta'uuf gaaffii dhiyeesse ulaagaalee calallii irratti
huundaa'ee kan calallii adeemsisu jechuudha.
8. "Waraqaa Ragaa Wal'aansa Tolaa" jechuun qaamota waraqaa ragaa kennuuf
aangoon kennameef irraa namoota yookan maatii kaffalanii wal'aanamuu hin
dandeenyeef kaffaltii malee Tajaajila Wal'aansa Tolaa dhaabbilee fayyaa
mootummaa irraa akka argatan ragaa kennamuufi dha.
9. "Tajaajila Duubee" jechuun Dhaabbata fayyaa fi qaama sadaffaa wajjin dhimma
kaffaltti tajaajila wal'aansaatiif waliigaltee godhamuun tajaajila booda kaffaltii
raawwatamuun tajaajila wal'aansaa kennamuudha.
10. "Tajaajila Bulchiinsa Hojiiwwan Kontiraataa" jechuun Hospitaala keessatti hojiiwwan
yaalaan alaa qaama biraatiif waliigalteedhaan akka kennamuuf murtaa'e akka hordofu
fi bulchu caasaa dhaabbatuudha.
11. "Tajaajila Wal'aansaa Daree Dhuunfaa" jechuun hospitaala keessatti gaafii fi fedhii
ogeessotaatiin tajaajila wal'aansaa yeroo hojii idilee alatti, kaffaltii addaatiin
dhukkubsattoota deddeebi'anii wal'aanamaniif daree gurmaa'uudha.
12. "Boordii Dhaabbata Fayyaa jechuun hojii buufata fayyaa fi hospitaalaa
ol'aantummaadhaan hoogganuudhaaf qaama seerummaa qabaatee hospitaalaa fi
buufata fayyaa keessatti hundeffamu dha.
13. “Koree Qindeessaa Tajaajila Nyaataa jechuun koree buufata fayyaa keessatti
haadholee ulfaa dahumsaaf buufata fayyaa keessa turaniif kenniinsa tajaajila nyaataa
qindeessu jechuudha
14. Tajaajila dahumsaa fi dahumsaan walqabate jechuun tajaajila fayyaa dahumsaan
duraa, dahumsaa fi dahumsa booda haadholee ulfaatiif kennamu jechuudha.
15. Tajaajila Nyaataa jechuun haadholee ulfaa dahumsaan dura, dahumsaa fi dahumsa
booda rakkoo fayyaan walqabateef buufata fayyaa keessa turaniif nyaata dhihaatu
jechuudha.
16. “Gumaacha hawaasaa jechuun midhaan gosa kamiyyuu yookan buna, yookan
mi'eessituu yookanqarshiitti shallagame taee dhimma tajaajila dahuumsa haadholee
ulfaatiif hawaasa irraa walitti qabamu jechuu dha.
2
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
17. “Madaala jechuun meeshaa ulfaatina kiiloo giraaman ittiin safaramu yookan
miizana jechuu dha.
18. Jechoonni labsii Lakk. 93/97 keessatti hiikni kennameef qajeelfama kana irrattis
raawwatiinsa ni qabaatu.
4. Ibsa Koorniyaa
Qajeelfama kana keessatti jechoonni koorniyaa dhiiratiin ibsaman hunduu korniyaa dubartii ni
ilaallatu.
6. Kaayyoo Qajeelfamichaa
3
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
hambifachuun akka itti fayyadaman taasisuuf.
3. Sirna tajaajila wal'aansa tolaa iftoomina qabu diriirsuudhaan harka qalleeyyiin
qaamolee waraqaa ragaa kennuudhaaf aangoon kennameefiin calalamanii tajaajaila
fayyaa akka argatan taasisuu fi dhabbileen fayyaa tajaajila kana kennan baasiin isaanii
akka bakka buuuf taasisuuuf.
4. Sagantaalee fayyaa kenniinsii isaanii fayyummaa hawaasaa eeguuf bu aa ol aanaa
qaban addaan baasuun dhaabbileen fayyaa tajaajilawwan kana akka kennanii fi
yookan fayyummaa hawaasaa keenyaa akka fooyyau taasisuuuf .
5. Hawaasni baasii tajaajila fayyaa uwwiisuu keessatti qooda akka fudhatu, dhaabbata
fayyaaf baasiin tajaajila kennuuf baase akka uwwifamu gatii tajaajila fayyaa fedhii fi
dandeettii kaffaluu hawaasaa ilaalcha keessa galchuun akka murtaa u fi yeroo
barbaachisutti akka fooyyau sirna dandeessisu diriirsuudhaan, dhaabbanni fayyaa
galii dabalata akka argatu taasisuu fi kan kana fakkaatan
6. Hooggansaa fi hojjattota hospitaalaa irraa ba'aa hojii hir'isuudhaan xiyyeeffannaan
isaanii guutummaan guututti fooyya'insa qulqullina kenniinsa tajaajila fayyaa
hospitaalaa irratti akka ta'uf sirna tajaajiloota wal'aansaan alaa qaama biraatiif
waliigalteedhaan kennu dandeessisu diriirsuudhaaf.
7. Hawaasni tajaajila wal'aansaa yeroo barbaadetti akka argatuu fi kaka'umsi ogeeyyii
fayyaa itti fufiinsaan akka cimaa deemu kan gargaaru tajaajila wal'aansa daree
dhuunfaa yeroo hojii idilee ala hospitaala keessatti ulaagaalee ittiin dhaabbachuu
danda'u fi akkaataa gatiin tajajiloota daree dhuunfaa ittiin murteeffamu kallattii
agarsiisuuf.
4
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
KUTAA LAMA
HUNDEEFFAMA, AANGOO FI GAHEE HOJII HOOGGANSA
DHAABBILEE FAYYAA
5
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
gaafatamtoota kutaalee fi tajaajiloota irraa koreen maanejimantii ni dhaabbata. Itti
waamamni koree maanejimantii buufata fayyaa gamtaadhaan boordii buufata
fayyaatiif ta'a. Itti waamamni miseensota koree manejimantii buufata fayyaa
dhuunfaadhaan daareektaraaf ta'a.
Akkaataa Dambii keewwata 4(2) tiin boordiin hospitaalaa miseensota torba kan qabu taee:
1. Bulchaan godinaa/Kantiibaan magaalaa hospitaalichi keessatti argamu.......... Walitti
qabaa
2. Itti gaafatamaa Waajjira Eegumsa Fayyaa
Godinaa/magaalaa.....................................Miseensa
3. Itti gaafatamaa Waajjira Maallaqaa fi Waltaiinsa Diinagdee Godinaa/
Magaalaa...Miseensa
4. Bakka bu'aa hawaasaa nama tokko.................................................................................
Miseensa
5. Meedikaal Daarektara Hospitaalaa ...............................................................................
Miseensa
6. Bakka buaa hojjattoota hospitaalaatin kan filatamu nama tokko............................
Miseensa
7. Hojii gaggeessaa hospitaalaa .................................................................. Barreessaa fi
Miseensa
6
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
Miseensa
4. Bakka bu'aa hawaasaa nama tokko.................................................................................
Miseensa
5. Meedikaal Daarektara Hospitaalaa ...............................................................................
Miseensa
6. Bakka buaa hojjattoota hospitaalaatiin kan filatamu nama tokko...........................
Miseensa
7. Hojii gaggeessaa hospitaalaa .................................................................. Barreessaa fi
Miseensa
7
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
11. Ijaarsa Boordii Hospitaalaa fi Boordii Buufata Fayyaa
8
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
miseensa akka bakka buusu dirqamni itti kenname hospitaala/buufata fayya tokkoon
tokkof nama tokko bakka buusuu qaba.
9. Miseensi boordii tokko boordii hospitaalaa/buufata fayyaa lamaa ol keesstti miseensa
tauu hin dandau.
Dambii keewwata 6 irratti aangoo fi gaheen hojii boordii kenname akkuma eegametti ta'ee,
aangoo fi gaheen hojii boordii :-
1. Boordiin hojii dhaabbaticha fayyaa ol'aantummaan ni hooggana. Walitti dhufeenya
dhaabbatichaa, ummata dhaabbatichatti tajaajilamuu fi qaamota mootummaa gidduu
jiru akka cimu ni taasisa.
2. Akkaataa Dambii keewwata 6 (8) fi qajeelfama kana keewwata 27 (6) jalatti ibsameen
boordiin biiroo wajjin ta'uudhaan hojii gaggeessaa olaanaa hospitaala kompireensiiv
ispeeshaalayizdii fi hospitaala waliigalaa dorgomsiisee ni qaxara yookan ni ramada.
Boordiin hospitaala sadarkaa jalqabaa, akkata Qajeelfama Sadarkeessuu, Bulchiinsaa
fi Walitti Hidhamiinsa Dhaabbilee Fayyaa Mootummaa Naannoo Oromiyaa
9
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
lakk.15/2009 tiin hojii gaggeessa hospitaala sadarkaa jalqabaa akka ramadamu ni
taasisa. Boordiin buufata fayyaa akkaataa keewwata 28 (5) jalatti ibsameen waajjira
eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaa wajjin ta'uudhaan daayireektara buufata
fayyaa fi itti aanaa daaayirektaraa ni ramada.
3. Bakka hojii gaggeessaan hospitaala kompreensiv ispeeshaalyizdii fi hospitaala
waliigalaa gahee isaa bahuu dadhabee fi badii hojii irratti qaqqabsiisetti ragaa
qabatamaa irratti hundaaun yaada tarkanfii fudhatamu wajjin Biiroof dhihesse
tarkaanfii barbaachisaa tae akka fudhatamu ni taasisa. Akkasumas boordiin
hospitaala sadarkaa jalqabaa hoji gaggeessaa gahee isaa bahuu dadhabe, ragaa
qabatamaa irratti hundaa’udhaan yaada tarkanfii fudhatamu wajjin waajjira eegumsa
fayyaa godinaa ni beeksisa, takaanfiin barbaachisus gama waajjira fayyaa godinaatiin
akka fudhatamu ni taasisa.
4. Bakka daayirektarri fi itti aanaaan daayirektara buufata fayyaa gahee isaanii bahuu
dadhabanitti fi badii hojii irratti qaqqabsiisanitti, ragaa qabatamaa fi yaada tarkaanfii
fudhatamuu malu wajjin bulchaa aanaa/kantibaa magaalaatiif gabaasee akka tarkanfiin
fudhatamu ni taasisa.
5. Guddina yookan ramaddii itti gaafatamtoota kutaalee hojii gaggeessaa hospitaalatiin
ykn dareekatara buufata fayyaatiin kaadhimaman miseensa koree maanejimantii
dhaabbatichaa akka taan ni mirkaneessa. Hospitaala keessatti miseensota koree
maanejimantii itti waamamni isaanii meedikaal daarektaraaf ta'an kan kaadhimaman
waliigaltee hojii gaggeessaa fi meedikaal daarektaraan ni ta'a.
6. Boordiin imaammata fayyaa fi karoora tarsiimawaa Biiroo yookan waajjira eegumsa
fayaa godinaa/aanaan qophaa'e irratti hundaaee wixinee karoora hojii fi baajata
dhaabbatichaa kan waggaa akka koreen maanejimantii qopheesu ni taasisa, ni
raggaasisa, akka Biiroon yookan waajjiri eegumsa fayyaa godinaa/magaalaaa/aanaa
beekan ni taasisa.
7. Qajeelfama kana Keewwata 33 fi 35 irratti adeemsa galii kuufachuu fi itti fayyadamuu
ilaalchisee kan ibsame hojii irra ooluu isaa ni hordofa.
8. Dhaabbanni fayyaa tilmaama galii keessaa fi gaaffii baajata mootummaa irraa
ramadamuuf haala karoora hojii baafatanin walsimsiisuun qopheessanii akka
dhiyeessaniif ni taasisa. Baajata qophaa'ee dhiyaatee raggaasisuun Biiroodhaaf yookan
10
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
waajjirra eegumsa fayyaa aanaa/magaalaa akka qaqqabu ni taasisa. Dhaabbanni
fayyaa bajata labsameef seera faayinaansii eegee hojii irra oolchuu isaa ni hordofa.
9. Sirni tajaajila wal'aansa tolaa dhaabbaticha fayyaa keessatti akka hojiirra ooluu ni
taasisa. Qaamota waraqaa ragaa walaansa tolaa kennanii fi dhaabbaticha fayyaa
gidduutti waliigalteen akka mallatteeffamu ni taasisa. Haala waliigaltichaatiin
dhaabbatichi fayyaa dirqama fayyadamtoota sirna tajaajila wal'aansa tolaa
garaagarummaa tokko malee yaaluuf seene akka fiixaan baasu ni hordofa. Qaamoonni
waliigaltee mallatteessan haala waliigaltichaatiin dhaabbaticha fayyaatiif akka
kaffaltii raawwatan ni taasisa. Iddoo rakkoon qunnametti tarkaaffii furmaataa ni
fudhata, ni fudhachiisa.
10. Qajeelfama kana keewwaata 66(4) irratti akkaataa ibsameen haala qabatamaa naannoo
dhaabbatichaa irraa kaee gosa tajaajila fayyaa kaffaltiin itti hin gaafatamne
kennamuu qabu madda baajataa wajjin yaada murtii Biiroodhaaf ni dhiyeessa. Biiroon
yoo irratti waliigale akka hojiirra ooluu ni taasisa.
11. Akkaataa Qajeelfama kana keewwata 66 (2)irratti ibsameen qaama sadaffaadhan
dhaabbata fayyaatiif gaaffii tajaajila duubee dhiyaate xiinxaluudhaan ni mirkanessa.
12. Akkaataa qajeelfama kana keewwata 70 (3) irratti ibsameen gatii tajaajila
wal'aansaatiif kaffalamu fooyyessuuf qorannoo ka'uumsaa dhaabbaticha irraa dhiyaate
xiinxaluudhaan Biiroof yookan waajjira eegumsa fayyaa godina/magaalaa/aanaa tiif ni
dhiyeessa.
13. Akkaataa qajeelfama kana keewwaata 75 (2) irratti ibsamen boordiin hospitaalaa
piroopozaalii yookan gaafii tajaajiloota wal'aansaa alaa waliigalteen qaama dandeettii
qabuuf kennuuf koree maneejimantii irraa dhihaate qulqulleeffatee ni mirkanesa,
raawwii isaas ni hordofa.
14. Akkaataa Qajeelfama kana keewwaata 81 (5 fi 6) fi 84 (4) irratti ibsameen tajaajila
wal'aansa daree dhuunfaa hospiitaalicha keessattii banuudhaaf gaaffii koree
maanejimantii hospitaalichaa irraa dhiyaatee xiinxalee ni mirkaneessa, raawwii isaas
ni hordofa. Akkasumas akkaataa qajeelfama kana keessatti keewwata 90 (1) ibsameen
gatii tajaajila daree dhuunfaa ni murteessa.
15. Raawwatiinsa qajeelfama kanaatiif dhaabbaticha keessatti sirna to'annoo fi hordoffii
diriirsudhaan, bakka rakkoon jirutti tarkaanfii sirreefamaa ni fudhata, ni fudhachiisa.
11
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
Biiroon yookan waajjiri eegumsa fayyaa godinaa/magaalaa/aanaa akka beekuu ni
taasisa.
16. Gabaasa raawwii hojii fi baajata dhaabbatichaa kan waggaa yeroo isaa eeggatee akka
dhiyaatu ni taasisa. Gabaasa dhiyaate irratti hundaa'ee dadhabbinaa fi cimina
dhaabbaticha keessatti mul'ate xiinxaluudhaan tarkaanfiiwwan sirreeffamaa ni
fudhata. Biiroon yookan waajjiri eegumsa fayyaa godinaa/magaalaa/aanaa akka beeku
ni taasisa.
17. Saffinaa fi qulqullina kenna tajaajila dhaabbatichaa ilaalchisee waltajjii hawaasaa
uumudhaan yaada fooyyainsaa fi komii tajaajilamtoota irraa dhiyaatu ni
dhaggeeffata, tarkaanfii sirreeffamaa ni fudhata, ni fudhachiisa. Itti-fufiinsaan sirna
odeeffannoo itti argatu ni diriirsa.
18. Dhaabbaticha fayyaatiif dhaabbilee gargaarsa kennuu dandaan irraa deeggarsa
barbaachisaa tae akka argatu qaamota kana ni qunnama, gaaffii deeggarsaa maqaa
dhaabbatichaatiin ni dhiheessa.
19. Dhaabbata fayyaa keessatti badiin qabeenyaa fi qisaasamni maallaqaa akka hin
uumamne sirna hordoffii barbaachisu ni diriirsa, hordoffii ni taasisa. Badiin yoo
raawwate qaama badii raawwate irratti tarkaanfii seeraa ni fudhata, ni fudhachiisa.
20. Toftaalee haamilee ogeeyyii fayyaa fi hojjatoota deeggarsaa guddisan kan akka
onnachiifituu adda addaa akka hojiirra oolan ni taasisa.
21. Dhaabbanni fayyaa galii dabalataa argateen meeshaalee dhaabbataa wal'aansaa
sadarkaa isaatti akka qabaatu Biiroon heyyamame, qorichaa fi meshaalee dhumeeyyi
wal'aansaa yeroo barbaachisutti akka guuttatu gochuudhaan qulqullinni kenniinsa
tajaajila fayyaa akka fooyyau gahee irraa eegamu ni baha.
22. Seerota Bulchiinsa Mootummaa Naannoo Oromiyaa fi Biiroodhaan bahan
dhaabbaticha fayyaa keessatti hojii irra ooluu isaa ni hordofa.
23. Hojimaataa fi qajeelfama keessaa kan hawaasaf tajaajila saffisaa fi qulqullina qabu
kennisiisu dandau ni baasa, hojii irra ni oolcha, ni oolchisiisa.
24. Dhimmota biroo Biiroodhaan yookan bulchiinsa godina/magaala/aanaa tiin
kennameef hojii irra ni oolcha.
25. Boordiin hojii hooggansaa ofiif hojjatu karoora ni baafata, raawwii hojii isaas
waggaatti yeroo lama ni gamaaggama.
12
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
26. Boordiin dhibbeentaa daballii gatii bittaa qorichaa, meeshaalee yaalaa dhumataa fi
riejantii laaboraatoorii irratti dabalamuu qabu ni murteessa. Daballiin taasifamu %25
caaluu hin qabu.
1. Sirni walgahii boordii Dambii keewwata 10 irratti kan ibsame akkuma eegametti ta'ee,
boordiin ulfina fi baayyina hojii irraa kan kaee kurmaana kurmaanaan walgahii idilee
ni qabaata. Barbaachisummaan isaa yoo itti amaname walgahiin hatattamaa
waamamuu ni dandaa.
2. Walgahiin guutudha kan jedhamu miseensota boordii keessaa %50 + 1 yoo
argamaniidha.
3. Ajandaan walgahii guyyaa shan dura qophaa'ee miseensotaaf gahuu qaba.
4. Murtiin boordii miseensota walgahiicharratti argaman keessaa sagalee caalmaa argate
hojiirra ni oola. Yoo sagaleen waliqixxee tae gareen walittiqabaa boordii keessatti
argamu akka sagalee caalmaa argatetti ni fudhatama.
13
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
5. Walgahii boordii hunda irratti qaboon yaaii ni qabama; ni mallatteeffama qaboon
yaaii guyyuma walgahii sana yoo barreeffamee xummuramuu baatee torban tokkoo
keessatti xumuramee mallatteeffamu qaba.
14
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qabatamaadhaan mirkanaae boordiin fi Biiroon yookan bulchiinsi aanaa/magaalaa
irratti waliigaludhaan tarkaanfii barbaachisaa tae fudhachuu dandau.
7. Miseensonni boordii misooma fi guddina dhaabbata fayyaa akkasumas kenniinsa
tajaajila fayyaa sadarkaa qulqullina irraa eegamuu akka qabaatu osoo of hin qusatin
deggarsa irraa eegamuu hunda kennuuf dirqama qabu.
8. Miseensonni boordii icitii dhaabbatichaa fi tajaajilamtootaa eeguuf diraqama qabu.
15
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qaama walgahii wameen kan uwwifamu taee, hirmaattonni waltajjii kanaa walitti
qabaa boordii, barreessaa boordii fi Itti gaafatamaaa waajjira eegumsa fayyaa
godina/aanaa/magaalaa taa.
4. Keewwata kana keewwata xiqaa 1 jalatti kan ibsame akkuma eegametti ta ee, Biiroon
haala qabatamaa irratti hundaa'ee miseensota boordiif faayidaaleen heyyamaman akka
irra deebi'amee sirraa'u yookan fooyya'u murteessuu ni danda'a.
5. Baasiin faayidaalee miseensota boordii galii dhaabatni fayyaa walitti qabu irraa kan
uwwifamu ta'a.
6. Miseensonni boordii yeroo hojii dhaabbatichaaf magaalaa dhaabatichi keessa jiruu ala
deeman durgoo oolmaa haala qajeelfama siviil sarvisiitiin kan raawwatamu ta a.
7. Miseensi boordii hojii dhaabbatichaaf magaalaa dhaabatichi keessa jiruu ala deemeef
baasiin geejjibaa ragaa dhiyeeffate irratti hundaaee ni kaffalamaaf.
Miseeni boordii tokko sababa armaan gaditti tarreeffameen keessaa tokkoon miseensummaa
irraa haquun ni dandaaa:
1. Miseensonni boordii kamiyyuu dhaabbaticha keessatti buaawwan seeran beekkaman
alatti yoo fayyadamaa taan yookan malaammaltummaa keessa seenuun isaani
ragaadhaan yoo mirkanaa'e.
2. Sababa qubsaa hin taaneen walitti aansee yeroo sadii ol walgahii boordii yookanirraa
kan hafe yoo ta'e.
3. Miseensa boordii taee itti fufuudhaaf fedhii kan hin qabaanne yoo ta e, fedhii
dhabuu isaas jia lama dura boordii fi Biiroo yookan bulchiinsa
godinaa/aanaa/magaalaatiif barreeffamaan kan beeksise yoo ta'e.
4. Dirqama miseensummaa bahuu dadhabuu isaa boordii fi Biiron yookan
bulchiinsi/godina/ aanaa/magaalaa yoo irratti waliigale.
5. Iddoo jireenya isaa yoo jijjiirrate, addunyaa kana irraa yoo boqote, waajjira bakka
buee irraa yoo gadi lakkise.
6. Filatamaan ummataa yookan bakka buaan hojjattootaa ammantaa qaama isa bakka
busee irraa yoo dhabe, qaamni ramaddiidhaan isa bakka busee akka jijjiramu yoo
16
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
gaafate.
7. Bara hojii miseensummaa yoo xumuree fi dhimmootni amansiisaa ta an kan biroo
yoo jiraate.
c. Meetiranii ..........................................................................................................
miseensa
18
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
22. Ijaarsa Koree Maanejimantii Dhaabbata Fayyaa
1. Hojii gaggeessaan hospitaalaa yookan daarektarri buufata fayyaa dura taa aa kutaalee
yookan tajaajilootaa miseensa koree maanejmantii ta uu qaban eerudhaan boordiif
dhiheessee haala murtii boorditin miseensa ni taasisa.
2. Keewwata kana Keewwata xiqaa 1 irratti kan ibsame akkuma eegametti ta'ee
hospitaala keessatti hojii gaggeessaan meedikaal daareektara wajjin waliigaludhaan
tajaajiloota itti waamamni isaanii meedikaal daareektaraaf ta'an irratti ogeessonni akka
ramadaman ni eera, boordiin yoo irratti waliigale itti gaafatamummaadhaan
tajaajiloota kana akka hoogganan ni taasisa.
3. Hojii gaggeessaan hospitaalaa yookan daareektarri buufata fayyaa koree
maanejimantii dirqama isaa bahuu dadhabe yookan badii raawwatee koree
maanejimantiitti dhiyeessee akka miseensuummaa ala ta'uu fi adabbiiwwan biroo ni
fudhachiisa. Tarkaanfii fudhatame boordii yookanni beeksisa.
4. Ramaddiin yookan guddinni itti gaafatamaa kutaa yookan tajaajilaa miseensa koree
maanejimantii hospitaalichaa hin taane akkaataa seera Siviil Sarviisii Oromiyaatiin
raawwatama.
19
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
keessaa sagalee caalmaa argate hojiirra ni oola. Yoo sagaleen walqixxee ta e gareen
hojii gaggeessaan yookan daareektarii keessatti argamu akka sagalee caalmaa argatetti
ni fudhatama.
6. Miseensi sagalee caalmaatin mooame murtii koree maanejimantii fudhatee hojii irra
oolchuuf dirqama ni qaba.
7. Miseensi koree maanejimantii sagalee addaatiin murtii yookan ajandaa mariif dhiyaate
moorme, sababa mormeef ibsee akka qaboo yaaii irratti galmaa uf gochuu ni
dandaa. Miseensichi miidhaa sababa murtii kanaatiin gahuuf itti hin gaafatamu.
8. Miseensonni maanaajmantii murtii murteessaniif Itti gaafatamummaa dhuunfaa fi
gamtaan ni qabaatu
20
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
dhaabbaticha fayyaa irraa kauudhaan gosa tajaajila kaffaltii malee kennamuu qabu
madda bajataa wajjin yaada murtii boordiif ni dhiyeessa. Adeemsa isaa eeggatee
Biiroodhaan yoo fudhatama argate hojii irra ni oolcha.
7. Akkaataa qajeelfama kana keewwata 66 (2) irratti ibsameen gaaffii tajaajila duubee
dhaabbaticha fayyaa irraa argachuuf qaamoota adda addaa irraa dhiyaate xiinxalee
boordiif ni dhiyeessa. Yoo boordiin mirkanaa'ee hojii irra ni oolcha. Tajaajila
kennameef kaffaltiin yeroon raawwatamuu isaa ni hordofa. Dhaabbata kaffaltii yeroon
raawwachu dadhabe akka tajaajilii kennamaafi ture dhaabbatu ni taasisa.
8. Akkaataa qajeelfama kana keewwata 71 irratti ibsameen dhaabbatichi fayyaa dirqama
irraa eegamu akka bahu ni taasisa.
9. Akkaataa qajeelfama kana keewwata 75 (2) irratti ibsameen koreen maanejimantii
hospitaalaa tajaajiloota wal'aansaan alaa waliigalteedhaan qaama dandeettii qabuuf
kennuuf yaada yookan gaaffii qopheessee boordiidhaaf ni dhiyeessa. Yoo boordiin
mirkaneesse tajaajilichi akka kennamu ni taasisa. Dirqama keewwata 77 irratti ibsame
hospitaalichi akka bahu ni taasisa.
10. Akkaataa qajeelfama kana keewwata 84 irratti ibsameen tajaajila wal'aansaa daree
dhuunfaa hospitalicha keessatti banuudhaaf yaada yookan gaaffii boordiif ni
dhiyeessa. Yoo fudhatama argate dhiibbaan tajaajila wal'aansa idilee irratti osoo hin
qaqqabine akka tajaajilichi kennamu ni taasisa.
11. Dhaabbaticha keessatti sirna to'anoo fi hordofii ni dirrirsa. Adeemsoota qajeelfamicha
kana keessatti ibsaman hordofudhaan kaayyoo qajeelfamicha fixaan ni baasa. Iddoo
rakkoon muddatetti tarkaanfii sirreeffamaa ni fudhata, ni fudhachiisa. Boordiin fi
Biiroon yookan bulchiinsai aanaa/magaalaa akka beekan ni taasisa.
12. Gabaasa raawwiii hojii fi baajataa kan waggaa qopheessee qaama dhimmi ilaalu akka
qaqqabu ni taasisa. Raawwiii hojii tajaajilootaa fi kutaalee xiinxalee dadhabbinaa fi
cimina jiru addaan baasuudhaan furmaata ni kenna.
13. Dhaabbaticha fayyaa keessatti kutaalee fi tajaajiloonni humna namaa gahuumsa
qabuun akka guutaman, tooftaale haamilee hojjattootaa cimsan kan akka qajeelfama
onnachiiftuu hojii irra oolchuudhaan ogeeyyii fayyaa yookan hojjattoonni kaka'uumsa
fi naamusa gaariidhaan hawaasa akka tajaajilan, kenniinsi tajaajila fayyaa qulqullina
akka qabaatu fi koomiin hawaasaa deebii akka argatu ni taasisa.
21
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
14. Dhaabbanni fayyaa galii dabalataan argataniin meeshaalee dhaabbataa wal'aansaa
sadarkaa isaatti akka qabaatu Biiroon heyyamu, qorichaa fi meeshaalee dhumeeyyii
wal'aansaa yeroo barbaachisutti akka guuttatu gochuudhaan qulqullinni kenniinsa
tajaajila fayyaa akka fooyyauu ni taasisa.
15. Dhaabbaticha fayyaa keessatti badiin qabeenyaa fi qisaasni maallaqaa akka hin
uumamne sirna hordoffii ni diriirsa. Badiin yoo raawwate qaama badii raawwate irratti
tarkaanfii seeraa ni fudhata, ni fudhachiisa.
16. Seerota Bulchiinsa Mootummaa Naannoo Oromiyaa fi Biiroodhaan bahan
dhaabbaticha fayyaa keessatti hojii irra ni oolcha.
17. Hojimaata fi qajeelfama keessaa kan hawaasaaf tajaajila safisaa fi qulqullina qabu
kennisiisuu dandauu ni baasa, hojii irra ni oolcha, ni oolchisiisa.
18. Ogeeyyin fayyaa fi hojjattoonni naamusa isaanirraa barbaadamu eeganii tajaajilamaa
simachuu fi tajaajiluu isaanii ni too'ata, ni hordofa. Seerri naamusa ogummaa
dhaabbaticha fayyaa keessatti akka kabajamu ni taasisa. Sochiiwwan hojii
dhaabbatichaa akka iftoominaa fi itti gaafatamummaan raawwatamu ni taasisa.
Hojjattoota dhaabbatichaaf waltajjii uumuudhaan adeemsa hojii akka hubatan,
murteewwan gurguddoo irratti akka hirmaatan ni taasisa.
19. Adeemsa kenna tajaajila fayyaa fi qulqullinaa akkasumas hojjiwwan bulchiinsa
dhaabbatichaa ilaalchisee koomii fi yaada fooyyainsa tajaajilamtoota irraa dhiyaatu
ni fudhata. Sirna odeeffannoo fi komii tajaajilamtoota dhaabbata fayyaa irraa walitti
qabuun ni dirirsa. Kana irratti hundaaee tarkaanfii sirreeffamaa ni fudhachiisa.
20. Kenniinsa tajaajila fayyaa fooyyessuu kan dandaan qoannoo fi qoorannoon adda
addaa akka gaggeeffaman ni mijeessa.
21. Hojimaata keessaa baafachuudhaan hojii dhaabbatichaa ni fooyyessa, baasii
xiqqaadhaan hojii buaa qabeessaa ni raawwata, ni raawwachisa.
22. Dhimmoota biroo kanneen boordii fi Biiroo yookan waajjira eegumsa fayyaatiin
kennamuuf hojii irra ni oolcha.
22
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
25. Aangoo fi Gahee Hojii Hojii Gaggeessaa Hospitaalaa yookan
Daareektara Buufata Fayyaa
Dambii keewwata 8 jalatti kan ibsame akkuma eeggametti ta'ee, aangoo fi gaheen hojii hoji-
gaggeessaa hospitaalaa fi daareektara Buufata Fayyaa;
1. Hojii guyyaa guyyaa dhaabbatichaa ol'aantummaan ni gaggeessa, ni raawwata, ni
raawwachiisa.
2. Koree maanejimantii walitti ni qaba. Aangoo fi gahee hojii koree maanejimantiif
qajeelfama kana Keewwata 24 irratti kenname akka raawwatamu ni taasisa.
3. Dhimmoota koreen maanejimantii boordiif akka dhiyaatu gaafate akka murtii argatu
ni taasisa. Murtiiwwan boordiin dhaabbaticha keessatti hojii irraa akka oolu murteesse
ol'aantumaan hojii irraa ni oolcha, ni oolchisiisa.
4. Meedikaal daareektara hospitaalaa wajjin ta'uudhaan tajaajiloota yookan sagantoota
fayyaa ni karoorsa, ni hooggana, ni raawwata, ni raawwachiisa.
5. Akkaataa dambii keewwata 9 irratti ibsameen barreessaa boordii ta'uudhaan:
23
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
11. Dhaabbatichi fayyaa deeggarsa akka argatu dhaabbilee gargaarsa kennu danda an ni
quunnama; deeggarsa maqaa dhaabbatichaatin ni gaafata.
12. Dhimmoota Biiroon yookan waajjirri eegumsa fayyaa godinaayookan/aanaa/yookan
magaalaa bakka busee kan akka jijjirraa, carraa barnoota ogeeyyii fayyaa fi kan kana
fakkaatan addaan baafachuudhaan qunnamtii ni uuma, deeggarsa barbaachisaa ni
gaafata.
13. Sagantaalee fayyaa walaansa dhukkubsattoota, ittisa dhukkubaa fi kunuunsa fayyaa
ilaalchisee akka godinaatti/ yookan aanaatti/ yookan magaalaatti karoorfaman yookan
waajjira eegumsa fayyaa godinaa/ yookan aanaa/ yookan magaalaa dhaabbatichi
keessa jiruu wajjin wal-quunnamtii barbaachisaa uumuudhaan ni raawwata; gabaasa
ni erga.
14. Hojjilee biroo boordii fi Biiroon yookan waajjira eegumsa fayyaa aanaa/magaalaa
irraa kennamuuf ni raawwata, ni raawwachiisa.
yaada ni kenna.
5. Tajaajiloonni teekniikaa meeshaalee yaalaa fi humna namaatiin guutamanii
qulqullinni kenniinsa tajaajila fayyaa akka fooyya'u gahee hooggansaa ni baha.
24
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
6. Madaallii raawwii hojii itti gaafamtoota teekniikaa ni guuta. Itti gaafatamtoota fi
ogeeyyii dirqama isaanii bahuu dadhaban irratti hoji gaggeessaa hospitalichaa waliin
mariachuudhaan tarkaanfii barbaachisaa ta'e ni fudhata, ni fudhachiisa.
7. Gabaasa raawwii hojii hospitaalichaa ilaalchisee hojii gaggeessaaf ni dhiheessa.
Sochii hojii hoospitaalichaa ilaalchisee hawaasaaf odeeffannoo ni kenna.
8. Yeroo hojii gaggeessaan hinjirree bakka bu'ee hospitaalicha ni hooggana.
9. Hojiiwwan dabalataa hojii gaggeessaan kenneef ni raawwata, ni raawwachiisa.
Qajeelfama kana hojii irra oolchuuf Biiroon aangoo fi gahee kanatti anu ni qabaata:-
1. Imaammata fayyaa fi karoora misooma seektara fayyaa irratti hundaa'ee karoora
tarsiimoo seektara fayyaa Naannoo Oromiyaa qopheessuudhaan akka dhaabbanni
fayyaa fi waajjirri eegumsa fayyaa bu'uura karoora hojiiwwan isaa godhatee itti
fayyadamu ni taasisa, deeggarsa barbaachisaa ni kenna, ni hooggana, ni raawwata, ni
raawwachiisa.
2. Qaamoleen dhimmi ilaaluu fi hawaasni hubannaa gahaa argatee fiixaan bahiinsa
kaayyoo qajeelfamichaatiif akka tumsuu hojiiwwan dadamaqiinsaa ni hojjata.
3. Boordiin hospitaalootaa akka hundeeffaman ni taasisa, iddoo miseensi hir'atetti akka
guutamu ni taasisa.
4. Hojiiwwan boordii hospitaalaatiin raawwataman hordofuudhaan miseensota itti
gaafatamummaa isaanitti kenname hinbahiin irratti tarkaanfii ni fudhata, akka
fudhatamu ni taasisa.
5. Boordii hospitaala kompreensiiv ispeeshaalayizdii fi hospitaala waliigalaa
gamtaadhaan gahee gaggeessuummaa irraa eegamu bahachuu dadhabe hojii irraa
ittisudhaan akka boordiin haarawa hundeeffamu ni taasisa.
6. Qajeelfama kana Keewwata 13 (2) irratti kan ibsamee hojii gaggeessaa hospitaalaa
kompreensiiv ispeeshaalayizdii fi hospitaala waliigalaa, boordii wajjin
mari'achisuudhaan ni qaxara yookan ni ramada. Hojii gaggeessaan hospitaalaa
kompreensiiv ispeeshaalayizdii fi hospitaala waliigalaa gahee gaggeessummaa isaa
25
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
bahu dadhabe hojii irraa ni kaasa.
7. Barrogorsaa qajeelfama kana hojii irra oolchuuf gargaaru fi unkaalee adda addaa ni
qopheessa.
8. Dhaabbanni fayyaa nagaheewwan galii fi unkaalee biroo akka maxxansiifachuu
danda'an Biiroo Maallaqaa fi Waltainsa Diinagdee Oromiayaa ni heyyamsiisa,
deggersa barbaachisu ni kenna.
9. Dhaabbanni fayyaa galii dabalataan argateen humna namaa, meeshaalee dhaabbataa
wal'aansaa, meeshaalee dhumeeyyi wal'aansaa, qorichaa fi kan kana fakkaatan akka
guuttatan, hooggansi dhaabbata fayyaa akka cimu fi tajaajili fayyaa qulqullina fi
safina akka qabaatu deeggarsa barbaachisaa ni kenna.
10. Akkaataa qajeelfama kana Keewwata 34, 35, 42 fi 43 irratti ibsameen dhaabbileen
fayyaa galii walitti qabatan haala karoora hojii baafataniin akka itti fayyadamu
danda'an deeggarsa ni kenna. Biiroo Maallaqaa fi Walta insa Diinagdee Oromiyaatiif
gaaffii baajataa ni dhiyeessaa. Sirna galii sassaabu fi itti fayyadamu keessatti aangoo
fi gahee isaaf kenname ni raawwata.
11. Akkaataa Keewwata 39 (3) dhaabbanni fayyaa meeshaa dhaabbataa wal'aansaa akka
bitee guuttatu tarreeffama meeshaalee dhaabbataa wal'aansaa sadarkaa dhaabbata
fayyaatiin qopheessee ni dabarsa.
12. Sirna tajaajila wal'aansa tolaa hojii irra oolchuf hawaasaa fi qaamonni dhimmi ilaalu
hubannoo akka qabaatu gochuun akkuma eegametti ta'e, akkaataa qajeelfama kana
Keewwata 64 (4) tti tajaajilamtoota sirna tajaajila wal'aansa tolaa humna buufata
fayyaa fi hospitaala aanaa ol ta'udhaan riifaraalii argatanii hospitaala godinaa fi
naannootti tajaajilaman baasii dhaabbileen fayyaa kun baasan Biiroo Maallaqaa fi
Waltainsa Diinagdee Oromiyaa gaaffachuudhaan akka kaffalamuuf ni taasisa. Sirna
tajaajila wal'aansa tolaa hojii irra olchudhaaf aangoo fi gahee qajeelfamichi biroof
kenne hojii irra ni oolcha.
13. Akkaataa qajeelfama kana Keewwata 65 irratti tarreeffameen gosa tajaajiloota
wal'aansaa kaffaltiin itti hin gaafatamne ni murteessa, ni fooyyessa.
14. Akkaataa qajeelfama kana Keewwata 68, 69 fi 70 irratti ibsameen ka'uumsa gatii
tajaajila wal'aansaatiif kaffalamu murteessuu fi fooyyeessuu ilaalchisee gahee hojii fi
aangoo kennameef hojii irra ni oolcha.
26
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
15. Akkaataa qajeelfama kana Keewwata 80(3) irratti ibsameen hospitaala keessatti
tajaajila wal'aansaan alaa waliigalteedhaan kennuuf aangoo fi gahee hojii Biiroof
kenname hojii irra ni oolcha.
16. Akkaataa qajeelfama kana Keewwata 81 (11) irratti ibsameen hospitaala keessatti
kenniinsa tajaajili daree dhuunfaa ilaalchisee aangoo fi gahee hojii kennameef hojii
irra ni oolcha.
17. Caasaalee raawwatiinsa qajeelfama kanaa hordofuu fi too'atu keessatti gahee ol'aanaa
qaban kan akka abbaa adeemsa hirmmaannaa hawaasaa fi maddisiisa qabeenyaa,
tajaajila Odiitii, fi abbaa adeemsa karoora hordoffii fi gammaggama akka humni
isaanii cimu deeggarsa barbaachisu ni taasisa.
18. Qajeelfamni kun adeemsa kaa'ameefiin raawwatamu isaatii fi kaayyoo barbaadameef
galmaan geesisuu isaa kan ittiin qulqulleessu sirna to'anoo fi hordoffii sadarkaa
Biirootti, waajjira eegumsa fayyaa fi dhaabbata fayyaatti ni diriirsa. Qabxiiwwan
hordoffii madaallii fi qabxiiwwan sadarkaa mul'isa raawwii agarsiisu ni qopheessa,
hojii irra ni oolcha, ni oolchisiisa.
19. Gabassa dhaabbata fayyaa yookan waajjira eegumsa fayyaa irraa isa qaqqabeef deebii
gabaasaa yeroon ni kenna.
20. Qajeelfamni kun fooyya'iinsa qulqullina tajaajila fayyaa irratti bu'aa yaadame
argamsiisu isaa ni qorata, qo'annoo fi qorannoo ni gaggeessa, akka gaggeeffamu ni
taasisa.
21. Hojiiwwan biroo qajeelfama kana hojii irra oolchudhaaf barbaachisan ni raawwata.
22. Ummanni naannichaa, arjoomtotni fi qooda fudhatootni tajaajila nyaata haadholee
ulfaatiif akka gummachan hubannoon itti fufiinsaan akka kennamuu fi deeggarsi
midhaan nyaataa, mallaqaa fi kan biroo akka walittiqabamu ni hojjeta, hojii irra ooluu
isaa ni hordofa, iddoo rakkoon jirutti tarkaanfiin sirreeffamaa ni fudhata.
23. Biiroon caasaa isaa sadarkaa sadarkaadhaan jirutti fayyadamuudhaan hanqina tajaajila
nyaata haadholee ulfaa yeroo yeroon ni qorata, bakka rakkoon jiruttis tarkaanfii
sirreeffamaa ni fudhata.
24. Raawwiin rifoormii sektara fayyaa akkaataa qajeelfama jiruun hojii irra oluu isaa ni
hordofa. Kurmaana kurmaanaan raawwii gaggeessitoota dhaabbilee fayyaa ni
madaala, kan jijjiirama gaarii fidaniif waggaatti badhaasni akka kennamu ni taasisa,
27
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
bakka rakkoon jirutti tarkaanfii ni fudhata.
25. Dhaabbileen fayyaa kurmaana kurmaanaan hawaasa waliin marii akka gaggeessan fi
sirna komii tajaajilamtoota iraa ittinfudhatan akka diriirsan ni taasisa.
26. Raawwwii hojii boordii hospitaala kompireensiiv ispeeshaalaayizdii fi hospitaala
waliigalaa waggaatti yeroo lama ni gamaggama.
Waajjirri eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaa qajeelfama kana aanaa yookan magaalaa
isaa keessatti hojii irra oolchuf aangoo fi gahee hojii kanatti aanu ni qabaata:
1. Imaammata fayyaa fi karoora tarsiimoo waggaa shanii Biiroon baasee irratti hundaa'ee
karoora tarsimoo aanaa yookan magaalaa isaa qopheessudhaan akka buufatni fayyaa
karoora hojiiwwan isaa godhatee itti fayyadamu ni taasisa, deeggarsa barbaachisaa ni
kenna, ni hooggana, ni raawwata, ni raawwachisa.
2. Qaamoleen dhimmi ilaalu fi hawaasni hubannoo gahaa argatee kaayyoo qajeelfama
kanaatiif akka tumsuu hojiiwwan dadamaqinssaa ni hojjata.
3. Boordiin buufata fayyaa akka hundeefamu fi iddoo miseensi hir'atetti akka bakka
buu ni taasisa. Hojiiwwan boordii buufata fayyaatiin raawwataman ni hordofa.
Miseensa boordii itti gaafatamummaa isatti kenname hinbahiin irratti bulchiinsa
aanaa/magaalaa waliin mariachudhaan tarkaanfiin akka fudhatamuu ni taasisa.
4. Boordiin gamtaadhaan gahee gaggeessuummaa isaa irraa eegamu kan hin bahanne
yoo tae, mirkaneeffate bulchiinsa aanaa/magaalaa waliin mari achudhaan hojii irraa
ittisudhaan akka boordiin haarawaa hundeeffamu ni taasisa.
5. Akkaata qajeelfama kana keewwata 13 (2) jalatti ibsametti, boordii buufata fayyaa
wajjin mariachuun daareektara buufata fayyaa ni ramada. Daareektara buufata
fayyaa gahee gaggeessummaa isaa bahu dadhabe ragaa qabatamaa wajjin boordii
buufata fayyaatiif dhihessee tarkanffiin akka fudhatamu ni taasisa.
6. Buufanni fayyaa galii dabalataan argateen humna namaa, meeshaalee dhaabbataa
wal'aansaa, meeshaalee dhumeeyyii wal'aansaa, qorichaa fi kan kana fakkaatan akka
guuttatu, hooggansi isaa akka cimu fi qulqullina fi safinni tajaajila fayyaa akka
28
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
foyyau ni taasisa.
7. Akkaataa qajeelfama kana Keewwata 34, 35 42 fi 43 irratti ibsameen buufanni fayyaa
galii walitti qabate haala karoora hojii baafateen akka itti fayyadamu danda'u
deeggarsa ni kenna, waajjira maallaqaa fi walta insa diinagdee aanaa yookan
magaalaatiif gaaffii baajataa ni dhiyeessa. Sirna galii sassaabuu fi itti fayyadamu
keesatti aangoo fi gahee hojii kennameef ni raawwata.
8. Wixinee baajataa boordii buufaata fayyaatiif dhiyaatu qoratee waajjira maallaqaa fi
waltainsa diinagdeetin deeggaramee mana maree aanaa yookan magaalaatiif
dhiyaatee akka labsamu ni taasisa. Baajata labsamee koreen maanejimantii buufata
fayyaa akka yeroon beekee, seera faayinaansii eegee itti fayyadamu ni hordofa.
9. Sirna tajaajila wal'aansa tolaa aanaa yookan magaala isaa keessatti hojii irra oolchuf
hawaasani fi qaamota dhimmi ilaalu hubanoo akka argatan gochuun akkuma
eegametti ta'ee, koreewwan calallii aanaa fi gandaatti akka dhaabbatan, tajaajilamtoota
sirna tajaajila wal'aansa tolaa yaalchisuuf baajata gahaa akka qabaatu fi kaffaltiin
dhaabbata fayyaatiif akka raawwatamu deeggarsa ni taasisa. Sirna tajaajila wal'aansa
tolaa hojii irra ni oolcha.
10. Ummanni aanaa/magaalaa kenniinsa tajaajila fayyaa irratti odeeffannoo gahaa akka
argatu ni taasisa, koomii fi rakkoolee ummata irraa dhiyaatan ni dhaggeeffata,
furmaata sadarkaa isaa ni kenna, kan humna isaa ol taee qaama ilaaluun akka
furmaata argatu ni taasisa.
11. Qajeelfamni kun adeemsa kaa'ameefin raawwatamu isaatii fi kaayyoo barbaadameef
galmaan geesiisu isaa kan ittiin qulqulleessu sirna to'anoo fi hordoffii sadarkaa
waajjira eegumsa fayyaa fi buufata fayyaatti ni diririsa.
12. Qabxiiwwan hordoffii madaallii fi qabxiiwwan sadarkaa mul'isa raawwii agarsiisu
Biiroodhaan qopha'ee fayyadamudhaan raawwatiinsa qajeelfama kanaa ni hordofa,
hojii irra ni olcha, ni olchisiisa.
13. Gabassa buufata fayyaa irraa isa qaqqabe xiinxalee deebii gabaasaa yeroon ni kenna.
Gabassa sochii hojii qopheessudhaan waajjira eegumsa fayyaa godinaatiif ni eerga.
14. Qajeelfamichi fooyya'iinsa qulqullina tajaajila fayyaa irratti bu'aa yaadame argamsisu
isaa ni qorata, qo'annoo fi qorannoo ni gaggeessa, kan qaama birootiin gaggeefamus ni
deeggara.
29
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
15. Hojiiwwan biroo qajeelfama kana hojii irra olchuuf barbaachisan ni raawwata, kan
Biiroo fi waajjira eegumsa fayyaa godinaatiin akka raawwatu itti kenname hojii irra ni
olcha.
16. Gandoota isa jala jiran waliin tauudhaan hawaasni, dhaabbileen mootummaa fi miti
mootummaa tajaajila nyaataa fi gargaarsa biroo buufata fayyaa keessatti haadholii
ulfaaf dhihaatu ilaalchisee deeggarsa wal irraa hincinne akka gumaachan ni qindeessa.
17. Raawwii dhiheessii tajaajila nyaata haadholee ulfaa ilaalchisee rakkina jiru buufata
fayyaa wajjin tahuudhaan ni qorata, bakka hanqinni jirutti tarkaanfii sirreeffamaa ni
fudhata, gabaasas mana maree gandaa fi aanaatiif ni dhiheessa.
18. Uummanni aanichaa yookan magaalichaa tajaajila nyaata haadholii ulfaa buufata
fayyaa keessatti turan hubatee gumaacha isa irraa egamu akka bahuu danda u
hubannoo ni kenna; akka kennamus ni taasisa.
19. Galmee gumaachi hawaasaa haadholee ulfaatiif ittiin sassaabamu qopheessuudhaan
gama buufata fayyaatiin ganda isaan jala jiruuf akka raabsamu ni taasisa.
20. Gumaachi hawaasaa sadarakaa gandaa fi garee misooma gandaatti galmeen
sassaabame gama buufata fayyaatiin maqaa garee tokko tokkootiin nagaheen galii
yookan qabeenyaa akka muramuuf kalattii ni dabarsa, ni hordofa, bakka rakkoon
jiruttis tarkaanfii sirreeffamaa akka fudhatamu ni taasisa.
21. Buufataaalee fayyaa isa jala jiran waliin tahuudhaan, gumaacha hawaasaa haadholee
ulfaatiif walitti qabamee fi gargaarsi biroo hamma barbaadamuu ol yoo ta e, yookan
turuu irraa kan kae akka tajaajilaa ala hintaane yeroon hordofuun adeemsa seera
bittaa mootummaatiin caalbaasiin bahee akka gurguramee gara maallaqaatti jijjiiramu
ni taasisa.
30
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
faayyaatti maqaa garee misoomaatiin galii taasisuudhaan sanada qabeenya ittiin
galchee garee misoomaa tokko tokkoof ni kenna.
3. Keewwata kana keewwata xiqqaa 2 jalatti kan tumame akkuma eegametti ta'ee,
deeggarsi walitti qabame midhaan yoo ta'e, kiiloogiraamaan madaalee galii ni taasisa.
31
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
KUTAA SADII
1. Dhaabbanni fayyaa galii tajaajilaa fi dhimmoota biroo irraa argate akka sassaabu,
hambifatuu fi seera faayinaansii eegee ittifayyadamudhaan humna namaa, meeshaa
wal'aansaa fi qabeenya guuttachuudhaan tajaajila fayyaa qulqullinaa fi saffina qabu
hawaasaaf akka kennu Labsii Lakk 93/97 keewwata 16 fi Dambii Lakk 56/97
keewwata 16, 17 fi 18 tiin aangoon kennameefii jira.
2. Akkaataa Labsii Lakk 93/97 keewwata 16 (3) jalatti tumameen galiin dhaabbani
fayyaa sassaabee ittifayyadamu baajata mootummaan ramadamuu irratti dabalata
malee kan isa bakka buu miti.
3. Dhaabbanni fayyaa nagaheen galii tajaajila irraa argamu ittiin sassaabuuf fayyaadamu
nagahee galii dhimma kanaaf Biiroon Maallaqaa fi Walta insa Diinagdee Oromiyaa
maxxansiisuun yookan akka dhaabbanni fayyaa maxxansifatu heyyamuun qofa taa.
4. Galiin dhaabbata fayyaa kan sassaabamuu qabu dhabbaticha fayyaa keessatti hojjataa
sassaabduu maallaqaa yookan qabaa maallaqaa taee, dhaabbataan ramadameen
yookan yeroo rakkoon humna namaa dhaabbata fayyaa keessa jiraate beekkumsa
koree maanejimantiitin nama yeroodhaaf ramadameen qofa taa.
5. Ddhaabbileen fayyaa sadarkaa walifakaatu qaban gosa tajaajila walfakkaatuuf gatiin
tajaajila fayyaatiif kaffalchiisan walfakkachuu qaba.
6. Dhaabbata fayyaa keessatti tarreefama gosa tajaajila wal'aansaa gatiin itti kaffalamuu
fi gosa tajaajila kaffaltiin itti hin gaafatamnee iddoo tajaajilamtoonni arganitti fi iddoo
kaffaltiin itti raawwatamu hundatti Afaan Oromoo fi Amaariffaatiin barreefamee
maxanfamu qaba.
Dambii keewwata 16 irratti kan ibsame akkuma egametti ta'ee dhaabbileen fayyaa madda galii
armaan gadii ni qabaatu:
32
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
1. Baajata mootummaan ramadamu: hospitaalota hundaaf bulchiinsa mootummaa
nannoo irraa , buufata fayyaatiif immoo mana maree aanaa irraa;
2. Tajaajila wal'aansaa, tajaajila qorannoo, kennaa ragaa fi kan kana fakkaatan irraa
kaffaltii tajaajilamtoonni tajaajila argataniif battalatti raawwatan;
3. Tajaajila fayyaa kennuuf dhaabbani fayyaa qaama biroo wajjin waliigaltee taasisuun
galii argamu; kan akka galii tajaajila duubee, tajaajila wal'aansa tolaa, dhaabbilee
inshuraansii fayyaa fi dhaabbilee biroo irraa sassaabamu;
4. Gurgurtaa qorichaa fi meeshaalee dhumeeyyii wal'aansa irraa;
5. kaffaltii tajaajila gorsaa fi qoannoo irraa;
6. Galii kenna tajaajilaa, gurgurtaa meeshaalee wal'aansatiin ala ta an kan akka kiraa
manaa yookan iddoo, gurgurtaa citaa, meeshaalee tajaajilaan ala ta anii fi kan kana
fakkaatan irraa;
7. Gargaarsa yookan kennaa akaakuu fi maallaqaan ummataa, dhaabbilee mootummaa,
miti-mootummaa, yookan nama dhuunfaa fi waldaalee adda addaa irraa;
8. Galii tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa irraa qooda hoospitalaaf shallagamu irraa;
9. Gumaacha hawaasaa nyaata haadholee ulfaatiif hawaasaa fi qooda fudhatoota adda
addaa irraa walitti qabamu.
10. Kaffaltii baratoota koollejii dhuunfaa irraa ogguumaa yalii (Apparantship) dhaabbilee
fayyaa keessatti shaakalan irraa gali argamu.
11. Galii leenjii hoji irraa (In-service training) irraa argamu.
12. Maddawwan galii biroo beekamtii Biiroo yookan boordiin akka walittiqabamu
hayyamaman irraa,
33
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
3. Dhaabbani fayyaa kamiyyuu galiin sassaabu seera qabiinsa herreega mootummaa
hordofudhaan jia jiaan unkaalee fi galmee barbaachiisaa taan guutudhaan waajjira
maallaqaa fi waltainsa diinagdee sadarkaa itti argamuutti gabaasuu qaba.
4. Tajajjilamaan kaffalee wal'aanamu kaffaltii kan raawwachu qabu akkuma
dhaabbaticha fayyaa keessatti gosti tajaajila wal'aansaa yookan qorichi isaaf
barbaachisu jiraachuun mirkanaaeef osoo tajaajilichi yookan qorichi ajajameef hin
kennaminiif dura taa.
5. Keewwata kana Keewwata xiqaa 4 jalatti kan ibsame akkuma jirutti ta ee,
tajaajilamaan dhukkuba tasaatiin qabamee dhaabbata fayyaa yoo dhufe kaffaltiin kan
gaafatamu erga tajaajilichi kennamee fi lubbuun tajaajilamaa baraarameen booda ta'a.
6. Tajaajilamtoota kaffalanii wal'aanaman keessaa, tajaajiljamaan akka cisee wal'aanamu
yoo murtaaee, osoo hincisiin kaffaltii dursaa nagayee kuusaa maallaqaa Moodeela 85-
1 tiin kan irraa fuudhamu taa.
7. Galiin qaama biroo irraa walitti qabamu akkaataa waliigaltee dhaabbata fayyaa fi
qaamicha wajjin taasifamu irratti kan hundaau taee, tajaajila kennameef yeroon
kaffaltiin itti sassaabamu yoo dheerate jia sadii caaluu hin qabu.
8. Gumaachi hawaasaa tajaajila nyaata haadholee ulfaatiif walitti qabamuu fi faayidaa
irra oole galmee dhimma kanaaf qophaae irratti galmaauu qaba.
9. Gumaachi hawaasaa tajaajila nyaata haadholee ulfaatiif kan sassaabamu hawaasaa fi
qooda fudhatoota adda addaa irraa taa.
10. Gumaachi hawaasaa tajaajila nyaata haadholee ulfaatiif walitti qabamu gulantaa galii
1489 tti kan galmaau taee, galii buufata fayyaa irraa gulantaa galii kana irratti
galmaau kan biroo waliin akka walitti hin makamne ibsamee leejara xiqaan adda
bahee galmaauu qaba.
34
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
sassaaban kuufachudhaaf lakkoofsa herregaa baankii gosa A Biiroo Maallaqaa fi
Waltainsa Diinagdee Oromiyaa yookan cassaa isaatiin heeyyamamuun ta ee akkumaa
seeraa faaynaansiitiin baankiin maallaqni itti kufamu Damee Bankii Daldala
Itooppiyaa taee, dabalataan Baankii Hoji Gamtaa Oromiyaa kessatti banachuu ni
dandaa
2. Dhaabbani fayyaa kamiyyuu kaazinaa maallaqaa yeroodhaaf keessatti tursiisan ni
qabaata. Kaazinaa maallaqaa dhabbatichaa keessa maallaqa yookan harshammee
yookan qabeenya seeraan heyyamameen ala kaauun dhorkaa dha.
3. Maallaqni guyya guyyaan sassaabame guyyuma sana sassaabaa galii guyyaa irraa gara
mallaqa qabaatti galii tau qaba.
4. Cuufiinsa saanduqaa guyya guyyaa haala qajeelfama faayinaansii tiin oditaraa keessa
yookan abba herregaan mirkanaaee hogganaa dhaabbata fayyaatiif gabaafamuu qaba
5. Qabduun maallaqaa galii maallaqaan sassaabame yookan cheekiidhaan galii ta e;
magaalaa baankiin keessa jirutti guyyuma galiichii sassaabame yookan guyyaa
itti'anuu keessatti baankitti galchuu qaba. Magaalaa baankiin keessa hin jirretti qabaan
maallaqaa torban tokko kan hin caalle keessatti magaalaa lakkoofsa herregaa baankii
dhabbatichaa keessa jiru deemuun maallaqiicha galchuu qaba.
6. Baayyinnii maallaqaa kaazinaa dhaabbaticha fayyaa keessatti bulu magaalaa baankiin
jirutti hanga qarshii 10,000 (kuma kudhan), magaalaa baankiin keessa hin jirretti
qarshii 20,000 (kuma digdama) caaluu hin qabu.
7. Gumaachi hawaasaa tajaajila nyaataa haadholee ulfaatiif walitti qabamu akka hin
mancaane of-eegannoon iddoo mijaaatti kuufamee kunuunsaan kan qabamu taa.
8. Gumaachi hawaasaa haadholee ulfaatiif walitti qabamee fi gargaarsi biroo hamma
barbaadamuu ol yoo tae yookan turuu irraa kan kae akka tajaajilaa ala hin taane
yeroon hordofuun adeemsa seera bittaa mootummaatiin caalbaasiin bahee akka
gurguramee gara maallaqaatti jijjiiramu ni taasifama.
9. Keewwata kana keewwata xiqqaa 8 jalatti kan tumame akkuma jirutti ta'ee, qophii
nyaataaf mi'eessituu bituun barbaachisaa ta'ee yoo argame gurgurtaan gumaacha
hawaasaa kan akka midhaan adda addaa raaawwatamuu ni danda'a.
10. Kan keewwata kana keewwata xiqqaa 7 jalatti tumame akkuma jirutti ta ee gurgurtaan
gumaacha hawaasaa kan akka midhaan adda addaa kan raawwatamu koree qindeessaa
35
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
tajaajila nyaataatiin taa.
11. Maallaqni gumaacha hawaasaa haadholee ulfaatiif walitti qabame lakkkofsa herrega
baankii gosaA irratti kan galu taee, maqaa buufata fayyaatiin galii keessaa
kuufachuuf baname keessatti galii ni taa.
12. Keewwata kana keewwata xiqqaa 8 jalatti kan tumame akkuma jirutti ta ee, maallaqni
gumaacha hawaasaa irraa tajaajila nyaata haadholee ulfaatiif walitti qabame koodii
galii fi baasii dhimma kanaaf kennamu irratti addatti galmaaee ni qabama.
36
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
booda, akka bajjatichi deggaramuuf Biiroon Maallaqaa fi Walta insa Diinagdee
Oromiyaatiif ni dhiyeessa. Biroon Maallaqaa fi Walta insa Diinagdee Oromiyaa
baajaticha erga madaaleen booda Mana Marii Mootummaa Naannoo Oromiyaatiin
mirkaneessisee akka baajatichi labsamuuf Caffee Mootummaa Naannoo Oromiyaatiif
ni dheeyeessa.
7. Waamichi qophii baajata waggaa waajjira maallaqaa fi walta insa diinagdee aanaa
yookan magaalaa irraa yammuu waajjira eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaa
qaqqabu, buufanni fayyaa karoora hojii bara baajatichaa keessatti rawwatamanii,
gaaffii ramaddii baajata mootummaa qabanii fi tilmaama galii bara baajata itti aanuu
keessatti waalitiiqabuu dandaaan addaan baasuudhaan boordiif dhiyeessee
mirkaneessuudhaan waajjira eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaa akka qaqqabu ni
taasisa.
8. Waajjirri eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaa immoo tilmaama baajatichaa fi
hojiiwaan buufataa fayyaatiin rawwatamuuf karoorfaman wal bira qabee
xiinxaluudhaan erga sirreeffama barbaachisu taasiseen booda akka deggeramuuf
waajjira maallaqaa fi waltainsa diinagdee aanaa yookan magaalaatiif ni dhiyeessa.
9. Waajjirri maallaqaa fi waltainsa diinagdee aanaa yookan magaalaa baajaticha erga
madaalee booda, kabbinee aanaatiin yookan magaalaatiin mirkanessisee akka
baajatichi labsamuuf mana maree aanaa yookan magaalaattiif ni dheeyeessa.
10. Baajatni mootummaa irraa ramadamee fi galii keessaa irraa labsame leejara baajataa
irratti koodii tokko tokkoon galmae baasii fi haafteen akkaataa waalmadaaluu
danda'uun addaan bahee galmaaee hordofamuu qaba.
37
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
2. Baajatni madda galii keessaa irraa argame labsame osoo itti hin fayyadamiin yoo barri
baajata xumurame, mana kuusaa maallaqaa mootummaatti kan dhangala u hin ta u.
3. Baajatni osoo hojii irra hin oolin barrii baajata xumurame gabaasnii qophaa'ee biiroo
yookan wajjira maallaqaa fi waltainsa diinagdeetiif ergamuu qaba. Biiroon yookan
wajirri mallaqaa fi waltainsa diinagdee baajatni osoo hojii irraa hin oolin hafee bara
itti aanuu keessatti dhabbaticha fayyaatiif baajata heyyamamuu wajjin walitti dabalee
ni labsiisaaf.
4. Hospitaallii fi buufatni fayyaa baajata galii keessaa irraa %60 kan ta u bittaa qorichaa
fi meeshaalee dhumaa yaalaatiif qofa akka fayyadamanii fi %40 immoo hojiiwaan
galii keessaa irraa akka itti fayyadamaamuuf eeyyamaman birootiif itti fayyadamuu
qabu.
5. Dhaabbileen fayyaa seera faayinaansii irratti hundaa anii hanga maallaqa baasii
xixiqqaaf oolu (petty cash) fi baasii maallaqa callaadhaan kaffaluuf hayyamamu
koreen manajimentii dhaabbata fayyaa ni murteessa.
6. Baajatni mootummaa irraa ramadamu yoo bara baajatichaa keeesatti hojii irra hin
oolin hafe gara mana kuusaa maallaqa mootummaatti kan dhangalau taa.
7. Qabiinsi herrega dhaabbilee fayyaa kan hundeeffamu qajeelfama qabiinsa herrega
mootummaa buuureffachuun taa. Dhaabbatni fayyaa gabaasa sochii herreegaa ji'a
ji'aa fi waggaatti wajjira maallaqaa fi waltaiinsa diinagdee fi waajjira eegumsa fayyaa
sadarkaa sadarkaan jiruuf dhiheessuu qabu.
8. Tajaajila nyaata haadholii ulfaatiif qopheessuu fi waantoota nyaata qopheessuuf
barbaachisan gumaacha hawaasni taasise irraa bahii tae akka hojii irra oolu
raawwataa qabeenyaa kan ajaju daareektara buufata fayyaa ta ee, kan bahii taasisee
nyaata haadholee ulfaatiif akka qaqqabu taasisu walitti qabaa koree dhiheessii
nyaataati. Bakka walitti qaban koree dhiheessii hin jirretti narsii deessistuun bahii
taasifti.
9. Maallaqni tajaajila nyaata haadholee ulfaatiif oolu bahii ta ee akka hojii irra oolu
mallattoo raawwataa herregaa fi baajataa fi daareektara buufata fayyaatiin ta ee,
bittaan barbaachisaa tae raawwataa bittaatiin kan raawwatamu taa.
10. Gumaacha hawaasa tajaajila nyaata haadholee ulfaatiif walittiqabamu kamiyyuu
tajaajila kana kennuuf qofa kan oolu taa.
38
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
11. Keewwata kana keewwata xiqqaa 9 jalatti kan tumame akkuma jirutti ta ee, gumaacha
hawaasaa taajaajila nyaata haadholee ulfaatiif walitti qabamu dhawaataan dabalaa
deemee nyaata haadholee ulfaatiif hanga barbaachisuu ol yoo ta'e, qabeenyi kun
Galiin dhaabbata fayyaatiin sassaabame kan itti fayyadamuun danda amu dhimmoota
dhaabbaticha keessatti saffina fi qulqullina kenna tajaajilaa dhugoomsuu danda an qofaaf
taa. Tarreeffamni isaanillee akka armaan gaditti ibsameera.
1. Dhiyeessi qorichaa fi meeshaalee wal'aansaa dhumataa qorannodhaaf fayyadaan kan
akka keemikaalii laaboratoorii, filmii raajii, IVP, ECG fi kan kana fakkaatan bituuf.
2. Bittaawwan meeshalee wal'aansaa dhabbataa fi meeshaalee biroo kan akka siree,
afata, meeshaa qulqullinaa fi kan kana fakkaatan akkasumas suphaa meeshaalee yaala.
3. Kaffaltiiwwan tajaajilaa kan akka bishanii, ibsaa, bilbila, baasii geejjibaa fi kan kana
fakkaatan.
4. Gamoo dhaabbaticha fayyaa babalisuu fi suphuuf.
5. Eeyyama Biiroo fi Biiroo Mallaqaa fi Waltaiinsa Diinagdee Oromiyaatiin sirna galii
sassaabuu fi sirna qabiinsa odeeffannoo fayyaa fi hojimaataa haraawaa diriirsuudhaaf,
hojimaaataa dhabbillee fayyaa fi bulchiinsa qabeenyaa ammayyeessuu (digitalization
and autimization) raawwachuuf.
6. Dhaabbata fayyaa gidduutti sirna dhukkubsatoota erguu fi simmachuu cimsuuf
keessattuu dandeetti dhukkubsataa simmachu dhaabbata fayyaa guddisuudhaaf.
39
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
7. Baaa hojii walirraa qoodachuudhaaf kan akka dhaabbata fayyaa naannawaa
dhaabbatichaatti argamu meeshaalee fi qorichaan gargaaruu.
8. Dandeetti fi kakkaumsa hojjattootaa cimsudhaaf dhimmoota fayyadan kan akka
onnachiiftuu maallaqaa fi maallaqaan alaa, leenjii yeroo gabaabaa biyya keessaa,
muuxxannoo waljijjiiruu fi kan kana fakkaatan.
9. Baasiiwwan hooggansa dhaabbatichaa fooyyeessuuf fayyadan kan akka kaffaltii
durgoo miseensota boordii.
10. Rakkoo qulqullina kenniinsa tajaajila fayyaa naannoo sanaa hiikuu irratti kan
xiyyeeffate qoannoo hojii gaggeessuuf,
11. Tajaajiloota kaffaltiin itti hin gaafatamne hawaasaaf kennuuf.
12. Walitti hiidhamiinsa dhaabbilee fayyaa gidduutti raawwatamu kamiyyuu.
13. Bittaa yookan maxxansa nagaheewwan, leejarootaa fi galmee herregaa fi qabeenyaa;
14. Kaffaltiiwwan haaromsaa fi suphaa kan akka sarara bishaanii, sarara ibsaa, sarara
bilbilaa, jeneretaraa, motor saayikilii fi peedal saayikilii;
15. Bittaa bobaaa fi dibata mootor saayikilii fi jenereetara;
16. Bittaa bobaaa meeshaalee dilalleessaa keellaa fayyaa yookan buufata fayyaa;
17. Biittaa meeshaa barreeffamaa;
18. Bittaa kompiitara deeskitooppii.
19. Bittaa saanduqa maaallaqaa ykn kaazinaa
20. Bittaa jenereetaraa fi soolaaraa
21. Tajaajilli yaala bilisaa hojjettootaaf kennamu akkaataa qajeelfama tajaajila yaala
bilisaa hojjettoota sektara fayyaa mootummaa naannoo oromiyaa murteessuuf bahe
lakk.19/2012 irratti hundaaee kan kennamu.
22. Kaffaltiin onnachiiftuu hojjatootaaf kaffalamu kamiyyuu akkaataa Qajeelfama Biiroon
dhimma onnachiiftuu irratti baaseen kan raawwatamu taa.
Galii Sassaabametti fayyadamuun kan dhorkame Dambii keewwata 19 jalatti kan ibsame
akkuma jirutti ta'ee, dabalataan:
1. Qajeelfama kana keewwata 36 (7) jalatti kan ibsame malee, kenna yookan gargaarsa
40
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
maallaqaa yookan meeshaa qaama birootiif kennamu kamiyyuu.
2. Gita baasii hayyamame taus, yeroo baajatni labsamu gita baajatni irratti hin labsamne
yoo tae.
3. Itti fayyadama galii kaayyoo qulqullina tajaajila fayyaa fooyyessuu wajjin hin deemne
kamiyyuu.
4. Kaffalttii durgoo oolmaa Keewwata 18 (1 fi 6) jalatti kan ibsamanii alatti kamiyyuu;
5. Kaffaltii yeroo hojii idileetiin alatti ogeessa fayyaaf kaffalamu (night duty)
6. Bittaa uffata dambii hojjettoota fayyaa,
7. Bittaa bobaaa fi dibata, haaromsaa fi suphaa konkolaataa,
8. Bittaa kompiitara laptooppii.
1. Hospitaala keessatti itti gaafatamtootni herrega akka sochoosan yookan cheekii irratti
akka mallatteessan aangoon kennameef hojii gaggeessaa hospitaalaa, meedikaal
daareektaraa fi abbaa adeemsaa hojii bittaa fi bulchiinsa faayinaansiiti. Buufata fayyaa
keessatti immoo, daareektara, itti aanaa daarektaraa fi raawwataa herregaa fi bajataa
buufata fayyaati.
2. Dhaabbanni fayyaa kamiiyuu maqaa namoota sadii aangoo cheekii irratti
mallatteessuun keennameef waajjira maallaqaa fi walta iinsa dinagdee godina yookan
aanaa/magaala barreeffamaan beeksisuu qabu. Dhaabbata fayyaa keessatti jijjiiramni
namoota cheekii irratti mallatteessan yoo jirate, dhaabbatichi hatattamaan waajjira
maallaqaa fi waltaiinsa diinagdee godina yookan aanaa/magaalaa akkasumas damee
baanki herregnni itti baname beeksisuu qaba.
3. Herreegni baankii dhaabbata fayyaa kan sochou mallattoo namoota sadeen keessaa
mallattoo namoota lamaatiin taee, hospitaala keessatti abbaan adeemsa hojii bittaa fi
bulchiinsa faayinaansii akkasumas, buufata fayyaa kessatti immoo raawwataan
herregaa fi baajata dhabbataan kan mallatteessu taa.
4. Baasii kamiyyuu irratti ajajuu kan dandau hojii gaggessaa yookan daarektara
dhaabbata fayyaa yookan nama inni bakka buusuun taa. Namoonni herreega baankii
sochoosan ragaawwan baasii adda addaa mirkaneesuuf aangoo ni qabu.
41
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
5. Hojii gaggeessaan hospitaalaa yookan daareektari buufata fayyaa namoota aangoo
herreega sochoosuu kennameef yookan namoota inni yeroodhaaf bakka buiinsa
kenneef baaxii maallaqaa irratti mallattessan murteessuuf aangoo ni qaba.
6. Baasiin kamiyyuu kan raawwatamu seera faayinaansii eegee tau qaba.
7. Baasiin kamiyyuu yeroo qaama dhimmii ilaaluuf dhiyaatu karoora hojiitii fi dhimma
irra ooluuf yaadame wajjin tarreeffamaan dhiyaachuu qaba.
42
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
40. Adeemsa Jijjiirraa Baajataa
43
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
maallaqaa fi waltains diinagdee gaaffii dhiyaate yoo fudhate adeemsa baajata
dabalataa ittiin labsamu hordofee Caffee Mootummaa Naannoo Oromiyaatin yookan
mana maree aanaa yookan magaalaatin akka labsamu ni taasisa.
Akkaataan gabaasinni itti dhiyaatu Dambbii keewwata 20 jalatti kan ibsame akkuma
eegametti ta'ee:
1. Dhaabbanni fayyaa gabaasa sochii herreegaa kan sadarkaa isaa eeggate qopheessuu,
dhiyeessuu fi haftee gabaasichaa ofbiratti hambiifachuuf dirqama qaba. Qabiyyeen
gabaasichaa kan hammatuu qabu: herreega galii sassaabame, baasii bahe, herreega
walitti qabamawwan, herreega kaffalammawwan, madaalsisaa herreegaa, ibsa araarsa
baankii fi kan kana fakkaatan dha.
2. Hospitaalli jia jiaan, kurmaanan, walakkaa waggaa fi waggaadhaan gabaasa
herreegaa Biiroof, boordii fi waajjira maallaqaa fi walta iinsa diinagdeetiif gabaasutu
irraa eegama. Buufanni fayyaa immo waajiira eegumsa fayyaatif, boordii fi waajjira
maallaqaa fi waltaiinsa diinagdee aanaa yookan magaalaatif gabaasutu irra eegama.
3. Dhaabbanni fayyaa sirna gabaasa keessaa qabaachuu qaba. Baajata osoo itti hin
fayyadamin barri baajataa irraa darbee qulqulleessee hamma hafe yeroodhaan gabaasu
qaba. Qabiyyeen gabaasichaa yoo xinnaate qabxiiwwan asiin gaditti ibsaman, kan
akka:
44
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
43. Odiitii Herreegaa fi Raawwii Hojii
45
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
Oromiyaa, Biiroo Eegumsa Fayyaa Oromiyaa keewwata kana keewwata xiqqaa 5
irratti kan ibsameen osoo hin daangeeffamin yeroo kamiyyuu herreega dhaabbata
fayyaa irratti odiitii tasaa yookan idilee gaggeessuu ni dandau.
KUTAA AFUUR
SIRNA TAJAAJILA WALAANSA TOLAA FI
1. Buuura Labsii lakk 93/ 97 keewwata 13 fi Dambii 56/97 keewwata 22 irratti kan
tumame akkuma eegametti taee, kaayyoo qajeelfamicha kana keewwata 6 (3) jalatti
tuqame fiixaan baasuuf maatiin yookan namni ulaagaa calallii tajaajila wal'aansa tolaa
guute calalamee dhaabbilee fayyaa dhaqee tajaajila wal aansaa tolaa kaffaltii
dhuunfaan osoo hin gaafatamin argachuuf mirga ni qaba.
2. Dhaabbanni fayyaa tajaajilamtoota kaffalanii wal'aanamu danda'anii fi waraqaa ragaa
wal'aansa tolaa dhihefatan giddutti garaagaruma tokko malee walqixummaadhaan
tajaajiluf dirqama qaba.
3. Labsii Keewwata 3 (2) irratti kan ibsame akkuma eeggametti ta'ee, fayyadamaa sirna
tajaajila wal'aansa tolaa ta'uudhaaf:
c. Adeemsa calallii sirna tajaajila walaansa tolaa keessa darbuun waraqaa ragaa
waggaa lamaaf tajajilu argachuu;
46
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
4. Dhaabbanni fayyaa, wajjira eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaa, bulchiinsi aanaa
yookan magaalaa yookan gandaa fi qaamonni waraqaa ragaa keennuuf aangoon
keennamee fi koree calallii sadarkaa hundaa tajaajila wal'aansa tolaa ilaalchisee
tajaajilichi jiraachuu isaa, adeemsa tajaajilichi itti argamuu danda u, ulaagaalee
calaallii fayyadamtootaa, mirgaa fi dirqama qaamolee tajaajilcha kennuu keessatti
qooda fudhatan irratti hubannaa gahaan hawaasa biratti akka uumamu taasisuu qabu.
5. Qaamonni waraqaa ragaa akka kennan aangoon kennameef dhaabbilee fayyaa
tajaajilamtootatti dhiyeenyaan argamuu wajjin waggaa waggaan waliigaltee
mallatteessuu, baasii tajaajila dhaabbileen fayyaa fayyadamtootaaf baasan kurmaana
kurmanaan kaffaluuf dirqama qabu.
6. Dhaabbileen fayyaa hamma tajaajilamaa sirna tajaajila wal aansa tolaa yaaluuf baasan
qofa kaffaltii gaafachuu mirga qabu. Dhaabbileen fayyaa qaamota baasii tajaajila
walaansa tolaa kan waggaa darbee osoo hin kaffalin hafani wajjin waliigaltee harawaa
uumuuf hin dirqamaman.
7. Itti gaaffatamaan dhaabbata fayyaa dhaabbaticha keessatti koree qindeesituu sirna
tajaajila wal'aansa tolaa ni dhaaba.
1. Qaamonni waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa kennuu danda'an ifaan addaan
baasuu;
2. Ulaagaalee calallii haala qabatamaa aanaa yookan magaalaa irratti hunda'e baasuu;
3. Qaamonni aangoon kennameef ulaagaa irratti hundaa'udhaan koree calallii
tajaajilamtoota calalu sadarkaa barbaachisaa ta'etti dhaabuu. Koreen calallii nama
yookan maatii ulaagaa guutuuf waraqaa ragaa wal'aansa tolaa akka kennamuf taasisu;
4. Qaamonni aangoon kennameef sirna tajaajila wal'aansa tolaa hojiirra oolchuuf baajata
barbaachisu mataduree baajataa sirna tajaajila wal'aansa tolaa jedhanii qabachuu;
5. Qaamonni kun baasii dhaabbatni fayyaa fayyadamtoota tajaajila wal'aansa tolaa
yaaluuf baasan kaffaludhaaf waliigaltee mallatteessuu;
6. Dhaabbanni fayyaa maatii yookan nama waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa
47
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qaamota waligaltee isaan wajjin mallattesse irraa argataniif tajaajila wal'aansa kennuuf
qophaa'uu;
7. Qaamni aangoon kennameef kaffaltii tajaajila wal'aansa tolaa haala waliigaltee fi
gaaffii dhaabbata fayyaa irratti hunda'uudhaan ni raawwata.
8. Aanaalee yookan magaaloota inshuraansii fayyaa hawaasaa jalqaban keessatti
namoota yookan maatii tajaajila walansaa tolaaf calalaman Biiroo fi bulchiinsi aanaa
yookan magaalaa baajata gahaa ramaduudhaan namoota yookan maatii kana miseensa
inshuraansii fayyaa hawasaa ni taasisa.
Akkaataa Dambii keewwata 23 jalatti ibsameen qaamonni waraqaa ragaa Tajaajila Wal'aansa
Tolaa akka kennan aangoon kennameef:-
1. Bulchiinsa aanaa yookan magaalaa;
2. Biiroo yokaan Waajjira Dhimma Hojjataa fi Hawaasummaa, caasaa isaa sadarkaa
godinaa yookan aanaa yookan magaala irra jiru;
3. Komishinii yookan Deeskii Qophaainaa fi Ittisa Balaa, caasaa isaa sadarkaa godinaa
yookan aanaa yookan magaala irra jiru;
48
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
48. Fayyadamtoota Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa
a. Jiraataa ganda qotee bulaa yoo tae baayy'ina maatii fi lafa qonnaaf itti
fayyadamu walbiratti qabaani madaaludhaan;
b. Jiraataa ganda horsiisee bulaa yoo tae, baayy'ina maatii fi loon aannanii
walbiraa qabuun madaaluun;
c. Ganda horsiisuu fi qonni walmakee keessa jirutti baayyina maatii, bal ina lafa
qonnaa fi loon walbira qabudhaan madaaluun;
d. Namni maatii bulchuu yookan kophaa jiraatu loon yookan lafa dhabuu irra
kan kaee hojii humnaa nama birootiif hojjachuudhaaf kan dirqame ta ee
kanaanis galiin isaa kan bassii qallaba isaa bira hin darbine;
49
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
e. Manguddoo umiriin isaa waggaa 65 fi isaa ol ta'ee fi qaama miidhamaa
jiraataa ganda baadiyyaa galii fi gargaarsa hinqabne.
2. Jiraataa Ganda Magaalaa
Maatiin yookan namni jiraataa ganda magaalaa ulaagaalee asii gaditti ibsaman yoo
guute harka qalleeyyi jedhamee fayyadamaa tajaajila wal'aansa tolaa ta uu ni danda a.
50
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
hordofuudhaan ulaagalee calallii yeroo irraa yerootti fooyyessuu ni dandau.
8. Komishiiniin yookan Deeskiin Ittisa Balaa fi Qophaaummaa, Biiroo yookan Waajjira
Dhimma Hojjataa fi Hawaasummaa ulaagaalee fayyadamtoota tajaajila wal'aansa tolaa
ittiin calalan baasudhaaf aangoon kennameefii jira.
51
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
barreessaa
3. Miseensota Koree Calallii Fayyadamtoota Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa Aanaa
yookan Magaalaa
a. Itti aanaa bulchaa yookan bakka bu'aa bulchiinsa aanaa yookan itti aanaa
kantiibaa yookan bakka bu'aa bulchiinsa magaalaa .............................. walitti
qaba
b. Itti gaafatamaa yookan bakka bu'aa waajjira maallaqaa fi walta insa diinagdee
aanaa yookan magaalaa .............................................................................
miseensa
e. Itti gafatamaa yookan bakka bu'aa waajjira eegumsa fayyaa aanaa yookan
magaalaa ............................................................................................................
miseensa
52
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
ummataf dabarsuu
2. Ulaagaa calallii kaabinee aanaa yookan magaalaatiin bahe irratti hundaa udhaan
calallii fayyadamtoota sirna tajaajila wal'aansa tolaa sadarkaa gandaatti yeroo
calalliidhaaf kaaame keessatti ni raawwata.
3. Tarreeffama namoota yookan maatiiwwan calalaman irratti uummanni akka yaada
kennu waltajjii hawaasaa ni mijeessa.
4. Tarreeffama namoota yookan maatiiwwan calalamanii yaadni murtii hawaasaa itti
kenname qindeesudhaan koree calallii aanaa yookan magaalaa akka qaqqabu ni
taasisa.
5. Qabiyyeen gabaasa ergamu kan haammatuu ulaagaa maatiin yookan namni tokko
ittiin calalame, qabeenya isaa, baayy'ina maatii isaa fi kan kana fakkaatan ragaa gahaa
wajjin qopheessee qaboo yaa'ii wajjin ni erga.
6. Waggaa itti aanuuf ulaagaalee calallii haala qabatamaa gandichaa irratti
hundaa'udhaan namoota yookan maatiiwwan dhugumaan harka qalleeyyii ta'an
qulqullinaan addaan baasuuf dandeesisu yaada ulaagaa fooyya'iinsaa ummata irraa
walitti qabee koree calallii aanaa yookan magaalaatiif ni dhiyeessa.
7. Waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa aanaa yookan magaalaadhaan qophaa'ee
fayyadamtoota gandichaa akka qaqqabu ni taasisa.
8. Maatiin yookan namni waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa argate dhaabbata fayyaa
irraa akkaataa tajaajila wal'aansa tolaa argataa jiru hordofudhaan rakkoowwan
raawwii keessatti qunnaman fi koomii fayyadamtoota irraa ka'u walitti qabudhaan
koree calallii aanaa yookan magaalaa ni beeksisa.
9. Galmee fi ragaa fayyadamtoota tajaajila wal'aansa tolaa qindeesse ni qabata.
1. Sirna tajaajila wal'aansa tolaa irratti hawaasa keessatti hubannoo gaha akka ummamu
ni taasisa.
2. Ulaagaalee calallii sirna tajaajila wal'aansa tolaa aanaa yookan magaalaa keessatti
hojii irra oolu haala qabatamaa aanichaa yookan magaalichaa irratti akka hundaa'ee
53
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qophaa'u adeemsa asii gaditti tarreeffame ni hordofa.
c. Ragaa haala jiru fi jireenya hawaasaa kanaan dura aanaa yookan magaalaa
keessa jiru ni qindessa. Bu'a argame irratti hundaa'udhaan ulaagaalee calallii
aanicha yookan magaalicha keessatti hojii irra oolu ni qopheessa. Akka
mirkanaa'uuf kaabiinee Aanaa yookan magaalaatti ni dhiyeessa.
3. Gandoota aanaa yookan magaalaa keessa jiran giddutti jiru fi jireenyi hawaasaa kan
wal hin fakkaane yoo ta'ee, fkn gandoota baddaa fi gamoojjii yoo jiraatan gandoota
aanicha yookan magaalicha keessatti argaman garagaraaf ulaagaalee calallii
qopheessee murtii kaabineedhaaf dhiyeessu ni dandaa.
4. Ulaagaaleen calallii hojiirra oolan akka fooyya'an gaafiin bulchiinsa gandaa yookan
koree calallii gandaa irraa dhiyaateef yoo barbaachisaa ta'ee ulaagaalee calallii
fooyya'e qopheessee kaabinee aanaatiif yookan magaalaatiif ni dhiyeessa.
5. Tilmaama baajataa sirna tajaajila wal'aansa tolaa aanichaa yookan magaalichaa hojii
irra oolchuuf barbaachisu qopheessee kaabinee aanaa yookan magaalaatiif ni
dhiyeessa.
6. Akkaataa ulaagaa gandootaaf darbeen fayyadamtoonni sirna tajaajila wal'aansa tolaa
calalamuu isaanii ergaa qulqulleefaten booda baajata qabateen wal bira madaaludhaan
yaada murtiif kaabinee aanaa yookan magaalaatiif ni dhiyeesa. Baajanii qabame
namoota calalaman waliin kan wal hinmadaalee yoo ta'e, gaaffii baajata dabalataa
dhiyeesuu ni danda'a.
7. Adeemsa koree calallii gandoota irratti shakkii yoo qabaate, calalliin fayyadamtootaa
akka irra deebi'amu gochuu ni dandaa. Qaama badii raawwate irratti tarkaanfiin
seeraa akka fudhatamu ni taasisa.
8. Tarreeffama calalamtootaa kaabinee aanaa yookan magaalaa ragaasisee irratti
hundaa'ee waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa akka qophaa'ee gara koree calallii
gandaatiin fayyadamtoota qaqqabu ni taasisa.
9. Haala dhaabbanni fayyaa fayyadamtoota sirna tajaajila wal'aansa tolaa itti tajaajilu ni
hordofa. Koomiin fayyadamtoota irraa dhiyaatu akka sirreeffamu dhaabbata fayyaa ni
54
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qunnama, bulchiinsa aanaa yookan magaalaa fi waajjira eegumsa fayyaa akka
beekanii tarkaanfii sireefama fudhatan ni taasisa.
10. Tajaajili wal'aansa tolaa qulqullinaan aanicha yookan magaalicha keessatti akka
raawwatamu hojii dabalataa bulchiinsa aanaa yookan magaalaatiin kennamuf ni
raawwata.
11. Gabaasa sochii tajaajila wal'aansa tolaa sadarkaa aanaa yookan magaalaa fi gandaa
qindeessee qaama dhimmi ilaaluuf ni dhiyeessa.
12. Rakkoo qulqullina calallii fayyadamtoota irraa ka'een bulchiinsi aanaa yookan
magaalaa baasii seeraa alaa fi humnaa oliitiif akka hin saaxilamne ni hordofa; sababa
rakkoo uumameetin dhiibbaan mirga haqaan fayyadamtoota irratti akka hin qaqqabnee
gahee hooggansa irra eegamu ni baha.
1. Walgahiin guutuu kan jedhamu miseensota koree calallii keessaa harki walakkaa ol
yoo argamaniidha.
2. Koreen murtee isaa sagalee caalmaatiin ni dabarsa, yoo sagaleen walqixee ta e, gareen
walitti qabaan keessa jiru akka sagalee caalmaatti fudhatama.
3. Miseensi koree calallii ajandaa mariif dhiyaate yookan yaada murtee irra gahe kan
moormu yoo ta'e, sagaleen addaa akka galmaa'uuf gaafachuuf mirga qaba. Miseensi
koree sagalee addaa galmeesise miidhaa sababa murteetin gauuf itti hin gaafatamu.
55. Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa Hojii irra Oolchuuf Aangoo fi Gahee
Hojii Bulchiinsa Aanaa yookan Magaalaa
1. Sirna tajaajila wal'aansa tolaa irratti hawaasa keessatti hubannoo gaha akka ummamu
ni taasisa.
2. Bulchiinsi aanaa yookan magaalaa akkaataa qajeelfama kanaatin koree calallii
tajaajila wal'aansa tolaa aanaa yookan magaalaa fi gandaa ni dhaaba, koreedhaaf ibsa
ni kenna.
3. Aangoon ulaagaa calaallii mirkaneesuu kan kaabinee aanaa yookan magaalaa qofa
55
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
dha. Aanichi yookan magaalichi haalli qabatamaa kan dirqisiisu yoo ta'e, ulaagaa
garaagaraa gandoota adda addaatiif mirkaneessuu ni danda'a.
4. Ulaagaa calallii aanicha yookan magaalicha keessatti hojii irra oolu akkaataa yaada
koree calallii aanaa yookan magaalaa irraa dhiyaateefitti xiinxaluudhaan ni murteessa.
5. Tarreeffama fayyadamtoota tajaajila wal'aansa tolaa aanichaa gabaasa koree
calalliitiin dhiyaateef irratti hundaaee ni mirkaneessa yookan ni fooyyessa yookan
barbaachisaadha jedhee yoo itti amanee irra deebi'amee akka calalliin adeemsiifamu ni
taasisa.
6. Tarreeffama fayyadamtoota tajaajila wal'aansa tolaa mirkaneesee irratti hundaa ee
waraqaa ragaa walaansa tolaa waggaa tokkoof tajaajilu maatiiwwan yookan
namootaaf akka qophaauu fi akka gahu ni taasisa. Galmeewwan fayyadamtootaa
ofeeggannoo addaatiin akka qabamu ni taasisa.
7. Rakkoon qulqullina calallii fayadamtootaa irraa kan ka'e bulchiinsa aanaa yookan
magaalaa irratti baasii seeraan alaa fi humna olitiif akka hin saaxilee ni hordofa.
Sababa rakkoo umameetin dhiibbaan mirga haqaa fayyadamtoota irratti akka hin
qaqqabnee gahee hooggansa irra eegamu ni baha.
8. Bulchiinsi aanaa yookan magaalaa tajaajila fayyadamtoonni sirna tajaajila wal'aansa
tolaa argataniif baasii dhaabbanni fayyaa baasu kaffaludhaaf waliigaltee waggaa
waggaadhaan ni mallatteessa.
9. Dhaabbanni fayyaa akkaataa waligalteetiin fayyadamtoota wal aansa tolaa tajaajilu
isaanii ni hordofa.
10. Aanaan yookan magaalaan waggaa waggaadhaan baajata marmaartuu keessatti mata
dure sirna tajaajila wal'aansa tolaa tiin baajata ni qabata. Akkaataa waliigaltee
dhaabbata fayyaa wajjin mallatteesseen akka waajjiri maallaqaa fi wlta insa diinagdee
aanichaa yookan magaalichaa kaffaltii dhaabbata fayyaatiif raawwatu waraabbii
waliigaltichaa fi ajaja ni dabarsa.
11. Namni yookan maatiin waraqaa ragaa walaansa tolaa qabu dhibeen isaa dandeetii
buufata fayyaa aanaa yookan magaalaa ol tauudhaan gara hospitaala aanaatti darbeef,
bulchiinsi aanaa yookan magaalaa akkaataa waliigaltee duraan hospitaala aanaa wajjin
mallatteesse irratti hundaa'ee kaffaltii ni raawwata.
56
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
56. Adeemsa Calallii Fayyadamtoota Sirna Tajaajila Wal'aansa Tolaa
57
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
ragaa kennaniif dhaabbata fayyaa waliigaltee wajjin mallatteessaniif ni dabarsa.
9. Namni yookan maatiin waraqaa ragaa kennameef akka dhaabbata fayyaa waliigaltee
wajjin mallatteessan dhaqani fayyadaman ni hubachiisa.
1. Waraqaan ragaa tajaajila wal'aansa tolaa qaamota aangoon kennameefiin kan qophaa'u
ta'ee waggaa waggaan ni haromsama.
2. Fayyadamaan tajaajila wal'aansa tolaas iddoo barbaadamu hundattuu ragaa kana
argsiisuuf dirqama ni qaba.
3. Waraqaan ragaa haala qabiyyee armaan gaditti ibsamen qophaa ee fayyadamaa dhaaf
ni keennama
a. Maqaa, teessoo, suura, umirii, saala, abbaa warraa yookan haadha warraa;
1. Sirna tajaajila wal'aansa tolaa ilaachisee hojjattoonni isaanii fi hawaasni isaan irraa
fayyadamu hubannoo akka argatan ni taasisu.
2. Haala qabatamaa irraa kauudhaan ulaagaalee qaamaan miidhamtoota, manguddoota,
ijoollee yookan namoota daandii irra bulan yookan daaimman gatamani fi
58
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
maatiiwwan yookan namoonni sababa balaatiin qe'ee isaanii irra buqa'an hawaasa
keessaa ittin calalan basuudhaan caasaan isaanii kan sadarkaa godinaa fi aanaa jiru
akka adeemsa calallii hordofani namoota calaalan ni taasisu.
3. Caasaan godina yookan aanaa isaanii akka namoota yookan matiiwwan caalalamaniif
waraqaa ragaa walaansa tolaa qopheessanii kannan ni taasisu.
4. Tilmaama tajaajilamtoota walaansa tolaa caasaa isaanii irraa waraqaan ragaa
kennamuufii ni danda'a jedhanii amanan irratti hundaa'aanii baajata baasii tajaajila
wal'aansa tolaa hojii irra oolchuuf isaan barbaachisu ni qopheessu, baajata waggaas ni
qabatu.
5. Caasaan isaani baasi tajaajila wal'aansa tolaa dhaabbanni fayyaa baase kaffaludhaaf
waliigaltee dhaabbata fayyaa wajjin akka mallattessan ni taasisu. Haala waliigaltee
isaaniitiin kaffaltiin akka raawwatamu qajeelfama ni dabarsu.
6. Tarreeffama namoota yookan maatiiwwan waraqaa ragaa kennaniif dhaabbata fayyaa
waligaltee wajjin mallatteessaniif ni dabarsu. Namni yookan maatiin waraqaa ragaa
kennameef dhaabbata fayyaa isaan waliigaltee wajjin mallatteessan dhaqanii akka
fayyadaman ni hubachiisu.
7. Nama yookan maatii dhibee humna dhaabbata fayyaa itti ergamee ol ta ee gara
dhaabbata fayyaa itti aanutti darbeef gaaffii kaffalitti dhaabbata itti wal'aanamerraa
dhiyaatuuf jia sadii keessatti galii akka taasisaiif caasaa isaanii kan godinalee fi
aanaleetiif qajeelfama ni dabarsu.
8. Fayyadamtoota tajaajila wal'aansa tolaa isaan calallaniif akkaataa dhaabbanni fayyaa
tajaajila itti kennaafii jiru ni hordofu, rakkoon yoo jirate dhaabbata fayyaa wajjin
walqunnamuudhaan furmaata ni kennu.
1. Maatiin yookan namnii waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa qabu, dhaabbata fayyaa
qaamni waraqaa ragaa kenneef wajjin mallatteesse irraa tajaajiloota wal'aansaa fi
qoricha argachuuf mirga qaba.
2. Tajaajilamaan walaansa tolaa tokko waraqaan ragaa kan dhuunfaadhaan yookan
maatiin kennaameef mataa mataa miseensa matiitiin waggaa tokkotti yoo baay ate
59
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
yeroo afur qofa taajaajilamuu dandaa. Yeroo hayyamame kana keessatti deddeebiin
isaa dhukkubaan ala tauun isaa ogeessa fayyatiin yoo mirkanaaee fi wal aansa tolaa
yeroo hayyamamee ol yoo itti fayyadame seeraan ni gaafatama. Haata u malee,
daangaan fayyadamuu tajaajila fayyaa kun namoota oggeessa fayyaatiin beellamni
keennameef irratti raawwatinsa hin qabu
3. Fayyadamtooni tajaajila wal'aansa tolaa, tajaajila wal'aansaa argachuuf dura buufata
fayyaa aanicha keessa jiru dhaqu qaban.
4. Fayyadamaan rakkoon fayyaa isaa humna buufata fayyaa ol yoo ta'e, ragaan riifaraalii
kennameefii hospitaalaa aanaa dhiyoo waliigaltee qaamni aangoo qabu wajjin
mallatteessetti dhaqee tajaajila wal'aansa argachu ni danda'a. Fayyadamaan hospitaala
godinaa fi hospitaala naannootii kan tajaajilamu danda'u yoo hospitaala aanaa irraa
ragaa riifaraaliidhaan ergame qofa dha. Fayyadamaan godina hospitaalli aanaa keessa
hin jirree, ragaa riifaraalii buufata fayyaarraa argateen hospitaala godinaa yookan
naannoo godinichatti argamuun fayyadamu ni danda'a.
5. Fayyadamaan tajaajila wal'aansa tolaa ulaagaa calallii guutu waggaa lama lamaan
iyyanoo koree calallii gandaatti dhiyeefachudhaan akka filatamu ni taassifama.
6. Waraqaan ragaa walaansa tolaa ofeegnoon eegamu qaba. Yoo bade, guyyaa sadii
keessatti qaama isaa kennee fi dhaabbata fayyaatti beeksisu qaba. Baduun isaa
waajjira poolisiidhaan yoo mirkana'e "Waraqaa Ragaa Wal aansa Tolaa Yeroo
Lamaffaaf Kenname jedhamee ni kennamaaf.
7. Maatiin yookan namni waraqaan ragaa tajaajila wal'aansa tolaa kennameef seeran
ittifayyadamuuf dirqama ni qaba.
8. Waraqaa ragaa kennameef seeran ala itti fayyadamuu kan akka nama birootiif
dabarsuu, haquu, maqaa itti dabaluu, jijjiiru fi waraqaa ragaa wal'aansa tolaa sobaa
dhiyeessu fi kan kana fakkaatan yoo raawwatee adabbii ragicha irraa fudhachisu irraa
eegalee badii raawwatameefis seera yakaatiin ni gaafatama.
1. Namni dhibee tasaatiif saaxilame yookan balaan irra ga'e kamiyyuu sa aa 24 keessatti
dhaabbata fayyaa dhaquudhaan kaffaltii battalaa osoo hin gaafatamiin wal'aanamuuf
60
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
mirga qaba.
2. Namni dhibee tasaatiif saaxilame wal'aaname, saa 24 booda tajaajila argateef kaffaltii
ni gaafatama. Yoo fayyadamaa tajaajila wal'aansa tolaa ta'e, waraqaa ragaa tolaa
dhiyeefachuu qaba.
3. Dhukkubsataa teessoon isaa hin beekamnee fi kan kaffalu hin dandeenye dhaabbaticha
yoo mudate, koree teknikaa tajaajila wal'aansa tolaatiif dhiyaatee murtaa'u ni danda'a.
1. Qaamonni waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa kennan, wagga waggan baajata
tajaajila wal'aansa tolaa hojii irraa ittin oolchan ni qabaatu. Koodiin baajatni tajaajila
walaansa tolaa irratti qabamu 6417 (kodii gargaarsaa fi kenna dhuunfaa kan jedhu
irratti) taa.
2. Shallaggiin baajataas haala asiin gaditti ibsameen ni tilmaamama:
a. Baayyina maatiiwwan yookan namoota walaansa tolaatti fayyadaman fi
calalaman,
61
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
2. Dhaabbaticha keessatti dhimma tajaajila wal'aansa tolaa kan hordofu koree teeknikaa
ni dhaaba. Hospitaalatti, koreen qindeesituu miseensota shan ofkeessaa kan qabu
ta'ee, meetiraniin hospitaalaa walitti qabaa koree qindeessituu ta uun ni tajaajila.
Buufata fayyaatti immoo koreen qindeessituu miseensota sadii kan of keessaa qabu
ta'ee, itti aanaa daarektara buufaticha walitti qaba taa.
3. Qaamonni waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa kennan, baasii fayyadamtoota
wal'aanudhaaf bahe akka kaffalaniif uunka barbaachiisaa ta ee guutudhaan waliigaltee
akka mallatteessan ni taasisa.
4. Fayyadamtoonni waraqaa ragaa sirrii ta'e qabaachu isaanii, maqaan isaanii tarreeffama
maqaa fayyadamtootaa qaama dhaabbaticha fayyaa wajjin mallatteessen ergame
keessa jiraachu isaa qulquleesudhaan tajaajila wal'aansaa ni kenna.
5. Nama kaffalee wal'aanamuu fi fayyadama sirna tajaajila wal'aansa tolaa ta'an giddutti
garaagarumaa malee tajaajila ni kenna. Iddoo garaagarumaan uumamee argametti
tarikaanfii sirreeffamaa ni fudhata.
6. Buufanni fayyaa dhukkubsataa humna isaatii ol ta'ee, ragaa riifaraalii kennudhaan
hospitaala aanaa qaamni waraqaa ragaa tajaajila wal'aansa tolaa kenneef wajjin
mallatteessetti ni eerga. Hospitaali aanaa godinicha yookan magaalicha keessa kan hin
jiree yoo ta'ee, hospitaala godinaa fi naannootti dhukkubsataa eergu ni danda'a.
7. Dhukkubsataa dhibee yookan balaa tasaatin saaxilameef tajaajila lubbuu baraaru ni
kenna.
8. Maqaa qaamota waliigaltee wajjin mallatteesseen galmee herreegaa fi galmeewwan
ragaawwaan adda addaa itti qabatu ni bana. Galmeen herreegaa hojjataa herreegaatiin
kan guutamu ta'ee, ragaawwan kaffaltii tajaajila wal'aansa fayyadamtootaa tokkoo
tokkoof kenname maqaa isaanitiin ni galmeessa.
9. Akkaataa waliigalteetiin kurmaana kurmaanan tajaajilli faayinaansii dhaabbatichaa
unkaalee barbaachiisaa taan guutuudhaan qaamota waliigaltee wajjin mallatteessanif
gaaffii kaffaltii ni dhiyeesa. Dhaabbanni fayyaa herreega namoota kaffalanii
wal'aanamanii fi fayyadamaa sirna tajaajila wal'aansa tolaa ta'an akka laayyootti
addaan baasudhaaf akka tolu kaardii dhukkubastaa haalluu wal hin fakkaaneen ni
maxxansiisa.
10. Galii sirna tajaajila wal'aansa tolaarraa argateen kenniinsi tajaajila fayyaa hawaasaa
62
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
safinaa fi qulqullina akka qabaatu fi yeroo irra gara yerootti akka fooyya'u ni taasisa.
11. Gabaasa tajaajila wal'aansa tolaa fi galii sassaabame akkasumas rakkoo raawwii irratti
isaan qunname yaada furmaataa wajjin boordiidhaaf, waajjira maallaqaa fi walta insa
diinagdee fi waajjira eegumsa fayyaa aanaa yookan magaalaatiif yookan godinaaf
qindeesse ni dhiyeessa.
12. Fayyadamtoota sirna tajaajila wal'aansa tolaa ta'anii naannoo olaa irraa dhufan
gaaffiin kaffaltii akkaataa waliigaltee naannoo lamaan giddutti taasifameen kan
raawwatamun ta'a.
13. Keewwata kana keewwattoota xiqqaa 1-12 jalatti kan tumame akkuma eegametti
taee:
a. Koree tajaajila nyataa buufataa fayyaa keessatti ni hundeessaa
f. Keewwata kana keewwata xiqqaa (f) jalatti kan tumame akkuma jirutti ta'ee,
qabeenya walitti qabamu keessaa kan turuu hin dandeenye akka gurguramu ni
taasisa, maallaqani isaas galii akka tau ni hordofa.
63
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
maallaqaatti akka jijjiiramu ni taasisa. Gumaacha haawaasa haadholee
ulfaatiif walittiqabame bulchiinsa gandootaa fi qaamolee biroo irraa dhihaatu
nagaheedhaan galii ni taasisa.
64
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
e. Barsisiistuu mana barumsa ganda buufatni fayyaa keessatti argamuu
keessa ..................................................................................................................
........... miseensa
c. Kutaan hadholee ulfaa dahumsaaf gara buufata fayyaa dhufan keessaa turanii
fi midhaanii fi meeshaalee biroo itti kufaman akka qophaa u buufata fayyaa
yaada ni dhiyeessa; hojii irra olmaa isaatis ni hordofa.
65
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
raawwtamu ni taasisa. Gaaffiin kaffaltii dhaabbata fayyaa irraa dhiyaatee guyyaa shan
keessatti akka raawwatamu ni taasisa.
4. Biiroon Maallaqaa fi Waltainsa Diinagdee Oromiyaa, Biiroo wajjin ta'udhaan
fayyadamtoota sirna tajaajila wal'aansa tolaa humna buufata fayyaa fi hospitaala aanaa
ol ta'uudhaan ragaa riifaraalii kennameefii hospitaala godinaa fi naannootti ergaman
yaalchiisuuf tilmaama baajata barbaachisu qorannoo irratti akka hunda'ee qabamu ni
taasisa.
5. Fayyadamtoota ragaa riifaraalii kennameef yaalchisuudhaaf sadarkaa naannootti
baajata ni barbaachisa jeedhame tilmaamamee, jalqabaa bara hojiitti mootummaan
naannoo aanaalee dhaaf baajata deggarsaa ramadu irraa hir'ifamee akka Biiroo jalatti
qabamuu fi hospitaalootaaf yeroodhaan akka kaffalamu ni taasisa.
Dambii Keewwata 29 jalatti tareefamni gosa tajaajiloota fayyaa kaffaltiin itti hin gaafatamne fi
maddii baajataa ibsame akkuma eegametti ta'e,
1. Kaayyoo qajeelfama kana keewwata 6 (4) irratti ibsame fixaan baasuuf tajaajiloonni
fayyaa kaffaltiin osoo itti hin gaafatamiin kennaman hawaasni umriin, salaan,
sadarkaa galii fi kan kana fakkaatan osoo addaan hin bahin kan kennamu ta'a.
2. Casaan Biiroo fi dhaabbileen fayyaa tajaajiloota fayyaa kaffaltiin itti hin gaafatamne
hawaasni hundu hubannaa gahaa qabaate akka fayyadamaa ta'uu hojii dadamaqinsaa
itti fufiinsa qabu ni raawwatu, ni raawwachiisu.
3. Biiroon tarreeffama tajaajila fayyaa kaffaltiin itti hin gaafatamne yeroo yeroon
fooyyessuuf aangoo ni qaba. Tarreeffamchi akka fooyya'uu Biiroon yoo itti amane
hatattamaan qaamni hunduu akka beeku ni taasisa. Tarreffamni kunis:
a. Qormaata aakii, hordoffii fi dhiyeessii qoricha dhukkuba TB
66
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
hundaae (VCT).
k. Haala seerri eeyyamuun ulfa basisuu fi tajaajila ulfa baasisuu booda kennamu
(abortion and post abortion care)
67
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
nyaatni itii qophaau of-eeggannoo fi qulqullinaan qabuuf dirqama ni qaba.
d. Boordiin gaaffii dhiyaate kan mirkaneese yoo ta'e hojii gaggessan yookan itti
gaafatamaan dhaabbatichaa waliigaltee dhaabbaticha gaaffii dhiyeese wajjin
mallatteessudhaan tajaajilli duubee akka kennamu ni taasisa.
68
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
KUTAA SHAN
GATII TAJAAJILA FAYYAA MURTESSUU FI FOOYYESSUU
1. Dhaabbileen fayyaa kenniinsa tajaajila fayyaatiif kan isaan barbaachisu kan akka
meeshaalee yaalaatii fi qorichaa gatiin isaanii yeroo irraa gara yerootti dabalaa
deemuu fi teeknooloojii amayyaa wajjin gostii tajaajila haarawaa uumamaa dhufuu
isaa hubatee sirni haala qabatamaa kana xinxaalee gatii tajaajilaa murteessuu fi
fooyyeessu waan hin diriiriniif dhaabbileen fayyaa baasii tajaajila yaala kennuuf
baasan fi galiin tajaajila fayyaa irraa sassaaban akka wal hingitnee taasisee jira;
2. Dhaabbileen fayyaa galii tajaajila irraa argatan akka itti hinfayyadamnee fi guutumaan
guututti baajata mootummaa irratti akka hirkatan waan ta'eef, baajanni mootummaa
immoo gatii tajaajila fayyaa yeroo gara yerootti dabalaa deemu uwwisuu waan
dadhabeef, qulqullinni kenniinsa tajaajilaa yeroo irraa gara yerootti akka gadi bu'aa
deemuu fi hawaasni tajaajila dhaabbilee fayyaa irraa argatu irratii akka mufatu
taasisee jira.
3. Kaayyoon qajeelfama kana keewwata 6 (5) jalatti ibsame fixaan baasuu fi haala
qabatamaa asi olitti ibsameef furmaata kennuuf, qaama gatii tajaajila murteessuu fi
fooyyeessuuf aangoo qabu addaan baassuu fi adeemsa gatii tajaailaa murteessuu fi
fooyyeessuu ifaan kaa'uun barbaachisaa ta'ee jira.
69
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
2. Adeemsa gatii ka'uumsaa murteessuu fi fooyyessuu keessatti akkuma dhaabbanni
fayyaa tajaajila qulqullina qabu kennuuf baasii baasuuf dirqamaman hubanaa keessa
galu, dandeeti kaffaluu fi fedhiin kaffaluu hawaasaa hubanaa keessa galu qaba.
3. Qaamni gatii ka'uumsaa qoratu yeroo gatii ka'umsa shallagu, baasiwwan dhaabbanni
fayyaa tajaajila kennuuf dhaabbataan baasan (fixed cost) kan akka baasii ijaarsa
gamoo dhaabbata fayyaa, bittaa meeshaalee dhaabbataa fi kan kana fakkaatan irratti
kan hundaa'e osoo hin taanee, baasiiwwan dhaabbanni fayyaa tajaajila kennuuf
jijjiiramaan baasan (variable cost) kan akka bittaa qorichaa, keemikaalaa laaboraatorii,
hojii adeemsisftuu fi kan kana fakkaatan irratti kan hundaa'u ta'a.
4. Dhaabbanni Fayyaa sadarkaa walfakaatu qaban gosa tajaajila walfakkatuuf gatiin
kaffalchiisan akka walfakkaatu ni taasifama.
1. Akkaataa Dambii Keewwata 18 (5) irratti ibsameen aangoon gatii tajaajila fayyaa
ka'uumsaan kaffalamu murteessuu kan Mana Marii Bulchiinsa Mootummaa Naannoo
Oromiyaati.
2. Akkaataa Dambii Keewwata 18 (5) irratti ibsameen Biiroon gatii ka'umsa gosa
tajaajila fayyaa adda addaa tiif kaffalamu qabu akka qorannoo irratti hundaa'u koree
gatii ka'umsaa qorate dhiyeesu ni dhaaba. Koreen dhaabbatus ogeessota kan akka
ogeessa dinagdee, hawaassuumaa, seeraa, fayyaa fi ogeeyyii barbaachisan kan biroo
akka of keessa qabaatu taee koreen kunis, Biiroo Maallaqaa fi Misomaa Dinagdee
Oromiyaa, gorsaa dhimma hawwasummaa Waajjira Pirezidantii Mootummaa Nannoo
Oromiyaa, fi bakka buaa hospitaalotaa fi buufataalee fayyaa irraa kan gurmawaan
taa.
3. Koreen qorannoo gatii tajaajilaa gosa adda addaatiif kaffalchiisan yaada murtii
dhiheesudhaaf adeemsaa fi qabxiilee gatii murteessuuf qajeelfama kana keessatti
caqasame hordofee ni hojjata.
4. Biiroon buaa qorannoodhaan argame, dandeetii fi fedhii kaffaluu hawaasaa
akkasumas baasii dhaabbanni fayyaa qulqullina tajaajila fooyyessuuf akka baasu
dirqamu walbira qabuudhaan yaada murtii filannoo adda addaa ofi keessaa qabu
70
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qopheessee Mana Marii Bulchiinsa Mootummaa Naannoo Oromiyaatiif ni dhiyeessa.
5. Keewwata kana keewwata xiqqaa 4 irratti kan tumaamee akkuma jirutti ta ee, yaadni
dabaltii gatii koree gatii kaumsaa qoratuun dhihaate gatii tajaajilichi itti kennamaa
jiruu irrratti dabalatan %25 hamma hin caalletti Biiroon manajimantii isaa waliin
mariachuun murteessuu ni dandaa.
6. Gatii tajaajila fayyaa haarawaa Biiroon qorachisee hanga Mana Marii Bulchiinsa
Mootummaa Naannoo Oromiyaa raggaasisutti gatiin tajaajila fayyaa duraan ture kan
itti fufu taa.
1. Gatiin tajaajila fayyaa dhabbileen fayyaa kaffalchisan waggaa shan shaniin fooyya'uu
ni danda'a. Haatau malee haalli addaa kan dirqisiisu yoo jiraate, Biiroon turmaatii
waggaa shanii gabaabsuu yookan dheeresuu ni danda'a.
2. Biiroon gatii tajaajila fayyaa dhaabbanni fayyaa sadarkaa adda addaa irra jiran akka
kaffalchiisan gatii ka'uumsa Mana Marii Mootummaa Naannoo Oromiyaa tiin
murtaa'ee irratti hamma % 25 tti fooyyessuu ni danda'a.
3. Biiroon gatii tajaajilaa fooyyesuuf qorannoo inni gaggeessuf akka ka'uumsaatti kan
fayyadamu gaaffii dhaabbilee fayyaa irraa kara boordiitiin dhiyaatu yookan yaada
koree qorannoo gatii tajaajilaa irraa dhiyaate irratti hundaauun taa.
71
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
ni taasisu.
3. Dhaabbileen fayyaa hawaasni gatii tajaajila fayyaa fooyya'e irratti hubannaa akka
qabaatu gochuun, tajaajilamaan maallaqa kaffalu ifaan akka beeku tarreeffama gatii
gosa tajaajilootaa tokko tokkoon addaan baasee gulantaawwan tajaajilli itti kennamu
hundattuu ifaan akka maxxanfamu taasisu qaba.
4. Dhaabbanni fayyaa tajaajila fayyaa qulqullinaa fi saffina qabu kan gatii tajaajilaa
fooyya'een wajjin walgitu kennuuf dirqama qaba.
5. Boordii fi manajimantiin dhaabbilee fayyaa gatiin tajaajilaaf dhaabbatichi kaffalchiisu
adeemsa qajeelfama kana irratti taa'een alatti akka hin jijjiiramne gochuuf dirqama
qaba.
1. Lammiileen biyya alaa tajaajila wal'aansaa dhaabbata fayyaa irraa argachudhaaf kan
dhufan yoo ta'e, kaffaltiin gaafataman gatii lamiileen biyyatti kaffalan irra dachaa ta a.
2. Koolugaltoonni tajaajila fayyaa argataniif kaffaltiin dhaabbata fayyaatiin gaafataman
waliigaltee Itiyoophiyaan Komishinii ol'aanaa koolugaltoota Gamtaa Addunyaatiin
(UNHCR) wajjin dhimma kana irratti taasiste fi Mootummaa Naannoo Oromiyaa
dhaabbilee koolugaltoota gargaaranii wajjin waliigaltee mallatteesseen ta'a.
72
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
KUTAA JAHA
TAJAAJILA WAL'AANSAAN ALA TA'AN QAAMA DANDEETII QABUUF
WALIIGALTEEDHAAN KENNUU
73
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
8. Tajaajila wal'aansaan alaa waliigalteen kennaman bulchuu fi sirna hordoffii walitti
fufiinsa qabu diriirsuuf Biiroon hospitaalota keessatti caasaan tajaajila bulchiinsa
hojiiwwan kontiraataa akka hundeeffamu ni taasisa. Itti gaafatamaan tajaajila
bulchiinsa hojiiwwan kontiraataa miseensa koree maanajimentii ni taasifama.
9. Koreen maneejimenti hospitaalaa tajaajila wal'aansa alaa waliigalteen kennaman
hordofuuf caasaa dhaabbate irratti dabalataan tajaajiloonni waliigalteen kennaman
akkaataa waliigaltee mallatteffameen qulqullinaa fi saffina isaanii eeggatanii
raawwatamuu isaanii kan hordofu koree teeknikaa tokko hojjattoota yookan ogeeyyii
hospitaalaa keessaa ni dhaaba.
1. Tajaajilicha waliigalteen dabarsanii keennuun baasii hospitaala irraa kan hirr'isu yoo
ta'e
2. Baasii hospitaalichaa kan hin hir'isne yoo ta'es, baasii dabalataa osoo hin gaafatamin
tajaajilicha waliigalteen kennuun raawwatiinsa tajaajilicha akka siaayina, saffisa fi
qulqullina qabaatu kan godhu yoo ta'e.
3. Tajaajilicha bulchuun ulfaataa ta'uu isaa irraa kan ka'ee hooggansi hospitaalichaa
yeroo fi humna isaa guutuudhaan tajaajila wal'aansaa qulqullina qabu hawaasaaf akka
hin kennin kan isa daangeese ta'u isaa fi tajaajilicha waliigalteen qaama sadaffaaf
keennuun ammo hooggansi hospitaalicha humna fi yeroo isaa guutuudhaan hawaasaaf
tajaajila qulqullina qabu keennuuf haalla mijawaa ni uuma jadhamee yoo irratti
waliigalameedha.
1. Gostii tajaajilootaa qaama birootif waliigalteen kennamuu danda an Dambii keewwata
32 jalattii kan tarreeffaman akkuma eegametti ta'ee tajaajilli wal'aansaa alaa
waliigalteen kennamuuf yaadame haala qabatamaa hospitaalichaatiin ulaagaalee
74
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
ibsaman guutuu isaanii addaan baasee murteessuun aangoon kan Boordiiti.
2. Koreen maanejimantii hospitaalaa tajaajiloota wal'aansaan alaa akka qaama biraa tiif
waliigalteen kennamu fedhii yoo qabaate, qophii armaan gaditti ibsaman guutuudhaan
gaaffii Boordiif dhiyeessuu qaba:
a. Gosa tajaajiloota wal'aansaan alaa waliigalteen kennuuf Dambii irratti
heyyamame keessaa tajaajilli hospitaalicha keessatti ulaagaa ibsaman guutan
jiraachuu isaanii addaan baafachuu;
75
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
d. Hospitaalichi sirna hojicha waliigalteen kenname ittin hordofu qabaachu isaa ,
kan akka caasaan bulchiinsa hojjiiwwan waliigalteen humna namaatiin
guutamuu isaa, koree teeknikaa qulqullina hojii madaaluu danda'u dhaabuf
qophiiwwan taasisu isaa;
76
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
2. Dorgomtoonni qabxiiwwan beeksisa caalbaasiitiin akka guutan gaafataman kan akka:-
a. Heyyama qaama seerummaa qabaachuu,
g. Rakkoowwaan hojii irratti isa mudate qaama dhimmii ilaalu wajjin mariin
hiikuu. Dhimmota yookan rakkoo humna isaa ol ta'e yoo quunname
yeroodhaan hojii gaggeessaa hospitaalichaa fi tajaajila bulchiinsa hojiwwan
kontiraataa beeksisu.
1. Barri bajataa seenee yeroo ji'a sadii hin caalleetti hojiiwwan qaama biraatiif
waliigalteen kennuuf adeemsa keessa darbamuu qabu hundaa raawwachuu. Yoo
77
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
hojichii bara tokkoof waliigalteen kenname akka bara itti aannutti itti fufuu yoo irratti
waliigalame, yeroon waliigaltichaa osoo hin xumuramin ji'a sadii dura billittoowwan
caalbaasii qopheessuudhaan qaamni dorgomuuf fedhii qabu hunduu qaama amma
raawataa jiru dabalatee akka dorgommiidhaaf carraa walqixxee qabaatu taasisuu.
2. Dirqama waliigaltee keessatti hospitaalichi seene kan akka meeshaa barbaachisu
dhiheessuu, iddoo hojii qopheessuu, kaffaltii gaafatame yeroon raawwachuu, fi
deeggersa biroo fiixaan bahiinsa waliigaltichaatiif gargaaru hundaa raawwachuu.
3. Caasaa hojii waliigalteen kenname hordofuu isa dandeessisu kan akka koree teeknikaa
ijaaruu, tajaajila bulchiinsa hojiiwwan kontiraataa humna barbaachisuun guutuu,
4. Qabxiiwwan hojii waliigalteen kennaman madaaluu isa dandeessisu baafachuudhaan
sirna itti fufiinsaan hojii hordofsiisuu danda'u diriirissuu.
5. Madaalii itti fufiinsa qabuun hojii keessatti rakkoowwan mudatan yeroodhaan akka
sirraawan gochuu, rakkoon yoo uumame tarkaanfii sirreeffamaa yeroodhaan
fudhachuu.
6. Rakkoon uumame humnaa ol yoo ta'e waliigalticha addaan kutuu, qaamota akkaataa
waliigaltee mallatteessaniin dirqama isaanii hin bahin irratti adabbii sadarkaa badii
isaaniitiin wal gitu fudhachuu yookanfudhachiisuu.
7. Qaama dirqama seenee bahuu dadhabe badii walfakkaatu hospitaala biroo irratti akka
hin raawwanne Biiroo fi qaama beekuu qabu hundaa beeksisuu.
8. Waliigalteen iddoo addaan citetti filannoowwan tajaajilicha itti fufsiisuu danda'u kan
akka calbaasii biroo baasuu yookan offiin raawwachuu yookan filannoo biroo
murteessanii hojii irra oolchuu.
78
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
2. Qaamonni tajaajilaawwan waliigalteen fudhatan deggarsa isaanifi godhamuu qabu
hunda akka argatan haala mijeessuu.
3. Tajaajila Qabeenyaa fi Loojistikii hospitaalichaa wajjin ta'uudhaan akkaataa
waliigalteetiin dirqama hospitaalicha irraa eegamu kan akka meeshaa barbaachisuu
yeroodhaan dhiheessuu, iddoo hojii qopheesuu fi kan kana fakkaatan akka guutamuuf
taasisuu, qindeessuu.
4. Qaamonni hojii waliigalteen fudhatan sagantaa hojiin itti raawwatan akka
dhiyeeffatan ni taasisa. Sagantaa hojii dhiyeeffatan waliigaltee mal'ateessan wajjin
walbira qabee xiinxaluudhaan ni fooyyessaa, ni mirkaneessa.
5. Koree teeknikaa wajjin tauudhaan tartiiba hojii qopheessuu irraa jalqabee hamma
tarkaanfiiwwan qulliqullinaa fi saffina tajaajilichaa mirkaneessuuf fudhatamu
keessatti ni hirmaata, ni raawwata, ni raawwachiisa.
6. Gaaffiin kaffaltii qaama hojii waliigalteen fudhate irraa yoo dhiyaate koree teekniikaa
wajjin ta'ee hojiiwwan raawwataman tartiiba hojjii irratti hundaa'ee ni safaraa, akka
safaramu ni taasisa.
7. Tajaajilli herrega safartii hojii irratti hundaa'ee akka kaffaltii gadi dhiisuuf ni gaafata.
8. Gabaasa raawwii hojiichaa ji'a ji'aanii fi kurmaana kurmaanaan qindeessee hoji
gaggeessaa hospitaalaatiif ni dhiyeessa. Qabiyyeen gabaasichaa saffinaa fi qulqullina
hojichaa, ciminaa fi dadhabbina mulate, tarkaanfii sirreeffamaa fudhatamee fi akka
fudhatamu gaafatu fi kan kana fakkaatan haammachuu qaba.
9. Rakkooleen raawwii hojji keessatti yoo mudatan hoji gaggeessaan yeroon akka beeku
gochuudhaan tarkaanfiin sirreeffamaa akka fudhatamu ni taasisa. Tarkaanfii hoji
gaggeessan yookan koreen manejimantii akka fudhatamu irratti waliigalee hanga
waliigalticha addan kutuutti hordofee hojii irra ni olcha.
10. Dhimmoota biroo kan hojii gaggeessaa fi koreen maneejimantii hospitaalaa akka
raawwatu kennaniif hojii irra ni olcha.
79
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qulqullinaan raawwatamee fedhiin hospitaalaa guutamuu isaa hordofuu.
3. Tajaajilamtootaa fi hojjattoonni hospitaalaa raawwannaa hojiicha irratti yaada fi
komiii qaban sassaabuu,
4. Tajaajila bulchiinsa hojiiwwan kontiraataa wajjin ta'uudhaan kaffaltiin qaama hojicha
raawwateen gaafatame xiinxaluudhaan yaada murtii hoji gaggeessaaf dhiyeessuu.
5. Hojii isaa ilaalchisee koree manejimantiif gabaasa yeroo yeroodhaan dhiheessuu.
6. Dhimmota biroo kan hojii gaggeessaa fi koreen manejimantii akka raawwatu
gaafateen fiixaan baassuu
80
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
7. Qaama caalbaasii injifate biratti dursi kennameefii hojii irratti akka qaxaraman
gaafachuufii ni danda'ama.
KUTAA TORBA
TAJAAJILA WALAANSA DAREE DHUUNAFAA
81
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
hospitaalichaa kenniinsa tajaajilaa fi kessummeessu tajaajilamtoota gidduutti akka
garaagarummaa hin uumamne hojimaata ni diriirsa. Hojjattoota yookan ogeessoota
garaagarummaa tajaajilamtoota giddutti uuman irratti tarkaanffiii tajaajila daree
dhuunfaatii ittisu irraa eegale hamma adabbiwwan naamusaa birootti ni fudhata, ni
fudhachiisa.
8. Koreen qindeessituu tajaajila daree dhuunfaa aangoo fi gahee hojii qajeelfamicha
keessatti kenname akkuma eegametti ta'ee, hospitalicha keessatti tajaajilichs kennudhaaf
kan barbaachisan meeshaalee yaalaa dhumeeyyii fi keemikaalota qorannoo
laaboraatoorii fi adeemsa yaalaa adda addaatiif (medical procedures) isaan barbaachisu
kamiyyuu bittaadhaan dhiyeeffachuu qabu.
9. Boordii fi koreen maaneejimantii hospitaalaa waliin ta uudhaan koreen teekniikaa daree
dhuunfaa tajaajila jalqabsiisuuf meeshaalee yaalaa dhumeeyyii fi keemikaalota qorannoo
laaboraatoorii barbaachisu galii keessaa fi kan biroo irraa yeroof liqeessuudhaan akka
deebisu heeyyamuuf ni dandau. Meeshaalee yaalaa dhumeeyyii fi keemikaalota
qorannoo laaboraatoorii marsaa duraan liqaadhaan fudhataman osoo hin deebisin kan
biraa fudhachuu hin dandaamu.
10. Biiroon tarreeffama meeshaalee dhumeeyyii fi keemikaalota tajaajila daree dhuunfaa
keessatti qabamuu danda'u qopheessee ni erga. Meeshaalee dhumeyyii fi keemikaalota
tarreeffama Biiroon ergamuun alatti daree dhuunfaa keessatti qabachuun dhorkaadha.
Meeshaalee dhumeeyyii bittaadhaan dhiheessan kana tajaajila daree dhuunfaa ittiin
adeemsisuun ala gurguruun yookan akka gurguramu taasisuun dhorkaadha.
11. Baasii hospitalli akka uwwisu dirqamamu kan akka tajaajila ibsaa, bishaan, suphaa
meeshaalee fi qulqullinaa bakka busuuf jecha tajaajilli wal'aansa daree dhuunfaa galii
dimshaashaan argatu irraa kan bittaa meeshaa dhumeeyyiitiif oolu hir'ifamee galii hafu
irraa yoo xiiqqaate %15 hospitaalichaaf galii gochuu qaba.
12. Ogeessii hojii tajaajila ariifachisaa /Emergency/ irratti ramadame guyyaa sana hojii
daree dhuunfaa irratti ramadamuu hin danda'u. Haata'u malee ogeessa waamicha irra jiru
hin ilaallatu.
13. Tajaajilli wal'aansa daree dhuunfaa adeemsa kaaamee fi kaayyoo yaadameen alatti
deemaa jiraachuu isaa yoo irra gahame Biiroon yookan yookan waajjirri eegumsa fayyaa
yeroo kamiyyuu tajaajilichi akka cufamu boordii fi koree manejimantii hospitaalichaa
82
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
ajajuu ni danda'a.
Qajeelfama kana keewwata 6 (7) irratti kaayyoon ibsame akkuma eegametti ta'ee :
1. Tajaajilli wal'aansa daree dhuunfaa tajaajilamtoonni dandeetti kaffalanii wal'aanamu
qaban yeroo hojii idilee mootummaa keessatti dabareen isaan waan gahuu dhabeef
tajaajila argachuu dadhaban yeroo hojii idilee ala tajaajila akka argatan carraa
banuudhaaf
2. Tajaajilamtoonni dandeettii kaffalanii yaalamuu qaban filannaa isaaniitiin guyyaa
barbaadanitti ogeessa barbaadanii fi gosa tajaajilaa barbaachisaadha jedhanii itti amanan
akka argatan taasisuun tajaajilamtoonni tajaajila hospitaala keessatti keennamutti akka
gammadan taasisuudhaaf.
3. Tajaajilli wal'aansaa daree dhuunfaa ogeeyyii fayyaa yeroo hojii mootummaan ala
hospitaala keessatti fedhii isaaniitiin akka turanii hawaasa tajaajilan taasisuu fi tajaajila
ogummaa yeroo boqonnaa isaani kennaniif irraa galii dabalataa karaa seera qabeessa
ta'een akka argaachuu danda'an haala mijeessuuf. Ogeeyyiin fayyaa galii dabalata
argatanii kanaaniis, fedhii isaaniitiin hojii mootummairra akka turanii fi kakaumsaa fi
naamusaa gaaridhaan hawaasa akka tajaajilan haala mijeessuufi.
4. Adeemsa seeraan alaa kanaan dura dhaabbilee dhuunfaa naannoo keenya keessatti
raawwatama ture kan akka ogeessa seeraan hojii gadi hin lakkisin, ogeessa heyyama
ogummaa hin qabnee fi ogeessa dhaabbile fayyaa mootummaa keessatti hojjetaa jiran
galchanii hojjachiisu yookan kiliinika seeraan heyyamni hin kennamneef bananii
hojjechuun akka hafuu taasiisudhaan naannoo keenyatti dhaabbileen dhuunfaa
olaantummaa seeraa kabajanii miidhaa tajaajilamtoota irratti osoo hin qaqqabsiisin akka
fayyummaa hawaasaaf hojjetan haala mijeessuudhaaf.
83
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
qabamne jiraachu isaa,
3. Tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa keessatti hirmaachuuf ogeessonni gahan jirachu fi
fedhii qabaachuun isaanni yoo mirkanaaee.
g. Akkaataa galiin tajaajilicha irraa argame itti qoodamu fi dhimmoota kan kana
84
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
fakkaatan qindessudhaan gaaffi yookan karoora boordii hospitaalichaa tiif
dhiheessu qabu.
4. Boordiin yaada dhiyaate xiinxalee akkaataa bu'aan hawaasaa irraa caala eegamu
danda'utti yaada kauumsaa yookan karooricha fooyyeessuu, mirkannessuu yookan
fudhachuu dhiisuuf aangoo ni qaba.
5. Koreen manejimantii yoo heyyama boordii kan argatu ta'e koree qindeessitu tajaajila
wal'aansaa daree dhuunfaa miseensa shan of keessa qabu ni hundeessa. Walitti qabaan
koree qindeessituu hojii gaggeessaa hospitaalichaatiin miseensoota koree manejimantii
keessaa ni ramadama. Miseensoonni afur waltajjii hojjataa yookan oggeessaa dhimma
kanaaf waamamu irratti kan filataman ta'u.
6. Koreen qindeesituu tajaajila daree dhuunfaa aangoo fi gahee hojii qajeelfama kana
keewwata 89 irratti ibsame fiixaan baasuun koree maneejimantii wajjin ta'uun
tajaajilicha ni hundeessa, ni gaggeessa.
Gosti tajaajila wal'aansa daree dhuunfaa keessatti kennamu danda'an haala qabatamaa
hospitaalicha keessatti argamuun kan murta'u ta'e tajaajiloonni wal'aansaa fi qorannaa yeroo
turmaatii hojii mootummaan ala guyyaa tokkootti raawwatamuu danda'an kan akka:
1. Tajaajila gorsaa fi qorannaa fayyummaa walii galaa
2. Deddeebiidhaan yaaluu
3. Qormaata raajii fi laaboraatoorii
4. Tajaajila qormaata adda addaa kan akka Ultrasound, ECG"
5. Baqaqsaanii yaaluu salphaa
85
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
1. Ciibsanii yaaluu kamiyyuu
2. Baqaqsanii yaaluu gurguddaa
3. Gurgurtaa qorichaa fi gurgurtaa meeshaalee wal'aansaa dhumataa.
1. Tajaajilamtoonni tajaajila wal'aansa ddaree dhuunfaa yoo haalli addaa uumame malee
tajaajila wal'aansaa guyyuma tajaajila argachuuf dhufan sana yookan beellama
qabsiifachuudhaan guyyaa fedhii isaanii ta'etti tajaajila argachuu yookan akka tajaajilli
kennamuuf gaafachuuf mirga qabu.
2. Gosa tajaajiloota wal'aansaa barbaachisaaadha jedhanii itti amanan kamiyyu tarreeffama
daree dhuunfaa keessatti kennamuuf heyyamame gaafachuf mirga qabu.
3. Ogeessa barbaadaniin wal'aanamuu, qoratamuu, saamuda dhiigaa, fincaanii fi kan kana
fakkaatan qorachiisuuf mirga ni qabaatu.
Itti waamamni koree qindeessituu tajaajila wal'aansa daree dhuunfaa hojii gaggeessaa
hospitaalaatiif ta'e, gaheen hojii isaa:-
1. Haala hojii idilee fi idilee alaatiin walitti hin buneen ramaddii ogeeyyii yookan
hojjattoota tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa keessatti hojjechuuf fedhii qaban ni
86
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
raawwata. Tartiiba ramaddii ogeeyyii yookan hojjattootaa ni beeksisa, iddoo hawaasni
ifaan argutti ni maxxansa. Hojjattoonni akkaataa rammaddi isaaniitiin hojjii irratti
argamu isaani ni hordofa.
2. Tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa dhaabbaticha keessatti kennamu irratti hawaasni
hubannaa akka qabaatu ni taasiisa. Gosa tajaajiloota fi gatii tajaajilootaaf kaffalamu,
iddoo fi yeroo tajaajilchi itti kennamu, mirgaa fi dirqama tajaajilamtoonni qaban iddoo
hawaasni argutti ni maxxansa.
3. Yeroo tajaajilli wal'aansa daree dhuunfaa itti kennamutti mirgaa fi dirqama
tajaajilamtoota tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaaf kabajamu akkuma eegamutti
ta'ee,hojjattoonni yookan ogeyyiin hospitaalichaa sirna tajaajilamtoota tajaajila
wal'aansaa daree dhuunfaa fi tajaajilamtoota biroo garaagarummaa tokko malee ittin
keessummeessuu ni diriirsa..
4. Oggeeyyii yookan hojjattonni faayidaa isaanii irraa ka'uudhaan tajaajilamtoota gidduu
garaagarummaa uuman irratti tarkaanffii barbaachisaa ta'ee ni fudhata, ni fudhachiisa.
Tarkaanfiiwwan fudhatamanis oggesichi yookan hojjatichi tajaajila wal'aansa daree
dhuunfaa irratti akka hin hirmaanne ittisuu fi tarkaanfiiwwan naamusaa qaamni dhimmi
ilaalu akka fudhatu ni taasisa.
5. Koreen qindeessituu gosa tajaajiloota daree dhuunfaa keessatti kennamuuf meeshoota
dhaabbataa fi kutaa tajaajilaa gahaan akka mijatuni taasisa. Tajaajiloota kennuuf gosa
keemikaalotaa fi meeshaalee wal'aansaa dhumeeyyii tarreeffama Biiroodhaan
heeyyamame irratti hundaa'ee akka bitamee dhiyaatuuf ni taasisa.
6. Akkaataa boordiin murtesseen gatii tajaajila daree dhuunfaa hojii irra ni olcha. Gosa
tajaajila haraawa dabalataan tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaatti kennamuu ni
danda'ama jadhee yoo itti amane gatii tajaajilaaf kaffalamu qopheessuudhaan koree
manejimantii dhaabbatichatiif ni dhiyeesa. Koreen manejimantii yoo itti amane boordiif
ni dhiyeessa, akkaataa boordiin murteessen hojii irraa ni oolcha.
7. Galii tajaajila wal'aansa daree dhuunfaa namoota sassaaban, herrega sochoosan itti
gaafatamaa yookan hojii gaggeessaa hospitaalichaa wajjin mari'atee ni ramada. Sochii
herrega tajaajila wal'aansa daree dhuunfaa ni hordofa, ragaa herregaa seeraan qabamuu
isaa ni mirkaneessa. Akkasumas meeshaalee yaalaa dhumeeyii fi keemikaalota
laaboraatoorii liqaan fudhatame ni deebisiisa.Galii tajaajila wal'aansa daree dhuunfaa
87
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
irraa argame akkaataa shalaggii qajeelfama kana irratti taa'ee hordofuudhaan kan
dhaabbaticha fayyaatiif hafuu qabu fi baasiiwaan biroo irra hir'isuudhaan akka
hojjattoota yookan ogeessotaaf qoodamu ni taasisa.
8. Gabaasa sochii fi herrega tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa qopheessee ji'a ji'aan,
kurmaana kurmaanaan gaggeessaa fi koree manejimantii hospitaalichaatiif ni dhiyeessa.
9. Tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa ilaalchisee komii tajaajilamtootaa fi oggeyyii
yookan hojjattoota irraa dhiyaatu ni qorata, furmaata ni kenna.
10. Hojiiwwan biroo kan hoji gaggeessaa fi koree manejimantii hospitaalaatiin kennameef ni
raawwata, akka raawwatamu ni taasisa.
1. Galiin tajaajilicha irraa argamu nagahee galii addaa Biiroo yookan waajjira maallaqaa fi
waltaaiinsa diinagdee irraa dhimma kanaaf jedhamee bitamu yookan dhimma kanaaf
jedhamee akka maxxanfamu heeyyamameen ta'a.
2. Galiin tajaajilicha irraa argamu akka galii idilee hospitaalichi sassaabuun walitti hin
makamne saanduqa herrega addaa keessatti kuufamuu qaba.
3. Herregni tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa galmee mataa isaa ni qabaata.
4. Namoonni galii walitti qaban, herrega galmeessanii fi maallaqa sochoosan waliigaltee
koree maanejimantii fi koree qindeessituu tiin filatamuu qabu.
5. Koreen manejimantii fi koreen qindeessituu tajaajila daree dhuunfaa hospitaalichaa
88
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
hojimaata qabiinsa herrega tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa oggeesoota herregaa
muuxxannoo qabaniin qorachiisanii kan qopheeffatan ta'a.
6. Koree manejimantii hospitaalichaa madaallii herrega tajaajila wal'aansa daree dhuunfaa
odiitara waajjira maallaqaa fi waltaiinsa diinagdeetiin yookan odiitara alaatiin akka
qoratamu taasisuu ni danda'u.
1. Galiiwwan tajaajila wal'aansaa daree dhuunfaa irraa argame erga baasiiwwan adda addaa
kan akka bittaa keemikaalotaa fi meeshaalee yaalaa dhumeeyyii erga irraa hir'ifamee
booda:
a. Yoo xiqqaate % 15 hospitaalichasf galii ni ta'a.
5. Keewwata kana, keewwata xiqqaa 4 irratti kan tumame akkuma jirutti ta ee, Biiroon
ulaagaa fi qabxiilee addaa qoratee galiin akka qoodamu taasisuu ni dandaa.
89
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012
90
Qajeelfama Kenninisa Tajaajila Fayyaa fi Bulchinsa Dhaabbilee Fayyaa Oromiyaa Fooyya e kan bara 2012