1.

Oorsake van Markmislukking:

Inleiding:

Markmislukking kom voor wanneer die mark nie doeltreffend is nie, soos wanneer
produksievlakke nie bereik word nie of hulpbronne nie optimaal gebruik word nie.

1.1 Eksternaliteite:

• Definisie: Koste of voordele vir derdepartye, buite die koper en verkoper.

• Voorbeeld: Luchtbesoedeling as 'n negatiewe eksternaliteit.

• Private koste: Interne koste wat aangegaan word deur produksie of aankoop van
produkte.

• Private voordele: Voordele wat kopers en vervaardigers ontvang, soos wins uit
verkoop.

• Sosiale/Maatskaplike koste: Kombinasie van private koste en eksterne koste,

insluitend omgewingskade en gesondheidskoste.

• Sosiale voordele: Kombinasie van private voordele en eksterne voordele, soos

beter openbare gesondheid deur munisipale dienste.

1.2 Onvolmaakte mededinging:

• Kenmerke:

o Monopolieë wat pryse hoog hou en hoeveelheid produseer beperk.

o Moeilike toetrede vir nuwe ondernemings.

o Prysmededinging wat nie altyd tot laer pryse lei nie.

1.3 Gebrek aan inligting:

• Verbruikers: Nie genoeg inligting om rasionele besluite te neem nie.

• Werknemers: Onbewus van gesondheidsrisiko's of werksgeleenthede.

• Produseerders: Onakkurate of onvolledige inligting lei tot verkeerde besluite.

1.4 Onbeweeglikheid van produksiefaktore:

• Arbeid: Moeilik om van beroep te verander of geografies te beweeg.

• Ongeskoolde werkers: Moeilik om nuwe vaardighede aan te leer.

• Fisiese kapitaal: Moeilik om fabrieke of toerusting te verskuif.

• Strukturele veranderinge: Stadige aanpassing aan nuwe produksietegnieke.

1.5 Onvolmaakte verspreiding van inkomste en rykdom:

• Inkomsteverdeling: Markstelsel bevoordeel dikwels ryker individue.

• Diskriminasie: Benadeel minderheidsgroepe en gestremde persone.

1.6 Ontbrekende/verlore markte:

• Gemeenskapsgoedere: Goedere soos verdediging en straatverligting wat nie

winsgewend is nie.

• Kollektiewe goedere: Soos parke en paaie wat nie deur prysmeganisme

gereguleer word nie.

• Openbare goedere: Nie-wedywerend en nie-uitsluitbaar, soos radio- en

televisiedienste.

Slot: Omdat die markvoorwaardes vir volmaakte mededinging ontbreek, kom

markmislukking voor en verminder welvaart.
 2. Gevolge van Markmislukking:
2.1 Ondoeltreffendhede:

Twee soorte ondoeltreffendhede kan voorkom:

• Produksie-ondoeltreffendheid:

o Produkte word nie teen die laagste moontlike koste vervaardig nie.

o Voorbeelde:

▪ Fietse word nie doeltreffend vervaardig nie, wat lei tot hoër koste.

▪ Verbruikers gebruik minder van die produk, wat die totale koste
verhoog en doeltreffendheid verminder.

• Allokasie-ondoeltreffendheid:

o Produkte word nie doeltreffend versprei nie.

o Voorbeelde:

▪ Tekorte van sommige goedere, terwyl ander in oorvloed is.

▪ Fietsvervaardigers wat nie die markaanvraag kan voorsien nie, wat

lei tot ondoeltreffende toewysing van hulpbronne.

2.2 Eksternaliteite:

Eksternaliteite is bykomende voordele of koste wat derde partye affekteer:

• Negatiewe eksternaliteit:

o Voorbeelde:

▪ Besoedeling van lug deur fabrieke.

▪ Tabakrook wat gesondheidsprobleme veroorsaak vir nie-rokers.

• Positiewe eksternaliteit:

o Voorbeelde:

▪ Bestuiwing van vrugtebome deur bye.

▪ Openbare vermaak soos parke en skole wat die gemeenskap

bevoordeel.

Beleid en Ingryping: Omdat markmislukking voorkom, gryp die staat in deur belasting,
wetgewing en subsidies om eksternaliteite te hanteer en doeltreffendheid te verbeter.
 3. Owerheids (Staats)inmenging as Gevolg van
Markmislukking:
Inleiding:

Markmislukking kom voor as die mark nie doeltreffend werk nie. Die staat kan op
verskeie maniere ingryp om markmislukking te hanteer.

3.1 Direkte beheer deur die staat:

• Wetgewing om negatiewe eksternaliteite te beheer:

o Voorbeelde:

▪ Verbod op reklame deur die tabakbedryf.

▪ Verbod op alkoholverkope aan persone onder 18 jaar.

▪ Beheer oor besoedeling en gevaarlike chemikalieë.

3.2 Regstelling van allokasieondoeltreffendheid a.g.v. onvolmaakte markte

(verhoog mededinging):

• Mededinging uit die buiteland: Toelating van buitelandse mededingers om

plaaslike monopolieë in toom te hou, bv. British Airways mag teen SAL meeding.

• Versterking van plaaslike markte: Vermindering van invoerbeperkings, die

Mededingingskommissie en Mededingingsappèlhof versterk mededinging in
Suid-Afrika.

3.3 Minimumlone:

• Politieke redes: Wetgewing oor minimumlone om inkomste te herverdeel en

ongelykhede te verminder.

• Voorbeeld: Minimumloon vir plaaswerkers en huishoudelike werkers om

lewenstandaarde te verbeter en uitbuiting te voorkom.

3.4 Maksimumpryse (Prysplafon):

• Staat stel prysplafonne in: Om die pryse van noodsaaklike goedere laer as die
markprys te stel, soos basiese voedselsoorte, paraffien en busvervoer.

• Gevolge: Verlaagde pryse vir verbruikers maar verminderde aanbod en

moontlike swartmarkte.

3.5 Minimumpryse (Prysvloer):

 • Redes vir vasstelling: Verseker dat boere en produsente voldoende inkomste
kry, bv. minimumpryse vir stapelvoedsel soos koring.

• Gevolge: Ooraanbod van produkte en probleme om ooraanbod te hanteer.

3.6 Belasting versus subsidies:

• Belasting: Om eksterne koste te vergoed, bv. belasting op sigarette, suiker en

alkohol.

• Subsidies: Geldelike toelaes om produksiekoste te verlaag en produksie aan te

moedig, bv. subsidies vir uitvoere en merietegoedere.

3.7 Herverdeling van inkomste/welvaart:

• Metodes: Belasting op hoër inkomstes en subsidies vir armes, tradisionele

metodes soos gratis dienste en kontantvoordele.

• Regstellende aksies: Wetgewing om historiese ongelykhede reg te stel, bv. SEB

(Swart Ekonomiese Bemagtiging).

3.8 Verskaffing van openbare goedere:

• Staatsvoorsiening: Verskaffing van goedere en dienste wat die mark nie

voorsien nie, soos weermag, polisie, straatligte, en gesubsidieerde goedere soos
vervoer en skoon water.

Slot:

Met staatsingryping kan markmislukking aangespreek word deur produksie- en

allokasieondoeltreffendheid te verbeter, wat tot groter welvaart lei.
 4. Kostevoordeelontleding (KVO):
4.1 Omskrywing:

Kostevoordeelontleding is 'n instrument wat gebruik word om sosiale koste en voordele

van projekte te vergelyk, kwantifiseer en in geld uit te druk om 'n keuse te maak tussen
alternatiewe projekte.

4.2 Redes vir Kostevoordeelontleding:

• Afwesigheid van markseine van vraag en aanbod:

o Pryse gee nie altyd die regte seine oor koste en waarde van goedere nie,
bv. openbare dienste soos paaie en parke.

• Waar eksternaliteite teenwoordig is:

o Gebruik om dienste soos onderwys en gesondheid te evalueer waar

markpryse nie die volle waarde weerspieël nie.

• Om subjektiewe besluite te voorkom:

o Voorkom dat projekte beoordeel word op politieke of subjektiewe gronde.

• Om objektiewe besluite te kan neem:

o Koste en voordele van projekte word in geldterme gekwantifiseer om

objektiewe besluite te neem.

• Om optimale gebruik van skaars hulpbronne te verseker:

o Identifiseer projekte wat die meeste waarde lewer vir die gebruik van
skaars hulpbronne.

4.3 Toepassing/Voorbeelde in SA:

• Openbare sektor: Gebruik vir groot projekte soos spoorlyne (bv. Gautrein),
lughawens en damme.

• Privaat sektor: Gebruik om verwagte private koste en voordele van projekte te

evalueer.

• Praktyk: Aspekte wat in ag geneem word, sluit in kwantifisering van alle koste en
voordele, en die berekening van die totale sosiale voordeel.

4.4 Stappe by Kostevoordeelontleding:

1. Bereken die sosiale koste:

o Somtotaal van private en eksterne koste.

 2. Bereken die sosiale voordele:

o Somtotaal van private en eksterne voordele.

3. Vergelyk sosiale koste en voordele:

o Besluit of sosiale voordele die sosiale koste oorskry.

4. Gebruik KVO om finale besluit te neem:

o Verhouding van sosiale voordele tot sosiale koste bepaal of projek

voortgaan.

Voorbeelde:

• Positiewe KVO: Sosiale voordeel groter as sosiale koste (bv. 1.25:1).

• Negatiewe KVO: Sosiale voordeel kleiner as sosiale koste (bv. 0.50:1).

• KVO van een: Gelyke sosiale voordeel en koste (1:1).

Opsomming van Stappe:

1. Identifiseer en kwantifiseer alle private koste.

2. Identifiseer en kwantifiseer alle eksterne koste.

3. Bereken totale sosiale koste.

4. Identifiseer en kwantifiseer alle private voordele.

5. Identifiseer en kwantifiseer alle eksterne voordele.

6. Bereken totale sosiale voordele.

7. Vergelyk voordele en koste om besluit te neem.