ÕÀÃÀÍÈ ØÈÐÂÀÍÈ

ÑÅ×ÈËÌÈØ
ßÑßÐËßÐÈ

“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ—2004
 Áó êèòàá “Õàãàíè Øèðâàíè. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè” (Áàêû, Éàçû÷û, 1985)
êèòàáû ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Òÿðòèá åäÿíè: Ìÿììÿäàüà Ñóëòàíîâ

Èçàùëàðûí ìöÿëëèôëÿðè: ßêðÿì Úÿôÿð

Ìÿììÿäàüà Ñóëòàíîâ

Þí ñþçöí ìöÿëëèôè âÿ
åëìè ðåäàêòîðó: Õÿëèë Éóñèôëè

894.361’1 - dc 21
AZE
Õàãàíè Øèðâàíè. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. “Ëèäåð íÿøðèééàò”, Áàêû, 2004,
672 ñÿù.

×îõÿñðëèê âÿ çÿíýèí ÿäÿáè ÿíÿíÿéÿ ìàëèê îëàí Àçÿðáàéúàí õàëãû äöíéà

øþùðÿòè ãàçàíìûø áèð ÷îõ ñþç óñòàäëàðû éåòèðìèøäèð. Îíëàðûí ñûðàñûíäà “Äèâàí”
âÿ “Êöëëèééàò” ìöÿëëèôè ßôçÿëÿääèí Õàãàíè Øèðâàíèíèí þçöíÿìÿõñóñ éåðè âàð.
Õàãàíèíèí äÿðèí ùóìàíèçìëÿ àøûëàíìûø, áèð-áèðèíäÿí ýþçÿë ÿñÿðëÿðè Éàõûí âÿ
Îðòà Øÿðã õàëãëàðûíûí áþéöê ìàðàüûíà ñÿáÿá îëìóø, îíóí ñîí äÿðÿúÿ ïîåòèê
âÿ ôÿëñÿôè ìÿçìóíëó øåèðëÿðèíÿ øàèðëÿð ÷îõëó íÿçèðÿëÿð, áÿíçÿòìÿëÿð éàçìûøëàð.
Õàãàíè éàðàäûúûëûüû Àçÿðáàéúàí âÿ äöíéà ïîåçèéàñûíûí ãèéìÿòëè ùàäèñÿ-
ëÿðèíäÿí áèðèäèð.
Îõóúóëàðà òÿãäèì îëóíàí áó êèòàáäà ãöäðÿòëè øàèðèí þëìÿç ÿäÿáè èðñèíèí
áþéöê áèð ùèññÿñè — “Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” ÿñÿðè, ðóùó îõøàéàí ëèðèê ãÿçÿëëÿðè,
ôÿõðèééÿ, ìÿäùèééÿ âÿ ôÿëñÿôè ãÿñèäÿëÿðè, çÿìàíÿ âÿ çÿìàíÿ ÿùëèíäÿí
øèêàéÿòëÿðè, ãèòÿ âÿ ðöáàèëÿðè, þçö âÿ ÿñèë-íÿñÿáè ùàãäà éàçäûüû øåèðëÿð òîï-
ëàíìûøäûð.

ISBN 9952-417-23-1
© “ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2004
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
 ÕÀÃÀÍÈ ØÈÐÂÀÍÈ Âß ßÄßÁÈ ÈÐÑÈ

Áèð ßúÿì òöðêöéÿì, äÿðèúÿ äåéÿí,

Éàëâàú òàíûéàíàì, Òàíðû èñòÿéÿí.
Õàãàíè Øèðâàíè

Àçÿðáàéúàíäà Èíòèáàù äþâðö ÿäÿáèééàòûíûí èëê ãöäðÿòëè íöìàéÿí-

äÿñè äàùè øàèð Õàãàíè Øèðâàíèäèð. Î, Íèçàìèéÿ ãÿäÿð ÿäÿáèééàòà ýöúëö
èúòèìàè-ùóìàíèñò ìÿçìóí âÿ éöêñÿê ñÿíÿòêàðëûã ýÿòèðìèøäèð. Õàãàíè
Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíäà èëê ïîåìàíûí ìöÿëëèôè îëìóø, ÷îõÿñðëèê
òàðèõÿ ìàëèê ãÿñèäÿ æàíðûíû ÿë÷àòìàç áèð éöêñÿêëèéÿ ãàëäûðìûøäûð. Îíóí
ÿñÿðëÿðè ÷îõúÿùÿòëè ùóìàíèñò ìÿçìóíó èëÿ ñå÷èëèð. Èëê äÿôÿ Õàãàíè
èðñèíäÿ øÿðèí åùòèðàñëû èíêàðûíà, õåéðèí, ýþçÿëëèéèí îäëó-àëîâëó òÿñäèãèíÿ
ðàñò ýÿëèðèê. Õàãàíèíèí ÿñÿðëÿðè äöíéà ÿäÿáèééàòûíûí, õöñóñÿí Èíòèáàù
äþâðö ñÿíÿòêàðëàðûíûí ÿí éöêñÿê éàðàäûúûëûã íöìóíÿëÿðè èëÿ éàíàøû äóð-
ìàüà ëàéèã âÿ ãàäèðäèð. Øÿðãèí ßìèð Õîñðîâ Äÿùëÿâè, ßáäöððÿùìàí
Úàìè, Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè êèìè äàùèëÿðè Õàãàíè äöùàñûíà ïÿðÿñòèø
åòìèø, îíäàí òÿñèðëÿíìèø, áÿçè ÿñÿðëÿðèíÿ úàâàáëàð éàçìûøëàð. 15-20 èë
Íèçàìèäÿí ÿââÿë éàðàäûúûëûüà áàøëàéàí Õàãàíèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿ àðòûã
Íèçàìè ïîåçèéàñûíûí íÿôÿñè äóéóëóð. ÕÛÛ ÿñð Àçÿðáàéúàí Èíòèáàùû þçö-
íöí ÿí óúà çèðâÿëÿðèíÿ Õàãàíè ïîåçèéàñû èëÿ áèðýÿ éöêñÿëìèøäèð.
ßáó Áÿäèë ßôçÿëÿääèí Èáðàùèì Èáí ßëè Íÿúúàð Èáí Îñìàí èáí Èáðà-
ùèì Ùÿãàèãè Ùÿññàíöë-ßúÿì Õàãàíè Øèðâàíè 1126-úû èëäÿ Øàìàõû øÿ-
ùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. ßñÿðëÿðèíäÿ äþíÿ-äþíÿ Øàìàõû øÿùÿðèíäÿ,
ùþðìÿòëè áèð àèëÿäÿ äîüîëóüóíó éàçàí øàèðèí áàáàñû òîõóúó, àòàñû äöëýÿð,
ÿìèñè âÿ ÿìèñè îüëó èñÿ ùÿêèì âÿ àëèì èäèëÿð. Øàèðèí àíàñû Ðàáèÿ ìöñÿë-
ìàíëûüû ãÿáóë åòìèø õðèñòèàí ãûçû èäè. Àíàñûíûí àòàñû ñÿðêÿðäÿ, áàáàñû èñÿ
Êè÷èê Àñèéàíûí Òîãàò øÿùÿðèíäÿí îëàí ìþáèä èìèø. Àòàñû, îüëó Èáðàùèìè
äÿ äöëýÿð åòìÿê èñòÿéèð, îíóí òÿëèì-òÿðáèéÿñèíÿ àç äèããÿò éåòèðèðäè.
ßìèñè Êàôèÿääèí Þìÿð èáí Îñìàí îíó êþðïÿëèêäÿí þç ùèìàéÿñèíÿ
àëûð, Ãóðàíû, ôÿëñÿôÿ, ðèéàçèééàò âÿ áàøãà åëìëÿðè þéðÿäèð. 15-16 éàøëà-
ðûíäà øåèð éàçìàãäà ìàùèð îëäóüóíó ýþðÿí ÿìèñè îíà Ùÿññàíöë-ßúÿì
(éÿíè ßúÿì Ùÿññàíû) òÿõÿëëöñö âåðèð. Òÿõìèíÿí, 18 éàøûíäà ñàðàéà äÿ-
âÿò îëóíàí ñÿíÿòêàð ÿââÿëúÿ ñåâèíèð, øàäëàíûð, ìÿäùèééÿëÿð éàçûð. Ñîí-
ðàäàí îíóí ìÿíÿâè àëÿìèíäÿ áèð îéàíìà áàø âåðèð. Õàãàíè Øèðâàíøàùëàð
ñàðàéûíäàí úàí ãóðòàðìàã ö÷öí éîëëàð àðàéûð. Õîðàñàíà, Èðàãà ýåòìÿê
èñòÿéèð, þìðö áîéó Õîðàñàíà úàí àòàí ñÿíÿòêàð áó àðçóñóíà íàèë îëà áèë-
ìèð. Èêè äÿôÿ ßðÿá âÿ ßúÿì Èðàãûíû ñÿéàùÿò åòìÿê ö÷öí Êÿáÿ çèéà-
ðÿòèíÿ ýåäèð. Èêè äÿôÿ ùÿáñõàíàéà äöøöð. Ùÿáñõàíàäà îëäóüó âàõòëàðäà
4
ìÿøùóð “Ùÿáñèééÿ øåèðëÿðè” ñèëñèëÿñèíè éàðàäûð. 1151-úè èëäÿ Õàãàíèíèí
ÿìèñè Êàôèÿääèí Þìÿð âÿôàò åäèð. Õàãàíè ÿìèñèíèí èëè ÷ûõàíäàí ñîíðà
1152-úè èëäÿ áèð êÿíäëè ãûçû èëÿ åâëÿíèð. ßáäöëìÿúèä âÿ Ðÿøèä àäëû îü-
ëàíëàðû, áèð íå÷ÿ ãûçû îëóð. 1176-úû èëäÿ Êÿáÿ çèéàðÿòèíäÿí ñîíðà Õàãàíè
âÿòÿíÿ ãàéûòìûð, þìöðëöê Òÿáðèçäÿ ìÿñêÿí ñàëûð. Øàìàõûäà 25 èë áèð
éåðäÿ þìöð ñöðäöéö ñåâèìëè àðâàäûíû, 20 éàøëû îüëó Ðÿøèäè, ÿìèñè Êà-
ôèÿääèí Þìÿðè, ÿìèñè îüëó Âÿùèäÿääèí Îñìàíû âÿ áàøãà éàõûí àäàì-
ëàðûíû èòèðÿí ñÿíÿòêàð áèð äÿ îðàéà ãàéûòìàã èñòÿìèð. Àõñèòàí, Ãûçûë
Àðñëàí âÿ áàøãàëàðû îíó ñàðàéëàðà äÿâÿò åäèðëÿðñÿ äÿ, äàùè ñÿíÿòêàð ùå÷
áèð ñàðàéà ýåòìèð, ìöõòÿëèô áÿùàíÿëÿðëÿ äÿâÿòëÿðè ðÿää åäèð. Òÿáðèçäÿ
îëàðêÿí Õàãàíè èêè äÿôÿ åâëÿíèð. Øàèð 1199-úó èëäÿ Òÿáðèçäÿ âÿôàò åäèð.
Ìÿãáÿðÿòöø-øöÿðàäà äÿôí îëóíóð. Ãÿáðè èíäè äÿ äóðóð.
Õàãàíè Òÿáðèçäÿ éàøàäûüû ìöääÿòäÿ Øÿðãèí áèð ÷îõ þëêÿ âÿ øÿùÿð-
ëÿðèíäÿ éàøàéàí äîñòëàðû, ãîùóìëàðû èëÿ éàçûøûðäû. Ùÿëÿ áèðèíúè Êÿáÿ ñÿ-
ôÿðèíäÿí ñîíðà Äÿðáÿíä âÿ Ýÿíúÿäÿ áèð íþâ ñöðýöíäÿ îëàí øàèð, îðàäà
÷îõëó äîñòëàð ãàçàíûð, 1159-úó èëäÿ Ýÿíúÿäÿ èêÿí ãûçäûðìà õÿñòÿëèéèíÿ
òóòóëàí âÿ Ýÿíúÿëè Øÿìñÿääèí Òÿáèá òÿðÿôèíäÿí ìöàëèúÿ åäèëÿí Õàãà-
íè, åùòèìàë êè, îíäà 18-19 éàøëàðûíäà îëàí Íèçàìè Ýÿíúÿâè èëÿ äÿ ýþ-
ðöøöð, äîñòëàøûð. Îíà ýþðÿ äÿ Õàãàíè þëÿí çàìàí Íèçàìè îíà ìÿðñèéÿ
éàçûð. Ùÿìèí ìÿðñèéÿäÿí ùÿëÿëèê àøàüûäàêû áèð áåéò ìÿëóìäóð:

Ùåé äåéèðäèì êè, ìÿíÿ ìÿðñèéÿ Õàãàíè éàçàð,

Ùåéô, Õàãàíèéÿ ìÿí ìÿðñèéÿ éàçäûì àõûð.

Õàãàíè Øèðâàíè ÿñëÿí áèð îüóç òöðêö àèëÿñèíäÿ äîüóëìóøäóð. “Òþù-

ôÿòöë-Èðàãåéí”äÿ áóíóíëà áàüëû éàçûð: “Áèð ßúÿì òöðêöéÿì, äÿðèúÿ
äåéÿí, éàëâàú òàíûéàíàì, Òàíðû èñòÿéÿí”. Áóðàäàêû ßúÿì òöðêö èôàäÿñè
åéíèëÿ áóýöíêö Àçÿðáàéúàí òöðêö, Àçÿðáàéúàíëû ñþçëÿðèíèí ñèíîíèìè
êèìè ãÿáóë åäèëÿ áèëÿð. Ìàðàãëûäûð êè, øàèð Àëëàù ñþçö éåðèíÿ îíóí òöðê
ãàðøûëûüû êèìè Òàíðû âÿ ïåéüÿìáÿð ñþçöíöí äÿ ãàðøûëûüû îëàí “éàëâàú”
ñþçöíö èøëÿäèð.
Õàãàíèíèí çÿíýèí ÿäÿáè èðñè 17 ìèí áåéòëèê ëèðèê øåèðëÿð äèâàíûíäàí,
“Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” ïîåìàñûíäàí, åïèñòîëéàð íÿñðèí ìàðàãëû íöìóíÿ-
ëÿðè îëàí 60 ìÿêòóáäàí èáàðÿòäèð. Òÿáèèäèð êè, áóíëàð Õàãàíè èðñèíèí ùà-
ìûñû äåéèëäèð. Þçöíöí äÿ äþíÿ-äþíÿ õàòûðëàäûüû êèìè, øàèðèí éàðàäûúûëû-
üû áöòöí Øÿðã ÿäÿáèééàòû ö÷öí éåíè ùàäèñÿ èäè. Éåíèëèê÷è, îðèæèíàë ñÿ-
íÿòêàð îëàí Õàãàíèíèí éàðàäûúûëûüûíûí ÿñàñûíû äÿðèí âÿ ýöúëö ùöìàíèçì
òÿøêèë åäèð. “Óøàãëûãäàí àäÿòèì áó îëìóøäóð êè, èíúèéèì, àíúàã èíúèò-
ìÿéèì”. Áó ñþçëÿðèí ñàùèáè îëàí øàèð ùå÷ äÿ øÿðÿ ãàðøû ëàãåéäëèê, ìÿð-
ùÿìÿò ýþñòÿðìÿìèøäèð. Î, ùÿìèøÿ õàëãûí, ùÿãèãÿòèí, ýþçÿëëèéèí òÿðÿô-
5
äàðû îëìóø, ùÿð úöð øÿðè èñÿ åùòèðàñëà ðÿää åòìèøäèð. Øàèð äöíéàýþðöøö
åòèáàðèëÿ ÿââÿëëÿð ßðÿñòö — Èáí Ñèíà ôÿëñÿôÿñèíÿ ðÿüáÿò áÿñëÿìèø, ùèê-
ìÿòè-ìÿøøàíè ãÿáóë åòìèø, ëàêèí ÷îõ åðêÿí äÿ áó ìþâãåäÿí óçàãëàø-
ìûø âÿ ÿõèëèê ìþâãåéèíÿ êå÷ìèøäèð. Îíóí éàðàäûúûëûüûíäàêû ùóìàíèç-
ìè, éóíàí ôÿëñÿôÿñèíÿ òÿíãèäè ìöíàñòáÿòè äÿ ìÿùç áó ÿõèëèê äöíéàýþ-
ðöøö èëÿ áàüëûëûã ìöÿééÿíëÿøäèðèð. Ñóôèçìÿ, ìÿëàìèëèéÿ, ãÿëÿíäÿðèé-
éÿéÿ ðÿüáÿò ýþñòÿðÿí ñÿíÿòêàð ÿõèëèê èäåéàëàðû úÿáùÿñèíäÿ äàùà èíàìëà
äàéàíìûøäûð. ßõèëèê îíóí éàðàäûúûëûüûíà ñàüëàì âÿ äÿðèí ùóìàíèçì,
õÿëãèëèê, äåìîêðàòèêëèê áÿõø åòìèøäèð.
Õàãàíèíèí äèâàíûíäà âÿ öìóìèééÿòëÿ éàðàäûúûëûüûíäà ãÿñèäÿ æàíðû
ìöùöì éåð òóòóð. Éàõûí âÿ Îðòà Øÿðãèí Èíòèáàù äþâðö ÿäÿáèééàòûíäà
ãÿñèäÿ æàíðûíûí ÿí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿñè ìÿùç Õàãàíèäèð. Ôèðäîâñè âÿ
Íèçàìèíèí ïîåìà æàíðûíäà, Ùàôèç âÿ Ôöçóëèíèí ãÿçÿëäÿ, Þìÿð Õÿééà-
ìûí ðöáàèäÿ ýþñòÿðäèéè ìþúöçÿíè Õàãàíè ãÿñèäÿ æàíðûíäà ýþñòÿðìèøäèð.
Îíóí ãÿñèäÿëÿðè äÿðèí âÿ ÷îõúÿùÿòëè ìÿçìóí, éöêñÿê ñÿíÿòêàðëûã áà-
õûìûíäàí äèããÿòè úÿëá åäèð. Áó ãÿñèäÿëÿðèí ìþâçóëàðû, éàçûëìà ñÿáÿá-
ëÿðè, ùÿúì âÿ ñÿâèééÿëÿðè ìöõòÿëôèäèð. Áóíëàðäà ìÿäùèééÿ, ìÿðñèéÿ,
ôÿõðèééÿ äÿ âàð, èúòèìàè-ÿõëàãè, ôÿëñÿôè ìÿçìóíäà îëàíëàð äà. Õàãàíè-
íèí ìÿäù éàçìàñû òàìàìèëÿ òÿáèèäèð. Î, þçöíö Õàãàíè-ÿçÿì àäëàí-
äûðàí Øèðâàíøàù Ìÿíóúþùðöí ôÿðìàíû èëÿ Õàãàíè (éÿíè õàãàíà ìÿõñóñ
îëàí) òÿõÿëëöñö ýþòöðìöø, Øèðâàíøàù Ìÿíó÷þùðÿ, îíóí îüëó Àõñèòàíà,
Ãûçûë Àðñëàíà âÿ áàøãà ùþêìäàðëàðà âÿ ÿñèëçàäÿëÿðÿ õåéëè ìÿäùèééÿ
éàçìûøäûð. Ëÿéàãÿòëè øÿõñëÿðÿ ùÿñð åäèëÿíäÿ, ùàìûíû ìàðàãëàíäûðàí
ìöùöì ùàäèñÿëÿðëÿ ÿëàãÿäàð îëàíäà áó ìÿäùëÿð éåðèíÿ äöøöðäö.
Áàãëàíè áÿíäèíèí òèêèëìÿñè, Àõñèòàíûí äöøìÿíëÿ ìöùàðèáÿäÿ ãàçàíäûüû
ãÿëÿáÿ ìöíàñèáÿòè èëÿ éàçûëàí øåèðëÿð áóíà ìèñàë îëà áèëÿð.
Àéðû-àéðû øàùëàðà êîð-êîðàíÿ ìÿäù éàçìàã äþâðö Õàãàíè éàðàäû-
úûëûüûíäà ÷îõ àç äàâàì åäèð. Àðòûã 23 éàøûíà ãÿäÿì ãîéàíäà øàèðèí
ìÿíÿâè àëÿìèíäÿ áèð îéàíìà áàø âåðèð, î, ìÿääàùëûüûíû 1157-58-úè
èëëÿðäÿ éàçäûüû “Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” ïîåìàñûíäà ÷îõ àéûã øÿêèëäÿ ãèé-
ìÿòëÿíäèðÿðÿê éàçûð:
ßââÿëëÿð øàùëàðû ìÿäù åòäèéèì÷öí,
Äèëèì áóëàíìûøäû ÷èðêàáà áöòöí.

Ìÿääàùëûüà áó àéûã ìöíàñèáÿò øàèðè þìðö áîéó èçëÿìèøäèð. Øàèð

âàõòèëÿ ìÿäù åòäèéè àäàìëàðû äèâëÿð àäëàíäûðûð, ïåøìàí îëäóüóíó,
ìÿäùèééÿ÷èëèéè ðÿää åòäèéèíè áèëäèðèð:
Ùÿéàòûì áèð ìöääÿò äèâëÿðëÿ ñîëäó,
Èéèðìè èêè èë þìðöì ïó÷ îëäó.
6
 Åëÿ êè, þçöìö ãàïûíà ñàëäûì,
Î þòÿí þìðöìö ýåðèéÿ àëäûì.
Àíëàäûì ñÿùâèìè, îëäóì ïåøèìàí,
Ðÿää åòäèì î êå÷ÿí ìÿíëèéè, èíàí.

Äöçäöð, Õàãàíè áó ùàäèñÿäÿí ñîíðà äà áÿçÿí ìÿäùèééÿëÿð éàç-

ìûøäûð, ëàêèí èíäè áó ìÿäùèééÿëÿð áàøãà áàøãà ñÿúèééÿëè èäè. Èíäè
Õàãàíè ùóìàíèñò ìÿãñÿäëÿð ö÷öí àðà-ñûðà ìÿäùèééÿëÿð éàçûðäû.
Øèðâàíøàùëàð ñàðàéûíäàí ãà÷ìàüà ÷àëûøìàñû, èêè äÿôÿ ùÿáñÿ äöøìÿñè,
1176-úû èëäÿ Òÿáðèçÿ êþ÷öá, ñàðàéëàðäàí óçàã ùÿéàò êå÷èðìÿñè,
ìöõòÿëèô ùþêìäàðëàðûí äÿâÿòèíè ðÿää åòìÿñè äÿ øàèðèí ñþç âÿ ôèêèðëÿðèí
äÿ àðäûúûë îëäóüóíó òÿñäèã åäèð. Õàãàíè þìðö áîéó ùÿéàò ùÿãèãÿòëÿðèíè
ýöçýö êèìè ÿêñ åòäèðìÿéÿ ÷àëûøìûø, ìÿääàùëûüûíûñà éàëàí÷ûëûã ùåñàá
åäèá îíäàí öç äþíäÿðìèøäèð:
Èëùàìûì éàëàíëà õàðàá îëìóøäó,
Î, úèâÿ ðÿíýèíäÿ ñÿðàá îëìóøäó.
Èíäè ùÿð ñþçöìäÿ áèð ùÿãèãÿò âàð,
Î, ýöçýö, ìÿùÿê òÿê îëìóøäóð ìåéàð.

Õàãàíè ñàðàéëàðû âÿ ìÿääàùëûüû ðÿää åòäèêäÿí ñîíðà áàøãà áèð àëÿ-

ìÿ úàí àòìûøäûð. Èíäè îíó ñÿéàùÿòëÿð, äþâðöí çèéàëûëàðû èëÿ ýþðöøìÿê,
åëìè ñþùáÿòëÿð àïàðìàã, èíñàí âÿ çàìàí ùàããûíäà äöøöíúÿëÿðèíè áþëöø-
ìÿê ìàðàãëàíäûðûðäû. Î, ýàù Èðàãà, ýàù Õîðàñàíà úàí àòûð. Øàùëàðà ðÿü-
áÿòè îëìàäûüûíû, àëèìëÿðëÿ ýþðöøìÿê èñòÿäèéèíè äþíÿ-äþíÿ õàòûðëàäûð.
Õàãàíèíèí ãÿñèäÿëÿðè àðàñûíäà èúòèìàè, ôÿëñÿôè øåèðëÿð äàùà ÷îõäóð.
ßñðèí íàðàùàò, ÿñÿáè ùÿéÿúàíëàðûíû, éåðè-ýþéö òèòðÿäÿí öðÿê àüðûëàðûíû,
ôÿðéàäëàðûíû ÿêñ åòäèðÿí áó ãÿñèäÿëÿð ìöàñèðëèéè èëÿ ñå÷èëèð. Õàãàíèíèí áó
òèïëè ãÿñèäÿëÿðè ÿñðèí áàøû öçÿðèíäÿ øèìøÿê êèìè ÷àõûð, èëäûðûì êèìè ýóð-
ëàéûð. Öììàíäà áàøëàéàí ýöúëö áèð òóôàí êèìè ñÿñëÿíèð. Áåëÿ øåèðëÿðäÿí
áèðè “Ìÿäàèí õÿðàáÿëÿðè” àäû èëÿ ìÿøùóð îëàí ãÿñèäÿäèð. Èðàí äþâëÿòèíèí
êå÷ìèø ïàéòàõòû îëàí Ìÿäàèí õÿðàáÿëÿðè øàèðè äÿðèí, ñàðñûäûúû, èáðÿòëè
äöøöíúÿëÿð àëÿìèíÿ àïàðûð. Øàèðèí íÿçÿðèíäÿ Ìÿäàèíèí õÿðàáÿëÿðè èáðÿò
àéíàñûäûð. Áó àéíà ãàðøûñûíäà ùÿéÿúàíëàíìàìàã, ñàðñûëìàìàã, ýþçéàøû
òþêìÿìÿê ìöìêöí äåéèë. Òÿêúÿ êå÷ìèø ö÷öí, õàðàáàéà ÷åâðèëìèø
Ìÿäàèí ö÷öí éîõ, áÿëêÿ äàùà ÷îõ áó ýöí ö÷öí, áó ýöíöí øàùëàðûíäàí
òóòìóø àäè èíñàíëàðûíà ãÿäÿð ùàìû ö÷öí. Áó ìÿíçÿðÿ òÿáèÿòè ñàðñûäûð.
Äÿúëÿíè àüðûäàí èëàí êèìè ãûâðûëìàüà ìÿúáóð åäèðñÿ, èíñàí áó
ìÿíçÿðÿéÿ ñàêèò-ñàêèò íåúÿ áàõà áèëÿð? ×îõ âàõò ýþçÿ ýþðöíìÿéÿí,
äÿáäÿáÿ âÿ ùàé-êöé è÷èíäÿ èòÿí èíñàí ìöíàñèáÿòëÿðè, ùÿéàòûí âÿ úÿ-
7
ìèééÿòèí àìàíñûç ãàíóíëàðû áóðäà áèð ñöêóòëà ùàðàé ãîïàðûð, ó÷óã
òàüëàðäàêû äàøëàðûí ùÿð íàõûøû áèð òàðèõ äàíûøûð. Èíäè éåðëÿ-éåêñàí áó
äèëñèç õÿðàáÿëÿð áèð âàõò äöíéàéà ìåéäàí îõóìóø, áèð ÷îõ øàùëàð áó
àñòàíàéà áàø ÿéìèøëÿð:
Áèð âàõò áó åéâàíûí àñòàíàñûíû öçëÿð,
Ñàëäûãëàðû íÿãø èëÿ åòìèøäè íèýàðèñòàí.
Áóðäà íþêÿð îëìóøäóð Áàáèë øàùû èëëÿðëÿ,
Áó ãÿñðÿ ãóëàì îëìóø áèð âàõò øÿùè-Òöðêöñòàí.
Åòìèø áóðàäàí áèð ýöí øèðè-ôÿëÿêÿ ùÿìëÿ,
Úöðÿòëÿ î àñëàí êè, éîíìóøëàð îíó äàøäàí.
Çÿíí åéëÿ î ÿééàìäûð, ôèêð èëÿ íÿçÿð ñàë, ýþð,
Äÿðýàù ùàìàí äÿðýàù, ìåéäàí ùàìàí ìåéäàí.
Áó ÿçÿìÿò âÿ ãöäðÿòèí ñàðñûëìàñûíû, ùå÷ëèéÿ âàðìàñûíû Õàãàíè
àíúàã þçöíÿìÿõñóñ ÿçÿìè áèð øåðèééÿòëÿ èôàäÿ åäèð. Ôèëè àúèç åäÿí
øàùëàðûí øàùìàòäà ìàò ãàëìàñû, Íóøèðÿâàíûí ãàíûíû Ùþðìöçöí ãàôà
òàñûíäà øÿðàá êèìè òîðïàüûí è÷ìÿñè, Êÿñðàíûí íàðûíúûíûí, Ïÿðâèçèí
òÿðõóíóíóí òîðïàüà ÷åâðèëèá óíóäóëìàñûíû Õàãàíè ùÿðàðÿòëÿ õàòûðëàéûð.
Ïÿðâèçèí áÿäÿíèíäÿí êöï äöçÿëäèëèð, Øèðèíèí öðÿê ãàíû ìåéÿ ÷åâðèëèð.
Òÿáèÿòèí áó àìàíñûç ãàíóíó øàèðè ùÿì êÿäÿðëÿíäèðèð, ùÿì ñåâèíäèðèð.
Îíà ýþðÿ êè, Ìÿäàèíè áó ýöíÿ ãîéàí àìàíñûç ãàíóíëàð çàëûì øàùëàðû,
îíëàðûí çöëì ÿðøÿ äàéàíàí ñàðàéëàðûíû äà àìàíñûçëûãëà ìÿùâ åäÿúÿê,
ùå÷ÿ ÷åâèðÿúÿêäèð. Õàãàíè Ìÿäàèíèí ìÿùâ îëìàñû ñÿáÿáèíè àðàøäûðûð,
þç-þçöíÿ ñóàë âåðèð:
Ñàðñûòäû êèì ÿôëàêÿ ãàëõàí áåëÿ åéâàíè,
Ýþéëÿðäÿêè ãöââÿòìè, åòäè éà ôÿëÿê âèðàí?

Ãÿñèäÿ áöòöíëöêëÿ áó ñóàëûí äÿðèí ïîåòèê úàâàáûíäàí èáàðÿòäèð.

Øàèðèí áþéöêëöéö îíäàäûð êè, î, Ìÿäàèíèí ìÿùâèíäÿ áèð ãàíóíà-
óéüóíëóã ýþðöð:
Ùÿð áöëáöëö áèð áàéãóø, ùÿð íÿüìÿíè áèð íþâùÿ,
Èçëÿð áó úàùàí è÷ðÿ, îëìà áóíà ýÿë ùåéðàí.
Ñîðäóí ùàðà ýåòìèøäèð èíäè î áþéöê øàùëàð,
Áèð ùàìèëÿäèð òîðïàã, ÷îõ óäìóø î, øàù, õàãàí.
Óäìóø íÿ ãÿäÿð áèëñÿí çàëûìëàðû áó òîðïàã,
Ëàêèí éåíÿ äîéìàç áó àúýþç àäàì óäìàãäàí.

Áåëÿëèêëÿ, Õàãàíè ìöòÿôÿêêèð øàèð êèìè Ìÿäàèíèí ìÿùâèíè, Êóôÿ

âÿ Áàüäàäûí éöêñÿëèøèíè äèàëåêòèêúÿñèíÿ èçàù åäèð, áöëáöëö áàéãóøóí,
8
íÿüìÿíè íþâùÿíèí ÿâÿç åòäèéèíè ùåéðàíëûã âÿ òÿÿúúöáëÿ éîõ, èáðÿòëÿ
ãàðøûëàéûð, áó èáðÿò ýöçýöñöíäÿ Øÿðã Èíòèáàùûíûí èäåàëëàðûíû, Èíòèáàù çè-
éàëûëàðûíûí ìöäðèêëèéèíè, öðÿê àüðûëàðûíû, èíñàí ùàããûíäà äöøöíúÿëÿðèíè
ýþðìÿéÿ ÷àüûðûð:
Èáðÿòëÿ áàõ, åé êþíëöì, áó àëÿìÿ ýÿë áèð àí,
Åéâàíè-Ìÿäàèíè àéèíåéè-èáðÿò ñàí.
éàõóä:
Õàãàíè, áó äÿðýàùäàí ñÿí äàèìà èáðÿò àë,
Òà àëìàã ö÷öí èáðÿò ýÿëñèí ãàïûíà õàãàí.

Õàãàíè äÿ äþâðöí áèð ÷îõ çèéàëûëàðû êèìè áèðèíúè íþâáÿäÿ ùþêìäàð-

ëàðà òÿñèð åòìÿê, îíëàðû ãÿôëÿò éóõóñóíäàí àéûëòìàã, Ìÿäàèíäÿí èáðÿò
àëìàüà ÷àüûðìàã èñòÿìèøäèð. Çàëûì ùþêìäàðëàðà ãàðøû øàèðèí õÿáÿð-
äàðëûüû áóðäà íÿ ãÿäÿð äÿ ýöúëöäöð:
Áèç ÿäë ñàðàéûéêÿí çöëì èëÿ õàðàá îëäóã,
Çàëûìëàð îëàí ãÿñðÿ ýþð íåéëÿéÿúÿê äþâðàí?

Áó ñÿòèðëÿðèí ùå÷ áèð èçàùà åùòèéàúû éîõäóð. Çàëûì ùþêìäàðëàð

ùóìàíèñò Õàãàíèíèí ÿí ÷îõ íèôðÿò åòäèéè àäàìëàð èäè. Øàèðèí áó åúàçêàð
ãÿñèäÿñè áèðèíúè íþâáÿäÿ îíëàðà õÿáÿðäàðëûã êèìè ñÿñëÿíèð. Áþéöê
Èíòèáàù øàèðèíèí êå÷ìèø, áó ýöí âÿ ýÿëÿúÿê ùàããûíäà öðÿêàüðûñû,
ýþçéàøû, ãÿçÿá ãûüûëúûìëàðû èëÿ äîëó íàðàùàò ôÿëñÿôè äöøöíúÿëÿðè, éåðè,
ýþéö òèòðÿäÿí ùàðàéäûð. Áó øåèðäÿ Ìÿäàèí Èðàí âÿ Àçÿðáàéúàíûí àíòèê
ÿçÿìÿò âÿ âöñÿòèíèí ñèìâîëó êèìè ýþòöðöëìöø, îíà õèòàáÿí éåíè,
ìöàñèð Èíòèáàù äóéüóëàðû ãÿëÿìÿ àëûíìûøäûð.
Õàãàíèíèí è÷òèìàè-ôÿëñÿôè øåèðëÿðè àðàñûíäà “Øèíèééÿ ãÿñèäÿñè”
(“Ãÿñèäåéè-øèíèééÿ”) äÿ ìöùöì éåð òóòóð. Ãàôèéÿëè ìèñðàëàðû “øèí”
ùÿðôè èëÿ ãóðòàðäûüû ö÷öí áåëÿ àäëàíäûðûëàí áó øåèð èíñàí âÿ îíóí ìÿíÿâè
àëÿìè, ùÿãèãè ìàùèééÿòè, çàùèðè àëäàíûøëàðû ùàããûíäà, ÷îõúÿùÿòëè ìÿç-
ìóí âÿ ìöíäÿðèúÿ áàõûìûíäàí çÿíýèí äöøöíúÿëÿðäÿí èáàðÿò áèð ÿñÿð-
äèð. Áó ãÿñèäÿäÿ èêè èíñàí òèïè ãàðøûëàøäûðûëûð. Áèðè äöíéàíû äþðäÿëëè òó-
òàíëàð, íÿôñÿ àëäàíàíëàð, ùàìûéà àüàëûã åòìÿê èñòÿéÿíëÿð, äèýÿðè èñÿ íÿôñ
àäëû àñëàíû èò êèìè äèç ÷þêäöðÿíëÿð, ùÿì ìÿðäÿ, ùÿì äÿ íàìÿðäÿ áàø
ÿéìÿéÿíëÿðäèð. Õàãàíè þçöíö èêèíúèëÿðäÿí ñàéûð âÿ áóíóíëà ôÿõð åäèð.
Øàèð ùÿìèí èêè èíñàí òèïëÿðèíè ìöõòÿëèô áàõûìëàðäàí ìöãàéèñÿ åäèð,
äÿðâèø âÿ ñóëòàí îáðàçëàðû èëÿ ìÿñÿëÿíè áèð ãÿäÿð äÿ êîíêðåòëÿøäèðèð. Øàèð
áó ÿñÿðè éàçàðêÿí ñóôèçì âÿ ÿõèëèêëÿ áàüëàíìûø, éóíàí ôÿëñÿôÿñèíÿ ãàðøû
ñîéóìóøäó. Èíäè îíó ñûðô åëìè ìÿñÿëÿëÿðäÿí äàùà ÷îõ èíñàí, îíóí
òàëåéè, ìÿíÿâè àëÿìè èëÿ áàüëû ïðîáëåìëÿð ìàðàãëàíäûðûðäû. Øàèð áàüëû
9
îëäóüó ñóôè äÿðâèøëÿðè, þçö éîõñóë îëñà äà, áàøãàëàðûíà ãàðøû ñÿõàâÿòëè
îëàí ÿõèëÿðè ùàêèì òÿáÿãÿëÿðÿ, âàðëûëàð äöíéàñûíà ãàðøû ãîéóð:
Áÿëè, äÿðâèøäÿ ùöììÿò ýöíÿø ìèñëè ýÿðÿê îëñóí,
Êè, î, øàùëàðäàí öñòöíäöð, íÿ éóðäó âàð, íÿ ñàùìàíû.
Úàùàíëà úàí èêè áöòäöð äöøöá äÿðâèø àéàüûíà,
Òàìàùëà åùòèéàú èò òÿê îëóá çÿíúèðëè äÿðáàíû.
Íÿ ùèíä ÷èáàëû òÿê ãóðìóø ñèòÿìëÿ ãÿñðè-òàüóòè,
Íÿ ×èí õàãàíû òÿê çöëì èëÿ äöçìöø òàúÿ ìÿðúàíû!
Øàèðèí éîõñóë äÿðâèøëÿðëÿ õàãàí âÿ ÷èáàëëàðû ãàðøûëàøäûðìàñûíûí, öñ-
òöíëöéö äÿðâèøëÿðÿ âåðìÿñèíèí ñÿáÿáè âàð. ×èáàë âÿ õàãàíëàð òàüóò
ñàðàéëàðûíû, ìÿðúàíëû òàúëàðûíû çöëì âÿ ñèòÿìëÿ ÿëäÿ åòìèøëÿð, îíëàðûí
úÿëàë âÿ ÿçÿìÿòè, âàð âÿ äþâëÿòè çöëìöí íÿòèúÿñèäèð. Äÿðâèø øàèðèí ýþ-
çöíäÿ ìÿùç îíà ýþðÿ óúàäûð êè, î, þç åùòèéàúû âÿ òàìàùû ö÷öí áàøãà-
ëàðûíà çöëì åëÿìèð.
Î Èñêÿíäÿðñèôÿò Õûçðûí ùàâà — òàõòû, àüûë — òàúû,
Î àãèë ñÿðõîøà ñöôðÿ — ðçàäûð, úàí — ìåùìàíû.
Õÿçèíÿäàðû — ôèêð, èëùàì; êåøèê÷è-øÿðèëÿ òþâôèã,
ßñèðè-íÿôñ èëÿ àìàë, ãóë åòìèø ÷ÿðõè, êåéùàíû.
Îðòà ÿñðèí õöñóñèééÿò÷è ãàíóíëàðûíà ãàðøû øàèð ýþçöòîõëóã, àüûëëûëûã
òÿëÿá åäèð. Õàãàíèéÿ ýþðÿ î àäàì êè, çàùèðèíè áÿçÿéèð, ÿëâàí ïàëòàðëàðëà
þéöíìÿê èñòÿéèð, î, èëàíäàí äà ÿêñèêäèð. Ãîé áåëÿ àäàìëàð ùå÷ îëìàñà
ÿôè èëàíäàí èáðÿò àëñûíëàð, ÷àíàãëû áàüàéà áÿíçÿìÿñèíëÿð:
Íîëàðäû áèðúÿ áèëñÿéäèì áó äöíéàäà íÿéèí àðòàð,
Éåéèá-è÷ñÿí ýåúÿ-ýöíäöç, øÿðàáû, íîüëó, ðåéùàíû?
ßìèðÿ ñþéëÿ áèëñèí òà êè, íÿôñ — èò, úèôÿ ñÿðâÿòäèð,
Èòÿ ùÿìêàñÿ îëìàãëà ýåäÿð áàäÿ øÿðÿô, øàíû.
Þëÿð áàüà ÷àíàüûíäà, ÷ûõàð ÿôè ãûëàôûíäàí,
Èëàíäàí êÿì äåéèëñÿíñÿ, ñîéóí áó ðÿõòè-ÿëâàíû.
Ñöëåéìàíàì äåìÿ, ÿââÿë éàíûíäàí äèâëÿðè ðÿää åò,
Âÿ éà çÿíúèðëÿ, éà þëäöð, éà ãîâ ãóëè-áèéàáàíû.
ßëâàí ýåéèìëÿðëÿ, ëÿççÿòëè éåìÿêëÿðëÿ þéöíìÿê, îíëàðûí ÿñèðè
îëìàã äèâëÿð, øåéòàíëàð ÿëèíäÿ ãóë îëìàãäûð, þç èíñàíëûüûíû, äÿéàíÿòèíè
èòèðìÿêäèð. Íÿ ö÷öí èíñàíûí ðóùó òàìàù, ùÿâÿñ çèíäàíûíäà äóñòàã îë-
ìàëûäûð. Øàèð ÿõèëÿð âÿ ñóôèëÿð êèìè äöíéàéà, îíóí íåìÿòëÿðèíÿ áÿíä
îëìàüû ãÿáóë åòìèð, áóðäà èíñàíà çèää îëàí ýöúëö áèð ñèôÿò, èáëèñëèê
ýþðöð. “Áàúàðñàí áó äöíéàíûí úÿëàëûíà àëäàíìà, áó ìóðäàð äàøû ÿëèíÿ
àëûá øåéòàíû ñåâèíäèðìÿ”, “Ìÿðäëÿðèí, éÿíè ÿõèëÿðèí àéàã òîðïàüûíû
áàøûíà òàú åëÿ, àíúàã ãûçûë òàú àëûá ýèçëè ñèððèíè áèëäèðìÿ”, “Øàù òàúûíà
10
ìÿôòóí îëàí êÿñ äÿðâèø äåéèë, ýÿðÿê äÿðâèø éîõñóëëà øàùû áèð ýþçëÿ
ýþðÿ”. “Òîðïàã ñÿíèí äàéÿí îëóá, ñöäöíö ÿììèñÿí, î äà ñÿíèí ãàíûíû
ÿìÿúÿê. Ñÿíèí ãàíûí äàéÿíèí âåðäèéè ñöääÿíäèð. ßëèíäÿ òóòäóüóí áàäÿ
úàâàíëàð ãàíûäûð, è÷ìÿ. Çàëûìëàðûí íÿôñè êèìè áó ãàíè÷ÿí äöíéàíûí è÷è
ìÿçàðûñòàí, åøèéè èñÿ áàü-áàü÷àäûð”.
Ãÿñèäÿíèí ùÿð áåéòè, ùÿð ñþçö ùóìàíèçìëÿ, ôåîäàë îðòà ÿñðèíèí
ãàéäà-ãàíóíëàðûíû èíêàðëà äîëóäóð. Ùÿð áåéòäÿ äÿðèí âÿ ýåíèø ìÿç-
ìóí, éûüúàìëûã âÿ êîíêðåòëèê âàð. Áàøãà ÿñÿðëÿðèíäÿ îëäóüó êèìè áó-
ðàäà äà øàèðèí ÿñàñ òÿíãèä ùÿäÿôè çöëì âÿ ÿäàëÿòñèçëèêäèð. Ãÿñèäÿäÿ
çàëûìëàðà íèôðÿò, ãÿçÿá ùÿð äÿôÿ éåíè áèð åùòèðàñëà þçöíö áèðóçÿ âåðèð.
Õàãàíè äÿ äàùè ìöàñèðè Íèçàìè êèìè çàëûìëàðû äöøöíìÿéÿ, ïåøèìàí
îëìàüà ñÿñëÿéèð:
Òþêÿð ñöáùÿ ãÿäÿð ãàí éàø ýþçöíäÿí ñåë êèìè ìÿçëóì,
Áîüàð çàëûìëàðû ðàùÿò éàòàãäà ãàíëû òóôàíû.
ßëàú àõòàð ãÿçà òÿãäèðèíÿ, ñÿí ÿçäèéèí àúèç,
Äöøöáñÿ òîðïàüà, àùû éûõàð ÿðøè-ìöÿëëàíû.
Ñàëûáñàí Áèæÿíè ùÿáñÿ, ñÿí åé ßôðàñèéàá, éàòìà,
Äóðóáäóð ïóñãóäà Ðöñòÿì, ÿëèíäÿ òèüè-áöððàíû.
Åäèáñÿí èò êèìè ïèñëèê, ïåøèìàí îë, ÷àüûð “ÿë-ÿôâ”,
Êè, èò äÿ ñþéëÿéÿð “ÿô-ÿôâ”, íÿéèí îëñà ïåøèìàíû.
Õàãàíè øåðè úîøãóí, åùòèðàñëû ïîåçèéàäûð. Áó ïîåçèéàäà ýþçÿëëèê åùòè-
ðàñëà òÿñäèã îëóíäóüó êèìè åéáÿúÿðëèê, øÿð, çöëì äÿ åéíè åùòèðàñëà èíêàð
åäèëèð, öñòÿëèê îíäà èíêàð äàùà ýöúëöäöð. “Ãÿñèäåéè-øèíèééÿ” áó áàõûì-
äàí ìöñòÿñíàëûã òÿøêèë åòìèð. Áó çÿíýèí ìÿçìóíëó ÿñÿðäÿ äÿ øàèðèí
äþâðöíÿ ìÿõñóñ åéáÿúÿðëèê âÿ øÿð ðÿíýàðÿíý áîéàëàðëà ãÿëÿìÿ àëûíûð,
èíêàð åäèëèð. Áóðäà “Ìÿäàèí õÿðàáÿëÿðè” èëÿ ñÿñëÿøÿí ïàð÷àëàð äà ÷îõäóð.
Õàãàíèíèí ÿí èðè ùÿúìëè ÿñÿðè “Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” ïîåìàñûäûð.
Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ èëê ïîåìà îëàí áó ÿñÿðè, áÿçèëÿðè
éàíëûø îëàðàã ìÿíçóì ñÿôÿðíàìÿ ùåñàá åäèð, îíóí èêè Èðàãà — ßúÿì âÿ
ßðÿá Èðàãûíà ñÿéàùÿòäÿí àëûíàí òÿÿññöðàò ÿñàñûíäà éàçûëäûüûíû
äöøöíöðëÿð. Ùàëáóêè, ïîåìàéà “Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” àäû ñîíðà âåðèë-
ìèøäèð. Õàãàíè ÿñÿðèíè, Éÿùéà Ãÿðèá íÿøðèíäÿêè äèáà÷ÿäÿí äÿ àéäûí
îëóð êè, “Òþùôÿòöë-õÿâàòèð âÿ çèáäÿòöë-çÿìàèð” àäëàíäûðìûøäûð. Ñåééèä
Ùöñåéí Àìóçãàð èñÿ îíó “Òþùôÿòöë-õÿâàòèð âÿ çèáäÿòöë-íÿâàçèð” àäû
èëÿ ÷àï åòäèðìèøäèð. Áèð ùÿãèãÿòäèð êè, ïîåìà àíúàã ñÿôÿðíàìÿ, éàõóä
ñÿôÿð õàòèðÿëÿðè äåéèë. Øàèð ÿñÿðè éàçàíà ãÿäÿð êå÷èðäèéè ùÿéàò,
ãàðøûëàøäûüû àäàìëàð ùàãäà õàòèðÿëÿðèíè, ìöõòÿëèô ìÿñÿëÿëÿð ÿòðàôûíäà
äöøöíúÿëÿðèíè ÿêñ åòäèðèð. Øèðâàí âÿ îíóí ÿùàëèñè ùàããûíäà äöøöíúÿëÿð
11
ÿñÿðäÿ èêè Èðàãäàí àç éåð òóòìóð. Áóðàäà øàèðèí áèðèíúè Ìÿêêÿ ñÿôÿðè
ÿðÿôÿñèíäÿ, õöñóñÿí Øèðâàíëà áàüëû êå÷èðäèéè ùèññëÿð ÿñàñäûð.
Øàèð Èðàã ñÿôÿðèíÿ äÿ ïîåìàäà õöñóñè éåð àéûðûð êè, áó úÿùÿòè ïîå-
ìàíûí àðòûã îðòà ÿñðëÿðäÿ “Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” àäëàíäûðûëìàñûíà ñÿáÿá
îëìóøäóð. ßñëèíäÿ èñÿ Èðàã ñÿôÿðèíèí òÿñâèðè Øèðâàí äöøöíúÿëÿðèíèí èíè-
êàñû ö÷öí áèð âàñèòÿäèð. “Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” õàðàêòåðè åòèáàðèëÿ èúòèìàè,
ôÿëñÿôè ìÿçìóíëó ëèðèê ïîåìàäûð. Îíóí ÿñàñ ãÿùðÿìàíû øàèðèí þçöäöð.
ßñÿðäÿ äàíûøàí, äöøöíÿí, ñåâèíÿí, ôÿõð åäÿí, êÿäÿðëÿíÿí, ãÿçÿá àëîâ-
ëàðû ïöñêöðÿí äÿ îäóð. Ïîåìà áöòöíëöêäÿ Øÿðã ïîåçèéàñûíäà îõøàðû
îëìàéàí áèð ÿñÿðäèð. Øàèð ïîåìàäà þçö âÿ ÿñÿðè ùàããûíäà ñÿðáÿñò ñþç
à÷ûð. Èôòèõàðëà þçöíö ñÿíÿò àëÿìèíèí ýöíÿøè ñàéàí øàèðè ùÿð øåéäÿí ÷îõ
ñèéàñè, ÿäÿáè äöøìÿíëÿðè àüðûäûð, ãÿçÿáëÿíäèðèð. “Äöøìÿíëÿðè òÿíãèä”
àäëû áÿùñäÿ áó úÿùÿòè àéäûí ìöøàùèäÿ åòìÿê îëóð. Êöôÿ ÿùëè êèìè
åòèáàðñûç, Áàüäàä ÿùëè êèìè èêèäèëëè, ïåéñÿðëÿðè ãàëûí, ãûéûãýþçëö èéíÿéÿ
áÿíçÿéÿí, ÷öðöê äÿíäàíÿëÿðè ãàí ãîõóéàí áó ñèéàñÿò õàäèìëÿðèíè øàèð
ãöäðÿòëè ñÿíÿò äèëè èëÿ èíêàð åäèð, îíëàðû îüðó, éàëòàã, èêèöçëö àäëàíäûðûð:
Êàìàëûì ÷àõàíäà øèìøÿêëÿð êèìè,
Ãóéðóã áóëàéûðëàð êþïÿêëÿð êèìè.
Ôÿííäÿ ãÿðèáÿì, äåìÿê òÿêÿì, òÿê,
Ãÿðèá ýþðÿí êèìè ùöðöð ùÿð êþïÿê.
Äèëèìè þéðÿíèá òåç äèë à÷ûíúà,
Ñþéöø éàüäûðûðëàð ìÿíèì äàëûìúà.
Îíëàðû éöêñÿëäÿí áèð ìÿëÿêÿì ìÿí,
Ìÿíÿ äèø ãûúàéûð îíëàð ãÿçÿáäÿí.
Þçëÿðèíè Õàãàíèéÿ òàé òóòìàã èñòÿéÿí áó àäàìëàðà ãàðøû øàèðèí
ãÿçÿáè ñîíñóçäóð. “Ýöíÿøÿ õèòàá âÿ ãûçûëû ìÿçÿììÿò” áàøëûüû àëòûíäà
âåðèëÿí âÿ ïîåòèê ùèññëÿðèí ÿëâàíëûüû, çÿíýèíëèéè èëÿ îõóúóíó ùåéðàí
åäÿí ôÿñèëäÿ øàèð äöøìÿíëÿðèíè óíóäà áèëìèð. Ýöíÿøäÿí êþìÿê, éàðäûì
èñòÿéÿí øàèð ñàôëûüûí, èøûüûí, ùÿðàðÿòèí, óúàëûüûí ðÿìçè îëàí Ýöíÿøè þç
äîñòó ñàéûð. Ùå÷ êÿñäÿí èøûüûíû ÿñèðýÿìÿéÿí, ùÿð àë÷àüûí àéàüû àëòûíà
åíÿí, Øèðâàíû øÿôÿãèíÿ ãÿðã åäÿí Ýöíÿøäÿí øàèð èíúèéèð:
Åé êèìñÿäÿí èøûã ÿñèðýÿìÿéÿí,
Ìÿíÿ ÿñèðýÿäèí îíó áÿñ íÿäÿí?
Äîñòäàí öç ÷åâèðìÿê äîñòà íÿ ëàéèã?
Áó ñèôÿò ýþðöíìöø äöøìÿíÿ ëàéèã.

Ýöíÿøÿ õèòàáÿí ìöðÿêêÿá, ÿëâàí ïîåòèê äóéüóëàð ÿêñ åòäèðÿí øàèð

þòÿðè îëñà äà, áÿäáèíëÿøèð, äþâðöí èúòèìàè ãàíóíëàðûíûí óéüóíñóçëóüó-
íó Ýöíÿøÿ äÿ àèä åäèð, îíó äà þýåé-äîüìàëûã áèëìÿêäÿ òÿãñèðëÿíäèðèð:
12
 Äþâëÿò íÿ ãöäðÿòèí, íÿ ùöíÿðèíäèð,
Ìÿíñÿá äÿ, ñÿðâÿò äÿ íàêÿñëÿðèíäèð.
Ôÿëÿéèí çàòûíäà ãàëìàìûø íèøàí
Èýèäëèê, ñÿäàãÿò âÿ àäàìëûãäàí.
Ôÿëÿéèí äþâðàíû äÿéèøìèð àðòûã,
Ýöíÿø äÿ àíëàéûð þýåé-äîüìàëûã.
Ýöúëö ùóìàíèçì, úÿñàðÿòëè èíêàð, èøûüà åùòèðàñëû ìåéë Õàãàíè ïîå-
ìàñûíûí ÿñàñ ìÿçèééÿòèäèð. Øàèð ñàäÿ çÿùìÿò àäàìëàðû îëàí áàáàñûí-
äàí, àòàñû ßëè Íÿúúàðäàí, àíàñû Ðàáèÿäÿí, òÿáèá âÿ àëèì ÿìèñèíäÿí,
ÿìèñè îüëóíäàí ìÿùÿááÿòëÿ ñþç à÷ûð, þçöíö îíëàðëà ìöãàéèñÿ åäèð:
Ñÿíÿòúÿ òîõóúó îëìóøäóð áàáàì,
Ìÿí äÿ éàâàø-éàâàø ñþç òîõóéóðàì.
Ìÿíÿì áàõ áó ýöíöí ÿçèç èíñàíû,
Ìÿíÿì ñþç òîõóéàí øàèð Õàãàíè.
ßìèñè Êàôèÿääèí Þìÿð èáí Îñìàí ùàããûíäà øàèð äÿðèí ìÿùÿááÿòëÿ
áÿùñ åäèð. ßðÿñòó, ßôëàòóí, Ùåðìåñ êèìè àíòèê àëèìëÿðëÿ ÿìèñèíè ìöãà-
éèñÿ åäÿí Õàãàíè ÿìèñèíèí îíóí øàèð êèìè éåòèøìÿñèíäÿêè õèäìÿòèíäÿí
ýåíèø ñþç à÷ûð:
Ýþðäö ñþç ìöëêöíöí ùàêèìè ìÿíÿì,
Àäûìà ñþéëÿäè Ùÿññàíè-ßúÿì.
Ãÿëáèìèí àéàüû õÿçíÿéÿ áàòäû,
Þìðöìñÿ èéèðìè áåø èëÿ ÷àòäû.
Áèëäè ñþç ìöëêöíÿ ìÿíÿì ùþêìðàí,
Ãàðøûìäà ôÿðÿùäÿí ÿìèì âåðäè úàí.
Øàèð óøàãëûã âÿ ýÿíúëèê èëëÿðèíèí ñåâèíúëè ÷àüëàðû èëÿ ùÿéàòûíûí
ñîíðàêû äþâðöíö ìöãàéèñÿ åäèð; áèð éàíäà éöêñÿê èñòåäàä, ÿêñ òÿðÿôäÿ
äöøìÿí ìöùèò. Áèð éàíäà Õàãàíè äöùàñû, ÿêñ ãöòáäÿ Øèðâàí øÿðè. Áèð
éàíäà ùöíÿð, áèð éàíäà ïàõûëëûã. Áó òÿçàä øàèðè èíúèäèð, êÿäÿðëÿíäèðèð.
Äàùè øàèð þçöíö Øèðâàíäà ìÿùáóñ ñàéûð. Ýþçÿë Øàìàõû îíóí ýþçöíäÿ
çèíäàíà îõøàéûð. Íÿ ãÿäÿð àúû äà îëñà, âÿòÿíèí øàèðÿ, çèíäàíà ÷åâðèëäèéè
åòèðàô åäèëèð. Ãÿëáèíèí âÿ ðóùóíóí áöòöí ýöúö èëÿ ñÿíÿòêàð ñàðàéëàðà
íèôðÿòèíè, ñàäÿ òÿìèç èíñàíëàðà èñÿ ìÿùÿááÿòèíè ÿêñ åòäèðèð. Öçöê âÿ
Õûçûðëà ñþùáÿò åïèçîäëàðûíäà Õàãàíèíèí öñéàíêàð, ÿéèëìÿç òÿáèÿòè,
èíñàíñåâÿð ðóùó àøêàð îëóð. Õûçûðëà ýþðöøÿí ñÿíÿòêàð îíó èíñàíëàðûí
ýÿëÿúÿê òàëåéè ùàããûíäà ñîðüó-ñóàëà òóòóð.
— Åé ìÿëÿê ñèôÿòëè, ìÿíÿ ñþéëÿ áèð,
...Äå, éàçûã èíñàíëàð íÿ çàìàíàäÿê,
Öìèäëÿ, ãîðõóéëà þìöð ñöðÿúÿê?
13
 Øàèðèí ùóìàíèçìè, èíñàí ö÷öí äþéöíÿí øàèð ãÿëáè áó ñóàëäà èôàäÿ
îëóíìóøäóð. Äèâëÿð äöíéàñûíà, ÿùðèìÿíëÿð àëÿìèíÿ, ÿëèãûëûíúëû ùþêì-
äàðëàðà íèôðÿò, ñàäÿ àäàìëàðà ìÿùÿááÿò Õàãàíè ïîåìàñûíûí ÿñàñûäûð.
Äàùà ÷îõ Øèðâàí øÿðèíÿ íèôðÿòèí éöêñÿê ïîåòèê èôàäÿñè îëàí “Òþùôÿòöë-
Èðàãåéí” òÿêúÿ ñÿôÿðíàìÿ äåéèë, äÿðèí ùóìàíèñò ìÿçìóíëó âÿ éöêñÿê
ñÿíÿòêàðëûãëà éàçûëìûø èúòèìàè, ñèéàñè, ôÿëñÿôè, ÿõëàãè äöøöíúÿëÿðëÿ çÿí-
ýèí îðèæèíàë, îõøàðñûç ëèðèê ïîåìàäûð. Ïîåìàäàêû ôèêèð âÿ ñÿíÿò òàïûíòû-
ëàðûíà “Ñèðëÿð õÿçèíÿñè”, “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” êèìè ÿñÿðëÿðäÿ ðàñò ýÿ-
ëèðèê. Áó, Íèçàìè ïîåìàëàðûíûí éàøúà áþéöê îëàí àëòûíúû ãàðäàøûäûð.
Õàãàíè èðñèíèí ìöùöì ãèñìèíè ãÿçÿëëÿð òÿøêèë åäèð. Îíóí ãÿçÿë
éàðàäûúûëûüû î áèðè ÿñÿðëÿðèíäÿí ìöÿééÿí äÿðÿúÿäÿ ñå÷èëèð. Øàèð áó
æàíðûí òÿëÿáëÿðèíÿ ðèàéÿò åäèð, ìÿùÿááÿò ìîòèâèíè þí ïëàíà ÷ÿêèð. ßñà-
ñÿí, àøûãàíÿ ãÿçÿë éàçàí øàèð ñþçàðàñû èúòèìàè ùàäèñÿëÿðÿ äÿ òîõóíóð,
äþâðäÿí íàðàçûëûüûíû áèëäèðèð. Òöðê àëèìè ßùìÿä Àòÿøèí ãÿíàÿòèíÿ ýþ-
ðÿ, àðòûã Õàãàíè èðñèíäÿ ãÿçÿë áèð æàíð êèìè ñàáèòëÿøèð. Áó äþâðäÿ áàøãà
øàèðëÿðäÿ îëäóüó êèìè, Õàãàíè ãÿçÿëëÿðè äÿ ìþâçóúà áöòþâäöð. Îíëàðäà
íèêáèíëèê äóéüóñó âàðäûð. Õàãàíè äÿ Øÿðã Èíòèáàùûíûí áàøãà øàèðëÿðè
êèìè åøãè ÿí öëâè áèð ùèññ îëàðàã òÿðÿííöì åäèð. Îíóí ãÿçÿëëÿðè áèçÿ
áàøãà øàèðëÿðèí ãÿçÿëëÿðèíè éàäà ñàëûð. Ñàíêè áöòöí áàøãà Øÿðã êëàññèê-
ëÿðè êèìè Õàãàíè äÿ êèìèñÿ òÿêðàð åäèð, éàõóä îíó òÿêðàð åäèðëÿð:
Àøèãëèê äöíéàñûíà ãÿäÿì ãîéìàéàí èíñàí,
Öðÿéèíÿ ýþçöíäÿí àõûòìàìûøäûð àë ãàí.
Ùÿð êÿñÿ êè, âóðìàéûá ãÿì îõóíó ìÿùÿááÿò,
Î, åøãèí ÿùâàëûíû áèëÿúÿêäèð ùàðàäàí?
Ñåâýèíèí ìÿíàñûíû äóéà áèëìÿç î êÿñ êè,
Ùÿìíÿôÿñè îëìàéûá áèð íàçÿíäÿ ìåùðèáàí...

Øàèðèí ôèêðèíúÿ, èíñàí þçö àøèã îëìàéûíúà åøãèí íÿ îëäóüóíó

áèëìÿç. Ýþçëÿðèíäÿí ãàí àõûòìàéàí áèð êÿñ åøãè äóéà áèëìÿç, àøèãÿ
ãèéìÿò âåðÿ áèëìÿç. Àøèã ãÿëáèíè âÿ úàíûíû áàüûøëàñà äà, ãèñìÿòè ùèúðàí
âÿ ãÿìäèð. Äàèì åøã ùàâàñû èëÿ íÿôÿñ àëàí áó àäàìëàðûí öçÿðèíÿ ñåâèíú
íÿñèìè ÿñìÿìèøäèð. Áó ãÿçÿëäÿ àøèã ÿí éöêñÿê èíñàí, çÿìàíÿíèí ùÿ-
ãèãè ãÿùðÿìàíû êèìè ýþñòÿðèëìèøäèð. Äöçäöð, îíóí íÿ ö÷öí äàèì ãÿì
÷ÿêäèéè, íÿ ö÷öí ñåâäèéè áèð àäàì òÿðÿôèíäÿí èíúèëäèëäèéè àéäûí ýþñòÿ-
ðèëìèð, áóíóí ñÿáÿáè àéäûíëàøäûðûëìûð. Èíòèáàù äþâðöíöí ðîìàíòèê
ïîåçèéàñûíûí ôÿúè ãÿùðÿìàíû îëàí àøèã þçö äÿ ùÿìèí ùàäèñÿíèí ñÿáÿá-
ëÿðèíè áèëìèð, ìöúÿððÿä âÿ ðÿìçè øÿêèëäÿ ñåâýèëèäÿí, òàëåäÿí øèêàéÿòëÿ-
íèðäè. Øÿðãèí áöòöí áàøãà ãÿçÿë øàèðëÿðè êèìè Õàãàíè äÿ ÿíÿíÿíè ïîç-
ìóð, ìöñáÿò ãÿùðÿìàíûí êÿäÿðèíè, ôàúèÿñèíè ñåâýèëèíèí çöëìöíäÿ,
14
äàèì àøèãèíè ùèúðàíëà èíúèòìÿñèíäÿ ýþðöðäö. Äþâðöí ìöùàôèçÿêàð
àäàìëàðû òÿðÿôèíäÿí àíëàøûëìàéûá, äÿëè àäëàíäûðûëàí, áèð ÷îõ ùàëëàðäà
îëäóüó êèìè èøýÿíúÿ èëÿ þëäöðöëÿí ìöòÿðÿããè, ãàáàãúûë ýþðöøëö àäàì-
ëàð, éåíè èäåéàëàðûí úàð÷ûëàðû îëàí øÿõñëÿð áèð íþâ ãÿçÿë ÿäÿáèééàòûíûí
ëèðèê ãÿùðÿìàíûíà áÿíçÿéèðëÿð. Ùÿìèí àäàìëàðûí àðçóëàðû, êÿäÿðëÿðè
àøèã îáðàçûíäà ÿêñ åòäèðèëèðäè. Õàãàíè, ãÿçÿëëÿðèíäÿ æàíðûí áó êåéôèééÿ-
òèíäÿí ìÿùàðÿòëÿ èñòèôàäÿ åäÿ áèëìèøäèð. Áó áàõûìäàí îíóí ãÿçÿëëÿðè
äÿðèí ìÿçìóíëó èúòèìàè-ôÿëñÿôè øåèðëÿðè èëÿ áèðëÿøèð.
Õàãàíè éàðàäûúûëûüûíäà ãèòÿ øÿêëè äÿ ìöùöì éåð òóòóð. Îíóí ãèòÿ-
ëÿðèíäÿ éà îëìóø ùàäèñÿ âÿ ôàêòà ìöíàñèáÿò ÿêñ îëóíóð, éà äà èúòèìàè,
ÿõëàãè, ôÿëñÿôè áèð ìÿñÿëÿ ÿòðàôûíäà ôèêèð éöðöäöëöð, ùÿð ãèòÿíèí äÿ
ÿñàñûíäà áèð ôàêò, áèð ôèêèð, èäåéà äóðóð. ßýÿð ãÿñèäÿëÿðäÿ øàèð ìöõòÿëèô
ìÿñÿëÿëÿð ÿòðàôûíäà ýåíèø, ðÿíýàðÿíý äöøöíúÿ âÿ ôèêèðëÿð ñèëñèëÿñè éàðà-
äûðñà, ãÿçÿëëÿðäÿ äàùà ÷îõ èíñàí ãÿëáèíèí öëâè, éöêñÿê äóéüóëàðûíû ÿêñ
åòäèðèðñÿ, ãèòÿëÿðèíäÿ àíúàã áèð ìÿòëÿá èçëÿíèëèð, áèð íå÷ÿ áåéò ÿñàñûíäà
ùÿìèí ìÿòëÿá èôàäÿ îëóíóð. Áó öìóìè êåéôèééÿòëÿ áÿðàáÿð, Õàãàíè
ãèòÿëÿðèíäÿ êîíêðåòëèê þçöíö àéäûí ýþñòÿðèð. Õÿëèôÿíèí øàèðÿ äÿáèðëèê
âÿçèôÿñè òÿêëèô åòìÿñè ùàããûíäà ãèòÿ áóíà ìèñàë îëà áèëÿð:

Õÿëèôÿ äåéèð êè, äÿáèðèì îëñàí,

Ãàðøûíäà áàø ÿéÿð ìþùòÿøÿì äàüëàð.
Äÿáèðÿì, äîüðóäóð, éàçûì ìèñèëñèç,
Ëàêèí áàø ÿéìÿðÿì áó èøÿ, çèíùàð.
Áèð äÿáèð îëìàãëà íÿ ôÿõð åäèì êè,
Âÿçèðëèê ìÿíèì÷öí äåéèë èôòèõàð.
Ìÿí áèð ýöíÿø èêÿí óëäóç îëìàðàì;
Áîðú ïàïàã ãîéìàãäà íÿ ìÿçèééÿò âàð.

Ãèòÿ ÿñðèí ðóùàíè áàø÷ûñûíà, îíóí õÿëèôÿñèíÿ øàèðèí ìåéäàí îõóìà-

ñûäûð. ×îõëàðû ö÷öí øÿðÿô îëàí áó âÿçèôÿ ìÿüðóð ñÿíÿòêàðû òÿìèí åòìèð.
“Ìÿí áèð ýöíÿø èêÿí óëäóç îëìàðàì” äåéÿðÿê ãöäðÿòëè Èíòèáàù ñÿíÿò-
êàðû êèìè þçöíö âÿ ñÿíÿòèíè ùÿð ùàíñû ýÿëèðëè âÿçèôÿäÿí ÷îõ-÷îõ öñòöí
òóòóð. Àøàüûäàêû ãèòÿ äÿ êîíêðåò áèð ôàêò ÿñàñûíäà, ìöÿééÿí áèð øÿõñèí
ùàìûéà ìÿëóì ùÿðÿêÿòèíÿ úàâàá êèìè ãÿëÿìÿ àëûíìûøäûð:

Õàãàíèäÿí éóõàðûäà îòóðäóíñà, íÿ îëàð,

Íÿ áó ñÿíÿ áèð ùöíÿðäèð, íÿ äÿ Õàãàíèéÿ àð...
Ýþðìÿäèíìè, õûðìàíäà äà äþéöì âàõòû ùÿìèøÿ,
Àüûð äÿíëÿð àëòà éàòàð, áîø ñàìàí öñòÿ ÷ûõàð.

15
 Õàãàíèíèí ùÿññàñ ìöøàùèäÿ÷è íÿçÿðèíäÿí ùå÷ íÿ êÿíàðäà ãàëìûð.
Ùÿð ùÿðÿêÿò, ùÿð ùàäèñÿ îíóí øàèð ãÿëáèíäÿ ÿêñ-ñÿäà îéàäûð âÿ áó ÿêñ-
ñÿäàëàð øåèð ïàð÷àëàðûíà, ôèêèð, äöøöíúÿ ãÿëïÿëÿðèíÿ, áÿäèè ôðàãìåíòëÿðÿ,
ýÿëÿúÿê äàùà áþéöê ÿñÿðëÿð ö÷öí èëêèí ãåéäëÿðÿ ÷åâðèëèð. Øàèðèí ãèòÿëÿðè
áèð íþâ ñÿíÿòêàðûí þç çÿìàíÿñè ùàãäà äöøöíúÿëÿð òîïëóñóäóð. Áó äö-
øöíúÿëÿð áÿçÿí öìóìèäèð, áöòöíëöêäÿ èñÿ ìöùèòÿ, îíóí ÿõëàãûíà ãàðøû
éþíÿëìèøäèð. “Õàãàíè, çÿìàíÿ ïèñ çÿìàíÿäèð” äåéÿí øàèð ÿñðèíäÿí
íàðàçûëûüûíû ìöõòÿëèô øåèðëÿðäÿ, î úöìëÿäÿí ãèòÿëÿðèíèí áèð ÷îõóíäà
èçùàð åòìèøäèð:
Ðàùàòëàã àõòàðìà ñÿí, åé Õàãàíè,
Îíó áó äöíéàäà òàïà áèëìÿçñÿí.
Èôëàñà óüðàìûø äöíéà åâèíäÿ,
Àìàí÷öí êèìèéà òàïà áèëìÿçñÿí.

Ñàðàé ùÿéàòû, ñàðàé ìöùèòè Õàãàíèíèí ÿí ÷îõ íàðàçû îëäóüó, èêðàù

åòäèéè áèð éåðäèð. Áó úÿùÿòäÿí î, ìöàñèðè Íèçàìèéÿ áÿíçÿéèð. Íèçàìè-
äÿí äàùà ÷îõ ñàðàéûí çöëìöíö, ÷èðêàáûíû ýþðöá þç öçÿðèíäÿ ùèññ åäÿí
øàèðèí ñàðàéëàðû òÿíãèäèíäÿ åùòèðàñëû áèð ðóù âàðäûð. Õàãàíèíèí ôèêðèíúÿ,
øàù ñàðàéëàðû åëÿ áèð äÿíèçäèð êè, îðàäà ñÿäÿô éîõ, éöç ìèí íÿùÿíý âàð.
Èíñàíà ùå÷ áèð èíúè âåðìÿéÿí, ëàêèí îíó ìÿùâ åòìÿê ö÷öí ùÿð äÿãèãÿ
ìèí îéóí ãóðàí ñàðàéëàð øàèðèí ÿñàñ íèôðÿò âÿ èíêàð îáéåêòèäèð. Ýÿíúëè-
éèíäÿ ñàðàéà äÿâÿò àëàí øàèð, ÷îõ êå÷ìèð êè, ñÿùâ åòäèéèíè áàøà äöøóð,
ñàðàé ùÿéàòûíûí åéáÿúÿð, øÿð äîëó ìàùèééÿòèíè àíëàéûð, þçö îðäàí
ãà÷ìàüà ÷àëûøäûüû êèìè, áàøãàëàðûíà äà ìÿñëÿùÿò ýþðöð êè, ñàðàéëàðäàí
óçàã éàøàñûíëàð, àüàëàðäàí óçàã îëñóíëàð:
Êþíöë, ñÿí ýÿë àüëûí ïÿíàùûíäà îë,
Êè, àüûë òàìàùûí áîéíóíó âóðàð.
Áèð ïàð÷à ÷þðÿéÿ, ñóéà ãàíå îë,
Íÿ ñÿðâÿò, íÿ ìÿíñÿá, íÿ àüà àõòàð.
Õàãàíè ôåîäàë ñàðàéëàðûíû äàð çèíäàíà áÿíçÿäèð, öðÿéèíäÿ øàùëàðà
ðÿüáÿò îëìàäûüûíû úÿñàðÿòëÿ ñþéëÿìÿêäÿí ÷ÿêèíìèð.
Õàãàíè äåäèêäÿ ùÿìèøÿ ýöúëö, úîøãóí áèð èíêàð éàäà äöøöð. Øàèðèí
ÿñÿðëÿðèíäÿ, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, áó èíêàð äèããÿòè úÿëá åäèð. Õàãàíèéÿ
ÕÛÛ ÿñðèí ÿí áþéöê èíêàð÷ûñû äåñÿê, ñÿùâ åòìÿðèê. Áó èíêàð íÿéÿ ãàðøû
éþíÿëìèøäèð? Øàèð íÿéèí õàòèðèíÿ èíêàð åäèð? Áó èêè ñóàëà úàâàá
âåðìÿê, îíóí Àçÿðáàéúàí Èíòèáàù ìÿäÿíèééÿòèíäÿêè éåðèíè ìöÿééÿí-
ëÿøäèðìÿê, øàèðèí ùàíñû úÿáùÿäÿ äóðäóüóíó, ùàíñû èäåàëëàðëà éàøàäûüûíû
àéäûíëàøäûðìàã äåìÿêäèð.
16
 Õàãàíèíèí èíêàðû àéðû-àéðû ôÿðäëÿðèí, òÿê-òÿê ùàäèñÿëÿðèí òÿñàäöôè
åéáÿúÿðëèêëÿðèí éîõ, ÿñðèí, çàìàíûí èíêàðûäûð. Éöçèëëÿðëÿ ùþêì ñöðÿí,
èíñàíû, îíóí áöòöí èñòÿê âÿ äöøöíúÿëÿðèíè âàõòû êå÷ìèø, ãîúàëûá ãàðòû-
ìûø áàõûøëàð ìÿíýÿíÿñèíäÿ ñûõàí, ÷öðöäÿí, èíúèäÿí áàõûøëàðûí, ýþðöø-
ëÿðèí èíêàðûäûð. Áó èíêàð îðòà ÿñðëÿðèí ìöðýöñöíäÿí îéàíìûø èíñàí
çÿêàñûíûí îðòà ÿñð øÿðèíè èíêàðûäûð, Èíòèáàù òÿëàòöìöíöí îðòà ÿñð ìöðýö-
ñöíö èíêàðûäûð. Çàùèðÿí áó èíêàð áöòöí ùÿéàòà, áöòöí èíñàíëàðà ãàðøû
éþíÿëìèøäèð. Àíúàã áåëÿ äöøöíìÿê áþéöê ñàäÿëþâùëöê îëàðäû. Õàãàíè
èíêàðûíûí îáéåêòè àéäûíäûð, ìÿëóìäóð. Øàèðèí 25-26 éàøëàðûíäà éàçäûüû
“Òþùôÿòöë-Èðàãåéí”äÿí áèð ïàð÷àéà äèããÿò éåòèðÿê:
Âàõòäûð, þç äþâðöíäÿí ãàëñûí ôÿëÿêëÿð,
Ðÿãñ åòñèí éåðäÿêè õÿòëÿð, áöêöêëÿð.
Ùàìàí áó ãîçáåëèí âàõòäûð êè, áèðäÿí,
Áîç äîâøàí, àü ñè÷àí äöøñöí áåëèíäÿí.
Äèøèëÿð ãàëñûíëàð áàëà äîüìàãäàí,
Ãàðûíëàð äóâàüà äþíñöíëÿð áèð àí.

Åéíè èíêàð øàèðèí áàøãà áèð øåðèíäÿ áåëÿ èôàäÿ åäèëìèøäèð:

Ôÿëÿéè ìÿí éåðÿ âóðàðäûì, ùåéô,
Ýþéëÿðÿ íÿðäèâàí òàïìàéûðàì.

Õàãàíè ïîåçèéàñûíäàêû èíêàðûí êþêö äÿðèí, ìÿçìóíó èñÿ ýåíèøäèð.

Ëàêèí áèð úÿùÿò àéäûíäûð: çÿìàíÿ èíñàíûí èñòÿäèéè êèìè äåéèë. Î, éåíè
èíñàíûí àüëûíà, äöøöíúÿñèíÿ çèääèð, äöøìÿíäèð.
Ýåòäè î äþâðàíëàð, ýåòäè î äÿìëÿð,
Êè, Úÿìøèä øàù èäè, äèâ èñÿ íþêÿð.
Íÿ èøëÿð òþðÿäèð, éàõøû áàõ úàùàí,
Úÿìøèä ãóë îëìóøäóð, äèâñÿ ùþêìðàí.

Úÿìøèäèí äèâëÿðÿ ùþêìðàí îëäóüó ÿñàòèðè, çàìàíëàðû Õàãàíèíèí

õàòûðëàìàñû òÿÿúúöáëö äåéèëäèð. Ãÿðáèí âÿ Øÿðãèí áöòöí Èíòèáàù çèéàëû-
ëàðû êèìè îíóí äà íÿçÿðèíäÿ ÿñêè ÷àü áèð èäåàëäûð. Áó ýöíöí èíêàðûäûð.
Îðäà èøûã çöëìÿòÿ, ÿäàëÿò çöëìÿ, àüûë íàäàíëûüà, Úÿìøèä äèâëÿðÿ
ùþêìðàí èäè. Õàãàíèíèí éàøàäûüû äþâð èñÿ ôåîäàë îðòà ÿñðëÿðèíèí ùþêì-
ðàíëûã åòäèéè, èíñàí àüëûíû, ùèññèíè, èñòåäàäûíû þçöíÿ ãóë åòäèéè áèð çà-
ìàíäûð. Ëàêèí åëìèí, ìÿäÿíèééÿòèí âÿ èíñàíûí èíêèøàôû åëÿ áèð ìÿãàìà
ýÿòèðìèøäèð êè, îéàíìûø øöóð ìþâúóä âÿçèééÿòëÿ áàðûøà áèëìèð, îíó
èíêàð åäèð. Õàãàíèíèí èíêàðû ìÿùç áó îéàíìûø øöóðóí öñéàíûäûð:
17
 Èíñàíëàðûí àäûíäàí åëÿ ãîðõìóøàì êè, àù,
Ìÿíäÿ äÿùøÿò éàðàäûð, ùÿòòà î ìÿðäóì-ýèéàù.

Áó ãåéääÿ Èíòèáàù ùóìàíèçìè åùòèðàñëû áèð øÿêèëäÿ òÿñäèã åäèëèð.

Øàèð èíñàí àäûíäàí îíà ýþðÿ ãîðõóð êè, þçöíö èíñàí àäëàíäûðàí, îðòà ÿñð
ÿõëàãû èëÿ éàøàéàí àäàìëàð íàäàíëûüû, àúýþçëöéö, ïàõûëëûüû, õÿáèñëèéè èëÿ
ùÿð úöð âÿùøèäÿí äàùà âÿùøè, äàùà åéáÿúÿð èøëÿð ýþðöðäöëÿð. Õàãàíèíè
ãîðõóäàí þç úàíû äåéèë, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, áó âÿùøè, éûðòûúû, ãåéðè-
èíñàíëàðûí ÿëèíäÿ ãàëàí, çÿíúèðëÿíÿí, áîüóëàí, òàïäàíàí ýþçÿë
äöíéàäûð, èíñàíëàðäûð, ñàäÿ õàëãäûð, îíëàðûí àãèáÿòèäèð. Õàãàíè äöíéàíû
òàìàì èíêàð åòìèð. Î, åëÿ áèð äöíéà àðçóëàéûð êè, îðäà èíñàí ðàùàò, àçàä
íÿôÿñ àëà áèëñèí, ùÿð øåé îíóí àðçóëàðûíà óéüóí îëñóí:
Áèð úàùàí àðçóëàð êè, Õàãàíè,
Îëà ðàùÿò áèð àí, òàïìàéûðàì.

Îíóí áó àðçóñóíäà äà ìÿùç òÿñäèãëÿ áÿðàáÿð, èíêàð âàðäûð; êþùíÿ

äöíéàíûí, îðòà ÿñðëÿðèí èíêàðû. Èíòèáàù äþâðö îðòà ÿñðëÿðëÿ éåíè Èíòèáàù
èäåàëëàðûíûí âóðóøäóüó, þëöì-äèðèì äþéöøöíÿ ÷ûõäûüû áèð äþâðäöð. Îðòà
ÿñðëÿðèí îðäóñó, ãàíóíëàðû, ìÿùêÿìÿëÿðè, äàð àüàúëàðû âàð èäè. Èíòèáàù
èñÿ êè÷èê áèð çèéàëû äÿñòÿñè èäè. ßáöë-ßëà Ìÿÿððè, Ðóäÿêè, Õÿééàì,
Ôèðäîâñè, Ñÿíàè, ßíâÿðè, Úÿìàëÿääèí Èñôàùàíè, Õÿòèá Òÿáðèçè, Åéíÿë-
ãöççàò Ùÿìÿäàíè, Ìÿùñÿòè, Õàãàíè, Íèçàìè êèìè çÿêàñû, äöùàñû èëÿ
îðòà ÿñðëÿðèí áóëóäëó ñÿìàñûíäà øèìøÿê êèìè ÷àõàí, îðòà ÿñð ãàðàíëûüûíû
àíè îëàðàã íóðà ãÿðã åäÿí êè÷èê áèð çèéàëû äÿñòÿñè èäè. Îðòà ÿñðëÿð þç
ìþâãåéèíè, ãàíóíëàðûíû âÿ ñ. ãîðóìàã ö÷öí ùå÷ íÿäÿí ÷ÿêèíìèð,
Èíòèáàù çèéàëûëàðûíû çèíäàíëàðà àòûð, äàðà ÷ÿêèð, äèðè-äèðè ñîéóð, òîíãàëäà
éàíäûðûðäû. Î, Èíòèáàùûí íÿ îëäóüóíó, íÿ èñòÿäèéèíè, áÿøÿðèééÿòÿ íåúÿ
éîë ýþñòÿðäèéèíè, þçöíöí àõûðûíûí ÷àòäûüûíû éàõøû áàøà äöøöðäö, îíà
ýþðÿ äÿ Ìÿúíóíó äÿëè àäëàíäûðûá ÷þëëÿðÿ ñàëûð, Ùÿëëàú Ìÿíñóðó ÷àðõà
áàüëàéûá õûíúûì-õûíúûì åäèð, Åéíÿëãöççàòû þëäöðöá ùÿñðÿ áöêöð, íåôò
òþêöá éàíäûðûð, Íÿñèìèíèí èñÿ äÿðèñèíè ñîéóðäó. Ëàêèí Èíòèáàù äà óçóí
ìöääÿò ýåðè ÷ÿêèëìÿäè, âàðëûüûíû ÿí ýþçÿë ùóìàíèñò èäåàëëàð éîëóíäà
ãóðáàí âåðìÿêäÿí ãîðõìàäû. Îðòà ÿñðëÿðè çàìàíûí ÿäÿáè ìÿùêÿ-
ìÿñèíÿ ÷ÿêäè, îíà ýöëäö, ìåéäàí îõóäó, àüëû, ãöðóðó, èíñàíëûüû èëÿ
èíêàð åòäè. Áó Èíòèáàù çèéàëûëàðûíûí ÿí áþéöêëÿðèíäÿí áèðè îëàí Õàãàíè
äÿ îðòà ÿñðëÿðÿ þç èíêàðû èëÿ ìåéäàí îõóìóøäóð:
Ìÿñò áèð ôèëÿì, áàøûìà âóðóðëàð êè, ùÿð çàìàí,
Äèíú ãàëàðñàí éàäûìà áÿëêÿ äöøÿð Ùèíäèñòàí.

18
 Ìÿí êè, ãÿì Ãàðóíóéàì, ìÿíè ðÿää åò ñàðàéäàí,
Øÿð èøëÿðäÿ ôèðîíàì, âóðìàñàí òÿíÿ Øèðâàí.
Õàãàíè éîõ, î êèøè äåìèøêÿí Õÿëãàíèéÿì,
Õîøäóð êè, éîõñóëëàðëà îëìóøàì ñèðäàø, ìÿùðÿì.

Èíêàð÷û Õàãàíèíèí áþéöêëöéö þçöíö õÿëãàíè, éîõñóëëàð ñèðäàøû âÿ

ìÿùðÿìè ñàéìàñûíäàäûð. Ãîé äöøìÿí îíóí áàøûíà äþéñöí, îíóí äö-
øöíúÿëÿðèíè áàøûíäàí ÷ûõàðìàüà ÷àëûøñûí, ìÿñò ôèëèí éàäûíäàí Ùèíäèñòàí
— ùóìàíèñò èäåàëëàð, àðçóëàð äöíéàñû ÷ûõìàç, î, îðòà ÿñðëÿðëÿ áàüëàí-
ìàç. “Åøøÿêëÿðèí áåëèíÿ éóí ïàëàí ãîéàí, èòëÿðèí áîüàçûíà ãûçûë õàëòà
áàüëàéàí” çÿìàíÿíè øàèð Õàãàíè ãÿáóë åäÿ áèëìÿç. Îíóí ïîåçèéà áàé-
ðàüûíäà éàçûëàí øöàð áóäóð: “Ðÿää îëñóí îðòà ÿñðëÿð! Îíóí ãàíóíëàðû,
úàùèëëèéè, ñÿäàãÿòñèçëèéè, àúýþçëöéö!”:
ßçÿë ýöíäÿí îëìàìûøäûð áó äöíéàäà ÿùëè-âÿôà,
Ýþðöíìÿìèø þç ÿùäèíÿ ñàäèã îëàí áèð àøèíà.
Òÿêúÿ áèçèì þëêÿìèçäÿ âÿôà éîõäóð çÿíí åéëÿìÿ,
Éåð öçöíöí ùå÷ éåðèíäÿ îíäàí áèð èç éîõäóð ÿñëà.
Ãàíû ãàíëà éó, ãàëìàéûá ðàùàòëûãäàí ùå÷ áèð íèøàí,
Þç-þçöíÿ ùÿìäÿì îë êè, òàïûëìàéûð äîñòäà âÿôà.
Èíñàíëàðûí ìÿçàúûíäà èíñàíëûüû àç àõòàð êè,
×àëàüàíûí éóâàñûíäà ãàíàäëàíìàç ùå÷ âàõò ùöìà.
Ìÿíÿ èíàí, Àäÿìèí èëê òîõóìóíäàí áó âàõòàäÿê,
Ùÿëÿ èíñàí éåòèðìÿìèø èíñàí òîõìó äöøÿí òàðëà.
Ãîðõóðñàíñà ñÿùðàéà ýåò, öíñèééÿò åò âÿùøèëÿðëÿ,
Êþíöë à÷àí ùÿìäÿì éîõäóð áó èíñàíëàð àðàñûíäà.

Áèð ïàð÷àñûíû íöìóíÿ ýþñòÿðäèéèìèç áó øåèðäÿ åùòèðàñëà èíêàð åäèëÿí

äÿ îðòà ÿñðëÿð âÿ îíóí äþíöê, õöñóñèééÿò÷è ÿõëàãûäûð. Õàãàíè áèð ÷îõ ùàë-
ëàðäà áöòöí äöíéàäàí, áöòöí èíñàíëàðäàí øèêàéÿòëÿíñÿ äÿ, îíóí øèêàéÿò-
ëÿíäèéè, èíêàð åòäèéè äöíéà âÿ èíñàíëàð äöøìÿí äöíéà âÿ èíñàíëàðäûð,
Èíòèáàùûí ÿêñ ãöòáöíäÿ äóðàí àäàìëàðäûð, îíëàðûí äöíéàñûäûð:
Èëê áàùàðûí áóëóäó òÿê àüëàð, ýöëÿð öçöì ìÿíèì,
Äåìÿëè, ùèíä áàùàðûíû éàìñûëàéûð ýþçöì ìÿíèì.
Ñþéëÿéèðëÿð “ñÿí ýöëöðñÿí”, äåéèðÿì êè, “ñèçÿ, ÿëáÿò”,
Úàâàáûìäàí äöøìÿíëÿðèí öðÿéèíÿ äöøöð äÿùøÿò.
Ñþéëÿéèðëÿð “àüëàéûðñàí”, “ñÿáÿá ñèçñèç”, äåéèðÿì ìÿí,
“Äîñò èäèíèç ìÿíÿ áèð âàõò, àüëàéûðàì äÿðäèíèçäÿí”.

Õàãàíèíèí ùÿññàñ, îäëó, åùòèðàñëû ðóùó äîñòó äöøìÿíäÿí ñå÷èð,

äöøìÿíëÿðÿ ýöëöá îíëàðûí öðÿéèíÿ ãîðõó ñàëûðñà, äîñòëàð ö÷öí àüëàéûð,
19
îíëàðû ùÿìèøÿ äîñò, éÿíè èíñàí ýþðìÿê èñòÿéèð. Îíóí èíêàðû îðòà ÿñðè,
øèìøÿê êèìè úàõûá, èëäûðûì êèìè ýóðëàéûðñà, Èíòèáàù ýöëöñòàíû ö÷öí
ìåùðèáàí áàùàð éàüûøûíà, ÿòèðëè ñÿùÿð íÿñèìèíÿ ÷åâðèëèð, îíó òÿñäèã åäèð.
Õàãàíèíèí áþéöêëöéö ìÿùç áóíäàäûð.
Àçÿðáàéúàíäà Õàãàíè èðñèíèí þéðÿíèëìÿñè èëÿ Ù.Àðàñëû, Ì.Ãóëóçà-
äÿ, Ì.Ñóëòàíîâ, Ã.Êÿíäëè ìÿøüóë îëìóøëàð. Ì.Ñóëòàíîâ Õàãàíè èðñèíèí
íÿøðè âÿ òÿðúöìÿñè ñàùÿñèíäÿ õåéëè èø ýþðìÿêëÿ áÿðàáÿð, îíóí ùàããûí-
äà èëê ìîíîãðàôèéàíû äà ãÿëÿìÿ àëìûøäûð.
Õàãàíè èðñèíèí òÿäãèãè èëÿ Îðäûúûë øÿêèëäÿ Ãàôàð Êÿíäëè ìÿøüóë
îëìóø, þëêÿìèçäÿ âÿ õàðèúäÿ øàèð ùàããûíäà áèð ñûðà ñàìáàëëû ìÿãàëÿëÿð
äÿðú åòäèðìèøäèð. Î, óçóí èëëÿðäÿí áÿðè àïàðäûüû òÿäãèãàòûí áèð ùèññÿñèíè
“Õàãàíè Øèðâàíè: ùÿéàòû, äþâðö âÿ ìöùèòè” àäû èëÿ íÿøð åòäèðìèøäèð.
Çÿíýèí ôàêòèê ìàòåðèàë ÿñàñûíäà éàðàäûëàí áó òÿäãèãàò èøè áöòöíëöêëÿ
êëàññèê èðñèí þéðÿíèëìÿñèíäÿ éåíè ùàäèñÿäèð.
Õàãàíè ïîåçèéàñû þç äþâðöíäÿí áàøëàéàðàã áó ýöíÿ ãÿäÿð Øÿðãèí,
î úöìëÿäÿí Àçÿðáàéúàíûí áèð ÷îõ ñÿíÿòêàðëàðû ö÷öí þðíÿê, íöìóíÿ
îëìóøäóð. ßìèð Õîñðîâ Äÿùëÿâè, ßáäóððÿùìàí Úàìè, Ìÿùÿììÿä
Ôèçóëè êèìè ñÿíÿòêàðëàð áó äàùè øàèðèí “Øèíèééÿ”ñèíÿ úàâàá éàçìûø,
Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè þçöíö îíóí íàèáè ñàéìûø, Ñàáèð áÿçè ìÿíàëàðû îí-
äàí èãòèáàñ åòìèøäèð. Õàãàíè éàðàäûúûëûüû Àçÿðáàéúàí âÿ äöíéà
ïîåçèéàñûíûí ãèéìÿòëè ùàäèñÿëÿðèíäÿí áèðèäèð.
Îõóúóëàðà òÿãäèì îëóíàí âÿ ãöäðÿòëè øàèðèí þëìÿç èðñèíèí áþéöê áèð
ùèññÿñèíè ÿùàòÿ åäÿí áó êèòàá Ìÿììÿäàüà Ñóëòàíîâ òÿðÿôèíäÿí òÿðòèá
åäèëÿí âÿ 1985-úè èëäÿ “Éàçû÷û” íÿøðèééàòûíäà èøûã öçö ýþðÿí íÿñðè
ÿñàñûíäà ùàçûðëàíìûø êèòàáà ßêðÿì Úÿôÿð âÿ Ìÿììÿäàüà Ñóëòàíîâóí
éàçäûüû øÿðùëÿð äÿ åéíèëÿ ñàõëàíìûøäûð.
Õÿëèë Éóñèôëè

20
 ÄÈÁÀ×ß1

...Äöíÿí Äÿúëÿ ñàùèëèíäÿ áó ñþçëÿðè éàçûðäûì, Äÿúëÿ èñÿ ëÿòàôÿòëÿ

äàäëû íÿôÿñ àëûðäû. Áó äàä âÿ ëÿççÿò èêè âàñèòÿ èëÿ éàéûëûðäû: áèðè äèëÿ
ýÿëèá, èáàðÿ îëóð, äèýÿðè ãÿëáÿ êå÷èá, ìÿíà éàðàäûðäû. Ãÿëáèì áó
ìÿíàíû áàðìàãëàðûìà àõûäûð, áàðìàãëàðûì èñÿ ãÿëÿìèí óúóíà âåðèðäè.
Áåëÿëèêëÿ, ùÿð ÿñÿí êöëÿê Äÿúëÿéÿ ýþçÿëëèê áÿõø åäÿðÿê, ìÿíèì
ãÿëÿìèìèí âàñèòÿñèëÿ êàüûçà êþ÷öðäö. Áó çàìàí ýþçöìöí áÿáÿéè
Äÿúëÿéÿ äåéèðäè: “Åé èëàùè ÷àé! Ñÿí ãÿëáèíäÿ ýþâùÿðìè ÿðèòìèøñÿí?
Éà àøèãëÿðèí ýþç éàøûñàí? Ñÿí àõàí óëäóçìóñàí, éà äþâð åäÿí ôÿëÿê?”
Äÿúëÿ úàâàá âåðèðäè: “Éîõ, ìÿí ôÿëÿê äåéèëÿì, êÿðàìÿò äÿðéàñûíäàí
áèð ùèññÿéÿì...”.
...Áó “òþùôÿ”íè íÿçìÿ ÷ÿêÿí ßúÿì Ùÿññàíû Õàãàíèéè-Ùÿãàéèãè î
áþéöê ïàäøàùûí õèääÿòèíäÿ îëóá, îíóí õÿëÿòèíè àëäûüû çàìàí, õÿçèíÿéÿ
ýèðÿðÿê, ýöúö ÷àòäûüû ãÿäÿð ëÿë-úÿâàùèðàò ýþòöðöá, äþâëÿòëÿíäè âÿ
ïàäøàùëûã òàïäû. Âÿùäÿò äöíéàñûíû ÿëÿ ýÿòèðèá, ãàíå îëäó âÿ ðàùàòëûã
÷àäûðûíû ãóðóá, ùèðñè âÿ òàìàùû íþêÿðëÿð êèìè äàëäà-ãàáàãäà ñàõëàéûá,
áþéöêëÿðèí àüûë âÿ åëìèíäÿí ñàü âÿ ñîë ÿëèíè äîëäóðäó. Î, (éÿíè Õàãàíè
— Ì.Ñ.) øàäëûã òàõòûíäà îòóðóá, àçàäëûã òàúûíû áàøûíà ãîéäó âÿ äöíéàéà
áó úöð ñÿñ ñàëäû: “Áèë êè, Àëëàù äþâðö éàðàòäûãäà, äþâð ìÿíèì äþâðöì
îëäó, çàìàí ìÿíèì çàìàíûì”. Ñîíðà, èðàäÿäÿí äîüàí âÿ ýþéëÿðÿ éîë
ýþñòÿðÿí ïàê èäðàê, ýþéëÿðèí ýóøÿñèíäÿí áåéíèìèí ö÷ øþáÿñèíÿ íàçèë
îëäó âÿ äåäè: “...Àëëàù ñÿíÿ éîë ýþñòÿðñèí, åé Õàãàíè... Àëëàù ñÿíÿ
ñàüëûã âåðñèí, åé Ùÿãàéèãè... Ñÿí ëàçûì îëàí äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûí, áÿõòèí
ìþùêÿì îëäó, îíó ÿëäÿí âåðìÿ; ùàáåëÿ éàðàìàçëûãëàð òþðÿäÿí øÿðàáûí
ñþùáÿòèíäÿí ÷ÿêèí, ôÿëàêÿòëÿð äîüóðàí äöíéàäàí ùÿçÿð åò; áó êþùíÿ,
ìóðäàð ãàðûäàí úàíûíû ãóðòàð, þçöíö åëì âÿ áèëèê êþëýÿñèíäÿ ñàõëà,
____________
1
Èõòèñàð åäèëìèøäèð.
21
ÿýÿð èñòÿéèðñÿí êè, ãÿëáèí éàðàëàíìàñûí, âÿðÿì âÿ àúëûã òþðÿäÿí äþâ-
ëÿòëè àäàìëàðûí ãàïûñûíà éàðäûì ö÷öí ýåòìÿ êè, îíëàð éàðàìàçëûãëàð òþ-
ðÿòìÿñèí... Áó éåíè ÿðñÿéÿ ýÿëìèøëÿðèí êàðâàíñàðàñûíäà äöøöá ãàëìà
êè, þç åâèíäÿí êÿíàð äöøìÿéÿñÿí. Áó äöíéà áàçàðûíûí òîçóíó ñèëìÿ êè,
öðÿê õÿçèíÿñèíèí úÿâàùèðëÿðèíäÿí ìÿùðóì îëìàéàñàí.
...Ìÿí Øèðâàí ìÿùáÿñèíäÿ èäèì. Áèðäÿí èëàùè ñÿñ ìÿíÿ äåäè: “ßýÿð
éöêñÿëìÿê èñòÿéèðñÿíñÿ, àéàã ýþòöð, éîëà ÷ûõ êè, äþâëÿòÿ çÿùìÿòëÿ ÷àò-
ìàã îëàð... Éÿíè, äóð, Øàìà ýåò, îðàäàí ÿðÿáëÿðèí Ìÿêêÿñèíÿ êå÷, ÿâ-
âÿëúÿ... ãóëëóüà ãÿäÿì ãîé, ñîíðà “åùðàì” òóòóá äàéàí, çèéàðÿò çàìà-
íû ãÿëáäÿí: “Åé Àëëàù, ìÿí ñÿíèí íÿ îëäóüóíó ëàéèãèíúÿ òàíûìàäûì”
ñþéëÿ...
Ñîíðà äþâëÿò Ìÿêêÿñèíÿ éîë àðà, îíóí ùàëãàñûíû èêè ÿëäÿ òóòóá, î
òöðê êèìè äå: “Åé ìÿíèì åâèì, ìÿí ñÿíèí êèìè åâ ýþðìÿìèøÿìñÿ, ñÿí
äÿ ìÿíèì êèìèñèíè ýþðìÿìèøñÿí”.
Äåìÿëè, ñÿí Êÿáÿ èëÿ öçëÿøÿ áèëÿðñÿí. ßýÿð î òöðêöí éöç íÿúèá
îüëó âàð èäèñÿ, ñÿíèí äÿ éöç ìèí ãÿðèáÿ þâëàäûí âàð; áóäóð, ùÿð áèðèíè
îíóí ãàïûñûíà ãóëàì åò âÿ ùÿð áèðèíÿ ìèí äèíàð ãèéìÿò ãîé; Ìóñóëó
íÿùñ åâ àäëàíäûð êè, îðàäà àíúàã áèð íÿôÿðäÿí áàøãà þçöíÿ õèðèäàð òàïà
áèëìÿçñÿí, î äà Ìÿùÿììÿä èáí ßëè èáí ßáó Ìÿíñóðäàí èáàðÿòäèð…

ÁÀØËÀÍÜÛÚ

Áó ãàðà òîðïàãëà ìàâè àñèìàí,

Ãîéìóøäóð äöíéàäà áèçëÿðè ùåéðàí.
Áó ôÿëÿê, áó òîðïàã íÿ ãÿäÿð êè âàð,
Þìöð êèñÿìèçè áîøàëäàúàãëàð.
Ãÿðèáÿ äåéèëìè, ñÿìà äþâð åäèð,
Ëàêèí ñàáèò äóðóð ìÿùâÿðèíäÿ éåð.
Áó èêè ñåùðáàç ùÿð àõøàì-ñÿùÿð,
ßéíèíÿ ýàù ãàðà, ýàù àü äîí ýåéÿð.
Ñàðñûëûð âàðëûüûí èíäè òÿìÿëè,
À÷ûð ãàïûëàðû ùå÷ëèéèí ÿëè,
Äþðä ùàìáàë áåëèíäÿí àòûð éöêöíö*,
Íÿ èëè ýþðöíöð, íÿ àéû, ýöíö.
Ýþé àòû òÿðê åäèð ýþéöí òàüûíû,
Ñàëûð ùÿì íàëûíû, ùÿì äûðíàüûíû*.
22
Ïÿëÿíý äÿðèñèòÿê ýþé õàë-õàë îëóð,
Ùÿð øåé áîøëóã è÷ðÿ ïàéèìàë îëóð.
Âàõòäûð, þç äþâðöíäÿí ãàëñûí ôÿëÿêëÿð,
Ðÿãñ åòñèí éåðäÿêè õÿòëÿð, ÷þêÿêëÿð.
Ùàìàí áó ãîçáåëèí, âàõòäûð êè, áèðäÿí,
Áîç äîâøàí, àü ñè÷àí äöøñöí áåëèíäÿí*.
Äèøèëÿð ãàëñûíëàð áàëà äîüìàãäàí,
Ãàðûíëàð äóâàüà äþíñöíëÿð áèð àí.
Àëà ýþçëÿðèíÿ ÷ûõñûí áèð éàðà,
Äöíéàíûí ýöíöíö åëÿñèí ãàðà.
×öíêè èíñàíëàðäà, ãàëìàìûø, ÿëáÿò,
Íÿ äîñòëóã, íÿ âÿôà, íÿ äÿ öíñèééÿò.
Äöíéàäà ãàëìàìûø åòèáàð, áÿëè,
Ýþçÿ ýþðöíìÿéèð áèð èíñàô ÿùëè.
Ãàíóí-ãàéäà èòèá, áàõ, áèðäÿôÿëèê,
Íÿ äèíúëèê ãàëûáäûð, íÿ àñóäÿëèê.
Èíäè äèí ýþéöíäÿ Äÿúúàëëàð ÷îõäóð,
Ùåéèô êè, õèëàñêàð áèð Ìåùäè éîõäóð*.
Áó äöíéàíûí ÿëè ïèéàëÿìèçÿ,
Ùåé çÿùÿð ñöçÿðÿê, è÷èðòäè áèçÿ.
Ýþé, ñèòÿì øÿðáÿòè ùàçûðëàéàðàã,
Îíó àðèôëÿðÿ è÷èðòäè àíúàã.
Àõìàãëàð ýþçöíäÿ äöíéà ùå÷ çàìàí,
Ñå÷èëìÿç áèð óøàã îéóíúàüûíäàí.
Ãÿçà òàõòàñûíäà áó ÿãëèêÿìëÿð,
ßëèôáà þéðÿíèð ùÿð àõøàì-ñÿùÿð.
Õàãàíè ùÿéàòûí ñèððèíè ãàíûá,
Òîðïàüûí öñòöíäÿ ìþùêÿì äàéàíûá,
Öç òóòóá, ùþðìÿòëÿ äåéèð åëëÿðÿ,
Îíó åùòèðàìëà äèíëÿéÿíëÿðÿ.

ÝÖÍßØß ÕÈÒÀÁ

Îðóú àüûçëàðà åé ìþùöð âóðàí,

Åé âåðÿí áàùàðà ýþçÿëëèêëÿ úàí!
Ùÿð ñÿìà úèñìèíèí ñÿíñÿí ìÿùðÿìè,
Åé äöíéà ìöëêöíÿ àòÿø çÿìçÿìè.
23
Àéà èøûã âåðÿí ñîíñóç ôÿëÿê äÿ,
Ñàéÿíäÿ äèíúÿëèð ùÿð êÿëÿáÿê äÿ.
Ãîðõóíäàí áó ìàâè ñÿìàäà ñÿùÿð
Ýèçëÿíìèø ìèíëÿðëÿ ðÿíà ýþçÿëëÿð.
Êàèíàò è÷èíäÿ à÷àðàã ãàíàä,
Íàðûíúòÿê äàèìà ýÿçèðñÿí àçàä.
Áàüëûäûð ùöñíöíÿ ùÿð èêè úàùàí,
Ñÿíñÿí çÿíúèëÿðèí òöêöíö áóðàí.
Úåúÿëÿð ãàðàíëûã, ýöíäöçëÿðñÿ íóð,
Ñÿíèí ëöòôöí èëÿ áÿðãÿðàð îëóð.
Ñÿí ãûçûë ñÿïèðñÿí þç õÿçèíÿíäÿí,
Äöíéàéà ñÿí ìöôòÿ èñòè âåðèðñÿí.
Îëóðñàí ýàù ùÿéàò àðòûðàí êþâñÿð,
Ýàù øþëÿí áû÷àãòÿê þìöðö êÿñÿð.
Ñÿí ùÿð áèð ãàïûéà áèð áàø âóðóðñàí,
Ùÿð ÷þð-÷þï ñÿíèíëÿ îëóð êàìðàí.
Ãþâñè-ãöçåùè äÿ ðÿíýëÿéÿí ñÿíñÿí,
Áèð ñàìàí ÷þïö äÿ ðÿíý àëûð ñÿíäÿí.
Ñÿíèíëÿ áÿçÿíèð äöíéà úàìàëû,
Ñàéÿíäÿ äÿéèøèð àëÿìèí ùàëû.
Åäèðñÿí ñîëòàíà, éîõñóëà ùþðìÿò,
Ýþéëÿðäÿí àðòûãäûð ñÿíäÿ ñÿõàâÿò.
Àéà ñÿí âåðèðñÿí ìöôòÿ íóð äîíó,
Àëûðñàí éåíÿ äÿ ýåðèéÿ îíó.
Éà âåðìÿ õÿëÿòè ìþùòàúëàðà ñÿí,
Éà äà âåðäèéèíè àëìà ÿëèíäÿí.
Ùÿð áèð òàú ñÿíèíëÿ åäÿð èôòèõàð,
Îòëàð äà ñàéÿíäÿ áîé àòûá ãàëõàð.
Íå÷èí éàð îëóðñàí àõìàãëàðà ñÿí,
Íå÷èí ïàé âåðèðñÿí àë÷àãëàðà ñÿí?
Òîðïàãäàí ñÿí åòäèí ùÿð øåéè çàùèð,
Éàðàòäûí ùÿð éåðäÿ ãûçûë, úÿâàùèð.
Áÿñ íå÷èí ÷îõëàðû êÿäÿðÿ áàòäû?
Èãáàëû îíëàðû òîðïàüà àòäû?

24
 ÝÖÍßØß ÕÈÒÀÁ Âß
ÃÛÇÛËÛ ÌßÇßÌÌßÒ

...Óøàüà õîø ýÿëèð ãûðìûçû, ñàðû,

Êèøè úóììàç ëÿëÿ, ãûçûëà ñàðû.
Ãûçûë ýöë ôÿíàéà ýåòìÿçäè, èíàí,
Ýöëö îëìàñàéäû ëÿëäÿí, ãûçûëäàí.
Ïèñëèê çàòûíäàäûð ãûçûëûí ÿñëÿí,
Ýöëëÿðè þëöìÿ îäóð ñþâã åäÿí.
Ãûçûëûí ìèãäàðû àðòàðñà ÿýÿð.
Äîëàð ñàùèáèíèí ãÿëáèíÿ êÿäÿð.
Êèì éûüñà ãûçûëû êèñÿéÿ, áèøÿêê,
Áîüàçû èëìÿéÿ êå÷ÿð êèñÿòÿê.
Êèìèí ãûçûëäàäûð ýöúö, éÿãèí áèë,
Êþëÿäèð, ãûçûëûí ñàùèáè äåéèë!
Áèð ìþùíÿò îäóäóð úàíà ñèìö-çÿð,
Äöç îëàð, ãûçûëà äåéèëñÿ “àçÿð”*.
Çÿðäöøòöí àäûíûí ÿââÿëèäèð çÿð,
Çÿðÿ ñÿúäÿ åäèð àòÿøïÿðÿñòëÿð*.
Çÿð íÿäèð? Ñþíìöø áèð àòÿøäèð, àíúàã,
Îíà äåìÿê îëàð: áèð þëö òîðïàã.
Áÿëêÿ îíó éàíìûø òîðïàã ñàíûðñàí,
Ãûçûë îä ïàð÷àñû îëìóøäóð, èíàí!
Öðÿê ÷åøìÿñèíèí áàüëàíìûø ýþçö,
Áåëÿ ñþíìöø-îäëà à÷ûëìàç, äöçö.
Ãÿëáèíè ãûçûëà áàüëàñàí àç-ìàç,
Áó ãàïû öçöíÿ ùå÷ âàõò à÷ûëìàç.
Òàìàù äÿìèðèíäÿí ýåéèíñÿí ïàëòàð,
Ãûçûë ïàëòàðûíà ìèãíàòèñ îëàð*.
Áó äÿìèð ïàëòàðû ÷ûõàðñàí ÿýÿð,
Äÿðùàë ãûçûë ìàãíèò ñÿíäÿí ÿë ÷ÿêÿð.
Ãûçûë ùÿì îüðóäóð, ùÿì äÿ ýöëáÿäÿí,
Áèðéîëëóã öç äþíäÿð èêèöçëöäÿí.
Î áöò ýþðöíñÿ äÿ ìöãÿääÿñ ïÿðè,
Ñûíäûðìàã ëàçûìäûð åëÿ áöòëÿðè.
Õàãàíè èñòÿìÿç îëñóí òàìàùêàð,
Ãûçûëà, éà áöòÿ îëñóí ïÿðÿñòàð.
×îõäàí þéðÿíìèøÿì áöò ãûðìàüû ìÿí,
25
Ãà÷ìûøàì àòÿøÿ áàø ÿéÿíëÿðäÿí*.
Àëòûáàøëû äöíéà àðçóëàð èíñàí,
Ãûçûë éåääèáàøëû èëàíäûð, èëàí*.
Êèìèí ýþçëÿðèíäÿ ãûçûë òóòóá éåð,
Î, àéíàéà áàõûá, þçöí ýþðìÿéèð.

***

Ñÿí, åé ýþâùÿðëÿðÿ ýþçÿë ðÿíý âåðÿí,

Ùÿð øåéÿ áèð ñóðÿò, áèð àùÿíý âåðÿí.
Äöíéàäà ùÿð êÿñÿ ÿçèç, ìåùðèáàí,
Ùàìûéà áèð áàõàí, áèð ãèéìÿò ãîéàí!
Ýöíÿø! Ñÿí ùÿð øåéÿ íöôóç åäèðñÿí,
×îõ áþéöê, ÷îõ óúà îëñàí äà, áÿçÿí,
Åíèðñÿí öñòöíÿ ãàðà òîðïàüûí,
Àéàüû àëòûíà ùÿð áèð àë÷àüûí.
Åé, êèìñÿäÿí èøûã ÿñèðýÿìÿéÿí,
Íÿ ö÷öí êÿñèðñÿí íóðóíó ìÿíäÿí?
Äîñòäàí ÿñèðýÿäèí ìåùðèáàíëûüû,
Àíúàã äöøìÿí åäÿð áó éàìàíëûüû.
Øèðâàí íóð ÷åøìÿíÿ ãÿðã îëóá òàìàì,
Áÿñ íèéÿ ìÿí áåëÿ ãàðàíëûãäàéàì?
Äÿðäèìè à÷ìàüà áèð ùÿìíÿôÿñ éîõ,
Õîø ñþùáÿò åòìÿéÿ éàõûí áèð êÿñ éîõ,
Ìþùíÿòëÿ ñèíÿñè äàüëû ãàëìûøàì,
Ãöññÿäÿ àéàüû áàüëû ãàëìûøàì.
Ïàðñ îäó ïöñêöðöð äîäàãëàðûìäàí,
Åäèá ùèíä õÿíúÿðè ãÿëáèìè øàí-øàí*.
Ãàïû ùàëãàñûòÿê àñûëûéàì ìÿí,
Ñûçëàðàì ùÿð éåòÿí íàìÿðä ÿëèíäÿí.
Ýÿðÿêñèç äàø êèìè áàøñûç, àéàãñûç,
Ãàðàíëûã ýöøÿäÿ ãàëìûøàì éàëãûç.
Áàøûìà áèð ÷ÿêèú çÿðáÿñè äÿéäè,
“ßëèô” ãàìÿòèìè “ìèì” êèìè ÿéäè*.
Åé Ýöíÿø áó ãîúà äöíéàäà òÿêñÿí,
Õàëãûí ãàïûñûíäà ùÿìèøÿëèêñÿí.
Ìÿí ãàïû ùàëãàñû îëìóøàì äåéÿ,
26
Àùûì ùàëãà-ùàëãà éöêñÿëèð ýþéÿ.
Åëÿ êè, áó àùëàð ñèíÿìäÿí àõûð,
Ìÿíèì áîüàçûìû éàíäûðûá éàõûð.
Éöêñÿëèð ýþéëÿðÿ, î, çÿíúèð òÿêèí,
Êå÷èð àéàüûíà Áÿíàòèí-íÿøèí*.
×îõäóð ïÿíúÿðÿñè Ýöíÿ áàõàíëàð,
Ùÿð ùàëäà, ìÿíèì äÿ áèð ïÿíúÿðÿì âàð.
Ìþùòÿøÿì áàéðàüûí éöêñÿëÿí çàìàí,
Ìèí äöéöí à÷ûðñàí, íÿ îëàð, áèð àí.
Ìÿíèì äÿ ýþçöìöí ïÿíúÿðÿñèíäÿí,
Áàõàñàí áèð àíëûã öðÿéèìÿ ñÿí...
Êèì êè, äàë ãàïûäàí àëûð ðóçóíó,
Éåíÿ ïàé âåðèðñÿí îíà íóðóíó.
Åëÿ àäàìëàðà öçöê âåðèðñÿí,
Êè, îíó òîðïàüà àòûðëàð ùÿìÿí.
Áèð ñöôðÿ êè, îíäà ÷îõëó ãûçûë âàð,
Î ñöôðÿíè éåðÿ êèì òóòóá ÷ûðïàð?
Áàëûãòÿê éöç ãûçûë ïóëó îëàíëàð,
Áèëèðëÿð îíëàðûí ìèí äÿðéàñû âàð.
Äþâëÿò íÿ ãöäðÿòèí, íÿ ùöíÿðèíäèð,
Ìÿíñÿá äÿ, ñÿðâÿò äÿ íàêÿñëÿðèíäèð.
Êèì êè, àë÷àãëàðà åäèð éàëòàãëûã,
Éåòèð ìóðàäûíà, åëÿéèð øàùëûã.
Èíñàôäàí ÿñÿð äÿ ãàëìàìûø, ýþð áèð,
Çàìàíûí ÿëÿéè íÿ çöëì ÿëÿéèð?!
Èíäè áó äöíéàäà ãàëìàìûø íèøàí,
Èýèäëèê, êèøèëèê âÿ àäàìëûãäàí.
Ôÿëÿéèí äþâðàíû äÿéèøìèø, àðòûã,
Ýöíÿøèí þçö äÿ åäèð ïàõûëëûã.
Éîõ, òàìàì éàíûëäûì, ùÿëÿëèê, áÿñäèð,
Áóíëàð ýÿëèá êå÷ÿí àíè ùÿâÿñäèð.

***
...Åé ýþéëÿðèí ýþçö âÿ ïàñèáàíû! —
Åé éåð ÷þðÿê÷èñè âÿ ÿðìÿüàíû!
Åé éåääè ÷ÿìÿíÿ éàøûëëûã âåðÿí,
Åé àëòû ýÿëèíè àë áÿçÿíäèðÿí*,
27
Åé ùå÷ ãàïàíìàéàí, ùÿð âàõò à÷ûã ýþç,
Åé éàìàí îäëó äèë, — äåìÿäÿí áèð ñþç;
Ñÿíèí ãöäðÿòèíëÿ áàüëàðäà ìöäàì,
Áîé àòûð ùÿì èéäÿ, ùÿì ïöñòÿ, áàäàì.
Ñÿí ýþé ýöíáÿçèíÿ éàüäûðàíäà íóð,
Àéûí äà êèñÿñè íàðûíúëà äîëóð.
Áèð ñÿíèí ñàéÿíäÿ áó ýþéëÿð àíúàã,
Áàüëàéûð áåëèíÿ ãûçûëäàí ãóðøàã.
Ãûçûë íÿøòÿðèíëÿ ñÿí ãàí àëûðñàí,
Ýåúÿíèí ãàïãàðà çöëìÿò ãîëóíäàí.
Ãûçûë øÿôÿãèíëÿ äöíéàëàð éàíûð,
Àëÿì àë-ãûðìûçû ðÿíýÿ áîéàíûð.
Ñÿíèí èøûüûíûí ñàéÿñèíäÿ ãàí,
Ýþâùÿð îëóð äàøäà ãàëäûüû çàìàí.
Äå, ùàíñû áàø òàúû ìÿíè óíóäóð?
Õàãàíè þçö äÿ ñÿíèí ãóëóíäóð.
Ãÿáóë åò éîëóíäà áàøûíäàí êå÷ÿí,
Áèð ãóëóí áàøûíû òþùôÿ êèìè ñÿí!
Åé, áöòöí ýþçëÿðÿ äàèì íóð âåðÿí,
Ùÿãèãÿò àëÿìè, ùÿãèãÿò ýþðÿí.
Ñÿíè îëäóüóíòÿê áèëìÿñÿì ÿýÿð,
Áàüûøëà, êîð êèìè îëóð ãÿðèáëÿð.
Åé, ýþâùÿð ñÿððàôû, þçöí âàãèôêÿí,
Íèéÿ áèð äÿ ìÿíäÿí ñèðð þéðÿíèðñÿí?
Àâàì áèð êèøèéÿì, ñàâàäûì äà êÿì,
Íÿ éåðÿ, íÿ äÿ êè, ýþéÿ áÿëÿäÿì.
Íÿ éàõøû áèëèéèì, ôÿðàñÿòèì âàð,
Áåëÿ áèð àäàìäàí íÿ óììàã îëàð?
Þçöì äÿ õÿúàëÿò ÷ÿêèðÿì áó àí,
Öçöìö òÿð áàñûð óòàíäûüûìäàí.
Ñÿíÿ òÿçèì åäèá, ìÿí áàø ÿéÿðÿê,
Äóðóðàì ãàðøûíäà ãîëó áàüëûòÿê.
Ñÿùÿð öçð èñòÿéèð, áàõ, ÿâÿçèìäÿí,
Ìÿíèì ýöíàùûìäàí ýÿðÿê êå÷ÿñÿí.
Ùÿð çàìàí ýöëÿðäèð öçö ñÿùÿðèí,
×öíêè àéíàñûäûð äîüðó êÿñëÿðèí.
Àïàðñûí öçðöìö ñÿùÿð íÿñèìè,
Ãóáàðäàí òÿìèçëÿ òîçëó ãÿëáèìè.
28
Õàãàíè ìÿúëèñè ñÿíèí íóðóíäàí,
Çþâã àëûð ýþéëÿðäÿ éàíäûüûí çàìàí.
Áèëäèí ùÿð ñèððèíè, ùÿð àäÿòèíè,
Èøûãëà ýþñòÿðäèí èáàäÿòèíè.
Ãóðó, éàø îëóðñà îíóí îäóíó,
Éÿãèí êè, ñÿí þçöí åäèðñÿí áóíó.
Ñÿíäÿíäèð ÿëèíäÿ ýöë-÷è÷ÿê îëñà,
Ñÿíäÿíäèð îâóúó ãûçûëëà äîëñà.
Ñÿíèíëÿ ùÿìñþùáÿò îëäóüó çàìàí,
Éóíó èïÿê êèìè éóìøàëûð, èíàí!
Äöíéàíûí áóç êèìè ñÿðäàáÿñèíÿ,
Úÿëàëûí ùÿðàðÿò áÿõø åäèð éåíÿ.
Óíóòìàéûá îíó, ñöçöëäöêúÿ ñÿí,
Ùÿðäÿí ãàïûñûíäàí, ïÿíúÿðÿñèíäÿí.
Ùþðöðñÿí ãûðìûçû ãûçûëäàí úóíà,
Îòàüû áÿçÿíèð, ýèðèð ìèí äîíà.
Äîëäóðóá åâèíè áÿçÿêëÿ, ïóëëà,
Îíóí ÿòÿéèíè õàëèñ ãûçûëëà,
Ñèëèðñÿí, ãàëäûðûá éåðäÿí áàøûíû,
Ùÿì àëûí òîçóíó, ùÿì ýþç éàøûíû.
Ùÿð àüûð õÿñòÿíèí äÿðìàíû ñÿíñÿí,
Øèðâàí ìÿùáÿñèíäÿ áèð äóñòàüàì ìÿí.
Èêèìèç äÿ äÿðääÿí ñàðàëìûøûã áèç,
Îä-àëîâ è÷èíäÿ éàíûð ãÿëáèìèç.
×îõ ýèëåé åòìèøèê áèç ÿëëÿðèíäÿí,
Âÿôàñûç äöíéàíûí ÿìÿëëÿðèðäÿí.
Áÿäÿíèì äÿðä ö÷öí áèð êîð ãóéóäóð,
Ùÿì äÿìèð äàüûäûð, ãöðóðëà äóðóð*.
Ñèðëÿðè ãóéóòÿê þðòÿñÿí ýÿðÿê,
Èôøà åòìÿéÿñÿí îíëàðû äàüòÿê.
ßúÿì õàñèééÿòëè àäàìäàí áèð àç,
Ýèçëè ñèðð åøèòñÿí ôàéäàñûç îëìàç,

ßÐÇÈÍ ÔßÇÈËßÒÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

×îõ ñÿôÿð åéëÿäèí, ÿë ÷ÿê ýþéëÿðäÿí,

Áèð àç äà ýÿç, äîëàí éåð öçöíö ñÿí!
ßýÿð þç ìåéëèíè ñàëñàí áó éåðÿ,
29
Àðòàð øàí-øþùðÿòèí áèðÿ ìèí êÿðÿ.
“Áèð” ýÿëèá “ìèí” îëàð, ÿýÿð îíó ñÿí,
Éåðèíäÿí ö÷ õàíà ñîëà êþ÷öðñÿí*.
Ïèéàäàí êå÷äèìè éåääè õàíÿíè,
Óäìàã ÷ÿòèí îëàð, ÷îõ ýöìàí, ñÿíè*.
Ñÿäÿô÷èí ãÿòðÿëÿð ýþéëÿðäÿí åíèð,
Ìèðâàðè ýÿçìÿêëÿ ãèéìÿòÿ ìèíèð.
Õöñóñÿí, ñÿéàùÿò — äöíéàíû ýÿçìÿê,
Áþéöê àäàìëàðà îëìóøäóð áÿçÿê.
Ãÿçà ïÿðýàðûíû ñàíúûá äÿðèíÿ,
Ãîéäó èëê íþãòÿíè éåð öçÿðèíÿ.
Êàèíàò éåð èëÿ áåëÿ éöêñÿëèð,
Ùÿð õÿòò áèð íþãòÿäÿí áàø àëûá ýÿëèð.
Òîðïàã úþâùÿðèäèð áó êàèíàòûí,
Ùÿì õÿçèíÿñèäèð úÿâàùèðàòûí.
Äöíéàíûí áåøèéè îëìóø áó òîðïàã,
Òîðïàãäàí äîüóëìóø ìÿíàëàð àíúàã.
Ìóñòàôà òîðïàãäà éàòäûüû ö÷öí*,
Éåð ýþéäÿí ÿçèçäèð, öñòöíäöð, öñòöí!
Öðÿê èêèöçëö àéíàäûð, àíúàã,
Îíó äà ùèôç åäèð áèçèì áó òîðïàã.
Áèð öçö èøûüà ìåéë åäèð ùÿð àí,
Äèýÿðè àéðûëìûð ãàðà òîðïàãäàí.
Òîðïàãäûð áåøèéè áöòöí õèëãÿòèí,
Ùÿð áàêèð ìÿíàíûí, ñþçöí, ñÿíÿòèí.
Äàèìà äþâð åäÿí áó ìàâè ýþéëÿð
Éåðèí, ìÿõëóãàòûí äàëûíúà äþíÿð.
Òîðïàüà ùþðìÿòëÿ àéàã áàñ êè, ñÿí
Éåðäÿ þç-þçöíÿ ýþéÿðìÿìèñÿí.
Ñÿôÿðäÿ óçàüà òóòóá öçöíö,
Äþðäöíúö èãëèìÿ ÷àòäûð þçöíö*.
Î äþðäöíúö èãëèì éåääèíúè ýþéäÿí,
Éåðèí ñàéÿñèíäÿ öñòöíäöð, áèëñÿí.
Ýöíÿø, þëêÿëÿðÿ, ãûçàðäûìû äàí,
Éàéûð þç íóðóíó äþðäöíúö ãàòäàí.
Äþðäöí÷ö íþâáÿäÿ éàðàíäû èíñàí,
Ñûðàäà äþðäöíúö êèòàáäûð “Ãóðàí”*.
Äþðäöíúö þëêÿéÿ ñÿôÿð åò ñÿí äÿ,
30
×àòàðñàí ìÿãñÿäÿ áó ñÿôÿðèíäÿ.
Ýþéöí äîããóçóíúó àòûíà àòëàí,
Èðàãà éîëà äöø áèð àí äóðìàäàí!
Äÿðäèíÿ áèð ÷àðÿ àõòàðñàí ÿýÿð,
Îíà éåíÿ Èðàã áèð ÷àðÿ åäÿð.
Òîðïàüû î äöíéà òîðïàüûíäàíäûð,
Äèðèëèê ñóéóòÿê ñóéó äÿðìàíäûð.
Éàíàüûí ãûçàðàð Èðàãäà îëñàí,
Àüçûí äàäà ýÿëÿð îíóí ñóéóíäàí.
Î éåðäÿ ÷îõ ýþçÿë àáö-ùàâà âàð,
Àçúà îðäà ãàëñàí, ñÿíè ñàüàëäàð.
Àáè-êþâñÿð êèìè øÿôôàô áóëàãëàð,
ßðçèí ìÿðêÿçèíäÿ óëäóçòÿê ïàðëàð.
Äîíìóø áèð ðóùäàíäûð òîðïàüû îíóí,
Îäóð êè, ÿçèçäèð ãóúàüû îíóí.
Ýþéöí öñò ãàòûäûð Èðàã òîðïàüû,
Ýþé èñÿ î éåðäÿí äóðóð àøàüû.
Ìÿíäÿí þéðÿíäèéèí áó ñþçëÿðè ñÿí,
Òåç Èðàã ÿùëèíÿ ÷àòäûðà áèëñÿí,
Î çàìàí, éÿãèí êè, ñÿíÿ ìÿëÿêëÿð,
Ùÿð àääûì áàøûíäà àôÿðèí äåéÿð.

ÑßÔßÐ ÒßÔÑÈËÀÒÛ

Äþâðöí ÿìèðèíèí ôÿðìàíûéëà ìÿí,

Íÿùàéÿò, ãóðòàðäûì Øèðâàí áÿíäèíäÿí*.
Ñÿôÿðäÿ ñÿùðàëàð ÷ûõäû þíöìÿ,
Éîðüóí áÿäÿíèìè ñöðöäöì éåíÿ.
Óçàøäûì Øèðâàíûí ãÿùÿòëèéèíäÿí,
Âÿáàë ÷àéûíû äà êå÷èá ýåòäèì ìÿí.
Øèðâàí ìÿùáÿñèíäÿí óçàüà ýåòäèì,
Áèð ìÿãñÿä äàëûíúà Èðàãà ýåòäèì.
Ãàëäû Ãàðà äÿíèç ìÿíèì àðõàìäà,
Ñÿôèäðóä ÷àéûíû êå÷äèì áèð àíäà.
Ýþðäöì Êóùèñòàíà ÷àòûá, íÿùàéÿò,
Ñÿêêèç áåùèøò êèìè éåääè âèëàéÿò.
Òîðïàüû Èñàéà òóòèéà âåðÿð,
31
Äàøëàðû Ìóñàéà êèìèéà âåðÿð*.
Îðàäà ùÿð èëèí äþðä áàùàðû âàð,
Èêè áàéðàì ýþðöð ýöíäÿ î äèéàð.
Íÿçÿðè úÿëá åäèð ãàìûøëûãëàðû,
Ãÿðÿíôèë áàüëàðû, ìåéâÿ áàüëàðû.
Îíóí ùÿð òÿðÿôè áèð ýöëöñòàíäûð,
Ýþçÿë ÿòèð âåðÿí áàüäûð, áîñòàíäûð.
Èêè òîï ãîéìóøäóð Õóçèñòàíà î,
Ö÷ çÿðáÿ âóðìóøäóð Ùèíäèñòàíà î*.
Òîðïàüû ÷ÿìÿíäèð îíóí áàùàð, ãûø,
×àéëàðûí áåëèíÿ êþðïö ÷àòûëìûø...
Òàüëû êþðïöëÿðè éåääè ýþçëöäöð,
Ýöëëÿðè ñàïëàãäà ñÿêêèç öçëöäöð.
Ãà÷àãäàí, ãóëäóðäàí àñóäÿ, ëàêèí,
Õÿçèíÿäàðëàðû áöñáöòöí õàèí.
Òÿÿññöô, áåëÿ áèð ôöñóíêàð úÿííÿò,
Îëóáäóð úÿùÿííÿì ÿùëèíÿ ãèñìÿò!
Êÿñÿð âÿùøè êèìè éîëëàðû îíëàð,
Ýöíäöç éàòûá, ýåúÿ åäÿðëÿð øèêàð.
Îíëàðûí ùÿéàòäà ìÿãñÿäëÿðè éîõ,
Èíñàíëûüà àçúà ùþðìÿòëÿðè éîõ.
Éîëóí êÿíàðûíà ÷ûõûá, ñÿùÿðëÿð,
Ýóéà ãîíàãëàðû ãÿáóë åäÿðëÿð.
Ëàêèí, î ùèéëÿýÿð òöëêöëÿð ùÿð àí,
Ïóñãóäà äóðàðàã, ýöäöðëÿð êàðâàí.
ßââÿë éîë ýþñòÿðèá êàðâàíà îíëàð,
Ñîíðà äà éîëóíó êÿñèá, ñîéóðëàð.
Öçäÿ ýöëñÿëÿð äÿ, äèøëÿðè ãàíëû,
Çþùùàê àüûçëûäûð, ÿæäàùà úàíëû.
Èñòè ãóìäà áèøìèø éóìóðòà êèìè,
Äóéüóñóç ãÿëáëÿðè äóéà áèëèðìè?
ßùëè-èíñàí äåéèë, ñàíêè, ùåéâàíäûð!
Òóôàíëû äÿíèçòÿê ÷îõ áèàìàíäûð.
Îíëàð íÿ äèíäèðÿð, íÿ äÿ êè, äèíÿð,
Íÿ ôÿðéàä åøèäÿð, íÿ àìàí áèëÿð.
Îðäà îüðóëàðëà äîñòäóð äàðüàëàð,
Ùÿðÿíèí ìèí äèëè, ìèí ÿäàñû âàð.
Éàìàí íàÿùë îëóð î éåðèí ÿùëè,
32
Ùÿì îääóð, ùÿì ñóäóð îíëàðûí äèëè*.
Áÿëà ðÿíýè âóðóð áîéàã÷ûëàð äà,
Îäóð êè, ãàðàäûð àäàìëàð îðäà.
Ñàìèðèëÿð êèìè äàíûøàí çàìàí,
Îä, àëîâ ïöñêöðöð àüûçëàðûíäàí*.
×þðÿê÷èñè äÿõè éàìàí õÿñèñäèð,
Çàùèðÿí ìÿëÿêäèð, ëàêèí èáëèñäèð.
Ýåúÿ àäàì éåéÿð îðàäà àøïàç,
Ýöíäöç Èñà èëÿ åéëÿéÿð íèéàç.
Ãÿññàáû ùÿð ýöíäÿ íå÷ÿ úàí àëàð,
Áîéàã÷û ðÿíý ö÷öí ãûçûë ãàí àëàð.
Àäàìûí öçöíÿ ýöëöð äÿðçèëÿð,
Äàõèëäÿ ùàìûñû õÿáèñ, ùèéëÿýÿð.
Äþâëÿò àäàìëàðû îüðóäóð òàìàì,
Ðöøâÿòëÿ äîëàíûð ùàêèìëÿð ìöäàì.
Ãÿðÿç... Úàíèëÿðäÿí òåç àéðûëàðàã,
Ýåòäèì, þçëÿðèíÿ ãàëäû áàü÷à, áàü...

×ÀÉÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Î áþéöê þëêÿíèí êÿíàðûíäà ìÿí,

Ìþùêÿì áèð éåð ýþðäöì, ñàíêè áèð ýöëøÿí.
Îíóí ùÿð ìèëèíäÿ éöç Ìèñèð âàðäû,
Áó éåðäÿ ñàíàñàí éöç Íèë àõàðäû.
Ñîðóøäóì: “Èðàãäà Íèë ÷àéûìû âàð?
Éà äà Êóùèñòàíäà áåëÿ áèð ùàñàð?”
Äåäèëÿð: “Ãîðóìàã ö÷öí ñóëòàíû,
Áèð äàðüà åòìèøëÿð áó Êóùèñòàíû.
Áèð õÿòÿð éåòìÿñèí äåéÿ ñóëòàíà,
Áó ÷àéäàí áèð ùàñàð ÷ÿêìèøëÿð îíà”.
Áó ÷àé þç ñóéóéëà òàïûá øÿðàôÿò,
ßäÿí äÿðéàñûíäàí éöêñÿëìèø, ÿëáÿò.
Ýþçÿëäèð úàìàëû éàð úàìàëûíäàí,
Ùöñíö äÿ íàçûíäàí, õþø âöñàëûíäàí.
Èñà íÿôÿñèíäÿí ýÿëìèøäèð úàíà,
Àäÿì áó ñó èëÿ ýÿëìèø úàùàíà.
Îíà ãóë êèìèäèð ìöùèò äÿíèçëÿð,
33
Îíäàí ïàé óìàðàã, éîëóíó ýþçëÿð.
Áèð çÿððÿ ãÿäÿðäèð éàíûíäà Ñåéùóí,
Áèð êîðóí ýþç éàøû ãÿäÿðäèð Úåéùóí*.
Áó ùöìà öçëöíöí þðäÿéè, ñÿí áèë,
Ñèìóðüóí þçöíäÿí ùå÷ êè÷èê äåéèë*.
Áóðàäà éöêñÿëÿí ùÿð áàéãóø ñÿñè,
Îëóð ãóëàãëàðäà Áàðáÿä íÿüìÿñè*.
Îíóí ñóëàðûíà áàø âóðñàí ÿýÿð,
ßëèíÿ ñÿäÿôëÿ ìèðâàðè ýÿëÿð.
Áàëûã òóòìàã ö÷öí ýÿëÿð Ñöëåéìàí,
Îíëàðû ãûçàðäàð Ìÿñèùëÿ Ðèçâàí*.
Ùÿð ëÿùçÿ áó ÷àéäàí ñàùèëÿ òÿðÿô,
Ùöúóìà êå÷ÿðëÿð áàëûãëàð ñÿô-ñÿô.
Áóðàäà Õûçð èëÿ Ìóñà éóéóíàð,
Ùÿð áèð ãÿòðÿñèíäÿ éöç ìèí êþâñÿð âàð.
Áó ÷àéà áàø âóðäóì ìÿí äÿ áèð çàìàí,
Êå÷äèì äàëüàñûíäàí, ìþùêÿì ùàñàðäàí.

ØÈÊÀÐÝÀÙÛÍ ÒßÑÂÈÐÈ
Íÿùàéÿò, éåòèøäèì õîø áèð ìÿêàíà,
Áóðà øèêàðýàùäû áþéöê ñóëòàíà.
Ýþçöìÿ ýþðöíäö áó éåð ÷îõ àëè,
Ìèñèëñèç áèð ÷ÿìÿí, ýþçÿë, ñÿôàëû.
Îíóí ãàðøûñûíäà ñþíöêäö äöíéà,
Éà ùÿðô öçÿðèíäÿ ñöêóíäó ýóéà*.
Áóðàäà ãóðóëàí éöêñÿê ÷àäûðäàí,
Ñàíêè ýþðöíöðäö ìèíëÿðëÿ úàùàí.
Áóðà øàù ìåéäàíû áèð øèêàðýàùäû,
Ãóðáàíëàð êÿñèëÿí áèð áàðèýàùäû.
Éöç ñàðàé ÿéÿðäè ãàðøûñûíäà áàø,
Áó ñàðàé éöç ýþéÿ, ôÿëÿéÿ ñèðäàø.
Ýÿëèá áó ñàðàéà ñóëòàí èêè éöç,
Ñöðìöøäöð áó äÿðýàù òîðïàüûíà öç.
Ùÿð áèðè ö÷ äÿôÿ þïöá òîðïàüû,
“ßë-ÿáäö” äåéÿðäè ãóëëàð ñàéàüû*.
Éåðèí ñàêèò éàòàí þêöçö, áóäóð,
Îíóí ôÿðìàíûíûí áèð ñöáóòóäóð*.
34
Àòûíûí ÷óëó äà, áàõ, äþíÿ-äþíÿ,
Ñàëûíûð ôÿëÿéèí àòû öñòöíÿ.
Ôÿëÿéèí ýþéëÿðäÿ îëñà äà àòû,
Îíóí ùöììÿòèëÿ ÷àëûð ãàíàäû.
Áó ÷àäûð óçàãäàí èøûãëàíûðäû,
Ñàíêè ãàðàíëûãäà ÷ûðàã éàíûðäû.
Ýåúÿëÿð íÿ ãÿäÿð îëñà äà óçàã,
Îíó òåç ýþñòÿðÿð íóðèëÿ ÷ûðàã.
Ñèððèíè àðèôÿ à÷àð ìåùðèáàí,
Íàÿùë àäàìëàðà åéëÿìÿç ÿéàí.
Òóð äàüû éàíäûðìàç îäà Ìóñàíû,
Éàíäûðàð, ÿëáÿòòÿ, àçüûí èíñàíû*.
Áó áþéöê ñàðàéûí ÿòðàôûíäà, áàõ,
Äóðìóøëàð áþéöêëÿð ùàëãà âóðàðàã.
×àäûð èïëÿðèíè ùÿð ñàäèã èíñàí,
Åøìèøäèð þçöíöí úàí äàìàðûíäàí.
Èðÿëè ÷ûõàðàã, ùÿð ñÿðêÿðäÿñè,
Îõóéàð äöíéàéà çÿôÿð íÿüìÿñè.
Íèçàìëà äöçöëÿí áàñûëìàç ëÿøêÿð,
Ñàéñûçäûð ýþéäÿêè óëäóçëàð ãÿäÿð.
Ñûéðûëìûø ãûëûíúëàð éàüäûðûð ãÿçÿá,
Öñòöíäÿ éàçûëìûø: “Êþìÿê åò, éà Ðÿá!”
Áþéöê äàâàëàðäàí ãàëèá ÷ûõàíëàð,
Êè÷èê äþéöøëÿðäÿ ìÿüëóáìó îëàð?
Èøëÿäÿð äàâàäà î ìÿðäëÿð, áèøÿêê,
Ãûëûíúû äèë êèìè, äèëè ãûëûíúòÿê.
Îíëàðûí ùÿð çÿðáè éöç ãÿëáè äÿëÿð,
Ùÿð ñÿñÿ éöç éåðäÿí ñÿñ, ùàðàé ýÿëÿð.
Ùÿð êÿñ ãûëûíúûíû úàíòÿê ãîðóéàð,
Áàøà äÿáèëãÿíè àüûëòÿê ãîéàð.
Ìöøòÿðè ñèôÿòëè âÿ Àé úàìàëëû,
Çöùÿë ùÿìàéèëëè, Ìÿððèõ êàìàëëû*,
Ùÿð áèðè êå÷ÿðñÿ ùöúóìà ÿýÿð,
Äöøìÿíèí úàíûíû éöç éåðÿ áþëÿð.
Îíëàð àðõàëàíûð ÿáÿäèééÿòÿ,
Îíëàðûí ÷àäûðû ýÿëìÿç àôÿòÿ.
Áó éåääè ôÿëÿéèí óñòàäû Ýöíÿø,
Îíóí ãàïûñûíûí íþêÿðèíÿ ÿø.
35
 ***

Ãÿëáèì àðçóëàäû î áàðèýàùû,

Èñòÿäè çèéàðÿò åéëÿñèí øàùû.
Ýþðöá áó äÿðýàùà éàõûí êÿñëÿðè,
Ùåéðÿòäÿ ãàëàðàã, êå÷äèì èðÿëè,
Äåäèì: “Åé ìþùòÿðÿì, ÿçèç àäàìëàð,
Àíúàã ñèçäÿí èìäàä ýþçëÿìÿê îëàð.
Ñóëòàíà ñèç éàõûí ÿçèçëÿðñèíèç,
Îíà õàùèøèìè éåòèðÿðñèíèç.
Úàí õèëàñ åäÿðÿê áÿëàäàí, ãÿìäÿí,
Ýÿëìèøÿì áó áþéöê áàðèýàùà ìÿí.
Áÿëêÿ ñàéÿñèíäÿ òàïàðàã èìêàí,
Þïÿì ïàäèøàùûí ÿëèíè áèð àí”.
Äåäèì ñþçëÿðèìè, ëàêèí, áèð íÿôÿð,
Ìÿíè äèíëÿìÿäè áèð óøàã ãÿäÿð.
Ìÿí àúèç ãàëäûãäà, íÿùàéÿò, éåíÿ,
Öç òóòäóì ùöììÿòëè êÿñëÿð ñÿìòèíÿ.
Áèð ýöí Ýöíÿø êèìè ýåéèìè ñàðû,
Áèð àäàì òóòàðàã öç, ìÿíÿ ñàðû.
Ýÿëèðäè, òàíûäûì áþéöê õàúÿíè,
Àíè áèð øàøãûíëûã áöðöäö ìÿíè.
Áÿõòèì áó õàúÿéÿ îëàðêÿí äö÷àð,
Ñàíêè çÿð àòûðäûì, ýÿëäè äî ÷àùàð*.

ÚßÌÀËßÄÄÈÍ ÌÎÑÓËÓ ÈËß

ÝÞÐÖØ Âß ÎÍÓÍËÀ ÑÞÙÁßÒ

Åé ôÿëÿê úÿëàëëû, óúàëñûí øàíûí,

Äàùà ðþâíÿã òàïñûí ñÿíèí öíâàíûí!
Åé äöíéà øþùðÿòëè, ñÿíèí íöôóçóí,
Éöêñÿëñèí ôþâãöíÿ Àéûí, óëäóçóí.
Þçöíñÿí, ìÿí áóíó åòìèøÿì éÿãèí,
Áèðèíúè ðÿãÿìè Òàíðû õÿòòèíèí.
Ïàðëàã èøûã ñàëäûí çÿìàíÿéÿ ñÿí,
Óëäóçëàð íóð àëûð ñÿíèí êþëýÿíäÿí.
Õèëãÿòèí äþðä àðõû, ýþðöíñÿí ÿýÿð,
36
Ñÿíÿ ãèáòÿ åäÿûð, ïàõûëëûã åäÿð*.
Âóðàí áàø äöéöíö úàí èëìÿéèíÿ,
Ñÿí îëäóí, öìèäèì ñÿíÿäèð éåíÿ.
Î áèðè äöíéàéà áèçè áèð çàìàí,
Þçöíëÿ àïàðàí ñÿí îëàúàãñàí.
Îõóäóì, äèíëÿäè î ñþç ùàêèìè,
Áÿéÿíäè öðÿêäÿí øåðëÿðèìè.
Î, Ñÿäÿô àüçûíäàí ñÿïäèêúÿ ýþâùÿð,
Åëÿ áèë äîëóðäó äöðëÿ äÿíèçëÿð.
Ùÿìèøÿ ÷ûõñà äà, äöðëÿð äÿíèçäÿí,
Î äöðð äÿíèçëÿðè éàðàòäû ñþçäÿí.
Äöøÿí ìèðâàðèëÿð èêè äîäàãäàí,
Ùÿð èêè äöíéàíû áÿçÿðäè, èíàí!
Íóðäàí éàðàíìûøäûð íèòãè, íÿôÿñè,
“Çÿáóð “ íÿüìÿñèäèð øèðèí íÿüìÿñè*.
Äåäè: “Ñîðóøóðàì, ìÿíÿ ñþéëÿ áèð,
ßñëÿí ùàðàëûñàí, äå, àäûí íÿäèð?”
Äåäèì: “Òÿëÿáÿéÿì, ùÿì äÿ ñþç áèëÿí,
Øÿðâàí äèéàðûíäà äîüóëìóøàì ìÿí.
Õÿëèëóëëàù îëìóø äþâðöíäÿ àòàì,
Äåìÿëè, ÿñëèíäÿ íÿúúàð îüëóéàì*.
Áÿëàëû îëäó ùÿð àòäûüûì àääûì,
Àüûë áàðìàüûìû ñîðóá éàøàäûì.
Ôÿëÿêëÿð ïàõûëëûã åäÿðÿê ìÿíÿ,
Ñàëäû ýöíàùêàðëàð úÿùÿííÿìèíÿ.
Ñÿíèí þç ëöòôöíëÿ ùÿìèí úÿùÿííÿì
×è÷ÿêëè áåùèøòÿ ÷åâðèëäè áó äÿì.
Ìÿí åøãèí ñÿùðàñû, ãÿëáèí ãèáëÿñè —
Éîëóíà öç ãîéäóì, êþíëöìöí ñÿñè.
Ùÿããÿ éàõûí îëñóí äåéÿ éåòèðäèì,
Ãÿëáèìèí îüëóíó ãóðáàí ýÿòèðäèì”*.
Äåäè: “Íåúÿ ýÿëèá ÷ûõäûí Èðàãà?
Íå÷èí ãÿäÿì ãîéäóí áèçèì òîðïàüà?”
Äåäèì: “×îõ øóëóãëóã îëäó îðàëàð,
Íÿ áèð ïàð÷à ÷þðÿê, íÿ ýöçàðàí âàð…
Ôöñóíêàð îëñà äà òÿáèÿòè ÷îõ,
Ëàêèí àüûð êå÷èð âÿçèééÿòè ÷îõ.
Îíóí ÿòðàôûíäà îëñà äà ÷àéëàð,
37
Îäëó ñèíÿñèíäÿ éàíàð äàüëàð âàð.
Îíóí ýÿðäèøèíäÿí î ýþçÿë éåðëÿð,
Úÿùÿííÿìÿ äþíìöø èíäè ñÿðáÿñÿð.
Øÿùÿðèí öñòöíäÿ âóðàðêÿí âóëêàí,
Óéìàç éàøûëëûüà àüûëëû èíñàí.
Îðàäà ãÿùÿòëèê ìÿíè äèäèðäè,
Èãáàëûì Èðàãà ÷ÿêèá ýÿòèðäè.
Íÿ õîø êè, Èðàãà åéëÿäèì ñÿôÿð,
Ìÿíÿ áåùèøò êèìè ýÿëèð áó éåðëÿð.
Èíäè, áèð þçöí äå, øàä îëìàçìû áÿñ,
Êÿíàíäàí ÷ûõàðàã Ìèñðÿ ÷àòàí êÿñ?*
Ñÿí øàùà áèëäèð êè, áó ãÿðèá àõøàì,
Îíóí äÿðýàùûíà ýÿëèá ÷ûõìûøàì.
Ìÿíè ãÿáóë åòñèí - ÿðç åéëÿ øàùà,
Äîüðó áèð éîë ýþñòÿð ñÿí áàðèýàùà!
Ìþúöçÿëÿð éàðàäàí áàðèýàùà ñÿí,
Ìÿíèìòÿê ñþç äåéÿí ýþðìÿéÿúÿêñÿí.
Òÿðèôäÿí éöêñÿêäÿ äóðñà äà äÿðáàð,
Ìÿíèì òÿðèôèìÿ åùòèéàúû âàð.
ßýÿð öçöê ãàøû ãèéìÿòëèäèð, áèë,
Îíóí ìóìà èøè äöøìÿìèø äåéèë*.
Öçöê ãàøûíäàêû òÿðñÿ éàçûëàð,
Ìóìóí öçÿðèíäÿ äöçýöí îõóíàð”.
Äåäè: “Íàòàìàìñàí, áèë êè, ùÿëÿ ñÿí,
Ãàéûò, î ìÿãàìà ëàéèã äåéèëñÿí!
“Ìÿíÿì, ìÿíÿì” äåéèá þéìÿ þçöíö!
Ùÿìèøÿ ìöõòÿñÿð ñþéëÿ ñþçöíö.
Úàùèëäèð þçöíö òÿðèô åäÿíëÿð,
×îõ “áèëèðÿì” äåìÿ, áèëñÿí äÿ ÿýÿð.
Áîø ñþç èíñàíëàðûí àáðûíû òþêÿð,
Éàëàí øåðëÿð äÿ áàüðûíû ñþêÿð.
Óçóí÷óëóã èýèä àäàìëàðûí äà,
Áèð äÿôÿ äàäûíà ÷àòìàìûø äàðäà.
Ìÿíòèãñèç, äÿëèëñèç, éàëàí äàíûøìàã,
Íàäàí àäàìëàðûí èøèäèð àíúàã.
Êèìèí øÿúÿðÿñè Àäÿìäÿí ýÿëèð,
Îíà “ìÿíÿì, ìÿíÿì” ëàéèã äåéèëäèð.
Ðÿíýëÿðÿ áàõàðàã þçöíö þéñÿí,
38
Õÿúàëÿò ÷ÿêÿðñÿí òàâóñ êèìè ñÿí.
Ýþðñÿ þç ÿêñèíè òóòè àéíàäà,
Þçöíö òàíûéà áèëìÿç äöíéàäà.
Ëàêèí þç-þçöíö ýþðìÿéÿí çàìàí,
Äàùà äà ùÿâÿñëÿ äàíûøàð, èíàí!
Òÿðèô õîøëàñà äà ÿýÿð áèçèì øàù,
Î, ñþç ñÿððàôûäûð, éàõøû îë àýàù!
Ôÿçèëÿò õÿëÿòè ñàðàëûá, ñîëìàç,
Ùÿð éåíèéåòìÿéÿ î, ãèñìÿò îëìàç.
×îõó øÿðáÿò è÷ÿð ÿäàëÿòèíäÿí,
Ùåéèô êè, ãÿäðèíè áèëìÿç ùÿð éåòÿí.
Äÿðéàíûí éàíûíäà áèð äàìëà íÿäèð?
Ñÿí ùå÷ñÿí, øàù çÿíýèí áèð õÿçèíÿäèð.
Õÿçèíÿíè áàüëû ýþðäöéöí çàìàí,
Éàòìûø ÿæäàùàíû îéàòìà, àìàí!
Áèð àç òÿâàçþëÿ äàíûø ñþçöíö,
Ùåé äþéöá äþøöíÿ, þéìÿ þçöíö!
Àç äàíûø, ùþðìÿòëÿ äóðàñàí ýÿðÿê,
Ìöÿëëèì þíöíäÿ äóðàí øàýèðäòÿê.
Ùÿð êèì àúûäèëäèð, éàõøû áèë áóíó,
Øàùûí ãàïûñûíà ãîéìàçëàð îíó.
Äèë ýöëöíú åòìÿñèí äåéÿ èíñàíû,
Èíñàí àüçû îëìóø äèëèí çèíäàíû.
Áÿçÿí äèë ñûéðûëìûø ãûëûíúà áÿíçÿð,
Àéûã îë, áàøûíû áÿäÿíäÿí öçÿð.
×ÿêñÿí, ãûëûíúûíû äèí éîëóíäà, ÷ÿê,
Îíó ÷îõ áÿçÿìÿ àüàú ãûëûíúòÿê!
Úàí úÿùÿííÿìèíÿ ãàïû÷ûäûð äèë,
Äèëñèçëèê áåùèøòèí à÷àðûäûð, áèë.
Áàëûã äèëñèçëèêëÿ òàïäû ýöúöíö,
Òóòäó ýþé öçöíäÿ Áàëûã áöðúöíö.
Èëàí èêè äèëëè îëäóüó ö÷öí,
Úÿííÿòäÿí ãîâóëäó íèôðÿòëÿ áèð ýöí.
Úàíûíû ñàõëàìàã èñòÿñÿí ÿýÿð,
×àëûøûá äèëèíè ñàõëà áèðòÿùÿð.
Ãàéûò, ýåðè ãàéûò áóðàäàí ùþêìÿí,
Ýåò, þç äîüóëäóüóí éåðäÿ éàøà ñÿí!
Ìÿêòÿáäÿ åëì îõó, ôÿíí þéðÿí, äÿðñ àë,
39
Ùÿð íÿ îõóìóñàí, áèð-áèð éàäà ñàë!
ßúÿìè îëäóüóí éåòÿð, èíäèäÿí,
Ýåò, îòóð, áèð àç äà ÿðÿáúÿ þéðÿí.
Ýåò, îõó, Èðàãà ãàéûäàí çàìàí,
Ýÿðÿêäèð áèëèêäÿ êàìèë îëàñàí”.
“Àõû óçàã éåðäÿí ýÿëìèøÿì, — äåäèì, —
Îëàðìû ÿëèáîø ãàéûäûá ýåäèì?
Áóðäàí íÿ àïàðûì ñîâãàòäûð äåéÿ,
Ãÿùÿòëèê è÷èíäÿ ãàëìûø þëêÿéÿ?..
“Õàúÿäÿí íÿ àëäûí?” äåéÿ ãîíøóëàð.
Ñîðñàëàð, úàâàáûì ìÿíèì íÿ îëàð?
Ìÿí áþéöê õàúÿíèí éàíûíäàí ÿáÿñ,
ßëèáîø ãàéûòñàì, ùå÷ éàõøû äöøìÿç”.
Äåäè êè: “Àë, äóðìà, ãàéûò Âÿòÿíÿ,
Àïàð áó öçöéö, òþùôÿäèð ñÿíÿ.
Áó öçöéöí ãàøû àäè ãàø äåéèë,
Áþéöê ãèéìÿòè âàð, áóíó éàõøû áèë!
Öçöéö âåðèðÿì, ëàêèí ñÿí ýÿðÿê,
Îíó ãîðóéàñàí ýþç áÿáÿéèòÿê.
Áó öçöéöí ãàøû áàùàäûð, äöçö,
Úàìûí ýþâùÿðèäèð, Úÿìøèäèí ýþçö*.
Äöíéàäà, íÿ ãÿäÿð éàíûíäàäûð áó,
Ñÿíÿ ùå÷ áèð øåéèí éîõäóð ãîðõóñó.
Áóðàäà éàçûëìûø ìöãÿääÿñ àäëàð,
Ùÿì äÿ ìàéàñûíäà øÿôà ñåùðè âàð.
Áó öçöê çèää îëìóø, áèë, ßùðèìÿíÿ*,
Úÿìøèääÿí éàäèýàð ãàëìûøäûð ìÿíÿ.
Øèðâàíäà ãÿùÿòëèê ýöúëÿíñÿ, ÿýÿð,
Î áÿëàäàí ñÿíè áó õèëàñ åäÿð.
Áåëÿ áèð äþâëÿòÿ íàèë îëàðêÿí,
×àëûø, áó äþâëÿòè âåðìÿ ÿëèíäÿí!
Áó öçöêëÿ Úÿìøèä “úîìÿðäÿì” äåéÿ,
Ïàäèøàùëûã åòäè éåääè þëêÿéÿ.
Ùàêèì îëìàñàí äà, þìðöí óçóíó,
Áàðû øÿðÿôëÿíäèð þëêÿíäÿ áóíó.
ßëèíäÿ ùÿð çàìàí îëàð áèð ìåéàð,
Øÿðáÿòè, çÿùÿðè ñÿíÿ òàíûäàð.
Éÿãèí ÷îõ îëàúàã ýÿëèá èñòÿéÿí,
40
Ñÿí äÿ àúûüûíà îíëàðûí ãÿñäÿí,
Öçöéöí óñòöíÿ áó ñþçëÿðè éàç:
“Êèìñÿéÿ ñàòûëìàç âÿ áàüûøëàíìàç!”
Ãîðõóðàì ÿëèíÿ öçöê êå÷ÿíäÿ,
Áèëìÿéÿñÿí îíóí ãÿäðèíè ñÿí äÿ!” —
Äåéèá, öçöéöíö âåðÿíäÿ ìÿíÿ,
Þíöíäÿ öçöêòÿê ÿéèëäèì éåíÿ.
Úàíûíà äóàëàð åòìÿêëÿ, ùÿìÿí.
Òÿøÿêêöð ñþéëÿäèì, îíà öðÿêäÿí.
Îíóí ùöçóðóíäàí, þïÿðÿê éåðè,
Ñÿäè-ÿêáÿð êèìè ãàéûòäûì ýåðè*,
Ñåâèíúëÿ, ôÿðÿùëÿ äþíäöì Èðàãäàí.
Êå÷äèì Êóùèñòàíûí ñÿðùÿäëÿðèíäÿí,
Éåíÿ äÿ Øÿðâàíûí ýþðäöì øÿðèíè.
Ýþðäöì êè, ÿéàíëàð òàïäûãúà ôöðñÿò,
Ìÿíèì öçöéöìäÿí à÷ûðëàð ñþùáÿò.
Äàíûøûð öçöêäÿí ýþðÿí, ýþðìÿéÿí,
Îíóí ùÿð òèëñèìëè ìþúöçëÿðèíäÿí.
Íÿùàéÿò, øþùðÿòè ÷àòäû ùÿð éàíà,
Éåòèøäè áó õÿáÿð áþéöê õàãàíà.
Î, ãàñèä ýþíäÿðèá äÿðùàë éàíûìà,
Ãàðà-ãîðõó ñàëäû ìÿíèì úàíûìà.
Ýÿëèá, ùöçóðóìà, äèë òþêäö áóááó*,
Äåäè êè, õàãàíûí þç ùþêìöäöð áó:
“Ýåò, îíà ñþéëÿ êè, òàïøûðäû øàùûì:
Ñÿíÿ áÿñ äåéèëìè ðàçû ãàëìàüûì?
Áó þçö áèð òþùôÿ äåéèëìè ìÿýÿð?
Øàùàíÿ öçöéö õàãàíà ýþíäÿð!
Î öçöê ùÿð úàíûí ìàéÿñèäèð, áèë!
Ñÿíäÿ ùÿáñ îëìàüà î, ëàéèã äåéèë!
Áàðìàãëàðûí îíà éàðàøûð ìÿýÿð?
Ñÿíÿ ãóðøóí öçöê êèôàéÿò åäÿð.
Úÿìøèä öçöéöíö åòìÿ îéóíúàã,
Î ñÿíèí áàøûíà áÿëàäûð àíúàã”.
Äåäèì: “ßäàëÿòëè ñàéûðëàð øàùû,
Ëàêèí àç äåéèëìèø çöëìö, ýöíàùû.
ßäàëÿò àõòàðàí îëìàëû øàùëàð,
Çöëìêàð ùþêìöäàð ÷îõ àç éàøàéàð.
41
ßäëèí ìöùÿíäèñè ãóðìàñàéäû, áÿñ,
Ãÿðàð òóòàðäûìû áó ìàâè ýöíáÿç?
ßäàëÿò ñóéóíäàí è÷ìÿñÿ òîðïàã,
Ãîéàðìû ãûçûë ýöë ãûçûëäàí ïàïàã?
ßäàëÿò îëìàñà, ãûø ÷ûõàí çàìàí,
Þëêÿéÿ éàç ýÿëìÿç, áàòàð áàü-áîñòàí.
Éåðëÿ äþé ùÿðÿñè, áàõ, áèð éàíäàäûð,
Îíëàð ÿäàëÿòëÿ áèð ìèçàíäàäûð.
×ÿìÿíäÿ ýöëëÿðèí úàí äàìàðûíäàí,
ßäëèí íÿøòÿðèéëÿ, òèêàí àëûð ãàí”.
Øàù äåäè: “ Öçöéö îíäà ñàò ìÿíÿ!
ßâÿçèíäÿ øÿùÿð áÿõø åäèì ñÿíÿ”.
Äåäèì êè: “Äöíéàäà íÿ ãÿäÿð âàðàì,
Ìÿíÿ ùÿäèééÿäèð, áóíó ñàòìàðàì.
Äöíéàíûí êèìéàñû âåðèëñÿ ìÿíÿ,
Áóíó áèð êèìñÿéÿ ñàòìàðàì éåíÿ,
Òàõûá áàðìàüûìà ýÿçÿíäÿ ùÿðäÿí”.
Ñàíêè Àéà ãÿäÿð óúàëûðàì ìÿí.
Õûçðûí ýþðäöéö î äÿðèí äÿðéàëàð,
Áó öçöê ãàøûíäà áèð äàìëà îëàð.
Ìÿí äûðíàã òóòàðêÿí, îíó ôÿëÿêëÿð,
Ýþéëÿðè äîëàøàí ùèëàë çÿíí åäÿð.
Ýöíÿø ïàõûëëûãäàí åäÿðÿê òÿëàø,
Äåéèðäè: “Áó öçöê ãöòá îëàéäû êàø!”.

***
Öçöì ñàðàëàíäà, ãÿëáèì ñûíàíäà,
Ìÿí ãöââÿò àëàðäûì îíäàí ùÿð àíäà.
Áÿçÿí åéèá êèìè ýèçëè òóòàðäûì,
Áÿçÿí ãîéíóìäàêû úèáÿ àòàðäûì.
Ýÿçäèðÿð, áèð ñèðòÿê öñòöíö þðòÿð,
Ýèçëèí ñàõëàéàðäûì îíó áèðòÿùÿð.
Àë÷àã àäàìëàðûí ãîðõóñóíäàí ìÿí.
Ýèçëÿðäèì åâèìèí êöíúöíäÿ áÿçÿí.
Óçàãäà îëñàéäûì öçöê ãàøûíäàí,
Áèð àüðû ãàëõàðäû ñàíêè áàøûìäàí.
Àüûë ñÿðùÿääèíè êå÷ÿðÿê øåéòàí,
42
Õÿéàëòÿê áåéíèìäÿ äîëàíàí çàìàí,
Ãÿçÿá Òóüàí øàùà òÿðÿô ÷ÿêÿðäè,
Òàìàù Òÿêèí øàùà òÿðÿô ÷ÿêÿðäè*.
Áèðè äåéÿðäè: “Ýÿë, ìÿðä àäàìëàðûí,
Éàíûíäà áþéöêäöð ñÿíèí âöãàðûí”.
Î áèðè äåéÿðäè: “Íàìóñó, àðû,
Àòûá äà, òÿðèô åò ùþêìäàðëàðû”.
Ìÿíñÿ áó äþøÿìÿ öñòÿ îòóðäóì,
Íÿ èðÿëè ýåòäèì, íÿ ýåðè äóðäóì.
Ëàêèí, ìþùòàú ãàëûá ÷þðÿéÿ áÿçÿí,
Þïäöì ùÿð àë÷àüûí ñöôðÿñèíè ìÿí.
Ýàù çÿíýèí ìÿúëèñäÿ ÷îõ óòàíìûøàì,
Ãûçûëòÿê òîðïàãäà àéàãëàíìûøàì.
Ýàù àçúà øàä îëäóì... Äöøäöì áÿëàéà,
Ìàðàëòÿê éåì îëäóì áèð ÿæäàùàéà.
Áÿäíàìëàð ÿëèíäÿ ñÿùÿðëÿð áÿçÿí,
Àëûá, ãàéòàðûëäûì áèð úàì êèìè ìÿí.
Øàäëûã ìÿúëèñèíèí áèð àäÿòè âàð:
Úàìû äîëó àëûá, áîø ãàéòàðàðëàð.
Ìÿíèì êþíöë úàìûì ñûíìàìûø ùÿëÿ,
Ùåéèô, ÷îõ ýÿçÿúÿê î, ÿëäÿí-ÿëÿ.
Ñÿí úàìè-Úÿìøèäñÿí, áó ùàëÿò íÿäèð?
Àäè áèð úàì îëìàã àð äåéèëìèäèð?
Äàëäûì òÿôÿêêöðÿ éåíÿ áèð ýåúÿ,
Õÿéàëÿò éóðäóíó ýÿçèðêÿí òÿêúÿ,
Àüëûì ãóëàüûìäàí éàïûøäû áèðäÿí,
Âÿùäÿò àëÿìèíÿ ãàëäûðäû éåðäÿí.
Ìÿí àüûð, î èñÿ úÿëä èø ýþðÿíäè,
Ìÿí áèð êîð, î ìÿíÿ éîë ýþñòÿðÿíäè.
Áèð ÿëèìëÿ òóòäóì àüëûí éàõàñûí,
Î áèðè ÿëèìëÿ øÿðèí ÿñàñûí.
Îíëàðûí êþìÿéè ÷îõ îëäó, ÿëáÿò,
Äîüðó éîëà äöøäöì ýÿëèá, íÿùàéÿò.
Íàçèê ìèë ÷ÿêèëäè ýþçöìÿ áó àí,
Ýþçöìäÿí ãàðà ñó ÷ÿêèëäè ùàìàí.
Éåääè ãàò ýþçöìäÿ òåç èøûãëàíäû,
Äîããóç ãàò åëÿ áèë àëûøäû, éàíäû*.
Ýþçöìö äöíéàéà à÷àðêÿí ñÿùÿð,
43
Àë-ÿëâàí äîí ýåéìèø, ýþðäöì, öôöãëÿð.
Áèð ñÿùÿð íÿôÿñè, áèð àøèã àùû,
Äóéäóì ñåéð åäÿíäÿ ýöëÿí ñàáàùû.
Ýþðäöì áèð àü ÷àäûð ãàëõäû ýþéëÿðÿ,
Îíóí àë èïëÿðè ñàëëàíäû éåðÿ.
Áèð ãûçàðòû òóòäó ýþéëÿðè áöòöí,
Àé äà öçöéöíÿ áÿíçÿäè ñöáùöí.
Ôöñóíêàð áèð ëþâùÿ éàðàòäû ñÿùÿð,
Áöðöäö ÿòðàôû ìöõòÿëèô ñÿñëÿð.
À÷ûëàí ñÿùÿðè — áó öëâèééÿòè,
Ýþðÿíäÿ äÿðê åòäèì ÿáÿäèééÿòè.
Àäÿì ãûðõ ñÿùÿðäÿ ýþðìöøñÿ íÿëÿð*,
Ýþðäöì ùàìûñûíû ìÿí ùÿìÿí ñÿùÿð.

***

Ñÿùÿðèí áàéðàüû éöêñÿëÿí çàìàí,

Áèðäÿí äàõèë îëäó Õûçûð ãàïûìäàí.
Áîéíóíäà âàð èäè îíóí ùÿìàéèë,
Éîõ, äþðä êèòàá èäè, ùÿìàéèë äåéèë*.
Ìöãÿääÿñ áèð õÿéàë ýÿçäè áàøûìäà,
Ôÿçèëÿò ùåéêÿëè äóðäó ãàðøûìäà...
Îíóí áèð ÿëèíäÿ ÿñà îéíàðäû,
Î áèðè ÿëèíäÿ áèð êóçÿ âàðäû.
ßëèíäÿ òöíä éàøûë áèð ÷ÿëèéè âàð,
Êóçÿñè äèðèëèê ñóéóéëà äîëàð.
Äîüðóëóã éîëóíäà éîëà äöøöá î,
Íå÷ÿ áÿëàëàðäàí òåç þòöøöá î,
ßòðè ×èí ÿòðèòÿê êþíóë à÷àíäû,
Àüûëäà, êàìàëäà êàìèë èíñàíäû.
Î, åëì àëÿìèíäÿ, áèëèí, òÿêäè, òÿê,
Áèëèêäÿ äîëìóøäó î, ùèíä ãîçóòÿê.
Ýþçÿë õàñèééÿòè, ùÿð øèðèí ñþçö,
Äàäëû ìåéâÿäÿí äÿ øèðèíäè, äöçö.
Ãÿëáèì ó÷óëóðäó ÿçàá ÷ÿêÿðÿê,
Õÿçèíÿ öñòöíÿ ÷þêìöø äèâàðòÿê,
Î ìÿíè òàìàùêàð ýþðäöéö çàìàí,
Áóíó áèð óøàãëûã ñàíäû, ÷îõ ýöìàí.
44
Òàìàùû ãÿëáèìäÿí ÷ûõàðûá àòäû,
Ñàíêè ýöë éàíûíäàí òèêàí ÷ûõàðòäû.
Ñèêêÿíè ýþòöðäö ïóëóí öçöíäÿí,
Ýþðäöì î ñàô, òÿìèç ýöìöøöíö ìÿí.
Òÿçèìëÿ äèç ÷þêäöì î áþéöê äàüà,
Îíóí ãàðøûñûíäà äöøäöì òîðïàüà.
Ìÿíè ýþðÿí êèìè öçö ãþí÷ÿòÿê,
À÷ûëäû, ùþðìÿòëÿ äþíöá, ýöëÿðÿê,
Ñþùáÿòÿ áàøëàäû; éàðûì ùèëàëû,
À÷ûëàð-à÷ûëìàç, ìÿí îëäóì ùàëè*,
Î éàðûì ùèëàëû øþëÿëÿíÿðêÿí,
Áèð Ýöíÿø äîüóðäó ùÿð áèð ñþçöíäÿí.
Ýöíÿøè àíäûðàí ïàðëàã ñÿäÿôëÿ,
Îòóç èêè óëäóç ïàðëàäû ñÿôëÿ*.
Ìåùðèáàí îòóðäó î, ýþâùÿð êèìè —
Ñþç à÷äû, ýþðöøÿ ýÿëÿíëÿð êèìè,
Î ýþðäö áèð ÷þïÿ äþíìöø áÿäÿíèì,
Ãÿëáèì éàðàëûäûð, éîðüóíäóð ìÿíèì.
Äÿðäèìè, ãÿìèìè êþêöíäÿí îâäó,
Îíëàðû úàíûìäàí óçàüà ãîâäó.
Ñþçëÿðè ýöëàáòÿê, ùèíä êàôóðóòÿê,
Áàøûìà, öçöìÿ ñÿïÿëÿíÿðÿê,
Î ýöëàá, î êàôóð, êå÷ìÿäè áèð àí,
Áöòöí àüðûëàðû àëäû úàíûìäàí.
Áó ùþðìÿòÿ ÿâÿç, äöøöíäöì, àíúàã,
Ìÿí îíà íÿ âåðèì òþùôÿ îëàðàã?
Äèëëÿíäè ãåéáäÿí àüëûìûí ñÿñè:
“Õûçðûí îäëó ñþçö, èñòè íÿôÿñè,
Øÿôà âåðäè, äÿðùàë ñÿí ýÿëäèí úàíà,
Õàúÿíèí öçöéö ëàéèãäèð îíà”.
Äåéÿðêÿí, öçöéö ýÿòèðäèì ùÿìÿí,
Þïöá, ãàðøûñûíà ãîéäóì îíóí ìÿí.
Ãèéìÿòëè ïåøêÿøè ñöçöá äèããÿòëÿ,
Îíà ùåéðàí ãàëûá, äåäè ùåéðÿòëÿ: —
“Úÿìèí áó ìþúöçö ñÿíèí ÿëèíÿ,
Ùàðàäàí êå÷ìèøäèð, àýàù åòñÿíÿ!
Äåäèì êè: “Èðàãà éîëóì äöøÿðêÿí,
Áþéöê õàúÿ èëÿ òàíûø îëäóì ìÿí.
45
Äîüðó éîë ýþñòÿðäè, öëôÿò áàüëàäû,
Áó öçöéö ìÿíÿ î, áàüûøëàäû”.
Õûçð äà ñÿõàâÿò ÿëèíè à÷äû,
Ýþñòÿðäèéè öçöê øþëÿëÿð ñà÷äû...
Îíó öçöéöìöí ãîéäó öñòöíÿ,
Áèðëèêäÿ þçöìÿ ãàéòàðäû éåíÿ.
Äåäè: “Ñàü ÿëèíÿ òàõ áóíó, àíúàã,
Î áèðèíè èñÿ ñîë ÿëèíÿ òàõ!
Èíàí êè, ãîðóéàð ñÿíè ùÿð çàìàí,
Áóíóí áèðè ñàüäàí, äèýÿðè ñîëäàí!”
Îíà ÷îõ òÿøÿêêöð åäèá, äåäèì ìÿí:
“Àçìûø éîë÷óëàðà äöç éîë ýþñòÿðÿí,
Ùèêìÿò äöíéàñûíà ñÿí áèð à÷àðñàí,
Èñìÿò äöíéàñûíà õÿçèíÿäàðñàí.
Íèúàò âåðèð íóðóí ýöíäÿ ìèí êÿðÿ,
Ãàðàíëûã éîëëàðà äöøÿí êÿñëÿðÿ.
Óúà Ãàô äàüûíû ìÿñêÿí åòìèøêÿí,
Áó àë÷àã éåðëÿðÿ íåúÿ åíäèí ñÿí?
Ñÿáÿá íÿ îëìóø êè, ìèí áèð çÿùìÿòëÿ,
Ìÿíè éîõëàìàüà ýÿëìèøñÿí áåëÿ?”
Õûçð úàâàá âåðèá, äåäè: “Ìÿí äöíÿí,
Ñÿðèí éàéëàãëàðäà éàëíûç ýÿçÿðêÿí,
Äàüëàð àðàñûíäà éóðä ñàëìûø îëàí,
Áèð òàéôà ýþðäöì — ÷îõ ôàçèë, ìåùðèáàí.
Êå÷äè ìÿúëèñèìèç, øèðèí, ñÿìèìè,
Î òàéôàíûí ÿùëè ñÿíèí òöê êèìè,
×îõ èíúÿ, ÷îõ çÿðèô øåðëÿðèíäÿí,
Ëÿççÿò àëûðäûëàð, ýþðäöì îíó ìÿí.
Øåðè ùÿéÿúàíëà îõóéóá îíëàð,
Áþéöê ìàðàã èëÿ ñîðóøóðäóëàð:
— Ýþðÿí, ùàðàëûäûð áó ñþç óñòàäû?
Íåúÿäèð åëèíäÿ øþùðÿòè, àäû?
Äåäèì: — Øèðâàíëûäûð, øàíû ùÿð éàíà,
Éàéûëìûø, Õàãàíè äåéèðëÿð îíà!
Ñþçöí ñÿððàôûäûð, áèð äàùèäèð î,
Áèëèéèí, àòÿøèí ìÿääàùûäûð î.
Ìÿí ñÿíèí ùàããûíäà ÷îõ äåäèì... Ãÿðÿç,
Àüûëëû àäàìëàð äåäèëÿð êè, áÿñ,
46
Áåëÿ ìÿùàðÿòëè, äÿðèí àëèìè,
Áóíúà àë÷àã òóòìàã åéèá äåéèëìè?
Áåëÿ áèð óñòàäûí, î êîð õÿáèñëÿð,
Ãÿäðö-ãèéìÿòèíè áèëÿðìè ìÿýÿð?
Ìÿíÿ öç òóòàðàã, äåäèëÿð áåëÿ:
— Åé Õûçð, ýåò, îíà íÿñèùÿò åëÿ!
Éàð îë ñÿíÿòêàðà þìðö óçóíó,
Õÿòàäàí, áÿëàäàí ùèôç åëÿ îíó.
Îíëàðûí ñÿìèìè èëòèúàñûíà,
Áèýàíÿ ãàëìàäûì, ýÿëäèì éàíûíà!
Èíäè ñþçëÿðèìè éàõøû äèíëÿ, ùÿì,
Õàòèðèíäÿ ñàõëà áóíëàðû ìþùêÿì.
Ùÿð ñþçöì ãûçûëäûð, ýþâùÿðäèð, ñÿí äÿ,
Áóíëàðû, ýÿë, ùèôç åò úàí õÿçèíÿíäÿ.
Ãûçûëäàí àëÿìÿ ïàé âåðìÿê ö÷öí,
Õÿçèíÿìäÿí áîëëó ïàé ýþòöð áó ýöí.
Ãóëàüûíäà éàõøû ñàõëà ñÿí áóíó,
Ýÿë, òîïëà áàøûíà èíäè ùóøóíó!
Ùÿð ñþçöìäöð ìÿíèì ìèí ýþâùÿð-êàíû,
Ýÿë, òîïëà, îíóíëà ñåâèíäèð úàíû!
Åéá åòìÿç, ñÿí áó ýöí-øàáàø éûüàí îë,
Áó øàáàøû ñàáàù ñÿï éîëà áîë-áîë!
Ùÿð éåðäÿ ýþçÿëëÿð ñÿíÿ éàð îëàð,
Áó úöð øàáàøûíäàí ïàé àëàð îíëàð.
Ãîðó ùóðèëÿðèí èñìÿòèíè ñÿí,
ßéðè àäàìëàðäàí, éîëêÿñÿíëÿðäÿí.
Ñÿí ñþçöí ãÿäðèíè áèëìÿéÿíäÿí ãà÷,
Ýÿëèíèí öçöíö ñåâÿíëÿðÿ à÷!
Ìöùöì íÿñèùÿòèì áóäóð êè, çàìàí,
Ñÿíèí ïóñãóíäàäûð, óíóòìà áèð àí.
Ôèêèð âåð, äàùà áèð íÿñèùÿòèì âàð:
Åòèáàðñûç îëóð áàë ðÿíýëè ðöçýàð,
Äóðìà êþëýÿñèíäÿ èêèðÿíýëèíèí*,
Îëìà ùå÷ ôÿëÿéèí ôåëèíÿ ÿìèí,
Áàõìà íÿ ðÿíýèíÿ, íÿ äÿ èéèíÿ,
Àõøàìûí, ñÿùÿðèí ýþçÿëëèéèíÿ.
Êèøèíèí áÿçÿéè ñèëàùäûð, èíàí,
Àðâàäûí áÿçÿéè ÿíëèêëÿ êèðøàí!
47
Äöíéàíûí þìðöíö áèëÿíëÿð êèìäèð?
Îíóí äþâðö ãÿäèì, ñèððè ãÿäèìäèð.
Àäÿì éåääè ìèí èë éàøàäû ÿýÿð,
Ñÿí îíó ùåñàá åò áèðúÿ ýöí ãÿäÿð”.
Áåëÿ íÿñèùÿòëÿð âåðäèêúÿ ìÿíÿ,
Äþíäö ðÿíýèì ñàðû ãûçûë ðÿíýèíÿ.
Íàðûíúû áèð íèãàá þðòäö öçöìö,
Éåíèäÿí òîõòàòäûì áèð àç þçöìö.
Ôöðñÿòè ãÿíèìÿò áèëèá, áó çàìàí.
Óòàíà-óòàíà ñîðóøäóì îíäàí:
“Åé ìÿëÿê ñèôÿòëè, ìÿíÿ ñþéëÿ áèð,
Äåéèðñÿí áó äöíéà ìèí áèð ðÿíýëèäèð.
Äöíéà ùÿì óúàäûð, ùÿì äÿ êè, àë÷àã,
Áó äöíéà íÿ çàìàí, äå, ìÿùâ îëàúàã?
Äå, éàçûã èíñàíëàð íÿ çàìàíàäÿê,
Öìèäëÿ, ãîðõóéëà þìöð ñöðÿúÿê?
Áó îäëó êþðïöäÿí êå÷ìÿê îëàðìû?
Éîõñà êè, îäëàðäà éàíàúàã ùàìû?
Àüûë, ùóø êè ó÷óð: “Íóð àëûì” äåéÿ,
Éîë òàïà áèëÿðìè éåääè òàü ýþéÿ?
Áåø ùèññ, àëòû úÿùÿò òèëñèì òîðóíäàí,
Ãóðòàðìàã ìöìêöíìö áèçëÿðÿ áèð àí?
Áàøûìûç öñòöíäÿ áó éöêñÿê ÷ÿòèð —
Ýþìýþé, ÿéðè òàüëû áó ñÿùíÿ íÿäèð?
Áó ÷åâðÿ íÿ çàìàí, äå, ãÿðàð òàïàð?
Áó íþãòÿ íÿ úöðÿ éåðèíäÿí ãîïàð?
Íåúÿäèð î éàíû õÿòò-öñòöâàíûí?
Êèìäèð ñàêèíëÿðè áÿñ î äöíéàíûí?
Ãÿðèáÿ îëìàçìû õÿòò-öñòöâàäàí?
Áèçÿ òÿðÿô îëàí éåðäÿ éàøàéàí,
Úàíëûëàð, ñîíðàäàí áèð çàìàí ÿýÿð,
Î áèðè òÿðÿôè ìÿñêÿí åòñÿëÿð?
Äþðä àíà, äîüðóäàí, ãÿðèáÿäèð áó:
Íÿ ö÷öí, ýþðÿñÿí, ö÷ èíúè äîüäó?*
Ùÿð çàìàí ñöðÿòëÿ äþâð åäÿí àëÿì,
Íÿ ö÷öí ýàù áÿðêäèð, ýàù áîøäóð, áèëìÿì?”
Äàëáàäàë ñóàëëàð âåðäèì ìÿí îíà,
Ñóàëëàð ýÿëìÿäè ÿñëà õîøóíà,
48
Äåäè: “Ìÿí ýþðöðÿì, ñÿíè íÿ ãÿäÿð
Éîëäàí ÷ûõàðìûøäûð êîð ßùðèìÿíëÿð.
Àðèôÿ õàñ äåéèë ùå÷ áó ñóàëëàð,
Áóíëàðûí ìÿüçèíäÿ ìöõàëèôÿò âàð.
Áåëÿ ñóàëëàðäàí éàüûð ÿòàëÿò,
Èõòèëàô äöç éîëäà òþðÿäÿð àôÿò.
Áó ñàéàã çÿðÿðëè ñþçëÿðäÿí, èíàí,
Áèäÿòëÿð ÿìÿëÿ ýÿëèð ùÿð çàìàí.
ßââÿë äèí áàðÿäÿ ñþùáÿò à÷ûá ñÿí,
Ñîíðà úàí ãÿäèìäèð äèíäÿí äåéèðñÿí.
Äå, íÿ âàõòà ãÿäÿð ñÿí éîðóëìàäàí,
×öðöê ôÿëñÿôÿäÿí äÿì âóðàúàãñàí?
ßñëèíÿ áàõàíäà “ôÿëñÿôÿ” ñþçö,
Ëàï “ñÿôåù” ñþçöíÿ áÿíçÿéèð, äöçö.
Àéðû áèð ìÿíàñû îëìàìûø äÿðèí,
“Ãóðàí”ûí, äàíûëìàç áó ùÿäèñëÿðèí.
Þíöíäÿ, ìÿëóì êè, àíëàéûð ùÿð êÿñ,
Éóíàí ôÿëñÿôÿñè áèð ÷þïÿ äÿéìÿç.
Âàç êå÷ áó ùÿäèñäÿí, ùå÷ áÿíä îëìà, ñÿí!
Áèð ôöëóñ éàõøûäûð ìèí ôÿëñÿôÿäÿí.
Úàíûíû, ýÿë, äèíÿ ñÿí òàïøûð àíúàã,
Ñÿíè øöáùÿëÿðäÿí î ãóðòàðàúàã.
“Ãóðàí” õÿçèíÿäèð, øàèð, ýÿðÿê ñÿí,
Ùÿð ñþçö àëàñàí áó õÿçèíÿäÿí.
“Ãóðàí”à èíàíäû Ìÿùÿììÿä, Îñìàí,
Þçëÿðèíè îíà åòäèëÿð ãóðáàí.
“Ãóðàí”û áÿçÿäè Îñìàíûí ãàíû*,
Äèí éîëóíäà øÿùèä åòäè î úàíû.
Øÿðèÿòäÿí êÿíàð åëì éîõäóð, áèë,
Âàðñà ãàðà õàëäûð, ùå÷ áèëèê äåéèë.
Ãàðà õàëû öçÿ ùå÷ ÷ûõàðìà ñÿí,
Ýèçëÿò àü õàë êèìè èìàí ÿùëèíäÿí.
Ñÿí ó÷ìàã èñòÿñÿí Òóðè-Ñèíàéÿ,
Ùå÷ çàìàí ìåéë åòìÿ Ïóðè-Ñèíàéÿ*.
Ýåúèêìÿ áèð àí äà, ãÿëáèíè ùÿìÿí,
Áàüëà êÿëàìûíà Ìÿùÿììÿäèí ñÿí.
Ýÿë, åé Ïóðè-ßëè, öç òóò Àëëàùà,
Ýÿë, ßáó-ßëèäÿí àç äàíûø äàùà*.
49
Ýþçöí äîüðó éîëó ñå÷èðêÿí, ùÿëÿ,
Íÿ ö÷öí éîëóíäàí ñàïûðñàí áåëÿ?
Äèíè àéàüûíûí àëòûíäàí ùÿð êèì,
×ÿêÿðñÿ, òåç îíó ñèç äàðà ÷ÿêèí!
Êÿáÿéÿ öç ÷åâèð, áîø øåéäÿí ÿë ÷ÿê!
Àëòû öçëö îëìà ñÿí íÿðä çÿðèòÿê.
Êþùíÿ õÿðàáàòäà ùÿð éåíèéåòìÿ,
Ìèí çàðàôàò åòñÿ, äàëûíúà ýåòìÿ!
Ùÿð áîøáîüàçëûüà èíàíìà áàðû,
Ìþâùóìäóð îíëàðûí äàíûøûãëàðû.
Áèð ìÿíà êÿñá åëÿ, ìÿçìóíñóç ãàëìà,
Ùöáàá ýöíáÿçèòÿê è÷è áîø îëìà!
Èêèöçëö îëìà, áàøñûç, áÿäÿíñíç,
Äÿô êèìè, è÷èáîø, öçö òÿð-òÿìèç.
Øèðèí áóñÿ êèìè áèð àí õîø ýÿëÿí,
Áÿùðÿñèç èøëÿðëÿ ìÿøüóë îëìà ñÿí.
Ýÿë, äèíÿ àðõàëàí, óíóòìà äèíè,
Áþéöê ñàíìà éóíàí Öãëèäèñèíè*.
Äÿðñ îëìàñûí óúóç ñþçëÿðè ñÿíÿ,
Àëäàíìà ìÿíàñûç øÿêèëëÿðèíÿ.
Ñÿí áöëáóëÿ òàïøûð ÷îõ äèë òþêìÿéè,
Ùþðöì÷ÿéÿ òàïøûð øÿêèë ÷ÿêìÿéè.
Ýþðìöðñÿí, ùÿíäÿñÿ áèëÿí ùþðöì÷ÿê,
Äàèìà ùàðàìëà äîëàíñûí ýÿðÿê.
Ñîðóø äèíäàðëàðûí åòèãàäûíû,
Ãÿäèì èíñàíëàðûí ÿùâàëàòûíû.
Øÿðèÿò áàø÷ûñû ýåäÿí éîëëà ýåò!
Éîëäàí ÷ûõàíëàðà äàèì íèôðÿò åò!
Áþéöêëÿð ïóë êÿñÿð, ëàêèí íÿ ÷ûõàð,
Ñàõñûäàí ãàéûðñà ïóëó óøàãëàð.
Ñÿí äèí ýÿìèñèíÿ ìèíñÿí öçÿðñÿí,
Éåääè úÿçèðÿíè òàìàì ýÿçÿðñÿí.
Òîðïàã àëÿìèíäÿí, ýÿë, âàç êå÷ áó ýöí,
Ãîé òîðïàã áàøûíà òîðïàã òþêöëñöí...
Äöíéàíû ÿçÿëè ñàéàí âàðñà, áèë,
Î, áåëÿ, ùèêìÿòäÿí õÿáÿðäàð äåéèë.
Ïèëÿãóðäó êèìè áó äèí áàüûíäà,
À÷ûëìàç ãàíàäûí éàìàí ÷àüûíäà.
50
×öíêè èïÿêãóðäó ãàíàäû èëÿ,
Ýþéëÿðÿ éöêñÿëÿí îëìàìûø ùÿëÿ...
Ñÿíèí òàìàù îõóí àë ãàíà áàòìûø,
Íÿìðóäòÿê ñÿíè äÿ äöíéà àëäàòìûø*.
Áó ñîëüóí öçëöéÿ ãàïûëìà áèð àí,
Áó ãîúà êàôòàðûí òåç ãà÷ éàíûíäàí*.
Ñóñ, åëÿ êè, ýþðäöí ãûøäûð çàìàíà,
Áöëáöëòÿê, àðûòÿê ÷ÿêèë áèð éàíà.
Áöëáöë, áàë àðûñû ýÿçñÿ äÿ ÿýÿð,
Äàüëàðäà ãûø âàõòû íÿ òàïà áèëÿð?
Ñèíÿíè ìÿòáÿõ åò, þç îäóíà éàí!
Þç úèéÿð ãàíûíû þçöí è÷, äîëàí!
Þç úèéÿð îäóíëà úàíûíû îäëà!
Éàíäûð øÿùâÿòèíè ñÿí ùÿìèí îäëà.
Ñÿí áåëÿ áèð èøûã éàíäûðñàí ÿýÿð,
Ýöíÿø, èøûüûíäàí õÿúàëÿò ÷ÿêÿð.
Ãûçûíìàã èñòÿñÿ ýöíÿø — áèð çàìàí,
Ýÿëÿð ïàé àëìàüà ñÿíèí îäóíäàí.
×àëûø, äþðä ãàïûíû ìþùêÿìúÿ áàüëà,
Áàøäà ö÷ ìÿðêÿçè íèçàìäà ñàõëà.
Ùÿëÿëèê áàøãà ÷öð ùå÷ ìöìêöí äåéèë”
Òîõóì ñÿï ñÿäàãÿò éåðèíÿ ùÿð èë.
Çöëìöí ãàðà ãûøû òåç þòöá êå÷ÿð,
Ìóðàä ÷åøìÿñèíäÿí ðóùóí ñó è÷ÿð.
Õîø áàùàð ôÿñëèíÿ ýåäèá ÷àòàðñàí,
Þìöð ýöëöñòàíûí ýöëÿð î çàìàí...
Äöíéà äàèðÿñè ÿéðèäèð áèð àç,
ßéðèäÿí ùå÷ äöçëöê ýþçëÿìÿê îëìàç.
Áàøûíà ÿùëè-äèí ïàïàüû ãîéñàí,
Ïàïàã èñòÿìÿçñÿí õàãàíäàí, øàùäàí.
Ïàïàãñûç ãàëñàí äà äÿðä ÷ÿêìÿ, éåíÿ,
Ïàïàãñûçëûã þçö ïàïàãäûð ñÿíÿ.
Ïàïàãñûç ãàëàíûí ùÿð øåéè âàðäûð,
Ùÿð èêè äöíéàéà î ùþêìäàðäûð.
Áàøûíäà øàí-øþâêÿò ïàïàüû îëàí,
Ãîé ôÿõð åéëÿìÿñèí îíóíëà áèð àí!
Øþùðÿò ïàïàüûíà éîõäóð åòèáàð,
Îíó èòèðÿíëÿð îëóð çÿëèë, õàð.
51
Äå, íÿ âàõòà ãÿäÿð áàøãàñûíûí ñÿí,
Ýåäèá ãàïûñûíäà áàø ÿéÿúÿêñÿí?
Ýþçëÿ þç íÿôñèíè, þç èççÿòèíè,
Òàïäàã åòìÿñèíëÿð ùåéñèééÿòèíè.
Òîðïàãäàí éàðàíäûí, õàòûðëà ùÿð àí,
Áèë êè, õÿëèôÿéÿ, äèíÿ áàüëûñàí.
Àòÿøïÿðÿñòÿ äå, ñÿí íÿ âàõòàäÿê,
Ñàëàì âåðÿúÿêñÿí òÿçèì åäÿðÿê?
Ïåéüÿìáÿð éåðèíäÿ îòóðóá îíëàð,
Ñîíðà ïåéüÿìáÿðè åäèðëÿð èíêàð.
Õåéèð èø îëäóìó, ïîçóðëàð ìöäàì,
Éåòèìèí ïàéûíû éåéèðëÿð òàìàì.
Ùÿðÿíèí Äÿúúàëòÿê áèðúÿ ýþçö âàð*,
Èëàí êèìè èêèäèëëèäèð îíëàð.
Áàõûðñàí ùÿð áèðè ãàíàäëû ãóøäóð,
Ëàêèí ãóø îëñà äà, ÷èðêèí áàéãóøäóð.
Åé àüëûíûí Òóüàí øàùû îëàí êÿñ,
Þçýÿ ÷þðÿéèíÿ ýþñòÿðìÿ ùÿâÿñ!
Ýåòäè î äþâðàíëàð, ýåòäè î äÿìëÿð
Êè, Úÿìøèä øàù èäè, äèâ èñÿ íþêÿð.
Íÿ èøëÿð òþðÿäèð, éàõøû áàõ, úàùàí,
Úÿìøèä ãóë îëìóøäóð, äèâñÿ ùþêìðàí,
Ùÿð êèì àë÷àãëàðà åéëÿñÿ õèäìÿò,
Úÿùÿííÿì îäóäóð, áèë, îíà ãèñìÿò.
Òàìàùûí äàëûíúà ýåäÿðñÿ ùÿð êÿñ,
Õàëãûí ùþðìÿòèíè ãàçàíà áèëìÿç.
Ùÿð çàìàí äÿéèøèð ùþêìö äþâðàíûí,
Äöíéà òóëóüóäóð ñó ïàéëàéàíûí,
Ãóðóéóá éàïûøàð áîø ãàëñà ÿýÿð,
Äîëäóìó, øèøÿðÿê ïàðòëàìàã èñòÿð.
Áÿëêÿ ðóçè òàïäûì äåéÿ áèð ãàðûí,
Ñÿí íÿ âàõòà ãÿäÿð áó àë÷àãëàðûí,
Áÿðÿêÿòñèç îëàí ñöôðÿëÿðèíäÿí,
×þðÿê ãûðûíòûñû äþøöðÿúÿêñÿí?
Ýåäèá ùÿð ãàïûäà îëìàñàí êþïÿê,
Ôèêðèí ÿéðè îëìàç èò ãóéðóüó òÿê,
Èø àäàìû äåéèë íàÿùë îëàíëàð,
Îíëàðäà ÷îõ ÷èðêèí èò õèñëÿòè âàð.
52
Êþïÿê õàñèééÿòëè îëäóãëàðûíäàí,
Äàøãàëàã îëóíóð îíëàð ùÿð çàìàí,
Èòèí áîéóíáàüû, çÿíúèðè, èíàí,
Öñòöíäöð îíëàðûí ýþâùÿð òàúûíäàí.
Áó àëëàùñûçëàðûí ãóëëóüóíäàí ãà÷!
Ùàããûí ãàïûñûíû åùòèðàìëà à÷!
Øÿð äîëó ãàïûäàí óçàãëàø äàùà,
Õàãàíè, ýåò ñûüûí î áèð Àëëàùà!”.

ØÀÙÛÍ ËßØÊßÐÝÀÙÛÍÛ ÒßÐÈÔ

Sîíðà äà àëÿìèí ïÿíàùû îëàí,

Øàù ëÿøêÿðýàùûíà ýåäèá ÷àòàðñàí.
Ýþéëÿðÿ áàø âóðóð îíóí äÿðáàðû,
Áóðàéà áàø ÿéìèø Èðàí øàùëàðû.
Áóðà äèí ìöëêöíÿ âåðìÿêäÿ ðÿâàú,
Ãîéàð ÷îõ øàùëàðûí áàøëàðûíà òàú.
Ìÿùÿììÿä Ìàùìóäóí ìþùðöéëÿ éåêñÿð,
Äàìüàëû ãóë îëäó áöòöí þëêÿëÿð*.
Éàçûëìûø òàúûíûí øàù ýþâùÿðèíÿ:
“Øÿíèí àðòûã îëñóí äöíéàäà éåíÿ”.
Ãàçûëìûø òàõòûíûí àüàúûíà äà:
“Òàëåéèí ÿáÿäè îëñóí äöíéàäà”.
Àéûí ñÿôùÿñèíÿ éàçìûøäûð ùÿòòà,
Ãÿçàíûí ãÿëÿìè Ìöãòÿôèáèëëàù.
Î, ùèíäè ãûëûíúëà ÿúÿì éóðäóíó,
Äöç éîëà ýÿòèðìèø, éàõøû áèë áóíó.

ÙßÌßÄÀÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

×àòàðêÿí ñÿí øàùûí ëÿøêÿðýàùûíà,

Îðàäàí éîë òóòóá, ýåò Ùÿìÿäàíà!
Ýþçöíëÿ éîëëàðû þë÷öá áèð àíëûã,
Ñþéëÿ êè, áó éåðäèð ÿìèí-àìàíëûã.
Êÿáÿ òÿê ãèéìÿò âåð îíóí áàüûíà,
Áÿíçÿò Áóãóáåéñè ßëâÿíä äàüûíà*.
53
Îíóí äàüû, äàøû úÿâàùèðàòäûð,
Î, Éåðÿ ñöòóíäóð, áèð èñòèíàääûð.
Éóêñÿëÿí ãÿëáèíè öëêÿð ôÿòù åäèð,
Ýþéëÿðè àøàðàã ùÿëÿ éîë ýåäèð.
Îíóí ÿòÿéèíÿ Ñèìóðü äöøÿðÿê,
Îðàäà áèð ÷îõ ãóø ýþðäö þçö òÿê.
Ùÿð áèðè éöç èëëèê ìÿñàôÿ òóòìóø,
Ñàíêè áèð Ãàô äàüû òóòìóøäóð ùÿð ãóø.
Ùÿìÿäàí ÷îõ éöêñÿê, àëè ìÿâàäûð,
ßëâÿíäè-Ñèìóðüÿ éóðääóð, éóâàäûð.
Äöíéà àðõàñûäûð, áèë, Ùÿìÿäàíûí,
Áó éåðñèç ãöäðÿòè éîõäóð äöíéàíûí.
Ñÿêêèç ñÿðùÿä èëÿ áàüëû ùÿð éàíû,
Îíó áåúÿðìèøäèð ýþéëÿð áàüáàíû.
Úÿííÿòäÿí àðòûãäûð îíóí íåìÿòè,
Îíóí þêöçöíäÿ âàð ýþé ãöââÿòè.
Áàë êèìè øèðèíäèð áóðàäà ñóëàð.
Éåëèíäÿ çÿôÿðàí ÿòðè äóéóëàð.
Îíóí ìÿòáÿõèíÿ ýèðèðÿê, Õûçûð
Åäèð íåìÿòèíäÿí ùàëâàëàð ùàçûð.
Áèð àç òàìàøà åò óëäóçëàðà, ýÿë!
Ñàíêè éåð öçöíäÿ ýÿçäèðèð ìÿøÿë.
Òîðïàüû ãûçûëäûð, éàãóòäóð ãàò-ãàò,
Ùàâàñû öðÿéÿ áÿõø åäèð ùÿéàò.
ßêÿðñÿ êÿíäëèñè áó éåðäÿ ãàíãàë,
Çÿôÿðàí áèòèðÿð òîðïàüû äÿðùàë.
Ýþéëÿðäÿí áóðàéà àõûð äóðìàäàí,
Ñîíñóç íåìÿòèëÿ ìèí-ìèí êàðèâàí.
Áèð áåøèê îëñà äà úàíëàðà Èðàã,
Ùÿìÿäàí ýþçÿë áèð ýÿëèíäèð àíúàã.
Äèí áàüû îëñà äà Èðàã äèéàðû,
Ùÿìÿäàí îëìóøäóð ìÿíà áàùàðû.
Ùÿìÿäàí øÿùðèíäÿ ñàëäûíñà ìÿñêÿí,
Áó øÿùÿð ãîéíóíäà ãàëäûíñà, ùÿìÿí.
Òàëåéèí äàèìà öçöíÿ ýöëÿð,
Ñÿíÿ áàéðàì îëàð ùÿð àõøàì, ñÿùÿð.

54
 ÁÀÜÄÀÄÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Ôàçèëëÿð øÿùÿðè, ýþçÿëäèð Áàüäàä,

Îðàäàí ýþðöíöð, ñàíêè êàèíàò.
Áèð äîñò úàìàëû òÿê ðóù âåðèð úàíà,
Îðàäà ÷àòàðñàí ùÿð áèð àðçóíà.
Çþâã âåðèð î, âöñàë ýåúÿëÿðè òÿê,
Öíñèééÿò ìÿêàíû áó éåðäèð ýåð÷ÿê...
Ýþçÿë õÿòòè îëàí ÿçèç êàòèáëÿð,
Éàçìûøëàð: “Ýþðìÿëè éåðäèð áó øÿùÿð”.
Êÿðàìÿò ëþâùöíäÿ éàçàðêÿí Áàüäàä,
Îíó ãåéä åäÿðëÿð àéäûí: áàüè-äàä*.
Ùÿãèãÿò öçöìö äÿðèëèð áàüäàí,
Õîøáÿõòäèð áóðàäà éàøàéàí èíñàí.
Áóðàíû áèð úÿííÿò çÿíí åòìèø Àäÿì,
Ýåäÿðêÿí òàïøûðìûø ìÿëÿêëÿðÿ ùÿì.
Äÿúëÿ îíà ýþðÿ àõûð áóðàäàí,
Êè, ÷àéäà ìÿëÿêëÿð éóéóíñóí ùÿð àí.

ÁÀÜÄÀÄÛÍ ÀÁÖ-ÙÀÂÀÑÛ ÙÀÃÃÛÙÄÀ

Áàüäàäûí åøãèëÿ ãîúà äöíéàäà.

ßçèç þìðöìöçö âåðìèøèê áàäà.
Äèðèëèê ñóéóäóð ñóéó, ìöõòÿñÿð,
È÷ÿíÿ ÿáÿäè ùÿéàò áÿõø åäÿð.
Èñà íÿôÿñèäèð îíóí íÿñèìè,
Þëöíö äèðèëäÿð òîõóíàí êèìè.
Áóðàäà ôÿçèëÿò ÿùëè, ìöòòÿñèë,
Ìÿøüóëäóð åëìëÿ, ùöíÿð èëÿ, áèë!
Îíëàðûí ùÿð ñþçö ìèí ìÿíà ñà÷àð,
Ùÿð ëþâùè áèð àíäà ìèí ìÿêòÿá à÷àð.
Ùÿð ìÿêòÿá ñÿêêèç áàü êèìèäèð, áèøÿêê,
Ùÿð áèðè áåéèíèí ö÷ ùöúðÿñè òÿê:
Ùàôèçÿ, äöøöíúÿ âÿ õÿéàë, ÿñëÿí,
Äîüìóøäóð, éÿãèí áèë, áó ö÷ ùöúðÿäÿí.
Îíëàðûí ÿäàëÿò ìÿùêÿìÿñèíäÿ,
Îëìóøäóð áó äöíéà áèð êè÷èê áÿíäÿ.
55
 ÄßÚËß ×ÀÉÛÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Äÿúëÿíèí ìÿúðàñû ôÿëÿêëÿðÿäèð,

Ôÿëÿêëÿð äÿ Êÿðõè ìåùðàá çÿíí åäèð.
Êÿðõèí áèð ãöòáöäöð éåääèíúè ôÿëÿê,
Äÿðéà ãÿòðÿñèäèð Äÿúëÿíèí, äåìÿê.
Äÿúëÿäÿ éóéóíóð óëäóçëàð, àíúàã,
Áóíóí÷óí îëìóøäóð öçëÿðè ïàðëàã.
Ýàù ýöìöø äöçÿëäèð ñóëàðû, èíàí,
Ýàù øöøÿ éàðàíûð ùöáàáëàðûíäàí.
Ñóëàðû ýöëàáäûð ñàíêè, ÷àüëàéàð,
Îíóíëà éîõ îëóð áàøäàí àüðûëàð.
Ñóëàðû îíóí÷óí éàðàäûð ùöáàá?
Êè, äîëñóí ùöáàáäàí øöøÿéÿ ýöëàá.
Åé ðÿññàì, ðóùëàðû ýþðìÿê èñòÿñÿí,
Ñåéðÿ äàë Äÿúëÿíèí úÿìàëûíû ñÿí!
Íÿ ãÿäÿð êöëÿêëÿ êþïöê îéíàøäûð,
Î öçöê-öçöêäöð, ùÿì äÿ äàø-ãàøäûð.
Éåðèéÿð Èñà òÿê î ñÿðáÿñò, àçàä,
Ðàùèá òÿê çÿíúèðÿ äöøöá, ÷ÿêÿð äàä.
Öñòöíäÿí ÿñäèêúÿ éåë, ñóéó áóðóð,
Ýàù éàðïàã éàðàäûð, ýàù äöéöí âóðóð.
Êöëÿê ìöùÿíäèñëèê åäèá ÿìÿëäÿ,
Ùÿíäÿñÿ äöçÿëäèð ýöìöø úÿäâÿëäÿ.
Ýöìöø áèð ìöùÿíäèñ îëìàñàéäû ýÿð,
Öãëèäèñ øÿêèëè îëàðäû ìÿýÿð?
Äÿúëÿéÿ áàø ÿéèð äöíéàäà ÷àéëàð,
Ýÿëèíäÿí àùÿñòÿ ùÿðÿêÿòè âàð.
Íàçëû áèð áÿçÿê÷è ÿëè õîø ýöíäÿ?
Ìèí íàõûø éàðàòìûø îíóí öçöíäÿ
Èñòèäÿí äàä ÷ÿêèá éàíàí öðÿêëÿð,
Äÿúëÿíèí ñóéóíäàí òÿñêèíëèê äèëÿð.
Êþâñÿðÿ áÿðàáÿð áó ÷àé äÿðèíäèð,
Ñóéó ÷îõ è÷ìÿëè, òÿìèç, ñÿðèíäèð.
Äÿúëÿ áèð àõûúû, çÿíýèí ñÿðâÿòäèð,
Îíóí ñàéÿñèíäÿ Áàüäàä úÿííÿòäèð.
Éåðëÿð õÿëèôÿñè, áàõ, áóäóð Áàüäàä,
×öíêè õÿëèôÿëÿð éóðäóäóð Áàüäàä/
56
 ÕßËÈÔßÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Ùóðèëÿð ñÿôèíè êå÷èá, éåòÿðñÿí/

Èñàíûí î éöêñÿê ìÿãàìûíà ñÿí.
Áóíëàð áèð çàùèðè ñóðÿòñÿ, àíúàã,
Ìÿíàëàð àëÿìè òÿêúÿ îäóð, áàõ!
Áóíëàð áèð ïèéàäÿ, î èñÿ øàùäûð,
Î áöòöí àëÿìÿ èñòèíàäýàùäûð.
Ýþðöíúÿ áó áþéöê øÿíè, úàëàëû,
Ýþçöíÿ ýþðöíÿð ùöñíö, úàìàëû.
Ãîðõóðàì ùöçóðà ýÿëÿí çàìàí ñÿí,
Éàíàñàí öçöíöí ùÿðàðÿòèíäÿí.
Îíà àòìûø îëñàí áèð àääûì ÿýÿð,
Óëäóç òÿê î Ýöíÿø ñÿíÿ íóð âåðÿð.
Î äà Úÿìøèä êèìè ÿäàëÿòëèäèð,
Î äà Ýöíÿø êèìè ùÿðàðÿòëèäèð.
Öçöéö ìèíëÿðúÿ Úÿìøèäÿ ÿøäèð,
Îíóí ùÿð áàðìàüû íóðëó ýöíÿøäèð.
Îíóí êàíäàðûíû þïÿð ìÿëÿêëÿð,
Îíóí ãàïûñûíäà ãóëäóð ôÿëÿêëÿð.
Ãîéàð ÿììàìÿñè òàú öñòöíÿ òàú,
Î àëàð ùÿì éåðäÿí, ùÿì ýþéäÿí õÿðàú.
×èéíèíäÿ øàíëû áèð ÿáàñû âàðäûð,
Ãóëàãäà ÿíáèéà íèäàñû âàðäûð.
Àëíû ÷îõ à÷ûãäûð, ñþçö ëÿçèçäèð,
Àòûíûí íàëû äà ïàêäûð, òÿìèçäèð.
Î ãÿäÿð þïöëìöø òîðïàüû, áèð áàõ,
Ýþâùÿðÿ äþíìöøäöð þíöíäÿ òîðïàã.
Ñóëòàíëûã àõòàðàí áþéöê àäàìëàð
Îíóí êàíäàðûíäàí ýÿëèá ïàé àëàð,
Íÿãø îëóá éåðèíäÿ øàùëàðûí öçö,
Òîðïàüû ìóçåéÿ áÿíçÿéèð, äöçö,
Þíöíäÿ òîðïàãäûð áöòöí ñóëòàíëàð,
Ôÿõð åäèð òîðïàüû þïìÿêëÿ îíëàð.
Àäû âóðóëìàñà áèð ïóëà, èíàí,
×ûõìàç äèíëÿ áàüëû çÿððàáõàíàäàí,
Ãûçûë äàøûìàñà àäûíû ÿýÿð,
Îíóí ãûçûëëüû áÿñ íÿéÿ äÿéÿð?
57
Àäûíû äàøûéàí ãûçûëñà, áèøÿêê
Ìöøòÿðè àëíûíà îëàð áèð áÿçÿê...
Ìþùðöéëÿ ãàðàíëûã ýåúÿëÿð àøêàð
Ñÿïèëÿð ôÿëÿéÿ ùåñàáñûç äèíàð,
Äèããÿò åò ýþéÿ ñÿí, óëäóçëàðà áàõ,
Õÿëèôÿ ïóëóäóð áó ãÿäÿð ïàðëàã.
Ùÿðôëÿðè äöçÿðêÿí àëëàùûí þçö,
Éàçìûø ùÿð áèðèíÿ Ìöãòÿôè ñþçö*.
Õàãàíè èëùàìû à÷ûá øÿùïÿðè,
Èñòÿäè ìÿäù åòñèí ßááàñèëÿðè,
Îíëàðà äóà÷û áèð ãóøäóð, ëàêèí,
Øÿðâàí ãÿôÿñèíäÿ îëìóøäóð ñàêèí.
Áèð ýöí õèëàñ åòñÿ îíó àñèìàí,
Ó÷àðàã Áàüäàääà ãóðàð àøèéàí.

ÊÓÔßÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ
Áàüäàääàí ñîíðà äà ñÿí Êóôÿéÿ ýåò,
Êóôÿíè ñÿàäÿò òîðïàüû çÿíí åò,
Êóôÿéÿ ýèðèðêÿí ÿââÿëúÿ, øÿêñèç,
Äþðä àðõ ýþðÿúÿêñÿí îðàäà òÿìèç.
Êóôÿëè äöøöíñÿ ÿäàëÿò, øÿðÿô,
Ùþðìÿòëÿ áàõàúàã Áàüäàäà òÿðÿô.
Áèð øÿùÿð ýþðÿðñÿí, ôàçèë àäàìëàð,
Êàìàëëà, ëöòô èëÿ îðàäà éàøàð.
Êóôÿíèí ýåíèøäèð õåéëè ñàùÿñè,
Ãóðòàðìàç áóðàíû ýÿçñÿ äÿ Ìÿñèù.
Éàòûá Ùóä ïåéüÿìáÿð áóðàäà ðàùÿò,
Íóù äà áó øÿùÿðäÿ åòìèø èãàìÿò.
Ñó, àòÿø è÷èíäÿí áó éåð éöêñÿëèð,
Ìÿøðèãÿ, Ìÿüðèáÿ ýþçÿëëèê âåðèð.

ÊÀÐÂÀÍ ÑßÑÈÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Áèð ñàë äÿíèç ðÿíýëè Áÿòùàéÿ íÿçÿð,
Ýÿìè òÿê ýþð íåúÿ ýåäèð äÿâÿëÿð.
Êèì ýþðìöø äÿíèçè áåëÿ äàø êèìè?
58
Êèì ýþðöá ãóðóäà éåðèñèí ýÿìè?
Ýþð íåúÿ ãàòàðëà ýåäèð êàðèâàí,
Ñÿìàäà Àé ýÿçèð ñàíêè äóðìàäàí.
Ãóëàã âåð àðàìñûç âóðàí çÿíýëÿðÿ,
Éîë áîéó ñóñìàéàí áó àùÿíýëÿðÿ.
Ðóù à÷ûð ñÿùÿðèí èëûã íÿôÿñè,
Ãóø äèëè îõóéóð çÿíýëÿðèí ñÿñè.
Áó ñÿñëÿð èíñàíû ýÿòèðèð úàíà,
Ñîíñóç ëÿççÿò âåðèð éîëäà èíñàíà.
“Ôÿëÿê ñöôðÿñèíÿ “áóéóð ýÿë” äåìÿê,
Ðèçâàíäàí ìÿðùÿáà, ÿùñÿí åøèòìÿê.
Ìèçìàðäà ÷àëûíàí Çÿáóð íÿüìÿñè,
Ìèíàðÿäÿí ýÿëÿí õîø àçàí ñÿñè,
Õàíÿíäÿ îõóéàí ùÿçèí áèð ùàâà,
Ìöñÿëëà âàõòûíäà åäèëÿí äóà,
Éàðûí ëÿáëÿðèíäÿ ó÷àí ýöëöøëÿð,
Ýåúÿëÿð àëûíàí äàäëû þïöøëÿð.
“×îõ éàøà” äåéÿðÿê ýöëÿí ùÿðèôëÿð,
“Ñàáàùûí õåéð îëñóí” äåéÿí çÿðèôëÿð,
Àøèãèí þñêöðöá éàð ÷àüûðìàñû,
Äîñòóí çàðàôàòëà òÿê àñãûðìàñû,
Úàìûí òÿøòÿ äÿéèá âåðäèéè ñÿñ äÿ,
Êàñà úèíýèëòèñè áþéöê ìÿúëèñäÿ,
Ùèúðàí ýåúÿñèíäÿ õîðóçóí áàíû,
Ñÿùÿð à÷ûëàðêÿí ñåâäà äàñòàíû, —
Áóíëàðûí ùàìûñû ÿëà, ýþçÿëäèð,
Ëàêèí êàðâàí ñÿñè äàùà ýþçÿëäèð.
Äÿâÿíèí çÿíýèíäÿ èëàùè ñÿñ âàð,
Î äåéèð: “Ýÿë, ùàããû áó ñÿñäÿ àõòàð”.
Àé îíóí ÿí êè÷èê ñàðèáàíûäûð,
Óòàðèä ÷îõ êþùíÿ ïàñèáàíûäûð,
Èïÿêäÿí àëìûøäûð èíúÿëèê, äöçö,
Úèëîâóí òîõóìóø Çþùðÿ óëäóçó,
Äåéÿð ãÿëáäÿí ýÿëÿí îäëó áèð íÿôÿñ:
Åé Ìÿêêÿ âàäèñè, åé èëàùè ñÿñ!

59
 ÌßÊÊßÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Îðàäàí Ìÿêêÿéÿ ýåäÿðñÿí, ÿëáÿò,

Ýþðÿðñÿí îðàäà ôÿçëö-êÿðàìÿò.
Áó éåð ãîðóéàúàã ñÿíè ùÿð çàìàí
Úàí àëàí èñòèäÿí âÿ ãóðàãëûãäàí.
ßýÿð Ìÿêêÿ îëñà éóðäóí, ìÿñêÿíèí,
Úàíûí ùÿð áÿëàäàí ãóðòàðàð ñÿíèí.
Î èêè ñÿòðèëÿ ùÿð ñèððè à÷àð,
Àëëàùûí àäûéëà éàíàøû äóðàð.
Áó àääà ñàõëàíûð ùÿãèãÿò òàìàì,
Áóíó äÿðê åéëÿéÿð ùÿì õàñ, ùÿì ÿâàì.
Ãÿëáè ïàê óñòàäëàð äöøìÿçëÿð øÿêêÿ,
ßââÿë Àëëàù äåéÿð, ñîíðà äà Ìÿêêÿ.
Êþëýÿñèí ñàëìûøäûð áó éåðÿ Àëëàù,
Îíóí÷öí Ìÿêêÿéÿ ýÿëìÿç áèð áÿëà.
Ìÿêêÿ Êÿáÿ èëÿ, áèë, ñÿðÿôðàçäûð,
Áóíóí÷öí ñàùÿñè òîõóíóëìàçäûð.
Ìÿêêÿ ôÿëÿê èñÿ øàí-øÿðàôÿòäÿ,
Êÿáÿ äÿ ãöòáäöð ùÿð ëÿéàãÿòäÿ.
Êÿáÿ éåð òóòìóøäóð Ìÿêêÿäÿ, ñàíêè
Úÿçèðÿ äÿíèçäÿ îëìóøäóð ñàêèí,
Áóðà öíñ åâèäèð, ùàãã äÿðýàùûäûð,
Áóðà ìÿçëóìëàðûí ïÿíàùýàùûäûð.
Áóðàäà áèð èíúè òàïìàã÷ûí ôÿëÿê,
Áàøûíû àøàüû òèêìèø äàëüûúòÿê.
ßòøàí ìÿëÿêëÿðÿ áó éåð ñó âåðÿð,
Ñàüàëäàð ùÿð äÿðäè, ìÿðÿçè éåêñÿð.
Ìÿêêÿäèð ñó âåðÿí úÿííÿò ùîâçóíà,
Ýþéëÿðèí ãàïûñû à÷ûãäûð îíà.
Ìÿêêÿíè àðçóëàð êèøè îëàíëàð,
Óøàã îéóíúàãëà ñåâèíèá îéíàð.
Úàíûíû ãóðáàí âåð îíà, ñÿí äÿ ýåò,
Ñèäã èëÿ áàøûíà äîëàí, äóà åò!

60
 ÃÀÐÀ ÄÀØÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Áèëàë òÿê äàéàíàí ãàðà äàøà áàõ,

Çàùèðè ãàðàñà, áàòèíè ïàðëàã.
Î, áèð äàø äåéèëäèð, ãûçûë ìèñàëäûð,
Êÿáÿíèí öçöíäÿ î, ãàðà õàëäûð.
Î ãàðà è÷èíäÿ áèð íóð âàð ýåð÷ÿê,
Çöëìÿòäÿ ñàõëàíàí àáè-ùÿéàò òÿê.
Éà çöëôöí è÷èíäÿ áèð ýöíÿø öçäöð,
Éà äà êè, áÿáÿéè ãàðà áèð ýþçäöð.
Ùÿðôëÿðè è÷èíäÿ “Ãóðàí” ñèððè âàð,
Éà çöëìÿò ýåúÿäÿ éàüûð áÿéàç ãàð.
Î, áàêèð âÿ ãî÷à ùèíäëè — ãàðà äàø,
Ñèððèíè ùå÷ êÿñÿ åéëÿìÿéèð ôàø.
Õàëã îíóí ñèððèíÿ âàãèô îëìàäàí,
Àãóøà àëàðàã þïöð ùÿð çàìàí.
Âàðäûð ö÷ ãàðäàøû îíóí éåíÿ äÿ:
Èðàã þëêÿñèíäÿ, Øàìäà, Éÿìÿíäÿ.
Àíàäàí îëàðêÿí äþðä ãàðûíäàøû,
Ùÿð äþðäö õèäìÿòäÿ äóðäó éàíàøû.

ÇßÌÇßÌ ÃÓÉÓÑÓÍÓÍ ÒßÐÈÔÈ

Ýÿçÿðêÿí Çÿìçÿìÿ äöøÿúÿê ýþçöí,

Ùþðìÿòëÿ áèð éåðÿ äþíÿúÿê öçöí.
Áó Éåð êöðÿñèíäÿ ìöãÿääÿñ íÿ âàð,
Áó öëâè ÷åøìÿíèí öñòöíäÿ äóðàð.
Ìàüàðà èòè òÿê àáè-êþâñÿð äÿ,
Ñóñóçëóã ÷ÿêÿðÿê äöøÿíäÿ äÿðäÿ,
Çÿìçÿì ãóéóñóíà ýÿòèðÿð àìàí,
Áóðàäàí äÿðäèíÿ àõòàðàð äÿðìàí.
Ñó ÷ÿêÿí çàìàíäà èïëÿð ýÿðèëìèø,
Ãóéóíóí àüçûíû åéëÿìèø äèø-äèø.
Áèð “ìèì”äÿí åëÿ áèë áèð “ñèí” ãóðìóøäóð,
Éà äà áèð “ÿëèô”äèð, ùàëãà âóðìóøäóð*.
Àëÿìÿ ðóù âåðÿí áó òÿê ãóéóäóð,
Úàíà ãöââÿò âåðÿí îíóí ñóéóäóð.
61
 Éîðóëìàç áóðàäà ñó ÷ÿêÿí èíñàí,
Èï ãûðûã îëàðñà, äîë îëñà øàí-øàí,
ßë àòûá ôÿëÿéèí äîëóíà äÿðùàë,
Àéûí øóàñûéëà áó ãóéóéà ñàë!*

ÃÛÇÛË ÍÎÂÄÀÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Öðÿéè îäëàíàí ñóñóçëàðëà ñÿí,

Î ãûçûë íîâäàíûí éàíûíà ýÿëñÿí,
Ýþðÿðñÿí äÿðéàëàð áöòöí úóø åäèð,
Ýÿëèá áó íîâäàíäàí òþêöëöá ýåäèð.
Õÿçÿð òÿùëöêÿñè, õÿòÿðè, èíàí,
Ãîðõàð áó íîâàíûí äàìúûëàðûíäàí.
Ñóéà áèð åùòèéàú äóéàðêÿí ôÿëÿê,
Áó ãûçûë íîâäàíäàí äèëÿéÿð êþìÿê.

ÊßÁßÉß

Õàãàíè áó àë÷àã, ÷èðêèí ìÿêàíäàí,

Åé êþíöë Êÿáÿñè, ñÿíÿ àòûð úàí.
Î äà ÷îõäàí ÷ÿêèð èøòèéàãûíû,
Êè, ñÿíèí ìöãÿääÿñ, ïàê òîðïàüûíû,
Íàðûíúà äþíäÿðñèí áóñÿéëÿ, ýÿðÿê.
Àõûòñûí ýþç éàøû íàð äàíÿñè òÿê.
Äÿðýàùäà áåø äÿôÿ, ùÿð ñÿùÿð-àõøàì,
Ýàùè “äàë”, ýàù “ÿëèô”, ýàù äà îëñóí “ëàì”*.
Íÿüìÿ îõóéàðêÿí ãóøëàð ùÿð ñÿùÿð,
Îíóí êþíöë ãóøó òÿê ñÿíè èñòÿð.
Îíóí äà äóàñû áóäóð ùÿð çàìàí:
Åé Àëëàùûí åâè, àáàä îëàñàí!
Íÿ ãÿäÿð áàüëûäûð ñÿíÿ ìóðàäû,
Ãóëóíóí ãóëóäóð îíóí äà àäû.
“Ãóëóíóí ãóëó” — áèë íÿ äåìÿêäèð áó?
Éÿíè ãàðà äàøûí îëìóøàì ãóëó.
Ùàãäàí ùàëãà àëìûø îíóí ãóëàüû,
Õàãàíè öçöíÿ âóðìóø áó äàüû,
62
Áÿíþâøÿ, ëàëÿ òÿê éåðÿ áàüëûäûð,
Ãóëàüû ùàëãàëû, ãÿëáè äàüëûäûð.
Íÿ ãÿäÿð ñÿíäÿäèð áÿøÿðèí ýþçö,
Ñÿíÿ ñàäèã ãóëäóð Õàãàíè þçö.
Ñàéÿíäÿ ÿúÿìè äèëäÿ äàíûøàí,
Áó ãóëóí ýþð íåúÿ äèë à÷ìûø ðÿâàí!
Ñûíàãäàí êå÷èðñèí äåéÿ äèëèíè,
À÷äû äîäàüûíäàí Ðóì êèëèäèíè*.
Ãÿáóë åò éàçäûüû ìÿäùèíè îíäàí,
Áó äÿðäëè ãóëóíó ãîâìà ãàïûíäàí.
Ñÿíèí úàìàëûíäàí àëìàäûãúà íóð,
Ýþçëÿðè èøûãñûç ãàëûá, êîð îëóð.
Îäóð öðÿéèíäÿ ùÿñðÿò éåð àëìûø,
Éóñèô òÿê ãàðàíëûã çèíäàíäà ãàëìûø.
Ùÿñðÿò éàøëàðûéëà äîëàí î ýþçëÿð,
Ñó èëÿ äîëó áèð êöïÿéÿ áÿíçÿð.
Öçöíÿ ýöë âóðìóø ãàí äàìàðëàðû,
Õÿò-õÿò úûçûëìûøäûð ñàíêè ðöõñàðû.
×îõ ÿçàá ÷ÿêèð î êÿäÿð ÿëèíäÿí,
À÷ûëìûð äîäàüû ãÿìëÿð ÿëèíäÿí.
Áó èë èñòÿéèðäè ýÿëñèí éàíûíà,
Âàëèäåéí ãàéüûñû äöøäö úàíûíà.
Ýþðäöêäÿ äÿðä ÷ÿêèð àòà-àíàñû,
Áîüóëäó ãÿëáèíäÿ äèäàð ùàâàñû.
Âàëèäåéí ñþçëÿðè åòäèêäÿ òÿñèð,
Ñàíêè àéàüûíà áàüëàíäû çÿíúèð.
Ãÿçà ÿòÿéèíÿ áþéöê ìûõ ÷àëäû,
Ãÿäÿð äÿ áîéíóíà áèð çÿíúèð ñàëäû.
Íÿ àéðûëà áèëäè àòà-àíàäàí,
Íÿ äÿ êè, ñÿôÿðÿ òàïäû áèð èìêàí.
Ãàëäû òîðïàã êèìè î ùÿðÿêÿòñèç,
×èðêàáëû ìöùèòäÿ ãàëäû ãöäðÿòñèç.
Èíäè ýþç éàøûéëà éàçûð øåðëÿð,
Ìöìêöíìö î áèð äÿ åéëÿñèí ñÿôÿð?
Áöíþâðÿí ñàõëàéûð áöòöí äöíéàíû,
Ñÿíÿ òÿðèô éàçûð øàèð Õàãàíè.
×îõ áàêèð ìÿíàëàð äöçöá ãÿëÿìè,
Ñÿïèð àñòàíàíà èíúèëÿð êèìè.
63
Ùÿð÷ÿíä êè, ýþðöíöð î áè÷àðÿ òÿê,
Ùÿð÷ÿíä êè, ÷ûðïìûøäûð äöíéàéà ÿòÿê.
ßââÿëúÿ ãÿëÿìÿ ñàðûëàí çàìàí,
Àäûíëà áàøëàäû éåíè áèð äàñòàí.
Îíóí ïèéàäàñû ìÿäùèíäÿ ñÿíèí,
Ãöðóðëó øàùëàðû ìàò ãîéàð éÿãèí.
Î, ãÿì òàõòàñûíäà îéíàðêÿí øàùìàò,
Ãîéàð éöç õÿçèíÿ ñàùèáèíè ìàò.
Áó ñÿêêèç ìÿíçèëëè õàíÿñèíäÿ, áèë,
Ùå÷ êÿñ äóðà áèëìÿç îíà ìöãàáèë.
Ùàããûí êþìÿéèëÿ áèð òîïó åäÿð,
Ñÿêêèç ïèéàäàíû éåðëÿ áÿðàáÿð.
Î, þç ñÿíÿòèëÿ à÷àðêÿí áöñàò,
Ôÿëÿê óñòàñûíû ìöòëÿã åäÿð ìàò.
Ìàùìóä þç ãÿìèíè äàüûòñûí äåéÿ,
Ôèë èëÿ ìàò âåðäè î, Öíñöðèéÿ*.
Áó êþùíÿ òàõòàäà, èíäèñÿ ýþç à÷,
Çÿíí åò Õàãàíèíè áèðèíúè ëåéëàú.
Éàðàäûð î ùàããû ñöáóò äèâàíû,
Ãàñèä òÿê ýþíäÿðèð áàäè-ñÿáàíû.
Ñÿáà áó òþùôÿìè ñÿíÿ ÷àòäûðàð,
Õàãàíè ãàëìàñà, ÿñÿðè ãàëàð.
Êþìÿê åò îíà, åé êÿðÿì äÿðýàùû,
Àõû, éåòèìëÿðèí ñÿíñÿí ïÿíàùû!
Éàõøû áèë êè, áóíëàð éåòèìäèð, àìàí!
Ùèôç åéëÿ îíó ñÿí àëîâäàí, ñóäàí.
Ùàëàë äîüóëìóøëàð àíàäàí îíëàð,
Ãîéìà, öðÿêëÿðè äàüëû ãàëñûíëàð!
Ñàõëà þç éàíûíäà îüóëëàðûíû,
Úîøüóí èëùàìûíûí éàäèýàðûíû.

ÌßÄÈÍßÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Åëÿ êè, Êÿáÿíèí ñàéÿñèíäÿ ñÿí,

Áàõûá úàìàëûíà äèíúÿëäèí, ùÿìÿí.
Îðàäàí öç òóòóá Ìÿäèíÿéÿ ýåò!
Ýåäÿðÿê îí ýöíëöê éîë, çèéàðÿò åò!
64
Îíóí áöíþâðÿñè ñÿääèð úàùàíà,
Áó øÿùÿð ðóù âåðÿð ùÿð çàìàí úàíà.
Ìÿäèíÿ àäûíû éàçûá îõóñàí,
Îðòàäà äèí ñþçö îëàúàã ÿéàí.
Ìöñÿëìàí ðóçóñó êèìè åäÿð òîõ,
Ýÿëèðè àç îëàð, áÿðÿêÿòè ÷îõ.
Õóðìà áàüëàðûíû ÿêìèø Úÿáðàèë.
Ñóâàðìûø îíëàðû ùÿð ýöí Èñðàôèë*.
Ýöëàáäà èñëàíìûø òîõóìëàðû ùÿì,
Úÿííÿòäÿí ýÿòèðìèø Ùÿçðÿòè-Àäÿì.
Ýöíÿø øöàñûíà áÿíçÿð ùÿð àüà÷,
Áóëóä òÿê áöðöíöá, ýþðöíÿð ãûéüàú.
Áóðàäà éåòèøÿí õóðìàíû ôÿëÿê,
Ñÿìà òÿáÿãèíÿ ãîéìóøäóð Àé òÿê.

ÏÅÜßÌÁßÐÈÍ ÒßÐÈÔÈ Âß
ÇßÌÀÍßÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ

...Ãöäñèééÿò àíàñû äîüàðêÿí éåðäÿ,

Ñÿíäÿí àðòûã þâëàä äîüìàäû áèð äÿ.
Îëìàñûí äåéÿ áèð áàøãà þâëàäû,
Áÿòíèíÿ íöòôÿíèí éîëóí áàüëàäû.
Äöíéàíûí øÿðÿôëè òàðèõè ñÿíñÿí,
Áàøëàíìûø î ñÿíèí âèëàéÿòèíäÿí.
Éåääè ìèí èë àëòû ýöí è÷ðÿ ÿñëà,
Áåëÿ áèð õîø ýöíö ýþðìÿìèø äöíéà.
Ñàíàñàí áó ýöíäÿ ãóðóëìóø úàùàí,
Áó ìàâè õîø ôÿçà, ýåíèø àñèìàí.
Áó ãöááÿ ñÿíÿ áèð ÷àäûðäûð, àíúàã.
Õàãàíè ãàïûíäà áèð çÿððÿ òîðïàã.
Áèð èíñàí åäÿðÿê Õàãàíèíè ñÿí,
Ãàëäûðäûí ýþéëÿðÿ ìÿðäëèêëÿ éåðäÿí.
Ôàíèëèê áÿíäèíäÿí õèëàñ îëàðàã,
ßáÿäè àëÿìäÿ ãóðäó òÿìòÿðàã.
Ñÿíèí òÿðèôèíÿ äèë à÷äû ùàìàí,
Îëäó ñþç ìöëêöíÿ áþéöê ùþêìðàí.
Ñÿíÿò ìåéäàíûíäà î ýöíäÿí áÿðè,
65
Èëùàìû éàðàäûð ñþç ýÿëèíëÿðè.
Îíëàðû òÿáèëÿ êåéäèðèð äîíà,
Îäóð êè, Õàãàíè äåéèðëÿð îíà.
Îíëàðûí ùÿð áèðè áàêèð ýþçÿëäèð,
Ñÿíÿò ïÿðäÿñèíäÿ äöððè-ÿçÿëäèð.
Ìèí äÿðäëè öðÿéÿ âåðèðêÿí ãöââÿò,
Î, ñÿíäÿí ýþçëÿéèð ëöòôö-ìÿðùÿìÿò.
Ñÿíèíëÿ áèòäèñÿ ÿýÿð íöáöââÿò,
Áèòäè Õàãàíèéëÿ øåð âÿ ñÿíÿò.
Ãàëàðñà äöíéàäà éàçäûüû äàñòàí,
Ñÿíèí òÿðèôèíëÿ äîëàð áó úàùàí.
Èäðàêûì ýÿòèðäè ãàïûíà ìÿíè,
Áÿõò à÷äû öçöìÿ áó õÿçèíÿíè.
Êþíëöì éàðàëûäûð, þçöí àë ãèñàñ,
Áó ãÿì äÿðéàñûíäàí åò ìÿíè õèëàñ!
Çÿìàíÿ ÿëèíäÿí ùàëûì éàìàíäûð,
Äàäûìà ñÿí éåòèø ìÿíèì, àìàíäûð.
ßðèòäè ýöíàùñûç ãÿëáèìè ôÿëÿê,
Åé ýþéëÿðèí øàùû, þçöí îë êþìÿê!
Çàëûìëàð çöëìöíäÿí ìÿí ÷ÿêèðÿì äàä,
Åé àäèë, ñÿí þçöí åò ìÿíÿ èìäàä!
Îëìóøëàð ìÿíäÿêè ùöíÿðÿ äöøìÿí,
Êþìÿéèì ñÿí îëñàí õîô åòìÿðÿì ìÿí.
Âåðèðëÿð ãÿëáèìÿ úÿôà, ÿçèééÿò,
Ñÿí ãÿáóë åéëÿñÿí áèòÿð áó ìþùíÿò.
Áàøûìà ÿë ÷ÿêñÿí, ìÿíèì íÿ äÿðäèì,
Çÿìàíÿ ÿùëèíäÿí ìÿí ÿë ÷ÿêÿðäèì.
Åéëÿñÿí ëöòôöíëÿ ìÿíÿ áèð êþìÿê,
Íÿ èíñàí ãîðõóäàð ìÿíè, íÿ ôÿëÿê.
ßëèíÿ êèì êàâÿ äèðÿôøè àëñà,
Î, èêè èëàíäàí õîâô åòìÿç ÿñëà*.
Áèð ìöääÿò áèð ëîüìà ÷þðÿê÷èí ìÿí äÿ,
Äèøèìè ñûíäûðäûì íàêÿñ þíöíäÿ.
Êþíëöìö âåðäèêäÿ ñÿíÿ, íÿùàéÿò,
Äèøëÿðèì çÿðáÿäÿí ãàëäû ñÿëàìÿò.
Áÿëè, éàõøûëàðûí éàõøûñû ñÿíñÿí,
Ñÿíèí òÿðèôèíëÿ éöêñÿëèðÿì ìÿí.
Ñÿíèí èãáàëûíëà äöçÿëäè èøèì,
66
Íÿùàéÿò, ýþðöíäö ñîí àüûë äèøèì.
Òþêöëäö òàìàùêàð äèøëÿðèì òàìàì,
Íÿ ÷þðÿê àõòàðäûì, íÿ äàäëû òÿàì.
Ñåâýèíëÿ äöíéàíûí äàøûíû àòäûì,
Éîëóíëà ãÿíàÿò ìöëêöíÿ ÷àòäûì.
Ñÿôàëû áèð áàüäà éàøàðäûì àçàä,
Áó à÷ûã àëûíëà îëäóì ãÿëáè øàä,
Ùÿéàòûì áèð çàìàí äèâÿ òóø îëäó,
Èéèðìè èêè èë þìðöì ïó÷ îëäó*.
Åëÿ êè, þçöìö ãàïûíà ñàëäûì,
Î èòÿí þìðöìö ýåðèéÿ àëäûì.
Àíëàäûì ñÿùâèìè, îëäóì ïåøèìàí,
ßë ÷ÿêäèì î êå÷ÿí äóéüóëàðûìäàí.
Ñÿíèí ãàïûíäàäûð ÿáÿäè äþâëÿò,
Áàøãà ãàïûëàðäàí ÷ÿêìÿðÿì ìèííÿò.
Ãàïûíäàí ÷àòàðêÿí ìÿíèì íèéàçûì,
Áàøãà ãàïûëàðû äþéìÿê íÿ ëàçûì?!
Àäàì äà äóçëàãäà äóç àõòàðàðìû?
Äÿðéàäà áàëûüû àõòàðàí âàðìû?
Ýöíÿø ùå÷ Ìÿãðèáäÿí ÷ûõàðìû ñÿùÿð?
Éà äà Àé Ìÿøðèãäÿí ÷ûõàðìû ìÿýÿð?
Úÿíóáäàí áèð õåéèð ýþçëÿéÿí èíñàí
Ìÿùðóìäóð, éÿãèí êè, ñàüëàì àüûëäàí.
Áèð éåð âàð, îðàäà õÿòÿð ìàùàëäûð,
Ñöùåéëèí éåðèäèð î éåð — øèìàëäûð*.

***

Ãÿäèðáèëìÿçëÿðäÿí ÷îõ çÿðáÿ àëäûì,

Ëîâüà àäàìëàðûí ÿëèíäÿ ãàëäûì.
Îíëàð ùåéâàí ãÿäÿð øöóðñóçäóëàð,
Úÿùàëÿò öçöíäÿí ùàìû ôèòíÿêàð.
Ýþðäöì êè, åùòèéàú áîüóð þëêÿíè,
Òàìàùû òÿðê åäèá, ìÿí òóòäóì ñÿíè.
Ñûüûíäûì ÿäàëÿò àñèòàíûíà,
Áó äöçëöê éóðäóíà, ùàãã ìÿêàíûíà.
ßë ÷ÿêäèì éóðäóìóí ýþçÿëëèéèíäÿí,
67
Ýÿëäèì ÿçÿìÿòëè áó þëêÿéÿ ìÿí.
Ìÿíÿ ìÿúëèñëÿðäÿ åäèëäè ùþðìÿò,
Áèð ÷îõ ãÿáèëÿëÿð âåðäè çèéàôÿò.
Ãóðòàðäûì òàìàùûí ñÿðò ùàâàñûíäàí,
Íÿôñèí, ãÿùÿòëèéèí ìèí áÿëàñûíäàí.
Ãàïûíà ìÿí ãà÷äûì îëàñàí ïÿíàù,
Ìÿíÿ áó ãàïûäûð áèð èñòèíàäýàù.
Óøàã äà àíàäàí ãà÷ñà, áó, éÿãèí,
Ãà÷àð ãóúàüûíà àíúàã äàéÿíèí.
Ìÿí éåíÿ öìèäëÿ ãàïûíà ýÿëäèì,
Òîðïàüà öç ãîéóá, ðóùÿí éöêñÿëäèì.

***
Ñèðëÿð éóâàñûíäàí ó÷àí áèð ãóøàì,
Ñÿñëÿ, ãÿôÿñèíÿ ýÿëèá ãîíìóøàì.
Èñèíèá áó àëè õèñëÿòèíÿ ìÿí,
Ñÿíèí ãÿôÿñèíè åéëÿäèì ìÿñêÿí.
Ùÿð éåðÿ ó÷ñàì äà ìÿí áèðíÿôÿñÿ,
Éåíÿ ãàéûäàðàì áó õîø ãÿôÿñÿ.
Äåéèëÿì éûðòûúû, âÿùøè ãûðüû òÿê,
Êè, ñèíÿ éûðòàðàã, ÷ûõàðàì öðÿê.
Êÿêëèê àðõàñûíúà ãûðüû òÿê ñÿôèë,
Ýÿçìÿðÿì áèð øèêàð àðõàñûíúà, áèë!
Éàðàìàç ñàüñàüàí êèìè äÿ áèð àí,
ßíúèð àõòàðìàðàì ùÿð úûð àüàúäàí.
Éàõøûäûð ýþéÿð÷èí áàëàñû êèìè,
Àíàìûí àüçûíäàí àëûì ðóçèìè.
Ýÿëìÿç, òóòè êèìè, õîøóì òÿãëèääÿí,
Áóááó òÿê ñèðëÿðè àõòàðìàðàì ìÿí.
Ñàð êèìè îëñàì äà, éàçûã ìèë÷ÿêëÿð,
Èíúèìÿç ÿëèìäÿí áèð çÿððÿ ãÿäÿð.
Íÿüìÿ îõóñàì äà øåéäà áöëáöë òÿê,
Ùÿ÷ êÿñäÿí óììàäûì áèð òèêÿ ÷þðÿê.
Ýþçöì íàêÿñëÿðè ýþðìÿñèí äåéÿ,
Áàéãóø òÿê ñûüûííàì áèð õÿðàáÿéÿ.
Áèð òàâóñ éàðàíäûì ùàããûí áàüûíäà,

68
Ñèìóðüàì ìÿí äèíèí î Ãàô äàüûíäà*.
Åé áåùèøò àüàñû, ñÿíèí ñöôðÿíäÿí,
Ùöìà ãóøó êèìè ñöìöê éåäèì ìÿí*.
Ñÿíèí êÿðàìÿòèí ýþñòÿðèá òÿñèð,
Î ñöìöê ìÿäÿìäÿ îëäó òàáàøèð.
Äàùà ìÿí ÷þðÿê÷èí àüûç à÷ìàðàì,
ßëèíäÿí àëûðàì ãèäà ñöáùö øàì.
Çàùèðè ýþðöøö ñåâìèðÿì ÿñëà,
Öðÿéèì àõòàðûð áàòèíè ìÿíà.
Áåëÿ öëâèééÿòè ñåâÿí öðÿêëÿð,
Òÿáèëÿ éàðàäàð ìèñèëñèç ýþâùÿð.
Ôÿãèðëèê úÿëàëû îëàí ùÿð àäàì,
Ìÿíÿ ïÿíèð, ñèðêÿ âåðìÿäÿ ìöäàì.
Òÿáèí ýöúöéëÿ áó ïÿíèð, ñèðêÿäÿí,
Ñöä èëÿ øÿðàáû éàðàäûðàì ìÿí.
Ãàéäàäûð, øÿðàáäàí ñèðêÿ àëûíàð,
Ìÿëóìäóð ñöääÿí äÿ ïÿíèð ÷àëûíàð.
Òÿáèìñÿ éàðàäûá ìþúöç, èíãèëàá,
Ïÿíèðäÿí ñöä âåðèð, ñèðêÿäÿí øÿðàá.
Êàìèðàí àäàìëàð êèìè ùå÷ çàìàí,
Íÿ øÿðàá è÷ÿðÿì, íÿ äÿ ãûçûë ãàí.
Ìÿí ãàðäàø ãàíûíà ñóñàìàäûì, áèë,
Áåø ùèññèì áóíëàðà ìöâàôèã äåéèë.
Áàáàì Àäÿì êèìè åòäèêäÿ ýöíàù,
Èíúèð éàðïàüûíà àïàððàì ïÿíàù.
Ëàêèí òÿêÿááöðëö àäàìëà áèð àí,
È÷ìÿðÿì àòÿøè öçöì ñóéóíäàí.
Öçöìöí ãûçûíà âåðìèøÿì òàëàã,
Äèíèí ýÿëèíèëÿ åâëÿíìèøÿì, áàõ.
Þéðÿòäè áó èøè ìÿíÿ øÿðèÿò,
Äþíìÿðÿì áó éîëäàí ùå÷ çàìàí, ÿëáÿò!..

***
Êå÷ìèøäèð î ýöíëÿð, ÷þðÿê öçöíäÿí,
Èêèäèëëè îëäóì áèëÿ-áèëÿ ìÿí.
Èíäè ãûëûíú êèìè êÿñêèí äèëèì âàð,
Ãûëûíú ñûéðûëàíäà êÿñÿðëè îëàð.
69
ßââÿëëÿð äèëèì áèð äÿìèð êèìèéäè,
Úÿëàëûí éàüëàäû äÿìèðè, èíäè.
Ñÿíäÿêè èãáàëûí ñàéÿñèíäÿ áèð,
Éàü ñåëè àõûäûð ìÿíäÿêè äÿìèð.
Âàëëàù, àõòàðñàí äà, éåääè èãëèìäÿí,
Éàõøû éàð äöçÿëäÿí îëìàç äèëèìäÿí,
Éåääè ãàò ôÿëÿêäÿ î éåääè ÷ûðàã,
Íóðëàíûð äèëèìäÿí ãèäà àëàðàã.
Èëùàìûì éàëàíëà õàðàá îëìóøäó,
Î, úèâÿ ðÿíýèíäÿ ñÿðàá îëìóøäó.
Èíäè ùÿð ñþçöìäÿ áèð ùÿãèãÿò âàð,
Î, ýöçýö, ìÿùÿê òÿê îëìóøäóð ìåéàð.
Äàùà, ìÿääàùëûãëà îëìàðàì áÿäíàì,
Ýþñòÿðìÿç äîüðóíó ÿéðè áó àéíàì.
Áèð íå÷ÿ íàõÿëÿô îëäó äöøìÿíèì,
Àòÿøëÿ äîëäóðäó àüçûìû ìÿíèì.
Àüçûì õèëàñ îëñóí äåéÿ àòÿøäÿí,
Éåääè ñó, òîðïàãëà éóäóì îíó ìÿí.
Ñÿíèí ìÿäùèí èëÿ, åé áþéöê ñÿðâÿð,
Áóäóð, àüçûì ñÿïèð ìèðâàðè, ýþâùÿð.
Î à÷ûã âÿ áàüëû ãàïûäà àøêàð,
Äåéèë îòóç èêè, îòóç ìèí äöðð âàð.
ßââÿëëÿð øàùëàðû ìÿäù åòäèéèì÷öí,
Äèëèì áóëàíìûøäû ÷èðêàáà áöòöí.
Ïàêà ÷ûõàðìàã÷ûí íàòÿìèçëèêäÿí,
Éóéóðàì àüçûìû ýþç éàøûìëà ìÿí,

***

Àíä îëñóí, úÿííÿòèí ñÿêêèç áàüûíà,

Éÿíè úÿìàëûíûí øÿí íþâðàüûíà.
Àíä îëñóí ðóù âåðÿí î ñàô êþâñÿðÿ,
Éÿíè î ñÿíäÿêè áàêèð ñþçëÿðÿ.
Àíä îëñóí àòÿøëè äÿðèí äÿðéàéà,
Éÿíè ùÿðàðÿòëè ãÿëáèíÿ, ìþâëà!
Õàãàíè áèð äÿ ñþç éàðàòñà, èíàí,
Ñÿíäÿí áàøãàñûíû åéëÿìÿç öíâàí.
70
Áàøãà áèð àäàìà ïÿðÿñòèø åòñÿì,
Îíäà èíñàí äåéèë, áèð âÿùøè äèâÿì.
Ìÿíè ãÿáóë åòñÿí íþêÿðëèéÿ ñÿí.
Íåéëÿðÿì øàùëàðû, ÿìèðëÿðè ìÿí?
Çÿìàíÿ ÿùëèíäÿí íÿ óììàã îëàð?
Ìÿí êè, þç êþëýÿìäÿí ãîðõóðàì àøêàð.
Ãÿëáèìäÿ äàèìà äàíûøûðàì ìÿí,
Ãîðõóðàì êè, îëàì þçóìÿ äöøìÿí.
Úàíûì çöìðöä êèìè ñîâðóëóð éåëÿ,
Ãîðõóðàì øàùëàðûí ëöòôöíäÿí áåëÿ.
Øÿðâàíûí àüçûíäàí ÷ÿêèðÿì áÿëà,
Îíóí÷óí äèëèìè à÷ìûðàì äàùà.
Éàëûí ãûëûíúëàðäàí òþêöëöð ÿúÿë,
Âóðìàðàì ýèúèòêÿí éàðïàüûíà ÿë.
Êöëÿêëè, òóôàíëû äÿíèçäÿéÿì ìÿí,
Ãîðõóðàì ýàù éåëäÿí, ýàù äà ýÿìèäÿí.

***
Ìÿíÿ ìÿíùóñ äåéèð áó Øÿðâàí ÿùëè,
Íÿ äåéèì, ùÿãã ñþçäöð, äîüðóäóð, áÿëè.
Äåéèðëÿð Õàãàíè îëñàéäû ñàäèã,
Áèçÿ ìåéë åäÿðäè äàùà äà àðòûã.
Àò êèìè ÷ÿêÿðäè éöêëÿðèìèçè,
Àðû òÿê ýÿçÿðäè ýöëëÿðèìèçè.
Õàëãûí ñþùáÿòèíäÿí ãà÷ìàçäû áèð àí,
Äþíÿðäè Õàãàíè øàùäàí, õàãàíäàí.
Àðàäû î, ìÿçÿ, ãûðìûçû øÿðàá,
Íÿüìÿëÿð ñþéëÿäè îíà òàð, ðöáàá.
Î äà ÿéàíëàðà åëÿäè õèäìÿò,
Åòìÿäè áàáàëàð éîëóíà ùþðìÿò...
Äîüðóäóð, ñåâèðÿì äèíè, àéèíè,
Ìÿíùóñäóð êèì èíêàð åäÿðñÿ äèíè.
Ìÿíùóñ àäëàíñà äà àäû Êåéâàíûí,
Çþùðÿäÿí êÿì äåéèë, øÿíè, èíàíûí*.
Áàéãóøäà îëàðñà äèíÿ ñÿäàãÿò,
Äèíñèç áèð õîðóçäàí éàõøûäûð, ÿëáÿò.
71
ÌÎÑÓË Âß ØÀÌÛÍ ÒßÑÂÈÐÈ

Åé âÿñëè, ùèúðàíû òÿðê åäèá ýåäÿí,

Áàáèëÿ, Ìÿøùÿäÿ ùÿð äÿì ìåéë åäÿí.
Áàáèëèí ùàâàñû âÿ òîðïàüûíäàí,
Ùàñèëèí ãûçäûðìà îëäóñà, èíàí.
ßëàúûí Øàìäàäûð, äóðìà, îðà ýåò,
Øàìûí òîðïàüûíû äÿðäÿ äÿðìàí åò!
Éöç ìèí èë äþâð åäÿí áó ñîíñóç ñÿôÿð,
Ñÿíÿ âåðäè àíúàã òöêÿíìÿç çÿðÿð.
Òÿðê åò áó èêè ìûõ, éåääè ïÿðäÿíè*,
Éîõñà, äþâðè-ôÿëÿê òÿðê åäÿð ñÿíè.
Ùþðìÿòëÿ ýÿë éåòèø Ìîñóë, Øàìà,
Ãöòáäöð, ôÿëÿêäèð áó éåð èñëàìà.
Áó åëÿ ãöòáäöð, éîõ áèð çÿðÿðè,
Áó åëÿ ôÿëÿêäèð, éîõ øóðö-øÿðè.
Áó ñîíñóç ôÿëÿêäèð èêè äöíéàéà,
Ãöòá èñÿ êþìÿêäèð èêè äöíéàéà.
Áÿñäèð, ñÿí íÿ ãÿäÿð ñþéëÿíÿúÿêñÿí,
Ðÿíýèíè äÿéèøÿí àõøàì-ñÿùÿðäÿí?
Áàø ÿéìÿê áàøãà áèð éåðÿ ùàðàìäûð,
Ñÿùÿðèí, àõøàìûí úÿëàëû Øàìäûð.
Øàìûí ö÷ ùÿðôèéëÿ ùÿð èêè àëÿì,
Éàðàíûá îëìóøäóð ñàáèò âÿ ìþùêÿì.
Áèð áàõ êè, áàøûíäà “øèí” òóòìóø ãÿðàð,
Îðòàäà “ÿëèô”äèð, ñîíóíäà “ìèì” âàð.
Çÿíúèëÿð øàùû òÿê áÿçÿíèá äóðàð,
Àéàãäà õàëõàëû, áàøäà òàúû âàð.
ßëèôè îðòàäà áèð ìàéàã êèìè,
Ãàëäûðìûø ýþéëÿðÿ áèð äàéàã êèìè.
Áèð èøûã éàéûëûð ùÿð ñÿùÿð åðêÿí,
Øàìûí “øèí” òàúûíûí äÿíäàíÿñèíäÿí.
Éåðèí õîøáÿõò îüëó ìöãÿääÿñ Øàìäûð,
Äèíèí àíàñûíà áèð åùòèøàìäûð.
Øàìûí ãóëëóüóíäà îëìàã÷ûí íþêÿð
Ýþéëÿð êÿùêÿøàíäàí áàüëàìûø êÿìÿð.
Êÿùêÿøàí éîëóíäà áó äîããóç ôÿëÿê,
Ãîéìóø õîí÷àñûíà Àéû äàíÿ òÿê.
72
 Àéû áàøàã öñòÿ äàíÿ åäÿðêÿí,
Àëìûø îðàã, ñöíáöë Øàì õèðìÿíèíäÿí.
Äîüðóäóð, Ìèñèð äÿ ýþçÿë ìÿêàíäûð,
Ëàêèí Øàì äàíÿäèð, î áèð ñàìàíäûð.
Úÿííÿòäÿí àòûëàí î ñàìàí êè, âàð,
Úèñìÿ ãöââÿò âåðìÿç, úàíà òîð ãóðàð.
Äàðà îðàüûíäàí äöøöá î ñàìàí,
Îðàüû îäëóäóð ÷àõìàã äàøûíäàí.
Äèíèí ýþçëÿðèíÿ áàòäû î îðàã,
Äèíèí ýþçëÿðèíäÿí ãàíëàð àõäû, áàõ.
Ýöíÿø äÿ âóðóøóð ìèñèðëèëÿðëÿ,
Î äà íèçÿñèíè àëìûøäûð ÿëÿ.
Ìèñðèí þç àäûíäà áèð øèêÿñòëèê âàð,
Øàìäàí îüóðëàìûø áèð ùÿðôè, àøêàð.
Øàìûí àéàüûíû ãîïàðûá ùàìàí,
Áàøûíà ãîéìóøäóð Ìèñð óòàíìàäàí*.
Øàìûí äÿôòÿðèíäÿ, áàõ, Ìèñðèí àäû,
Ïîçóã áèð ùÿðô êèìè ùå÷ îõóíìàäû.
Ùÿð èêè àëÿìäÿí Øàìäà íèøàí âàð,
Ðÿâàìû Ìèñð èëÿ îëñóí ùÿìãàòàð?
Ïÿðäÿéëÿ þðòöëìöø Ìèñðèí öç-ýþçö,
×ûõìûø õàòèðÿäÿí áöñáöòöí þçö.
Îíóí ñóðÿòèíÿ äóøÿí áó ëÿêÿ,
Éàðàòìûø ùÿð çàìàí äèíÿ òÿùëöêÿ.
Ìèñðÿ íþãòÿ ãîéñàí, òåç ìöçöðð îëàð*,
Ýþðöí, áèð íþãòÿäÿ íÿ ñèððëÿð âàð.
Øàìñà ìÿëÿêëÿðÿ ìþùêÿì ïÿíàùäûð,
Äöç éîë éîë÷óñóíà áèð ãèáëÿýàùäûð.
Áóðàäàí äÿðñ àëìûø íÿáèëÿð òàìàì,
Ïàê ðóùà øèðÿäèð, ãöââÿòäèð áó Øàì.

ÌÎÑÓËÓ ÒßÐÈÔ Âß ÈÐÀà ÁÀØ×ÛÑÛ

ÚßÌÀËßÄÄÈÍß ÑÈÒÀÉÈØ

Øàì àüûë ìöëêöíöí àüàñûäûð, áèë,

Áàëàñû äöíéàëàð ôÿòù åäÿí Ìîñóë.
Ìîñóë íèúàò âåðÿí ïàê áèð ùÿðÿìäèð,
73
Î ùÿéàò áÿõø åäÿí áàüè-Èðÿìäèð.
Ùàìû áó ùÿðÿìÿ áàø ÿéèð ìöäàì,
Êàèíàò áó ñÿäðÿ åäèð åùòèðàì.
Äöíéàéà ùþêì åäèð îíóí ãöäðÿòè,
Âàðäûð áó ñÿäðäÿ ìÿëÿê õèñëÿòè.
Áÿëêÿ äÿ ñÿìàäûð îíóí õÿéàëû,
Ýþéöí öñò ãàòûäûð îíóí íèùàëû.
Ìîñóë áèð ñÿìàéè-ìöëêè-ùåéðÿòäèð,
Ñàùèáèí òèêäèéè áèð èìàðÿòäèð.
Ìîñóëà ñÿí ñþéëÿ ö÷öíúö àëÿì,
Ñàùèáè àäëàíäûð èêèíúè Àäÿì.
Ãûðõ ýöíäÿ äöçÿëìèø îíóí ùåéêÿëè,
Îíà äà äÿéìèøäèð Àëëàùûí ÿëè.
Àëûíìûø òîðïàüû, ñóéó ùÿâÿñäÿí,
Úàíëàíìûø î äà áèð ãöäñè-íÿôÿñäÿí.
Úÿìàë äà èêèíúè Àäÿìäèð áó ýöí,
Õÿëèôÿ éàðàíìûø äöíéàéà áöòöí.
Ùÿð àí ìÿëÿêëÿðÿ ýÿëèð áó õÿáÿð:
Èêèíúè Àäÿìÿ ñÿúäÿ åòñèíëÿð.
Ìîñóëóí òîðïàüû äþðäöíúö ñÿìà,
Áó ýþéäÿ ìþâúóääóð Ýöíÿø âÿ Èñà*.
Êÿðàìÿò Ýöíÿøè éöêñÿëÿí çàìàí,
Áÿõòèí àçàí÷ûñû äåéèð óúàäàí:
Åé ñÿùÿð ýþçëÿéÿí èíñàíëàð, ãàëõûí,
Áóäóð, ÿáÿäèééÿò ñöáùöíÿ áàõûí!
Ñÿùÿðèí ùöñíöíÿ âåðèíèç ñàëàì,
Îíà ñÿúäÿ ãûëûá åäèí åùòèðàì.
Áàõ, êÿðÿì ýöíÿøè à÷àðàã øÿùïÿð,
Øàìûí ìÿøðèãèíäÿí äîüóð ùÿð ñÿùÿð.
Îíóí äîüäóüó éåð îëäóãúà áó Øàì
Øàìûí ñÿùÿðèíäÿ äîüàð åùòèøàì.
Ôÿëÿéèí ýöíÿøè ñþç âåðäè äÿðùàë,
Êè, Øàìûí øÿðãèíäÿí ýþñòÿðñèí úàìàë.
×öíêè Øàì ìöëêöäöð íàìö åùñàíûí,
Àëûð ðþâíÿãèíè, áèë, Õîðàñàíûí.
Èðàãûí áàø÷ûñû î Øàì ñàùèáè, —
Èñëàì þëêÿñèíèí òàìàì ñàùèáè.
Úàìàë, áèë, Úÿìøèäè êþëýÿäÿ ãîéàð,
74
Úÿáðàéûë ãàíàäû îíà ñàéÿäàð.
Î çÿððèí òàúûäûð òàúèäàðëàðûí,
Øàùûäûð äöíéàäà ùþêìäàðëàðûí.
Ãÿòèäèð ùÿð ùþêìö, ðÿéè, ôÿðìàíû,
Ùÿøìÿò ñàðàéûäûð îíóí ìÿêàíû.
Êàèíàò êè, ñîíñóç áþéöê ùèúàáäûð,
Îíóí ÿëëÿðèíäÿí äöøÿí ùöáàáäûð.
Ýöíÿø êè, ìÿøÿëòÿê ýþéëÿðè ýÿçÿð,
Ùöììÿòè þíöíäÿ õÿéàëÿ áÿíçÿð.
ßëè ìþúöçÿëÿð ýþñòÿðÿí äÿìäÿ
Úàì äà ùåéðàí ãàëàð áó ñåùðÿ, Úÿì äÿ*,
Éàðûøà áèëÿðìè ùå÷ îíóíëà Úÿì?!
Áèë, îíóí ÿëèíÿ áàø ÿéèð àëÿì.
Úÿìøèäèí úàìûíäà ýþðöíÿí úàùàí,
Îíóí þç ÿëèíäÿ ýþðöíÿð ùÿð àí.
Àëòìûø èëÿ áèðÿ ôÿðã ãîéìàéàí äà,
Áèëèð êè, úàì ùå÷äèð ÿë îëìàéàíäà.
Àüëà ãöââÿò îëàð ùÿð çàìàíäà ÿë,
Úàì èñÿ àüûëà òþðÿäèð ÿíýÿë.
Áèð öðÿê ãàíû êè, úàìëà éàðàíàð,
Áåëÿ öðÿê ãàíû íÿ èøÿ éàðàð?
Çàùèðäÿ þçöíö øÿí ýþñòÿðèð úàì,
Ëàêèí, äå, ùå÷ ïöõòÿ îëàðìû áèð õàì?
Úàì þçö áÿëàäûð õàëãà, õèëãÿòÿ,
Îíóí÷óí äöøìöøäöð þçö èëëÿòÿ*.
Ýÿðÿêäèð êè, ñÿìà, õóðøèäè-àëÿì,
Úÿìàëûí ÿëèíÿ ãîéñóí úàìè-Úÿì.
Úÿìøèä áèð íþêÿðäèð Úÿìàëÿääèíÿ,
Î áèð èôòèõàðäûð Úÿìøèä íÿñëèíÿ.

***

ßýÿð ãîíàã îëñàí Úÿìàëÿ áèð àí,

Èòìèø ùÿéàòûíû ýåðè àëàðñàí.
Îíóí ñàéÿñèíäÿí èëùàì àëàðàã,
Ñÿëàìÿò éàøàð îä, ñó, ùàâà, òîðïàã.
Åé ýöíÿø ïàð÷àñû, áèð ãàëõ éåðèíäÿí,
75
Ýåò, éàøà Úÿìàëûí ñàéÿñèíäÿ ñÿí!
Óëäóçà íóð âåðÿí Ýöíÿøäèð, Úÿìàë,
Ýåò, Ýöíÿø îëìàã÷ûí ñÿí îíäàí äÿðñ àë!
Ùàçûð îë, íÿ äåñÿ äÿðê åéëÿ ñÿí äÿ,
Ñîíðà äà òÿêðàð åò þç ùàôèçÿíäÿ.
Àëàðàã ýþñòÿðèø î ñÿðêÿðäÿäÿí,
Ìÿäèíÿ øÿùðèíÿ ãîøóí ÷ÿêÿðñÿí.
ßêÿð ñÿí ÷ûõìàñàí îíóí ñþçöíäÿí,
Ìÿêêÿíè ñàëàðñàí ðàçû þçöíäÿí.
Ãÿðèáÿ äåéèëìè, Ìÿêêÿ äÿ îíà,
Êÿáÿéëÿ áèðëèêäÿ åéëÿéèð äóà.
Îíà Íèçàìöëìöëê àä ãîéäó çàìàí,
Ñîíðà äåäèéèíäÿí îëäó ïåøèìàí*.
Îíà øàùûí þçö îëàðêÿí ãóëàì,
Áèð äÿ éàðàøàðìû äåéèëñèí Íèçàì?
Îíóí ÿë ñóéóíäàí, àéàã òîçóíäàí
Òÿúðöáÿ åòìÿê÷èí òîïëàéûá éûüñàí,
Áóíëàðäàí áèð Àëëàù úàùàí è÷èíäÿ
Éöç Íèçàì éàðàäàð áèð àí è÷èíäÿ.
Õÿëèë òÿê áöòëÿðè ñûíäûðûá àòäû,
Äèíäÿ à÷ûã ýþçëÿ Êÿáÿ éàðàòäû.
Áóíóí÷óí äöíéàíû äöçÿëäÿíëÿð, áèë,
Îíà àä âåðäèëÿð èêèíúè Õÿëèë*.
Ñàðû ðÿíý ãÿëÿìè àëîâ òÿê éàíûð,
Þçö äÿ àòÿøëÿ, áàõ, ãèäàëàíûð.
Áÿäÿíúÿ ìèñèðëè, äÿðèäÿ Éÿìÿí,
Ïàëòàðû ×èíäÿíäèð, ïàïàüû Ùèíääÿí.
Ìþùòàú þëóêÿëÿðÿ ðóçè ïàéëàäû.
Ìèñèðëè Éóñèô òÿê ìÿøùóðäóð àäû.
Ìÿäÿñè Èñà òÿê, âöúóäó — Éÿùéà*.
Þçöñÿ ùå÷ îðóú òóòìàéûð ÿñëà.
Ñóðÿòè ñàðûäûð, ìÿçàúû õÿñòÿ,
Áàøû éàõøû äóðóð áÿäÿíè öñòÿ.
Ãîúàäûð, óøàã òÿê î çÿèôùàëäûð,
Áóíóí÷óí îðóúó éåìÿê ùàëàëäûð.
Ùèúðÿòäÿí áåø éöç èë êå÷ÿí ìöääÿòäÿ,
Èñëàìû ñàõëàäûí ìöâàçèíÿòäÿ.
Ñÿíèí ýþâùÿðèíè áó ÷ÿðõè-ôÿëÿê,
76
Äþðä ýþâùÿð áàøûíà òàú ãîéäó, áèøÿêê*.
Éåòèìëÿð ñàõëàäûí Ñèìóðü êèìè ñÿí,
Äÿíèçäÿ èíúè äÿ ÷ûõìàç ÿëèíäÿí.
Ëàéèãäèð Êÿáÿíèí õÿëÿòè ñÿíÿ,
Áàüëûäûð õèëàôÿò øþùðÿòè ñÿíÿ.
Ñÿíèí òÿäáèðèíäÿ áþéöê ùèêìÿò âàð,
Òóòóá Àááàñèëÿð ñàéÿíäÿ ãÿðàð*.
Áóíóí÷óí èñòÿðëÿð Õÿçÿðèäÿí áàú,
Èñòÿðëÿð Ðóì, Õÿëëóõ, ùèíäëèäÿí õÿðàú,
Ãåéñÿð äÿ êå÷ÿðÿê Ðóì éîëëàðûíäàí,
Ìÿêêÿ ãàïûñûíäà îëàð ïàñèáàí.
Áó ýöí äöíéàëàðû ôÿòù åäÿí ðóìëó,
Îëàúàã ãàïûíûí äàìüàëû ãóëó.
Ñöëåéìàí òèêäèðÿí çàìàíäà áèíà
Îíà ÿúèííÿëÿð îëäóëàð áÿííà*.
Ñÿí èñÿ èìàðÿò òèêäèðÿí çàìàí,
Ìÿëÿêëÿð îëäóëàð îíà äàøãîéàí.
Ýöíÿøèí îäóéëà áèðëÿøÿí êþâñÿð
Äàüëàðäà äóðìàäàí ÿùÿíý äöçÿëäÿð,
Ãàôãàçäàí òîïëàíìûø ìÿðìÿðè, äàøû,
Óëäóçëà áÿçÿíìèø áöðúëÿðèí áàøû.
Ãèéìÿòè öñòöíäöð áåëÿ áöðúëÿðíí,
Èñêÿíäÿð òèêäèðÿí áöðúëÿðäÿí éÿãèí*.
Ñàõëàíûð áóðàäà ýÿíú è÷èíäÿ ýÿíú,
Ñÿí äÿ ìÿðêÿçèíäÿ áèð øàùè-øÿòðÿíú.
Áó øÿùðÿ ãîéàðñàã ÿäàëÿòëÿ àä,
Éÿãèí êè, äåéÿðèê ßäàëÿòàáàä.
Îíà äþøÿìÿäèð áó äîããóç ôÿëÿê,
Îäóð ñÿêêèçèíúè àñèìàí, äåìÿê.
Äåìèøëÿð ùÿð çàìàí àëèúÿíàáëàð:
Øÿùÿðëÿð áó éåðëÿ åäÿð èôòèõàð.
Åé Êåéâàí øÿðÿôëè, Ñÿìàê úÿëàëëû,
Åé Ðèçâàí ñèôÿòëè, áåùèøò úÿëàëëû*,
Âÿñôèíäÿ áó àüûë ãàëìûøäûð ùåéðàí,
Äàùà ñþç ãàëìàäû ìÿí åäèì áÿéàí.
Ñþçëÿðèí ãöäðÿòè ìÿäùèíÿ ÷àòìàç,
Èäðàê áóíäàí àðòûã ìÿíà éàðàòìàç.
Áó ùÿääÿí éóõàðû éîë òàïìàç õÿéàë,
77
Ìÿäùèíè áóíäàí ÷îõ äåìÿêäèð ìÿùàë.
Ãàëàí ñþçëÿðèìè, øöêðöìö, ùþêìÿí,
Êèòàáûí ñîíóíäà äåéÿúÿéÿì ìÿí.

ÏÀÕÛËËÀÐÛ ÌßÇßÌÌßÒ Âß
ÁÞÉÖÊ ÀÄÀÌËÀÐÛ ÒßÐÈÔ

Àäàì âàð êè, áèëìÿç íÿäèð ãàíàúàã,

Ôàçèë àäàìëàðà ëàü åäÿð àíúàã.
Úàíû ãûçäûðìàëû, ùÿðçÿëèéè ÷îõ,
Õàëãà áÿäõàùëûãäàí áàøãà èøè éîõ.
×àðõ êèìè äàèìà áàøû ùÿðëÿíèð,
Öñòöðëàá êèìè î ôèòíÿ òþðÿäèð*.
×àëûøûð ìÿùâ îëñóí áöñáöòöí úàùàí,
Õÿëáèð òÿê áîøëóãäàí èáàðÿò îëàí.
Àäàìëàð áóüäà òÿê äöøöá ãàëìûøëàð,
Àðçó ãóéóñóíóí äèáèíÿ íà÷àð.
Éåë êèìè ñàéÿñèç ýÿëäè-ýåäÿðäèð,
Êþëýÿòÿê úèñèìñèç úàíû ùÿäÿðäèð.
Ãûâðûìäûð íàíÿúèá äèëáÿð ñà÷û òÿê,
Ùèéëÿýÿð äîñò êèìè ãóðàðëàð êÿëÿê.
Ñåùèðëÿð äöçÿëäÿí áó ðöøâÿòõîðëàð,
Éàëàíû åòìèøëÿð ùÿð èøäÿ øöàð.
Ùàðàì ìàë éåìÿêäèð áöòöí èøëÿðè.
Äîëóäóð çÿùÿðëÿ èòè äèøëÿðè.
ßáÿäè ñþíìöøäöð ãÿëáëÿðèíäÿ øàì,
Áàøëàðû áó øàìû ñþíäöðìöø òàìàì.
Øåéòàí àñãûðàíäà òþðÿíìèø îíëàð,
Ìÿýÿð áó “ìþúöçÿ” øöáùÿ åäÿí âàð?!
×öíêè îëñàéäûëàð Àäÿì íÿñëèíäÿí,
Èñàéà áÿíçÿðäè öçëÿðè ùÿìÿí.
Äöøìöøëÿð àðäûíà øþùðÿòïÿðÿñòèí,
Ùÿð ãàíìàç åøøÿéèí, ìóðäàðûí, ïÿñòèí.
Îëñà äà çàùèðäÿ àäëàðû Áóçÿð,
Èøäÿ Áóëÿùÿáäÿí äàùà äà áÿäòÿð*.
Çàùèðè àüàäûð, áàòèíè áÿíäÿ,
Ãûôûë òÿê ñàëìûøëàð úèñìèìè áÿíäÿ.
78
Áÿøÿðÿ áÿíçÿð áó óçóíãóëàãëàð,
Ùÿð èøäÿí þçëÿðèí ÷ÿêèðëÿð êÿíàð.
Áÿçÿíñÿ áó ãàíìàç, êîíàç åøøÿêëÿð,
Äåäèëÿð àëÿìäÿ ãîïàúàã ìÿùøÿð.
Îòóç èëäÿí ñîíðà áàø âåðèá áèð ñèðð,
Èéèðìè áèð áÿëà òþðÿéÿúÿêäèð*.
Ãîïàúàã, åëÿ áèð äÿùøÿòëè òóôàí,
Êè, àëò-öñò îëàúàã áöñáöòöí úàùàí.
Ôÿçàäà ñàéðûøàí óëäóçëàð êè, âàð,
Áþéöê áèð ãÿçàéà îëàúàã äö÷àð.
Îíëàð ñÿééàðÿëÿð è÷èíäÿ òÿê-òÿê,
Äîëàøûá, ö÷áóúàã òÿøêèë åäÿðÿê,
Òÿðÿçè áöðúöíäÿ áèðëÿøÿí çàìàí,
Áþéöê ôÿëàêÿòÿ äöøÿúÿê úàùàí.
Áó áÿëà öç âåðÿí çàìàíëàð, áèøÿêê,
Øèìàë ãöòáöíÿ ÷îõ çÿðÿð äÿéÿúÿê.
Àíúàã øàèð áåëÿ ùÿðçÿ-ùÿäéàíäàí,
Äöíéàäà ÷ÿêèíìÿç, ãîðõìàç ùå÷ çàìàí.
Ùÿð êÿñèí ñÿí êèìè áèð àðõàñû âàð,
Âåúèíÿ äåéèëäèð áó óéäóðìàëàð.
Õàãàíè èíàíìûð áó éàëàíëàðà,
Ýöëöð áó éàëàíû óéäóðàíëàðà.
×öíêè ñÿí þçöíñÿí êöëëÿí-èõòèéàð,
Èñòÿñÿí, áÿëàëàð áèçëÿðäÿí ãà÷àð.
Ñÿíèí áÿíäÿëÿðèí ÷îõ îëàð îíäà,
Ýþéäÿêè ùåñàáñûç óëäóçëàðäàí äà.
Ùèôç îëñóí áÿëàäàí äþâëÿòèí, âàðûí,
Áöòöí ãóðäóãëàðûí, éàðàòäûãëàðûí.

ÞÇÖ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Ñÿíÿòêàðëûã íÿäèð? Áèëìÿê èñòÿñÿí,

Ýÿë, ìÿíäÿí ñÿí îíóí ñèððèíè þéðÿí!
Êàìàë ìàéàñûíäà áèð çÿððÿ èäèì,
Àüëûìëà Ýöíÿøÿ äþíöá, éöêñÿëäèì.
Èíäè ñþç Ýöíÿøè àëÿìäÿ ìÿíÿì,
Øàèðëÿðäÿí ö÷ ãàò óúàäûð ðöòáÿì.
79
Áèð èøûã àëìàã÷ûí ìÿíäÿí ïàé êèìè,
Äþâðÿìäÿ ýÿçèðëÿð îíëàð àé êèìè.
Ìÿíñèç áèð ùå÷äèðëÿð ïàðëàñàëàð äà,
Àðäûìúà ñöðöíÿð îíëàð äöíéàäà.
Ýåúÿ ñîëãóí èøûã ñà÷ñà äà ãÿìÿð,
Ýöíÿø äîüàí êèìè ýþçëÿðäÿí èòÿð.

ÁÀÁÀÑÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Ñÿíÿòúÿ òîõóúó îëìóøäóð áàáàì,

Îíóí ñÿíÿòèíäÿí àëìûøàì èëùàì.
Ýåúÿëÿð ñÿìàéÿ áàõûëñà ÿýÿð,
Ïàìáûã òàðëàñû òÿê ýþðöíÿð ýþéëÿð.
Ìÿíèì î ïàìáûãäàí îëàð èïëèéèì,
Îíóíëà òîõóíàð úàíûì, èëèéèì.
Úàí åâèíäÿ ÿçÿë øàýèðäè äóðàð,
Èïëèê ÿéèðÿðÿê, àðüà÷ëàð ãóðàð.
Âÿòà, Àäÿì, Õûçûð âÿ Ìóñà ö÷öí*,
Ìÿíà íàõûøëàðû âóðàðàì ùÿð ýöí.
ßýÿð èñòÿñÿëÿð ëÿááàäÿ, äÿñòàð,
Ðóùäàí òîõóéàðàã, âåððÿì éàäèýàð.
ßýÿð ìÿí áèð ïàëòàð äöçÿëòñÿì äèíäÿí,
Òèêÿðÿì, øöáùÿñèç, îíó “Éàñèí”äÿí*.
Äÿðèí ôÿçàëàðäà ýÿçÿí éîë÷óëàð,
Òèêÿðëÿð ùÿìèøÿ áÿçÿêëè ïàëòàð.
Ôèêðèìèí îäóíäàí, èëùàì ñóéóíäàí,
Ìÿí äÿ òîõóéóðàì íàõûøëû äÿñòàí.
Áèð ìþúöç ýþñòÿðèá ìÿíàëû ñþçäÿí,
Ñóäàí, îääàí ïàëòàð òîõóéóðàì ìÿí*.
Ëàéèãäèð øåðèìè ýþéëÿðäÿ ýþðúÿê,
Ö÷ áàúû áàüëàñûí áàøûíà ëÿ÷ÿê*.
Èíúÿëèê éàðàòìàã èñòÿñÿì ÿýÿð,
Çèð àëÿì äöçÿëòìÿê ÿëèìäÿí ýÿëÿð.
Ìÿëÿêëÿð áàøûíà ìÿí ãîéàðàì òàú,
Åéëÿðÿì Èñàíûí äÿðäèíÿ ÿëàú.
Þçöì òîð ãóðàðàì èïÿêãóðäó òÿê,
Ùþðöì÷ÿê êèìèéÿì, äàèìà èøëÿê.
80
 Àíúàã îíóí êèìè àë ãàí è÷ìÿðÿì,
Áàðàìà ãóðäó òÿê ùàëàë èøëÿðÿì.
Áàðàìà ãóðäó ñþç òîõóñà ÿýÿð,
Þçöíö àíúàã î, ìÿíÿ áÿíçÿäÿð.
Ùþðöì÷ÿê òîõóéàð íàõûøëû ïàëòàð,
Ëàêèí î ïàëòàðû áèð òèêàí éûðòàð.
Åòñÿ äÿ áàðàìà ãóðäó ãÿíàÿò,
Ýþçÿëëÿð è÷èíäÿ ãàçàíàð ùþðìÿò.
Áàðàìà ãóðäóéàì, ùþðöì÷ÿê äåéèë,
Ìÿí ùàëàë íåìÿòëÿ éàøàéûðàì, áèë!
Ýþçÿë ýÿëèí êèìè áàðàìà ãóðäó,
Þçöíÿ èïÿêäÿí áèð ÷àäûð ãóðäó.
Ùÿð êÿñèí êè, áåëÿ ýþçö, ãàøû âàð,
Ïÿðäÿäÿ éàøàìàã îíà éàðàøàð.
Ìÿíÿì, áàõ, áó ýöíöí ÿçèç èíñàíû,
Ìÿíÿì, ñþç òîõóéàí øàèð Õàãàíè.
Áèð ýöøÿ è÷èíäÿ éàðàäûá ùèêìÿò,
Åäèðÿì áèð íå÷ÿ ñóôèéëÿ ñþùáÿò.
Õàñëàðûí ìÿúëèñè áÿçÿíñèí äåéÿ,
Ñèçäÿí ôÿðø òîõóéóá åòäèì ùÿäèééÿ...

ÀÒÀÑÛ ÍßÚÚÀÐ ßËÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Àòàì íÿúúàð èäè, äÿðñ àëûá îíäàí,

Îëäóì çÿìàíÿäÿ óñòàä ñþçéîíàí.
Ñþçöí áóðüóñóéëà ÷àëûøàðàã, ìÿí,
Êàìàí äöçÿëäÿðÿì ãþâñè-ãöçåùäÿí.
Àüûë êÿìÿíäèíè ñÿìàéÿ àòñàì,
Àéû áèð òîï êèìè òóòàðàì àñàí.
Èëùàì òèøÿñèíè èøëÿòñÿì ÿýÿð,
Éöç òàéôà ãàðøûìäà ãÿääèíè ÿéÿð.
Ðÿíäÿìäÿí ÷ûõàðàã òþêöëÿí éîíãàð,
Ùóðèíèí öçöíäÿ áèð òåëÿ îõøàð.
Ìóñà àüàúûäûð àüàúûì òàìàì,
Òóáà áóäàãûíäàí äöçÿëèá òàõòàì*.
Àüëûìûí äÿâàòû î àüàúäàíäûð.
Î òàõòà ìÿíèì÷èí áèð òÿõòè-úàíäûð.
81
Ùåðìåñ ùàðàäàäûð, ùàíû î àëèì?
Ýÿëñèí êè, òÿõòèíè þçöì äöçÿëäèì*.
Íóù ùàíû êè, îíà âåðèì éàäèýàð,
Áó ìåìàð òÿáèìäÿí ñÿòòàðÿ, ïÿðýàð?!*
Íÿ ãÿäÿð ìÿñêÿíèì áó õîø ìÿêàíäûð,
Î Øÿðâàí äåéèëäèð, áèð Õåéðÿâàíäûð*.
Òÿñäèã åòìÿñÿ äÿ áèð íå÷ÿ íàøû,
Õàãàíèëÿ áèòìèø ñþç éîíìàã èøè.

ÀÒÀÑÛÍÛ ÒßÐÈÔ

Àòàì, àëÿì áèëèð, íÿúúàð ßëèäèð,

Îíóí ñÿõàâÿòè åëÿ áÿëëèäèð.
Î ìÿíè áþéöäöá, âåðìèøäèð ÷þðÿê,
Ìÿäù åäÿì ìÿí îíó ãÿëÿìëÿ ýÿðÿê.
Ñÿíÿòäÿ Àçÿðäè, ñþùáÿòäÿ Èñà,
Òàáóò ãàéûðàðäû î, Õÿëèëàñà*.
Îíóí ãàéûðäûüû òàáóòëàð éÿãèí,
Ãîéóëóð ãÿáðèíÿ ìóñÿâèëÿðèí.
Î äà áèð ßëèéäè — àäëû äèëàâÿð,
Ìÿí èñÿ þíöíäÿ áèð ñàäèã Ãÿíáÿð*.
Àçàä áÿñëÿéèðäè äöíéàäà ìÿíè,
Úàí-áàøëà ñåâÿðäèì áó àèëÿíè.
Ýèðèðäè ãÿëáèìÿ î øÿôãÿòèéëÿ,
Ãÿëáèì ãûçûíàðäû ìÿùÿááÿòèéëÿ.
Äöíéàäà ñÿùâ åäèá, äàäñàéäûì ÿýÿð,
Úàíëàðû ìÿùâ åäÿí àúû áèð çÿùÿð,
Ñàòàðàã ÿí ÿçèç ùÿð íÿéè âàðäû,
Çÿùÿðè ìÿùâ åäÿí äÿðìàí àëàðäû.
Î, úàí ñÿðô åäÿðäè ùÿð èñòÿéèìÿ,
Ãóø ñöäö äöøñÿéäè ýÿð öðÿéèìÿ,
Ùàíñû éîëëà îëñà òàïàðäû, èíàí!
Î ìÿíÿ úàíûíû åäÿðäè ãóðáàí.
Áÿñëÿäè, úàí ãóøóì ïÿðâàçà ýÿëäè,
Àòàìûí äÿíèíè éåéèá éöêñÿëäè.
Î, áèð ñóëòàí êèìè ôÿðìàí âåðÿðêÿí,
Ãóø êèìè ùàçûðäûì ãóëëóüóíäà ìÿí.
82
 ÀÍÀÑÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Áèð àøïàç ãûçûéäû ñåâèìëè àíàì,

Îíóí÷óí ùÿð êÿñè ìÿí äîéäóðóðàì.
Ùèêìÿò õÿçèíÿñè ìÿñêÿíäèð ìÿíÿ,
Ýåòìÿðÿì, âåðñÿëÿð, áàøãà õÿçèíÿ.
Õóðìà àüàúûíûí ÷þëö õîø îëóð,
Íåìÿò ìÿòáÿõèòÿê è÷è äîëóäóð.
Ìÿòáÿõäÿí áèð õþðÿê ùàçûð åäÿðêÿí,
Éóéóðàì îðàíû ïàê ñó èëÿ ìÿí.
Áîø äóðìàç ìÿòáÿõäÿ ãàçàíûì ÿáÿñ,
Ñûíûã ýþðìÿìèøäèð êàñàìû áèð êÿñ.
Éóéàðêÿí ìÿòáÿõè àäëû-ñàíëûëàð,
Äàèìà ÿëëÿðè áàë, éàüäà îëàð.
Áåéèí ãàçàíûìäà áèøÿíäÿ ùèññëÿð,
Äîëàð íåìÿòèìëÿ áöòöí ìÿúëèñëÿð.
Ýöíÿø äÿ úàí àòûá äîëàíûð ùÿð ýöí.
Ìÿíèì ìÿòáÿõèìäÿí ïàé àëìàã ö÷öí.
Ìÿíèì ìÿòáÿõèìäÿí ÷ûõàðêÿí òöñòö,
Ýþéëÿð äÿ ÿíáÿðëÿ äîëàð ÿëöñòö.
Î Ìÿðéÿì ñèôÿòëè ýþçÿëëÿð êè, âàð,
Ìÿíèì õþðÿéèìëÿ à÷àðëàð èôòàð.
Ìÿäùëÿð ñþéëÿéÿí òÿáèì äÿðéàäûð,
Çàìàí ñöôðÿñèíäÿ ñþçöì ùàëâàäûð.
Øåðèìè ñàðèáàí åøèòñÿ ÿýÿð,
Îíó çÿôÿðàíëû ïëîâ çÿíí åäÿð.
Éàüëû ñþçëÿðèìëÿ äîëìóøäóð úàùàí,
Ìàâè áèð êàñàéà îõøàð àñèìàí.
×îõäàíäûð áó êàñà ýÿçäèðÿí ôÿëÿê,
Ïàé èñòÿð ùÿìèøÿ øåðèìè ýþðúÿê*.
Áó çàëûì çÿìàíÿ ùÿð àõøàì, ñÿùÿð,
Ìÿíäÿí ëîõìà àëûá, ãàíà äþíäÿðÿð.
À÷ñàì èëùàìûìûí ñöôðÿñèíè ìÿí,
Àø àõàð ñöôðÿìèí ùÿð òÿðÿôèíäÿí.
Áó àø öëâèééÿòèí ðóùóäóð éåêñÿð,
Î, ðóùà ìÿòàíÿò, òÿðàâÿò âåðÿð.
Ñþçöìöí øÿùäèäèð î øèðèí øÿðàá,
Ñóôèëÿð è÷ÿíäÿ ãàçàíàð ñàâàá.
83
Õàñëàðûí ãÿëáèíè ñþçëÿðèì à÷àð,
Ùÿð áåéòèì øàì êèìè éàíûá íóð ñà÷àð.
Ùÿéàòûí ñöôðÿñè áîë îëñóí äåéÿ,
Ìÿí òÿçÿ éåìÿêëÿð åòäèì ùÿäèééÿ,
Õþðÿéèì äîñòëàðà øèðèí-øÿêÿðäèð,
Ëàêèí ïàõûëëàðà àúû çÿùÿðäèð.

ÀÍÀÑÛÍÛ ÒßÐÈÔ
ßýÿð îëìàñàéäû àíà çÿùìÿòè,
Ãàçàíà áèëìÿçäèì ìÿí áó øþùðÿòè.
Ìÿíàëàð êèøèñè î ãîúà àíàì,
Èêèíúè Ðàáèÿ êèìèéäè òàìàì*.
Ðàáèÿ ñþéëÿìÿê ñÿùâ îëàð îíà,
Î, áèð Ðàáèÿéäè ýþé ãûçëàðûíà.
Î, ùèêìÿò åâèíäÿ áèð áàø ùÿðÿìäè,
Èñìÿò àëÿìèíäÿ ÷îõ ìþùòÿðÿìäè.
Îíà äà Ìÿðéÿì òÿê àòäûëàð áþùòàí,
Î äà Çÿùðà êèìè ïàéëàðäû åùñàí*.
Áåø ýöíëöê äöíéàíû òàìàì óíóòäó,
Ìÿðéÿì òÿê äþðä àéëûã áèð îðóú òóòäó.
Íÿñòóðè ãûçûéäû, íÿñëè, ìþáÿäè*,
Î, ñîíðà Èñëàìà “äèíèìäèð” äåäè.
Îíóíëà áó òîðïàã ýÿëÿðäè úàíà,
Î, áèð Ôèëàêóñäó áèçèì äþâðàíà*.
Ìéàñòó éîëóíäà ÿéëÿøÿðäè øàä,
Ñèéðóíè äèëèíè áèëèðäè àçàä*.
Áåëÿ ãÿò åòìèøäè àüëû, èëùàìû,
Êè, ãÿáóë åéëÿñèí äèíè-Èñëàìû.
“Èíúèë”äÿí áèð ýöí öç äþíäÿðÿí çàìàí,
Îíó úÿçá åòìèøäè þçöíÿ “Ãóðàí”.
Î, Çöëåéõà êèìè áèð õàíûì èêÿí,
Ñîíðà Éóñèô êèìè ãóë îëäó áèðäÿí*.
Ùöñíäÿ îëìóøäó áèð Ðóì ýþçÿëè,
Îíó áÿñëÿìèøäè ìÿëÿéèí ÿëè.
ßçÿë áàü÷àñûíà âåðìèøäè öðÿê,
Ùöäà ïÿðäÿñèíäÿ î áÿñëÿíÿðÿê,
“Ãóðàí”û ýþðÿíäÿ äåìèø “ëà èëàù”,
84
Õà÷äàí âÿ “Èíúèë”äÿí åéëÿìèø èêðàù.
Õà÷à êÿñèëäèêäÿ àìàíñûç äöøìÿí,
Õà÷ êèìè î, ÷àðïàç îëìóøäóð ùÿìÿí.
Äàèìà Èñàéà äóàëàð åòäè,
Õÿëèëèí éîëóíúà ñèäã èëÿ ýåòäè.
Îéàãäûð, éàòìàéûð ÿñëà ýåúÿëÿð,
Äèíäÿí íÿôÿñ àëûð äîüàðêÿí ñÿùÿð.
Îíóí èìàíûíà, ñÿúäÿ åäÿðÿê,
Öëêÿðè òÿñáåù òÿê ÷åâèðèð ôÿëÿê.
Ñóôèëÿð êèìè î ÷ûõàðìûøäû àä,
Î ñàô öðÿêëèäÿ âàðäû åòèãàä.
Íÿçÿðÿ àëàðàã ÿñèë-íÿñÿáèí,
ßçÿë þç ìþùðöéëÿ êÿñìèøäè êÿáèí.
Éàíäûðìàã èñòÿðêÿí ãÿáðèíäÿ ÷ûðàã,
Ãÿëáèíè ìóì åòäè, ñþçëÿðèíè éàü.
Çÿôÿð ÷àëìàã ö÷öí, áóíó äà äåéèì,
Ìÿíÿ ñöáù òåëèíäÿí òèêìèøäè ýåéèì.
Î ðàçû ãàëàðñà, õîø îëàð ùàëûì,
Îíóí äóàñûéëà ýöëÿð èãáàëûì.
Îíóí ùÿð ñþçöíäÿí àëûðàì ãöââÿò,
Ãàëàäûð âåðäèéè ùÿð áèð íÿñèùÿò.
Êÿñèëñÿ äöøìÿíëÿ ãàðøûäà éîëóì,
Î ãîúà ãàðûäàí ýöú àëàð ãîëóì.
Îíóí äóàëàðû îëìàñàéäû, àù,
Þìðöì ïó÷ îëàðäû, éÿãèí áèð ñàáàù.
Îíóíëà ôÿõð åäèð áó äîüìà âÿòÿí,
Öâåéñ êèìè áÿíäÿì î àðâàäà ìÿí*.
Áóðàäà îíóí÷óí ìÿí äöøöá ãàëäûì,
Þçöìö ìèí äÿðäÿ, áÿëàéà ñàëäûì.
Îíóí ùàããû ÷îõäóð áîéíóìäà, áèøÿêê,
Ñåâèìëè ÿìèìèí ùàããû îëàí òÿê.

ßÌÈÑÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Ìÿí òÿáèá ÿìèìäÿí àëìûøàì èëùàì,
Éåääè ñþç ìöëêöíöí áèð Áîãðàòûéàì*,
Àüëûì ïàé àëìûøäûð ìèí áèð äÿíèçäÿí,
Òàíûøàì ùÿð îòëà Ãàô äàüûíäà ìÿí.
85
Áèë, Àâà äàüûíûí Ìóñàñû ìÿíÿì,
Èíäè áó àëÿìèí Èñàñû ìÿíÿì.
Îíóí÷óí ìÿñêÿíèì îëìóø àñèìàí,
Äþðäöíúö ýþé îëóá ìÿíÿ áó Øèðâàí*.
Úÿííÿòäÿ íÿ ìåéâÿ éåìèøñÿ Àäÿì,
Òóìóíó òÿáèìäÿ ÿêìèø ìöíòÿçÿì.
Ãÿëáèì Ùèíäèñòàíäûð, èëùàìûì ×èíäèð,
Íàäèð äÿðìàíëàðûì èñêÿíúÿáèíäèð.
Î øàäëûã ýÿòèðÿí ìÿúóíëà ùÿð àí,
Ñþçëÿðèì îëìóøäóð ùÿð äÿðäÿ äÿðìàí.
Íÿ âàõò òÿçÿëÿñÿì øèðèí ñþçëÿðè,
Ïàõûë àäàìëàðûí ÷ûõàð ýþçëÿðè.
Êèì áåëÿ áèð äÿðìàí ùàçûðëàñà, áèë,
Îíà úàí åâèíäÿ âåðèðëÿð ìÿíçèë.
Ñþçöì øÿôà âåðÿð äÿðäëè úàíëàðà,
Ëàêèí, òàóí îëàð î, íàäàíëàðà.
Ìÿí ùàãã éîë÷óñóíà éîë ýþñòÿðÿíÿì,
Äöøìÿíèí úàíûíà ãûçäûðìà ìÿíÿì.
Ìÿíèì íÿôÿñèìèí ìþúöçÿñèíäÿí,
Éöç ìèí ãûçäûðìàëû ñàüàëàð ùÿìÿí.
È÷äèêúÿ øÿðâàíëû ñþç øÿðáÿòèìè,
Ãàéíàð äàìàðûíäà ãàí áóëàã êèìè.
Äÿðìàí ãàéûðìàüû ñàíêè ïåéüÿìáÿð,
Åéëÿìèø ÿçÿëäÿí ìÿíÿ ìöéÿññÿð.
Çàòûíäà øÿðàôÿò, ùÿì äÿ êÿðÿì âàð,
Îíóí âåð ÿëèëÿ äöíéà áàðûíàð.
Îíóí ÿë ñóéóíäàí éàðàíäû êþâñÿð,
Ðÿôðÿô — äöêàíûíûí ðÿôèíÿ áÿíçÿð*.
Âåðÿð äÿðìàíëàðû þëöéÿ ùÿéàò.
Î, Èñàäàí éöêñÿê äóðóð íå÷ÿ ãàò,
Ìÿíèì äöøìÿíèìÿ î åäÿð ëÿíÿò.
Áåëÿ äîñòà îëñóí éöç êÿðÿ ðÿùìÿò!
Íàòàìàì éàðàíìûø áèð íå÷ÿ úàùèë,
Áåëÿ ñþùáÿòëÿðäÿí îëìóøëàð ãàôèë.
Ãàðèêîí êèìèäèð àúû ñþçëÿðè,
Àúû òÿðáÿä êèìè áîøäóð þçëÿðè*.
Òÿðáÿä òÿê è÷ëÿðè çÿùðè-ùÿëàùèë*,
Îëìóøëàð áèëèéÿ, ìÿçùÿáÿ ãàòèë.
86
 ßÌÈÑÈÍÈ ÒßÐÈÔ

Þç ÿìèì Þìÿðèí ñàéÿñèíäÿ ìÿí,

Éåòèìëèê äèâèíèí ãà÷äûì ÿëèíäÿí.
Áèë, ìÿíèì áþéöéöì, éîë ýþñòÿðÿíèì,
Òÿðáèéÿ âåðÿíèì ÿìèìäèð ìÿíèì.
Ñþçëÿðè ùÿð çàìàí ãÿòèéäè îíóí,
Øàýèðäè — ßðÿñòó, áèð äÿ ßôëàòóí.
Ùåðìåñÿ ö÷áóúàã åëìèíè, çàìàí,
Îíóí èäðàêûéëà þéðÿòìèø, èíàí!
ßìèìäÿí àëìûøàì î øÿðÿôè ìÿí,
Êè, òîðïàã, ñó àëûð îíó Ýöíÿøäÿí.
Ýöíÿøäèð ðÿíý âåðÿí òîðïàüà, äàøà,
Î, ñóéó ãàëäûðàð ýþéÿ áèðáàøà.
Ýöíÿø äîë ñàëëàéûá èïèéëÿ, áèë, ñÿí,
Ñó ÷ÿêèð ôÿëÿéèí äÿíèçëÿðèíäÿí.
Ýöíÿø ãûçûë ÿëëè íÿããàøà áÿíçÿð,
Òîðïàüû äóðìàäàí ìèí ðÿíýëÿ áÿçÿð.
Ýöíÿøèí èøûüû àëòûíäà àíúàã,
Èíúèíè — ñó âåðÿð, ãûçûëû òîðïàã.
Ýþðäö êè, îòàüû äàðäûð ãÿëáèìèí,
À÷äû ÿìèì îðà ïÿíúÿðÿ éöç ìèí.
Ýèðäè Ýöíÿø êèìè ïÿíúÿðÿëÿðäÿí,
Êàìàëû Ýöíÿø òÿê òåë äöçäö êè, ìÿí.
Òóòàðàã áó òåëäÿí ùÿð àõøàì-ñÿùÿð,
Ìþùíÿò ãóéóñóíäàí ÷ûõûì áèðòÿùÿð.
ßìèìèí åâèíäÿ áàøûì îëäó äèê,
Òÿêëèê ðÿãÿìèìè î åòäè ìÿíëèê.
Ìÿí êè÷èê “äÿãèãÿ” ìèñëèíäÿ èäèì,
Áþéöê “äÿðÿúÿéÿ” ÷àòäûðäû ÿìèì.
Î, ìÿíè àïàðäû áöðúëÿðÿ ñàðû,
Òàíûòäû ñÿééàðÿ âÿ óëäóçëàðû.
ßââÿëúÿ áèðëèêäÿí àëòìûøà àòäû,
Ñîíðà äà àëòìûøäàí îòóç éàðàòäû*,
Èêè îí áåø åòäè îòóçó äà ùÿì,
Îíëàðäàí éàðàòäû éåääè áàø àëÿì.
Àòàì äþçìÿéÿðÿê äÿðäÿ úàùàíäà,
Ñàì Çàëû àòàí òÿê ìÿíè àòàíäà*,
87
ßìèì Ñèìöðü êèìè ó÷óá ýÿëÿðÿê,
Ãàíàäû àëòûíà àëàðàã Çàë òÿê,
Ãàëäûðäû áèëèéèí Ãàôûíà ùÿìÿí,
Áÿñëÿíèëäèì îíóí éóâàñûíäà ìÿí.
ßùìÿäÿ ÿìèñè íåúÿ îëäó éàð*,
Îëäó ÿìèì ìÿíÿ î úöð ïÿðÿñòàð.
Î, ìÿíè þéðÿòäè ùÿð åëìÿ, ôÿííÿ,
Îõóäó “Ãóðàí”äàí àéÿëÿð ìÿíÿ.
Àòàì ìÿíÿ âåðäè àüûð áèð úÿçà,
ßðÿáëÿð î çöëìö åäÿðäè ãûçà.
Áó ñþçö “Ãóðàíäà” àõòàð, òàï, þéðÿí,
Ýåò, îõó “âÿ èçÿë-ìöâÿääÿ”íè ñÿí*
Ìÿí ãàëäûì àòûëìûø óøàã òÿê õÿñòÿ,
Íÿôÿñè òóòóëìóø, ãÿëáè øèêÿñòÿ.
ßìèì ýþðöá áóíó ýÿëäè ùÿéÿúàíà,
Éåíèäÿí ìÿíè î ýÿòèðäè úàíà.
Ñàíêè îëäó ìÿíèì ìåùðèáàí äàéÿì,
Éàðàëû êþíëöìÿ î ãîéäó ìÿëùÿì.
Ñÿêêèç áåùèøò èëÿ ÿòðàôûìäà øàä,
Éåääè ùåéêÿë ãîéäó î áþéöê óñòàä.
Àëäû êàèíàòäàí éåääè äÿìèð ìèë,
Áèð ùàëãà áîéíóìà åòäè ùÿìàéèë*.
Ñóäàí âÿ àëîâäàí ÷ûõûá, áîé àòäûì,
Éÿíè éåääè éàøà ìÿí ýÿëèá ÷àòäûì.
Áàõàðàã à÷ûëìûø øèðèí äèëèìÿ,
Àüûë ëþâùÿñèíè âåðäè ÿëèìÿ,
ßââÿëúÿ î ìÿíÿ þéðÿòäè “ÿáúÿä”,
Ìÿíÿ Ùÿãàéèãè äåäè íÿùàéÿò*.
Äÿðñ âåðäè õåéèðëè ñÿâàá èøëÿðäÿí,
Îíäàí ùÿð ñîðüóìà úàâàá àëäûì ìÿí.
Î, áèð ìöÿëëèìäè, ùèêìÿòäè ñþçö,
Äÿðñäÿ õÿëèôÿì äÿ îëìóøäóð þçö.
Ìÿíÿ õÿòò þéðÿòäè ùÿð ñÿùÿð-àõøàì,
Ýÿëäè àðõàñûíúà ñóðÿ âÿ åùêàì.
Þéðÿòäè ëöòô èëÿ ùÿð ìÿñÿëÿíè,
Íÿùàéÿò, ÷àòäûðäû “âÿííàñÿ” ìÿíè*.
Ýþðäö êè, áÿëÿäÿì ùÿð íèøàíÿéÿ,
Àïàðäû áèð áþéöê êèòàáõàíÿéÿ.
88
Ýþðäöêäÿ îëìóøàì, äîüðóäàí, ùåéðàí,
Îõóòäó ÿââÿëúÿ “ñóðåéè-ðÿùìàí”.
Áóíëàðëà áÿðàáÿð ãîéäó áèð ñàáàù,
Îâúóìà ýþçÿë áèð “êèòàáè-èñëàù”.
ßìð åòäè îõóéóì ìÿí îíó òÿêðàð,
Òà ýþçöì þíöíäÿ à÷ûëñûí ÿñðàð.
Î, ìÿíÿ óñòàääû, ìÿí îíà øàýèðä,
Î, Èáí-Âÿðèääè, ìÿí äÿ Ìöáÿððèä.
Ìÿíÿ äèë ãàíóíó þéðÿòäè ÿìèì,
Ãîéìàäû ñÿùâ åäÿì, îëäó ùÿìäÿìèì.
Ìÿíè ö÷ åëìäÿí åòäè õÿáÿðäàð,
Àüûë, ôÿùì, ùèññ îëäó îíëàðäàí èçùàð.
Î, ìÿíÿ øÿðù åòäè ùÿð áèð ìÿôùóìó,
Ñîíðà äà þéðÿòäè åëìè-íöúóìó..
Äÿëèëëÿ, ñöáóòëà åéëÿäè áèð-áèð,
“Ãóðàí”ûí éöç îí äþðä ñèððèíè òÿáèð*,
×îõ àñàí éîë èëÿ î ìàùèð èíñàí,
Åòäè “áèð”, “èêè”, “ö÷”, “äþðä”, “áåø”è áÿéàí*.
Ñîíðà äþðä êèòàáà ñàëäûãäà íÿçÿð,
Âåðäè äþðä ÿñàñäàí ÿòðàôëû õÿáÿð*.
Î, äþðä ñöòóí îëäó äàíûëìàç ñÿíÿä,
“Ãóðàí”û îíëàðà åéëÿäè ìÿñíÿä.
Î, ìÿíÿ äîüðó éîë ýþñòÿðèá áó äÿì,
Äåäè: “Ýþð íÿ ñèðëÿ éàðàíìûø àëÿì!”
Ùÿð èêè äöíéàíûí ñèððèíè à÷äû,
Àäÿì òÿê ùÿð ñþçäÿ áèð èøûã ñà÷äû.
Î, ìÿíèì äàéÿìäè, ìöÿëëèìèìäè,
Ùÿì áþéöê óñòàäûì, ùÿì äÿ ÿìèìäè.
×àòûá áîéà-áàøà ìÿí øàä îëàíäà,
Ìÿêòÿáäÿí, äÿðñëÿðäÿí àçàä îëàíäà,
Ìåéâÿëè àüàú òÿê à÷äûãäà ÷è÷ÿê,
Ùÿéàòûì áèð áàùàð ôÿñëèíÿ ýèðúÿê,
Ìèí òÿñèð àëàðàã ñóäàí, Ýöíÿøäÿí,
Ðÿíýäÿ ñó, èñòèäÿ áèð îä îëäóì ìÿí.
Ñîíðà äöíéà áàõäû òàëåéèìÿ êÿì,
Äþðä ÿëëÿ éàïûøäû éàõàìäàí ìþùêÿì.
Êÿñäè ñàëõûìûìû ãàðà îðàãëà,
Ãÿçàâö-ãÿäÿðäÿí äÿðñ àëàí Úîâçà*.
89
×îõ áÿëàëÿð ýþðäöì ìÿí ðóçèýàðäàí,
Ñàíêè áàø ãàëäûðäû áÿíþâøÿ ãàðäàí
Àü ëþâùäÿ áÿõòèìè ãàðà éàçäûëàð,
Åòäè “Íóí âÿë-ãÿëÿì”, òàëåéèìè çàð*.
Áàõäûãúà áó “íóí”à áó “âÿë — ãÿëÿì”ÿ,
Áèð “Éàñèí” ïèëÿðäè äÿðäÿ, ÿëÿìÿ.
Ýþðäö ñþç ìöëêöíÿ ìÿí áèð ùàêèìÿì,
Î, ìÿíÿ àä ãîéäó: Ùÿññàíè-ÿúÿì*.
Ãÿëáèìèí àéàüû ìÿõçÿíÿ áàòäû,
Þìðöì äÿ èéèðìè áåø èëÿ ÷àòäû.
Áèëäè ñþç ìöëêöíÿ ìÿíÿì ùþêìðàí,
Ãàðøûìäà ôÿðÿùäÿí ÿìèì âåðäè úàí.
Áó ôàíè äöíéàíû ýöëÿð òÿðê åòäè,
Ùàðäàí ýÿëìèøäèñÿ, îðà äà ýåòäè.
Áèð äÿôÿ àñãûðûá åéëÿäè ðÿùëÿò,
Ìÿëÿêëÿð îõóäó îíà ìèí ðÿùìÿò.
Ãûðõ èë áó äöíéàäà î, ñóáàé ãàëäû,
Íÿùàéÿò, úÿííÿòäÿ áèð ùóðè àëäû.
Êèì áåëÿ áèð éàðà îëàðñà ìÿôòóí,
Ùàããû âàð ñóáàéëûã ÷ÿêìÿéÿ îíóí.
Àéðûëûá ýåòäèêäÿ ìÿíäÿí î ñÿðâÿð,
Ìÿíèì ÿòðàôûìû àëäû äöøìÿíëÿð.
Èíòèãàì àëìàã÷ûí ôàíè äöíéàäàí,
Àäÿì êþ÷öá ýåòäè, éàøàäû øåéòàí.

ÈÇÇßÄÄÈÍÈ ÒßÐÈÔ

Áèð íÿçÿð ñàëäûãäà àëè ìÿúëèñÿ,

Èççÿääèí éàäèýàð ãàëìûøäûð áèçÿ.
Âàð èêÿí ñèíÿìäÿ ãÿìëÿðäÿí ãóáàð,
Èççÿääèí îëìóøäóð ìÿíÿ ãÿìêöñàð*.
Î, ìÿíè îõøàéàð, ÿçèçëÿéÿðäè,
Ñèëÿðäè êþíëöìäÿí ùÿð ãÿìè, äÿðäè.
Èççÿäèí Ìÿùÿììÿä ìÿíÿ âåðäè úàí,
Èççÿòëÿ éöêñÿëÿð ùÿð êè÷èê èíñàí.
ßëèìäÿ èççÿòäÿí äèð ñÿíÿä âàðäûð,
Èççÿòëÿ éàøàéàí íÿ áÿõòèéàðäûð.
90
Ùÿãèãÿò ÿùëèíèí äÿôòÿðëÿðèíäÿí,
Àëìûøäûð ìÿùÿááÿò äÿðñèíè, áèë ñÿí.
Ùÿãèãÿò ÿùëèíÿ Ýöíÿøäèð öçö,
Ùÿð îðóú òóòàíà áàéðàìäûð ñþçö.
Ñþùáÿòÿ áàøëàðêÿí î áþéöê óñòàä,
Çÿìàíÿ Ñþùáàíû ñóñóá, ãàëàð ìàò*.
Äöçëöê àëÿìèíäÿ ãÿëáè òÿìèçäèð,
Äèíèí ùàâàñûíäà ñàôäûð, ÿçèçäèð.
Éóìóøäóð ñÿäàãÿò ñóéóéëà ùÿð àí,
Òàìàùûí òîçóíó úàí ïàëòàðûíäàí.
Äöøìÿíäèð î, çöëìÿ, íÿôñÿ, çöëìÿòÿ,
Êþíöë âåðìÿìèøäèð áèð õÿéàíÿòÿ.
Öðÿê ïàêëûüûíû åòìèøäèð øöàð,
Îíóí÷óí àäûíû ãîéìóø òÿìèçêàð.
Ýþðäöéö ëÿêÿíè ýþç éàøû ñèëÿð,
Êþíöë ýöçýöñöíäÿí ùÿð àõøàì-ñÿùÿð.
Ìþúöçÿ äèããÿò åò, ýþñòÿðèá ùöíÿð,
Ýþð íåúÿ ñó èëÿ ýöçýö òÿìèçëÿð.
Îíóíëà ùÿð ýþðöø áèð ñÿàäÿòäèð,
Ùÿð ñþçö, ñþùáÿòè áèð íÿñèùÿòäèð.

ÞÇ ÂßÇÈÉÉßÒÈÍÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ

Èíäè äÿ ùàëûìäàí ãîé ýèëåéëÿíèì,

Ýþð, íåúÿ îëìóøäóð ÿùâàëûì ìÿíèì:
Áÿëà äÿíèçèíÿ äöøäöéöì ýöíäÿí,
Ñÿäÿôòÿê ÿëñèçÿì, àéàãñûçàì ìÿí.
Ìèðâàðè òàïìàã÷ûí àìàíñûç ôÿëÿê,
Äîüðàéûð ñèíÿìè ùÿð àí ñÿäÿô òÿê.
Ýöìöø òÿê ÿðèäèð ýàù áÿäÿíèìè,
Ýàù äà ãÿìëÿ ÿçèð áèð úèâÿ êèìè.
Ìÿíè òèäÿ ýþðäö çàìàíûí ýþçö,
Ñîëäó, ÷îïóðëàøäû áÿõòèìèí öçö.
Äÿðäèäèð î òèòÿ áåëÿ äþâðàíûí,
×îïóðëóã øÿððèäèð áèçèì Øÿðâàíûí.
Îëñàì äà ìÿí äöíéà ýþðìöø ãàðàãóø,
Çÿìàíÿ ãîë-ãàíàä ìÿíäÿ ãîéìàìûø.
91
×ûõûð áîüàçûìäàí ùåé àùö-ôÿüàí,
Ïàõûëëàð ÿëèíäÿí ÷ÿêèðÿì àìàí.
Ìÿí èøëÿê þêöçÿì, ìåéäàí èñÿ äàð,
Ùÿð èøäÿ ñàéûðëàð ìÿíè ýöíàùêàð.
Çÿìàíÿ áîéíóìà áàüëàéûá êÿìÿíä,
Úèñìèìè åòìèøäèð áó ìåéäàíà áÿíä.
Àìàíñûç ôÿëÿê äÿ ìÿíè ùÿð ñààò,
Áèð èøëÿê þêöç òÿê ãîéìàéûð ðàùàò.
Öðÿéèì áàüëàéûð ýöíáÿýöí ãóáàð,
Èøèìèí íÿ ñîíó, íÿ ÿââÿëè âàð.
Àðèçó âàðñà äà, îíà éîë éîõäóð,
Ìóðàäà ÷àòìàüà ìàíåÿ ÷îõäóð.
Ýþç éàøûì ðÿíýèëÿ çÿðèøýÿ äþíäö,
Áàòàí Ýöíÿø êèìè ñóðÿòèì ñþíäö.
Ýþðäöêäÿ öðÿéèì îä òóòóá éàíûð,
Çÿðèøêèí ãÿëáè äÿ òåç àëîâëàíûð.
Èøèì áàø òóòìàéûð, öðÿéèì ñûíûã,
Ìÿçóðàì, áîüàðñà ìÿíè ùû÷ãûðûã.
Ôèòèë íàçèê îëñà, òöêÿíÿðñÿ éàü,
Òèòðÿê èøûã ñà÷àð ÿòðàôà ÷ûðàã.
Ìÿíôóð äþâðàí êèìè, ýþð, íåúÿ èøäèð,
Ìÿíèì áèð ýöíöì äÿ õîø êå÷ìÿìèøäèð,
Áèð òÿãâèì èëèíäÿ îëàí êèìè, áÿõò
Áèð ýöí àðòûðìàäû þìðöìÿ ùå÷ âàõò.
Åëÿ êè, òÿãâèìèí ýöíëÿðè äîëóð,
Äåìÿê, èë ãóðòàðûð, òÿãâèì ìÿùâ îëóð.
Îíóíëà áèð äàùà ùåñàá åäèëìÿç,
Îíäàí ùå÷ êÿñ òàðèõ þéðÿíÿ áèëìÿç.
Îíó éîõ åäÿðñÿê, äþíÿð õÿéàëà,
Îíóíëà îòóðóá áàõìàçëàð ôàëà.
Î éà âÿðÿã-âÿðÿã âåðèëÿð éåëÿ,
Éà êèòàáõàíàäàí àòûëàð ÷þëÿ.
Éà ñèëèá àòàðëàð ÿëèí êèðèíè,
Êö÷ÿéÿ ñÿïÿðëÿð âÿðÿãëÿðèíè.
ßââÿë ñàéûëñà äà ëàçûì, ìþòÿáÿð,
Ñîíðà áèð ýÿðÿêñèç øåéÿ ÷åâðèëÿð.
Àíä îëñóí àëëàùà, äþâðöí ÿëèíäÿí,
92
Î âàõòû ãóðòàðìûø òÿãâèì ìÿíÿì, ìÿí.
Ùå÷ âÿôà ýþðìÿäèì áèð ùÿìäÿìèìäÿ,
Ýþðìÿê íÿ, ùå÷ îíó åøèòìÿäèì äÿ.
Éóñèô ãàðäàøëàðäàí ÷ÿêäè ìèí ÿçàá,
Ìÿí îíäàí äàùà ÷îõ ÷ÿêäèì èçòèðàá.
Êþíöë äÿðä ÿëèíäÿí äöøäö òÿëàøà,
Îõøàðàì áèð êöíúÿ àòûëàí äàøà.
Ìÿí áàõà áèëìèðÿì þç àèëÿìÿ,
Äÿðäèìäÿí îä äöøöð áöòöí àëÿìÿ.
Ìÿí ìÿíà éàðàäàí òóòèéÿì, ÿôñóñ!
Øÿðâàí ãÿôÿñèíäÿ îëìóøàì ìÿùáóñ.
Ãÿçà éåð öçöíäÿí ñèëäè àäûìû,
Êÿñäè äèìäèéèìè, ãîë-ãàíàäûìû.
×ûõàðòäû ñÿàäÿò Ùèíäèñòàíûíäàí,
Ãîâëàäû ÿìÿëèí ýöëöñòàíûíäàí.
Î ìÿíÿ øÿêÿð éîõ, çÿùÿð éåäèðäè,
Íÿùÿíýèí àüçûíäàí ìÿíÿ ñó âåðäè.
Ìÿí þëöá ãóðòàðàí òóòè êèìè, àù,
Íÿùàéÿò, þëöìÿ ýÿòèðäèì ïÿíàù*.
Çÿìàíÿ õàëãûíûí ÿëèíäÿí àðòûã,
Ñóñìóøàì, îëñàì äà áèð ýþçÿë íàòèã.
Ìÿí èøèí ñîíóíó áèëäèéèì ö÷öí,
Íèòãèí àéÿñèíè ïîçäóì áöñáöòöí.
Ìÿðéÿìÿ òþùìÿòëÿð éàüäûðûëàí äÿì,
Äèíìÿéèá, èíàäëà ñóñìóøäó Ìÿðéÿì.
Íåéëÿéèì, áàøûìäàí ãîðõàðàã ìÿí äÿ,
Äèëèìè àüçûìäà ñàëäûì êÿìÿíäÿ.
Êÿñäèñÿ äèëèìè öçëÿò õÿíúÿðè,
Äèë òþâùèä äåìÿêäÿí äóðìàäû ýåðè.
Ãûëûíúà îõøàñà éàõøû îëàð äèë,
Èø ýþðñöí ùÿð çàìàí, ãóðó ñþç äåéèë.
Øàìàõû, áó ýþçÿë, áó ýåíèø äèéàð,
Íÿ ö÷öí áÿñ ýÿëèð öðÿéèìÿ äàð?
Àù, ìÿíÿ Øàìàõû áèð çèíäàí îëäó,
Ùÿð òöêöì úàíûìà çèíäàíáàí îëäó.
Éàíûìà íÿèíêè ãîéìàçëàð èíñàí,
Êöëÿê äÿ áîéëàíà áèëìÿç ãàïûìäàí.
93
Éîëäà ìÿí áèð àääûì àòàðñàì ùÿðýàù,
Éà äà êè, öðÿêäÿí ÷ÿêñÿì îäëó àù.
Áèð äöéöí âóðóá òåç äöøìÿí î àùà,
Äóðìàäàí àïàðûá ÷óüóëëàð øàùà.

ÄÖØÌßÍËßÐÈ ÒßÍÃÈÄ

Áèð íå÷ÿ åøøÿêäÿí äåéèì ñèçÿ ìÿí,

Äàä ÷ÿêèð îíëàðûí éåð-ýþé ÿëèíäÿí.
Î ìóðäàð óøàüû ãàøãàáàãëûäûð,
Ùÿì äÿ éåääèáàøëû, äþðäàéàãëûäûð*.
Ùÿð çàìàí î ìóðäàð óøàüû ìóðäàð,
Ñþçöìäÿí éöç áÿçÿê îüóðëàéûðëàð.
×èðêèí ñþçëÿðèíÿ ãàòûðëàð îíó,
Øåð áàçàðûíäà ñàòûðëàð îíó.
Úÿôÿíý ñþçëÿðèíè îõóéàí êèìè,
Úîøóðàì ãÿçÿáëè áèð öììàí êèìè.
Î ìóðäàð àüçûíäà îíëàðûí çèíùàð,
Áàõìàéûí, éöç ùîâóç ùåéèç ãàíû âàð.
Î äèâáàø àäàìëàð ùåéáÿòëèäèðëÿð,
Äèâ êèìè îíëàð éöç ñèôÿòëèäèðëÿð.
Óçàã îëñàëàð äà ñþç ùöíÿðèíäÿí,
Îä éàüûð çÿùÿðëè íÿôÿñëÿðèíäÿí.
Áó ìöëùöä åøøÿêëÿð äöøìÿíè-äèíäèð,
Äèí ñàòûá, äåéèðëÿð ìåéäàí áèçèìäèð.
Ùÿð çàìàí “ßëÿìîò” äåéèá, äóðóðëàð,
Ùåéô êè, “ÿëìîâòäàí” óçàãäûð îíëàð*.
Ìÿíèì ñþçëÿðèìè éàõøû äèíëÿ áèð,
ßëìþâòóí þçö äÿ þëöì äåìÿêäèð.
Äàèìà äöçëöêäÿí äÿì âóðñàëàð äà,
ßéðèëèê ýþðÿðñÿí éàëíûç îíëàðäà.
Îíëàð àë÷àãëàðà ÷îõ àë÷àëûáëàð,
“Äàë” êèìè, “íóí” êèìè ÿéðè ãàëûáëàð*.
Îíëàð åòèáàðäà Êóôÿ ÿùëèäèð*,
Áàüäàä ÿùëè êèìè ùà÷à äèëëèäèð.
Îíëàð ýþçö ãûðûã èéíÿéÿ áÿíçÿð,
Ýþçñöç èéíÿ èøÿ éàðàðìû ìÿýÿð?
94
Íÿ çàìàí ãûðûëñà ýþçö èéíÿíèí,
Áèð èøÿ éàðàìàç, àòûëàð, éÿãèí.
ßáëÿù àäàìëàðûí íÿ ôàéäàñû âàð,
Äå, íÿéÿ ýÿðÿêäèð, õóäàéà, îíëàð?
Àë÷àã àäàìëàðûí áèçÿ õåéðè éîõ,
Ëàêèí ïåéñÿðëÿðè éîüóí îëóð ÷îõ.
Ìÿíèìñÿ äöíéàéà ýÿëÿíäÿí áÿðè,
Íóð ñà÷ûð òàúûìûí äÿíäÿíÿëÿðè.
Ëàêèí áó ñèéàñÿò õàäèìëÿðèíèí,
×öðöê äÿíäÿíÿñè ãîõóéàð èðèí.
Îíëàðûí, ýþðÿíäÿ éàüëû òèêÿìè,
Àüçû òåç à÷ûëûð ÿæäàùà êèìè.
Ãàëûã è÷ÿ-è÷ÿ ýöëýóí úàìûíäàí,
Ñàëûðëàð ùþðìÿòäÿí ìÿíè ùÿð çàìàí.
ßââÿë ãàðÿò åäèá áàðëû áàüûìû,
Ñîíðà ñþíäöðöðëÿð áàü ÷ûðàüûìû.
Äþøöðöá ñöôðÿìè, ãîéàðëàð ìèííÿò,
Ñîíðà äà åäèðëÿð åâèìè ãàðÿò.
ßââÿë ÷ûðïûøäûðûá áèëäèêëÿðèìè,
Ñîíðà ùåé ùöðöðëÿð ìÿíÿ èò êèìè.
Ôÿííäÿ ãÿðèáÿì, äåìÿê, òÿêÿì, òÿê!
Èòëÿð äÿ ãÿðèáÿ ùöðÿðëÿð, áèøÿêê.
Äèëèìè þéðÿíèá òåç äèë à÷ûíúà
Ñþéöø éàüäûðûðëàð ìÿíèì äàëûìúà.
Ýöíÿø ñàéÿñèíäÿ áóëóä îëóðëàð,
Òóòóðëàð Ýöíÿøèí öçöíö îíëàð.
Áèð ìÿëÿê åøãèëÿ éöêñÿëñÿëÿð äÿ,
Îíà êèí áÿñëÿéèá, äöøöðëÿð äÿðäÿ.
Ùÿð êèì áó ýèðäàáà äöøÿðñÿ ÿýÿð,
Áàøû Ýöíÿø êèìè áÿëàëàð ÷ÿêÿð.
Þçöíö ìÿíèìëÿ ãèéàñ åäÿí êÿñ,
Óòàíàð, äöíéàäà î ýÿçÿ áèëìÿç.
Àðèôëÿð òàíûðëàð ñàõòà ñþçëÿðè,
Ñå÷èðëÿð ñàìàíäàí ìöøêö, ÿíáÿðè.
Ýþéäÿ ñöçÿí Àéà ýþç ãîéñà ÿýÿð,
Îíó ÷àðãàòäàêû àéäàí òåç ñå÷ÿð.
×öíêè ùÿãèãè Àé ùÿðÿêÿòäÿäèð,
Ñöíè àéñà äîíóã âÿçèééÿòäÿäèð.
95
Áèðèíèí Ýöíÿøëÿ ÿëàãÿñè âàð,
Äèýÿðè úèâÿäÿí ðÿíý àëûá, ïàðëàð.
Áèð ãàìûø àõûðäà ùÿñèðÿ äþíÿð,
Áàøãà áèð ãàìûøäàí àëûíàð øÿêÿð.

ÉÅÍß Äß ØÀÌ Âß ÈÐÀÃ

ÁÀØ×ÛÑÛÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Ñîí ãîéóá òÿðèôÿ âÿ øèêàéÿòÿ,

×àòäûðûì ñþçöìö ìÿí íÿùàéÿòÿ.

Ñþçëÿðè äöçÿðÿê èíúèëÿð êèìè,

×ûõàðûì çàùèðÿ þç ùöíÿðèìè.

Èñëàìûí ñÿäðèäèð î áþéöê èíñàí,

Øàìûí ñàùèáèäèð, ùÿð ùþêìö ðÿâàí.

Äöíÿí ãóëàüûìà àñèìàíäàí áèð,

Ñÿñ ýÿëäè, äåäè: “Åé ãöäðÿòëè øàèð!

Íÿ ö÷öí äöíéàéà, äèíÿ ïàñèáàí,

Úÿìàëû ìÿäù åòäèí ñîíðà ùàìûäàí?

Áóðàäà îëìàéà ýèçëè ñèðð âàð?

Äåäè: “ßëáÿòòÿ âàð, åòìèðÿì èíêàð.

Î äà Ìÿùÿììÿääèð ÷öíêè õèëãÿòäÿ,

Åëìäÿ, ñÿõàäà, àääà, ùþðìÿòäÿ.

Ìÿùÿììÿä ñîíóíúó ïåéüÿìáÿð ýÿëäè,

Ãÿäðè, øÿðÿôèñÿ ÿðøÿ éöêñÿëäè.

Ðóù ñîíðà ýÿëìèøäèð, òÿáèÿòäÿ, áàõ,

ßââÿë íöòôÿ îëäó, ñîíðà äà óøàã.

Ö÷ âàðëûã éàðàíäû, ñîíðà äà èíñàí,

Ö÷ êèòàá éàðàíäû, ñîíðà äà “Ãóðàí”.
96
Ýåúÿíèí ñîíóíäà öç à÷àð ñÿùÿð,
ßââÿë îò éàðàíäû, ñîíðàñà ýöëëÿð.

ßââÿë äàø éàðàíàð, ñîíðà äà ìÿäÿí,

Çöëìÿòäÿ äèðèëèê ñóéó ýþðÿðñÿí.

ßââÿë ïàïàã îëàð, ñîíðàñà çèíÿò,

Ùÿð øåé òàìàìëàíàð ñîíäà, íÿùàéÿò.

ßââÿë óëäóç îëàð ýþéäÿ íöìàéàí,

Àõûðäà ýþðöíÿð õóðøèäè-ðÿõøàí.

Áó öçðöì ãÿáóëà êå÷ÿðñÿ, éåíÿ,

Áàøëàðàì î áþéöê ñÿäðèí ìÿäùèíÿ:

Åé ñÿõà ñóëòàíû, ùÿãèãÿò ñÿñè!

Åé êÿìàë Ýöíÿøè, ùàããûí êþëýÿñè!

Äèíèí úÿìàëûñàí, åé Úÿìàëÿääèí,

Äöíéàéà éàéûëàí êþëýÿíäèð ñÿíèí.

Ôÿëÿê ãóëàìûíäûð, ìÿí ñÿíÿ íþêÿð,

Äöíéà ôàçèëëÿðè ÿëèíè þïÿð.

Øÿðâàíûí äàðûñãàë ìÿíçèëèíäÿ ìÿí,

Ìÿäùèíè äöçöðÿì þç úàí øèðÿìäÿí.

Ìÿí ñÿíè ìÿäù åäèá ýÿëÿðêÿí äèëÿ,

Áàêèðÿ èëùàìûì îëàð ùàìèëÿ.

Ãóëàüûì ýþâùÿðëÿ òàìàì áÿçÿíÿð,

Òÿáèìäÿí éàðàíàð áàë èëÿ øÿêÿð.

Èäðàêûì ñþç à÷àð øÿðàôÿòèíäÿí,

Êþíöë ãóëàüûìäà ñÿñëÿíÿð íÿüìÿí.

Ãÿëáèìèí ãóëàüû áÿçÿíäè òàìàì,

Ñûðüàíû òàõàðàã îëóíúà ãóëàì.
97
Íÿ ö÷öí ìÿäù åòäèì îíó, áèëèðñÿí?
Íÿ ö÷öí áó éîëóí éîë÷óñóéàì ìÿí?

Ýöíÿø ìÿúëèñèíäÿí òÿáèì, áóäóð, áàõ,

Íóðëó áèð úÿâàùèð îüóðëàéàðàã,

Äåäè: “Ãèéìÿòëèäèð, àë áóíó, ùþêìÿí,

Ýèçëÿò þç õàòèðàò õÿçèíÿíäÿ ñÿí”.

Áÿðúèñ áó ñþùáÿòè åøèäÿí çàìàí,

Êÿñäè þç ÿëèíè Ýöíÿø ãîëóíäàí*.

Äàí éåðè ãûçàðäû, à÷ûëäû ñÿùÿð,

Àë ãàíà áîéàíäû éàíàí öôöãëÿð.

Ñîíðà Ýöíÿø ìÿíäÿí àìàí èñòÿäè,

Äàéàíûá ãàðøûìäà òÿçèìëÿ äåäè:

— Åé Õàãàíè, ùàìàí ýþâùÿðè éåíÿ,

Ãàéòàð þç éåðèíÿ, Àëëàù åøãèíÿ.

Õàúÿäÿí õÿúàëÿò ÷ÿêäèìñÿ ùÿð ýöí,

Èðàãÿ ýåòìÿéèì îëìàäû ìöìêöí.

Ãûðõ ýöíÿ áó ãÿäÿð úÿâàùèðè ìÿí,

Ãÿëÿìèí óúóéëà éîíà áèëìèøÿì.

Úÿâàùèðëÿð ñàïà òàõûëàí çàìàí,

Îíëàðû Ýöíÿøèí àñäûì áîéíóíäàí.

Î áîéóíáàüûíû ìÿí àñäûì, áÿëè,

×öíêè êÿñèëìèøäè Ýöíÿøèí ÿëè.

Ëÿëè ñàùèáèíÿ ãàéòàðñàì ÿýÿð,

Î, ìÿíäÿí, ÿëáÿòòÿ, ãÿáóë åäèëÿð.

Îüóðëàíàí øåéëÿð íåúÿ âàð éåíÿ,

Òåçúÿ ãàéòàðûëñûí þç ñàùèáèíÿ.
98
Î, ìÿíè ñàëìàäû áèð àí íÿçÿðäÿí,
Ìÿí äÿ îíóí ö÷öí äöðäÿí, ýþùÿðäÿí.

Áîéóíáàüû äöçäöì, õîøäóð ÿìÿéèì;

Áàùàñûíû îíäàí íåúÿ èñòÿéèì?!

Êèì “Áåëÿ éàçàðàì” äåñÿ, ÿáÿñäèð,

Áó ùÿäèééÿì Øàìà, Èðàãà áÿñäèð.

Ùàããûì ôÿõð åäÿì, ãîé áèëñèí úàùàí!

Ìÿíÿì ñþç ìöëöêöíÿ éåýàíÿ ñóëòàí.

Íÿ âàõò ñþç ãûëûíúûì ãàëõäû, éóõàðû,

Ãîëó êÿñèê ãà÷äû ñþç îüðóëàðû.

Ïåéüÿìáÿð øÿðèíÿ àíä îëñóí, ùå÷ êÿñ,

Áó èíúè ñþçëÿðè éàðàäà áèëìÿç.

Àüëûì ìÿíè äöíéà ïÿíàùû ñàíäû,

Ðóùóì öëâèééÿòèí ìÿääàùû ñàíäû.

Ðÿááèì áÿëàëàðäàí ãîé âåðñèí íèúàò,

Îíóí ñàéÿñèíäÿ äöçÿëñèí ùÿéàò!

Áó äèí àëÿìèíäÿ ÷îõëó ùèêìÿò âàð,

Ëàêèí òÿê ÿäàëÿò ÿáÿäè ãàëàð.

Áèð àí êÿñèëìÿñèí îíóí áàøûíäàí,

Àëëàùûí êþëýÿñè äóðäóãúà úàùàí.

Ìÿëÿêëÿð ñþéëÿðêÿí ìÿíèì äóàìû,

Úÿáðàéûë ãîé äåñèí îíëàðà: “Àìèí!”

99
 1.

Ìÿíèì êþíëöì ìöÿëëèìäèð, äèçèì öñòö äÿáèñòàíû,

Î øàýèðäÿì êè, þéðÿíäèì ñöêóò èëÿ ÿëèôáàíû.

Íÿ ùÿð äèçäÿí îëàð ìÿêòÿá, íÿ ùÿð øàýèðä ÿçáÿðõàí,

Íÿ ùÿð ãÿòðÿ îëàð íèñàí, íÿ ùÿð äÿðéà ñÿäÿô êàíû.

Äèçèì öñòö î ìÿêòÿáäèð êè, Íóù îíäà ýÿìè ñàëìûø,

Ýÿìèì — Úóäè äàüû, ýþçäÿí àõàí éàø èñÿ òóôàíû.

Áó úöð èíñàíëàðà Úóäè äàüû àíúàã òîïóãäàíäûð,

Äèçèíÿ îíëàðûí ÷ûõìàç ñó, òóôàí òóòñà äöíéàíû.

Äåéèë áó ìÿêòÿáÿ ëàéèã î êÿñ êè, äÿðäè úóø åòñÿ,

Ãîïóá òóôàí äþðä éàíäàí, îíóí ñàðñûëìàç ÿðêàíû.

Äèçè ìÿêòÿá îëàí êÿñäÿ ýÿðÿê áèð ùöììÿò îëñóí êè,

Þíöíäÿ èò êèìè äèç ÷þêäöðÿ áèëñèí î, àñëàíû.

Î èíñàí êè, äþçöá äÿðäÿ, áàø ÿéìÿç ìÿðäÿ, íàìÿðäÿ,

Îíó äèç ÷þêäöðÿ áèëìÿç òóòàí äþðä ÿëëè äöíéàíû.

Áó ìÿíà Õûçðûíû ùÿð êÿñ ÿòÿêäÿí òóòñà Ìóñà òÿê,

Ñóéó õàòûðëàäàð Õûçðû, ÿëè ìþúöçäÿ Ìóñàíû*.

Îíóí òÿëãèíèíèí øÿðùè ñöêóò èëÿ îëàð òÿâèë,

Áöòöí òÿëèìè ìöøêöëäöð úÿùàëÿò èñÿ áöðùàíû.
100
Ìÿíèì þéðÿíäèéèì èëê ñþç áó ìÿêòÿáäÿ “ñöêóò” îëäó,
Áÿëàäûð äèë áàøà, ëàêèí, ñöêóòäóð äÿðä äÿðìàíû.

Ìÿíè èëê äÿðñäÿ óñòàä äèëäÿí åéëÿäè ìÿùðóì,

Î äèëëè áÿðáÿòÿ äèëñèç, íåéèí öñòöíäöð ÿôüàíû.

Ãàëàðêÿí íåé êèìè äèëñèç, äîäàãäàí úàí ÿòà åòäè,

Äåäè: — Íåé òÿê ýþçöíäÿí àë íÿôÿñ, —âåðäè áó ôÿðìàíû.

Ìÿíè òÿëãèí áóòàñûíäà ÿðèòäè, éàõäû, òà ìÿíäÿ,

Íÿ øåéòàí ùèéëÿñè ãàëäû, íÿ äÿ êè, Àäÿì öñéàíû.

Ìÿíÿ þéðÿòäè ÷îõ øåéëÿð, éàçàðñàì úöçöíö, ÷àòìàç,

Ñÿìàíû äÿôòÿð åòñÿì äÿ, ìöðÿêêÿá — úöìëÿ äÿðéàíû.

Î “ÿáúÿä” êè, ìÿíÿ óñòàä òÿëèì åòäè òÿúðèäè,

Ñàðàëìûø ÷þùðÿìÿ éàçäû ãûçûë õÿòëÿ ýþçöì ãàíû*.

Î ýöí êè,ñèððè éîõëóãäàí èáàðÿò “ÿáúÿä”è áèëäèì,

Óíóòäóì âàðëûüà áàãëû îëàí ùÿð áèð ìöÿììàíû.

Ýþðöíúÿ áèëìÿìÿêäèð áó ãÿðèáÿ ìÿêòÿáèí åëìè,

Óíóòäóì ùàôèçÿìäÿ éåð òóòàí ùÿð åëìö öðôàíû.

Ãÿðèáÿ åëì þéðÿíäèì, áàøà äöøäöì êè, íàäàíàì,

ßúÿá óñòàääûð, òÿëèì åäèð ìÿí êèìè íàäàíû.

Íåúÿ àéèíÿäÿ òóòè ýþðÿð þç ÿêñèíè, ëàêèí,

Ýÿëÿð íèòãÿ òÿÿúúöáäÿí, îëàð ÿêñèíèí ùåéðàíû.

Þìöð êå÷äè áó ìÿêòÿáäÿ, ùÿëÿ “ÿáúÿä”äÿéÿì àúèç,

Íÿ âàõò äÿðê åéëÿðÿì, àéà, ìöÿììàëû áó äèâàíû.

Ùÿëÿ êþðïÿ óøàãëàð òÿê îéóí àðäûíäàäûð ôèêðèì,

Áó ùîããàáàç ôÿëÿê ùåéðàí åäèð ôåëèéëÿ èíñàíû.

Îéóí ùÿíýàìÿñè ãóðìóø óøàãëàð, ìÿí áàõûá ýþðäöì,

Ãàðà ìþùðÿ äóðàð, ýþé ìþùðÿ äþâð åéëÿð áó ìåéäàíû*.
101
Áóäóð, àõûð îéóí áèòìèø, éÿãèíäèð êè, ÷àòûá àõøàì,
Ýöíÿø áàòúàã, áó àäÿòäèð, ÷àòàð ùÿíýàìÿ ïàéàíû.

Àüûë ãîðõàðäû òÿáèìäÿí, ÿëàúû ýþðäöì ùåéðÿòäÿ,

Íåúÿ Ìóñà äåéèðêÿí åéëÿäèì òàáóòó çèíäàíû*.

Íå÷ÿ Ôèðîíäàí Ìóñà ãà÷ûðäû ÷àðÿñèç, èíäè,

Ìÿíèì ÿãëèì äÿ ãà÷ìàãäà åäèð òÿãëèä Ìóñàíû.

Ùÿâÿñ èñòÿðäè éöêñÿëñèí, óúà ñÿôëÿðäÿ éåð òàïñûí,

Ãîëóíäàí òóòäóì, àòäûì êè, àéàãäà þç éåðèí òàíû!

Áÿùÿðñèç áèð àðû îëìóø ÿýÿð íÿôñèì ÿçÿë áàøäàí,

Áó ýöí øàäÿì êè, øÿùä èëÿ äîëóáäóð íÿôñèìèí øàíû.

Îíó ìöðòÿäëèéÿ ìàéèë ýþðöíúÿ, àäÿòè öçðÿ,

À÷ûëäû ñèððè, ìÿí êÿñäèì îíóí áàøûíû ïöíùàíû.

Îíó õÿëâÿòäÿ äÿôí åòäèì, ìÿçàðûí ãàíëà èñëàòäûì,

Î ãàíëû ãÿáðÿ ìÿí òÿëãèí äåäèì àéàòè-èìàíû.

Øÿùèäèí ãÿáðè çàùèðäÿ ãàí èëÿ èñëàíàð, àììà,

Äîëàð ìöøê èëÿ äàõèëäÿ, ñà÷àð úàí ÿòðè-ðèçâàíû.

Éîõóìäóð ãîðõó: î ãÿáðè òÿáèÿò êàôòàðû ñþêñöí,

Øÿðèÿò ìÿùòàáûí åòäèì ýåúÿ ãÿáðèí íèýàùáàíû.

ßýÿð íÿôñèí ìÿçàðûíäà òèêàí áèòìèøñÿ, øöêð åéëÿ!

Òèêàí çàùèðäÿäèð, ñÿí áàòèíÿ áàõ, ýþð ýöëöñòàíû.

Ýöíÿøäèð ùöììÿòèì, ðèíäÿì, þçöì àëÿìäÿ øàùÿíøàù,

Ìèíèá ÿðøè, éàòûðìûøäûð äèçè öñòöíäÿ Èñàíû*.

Áÿëè, äÿðâèøäÿêè ùöììÿò Ýöíÿø ìèñëè ýÿðÿê îëñóí

Àõû î, øàùäàí öñòöíäöð, íÿ éóðäó âàð, íÿ ñàùìàíû.

Ñöëåéìàíà áÿðàáÿðäèð ùÿð ùöììÿò ñàùèáè äÿðâèø,

Î “ðÿááè ùÿáëè” òÿáëèíèí ñÿñèíäÿí òèòðÿð åéâàíû*.
102
Úàùàíëà úàí èêè áöòäöð äöøöá äÿðâèø àéàüûíà,
Òàìàùëà åùòèéàú èò òÿê îëóá çÿíúèðëè äÿðáàíû.

Î Èñêÿíäÿðñèôÿò Õûçðûí ùàâà — òàõòû, àüûë — òàúû,

Î àãèë ñÿðõîøà ñöôðÿ — ðçàäûð, úàí — ìåùìàíû*.

Õÿçèíÿäàðû — ôèêð, èëùàì, êåøèê÷è — øÿð èëÿ òîâôèã,

ßñèðè — íÿôñ èëÿ àìàë, ãóë åòìèø ÷ÿðõè, êåéùàíû*.

Íÿ ùèíä ÷èáàëû òÿê ãóðìóø ñèòÿìëÿ ãÿñðè-òàüóòè,

Íÿ ×èí õàãàíû òÿê çöëì èëÿ äöçìöø òàúÿ ìÿðúàíû*.

Îíóí òÿñëèì îúàüûíäà îäóíäóð òÿõòè ÷èáàëûí,

Îíóí èõëàñ àòûíà íàë åäÿðëÿð òàúè-õàãàíû*,

Àçàäëûã ìåéäàíûíäà àò ÷àïûðìàã êþíëöíÿ äöøñÿ,

Êîñó — àìàë îëàð, ÿãëèí àéàüû — ÿëäÿ ÷îâãàíû*.

Ìÿíèì ãÿëáèì åâè ýþç-ýþç îëóá, îíäà ïÿòÿêëÿð òÿê,

Åøèêäÿí ñàäÿäèðñÿ, âàð è÷èíäÿ áàë äîëó øàíû.

Ùþðöì÷ÿêëÿð òîðó çàùèðäÿ áèð òöë ïÿðäÿéÿ îõøàð,

È÷èíäÿ, ùàëáóêè, éîõäóð ÷èáèíäÿí áàøãà áöðéàíû.

Íÿéÿ ëàçûì áàëûã òÿê çàùèðè ïóëëó, è÷è áîìáîø,

Ñÿäÿô îë êè, öçöí ñàäÿ îëà, ãÿëáèí ýþùÿð êàíû.

Èðàäÿ øàùûíûí, ýåòäèì, þïÿì áèð ýöí àéàüûíäàí,

Ìÿíè òàõòà ÷ûõàðäû, ñþéëÿäè: þç ìÿíçèëèí òàíû!

Ñàëûíäû ñöôðÿ, ÿéëÿøäèì, íÿéÿ ëàçûì ìÿíÿ íåìÿò,

Ãèäàìäûð äóçëó ýþç éàøûì, öçöìäóð çÿð íÿìÿêäàíû.

Ìÿùÿááÿò úàìûíû âåðäè ÿëèìÿ äîñò, øàä îëäóì,

Î úàìäà Õûçð è÷ìèøäèð, äåéèðëÿð, àáè-ùåéâàíû.

Áåëÿ áèð ìÿíçèëè ýþðìöø, äöáàðÿ ùèññÿ àëäàíìàç,

Î ìÿúëèñ øèðíèñèí äàäìûø áÿéÿíìÿç íîüëó, ùàëâàíû.
103
Îëàð Èñà êèìè áàéðàì ìÿíèì ãÿëáèìäÿ ùÿð àíäà,
Ôÿãèðëèê áàéðàìûíäà, áèë, êþíöëäöð òÿêúÿ ãóðáàíû.

Ìÿíÿ ãÿëáèì äåäè: îë ôÿãðÿ ãàíå, áàõìà äöíéàéÿ,

Ðÿâàäûðìû áèð àú éóðäà äèêÿ ýþç Ìèñð ñóëòàíû?

Ôÿëÿê ìåùòÿðëÿðè þìðöí àòûíäàí ñàëäûëàð íÿôñè,

Áó îòëàãäà íÿéèí âàðäûð, ãÿùÿò àëìûø áó ñÿùðàíû.

Òàïûëìàç êÿíäëèäÿ àðïà, îíó äþâðàí éàíäûðìûø,

×þðÿê îëìàç î òÿíäèðäÿ êè, áàñìûøäûð ñó òóôàíû.

Òàïûëìàç ùå÷ áó õûðìàíäà áèð àðïà, àëÿìè ýÿçñÿí,

Ýþçöí ÷ÿê àðïàäàí, îëìà ÷þðÿê÷öí øàù äÿðáàíû!

Ãîøóëñà úàùèëÿ àãèë, ÿñÿð ãàëìàç êàìàëûíäàí,

Áèð îüðó îëñà, êàðâàíäà ÷àëàð åøøÿêëÿ ïàëàíû.

Õÿñèñ áó ðöçèýàðûí ñÿí ïàé óììà ñöôðÿñèíäÿí êè,

Ýåúÿ-ýöíäöç èêè èò òÿê ãîâàð áè÷àðÿ ìåùìàíû.

Ñàãûí ñÿí áó àëà èòäÿí, àìàíäûð, ôåëèíÿ óéìà,

Êè, äèøäÿí åéëÿìèø ìÿùðóì äèøëÿ áèð ÷îõ àñëàíû.

Ôÿëÿêäÿ âàðñà äà áèð úöò ÷þðÿê, áèð ñöíáöë, àëäàíìà,

Ñÿíÿ áèð äÿñòÿ êåøíèø äÿ äåéèë áó ÷ÿðõèí åùñàíû.

Ýåúÿ ýþé ñöôðÿñèíäÿ âàð ÷þðÿê õûðäàëàðû, áàõìà,

Äàüàðúûãäà êÿïÿêäèð êè, äèëÿí÷è åòìèø Èñàíû!

Òàìàù þëìöø, îíà ìåééèò íàìàçû ãûë äåñÿì, ùàðäàí,

Òàïàðñàí ñó? Òóòóá áàøäàí-áàøà ÷èðêàá áó äöíéàíû.

Òÿéÿììöì ãûë äåñÿì, éîõäóð áó äöíéàäà òÿìèç òîðïàã,

Øÿùèäëÿð ãàíû áàñìûøäûð áöòöí áÿððö áèéàáàíû.

Þçöíö áÿñëÿéÿíëÿð áèð ýöëÿ îõøàð êè, ýöëøÿíäÿ,

Êÿñèôäèð áàòèíè, àíúàã ýåéèá ÿéíèíÿ äèáàíû.
104
Àüàí ñöôðÿ à÷àí ýöíëÿð áöòöí èòëÿð åäÿð áàéðàì,
Àúûíäàí þëñÿ äÿ, àñëàí éåìÿç èòëÿðëÿ åùñàíû.

Ñÿõàâÿò ñàùèáè áèðúÿ òèêÿéëÿ úÿííÿòè àëäû,

Î, ãîðõìàç, îëñà äà ìöôëèñ, áó äöíéà ôàíèäèð, ôàíè.

Íîëàðäû, áèðúÿ áèëñÿéäèì: áó äöíéàäà íÿéèí àðòàð,

Éåéèá-è÷ñÿí ýåúÿ-ýöíäöç øÿðàáû, íîüëó, ðåéùàíû.

ßìèðÿ ñþéëÿ, òà áèëñèí êè, íÿôñ — èò, íÿø — ñÿðâÿòäèð,

Èòÿ ùÿìêàñÿ îëìàãëà ýåäÿð áàäÿ øÿðÿô-øàíû.

Þëÿð èëáèç ÷àíàüûíäà, ÷ûõàð ÿôè ãûëàôûíäàí,

Èëàíäàí êÿì äåéèëñÿíñÿ, ñîéóí áó ðÿõòè-ÿëâàíû!

Ñöëåéìàíàì äåìÿ, ÿââÿë éàíûíäàí äèâëÿðè ðÿää åò,

Ãîâ, þëäöð, éà òóòóá çÿíúèðÿ ÷ÿê ãóëè-áèéàáàíû!*

Ñÿíèí àìèð î ðóùóí êè, òàïàð éåð áàüè-úÿííÿòäÿ,

×àëûø åòìÿ ãàðà íÿôñè áó íóðëó ðóù çèíäàíû.

Õîøà ýÿëìÿç êè, øàùÿíøàù ãàéûòñûí øàä ãöðáÿòäÿí,

Îòóðñóí ãÿñðäÿ ðàùÿò, óíóòñóí éàðö-ÿâàíû.

Áó àëÿìäÿí óçàãëàø ñÿí, î àëÿì äÿðäèíÿ ãàëìà,

Èêè àëÿìäÿí öñòöíäöð òÿôÿêêöð ÿùëèíèí úàíû.

Èêè àëÿì — èêè ýþçäöð òÿðàçóñóíäà Àëëàùûí,

Ñûüûíìàç îíëàðà áèð ÿë êè, ãóðìóø ÿäë ìèçàíû.

Êèøè ùå÷ âàõò èêè àëÿìäÿ ìÿíçèë ôèêðèíÿ äöøìÿç,

Êè, Ìèçàí Íàùèäèíäèð, ýþðìÿç î Ìèçàíäà Êåéâàíû*.

Àéàã òîðïàüûíû àë ìÿðäëÿðèí, áàøûíà òàú åéëÿ,

Ãûçûë òàú àëìà, âåðìÿ îüðóéà ñÿí ñèððè-ïöíùàíû?*

Äåéèë äÿðâèø î êÿñëÿð êè, îëà øàù òàúûíà ìÿôòóí,

Ýÿðÿê äÿðâèø áèð ýþçäÿ ýþðÿ äÿðâèøëÿ ñóëòàíû.
105
Êþíöë ñóëòàíû äÿðâèøëÿð ñÿôèíäÿ õàñ éåð òóòìóø,
Êè, øàù òàúûíäàí öñòöíäöð îíà äÿðâèøèí àñòàíû.

Áöòöí äÿðâèøëÿðèí øàùû îëóáäóð ßùìÿäè-Ìöðñÿë,

Êè, “Íóíè-âÿë-ãÿëÿì” “Ãóðàí”äà ñÿáò åòìèø áó ôÿðìàíû*.

ßýÿð äÿðâèøñÿí, äÿðâèøëÿðèí ÿùâàëûíà ãàë êè,

Ýöíÿø öðéàí èêÿí õÿëÿòëÿ øàä åéëÿð ÷îõ öðéàíû.

Úàùàíäà éîõñóë îëäóãúà, äàùà àðòûã ñÿõàâÿò ãûë,

Êè, ìåéíÿ äîëäóðàð çÿðëÿ ïàéûçäà áàüû, áîñòàíû.

ßâÿç óììàã ñÿõàâÿò ãàðøûñûíäà, áèë, ðèéàäûð áó,

Âåðèá áèð äèðùÿìè, îí äèðùÿì åòñÿí áîðúëó éÿçäàíû.

Áàúàðìàç éàõøûëûã ïèñëÿð, ìöãÿññèðäèð áóíà õèëãÿò,

Èëàíäàí áàë óìàðëàðìû, îíóí éîõäóðñà èìêàíû?

Àðû ùÿì áàë âåðÿð, ùÿì äÿ, éåðè äöøñÿ, ñÿíè ñàíúàð,
Îíà áàõìà êè, âÿñôèíäÿ éàçûëìûø âÿùéè-ðÿááàíû.

Áàúàðñàí, îëìà àëóäÿ úàëàëûíà áó äöíéàíûí,

Áó ìóðäàð äàøû àëìàãëà ÿëÿ, øàä åòìÿ øåéòàíû.

Ôÿãèðèí õèðãÿñèíäÿ áÿõéÿëÿðäÿ ðÿìçëÿð âàðäûð,

Êè, àíëàð “ëþâùè-ìÿùôóç”ó à÷àíëàð áó ìöÿììàíû*.

Ùàìû äöíéàéà àøèãäèð, áèç èñÿ ãÿìäÿí àçàäûã,

Èòÿ àøèã îëàíëàðäà ýÿðÿêäèð îëà èò úàíû.

Ñÿíÿ áèð ùÿôòÿëèê áÿõòèí ÿýÿð éàð îëñà, øàä îëìà,

Ö÷öíúö ùÿôòÿäÿ áàøëàð Àéûí úèñìèíäÿ íþãñàíû.

Àòàðñà ãîë-áóäàã íåéñàí àéûíäà êöêðÿéÿí ÿíúèð,

Îíó õîøáÿõò ñàíìà, ãàðøûëàð ïÿæìöðäÿ àáàíû*.

Ôÿëàêÿòñèç ñÿàäÿò óììà äþâðàíäà, éÿãèí áèë êè,

Ùèëàë èãáàëûíà ãàðøû òÿáèÿò ãîéäó Ñÿðòàíû*.
106
Äöøöíñÿí ùàããûíû, éîõäóð úàùàíäà äàèìè èãáàë,
Ñÿàäÿòäèð î øåé êè, áó úàùàíäà ôàíèäèð, ôàíè.

Ùÿçÿð ãûë àù îõóíäàí ýöúñöçöí, áèë, ïóñãóäà äóðìóø,

×ÿêÿð íàëÿ çÿèôëèêäÿí, âóðàð òóø àù ïåéêàíû.

Òþêÿð ñöáùÿ ãÿäÿð ãàí-éàø ýþçöíäÿí ñåë êèìè ìÿçëóì,

Áîüàð çàëûìëàðû ðàùÿò éàòàãäà ãàíëû òóôàíû.

ßëàú àõòàð ãÿçà òÿãäèðèíÿ, ñÿí ÿçäèéèí àúèç,

Äöøöáñÿ òîðïàüà, àùû éûõàð ÿðøè-ìöÿëëàíû.

Ñàëûáñàí Áèæÿíè ùÿáñÿ ñÿí, åé ßôðàñèéàá, éàòìà!

Äóðóáäóð ïóñãóäà Ðöñòÿì ÿëèíäÿ òèüè-áöððàíû*.

Éàòàðñàí ìÿñò, ëàêèí éàòìàìûø ñÿí ÿçäèéèí ìÿçëóì,

Ïèëÿ ãóðäó êèìè ñàçëàð ñÿíÿ òîð ÷åøìè-ýèðéàíû.

Åäèáñÿí èò êèìè ïèñëèê, ïåøèìàí îë, “ÿë-ÿôâ” ñþéëÿ,

Êè, èò äÿ åéëÿéÿð “ÿô-ÿôâ” íÿéèí îëñà ïåøèìàíû.

Ãîúàëìûøñàí, þëöì âàõòû íÿäèð, íàëàí îëóðñàí ñÿí;

Äîüóëäóãäà óøàã àüëàð, òóòàð äöíéàíû ÿôüàíû.

Ãîéóí òÿê áàüëàìûø ãóéðóã ñÿíÿ äþâðàí, áåëèíäÿí àò,

Îíó, ãîé êàâö ìàùèíèí äàüûëñûí ãÿñðè, ÿðêàíû*.

Ñÿíÿ äàéÿ îëóá òîðïàã, ñöäöí ÿìäèí, ÿìÿð ãàíûí,

Áöòöí ãàíûí î ñöääÿíäèð êè, âåðìèø äàéÿ ïöñòàíû.

Úàâàíëàð ãàíûäûð, è÷ìÿ, ÿëèíäÿ òóòäóüóí áàäÿ,

Êè, òîðïàã ìåéíÿëèêäÿí ãàéòàðûá þç è÷äèéè ãàíû.

Ýþçÿë çàëèìëÿðèí íÿôñè êèìè, õóíõàð áó äöíéàíû,

È÷è îëìóø ìÿçàðûñòàí, åøèêäÿ áàüö áîñòàíû.

Õîðàñàí áèð ùÿðÿìäèðñÿ, Ìÿëèêøàùäûð îíà Êÿáÿ,

Ñÿìÿðãÿíä áèð ôÿëÿêäèðñÿ, áèð óëäóçäóð Ãÿäÿðõàíû*.
107
Ãÿäÿðõàí þëäö, áèð ýöí äÿ Ñÿìÿðãÿíä åòìÿäè íàëÿ,
Ìÿëèêøàù ýåòäè, áèð êÿñ ýþðìÿäè àüëàð Õîðàñàíû.

Ìÿëèêøàù “îä-ñó” àäëàíäû, ñó àõäû, àòÿøè ñþíäö,

Êöë îëäó, òîðïàüà äþíäö, ìÿêàí ãûëäû Ñèôàùàíû*.

Âóðàðêÿí Ñÿíúÿðÿ øÿáõóíó Ýóðõàí ôàòåù àäëàíäû,

ßúÿë Ýóðõàíà øÿáõóí âóðäó, êîð îëäó øÿáèñòàíû*.

Ýþðöí, Õàãàíèéÿ ùöììÿò íåúÿ èìêàí éàðàòìûø êè,

Áó ýöí éöç ôÿëñÿôÿ óñòàäûíû ñàéìàç äà Õàãàíû.

2. ÞÇÖÍÖ ÒßÐÈÔ Âß
ÏÀÕÛËËÀÐÛ ÌßÇßÌÌßÒ

Ñþç ìöëêöíöí ìÿíäÿí éàõøû éîõäóð þçýÿ øÿùðèéàðû,

Áó äöíéàäà òÿê ìÿíèìäèð ñþç ìöëêöíöí èõòèéàðû.

Áàêèð ìÿíà Ìÿðéÿìèíèí Úÿáðàèëè, áÿëè, ìÿíÿì*,

Ìÿíàëàðûí àëÿìèíÿ ùàêèìÿì, éîë ýþñòÿðÿíÿì.

Àüëûí Òóüàíøàùûíà ùÿì âÿêèë, ùÿì íàéèáÿì ìÿí*,

Ôÿçèëÿòèí ýÿëèíèíÿ ëÿéàãÿòëè ñàùèáÿì ìÿí.

Ýåéèá ùèêìÿò çèðåùèíè, èíäè ùÿðèô èñòÿéèðÿì,

À÷ûá èëùàì ñöôðÿñèíè, óúà ñÿñëÿ “ýÿë” äåéèðÿì.

Ìÿíèì áàêèð ñþçëÿðèìäèð õàñèééÿòäÿ ðóù òèëñèìè,

Ìÿíèì ãÿëáèì íóðëàíäûðûð àüûëëàðû ýöíÿø êèìè.

Ñåùèð äöçÿí øàèðëÿðÿ ñàïû âåðÿí, áèë, ìÿíÿì, ìÿí,

Áöòöí øåð çÿððàáëàðû ùåé êèìèéà àëûð ìÿíäÿí.

Î Ùÿññàíûí ãÿëáèí éåéÿí áó íÿçìèìèí ùÿñðÿòèäèð,

Î Ñþùáàíà ñèëëÿ âóðàí áó íÿñðèìèí ãöââÿòèäèð*.
108
Èëùàìûìûí Áöðàãû äà ùàíñû éåðäÿ ñàëàðñà íàë,
Ôÿëÿê îíó äþéöø ö÷öí êÿñêèí ãûëûíú åäÿð äÿðùàë*.

Ìöáàëèüÿ äåéèë ÿñëà: “ïàïàüûìäûð — ÿçÿëèééÿò,

Ýöíÿøèí èíñàíëàðà òèêäèéèì — ÿáÿäèééÿò”.

Éåð öçöíäÿ êþëýÿ êèìè ñàêèíÿìñÿ, äèããÿò åò áèð,

ßñÿðëÿðèì Ýöíÿø êèìè ìÿíçèë-ìÿíçèë äöíéà ýÿçèð.

— Áó óñòàäûí àäû íÿäèð? — Áèðè äåéèð ùåéðàí-ùåéðàí,

Î áèðè äÿ ñîðóøóð êè: — Áó ñåùèðêàð ýÿëìèø ùàðäàí?

Ãÿíàÿòèí øàùëàðøàùû âåðÿí ýöíäÿí ìÿíÿ ôÿðìàí,

Ùÿðèñëèéèí õèäìÿò÷èñè òóòà áèëìÿç, áèë, éàõàìäàí.

Ìÿäùèì øèðèí, ùÿúâèì òóðøäóð,áóíó áèëèð ùÿð áèð èíñàí,

Ìåé àëûíûð öçöìöìäÿí, òóòèéàñà òóðø ãîðàìäàí.

Ìÿí ÿìèðÿì, äèëèì ÿðøèí ñÿðâÿòèíÿ áèð à÷àðäûð,

Äåäèéèìÿ Ìÿùÿììÿäèí ùÿäèñèíäÿ ñöáóò âàðäûð*.

Äÿôèíÿëÿð, õÿçèíÿëÿð è÷èíäÿéÿì ùÿð çàìàí, áàõ,

Îíëàð èñÿ èíúè òàïìàã ùÿâÿñèëÿ ÿëÿð òîðïàã.

Áó àëÿìÿ ýÿëÿí ýöíäÿí àüëûí ìÿíÿì áèð ÷ûðàüû,

Îíëàð èñÿ êîðäóð òàìàì, ýþðìÿéèðëÿð ùå÷ óçàüû.

Äÿððàêÿìèí, ãöäðÿòèìèí äöøìÿíèäèð áó ïàõûëëàð,

Áàõ, áó ñåùðè, õàðèãÿíè ðèéàêàðëàð åäèð èíêàð.

Áèð íå÷ÿ ùàãã òàïäàëàéàí Éóñèôÿ äÿ äåäè ùÿäéàí,

Ìÿùÿììÿäèí ñþçëÿðèíè éàëàí ñàéäû íå÷ÿ íàäàí*.

Ìÿíà éóðäó Ùèíäèñòàíäà Àäÿì êèìè òóòäóì ãÿðàð,

Ñÿíÿò éóðäó ×èíäÿ “ìÿðäöì-ýèéà” îëìóø áó óëàãëàð*.

Ãóðøóí êàñà è÷è êèìè ãàïãàðàäûð öðÿêëÿðè,

Úèâÿ ãàáû àüçû êèìè áÿðê áàüëàíûá âåð ÿëëÿðè.
109
Ñàíêè îíëàð ãóëäóðëóüóí ìÿêòÿáèíè áèòèðìèøëÿð,
Êöôðÿ ãàðäàø îëóá, ñÿôà äîñòëàðûíû èòèðìèøëÿð.

Ìÿí êè, Ìèñðèí ÿçèçèéÿì, ëÿéàãÿòñèç áó àäàìëàð,

Áàçàðëàðäà âåéèëëÿíèá ýÿçÿ-ýÿçÿ íàìóñ ñàòàð.

Ùàãëûäûðëàð — áèð ñÿáÿáäÿí îíëàð îëñà ìÿíÿ äöøìÿí,

×öíêè Ñöùåéë óëäóçó òÿê þëäöðöðÿì áèúëÿðè ìÿí*.

Ïåéìàíÿìè éàëàéàðëàð îíëàð ñóñóç îëàí çàìàí,

Àú ãàðûíû äîéóðàðëàð áîë ñöôðÿìèí àðòûüûíäàí.

Ôèëëÿð êèìè áàøëàðûíäà îëàí áåéíè ÿçÿðÿì ìÿí,

×ûõàðäàðàì èëàí òÿêè ìÿí îíëàðû äÿðèñèíäÿí.

Àä ãîøóíó îëñà îíëàð, ìÿíèì éåë òÿê ãÿëÿìèì âàð,

Îíëàð Éÿúóú òàéôàñûñà, ìÿíèì íèòãèì ñóðà îõøàð*.

Îíëàð íàùàã þçëÿðèíè Õàãàíèéÿ áÿíçÿäèðëÿð,

×èðêàá ñóéó òÿìèç íåéñàí éàüûøûíà íåúÿ áÿíçÿð?

Ãàìûøëûãäà ãàðüûëàðûí áöòöí ðÿíýè ýþðöíñÿ áèð,

Áèðèñèíäÿí øÿêÿð ÷ûõûð, äèýÿðèäÿí ãóðó ùÿñèð.

Áÿçèëÿðè åøèäÿðêÿí øåðèìäÿêè ôÿñàùÿòè,

Áåéèíëÿðè àëîâ òóòàð, àðòûð ìÿíÿ êöäóðÿòè.

Äåéèðëÿð êè, þçöìöçöê äÿíèç ýöúëö î Õàãàíè,

Áÿëè, îíëàð Õàãàíèäèð, îðòàñûíäàí àòñàí “ãà”íû*.

3.
Êèíàéÿ åäèá, ñþéëÿäèí, Õàãàíè,
Øåðëÿð éàçûðäû ðÿâàí Öíñöðè.

Áÿëè, åéëÿ áèð øàùà ìÿääàù èäè,

Êè, îëäó áåëÿ êàìðàí Öíñöðè.

110
Ãÿçÿë éàçäû àé öçëö éàð åøãèíÿ,
Îëóá øàùëàðà ìÿäùõàí Öíñöðè.

Ãÿçÿë, ìÿäùäÿí áàøãà þç òÿáèíè,

Äàùà åòìÿäè èìòàùàí Öíñöðè.

Ãÿçÿë, ìÿäù éàçìàãäà, àëÿì áèëèð,

Äåéèë ìÿí ãÿäÿð äöðð ñà÷àí Öíñöðè.

Áó ñåùðè êè, ìÿí øåðäÿ åòìèøÿì,

Áóíó åòìÿìèø ùå÷ çàìàí Öíñöðè.

ßýÿð øåð éàçìàãäà îí ùöñí âàð,

Áèðèíäÿí ôÿãÿò òàïäû øàí Öíñöðè.

Ìÿíèì øåðèìèí òàçÿ öñëóáó âàð,

Ãÿäèì ñÿïêè áèëäè ùàìàí Öíñöðè.

Íÿ òÿùãèã, íÿ çþùä, íÿ âÿçäÿí,

Êè÷èê ñþç äÿ áèëìÿç, èíàí, Öíñöðè*.

Áóíóíëà áåëÿ, øàù Ìÿùìóääÿí,

Ùåñàáñûç àëûá ÿðìÿüàí Öíñöðè.

Áåø-îí áåéòÿ àëìûøäû éöç ãóë, ãûçûë,

Àëûíäûãäà Ùèíäóñòàí, Öíñöðè*.

Ãûçûëäàí äöçÿëòäè ãàøûã, ãàá-ãàúàã,

Ýöìöøäÿí äöçÿëòäè ãàçàí Öíñöðè.

Ñàü îëñàéäû, èíäè áó íàêÿñëÿðÿ,

Éàçàðäû, éÿãèí, ìèí éàëàí Öíñöðè.

Áó íàìÿðäëÿðèí ñöôðÿñèíäÿ ñöìöê,

Ñîðàðäû ïÿðè òÿê íèùàí Öíñöðè.

×þðÿê àðçóñóéëà áó àë÷àãëàðûí,

ßëèíäÿí þïÿðäè ùÿð àí Öíñöðè.
111
 Àüûçäà äåéèëäè ìÿíèì òÿê äèëè,
Ãûëûíúäàí èòè, ñÿô éàðàí, Öíñöðè.

Éîõ èäè ìÿíèì òÿê îíóí íèçÿñè,

Äþéöøäÿ âåðÿ èìòÿùàí Öíñöðè.

Íÿ íÿçìè, íÿ íÿñðè ÷àòàðäû ìÿíÿ,

Äåéèëäè äÿðèí íöêòÿäàí Öíñöðè.

Íÿ íÿçìèéäè ïÿðâèí, íÿ íÿñðèéäè íÿø,

Îëàììàçäû øÿìñè-úàùàí Öíñöðè*.

Íÿ àëèì, íÿ øàðåùäè, íÿ áèð ÿäèá,

Íÿ Ñþùáàí, íÿ éàðÿá áÿéàí Öíñöðè*.

Ãûçûëëà íåúÿ ñöñëÿíÿð áèð ýÿëèí,

Ãûçûë àøèãèéäè éàìàí Öíñöðè.

Âåðèá ìàëûìû, øàä îëäóãäà ìÿí,

Àëûá çÿð, îëàð øàäìàí Öíñóðè.

Áèëèêäÿ áàøû ÿðøÿ éöêñÿëñÿ äÿ,

Âàðà, ñÿðâÿòÿ àòäû úàí Öíñöðè.

Áèëèêäÿ îëàð Öíñöðè ùÿð éåòÿí,

Îëà áèëìÿç ùÿð âàðëàíàí Öíñöðè.

4. ÃÈÒß

Áþéöê øàèð ìÿíÿì, ìÿíà ñöôðÿñè äÿ ìÿíèìêèäèð;

Öíñöðè äÿ, Ðóäÿêè äÿ àðòûüûìëà äîëàíàðëàð.

Àäûì àëèì íÿôñè êèìè òÿçÿëèêäÿí äèïäèðèäèð,

Êÿðàìÿòëè àäàìëàð òÿê ìÿíèì äÿ àç òàìàùûì âàð.

Ñþçöì ýöíäöç ãÿäÿð àüäûð, âÿçèééÿòèì ýåúÿ êèìè,

Øåðèì ãûëûíú ÷ÿêÿí ùèíäó, àùûì ýþéÿ ìèí îõ àòàð.
112
Ãàðò ãàðûíûí ãàðøûñûíäà êèìñÿ ìÿðäëèê åäÿ áèëìÿç,
Åë óøàã òÿê àúèçäèð, ìÿí îëìàðàì óøàã òÿê çàð*.

Ìÿí êþðïÿúÿ áèð áöëáöëÿì, áèðúÿ áóüäà áÿñäèð ìÿíÿ,

Ìÿí áàðàìà ãóðäóéàì âÿ äåéèëÿì áèð ìÿðäöìàçàð.

Áàéãóø áàøäàí áþéöêñÿ äÿ, î, ãóøëàðûí ÿí ïèñèäèð,

Êè÷èê áàøëû ÿë ãóøóñà ùÿð áèð ãóøäàí áàø ñàéûëàð.

Íÿ âàõòàäÿê ñÿí ýöë êèìè “ãûçûëûì âàð” äåéÿúÿêñÿí,

Ñÿùÿð éåëè êèìè ÿññÿì, ëÿ÷ÿêëÿðèí áÿðáàä îëàð.

Ñÿí õîøñþùáÿò, äîüðóýþðÿí äåéèëñÿí, ìÿí ÿôâ åäèðÿì,

×öíêè ÷àøýþç ÿéðè ýþðÿð, ãàíãàë äàèì çÿùÿð äàäàð...

5. ÃÈÒß

Çàìàí áàøà âóðàíäà Ñÿíàèíèí äþâðöíö*,

Àñèìàíäàí ìÿíèì òÿê áèð ñþç éàéàí äîüóëäó.

Ýþìöëäöñÿ Ãÿçíÿäÿ áèð ñàùèð òîðïàãëàðà,

Øèðâàí òîðïàüûíäà áèð ñàùèð úàâàí äîüóëäó.

Êþ÷äöñÿ äÿ äöíéàäàí áèð õîø àâàçëû áöëáöë,

Êþùíÿ åâäÿ òÿçÿ áèð òóòèçÿáàí äîüóëäó.

Áèð þëêÿäÿ þëäöñÿ éåýàíÿ ñþç óñòàäû,

Áàøãà åëäÿ áèð óñòàä øåð éàçàí äîüóëäó.

Ýåòäèñÿ äÿ áèð äàùè ö÷öí÷ö èãëèìäÿí, àù!

Áåøèíúè èãëèìäÿ áèð äàùè èíñàí äîüóëäó*.

Òöêÿíäè ðåéùàíëàðûí þìðö, ýöëëÿð à÷ûëäû,

Ñÿùÿðèí ôÿúðè êå÷äè, Ýöíÿø îíäàí äîüóëäó.

Ìÿüðèáèí éàõàñûíäà ãÿìÿð ýèçëÿíÿí çàìàí

Ìÿøðèãèí ÿòÿéèíäÿ Ýöíÿø î àí äîüóëäó.
113
Ãàéûòäûñà Ìàùìóäóí úèñìè ãàðà òîðïàüà,
ßùäèìèçèí Ñÿëúóãó î òîðïàãäàí äîüóëäó.

Òàðèõëÿðÿ áàõàíäà ýþðäöì Áÿùìÿí þëÿí òÿê,

Òàðèõäÿ Èñêÿíäÿð òÿê áèð ùþêìðàí äîüóëäó*.

Äöç äàíûøàí Éóñèôèí øèðèí äèëè ñóñàíäà,

Îíóí âàðèñè Ìóñà òåç àíàäàí äîüóëäó*.

ßáó-Ùÿíèôÿ þëäö, àõøàìöñòö, ùÿìèí ýöí,

Øàôåè äàí óëäóçó ÷ûõàí çàìàí äîüóëäó*.

Ìÿùâ åòäèñÿ ýåúÿíèí ÿñÿðèíè çÿìàíÿ,

Ýöíäöçöí ìöæäÿ÷èñè èøûãëû äàí äîüóëäó.

×îõ øöêöð, ñþç áàüûíäà ÷è÷ÿêëÿð òþêöëäöñÿ,

Áóäàãëàð áÿùÿðëÿíäè, ìÿíà, öðôàí äîüóëäó.

Ñþíäö àõàí áèð óëäóç, ïàðûëäàäû øÿùàáû,

Òîðïàã ñó è÷äè, îíäàí õîø ýöëöñòàí äîüóëäó.

Áèð ìÿñÿë âàð, äåéÿðëÿð: òîéóã äÿí éåäè, ñîíðà,

Îíóí éóìóðòàñûíäàí ëÿëö ìÿðúàí äîüóëäó.

6.

Äîäàüûì ñàõñû, öçöì òîðïàüà äþíìöø, úàíûì,

Äàø îëóá; îäëó ñóäóð, ñàõñû êàñà äÿðìàíûì.

Àëìàðàì, éàð ìÿíÿ âåðñÿ ãûçûë úàìäà øÿðàá,

Þïÿðÿì ñàõñû êàñà, âåðñÿ ÿýÿð úàíàíûì.

Òîðïàüàì, ñàõñû ãÿäÿùëÿ è÷ÿðÿì ãûðìûçû ìåé,

Àç ãûçûë úàì àäûíû ÷ÿê, î äåéèë èìêàíûì!

Öðÿéèì éàíäû, äÿíèç áîéäà ìÿíÿ áàäÿ ýÿòèð,

Êè, ñÿäÿô úàì èëÿ ñþíìÿç áó äèëè-ñóçàíûì.
114
Ùàìû äîñòëàð äöøöíÿð ùàëûìû, èíñàôëà äåéÿð,
Íåúÿ ìèí çöëì ðÿâà ýþðäö ìÿíÿ äþâðàíûì.

Ìÿí ñÿäÿô úàì ÿëèìÿ àëìàðàì, åé ñàãè, âåð,

Ñàõñû áèð úàì, äàüûëñûí ãÿìè-áèïàéàíûì!

Úîøàðàì äàëüàëû äÿðéà êèìè, ìÿñòÿì, ÿëèìÿ.

Âåðìÿ, ñàãè, î ñÿäÿô úàìû, óäàð öììàíûì.

Òîðïàã ÿòðèíè äóéóá ñàõñû ãÿäÿùäÿí, òöêöìöí,

Ùÿð áèðè ÿòð ñà÷àð ñàíêè ýöëè-ðåéùàíûì.

Áàëûã ÿíäàìëû ùÿðèô ÿëäÿ ñÿäÿô úàì òóòàð,

Ìÿí íÿùÿíýÿì, ñÿäÿôÿ äàð ýþðöíöð ìåéäàíûì.

Îõøàéûð úåéðàíà ñàãè, ãÿäÿùè çÿð þêöçÿ,

Ìåéè äîâøàí ãàíûäûð, èñòÿð åäÿ ãóðáàíûì*.

Ñàãè, çÿð ÷àìäà ìÿíÿ âåðìÿ áó äîâøàí ãàíûíû,

Öðÿéèì øèð öðÿéè, èò êèìè áÿðêäèð úàíûì.

Ñàìèðè çÿð þêöç èñòÿð, îíà âåð; Ìóñà òÿê,

Ìÿíÿ âåð àáè-ùÿéàò, éàíäû ëÿáè-ÿòøàíûì*.

Äþðä äèâàð ïàë÷ûã èìàðÿòäÿ êè, áåø ýöí ãîíàüàì,

Òÿêúÿ ïàë÷ûã ãÿäÿù èëÿ ãóðóëàð åéâàíûì.

Áèð äÿìèð úàìÿì, è÷èì àùö-ÿëÿìëÿ äîëóäóð,

Úàíëûéàì ìÿí, ñóéà ìþùòàúäûð ùÿð áèð àíûì.

Ìÿí úÿâàùèð÷è ìöüÿì, ñàõñû êöï èñÿ ìöúðöì;

Þë÷öëöð ñàõñû ÷àíàãëà ýþùÿðèì, ìÿðúàíûì.

Ö÷ éöç àëòìûø äàìàðûì úàíÿ ýÿëÿð, äîëñà ÿýÿð.

Ö÷ éöç àëòìûø äèðÿì î ýþâùÿð èëÿ ìèçàíûì.

Àüçûíà ëÿë àëàíëàð ñóñàìàç, ùåéðàíÿì,

Éåéèðÿì ëÿëè, ìÿýÿð ùå÷ ñóñàéàðìû úàíûì!
115
Íÿ ñÿáÿáäÿí öðÿéèì éöíýöë îëóð, äÿðäèì àüûð?
Áàøà ÷ÿêäèêäÿ àüûð áàäÿíè, åé úàíàíûì!

Ñþéëÿäèì äöí ýåúÿ ñàõñû ãÿäÿù èëÿ ìåéÿ ìÿí,

Êè, íÿäÿí ãÿì åâè îëìóø áó äèëè-âèðàíûì?

Ùàíñû òîðïàãëà ñóäàíñûç êè, ñèçèíëÿ ñþíìÿç,

Ãÿëáèìèí àòÿøè, ëàêèí éàíàð ùÿð ÿðêàíûì?!

Ýþç éàøû òþêäö ãÿäÿù, ñþéëÿäè: ìÿí Ïÿðâèçèí,

Òîðïàüûíäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèøÿì, åé õàãàíûì!*

Àë øÿðàá àù ÷ÿêèá ñþéëÿäè: ìÿí õàãàíûí.

Ãàíûéàì, øàùèäèäèð áó ñþçöìöí áàüáàíûì.

×öíêè, øàùëàð ãàíûíû øàù úÿñÿäèíäÿ è÷èðÿì,

Íÿ òÿÿúúöá éåðè âàð, øàäëûüà éîõ èìêàíûì!..

Ìÿí êè Õàãàíèéÿì, îëìóø õþðÿéèì øàù ãàíû,

Íÿ ÿúÿá êè, áóíó áèëìÿç áó äèëè-íàäàíûì?

7.

Õàãàíèéÿì, éåð öçöíÿ éàéûëìûøäûð øþùðÿòèì;

Áó àëÿìäÿí õèëàñ îëìàã ùèêìÿòèìäèð, ùèêìÿòèì.

Ãûðìûø òàìàù úèíëÿðèíè ñÿíÿòèìèí õÿíúÿðè,

Áó êÿñêèí äèë ìÿëÿêëÿðäÿí îëìóø ìÿíèì ãèñìÿòèì.

Ìÿëÿê öçëö, áÿä òèéíÿòëè ôÿëÿê èñòÿð: Úÿìøèäÿ,

Äèâëÿð áèð ãóë îëäóüó òÿê áÿëêÿ îëà õèäìÿòèì*.

Éîõóìñà äà âàð-äþâëÿòèì, äåìÿðÿì êè, éîõñóëàì,

Éîõñóëëóã áèð âàðëûëûãäûð, àðòàð îíëà øþâêÿòèì.

Áó äöíéàíûí ìóðäàðëûüû ÿëèíäÿí úàí ãóðòàðñàì,

Éóñèô îëàð ñó÷ÿêÿíèì, àðòàð ãÿäðèì, ãèéìÿòèì.
116
Èñòÿéèðäèì ìÿí õàúÿíèí òþùôÿñèíè ðÿää åäÿì,
×öíêè áåëÿ òþùôÿëÿðäÿí ÷îõ éöêñÿêäèð ùöììÿòèì.

Õûçð äèëÿ ýÿëèá, ìÿíÿ äåäè Êÿáÿ àäûíäàí:

Ðÿää åëÿìÿ, áèë êè, îäóð ìÿíèì âÿëè-íåìÿòèì*.

8.

Èéèðìè éàøäàí àçñà äà ñèííèì, ìÿíèìòÿê áèð úàâàí,

Ýþðìÿìèø äîããóç ôÿëÿê ñþç ñÿíÿòèíäÿ êàìèðàí*.

Ìÿí ôÿçèëÿò ñàùèáè îëñàì äà, éîõäóð äþâëÿòèì,

Èíäè äþâëÿòñèç ôÿçèëÿò áèð ãóðó àääûð, àìàí!

Áèð ñöðö àë÷àã àäàìëàð òÿí åäèðëÿðñÿ ìÿíÿ,

Íåéëÿìÿê, äèâàíÿëÿð êàìûíúà îëìóøäóð úàùàí.

Ùÿð ãÿäÿð òÿíÿ âóðà äöøìÿíëÿðèì, êèí áèëìÿðÿì,

×öíêè, àõûð òÿíÿéÿ ìÿðóç îëóð òÿíÿ âóðàí.

Äàüëàðà ìÿõñóñ ñèôÿòäèð êè, åøèòúÿê ùÿð ñÿñè,

Ãàéòàðàð áèð-áèð ýåðè, òÿêðàð åéëÿð àíáààí.

Äàü íå÷èí ùàçûðúàâàá îëìóø, äöøöíñÿí ñèððèíè,

Ýþâäÿñè ñàíáàëëûäûð, áàøäàí î éöíêöëäöð, èíàí!

9.

Äÿâàòûìûí öçö ñàäÿ, è÷è äÿðèí äÿðéàäûð,

Ãàðà ñóéó íÿùÿíýèéëÿ ÿúÿá îíà îõøàéûð*.

Ýþðöáñÿíìè, íåúÿ ñþêÿð äàí ãàðàíëûã áàüðûíû?

Èêè ìÿíàäà äÿâàòûì íóðëó äàíà îõøàéûð*.

Ìóñà “éÿäè-áåéçà”ñûíûí òèìñàëûäûð áó äÿâàò,

Ãÿëÿì äÿõè èíúè ñÿïÿí áèð èëàíà îõøàéûð*.
117
Çèðåù äÿëÿí ãÿëÿìèìèí ó÷ó — íèçÿ ýÿçäèðÿí,
Ýþçÿò÷èëÿð íÿçÿðèíäÿ áèð ïåéêàíà îõøàéûð.

Ñþçëÿðèìëÿ øàùëàð êèìè äþéöøÿðêÿí, äÿâàòûì.

Ñóëòàíëàðûí ñóðñàò, ñèëàù àíáàðûíà îõøàéûð.

Õàãàíèíèí òÿáè òóòìóø úèëîâóíäàí Úåéùóíóí,

Äÿâàòûñà Ñÿìÿðãÿíäè — Õûçðõàíà îõøàéûð*.

10. ÏÀÕÛËËÀÐÛ ÌßÇßÌÌßÒ

Áèð îâóú ñöìñöê, áÿäèè ñþçäÿí ÿñëà áèõÿáÿð —

Þçëÿðèíè òàé òóòàðëàð ùåé ìÿíÿ, àììà ùÿäÿð.

Ìÿí èøûãëû óëäóçàì, íóðóì òóòóá ùÿð ìÿúëèñè,

Îíëàð èñÿ ñàõòà àéäûðëàð êè, ÷ûõìàçäàí ñþíÿð.

×öí òÿôÿêêöð ñóðóìó ÷àëäûì, ãèéàìÿò ñàíäûëàð,

Áàõìàéûí, îíëàð êÿôÿíäÿí ÷ûõìàìûøëàðñà ÿýÿð.

Áÿñëÿíÿðëÿð íåìÿòèíäÿí äàèìà èëùàìûìûí,

Çöë-Éÿçÿí îüëó êèìè îíëàð áóíó èíêàð åäÿð*.

Îëìàéûáëàð Øàù Òóüàí àëÿìäÿ ÷öí ñþç ìöëêöíÿ*,

×àðÿñèçëèêäÿí ùàìû òÿëõÿê êèìè çóçÿêëÿéÿð.

Ëîâüàëàíñûíëàð êè, îëìóøëàð ñÿäÿô òÿê ùàìèëÿ,

Òÿáè äîüìàç îíëàðûí ÿíáÿð, éåòèøäèðìÿç ýþùÿð.

Áèð ãàïàãñûç òÿøòÿ îõøàðëàð ÿýÿð ÷àëõàíñàëàð,

Àüçûéûðòûãëàð öôóíÿò êàíûäûð, àëÿì áèëÿð.

Ùèéëÿýÿðëèêäÿ ùàìû îôñóí÷ó Äèìíÿ îëñà äà*,

×àëìàìûøäûð ùå÷ áèðè ìåéäàíäà àñëàí òÿê ùöíÿð.

Ôÿðãëÿíìÿçñÿ úèäàðäàí ðÿíýáÿðÿíý çàùèðëÿðè,

È÷ òÿðÿôäÿí áó úèäàðëàðäûð çÿùÿðëè ýöðçÿëÿð.
118
Õèëãÿòèí ÷èðêàáûäûð îíëàð, òÿáèÿò òîðòàñû,
Òÿêúÿ àúýþçëöê, ïàõûëëûãäûð áó ÿøðàðÿ ùöíÿð;

Îíëàðû åòìèø òàìàù äèáñèç ãóéó è÷ðÿ ÿñèð,

Èï êÿñèëìèø, ãû÷ ãûðûëìûø, éîõ íèúàò ùÿøðÿ ãÿäÿð.

Ñþéëÿéèðëÿð êè, âÿëèÿùäèê úàùàíäà Àäÿìÿ,

Áó, éàëàíäûð, ùÿð áèðè Èáëèñäÿí äÿðñ þéðÿíÿð.

Ùÿð áèðè äþâëÿò ãóøó àäëàíñà äà, áàéãóø êèìè.

Éåð òóòàð âèðàíÿäÿ, ãàðüà êèìè ìóðäàð éåéÿð.

Ãöëëÿñèíäÿ äàüëàðûí éöç ìèí ðèéàçÿò ÷ÿêñÿ äÿ,

Òþùìÿò ÿùëèíÿ äåéÿðëÿð: áó Áðÿùìÿíäèð ìÿýÿð?*

Ëîâüàëûãëà ñþéëÿéèðëÿð: ùàìûìûç äèí ÿùëèéèê,

Èøäÿ çûíäûãëàð êèìè èúàä åäÿðëÿð ôèòíÿ, øÿð.

×îõëàðû âàõòñûç õîðóçäóð, ÷îõëàðû ýöíäöç øàìû,

Îíëàðû àüëû îëàíëàð þëäöðÿð, éà ñþíäöðÿð.

Éîõäóð îíëàðäà ãàíàäëû áèð ãàðûøãà ãöäðÿòè,

Òÿôðèãÿ ñàëìàãëà äöíéàíû åäÿðëÿð äÿðáÿäÿð.

Ñàéÿñèç, áàðñûç ãîâàã òÿê áîé àòàð äöøìÿíëÿðèì,

Ùèêìÿòèì, òÿáèì ìÿíèì ùÿð àí âåðÿð øèðèí áÿùÿð.

Ôèòíÿ Ðÿõøèíè ìèíèá, îõ ñàçëàéàðëàð ùèéëÿäÿí,

Ðöñòÿì îëìàçñà, éåòÿð Èñôÿíäèéàðàìû çÿðÿð?!*

Îëñàëàð äà “îí”ñóç Ôèðîí îíëàð, ìÿíäÿêè,

Àü ÿëèí åúàçûíû ýþðìÿêäÿ éîõ îíëàðäà ôÿð*.

Ùàãëàðû âàð áèð úÿùÿòäÿí, ïûñïûñà íÿ àíëàéûð,

Ùÿð íÿôÿñäÿ àëÿìè ýöë ÿòðèíÿ ÷óëüàð ñÿùÿð?

Àäÿò åòìèøëÿð ñûüûíñûíëàð çÿëè òÿê áàòëàüà,

×öí ßäÿí äÿðéàñûíà úóììàã íÿùÿíýÿ ÿë âåðÿð.
119
 Ãîé éåñèíëÿð ïàðòëàéûíúà ùÿð óúóçëó ñöôðÿäÿí,
Îíëàðà ëÿççÿò âåðÿðìè ìÿíäÿêè øÿùäö øÿêÿð?

Ùÿð ñþçöìäÿí ãÿëáè íóðëó øÿõñëÿð õîøùàë îëàð,

Îíëàðûí êîð ãÿëáèíÿ ÷þêìöø áó ñþçëÿðäÿí êÿäÿð.

Áèð ÷ÿìÿíäÿ ãÿëáèìèí à÷ìûø ÿòèðëè ýöëëÿðè,

Ïàê ðóùëàðäûð, òàìàøà åòìÿéÿ ýþéäÿí åíÿð.

Úóëôàéà âàð íèñáÿòèì, ôèêðèì íÿéè õÿëã åéëÿñÿ,

ßéíèíÿ åí-àðüàúû èäðàê îëàí ïàëòàð ýåéÿð.

Ýþâùÿðèì íÿúúàðäûð, òÿáèí íÿúèá þâëàäûíà,

Òèøÿñè àëòûíäà áèð ìàùèð àòà ÿë ýÿçäèðÿð*.

Ùîããàáàçëûãäûð èøè áàøäàí-áàøà úàùèëëÿðèí,

Èìòàùàí åò, éîõ áèëèê îíëàðäà áèð øàýèðä ãÿäÿð.

Ùàðäà êè, ñàô èíúèëÿð ñÿïäèì áó îäëó ñèíÿäÿí,

Ãöññÿäÿí äîíäó ùÿðèôëÿð, áàüðû àëäû íåøòÿð.

Íÿçì òóôàíûíäàí îíëàð ìöòëÿãà òàïìàç íèúàò,

Àðâàäû, îüëó êèìè Íóùóí, ìÿíÿ ëÿú ýåòäèëÿð*.

Îëñàëàð äà ùÿìçàìàí, ùÿìÿñð áó Õàãàíèéÿ,

Áàøãà-áàøãà ôèòðÿòÿ ìàëèê îëàð ùÿìÿñðëÿð.

Àíä îëà øàù úàíûíà, øàù äà áèëèð êè, îíëàðûí,

Ùàããû éîõäóð áîø ñþçöéëÿ øàùà âåðñèí äÿðä ñÿð.

11.

ßãëÿ àüûð éöê äàøûäàí ìÿíèì êþíëöì, áÿéàíûìäûð,

Ãÿëÿì ñåéðÿ ÷ûõàí çàìàí ñþç öçÿíýè òóòàíûìäûð.

Çÿìàíÿíè äþâð åòäèðÿí áèð Àëëàùà àíä îëñóí êè,

Äþâðàí ìÿíèì äþâðàíûìäûð, çàìàí ìÿíèì çàìàíûìäûð.
120
Øåðèééÿòèí ãûò îëäóüó áó ÿééàìäà, àëÿì áèëèð,
Àú ãÿëáëÿðè ãîíàã åäÿí ìÿíèì øèðèí ëèñàíûìäûð.

Äöíéà êè, ñþç íàðûíúûìûí ÿòðè èëÿ ÷óëüàíûáäûð,

Ìÿíàëàðûí ìåéâÿëèéè ìÿíèì éàøûë áóñòàíûìäûð.

Ùÿð àõìàüûí ùÿðçÿëèéè èíúèòìÿéèð ÿñëà ìÿíè,

Áó äöíéàäà éîõäóð òàéûì, ìåéäàí ìÿíèì ìåéäàíûìäûð.

×îõ òåç ÷àòûð Øÿðãÿ, Ãÿðáÿ ìÿíèì êþíöë ìÿêòóáëàðûì,

×öí ôÿëÿéèí ýþéÿð÷èíè ïóëñóç õÿáÿð éàéàíûìäûð.

Ìÿíÿì ìÿíà éàðàòìàãäà øàèðëÿðèí ïåéðÿìáÿðè,

Ñþç ìþ÷öçö âàðñà ÿýÿð, áó ýöí ìÿíèì áÿéàíûìäûð.

Ñÿí, åé ìÿíÿ ïèñ ñþéëÿéÿí, áèð ýöí øèìøÿê âóðñà ñÿíè,

Þëöá ýåòñÿí, áèë, î øèìøÿê ìÿíèì àùûì, ôÿüàíûìäûð.

Ùÿúâ åäÿðêÿí ñþéöø ñþéìÿê õàñèééÿòèì äåéèë ìÿíèì,

ßäÿá ìÿíÿ àèëÿìäÿí òÿêúÿ ìèðàñ ãàëàíûìäûð.

Ìÿíè èíêàð åòìÿ, ñÿíèí úÿùàëÿòèí õàðàá îëóð,

Úÿáðàèëè õàòûðëàäàí íàüûë ìÿíèì ðÿùáàíûìäûð...

121
1. ßÌÈÑÈ ÊÀÔÈÉßÄÄÈÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Êàôèíèí òÿáèäèð ùöíÿðÿ ÿñýÿð,

ßñýÿðè íåé êèìè øÿêÿðäèð, øÿêÿð*.

Ùÿð øÿðáÿò êàñàñû, êþâñÿð ãÿòðÿñè,

Îëóá ñþçëÿðèíèí áèð íöìóíÿñè.

Ãûçäûðìàíû êÿñÿí íåéøÿêÿð êèìè,

Äÿðäÿ äÿðìàí åäèð ãàðüû ãÿëÿìè.

Ýöëãÿíä, î ãàðüûéà ïàõûëëûüûíäàí.

Áîüàçäà çÿùÿðäèð, úèéÿðäÿ òèêàí*.

Áó ãÿëÿì éàðàäûð åëÿ øèðèí ãÿíä,

Êè, îëìóø ìöøòÿðè îíà Ñÿìÿðãÿíä.

Ñþçöí ýÿëèíèíè êþ÷öðäÿí çàìàí.

Îíóí ãÿëÿìèäèð õöòáÿ îõóéàí.

Î ãÿëÿì ùöñíäÿ Éóñèôÿ îõøàð,

Ýþðñÿ ýþé ýÿëèíè ÿëèíè äîüðàð*.

Ùåéðÿò åòìÿ, âåðñÿ ãÿëÿìè øÿêÿð,

Ãÿðèáÿäèð, øÿêÿð èñòÿñÿ ÿýÿð.

Êþêö ñó è÷èíäÿ îëàí çÿôÿðàí,

Ñÿùÿðèí øåùèíè àðçóëàð ùÿð àí.
122
Õàãàíè ìÿäù åòñÿ îíó íÿ ãÿäÿð,
Áàøû óúà îëàð, èôòèõàð åäÿð.

Õèäìÿòèíäÿ íåúÿ “íóí-âÿëãÿëÿì”,

Ãÿääè õÿì, ãÿëáè äöç äàéàíàí ìÿíÿì.

Òàëåéèì ãÿëÿìè ñàéÿñèíäÿ, áàõ,

Îíóí ñþçëÿðè òÿê éöêñÿëèð àíúàã.

Ýþíäÿðÿ áèëäèìñÿ îíà ýöìöø, ãÿíä,

Áó òþùôÿ ÷îõ àçäûð, ÷ÿêäèì õÿúàëÿò.

Ùöììÿòè þíöíäÿ ýöìöø âÿ øÿêÿð,

Óòàíàð ìÿíèìëÿ øåðèìäÿí áÿòÿð.

Ýöìöø âÿ øÿêÿðäÿí òÿáè, äàìàüû,

Òÿìüàúûí êàíûäûð, Øöøòÿðèí áàüû*.

Ãÿíä, ýöìöø öçðèëÿ ìÿíçóìÿ äåäèì,

Àç øåéèí öçðö äÿ àçäûð, íÿ åäèì?

Ýöìöø áÿðàáÿðäèð ýþçöíäÿ äàøà,

Ëÿëäèð ãÿëÿìèíäÿí ãîïàí òàëàøà*.

×öíêè ãÿëÿìèíäÿí ãîïàí î éîíãàð,

Ìèðâàðèéÿ áÿíçÿð, èíúèéÿ îõøàð.

Ôèêðèíèí ãîâóøàí óëäóçëàðûíäàí.

Òÿáèìÿ áèð èëùàì ýÿëÿð ùÿð çàìàí.

Îíà áóíäàí áåëÿ úàí âåðÿðÿì ìÿí,

Èíäèëèê áó ýÿëèð éàëíûç ÿëèìäÿí.

Ýöìöø, éà äàøäàêû íàõûøëàð êèìè,

Äöøöíúÿ òàúûìà ùÿêê îëìóø èñìè.
123
2. ÁÀÊËÀÍ ÑßÄÄÈÍÈ ÁÀÜËÀÒÄÛÐÄÛÜÛ Ö×ÖÍ
ØÈÐÂÀÍØÀÙ ÌßÍÓ×ÞÙÐÖÍ ÒßÐÈÔÈ

Ýþé úÿëàëëû àò öñòöíäÿ øàù áÿíä âóðóá ýóð ÷àéà,

Áàêëàí ñÿääè êÿíàðûíäàí äþíöá ýÿëäè ñàðàéà.

Áàùàð êèìè, þç àòûíà ìèí áèð çèíÿò âåðÿðÿê,

Î, ñóëàðûí úèëîâóíó éûüäû áèð ãûø éåëè òÿê*.

Ñèêêÿñèíèí àðçóñóéëà ÷àéäà öçÿí áàëûãëàð,

Ïóëëàðûíû ãûçûë ïóëà ÷åâèðäèëÿð íÿ êè âàð.

Øàù öììàíäûð, îíóí àòû áèð àòÿøèí íÿùÿíýäèð,

Áó íÿùÿíýèí úÿâàùèðëÿ çèíÿòè ÷îõ ãÿøÿíýäèð.

Ãûëûíúûíäà àéíà êèìè ÿêñ îëóíóð àñèìàí,

Î àéíàíûí öçöíäÿ äÿ ñóäàí âàðäûð áèð íèøàí.

Êèì ýþðìöø êè, ñó øÿêèëè ÷ÿêèëñèí áèð àéíàäà,

Éà êèì ýþðìöø ñó è÷èíäÿ øÿôôàô îëñóí àéíà äà?

Ýþðìÿê îëìàç áèð àéíàäà ùå÷ áèð çàìàí Ýöíÿøè,

Ëàêèí Ýöíÿø àéíà èëÿ ñóäà äóðäó éàíàøû.

Øàùûí îäëó ãûëûíúûíûí ãàðøûñûíäà áó äÿìäÿ,

Îäóí ðÿíýè ãà÷äû òàìàì, ñóëàð äöøäö êÿìÿíäÿ.

Òÿêëèê ñåâÿí áèð ñóôèäèð øàù ãûëûíúû, áèë, àíëà!

Àëûð ùÿð âàõò äÿñòÿìàçû ñó èëÿ éîõ, àë ãàíëà.

Ñóéóí áåëÿ ôèêðè âàðìûø: òîðïàüà âóðñóí çÿðÿð,

Ñàíêè ñóéóí áó ôèêðèíäÿí øàùà ÷àòûáäûð õÿáÿð.

Ýþðäö êÿìÿð áàüëàìûøäûð òîðïàüà ñó ùÿð çàìàí,

Î äà ñóéóí áåëèíÿ áèð êÿìÿð âóðäó òîðïàãäàí.

Àõàð ñóéóí ìÿäÿñèíÿ òîðïàã òþêäö î ãÿäÿð.

Êè, òîðïàã÷öí òþðÿòìÿñèí äàøàí ñóëàð áèð õÿòÿð.
124
Òîðïàã ñóéóí úèéÿðèíäÿ äöéöìëÿíäè, äîüðóñó,
Øàù ãûëûíúû ãîðõóñóíäàí ãàáàðìàäû äàùà ñó.

Ãàëõäû ñóéóí úèéÿðèíäÿí ôÿëÿêëÿðÿ àù, àìàí,

Àüëàð ñóéóí íàëÿñèíäÿí úàíà ýÿëäè àñèìàí.

Ýàù ýþðäö êè, “ßëèàëëàù” äåéèá, åäèð àùö-çàð,

Éóìäó îíóí àüçûíû êè, åòìÿñèí áèð äÿ òÿêðàð.

Ñóëàð øàùûí õèäìÿòèíÿ áàø ÿéÿðÿê, íÿùàéÿò,

Õûçðû ÷ÿêèá ýÿòèðäè êè, øàùà åòñèí øÿôàÿò.

Õûçð äåäè: “Èäðàê èëÿ åé ñóëàðà áÿíä âóðàí!

Ýÿë, èíäè ñÿí èúàçÿ âåð, ñóëàð îëñóíëàð ðÿâàí”.

Øàù Õûçûðûí ðèúàñûíû àëäû î äÿì íÿçÿðÿ,

Úîøüóí ñóéóí úèëîâóíó îíà âåðäè áèð êÿðÿ.

Ãîé ñó, òîðïàã øàùûìûçà îëñóí ìþùêÿì áèð äàéàã,

Íÿ ãÿäÿð êè, áó äöíéàäà îëàúàãäûð ñó, òîðïàã.

Øàèðëÿðèí ãàðøûñûíà äöøöá ýåäèð Õàãàíè, —

Íåúÿ êþïöê þíäÿ ýåäÿð, äàëûíúà ñó êàðâàíû.

3. ØÈÐÂÀÍØÀÙ ÌßÍÓ×ÞÙÐ
ÈÁÍ ÔÈÐÈÄÓÍÓÍ ÒßÐÈÔÈ

Åøã ñÿðèá õàë÷àñûí, ðÿãñ èëÿ ýèð ìåéäàíà,

Ñàò åâèíè, âàð-éîõóí òóëëà òàìàì áèð éàíà.

Áþéëÿ êÿúàâÿ ö÷öí êþíëöíö ìåéäàí åëÿ,

Áþéëÿ ýþçÿë äèëáÿðÿ úàíûíû ãóðáàí åëÿ!

Åøã ÷þëöíäÿ ýÿçèá, éàõøû ÷ÿìÿíëèê àðà,

Ðÿõøèíè, ëàéèã äåéèë, ñàëìà áó îòëàãëàðà.
125
Êöëëöéö äþâðöí äåéèë ÿìíö àìàíëûã áàüû,
Òóòìà Ìÿñèùàéà òàé ýþðäöéöí ùÿð ñàëëàüû!

Ãÿëáè ñÿðèíëÿòìÿéèð øÿðáÿòè áó äöíéàíûí,

Òÿáàøèðè ñöìöêëÿ, áèë, ãàðûøûãäûð îíóí.

Àçúà éå, Õàãàíèéà, ñöôðÿ à÷àí ðóçèýàð,

Éîõ õþðÿéèíèí äàäû, öç-ýþçöíö òóðøóäàð.

Þï àéàüûíäàí øàùûí, òàúè-ÿìàí àë ÿëÿ,

Úàí øèðÿñè èñòÿñÿí, Ìÿíó÷þùðö ìÿäù åëÿ.

ßìÿë äÿ áèð ìÿëÿêäèð, äþéöøäÿ àñëàíäûð î,

Òóðàíû ôÿòù åéëÿéÿí Ðöñòÿìè-äàñòàíäûð î.

Åé äîäàüûéëà õàëû òóòè âÿ Ùèíäóñòàí!

Ùöñíöíÿ ãóðáàí ö÷öí—áèð ãóëóíàì ÿëäÿ úàí.

Çöëôöí, öçöí áàüðûìà áèð éàðà âóðäó äÿðèí,

Ýþçëÿðèìè àüëàäûð õàëûí èëÿ ëÿáëÿðèí.

×èë àòûíû ùöñíöíöí ìåéäàíà ñàëäûãäà ñÿí,

Òóòäó ñÿìàíûí ýþçö ÷èë ìÿðÿçè ãèáòÿäÿí.

Ëÿáëÿðèíèí ÿêñèäèð ñöíáöëö ïÿðâèí ùàìàí,

Î òÿçÿ-òÿð õóðìàíûí ìÿñêÿíèäèð àñèìàí.

Ãÿëáèìÿ âóðäóí éàðà, äþçìÿéèì àñàí äåéèë,

×öíêè ìÿíèì äÿðäèìèí ÷àðÿñè äÿðìàí äåéèë.

Ñÿíäÿí óçàãäà äåéèë áèðúÿ òöêöì äÿ, èíàí,

Ñÿíäÿñÿ áèð òöê ãÿäÿð éîõäó âÿôàäàí íèøàí.

Åë áèëèð, àëÿì áèëèð, òöêäåøÿí îëìóø äèëèì,

Äþíäö ñÿíèí÷èí òöêÿ íàëÿäÿí, åé ñåâýèëèì.

Õàãàíèíèí òÿáèíè áàüëàìà ñåâäàéà ñÿí,

Ñÿôðàñûíû êÿñ îíóí íàð êèìè ëÿáëÿð èëÿí.
126
Ñÿí äÿ êþùíÿ ÿùäèíè, ýÿë, òÿçÿëÿ, Õàãàíè,
Ïàäèøàùû ìÿäù åëÿ, òÿð ñþç èëÿ, Õàãàíè!

Õàëãà îëóáäóð êþìÿê, áÿä ÿìÿëè ìÿùâ åäèð,

Õÿëèôÿäèð ïÿíàùû, î ñóëòàí ùöíÿðëèäèð.

***

Éàéäû áàùàð éåëëÿðè ñóð ñÿñèíè ùÿð éàíà,

Õîø íÿôÿñèíäÿí îíóí ýÿëäè òÿáèÿò úàíà.

Ñàëäû Ýöíÿø ÷èéíèíÿ òîïëó áóëóääàí ÷ÿòèð,

Ãþí÷ÿñèíÿ ýöëøÿíèí ñÿïäè ñÿáà õîø ÿòèð.

Ýöë éàõà à÷äû, ãûçûë òÿðëèéè îëäó ÿéàí,

Éàòäû ýåúÿ áàéðàüû, ÷ûõäû Ýöíÿø ïóñãóäàí.

Äèíúèíè àëäû ñÿùÿð, äîëäó, îäóð, ÿò-ãàíà,

Õÿñòÿ âÿ éîðüóí ýåúÿ ÷ûõäû àðûã, ìåéäàíà.

Ýöë-÷è÷ÿéè àéíàòÿê ÿêñ åëÿéÿíäÿ ñóëàð,

Ãþâñè-ãöçåù øÿêëèíè ÷ÿêäè ýþéÿ èëê áàùàð.

Õóðìà, ñþéöä áàêèðÿ Ìÿðéÿìèäèð áàüëàðûí,

Ýöë èñÿ Èñà êèìè à÷ûðäû äîäàãëàðûí*.

Ãàð ÿðèéèá, éåðèíäÿí áÿíþâøÿ ÷ûõàí çàìàí,

Ùåéðÿò åòìÿ, êàôóðóí êàíûäûð Ùèíäèñòàí*.

Áóäàã áàùàð éåëèíäÿí àñãûðàðàã äèðèëäè,

Ýþéÿð÷èí ùÿìä îõóäó, “ÿáÿäè ñàü ãàë” äåäè.

Àéûí áèðèéäè äöíÿí, áàõàíäà òÿçÿ Àéà,

Öôöãöí ãóëàüûíäà áÿíçÿéèðäè ñûðüàéà.

ßñäè ñÿáà, ýöëøÿíÿ ÷ÿêäè áèð îðäó áàùàð,

Åòäè õÿçàíäàí ãàëàí îðäó-þíöíäÿí ôÿðàð.
127
Áèòêèëÿðèí øàùûíà îëäó äöøÿðýÿ ÷ÿìÿí,
Ñÿïäè îíóí áàøûíà èíúèíè íåéñàí ùÿìÿí.

Áàøäà äÿáèëãÿ, ùöúóì ÷ÿêäè áÿíþâøÿ áàüà,

Çóáèíè ùàçûðëàäû ñöñÿí îíó âóðìàüà.

Àò ãóëàüû þë÷öäÿ îëäó ñþéöä éàðïàüû,

Áèð çèðåù àò äþøëöéö ñàíäû ýþðÿí çàíáàüû.

Øÿíëèéèíÿ èëê éàçûí âåðäè áÿçÿê éàñÿìÿí,

Ýþðäö îíó, ëàëÿäÿí ãöááÿ éàðàòäû ÷ÿìÿí.

Õûðäàúà òèðéÿê äöøÿí ìåéëÿ äîëäó ëàëÿëÿð,

Áóíó ýþðÿí íÿðýèçëÿð òóòäó çÿð ïèéàëÿëÿð.

Êöêíàðûí ýöìöø áàøû ùîããàéà äþíÿí çàìàí,

Ãþí÷ÿ ýþðÿí òÿê îíó âåðäè òóìóðúóã íèøàí.

Ñÿðâèí áóäàüû îëäó áó ìÿúëèñ è÷ðÿ ìèíáÿð,

Î áóäàãäàí óúàëòäû áöëáöë äàäëû íÿüìÿëÿð.

Äÿðâèøñàéàã ãóìðóíóí áåéíèí ãóðóòìóøäó ãÿì,

Íÿñðèí áóíó ýþðÿíäÿ, òåç îíà âåðäè ìÿëùÿì*.

Äåäè ýþéÿð÷èí êè: — Ìÿí íàèáÿì Õàãàíèéÿ,

Ýöë àüàúû èñòÿäè øàùûíà òÿðèô äåéÿ.

Î ñóëòàíëàð øàùûéäû, îíóí äþâðöíäÿ Øÿðâàí

Þç àäûíû äÿéèøèá îëìóø èäè Õåéèðâàí.

Ìÿüëóá åòäè äàâàäà Çþùðÿ èëÿ Äÿùðÿíè,

Íèçÿñèëÿ Äÿùðÿíè, ãûëûíúûéëà Çþùðÿíè*.

Øèð íèøàíëû áàéðàüû äþâëÿòèíèí ðÿìçèäèð,

Áöòöí ÿúÿì ìöëêöíö ãûëûíúûéëà ôÿòù åäèð.

Âàðäûð îíóí úàìûíûí ìàéÿñè âÿ ïàéÿñè,

Áÿùðè-ìöùèò ïàéÿñè, àáè-áåùèøò ìàéÿñè.
128
Ùÿð éàíäà ðàùàòëûüà, áèë êè, ñÿáÿáêàð îäóð,
Ðàùàòëûã îëàí éåðäÿ åë äÿ áèëèêëè îëóð.

Úÿì êèìè, Äàâóä êèìè âàðäû øàùûí õèñëÿòè,

Âàðäû àìàí íåìÿòè, âàðäû êàìàë ùèêìÿòè.

Äöíéàéà ùàêèì îëàí áÿõòè îëóá èìäàäû,

Øåð ñÿìàñûíäà äà óëäóçà äþíìöø àäû.

Éîëëàðûíà òîç êèìè óüóð ñÿïèëìèø îíóí,

Ãÿçà ðèêàáûíäàäûð, ðöòáÿ òóòóá úèëîâóí.

Õÿíúÿð îíóí þíöíäÿ ãûíäà îëóð ùÿð çàìàí,

Ýöðç ÿéèð þç áàøûíû, êÿìÿíä à÷ûëìûð, èíàí!

Ùöììÿòè èëÿ îíóí ÷àëäû çÿôÿð ñÿëòÿíÿò,

Ùèêìÿòè èëÿ îíóí åëìÿ ÷àòûá ìÿìëÿêÿò.

Ñèíÿñè úàí Êÿáÿñè, äþðä éàíûäûð áó úàùàí,

Ðöñòÿìè-äèíäèð, îíà éåääè ôÿëÿê ùÿôòõàí*.

Îõøàäà áèëìÿç êþíöë ýþéëÿðè äÿðýàùûíà,

Ùàðäà ùþðöì÷ÿê òîðó áÿáðÿ îëóáäóð éóâà?

Øþâêÿòèíè ýþðúÿéèí äåäè óúàäàí àëÿì:

— Ñÿúäÿ åäèí, ìÿëÿêëÿð, áóäóð èíäèêè Àäÿì.

ßðÿáúÿäÿí ùèíäèéÿ òÿðúöìÿ îëñà ÿýÿð,

Ãûëûí÷ûíà ùèíäëèëÿð äèíÿ äàéàã ñþéëÿéÿð.

Äöøìÿí ùàðà, ñÿí ùàðà, áèð-áèðèíÿ òàé äåéèë,

Íóøèðÿâàí òàúûéëà ãàíãàë ýöëöíäÿí ÿêëèë.

Íåúÿ ãàðà øèøÿäÿ ñàõëàíûëàð áèð ìÿëÿê,

Éàä ãÿëáèíäÿ ãûëûíúûí ôèêðè ãàëàð îíóí òÿê.

Ñöðàùèíèí áîéíóíäà ùÿëãÿ îëóð ùÿð çàìàí,

Åëÿ äÿ êÿíäèð ñûõàð áÿäõàùûí áîüàçûíäàí.
129
Äöøìÿíèíÿ ãûëûíúûí åëÿ çÿðáÿ åíäèðÿð,
Öçöì øÿðàá îëìàìûø òóðø ñèðêÿéÿ äþíäÿðÿð.

Àñèìàíà òóøëàñàí îõ àòäûüûí êàìàíû,

Øÿáÿêÿéÿ äþíäÿðÿð îõëàðûí àñèìàíû.

Õÿòì åëÿéèð ñÿíèíëÿ ôÿëÿê øàùëûã ðöòáÿñèí,

Áàøãàëàðû øàùëûüà ýÿðÿê ÿëâèäà äåñèí.

Ìÿìëÿêÿòÿ øÿìøèðèí ÿìèí-ÿìàíëûã âåðÿð,

Ýöúñöç îëàð ìÿìëÿêÿò îëìàñà ãöââÿí ÿýÿð.

Èéèðìè äþðä ñèì îëóð ÷ÿíýäÿ, áó ãàéäà âàð,

ßñêèê îëàðñà áèðè, íÿüìÿñè íàãèñ îëàð.

Áàøãàñûíà âåðñÿ äÿ òÿõò èëÿ òàúû çàìàí,

Ðÿãñ åäÿ áèëìÿç êå÷è, òèøÿ âóðàììàç ÷îáàí.

Ìóìäàí öçöì ñàëõûìû, áèë, éàðàäàð ñåùðèêàð,

Àüçûíà àëñàí îíó, íÿ øèðÿ, íÿ ìåé äàäàð.

Áÿíäÿí îëàðñà ôÿëÿê, àçàëìàç ùå÷ êàìàëûí,

Ñöôðÿéÿ ýÿëñÿ òÿðÿ, ïîçìàç àøûí úàëàëûí.

Ñöëåéìàíûí ìöëêöíÿ õÿòÿð éîõ ãàðûøãàäàí,

Ñÿíÿòèíÿ Èñàíûí ïàë÷ûã ãóø âåðìÿç çèéàí.

Ñÿíñÿí áèçèì äöíéàäà ñàùèáõÿðàú ùþêìöäàð,

Ìÿíÿì ñÿíèí äþâðöíäÿ ÿí ãöäðÿòëè ñÿíÿòêàð.

ßýÿð áó øåðèì êèìè øåð äåñÿ áèð íÿôÿð,

Êÿññèí îíäà äèëèìè øàùûí òóòäóüó õÿíúÿð.

Øàù òàé òóòìàç øåðèìè þçýÿíèí ñÿíÿòèíÿ,

Àðèô ãàíàð çÿôÿðàí íÿäèð, þêöç ÿòè íÿ!

Àâàìëàðûí ýþçöíäÿ áóç ýþðöíÿð èíúè òÿê,

Àíúàã ôÿðãè áÿëëÿíÿð Ýöíÿø èñòèñè äÿéúÿê.
130
 Úÿáðàéûëûí ãàíàäû áàøûíà êþëýÿ ñàëñûí,
Ùöìàíûí ãàíàäëàðû êþëýÿíäÿí çèíÿò àëñûí.

Òîðïàã áèð ãÿòðÿ è÷ñÿ, äîéàð úàìûíäàí ñÿíèí,

Ñöôðÿíäÿí ãàðûøãà òÿê ðóçè éûüàð õàí ñÿíèí.

Ãîé Íîâðóç þçö âåðñèí ñÿíÿ õåéèð-äóà äà,

Àðèôëÿð “Àìèí” äåñèí, ÿáÿäè îë äöíéàäà.

4. ØÈÐÂÀÍØÀÙÛÍ ÒßÐÈÔÈ
(òÿðêèááÿíä)

Õîø ùàëûíà ñàãèëÿðèí, ýþðäöêäÿ õÿíäàí ñöáùö, áàõ!

Ñàíêè éóéóëìóøäóð äèøè éàíìûø áèð óääàí—ñöáùö, áàõ!*

Õóðìà àüàúû ÿêäè øÿá, áàõ Ïÿðâèíÿ, îëìóø ðöòÿá,

Áó ñÿíÿòÿ åòìèø ÿúÿá âàëåù î ìÿñòàí ñöáùö, áàõ!*

Ýþéëÿðäÿ ìèøêö çÿôÿðàí ðÿíýè àëûáäûð êÿùêÿøàí,

Óëäóçëàðà ìàòÿì òóòàí éûðòìûø ýèðèáàí ñöáùö, áàõ!

Àøèãëÿð àùèíÿ ìÿýÿð ÷îõäàí íèøàíëûéìûø ñÿùÿð?

Áèð îäëó ïåéêàíëà åäÿð ñÿäïàðÿ õîôòàí ñöáùö, áàõ!*

Ñàãè ùàíû? Äÿðéà ãÿäÿð âåðñèí áó áÿçìÿ áàäÿëÿð,

Îëñóí ñÿäÿô, ñà÷ñûí ýþùÿð, ÿêñ åòñèí öììàí ñöáùö, áàõ!

Ãóð åéøö áÿçìè ñöáùäÿì, ãîéìà êþíöëäÿ äÿðäö ãÿì,

Éîõñà þìöðäöð áèðúÿ äÿì, òàïìàçñàí àñàí ñöáùö, áàõ!

Áèð îëìàëû äÿðäèí öçö, áèð îëìàëû ìÿðäèí ñþçö,

Áÿõø åéëÿìèø äþâðàí þçö èíñàôÿ ìåéäàí ñöáùö, áàõ!

Ñöáù èëÿ õîø ðÿôòàð åëÿ, ìåéëÿ äîëó úàì àë ÿëÿ,

×öíêè úàùàí àç þìð èëÿ åòìèø úèéÿðãàí ñöáùö, áàõ!
131
Ñöáùöí öçöíäÿ æàëÿäÿí òÿðëÿð äöçöëìöøäöð ùÿìÿí,
Ñàíêè àðû âóðìóø äöíÿí ýþðäöêäÿ öðéàí ñöáùö, áàõ!

Ñàãèäÿí àë úàìè-çÿðè, è÷, éàä åëÿ ñàãèëÿðè,

Áÿõø åò ìÿíÿ òÿð ëÿáëÿðè, áèðñÿ, ñÿí ö÷ ñàí ñöáùö, áàõ!*

Êåéõîñðîâàíÿ úàìè-ìåé, îíäà Ñÿéàâóø ãàíû—ìåé,

Ñàí àòÿøè-Êàâóñè-Êåé, ãûëìûø çÿðÿôøàí ñöáùö, áàõ!*

Øàù ìåé è÷ÿðêÿí ãÿòðÿëÿð òîðïàüà ÿíáÿð òÿê äöøÿð,

ßíáÿðèí òîðïàãäûð ìÿýÿð åòìèø ýöëöñòàí ñöáùö, áàõ!
Èñëàìà îëìóø ùþêìðàí Äàðàéè-äþâðàí Àõñèòàí.
Áÿùðàìäàí ÿäëè ðÿâàí, Ïÿðâèçè-Èðàí Àõñèòàí*.

***
Äóð òåç, ñÿùÿð ñöôðÿ äþøÿ, ùóðè ñÿíÿ ìåùìàí ýÿëÿ!
Ïåéìàíÿ ãàíûíäàí áîë è÷, òà õÿñòÿ úèñìÿ úàí ýÿëÿ!

Ãîé äàü äàëûíäà àôèòàá îëñóí ìåé ÿòðèíäÿí õÿðàá,

Ñèëñèí ýþçöí, åòñèí øèòàá, òà ìÿðò îëóá éàí-éàí ýÿëÿ!

Ìåé áÿçìäÿ îëñóí ÷ûðàã, äàü íÿüìÿäÿí âåðñèí ñîðàã,

Éàíìûø öçÿðëèê òÿê î, áàõ, ôÿðéàä åäèá, ðÿãñàí ýÿëÿ!

Àë áàäÿíè ùåé áàøÿ ÷ÿê, äîëñóí ñåâèíúëÿðëÿ öðÿê,

Äèëáÿð ýþçÿëëÿð ôèêðè òÿê ÷àüðûëìàìûø ìåùìàí ýÿëÿ!

Ñàë ñöôðÿíè øÿí ãÿëáäÿí, úÿííÿò ãóøó, ýÿë èñòÿ ñÿí,

Áèð ïàð÷àñû íÿüìÿ äåéÿí, áèð ïàð÷àñû áöðéàí ýÿëÿ!

Äèêìèø ýþçöíö éåð éåíÿ ùÿñðÿòëÿ ìÿðäëÿð úàìèíÿ,

Áèð úöðÿ ìåé òþê êàìèíÿ, ãîðõìà ñÿíÿ íþãñàí ýÿëÿ!

È÷äèêäÿ ìåé ïåéìàíÿäÿí, àüëûí èòèðìÿ, äèíëÿ ñÿí,

Äîñòëàð éàòàí îë òöðáÿäÿí ãóëàüûíà “ÿòøàí” ýÿëÿ!
132
×ÿðõèí ÿëèéëÿ íàçëû éàð òîðïàãëàð àëòûíäà éàòàð;
Íàëÿí úàùàíà îä ñàëàð, ýÿð éàäûíà úàíàí ýÿëÿ.

Ýåòñÿí éàëàíäàí Êÿáÿéÿ, Êÿáÿ äþíÿð áöòõàíÿéÿ,

Ñèäã èëÿ ýÿë ìåéõàíÿéÿ, Êÿáÿ ñÿíÿ ãóðáàí ýÿëÿ!

Éîõ ñÿíäÿ èìàíäàí ÿñÿð, Êÿáÿïÿðÿñò îëìà ùÿäÿð,

Àðõûíäà ñó éîõäóð ÿýÿð áèð êþðïö ñàë, àñàí ýÿëÿ!

Çàùèäëèéèíäèð àü éàëàí, êàôèðëèéÿ îëäóí ðÿâàí,

Ñàô ãÿëá èëÿ ñÿðõîø äîëàí, òà ãÿëáèíÿ èìàí ýÿëÿ.

Øèò çàùèä îëìàãäàí ÷ÿê ÿë, ýþé ó÷ñà äà ãîéìà ìÿùÿë,

Ãîé ðÿõíÿëÿð òàïìûø òÿìÿë êþêäÿí îëà âèðàí, ýÿëÿ.

Ñàüëûã äå õàãàí íàìèíÿ, ìåé è÷, ñÿíÿ úàí áÿõø åäÿ,

Áÿëêÿ î ôàòåù øàù ñÿíÿ ëöòô èëÿ Òóðàí áÿõø åäÿ*.

***
Ìÿúëèñ ïÿðèëÿð éóðäóäóð áÿçìè-Ñöëåéìàí îíäà ýþð!
Ãóøëàð äóðóáäóð ñÿôáÿñÿô, áèð õîø ýöëöñòàí îíäà ýþð!*

Äàâóä ÿøêèíäÿí íèøàí ïåéìàíÿéÿ ãàí àõäû, ãàí,

Ãóøòÿê ñöðàùè âåðäè úàí, îëäó íÿâàõàí îíäà, ýþð!*

Àñèëÿðÿ éîõäóð ÿýÿð éîë úÿííÿòÿ, íÿ åéá åäÿð?

Ñàãè öçöíÿ ãûë íÿçÿð, éöç áàüè-ðèçâàí îíäà ýþð! .

Êÿáÿ åâèíäÿ ùå÷ çàìàí áöò àøèãèíÿ éîõ àìàí,

Áöòëÿð åâèíè Êÿáÿ ñàí, Çÿìçÿì-õóìèñòàí îíäà ýþð!*

Àëìûø äÿëÿ ðÿíýè ùàâà, áîç êöðê ýåéèíìèøäèð ôÿçà,

Îä âóð, èøûãëàíñûí ñÿìà, áèð òöëêö ùÿð àí îíäà ýþð!

Ìàíãàë äþíöá îëìóø ãÿôÿñ, òàâóñëà ãàðüà ùÿìíÿôÿñ,

ßôëàêÿ ýþç äèêìÿ ÿáÿñ, Ìÿððèõö Êåéâàí îíäà ýþð!*
133
Øèøìàíòóëóã áèð äàéÿòÿê, çÿíúèáÿäÿí, ðóìè-öðÿê,
Ìÿðéÿì êèìè äîüñóí ýÿðÿê Èñàíû äåùãàí, îíäà ýþð!*

Çÿððèí äàìàðëàð ìåéíÿäÿí ãîïäó, ÿçèëäè, èíäè ñÿí

Ãàí êöï äàìàðûíäàí ùÿìÿí òþê, øèðåéè-úàí îíäà ýþð!

Áÿðáÿò äöøöá úàíñûç ãàëàð, áèð þë÷öäÿ äþðä ðöêí âàð,

Áèð áîéäàäûð ñÿêêèç äàìàð, Çþùðÿéëÿ Ìèçàí îíäà ýþð!*

Àüëàð ðöáàá ùåé çÿðáÿäÿí, ÷þì÷ÿ áàøû, êàñÿ áÿäÿí,

Òàõòà óëàã, çÿðäÿí ðÿñÿí, ÿë áîéäà ìåéäàí îíäà ýþð!

×ÿíýèí áàøû ÷ûëïàã ãàëûá, ÷èéíèíÿ àòëàñ øàë ñàëûá,

Ïàëàñ ôèòÿ áåëÿ ÷àëûá, äèçëÿðñÿ ïöíùàí îíäà ýþð!

Áèð êþðïÿ çÿíúèäèð òöòÿê, îí äàéÿñè âàð àü, ãÿøÿíý,

Äîããóç ýþçöéñÿ øóõ-øÿíý, éöç ýþçñÿ ùåéðàí, îíäà ýþð!*

Äÿôñÿ øàùûí ÷îâãàíûíà, ìèí íÿãøëè åéâàíûíà,

Îâëàãäàêû úþâëàíûíà îõøàð éöç ùåéâàí, îíäà ýþð!*

Èñêÿíäÿðè-àòÿøñèíàí, ùÿð ñèððè Õûçðàñà äóéàí,

Êåéõîñðîâè-Àðÿøêÿìàí ùÿì ñÿíñÿí, åé øàù, ùÿì àòàí!*

***

Äèëáÿðëÿðèí åøãèíäÿ ñÿí, ýÿë øÿðòè áàøäàí òàçÿëÿ!

Éóñèô êèìè ãóðäëà áàðûø, ÿùä èëÿ ïåéìàí òàçÿëÿ!*

Åé õÿñòÿ àøèã, ãîðõìàäàí þç úàíûíû äîñòà èíàí,

Äèëáÿðëÿð åøãèíäÿ ùàìàí ñþâäàíû áàøäàí òàçÿëÿ!

Ñàãè òþêÿð äèë, ìåé âåðÿð, ìöòðöáäÿ âàð ñîíñóç ùöíÿð,

Ìåéëÿ äîëóá ïåéìàíÿëÿð, àë, è÷ ìåéè, úàí òàçÿëÿ!

Ñàãè ÿëèíäÿí àë øÿðàá, è÷ íÿøÿ èëÿ, îë õÿðàá,

Çàùèäëÿð èëÿ îëìà áàá, úàí âåð âÿ úàíàí òàçÿëÿ!
134
Êöï àðõàñûíäà êå÷ îòóð, ùàëäàí äöøöíúÿ áàäÿ âóð,
Àðòñûí ýþçöíäÿ òàêè íóð, òîðïàãëà ìöæýàí òàçÿëÿ!

Äÿðäè óíóò, ñÿí ùÿð çàìàí øàä îë, éàøà øÿí ùÿð çàìàí,
Ýöìöø þêöçäÿí ùÿð çàìàí ãàí òþê âÿ ãóðáàí òàçÿëÿ!

Ìåé ñöáù ö÷öí îëìóø ñÿáà, ìåéäèð éàçà âåðìèø ñÿôà,

Ìåé èíúè òÿê ñÿðïÿð çèéà, ìåéëÿ øÿáèñòàí òàçÿëÿ!

Íàðûíúà îõøàð áó ôÿëÿê, èñòÿð ñÿíÿ ãóðñóí êÿëÿê,

Àùûíëà ìÿùâ îëñóí ýÿðÿê, ýåò ñÿíýáàðàí òàçÿëÿ!

Àù èëÿ áèð øèâÿí ãîïàð, îëñóí ôÿëÿêëÿð òàðìàð,

Äþðä öíñöðö õàð åéëÿ, õàð, ÿøêèíëÿ òóôàí òàçÿëÿ!*

Áÿðêäèð úàíû Õàãàíèíèí, äÿðäèí ÷ÿêÿð úàíàíûíûí,

Åøãèí áþéöê äèâàíûíûí ìÿòíèíäÿ äàñòàí òàçÿëÿ!

Åøã àòÿøè îäëàð úàíû, äþíìÿçäèð àøèã ïåéìàíû,

Áàüäàääàêû êþíëöí ùàíû? Øÿðâàíäà áèð àí òàçÿëÿ!

Úàì àë ÿëÿ, ÷ÿê, åéëÿ äàä, Áàüäàäÿäÿê ìåé è÷ àçàä,

Áàüäàääà éàðû åéëÿ éàä, åøãè áèíàäàí òàçÿëÿ!

Áàüäàä áàüäûð, éà ÷ÿìÿí, ìÿí áàüè-ðèçâàí ñþéëÿäèì,

Îðäà ýþçÿë âÿñôèíäÿ ìÿí øþâã èëÿ äàñòàí ñþéëÿäèì.

***

Äÿúëÿ êÿíàðûíäà äöíÿí áèð àôÿòè-úàí ýþðìöøÿì,

Ùÿñðÿò ýþçöìäÿí Äÿúëÿ òÿê àõìûø ãûçûë ãàí, ýþðìöøÿì.

Ãÿääè-ñÿðâè-áàüè-Èðÿì, Øÿìè-Øÿáèñòàíè-ùÿðÿì,
Ðöõñàðûäûð áàüè-ßúÿì, êóéèí ýöëöñòàí ýþðìöøÿì*.

Úàí øÿùðèäèð ýöë ÷þùðÿñè, ãÿëáèí òåëè — ùÿð òöððÿñè,

Àëÿì îíóí ñÿðýÿøòÿñè, êóéèíäÿ ýèðéàí ýþðìöøÿì.
135
Ýèçëÿíìÿéÿ òÿððàðè-äóí Áàüäàääà ñàçëàð ìèí îéóí,
Òÿððàð çöëôöíäÿ îíóí Áàüäàäû ïöíùàí ýþðìöøÿì*..

Çöëôöéëÿ Äÿúëÿ ìèøêäÿì, Äÿúëÿ “äàëû” òÿê çöëôö õÿì,

Äÿúëÿ êèìè ÿíäàìû ùÿì îëìóø õóðàìàí, ýþðìöøÿì*.

Ãàòìûø àéà áàôòà, èïÿê, àñìûø áóõàüûí òóã òÿê,

Ïàðëàã àéà ýþé áèð ëÿ÷ÿê þðòìöø î úàíàí, ýþðìöøÿì.

ßøêèì êèìè òÿð äàìÿíÿ àõìûø áóõàãäàí íóð éåíÿ,

Îë íóðäÿí ìÿðìÿð ñèíÿ îëìóø ÷ûðàãáàí, ýþðìöøÿì.

Õà÷ êèìè ãûâðûì òåëëÿðè, Èñà íÿôÿñëè ëÿáëÿðè,

Áóíëàð áèð îëäóãäàí áÿðè çöëìÿò àðà úàí ýþðìöøÿì.

Úàí úèñìèíÿ ïàáÿñòÿäèð, øÿùëà ýþçö òÿê õÿñòÿäèð,

Ãÿëá — àüçû òÿê áèð ïöñòÿäèð, ãàíëû âÿ õÿíäàí ýþðìöøÿì

Íàçëà þòÿðêÿí áèðáàøà, àðäûíúà ùåé âóððàì áàøà,

Ãÿëáè, äèøè ÷àëëàì äàøà, ùàëûì ïÿðèøàí ýþðìöøÿì.

Ìÿüðóð ýþðöá úàíàíûìû, ìÿí ãàíäûì þç íþãñàíûìû,

Êóéèíäÿ ìèñêèí úàíûìû àâàðÿ, ùåéðàí ýþðìöøÿì.

Çÿíúè êèìè çöëôö ãàðà, îéíàð, ñÿïèëìèø ðöõñàðà,

Ìÿí ýþç ãîéóíúà îíëàðà ùÿð ëÿùçÿ ðÿãñàí ýþðìöøÿì.

Äÿúëÿéÿ ñàëäûì àù ìÿí, åòäèì òÿéÿììöì ýàù ìÿí,

Àüëàð ýþç èëÿ ýàù ìÿí Áàüäàääà òóôàí ýþðìöøÿì.

Õàãàíè, âåð úàí ýþâùÿðè, ùÿððàúäà àë îë äèëáÿðè,

×îõ ñÿí êèìè àøèãëÿðè úàíàíà ãóðáàí ýþðìöøÿì.

Âåð êþíëöíö úàíàíûíà, ÿçì åéëÿ, éîëëàí éàíûíà,

Øèðâàíøàùûí ôÿðìàíûíà ãÿëáè íèýÿùáàí ýþðìöøÿì.

Úÿííÿò êèìè ìÿúëèñ ãóðàð, ðóùëàð îíóí äÿðáàíûäûð,

Óëäóçëàðû áÿðùÿì âóðàð, äîããóç ôÿëÿê ìåéäàíûäûð.
136
 ***
Éîõ, éîõ, ýþçÿëëÿð åøãèíÿ ìÿí áèð äÿ ãóðáàí îëìàðàì,
Ùöììÿò ìÿíè àçàä åäèá, ìÿùáóñè-úàíàí îëìàðàì.

Ðàì îëìàðàì ñåâäàéÿ ìÿí, áàõìàì ðöõè-çèáàéÿ ìÿí,

Îâ÷ó ýþçÿëëÿð ñÿïñÿ äÿí, ãóø êèìè íàäàí îëìàðàì.

Äèëáÿðëÿðè ìÿí íåéëÿðÿì, ñåâäà éîëóí òÿðê åéëÿðÿì,

Áó ãàðüû àòû ïåéëÿðÿì, ìÿí ìÿðäè-ìåéäàí îëìàðàì.

Àëäàíìàðàì ùÿð ìÿùâÿøÿ, ñþç âåðìÿðÿì ùÿð äèëêÿøÿ,

Ïÿðâàíÿ òÿê ìÿí àòÿøÿ äöøöá äÿ áöðéàí îëìàðàì.

Äèëáÿð ëÿáèíÿ ãàíìàäàí ýèçëè úàí àòäûì ÷îõ çàìàí,

Àðòûã àüûëëàíäûì, èíàí, áèë, áèð äÿ ùåéðàí îëìàðàì.

Éàíìûø ñþéöä òÿê èíäè ìÿí, ãÿì ñàãèñèíÿ ãÿëáäÿí,

Îëäóì ýþçöìäÿí ãàí ñöçÿí, éîõ, éîõ, ìåéÿôøàí îëìàðàì.

Áèð âàðëûüàì êè, ùå÷ çàìàí äîñòëàð ýþçö òàïìàç íèøàí,

Úàíàíûìà ìÿí ÷àòìàäàí ìÿøùóðè-äþâðàí îëìàðàí.

Äàøäàíìûäûð úàíûì ìÿíèì? Èò ãÿëáëè äþâðàí äöøìÿíèì;

Ãàëìàç ñàðàëìûø áó òÿíèì, úàíû ïîëàääàí îëìàðàì.

Ýÿçäèì úàùàíû ñÿðáÿñÿð, éåðäÿí òóòóá ÿðøÿ ãÿäÿð,

Áèð ìÿðäÿ ðàñò ýÿëäèì ÿýÿð, ýÿáðÿì, ìöñÿëìàí îëìàðàì.

Ýÿçäèì äÿéÿðñèç äöíéàäà, ýþðäöì úàùàíû áèâÿôà,

Éîõäóð âÿôà áèð àøíàäà, áèð ëÿùçÿ õÿíäàí îëìàðàì.

Àáðó åäÿðäèì àðèçó, íÿ öç ãàëûá, íÿ îíäà ñó,

Ðöñâàëûüûí ÷àòìûø ñîíó, ìÿí áèð äÿ èíñàí îëìàðàì.

Ýÿíúëèê øàùû îëìóø ñÿâàð, àò ÷àïìàüà âåðìèø ãÿðàð,

Ìÿíñÿ äàëûíúà áèð ÷àïàð, éàèíêè ñÿêáàí îëìàðàì.
137
Þç ãöäðÿòèíúÿ ùÿð àäàì èñòÿð òàïà äèâàíäà íàì,
Äèâàíëàðû ýÿçäèì òàìàì, áèð éåðäÿ åëàí îëìàðàì.

“Çÿíä”è ãÿëÿò áèëäèì äåéÿ, àòÿø ìÿíÿ äóðìàç éèéÿ.

“Ãóðàí” ãà÷àð ìÿíäÿí ýþéÿ, ìÿí ÿùëè-èìàí îëìàðàì*.

Êÿáÿ ìÿíÿ ìÿùðÿì äåéèë, ãèáëÿì êÿëèñà ùÿì äåéèë,

Ãèñìÿò ìÿíÿ Çÿìçÿì äåéèë, ÿùëè-õöìèñòàí îëìàðàì.

Öç äþíäÿðèá ìÿí Êÿáÿäÿí, ãà÷äûì êÿëèñàäàí äà ìÿí,

Õàãàíèíè áîø ñàíìà ñÿí, ìÿãáóëè-õàãàí îëìàðàì.

Åòäèì Úÿëàëÿääèíè éàä, ìÿùâ îëñóí áó çöëìÿò äàøû,

Òà êè, òàïûì îíäàí ìóðàä, êóéèíÿ ãîéäóì áó áàøû.

***

Áàõäûãúà óëäóçëàð ãîøóí, áàéðàãñà àñìàí ýþðñÿíÿð,

Øàùûí òàñû îëìóø ùèëàë, ïÿð÷ÿìñÿ Êåéâàí ýþðñÿíÿð.

Çþùðÿ — ßñÿääÿ ýþâùÿðè, Áÿùðàì — ÿëèíäÿ õÿíúÿðè,

Óëäóçëàð îëìóø ëÿøêÿðè, ôÿòùèíäÿ “Ãóðàí” ýþðñÿíÿð*.

Øàùûí óúàëìûø äþâëÿòè, äöíéàíû òóòìóø øþùðÿòè,

Àçäûð ùÿëÿ êè, ðÿéÿòè, Áîëüàð âÿ Õÿçðàí ýþðñÿíÿð*.

Áÿõòèíäÿí èñòÿðäèì êè, øàù ãóðñóí ôÿëÿêäÿ îðäóýàù,

Áàáèëäÿ úÿì åòñÿ ñèïàù, ìöëêö Õîðàñàí ýþðñÿíÿð.

Øåðèì ñà÷àð äöððö ýþùÿð øàùûì ãàçàíäûãúà çÿôÿð,

Øàùëàð þíöíäÿ áàø ÿéÿð, áîéíóíäà ôÿðìàí ýþðñÿíÿð.

Äöíéà ÿéÿð îë øàùÿ áàø, ãóë îëìàüà åéëÿð òÿëàø,

Òàúëàðäàêû ãèéìÿòëè ãàø íÿëåéíè-ñÿêáàí ýþðñÿíÿð.

Ñàëñà àòû áèð íàë ÿýÿð, Ðöñòÿì îíó øÿìøèð åäÿð.

Ìóì àëñà õàòÿìäÿí ÿñÿð, “ùèðçè-Ñöëåéìàí” ýþðñÿíÿð*.
138
Ýþé áèð àò îëìóøäóð ôÿëÿê, óëäóçëàð îíäà çÿð, áÿçÿê,
Äàü ñàüðûñûíà åòìÿ øÿêê, âóðìóø Àõñèòàí, ýþðñÿíÿð.

Êþíëö øàä îëñà áèð êÿðÿ, Úÿáðèë åíÿð ñàíêè éåðÿ,

Êèíëÿ áàõàðñà ýþéëÿðÿ, àëÿìäÿ òóôàí ýþðñÿíÿð.

Øàùûí àòûíûí îë ãÿäÿð øàùëàð àéàüûíäàí þïÿð,

Ýÿçñÿí íàëûíäàí áèð ÿñÿð, ëÿë èëÿ ìÿðúàí ýþðñÿíÿð.

Óëäóç åäÿð øàùÿ ùÿñÿä, úàíñûç ãàëàð éöç ìèí úÿñÿä,

Øàùäûð Ýöíÿø, òÿõòè — ßñÿä, ÷ÿðõ èñÿ ìåéäàí ýþðñÿíÿð*.

Øàù îõøàéûð ãûçìûø ôèëÿ, òîðëà ÷ûõûáäûð ñàùèëÿ,

Ãóðøàã òóòóá äÿðéà èëÿ, òèìñàù î ñóëòàí ýþðñÿíÿð.

Úþâçà ðèêàáûíäàí òóòàð, ÿãðÿá îíà ÷àêÿð îëàð,

Öç áèð Ýöíÿø, úèñìè — áàùàð, ùÿð ëÿùçÿ õÿíäàí ýþðñÿíÿð.

Îëìóø Ýöíÿø áèð ãóë ìÿýÿð, øàùûí àéàüûíäàí þïÿð,

Åøãèëÿ øàùûí ùÿð ñÿùÿð òîðïàãäà ãÿëòàí ýþðñÿíÿð.

Ýþéëÿð — öçÿíýè, àò — êöëÿê, ñàíêè Ñöëåéìàí àòëàíûá,

Àòëû — ïÿðè, àò — äèâ êèìè, ãöäðÿòëè ñóëòàí àòëàíûá*.

ßäëèëÿ ìöëêö ÿãë òÿê úàíäà î ñóëòàí áÿñëÿéÿð,

Ôÿçëèëÿ õÿëãè áÿñëÿéÿð, ëÿëè íåúÿ êàí áÿñëÿéÿð.

Õöëãö ýöëö åòäè õÿúèë, ðÿéè ñþíÿí áèð îä äåéèë,

Áèð ýöëøÿêÿðäèð ðÿéè, áèë, íóðëà Ñèôàùàí áÿñëÿéÿð.

Èãáàëû Õÿçðàí ôÿòù åäÿð, ÿäëèëÿ äîëìóø þëêÿëÿð,

Ùèíä þëêÿñèíäÿí ôèë ýÿëÿð, Õÿçðàíäà ôèëáàí áÿñëÿéÿð.

Ýöëçàðÿ äþíìöø þëêÿñè, à÷ìûø ñÿõàâÿò êèñÿñè,

Øÿìøèðè íåéñàí ãÿòðÿñè îëìóø, ýöëöñòàí áÿñëÿéÿð.

Úÿííÿò — ýþùÿð øÿìøèðèíÿ, äóçÿõ — øÿðÿð øÿìøèðèíÿ,

Ùÿð êÿñ äåéÿð øÿìøèðèíÿ: ùèêìÿòäèð, èìàí áÿñëÿéÿð.
139
À÷ìûø èýèäëèê ìÿêòÿáè, òÿëèì åäÿð øàùëûã äÿáè,
Îíäàí áèëÿð ùÿð ìÿòëÿáè, ùÿð øàù êè, äþâðàí áÿñëÿéÿð.

Òàëå þçö øàùÿ ýÿðÿê áàø åíäèðèá, åòñèí êþìÿê,

Ìåéäàíäà ÷ÿêìÿê÷öí éåäÿê øàùëàð ÷îõ ùåéâàí áÿñëÿéÿð.

Îðäó — ñöðö, äþâðàí — ÷îáàí, ãî÷äóð øàùûí áÿõòè, èíàí,

Ãàéüû ÷ÿêÿí ùÿð áèð ÷îáàí ãî÷ ñàõëàéàð, úàí áÿñëÿéÿð.

Ìåùäè êèìè ÷àëìûø çÿôÿð, îëìóø ÷îáàí, ãàéüû ÷ÿêÿð,

Äÿúúàëäûð äþâðàí ìÿýÿð? — Ãóðä êèìè äöøìàí áÿñëÿéÿð*.

Äþâðàí âÿôàñûçäûð éàìàí, éàçäà äöøÿð ãûø íàýàùàí,

Ìåùäè âåðÿð õàëãà àìàí, Äÿúúàë òöüéàí áÿñëÿéÿð.

Äöøìÿíäèð ùÿð èíñàíà øÿð, øåéòàí èñÿ øÿð þéðÿäÿð,

Èòäÿí, äîíóçäàíäûð áåòÿð, áèð øèð êè, ñÿýáàí áÿñëÿéÿð.

Øÿíè Ýöíÿø òÿê ñà÷äû íóð, Äÿðáÿíä èøûãëàíäû, îäóð,

Çöëìÿò è÷èíäÿ ñàí ñóäóð, ùèêìÿòëÿ éÿçäàí áÿñëÿéÿð.

Ìÿüðóð åäÿð ùÿð ãÿëáè øÿð, çöëìö úàùàíû ìÿùâ åäÿð,

Íÿ ãóðä äèøè ñöñëÿíäèðÿð, íÿ çöëì èíñàí áÿñëÿéÿð.

ßäëèëÿ àðòàð äþâëÿòè, úÿííÿò òÿê èìàíäàí äîüàð,

Òàïäûã àäèëÿ ðàùÿòè, ÷öí øöêð åùñàíäàí äîüàð.

***

Øàù ÿââÿëèíúè Ìåùäèäèð, Ñàíè Ñöëåéìàí îëñóí ùÿì,

Èíñàí îíà õèäìÿò÷èäèð, úèíëÿð äÿ äÿðáàí îëñóí ùÿì*.

Îëìóø ôÿëÿê øàùûí ãóëó, úàìû Ýöíÿø, ìåéëÿ äîëó,

Êåéâàí-ãûëûíú, íöñðÿò-éîëó, Áÿùðàì-ïåéêàí îëñóí ùÿì*.

140
Äèí ñàéÿñèíäÿ øàääûð-, äþâëÿò îíà ùÿìçàääûð,
Þëêÿ áöòöí àáàääûð, õÿëãÿ íèýàùáàí îëñóí ùÿì.

Áÿçìè áåùèøòÿ îõøàéàð, ñÿùíèíäÿ ñèäðÿ ùþêìö âàð,

Ñÿäðèí ýþðÿí Êÿáÿ ñàíàð, ùÿð ùþêìö ôÿðìàí îëñóí ùÿì*.

Áÿõòè èøûãäûð íóð òÿê, áàø êóéèíÿ ãîéìóø ôÿëÿê,

Áèð ñàéÿ òÿê òóòìóø ÿòÿê, áó ùàëäà ùÿð àí îëñóí ùÿì.

Úàìû — Ýöíÿø îë ñÿðâÿðèí, ýþð, Ìöøòÿðèäèð ÿëëÿðè,

Úàì — àéíåéè-Èñêÿíäÿðè, ìåé-àáè-ùåéâàí îëñóí ùÿì*.

Àñëàí éûõàí øÿìøèðÿ áàõ, äöøìÿí ãàíûíäàí òóòäó çàü,

Àüëàð áóëóä òÿê, ùÿð ñàéàã àüëàðñà, õÿíäàí îëñóí ùÿì.

Äöøìÿí ãûëûíúû øàù ö÷öí ãàëäû ãûíûíäà áöñáöòöí,

Ïàñ òóòäó ýöçýö òÿê áó ýöí, ãîé øàíÿäÿíäàí îëñóí ùÿì.

ßçìè áöòöí áàë îëäó ïÿð, áÿçìè áöòöí ôàë îëäó ôÿð,
Áÿõø åòäèéè ìàë îëäó çÿð, ôÿçëè îíóí úàí îëñóí ùÿì*.

Õÿçðàíà áàñäûãäà àéàã, Õÿçðàí øÿðÿôäÿí îëäó áàü,

Òàïäû î éåðëÿð òÿìòÿðàã, õîøùàë Øÿðâàí îëñóí ùÿì.

Íîâðóçäà ßçðà ùöñíö âàð, øàù áÿõòèòÿê ðóù îõøàéàð,

Ùàëû áåùèøòè àíäûðàð, ôàëûíäà “Ãóðàí” îëñóí ùÿì.

×àòìûø áàùàð ÿééàìèíÿ, øàùûì ñÿàäÿò íàìèíÿ,

Íîâðóç òþêÿð ìåé úàìèíÿ, éöç èë î õàãàí îëñóí ùÿì.

Îëñóí ñÿàäÿò éàð îíà, ïàê ðóùëóëàð ãÿìõàð îíà,

Áàø ÿéñèí óëäóçëàð îíà, Àëëàù íèýàùáàí îëñóí ùÿì.

Ìÿùäè ìÿíÿ òÿëãèí åäÿð èëùàìè-éÿçäàí ùÿð íÿôÿñ,

Ùÿð ôèêðèìÿ “àìèí” äåéÿð Èäðèñ âÿ Ðèçâàí ùÿð íÿôÿñ*.

141
 5. ØÈÐÂÀÍØÀÙÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Áàéðàì éåòèøäè, ñöáù èêÿí ìåé ìöæäÿñè àëäû õóìàð:

Úàìè-Úÿìèí ýþéäÿ äöíÿí áèð íèñôè îëìóø àøèêàð.

Òÿðê åòäè áàéðàì úÿííÿòè, äöíéàíûí îëäó äàðüàñû,

Ìþùðö ùèëàëäûð, ôÿðìàíû òàïäû áó ýöíäÿí åòèáàð.

Î ýþé ÷ÿìÿíäÿ ùþêìäàð õåéëè ìàðàë åòìèø øèêàð;

Àéäûð ìàðàëûí áóéíóçó, ýþéäÿí áàøöñòÿ ñàëëàíàð.

Çöëìÿò, ýåúÿ áàéðàüûäûð, Àé áàéðàüûí ñàíúàüûäûð,

Àéäûí ñÿùÿð ðþâíàüûäûð, ýöíäöç ñèïÿùäàðû îëàð.

Ãóðäó ôÿëÿêäÿ ïóñãó, áàõ, ñàüðûñûíà äàü áàñäû, äàü;

Áàø ùÿðôèäèð åéäèí ùèëàë, îëìóø ôÿëÿêäÿ áÿðãÿðàð*.

Áàõ, áàéðàìà áó õîø ýöíÿ, çÿððèí ãàíàä Ñèìöðüöíÿ;

ßéðè ãàøû Çàëûí éåíÿ äàüëàð áàøûíäà ïàðëàéàð*.

Ãàëäûðäûüû òîçäàí, áóäóð, áóðíó ãû÷ûãëàíìûø ýþéöí,

Àñãûðìàñûéëà àëÿìè ìöøê ÿòðè èëÿ äîëäóðàð.

Òîç ãàëäûðàíäà ëÿøêÿðè ñöñëÿð òàâóñ òÿê ùÿð éåðè;

Ìÿøðèãäÿäèðñÿ øÿùïÿðè, ìÿüðèáäÿ äèìäèê îéíàäàð.

Îòóç ýåúÿ èç àçäûðûá, çàùèä ýþçöíäÿí ýèçëÿíèá,

Îüðóí Ìóüàí êóéóíäàêû ìåéõàíÿäÿ òóòìóø ãÿðàð...

Ñàãè ñÿíÿì ÿíäàìäûð, áàäÿ è÷ÿíëÿð õà÷ âóðàð,

Ãÿíäèëè ñàüÿð åéëÿìèø, òÿñáèùè çöííàð, áàüëàéàð.

Êóéèíäÿ òîç ÿíáÿð ÷ûõàð, àðõûíäà ìåé êþâñÿð ñóéó,

Àëíûíäà ùÿð òÿð ãÿòðÿñè øåùäèð, ýöë öñòöíÿ ãîíàð.

Ìåé ÿòðè ðóùó øÿí åäÿð, ðÿíýè úàíà ãöââÿò âåðÿð,

Ìåé ñöôðÿäÿ îëñà ñÿùÿð, ìÿúëèñ áåùèøòÿ îõøàéàð.
142
Õîøäóð, ìåé àøèã òÿê ñîëà, äÿðä ÿùëèíÿ ùÿìðÿíý îëà;
Ñàô, õûëòñûç úàìÿ äîëà, îëñà àúû, øÿêêÿð äàäàð.

Ïàðëàã Ýöíÿøäèð ìåé, òàíû, ðÿíýè ñàðû, ùåé òèòðÿéÿð,

Ùÿð ãÿòðÿñè úàí úþâùÿðè, äöíéà ãÿäÿð òÿñèðè âàð.

Êöï áÿñëÿéÿí ýþâùÿð ùàíû? Àëòóíéàíàã äèëáÿð ùàíû?

Ùÿð äÿðäëèéÿ Èñà êèìè äÿðìàí îëàð, úàí ãàéòàðàð.

Ìåé áèð Ýöíÿøäèð — íóðñà÷àí, áöëëóð úàìû — àñèìàí,

Ñàãè ÿëèñÿ øÿðãäèð, éàðûí äîäàüû ãÿðá îëàð.

Ñàüÿðäÿ, ýÿë, ñÿùáàíû ýþð, óäìóø ýÿìè äÿðéàíû, ýþð,

Ñîíñóç ãóðó ñÿùðàíû ýþð, îíäà ýÿìè éåëêÿí à÷àð.

Ìöòðöá îëóá òóòèñàéàã, äöøìöø èøÿ áàðìàã äîäàã,

Áÿðáÿò ôÿüàíû ñèíÿäÿí, ìèçìàð áîüàçûíäàí ÷ûõàð*.

Áàõ áèð î ãàðà áóéíóçà, ãàðíû äåøèëìèø ýöðçÿäèð,

Îâñóí÷ó ãîðõìàç ùå÷ íÿäÿí, ýöðçÿ äîäàüûíäàí ñîðàð*.

Áÿðáÿò äÿ îõøàð Ìÿðéÿìÿ, ñàíêè îëóáäóð ùàìèëÿ,

Äîüìàã úÿôàñûíäàí î äà åéëÿð äÿìàäÿì àùö-çàð.

Ìåé àøèãè íàëàí ðöáàá, ñàëìûø ãîëà äàð ãîëáàüû,

Ãîëáàü ñûõàí ãîëäàí, îäóð, ÷ûõìûø öçÿ ÷îõëó äàìàð.

×ÿíê îõøàéûð áèëäèð÷èíÿ, âàð äèìäèéèíäÿ çÿðëè òåë,

Çöëôö ãóëàúëàð åøãèäèð, âóðìóø àéàüûíäàí úèäàð.

Áèð äÿôâóðàí óñòàíû ýþð, äÿôäÿ øèêàðèñòàíû ýþð,

Ñÿô-ñÿô äóðàí ùåéâàíû ýþð, áèð-áèðëÿðèëÿ ÷àðïûøàð*.

Ìöòðöá åíÿð çèëäÿí áÿìÿ, êÿêëèê êèìè ãàããûëäàéàð,

Íàçèê áîüàçäàí íÿüìÿëÿð àõäûãúà, ñèíÿ äàüëàíàð.

Ðóùàíè ãóø õàíÿíäÿäÿí äèíëÿ Ñöëåéìàí ñèððèíè,

Õàãàíè øåðè íÿüìÿäÿ òÿð èíúèëÿð òÿê ïàðëàéàð...
143
 ***

Åøãè ùÿð àøèã ãÿëáèíÿ àòÿø ñàëàí, åé ýöëöçàð!

Éöç ìèí êþíöë áèð ãÿìçÿíÿ úàí áÿõø åäèá, àüóø à÷àð.

Àë ýöçýöíö, ñàë áèð þçöí ãÿìçÿíäÿêè ñåùðÿ íÿçÿð,

Îõëà, êàìàíëà ïóñãóäà ãàí òþêìÿê èñòÿð, åé íèýàð!

Ìÿí òîðïàüàì, ñÿí ýöúëö éåë, ìÿí ÷þð-÷þïÿì, ñÿí ýöúëö ñåë,
Ñàëìûø îäà õàñèééÿòèí, íÿ ñÿáð ãàëìûø, íÿ ãÿðàð.

Ùÿð÷ÿíä êè, ÷àòìàçñàí äàäà, áèð ýöí äÿ ñàëìàçñàí éàäà,

Äèíëÿ ýåúÿ ôÿðéàäûìû, àùûì îäó çöëìÿò éàðàð.

Ýåú-ýåú éàäà ñàëìàãëà ñÿí ñàëäûí ãàíûìû áîéíóíà,

Òåç èíúèéèá, ÷îõ êöñìÿéèí åòìèø ìÿíè äÿðäÿ äö÷àð.

Ñÿí ÷îõ ìÿíè àëäàòìûñàí, áàüðûìà ñàíúäûí ìèí òèêàí,

Ñÿíäÿí ãóúàüûì áîø ãàëûá, ýÿëìÿç éóõóì, úàí îäëàíàð.

Õàãàíè ýèçëè äÿðä èëÿ áàüðû äîëó ãàí ùÿð çàìàí;

Äûðíàã ñàíúàð ðöõñàðûíà, ãÿëáè ãàíû öçäÿí àõàð.

Ãÿëá îâëàéàí áöëáöëäöð î, òÿáè ýöëöñòàí øàõÿñè,

Øàù ìÿúëèñèíÿ øåðäÿí ëÿëö ýþùÿð åéëÿð íèñàð.

***

Àëòóí ñÿäÿôäèð, éà Ýöíÿø, õÿð÷ÿíýÿ áþéëÿ éàð îëóá,

Õÿð÷ÿíý èñÿ ïÿðâàíÿòÿê ãîðõìàç, îä èëÿ îéíàéàð..*

×þëëÿð éàíûð, ñàë áèð íÿçÿð, ýöí äÿùðÿâàðè íóð ñÿïÿð,

ßôè áàøûíäà ìþùðÿëÿð íàð äàíÿñèí õàòûðëàäàð.

×ÿíáÿð øÿêèëëè áó ôÿëÿê ÷óëüàíìûø ÿíáÿð ðÿíýèíÿ,

Èñêÿíäÿðèí àéíàñûíà ÿíáÿð äîëó ýöë éàüäûðàð...
144
Úÿùúÿù âóðàí áöëáöë ÿýÿð ñóñìóø ôÿðàüûíäà ýöëöí,
Ýöë ðÿíýëè ìåé òþê ýóçÿäÿí, áöëáöë êèìè úÿùúÿù âóðàð.

Ñàãè, ñöçöëìöø ìåé ýÿòèð, ìåé ñàô îëàðñà, õîø ýÿëÿð,

Ãàòñàí ýöëàá èëÿ ÿýÿð, ýþç éàøû òÿê ñàôëûã òàïàð.

Àë éàø ñþéöä, êàôóð èëÿ ñàçëà êàòàíäàí áèð ÷àäûð,

Ýöë öçëö ñàãèëÿ îòóð, ìåé è÷ îíóíëà áÿõòèéàð.

Áîñòàíû ýàù-ýàù ñàë éàäà, îíäà ñàðû öçëö Ýöíÿø,

Äþðä áèð éàíû îí àéïàðà, ùÿð èë öçÿ áèð éîë ÷ûõàð*.

Øàù ìÿäùèíè íÿçìÿ ÷ÿêÿí òÿáèì éåíÿ òöüéàí åäèð,

Äþâëÿò ìÿíÿ “ýÿë-ýÿë” äåéèð, îëìóø ìÿíÿ áÿõòèì äÿ éàð.

Ìÿäù åéëÿéèá úàíäàí ñÿíè, ñþçäÿí éàðàòäûì áèð äÿìÿò,

Øÿíèíäÿ ùÿð áåéòèì ìÿíèì çÿð êàíûäûð, åé øÿùðèéàð!

Àçàäÿ ñþç ñÿððàôëàðû áèëìèø ìÿíÿì ñþç ñàùèðè,

Ãàðøûìäà éöç-éöç Öíñöðè øàýèðäëèê åòìÿê àðçóëàð.

6. ÌÖÂßÔÔßÃßÄÄÈÍ
ßÁÄÖËÃßÔÔÀÐÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Åé, Èñàéà íàèá îëàí äîäàüû èêè ìÿðúàí,

Åé, àòÿøäÿí ãöäðÿòèëÿ àáè-ùÿéàò éàðàäàí!*

Åé, äÿðäèëÿ äÿðäëèëÿðèí ùàðàéûíà éåòèøÿí,

Åé, çÿùÿðè ñàüàëäûúû îëàí ùÿð áèð äÿðìàíäàí*.

Ýþçëÿðèí þç ãÿìçÿñèëÿ úàíëàðû ìÿùâ åäÿíäÿ,

Äîäàãëàðûí þïöø èëÿ àøèãÿ áÿõø åäèð úàí.

Ãàíàäëàðû àëòûíäàäûð âÿñëèí Ñèìóðü ãóøóíóí,

Êþëýÿñèíäÿ áÿñëÿìèøäèð âöñàëûíû Ñöëåéìàí*.
145
Ãÿáóëóíà íàèë îëìàã ìöìêöí îëñà, èäðàêûí,
Ãàðøûñûíäà áÿðàáÿðäèð, éÿãèí êè, êöôðö èìàí.

Ñÿíèí åøãèí, ìÿùÿááÿòèí, úþâðö úÿôàí óúóíäàí,

Ñÿäàãÿòëè àøèãëÿðèí éàõà éûðòûð àíáààí.

Èñòÿéèðñÿí ôèòíÿ, ôÿñàä òþðÿíìÿñèí äöíéàäà,

Ãàøãàáàãëû îòóðìà, ýÿë, åòìÿ çöëôö ïÿðèøàí.

Ñÿíèí åøãèí êö÷ÿñèíäÿ äîëàøàðêÿí Õàãàíè,

Åëÿ áèð øåé àõòàðûð êè, íÿ âÿñëäèð, íÿ ùèúðàí.

Î, ÿçÿìÿò Êÿáÿñèíèí äöøäö óçóí éîëóíà,

Àíúàã îíó èíúèòìÿìèø íÿ äÿâÿ, íÿ áèéàáàí.

Þç ÿñðèíèí ðóùó, ñÿäðè îëàí Ìöâÿôôÿãÿääèí,

ßáäöëãÿôôàð — ôàçèëëÿðèí ñîíóíúóñó î èíñàí.

Îíóí éöêñÿê ìÿãñÿäèíèí ñàéÿñèíäÿ ôÿõð èëÿ,

Áèð àí ñàêèò äóðìàéàðàã äþâð åéëÿéèð àñèìàí.

Î åëÿ áèð ñÿäðäèð êè, âàðëûüûéëà, ýöúöéëÿ,

Àôÿðèíÿ ëàéèã îëìóø áó éàøàéûø, áó úàùàí.

Îíóí úàâàí òàëåéèíè ýÿòèðÿðÿì éàäûìà,

Íå÷ÿ èëëèê ãûðìûçû ìåé íóø åäÿðñÿì íÿ çàìàí.

Ýöë èíäè êè, éàõàñûíû à÷ûá, ýöëöð ôÿðÿùëÿ,

ßòÿéèíè ÿëëÿðèìäÿí ÷ÿêÿ áèëìÿç ýöëöñòàí.

Ýþðöðÿì êè, ùÿð òÿðÿôÿ êöëÿê ÿòèð ñà÷àíäûð,

Ãûçûë ñÿïÿí ïåéìàíÿäÿí àéðûëìàðàì ìÿí, èíàí.

Áöëáöëëÿðäÿí éöç Áàðáÿä ÿéëÿøèá ùÿð òÿðÿôäÿ*,

Áàùàðäàêû ýþçÿëëèéÿ ãîøóðëàð ìèí äàñòàí.

Àüàúëàðûí ÷è÷ÿêëÿðè òþêöëäöêúÿ áóäàãäàí,

Óëäóçëàðû ñàíêè ñÿïèð ñèíÿñèíäÿí àñèìàí.
146
Ëàëÿäÿêè ãàðà õàëû ýþðöíúÿ, çÿíí åäèðñÿí,
Ìöøòÿðèíèí ñèíÿñèíäÿ ãÿðàð òóòìóøäóð Êåéâàí.

Áàüäà áèòÿí íÿðýèçëÿðÿ ÿýÿð íÿçÿð éåòèðñÿí,

Ýþðÿðñÿí êè, ýþçäöð îíëàð, ÷àòìàéûð òÿêúÿ ìöæýàí.

Ýöëöí èíäè ýåéèíäèéè àòëàñ äîíà ôèêèð âåð,

ßòÿéèíÿ ùàøèéÿëÿð âóðóëìóøäóð ãûçûëäàí.

Ýþéÿðòèéÿ, áÿíþâøÿéÿ, áèð äÿ ýöëÿ íÿçÿð ñàë,

Îíëàð äà ýþé ãóðøàüû òÿê áîéàíìûøäûð àë-ÿëâàí.

Èíäè øàäëûã çàìàíûäûð, èíäè ôÿðÿù âàõòûäûð,

Áàùàð ôÿñëè, ýöë ôÿñëèäèð, õîø çàìàíäûð áó çàìàí.

Áóíäàí áåëÿ ÿòÿéèìè äîëäóðàðàã äöðð èëÿ,

Úàíàíûìûí ãàïûñûíäàí àéðûëìàðàì áèðúÿ àí.

Î øþùðÿòëè ñÿðêÿðäÿíèí ìÿäù, òÿðèô áàüûíäà,

Ìÿí íÿüìÿëÿð îõóéóðàì ãóìðó êèìè äóðìàäàí.

Õîø èãáàëûí öíâàíûäûð áó ýöí Ìöâÿôôÿãÿääèí,

ßáäöëãÿôôàð, — îäóð íå÷ÿ äþâëÿòëÿðÿ ùþêìðàí.

Êàìàëûíûí, òÿäáèðèíèí ñàéÿñèíäÿ úàùàíäà,

Îðòàëûãäàí ãàëõäû áöòöí éàðàìàçëûã âÿ íþãñàí.

Úÿëàëûíûí íÿðäè öñòÿ äîããóç ãàòëû ôÿëÿéÿ,

Ãàáàãúà î àëòû îéóí áàüûøëàéûð ùÿð çàìàí*.

Îíóí áþéöê êÿðàìÿòè ñàéÿñèíäÿ, èñòÿðÿì,

Çÿìàíÿíèí ùÿð ìöøêöëö ìÿíÿ îëàéäû àñàí.

Ìÿíèì Éÿãóáñèôÿò êþíëöì ãÿì ìóíèñè îëàëû,

Éóñèô êèìè éåðèì îëóá òÿíùà, ãàðàíëûã çèíäàí.

Àòäûëàðñà ãàðäàøëàðû îíó ñó ãóéóñóíà,

Ìÿíè äà îä ãóéóñóíà ñàëäû äîñòëàð íàýÿùàí.
147
“ßëèô” èëÿ “ñûôûð” êèìè éàëãûç âÿ áîø ãàëìûøàì*,
Ãÿëÿì êèìè, îõ êèìèéÿì, úèñìèì úûëûç âÿ öðéàí.

Éöç áàüëàìà ôÿçèëÿòèì îëäóüó áèð çàìàíäà,

Áèð ìöøòÿðè öçö ýþðìöð ìÿí à÷äûüûì áó äöêàí.

Äàéàíìàäàí ñåë àõûäûð ýþçëÿðèìÿ öðÿéèì,

Áÿëè, êè÷èê áèð òÿíäèðäÿí éàðàíìûøäûð î òóôàí!*

Ýþçëÿðèìäÿí àõàí éàøäàí àëìûøäûð ãàí ðÿíýèíè,

Î íÿããàø êè, ÿëëÿðèëÿ éàðàíìûø áó ýþé åéâàí.

Àððàíëû áèð íàìóññóçóí àõìàãëûüû öçöíäÿí,

Áàõ, åé Àëëàù, ýþð êè, íå÷ÿ ãÿëá åâè îëäó âèðàí*.

ßôñàíÿ÷è áèð øèðâàíëû î ãÿäÿð êè, øÿð àòäû,

Ìÿíèì ãÿìèì, äîüðóäàí äà, äþíöá îëäó áèð öììàí...

Áèðèíúèñè — èëàí êèìè çÿùÿðëèäèð, çÿùÿðëè,

Èêèíúèñè — êÿñèá òþêÿí èòè äèøëè áèð ñè÷àí.

Ìÿí ïóñóðàì áèðèñèíè áàüáàí êèìè õÿëâÿòè,

Èêèíúèíè ïèøèê êèìè èçëÿéèðÿì äóðìàäàí.

Áó õîøäóð êè, äöøöíúÿäÿ îíëàð ìÿíÿ îõøàìàç,

Ìÿí îíëàðà îõøàìàäûì, îõøàìàðàì ùå÷ çàìàí.

Ìÿùøÿð ýöíö ÷àòàíàäÿê, ãîïàíàäÿê ãèéàìÿò,

Îíëàð ùåéâàí ñèôÿòèíäÿ ãàëàúàãäûð, ìÿí èíñàí.

Ñèç, åé ýåúÿ äóàëàðû, ãàëìûñûíûç ùàéàíäà?

Ñèçäÿí áàøãà ùå÷ áèð øåéÿ íÿ ÷àðÿ âàð, íÿ ýöìàí.

Åé Õàãàíè, ñÿí äöíéàíû éàðàäàí áèð Àëëàùûí,

Êÿðÿìèíäÿí öìèäèíè êÿñìÿ, îíà àðõàëàí!

Áó àìàíñûç ðóçèýàðûí èøûãñûç ýþçëÿðèíäÿí,

Ãà÷ìàã ö÷öí þç ñÿäðèíèí êþëýÿñèíäÿ äàëäàëàí.
148
Áèð àëëàùûí íÿçÿðèíäÿ îëàí ßáäöëãÿôôàðûí,
Ñàéÿñèíäÿ àü äèâëÿðäÿí éåòìÿç ñÿíÿ áèð çèéàí.

Äöíéàäàêû úÿííÿòëÿðèí éàëíûç îäóð Ðèçâàíû,

Ýöúëö ãÿëÿì ñàùèáèäèð, âàðäûð îíäà õîø ëèñàí.

Îäóð ìöùèò äÿíèçëÿðè, Öììàí, Úåéùóí, Íèë ÷àéû,

Äàüëàðäàíñà Úóäè, Ùÿðè, éà äà êè, Ãàôö Ñÿùëàí*,

Îíäà îëàí ñÿõàâÿòèí, òÿâàçþíöí éàíûíäà,

Î ñÿêêèçèí ùÿð áèðèñè ÷îõ êè÷èêäèð äàðûäàí.

Èëòèôàòû êèìÿ äöøñÿ, îëàð úÿëàë ñàùèáè,

Ãÿùðè êèìÿ îëñà, îíó ãÿùð åéëÿéÿð Éàðàäàí.

Çÿìàíÿíèí ãóëàüûíäà âàð ùþêìöíöí ùàëãàñû,

Ýåéèíìèøäèð ôÿðìàíûíû ÿáà êèìè áó äþâðàí.

Ýöíÿø òÿê ñàô öðÿêëèñÿí, Ìöøòÿðè òÿê òÿãâàëû,

Õàñèééÿòäÿ Ìÿùÿììÿäñÿí, åùñàíäà øàùè-Ìÿðäàí*.

Òÿðèô åòìÿê õÿéàëûéëà ñÿíäÿ îëàí êÿìàëû,

Áÿíäÿíèç áèð Öòàðèääèð, éà äà ñþç áèëÿí Ùÿññàí*

Ùöçóðóíà ãÿääè áöêöê, ãÿëáè ñûíûã ýÿëÿðÿê,

Ñÿíÿ õèäìÿò åòìÿê ö÷öí åéëÿäè ÿùäö ïåéìàí.

Ìÿùÿììÿäÿë-Ìóñòàôàíûí ãàïûñûíäà, áÿëëèäèð,

Ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿò åòìèø ãóëó ßíÿñëÿ Ñÿëìàí*.

Ýåúèêäèðìèø îëñàì ÿýÿð ìÿäùèíè, ýÿë, èíúèìÿ,

Äèêáàøëûãäàí äåéèë, áàøãà áèð ñÿáÿáè âàð, èíàí!

Ìþúöçÿíëÿ âÿùéèí ñÿíèí îëìàñà äà, õèñëÿòèí,

Ìÿùÿììÿäèí õèñëÿòèäèð, ýþðöð áóíó ýþç ãîéàí.

ßíáèéàíûí ñîíóíúóñó îëñà áåëÿ Ìÿùÿììÿä,

Íÿáèëÿðèí ÿôçÿëèäèð, îäóð ñàùèáè — “Ãóðàí”.
149
Éàðàòìàãëà ùåéâàíàòû, úÿìàäû, íÿáàòàòû,
Òÿáèÿòèí ñîí èñòÿéè èíñàí èäè, òÿê èíñàí.

Ö÷ ïèëëÿäÿí ñîíðà èíñàí éàðàíäûüû êèìè äÿ,

Ö÷ êèòàáäàí ñîíðà íàçèë îëäó äöíéàéà “Ãóðàí”.

ßââÿëèíäÿ ùÿðòÿðÿôëè ôèêèðëÿøÿí àäàìëàð.

Ìöøêöë îëàí ùÿð áèð èøè áàøà âóðàð ÷îõ àñàí.

Áó ãàéäàäûð, þíúÿ éàøûë îòëàð îëàð àøèêàð,

Ñîíðà áèòÿð áàü÷àäà ýöë, ôÿðãëè îëàð òàüëàðäàí.

Áàõ, áó õóðäàä àéû è÷ðÿ ÷è÷ÿê à÷àí àüàúûí.

Ìåéâÿñèíè àáàí àéû éûüûøäûðàð áàüèáàí*.

ßðñèí ñàëûá ãàçàí÷àéà, þíúÿ ãàðûøäûðàðëàð,

Ñîíðà ýÿëÿð ñöôðÿ öñòÿ øèðèí ùàëâà ãàçàíäàí.

Åé ãöäðÿòëè ãÿëÿìèíèí ýöúö èëÿ øàùëàðûí.

Õÿíúÿðèíè, ãûëûíúûíû éåðÿ ñàëàí ãÿùðÿìàí!

Ñÿíèí øàùëûã ïÿëÿíýèíèí áàüûðòûñû, íÿðÿñè,

Øèð ùöíÿðëè èýèäëÿðèí öðÿéèíè åäèð ãàí.

Î àäàì êè, ãóëëóüóíäà áîéóí áöêöá, áàø ÿéìÿç,

Äåìÿê ñÿíÿ, äþâëÿòèíÿ åòìèø îëàð î öñéàí.

Î öñéàíêàð úÿçà àëàð ãÿðáèí øàùûíäàí éÿãèí,

Áèð úÿçà êè, Íåìàí îíó ýþðäö Íóøèðÿâàíäàí*.

Ãóáàä îüëó Íóøèðÿâàí ÷ÿêäè îíó ìåéäàíà,

Íÿùÿíý ôèëÿ òàïäàëàòäû, éåðëÿ åéëÿäè éåêñàí.

Ñÿí èøèíäÿ Úÿáðàéûëñàí, áèëèð áóíó ÷îõëàðû,

Ïèñëèéèíè äàíûøàíëà øÿðèêäèð éÿãèí øåéòàí.

Ñÿíèí ùàëàë ÷þðÿéèíè éåéÿí î áÿäõàùëàðûí,

Éàõøûëûüû óíóäàðàã, íàíêîð îëóáëàð ÷îõäàí.
150
Áóíäàí ñîíðà þç ñöôðÿíÿ éàõûí ãîéñàí îíëàðû,
Ìÿùøÿð ýöíö úÿçà âåðÿð ñÿíÿ áþéöê éàðàäàí.

Éàç éàüûøû äàìëàñûäûð ñÿíèí ùàëàë ÷þðÿéèí,

Ñóñóç ñÿäÿô ìèñàëûäûð àçàä ôèêèðëè èíñàí.

Éàç éàüûøû ãÿòðÿëÿðè éåòèøÿðñÿ ñÿäÿôÿ,

Äþíöá èíúè îëàúàãäûð äÿíèçäÿ î, áèýóìàí.

Ùÿìèí ãÿòðÿ äöøñÿ ÿýÿð áèð èëàíûí àüçûíà,

Úàíëûëàðû ùÿëàê åäÿí çÿùÿð îëàð î ùàìàí.

Èìàíñûçëûã ìÿðÿçèéëÿ éàíûð ãÿëáè íàíêîðóí,

×îõäàí îíóí áÿëàñûäûð ñÿðñÿðèëèê âÿ íèñéàí.

Ñÿí îíóí áîø ñþçëÿðèíè äèíëÿìÿñÿí, éàõøûäûð.

×öíêè õÿñòÿ ÷îõ äàíûøàð, ýÿëñÿ ãûçäûðìà, áþùðàí.

Ñÿíäÿí àëûð èøûüûíû àüëûí à÷ûã ýþçëÿðè,

Ñÿíèí úàùö úÿëàëûíà ãàëûá ôèêèð äÿ ùåéðàí.

Ñÿíèí êèìè ÿëèà÷ûã ÿýÿð êþìÿê åòìÿñÿ,

Ìÿíèì êèìè àúèçëÿðèí îëìàç èøèíäÿ ñÿùìàí.

Îëìàñàéäû Àëëàù ÿìðè, Ìóñà éÿäè-áåéçàñû,

ßñà äþíöá îëìàç èäè ìþúöçöíäÿí áèð èëàí.

Ñÿíÿ õèäìÿò åòìÿê ö÷öí éöç éîë ñå÷äèì öðÿêëÿ,

Éöç îðäóíó áèð ãÿëÿìëÿ ñÿí åäÿíäÿ ïÿðèøàí.

Ñþçöíäÿêè ìÿíàëàðäàí ìÿí èíúÿëèê äóéóðêÿí,

Ñÿí îíëàðëà áþéöê èøëÿð ùÿëë åäèðñÿí ÷îõ àñàí.

Ðèúàì áóäóð, àòìà ìÿíè óíóòãàíëûã áÿùðèíÿ,

Ãîéìà ìÿíè òàïäàã åäèá, ùÿëàê åéëÿéÿ äöøìàí.

Áèðúÿ êÿëìÿ ñþçöíëÿ ñÿí åëÿ åò êè, äþâðàíûí,

Ìÿðùÿìÿòñèç ÷ÿíýÿëèíäÿí àçàä îëóì áèðúÿ àí.
151
Ñÿí Ýöíÿøñÿí, ìÿí èøûãäàí ìÿùðóìàì áó ÿñðäÿ,
Òåç ñàðàëäûá ñîëäóðìóøäóð ìÿíè øàõòà, ãàð, áîðàí.

Ýöíÿø ùÿòòà õÿðàáÿéÿ ýöçÿð åäèá, ñà÷àð íóð,

Ñÿí äÿ ìÿíÿ íÿçÿð ñàëûá, åéëÿ äÿðäèìÿ äÿðìàí.

Òóòàëûì êè, åùòèéàúûí éîõäóð ÿñëà øàèðÿ,

Ôÿçèëëÿðèí òÿðèôèíÿ, äåéÿê, éîõäóð òÿãàçàí.

Àììà, ãóëëóã åòìÿê ö÷öí ñÿíèí øàíëû ãàïûíäà,

ßëáÿòòÿ êè, áèð íÿôÿð ãóë ýÿðÿêäèð, åé ùþêìðàí.

Øàèðëèêäÿí ñþç äöøÿíäÿ, ìÿíÿ äöøìÿí îëàíëà,

Ìöãàéèñÿ åòìÿ ìÿíè, î äåéèëäèð ìöñÿëìàí.

Éåäèðòñÿí äÿ ÷îõëó øèðèí, øÿêÿð èëëÿð óçóíó,

Ùÿð ùàëäà î, øÿêÿð äåéèë, çÿùÿð òþêöð àüçûíäàí.

Åëÿ éþíñöç òÿñíèô ãîøóá úàùèëëèêäÿí î ìÿíÿ,

Î òÿñíèôäÿí ÷îõ éàõøûäûð éöç èôòèðà, éöç áþùòàí.

Äåìèøäèð êè, åøãáàçëûã åòäèéèíäÿí ôèëàíêÿñ,

Ñàããàëûíû êÿñäèðìèøÿì... ñàéìûø ÷îõ ôèëàí, áåùìàí…

Ëàêèí, éåðè ýÿëÿíäÿ î, óéäóðäóüó áó ñþçäÿí,

Õÿúèë îëóá, ëÿíÿòëÿðÿ ìÿðóç ãàëàð ùÿð çàìàí.

Ìÿí î ñþçöí úàâàáûíû âåðäèì éåðëè-éåðèíäÿ,

ßâÿçèíäÿ åéá àõòàðäû ñþçëÿðèìäÿ î íàäàí.

Ìàðàãëûäûð êè, áèð-èêè êåøèøëÿ òóòóá öëôÿò,

Ìþáèä îëóá, øÿðèÿòè äàíìàã èñòÿð áèèìàí.

ßììàìÿñè, ñàããàëû âàð, àììà, éîõäóð ìÿçìóíó,

Ùèêìÿòèíäÿí õÿáÿðñèçäèð, äÿì âóðñà äà Éóíàíäàí.

Ýþðìÿìèøäèð ìÿêòÿá öçö, ñàâàääàí äà êàñûáäûð,

Éåð öçöíäÿ àõìàãëûãëà ãàçàíìûøäûð àä âÿ ñàí.
152
Àëëàù îíóí âöúóäóíó éàðàòìûøäûð ëÿíÿòäÿí,
Äöíéà îíó áþéöòñÿ äÿ, ñîíðà îëóá ïåøèìàí.

Òÿëõÿêëèéè òÿðê åäÿðÿê óíóòìóøñà, èíäè äÿ,

Ìÿêð, ùèéëÿ ïåéüÿìáÿðè îëìàã ö÷öí àòûð úàí.

Ëÿíÿò îëñóí î íàäöðöñò éàðàìàçà éöç êÿðÿ,

Ìöðèäèíÿ ìèí êÿðÿ ÷îõ ëÿíÿò îëñóí ùÿð çàìàí.

Ìÿÿòòÿëÿì ìÿí áóíà êè, èíäèéÿúÿí î èòÿ,

Íåúÿ îëìóø, ãÿçÿáèíè ýþñòÿðìÿìèø éàðàäàí!

Éàëíûç ñÿíèí áàéðàüûíûí êþëýÿñèíäÿ äþâðàíûí,

ßçàáûíäàí, ñèòÿìèíäÿí àñóäÿäèð ùÿð èíñàí.

Êèì êè, ñÿíÿ õèäìÿò ö÷óí ãóëëóüóíà âåðèëñÿ,

Íÿ ãîðõóñó, îíà ãàðøû äöøìÿí ÷ûõàðñà ñóëòàí.

Åøèòäèêúÿ ìÿí éàçäûüûì ãÿñèäÿíè ãàíàíëàð,

Îõóéóíúà áó ñþçëÿðè áöòöí Èðàí, Õîðàñàí,

Áèëÿðëÿð êè, âàð íÿ ãÿäÿð ìÿðäëèê ñèôÿòè ñÿíäÿ,

Õàãàíèéÿ ùþðìÿò åòìèø ñÿíèí ñàéÿíäÿ õàãàí.

Úàëàëûíû áóíäàí àðòûã òÿðèô åäÿ áèëÿðÿì,

Î äà ÷þðÿê óúóíäàí éîõ, ãàçàíìàã÷öí øÿðÿô, øàí.

Áàéðàì îëäó, ìÿíñÿ äþíöá áó áàéðàìäà ãóë îëäóì,

Äåäèì: ãîé áó îëñóí ìÿíèì ÿùâàëûìà áèð ìèçàí.

Ýþéÿð÷èíòÿê êþðïÿúÿ áèð öðÿéèì âàð ìÿíèì äÿ,

Áó áàéðàìäà îëñóí î äà ñÿíèí éîëóíäà ãóðáàí.

Ýþðöì, ñÿíè øàä îëàñàí èëèí ùÿð ìþâñöìöíäÿ,

Ñÿàäÿòÿ éåòèøÿñÿí ìèí áàéðàìäàí, áàùàðäàí.

Éåääè ýþéäÿí éöêñÿê îëñóí, ìþùêÿì îëñóí èðàäÿí,

Éåðÿ áàòñûí î êÿñëÿð êè, ÷ÿêèðëÿð àéàüûíäàí.
153
7. ÃÈÉÀÑßÄÄÈÍ ÌßÙßÌÌßÄ
ÈÁÍ ÌßËÈÊØÀÙÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Áèç âóðüóíóã ñÿíÿ, ñÿíÿ äÿ äèëáÿð àéèíÿ,

Ñåéð åéëÿðèê ñÿíè, ñÿíè ñåéð åéëÿð àéèíÿ.

Àéèíÿ ýþðäö ñóðÿòèíè, ñÿí þç ùöñíöíö,

Ñÿíäÿí áÿòÿð âóðóëäó ñÿíÿ éåêñÿð àéèíÿ.

Àéèíÿäÿ úàìàëûí åäÿð úàíëàðû õÿéàë,

Éåðñèç äåéèë êè, àëÿìÿ íàç åéëÿð àéèíÿ.

Íóðëó öçöí, øèðèí äîäàüûí åòìèø àøèêàð

Áèð íþãòÿ è÷ðÿ àòÿø èëÿ êþâñÿð, àéèíÿ.

Àéèíÿéÿ âóðóëìà ñÿí, åé àéèíÿïÿðÿñò,

Ãÿëáèì ñûíàð, ñÿíÿ îëà àøèã ýÿð àéèíÿ.

Ùÿð éåðäÿ âàð äÿìèð, ÿðèäÿð àùûìûí îäó,

Ñåéãÿë âóðóá äöçÿëòìÿñèí àùÿíýÿð àéèíÿ.

Àéèíÿéÿ ïÿðÿñòèø åäèá, ãèáëÿ ñþéëÿìÿ,

ßêñ åéëÿéÿð úàìàëûíû, áàõñàí, ùÿð àéèíÿ.

Ìèí ñóðÿòè þçöíäÿ ãûëàí ÿêñ áèð úàìàë,

Éåðñèç îëàð äåéÿ: ìÿíè ñÿí ýþñòÿð, àéèíÿ!

Õàãàíèíèí öçöíäÿêè ýþç éàøëàðûíäà, ýÿë,

Ñåéð åò úàìàëûíû, ñÿíÿìà, ýþð òÿð àéèíÿ!

Øàùûí èðàäÿñèíäÿí àëàðñà Ýöíÿø çèéà,

Áàõñàí, î Àé öçöíäÿí àëàð, áèë, ôÿð àéèíÿ.

Õàãàí ãåéáäÿí áèçÿ âåðìèø åëÿ õÿáÿð,

Êè, ÿêñ åäÿð þçöíäÿ íåúÿ ïåéêÿð àéèíÿ...

Øàùûí ÿäàëÿòèëÿ ðÿâàäûð êè, òÿðëÿéÿ,

Ïàñäàí òÿìèçëÿíÿ, þéöíÿ äèëáÿð àéèíÿ.
154
Åé øàù, õàòèðèí íåúÿ, ýþð, íóðà ãÿðã îëóá,
Ùÿð þëêÿäÿ áèëèð îíó äþâëÿòëÿð, àéèíÿ.

ßçìèíëÿ áèð ñèëàù þçöíÿ ñàçëàìûø ôÿëÿê,

Äÿâà ýöíö ÿëèíäÿ òóòàð ìÿðäëÿð àéèíÿ.

Àéèíÿéÿ úÿìàëûí åäÿ ÿêñ-íóð ÿýÿð,

Íóð èëÿ Úÿáðàèëÿ âåðÿð øàùïÿð àéèíÿ.

Ìåùðèí, ìÿùÿááÿòèí ìÿíÿ èëùàì áàüûøëàéàð,

Àäÿò áóäóð, Ýöíÿøäÿ âóðàð ïÿð-ïÿð àéèíÿ.

Äöøìÿí äèéàðûíà ãÿçÿáèí äöøñÿ òîç ãÿäÿð,

Çöëìÿò ÷þêÿð î éåðäÿ, ãîïàð ìÿùøÿð, àéèíÿ!

Ìÿí ãÿëáÿ ýöçýöéÿì, ñÿí èðàäÿíëÿ ìöøòÿðè,

Ùöììÿò úàìàëûíà ãóë îëóá, èøëÿð àéèíÿ.

Èñëàíìûøû ùöçóðóíà ãîéìà, áó ðÿñìäèð:

×èðêèíëÿøÿð úàìàë, îëàðñà òÿð àéèíÿ.

Äöøìÿí âöúóäó òÿê ÿýÿð àéèíÿ ïàñ òóòà,

Ôÿðìàí éàçàí ãÿëÿì óúóíà áÿíçÿð àéèíÿ.

Ãÿëáèíäÿ ìåùðäÿí ìÿíÿ ýÿð îëñà áèð ÿñÿð,

Òÿáèì úèëà àëàð, íåúÿ êè, úþâùÿð, àéèíÿ.

ßêñèí ýþðöíúÿ òóòè, åäÿð âèðä ùÿð ñþçö,

Ùÿð êÿëìÿíè îíà äåäèðÿð ÿçáÿð àéèíÿ.

Ëöòôöí ìÿíè àëûáñà, ãÿðèáÿ ýþðöíìÿñèí,

Ñèìö çÿðè âåðèá, àëàð àãèëëÿð àéèíÿ.

Êîð äöøìÿíèì ñàòàðñà ìÿíè, äöøìÿ ùåéðÿòÿ,

Áèëìÿç úàùàíäà ãÿäðèíè ùÿð ìåùòÿð, àéèíÿ.

Áèð áàøãà øÿõñè ìÿäù åëÿñÿì, ÿôâ ãûë ìÿíè,

Àéèíÿ îëìàñà, ñàéûëàð õÿíúÿð àéèíÿ.
155
 Ìÿíúÿ áó åéëÿìÿç ñÿíè ìÿíäÿí úöäà, íå÷èí,
Ùÿð äÿì ýöë èëÿ ñèëñÿí, îëàð õîøòÿð àéèíÿ

Ùÿð øàèðÿì äåéÿí ìÿíÿ ÷àòìàç êÿëàìäà,

Ïàñëû äÿìèðäÿí àíúàã îëàð áèôÿð àéèíÿ.

Åéá åòìÿ, à÷ìàñàì äà áó ñÿäïàðÿ ãÿëáèìè,

Ñîëüóí öçö, íÿ ùÿççè, ýþðÿ ïåéäÿð àéèíÿ.

Äèâ ÿðøÿ ÷ûõìàéûðñà, î ãîðõóð ãîâóëìàäàí,

Ñåâìÿçëÿð, åéá à÷àíäû äåéÿ, ÷åðëÿð àéèíÿ.

Áó øåðèìèí ðÿäèôèíÿ äöç ýÿëìÿñÿéäè, áèë,

Èúàä åéëÿìÿçäè ùå÷ Èñêÿíäÿð àéèíÿ.

Àéèíÿéÿ áó âÿñô êèôàéÿò äåéèë, ÿýÿð,

Áèð çÿððÿ íóðóíó îíà âåðñÿ ùÿð àéèíÿ.

Øàùûì, úÿëàëö-øþâêÿòèí îëñóí î ãÿäð êè,

Ùÿð ñöáù øÿðã ãàðøûíà òóòñóí çÿð àéèíÿ.

Äöøñöí ÿëàúñûç ìÿðÿçÿ äöøìÿíèí ñÿíèí,

Ìèñäÿí ùàçûðëàñûí îíà ìèñýÿðëÿð àéèíÿ.

8. ØÈÐÂÀÍØÀÙ ÌßÍÓ×ÞÙÐÖÍ ÒßÐÈÔÈ Âß

ÎÍÓÍ ÎÜËÓ ÀÕÑÈÒÀÍÄÀÍ ØÈÊÀÉßÒ

ßðÿá óøàüû òÿê ùÿð ÿúÿì éåíÿ.

Ãóëàüû ùàëãàëû ãóë îëìóø ñÿíÿ.

Ùöììÿòèí ñûüûøìàç ñÿíèí äöíéàéà,

Íåúÿ áèð êóçÿéÿ ñûüûøìàç äÿðéà.

Ýöíÿø òÿê ïàðëàéàí áèð ãûëûíúûí âàð,

Î àí÷àã äöøìÿíèí êþêñöíÿ áàòàð.
156
Î, èêè ÿëèíèí ôåéçèíè ýþðÿí,
Ýþç ÷ÿêÿð áåùèøòèí äþðä ÷åøìÿñèíäÿí.

Êèì åòñÿ òÿéÿììöì òîðïàüûíäà, áèë,

Îíà àáè-ùÿéàò ùå÷ ýÿðÿê äåéèë!

Èðàäÿí ýþé êèìè ãàò-ãàò éöêñÿëÿð,

Ðÿõíÿ áèð ãàòûíà åëÿìÿç ÿñÿð.

Êÿñðà, öçöéöíö ýþðÿðñÿ, èíàí,

Î, þç öçöéöíö åäÿð àüàúäàí*.

Ðàçûëûã íÿñèìèí ÿñÿíäÿ àíúàã,

Ýöë à÷àð áó þìöð äåäèêëÿðè áàü.

Àüûë éàøàìàñà ùàâàíëà ñÿíèí,

Îíà õåéðè îëìàç ùå÷ áèð ãèáëÿíèí.

Íàìÿëÿð éàçàíäà àäûíà ùÿð âàõò,

“Ãóëóíóç” éàçàðàã, èìçà åäÿð áÿõò.

Àëè ùöììÿòëèñÿí, âàðäûð èççÿòèí,

Óúàëûã ùÿð çàìàí îëñóí çèíÿòèí.

Ãîé êàôèð àäëàíûì, ÿýÿð áó öðÿê,

Èñòÿìèð ãàïûíäà õèäìÿò åéëÿìÿê?

Äöøìÿíèí òÿíÿñè ñÿáÿáäèð áóíà,

Êè, öçöì òóòìàéûð ýÿëèì ãàïûíà.

Öðÿéèìäÿ åëÿ ãÿìëÿð âàð êè, áèë,

À÷ûá ñþéëÿìÿéÿ ãàäèð äåéèë äèë.

Ãîé ïèñ ýþç äÿéìÿñèí îüëóíà, ëàêèí,

Î ìÿíÿ ãÿëáèíäÿ ÷îõ áÿñëÿéèð êèí.

Àáðûìû àïàðäû Àõñèòàí ìÿíèì,

Áó éàðàì ñàüàëìàç ùå÷ çàìàí ìÿíèì.
157
 Ýöíàùûì îëìàäàí ñàíäû ýöíàùêàð,
Îíäà íÿ êÿðÿì âàð, íÿ äÿ ùÿéà âàð.

Î úûðìûø åùòèðàì ïàëòàðëàðûìû,

Î ïàëòàð áèð äàùà éàìàã òóòàðìû?

Ñèçÿ ãóëëóã åòäèì èéèðìè ãûø, éàç,

Ñÿí ìÿíÿ ãèéìÿò âåð, îüëóí áàúàðìàç.

9. ØÈÐÂÀÍØÀÙ ÌßÍÓ×ÞÙÐÖÍ ÒßÐÈÔÈ

Î áþéöê õàãàíäûð ìÿíèì ïÿíàùûì,

Õàãàíè ùàãã ãàëìûø äàèìà îíäàí.

Î áèð Ìÿùÿììÿääèð, Ùÿññàíû ìÿíÿì,

Îíó ìÿí òàíûðàì, ìÿíè äÿ õàãàí.

Áó ýöí ñþç ìöëêöíöí ìÿíÿì ùàêèìè,

Øàùà áó ãöäðÿòèì îëìóøäóð ÿéàí.

Áÿëè, ùÿð ãûçûëûí ìåéàðû âàðäûð,

Îíó áèëÿð ìÿùÿê, òÿðÿçè, ìèçàí.

Èíúÿ ìÿíàëàðû àüûë äÿðê åäÿð,

Ãîë áèëÿð êè, íåúÿ ìþùêÿìäèð êàìàí.

10. ÁÓ ÃßÑÈÄß ÃÓØËÀÐÛÍ ÑÞÙÁßÒÈ ÀÄËÀÍÛÐ

Äàí ñþêöëÿíäÿ ýþéöí þðòöéöí à÷äû êöëÿê,

Ñÿìà ÿòèðëÿ äîëäó ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ ýèðÿðÿê.

Çöìðöä ýþéöí ñèíÿñè çÿð øÿôÿãëÿ áîéàíäû,

Áóëóä áóëóäóí öñòÿ ùàëãà âóðóá äàéàíäû.
158
Ãûçûë ïàïàãëû ñÿùÿð ãÿøÿíý ãÿáà áöðöíäö,
Ýåúÿ ãóíäóç õÿçèíè àòûá, öðéàí ýþðöíäö*.

Ãàíàä ÷àëûá, áàíëàäû ñÿùÿð ãóøó àíáààí,

Ñàíêè òÿáèë ÷àëûíäû, ãóøëàð ó÷äó éóâàäàí.

Ñöáù, äàüëàð áàøûíäàí àøûá ýÿëäè ñàíêè ÷àé,

Ñóäàí ÷ûõàí áàëûüà áÿíçÿéèðäè ýþéäÿ Àé.

Ýöíÿøèí íèçÿëÿðè Àéûí öçöíÿ äöøäö,

Áó íèçÿëÿð ãûçûëäû, Àé ùàëÿñè ýöìöøäö.

Áÿíþâøÿéè íèãàáäà ÿðÿá êèìèéäè ýåúÿ,

Íèãàáûíû à÷ûðäû î, Ýöíÿøè ýþðöíúÿ.

Ýöíÿø çÿðëè ëèáàñäà ýÿëèðäè àñòà-àñòà,

Íåúÿ ÿðÿáëÿð ýåäÿð Êÿáÿéÿ äèçè öñòÿ.

Õàãàíè, áîðúóí áóäóð Êÿáÿéÿ öç òóòóá ñÿí,

Îíäàí ãèéàìÿò ýöíö øÿôàÿò äèëÿéÿñÿí.

×îõó Êÿáÿíè ñåâäè — íåúÿ óøàã çÿð ñåâÿð,

Öç äþíäÿðìÿ Êÿáÿäÿí, ìþìèí áÿíäÿñÿí ÿýÿð.

Êÿáÿ èáàäÿò åâè, ùÿäèñëÿðèí ìÿùâÿðè,

Îðäà íèúàò ýþçëÿéèð èçòèðàá ÷ÿêÿíëÿðè.

Î ìÿùâÿðäèð, àñèìàí áèð äÿéèðìàí äàøû òÿê,

Êÿáÿíèí áàøû öñòÿ àñûëûá ùÿðëÿíÿðÿê...

***

Éûüûá ãûçûë îõëàðû êÿùÿðèíèí òÿðêèíÿ,

Ýöíÿø ñÿùÿð öôöãäÿí âöãàðëà ãàëõäû éåíÿ.

Ýþéöí ýþçöíäÿ áóëóä — ÷àëìà äþíäö çÿíúèðÿ,

Óä ÿâÿçè áèòêèäÿí õàë÷à äþøÿíäè éåðÿ.
159
Ýåúÿ éàíàí øàì êèìè, Ýöí óúàëûð, òåç ñþíöð,
Ýåúÿ áèð ÷ûðàã êèìè ýöíäöç áèð ùå÷ÿ äþíöð.

Ñåëèí áèòêèëÿð öñòÿ òþêäöéö õîø õûëòà áàõ!

Ñó öñòöíäÿ êþïöêëÿð ðÿíýñèç øöøÿäèð àí÷àã.

Ãóøëàð óøàãëàð êèìè ÿçáÿðëÿéèð “ÿáúÿä”è,

Áöëáöë “ùÿìä” îõóìàãäà ýþñòÿðèð ìÿùàðÿòè.

Äöíÿí éåíè êþðïÿëÿð äÿâÿò îëóíäó áàüà,

Áèðäÿí ýþç éàøû òþêäö ãàðà áóëóä òîðïàüà.

×ÿìÿí ñàðû, ãûðìûçû õÿëÿò âåðäè îíëàðà,

Ýöíÿø áîéàã÷û èäè, ñÿáà äÿðçè — äîíëàðà.

Ýöëëÿð ìÿúëèñ ãóðäóëàð, ÿòðè éàéûëäû áàüà,

Òÿøò äîëóñó øàì òóòóá, íÿðýèç ýÿëäè ãàáàüà.

Ëàëÿëÿðèí îäóíäàí øàìà äÿéìÿñèí õÿòÿð,

Ìÿúëèñäÿêè ùÿð øàìà éàü òþêöðäö æàëÿëÿð.

Òàëà-òàëà ñó äîëäó àðõëàðäàí ÷ÿìÿíëÿðÿ,

Ìÿðúàí ðÿíýëè áàéðàüûí ãþí÷ÿ âóðäó ùÿð éåðÿ.

Áóäàãëàð ãóúàã-ãóúàã èíúèëÿð ñÿïÿí çàìàí,

Ñöñÿí èéíÿëÿðèëÿ ïàëòàð òèêèðäè îíäàí.

Ñþéöä áóäàãëàðûéëà òîíãàëû éåëëÿéèðäè,

Àñèìàí ãóúàã-ãóúàã éåðÿ íóð ÿëÿéèðäè.

Ãóøëàð äà áó ìÿúëèñÿ ýÿëèðäè ùÿð òÿðÿôäÿí,

Àõøàì òåëäè, ýþéäÿ Àé ðöáàá èäè ñÿäÿôäÿí.

Èëê äÿôÿ àü ÷è÷ÿéè ìÿäù åëÿäè ýþéÿð÷èí,

Äåäè: — Àúû éàðïàãäà øÿêÿð éûüûð áèçèì÷èí.
160
Áöëáöë ýöëö òÿðèôÿ áàøëàäû øèðèí-øèðèí,
Äåäè êè: — Ýöë øàùûäûð áàüäàêû ÷è÷ÿêëÿðèí.

Ãóìðó äåäè êè: — Ýöëäÿí ãÿøÿíýäèð ñÿðâ àüàúû,

Áèð äÿ ýþðäöí éåë ÿñäè, òþêöëäö ýöëöí òàúû.

Ñàð äåäè: — Ñÿðâÿ áàõûí, òîïàëäûð àéàãëàðû,

Ëàëÿ øàìòÿê áÿçÿéèá äöçÿíëÿðè, äàüëàðû.

Ñÿëñÿë äåäè: — Ëàëÿëÿð ÿñëèíäÿ èêè ðÿíýäèð,

Ñöñÿíèí áèð ðÿíýè âàð, ñöñÿí îíäàí ãÿøÿíýäèð.

Òåéùó äåäè: — Ñöñÿíäÿí ýþé îòëàð õîøäóð ìÿíÿ,

Áàüà ýÿëÿíèí þíúÿ îòëàð ýöëöð öçöíÿ.

Òóòè äåäè: — Ýþé îòäàí äàùà õîøäóð éàñÿìÿí,

Ðÿíýè êàôóðäàí àëûá, ÿòðèíèñÿ ÿíáÿðäÿí.

Áóááó äåäè: — Íÿðýèçèí Úÿì òàõòûíäà âàð éåðè,

Éàñÿìÿíäÿí ýþçÿëäèð ßôðàñèéàá ÿôñÿðè*.

Ùàìû ßíãà ãóøóíó ìöíñèô ñå÷äè áó àðà,

Î, ìöíñèôëÿð ìöëêöíäÿ õÿëèôÿéäè ãóøëàðà.

Áàø÷ûëàðûí ùàìûñû âåðäè áèðäÿí ñÿñ-ñÿñÿ:

— ßíãà ãóøó ÿçÿëäÿí áàø÷ûäûð áó ìÿúëèñÿ.

Ýþéÿð÷èí áó àí äåäè: — Àùûìäàí îòëàð éàíàð,

Óòàíûðàì äåìÿéÿ, áó èøäÿ áèð ïÿðäÿ âàð.

Ãóøëàð éåíÿ äåäèëÿð: — ßíãàíûí éåðèäèð áó,

Î éàøìàãëû ýþéÿð÷èí õÿúàëÿòäÿí õàð îëäó.

Áèðèñè òåç éåòèðäè ßíãàéà áó õÿáÿðè,

ßíãà ýÿëèá ãóøëàðû áèð-áèð ÷ÿêäè èðÿëè.
161
Áöëáöë ñÿúäÿéÿ ýÿëèá, ßíãàéà åòäè õèòàá,
Ãûðüû äà áöëáöë êèìè ùþðìÿòëÿ âåðäè úàâàá.

Ãóìðó äåäè: — Ñÿíäÿ âàð ÿäàëÿò íèøàíÿñè,

Ýþðäöí ãàðüàíû áîüäó ñàðû ÿíúèð äàíÿñè...

Áàõ ñÿíèí èíñàôûíà, êÿêëèéÿ ýþðäöí ðÿâà,

Ãàé÷û åäèá äèìäèéèí, ãÿçÿáëÿíñèí öãàáà.

Áèç äÿ ñÿíÿ áèð çàìàí âåðäèê ÿýÿð äÿðäè-ñÿð,

Ýöëëÿð ÿòèð éàéàíäà äÿðäè, ãÿìè ñèëäèëÿð.

Éöéöðÿê àòëàð êèìè ÷àïûá ýÿëÿíäÿ áàùàð,

Åëÿ áèë êè, äöíéàéà ýÿíúëèéè ãàéòàðäûëàð.

Áó îòëàðäàí, ýöëëÿðäÿí ùàíñûíà öç òóòàã áèç?

Áó øàùëàðûí è÷èíäÿ ùàíñûäûð äàùà ÿçèç?

ßíãà äåäè: — Áàüäàêû ýöëëÿðÿ ñàëñûí íÿçÿð,

Áóíóí ÿëè õûíàëû, îíóí ñà÷û ñàíêè çÿð.

Áàõ, áó éåíèéåòìÿëÿð òàìàì ìÿëÿê íÿñëèäèð,

Îíëàð áÿçÿí ñöä è÷èð, áÿçÿí ìåéÿ ìåéë åäèð.

Èñòÿéèðÿì ýöëëÿðäÿí ãûçûëýöëöí õÿòðèíè,

Ïåéüÿìáÿðèí òÿðèíäÿí àëûáäûð þç ÿòðèíè.

Ïåéüÿìáÿðè ìÿäù åäÿí Õàãàíèíèí òÿáèäèð,

×öíêè î Õàãàíèéÿ áó èëùàìû áÿõø åäèð.

Áàøãàñûíûí þíöíäÿ øåðèíè åäÿðìè õàð?

Ùå÷ àòàðìû äöððöíö ïàë÷ûüà áèð ñÿíÿòêàð?

Àëëàù, ñÿí þçöí ãóðòàð øàèðè ôèòíÿ, øÿðäÿí!

Øèðâàíäûð øÿð îúàüû, äöøìÿíëÿðñÿ — ßùðèìÿí.

Äöéöíöíö þçöí à÷, þçöí åéëÿ êàìèéàá,

Áó ãÿðèá äöàñûíû þçöí åéëÿ ìöñòÿúàá.
162
 11. ÞÇ ÓÑÒÀÄÛ ÁßÙÀßÄÄÈÍ
ÑßÈÄ ÈÁÍ ßÙÌßÄÈ ÌßÄÙ

ßáÿäèééÿò àëÿìèíÿ éîë ñàëäûüûì ö÷öí, ìÿí,

Áàø ÿéìÿðÿì ôàíè äöíéà ñàðàéûíà ãÿòèééÿí.

Áåø ùèññèìèí ïÿíúÿñèíäÿ îëìóøàìñà ýèðèôòàð,

Äîããóç ôÿëÿê äÿðýàùûíäàí ïàé àëûðàì ãûø, áàùàð.

Íÿ äèâëÿðèí òîð ãóðäóüó éåð ãàéüûñû ÷ÿêèðÿì,

Íÿ àüëûìëà ñåùèð, úàäó òîõóìóíó ÿêèðÿì.

Áó äöíéàäàí áèð éàõøûëûã àõòàðìûðàì ùå÷ çàìàí,

×öíêè ìÿíÿ ãèéìÿò ãîéìóð àðïà ãÿäÿð áó úàùàí.

Ôàíè äöíéà áèð êöëÿêäèð, äîëàíûð ìèí êÿëÿêëÿ,

Îä äåéèëÿì, ãûçàðäàñàí éàíàüûìû êöëÿêëÿ.

Ýöìàí åòìÿ ÷þðÿê ïàéû óìóì ìÿí éàä êÿñëÿðäÿí,

Èäðàêûìûí úèëîâóíó íÿôñ ÿëèíÿ âåðèì ìÿí.

Äþðä öíñöðö ðàçû ñàëìàã õàòèðèíÿ, ýÿë, èíàí,

Àüûë âÿ íÿôñ øàùëàðûíû èíúèòìÿðÿì ùå÷ çàìàí.

Òàìàùêàðëûã åùòèðàñû èøûãëàòìàç áó úàíû,

Ùèêìÿòèìèí ýþçëÿðèëÿ ñåéð åäèðÿì äöíéàíû.

Ùöììÿòèìèí ãöäðÿòèëÿ òàïäûì õÿëâÿòäÿ øàäëûã,

Îíóí ïàðëàã èøûüûéëà ÿëäÿ åòäèì ðàùàòëûã.

Ïÿðýàð êèìè áó úàùàíû äþâðÿ âóðóá äîëàíäûì,

Çöííàð êèìè áèð äàèðÿ è÷èíäÿ ÷îõ äàéàíäûì.

Áèð ôèêèð âåð, áó ðèéàêàð, àëäàäûúû ìÿíçèëäÿí,

Òàëåéèìèí éàðäûìûéëà íåúÿ ÷ûõûá ãà÷äûì ìÿí.

Îä éàüäûðàí ñó ðÿíýëè áó ñÿìà ìÿíè åòäè çàð,

Ùàâà êèìè éöíýöë îëäóì, òîðïàã êèìè õàêñàð.
163
Êöëÿê êèìè èúàçÿñèç à÷ìàðàì ùå÷ ìÿñêÿíè,
Òîðïàã êèìè ãîðóéàðàì ãÿëáèìäÿêè ìÿõçÿíè.

Ñó êèìè ìÿí ùÿð éåòÿíèí êàíäàðûíäà ÷þêìÿðÿì,

Áóëóä êèìè ùÿð òèêàíûí öñòÿ ýþùÿð òþêìÿðÿì.

Òóòè êèìè äèë à÷ñàì äà, äåéèëÿì ìÿí ùèéëÿýÿð,

Ãûëûíú êèìè ïàðëàñàì äà, äåéèëÿì ìÿí êèíÿâÿð.

Åùòèéàúûì áàøûìû äà êÿññÿ, ôÿüàí åòìÿðÿì,

×þðÿê ö÷öí àë÷àãëàðûí ãàïûñûíà ýåòìÿðÿì.

Õÿñèñëÿðèí ÿëëÿðèíäÿ ÿñèð îëìàì çÿð êèìè,

Âàð-äþâëÿòäÿí öç äþíäÿððÿì áèð âöãàðëû ÿð êèìè.

Ùÿð ãàïûéà ÷þðÿê ö÷öí ñó òÿê àõìàäûì, èíàí,

Îíà ýþðÿ òîðïàã êèìè òàïäàíûðàì ùÿð çàìàí.

Àëëàùûìà ìèí áèð øöêöð åéëÿéèðÿì ãÿëáè øàä,

Ìÿíÿ äèíàð âåðìÿìèøñÿ, âåðìèø áèëèê, åòèãàä.

Êÿíàð ýÿçäèì èíñàíëàðäàí, ùöììÿò îëäó äàéàüûì,

Ùöììÿòèìèí ñàéÿñèíäÿ ýþéÿ äÿéäè ïàïàüûì.

Äÿìèð êèìè òÿáèìëÿ ìÿí éîõëàäûì ñèôÿòëÿðè,

Éàíëàðûíäàí ãà÷äûì — íåúÿ úèíäÿí ãà÷àð ùÿð ïÿðè.

Ýþðöíñÿì äÿ âÿñë ÿëèôè êèìè ùÿð áèð öíâàíäà,

Ùå÷ êÿñ ìÿíèì âàðëûüûìäàí õÿáÿð òóòìàç áèð àí äà*.

Áèëÿñÿí êè, Ñèìóðü êèìè âàðäûð àäûì, øþùðÿòèì,

Ëàêèí áöòöí íÿçÿðëÿðäÿí ýèçëè ãàëìûø ñóðÿòèì.

Ãûçûëýöë òÿê îâúóì è÷ðÿ ãûçûë éîõäóð, áèë, àìàí,

Íå÷èí ìÿíÿ ùÿãàðÿòëÿ òÿíÿ âóðóð ùÿð òèêàí?

Êèì áèëìÿéèð, ìÿíèì àüëûì âÿ úàíûìûí ýþâùÿðè,

Þç èøèìëÿ à÷ûð äàèì à÷ûëìàéàí ñèðëÿðè.
164
ßøà êèìè äèëèì ñÿïèð ñàô èíúèíè àøèêàð*,
Éàðàòìûøàì úàâàùèðëÿ áÿçÿäèëìèø ìèí òóìàð.

Ìÿí ñþç äöçÿí Õàãàíèéÿì, ñþçëÿðèìäÿ éîõ éàëàí,

Èñà ìÿíèì ÿøàðûìû íÿçìÿ ñàëàð ùÿð çàìàí.

Øöêð îëñóí êè, ÷ÿêìÿìèøÿì ìÿí õÿúàëÿò êèìñÿäÿí,

Õÿúèëÿì áèð àëëàùûìäàí, áèð äÿ óñòàä ßùìÿääÿí.

Ìèííÿòäàðàì àëëàùûìà, áèð äÿ áþéöê ðÿùáÿðÿ,

Þíëÿðèíäÿ ãÿëÿì, ïÿðýàð êèìè áàø ãîéäóì éåðÿ.

Çÿìàíÿíèí áàø÷ûñûíà âåðÿí äÿìäÿ èìòàùàí,

Ñÿäÿô êèìè àüûç à÷ûá, èíúè âåððÿì ÿðìÿüàí.

Áó ýöí ìÿíèì øåðèìèí äÿ áÿëëè îëàð äÿéÿðè,

Ëàéíãèíúÿ ãèéìÿò àëàð, ðàçû ñàëñà ðÿùáÿðè.

Áÿùàÿääèí Ñÿèä îëäó Ìóñà êèìè ìþòÿáÿð,

Îíóí ìÿäùè õÿñòÿ úàíà Èñà êèìè ðóù âåðÿð.

Äèíèí ìþùêÿì ñöòóíóäóð, ñèòàéèøèí äàéàüû,

Ýþçëÿðèìèí ñöðìÿñèäèð ãÿäÿìèíèí òîðïàüû.

Î, áèð ìÿëÿê ñèôÿòëèäèð, øÿðÿôè âàð, øàíû âàð,

Ôÿëÿê îíà áàø ÿéÿðÿê, ãàðøûñûíäà ãóë îëàð.

Ýöíÿø îíà áåëÿ äåäè: “Ñÿíÿ ãóëàì îëàíäàí,

Óëäóçëàðûí àëÿìèíäÿ ìÿíÿì âàùèä ùþêìðàí.

Ìÿíè ãîðó áÿëàëàðäàí, áèð ùàëûìà íÿçÿð ñàë,

Äèëÿ ýÿëäèì ùöçóðóíäà, ìÿíè ÿçèð ãÿì, ìÿëàë”.

Óëäóç äåäè: “Èççÿòèíèí ïåéêè îëäóì ÿçÿëäÿí,

Îíà ýþðÿ øÿðã èëÿ ãÿðá àðàñûíäà ýÿçäèì ìÿí.

Åé çÿèôëÿð ïÿíàùû, åé äÿðâèøëÿðèí ãÿìõàðû,

Ñÿíèí òÿðèô áàõ÷àíäà ìÿí îëäóì ìÿðèôÿò áàðû!
165
ßýÿð ìÿíÿ åë è÷èíäÿ øàèð àäû âåðìèøëÿð.
Ñÿíè òÿðèô åäÿíäÿ ìÿí îëäóì áåëÿ ñöõÿíâÿð.

Èñòèñãàëû õÿñòÿ êèìè ãàïûíà ýÿëäèì ÿëàí,

Êè, ñÿí ìÿíÿ þç ôåéçèíëÿ âåðÿñÿí äÿâà, äÿðìàí.

Ðÿññàì êèìè éàðàòñàì äà ìÿí áèð ùÿäèñ, éàõøû áèë,

Úàí øèðÿìëÿ âåðìÿëèéÿì îíà ùÿì ðóù, ùÿì øÿêèë.

Áöòöí ìÿëóì åëìëÿðäÿí îëìóøàì ìÿí õÿáÿðäàð,

Èñòÿéèðñÿí, ýÿëèá éîõëà, ýþð ãÿëáèìäÿ íÿëÿð âàð.

Áàøäàí-áàøà ãÿðèáÿäèð éàçäûüûì áó ãÿñèäÿ,

Áåëÿ ùöíÿð íÿñèá îëìàç éöç Áÿøøàðà, Ëÿáèäÿ*.

Éàøà äàèì èççÿòèíëÿ, äþâëÿòèíëÿ, åé óñòàä!

Ìÿí äÿ ñÿíèí êÿðÿìèíäÿí ïàé àëàðàã, îëóì øàä.

12. ØÅÉÕÖË-ÈÑËÀÌ ÍßÑÈÐßÄÄÈÍ

ÈÁÐÀÙÈÌÈÍ ÌßÄÙÈ

Åøã îéóí õàë÷àñû öñòÿ åëÿ êè, òóòäó ãÿðàð,

Èëê îéóíäà áèçè óääó, åëÿäè äÿðäÿ äö÷àð.

Áèçëÿ ñèç íÿãäÿ íàùàãäàí áåëÿ áåë áàüëàéûðûã,

Áèç âÿ ñèç âàðëûüûìûçëà òÿê îíà ñûüìàéûðûã.

Áó ôÿëÿê ñîðìà íÿäèð, ñèðð åâèíèí äàèðÿñè,

ßãë áó äàèðÿäÿ éîõëóüóí îëìóø ÿñÿñè.

Ñàäÿ ãÿëáèíëÿ áó ñèððè íåúÿ ñÿí äÿðê åäÿñÿí?

Áèíÿâà, ñàíìà áó äÿðýàùà ñÿí àñàí ýåäÿñÿí.

Åøã ìåéàðû ñàëàð ýþâùÿðèíè ãèéìÿòäÿí,

Ãÿëá áàçàðû ñàëàð Éóñèôèíè ùþðìÿòäÿí*.
166
Áàüëà çàùèð ýþçöíö, ñåéð åëÿ äÿðýàùû î äÿì,
Òóëëà ñöíè çèðåùè, ìåéäàíà ãîé ñîíðà ãÿäÿì.

Äÿðýàù àðäûíäà õèòàá èëÿ õÿòÿð âàð, ÿëáÿò,

Îðäà øàùëàð øàùûíà õàñäû ñÿôà èëÿ ñèôÿò.

Ìÿíÿâè ãöââÿòè ìÿðäëÿð ñûðàñûíäà àõòàð!

Çàùèðÿí èíñàíà îõøàð éàáàíû îò êþêö âàð*.

Íèë ÷àéûí êå÷ìÿìèø, ÿââÿëúÿ ýÿðÿê ãöñë åäÿñÿí,

Ñîíðà ñàü ãàëìàã ö÷öí Ìèñðÿ òàìàøà åëÿ ñÿí!

Òóòàëûì ýöë êèìè àë-ãûðìûçû úöááÿí éîõäóð,

Ýþé ëèáàñûíäà áÿíþâøÿ êèìè ñÿí ìÿüðóð äóð!

Ãàëõ êè, éîë öñòÿ äàéàíìûøäûð ÿçÿë éîë÷óëàðû,

ßáÿäèééÿò éîëóíóí éîõ ñîíó, äÿðê åéëÿ áàðû!

Ùöììÿò èëÿ àòûíû ñÿí äÿ áó éîëäàí ÷àï, ýåò,

Ãàëõ ôÿëÿêäÿí óúàéà, ñÿí ôÿëÿéè ùåéðàí åò!

Ñóôèíèí êå÷äèéè éîëäàí òîçó àë, ñöðìÿ åëÿ,

Ãÿëáèíè äîñòóíà âåð, ìóíèñ îë ùÿìñþùáÿò èëÿ.

Ùÿìäÿì îë éîõñóëà ñÿí, áàõìà êè, éîõäóð ÿáàñû,

Éóâà ãóð îðäà êè, õîø ñÿñëè ãóøóí âàð éóâàñû.

Ýöíÿø èëÿ ôÿëÿéèí ðÿíýè äÿ áèð, ñèððè äÿ áèð,

Ùþêìäàð èëÿ øàùûí ùþêìö ÿçÿëäÿí áèðäèð.

Ãóëëóüóíäà äàéàíûáäûð, ùàìû õàäèìäèð îíà,

Ýþéëÿðèí øàùû Ýöíÿø òÿê î ýèðèá çÿðëè äîíà.

Õûçð òÿê úöááÿ âÿ Ìóñà êèìè âàð îíäà ÿñà,

Èëàíû ñàõëàð ÿñà, äþâëÿòèíè þðòÿð ÿáà.

Ãÿëá äèâàíû ëÿãÿá âåðäè Éåð èëÿ ôÿëÿêÿ,

Áèðè àçüûí ãîúàäûð, äèýÿðè ÷èðêèí ìÿëÿêÿ.
167
“Áÿëè” ÿùäèíè “ßëÿñòÿ” âåðÿí þòýÿì äèëèäèð,
“Ëà èëàùÿ” ãàïûñûíäà äàéàíàí “ëà” êèìèäèð*.

Âÿúäÿ ýÿëäèêäÿ — î äîããóç ôÿëÿéèí ñèððèí à÷àð,

Ñöôðÿ à÷äûãäà — èêè àëÿìÿ íóð øþëÿ ñà÷àð.

Ðóçèýàð èëÿ ôÿëÿê ðÿñìèíè îíäàí õÿáÿð àë,

Áèðèíèí ñèêêÿñè ãÿëïäèð, áèðè ùÿð èøäÿ úûüàë.

Èñìÿòè ñèðð Ôèðèäóíóíà áàéðàãäûð îíóí,

Ùöììÿòè çÿðáÿäèð àúýþçëöéöíÿ ôÿüôóðóí*.

Éàíäû åøã àòÿøèíÿ, ùàêèìè-åøã ýÿëäè äèëÿ,

Äåäè: Õàãàíè, ñÿíèí òîðïàüûíàì ìÿí êè, áåëÿ.

×àò úàùàí ñÿäðè éàíûíäà ùöíÿðèí ôÿõðèíÿ ñÿí,

Õîø îëàð, îíäà ýÿëèá äîñòëàð èëÿ áèðëÿøÿñÿí!

Èáðàùèì òÿê óúàëàí Èáðàùèìèí øÿíèíÿ áàõ!

Ôÿãð ãàðäàøëàðûíà ñöôðÿäÿ îëìóø îðòàã.

Íàñèðÿääèí êè, øÿðèÿò êåøèéèíäÿ äàéàíàð,

Îíóí åëìèëÿ õóäà äîñòëàðû íöñðÿò ãàçàíàð.

Åé ãàðà çöëôö èëÿ ãàðÿò åäÿí èìàíû,

Àòÿøèí åøãèí îëóá êþíëöìöçöí ñóëòàíû.

ßãë åéâàíûíà öç òóòñà, àéàüû ãûðûëàð,

Íÿôñ ìåéäàíûíà ýÿëñÿ, ÿëèíÿ áÿíä âóðóëàð.

Áèð ñþçöíäÿ äóéóëóð òàíðûìûçûí éöç êÿðÿìè,

Áèð úÿôàí èñÿ íÿäèð? Ðóçèýàðûí éöç ñèòÿìè.

Âåðìÿäè áèð êÿñ öçöíäÿí áèçÿ àëÿìäÿ íèøàí,

Êå÷ìÿäè êèðïèéèíèí àòäûüû îõäàí áèðè éàí.

Ýÿçìèøèê “Ãîðõó-ðèúà” àëÿìèíè øþâãöí èëÿ,

Ýþðöðöê áèç ñÿíè, ñÿí èñÿ õÿáÿðñèçñÿí ùÿëÿ.
168
Ãîðõìóøóã ýàù ðÿãèáäÿí, ÷ÿêÿðÿê ýþç ñÿíäÿí,
Åòìèøèê áèð áàõûø èëÿ ðÿãèáè êîð áÿçÿí.

Ëÿëèíè îäëó Ýöíÿø þç áåëèíÿ åòäè êÿìÿð,

Áàüëàäû ÿæäÿùàíûí àüçûíû âÿñëèí éåêñÿð.

Íàéèáÿì, èíäè êè, Õàãàíèéÿ êóéóíëà ñÿíèí,

Åøã äèâàíûíû ìÿíäÿí äÿ éàçàðëàð, áó éÿãèí!

×îõ áÿëà ÷ÿêìèøÿì, ùèúðàí ýåúÿì îëìóøäóð óçóí,

Ìÿíèì öììèä ñÿùÿðèìñÿí, ñàáàùûí õåéð îëñóí!

Øåðëÿ òöêäåøÿíÿì, áèð òöêÿ äþíäöì ãÿìäÿí,

Ñûüìàðàì áÿñ íèéÿ äîñòëóã ùÿðÿìèíÿ éåíÿ ìÿí?!

Ñÿäð øþâêÿòäÿ Ñöëåéìàí, àäû Èáðàùèìäèð,

Íèòãè Ìóñà, ÿëè ßùìÿä ÿëè òÿê ùàêèìäèð.

Îëìóø ÿõëàãû èëÿ òàçÿ îíóí êþùíÿ úàùàí,

Éàçäà äöíéà áÿçÿíÿð ÿäë èëÿ èíñàôûíäàí.

Áàüëàðû ñöáù éåëè, ýþð, íÿ ìöÿòòÿð åëÿéèá,

Õîø ùàâà òîðïàüû äà ìöøêÿ áÿðàáÿð åëÿéèá.

Ýþéëÿðèí ÿêñè åíèá àðõëàðà, áèð åéëÿ íÿçÿð,

Òþêöëöá ýöë ëÿ÷ÿéè, òîðïàã îëóá ñàïñàðû çÿð.

Áóäàã öñòöíäÿ ÷è÷ÿêëÿð — åëÿ áèë êþðïÿ ýöëöð,

Ãóø ãàíàä ÷àëñà ÿýÿð, ñàíêè éåðÿ ãàð òþêöëöð.

Áàüäà ýöë äÿôòÿðèíè ðÿíýëÿäè óñòàäè-ôÿëÿê,

Ùÿð âàðàã àéðûúà ðÿíýèëÿ ýþðöíìÿêäÿ ãÿøÿíý.

Ëàëÿíèí ãÿääèíÿ Àé ãûðìûçû äîí òèêäè, ýåéÿ,

Âóðäó àë ðÿíýëè äîíà îðòàäà íåôòäÿí ùÿøèéÿ.

Ãàïûìû äþéäö äöíÿí ñöáù éåëè; — Êèìäè? — äåäèì.

Ñþéëÿäè: — Ãàñèäèíÿì, õîø õÿáÿðè àë äà, ýåäèì.
169
Éàç ùàâàñûéëà ñÿáà ìÿíçèëèìÿ òåç ýèðäè,
Çöëôöíöí ÿòðèíè éàðûí ìÿíÿ òþùôÿ âåðäè.

Ñþéëÿäèì: — Áàüäà íÿ âàð, áöëáöëöí ùàëû íåúÿäèð?

Äåäè: — Áöëáöëëÿðè ýöëëÿð åëÿéèá áàüäà ÿñèð.

Ñþéëÿäèì: — Êèì òÿçÿ øåðèëÿ òóòóá äöíéàíû?

Äåäè: — Ñþç ýöëøÿíèíèí áöëáöëöäöð Õàãàíè.

Òóòäóüóí éàõøû ÿìÿë ôÿõðëÿ øþùðÿòäè ñÿíÿ;

— Íÿñèðÿääèí — äåéèð àëÿì, áó äà ùþðìÿòäè ñÿíÿ.

Ìÿíÿ þìðöì áîéó äþâðàí åëÿéèá ÷îõëó úÿôà,

Êèìÿ ìÿí ÿðç åëÿéèì: ýþðìÿìèøÿì îíäà âÿôà.

Ôÿëÿéèí ãàíëû ÿëè áàøûìà ñàëäûãäà éöéÿí,

Áîüàçà ýÿëäè úàíûì, äÿðäèìè à÷ûì êèìÿ ìÿí.

ßò èëÿ ãàí êèìè úèñìèìäÿ òóòóá éåð ìþùíÿò,

×ûõìàñà úàí áÿäÿíèìäÿí, î äà ÷ûõìàç, ÿëáÿò.

Êÿùðÿáà èëÿ öçöì îëñà äà áèð ðÿíýäÿ, ùÿìÿí

Éîõ ýöúöì áèð ñàìàíû ãàëäûðûì, àðòûã éåðäÿí.

Äÿðäèìèí éöçäÿ áèðèí ìÿí äàüà ñþéëÿðñÿì,-èíàí,

Äàü úàâàáûìäà ÷ÿêÿð àù êè, áóäóð ÿêñè-ñÿäàí.

Êàø þëÿì, ñîí ãîéóëà çèëëÿòèìÿ, ìþùíÿòèìÿ,

Áÿëêÿ ãÿëáè éàíàíûì îðäà ÷ûõà ãèñìÿòèìÿ.

Ìÿíÿ ýþç äàüûäû äÿðäèì, ñÿí èíàí ñþçëÿðèìÿ,

Äåìÿ êè, éîõ ÿëàúû, òóòèéà îë ýþçëÿðèìÿ.

Õÿñòÿéÿì, êèìñÿñèçÿì, éîõäó öðÿêäÿí éàíàíûì,

Áèð ýöíàùûì éîõ èêÿí, ìÿí íèéÿ áþéëÿ äîëàíûì?

Ãÿëáèìè ãûðäû, ìÿíè ÿçäè ôÿíà ùàäèñÿëÿð,

Áÿëêÿ äÿ ãàéíàòàìûí èøëÿðè ÷îõ âåðäè çÿðÿð...
170
Úÿáðàèëèí ãàíàäûíäà ñÿñèìè, éà ðÿá, åøèò!
Î Ñÿáà øÿùðè êèìè éóðäëàðûíû âèðàí åò!

Ñÿäð Õàãàíèéÿ ëöòôèëÿ ùàâàäàð îëñóí,

Ñîí ãîéóëñóí ãÿìèíÿ, ñÿäð îíà ãÿìõàð îëñóí!

Ìÿíÿì îë Àçÿðè-ñàíè, î, êþíöëëÿðäÿ Èñà.

Î, ùÿéàò âåðäè ìÿíÿ, äÿðäëÿðèìÿ ãûëäû äÿâà.

Àñèìàí ôÿðøè îëóá àñòàðû ñÿúúàäÿñèíèí

Ìóñòàôà ãèáëÿñèäèð îíäà äà ãèáëÿ, áó éÿãèí.

Ãèáëÿìèç îëìóø èêè, áàõìà òÿÿúúöáëÿ áóíà,

Î, åäèáäèð Øàìàõû è÷ðÿ éåíè Êÿáÿ áèíà.

ßââÿë î Êÿáÿ èäè äîüðó÷ó éîë ýþñòÿðÿíèì,

ßáÿäè ãèáëÿì îëà êàø áó òÿçÿ Êÿáÿ ìÿíèì.

Ôöçÿëà ìÿñêÿíèäèð èíäè øÿðÿôëè áó äèéàð,

Ìöääÿè ùÿð íÿ äåñÿ, ñþçëÿðèì àüçûí ãàïàéàð.

Øàèðèí òÿáè äèëÿð âÿñôèíÿ áèð íÿüìÿ éàçà,

Òåë — ðèéà ÿùëè áàüûðñàüëàðû îëñóí, áó ñàçà.

Ùöñíöíÿ øåð äåñÿì, ãÿëáèìè âåððÿì ñþçÿ ìÿí,

Áèë êè, øåð ñöôðÿìèçÿ ñþç äöçÿðÿì òÿð-òÿçÿ ìÿí.

Áÿçÿäèì áèð éåíè öñëóáëà ñÿíÿò àëÿìèíè,

Êèìäÿ âàð øåðÿ ùöíÿð, òÿãëèä åäÿð îíäà ìÿíè.

Äöøìÿíèì îëìóø î êÿñ êè, ñþçÿ ãèéìÿò ãîéìàç,

Íÿ ðÿâà, áöëáöë èëÿ ãàðüà îëà ùÿìàâàç.

Ýÿëìÿñÿì äÿ ãàïûíà, ñÿíäÿ ãàëûð ãÿëá èëÿ úàí,

Ìþùðÿ êè, ñÿíäÿäèð, àðòûã íÿéÿ ëàçûìäûð èëàí?

Áèð äàùà ñÿí ìÿùÿéÿ âóðìà ñÿäàãÿòäÿ ìÿíè!

Ãÿëï áèð ïóë êèìè àëÿì òàíûéûá, ðÿää åäÿíè.
171
 Äåñÿëÿð: íþãñàíû âàð, áàõìà áó ëàããûðòûëàðà,
Áó ñÿíÿ áÿëëèäè êè, ýþðìÿê ùàðà, ñþùáÿò ùàðà.

Øåðäÿí þçýÿ ìÿíèì éîõ ùöíÿðèì, áÿëëè ñÿíÿ,

Äèëÿéèì ñÿíäÿí îäóð òÿêúÿ: äóà åéëÿ ìÿíÿ!

Áèðúÿ àðçóì áóäó êè, øþâêÿòö-øÿíèí óúàëà,

Ãèñìÿòèí äþâëÿò îëà, ùþðìÿò îëà, èççÿò îëà.

Îëà äóøìÿíëÿðèíèí ìÿñêÿíè î ãàíëû äèéàð,

Àò ÷àïàð îðäà þëöìëÿð, éà äà êè, Ýöí òóòóëàð.

13. ÕÎÉ ÌÖÔÒÈÑÈ ÐÖÊÍßÄÄÈÍÈ,

ÐÅÉ ÀËÈÌÈ ÐÖÊÍßÄÄÈÍÈ Âß
ÒÀÚßÄÄÈÍ ÈÁÍ ßÌÈÍßÄÄÈÍÈ ÌßÄÙ

Òåç øÿðàá âåð êè, ñàãè, áàøëàäû êàð,

Òåç øàáàø âåð êè, ýÿëäè íàçëû íèýàð.

Èø ïàéûçäà àõàí ñóëàð êèìèäèð,

Éàð òÿçÿ áàøëàéàí áàùàð êèìèäèð.

Áó èøÿ, áèð äÿ î íèýàðà, èíàí,

Ýþçëÿðèí åéëÿéÿð ôÿëÿê ãóðáàí.

Ôèðîíóí úàìûíû ýÿòèð êè, ñÿùÿð.

Äàü áàøûíäàí Ìóñà ÿëè ýþðöíÿð*.

Ñàõñû êöïäÿ áèð îä éàòûáäûð ùÿëÿ,

Àüûëà îä âóðàð, úàíà øþëÿ.

Úàìà áàõ, îðäà íÿãø îëóá: “àøèã”,

Àë øÿðàá öñòÿ ýþðñÿíèð: “ìÿøóã”.

Áàüëàéûá ùÿð öìèä éîëóíó çàìàí,

Áàüëàíàí éîëëàðû à÷ûá äþâðàí.
172
Ãÿëá ãÿì-ãöññÿäÿí àçàä îëäó,
×öíêè, ìåé ãàéíàéûá úàìà äîëäó.

Úàìäà âàð çÿôÿðàíëà ìöøê ôÿãÿò,

Òÿðÿçè õÿòòèäèð î úàìäàêû õÿòò.

Ùàíû õàíÿíäÿ èëÿ ìåé äîëó úàì?

Âåðÿ áó ìÿúëèñÿ òÿçÿ èëùàì.

Ùàíû áÿñ î ãÿäÿù, ïèéàëÿ ùàíû?

Ýöí ùàíû? Àé ùàíû? Î ùàëÿ ùàíû?

Ýÿë Ìóüàí äåéðèíÿ, ìÿíè àõòàð,

Àë ÿëèìäÿí ãûðûëìàéàí çöííàð!

ßãë à÷ûá àüçûíû, äàíûøñà ÿýÿð,

ßëëÿðèì àüçûíû ìåé èëÿ òèêÿð.

Ìóüëàðûí àäÿòèíúÿ õîí÷à ýþòöð,

Ìåéè ñÿêêèç áóúàãëû úàìäà ýÿòèð.

Úàìäàêû ìåéäÿ ýþð íÿ àëÿì âàð,

Åëÿ áèë Àé úàùàíà íóð ñà÷àð.

Áàäÿ íóø åéëÿñÿ úàâàíìÿðäëÿð,

Îíëàðû ìåé, èíàí êè, ùóøäàí åäÿð.

Ýöí øèðèí öñòóíÿ ùÿìèøÿ ìèíèð*,

Ìåé Ýöíöí öñòöíÿ ìèíÿí øèðäèð.

Àñèìàí áèðúÿ ãóðòóì è÷ñÿ øÿðàá,

Éåð êèìè îäëàíûá îëàðäû õÿðàá.

Éåð ÿýÿð áèðúÿ úöðÿ ìåéäÿí óäà,

Ýþé êèìè ùÿðëÿíÿð, äàéàíìàç î äà.

Ö÷ö äþðä öíñöðöí ãàðàíëûãñà,

Ùÿð ö÷ö ïàðëàéàð øÿðàá îëñà.
173
Õóìàðû ãîâìàüà î ìÿñò áàøäàí,
Ñàãè íàð øèðÿñè åäÿð åùñàí.

Íàð íîüóëäàí øèðèíäè ìåé è÷ÿíÿ,

Äèëáÿðèí ëÿáëÿðè íàð îëäó ìÿíÿ.

Íåúÿ êàôèð — ãûëûíúû ÷ÿêäè øÿðàá,

“Êàôèðè þëäöðöí” äåéÿð ìèçðàá.

Ìÿñò îëàí âàõòäà îëìàñà áàäÿí,

Ýåò, áàçàðäàí øÿðàá àëûá, è÷ ñÿí.

Ñöáù ÷ÿêìèø ãûëûíúû, ãîðõìà, óúàë,

Áàøûí ÿééàð åäÿð ãûëûíúà ùÿëàë!

Ìåéèí ùþêìöéëÿ õîí÷à åò ôÿëÿéè,

Èñòÿ óëäóçäàí, è÷ìÿ êöïäÿ ìåéè.

Òÿçÿ Àéäàí ãÿäÿù äöçÿëò, àë ÿëÿ,

Ãÿäÿùè äîëäóð î øÿôÿãëÿðëÿ.

Î Ñöðÿééàíû ñûõ öçöì êèìè ñÿí,

Äîëà òà àë øÿðàá èëÿ áàäÿí.

Éåäèéè òîðïàã èñÿ, çàùèä èëàí,

Çÿùÿð èôðàç åäÿð î àüçûíäàí.

Àðû è÷ìèø öçöì ñóéóí òàüäàí,

Àüçûíûí øÿùäèäèð úàíà äÿðìàí.

Áàõ øÿðàá è÷ìÿéÿí î çàùèäÿ áèð,

Ñó êÿíàðûíäà òÿøíÿ ãóø êèìèäèð.

Íÿ ãàíûð åéøö èøðÿòè ìþìèí,

ßòðèí ÿòòàð áèëèð ôÿãÿò äÿéÿðèí.

Êèì ìàùàë áèð èøÿ ÿë àòñà, èíàí,

Óììàç ùå÷ êèìñÿ, áèë, àüûë îíäàí.
174
ßñèë èíñàíû êèì ñàíàðñà ùÿðèô,
Êèìñÿ åòìÿç áåëÿ êÿñè òÿðèô.

Ýÿð äåñÿí: ÿùëè-äèë áèð èíñàí âàð,

Öðÿéèí áó ñþçö åäÿð èíêàð.

Ñÿí õÿéàë è÷ðÿ ùÿìäÿì àõòàðñàí,

Þç éîëóí äà ÷ûõàð éàäûíäàí, èíàí.

Áèð õÿòà åéëÿñÿ èøèíäÿ ÿýÿð,

Àðèôÿ Àëëàù î õÿòàíû êå÷ÿð.

Éåääè øÿõñÿ ÿýÿð íÿçèð âåðñÿí,

Õûçðà òàïøûð î íÿçðèíè ùþêìÿí.

Ìåé è÷ÿíäÿ, óíóòìà, ñÿí îíäàí,

Òîðïàüà áèðúÿ äàìëà åò åùñàí.

Åé êþíöë, áÿñäè, áÿñäè, è÷ìÿ øÿðàá,

×îõ ìåé è÷ìÿê åäèð ÷öí ÿãëè õàðàá.

Åéøö èøðÿò ÷îõ îëñà, ãÿì ýÿòèðÿð,

Ìÿñò îëàí åòèáàðûíû èòèðÿð.

Øàäëûüûí àõûðûíäà, áèë, ãÿì îëàð,

Ùÿð ñàüûí ãàðøûñûíäà áèð ñîë âàð.

Äàø ñóéà äöøñÿ, ãÿðã îëàð íà÷àð.

Ñó äàøûí ãÿëáèíè éàðûá ÷àüëàð,

Ùÿð ñåâèíú ìèí ãÿì èëÿ éåòäè ñîíà,

Áèð ñåâèíú ìèí ãÿìÿ îëóáäóð àíà.

Àëòû, äþðääöðñÿ áèð öçöíäÿ çÿðèí,

Áèð, èêèäèð î àðõà öçäÿ éÿãèí.

Òàðûí ùÿð ïÿðäÿñè èïÿê áàüäûð,

Þêöç ÿòèð ñà÷àð, î ÷ûëïàãäûð.
175
Áèë, öðÿê ÿêñ åäèð áÿäÿíäÿ íÿ âàð,
Öðÿéèí ùàëû öçäÿ ÿêñ îëóíàð.

Êþíöëöí ìÿëùÿìè àüûëäû ôÿãÿò,

×ÿêèëÿð Ýöí äîüàí çàìàí çöëìÿò.

Àüûë åéëÿð øèêàéÿò ùèúðàíäàí,

Ãàëäûðàð ÿëëÿðèí ðöáàá òÿê ùÿð àí.

Äÿô êèìè êþéíÿéè êàüûçäûð îíóí,

Úÿíý êèìè øàëâàðû ïàëàçäûð îíóí.

ßãëè áàäÿ éàíûíäà åéëÿìÿ õàð,

Ìÿëÿéÿ åéëÿìÿ äèâè ñàëàð.

Áÿñ äåéèë, àü áÿäÿí î ñàãèäÿí

Ãûðìûçû ìåé òÿëÿá åäèðñÿí ñÿí?

Þäÿ áÿíçÿð î ìåéäÿ âàð áèð ÿñÿð,

Ãîðõàã è÷ñÿ, øèðè øèêàð åëÿéÿð.

Áèð äÿ, ìåé àüëû äà ñàëûð êàðäàí,

Åëÿ áèë êÿêëèéÿ äþíöð òÿðëàí.

Ìÿíäÿí þéðÿí ìåé è÷ìÿéè àíúàã,

Ñÿùÿð è÷, òþâáÿ åò, ãÿáóë îëúàã.

Îëäó Êåéõîñðîâà áó ãÿëáèì úàì,

Äöíéàíûí ñèððèíè à÷àð î òàìàì.

Ñÿí áó úàìäàí ùàëàë îëàí ñóéó è÷,

Ùàðàìà âóðìà ÿë, êÿíàðäàí êå÷.

Ñÿäÿô òÿê à÷ àüûç éàüûøà ùÿð àí,

Ùÿçÿð åò áó ôÿñàä öçöì ãàíûíäàí.

Ñöä ÿìèáñÿí øèðèí äþøöíäÿí ÿýÿð,

È÷ìÿ äîâøàí ãàíûíäàí, åéëÿ ùÿçÿð.
176
ßãëèìÿ ïÿðäÿ ÷ÿêìÿ ðÿíýëè ñóäàí,
Îäó ýþñòÿðìÿ êè, ãà÷àð àñëàí!

Ñèäèéèí øåéòàíûí òþêöá äÿ úàìà,

Òÿáèá àüëûí ãàáàüûíà ãîéìà.

Ñàíìà ÿúäàäûíû ìåéÿ äöøýöí,

ßêìÿ øîð òîðïàüà, ÷àëûø, ñó ýöëöí!

Çþùùàêûí ÷èéíè öñòÿ áèð úöò èëàí,

Åéøö èøðÿò ãóðóá, è÷ÿðëÿð ãàí.

Ôèðèäóí îðäóñó àüûëäûð, äèí

ßçÿúÿê î èëàíëàðû, áó éÿãèí!

Ñàðàé ÿùëè äåéèë áó Õàãàíè,

Îíà äîñòäóð áó ãÿñð äÿðáàíè.

Ôèë äåéèë, ìÿñò îëàíäà ùàé ãîïàðà,

Áèð ùþðöì÷ÿêäèð î, ÷ûõàð äèâàðà.

Ðóìëó áöëáöë òÿê óä ÷àëûð ùàðäà?

Áèð ñûüûð÷ûíäû ãÿìëè — ýöëçàðäà.

Éà äà áÿçÿí î ñþéöäëöêäÿ îëàð,

Çÿíýèòÿê îðäà íàëÿëÿð ãîïàðàð.

***

Ìàâè ðÿíýëè áó éåð öçöíäÿ áÿøÿð,

Êîðäó, àíúàã ýþçÿò÷èëèê åéëÿð.

Äöíéà õÿíäÿêäè–ïàë÷ûã èëÿ äîëó,

×óëüàìûø îäëó áèð ùàñàð äà îíó.

Áó éàíàí êþðïöäÿí ùöúóì åäÿðÿê,

Àòûíû ñû÷ðàäûá êå÷ Èñà òÿê.
177
Íÿäè, ïÿðýàð êèìè áó íþãòÿäÿ ñÿí,
Ôûðëàíà-ôûðëàíà ãàëûáñàí ùÿìÿí.

Ñÿíäÿ ïÿðýàð êèìè èêè ùàë âàð,

Áèð àéàüûí äóðóá, áèðè ñÿééàð.

Íÿäèð äöíéà? Î ùèéëÿýÿð ãàðûäûð,

Áó ñÿáÿáäÿí î ùèéëÿ àíáàðûäûð.

Éåääè ïÿðäÿ, äàëûíäà ïîçüóíëàð,

Áó çèáèëëèê êÿñèôäèð, ìóðäàð.

Ãûç — àüûëäûð, ãàäûíëàð — óëäóçëàð,

Áèë, ãàäûí ãûçëàðà ùÿñÿä àïàðàð.

Ôÿëÿéÿ ÿë à÷ûá äèëÿíìÿ íàùàã,

Íÿäèð î? Áèð êàñà ãàðà òîðïàã.

ßãëèíèí ãèéìÿòè äèíàðñà ÿýÿð,

Äèíàð ö÷öí ÿë à÷ìà, åéëÿ ùÿçÿð.

Áèð áÿëàäûð òàìàù áàøà, áèøÿêê,

Òàìàùûíäàí áàøûí áÿëà ÷ÿêÿúÿê.

Ìèñ ãàáà ñèðêÿ òþêìÿ, ïàõðû ÷ûõàð,

Òàìàùû ãÿëáÿ ñàëìà, úàíû éàõàð.

×àòäû þìðöí áàøà, íÿ òàïäûí ñÿí?

Ãÿì ýÿòèðäè ñÿíÿ éàð èëÿ Âÿòÿí.

Àò þëöá, äûðíàüû äöøöá, ÿëáÿò,

Îëìàñûí áàéòàð, îëìàñûí íàëáÿíä!

Áàø áÿäÿíäÿí ãîïóá äöøÿðñÿ ÿýÿð,

Òàúëà ÿììàìÿ äÿðäèíèìè ÷ÿêÿð?

Éàäà ñàëìûðñà Ñÿíúàðû Ñÿíúÿð,

ßãèë þç õàëèãèí íåúÿ éàä åäÿð?
178
Þìðöìöç Úàìè-Úÿìÿ ÷îõ áÿíçÿð,
Ñûíäûðûá, ðóçèýàð îíó õàð åäÿð.

Ñûíäû ýþâùÿð êèìè, äàüûëäû äàùà.

Úèâÿ òÿê òîïëàíûá úÿì îëìàç ùà!

Úàí ÿúÿëäÿí àìàí ÷ÿêèð áÿçÿí,

Íåúÿ ßôðàñèéàá Ðöñòÿìäÿí*.

Þìðöíö éàõøû áèë êè, Õàãàíè,

Ãîúà äöíéà åäèá îíó ôàíè.

Ýåòñÿ þìðöí ÿýÿð ñÿíèí ùÿäÿðÿ,

Ôàéäàñû ùÿð íÿ èñÿ, ñàé çÿðÿðÿ.

Ñà÷ûìûí ùÿð òöêö ðöáàá êèìèäèð,

Áàõòûìà íÿüìÿëÿð îõóð áèð-áèð.

Àðûíûí, ãóìðóíóí õîø àâàçû,

Áÿçÿéÿð ýöë-÷è÷ÿêëè ùÿð éàçû.

Ýöë òîéóíäà ÷èíàð éàõàðñà ùÿíà,

Ñÿí òÿÿúúöá åäèá äÿ, áàõìà îíà.

Äÿðçè èëÿ éàìàã÷û — áèð ñÿíÿò,

Íåúÿ ãàðäàøäû áÿõò èëÿ ñÿðâÿò,

Óçàäàð þìðö áÿõò, õîø îëñà ÿýÿð,

Öçÿ çèíÿò âåðÿð ãàðà ýþçëÿð.

***

Áÿù-áÿù, åé áÿõò, ìåùðèáàí úàíàí,

Åé úÿôàëàð ÷ÿêÿí, âÿôàëû îëàí.

Áóðäàúà, ëàï éàíûìäàñàí, àíúàã,

Ýÿçìèøÿì ìÿí ñÿíè óçàãäà íàùàã.
179
Áèð úàâàíñàí, óøàã ñàíûðäûì ìÿí,
Ìÿñò áèëèðäèìñÿ, ùóøëóñàí, ÿùñÿí!

Éóõëàìûø áèð óøàã ñàíûì íåúÿ äÿ,

Îéàã îëäóí éàòàãäà ñÿí ýåúÿ äÿ.

Öçöíÿ ìÿí ýåúÿ äåéÿ áèëìÿì,

Áèð ñÿùÿðäèð öçöí, áèëèð àëÿì.

Ñþéëÿñÿì: ýÿë, äþíÿê þòÿí ýöíÿ áèç,

Ùèðñëÿíÿðñÿí áóíà éÿãèí, øÿêñèç.

Ñÿí ïîçóáñàí êå÷ÿí èëèí ùåñàáûí,

Áàüëàéûáñàí î ùàãã-ùåñàá êèòàáûí.

Íÿ ãÿäÿð ìóçä âåðÿì, íÿ ôàéäàñû âàð,

Ãÿáóë åòìÿçñÿí, åéëÿéÿðñÿí õàð.

Ùàçûðàì ìÿí äþéöøìÿéÿ ùÿð àí,

Ñèëàùûìäûð ñÿíèí ñèëàùûí, èíàí.

Àñèìàí íèçÿíè ñàëûá ÿëäÿí,

×öíêè íèçÿ âóðàí Ýöíÿøñÿí ñÿí.

Øþùðÿòè äèëëÿðÿ äöøÿí ãóøñàí,

Ýåúÿ-ýöíäöç ãÿôÿñäÿ ãàëìûøñàí.

Õÿéàëûí ôèêðèìÿ âåðèáäè ãàíàä,

Þòìöøÿì àñèìàíû äîããóç ãàò.

Ãàíàäûí àëòäàäûð î ÿùäÿ âÿôà,

Äèìäèéèíäÿ áöòöí áèð þìðÿ øÿôà.

Ôÿëÿéèí ñöíáöëöíäÿ äÿí éåìèñÿí,

Ñàüàëûá, ñîíðà ó÷ìóñàí éåíèäÿí.

Ãàñèä îëäóíìó, òÿøíÿ ó÷ìàëûñàí,

Ñó è÷ÿí åë÷è ãóø ãàëàð éîëäàí.
180
Öçÿðÿê, ãîéìóñàí áàëûãëàðû ìàò,
È÷ìèñÿí ñÿí äîéóíúà àáè-ùÿéàò.

Áóááóñàí — ñÿí ìÿíÿ õÿáÿð ýÿòèðÿí,

Ìÿíäÿí î äèëáÿðÿ õÿáÿð éåòèðÿí.

Òÿçÿ ýöë òÿê êîëóíäà âàðñà òèêàí,

Êèìñÿéÿ âåðìÿéèáñÿí ÿñëà çèéàí.

Ñÿí èøûãäàí äîüóëìóø àü ãàðòàë,

Ýåúÿíèí ãàðüàñûí ãîâóá äÿðùàë,

Ìÿíäÿí þòðö óúàëìûñàí ôÿëÿéÿ,

Èêè óëäóç ùÿäèééÿ åéëÿìÿéÿ.

Áó èëèí ö÷ àéû îëóíúà òàìàì,

Òàíûø îëäó ìÿíèìëÿ áèð úöò èìàì,

Èêè èìàì, î èêè Ðöêíÿääèí,

Èêè ñèðð Êÿáÿñè, èêè ìþìèí.

Áó èêè ÿí øÿðÿôëè øÿõñ èëÿ ìÿí,

Ðàçûéàì äîñòëóüà, èíàí, ãÿëáÿí.

Áöòöí þìðöì áîéó áó õîøäó ìÿíÿ:

Ýöâÿíèì îíëàðûí äà õèäìÿòèíÿ.

Áÿõò åäèáäèð ÿòà áó äþâëÿòèìè,

Ìÿí êè, òàïäûì áó èëäÿ ãèñìÿòèìè.

Òàëåéèì áÿõø åäèá ñåâèíúè ìÿíÿ,

Âåðäè áèð âàõòà áèð úöò èíúè ìÿíÿ,

Íÿ ãÿäÿð õàëã âàð úàùàíäà áöòöí,

Ùàìûéà îíëàð îëäó àðõà áó ýöí.

Èêè òàúäûð, èíàí, áöòöí áÿøÿðÿ,

Èêè óëäóçäó, íóð ñà÷ûð äà éåðÿ.
181
Î èêè øÿõñ èëÿ ýþðöøäöì ìÿí,
Õÿéàë àñóäÿ îëäó øÿðëÿðäÿí.

Ýþéÿ áÿíçÿð áèðè ëÿòàôÿòäÿ,

Áèðè éåð ùàêèìè — õèëàôÿòäÿ.

Áèðè ðóùà äàéàãäû, ùèêìÿòè âàð,

Þçö äþðä öíñöðÿ îëàí ìåéàð.

Î áèðè ÿãëÿ éîë à÷àí âàðëûã,

Öñóëè-äèíÿ åòäè ìåìàðëûã.

Õîéäà õàäèì èñÿ áó Ðöêíÿääèí,

Ðåéäÿ àëèì îëóá î Ðöêíÿääèí.

Áó Õîéà, î Ðåéÿ åäèá õèäìÿò,

Ùÿð èêè øÿùðÿ âåðäèëÿð çèíÿò.

Áó Ýöíÿø ãÿðã åäèá Ðåéè íóðà,

Î, Õîé ÿùëèíÿ îëäó Àùóðà*.

Õîéäà áó Øàôåè ÿãèäÿ èêÿí,

Ùÿíÿôè îëäó Ðåéäÿ î ãÿëáÿí*.

Áó èêè äèí ðöêíóíÿ þéöíöá,

Õîé îëóá Êóôÿ, Ðåéñÿ Ìèñðÿ äþíöá.

Õîé Ðöêíÿääèíè ñóéà áÿíçÿð,

Ùàðà ýåòñÿ, èíàí, î éåð ñåâèíÿð.

Ðöêíÿääèí çÿêàñû âåðìèø ïàé,

Ðåé îëóá áîëëóüóíäà Ìèñð èëÿ òàé.

Áó, Íÿáèíèí ùÿäèñèí åòäè øöàð,

Î, ßëèíèí êÿëàìûíû òÿêðàð*.

Î èêè øÿõñèí îëäóüó ìÿúëèñ,

Êÿáöë-ßùáàð, Êÿáÿäèð, øÿêñèç*.
182
Îíëàð îëìóøäó ñèðëÿðèí à÷àðû,
Åëìëÿð ñÿðäàðû, õÿçèíÿäàðû.

×öíêè, ñàãèäèð, ùÿì äÿ ïàê îíëàð,

Ùÿì ßëè, ùÿì äÿ Úÿôÿðè-Òÿééàð.

Ñþç à÷àì ìÿí ö÷öíúö Úÿôÿðäÿí,

Òîõóíàð Áÿðìÿêèëÿðÿ ùþêìÿí.

Ùÿð èêèñè äþéöøäÿ ãöââÿòëè,

Ýöë êèìè èíúÿ, ùÿì ñÿõàâÿòëè.

Åëìäÿ áöðú, äþçöìäÿñÿ Êåéâàí,

Ýöíÿøÿ áÿíçÿéèð âöãàðäà, èíàí.

Áó èêè ãöòáäÿí àëûð êþìÿéè,

Äîëàíûð äèíè-èñëàìûí ôÿëÿéè.

Îíëàð îëìóø øÿðèÿòÿ ìÿùâÿð,

Áó èêè ãöòáäÿ î äþâð åëÿéÿð.

Åëìäÿ äàü äåéèì, éà äà öììàí,

Ùÿð ñþçö äöðð îëàí èêè èíñàí.

×îõ ýþðöáñÿí äÿíèçäÿ äàüëàð ÿýÿð,

Èíäè äàüäà äÿíèçÿ åéëÿ íÿçÿð.

Áó èêè øÿõñ òÿðê åäèá ùÿâÿñè,

ßëè òÿê ïàêäûð îíëàðûí íÿôÿñè.

Àëëàùûí ÿìðè èëÿ ôèêð åëÿ ñÿí,

ßëèäèð àéíàäà èêè ýþðöíÿí.

Î Þìÿðëÿð êèìè äèíè ãîðóéàí,

Îíëàð îëìóø ìÿíÿ äàéàã ùÿð àí.

Áèðè Òÿáðèçäÿ Õûçð òÿê ìÿøùóð,

Þç ùÿéàò ÷åøìÿñèëÿ åòäè çöùóð.
183
Î áèðè Ðåéäÿäèð, Ìÿñèùè-çàìàí,
Úèñìèìÿ, ðóùóìà îëóá äÿðìàí.

Áèðè åòìèø ìÿíÿ ùÿìèøÿ êþìÿê,

Î áèðèñè ìÿíèìëÿ ùÿììÿñëÿê.

Ýþð êè, Èñêÿíäÿðè, Áöðÿùìÿí ö÷öí,

Ìàüàðàéà þçö ýÿëèáäè áó ýöí.

Ðåéäÿ Ìÿðâèí ãîúà øàùû þíöíÿ,

Ýåòäè Àëï Àðñëàí, ôàéäàñû íÿ?

Ñÿíúÿðÿ äîñò èìèø èêè êÿôôàø,

×ÿêÿð èìèø ùÿð ùÿôòÿ îíëàðà áàø.

Ýöí ýåäèá, Øèð èëÿ îëàð ùÿìäÿì,

Ðóù èëÿ ÷öí áÿäÿí îëóð áàùÿì.

Çÿððÿíèí Ýöí éàíûíäà ãèéìÿòè éîõ,

Î åäÿð çÿððÿíè íÿâàçèø ÷îõ.

Ðåé èëÿ Õîéäàêû áó áèð úöò èìàì,

Ìÿäù ö÷öí øåðèìÿ âåðÿð èëùàì.

Äîíóç ùÿð àñãûðàíäà, áóðíóíäàí,

×ûõàð àëëàùûí ùþêìö èëÿ ñè÷àí.

Îíëàð àñãûðñà, øöáùÿ éîõäó, ýÿðÿê,

Äèëÿ “ßëùÿìä” êÿëìÿñè ýÿòèðÿê.

Áèðäè, Õàãàíè, ãèáëÿ, áÿëëèäè áó,

Ñàíûðàì ãèáëÿ ùÿì äÿ Ðåéëÿ Õîéó.

Øåðèìèí îíäà áèðè îëäó áÿéàí,

Ñþçöìöí øÿêêÿðèëÿ äîëäó úàùàí.

Ðåéäÿ î ùþðìÿò åòäèéèì èíñàí,

Äöíéàíûí ôÿõðèäèð, áèëèð äþâðàí.
184
Ñÿäðè-Òàúÿääèí, èíäè ÿùëè-êöáàð,
Òàúèäàð ñþéëÿéèð îíà àøêàð.

Äåìÿ ñÿí ÿøðàôûí ñÿõàâÿòèíè,

Ñþéëÿìÿ ìþìèíèí èáàäÿòèíè.

Òÿõòö òàúûí ÿñèðèäèð îíëàð,

Áóíëàðû ãóë åäèá ÿëèíäÿ äèíàð.

Äèëèíèí õÿíúÿðèí ÷ÿêèð ãûíäàí,

Ùåéðÿò èëÿ áàõûð îíà äþâðàí.

Î, ßìèí Ñàëåùèí ÿçèç õÿëÿôè,

Àäûíû ôÿõð èëÿ ÷ÿêèð ñÿëÿôè.

Î êÿðÿì úþâùÿðè, ñþçÿ óñòàä,

Éàðàäàí ìþúöçÿ åäèá èúàä.

Ãÿëáèìÿ ñàëìûø î ìÿùÿááÿòèíè,

Äóéóðàì çöëôöíöí òÿðàâÿòèíè.

Ìåùðèíÿ åéëÿ åòìèøÿì àäÿò,

Òÿëÿáÿ ñàíêè þéðÿíèð àéÿò.

×öí ßìèí Éÿùéà, Úÿôÿðè-Òÿééàð,

Îëäóëàð äèíÿ òàú, çàìàíà âöãàð.

Ñàèä èëÿ ßìèíè-Àëè, èíàí,

Äèíÿ áàøäûð, êèòàáà äà öíâàí.

Áóíóí ÿãëè, îíóíñà ïàê íÿôÿñè,

Òÿðèôÿ ëàéèã îëäó ùÿð áèðèñè.

Òàúäà ö÷äöð, ßìèíäÿ äþðä ùÿðô âàð,

Áèñìäÿ âÿ èëàùäà äà áó ãÿðàð*.

...Îäóð Èñà, ìÿíÿì îíà áÿíäÿ,

Òàïäûì ùþêìöéëÿ ÷öí ùÿéàò ìÿí äÿ.
185
Èñàéà áÿíäÿëèê åäÿð ùÿð êÿñ,
Ýåúÿ-ýöíäöç íÿäèð, èíàí, áèëìÿç.

Èñà îëìàã äåéèë áåëÿ àñàí,

Äàðà ýåòìÿç îíóí òÿê ùÿð èíñàí.

Åëìäÿ éîõ áÿðàáÿðèì, àíúàã,

Ôÿëÿê åòìèø ìÿíè ãÿìÿ äóñòàã.

Ñàëà áèëìÿç êÿëàìûìû ýþçäÿí,

Áîøáîüàç, äèâ ñèôÿòëè íÿçì äåéÿí.

Ñó èòèíäÿ ìÿýÿð î ãèéìÿò âàð,

Îíà ãÿíäàá âåðÿ íå÷èí áîëüàð?

Èêè ôÿçëÿ ìÿíÿì áó ýöí ðÿùáÿð,

Ýÿëÿúÿê íÿñëÿ äÿ ÷àòàð áó õÿáÿð.

Øàùÿ ãàëõàðñà ìÿí ìèíÿíäÿ êÿùÿð,

Ïàõûë ùÿð àí áóíà ïàõûëëûã åäÿð.

Éîõ ñþçöì ìåéäàíà òÿçÿ ýÿëÿíÿ,

Åäÿ áèëìÿç ïàõûëëûã ùå÷ äÿ ìÿíÿ.

Åòìÿðÿì ìÿí ñÿëÿôëÿ áÿùñ ÿñëà,

Òÿê ÷ûõûá êþùëÿíèì ìÿíèì áó éîëà.

Ýþç äèêèáëÿð ìÿíèì ñÿíÿò âàðûìà,

Îüðóíó ãàðüûìàã ýÿëèð àðûìà.

Îüðóäà îëìàñà ÿýÿð ùÿéà, àð,

Ñÿñèíè äîüðóäàí áåòÿð ÷ûõàðàð.

Îüðó äèíñÿ, áàøûí áÿëàéà ñàëàð,

Éîë êÿñÿí þñêöðÿðñÿ, ïåøìàí îëàð.

Ïàõûëû õàòèðèìäÿ ñàõëàìûðàì,

Àíúàã îëìóð õÿéàëûì ùå÷ àðàì.
186
 Éåñÿ éöç èë èëàí ÿýÿð òîðïàã,
Òîðïàã àõûðäà, áèë, îíó óäàúàã.

Áó ãÿñèäÿì äÿ éåääèëèêëÿ ýåäèð,

ßí ýþçÿë ñÿêêèçèíúè øåðèìäèð*.

Àññàëàð Êÿáÿíèí þíöíäÿí ÿýÿð,

Áèë êè, áó øåðè Êÿáÿ þðòöê åäÿð.

Èìðóë-Ãåéñèí ãÿñèäÿñèí éàäà ñàë,

Áó ãÿñèäÿì îíà éåòèðäè çàâàë*.

Áó ìÿñÿëäèð, î êÿñ êè, ÷îõ äåéèíÿð,

Ýåúÿ âàõòû îäóí éûüàíà äþíÿð,

Àðûíûí çÿùìÿòè àõûð áàë îëóð,

Øåðèìèí òàúû äà áó ìèíâàë îëóð.

Áó òóìàð àðõ êèìè áåùèøòÿ àõàð,

Äþðä ýþçÿë àðõûäûð îíóí áó òóìàð.

Âåðäèì “Èíñàíëûã” àä, öðÿêëÿ áóíà,

×öí îíóíëà éåòèøäè ìÿíà ñîíà.

Öçðöìö äèíëÿñÿí, “Ãóðàí”äà äà âàð,

“Õàëã” ñþçö ñîíäà, åéëÿìÿ èíêàð!*

Ùàìèí îëñóí èêè úàùàíäà ñÿíèí,

Ñÿíÿ ðóù áÿõø åäèá, þìöð âåðÿíèí...

14. ÃÀÇÈËßÐ ÃÀÇÈÑÈ ÑßÄÐßÄÄÈÍ

ßÙÌØÀÄÛ ÌßÄÙ

Ýþéëÿð ñÿíèí úàìàëûíû áÿçÿðêÿí,

Åøãèí èëÿ ÷è÷ÿêëÿíäè äàü, ÷ÿìÿí.

Àüûë ñÿíèí ãàðøûíäà áèð ãóë îëäó,

Äîäàüûíäàí úàí àëÿìè äîüóëäó.
187
Çöëôöí îëäó ìÿëÿêëÿðèí øåéòàíû,
Ùöñíöí îëäó þëêÿëÿðèí ñîëòàíû.

Åøãèí èëÿ éàðàíäû áèð ãèéàìÿò,

Ôèòâàí èñÿ îëäó ÿñèë ñÿàäÿò.

Úàìàëûíà áàõàí ùÿð ýþç íóðëàíäû,

Öðÿê èñÿ ñþâäàí èëÿ âàðëàíäû.

Çöëôöí èëÿ ïÿðäÿëÿíäè ôÿëÿêëÿð,

Åòìÿéÿëÿð òà áàøûíû äÿíýÿñÿð.

Ãûðñàí ÿýÿð ñÿí ôÿëÿéèí ðèøòÿñèí,

Äàüûäàðñàí áó äöíéàíû ñÿí éÿãèí.

Áèð òöêöíöí ùÿëãÿñè èòñÿ ÿýÿð,

Úÿì öçöéö îëìàç îíà áÿðàáÿð.

Äîäàüûíäàí êþâñÿð ñóéó äàä àëàð,

Õàãàíèíèí ãÿëáèíäÿñÿ îä éàíàð.

Ñÿíèí ãèáëÿí äèë à÷ûð áèð Úþâçà òÿê,

Ãÿäÿìëÿðèí ýþâùÿð ñà÷àð äÿðéà òÿê.

Åëëÿð è÷ðÿ ìþùòÿðÿìäèð ßùìøàä,

Ñîëòàí êèìè áèð ãàçèäèð î óñòàä!

***

Àéðûëìûøàì áöòöí àëÿì ãåéäèíäÿí,

Âàðëûüûìëà áàüëàíìûøàì ñÿíÿ ìÿí.

Áó úàí íÿäèð, ìÿí êè, ñÿíèí ñàéÿíÿì,

Ñàéÿíäÿñÿ ìÿíäÿí ãà÷ûð äÿðäö ãÿì.

Ôÿðàüûíäà þëöì ìÿíè éàõàëàð,

Ùöçóðóíäà ÿçàáëàðûì éîõ îëàð.
188
Ñÿíñèç ãàíëû éàø àõûäàð ýþçëÿðèì,
Áèð ôÿüàíÿ äþíÿð öðÿê ñþçëÿðèì.

Äèëèì ñÿíäÿí ñþç à÷àíäà ùÿð çàìàí,

Àäûí èëÿ ãÿëáèì îëóð øàäèìàí.

Äå, ùèúðàíñûç âÿñëÿ ÷àòìàã îëàðìû?

Ñöìöéö ùå÷ ÿòäÿí àòìàã îëàðìû?

Úèéÿð îäóì éàíäûðìûøäûð íàëÿìè,

Îäëó àùûì áöðöìöøäöð àëÿìè.

Ýöíÿø ìÿíèì ýþçëÿðèìäÿ ñþíäö, áàõ,

Ùÿð øþëÿñè áèð àëìàçà äþíäö, áàõ.

Ôÿëÿêëÿðÿ ãàëõñà àùûìäàí òöñòö,

Éåääè ôÿëÿê ñÿêêèç îëàð ÿëöñòö.

Õàãàíèíèí ãÿëáè ãÿìëÿ äîëóäóð,

Äÿðäè èñÿ áèòìÿç êàðâàí éîëóäóð.

Áèðúÿ íÿôÿñ ãàëìàìûøäûð îíäà úàí,

Ñàíêè Ýöíÿø êþëýÿñèäèð, àù, àìàí!

Äèí Ýöíÿøè, åé Ìöøòÿðè èñìÿòëè,

ßçÿëèééÿò, ÿáÿäèééÿò øþâêÿòëè.

Ñîëòàíëûüà ëàéèãñÿí, åé ßùìøàä!

Áèð êÿðàìÿò ñàùèáèñÿí, êþíëö øàä.

***

Áèð ñåùèðêàð øàèð ìÿíÿì úàùàíäà,

Ñþçëÿðèìäÿ ìþúöç âàð ùÿð çàìàíäà.

Àüàúûìäàí ìåéâÿ äÿðèð øàèðëÿð,

Êèòàáûìäàí äÿðñ þéðÿíèð ñàùèðëÿð.
189
Èíúè ñÿïÿí òÿáèì òàíûäûð ìÿíè,
Îíà ÷àòìàç úàâàùèðëÿð ìÿäÿíè.

Íÿçìäÿ, ùÿì íÿñðäÿ ìÿí óñòàäàì,

Éîõ ìÿíèìòÿê ñþç éàðàäàí áèð àäàì.

Ñöôðÿì à÷ûã áó ãÿùÿòëèê èëèíäÿ,

Ìèñëèì éîõäóð áèçèì Øèðâàí åëèíäÿ.

Èëùàìûìûí Éóñèôèíè ýþðñÿëÿð,

Áàðìàãëàðûí äîüðàð ýþçÿë ùóðèëÿð.

Ìÿíäÿí àüûë þéðÿíìÿê èñòÿéÿíëÿð,

Ýÿëèá, ìÿíèì ñþçëÿðèìäÿí þéðÿíÿð.

Çÿíýèíëèêäÿí õÿáÿð âåðÿð âÿùäÿòèì,

ßçèçëèéè íèøàí âåðÿð öçëÿòèì.

Áèð òÿðÿôäÿí éîõëóã âåðÿðêÿí íèøàí,

Áèð òÿðÿôäÿí ýþñòÿðèð î õàíöìàí.

Ïàïàã âåðñÿí, éà äà áàøûìû êÿññÿí;

Íÿ ñåâèííÿì, íÿ äÿ ãÿìëÿíÿðÿì ìÿí.

Ñþç éàðàäàí øàèðÿì ìÿí äöíéàäà,

Èíúèìÿðÿì êèì øåðèìè äàíñà äà.

Ýþçëÿð þçö ýþðñöí ýÿðÿê, ñþçö éîõ,

Ýþâùÿð øÿôÿã âåðñèí ýÿðÿê, ñþçö éîõ.

Úàí ìöëêöíäÿ îëìàëûäûð øàí, øÿðÿô,

Éîõñà îëàð ÷þð-÷þï êèìè î òÿëÿô.

Áèðè ùÿð äÿì ìèë÷ÿê êèìè ñîðàð ãàí,

Áèðè áàíëàð õîðóç êèìè äóðìàäàí.

Àüûë áåëÿ ùÿðçÿëÿðäÿí ÷ÿêèíÿð,

Òöëêöëÿðè ñàéà ñàëìàç øèðè-íÿð.
190
Äÿâÿ ãóøó íÿ ãóøäóð, íÿ äÿâÿäèð,
Îä ÿëÿéèð, ìèí úöð áÿëà òþðÿäèð.

Áèð éàðàìàç ýöúÿíèá áèð áåéò éàçàð,

Îõóéàíäà ãàôèéÿñè ùàë ïîçàð.

Èáàðÿñè çÿùÿðëè éàé éåëè òÿê,

Ìÿíàëàðû ñîéóã ãûøûí ñåëè òÿê.

Ìÿí ýöëöðÿì áåëÿ éàðàìàçëàðà,

Àììà, âàðäà îíëàð ùàðà, ìÿí ùàðà?!

Óøàã êèìè àò ÷àïàðëàð àüàúäàí,

Ìÿí áàõàðàì îíëàðà ùåéðàí-ùåéðàí.

Õàãàíèíèí òÿáè Ìÿðéÿì êèìèäèð,

Áåëÿ úàùèë úóùóäëàðû êèðèäèð.

Áÿñäèð Ìÿðéÿì èñìÿòèíÿ áó äÿëèë,

Êè, óøàüû áèð ýöíëöêäÿ à÷äû äèë*.

Áó áÿñäèð êè, èìàìû ìÿäù åòäèì ìÿí,

Òÿêè, ìÿíÿ òîõóíìàñàí ßùðèìÿí.

Àëèìëÿðèí áàø÷ûñûäûð ßùìøàä,

Øÿðÿôèëÿ ðþâíÿã òàïûð áó ùÿéàò.

Ñÿñ ñàëìûøäûð áó äèéàðà ùÿøìÿòè,

Úÿííÿòÿ éîë íèøàí âåðèð èñìÿòè.

Äÿððàêÿñè äÿðê åéëÿéèð àëÿìè,

Áèëèéèëÿ à÷ûð ñèððè-ìóáùÿìè.

Ùþðìöç êèìè õåéèðõàùäûð ìÿçàúè,

Îíà ýþðÿ åëëÿðÿ îëäó ãàçè.

Êöëë-íÿôñèí ñàùèáè îëäóüóíäàí,

Ýåäèð îíóí àðõàñûíúà áó úàùàí.
191
ßëëÿðèíäèð ñÿõàâÿòèí ìÿõçÿíè,
Úàí åâèäèð úÿëàëûíûí ìÿäÿíè.

Íÿçÿðëÿðäÿí ãåéá îëàíà ÿéàíäûð,

Äàèì ñÿíèí êÿðàìÿòèí ùÿéàíäûð.

Èñëàìèééÿò ãÿëÿñèíÿ ùÿð çàìàí,

Ãÿëÿìèíäèð ÿí ìþòÿáÿð ïàñèáàí.

Äöøìÿíèíÿ âóðìàã ö÷öí çÿðáÿëÿð,

Îääà — íèçÿ, ñóäà èñÿ âàð ñèïÿð,

Ìÿäù åäÿíäÿ ñÿíè, äåäè àñèìàí:

Öòàðèä òÿê éàç áó ìÿäùè, åò áÿéàí*.

Ìÿäù åäèðÿì áó ìèñèëñèç äèë èëÿ,

×þðÿê÷èí éîõ, àä ãàçàíìàã ãÿñäèëÿ.

Áèë, òÿáèìäÿ éîõ òàìàùûí ÿñÿðè,

Êèì ýþðìöøäöð íÿðäèâàíäà ôèëëÿðè?

Ìÿíÿ ðóçè âåðèð Àëëàù âÿ ãÿëÿì,

Òÿìÿííàñûç ìÿí ñÿíè ìÿäù åäèðÿì.

Ñþçëÿðèìè ùåñàá åòìÿ éàëâàðûø,

Ìÿíèì òÿáèì éàëòàã øàèð îëìàìûø.

Ìÿí áèëèðÿì, ñÿí äÿ éàõøû áèëèðñÿí,

Êè, ãÿòðÿäÿ ìöùèòè ýþðöðÿì ìÿí.

Êþíëöì îëìóø éîðüóí, ìÿíè áàüûøëà,

Áèð øÿôà âåð äÿðäèìÿ õîø áàõûøëà.

ßúÿá îëìàç — ãÿëÿìèí åäÿ áèð àí,

Áó øîðàíëûã âàðëûüûìû ýöëöñòàí.

Ìÿëóìäóð êè, ìöäðèê, àëèì àäàìëàð,

Êè÷èêëÿðè åòìèø äàèì áÿõòèéàð.
192
Ãàðûøãàäà âàðäûð Úÿìøèä ìöëêöíäÿ,
×èáèíÿ äÿ âÿùé ýÿëÿð õîø ýöíäÿ.

×îáàíû äà íÿáè éîëà ýÿòèðÿð,

Ýþðöíìöøìö ÷îáàí îëñóí ïåéüÿìáÿð?

Úàíëûëàðà øàùëûã åäÿð Ñöëåéìàí,

Áèð ãàäûíà íàìÿ éàçñà ìåùðèáàí.

Éà äà ñåééèä àòÿøïÿðÿñò êàôÿðÿ,

Ãÿëÿì àëûá íàìÿ éàçà, ýþíäÿðÿ.

Àéûí íóðó ýöí à÷äûðàð òèêàíäàí,

Ýöíÿø äàøû éàãóò åäÿð ùÿð çàìàí.

Áóëóä ãàðà òîðïàüà ýþâùÿð ñÿïÿð,

Êöëÿê êèìè ýöëöñòàíà äþíäÿðÿð.

Êÿðÿìäÿíäèð, àüûëäàíäûð áó õèñëÿò,

×îõ éàðàøûð ñÿíÿ áó õîø ìÿçèééÿò.

Åé âÿôàñû ýþéëÿðÿ çèíÿò âåðÿí,

Åé çÿêàñû àçìûøà éîë ýþñòÿðÿí!

Ãîé ìÿíçèëèí îëñóí êÿðÿì ìåéäàíû,

Ãîé ñÿàäÿò àòûí ýÿçñèí äöíéàíû.

Ñåéðÿíýàùûí îëñóí ïàðëàã óëäóçëàð,

Ãîé öçöíÿ ýöëñöí äàèì ðóçèýàð.

Èãëèìëÿðè ôÿòù åéëÿñèí êÿëàìûí,

Ãîé ÿáÿäè îëñóí ñÿíèí ìÿãàìûí.

Óçàã îëñóí ñÿíäÿí ôèòíÿ âÿ ôÿñàä,

Áàõòûí äàèì àéûã îëñóí, ßùìøàä!

193
15. ÁÀÊËÀÍ ÑßÄÄÈÍÈ ÁÀÜËÀÒÄÛÜÛ
Ö×ÖÍ ÕÀÃÀÍ ÌßÍÓ×ÞÙÐß ÕÈÒÀÁ

Ñöáùöí öçö ïÿðäÿäÿí ÷ûõäû, à÷ûëäû ñÿùÿð,

Éàéäû ãûçûë òåëëÿðè àëÿìÿ àëòóí ýþùÿð.

Àñãûðûüûéëà ýåúÿ ñöáùö äîüóðäó, áóäóð,

Ñöáù ýöëÿðêÿí Ýöíÿø ùÿð òÿðÿôÿ ñà÷äû íóð.

Áèòäè íàçû óëäóçóí, ýöëäö ñÿùÿð, ñþíäö äàí,

Òþêäö áóëóä ýþç éàøû, ñöðìÿ éóéóëäó ùàìàí*.

Ñöáù ôÿçàíû áóëóä åéëÿäè õàëëû ïÿëÿíý,

Ñàíêè ìàðàë áóéíóçó — Àé äà ýþðöíäö ãÿøÿíý.

Äÿùðÿíè àòäû ñÿùÿð, Çþùðÿíè òþêäö ýåúÿ,

Ãÿðã åëÿäè ñÿôðàäà àëÿìè Ýöí, ýþð íåúÿ?!

Ñöáù ýåéèíäè ôÿíÿê, à÷äû çÿðèô ãîéíóíó,

Ãóúäó áóëóäëàð îíó, îëäó çèðåùäÿí äîíó.

Ñöáù à÷ûëàí òÿê ýåúÿ ãà÷äû ãàðà òöëêö òÿê,

Áàøûíà ãîéäó ïàïàã ñàô ãûçûëäàí ôÿëÿê.

Ñöáù áöòöí àëÿìÿ îëäó ãîíàã÷û ìÿýÿð,

Ñöôðÿéÿ íåìÿòëÿðè äöçäö ÿëèéëÿ ñÿùÿð.

Èñòÿäè î ñöôðÿäÿ õîøìÿçÿ îëñóí úöëàá,

ßñäè ñÿáà, úàìèíÿ æàëÿíè åòäè ýöëàá.

Ñöáù ýÿëèá äóðíàëàð äþâðÿäÿ äèç ÷þêäöëÿð,

Øàì êèìè øàäëàíäûëàð, ýþç éàøûíû òþêäöëÿð.

Ýþçìö ãÿäÿùäèð, òþêöð ìåé éåðèíÿ ýþç éàøû?

Øàì àõûäûð ñàô øÿðàá øþëÿëÿíÿðêÿí áàøû.

Êóçÿíè áèð ãóø êèìè ñàãè àëûáäûð ÿëÿ,

Ãÿëáèìèçè äàíÿ òÿê ñöáù îäó âåðäè éåëÿ.
194
Ñöáù äþíöáäöð ìåéÿ, áàäÿñè øÿáíÿì, òÿìèç,
Ñöáù êèìè ñàô îëàí ìåéëÿ äîëóá êóçÿìèç.

Òîïëàäû óëäóçëàðû ñöáù ÷àüû àñèìàí,

ßëäÿ ãûçûë áèð íàðûíú òóòäó âåðÿ ÿðìÿüàí.

Áèð øàùà êè, øàùëàðà ùþêìö ðÿâàíäûð îíóí,

Òÿêúÿ áó Øèðâàí äåéèë, ìöëêö úàùàíäûð îíóí.

Ìÿñò éàòàí äèëáÿðèì ñöáù îéàíäû õóìàð,

Áàäÿ òÿëÿá åéëÿäè, ñöáù ìåéèí ùöñíö âàð.

Þïäö àéàãëàðûíû ÷ÿíý êèìè ñà÷ëàðû,

Áîéíóìó ãóúäó, äåäè: — Ñöáù þïÿð éàð éàðû!

Äóçëó äàäûðäû ëÿáè, ýþç éàøû è÷ìèø, äåìÿ,

Ñöáù áÿíþâøÿ ñà÷àð äóçëó ÿòèð àëÿìÿ.

Ëÿá ëÿáÿ ãîéäó, ìÿíèì ðóùóìà âåðäè ÿçàá,

Ýþçëÿðèì è÷ðÿ áÿáÿê îëäó îäóíäà êàáàá.

Íóð ÿëÿäè ñèíÿìÿ ñöáù êèìè àü öçö,

Ñèëäè öðÿêäÿí áöòöí ãÿìëÿðèìè áèð ñþçö.

Ùàðäà êè, Èñà äóðàð, îëìàç þëöìäÿí õÿáÿð,

Ìÿñêÿíè úÿííÿò îëàí, ñþéëÿ, ÿçàáìû ýþðÿð?

×àùè-çÿíÿõäàí èäè, éîõñà äÿðèí áèð ãóéó?

Ñöáù èäè, î ÷åøìÿäÿí íóø åëÿäèì úàí ñóéó.

Î ãóéó, î ñó ìÿíèì àüëûìû âåðäè áàäà,

Ñöáù ÷àüû ìÿñò îëàí àä-ñàíû ñàëìàç éàäà.

ßëäÿ ãÿäÿù, Éóñèôèì ñàãè îëóáäóð ìÿýÿð,

Íÿøÿ èëÿ ãàðøûìà áàäÿ ýÿòèðìèø ñÿùÿð.

È÷! — äåéÿ èñðàð åäèð, àíä âåðèð úàíûìà,

Ìåé êèìè ëÿáäÿí ìÿíèì ñèðêÿ òþêöð úàìûìà.
195
Ýþðäö êè, ìÿí, äîüðóäàí, ïîçìàéûðàì òþâáÿíè,
Àëäàäûúû ñöáù òÿê ÷ÿêäè öçÿ ïÿðäÿíè.

Ñþéëÿäè: — Òóòìàç ÿëèí ìåé äîëó ñàüÿð íÿäÿí?

Äèíëÿ áó õîø ìöæäÿíè âÿúä èëÿ ìåéõàíÿäÿí.

Ýÿðäÿéèíè òÿðê åäèá, ñöáù ÷ûõûáäûð öçÿ,

Àòäû ãàðà þðòöéö, äþíäö ýåúÿ ýöíäöçÿ.

Ñþéëÿäèì: — Åé êþíëöìöí ñöáùö, éàâàø ýåò, éàâàø!

Áèë êè, ÷ÿòèíäèð èøèì, ñèððèìè, ýÿë, åòìÿ ôàø!

Áàø äà, ãûçûë äà ñÿíèí, ãàëäûð, àïàð, èñòÿñÿí,

Ñöáù êèìè àøèãè òÿðê åëÿéèá ýåòìÿ ñÿí!

Ìÿí äåéèëÿì ñó, éóéàì, öçäÿí àëàì ïÿðäÿíè,

Ùÿð èøè àñàí îëàí, ñàíìà àõàð ñó ìÿíè!

Êèìäÿ àüûë ñöáùöíö âåðñÿ êàìàëû õÿáÿð,

Ñó êèìè èø ýþðìÿéè áèð êÿðÿëèê òÿðê åäÿð.

Ìÿí ñÿíÿ, åé òåç àõàí, ùÿñðÿòÿì þìðöì áîéó,

Òÿøíÿ ãîéóá úàíûìû, ëÿáäÿí àéûðìà ñóéó!

Ñöáù êèìè öñòöìÿ ÷ÿêìÿ èòè äÿøíÿíè,

Äþíìÿ ñÿðàáà, éåòèð ÷åøìÿéÿ áó òÿøíÿíè!

Ëÿáëÿðèíÿ, èñòÿäèì, îüðóí àòàì áÿëêÿ ÿë,

Ôàø åëÿäè ãÿñäèìè, Àé òÿê öçöí, åé ýþçÿë!

×ûõäû ÿëèì áóñÿäÿí, äîüðó äåìèøëÿð ìÿýÿð:

Äöøìÿíèäèð îüðóíóí Àé èøûüûéëà ñÿùÿð?

Èíäè âöñàë ñöáùöäöð, ëöòô åëÿìèðñÿí, íèéÿ

Ùèúðèí îäóíäà éàíàí áó õÿñòÿ Õàãàíèéÿ?

196
 ***

Ñöáù ÷àüûéäû äöíÿí, ñàëäû ãàïûì òàããàòàã,

Ãàðøûëàäûì øþâã èëÿ, Õûçð èäè, ýÿëäè ãîíàã.

Ñàëäû íÿçÿð ùàëûìà õîø, ýöëÿð öçëÿ î ïèð,

Ìåùðèáàí àâàç èëÿ äåäè: — Ñàáàùûí õåéèð!

Õîø ãÿäÿìèíäÿí îíóí âÿúäÿ ýÿëèá êþðïÿ òÿê,

Ôÿõð èëÿ ðÿãñ åéëÿäè, éåð äþíöá îëäó ôÿëÿê.

Ñöáù à÷ûëàíäà íåúÿ óëäóç åäÿð èçòèðàá,

Ýþéäÿ òÿâàí ãàëìàäû, ÷ûõäû ãûçûë àôèòàá.

Ïåéêè îëóá àëÿìèí ÷ÿðõè-ôÿëÿê òÿê ýÿçèð,

Ñöáù êèìè õîøñèôÿò, òàçÿ úàâàíäûð î ïèð.

Áàøäà ñà÷û àüñà äà, ãöëëÿäÿêè ãàð êèìè,

Ðÿíýè òÿðàâÿòëèäèð òàçÿ úàâàíëàð êèìè.

Ãûðõ ñÿùÿðèí åëìèíèí ìÿüçè îëóá ìÿêòÿáè,

Íóù îíà áèð õÿëôÿäèð, ðóù à÷àð ìÿòëÿáè*.

Ùöñíö îíóí åøãäèð, åøãèí îäóéëà úîøàð,

Ìöøê ñà÷àð àëÿìÿ, åòñÿ ÿýÿð èôòèõàð.

Áÿðã âóðàð ñöáù òÿê áàøäà áÿéàç ñà÷ëàðû,

Ñàíêè ñöäàá úþâùÿðè àü áîéàìûø îíëàðû*.

Ýþðäö èêè àëÿìèí äÿðäö ãÿìèí àòìûøàì,

Ìåé-ìÿçÿñèç ìÿñò åäèá ñöáù ìÿíè, éàòìûøàì.

Åøã àëûáäûð ýèðîâ úàíûìû, éîõ ìÿíäÿ òàá,

Ôÿãð àïàðûá ìÿðúèìè; ùàëûì îëóáäóð õÿðàá.

Ýþðäö ãàáàðäûð ñèíÿì, àùûì ó÷óáäóð,äåìÿê,

Çÿëçÿëÿ äöøìöø ýþéÿ, çèðè-çÿáÿðäèð ôÿëÿê.
197
Ñþéëÿäè: — Õàãàíèéà, ñöáù à÷ûëûáäûð äàùà,
Äóðìà, ñÿùÿð ìöæäÿñè øåðèíè ÷àòäûð øàùà.

Ùàìèëÿ èäè ýåúÿ ñàíêè, äîüóëäó ñÿùÿð,

Ñÿí äÿ ýÿòèð ãÿëáèíèí êþðïÿñè âàðñà ÿýÿð!

À÷ìûø àüûëäàí ãàíàä ãóø êèìè òÿáèí ñÿíèí,

Ñöáù õèðèäàðûäûð øàù ñÿïÿí ùÿð äàíÿíèí.

Ñöáùäÿí àë õÿíúÿðè, êÿñ î ãóøóí áàøûíû,

Òþùôÿ àïàð øàù ö÷öí, àò òàìàùûí äàøûíû!..

***

×ûõäû äöíÿí Äÿëâäÿí Éóñèôèì öçäÿ íèãàá*,

Ñàëäû ñÿùÿð âàõòû òÿê àëÿìÿ áèð èíãèëàá.

Éóñèô ÿýÿð Äÿëâäÿí ÷ûõñà äà áèð àí ñÿùÿð,

Äöøäö íÿùÿíý àüçûíà, Éóíèñ èìèø î ìÿýÿð?

Ñàëäû îíà áèð íÿçÿð ñöáù à÷ûëàíäà íÿùÿíý,

Ùåéáÿòèíè ýþðúÿéèí äèë-äîäàüû îëäó ÷ÿíý.

Îäëó ñÿäÿô àëäû éîë, ýåòäè íÿùÿíýÿ ñàðû,

Ñöáùÿ äÿíèç ÿíáÿðè ñÿïäè éàçûí ðóçýàðû.

Ñöáù ùàâà ìåéñöçÿí êóçÿéÿ äþíìöø ìÿýÿð,

Éåðäÿ ñåëèí öñòöíÿ äöçäö ùöáàá øèøÿëÿð.

Âóðäó ãÿëÿì ñöáùö øàì, áóãÿëÿìóíäóð áàùàð,

Ùÿð íàõûøûí ðÿíýèíèí èíúÿ áèð åúàçû âàð.

Ñöáù êèìè ýþç à÷ûá øàõÿäÿ ùÿð áèð ÷è÷ÿê,

Äöéìÿ äöéöá ùÿð êöïÿ øèâäÿ çÿðèô èíúèòÿê.

Éåð öçöäöð ðÿíýáÿðÿíý, ýþéäÿ ãàíûí ÿêñè âàð,

Éîõñà ÷ÿêèá ñöáù òÿê õÿíúÿðèíè ùþêìäàð.
198
×ÿòðè ýöíÿø Õîñðîâóí ãöäðÿòèíÿ ñàë íÿçÿð,
Ýþð, ãÿëÿìèéëÿ ÿëè øàùûìûí åòìèø íÿëÿð?

Ãàïãàðà îëäó ýåúÿ øàù ÷ÿêèíúÿ ãÿëÿì,

Âóðäó ÿëè ýþéëÿðÿ ñöáù à÷ûëàíäà ÿëÿì.

Ñÿðâÿòÿ ìåéë åòìÿìèø, ñöáùäöð îíäà öðÿê,

Úÿìäÿéÿ ãîíìàç ùöìà, îâëàìàç àñëàí áþúÿê.

Åé âåð ÿëè ñöáù òÿê ñöôðÿ à÷àí àëÿìÿ,

Àüëû, çÿêàñû, öçö íóð ñà÷àí àëÿìÿ.

Úàùö úÿëàë ïàëòàðûì îíäà êè, à÷äû ÿòÿê,

Î ÿòÿéÿ ðÿíýáÿðÿíý ñöáù ÿëè âåðäè áÿçÿê.

Øþâêÿòèíè, øÿíèíè íóðëó Ýöíÿø ýþðäöìö?

Ñöáù àéàãëàðûíà äöøäö ãûçûë òîï êèìè.

Îëäóí ÿäàëÿòëÿ ñÿí õàëãûí èëÿ ìåùðèáàí,

Ñöáù êèìè ïàðëàäû çöëìÿòÿ äàëìûø çàìàí.

Ñöáùÿ âàðûíúà ýåúÿí äþíäö ýöíöí áàéðàìà,

Áàéðàìà ëàéèã ëèáàñ áè÷äèí î õîø ÿíäàìà.

Áÿëëè ùÿãèãÿò áóäóð: ñöáù êèìè àøèêàð,

Îíäà êè, Éóñèô öçö ýöí òÿê öôöãäÿí íûõàð.

Ñöðìÿ îëàð Éÿãóáà, íóðà äþíÿð ýþç éàøû,

Âÿñìÿ Çöëåéõà òàïàð òà ãàðàëà àü áàøû*.

Äîñòóíà, ùÿì äöøìÿíÿ òèêäè òÿáèÿò íåúÿ,

Ñöáù ýÿëèí ïàëòàðû éàç ïàëàçûíû ýåúÿ.

Ùÿð íÿ ãÿäÿð ñöáù îëàð, ýþçäÿí èòÿð ýþéäÿ àé,

Ùÿð íÿ ãÿäÿð êè, ÷ÿêÿð ýþéäÿ áóëóäëàð àëàé.

Ùÿð íÿ ãÿäÿð àëÿìè éàç ÷åâèðÿð úÿííÿòÿ,

Éàé Ýöíÿøè äîëäóðàð ìåéíÿëÿðè øÿðáÿòÿ.
199
Ùÿð íÿ ãÿäÿð ñþç äåìÿê õàñ îëà Õàãàíèéÿ,
Íÿçì èëÿ ìþúöçÿ ýþñòÿðÿ, ìÿäùèí äåéÿ.

Ãàôèéÿïÿðäàçëàðû ñóñäóðà àâàçÿñè,

Ñöáù íåúÿ ñóñäóðàð áàéãóøó áöëáöë ñÿñè.

Ñöáù îíóí øåðèíè àëÿìÿ éàéñà ÿýÿð,

Äöøñÿ èëàí àüçûíà, øÿùäÿ äþíÿð, áèë, çÿùÿð.

Îëñóí î ýöí êè Ýöíÿø áàø ÷ûõàðà ãÿðáäÿí,

Éÿíè ãèéàìÿò ãîïà, òÿõòäÿ ñÿí øàù èêÿí.

Äàèì èêè ñöáùäÿ äþðä ìÿëÿê åéëÿð äóà,

Áÿõò ýöëÿ ñöáù òÿê, éàð îëà òàëå øàùà.

Áþéëÿ äóàíû, éÿãèí, òàíðû ãÿáóë åéëÿéÿð,

Ìÿí äÿ äóà åéëÿðÿì, Õûçð þçö “Àìèí!” äåéÿð.

16. ØÈÐÂÀÍØÀÙ ÀÕÑÈÒÀÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Ñöáù óëäóçëàðà ÷ÿêèáäèð êàìàí,

Ëÿòèô ÿíäàìëûëàð îäëàíûá îíäàí.
Ñÿùÿð ñöôðÿñèíÿ ñöáù îòóðàíäà,
Óëäóçëàð äèäÿðýèí äöøäö áèð àíäà.
Åëÿ áèë, ÿôñóíäó íÿôÿñè ñöáùöí,
Äÿéúÿê, óëäóçëàðû ñàðñûòäû áöòöí!
Ìöôòÿ éåéÿíëÿðèí áàüðûíà îä ñàë,
Èêè õÿçèíÿ âåð, áèð ãÿäÿù ìåé àë!
Ñàë ãûçûë ãÿäÿùè êöïÿäÿê ìåéÿ,
Ãÿäÿùèí îõøàñûí àüûð ýÿìèéÿ.
Äîëäóð ãÿäÿùèíè ñîí õÿòòèíÿäÿê,
Òÿðêè äöíéàëûüûí öñòöíÿ õÿòò ÷ÿê!
Ýöìöø ñöðàùèäÿ ìåé ãûçûëûíäàí,
Äöçÿëò äèëáÿðëÿðÿ çÿðèô ÿðìÿüàí!
Ýþçÿë ùÿäèééÿäèð øöìøàä éàðïàüû,
Áöëëóð áóõàãëàðà àç áîéóíáàüû.
200
Äöíéàíû áÿçÿéÿí Ýöíÿøèí þçö,
Ùèëàëãàøëûëàðäàí ÷ÿêìÿìèø ýþçö.
Çþùðÿ ìèçðàáûíû âóðóð ÷ÿíýèíÿ,
Íÿøèí ãûçëàðûíû îéíàäûð éåíÿ*.
Ñÿíóáÿð øþëÿñè ñà÷àí áàäÿäÿí,
Ýþçÿëëÿð ÿëèíäÿ íàð ýöëö ýþð ñÿí!
Øàäëûã ìÿúëèñèíèí íÿðä îéíàéàíû,
ßëèíè ÷ûðïìàãäàí ýþéÿðìèø éàíû.
Ìåéèí úþâùÿðèíäÿ éàãóò, ãûçûë âàð,
Ñÿùùÿòè ïîçóëàí ìèí øÿôà òàïàð.
Ãûçûëû, éàãóòó ôÿðÿù ýÿòèðÿð,
Ìåé úàí äÿðìàíûäûð, äàüûäàð êÿäÿð.
Ìåé ýÿòèð, äàøû äöç, éîëëàðû áàüëà,
Áàüëà, øåøõàíàäà çàëûìû ñàõëà!
Þë÷ö áèë ùÿð êÿñÿ ìåé âåðÿí çàìàí,
Ñÿí ÷àëûø, ôÿðãëÿíäèð éàøû ãóðóäàí.
Áÿäõàùà áèð ãÿòðÿ âåðìèøñÿí ÿýÿð,
È÷èðò õåéèðõàùà äÿðéàëàð ãÿäÿð!
Õûëòû ìöôëèñÿ âåð ñàõñû ãÿäÿùäÿ,
Íÿúèáÿ ñàô øÿðàá úàìè-ñÿäÿôäÿ!
Úöò øåøè àòàíäà ñàùèá ìÿãàìëàð,
Çÿðè úöò éåê àòàð éîõñóë àäàìëàð.
Áàø÷ûëàð îòóðóá ìåé è÷ÿí çàìàí,
Àéàã þïìÿñèíÿ åíÿð àñèìàí!
Õàãàíè èñòÿð êè, ÷àòà êàìûíà,
Ìåé ñöçÿ õàãàíûí ãûçûë úàìûíà.
Äöíéà ùþêìäàðû Øèðâàíøàù ö÷öí,
Øåðèí èíúèñèíäÿí áèð äÿìÿò äöçñöí.
Áþéöê õàãàíûìûç ßáöëìöçÿôôÿð,
Çÿôÿð ÷àëàíëàðûí þíöíäÿ ýåäÿð.
Õÿçðàí îðäóñóíà ãÿëÿáÿ ÷àëìûø,
Áîéíóíà Õèçÿðàí êÿìÿíäè ñàëìûø.
ßëèíäÿí äÿðéàëàð ýþùÿðëÿ äîëìóø,
Ýþâùÿð òàúëûëàðûí ýþâùÿðè îëìóø.
Äÿíèçèí øîð ñóéó àðàíìûø ùÿìÿí,
Ñàô èýèäëÿðèíèí àëûí òÿðèíäÿí.
Áàêû äóàñûíû óíóòìàç áèð àí,
Îëóá ñàéÿñèíäÿ Áÿñòàí, Õàâÿðàí!
201
 Ðåé èëÿ Õÿçðàíû, Çèðÿýÿðàíû,
Áàêû èñòÿð åòñèí øàùûí ãóðáàíû.
Ýþéëÿð ãûëûíúûíà ýþñòÿðäè ìÿäÿä,
Ôÿòù îëäó ÿëèéëÿ Øÿáÿðàí, Äÿðáÿíä.
Ýöøòàñá þç îüëóíäàí èñòÿäè êþìÿê,
Ãûçëàðû ÿëèíÿ ýÿòèðäè òÿê-òÿê.
Ìÿäùèíÿ éàçäûüûì áó ãèòÿäÿí ñÿí,
Áèëÿðñÿí, øàèðëÿð óñòàäûéàì ìÿí!

17. ÀÕÑÈÒÀÍ ØÀÙÀ Âß ØÀÙÁÀÍÓ

ÑßÔÂßÒßÄÄÈÍß ÕÈÒÀÁ

Êþíöë ÿýÿð ýþðìÿìèø äèëÿéèíèí öçöíö,

Êþíöë äóéàí èíñàíûí òàïìàìûøäûð èçèíè.
Äþíÿ-äþíÿ àõòàðäû êþíöë èêè äöíéàíû,
Ýþðìÿäè áèð ÿùë àäàì äóéà êþíöë äóéàíû!
Éîëó èêè ìÿíçèëèí åíèøëèäèð, éîõóøëó,
Ùÿëÿ âÿôà åë÷èñè êå÷ìÿìèøäèð áó éîëó.
Âÿôà öñòö íàõûøñûç çÿð îëóáäóð ÿçÿëäÿí,
Îäóð âÿôà íàõûøû àòûëìàéûáäûð ÿëäÿí.
Î øåé êè, àðçóëàðäûì, ýþðìÿäèì áó äöíéàäà,
Îíó ýþðÿí îëìàìûø ìÿíäÿí ãàáàãëàðäà äà.
Òóòóá öìèä éîëóíó, ÷îõëàðû åòìèø ñÿôÿð,
Ùÿëÿ àìàí éóðäóíà ÷àòìàìûøäûð áèð íÿôÿð.
Ùåé ýöí ýÿëèá, ýöí ýåäèá òàðèõ áîéó úàùàíäàí,
Ýþðÿí éîõäóð: èç ãàëà þòöá êå÷ÿí êàðâàíäàí.
Ñûíäûðàëû áåëèíè âÿôàíûí áó çÿìàíÿ,
Ýþðÿí éîõäóð: èøëÿñèí, äåñèí äîüðó çÿìàíÿ.
Âÿôàíûí ãàòëàíûëìûø áåëè õåéëè çàìàíäûð,
Îâ÷ó ôÿëÿê ÿëèíäÿ ÿí éàõøû áèð êàìàíäûð.
Õàãàíèíèí ÿìðèíÿ ÿýÿð ñàëûíñà íÿçÿð,
Àéäûí îëàð ãàçàíúû — äèëèíäÿí îëìóø çÿðÿð.
Áÿëëèäèð, áàøû ãàëõñûí, åíñèí äåéÿ ùÿìèøÿ,
Òÿðÿçèéÿ äèëèíäÿí àñûëìàã îëìóø ïåøÿ.
Ìÿíèì êèìè ñþç äåéÿí ùÿëÿ úàùàí ýþðìÿìèø,
Äèëèìäÿí ÷ûõàí ñþçäÿí ùå÷ êÿñ çèéàí ýþðìÿìèø.
Î ýöíäÿí êè, à÷ûëìûø, äàíûøìàìûøäûð éàëàí,
Áÿñ íÿ îëìóø äèëèìè ãóø òÿê ãÿôÿñÿ ñàëàí?
202
 ***
Åé Àõñèòàí, ñÿíÿ òàé ùÿëÿ úàùàí ýþðìÿìèø,
Àñèìàí äà ñÿíèí òÿê áþéöê õàãàí ýþðìÿìèø.
Ñÿí ìÿýÿð Úÿìøèäñÿí êè, áó äöíéà îíäàí ñàâàé,
Åëÿ ïîëàä âöúóäëó áèð ïÿùëÿâàí ýþðìÿìèø.
Áàéðàüûíûí çèíÿòè îëóá “ßáöëìöçÿôôÿð”,
Êàâèéàí áàéðàüû äà áåëÿ íèøàí ýþðìÿìèø.
Äåéèðëÿð êè, êå÷ìèøäÿ íÿ Òóðàí, íÿ äÿ Èðàí,
Ðöñòÿìè-Äàñòàí êèìè áèð ãÿùðÿìàí ýþðìÿìèø.
Ñÿíèíñÿ, åé ùþêìäàð, ãóëëàðûíûí è÷èíäÿ,
Éöçëÿðëÿ Ðöñòÿì âàð êè, ùå÷ Ñèñòàí ýþðìÿìèø.
Øàù èëÿ øàù áàíóíó áàü èëÿ äÿíèç êèìè,
Ãÿëáè ýåíèø, óúà áàø ùå÷ äóäìàí ýþðìÿìèø.
Áÿõøèø âåðÿí ÿëëÿðè áóëóä, Ýöíÿø, äÿíèçìè?
Àäè ÿëäÿí áèð èíñàí áåëÿ åùñàí ýþðìÿìèø.
Èêè ðóùëà èêè íóð, áó èêèñèíäÿí ñàâàé,
Áèð åâäÿ, áèð ñöôðÿäÿ ùå÷ áèð èíñàí ýþðìÿìèø.
Äöíéàíûí öôöãëÿðè èñìÿò ôÿëÿêëÿðèíäÿ,
Øàù õàíûìûíäàí ñàâàé èøûã ñà÷àí ýþðìÿìèø.
Þëêÿíèí Ãèéäàôÿñè, çàìàí ýÿçèá ñÿíÿ òàé,
Ðàáèÿäÿí ñàâàéû áèð îõøàéàí ýþðìÿìèø*.
Î Ðàáèÿ ÿñëèíäÿ Áÿíàòè-íÿø ãûçûéäû,
Éîõñà åëÿ Ðàáèÿ áöòöí úàùàí ýþðìÿìèø.
Ìÿùÿììÿäÿ õàñ îëàí äîããóç àðâàääàí ñàâàé,
Éöç ÿñðäÿ îíà òàé áèð àõòàðàí ýþðìÿìèø.
Î ñÿôàíû êè, ýþðäö âöúóäóíäà Úÿáðàéûë,
Ìÿðéÿìèí ïàê úèñìèíäÿ áèð åëÿ úàí ýþðìÿìèø.
Ïÿðäÿñèíäÿ èêèíúè Ìÿðéÿìè ñàõëàìàã÷ûí,
Ôÿëÿê Ãåéñÿðäÿí þçýÿ áèð ïàñèáàí ýþðìÿìèø.
Áÿõòèí ùöìàñû ó÷ìóø, áöòöí úàùàíû ýÿçìèø,
Ãàïûñûíäàí ñàâàéû áèð àøèéàí ýþðìÿìèø.
Õóðìà àüàúû äóéäó ÿòðèíè ÿäàëÿòèí,
Õóðìà è÷èíäÿ ÷ÿðäÿê õóðìà à÷àí ýþðìÿìèø.
Ñÿàäÿò êÿúàâÿñè ýÿëìÿäÿí, áèð íÿôÿð äÿ,
Õåéèð éóðäóíà äþíñöí ìöëêè-Øèðâàí, ýþðìÿìèø.

203
 ***
Øàùáàíóíóí âåð ÿëè, ñÿõàâÿòè þíöíäÿ,
Õÿçèíÿëÿð, ìÿäÿíëÿð òàá ýÿòèðìÿç áèð ýöí äÿ.
ßýÿð Êÿðÿì ÿëèíè à÷ìàñà Ñÿôâÿòÿääèí,
Êÿðÿìèí úèñìèíäÿêè ðóù äà ýþðöíìÿç, éÿãèí.
Þçö ýèçëè ñèððäèð, ïÿðäÿäÿ îëìóø íèùàí,
Àíúàã áöòöí ñèððëÿð ãÿëáèíÿ îëìóø ÿéàí.
Êÿáÿ êèìè þðòöäÿí çèíÿò òàïûáäûð î äà,
Àíúàã åëÿ Êÿáÿ êè, ýþðÿí éîõäóð äöíéàäà.
Ìÿëèêÿíèí âÿòÿíè úÿííÿòäèð, î ìÿëÿêäèð,
Î úÿííÿò êè, øöáùÿñèç, áèð êÿñ ýþðìÿéÿúÿêäèð.
Øàù Èäðèñäèð, Èäðèñèí úàíàíûäûð î äèëáÿð,
Îíà íÿçÿð ñàëìàüà áàøãàñûíäà éîõ ùöíÿð.
Úÿìøèä àèëÿñèíäÿ õàíûì îëàí, åé ãàäûí!
Àèëÿéÿ øÿðÿôäèð ñÿíèí ìöáàðÿê àäûí!
Ñÿí ñèôÿòúÿ Ñàðàñàí, ïàêëûãäà Àñèéÿñÿí,
Ùå÷ êÿñèí ýþðìÿäèéè ìåùðèáàí Çöáåéäÿñÿí*.
Ùÿð êÿñ ñÿíèí âÿñôèíè äèëÿ àëìûøäûð, èíàí.
Àüçû äàäà ýÿëèáäèð, ñàíêè ýþâñÿð ñóéóíäàí!
Ñÿíèí ìÿäùèíè éàçàí îäà éàíñà äà, àíúàã,
Îäóíó éà Çÿìèðàí, éà äà Òóáà îëàúàã.
Àñòàíàíäà òîðïàüû þïöáñÿ êèì, åé ïÿðè!
Çÿùìÿòñèç, ÿçèééÿòñèç ãóúàãëàìûø ýþâùÿðè.
Íÿ ñÿí êèìè ìÿëèêÿ ýÿëìèøäèð áó úàùàíà,
Íÿ ìÿí êèìè ñåùðêàð øàèð ýþðìöø çÿìàíà.
Êþíëöì åëÿ áÿçÿíäè ñÿíè âÿñô åäÿí çàìàí,
Åëÿ áÿçÿê íåéñàíäàí òàïà áèëìÿç ýöëöñòàí.
Ìÿúëèñèíäÿ äèë à÷ûá, âÿñôèíè ñþéëÿñÿì ìÿí,
Õîø ýÿëÿð ýöëøÿíäÿêè áöëáöëöí íÿüìÿñèíäÿí.
Ñÿíèí àäûí êþíëöìöí áàüûíäà áèð àüàúäûð,
Õÿçàí ýÿëèá, ãûø þòñÿ, éåíÿ ñîëìàéàúàãäûð.
Ñÿíÿ íèñàð åòäèéèì áó êè÷èúèê ìÿäùèééÿ,
Áèð ìöøêäèð êè, ùÿëÿ úóëüàíìàìûø èïÿéÿ.
Ýþðöíúÿ øåð áàçàðû êàñàä îëóáäóð òÿìèç,
Áàüëàäû øàèðëèéèí äöêàíûíû áÿíäÿíèç.
À÷äû ùÿëëàú äöêàíû, ëàêèí, ùå÷ áèð çàìàíäà,
Îääàí áàøãà ìöøòÿðè ýþðìÿäè î äöêàíäà.
Ñîðóøìàäû ùàëûìû áèð êÿðÿ øàù õàíûìû,
204
Áèëñèí íåúÿ ñàðñûäûð ãÿìëÿð éàçûã úàíûìû?
Íÿ ùàëûìû ñîðóøàí, íÿ éàäûíà ñàëàí âàð,
Íÿ áèð òÿñÿëëè âåðÿí, íÿ äÿðäèìÿ ãàëàí âàð.
×îõëàðûíäàí èñòÿäèì ÿëàú öðÿê äÿðäèíÿ,
Áèëìÿäèëÿð ãÿì íÿäèð, õÿñòÿ öðÿê äÿðäè íÿ?
Èêè-ö÷ èëäÿí áÿðè øàù äà îëóá ìÿíÿ éàä,
Íÿ áèð ïàðà ÷þðÿêëÿ, íÿ ùþðìÿòëÿ åäèá éàä.
×îõäàí ÷ûõûá àðàäàí ÿíàì, áÿõøèø, ùÿâàëÿ,
Áèð íÿôÿðäÿí ñîðóøñóí ùàëûìû ëàìÿùàëÿ.
Øàù ìÿíäÿí àúûãëûäûð, áèðúÿ ñîðóøóí îíäàí,
Ñþéëÿñèí êè, íÿ õÿòà ýþðìöø éàçûã ãóëóíäàí?
Øàèð øàù ñàðàéûíäà ÿë ÷ÿêèá õèäìÿòèíäÿí,
Ñîíðà äà ìÿùðóì ãàëûá øàù âåðÿí íåìÿòèíäÿí.
Èíäè êè, áàüëàíûáäûð öçöìÿ øàù äÿðáàðû,
Éàä åëëÿðÿ ýåòìÿéÿ èúàçÿ âåðñèí áàðû!
Àðçóì áóäóð, áó èøäÿ âàñèòÿ÷èì îëàñàí,
Ñÿíäÿí éàõøû êèìäèð î, ìÿíÿ îëñóí ìåùðèáàí?
Áèð àäàì êè, òàíûìàç ñÿíäÿí éàõøû áèð êþìÿê,
Ñÿí äÿ î áè÷àðÿéÿ êþìÿê åäÿñÿí ýÿðÿê!
Äàäûíà ÷àò, íàëÿñèí äèíëÿ, ýþñòÿð ìÿðùÿìÿò!
Îíóí âàðû, äþâëÿòè àùö ôÿüàíäûð ôÿãÿò!
Èñòÿäèì áèð øåð éàçûì âèäàëàøûá ýåäÿðêÿí,
Øåð äåéèë, òÿðèô ö÷öí ñåùð àõûòäûì äèëèìäÿí.
ßëèìäÿêè ãÿëÿìèí èêè äèëëè ãóøóíóí —
Ýþðÿí éîõäóð ìèñëèíè ýöë áóäàüûíäà îíóí.
Éÿùÿðëÿéèá, îòóðäóì íèòã àòûíà, óúàëäûì,
Óúàëàðàã, áó àòëà Öòàðèääÿí þú àëäûì.
Ìÿëèêÿíèí ñàüëûüû áèð áàüäûð êè, ùå÷ çàìàí,
Ôÿíà éåëè ÿñìÿñèí, î áàü ýþðìÿñèí õÿçàí.
Ìÿëÿêëÿð ëþâùÿñèíäÿ çàìàí îíóí àäûíû,
Éàçñûí: “Èíñ èëÿ úàíûí ÿí ìþùòÿðÿì ãàäûíû”.
Þìðö îëñóí ÿáÿäè, ýöíö êå÷ñèí êÿäÿðñèç,
Ñàéÿñèíäÿ þëêÿìèç éàøàñûí äÿðä-ñÿðñèç.
Àðçóì áóäóð: þìðöìäÿ éöç åëÿ áàéðàì îëà,
Øàùëà õàíûì þìðöíöí ùÿð ýöíöíäÿí êàì àëà!

205
18. ÅØà Âß ÌßÙßÁÁßÒÄß ÝÓØßÍÈØÈÍËÈÊ Âß
ÌßÍÓ×ÞÙÐÖÍ ÁÀ×ÛÑÛ ÈÑÌßÒßÄÄÈÍÈÍ ÌßÄÙÈ

Òÿðê ãûëìàã÷ûí úàùàíû ñå÷ìèøÿì,

Åøãè úàíûí ìåùðèáàíû ñå÷ìèøÿì.

Âåðìÿðÿì äöíéàéà åøãèí çþâãöíö,

Áèð ýöí îëñóí, éà áèð àíû ñå÷ìèøÿì.

Àñèìàíûí ìèííÿòèíè ÷ÿêìÿäÿí,

Ìÿí Ýöíÿø ðÿìçè âÿôàíû ñå÷ìèøÿì.

Ýþçëÿðèì òÿð èíúèëÿð äÿðéàñûäûð,

Ñàùèëèíäÿ ëÿë êàíû ñå÷ìèøÿì.

Äàñòàí åòìèø Ìÿúíóíóí åøãèí úàùàí,

Ìÿí áó øþâêÿò, ùÿì áó øàíû ñå÷ìèøÿì.

Ùÿð ïÿòÿê àøèãëÿðèí øàí-øàí åâè,

Øàù êèìè ìÿðêÿç ìÿêàíû ñå÷ìèøÿì.

Äÿðäèìÿ âàãèô îëàí äîñò èñòÿðÿì,

Ìÿí ãûëûíú òÿê “ìåùðèáàíû” ñå÷ìèøÿì.

Äîñòëàðûí çöëìö àøûáñà ùÿääèíè,

Äîñòóíóí ãÿäðèí ãàíàíû ñå÷ìèøÿì.

Ìÿí ãóøàì, ñåâýè ãÿôÿñ, ó÷ñàì áåëÿ,

Äþíìÿê ö÷öí î éóâàíû ñå÷ìèøÿì.

Ìÿí õÿéàëÿí éàðëà ùÿìäÿì îëìàüà,

Àõòàðûá õÿëâÿò ìÿêàíû ñå÷ìèøÿì.

Éàð äåéÿíäÿ ìÿí, åëÿ ôèêð åòìÿéèí,

Ýþðäöéöì ùÿð øóõ úàâàíû ñå÷ìèøÿì.

Ìÿíäÿ áó àðçó, èíàí, ìÿíñèç äîüóá,

Õóðìàíû òóìñóç çàìàíû ñå÷ìèøÿì.
206
Éàð îëìàçñà öìèä èëÿ éåíÿ,
Ãÿëáÿ ìóíèñëèê íèøàíû ñå÷ìèøÿì.

Ãÿëá öìèäñèçëèê éàðàñû àëäûñà,

Ìÿëùÿìèì ãÿìäèð, äÿâàíû ñå÷ìèøÿì.

Äöíéàäà áèð ýöøÿíè õàëãäàí óçàã,

Òÿðê åäèá ýÿíúè-ðÿâàíû, ñå÷ìèøÿì.

Áó éîñóí áàñìûø îëàí Ðóéèíäåæè,

Òóòìàüà ìÿí ùÿôòõàíû ñå÷ìèøÿì*.

Ñöôðÿñè áîøäóð ýþðöíúÿ áó åâèí,

Ìÿí ãÿíàÿòäÿí ãèäàíû ñå÷ìèøÿì.

Ïóñãóäóð, ýþðäöì, áÿëàéà áó ãàëà,

Ìÿí áÿñèðÿò ïàñèáàíû ñå÷ìèøÿì.

Ùÿì ùàâà éîõäóð áó éåðäÿ, ùÿì âÿôà,

×àòäûðûì øÿùðÿ áó úàíû, ñå÷ìèøÿì.

Éîõ ÿëÿôäÿí áàøãà áóðäà þçýÿ øåé,

Ìÿí ÿëÿôäÿíñÿ çÿêàíû ñå÷ìèøÿì.

Ëàë úàâàíìÿðäëÿð éåðèí òàïñàì ÿýÿð,

Äèë à÷ûá õîø áèð áÿéàíû ñå÷ìèøÿì.

Äöøñÿ ãûôûë÷û äöêàíûíäàí éîëóì,

Îíäà, áèë, ãûôëû-äÿùàíû ñå÷ìèøÿì.

Ùÿð íÿ ýÿëìèø áàøûìà — äèëäÿí ýÿëèá,

Ñóñìàüûí éîõäóð çèéàíû, ñå÷ìèøÿì.

Èòñÿ äÿ íèòãèí êèëèäè, ìÿäù ö÷öí,

Òÿêúÿ Áèëãåéñè-çàìàíû ñå÷ìèøÿì*.

Ìÿí òÿìÿííàñûç, õàíûìëàð øàùûíû,

Êþíëöìöí òÿê ìåùðèáàíû ñå÷ìèøÿì.
207
Èñìÿòÿääèí øàùäà Ìÿðéÿì ùþêìö âàð,
Êàíäàðûí úÿííÿò íèøàíû ñå÷ìèøÿì.

Î, Ôèðèäóí ìöëêöíöí òÿê ýþâùÿðè,

Ìÿí î äÿðýàùäà ìÿêàíû ñå÷ìèøÿì.

Áàðèýàùû Êÿáÿäèð áèð þëêÿéÿ,

Ãèáëÿýàù ìÿí äÿ îðàíû ñå÷ìèøÿì.

Éöêñÿê óëäóçäóð, ñÿìàëàð — ïÿðäÿñè,

Ìÿíçèëè÷èí Ôÿðãÿäàíû ñå÷ìèøÿì*.

Àäÿòèí Ñàðà, êþìÿê÷èí Àñèéÿ,

Õèäìÿòèíÿ èíñö úàíû ñå÷ìèøÿì.

Ðàáèÿ, ùÿì äÿ Çöáåéäÿäèð, îíóí,

Áàðýàùûíäà àìàíû ñå÷ìèøÿì.

Âàð èíàìûì ÷öí åäÿ ùþðìÿò ìÿíÿ,

Ýþâùÿðèí áó ÿñë êàíû, ñå÷ìèøÿì...

Ãóëëàðûíûí ýÿçäèéè òîðïàüû ìÿí,

Áþðêöìÿ çèíÿò íèøàíû ñå÷ìèøÿì.

Ïàðëàã óëäóçëàð àëûð îíäàí çèéà,

Ìÿí äÿ î ïàðëàã çèéàíû ñå÷ìèøÿì.

Áèð-èêè ñþç ñþéëÿñÿì, ýþâùÿð âåðÿð,

Ìÿíñÿ ýÿíúè-øàéÿãàíû ñå÷ìèøÿì.

Õèäìÿòèíäÿ àç ýþðöíñÿì, ÿôâ åëÿ,

×öíêè Ñèìöðü àøèéàíû ñå÷ìèøÿì.

Áàø÷ûëûã çÿùìÿòñÿ, õèäìÿòäèð úÿôà,

Ìÿíñÿ áóíëàðäàí àñàíû ñå÷ìèøÿì.

Èëëÿð èëÿ ÷ÿêìèøÿì õåéëè ÿçàá,

Àéðûëûãäàí ìÿí ùàìàíû ñå÷ìèøÿì.
208
 Ôèë ýþðÿí äÿìäÿ éóõóìäà, äèêñèíèá,
Ñþùáÿòÿ Ùèíäóñòàíû ñå÷ìèøÿì.

Éàòìûø èäèì, ãàëäûðûáäûð ùöììÿòèì,

Áó ÿçàáè-úàâèäàíû ñå÷ìèøÿì.

Ìÿäùèíè òþêñÿì ãûçûëäàí áöò êèìè,

Ñÿúäÿéÿ òÿê áèð õóäàíû ñå÷ìèøÿì.

Êàôÿð îëñàì äà, ñÿíèí ìÿääàùûíàì,

Ýþçëÿðÿì ôàéäà, çèéàíû ñå÷ìèøÿì.

Ùÿð ñÿùÿð ÿë ãàëäûðûá äÿðýàùûíà,

Úàíûíà ùÿãäÿí äóàíû ñå÷ìèøÿì.

19. ØÈÐÂÀÍØÀÙ ÌßÍÓ×ÞÙÐÖÍ ÒßÐÈÔÈ

Øàùûí ÿäàëÿòè áåø íþâáÿ òÿáëèíè ÷àëäû,

Òÿçàäû áîøëàäû äþðä òÿá, áèðëÿøèá ãàëäû*.

×àòûá î âàõò êè, àìàí ãàñèäè ùöçóðóíäàí,

Âåðÿ úàùàíà õÿáÿð êè, íÿ õîø îëóá äþâðàí.

Éÿãèí Õöòÿíäÿêè éÿáðóù áèòêèñè äèë à÷àð,

Éàõûí çàìàíäà î, Âÿãâàã àüàúû òÿê äàíûøàð*.

Äåéÿð êè, øöêð, áó äöíéàäà âàð áþéöê áèð øàù,

Åäèá âÿêèë þçöíÿ ðóçè ÷àòäûðàí Àëëàù.

Ôÿëÿê úàëàëëû Ìÿíó÷þùð Ìöøòÿðèõèñëÿò,

Î, äèíÿ ôÿõðäèð, îíäàí úàëàë òàïàð ìèëëÿò.

Íÿñèìè èíñàôûíûí ÷þëëÿðÿ ÿñèá, îíäàí,

Çÿùÿð îëóá èëàí àüçûíäà — äÿðäëÿðÿ äÿðìàí.

ßäàëÿòèëÿ îíóí áèðëÿøèá çàìàíëà àìàí,

Ãÿçà ðèçà èëÿ äîñòëàøìàüà âåðèá ôÿðìàí.
209
Àõûòäû ãàíûíû ãûï÷àãëàðûí áó ìåéäàíäà,
Áîéàíäû ×èí èïÿéè òÿê-ãûëûíúû àë ãàíäà.

Òÿÿúúöá åòìÿ, î òîðïàãäà êè, áèòèð îòëàð,

Áèòÿðñÿ áàøëàðû ãûï÷àãëàðûí îëàíäà áàùàð.

Íÿ õîø êè, àëÿìè-ìöòëÿãäÿ ùÿã ÷àòûá äàäûíà,

Áÿãà áÿðàòûíû êàòèá éàçûá ñÿíèí àäûíà.

ßëèíëÿ òàïìàñà íóðó ôÿëÿê øàìû, ÿëáÿò,

Ìÿñèùÿ êÿáð úàíû òÿê îëàðäû, áèë, çöëìÿò.

Ñÿùÿð ãûëûíúû ÷ÿêèá ñöáù òÿê äèëàâÿðëÿð,

Âóðóøìàã ÿçìè èëÿ äþø-äþøÿ äóðàð ëÿøêÿð.

Ýþðöíúÿ ñÿíäÿêè Ïÿðâèí ãûðàí îõó, ùÿòìÿí,

Áÿíàò-íÿø àëàð, ãîðõàðàã, òÿëàã ýþéäÿí*.

Ñÿíèí ãûëûíúûíû îéíàð ýþðÿíäÿ, ãûíäàí óçàã,

Éåðèí þäö éàðûëàð, ëÿðçÿéÿ ýÿëÿð àôàã.

Áóëóä òÿê ÿëäÿ î øèìøÿê ãûëûíú, äþíÿðñÿí îäà,

Ìÿëÿê êèìè îòóðàðñàí Áöðàã òÿê áèð àòà.

Ãèäàü îõó ó÷àð èêÿí ñÿíèí êàìàíûíäàí,

Ãèäàüà ÿêñ-ñÿäàñû ÷àòàð äàü öñòÿ ùàìàí*.

Ãûëûíú ÿëèíëÿ ñÿíèí áèðëÿøÿíäÿ ìåéäàíäà,

Úàí àéðûëàð áÿäÿíèíäÿí ïèñèí ùàìàí àíäà.

Òöêÿíäè õÿëã, éåð àëòûíäàêû áó ðóùëàðäàí,

Ýöìàí êè, õÿëã åäÿúÿêäèð éåíè áÿøÿð éàðàäàí.

Áàøûíäà ÷ÿòðè òóòóá “Úàÿ Íÿñðöëëàù”û çÿôÿð*,

ßúÿëñÿ äöøìÿíèíÿ è÷äèðÿð ÿëèëÿ çÿùÿð.

ßäàëÿòèí ñÿáÿáèíäÿí øàùûì ôÿëÿêäÿ áåëÿ,

Ýöíÿø Àéà ÷àòà áèëìÿç êè, åíäèðÿ ñèëëÿ.
210
Ãÿñÿì î õàëèãÿ êè, ïàêëàð ÿçÿë äÿìäÿ,
Îëóáëàð àøèãè, âàëåù ãàëûáëàð àëÿìäÿ.

Íÿ Øÿðã, íÿ Ãÿðáäÿ âàðäûð ñÿíèí êèìè Ùàòÿì,

Íÿ äÿ ìÿíèì êèìè ìÿääàù Èðàãäà, Øàìäà ùÿì.

Ìÿíè éàðàòäû ñÿíè ìÿäù ö÷öí þçö éàðàäàí,

Ñÿí èñÿ áÿñëÿ ìÿíè, ëàéèãÿì áóíà, ñÿí èíàí!

Ìÿíÿì î øÿõñ êè, ùÿð øåðèìè éàçàðêÿí ìÿí —

Éàðàð ôÿëÿê îëà äÿôòÿð, ìÿëÿê âàðàã ÷åâèðÿí.

Î íöêòÿëÿð êè, äöøÿð íÿçìèìÿ äÿãèã, ïàðëàã,

Éÿãèí êè, ñèððèíè áèëìÿç “ßáó ßëè Äÿããàã”*.

Çÿìàíÿ øàùëàðû øÿôãÿò áàüûíäà ìåéâÿ öçÿð,

Ìÿíèì äÿ ùàëûìà ñàë øÿôãÿòèí ýþçöéëÿ íÿçÿð!

Óñàíäû êþíëöì î ýþé ýöíáÿçèí úÿôàñûíäàí,

Íåúÿ êè, ñûñãàëûíû ñàðñûäàð ìöçöð äÿðìàí.

Úàùàí ìÿùÿááÿòèí èëÿ äîëóá, ðèçà âåðìÿ,

Ìÿíèì êèìè áèðèíÿ çöëì îëà, ðÿâà ýþðìÿ!

Ñÿõàâÿòèíëÿ íàéèáëÿð ÿëèíäÿí àë ìÿíè ñÿí,

Êè, õÿëãÿ ðóçè âåðÿí íàéèáè áó ýöí ñÿíñÿí.

Áàúàðäûüûìúà ñÿíÿ ìÿäùëÿð íèñàð åòäèì.

Íèéÿ ÿçèçëÿð è÷èíäÿí ìÿíè êÿíàð åòäèí?

Úàùàí ìöëêö ñÿíèí, ñÿí áó ìÿäùÿ ëàéèãñÿí,

Éÿìàê èëÿ Éàëàüû òÿðèô åéëÿéèì íåúÿ ìÿí?*

Ùàíû î êÿñ êè, ñÿíèí âåðäèéèí áîë ÿíàìäàí.

×àòûá äà ñÿðâÿòÿ, òèêäèðìÿìèø ñàðàé, åéâàí?

Ôÿãÿò-ìÿíÿì êè, ìÿíÿ òàëåéèì îëóáäóð éàä,

Íÿ ðàçû ãàëäûì þçöìäÿí, íÿ îëäó êþíëöì øàä.
211
 Úàíûì éàõûëäû îäà, òÿá ïàñ òóòóáäóð, ÿýÿð,
Áèð àù ÷ÿêñÿì, îäóíäà äÿìèð áåëÿ ÿðèéÿð.

Ôÿçèëÿòèí äàäûìà ÷àòìàñà, áóäóð ãîðõóì,

Ðÿãèáëÿ öç-öçÿ ýÿëäèêäÿ ìÿí – õÿúàëÿò îëóì.

Ñþçöí ìÿçàúûíà ìÿäùèíëÿ ãàòìûøàì øÿêêÿð,

Öìèäèìè ãûðàðàã, êàìûìà àõûòìà çÿùÿð.

Êÿðÿì ãûëûá äà, ìÿíÿ ãûéìà, åùòèéàúûìäàí,

Ìèí îäëó àù úèéÿðäÿí ÷ÿêèá, éàíàì ùÿð àí!

Þëöì îäó ýÿçèðÿì åùòèéàú öçöíäÿí ìÿí,

Íåúÿ ùÿéàò ñóéó àõòàðàð ùÿéàòû ñåâÿí.

×þðÿê äàëûíúà úàíûì àéíà òÿê çÿèôëÿìèø,

Äàðàã êèìè òÿïÿäÿí äûðíàüàäÿê îëóá äèø-äèø.

Ñÿíèí î ìÿðùÿìÿòèí äÿðäèìÿ åäÿð äÿðìàí,

ßëàú ýþçëÿìèðÿì ÷öíêè Èáí-Èñùàãäàí*.

Ùÿéàò, þëöì íÿ ãÿäÿð âàð ,ãàïûí à÷ûã îëàúàã,

Úàùàí ÿùëèíÿ ãÿñðèí öìèä åâè ãàëàúàã.

Ãàïûí ôÿëÿêëÿð ö÷öí ãèáëÿäèð, úàùàí ÿùëè.

Äèë à÷äû ìÿäùèíÿ ,ñåâäè ñÿíè áÿéàí ÿùëè.

Ñÿíÿ ùÿìèøÿ äóà åéëÿéèð áó Õàãàíè,

Ãÿáóë åéëÿéÿ òàíðû áó ÿùäö ïåéìàíû.

20. ÌÖÇßÔÔßÐßÄÄÈÍ ÅËÄßÝÈÇ

ÃÛÇÛË ÀÐÑËÀÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Åé Ìÿüðèáèí òàúäàðû, ôÿëÿêëÿðèí øàùû áó ýöí,

Ìÿøðèãäÿí öç ýþñòÿðÿíäÿ ñÿíäÿí çèéà àëàð áöòöí.
212
Ïàê àäàìëàð ãèáëÿñèäèð ñÿíèí ãàïûí ùÿð áèð çàìàí,
Ñÿíäÿí áàøãà áèð ãèáëÿýàù òàíûìûðàì, åé ùþêìðàí!

Áó äîüðóäóð êè, âàúèáäèð ñÿúäÿ åòìÿê áèð Êÿáÿéÿ,

Ýþçöì ñÿíäÿí àéðûëìàç ìÿí áàõûì áèð þçýÿ ãèáëÿéÿ.

Áàúàðìàäûì Êÿáÿéÿ ìÿí çèéàðÿòÿ ýåäèì ÿýÿð,

Éàõûí Êÿáÿì îëàí éåðäÿ íÿ ëàçûìäûð óçàã ñÿôÿð.

ßýÿð ñÿíèí ãÿíøÿðèíäÿ ôþâòÿ ýåòñÿ áèð íàìàçûì,

Úàíûì ãóðáàí îëñà áåëÿ, éîõäóð áóíà åòèðàçûì.

Õèäìÿòèíÿ ÷àòàí äÿìäÿ éàðàøàðàì Ìÿñèùàéÿ,

Áóðàõñûí þç äîíóçóíó áó ýöí ìÿñúèäè-ßãñàéÿ?*

Ãîé áÿäÿíèì îëìàñûí ùå÷, ãóëëóüóíäà ãóðáàíñà úàí,

Êþíöë ìþùðÿ òàïìûø èñÿ, íÿéÿ ýÿðÿê îëñóí èëàí?!

Äîüðóäóð êè, ìöøêè àíúàã ñàðûìñàãëà éîõëàéàðëàð,

Êèøè ìöøêö ÿëäÿ åòñÿ, ñàðûìñàüà ùàúÿòìè âàð?

×èíèí ìöøêö íÿüä îëàíäà, íÿéÿ ëàçûì ×èí úåéðàíû?

Ãîé îòëàñûí ×èí úåéðàíû ÷ÿìÿíëèêäÿ ýöë-ðåéùàíû.

Èêè òþùôÿ ýþíäÿðèðÿì — áèðè úàíäûð, áèðè ÿñÿð,

Ãàèáàíÿ àëãûøëàéàð òþùôÿëÿðè óúà ýþéëÿð.

ßøàðûìûí áó äèâàíû èíúè ñÿïÿð ìÿúëèñèíÿ,

Ùÿð áèð áåéòèì ùöçóðóíäà ëàéèã îëàð, áèë, òÿùñèíÿ.

Ñÿìà ñÿíèí òîðïàüûíû þïÿí äÿìäÿ, åé ùþêìðàí,

Ýþçëÿðèíÿ áèð òóòèéà åäÿð îíó ùÿð áèð çàìàí.

Õûçûð ãÿäÿð þìðöí îëñóí çèðâÿëÿðè àøà-àøà,

Ùÿð ýöíöí ãîé ìèí èë îëñóí, áó ùåñàáëà éöç èë éàøà!

213
 21. ÈÐÀÃÛÍ ÁÀØ ÂßÇÈÐÈ
ÇÅÉÍßÄÄÈÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Ñöáù ãûëûá Øÿðãäÿí áàéðàüûíû àøèêàð,

Øþëÿñè î áàéðàüûí øèìøÿéè õàòûðëàäàð.
Ìàâè ñÿìàäà Ýöíÿø ãûðìûçû êöêöðä èêÿí,
Éåð ìèñèíÿ ðÿíý âåðèá, ñàô ãûçûëà îõøàäàð.
×èí øàùû ×èí ýöçýöñö ãûëäû öôöãäÿ ÿéàí,
Çÿíúè ïàñû ýþéäÿêè ýöçýöäÿí îëäó êÿíàð.
Çÿðëè ãûëûíúëà Ýöíÿø Àé ñèïÿðèíÿ âóðóá,
Òèêäè äàüûí ÷èéíèíÿ àü ÿëè èëÿ úèéàð*.
Îëäó Ñÿìàê òóòäóüó íèçÿ ÿëèéëÿ ãÿëÿì,
Îëäó áó ÿëëÿ Èðÿì ÷åøìÿëè áèð ëàëÿçàð*.
Êþëýÿ ñÿíóáÿð êèìè Ìÿüðèáÿ äöøäö, áóäóð,
Øÿðãäÿí åòäè Ýöíÿø çÿðëè øöøÿ àøèêàð.
Ýöíáàòàíà öç ãîéóá ó÷äó éåðèí ãàðüàñû,
Åòìÿéÿ òàêè îíó ýþé ÷àëàüàíû øèêàð.
Îëäó Ýöíÿø îä, ýåúÿ éàíäû ãàðà ìöøê òÿê,
Éàéäû ñÿáà ÿòðèíè, óä èëÿ äîëäó äèéàð.
Àòäû ãûçûë þðòöíö ñöáù, ôÿëÿê åéëÿäè,
Ïóë êèìè óëäóçëàðû ýþé ýÿëèíèíÿ íèñàð.
Ýþé áó ãàðà òîðïàüà ñà÷äû Ýöíÿø íóðóíó,
Ïàðëàäû ôèêðèí ñÿíèí, áÿùðÿëÿíèð øÿùðèéàð.
Àñÿô èêÿí, âåð ÿëèí Ùàòÿì åäèáäèð ñÿíè,
ßùíÿô èêÿí, ñþçëÿðèí Ñþùáàíû õàòûðëàäàð*.
Áÿõøèøè Õàëèä êèìè ùÿäñèç îëàí Éÿùéàñàí,
Úÿôÿð èêÿí, îëìóñàí ðÿéäÿ Ùàðóíøöàð*.

***

Ýÿëäè ñÿùÿð ìÿñò èêÿí, ýèðäè ãàïûìäàí íèýàð,

Ñöáùÿ ýöë ÿòðè ñà÷ûð, ýþçëÿðè îëìóø õóìàð.
Ýþðäö úàâàíëûã áàüûì ñàíêè õÿçàíà äöøöá,
Äèë à÷ûá öçð èñòÿäè íàçëà î ñèìèíöçàð.
Äóðäó ñàëàì åéëÿäè, àëäû ñöðàùè ÿëÿ,
Ñþéëÿäè êè, ÷àðÿäèð ìåé, êèì îëàðñà õóìàð.
Úàì î ÷è÷ÿê ëÿáëÿðèí øþâãè èëÿ ýöëäöñÿ,
214
Ýÿëäè ñöðàùè äèëÿ, àüëàäû ùåé çàð-çàð.
È÷äè èêè-ö÷ ãÿäÿù, à÷äû ýþçÿë àüçûíû,
Ñà÷äû øÿêÿð ëÿáëÿðè, ýöëäö ýþçÿë íþâáàùàð.
Íèòãèíèí î áöëáöëö à÷äû ÷è÷ÿê ëÿáëÿðè,
Îëäó øÿðàáäàí öçö ëàëÿ êèìè àøèêàð.
Ñþéëÿäè êè, ãÿì éåìÿ, ìåéë åëÿ, ýÿë, áàäÿíè,
Ãÿì íÿ ýÿðÿê âàð èêÿí, ìÿí êèìè áèð ãÿìýöñàð.
Ìÿí êèìè è÷ áàäÿíè, åé ñþçö øèðèí, áó äÿì,
Ãÿì åâèíè åòýèíÿí øàäëûã èëÿ òàðìàð.
Ýþð íåúÿ øþëÿ ñà÷ûð íóðëó Ýöíÿø àëÿìÿ,
Îëäó áÿðàáÿð ýåúÿ ýöíäöçÿ, ýÿëäè áàùàð.
ßëäÿ ïèéàëà òóòóá, íóø åëÿ ìåé øþâã èëÿ,
Íÿüìÿ äåñèí íåéëÿ ÷ÿíý, ãîé îõóñóí ñàçëà òàð.
Ö÷ äîëó ïåéìàíÿ è÷ ñÿí âÿçèðè ìÿäù åëÿ,
Ñþéëÿäè: Õàãàíèéÿ, ñþéëÿ ýþðÿê áèð íÿ âàð?
Áèë êè, âÿçèðäèð øàùà, þëêÿéÿ òÿäáèð òþêÿí,
Ýþð êè, îíóíëà åäèð äèí èëÿ ìöëê èôòèõàð.

***

Ýÿëäè õÿçàí ìþâñöìö, êþ÷äö áó éåðäÿí áàùàð,

Ìåéíÿ êöëÿêäÿí ÿúÿá àüëàäû ùåé çàð-çàð.
Ñöíáöëÿíèí ÷ÿðõäÿ éàíäû ôÿðÿù õûðìàíû,
Êþ÷äö Ýöíÿø Ìèçàíà, òàïäû î éåðäÿ ãÿðàð*.
Ýþéëÿðèí çÿð ïàð÷àñû ÷àòäû Òÿðàçóéÿ ÷öí,
Ýåúÿéëÿ ýöíäöç áó äÿì þë÷öäÿ áèð îëäóëàð*.
Ýöìöø çèðåùëè ùàëãà ÷ûõäû éåíÿ àøêàðà,
Ñÿïäè îíóí öñòÿ çÿð, îëäó áóäàãëàðäà áàð.
Ñûõäû õÿçàí àëìàíûí ÷àùè-çÿíÿõäàíûíû,
À÷äû ÷ÿìÿíëÿðäÿ ýöë, îëäó ýþçÿë ðóçýàð.
Äûðíàüûíû ìåéíÿíèí ôûíäûüà òóòäó ïàéûç,
×ÿêäè áÿçÿêëÿ õûíà ÿëëÿðèíÿ òåç ÷èíàð.
Äîëäó ýöìöøëÿ áó àí ñàíäûüû íàðûíúëàðûí,
Ãàðíûíà äîëäóðäó î èíúè, äöðè-øàùâàð.
Ñþéëÿ, íå÷öí ìÿùâ åäèð áþéëÿ õÿçàí éåëëÿðè?
Íàêÿñ àäàìëàð êèìè åäèð âàðû òàðìàð.
Áàõ, íåúÿ êèíëÿ òþêöð ìåéíÿëÿðèí ãàíûíû,
Áóëóäëàðû ãàëäûðûð àñèìàíà äÿðéàëàð...
215
Çÿð äàüûäûð ýþé ÷ÿìÿí, àëÿìÿ ñÿðâÿð êèìè,
Ãþí÷ÿ à÷ûá àüçûíû àòäû ÿãèãè êÿíàð.
Éåääè éåðèí ñÿðâÿðè, äþðä øÿùÿðèí ñàùèáè
Åòäè, ýþðÿðêÿí îíó, ÿí óúà ýþéëÿð äÿ àð.
Þëêÿäÿ ãîéäó íèçàì, äèíÿ åäèð åùòèðàì,
Òàáå îëóáäóð îíà þëêÿäÿ ïÿíúö ÷àùàð*.
Ôÿòù åëÿéèáäèð Ýöíö, âóðüóíóäóð Ìöøòÿðè,
Ýþéëÿð îíóí áÿíäÿñè, áèð ãóëóäóð ðóçèýàð.
Ãèáëÿ îëóáäóð îíóí õÿòòè ßäÿí äöððöíÿ,
Êÿáÿ ñàíûð ñÿìòèíè äÿùðäÿ ìöøêè-òàòàð.
Ìÿäùè îëóáäóð îíóí óäà ÿòèð ìÿíáÿè,
Ýþéëÿð îíà ôÿõð ö÷öí âåðäè áåëÿ èõòèéàð.
Îëäó ñÿõà ýÿíúèíÿ õàìÿñè áèð ÿæäÿùà,
Õàòÿìè öñòÿ îëóá ìþùðö îíóí àøèêàð.
Áàøëûüû îíäàí àëûá íàçëû ìöçÿôôÿð ýÿëèí,
Ýöíäÿ î øþùðÿò ùàíû àëìàñà îíäàí ìÿäàð...
Ýöí ãÿìÿðÿ íóð âåðèð, ñóëòàíà ñÿíñÿí çèéà,
Åòñÿ äÿ þç êþëýÿñè ñóëòàíû ïÿðâÿðäèýàð.
ßäëèí èëÿ éîõ áó ýöí þëêÿ è÷èíäÿ êÿäÿð,
Øÿìøèðèíÿ ãàí ñÿïèá ýöëëÿð èëÿ ëàëÿçàð.
Ñÿí êèìè äþâðàí ùÿëÿ áþéëÿ îüóë äîüìàéûá,
Ùÿð÷ÿíä êè, äþâðàíûí àëòû ìèí èë þìðö âàð.
Òóñäà äîüóëìóø Ùÿñÿí àëÿìÿ ñÿñ ñàëñà äà,
Èíäè äÿ ñÿí îëìóñàí àëÿì ö÷öí èôòèõàð*.
Áÿõøèø åëÿ ÿäë èëÿ, òÿäáèð åëÿ ÿãë èëÿ,
Éöç Ùÿñÿíÿ, âàð éåðè, îëñàí ÿýÿð ùþêìäàð.
Ñåùðèíè åòñÿí áÿéàí Ìèñðè ãÿëÿìëÿ ÿýÿð,
Ìèñðèí ÿçèçè îëàð úàù-úÿëàëûíëà õàð*.
Äèí èëÿ ìöëê, òÿõòö òàú, ãÿëÿì, öçöê ñÿíäÿäèð,
Ñàüëà ñîëóíäà ñÿíèí àëÿìÿ ñûüìàç âöãàð.
ßäëèí èëÿ þëêÿéÿ åéëÿìèñÿí ìÿðùÿìÿò,
Áóðäà ùÿëÿ îëìàéûá áàäÿ è÷ÿíëÿð õóìàð.
Ùåéáÿòèíÿ, ÿçìèíÿ àðõà äóðóáäóð ôÿëÿê,
×ÿêäè ñÿíèí äþâðöíÿ Ìÿððèõ èëÿ Ýöí ùàñàð.
ßäëèí èëÿ ýþðìÿéèá àòëàð àéàüû êÿìÿíä,
Òÿäáèð èëÿ âåðìèñÿí ùÿð êÿñÿ ñÿí èõòèéàð.

216
22. ÀÒÀÌ ÍßÚÚÀÐ ßËÈÍÈÍ ÒßÐÈÔÈ

...Äóçëà ÷þðÿê áÿõø åäÿð ìåùð èëÿ ìåùìàíûíà,

Þìð áîéó áîðúëóéàì ìÿí îíóí åùñàíûíà.
Âåðäèì îíà êþíëöìöí äàüûíû, ýþç éàøûìû,
Êèì âóðàúàã áþéëÿ íÿãø, äå, îíóí åéâàíûíà?
Êå÷äè þìöð äÿðä èëÿ, äûðíàüûìûí ðÿíýè ýþé,
Áþéëÿ àüûð ãÿìëÿ ìÿí äþçìÿðÿì ùèúðàíûíà.
Þç ýöëöøöéëÿ âåðèá îäëó íÿôÿñëÿð ìÿíÿ,
Áþéëÿ îäó ñàëìàðàì ìÿí î ýöëöñòàíûíà.
Äåéëÿìèäèð î, ìÿíÿì ùèíäëè êèìè ÿúÿìè,
Úàí-áàø èëÿ òàáåéÿì äàèìè ôÿðìàíûíà.
Åøã äåéèð: øþâã èëÿ ñþéëÿ êè, Õàãàíèéÿ,
Éàðè-ÿçèçäèð, îëóì ãóðáàí îíóí úàíûíà.
Äàèðÿ ÷ÿêäè äöíÿí, áèð àòà òÿê, ýþðäö î,
Ùàðäà îëàì, áàüëûéàì ,ëÿë èëÿ ìÿðúàíûíà.
Ñÿíÿòÿ óñòàääûð èøëÿðè çÿððèí ßëè,
Ìþúöçÿëÿð áÿõø åäÿð ñÿíÿòè öíâàíûíà.

***
Åøã çÿðèô äöððäöð, ãÿëá îíóí öììàíû,
Ãÿëá ÿúÿìè áèð ýþçÿë, åøã îíóí äàñòàíû.
Ãÿëá ñàü ÿëëÿ äþéöð ÷ÿíáÿðèíè âÿùäÿòèí,
Ñîë ÿë èëÿ éîõëàéûð ãóëëóüóíà èìêàíû.
Ãîéìà êþíöë àéíàñû ïàñëàíà, áÿðáàä îëà,
Åøã àëûá ýÿçäèðèð áó ëÿêÿñèç àéíàíû.
ßãë àòÿøäÿí éàíûð, ùöììÿò îíóí ùÿñðÿòè,
Òÿøíÿäèð î úàìûíà, ñöôðÿñè úàí äÿðìàíû.
Èëê éàðàíàðêÿí ùÿéàò þíúÿ êþíöë õÿëã îëóá,
Äàèðÿäÿ îëìàéûá íþãòÿñèíèí äþâðàíû.
ßìèí-àìàíëûãäàäûð êþíëöìöçöí ãàñèäè,
Øÿìèíÿ ïÿðâàíÿäèð éåð öçöíöí äèâàíû.
Ýþâùÿðÿ áÿíçÿð êþíöë, ãèéìÿòè ùÿääÿí çèéàä,
Áèð ÿáÿäè ôåéç îëóá äÿùðäÿ àäû-ñàíû.
Àíúàã, îíó ãîðõóäàí ýèëäÿ åäèáëÿð íèùàí,
Áèð äÿ îíà àøêàðà ÷ûõìàüà èìêàí ùàíû?
Ãÿëá àéàã äþéäö ùåé ñèíÿäÿ ôÿðéàä èëÿ,
217
Òàïäàëàäû àëÿìè ùèääÿò èëÿ úþâëàíû.
Ãÿëá ñÿìàäÿí ýÿëèá, éåðäÿ éàðàíìàçäû î,
Îäëà êè îéíàð áåëÿ âàðëûãûíûí àñëàíû.
Îëäó êþíöë ìÿíçèëè äàüëû ÿëèíäÿí ñÿíèí,
Ýþð íÿ áÿçÿíäè íÿãøè èëÿ åéâàíû.
Éóñèôè ñàëäûí ÿúÿá ñÿí áåëÿ áèð çèíäàíà,
Ñîíðà ãûçûëäàí ãûôûë àëäû îíóí çèíäàíû.
Áèð ýþçÿëè òàïäàäûí ìóð êèìè, ñîíðà äà
Ìèë÷ÿéèíè ãîâìóñàí, òà ðàùàò îëñóí úàíû?
Ïàë÷ûã àò öñòöíäÿêè ãÿëá íÿ úöð øàä îëà,
Ðÿõøÿ ýÿðÿêäèð îíóí ùþêì åëÿéÿ ôÿðìàíû.
Îëäó ïèéàäÿ, êþíöë, ñÿáð åëÿ îëñóí âÿçèð,
Òà êå÷ÿ áèëñèí áó äÿì éåääè ÷ÿòèí ìÿâàíû*.
Áþéëÿ êþíöë ñþùáÿòè ùàñèëè Õàãàíèíèí
Áàüëûäûð î ñþùáÿòÿ äèíè èëÿ èìàíû.
Åøã óúà ñÿñëÿ òåç ñþéëÿäè: Õàãàíèéÿ,
Èø áþéöê èøäèð, îéàí, ýþð êè, íÿäèð ïàéàíû?!

***
×ÿêäè ãîøóí ãÿì éåíÿ ÿçì èëÿ, äþâðàí èëÿ,
ßáëÿã àò àëòûíäàäûð áèð áåëÿ ìåéäàí èëÿ.
Êèì áåëÿ áèð îðäóíó îäëàäû, ñàëäû éîëà,
Þìðö âåðÿê íàë ïóëó ýÿëäèéè öíâàí èëÿ.
Ãÿëáÿ ýÿëÿðêÿí áÿëà, áèë, ùàðàäàí ýÿëäè î,
Ýþð íåúÿ îäëàð ñàëûá öììàíà ÿôãàí èëÿ.
Èëê áàùàð îëúàã, î äÿì Àäÿìèí à÷äû ýöëö,
Áàüðû ãÿì îëäó, ôÿãÿò ýöëëö ýöëöñòàí èëÿ.
Ãÿì ìåéè èëÿ à÷ûá äÿùð î ìåéõàíÿíè,
Áèçëÿð èëÿ áàøëàäû ñàãè î äþâðàí èëÿ.
Áèðúÿ è÷èì áÿñ åäÿð áèçëÿðè ìÿñò åòìÿéÿ,
Áèð áåëÿ ùàé-êöé íÿäèð øóð èëÿ, úþâëàí èëÿ?
Ýÿëäè ãÿìèí ñåëëÿðè, ñûíäû áöòöí êþðïöëÿð,
Ñàëäû áó òóôàíëàðû àëÿìÿ íåéñàí èëÿ...
Ãÿìëÿ ýþáÿê êÿñäèëÿð, ýþð íåúÿ, Õàãàíèéÿ,
Àëäû áöòöí ãÿìëÿðè þëêÿäÿ î, úàí èëÿ.
Ýöøÿíèøèíëèêäÿ ñÿí ùàêèì îëóáñàí ãÿìÿ,
Âåð ÿëèíè âÿùäÿòÿ áèð áåëÿ äèâàí èëÿ.
218
Ñÿí ùöíÿðèí ñÿðâèñÿí, ùÿì àòàíûí þâëàäû,
Òÿðèô åëÿ ñÿí îíó ñèäã èëÿ, èìàí èëÿ.
Ùàôèçè-äèí, Áöëùÿñÿí, áÿùðè-êÿðàìÿò ßëè,
Áÿñëÿäè áó úàíûìû äàèìè åùñàí èëÿ.

***
Äÿùð ãàðà ñöôðÿäèð, åë ùàìû ìåùìàíûäûð.
Ñöôðÿñèíèí éîõ äóçó, áó, îíóí öíâàíûäûð.
Ýåòìÿ áàçàðëàðûíà, úþâðö úÿôà ñàòäûðûð,
Ùèéëÿëÿðèí ìÿðêÿçè ôèòíÿëè ìåéäàíûäûð.
Ñÿíñèç îíóí, èñòÿðÿì, ýöëëÿð îëà áàøûíà,
Éîõñàí, î êÿíäèí áó ýöí êèì áåëÿ áàüáàíûäûð?
Áþéëÿ éàøûë êþøêäÿ êþíëöíö éàíäûð îäà,
Àùëà éàíàí, áèë, îíóí ñÿãôè-øÿáèñòàíûäûð.
Ýþâùÿðèíè, ýåò, àïàð, ãîéìà î ñàíäûãäà ñÿí,
Éóñèôÿ ìÿñêÿí îíóí ãîðõóëó çèíäàíûäûð.
Ãàëìàäû áèð êèìñÿ áó þëêÿäÿ, ùÿì þëêÿ äÿ,
Áèë, ñÿíè äÿðäÿ ñàëàí ïîçäóüó ïåéìàíûäûð.
Áèð äÿ âÿôà àäëû áèð êèìñÿ äîüàðìû úàùàí,
Õÿñòÿëèê èëÿ þëÿí áÿòíè âÿ ïöñòàíûäûð.
Îä ãàëà àëòûíäà ñÿí õàì âåðèëÿí èøëÿðèí,
Äàüäàí ó÷àí åøøÿéèí ÿéðè î ïàëàíûäûð.
Ñèëýèëÿí î ÿáúÿäè, ðÿää åëÿ ñåâäà èëÿ,
Ñèððè ñÿíÿ þéðÿäÿí, áèë êè, áó Õàãàíèäèð.
Þíäÿ ýåäèð òÿáèíèí Úþâçàñû äàèì îíóí,
Òàëå èñÿ àðõàäà íÿùñ Ñÿðàòàíûäûð*.
Èíäè îëóð ñÿíÿòÿ áóðäà øàùÿíøàù îëàí,
Àðõàäàêû îðäóíóí þíäÿêè ñóëòàíûäûð.
Ñèíÿñè îëìóø îíóí ãàí àëàíûí êóçÿñè,
Íåøòÿðè ÿëâàí åäÿí àíúàã îíóí ãàíûäûð.
Çÿëçÿëÿ ñàëìûø ÿýÿð ðÿõíÿëÿð î ãÿëáèíÿ,
Òÿìèð åäÿí ãÿëáèíè øåéõ èëÿ ðÿùáàíûäûð.
Øåéõè-ìöùÿíäèñ ëÿãÿá, øþùðÿòè — Íÿúúàð ßëè,
Àçÿðèí, Èãëèäèñèí óñòàäû, áöðùàíûäûð...*
Áó àòàì îëñàéäû î Íóù éåðèíÿ, åëì èëÿ,
Ñþéëÿð èäè: î êèìèí ãîðõóëó òóôàíûäûð?
Éà àòûíûí íàëûäûð, éà ÿëèíèí ñÿíÿòè,
Éà, ôÿëÿéèí Ïÿðâèíè, éà ýþéöí Êåéâàíûäûð.
219
Áÿõøèøèíÿ îëìàéûá ùå÷ äÿ áÿðàáÿð äÿíèç,
Òèøÿñè úÿíýÿëëÿðèí õÿíúÿðè-áöððàíûäûð...
Äàõìà éàðàíìûø îíà ÷ÿðõ áó äÿñýàù èëÿ,
Áó ôÿëÿéèí òàüû äà ôÿõð èëÿ åéâàíûäûð.
Éîíñà ÿýÿð Ìÿððèõè, ðÿíäÿñè êöò îëñà äà,
Ñîâëàìàüà î Çöùÿë ÿëäÿêè ñóùàíûäûð.
Îëìàéûá ÿñëà èêè öçëö ìèøàðëàð êèìè,
Êèì äåéÿúÿê áó îíóí åéáè, éà íþãñàíûäûð?
Ùåéðàí îëóð ùÿð ýþðÿí åëìèíÿ, öðôàíûíà,
Ñÿðâÿð åäÿí àëÿìÿ åëì èëÿ öðôàíûäûð.
Îëäó Òóüàíøàù ìÿíÿ, Àëòóí àíàìäûð ìÿíèì,
Ìÿí äÿ îíóí ñîíãóðó, úàíûì îíóí úàíûäûð*.
Åéëÿñÿ øàýèðä ìÿíè, áàø ãîéàðàì ÿìðèíÿ,
ßìðè ìÿíèì êþíëöìöí ùàêèìè, ôÿðìàíûäûð.
Åéëÿ ìöáàðÿê áóëóä áþéëÿ ñÿäÿô áÿñëÿéèá,
Ìÿí êèìè þâëàä îíóí ãÿòðåéè-íåéñàíûäûð.
Ðóùóìó ïàê áÿñëÿäè áþéëÿ ìöãÿääÿñ ìÿíèì,
Äóç-÷þðÿéè úàíûìûí ìàéÿñè, áöíéàíûäûð.
Êþðïÿ êèìè ùåé ÿìÿð áàðìàüûìû ÿãë-ùóø,
Áàðìàüûìà äàä âåðÿí äóçëó íÿìÿêäàíûäûð.
Ðóçóìà çàìèí îäóð, ìèííÿòè éîõ êèìñÿéÿ,
Áþéëÿ ìÿíè áÿñëÿéÿí âàð äîëó Øèðâàíûäûð.
Òàúëàðà áàø ÿéìÿðÿì, ãàíå îëóá, áèëìÿðÿì
Êèì ùàðàíûí ÿôñÿðè, êèì ùàðà õàãàíûäûð.
Îëñà îíóíëà áèðè äöøìÿí ÿýÿð, ãÿì éåìÿì,
Øåéòàí Àäÿì íÿñëèíèí äàèìè äöøìàíûäûð.
Ãûðìûçûýþç éàüûëàð þéëÿ ãóëàüû ñàðû,
Îíëàðû èôøà åäÿí þç èøè, òöüéàíûäûð...
Þç àòàìûí ìÿäùèíÿ ùÿñð åëÿäèì øåðèìè,
×öíêè áöòöí âàðëûüûì òþùôÿñè, åùñàíûäûð.
ßãë — ãîúà áèð àüàú, ìöíòÿçèð îëìóø ùà÷àí,
Òàõò åäÿúÿêäèð îíó, éà êóéó ÷îâêàíûäûð?
Åéëÿéèðÿì ìÿí äóà, òàíðû ãÿáóë åéëÿñèí!
Õåéèð âåðÿí áèçëÿðÿ ïàê, òÿìèç èìàíûäûð.
Áåø äÿôÿ ùÿð ýöí ìÿíÿ åòäè íàìàçëà äóà,
Ïàêëàð îíóí úàíûíûí áþéëÿ äóàõàíûäûð.
Ýåòäè ãÿçàäàí Þìÿð, þìðö âÿôà ãûëìàäû,
×îõ éàøàñûí Îñìàíû, éóðäà íèýÿùáàíûäûð.
220
 23. ÏÅÉÜßÌÁßÐÈÍ ÍßÒÈ, ÌÎÈÇß Âß
ßÁÓ-ÈÑÙÀà ÍßÑÈÐßÄÄÈÍ ÈÁÐÀÙÈÌÈÍ ÌßÄÙÈ
(òÿðêèááÿíä)
Êþíöë, “úàí, úàí” äåäèí, áÿñäèð, äàùà ìöøòàãè-úàíàí îë!
Îäóð úàí ìöëêöíÿ ñóëòàí, ñÿí î ñóëòàíà äÿðáàí îë!
Ùÿâÿñ ëàéèã äåéèë ìÿðäÿ, îíó ùöììÿòëÿ áàøäàí àò,
×àëûø, àëäàíìà, àüëûí ãàðøûñûíäà áÿíäÿôÿðìàí îë!
Ñÿíÿ êöôð èëÿ èìàí þðòö îëìóø, âàðñà äÿððàêÿí,
Ãàáàãúà êöôðäÿí ÿë ÷ÿê, ÷àëûø ñÿí, ÿùëè-èìàí îë!
ßýÿð àðçóí èýèäëÿðëÿ àò îéíàòìàãäûð àëÿìäÿ,
Áó äèâëÿðäÿí óçàãëàø ñÿí, îòóð òÿõòÿ, Ñöëåéìàí îë!
Îíóí ãÿñðè ãàáàüûíäà àò îéíàòìàã äèëÿðñÿíñÿ,
Óøàãëûã íÿííèñèíäÿí äóð, ÷àëûø, ñÿí ìÿðäè-ìåéäàí îë!
Ãàðà àò ÷àïìûø îëñà î, ñÿí î ìåéäàíäà îë òîðïàã,
ßëÿ ÷îâêàí àëàðñà, òîï êèìè ìåéäàíäà ãÿëòàí îë!
Îíóí áèð îõ éàðàñûéëà ñÿíè, áèë, òÿðê åäÿð ãÿôëÿò,
Îõóí ïèøâàçûíà ýåò, ñèíÿíè à÷, êàìèë èíñàí îë!
Îíóí òÿê îëìàüà ñÿé åò, îíóíëà áèð îëàí éåðäÿ,
Áó éåðäÿí êþ÷ åäèá ýåòñÿ, íÿ éàõøû ýþðñÿí, îíäàí îë!
Ãóëàã âåðìÿ êè, áàéãóøëàð ôÿãÿò âèðàíÿ èñòÿðëÿð.
Êþíöë ìöëêöí àáàääûðñà, õàðàáà è÷ðÿ ïöíùàí îë!
Ñÿíÿ áÿíä îëäó Õàãàíè, ùÿðÿìäÿí õàðèúÿ äöøäöí,
Óíóò Õàãàíèíè ñÿí äÿ, íÿäèìè-õàñè-õàãàí îë!
Àìàí àõòàðñàí àëÿìäÿ î äöíéàíûí ÿçàáûíäàí,
Öìèäèí õàëèãÿ áàüëà, ÿýÿð øàèðñÿí, Ùÿññàí îë!
Îäóð õàëãà øÿôàÿò÷è, îäóð äöíéàéà ïåéüÿìáÿð,
Áÿíè-ùàøèì åëèíäÿíäèð, îëóá èíñàíëûüà ìÿçùÿð.

***

Äèéàðè-åøãÿ ÿãë èëÿ äåéèë ÿñëà ðÿâà ýåòìÿê,

Ýÿëèðñÿ åøã äÿðäè, øÿðòäèð ïèøâàçûíà ýåòìÿê.
Äèéàðè-åøãäÿ åøãè ôÿãÿò ðÿùáÿð áèëÿð àøèã,
Øàùûí ÿìðèëÿ ëàçûìäûð øàùûí äÿðáàðûíà ýåòìÿê.
Ùÿâàéÿ éîë äà âåðñÿí, âåðìÿ ãÿëáèíäÿí êå÷ÿí éîëäàí
Êè, àøèãëÿð ñàíàðëàð êöôð, ãÿëáèíäÿ ùÿâà ýåòìÿê.
221
ßñèë Òöðêèñòàíà ýåò, îðäà ìÿíàëû àäàì àõòàð,
Êèìÿ ëàçûì ×èíÿ àäÿìýèéàù àõòàðìàüà ýåòìÿê?
Öðÿê úàí ãåéäèíÿ ãàëñà, éàðûí âÿñëè äåéèë ìöìêöí,
ßòÿê àëòûíäà áöò, îëìàç õóäà äÿðýàùûíà ýåòìÿê!
Áèðèíúè øÿðòèäèð àøèãëèéèí íÿôñèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê,
Ôÿíà àðäûíúà éîõëóã òÿðêèíÿ áàüëû, ôÿäà ýåòìÿê.
Éà äèëáÿð ìÿúëèñèíäÿ îä òóòóá, ãÿëáÿí àëûøìàãäûð,
Î ÿðáàáè-ñÿôàëàðëà éà ÷ÿêìÿê÷èí ñÿôà ýåòìÿê.
Öðÿêäÿí äÿðäëèñÿí, çÿíý òÿê íÿäÿíäèð íàëÿ åòìÿçñÿí?
Éöêöí àüûðñà êàðâàíäà, ÷ÿêèá íåé÷èí úÿôà ýåòìÿê.
Ùÿëÿ ñÿùðàäàñàí, úàíûí õÿòÿðäÿ, áèð éîëóí âàðäûð,
Ôÿíà Êÿðõèí òÿðê åòìÿê, áÿãà Áàüäàäûíà ýåòìÿê*.
×àëûø, þç àðçóíà ÷àò ñÿí, éà áèð ýöí, éà éöç èë îëñóí,
Éàðû îëìóøñà éîë àðòûã, äàéàíìàã éîõ, äàùà ýåòìÿê.
Äåéèëñÿí úàíûíà äöøìÿí, íÿ ëàçûìäûð ñÿíÿ îíäà,
È÷èíäÿ úàí ÷ÿêèøìÿê, çàùèðÿí ÿéðè éîëà ýåòìÿê?
Áó ìÿíçèëäÿ ïÿíàù àõòàð, áàøûíäà êå÷ìÿ, Õàãàíè,
Òóòóáäóð éîëëàðû úàäó, ýÿðÿê ÿëäÿ ÿñà ýåòìÿê!*
Êþíöë åøãÿ âåðèáñÿí, íÿôñèíè þëäöð, éàðàøìàç êè,
Òÿðèãè Ìöñòÿôàíû Áóëÿùÿáëÿ ãîë-ãîëà ýåòìÿê.
Áó äöíéà ìöëêöíÿ ìÿùâÿð, áÿøÿð þâëàäûíà ðÿùáÿð,
Úàùàíà íóð ñà÷àí ìÿøÿë, Ìÿùÿììÿääèð î ïåéüÿìáÿð.

***
Ùÿãèãè éîë àðàðñàíñà, áóéóð, áó éîë ùÿãèãÿòäèð,
Áóðàõ óëäóçëàðû, éîë ýþñòÿðÿí òÿê Àé êèôàéÿòäèð.
Èòèð þç âàðëûüûí åøãèí éîëóíäà ÿââÿë-ÿââÿë, ýåò,
Ýÿëÿð áèð ñÿñ êè: — Åé àçìûø, áó éîë ðàùè-ìÿùÿááÿòäèð.
Áàøûíäàí êèì êå÷ÿ áèëñÿ, ýþðÿð àíúàã î äÿðýàùû,
ßýÿð âàðñà áåëÿ àðçóí, áó éîëëà ýåò, ñÿàäÿòäèð.
Íÿäèð áèð áàø? Îíóí âÿñëèíÿ ÷àòìàã÷ûí, áàøûíäàí êå÷,
Îíóí âÿñëèíÿ éöç áàø, ùÿð áàøà éöç òàú ãèéìÿòäàð.
Âöñàëè-åøãÿ ÷öí ÷àòäûí, èêè àëÿì òÿëÿá åéëÿð,
Íÿ àðçóí âàð, îëàð ùàñèë, âöñàëû õîø ÿëàìÿòäèð.
Îíóí åøãèëÿ áàüëàíäûí, ÷ÿêèíìÿ ÿñëà çÿùìÿòäÿí,
Ìÿùÿááÿò ìåéäàíû ÷öíêè éà ãîâüàäûð, éà çÿùìÿòäèð.
Ãàëûá ùåéðÿò ãóéóñóíäà — õèëàñêàð àõòàðûðñàí ñÿí,
222
ßëèíäÿ èï, äóðóáäóð î, éàäà ñàëñàí, êèôàéÿòäèð*.
×àïûá ùöììÿò àòûí, àðòûã áó äöíéàäàí óçàãëàø ñÿí,
Ýþðÿðñÿí áèð àõóð îíäà, è÷èíäÿ áîëëó íåìÿòäèð.
Áèð àù ÷ÿê îäëó ãÿëáèíäÿí, äîäàüûíäà àëûøñûí àù,
Äåñèíëÿð ùàëÿäèð ýþéäÿ, éà óëäóçäóð, éà òÿëÿòäèð.
Àòûá ñÿí àéðûëûã äàøûí, ýÿëèá áèðëèê ñÿôèíäÿ äóð,
Þíöíäÿ áèð ãîøóí âàð êè, ñàéû éîõ, áèíÿùàéÿòäèð.
Õÿòà åòìèøñÿ Õàãàíè, îíó ÿôâ åéëÿñèíëÿð ãîé,
Õÿòàéà ÿâô êèì èñòÿðñÿ áó èíñàíäàí úÿñàðÿòäèð.
Éåðÿ ñàùèá, ýþéÿ ìÿùðÿì, î ïåéüÿìáÿð Ìÿùÿììÿääèð,
Èêè äöíéàäà õàãàíëàð îíà ãóëäóð, ðÿèééÿòäèð.

***
Î áèð øàùäûð, îíóí ö÷öí åíèá ýþéäÿí øÿðèÿò äÿ,
Àéàüûíà ãîéóá áàøûí ôÿëÿêëÿð äÿ, òÿáèÿò äÿ.
ßáÿäèééÿò ñàðàéûíäà ãàëàð àëìàç êèìè íèòãè,
Âÿçèð èäè ÿúÿë, äàèì äàéàíìûøäû èòàÿòäÿ.
Ìÿëÿêëÿð äÿñòÿáÿäÿñòÿ éûüûëäû áàéðàüû àëòäà,
Ðèêàáûíäà íå÷ÿ-íå÷ÿ ýÿëèá äóðìóøäó ìèëëÿò äÿ.
Îíóí áàéðàüû öñòöíäÿ éàçûëìûøäû “Ðÿñóëÿëëàù”,
Î ãóðäó “Ëàèëàùÿ” ãÿñðèíÿ “èëëà”íû, ÿëáÿòòÿ*.
“Òÿáàðÿê” õöòáÿñè “ñöáùàíÿ” îëäó áåø ñÿùÿð òÿáëè,
“Ëÿèìðÿê” òÿõòè-“ãàáÿ ãîâñåéí”äèð íöáöââÿòäÿ.
Ýþéÿð÷èí ïÿðäÿéÿ äþíäö, áóëóä ñàëäû îíà êþëýÿ,
Áó áèð îëìóø ùÿãèãÿòäèð, âåðèá áàø âÿãòè-ùèúðÿòäÿ*.
Ýþùÿð ñà÷ìûø î ÿëëÿðäÿ ãÿëÿì ùå÷ òóòìàéûá ÿñëà,
ßáÿäè ãàëäû ùÿð íèòãè, ýþùÿð îëäó ùÿãèãÿòäÿ.
Î àõøàì êè, èëàùèéëÿ ýåäèá ðàçè-íèéàç åòäè,
Ýþçöíäÿ çÿððÿéÿ äþíäö áöòöí äöíéà î ùàëÿòäÿ.
Î, äþðä öíñöðëÿ êÿøô åòäè úÿìèééÿòäÿ îëàí ôÿðãè,
Îíóí öììàí õÿéàëûíäàí éàðàíìûøäûð áó íåìÿò äÿ.
Îíà äþðä úàíèøèí îëìóø, õèëàôÿò òàõòûíà ÷ûõìûø,
Éåðè âàðäûð, Íÿñèðÿääèí îòóðñóí î õèëàôÿòäÿ*.
Î õàëãà áàø÷û îëìóøäóð, ùÿãèãÿòäÿ óëó ðÿùáÿð,
Îíóí ñÿéèëÿ äÿðê åòìèø øÿðèÿòè úÿìèééÿò äÿ.
Øÿðèÿòäÿ, òÿðèãÿòäÿ Íÿñèðÿääèí èìàì îëäó,
Ñàëûíäû áàéðàüû êöôðöí, äàùà þìðö òàìàì îëäó
223
 ***
ßáó-Èñùàã Èáðàùèì ñÿõàâÿò ýþñòÿðÿí àíäà,
Ôÿëÿê, ñÿééàðÿëÿð çÿððÿ ñàéà ýÿëìÿç î ìèçàíäà.
Îíóí ÿéíèíäÿêè ïàëòàð îíà çèíÿò îëóá ùÿð äÿì,
Áó êþùíÿ ïàëòàðûí àëòäà éàøàð äàùè áèð èíñàí äà.
Óøàãêÿí àüëû øÿùâÿò áöò åâèíäÿ áöòëÿðè ãûðìûø,
Ñÿàäÿò óëäóçóí ýþðäö, öçöí äþíäÿðäè îíäàí äà.
Áÿëè, Èáðàùèìèí ìþúöçëÿ èìàíû îëàí éåðäÿ,
Ñàëà áèëìÿç îíó óëäóçëà áöò, éîõäóð î èìêàí äà*.
ßýÿð áÿä ñþçëÿ éàä åòäè îíó Äÿúúàëñèôÿò áèð êÿñ,
Íÿ î ñþçäÿí, íÿ î êÿñäÿí íèøàí éîõäóð áó äþâðàíäà.
Áèðè ÷îõ èñòÿäè ôèëëÿ äàüûòñûí Êÿáÿíè, àíúàã,
Îíó ãóøëàð äàøà áàñäû, éåðè äóçÿõäèð ÿëàí äà*.
Òþêÿ òÿíãèä îäóí ùÿðýàù ïàõûëëàð áèð êÿñèí öñòÿ,
Åøèòñÿ Èáðàùèì àäûí, î àòÿø äÿ äóðàð éàíäà*.
Èíàí, ÿñëè ñÿàäÿòäèð áó òàëåäÿ îëà èíñàí,
Áóíó òÿñäèã åäÿð Èäðèñ, ÿýÿð îëñà áó äþâðàíäà*.
Éåíè áèð äöíéà ãóðìàã÷ûí ÿýÿð ñÿé åéëÿñÿ áèð êÿñ,
Îíà Àëëàù åäÿð èìäàä, îëà ìèíëÿðúÿ äöøìàí äà.
Òÿÿññöô êè, ýþçÿë Ýÿíúÿ îëóá ìàòÿì åâè èíäè,
Î ðÿùáÿð àéðûëûá áèçäÿí, òóòóá éåð áàüè-ðèçâàíäà.
Òÿÿúúöá åòìÿ, áèð äÿ çÿëçÿëÿ ãîïñà áó òîðïàãäà,
Î äàüäû ñàõëàéàí áó éåðëÿðè àðàì, òóôàíäà.
Äåéÿð ùÿð áèòêè áó éåðäÿ: î êÿñ, éà ðÿá, éîõà ÷ûõñûí,
Êè, àëìûøäûð îíó áèçäÿí áóëóä òÿê ôÿñëè-íèñàíäà.
Î ñÿäðÿ àôÿðèí êè, äöøìÿíèíÿ îò åäèð íèôðÿò,
ßýÿð äèë à÷ñà èíñàíëàð, íåúÿ ýþð éàüäûðàð ëÿíÿò.

***
Óëó ùÿçðÿò, áÿçÿê âåðìèø áó äöíéàéà ñÿíèí êþëýÿí,
×öí èñëàìà âåðèá çèíÿò ñÿíèí ôèêðèí, ñÿíèí êÿëìÿí.
Áåùèøò èëÿ úÿùÿííÿìäÿí êÿíàðäà — ãóìëó ñÿùðàäà,
Ãàëàí êÿñëÿð ñÿíè ýþçëÿð ãèéàìÿòÿ êèìè ùþêìÿí.
ßýÿð áèð äöøìÿíèí þëñÿ, îíóí ÿùâàëûíà ìöòëÿã,
Ãÿçà õîøùàë îëàð ëàáöä, ãÿäÿð äèø ãûúûäàð, áèë ñÿí.
Î äþâëÿò êè, ñÿíèí âàðäûð, éàíàð Èñêÿíäÿðèí áàüðû,
224
Êöëÿ äþíìÿçìè Éÿúóúóí úàíû, àéà, áó àòÿøäÿí*.
Ïàõûëëàð ÷îõ ãàçàí ãóðìóøëàð, àììà, ìÿí áèëÿí îðäà
Åëÿ áèð øåé òàïûëìàç êè, ñÿáÿáêàðû îíóí ñÿíñÿí.
Ñþçöéëÿ èøëÿðè, ñþçñöç êè, áèð ñèôðÿ áÿðàáÿðäèð.
Áóíó áèð áàøãà éåðäÿ ñþéëÿäèì, òÿêðàð ãûëìàì ìÿí!
Ãÿëÿìëÿ øóõ ýþçÿëëÿð êè, éàðàòäûí, ýèçëÿíèð ìÿíäÿí,
Ùÿäèééÿ âåðìÿëè, ïÿðäÿ àëûíñûí äèëáÿð öçëÿðäÿí.
Áó øåðè îíëàðà ëàéèã ùÿäèééÿ éàçìûøàì, ÷öíêè,
Ýÿëèí ïÿðäÿ à÷àð öçäÿí, îíà õîø òþùôÿ ýþñòÿðñÿí.
Àðû áàë ñàçëàéàíäà ãåéáäÿí ýÿëäè õóäà âÿùéè,
Íÿ õîøäóð ÷àòñà áó Õàãàíèéÿ èíäè ñÿíèí íàìÿí.
ßýÿð ñÿí òàíðû òÿê ôåéçèíëÿ ãûëñàí, áÿíäÿéÿ åùñàí,
Àðû òÿê úàí øÿôàñû ñàçëàðàì ãöäðÿòëè òÿáèìäÿí.
Úàëàëûí éåðäÿäèð ýþéëÿð úàëàëûíûí âÿëèÿùäè,
Êè, ìÿí òÿê øàèð èëÿ þç çàìàíûíäà ìöàñèðñÿí.
Áÿçÿê÷èäèð, ìÿíèì òÿáèì âåðÿð êþùíÿ ñþçÿ çèâÿð,
Äèðèëäÿí êþùíÿíè ìÿí êèìè áèð óñòàä âàð? Ýþñòÿð!

24. ÁÀÜÄÀÄÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Õûçûð Áàüäàä ÷åøìÿñèíäÿí ñó è÷èá,

Ùÿì äÿ Ìóñà íóðó Áàüäàääàí êå÷èá*.
Äÿúëÿ êþâñÿð, Êÿðõ èñÿ úÿííÿò áèçÿ,
Õîø ùàâà Òóáàñûäûð íåìÿò áèçÿ*.
Ìèñðÿ ñþéëÿ, àç þéöíñöí áèð ãÿäÿð,
Ìèñðäÿ Áàüäàäûí ùöñíö âàð ìÿýÿð?
Íèë ÷àéûíäàí ñàô ñóéó âàð Äÿúëÿíèí,
Éîõ ñÿôàñû Ìèñðäÿ áó þëêÿíèí.
Ìèñðäÿ Áàüäàääàêû øþâêÿò ùàíû?
Áó ýþçÿëëèê, éöêñÿëèø, ñÿðâÿò ùàíû?
Áÿõø åäèáäèð Ãàùèðÿ Ìèñðÿ ãöðóð,
Ãàùèðÿ Áàüäàä éàíûíäà õàð îëóð.
Ñÿñëÿéèð Áàüäàä ñÿíè, Ìèñðè óíóò!
Ìèñðäÿí ÿë ÷ÿê äàùà, Áàüäàäû òóò!
Áàüäàäû ìÿí Ìèñðÿ îõøàòñàì áó ýöí,
Áþéëÿ òÿðèô ùÿúâäèð Áàüäàä ö÷öí.
225
Ìèñðäÿ äþíäö õÿñèñëÿðäÿí öçöì,
×öíêè Áàüäàääûð ñÿõàâÿò óëäóçóì.
Áàüäàäûí “áà” ùÿðôè ýþðñÿíñÿ ÿýÿð,
Ìèñð “ìèì”è “âÿñë ÿëôè” òÿê èòÿð*.
Áèðëÿøÿí áó ùÿðôëÿð, áèð ìÿíàäà,
Éàõøû áèð öíâàí ýÿòèðäè Áàüäàäà.
Áàüäàä îëìóøäóð áèíàäàí ñåâìÿëè,
Êèì ñþéÿð Áàüäàäû, ëàë îëñóí äèëè.
Ñÿíäÿ, åé Áàüäàä, úÿííÿò ðóùó âàð,
ßòðèíè àëÿì íÿñèìèíäÿí äóéàð.
Êèì äåéÿðñÿ, éîõäóð ÿùëèíäÿ ñÿõà,
Áó ãÿëÿò ùþêìö âåðÿí ÷ûõñûí éîõà!
Êèì âÿôàñûç ñþéëÿìèøäèð Áàüäàäà?
Áèð âÿôàëû âàðñà, Áàüäàääûð î äà!
Ñèçäÿ éîõäóðñà ñÿõàâÿòäÿí ÿñÿð,
Áàüäàäà ýÿë, âåð ÿëèíäÿí ÷åøìÿëÿð.
Ùÿð êèìèí êþêñöíäÿ Áàüäàä ùöñíö âàð,
Ýöçýöäöð ÿðøÿ, î ñèíÿ ïàðëàéàð.
Ñþéëÿäèí: êèì Áàüäàäû åòìèø áèíà?
Ñþéëÿéèì, äèíëÿ: úàíûì ãóðáàí îíà!
Áèð ðÿâàéÿò âàð êè, Àäÿìäÿí ãàáàã
Áó ìÿêàíà úèíëÿð à÷ìûøäû àéàã.
Âàëåù îëìóøëàð úöéöð-úåéðàíûíà,
Áàüëàðûíäà ñöíáöëö ðåéùàíûíà!
Ìÿí Ýöëöñòàí àä âåðÿðäèì Áàüäàäà,
ßãë îíó ëàéèã ýþðöáäöð áó àäà.
Âÿñôèíè Àäÿì åøèòìèø áèð êÿðÿ,
Áàüäàäû àðçó åäèá, åíìèø Éåðÿ.
Áèðúÿ éàðïàãëà áåùèøòè òÿðê åäÿí
Áàüäàäûí ýöëçàðûíû ñå÷ìèø âÿòÿí!
Âàëëàùû, Áàüäàääà áó êîë-êîñ êè âàð,
Îëñà úÿííÿòäÿ, îðà çèíÿò òàïàð.
Ùèíä âàäèñè ýþçÿëäèðñÿ ÿýÿð,
Áàüäàäûí áèð ùÿðôè éöç ùèíäÿ äÿéÿð.
Ìåéäàíûíäà àðçóëàð àò îéíûäàð,
Õîø ôèêèð, õîø ñþç, ñÿàäÿò îíäàäûð.
ßñðèìèí îüëàíëàðû ãóëäóð îíà,
Äîüäó ôèêðèìäÿí ñÿíÿìëÿð íàìûíà?
226
Ñþíìÿäè øþëÿì ìÿíèì, îëäó áàùàð,
Áàüäàäûí éàé ôÿñëèäèð õîø ðóçèýàð.
Ñèíÿì îä ïöñêöðäö îëäóãäà õÿçàí,
Áàüäàäûí ãûø ôÿñëè éàé îëäó ùàìàí,
Íàìÿìè Øèðâàí ñÿáàñû, àë, àïàð,
Îíäà Áàüäàä âÿñôèíèí õîø ÿòðè âàð!
Ìÿí ìþùöð âóðäóì, îíó þïäö çàìàí,
Áó ìþùöðäÿ âàðäû Áàüäàääàí íèøàí.

***
Áàüäàäà ðóùóì ãàéûòäû áèð äàùà,
ßðøÿ ãàëõäû ìÿñêÿíè, îëäó ùàâà.
Ùÿð ãàäûí Áàüäàääà áèð àñëàí îëóð,
Ãàðøûñûíäà øèð äþíöá úåéðàí îëóð.
Îüðóí-îüðóí, ýþð, íåúÿ îíëàð áàõàð,
Áàüäàäûí úåéðàíëàðû àñëàí éûõàð.
Òîçëàíûá ìöøê èëÿ Áàüäàä ýöëëÿðè,
Áóðäà êîðøàëìàç äöùàíûí íåøòÿðè.
Àõøàìöñòö ïÿðäÿ ÷ÿêñÿ ùöñíöíÿ,
Íóð ñÿïÿð ÿôëàê Áàüäàä öñòöíÿ.
Ãÿðáÿ éîëëàíñà Ýöíÿø àõøàì÷àüû,
Ñöáùÿäÿê Áàüäàä èòèðìÿç ðþâíàüû.
Àõøàì îëäó, ãàðøûìà ÷ûõäû ñÿùÿð,
Ñöáùäöð Áàüäàääàêû àõøàì ìÿýÿð?
Ãóø êèìè ãÿëáèìäÿí ó÷äó èôòèõàð,
ßí ýþçÿë òÿðëàíëàðû åòäè øèêàð.
Êèì ýèðèð Áàüäàäû ýþðìÿê ãÿñäèíÿ,
Áèð çèðåù òàõñûí çèðåùëÿð öñòöíÿ.
Åëëÿðÿ Áàüäàä éåíèëìÿç àðõàäûð,
Ãöäðÿòè áó àðõàíûí èìàíäàäûð.
Ùÿì õÿëèôÿ, ùÿì äÿ ïåéüÿìáÿð àäû,
Áèð ýöëöñòàíà ÷åâèðìèø Áàüäàäû.
Îõøàéûð Áàüäàä áÿäèðëÿíìèø Àéà,
Çöëìÿò è÷ðÿ àëÿìÿ ñà÷ìûø çèéà.
Òîðïàüûíäàí êè, èìàì áàñìûø àéàã,
Ýþçëÿðÿ ñöðìÿ ýÿðÿê ùàçûðëàéàã.
Þçýÿëÿðëÿ ñÿí ìÿíè åòìÿ ãèéàñ,
Òèðìÿñèíäÿí Áàüäàäûí ýåéäèì ëèáàñ.
227
Ñöáùö Áàüäàäûí ýþçÿëäèð, èíúÿäèð,
Ùÿð áöñàòû, ùÿð èøè êþíëöìúÿäèð,
Áàüëàðûíäà ýöë à÷àð, áöëáöë þòÿð,
Úèñìèìè ýöëëÿð ÿòèðäÿ ãÿðã åäÿð.
Ôèêðèìÿ âöñÿò âåðÿí, íóð áÿõø åäÿí,
Áàüäàäà ãÿëáèìäÿ ìÿí âåðäèì âÿòÿí.
Ýþç éàøûìäàí ïàê, ëÿùúÿìäÿí øèðèí,
Òîðïàüû úàíäàí ÿçèçäèð áó éåðèí.
Áàüäàäû ñåéðÿ äàëàðêÿí ùÿð ñÿùÿð,
Ùöñíöíÿ ìÿôòóí êþíöë âÿúäÿ ýÿëÿð.
Ñàíêè “è” ùÿðôè àäûìäàí àéðûëàð,
Îíäà Õàãàíè äþíÿð Õàãàí îëàð.
Ãÿëáèìè ñûõàð êÿäÿð, úþâðö úÿôà,
Âàð öìèäèì êè, âåðÿð Áàüäàä øÿôà.
Âåðñÿ áÿäáÿõòëèê ÿýÿð öç Áàüäàäà,
Ýþðìÿðÿì õîø ýöí éÿãèí áó äöíéàäà.
Áàüäàäûí éîõ åùòèéàúû áîø ñþçÿ,
Êèì îíó ñåâñÿ, ýÿðÿê äÿðäÿ äþçÿ.
Äèëëÿðÿ äöøìöø àäûì Ñèìóðüòÿê,
Äöøìÿíèì êèìäèð ìÿíèì? Ìèñêèí áþúÿê!
Îüðóëàð Áàüäàääà äà ïóñãó ãóðàð,
Øåðèìè ãóëäóð êèìè ÷ûðïûøäûðàð.
Åòìèøÿì ùÿð íÿüìÿäÿ Áàüäàäû éàä,
Ãóøëàðà âåðìèø ìÿíèì øåðèì ãàíàä.
Äîüìà áèëäèì Áàüäàäû, à÷äûì öðÿê,
Ó÷ìàüà àëäû îõóì îíäàí ëÿëÿê*.
×àòäû Áàüäàäûí çÿêàñû äàäûìà,
Ãÿññè Ñàèäÿ äåéèëäè àäûìà.
Ãÿññÿ îõøàòäû ìÿíè áàüäàäëûëàð*,
Ãÿññ ÿðÿáúÿ øåðÿ ÷ÿêìèø òóíú ùàñàð.
Íÿ ãÿðèáÿì, íÿ ôÿãèðÿì, íÿ ÿúÿì,
Íèòãèì èëÿ Áàüäàäà ùàêèì ìÿíÿì.
Áàüäàäà éîõñóë ÿúÿìëÿð êè, ýÿëÿð,
Äîñòëóüó èëÿ áó éåð çÿíýèíëÿøÿð.
Ñàíêè áèð àøèã ãàëûá ùÿñðÿò éàðà,
Ùÿð ñåâÿí ãÿëáÿ âóðàð Áàüäàä éàðà.
Ñàðñûëàð Áàüäàä äÿðäè îíëàðû,
Äîñòëàðûí áÿõòè ãàðà, öçëÿð ñàðû,
228
 Áàüäàä åøãè õÿñòÿëèêäèð áèð åëÿ,
Ñàðñûíàð áó åøãäÿí Èñà áåëÿ!
Ñîëüóí öçëÿð êè, ãàðàäûð éà ñàðû,
Áàüäàä åéëÿð ãûðìûçû, àü îíëàðû.
Öçëÿðèíÿ øàùëàðûí ñàëñàí íÿçÿð,
Áàüäàäà õèäìÿòëÿ îíëàð éöêñÿëÿð.
Ìÿí î ýöí êè, Áàüäàäà ãîéäóì ãÿäÿì,
Òàíðûäàí áèðúÿ ñÿàäÿò èñòÿðÿì.
Õèäìÿòèíäÿ ãóë ìÿíè áèëñèí èìàì,
Ìöñòÿúàá îëñóí, èëàùè, áó äóàì!

25.
Åé à÷ûëàí ñöáù êèìè ïàðëàã îëàí ìÿíèì ðþéàì!
Øÿôÿã ñþêöá, ñöáù à÷ûëäû, ìÿí ùÿëÿ äÿ éóõóäàéàì.

Àëäàäûúû ðÿíýè èëÿ ñöáù ýþçÿë ãûçà îõøàð,

Ýàù ýèçëÿäÿð ÷þùðÿñèíè éàä áàõûøäàí, ýàù äà à÷àð.

Ãþâñ-ãöçåù áöñàòûíû öôöãëÿðäÿ à÷ìûø ñÿùÿð,

Áèðúÿ ýþçöí áàõûøûéëà íàõûøëàíûð áöòöí òåëëÿð.

Öôöãëÿðèí ýþçëÿðèíäÿ ãàðàíëûãäàí ñöðìÿ âàðäû,

Îíó ñÿùÿð ÷èñÿëÿéÿí ãÿòðÿëÿð éóéóá àïàðäû.

Áó éóìéóìøàã áóëóäëàð êè, ýþéäÿ ïÿðÿí-ïÿðÿíäèëÿð,

Ñöáùöí ÿëè òîõóíàíäà úÿðýÿ-úÿðýÿ ýèçëÿíäèëÿð.

Ñÿíäÿëÿéÿí óëäóç ùÿøèø óäìóø êèìè éóâàðëàíäû,

Ðàùèáëÿðèí çöëôö êèìè ñöáùöí ùàëû ïÿðèøàíäû.

Ùÿøèø óäóá äîéìàìûøìû, óëäóç áåëÿ éóâàðëàíûð?

Àëòóí ðÿíýëè î éåýàíÿ ôÿòèðè äÿ ùÿøèø ñàíûð.

Åé öëâèééÿò áàü÷àñûíà úàìàëûéëà èøûã âåðÿí!

Éàøûë ñÿìà áàüëàðûíûí íóð ÷èëÿéÿí ýöëö ñÿíñÿí.
229
Éóñèô êèìè î ãàðàíëûã çèíäàíûíäàí îëäóí àçàä,
Ñÿíÿ íèôðÿò åäÿí ãîùóì-ãàðäàøû äà åéëÿäèí øàä.

Åé àëÿìèí ïàðëàã íóðó, ñÿí Ìÿñèùèí ùÿìäÿìèñÿí*,

Áåëÿ íóðóí ñþíìÿñèíÿ ìÿýÿð ðàçû îëàðàì ìÿí?

Öðÿéèìäÿ áèð éàðà âàð, ýþç éàøëàðûì îíäàí àõàð,

Ðóùóì îíóí åøãè èëÿ ÿðèéÿðÿê úàíäàí ÷ûõàð.

Ãîðõóðàì êè, ñîí íÿôÿñè àëûì öðÿê éàðàñûíäàí,

Áó êè èíêàð åäèëìÿçäèð, — öðÿê èëÿ éàøàð èíñàí!

Øèðâàíäàíäûð øèêàéÿòèì, áó øèêàéÿò ìÿíè éîðäó,

Ãàéòàð ìÿíè ñÿàäÿòÿ, áèð äàùà, åé àíà éóðäóì!

Úàìàëûíûí ùÿñðÿòèéëÿ, õÿëâÿò åäèá þïÿðäèì ìÿí,

Ìöìêöí îëñà, ñåâìÿäèéèì ÿìèðèíèí ÿëëÿðèíäÿí.

Åé “ßððÿùìàí” ñóðÿñèíÿ ùöñíö èëÿ òèìñàë îëàí*,

Èêèíèçè áèð ýþç èëÿ ýþðöðÿì ìÿí, äåéèë éàëàí.

Ñÿí, åé Äÿðáÿíä, ðàì åäÿíèí àäû èëÿ ÷îõ þéöíäöí,

Äûðíàüûéëà éåð öçöíö òàïäàëàéàí àòà äþíäöí.

Õîñðîâ áöðúö çÿðýÿð êèìè ñÿíÿ âóðäó éàõøû áÿçÿê,

Öçö à÷ûã ýþçÿëëÿðäÿí ñÿíèí ùöñíöí äóðäó éöêñÿê.

Ýþçÿë, ïàðëàã áèð õÿëÿòè ÿìèð ñÿíÿ åòäè ÿòà,

Î õÿëÿòè ýåéèíÿðÿê, ôÿõð åäèðñÿí áó äöíéàäà.

Àëÿì ñÿíÿ ñûüûíìûøäûð, åé àëëàùûí êþëýÿñè, ñÿí,

Áó ÿë÷àòìàç àäûí èëÿ ùàãëûñàí êè, ôÿõð åäÿñÿí!

Ñÿíè äþéöø ìåéäàíûíäà âÿñô åëÿìÿê äåéèë àñàí,

Ñåéôÿääèíèí ãûëûíúûíäàí ãîïàí éàãóò ãûüûëúûìñàí.

Ìöçÿôôÿð áèí Ìÿùÿììÿäÿ áÿøÿðèééÿò áàø ÿéÿðêÿí,

Äöíéàëàðà çÿôÿð ÷àëàí Ìÿùÿììÿääèð, äåéÿðäèì ìÿí.
230
Úàâàí øàùëàð ãöòáöäöð êè, ÷åâðèëÿðÿê çàùèð îëäó,
Äþéöø÷öëÿð öðÿéèíÿ ñàíêè Ýöíÿø íóðó äîëäó.

Îíóí éöêñÿê ÿõëàãûäûð öðÿêëÿðè øÿíëÿíäèðÿí,

Ùÿð ÿìÿëè èíñàíëàðà íÿúèáëèêäÿí ìöæäÿ âåðÿí...

Íÿçÿðèíäÿ úÿâàùèðèí ñàìàí ãÿäÿð ãèéìÿòè âàð,

Áóëóä êèìè ñÿõàâÿòëè ÿëëÿðèíäÿí ýþâùÿð éàüàð.

Òîðïàã îíóí êÿìÿðèíäÿí äþíìöø àáàä õÿçèíÿéÿ,

Õÿçèíÿëÿð âèðàí ãàëìûø, âåð ÿëèíÿ à÷ìûø äåéÿ!

Îíóí àäû ìèíáÿðëÿðäÿ òÿêðàð îëäó ùÿð íÿ ãÿäÿð,

Ñþç áèòìÿäè, õÿòèáëÿðè áóðàõìàäû éåíÿ ìèíáÿð.

Ìèíáÿð îíóí ÿëàùÿçðÿò âàðëûüûíäàí èñòÿð êþìÿê,

Ùÿð õåéèðõàù èøäÿ îíà äàéàã îëñóí ìèíáÿð ýÿðÿê!

Ñÿí Àëëàùûí ùöçóðóíäà èáàäÿòÿ äóðàí çàìàí —

Õîøàýÿëìÿç ãîíàã êèìè ýþðöíìÿäèí ùÿòòà áèð àí!

Ãûëûíúûíû ñèéèðÿíäÿ èñèòìÿéÿ äöøäö äàüëàð,

Éåääè äÿíèç ìèãäàðûíäà áó äàüëàðäàí ãàí-òÿð àõàð.

ßäàëÿòèí ýöíÿøèéäè ,ãûëûíúûí êè, ÷ûõäû ãûíäàí,

Áàòäû çöëìöí óëäóçëàðû ñàü ÿëèíèí ãàëõìàüûíäàí.

Äþéöøëÿðäÿ çÿôÿðèíäÿí áàéðàãëàðûí âåðäè õÿáÿð,

Ãîïäó ãîøà ýóð äÿðèëè ãàëõàí òóòàí ýöúëö ÿëëÿð.

Òîðïàüûíäà äöçýöí éîëóí ìþùêÿì ñÿääè ýþðöíÿðêÿí,

Õûçð äåäè: - Åé ùþêìäàð, ñÿí èêèíúè Èñêÿíäÿðñÿí!

Åé Ãàïûëàð ãàïûñû, ñÿí ÿáÿäèééÿò ãàïûñûñàí,

Áöíþâðÿí âàð ñÿðò ïîëàääàí, ñÿíè éûõìàã äåéèë àñàí.

Úàíûì ãóðáàí òîðïàüûíà, éåð öçöíöí úÿííÿòèñÿí,

Äöíéà ýþðìöø áó øàèðäÿí äèíëÿ âÿñôè, ùèêìÿòè ñÿí!
231
Áó òîðïàüûí éàéëàñûíäà ãîúàëàð êè ãàëõàí òóòàð,
Ãàðà ýþçëö ÷àüàëàðûí ìèí àðçóñó, ùÿñðÿòè âàð.

Èñà îíóí äàüëàðûíûí ïàêëûüûíà îëäó ùåéðàí,

Àñèìàí äà éöêñÿêëèéè þéðÿíèáäèð áó äàüëàðäàí.

Åé õåéèðëÿ ãàðøûëàøàí, õåéèðõàùëàð õåéèðõàùû,

Åé ñÿéèéëÿ, ùöììÿòèëÿ ÿáÿäè íóðóí ïÿíàùû!

Ñÿíñÿí þëìöø ÿäàëÿòÿ úàí ãàéòàðûá, äÿáÿ ñàëàí,

Àõûá ýåäÿí õÿçèíÿíèí ðóùëàðûíû ÿëÿ àëàí.

Ñÿí éàðàíûá, áÿñëÿíìèñÿí, öëâèééÿòèí ãóúàüûíäà,

Áàøû òàúëû çàëèìëÿðäÿí óçàãñàí åë îúàüûíäà.

Áàðìàãëàðûí àéðûëñà äà òÿñáåùëÿðäÿí,éÿãèíäèð, áàõ,

Ñåùðëè áèð öçöê ñÿíèí áàðìàüûíäà ïàðëàéàúàã.

Òîðïàüûíäà äèç ÷þêÿðÿê, ñÿúäÿ åäÿð ñÿðêÿðäÿëÿð,

Î êÿñëÿð êè, þíëÿðèíäÿ óëäóçëàð äà ñÿúäÿ åäÿð.

Ãÿáóë åëÿ, úàìàëûíà áèð ìÿäùèééÿ éàçäûì êè, ìÿí,

Éûüûøäûðñûí òÿáèÿò äÿ õàë÷àñûíû éåð öçöíäÿí.

Ôÿçèëÿòèí ñàéÿñèíäÿ êÿðÿìèíëÿ ìÿíÿ úàí âåð,

ßë òóò, àíúàã óòàíäûðàí ìèííÿòèíäÿí ñÿí àìàí âåð.

Éàøà, õàëãûí ðèôàùûíà ÷àëûø, ãàçàí ÿáÿäèééÿò,

Âàðëûëàðû àðäûíúà ÷ÿê, ãàçàí, äàüûò, ãîéìà ìèííÿò!

Ñÿí àëëàùûí ãóëëàðûíûí ùàìûñûíà îë ùàâàäàð,

Àëëàù þçö ñÿíÿ ùàìè îëóá, çÿôÿð ãàçàíäûðàð.

26.

Áóäóð, áèð ôàðñ ùèúàçëûéëà éîëà ÷ûõäû ãîë-ãîëà,

Êÿñðà äÿõè ÷àüðûëäû êè, Íåìàíû ñàëñûí éîëà.
232
Ôÿëÿê ãÿäÿð öëâè òÿõò ãóðäó Øåéáàí þâëàäû,
Ñàéÿñèíÿ èøûüû äà, ðóùëàðû äà òîïëàäû.

Ñÿêêèç úÿííÿò ýöëçàðûíäà ðóùëàð ìÿñêÿí òàïàúàã,

Äþðäöíúö ýþé íóð ÷åøìÿñè Ýöíÿøÿ õàñäûð àíúàã!

Áÿëè, áó òÿõò ùÿì ôÿëÿêäèð, ùÿì äÿ êè, úÿííÿò áàüû,

Ùÿì Èñàíûí ìÿñêÿíèäèð, ùÿì Èäðèñèí éàòàüû*.

Îíóí ðÿùìÿò òîðïàüûäûð Ñèìóðü ö÷öí Ãàô äàüû,

Áó ÿúÿáäèð, íóðëó éåðäÿí àõûð ùÿéàò áóëàüû.

Î ñÿõàâÿò Àüðûñûäûð, Íóù ýÿìèñè äàéàíàð,

Òóð äàüûäûð, ÷èñêèíèíäÿí Íèë äÿðéàñû éàðàíàð*.

Î Ìÿêêÿäèð, Êÿáÿñèäèð àëÿìÿ éîë ýþñòÿðÿí,

Çÿìçÿìèäèð êþíöëëÿðè éóéóá, ïàêëûã ýÿòèðÿí.

Ñÿìàäàêû óëäóçëàð êè, ìÿãàìûíäà ýþðöíÿð,

Ñàéðûøàðêÿí ìÿêàíûíà äþíìÿñèíäÿ âàð ùöíÿð.

Î òÿõò êè, èíñàô ö÷öí èíñàíëûüà äàéàãäûð,

Èíñàíëàðà, úàíëûëàðà ñàéÿñè ñûüíàúàãäûð.

Áöòöí äöíéà ãàëõìàã ö÷öí îíà ýþç äèêèá àíúàã,

ßùâàëûìû áèëñÿ, éÿãèí î ìÿíè ãàëäûðàúàã.

Óëó øàùûí úÿëàëûíà àëÿì îëóáäóð ùåéðàí,

Äàüëàð áåëÿ ÿéèëèá êè, þïñöíëÿð àéàüûíäàí.

Éÿãèí îíóí äóàñûíà ÿë à÷ûáäûð ýåúÿëÿð,

Òîðïàã îíà îðóú òóòàð, ýþéëÿð îíà áàø ÿéÿð.

Äöøìÿí îíóí ñèëàùûíû ãàïûá ýèðñÿ ìåéäàíà,

Ôÿðã åëÿìÿç, àüûëëûëàð ìöøê äåìÿç éîâøàíà.

Î úÿíàáûí ùöçóðóíà ÷àòìàã èñòÿð öðÿéèì,

Ãÿðèáÿ áèð ãàðûøãàéàì, øàù òÿõòèäèð äèëÿéèì.
233
Î ö÷ ðöêíöí ñîëòàíûäûð, ìÿíÿì äþðäöíúö äèâàð,
Äþðäöíúöíö ðàçû ñàëàð ïàéûíà äöøñÿ êàíäàð.

Áèð áèòêèéÿì, áîé àòàðàì îíóí ýóð éàüûøûíäàí,

Ãóðó éåðäÿí áàø ãàëäûðàð áèòêè, éàüàðñà ëåéñàí.

Ìÿí áèð ñóéàì, áÿõøèøëÿðè ýþéÿ ãàëäûðàð ìÿíè,

Áó ðÿñìäèð, Ýöíÿø ÷ûõñà, äàüëàð ñóëàð ÷ÿìÿíè.

Ìÿí áèð øåùÿì, î äÿíèçäèð, ãàáàðàð, ýàù ÷ÿêèëÿð,

Àëëàù åëÿ áÿíäÿñèíÿ ýàù âåðÿð, ýàù “éîõ” äåéÿð.

Î òàíûéûð, þç ãóøóíó áèëèð íåúÿ ñÿñëÿñèí,

Àíà áèëÿð êþðïÿñèíè ñöäëÿ íåúÿ áÿñëÿñèí.

Ãàéà èëÿ ñóéà îõøàð êèøèäÿêè åùòèðàñ,

Ùå÷ áèð çàìàí îä ñîéóìàç, ãàéà äà éóìøàã îëìàç.

Ùÿð àðçóìó, äèëÿéèìè î éåòèðäè êàìàëà,

Õûçð è÷äèéè ñóäàí ìÿíÿ ýÿòèðòäèðäè àç ãàëà.

Úèéÿðèìèí àòÿøèíÿ ñó ÷èëÿäè íåìÿòè,

Íÿ úàíûìäà òàìàù ãàëäû, íÿ õÿñòÿëèê èëëÿòè.

Áó ãàéäàäûð, øÿðàá è÷ÿí èôðàò åòñÿ, ìÿñò îëàð,

Ñÿðõîøëóüóí èôðàòûíäà þëöì êèìè ãîðõó âàð.

Íåìÿò è÷ðÿ ãÿðã îëàíëàð áó äöíéàäà ÷îõ ãàëìàç,

Ìöðÿêêÿáè ÷îõ ýþòöðÿí ãÿëÿì éàõøû õÿòò ñàëìàç.

Òÿðèô èëÿ, õàùèø èëÿ áàøëàíûáäûð ãÿñèäÿì,

Èíäè ýÿðÿê òÿøÿêêöðëÿ îíà èòàÿò åäÿì.

Òÿðèô øàèð öðÿéèíäÿí áóëàã êèìè ÷àüëàéûð,

Ãÿëÿì èëÿ ñåéãÿë òàïûð, øèìøÿê êèìè ïàðëàéûð.

Ìÿí áàøëàäûì ßëàÿääèí òÿðèôèíè éàçìàüà,

Ãîé Ñÿìèäÿ ãÿáèëÿñè èøèìè ãîéñóí ëàüà.
234
Î Õîðàñàí àüàñûäûð, ìöãÿääÿñäèð íèçàìû,
Çèíÿò âåðìèø Èðàãà äà, Èðàíà äà êÿëàìû.

Øàù ëèáàñû ýåéèíìÿêëÿ ìÿìëÿêÿòè óúàëäûð,

Ùÿã äàíûøàí äèëè äàèì ùÿãèãÿòè óúàëäûð.

Î úàâàíäûð, î àëèìäèð, äöç éîë òóòàí âÿçèðäèð,

Î Ìóñàäûð, î Ùàðóíäóð, î Éóøÿäèð, Õûçûðäûð.

Ôÿçèëÿòëè ÿëè èëÿ åëì, ùöíÿð óúàëàð,

Ùÿññàí îíóí áèð äûðíàüû, áàðìàüû Ñþùáàí îëàð.

Òàëå ìÿíèì ñîðàüûìà ýÿëèá ìÿíè ñàðñûäûð,

Îíóí ãàïû äþéìÿéèíèí ùÿãàðÿò ìÿíàñûäûð.

Ùÿãèãÿòè äóéàí öðÿê àéäûí áèëèð, ìÿí âàðàì,

Ìÿíàëàðûí ÿìèðèéÿì, ãöäðÿòëè ñÿíÿòêàðàì.

Ýþðöðÿì êè, èääÿàñû áþéöê, ôÿðñèç àäàìëàð,

Äåéèðëÿð êè: ôÿçèëÿòäÿ Àëëàù ìÿíäÿí ïàé àëàð.

Áóíëàð ìÿíè ñåâèíäèðèð øÿð àòäûãúà àäûìà,

Áþùòàíëàðû äåéèë, äöøìÿç àäëàðû äà éàäûìà.

Çÿìàíÿíèí Úàùèçèäèð ßëàÿääèí àøèêàð*,

Ñþçëÿðèíäÿ, ÿìÿëèíäÿ ñåâèíú, ùÿì äÿ êÿäÿð âàð,

Àðû êèìè ùÿì øÿùäè âàð îíóí, ùÿì äÿ òèêàíû,

Àðû ñàíúñà, ÷îõ èíúèòìÿç áàë éåéÿí áèð èíñàíû.

ßëàÿääèí õîø ñþçëÿðè åøèäèðìè, åé õóäà?

Åøèäÿíè þéðÿíèðìè, ýÿòèðèðìè ùå÷ éàäà?

Î äöç éîëóí Êåéõîñðîâó, áàøûíäà âàð ãîøà òàú,

Èðàí îíà òàáå îëóá, Ðóìñà ýþíäÿðèð õÿðàú.

Îíóí ïàðëàã çÿêàñûíäàí, úÿëàëûíäàí äàíûøñàí,

Ýåúÿ þòÿð, õîðóç áàíëàð, ñöáù à÷ûëàð, ñþêÿð äàí.
235
 Øþâãö ìÿíè ãàïûñûíà äîüðó éîëà ñàëûíúà,
Åëÿ ýÿëäèì, ñàíêè ìÿíèì àò ÷àïûðäû äàëûìúà.

Àëëàù äèíè ðþâíÿã òàïäû ñÿíèí ÿìÿëëÿðèíäÿí,

Àðçóì áóäóð: áó ìöáàðÿê úÿìàëûíû ýþðöì ìÿí.

Çàìàí äöøìÿí êÿñèëèáäèð, þìöð êå÷èð, ýöí þòöð,

Ýÿíúëèéèìè ãàéòàð ìÿíÿ, ìÿíè ìóðàäà éåòèð.

Äöíéà ñÿíèí ÿëèíäÿäèð, øàäëûãëà âóð áàøà ñÿí,

ßñÿðëÿðñÿ ìÿíèìêèäèð, ñþçëÿðèìäÿ éàøà ñÿí!

27. ÈÌÀÌ ÚßËÀËßÄÄÈÍ ßË-ÕßÂÀÐÈÉß

Ðöáàá èíëÿäè, ñîðäóì: íÿäèð áó àùö ôÿüàí?

Ñÿíèí äÿ áàüðûíà ùèúðàí ãÿìè ñàëûá äþâðàí?

Äåäè: ýþçÿë âÿòÿíèìäÿ ýöíöì áàøà éåòäè,

Ìÿíèìëÿ ãàðäàø îëàí äîñòëàðûì ÷ûõûá ýåòäè.

Ìàðàë ýþðöíúÿ ìÿíè àüëàäû, ôÿãÿò ýþçëÿð,

Äåéèðäè: åøãäÿ àõòàðìàéûí øåùèìäÿí ÿñÿð.

Çÿùÿð êèìè àúû ñþçëÿðëÿ åòäè áàüðûìû ãàí,

Ïèéàëÿ ýþçëÿðè äÿðäèìÿ åòìÿäè äÿðìàí,

Èíàä èëÿ ãîðóäó ãûç êèìè î, èñìÿòèíè,

Âåðèðëÿð èíäè ìÿíÿ åùòèðàñ òþùìÿòèíè.

Áó òþùìÿò èëÿ ñèíÿì ñàíêè ïàðÿ-ïàðÿ îëóá,

×àäûðëàðûí ÷þêÿéè ãÿëáèìèí ãàíûéëà äîëóá.

Ýöíöì ãàðàëäû ãûçûí ñà÷ëàðû êèìè ãÿìäÿí,

Ñóëàíäû éåð, î ãÿäÿð ãàí êè, àõäû ñèíÿìäÿí.

Ýÿëèí, î éàçûã ãûçûí ùàëûíà éàíàã, äîñòëàð,

Âÿôàëû äîñòëóüà, èíñàôà éàñ òóòàã, äîñòëàð!
236
Íèøàíÿ ãàëìàäû ýÿíúëèêäÿêè øöúàÿòäÿí,
Áèëèê ÷àäûðëàðû, ñàôëûã, ãóðó êÿðàìÿòäÿí.

Íåúÿ áèç àüëàìàéàã, ãÿìëÿðÿ ùÿäÿô îëäóã?

Õÿçàí ÷è÷ÿêëÿðè òÿê áèç à÷ûëìàäàí ñîëäóã?

Ýþðÿíäÿ ùàëûìû, èêðàù åäèðñÿ äîñòëàð ÿýÿð,

Ìÿíèì áó ùàëûìà äöøìÿíëÿðèì éÿãèí ñåâèíÿð.

Ýþçöìäÿêè éàøû éàãóòà, àù, äþíäÿðäè,

Éîë öñòöíÿ ñÿïèëÿí áó óúóçëó ýþâùÿðäè.

Úÿâàùèðÿ òóòóëóð ìÿíáÿéè îëàíäà ñöáóò,

Ìÿýÿð ñóäàí éàðàíûð òîðïàüà äöøÿí éàãóò?

Ñÿàäÿòèí ãóøó ßñìàíû äà àëûá ýåòäè,

Áó íÿùñ ãóøëàðà òàëå ìÿíè äö÷àð åòäè.

Éàíàãëàðûì ÷ÿìÿíÿ äþíäö, áèòäè ñöíáöëëÿð,

Þìöð þòöíúÿ î ñöíáöëëÿð îëäóëàð õÿíúÿð.

Íèêàù áàüëàäû éàðûí õÿéàëû èëÿ ýþçöì,

Èøûã ÷îõàëäû ýþçöìäÿ, äöéöíäÿ ãàëäûì þçöì.

Ýþçöìäÿ ñàêèí îëóáäóð õÿéàë òÿê úàíàí,

Íÿäèð ñÿáÿá, äöçöëöá êèðïèéèìäÿ òèòðÿð ãàí?

Áó ãàí êè, éàõäû éàíàð îäëàðà ìÿíèì úàíûìû,

Ýþçöìäÿêè î õÿéàëûí áÿêàðÿòè ãàíûìû?

Ãàí àõàíäà ýþçöìäÿí, ìÿíè øàøûðäû áó ãàí,

Äåäèì: íåúÿ äîüóëóð ùèíäëèäÿí áèð ñëàâéàí?*

Ãÿðèáÿäèð, éóõóéà ùàìèëÿ îëàí ýåúÿëÿð,

Õîðóç áàíûéëà äîüàð äàèìà èøûãëû ñÿùÿð.

Öçöì òàüûíäà ÿýÿð ðÿíýáÿðÿíýñÿ ñàëõûìëàð,

Ãÿäÿùäÿêè ìåéÿ äþíäöêäÿ ëÿë ðÿíýè àëàð.
237
Î äèëáÿðèí ñþçö ÿëäÿí ãÿðàðûìû àëäû,
Âöúóäóìó î ñþçöéëÿ úÿùÿííÿìÿ ñàëäû.

“Ìÿùÿááÿò, àøèãè ýþçñöç äÿ àüëàäàð” äåäèëÿð,

Áÿëè, ýþç àüëàäàð, “ùà” ùÿðôèíÿ äþíÿðñÿ ÿýÿð*.

Ýåúÿ äöøÿí øåùè îäëó Ýöíÿø íåúÿ ãóðóäàð,

Åëÿ ãóðóòäó úèéÿð ãàíûìû éàíàð àùëàð.

Ýþçöìäÿí àõñà äà éàøëàð, î äèëáÿðÿ ýöëäöì,

Ýöëöø ýöíàùñûç óøàãëàðäà ðÿñìäèð, áèëäèì.

Òÿáèÿòèì úîøàð, Ùèíäèñòàíûí áàùàðû ìÿíÿì!

Áóëóä êèìè áàüûðûá, ýþç éàøû òþêöá, ýöëÿíÿì.

Ñîðóøäóëàð: — Íÿ ö÷öí àüëàéûðñàí, åé øàèð?

Äåäèì: — Áó àüëàìàüûí ìÿíøÿéè ìÿùÿááÿòäèð.

Çàìàí âàð èäè, ìÿíÿ ñåâýèíèçëÿ ìàéèëäèç,

Óíóòäóíóç, íÿ ö÷öí þçöíöç ìèí áÿëàéÿ ÷åâðèëäèç?

— Ýöëöðìöñÿí? — äåäèëÿð, ñþéëÿäèì: — Áÿëè, ýöëöðÿì!

Ñèçÿ ýöëöá äÿ, áèëèí, äöøìÿíè ñå÷ÿ áèëèðÿì.

Áèçÿ õÿéàíÿò åäÿíëÿð éÿãèí úÿçà àëàúàã,

Úàùàí âåðÿí áó úÿçà äàìúû-äàìúûäûð àíúàã.

Ìÿíèìëÿ âàðëû ÷àüûìäà î ôÿõð åäÿí äîñòëàð,

Ýþðÿíäÿ éîõñóëàì èíäè, ùÿãàðÿò èëÿ áàõàð.

Ñÿíè î äîñòëóüà, ãàðäàøëûüà ãÿñÿì âåðèðÿì,

Äàíûø, ùÿãèãÿòè à÷, åòèðàô ýþçëÿéèðÿì.

Ùàíû úàâàá? Ìÿýÿð ýþç éàøûíäà ãÿðã îëäó?

Êöë îëäó àùûì îäóíäà, ñÿìàéÿ ñîâðóëäó?

Úàâàá àëìàüà òåç àøèãèí âàð èñðàðû,

Úàâàá éîõñà äà, “àìèí”ëÿ ÿë òóòóí áàðû!
238
Ìÿí ùû÷ãûðûãëàðûìû áîüìàã èñòÿäèì ãÿñäÿí,
Ìÿùÿááÿò ùèññèíè, ýþðäöì, óçàãëàøûð ìÿíäÿí.

Öçö ãûçàðäû îíóí, áèëäèì åøãäèð áîüóëàí,

Ìÿíèì öçöì äÿ ãûçàðìûøäû ùû÷ãûðûãëàðäàí.

Êèì åøãÿ äöøñÿ, áó ñåâäàäà úàí ôÿäà åòìÿç?

Ùÿéàò áèòñÿ äÿ, åøãèí íÿøèäÿñè áèòìÿç.

Êèìèí ãàíûíäà âÿôà âàðäûð, åøãëÿ éàøàéàð,

Þëÿðñÿ äÿ, îíó ìÿøóã èëÿ âÿôà éàøàäàð.

Âÿôà äÿéÿðúÿ èêè àëÿìÿ áÿðàáÿðäèð,

Îíóí áàùàñû íÿ èíñàí ãàíû, íÿ ýþâùÿðäèð.

Áóðàõ ìÿíè! Î ñöðàùè áîéóíëó äèëáÿðÿ ìÿí,

Âóðóëìóøàì, äåìèøÿì, éàíìûøàì ãàáàã ñÿíäÿí.

Ìÿíè Âÿòÿíäÿ èêÿí î, ÷àüûðäû èáí-úÿëà*,

Ñàëûáäûð èíäè ìÿíè ãöðáÿòÿ ùÿìèí àäëà.

Âÿòÿí áàòûðäû ìÿíèì áàüðûìà çÿùÿðëè òèêàí,

Ôÿãèð èäèì, úàíûìà ãÿñä ùàçûðëàäû äþâðàí.

Ýÿìèðäè úàíûìû ãöðáÿòäÿ äèøëÿðèëÿ ôÿðàã,

Áÿëà íÿùÿíýè ìÿíè èçëÿäè àüûç à÷àðàã.

Éàä þëêÿëÿð ÿòèìè ÷åéíÿäè, òöïöðäö ìÿíèì,

Úûüûð òóòóá ýåäèðÿì, ãàðøûäà ÿçèç Âÿòÿíèì.

Ãöðóð èëÿ ãóðó õóðìà êèìè ìÿíè î øÿùÿð,

Éåñÿ, éåéÿð ÿòèìè, áîø ÷ÿéèðäÿéè òöïöðÿð.

Î áèð äÿíèç êèìè äàëüà âóðàð, ìÿíè àïàðàð,

Àëàð ãóúàüûíà, þëäöêäÿ ñàùèëèíÿ àòàð.

“Âÿòÿí! Âÿòÿí!” äåéÿðÿê àüëàäûì, úàíûì éàíäû,

Ñöìöêëÿðèì ýþçöìöí éàøû èëÿ îäëàíäû.
239
Ýåúÿ ýåéèíäè çèðåù, áèð ìöùèá çöëìÿòäÿí,
Ñöùà ÷ûõûá, îíó äåøäè, à÷ûëäû êþêñö ùÿìÿí*.

Òóòóá äà çöëìÿòè ãîâäó Õÿçèá èëÿ Ñÿëãà*,

Àïàðäûëàð ýåðèéÿ ñöáù ýþñòÿðÿíäÿ ëèãà.

Ñþêÿíäÿ äàí, îõóäó “Âÿççöùà” õîðóç óúàäàí*,

Äöøÿãàðàíëûüà — òàïäû èøûã óúó îíäàí.

Ýþéÿð÷èíèì ýÿòèðÿí íàìÿéÿ íÿçÿð ñàëäûì,

Èñèòìÿ òóòäóì, ÿëèì ýþéäÿ ùåéðÿòÿ äàëäûì.

Î íàìÿ ôàúèÿäÿí, çöëìäÿí âåðèðäè õÿáÿð,

Âÿçèôÿ ñàùèáè îëìóøäó íàíÿúèá ýÿäÿëÿð.

Öðÿê çÿáàíÿ ÷ÿêèá éàíäû, ýþçëÿðèì äîëäó,

Óúàëäû àù äóìàíû, ãöäðÿòèì íÿùàí îëäó.

Èêè ýþçöìäÿí àõàí éàø äåéèëäè, íåéñàíäû,

ßòÿêëÿðèì òþêöëÿí ýþç éàøûìëà èñëàíäû.

Êþíöëäÿ åøã ãîïàðäû äÿíèç êèìè òóôàí,

Ýÿìèì ãûðûëäû, ãàëûá äàëüàëàðäà ñÿðêÿðäàí.

ßëàú ãàëìàäû, Øèðâàíû áèð äÿ òÿðê åòäèì,

Êþíöë, ñîðàüûíà äöøìöøäö, Òÿáðèçÿ ýåòäèì.

Ãîùóìëàðûí ãàéûüû äàëüàéà äöøöá áàòäû,

Ôÿãÿò ìÿíèì ãàéûüûìäûð êè, ìÿíçèëÿ ÷àòäû.

Äöøÿðýÿ ñàëäû êþ÷öì áèð çàìàí áèéàáàíäà,

Óúàëòäû áàø ÷àäûðûìëà ýþéÿ áèéàáàí äà.

Äÿíèç êè, éóðäóìó ÿíýèíëèéèéëÿ ãóúìóøäó,

Ìÿíè óçàãäà ýþðöíúÿ àúûãëàíûá úîøäó.

ßìÿêëÿ ùöììÿòèì èäè ÷àäûðäàêû èïëÿð,

Îäóð, áàøû ãóðóëàðêÿí óúàëäû ÿðøÿ ãÿäÿð.
240
Ýåäÿðêÿí, ùÿãã éîëó Òóáà äþíÿíäÿ ñèðäàøûìà,
Ñàðûíäûì î àüàúà, äöøäö êþëýÿñè áàøûìà.

Áåëèì áöêöëäö, íåúÿ ãàòëàíàð ÷àäûðäà ÿòÿê,

ßéèëìÿäèì ãàïûñûíäà çÿð ÿùëèíèí äÿâÿ òÿê.

Áàøûì óúàëäû, òîõóíäó éàøûë ÷àäûð ôÿëÿéÿ,

Ñåâèíúëÿ ýþç éàøûì àõäû ÷àäûðäàêû ÷þêÿéÿ.

Âöñàë òÿøíÿñèéÿì ìÿí, éåòèðäèëÿð áóëàüà,

Ñó âåðìÿéèá, êóçÿìè ãîéäóëàð äà äàøãàëàüà.

Ìÿíÿ êèôàéÿò åäÿð áèð óäóì ñó, èíäè ôÿãÿò,

Êóçÿì äåøèëäè, þìöðëöê ìÿíÿì ñóéà ùÿñðÿò.

Óøàã êè, áèú äîüóëóáäóð ðÿçèë àíàñûíäàí,

Àòàñûíû òàíûìàã èñòÿéÿð, êå÷èíúÿ çàìàí.

Àíà õÿéàíÿò èëÿ ÿë ÷ÿêèáñÿ èñìÿòäÿí,

ßìèí îëàðìû îíóí îüëó? Áèð äöøöí áóíó ñÿí.

Ùÿéàò ÿëèíäÿ íåúÿ ãÿðã îëàð óòàíúàã àäàì,

Áèëèê ñóéóíäà åëÿ ãÿðã îëóíìàüûìëà øàäàì.

Ìÿí åëìè òóòäóì, îäóð ãÿòëèìÿ âåðÿí ôÿðìàí!

Áÿëè, áó ãÿòëäèð àíúàã áó àëÿìè éàøàäàí.

Íåúÿ êè, øÿì êè÷èëÿð øþëÿñè óúàëäûãúà,

Êè÷èëäè ãÿëáèì, îíà åëì íóð ñàëäûãúà.

Òÿáèÿòèìäÿ òàìàù êþêëÿðè ãûðûëìûø ÿýÿð,

Íÿ ôÿðãè âàð? Êÿðÿì ÿùëè âåðÿð, õÿñèñ ÷öðöäÿð!

Èøûãëû àëÿìÿ ùÿñðÿòëÿ êîð ãàëàí áèð ýþç,

Íÿ ôÿðãè âàð? Ýåúÿäèð áó øÿùÿðäÿ, éà ýöíäöç?

Úàâàíëûüûìäà úîøàí áèð áóëàãäû èëùàìûì!

Ùàíû î áàü, î áóëàã? ßëäÿ áîø ãàëûá úàìûì!
241
Âèäàëàøàíäà úàâàíëûãëà àüëàäûì, àíúàã,
Äåéèðäèëÿð êè, àðûíäû áóëàã, ñó ñàôëàíàúàã!

Èðàäÿìÿ ôÿëÿéè ñÿãô áèëìÿéèðäèì ìÿí,

Ãàïàçëàéàí ìÿíè òàëåéèìäè, áÿõòèì — ÿéàí!

ßéèëìÿñèíäÿ ãöðóð ÿùëèíèí áèð ùèêìÿò âàð,

Òÿâàçþ ÿùëè îëàí òåç ãöñóðóíó àíëàð.

Ýåäÿíäÿ ñÿðâÿòèì ÿëäÿí, áóíà ôèêèð âåðäèì,

Éåðÿ äèêèá ýþçöìö, õóäïÿñÿíäëÿðè ýþðäöì.

Þéöíìöðÿì, ãûçûëûì éîõñà, ùöììÿòèì âàðäûð,

Êàñûáëûüûí þçö äÿ ìÿðäÿ áèð ùàâàäàðäûð.

Úàùàíû ìÿí áîøàäûì ö÷ òÿëàã èëÿ ÷îõäàí,

Íåúÿ ýåðè ãàéûäûð? ×ûõìûøàì êè, âàð-éîõäàí?

Éàëàí÷û âÿäÿëÿð èëÿ þìöð áàøà ÷àòìûø,

×àäûðúûüûì äà òîçà, òîðïàüà éàìàí áàòìûø.

Ìÿíÿ áó àüëû, áó èäðàêû õàëèã åòìèø ÿòà,

Ñþçöí ïÿðèñèíÿ îëäóì ôÿçèëÿòèìëÿ àòà.

Ùöíÿðñåâÿðëÿðÿ íÿçìèì êàìàë äÿðñè âåðÿð,

Úàùàíäà ñþç êèìè éîõäóð äÿéÿðëè áèð ýþâùÿð.

Áóëóä øåùèéëÿ ÿýÿð êþðïÿ îòëàðû ñóâàðàð,

Ñóëàðûéëà äÿíèçè äîéóðàí ÷îõ ÷àéëàð âàð.

Äèâàðäà ñÿé èëÿ áèð òîð ãóðóð ùþðöì÷ÿêëÿð,

Éåýàíÿ ìÿãñÿä — èëèøñèí î òîðäà ìèë÷ÿêëÿð.

Àðû ïÿòÿêäÿ ãÿëèá ùàçûð åéëÿéèð ìóìäàí,

Îíóí íÿúèá èøè äÿ áàøëàíûð ÿçÿë áóíäàí.

Ìÿí èíäè ìÿäù éàçûì, éà êè ùÿúâ, ôÿðã åòìÿç,

Ìÿíÿ î øóõ ýþçÿëèí ýþçëÿðèíäÿ êèí áèòìÿç!
242
Éàìàí ñþç åéëÿ çÿùÿðäèð êè, ñþéëÿñÿ Ùÿââà,
Áÿøÿð íÿäèð, èëàíà þëìÿéè ýþðÿð î, ðÿâà!

Ñÿôåùëÿðèí éåìèäèð ùÿð íÿ ãàðäàøûí òîõóéóð,

Ìÿíèìñÿ éàçäûüûìû ÿùëè ìÿðèôÿò îõóéóð.

Ñþçöìëÿ òàíðû õÿéàëû äîëàøäû äöíéàíû,

Ìÿëÿêëÿðèí äèëèíÿ ÷àòäû, àøäû äöíéàíû.

Áþéöêäöð Àëëàù, î êè áèð ýåúÿ êè÷èê ãóëóíó,

Õÿéàëû èëÿ àëûá, à÷äû ýþéëÿðÿ éîëóíó.

Ìÿäÿä àëûá Ñÿðÿòàíäàí, ýþçöì èøûãëàíäû,

Ìÿíè ÿçèçëÿäè Úþâçà êè, íèòãèì îíäàíäû.

Ôÿçèëÿòèì ìÿíè Äàâóä òÿê åòäè ïåéüÿìáÿð,

“Çÿáóð” ãûëäû ìÿíÿ éàõøûíû, ïèñè ÿçáÿð*.

Íå÷ÿ çèðåù òîõóäóì ýþéäÿ ïÿùëÿâàíëàð ö÷öí,

Âóðóëäó ùàëãàëàðà ñèíÿäÿ Ýöíÿøëÿ äöéöí.

Åëÿ áó äÿìäÿ ýþçö êîð ãàëàí áóëàãëàð òÿê

Úîøóá, øèêàéÿòÿ äèë à÷äû ñèíÿì è÷ðÿ öðÿê.

Äåäè: — Ñèíÿíäÿ êÿäÿð àäëû áèð áþéöê ãàéà âàð,

Ìÿíè ÿùàòÿ åäèá, ùåé ñûõàð, éåðèì äàðàëàð.

Ãÿðèáÿäèð, áÿäÿíèìäÿ öðÿê äÿ âàðäû ìÿíèì?

Î ùàðäàäûð? Áöêöëöáäöð êàìàí êèìè áÿäÿíèì.

Ôÿçèëÿòèìëÿ úàùàíäà òàíûíìûøàì “ßôçÿë”,

Áó ôÿçëè áÿõø ãûëûáäûð õóäàéè-ÿççÿ âÿ úÿë*.

Úÿëàë ñàùèáèíÿ àðõàëàíäûì, îëäóì ÿìèí,

Òóòàð ÿëèìè ìÿãàìû óúà Úÿëàëÿääèí*.

Îäóð èìàì êè, åëìè öôöãëÿðÿ éîë à÷àð,

Ìöðÿêêÿáèì îíó âÿñô åéëÿéÿíäÿ ÿòð ñà÷àð.
243
Øÿðèÿòÿ äàéàã îëìóø, ùÿãèãÿòÿ àéíà,
Áÿëàüÿò èëÿ ñàëûíìûø ñþç þëêÿñè àäûíà.

Áþéöêëÿð è÷ðÿ áþéöêäöð î, ùÿì äÿ áàéðàãäàð,

Ãûëûíúû åëìÿ éîë à÷ìûø, óçàãýþðÿíëèéè âàð.

Áèëèêäÿ Õûçð îäóð, ïàê íèòãäÿ Ìóñà,

Õÿëèë òÿê éàðàäàð, ðóù âåðÿð íåúÿ Èñà.

Î, åëì ÷åøìÿñèíÿ Õûçð òÿê îëóá ðÿùáÿð,

Íÿôÿñ ñàëàðñà, áèë, Èñà êèìè þëö äèðèëÿð.

Ìÿíèì ñþçöìäÿ ÿýÿð ýèçëè ðóù ãöââÿñè âàð,

Îíóí êÿëàìûäûð, èëùàìûìû ÷ÿêèá àïàðàð.

Î, Ãÿññäèð, àòàñû Ñàùèá-ÿë-ßéàäèäèð,

Âåðÿð êþìÿê ÿëèíè, äàðäà ãàëñà ùÿð øàèð.

Èðàäÿ ÿùëèíÿäèð áÿçìè úÿííÿòè-ÿëà,

Øÿðÿô áàüûíäà îíóí ãàìÿòè îëóá Òóáà.

Î ãàìÿò èëÿ òóòàð Ñèäðÿ òÿõòèí öñòÿ ãÿðàð,

Îíóí ìÿãàìûíà ÿðøèí þçö ùÿñÿä àïàðàð.

Ñþçöíäÿêè äóçó àëìàã÷ûí ùÿð ñåâÿí, ñåâèëÿí,

Áèðè àüûçäàí à÷àð ñó, èêèíúèñè ýþçäÿí.

Øèðèí íÿñèùÿòè äóçëó ñþç èëÿ åòìèø ÿäà,

Ãÿðèáÿäèð êè, äóç èëÿ äàäà ýÿëèð ùàëâà.

Âàð èäè, ýþðäöì îíóí ìÿúëèñèíäÿ âàèçëÿð,

Ýöíÿø î èäè, ùàìû ïåéê òÿê îíó èçëÿð.

Ýþðöøäöì îíäà êè, ôàçèëëÿðèí àüàñû èëÿ,

Ýÿòèðäè âÿúäÿ ìÿíè ìåùðèáàí ÿäàñû èëÿ.

Éàçàíäà ìÿäù îíà, òÿá Ðÿõøè íàë ñàëäû,

Éîðóëäó äèçëÿðè îíäà, ÷àë àò ýöúö ãàëäû.
244
Àüàì äà îëñà, î ãàðäàø êèìè ìÿíÿ èíàíûð,
Î äîñòëóã ÿùäèíÿ ìþùêÿìëèéè âÿçèôÿ ñàíûð.

Òÿÿúúöá åòìÿ ìÿíÿ, éåääè ïàðëàã óëäóç ÿýÿð,

Îíóí çÿêàñû þíöíäÿ, äåñÿì, ñþíöê ýþðöíÿð.

***

Ãóëàì õÿëèôÿëÿðèí ìÿñëÿùÿò÷èñè îëàíà,

Áþéöê èìàì êèìè õèäìÿòèì ðÿâàäûð îíà.

Íÿúèá ñèôÿòëÿðèíè ýþðäöì, åùòèðàì åòäèì,

Äóà áèëèá ñþçöíö, ìÿí ñÿëàìûíà éåòäèì.

Òàíûøëûüûì ìÿíè þìðöì áîéó ñåâèíäèðÿúÿê,

Áó õàòèðÿ âåðÿúÿêäèð ìÿíèì ñþçöìÿ áÿçÿê.

Òÿáèÿòèíäÿí îíóí äóéìóøàì øÿôà ÿñÿðè,

Ñåâèíúèìèí ñîíó éîõ, àòìûøàì ãÿìè, êÿäÿðè.

Ùÿäèééÿñè ìÿíÿ äîñòëóãäà åùòèðàì îëäó,

Î íàìÿ èëÿ àü ÿììàìÿäÿí òàìàì îëäó.

Ãÿáóë ãûëäûì, îíó ðÿää åòìÿê èäè ùÿðàì,

Ýþçöìäÿ ñöðìÿ êèìè ýèçëÿäèá, ÿçèç òóòóðàì.

Ãîïàð îíóí íÿôÿñèíäÿí íÿñèì, ùÿì òóôàí,

Ñöëåéìàí ÿãëè äóéàð ñåùðëÿð êÿëàìûíäàí.

Î, Òóðäóð, àøà áèëìÿç äèçèíè éåääè äÿíèç,

Î, äþðä öíñöðö þç âàðëûüûéëà òóòìóø ÿçèç.

Ùèëàë öçÿíýèñèäèð, äþâð åäÿí ôÿëÿêäèð þçö,

Ôÿçàäà íóð ñà÷àí áÿäðäèð ìöáàðÿê öçö.

Õÿéàë îíó ýåúÿ ñàíäû, åëÿ äöøöíäö ìÿýÿð,

Ãàðàíëûã è÷ðÿ èøûãäàí úÿìàëûíû þðòÿð.
245
×îõ ìÿòèíäèð î äà, áèë, ùöììÿòèì, èðàäÿì òÿê,
Òÿôÿêêöðöìëÿ çÿêà çèðâÿñèíÿ éöêñÿëÿúÿê.

Úÿëàëûíû íÿ ãÿäÿð âÿñô åéëÿñÿì, àç îëàð,

Î, Íóùäóð, îíäà Úóäè äàüû ëÿéàãÿòè âàð*.

Ìÿýÿð ýþðöáäöð îíó Òóðäÿ Êÿëèìóëëàù,

Ùÿðà äàüûíäàí îíóíëà åíèá Ùÿáèáóëëàù*.

Îíà ùÿäèééÿ ýþçöìäöð, ãÿáóë åòñÿ ÿýÿð,

Ãóëó ñàòàíäà, îíóí ãèéìÿòè éÿãèí áèëèíÿð.

Îíà õÿçèíÿ äîëó èíúè ýþíäÿðÿðäèì ìÿí,

Ñþçöí éàíûíäà óúóç îëìàñàéäû äöððè-Éÿìÿí.

Éàçàíäà, ùþêì ÿëè ÿíáÿð äîëó äÿâàòà äþíÿð,

Áÿéàí ñÿùèôÿñèíÿ áàðìàüûéëà ìöøê ñÿïÿð.

Øÿêÿðëÿ ìöøê îíóí áàðìàüûíäàí îëäó ðÿâàí,

Áó ÷åøìÿäÿí ùàìû þç äÿðäèíÿ òàïàð äÿðìàí.

Éàíàð ýþç èëÿ òÿìÿííàëû öçäÿ, áàõñàí ÿýÿð,

Ñàðàëìàüà ãàðà ýöíëÿð éÿãèí ñÿáÿá ýþðöíÿð.

Öçö ýöëÿðñÿ, åäÿð õÿëã ìÿòëÿáèíè ðÿâà,

Ýþçö ãûéûëñà, òàïàð, ùÿð íÿ äÿðä âàðñà, äÿâà.

Ýþçöíäÿ âàð éàðàüàí, îõøàéûð Ýöíÿø ýþçöíÿ,

Ãàáàð-ãàáàð öçö áÿíçÿð àõàð ñóéóí öçöíÿ.

Öçö, ýþçö éàðàëàíäû îíó âóðàí ÿëäÿí,

×ÿêèíìÿäè, äàùà ìþùêÿì äàéàíäû ÿââÿëäÿí.
Äþçöìëöäöð, óúàëûá ôÿòù ãûëìûø àôàãû,
Úàùàíû íóðà åäèá ãÿðã ïàê ÿõëàãû.

Ýÿçèá ÷îõ þëêÿëÿðè, îëìóø åëëÿðÿ ãàðäàø,

Îäóð ùÿãèãÿòÿ âàãèô, öðÿêëÿðÿ ñèðäàø.
Âÿêèëö ùàêèì îëóá, ãóðäó ÿäë èëÿ äèâàí,
×ûõàðäû ìÿùêÿìÿäÿí øàùèäè äåéÿíäÿ éàëàí.
246
Éÿùóäèëÿð îíó ñóñäóðìàüà ÷àëûøìûøëàð,
Î, äþâðöí Ùÿçðÿòè-Èñàñûäûð, äþçÿð, éàøàéàð.

Ùÿâà, ùÿâÿñ ÿëè àüëû, ôÿçèëÿòè ó÷óðóð,

Ãÿðÿç åâè áó õÿðàáÿ éåðèíäÿúÿ ãóðóëóð.

Î ñàô áèð ýþç èäè, ñþíìÿäè, èøûãëàíäû,

Îíóí îäóíäà àëûøäû, ùÿâà, ùÿâÿñ éàíäû.

Úàùàíû éàõñà äà áèð ýþç, íÿùàéÿò þìðö áèòÿð,

Çèéàñû ãàëñà äà äàèì, þçö íÿçÿðäÿí èòÿð.

Îíóí çèéàñû — îíóí øÿðèäèð, úèëàëàíàúàã!

Ùÿìèøÿ ìöøê êèìè àëÿìÿ ÿòèð ñà÷àúàã...

Ñþçöí õÿëèôÿñè Õàãàíèéÿì, úàùàí òàíûéûð,

Ãÿñèäÿìè ùàìû øàùàíÿ ÿðìÿüàí òàíûéûð.

Áó âÿñôè éàçäûüûì èíñàí ñàäÿ èíñàíäûð,

Áèëèêëÿðèí òàúû, åëì àëÿìèíäÿ ñóëòàíäûð.

Éîõóìñà äà îíà ëàéèã ùÿäèééÿ, ëÿëö ýþùÿð,

Ñþç èíúèñèí òåëÿ äöçìÿêëÿ éàòìàäûì ýåúÿëÿð.

Íÿçÿð éåòèð îíà, ùÿð áåéòè ùèêìÿòèí úàíûäûð,

Ìöðÿêêÿáè áó êÿäÿð ìöëêö — ãÿëáèìèí ãàíûäûð,

Ýþéÿð÷èíèì äÿ ãàçàíäû áó èøäÿ øàíö øÿðÿô,

Àëûá äà äèìäèéèíÿ, ó÷äó Èñôÿùàíà òÿðÿô.

Áþéöê èìàì, çÿêà ìöðøöäö Úÿëàëÿääèí,

Áó øåðè òþùôÿ òÿê åéëÿð ãÿáóë, éÿãèí!

Ùÿéàëû ãûç êèìè ðóùóì äà ñþç íèãàáûíäà,

Ýåäèð áó âÿñôèì èëÿ ãàñèäèí ðèêàáûíäà.

Ùèìàéÿñèíäÿ îíóí áó ÿñÿð ÿìàíÿòäèð,

ßìàíÿòè ãîðóìàã äÿùðäÿ ñÿàäÿäèð.

Áèëèê, ôÿçèëÿò îíóí ñàéÿñèíäÿ òàïìûø àìàí,

Îíó ùèìàéÿñè àëòûíäà ñàõëàñûí éàðàäàí.
247
 1. ÙßÁÑÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ

Ùÿð ñÿùÿð ãàëõàð ýþéÿ àù èëÿ ÿôãàíûì ìÿíèì,

Ãÿðã îëàð ãàíäà øÿôÿãòÿê ÷åøìè-ýèðéàíûì ìÿíèì.

Ãóðìóøàì ãÿì ìÿúëèñè, éàíìûø ñþéöäòÿê èíäè, áàõ,

Ìåé ñöçöð ìÿíäÿí ìÿíèì÷öí ãàíëû ìöæêàíûì ìÿíèì.

Éöç îéóíáàçëûã åäÿð, íàðûíúà îõøàð áó ôÿëÿê,

Íåéëÿéèì ñÿôðà èëÿ îäëàíìàñûí úàíûì ìÿíèì?

Àù îõóìëà ùÿð ñÿùÿð àëäûì ùÿäÿô, åòäèì øèêàð,

Îë ãîúà ãóðäó àéàãäàí ñàëäû ïåéêàíûì ìÿíèì.

Ïàñ êèìè ñàðäû ìÿíè äþâðàí êè, éàíäûðñûí, ùÿìÿí,

Àù îäóìëà éàíäû, ùèñ îëäó î äþâðàíûì ìÿíèì.

Ýþðìöñÿíìè êè, ñàðûíñûí áèð ÷þïÿ, ÿôè èëàí?

ßôèäèð çÿíúèð, àéàüûì ÷þï, ýåäèð úàíûì ìÿíèì.

Áàõ, íåúÿ ýþð ùàëãàëàíìûø äàìÿíèìäÿ ÿæäàùà,

Ãîðõóðàì, òÿðïÿíñÿì, àýàù îëñóí ùåéâàíûì ìÿíèì*.

Ãîðõìàñûí òà ýþçëÿðèìèí íÿíìèñèíäÿ úöò óøàã,

ßæäàùàíû ýèçëÿäÿð ùÿð àí áó äàìàíûì ìÿíèì*.

Áîéíóìà Çþùùàê èëàíû ñàëäû àùÿíýÿð áó ýöí,

×öí Ôèðèäóí õÿçíÿñèäèð ÿãëö öðôàíûì ìÿíèì*.

Îõøàéûð êöíäÿ àéàüûìäà äÿéèðìàí äàøûíà,

Ãàíëû ýþç éàøûìëà èøëÿð áó äÿéèðìàíûì ìÿíèì.
248
Ïàëòàðûì õàðà, éàõàì äà ýþç éàøûìëà èñëàíàð,
Ýèçëÿäÿð Õàðà äàüûíû ðÿõòè-ÿëâàíûì ìÿíèì*.

Áó ñàìàíëà òîðïàüà äþíìöø öçöìäÿí ýþç éàøûì,

Ïàë÷ûã ùàçûðëàð, ñóâàíñûí òà êè, çèíäàíûì ìÿíèì.

Øàì êèìè äèø-äèø îëóáäóð ãû÷ëàðûì çÿíúèðäÿ,

×åéíÿìèø ñàíêè ãû÷ûìû ãàíëû äÿíäàíûì ìÿíèì.

Ãöòáòÿê ñàõëàð ìÿíè ÷àðìûõ äÿéèøìÿç íþãòÿäÿ,

Áó Çöùÿëñèìà èêè Ìÿððèõ çÿíÿá-ñàíûì ìÿíèì*.

Ñóðòÿê ñàëäû ôÿüàíûì ýþéëÿðÿ ìèí âÿëâÿëÿ,

Áó äÿìèð êöðñöäÿ îëúàã ñàãè-ëÿðçàíûì ìÿíèì*.

Ñþéêÿíèá äèâàðûíà çèíäàíûí, öç òóòäóì ýþéÿ,

Àñèìàíòÿê ýöëëÿð à÷äû ÷åøìè-ýèðéàíûì ìÿíèì.

Ãîç è÷èòÿê ìþùíÿò èëÿ ìÿí äàéàíäûì öç-öçÿ,

Áàüëûäûð ôûíäûã êèìè çèíäàíäà ùÿð éàíûì ìÿíèì.

Ýöíäöçöì ãÿìëÿ, ýåúÿì ùåé “Àëëàù, Àëëàù”ëà êå÷ÿð,

Äèíëÿìÿçìè íàëÿìè î ùÿééè-ñöáùàíûì ìÿíèì?

Åéëÿ ãîðõóíúäóð áó çèíäàíäà ìÿíèì ùÿð áèð ýåúÿì,

Ãîðõóäàð ìÿùøÿð ýöíöíö õîâôè-çèíäàíûì ìÿíèì.

Éöç ùàñàð îëñà, àøàð àùûì âÿ ìöòëÿã ñþíäöðÿð,

Øÿìèíè áÿäõàùëàðûí, áèëñèí íèýÿùáàíûì ìÿíèì.

Íÿçð åäèá, òóòäóì îðóú Ìÿðéÿì êèìè, Ìÿðéÿìñèôÿò,

Úÿáðàèëäÿí äîüäó Èñà, ïàê âèúäàíûì ìÿíèì.

Õÿñòÿ áèð ãÿëá èëÿ ìöìêöíìö òóòàì ìÿí äÿ îðóú?

×öí îðóú áàòèë åäÿð ýþçäÿí àõàí ãàíûì ìÿíèì.

Àüçûìà èôòàð âÿãòè èñòè ýþç éàøûì àõàð,

Éîõäóð îíäàí áàøãà áèð èôòàðà èìêàíûì ìÿíèì.
249
Ñàíêè ñåâäàëû áàøûì åòìèø áÿëàéÿ ìöáòÿëà,
Ãû÷ëàðûìû ñàëäû èøäÿí èíäè ðÿùáàíûì ìÿíèì.

Äàü äÿìèð ùÿð äÿðäÿ äÿðìàíäûð äåéèðëÿð, àù èëÿ,

Ãûçäû çÿíúèðèì àéàãäà, îëäó äÿðìàíûì ìÿíèì.

Äåéëÿìè ýþðäöì ýþçöìëÿ, íèçÿéÿ äþíäö òöêöì,

Ãûâðûëûá Äåéëÿì òöêöòÿê úèñìè-ïè÷àíûì ìÿíèì.

Áèð ðöáàáÿ îõøàðàì, êàñÿì, õÿçèíÿì áîø ãàëûá,

Áîéíóìà êÿíäèð ñàëûá çöëì èëÿ äöøìàíûì ìÿíèì.

Äàíÿ ãîéäóì îâúóíà — ýþðäöêäÿ áèð ùèíäó ãàäûí,

Òàïìàäû, ÿôñóñ, î ôàë÷û — ùàðäà õûðìàíûì ìÿíèì.

Çÿðòÿê èòìÿê, ýöë êèìè ñîëìàãäàí ÿñëà ãîðõìóðàì,

Äèëñèçÿì ïÿðâàíÿòÿê, ÷ûõìàç áèð ÿôüàíûì ìÿíèì.

ßëäÿ ùÿð ýöë ùÿð ãûçûë ÿüëÿ òèêàíäûð, ãîéìàðàì,

Áèð òèêàíà ñåéä îëà ÿãëè-ñöõÿíäàíûì ìÿíèì.

“Çÿð” ñþçöíäÿ èêè ùÿðô âàð — ãîâóøìàç ùå÷ çàìàí*,

Ðàçû îëëàììû ãîâóøñóí çÿðëÿ âèúäàíûì ìÿíèì?

Ñàìèðè òèéíÿòëèéÿì, Ìóñà òÿáèÿò îëìàðàì,

Áèð áóçîâ äûðíàüû îëñóí ìþúöçÿ êàíûì ìÿíèì.

Ùÿñðÿòÿì éàéäà ñþéöä éàðïàüûíà, ãÿäðèìÿ áàõ,

Îëäó Òóáà øàõÿñèíäÿí éàéäà éåëïàíûì ìÿíèì.

Õóðìà éàðïàüû ìÿíÿì, éåëïàçÿ åéëÿðëÿð ìÿíè,

×öí ñÿðèí àùûì äîäàãäà òèòðÿäÿð úàíûì ìÿíèì.

Îõøàðàì ìöøêÿ, ìÿíè ýÿð éöç ùàñàðà ñàëñàëàð,

×óëüàéàð äöíéàíû þç ÿòðèëÿ ðåéùàíûì ìÿíèì.

Ìöøêÿ êèìöõò öç òóòóá, áèð ýöí äåäè ðèøõÿíä èëÿ:

— Ñÿí íÿ ÷èðêèíñÿí, âàðûìäûð ðÿíýè-ÿëâàíûì ìÿíèì.
250
Òåç úàâàáûíäà äåäè ìöøê: — Åé ùÿéàñûç, àç äàíûø!
ßòðèì èëÿ îëäó äöíéà õîø ýöëöñòàíûì ìÿíèì.

Ýöçýöòÿê çàùèðäÿ ïàðëàãñàí, è÷èíäèð ãàïãàðà,

Êèìéàéÿì, çàùèðèìäÿí õîøäó ïöíùàíûì ìÿíèì.

Êÿáÿéÿì, úöìëÿ ìÿëÿêëÿð ñÿúäÿ åéëÿðëÿð ìÿíÿ,

×öíêè Èñà òèðìÿñèíäÿí îëäó õöôòàíûì ìÿíèì.

Ìÿñêÿíèì ÷èðêèí äÿ îëñà, õàòèðèìëÿ ýþâñÿðÿì,

Úÿííÿòèÿ ìåðàú ö÷öí âàðäûð ùÿð èìêàíûì ìÿíèì.

Êöòáåéèí äöøìÿí ìàüàðà àõòàðûð ýèçëÿíìÿéÿ,

Ùÿð áèðè îëìóø, îäóð, ãóëè-áèéàáàíûì ìÿíèì.

Àáèíóñàì ìÿí, ñÿäÿôëÿ áàòìûøàì äÿðéàëàðà,

Îëìàðàì ÷þï, öçäÿ îëñóí êÿôëÿ úþâëàíûì ìÿíèì.

ßãë ìÿíäÿ, ôåéç ìÿíäÿ, ãÿëáö úàí äà ìÿíäÿäèð,

Àëÿìèí ùÿããè íÿäèð êè, âåðÿ ôÿðìàíûì ìÿíèì.

Öëâèéÿì, ðóùàíèéÿì, ãåéáè äîüóëäóì ãöäñäÿí,

Ãîé áóíó èíêàð ãûëñûí õÿñì-íàäàíûì ìÿíèì.

Øèðíèì îëìóøäóð øÿðèÿò, íÿíìèì — èíñàô, äàéÿì — ÿãë,

Îëäó äþðä öíñöð àíàì, öëâèééÿò ÿðêàíûì ìÿíèì.

Ñÿáðëÿ äîëäó òÿáèÿò äàéÿñèíèí äþøëÿðè,

Êè, òÿðèãÿò îëäó àëÿìäÿ äÿáèñòàíûì ìÿíèì.

Ùÿì Õÿëèëöëëàù êèìè îëäó àòàì íÿúúàð ßëè,

Ìÿðéÿìÿ áàúû îëóá òÿðñà àíàúàíûì ìÿíèì.

Ýÿëìèøÿì äöíéàéà ìÿí áåéëÿ ýþçÿë, ñàô ÷åøìÿäÿí,

Õÿëã îëóá îë ÷åøìÿäÿí ýþâùÿðëè öììàíûì ìÿíèì.

Ôÿãð áÿòíèíäÿ éåòèøäèì, íèòã ÿëè îëäó ìàìàì*,

Îëäó éóðäóì åëìö öðôàí éóðäó — Øèðâàíûì ìÿíèì.
251
Ôûðôûðà ôûðëàòìàäûì ãÿôëÿò öçöíäÿí áèð êÿðÿ,
×öíêè ùÿð àí âàëèäåéí îëìóøäó ïàñáàíûì ìÿíèì.

Íÿð äÿâÿì íîüàëàíûçû äàäìàìûøäûð ñèçëÿðèí,

Äîëìàìûø õàìëàð ÿëèëÿ êèñÿì, ùÿìéàíûì ìÿíèì.

Ãîé âÿáàëûì äöøñöí ùóðèëÿð, ìÿëÿêëÿð áîéíóíà,

Áàêèðÿ ìåéíÿ ãàíûíäàí äîëñà ïåéìàíûì ìÿíèì.

Ìåé è÷ÿðñÿì äÿ, ðÿâàäûð, ÷öí äöíÿí âåðìèø ïåøèí,

Çÿùìÿò ùÿããèìè ìÿíÿ úÿííÿòëè äåùãàíûì ìÿíèì.

Ñàüÿðèì àëñûí äåéÿ, òîðïàüà äöøäö ðóùëÿð,

Òà áåùèøò è÷ðÿ è÷èëñèí ãûðìûçû ãàíûì ìÿíèì.

Íóðëó “Ãóðàí”ëà ãàðà äàøû ýÿðÿê ùÿð àí þïöì,

Òóòñà äà ýþâñÿð êèìè äöíéàíû åùñàíûì ìÿíèì.

Íèòã ýÿíúè ñàùèáè, ñþç ìöëêöíöí õàãàíèéÿì,

Âàðäûð ùÿð áèð êÿëìÿäÿ éöç ýÿíúè-õàãàíûì ìÿíèì.

Áàõ, ÿëèì — Úþâçà, ãÿëÿì — Ùóò îëäó, ìÿíà — Ñöíáöëÿ,

Ñöíáöëÿ Ùóòäàí äîüàð, Úþâçà — ãÿëÿìäàíûì ìÿíèì*.

Éåääè þëêÿäÿ éàçàðñà êèìñÿ èêè áåéòèìè,

Êàôÿðÿì, Äàðöë-Ãÿìàìÿ — äàðóë-èìàíûì ìÿíèì*.

Áó-Ëÿùÿáëÿðëÿ äþéöøìÿêäÿí íÿ ãîðõóì äÿùðäÿ,

Ìóñòàôàíûí ìåùðè îëìóø ÿëäÿ ãàëõàíûì ìÿíèì*.

Ãàñèìè-Ðÿùìÿò, ßáöëãàñèì, Ðÿñóëöëëàùäûð,

Úàíûìà, ÿãëèìÿ ñàùèá, øàíëû ñóëòàíûì ìÿíèì*.

252
2. ÙßÁÑÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ Âß ÀÇÀÄ ÎËÌÀÑÛ
Ö×ÖÍ ÐÓÌ ÃÅÉÑßÐÈÍÄßÍ ÕÀÙÈØ

Òÿðñàëàðûí õÿòòè êèìè òÿðñèíÿ èøëÿð ôÿëÿê,

Áîéíóìà áèð çÿíúèð ñàëûá, ñàõëàð ìÿíè ðàùèáòÿê.

Áó äåéðäÿ ñàêèí äåéèë ìÿýÿð ùÿçðÿòè Èñà,

Êè, Äÿúúàëûí èøèí èøëÿð ìèíà ðÿíýëè êÿëèñà?*

Áàõ, Ìÿðéÿìèí ñàïû êèìè èêèãàòäûð áÿäÿíèì,

Èñàäàêû èéíÿ êèìè òÿêúÿäèð ãÿëáèì ìÿíèì*.

Ìþùêÿì èïëÿ ÿë-ãîëóìó áàüëàìûøëàð áóðàäà,

Íåúÿ Èñà áèð èéíÿéÿ áàüëû ãàëìûø îðàäà.

Íåúÿ îëìóø: Äÿúúàë êèìè òÿêýþç îëàí áèð èéíÿ,

Èìêàí òàïûá, ñàíúûëìûøäûð Èñàíûí ñèíÿñèíÿ?

Ðàùèáëÿðèí ïàëòàðûòÿê ýöíäöçöì îëìóø ãàðà,

Ùÿð ýåúÿ ìÿí ðàùèá êèìè áàøëàðàì àùö çàðà.

Ñóð êèìè íÿôÿñëÿíÿí àùëàðûìëà ùÿð ñÿùÿð,

Ìàâè äàìûí áàúàñûíäà éåðëÿøÿí õà÷ äåøèëÿð*.

Äÿðéàëàðû áóõàð åäÿí àùûìà òóø ýÿëÿðÿê,

Èñà ö÷öí òÿéÿììöìýàù îëäó äþðäöíúö ôÿëÿê.

Ìÿíÿ öëâè àòàëàðûì îëìàäûëàð ìåùðèáàí,

Îäóð êè, ìÿí ñàãûíûðàì Èñà êèìè àòàäàí.

Ìÿíÿ áèëèê óëäóçóíóí íÿ îëàúàã ôàéäàñû?

Ìÿí çöëìÿòÿì, ïàðëàìàãäûð óëäóçóìóí ãàéäàñû.

Î îëìóøñà Êåéõîñðîâ òÿê Èðàí, Òóðàí ùàêèìè,

Íèéÿ çöëìÿò áèð ãóéóäà ãàëìûøäûð Áèæÿí êèìè?

Î äþðäóíúö ýþéäÿ Èñà Ýöíÿøëÿ ùÿìõàíàñà,

Áóíäàí íÿ ùÿçç àëà áèëÿð Èñà ãóøó — éàðàñà?*
253
Íèéÿ Èñà þç ãóøóíóí þçö òÿáèáè îëìóð,
Êè, î ãóøóí êîð ýþçöíÿ þçö áàüûøëàñûí íóð?*

Òÿáèìèí áó êþðïÿëÿðè áèðÿð Èñàéà îõøàð,

Àíàñûíûí ïàêëûüûíû ùÿð áèðè åòìèø èãðàð.

Ìÿðéÿì õóðìà àüàúûéëà ýþñòÿðìèøñÿ ìþúöçö,

Ìÿí òÿáèìèí ïàêëûüûíà øàùèä ýÿòèððÿì ñþçö*.

Áåø éöç èëäèð äîüóëìàìûø ìÿíèì êèìè ñÿíÿòêàð,

Éàëàí éîõäóð áó ñþçöìäÿ, ìÿíèì ìèí øàùèäèì âàð.

Éàðàëàíìûø ýþíëöì îõøàð áàðëû àðû øàíûíà,

Âåðäèéèì áàë áóëàíìûøäûð öðÿéèìèí ãàíûíà.

Àù îäóìëà àëûøàðàã éàíàí áó éàüëû äèëèì, —

Òÿðñàìûéàì ìÿýÿð? — Äþíöá îëìóø ìÿíèì ãÿíäèëèì?

Äöøìÿí ìÿíè çÿíúèð èëÿ áàüëàìûø ö÷ òÿðÿôäÿí,

Àñûá äàèì îäëàéûðëàð, ìÿýÿð áèð ãÿíäèëÿì ìÿí?

Àõûäûðàì, Ìÿðéÿì êèìè éåðÿ òèêèá áàøûìû,

Ìÿñèùàíûí íÿôÿñèòÿê ñàô îëàí ýþç éàøûìû.

Íåúÿ èêè “ÿëèô” äóðàð áèð “ÿòÿíà” ñþçöíäÿ,

“Òÿí”èí î úöð äàéàíìûøàì àðõàñûíäà, þíöíäÿ*.

Ìÿíÿ çÿððÿ éàðäûì åòìèð òÿÿññöôö äîñòëàðûí,

Íÿ ëöçóìó âàð áó ãÿäÿð ôÿðéàäûí, àùö çàðûí?

Çÿìàíÿíèí ïèñëÿðèíäÿí ùÿããÿ àïàððàì ïÿíàù,

Àëëàùñûçû ùàãã éîëóíà þçö-ýÿòèðñèí Àëëàù.

Àááàñèëÿð ãàïûñûíà ýåòìÿðÿì êþìÿê ö÷öí,

Ñÿëúóãèëÿð ãàïûñûíäà èíëÿìÿðÿì áèðúÿ ýöí*.

Áó äþâðàíäàí ýþðìÿìèøÿì íÿ ÿäàëÿò, íÿ êÿðÿì,

Íÿ Àðñëàí, íÿ äÿ Áÿüðà ãàïûñûíà ýåäÿðÿì*.
254
Éóñèô éîõäóð, ãûòëûã ýöíö åëÿñèí ìÿíè òÿìèí,
Áèðäèð ìÿíèì ýþçëÿðèìäÿ Éÿùóäà, Èáí-Éàìèí*.

Ìöñÿëìàíëàð ìÿíÿ ãàðøû ÿäàëÿòñèç îëäóëàð;

Ìÿí äèìèìäÿí ÿë ÷ÿêèììè? Áóíóí íÿ ìÿíàñû âàð?

Éåääè éåðäÿí äèí åëìèíè òÿùñèë åäÿíäÿí ñîíðà,

Éåääè êèòàá öçðÿ âÿùéè òÿùëèë åäÿíäÿí ñîíðà.

ßçáÿðëÿéèá “ßëùÿìäöëëàù”, “ßëêÿùô”è, “ßððÿùìàí”û,

Ùÿì “Éàñèí”è, ùÿì “Òàñèí”è, ùÿì “Ìèì”è, ùÿì Òàùàí”û*.

Ìèãàòäàí Ùÿúúÿ ýåäèá, òÿâàô åäèá Êÿáÿíè,

Ñÿéö úöìàð èúðà åäèá, ýþðöá ÿñë ãèáëÿíè*.

Îòóç èëäÿ íå÷ÿ äÿôÿ úèëëÿ òóòàíäàí ñîíðà,

Íåúÿ ýåäèá ÿëëè ýöíö ïÿùðèç òóòóì àøêàðà?

Éÿùóäàíûí òàé-òóøóäóð, äöøìÿíëÿðèì, îäóð, ìÿí,

Èñà êèìè ÷îõ ãîðõóðàì ýþçëÿíèëìÿç òÿíÿäÿí*.

Íÿäèð ÿìðèí, Éÿùóäàíûí ñèòÿìèíäÿí ãîðõàðàã,

Ìÿí Ñöêóáà êèëñÿñèíÿ äöøöì ÿëèíäÿí ãà÷àã*.

Íÿäèð ÿìðèí, ýåäèá êöôðöí êÿíäàðûíäà éåð òóòàì?

Ýþçëÿìÿéèì þç äèíèìèí éîëóíäà àëè ìÿãàì?

Àáõàçëàðûí ãàïûñûíû, ýåäèá, äþéöì ÿëèìëÿ?

Ðóìëóëàðûí ìÿçùÿáèíÿ èãðàð åäèì äèëèìëÿ?

Ãèáëÿì îëàí áåéòöëëàùäàí ìÿí íåúÿ öç äþíäÿðèì?

Îëñóí Áåéòöëìöãÿääÿñèí ìåùðàáû ñÿúäÿ éåðèì?

ßëëè èëäèð ìöñÿëìàíàì, àüàðòìûøàì ñà÷ûìû,

Èíäè ýåäèá àéàüûìà çÿíúèð åäèì õà÷ûìû?

Ìÿùêóìëóãäàí, ýåäèá, þïöì êÿëèñàíûí çÿíýèíè?

Çöëì ÿëèíäÿí çöíèàð àñûá, äÿéèøäèðèì ðÿíýèìè?
255
“Ñÿðéàíèëÿð” ùÿäèñèíè “Èíúèë” öçðÿ øÿðù åäèì?
“Òþâðàò”äàêû ìöÿììàíû îõóìàüà ìÿí ýåäèì?

Íàúîðìÿêëèê ùàðà, Ìÿõðàí êèëñÿñèíäÿ ìÿí ùàðà?

Áîêðàòèëÿð ãàïûñûíà ýåäèá, èñòÿéèì ÷àðà?*

Íåúÿ, ýåäèá, çàùèä êèìè ìàüàðàëàðäà ãàëûì,

ßéíèìÿ áèð ÷óõà ýåéèì, îðàäà “ìîëî” ÷àëûì?*

ßâÿç åäèì áèð ïàëàçëà èïÿê õàðà êþéíÿéè?

Áÿòðèã êèìè éóðäóì îëñóí ãàéàëàðûí ÿòÿéè?*

Óøàãëàðûí áîüàçûíà òàõòà äóà àñàíòÿê,

Áó éàøûìäà õà÷ àñàðñàì, àüûëñûç îëàì ýÿðÿê.

Ìÿíÿ ùþðìÿò åòìÿçëÿðñÿ Àáõàçèéàäà, íÿ åäèì?

Îðàäàí äà éîëà äöøöá, Ðóì åëëÿðèíÿ ýåäèì?

Ýåäèá Ðóìóí ùåéêÿëèíäÿ ìÿêòÿá à÷ûì òÿçÿäÿí?

Ìÿòðàí ãîéàí àéèíëÿðè áàøëàéûì òÿëèìÿ ìÿí?*

Ñÿããà îüëó êèìè àòûì ðèäàíû, òåéëÿñàíû?

Çöíèàð àñûì, áÿðíÿñ ýåéèì, îëóì äîíóç ÷îáàíû?*

Âåðèì áþéöê Òÿðñèãóñóí ãàðøûñûíäà èìòàùàí,

Ñþùáÿò à÷ûì Úÿáðàéèëäÿí, îüóëäàí âÿ àòàäàí?*

Áèð ñþçöìëÿ íÿ ãÿäÿð âàð ö÷ ÿñàñà èíàíàí,

Ùàãã éîëóíà ÷ûõàð äÿðùàë òÿðÿääöä ãóéóñóíäàí:

Öñãöô ìÿíèì áèëèéèìè öñòöí òóòàð, âåðÿð ùÿãã,

Éÿãóá èëÿ, Íÿñòóð èëÿ Ìÿëêàéà ãàðøû ìöòëÿã*.

Êÿøô åäÿðÿì þç ÿëèìëÿ ÿñðàðûíû ëàùóòóí,

Ýþñòÿðÿðÿì íÿ äåìÿêäèð ùÿéóëàñû íàñóòóí*.

Äÿðñ àëìàüà ìÿíäÿí — ýÿëÿð äÿñòÿ-äÿñòÿ êåøèøëÿð,

Îíëàð ùÿëÿ ìÿíèì êèìè áèð àëèì ýþðìÿìèøëÿð.
256
Äåéÿðëÿð êè, áó, ùèêìÿòäÿ èêèíúè Áÿòëèìóñäóð,
Áþéöêëöêäÿ, ùþðìÿòèíäÿ øþùðÿòëè Ôèëàêóñäóð*.

Ãöñòÿíòèíÿ àïàðûëàí éàçûìûí ùÿð êÿëìÿñè,

Þëöëÿðÿ ùöíóò îëàð, äèðèëÿðèí ñöðìÿñè*.

Ìÿí Ìóñàíûí ÿñàñûíû, ùàðäàí îëñà, àëàðàì,

Î ÿñàíû ñûíäûðàðàã, õà÷ øÿêëèíÿ ñàëàðàì.

Ìÿñèùàíûí åøøÿéèíèí ïåéèíèíè áàñûá ìÿí,

Áóðóí ãàíûí äàéàíäûððàì ãîúà àáèäèí ôþâðÿí*.

Ñÿìÿðãÿíäëÿ Áóõàðàíûí õàãàíûíà òàú äåéÿ,

Ýþíäÿðÿðÿì î åøøÿéèí íîõòàñûíû ùÿäèééÿ.

Ýöìðàùëàðûí ýþç éàøûéëà äûðíàüûíû åøøÿéèí,

Òóòäóðàðàì ìÿí ãûçûëà, ëÿëÿ, éàãóòà, éÿãèí.

Ö÷ “öãíóìó”, ö÷ “ãóðãóô”ó,þéðÿíÿðÿì ìÿí ÿçáÿð*,

Äÿëèëÿðëÿ ìÿçìóíóíó øÿðù åäÿðÿì ìöõòÿñÿð.

Íÿ ÷àé èäè, íÿ úèììÿêäè, íÿ éåíýèíäÿí ïöôëÿìÿê?

Áèð ùàëäà êè, ÷ûëïàã èäè Ìÿðéÿì, Úÿáðàéûëñà òÿê.

Íåúÿ éÿíè áÿêàðÿòè ïîçóëìàäàí, Ìÿðéÿìèí,

Áÿòíèíäÿ áèð ýþâùÿð îíóí úàíëàíäû ùÿìèí-ùÿìèí?

Íåúÿ Èñà äîüóëäóüó äÿãèãÿäÿ à÷äû äèë,

Íåúÿ Ìÿðéÿì ñöáóò åòäè êè, î ýöíàùêàð äåéèë?

Íåúÿ Èñà éàðàòìûøäûð úàíëû áèð ãóø ïàë÷ûãäàí?

Íåúÿ þëìöø Àçÿðÿ î éåíèäÿí âåðìèøäè úàí?

Äàðà ÷ÿêèëÿí çàìàí Èñà äåäè ýåäèðÿì,

Éóõàðûäà þç àòàìûí ñÿñèíè äÿðê åäèðÿì?*

ßýÿð Çÿðäöøò äèíè èëÿ ìàðàãëàíàðñà ãåéñÿð,

ßëèì èëÿ “Çÿíä-Àâÿñòà” àéèíëÿðè äèðèëÿð*.
257
Äåéèðÿì êè, îä íÿ èäè, ùàðàäàí éàðàíäû “Çÿíä”
Êè, îíëàðûí èêèñèíäÿí àä àëäû çÿíä-ïàçÿíä?*

Íÿ êöë èäè, éåðäÿ ãàëàí î îääàí êè, áèð çàìàí,

Àëûøàðàã éàíäû, åòäè Õÿëèëöëëàùû ùåéðàí?

Áèð ìþáÿäè òàðàçûéà ãîéóá, àõòàðñàì òàðàç,

Ëóêà îüëó Ãÿñòà îíóí éÿãèí ïÿðñÿíýè îëìàç*.

Íÿ ö÷öíäöð áÿäÿíèíÿ ìèë÷ÿêëÿð ôèòÿ áàüëàð?

Íÿ äåìÿêäèð ÷ÿéèðòýÿíèí àéàüûíäà î øàëâàð?

Ìÿøùóð îëàí Úèí “ßðòÿíý”è “Òÿíýëöøà”äàí ýþçÿë*,

Ãåéñÿðëÿðèí øÿíèíäÿ ìÿí éàçàðàì òÿñíèô, ãÿçÿë.

Åé Õàãàíè, áó éàðàìàç ôèêèðëÿðè áîøëà ñÿí,

×öíêè áó úöð ôèêèðëÿðè øåéòàíäûð òÿëãèí åäÿí.

Èñà ö÷öí íÿ äöøöíÿð àë÷àã îëñà éîëäàøû?

Ïèñ âÿçèðäÿí íÿ ãàâðàéà áèëÿð ñóëòàíûí áàøû?

Áÿñäèð äàùà, êöôðÿ ñîí ãîé, òÿçÿäÿí èìàíà ýÿë,

Òþâáÿ åéëÿ äåäèéèíäÿí, àðçóëàðäàí ýþòöð ÿë.

Ñþéëÿ: èãðàð åäèðÿì êè, áþéöêäöð, òÿêäèð Àëëàù,

Ìÿíèì òÿðèô åòìÿéèìäÿí ãàò-ãàò éöêñÿêäèð Àëëàù.

Áóðàäàäûð Èççöääþâëÿ, Ðóìóí áþéöê ùàêèìè,

Íÿéÿ ëàçûì Ðóìà äåäèì éîëäàí àçàíëàð êèìè?

Î, Èñàíûí ñàü ÿëèäèð, ùÿâàðèëÿð áàéðàüû,

Î, Ìÿðéÿìèí ÿìèíèäèð, íÿñàðàëàð äàéàüû.

Ñÿí åé Èñà òÿáèÿòëè, Ãåéñÿð îüëó, ñÿí ìÿíè,

Äèíëÿ áèð àç, àíä âåðèðÿì áèð àëëàùà ìÿí ñÿíè;

Àíä âåðèðÿì Úÿáðàéèëÿ, ðóù ïöôöíÿ, Ìÿðéÿìÿ,

Ùÿì “Èíúèë”ÿ, ùÿâàðèéÿ, ùÿì Èñÿáíè-Ìÿðéÿìÿ.
258
Î äîüðóëóã áåøèéèíÿ, î áàêèðÿ ùàìèëÿ,
Ùÿì î ÿëÿ,î ãîëà êè, ìàéàëàíäû éåë èëÿ;

×àõìàã äàøû, ßãñà äåéðè, Áåéòöë-ìöãÿääÿñÿ ìÿí,

Àíä âåðèðÿì Øÿëèõàéà, ßíñàðèéÿ, ïàê èêÿí*.

Àíä âåðèðÿì çöíèàð èëÿ, íàãóñ èëÿ ãÿíäèëÿ,

Éóùÿíèàéà, Áÿùåéðàéà, Øÿììàñà, ýÿë, ðÿùì åëÿ*.

Ùÿì àëëàùà, ùÿì ãóðáàíà, ùÿì Ôèòðÿ àõøàìûíà,

Ùÿì Ìÿðéÿìèí îðóúóíà, ùÿì ùåéêÿë áàéðàìûíà;

Ìÿðéÿìÿ êè, ãîéìàìûøäû Éóñèôëÿ áàø éàñòûüà,

Èñàéà êè, éåðëÿøìÿìèø áÿòíäÿ óøàãëûüà;

Î àüàú êè, ùÿããèí ðóùó îëìóø îíóí ìåéâÿñè,

Ñÿí îëàðñàí î àüàúûí ãîë-áóäàüû, ðèøÿñè.

Àíä âåðìèøÿì î ãûøà êè, áèðäÿí äþíìöø áàùàðà,

Î ãîúàëìûø àüàúà êè, úàâàíëàøìûø äöáàðà;

Êÿëèñàäà èíëÿéÿðÿê “ìîëî” ÷àëàí ðàùèáÿ,

Þç ÿëèëÿ þç áîéíóíà çÿíúèð ñàëàí ðàùèáÿ.

Àíä âåðèðÿì î ö÷ áöðúÿ, î óëäóçà, î Àéà,

Î òÿñëèñÿ, î òÿðáèÿ, òÿñäèñÿ, ñÿëàñÿéÿ;*

Î ö÷ëöéÿ êè, óúàäûð ñàìàíûí öëêÿðèíäÿí,

Äþðä éàí õà÷à, êöëÿê ö÷öí äöçÿëÿí áàúàéà, ñÿí.

Ìÿíÿ Áåéòöë-ìöãÿääÿñè ýþðìÿê ö÷öí ðöõñÿò àë,

Áó õöñóñäà äöíéàëàðûí ñóëòàíûíû áàøà ñàë.

Êè, öñòöâà õÿòòè èëÿ ìåùâÿðèí õÿòòè ÿýÿð,

Áèðëÿøñÿëÿð, íÿòèúÿäÿ áèð õà÷ ÿìÿëÿ ýÿëÿð.

Ëàéèãäèð êè, áó øåðèìè Èñà þéðÿíñèí ÿçáÿð,

Òÿñáèùèíäÿ âèðä åéëÿñèí ùÿð áåéòèìè ñÿùÿðëÿð.
259
 3.

Ðóùóì áó úàí ìóëêöíö òÿðê åäèá ýåäÿí êèìè —

Ðàùàòëûüûí ïÿðèñè àòûá ýåòäè ãÿëáèìè.

Áèçè áàðûøäûðàúàã íÿôÿñ èäè àðàäà,

Áàø àëûá, îðòàëûãäàí áèð àíäà ÷ûõäû î äà.

Ãàëìûøäû òÿêúÿ êþëýÿì, î äà ýåòäè àðàäàí,

Àðòûã àäûì, íèøàíûì ñèëèíìèøäèð äöíéàäàí.

Åâèìèí äþðä äèâàðû áàúà êèìè ñþêöëäö,

Àñòàíàñû äàüûëäû, ñÿãôè éåðÿ òþêöëäö.

Êþíëöì íÿðä îéóíóíäà äöøìöøäöð øåøõàíàéà,

Ãàíëû ýþç éàøûì ýÿðÿê îí éåääèíè ñàíàéà.

Äóçëó ñó ýþçëÿðèìäÿí àõäûãúà ùåé òîðïàüà,

Àéàüûìûí àëòûíû äþíäÿðìèøäèð äóçëàüà.

Ôÿëÿê ìÿíèì ãÿëáèìè íèøàíà àëäû, àòäû,

Àòäûüû îõ èøëÿéèá ñöìöéÿ, úàíà ÷àòäû.

Äöíÿí ýåúÿ àùûìà ùÿäÿô åòäèì ýþéëÿðè,

Ãàíëû áóëóä áèð àíäà ÷óëüàëàäû ùÿð éåðè.

Öðÿéèìèí áàøûíäà áèð êÿäÿð òóòäó ìÿñêÿí,

Äåéÿñÿí, ýåòìÿéÿúÿê î ùå÷ çàìàí áó éåðäÿí.

Ýÿëèá, ÷àòäû äîñòóìäàí ìÿêòóá ýÿòèðÿí î ãóø,

Î ãóø êè, ñÿùÿð-ñÿùÿð þç éóâàñûíäàí ó÷ìóø.

Ëàêèí, î ýþðäö ÿñëà àéàüà ãàëõìàäûì ìÿí,

Ãÿçÿáëÿ åíäè éåðÿ, êÿäÿðëÿ ãàëõäû éåðäÿí.

Áèð ÿæäàùà éàòûðäû àéàüûìûí àëòûíäà,

Áóíà ýþðÿ àéàüà äóðà áèëìÿäèì îíäà.
260
Àéàüûìûí öñòöíÿ ãîéóëìóøäó äÿìèð äàü,
Àéàüû äàü àëòûíäà îëàí ãàëõàð íÿ ñàéàã?

Õàãàíèíèí àéàüû à÷ûã îëñàéäû, ÿëáÿò,

Ãàëõàðäû, þç éåðèíäÿí ýþñòÿðÿðäè î ùþðìÿò.

Çþùùàê èëàíëàðûéëà ñàðûíìûøäûð àéàüûì,

Îíóí÷óíäóð ýþçöìäÿí ìèðâàðè éàüäûðìàüûì.

Àéàüûìà ñàðûëìûø èêè ÿôè èëàíäàí,

Òàâàäàêû áàëûã òÿê ãîâðóëóð ãÿëá, éàíûð úàí.

Àù ÷ÿêÿðêÿí, òÿíäèð òÿê àëîâëàíàð áÿäÿíèì,

Îäëó èëàí òÿê ÷ûõàð àëîâ àüçûìäàí ìÿíèì.

Ñàòàøäûãúà ýþçöìÿ êåøèêúèñè ìÿùáÿñèí,

Ãÿëáèìèí éàðàëàðû ãîâð åäèð ùÿçèí-ùÿçèí.

Áèð ãóäóç èò çèíäàíäà êåøèêúèì îëìóø ìÿíèì,

Àüëàð ýþçöìäÿí øèðèí éóõóì ãîâóëìóø ìÿíèì.

Ñóäàí ãîðõàð, äåéÿðëÿð, ãóäóç èò ãàïìûø èíñàí,

Áóíóí÷óíäóð êè, ìÿí äÿ ãîðõóðàì ýþç éàøûìäàí.

Öðÿéèìèí îäóíäàí ýþç éàøûì îëìóø áóõàð,

×ÿêäèéèì ñîéóã àùäàí ãûøà äþíöð ùÿð áàùàð.

Íàð äàíÿñèíÿ áÿíçÿð òþêäöéöì ýþç éàøûíäàí,

Öçöì îëóð ùÿð ýåúÿ øÿôÿã êèìè àë-ÿëâàí.

Ãû÷ûìû çÿíúèð êÿñèá, òîïóüóìäàí ãàí àõûð,

Åëÿ áèë éàüûø ñåëè èðè íîâäàíäàí àõûð.

Áÿëêÿ àùûìäàí äÿìèð ãûçàðàðàã ÿðèéèð,

Îíóí÷öí äÿ ñÿñëÿíèá äÿìèð “ÿëÿìàí” äåéèð?!

Áó äÿìèð õàëõàëûìû à÷ìàã èñòÿéÿí çàìàí,

Çûíãðîâ êèìè ìÿíäÿí óúàëäû íàëÿ, ôÿüàí.
261
Çÿèôëÿìèø âöúóäóì áÿíçÿð èïÿê áèð òåëÿ,
Áó íàçèê èïÿê òåë äÿ ãöññÿäÿí ýÿëìèø äèëÿ.

Äèâàðëàð ñåéð åëÿäè ìÿíèì ñîëüóí ðÿíýèìè,

Îíëàðûí äà öçëÿðè îëäó çÿôÿðàí êèìè.

Ýþéÿ ôÿââàðÿ âóðäó öðÿéèìäÿí àõàí ãàí,

Þç éîëóíäà ïàë÷ûüà áàòûá, ãàëäû êÿùêÿøàí.

Òèêàíëûüûí è÷èíäÿ ÷ûðïûíàí áöëáöëÿì ìÿí,

Öìèäèìè êÿñìèøÿì ýöëöñòàíûí ýöëöíäÿí.

Èíñàô, ìöðöââÿò ýöëö ãàëìàìûøêÿí äöíéàäà,

Åòäèéèì áó ùàðàéäàí, áó íàëÿäÿí íÿ ôàéäà?..

Úèéÿðèìèí ãàíûíäàí úèéÿðèì äîéìóø äåéÿ,

Ìÿäÿìèí ìåéëè éîõäóð íÿ ñóéà, íÿ ÷þðÿéÿ.

Úàí áóðäà ìÿùâ îëóðêÿí, íÿéÿ ýÿðÿêäèð áÿäÿí?

Þëöðêÿí åâ ñàùèáè, òàïûëàðìû åâ ýöäÿí?

Òîðïàãäàí åâ òèêÿíëÿð àõûðäà òîðïàã îëäó,

Òèêäèêëÿðè ñàðàéëàð, êàøàíÿëÿð ó÷óëäó.

Ñåë úîøäó, äàëüàëàíäû, éàìàí òóôàí ãîïàðäû,

Î, òÿê ïàëòàðû äåéèë, äÿðçèíè äÿ àïàðäû.

Áèð ãÿññàá äöêàíûäûð áó ôÿëÿê èëê ÷àüûíäàí,

Ãàí àõûð äàìúû-äàìúû ãÿññàáûí áû÷àüûíäàí.

Áèð éàí ãóçó úÿìäÿéè, áèð éàíäà âàð òÿðÿçè,

Íÿ êþêëöê, íÿ àðûãëûã äöøöíäöðöð áèð êÿñè.

Éàüëû, óúóç áèð òèêÿ ìÿíèìñÿìèø ùÿð àë÷àã,

Ìÿíèì òèêÿì ùÿì àðûã, ùÿì äÿ áàùàäûð àíúàã.

Äöêàíäà äþø, ãàáûðüà, öðÿêäèð äÿéÿí ýþçÿ,

Èñòÿäèéè òèêÿíè ãÿññàá âåðìèð ùå÷ êÿñÿ.
262
Àáûð-ùÿéà ýåäèíúÿ ãîðõó ãàëõûð îðòàäàí,
Íÿéèí äÿðäèíè ÷ÿêÿð ñöðöñö áàòìûø ÷îáàí?

×ûõûá ýåòäè, øÿùÿðäÿí óçàãëàøäû êàðèâàí,

Ýþçÿòúè äÿ áàú àëûá, ÷ÿêèëäè, ýåòäè éîëäàí.

Äÿâÿ ïàë÷ûãäà éàíìûø èëäûðûì çÿðáÿñèíäÿí,

Òöðêìÿí àçàä åäèëìèø äÿâÿíèí âåðýèñèíäÿí.

Àðçóëàðäûì ùÿéàòäà ñÿäàãÿò, äöçýöí èëãàð,

Öìèäëÿðèì ïó÷ îëäó, âÿôàñûç ÷ûõäû äèëäàð.

Äàä ÷ÿêäèì ôÿðàñÿòñèç, àíëàìàç áþéöêëÿðäÿí,

Áþéöê ãÿìëÿð áó êè÷èê êþíëöìö åòäè ìÿñêÿí.

Çÿíè åäèðäèì äöíéàäà âàð âÿôàëû àäàìëàð,

Éàðûì âÿôàñûç ÷ûõäû, ñÿùâèìè åòäèì èãðàð.

Éóñèôèí äÿ áàøûíà áÿëàëàð à÷äû äþâðàí,

Ãàðäàøëàð àðàñûíäà áàø âåðÿí áèð íèôàãäàí.

Áèð èëèí ìÿùñóëóäóð ìÿíèì ýöíäÿëèê ãÿìèì,

Óçóí èëëÿð áîéóíúà ãÿì îëàúàã ùÿìäÿìèì.

Áóäóð, éåíÿ òþðÿòìèø éàøûë éåëêÿíëè ôÿëÿê,

Ôûðòûíàëàð ãîïàðàí, ýÿìè ãûðàí áèð êöëÿê.

Éîõ, áó òóôàí éàðàíìûø ãÿçà áóéðóüó èëÿ,

Ãîé äöíéàäà ìþìèíëÿð éàøàñûí áóíäàí áåëÿ.

Õèëàñ îëóì äåéÿ ìÿí, áèð ãöäðÿòëè ùþêìäàð,

×àëûøûð âàð ýöúöéëÿ, àðòûã íÿ ìþùíÿòèì âàð.

Õàãàíèíè þëäöðñÿ øàù, îíóí ñàðàéûíäàí,

Ãèñàñûíû àëàð áèð øàù íèøàíëû ùþêìðàí.

263
 4. ÙßÁÑ ÅÄÈËÄÈÉÈ ÁÀÐßÄß
ÂßÇÈÐß ÌßÊÒÓÁ
Íÿ ãÿäÿð êè, äþâëÿò ñÿíèí ãàïûíäàäûð ïàñèáàí,
À÷àúàãäûð ãàïûñûíû ñÿíÿ ýåíèø àñèìàí.

Ãöðåéøèëÿð áàéðàüûíëà ñÿíèí îëäó ñÿôÿðáÿð,

Éÿìÿíèëÿð õÿíúÿðèíëÿ ñÿíèí îëäó ìöçÿôôÿð*.

Èíñàô ýÿëèá äÿðýàùûíà, îëäó ñÿíèíëÿ îðòàã,

Çöëìö ñèòÿì àñòàíàíäàí ãà÷äû éàõà éûðòàðàã.

Ôÿëÿê ñÿíèí ãóëëàðûíûí ãîëëàðûíà áàø ÿéäè,

Îíà ýþðÿ éöêñÿêëèêäÿ éåð òóòóáäóð ÿáÿäè.

Þç ãÿëÿìèí ðÿíý âåðìèøäèð ìÿùàðÿòëÿ ðöçýàðà,

Ýåúÿ, ýöíäöç áó ñÿáÿáäÿí îëìóø áåëÿ àü, ãàðà.

Ñþç Ìèñðèíèí Éóñèôëÿðè ñàüëûüûíà ùÿð çàìàí,

Íóø åéëÿéèð ìÿíàëàðûí áàäÿñèíè øàäèìàí*.

Ìÿíèì áöòöí âàðëûüûìû áöðöìöøäöð ãÿì, êÿäÿð,

Ñÿíèí ãàéüûí îëìàéûíúà áó âàðëûãäàí íÿ ñÿìÿð?

Ìÿíèì éöêñÿê ãèéìÿòèìè òÿêúÿ áèð ñÿí áèëÿðñÿí,

Ñèìóðü î âàõò éàøàéàð êè, Úÿìøèä îíà âåðÿð äÿí.

Ýþçÿë áèëÿð áó ìÿòëÿáè ýþé úÿëàëëû ùþêìäàð,

Ìÿíèì êèìè éåð öçöíäÿ òàïûëìàç áèð ñÿíÿòêàð.

Áàõìà, ñàäÿ áèð õàððàòûí îüëóéàì ìÿí, áèë, Àçÿð,

Õàððàò èäè, ëàêèí îüëó Õÿëèë îëäó ïåéüÿìáÿð.

Áó ñÿíÿòäÿ ùÿð êÿñ ìÿíäÿí þéðÿíäè áèð ôÿñàùÿò,

Ñîíðà, ýåäèá, ùàçûðëàäû ìÿíÿ ìèí úöð ôÿëàêÿò.

Áó òÿÿúúöá äåéèë, ÿýÿð áèð ãóðøóí àëìàç ãûðà,

Ùöíÿð îíà äåéÿðÿì êè, àëìàç ïîëàä ñûíäûðà.

Ýåäÿí çàìàí áó äöíéàäàí Ñÿíàèòÿê áèð óñòàä,

ßâÿç ýÿëäèì îíà, àòàì ìÿíÿ Áÿäèë ãîéäó àä.
264
Áîüàçûíà äöíéàíûí ìÿí ýþâùÿð òþêäöì î ãÿäÿð,
Îíó àìàí äåìÿéÿ äÿ ãîéìàäû áó ýþâùÿðëÿð.

Ñÿí òÿáèìèí áàü÷àñûíäàí èñòÿ òÿçÿ õóðìàëàð,

Ýåäèá, ùÿð áèð éàðàìàçûí ñþéöäöíäÿí óììà áàð!

Ùÿð àí õóðìà àüàúûíäàí áîëëó õóðìà äÿðÿðñÿí,

Éåë ÿñÿðñÿ, êÿïÿíÿêëÿð ó÷àð àíúàã ñþéöääÿí.

ßýÿð ãÿìäÿí ãîúàëìûøñà âöúóäóì, íÿ åéáè âàð?

Ìÿäùèí èëÿ áó äöíéàíû áÿçÿðÿì, åé ùþêìäàð!

Òÿðèôèíè åäÿí ãÿëáèì ñûíñûí ýÿðÿê ùÿð àíäà,

×öí õÿçèíÿ îëàð àíúàã õàðàáàçàð ìÿêàíäà.

5.

Ãÿëáÿ òÿñèð åòñÿ ÿýÿð ãöññÿ, ãÿì,

Îäëó ýþç éàøëàðû éàüäûðàð î äÿì.

Òàëå öç äþíäÿðèá éûõñà ùÿð êÿñè,

Îíäàí óçàã ãà÷àð ùÿòòà ýþëýÿñè.

Ðóçèýàðäà âÿôà ýþðìÿìèøÿì ìÿí,

Î, âÿôà ýþñòÿðÿð áÿëêÿ íöäðÿòÿí.

Ôÿëÿéèí íþãòÿñèç îëóð çÿðëÿðè,

Î, íÿðääÿ óäìóøäóð ÷îõ ùÿðèôëÿðè.

Ïÿíúö-éåê îéíàìûø éåíÿ äÿ ôÿëÿê,

Êè, äî-øåø àòàíà ùåñàáëàð äî-éåê.

Ìÿíè éàõøûëûãëà óòàíäûðìàäàí,

Ïèñëèêëÿ õÿúàëÿò åäèð ùÿð çàìàí.

Àúýþç áèð ãàðûøãà, äèëñèç áèð ãóøàì,

ßñëà ãÿôÿñ ö÷öí äîüóëìàìûøàì.
265
Áèð ãóø úàéíàüûíäàí îðäó ñûíàðìû?
Ãàðûøãà ýöúöéëÿ øÿùð àëûíàðìû?

Àäÿòÿí, àðûëàð âûçûëäàð, àíúàã,

Èíñàí àðçóëàðìû ùå÷ âûçûëäàìàã?

Àéàüûìà çÿíúèð âóðóáäóð ôÿëÿê,

Ñàíúûð ùÿð ùàëãàñû èëàí àüçûòÿê.

Áó äÿìèð ùàëãàëàð, äèøñèç àüûçëàð,

Íåúÿ êè, àüûçñûç, äèøëè áèð ìèøàð.

Äîüðàéàð ìåéâÿëè, ýþé áóäàãëàðû,

Áàõ, åëÿúÿ êÿñèð áóàéàãëàðû.

Áèð äÿìèð ùÿëãÿäèð, éîõñà àú êþïÿê?

Ãàïûð áàëäûðûìû ãóäóðìóø èòòÿê.

Õàãàíè àùûíäàí äóìàí éàðàòäû,

Î äóìàí éóêñÿëèá, ýþéëÿðÿ ÷àòäû.

Ôÿëÿéèí ïÿðäÿñè éûðòûëäû áèð áàø,

Áöòöí ñèððëÿðè ôàø îëóíäó, ôàø.

Ëàêèí, èø áóíëàðëà äöçÿëìèð òàìàì,

Òÿê éàðàäàí ÷ÿêèð èøëÿðÿ ÿíúàì.

Äöøìÿí ÷îõ îëñà äà, þëöì ýåð÷ÿêäèð,

Ùàìûñû òîðïàüà ÷åâðèëÿúÿêäèð.

6.

Õàãàíè ãöðáÿòÿ áàñàëû àéàã,

Îëìóø òÿê ãàïûëû áèð åâäÿ äóñòàã.

Íÿ åâèí è÷èíäÿ ðàùÿò îëóð úàí,

Íÿ äÿ âàð áàéûðà ÷ûõìàüà èìêàí.

Öçö äèâàðàäûð, ñàíêè ùþðöì÷ÿê,

Ýèðìèø äàø àëòûíà áèð ãàðûøãàòÿê.
266
 Ãûôûëäûð êåøèêúè îíà áàéûðäàí,
Äàõèëäÿ úÿôòÿäèð îíà ïàñèáàí.

Íÿôÿñè — àëîâäóð, ýþç éàøû — Úåéùóí,

Ãÿëáè — îä êöðÿñè, àùû — îä îíóí.

Ñàëûíìûø äþðä éàíû áàüëû áèð éåðÿ,

À÷ûëûð ãàïûñû ýåíèø ýþéëÿðÿ.

Ñöêóò ãûôûëûíû àüçûíà âóðóá,

Öìèäèíè ùàããà áàüëàéûá, äóðóá.

Íÿ ãÿäÿð áó öìèä ãîíàãäûð áóðà,

Ãàïûíû à÷ìàéûí éàä äóéüóëàðà.

Õàãàíè, õîø ùÿéàò ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿê!

Äöíéàäà òàïûëìàç äÿðäñèç áèð öðÿê.

Äþðä ÿñàñ öñòöíäÿ äàéàíìûø úàùàí,

Î äþðääÿí ùÿð áèðè ñàéûëûð ÿðêàí.

Ñÿí äÿ þç åâèíÿ äþðä úÿùÿò àõòàð,

×öíêè, ùÿð òÿìÿëè äþðä ñÿáÿá ãóðàð.

Øàäëûüûí øÿðòèñÿ ö÷ øåéäÿäèð, áàõ:

Ìÿêàíäûð, çàìàíäûð, áèð äÿ äîñò, — àíúàã.

Äþðäöíúö øÿðòèíè ýþðÿí îëìàìûø,

×öíêè, éîõäàí õÿáÿð âåðÿí îëìàìûø.

7.

Ãóúàãëàéûá äèçèìè ñÿáðëÿ ñÿùÿðëÿðäÿ,

Êþíöëëÿ úèñìèìè àúèçëèéèì ñàëàð äÿðäÿ.

ßòÿêëÿðèì ýþçöìöí ãàíëû éàøûéëà äîëàð,

Ôÿëÿêäÿ ÿêñ òàïàð, ãàí äîëó ïèéàëÿ îëàð.
267
Ýþçöì è÷èíäÿêè áèð úöò ýþçÿë äîüàð ùåé ãàí,
Îäóð êè, áàñäûðàðàì ãàíëû êþðïÿëÿð ùÿð àí*.

Éàçûì ñàðû öçöìöí çÿôÿðàíû èëÿ äóà,

Áÿëêÿ ãûñûð áÿõòèìè äóàì óøàüà ãîéà*.

Çÿìàíÿ áèëäè: áÿëà õÿòòèíÿ áàøûì ÿéèëèð,

Îíóí ÿëèéëÿ áÿëà õÿòòè áàøûìà ÷ÿêèëèð.

Áèð îäëó íàëÿ åäÿðñÿì äÿìèð êèìè úàíäàí,

Úèâÿ êèìè ÿðèéÿð ùÿð äÿìèð áó ÿôãàíäàí.

Éàõûá úèéÿðëÿðèìè àòÿøÿ çàìàí ãÿìäÿí,

Ýþçöì éàøûéëà ÷þëÿ Äÿúëÿëÿð àõûòäûì ìÿí.

Êÿñÿð þìöð êþêöíö ãÿì, îäóð êè, ìÿí íà÷àð,

Òÿëàø èëÿ àòûðàì ÿë ôöçóëëóüà òÿêðàð.

Òóòóáñà òÿíäèðè òóôàí, íÿ õåéðè âàð ãàðû òÿê,

Î òÿíäèðÿ ãàïàüû ãîéìàüà à÷ûì ìÿí ÿòÿê.

Î ýöí êè, êå÷äè þìöðäÿí, äàùà ýåðè äþíìÿç,

Áàúàíäà áèð äÿ äöíÿíêè Ýöíÿø ýöëöìñöíìÿç.

Ôÿëÿê Ñÿéàâóø ö÷öí ìÿíäÿí èíòèãàì èñòÿð,

Òÿùÿìòÿíèí þíöíÿ ïàë÷ûã àò ÷àïàðìû áÿøÿð?

Ñèíÿì ÷àïûëäû äàüûí áàüðûòÿê, ýöíàùû áóäóð,

Êè, ìÿõçÿíèíäÿ Ýöíÿø êþðïÿñè ãàëûá, ãîðóíóð*.

Àõûòäû éåääè ôÿëÿê úþâðö ýþçëÿðèìäÿí ãàí,

Ìöñÿõõÿð åòäè áó éåääè éåðè ãîïàí òóôàí.

Èêè þêöç — éåð èëÿ ýþé èêÿí, î òàðëàäà ìÿí,

Ýÿçèá, áèð àðïà áåëÿ òàïìàäûì, ñàëàì õÿðìÿí.

Ãÿôÿñäÿ áàüëû ãàëàí Çàë êèìè ôÿüàí åäÿðÿì,

Êè, áÿëêÿ Áÿùìÿíÿ òÿñèð åäÿ ìÿíèì íàëÿì*.
268
Êÿíàð åäÿì äåéÿ ãÿì ÷ÿíýèíè éàõàìäàí ìÿí,
Áîüàçûì àðüàíà äþíìöø, åäÿð áåëÿ øèâÿí.

Ãÿìèí ìÿíèìëÿ åëÿ öíñö âàð êè, èë óçóíó,

Íÿ éàç, íÿ ãûø î ìÿíè òÿðê åäÿð, íÿ äÿ ìÿí îíó.

×èí àùóñó êèìè ìÿíäÿí êè, ìöøê ùàñèë îëóð,

ßúÿá äåéèë, éåäèéèì éàñÿìÿí, ãûçûëýöë îëóð.

Áàøûì äèç öñòÿ, êþíöë áàüûíà ó÷óá ýåäèðÿì,

Ãîíóá äà, Ñèäðÿ àüà÷ûíäà ãóø êèìè þòöðÿì.

×ÿêÿíäÿ êàðâàíû ìÿí, ãÿì äÿ îíäà áèð äÿâÿòÿê,

×àòàíäà ìÿíçèëÿ, ìöòëÿã áåëèìÿ éöêëÿíÿúÿê.

Îëóáñà ãÿìäÿí öðÿê èéíÿíèí ýþçöíäÿí äàð,

Ãÿì èëÿ éöêëö äÿâÿ èéíÿíèí ýþçöíö òàïàð*.

Ñÿïèá ôÿðÿù òîõóìó áàüðûìà, êÿäÿð äÿðèðÿì,

Î êöïäÿ áÿñëÿäèéèì ìåé ÷þêöíòöäöð, ýþðöðÿì.

Åë è÷èíäÿí ãà÷àã äöøÿí ãÿðèáÿ Ñèìóðüÿì,

Îäóð êè, Çàë ÿâÿçè ìóíèñèì îëóáäóð ãÿì*.

Çÿìàíÿ öíñ íÿñèìèíè êÿñäè ýöëøÿíäÿí,

Êÿäÿð ñÿìóìó èëÿ éàõìûøàì î ýöëøÿíè ìÿí.

Ìÿíèì ãèäà âåðÿíèì ôÿãð ïèðèäèð, ýþðäöì,

Ôÿãèðëèê àñòàíàñûí íÿôñèìÿ ìÿêàí âåðäèì.

ßñÿðñÿ ýöëõÿíÿ íÿôñèì éåëè ÿýÿð áèð àí,

Âóðàð î ýöëõÿí îäóíäàí ùÿéàò ñóéó ôàíòàí.

Áèéàíû éöêëÿéèá Ùèíäèñòàíà àïàðñàì ÿýÿð,

Î þëêÿäÿ ãÿìàð óäóíäàí ùå÷ ãàëàðìû ÿñÿð?

Íÿ âàõòäûð êè, ñÿôà ÿùëèíÿ ìöðèäÿì ìÿí,

Áèð àç äà äåéðäÿ ãîé äÿðñ àëûì áðÿùìÿíäÿí.
269
Äÿâÿ-ïèøèê îéóíó îéíàéûð áó àëÿì ÿýÿð,
ßëèìäÿ òÿñáåù îëóð ýàù ìÿíèì äÿ, ýàù ñàüÿð*.

×ÿòèí êè, òÿá ìÿçÿììÿòëÿ ìÿäùäÿí óñàíà,

Óøàãäà ðÿüáÿò îëóð ýàù ëþâùÿ, ýàù ñàïàíà.

Ìÿíèìëÿ ðèíäëÿðèí éåòìÿìèø éîëó éàðûéà,

Éîõóìäó Ðÿõø, ÿëàúñûç ýÿðÿê ìèíÿì éàáûéà.

Éîõóìñà ìöøêëö àùó, êåúè, þêöçäÿí ìÿí,

Ýÿðÿê òÿäàðöê åäÿì ìöøê, ÿíáÿðö ëàäÿí.

Áþéöêëöéöìëÿ ôÿëÿêòÿê äóðàì áàøû àøàüû,

Éåðèì îëà áó òÿâàçþëÿ òîðïàüûí ãóúàüû.

Ìÿíè ÿçÿðñÿ äÿ äöøìÿí, ýÿðÿê ñåâÿì îíó ìÿí,

ßëèìäÿí ùå÷ íÿ çÿðÿð ýþðìÿñèí ãóäóç äöøìÿí.

Ãûëûíú èëÿ ùÿäÿëÿðñÿ, ùàíû ãûëûíú? Ýåäÿðÿì,

Îíó àëûá, þç ÿëèìëÿ áîéóíáàüû åäÿðÿì.

Òàìàù õÿðàáÿñè îëìóø ÿýÿð ìÿíÿ ìÿñêÿí,

Ýÿðÿê þç àüëûì èëÿ õÿòò ÷ÿêèì î ìÿñêÿíÿ ìÿí.

Êÿñèô àëÿìÿ áó ýþçëÿðèì ñàëàðñà íÿçÿð,

Þç ùöììÿòèì ýþçöìöí ãàðøûñûíäà ïÿðäÿ ÷ÿêÿð.

Äàø ùÿðëÿéÿí þêöçÿì, áàüëàíûá ýþçöì ìþùêÿì*,

Íÿ áàøûì ùÿðëÿíÿ, ùÿì äÿ íÿ éàüà ýþç éåòèðÿì.

Óéóá úàùàíäàêû âàð-äþâëÿòÿ, ãàëàí äåéèëÿì,

Ñàðûíñà áèð àüàúà, ãîïìàéàí èëàí äåéèëÿì.

Ýþéÿðúèíÿì êè, ìÿíÿ íàìÿ âåðäèëÿð, àïàðàì,

Äàðû äþøöðñÿì ÿýÿð, äÿñòÿäÿí ýåðè ãàëàðàì.

Õöñóñè äîñòó áåëÿ îëìàñàì äà ùàããûí ÿýÿð,

×îõ åùòèìàë, ýþçöì úÿííÿòÿ ìÿíè éåòèðÿð.
270
Áåùèøò áàüûíà úàí, ãÿëá, àüûëëà ÷àòñàì ìÿí,
Áó ö÷ëöê îðäàêû ñÿêêèçëèéè åäÿð ìÿñêÿí*.

Ìÿíÿ úèáèí êèìè ðóçè éàðàíìàìûø úÿìäÿê,

Ìÿíÿì ïÿòÿê àðûñû, íåìÿòèì — ýöë èëÿ ÷è÷ÿê.

Ôÿëÿêäÿí èñòÿñÿì èñòè, ñîéóã òÿàì ÿýÿð,

Èêè ôÿòèðëÿ ôÿëÿê ñöôðÿìè ìöçÿééÿí åäÿð*,

Ýöíÿøëÿ, Àéëà ÿýÿð ãàíåéÿì Ñöëåéìàíòÿê,

Íèéÿ ãàðûøãà êèìè òîïëàéûì îâóíòó ÷þðÿê?

Äÿíèéëÿ Ïÿðâèíèí èëëÿðëÿ áÿñëÿíèá Íÿñðåéí,

Òàìàìëàéàð î èêè ãóøëà ñöôðÿìèí áÿçÿéèí*.

Òÿâÿêêöë ÿùëèíÿ ðóçè âåðÿí ìÿýÿð øàùäûð?

Éîõóìäó øöáùÿ, êÿðÿì ñàùèáè áèð Àëëàùäûð.

Âåðèáñÿ úàí áèçÿ õàëèã, þçö ÷þðÿê äÿ âåðÿð,

Ýöíàù îëàð áóíà ìÿí øöáùÿ èëÿ áàõñàì ÿýÿð.

Àüàú ÿýÿð î çàìàí îä âåðèáñÿ Ìóñàéà,

Íÿ âàúèá îíäà ýÿòèðìÿê îäó áó ñÿùðàéà?*

Ìÿíèì ôÿçèëÿòèìè àíëàìàçëàð, àëìàçëàð,

Ðÿâàìûäûð êè, åäÿì ôÿçëèìè þçöì èíêàð?

Ýÿòèðäèëÿð ìÿíÿ Áÿùðàì êèìè ÿýÿð úÿùðÿ,

Ãûëûíúëà ãàðÿòÿ êå÷ìÿê êèìÿ âåðÿð áÿùðÿ?*

Ñþíöá êÿðÿì Ýöíÿøè èëäûðûìòÿê àùèìäÿí,

Ýåúÿ ôÿüàíûì èëÿ Çþùðÿäÿí ãîïàð øèâÿí.

Ùÿëÿ áó äóë ãàðûäàí äîüìàìûø êÿðÿì ýÿëèíè*,

Ðÿâà äåéèë, áàø ÿéèá, âÿñôèíÿ à÷àì äèëèìè.

Äåäèì êè, øàùëàð ö÷öí øåð éàçìàðàì äàùà ìÿí,

Äöøöíìÿ: ÿë ÷ÿêÿðÿì áöñáöòöí áó ñÿíÿòäÿí.
271
Äå, ùàðäàäûð î Òóüàí øàù êè, ìÿí áèð ÿïïÿê ö÷öí,
Þíöíäÿ “ñÿíñÿíè” òÿêðàð åäèá äóðàì ùÿð ýöí.

Ìÿñèùòÿê íÿôÿñèì, íèòãèìèí ãûëûíúû èëÿ,

Ýÿëÿð Êÿëèì êèìè ùöììÿòèìëÿ ëàë äèëÿ.

Íåúÿ àüûç à÷ûá àë÷àãëàðà, ÷þðÿê äèëÿéèì?

Ãàðà äàø öñòöíÿ ýþâùÿð ñóéó, àëûá, úèëÿéèì?

Áèëèê ýþçöíÿ øÿôà áÿõø åäÿí òÿáèáÿì ìÿí,

Äÿâà àëûð ýþéöí óëäóçëàðû ýþçÿ ìÿíäÿí.

Äåäèì: êþíöëäÿêè àðçóìëà Ìÿêêÿéÿ ýåäÿðÿì,

À÷àð õÿçèíÿíè ãàðøûìäà áÿëêÿ ïàê ùÿðÿì.

Ãûçûëëà Ìÿêêÿ ìöéÿññÿð îëàð, éîõóìäóð çÿð,

Ìÿíÿ êè, éîõñóëàì, àíúàã õÿéàëäûð áó ñÿôÿð.

Äöøÿíäÿ Òÿáðèçÿ ìåéëèì, ãÿìèì äàùà àðòàð,

Ùÿì ßðçå-Ðóì, ùÿì Àððàí ìÿíè ãîíàã ÷àüûðàð.

Ìÿíèì êè ßðçå-Ðóì àðçóìäóð, ãÿñäèì Àððàíäûð,

Î éåðëÿðÿ ñÿôÿð åòìÿê ìÿíÿ öðÿêäÿíäèð.

Ãàðûøãàòÿê éóâàìà øþâã èëÿ àïàððàì äÿí,

Ãóøàì, ýÿðÿê ãàïàì ùÿð äàíÿíè ÿòÿêëÿðäÿí.

Èðàã èëÿ Ðåé åäÿðëÿð ÿýÿð ìÿíè äÿâÿò,

Ñþçöìëÿ áó èêè þëêÿ ãÿáóë åäÿð ìèíèÿò.

Ìÿíèæÿ Áèæÿí èëÿ éàëâàðàð êè, øåðèìäÿí,

Èøûã ñà÷àì ãóéóéà êè, äèáèíäÿäèð Áèæÿí*.

272
 1. ÇßÌÀÍßÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ
Áó éàøûë ýöëçàðäàí ìÿí àéðûëàíäà ùÿð çàìàí,
Áèð éåíè àëÿì òÿôÿêêöðäÿí ìÿíÿ îëìóø ìÿêàí.
Íÿ öçöê, íÿ òÿõò âàðûìäûð, “ðÿááè ùÿáëè” ñþéëÿðÿì,
Òóðó àòÿøñèç “ÿíÿëëàù” þâ÷öíö ñåéð åéëÿðÿì*.
Òóëëàðàì äÿðéàéà, ùàðäà íÿôñäÿí ýþðñÿì íèøàí,
Îääà éàíäûððàì, àüûëäàí áèð ÿñÿð òàïñàì ùàìàí.
Ýàù áèð òÿõò þç ìÿãàìûìúà äöçÿëäèá Ñèäðÿäÿí,
Ùöììÿòèìúÿ ýàù øöàð ùàçûðëàðàì øåðèìëÿ ìÿí.
Áèðúÿ àíäà õÿðúëÿðÿì, ùÿð íÿ âåðÿð äîããóç ôÿëÿê,
Àëòû ýöí ñöôðÿì äîëàðñà, áèð ýåúÿìúèíäèð õþðÿê.
Ýåúÿ-ýöíäöç ýþâùÿðèíäÿí ãÿñðèíè òÿáèì ãóðàð,
Àñèìàí ôèðóçÿñèíäÿí òàú âåðìèø ðóçèýàð.
Òÿáèìèí øèøÿ åâèíäÿ ýþð òÿìèç âèúäàíûìû,
À÷ ôÿëÿêäÿí ïÿíúÿðÿ, äàë ñåéðÿ îíäàí úàíûìû.
Ýþíëöìö ýöçýö åäèá, àáè-ùÿéàò íóø åéëÿðÿì,
Ñÿí èíàíìàçñàí ìÿýÿð, ìÿí Õûçûðàì, ùÿì Èñêÿíäÿðÿì?
Ýþéëÿðÿ ó÷ñàì, ðÿâàäûð, ìÿí ñÿìàâè áèð ãóøàì,
Úþâùÿðèì ãèéìÿòëèäèð, äöíéàéà çèíÿò âóðìóøàì.
Áèð îéóí ãóðäóì, óäóçäóì áó úàùàíû òîðïàüà,
Ùàçûðàì èíäè î äöíéàíû ãóìàðà ãîéìàüà.
273
Ãîéñà äà øåøõàíÿäÿ áåø ùèññ, äþðä öíñöð ìÿíè,
Óäìóøàì íÿðä îéíàéàí äöíéàäà ùÿð ö÷ íþâáÿíè*.

Ùöììÿòèì “ïåéüÿìáÿð îëäóí” ñþéëÿéÿðêÿí ãåéáäÿí,

Åøã ÿëèíäÿí “ýÿëäè ùÿãã” ôÿðìàíû àëäûì îíäà ìÿí.

Ýöçýöäöð àëÿì þíöìäÿ, òóòèéÿ ìÿí îõøàðàì,

Áàøãàñûíà áàõìàðàì, ÷öíêè, ìÿíèìúèí ìÿí âàðàì.

Àðõàñûíäàí ýöçýöíöí àüëûì íÿéè òÿëãèí åäÿð,

Ìÿí îíó àëëàì äèëÿ, çàùèðäÿ ñþç à÷ñàì ÿýÿð.

Áöòäöð, óëäóçäóð éàíûìäà, áèë, òàìàùëà àðèçó,

Ìÿí Õÿëèëÿì, ðÿää ãûëäûì ùÿì áöòö, ùÿì óëäóçó.

Áèð çàìàí “ÿí íÿáöäöë ÿñíàì” èäè äèë ÿçáÿðèì,

Èíäè “èíìè ëà öùöááöë-àôèëèí”äèð ðÿùáÿðèì*.

Ñÿô ÷ÿêèá, ãàðøûìäà äóðìóøäóð çÿìàíÿ äèâëÿðè,

Äÿùðäÿ ýóøÿíèøèíëèêäèð ìÿíÿ èççÿò éåðè.

Äèâëÿð èëÿ ÷àðïûøàðêÿí, äîüðóñó, ìÿí Ðöñòÿìÿì,

Ìÿí ýÿðÿê Ñèìóðüòÿê èíñàí ýþçöíäÿí ýèçëÿíÿì*.

Ùÿð ñþçöì øèðâàíëûëàð áàüðûíà íåøòÿð îëñà äà,

Òÿáèìèí øÿùäè Èðàã ÿùëèíÿ îëìóøäóð ãèäà.

Õàëã àòàí éîõñóëëóüó ìÿí ãàëäûðûá åòäèì ãÿáóë*,

Ñàì Çàëû àòäû, ìÿí àëäûì, áÿñëÿäèì, áèëäèì îüóë.

Èòñèôÿòëÿð úÿðýÿñèíäÿ áèð ùå÷ îëñàì äà ÿýÿð,

Øèðòÿáèÿòëÿð ìÿíè ãèéìÿòëè ýþâùÿðòÿê ñåâÿð.

Àëÿìè, Õàãàíèéÿì, ôÿòù åéëÿìèøñÿ øþùðÿòèì,

Åë áèëèð, Õàãàíèëèêäÿí éöêñÿê îëìóø ùöììÿòèì.
274
Ìÿíñÿáè ÷ÿêäèì äàðà, ýþðäö ôÿëÿê, âåðäè ãÿðàð:
— Íàèáèì îë, åé õÿòèá, áóðäà ãûëûíú, ìèíáÿð äÿ âàð.

Ýþíëöì èñòÿðäè, þéöíäöìñÿ îíóí ùþêìöéëÿ ìÿí,

Éîõñà, ãîéìàçäûì äåñèíëÿð: “þç-þçöíö ìÿäù åäÿí”.

***
Ìÿí êèìÿì, õèëãÿòäÿí öñòöí íÿôñèìÿ ãèéìÿò âåðÿì?
Õèëãÿòèí òàúû ÿýÿð îëñà áàøûìäà, êàôÿðÿì.

Áèð âöúóäàì, ÿñëè éîõ, ñÿí äÿ ìÿíè òèëñèì òàíû,

Ñàíìà áèð íàòèã êè, ñàüäûð, âàð âöúóäóíäà úàíû.

Çàòû éîõëóãäàí èáàðÿò áèð àäàì áèëñÿ ÿýÿð,

Âàðëûüûì éåëäèð ìÿíèì, íÿãøèìäÿ éîõ îääàí ÿñÿð.

Îääóð, àøêàðäûð ìÿíèì ñûôðà áÿðàáÿð õèñëÿòèì,

Ìÿí ßñÿä áöðúö èêÿí, Úþâçàéà éîõäóð íèñáÿòèì*.

Íÿùñèéÿì óëäóçëàðûí, õàëãûí âÿáàëû îëäóì ùÿì,

Ñàõòà áèð âàðëûã áó àëÿìäÿ ÿýÿð âàðñà, ìÿíÿì.

Ðöêíëÿðäÿí áèâåúè, ùÿì äÿ çàìàíûí ãàéñàüû,

Ìÿí êèìÿì áó þëêÿäÿ? Àë÷àãëàðûí ÿí àë÷àüû!

Ìÿí äîüóëäóãäà, àüûë òÿëãèí ãûëäû Àäÿìÿ:

“Ëåéñÿ ìèí ÿùëèê”, — áóíà ñÿùâÿí ñÿí þâëàäûí äåìÿ!*

Äþâðÿìè àëìûø äÿðèí äÿðéà, áèð îäëó êþðïö âàð,

Êå÷ìÿðÿì îíäàí, ìÿíè ãÿðã åéëÿñèí ãîé äàëüàëàð.

Ñöíè ñà÷ëàðòÿê ùÿéàòäàí ìÿíäÿ éîõäóð áèð ÿñÿð,

Ýþâùÿðèì ÿíìèê êèìè áèð àí ïàðûëäàð, òåç ñþíÿð.

Îëìàäûì ßñùàáè-êÿùôÿ èò, Ìÿñèùàéÿ óëàã*,

Âÿùøè÷èíñëè áèð èò îëäóì, ùÿì äÿ áèìàéÿ óëàã.

275
Ùÿìäÿìÿì Ùàðóòà, ùÿì áÿðáÿò ÷àëàí î àðâàäà,
Çþùùàê ÿôèñè, äÿìèðúè çèíäàíû öñòÿ ãàäà*.

Îõøàñàì äà àñëàíà, ãàðäàí äöçÿëòìèøëÿð ìÿíè,

Áèð þêöç ñàíìà þêöç øÿêëèíäÿ àëòóí êóçÿíè.

Ìÿí êè, “ëà ìþâëà ëÿùöì”ö äÿôòÿðèìÿ ñàëìûøàì,

Êöôð òÿëèìèí “íÿñóëëàù” ìÿêòÿáèíäÿ àëìûøàì*.

Êàôÿðÿì — Êÿáÿ éûõàí, ãèáëÿì ìÿíèì áöòõàíÿäèð,

Áàøûìà äàø éàüäûðûí, ãóøëàð, éàòûáñûç, éà íÿäèð?

Äÿì âóðàð äèíäàðëûüûíäàí ìÿí êèìè êàôÿð îëàí,

Áèë, éàëàí÷û ñöáùäÿí éöç ãàò éàëàíäûð áó éàëàí.

Äàõèëÿí ÿôè èëàí, òàâóñ ðÿíýÿì çàùèðÿí,

Ìöõòÿñÿð, áèë, éîëêÿñÿí äèâÿ ìÿíÿì éîë ýþñòÿðÿí.

Ùÿââàíû ðöñâàé åäÿí ìÿí, Ùàúÿðÿ òþùìÿò âóðàí,

Çÿùðàäàí ïÿðäÿ ãîïàðäàí, Ìÿðéÿìÿ áàðäàã ãóðàí.

Çÿíí åäèðëÿð êè, ùöìàòÿê àç éåéÿí, êÿìøÿùâÿòÿì,

Ìÿí õîðóçòÿê äÿí ýÿçÿí, øÿùâÿò ÿñèðè îëäóì ùÿì.

Ìÿí ýåúÿ-ýöíäöç “Ãóðàí” áÿíäèíäÿí àçàä îëìóøàì,

Àéëàð, èëëÿð, ñàüÿð ÿëäÿ, ìåé è÷èá øàä îëìóøàì.

Ùÿì Çöùÿë ðÿíýëè äÿìèðòÿê îä ìÿíèì áÿòíèìäÿäèð,

Ùÿì “íÿàéèì” òÿê ùÿðèñÿì, ÷åéíÿðÿì îäëó äÿìèð*.

Çàùèäÿì, àììà, íÿ Éÿùéàòÿê, áðÿùìÿí ñåéðÿòÿì,

Øàèðÿì, àììà, íÿ Ùÿññàíòÿê, Ëÿáèäè òèéíÿòÿì*.

Ìÿí çÿùÿðëè ÿòëÿðèíäÿí ÷îõ éåäèì àëèìëÿðèí,

Áó àúû ýåòìÿç, éóñàí éöç éîë ñóéóíäà ýþâñÿðèí.

Ñåùðëÿ ðóùàíèëèêäÿí äÿì âóðàðñàì äà ÿýÿð,

Éàõøû áàõ, ùÿð çöìðÿéÿ ìÿíäÿí ÿçèééÿòëÿð êå÷ÿð.
276
 Øåðèíè óñòàäëàðûí èíêàð èøèíäÿ ìàùèðÿì,
Éàçäûüûì ëàããûðòûíû âÿñô åéëÿðÿì êè, øàèðÿì.

Áîéíóìà èò ìóíúóüó àñäûì êè, “ýþâùÿð” ýþñòÿðÿì,

ßíáÿð àä âåðäèì ãûüà, ÿëùÿã, ãÿðèáÿ áèôÿðÿì.

Øèð êèøèëÿð, ìÿí þçöìÿ àä âåðÿðñÿì äÿ êèøè,

Áàõìàéûí, äîâøàí êèìè ýàù åðêÿéÿì, ýàù äà äèøè.

Ìÿí çÿèôÿì, áó çÿèôëèêëÿ ÿýÿð çîð ýÿëñÿëÿð,

Ãàëõàðàì éöêñÿêëèéÿ, áàøûìñà ÿðøÿ éöêñÿëÿð.

Áåéíèìÿ çÿðáÿ âóðóí, ñÿðõîø ôèëÿì, äþíñöí ãàíà,

Ôèë ðàùàòëàíñà áèð àí, èñòÿð ãà÷à Ùèíäèñòàíà.

Ìÿí ãûôûë òÿê õàëèéÿì, áèðýþçëöéÿì, ùàëãàâàðàì,

Ùöììÿò ÿùëè ìÿúëèñèíèí êàíäàðûíäà ìÿí âàðàì.

Öçëÿòèí ýèðäàáûíà äöøäö àüûëëà ðóù ÿýÿð,

Áèðè éåëêÿíäèð, áèðè ëÿíýÿð, ìÿíÿ éîõäóð õÿòÿð.

Àòäû õàãàí, áàñäûðûí òîðïàãäà, ãÿì Ãàðóíóéàì,

Ãÿðã åäèí, øèðâàíëûëàð, ÷àéäà êè, øÿð Ôèðîíóéàì*.

Ìÿí àäûìëà ùå÷ çàìàí ôÿõð åòìÿäèì; Õàãàíèéÿì,

Àú âÿ ÷ûëïàãëàð ñÿôèíäÿ âàð éåðèì, õÿëãàíèéÿì!
Àä âåðèá “çöëìÿòäÿêè Õàãàíè” àðèôëÿð ìÿíÿ,
Ñàôè àäëàíäûð êè, éåéäèð ñóôè õàãàíäàí éåíÿ.

2. ÉÅÍß ÇßÌÀÍßÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ

Ìÿí úàíó-äèëäÿí èñòÿðÿì ãà÷ìàã âÿôàíûí ãîéíóíà,

Ôàíè äÿéèðìàíäûð úàùàí, áàüëàíìàéûð úàíûì îíà!
Èëëÿò áóäóð, çàëûì ôÿëÿê òèêìèø ýþçöìö ãûðüûòÿê,
Ãîðõàð, ÿëèíäÿí ìÿí ãà÷ûì, ùàðäà êè, ýþðñÿì âàð áÿëà!
277
Áàøûì êè÷èêñÿ ãûðüûòÿê, ãÿëáèì ýåíèø öììàí êèìè,
Ðÿää åéëÿðÿì, òàú âåðñÿëÿð, ÿéíèì ãÿáóë åòìÿç ãÿáà.

ßñìèø âÿôà áàüûíäà éåë, éàðïàã òþêöáäöð ùÿð àüàú,

Ãà÷ìàãäûð àíúàã íèééÿòèì; ãàëìûøñà éàðïàãñûç âÿôà.

Ýàù èñòÿðÿì áàø ãóðòàðàì éàä ñàéÿñèíäÿí áèð êÿðÿ,

Ýàù þçöìäÿí ñàéÿòÿê ñÿé åéëÿðÿì àéðûëìàüà.

Îíäà êè, ìÿí áèýàíÿòÿê òÿðê åéëÿðÿì þç ñàéÿìè,

×îõ èñòÿðÿì áèð àøèíà ãÿëáèíäÿ úàí òàïñûí éóâà.

Êþíëöìäÿ êè, ìèí äÿðä âàð, ÷îõ éàõøû áèð ùÿìäÿðäè âàð,
Êþíëöí òÿáèáèäèð î êè, áèð äÿðäèìÿ ãûëìàç äÿâà.

Ýþç àüðûñû âåðìÿç àìàí, äÿðìàí Ýöíÿøäÿí èñòÿðÿì,

Èëëÿò áóäóð êè, èíúèäÿð, äÿðìàíûì îëñà òóòèéà.

ßãëèì ìÿíè áÿíäÿ ÷ÿêèð, òÿêëèô èëÿ åòìèø ÿñèð,

Áó áÿíäè ãûðìàã èñòÿðÿì, ãîé ìÿñêÿíèì îëñóí ùàâà!

Ìåé ìöøêÿ äþíìöø, ÿòðèíè ñà÷ìûø ñÿáàíûí àüçûíà,

Ìåé ÿòðèíè äóéäóì, îäóð, àõòàðäûüûì îëìóø ñÿáà.

Ñþéëÿ õÿðàáàò ÿùëèíÿ, àòÿøïÿðÿñòëèê ðÿñìèíè?

Þéðÿíìèøÿì, ãÿñäèì áóäóð, ùÿìêàð îëóì ìÿí îíëàðà.

Àòÿøïÿðÿñòëèê úèëëÿñè ùàããûíäà ìÿíäÿí åò ñóàë,

Ãûðõ ñöáù ýåòäèì îíëàðà ìÿí ùÿìïèéàëÿ îëìàüà.

Èíñàô èëÿ ñîðñàí ÿýÿð, îíëàð è÷ÿð äÿðéà ãÿäÿð?

Ìÿí ãà÷ìàüà úÿùä åéëÿðÿì, ýþðäöì íÿùÿíýèíäÿí úÿôà!

Àòÿøïÿðÿñò ìåéõàíÿñè îëìóø ñÿôàëû áèð êàùà,

Ìÿí èñòÿðÿì êè, î êàùà âåðñèí ìÿíÿ çþâãö-ñÿôà!

Éåääè íÿôÿð êÿùô ÿùëèíèí ìÿí ñÿêêèçèíúè öçâöéÿì,

Àìàäÿéÿì îíëàð êèìè ùÿð ìþùíÿòÿ ãàòëàøìàüà.
278
Ôèðîí úàìû âåðìÿ ýÿë, çàùèäëèéèìäÿíäèð ìÿýÿð,
Ôèðîí ÿùëèòÿê ùÿçÿð åòäèì ýþðÿíäÿ ÿæäÿùà.

Ñÿíäÿ î ýþùíÿ ìåé êè âàð, âåðñÿí ìÿíÿ, âåð àøèêàð,

Ïöíùàí âåðñÿí, è÷ìÿðÿì, ýèçëè è÷ÿð ÿùëè-ðèéà!

Áèð úàì ìåé âåð, íóø åäèì, òà äóéìàéûì “ìÿí”ëÿ “áèç”è,

“Ìÿí”, “áèç” îëàí éåðäÿ ìÿíÿ ìöìêöí äåéèë äóðìàã äàùà!

Ìÿí ñþç à÷àðêÿí áàäÿäÿí, ñÿí ñþç ñàëûðñàí òþâáÿäÿí,

Áÿñäèð, óñàíäûðäû ìÿíè øÿðù åòäèéèí áó ìàúÿðà!

Ñöáù îëúàüûí ìåé èñòÿðÿì, ùå÷ áèð äóà çèêð åòìÿðÿì,

Çàùèä ÿëèíäÿ òÿñáåùè ýþðñÿì, îëàð ùàëûì ôÿíà.

Ñÿúäÿ ö÷öí ìåéõàíÿäÿ ìÿí ñàëìûøàì ñÿúúàäÿìè,

Öç òóòìàðàì, Êÿáÿ åâè áèð ñÿúäÿýàù àäëàíñà äà.

Ñöôðÿ à÷àíëàð “ìÿðùÿáà!” ñþéëÿð ìÿíÿ ùÿð áèð çàìàí,

Ìÿí ñöôðÿäÿí ÿë ÷ÿêìèøÿì, ëàçûì äåéèëäèð “ìÿðùÿáà”.

Äîëäóð, ãÿäÿùëÿð âåð ìÿíÿ, íóø åéëÿéèì êè, èñòÿðÿì,

Ðÿää åéëÿéèì ìÿí àøèêàð, îíëàð ñó âåðñÿ, éà ãèäà.

Éîõ, éîõ, ìÿíÿ ìåé âåðìÿ ñÿí, ìåé ðÿíýè àëìûø ýþç éàøûì,
Ãÿñä åòìèøÿì ìÿí áó óúóç ìåéäÿí êÿíàðà ãà÷ìàüà.

Èíäè ýåúÿ-ýöíäöç àëà áèð èò êèìè îëìóø ãóäóç,

Ãà÷ìàã ýÿðÿêäèð úàíûìà ãÿñä åéëÿéèíúÿ áó “àëà”.

Ìåéë åòìÿðÿì ìåé è÷ìÿéÿ, áó ðÿñìäèð êè, èò ãàïàí,

Éàíñà ñóñóçëóãäàí áåëÿ, ìöìêöí äåéèë áàõñûí ñóéà!

Úÿçá îëìàüû ìÿí ñåâìÿðÿì, úàíûì äÿìèðäÿíñÿ ÿýÿð,

Ãà÷ìàãäàí þçýÿ ÷àðÿ éîõ, äàøëàð îëóá àùÿíðöáà.

Äîñòóìäà êè, éîõäóð âÿôà, äöøìÿí ìÿíÿ åòìèø ñèòÿì,

Ìÿí îíëàðû òÿðê åòìèøÿì, òÿêúÿ ïÿíàùûìäûð õóäà!
279
Ìÿí áèð Ìÿñèùÿì êè, ñàëûá ëÿðçÿ Éÿùóäà úàíûìà,
Ýàù äà áèð ùÿðçÿ ðàùèáèí ãà÷äûì ÿëèíäÿí äàüëàðà.

×îõëó áÿëàëàð ÷ÿêìèøÿì èíñàí ÿëèíäÿí äÿùðäÿ,

Çÿùëÿì ýåäÿð, ýþðñÿì ÿýÿð ÷þëäÿ áèòèá ìÿðäöìýèéà.

Ìÿëóìäóð ùÿð áèð êÿñÿ, ýþðñÿ ÿñà, ãîðõàð èëàí,

Ñþéëÿð: ÿñà øÿêëèíäÿéÿì, àììà, ãÿíèìèìäèð ÿñà*.

Àðçó ÿëèíäÿí áèð çàìàí àëäûì ãàïàçëàð èíäè äÿ,

×ÿêìèø ÿúÿë øÿìøèðèíè, èñòÿð êè, ÷àëñûí áîéíóìà!

Âàð áèð ìÿñÿë êè, îüëàüà ãà÷ìàüû òÿêëèô åòäèëÿð,

Ãÿññàáû ýþñòÿðäè, äåäè: îüëàã ùàðà, ãà÷ìàã ùàðà?

Ìÿíäÿ îëàí áåø ùèññäÿí äþðäö éÿãèí ñóëòàí èêÿí,

Çÿùëÿì äàìàüûìäàí ýåäÿð, òÿêúÿ î ùèññèìäèð ýÿäà.

Áèë, ìÿí ùàìàí òÿêäàíÿéÿì, ÿêìèø, áåúÿðìèøäèð êàìàë,

Ãà÷ìàã ýÿðÿêäèð, ýåòìÿñèí þìðöì äÿéèðìàíäà çàéà.

Ìÿí áèð ñóéàì êè, äàèìà àëòûìäà îä øþëÿ ÷ÿêÿð,

Èéðÿíìèøÿì éåðäÿí, áóõàð îëëàì ùàâàéà ãàëõìàüà.

Ýþðäöì, çàìàíûí ãèéìÿòè ùå÷äÿí äÿ ùå÷ ãÿëï ïóë êèìè,

Òÿðê åéëÿäè êþíëöì îíó, àëóäÿ îëìàç ãÿëï ïóëà.

Áÿõòèì ãàðàäûð, èñòÿðÿì, àü ÿëëÿðè òÿðê åéëÿéèì,

Éà êè, ãà÷àì ýþé ðÿíýëè áó ïèðè-ôÿëÿê àüóøóíà!

Ãîðõäóì, ìÿíè ÿçñèí ôÿëÿê, èíäè ïÿíàùûìäûð ìÿëÿê,

Áàëòà åëÿ ãîðõóòäó êè, ãà÷äûì, ñûüûíäûì ìÿí îòà.

Áÿõòèì ãàðàäûð, ùÿì äÿ áó — ýöíäöçòÿê àéäûíäûð ìÿíÿ,

Ãà÷äûì ýåúÿ àüóøóíà, òà ýþçäÿí èòñèí áó ãàðà.

×ÿêäèí ãûëûíúû, ñþéëÿäèí: — Âàðäûðìû áàøûíäàí êå÷ÿí?

Ìÿí êè, ñþçöìäÿí ãà÷ìàäûì, áàøûì ãûëûíúûíà ôÿäà!
280
Ñàçäà íÿâà ÷àëñàí ìÿíÿ, áèð, éà èêè ïÿðäÿ ýþòöð,
Ö÷ ïÿðäÿ àëñàí, áèë, ìÿíè øÿêñèç, ãà÷ûðäàð áó íÿâà!

Ñþùáÿò úûüàëëûãäàí ýåäÿð, îíäà êè, ö÷-äþðä àòìûøàì,

Òÿêäèð õàëûì, êèìäèð ìÿíÿ ýþðñöí, úûüàë àäû ðÿâà?

Áÿçÿí àéàãöñòö ÿýÿð, àòñàì ãóìàð ãÿñäèëÿ çÿð,

Ãà÷äûì îéóíäàí òåç óçàã, ùå÷ áàõìàäûì äà àðõàìà.

Äóøäö õÿéàëûí áÿíäèíÿ, úàíûì ìÿíèì îëäó ÿñèð,

Ôÿðéàä ãîïàðñàì äà ÿýÿð, éîõäóð éåòÿí ôÿðéàäûìà.

Ùå÷ áèëìèðÿì, ùàðäàí-ùàðà ìÿí áàüëûéàì áó âàðëûüà,

Ìÿíàñû éîõäóð âàðëûüûí, ñîí ìÿíçèëèìäèðñÿ ôÿíà.

Ùå÷äèð ýþçöìäÿ êàèíàò, ùöììÿò ìÿíÿ âåðìèø ãàíàä,

Þìðóì áîéó úÿùä åòìèøÿì áó êàèíàòäàí ó÷ìàüà.

Äàðäûð âöúóäóì÷óí ìÿêàí, îëìóø èêèöçëö çàìàí,

Ùÿð èêè äöíéà þìðöìÿ ãÿñä åòäè, ÷àòäûðäû ñîíà.

Ìÿí øÿíö øþâêÿò áèëìÿäèì, Ñèäðÿ äåéèë ñîí ìÿãñÿäèì,

Ìÿí “Ñèäðÿòöë-ìóíòÿùà”éà ãà÷ìàãëà âåðäèì èíòÿùà.

Ñóëòàíà áàø ÿéñÿì ÿýÿð, ÿíäàìûìà ëÿðçÿ äöøÿð,

Áèð àù èëÿ éàíìûø úèýÿð, áó àëÿìè ÷óëüàð îäà.

Ãà÷ìàã äåéÿíäÿ òÿêúÿ ìÿí áó éåääèãàò éåðäÿí äåéèë,

Ùÿì äÿ ãà÷ûðìûøäûð ìÿíè ñÿêêèç øÿùÿð, éÿíè ñÿìà.

Ìÿí éåääè ãàò Éåðäÿí ãà÷ûá, äîããóç ôÿëÿêäÿ ñàêèíÿì,

Ñàéÿ î éåðäÿ òàïìûøàì, ñþéêÿíìèøÿì òÿê àëëàùà.

Ñàíìà, ãà÷ûá òÿðê åéëÿñÿì çöëìÿò õÿðàáàòûíû ìÿí,

Ãàíå îëàì Èñà êèìè äþðäöíúö ýþé åéâàíûíà.

Èäðèñÿ îõøàòìà ìÿíè, “õîâôóí” àòûá çèíäàíûíû,

Ãà÷ñàì, ãà÷àì áèð ÿìð èëÿ ñÿêêèç “ðèúà” ýöëçàðûíà.
281
Íÿ ñöáù âàðäûð, íÿ ýåúÿ âÿùäÿò éîëóíäà, áÿñ îäóð,
Ìÿí ãà÷ìàüà àìÿäÿéÿì ýöíäöç-ýåúÿäÿí äàèìà.

Èçëÿð äÿéèðìàí÷û ìÿíè õàðèúäÿ áèð áàéãóø êèìè,

Ãàëìûø ÿëàúûì êè, ãà÷àì éåääè äÿéèðìàí äàìûíà.

Äîñòóì, áÿãà àøèãëÿðÿ ìöòëÿã ôÿíàäàí éàõøûäûð,

Ýþð ìÿí íåúÿ áèð àøèãÿì, îëìóø èøèì òÿðêè-áÿãà.

Ìÿãñÿä ÿýÿð âàðëûãäàäûð, ìÿí éîõëóüó åòäèì ãÿáóë,

Ãà÷äûì þçöìäÿí êè, îëàì âàðëûã áöñàòûíäàí úöäà.

Ìöòëÿã î âàðëûã ñàéÿñè àëòûíäà éîõ îëñàì ÿýÿð,

Àõòàðäûüûì éîõëóã îëàð îíäà íÿñèáèì ìöòëÿãà!

Àòñàì ÿýÿð áó äàð åâè, àòûìû ìþùêÿì íàëëàðàì,

Íàë ñàëìàñûí éîëäà ýÿðÿê ÷àïñàì îíó ìÿí äþðäíàëà.

Ýþðäöì: ôÿëÿê ÿòðàôûíû òóòìóø çèíàêàðëàð áöòöí,

Ãà÷ìàãäà áèëäèì ÷àðÿíè, äöíéà îëóá äàðöç-çèíà.

Òöüéàí ãîïàðìûøäûð âÿáà, úÿìäÿêëÿ äîëìóøäóð úàùàí,

Ìÿí ãà÷ìàñàì, áèð ýöí òóòàð ìöòëÿã áîüàçûìäàí âÿáà!

Ãÿëáèìäÿ ãîïìóø âÿëâÿëÿ, áèð ìÿòëÿáèì éåòìèø ÿëÿ,

Ìÿí èñòÿðÿì ãà÷ìàã åëÿ áèð éóðäà êè, âàðäûð ðèçà.

Âàðäû ýþçöì ÿëëÿðäÿ êè, áèð êÿñ ÿòà åòñèí ìÿíÿ,

Èíäè äåéèë ëàçûì ìÿíÿ, îëñà èêè àëÿì ÿòà!

Îëìóø êèøè ùåéçè òàìàù, ìÿí áàøûíû êÿñäèì îíóí,

ßë à÷ìàðàì ùå÷ áèð êÿñÿ, àäëàíñà äà ñàùèá-ñÿõà!

Äîâøàí ãàäûí ùåéçè ýþðÿð, áó àëÿìÿ ìÿëóìäóð,

Ìÿíñÿ ïÿëÿíýÿì, íèñáÿòèì ÷àòìàç éÿãèí êè, äîâøàíà?
282
 3. ÏÀÕÛËËÀÐÛ ÌßÇßÌÌßÒ

Ñûðô éàëàíäûð ãÿëáè ÿéðè êÿñëÿðèí äèë ÿçáÿðè,

Ôèòíÿ ÿùëè îíëàðûí îëìóø ùÿð èøäÿ ðÿùáÿðè.

Øåéòàí þâëàäû îëóá, ýèðìèøëÿð èíñàí úèëäèíÿ,

Õÿëãÿ îëìóøëàð ëÿêÿ, áóíäàí óòàíìàç öçëÿðè.

Áèëìÿç þçëÿðè áåëÿ êèìäèð àòàñû îíëàðûí,

Áó úÿùÿòäÿí Àäÿìÿ, Èñàéà âàð íèñáÿòëÿðè.

Áó úàùàíäà ùÿð áèðè ðþùáàíö ðÿùáÿð îëñà äà,

Éîõäóð ÿñëèíäÿ íÿ äèí, íÿ äîüðó éîëëà èøëÿðè.

Èë ãóðàãëûã êå÷ñÿ, àäÿòäèð, ïÿòÿêëÿð áîø ãàëàð,

Êÿëëÿñè áîø áó ùÿðèôëÿð éåëáåéèíäèð, ñÿðñÿðè.

Úàíëàðû òîðïàã àüûðëûãäà, éåëþë÷ÿí áàøëàðû,

Îõøàéûð äàøñûç òÿðàçóéÿ, ãóðóáëàð ìÿùøÿðè.

Áèð ãóðó áàðñûç àüàúäûðëàð î Íóùóí ãîâìóòÿê,

Áèð ãàðûíûí òÿíäèðèíÿ áàüëàíûá öììèäëÿðè*.

Ùÿì ãîúà, ùÿì ýÿíúëÿðè èáëèñèí àðäûíúà ýåäÿð,

Áóíëàðûí ßùìÿä äåéèë, èáëèñ îëóá ïåéüÿìáÿðè.

Ìÿñúèä îëìóø îíëàðà ñàíêè óøàãòÿê áèð áåøèê,

Éÿíè, ùÿì éàòìàã éåðè, ùÿì äÿ ðàùàòëàíìàã éåðè.

Ëþâùöäÿ, ìÿíçèëäÿ îëìóøëàð ìåéèäëÿð ðóùóòÿê,

Öçäÿ èíñàí, úèñìäÿ õàòûðëàäàðëàð äèâëÿðè.

Îíëàðûí ãÿëáè ñþíöá äîñòëóãëàðûíûí øÿìèòÿê,

Ìöòëÿãà áÿäíàì îëóá àðâàäëàðûòÿê äèíëÿðè.

Âàð éåðè, ìÿí îíëàðû ýþùíÿ ùÿâÿíýÿ îõøàäàì,

Áàøëàðû éîõäóð, ùÿìèøÿ çÿðáÿ àëìûø äèáëÿðè.
283
Ýþé ÷àäûð àëòûíäà áó øèøÿáîüàçëàð äàèìà,
Áèð ñöðàùèäèð, ñàëûíìûø êÿíäèðÿ ýÿðäÿíëÿðè.

Áèð áàðàìà ãóðäóòÿê àúýþçäöð îíëàð, ëîâãàðûí,

Áàë àðûñûòÿê, îäóð, áèòìèð éåíÿ èñòÿêëÿðè.

Ìÿðäè àë÷àëäûá, òóòàð íàìÿðäè äþâðàíòÿê óúà,

Îíëàðûí äþâðàí êèìè éîõäóð âÿôàäà ÿëëÿðè.

Úöòëÿøèá ùàëãà-ãûôûëòÿê, îëäóëàð åðêÿê-äèøè,

Õåéðÿ éîë áàüëàíäû, äîüäó, áÿñëÿäè îíëàð øÿðè.

Ëîâüàëûãëà þçëÿðèíäÿí äÿì âóðàðëàð äàèìà,

Áöñáöòöí ÿøàðû áîø, íàõûø îëàð äÿâÿòëÿðè.

Îíëàðûí íèòãè ñóéóíäà áÿñëÿíèëìÿç áèð ôèäàí,

Ãÿëáè ãàðäàí äà ñîéóã ÿøõàñäûð íàòèãëÿðè.

Óììàéûí òÿð øåðëÿð äîüñóí ãóðó áèð òÿáäÿí,

Êèì äåéÿð: ýþðäöì øîðàíëûãäà áèòÿí íèëóôÿðè?

Ãîéñàëàð äà øåðèìÿ ãàðøû úöðöê ùÿäéàíëàðû,

Áó-Òöðàáûí ãàðøûñûíäà Áó-Ëÿùÿáèí éîõ éåðè*.

×ÿðõèí àëòûíäà óçàãäàí áàõñàëàð äþðä áèð éàíà,

Àôòàôàíû àôèòàá êèìè ýþðÿð êîð ýþçëÿðè.

Ñÿðñÿì îëìóøëàð áó åøøÿêëÿð úÿùàëÿòäÿí, ôÿãÿò,

Ýÿëìÿç Èñà ìÿòáÿõèíäÿí áèð óëàãòÿê éåìëÿðè.

Þçëÿðèíäÿí ÷îõ àøàüûäà âåðèð1ÿð éåð ìÿíÿ,

Íåôòäèð îíëàð, ìÿí ýöëàáàì, äîüðóäóð òÿáèðëÿðè.

Ñóññàëàð äà ìÿí îëàí éåðäÿ íåúÿ äèëñèç áàëûã,

Äàëäàäà ÿôè èëàíòÿê âàð çÿùÿðëè äèëëÿðè.

Ìÿäÿíèíäÿí òÿáèìèí àëòóí ñà÷àðêÿí àëÿìÿ,

Äÿùøÿòÿ äöøìöø úèâÿòÿê äàøëàíàð õàòèðëÿðè.
284
Úàíëàðû òóòìóø öøöòìÿ, òèòðÿéÿðëÿð ãèáòÿäÿí,
Êöðê åäèá äÿ, öñòöíÿ ÷ÿêìèø àäûìû ùÿð áèðè.

Îíëàðà ñàíêè äèëèìäÿí àñèìàí âåðìèø úàâàá,

“Ùèðñèíèçäÿí ïàðòëàéûí!” — Ìÿí äÿ äåäèì áó ñþçëÿðè.

Äèë ãûëûíúû îíëàðûí áèð òöê äÿ êÿñìÿçäè áåëÿ,

Ñþçëÿðèì îëäó áöëþâ, îíëàð èòèëòäè õÿíúÿðè.

Úÿáðàéûë êþíëöì õÿíäÿíýèíÿ þçö âåðìèø ãàíàä,

Åùòèéàúûì éîõ, ùÿðèôäÿí èñòÿéÿì ãóçüóí ïÿðè*.

Îíëàðûí ãÿëáè êÿëàìûì ìåéâÿñèíäÿí áàðëàíàð,

Ãàðüàëàð ÿíúèð éåéÿð, ìÿùðóì åäÿð áöëáöëëÿðè.

Áèð ÷þðÿê àëìàã ö÷öíäöð — ùåé äþéÿðëÿð ãàïûìû,

Áèð äÿéèðìàí öñòÿ ýåòìÿçëÿð êè, éîõäóð äÿíëÿðè.

Ñöìñöíÿðëÿð øèð äàëûíúà òöëêöòÿê áóíëàð ìÿíèì,

Áÿëêÿ úåéðàí äöìñöéöíäÿí ëàé îëà íåìÿòëÿðè.

Øÿíèìÿ Áèæÿí êèìè äàð áèð ãóéó îëìóø ìÿêàí,

Ñöáù âàõòû éàíäûðàð àùûì îäó äöøìÿíëÿðè.

Ðöñòÿìÿì, ÿëäÿ êàìàíûì, äóðìóøàì ìÿí ïóñãóäà,

Ãÿôëÿòÿ äàëìûø íÿ õîø ßôðàñèéàáûí ýþçëÿðè.

Ãîé ùàðàé ñàëñûíëàð îíëàð, ãîðõìà, Õàãàíè, ñÿíÿ,

Ñó îëóá, îä îëñàëàð äà, ÷àòìàç ÿñëà ýöúëÿðè.

Âåð áÿçÿê, ùþð çöëôöíö ìÿíà ÿëèéëÿ øåðèíèí,

×àòëàñûí áàüðû ðÿãèáèí, ýþðúÿéèí î äèëáÿðè.

Åé úÿùÿííÿì ìàëèêè! Ñÿí îíëàðà âåðìÿ ÿçàá!

Ùÿð ñþçöì îääóð ìÿíèì, îëñà ÿýÿð ãåéðÿòëÿðè.

×àðìûõà éåääè úÿùÿííÿìäÿ ÷ÿêèðñÿí, ÷ÿêìÿ ãÿì,

Ìÿí âàðàìñà, àðèçó åéëÿð úÿùÿííÿì þçëÿðè.
285
 4. ÕÎÐÀÑÀÍ ÀÐÇÓÑÓ

Íÿ ñÿáÿá âàð êè, Õîðàñàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð?

Áöëáöëÿì, áàüè-ýöëöñòàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Éîõ Õîðàñàí áàüûíäà ìÿíÿ îõøàð áèð ãóø,

Áÿñ íÿäÿíäèð êè, î áóñòàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð?

Ìÿí ßðàãûí áàçàðûíäà êèìÿ èíúè ñàòàðàì?

Àïàðûì èíúè Õîðàñàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Éîõñà êè, àáè-ùÿéàò ÷åøìÿñè Ìÿøùÿääÿí àõàð?

Äåéèëÿí Õûçð, î ñàìàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿýÿð Èñêÿíäÿðÿì, îëñóí ìÿíÿ çöëìÿò — ßðàã?

×àòìàüà ÷åøìåéè-ùåéâàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿýÿð Èñàéÿì, îëóá éåð ìÿíÿ äþðäöíúö ôÿëÿê,

Ñÿêêèçèíúè ýþéÿ, ðèçâàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ýöëÿ, ðåéùàíÿ ÿòèð âåðìÿäÿéÿì Èñàòÿê,

Âóðìàüà ÿë ýöëö-ðåéùàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Íÿ ýöíàù åéëÿìèøÿì êè, ñóñóçóìäàí éàíûðàì,

Âóðìàüà ñó ëÿáè-ÿòøàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí ìÿýÿð ìóðäàðàì, î, ïàê, ìöãÿääÿñ ñàéûëûð,

Ìóðäàð ÿë âóðìàüà “Ãóðàí”ÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí ìÿýÿð ßáðÿùÿíèí ìèíäèéè äèâàíÿ ôèëÿì,

Ýåòìÿéÿ Êÿáÿéè-äÿééàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð*.

Øöáùÿ éîõäóð êè, Õîðàñàí ñÿìàäûð, îðàéà,

Îõøàäûá äà ãîúà øåéòàíÿ ìÿíè, ãîéìóðëàð.

Ìÿí áöòöí éîë óçóíó øàä ýÿëèðäèì Ðåéÿäÿê,

Íèéÿ áÿñ ÷àòìàüà úàíàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð?
286
Ðåé äÿéèðìàíñà, Õîðàñàíäûð Èðÿì åéâàíû,
Ìÿí äÿéèðìàíäàéàì, åéâàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Áèð þêöçòÿê áó äÿéèðìàíäà ñàëûá áîéíóìà èï,

Àòìàüà àüçûìà éàüäàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð...*

Ìÿíÿì î íöòôÿ êè, ö÷ àé ñîðà ãàíÿ äþíÿðÿì,

Áÿòíäÿ äþíìÿéÿ èíñàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Éîõ Õîðàñàíäà ìÿíèìòÿê ñÿùÿðèí ìóæäÿúèñè,

Áèð õîðóçòÿê ñÿùÿð ÿôãàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí ÿçÿë ñöáùöéÿì, à÷ñàì äîäàã, àëÿì ýöëÿúÿê,

Ùÿñðÿòÿì áèð ëÿáè-õÿíäàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Áèð ýöëÿì êè, à÷àðàì ãûøäà, ìÿíè øàõòà äþéÿð,

Íÿ åäèì ÷àòìàüà íåéñàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ãÿëáèìèí äÿðäèíÿ äÿðìàí Õîðàñàí ñàéûëûð,

Áàø÷ûëàð ÷àòìàüà äÿðìàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí áó äÿðéàäÿ ìÿýÿð ùÿñðÿò èëÿ áàòìàëûéàì?

Èíúèäèðëÿð, î êöùöñòàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Íÿéÿ ëàçûì, äöøÿì àñëàí èçèíÿ äîâøàíòÿê,

Áèð àäàì éîõñà, íåéñòàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ðåé úÿùÿííÿìäèð, ÿçàáûíà äþçöá, èñòÿéèðÿì,

Éîë òàïûì ýèçëè Õîðàñàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí áèð óëäóç êèìè ýàùýàù êè, éîëóìäàí àçûðàì,

Ìöñòÿãèìÿí ðÿùè-èìêàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿðäëÿðèí ýþç éàøûòÿê ýþç êàñàñûíäà ãàëûðàì,

Àõìàüà ñåë êèìè ìöæýàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìöøòÿðèòÿê éåðèì îëìóø èêèöçëö Úþâçà,

Ãàëäûì àâàðÿ, Ñÿðÿòàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð*.
287
Øåðèìèí, ìöøê êèìè ÿòðè Õîðàñàíÿ äîëóá,
Ýåòìÿñÿì, ìöøê äþíÿð ãàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Éöç ãÿäÿì àøìûø î ìåéäàíû êîñóì, ùÿð÷ÿíä êè,

ßëäÿ êîñ, ýèðìÿéÿ ìåéäàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Îòóðóá Ðåé ãàëàñûíäà, åäÿðÿì þìðö ùÿäÿð,

×àðÿ éîõ, Êÿáÿéè-èìàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ïàê Ðçà ãÿáðèíè ýþðìÿê, ýþðöíöð, òöüéàíäûð,

Áàüëàéûá éîëëàðû, òöüéàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Éîõñà, Áÿñòàìÿ ýåäÿíëÿð ùàìûñû éóðäñóç îëóð?*

Äþíìÿéÿ áèñÿðö ñàìàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

ßãë èëÿ ðÿé ìÿíèì ãÿëáèìÿ Ìèçàí îëìóø,

Ïåéê îëàì ßãðÿáè-öñéàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð*.

ßãë èëÿ ãÿëá ñÿàäÿò éîëóíóí ãàñèäèäèð,

Äöøìÿéÿ âàäèéè-õÿçëàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð*.

Âàð éÿãèíèì, áó èêè øèð ìÿíÿ éàðäûì åäèá,

Øèð èêÿí äþíìÿéÿ ñÿýáàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

ßãëö èñìÿò ìÿíÿ âåðìèøñÿ ôÿðàüÿò òàúû,

Ýèðìÿéÿ ìÿíñÿáè-äèâàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿíÿì îë Ýàâÿ êè, ùöììÿòëÿ Ôèðèäóíáÿõòÿì,

ßë âóðàì êöðÿéÿ, çèíäàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí Õîðàñàí ùÿâÿñèëÿ âÿòÿíè òÿðê åòäèì,

Èñòÿðÿì äþíìÿéÿ Øèðâàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ùÿì âÿòÿí àéðûñûéàì, ùÿì äÿ Õîðàñàíäàí óçàã,

Àëàðàã äþâðÿìè, áèð éàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìóì êèìè øÿùääÿí àéðûëìûøàì, èíäè íÿ åäèì,

Ãîâóøàì ìþùðè-Ñöëåéìàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.
288
Ôèòíÿ íåéëÿð ìÿíÿ, äèí èëÿ áèëèê äöíéàäà,
Îëìàüà ñåéä î ôÿòòàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿíè úàí äÿðäè, ãóéó ãîðõóñó, ãàðäàø õÿòÿðè,

Äþíäÿðèá Éóñèôè-Êÿíàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Íÿ ãóéó ãîðõóñó áèëëÿì, íÿ äÿ úàí òÿùëöêÿñè,

Ùàçûðàì ãÿñä ãûëàì úàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ùåðýèëÿì, äöøìÿíÿì î òàú èëÿ òàõòà êè, áó ýöí,

Äþíìÿéÿ ÿñë ìöñÿëìàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿíè áèð êîñ êèìè ìåéäàíÿ ñàëûá äöøìÿíëÿð,

Äèøëÿðèí ãûðìàüà ìÿðäàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿí äÿíèçäÿí ýþéÿ ãàëõàí î áóõàðàì êè, áó ýöí,

Éåíèäÿí éàüìàüà öììàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ìÿíÿì î ýöúëö ãûüûëúûì êè, ÷àõûá øèìøÿêòÿê.

Äþíìÿéÿ ÿõòÿðè-ðÿõøàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Ãîéìàéûðëàðñà, Õîðàñàíÿ, íÿ åéáè, îëàðàì,

Òÿáðèçèí øÿìèíÿ ïÿðâàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Áó èêè éåðäÿ ìÿíèì ìÿêòÿáö äöêêàíûì âàð,

Ýåòìÿéÿ ìÿêòÿáö äöêêàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

Âåðìèøÿì âàð-éîõóìó ýÿðúè áó ãþâìÿ ðöøâÿò,

Ýþç äèêèáëÿð òÿíè-öðéàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.

Áó òöôåéëèëÿðè ìÿí éåìëÿìÿéÿ ìÿúáóðàì,

Éîõñà îíëàð éûüûëûá êàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.

5.

Çÿìàíÿäÿ àõòàðìà ðàùàòëûãäàí áèð ÿñÿð,

Óììà êè, äöíéà ñÿíèí äÿðäèíÿ äÿðìàí åäÿð.
289
Ãÿì îäóíäà éàí, êöë îë, éàääàí èñòÿìÿ ìÿëùÿì,
Þç äÿðäèíÿ þçóí ãàë, êèìñÿíè áèëìÿ ùÿìäÿì.

×ÿðõèí ãóìàð åâèíäÿ ùÿðèô òàïûëìàç ñÿíÿ,

Äÿùðèí êàðâàíñàðàñû äöøÿðýÿ îëìàç ñÿíÿ.

Íÿùÿíý óäñà äà ñÿíè, ùàðàé ñàëìà, ñÿáð åëÿ,

Ýèðäàáäà áîüóëñàí äà, ÿë óçàòìà ñàùèëÿ.

Âÿôà àäëàíàí ñèôÿò çàìàíÿäÿ òàïûëìàç,

Ýþçëÿìÿ êè, î åäÿð ñÿíè áÿëàäàí õèëàñ.

È÷ìÿ, ãÿäÿù òóòàðñà ãàðøûíà ìöôëèñ ôÿëÿê,

Ñöôðÿñèíäÿí áó õÿñèñ äöíéàíûí àëìà ÷þðÿê.

Éàíûá, öìèä õÿðìÿíèí êöëÿ äþíñÿ äÿ ÿýÿð,

Ýþç äèêìÿ êè, ðóçèýàð çÿðÿðèíè þäÿéÿð.

Ðàçû îëìà äöíéàäà ùàìèí îëñóí ïàäèøàù,

Ñóäà áîüóë, àïàðìà íàããà áàëûüà ïÿíàù.

Âåðìÿ äöíéàéà êþíëöí — î ãèéìÿòëè ýþâùÿðè,

×öíêè áó äöíéà äåéèë î ýþâùÿðèí äÿéÿðè.

Èëàùèééàò ÿðøèíÿ ñÿíè öçëÿò ÷àòäûðàð*,

Áóíäàí éàõøû íÿðäèâàí î ìÿãàìà ùàðäà âàð?

Èíñàíëàðà äèêìÿ ýþç, ùöììÿòèíÿ àðõàëàí,

Ýþç ÷ÿê íîâäàí ñóéóíäàí, ñÿíÿ ëàéèãäèð öììàí.

Øàäëûã õÿçèíÿñèíÿ àüàëûãëà éèéÿëÿí,

Ðóçè âåðÿí ìÿëÿéÿ ùå÷ âàõò àüûç à÷ìà ñÿí.

Ãÿíàÿòèí âÿñôèíäÿ äþðä êèòàá îõóìóñàí,

Òàìàùêàðëûã äÿðñèíÿ áàøëàìà ÿëèôáàäàí.

Âàðëàíìàüà ÷àëûøìà, éîõñóëëóüó åò øöàð,

Éåëãîâàíà áàø ÿéìÿ, êöëÿê ñÿíÿ àò îëàð.
290
Êþíëöíöí áîüàçûíà øÿðàá òþêìÿ êóçÿòÿê,
Ñöðàùèòÿê éåòÿíÿ õèäìÿò åòìÿêäÿí ÿë ÷ÿê!

Àúûíäàí þëñÿí áåëÿ, õÿñèñëÿðèí þíöíäÿ,

Îí äèëëè ñöíáöë êèìè, ýåäèá, ÿéèëìÿ ýöíäÿ.

Ñöìöê ãàïàð ïÿðèëÿð èíñàíëàðûí ÿëèíäÿí,

Ìÿëÿê êèìè ãîõó ÷ÿê, ñöìöéÿ ýþç äèêìÿ ñÿí!

Ãîé öðÿéèí àüðûñûí, ãûçäûðìàäàí úàíà ýÿë,

Ýöëãÿíä ö÷öí, íàð ö÷öí îíà, áóíà à÷ìà ÿë!

Ãûçäûðìàíû êÿñìÿéÿ ãàðüû ëàçûìñà ÿýÿð,

Êÿñ òàìàù áàðìàüûíû, — ãàðüûíû ÿâÿç åäÿð.

Êàìàëûí, ÿãëèí êè, âàð, íÿ çîð àõòàð, íÿ çÿð ýÿç!

Úÿùðÿ÷èíèí èïëèéè áàôòà ö÷öí ýÿðÿêìÿç.

Åùòèéàúûí äàðüàñû òàáå èêÿí Ãóáàäà,

Ìöëêöíäÿí ãîðõìà, äåìÿ: Òóüàí ýÿëñèí èìäàäà!

Äîñòëàðà áåë áàüëàìà, òÿê éàøà, àçàä éàøà!

Ùÿìäÿì àõòàðûá, à÷ìà àüûç ãîùóì-ãàðäàøà.

Éóñèôèí ÿùâàëûíû ùÿð çàìàí éàä åäÿðÿê,

Àúèç ãàëñàí, èñòÿìÿ ãàðäàøëàðûíäàí êþìÿê.

Çàìàí ñÿðýÿðäàí åòìèø ñÿíè, ìÿêàí—áàüðû ãàí,

Óììà ôÿðÿù, ðàùàòëûã íÿ ìÿêàí, íÿ çàìàíäàí.

Äþðä éîë àéðûúû äöíéà âÿùøÿòëÿ äîëìóø äàùà,

Öíñèééÿò õÿëâÿòèíè àõòàð, ñûüûí Àëëàùà.

Áó ÿðøèí ãóøó ñÿíäÿí ÿýÿð òÿëÿá åòñÿ äÿí,

Î äÿíè òîïëà àíúàã ýþéëÿðèí ñöíáöëöíäÿí.

Åé Õàãàíè, öìèäèí èïèíè êÿñìèø çàìàí,

Þìð èïèíè êÿññÿ äÿ, àìàí èñòÿìÿ îíäàí.
291
 6.

Àôèéÿòäÿí íèøàí òàïìàéûðàì,

Äÿðä-ãÿìäÿí àìàí òàïìàéûðàì.

Ó÷óðàì, ãóø êèìè úàùàíû ýÿçèá,

Þçöìÿ àøèéàí òàïìàéûðàì.

Ùÿð ýåúÿ ýþç éàøû àõûð öçöìÿ,

Éöç áàùàðö õÿçàí òàïìàéûðàì.

Áÿõòèì èòìèø, äàëûíúà ùåé ýÿçèðÿì,

Óçóí èëëÿð, íèøàí òàïìàéûðàì.

Ìÿíÿ áÿõòè ôÿëÿê âåðèáñÿ, íå÷èí,

Îíà áèð ïàñèáàí òàïìàéûðàì?

Ôÿëÿéè ìÿí éåðÿ âóðàðäûì, ùåéô,

Ýþéëÿðÿ íÿðäèâàí òàïìàéûðàì.

Ùöíÿðèì âàð, ñÿàäÿò àõòàðûðàì,

Îíëàðû ùÿììÿêàí òàïìàéûðàì.

Ñó èëÿ îäìóäóð ìÿýÿð îíëàð,

Áÿñ íÿäÿí ìåùðèáàí òàïìàéûðàì?

Þìð ñÿðìàéÿñè ìÿíÿ ýÿòèðÿð,

Íÿ ñÿáÿáäÿí çèéàí? Òàïìàéûðàì.

Ýÿçèðÿì áèð ãîíàã êè, ñöôðÿñèíÿ,

Îëà ëàéèã áó úàí, òàïìàéûðàì.

Òÿáèìèí äîüäóüó áó êþðïÿëÿðÿ,

Ýÿçèðÿì, áèð ùÿéàí òàïìàéûðàì.

Òàìàùûì ãàðüà, ùöììÿòèìäèð ùöìà,

Ñöìöê èñòÿð, àìàí, òàïìàéûðàì.
292
 Ãîðóìàã÷öí áó úàíû äèâëÿðäÿí,
Íÿ äóà, íÿ “Ãóðàí” òàïìàéûðàì.

Éåéèðÿì øÿì êèìè þçöì þçöìö,

×þðÿéÿ éîõ ýöìàí, òàïìàéûðàì.

Âÿùøèõàíÿ îëàí áó àëÿìäÿ,

Áèð íÿôÿð äîñò, èíàí, òàïìàéûðàì.

Äîëóäóð áó úàùàí àäàìëà, ôÿãÿò,

Äèë áèëÿí, ùàë äóéàí òàïìàéûðàì.

Äþâðÿìè àëäû êèíëè äöøìÿíëÿð,

Ùàëûìà áèð éàíàí òàïìàéûðàì.

Äöøìÿíÿ ìÿí ýÿðÿê ïÿíàù àïàðûì,

Äîñòëàðû ùÿð çàìàí òàïìàéûðàì.

Ùàìû Ôèðîíäóð, ùàìû úàíàâàð,

Áèð ÿñà, áèð ÷îáàí òàïìàéûðàì.

Àëÿìèí øàùûíà ýÿðÿê ñûüûíàì,

Áàøãà öììèä, ýöìàí? Òàïìàéûðàì.

Áèð úàùàí àðçóëàð êè, Õàãàíè,

Îëà ðàùÿò áèð àí, òàïìàéûðàì.

7. ×ÞÐßÊ

Ðöñâàé åòìÿðÿì þçöìö áèð äàùà, ÷þðÿê!

Þç ðóùóìà îäó åäÿðÿì ìÿí ãèäà, ÷þðÿê!

Íàêÿñäÿí àëìàðàì ÷þðÿê, þç ãàíûìû éåéèá,

Áàòñàì ãàíà, ñÿíÿ äåìÿðÿì “àøèíà”, ÷þðÿê!

Ìÿí áèð ïÿëÿíý èêÿí èò îëóì, áèð äÿ èò êèìè,

Ãà÷ñàì ÷þðÿê äàëûíúà áó ýöíäÿí ñîðà, ÷þðÿê!
293
Ùÿñðÿò ãàëûì Ýöíÿø öçöíÿ, Àé úàìàëûíà,
Áàõñàì ñÿíèí äàëûíúà, ýþçöì êîð îëà, ÷þðÿê!

Ýþçäÿí úèâÿ àëûá, òþêÿðÿì ìÿí ãóëàüûìà,

Íàìÿðä ñöôðÿ à÷ñà, äåñÿ “ÿññÿëà” ÷þðÿê!*

Ìÿí àü ÷þðÿê àëûíúà ãàðà ãÿëáëè êèìñÿäÿí,

×ûõñûí úàíûì, áó âàðëûüûì îëñóí ôÿíà, ÷þðÿê!

Ãàðòÿê ÷þðÿêëÿðè, áóç îëóð àììà ñþçëÿðè,

Ìÿí áèð õÿëèôÿéÿì, ìÿíè øàíìà ýÿäà, ÷þðÿê!

Éàëòàãëàðà ÷þðÿê âåðèëèð, ìÿí áàúàðìàðàì,

Ãóë îëìàüû ñÿíèí÷öí î àë÷àãëàðà, ÷þðÿê!

Äöøñöí áàøûì àøàüû äÿéèðìàí ñóéó êèìè,

À÷ñàì àüûç, “÷þðÿê” äåñÿì, åé áèâÿôà ÷þðÿê!

Ãîé îëìàñûí ÷þðÿê, ìÿíÿ áèð ùèêìÿò ÿùëèòÿê,

Âàðäûð ãèäà úàùàíäà ÷þðÿêäÿí ñÿâà, ÷þðÿê!

Áèð äÿ “÷þðÿê” äåñÿì, äèëèìè äîüðàéûí ìÿíèì,

Àáðûì òþêöëäö, åòìÿäè áèð êÿñ ÿòà ÷þðÿê.

Àùó êèìè äöøöá ÷þëÿ, äàèì îò îòëàðàì,

Ãîé âåðìÿñèí áó êÿíääÿ ìÿíÿ êÿíäõóäà ÷þðÿê.

Øàùäàí ÷þðÿê óìàí äèëèì îëñóí äèëèì-äèëèì,

Âåðäè ÷þðÿê éåðèíäÿ ìÿíÿ éöç úÿôà ÷þðÿê.

Úÿííÿòäÿí àéðû ñàëäûñà áèð áóüäà Àäÿìè,

ßçìö èðàäÿäÿí ìÿíè ãûëäû úöäà ÷þðÿê.

Àäÿì áåùèøòè òÿðê åëÿäè, ìÿíñÿ éóðäóìó,

Áóüäà îíà ãÿíèì, ìÿíÿ äÿ ñÿí áÿëà, ÷þðÿê!

Éà ðÿá, ìÿíèìëÿ Àäÿìèí àë èíòèãàìûíû,

Ìÿùâ åéëÿ áóüäàíû, ÷àëûø àëñûí úÿçà ÷þðÿê.
294
Íàìÿðäëÿðèí ÿëèëÿ, èëàùè, íÿ âàõòàäÿê,
Ãÿëáèíäÿ ìÿðäëÿðèí à÷àúàãäûð éàðà ÷þðÿê?

Âåðìÿç ôÿëÿê ÷þðÿê ìÿíÿ, àéà, íÿäèð ñÿáÿá,

Íàìÿðä ôÿëÿê ìÿýÿð ìÿíÿ ýþðìÿç ðÿâà ÷þðÿê?

Ðóçè éàçàí ìÿëÿê äÿ áàõûá ãàðÿ áÿõòèìÿ,

Ïîçìóø ìÿíèì àäûìû êè, åòìÿç ÿòà ÷þðÿê.

Õàãàíè, áàõ, òàìàùëà ÷þðÿê âåðìèø ÿë-ÿëÿ,

ßç îíëàðû, åäèíúÿ ñÿíè ìöáòÿëà ÷þðÿê.

Íàìÿðäëÿðÿ à÷ûíúà àüûç, ùàããà öç ÷åâèð,

Øàùëàðäàí èñòÿìÿ, ñÿíÿ âåðñèí õóäà ÷þðÿê!

8.

Èíäè êè, éåð öçöíäÿ èíñàôäàí éîõäóð íèøàí,

Êþíöë, ñÿí äÿ âàõò èêÿí, ùàçûðëàø, ýþ÷ äöíéàäàí.

Þëöì äàðâàçàñûíûí ãàáàüûíäà ÷àäûð ãóð,

Áàúö õÿðàúû âåðèá, ýþçëÿìÿ ùå÷ áèð àìàí.

Äöíéà áàüûíäà éàçà ãàëìàéûáäûð åòèáàð,

Àç éàøàéûð áóðàäà éàðïàã, îëñà äà úàâàí.

Èíëÿìÿ áó úàùàíäà åéøö èøðÿò íàìèíÿ,

Ñàëìà ùÿáñÿ ðóùóíó ðàùàòëàíìàã ö÷öí úàí.

Éàðàøìàç î ãóøà êè, ìÿãàìû âàð ÿðøäÿ,

Éåðäÿ, ìÿòáÿõ áàúàñû öñòÿ ãóðà àøèéàí.

Óøàãñàí, áó éåð ÿùëè ñÿíè áàùàð çÿíè åäèð,

Áàõ, òàìàøà ö÷öíäöð, áèë êè, âÿôàñûç úàùàí.

Ãÿëá äÿðìàíû èñòÿìÿ ñÿí àðçó òÿáèáèíäÿí,

Ñöìöéöíäÿí òàáàøèð ùàçûðëàéàð î, èíàí!
295
Óéìà äöíéà ðÿíýèíÿ, îíäà éîõäóð úàâàíëûã,
Ãîúàíû ùå÷ åäÿðìè ÿíëèêëÿ êèðøàí úàâàí?

Àúû ñóäóð, öñòöíäÿ áóçäàí êþðïö ñàëûíìûø,

Î, çÿðëè áèð ñÿãôäèð, àé èøûüû íÿðäèâàí.

Àáû ÷àäûð ýþëýÿëèê îëàðêÿí áàøûí öñòÿ,

Ýöíÿø íåúÿ éîë òàïàð ãÿëáèíÿ ãàðàíëûãäàí?

Äå, äþâðöí ñèòÿìèíäÿí ãóðòàðà áèëÿðìèñÿí,

Ùà÷àí õîøëóã áÿõø åäÿð ñÿíÿ ìàâè àñèìàí?

Éîõäóð éàøûë éåëêÿíèí ýþðÿí éàø îëäóüóíó,

×îõ ýÿìèëÿð áàòûðìûø ýèðäàáûíäà áó öììàí.

Åé ùÿêèì! Íÿ àíëàäûí ôÿëÿéèí ýÿðäèøèíäÿí,

Îéíàéûðñàí îä èëÿ, íÿ òÿìÿííàí âàð îääàí?

Ðÿíýè îä öôëÿìÿêäÿí ãûçàðàí àòÿøïÿðÿñò,

Ãàðà öçëÿ ýÿëÿúÿê ìÿùøÿðÿ, úèñìè öðéàí.

Áó ôÿëÿê áèð òÿøòäèð, Éåð îíäà áèð éóìóðòà,

Òÿøò-éóìóðòà åëìèíè áèëìèðñÿí, þéðÿí îíäàí!

Éîõñóëëóã öç âåðäèêäÿ, ñóôèëÿðÿ éàõûíëàø,

Éîõñóëëóãäà øàääûðëàð, âàðëàíàðêÿí ïÿðèøàí.

Ýåò, îíëàðäàí õÿáÿð òóò, éîõñóëëóã ýþð íÿ øåéäèð,

ßñÿðèíè ìöÿëëèô ÿí éàõøû åäÿð áÿéàí.

Éîõñóëëóãäà òàïàðñàí ÿáÿäèëèê íÿãøèíè,

Îíäàí áàøãà íÿ âàðñà, òåç ýåäÿúÿê àðàäàí.

Úàùö-úàëàë îëóðêÿí ãÿëáèíäÿ èêè ãèáëÿ,

Éîõñóëëóüóí âåðìÿëè ùÿëÿ èêè èìòàùàí.

Ãàðà äîíëó éîõñóëëóã áàòûðàðêÿí áàøûíû,

Àüçûíà òîðïàã àòàð àü ýåéèìëè âàðëàíàí.
296
Õîøäóð ýóøÿíèøèíëèê, çîðëà çÿðÿ óéìà ýÿë,
Ãÿì éåìÿ äþâëÿò ö÷öí, éîõñóëëóãäóð øÿðÿô, øàí.

Øàùëûã òàúûí âàð èêÿí, íÿ ëàçûì ùÿñèð ïàïàã?

Ñÿíèí Áàðáÿä ñàçûí âàð, ãîé òöòÿê ÷àëñûí ÷îáàí.

Úàùàíäà áèð êèìñÿäÿ éîõ èíñàíëûã ýþâùÿðè,

ßýÿð âàðñà, äå, ýÿëñèí, ÿñëèíäÿí âåðñèí íèøàí.

Ùàðäà áèð ÿùë àäàì âàð, àë÷àã äà îíóíëàäûð,

Áÿëè, ãàðûøìûø àðòûã ìàë ÿòèëÿ çÿôÿðàí.

Ñàô ãûçûë éåð òàïûáäûð ãàòûðûí ïàëàíûíäà,

Êàôóð äÿíÿñè àðòûã ñåúèëìÿéèð äàðûäàí.

Ïöõòÿëÿøäèìè èíñàí, ñîëòàíäûð èíñö-÷èíÿ,

Ùÿëÿ êè, ïöõòÿ äåéèë, éà âÿùøèäèð, éà øåéòàí.

Íÿ ãÿäÿð àðïà úèéäèð, åøøÿéÿ éåìäèð, ôÿãÿò,

Áèøäèêäÿ, øÿðáÿò êèìè îëàð õÿñòÿéÿ äÿðìàí.

Ðóçèýàð ÿòÿéèíäÿí êÿðàìÿò ýþçëÿìÿ, ýÿë,

Åé Õàãàíè, ÿë ýþòöð ìþâùóìè õöëéàëàðäàí.

Òóüàí ôÿðìàíëàðûíà, òÿõòö òàúûíà áàõìà,

Éîõñóëëóã éàçûñûäûð ÷àëìàíäàêû áó ôÿðìàí.

Áèð ãèòÿíäÿ äåäèéèí î ùèêìÿòè õàòûðëà:

“×þðÿê÷èí àë÷àëìàðàì þëñÿì áåëÿ àúûìäàí”.

Ñÿíÿò òàúèäàðûñàí, îäóð, éåðèí áàøäàäûð,

Áàøãàëàðû ãàïûíûí àüçûíäà ñàëìûø ìÿêàí.

Èðàã ÿùëè ñþçöíöí òÿñèðèíäÿí òÿðëÿìèø,

×àòìûø øþùðÿòÿ, õåéðÿ àäûíëà éóðäóí Øèðâàí.

Îíà ýþðÿ õîø ýÿëèð øåðèí áó âÿùøè éåðäÿ,

Òîðïàã ïåéèíëè îëñà, éàõøû áàð âåðÿð áîñòàí.
297
Éåíÿ äÿ àòàí, àíàí õåéèðõàù þâëàä êèìè,
×àüûðìàäàäûð ñÿíè, áîø ãàëìàñûí õàíèìàí.

Òÿðïÿí, íÿäÿí éåð êèìè òÿðïÿíìÿçñÿí áåëÿ ñÿí?

Òÿðïÿí êè, äöíéà áèð ýöí ó÷óá, îëàúàã âèðàí.

Ãÿëáèí ùÿñðÿòëÿ ãàéíàð, òûõàíûáäûð áîüàçûí,

Ïèâÿ êóçÿñè åòìèø ñÿíè áèð íå÷ÿ íàäàí.

Ãîâì äà ìöõòÿëèôäèð ãîâìóí ùÿðôëÿðèòÿê,

Öçöàü, ãÿëáèãàðà åéëÿìèø îíó äþâðàí.

Ñè÷àí êèìè éåð ãàçàí, ïèøèêòÿê ùèéëÿýÿðäèð,

Ìîçàëàí êèìè ñàíúàí, ùþðöì÷ÿêòÿê òîð ãóðàí.

Äèíÿ èíàíìàñàí äà, áàø÷ûñàí äèíäàðëàðà,

Àòÿøïÿðÿñò ýàùèíòÿê äÿâÿò éåðèíäèð Äàìüàí.

Ìÿùÿììÿä ßáó-Úÿùëè õÿúèë åòäèéè êèìè*,

Îíëàðû õÿúèë åòñèí ñÿíäÿêè øèðèí çÿáàí.

Èëàùè, Õàãàíèíèí ãÿëáè éàìàí ñûíûãäûð,

Ôåéçèíëÿ äÿðäëÿðèíÿ øÿôà âåð, åé éàðàäàí!

ßýÿð ãÿáóë åòìÿéèð ùàìû îíó áóðàäà,

Ñÿí ãÿáóë åò îðàäà, ùàìû îëñóí ïåøèìàí!

Íÿ âàðà, äþâëÿòÿ ñàëàðàì íÿçÿð,

Íÿ äÿ øàí-øþâêÿòäÿí âàðûìäûð ÿñÿð.

Éàä åäÿ áèëÿðÿì íÿ þòÿí ýöíö,

Íÿ äÿ ýÿëÿúÿêäÿí òóòàðàì õÿáÿð.

Ïàéûçäà ýöë à÷àí àüàú êèìèéÿì,

Íÿ éàðïàüûì îëàð, íÿ âåððÿì áÿùÿð.
298
Ýåúÿ ïàðûëäàéàí áþúÿéÿì, àììà,
Ýöíäöç íÿ èøûã âàð ìÿíäÿ, íÿ ùöíÿð.

Êÿñÿí ãàáàüûìû öðÿêëÿ úàíäûð,

Éîõñà éåðèì îëàð ÿí óúà ýþéëÿð.

Éîõ, éîõ, áÿä áàøëàéûá ìÿíèìëÿ ôÿëÿê,

Ãîðõóðàì êè, îëñóí áóíäàí äà áåòÿð.

Ôÿëÿê áèð øöøÿäèð — äèâëÿðëÿ äîëó,

Ìÿíèì àõòàðäûüûì áÿøÿðäèð, áÿøÿð.

Áóçîâïÿðÿñòëÿðèí ÿëèíäÿí ãà÷ûá,

Þêöçïÿðÿñòëÿðëÿ åéëÿðÿì ñÿôÿð.

Éàüûð áÿëà îõó ùÿð áèð òÿðÿôäÿí,

Ýóøÿéÿ ÷ÿêèëìÿê ìÿíè ùèôç åäÿð.

Þìðöì ýåúÿ-ýöíäöç êå÷èð éóõóäà,

Ýåúÿëÿð ýþçöìÿ éóõó àç ýåäÿð.

Êîðëàðûí ýöíöäöð ãÿì ýåúÿëÿðèì,

Öçöìÿ à÷ûëìàç èøûãëû ñÿùÿð.

Ýåòìèø óçóíãóëàã éóõóñóíà áàõò,

Îíóí àðõàñûíúà ýåäÿðÿì ìÿýÿð?

Ñó êèìè êþïöêëÿ çèðåùëÿíñÿì äÿ,

Öìèäèì éîõäóð êè, ãàçàíàì çÿôÿð.

Çèðåùòÿê áÿäÿíèì ýþç-ýþç îëñà äà,

Ýþçóì éîõ àëÿìÿ éåòèðÿì íÿçÿð.

Éàéäà îëàí êèìè, ìÿíèì ãûøäà äà,

Éàíûð þç àùûìûí îäóíäàí úèéÿð.

Âàðñà äà úàí åâèì, à÷ûëìûø ñöôðÿì,

Éîõäóð áó ñöôðÿäÿ äàäëû õþðÿêëÿð.
299
Òóòàðàì ìèíèéè êèðàéÿ èëÿ,
Íÿ ìèíèê âàðûìäûð, íÿ äÿ ãóë, íþêÿð.

Íÿ àòûì, éÿùÿðèì, íÿ ñèëàùûì âàð,

Íÿ äÿ öçÿíýèìè òóòóð áèð íÿôÿð.

Úàíûì ñàìàí ÷þïö, ñÿáðèì áèð àðïà,

Âàð àðïà-ñàìàíûì àíúàã áó ãÿäÿð.

Ôÿëÿê — ÷àäûðûìäûð, òîðïàã — äþøÿéèì,

Ýþç éàøû — è÷äèéèì ñóäóð, ìöõòÿñÿð.

Òÿáðèçäÿí ßáùÿðÿ, îðàäàí Ðåéÿ,

Ñÿôÿðÿ ÷ûõàðàì, îëìàñà õÿòÿð.

Òÿáðèç òàëåéèíäÿí óçàãäûð ßãðÿá,

Äåìÿëè, ýþðìÿðÿì ßãðÿáäÿí çÿðÿð.

Áöðúèñ óëäóçóòÿê ùóòäàí ýÿëìèøÿì,

Ñÿðÿòàí áöðúöäöð äóðàúàüûì éåð*.

Äîüðóäóð, äÿíèçÿ áÿíçÿéèð Èðàã,

Èíàíìûðàì òàïàì îðàäà ýþâùÿð.

Äÿíèç êÿíàðûíäà ñÿäÿô êèìè ìÿí,

Ñóñóç úàí âåðñÿì äÿ, òàïûëìàç ñèïÿð.

Îíóí ñÿäÿôèíäÿ ýþçöì éîõ, áèëèí,

Ëàêèí, íÿùÿíýèíäÿí åäèðÿì ùÿçÿð.

Ýóøÿíèøèíëèêëÿ àçàäëûã êèìè,

Íåìÿòèì âàð èêÿí, äöðð íÿéÿ äÿéÿð?

Þçýÿ ãàïûñûíà èíúè ñÿïìÿðÿì,

Éîõäóð ñþç èíúèìÿ ÿâÿç, áÿðàáÿð.

Ïàïàüûì êöëÿêäÿí, áàøûì îääàíäûð,

Òàúèäàð äàëûíúà äöøìÿðÿì ùÿäÿð.

Äþéìÿðÿì øàùëàðûí ãàïûñûíû ìÿí,

Íÿ äÿ áèð ãàïûéà áàøûì ÿéèëÿð.
300
 10. ØÈÊÀÉßÒ

Ãÿëáèìèí áèð àøèíàñûí ýþðìöðÿì,

Äÿðäèìèí ÿñëà äÿâàñûí ýþðìöðÿì.

Ýÿð ó÷óãëàðñà äîäàüûí, òÿá ýåäÿð,

Äÿðäèìÿ äÿðäèí ãèäàñûí ýþðìöðÿì.

Ãÿì ÷ÿêèì, ãÿìäÿí ãà÷ûììû? Ãÿìëÿðèí,

Ãÿìäÿí þçýÿ ìÿí øÿôàñûí ýþðìöðÿì.

Äöíéàäà áó ãÿëáèìÿ ùÿìäÿì îëàí,

Äîñòëóüóí ùå÷ áèð áèíàñûí ýþðìöðÿì.

Ñÿùâ ãûëäûì, äîñò äåäèì èíñàíëàðà,

Áèð íÿôÿð äÿ áèðèéàñûí ýþðìöðÿì.

Èíäè áó “äîñòëàð” êè, àëìûø äþâðÿìè,

Éîõ åëÿ ýöí êè, úÿôàñûí ýþðìöðÿì.

×àòëàäû áàüðûì, åëÿ éåð éîõ — ýåäèì,

Øàä îëóì êè, äîñò ÿäàñûí ýþðìöðÿì.

Åòìèøÿì Ñèìóðüòÿê Ãàôû ìÿêàí,

Ãàíåéÿì Ãàôà, ÿòàñûí ýþðìöðÿì.

Ó÷ñóí àáû êþðïöñö ÷ÿðõèí êè, ìÿí,

Àðõûíûí àáè-ðèçàñûí ýþðìöðÿì.

Ãÿëáäÿ ñöðìÿ ùÿâÿíýè ÿêñ åäèð,

Ôÿëÿéèí þçýÿ ÿäàñûí ýþðìöðÿì.

Áèë, òÿâÿêêöë÷öí êèëèä ãÿëáèìäÿäèð,

Ãÿëáäÿí áàøãà ñÿðàñûí ýþðìöðÿì.

Òÿíýäèð ñèíÿ òÿâÿêêöë÷öí, ôÿãÿò,

Ìÿí îíóí äàõèë ôÿçàñûí ýþðìöðÿì.
301
Çàùèðÿí ñöðìÿ äþéÿí âàð áèð ùÿâÿíý,
Áàòèíÿí ñöðìÿ ãàðàñûí ýþðìöðÿì.

Áèð ïÿòÿêäèð, áèë, òÿâÿêêöë õàíÿñè,

Àüçû äàðäûð, õîø üÿçàñûí ýþðìöðÿì.

Ãûø àéûíäà õóðìàéàì, øàõòà ÷ÿêèá,

Ìÿí éàçûí çþâãö ñÿôàñûí ýþðìöðÿì.

Ãÿì èëàíòÿê äàõèëèìäÿ ãûâðûëûá,

Âàð àìàíûìñà, íÿâàñûí ýþðìöðÿì.

Êèìñÿ çÿùðèìäÿí çÿðÿð ýþðìÿç ìÿíèì,

Êèìñÿíèí ãÿùðèí, áÿëàñûí ýþðìöðÿì.

Ãÿëáèìè ìÿíçèë åäèá éîõñóëëóüà,

Ñÿáðäÿí éàõøû õèëàñûí ýþðìöðÿì.

Ôÿãð õîøäóð, ÷öíêè, äþðä ìÿíçèëäÿ ìÿí,

Êþíëöìöí èñòè éóâàñûí ýþðìöðÿì.

Ëÿíýÿð àòìàã÷ûí äà, ãóðøóíäàí ñàâàé,

Áó éåðèí àùÿíðöáàñûí ýþðìöðÿì.

Ïèñ òÿáèÿòëè îëàí èíñàíëàðûí,

Ìÿí ÷ûðàüûíäà çèéàñûí ýþðìöðÿì.

Ùå÷ êÿðÿì ÿùëè ñàòàðìû ùöììÿòèí?

Áþéëÿ áèð ùöììÿò áÿùàñûí ýþðìöðÿì.

Ãàëìûøûã Òàè, Éÿìèíèäÿí ýåðè,

Îíëàðûí áèçäÿ ñÿõàñûí ýþðìöðÿì!*

×öí, ýåðè ãàëìûø áó òàéôà è÷ðÿ ìÿí,

Áèð àüûëëû ðÿùíöìàñûí ýþðìöðÿì.

Ãàëìàìûø îíëàðäàí èíäè áèð êèøè,

Êÿùêÿøàí è÷ðÿ ñöùàñûí ýþðìöðÿì.
302
 Èíäè öíñöðëÿð ìÿùÿááÿò äîüìàéûð,
Äþðä àíàíûí ìÿðä áàëàñûí ýþðìöðÿì*.

Ýþçëÿìÿ, Õàãàíè, ùå÷ êÿñäÿí âÿôà,

Ìÿí áó äþâðàíûí âÿôàñûí ýþðìöðÿì.

11.

Áèçÿ öðÿê éàíäûðàíûí îä éàüûð äîäàüûíäàí,

Êèì îä ýþðöá öðÿêëÿðè öçÿðëèêòÿê éàíäûðàí?

Ýöíÿø ùÿð âàõò ñàðàëàíäà áàéðàì îëóð ìÿíèì÷öí.

×óíêè éàðûí ùèëàë êèìè îëóð ãÿíä ëÿáè ÿéàí.

Ãîéíó ëÿòèô èïÿê êèìè, ãÿëáè ïàëàç ïàð÷àñû,

Ìÿíñÿ ùèúðàí ïàëàçûíäà, èñòÿðÿì îíó ùÿð àí.

Ýþç éàøûìëà äþíäÿðèðÿì öçöìö áèð äóçëàüà,

×öíêè, ýþçöì éûüûð äóçó éàð ýöëÿíäÿ äóðìàäàí.

Î öðÿéè ðÿùìñèçèí õàì èøëÿðè öçöíäÿí,

Ñèíÿì è÷ðÿ ùÿëãÿëÿíèð îäëó àùûì ùÿð çàìàí.

Ñîéóã éåëäÿí, èñòÿðÿì, î îä ùàëãàñû ñîéóñóí,

Òà êè, ãûçûë íàë äöçÿëäèì ýþùëÿíèíÿ ìÿí àñàí.

Ãóëàüûíäà îëàí ñûðüà íÿ ýöíàù èøëÿìèø êè,

Áàøû öñòÿ àñûëìûøäûð ãàðà ñà÷û àëòûíäàí?!

Íÿñèùÿòè ãóëàüûìûí ùÿëãÿñèäèð, íÿ ôàéäà?

Ãóëàüûíûí ùàëãàñûñà þéöä åøèòìÿç îíäàí.

Õàãàíèíè ñàòûí àëìûø, îíóí ùàëàë ãóëóäóð,

Áÿéÿíìèðñÿ, ùå÷ÿ ñàòñûí, íÿ ÷îõ ìöôòÿ ãóë àëàí.

Î, ôÿëÿêäÿí ãîðõìóð ÿñëà, äþâðàíûíäàí ÷ÿêèíìèð,

Îíó ÿñèð åäÿ áèëìèð úÿëàëûéëà àñèìàí!
303
Ýþé ÷ÿìÿíäÿ ùÿéàò ýÿçìèð, ÷öíêè, îíóí ãîéóíó,
Ãÿññàá îëóá, öçöð õàëãûí áîüàçûíû, òþêöð ãàí.

Î, ãþí÷ÿòÿê þðòöëöäöð, ñþéöä êèìè äÿðäëèäèð,

Ñÿðâ êèìè ÿéèëìÿçäèð ýöúëö ãÿëáè ãóðóðäàí.

Î, Õûçðäûð, äþíäÿðÿð åâ-åøèéèíè öçëÿòÿ,

Ùÿì äÿ î, þç øþùðÿòèíÿ ýþðÿ îëìóø Õûçðõàí.

Áó ùöììÿòëÿ éàõûíëàøäû áèð éàðàìàç, íà÷èíñÿ,

Îíóí ÿçàá-ÿçèééÿòè îäóíäàí îëäó áöðéàí.

Èò ìèë÷ÿéè àü ãàðòàëëà áèð éóâàéà ñûüûíäû,

Ãàðà òîðïàã àøäû îíóí òàëåéèíèí áàøûíäàí.

Ñèìóðü èêÿí, ãàðüà êèìè íå÷èí úÿìäÿê éåäè î,

Íèéÿ óúà ïÿðâàçûíû âåðäè ÿëäÿí î òÿðëàí?

Äöøöê óøàã íÿôÿñèìäÿí ìÿíèì ùÿéàò òàïäûñà,

ßë òàïûíúà, þçö îëäó ùÿéàòûìà îä âóðàí.

Áÿëëèäèð êè, ýöíÿø ñóéó áóõàð åäèá ãàëäûðàð,

Ýþð, ñó íåúÿ ñîéóãäóð êè, Ýöíÿø îëìóø íàòÿâàí.

Ãîé òÿáèíäÿí äîüóëàí ñþç îëñóí îíóí áàëàñû,

Áåëÿ þâëàä îëàð àíúàã èñòåäàäëû àòàäàí.

Áó ñöä êèìè, øÿðàá êèìè ñþçö ïàõûë ýþðÿíäÿ,

Ñèðêÿ êèìè úîøàð, ñþçö îëàð áîø ùÿðçÿ-ùÿäéàí.

Ðÿíýúÿ áèðäèð ñöñÿí èëÿ ñàðûìñàüûí éàðïàüû,

Áàòèë îëàð ñàðûìñàüûí ðÿíýè þç ãîõóñóíäàí.

Ìÿíèì ñåùðèì äöøñÿ ÿýÿð î Çÿðäöøòöí îäóíà,

Çÿðäöøò îäó îõóéàúàã îíó ñó êèìè ðÿâàí.

304
 12.

Íóø åäÿðÿì ôÿëÿê ãÿìèí àüëàìàãäàí, éàçûã ìÿíÿ!

×ÿðõè-ôÿëÿê êÿìÿíäèíÿ áàüëû ãàëàí, éàçûã ìÿíÿ!

Îäëó ýöíÿø äîüàð, ñÿðèí ñöáù íÿñèìèíè ãîâàð,

Êþíëöì àëîâëàíàð, êÿäÿð âåðìÿç àìàí, éàçûã ìÿíÿ!

Ãûëäû ôÿëÿê ìÿíÿ úÿôà, êþíëöìö ãûðäû êþðïöòÿê,

Ìÿí áó ñó ðÿíýëè êþðïöíö ãûððàì ùà÷àí? Éàçûã ìÿíÿ!

Ãÿëáäÿí àðçó ðèøÿñèí ãÿì áåëè èëÿ êÿñìèøÿì,

Úàí éîëóìà ÿúÿë òþêöá ñàíêè òèêàí, éàçûã ìÿíÿ!

Éîõëóüóí àðõàñûíúà ìÿí ãà÷ìàäàéàì êöëÿê êèìè,

Ìÿí éîõàì, àììà, ùÿð âöúóä ìÿíäÿí ÿéàí, éàçûã ìÿíÿ!

Éåë íåúÿ ýþéíÿéèí åäÿð òîçäàí, ùàìàí î éåë ìÿíÿì,

Ýþéíÿéèì îëäó âàðëûüà òÿêúÿ íèøàí, éàçûã ìÿíÿ!

Àüçûìà ùÿð ãÿäÿð ýÿëÿð àáè-ùÿéàò òÿáäÿí,

Àüçûìà îä ñàëàð éåíÿ àùö ôÿüàí, éàçûã ìÿíÿ!

Éàíüûìû ÿãë ÷åøìÿñè ñþíäöðöá, èíäè ãîðõóäàí,

ßãë áóëàüûíà àòûì äàø áó çàìàí? Éàçûã ìÿíÿ!

Ñöôðÿìèí àðòûüûí éåéÿð Úÿì êèìèëÿð, ðÿâàìûäûð,

Ìÿíñÿ îëóì ãàðûøãàòÿê ðèçÿ éûüàí? Éàçûã ìÿíÿ!

Êÿáÿäÿêè ãàðà äàøû þïìöøÿì, èíäè ìÿí íåúÿ,

Íàêÿñèí àü ÿëèí þïöì? ×ûõìàäû úàí, éàçûã ìÿíÿ!

Òàúûì èëÿ Ýöíÿø êèìè òîðïàüû íöðà ÷óëüàðàì,

Ëöò ýÿçÿðÿì þçöì, áàòàð íóðà úàùàí, éàçûã ìÿíÿ!

Äîñòëàðûìûí ùÿéàòûíà ìÿí ñöïÿðÿì, ÿúÿá áóäóð,

Äöøìÿí þëÿðñÿ, ùÿì ìÿíÿì ìÿðñèéÿõàí, éàçûã ìÿíÿ!
305
Ùàðäà ãàëûá ãûëûíú, êÿñÿ áàøûìû, òà îëàì õèëàñ,
Äÿðäëè úèéÿð ãàáàðëàíûá, îëäó ñóùàí, éàçûã ìÿíÿ!

Þç âÿòÿíèìäÿ áèð ýöëÿì, äþâðÿìè ÷óëüàìûø òèêàí,

Ãöðáÿòÿ äöøäöì, îäëàíûá, éàíäû òèêàí, éàçûã ìÿíÿ!

Ýÿëñÿ êÿðÿì ñþçö äèëÿ, ýþçëÿðèì àüëàéàð ìÿíèì,

Úèñìèìè ãàíäà ãÿðã åäÿð ÿøêè-ðÿâàí, éàçûã ìÿíÿ!

Àüëàäû ãàí êÿðÿì ýþçö, ýþð äåäè ãàðÿ áÿõòèìè,

Éàñÿìÿíÿì, ãûðûá, òþêöð áàäè-õÿçàí, éàçûã ìÿíÿ!

Èíëÿäè áó úàùàí äåäè: — Éîõ áó ÷ÿìÿíäÿ ýöë, ÷è÷ÿê,

Âåðäè êÿðÿì ÿëè ñÿíÿ ãóì, éå, äîëàí! — Éàçûã ìÿíÿ!

13.
Úàùàíäàí êÿíàðäà þçöíÿ éåð àõòàð!
Àüûë õàðè÷èíäÿ îëàí ðÿùáÿð àõòàð!

Ãÿëÿì àë, èêè àëÿìèí öñòÿ õÿòò ÷ÿê!

Óúàëìàã ö÷öí ýþéëÿðÿ, øÿùïÿð àõòàð!

Úàùàíäûð ñÿíÿ ôÿðø, îíäàí éàïûøìà!

Ôÿëÿêäèð ñÿíÿ ÿðø, ýåò, ýþéëÿð àõòàð!

Ñÿíÿ ýþçäàüû âàðëûüûíäûð, ýÿðÿêñÿ,

ßýÿð òóòèéà éîõñà, ýåò, úþâùÿð àõòàð!

Þëÿíëÿð éàíûíäà éåðèí âàð úàùàíäà,

×ûõ îíäàí, ùÿéàò èñòÿñÿí, úàí âåð, àõòàð!

Äåéÿð “Àëëàùàì” áóðäà ÷îõ éîëêÿñÿíëÿð,

Áóðàõ îíëàðû, õàëèãè-ÿêáÿð àõòàð!

Áó áåø äàðâàçà, äþðä ùÿääè, î äîããóç,

Âÿ éåääè îëàí þëêÿéÿ çèâÿð àõòàð!

Øàùû, ñóëòàíû àíìà, äÿðä ÿùëèñÿíñÿ,

×àëûø, ðèíäëÿðè äîñòëóüà ìÿçùÿð àõòàð!
306
À÷àð øàùëàðûí ìöëêöíÿ èñòÿéèðñÿí?
Ýÿäàíûí êèëèì àëòûíû éåêñÿð àõòàð!

Ýþçö òîõëàðà úàí äÿðìàíû âåðìÿ,

Úèéÿðòÿøíÿëÿð áÿçìèíÿ ýþâñÿð àõòàð!

Êþíöë áàüû, äÿðä áöëáöëö íÿüìÿñèíè,

Äèëÿðñÿíñÿ, Õàãàíèäÿí ÿçáÿð àõòàð!

14.
Äÿùðäÿ áèð ÿùë èíñàí òàïìàäûã,
Åøãÿ ëàéèã íàçÿíèí úàí òàïìàäûã.

ßùëè ýþéäÿ àõòàðàã áóíäàí áåëÿ,

×öíêè, ýÿçäèê éåðäÿ ùÿð àí, òàïìàäûã.

Åé þìöð, ÿéëÿí, äàéàíìà, åé öìèä,

Õÿñòÿ îëäóã, äÿðäÿ äÿðìàí òàïìàäûã.

Äîëäó äöíéà ñöôðÿñèíÿ úûð àðû,

Áèð ÿñÿð îíëàðäà áàëäàí òàïìàäûã.

Ñþéëÿäèí: àõòàð, úàùàíäà âàð âÿôà,

Áèðýÿ àõòàðäûãñà, öíâàí òàïìàäûã.

Ïóñãóñóíäà ÷îõ îòóðäóã ýþéëÿðèí,

Òöëêö ÷îõ ýþðäöê, áèð àñëàí òàïìàäûã,

Äÿùðäÿ éöç ìèí Ñöëåéìàí âàð, ôÿãÿò,

Ñåùð öçöêëö áèð Ñöëåéìàí òàïìàäûã.

×îõ çàìàí òÿðê åéëÿäèê Õàãàíèíè,

Áèç îíóíòÿê áèð ñöõÿíäàí òàïìàäûã.

Ýþðìÿäè ìöëêè-Õîðàñàí ìèñëèíè,

Òàé îíà, ùÿòòà, Èðàãäàí òàïìàäûã.

307
 15.
Ôèêèð, õÿéàë îäóíäàí òóòóøóá, úàíûì éàíûá,
“Àëëàù, Àëëàù” äåìÿêäÿí àõûð äÿùàíûì éàíûá.

Ôÿëÿê ìÿíèì ñèíÿìÿ åëÿ áèð îä âóðóá êè,

Öðÿéèìäÿí îä àëûá, òàáö òÿâàíûì éàíûá.

Èøëÿðèìè çàé åòäè ìÿíèì áó úàí éàíüûñû,

Ôÿëÿéèí õàìëûüûíäàí ðóùè-ðÿâàíûì éàíûá.

Àùûìûí øþëÿñèíäÿí, õàëãûí ýþçö þíöíäÿ

Ïÿðäÿäÿ ñàõëàäûüûì ñèððè-íÿùàíûì éàíûá.

Ìÿí äþâëÿò àõòàðûðäûì, çèëëÿò ÷ûõäû ãàðøûìà,

Äåäèì: — Îäñàí, — áó ñþçö äåéÿí çÿáàíûì éàíûá.

Ýþðìöøñÿí îä éàíäûðàð íåúÿ íàçèê èïÿéè?

Î úöð, ãÿì øèìøÿéèëÿ ìÿíèì ÿðêàíûì éàíûá.

Øåðèì ÿýÿð îä ñàëàð ãÿëáÿ, ñÿáÿá îäóð êè,

Ýþâùÿð ñà÷àí õàòèðèì, òÿáè-ðÿâàíûì éàíûá.

Ñþç ìöëêöíöí íàèáè Õàãàíèéÿì, ùÿñÿääÿí

Ýþéëÿð ìÿíÿ ãÿùð åäèá, àëûøûá, úàíûì éàíûá.

16.

Äöøöá öðÿéèìèí îäà äàíÿñè,

Îíóí÷öí õîø ýÿëèð íàëÿìèí ñÿñè.

Ýþéëÿðÿ éöêñÿëÿí àùûìäàí ìÿíèì

Ýþéöí ñÿêêèç îëóá éåääè ãöááÿñè.

Ìÿíÿì ñóñóç áèòÿí õóðìà àüàúû,

Îä äöøöá úàíûìà, àðòûð øþëÿñè.

308
Éàíûëäûì, àüàú éîõ, íåéëóôÿðÿì êè,
Ãÿðã åäÿð úàíûìû ýþçöì ÷åøìÿñè.

Ãÿëáèì ñÿùùÿò ñàíàð áÿëàíû, âàëëàù,

Áÿëàêåøëèê îëóá îíóí ïèøÿñè.

Îõäàíà äöç ýÿëèð ùÿð çàìàí îõóì,

Öìèäëÿ äîëóäóð êþíöë øèøÿñè.

Ìÿí øàäàì, íàõûøûì “éåê” ýÿëèá çÿðäÿ,

“Øåø” àòàí ùÿðèôèí ÷îõäóð ãöññÿñè.

Ìÿí áÿëà àòûéëà ÷àòäûì ìÿíçèëÿ,

Õàë-õàë àò ìèíÿíèí éîõ äöøÿðýÿñè.

Éåë îëóá, ó÷äóìó ìèíäèéèì î àò?

Éîëëàðäà ãàëìàìûø áèð íèøàíÿñè.

Áàëûããóëàüûíäàí êè÷èêäèð éåðèì,

Äÿíèçòÿê äöíéàíûí âàð òÿùëöêÿñè.

Áó äöíéà, íàõûøñûç çÿðëÿ îëñà äà,

Íàõûøëàíìûø îíóí íÿðä òÿõòÿñè.

Õàãàíè, äöíéàéà óéìà ýÿë àðòûã,

Àøèã þëäöðìÿêäèð îíóí øèâÿñè.

17.

Éåð öçöíäÿ ùàíñû êþíëöí ïàéû ãÿì äåéèë?

Òÿñÿëëèñÿ êèìèéàäàí àç ÿäÿì äåéèë.

Öðÿéèíèí éàðàñûíà òîðïàã ñÿï àíúàã,

×öíêè îíóí ÿëàúû ùå÷ áèð ìÿëùÿì äåéèë.

Ìÿéóñëóüóí ãàðøûñûíû àùûíëà ñàõëà,

Àùëà ùÿìäÿì îë êè, ñÿíÿ éàð ùÿìäÿì äåéèë.
309
 Èíñàíëûüûí òàðëàñûíäà âÿôà ñöíáöëö
Áèòäèéèíÿ ùå÷ áèð èíñàí õàòèðúÿì äåéèë.

Ñóñóçëóãäàí éàíäû áöòöí àðçó ýöëëÿðè,

×öíêè öìèä áóëóäóíóí ýþçö íÿì äåéèë.

Ïàé âåðÿíäÿ ÿñêèê îëìàç äîñòëàð éàíûíäàí,

“Âàé” äåéÿíäÿ ñÿíÿ áèð êÿñ, áèë, ìÿùðÿì äåéèë.

Äîñòëàðûíäàí ùÿð ùàíñûíà øèêàéÿò åòñÿí,

Ñÿáð åò, — äåéÿð êè, Àëëàùûí ëöòôö êÿì äåéèë.

Áèëèðñÿíìè, áó àëÿìäÿ àñóäÿ êèìäèð?

Î êÿñäèð êè, õàëã éàíûíäà ìþùòÿðÿì äåéèë.

Èëèí éàëíûç èêè ýöíö øàäëûã ö÷öíäöð,

Éàõøû áàõñàí, îíäà áåëÿ õàëã õöððÿì äåéèë.

Áó àëÿìäÿ åëÿ áàéðàì ýþñòÿðèí êè, î,

Éöç ìèíëÿðëÿ èíñàíëàð÷öí áèð ìàòÿì äåéèë.

Äóð, Õàãàíè, ñöôðÿñèíè òÿðê åò úàùàíûí,

×öíêè øàäëûã äöøÿðýÿñè áó àëÿì äåéèë.

18.

Öðÿéèìÿ çÿìàíÿíèí ÿëè íåøòÿð âóðäóüóíäàí,

Ñèíÿì íåúÿ ëàëÿ à÷äû, ëàõòà-ëàõòà îëäóãúà ãàí.

Áó éàðàíû, äåéèí, êèìèí øÿôÿããÿòëè ÿëè áàüëàð?

Áó äþâðàíäà ìÿíè ñåâÿí íÿ äîñò ãàëìûø, íÿ ãîùóì âàð.

Íÿ øÿùÿðèí ùþêìäàðû áèð àðçóìà ÿìÿë åäèð,

Íÿ îðäóëàð ñÿðêÿðäÿñè áèð ìöøêöëöìö ùÿëë åäèð.

Öðÿéèìèí ìèí äÿðäè âàð, áó äÿðäëÿðè éîõäóð äóéàí,

Íÿ äÿðäèìÿ äÿðìàí åäÿí, íÿ éàðàìà ìÿëùÿì ãîéàí.
310
Îõóéàí éîõ, ãàíàí éîõäóð éàçäûüûì õîø ñÿòèðëÿðè,
Èñòè òÿíäèð ýþðöíìÿéèð, íÿéÿ ñàëûì ôÿòèðëÿðè.

Àíàñûç áèð ãóçó êèìè ìÿíèì íàëÿì ýþéÿ ãàëõàð,

Íÿ ãîéóíóì ãóçóëàéûð, íÿ øàõÿìäÿ íöáàðûì âàð.

Ìÿíèì ñîéóã íÿôÿñèìäÿí ãûçìàð éàéäà øàõòà äöøÿð,

Íÿ åùòèéàú àü ÷àäûðà, àü ïàëòàðà, ãûøñà ÿýÿð?

Äþðä êèòàáäàí ìÿëóì îëäó, éåýàíÿñè ìÿíÿì ÿñðèí,

Ìöãÿääÿñÿì þç äèíèìäÿ, áóíó éÿãèí áèëäè äþðä äèí.

Øàùäàí ÷þðÿê èñòÿäèêäÿ, î ìÿíÿ íàç, ãÿìçÿ âåðÿð,

Çÿìàíÿäÿí ñó èñòÿñÿì, ãàáàüûìà ãîéàð çÿùÿð.

Åé ñàùèáèì, ìààø ö÷öí éåòÿð âåðäèì áàøàüðûñû,

Áóíäàí áåëÿ ñÿí äÿ ìÿíèì ÿçàáûìà îëìà ðàçû.

×þðÿê ö÷öí, ïàëòàð ö÷öí ÷îõ èíúèòìÿ ìÿíè, Òàíðû!

Ãÿëÿìèìäÿí, ÿëëÿðèìäÿí éåòèð ìÿíÿ ñÿí îíëàðû.

19.

Ìàë âÿ øþùðÿò ñàùèáèäèð áó ýöí àë÷àã àäàìëàð,

Íÿôñÿ ÿñèð îëàíëàðûí áàçàðûäûð áó áàçàð.

Áó þòÿðýè ãÿì åâèíäÿ âàðñà øàäëûã ÿñÿðè,

Îíëàð îëàð øàä êè, éîõäóð èíñàíëûãäàí õÿáÿðè.

Êå÷ìÿ þíÿ áó äöíéàäà, ýåò, öçëÿòäÿ òóò ãÿðàð,

Ãîé éóõàðû áàøà êå÷ñèí äàëäàí ýÿëÿí àäàìëàð!

Éàõøû àäàì ïèñëèê ýþðöð áó äöíéàéà ýÿëÿíäÿí,

Íÿ åéëÿñèí äöíéà, àíúàã ïèñëèê ýÿëèð ÿëèíäÿí.

×àëûø, àë÷àã àäàìëàðäàí òèêÿ àëìà äöíéàäà,

Îíëàð ñÿíè ðöñâàé åäÿð, ýåäÿð ùþðìÿòèí áàäà.
311
 Öçäÿí ïàðëàã îëñàëàð äà, è÷ëÿðèäèð ãàïãàðà,
Àéíà àäû âåðìÿê îëàð áó úÿùÿòäÿí îíëàðà.

Ãàíìàçëàðûí ÿëèíäÿäèð âàð-äþâëÿòèí ùàìûñû,

Éåéÿð Èñà ñöôðÿñèíäÿí íåìÿò åøøÿê àðûñû.

Íàìÿðäëÿðëÿ õÿäèìëÿðäèð òóòàí áó ýöí úàùàíû,

Áó äþâðàíäûð õàúÿëÿðëÿ õÿñèñëÿðèí äþâðàíû.

Åé Õàãàíè, ïàê äóéüóéëà áÿçÿ ùÿð áèð ñþçöíö,

Î äöíéàäà áèð ìÿãàìà ÷àòäûð áàðû þçöíö.

20.
Ôèòíÿ àéàã öñòÿ èêÿí îòóðìàãäà éîõ åòèáàð,
Ìÿùÿááÿòèí áàéðàüû äà þç éåðèíäÿ òóòìóø ãÿðàð.

Ìÿíÿ ùÿð íÿ ëàçûìäûðñà òàìàì-êàìàë âàðûì èäè,

Òÿêúÿ åøãèí ìþùíÿòèíÿ ùÿñðÿò èäèì, î äà êè, âàð.

Ñÿáð áåëÿ ìþùíÿò èëÿ áèð àí àéàãëàøà áèëìÿç,

Àéàãëàðû áàüëû äåéèë, ñÿáð, îäóð, äóðìàç, ãà÷àð.

Ñÿáð ìÿíäÿí óçàãëàøûð, íÿ åéëÿñèí, öçöðëöäöð,

Èòè ãûëûíú öçÿðèíäÿ, äåéèí, íåúÿ äóðìàã îëàð?

Çÿìàíÿíèí áóäàüûíûí éàðàøûüû îëàí áèð êÿñ,

Öìèäèìèí ðèøÿñèíè ãàçûéàðàã, àòäû êÿíàð.

Íÿ ãÿäÿð êè, ÷ÿðõè-ôÿëÿê áó ôèêðèíäÿí äþíìÿìèøäèð,

Ôÿíà èøèì äàùà áÿäòÿð ôÿíàëûüà îëóð äö÷àð.

Êèìäÿí åäèì øèêàéÿòè, êèìäèð ìÿíè äÿðäÿ ñàëàí,

Áèëìÿéèðÿì, êàðýöçàðäûð, éà êè, áþéöê áèð ùþêìöäàð?

Èëàí âóðàí äàäö-ôÿðéàä åäÿð èëàí éàðàñûíäàí,

Èëàí èñÿ îôñóí÷óäàí ýèëåéëÿíèá, ùàðàé ñàëàð.

Åé Õàãàíè, òÿðê åò ñÿí äÿ áó äöíéàíûí ìÿíçèëèíè,

Áó ìÿíçèëÿ äöøÿí ùÿð êÿñ ðàùàòëûüà ùÿñðÿò ãàëàð.
312
 21.
Âÿôà ÿòðè áàüûøëàðìû ýöëöíäÿí áèð êÿñÿ àëÿì?
Úàùàí äóðäóãúà îëìàç,îëìàìûøäûð áèð êþíöë õöððÿì.

Ñþç à÷ìà, ýÿë, áó àëÿìäÿí, òàïûëìàç îíäà ùå÷ áèð âàõò,

Èêè äîñò êè, öðÿêäÿí áèð, ñþçöíäÿí áèð îëà ùÿìäÿì.

Èòèí ñàáèò âÿôàñûíäàí ñþç à÷ìûøëàðñà èíñàíëàð,

Íÿ âàõòäàíäûð ýþðÿí éîõäóð âÿôàëû áèð áÿíè-àäÿì.

Âÿôàíûí ýþâùÿðèíè éåð öçöíäÿ ýÿçìÿ áèùóäÿ,

Îíó ýþé õÿçíÿñèíäÿ àõòàðàí îëñà, òàïûëìàç ùÿì.

Íÿ áèð äÿðìàí, íÿ áèð ìÿëùÿì áó àëÿìäÿí òÿìÿíèíà åò,

Ùÿðÿ áèð õÿñòÿëèêëÿ ýåòäè, ùå÷ êÿñ òàïìàäû ìÿëùÿì.

Áó âàðëûã àëÿìèíäÿí ãà÷, ÿäÿì òÿõòèíäÿ ñÿí ÿéëÿø,

Èíàí, ùå÷ êèì áó ìÿíçèëäÿ ìóðàäà éåòìÿìèø áèð äÿì.

Ýåúÿ îëìóø ãûôûë, ýöíäöç ðÿçÿ áó ãÿìëè ìÿùáÿñäÿ,

Òàïûëìàç áèð à÷àð, ìÿùáÿñ à÷ûëñûí, òà äàüûëñûí ãÿì.

Áó âÿùøÿò àëÿìèíäÿ ýÿçìÿ, åé Õàãàíè, öíñèééÿò;

Èëàí àüçûíäà Èñà ìþúöçöíäÿí êèìñÿ âóðìàç äÿì.

22.
Çÿìàíÿäÿ ãàëìàìûøäûð âÿôàäàí áèð ÿëàìÿò,
Áó äöíéàäà íÿ äîñò ãàëìûø, íÿ äîñòëàðäà ñÿäàãÿò.

Äöíéà à÷ûá ÿë-ãîëóíó áèçÿ åòìÿê÷öí úÿôà,

ßôñóñ, îíóí ãàðøûñûíäà äàéàíà áèëìÿç âÿôà.

Éàõäû âÿôà ýöëøÿíèíè ùàíñû àòÿø òÿð-òÿìèç,

Êè, ãàëìàäû íÿ ãóðóäàí, íÿ äÿ éàøäàí îíäà èç?!

Ùÿéàòûìû åëÿ éåðäÿ òöêäÿí àñäû ôÿëÿêëÿð,

ßúÿë èëÿ àðàìûçäà éîë ãàëìàäû òöê ãÿäÿð.
313
 Êèìÿ äåéèì þç äÿðäèìè, ñûíàìûøàì èíñàíû,
Áèð êèìñÿäÿ ýþðìÿìèøÿì ìÿí èíñàíëûã íèøàíû.

Åé Õàãàíè, ÷ÿê ýþçöíö àë÷àãëàð äÿðýàùûíäàí,

Úèéÿðèíèí ãàíûíû óä, ãàëìàìûø äÿðäÿ ãàëàí.

23.

Òèëñèìèíÿ äöøìöøÿì ìÿí ãÿçàíûí, éàõøû áàõ!

Íÿ ñîâðóëàí òîçóì âàð, íÿ ÿñèð îëìóø òîðïàã.

Êþíëöì âóðüóí, ùÿâÿñèì åøãèí ÿñèðè îëìóø,

Ýþðäöíìö áèð çÿíúèðëÿ áàüëàíñûí èêè äóñòàã?

Áàøûì ÷îõ áÿëà ÷ÿêèð ãÿëáèì éîë ýþñòÿðÿëè,

Áÿëÿä÷èì ãóëäóð îëäó, ìÿí — ñÿðõîø, ìÿíçèë — óçàã.

Êþíëöíöí ÿòÿéèíè íÿñèá åòñèí éàðàäàí,

Éîë öñòöíäÿêè òîðäàí õÿáÿðèì îëìàéàúàã.

Íÿôÿñ ÷ÿêñÿ ÿñèð ãóø, äåìÿê, ó÷ìàã èñòÿéèð,

Ñÿí áó ôÿðéàä òîðóíäàí õèëàñ îëìà áèð ñàéàã.

Òîðïàüûí ùàâàñûéëà ãîë-ãàíàä ÷àëàí öðÿê,

Øÿêèëäÿêè ãþí÷ÿòÿê ùå÷ âàõò à÷ûëìàéàúàã.

Íåøòÿð äóéóðàì áöòöí öðÿêäÿí äîäàüàäÿê,

Éàðàëàíìûø úèéÿðèì ñîðóøóð: íÿäèð áó äàü?

Ýÿçèá ÿíãà ãóøóíó äþíìÿêäÿíñÿ òîðïàüà,

Ãÿíàÿò úåéðàíûíû òóòìàã ö÷öí ãóð äóçàã.

Àéûã áàõòûí ôåéçèëÿ ýþðÿí ýþç èñòÿéèðÿì,

Ýþç éàøûì øÿáíÿì îëñóí, ñÿùÿðèí öçö éàðïàã.

Èìòàùàí òàðàúûíà ýåòäèí, Õàãàíè, àõòàð,

Àçàäëûã êöðÿñèíèí òîçóíäà èêñèð àíúàã.
314
 24.

Áó äöíéàäà ìÿðäëèê, ñÿäàãÿò ùàíû?

Ýöë áèòèðìÿç áó ôÿëÿéèí ýöëäàíû.

Áàõ, äóë ãàëäû êÿðàìÿòèí àòàñû,

Äîüìàäû áèð äöçëöê äöíéà àíàñû.

Âÿôàñûçäûð êÿú äîëàíàí ðóçèýàð,

Áèð òîç ãÿäÿð îíäà éîõäóð åòèáàð.

Áó ôÿëÿéèí õîí÷àñûíäà âàð àíúàã,

Èêè ôÿòèð — áèðè ñàðû, áèðè àü*.

Áèð ïàõûëëûã äÿðäè äöøöá àëÿìÿ,

Éàðÿá, ìÿíè îíà äö÷àð åéëÿìÿ!

Õàãàíèéÿì, òàìàùûí ñöôðÿñèíäÿí,

Òàìàìèëÿ ÿëèìè öçìöøÿì ìÿí.

Ìÿðä äåéèëÿì, ìÿðäëèê óìñàì äöíéàäàí,

Êè, ìÿðäëèéè éîõäóð îíóí áèíàäàí.

Ùöììÿòèì âàð éåíèëìÿç Ðöñòÿì êèìè,

Ìÿùâ åäÿðÿì ìÿí òàìàùûí äèâèíè*.

Õàúÿ ìÿíÿ ÷þðÿê âÿä åòäè ÿýÿð,

Äèëäÿ ìÿíÿ âåðäèñÿ ìèí âÿäÿëÿð,

Äåäèì îíà õàòèð ãîéàðàã, ñÿíÿ,

Åùòèéàúûì éîõäóð ñÿíèí òþùôÿíÿ.

×îõ äîñò îëàð, äîñò éîëóíäà úàùàíäà,

Çÿùÿð è÷ÿð øÿðáÿò êèìè áèð àíäà.

Õàúÿ âÿäÿ îëìàäû ùå÷ âÿôàäàð,

Ïàõûëëàðäà îëàðìû ùå÷ äöç èëãàð?

ßýÿð Õàúÿ ñó ãàòäûñà àøûìà,

Ýÿòèðäèñÿ áèð ÷îõ áÿëà áàøûìà,
315
 Èíúèòäèñÿ áó ãÿëáèìè, íÿùàéÿò,
Áèëäèì êè, ÷îõ éàðàìàçäûð î õèëãÿò.

Ýåú áèëäèì êè, îíäà éîõäóð åòèáàð,

Áó éîõäàí áÿùñ åòìÿêäÿ íÿ ìÿíà âàð?

25.

Áó çöëìêàð äþâðàíäà ìÿí áèð âÿôà ýþðìÿäèì,

Öçö ãàðà òàëåäÿ ìÿí áèð ñÿôà ýþðìÿäèì.

Çÿìàíÿéëÿ ãóìàðäà íÿ ãÿäÿð êè, óäóçäóì,

Íÿãøèíäÿ úûüàëëûãäàí áàøãà ìÿíà ýþðìÿäèì.

Ìÿí ñèçè áèëìÿéèðÿì, þçöìñÿ ÷îõ ñûíàäûì,

Çÿìàíÿíèí èøèíäÿ ãàíóí-ãàéäà ýþðìÿäèì.

Ùÿìíèøèíèì ýþëýÿäèð, ùÿìäÿìèì àùö íàëÿ,

Ìÿí þçöìö îíëàðäàí áèð àí úöäà ýþðìÿäèì.

Ýþçöìöí íóðó ñàéÿ, ãÿëáèìèí äîñòó íàëÿ!

Äöíéàäà ñèçèí êèìè ìöøýöëýöøà ýþðìÿäèì.

Çÿìàíÿ äîñòëàðûíû ÷îõ ñûíàäûì, íÿùàéÿò,

ßùäèíÿ ñàäèã îëàí áèð àøèíà ýþðìÿäèì.

Ìÿí àëÿì õàðè÷èíäÿ âÿôà àõòàðàì ýÿðÿê,

×öíêè, àëÿì è÷èíäÿ îíó ÿñëà ýþðìÿäèì.

Öðÿéèìèí áàøûíäà ïàð÷àëàðàì éàõàìû,

Áèð ÷îõ öðÿêëÿðäÿ ìÿí, ýÿçäèì, ðèçà ýþðìÿäèì.

Ñàíêè éîõà ÷ûõìûøäûð ìÿðäëèê áöòöí äöíéàäà,

Áèð äÿãèãÿì îëìàäû êè, éöç úÿôà ýþðìÿäèì.

Åøèòäèì êè, ìåéâÿ âàð çÿìàíÿíèí áàüûíäà,

Èëëÿð áîéó àõòàðäûì, áèð ÷àüàëà ýþðìÿäèì.
316
Ðàùàòëûã ãàçàíûíäà áèøÿí õþðÿêëÿð è÷ðÿ,
Ôÿãèðëèêäÿí áàøãà áèð äàäëû üèäà ýþðìÿäèì.

Ðóçèýàðûí âóðäóüó éàðàëàðà ñÿùÿðèí,

Øÿðàáûíäàí òÿñèðëè ùå÷ áèð äÿâà ýþðìÿäèì.

Åé Õàãàíè, íàëÿ åò, çÿìàíÿíèí ñàçûíäà,

Ùÿçèí íàëÿíäÿí áàøãà, õîø áèð íÿâà ýþðìÿäèì.

26.

Øèðâàíäà îëñàéäû ãàíàí àäàìëàð,

Ùå÷ ñÿôÿð ôèêðèíÿ äöøìÿçäèì, èíàí.

Îëñàéäû õîø ýöíöì Òÿáðèçäÿ ùÿðýàù,

ßðìÿí òîðïàüûíäà ñàëìàçäûì ìÿêàí.

ßðìÿíäÿ îëñàéäû ãèéìÿò âåðÿíèì,

Áàøãà áèð äèéàðà ýåòìÿçäèì îðäàí.

Íÿ ãÿäÿð ÷àëûøäûì, ÷àïàëàäûìñà,

Ìÿíèìëÿ îëìàäû ôÿëÿê ìåùðèáàí.

Éöéöðäöì, éîðóëäóì öìèä éîëóíäà,

Òàëåéèì ýöëìÿäè öçöìÿ áèð àí.

Úèéÿðèì ùÿñðÿòëÿ ãàíà äþíäöñÿ,

Öðÿê èñòÿéèíÿ éåòìÿäè, àìàí!

Éîõëóã ïÿðäÿñèíÿ áöðöíäö èñòÿê,

Éàëâàðäûì, ýèðìÿäè ÿñëà ãàïûìäàí.

Äöíéàéà ñûüìàéàí ùöììÿòèì âàðäû,

Îíà äàð ýÿëÿðäè ùÿð èêè úàùàí.

Àðçóì, èñòÿêëÿðèì äÿðéà ãÿäÿðäè,

Áèðèíÿ ÷àòìàüà îëìàäû èìêàí.
317
Ðóçèíèí ñóéó äà áóëàã ýþçöíäÿí
Àíúàã èêè ãÿòðÿ àõäû ÷îõ çàìàí.

Êþíëöìöí áèð ãóðó éàðïàüû éîõäó,

Äóéìàäû éàøûëëûã ÿòðè úàùàíäàí.

ßëèìè öçìöøÿì áîëëóãäàí, àõûð,

Áÿõòèí òàðëàñû äà áàð âåðìèð ÿëàí.

Ìÿíÿ âåðèëÿíëÿð ýÿðÿê äåéèëäè,

Ýÿðÿê îëàíû äà âåðìÿäè äþâðàí.

27.
Õàãàíè, äþâðäÿí åòìÿ øèêàéÿò,
Îëäóñà ãöðáÿòäÿ ùÿð èøèí ïàìàë.

Çÿìàíÿ ñÿíäÿí äÿ éàçûã ýöíäÿäèð,

Î, êÿðÿì åòìÿéÿ òàïìàéûð ìàúàë.

Ãöðóð ãûôûëûíû ãÿëáèíäÿí ýþòöð,

Ñÿíäÿ þéöíìÿéÿ ãàëìàìûøäûð ùàë.

Î çàìàí öðÿéèí ðàùàò îëàð êè,

Îíäà ãöðóð äèâè îëìàñûí õÿéàë.

Áèðúÿ öììèä ãàëûá — þëÿíäÿí ñîíðà,

Áèçÿ äàéàã îëñóí ðÿááè-çöë-úàëàë.

Óòàíäûð, éîëà ñàë àüàëàðû ñÿí,

Éàëàíäàí áàøãà éîõ îíëàðäà êàìàë.

Þëÿí àüàëàðà, ýÿë, ìàòÿì ñàõëà,

Êÿðÿì àüàúûíäàí ãàëìàìûø íèùàë.

Ñþéëÿ, åé Õîðàñàí, Øÿùàáûí ùàíû?

Ñþéëÿ, åé Èñôàùàí, íÿ îëäó Úàìàë?*

Àõòàðñàí áó éåääè èãëèìè ÿýÿð,

Òàïìàã êÿðÿì ÿùëè îëìóøäóð ìàùàë.
318
Íÿ àë÷àã àäàìäà, íÿ úàâàíìÿðääÿ,
Äåéèë þç éåðèíäÿ íÿ ùàë, íÿ ÿùâàë.

Êèìäÿ äþâëÿò âàðñà, ùöììÿòè éîõäóð,

Êèìäÿ ùöììÿò âàðñà, éîõäóð îíäà ìàë.

28.

Êèì ðàùàòëûã íèøàí âåðÿð? Âåðìÿç.

Êèì áÿëàäàí àìàí âåðÿð? Âåðìÿç.

Áèðúÿ àçàä íÿôÿñ àëûì äåéÿ, ìÿí,

Ðóçèýàðûì áèð àí âåðÿð? Âåðìÿç.

Ãÿëáèìèçäÿ ÿëÿì äöéöíëÿíäè,

×ÿðõ îíó áèð à÷àí âåðÿð? Âåðìÿç.

Áèð êÿñ, àõûð, öðÿê ãÿìè äàüûäàí,

Áèð õåéèðõàù íèøàí âåðÿð? Âåðìÿç.

Àõûðû îäëó àùûìûí ýÿìèñè,

Ñàùèëÿ äîüðó éàí âåðÿð? Âåðìÿç.

Ýÿìèìè äàëüà ãûðñà äà, áèð êÿñ,

Éåëêÿíÿ áèð òÿêàí âåðÿð? Âåðìÿç..

Àõòàðûð ÿäëè ýþéäÿ Õàãàíè,

Ùàããûíû àñèìàí âåðÿð?Âåðìÿç.

29.

Íÿ âàõòàäÿê ñèòÿì ÷ÿêÿúÿéÿì ìÿí?

Ýþëýÿ êèìè ãà÷àúàüàì þçöìäÿí?

Àüçû áàüëû, áîüàçû äàð íåéìèéÿì?

Çöëì ÿëèíäÿí ùàðàé ñàëûá, èíëÿéÿì.
319
 Áèð èíñàô åò, àüëàìàéûì íå÷èí ìÿí?
Àõû, èíñàô ýþðìÿäèì áèð êèìñÿäÿí.

Ýåúÿ-ýöíäöç àëà èòè íÿ ãÿäÿð,

Ìÿíè ãàïûá åäÿúÿêäèð äÿðáÿäÿð?!

Íÿ âàõòàäÿê éóéóíìàã÷öí ùÿð àë÷àã,

Àôòàôàòÿê áåëèì áöêöê ãàëàúàã?

Òÿðÿçèòÿê áÿñ íÿ ãÿäÿð ùÿð çàìàí,

×ûõàðûëñûí äèëèì ìÿíèì áîéíóìäàí?

Áèðúÿ éîë âàð, ðàùàò ãàëûì äåéÿ ìÿí,

Ýÿðÿê êÿñèì þç äèëèìè äèáèíäÿí...

Äåéèðñÿí: “Ãÿì ÷ÿêìÿ, îëìà ìöêÿääÿð”,

Áó ñþçëÿðè äèíëÿéèì áÿñ íÿ ãÿäÿð?

Äÿíèç êèìè, áóëóä êèìè úîøàðàì,

Ìöìêöí äåéèë ñóñàì, ãàëàì ìÿí àðàì.

Ãÿëáè ñûíûã Õàãàíèéÿì, áÿëè, ìÿí,

Ýþðöá, ñóñìàã ýÿëìÿç ÿñëà ÿëèìäÿí.

30.

ßçÿë ýöíäÿí áó äöíéàäà îëìàìûøäûð ÿùëè-âÿôà,

Ýþðöíìÿìèø þç ÿùäèíÿ ñàäèã îëàí áèð àøèíà.

Òÿêúÿ áèçèì þëêÿìèçäÿ âÿôà éîõäóð, çÿíè åëÿìÿ,

Éåð öçöíöí ùå÷ éåðèíäÿ îíäàí áèð èç éîõäóð ÿñëà.

Ãàíû ãàíëà éó, ãàëìàéûá ðàùàòëûãäàí ùå÷ áèð íèøàí,

Þç-þçöíÿ ùÿìäÿì îë êè, òàïûëìàéûð äîñòäàí âÿôà.

Èíñàíëàðûí ìÿçàúûíäà èíñàíëûüû àç àõòàð êè,

×àëàüàíûí éóâàñûíäàí ãàíàäëàíìàç ùå÷ âàõò ùöìà.
320
Ìÿíÿ èíàí, Àäÿìèí èëê òîõóìóíäàí áó âàõòàäÿê,
Èíñàíëûðûí òàðëàñûíäà áèòìÿìèøäèð ìÿðäöìýèéà.

Âÿùøÿò áàñûð, ñÿùðàéà ýåò, öíñèééÿò òàï âÿùøèëÿðëÿ,

Èíñàíëàðûí àðàñûíäà âÿùøÿòÿ éîõ òàïàí øÿôà.

Áó ôèðóçÿ ýöíáÿäèí ñÿí âÿùäÿò òÿáëè ÷àë àëòûíäà,

×öíêè, âÿùäÿò ñÿäàñûíäàí áàøãà éîõäóð õîø áèð ñÿäà.

Àëò-öñò åëÿ ñÿðèí àùëà ñÿí áó éàøûë íÿðäòàõòàíû,

Ùå÷ áèð ùÿðèô îéíàìàìûø úûüàëëûãñûç òàõòàäà.

Ñÿí àðçóíóí ýþçëÿðèíÿ ìèë ÷ÿê, áàðû ýþðìÿñèí êè,

Ùå÷ áèð çèíäàí ãàðàíëûãäà ÷àòà áèëìÿç áó äöíéàéà.

Áîø àðçóéëà ÿëàú îëìàç öðÿéèíèí ìÿðÿçèíÿ,

×öíêè, òÿêúÿ êöêöðä èëÿ ÿëäÿ åäèëìÿç êèìèéà.

Åé Õàãàíè, äöíéàäà êÿñ âÿ íàêÿñäÿí àðàíû êÿñ,

Ùå÷ áèð äÿðäèí ñàùèáèíÿ òàïûëìàìûø âåðÿí äÿâà.

31.

Áó äöíéàíûí çàòûíäà, áàõ, ùå÷ èíñàôäàí éîõäóð ÿñÿð,

Ðàùàòëûã÷öí, ñÿàäÿò÷öí éàðàíìàéûá ñàíêè áÿøÿð.

Áó àëÿìäÿ äÿðäö ãÿìäÿí àçàä, ðàùàò éàøàìàã÷öí,

Çÿìàíÿíèí àíàñûíäàí äîüóëìàìûø áèðúÿ íÿôÿð.

Ôÿëàêÿòèí äàëüàñûíäàí òÿêúÿ îíëàð õèëàñäûð êè,

Ùÿëÿ âàðëûã éóðäó îëàí áó äöíéàéà ýÿëìÿìèøëÿð.

Êèì è÷ìèøäèð çÿìàíÿíèí ãÿäÿùèíäÿí áèð øÿðáÿò êè,

Þëäöðöúö çÿùÿðëÿðÿ îëìàìûøäûð î áÿðàáÿð?

Ñþéëÿ, íåúÿ ãîðóñóí êè, àëÿì ñÿíè áÿëàëàðäàí,

Îíóí þçö áÿëàëàðäàí ãîðóíìàã÷öí ãàëõàí ýÿçÿð.
321
Ôÿëÿê þìöð ñàðàéûíà ëàüûì àòàí áèð îüðóäóð,
ßáÿñ éåðÿ ÿéèëìÿìèø îíóí áåëè êàìàí ãÿäÿð.

Àñóäÿëèê àõòàðìà ñÿí ìàâè ÷àäûð àëòûíäà, ýÿë,

Àëÿì áèëèð, îëìàìûøäûð áèð êèìñÿéÿ áó ìöéÿññÿð.

Äþç àëäûüûí éàðàëàðà, ×öíêè, áöòöí èíñàíëàðà,

Éàðà âóðàð, ìÿëùÿì âåðìÿç ìöðöââÿòñèç áó ôÿëÿêëÿð.

Ìàòÿìñÿðà éàðàíìûøäûð, áàõ, áó àëÿì, àíëà áóíó!

Ñÿí ôÿëÿéèí ìàâè ðÿíýëè ïàëòàðûíà ñàë áèð íÿçÿð.

Åé Õàãàíè, áó äöíéàíûí àë ñþçöíÿ ãóëàã àñìà!

Ãàéäà áóäóð, îí ñþçöíäÿí èêèñèíÿ ÿìÿë åäÿð.

32.
Ãàí è÷ìÿêäÿí áàøãà áèð øåé úàíàíëàðäàí ýþçëÿìÿ,
Âÿôàñûçäàí âÿôàäàðëûã ùå÷ áèð çàìàí ýþçëÿìÿ!

Áó çàìàíäàí, áó çàìàíûí éåòèðäèéè êÿñëÿðäÿí,

Úÿôàêàðëûã ýþçëÿ, àììà, äÿðäÿ äÿðìàí ýþçëÿìÿ!

Âÿðÿìëÿäèí êå÷èðäèêúÿ ýþçÿëëÿðè ñûíàãäàí,

Áó äöíéàäà áèð õîø ÿìÿë ñÿí îíëàðäàí ýþçëÿìÿ!

Éàõøûëàðäàí éàìàíëûüûí ìöìêöíäöð áàø âåðìÿñè,

Éàìàíëàðäàí éàõøûëûãñà îëìàç, èíàí, ýþçëÿìÿ!

Ìåéäÿí ÿýÿð ñèðêÿ àëìàã ùÿð áèð çàìàí ìöìêöíñÿ,

Ñèðêÿäÿí ìåé àëìàüà ùå÷ îëìàç èìêàí, ýþçëÿìÿ!

Ýÿë, âÿôàñûç éàðäàí, êþíöë, èñòÿìÿ áèð êþìÿêëèê,

Ãàí è÷ÿíäÿí ñÿí þçöíÿ ãàéüû áèð àí ýþçëÿìÿ!

Î ùÿéàñûç ÷èíÿ áÿíçÿð, ÿýÿð èíñàí îëñàéäû,

Î âàõò àäàì èíúèìÿçäè, áóíó îíäàí ýþçëÿìÿ!

Ñÿí, åé êþíöë, þç íàëÿíëÿ Õàãàíèéÿ êþìÿê îë,

Ñÿíÿ ãÿìõàð îëìàãëûüû áó äîñòëàðäàí ýþçëÿìÿ!
322
Áó íàëÿ äÿ ôàéäàñûçäûð, ×öíêè, ýþçö áàõòûíûí,
À÷ûëìàç ùå÷ ùÿøðÿ êèìè, éîõäóð ýöìàí, ýþçëÿìÿ!

Ñÿí éàðëàðäàí êþìÿê óììà, îíëàð éàð éîõ, ìàðäûðëàð.

Éåðè ýÿëäè, ñàíúàúàãëàð, ùå÷ áèð àìàí ýþçëÿìÿ!

33.

Ãà÷ñàí, ôÿëÿê àðõàíúà, áèë, êàìàí ÷ÿêèð,

Äöíéà õàðàáëàøûð, ùàìû îíäàí àìàí ÷ÿêèð.

Îëìà ôÿëÿêëÿ äîñò, äåéèë õîø òÿáèÿòè,

Òÿðê åò úàùàíû, áóðäà ãàëàí ÿëÿìàí ÷ÿêèð.

Äöíéà áÿçÿêëè áèð èëàíà îõøàéûð êè, î,

Öçäÿí ýþçÿëäèð, àëÿì èøèíäÿí çèéàí ÷ÿêèð.

ßùðèìÿí îëäó úöìëÿ ìÿëÿêëÿð çÿìàíÿäÿ,

Þç äÿðäèíÿ ãàë, þçýÿ àéàãäàí éàìàí ÷ÿêèð.

Éåääè ôÿëÿêëÿ àëòû úÿùÿò ùå÷ äÿéèøìÿìèø,

Àëÿì áèçè äÿéèøäèðÿðÿê, èìòàùàí ÷ÿêèð.

Çÿíúèðëÿìèø ôÿëÿê éåðè óëäóçëàðû, îíóí,

Îëìóø ìèíèê àòû ýåúÿ-ýöíäöç, èíàí, ÷ÿêèð.

Õàãàíè, àüëàìà êè, ñÿíèí àùö-íàëÿíè,

Äÿùðèí ñàçûíäà íÿüìÿ éåðèíÿ ôÿüàí ÷ÿêèð.

34.

Íåéëèì, çÿìàíÿ äÿðäèíÿ ìÿëùÿì òàïûëìàéûð,

Äÿðìàí÷öí àõòàðûð áöòöí àëÿì, òàïûëìàéûð.

Ùå÷ áèð öðÿê áó ýþéëÿðèí àëòûíäà èë áîéó,

Øöìøàä êèìè òàçÿ âÿ õöððÿì òàïûëìàéûð.

Ùÿð êèì îòóðñà ïÿíúÿðÿñèíäÿ áó ýþéëÿðèí,

Úÿíýè-çÿìàíÿäÿí î ìöñÿëëÿì òàïûëìàéûð.
323
Éîõäóð ñåâèíú, îë ãÿì èëÿ ùÿìíèøèí, êþíöë!
Úÿìøèä, ãîøóë áó ìàòÿìÿ, õàòÿì òàïûëìàéûð.

ßôñóñ, þìöð ñàçûíû ýþêäÿí ñàëûá ÿúÿë,

Ìàòÿì éàõûíëàøûð, íåéè-ìàòÿì òàïûëìàéûð.

Õàãàíè, îë íÿôÿñ êè, ùÿéàòûí ãÿíèìèäèð,

Áÿñäèð, ñèíÿíäÿ ãÿáðÿ ýþì, ùÿìäÿì òàïûëìàéûð.

35.

Åé êþíöë, äÿùðèí íÿâàñû ãàëìàéûá,

Ðàùÿò þìðöí äÿ áÿãàñû ãàëìàéûá.

Îë ñÿëàìÿòëèê áàùàðûíäàí áó ýöí,

Áèð éàøûë éàðïàã ñÿôàñû ãàëìàéûá.

Ãîðõóðàì èíñàíëàðû ýþðäöêäÿ ìÿí,

Êþíëöìöí áèð àøèíàñû ãàëìàéûá.

Ùÿð êèìè ýþðñÿ êþíöë, îíäàí ãà÷ûð,

Ùÿð êÿñèí ÷öíêè âÿôàñû ãàëìàéûá.

Ãÿì ïàñû ÷åéíÿð áó þìðöí ýþâùÿðèí,

Ñèëìÿéÿ áèð øåé áó ïàñû, ãàëìàéûá.

Áÿõòÿ áàõ êè, áèð äÿìèð äàüäûð ãÿìèì,

Àëÿìèí àùÿíðöáàñû ãàëìàéûá.

Äþç ÿçàáÿ, åòìÿ, Õàãàíè, ôÿüàí,

Êèìñÿäÿ øàäëûã ÿñàñû ãàëìàéûá!

36.

Åé ðóçèýàð! Þìðöìó åéëÿäèí ùÿäÿð,

Áó çöëìöí ñöðÿúÿê íÿ âàõòà ãÿäÿð?

Ãûðìûñàí àúûãëà úàí äàìàðûìû,

Äöíéàíû ãàí àëäû, áàüëà áèðòÿùÿð.
324
Áó áàøû àøàüû òÿøòèí àëòûíäà,
Òþêäöéöí íàùàãã ãàí éåòìÿçìè ìÿýÿð?

Êèì èïÿê òîõóäó çöëìÿò ýåúÿäÿ?

Úÿôàíëà êèì éåäè þìðöíäÿí áÿùÿð?

Ñàéÿíäÿ íàêÿñëÿð âàðäàí áàðûíäû,

Êèìñÿñèç îëàíëàð éàíàð, èíëÿéÿð.

Åøøÿéèí ïàëàíû õÿçäÿí, òèðìÿäÿí,

Èòèí õàëòàñûíà äöçöëöð ýþùÿð.

Ùàðàìçàäÿëÿðÿ éàïûøûá, ãàëìà,

Ìÿí ñÿíèí þç ùàëàë îüëóíàì ÿýÿð.

Çàìàíûí àíàñû ñÿíèí òóìóíäàí,

Ïàéûìû äîüìàã÷ûí ëàçûìäûð èëëÿð.

Õÿñòÿäèð Õàãàíè çÿðáÿëÿðèíëÿ,

Ýÿðÿê êÿñèëìÿñèí õÿñòÿäÿí íÿçÿð.

Åé êþíöë! Ùÿð êÿñäÿí âÿôà ýþçëÿìÿ,

Ùÿð ãàìûø êîëóíäàí àëûíìàç øÿêÿð.

Íàìÿùðÿì äöíéàäàí ãóðòàðìàã ö÷öí,

Ìÿùðÿì òàï êè, îëìàéàñàí ìöêÿääÿð.

37.

Çÿìàíÿíèí ÿëèíäÿí êèìñÿ àìàí òàïìàäû,

Èíñàí îüëó äöíéàäà õîø áèð çàìàí òàïìàäû.

Ýåúÿéëÿ ýöíäöç þìðöí èêè ùåñàáäàðûäûð,

Îíëàðäàí àìàí ÿñëà ùå÷ áèð èíñàí òàïìàäû.

Ýåòäè ðàùàòëûã äîëó î âàõòëàð êè, áèð êÿñèí,

Ãÿì îäó öðÿéèíÿ ýèçëè ìÿêàí òàïìàäû.
325
Áèð åëÿ âàõò ýÿëäè êè, øàä èíñàí àõòàðàíëàð,
Éåð öçöíö äîëàíäû, îíäàí íèøàí òàïìàäû.

Þéðÿíìèø âÿùøèëÿðè ÿùë ùåñàá åòìÿ ñÿí,

Ñèìóðüó àõòàðàíëàð áèð èç îíäàí òàïìàäû.

Åé Õàãàíè, þçöíÿ ùÿìäÿììè àõòàðûðñàí?

Îíó áó âàõòà ãÿäÿð áèð àõòàðàí òàïìàäû.

38.
Õàúÿ ìÿíÿ éàõøûëûüûí ãàïûñûíû áàüëàäû,
Íÿ åäèì êè, ïèñëèéèíÿ îíóí àüûç à÷ìàéûì?

Ïåøÿ åòìèø, ùàðà ÷àòäû, ïèñëèéèìÿ äàíûøñûí,

×àëûøûð êè, ìÿí äÿ îíó ïèñëÿìÿêäÿí ãà÷ìàéûì.

Òþâáÿ, òþâáÿ, äþçöìëöéÿì, áèð àäàìûí ùàããûíäà,

Ðÿâàìûäûð, ïèñ äàíûøûá, ïàê àüçûìû áóëàéûì?

Ãîé íÿ ãÿäÿð áàúàðûðñà, õàúÿ ìÿíè ïèñëÿñèí,

Ìÿíñÿ îíó âÿñô åòìÿêäÿí ýåðè àääûì àòìàéûì.

Ïèñ äàíûøûð, ãîé äàíûøñûí, ëÿéàãÿòè îíäàäûð,

Ìÿíèì àíúàã ïèñëèê äåéèë, éàõøûëûã îëìóø ïàéûì.

ßýÿð ìÿíÿ ãàðøû î þç ýþâùÿðèíè ýþñòÿðèð,

Ìÿí äÿ à÷ûì ýþâùÿðèìè, î ñþíñöí, ìÿí ïàðëàéûì.

39. ÇßÌÀÍßÄßÍ Âß
ÞÇ ÒÀËÅÉÈÍÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ
Àù, áÿõòèìèí ãÿëÿìè ãûðûëûáäûð óúóíäàí,
Òàëåéèì áèð òöê êèìè àñûëû ãàëìûø îíäàí.

Õîøáÿõòëèê ùÿð êþíöëö àðçóñóíà éåòèðÿð,

Ãÿëÿìäèð êè, ùÿð øåéÿ íàõûø âóðàð, úàí âåðÿð.
326
Áèð ãÿëÿì êè, ãûðûãäûð ãÿì äîëó öðÿéèìäÿí,
Íåúÿ öìèä áàüëàéûì íàõûøûíà éàçûã ìÿí?

Êèìèí êè, ãàðà áÿõòè, ýþçöíäÿ àü ëÿêÿ âàð,

Áó àüëûãäàí áàøûíà ýÿëÿð ãàðà áÿëàëàð.

Áó àüëûã ýþçöìöçäÿí òèòÿ êèìè ãîïàðàã,

Ñàðûëàéäû òàëåéÿ, áÿõòèìèç îëàéäû àü.

Ãàíàäûòÿê ãàðàäûð ãàðüàíûí äà ýþçëÿðè,

Î ýþçëÿðèí è÷èíäÿ âàðäûð àüëûã ÿñÿðè.

Íÿ ôàéäàñû ãûçûëûí, ãàëñà äàüûí áåëèíäÿ,

Ãûçûë äþíÿð êÿìÿðÿ, îëñà èíñàí ÿëèíäÿ.

Áÿäÿíèì äûðíàã êèìè ñöìöéÿ äþíäö, äîñòëàð,

Ñÿáÿá îäóð: áÿõòèìèí ýþçöíäÿ äûðíàã÷à âàð.

Äÿðäÿ, ãÿìÿ ïåøêÿøèì òÿê ñöìöê îëàúàãäûð,

×óíêè, ãÿìèí þçö äÿ èò õàñèééÿò ãîíàãäûð.

Áèëèéèí þìðö-ýöíö áàøà ÷àòäû, íÿ åòìÿê?

Äöçÿì, äöç èíñàíëàðà áÿõòè êÿú áàõñûí ýÿðÿê.

Ãàðøûíäàêû Ýöíÿøÿ áàõìàéûáñàíìû ìÿýÿð,

Áàøûíû ÿéðè òóòàí ýþëýÿñèí ÿéðè ýþðÿð.

Ðàùàò áèð íÿôÿñ àëñàì, ìÿíÿ ãóðàúàã êÿëÿê,

ßùðèìÿí òÿáèÿòëè ÿéðè äþâð åäÿí ôÿëÿê.

Àúýþç àò êè, ýþçöíö àõóðà äèêìèø àíúàã,

Ùàéëàñàí, åòèíàñûç, ñÿíÿ ÷ÿï-÷ÿï áàõàúàã.

Éîõñà ìÿíè äöçÿëòìÿê èñòÿéèð êÿúáàõàíëàð?

Éîõñà ìÿíäÿ ùÿëÿ äÿ ÿéðèëèêäÿí ÿñÿð âàð?

Ãàéäàäûð, òöðê êÿú áàõàð îõà ùÿäÿô àëàíäà,

Îõ ùÿäÿôÿ òóø äÿéÿð áó áàõûøëà áèð àíäà.
327
Î êÿñèí êè, çàùèðè äîüðó, è÷è éàëàíäûð,
Öçäÿ ãàëõàí ýþðöíÿð, ãûâðûëìûø áèð èëàíäûð.

Ýþâäÿñè ÿéðè àüàú ÷îõ äà áîé àòà áèëìÿç,

Èñëàíìûø áèð ýþéÿð÷èí ìÿíçèëÿ ÷àòà áèëìÿç.

Ýåúÿ-ýöíäöç èêè èò, áèð îâ÷óäóð ðóçèýàð,

Ôÿëÿê áèð ýþé øàùèíäèð, ñöðÿòëÿ ãàíàä ÷àëàð.

Áèð îâëàãäûð áó àëÿì, áèçè îâëàñûí äåéÿ,

Î èêè èò éåðäÿäèð, øàùèí ãàëõìûøäûð ýþéÿ.

Àüëûì ùàâàéà ãàëõìûø, øàùèíòÿê ãàíàä ÷àëàð,

Ýþðñöí øàùèíëÿ èòëÿð íåúÿ åäèðëÿð øèêàð?

Èòëÿ øàùèí èçèíÿ äöøìöø àúèç áèð ãóøàì,

Ãîðõóäàí ïàðàëàíìûø, úèéÿðèìè óäìóøàì.

Ùàëûì éàìàíäûð, éàìàí, öðÿéèìäÿ éîõ òàâàí,

Ùàëëà öðÿêäÿí þòðö äàèì õÿòÿðäÿäèð úàí.

Úàíñàüëûüû ìÿíèì÷èí òÿêúÿ àðçóäóð àíúàã,

ßôñóñ êè, î ùÿìèøÿ àðçó îëóá ãàëàúàã.

Ùÿð àðçóíóí äàéàüû áèð öìèääèð äöíéàäà,

Úàíëûëàð öìèä èëÿ âåðÿð þìðöíö áàäà.

Àðçó åëÿ áèð ÿëäèð, òàìàù òèíýèíè ÿéÿð,

Èñòÿê îíóí ýþêöäöð, òàïìàã — éàðïàãëà áÿùÿð.

Òàìàù àñàíäûð, àíúàã ÷ÿòèí èøäèð èñòÿìÿê,

Èñòÿìÿêäÿí ÷ÿòèíäèð èñòÿéè ÿëäÿ åòìÿê.

Àðçóì îëàí áèð øåéè èñòÿäèêäÿ äöíéàäàí,

Ñÿðõîø èêÿí þäÿéèð èñòÿéèíè ÷îõ àñàí.

Ëàêèí, äöíéà ãóðóëìóø íàíÿúèá òÿìÿëèíäÿí,

Àéûëúàã, âåðäèéèíè, òóòóð, àëûð ÿëèíäÿí.
328
Çàìàíûí ìÿêòÿáèíäÿ þíöìäÿ áèð ëþâùÿ âàð,
Öñòöíäÿ ýåúÿ-ýöíäöç “àðçó” ñþçö éàçûëàð.

Áó ìÿêòÿáäÿ áèð óøàã ùÿëÿ ýþðìÿìèøÿì ìÿí,

Êè, âÿôà ñóðÿñèíè äåéÿ áèëñèí ÿçáÿðäÿí.

Íåúÿ âÿôà àéÿñè óíóäóëàð? “Ãóðàí”äà

“Óôó áèÿùäè” ñþçö âàð ñóðÿ ãóðòàðàíäà*.

Ìÿíèì êþíëöì áàêèðÿ, ãûç-îüëàíäûð ÿùäèìèç,

Ãûç-îüëàíûí éàíûíäà áàêèðÿ ãàëàð òÿìèç.

Áàêèðÿ êþíëöì ÷ÿêÿð äàä ãÿçàíûí ÿëèíäÿí,

Øÿùðÿáàíó èíëÿéèð Þìÿðèí èøëÿðèíäÿí.

Ýþëýÿì éåðäÿ ñöðöíÿð, äåéèë ìÿíäÿí õÿáÿðäàð,

Àùûì äàýû ó÷óðàð, ôÿëÿêëÿðÿ îä ñàëàð.

Äÿíèç þç äàëüàñûéëà äàüûí áàüðûíû éàðäû,

Ñÿñ áàëûüà ÷àòìàäû, ×öíêè, ãóëàüû êàðäû.

Êå÷äè, ùåé êå÷äè þìöð, èëëÿðèíè ñàé, þòöð,

Éàø ÿëëèéÿ ÷àòäûìû, ùàããû-ùåñàáû áèòèð!

Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ éàø ñöçöð êèðïèéèí íîâäàíûíäàí,

Ñÿíèí àðçóí áóäóð êè, Õÿçÿð éàðàíñûí îíäàí?

Êèðïèéèíäÿí àõàí ñó àáûðûíû ñàõëàéûð,

Ýöíÿø ãûëûíúû äÿéÿí äàü ãöëëÿñè ïàðëàéûð.

Ãûçûë òÿëÿá åòìèðÿì, ãûçûëà úàí àòàíëàð,

Õÿçàí éàðïàüû êèìè àéàãäà òàïäàëàíàð.

Êèìèí áàøû ãûçûëëà çÿìàíÿäÿ éöêñÿëÿð,

Î áàø éåðÿ äèêèëÿð, ñèêêÿ çÿðáÿñè éåéÿð.

Ãûçûë ùÿâÿñêàðûíûí, òóòàã êè, àüëû âàðäûð,

Àüëûí ãûçûë ïóë êèìè öçö ãàáàð-ãàáàðäûð.
329
Þìöð óçóí, éà, ýþäÿê, ñàéûëûð íÿôÿñ-íÿôÿñ,
Ùÿð íÿôÿñ ãÿì ñàéûëûð, ãÿì ýÿòèðèð ùÿð íÿôÿñ.

Ãÿì äöíéàäàí äîüóëìóø, ãÿìäèð, áàõñàí ùÿð éàíà,

Ãÿì î ãÿäÿð áþéöêäöð, ñûüìàéûð áó úàùàíà.

Úÿôàñûéëà áó äöíéà þçö ãÿìè äîüóðóð,

Áàëòàäûð êè, îäóíà ãûüûëúûìëà îä âóðóð.

Ãûüûëúûìäàí áàøëàíàí àëîâ ýöúëÿíÿúÿêäèð,

Îä àëÿìè òóòàíäà áàëòà íÿéÿ ýÿðÿêäèð?

Ôÿðÿù áèð ñÿùèôÿäèð äöíéàäà, ãÿì ìèí âàðàã,

Ãèñìÿòèìèç, ìöõòÿñÿð, ãöññÿ èñÿ áèð ãàëàã.

Ýèëÿ ëàéèã ýþðöëäöì âöúóäóìëà ýöë èêÿí,

Öðÿéèì ãàíëà äîëäó, ïàëòàðûì îëäó òèêÿí.

Ãÿì öðÿêäÿí äîüóëäó, éåäè öðÿê ãàíûìû,

Ãèäàñû ùÿð óøàüûí ìÿýÿð àíà ãàíûìû?

Îä ÿââÿëúÿ áèð àüàú öðÿéèíäÿ äîüóëàð,

Øþëÿ ñà÷àð ùÿð éàíà, ìèí àüàúû àäëàéàð.

Áó îéóíáàç ôÿëÿéè éåääè øèðèíäèë óøàã,

Àë äèëèéëÿ åäèáäèð þç ÿëèíäÿ îéóíúàã*.

Ùÿéàò ýåúÿ-ýöíäöçöí èêèðÿíýëè òåëèéëÿ,

Éåëïàçÿòÿê äàðòûíûð ýàù åëÿ, ýàù äà áåëÿ.

Ýåúÿ êþ÷ñÿ óëäóçëàð òöðêëÿð êèìè ñÿìàäàí,

Áó ýþ÷ìÿêäÿí ùÿéàòûí êàðâàíû ÷ÿêÿð çèéàí.

Íåúÿ ãóëäóð ïóñãóäà êÿñÿð êàðâàí éîëóíó,

Ãàðÿò åäÿð ìàëûíû, áàüëàéàð ÿë-ãîëóíó.

Õàúÿ ýþðäö êþíëöìö, áàòûá äÿðäÿ, êÿäÿðÿ,

Äåäè: — Äÿðä îíäàäûð êè, ñÿí ÷ûõìûñàí ñÿôÿðÿ.
330
Äå ýþðöì, ùàðàäàñàí, íÿ éåéèðñÿí? Ñþéëÿäèì:
— Éåäèéèì þç ãàíûìäûð, îëàí áóäóð, íÿ åäèì?

Íÿ õþðÿê, ùàíñû õþðÿê, ùàðàäàäûð î õþðÿê?

ßëè ãàíäà ãàëàíà, ñþéëÿ, õþðÿê íÿ ýÿðÿê?

Äåäè: — Ìÿíÿ úàâàá âåð, íÿäèð àðçóí äöíéàäà?

Ñÿíÿ çÿùÿð è÷èðèð, âåðèð þìðöíö áàäà?

Äåäèì: — Ìÿíè äÿðê åäÿí ãÿëáè òÿìèç áèð èíñàí,-

Èñòÿéèì, àðçóì áóäóð ìÿíèì àíúàã äöíéàäàí.

Þìðöìöí ñîí àíûíäà îëñà áåëÿ ùÿìäÿìèì,

Þëñÿì, ðàùàò þëÿðÿì, öðÿêäÿ ãàëìàç ãÿìèì.

Åëÿ ýöíÿ ãàëìûøàì — éàøàìàüûì ùÿäÿðäèð,

Òèêàí ýöëäöð ìÿíèì÷èí, ãàíãàë èñÿ øÿêÿðäèð.

Áîéóí âóðìàã îëóáäóð ùÿð ãûëûíúûí àðçóñó,

Âÿùøèíèí àõòàðäûüû ÷þëäÿ îòäóð, ýþëäÿ ñó.

Ãûëûíú ÿýÿð áàø âóðóð, î áàø áàø îëñóí ýÿðÿê,

Õîøäóð ãÿññàá êÿñäèéè êåúè ýþê îëñóí, åðêÿê.

Ñÿôåù, ÿôÿë àäàìà ùå÷ éàìàí ýþç äÿéÿðìè?

Àíàäàíýÿëìÿ áèð êîð ýþçàüðûñû ÷ÿêÿðìè?

Úàùèë åéøö èøðÿòäÿ, ôàçèë ÿçèééÿòäÿäèð,

Ôÿçèëÿò óíóäóëìóø, úÿùë èñÿ ãèéìÿòäÿäèð.

Õÿçèíÿëÿð àë÷àüûí, ìþùòàúäûð àçàäÿëÿð,

Áó ãèñìÿòè éàçàíûí ýþçö êîð îëìóø ìÿýÿð?

Ôàçèëëÿðè çÿìàíÿ çöëìöíÿ ñå÷ìèø ùÿäÿô,

Àñóäÿäèð çöëìäÿí áó àëÿìäÿ áèøÿðÿô.

Ýöâÿíèí úîä ïàëàçëà, ÷óâàëëà íÿ êèíè âàð?

Òèðìÿ, Øöøòÿð èïÿéè îëñà, êÿñèá äîüðàéàð!
331
Èøëÿð òÿðñèíÿ äþíìöø, çàìàíûí, éàõøû áàõñàí,
Äîíóíóí öçö áåçäèð, àñòàðûñà ãóìàøäàí.

“Àëÿì” ñþçö “åëì”äÿí éàðàíìûøñà äà, àíúàã,

Úÿùàëÿò áó àëÿìäÿí åëìè ãà÷àã ñàëàúàã.

Áóäàã ìÿíà êÿñá åäèá, ýþê ìÿíàíû èòèðìèø,

Çÿìàíÿíèí øàõÿñè áåëÿ áÿùÿð éåòèðìèø,

Úàí ãóøóíà öðÿéèí ãàíàäû ãöââÿò âåðÿð,

Ýÿç àüàúûíäàí îõà Çàëè-çÿð ãèéìÿò âåðÿð.

Ïàê èíñàíûí ãÿëáèíè ôÿëÿê, àäÿòäèð, ãûðàð,

Çàëè-äÿñòàí àòàñû òÿðÿôèíäÿí àòûëàð.

Åëì ÿùëèíèí öðÿéè ÿúÿá áþéöê öðÿêäèð,

Èäðèñ þç øöóðóéëà ýþéÿ éöêñÿëÿúÿêäèð.

Þìöð ýöëöñòàíûíû, çàìàí áàçàðûíû ýÿç,

Ýöëö òèêàí, ãàçàíúû çèéàí åòìèøäèð ÿâÿç.

Ùÿð õîø õÿáÿð äàëûíúà éåòèøèð áèð áÿä õÿáÿð,

Ùÿð ìÿùÿððÿì àéûíûí àðäûíúà ýÿëèð ñÿôÿð.

Àúëûüû àë ýþçöíÿ, àë÷àãëàðà ÿë à÷ìà,

Àñëàí éåñÿ, òöëêöíöí ùèìàéÿñèíÿ ãà÷ìà.

Çàìàíÿ êè, ÿëèéëÿ ùÿéàò ñöôðÿñè ñàëäû,

Ãàá äèáè éàëàéàíëàð î ñöôðÿäÿí êàì àëäû.

Úàâàíëûã õÿðìÿíèíÿ áÿçÿê îëàí ñöíáöëö,

Ýþðäö ôÿëÿê, éàíäûðäû, ýþéÿ ñîâðóëäó êöëö.

Àüëàìàãäà ãàïûëàð à÷ìàüà âàðñà ùöíÿð,

Öìèäèí òàðëàñûíû áèòèðÿ áèëìÿç ìÿýÿð?

Ãàìûø èñèòìÿ êÿñèð? Áÿñ íèéÿ îíäà àñëàí,

Ãàìûøëûãäà éàøàéûð, èñèòìÿ ýåòìèð îíäàí?
332
Äåéèðëÿð: ãàðà õÿòäèð éàìàí ýþçö äÿô åäÿí,
Öçö ãàðà ëÿêÿëè Àé ÿðèéèð áÿñ íÿäÿí?

Àüëàéûá, ìÿí äåéèðäèì äöíÿí þçöì-þçöìÿ:

Öðÿéèì ïàð÷àëàíûá, ãàíû äîëìóø ýþçöìÿ.

“Äîñòëàð þëìöø!” ×àòûíúà ãóëàüûìà áó õÿáÿð,

Ñàíêè ìÿíèì ãÿëáèìè èêè éåðÿ áþëäöëÿð.

Ãóëàüû ñàéÿñèíäÿ þëäöðöëñÿ áèð àäàì,

Ãàíû ýåäÿð ùÿäÿðÿ, èñòÿìÿçëÿð èíòèãàì.

Áÿëè, ñÿáÿá ãóëàãäûð, äöçöíö áèëñÿí ÿýÿð,

Õÿçÿðäÿ ìÿñêÿí ñàëàí ãóíäóçó þëäöðöðëÿð.

Ãàí íþãòÿéÿ äþíäÿðäè öðÿéèìè áó ñÿôÿð,

“Ñÿôÿð” î íþãòÿ èëÿ ÷åâðèëèá îëäó “ñÿãÿð”*.

Èëáîéó ãöðáÿòäÿéÿì, âÿòÿíèìäÿí äèäÿðýèí,

Äîããóç àé éîëëàðäàéàì, ö÷ àé ìÿíçèëäÿ ÿçýèí.

Éîõ, éîõ, øöêöðëÿð îëñóí, áÿõòèì òóòóá ÿëèìäÿí,

Áàðñûç àüàú, áîø áàçàð, íåúÿ øöêð åòìÿéèì ìÿí?

Âÿäÿëÿðè áÿõòèìèí ÷îõäóð, ýÿëìÿç ùåñàáà,

Àíúàã âÿôà ñþçöíö ñàëìàéûáäûð êèòàáà.

Øàäëûüûí ýÿìèñèíäÿ ìàùèð ýÿìè÷èäèð áÿõò,

Ñÿàäÿò òàðëàñûíäà óñòàä ÿêèíúèäèð áÿõò.

Éåðÿ äöøñöí áÿõòèìÿ õàèí áàõàí áÿáÿêëÿð,

Áÿõòèìèí ãàïûñûíäà ãàðà ãóëäóð ôÿëÿêëÿð.

Áÿõò ãóøóíóí àðçóíóí éóâàñûíäà éåðè âàð,

Ñÿìàñûíäàí ñÿùÿðèí ýöí ýþðïÿñè äîüóëàð.

Áÿõòèìäÿíäèð áÿëêÿ äÿ, ìÿíèì éàçäûãëàðûìäàí,

Äöíéàíûí ùÿð éåðèíÿ ýþíäÿðèðëÿð ÿðìàüàí.
333
Íåìÿòëÿðëÿ, áÿõò èëÿ ìöìêöíäöð èñòèðàùÿò,
Ñó èëÿ, éà êÿñÿêëÿ àëìàã îëàð òÿùàðÿò.

Ôÿõð åäèðÿì Øèðâàíëà, âÿòÿíèìäèð î äèéàð,

Ýöíÿø ãÿðáèí þíöíäÿ ùàããëû åäÿð èôòèõàð.

Òÿáðèç ýþçÿë øÿùÿðäèð, îðäà ãàëìàã øÿðÿôäèð,

Ãÿòðÿíè èíúè åäÿí éàõøû ìÿíçèë — ñÿäÿôäèð!

Íèéÿ äîüìà éóðäóíäà ãàëà áèëìÿéèð èíñàí?

Áÿëè, òÿð èíúèëÿðÿ ñÿäÿôäèð ãàðà çèíäàí!

Øÿùÿðëÿð àðàñûíäà Òÿáðèçèí øþùðÿòè âàð,

Àíúàã Øèðâàí øÿðèôäèð, èççÿòè, ùþðìÿòè âàð.

Äåìÿ, Øèðâàíûí àäû øÿð ñþçöíäÿí éàðàíìûø!

Øÿðÿôâàíäûð, äöíéàäà õåéèðëÿ àä ãàçàíìûø.

Äöøöíäöêúÿ, ýþðöðÿì, âÿòÿíèìäèð Øÿðÿôâàí,

Àíúàã àäûíäà äöøìöø èëëÿò ùÿðôè îðòàäàí.

Åéèá òóòìà Øèðâàíà, Õàãàíèéÿ ýöëìÿ ñÿí!

Äåìÿ, “øÿð”ëÿ áàøëàéàí øÿùÿðèí îüëóéàì ìÿí!*

Èêè ùÿðô êè, äåéèðñÿí, ëÿêÿñèäèð øÿùÿðèí,

Øÿðèÿòèí ÿââÿëè, àõûðûäûð áÿøÿðèí.

Øÿðãèí, Ãÿðáèí ÿââÿëè øÿðäèð, üÿðäèð, íÿ åäÿê?

Ýöíÿø Øÿðãäÿí ÷ûõûá, Ãÿðáÿ ýåòìÿñèí ýÿðÿê?!

“Ãÿðèá” êÿëìÿñèíèí äÿ ÿââÿëè “üÿð” îõóíàð,

Äÿíèç, ãóðó ãÿðèáè îëóá ìÿøùóð àäàìëàð.

Áÿëêÿ äÿ ñþéëÿéÿðñÿí, Êàøüÿð ìöøêö áèôÿðäèð,

×öíêè “Êàøüÿð” ñþçöíöí ñîí èêè ùÿðôè “üÿð”äèð.

“Áÿäÿõøàí” ñþçöíöí äÿ ÿââÿëè “áÿä”äèð, àììà,

ßí éàõøû ýþâùÿðëÿðèí êàíû îëóá äöíéàäà.
334
Òÿáðèçèí äÿ àäûíäà “òÿá” ñþçö âàðäûð, àíúàã,
Ùÿð õÿñòÿ î øÿùÿðÿ ýÿëñÿ, øÿôà òàïàúàã.

Áèð ùåéâàí âàð Òèáåòäÿ, ìöøê îíäàí äîüóëóð,

Þçö ùöíÿð êàíûäûð, àäû àíúàã àùóäóð.

40.

Ýþéëÿð äîëàíäû, ìÿí èøÿ ñÿìàíû òàïìàäûì,

Äþâðàí ÷ÿòèíëèê èëÿ äîëäó, ìÿí àñàíû òàïìàäûì.

Çàòûíäà ÿéðèëèê äîëàøàí áó çÿìàíÿäÿ,

Êèì äöçëöéö ýþðóáäö êè, ìÿí àíû òàïìàäûì?

Íèòãèì òóòóëäó, ×öíêè, ìÿíÿ ùÿìäÿì îëìàäû,

Äÿðäèì ÷îõàëäû, äÿðäèìÿ äÿðìàíû òàïìàäûì.

Ùèðñëÿ ôÿëÿê îõ àòûá, âóðäó ãÿëáèìÿ,

Àõòàðäûì, àíúàã îõäàêû ïåéêàíû òàïìàäûì.

Áèð ñöôðÿ à÷äûñà áó ôÿëÿê ãàðøûìà ìÿíèì,

Ýöíäÿí ñàâàé îðäà áèð ÿøéàíû òàïìàäûì.

Ìèíäèì öìèä àòûíà úèääö úÿùä èëÿ,

Áÿõòèì ýÿòèðìÿäè, îíà ìåéäàíû òàïìàäûì.

Ãàëõäûì áþéöê ùöíÿðëÿ áó ñîíñóç ñÿìàéÿ ìÿí,

Îðäà ñÿàäÿò óëäóçó Êåéâàíû òàïìàäûì.

Ñûíäûðäû ÷ÿðõ ãàìÿòèìè, áàõìàäû ìÿíÿ,

È÷äè ñóòÿê ãàíûìû, íàíû òàïìàäûì.

Éóñèô êèìè Ìèñèðäÿ îëóá ìöíòÿçèð ìöäàì,

×îõ ñÿé ãûëäûì, îë ìÿùè-Êÿíàíû òàïìàäûì.

Ýÿçäèì úàùàíû ìÿí äÿ Èñêÿíäÿð êèìè, ôÿãÿò,

Çöëìÿò è÷èíäÿ ýèçëè î àáè-ùåéâàíû òàïìàäûì.
335
Åòäè õÿðàá êþíëöìö ßôðàñèéàáè-äÿùð,
Åé âàé, éàðäûì ö÷öí Ðöñòÿìè-äàñòàíû òàïìàäûì.

Ìÿí áöëáöëÿìñÿ, ãûðüû êèìè ñóñìóøàì, áóäóð,

×öí íÿüìÿìÿ äÿéÿð âåðÿí ñöõÿíäàíû òàïìàäûì.

Õàãàíèéÿì, çÿìàíÿ ÿëèíäÿí ôÿüàíäàéàì,

×öíêè,éàíûìäà áèð öçö õÿíäàíû òàïìàäûì.

Ùàãã ñþç äåäèêëÿðèìè ýþðöá, ñþéëÿäè ôÿëÿê:

Ýÿçäèì úàùàíû ñÿí êèìè Õàãàíè òàïìàäûì.

41. ÇßÌÀÍßÄßÍ ØÈÊÀÉßÒ

Êþíöë àñóäÿëèê÷èí çàìèí îëäó,

Êþ÷öá, öçëÿò åâèíäÿ ñàêèí îëäó.

Öðÿêäÿ õîø ñàáàùûí íóðó ýöëäö,

Éàëàí÷û ñöáùòÿê àðçóì òåç þëäö.

Áóðóëüàíäàí ìÿíè ãóðòàðäû âÿùäÿò,

Õèëàñêàð Áèæÿíÿ Ðöñòÿìäè, ÿëáÿò.

Ìÿí öçëÿò ìöëêöí åòäèì ãÿìëÿ àáàä,

Úàùàí äÿðäö ãÿìèíäÿí îëäóì àçàä.

Äÿìèð àíúàã äÿìèðëÿ éóìøàëàð, áèë,

Ãÿì èëÿ ñÿí äÿ êþíëöíäÿí ãÿìè ñèë!

Ìÿíèì ðóçè àíàì ñîíñóçäóð, îëñóí,

Êþíöëäÿ, ýþçëÿíèð, øàäëûã äîüóëñóí.

Éåìÿê íÿ, îðóú íÿ, òàìàù ñþíÿðñÿ?

Ýåúÿ íÿ, ýöíäöç íÿ, ýþçëÿð ýåäÿðñÿ?

Êþíëöìÿ èñòÿðÿì, àòÿø âåðèì ìÿí,

Öðÿê øàä îëàðñà, íÿ ëàçûì áÿäÿí?
336
Ñöëåéìàíòÿê èëàùè ìåùðè èëÿ,
Èøûãëàíäû öðÿê íóð ìþùðè èëÿ.

Íÿ ãþí÷ÿòÿê áåëèì áàüëûéäû äîñòäàí,

Íÿ âóðäóì ñöñÿíòÿê äöøìÿíÿ òèêàí.

Áîéíóìà ñàëñà äà êÿíäèð ôÿëÿêëÿð,

Äþðä òàüëû ÷àäðûíû èñòÿðÿì ìÿýÿð?

Áàëûã ãóëàüûéúà éåð îëñà, áÿñäèð,

Èëàí àüçûíäà éåð òóòìàã ÿáÿñäèð.

Úèâÿ òþêìöø ãóëàüûìà áó äþâðàí,

Åøèòìÿç îëìóøàì ñþç äóë ãàäûíäàí.

Öðÿéèì áèð àëîâëó òÿíäèð îëäó,

Îäóð êè, ÿòÿéèì òóôàíëà äîëäó.

Àõûòäû ãàíûìû ýþé òÿøòÿ äþâðàí,

Ýþçöì éàøûéëà àëÿì îëäó ìÿðúàí...

Ðÿçèëëÿð õÿçíÿ öñòÿ, ìÿí ÿçàáäà,

Ñèìóðü êöëëöêäÿäèð, ìèë÷ÿê ýöëàáäà.

Ñÿíÿòÿ îëñà äà ìÿíäÿ ëÿéàãÿò,

Ãàäûí òÿáëèëÿðäÿí ãîðõóðàì ôÿãÿò.

Ìÿíè ÿééàì ýþðäö, îëìóðàì ðàì,

Éöéÿí ñàëäû îäóð àüçûìà ÿééàì.

Ãÿëÿìèì áèð èëàíäûð ÿëäÿ, áèëñÿí,

Îíóíëà ùèêìÿòèì îëìóø ìöÿééÿí.

Ãàðûøãà ÿãðÿáÿ äèâàí òóòàíòÿê,

ßçÿð ÿãðÿáñèôÿò ÿøðàðû ýþðúÿê.

Ùÿããèãÿòäÿí àëûáäûð øåðèì èëùàì,

Ùÿããèãÿòäèð íÿ êè, íÿñð èëÿ éàçñàì,
337
Áèòÿð êàôóð àüàúû Ùèíääÿ àíúàã,
Ìèñèðäÿêè àüàú èñÿ âåðèð éàü.

Íÿ øåðèì áèð êÿñèí øåðèíÿ îõøàð,

Íÿ òèêìÿìäÿ éàäûí ìèðâàðèñè âàð.

Íÿ ãàðøûìäà äèâàí âàðäûð, íÿ äÿôòÿð,

Íÿ Èñà÷ûí ùÿâÿíý âàð, íÿ úè÷ÿêëÿð.

Ìÿíèì ãÿëáèìäÿäèð, áèë, àáè-ùåéâàí,

Äèëèì èéìÿí ÷þëöíäÿ îëäó ÷îáàí.

Ýþéÿð÷èíëÿð ìÿñúèääÿ ñàëñà ìÿñêÿí,

Äàðû âåððÿì ãÿëÿìëÿ íþãòÿëÿðäÿí.

Õÿéàëûì áèð éåíè ìÿíà äîüàíäà,

Éåíè ñàõñû îëàð ýþéëÿð áèð àíäà.

Ãÿùÿòëèê áàø âåðÿðñÿ øåðäÿ, ìÿí,

Éàüûøòÿê ìÿíà éàüäûððàì äèëèìäÿí.

ßýÿð Çþùðÿ ãóðàðñà ýþéäÿ ìÿúëèñ,

Îõóð ñàçëà ìÿíèì øåðèìè, øÿêñèç.

Áàüûøëàð Ìöøòÿðè ÷àëìàéëà äÿôòÿð,

Âåðÿð Ìÿððèõ éÿãèí ãàëõàíëà õÿíúÿð.

Õàáÿð òóòìàç, ôÿãÿò, êîðëàð áó íóðäàí,

Ñóñàíëàð ëàëäûð, îíäàí íÿ óìóðñàí?

Áèð îâóúäóð îíëàð — Èñìàéèëèëÿð,

Áóíëàð áèð äÿñòÿäèð — èñðàéèëèëÿð*.

Âöúóäó, ãÿëáè ñûðô ìóðäàðäûð, îíëàð,

Äÿâÿãóøó êèìè àòÿø óäàðëàð.

Ãàçàíòÿê áàøñûç îëìóøëàð — ãàïàãñûç,

Òÿçà áàø òàïäûëàð, àíúàã, ïàïàãñûç.
338
Ãàðàíãóøòÿê ýþéÿ áàø ãàëäûðàðëàð,
Éåðÿ ãóéðóã äþéöá, çàü÷à îëàðëàð.

Áåéèíñèçäèðëÿð, àíúàã, äàëëàðû ÷àü,

Äåøèêëÿ èéíÿ òàïìûø ãèéìÿò àíúàã.

Ùÿìèøÿ Ðöñòÿìÿ áþùòàí äåéÿðëÿð,

Ôÿãÿò, Ðÿõøèí ÿìóäóíäàí þïÿðëÿð.

Òÿëãèí åäèá êóôèëÿðèí ùÿäèñèí,

Ùàé ãîïàðàð óøàãòÿê, áèëìÿç íå÷èí.

Áèðè Çóçÿíëèäèð, áèðè Òÿáðèçëè,

Äåéèë ïèñ èøëÿðè äöíéàäà ýèçëè.

Áèðè “ùàøà”íû “ùàøà”äàí àéûðìàç,

Áèðè “Áÿùìÿí” íÿäèð, “áÿùìÿí” íÿ, ãàíìàç*.

Áàüûíäàí òÿáèìèí ìåéâÿ éûüàðëàð,

Îüóðëóã áÿñ äåéèë, øàõûí ãûðàðëàð.

Óòàíìàçëàð, ìÿíè ôàðñúà ñþéÿðêÿí,

Ôÿëÿê òöðêúÿ äåéÿð îíëàðà: “Ñÿíñÿí!”

Ôÿëÿéÿ àð îëà, ìÿíúÿ, åéèáäèð,

Íÿäÿíäèð îíëàðà èíñàí äåéèáäèð.

Ìÿíÿ òÿíÿ âóðàð ìèñêèíëÿð àíúàã,

Äîëàíìàç äþâðÿìÿ ùÿð íàäàí, àõìàã.

Úàâàá äà âåðìèðÿì îíëàðà ÿñëà,

Ýèâ, Áÿùìÿí àõìàãëà ÷ûõìàç úèäàëà*.

Àùûìëà îíëàðà îä âóðìóøàì ìÿí,

Íåúÿ êè, îäëàíàð àòÿøëÿ õèðìÿí.

Ôèë åëÿ ãîðõìàç êè, ñàïàíä äàøûíäàí,

Ãîðõàð ßáàáèëèí êè÷èê ãóøóíäàí*.
339
Éàéûëäûãúà àäûì äöíéàéà, àøêàð,
Ïàõûëëûãäàí þëÿðëÿð, ãûçäûðàðëàð.

ßúàéèáäèð, Ìÿùÿììÿä êè, äîüóëäó,

Áöðÿùìÿí áöòëÿðè ñûíäû, äàüûëäû.

Õàãàíè, Ñèìóðüòÿê ãàëäûð àäûíû,

Ñûíäûð ëåøõîðëàðûí ãîë-ãàíàäûíû.

ßáëÿù àäàìëàðûí àüçûíû òèê ñÿí,

Òöêöíöí ñàããàëûí ãîïàð äèáèíäÿí.

Òöëêöíöí áóüóíäàí äöçÿëäèá èéíÿ,

Âåð îíó äÿðçèéÿ — ìóíúóã äöçÿíÿ.

Áó äèâõèñëÿòëÿðäÿí ñÿí óììà âÿôà,

Ýöëøÿí àç ÷ÿêìÿéèá òèêàíäàí úÿôà.

Áàüëà öìèäèíè ïåéüÿìáÿðÿ òÿê,

Îíóí äÿðýàùûäûð ùÿð éåðäÿí éöêñÿê.

“Êàô” èëÿ “íóí”, “éàñèí”, ìóðàä âÿ ðÿùìÿò,

Îíóí êÿðÿìèíÿ áàüëûäûð ôÿãÿò*.

Îíóí ÿëèíäÿäèð êèëèäè, áèëèí,

Éåääè ýþé ýöíáÿçèí, ñÿêêèç áåùèøòèí*.

340
 1. ÀÐÂÀÄÛÍÛÍ ÞËÖÌÖÍß
Ãÿëáèìäÿêè áó äÿðäèìè äÿðìàíÿ ñàòìàðàì,
Ñàüëûã äà öñòÿëèê âåðÿëÿð úàíÿ, ñàòìàðàì.

Äÿðìàí ìÿíè ÿðèòäè, ôÿãÿò äÿðä áÿñëÿäè,

Õîøäóð áó äÿðäö ãÿì, îíó öììàíÿ ñàòìàðàì.

Åé õàúÿ, áèç ÿáÿñ éåðÿ áàçàðÿ ýÿëìèøèê,

Ñÿí øàäëûüû, ìÿí èñÿ ãÿìè àíÿ ñàòìàðàì.

Äÿðä èëÿ êþíëöíö éàøàäàí ìöøòÿðè ùàíû?

Áó ñèððè ìÿí äîäàãëàðû õÿíäàíÿ ñàòìàðàì.

Íåéòÿê äîäàüëàðûíäàí àëûá ñèððè äîñòëàðûí,

Îë ñèððè ùÿìäÿìèì îëàí èíñàíÿ ñàòìàðàì.

Äèëñèç íåéÿì, ýþçöìäÿí îëàð ôàø ñèððëÿð,

Áàøãà éîë èëÿ îíëàðû úàíàíÿ ñàòìàðàì.

Áèð íåé êèìè áàøûì äà êÿñèëñÿ äèëèì êèìè,

Áèð êèìñÿäÿí íÿ ñþç àëàðàì ìÿí, íÿ ñàòìàðàì.

Ìÿùâ îëìóøàì, áó ìÿùâäÿäèð âàðëûüûì ìÿíèì,

Áó éîõëóüó õÿçèíåéè-ìÿðúàíÿ ñàòìàðàì.

Ìÿí î ãûëûíúû êè, âåðÿúÿê áàøûìà íÿúàò,

Éöç òàú âåðñÿëÿð ìÿíÿ øàùàíÿ, ñàòìàðàì.

Çÿùðèíè íóø åäèá î ãûëûíúûí ýöëÿ-ýöëÿ,

Ìÿí áþéëÿ çÿùðè áàëëà äîëó øàíÿ ñàòìàðàì.
341
ßììàìÿìè ãàäûíëàð ö÷öí ÷àäðà åéëÿäèì,
Àäÿì ýåéÿí î õÿëÿòè-ÿëâàíÿ ñàòìàðàì.

Áÿùðàìÿ øàù âåðäè ëÿ÷ÿê, áèð òåëèí îíóí,

Ðöñòÿì ýåéÿí äÿáèëãÿéÿ, õöôòàíÿ ñàòìàðàì.

Éàíìûø úèéÿðëÿðèìÿ îëàí þðòö õàì ýþíöí,

Áèð çÿððÿñèí éöç ÿòëÿñè-òàáàíÿ ñàòìàðàì.

Ùÿð ùÿôòÿ áèð ýåúÿì êè, êå÷ÿð éàð èëÿ ìÿíèì,

Àëòû ýöíö ÿâÿç âåðÿ áèýàíÿ, ñàòìàðàì.

Øàù õèäìÿòèíäÿñÿíìè? —Ñîðóøäóí, äåäèì êè: —Éîõ!

Áèð àí àçàäëûüû øàùà, õàãàíÿ ñàòìàðàì.

Õàãàíè èñòÿìÿç âåðÿ àë÷àãëàðà êþíöë,

Áÿëÿìäÿ êÿùô èòèíè éöç àñëàíÿ ñàòìàðàì*.

Èñàíûí èéíÿñèíè ãàðàãÿëáÿ âåðìÿðÿì,

Ìÿðéÿì òåëèíè ïÿðäÿíè éûðòàíÿ ñàòìàðàì.

2.

Ùöñíöí áàüû îëìàäàí ãîé ìÿí úàùàí ýþðìÿéèì,

Ãÿìèí äàüû îëìàäàí ðóùè-ðÿâàí ýþðìÿéèì.

Øàäëûüûìûí ÿñàñû âöñàëûíäûð, ñåâýèëèì,

Îíñóç ãîé öðÿéèìè ùå÷ øàäèìàí ýþðìÿéèì.

ßáÿäèééÿò ÷åøìÿñè ëöòôöí îëìàñà ùÿðýàù,

Þçöìÿ ãÿì îäóíäàí ùå÷ âàõò àìàí ýþðìÿéèì.

Ìÿíèì öðÿéèì ñÿíèí ÿòðèíëÿ éàøàéàðäû,

Ãÿëáèìè î ÿòèðñèç ùå÷ áèð çàìàí ýþðìÿéèì.

Ðóùóìóí àøèíàñû, ýþçÿë ÿòðèí îëìàäàí,

Ùÿéàòûìäà øèðèíëèê, òÿðàâÿò, úàí ýþðìÿéèì.
342
Íÿ ãÿäÿð êè, úàíûìäà ãöââÿò âàð, íÿôÿñèì âàð,
Áó úàíûìû ãÿìèíäÿí ùå÷ ãóðòàðàí ýþðìÿéèì.

Ýþçöìöí ãàáàüûíäà, ýþéÿð÷èí êèìè, ñÿíèí,

Àäûíäàí áàøãà áèð øåé ãàíàä ÷àëàí ýþðìÿéèì.

Ñÿðâ êèìè ãàìÿòèí èðàã èêÿí ýþçöìäÿí,

Ãîé ýöëöñòàí è÷èíäÿ ñÿðâè-ðÿâàí ýþðìÿéèì.

Ñÿíñèç, ìÿíèì ÿçèçèì, ñÿìàíûí ýÿðäÿíèíäÿ,

Ýöíÿøèí èíúèñèíäÿí áèð èç, íèøàí ýþðìÿéèì.

Ìÿí öðÿê äàíÿñèíè óçóí èëëÿð ÿðçèíäÿ,

Øàäëûüûí òàðëàñûíäà ñöíáöë à÷àí ýþðìÿéèì.

Ãÿëáèìèí ýöçýöñöíäÿ õÿéàëûíäàí áàøãà ìÿí,

Úàí ñóðÿòè, åé íèýàð, áèð äÿì ÿéàí ýþðìÿéèì.

Ñÿíèíñÿ õÿéàëûíûí ýöçýöñöíäÿ þçöìö,

Òöêÿ áÿíçÿð õÿéàëäàí áàøãà áèð àí ýþðìÿéèì.

Î äöíéàäà âÿñëèíÿ ÷àòìàã ìÿãàìûíàäÿê,

Áó äöíéàéà ãÿëáèìè áàüëû îëàí ýþðìÿéèì.

Áèçèì ùèúðàíûìûçûí ýþç éàøûíäàí þçýÿ áèð,

Éåð öçöíö ÷óëüàéàí áàøãà òóôàí ýþðìÿéèì.

À÷äûüûì âàõò ñèíÿìèí äÿôòÿðèíè, îðàäà,

Àíúàã ñÿíèí åøãèíäÿí áàøãà öíâàí ýþðìÿéèì.

Ñÿíèí ìÿùÿááÿòèíëÿ þìðö áàøà âóðñàì äà,

Ñÿíÿ îëàí åøãèìè ñîíà ÷àòàí ýþðìÿéèì.

Äåäèí êè, ìÿíäÿí ñîíðà áàøãàñûíû ñåâÿðñÿí,

Éîõ, éîõ, áàøãà ñåâýèéÿ ÿñëà ýöìàí ýþðìÿéèì.

Ñÿíñèç äöíéàäà, åé éàð, ìÿí ùàðà, øàäëûã ùàðà?

Éóõóäà äà êþíëöìö ìÿí êàìðàí ýåðìÿéèì.
343
Õàãàíèíèí ùàëûíû ñîðóøàðñàí? Îíóíòÿê,
Áó äöíéàäà ùå÷ êÿñè ìÿí ïÿðèøàí ýþðìÿéèì.

Äöøìÿíèì äÿ áèðúÿ ýöí áåëÿ ùàëà äöøìÿñèí,

Êîð îëóì, äîñòëàðûìû ùàëû éàìàí ýþðìÿéèì.

Áó Òÿáðèç øÿùÿðèíäÿ ñÿíèí äÿðäèíè ÷ÿêÿí,

Õàãàíèäÿí áàøãà áèð ãÿìëè èíñàí ýþðìÿéèì.

3.

Âàð èäè ìÿíèì âÿôàëû éàðûì,

Õîø êå÷äè îíóíëà ðóçèýàðûì.

Éûõäû åâèìè áó áÿäíÿçÿðëÿð,

Êîðëàíäû èøèì âÿ èãòèäàðûì.

Âàðäû áÿðÿêÿòëè, áîëëó ñöôðÿì,

Îëäó íÿ éàìàí áó ýöí ýöçàðûì.

Îéíàðäû ÿëèì õÿçèíÿ èëÿ,

Éîõäó éàøàéûøäà èíòèçàðûì.

Ñîðäóí: — Âàð èäè éàðûí? Äåäèì: — Àù!

Âàð èäè ìÿíèì äÿ øÿùðèéàðûì.

Ìÿí êè, áåëÿ êèìñÿñèç äåéèëäèì,

Âàð èäè ìÿíèì äÿ áèð íèýàðûì.

Éàð éîõ, î, áèð þìðÿ éàäèýàðäû,

Âàð èäè äåìÿê êè, éàäèýàðûì.

Ñèððèì ãàïàëû ãàëàðäû éàääàí,

Ñèðäàøäû ìÿíÿ î ýöëöçàðûì.

Ãÿì ãîðõóñó áèëìÿç èäè êþíëöì,

Ãÿìëÿð äàðûäàíäû ãÿìêöñàðûì.
344
 Ãÿìñèçëèéèìèí ãÿìèí ÷ÿêÿðäèì,
ßëäÿéäè ìÿíèì ùÿð èõòèéàðûì.

Øàäëûã àòûíû ÷àïàðäûì îíäà,

Àðòàðäû î éàðëà èôòèõàðûì.

ßñäè íÿ çàìàí êè, ãÿì õÿçàíû,

Ñîëäó áó êþíöë áàüûì, áàùàðûì.

Ãÿì êÿñäè ýþêöì âÿ íàëÿ øàõûì,

Ìÿùâ îëäó ýþêöì âÿ áÿðýö áàðûì.

Áèð íåé êèìè þç îäóìëà éàíäûì,

Âàð èäè êþíöëäÿ ÷öí øÿðàðûì.

Ùÿð áèð êÿñÿ ñþéëÿñÿì èíàíìàç:

Îëìóøäó ìÿíèì äÿ ñàçýàðûì.

Òÿíùàëûüûìû ýþðöá äöøöíäöì;

Âàðìûø, ýþðÿñÿí, ìÿíèì äÿ éàðûì?

4. ÎÜËÓ ÐßØÈÄÈÍ ÞËÖÌÖÍß

(òÿðêèááÿíä)

Áàø éîëà ÷ûõìàëûéûã, ÷àðÿñèç îëñàã äà ÿýÿð,

Î åâè àòìàëûéûã êè, ýþðöíöð îíäà õÿòÿð.
Åé êþíöë, úèñìèìèçÿ áàòäû êÿäÿð ìèñìàðû,
Íàëëàéûá úàí àòûíû, ãûëìàëûéûã ÿçìè-ñÿôÿð.
Ýåúÿ-ýöíäöç àòûíà éöêëÿéÿðÿê ãÿì éöêöíö,
Éåäÿê àòëàðûíà çÿíý àñìàüà áèð àù éåòÿð!
Öç òóòóá òàíðûéà, èçàù ãûëàã äÿðäèìèçè,
Ùÿäÿô îëñóí îõóíà àùûìûçûí áÿëêÿ ãÿäÿð.
Ýàùè ÿôãàíÿ à÷àã àüçûìûçû, íàëÿ åäÿê,
Ýàù äà îõòÿê îëàã àìàäÿ, åäÿê ãÿìäÿí ùÿçÿð.
Ýàùè àëò-öñò åäÿðÿê äàýëàðû áèð àù èëÿ,
Áàüëàéàã òöñòöñö èëÿ äîëàíàí ÷ÿðõÿ êÿìÿð.
Éîõ áó äöíéàäà âÿôà, ýþç éàøû òóòñóí éîëóíó,
345
Ñàëìàñûí òà ýþçöìöç áèð äÿ áó äöíéàéà íÿçÿð,
Áÿùðÿñèç êå÷äè úàâàí ýöíëÿðèìèç, éåòäè ñîíà,
ßëèìèç èíäè ÿáÿñ áîø êèñÿäÿí áÿùðÿ ýÿçÿð.
Îäëó ñó ýþçäÿí àõàð àüçûìûçà, ãîéìàç êè,
Àùûìûç îäëó íÿôÿñëÿ ñàëà äöíéàéà øÿðÿð.
Ãÿðã åäÿê áàøû ãÿëÿìòÿê ãàðà ýþç éàøëàðûíà,
Âåðÿ àù òöñòöñö äöíéàéà ãÿëÿìòÿê çèâÿð.
Öðÿéèí äÿðäè àüûðäûð, ýþç èñÿ ãàí àõûäûð,
×àëûøûá òóòñàã î ìÿðúàíû, öðÿê äÿðäÿ äþçÿð,
Áó ýÿëèíëÿð êè, ýåéèíìèø ýþçöìöçäÿ ãàðàéà,
Àüëàéàã, ýþç éàøûìûç îíëàðà äöçñöí ýþâùÿð!
Àù îäóíäàí ôÿëÿéÿ ùÿð ñÿùÿð îõ éàüäûðàðûã,
Øèøÿäÿíäèð óúó, îõëàð ùÿäÿôÿ åòìÿç ÿñÿð.
Ôÿëÿéèí ñÿãôèíè ìöìêöíñÿ éûõà àùëàðûìûç,
Ñÿéèìèç ãÿì éîëóíó êÿñìÿéÿ áèð èøäèð — ùÿäÿð.
Ùöíÿðèí ãàíúûüàñûíäàí íÿ ãÿäÿð áàüëàíñàã,
Ôÿëÿéè éûõìàüà áèçëÿðäÿ òàïûëìàç î ùöíÿð.
Íàëÿìèç ñèíÿäÿ íàìÿ àïàðàí áèð ãóøäóð,
Íàìÿ õîøäóð, áàøûáàüëû àñûëà ïÿðäÿí ÿýÿð.
×îõ äà òåç ó÷ìà ñÿí, åé ãóø, àïàðûðñàí íàìÿ,
Áàüëàéàã òà öçöìöçäÿí àéàüûí àëòûíà çÿð.
Áàüëàéàã ñÿää ýþçöìöçäÿ èêè Éÿúóúà áó äÿì,
Ãàëìûøûã èíäè êè, çöëìÿòäÿ íåúÿ Èñêÿíäÿð.
Ùàããëûäûð, òîé òóòà òîðïàã, ãóúóéóá èíúèìèçè,
Øàäëàíàð, áèç îíà òîé òþùôÿñè âåðñÿê íÿ ãÿäÿð.
Ãöññÿäÿí àëäû ãûçûë ðÿíýè öçöí, Õàãàíè,
Îüëóí ÿêëèëèíÿ äþíäÿð, îíó òàáóòóíà ñÿð!
Ùöíÿðèí õÿçíÿäàðû, åëìäÿ ýþâùÿðäè Ðÿøèä,
Àíàéà ãèáëÿ, àòàñûíà áÿðàäÿðäè Ðÿøèä!

***

Åëÿ áèð äÿðä âàðûìäûð, îíà äþçìÿç Èñà,

Áó î äÿðääèð êè, ñàüàëòìàç îíó àëÿìäÿ äÿâà.
Áîø éåðÿ ãà÷äû êþíöë, äÿðäèíÿ äÿðìàí ýÿçäè,
Âàðìû áèð þéëÿ äÿâà êè, þçö éàð îëñóí îíà?
Éåòìÿäè äàäûìà êàìûìúà öìöä äèâàíûì,
346
Ãîâóëàð ìÿùìèë ÿýÿð ãàôèëÿäÿí äàëäà ãàëà.
Ìÿòëÿáÿ éåòìÿç ÿëèì, åòìÿ òÿÿúúöá áóíà ñÿí,
Áó ãûñà ÿëëÿ ýþçöì ìÿòëÿáè ñå÷ìèø óúàäà.
Ãàíëû ñåë éåòäè äèçÿ, úîøäó, áåëèìäÿí êå÷äè,
Ãîðõóðàì, ÷àòñà äîäàãëàðûìà, òåç áàøäàí àøà.
Îëäó þìðöí ýöíö àõøàì, ìÿí èñÿ ñàíêè øÿôÿã,
Ãàíäà ãÿðãÿì êè, áèòÿ ãÿì ýåúÿñè, ñöáù à÷ûëà.
Ó÷äó ñèíÿìäÿêè îääàí úèâÿòÿê ñÿáðö ãÿðàð,
Ñÿáð óúàðñà, ÷àòà áèëìÿç, äàëûúà éöç ãóø óúà.
ßêäèì àðçó òîõóìó, âóðäó ÿúÿë èëäûðûìû,
Íÿéÿ ëàçûìäûð ÿêèí êè, áÿùÿðè îääà éàíà?
×àòìàäû àüçûìà àðçóìúà îëàí áèðúÿ òèêÿ,
Ðóçèéÿ ÷àòìàç ÿëèí, àëíûíà éàçìàçñà ãÿçà.
Êþíëöìöí ðóçèñè òîðïàãäûð, ùöíÿð êàíû ìÿíÿì,
Áèë, ùöíÿð ñàùèáèíÿ ðóçè éåòèðìÿç ÿñëà!
Ôÿëÿéèí ñàêèíèéÿì, ãÿìëÿ êÿäÿð ÿçäè ìÿíè,
Ýþç éàøûìäàí éàðàíûá äþâðö áÿðèìäÿ ãîâüà.
Àüëàìàã äà êþìÿê åòìèð ìÿíÿ, ãàí àüëàéûðàì,
Èñòÿðÿì, éàðäûì åäÿ ãàí, ìÿíè òóôàíäà áîüà.
Ýàù àõàí, ýàù êÿñèëÿí ýþç éàøûìûí òóôàíû,
Ýàù òîïóãäà äàéàíàð, ýàù ÷ûõàð ãóðøàüûìà.
Êÿñèëèá àõìàäà îõøàð äóçà áó ýþç áóëàüûì,
Ãîéìàç ÿñëà ìÿùÿë î èñòè éàéà, áóçëó ãûøà.
Ýàù Úåéùóíòÿê àõàð êè, ãîâóøà Ñåéùóíÿ,
Ýàù Õÿçÿð òÿê äàéàíàð, áàüðûíà àõñûí Âîëãà.
Àüëàìàã, ýàù ÿñÿáè äàéÿ êèìè àü ñöäöíö,
Ãûñãàíàð ýþçäÿ èêè ãàðà ýåéìèø óøàüà.
Éöéöðÿðÿê áèð óøàüà ýþç éàøûì îõøàð êè, îíó,
Ùåé òóòóá ñàõëàéàðàì, úàí àòûð àíúàã áàéûðà.
Äÿðä ÿëèíäÿí ÿëèìèí àðõàñûíû ÷åéíèéÿðÿì,
Ìÿíÿ ãÿì ñöôðÿñè âåðìÿç, íÿ åäèì áàøãà ãèäà?
Èñòÿéèðäèì äèøèì èëÿ úèéÿðèìè ýÿìèðèì,
Íÿ åäèì êè, úèéÿðèì äèøäÿí óçàãäûð àììà!
Áàüðûíû ÷îõëó ãÿìÿ ìÿñêÿí åäÿí Õàãàíè,
Îüóë ùèúðàíû ãÿìè áàüðûíû äà éàõäû îäà.
Ãÿëáèìèí ýþâùÿðè, úàí øÿìè èäèì, ñþíäöí,îüóë!
Ãàðà áÿõòèì êèìè ìÿíäÿí íèéÿ òåç äþíäöí, îüóë?

347
 ***
Äÿðä áèð äÿðä äåéèë, éàçìàã ö÷öí áèð äÿôòÿð à÷ûì,
Þìð úàòìûø áàøà, ìöìêöí äåéèë àðòûã ïÿð à÷ûì.

Èêè úèääè ýèëåéèì âàðäûð ÿëèíäÿí ôÿëÿéèí,

Èêè äöíéàéà ñûüûøìàç, áèðèñèíè ýÿð à÷ûì.

Éîë÷óëàð ñöáù ôÿðÿùëÿ à÷àð þç éöêëÿðèíè,

Ìÿí øèêàéÿò éöêöìö ñöáù ýþçöìäÿ òÿð à÷ûì.

Ñàðìàøûãòÿê ñàðûíûáäûð úàíûìà äÿðäö áÿëà,

Ìÿíÿ áó úàíäàí ýåúÿ-ýöíäöç íåúÿ ìþùíÿòëÿð à÷ûì?

Ùÿëãÿòÿê ñàðäû ìÿíè àù, ìÿí î ùÿëãÿ èëÿ,

Äþéöá öìèä ãàïûñûíû, èñòÿðÿì ÷ÿíáÿð à÷ûá.

Ýþéíÿéèì îääóð ÿýÿð, öñò ýåéèìèì ýþç éàøûäûð,

Úàí ùþâëèëÿ ýÿðÿêäèð éàõàìû éåêñÿð à÷ûì.

Ñÿáð ÿýÿð èñòÿñÿ äÿ èíäè úèéÿðïàðÿñèíè,

Ñÿáèðñèç áèð úèéÿðèí äÿðäèíè êèì äèíëÿð, à÷ûì?

Áèð âÿôà ÿùëè ùàíû, ãÿëáèìÿ òÿñêèí îëñóí,

Ãÿì ÷ÿêÿí äîñò ùàíû, òà êè îíà ìÿí ãÿìëÿð à÷ûì?

Úàí òåëèì áèð äöéöì îëìóø, ãûñàëûá, áàðìàãòÿê,

Ãàëìàéûá ìÿíäÿ ùöíÿð äûðíàüû, ìöøêöëëÿð à÷ûì.

Âóðìàðàì òÿáëè ãöðóð èëÿ äàìûíäà ùöíÿðèí,

Ãÿì äèâàðûíû ýÿðÿê àøìàã ö÷öí øÿùïÿð à÷ûì.

Éóéàðàì ãàíûì èëÿ äàìö äèâàðäàí ñóâàüû,

Ìÿí áó ùàë èëÿ, ðÿâàäûðìû, öçÿ ñåëëÿð à÷ûì?

Äþøÿíèáäèð éîëà ãÿìëÿð òèêÿíè, ìÿí íàøàä;

ßæäàùà âåðìÿç àìàí, õÿçíÿ òàïûá, ýþâùÿð à÷ûì.

Èñòÿäèì ãûðüû êèìè áèð äÿ øèêàðÿ ãàëõûì,

Ñÿì éåëè âåðìÿäè ìþùëÿò ìÿíÿ àðòûã, ïÿð à÷ûì.
348
À÷ìàðàì áèð äàùà äöíéàéà áàõàí ýþçëÿðèìè,
Êîð îëóì, áèð äÿ îíà áàõìàã ö÷öí ìÿíçÿð à÷ûì.

Ãåéðÿòèìäÿí òèêÿðÿì ýþçëÿðèìè ÿãë èëÿ,

×àðÿ éîõäóð êè, ýÿðÿê àëìàüà èáðÿòëÿð, à÷ûì.

Áàüëàäûì éåääè ãàïû õàëã öçöíÿ àëÿìäÿ,

Òà äóðóá éåääè ãàòûíäà ôÿëÿéèí àçÿð à÷ûì.

Ýþçöìöí íóðóíó ñþíäöðäö éàìàí áÿä ýþçëÿð,

Íÿ ðÿâàäûð, ýþçöìö, ýþðìÿéÿ ïèñ öçëÿð, à÷ûì?

Ãÿëáè ìÿùçóí, úàíû áÿðêëèêäÿ äÿìèð Õàãàíè,

Éàíäû, êöë îëäó, áó äÿðäè êèìÿ, åé åëëÿð, à÷ûì?

Ìÿí áàøû äàøëû íåúÿ ãÿáðäÿ ãàíëû êÿôÿíè,

Îüóë öñòöíäÿí àëûá, ýþðìÿéÿ ýöë ïåéêÿð, à÷ûì?

Åé òÿçÿ áÿäð, ãàðàíëûãäà áóðàõäûí àòàíû!

Åé Öòàðèä, íÿ éàìàí îäëàðà éàõäûí àòàíû!

***

Ôèðãÿòèíäÿ áàëà, áóíäàí äà áåòÿð éàíñûí àòàí,

Ñþíäö øÿìèí, êîð îëóá, ãöññÿäÿí îäëàíñûí àòàí.

Äîñòëàðûí ÷ûõìàéà òà ãàðøûñûíà éîëäà îíóí,

Òÿðê åäèá àëÿìè, þç ãÿáðèíÿ éîëëàíñûí àòàí.

×öí ÿðÿáúÿ, äÿðèúÿ ñþùáÿòèíè äèíëÿìÿéèð,

Ýþçö ÷ûõñûí, ãóëàüûíà úèâÿ äàøëàíñûíàòàí.

Ãÿáðèíèí òîðïàüû íóð èëÿ Ìèíà ÷åøìÿñèäèð,

Ãÿáðèíèí áàøûíà ãóðáàí êèìè ôûðëàíñûí àòàí,

Èíúÿ ðóùóíëà ýþìöëäöí, áàëà, òîðïàãëàðà ñÿí,

Ãàíà äþíñöí úèéÿðè, ãÿáðèíè ùåé àíñûí àòàí.
349
Òîðïàã àëòûíäà éàòûðñàí áó ýöí, åé ìåùð-ýèéà!*
Òîðïàã öñòöíäÿ áèòÿí îò êèìè òàïäàíñûí àòàí.

Éóñèôèì, àëÿì ö÷öí àáè-ùÿéàòäûíñà ÿýÿð,

Ãóðä ãàïàíëàð êèìè ñÿíñèç ñó äåéèá, éàíñûí àòàí.

Ýöë êèìè ãàíÿ áîéàíäû äîäàüûí, ýþçëÿðèíÿ,

Õóðìàòÿê ãàí éåðèñèí, õàð èëÿ îõëàíñûí àòàí.

Êÿêëèéèì! Ãàíëû äîäàãëàð èëÿ ó÷äóí, ýþçö ãàí,

Áèð òóðàúòÿê ñÿíèí àðäûíúà ãàíàäëàíñûí àòàí.

Äÿðäèíèí ýöúëö ÿëè, áàõ, áåëÿ ìÿúáóð åòìèø,

Êè, úèëèê áàðìàüà äþíñöí, èêè ãàòëàíñûí àòàí,

×öí ãÿçàíûí ÿëè ãàïìûøäûð ÿëèíäÿí ãÿëÿìè,

Áèð êàüûç ýþéíÿê èëÿ òåçúÿ àëîâëàíñûí àòàí.

Úàíà ñÿí áàéðàì èäèí, òÿðê åëÿäèí äöíéàíû,

Ñÿíèí àðäûíúà ÿúÿë Ðÿõøèíÿ àòëàíñûí àòàí.

Ùöíÿðèí úàíû — êàìàëûí, ýþùÿðèí êàíû — õÿòèí,

Úàíûìûí ýþâùÿðè, ñÿíñèç íÿ ùöíÿð ãàíñûí àòàí?

Öðÿéè äàüëû àíàí îëäó ãÿìèíäÿ íàëàí,

Ãîé êè, îíäàí äàùà ÷îõ îääà àëîâëàíñûí àòàí.

Òàáóòóí çèíÿòè, çÿðáàô êÿôÿíèí òåëëÿðèòÿê,

Áöêöëöá ãÿääè, ñàðàëñûí öçö, òàáëàíñûí àòàí.

Òîðïàã àëòûíäàñàí, àüëàð ñÿíÿ öñòöíäÿ ôÿëÿê,

Ôÿëÿéèí äþâðö êèìè òÿðñèíÿ ôûðëàíñûí àòàí.

Öçäÿ éàøûë õÿòöâöí, ÿëäÿêè ãàðÿ õÿòöâöí,

Ùÿñðÿòèëÿ ýÿðÿê ùÿð õÿòòè ýþðöá, äàíñûí àòàí.

Ñà÷ûíûí õà÷û ýþðöíìÿç, õÿòöâöí çöíèàðû,

Êàø ðàùèá êèìè çÿíúèðëÿðÿ áàüëàíñûí àòàí.
350
Ñÿí êèìè áàøãà ÿçèçè íÿ îëóá, íÿ îëàúàã,
Òàêè ñÿíñèç éåíÿ þç þìðöíÿ àëäàíñûí àòàí.

Àòàíûí úàíû èäèí, úèñìèíè òÿðê åòäèí, îüóë!

Î áàøû äàøëûíû íàëàí ãîéóá, ýåòäèí, îüóë!

***

Òàáóòóíó ãûëûíú êèìè, îüóë, òóòäóðóá çÿðÿ,

Øàù òàúûòÿê ãÿðã åäÿðÿì ìÿçàðûíû ýþâùÿðÿ.

Àðçóëàðäûì: äàâàòûíû òóòäóðàì ìÿí ãûçûëà,

Òàáóòóíó çÿðÿ òóòäóì, åé êàø, ýèðÿéäèì éåðÿ.

Òàáóòóíóí íàðûíúûíà àõûá ãàíëû ýþç éàøûì,

Áèð ãûðìûçû àëìà êèìè íàðûíú ÷àðïàð íÿçÿðÿ.

Ãÿëÿìäàíòÿê òàáóòóíà þðòöê áè÷èá òèðìÿäÿí,

Áàø äàøûíû èíúèëÿðëÿ áÿçÿðÿì çÿð-çèâÿðÿ.

Ìèøêèì èëÿ ýþâùÿðèìäèð ñèìàí, àéàã òîðïàüûí,

Îíëàðëà ìÿí òÿçÿëÿðÿì þç åøãèìè ùÿð êÿðÿ.

Ñöðòöá àéàã òîðïàüûíû òÿñáåù êèìè öçöìÿ,

ßë éàçûíû äóà êèìè éöêñÿëäÿðÿì ýþéëÿðÿ.

Ñÿíñèç, îüóë, áàð-áàü÷àìû, ìÿêòÿáèìè òÿðê åäèá,

Èëê çÿðáÿíè åíäèðÿðÿì øåðÿ, åëìÿ, ùöíÿðÿ.

Ñÿíÿ ãàðøû âÿôàñûçëûã ýþñòÿðäè àòà éóðäóì,

Ìÿí î éóðäóí ÿñàñûíû ýÿðÿê âåðÿì ñåëëÿðÿ.

Ñÿíäÿí ñîíðà íÿ ëàçûìäûð ìÿíÿ ÷àäûð, êàøàíÿ?

Îä âóðàðàì åéâàíûìà, äîëàíäûüûí åâëÿðÿ.

Íàëÿì èëÿ ïàð÷àëàðàì åøèäÿíèí ãÿëáèíè,

Âàð-éîõóìó ñÿíäÿí ñîíðà ñîâóðàðàì éåëëÿðÿ.
351
Àíàí ãûðäû ãÿëÿìèíè, ãÿìèí ìÿíèì áåëèìè,
Ýåéäèì ìàòÿì ïàëòàðûíû î ãûðûëìûø êÿìÿðÿ.

Àéûí àõûð ýåúÿñèòÿê ÷óëüàíìûøàì ãàðàéà,

Áÿñ ùà÷àí ìÿí êÿôÿí ýåéèá, îõøàéàðàì ãÿìÿðÿ?

Ýåúÿ êå÷ÿð, ñöáùÿ êèìè àõûäàðàì æàëÿíè,

Òà ýþçöìöí ãàðàñûíäà àü òèòÿ ðèøÿ âåðÿ.

Åé ýöíÿøèì, ÿëäÿ ÷ûðàã àõòàðûðàì ñÿíè ìÿí,

Áó ÷ûðàã äà àùûì èëÿ ñþíÿð, ÷ûõìàç ñÿùÿðÿ.

Ìÿíèì ñÿðèí àùëàðûìëà ñþíÿí ùÿð áèð ÷ûðàüû,

Úèéÿðèìäÿí ãàëõàí àòÿø ùÿð àí òóòàð øÿðÿðÿ.

Ãÿäÿð ñÿíèí ìàòÿìèíäÿ ìÿíè ñàëìûø îäëàðà,

Ìÿí äÿ ýÿðÿê áó äöíéàíû çèíäàí åäÿì ãÿäÿðÿ.

Ýþç éàøûìäàí ïèéàäàì âàð, ñÿðèí àùäàí ñöâàðèì,

Çÿôÿð ÷àëëàì îíëàðëà ìÿí ôÿëÿêäÿêè ãåéñÿðÿ.

Ýöíöì ãàðà, ïàëòàð ãàðà, ãàïûì öñòö ãàïãàðà,

Áóíó ýþðöá, áöðöíìöøäöð ôÿëÿê ãàðà ìÿúÿðÿ.

Ñÿíèí ãÿìèí íîùÿýÿðëèê àøûëàäû ðóùóìà,

Ìàòÿìèíäÿ äþíäöì, îüóë, áèð éåíè íîùÿýÿðÿ.

Àüëàéàíëàð ÿòðàôûìäà ñûðà èëÿ äöçöëìöø,

Ñþéëÿäèéèì ìÿðñèéÿëÿð äöøìöø àðòûã äèëëÿðÿ.

Àðçóì, þìðöì, úàâàíëûüûì áàäà ýåòìèøäè, àíúàã,

Îüóë äÿðäè öñòöí ýÿëäè áöòöí áàøãà äÿðäëÿðÿ.

Óúà ñÿðâèì, áèëìèðÿì ìÿí, íÿ ÿñÿð ãàëäû ñÿíäÿí,

Ñÿí äöíéàäàí êþ÷öá ýåòäèí, áó õÿáÿð ãàëäû ñÿíäÿí…

352
 5.
Åé õàúÿ, þìðöíö ùåñàáà àë áèð,
Ýþð íå÷ÿ èêèðÿíý àëÿì äþâð åäèð.

Ùèéëÿéëÿ äîëó áó ýåúÿ-ýöíäöçäÿí,

Èçèì ùàñèëèìèç, õåéðèìèç íÿäèð?

Äöíéà áèð ñöôðÿäèð, ëîüìàñû çÿùÿð,

Ùÿéàò áèð éóõóäóð, þëöìñÿ — òÿáèð.

Õàãàíè, Ðÿøèäèí ãÿìèíäÿ ñÿíèí,

Èøèí ùàâàõòàäÿê àùö íàëÿäèð?

Äàâóäóí ýþç éàøû, Íóùóí íîâùÿñè,

Ñÿíèí Éóñèôèíÿ åòìÿäè òÿñèð*.

Ñÿíäÿí ðóù àëàðàã, êå÷ìèø çàìàíäà,

Âåðäèëÿð îüëóíà ÷ÿêÿíäÿ òÿñâèð.

ßëèíäÿí àëûíàí îüëóíà ÿâÿç,

Äåéÿñÿí, þìðöíö àðòûðäû òÿãäèð.

Ðÿøèäèí òåç ýåòäè, ñÿíñÿ ÷îõ ãàëäûí,

Îíóí ùåñàáûíà éàøàäûí, åé ïèð!

6.
Ýöíÿøÿ áÿíçÿéÿí áèð îüëóì âàðäû,
Áàñäûðäûì ìÿí ãàðà òîðïàüà íàýàù.

Àíàñû äþçìÿäè îüóë äÿðäèíÿ,

ßëèìëÿ äÿôí åòäèì îíó äà, åé âàù!..

Óëäóçòÿê áèð ãûçûì âàð èäè, îíó,

Ãàáèë áèð îüëàíà âåðäèì áèð ñàáàù.

Ãûçûìû äàìàäÿ âåðÿðÿê, äåäèì:

Ãûçûëû òîðïàüà òàïøûðûðàì, àù!
353
 Ìÿí ãàëäûì, áèð äÿ êè, ßáäöë Ìÿúèäè,
Áèð Àëëàù ãîé îëñóí îíà äà ïÿíàù.

Éîõñà äà Øèðâàíäà ùàâàäàðû ùå÷,

Áÿñäèð, éàð îëàðñà îíà áèð Àëëàù.

7.
Ðÿøèäèì þëÿí çàìàí îíà áåëÿ ñþéëÿäèì:
Öðÿéèíäÿ íÿ àðçóí âàðñà èñòÿ, ìöõòÿñÿð.

Úàâàá âåðäè êè, àðçó ùÿéàò ö÷öí ýÿðÿêäèð,

Ùÿéàò ÿëäÿí ýåäÿðêÿí àðçó ãàëàðìû ìÿýÿð?

8.

Òÿÿññöôëÿð, îüëóì Ðÿøèä, þìðöìöí òÿê ìåéâÿñè,

Èéèðìèéÿ ÷àòàí êèìè áèð íÿôÿñäÿ, àìàí, ýåòäè.

Áó äöíéàäà áèð î èäè ùÿéàòûìûí çÿõèðÿñè,

Î þìöð êè, ýåúÿ-ýöíäöç àðçóëàðëà ùÿð àí ýåòäè.

Áåëÿ îüóë ýåòäè, ñîíðà åâèìäÿ áèð ãûç äîüóëäó,

Àðàç êèìè ýþç éàøûì äà ãàëäûðàðàã òóôàí, ýåòäè.

Ãûç îëäóãäà öðÿéèìè åëÿ ãÿìëÿð áöðöäö êè,

Íÿ ìÿí, íÿ äÿ áàøãàñûíûí öðÿéèíäÿí î ãàí ýåòäè.

Ãûçûì äà áó äÿðäëÿðèìÿ ñóôèéàíÿ íÿçÿð ñàëûá,

Áó úàùàíà äàùà ö÷ ýöí áàõäû, ñîíðà éàìàí ýåòäè.

9.
Éåíèúÿ äîüóëàí ãûçûì ýþðäö êè,
Ãàðøûäà ýþçëÿíèð ìèí áÿëà, þëäö.

Ãåéáäÿí ýÿëÿí î òþùôÿ äóéäó êè,

Äÿðäëÿðÿ îëàúàã ìöáòÿëà, þëäö.
354
 Î êè÷èê ýþâùÿðèì éàõøû àíëàäû,
Êè, ÷îõ ïèñ éàðàíìûø áó äöíéà, þëäö.

Áèëäè êè, öðÿéèì äÿðäÿ äöøÿúÿê,

Öçöíö òóòàðàã áèíÿâà, þëäö.

Î, áþéöê ãûçûìû ïÿðäÿäÿ ýþðúÿê,

Äåäè: —Êèôàéÿòäèð áèð úÿôà, —þëäö.

10. ÔßËßÊÈ ØÈÐÂÀÍÈÍÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Ôÿëÿêè äîüìóøäó ñåùðèìäÿí ìÿíèì,

Îëìóøäó ýþéëÿðèí ñèððèíÿ àýàù.

Ùåéèô êè, òåç þëäö, ÷îõ éàøàìàäû,

Ôÿëÿêèì òåç ýåòäè ÿëëÿðèìäÿí, àù!..

Áèð äÿôÿ àñãûðäû âÿ ðóùó ó÷äó,

ßçðàèë ñþéëÿäè: ðÿùì åòñèí Àëëàù!

11. ßÌÈÑÈ ÊÀÔÈÉßÄÄÈÍÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Àëÿìèí çàòûíäà øàäëûãäàí òàïûëìàç áèð íèøàí,

Àäÿì þâëàäû àäàìëûãäàí óçàãäûð, ñÿí èíàí!

Ùÿìäÿì àõòàðìà, ÷ÿêèë, öçëÿò åâèíäÿ òÿê îòóð,

Ãÿì åâè äöíéàäà éîõäóð áèð íÿôÿð äÿðäÿ ãàëàí!

Äþðäáóúàã ôèðóçÿðÿíý áó ÷àäûðûí àëòûíäà ñÿí,

×àðìûõûíäàí ãÿìëÿðèí ùå÷ âàõò òàïìàçñàí àìàí!

×ÿê äèçÿ ãÿì äàìÿíèíè, äÿðäÿ äþç, éîõ áèð íÿôÿð,

Ãÿìñèç îëñóí áó úàùàíäà, ãÿìëèéÿ éîõ ÿëòóòàí!

Ùÿáñÿ ñàë àùû äîäàãäà àüçûíû éàíäûðñà äà,

×öíêè éöç éîë ñþéëÿñÿí äÿ, äÿðäèíè éîõäóð äóéàí!
355
Ìÿëùÿì àõòàðìà, éàðàí âàðäûðñà, ùåéâàíëàð êèìè,
Àüðûéà äþç, ýÿçìÿ, òàïìàçñàí îíà ìÿëùÿì ãîéàí!

Äÿôí îëóíäó áèð íÿúèá èíñàí, ãÿìèíäÿ úûð éàõà,

Áèð áåëÿ ìàòÿì íÿ éåð ýþðìöø ùÿëÿ, íÿ àñèìàí!

Úÿðõ íÿããàøõàíÿñèíäÿ éîõ âÿôà ðÿíýèíäÿí èç,

Ðÿíý íÿäèð? Òàïìàç âÿôà ÿòðèíè ùå÷ áèð àõòàðàí!

Ãåéáäÿí áèð ñÿñ ýÿëèð äàèì ñÿíÿ, õàòûðëàäûð:

Éåð öçöíäÿ, áèð êþíöë òàïìàçñàí, îëñóí øàäìàí!

×óëüàìûø Ãàôäàí Ãàôà äöíéàíû âÿùøÿòëè ýåúÿ,

Ñóð ÷àëûíìàçñà, ñþêöëìÿç ñàíêè áó çöëìÿòäÿ äàí.

Áÿõò òàúû èñòÿéèðñÿí? Ýÿç ñÿëàìÿò àëòóíó,

Éîõñà àëÿì áóòÿñè âåðìÿç ñÿíÿ çÿð ÿðìÿüàí.

Áóááóòÿê âàðñà áàøûíäà òàú ÿýÿð, òóòè êèìè

Ãÿëáèíèí áîéíóíäà îäëó ùàëãà âàðäûð Úàâèäàí.

Àðçó áèòìÿç, áó ãóðàãëûãäà àõûò ýþç éàøûíû,

Áóíäàí þçýÿ ñó òàïûëìàç, ãîéìà éàíñûí áóñèòàí!

Äöíéàíûí äàðâàçàñû ÿñëèíäÿ äàð áèð ùÿëãÿäèð,

Êèì ýþ÷ÿð áó ùÿëãÿäÿí, ãÿääèíè ãûëìàçñà êàìàí?

Õÿñòÿ úàíëà ùå÷ çàìàí ýåòìÿ ôÿëÿê åéâàíûíà,

Îëìàìûø îðäàí çÿùÿðñèç áèð êÿðÿ äÿðìàí àëàí!

Àõèðÿòäÿ àôèéÿò àõòàð, íÿ áó àëÿìäÿ ñÿí,

Ôÿùìäÿí íàãèñäèð ÿãðÿá ãóéðóüóíäàí øÿùä óìàí!

Þìð áóç öñòÿ ãóðóëìóø áèð áèíàäûð, éàõøû áèë!

×îõ äà, Õàãàíè ãûçûøìà, ãîðõóðàì, ó÷ñóí áèíàí!

Äÿùð ãîé ãàíäà áîüóëñóí, òîðïàüà åíñèí ôÿëÿê,

Òàïìàéûáäûð ÷öí ÿìèí íÿ îíäà, íÿ áóíäà ìÿêàí!
356
 Öììÿòèí ïöøòö-ïÿíàùèéäè î äàùè ôèëîñîô,
Ìÿíçèëè îëäó, éÿãèíèìäèð, ÿí àëè êÿùêÿøàí.

Àò îäà ùèêìÿò êèòàáûíû, ÿìèì ýåòìèø áàäà,

Âóð äàøà úàìû, äàùà Úÿìøèä äåéèëäèð ùþêìðàí!

Åëìè öðôàí Ðÿõøèíè ïåéëÿ âÿ éà ãàíäàëëà ñàí,

Ðöñòÿìè-äàñòàí ùàíû? Êå÷ñèí àüûëäà ùÿôòõàí?!

Î àüûë óñòàäûíûí øàýèðäè îëìóøäóð ôÿëÿê,

Áèð åëÿ äàùè ìöÿëëèì ýþðìÿìèøäèð áó úàùàí!

Èñòÿñÿí, àñàí òàïàðñàí äàèìà éöç ìèí öçöê,

Áèð öçöêäÿ Úÿìøèäèí íÿãøè ôÿãÿò îëìàç ÿéàí!

Ýþç úèéÿðäÿí, ãÿëáäÿí ãàí ÷ÿêäè, òþêäö òîðïàüà,

Èíäè àðòûã íÿ äàìàðëàðäà, íÿ ýþçäÿ ãàëäû ãàí!

Ìàòÿìèíäÿ åëÿ éàíìûøäûð êè, Êåéâàí áèð äàùà,

Áèð ÿêèíúèòÿê éîõà ÷ûõìûø î ýþùíÿ òàðëàäàí.

Ìöøòÿðè ýþçäÿí áó ãÿìäÿ òþêäö ãàí íåéñàí êèìè,

Ãàíäàí þçýÿ éîõ êèòàáûíäà îíóí øÿðùè-áÿéàí!

Ðóùó úèñìèíäÿí îíóí àéðûëäû, áó ãÿìäÿí éÿãèí,

Áèð-áèðèíäÿí àéðûëàð, äþðä ðöêí äÿ òàïìàç àìàí!

12. ßÌÈÑÈ ÎÜËÓ ÂßÙÈÄßÄÄÈÍÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Àìàí! Ýåòäè éåð óçöíöí ôèëîñîôó áó äöíéàäàí,

Ùèêìÿò, ìÿíà ýþéëÿðèíèí ñèððèí à÷àí ýåòäè, àìàí.

Îíóí ÿìèí îëàí íÿôñè ãàéûòäû þç ìÿêàíûíà,

Åøèòìèøäè “Ìÿíÿ òÿðÿô äþí!” ÿìðèíè éÿãèí îðäàí.

Êàìàë ÿëè òîðïàãëàðäàí î ãèéìÿòëè úÿâàùèðè,

Ãàëäûðàðàã, àñèìàíûí êÿìÿðèíÿ òàõäû íèøàí.
357
Ôÿëÿê þçö ö÷öí îíó òÿáèáëèéÿ àïàðìûøäûð,
Ñûíàìûøäûð òÿñèðèíè äÿðìàíûíûí çàìàí-çàìàí.

×àòàí êèìè ýþé öçöíÿ, ùÿìèí ñààò óëäóçëàðûí,

Òèòðÿìÿñè êÿñèëìèøäèð, ÿëàú åòìèø áþéöê ëîüìàí.

Ýþéöí éåääè áÿçÿê èëÿ ïàëòàð ýåéÿí ùóðèñè äÿ,

Àéàüûíà ñöðòìöø îëäó éàíàüûíû ÷îõ ìåùðèáàí.

Îíñóç áöòöí ÿãðÿáàñû þëìöø êèìè ãàëäûëàð, àù!..

Ãÿáèëÿíèí Àäÿìèéäè, Èñà êèìè âåðÿðäè úàí.

Úöìÿ ýöíö ÿúÿë ýÿëèá, àïàðäû î ôèëîñîôó,

Êè, Íóùóí äà ýÿìèñèíè úöìÿ ýöíö òóòäó òóôàí.

Åé Õàãàíè, ÿìèí ö÷öí ìàòÿì ñàõëà, ýþç éàøû òþê!

×öíêè, ÿìèí àòà êèìè åòäè ñÿíè ãàáèë èíñàí.

13. ÍßÑÈÐßÄÄÈÍ ÈÁÐÀÙÈÌÈÍ ÞËÖÌÖÍß

Ýåúÿ ýèçëèíúÿ øÿêêÿð ñÿïìÿéÿ áàøëàð ýþçöì ãàíäàí,

Äèçèìëÿ àëíûìû úöòëÿøìÿéÿ ìÿúáóð åäÿð äþâðàí.

Ãÿì èëÿ äèç-äèçÿ ýÿëäèì, éàõàì îëäó ÿòÿê, èíäè,

ßòÿêäèð êè, àéûðìûøäûð áàøûìû äèç ãàïàüûìäàí.

Äèçèìëÿ áèðëÿøÿð áàøûì, âöúóäóìñà îëàð ùàëãà,

Òÿôÿêêöð òàúèðè ñàçëàð ùàìàí áèð ùàëãàäàí ìèçàí.

Êþíöë — Êÿáÿ, áÿäÿí — ùàëãà, íåúÿ ùàëãà, ÿýÿð ýþðñÿí,

Î äèø-äèøëèêäÿ áèð çÿððÿ ñåúèëìÿç Çÿìçÿì àüçûíäàí.

Êèì åøãÿ áàüëàìûø åùðàì, ýÿðÿê áàøû äèçÿ åíñèí,

Òÿôÿêêöð éàõøûäûð Ìÿðâà, Ñÿôà äàüûíà ãà÷ìàãäàí*.

Íÿäÿíäèð Êÿáÿéÿ, åùðàìÿ ñÿí àëóäÿñÿí áóíúà?

Éÿãèí, þðòöêäÿ ýþðäöí Êÿáÿíè, åùðàìû äà öðéàí.
358
Ñàëûá éåð äèç ãàïàüûìäà äàðàãëàíìûø ÿëèì, ÷öíêè,
Áÿíþâøÿ áàøûòÿê áàøûì ÿéèëìèø àùö çàðûìäàí.

×ÿéèðòýÿ êèìè ãàíëû ýþç éàøûíäà ìÿí äÿ èñëàíäûì,

×ÿéèðòýÿ ôèêðÿ äàëäûãäà äàìàð ãàí ãîë-ãàíàäûíäàí.

Ãûðûá àüëûí àéàãëàðûíû, íÿôñè ñàëìûøàì áÿíäÿ,

Äåéèë ñÿððàô êþíëöì êè, àëà íÿãä èíñ èëÿ úàíäàí.

Ùÿâÿñ íàõîøëàéûá, éàòìûø öìèäñèçëèê éàòàüûíäà,

Áàøû àëòûíäà íàäàíëûã ãîëó, ÿãëèì éàòàð ìÿñòàí.

Áÿêàðÿò ãàíûíà áàòìûø ýþçöì, ÷öíêè, êÿäÿð ýèçëèí,

Òàïûá öëôÿò áÿáÿêëÿðëÿ, àëûáäûð êàì îíëàðäàí.

Ýöíÿø íóðó ñÿùÿðëÿð áîéëàíàð, áàõñûí, ýþçöì è÷ðÿ.

Íåúÿ âÿúäÿ ýÿëèá, îéíàð áÿáÿêëÿð øàäìàíëûãäàí?

Ñèíÿìäÿ ãûâðûëûá àùûì, íåúÿ áèð ÷ÿíáÿð àòÿøäÿ,

Ãûçàð, ùÿì ãûâðûëàð, úàí ãóðòàðàììàç éóìðóëàíìàãäàí.

Öçöì òîðïàüà äþíìöøäöð, ýþçöì éàøû òÿìèç ãàíÿ,

Éàíàãëàðûì äþíÿð ëÿëÿ, ýþçöìñÿ ëÿëÿ îëìóø êàí.

Êÿäÿðëè ùÿð ýåúÿìäèð ùàìèëÿ áÿùúÿòëè áèð ñöáùÿ,

×ûõàð ëàüìûì î ýÿíúÿ êèì ãàëûáäûð Àëè-Ñàìàíäàí*.

Êþíöë ãÿì äÿðñèíè àòìûø, áóíà éîë âåðìÿðÿì, ÷öíêè,

Êÿäÿð óñòàääûð, êþíëöì îíà øàýèðä — ÿçáÿðõàí.

Ñàðû ðöõñàðûì àë ãàíëà áîéàíìûø, ÷öíêè, øàýèðäÿ,

Îëàíäà áàéðàì, óñòàäû áàüûøëàð ëþâùåéè-ÿëâàí*.

Öçöìäÿ ýþç éàøûí ýþðúÿê “ÿëèô”ëÿ íþãòÿ øÿêëèíäÿ,

Îõó ãÿì ðÿìçèíè, þéðÿí, áó Ìÿääö Ùÿìçÿäÿí àñàí*.

Ýþçöíö áàüëàäûì ùèðñèí, òàìàùûí äèøèíè ãûðäûì,

Íåúÿ êàòèá éàçàð “ìèì”è, íåúÿ “ñèí”è éàçàð äèâàí*.
359
Ìÿíÿ âÿùäÿò áàüûíäà áèð øÿðèêäèð ùÿçðÿòè-Èñà,
Âåðèá úàíû, óúóç àëäûì èêèíúè ñÿùìè Èñàäàí*.

Íåúÿ, ýþð, îëìóøàì ñàùèá Ìÿñèùà ìöëêöíÿ, äþçìÿç,

Ôÿëÿê, áèð êèíëè äöøìÿíòÿê ìÿíÿ íèçÿ ÷ÿêÿð îääàí,

Ýöíÿø äÿ, ãèáòÿñèíäÿíäèð, ìÿíÿ ãàðøû ñèëàùëàíìûø,

Àëûá Ìàêàí êèìè çóáèí, òóòóá Äåéëÿì êèìè ãàëõàí.

Ìÿíÿ Ñèìóðüö âÿùäÿò ýöçýöñö ýþñòÿðìèø àëÿìäÿ,

Ñöëåéìàí ìöëêöíÿ ìÿí ñàùèáÿì öçëÿòäÿ ãàëìàãäàí.

Íÿ àëè ìöëêäöð öçëÿò êè, ùöììÿò ñöôðÿ ñàëäûãäà,

Ãàðûøãàñû îëàð Ñèìóðü, Ñöëåéìàíñà îíà ìåùìàí.

Êþíöëäÿí ãÿìëÿðè ùöììÿò ÿëèìëÿ ãîâìàëû, ÷öíêè,

Ìèë÷ÿêãîâàí åäÿð øàùëàð ýþçÿë òàâóñ ãàíàäûíäàí.

Çÿìàíÿ ãÿëáèìè øàä åòñÿ, òÿáèìÿ éàìàíëûãäûð,

Úàìààò øàä îëàð áàéðàì ýöíö, áÿäáÿõò þêöç — ãóðáàí.

Êþíöë áèð ìÿíçèë åòìèø, äàëäà ãàëìûø ÷îõëàðû, ×öíêè,

Éîðóëìóø äàøëû éîëëàðäà ìèíèêñèç, ìàò, ñÿðýÿðäàí.

Ãàëûá éåòìèø ãàðà ïÿðäÿ è÷èíäÿ ãÿëá, íà÷àðÿì,

Îíó ïàê åéëÿéèì éåòìèø ñóäà ùÿð íþâ çöëìàòäàí.

Êþíöë áèð äÿðäÿ äöøìöø êè, ÿëàúû — ÷àðÿñèçëèêäèð,

×ÿêèáäèð ýþç ñàüàëìàãäàí, êå÷èðìÿêäÿ àüûð áþùðàí.

Ùÿëÿ Èñôÿíäèéàðûì êå÷ìÿìèøäèð éåääè òèëñèìäÿí*,

Ùÿëÿ Ðóéèíäÿæ îëìóøäóð ýþçÿë äèëáÿðëÿðÿ çèíäàí*.

Êþíöë ÿéëÿíìÿê èñòÿðêÿí ÿãèë øàùû õèòàá åòäè:

— Ùÿâÿñ áàäèëÿ ñþíäöðìÿ ùÿéàò øÿìèíè, åé,íàäàí!

Òÿôÿêêöð ýöçýöñöíäÿ ñÿí, íÿçÿð ãûë, ÿêñè-úàí àõòàð,

Îõó ñÿí “ßùñÿíöò-òÿãâèì”è ÷îõ äèããÿòëÿ “Ãóðàí”äàí*.
360
Äåéèë ùÿð ýþðäöéöí ùÿðçÿ, ãèðàÿò åòäèéèí — èøâÿ,
Äåéèë àëÿì ñþçö ìþùìÿë, êÿìàëè-ùÿããäÿ éîõ íþãñàí*.

Òàìàù ïàëòàðûíû øÿðèí ÿëèëÿ ÷ûð, ýÿð àãèëñÿí,

Éó íÿôñèí ùåéçèíè ÿãëèí ñóéóíäà, ýÿð ìöñÿëìàíñàí!

ßýÿð øàùèí èñÿí, ïàëòàð ãÿìè ÷ÿêìÿ òàâóñëàðòÿê,

Ùåéèç äîâøàí êèìè ýþðìÿ, ÿýÿð ÷ÿíýÿëäÿ àñëàíñàí.

Äåìèøëÿð òîðïàüû õÿëáèðëÿ, áó áàçàðäàí þòñÿí,

Êè, ùÿãã ñÿððàôëàðû ÷îõ ðèçÿ òþêìöøëÿð ãûçûëëàðäàí.

Ãûçûë àëìàã ö÷öí ñÿí õÿëáèðÿ òîðïàã òþêÿí éåðäÿ,

Ãûçûë òîðïàãëàðà òþêñÿí, þëÿðñÿí åùòèéàúûíäàí.

Áèðèíúè ùÿðôÿ íþãòÿ îëìàüûí ìÿíàñû âàðäûðìû,

Êè, äîëüóíëóã öçöíäÿí “ßáúÿä”èí ñîí ùÿðôè îëìóøñàí?*

ßýÿð äöíéàéà áèð ìåééèò íàìàçû ãûëìàã èñòÿðñÿí,

Ýþçöí éàøû èëÿ ñÿí àë äÿñòÿìàç, åé äèäÿñè ýèðéàí!

Áó äÿðäö ãÿì åâèíäÿ, ýÿð, òÿáèáèí îëñà åéø, èøðÿò,

Êèôàéÿòäèð, îíóíëà, áèë, îëàð ùÿð äÿðäèíÿ äÿðìàí.

Çÿìàíÿ ñöôðÿñè îõøàð äîëàáÿ, êàñÿëÿð áîøäóð,

Êàñà ýÿçäèðìÿê îëìóøäóð èøè ÷ÿðõèí ÿçÿë áàøäàí.

Èðàäÿ àòÿøèíäÿ äÿùð ÿéàðûí éîõëàéûá, ýþðäöì,

Ãûçûë çÿíè åòäèéèí äÿùðèí ïóëó êÿììàéÿäèð îääàí.

Áó ñÿðýÿðäàí ôÿëÿê éåëäèð, çàìàíñà áèð ýÿìè îëìóø,

Ýÿìè áèð êîð êèìè àáàí éåëèëÿ ãàëäû ñÿðýÿðäàí*.

Ôÿëÿê áèð éîðüà àòäûð êè, úûäûð ìåéäàíû ÷îõ äàðäûð,

Ãûñàð ãóéðóüóíà áîéíóí, áó ìåéäàíäà åäÿð úþâëàí.

Úÿôàäûð ùÿð èøè ÷ÿðõèí, ñÿí èñÿ áîðúëó äöøìöøñÿí,

Äåéèë ìöìêöí àéàã áàñìàã êÿíàðà êÿú ìÿäàðûíäàí.
361
Úàùàí õàëãûí áåëèíäÿ áèð ìÿøÿããÿòëè àüûð éöêäöð,
Äþçÿð áó ñèãëÿòÿ ñÿðõîø äÿâÿ, ÷öí ìÿñòäèð ùåéâàí.

Ãîâóøìóøäóðñà èãáàëÿ ÿýÿð øàùëàð áó àëÿìäÿ,

Ñÿàäÿòäÿí öìèäèí êÿñ êè, àëÿìäèð ñÿíÿ äöøìàí.

Êÿäÿðëÿ áèðòÿùÿð óçëàø, ÿëÿìëè ýöíäÿ õîøùàë îë,

Ñàìàí àëòûíäà ñó âàðäûð, êàìàëûíäà èñÿ íþãñàí.

Øèêàéÿò åòìÿ ìþùíÿòäÿí êè, ñÿáð èëÿ Ýöíÿø íóðó,

Ñàðû éàãóòà áÿõø åòìèø ãûçûë ðÿíýè, îëóá òàáàí.

Ýöíÿø îë, íóðëó èìàí îë, õÿðàáÿ åâëÿðÿ íóð ñà÷,

Âåðÿð õÿëÿò íåúÿ öðéàí ýþðäöêäÿ Ýöíÿø ùÿð àí!

ßýÿð äÿðâèøñÿí, äÿðâèøëÿðèí ùàëûíà ðÿùì åò êè,

Ýöíÿø ÷ûëïàã èêÿí, ÷ûëïàãëàðà õÿëÿò åäÿð åùñàí.

ßýÿð þç ðóùóíà óéüóí éîõóíäóð äîñò àëÿìäÿ,

Éàìàí áèð äîñòà îë ãàíå, ìåéèòäèð äîñòñóç èíñàí.

Íåúÿ Èñàéÿ áèð èéíÿ ñÿôÿðäÿ åòäè éîëäàøëûã,

Êè, òÿêýþçëöêäÿ ãàëìàçäû ýåðè òÿêýþçëö Äÿúúàëäàí.

ßýÿð Ñèìóðüñÿí, äèíèí Ãàôûíäà, ýåò, ìÿêàí åéëÿ

Êè, “ãàô”ñûç îëñà ýÿð öíãà, öíàéà ÷åâðèëÿð íàëàí*.

Ñèëàùëà äèíèíè ñàõëà, àðû øÿùäè ãîðóìàã÷öí,

Çèðåù ýåéìèøäèð ÿéíèíÿ, òèêàíäàí ñàçëàìûø ïåéêàí.

Þçöí Àäÿì ëèáàñûíäà, ôÿãÿò, áàòèíäÿ çàëèìñÿí,

Áöòöí ïèñ àäÿòÿ äÿðñè àëûáñàí ñàíêè øåéòàíäàí.

Äåìÿ àçàäÿéÿì, àëäàòìà õÿëãè áó ëèáàñûíëà,

Ùàìàðñàí çàùèðÿí îõòÿê, òÿáèÿòúÿ êîáóä ñóùàí.

×ÿêèúëÿ áàøûíà ùÿðäÿì äþéÿðëÿð ôèë êèìè, ×öíêè,

Äöøöáñÿí Êÿáÿ øÿêëèíÿ, áåëÿ äþðäêöíú çèíäàíñàí.
362
Áÿñèíäèð, àç äàíûø Ìóñà ùÿäèñèíäÿí Éÿùóäàòÿê,
Êè, äîããóç àéÿ éîõ, áó éåääè ðÿíýäèð øÿíèíÿ øàéàí*.

Ñîéóí àçàäÿëèê òàúûíû, äÿðâèøëèê ëèáàñûíû,

Êèìè àëäàòìàã èñòÿðñÿí ãàðà õèðãÿíëÿ, åé øåéòàí?

Èóäà êèìè úèéíèíÿ ñàðû áèð ïàð÷à òèê ôþâðÿí,

Ýþðÿíäÿ áèð ìöñÿëìàíû êè, îëìóø éàäëàðà äÿðáàí.

×ÿòèíëèê öç âåðÿí ýöíäÿ ñÿáèðëè îë êè, àúèçëÿð,

Ýåäÿð ãóéðóã áóëàð èòëÿð ãàáàüûíäà éàëàãëûãäàí.

Ãîúà àðâàäëàðà îõøàð çèíàêàðëûãäà íàêÿñëÿð,

Ïîçàðëàð ãöñëö, íàðà îõøàìàç îíëàðäàêû ïöñòàí.

Äþíöáñÿí áèð ñó ìÿøêèíÿ êè, ýàù äûãñàí, ýàù èñòèñãà*,

À÷ûá ùÿð ñöôðÿéÿ ÿë, ïàé óìàðñàí ùÿð áèð àñòàíäàí.

Èìàðÿò àõòàðàí òàâóñ — àéàüû ýèëäÿäèð äàèì,

Òóòàð äèê áàøûíû áàéãóø, î øàùäûð, þëêÿñè âèðàí.

Ãàðà ýåéìèø øÿâÿ àçàä àä àëìûøäûð, ôÿãÿò, éàãóò,

Ýåéèá àòëàç äîíó, ñàëìûø îíó ãóë ùàëûíà äþâðàí.

Ôÿãÿò, äÿðâèøëÿð àðõûíäà âÿôàäàí áèð ÿñÿð ãàëìûø,

Âÿôàëû ãóøñàí, îë ãàíå, äÿí èëÿ ñó àë îíëàðäàí.

Íåúÿ àçàäÿäèð äÿðâèø îëàíëàð äÿðä ÷ÿêìÿêäÿí,

Íåúÿ ìþùòàúäûð úàùö úÿëàëà äÿùðäÿ õàãàí.

Îòóç èë ÷ÿêäè, òà Õàãàíèéÿ êÿøô îëäó áó ìÿòëÿá,

Êè, ñóëòàíëûã ýÿäàëûãäûð, ýÿäàäûð ÿñëäÿ ñîëòàí.

ßçÿë äèâàíûíà ãöäðÿò éàçàíäà èëê ôÿðìàíû,

ßìèðëèê úöìëÿéÿ, Õàãàíèéÿ øàùëûã âåðèá öíâàí.

Þçö Àçÿð êèìè íÿúúàð ßëè Øèðâàíëû ñöëáöíäÿí,

Áèð Èáðàùèì äîüóëìóøäóð, òàïàð ìÿíà áÿçÿê îíäàí,
363
Ñîðóøñàí: êèìäè ñîí øàèð? Ôÿëÿê ñþéëÿð êè: Õàãàíè!
Îíóíëà øåð õÿòì îëìóø, îíóíëà áàüëàíûá äèâàí.

Åøèòñÿ øåðèìè, áèë, ßùìÿäè-Ìóõòàð ñþéëÿð êè:

— Ñàü îë, øàèð, éÿãèí åòäèì êè, ñÿíñÿí äÿùðäÿ Ùÿññàí!

Õîðàñàí åøãè êþíëöìäÿ ýöíÿøòÿê úèëâÿëÿíìèøäèð,

Ôÿãÿò, àéðûëìàäûì øàùûí ßðàãäà îðäóýàùûíäàí.

ßðàãäà Íÿñèðÿääèíèí âÿôàòûíäàí õÿáÿð áèëäèì,

Äåéèë òÿê ìÿí, ßðàã îëäó áó ãÿìäÿ äèäÿñè ýèðéàí.

Èáðàùèìèí úàíû èíëÿð, åäÿð ùÿì Êÿáÿ ìèí íàëÿ,

Î Èáðàùèìÿ êèì, Êÿáÿ ÿëèéëÿ îëìóø àáàäàí.

Ìÿíÿ ùÿì Íóù èäè î, ùÿì äÿ Èáðàùèì èäè, ÿôñóñ!..

Ãàëàíëàð úöìëÿñè íàÿùëäèð, Íÿìðóä, éåðè Êÿíàí*.

Î èäè ßùìÿäÿ âàðèñ, îíà ßùìÿä õèòàá åòäè,

Êè, “Ôàðöãè-ôÿðèãåéíñÿí” âÿ “çöíèóðåéí”è-“Ãóðàí”ñàí*.

Î, õÿòòè ÿæäàùà ìþúöçëö Ìóñà ÷öí âÿôàò åòäè,

Èëàíòÿê ãûâðûëûá, Ìóñà êèìè ùóø ó÷äó áàøûìäàí*.

Ýåúÿ ãÿòðàí, ýöíöç êàôóð îëàí ýöíäÿí áóëóä ùàñèë,

Êè, äþíìöø ýþçëÿðèì êàôóðÿ, îëìóø ïàëòàðûì, ãÿòðàí.

ßýÿð êàôóð èëÿ ãÿòðàí åäèð ìÿùðóì óøàãäàí áÿñ,

Íåúÿ îíëàð ìÿíÿ äîüäó ãÿì èëÿ äÿðäè — ãûç, îüëàí!

ßìîüëó äÿðäè îä âóðäó, îäóíòÿê úàíûìû éàõäû,

Äàìàðëàðûì êöë îëäó òöñòöñö ÷ûõäû äàìàüûìäàí,

Ñþçöì ìàòÿì ëèáàñû ýåéäè, ñóñäóì ìÿí äÿ Ìÿðéÿìòÿê,

Þëöáäöð Èñàéè-ñàíè, ñöêóò åòäèì, îëóá áöðéàí*.

Äåéèí, áèëñèí ßëè, äþâðàí éåòèðäè ãÿòëÿ Îñìàíû,

ßëè äöíéàíû òÿðê åòñèí êè, àéðû äöøìöø Îñìàíäàí.

Âÿùèä þëìöøäö — Èäðèñè âÿ Ëîüìàíû áó äþâðàíûí,

ßúÿë ÷àòäûãäà, àúèçäèð ùÿìè Èäðèñ, ùÿìè Ëîüìàí*.
364
 14. ÑÓËÒÀÍ ÑßÍÚßÐÈÍ ÙßÁÑÈ
Âß ÌßÙßÌÌßÄ ÈÁÍ ÉßÙÉÀÍÛÍ
Âß ÔÀÒÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Ýþðäöéöí àáàä Ìèñèð õÿðàá îëóáäóð éàìàí,

Êÿðàìÿòëè Íèë ÷àéû ñÿðàáà äþíäö ùàìàí.

Ñÿàäÿò ñÿðâè äþíäö øÿðð îäóíäà ýþìöðÿ,

Î ýþìöðäÿ úèéÿðëÿð éàõûëûá îëäó áöðéàí.

Ìöñèáÿò òóôàíûíäà àõàí ýþç éàøëàðûéëà,

Ýþïöêëÿíÿí ãàíëû ñåë ãöááÿ éàðàòäû ãàíäàí.

Ýþç éàøëàðû ãûðõ ãàðûø ãàëàíäû òîðïàã öñòÿ,

Áÿëêÿ ãûðõ àääûì óúà ãàëõäû àé èøûüûíäàí.

Ñàüëàìëûüûí ñóðÿòè, áèð äÿ ðàùàòëûã èçè,

Áàõàíëàðûí ýþçöíäÿí ïÿðäÿäÿ îëäó ïöíùàí.

Êþíöë âåðìÿ ôèòíÿéëÿ ÿëáèð îëàí äöíéàéà,

Ãàë î ôèëèí ùàëûíà êè, çþâã àëûð éóõóäàí.

Þìöð âÿôàñûç îëìóø, ãÿçà èñÿ àìàíñûç,

Òàëå äþíöá, äÿùøÿòëÿð àñûëìûø éàõàìûçäàí.

Ãÿçà àòû ãà÷àíäà êöëÿê÷àòìàç îëñà äà,

Ñîíñóç ýåúÿ àùûäûð ñèçè îíäàí ãîðóéàí.

Ïöñêöðÿí àòÿø âåðÿð áèòêèëÿðÿ ìèí ÿçàá,

ßçàáäàäûð îä þçö ëàë àõàí éóìøàã ñóäàí.

Äöíéà çöëì åâè îëäó, àãèëëÿð ùàðà ýåòñèí,

Àðû íÿ øèðÿ ÷ÿêñèí, çÿùÿðëÿíèá ýöëöñòàí.

Éåð êöðÿñè òèòðÿéèð ãûçäûðìàëû ãîúàòÿê,

Èçòèðàáà äöøöáäöð àìàíâåðìÿç ãîâãàäàí.

Ñÿí äöíéàíûí èøèíè äöíéà ö÷öí ÿçàá áèë,

Íåúÿ ãàðòàë ëÿëÿéè òóòäó þçöíÿ äèâàí*,
365
Ôÿëÿêëÿðèí áÿçÿéè ìàòÿì ëèáàñû îëäó,
Óëäóçëàðûí öçöíÿ íèãàá äöøäö ãàðàäàí.

Äþðäöíúö ôÿëÿê áåëÿ ìàòÿì åâèíÿ äþíäö,

Ýöíÿøèí ìàòÿìèíäÿ Úÿáðàèë àüëàéûð ãàí.

Òÿçèéÿ ìÿêòóáóíó ÷àòäûðìàã÷öí àëÿìÿ,

Ýåúÿ-ýöíäöç îëìóøäóð èêè ýþéÿð÷èí èíàí!

Õÿéàëûí ÷àë-÷àïûíäà àõàí ãàíäà áîéàíûá,

Àòëàñ ýåéìèø ùèíäóéà îõøàäû ýþéäÿ Êåéâàí.

Äàðàéàðêÿí ýåúÿíèí ñà÷ëàðûíû ôÿëÿêëÿð,

Äþâðàíûí àü ñà÷ûíà ÿíáÿð ñÿïäè àñèìàí.

Ôÿëÿéèí ÷àëüû ÷àëàí ÿëè èøÿ áàøëàéûá,

Ýåúÿäÿí òåë äöçÿëòäè, ùèëàëû åòäè êàìàí.

Ýþðäöì: ñÿô ÷ÿêèá, àüëàð ýþé öçöíäÿ ìÿëÿêëÿð,

Ñÿùÿðèí àçàí÷ûñû ãàëõûá âåðÿíäÿ àçàí.

Ãóëàüûíà ñÿùÿðèí äåäèì: áó ùàëÿò íÿäèð?

×ÿðõèí áöñàòû äþíìöø, ùàëû îëìóø ïÿðèøàí?

Úèéÿðèíäÿí áèð îäëó àù ÷ÿêèá ñÿùÿð äåäè:

— ßôñóñ êè, òÿìÿëèíäÿí àëò-öñò îëäó Õîðàñàí.

Ôÿëÿê Ìÿùÿììÿä Éÿùéà áàøûíû âåðäè áàäà,

Ñÿíúÿð äöøäö çèíäàíà, ìþùíÿò îëäó çèíäàíáàí*.

Áó øàù äóñòàã îëàðêÿí õÿëèôÿ áàòäû ãÿìÿ,

Áó èìàìûí ãÿòëèíäÿ ïåéüÿìáÿð îëäó ýèðéàí.

Òÿñàäöôÿí äóçëöéöí òåëèíè ãûðäû áèäÿò,

Ãàéäà-ãàíóíó ïîçóá, ýþéÿ éöêñÿëäè øåéòàí.

Þç ãûçûë ñèëàùûíû ÷ÿêìÿ, åé Ýöíÿø, éåíÿ,

Ñÿíúÿðèí ãûëûíúû, áàõ, ãûíà ýèðäè ãÿçàäàí.
366
Åé Ìöøòÿðè, î ÿëâàí ðèäàíû àò áàøûíäàí,
Ìÿùÿììÿäè — Éÿùéàíû áîüäó àðòûã òåéëÿñàí.

Äàäà éåòèø, åé Àäÿì, éóðäóí õÿðàáÿ ãàëäû,

Ñÿíèí î íÿúèá îüëóí þëöá ýåòäèéè àíäàí.

Ñÿí åé úàí ýöëøÿíèíèí áöëáöëö, çàð-çàð àüëà,

Õîø þòÿí ãóìðó ó÷äó øÿðèÿò áóäàüûíäàí.

Åé ùèäàéÿò ÿëèíèí çöëôöãàðû, ïàñ àò êè,

Åëìèí ßáóòöðàáû òîðïàãäà îëäó ïöíùàí*.

Õàãàíè, áó ÿñðäÿ âÿôà óììà êèìñÿäÿí,

Áó äàðûñãàë äöíéàäà ÿñÿð éîõäóð âÿôàäàí.

Ùàäèñÿëÿð ôèëèíèí àéàãëàðû àëòûíäà,

Âÿôà Êÿáÿñè îëàí Õîðàñàí ãàëäû âèðàí.

Ñÿí àðçó åäèðäèí êè, Õîðàñàíà ýåäÿñÿí,

Ôèêðèíäÿí äàøûí, ýþ÷äö îðàäàí ÿìíö àìàí!

Áó ñÿôÿð ùÿâÿñèíè ãàòëà, ãîé áèð êÿíàðà!

Ñÿíèí òàëåéèí êèìè äÿéèøèá, äþíäö äþâðàí.

Êþíöë äÿðäèéëÿ óçëàø, ãàë Øèðâàí ìÿùáÿñèíäÿ,

Áó äÿðäè àçóãÿ àë, ìÿùøÿð ýöíöíÿ éîëëàí!

×îõ áàøàüðûñû ÷ÿêäè ýöë êóçÿíèí è÷èíäÿ,

Äþíöá ýöëàáà, îëäó áàø àüðûñûíà äÿðìàí.

Ñÿí èãáàë ãóéóñóíäàí ñó ÷ÿêìÿéÿ òèêìÿ ýþç,

Î äîë÷àëàð äåøèëèá, èïëÿð äèäèëäè ÷îõäàí.

Èëëÿð êå÷ÿð òàëåéèí ñÿíÿ êþìÿê åäèíúÿ,

Äþðä àéäàí ñîíðà àíúàã øÿðàá îëàð ãîðàäàí.

Öçëÿò ñÿíè äöíéàäà ñÿàäÿòÿ ÷àòäûðàð,

Þìðöí áîéó áàüëàíàí ãàïûëàðû à÷àðñàí.
367
Öçëÿòèí âåð ÿëèäèð ÿãëèíè çÿíýèí åäÿí,
Íåúÿ áóëóä âàðëàíàð äÿíèçèí åùñàíûíäàí.

Ãàðà ãàðüà õÿëèôÿ ïàëòàðû ýåéèíñÿ äÿ,

Ñèìóðü àëûá áó àäû, îëóá ãóøëàðà ñîëòàí.

Äþâðàí áîøáîüàçëàðûí àòû éàíûíúà ýåòñÿ,

Ìþúöç îëìóøäóð ñÿíèí øåðèíÿ úèëîâ òóòàí.

Çÿìàíÿ íàãèñëÿðè ÿââÿë-ÿââÿë ÿçèçëÿð,

Áàøëàð êè÷èê áàðìàãäàí ùÿð øåéè ùåñàáëàéàí.

Êöëÿêäèð, áóëóäëàðû ãîâàðàã òÿáèë ÷àëûð,

Ãîðõìà áó éàø äöíéàíûí ãóðó ýóðùàýóðóíäàí.

Àüûë ãÿñðèíäÿ îëäóí ãóøëàðûí ÿí éàõøûñû,

Äöøìÿíèíñÿ úÿùàëÿò ÷þëöíäÿ ðÿçèë ùåéâàí.

Äåäèí: Åé Àëëàù, ãóðòàð òàìàù ÿëèíäÿí ìÿíè,

“Àìèí” íÿéÿ ëàçûì êè, ãÿáóë îëóíìóø äóàí.

15.

Úàùàíäà ãÿìëÿðèìè òÿêúÿ áèð äóéàí âàð èäè,

Ôÿðÿùëè ýöíëÿðèì îëìóøñà, î ñÿáÿáêàð èäè.

Ýþðöáñÿí àú ãóøó, áèð äàíÿíè íåúÿ ãà÷ûðàð?

Åëÿ ãà÷ûðäû ìÿíèì ãÿëáèìè êÿäÿðëÿ ãöáàð.

Ôÿëÿêäÿí èñòÿäèéèì áèð ãàðûí ÷þðÿêäè ÿýÿð,

Ôÿëÿê äåäè: — Úèéÿðèíè éåéÿð ñÿíèí êèìèëÿð.

Ùÿð àé áàøû ìÿíÿ áàéðàì áöñàòû ãóðäó ôÿëÿê,

Ùèëàë áîø ãàáûíû ýþñòÿðèá äåäè: — Éå ýþðÿê!

Ãÿùÿòëèê èëäÿ çÿêàò èñòÿäèì ôÿëÿêäÿí ìÿí,

Íå÷ÿ ÷àíàã êöëÿê þë÷äö, äåäè: — “Àïàð ìÿíäÿí!”
368
Äåäèì: Éàíàð ýåúÿ áÿõò óëäóçóì, îéàã ãàëäûì,
Êîð åòäè òöñòö ìÿíè, èñòèéÿ äàìàã ãàëäûì.

ßëèìäÿí àëäû ñÿàäÿò öìèäèíè ãöðáÿò,

Êþíöë çèéàíû àïàðäû, ãàçàíúû — ãÿì, ìþùíÿò.

ßëèì ÷àòàð íÿéÿ Òÿáðèç êèìè øÿùÿðäÿ? Áóäóð,

Éàðûì ÷þðÿê âÿ ýþçöìäÿ Àúû÷àéûí ñóéóäóð*.

Áèçèì òîõóìäàí îëàí òîðüàðà äöøöá ãàëìûø,

Òîõóì áó òîðïàüûí àëòûíäà äèí÷èíè àëìûø.

Òîõóì ýþéÿðñÿ ÿýÿð, ìþùíÿòÿ äö÷àð îëàúàã,

Êÿäÿð îðàüû áè÷èá áàøûíû, éåðÿ ñàëàúàã.

ßëèíäÿêè îäó ÿçäèì ÿëèìëÿ, éàíäû ôÿëÿê,

Îäóð ìÿíè ãÿì àéàüûéëà ÿçäè òîðïàãòÿê.

Ãàðûøäû ãàíëà ñó, êèðïèêëÿðèìäÿí àõäû éåðÿ,

Î òîðïàã óäóíó äþíäÿðäè àòÿøèí ýþùÿðÿ.

Ìÿíè áèð þìð ãÿìèí ïÿíúÿñèíäÿ ÿçäè çàìàí,

Èççÿääèíèí þëöìö áàüðûìû åäèáäèð ãàí*.

Ìÿçàðû öñòÿ, õÿúàëÿò ÷ÿêèá, îòóðäó ôÿëÿê,

Àõûòäû òîðïàüûíà ãàíëû ýþç éàøûí ñåëòÿê,

Ãàòûá äà ýþç éàøû Àé, êÿùêÿøàí òîðïàüûíà,

Ñóâàã ùàçûðëàäû àëèìÿêàí òîðïàüûíà.

Äåäèì: — Ôÿëÿê, íÿ åäèáñÿí, áó íÿ ôÿëÿêÿòäèð,

Ìÿýÿð áèçÿ ãàí è÷èðìÿê ñÿíèí÷èí àäÿòäèð?

Ôÿëÿê óòàíäû èøèíäÿí, ãîïàðäû àùö ôÿüàí,

Ãóëàãëàðûìëà åøèòäèì êè, àüëàéûðäû î, ãàí.

Øÿðèÿò ÿéíèíÿ äèíèí ÿëè áè÷ÿíäÿ ëèáàñ,

Îíóí ñþçö, ãÿëÿìèíäÿí åí-àðãàú àëäû ÿñàñ.
369
Î, äèíÿ Ìåùäè èêÿí, ùàëûìû ýþðöíúÿ éàìàí,
Ìÿñèù îëäó ìÿíÿ, åòäè äÿðäèìÿ äÿðìàíû*.

Âöãàðû, ùþðìÿòè, òÿìêèíè ðÿùáÿð îëäó ìÿíÿ,

Áó úàí, áó øàí èëÿ øþâêÿò ìöéÿññÿð îëäó ìÿíÿ.

Ìÿíèì, íå÷ÿ-íå÷ÿ, Òÿáðèçäÿ éàõøû äîñòóì âàð,

Î, òÿêúÿ äîñò èäè êè, äîñòà úàí åäÿðäè íèñàð.

Íÿ áàüëàéûð ìÿíè Òÿáðèçÿ, éîõñà Èççÿääèí?

Îíóíëà àðçóëàðûì òîðïàüà ýþìöëäö éÿãèí.

16. ßÌÈÑÈ ÊÀÔÈÉßÄÄÈÍ

ÞÌßÐ ÈÁÍ ÎÑÌÀÍÛÍ ÞËÖÌÖÍß

Àùûìëà úèýÿð éàíäû, êÿñèëìèø íÿôÿñèì äÿ,

Éîõ äÿðäèìè øÿðù åòìÿéÿ áèð ùÿìíÿôÿñèì äÿ.
Äîñòëàð ìÿíÿ ïàé âåðìÿéèð, þëñÿì äÿ àúûíäàí,
Ýþñòÿðìÿéèð öç Àé èøûüû ÷öíêè áàúàìäàí.
Ùÿìäÿìñèç, èíàí, þìð ùÿäÿðäèð áó úàùàíäà,
Ãîëñóçñà ÿýÿð, öçýö÷ö íåéëÿð áîüóëàíäà?
Öììèä åëÿéèðäèì êè, âÿôàäàð òàïàðàì ìÿí,
ßôñóñ êè, âÿôà ýþâùÿðèíè âåðìèøèê ÿëäÿí.
Éîõ êèìñÿ, ôÿãÿò, ãÿìëÿð îëóáäóð ìÿíÿ ùÿìäÿì,
Äîñò éîõäóð, îëóá éîëäàøûì àíúàã ãóðó ýþëýÿì.
Éîõ êèìñÿéÿ ìåéëèì, ìÿíè äþâðàí åëÿéèá õàð,
Ãóðä äèøëÿéÿí èíñàí ñóéà ìåéë åéëÿìÿç èçùàð.
Èíäè î ãàðà áÿõòëè, ãàðà ýöíëö ìÿíÿì, ìÿí,
Ãÿôëÿò éóõóñó äàøòÿê àñûëìûøäû ýþçöìäÿí.
Éàíäûì — ÿðèäèì øàì êèìè, þëäöðäö ìÿíè ãÿì,
Éàéäàí ÷ûõàí îõòÿê éàéûëûð àëÿìÿ íàëÿì.
Îäëó íÿôÿñèì èñòè äÿìèðúè êöðÿñèíäÿí,
Úèâÿ êóçÿñè àüçû ýåíèøäèð öðÿéèìäÿí.
Àíúàã éåíÿ äÿ õîø ýöíÿ öììèä âàð, ÿëáÿò,
Áèð ãÿòðÿ ñóäàí èíúè éåòèðìÿçìè òÿáèÿò?
Ñÿí çÿùìÿòÿ ãàòëàø êè, ðàùàòëûã éàðàäàíäûð,
Éåòêèí âÿ òÿìèç ìåé êè, âàð, î êàë ãîðàäàíäûð
370
Ùÿð íÿ êè, äîüóëìóø, îíó áÿõø åòäè òÿáèÿò,
Äîëäà ñó ÷ûõûðñà, ãóéóäàíäûð áó êÿðàìÿò.
Äÿùðèí ýåäèøèí äÿðê åëÿìÿç ãÿìñèç îëàí êÿñ,
Õÿëôÿ àäûíà ñàõòà ãûçûë ñèêêÿ ýþòöðìÿç.
Áó ùàäèñÿ éàõäû ìÿíè, òöñòöì ýþéÿ ÷ûõäû,
Äàä, ìþùíÿò ÿëèíäÿí êè, ìÿíèì øèðÿìè ñûõäû.
Àâàðÿ òîïàì êè, íÿ ÿëèì, íÿ àéàüûì âàð,
Éîíäóãäà ÿçÿðëÿð, îéóí îëäóãäà ãûðàðëàð.
Ñîëüóí áÿíèçèì áèð îäà äöøìöø ýöëÿ îõøàð,
Ýàù òÿðëÿéèðÿì, ýàù úàíûìû ÷óëüàéûð îäëàð.
Àðïà êè, éîõóìäóð, íÿéÿ ëàçûì áó ÷óâàë-ãàá?
Ãÿëáèìäè áÿíþâøÿ, ýþçöìöí éàøûäûð èíàá.
Îëäóì ãîúà î Çàë êèìè ëàï ýþðïÿ èêÿí ìÿí,
×öíêè ìÿíè äîñòëàð ùàìûñû ñàëäû íÿçÿðäÿí.
Õàëã âåðìÿäè, øàäëûã ìÿíÿ öììèä ýÿòèðäè,
Çàëû àòàñû àòñà äà, Ñèìóðü ýþòöðäö.
Ùöììÿò äåäè: ìàë-äþâëÿò ÿýÿð ýÿëäè, óçàã åò,
Öçëÿò äåäè: éîõñóëëóã ÿýÿð ýÿëäè, ãîíàã åò
Áèð ãÿëáäÿ øþùðÿò îëà, ùþðìÿò îëà áèëìÿç,
Íèçÿ åäèëÿí ãàðüûäà øÿðáÿò îëà áèëìÿç.
Àë÷àãëàðûí à÷ìà ãàïûñûí, åéëÿ ãÿíàÿò,
Áàõìà ùèëàëà ñàï êèìèäèð, áÿäð îëàð ÿëáÿò.
Ñèíúàá ýåéèìèíäèð, Ýöíÿø èñÿ Ñÿðÿòàíäà*,
Ýöíëÿð ýþäÿëèð, àðòìàç àäûí, áèë, áó çàìàíäà.
Äþâðàí íÿ çàìàíäàí áÿðè øàäëûã åäèð åùñàí?
Ñÿãëàáäà ùà÷àíäàí áÿðè ôèë áÿñëÿéèð èíñàí?*
Óììàç áó úàùàíäàí êÿðÿì ùÿð àãèë îëàí êÿñ,
Çÿððàá áàëûüûí ïóëóíó ñèêêÿ êèìè êÿñìÿç.
Äÿùðÿ ÷ÿêèá, åé äÿùð, ìÿíèì ãàíûìû òþêìÿ,
Ãàíû àõàúàãäûð þçö, ñÿí äÿùðÿíè ÷ÿêìÿ!
Ãÿññàáû ÷àüûðìàç áàëûüû êÿñìÿéÿ êèìñÿ.
Þëìöø ýþðÿúÿêäèð áàëûüû, øàéÿä î ýÿëñÿ.
Õàãàíè, úàùàí çöëìö èïÿ áÿíçÿéÿð, ùÿðäÿì,
Òîâ âåðñÿí îíà, áàüëàéàúàãäûð äàùà ìþùêÿì.
Áèð ïóë êè, ãÿäÿð âåðäè, ÿñèë, ñàõòàñû îëìàç,
Áèð ñþç êè, ãÿçà éàçäû, éàëàí, äîüðó-ïîçóëìàç.
Àëÿì õÿòèíÿ õÿò ÷ÿê, þçöí áèð êÿñÿ ñàòìà!
Ãÿëáèí áÿäÿíèíäÿí àéûð, ÿìëàêÿ úàí àòìà!
371
Úàùèë îëàíà ñþçëÿðèíèí ìÿíàñû ÷àòìàç,
×þð-÷þï ùÿìèøÿ öçäÿ ýÿçÿð, äÿðéàäà áàòìàç.
Ñþç îüðóñó, ñþç ñÿððàôû ùå÷ âàõò îëà áèëìÿç,
Êÿíäèð åøÿíÿ êÿíäèðáàç àäû âåðèëìÿç.
Íÿ îëäó î ùÿð êÿëìÿñè ùèêìÿò äîëó èíñàí?
Íÿ îëäó ÿäÿá êàíû, ùöíÿð áÿõø åäÿí î úàí?
Íÿ îëäó ôÿçèëÿòäÿ áöòöí âàðëûüà ýþâùÿð?
Íÿ îëäó ÿìèì Êàôèéÿääèí, àëè íÿñÿá ÿð?
Íÿ îëäó ìÿíèì âàðëûüûìûí ùàìèñè? Ýåòäè!
ßìè äåìèðÿì, ×öíêè, àòàìû ÿâÿç åòäè.
Î, ùÿì ìÿíèì, ùÿì ÿúäàäûìûí ôÿõðè, ïÿíàùû,
Î, íÿñëèìèçèí ùÿì áóýöíö, ùÿì äÿ ñàáàùû.
Î, òÿáèìÿ éîë à÷äû ìÿíèì, òóòäó ÿëèìäÿí,
Î ýåòäè, íÿéèì âàðäû, òàìàì ýåòäè ÿëèìäÿí.
Òÿáèì ÿìèìèí ùöììÿòè èëÿ áåëÿ ïàðëàð,
Ãöââÿò àëûð, ÿëáÿòòÿ, áåéèíäÿí áó äàìàðëàð.
Ïèñëèêëÿðè äÿô åòäè î, ùèêìÿò ÷ÿìÿíèíäÿí,
Èíñàôà ÷àüûðäû áèçè, äèâ ãà÷äû þíöíäÿí.
Îñìàí àòàñû, èñìè Þìÿð, ôèêðè ìöíÿââÿð,
ßãëèíäÿ Þìÿð Õÿééàìà, Õÿòòàáÿ áÿðàáÿð.
Îõøàðäû èêè øÿõñÿ ùÿð ùèêìÿòäÿ î, øÿêñèç,
Áèð ùÿçðÿòè Èñà, áèðè äÿ ùÿçðÿòè Èäðèñ.
Âåðìèøäè Àé, óëäóçëàð îíóí òÿõòèíÿ ñåéãÿë,
Öñòöðëûáû Àé, ãþâñè-ãóçåù ÷ÿêäèéè úÿäâÿë.
Ìÿêòÿáëè óøàã îëäóüóìó äÿðê åëÿäèì ìÿí,
Îë âàõò êè, áèð îüðó ýþùÿðè ãàïäû ÿëèìäÿí.
Ùèíäëè íÿ áèëèð èíäè áó ãÿëáèìäÿ íÿëÿð âàð,
Áèëìÿçñÿ êèìÿì, ýåéäèðÿúÿê ñàäÿúÿ ïàëòàð.
×öí áåéòëÿðèí ñàéû ýÿëèá ãûðõ áåøÿ ÷àòäû,
Ãóðòàð ñþçö, øàèð êè, áó øåðèí, áàøà ÷àòäû*.

17. ÉÅÍß Äß ÌßÐÑÈÉß

...Ìöìêöí îëàéäû êàø, úàíûì áàëö-ïÿð à÷à*,

Ñèìóðüòÿê áó ýþùíÿ ãÿôÿñäÿí ÷ûõûá óúà.
Áèð ìÿñêÿíÿ ýåäÿì êè, ÿçÿëäÿí îëóá ìÿãàì,
Ôàíèëèéè àòûá, îðàäà àøèéàí ãóðàì.
Ãàëäûì ÿëèíäÿ ôèòíÿ-ôÿñàäûí áó ýöí ÿñèð,
372
Áó êöíäÿëè àéàãëàðà áàõ, ýþð, íÿ úöð ÿñèð?
Ãàëìûø áó ýþé ãÿôÿñäÿ âöúóäóì, íÿ åéëÿéèì?
Ãÿìõàíÿìè íÿ íþâ èëÿ âèðàíÿ åéëÿéèì?
Ùåéðÿòëÿð öììàíûíäà éàìàí ãÿðã îëóá úàíûì,
Áèð éåð òàïûëìàéûð, þçöìÿ ìÿí ïÿíàù ñàíûì.
Ùÿð ýöí ýöíÿø áàòàíäà, ýÿëÿíäÿ î êþëýÿëÿð,
Àíúàã, ñîðóøìàüà ìÿíè äÿ ãÿì, êÿäÿð ýÿëÿð.
Çÿìçÿì êèìè áó ýþçëÿðèì àüëàð çàìàí-çàìàí,
Êÿáÿ þíöíäÿ ñèíÿìè éûðòûá, åäèì ôÿüàí.
Ùåéðÿò îäóéëà âàðëûüûìû éàíäûðûá áÿëà,
Âåðìèø ìöäàì ýöëëÿðèìè áó ôÿëÿê áàäà.
Ñÿðâÿò íÿ àõòàðûì, ìÿíÿ òîðïàã íÿñèá îëóá,
Áèëìÿì íÿ áàü ñàëûì êè, ýöëöì ÿêìÿäÿí ñîëóá.
Õÿíúÿð äèëèìëÿ îõ êèìè áó ñþçëÿðèì éÿãèí,
Îëìàç äÿâàñû ãþâð åëÿéÿí ñèíÿ äÿðäèìèí.
Âåðäè ôÿëÿê áó õûðìàíûìû áàäÿ éöç êÿðÿ,
Ñàëäû ÿúÿë äÿ ýþâùÿðèìè ãàðÿ éåðëÿðÿ.
Ãÿëáèìäÿ àù, àù, ìÿíèì øèìøÿê îéíàäû!
Ãÿìëÿð ñåëè áàøûìäàí àøûá úîøäó, ãàéíàäû.
Çàëûì ôÿëÿê ùÿìèøÿ ïîçóá äÿìëè ÷àüûìû,
Ñþíäöðäö ãÿì éåëèëÿ î øàäëûã ÷ûðàüûìû.
Åòäè ùÿéàò ýöëøÿíèìèí ýöëëÿðèí õÿçàí,
Ñþíäöðäö áÿõò óëäóçóìó àë÷àã àñèìàí,
Ñûíäûðìàã èñòÿäè áó ñÿíóáÿð âöãàðûìû,
Àëäû þëöì áàëàì äåéèëÿí íîâáàùàðûìû.
Ùèúðàí îäó ñîéóòäó ìÿíèì èñòè úàíûìû,
Ýþð áèð, íåúÿ äàüûòäû ôÿëÿê õàíèìàíûìû.
ßñ, åé ñÿáà, î Ãöäñÿ òÿðÿô åéëÿ áèð ñÿôÿð,
×àòäûð áó îäëó àùûìû éÿçäàíÿ áèðòÿùÿð.
Ñþéëÿ îíà êè, ýåòäèí ÿýÿð ãöäñè àëÿìÿ,
Äþíäÿðäè áó ùÿéàòûìû äÿðäèí úÿùÿííÿìÿ.
Ýþéëÿð ñÿíÿ ÿýÿðúè îëóáäóð áó ýöí ìÿãàì,
Ìÿí èñÿ Ìöøòÿðè êèìè ñÿðýÿøòÿ îëìóøàì.
Äÿðäèí, ìöñèáÿòèí ñÿíèí, åé ùÿãã íèøàíÿñè,
Ôÿðéàä åäÿí êþíöë, åøèäèëìÿç ôÿãÿò ñÿñè.
Ùÿð êÿñ ÷àòàð ùÿéàòäà ÿýÿð íàçö íåìÿòÿ,
Ôþâòóí ñàëûá ìÿíè íåúÿ ýþð äÿðäö ìþùíÿòÿ.
Ãöññÿíëÿ ïàðÿ-ïàðÿ îëóá êþíëöì, àù, àìàí,
Áèð ùàëãàòÿê ãàïûíäà ãàëûá, åéëÿðÿì ôÿãàí.
373
 18. ÑßÄÐßÄÄÈÍÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Áó äöíéà áÿíçÿéèð áèð ïåéìàíÿéÿ,

Äîëäóñà, éÿãèí êè, áîøàëàúàãäûð.
Ñÿäðÿääèí þëÿíäÿ, éåðè áîø ãàëäû,
Èíàì éîõ: áèð äÿ áó éåð äîëàúàãäûð.

19. ÂßÙÈÄßÄÄÈÍÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Âÿùèä ö÷öí äàðûõûðäûì, ùèúðàí ìÿíè ÿçèðäè,

Ýþðöøöíÿ úàí àòäûìñà, áàø òóòìàäû ùå÷ çàìàí.
Ãóëàüûìà ýÿëäè îíóí “âÿôàò åòäè” õÿáÿðè,
Ãóëàüûìûí äåøèéèíäÿí ÷ûõäû úàíûì, àù, àìàí!

20. ÁßÙÀßÄÄÈÍ ßÙÌßÄÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Öðÿéèìäÿ òàïûëìàç áèð íèøàíÿ ôÿðÿùäÿí!

Õèëàñ åäÿ áèëìÿðÿì úàíûìû äÿðäö ãÿìäÿí!

Äÿðäÿ ãàëàíëàð ùàìû, ÿôñóñ, þëöá ýåòäèëÿð!

Õÿáÿð ýÿëìÿç âàðëûüû éîõëóüà òÿðê åäÿíäÿí!

Çöëì ÿëèéëÿ ãûðûëäû àñèìàíûí çÿíúèðè,

Äàäûíà ÷àòàí îëìàç, ùÿð íÿ ãÿäÿð ñÿñëÿñÿí!

Éåðäÿ ãîëóçîðëóëàð ýöíäÿ éöç ìèí ãàí òþêöð,

Ýþéäÿ éîõäóð òþêöëÿí ãàíà ãèñàñ èñòÿéÿí!

Ýþéäÿ èêè ÷þðÿê âàð: áèðè ñàðû, áèðè àü*,

Ôÿëÿê ñöôðÿíÿ ãîéìàç áèð òèêÿ î ÷þðÿêäÿí!

Áàøûíûí êàñàñûíäà ñåâäà ãàçàíû ãóðìà!

Ñÿí áó ãàðà êàñàäàí ÷ÿòèí õþðÿê éåéÿðñÿí!

Áó èêè ðÿíýëè äöíéà àçàäÿëÿð áàøûíà,

×ÿëÿíý ãîéìàéàúàãäûð òàâóñóí òåëÿéèíäÿí!
374
Ýÿëèíèíÿ éÿãèíèí êÿáèí êÿñèëìÿìèøñÿ,
Êþíöë àéðûëàí äåéèë òàëàãëà ôÿðçèééÿäÿí!

Øîðàíëûãäàí àõàðìû ñóéóøèðèí ÷åøìÿëÿð?

ßùäÿ âÿôà ýþçëÿìÿ áó çÿìàíÿ ÿùëèíäÿí.

Åé Õàãàíè, ùÿð çàìàí çÿìàíÿäÿí ùÿçÿð ãûë!

Çÿìàíÿäÿí éàïûøñàí, çàìàí ýþðìÿéÿúÿêñÿí!

Äèâ òÿáèÿòëè äþâðàí àìàí âåðìÿéÿúÿêäèð:

Àìàí òàïñûí èíñàíëàð àìàíñûçëûã ÿëèíäÿí!

Õàãàíèíèí âöúóäó òöêÿíìÿç õÿçèíÿäèð,

Õàãàíëàðà, õàíëàðà î áàüëàíìàç öðÿêäÿí!

Áó ìÿãàìû òàïûíúà öðÿéè, åëÿ õîøäóð,

Àüàëàðà ãàëìàìûø î õîø öðÿêäÿ ìÿñêÿí!

Àáðûíû òþêÿðÿê, áèð òèêÿ ùàðàì ÷þðÿê,

Ìèíèÿòëÿ ãÿáóë åòìÿç Òóüàí èëÿ Òÿêèíäÿí!

Àáûð êè âàð èíñàíäà, ÿí áþéöê êèìèéàäûð,

Øöóðëó èíñàí âåðìÿç áó êèìèéàíû ÿëäÿí!

Çÿìàíÿéÿ éàëâàðûá, òÿëÿá åòìÿ ñÿàäÿò,

Âåðìÿéÿúÿê îíó êè, âåðìÿìèøäèð ÿçÿëäÿí!

Þìöð áèð ùÿôòÿäèðñÿ, ñÿðâÿò àëòû ýöíëöêäöð,

Äöíéàíû âåðñÿëÿð äÿ, î áèð ýöíö âåðìÿ ñÿí!

Êàèíàòûí ýþçöíÿ ÷ÿêèëìÿç äèí ñöðìÿñè

Áèð Õöòÿí àùóñóíóí êè÷èúèê ýþáÿéèíäÿí!

Õÿëãëÿðèí ñåâèìëè ðÿùáÿðèíèí äàëûíúà,

Ñÿàäÿò, êàìðàíëûã ýþ÷äö áó éåð öçöíäÿí!

Áÿùàÿääèí éîõ èñÿ, íåúÿ áèçèì çÿìàíÿ

Öç òóòàðàã ýþéëÿðÿ, äåéÿúÿêäèð: — Ìÿíÿì, ìÿí!

ßùìÿä êþìÿê åòìÿñÿ óëäóçëàðà ñÿìàäÿ,

Îíëàð áÿõòè, òàëåéè åäÿ áèëìÿç ìöÿééÿí.
375
21. ØÅÉÕÖË-ÈÑËÀÌ ÖÌÄßÒßÄÄÈÍ ÌßÙßÌÌßÄ
ÈÁÍ ßÑßÄ ÒÓÑÈ ÍÈØÀÁÓÐÈÍÈÍ ÂßÔÀÒÛÍÀ

Î ïèðèìèç êè, ñöáùëèãà Õûçðäûð àäû,

Ùÿð ñöáù Õûçð ÷åøìÿñèäèð àüçûíûí äàäû.
Àë÷àã îëàð þíöíäÿ î Úÿìøèä ýþâùÿðè,
Õàìäûð éàíûíäà, áèë êè, ýöíöí íóð úþâùÿðè.
Ãöäñöí îäóð ìöðèäëÿðèíÿ òÿêúÿ ðÿùíöìà,
Áÿçÿí äÿ òÿêÿëÿðäÿ îëàð õÿëãÿ ïèøâà.
Îðäà òóòàð ñàü ÿëäÿ î, ñÿúúàäÿíè ìöäàì,
Áóðäà ñîë ÿëäÿ õàëãà âåðÿð ìÿðèôÿòëÿ úàí.
Âöñÿòëè õàíÿýàùûíûí éåðèäèð ñÿãôè-àñèìàí,
Áóíäàí äà öëâèëèêäÿ åäÿð, èñòÿñÿ, ìÿêàí.
Ãîéñà àéàüûíû î ñÿôàäÿí ÿýÿð êÿíàð,
ßñùàáè-Êÿùô Øàìäà î äÿì áèãÿðàð îëàð.
ßãñàé ìÿñúèäèíäÿ àëàð äÿñòÿìàçûíû,
Áèë, Ìÿñúèäóë-ùÿðàìäà ãûëàð î íÿìàçûíû.
Ñàëäû êÿðàìÿòè îíóí öììàíà êþðïöëÿð,
Îäëó ñÿìàéÿ åéëÿð, ÿýÿð èñòÿñÿ, ñÿôÿð.
Ùÿð ýöí ôÿëÿê úàëàëèëÿ Øÿðãèí ñÿùÿð äîíóí,
Íóðëàð ñà÷àí ýöíÿøòÿê öçöíäÿí àëûá îíóí.
Çöëìÿò è÷èíäÿ íóð êèìè î, ïàðëàéûá éàíàð,
Ñÿðìÿñòäèð ùÿéàòäà, î, úàìñûç îëóá õóìàð.
Ùàãã íóðóíó î éîëëàðûíà åéëÿéèá ÷ûðàã,
Ùÿáëöëìÿòèí îíà áåëÿ éîëäà áþéöê äàéàã.
Àéëà ýöíöí äÿ àéíàñûíà áàõìàç ùå÷ âÿäÿ,
Âåðìÿç êþíöë áó ðÿíý äÿéèøÿí ñöáùÿ—øàìÿ äÿ.
Òàéäûð ÿáàñû áó ôÿëÿéèí ýþé ãÿáàñûíà,
Òÿñáèùè äÿ áÿðàáÿð îíóí Ñöðÿééàñûíà.
Ùèíä úþâçöòÿê äîëóáäóð è÷è áåéíèíèí òàìàì,
×èí ìöøêöòÿê ÿòèðëè îëóð îíäàêû êÿëàì.
ßíãà — ãàðûøãàñû î ñÿõàâÿòëè ñöôðÿíèí,
Çàë äà ãàðûøãàòÿê îëóá ÿíãàéÿ ùÿìíèøèí,
Çàëòÿê ãîúà ýþðöíñÿ óøàãëûãäà, àãèáÿò,
Ðöñòÿì êèìè ñàëûá î äèâèí áîéíóíà êÿìÿíä.
Öðôàí èëÿ îäóð áèçÿ ùÿð àíäà íóð ñà÷àí,
Íóðëà îäóð áó òîðïàã öçöíäÿ ñÿùÿð à÷àí.
Êöðêöíäÿ äöéìÿëÿð åëÿ áèë ÷ÿðõèí óëäóçó,
376
Çöëìÿòäÿ ïàðëàéàð îíóí óëäóç êèìè öçö.
Ýàùäàí äà ýþé ýåéÿð áó óúà àñèìàí êèìè,
Ãîéíó õÿçèíÿäèð, äîéóðàð ýþðñÿ ùÿð êèìè.
Áÿçÿí î àü ýåéÿð, åëÿ áèë ÷àüëàéàí ñóäóð,
ßçàñû ýþñòÿðèð êè, ùÿéàòà áÿçÿê áóäóð.
Ýàùäàí äà Ýöí êèìè î, ëèáàññûç úàìàë à÷àð,
Öðéàí îëàí ôÿãèðëÿðÿ ùÿð éåðäÿ íóð ñà÷àð.
Àäÿì âöúóäóíóí “ÿëèô”è, “äàë”û, “ìèì”èäèð,
Ãûðõ ýöíäÿ äþðä ÿñèëëÿ éàðàíìûø ùÿêèìèäèð*.
Îíäàí ýþðöá “ÿëèô” êè, íàìàç âàõòû ãÿä ÷ÿêÿð,
“Äàë” èëÿ “ëàì” êèìè ÿéèëäèêäÿ áåë áöêÿð.
Ýàùè Áöðàãòÿê þòÿð î éåääè ýþéëÿðè,
Ýàù éåääè áàøëû äèâè åäÿð ðàì ýþâùÿðè*.
Øÿìøèðäèð îíóí íÿôÿñè úÿùëè êÿñìÿéÿ,
Èøäÿ, ÿìÿëäÿ ñóôèäèð î, “ìÿí, ìÿíÿì” äåéÿ.
Àøèãäèð åøãÿ, åøãè îíó åòäè ïàéäàð,
Ìÿúíóíè-Àìèðè êèìè åøãèíäÿ áÿðãÿðàð.
Áàõäûãúà ýþç î ñóðÿòÿ, äîéìàç, éåíÿ áàõàð,
Áèð ÷þùðÿ êè, öçöíäÿí îíóí íóð ñöçöá àõàð.
Âåðìèøäèð àéíàéà î, ýþçÿëëèê ìÿçèééÿòè,
Ýþñòÿðäè ãèáëÿéÿ ÿçÿëè èñòèãàìÿòè,
Òóôàí è÷èíäÿ åøãÿ îäóð Íóù ùÿð çàìàí,
Ñàì èëÿ Ùàì èëÿ îëóá àñóäÿ, øàäèìàí*.
Ìåéíÿ êèìè ýþçöíäÿí îíóí ìåé ñöçÿð ìöäàì,
Øàäëûã îäóíäà ìöøê êèìè ÿòðäèð òÿìàì.
Âÿúäÿ ýÿëÿíäÿ ãóìðó êèìè ðÿãñ åäÿð ìöäàì,
Øóõ ýþçëÿðèíäÿ åøã ñþçö òàïìûø èíòèçàì.
Ùåéðÿòäÿäèð ôÿëÿê, áàø ÿéÿð åùòèøàìûíà,
Éåð ðÿãñèíè ýþðöá, óúàëàð ýþé ìÿãàìûíà.
Éåääè ôÿëÿê ýÿðÿê êè, î ïèðÿ ìöðèä îëà,
Ìÿñêÿí ýÿðÿê áó ôÿçë èëÿ ñÿêêèç áåùèøò îëà.
Ýÿëäè Ìÿñèùòÿê ñîðóøà ãÿìëè ùàëûìû,
Éîõ åéëÿéÿ âöúóäó ÿçÿí áó ìÿëàëûìû.
Áàø àüðûñûíäàí èíäè ÿëèì áàøäà ýþðïÿòÿê,
Ýþðïÿ àíàñûíà áàøûíû ñþéêÿñèí ýÿðÿê.
×ÿíýÿì, éàíûìäà èíäè ðöáàáûì ìÿíèì ùàíû?
Áîøäóð õÿçèíÿ, éîõ äàùà î ñÿðâÿò èìêàíû.
Ýþé ìÿòáÿõèíäÿ èñòè, ñîéóã — âàð èêè ÷þðÿê,
377
Îëìóø ôÿãÿò áó ñöôðÿäÿ îíëàð ìÿíÿ éåìÿê.
Ãÿì ìÿðä ö÷öí ãèäàäûð, î äöíéàéà óéìàñà,
Ãàí øÿìøèðÿ úèëàäûð, ÿýÿð ãûíäà îëìàñà.
Ðÿää åéëÿäè î, äöíéàíû, ýöëäö áó àëÿìÿ,
Ýöëäöêúÿ î, øÿðàðÿ òþêöëäö áó àëÿìÿ.
Ñÿðäàáÿíè ýþðÿíäÿ î, òÿðê åòäè ùöúðÿíè,
Äþíäÿðäè ùöúðÿäÿí ÿáÿäè íóðëó ÷þùðÿíè.
ßéëÿøäè, õöòáÿ èëÿ ìÿíÿ åéëÿäè õèòàá:
— Ìöøêöëëÿðèí âàð èñÿ, ñóàë åò, âåðèì úàâàá.
Ôûíäûã êèìè ãàïàëû èøàðÿòëÿ äèíëÿ ñÿí,
Àéäûí áàäàì êèìè ìÿíÿ ñþéëÿ íÿ èñòÿñÿí.
Ñîðäóì êè: — Ñþéëÿ, ÷àòìàã îëàðìû ìÿëÿêëÿðÿ?
Ìöìêöí îëàð, — äåäè, — ÿýÿð áàüëàíìàñàí éåðÿ.
Ìöìêöíìö, þëäöðÿì, äå, úàíäà îëàí áó äèâè ìÿí?
ßëáÿòòÿ, ýÿð ÿëèíäÿ ãûëûíú îëñà øÿðäÿí.
ßðç åéëÿäèì êè: — ×àïìàã îëàð ýþéäÿ ýþùëÿíè?
Áàüëàíñà çÿùìÿò èëÿ, — äåäè, — éûõìàç î, ñÿíè.
Ñîðäóì êè: — ùàðäàäûð ìÿäÿíèééÿò õÿçèíÿñè?
Îðäà êè, — ñþéëÿäè, êÿñèëÿ íÿôñèíèí ñÿñè.
×ûõìàã îëàð, — äåäèì, — áåëÿ áèð âàäèäÿí ìÿýÿð?
Áÿëè, — äåäè, — ñÿìÿíäèíè ñÿí áÿñëÿñÿí ÿýÿð.
Éåääè øàùûí, — äåäèì, — ñþçöíö ñþéëÿìÿê îëàð?
Ìàò ãàëìàñàí îéóíäà, — äåäè, — åéëÿìÿê îëàð.
Õàãàíè, ãÿì ëèáàñûíû îüëóí ýåéèíäèðèá ñÿíÿ,
Ìöðøèä ÿçàñûíû ãàðà äîíòÿê ýåé ÿéíèíÿ.
Ðóùëàð ùàìû ýåéèíäè áó ýöí ãÿì ëèáàñûíû,
Ýþ÷ìöø ýþðÿíäÿ áèð áåëÿ ùöììÿò áàëàñûíû.
Øåéõöë-ÿèììÿ, öìäåéè-äèí, äöç éîëà èìàì,
Ñÿäðöë-øÿðèÿ, ñþùáÿòè-ùÿãã, ìöôòèéè-ýèðàì.
Áèð åëì Êÿáÿñè, ãÿëÿìè, ìÿúëèñè, òÿìèç,
Çÿìçÿìëÿ ãàðÿ äàøà áÿðàáÿðäè, øöáùÿñèç.
Î, Çÿìçÿì èäè, úöìëÿ úàùàí òÿøíÿëÿð êèìè,
Î, Ìÿêêÿ èäè, õÿëã ñåâÿí ñèíÿëÿð êèìè.
Çÿìçÿì êèìèéäè, áèë êè, äèëèì âÿñôèíÿ ìöäàì,
Î Ìÿêêÿäÿ íÿ úöð êè, äàøà åéëÿäèì ñàëàì.
Î, Áó-Ùÿíèôÿ ðöòáÿäÿ âÿ Øàôåè-áÿéàí,
Êóôÿéëÿ Ìèñð, ùÿì äÿ Íèøàáóðà ïàñèáàí.
Òÿðê åòäè òà Íèøàáóðó ïàêèçÿ õèëãÿòè,
378
Òÿáðèç òàïäû áóðäà Íèøàáóð ùþðìÿòè.
Òÿáðèç àäÿòè éåíÿ Òÿáðèçäÿäèð òÿìàì,
Òÿáðèç îíóíëà îëäó éåíè Ðþâçÿòöñ-ñÿëàì.
Êóôÿ ãûëûá î, Òÿáðèçè, ãóðáàí îëóì îíà,
Ëàéèã ýþðöíäö áóðäà áó òîðïàã àéàüûíà.
Î ùöììÿò èëÿ òàïäû Àòàáÿê éåíè ùÿéàò,
Ñóëòàí èëÿ áó ýöí îíà ýÿëäè áþéöê ñÿáàò.
Ñóëòàí èëÿ Àòàáÿê îíóíëà ñÿôÿð ãûëûá,
Àéëà ýöíÿø øÿôÿãñèç îëóá, íóðñóç ãàëûá.
Ýåòäè î, ñèíÿëÿð ùàìûñû äàüëàíûá áöòöí,
Àé ïÿðäÿäÿ òóòóëäó, ýöíÿø ýþëýÿäÿ áó ýöí.
×èí Òèááÿòè éàðàòäû îíóí öëâè òöðáÿñè,
Ìöøê èëÿ ÿíáÿðèí éàéûëûá àðòäû ðöòáÿñè...
Øÿðã èëÿ Ãÿðáäÿ åëÿ ïèðäÿí áó öììÿòÿ
Äöç éîë ýþðöíäö ùÿãã èëÿ äöç èñòèãàìÿòÿ.
Ýþâùÿð êèìè î, öììÿòè äöçäö èïÿê ñàïà,
Öììÿò áó ñàïäà áÿëêÿ äþíöá èíòèçàì òàïà.
Úàùö úÿëàëû áàéðàì àéû åùòèøàì èëÿ,
Çàòû îíóí îðóúëóã àéû åùòèðàì èëÿ.
Êèìäè Ãÿçàëè, éà êè, Úöâåéíè, î èäè òÿê,
Îëìàç îíà Íèçàì, Ýöíäÿðèíè òàé åéëÿìÿê...*
Þëäö î ïèð, èíäè íÿ çöëìÿò, íÿ íóð ýÿðÿê,
Ðóù éîõñà, áó âöúóäÿ íÿ êÿäÿð, íÿ øóð ýÿðÿê.
Íåéëÿð ãÿëÿì-êèòàáû, ÿýÿð éîõñà î èìàì,
Ñÿðêÿðäÿ éîõñà, äå, íÿéÿ ëàçûìäûð àò, íèçàì.
Î, ñóðåéè-ùÿããàéèã èäè, ìÿí äÿ àéÿñè,
“Ùÿãã àéÿòè” äåìèøäè ìÿíÿ ÷öíêè íàìÿñè.
Î íàìÿ áèð äóàéäû ßíèäö Ðÿãèá ö÷öí*,
Ìöøê-ÿíáÿðèí è÷èíäÿ îíó ñàõëàðàì áó ýöí.
Áó íàìÿ áèð ñÿíÿääè ìÿíÿ òà êè, ìÿí âàðàì,
Íàìÿ äåéèë, î “öðâÿéè-âöñãà ëèÿíôèñàì”*.
Î éåääè öçâöìÿ àñûëàí éåääè òèëèñèì,
Ñàõëàð ìÿíè áÿëàäÿí î, ïèñ ýþçëÿ áàõñà êèì.
Àëíûìäàäûð î íàìÿ ãèéàìÿò ýöíöíäÿ äÿ,
Ùåéðÿò äîüðó éÿãèí, îíó îðäà ýþðÿíäÿ äÿ...
Âÿñôè “Ãóðàí” êèìè áèçÿ ìöòëÿã ìÿðàì îëóá,
Ïàêà ùÿëàë, íàïàêà àíúàã ùÿðàì îëóá.
Îíñóç áèð àí ãÿëÿì ýþòöðöá éàçìàðàì äàùà,
379
Ùÿññàí éàçàðìû éîõñà Ìÿùÿììÿä áó äöíéàäà?
Ñèíÿìäÿ ãþâð åäèð ùÿëÿ äÿ îüëóìóí äàüû,
Øåéõ èëÿ ýåòäè áèð äÿ áó äàüûí ñàüàëìàüû.
Éöç îüëóì îëñà äà, îíà ìÿí ãóðáàí åéëÿðÿì,
Ýÿëäè ÿúÿë, áó ýöíñÿ ôÿãÿò ÿôüàí åéëÿðÿì.
Éàíäûðäû àüóòÿê ãàðà ùèúðàíû êþíëöìö,
Ìöìêöíìö áèð äÿ øàä åäÿ äÿðìàíû êþíëöìö?
Áèð “Ãàçèéÿë-ãöçàò, ùÿúúÿòöë-èñëàì, Çåéíäèí”*
Àñàðû áó úàùàíäà ãàëàð äàèìà éÿãèí.
Ùÿããèí ãûëûíúû ßôçÿëè-èáíè-Ìÿùÿììÿäè,
Òàëå éàðàòäû, òà ãîðóñóí î ùÿããèãÿòè.
Ãîé äèíëÿñèí äóàìû õóäàâÿíäè-ëàìÿêàí,
Áèð äÿ åøèòìÿéèì áåëÿ áèð äÿðäè ùå÷ çàìàí.
Áèð ãèáëÿäèð âöúóäó îíóí ÿùëè-ùÿãã ö÷öí,
Åéëÿð ñàëàì ýþéëÿð îíà áþéëÿ ùÿãã ö÷öí.

380
 1. ÌßÄÀÈÍ ÕßÐÀÁßËßÐÈ
Èáðÿòëÿ áàõ, åé êþíëöì, áó àëÿìÿ, ýÿë, áèð àí,
Åéâàíè-Ìÿäàèíè àéèíåéè-èáðÿò ñàí*.

Äÿúëÿéëÿ ýöçÿð åéëÿ áèð äÿôÿ Ìÿäàèíÿ,

Áèð Äÿúëÿ äÿ ñÿí ýþçäÿí òîðïàüûíà òþê íàëàí.

Áàõ, Äÿúëÿ òþêÿð ýþçäÿí éöç Äÿúëÿ ãÿäÿð ãàí-éàø,

Ýþç éàøû äåéèë, àòÿø ñöçìÿêäÿ éàíàüûíäàí.

Áàõ! Äÿúëÿ ýþïöêëÿíìèø, ùÿð äàëüà äîäàüûíäà

Áèð åéëÿ ó÷óãäóð êè, äîüìóø öðÿê àùûíäàí.

Ýþð, Äÿúëÿíèí ùÿñðÿòäÿí áàüðû íåúÿ éàíìûøäûð,

Ñþéëÿ, åøèäèáñÿíìè, ñó îääà îëà áöðéàí?

Äÿðéàéà âåðèð Äÿúëÿ èëëÿðëÿ òöêÿíìÿç ãàí,

Ñÿí Äÿúëÿéÿ áèð ïàé âåð, ýþçäÿí òþêÿðÿê àë ãàí.

Ãîïñà äîäàüûíäàí àù, ãÿëáèíäÿí àëîâ ùÿðýàù,

Òÿí éàðû äîíàð Äÿúëÿ, òÿí éàðû ñà÷àð âóëêàí.

Çÿíúèðÿ äöøÿí Äÿúëÿ çÿíúèð êèìè ãûâðûëìûø,

Åéâàíè-Ìÿäàèíè ýþðúÿê éåð èëÿ éåêñàí.

Ýþç éàøëàðû äèë à÷ñûí, åéâàíà õèòàá åòñèí,

Áèð êÿëìÿ úàâàá àëñûí ãÿëáèí ãóëàüû îíäàí.

Áàøëàð þéöäÿ ùÿð àí äèø-äèø äèâàðû ãÿñðèí,

Ñàíêè äèë à÷ûá, ñþéëÿð òàðèõèíè ùÿð äÿíäàí.
381
Áàéãóøëàðûí àùûíäàí àüðûð áàøûìûç äàèì,
Ýþç éàøû ýöëàáûéëà åò äÿðäèìèçÿ äÿðìàí.

Ùÿð áöëáöëö áèð áàéãóø, ùÿð íÿüìÿíè áèð íþâùÿ,

Èçëÿð áó úàùàí è÷ðÿ, îëìà áóíà, ýÿë, ùåéðàí.

Áèç ÿäë ñàðàéûéêÿí, çöëì èëÿ õàðàá îëäóã,

Çàëèìëÿð îëàí ãÿñðÿ, ýþð, íåéëÿéÿúÿê äþâðàí.

Ñàðñûòäû êèì ÿôëàêà ãàëõàí áåëÿ åéâàíû,

Ýþéëÿðäÿêè ãöââÿòìè, åòäè éà ôÿëÿê âèðàí?

Àüëàð ýþçöìÿ ýöëäöí, ñîðäóí: Áó íÿ — ìàòÿìäèð?

— ×îõ ýöëìÿëèäèð áóðäà ùÿð àüëàìàéàí èíñàí.

Íÿ çàëè-Ìÿäàèíèí Êóôÿ ãàðûñûíäàí êÿì*,

Íÿ ùöúðÿñè òÿíäèðäÿí íàãèñ òóòóëàð áèð àí.

Êóôÿéëÿ Ìÿäàèíè ìÿíàäà áÿðàáÿð òóò,

Òÿíäèð ãàëà ãÿëáèíëÿ, ýþçäÿí òÿëÿá åò òóôàí.

Áèð âàõò áó åéâàíûí àñòàíàñûíû öçëÿð,

Ñàëäûãëàðû íÿãø èëÿ åòìèøäè íèýàðûñòàí.

Áóðäà íþêÿð îëìóøäóð Áàáèë øàùû èëëÿðúÿ,

Áó ãÿñðÿ ãóëàì îëìóø áèð âàõò øÿùè-Òöðêöñòàí.

Åòìèø áóðàäàí áèð ýöí øèðè-ôÿëÿêÿ ùÿìëÿ,

Úöðÿòëÿ î àñëàí êè, éîíìóøëàð îíó äàøäàí.

Çÿíè åéëÿ î ÿééàìäûð, ôèêð èëÿ íÿçÿð ñàë, ýþð,

Äÿðýàù ùàìàí äÿðýàù, ìåéäàí ùàìàí ìåéäàí.

Ñþéëÿð: àéàüûí áÿðê áàñ, ýþç éàøûíû òþê ðàùàò,

Áèç òîðïàã îëóá ýåòäèê, ñÿí äÿ äèðè òîðïàãñàí.

Àòäàí éåðÿ åí, öç ñöðò òîðïàüûíà, ñåéð åéëÿ,

Ôèë ïÿíúÿñè àëòûíäà, øàùêàí, ìàò îëóá Íåìàí.
382
Éîõ ôèëëÿðè Íåìàíòÿê òîðïàüà ñàëàí øàùëàð,
Ôèë êèìè ýåúÿ-ýöíäöç îíëàðû ÿçÿð äþâðàí?

Òÿãäèðÿ áàõûí, áèð âàõò ôèë àúèç åäÿí øàùëàð,

Øàùìàòäà ãàëûáäûð ìàò — áèð ôèë êèìè ñÿðýÿðäàí!

Íóøèðÿâàíûí ãàíûí Ùöðìöç ãàôà òàñûíäà,

È÷ìèø, áåëÿ ìÿñò îëìóø òîðïàã äåäèéèí ÿòøàí.

Òàúûíäà îíóí áèð âàõò âàðäûñà íÿñèùÿòëÿð,

Ìèíëÿðúÿ íÿñèùÿò âàð áåéíèíäÿ áóýöí ïöíùàí.

Êÿñðà èëÿ íàðûíúû, Ïÿðâèç èëÿ òÿðõóíó,

×îõäàí óíóäóëìóøëàð, òîðïàãëà îëóá éåêñàí.

Äöçäöðäö ãûçûë òÿðõóí þç ñöôðÿñèíÿ Ïÿðâèç,

Ñöôðÿ áÿçÿíèá, îëäó çÿð ñÿáçÿëè áèð áîñòàí.

Ïÿðâèç éîõ îëìóøäóð, îíäàí äàùà ñþç à÷ìà,

Ýåò, “Êÿìòÿðÿêó” ñþéëÿ, çÿðäÿí òÿðÿ éîõ ÿëàí*.

Ñîðäóí: — Ùàðà ýåòìèøëÿð èíäè î áþéöê øàùëàð?

Áèð ùàìèëÿäèð òîðïàã, ÷îõ óäìóø î, øàù, õàãàí.

×îõ ýåú äîüàúàã òîðïàã, ãàéäà áåëÿäèð ÿñëÿí,

Òåç íöòôÿ òóòàí êÿñëÿð äîüìàç î ãÿäÿð àñàí.

Ìåéíÿ éåòèðÿí ìåéäèð Øèðèíèí öðÿê ãàíû,

Ïÿðâèç úÿñÿäèíäÿíäèð îë êöï êè, ãîéàð äåùãàí.

Óäìóø íÿ ãÿäÿð, áèëñÿí, çàëèìëÿðè áó òîðïàã,

Ëàêèí, éåíÿ äîéìàç áó àúýþç àäàì óäìàãäàí.

Ýþðïÿ ãàíûíû ñöðòÿð ðöõñàðûíà ÿíìèêòÿê,

Áó äþøó ãàðà êàôòàð, àü ãàøëû áó áìèìàí.

Õàãàíè, áó äÿðýàùäàí ñÿí äàèìà èáðÿò àë,

Òà àëìàã ö÷öí èáðÿò ýÿëñèí ãàïûíà õàãàí.
383
Äÿðâèø áóýöí óìñà øàùëàð ãàïûñûíäàí ïàé,
Äÿðâèøäÿí óìàð áèð ýöí ðóçè, îíó áèë, ñîëòàí.

Àäÿò áåëÿäèð: Ìÿêêÿ òþùôÿ âåðÿð ùÿð øÿùðÿ,

Ñÿí òþùôÿ Ìÿäàèíäÿí àë, ãîé áÿçÿíÿ Øèðâàí.

Ùÿð êÿñ àïàðàí òÿñáåù ÷öí Úÿìðÿ ýèëèíäÿíäèð,

Òÿñáåù àë î éåðäÿí êè, òîðïàüà äþíöá Ñÿëìàí*.

Èáðÿòëÿ áó äÿðéàéà áàõ, äàäëû ñóéóíäàí è÷!

Îëìàç êå÷ÿñÿí ÿòøàí áó Øÿòò êÿíàðûíäàí*.

Êèì ýÿëñÿ ñÿôÿðäÿí, áèë, áèð òþùôÿ âåðÿð äîñòà,

Ãîé ÿðìàüûíûí îëñóí ùÿð äîñòóíà áó äàñòàí.

Áàõ, ýþð êè, áó øåð è÷ðÿ íÿ ñåùð éàðàòìûøäûð,

Èñà êèìè áèð ñÿðñÿì äèâàíåéè-ùèêìÿòäàí.

2. ØÈÐÂÀÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Øèðâàí êè âàð, ùÿð úÿùÿòäÿí öëâèééÿòèí àíàñûäûð,

Îíóí ùÿð úöð ñÿùÿð éåëè äÿðäëÿðèìèí äÿâàñûäûð,

Ìÿí âÿòÿíÿ ãóðáàí îëóì, ãóðóëìóøäóð ñÿäàãÿòäÿí,

Áàüäàäû äà äîëàíäûðàí îíóí áîëëó ãèäàñûäûð.

Øèðâàí ÿùëè àëèúÿíàá éàðàíìûøäûð, áàøäàí-áàøà

Î éåð ýþçÿë òÿáèÿòëè áèð ëÿòàôÿò ìÿâàñûäûð.

Áàüäàä èñÿ áèð ÿëèëëÿð þëêÿñèäèð, îðàäà, áàõ,

Ùÿð òÿðÿôè ÷óëüàëàéàí àùö íàëÿ ñÿäàñûäûð.

Âÿòÿíèìèí ôÿãèðëÿðè äþçöìëöäöð ùÿð çÿùìÿòÿ,

Ýþçëÿðè òîõ, öðÿêëÿðè ñàíêè êÿðÿì äÿðéàñûäûð.

×þðÿêëÿðè àðïàäàí äà îëñà, éåíÿ ãàíåäèðëÿð,

Äöéö ãÿäÿð ïóëó îëñà, ãöððÿëÿíìÿç, ÿäàñûäûð.
384
Èíäè Øèðâàí ìÿíÿ ùÿñðÿò ãàëìûø àüûð èíòèçàðäà,
×öíêè, îðà ÿäÿá éóðäó, úÿñóð øèðëÿð éóâàñûäûð.

Ìÿðèôÿòäÿ Øèðâàí ÿùëè éöêñÿê äóðóð ÿðÿáëÿðäÿí,

Õàãàíèéÿ ùÿéàò âåðÿí äîüìà éóðäóí ùàâàñûäûð.

3. ÑÀÂÀËÀÍ ÄÀÜÛÍÛÍ ÒßÐÈÔÈ

Ñÿàäÿò ãèáëÿñè Ñàâàëàí äàüû,
Øÿðÿôäÿ Êÿáÿòÿê ãàçàíûá øþùðÿò.

Êÿáÿ éàøûë ýåéÿð, àü áöðöíÿð î,

×öíêè, åùðàì òóòàí ýåéÿð àü õÿëÿò.

Áèð éåðäÿ îõóäóì ôÿçèëÿòèíäÿí,

Ö÷ èëäèð ÷ÿêèðÿì ýþðìÿéÿ ùÿñðÿò.

Ýåòäèì êè, áàøûíà äîëàíûì îíóí,

Äàüëàð àíàñûäûð ÷öíêè î àôÿò.

Áàøäàí àéàüàäÿê þðòöêäÿäèð î,

Äåéèð: — Áàêèðÿéÿì, — à÷ûíúà ñþùáÿò.

Ìèí èëëÿð þìð åäÿí áó ãîúà ãàðû,

Äåñÿ: — Áàêèðÿéÿì, — éàëàíäûð ÿëáÿò.

Ýÿëäè äàõìàñûíà Õûçð èëÿ Ìóñà,

Éîõñóë äàõìàñûé÷ûí ÷ÿêäè õÿúàëÿò.

Ãàðûíûí éåêÿäèð áóðíó, áó þðòöê,

Î åéáè þðòìÿéÿ åëÿéèð õèäìÿò.

Äåäèì êè, ÷àäðàíû öçöíäÿí ýþòöð,

Êèì äåäè ãûç êèìè öçöíö ýèçëÿò?

Äåäè êè, äþðä àéäàí ñîíðà áèð êöëÿê,

Ãàïàíäà ÷àäðàìû, ýþðöíÿð ñóðÿò.

Õàãàíè, ýÿë, îíäà áàêèð ñþçöíëÿ,

Áàøûíà ÷àäðà ñàë, àíàíäûð, ýèçëÿò!
385
 4.
Èðàãà, Èðàíà åéëÿñÿì ñÿôÿð,
Áàøûìà éàüûøòÿê éàüàð ñèìö-çÿð.

Îðàäà øàèðÿ ãèéìÿò âåðÿí âàð,

Õÿçèíÿì ëÿë èëÿ, ýþâùÿðëÿ äîëàð.

Øàùëàð ìÿúëèñèìäÿ äèç ÷þêÿð ìÿíèì,

Áàøûìà òàáàãëà çÿð òþêÿð ìÿíèì.

Áàêèð ñþçëÿðèìèí àøèãè îëàí,

Àðèôëÿð ÿëèìè þïÿð ùÿð çàìàí.

Íåìÿòÿ, äþâëÿòÿ ãÿðã îëàðàì ìÿí,

Áàðûíàð åë, îáà ìÿíèì ñöôðÿìäÿí.

Ëàêèí, öçöì ýöëìÿç, ýþçëÿðèì àüëàð...

Ãÿëáèìäÿ äàü ãÿäÿð àüûð èíòèçàð.

Âÿòÿí ùÿñðÿòèëÿ òþêöá ýþç éàøû,

“Àù, âÿòÿí!” äåéÿðÿì ìÿí ùÿð ñþç áàøû.

Øàìàõû! Åé ìÿíèì ñåâèìëè éóðäóì,

Ìÿí ñÿíèí ãîéíóíäà õàíèìàí ãóðäóì.

Èíäèñÿ àúûüûí òóòìóøäóð ìàíà,

Ñÿíèí ãóúàüûíäàí àéðûëñàì, àíà,

Öìèäèì, ïÿíàùûì Òÿáðèçäèð, Òÿáðèç,

Î øÿùÿð äÿ ìÿíÿ äîüìàäûð, ÿçèç.

Ñèç ìÿíÿ ùÿéàòû åòäèíèç ÿòà,

Ñÿí ìÿíÿ àíàñàí, Òÿáðèçäèð àòà.

Àíàñûíäàí êöñÿí êþðïÿ áèð óøàã

Àòà àüóøóíäà éåð òàïàð àíúàã!

386
5. ÐÅÉ ØßÙßÐÈÍÈÍ ÈÃËÈÌÈÍÈ ÌßÇßÌÌßÒ

Ðåéèí éàõøû àäàìûíäàí óçàã îëñóí ãàðà ýöí,

Ðåéèí àáó ùàâàñûíûí áàøûíà êöë òþêöëñöí.

Ìÿí äöøöíöá, ãàí àüëàðàì, ýþðÿí íåúÿ ãàëûðëàð?

Áó úÿùÿííÿì ýóøÿñèíäÿ î áåùèøòëèê àäàìëàð.

Ðåéèí àáö ùàâàñûíà äöøñÿ ÿýÿð áèð íÿôÿð,

Ãÿëáè ñóéà äþíÿð éÿãèí, úàíûéñà áàäÿ ýåäÿð.

Ðåé ïèñäèðñÿ, éàõøûëàðûí ÿëèíäÿäèð ðÿéàñÿò,

×îõ ðàçûéàì áàø÷ûëàðäàí øÿùÿðäÿíäèð øèêàéÿò.

Éàõøû ìÿíè éàõàëàäû Ðåéÿ ýÿëúÿê éàìàíëûã,

Ïèñ ìÿíìèøÿì, íÿ åäÿðäèì, Ðåé îëñàéäûì áèð àíëûã.

Äåéèðëÿð êè, ßãðÿáäÿäèð Ðåéèí òàëå óëäóçó,

Õÿáÿðñèçÿì îíäàí, ìÿíÿ ÿãðÿá îëäó Ðåé þçö.

Ñîéóã îëàð ÿãðÿá òþêÿí çÿùÿð, ìÿíäÿ áÿõòÿ áàõ,

Ðåé úÿôàñû çÿùÿðèíäÿí èñèòìÿ òóòäóì àíúàã.

Ãóðáàí îëñóí Èñôàùàíûí Ðåé äàüûíà, äöçöíÿ,

Òóòéà îëñóí Èñôàùàíûí òîðïàüû Ðåé ýþçöíÿ.

Ýþçöì ëöòôö êÿðÿì ýþðìöø Ðåéèí íÿúèá åëèíäÿí,

Ðåéèí ñóéó, òîðïàüûäûð ìÿíè öçöá ãÿùð åäÿí.

Ðåéèí áþéöê àäàìëàðû, àëèìëÿðè, äîüðóäàí,

Ùþêìäàðûì, ùàâàäàðûì, ïÿíàùûìäûð ùÿð çàìàí.

Ôèêðè àçàä ôàçèëëÿðè ýþñòÿðÿðÿê êÿðàìÿò,

Ìÿíÿ ùþðìÿò åéëÿäèëÿð, ýþñòÿðäèëÿð ìÿðùÿìÿò.

Ùþðìÿò ãîéóá, éåð âåðäèëÿð ýÿëäèéèì ýöí êöáàðëàð,

Ìÿí îíëàðà úàíö äèëäÿí ìèíèÿòäàðàì, ìèíèÿòäàð.

Õîðàñàíà ýåòìÿê ö÷öí èúàçÿ éîõñà ìÿíÿ,

Ðåé ÿçàáû ÷ÿêìÿêäÿíñÿ, äþíìÿê õîøäóð âÿòÿíÿ.
387
 Ãàéûòìàüà èúàçÿì âàð ÿýÿð Òÿáðèçÿ ñàðû,
Ìèíèÿòäàðàì, áó ùþðìÿòè åòìèø Ðåé ùþêìäàðû.

Ãÿòëèì ö÷öí ÿëäÿ ãûëûíú Ðåé àðõàìúà ÷àïûð àò,

Áîéíó äöøñöí Ðåéèí, áÿëêÿ òàïûì ÿëèíäÿí íèúàò.

ßçðàéûëëà ãàðøûëàøäûì áèð ýöí ñÿùÿð íàýÿùàí,

Àéàãéàëûí ãà÷ûð, ýþðäöì, Ðåé éàéäûüû âÿáàäàí.

Äåäèì: — Ñÿí äÿ áàø ýþòöðöá ãà÷ûðñàíìû, ßçðàéûë?

Äåäè: — Íåúÿ ìÿí áèíÿâà äóðóì Ðåéÿ ìöãàáèë?

6. ÁÀÜÄÀÄÛÍ ØÅÉÕËßÐ ØÅÉÕÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Õÿòòè-Áàüäàäà ãÿäÿð úàìûìà ìåé ñöç, åé éàð!

Éöêöìö Áàüäàäà ÷àòäûð êè, ìÿíÿì ìÿñò, õóìàð!

Î ñÿëèãÿ, î áÿçÿê âàðäû êè, ýþìðöêõàíàäà,

Ìÿíÿ áàú âåðäè ñåâèíúäÿí, èøèì îëäó ïÿðýàð.

Áèç î êàðâàíñàðàäàí êè, ñÿôÿðÿ áàøëàìûøûã,

Þç ÿëèíëÿ ìÿíè î ìÿíçèëÿ áèð äÿ ãàéòàð.

Úÿùä åäèðäèì áó ñÿôÿðäÿ: éåòèøèì Êÿáÿéÿ ìÿí,

Èíäè ìåéõàíÿ÷èíèí êóéèíÿ êþíëöì úàí àòàð.

Òóò ÿëèìäÿí, ñÿí Ùÿíóòèééÿéÿ âàðäûð äà ìÿíè,

Åòìÿ Øóíèçèéÿíèí àäûíû áèð äÿ òÿêðàð*.

Ñþéëÿäèí: éåòìèø èêè ùÿúúÿ áÿðàáÿðäè áó ùÿúú,

Áó ñþçöí ìÿñõÿðÿäèð, ìÿñõÿðÿéÿ êèì èíàíàð?

Ñþéëÿäèí: Êÿáÿ ñÿíèí áàøûíà ùÿðëÿíäè þçö,

Ñàíìà, øàèð áåëÿ ÿôñàíÿëÿðè äîüðó ñàíàð.

À÷ìàäû Êÿáÿ ãàïû, ìÿí ãàïûíû äþéñÿì äÿ!

Ãàïûíû äþéìÿê èëÿ êèìñÿ ìóðàäûíà ÷àòàð?
388
ßòÿéèíäÿí äÿ éàïûøäûì, î ìÿíè äèíëÿìÿäè,
Äèíëÿìÿç Êÿáÿ ìÿíè, èøëÿðèìÿ øöáùÿñè âàð.

Êÿáÿ ðÿää åòäè ìÿíè, ýþðäö áóíó ìåéõàíÿ,

Éàëâàðûá ñþéëÿäè: ýÿë, êå÷ìÿ éàíûìäàí, áèçàð!

Êÿáÿäÿ àñëàí èýèäëÿð ìÿíè ðÿää åéëÿäèëÿð,

Äåéðäÿ èòëÿð ùàçûðëàð ìÿíÿ õà÷ëà çöíèàð.

Õàì øÿðàá õûëòûíû àëìàãäà êè, éàíìûø ýþìöðÿì,

Ãÿäðèìè ìåéêÿäÿ ñàãèëÿðè éàõøû àíëàð.

Áèð ìÿùÿêäèð ùàìûéà Êÿáÿ åâèíäÿ ãàðà äàø,

Äÿéÿðèí àë÷àã èìèø, áÿëêÿ ìÿùÿê åéëÿäè õàð.

Ãàðà äàø èíäè ìÿíÿ íàçëû ýþçÿëëÿð õàëûäûð,

Çÿìçÿìèì — ìåé êöïö, Êÿáÿì äÿõè ìåéõàíÿ îëàð,

Ñÿíÿ ìÿñúèä, ìÿíÿ ìåéõàíÿ áóýöí ìÿñêÿíäèð,

Ñÿíÿ ñÿúúàäÿ ýÿðÿêäèð, ìÿíÿ çöíèàð éàðàéàð.

Úÿííÿòÿ äèí ðèéàêàðû àïàðìàç, ìÿí èñÿ,

Áàüëàðàì ñèäã èëÿ çöíèàð, úàíûì îääàí ãîðóíàð.

Åùòèéàú éîõ áó ðèéàêàðëûüà áèð çÿððÿ ãÿäÿð,

Ôèñãèìèí ôàéäàñû âàðäûð ìÿíÿ òàì áèð õàëâàð.

Áó èáàäÿòäÿí, îëàð éàõøû, ýåäèá, ìåé è÷ÿñÿí,

Úàíûìà ÷îõëó èáàäÿò äåéèë, àç õûëò éàòàð.

Ëàëÿ ìåé è÷äè, îëóá ìÿñò, ãàáûãäàí ÷ûõäû,

Ìÿíÿ äÿ ìåé è÷èðèáñÿí, áó ãàáûãäàí ãóðòàð!

Ìÿí èáàäÿò éåðèíÿ ýöë êèìè áàäÿ è÷ÿðÿì,

Ãÿáðèìèí òîðïàüû ãîé ýöë éåðèíÿ âåðñèí õàð.

È÷ÿðÿì ìåé êè, êÿñèá äàéÿ áóíóíëà ýþáÿéèì,

×ÿêìÿðÿì ÿë áó ÿìÿëäÿí, ìÿíÿ åòìÿ èñðàð!
389
×îõ äà ãîðõóòìà ãûëûíúûíëà ìÿíèì áàøûìû ñÿí,
Êàø ãûëûíúûí ãîë îëóá, ãîéíóìó ãóúñóí î êè, âàð!

×ÿêìÿðÿì ìèíèÿòèíè, òàõò ãîéàñàí øàùàíÿ,

Îòóðàì øàì êèìè, ãàðøûìäà äöçöëñöí ÿùðàð!

Ìèíèÿòèì âàð, ãîéàðàã íÿò êÿíàðûíäà ìÿíè,

Õîø ýöëöá þëäöðÿñÿí, ñàíêè ÷ûðàã, íàçëû íèýàð!*

Ýþíäÿðèá áèð íÿôÿð ÿééàð, äåäèí: êÿñ áàøûíû,

Ãàíûì èëÿ áîéàñûí õÿíúÿðèíè î ãÿääàð.

Áèð íÿôÿð îëäó õÿáÿðäàð ñÿíèí ãÿñäèíäÿí,

Ýþíäÿðèá, åéëÿäè îë ñèððè ìÿíèì÷öí èçùàð.

Ìÿíè þëäöìÿéÿ ÿééàð ãûëûíúû íÿ ýÿðÿê!

Ñÿí þçöí õÿíúÿðè ÷ÿê, ãàíûìû òþê, åé äèëäàð!

Ìÿíè ñÿí þëäöð, ÿçèçèì êè, ÿëèí éöíýöëäöð,

Ãîéìà ìÿíäÿí ÷àòà êàìÿ àüûð ÿëëè ÿüéàð!

Ìÿñòö êàôÿð àäû Õàãàíèéÿ âåðäèí, àììà,

Ýþðìÿéèá êèìñÿ áÿðàáÿð ìÿíÿ-ìþìèí, ùóøéàð!

7.

Èêè àëÿìäÿ áèð èø âàð êè, áèçëÿð ãÿìäÿí àçàäûã,

Êþíöë, ÿéëÿí ñÿùÿð âàõòû, èêè àëÿìäÿí àçàäûã.

Êÿì àòäûã áèç, áó äöíéàíû, óäóçäóã àëÿì ÿùëèíÿ,

Î äöíéàíû ýèðîâ ãîéäóã êè, îðäà êÿìäÿí àçàäûã*.

Àäÿì àüûë ÿêÿí áó òàðëàäà ãàáèë áÿùÿðäèðñÿ,

Àüûëäàí þéëÿ áèçàðûã êè, áèç Àäÿìäÿí àçàäûã.

Àüûëäàí êè, áàðû ãÿìäèð, ìÿùÿááÿò òîðïàüû õîøäóð,

Óçàãëàøäûã àüûëäàí áèç, îäóð êè, ãÿìäÿí àçàäûã.
390
Úàùàíäà åøãèìèç âàðñà, íÿ ãÿì âàð, úàí ýåäèð áàäÿ?
Ñöëåéìàí ùàçûð èêÿí, òÿõòäÿí, õàòÿìäÿí àçàäûã.

Ìåéèí áèð äàìëàñû ÿòðèëÿ ìÿñò îëäó áèçèì ùÿìäÿì,

È÷èá äÿðéà ãÿäÿð, ìÿñò îëìàäûã, ùÿìäÿìäÿí àçàäûã.

Ìåéè õÿëâÿò è÷ÿíëÿð, áèë, ùÿðèôè ýèçëè ñàõëàðëàð,

Áèç àøêàð ãóðìóøóã ìåé ìÿúëèñè, ìÿùðÿìäÿí àçàäûã.

Éåòèð ìåéëÿ äîëó ñàõñû ãàáû òîðïàã äîäàüûìà,

Äàøà âóð úàìè-Úÿìøèäè êè, úàìäàí, Úÿìäÿí àçàäûã.

Òàïûáäûð çèíÿò óëäóçäàí, ôÿëÿê áèð òàãö òàðÿìäèð,

Õÿðàáàò ÿùëèéèê áèç, òàã èëÿ òàðÿìäÿí àçàäûã*.

Úÿôà éàüäûðäû îõ, áèç ãîðõìàäàí úàíû ñèïÿð åòäèê,

Éàðà àëäûãäà þïäöê øþâã èëÿ, ìÿëùÿìäÿí àçàäûã.

Òóòóá äèí èëÿ ãÿëáè, áèçëÿðè òÿðê åòäèíèç, áèçäÿ,

Íÿ äèí âàðäûð, íÿ ãÿëá, ñèçòÿê ùàëû áÿðùÿìäÿí àçàäûã.

Ãóðóá çàùèäëèéèíäÿí òîð, èáàäÿòäÿí âóðóðñàí äÿì,

Òîðóíäàí âàãèôèê áèç, âóðäóüóí î äÿìäÿí àçàäûã.

Áèçÿ úÿííÿò, úÿùÿííÿìäÿí ñþç à÷ìà, ÿíýèíè éîðìà,

Êè, áèç ñÿí ÷àëäûüûí íåéäÿ î çèëäÿí, áÿìäÿí àçàäûã.

Éåòÿð, Õàãàíèéà, Çÿìçÿìëÿ Êÿáÿ ñþùáÿòè àðòûã,

Ýÿòèð áàäÿ êè, áèç ùÿì Êÿáÿ, ùÿì Çÿìçÿìäÿí àçàäûã.

8. ÙÈÊÌßÒ Âß ÍßÑÈÙßÒ

Ñÿíÿ ôèòâà âåðìÿðÿì, ùèéëÿéÿ ÿë àòàñàí,

Õàëãëàð ö÷óí þëöìäöð ùèéëÿ áÿëàñû, èíàí!

Âÿôà áöíþâðÿñèíÿ ëàüûì àòàí ùèéëÿäèð,

Áó áóíþâðÿ úàíëàðû ùÿð áÿëàäàí ýèçëÿäèð.
391
Áóðàõ ëàüûì àòìàüû, áóäóð, à÷ûëûá ñÿùÿð,
Ëàüûì àòàí ùÿìèøÿ èøûãäàí ÷ÿêìèø çÿðÿð.

Ùèéëÿ îüóðëóã êèìè øèðèíäèð ÿââÿë-ÿââÿë,

Àúûëûüû äóéóëàð ñîíðà — êÿñèëäèêäÿ ÿë.

Íÿ ãÿäÿð êè, äîüðóäàí, íèôàã èëÿ õÿñòÿñÿí,

Íà÷àãëûãäûð íÿñèáèí, ùåé ñàüëàìëûã èñòÿ ñÿí.

Ùèéëÿýÿðëèê öçöíäÿí ñÿíèí öçöí ãûçàðàð,

Î öçâ êè, ãûçàðûð, éÿãèí êè, îíäà øèø âàð.

Âÿôà ìÿùÿëëÿñèíäÿ, ÷àëûø, ìÿñêÿí åäÿñÿí,

Áèë êè, áó ìþùêÿì åâäÿ ùÿð ãÿìäÿí àñóäÿñÿí.

Ñÿíÿ âÿôàëû îëìàã òþâñèéÿ åòäèì, àììà,

Áó ýöí âÿôàäàí áèð èç, ýþðÿí, âàðìû äöíéàäà?

Àç äîñòëóã åò ùÿéàòäà, äîñòëóã åòñÿí äÿ ÿýÿð,

Ýöçÿøò îëñóí øöàðûí, áóäóð äîñòëóãäà ùöíÿð.

ßýÿð êîðëóã ïÿðäÿñè ýÿëìÿìèøäèð ýþçöíÿ,

Áèðèíè äîñò ãîâóáñà, éàõûí ãîéìà þçöíÿ.

Áèð øÿõñèí êè, þç äîñòó ùàããëû âóðóá áåëèíäÿí,

Ïèñëèéèíèí ÿúðèäèð, òóòìà îíóí ÿëèíäÿí!

Äîñòà õàèí ÷ûõàíû äîñòó ñÿðèáñà éåðÿ,

Úÿìøèä äÿ îëñà, ãîéìà áàø ãàëäûðñûí ýþéëÿðÿ.

Ãîâóáñà áèð íÿôÿðè òþùìÿòëÿ äîñòó, àìàí,

Åâ àäàìûí äà îëñà, ãîéìà ýèðÿ ãàïûíäàí.

Çîðëà Èðÿì áàüûíäàí áèð òèíýè ÷ûõàðñàëàð,

ßêìÿ îíó áàüûíäà, ïåøìàí÷ûëûã âåðÿð áàð!

Ïàõûëëûãäàí áèðèñè äöðð ÿêìèøñÿ áàü÷àäà,

Ãûðìà, òèêàí îëóá î, àéàüûíà áàòñà äà!
392
Áàøãàñûíûí ÿëèéëÿ éöêñÿëÿðñÿ áèð àë÷àã,
ßëáÿòòÿ, ãÿäèð áèëìÿç, äóç-÷þðÿéè äàíàúàã.

Ýèëäÿí Èñà äöçÿëòñÿ áèð ãóø, ãóøäóð, äåìÿëè,

Ãÿëÿì îëàð áèð ãàìûø, éîíàðñà Èäðèñ ÿëè.

Ìÿðùÿìÿò åòñÿí ÿýÿð, î ãÿäÿð åò áèð ãóëà,

Ñÿíäÿí ãóëóí ñàùèáè øàäëàíà, ðàçû ãàëà.

ßñùàáÿ õàñèééÿòëè äåéèë, ìÿíúÿ, áèð èíñàí,

Êåøèøëÿð ðàçû ãàëñûí, Èñà èíúèñèí îíäàí.

Ñÿíèí ùþðìÿò åòäèéèí, þéäöéöí áèð àíëàìàç,

Çÿíè åäÿð êè, ùå÷ íÿäÿ äàùèäÿí ýåðè ãàëìàç.

Èò ùÿìèøÿ èò ãàëàð, òóìàðëàñàí äà ÿýÿð,

Àñëàíûí ãàáàüûíäàí ñöìöê ãàïûá ýÿìèðÿð.

Íàíÿúèáèí éàëàíäàí ãîëòóüóíà âåðìÿ ñÿí,

Çàòûãûðûã ñåâèð êè, îíó òÿðèô åäÿñÿí.

Áèð ìÿñÿë âàð: íþêÿðè òÿðèôëÿñÿí, ãóäóðàð,

Ñàíàð, ÿìèí îüëóäóð, ãóëëóüóíó óíóäàð.

Õèäìÿò÷èíèí éåðèíäÿ î áèð äàùà îòóðìàç,

Åëÿ áèëÿð àüàäûð, ùå÷ áèð èøÿ ÿë âóðìàç.

Áþéöêëÿð ñàéÿñèíäÿ äöøÿð êè÷èêëÿð éàäà,

Øàùà õèäìÿò öçöíäÿí ãèéìÿòëèäèð ïèéàäà.

Ùÿð êè÷èê áèð áþéöéöí õèäìÿòèíäÿ éöêñÿëÿð,

Àëëàùûí ñàéÿñèíäÿ ìþùòÿðÿìäèð ïåéüÿìáÿð.

Áþéöê ñÿíè âóðñà äà, þçö éåðäÿí ãàëäûðàð,

Áèðúÿ “éîõ” ãàðøûñûíäà äèëèíäÿ ìèí “áÿëè” âàð.

Ýàù ãÿçÿáèíäÿí úîøàð, ýàù ñÿíÿ áÿõøèø âåðÿð,

Äàëüàëû áèð äÿíèçäèð, ñèíÿñèíäÿ èíúèëÿð.
393
Áþéöêëÿðäÿ éóìøàã éîõ, ñÿðò îëìàëû òÿáèÿò,
Ñûëäûðûì ãàéàëàðûí ñèôÿòèäèð áó ñèôÿò.

Ñÿðòëèéèíäÿí ãàçàíìûø ãûëûíú áåëÿ åòèáàð,

Ðöñòÿìè-Çàë äà îíóí ãÿáçÿñèíÿ äàéàíàð.

Ñó éóìøàã îëñà äà, õàèíäèð òÿáèÿòè,

Ðÿíýè ñàäÿ, ó÷óðóá äàüûòìàãäûð àäÿòè.

Äàø èñÿ ñÿðòëèéèëÿ äîüðó÷óäóð, ÿìèíäèð,

Ùÿêÿì îëñóí, éà ìÿùÿê, î íÿ äåñÿ, éÿãèíäèð.

Ñó áàüðûíà áàñûáäûð äàøû ÿýÿð øþâã èëÿ,

Äàø áÿòíèíäÿ óøàã âàð, Ýöíÿøäÿíäèð ùàìèëÿ;

Õöëàñÿ, áèð àõìàüû àüûëëûéà òóòìà òàé!

Àüûëëûíû áàø áèëèá, ñÿôåùëÿðè àéàã ñàé!

Ñàëìà ãÿìÿ, ìþùíÿòÿ àüûëëû èíñàíëàðû,

Ãÿíèìÿòäèð õàëã ö÷öí, áèë, îíëàðûí úàíëàðû.

Ñÿôåùëÿðèí áàøûíû ôÿëÿêëÿðÿ óúàëòìà,

“Áèçÿ íÿ âàð” äåéÿðÿê, úèéèíëÿðèíè àòìà!

Àäàì äåìÿ ùÿð éåòÿí àâàðàéà, àìàíäûð!

Àäàì âàð, òÿáèÿòè øåéòàíäàí äà éàìàíäûð.

Áþéöêëöéö ýþñòÿðìèð óúà áîé, åíëè êöðÿê,

Ùöììÿòèéëÿ áþéöêäöð éóìðóã áîéäà áèð öðÿê.

Øàùëàðûí áèð äèø ÷þïö èíúèäÿðñÿ ÷èíàãäàí,

Ãèéìÿòëèäèð ÷îáàíûí ÿëèíäÿêè ÷îìàãäàí.

Éóõó ýþç ãàïàüûíû þðòìÿê èñòÿðñÿ ÿýÿð,

Î ýþç ãàðøûñûíäàêû ÷ûðàãäàí íàçìû ÷ÿêÿð?

Éóìóëàí ýþç ÷ûðàüû íåúÿ ãèáëÿ òàíûéàð,

Îíóí êè, ãàðøûñûíäà ãàðàíëûã ìåùðàáû âàð.
394
Êàâÿ Ôèðèäóí ãÿäÿð øþùðÿòÿ ÷àòàí çàìàí,
Ùå÷ éàäûíà äöøÿðìè ýþðöê, ÷ÿêèú âÿ çèíäàí?

Ìþúöçÿñèëÿ Èñà ðÿíýè þçö ñàçëàéàð,

Îíà íÿ íèë ýÿðÿêäèð, íÿ äÿ êè, áàøãà àøãàð.

Áþéöêëÿð îõøàð Àéà, ÿòðäÿ ìöøêö ÿíáÿð,

Êè÷èêëÿð íÿ ìöøê ÿòðè, íÿ Àé çèéàñû âåðÿð;

Òÿáèÿòúÿ äöøìÿíäèð áàø÷ûëàðà ýÿäàëÿð,

Áÿëè, áÿëè! Ðöòóáÿò ìöøêö ýþðöá ùÿäÿëÿð.

ßêñèíÿäèð ýèëåéè êè÷èêëÿðèí ÷îõ çàìàí,

Ùàé-êöé ñàëûð, þçöíöí õåéðèíè àíëàìàäàí.

Òÿáèëèí ÿíäàìûíà äþøÿíñÿ äÿ çÿðáÿëÿð,

Áàéðàãäûð êè, öðÿéè ÿñÿð, þíäÿ éåðèéÿð.

Áèçèì çÿìàíÿìèçäÿ áåëÿ ãàéäà âàðñà äà,

Øàýèðä ýþëÿ ýþçöéëÿ áàõìàìàëû óñòàäà!

Øàýèðä ýþëÿ îëìàñûí äåéÿ, îíà ýÿðÿêäèð,

Óñòàä áèëñèí àüëûíû, àüûë îíà êþìÿêäèð.

ßäÿáëè îë, óíóòìà, ÿäÿá ãûëûíúû èëÿ,

ßðÿá ßúÿì ìöëêöíö àñàí êå÷èðìèø ÿëÿ.

Úàíûíûí òèëèñèìè ÿäÿáäèð, áàõ áó ñþçö —

Áàøûíäàêû òàúûíà éàçäûðìûø Êÿñðà þçö.

Ýþéÿð÷èí êè, áàøûíû õèëàñ åòìèø áû÷àãäàí,

Êÿáÿ åâè äàìûíäà ÿäÿáëÿ òàïìûø ìÿêàí.

Ñÿäàãÿòëÿ, ÿäÿáëÿ õàëãà éàõûíëûã åò ñÿí,

Åëÿ áèë êè, òàíðûéà éöç èáàäÿò åòìèñÿí!

Åùòèéàúñûç õàëèãÿ ñÿúäÿ åäÿðìè îíëàð —

Áöòÿ ïÿðÿñòèø åäÿí ãÿëáèãàðà øàìàíëàð?
395
Úàùèëëÿðè þéìÿ êè, ñÿðâÿòè âàð, ìàëû âàð,
Åëìèéëÿ, ùèêìÿòèéëÿ þéöíìÿëè èíñàíëàð.

Ùöíÿðèíäÿí äàíûøäûí, áÿñäèð áèð íå÷ÿ ýÿëìÿ,

Úàù-úÿëàë ñàùèáèíèí åéáèíè äÿ àç áèëìÿ!.

Ýöíÿøÿ øÿðÿô äåéèë, à÷ñàí ãóçó ñöôðÿñè,

Ýöíÿø ö÷öí øÿðÿôäèð òÿêúÿ áèð àíäûí “âÿ”ñè*.

Äèíëÿ áó èíúÿ ôèêðè, Õàãàíèäÿí ïàé àïàð,

Îíóí ñþç ìèçàíûíûí þç õöñóñè âÿçíè âàð!

Éàõøû ãîðóí ïèñëÿðäÿí, äåìÿ áó ñþç éàëàíäûð,

Ïèñ àäàì éà êîð ÿãðÿá, éà äà êè, êàð èëàíäûð!

9.

Õàãàíèéÿì, ãÿëáèì àçàääûð ìÿíèì,

Àüëûì, èäðàêûìäûð éîë ýþñòÿðÿíèì.

Ãîéìàðàì áèð äàùà ãÿëáèì ïàñëàíà,

Ãåéáè íèøàí âåðèð ìÿíÿ î àéíà.

Ïàñëàíìàç äöíéàäà êþíöë àéíàñû,

Àçàäëûã òÿìèçëÿð ùÿð òîçó, ïàñû.

Éàëàíäàí ìÿääàùëûã åéëÿìèðÿì ìÿí,

Äîüðó ñþçëÿð àõûð äàèì äèëèìäÿí.

Äóéüóëàð úèñìèìäÿ óëó ñóëòàíäûð,

Òÿêúÿ äàìàüûìäûð êè, ïàé óìàíäûð.

Êÿñá éîõ, éàøàäûð ìÿíè òÿâÿêêöë,

Ñÿáð èëÿ ðèçàéà âåðìèøÿì êþíöë.

×þðÿéèí éåìÿðÿì ùå÷ áèð íàìÿðäèí,

Ùÿð èêè äöíéàìûí ðóçèñèäèð äèí.
396
 Òÿéÿììöì åòìÿðÿì ìóðäàð òîðïàüà,
Òàíðû ãèñìÿòèìè ñàëìûø áóëàüà.

Êÿøô — öðÿéèìÿ èøûã ñà÷àíäûð,

Éÿãèí — ýþçëÿðèìäÿí ïÿðäÿ à÷àíäûð.

Àüûë ñàéÿñèíäÿ ùöìà àäûì âàð,

Ãóçüóí òÿáèÿòè ìÿíÿ àðäûð, àð.

Áÿõòèì áàðìàüûéëà èøèìè ÿéÿð,

Ìÿíè áàðìàã èëÿ ýþñòÿðÿð ùöíÿð.

Ìÿí ïàêàì, à÷ìàäûì áó äöíéàäàí áÿùñ,

Äöíéà êè, íàïàêäûð, òÿðèôÿ äÿéìÿç.

Ìÿíÿ âåðìÿäèëÿð íÿ èñòÿäèìñÿ,

Êàðûìà ýÿëìÿäè íÿ âåðäèëÿðñÿ.

10.

Åé Õàãàíè, ÷þðÿê ö÷öí þç àáðûíû òþêìÿ ñÿí,

Áèë, àáðûíû òþêÿí òàìàù úàíû àëàð ÿëèíäÿí.

Áèëèðñÿí êè, íÿëÿð ÷ÿêäè Àäÿì áóüäà óúóíäàí,

Îíóí êèìè äÿðäÿ äöøÿð ÷þðÿê äåéÿí ùÿð èíñàí.

Éîë öñòöíäÿí ãûðûíòûëàð äàøûéàí ãàðûøãàëàð.

Èíñàíëàðûí àéàãëàðû àëòûíäà òàïäàëàíàð.

Ýþð, íÿ úöðÿ ãàðìàüûíà ÷þðÿê òàõàí î óøàã,

Áàëûãëàðû î ÷þðÿêëÿ àëäàäûá, îâëàéàúàã.

Áîüàç ö÷öí ñóäà áàëûã êå÷èðñÿ þç úàíûíäàí,

Òÿÿúúöáÿ äÿéÿðìè ùå÷, úàíûíäàí êå÷ñÿ èíñàí?

397
 11.

Ýÿë, öðÿêäÿ ùÿð íÿ âàðñà, ýþñòÿðÿê,

Éàõøû èíñàíëàð éîëóíäà áàø âåðÿê.
Ìåùðèáàíëûã åéëÿéÿê äÿðä ÿùëèíÿ,
Âàð-éîõó äÿðâèøÿ òÿñëèì åéëÿéÿê.
Åòìÿéÿ ãóðáàí î íàçëû äèëáÿðÿ,
Áèçäÿ àíúàã äèí ãàëûá, áèð äÿ öðÿê.
Éàð áèçè ýþðúÿê, äàø àòäû, áèç èñÿ,
Ãÿíä àòàã, åùñàíûíà “ÿùñÿí” äåéÿê!
Ùöñíöíÿ ýþç äÿéìÿìÿê÷èí, áèç îäà,
Ýÿë, öçÿðëèê éîõ, òþêÿê ýþçäÿí áÿáÿê.
×àïñà äà òàëå àòûí áèçäÿí êÿíàð,
Áèç âÿôàíû áèð êÿìÿíäÿ äþíäÿðÿê.
Îâëàñàã áó ôÿíä èëÿ, ÿëà îëàð,
Òóòìàñà áàø, áàøãà áèð òÿäáèð ýÿðÿê.
×îõìó áÿäõàùëàð ÿëèíäÿ õàð îëóá,
Éàëâàðàã, ùàêèì áèçÿ åòñèí êþìÿê,
Äàøëàéàã, ôèòíÿ áèçÿ ÷ÿêñÿ ãîøóí,
Äîñò òàïàã, äÿðä ñàùèáèíÿ äîñò ýÿðÿê!
Úàíûíû Õàãàíèíèí ýþâùÿð êèìè,
Áèç áþéöê õàãàíà òþùôÿ ýþíäÿðÿê!

12.

Êþ÷ìÿê âàõòû ýÿëèá ÷àòìûø áó âÿôàñûç äöíéàäàí,

Ýþ÷ éîëóíäà ãàëàí áèçèê, ÷îõäàí ýåäèá êàðèâàí.

Éîë ö÷öí áèð àçóãÿìèç éîõäóð, àíúàã íÿ åäÿê,

Ñÿôÿðèìèç óçàüàäûð, õÿáÿðñèçèê éîëëàðäàí.

Àòà-àíà, îüóë-óøàã, ãîùóì-ãàðäàø ýþ÷äöëÿð,

Áèç íÿ ãÿäÿð ãàëàúàüûã ãàôèë, ñÿôèë, ñÿðýÿðäàí?

Ýþçëÿðèìèç ýþðöð ùÿð ýöí ýþ÷äöéöíö äîñòëàðûí,

Áóíó ýþðÿí ýþç íÿ ö÷öí èáðÿò àëìûð îíëàðäàí?
398
Ãàðà òîðïàã àëòûíäàäûð ìÿñêÿíèìèç íÿùàéÿò,
Òÿëàø èëÿ ãóðìàãäàéûã áóðàäà áèç õàíèìàí.

Òîïëàñà äà áó äöíéàíûí äþâëÿòèíè, âàðûíû,

Áèð êÿôÿíäÿí áàøãà ýîðà íÿ àïàðûð, äå, èíñàí?

Ãÿáðèñòàíûí áèð ýöíúöäöð áèçèì ÿñèë éåðèìèç,

Þìðöìöçöí õîø àíûäûð î ìÿíçèëÿ êå÷ÿí àí.

Ñÿí êÿðèìñÿí, ÿôâ åäÿíñÿí, ðÿùì åäÿíñÿí, åé Àëëàù,

ßëèìèçäÿí òóò êè, áèçèê ãîë-ãàíàäñûç, íàòÿâàí.

Éåìÿê, éàòìàã ùàéûíäàéûã áèç þìðöìöç óçóíó,

Õàãàíèíèí àõûðûíû õåéèð åëÿ, åé éàðàäàí!

13

Ãÿì éåìÿ, äöíéàäà éîõñà ùÿìäÿìèí, îë øàäêàì,

Öçëÿòèí òÿáëèíè äþéäöð, òóò ôÿëÿêëÿðäÿ ìÿãàì!

ßëùÿçÿð, áèð êèìñÿíèí ýþç äèêìÿ ìàëö ìöëêöíÿ,

ßéìÿñèí äèê áàøûíû äöíéàäà èççö åùòèøàì!

Äþâðöìöçäÿ áàø ÿéÿíëÿð äàèìà ìÿüëóá îëóð,

Úàíûíà àíä è÷ìÿ äîñòóí, äöøìÿíèíÿ îëìà ðàì!

Ñÿí ôÿëÿêëÿ äöøìÿí îëäóí, áàøãàëàðäàí ÷ÿê ýþçöí,

Þç ïèéàëÿí õûëòûíû è÷, êèìñÿ èëÿ òóòìà úàì!

Ñöôðÿñèíäÿí ïàäøàùûí èò êèìè óììà ñöìöê,

Þç ÿòèíäÿí, þç ãàíûíäàí íÿôñèíÿ ñÿí âåð òÿàì!

Ñÿí ùöíÿð øàùèíèñÿí, ó÷, îâëà áó ãóçüóíëàðû,

Êèìñÿäÿí àëìà éåìÿê, øàùèíÿ úÿìäÿêäèð ùàðàì!

Úàìè-åùñàíûíëà ñÿí àëÿìëÿðè ñèðàá åëÿ,

Áàäÿ òóòìà. êèìñÿäÿí úàì àëìà, þëñÿí òÿøíÿêàì!
399
Ãÿòðåéè-íèñàíÿ ãàíå îë ñÿäÿôòÿê äÿùðäÿ,
Àüçûíû à÷ìà áàëûãòÿê ùÿð ñóéà ñÿí ñöáùö øàì!

Áàøãàëàðäàí ðóçó àëìà, êîð ÷ûðàüà îõøàìà,

Øàì êèìè îë, þç âöúóäóíó éåìÿêäÿ åò äàâàì!

Çÿôÿðàí îëñà ÿýÿð àëÿìäÿ ìþùíÿò äÿðìàíû,

Äÿðäö ìþùíÿòäÿí ñàðàë, äþí çÿôÿðàíà ñÿí òàìàì!

Þç åâèíäÿ þç ãîíàüûí îë, ýþòöð þç úàìûíû,

Þç àäûí òóò, þç ìåéèí è÷, þç éàðûíäàí èñòÿ êàì!

Êèìñÿäÿí àëìà ÷þðÿê áó äÿùðäÿ, Õàãàíèéà!

Þç öðÿê ãàíûíû éå, åé øàèðè-àëèìÿãàì!

14.
Ýöíÿøòÿê ñÿí äÿ, Õàãàíè,
Òÿê îëìàã÷öí ÷àëûø ùÿð àí.

Êàìàíòÿê ãÿìçÿñè éàðûí,

Àòûáäûð ñèíÿíÿ ïåéêàí.

Àüàðäû ñà÷, éàðûí ãà÷äû,

Öðÿê ãàëäû úàâàíëûãäàí.

Êè, úàí ãóðòàðìàüà îüðó,

Ãà÷àð ñöáùöí òöëóóíäàí.

Áàøûíäàêû áó àü òöêëÿð,
Äåéèë êèíëè ôÿëÿêäÿí, ãàí!

Áó àü òöêëÿð êþìÿê÷èíäèð,
Âåðèëìèø áÿõòèíÿ åùñàí.

Áàøû âàõòñûç àüàðòäûíñà,

Þìöð îëäó áàùàðûñòàí.

Áó àü òöêäÿí êÿäÿðëÿíìÿ,
Óçóí þìðÿ îäóð ìèçàí.
400
 Ýåúÿëÿð ãûñà êå÷ìèøñÿ,
Äåìÿê êè, òåç ñþêöëìöø äàí.

Êàìàë ÿùëèíè òÿíÿéëÿ,

Åäÿð ðöñâà ÷îõ íàäàí.

Àäûí äöíéàíû òóòìóøäóð,

Ñþçöíäÿ ñèððëÿð ïöíùàí.

15.

Õàãàíè, ýöâÿíìÿ ÷îõ äà äþâëÿòÿ,

Äþâëÿò áèð ýþëýÿäèð, äåéèë ïàéèäàð.

Êèì äþâëÿòëÿ, ìàëëà ìÿüðóð îëàðñà,

Àòÿø ìåéäàíûíäà ãàðüû àò ÷àïàð.

ßââÿëè ñöáù èñÿ, àõûðû ýöëäöð,

Áèðèíèí þìðö àç, áèðè òåç ñîëàð.

Ôÿëÿéèí õóìóíäàí ÷ûõàí î ðÿíýÿ,

Àëäàíìà êè,îíäà ìàòÿì ðÿíýè âàð.

Áàõìà êè, äþâëÿòÿ ÷àòäûãúà õîøñàí,

Îíà ÷àòìàãäà äà éîõäóð åòèáàð.

×îõ äþâëÿò âàð êè, î äîüóðàð ìþùíÿò,

Îääàí äà êöë ãàëàð ñîíäà éàäèýàð.

Ìþùíÿò äÿ âàðäûð êè, ñîíó äþâëÿòäèð,

Ãûø áèòÿí çàìàíäà ýöëÿð íîáàùàð.

Äþâëÿòèí ÿââÿëè ãöðóð îëñà äà,

Îðòàñû îéóíäóð, ñîíó àùö çàð.

Øÿðàáà áÿíçÿð êè, ÿââÿëè — ôèòíÿ,

Îðòàñû — ìÿñòëèêäèð, àõûðû — õóìàð.
401
 16.

Åé õàúÿ, Õàãàíèíèí öçöíäÿí ñóéó òþêìÿ!

Òþêñÿí, áó ñó þìðöíö çàâàëà ìÿùêóì åäÿð.

Áèð êèìñÿíèí éàðïàüû êþíöëëÿðè ãûðàðñà,

Þç þìðöíöí áóäàüû ãûðûëàð, éåìÿç áÿùÿð.

Éàõøûëàðà éàìàíëûã èñòÿéÿí áèð àäàìûí,

Éàõøû áàõñà, þçöíöí ãàðøûñûíà ÷ûõàð øÿð.

Ùÿð êÿñ êÿññÿ ùÿéàíûí ýþçöíäÿêè äàìàðû,

ßúÿë îíóí þìðöíöí äàìàðûíû òåç êÿñÿð.

Äîñòëàðûíà äöíéàäà çÿëèëëèê èñòÿéÿíè,

Þçö çÿëèë áèð ùàëäà äöíéàäàí êþ÷öá ýåäÿð.

Éàõøûëûüà éàìàíëûã åéëÿéÿí íàìÿðäëÿðèí,

Þçö þç ÿìÿëèíèí úÿçàñûíà éåòèøÿð.

Ìóñòàôà íàìÿñèíè ïàð÷àëàéàí Ïÿðâèçèí,

Ïàð÷àëàíàð ýþéíÿéè îüëó âóðàíäà õÿíúÿð*.

17.

Åé Õàãàíè, êþíöë âåðìÿ áó äþâðàíûí äþâðöíÿ,

Äþâðàí éàëíûç áèð ùÿôòÿäèð, ùÿôòÿ þçö éîõ ôÿãÿò.

Ýåúÿ-ýöíäöç ãàðà ýöìöø, àü ãûçûëäûð äÿéÿðñèç,

Áóíäàí áàøãà þìðÿ âåðìÿ áèð ãàðà ïóë äà ãèéìÿò.

Ôÿëÿê êè âàð, áèð ñöíáöëäöð, çÿêàòûíà äèêìÿ ýþç!

Äÿéìÿç îíóí ïàéëàðûíà ýþòöðäöéöí áó ìèíèÿò.

Çÿìàíÿäÿ âàðûí éîõñà, àüûëûí íÿ õåéðè âàð?

ßëè âàðäàí áîø îëàíûí çÿêàñûíà íÿ ùàúÿò?
402
Áó ùÿéàòûí õîøëóüóíà óéìà, ôÿëÿê úÿëëàääûð,
Î, éàõøûéà, ïèñÿ áàõìàç, áàø êÿñìÿê — îíà àäÿò.

Î êå÷èéÿ áàõ êè, íåúÿ ãà÷ûð óøàã äàëûíúà,

Èñòÿð àëñûí ÿëèíäÿêè ìþâö÷öíö î ÿëáÿò.

Áèëìèð, àõûð þëÿúÿêäèð î óøàüûí ÿëèíäÿ,

Áèð êå÷èíèí þëöìöíÿ áèð ìþâöúìöø êèôàéÿò.

18.

Ìÿðä îäóð, äÿðäèí ÿëèíäÿí åòìÿñèí ùå÷ àùö çàð,

Äÿðä îäóð, ìÿðäèí éàíûíäà äàèì îëñóí áÿðãÿðàð.

Êèì ãóðóá øàäëûã áöñàòû ãÿì ÷þëöíäÿ øþâã èëÿ,

Åøã ýöëçàðûíäà ñåéðÿ î ãàçàíìûø èõòèéàð.

Êèì âàðû éîõëóãëà ñèëìÿê èñòÿñÿ ùå÷ ãîðõìàäàí,

Ãîé î, âàðëûã õåéìÿñèí éîõëóãäà ãóðñóí àøèêàð.

Åøã ÿëèíäÿí ñàõñû ãàáäà, ìåé àëûá, íóø åéëÿñÿ,

Úàìè-úÿì ïåéìàíÿñèí áèð òÿí èëÿ ýþçäÿí ñàëàð.

Ñîë ÿëèíäÿ òîïëàñà úöìëÿ úàùàíûí âàðûíû,

Ñàü ÿëèí áèð çÿðáÿñèëÿ úöìëÿ ñÿðâÿò ìÿùâ îëàð.

Çöëôö úàíàíûí åäÿðñÿ ùþêì êàôÿð îëìàüà,

Ìÿðä äåìÿçëÿð àøèãÿ èìàíäà îëñà ïàéäàð.

Éàð úàìàëû íóðÿ ÷óëüàðñà úàùàíû ïÿðäÿñèç,

Ñöáùäÿí äÿì âóðìàüûí íÿ çþâãö, íÿ ìÿíàñû âàð?

Ìÿðä êèìè Õàãàíè áó àë÷àã ñàðàéäàí ùÿð çàìàí,

Ýþéëÿðÿ éöêñÿëòäèéè áàéðàãëà åòìèø èôòèõàð.

403
 19.

Âàð èäè, Õàãàíè, þìöð õÿçèíÿí,

Ýåòäèêúÿ àçàëûð î äà êè, åé âàù!..
Àüàðäû áÿõòèíèí ãàðà ýþçëÿðè,
Ãàðàëäû àü öçö âöãàðûíûí, àù!..

Þìðö èòèðìÿêäÿ õàëã áÿðàáÿðäèð,

Äöíéàäàí äÿðâèø äÿ, øàù äà ýåäÿúÿê.
Áàøû ãûçûë òàúëû øàùëàðäàí òóòìóø,
Ïàïàüû îò îëàí ÷îáàíëàðàäÿê.

Ñÿùÿð ùÿð êÿñ ö÷öí áèð úöð à÷ûëûð,

Àõøàì ùàìû ö÷öí áèð îëàúàãäûð.
Þìðöíö ìÿíàñûç êå÷èðÿí êÿñëÿð,
Äöíéà áàçàðûíäà àëäàíàúàãäûð.

Ôÿëÿéèí ýÿðäèøè þìðö àçàëäûð,

Þìðö äÿ, úèñìè äÿ ÿðèäèð ôÿëÿê!
Þìöð ÿìèðäÿí äÿ, ìÿíäÿí äÿ ýåäèð,
Ýöíëÿðè èòèðèð øàù äà ìÿíèìòÿê.

Ìÿíòÿê çàâàëëûíûí, ñÿíòÿê ÿìèðèí,

Áèð úöðÿ àçàëäûð þìðöíö àé, èë.
Áèðäèð ÿæäàùàé÷ûí ãàðûøãà, õÿð÷ÿíý,
Ñàìàíëà ÷ûíãûëà ôÿðã ãîéìàéûð ñåë.

Éàíäûðûúû îäà, èòè îðàüà,

Éàø èëÿ ãóðóíóí ùå÷ ôÿðãè âàðìû?
Øàì ýþçëÿéÿ áèëìÿç êöëÿêäÿí àìàí,
Îäà ïàìáûã ïÿíàù ùå÷ àïàðàðìû?

Øàù èøäÿí õÿáÿðñèç, ìÿíñÿ õÿáÿðäàð,

Î òàõòëà ìÿøãóëäóð, ìÿíñÿ àçàäàì.
Ñÿðáÿñòÿì, øàù èñÿ òàìàùà ÿñèð.
Ãàíûðàì, øàù àçûá éîëóíó òàìàì.
404
 20. ÍßÑÈÙßÒ

Ïèñ àäàìëàðäàí ùÿìèøÿ åéëÿ,Õàãàíè, ùÿçÿð!

Åòìÿñÿí, ïèñëÿð ñÿíè äèíñèçëèéÿ âàäàð åäÿð!

Ïàê èíñàíëàð êèìè àëëàùà áàüëà åòèãàä,

ßçìÿñèíëÿð òà ñÿíè òîðïàãòÿê àëèðöòáÿëÿð!

Äèí âöúóäóíäà áèð àü õàë îëìàñûí, ýþðìÿ ðÿâà,

Òà ãàðà õÿòò ÷ÿêìÿñèíëÿð þìðöíÿ áó ÿùëè-øÿð!

Äèíè èíñàôäàí àéûðìà, ×öíêè, äèíäàðëàð ùàìû,

Äèíè ùèôç åòñèí äåéÿ, èíñàôà, ðÿùìÿ ñþéêÿíÿð.

Èñòÿñÿí èõëàñ ÿùëèíäÿí ýöíàù áàø âåðìÿñèí,

Èíúèìÿ þç äîñòëàðûíäàí, áèð ýöíàù åòñÿ ÿýÿð!

Äèëõîð îëìà òÿíÿñèíäÿí ùå÷ çàìàí íàêÿñëÿðèí,

Ðÿñìäèð, Àé íóð ñà÷àíäà, ãèáòÿäÿí èòëÿð ùöðÿð!

Ôàçèë èíñàíëàðëà äîñò îë, òà êè, ãàíñûíëàð ñÿíè,

Äîñò àâàìäûðñà, Ýöíÿø îëñàí, ñÿíè áèð Àé áèëÿð.

Âàðìû íþãñàíû ùèëàëûí êè, éåíè Àé ýþðúÿéèí,

Øàäëàíàð, âÿúäÿ ýÿëÿð, “áÿù-áÿù” äåéÿðëÿð êÿáðëÿð.

Äîñò íÿúèáëÿð úÿðýÿñèíäÿíäèð ÿýÿð Úÿìøèäòÿê,

Áîéíóíà ÷ÿêñÿí ìèøàð, íÿ èíúèéÿð, íÿ “óô” äåéÿð.

Ãÿìçÿëè îëìà, Ýöíÿøòÿê ýþéëÿðÿ ãàëäûðìà áàø,

Ýþëýÿòÿê éîõñà òàïàðñàí áèð ãóéó è÷ðÿ ìÿãÿð.

Ãàøãàáàãëû îëìà, ãÿëáè ïàê èíñàíëàð éÿãèí,

Äþçñÿëÿð äÿ ýàù ñÿíÿ, ýàù äà îëàðëàð êèíÿâÿð.

Áóíäàí àðòûã îëìà äàõèëäÿí ýöìöøòÿê ëàéáàëàé,

Éîõñà, çèíäàíäà ãàëàðñàí áóòÿ è÷ðÿ ñàíêè çÿð.
405
Áèðêþíöëëö îë úàùàíäà, áèðêþíöëëö îëìàéàí,
Õàëã ýþçöíäÿ ãèéìÿòè áèðäÿí îíà ãàëõàð ìÿýÿð?

Áèðêþíöëëö îëìàéàíäàí à÷ìà ñþç, áèð þëêÿäÿ,

Èêè ñóëòàíûí àäû èëÿ îõóíìàç õöòáÿëÿð.

Áàøûíû ãàëäûðìà, ãàëäûðñàí, áó òàú ñàùèáëÿðè,

Áàøûíû áîø áèð ïàïàüà äþíäÿðÿð, áåéíèí òþêÿð...

Ñÿé ãûë, îëìà áþéöêëÿð÷èí ñàìàí àëòûíäà ñó,

Ñÿí òÿìÿíèà èëÿ äîñòëóã åòìÿ, áóíäà âàð õÿòÿð.

Áàø÷ûëàðäàí àðõàäà ÿéëÿø ÷àòàíäà ìÿíçèëÿ,

Êèì ýÿìèäÿ äàëäà ÿéëÿøìèø, ãàáàãúà î äöøÿð.

Äîñòëóã åòñÿí, ùÿð èøèíäÿ ãîðõìàç îë, ìÿðäàíÿ îë,

Ãîðõàã îëñà îðäóíóí ñÿðêÿðäÿñè, ÷àëìàç çÿôÿð.

Óììà, íàêÿñëÿðäÿ îëñóí ìÿðä àäàìëàð ùöììÿòè,

Ôèëäÿ, éà òîïäà îëàðìû øàù ýþðÿí èøäÿí ÿñÿð?

Áàø÷ûëàð ùÿð íÿ äåéÿðñÿ, éàõøû äèíëÿ, åò ÿìÿë,

Ñàëìàñûíëàð òà êè îíëàð äà ñÿíÿ ÿéðè íÿçÿð!

21.

Õàãàíè, ôèëîñîô áàøëàìûø úÿäÿë,

Êè, íèéÿ ñþçöìÿ ãîéìóðñàí ìÿùÿë.

Åäèð ñÿôñÿòÿíè úÿäÿëäÿ ïöíùàí,

Îíà äà ôèãù àäû ãîéóð î íàäàí.

×ÿêèá àäè ìèñÿ ãûçûë ñóéóíó,

Õàì àäàì àõòàðûð, éàìàñûí îíó.

Îéóíáàçëàð êèìè äöçÿëäèá òÿëÿ,

Öñòöíö áàñäûðûð òîðóí ÷þð-÷þïëÿ.
406
Ãóøó äà õîø äèëëÿ ñàëàðàã äàìà,
Êÿñÿðëÿð áàøûíû éåòìÿìèø êàìà.

Ñÿíÿ äèí åëìèíäÿí áÿùñ à÷àð þçö,

Ñîíðà äà êöôð èëÿ ãóðòàðàð ñþçö.

Îíóíëà áèð èøÿ áàøëàñàí, ýÿðÿê,

Ñÿí óøàã îëàñàí, î èñÿ äÿëëÿê.

ßââÿëúÿ î ãîéàð àüçûíà øÿêÿð,

Ñîíðà áÿäÿíèíäÿí áèð ïàð÷à êÿñÿð.

22.

Ùÿããèãÿò éîëóéëà ýåäÿíëÿð êè âàð,

Éîõñóëëóã òàõòûíäà ïàäøàùäûðëàð.

Ìåéäàíäà — äþéöøñöç ïÿùëÿâàíëàðäûð,

Ìÿúëèñäÿ — ùàìûñû òàúñûç ùþêìäàð.

Êÿáÿòÿê ìöãÿääÿñ, éîëëàðû äöçäöð,

Ñÿìàäÿ ýþðöðëÿð Àéû àøèêàð.

Ýþéäÿ àùëàðûéëà ÷àäûð ãóðàðàã,

Þçëÿðè àù è÷ðÿ òóòìóøëàð ãÿðàð.

Õÿéàëëàð åâèíäÿ éàøàñàëàð äà,

Àëäàäà áèëìÿìèø îíëàðû ðóçýàð.

Ýåúÿíèí ìåéèíäÿí ìÿñò îëñàëàð äà,

Ñÿùÿðèí ñèððèíäÿí àýàùäûð îíëàð.

Ùÿð èêè äöíéàäà, Õàãàíè êèìè,

Äîñòäàí ýþçëÿéÿðëÿð äîñòà åòèáàð.

407
 23. ÉÀËÀÍ×Û ÊÈÌÉÀÝßÐËßÐÈ
Âß ÈÊÑÈÐÈ ÌßÇßÌÌßÒ
Åé Õàãàíè, äèí åëìè, áèë, êèìèéàäûð, óíóòìà,
Êþíöëëÿðèí ìÿõçÿíèíÿ ëàéèãäèð áó êèìèéà.

ßýÿð íÿôñèí áèð ìèñ êèìè ïàñ àòàðñà áèð çàìàí,

Îíó ñèëìÿê ö÷öí éàëíûç áóäóð éàðàðëû äÿðìàí.

Áóíäàí áàøãà ùÿð áèð øåéÿ êèìéàäûð äåñÿëÿð,

Ãóëàã àñìà, òÿëèìèíäÿ þìðöíö åòìÿ ùÿäÿð.

Ýþñòÿðÿðëÿð ÿæäàùàíûí ÿìÿëèíè áèð äàùà,

Äåéÿðëÿð êè, ñó äà îëàð ùàëãàëàíìûø ÿæäàùà.

Î ÿæäàùà áàøûíû êè, ãóéðóüóíà éåòèðÿð,

Áàõàíëàðû ùåéðàí åäèá, ãóéðóüóíó ýÿìèðÿð.

Áó úÿùëëÿ, äèí åëìèíè þéðÿíèá, ãîé éàíáàéàí,

Ìöøêö äàèì ñàðûìñàãëà åéëÿéÿðëÿð èìòàùàí.

Áó èêñèðè éîõëàìûøäûð áþéöê Èñêÿíäÿð ÿââÿë,

Îíà àëèì ßðÿñòóäàí êå÷ìèø èäè áó ÿìÿë.

Ëàêèí, îíëàð éåòìÿäèëÿð áèð ìÿãñÿäÿ, íÿùàéÿò,

Èñêÿíäÿðè, ßðÿñòóíó óòàíäûðäû áó ùèêìÿò.

Áó èø ìÿíùóñ àäàìëàðûí áèäÿòèäèð ÿçÿëäÿí,

Áó ñÿíÿòè éîõëàìàã÷öí þìöðëÿð ýåòìèø ÿëäÿí.

Òàìàùêàðëàð áó áîø éîëà õàì õÿéàëëà ýåòäèëÿð,

Àòà-áàáà ìèðàñûíû äàüûäûá, ïó÷ åòäèëÿð.

Áèð òàìàùëà éîë êÿñÿíÿ çèëëÿéÿðÿê ýþçöíö,

Ðÿùáÿð äåéèá, íÿäÿí þòðö àë÷àëäûðñàí þçöíö?

Ìÿýÿð ùèéëÿ Ýöíÿø êèìè òîðïàüû çÿð åäÿðìè?

Òîðïàã ùèéëÿ ñàéÿñèíäÿ ùå÷ ãûçûëà äþíÿðìè?

Éîëêÿñÿíÿ ðÿùáÿð äåéèá, äöøìÿ äÿðäÿ, ÿëÿìÿ,

Ãàðàíëûãäàí, Ýöíÿø, îëìàç êè, íóð ñà÷ñûí àëÿìÿ.
408
Ýöíÿø ÿýÿð áèð ãûçûëà êÿðàìÿòëÿ ñàëñà íóð,
Ìèí èë êå÷ñÿ, ùÿìèí ãûçûë òàïìàç éåíÿ áèð ãöñóð.

Áèë, Ýöíÿøäèð ìÿùàðÿòëè êèìéàýÿð äöíéàäà,

Ñàëìà áàøãà êèìéàíû, èêñèðëÿðè ñÿí éàäà.

Çÿð åøãèëÿ ÷îõëàðûíûí ãÿëáè ÷ÿêèð ÿçèééÿò,

Ëàêèí, ðóçè ùÿããäÿí ÷àòûð, ùÿäÿð ýåäèð áó çÿùìÿò.

Áÿçèëÿðè ãûçûë ýþðúÿê, îëàð îíóí ÿñèðè,

Òàçÿ Àéû ýþðÿí êèìè, äÿëè ãûðàð çÿíúèðè.

Áîéó êè÷èê, ãèéìÿòè ÷îõ ãûçûëà áèð ñàë íÿçÿð,

Ýþð áèð, íåúÿ êè÷èê áîéëà ñàëûð áþéöê ôèòíÿëÿð!

Ìÿýÿð ñÿí ùå÷ îõóìàäûí “Éÿêíèçóíÿç-çÿùÿáè?”

“Éîìÿ éÿùìà” àéÿñèíäÿ ýþñòÿðèëìèø ñÿáÿáè*.

Áèð íÿçÿð ñàë, éåð öçöíäÿ ùàðäà âàðñà áèð ôÿãèð,

Ùàðäà âàðñà ñÿôàëÿòèí ïÿíúÿñèíäÿ áèð ÿñèð.

Î çàâàëëû éà øàèðäèð, éà ìöíÿúúèì, éàõøû áàõ!

Èøëÿðè éà ôÿëñÿôÿäèð, éà äà èêñèð àõòàðìàã.

Áèðè êöôðÿ éóâàðëàíûá, äèýÿðè áîø õÿáÿðÿ,

Ùÿð èêèñè éîõñóëëàøûá, áàòìûø äÿðäÿ, êÿäÿðÿ.

Åé Õàãàíè, ñÿí àðõàëàí ÿãëèíÿ, øÿðèÿòÿ,

Ôÿëñÿôÿíè ôöëñ ùåñàá åò, óéìà øàíà, øþùðÿòÿ.

24.
Ôÿçèëÿò, Õàãàíè, áàø àüðûñûäûð,
Ùÿìèøÿ äÿðäëèäèð ôàçèë àäàìëàð.

Ùöíÿð ñàùèáëÿðè, àüûëëûëàð äà,

Äÿðäè-ñÿð è÷èíäÿ åäèð àùö çàð.

Òàúà áàø àüðûñûç êèì ÿë òàïûáäûð?

Ùàðàäà èëàíñûç õÿçèíÿ ãàëàð?
409
Áàø÷ûëûã áÿëàñûç ÿëäÿ åäèëì-ÿç,
Äþéöøñöç øþùðÿòÿ ÷àòìàç áèð ñÿðäàð.

Ôèë ÿçèç îëñà äà, ëàêèí, ùÿð éåòÿí,

Äÿìèðëÿ áåéíèíÿ äþéÿð áèãÿðàð.

Ñöðìÿíè íÿ ãÿäÿð íàðûí öéöòñÿí,

Îíóí ãèéìÿòè äÿ î ãÿäÿð àðòàð.

Ýþáÿéè êÿñèëÿí çàìàí, óøàüà,

Ìàìàíûí éàçûüû ýÿëìÿç, àøèêàð.

Ñþçöì áàë êèìèäèð, ïàõûëëàð, àììà,

Áàë éåéèá, àüçûíäàí òþêäö çÿùðèìàð.

Àðû ïÿòÿéèíäÿí áàë òóòàí àäàì,

Òîõóíìàç àðûéà, àðûëàð ñàíúàð.

Îäóð êè, öçöíö ïàë÷ûãëà þðòÿð,

Áàë òóòìàã èñòÿðêÿí àüëû îëàíëàð.

Ìóñàíûí ÿëëÿðè ïàë÷ûüà áàòìàç,

Õûçð õÿçèíÿéÿ ÷ÿêìÿëè äèâàð*.

Ñÿí áèëèê øèðèíèí áàëàñû èêÿí,

Úÿùëèí ãàðûøãàñû åäèð ñÿíè õàð.

Ñÿí ôÿðÿù ñÿðâèñÿí, ýöìàí åòìÿ êè,

Ãÿì ñÿíèí öñòöíÿ ñÿïìÿç òîç, ãóáàð.

Ùöíÿðèí áèð úåéðàí ìöøêöíÿ áÿíçÿð,

Íÿ ÿúÿá, ìöøêäÿí áàøìû àüðûéàð?

Úåéðàí ýþáÿéèíäÿí ÿòèð àëàíäà,

Âàõò îëàð, àäàìûí áóðíó ãàíàéàð.

ßòèðèí òóòìóøäóð áöòöí úàùàíû,

Åéëÿ éàðàäàíà øöêðöíö èçùàð.

Áèë êè, íàøöêöðëöê êàôóðà áÿíçÿð,

Êè, ìöøêöí ÿòðèíè âóðóá äàüûäàð.
410
 25.

Áó ýþéëÿð øàùûíûí ëöòôö ìÿíÿ ñàéÿ ñàëûá ùÿð àí,

Î èòìèø êþíëöìÿ èíäè äöáàðÿ îëìóøàì ñóëòàí.

Öðÿê äèë à÷äû, øöêð åòäè êè, ãóðòàðäûì ôÿëàêÿòäÿí,

Íÿ éàõøû, — ñþéëÿäè úàíûì, — òöêÿíäè ìþùíÿòè-çèíäàí.

Êþíöë êè, îëäó àñóäÿ, þçöìäÿí áèð ìÿñÿë ãóðäóì,

Äåéèì, øèðèí ìÿñÿëäèð áó, ãóëàã àñ, ëÿççÿò àë îíäàí!

Ýåäèá ìÿüðèáçÿìèíÿ, áèð êèøè äÿðéà êÿíàðûíäà,

Äàðàðêàí áàøûíû, áèð òöê éåðÿ ñàëäû î, áàøûíäàí.

Êþ÷öá ñîíðà î Ìÿüðèáäÿí, ýöçàðû Ìÿøðèãÿ äöøäö,

Êöëÿê ÿñäè, éàüûø éàüäû, éàðàíäû áèð íå÷ÿ òóôàí.

Îòóç èë êå÷äè îë ýöíäÿí, éåíÿ ñÿééàù ýÿëèá ãÿðáÿ,

Ùàìàí éåðäÿí ýþòöðäö þç òöêöí, îëäó áóíà ùåéðàí.

Áóíà Õàãàíèíèí ùàëû, îíóí Àáõàçà åçàìû,

Ãÿðèáÿ îõøàéûð. áèð áàõ, íåúÿ äþâð åéëÿéèð äþâðàí.

Îëóá Àáõàç îíà Ìÿýðèá, øàùûí äÿðýàùû áèð äÿðéà,

Çàâàëëû úàíû áèð òöêòÿê äöøöá ãàëìûø îðà íàëàí.

ßýÿð áèð âàõò î äà úàíûí òàïàðñà òöê êèìè òÿêðàð,

Îíà ìÿíà åäèá, áèð äÿ ýöëÿðìè íàíÿúèá äöøìàí?

Îëóá èíäè ìÿíÿ ùÿìäÿì ñÿñè ÷àø-áàø âóðàí áèð íåé,

ßëèìäÿí þç íåéèìè, ýþð, íåúÿ àëäû ôÿëÿê àñàí.

À÷ûëìûø áèð ýöë àüçûäûð ìÿíèì àüçûì áó ýöí éàëíûç,

Áó äöíéàéà ñÿïÿð éàãóòö ôèðóçÿ î ýöë ÿëàí.

Ôÿãÿò, ÿôñóñ êè, ùå÷ ýöëìÿç êþíöë, Ðåé ìöëêö äÿ îëñà,

Î ùÿð âàõò ñàäÿ áèð ñþçëÿ îëàðäû íÿøÿëè, õÿíäàí.

Áó Êöð Úåéùóí îëàð, Òèôëèñ Ñÿìÿðãÿíäè ãîéàð äàëäà,

Î âàõò êè, Òèôëèñÿ Êöðëÿ ýÿëÿð Õàãàíè âÿ õàãàí.

411
 26.

Åé Õàãàíè, ïèñ éîëäàøäàí åùòèéàò åò, ãîðõ îíäàí!

Éîëäàø ÿýÿð ïèñ îëàðñà, éîë äöç îëìàç ùå÷ çàìàí.

Áèð íàíÿúèá ñÿíÿ éàõûí îëìàñûéëà ôÿõð åòñÿ,

Ñÿíèí ôÿõðèí î îëàð êè, ñûõûëàðñàí àðûíäàí.

Íà÷èíñ àäàì ñÿíèí éàõøû ÿìÿëèíè ïèñ åäÿð,

Ñÿíèí éàõøû ñþçëÿðèíëÿ éàõøû îëìàç î íàäàí.

Ïèñëÿð ñÿíè þç ùàëûíà ñàëàð àõûð, íåúÿ êè,

Ãûçûë úèâÿ è÷ðÿ ãàëñà, ðÿíýèíäÿ òàïàð íþãñàí.

ßýÿð ãûçûë úèâÿ èëÿ àüàðûáñà, Õàãàíè!

Ýþð áèð, íåúÿ ãûçàðàúàã, îíó ñÿí îäà àòñàí.

27. ÀÍÀÑÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Åé Õàãàíè, áó äöíéàäà ùÿð çàìàí,

Àíàí âåðìèø çÿùìÿòèëÿ ñÿíÿ úàí.

Ñó âÿ ÷þðÿê ãûò îëñà äà, àòìàäûí,

Éóðäóí îëäó áó ÿçàáëû, äàð Øèðâàí.

Ùå÷ áèð êÿñÿ ñÿí îëìàäûí òöôåéëè,

Êþìÿê àëäûí àëëàùäàí âÿ àíàíäàí.

Ñÿí îòóðäóí êþëýÿ êèìè àíàíûí,

Úÿùðÿñèíèí êþëýÿñèíäÿ àíáààí.

Åé àü ãàðòàë! Íÿ âàõòàäÿê îëàúàã,

Àíà éàíû âöúóäóíà àøèéàí?

Íÿ âàõòàäÿê ýþéÿð÷èíòÿê àüçûéëà,

Ñÿíÿ ðóçè âåðÿúÿêäèð þç àíàí?
412
 Íÿ âàõòàäÿê, àòàñûç, áèð Èñàòÿê,
Àíà èëÿ òàíûñûíëàð ñÿíè? Ãàí!

Áèð äÿôÿ äÿ Õûçð êèìè éîëà ÷ûõ,

Áÿñäèð îëäóí àíàíëà ùÿìõàíèìàí!

Ñÿí ãèéìÿòëè áèð äöððñÿí, íÿäÿíäèð,

Îëäóí àíà àñòàíàñûíäà ïöíùàí?

Ñÿí àüûëëû þâëàäñàíñà, äèëÿ ýÿë,

Àíà êèìè þçöíö äàíëà, óòàí!

Ùÿð íÿ åòñÿí, àíà ùàããûí óíóòìà,

Àíàí åäèá ñÿíÿ úàíûíû ãóðáàí.

Áó àíàíûí õàòèðèíÿ, äöøìÿíäÿí,

Ýÿëÿí äÿðäÿ äþçñöí ýÿðÿê ùÿð èíñàí.

Ãîðõ î ýöíäÿí êè, ñÿíè äÿ òÿê ãîéóá,

ßáÿäèëèê àíàí êþ÷ÿð äöíéàäàí.

28. ÀÒÀÑÛÍÄÀÍ ØÈÊÀÉßÒ

Áèð àòàì âàð, ÷îõ äþçöëìÿç õàñèééÿòÿ ìàëèêäèð,

Îíó õàëèñ éàíàð îääàí éàðàòìûø ïÿðâÿðäèýàð.

Ñàíêè ÿêèç äîüóëìóøäóð Íÿìðóäóí Àçÿðèëÿ,

Îíà òÿëèì âåðÿí óñòà îëìóø Éóñèôè-íÿúúàð.

Òÿáèÿòè êÿðêèñèòÿê ìàùèð îëìóø éîíìàãäà,

Îíóí õàñèééÿòè ìèøàðûòÿê êÿñèá äîüðàéàð.

Ùÿð ýöí ôÿëÿê ñèòÿìèíäÿí î åéëÿéÿð øèêàéÿò,

Ýåúÿ Çöùÿë óëäóçóéëà ñÿùÿðÿäÿê ÷àðïûøàð.

Ìÿððèõ ÿýÿð îëñà èäè ñàêèí áèðèíúè ýþéäÿ,

Äÿðùàë îíà ÿë óçàäûá, âóðàðäû èêè ìèñìàð.
413
Àüûðëàøûá ùÿðÿêÿòè, ãû÷ëàðûíû òóòóá éåë,
Áàøû èñÿ äàçëàøàðàã, ÿãëè ïÿðñÿíý àïàðàð.

Êþùíÿëìèøäèð ëèáàñûòÿê âöúóäóíäà äÿðèñè,

ßòè ñàíêè áÿäÿíèíäÿ ÿïðèìèøäèð àøèêàð.

Íÿ öçöíäÿ ùÿéàñû âàð, íÿ áàøûíäà ñþâäàñû,

Ùàìûìûçûí öçÿðèíäÿ àüûð áèð éöêÿ îõøàð.

Éàçûã àíàì ìèíáÿð êèìè ãûñûëìûøäûð áèð êöíúÿ,

Ìèíàðÿòÿê áàø ãàëäûðìûø öñòöíäÿ î çöëìêàð.

Áàõìàéàðàã, çÿìàíÿíèí ìÿí ÿí éàõøû îüëóéàì,

Îñà ìÿíèì ùöíÿðèìè þçö ö÷öí áèëèð àð.

Äåéèð: — Êàø êè, áó Õàãàíè áèð òîõóúó îëàéäû,

Îëìàéàéäû ñþç ìöëêöíäÿ áåëÿ ãàáèë ñÿíÿòêàð.

Íÿ åòìÿëè, àòàì îäóð, áèð îüóëàì îíà ìÿí,

Àü îëìàðàì, î íÿ ãÿäÿð åéëÿéÿðñÿ ìÿíè õàð.

Àõûð ìÿíÿ ÷þðÿê âåðèá, áÿñëÿìèøäèð áèðòÿùÿð,

Áþéöê Àëëàù, ãîðó îíó, áÿëàëàðäàí ÷ÿê êÿíàð.

29. ØÈÐÂÀÍØÀÙËÀÐÛÍ ÁÈÐ

ÂßÇÈÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Åé çöëìö Éÿçèäèëÿð ìöëêöíö âèðàí åäÿí,

Ñÿí èêèíúè Éÿçèäñÿí, äÿì âóðìà ÷îõ ßëèäÿí*.

Ìÿíèì Èñà íÿôÿñëè îëäóüóìó äàíûðñàí,

“Ãóéðóüóñàí î Äÿúúàë åøøÿéèíèí” äåäèì ìÿí.

Ùöíÿðäÿí ÷îõ äÿì âóðìà, ÷öíêè, ùöíÿð àòûíà,

Ñÿí àíúàã ãóøãóí îëäóí, ìÿí èñÿ îíà éöéÿí.
414
 Íàíÿúèá áèð ãàòûðñàí, ëàêèí, ãàòûðëàð è÷ðÿ,
Áàøû ñÿðò, äûðíàüûéñà éóìøàã îëàí ðÿçèëñÿí.

Ãóìëó, êàøàíëû, ùÿì äÿ äÿðýÿçèíëè âÿçèðëÿð*,

Àüàëûãäà áàøäûðëàð, ñÿí àë÷àã, õåéðÿ äöøìÿí.

ßñùàáè-êÿùô êèìè, áèë, ùÿð ö÷ö þëöá ýåòäè,

Îíëàðûí äþðäöíúöñö, éÿíè êè, èò îëäóí ñÿí.

Õàãàíè ãåéçÿ ýÿëìèø, äèëè âàð ãûëûíú êèìè,

Òÿñëèì îë, áó ãÿçÿáèí òÿêúÿ ñÿáÿáè ñÿíñÿí!

30. ÐßØÈÄßÄÄÈÍ ÂßÒÂÀÒÀ ÚÀÂÀÁ

Ãàëìàäûìû áèð ÿñÿð áó äöíéàäà âÿôàäàí?

Íèéÿ éîõäóð ìÿíèìëÿ öíñ òóòàí áèð èíñàí?

Äåéèí, ëàãåéäëèê-ùàðà, ñàô öðÿêëèëèê ùàðà,

Íåúÿ ùÿìäÿìèì îëñóí öðÿéè îäëàíìàéàí?

Ìóìäàí õóðìà àüàúû ãàéûðìàã àñàíñà äà,

Îíäàí õóðìà ëÿççÿòè àëìàã äåéèëäèð àñàí.

Äîñòëàðûí ôèðãÿòèíäÿí ìÿí åëÿ ýöíäÿéÿì êè,

Àç ãàëûá êþëýÿìè äÿ ìÿíäÿí àéûðñûí ùèúðàí.

Èíñàíëûãäàí áèð õÿáÿð ÷àòàðñà ãóëàüûìà,

Ýþçöìöí áÿáÿéèíè ìöæäÿ âåðÿðÿì, èíàí!

Åøèäÿíäÿ ôÿëÿêòÿê ëÿòàôÿòÿ áöðöíÿð,

Äàíûøàíäà, ìÿëÿêòÿê íÿüìÿñè áÿõø åäÿð úàí.

Î, Ìèñèð ãÿëÿìèíèí úûðûëòûñû êàüûçäà,

Éà äà ÿðÿá àòûíûí ñåéùÿñèäèð ýóðëàéàí.

Î Áàðáöäöí ñÿñèìè, ñàçûí, ìèñìàðûí ñÿñè?

Ñåòàðìû, éà ÷àëûíàí êàñÿýÿð èëÿ àðãàí?*
415
Ýþéÿð÷èíèí, ãóìðóíóí, éà áöëáöëöí ñÿñèäèð,
Õîø ñÿäàëû ãóøëàðûí íÿüìÿñèäèð, ðóùàúàí.

Î öíãà ïÿðäÿñèíäÿ ãóìðóíóí õîø ñÿñèìè?

Éà Õàãàíè øåðèíäÿ éàð äîäàüû äåéèð: úàí?

Áó úöð ñÿñëÿð î ãÿäÿð îõøàìàéûð êþíëöìö,

Áóíëàðäàí äàùà õîøäóð äîñòäàí éåòèøñÿ ïåéìàí.

Ñÿäðè-çàìàí íàìÿñè ãàñèäñèç, ýþéÿð÷èíñèç,

Ìÿíÿ äöíÿí éåòèøäè àíúàã áàäè-ñÿáàäàí.

Ñÿáà — áèð áóááó ãóøó, ãÿìëÿ äîëó åâèìñÿ,

Áèð Ñÿáà øÿùÿðèäèð, Ñÿäðè-çàìàí — Ñöëåéìàí.

Î àüûëäàí, òÿáäÿí èêè áàùàð éàðàíäû,

Áèðè áöòöí åë ö÷öí, äèýÿðè ìÿíÿ åùñàí.

Öìóìè éàç áÿçÿäè äöíéàíû, õöñóñè éàç,

Ìÿíÿ ÷àòàí øåðäèð øàèðëÿð àüàñûíäàí.

Ðÿøèäÿääèí äþâëÿòè ÿáÿäè áàéðàìûìäûð,

Íÿçìè, íÿñðè, áèë, ìÿíÿ îëäó áþéöê ÿðìàüàí.

ßýÿð îíóí øåðèíèí ñÿñè äàüà ÷àòàðñà,

“Ðÿøèäÿääèí” ñÿäàñû ýÿëÿúÿêäèð î äàüäàí.

Î ñÿäðèí ãÿëÿìèíèí, íàìÿñèíèí íÿãøèíäÿí,

Ìÿíèì ãàðàëìûø ãÿëáèì îëäó éåíÿ ÷ûðàüáàí.

Íÿçìèí, íÿñðèí áèðëèêäÿ îõøàð Íÿøÿ, Ïÿðâèíÿ,

Êèì ýþðöáäöð îíëàðû áèð íöãòÿäÿ äàéàíàí?

Ýöíÿø êèìè íóð ñà÷ûð èáàðÿëÿð, íÿ ÿúÿá,

Íÿø èëÿ Ïÿðâèí äóðóð Ýöíÿø èëÿ éàíáàéàí?

Öðÿéèìèí äÿðäèíÿ, ïÿðèøàí ÿùâàëûìà,

Ñàëàìëà ôÿðÿù âåðäè,íÿâàçèø èëÿ äÿðìàí.
416
Éàçûñûíûí éàãóòäàí, ãûçûëäàí ìÿíàñû âàð,
Ãûçûë ôÿðÿù áÿõø åäÿí, éàãóò ñþâäà ñàüàëäàí.

Ìÿíè Õûçûð áóëàüû àäëàíäûðûð î äÿðéà,

Àíúàã éöç ãàò àúûéàì ìÿí äåðÿìíÿ ñóéóíäàí.

Úþâçà áöðúö îõøàäûð ÿýÿð ìÿíè Ýöíÿøÿ,

Îòóç ýöíëöê Àé êèìè ýþðöíìÿçÿì íóðóíäàí.

Âàðäû ñþç êèñÿñèíäÿ îòóç áèð úÿâàùèðè*,

Ãèéìÿòúÿ ìèí áèð àäà áÿðàáÿðäè äîüðóäàí.

Èéèðìè áåø ñþç àëäûì þç éàøûìà áÿðàáÿð,

Êþâíöí àëòû ýöíöäöð, àëòû áåéòèíÿ áàõñàí.

Ìÿýÿð áó çÿìàíÿíèí ãóðàãëûã èëëÿðèíäÿí,

Îíà ïÿíàù àïàðìûø úàíûí ñóñóçëóüóíäàí?

À÷äû áåø áàðìàüûéëà ñþçöí ãàïûëàðûíû,

Ãóðòàðäû úàí ìöëêöìö ãÿùÿòëèêäÿí, âÿáàäàí.

Åé ùÿéàò áÿõø åäÿíèì, Ñþçöì ÷èéñÿ, áàüûøëà,

ßìèìèí þëöìöíäÿí öðÿéèì îëäó áöðéàí.

Ñûëäûðûì ãàéàëàðà ÷ûðïûëìûø áöëëóð úàìäàí,

Äàùà éàìàí öðÿéèì îëìóø øèêÿñòÿ, âèðàí.

Áÿíçÿðÿì ìÿí î ýþéäÿí àñûëìûø ñöðàùûéà,

Êè, áîéíóíà áàüëàìûø èïè äîüðàéûð ñè÷àí.

Öðÿéèìèí ñÿôàñû, ôèêðèìèí ïàðëàãëûüû,

ßìèìäÿíäè, þëäö î, ýåòäè ùÿâÿñ úàíûìäàí.

Î ùàããûí òÿðÿôäàðû, áèçèì àðõàìûç èäè,

×ÿêäè èíñàôñûç ôÿëÿê îíóí öñòöíÿ êàìàí.

Õàãàíè, ñþç ñåùðèíè ãÿñèäÿí èëÿ ýþñòÿð,

Éàøàäàúàã î ñÿíè éàøàäûãúà áó úàùàí.
417
 Õîøáàõòñàí, áó äþâëÿòè àäûíà áàüûøëàäûì,
Ìÿíäÿí áåëÿ òÿðèôè åøèòìÿìèø áèð èíñàí.

Áèð åøøÿê äÿì âóðàðñà ìþúöçÿìäÿí, ñÿñèí êÿñ,

Äèíìÿçñÿ, äàùà õîøäóð äöíéàäà åøøÿê îëàí.

Àíëà êè, ýÿáðëÿðèí êàìàíûíäà éîõ ùöíÿð,

Õÿëèëèí äþðä ãóøóíó ùàâàäà àëñûí íèøàí*.

“Àõìàã þçöíöçñöíöç” äåéÿðÿì îíëàðà ìÿí,

Âàðûìëà äîëàíàíëàð ìÿíÿ òóòóðëàð íþãñàí.

Îëñàëàð äà “áèëèêëè àüàú” ñþç àõòàðàíëàð*,

Éåíÿ äÿ àüàúûìäàí ìåéâÿ àëàðëàð ùÿð àí.

Òÿìèç äóàì äàèìà ñÿíèí àðõàíäà îëñóí,

Äóà åäèëìÿê ö÷öí éàðàòìûø ñÿíè äþâðàí.

31. ÄÖÍÉÀÉÀ ÓÉÌÀÌÀà Ö×ÖÍ ÍßÑÈÙßÒ

(Äèí áàø÷ûëàðûíäàí Íÿúìÿääèí ßùìÿä Ñèìýÿðÿ)

Êþíöë, âÿùøÿò ìèí çÿùìÿòÿ ñàëäû ìÿíè, àù, ÿëÿìàí!

Áó âÿùøèëÿð ñÿùðàñûíäàí ãà÷, óçàãëàø äàéàíìàäàí!

Êå÷ çöëìÿòèí ÷îâüóíóíäàí, òà ÷ûõàñàí èøûãëûüà,

Áîü ãóðàãëûã áÿëàñûíû, òà ýþðÿñÿí áèð ýöëöñòàí.

Éóñèô êèìè áèð ÿçèçè ùöììÿòèíäè àçàä åäÿí,

Ùöììÿò èëÿ ÷àëûø ãóðòàð éåääè çèíäàí ÷àðìûõûíäàí.

Íÿ âàõòàäÿê äþâðöí ãóðó àõóðóíà áàüëàíàúàã,

Åëÿ àò êè, îíóí ö÷öí êè÷èê îòëàãäûð àñèìàí?

Áó çàùèðè çÿð áÿçÿêëè, è÷ÿðèñè çèáèëõàíà,

Çÿìàíÿíèí áèíàñûíû àäëàíäûðìà íèýàðèñòàí!
418
Ýÿçìÿê éåðè äåéèë äöíéà, áó áàü÷àäà íåéøÿêÿðèí,
È÷è ñöíáöë éàðïàüûòÿê çÿùÿðëèäèð, óçàã äîëàí!

Ñÿí éàíûðñàí ýåúÿ-ýöíäöç îäà, ëàêèí, íàøûëûãäàí,

Ýöíäöç ÷åâèê íåéëöôÿðñÿí, ýåúÿ àúàí çÿôÿðàíñàí.

Íÿ âàõòàäÿê ýåúÿ-ýöíäöç áàòàãëûãäûð, ãàðàíëûãäûð,

Î àáèíóñ, áóñà ùèíäó, ñåúèëìÿéèð àü ãàðàäàí.

Ðàùàòëûüûí íàðûíúûíà ùÿñðÿò ãàëûá áó úàí áàüû,

Ýþðìöð äîñòëóã íÿñèìèíè êþíöë àäëû áó ñÿðâèñòàí.

Ãÿì àäûíà êþíöë õöòáÿ îõóäóüó áó äèéàðäà,

ßáÿäèééÿò íàõûøûíû ñèêêÿñèíÿ âóðìàç úàùàí.

Ýÿë, ôÿëÿéèí èøâÿñèíÿ áåë áàüëàìà, ÷öíêè, îíóí;

Èøëÿðè äÿ þçö êèìè òÿìÿëñèçäèð ÿçÿë áàøäàí.

Áèð äÿ ýþðäöí, Áÿíàòöíèÿø óëäóçóòÿê áàøûí öñòÿ,

Áó ôèðóçÿ ðÿíýëè éåëêÿí úàéíàüûíûà ó÷óëóðñàí.

Ìöêöíìöäöð áèðëÿøÿñÿí ìöðàäûíëà, ÷àòàðìû ùå÷,

Äå, Áÿùðàìè-×óáèíÿéÿ àüàú àòëû áèð ïÿùëÿâàí?

Àòëàíûíúà öçëÿò øàùû, ãàïûñûíû þðò àðçóíóí-

Úàíûíû íàë áàùàñûòÿê àòûíà ñÿí åéëÿ ãóðáàí!

Òàìàùêàðûí öðÿéèíè äàèì éàíìûø ýþðÿúÿêñÿí,

Àíúàã, îíà öçëÿò ìåéè åäÿ áèëÿð, äàâà, äÿðìàí.

Öðÿê ñöôðÿ à÷àí çàìàí, óëäóçëàðäûð îíà úèáèí,

×àëûø ðóçè éåéÿñÿí ñÿí àíúàã êþíöë õîí÷àñûíäàí.

Öðÿéèíèí ýöíÿøè êè, þç ãàïûíäàí ýèðäè ñÿíèí,

Þç ýþëýÿíè ÷þëÿ ÷ûõàð, ÿýÿð áóíó áàúàðûðñàí.

Ñÿí êè, éîõëóã íèøàíûíû áàüëàéûáñàí þç áîéíóíà,

ßòÿéèíäÿí òóòà áèëìÿç àðòûã ñÿíèí ýþâíö ìÿêàí.
419
Áÿçÿê÷èíèí çÿùìÿòèíÿ Ýöíÿø öçö ìþùòàú äåéèë,
Íÿéÿ ëàçûì Úÿìøèä ìèíÿí àòà äþøëöê áÿðê ïîëàääàí?

Ñÿí áó øàäëûã ìÿêòÿáèíäÿ ùÿëÿ òÿçÿ áèð øàýèðäñÿí,

Ùÿëÿ àüçûí ìþùöðëöäöð, óøàãëûã åò, ñàêèò äàéàí!

Ìÿðäàíÿëèê éîõäóð Àäÿì þâëàäûíûí úþâùÿðèíäÿ,

Àüûç à÷ûá, êÿðÿì óììà áàðû øåéòàí áàëàñûíäàí!

Ôÿãèðëèêäÿí ìÿúëèñ ãóðóá, çÿíè åò Ìåùäè ÷àäûðûäûð,

ßçàá ýþðñÿí, áèë êè, éåòèð ñÿíÿ Äÿúúèë îðäóñóíäàí?

Éÿúóú òóòäó ùÿð òÿðÿôè, åé Èñêÿíäÿð, êþìÿê åëÿ,

Äåâëÿð éåääè þëêÿ àëäû, èìäàäÿ ýÿë, åé Ñöëåéìàí!

Âàð-éîõóíó óäóçàíûí íÿðäè éîõëóã åâèíäÿäèð,

Ýö÷öí âàðñà, ýÿë, áó ýþùíÿ áöñàòû åò éåðëÿ éåêñàí.

Êèøè éîõëóã àëÿìèíÿ ýèðñÿ, òàïàð ùÿìäÿðäèíè,

Ìóì î çàìàí àëûøàð êè, îä àëìûøäûð èíúÿ ñàïäàí.

Ãÿëáè öðêÿê íåúÿ îéíàð áó äöíéàíûí ñàçû èëÿ,

Ñóéà íåúÿ áàõà áèëÿð ãóäóðìóø èò ãàïàí èíñàí?

Ñÿí âÿùäÿòäÿí áèð ñþç áåëÿ à÷ìà ãàíìàç àäàìëàðà,

Àüûëñûçäûð íà÷èíñëÿðäÿí øÿôãÿò, êÿðÿì, øàäëûã óìàí.

Íàÿùëëÿð ôèòíÿñèíäÿí Èñà ãàëõûá ýåòäè ýþéÿ,

Áèð íà÷èíñèí ôÿñàäûéëà Àäÿì åòäè òÿðêè-÷èíàí.

Ðÿùíöìàëûã åòìÿê ö÷öí áó éóðäà, åé ìöôòÿ ãàñèä,

Áóááó êèìè íÿ âàõòàäÿê þëöìöíäÿí ãîðõàúàãñàí?

Áó úàìààò áîø êöëÿêäèð, óììà èøà éàðàéàëàð,

Öñòöíäÿ îä, àéàüûíûí àëòûíäà ñó åäÿð òöüéàí.

“ßëèô” êèìè òÿê äîëàíñàí äàèì áàøäà îëàð éåðèí,

Áàøãàñûéëà áèðëÿøèíúÿ, êåúèá ñîíäà îòóðàðñàí.
420
Àüûë ñöðòÿð ïèøèê êèìè áàøûíû ÿë-àéàüûíà,
Úàí òåëèíè äîüðàìàñûí ñÿíèí î-áó ñàíêè ñè÷àí.

Ùàäèñÿëÿð ïÿëÿíýèíèí éàðàëûñû îëäóüóí÷öí,

Ýÿðÿê ïèøèê îëñóí ñÿíÿ õàñèééÿòúÿ õîø ïàñèáàí.

Ðóçèýàðûí äþðä ôÿñëèíÿ äþðä òÿêáèðëÿ âèäà ñþéëÿ!

Äþðä öíñöðöí áàëûíúûíû àë÷àãëàðà âåð ÿðìÿüàí.

Íÿ âàõòàäÿê âóðüóíñàí ñÿí àëòóí áóçîâ ñóðÿòèíÿ?

Çÿùÿð äîëó áèð êåúèéÿ ùà÷àíàäÿê ñÿí ãîíàãñàí?*

×ÿê ùöììÿòèí äÿâÿñèíè ôÿãèðëèéèí éîëëàðûíà,

Ôÿëÿê ðóçè âåðñèí ñÿíÿ, éåðèí îëñóí áèð êÿùêÿøàí.

Éàøàìàüû äÿðâèøëÿðäÿí þéðÿí, áèë êè, äÿðâèøëÿðèí,

Èúðà÷ûñû Úÿáðàèëäèð, Ìèçáàíû èñÿ Ðèçâàí!

Çÿðèí, çîðóí åøãèíäÿ ñÿí úàí âåðìÿ êè, óøàã áåëÿ,

Þç áÿáÿñèí ÿçèç òóòàð éöç úöð ñöìöê îéóíúàãäàí.

Ýþé áöð÷öíöí áèðèíúèñè ñûôûðäûð êè, ôÿãèðëèêäÿ*,

Áèðèíúèëèê àëìàã ö÷öí ñûôðû ýþòöð ñÿí õàíèìàí?

Åé Õàãàíè, ýÿë, ôÿãèðëèê ýóøÿñèíè õÿëâÿòýàù åò,

Ëÿéàãÿòëè áèð äþâëÿòÿ éåòèøÿðñÿí áó ìÿêàíäàí.

Îä âóð úàùö úÿëàëà ñÿí, âåð êöëÿéÿ Òÿêèí ÿëèí,

Öçäÿí ñóéó ãóéóéà òþê, áàõ, òîðïàüà äþíìöø Òóüàí.

Òàìàùû ãûð òÿõòÿ äþíäÿð, îòóð, ùþêì åò òàúáÿõøÿ,

Àúýþçëöéÿ àðõà äþíäÿð, ïÿùëÿâàíëà äóð éàíáàéàí!

Íÿ Ðàçèöääþâëÿ ðàçû ãàëìûø áåùèøò ùÿéàòûíäàí,

Íÿ Ñÿôèöëìöëê ñèìàñûíäà øàäëûãäàí âàð çÿððÿ íèøàí*.

ßýÿð úàùèë åéá òóòñà ïàëòàðûíà, çÿðÿð éîõäóð,

Àé òóòóëìàç èò ùöðÿíäÿ, ýþïÿê ùöðÿð, êå÷ÿð êàðâàí.
421
Äîíóí íå÷ÿ ðÿíý îëñà äà, ãÿëáèí áèðúÿ ðÿíý îëñóí ãîé,
Òÿáèèäèð, Èñà ãÿëáèí ãàïûñûíäà à÷ìûø äöêàí.

“Ãóðàí”û äà àë âÿ ñàðû ðÿíýëÿ éàçìàã îëàð, áÿëè,

Ñÿí äÿ ñàðû, éà ãûðìûçû ïàëòàð ýåéñÿí, äåéèë íþãñàí.

Áàë àðûñû íàõûøëûäûð, ãàðûøãàäàí ùöíÿðñèçìè?

Ãàðüàäàíìû ýþçÿë äåéèë — òàâóñ ãóøó ýåéìèø ÿëâàí?

×àëûø, ýöëòÿê, úàâàíëûãäà ãîúà ýþðöí àøèãëÿðÿ,

Çàùèäëÿðòÿê ñÿðâ êèìè ãîúàëûãäà îëìà úàâàí!

Øþùðÿòïÿðÿñò çàùèäëÿðëÿ öíñèééÿòè ñÿí âóð éåðÿ,

Ìöøòÿðèòÿê ýþðöíÿðëÿð, Ìÿððèõ êèìè è÷ÿðëÿð ãàí*.

Íÿôÿñëÿðè òÿêÿááöðëÿ ùÿðçÿ éàíàí òÿíäèð êèìè,

Ôèòðÿòëÿðè ôÿòèð êèìè ùÿì äàäñûçäûð, ùÿì úàíñûõàí.

Îíëàðûí ãûðõ ñàõëàìàñû õà÷ïÿðÿñòèí ïÿùðèçèäèð,

Ôèòÿëÿðè ôÿðãëÿíìÿç ùå÷ ìÿúóñëàðûí çöíèàðûíäàí.

Áó ýþé ïàëòàð è÷èíäÿ éîõ ìÿðäëèê, âÿôà íèøàíÿñè,

Ýþé ýåéèìëè ôÿëÿê îëìóø úàí ÿðèäÿí, þìð àçàëäàí.

Íÿ âàõòàäÿê éàíàúàãñàí ìþùíÿò åâè éóðäóí ö÷öí?

Ñÿí äåìÿêëÿ Øèðâàí äþíöá îëìàéàúàã, áèë, õåéèðâàí.

Ó÷óá òÿðëàí áàëàñûòÿê, ãîí øàùëàðûí ãîëó öñòÿ,

Ìèë÷ÿê éåéÿí ãóëóíúëàðà, áóðàõ, ãàëñûí ñÿíèí éóâàí.

Àòà, àíà ÿçèçè, äå, ÷îõìó ñÿíè ñàõëàéàúàã,

Àíàí úÿùðÿ ñàéÿñèíäÿ, òèøÿñèëÿ éàçûã àòàí?

Áåøèéèíè ãÿì òÿðïÿäèð, ùàäèñÿëÿð äàéÿí îëóð,

Åé áó âÿùøÿò áåøèéèíäÿ ÿë-àéàüû áàüëû ãàëàí!

Àñëàí êèìè áèð êèøèñÿí, áóðàõ äàùà ñöä ÿììÿéè,

Áó çÿùÿðëè äþø áÿñ ùà÷àí ÷ûõàúàãäûð äå àüçûíäàí?
422
Ùàäèñÿëÿð ãûðñà ñÿíèí öìèäèíèí êÿìÿðèíè,
Ôèêð åéëÿìÿ, Íÿúìÿääèíè ìÿäù åòìÿêäèð îíà äÿðìàí*.

Ãûðäû áèäÿò áöòëÿðèíè Ñèìýÿðèí õîø èãáàëû,

Éåð öçöíäÿ ãûçûë áöò äÿ ãèéìÿòäÿ áèð ùå÷äèð, èíàí!

Îíóí äþðäêöíú ìèíáÿðèíè àëûá ñÿêêèç ýþé ùàììàëû,

Ãàëäûðìûøäûð àñèìàíà, ìÿëÿê òóòìàç éåðäÿ ìÿêàí.

Åé Àäÿìÿ âàðèñ îëàí, íàòàìàìäûð èøèì ìÿíèì,

Åé äöíéàéà Èñà îëàí, úàíà ýÿëäèì áó äöíéàäàí*.

Îüëóí, ãûçûí éîõäóðñà äà, ùàãã éàíûíäà ùþðìÿòèí âàð,

Áèëìèðñÿíìè “Ãóðàí”äàêû “Ëÿìéÿëèä”äÿ âàð øÿðÿô, øàí*.

Åðêÿê òàâóñ êèìè ãûðûá éóìóðòàíû, ñîíñóç éàøà,

Ñÿð÷ÿ, òîéóã êåøèê ÷ÿêñèí, úöúÿ àëñûí éóìóðòàäàí.

Þâëàääàí äà ãèéìÿòëèäèð ìÿíà äîëó ôèêèðëÿðèí,

Àèëÿäÿí ÿçèçäèð î ìÿíàëàð êè, éàðàòìûñàí!

Ãàôäàí Ãàôà, øÿðãäÿí ãÿðáÿ ýÿçñÿí áåëÿ, òàé òàïûëìàç,

Ñÿíèí êèìè øÿðèÿòúè, ìÿíèì êèìè øåð éàçàí.

Àñëàíäàêû àñãûðûãäàí òþðÿìèø áèð ïèøèê êèìè,

Õîø òÿáèìäÿí äîüóëàíëàð êÿñèëìèøäèð ìÿíÿ äöøìàí.

Øþùðÿòèìèí äöøìÿíëÿðè íåúÿ äîñòóì îëàð, äåéèí?

Ìÿí áÿñòàìëû îëäóì ñàíêè, îíëàð èñÿ ÿùëè-Äàìüàí*.

Ùàãã áó õàððàò áàëàñûíà âåðìèø åëÿ áèð èñòåäàä,

Êè, Íÿìðóäòÿê éàäëàð îíóí öçÿðèíÿ ÷ÿêèð êàìàí*.

Òÿê òîçóìà ÷àòìàã ö÷öí þëäöðöðëÿð þçëÿðèíè,

Ôÿãÿò, õÿñòÿ äÿâÿ þíÿ êå÷ÿ áèëìÿç ñàðèáàíäàí.

Éöç ìèíëÿðúÿ ùåéâàíëàðûí äÿðèñèíè ñîéàð ãÿññàá,

Àíúàã, ôÿëÿê áèðèñèíè åäÿð äèðÿôøè-Ýàâèéàí*.
423
 32. ÂÅÐÈËÌÈØ ÌÖËÊÖÍ ÝÅÐÈ
ÀËÛÍÌÀÑÛÍÄÀÍ ØÈÊÀÉßÒ

Øàùäàí òÿðèô òàúûíû èñòÿìèðÿì ýåðè ìÿí,

Î âåðäèéè ÷þðÿéè ýåðè èñòÿéèð íÿäÿí?

Ïàäøàùûí ùþêìöíÿ áàõûðäû èêè äèéàð,

Îëäó éåääè èãëèìÿ ñþç òàúûìëà ùþêìäàð.

Øàù ìÿíÿ âåðäè ÷þðÿê, ìÿí îíà úàíòÿê ÿñÿð,

×þðÿê éåéèëèá ýåäÿð, ñþç éàøàéàð ìèí èëëÿð.

Ñÿêêèç úÿííÿò, äîããóç ýþé âåðäèì øàùà õÿçèíÿ,

Áåø éóìóðòà ýÿëèðè îëàí êÿíä âåðäè ìÿíÿ.

Áåø êÿíäëèíèí âåðäèéè îíäà áèð âåðýè ãÿäÿð,

Äóà÷ûéà âåðäèì êè, øàùà äóà åäÿëÿð.

Ìÿí ÷ûðàüàì, âåðäèéèì íóðó ýåðè àëìàðàì,

Ïàäøàù áèð Ýöíÿøêÿí, íóðóíó àëäû òàìàì.

Ýöíÿø Àéà íóð âåðÿð, âåðäèéèíè ãàéòàðàð,

Ñÿõàâÿò Ýöíÿøèäèð, äåìÿê, áèçèì øÿùðèéàð.

“Ãîüàë êè÷èêäèð” äåéÿ àüëàéûðäû áèð óøàã,

Èò éöéöðöá, ÿëèíäÿí úÿëä îíó äà ãàïäû, áàõ.

Ãóë âåðÿð çèëëÿòèëÿ øàùûí àäûíà çèíÿò,

Ñàðûìñàãëà éîõëàíàð ×èí ìöøêöíäÿ êåéôèééÿò.

Òèáåò ìöøêö âÿ Ìèñèð éàüû éîõëàíàí çàìàí,

Ñàðûìñàã èëÿ êÿâÿð ìÿùÿê äàøûäûð, èíàí!

Ôÿððóõè áèð ìÿäùèíÿ áèð êÿíä àëäûñà ÿýÿð*,

Ìÿíèì ùÿð áèð áåéòèìèí ãèéìÿòèäèð áèð øÿùÿð.

Éàõøû ùåñàá åëÿñÿê àðàäàêû ôÿðãè áèç,

Éöç ìèíäÿí äÿ ÷îõ îëàð ìÿíèì ùàããûì, øöáùÿñèç.
424
Ìÿí íÿçìäÿ, íÿñðäÿ ãÿëÿìèìëÿ ðÿùáÿðÿì,
Ðÿùáÿðëèê ãöäðÿòèìè òÿñäèã åéëÿéèð ãÿëÿì.

Øåðÿ êå÷ìèø øàèðëÿð ñà÷ìûøñàëàð ÿýÿð íóð,

Ìÿíè ýþðöá äåéÿðëÿð: ÿí áþéöê øàèð áóäóð.

Ìÿíà òöêö äåìèðÿì ãÿëÿìëÿ, áèëèð äîñòëàð,

Äöøìÿíëÿðèí ùÿð òöêö åäÿð ñþçöìÿ èãðàð.

Øàù ÿëèíäÿ ýþðÿíäÿ ìÿíèì øåðëÿðèìäÿí,

Àõñèòàíûí ìÿäùèíè, àëîâëàíäû ãèáòÿäÿí.

Äåäè: — ßôñóñ, áó ìÿääàù áèçèì îëàéäû ýÿðÿê,

Áåëÿ òÿðèôÿ ëàéèã áèçèê áó äöíéàäà òÿê.

Íÿäìëÿð äåäè: — ßùñÿí Õàãàíèéÿ áèð äàùà,

Øèðâàíøàùûí ìÿäùèíè âåðìèø áèçèì ïàäøàùà.

Äåäèì: — Äöøöá ãèéìÿòäÿí âåðäèéèíèç ùÿäèééÿ,

Ëàêèí, ìÿíèì òþùôÿìèí ùàããû âàð þëìÿçëèéÿ.

33.

Äÿúëÿéÿ äöøäö ýöçàðûì äöíÿí àõøàì ñÿùâÿí,

Îðäà, ýþìðöêõàíàäà ÷îõëó ýþçÿë ýþðäöì ìÿí.

Ñàùèëè ñàðìûø èäè áóñÿ, ýöëöø, èøâÿ ñÿñè,

Ãþí÷ÿ-ãþí÷ÿéäè ñÿìàòÿê éåðèí ÿñìÿð ñèíÿñè.

Îðàäà ýþðäöì ÿúÿì ðèíäëÿð, ÿðÿá úàíàíëàð,

Õîø ýåéèíìèø ùàìûñû, ýþçëÿðè øÿùâÿòëÿ éàíàð.

Áèð ÿúÿì îüëó ãîúà ýÿëäè ãÿðèáö íàëàí,

Ýþçö — áàüëû, àéàüû — õÿñòÿ, âöúóäó — öðéàí.

Öçöíÿ ýþç éàøû àõìûø, ãóðóìóø äèë-äîäàüû,

Úèéÿðè éàíñà äà, àùûéëà äîíóá ÿë-àéàüû.
425
Éåòèøèá, Äÿúëÿ êÿíàðûíäà éûõûëäû î ùÿìÿí,
×þëäÿ áè÷àðÿíè ñàëìûøäû ÿòÿø òàãÿòäÿí.

Áåëèíè ÿéìèø èäè ãöññÿ, êÿäÿð, äÿðäö áÿëà,

Ãàëìàìûøäû ýöúö áèð çÿððÿ êè, ÷àéäàí ñó àëà.

Àüûç à÷äû, áèð ÿðÿáäÿí ñó ðèúà åòäè ãîúà;

Î äåäè: — Àé ãîúà, ïóë âåð, íÿéÿ ëàçûì áó ðèúà?

Ãîúà ÿðç åòäè: — Ïóëóì éîõäóð, èýèä, ìÿí ôÿãèðÿì,

Î ÿðÿá ñþéëÿäè: — Àëëàù ñÿíè êÿññèí, åé ÿúÿì!

Áèð äåéèí, ìÿí íÿ éàçûì èíñàôû éîõ Áàüäàääàí,

Ãîúàéà áèðúÿ óäóì âåðìÿäè ñó áèð èíñàí.

Øþùðÿòèí òóòñà äà øàèð êèìè áó äöíéàíû,

×ÿêìÿ Áàüäàä àäûíû, éîõñà ïóëóí, Õàãàíè!

34. ÒßÌÑÈË

Êóôÿëè áèð ýþçÿë êîð áèð ÿúÿìëÿ,

Îòóðóá åøãäÿí åäèðäè ñþùáÿò.

Äåäèì ùÿìèí êîðà: — Àëäàíìà ãûçà,

Î ñÿíèí ïóëóíà ñàëìûø ìÿùÿááÿò.

Àõìàãëûã óúóíäàí àëäàíìà îíà,

Áåëÿ áèð ìÿñÿë âàð, âåð áóíà äèããÿò:

Åøøÿéÿ äåäèëÿð: “Áóéóð òîéà ýÿë”,

Åøøÿê ãàù-ãàù ÷ÿêèá ýöëäö, íÿùàéÿò.

Äåäè: “Ñèç èñòÿéÿí ðÿããàñ äåéèëÿì,

Íÿ äÿ ÷àëüû÷ûòÿê òàïìûøàì øþùðÿò.

Ùàìáàëëûã åòìÿéÿ ÷àüûðûðñûíûç,

Ñó, îäóí äàøûìàã ëàçûìäûð, ÿëáÿò”.
426
 35.

Òàïûëñà ÿùë, îíà úàí íèñàð åäÿðäèì ìÿí,

Þçöìö ÿùëè-úàùàíäàí êÿíàð åäÿðäèì ìÿí.

Ìÿíè ãàíàí ÿýÿð îëñàéäû Éåðäÿ áèðúÿ íÿôÿð,

Ñÿìàíû òÿðê, Éåðè èõòèéàð åäÿðäèì ìÿí.

Âÿôà ýþðÿéäèì ÿýÿð ìÿí áó øóõ ýþçÿëëÿðäÿ,

Ãîéóá àéàüûíà áàø, àùó-çàð åäÿðäèì ìÿí.

Âÿôà, öçöíäÿêè î ïÿðäÿíè àòàéäû ÿýÿð,

Íÿëÿð äöøöíäöéöìö àøèêàð åäÿðäèì ìÿí.

Õèëàñ åäÿéäè ÿýÿð äöøìÿíèì ìÿíè ìÿíäÿí,

Áàøûíà ðóùóìó ãóðáàí øöàð åäÿðäèì ìÿí.

Ãûëûíú ìÿíèì áàøûì öñòöíäÿ ãàí àõûòñàéäû,

Ñåâèíú ÿøêè òþêöá, èôòèõàð åäÿðäèì ìÿí.

Î éåð êè, âàðëûëàðû éîõ åéëÿéèð, áèëÿéäèì ÿýÿð,

Î éåðäÿ âàðëûüûìû áÿðãÿðàð åäÿðäèì ìÿí.

Ñÿùÿð âåðèá äÿ î úàí úöðÿñè çÿêàòûíäàí,

Î êÿñ êè, âèðä îõóéóð, äöðäõàð åäÿðäèì ìÿí.

Øàùûí áàøûíäàêû òàúäà îëàí î ëÿëè ãàïûá,

Îíà áó ñàõñû êöïö áèð ìÿçàð åäÿðäèì ìÿí.

Ùÿâÿñ éîõóìäóð, öðÿêëÿ ÿýÿð îâà ÷ûõñàì,

Êàìàíäàí ùÿð îõóìà áèð øèêàð åäÿðäèì ìÿí.

Úàùàíäà ãàðøûìû, áèë, êÿñìÿñÿéäè Õàãàíè,

Íÿ èäè õàí èëÿ õàãàí? Õàð åäÿðäèì ìÿí!

427
 36.

Ýþ÷ òÿáëèíèí ñÿñèíÿ îéàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð,

Êå÷äè ýåúÿ íÿ òåç, äåéÿ, éàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Äÿðäèí àüûð éöêöéëÿ ìèí èëëèê éîëó þòöá,

Íÿ “óô” äåäèì, íÿ éîëäà äàéàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Îëäóì õèëàñ äÿðäö ãÿìèíäÿí áó àëÿìèí,

Åøãèí áàüûíäà ðóùóìó ñàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Ýþðäöì êè, âàð þíöìäÿ ñÿàäÿò õÿçèíÿñè,

Íÿ ãÿôëÿò åéëÿäèì, íÿ éóáàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Ñþíäöðäöì àùûì èëÿ ôÿëÿêëÿð ÷ûðàüûíû,

Ñþíìöø ÷ûðàüûí ÿòðèíè àíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Òþêäöì ýþçöìÿ éîë ãóìóíó òóòèéà êèìè,

Öç ýþðìÿñèí ýþçöì, — áóäóð àíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

ßùëè-êàìàë ïÿðäÿñè äþâðöíäÿ ÷ÿðõ åäèá,

Íÿ ñèððäèð î ïÿðäÿäÿ ãàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Êþíëöì ãÿäÿù òóòóá, ìÿíÿ ñÿñëÿíäè: “Íóø, íóø!”

È÷äèìñÿ äÿ, êþíöëäÿí óòàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Õóðøèä ìÿñò îëäó ýþðöíúÿ ìÿíè õóìàð,

Õóðøèäè ãóúìàüà ìÿí óçàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Èéíÿ áàòûðìà êþíëöìÿ íàùÿãã éåðÿ ìÿíèì,

Íàç èëÿ ãÿìçÿäÿí, áèë, óñàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Éàëíûç äåìÿ êè, ïàð÷àëàäûì ìÿí ëèáàñûìû,

Åøãèíëÿ ãÿëáäÿí éàðàëàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Úàíûìäàêû ùÿðàðÿòè áèëìÿ øÿðàáäÿí,

Éàíäûðäûüûí î àòÿøÿ éàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.

Õàãàíèéà! Ñþçöí þëöéÿ úàí âåðÿð ñÿíèí,

Ñÿíñÿí Ìÿñèùè-ÿñð—èíàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð.
428
 37.

Âÿñëèí ýþçÿë ýöëøÿíèíäÿí ÿñÿí ìåùè ñåçìèøÿì,

ßòÿéèìè éûüûøäûðûá, éàð äàëûíúà ýÿçìèøÿì.

Áÿëÿäúèñèç éåòèøìèøÿì îíóí âöñàë êóéèíÿ,

Ùöçóðóíà âàñèòÿñèç ýÿëèá ÷àòìûøàì éåíÿ.

Ãàíàäûìû áóðäà ãîéóá, äåìèøÿì êè, äèëáÿðèí,

Ãàíàäûéëà ñÿìàëàðà éöêñÿëÿðÿì ìÿí éÿãèí.

Ìÿùÿááÿòèí õÿíúÿðèëÿ ÿçÿëèééÿò ãóøóíóí,

Áîüàçûíû öçäöðìöøÿì ãàïûñûíäà ìÿí îíóí.

ßáÿäèééÿò àòûíûñà áÿçÿéÿðÿê, éàäëàðûí,

Àúûüûíà, áàüëàìûøàì ãàïûñûíäà äèëäàðûí.

Ýàù öçöíäÿí, ýàù ëÿáèíäÿí äèøëÿéÿðÿê õåéëè øÿí,

Âÿä åòäèéè ñàô øÿðàáû íóø åòìèøÿì ÿëèíäÿí.

Õàãàíèíèí àäû áåëÿ ÷ûõìûøäû þç éàäûíäàí,

Õàòûðëàäû î äèëäàðûí äèëèíäÿí ÷ûõàí çàìàí.

Ùå÷ áèð àøèã ýþðìÿäèéè êåô ýþðìöøÿì, ìöõòÿñÿð,

Òÿÿññöô êè, éóõóäàéäû ìÿí ýþðäöéöì áó êåôëÿð.

38.

Ïöñòÿ àüçûí, èêè éàãóò äîäàüûíà àíä îëñóí!

Ëàëÿ êèìè ãûçàðàí ýöë éàíàüûíà àíä îëñóí!

Çöëôöí èëÿ çèðåùëÿíìèø îõ êèìè äöç ãÿääèíÿ,

Êÿìàí ÷ÿêÿí, îõëàð àòàí ìöæýàíûíà àíä îëñóí!

Ìÿðìÿð êèìè áÿäÿíèíÿ, àòëàñ êèìè öçöíÿ,

Íàðûíú ñèíÿí, àëìà êèìè áóõàüûíà àíä îëñóí!
429
Èêè íÿðýèç, èêè ñöíáöë, èêè ãûçûë ýöëöíÿ,
Ñÿðâ áîéóí, øöìøàä ãîëóí — áóäàüûíà àíä îëñóí!*

Öçöê ãàøû ëÿáëÿðèíÿ áóõàüûíûí òóüóíà,

Áó ãûçûë ýöë ïÿðÿéè, î çàíáàüûíà àíä îëñóí!

Î ãûçûë ýöë éàíàüûíûí ìÿñòåäè÷è ìåéèíÿ,

ßíáÿð êèìè òÿð äöçöëÿí ÷èíàüûíà àíä îëñóí!

Ëÿëè-ëÿáèí êàíàðûíäà î íàäèð èíúèëÿðÿ,

Ýöìöø áÿäÿí, àëòóí áÿçÿê íþâðàüûíà àíä îëñóí!

Ñÿíèí î ýöë öçöíÿ êè, Çþùðÿ êèìè íóð ñà÷ûð,

Ùàðóò êèìè ãÿëá àëäàäûá, ãà÷ìàüûíà àíä îëñóí!*

Éÿìÿí ýþëö ýÿðäÿéèíäÿ õóìàðëàíûá óéóéàí,

Èêè ùÿáÿø ýÿëèíèíèí éàòàüûíà àíä îëñóí!*

Ãóëàãäèáè êÿñìÿ òåëèí, ãóëàãäàêû ñûðüàíà,

Ãîøà çÿíúèð ñà÷à ùàëãà âóðìàüûíà àíä îëñóí!

Ãàíà äþíÿí úèéÿðèìÿ, äóðìàéàí ýþç éàøûìà,

Áó ùàëûìà àüûç éóìóá, ñóñìàüûíà àíä îëñóí!

Íÿôÿñèìäÿí ÷ûõàí òöñòö, öðÿéèìèí øþëÿñè,

Ãûâðûìñà÷ àë éàíàüûíäà ãàëìàüûíà àíä îëñóí!

Ùÿñðÿòèíëÿ, åé íàçÿíèí, áàüðûì áàøû ãàí îëìóø,

Ãÿì îäóíäà éàíàí úèñìèí úûçëàüûíà àíä îëñóí!

Èêè òöê êè, ìÿí àøèãè ùÿð áÿëàäàí ãîðóéóð,

Ãàðà çöëôöí éàäèýàðû îëìàüûíà àíä îëñóí!

Àðàìûçäà áèðúÿ íèøàí âàðñà ñÿíèíëÿ ìÿíèì,

Î ñþçäöð êè, ãóøëàð äöøöá ñîðàüûíà àíä îëñóí!

Íÿ ãÿäÿð êè, öðÿê âóðóð, úàí ãàëûð þç éåðèíäÿ,

Úàí ñÿíèíäèð, êþíöë ãóðáàí àéàüûíà, àíä îëñóí!

Ñÿí ÷îõ éàøà, Õàãàíèäÿ äàùà öðÿê ãàëìàìûø,

Ýåú ýÿëÿðÿê ìÿíè íàëàí ãîéìàüûíà àíä îëñóí!
430
 39.

Áèëìèðÿì êè, êþíëöì äöøöá íÿ äÿðäÿ, àõûá, äûðíàüûìû áîéàäû ãàíû,

Äÿðäèì àçàëìàäû äûðíàã ãÿäÿð äÿ þìðöìöí êÿäÿðëÿ êå÷äè ùÿð àíû.
Ãÿëá î ãàíè÷ÿíèí îëäó òîðïàüû, ñîëäó ýþçÿëëèéè, ñîëäó íîâðàãû;
Áèð îâòÿê ñÿðýÿðäàí ýÿçèðêÿí äàüû, ãàíûéëà ýöëöñòàí åòäè ñÿùðàíû.
Óðÿéèì î ùöñíÿ óéàíäàí áÿðè, ñèòÿìäÿí, úÿôàäàí ãàíäûð ùÿð éåðè,
Ãÿëáèìè èíúèòäè î ýþçÿë ïÿðè, ÿôñóíëà êþíëöìöí îëäó ñóëòàíû.
Àíëàäûì èøèíäÿí ôèêðèíè áöòóí, îéóíäà ùÿð çàìàí î ýÿëäè öñòöí,
Òÿçÿ áèð ãÿì âåðäè äèëáÿðèì ùÿð ýöí, öçöíöí ùÿñðÿòè ÿðèòäèì úàíû.
Õàãàíè, ýåúÿëÿð ðÿãèáëÿäèð éàð, îíóíëà áèð éåðäÿ ýþðöíöð ÿüéàð;
Äåéèðëÿð: ùàðäà êè, áèð õÿçèíÿ âàð, öñòöíäÿ ãûâðûëûá éàòàð èëàíû.

40.

Éàëàíäûð, äåéèðëÿð Éÿìÿí äàøûíäà,

Ýöíÿøèí øöàñû ëÿë åòäè ïåéäà.

Íå÷èí þç åøãèëÿ äàø ãÿëáëè äèëáÿð,

Ìÿíèì ýþç éàøûìäàí ëÿë äöçÿëäÿð?

Çöëôöíö åäÿëè êþíëöì àøèéàí,

Ìÿí öìèä ÿëèìè öçìöøÿì îíäàí.

Öðÿéèì áèð èïÿê ãóðäóäóð, áÿëè!

Þçöíÿ ùàçûðëàð êÿôÿí þç ÿëè.

Êþíöë þç ãÿìèëÿ þçö îëäó ÷àê,

Þç ÿëèëÿ åòìèø þçöíö ùÿëàê.

Õàãàíè âåðìèøäèð ãÿìäÿí èìòàùàí,

Äàùà íÿ èñòÿéèð áó êþíöë îíäàí?

431
 41.

Îä ïöñêöðÿí õàñèééÿòèí ðöñâà åòäè àøèãëÿðè,

Îòóð, ñþíäöð áó àòÿøè, åé êþíëöìöí úàí ÷þâùÿðè!

Áÿñäèð áóíúà øóðö ôÿãàí, íàùàãã éåðÿ àõûòäûí ãàí,

Øèêàð åòäèí áó ãÿäÿð úàí, éûõàð ñÿíè áó, åé ïÿðè!

Çöëôöí ïÿðèøàí îëäó, éàð, ìöøê, ÿíáÿðè åéëÿäè õàð,

Ñÿðâ ãÿääèíèí, áèë, åé íèýàð, äöíéàäà éîõ áÿðàáÿðè.

Öðÿéèìè ÷àëäûí ùàìàí, ñà÷ëàðûíäà åòäèí íèùàí,

Áèð äåìÿäèí êè, åé ôèëàí, ýÿë, ýþð áó ãÿëáè-ìöçòÿðè.

Ùèúðàí àòûí ÷àïäûí áÿòÿð, ñÿí ãÿíäèìÿ ãàòäûí çÿùÿð,

Øàäëûüûìû áîüäó êÿäÿð, åé êþíëöìöí ñèòÿìêÿðè!

Áöòöí ãóøëàð âÿ áàëûãëàð âÿòÿíèíäÿ àçàä éàøàð,

Ìÿíñÿ ñÿíÿ áÿíäÿì, à éàð, ñÿíäÿñÿ éîõ ðÿùì ÿñÿðè.

Ãÿëáèì èòèáäèð, åé ýþçÿë, àõòàð îíó, èíñàôà ýÿë,

Òàïàí êèìè ñÿí, ÿëáÿÿë âåð ìÿíÿ î äÿðáÿäÿðè.

Àøèãëÿðÿ ñÿí äàèìà ëÿáëÿðèíëÿ âåðäèí øÿôà,

Õàãàíèéÿ íå÷öí äÿâà âåðìèðñÿí, åé úàí äèëáÿðè!

42.

Ãàí òþêöðñÿí, ãîðõìàéûðñàí, äàùà õîøäóð áåëÿ ÿééàð,

×àëûá ãÿëáè ãà÷ìàéûðñàí, äàùà õîøäóð áåëÿ òÿððàð.

Îä âóðóáäóð ìÿíÿ ãÿìçÿí, ýþð áèð, íåúÿ éàíûðàì ìÿí,

Ãÿëáèì, úàíûì ýåòäè ÿëäÿí, äàùà õîøäóð áåëÿ äèëäàð.

Ùÿð ýöí ýÿëèá áèð ãÿðàðà, ãÿëáÿ âóðäóí òÿçÿ éàðà,

Ìÿñòëèê åäèá ÷ÿêäèí äàðà, äàùà õîøäóð áåëÿ àçàð.
432
Ñÿí áèð íóðñàí ýþçäÿí íèùàí, áèð ïÿðèñÿí ìÿíäÿí ãàúàí,
Áèð áóñÿíÿ áó úàí ãóðáàí, äàùà õîøäóð áåëÿ áàçàð.

Úèéÿðèìè éåäèí, ýþçÿë, ãàíà äþíäö öðÿéèì, ýÿë,

Òöêöìÿ äÿ âóðìàäûí ÿë, äàùà õîøäóð áåëÿ ãÿìõàð.

Ìÿí áèð ãóøàì èøäÿ óñòàä, éàð òîðóíà äöøäöì, åé äàä!

Áó äÿðä èëÿ îëóðàì øàä, äàùà õîøäóð áåëÿ ðöçýàð.

Áèë êè, þëìöø ãÿëáèì ÷îõäàí, ñÿí Èñàñàí, âåð ìÿíÿ úàí,
Ìÿí òÿê àøèã îëìàç, èíàí, äàùà õîøäóð áåëÿ áèð éàð.

Ýþð èêèíúè Èñêÿíäÿðè, Úÿìøèä êèìè áèð ñÿðâÿðè,

Ùèêìÿòëèäèð ñþç ýþâùÿðè, äàùà õîøäóð áåëÿ ÿøàð.

Êåéõîñðîâ úàí áàüûøëàäû, Ñÿéàâóøóí ÷ûõäû àäû,

Áÿùðàì ìèíäè ôÿëÿê àòû, äàùà õîøäóð áåëÿ ñÿâàð.

Áó èí÷èíèí òàéû îëìàç, óëäóçäàí äà î ñÿðÿôðàç,

Öòàðèäòÿê àë ãÿëÿì, éàç, äàùà õîøäóð áåëÿ ýþôòàð.

Øàí-øþùðÿòëè, áþéöê õàãàí, Èñà äÿìëè øàùè-Øèðâàí,

Ôÿðìàíûéëà éàøàð äþâðàí, äàùà õîøäóð áåëÿ ñÿðäàð.

Áóäóð, èíäè ñÿíñèç âàðàì, ñÿíñèç îëìóð úàíûì àðàì,

Ñÿíñèç äàùà éàøàìàðàì, äàùà õîøäóð áåëÿ èëãàð.

Âåð úàíûíû, åé Õàãàíè, îëñóí úàíûí éàð ãóðáàíû,

Ðàçû ñàëñàí øóõ úàíàíû, äàùà õîøäóð áåëÿ ðÿôòàð.

43.

Î äèëäàðûí äîäàüûíäàí áèð úàì àëìàã îëàðìû ùå÷?

Éàìàí áÿðêäèð ÿëè, îíäàí áèð êàì àëìàã îëàðìû ùå÷?

Âöñàëûíà î äèëäàðûí ÿëäÿí ýåäÿð çÿðèí, âàðûí;

Ëÿáëÿðèíäÿí ýþçÿë éàðûí èëùàì àëìàã îëàðìû ùå÷?
433
Î, òöíä îëñà áó ìÿòëÿáäÿí, ñþç à÷ìà ñÿí øèðèí ëÿáäÿí,
Áåëÿ áèð âàõò ìÿùè-øÿáäÿí ïåéüàì àëìàã îëàðìû ùå÷?

Êþìÿê åòñÿ ñÿíÿ ðóçýàð, àüóøóíà ýÿëÿð î éàð,

Ëöòô åòìÿñÿ î ýöëöçàð, ìÿðàì àëìàã îëàðìû ùå÷?

Åé Õàãàíè, îëóáñàí õàì, èñòÿéèðñÿí î éàðäàí êàì,

Î ôèòíÿäÿí áåëÿ ìÿãàì ÿíàì àëìàã îëàðìû ùå÷?

44.
Åé úàíëàðà àôÿò ìÿíÿ áèð äå, êèìèí úàíàíûñàí?
Ãÿëáèì âóðóëìóøäóð ñÿíÿ, áÿñ ñÿí êèìèí úåéðàíûñàí?

Åé ãûøäà éàçòÿê ýöë à÷àí, ÿñëèí íÿäèð, âÿñëèí ùà÷àí?

Àë ðÿíý èëÿ ÿíáÿð ñà÷àí, ùàíñû áàüûí õÿíäàíûñàí?

Ñÿí, åé ýþçÿë, åé áÿõòÿâÿð, åé ãÿëáëÿðè ÷àëàí äèëáÿð,

Áèð äå ýþðöì, ïàðëàã ãÿìÿð, ùàíñû ýþéöí òàáàíûñàí?

Ýÿë, à÷ ñÿäÿô, éÿíè àüûç, ýÿë, ñÿï ýþùÿð, éÿíè êè, ñþç,
Ýèçëÿòìÿ ñÿí ìÿíäÿí, à ãûç, ùàíñû ãÿëáèí èìàíûñàí?

Ùÿð òöêöíÿ, åé ìÿùëèãà, áèð þëêÿ îëìóøäóð ôÿäà,

Éåðñèç îëàð ñîðìàã ñàíà: åé úàí, êèìèí ñÿí úàíûñàí?

Áèçèìëÿñÿí, áèçäÿí êÿíàð, ðóùòÿê ýþðöíìÿçñÿí, íèýàð,

Áèçèì äåéèëñÿí áÿñ, äå, éàð, àõû êèìèí ñîëòàíûñàí?

Àøèãèí îëäó Õàãàíè, ùöñíö úàìàëûí ùåéðàíû,

Åé ãÿëáèìèí ðóùó, úàíû, ñþéëÿ, êèìèí úàíàíûñàí?

45.

Ñÿíÿ íÿ åòìèøÿì, íèýàð êè, àäëàíûì áèåòèáàð?

Éîëóíäà ìÿí ýþçÿëëÿðèí ñåâäàñûíäàí îëäóì êÿíàð.

Ìÿíÿ åòìÿ áåëÿ ñèòÿì, ñÿíñÿí ìÿíÿ, áèë, ìþùòÿðÿì,

Ãÿääèì îëóð ãàðøûíäà õÿì, ùàçûðàì ùÿð ÿìðèíÿ, éàð!
434
Úÿôà åòìÿç íàçëû ýþçÿë, ãÿëáèìäÿ ìÿùâ îëóð ÿìÿë,
Êþíëöì ñÿíÿ éóâàäûð, ýÿë, þç ÿëèíëÿ åéëÿìÿ õàð.

Õàðàá åòìÿ êþíëöìö ñÿí, êèíëÿ ñÿíÿ áàõìàäûì ìÿí,

Ñåâýèí ÷ûõìàç öðÿéèìäÿí, ñÿíÿ îëñóí úàíûì íèñàð.

Áó öðÿéèì äþíöá ãàíà, äöøöá çöëôöíäÿ çèíäàíà,

Ïÿíàù ãàëûá çÿíÿõäàíà, î àë äîäàüà, ýöëöçàð!

Öðÿéèìäÿí ýÿëÿð õÿáÿð, ðàùàòëûüà õîø ìöæäÿëÿð,

ßñÿí çàìàí ñÿùÿð-ñÿùÿð íÿñèìèí, îëëàì áÿõòèéàð.

Ýþç éàøûìà ñàë áèð íÿçÿð, áèðè ýöìöø, áèðèñè çÿð,

Îëñóí ñÿíÿ àôÿðèíëÿð, êèìèéàíäà ìÿùàðÿò âàð.

Î ßôçÿëÿì êè, ùÿð çàìàí îíà ñÿí èäèí ìåùðèáàí,

Èíäè íå÷èí áÿñ ãîâóðñàí, ñÿí áèë, áèëñèí ïÿðâÿðäèýàð!

46.

Áó äöíéàäà áèð êþíöë êè, îëà áèãÿì, òàïûëìàç,

Êèìèéàäûð, ãÿìëÿðèíÿ øÿðèê, ùÿìäÿì òàïûëìàç.

Ñèíÿíäÿêè éàðàëàðûí òîðïàã äîëäóð è÷èíÿ,

Áèë êè, åëÿ éàðàëàðà áàøãà ìÿëùÿì òàïûëìàç.

Ýåðè ãàéòàð úèéÿðèíäÿí ãîïàí îäëó àùëàðû,

Ñîéóã àùëàð ÷ÿêìÿê ö÷öí êþêñöíäÿ äÿì òàïûëìàç.

Áèðúÿ âÿôà ñöíáöëöíö, èíñàíëûã òàðëàñûíäà,

Áó äöíéàíû áàøäàí-áàøà áóýöí ýÿçñÿì, òàïûëìàç.

Àðçóìóçóí ÿêèíëÿðè ñóñóç ãàëäû ùÿìèøÿ,

Þòäö öìèä áóëóäëàðû, òàðëàäà íÿì òàïûëìàç.

Ùàìû ñÿíÿ ìÿùðÿì îëóð íåìÿò âåðÿí çàìàí ñÿí,

Ìþùíÿò ýöíó ùåé íàëÿ ÷ÿê, éàðè-ìÿùðÿì òàïûëìàç.
435
Áèð äîñòóíà ãÿìëÿðèíäÿí åòñÿí ÿýÿð øèêàéÿò,
Äåéÿð: — Àëëàù êþìÿê îëñóí, õàëãäà êÿðÿì òàïûëìàç.

Áèëèðñÿíìè áó àëÿìäÿ êèì àñóäÿ éàøàéûð?

Î àäàì êè, áàòñà àëÿì, îíäà ÿëÿì òàïûëìàç.

Èëäÿ ÿýÿð èêè øÿíëèê ýöíö âàðäûð õÿëã ö÷öí,

Íÿçÿð ñàëñàí, ýþðÿðñÿí êè, èêè ýöí ùÿì òàïûëìàç.

Òÿáèèäèð, éîõäóð åëÿ áàéðàì ýöíö úàùàíäà,

Ãóðóëìàñûí éöç ìèí éåðäÿ î ýöí ìàòÿì, òàïûëìàç.

Ãàëõ àéàüà áó úàùàíûí ñöôðÿñèíäÿí, Õàãàíè!

Áó ñöôðÿíèí ñàùèáèíè ýþðÿí õöððÿì òàïûëìàç.

47.

Õÿñòÿëÿíäèì Ðåéäÿ ìÿí, ãàéüû÷ÿêÿí àäàìëàð,

Çÿðèô öðÿêëÿðèéëÿ öðÿéèìè àëäûëàð.

Öðÿéèìè éåðèíäÿí öçöðäöì òÿð õóðìàòÿê,

Þçåéè ÷ûõàðûëìûø öðÿéèì äåéèë öðÿê.

ßçàá îäó, äÿðä îäó úÿùÿííÿìäÿí áåòÿðäèð,

Äöíéàíûí úÿùÿííÿìè úàíû öçÿí êÿäÿðäèð.

Àíàì, ñåâýèëèì ùàíû? Ñîðóøóðàì þçöìäÿí,

Ïàð÷àëàíûð öðÿéèì, ãàíû àõûð ýþçöìäÿí.

Áåéèí õóðìà àüàúû, ýþçöìÿ ñàíúäû òèêàí,

Éîë ýþñòÿðÿí ýþçöìöí ÷àíàüûíà äîëäó ãàí.

Ùöñíóíÿ âóðóëäóüóì Ðåé àäàìàëäàäàíäûð,

Ñåâÿíëÿðèí ðóùóíóí àëäàíìàñû éàìàíäûð.

Õÿñòÿëèéèìäÿí äîüàí àüðûëàð ÷îõ àüûðäûð,

Ýåòìÿëèäèð ÿëàúñûç, êèìè ÿúÿë ÷àüûðûð.
436
Çàìàíûí ðóùó ÷ÿêÿð þç àðäûíúà ùÿð êÿñè,
Îíóí ðóùóíäà âàðäûð Ìÿðéÿì îüëó íÿôÿñè.

Àðçó åëÿ äàüäûð êè, ÿë÷àòìàç çèðâÿñè âàð,

Èíñàí ùÿð ýþðäöéöíö àðçóñóíà îõøàäàð.

Ýþðäöéöìö òÿðê åòäèì, àõòàðìàðàì áèð äàùà,

Ùÿéàò ýþçö ìèí áÿçÿê âåðèð àäè ãóëàüà.

Êàìàë ýþçö áÿðÿëè, ÷àø ãàëûáäûð äöíéàäà,

Íåúÿ Ýöíÿø áàòàðêÿí ÷àø ýþðöíöð ñÿìàäà.

Òîðïàã ñÿíÿ àíàäûð, äåéèð: ìÿíè àáàä åò,

Àíàíûí ÷àüðûøûíû äèíëÿ, êþíëöíö øàä åò.

Ãàëà êèìè åâëÿðè ùàñàð äþâðÿéÿ àëäû,

Ïÿíúÿðÿëÿð äàðàëäû, âàð-äþâëÿòèì àçàëäû.

Òÿáèá ýÿëäè, õÿñòÿëèê âåðýèñèíè àëìàüà,

Þëìöø áèëèá, áàøëàäû ìÿíè ÿëÿ ñàëìàüà.

Ìÿíÿ èøëÿòìÿ âåðäè, çÿùëÿìè òþêäö òàìàì,

Íÿéÿ âàðäû èøòàùàì, äåäè: — Ùàðàìäûð, ùàðàì!

Ñåâäèéèì Ðåéäèð ìÿíèì, éåðèì éàòàã îëñà äà,

Î, øÿðÿô Êÿáÿñèäèð, ìÿíÿ éàñàã îëñà äà!

437
 1.

Áèçÿ íàçëû áàõûøûíëà êþíöëäÿí áèð õÿáÿð ýþíäÿð,

Àë áó úàíû, áàùàñûíà äîäàüûíäàí øÿêÿð ýþíäÿð!

Ìÿí áèð ñàäÿ ãóëóíàì êè, äöíéà áóíäàí õÿáÿð òóòìóø,

Çöëôöíäÿí áèð òåë àéûðûá, þç ãóëóíà êÿìÿð ýþíäÿð!

Äàíûøìàüû áÿùàíÿ òóò, à÷ î øÿêÿð äîäàãëàðû,

Èêè äöíéà õÿðàúûíà áÿðàáÿð áèð ýþùÿð ýþíäÿð.

Àíä îëñóí î ýþçëÿðèíÿ, áèçäÿ úàíäàí ÿñÿð éîõäóð,

Î ðóù âåðÿí íÿñèìèíäÿí áèçÿ ñÿí áèð ÿñÿð ýþíäÿð.

Äå, áó ùèúðàí äàâàñûíäà êàìàí ÷ÿêèá, êèì îõ àòäû,

Áó äþéöøÿ ýèðìÿê ö÷öí âÿñëèíäÿí áèð êÿùÿð ýþíäÿð.

Ýÿë, áó îäëó ãÿëáèìèçè éàõìà úÿôà àòÿøèíäÿ,

Þç âÿôàíäàí äÿðìàí äöçÿëò, áèçÿ äÿ áèð ãÿäÿð ýþíäÿð.

Âóðüóíóíäóð áó Õàãàíè, öðÿéèíè âåðäè ñÿíÿ,

ßýÿð ãÿáóë åäèðñÿíñÿ, áèçÿ áèð øàä õÿáÿð ýþíäÿð.

2.

Àøèãëèê äöíéàñûíà ãÿäÿì ãîéìàéàí èíñàí,

Öðÿéèíÿ ýþçöíäÿí àõûòìàìûøäûð àë ãàí.

Ùÿð êÿñÿ êè, âóðìàéûá ãÿì îõóíó ìÿùÿááÿò,

Î, åøãèí ãöäðÿòèíè áèëÿúÿêäèð ùàðàäàí?
438
Ñåâýèíèí ìÿíàñûíû äóéà áèëìÿç î êÿñ êè,
Ýöíö âöñàëäàí àéðû êå÷ìÿìèøäèð áèðúÿ àí.

Êþíëöíö îâëàéàíëà áèðúÿ êÿëìÿ êÿñìÿäÿí,

Àøèã åäÿð úàíûíû, êþíëöíö éàðà ãóðáàí.

Äîñòóí åøãèíèí îäó ýåúÿ-ýöíäöç àëûøìûø,

Øþëÿ ñà÷ûð öðÿêäÿ, îëìóø úàíûì ÷ûðàüáàí.

Åøãèí éîëó áàüëàíûá, ñèððè íÿäèð, èëàùè,

Ùå÷ áèð àøèã ìÿùðÿìòÿê ýèðìÿéèð ãàïûñûíäàí.

Éàçûãëàð, âàé î ãÿëáè éàíìûø àøèãëÿðÿ êè,

Áèð ãÿäÿì àéðûëìàìûø åøãèí àñòàíàñûíäàí.

Îíóí øàäëûã ýöíöíö ýþðÿí éîõäóð, ýöí íÿäèð?

Îíà òîõóíìàìûøäûð øàäëûã éåëè àðõàäàí.

Õàãàíèíèí êþíëöíö øàäëàíäûðäû ùÿâÿñè,

Äÿðäö ãÿì éàçûëìàéûá îíà ÿââÿë áèíàäàí.

3.

Ùÿð êèðïèéè ñèíÿìÿ áèð òÿçÿ ïåéêàí àòàð,

Îõëàð ñûíàð ãÿëáèìäÿ, úèéÿðèìäÿí ãàí àòàð.

Òÿðñà öçöíö ýþðñÿ, äîäàüû ìþúöçöíäÿí,

Òÿñáåù àëàð àëèíÿ, çöííàðû ÷îõäàí àòàð.

Êþíöëëÿð úóøà ýÿëÿð òåëèíÿ øàíÿ ÷ÿêñÿ,

Öçöíö à÷ñà, àëÿì ñÿúäÿñèíÿ úàí àòàð.

Åøãèíèí àëÿìèíäÿ ôèòíÿ ãîøóí ãàëäûðàð,

Ùöñíöíöí ìåéäàíûíäà ôÿëÿêëÿð ãàëõàí àòàð.

Øèêàðà ýÿëñÿ ùÿðýàù ãÿëáèìè, øàäëûüûíäàí,

Àéàüûíûí àëòûíà þçöíö ãóðáàí àòàð.
439
 Áàøûíäàí êå÷ÿíëÿðÿ î äàø öðÿêëè ñóëòàí,
Äàø éàãäûðàð, ìÿðùÿìÿò ôèêðèíè áàøäàí àòàð?

Åøã éîëóíäà úàíäàí êå÷ÿíñÿí, åé Õàãàíè!

Ãÿäÿì áó éîëà àíúàã ôÿäàêàð èíñàí àòàð.

Òÿáèíèí òþùôÿñèíè äÿðéàéà òóëëà, áÿëêÿ,

Õàðÿçìäÿ ñàùèëè ýöúëö áèð òóôàí àòàð.

Àäûí øàù ñàðàéûíäà ÷ÿêèëìÿéÿ òÿçÿäÿí,

Áÿëêÿ ñÿíèí àäûíà ôÿëÿê áèð ôÿðìàí àòàð.

4.
Ëÿáè éàãóò, öçö Ýöí êèìè äèëáÿð, ýåúÿ øÿí,
Ãàïûìûí àüçûíà ìÿñò ùàëäà ýÿëèá äóðäó ùÿìÿí.

Ãàïûíû äþéäö éàâàø, ñÿñëÿäè: — Îüëàí, áèð ãàëõ!

Ìÿí ñîðóøäóì: — Ýåúÿ êèìäèð áèçè íàðàùàò åäÿí?

Äåäè: — ×àüðûëìàìûø îëñàì áåëÿ, äîñòàì, ãîíàüàì,

Èñòÿìÿçäèì ñÿíÿ áàø àüðûñû âåðìÿê ãÿñäÿí.

Ãàïûäàí ýèðäè, ñåâèíúäÿí óúà áèð ñÿñëÿ äåäèì:

— Íÿ ãÿðèáÿ ýåúÿäèð, àù, íÿ ýþçÿë îâäó ýÿëÿí!

Ìåéè âÿñô åòäèì öðÿêäÿí, ýåúÿéÿ øöêð åëÿäèì,

Äîñòóìó ìÿíçèëèìÿ áóíëàð èäè ÷öí ýÿòèðÿí.

Îëìàñàéäû ýåúÿ ùÿðýàù, öçö îëìàçäû à÷ûã,

Îëìàñàéäû ìåé ÿýÿð, éàð óòàíàðäû ìÿíäÿí.

Ñþéëÿäèì òþâáÿëèéÿì, è÷ìÿìèøÿì ÷îõäàíäûð,

Ìÿí îíó ñûíäûðàðàì êè, ýåúÿìèç êå÷ñèí øÿí.

Åé ýöìöø öçëö, ãÿäÿì ùàããû ãÿáóë åòñÿí ÿýÿð,

Áó ãûçûë ÷þùðÿìè âåððÿì êè, ñàðàëìûø ãÿìäÿí.

Äåäè: —Õàãàíè, çÿðÿ îõøàìàéûð ðöõñàðûí,

Äåäèì: — ßôâ åéëÿ, ýþðöíìÿç ýåúÿ çÿð, áèëìèðñÿí?
440
 5.

Êþíëöì ÷ûõûá ýåäèáäèð, áèëìÿì íÿ úöð áÿëà âàð,

Ìÿí êè, ÿçèç òóòàðäûì, áÿñ áóíäà íÿ ãÿçà âàð?

Çÿíìèì ÷àòàí ìÿêàíäàí ñîðäóì, ñîðàüûí åòäèì,

ßëäÿí äöøöá, éîðóëäóì, áó éîëäà ÷îõ úÿôà âàð.

Ùåé àõòàðûá, ñîðóøäóì, áèð òàïìàäûì íèøàíÿ,

Éà ðÿáá, îíóí áàøûíäà íÿ ýèçëè ìÿúÿðà âàð?

Åòäèì ýöìàí êè, áÿëêÿ ãà÷ìûøäûð åøã ÿëèíäÿí,

Åøãÿ äöøöá î, éîõñà çÿíìèìäÿ áèð õÿòà âàð?

Ñóéìóø ìÿýÿð ÷ÿêèëäè, òîðïàüà ùîïäó, ýåòäè.

Éà ãóø îëóá î ó÷äó, áàøûíäà íÿ ùàâà âàð?

Ö÷ ýöí ñîðàüûí åòäèì, úàð ÷ÿêäèì ùÿð òÿðÿôäÿ,

Îíäàí áó ùÿíäÿâÿðäÿ íÿ ñîâò, íÿ ñÿäà âàð.

Êèìäèð õÿáÿð âåðÿí áèð éîðüóí, ãÿðèá öðÿêäÿí?

Àéà, áó äÿðäÿ àõûð áèð ÷àðÿ, áèð äÿâà âàð?

Äèë à÷äû áèð óøàã êè, Õàãàíè, îëìà ãÿìýèí!

Áèð àôÿòèí òåëèíäÿ áèð ãÿëáè ìöáòÿëà âàð.

6.

Ùÿäèñè-òþâáÿíè àò áèð êÿíàðÿ, áàäÿ ýÿòèð!

Õóìàðû äÿô åëÿìÿ, ìÿí õóìàðÿ áàäÿ ýÿòèð!

Ðÿâà äåéèë èêè ãèáëÿ íÿìàç, éà áàäÿ,

Íÿìàçÿ ùþâñÿëÿ éîõäóð, äöáàðÿ áàäÿ ýÿòèð!

Äåìÿ: ñÿùÿð ýöëÿ îõøàð, ãàðà ýåúÿ ìèøêÿ,

Î ÿòðö ðÿíýäÿ ìåé òàï, áó çàðÿ áàäÿ ýÿòèð!
441
 Êþíöëäÿ äèíè òóòóá, âåðìÿ éîë õöðàôàòÿ,
Êè, ìàíå îëìàéà ìÿí ìåéêöñàðÿ áàäÿ ýÿòèð!

Þìöð êå÷èð éàõàñûí éûðòàðàã, ÿòÿêëÿ îíó,

Ñàëûá áó ìÿúëèñÿ, îë áèãÿðàðÿ áàäÿ ýÿòèð!

Øÿðàá úàð÷ûñûíà ùàçûðàì äåéÿì “ëÿááåéê”,

Ìÿíèìëÿ ùÿìäÿì îëàí äîñòà, éàðÿ áàäÿ ýÿòèð!

Ñÿùÿð äóàñû íÿäèð, èñòÿðÿì ñÿùÿð ãÿäÿùèí,

Èúàçÿ àë, ìÿíè-áèèõòèéàðÿ áàäÿ ýÿòèð!

Áåùèøòèí àðõûíà, Õàãàíè, åùòèéàúûí éîõ,

Áåùèøò öðÿêäè, äóð îë úóéáàðÿ, áàäÿ ýÿòèð!

7.

Àé íÿ ëàçûì, ñÿí êèìè ìÿùðó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ,

Ýöë íÿ ëàçûì, ñÿí êèìè õîøáó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ.

Ñåâýèëèì, ÿãëèì îëóáäóð åøãèíèí äèâàíÿñè,

×ÿêìÿ çÿíúèð ôèêðè, îë ýåéñó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ.

Ýþç éàøûìäûðñà áóëóäñóç áèð éàüûø éàüäûðìàéàí,

Áèð áóëóäòÿê çöëôè-ÿíáÿðáó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ,

Ùöñíöíö ñåéð åòìÿéÿ éîõ åùòèéàú àéèíÿéÿ,

ßëëÿðèíòÿê áèð çÿðèô ýöçýö êèôàéÿòäèð ìÿíÿ.

Çöëôöíöí ðÿíýè ìÿíèì ìåðàú ýåúÿìäèð, øöáùÿñèç,

Ãàáÿ ãþâñåéíèí — èêè ÿáðó, êèôàéÿòäèð ìÿíÿ.

Åùòèéàúûì éîõ, íÿ ëàçûìäûð ùöìàíûí êþëýÿñû,

Ñàéåéè-êóéèíäÿ îëñàì, áó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ.

Ãÿñä ãûëìûø òþêìÿéÿ Õàãàíèíèí ãàíûí ôÿëÿê,

Ãÿòëèì ö÷öí ñÿí êèìè äèëóúó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ.
442
 8.
Úàí áÿõø åäÿðÿì úàíà ýÿð ëÿáëÿ øÿêÿð âåðñÿí,
Ëÿáäÿí ìÿíÿ, äèëäàðûì, áèð úàíè-äèýÿð âåðñÿí.

Ãûçäûðìàëûäûð ãÿëáèì, ëÿëèíäÿ äÿ íåéøÿêêÿð,

Ãûçäûðìàìû äÿô åéëÿð íåéøÿêêÿð, ÿýÿð âåðñÿí.

Ñÿíäÿí áåëÿ áèð äÿðäëÿ õîøäèë äåéèëÿì úàíà,

Ðàçû îëàðàì áóíäàí áèð äÿðäè-áåòÿð âåðñÿí,

Êóéèíäÿêè èòäÿí äÿ ÿñêèê ìÿíÿ àä âåðäèí,

Ìÿíäÿ áó àäà ëàéèã âàðñà áèð ÿñÿð, âåð ñÿí!

Ñÿí áèð ãàðàýþç òöðêñÿí, àü áèð ãóëóíàì ìÿí äÿ,

Õîøäóð ìÿíÿ òàú âåðñÿí, éàèíêè êÿìÿð âåðñÿí.

Ïÿðâàíÿñèéÿì åøãèí, øÿìèíäÿ ïÿðèì éàíìûø,

×ûðïûíìàäàéàì, úàíà ðÿùì åò, ìÿíÿ ïÿð âåð ñÿí!

Ãÿìçÿíëÿ, äîäàüûíëà ãàðøûìäà äÿíèçñÿí, áèë,

Ýàù úàíûìà ãÿñä åéëÿ, ýàù äöððö ýþùÿð âåð ñÿí!

Õàãàíèéÿ ñþç âåðäèí áèð âàõò ýþùÿð âåððÿì,

Ìÿí áÿõøèøÿ ìþùòàúàì, õîøäóð áó ñÿùÿð âåðñÿí.

9.

Áàõ, éåíèäÿí áó êþíöë äÿðäèí èëÿ éàð îëóá,

Þìð ÷àòàíäà áàøà åøãè ýèðèôòàð îëóá.

Éàð ÷ûõûíúà ÷þëÿ, øÿùðÿ äöøöá âÿëâÿëÿ,

Åøãè ýþðÿðêÿí àüûë ãà÷ìàüà âàäàð îëóá.

Âåðäè ùÿéàò, ñåâýèëèì, áèð ýöëöøöí ãÿëáèìÿ,

Øþëåéè-ùöñíöíëÿ úàí éóðäó øÿðÿðáàð îëóá,

ßëäÿ áÿëà õÿíúÿðè, àéðûëûã åòìèø ùöúóì,

Âàðëûüà ñîí ãîéìàüà ùèúð ñÿáÿáêàð îëóá.
443
Ïÿíúÿ àòûá úåéðàíûí áîéíóíó ñûíäûðäû øèð,
Ýþéÿð÷èí äÿ øàùèíèí úàéíàüûíäà õàð îëóá.

Ñÿáðèìè, àðàìûìû, äèíèìè äÿ àëäûëàð,

Òÿêúÿ ãàëàí ðóù ìÿíèì ãÿëáèìÿ ãÿìõàð îëóá.

10.

Áèëäèì êè, áó íàçûíäàí áèð ëÿùçÿ äàéàíìàçñàí,

Êþíëöìäÿ îëàí äÿðäÿ ùÿðýèç ñÿí èíàíìàçñàí.

Ìÿíàñû íÿäèð, äöøñÿì òîðïàüûíà çèëëÿòëÿ?

Þïñÿì äÿ àéàüûíäàí, áèð ùàëûìà éàíìàçñàí.

Ñþç âåðìèø èäèí êàìÿ, àììà, íÿ áó òåçëèêëÿ,

Áèð þìð êå÷èá ýåòäè, þç âÿäèíè àíìàçñàí.

Áèð áóñÿ âåðèá, ÷ÿêäèí îíäàí äà ïåøèìàíëûã,

Áèð äÿ áåëÿ áèð ñÿùâèí àðäûíúà äîëàíìàçñàí.

Ìÿí þëìÿëè îëñàì äà, áàðû ñÿí þçöí þëäöð!

Ëàêèí, áèëèðÿì, ëöòôÿí, ãàíûìà áóëàíìàçñàí.

Õàãàíèíèí ùÿðäÿí áèð äþéäöí ãàïûñûí, ýþðäöí,

Ãàí ìÿíçèëèíè áàñìûø, ãà÷äûí, äàùà àíìàçñàí.

Õàãàíè, þç åøãèíäÿ ñàáèòãÿäÿì îë, úàí ãîé,

Áàø ýåòìÿñÿ áó éîëäà, âÿñëèíè ãàçàíìàçñàí.

11.

Ñÿíäÿí, ýþçÿëèì, þçýÿ êÿñäÿ íÿçÿðèì éîõäóð,

Äÿðäö ãÿìè-åøãèíäÿí áàøãà êÿäÿðèì éîõäóð.

Äöíéàíû áöòöí ýÿçñÿì, îëìàç ñÿíÿ îõøàð úàí,

Àâàðÿ áó êþíëöìòÿê ùå÷ éàíäà éåðèì éîõäóð.
444
Áàø ãîéñàì àéàãëàðûí àëòûíäà, íÿ ãîðõóì âàð.
Âÿñëèí ìÿíÿ ìöìêöíñÿ, áàøäàí õÿòÿðèì éîõäóð.

Òÿê áèð ýåúÿ äÿ îëñà, òÿðê åéëÿìÿðÿì êóéèí.

Ùÿð äàø îëà áèð äàðüà, õþâôöì, ùÿçÿðèì éîõäóð.

Ñÿíäÿí ìÿíÿäÿê, úàíàí, ìèí èëëèê óçóí éîëäóð,

Ìÿíäÿí ñÿíÿ áèð àääûì éîëäóð, õÿáÿðèì éîõäóð.

Ìèë÷ÿê êèìè, Õàãàíè,ñÿðñöôðåéè-âÿñëèíäÿ,

Úèì÷ÿøìÿ ÿýÿð ýÿçñÿ, áèë êè, çÿðèì éîõäóð.

12.

Õÿúèë åòìèø öçöí, ýþçÿë, ãÿìÿðè,

Äîäàüûí ñàëäû ãÿäèðäÿí øÿêÿðè.

Íàçûíû îðäóñó åäÿíäÿ ùöúóì,

Ãà÷äû ÿãëèìèí êåøèê÷èëÿðè.

Éåòèøèá, äþéäö êþíëöìöí ãàïûñûí,

Ãàïûíû ãûðäû òóòäó îë øÿùÿðè.

Ìÿí êÿäÿðäÿí øèêÿñòÿ õàòèð èäèì,

Îëìóø èíäè åøã äÿðáÿäÿðè.

Åëÿ îõ âóðäó êèðïèéèíè ñèíÿìÿ,

Êè, î îõ òèêäè ñèíÿìÿ úèéÿðè.

Ýþçëÿìÿ íàìÿíè ýþéÿð÷èíäÿí,

×öíêè ñûíìûø îíóí äà áàëö ïÿðè.

Ñÿíÿ äàñòàí éàçûðäû Õàãàíè,

Ãÿëÿìè ñûíäû áèòìÿìèø ÿñÿðè.

445
 13.
Âåð äàøûíû,øþâã èëÿ úàíà äèëÿ!
ßòðè-âÿôà èñòÿñÿí, îíäàí äèëÿ!

Àëÿìè ýÿç,àõòàð þç ùÿì÷èíñèíè,

Úóì äÿíèçèí ãÿðèíÿ, ìÿðúàí äèëÿ!

Éåð öçö ñÿíÿ ãàëìàüà ëàéèã,

Ýÿç ôÿëÿéèí, ýþéäÿ áèð åéâàí äèëÿ!

Îðòàéà ãîéìà úàíûíû ñöôðÿòÿê,

Ìÿðäÿ âåðèá úàíûíû ìåùìàí äèëÿ!

Éåð öçö øåéòàí ãîøóíóéëà äîëóá,

Éàíäûðàðàã øÿìè, Ñöëåéìàí äèëÿ!

Åé öðÿéè éàðàëû Õàãàíè, ãàëõ!

ßùë òàïûá, äÿðäèíÿ äÿðìàí äèëÿ!

Õûçð êèìè è÷ ñÿôÿðèí çÿùðèíè,

Ñîíðà ýåäèá, ÷åøìåéè-ùåéâàí äèëÿ!

Õåéðè áó Øèðâàíäà ýþðÿí îëìàéûá,

Õåéðè óçàãëàðäà ñÿí ùÿð àí äèëÿ!

Àò äàøûíû úöìëÿ ãîùóì-ãàðäàøûí,

Àðõà ö÷öí þçêÿ áèð èíñàí äèëÿ!

Éóñèôÿ, ýþð, íåéëÿäè ãàðäàøëàðû,

Äîñòëóüó, ãàðäàøëûüû éàääàí äèëÿ!

È÷ìÿäÿ Øèðâàí ñóéóíó ìèí íÿùÿíý,

È÷ìÿëè ñó, ýåò, Õîðàñàíäàí äèëÿ!

Úÿùä åëÿ äÿðéàíû êå÷ÿíäÿí ñîðà,

Òàï Òÿáÿðèñòàí, òÿðÿáèñòàí äèëÿ!*

Ìÿãñÿäö àìàëûíû Àìöëäÿ ýþð,

Ýþðýàíà ýåò, Éóñèôè îðäàí äèëÿ!*
446
 14.

Èñìèíèí çèêðèíäÿ äàñòàí òàïìûøàì,

Ìÿí áó àäëà àáè-ùåéâàí òàïìûøàì.

Ùÿð þïÿíäÿ êóéèíèí òîðïàüûíû,

Åéëÿ áèëëÿì ÿòðäÿí úàí òàïìûøàì.

Àñèòàíÿíäÿ äóðóá, áèð ãóë êèìè,

Àñèìàíÿ éöêñÿëèá, øàí òàïìûøàì.

Ñÿí ùöìà àäëàíäûðàí ýöíäÿí ìÿíè,

Ìÿí ãèäàíû öñòõàíäàí òàïìûøàì.

Ãÿì òîðóíäàí, ðÿùì ãûë, ãóðòàð ìÿíè,

Àøèéàí øþâãöíö ÷îõäàí òàïìûøàì.

ßëäÿêè ñÿðìàéÿì åøãèíäèð ñÿíèí,

Þìðäÿí, ùÿð÷ÿíä, íþãñàí òàïìûøàì.

Àøèãÿì, àøèãëÿðèí õàãàíûéàì.

Ñþç àòû àëòûìäà úþâëàí òàïìûøàì.

15.

Ãÿëáèì êèìè îäëóäóð äÿùàíûì,

×ÿêìÿç, îäóð, èñìèíè çÿáàíûì.

Ñÿáðèì êèìè, ãîðõóðàì êè, éàíñûí,

Àüçûìäà àäûí, ÿçèçè-úàíûì!

Ôÿðéàä åëÿäèì, öðÿê îäóíäàí,

Àüçûìäà àëûøäû þç ôÿüàíûì.

Êÿñäè áàøûì öñòöíö êÿäÿð, ãÿì,

Àë÷àëäû áó úèñìè íàòÿâàíûì.

447
 Ìÿí òîðïàüàì,éöíýöëÿì êöëÿêäÿí,
Àüûð ýÿìèéÿì, äÿìèð ñöêàíûì.

Àüûðëûüûì îëìàñàéäû ùÿðýàù,

Àùûìäàí îëàðäû ýþé ìÿêàíûì.

Ãàñïàõ íåúÿ àéðûëàð äÿìèðäÿí-

Àéðûëäû ùÿìèøÿëèê ðÿâàíûì.

Ìÿí òÿøíÿéÿì èò ãàïàíäàí àðòûã,

Éîõäóð áèð è÷èì ñóéà ýöìàíûì.

Ñó àëìàã îëàðìû þçýÿëÿðäÿí?

Ìöôòÿ îä ÿñèðýÿéèð çàìàíûì*.

Ñÿíäÿí èðàã, þéëÿ õÿñòÿéÿì êè,

Âÿñëèí êèìè ãàëìàéûá íèøàíûì.

Áèð øàèðÿì, åë áèëèð éàéûëìûø,

Ùÿð þëêÿéÿ øþùðÿòèìëÿ øàíûì.

Õàãàíè, åëÿ äÿéèøìèøÿì êè,

Éîõìóø, äåéÿñÿí, íÿ àä, íÿ ñàíûì!

16.

Íÿ àôÿò îëìóñàí, ÿí õûðäà äÿðäèí ùèúðàíäûð,

Íÿ äöððñÿí êè, îíóí àç áàùàñû áèð úàíäûð!

Ýþçÿëëèê àëÿìèíèí øàùû çöëôöí àëòûíäà,

Öçöêäÿ ìþúöçÿëÿð âàð, àäûí Ñöëåéìàíäûð.

Úàùàíäà áèð ãàíè÷ÿíòÿê òàíûíäûüûí ýöíäÿí,

Áó ãàíè÷ÿí ôÿëÿê þç åòäèéèíÿ ïåøìàíäûð.

Î éåðäÿ êè, à÷ûëûð ñþç ñÿíèí ôÿðàüûíäàí,

Ýþðÿðñÿí, îðäàêû åâëÿð òàìàì âèðàíäûð.
448
Äÿõè öìèäÿ íÿ ùàúÿò, áåëèì áöêöëìöøäöð,
Ñóéóì áàøûìäàí àøûá, äàìÿíèì äîëó ãàíäûð.

Âöñàëäàí ìÿíÿ, Õàãàíè, àç äàíûø êè, ìÿíè,

Áó äÿðä þëäöðÿúÿê — âÿñë, éà êè, ùèúðàíäûð!

17.
Éà âÿñëèí ö÷öí íèøàí ýÿðÿêäèð,
Éà äÿðäèìÿ ñîí ãîéàí ýÿðÿêäèð.

Ãÿìäÿí éàíûðàì, î øóõ ýþðìöð,

Øþëÿì ýþçöíÿ ÿéàí ýÿðÿêäèð.

Ñÿí, âÿñëèìè åò òÿëÿá äåéèðäèí,

Îíäàí ìÿíÿ áèð íèøàí ýÿðÿêäèð.

Áèð ýöí éåòÿúÿê âöñàëà êþíëöì,

Ëàêèí, áóíà ÷îõ çàìàí ýÿðÿêäèð...

Äàèì ìÿíè éåðñèç èíúèäèðñÿí,

Òÿãñèðèì îëà áÿéàí ýÿðÿêäèð.

Äöíéà èêèöçëö, áÿõòèì îí ðÿíý,

Ñÿí áèð öðÿê îë, àìàí, ýÿðÿêäèð.

Âèðàíÿéÿäèð áöòöí ëàüûìëàð,

Ýÿí÷èíÿéÿ éîë òàïàí ýÿðÿêäèð.

Áèð ãàì÷û êèìè ÿëèíäÿ çöëôöí,

Ýþéëÿð àòûíû ÷àïàí ýÿðÿêäèð.

Çöëìÿò ýåúÿéÿ øÿâÿ ñà÷ûíäàí,

Çþâã èëÿ áÿçÿê âóðàí ýÿðÿêäèð.

Äÿí ãàëìàäû þìð ñöíáöëöíäÿ,

Ãÿëáèí äÿíè éàíäû, úàí ýÿðÿêäèð.

Õàãàíè îëóá ôÿñàíåéè-åøã,

ßëäÿ áåëÿ äàñèòàí ýÿðÿêäèð.
449
 18.

Áèçè þç øèðèí äèëèíëÿ ÿëÿ àë, ÿçèçëÿ, úàíàí!

Ãóðó áèð ñàëàìëà áÿõø åò íå÷ÿ õÿñòÿ ãÿëáÿ äÿðìàí.

ßë óçàò áèçÿ, çÿìàíÿ ñÿíÿ áÿëêÿ ùþðìÿò åòñèí,

Ñîíó îëìàéàí úÿôàéà þçö ñîí ãîéà áó äþâðàí.

Áèçÿ ìåùðèáàí îëñàí, ãÿñÿì àùó ýþçëÿðèíÿ,

Ñåâèíÿð ôÿëÿê, áèð èòòÿê ãàïûìûçäà îëñà äÿðáàí.

Úàíûìûç ñÿíèí êÿúàâÿí, äàëûúà ãà÷ûð áèð àòòÿê,

Áèçè òÿðê åäèá ýåäèðñÿí, íÿ ëöçóìó âàð, ãàëà úàí?

Îòóðàíäà, ìÿúëèñèíäÿ áèçè þçýÿäÿí ñîðóøìà!

Íÿ íèøàíÿ àõòàðûðñàí? Ñÿí þçöí áèçÿ íèøàíñàí!

Äèëèìèç õÿòà åäèáäèð, îíó ãÿìçÿí èëÿ áàüëà,

Ýÿëÿúÿêäÿ à÷ìàñûí ñþç íÿ úÿôà, íÿ àéðûëûãäàí!

Ñÿíÿ Õàãàíè ãûñûëäû, úàíûíû íèñàð ãûëäû,

ßýÿð èñòÿñÿí éåíÿ úàí, úàíûìûç úàíûíà ãóðáàí!

19.
Êþíöëäÿ àøèéàí åòìèø õÿéàëûí,
Âåðèá úàí, èñòÿðÿì áÿçìè-âöñàëûí.

Ãàïûíäà òîðïàüà öç ñöðòÿðÿì êè,

Íÿñèáèì îëà äèäàðè-÷àìàëûí.

Êàìàëûí ãàðøûñûíäà àúèçÿì ìÿí,

Úàìàëûíäàí ìöçÿééÿíäèð êàìàëûí.

Öçöí íóðó ýåúÿìè åòäè ýöíäöç,

Íÿ áÿäðèí âàð ñÿíèí, íÿ äÿ ùèëàëûí.

Ñîðóøäóí éàðö äèëäàðû ìÿíäÿí,

Ìöÿììàäûð ìÿíèì÷öí áó ñóàëûí.
450
 Õÿéàëûí úàíûìà ùÿìäÿìäè, úàíàí!
Õÿéàëûíäàí ñîðóø, áèë, âÿñô-ùàëûí!

ßýÿð Õàãàíèíè ýþðìÿê äèëÿðñÿí,

Õÿéàëûíà ýÿòèð ñÿí þç õÿéàëûí!

20.

Ôÿñëè-ýöë îëäó, ýöëöì, úàìè-ýöëÿôøàí ýÿòèð,

Êå÷äè äöíÿíêè õóìàð, èíäè ìÿíÿ úàí ýÿòèð!

Þïìÿ ñÿí ÿüéàð ÿëèí, óéìà ðÿãèáÿ, ýöëöì,

Ìåé äîëó ñàüÿð ýþòöð, íîüë èëÿ ðåéùàí ýÿòèð!

Ñöáù à÷ûëûá,êþíëöìöí àðçóëàðû äèë à÷àð,

Ìöòðöáö ñàë éàíûíà, ÷ÿíýè-íÿâàõàí ýÿòèð!

Ñöáù øÿðàáû ãûçûë úàìÿ òþêöëñöí ýÿðÿê,

Ñÿí äÿ ãûçûë úàìäÿ è÷ìÿê ö÷öí ãàí ýÿòèð!

Ñöáù à÷ûëûá, ÷ÿðõäÿ ñûíäû ãûçûë áàäÿëÿð,

Ãþí÷ÿ ýöëöì, ìåé òþêöá, ìÿ÷ëèñÿ õÿíäàí ýÿòèð!

Ðÿùì åëÿ, Õàãàíèíèí ãàíûíû òþêìöø ôÿëÿê,

Ãàí éåðèíÿ ãàí äîëó áàäåéè-ÿëâàí ýÿòèð!

21.
Åøã ùöúóì åéëÿäè, ÷àòäû éöçÿ áèð ãóáàð,
Åòäè ñöðàùè êèìè ãÿëá åâèìè òàðìàð.

Âóðäó éàðà äÿìáÿäÿì ãÿëáèìÿ åøãèí ñÿíèí,

Ãàíäà áîüóëäó êþíöë, åòìÿç þíöíäÿí ôÿðàð.

Êþíëöìö âåðäèì ñÿíÿ øóõ-ñèòÿìêÿð, íåäèì?

Ñûíäû ïèéàëÿì, ãóçóì îëäó ïÿëÿíýÿ øèêàð.

Ùèúðèí îäó úàíûìà ãÿñäèëÿ éàíüûí ñàëûá,

Ýþç éàøû ñÿïäèêúÿ, áó úàí àëûøûá îäëàíàð.
451
 Ñÿí êèìè úàíàíûìûí ùèúðè ýþçÿë âÿñëäÿí,
Ùèúðèí åäÿð áàüðû ãàí, âÿñëèí èñÿ úàí àëàð.

×ÿêìÿ éàíûìäà ìÿíèì áèð äàùà, ýÿë áàøãà àä,

Áàø ñÿíÿ ëàçûìñà, ýÿë, êÿñ áàøûìû, òåç àïàð!

Ýþðäö ãàðà ýþçëÿðèí, ñèíÿäÿí ó÷äó öðÿê,

Ôèòíÿ áó Õàãàíèéÿ þç öðÿéèíäÿí äîüàð.

22.

Ùàêèìè-úàíûì íèéÿ úàíäàí øèêàéÿò äèíëÿìÿç?

Áÿíäÿëÿð ôÿðéàäûíû äÿðýàùè-âÿùäÿò äèíëÿìÿç.

Àñèòàíûíäà ãîéóá öç òîðïàüà, ãàí àüëàðàì,

Àøèãèíÿ îë ñÿíÿì åòìÿç êÿðàìÿò, äèíëÿìÿç.

Àù êå÷ÿð áöðéàí îëàí ãÿëáèìäÿí, àüçûìäàí ÷ûõàð,

Ùÿì àüûçäàí ãÿëáÿ ãàéòàðñàì, íÿùàéÿò, äèíëÿìÿç.

Ùÿð çàìàí ñþéëÿð ìÿíÿ: øÿðù åò ìÿùÿááÿò ñèððèíè!

Ìÿí ùåêàéÿò áàøëàðàì, îë áèêèôàéÿò äèíëÿìÿç.

Àøèãèí ãÿñäèíÿ ýèðìèø ïóñãóéà ÿëäÿ êàìàí,

Îõ àòàð, ñèíÿ éàðàð, ãàíóí âÿ àäÿò äèíëÿìÿç...

Ýöíäÿ ùàëûìäàí ñîðàã èñòÿð ìÿíèì òÿñêèí ö÷öí,

ßðøÿ ãàëõàí íàëÿìÿ âåðìÿç äÿ ãèéìÿò, äèíëÿìÿç,

Çöëôö àëòûíäà ãóëàüû ýèçëÿíèá úÿñóñòÿê,

Àù åøèòìÿç, âàé åøèòìÿç, áèð íÿñèùÿò äèíëÿìÿç,

Ìÿí øèêàéÿò åéëÿðÿì êè, îä äöøöáäöð úàíûìà,

Éàð ÿëèíäÿ îëñà äà ÿìðè-òÿáàáÿò, äèíëÿìÿç.

Ýþçëÿðèíäÿí èíúèòÿê éàøëàð òþêÿí Õàãàíèéÿ,

Áèð ìÿùÿë ãîéìàç íÿäÿí îë íàçëû àôÿò, äèíëÿìÿç?
452
 23.

Ýþçöì éîëëàðäàäûð, áÿëêÿ õÿáÿð ýÿëìèø îëàð ñÿíäÿí,

Îëàéäû ãèñìÿòèì, âÿñëèí øÿðàáûíäàí è÷ÿéäèì ìÿí.

ßýÿð ñÿíäÿí éåòèøìÿçñÿ ìÿíÿ áèð ñàô øÿðàá, äèëáÿð!

Øÿôà úàìûí äèáèíäÿéìèø, ìÿíÿ õûëòû ÷àòàð ùÿðäÿí.

Âÿôà ãàñèäëÿðè ìÿíäÿí ñÿíÿ ìÿêòóá éåòèðìÿçñÿ,

Ùå÷ îëìàçñà, ÿçàáûíäàí ìÿíÿ ïàé âåð, åäèì øèâÿí.

ßýÿð âÿñëèí áèçÿ ãèñìÿò äåéèëñÿ, äîñò, äöøìÿí âàð,

Ñàëàìûìûí úàâàáûíäà ñàëàì ýþíäÿð, úàâàá âåð ñÿí.

Ãóðóëìóø éîëëàðûì öñòÿ ðèéàäàí, ùèéëÿäÿí éöç òîð,

Áóäóð ãîðõóì, äöøÿð, äîñòóì, àéàüûí áó òîðà áèðäÿí.

Ãà÷àð ÿãëèì áèð àâàðÿ êèìè äàèì ùåé àðäûíúà,

ßýÿð êóéèíÿ ÷àòìàçñà, éÿãèí áèð éåð åäÿð ìÿñêÿí.

Ëÿáèí âÿñëèíÿ éåòìÿê÷öí áöòöí èìêàíà ÿë àòäûì,

Êè, Õàãàíè éåòèá êàìÿ, îëàéäû áÿëêÿ áèð àí øÿí.

24.
Åøãèí äÿíèçèíäÿ áîüóëóá êþíëöì, ÿçàäûð,
Äèíëÿ áó ùÿããèãè ñþçö, çÿíè åòìÿ ðèéàäûð!

Òþêäö ãàíûìû àéðûëûüûí, ÷ÿêäè ãûëûíúû,

Éàõäû úàíûìû îäëàðà, ùèúðèí íÿ áÿëàäûð?

Òóôàí ãîïàðûá, òóòäó êþíöë ìöëêöíö åøãèí,

Ðÿùì åò, áîüóëàí àøèãèíèí ùàëû ôÿíàäûð!

Îëñàí äà áó òóôàíäà áèçèìëÿ þçöí, àììà,

Òóôàí òîïóüóíäàí, áèçÿ áàøäàí äà óúàäûð.

Öñòöí òóòàðàã áàøãàñûíû áèçëÿðÿ, ýåòäèí,

Ùå÷ ñþéëÿìÿäèí êè, áèç ùàðàéûã, î ùàðàäûð?
453
 25.
Íèéÿ ñþç à÷ûì êþíöëäÿí ñÿíÿ, ìÿùðÿìèì äåéèëñÿí,
Ãÿìèìè äóéàíìàñàí äà, éàíûðàì ñÿíèí ãÿìèíäÿí.

Áöòöí àëÿìÿ ÿéàíäûð, ÷ÿêèðÿì ñÿíèí úÿôàíû,

Ìÿíÿ ñÿí âÿôàëûñàíìû? Äåéÿ áèëìÿðÿì öðÿêäÿí.

Öðÿéèì éîõà ÷ûõûáñà, ÿâÿçèíäÿ êàø áèëÿéäèí,

Îíó ñÿí ãàïûá àïàðäûí, äåìÿê, îâ÷ó äèëáÿðèìñÿí!

Ìÿíÿ áèð íÿôÿñ éàõûíëàø, äóéóì ÿòðèíè áèð àíëûã,

Úè÷ÿéèì, î ÿòðè ìÿíäÿí íèéÿ ñÿí ÿñèðýÿéèðñÿí?

Úàíûìû ôÿíàéà âåðäè ãàðà çöëôöíöí êÿìÿíäè,

Þäÿ ãàí áàùàñû, áàðû, ìÿíÿ ëÿëè-ëÿáëÿðèíäÿí*.

Ëÿáèíÿ ïÿíàù àïàðäûì, ìÿíè, ñþéëÿäèì, ãÿáóë åò!

Äåäè: — Øÿùääÿí ýþçöí ÷ÿê, ãàíà ãàíå îë, ÷ÿêèë ñÿí!

Áó Ùÿãàéèãè ãàïûíäà íÿ ãÿäÿð ôÿüàíà ýÿëäè,

Îíà áèðúÿ êÿëìÿ ñþç äÿ äåìÿäèí âÿôà öçöíäÿí!

26.

Ðÿùì ãûë, úàíàí, áó úàíû áàøûíà ãóðáàí âåðèì,

Õÿíúÿðèíëÿ ãÿëáèìè éàð, ãîé þíöíäÿ úàí âåðèì.

Âàð-éîõóì äöíéàäà áèð úàíäûð, íÿäèð ÿìðèí, îíó,

Õÿíúÿðèíÿ òàïøûðûì, éà áàøûíà ãàëõàí âåðèì?

ßëäÿ õÿíúÿð ñÿí äóðóðñàí, ýþçäÿ ìèðâàðèä ìÿí,

Ýþç íÿäèð, èñòÿð ñÿíÿ ýþâùÿð äîëó öììàí âåðèì?!

Èñòÿñÿí úàí ýþâùÿðèíè, áàüëàðàì ãóðøàüûíà,

Ùàçûðàì, áó ãÿëáèìè àüóøóíà ùÿð àí âåðèì.

Èéíÿñèíäÿ éöç òåë èíúè ñàïëàéûð êèðïèêëÿðèì,

Ñèíÿíÿ, éà äàìÿíèíÿ ñÿïìÿéÿ ôÿðìàí âåðèì?
454
Ùöñíöíÿ úèëâÿ âåðèðñÿí áèð ýþçÿë òàâóñ êèìè,
Ýÿë, ãÿáóë åò ýþçëÿðèìè, ùöñíöíÿ ùÿìéàí âåðèì.

Ñÿí ãóðóúà áèð ñà1àì èëÿ äèëèí èñëàò ìÿíÿ,

Ìÿí ñÿíÿ êèðïèêëÿðèìäÿí òÿðòÿçÿ ìÿðúàí âåðèì.

Ñÿí î ðóùàíè âöúóäóíëà ýþðöí Õàãàíèéÿ,

Ìÿí áó íóðëó ýþçëÿðèìè úèñìèíÿ åùñàí âåðèì.

27.
Õÿíúÿðèíäÿí, åéëÿ áèð áàø âàðìû êè, òàïñûí àìàí?
Áàø áàäà ýåòìÿçñÿ, áèòìÿç åøã äÿðäè ùå÷ çàìàí!

×ûõìàìûø åøãèí êàìàíûíäàí áèð îõ êè, ñèíÿìÿ,

Ãîøìàñûí áèð îõ îíà ìöòëÿã ãÿçàéè-àñèìàí!

Ãàí òþêÿð ìèíëÿðëÿ ùÿð àí òîðïàüà ãÿìçÿí îõó,

Áÿñ íÿäÿí éîõäóð ãûëûíúûíäà ñÿíèí áèð ãÿòðÿ ãàí?

Åé ýþçÿëëÿð ñóëòàíû, áèäàä åäèðñÿí çöëìäÿ,

Ïàäøàùñàí, áèëäèéèí åéëÿ, ÷ÿêèíìÿ äàðüàäàí.

Áóíúà çöëì åòäèí ìÿíÿ, âàðìû àëàí ñÿíäÿí ãèñàñ?

Àäèë ùàêèì ãàëìàìûø, éîõäóð ÿäàëÿòäÿí íèøàí!

Àñòàíàíäà äÿðä èëÿ, ãÿìëÿ ýöíöì éåòäè ñîíà,

Îäëó àùûìäàí áàúàìäàí ýþéëÿðÿ ãàëõàð äóìàí.

Ýöíäÿ ìèí éîë ñÿáð äÿðñèíÿ áàõûá ÿçáÿðëÿðÿì,

Éàääà ãàëìàç, ÷öí ãóëàüûì ñÿíäÿ ãàëìûøäûð ùÿð àí.

Êå÷äè èëëÿð, áèðúÿ àí ùèúðàí ãÿìè ÿñêèëìÿäè,

Ìÿíäÿ âÿñëèí ùÿñðÿòèëÿ íÿ öðÿê ãàëäû, íÿ úàí.

Ìèí êÿðÿ “Éà ðÿá” ÷àüûðäûìñà, ìÿíÿ ðÿùì åòìÿäèí,

Åé õóäà, õîøáÿõòëèéÿ éîõäóð äàùà ìÿíäÿ ýöìàí!

Ôàéäàñûç “Éà ðÿá” äåìÿêäÿí éîõñà, Õàãàíè, ñÿìÿð,

Áÿëêÿ äÿ “Éà ðÿá”áè ãîéìóø êþëýÿäÿ àùö ôÿüàí!
455
 28.

Êþíëöìöç íåúÿ, ýþðäöí êè, õÿáÿðñèçäèð éàð,

Îâëàäû, éûõäû áèçè, éåðäÿ ãîéóá, ýåòäè íèýàð.

Áèç îíóí ùöñíöíö ýþðäöêäÿ, õÿáÿðñèç äöøäöê,

Î õÿáÿð òóòìàäû áèçäÿí, ÷ÿêèëèá ýåòäè êÿíàð.

Îâëàéàíäà áèçè, ýþç ãûéäû î, áèð îâ÷ó êèìè,

Ñîíðà ëöòô èëÿ íÿçÿð ñàëìàäû êè, íîëäó øèêàð?

Äåäè: éîõäóð àðàìûçäà èêèëèê; ïîçäó þçö,

Áèðëèéÿ àíä è÷ÿðÿê, ÿùäèíè ãûëäû èíêàð.

Áÿõò âÿôà åòìÿäè, éàð âÿñëè ÿëèìäÿí ÷ûõäû,

Ñèíÿìè äåøäè îõó, ãÿëáèìÿ ñàëäû îäëàð.

Âÿñëèíèí ìÿúëèñè õîøäóð, äåäèëÿð, éîëëàíäûì,

Èñòÿäèì äàõèë îëàì, òåç ãàïûíû áàüëàäûëàð.

Úÿùä ãûëäûì, äöøÿì î ìÿúëèñÿ äàìäàí, áàúàäàí,

Ùåéô, ùöììÿò ãóøóìóí íÿ ýöúö, íÿ øÿùïÿðè âàð.

Åøã íÿðäèíäÿ óäóçìóø îéóíó Õàãàíè,

Äàøû øåøõàíÿíè òóòìóø ùÿð îéóí÷ó óäóçàð.

29.

Îíóí åøãè îëìàñàéäû ìÿíÿ ýþéëÿðèí ãÿçàñû,

Úàíûìà àìàí âåðÿðäè, áàðû, åøãèíèí áÿëàñû!

Àéàüûì ÿýÿð äÿéÿéäè éåðÿ âÿñëèíèí éîëóíäà,

Ýåúÿ ýþéäÿ ñàõëàìàçäû ÿëèíè îíóí äóàñû.

Ìÿíè ñèðð ïÿðäÿñèíäÿ ãàðà çöëôö éàõìàñàéäû,

Éàéûëàðäûìû úàùàíà áåëÿ åøã ìàúÿðàñû?
456
Úàíûìû áÿëàéà ñàëìûø, áèëèðÿì, éÿãèí ôÿðàãû,
Íèéÿ ÷ûõìàéûð áàøûìäàí éåíÿ âÿñëèíèí ùàâàñû?

Úàíà àôÿò îëäó, ñàëäû úàíûìûí åâèíäÿ ìÿñêÿí,

Úàí è÷èíäÿ îëìàñàéäû, àç îëàðäû úàí õÿòàñû.

Õàãàíè êàø îëàéäû ãàïûñûíäà áèð ýþçÿò÷è,

Î çàìàí îëàðäû ãÿáðè óúà ýþéëÿðíè ôÿçàñû.

30.
Åé åøã îäóíäà ãàí îëàí õÿñòÿ úèéÿðëÿð,
Ñåâäàéà äöøÿí áàøëàð ùàìû áàäÿ ýåäÿðëÿð.

Àøèã áàøûíà åøãèí èëÿ øóð ñàëûáñàí,

Çàùèä öðÿéèíäÿ àëîâóíäàí âàð ÿñÿðëÿð.

Ðóùëàð ñÿíèí ùèúðèíäÿ ãûçûë ãàíëà áîéàíìûø,

Âÿñëèí ùÿâÿñèéëÿ àëûøûá éàíäû öðÿêëÿð.

Åøãèíäÿ çÿìàíÿ ìÿíè øåøõàíÿéÿ ñàëìûø,

Âÿñëèí÷èí öìèä äàøûìà éîë éîõäóð, à äèëáÿð!

Êå÷äèì, áó ìÿíèì ñÿùâèì èäè, êóéèí þíöíäÿí,

Àäÿò áóäóð, àøèãëÿð ùàìû ñÿùâ åëÿéÿðëÿð.

Õàãàíèéÿ ùöñíöí õÿáÿðè ÷àòäû, õÿáÿðñèç,

Ãàëäûðäû þçöíäÿí áöòöí àëÿìäÿ õÿáÿðëÿð.

31.

Íàìÿí èëÿ òåç ìÿíÿ èìäàäà ÷àò!

Èêèúÿ áàðìàã êàüûçëà äàäà ÷àò!

Éàíäûðûá, ùèúðèíëÿ þëäöðäöí ìÿíè,

Áèð ñèôàðèøëÿ ìÿíÿ áÿõø åò ùÿéàò!

Ñþéëÿìÿ áàøãà òÿáèáÿ äÿðäèìè,

Åé Ìÿñèùèì, äÿðäëÿðèìè ñÿí ñàüàëò!
457
 Ôèðãÿòèíäÿ òàãÿòèì ÿëäÿí ýåäèá,
ßë ìÿíèì, äàìÿí ñÿíèí, áèð ÿë óçàò.

Ìÿí ùÿëÿ çàëûì ôÿðàãûíäàí ñÿíèí,

Àëìàäûì éàðûí âöñàëûíà áÿðàò!

Àëëàù, Àëëàù, ìÿí ñÿôÿðäÿí áåçìèøÿì,

Ñÿí ìÿíÿ ñàéÿíäÿ áèð ìÿñêÿí éàðàò!

Äÿðäëèéÿì, äÿðìàí åâèíäèð ëÿáëÿðèí,

Áóñÿ âåð, äÿðìàíûìà ýöëãÿíä ãàò!

Ìÿí ìöñèáÿòëÿð ýþðÿí Õàãàíèéÿì,

Áèð õÿéàë îë, íàçûìû ÷ÿê, èøâÿ ñàò!

32.
Áó ÿééàðëûã îäó îíóí ãûðäû ìÿíèì ÿéàðûìû,
Ýÿðäÿíèíèí ýöìöøöñÿ àïàðäû åòèáàðûìû.

Õà÷òÿê ãûâðûì ñà÷ëàðû äà ÷ÿêäè ìÿíè êÿëèñàéà,

Èñà äÿìëè àë äîäàüû ñàëäû äàðà ýöçàðûìû.

×àé äàøûòÿê íàëÿ èëÿ ùåé ãà÷ûðàì çàìàí-çàìàí,

Ãÿìçÿëÿðè áó éàðûìûí àëûáäûð ÿëäÿí âàðûìû.

Åéëÿìèøäèð ïàðà-ïàðà åøã ìÿíèì ãÿëáèìè, áàõ,

Ãàðà õàëû åòäè ãàðà ìÿíèì äÿ ðóçèýàðûìû.

Áó êþíëöìö âåðäèì îíóí çöëôëÿðèíÿ, ãàëìàäû òàá,

Ýåòäè êþíöë, àëäû ìÿíèì ñÿáðèìè âÿ ãÿðàðûìû.

Î ýþðäö êè, åøãÿ äöøÿí áó ãÿëá åâè âèðàí îëóá,

Úàí åâèìè éûõäû áó åøã, àëäû ùÿð èõòèéàðûìû.

×ûõàðäàð åøã, ìþùðÿíè ÿæäàùà ÷ÿêñÿ êàìûíà,

Àíúàã èëàíûí àüçûíà ñàëäû ìÿíèì ìÿäàðûìû.

Ìÿíÿ äåäè: — Åé Õàãàíè, àáðûí-ùÿéàí ãàëìàäû ùå÷!

Ýþç éàøûìäûð àïàðàí àáûð-ùÿéà, âöãàðûìû.
458
 33.

Áèð ýöë, åé ýöë, ãþí÷åéè-õÿíäàíûíà ãóðáàí îëóì,

Úàíûìà ãûéìà, î íàçëû úàíûíà ãóðáàí îëóì!

Âÿñëèíÿ úàí àòìàüûìäàíìû ìÿíè òÿðê åéëÿäèí?

Úàí äþçÿðìè ìþùíÿòè-ùèúðàíûíà? Ãóðáàí îëóì!

Ýåòäèí, åé äèëáÿð, ýÿçÿð äàèì äàëûíúà ýþçëÿðèì,

Ùàðäàñàí, áèëäèð ìÿíÿ, öíâàíûíà ãóðáàí îëóì!

Ìÿðùÿìÿòëÿ áèð íÿçÿð ñàë áó ïÿðèøàí ùàëûìà,

Éà áèð îõ âóð ñèíÿìÿ, ïåéêàíûíà ãóðáàí îëóì!

Ýöë öçöí, ãþí÷ÿ äîäàüûí, ñÿðâ ãÿääèí, åé ýþçÿë,

Ùàíñû áàüäà áÿñëÿíèá, áàüáàíûíà ãóðáàí îëóì?!

Ñþéëÿäèí: âÿñëÿ éåòÿð àøèã, äþçÿðñÿ ìþùíÿòÿ,

Áèòäè ñÿáðèì, ãûë âÿôà, ïåéìàíûíà ãóðáàí îëóì!

Áÿñëÿìèøäèì áèð ãóçó ãóðáàí àéàüûí àëòûíà,

Êå÷äè Ãóðáàí, ýÿëìÿäèí, ãóðáàíûíà ãóðáàí îëóì!

Ãóë êèìè Õàãàíè öç òóòìóø ñÿíèí äÿðáàðûíà,

Âåð èúàçÿ, ùöñíöíöí õàãàíûíà ãóðáàí îëóì!

34.

Éåðëÿøìÿç àøèãèí öðÿéè úàíà,

Ùöììÿòè ñûüûøìàç áöòöí úàùàíà.

Åøãèí ìÿãàìûíû äÿðê åäÿí èíñàí,

Áàø ÿéìÿç î éåääè ãàò àñèìàíà.

Àüûë âåðñÿ îíà òàú, êöëÿê ïàïàã,

Àøèã áîéóí ÿéìÿç áåëÿ åùñàíà.

Åøã ÷þë ãóøóäóð, ùÿð éåðè ýÿçñÿ,

Ãàéûäàð úàí àäëû áèð áèéàáàíà.
459
 Ëàêèí, èëëÿð êå÷äè, áó ãóø ùåé ýÿçèð,
Ùÿëÿ äÿ ãîíìàéûð áèð àøèéàíà.

Ñþâäà êàðâàíûíà ìÿíçèë î éåðäèð,

Êè, àüûë ýèðìÿñèí îðäà ìåéäàíà.

Ðàùàòëûã éöç àüàú óçàãäà ãàëìûø,

Íÿ ãÿäÿð úàí àòñà, ÷àòìàç êàðâàíà.

Åøãèí ëÿççÿòèíè ñÿí íÿ áèëèðñÿí?

Ùÿëÿ î ñàëìàìûø ñÿíè ùÿéúàíà.

Õàãàíè, ìÿðäëÿðèí ìÿùðÿìèäèð åøã,

Î íÿñèá îëìàéûð íàìÿðä îëàíà.

Ìÿùÿááÿò áèëèð êè, ÿùë àäàì éîõäóð,

Îíóí÷öí ìåéë åòìèð ùå÷ áèð èíñàíà.

35.

Ùàíû áèð éåë, àïàðà êþíëö ýöëöñòàíÿ òÿðÿô,

Òóòàðàã áÿëêÿ éàõàìäàí, ÷ÿêÿ úàíàíÿ òÿðÿô.

Öðÿéèì äöøäö èêè äÿðäö áÿëà îðòàñûíà,

Ýàù ýåäÿð êàêèëÿ, ýàù çöëôè-ïÿðèøàíÿ òÿðÿô.

Úàí ÷ÿòèíëèêëÿ ÷ûõûð, áàøûìûí öñòÿ òåç ýÿë,

Ýþçëÿðèí òåç àïàðàð úàíûìû ìöæýàíÿ òÿðÿô,

Éóñèôè úÿçá åëÿäè, áèë êè, Çöëåéõà éóõóñó,

×ÿêäè Êÿíàíäàí îíó Ìèñðÿ — î ñàìàíÿ òÿðÿô.

Õÿáÿð åò íàçëû êàìàíäàðÿ êè, þç øÿñòèëÿ,

×ÿêÿ áó ãÿëáèìè áèð ëÿùçÿäÿ ïåéêàíÿ òÿðÿô.

Ìÿí ñóñóç ãàëìûøàì, ÿôñóñ, ïÿðÿñòàðûì éîõ,

Êè, ÷ÿêÿ ëÿáëÿðèìè ÷àùè-çÿíÿõäàíÿ òÿðÿô.
460
 Î õóìàð ýþçëÿðè ùå÷ ìåéëÿ àéûëìàç ÿñëà,
Áèð úàì àøèã ãàíû è÷ñÿ, ÿë àòàð úàíÿ òÿðÿô.

Áèç îíóí õÿíúÿðèíÿ ùàçûð îëàí ãóðáàíûã,

Êàø êè, áèð ëÿùçÿ áàõà áèç êèìè ãóðáàíÿ òÿðÿô.

Àüëàéàðñà áåëÿ áèð íàëÿ èëÿ Õàãàíè,

Ãîðõóðàì ýþç éàøû ÷ÿêñèí îíó òóôàíÿ òÿðÿô.

36.
Ìöøê ñÿïèð àëÿìÿ ñöáùöí ÿëè íîâáàùàð,
Ùÿð äàøà çèíÿò âåðèð æàëÿ èëÿ ðóçèýàð.

Ãîéäó îéóíáàç áóëóä ãàðøûéà éàç ñåùðèíè,

Ùÿð áèð àüàúäà ñÿùÿð ñåùð åëÿéèð àøèêàð.

Ëàëÿ úèéÿðãàí îëóá, àëäû Ýöíÿøäÿí øöà,

Ãûðìûçû äîí ýåéäèñÿ, äàìÿíè îääà éàíàð.

Áöëáöë þòÿð øþâã èëÿ èíäè áàùàð åøãèíÿ,

Ýþð, ýÿëèíè ýöëøÿíèí îëäó íåúÿ ýöëöçàð.

Áàüäà ýþéÿð÷èí ìÿýÿð Õàãàíèäÿí äÿðñ àëûá,

Ùÿð áóäàã öñòöíäÿ î, øåð îõóéóð áèãÿðàð?!

37.
Ñÿíèí íàçûí, ýþçÿë éàðûì, åäèáäèð àëÿìè ùåéðàí,
Ìÿíèì äÿ ãÿëáèìèí äÿðäè ñàüàëìàç, îëñà ìèí äÿðìàí.

Ãàïûíäàêû èòÿ ùÿð ýöí ýÿðÿê éöç úàí âåðÿì òþùôÿ,

Îíà äèø ùÿããè áóíäàí àç éàðàøìàç, åé ìàùè-òàáàí!

Ùàíû ìÿíäÿ î úöðÿò êè, òàïûì àñòàíûíà áèð éîë,

Î äàð éîëäà êè, éîõäóð áèð íÿôÿñ äÿ ÷ÿêìÿéÿ èìêàí.

Ñÿíèí åøãèí îëàí ãÿëáÿ ñûüûøìàç áèð äÿ úàí åøãè,

Èêè Ðöñòÿì îëàí ìåéäàíäà áèð Ðÿõø åéëÿìÿç úþâëàí.
461
Ìÿíè ãÿìçÿ îõóíëà þëäöðöá, ñîíðà ñà÷ûí éîëäóí.
Íÿ þëäöð ñÿí, íÿ äÿ ñà÷ éîë, áó íÿ ìàòÿìäèð, åé úàíàí?

Íÿäèð Õàãàíèíèí úàíû, îëà ãóðáàíëûüà ëàéèã,

Áóäóð, îëìóø èêè àëÿì ñÿíèí áèð ùöñíöíÿ ãóðáàí.

38.

Áó öçìöäöð, èëàùè, éà äà áèð Àéäûð òàìàì?

Áó çöëôìöäöð, õóäàéà, éà äà øèêàð ö÷öí äàì?

Ýöíÿø Úîâçà áöð÷öíÿ äàõèë îëàð ùÿð èëäÿ,

Äåñèíëÿð êè, Ýöíÿøäèð ñÿíèí þíöíäÿ ãóëàì.

Éàøàäûüûí çàìàíäà ýþçÿëëèê ñÿíÿ õàñäûð,

Ðöñâàé îëìóø åøãèíäÿ ñÿíè ñåâÿíëÿð ìöäàì.

Ñÿíÿ ëàéèã áèð úàíû éîõäóð õàëãûí äöíéàäà,

Ñÿíÿ ùàëàë îëàí øåé ùÿð êÿñÿ îëìóø ùàðàì.

Äåäèì êè, ñÿáð åòìÿêëÿ èøèì äöøÿð éîëóíà,

Éÿãèíèì îëäó èíäè, áó áèð õÿéàë èìèø õàì.

Ìÿí òîðóíà äöøìöøÿì, ìÿñòÿì ñÿíèí ìåéèíëÿ,

Àõ, áó íåúÿ òîðäóð, éà áó íÿ ìåéäèð, åé õóäàì?

Ùÿð áèð ùèúðàí ýåúÿñè — ñöáùÿ ÷àòàí çàìàíäà,

Ðÿãèáëÿðäÿí ãîðõàðàã, äþíöá îëóð òåç àõøàì.

Èëê áàäÿíè è÷ÿðêÿí ìÿíëèéèìè óíóòäóì,

Ãîðõóðàì êè, ìÿùâ åòñèí ìÿíè áó èêèíúè úàì.

Çöëôöí “ëàì”û îëìàñà, “íóí”à äþíÿð ãàìÿòèì*,

Åé Àé, áó íåúÿ “íóí”äóð, éà î çöëôöí íåúÿ “ëàì?”

Äåäèí êè, Õàãàíèòÿê âàðäûð ÷îõëó àøèãèì,

Ýþñòÿð, ýþðöì, âàðìûäûð îíäàí âÿôàëû àäàì?
462
 39.

Áèð òöê ãÿäÿð, åé êþíëöì, àçàä îëà áèëìÿçñÿí,

Ãÿìäÿí òöêÿ äþíìöøñÿí, áèë, øàä îëà áèëìÿçñÿí.

Ãÿì ýÿëäè, õàðàá åòäè ðàùàòëûã åâèí, ùåéùàò!

Àëò-öñò åëÿäè, áèð äÿ àáàä îëà áèëìÿçñÿí.

Ìÿí ÷îõ ïîëàäû ýþðäöì — àòÿøäÿ ñóéà äþíäö,

Ñÿí äÿ ñó îëàðñàí, áèë, ïîëàä îëà áèëìÿçñÿí.

Òîðïàã ñÿíÿ ãÿì âåðäè, ãÿì àòÿøèíÿ éàíäûí,

Îäëà éîõ îëàí, åé ñó, àçàä îëà áèëìÿçñÿí.

Ýÿçäèêúÿ ÿäàëÿò ñÿí, òóø ýÿëìÿäÿñÿí çöëìÿ,

Þëñÿí äÿ, ÿäàëÿòäÿí èìäàä àëà áèëìÿçñÿí.

Ýþâùÿð òàïà áèëìÿçñÿí, þìðöí áîéó äàü ÷àïñàí,

Äàü ÷àïìàã èëÿ àõûð Ôÿðùàä îëà áèëìÿçñÿí.

Ìåéäàíè-ìÿëàìÿòäÿ áèð êîñ îëà áèëñÿí äÿ,

Åéâàíè-ñÿëàìÿòäÿ áöíéàä îëà áèëìÿçñÿí?*

Ýöëòÿê ãÿì àíàñûíäàí ãàí è÷ðÿ äîüóëäóíñà,

Øàäëûãäà ìåéÿ àíúàã ùÿìçàä îëà áèëìÿçñÿí.

Ãàíëû éàø àõûòìàãëà Êóôÿ êèìè ãÿðã îëäóí,

Áèð ýöí áåëÿ ùÿøìÿòëè Áàüäàä îëà áèëìÿçñÿí.

Èñòÿðñÿí ÿýÿð, øàù îë, èñòÿðñÿí ÿýÿð, äÿðâèø,

Ùÿð ùàëäà, áó ãÿìëÿðäÿí àçàä îëà áèëìÿçñÿí.

Õàãàíè, ýÿëÿð áèð ýöí, àëÿì ñÿíè õàòûðëàð,

Ëàêèí î øÿí àëÿìäÿ, åé äàä, îëà áèëìÿçñÿí!

40.
Ñÿí åé õóìàð ýþçëÿðè êþíöëëÿðè éàõàí éàð,
Ãûâðûì ñà÷ûí êÿìÿíäè úàíëàðû åòìèø øèêàð.
463
 Ùóðè êèìè úàìàëûí ñÿùðàíû úÿííÿò åòìèø,
Àøèãëÿðèí äÿ àùû äÿðéàíû åéëÿð áóõàð.

Èêè àéäà áèð äÿôÿ ýþðöø âÿä åéëÿìèøäèí,

Îëäó èêè ýþçöì äþðä, ãàëäûì ñÿíÿ èíòèçàð.

Ãÿìëÿ äîëäó öðÿêëÿð î êèíëè êèðïèéèíäÿí,

Øÿêÿð äîäàüëàðûíäàí ãÿìèí þçö áàë äàäàð.

Ñàíúäû áèð ÿãðÿá êèìè èëàí øÿêèëëè çöëôöí,

Èëàí øÿêèëëè ÿãðÿá, äå, ùàðàäà ýþðÿí âàð?

Ñà÷ëàðûíûí êÿìÿíäè àëûá ýåòäè êþíëöìö,

ßíáÿðëè ãûâðûìûíäà ùÿáñÿ ñàëäû, åé íèýàð!

Áó çàâàëëû öðÿê, áàõ, ýåòäè ýþçäÿí, êþíöëäÿí,

Î ãÿðàðñûç çöëôöíäÿ ýåúÿëÿð òóòìóø ãÿðàð.

Àñòàíàíäà ùÿð ýåúÿ åøãèí èëÿ Õàãàíè.

Èêè àüëàð ýþçöíäÿí ãàíëû éàøëàð àõûäàð.

41.

Ýåúÿì õóðøèäÿ òîð îëäó, ìÿýÿð çöëôè-íèýàðäûð áó?

Áó àäè áèð ýåúÿ, éîõñà êè, åéäè-ðóçèýàðäûð áó?

Äåéèðëÿð êè, áåùèøò è÷ðÿ ýåúÿ îëìàç, íÿäÿí áèëìÿê?

Ýåúÿì áèð úÿííÿòÿ äþíìöø, ìÿíèì÷öí àøèêàðäûð áó.

Ôÿðÿùäÿí àõäû ýþç éàøûì ñàðàëìûø ÷þùðÿìÿ, ×öíêè,

Úàíûì øàäëûãëà ñÿñëÿíäè êè, éà ðÿáá, âÿñëè éàðäûð áó?

Ýþðöá îë äèëáÿðèí ùöñíöí, ãÿðàðûì ýåòäè áèð àíäà,

Äåäèì êè, éåääè þðòöêäÿí ÷ûõàí áèð íîáàùàðäûð áó.

Ãûçûë õàëõàëûòÿê äöøäöì àéàüûíà, äåäè äèëáÿð:

Öçöí õàëõàëûìûí ðÿíýèíäÿäèð, íÿ àùö çàðäûð áó?
464
Èòèðäèì áàøûìû, áèð äèø ýþòöðäöì ýöë äîäàüûíäàí,
Öçöê ãàøûíäà Úÿìøèäèí, — äåäèì, — íÿãøè-íèýàðäûð áó?

Ëÿáèíäÿ áóñÿäÿí áèð éåð ãàëàðêàí ñþéëÿäè ÿüéàð:

Ìÿðèç îëìóø, ùÿðàðÿòäÿí ëÿáèíäÿ áèð ãàáàðäûð áó.

Ýèëåéëÿíäè äîäàüûìäàí äîäàüû, ñþéëÿäèì: — Úàíàí!

Ãàíà ãàí àëìûøàì ñÿíäÿí, íÿ éåðñèç àùö çàðäûð áó?

Ýöíÿø êèìè ñîéóíäóãäà, ñÿùÿðòÿê ïÿðäÿ àòäûãäà,

Àëûá àüóøÿ áèð àéòÿê, äåäèì: — Íÿ ýöë öçàðäûð áó?

Ðÿãèáèì èñòÿäè ìÿíäÿí àéûðñûí éàðû, úàíàíûì,

Äåäè: — ßë ÷ÿê, íÿ åòñÿ, áèë êè, ñàùèá-èõòèéàðäûð áó.

Áó ýöí Õàãàíè øåðèíäÿí äÿéÿðëè éàäèýàð éîõäóð,

ßäàëÿòëè øàùà ìÿíäÿí ýþçÿë áèð éàäèýàðäûð áó.

42.
Òàãÿòèì éîõ êè, ìÿíèì ìÿíçèëè-úàíàíÿ ÷àòûì,
Íàòÿâàí ìóðÿì, ùåéèì éîõ êè, Ñöëåéìàíÿ ÷àòûì.

Òÿøíÿ ýÿçäèì áó ÷þëö, Õûçð ìÿíÿ à÷ìàäû éîë,

Áÿëêÿ áèð íþâ èëÿ ìÿí ÷åøìåéè-ùåéâàíÿ ÷àòûì.

Ýåúÿ — çöëìÿò, éîë — óçàã, ïóñãó ãóðóá éîëäà ðÿãèá,

Áèëìèðÿì, áÿñ íåúÿ îë ñÿðâ-õóðàìàíÿ ÷àòûì?

Åäèðÿì øöêð øèêàéÿò éåðèíÿ Éóñèôòÿê,

Èñòÿéèð ìÿí øÿðÿôÿ, éà äà êè, çèíäàíÿ ÷àòûì.

Îâ÷óìóí éàõøûëûüûí áöëáöëÿ òÿñâèð åäÿðÿì,

Ãîé ñÿëàìÿò áóðàäàí áèðúÿ ýöëöñòàíÿ ÷àòûì!

Àòÿøèí ýþç éàøûíûí òàãÿòè éîõ ãÿòðÿñèéÿì,

Ãöââÿ éåòìÿç êè, ÷ûõûá íàâÿêè-ìöæýàíÿ ÷àòûì.

Âÿñëÿ ÷àòìàã ñÿíÿ ìöøêöë ýþðöíöð, Õàãàíè!

Éîë ÷ÿòèíäèð, äåéèíèç, áÿñ íåúÿ àñàíÿ ÷àòûì?
465
 43.

Èñà äÿìëè éàðûì ìÿíäÿí ÿñèðýÿäè áèð äÿìèíè,

Þç äÿðäèëÿ õÿñòÿëÿíäèì, ÿñèðýÿäè ãÿäÿìèíè.

Áóíà íå÷ÿ ìÿíà âåðèì êè, î Ýöíÿø úàìàëëû éàð,

Ñÿùÿð ÷àüû ÿñèðýÿäè þç ÿòðèëÿ øÿáíÿìèíè.

Íåúÿ áóñÿ öìèä åäèì îíóí éàãóò äîäàüûíäàí,

Ñàëàìû äà ÿñèðýÿäè, àðòûðäû ùåé ñèòÿìèíè.

Áîéíóìäà áèð ùàëãà âàðäûð, âÿôà ýþéÿð÷èíè êèìè,

Îñà ìÿíèì Êÿáÿì èêÿí, ÿñèðýÿäè ùÿðÿìèíè.

Éàð úþâðöíÿ äþçìÿéÿðÿê, ýþéíÿéèìè êàüûç åòäèì,

Éàðûì èñÿ ÿñèðýÿäè ìÿíäÿí êàüûç-ãÿëÿìèíè.

Ýþç éàøûìëà ìèí ôÿñèëëèê íàìÿ éàçäûì î äèëáÿðÿ,

ßñèðýÿäè î, ìöðÿêêÿá ñóéóéëà áèð ðÿãÿìèíè.

Ãÿðèáÿäèð, éåíÿ î éàð Õàãàíèíè ñàëìûð éàäà,

Íÿ îëäó êè, ÿñèðýÿäè î øóõ ìÿíäÿí êÿðÿìèíè?

44.

Ýåòäèêúÿ áó åøãèí ìÿðÿçè ïóð õÿòÿð îëäó,

Äÿðìàí åëÿäèêúÿ îíà, äþíäó áÿòÿð îëäó.

Åøãèí îäó éàíäûðäû ìÿíèì úàíûìû, åéâàù,

Áó âàãåÿäÿí úöìëÿ úàùàí áàõÿáÿð îëäó.

Ùÿñðÿòäÿ ãàëûá, âÿñëÿ öìèä åéëÿìèøÿì ìÿí,

Çöëìÿòäÿ ãàëûá, èñòÿéèì ùÿð àí ãÿìÿð îëäó.

Ñÿíñèç, ýþçÿëèì, ùèúðÿ äþçöá çÿùð è÷ÿðäèì,

Ýÿëúÿê éàíûìà çÿùð äþíöá áàë, øÿêÿð îëäó.
466
 Ýþðäöì ñÿíè, ùÿð äÿðäö ãÿìèì ýåòäè, äàüûëäû,
ßùâàëûìà áàõ, ñàíêè ýåúÿéäè, ñÿùÿð îëäó.

Õàãàíè, ñåâèí èíäè, éàðûí ðÿùìÿ ýÿëèáäèð,

Áóíäàí ñîðà êþíëöí, äåéÿñÿí, áÿõòÿâÿð îëäó.

45.

Åøãèí èøèí è÷èíäÿí ÿëèíè ÷ûõàðàðêàí,

Ôèòíÿ-ôÿñàä âåðäè áàø ðóçèýàðäà ÷îõ éàìàí.

Ùÿð êÿñ ñÿíèí êóéèíÿ éàðûì äÿôÿ äöøäöñÿ,

Èíàí êè, áèð íÿôÿñäÿ ìèí äÿôÿ î âåðäè úàí.

Ìèí áèð íåøòÿð áàòûðäû ãÿëáÿ ùÿð èøâÿ, ãÿìçÿí,

Äîäàüûí ìèí èø à÷äû úàíûí áàøûíà, úàíàí!

Òÿáèÿòèí ïÿëÿíýëÿð àäÿòèíè òóòóíúà,

Ãûéìàäû áó ÷ÿìÿíäÿ àçàä ýÿçÿ áèð àñëàí.

Ñþéëÿäèí: ñÿáèðëè îë, èøèí äöçÿëÿð ÿëáÿò,

Âàé îëñóí î èøÿ êè, îíó ñÿáð åäÿð àñàí.

Ñÿí éàñÿìÿí áóäàüû îëóðñàí áàøãàñûíà,

Èø ìÿíÿ ÷àòàíäàñà, äþíöá îëóðñàí òèêàí.

Ñÿíèí åøãèíèí îäó ýèçëè äöøäö êþíëöìÿ,

Èíäè àøêàð îä ÷ûõàð Õàãàíèíèí úàíûíäàí.

46.

Ýþçÿë éàðûì, ÷ûõûá ñåéð åéëÿ, ñÿùðà, ýþð, íÿ ÿëâàíäûð,

Ãûçûë ýöë ÿðüàâàí èëÿ øÿðàáè-âÿñë è÷ÿí àíäûð.

Ýöëÿ áöëáöë äåéÿð: — Íÿðýèç åäèð ìèí íàç, ìèí èøâÿ,

Ìÿýÿð íÿðýèç áóíó áèëìèð êè, áàüðû ãþí÷ÿíèí ãàíäûð?
467
Ìÿíÿ ñóñÿí íÿñèùÿò åéëÿéèð êè, åøãÿ àëäàíìà!
Íÿñèùÿò äèíëÿìÿç àøèã, áó ñóñÿíäÿíìè ïöíùàíäûð?

Ôÿëÿê òàðàú åäèá áàãûí áöñàòûíû, âåðÿð áàäÿ,

Éàøûë áèð þðòöê àëòûíäà ýöëöí ùàëû ïÿðèøàíäûð.

Àìàíäûð, ýåòìÿ ýöëçàðÿ êè, íàäàí áèð òèêàí ñÿùâÿí,

Ñÿíèí áàðìàüûíà áàòñà, êþíöëäÿ, áèë êè, òóôàíäûð.

Ýþçÿë äèëáÿð, áó ùöñí èëÿ ÿýÿð áàüà ãÿäÿì ãîéñàí,

Ýþðÿðñÿí: øàëûíà ëàëÿ, ãÿáàíÿ ñÿðâ ùåéðàíäûð.

ßýÿð áàäè-ñÿáà áàüäà äóéàðñà çöëôöíöí ÿòðèí,

Âåðèá ãÿëáèí, àëàð, ñþéëÿð êè, ãèéìÿò èíäè éöç úàíäûð.

Ñÿáà èëÿ ìÿíèì îðòàìäà áèð ãîâüà ãîïàð îíäà,

Äåéÿðëÿð: áó êöëÿêëÿ ÷àðïûøàí íèñàí íÿ íàäàíäûð!

47.
Úàíûì íÿ ãÿäÿð âàð, ìÿíÿ úàíàí ñÿí îëàðñàí,
Úàíäàí äà ÿçèç îëñà áèð èíñàí, ñÿí îëàðñàí.

Ñÿí èíäèéÿäÿê ãÿëáèì ö÷öí ãÿëá èäèí, åé éàð,

Áóíäàí ñîðà äà úàíûì ö÷öí úàí ñÿí îëàðñàí.

Ùÿð éàðÿì ÿýÿð îëñà, îíóí ìÿëùÿìè ñÿíñÿí,

Ùÿð äÿðäèì îëàðñà, îíà äÿðìàí ñÿí îëàðñàí.

Êþíëöí íåúÿ èñòÿðñÿ, åëÿ âåð ìÿíÿ ôÿðìàí,

Þìðöì íÿ ãÿäÿð âàð, ìÿíÿ ñîëòàí ñÿí îëàðñàí.

Åéëÿðñÿí ÿýÿð øÿðùèíè èìàí èëÿ êöôðöí,

Áàø ùÿðôëÿ ñÿðëþâùÿéè-äèâàí ñÿí îëàðñàí.

Áóíäàí áåëÿ àëäàòìà ìÿíè êöôðëÿ, äèíëÿ!

Õàãàíèéÿ ùÿì êöôð, ùÿì èìàí ñÿí îëàðñàí.

Õàãàíè íÿäèð? Ýÿëñÿí ÿýÿð, åé ýþçö øÿùëà!

ßëáÿòòÿ êè, Õàãàíèéÿ õàãàí ñÿí îëàðñàí.
468
 48.

Åé íàçëû ýþçÿë, øóð èëÿ ìåéõàíÿäÿ ðÿãñ åò!

Ìÿñò îë, ÷àë, îõó, ìÿúëèñè-ìÿñòàíÿäÿ ðÿãñ åò!

Ðÿããàñÿ ÿýÿð ìÿñò îëà, øþâã èëÿ åäÿð ðÿãñ,

Åé áàäÿ, áèð àç ñÿí äÿ áó ïåéìàíÿäÿ ðÿãñ åò!

Àäàáû àòûá, àðû áóðàõ, áîø ñþçÿ áàõìà,

Ìÿùðÿì äÿ éàõûíäûð áèçÿ, áèýàíÿ äÿ, ðÿãñ åò!

Áàòèíäÿ, ôÿãÿò, àøèã èëÿ ðÿãñ åëÿ, çàùèð,

Àãèë äÿ ñÿíÿ ñþéëÿñÿ, äèâàíÿ äÿ, ðÿãñ åò!

Ìÿëóìäó òÿêÿááöð àïàðûð çþâãö, ñÿôàíû,

Áÿçÿí óøàã îë, ñÿí åëÿ òèôëàíÿ äÿ ðÿãñ åò!

Áèð îâ éàðàñûíäàí òþêöëÿí ãàí êèìè ãàéíà,

Úîøüóí öðÿê îë, ñèíåéè-ïÿðâàíÿäÿ ðÿãñ åò!

Õàãàíè, ýåäèá áàüäàêû áöëáöëëÿðÿ óéìà,

Áàéãóøëàðûí àâàçûíà âèðàíÿäÿ ðÿãñ åò!

49.

Åøãèí èëÿ, äèëáÿðèì, áàõ, ÿãë ñÿðýÿðäàí ãàëûá,

Ýþðúÿéèí ýöë ÷þùðÿíè, úàí ýþçëÿðè ùåéðàí ãàëûá.

Åøãèíÿ äöøìöø ìÿýÿð ýöíäöç, ýåúÿ áó ÷ÿðõòÿê,

Òóòìàéûð àðàì, îäóð àâàðÿ, ñÿðýÿðäàí ãàëûá.

Ùÿð èêè àëÿìäÿ, ÷öíêè, ýþðìÿäè áèð àøèíà,

Îë Ýöíÿø ìèñëè úÿìàëûí ïÿðäÿäÿ ïöíùàí ãàëûá.

Êèì ýþðöáñÿ çöëôöíöí ÷îâãàíûíû, áèð òîï êèìè,

Áàøû ìåéäàíäà îíóí ÷îâãàíûíà ãóðáàí ãàëûá.
469
Êèì èòèðñÿ áàøûíû, âåðñÿ êþíöë ñÿí äèëáÿðÿ,
Ùàëû çöëôöíòÿê ïÿðèøàí, êàðû áèñàìàí ãàëûá.

Êèì ýþðöáñÿ ñÿíäÿêè àü äèøëÿðè áèð àí áåëÿ,

Äèøëÿéèá áàðìàüûíû, þìðö áîéó ùåéðàí ãàëûá.

Êèì ñÿíèí âÿñëèíäÿ áèð àáè-ùÿéàò àõòàðäûñà,

Þìðö âàðêÿí äÿñòýèðè-çöëìÿòè-ùèúðàí ãàëûá.

Ùÿð êèìÿ âÿñëèí íÿñèá îëìóø òÿëÿáñèç, äÿùðäÿ,

Áèð ñàüàëìàç äÿðä èëÿ, ýþðäöì êè, áèäÿðìàí ãàëûá.

Ñÿí êèìÿ âåðäèí êþíöë — îëäó úàùàíäà êàìéàá,

Áó ñÿáÿáäÿí ùÿð èêè àëÿìäÿ úàâèäàí ãàëûá.

Áèë, ñÿíèí åøãèíäÿ, åé äèëáÿð, éàçûã Õàãàíèéÿ,

Àüëàéàí ýþçëÿð ãàëûá, áèð äÿ äèëè-áöðéàí ãàëûá.

50.

Êþíëöì éåòÿð, íÿùàéÿò, î âöñàëÿ,

Úàí ãîâóøàð î ýöë öçëö úÿìàëÿ.

Àüëàéûðàì êè, ýþç éàøûì èíúèòÿê,

Ñÿïÿëÿíñèí ýöë äîäàüà, î õàëÿ.

Ìÿí úöðáÿúöð îíó õÿéàë åäÿíäÿ,

Ìÿúíóí îëóá, äöøöðÿì ìèí õÿéàëÿ.

Äÿëè êþíëöì éàðïàã êèìè òèòðÿéÿð,

Ùÿð äöøÿíäÿ ýþçöì î úöò ùèëàëÿ.

Ñÿáðèì òóòìóø èíäè ùèúðàí îðóúó,

Áÿëêÿ áèð ýöí ÷àòñûí åéäè-âöñàëÿ.

Óúàäûðñà âöñàëûíûí ìÿãàìû,

×àòàð àõûð ÿëèì ãÿñðè-úÿëàëÿ.
470
 Ãàíàä ÷àëàð öìèäèìèí áöëáöëö,
Áèð ýöú àëñà ñÿíäÿí î ïÿððö áàëÿ.

Âöñàëûíà íÿ òåç ÷àòäû áó êþíëöì,

Ãîðõóðàì êè, âàõòñûç ýÿëÿ çÿâàëÿ.

Õàãàíèíè òåç-òåç éàäà ñàëñà éàð,

Îíóí øåðè ÷àòàð éöêñÿê êÿìàëÿ.

51.

Òÿðèôè ýöë úàìàëûí äöøäöêäÿ áó úàùàíÿ,

Âàëåùëÿðèí ñÿäàñû éöêñÿëäè àñèìàíÿ.

Ýàù þðòäö, ýàù äà à÷äû çöëôöí î ìÿù úÿìàëëû,.

Äöíéàíû òóòäó çöëìÿò, ÷åâðèëäè ñèðð ÿéàíÿ.

Êèì êè, ñÿíèí îäóíäàí øàìòÿê àëûøäû, éàíäû,

Ýöëäö, ýöëöø îä îëäó, ìèí øþëÿ ñàëäû úàíà.

Àøèãëÿðÿ êè, áóíúà úþâðö úÿôà ñÿí åòäèí,

Ìÿí ýþðìÿäèì áèð àøèã äÿðääÿí ýÿëÿ ôÿüàíÿ.

Ùÿð áèð ãóøà î çöëôöí áèð ýöí ñÿíèí òîð îëñà,

Áèð äÿ î ãóø ãàéûòìàç þìðöíäÿ àøèéàíÿ.

Ðóùóí õÿçèíÿñèíäÿí ãèéìÿòëèäèð, áèë, åøãèí,

Ìÿí âàëåùÿì áó ëÿëÿ ìÿñêÿí îëàí î êàíÿ.

Àë ñÿí ìÿíèì úàíûìû, áèð áóñÿ âåð, à úàíàí!

Áèð áóñÿéÿ áó úàíûì, ñÿíúÿ, äÿéÿðìè, éà íÿ?

Õàãàíèéÿ íÿ ëàçûì ãûëûíúëà ùÿìëÿ åòìÿê,

Úàí âåðìÿéÿ éîëóíäà î àõòàðûð áÿùàíÿ.

471
 52.
Éàðûì ìÿíÿ úÿôàñûíû áèð àí êÿì åòìÿäè,
Éàíäûðäû ãÿëáèìè îäà, ÷åøìèí íÿì åòìÿäè.

Äöøìÿí äÿ õÿëãäÿí óòàíûá, öçäÿ ñöëù åäÿð,

Áèð áþéëÿ ñöëùö äÿ î ìÿíÿ áèð äÿì åòìÿäè.

“Åòìÿ” äåìÿêëÿ îëäó äèëèì èíúÿ òöê êèìè,

Ëàêèí, î, òöê ãÿäÿð ñèòÿìèíäÿí êÿì åòìÿäè.

Áèð ýöí, ùå÷ îëìàñà, öçöíö ýþñòÿðèá ìÿíÿ,

Ãÿìëÿ äîëó áó êþíëöìö î õöððÿì åòìÿäè.

Éàðûì áèð èíúèòÿê, ÷àëûøûá, äåøäè ñèíÿìè,

Éàðäû ñÿäÿô êèìè, éàðàìà ìÿëùÿì åòìÿäè.

Åøãè ÿñèð åéëÿäè, áàõ, äÿðäëè êþíëöìö,

Áèð àíëûüà îíó þçöíÿ ìÿùðÿì åòìÿäè.

Çöëì åéëÿìÿêäÿ áÿíçÿäè éàðûì áó àëÿìÿ,

Ëàêèí, î éàðûì åéëÿéÿíè àëÿì åòìÿäè.

Õàãàíèíèí éîëóíäà òþêöá ãÿì òèêàíëàðû,

Áèðúÿ òèêàí ýþòöðìÿéÿ ãÿääèí õÿì åòìÿäè.

53.
Êþíöë, ýÿë, áó åøã èëÿ ïåéìàíû òàçÿ åéëÿ!
Åøãèí áÿðàòû èëÿ, ýÿë, úàíû òàçÿ åéëÿ!

Êöôðöíÿ ÿââÿë-ÿââÿë èìàí ýÿòèð âÿ ñîíðà,

Èìàí äåäèêäÿ, äÿðùàë èìàíû òàçÿ åéëÿ!

Àøèãëÿðÿ éàðàøìàç áöòñöç íàìàçà äóðìàã,

Îë áöòïÿðÿñò, î êþùíÿ öíâàíû òàçÿ åéëÿ!

Ñöðìÿ ãóðó éåðäÿ ñÿí ýÿìèñèíè õÿéàëûí,

Ãÿëáèíäÿ éàíüû âàðñà, òóôàíû òàçÿ åéëÿ!
472
Ùÿð äÿðäèíÿ, èíàí êè, äÿðäèí þçö äÿâàäûð,
Èíäè éåíÿ áó äÿðäÿ äÿðìàíû òàçÿ åéëÿ!

ßýÿð èêè àëÿìäÿí õÿðàú àëìàã äèëÿðñÿí,

ßââÿë åøãèí âåðäèéè ôÿðìàíû òàçÿ åéëÿ!

Ýþçÿëëÿðèí ýþçöíäÿí ýÿëÿí ãÿìçÿ îõóíà,

Ñèíÿ à÷, ãÿëïÿëÿíìèø éàðàíû òàçÿ åéëÿ!

Êþíöë, áàùàð ñåâèðñÿí, ýþçÿëëÿð äÿ áàùàðäûð,

Îíëàðà áàõ, êþíöëäÿ áîñòàíû òàçÿ åéëÿ!

Áèð ýöëäàíäûð áó äöíéà, îíóí ðåéùàíû ãÿìäèð,

Ñÿí, ýÿë, åøãèí ñóéóéëà ðåéùàíû òàçÿ åéëÿ!

Áó äöíéàäà ìÿúíóíëóã óíóäóëóá ýåòìèøñÿ,

Ýÿë, åé Õàãàíè, êå÷ìèø äàñòàíû òàçÿ åéëÿ!

54.

Åøãèíäÿ, åé ýþçÿë, ðàùàò îëìàã ùÿðàìäûð,

Åøãèí îäóíäà éàíìàéàí ùÿð êèìñÿ õàìäûð.

Ùå÷ êÿñ ñÿíèíëÿ ÷àòìàäû áèð àðèçóñóíà,

Éîõëóã ìÿùÿááÿòèíäÿ éåýàíÿ äÿâàìäûð.

Âÿñëèí éîëó ÿýÿð éöç èë îëñà, íÿ åéáè âàð,

Ëöòôöí îëóðñà, áèðúÿ ãÿäÿìäÿ òàìàìäûð.

Øÿùðèí áöòöí ÿùàëèñè åøãèíëÿ ìÿñò îëóá,

Ñþéëÿ, áèçè áó ùàëÿ ñàëàí ùàíñû úàìäûð?

Åøãèí éîëóíäà âàð-éîõó ãîéäóã ãóìàðà áèç,

Äÿðäèí áèçè ìàò åòäè, áó íÿ èíòèãàìäûð?

Úþâðö úÿôàíû åòìÿäèí ùå÷ âàõò ìöçàéèãÿ,

Âÿñëèí áèçÿ íå÷öí áó úàùàíäà ùàðàìäûð?

473
Ùÿð ãÿëáÿ ãÿñä åäèá, îíà ìèí äàü âóðìóñàí,
Ìèí àä ãîéóá î äàüà, äåéÿðñÿí ãóëàìäûð.

Õàãàíèíèí öðÿêäÿ áèð àòÿøëè äàüû âàð,

Þéðÿí, ýþðÿê, îíà âåðèëÿí ùàíñû íàìäûð?

55.
Ùöñí àòûí ñÿí, åé ýþçÿë, ìåéäàíäà, ýÿë, úþâëàíà ñàë!
Áàøûíû àøèãëÿðèí äþíäÿð êîñà, ÷îâãàíÿ ñàë!

Åøãè ýàù òàú åéëÿéèá, ãîé áàøûíà àøèãëÿðèí,

Çöëôöíö ýàùè êÿìÿíä åò, áîéíóíà ìÿðäàíÿ ñàë!

Ñèíÿíèí åøãèíäÿ àëÿì ñèíÿñèíÿ äàø âóðàð,

Åé ýþçÿë, ñèíÿíäÿêè î êîñëàðû çèíäàíÿ ñàë!

Ùöñíöíÿ ùåéðàí áàõàðëàð úÿííÿòèí ùóðèëÿðè,

Áèð íÿçÿðëÿ îíëàðû õàð åéëÿéèá, ùÿéúàíÿ ñàë!

Ãÿëáèìèí ãàíû íÿäèð, òþêñöí éåðÿ îë õÿíúÿðèí,

ßãëèìè, ýÿë, àë ìÿíèì, áó ðóùóìó àë, ãàíÿ ñàë!

Êöôð, èìàí ñöëù åäèá, ãàëõ, áèðúÿ ýþñòÿð ùöñöíöíö,

Ôèòíÿ ãàëäûðìàã äèëÿðñÿíñÿ, î çöëôö éàíÿ ñàë!

Àõûð, åé õóðøèäè-òàáàí, êèì èúàçÿ âåðäè êè,

Ñÿí Õîðàñàíÿ ñàëàí ãîâüàíû, ýÿë, Øèðâàíÿ ñàë?

Áàü÷àéà áàõñàí, éÿãèí áöëáöë þëÿð, ýöë õàð îëàð,

Áèð íÿçÿð, åé úàí àëàí, áó ýöëøÿíè-õÿíäàíÿ ñàë!

Áÿëêÿ âÿñëèí íàìÿñè áèð àéðû àäëà áàøëàéûð,

Ùþðìÿò åò, Õàãàíèíèí, ýÿë, àäûíû ïàéàíÿ ñàë!

56.

Íÿ ýþçÿëñÿí, ðóù à÷àíñàí, ëöòôêàðñàí, åé íÿñèì!

Êÿäÿðëÿðè äàüûäàí áèð íîáàùàðñàí, åé íÿñèì!
474
Ýþéÿð÷èíòÿê ýÿòèðèðñÿí éàðäàí õÿáÿð ìÿíÿ ñÿí,
Íÿ õîøõÿáÿð åë÷è êèìè õîøðÿôòàðñàí, åé íÿñèì?!

Ñÿíèíëÿ áó ýþçëÿðèìÿ èøûã ýÿëèá Éÿãóáòÿê,

Åëÿ áèë êè, Éóñèôèìäÿí éàäèýàðñàí, åé íÿñèì!

Î âöãàðëû, ñöñÿí èéëè òöðê ýþçÿëèí ýþðÿíäÿ,

Ìÿíèì êþíöë ñèððëÿðèìè ñàíàéàðñàí, åé íÿñèì!

ßùâàëûìû äåéèá, îíäàí ìÿíÿ úàâàá àë, ýÿòèð,

Øèðèí äèëëè, ùÿçèí ñÿñëè ðóçèýàðñàí, åé íÿñèì!

Ñÿíè îíóí õàêè-ïàéû, ýÿòèð õàêè-ïàéèíäÿí,

Ýþçëÿðèìÿ ñöðìÿ åäèì, ìÿíÿ éàðñàí, åé íÿñèì!

Ìÿí çöëôöíäÿí ñþç à÷ìàüà ãîðõóðàìñà, ñÿí íåúÿ,

Úÿñàðÿòëÿ ýåäèá, îðäà äîëàíàðñàí, åé íÿñèí!

Êþíëöì îíóí çöëôö è÷ðÿ éàìàí áÿíäÿ äöøöáäöð,

Áÿëêÿ ìÿíÿ þç êþíëöìö ãàéòàðàðñàí, åé íÿñèì!

Þçö ÿýÿð ñàõëàéàðñà, öðÿéèìè, ãîéìà ñÿí,

Ñÿí êè, ìÿíÿ þç âÿäÿíäÿ âÿôàäàðñàí, åé íÿñèì!

Þçöí ýèçëè îëñàí áåëÿ, ñåùðèí àøêàð ýþðöíöð,

Ñàíêè, øàèð Õàãàíèëÿ ùÿìãàòàðñàí, åé íÿñèì!

57.

Ñÿíèí êóéèíäÿ áèòìèø õàð ìÿíèì÷öí òàçÿ ñöñÿíäèð,

Î çöëôöí ùÿð òåëè éóðäñóç ãàëàí áó ãÿëáÿ ìÿñêÿíäèð.

Ñÿíèí êóéèíäÿ ýþçäÿí îë ãÿäÿð ãàí-éàø àõûòäûì êè,

Ãàïûíäà ùÿð äàøûí áàüðû î ãàíäàí ëÿëÿ ìÿäÿíäèð.

Ôÿëÿêëÿð îëäó ùÿìäÿðäèì, ìÿíèìòÿê ýåéäè ýþé êþéíÿê,

Ýþðöíúÿ ùÿìäÿìèì ãöññÿ, èøèì àù èëÿ øèéâÿíäèð.

Ýþçöì ñÿíäÿí ñàâàé äèëáÿð äàëûíúà áàõìàç, åé úàíàí!

Îäóð ùÿð êèðïèéèì áèð ýþçòèêÿí õóíàáÿ ñóçÿíäèð.
475
Î âàõòäàí êè, ñÿíÿ ìÿí äîñò äåéèá, åëàíè-åøã åòäèì,
Î ýöíäÿí áàõ, áöòöí àëÿì ìÿíèìëÿ ãàíëû äöøìÿíäèð.

Ýþðÿíäÿ åøãèìè ùÿð êÿñ, éÿãèí åòäè áó ÷ûëüûíëûã,

Ùÿìèøÿ àòÿøèí åøã èëÿ éàðû ñåâäèéèìäÿíäèð.

Ñÿíèí ñåâäà òîðóíäà áÿíäÿì, åé äèëáÿð, èíàí, éîõñà,

Ýþéöí éåääè ãàòû Õàãàíèéÿ éàõøû íèøèìÿíäèð.

58.
Ñÿùÿð à÷ûëäû, ýþçÿë, øèøÿ à÷, ýÿòèð áàäÿ!
Ýöíÿø êèìè ìÿíÿ ñÿí áàäÿ âåð áó äöíéàäÿ.

Ñÿìàäÿ áàéðàì àéðû ÷öí éÿùÿð ãîéóð àòûíà,

Ýöë öçëö ñàãè, òÿëÿñ, ìåéëÿ, ýÿë, éåòèø äàäÿ.

À÷ûá íèãàáûíû öçäÿí, ìÿíè àëîâëàíäûð,

Êè, øàì êèìè àõûäûì ýþç éàøû áó ñþâäàäÿ.

Êþíöë êè, îëìàéàúàãìûø ÿëèíëÿ àáàäàí,

Áàðû õÿðàá åäèá, îä âóð áó ìöëêè-áÿðáàäÿ.

Ýöëàáû òÿðëè öçöíäÿí àõûò î øÿðáÿòÿ êèì,

Øÿêÿð ëÿáèí ìÿíÿ áÿõø åòäè ëÿëè ñÿùáàäÿ.

Ñÿíÿ ñàéàíäà ìÿíèì ñåâýèëèì ýöíàùëàðûìû,

Êå÷ îíëàðû êÿðÿìèíëÿ áó ãÿëáè-íàøàäÿ.

Ýþðöá äÿ øåðèíè Õàãàíèíèí, áèð èíñàô åò,

Òàáàãëà èíúè ìöêàôàò âåð î óñòàäÿ.

59.
Êå÷ìèø ýåúÿ, îë éàðÿ èñèòìÿ ÿñÿð åòäè,
Ýþíäÿðäè äàëûìúà, ýåúÿ âàõòû õÿáÿð åòäè.

Ýåòäèì, ÿëèìè äèøëÿéÿðÿê, ñþéëÿäèì, åé âàù!..

Áó ùàíñû ìÿðÿçäèð êè, î áþéëÿ ùÿçÿð åòäè?
476
 Ýþðäöì êè, ñàðàëìûø, öçö — îäëó, þçö — ëÿðçàí,
Ýóéà êè, Ýöíÿø ìÿüðèáÿ ñàðû ñÿôÿð åòäè.

Ìÿí ÿìð åëÿäèì, ùàçûð îëà ãàí àëàí, îëäó,

Ãàí àëìàüà î íåøòÿðèíè êàðèýÿð åòäè.

À÷äûãúà éàðà íåøòÿð îíóí øàù äàìàðûíäà,

Ùÿð íåøòÿðè õÿíúÿð êèìè ãÿëáèìäÿ éåð åòäè.

Íåøòÿðëÿ ãîëóíäàí ãàí àëàíäà îíóí ùÿð àí,

Ãÿëáèìäÿí àëûá ãàí, ìÿíè îíäàí áåòÿð åòäè.

Ùÿð ãÿìçÿñè ìÿíäÿí íÿ ãÿäÿð òþêìöø èäè ãàí,

Àõäû áèëÿéèíäÿí ýþçÿëèí, òåøòè òÿð åòäè.

Õàãàíè öçö ñàíêè ùàìàí òåøò èäè çÿðäÿí,

Î òåøòÿ àõàí ãàíñà ýþçöìäÿí ýöçÿð åòäè.

60.

Ùöñíöíöí éöçäÿí áèðèíÿ ìàëèê îëìàç íîâáàùàð,

Ñÿí ãÿäÿð çöëì åòìÿìèø ìÿçëóìëàðà áó ðóçèýàð.

Áÿðãÿðàð îëìàç áèð àí ÿñëà áó äöíéàíûí èøè,

Êàø ñÿíèí åøãèí îëàéäû þç éåðèíäÿ áÿðãÿðàð.

Ãîé ãûíà öðéàí ãûëûíúû, áîø éåðÿ ýÿçìÿ ùÿðèô,

Éîõäóð àëÿìäÿ ñÿíÿ ãàðøû äóðàí áèð íàìäàð!

Èõòèéàðûí êèìäÿäèðñÿ, éîõäóð îíäàí áèð ÿñÿð,

Ìÿí êèìè áèð áèíÿâàéÿ âåðìÿìèøñÿí èõòèéàð.

Áèð áåëÿ äþâðàíäà ñÿíäÿí ãà÷ìàã îëìàç, áèë áóíó,

×öíêè, àçàä èíñàíà äþâðàí àìàíñûç òîð ãóðàð.

Éîõ øèêàéÿò åòìÿéÿ ùàããû, ÷ÿêèðñÿ êèì ãÿìèí,

×öíêè ùÿð áèð äÿðäëè ãÿëáÿ îë ãÿìèíäèð ãÿìêöñàð.
477
Ìÿí áèëèá õàñèééÿòèí, ùå÷ áóñÿäÿí ñþç à÷ìûðàì,
Àíëàéàð áó ðÿìçèìè îë êÿñ êè, âóðìóø øàùìàð.

Ñÿí äÿ, åé Õàãàíèíèí êþíëö, ðàùàòëûã èñòÿìÿ,

Åøã îëàí éåðäÿ ðàùàòëûã, áèë, òóòà áèëìÿç ãÿðàð.

61.
Ùèúðàí ýåúÿñè ñöáùÿ ãÿäÿð îääà éàíûð úàí,
Õîø ñþç äåñÿí, ÿëáÿòòÿ, ñàüàëëàì ìÿí, à úåéðàí!

Ñÿí éàõøû áèëèðñÿí, áó êþíöë òÿêúÿ ñÿíèíäèð,

Þìðöì òöêÿíèáäèð, íÿ îëàð ãåéäèìÿ ãàëñàí?!

Ãåéðÿò ÷ÿêÿðÿê, ùåé äîäàüû äèøëÿéèðÿì ìÿí,

Ýÿëñÿí ìÿíèì àüóøóìà, îëëàì ñÿíÿ ãóðáàí.

Ñÿí âÿäÿ âåðèáñÿí, àëàúàãñàí úàíû ìÿíäÿí,

Ìÿí ãîðõóðàì, åé éàð êè, áó âÿäÿí ÷ûõà éàääàí.

Êèðïèêëÿðè äèðíàãëà äöçÿðêÿí ýþçöì öñòÿ,

Àëìàñëàðû úÿçá åòäè ìÿíèì áàðìàüûì àñàí.

Õàãàíè áåëÿ èíúèëÿðè ñÿïäè úÿùàíà,

Åøãèíëÿ î ýÿëìèø áåëÿ èëùàìÿ, à úàíàí!

62.
Áÿçèëÿðèí ôèêðèíúÿ àë÷àã îëñàã ùàìûäàí,
Ëàêèí õàëãûí è÷èíäÿ áèçèê íÿúèá áèð èíñàí.

Äþâëÿòëèëÿð øàääûðñà ãÿáóë çàìàíû ÿýÿð,

Ãÿáóëñóç äà áèç îëëóã ìþùòÿðÿì, öçö õÿíäàí.

ßýÿð ñÿí ìóðàäûíà ÷àòìàãëà ôÿõð åäèðñÿí,

Áó èúç èëÿ áèç ñÿíäÿí àðòûã îëëóã êàìðàí.

ßýÿð ìåéëÿ êåôëèñÿí, áèë, ñÿíäÿí äàùà àðòûã,

Ãÿëáèìèçÿ êåô âåðèð þç ãÿìèìèç ùÿð çàìàí.
478
Ãÿëáäÿ àúû ãöññÿëÿð, öçäÿ øèðèí õÿíäÿìèç,
Ùå÷ öçöìöç òóðøóìàç, ýöë êèìèéèê — ÿðüÿâàí.

Çþùä èëÿ ýþñòÿðèðñÿí êÿðàìÿòëè þçöíö,

Áèç äÿ áó ìèíâàë èëÿ éöêñÿëèðèê àíáààí.

Ùåéô êè, ýåòäè áàäà þìðöìöç, îëäó ùÿäÿð,

Þìðÿ òÿÿññöô äåéÿ, ýþç éàøû îëäó íèøàí.

Êå÷äè êå÷ÿí ýöíëÿðèì, ãàëäû ýÿëÿí ýöíëÿð àù,

Ùÿð à÷ûëàí ñöáùÿ Ýöí íóðó îëàð ÿðìÿüàí.

Ñþéëÿäèí: “Õàãàíèéà, äÿðäèíè äÿðê åòìèðèê”,

Áèç äàùà àçàäÿéèê, åé áèçÿ ëàãåéä îëàí!

63.

Âàðäûð øèêàéÿòèì áó áÿòÿð ðóçèýàðäÿí,

Åòäè éàìàí õÿúèë ìÿíè î ãÿìêöñàðäÿí.

Äîñòëàð äà, àèëÿì äÿ ìÿíÿ ÷ÿï áàõûð, íèéÿ?

Ðÿíúèäÿ ãàëìûøàì ôÿëÿêè-êÿúìÿäàðäÿí.

Ìþùíÿòëÿ ãÿìëÿð èíäè ÿñèð åéëÿéèá ìÿíè,

Îíëàð ùöúóì åäèð ìÿíÿ äþðä áèð êÿíàðäÿí.

Ùåéðÿòäÿéÿì: çÿìàíÿ ìÿíè õàð åäèð íå÷èí?

Ñàëìûø íå÷èí ìÿíè áåëÿ î åòèáàðäÿí?

Þìðöì, ýöíöì òöêÿíäè ìÿíèì ãÿìëÿð è÷ðÿ, àù,

Ùàëûì äîëàíäû, äöøäöì ÿúÿá èãòèäàðäÿí!

Èçùàð åäèì êèìÿ, àõû, áó äÿðäö ãÿìëÿðè,

Ìÿí áèíÿñèáÿì ÿùëäÿí, ùÿì ðóçèýàðäÿí.

Áèð ùÿìäÿìèì îëàðñà òàïàðäûì ðàùàòëûüû,

Úàíÿ ýÿëèá úàíûì áó óçóí èíòèçàðäÿí.
479
Èíäè íÿ ìÿðäëèê, íÿ âÿôàäÿí ÿñÿð ãàëûá,
Ñèìöðüòÿê éîõ îëäó áèçèì ðóçèýàðäÿí.

Ùå÷ áèð êÿñÿ çÿìàíÿäÿ éîõ åòèáàð, èíàì,

Ñàíêè êþ÷öá ýåäèá ùàìûñû áó äèéàðäÿí.

Äåðëÿð áó èë óüóðëó îëàð áÿõòè øàèðèí,

Áàõìûø ôÿëÿê ìÿýÿð öçöíÿ õîø ìÿäàðäÿí.

Õàãàíèéÿì, ìÿí ßùìÿäÿ ïàáÿñòÿéÿì, áóäóð,

Ñîëòàí ìÿíÿì ñþç ÿùëèíÿ ùÿð áèð ÿéàðäÿí.

64.

Ùöñí ðèêàáûíäà, áàõ, øÿìñö ãÿìÿð ýåòìÿäÿ,

Ëÿáëÿðèí àðäûíúà äà øÿùäö øÿêÿð ýåòìÿäÿ.

Äöíéàäà àâàðÿòÿê ýÿçìÿäÿ àøèãëÿðèí,

Îíëàðûí àðäûíúà ÿãë çèðö çÿáÿð ýåòìÿäÿ.

Êèìñÿ ýþðÿðñÿ ñÿíè, ýþçëÿðè äÿðäÿ äöøÿð,

Ùöñíöíöí àòÿøèëÿ ýþçäÿí ÿñÿð ýåòìÿäÿ.

Ñÿáð êÿñàä îëäó áó åøã áàçàðûíäà, àù,

Åøã éîëóíäà òàìàì ðóùö úèéÿð ýåòìÿäÿ.

Ùàñèëè Õàãàíèíèí äÿðä, ãÿì îëóá, éîëóíäà,

Ñàíêè ãÿëÿì áàø öñòÿ øàìö ñÿùÿð ýåòìÿäÿ.

65.

Ãÿëáèìäÿ ùèúð äÿðäè àñàí îëà áèëÿðìè?

Ýÿëäè ãèéàìÿò, ÿùâàë øàäìàí îëà áèëÿðìè?

Ùöñíöíëÿ êàìðàíñàí, ìÿíñÿ ùèúðàí ÿñèðè,

Ùèúðàí ÿñèðè, ñþéëÿ, õÿíäàí îëà áèëÿðìè?
480
Ïåéüàì åéëÿìèøäèí, ÿùâàëû áèëäèðèì ìÿí,
Ñÿíñèç áó äÿðäÿ, ñþéëÿ, äÿðìàí îëà áèëÿðìè?

Úåéðàí êèìè áó àøèã “éàùó” ÷ÿêèð äÿìàäÿì,

Áóíäàí êÿñÿðëè íàëÿ, ÿôãàí îëà áèëÿðìè?

Ùèúðèíäÿ õÿñòÿëÿíäèì, àúèç ãàëûá òÿáèáèì,

Ùèúðàí îëàíäà, ñàüëàì áèð úàí îëà áèëÿðìè?

Ìÿí èñòÿðÿì áó ñèððè ïöíùàí åäèì áÿøÿðäÿí,

Îäëó ñóéóí ìÿêàíû ïöíùàí îëà áèëÿðìè?

Ïåéüàì éà êè, íàìÿí ýÿëäèêäÿ òîðïàã îëëàì,

Áèð îâ êè, ñåéä îëóðäó, ñåéðàí îëà áèëÿðìè?

Òåëëÿ òèêèëñÿ íàìÿ, ýþç éàøû ìþùð îëàðñà,

Áóíäàí äàùà ìöêÿììÿë öíâàí îëà áèëÿðìè?

Çóëôöíëÿ áàüëû íàìÿí ýÿëäèêäÿ, òóôàí åòäèì,

Øÿêê åòìÿ: ýþç éàøûéëà òóôàí îëà áèëÿðìè?

Õàãàíè àù è÷èíäÿ, úàíû ýåäèð ÿëèíäÿí,

Éà ðÿá, áåëÿ ñèòÿìêàð úàíàí îëà áèëÿðìè?

66.

Ýåúÿëÿð øàì êèìè éàíûð õÿéàëûí,

Úàí áàüûí áÿçÿéèð ñÿíèí úÿìàëûí!

Ìÿùÿááÿò ýöíÿøè ùÿð ýöí ñà÷ûð íóð,

Îëìóøäóð î àíúàã ñÿíèí ìèñàëûí.

Ôèòíÿëÿð øàùûíûí ëÿøêÿðè ùÿð èë

Îëìóøäóð ùÿìèøÿ î çöëôö õàëûí.

Ýþçÿëëèê Ðÿõøèíè ÷àïìà ùÿð éàíà,

Àëÿìè äàüûäàð çÿðáèí, âÿáàëûí.
481
 Ìÿí ñÿíèí èøâÿíÿ êþíöë âåðìèøÿì,
Äå, êèìÿ äÿéìÿìèø ñÿíèí çÿâàëûí?

Õàãàíè äàèìà àðçóëàéûð êè,

Îíà íÿñèá îëñóí áèð ýöí âöñàëûí.

Ùÿð ýöí õÿéàëûíäà ñÿíñÿí, ýåúÿëÿð,

Áèë, îíó áàüðûíà áàñûð õÿéàëûí!

67.

Ãÿëáè éàíàí àøèãÿ õèñëÿòèí åòìÿç âÿôà,

×öíêè, ñÿíèí õèñëÿòèí þéðÿøèá åòñèí úÿôà.

Ìÿí ùÿäÿô îëäóì ñÿíÿ, çöëìöíÿ äþçäöì, ýþçÿë,

Âóð îõóíó ãÿëáèìÿ, äÿðäèìÿ îëñóí äÿâà.

Ïÿðäÿ ÷ÿêèáñÿ ýåúÿ ñèððèìèí öñòÿ ìÿíèì,

Èñòÿðÿì àùûì îäó ýöíäöçÿ ïÿðäÿ òóòà.

Ëåéê ðÿãèá ãîðõóñó, áèð äÿ ýöìàíñûçëûüûì,

Ãîéìàäû áîë àù ÷ÿêÿì, òà êè, òóòóëñóí ùàâà.

Ãèéìÿòèíè ñåâýèíèí ãÿëá íÿ áèëñèí àõû,

Ñþéëÿ, áèëèðìè ñÿäÿô íÿäèð ýþùÿð÷èí áÿùà?

×àòñà öçöíäÿí ÿñÿð ýöëøÿíÿ áèð àçúà, áèë,

Ðÿää åëÿéÿð Íîâðóçóí òþùôÿñèí áàäè-ñÿáà.

Ãÿëáè âóðóðêàí ñåâÿð Õàãàíè äàèì ñÿíè,

Áÿëêÿ îíóí åøãèíÿ ãÿëáèí åäÿ åòèíà!

68.

Åøãèíèí õÿéàëû, ñåâýèëè úàíàí,

Áàøûìäàí ÷ûõìàéûð ìÿíèì áèðúÿ àí.

Õÿéàëûí úàíûìà áèð îä ñàëûá êè,

Ñþíäöðìÿç, ãîïñà äà éöç êÿðÿ òóôàí.
482
Éöç äîíà ýèðèðÿì, íåéëÿéèì, ñÿíäÿ,
Åøãäÿí ýþðöíìöð êè÷èê áèð íèøàí.

Åøã èëÿ éàøàäûì ìÿí áó âàõòàäÿê,

Þëöíúÿ äþíìÿðÿì ÿñëà áó éîëäàí.

Äÿðäèìè éàçûðêÿí ÿëëÿðèì ÿñäè,

Úàíûí÷öí, ãàëìàìûø âöúóäóìäà úàí.

Õàãàíè äÿðäèíè øÿðù åòìÿê îëìàç,

ßýÿð éàçûëñà äà éöç áåëÿ äàñòàí.

69.

Áèëìÿçäèì êè, áàøûìà áÿëà èìèø ìÿùÿááÿò,

Áó úàùàíäà òÿê ìÿíÿ ãàðøû áÿñëÿð ÿäàâÿò.

Áèð äÿñòÿ ýöë ýþðöíäö ýþçëÿðèìÿ óçàãäàí,

Éàõûíëàøûá íÿ ýþðäöì? Éàíàð îäìóø î àôÿò.

Ýöìöøòÿê ÷ûõäû ÿëäÿí ñÿëàìÿòëèê, íåéëÿéèì?

Äàø àëòûíäàí ÿëèíè ÷ûõàðìàäû ôÿðàñÿò.

Ñÿáð ãà÷ûá, ãóðòàðäû ìÿùÿááÿò ìåéäàíûíäàí,

Ýþðäö ùÿðèô ýöúëöäöð, þçöíäÿ éîõ ìÿòàíÿò.

Äþðä áàðìàã éîë àéûðûð ìÿùÿááÿòëÿ úÿôàíû,

Éöç àüàúäûð âÿôàäàí ÿùäÿ ãÿäÿð ìÿñàôÿò.

Êþíöë ãàëäû ýåðèäÿ âöñàëûí êàðâàíûíäàí,

×öíêè ìÿíçèë óçàãäûð, àò — àõñàã, éîë — íàðàùÿò.

Õàãàíèíèí íàëÿñè þòöá êå÷äè ôÿëÿêäÿí,

Ùÿð àääûìäà åøã îíà ýþñòÿðäè ìèí ôÿëàêÿò.

483
 70.

Åøãèíèí ñÿäàñû úàùàíà äöøäö,

Ùÿð ñÿíè ñåâÿí êÿñ çèéàíà äöøäö.

Ùÿëÿ ýÿëìÿìèøäèí áó äöíéàéà ñÿí,

Øþùðÿòèí éàéûëäû, ùÿð éàíà äöøäö.

Äÿðäèí öðÿéèìÿ áèð îä âóðäó êè,

Àëîâó éöêñÿëèá, Êåéâàíà äöøäö.

Ñÿí èíäè ðàùàò îë, êþíëöìöí àäû

Ìÿëàìÿòëÿ äèëÿ, äÿùàíà äöøäö.

Ùå÷ òàïà áèëÿðìè èøëÿðèì ÿíúàì?

Èíäè êè, áó ôèòíÿ ìåéäàíà äöøäö.

Þëäöðìÿê èñòÿéÿí ðÿãèá úÿëä äóðóá,

Äåäè: — Íÿ éàõøû îâ íèøàíà äöøäö.

Õàãàíè, èëàíëà áàüáàí ìÿñÿëè

Áóðàäà — éåðèíäÿ äàñòàíà äöøäö*.

71.

Òåëëÿðèíè äàüûòìà, éàðûì, áèçÿ çèéàíäûð,

Ãÿìýèí-ãÿìýèí îòóðìà, äöíéà ãîïàð, àìàíäûð!

Ãÿçà ãûëûíúûäûð î, èòèëÿìÿ ãÿìçÿíè,

Áó èøâÿ-íàç äåéèëäèð, ãÿòëèì ö÷öí ôÿðìàíäûð.

ßýÿð ãîðõóì âàðñà äà ñÿíèí äöøìÿíëÿðèíäÿí,

Ìÿíÿ ùèðñèí òóòóðñà, áó îíëàðäàí éàìàíäûð.

Àúûüûí èøâÿäÿíñÿ, åéáè éîõäóð, ðàçûéàì,

Áóíà ùå÷ áèð ñþç îëìàç, áóíà äþçìÿê àñàíäûð.
484
Áèð êÿñ éàìàí äàíûøñà ÿýÿð ìÿíäÿí, èíàíìà,
Úîøóá ÷ûõìà þçöíäÿí, ùèääÿòëÿíìÿ, éàëàíäûð.

Éåðèíäÿí îéíàéàðàã ùÿäÿëÿìÿ áèð êÿñè,

Õöñóñÿí, áèð øÿõñè êè, ñÿíèíëÿ ùÿìçÿáàíäûð.

Àíä îëñóí, ïèñëèéèíÿ äàíûøìàäûì áèðúÿ ñþç,

Øàùèääèð þç õÿéàëûí, ùàëûì îíà ÿéàíäûð.

Ðÿâà äåéèë, ùÿð ýþçö ýöë öçöíÿ áàüëàìàã,

Ñÿíè ýþðÿí ùÿð àøèã úàìàëûíà ùåéðàíäûð.

Ìÿí âÿôàëû àøèãÿì, ñÿí äÿ åøãÿ ñàäèã îë,

Áèçèì êè, áó åøãèìèç àüûçëàðäà äàñòàíäûð.

ßýÿð âàðñà ýöíàùû, Õàãàíè þç úàíûéëà,

Öçð èñòÿéèð, èñòÿñÿí, úàíûì ñÿíÿ ãóðáàíäûð.

72.

Ñåâäàíûí áàéðàüû àëèäèð, àëè,

Ñÿáðèìèí êèñÿñè ãàëûáäûð õàëè.

Åøãÿ þç õîøóìëà òóòóëìàäûì ìÿí,

Çÿðóðÿò ÿëèìäÿí àëäû ìàúàëû.

Ìÿíèì òàëåéèìëÿ åøãèí óëäóçó,

Åëÿ äîñòëàøûá êè, éîõäóð çàâàëû.

Âöñàë áóäàüûíà ÿëèì ÷àòìàéûð,

Îíóí óúàëûãäà éîõäóð ìèñàëû.

Çöëôöíö ýþðÿðêÿí õîø, ýöëÿðÿì ìÿí,

×öíêè, õàòûðëàäûð òÿçÿ ùèëàëû.

Õàãàíè êþíëöíäÿ íÿ éàçûëìûøñà,

Îíóí ãÿìèëÿäèð þç ùÿñáè-ùàëû.
485
 73.

Êþíëöì òóòìàìûøäûð îõóíà ñöïÿð,

Ñÿíèí ùÿäÿôèíäèð áó ãàíëû úèéÿð.

Áó áèð ãàéäàäûð êè, ñÿíèí éîëóíäà,

Áàøûíäàí êå÷ÿíëÿð âöñàëÿ éåòÿð.

Âÿñëèí ôÿçàñûíäà, ÷îõ ãÿðèáÿäèð,

Î ãóøëàð óúàð êè, ãàíàääàí êå÷ÿð.

ßúÿë ýþðïöñöíÿ áÿíçÿéèð åøãèí,

Îðàäàí êå÷ìÿéÿí éîõäóð áèð íÿôÿð.

Ìÿí ñÿíèí õÿñòÿíÿì, ñÿí ìÿíÿ ëàãåéä,

Êèìèí äÿðäè âàðäûð áó äÿðääÿí áÿòÿð?

Õàãàíè ñÿíèíäèð, ùàëûíà ãàë, ýÿë,

Ñÿíäÿí þçýÿ éîõäóð äîñòó, à äèëáÿð!

74.

Ìÿðäëèêäÿí ñàâàéû íÿ ýöíàùûì âàð,

Êè, ìÿíè èëëÿðëÿ àíìûðñàí, åé éàð?!

Äåäèí êè, ãà÷ìàðàì, éåíÿ äÿ ãà÷äûí,

Äåäèí: çöëì åòìÿðÿì, îëäóí çöëìêàð.

Ùèúðàí ñþçö öñòÿ äóðóð áàðìàüûí,

×åâèð áó âÿðÿãè áèð éîë, íÿ îëàð?

Ñÿíèí ñÿðõîøóíäóð, éûõìà êþíëöìö,

Èýèä ñàéûëìàéûð ñÿðõîø éûõàíëàð.

Äþéöøäÿ Ðöñòÿìäèð òÿê áÿðàáÿðèí,

Ìÿíäÿ î ýöú ùàíû, âóðóøäàí íÿ êàð?
486
 Àòûíûí òîçóíà ÷àòñàì, íÿ ôàéäà?
Àðàäà éöç èëëèê áèð ìÿñàôÿ âàð.

Ñÿíèí ñóðÿòèíè ðÿñì åòìÿê ö÷öí,

Õàãàíèíèí ãÿëáè ãàí îëìóø, íèýàð!

75.

×öíêè, äöøöá öðÿéèì çöëôöí è÷ðÿ êÿìÿíäÿ,

Áÿçÿí øàìòÿê àüëàðàì, ýþçöì ýöëÿð áÿçÿí äÿ.

Ýàù îõóäóð à÷ìàäàí ìÿêòóáóíó âöñàëûí,

Ýàù õÿéàëûí èçëÿðÿì ýåúÿ ÷þëäÿ, ÷ÿìÿíäÿ.

Ñÿí ýþçÿëëèê ñóëòàíû, åéâàíûíäà ìÿí ãóëàì,

Ãóðáàí åäèá úàíûìû, êåøèê÷èéÿì äþâðÿíäÿ.

Ìÿíè ñàëûá òîðïàüà î áàäàìû ýþçëÿðèí,

Ïöñòÿ êèìè ñèíÿìè éûðòûá à÷ìûøàì ìÿí äÿ.

Ãóðáàí âåðäèì úàíûìû, àíúàã ëàéèã äåéèëäèð,

Îíà ýþðÿ ãàëìûøàì áîéíó áöêöê, øÿðìÿëäÿ.

Ùÿñðÿò ÷ÿêìÿ ñÿí áèçèì þòöá êå÷ÿí ýöíëÿðÿ,

Öìèä éåðèì âàð ùÿëÿ êè, øàä îëóì âÿñëèíäÿ.

ßýÿð þëöì éàçûáñà, Õàãàíè, éàðûí ñÿíÿ,

Áóíà ñåâèí, øöêð åëÿ êè, îëäóí îíà áÿíäÿ.

76.

Äîñòëóüóíäà áèð ñÿäàãÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Ñèðð ñàõëàéàí ãÿëá, ìÿòàíÿò ýþðìöðÿì. ýþðìöðÿì!

Âÿñëèí ö÷öí âàð áàøûìäà ìèí õÿéàë ùÿð ýåúÿ,

Áóíäàí øèðèí àðçó, íèééÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!
487
Ùÿð ìÿúëèñäÿ îëñàí, ýþçöì ñÿíäÿäèð, íàçÿíèí!
Ìÿúëèñëÿðÿ ñÿíòÿê çèíÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Ùÿñðÿòèíëÿ éàø òþêÿíäÿ ýþçëÿðèìäÿ ùÿð äÿôÿ,

Äÿðéàëàðäàí êÿì ÿëàìÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Ìÿí ñåâèðÿì ñÿíè, ×öíêè, ñÿðâñÿí, åé ýþçÿë!

Ñÿí êèìè ñÿðâãàìÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Ñèòÿìèíäÿí àüëàìàçäûì, èíäè èñÿ àüëàðàì,

Çÿùìÿòèìÿ, ×öíêè, ãèéìÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Íÿçÿðèìè âàëåù åäÿí áó ÷þëäÿ, áó ÷ÿìÿíäÿ,

Öçöí êèìè ýþçÿë ñóðÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Åé Õàãàíè! Áöëáöë êèìè ìÿí íåúÿ þòìÿéèì áÿñ,

Êè, îíóíòÿê çÿðèô õèëãÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

Áó ìåéäàíäà, ÿäàëÿòëÿ äåñÿê áèç, åøãäÿ,

Õàãàíèòÿê õîø òÿáèÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!

77.

Ãîéäóí ýþçëÿðèìè öçöíÿ ùÿñðÿò,

Ñèíÿìäÿ öðÿéèì ñÿí îëäóí, àôÿò!

Ñÿñèì éåòèøìÿñèí äåéÿ áèð éàíà,

Êÿñäèí íÿôÿñèìè, ãàëìàäû òàãÿò.

Êèìè éàðàëàñàí íàçö ãÿìçÿíëÿ,

Îíà ÿëàú îëìàç, ãîïñà ãèéàìÿò.

Ñÿí öçöá, àëäûãúà úàíûìû ÿëäÿí,

Éàíäûì, ñþíäöðìÿäèí, åé áèìÿðùÿìÿò!

Þçöí íèúàò âåðìÿê èñòÿäèí ãÿìäÿí,

Èïè éàðû éîëäà äîüðàäûí, ôÿãÿò!
488
 Ìÿíè Ìÿúíóí åäèá, ñîíðà ãà÷ûðñàí,
Áÿëêÿ ñÿðõîøñàí, åé ôÿðèøòÿ ñóðÿò?

Ýþéÿ ãàëäûðûðñà âöñàëûí ìÿíè,

Àë÷àëäûð áàøûìû àéðûëûã, ìþùíÿò.

Øàäëûã ãÿäÿìèíè ýåíèø÷ÿ àò ñÿí,

Áèç äÿðäè-åøãèíëÿ òóòàã öíñíééÿò.

Ìÿíè äÿéèøñÿ äÿ ùèúðàí ÿçàáû,

Íåúÿñÿí, ñàõëàðàì ñÿíè ÿìàíÿò.

Þçöíö ñåâÿíñÿí, õóäáèíñÿí, ýþçÿë!

Éîõäóð Õàãàíèäÿ àíúàã áó õèñëÿò.

78.
Éàð ÿëèíäÿí íÿ ùàëäàéàì, åøèòìÿäèí, åé äîñò, ìÿýÿð?
Ãÿìè ìÿíè þëäöðñÿ äÿ, èíúèìÿäèì áèð òöê ãÿäÿð.

Éàð åøãèíäÿí öçöì ýÿëìèð íÿôÿñ ÷ÿêèá, ñþç à÷ìàüà,

Î úàíàíûí ñåâäàñûíäà ÷ÿêäè áàøûì íÿëÿð, íÿëÿð...

Åé ýþéÿð÷èí, éåòèð éàðà ùå÷ îëìàñà áó íàìÿìè,

Ïÿðâàç åëÿ, éàíûíà ó÷, ýÿòèð ìÿíÿ úàâàá, õÿáÿð.

Ñèìöðüäÿí ñîðàã òóòàí áó ýþéÿð÷èí êþíëöìÿ áàõ!

Öðÿéèìäÿ äÿðäè ýþð êè, éåíÿ éàðäàí âöñàë äèëÿð.

Àìàí, ó÷ìà ùå÷ áèð çàìàí þçýÿ áöðúëÿð öçÿðèíäÿí,

Õîøäóð, ìÿíèì åâèì—áöð÷öí, ãàïûì—÷þëöí îëñà ÿýÿð.

Ãàôèë ó÷ìà, ýþéÿð÷èíèì, áèðäÿí ìÿíèì äöøìÿíëÿðèí,

Éîëóí öñòÿ øàùèí êèìè ãàëõûá, ñÿíè øèêàð åäÿð.

Àéàüûíà ãûçûë ðÿíýëè ñóðÿòèìè áàüëàðàì êè,

Ãóìðîâ áèëèá, äÿéìÿéÿëÿð, ãàéûäàñàí ñÿí áèðòÿùÿð*.

Õàãàíèíèí ãÿëáè îíóí àðçóñóéëà äÿí-äÿí îëäó,

Èñòÿìÿäè ìÿíè éàðûì ùå÷ äÿ éàðûì àðïà ãÿäÿð.
489
 79.

Íÿ ÿëèì ÷àòäû ñÿíÿ, íÿ ãèñìÿò îëäó âöñàë,

Íÿ äÿ î úàìàëûíû òÿðèôÿ ãàäèð õÿéàë.

Áó éàçûü ýþçöì ñÿíè áèðúÿ äÿôÿ ýþðÿíäÿ,

Î áèðúÿ íÿçÿðäÿí äÿ ãîïäó ìèí úöð ãèëö ãàë.

×îõäàíäûð ùèúðèíäÿéÿì, îäóð, ãÿëáèì ñûíûãäûð,

Íÿ áèð ñàëàì ýþíäÿðäèí, íÿ ìÿíäÿí ñîðäóí ÿùâàë.

ßë ÷àòìàéûð âÿñëèíÿ, áóíà ýþðÿäèð, úàíûì.

Äîäàüûìäàí êå÷ÿðÿê, áàøûìäàí àøäû äÿðùàë.

Ìÿëàìÿò êàìàíûíäàí àòûëàí ùÿð îõ, áóäóð,

Äÿëèá êå÷äè ñèíÿìäÿí, ãÿëáèìÿ âåðäè çàâàë.

Ëàêèí, éåíÿ ãàíåéÿì óçàãäàí áàõìàüûíà,

Ìÿíèì äÿ ðóçóì áóéìóø ôÿëÿêëÿðäÿí, åùòèìàë.

Ãàïûíäàí àéðûëìàüà êþíöë ðàçû îëìàéûð,

Õàãàíèíèí þç ãÿëáè áó èøè ñàíûð ìàùàë.

80.

Ãàíàäëàðû êÿñèëìèø áèð ãóøàì ìÿí, à úàíàí!

Áàøû êÿñèê øàì êèìè ãàðøûíäàéàì ùÿð çàìàí.

Ðÿãèáèìèí éàíûíäà ìÿí öçöíÿ áàõìûðàì,

Ãîðõóðàì çèéàí äÿéÿ ñÿíÿ áó áÿä áàõûøäàí.

Âÿôàñûçëûã ãûëûíúûí êÿñèð ìèí-ìèí áàøëàðû,

Àøèãëÿðè åäèðñÿí áèð-áèð ãàíûíà ãÿëòàí.

Äþéöø÷öíöí êàìàíû îõóéëà úàí àëàíòÿê,

Ñÿí äÿ îõóíëà ìÿíèì öðÿéèìäÿí âóðóðñàí.
490
 Áàüëàéàíòÿê ãûðûðñàí ñÿí ìÿùÿááÿò ÿùäèíè,
Ñþéëÿ, áåëÿ îëàðìû ñåâýèäÿ ÿùäö ïåéìàí?

Éàçûã úàíûì õÿéàëûí, âöñàëûí àëÿìèíäÿ,

Ìèí ãîðõóëó ìÿíçèëè êå÷èð áèð-áèð äóðìàäàí.

Öçÿíýèíèí àëòûíäà, ýþð áèð, íå÷ÿ öðÿê âàð,

Ýþð, òÿõòèíèí éàíûíà òþêöëöá íå÷ÿ ãóðáàí.

Õàãàíè éàð åøãèíäÿ çÿíúèðëÿðè ãûðäûñà,

Éåíÿ ãàëäû ìÿëàìÿò ùÿëãÿñèíäÿ ïÿðèøàí.

81.

Ýþð, ùàðàéà ýþíäÿðèðÿì ìÿí ñÿíè, åé áàäè-ñÿùÿð,

Ýåò, î âÿôà ýöíÿøèíÿ òåç éàõûíëàø ñÿí áèðòÿùÿð.

Àüçû áàüëû áó íàìÿíè éåòèð ñÿí î ìåùðèáàíà,

Àíúàã ùàðà ýåòäèéèíè ùå÷ áèð êÿñÿ âåðìÿ õÿáÿð.

Î öíñèééÿò àëÿìèíäÿí ýÿëÿí ñÿôà úèëâÿñèñÿí,

Éåíÿ ýåäèá, î öíñèééÿò àëÿìèíÿ åéëÿ ñÿôÿð...

Åëúèëèéÿ ëàéèã áèëèá, ýþíäÿðèðÿì ñÿíè, ëàêèí,

Ãûçûëäàí áèð äîí ýåéÿðÿê, áóëóäëàðäàí åéëÿ ùÿçÿð.

Ùÿâà-ùÿâÿñ þç ÿëèëÿ äöéöí âóðìóø úàí òåëèìÿ,

Ýþíäÿðèðÿì ñÿíè, à÷ñûí äöéöíöìö î ôöñóíýÿð.

Áèð àí áåëÿ äàéàíìàäàí, êåúèá ýåäèð þìöð, àìàí,

Éóáàíìàäàí, òÿúèëè ýåò, îíà ñþéëÿ: — À ñèìáÿð.

Õàãàíèíèí ãÿëáèíäÿêè íÿùàéÿòñèç äÿðäö ãÿìÿ,

Äÿðìàí âåðèá, ÿëàú åëÿ, þçöí îíà éåòèð íÿçÿð!

491
 82.

Àñèìàíè áèð áÿëàäûð ñÿíäÿ îëàí ìÿùÿááÿò,

Ùÿìèøÿëèê áèð ùÿéàòäûð ñÿíèí âöñàëûí, ÿëáÿò.

Øÿâÿ êèìè ñà÷ëàðûíûí ñàéÿñèíäÿ öðÿéèì,

Ôÿëÿêëÿðèí íóðó èëÿ ãîíøó îëäó, íÿùàéÿò.

Öðÿéèìè ÿñèð åòäè ñà÷ëàðûíûí êÿìÿíäè,

Ìÿí äÿ áóíó ýþçëÿéèðäèì ñà÷ëàðûíäàí, ùÿããèãÿò.

Áó àøêàðäûð, Ýöíÿø êèìè èøûã ñà÷àí ãÿëáèìè,

Ãàðà çöëôöí ñàéÿñèíäÿ ýèçëÿòìèøñÿí, åé àôÿò!

Ùÿð÷ÿíä êè, îäó ïóëñóç âåðÿðëÿð ùÿð ìÿêàíäà,

Åøãèí îäó ùàâàñûíà úàí âåðèðÿì ìÿí ùÿð âÿõò.

Ôÿëÿê þçö ýþçÿò÷èäèð êóéóíóí àñòàíûíäà,

Î ãîéìàç êè, âàðëûüûíà äÿéñèí çÿðÿð, õÿñàðÿò.

Êþíöëëÿðè ÿëÿ ýÿòèð, êþíöë ÿëÿ ýÿòèðìÿê,

Òà ãÿäèìäÿí ýþçÿëëÿðÿ îëìóø öëâè áèð àäÿò.

Õàãàíèíèí ùÿð êÿëìÿñè ñÿíèí ñàéÿíäÿ, äèëáÿð,

Õÿçèíÿéÿ áÿðàáÿðäèð, àç äåéèëäèð áó ãèéìÿò.

83.

Ìÿùÿááÿò áèð áÿëàäûð êè, éîõäóð îíóí äÿðìàíû,

Àøèã úàíû òÿðê åòñÿ äÿ, àòà áèëìÿç úàíàíû.

Ìÿùÿááÿòèí çÿíúèðèíÿ áàüëàíàíäàí, ùÿð ýåúÿ,

Ñàëàð çöëôö ùàëãàñûíà ãÿëáèìäÿêè ùàëãàíû.

Äåäè: — Óçóí þìöð ëàçûì, éåòèøÿñÿí âÿñëèìÿ,

Ìÿìíóí åòäè ìÿíè, àíúàã, áó ãÿäÿð þìöð ùàíû?
492
Èíäè íåúÿ áåë áàüëàéûì î äèëäàðûí ÿùäèíÿ?
Þìöð ýþäÿê, ôÿëÿéèíñÿ éîõäóð áèçÿ åùñàíû.

Îíóí ùèääÿò éöêëÿðèíè ÷ÿêÿ áèëìèð áó êþíëöì,

Éîõäóð áåëÿ éöê ÷ÿêìÿéÿ ýöúöìöçöí èìêàíû.

Îíóí áÿëà êàìàíûíûí éàéû áèêàð ãàëûáäûð,

Öðÿéèìèí ñàü éåðè éîõ, éàðàëàéà ïåéêàíû.

Äöíéà áèíà îëàí ýöíäÿí î äèëáÿðèí ùöñíöíöí,

Áÿðàáÿðè éîõäóð ÿñëà, ýÿçñÿí áöòöí äöíéàíû.

Þçó ìÿíè ðöñâàé åäèá, þçö ìÿíÿ äåéèð êè:

— Åé Õàãàíè, ñóñ êè, äåéèë øèêàéÿòèí çàìàíû.

84.

Àðçóì úàíàí âöñàëûäûð, áèëìÿðÿì êèìäèð ÿüéàð,

Ìÿí õÿçèíÿ öñòöíäÿéÿì, èëàíäàí íÿ ãîðõóì âàð?

Éàð ôèêðèíúÿ, ìÿíèì ñÿáðèì àðïàäàí äà êè÷èêäèð,

Ãûçûë àðïà äÿíÿñèéÿì, íåéëÿð ìÿíÿ àëîâëàð?

Áèëñÿ ÿýÿð, åøãè èëÿ ñèíÿì øàí-øàí îëóáäóð,

Áèð òöê ãÿäÿð ðÿùì åéëÿìÿç ìÿíÿ éåíÿ î äèëäàð.

Î áóüäàéû, íàçëû ýþçÿë ìÿíÿ íÿçÿð ñàëàðñà,

Ãèéìÿòè áèð àðïà îëàí úàíû åäÿðäèì íèñàð...

Ëÿáëÿðèé÷èí ÷ûõñà ÿýÿð úàí äèøèìèí äèáèíäÿí,

Ïåøêÿø áèëëÿì, ÿâÿçèíäÿ áèðúÿ áóñÿ âåðñÿ éàð.

Åøãè ÷ÿêñÿ ìÿíè äàðà, éà êè, ñàëñà äàðüàéà,

Öðÿéèìÿ ãîðõó ñàëìàç íÿ î äàðüà, íÿ î äàð.

Õàãàíèíèí öðÿéèíÿ ìÿùÿááÿòèí õÿíúÿðè,

Ñàíúûëñà äà, áàøäàí êå÷ÿð, åøãèíè åòìÿç èíêàð.
493
 85.

Ìöøêÿ îõøàð ñà÷ëàðûíäàí ìåù ÿðìÿüàí ýþíäÿð áèçÿ!

Áàøû áàüëû áèð òöêöíö, éàð, ùÿâàäàí ýþíäÿð áèçÿ!

Úàíûìûçûí ÿáÿäèëèê ùàâàäàðû — äîäàüûíäàí,

Øÿðáÿò è÷èðò, áèð þïöø äÿ þçöí åùñàí ýþíäÿð áèçÿ!

Áèëèðñÿí êè, áèçèê ñÿíèí ùÿì âóðüóíóí, ùÿì ãóðáàíûí,

Áèð ýöí éàøà áèçèì ö÷öí, âÿñëèíëÿ úàí ýþíäÿð áèçÿ!

Î çöëôöíäÿí áèð òöêö àë, áèç éàçûüû áÿíäèíÿ ñàë,

Ãàí áàùàñû ãÿíä îüóðëà äîäàüûíäàí, ýþíäÿð áèçÿ!

Ýÿë, öçöíäÿí à÷ þðòöéö, ýþçëÿðèìèç èøûãëàíñûí,

Ýöíÿø áàòñà, ñÿí èøûüû úàìàëûíäàí ýþíäÿð áèçÿ!

Ýàù éóõóäà éåòèð áèçÿ âöñàëûíûí ïÿéüàìûíû,

Ýàù äà âÿôà ñàëàìûíû ñÿí ñÿáàäàí ýþíäÿð áèçÿ!

Õàãàíèéÿ ùÿð àí éåòÿð ìèí äÿðäö ãÿì ùÿñðÿòèíäÿ,

Î ìèí äÿðääÿí áèðè ö÷öí, ðÿùì åò, äÿðìàí ýþíäÿð áèçÿ!

Ñÿí áóíëàðûí ùå÷ áèðèíè åòìÿñÿí äÿ, èíñàôà ýÿë,

Ùå÷ îëìàçñà, î ãÿëáè êè, àïàðìûøñàí, ýþíäÿð áèçÿ!

86.

Ñöñÿí èéëè, àò ãöðóðëó, “ñÿíñÿí” äåéÿí òöðê íèýàð,

Ùÿðäÿí íÿçÿð ñàëàð, àíúàã, éàõûí ýÿëìÿç î äèëäàð.

Ìÿí äÿðäèìäÿí äèøëÿéèðÿì þç ÿëèìèí äàëûíû,

Êè, öçöìö ýþðìÿìÿê÷èí àéàüûíà áàõûð éàð.

Ýþçÿëëÿðèí àäÿòèäèð äîñòëóã èëÿ è÷ÿð ãàí,

Äîñò îëìàäàí è÷äè ìÿíèì àë ãàíûìû î ãÿääàð.
494
Àù ÷ÿêìÿêäÿí äèëèì òöêÿ äþíäö, òöêöì äèë à÷äû,
Þëäöðäö, áèð òöêöìö äÿ èíúèòìÿäè ôöñöíêàð.

Ãàãèì, ãóíäóç úàìàëëû éàð ýþçÿë Áîëüàð òöðêöäöð*,

Êàìàíûíû ÷ÿêìÿéÿ äÿ ìÿíäÿ éîõäóð èãòèäàð.

Êþíöë âåðäè ãàíìàçëàðà, ÷ûõäû ìÿíèì ÿëèìäÿí,

Ýþéÿðìèø äèç ãàïàüûìäà ÿëëÿðèìèí èçè âàð.

Àðçó åòäèì ìÿí âÿñëèíèí ÿòðèí äóéóì, éàð äåäè:

Î Õàãàíè êèìäèð, ìÿíèì âöñàëûìäàí ïàé óìàð?

87.

Ïàðëàã öçö ãàðøûñûíäà éîõ Àéà ìÿùÿë ãîéàí,

Çöëôö ÿòèð ñà÷äûüûíäàí òàïûëìàäû ìöøê àëàí.

Çöëôö èëÿ úàìàëûíûí âÿñôè òóòúàã äöíéàíû,

Êöôð èëÿ äèí êèìèéàñû äöøäö áöòöí ðÿâàúäàí.

Ñûíäûðûëäû òþâáÿ, ñÿëèá áîéóíëàðäàí àñûëäû,

Ùÿð éåðäÿ êè, ñþùáÿò äöøäö î ìåé ðÿíýëè äîäàãäàí.

Åøã îäóíäàí àáðûñûíû õèëàñ åòñÿ áèð àøèã,

Ìÿí äåéèëÿì î áèð íÿôÿð, áèàáûðàì ìÿí, àìàí!

Õÿëÿò áè÷äè ìÿùÿááÿòè àë÷àãëàðûí áîéóíà,

Âàëëàù, ìÿíÿ ïàïàãëûã äà ãàëìàäû î ïàð÷àäàí.

Íàìÿðäëÿðÿ ýöë ïàéëàäû áàü÷àñûíäàí ìÿùÿááÿò,

Ìÿíÿ, ùÿòòà, î âåðìÿäè ýþçöì ö÷öí áèð òèêàí.

Îíóí úþâðö úÿôàñûíà àëûøûáäûð Õàãàíè,

Íÿ åòìÿëè, âÿôà èçè ñèëèíìèøäèð äöíéàäàí.

495
 88.
Ñÿíèí åøãèí õûðäà-õûðäà íÿôÿñèìè êÿñäè, éàð!
Þç àùûìëà þç ñèíÿìäÿ à÷äû äÿðèí éàðàëàð.

Åøãèí èëÿ ýèçëè áèð àù ñàõëàéûðäûì öðÿêäÿ,

Î àù ãàëõûá áîüàçûìà, ìÿíè ãÿùÿðëÿ áîüàð.

Åøãèí ñàëûá úàíûìà îä, ìÿíÿ äåäèí: — Àüëàìà!

Ñûçûëäàéàí îääóð, àíúàã åøãèí ìÿíè ãûíàéàð.

Þëäöðÿðÿê þç-þçöíö êþíöë ñÿíèí ãÿìèíäÿ,

Èíäè ìÿíè éàõàëàéûá äåéÿð: — Ñÿíñÿí ýöíàùêàð.

Åøã èñòÿð êè, ëàëÿ êèìè ÷ûõûì òàìàì ãàáûãäàí,

Ãûçûë ýöëòÿê, ýþéíÿéèìäÿ òóòìàã èñòÿðêÿí ãÿðàð.

Äåäèì: — Ñÿáèð ÿëàúìûäûð Õàãàíèíèí äÿðäèíÿ?

Áóíó ìÿíÿ åéèá òóòäó åøãÿ âàãèô îëàíëàð.

89.
Ýÿë, ýÿë, ñàêèò îëñóí áèð äÿì òóôàíëàðû ýþçöìöí,
Éîëëàðûíà èíúè ñÿïñèí ìöæýàíëàðû ýþçöìöí.

Òîçëó éîëëàð êå÷ÿðÿê, ýÿë, ýþçöì öñòÿ éåðèí âàð,

Éóñóí àéàã òîçëàðûíû öììàíëàðû ýþçöìöí.

Öðÿéèìèí éàíüûñûíû ýþç ãàíûìëà éàòûðñàí,

Îíó éåíÿ îäëàíäûðàð âóëêàíëàðû ýþçöìöí.

Úàìàëûíûí íÿãøÿñèíè ýþçëÿðèìëÿ ÷ÿêìèøÿì,

Èíäè úÿííÿò íÿãøè ñàõëàð ìÿðúàíëàðû ýþçöìöí.

Ýàù åøãèìèí ãîëëàðûéëà ãóúàãëàðàì ñÿíè ìÿí,

Ýàù äà àõàð äàìàðûìäàí àë ãàíëàðû ýþçöìöí.

Ýÿëñÿí ÿýÿð þëÿí çàìàí Õàãàíèíèí öñòöíÿ,

Áó ýÿëèøèí îëàúàãäûð äÿðìàíëàðû ýþçöìöí!
496
 90.
Âÿñôèí äèëäÿí-äèëÿ äöøäö, àøèã îëäóã úàìàëûíà,
Ýöë öçöíäÿí õÿáÿð òóòóá, äöøäö êþíöë õÿéàëûíà.

Ñÿí úèéÿðè éàíàíëàðû õàì òÿñÿââöð åòìÿ, ýþçÿë,

Éàíìàüà áèçäÿ âàð ùÿâÿñ, ÷àòìàã ö÷öí âöñàëûíà.

Âöñàëûíäàí ìÿùðóìóãñà, òÿÿúúöáëö äåéèëäèð áó,

Ùàíû áèçäÿ ëÿéàãÿò êè, ìÿùðÿì îëàã úàìàëûíà.

Ãÿðã îëìóøóã ìÿùÿááÿòÿ, òÿøíÿñèéèê âöñàëûíûí,

Àðçóñóäóð ãÿëáèìèçèí: ÷àòàã î õÿòòö õàëûíà.

Ðÿää åòìÿ, ýÿë, ãÿáóë åëÿ ìÿíèì áó ãóðó úàíûìû,

Ñÿí ãóðóäóá àøèãëÿðè, ñàëûáñàí áèð íåé ùàëûíà.

Áèçèì ãûðûã êþíëöìöçäÿ ùàçûð äóðóð éåðèí ñÿíèí,

Ñÿí áèð ýöëñÿí, áèç ýöëäàíûã ñÿíèí î õîø íèùàëûíà.

Õèäìÿò ö÷öí ùöçóðóíäà äàéàíìûøûã ùÿð áèð çàìàí,

Ñÿí áèð áàéðàì àõøàìûñàí, áèç îõøàðûã ùèëàëûíà.

Áàøàüðûñû îëàð, äåéÿ, ñÿíÿ ñàëàì âåðìèðèê áèç,

Áàèñ îëìàã èñòÿìèðèê áèð àí äÿðäö ìÿëàëûíà.

Âöúóäóìóç áàøäàí-áàøà îëóá ýþç-ýþç, áàõûð ñÿíÿ,

Íÿðä çÿðèòÿê îéíàò áèçè, ÿùñÿí ñÿíèí úÿëàëûíà.

Áó Õàãàíè äåéèð: ùå÷ÿ äÿéìÿñÿ äÿ âöúóäóìóç,

Áó áÿñäèð êè, áèð òèêàíûã ýöëëÿð à÷àí êàìàëûíà.

91.

Ãèñìÿò îëàðìû âÿñëèí áèð ýåúÿ, åé äèëàðàì?

Íàêàì îëàí úàùàíäà ìöìêöíìöäöð àëà êàì?

Úóøÿ ýÿëÿð ìÿùÿááÿò, ãÿëáÿ äöøÿð òÿëàòöì,

Øþëÿ ÷ÿêÿðñÿ àòÿø, ãàëìàã îëàðìû àðàì?
497
Úàí éàä åäèá ëÿáèíè, åé êàø, åòìÿéÿéäè,
Þéëÿ øèêàð äåéèë, î ëÿáëÿð áèçÿ îëà ðàì.

Øþâãö îäóíäà éàíäûì, áÿëêÿ î ïöõòÿëÿøñèí,

Ìåéñèç ùÿâÿñ ãàçàíû ãûçìàç, ùÿâÿñ ãàëàð õàì.

Õàãàíè, éàð éîõñà, ñÿáðèí íÿéÿ ýÿðÿêäèð?

Áó äþâëÿòè òàïûíúà ÿééàì ëàçûì, ÿééàì.

Åøã îäóíà éàíìàñàí äöøìÿç àäûí äèëëÿðÿ,

Äàüëàíûá îäëàíàíäà, àäûí ÷ûõàð, âÿññÿëàì.

92.
Áèç ãÿìÿ þéðÿíìèøèê, åé äîñò, ýþíäÿð ãÿì áèçÿ,
Ãöññÿäÿí áèð òþùôÿí îëñà, éîëëà ñÿí ùÿð äÿì áèçÿ.

Éûðò ëèáàñû ÿéíèìèçäÿ, åâìèçè äþíäÿð ýöëÿ,

Õÿëÿòèí äÿðäö ãÿì îëñóí, ïåøêÿøèí — ìàòÿì áèçÿ.

Éàä åäÿðêÿí áèçëÿðè, ýþç ýÿçäèð þç ÿòðàôûíà,

Ýþç éàøû òàïñàí, óíóòìà, ýþíäÿð îíäàí ùÿì áèçÿ.

Õÿñòÿäèð úàíûì, õÿéàëûí äÿðäèìèí äÿðìàíûäûð,

Ùèúðèíèí áèìàðûéûã, âåð âÿñëèíè ìÿëùÿì áèçÿ.

×ÿêìèñÿí çÿíúèðÿ çöëôöíëÿ ñÿí èòìèø Éóñèôè,

Ùàëãàëàíìûø çöëôöíöí ñèððèíè à÷ êÿì-êÿì áèçÿ.

Áàõ, ñÿíèí çöëôöí àïàðìûøñà Ñöëåéìàí õàòÿìèí,

Ãîé î ãàëñûí, þç ëÿáèíäÿí éîëëà áèð õàòÿì áèçÿ.

Ñûüìàéûð Õàãàíè áó äöíéàéà ãöññÿíäÿí ñÿíèí,

Ãÿìçÿí èëÿ þëäöð, îëñóí ìÿñêÿí îë àëÿì áèçÿ.

93.

Íÿ åòìèøÿì êè, ìÿíè ãÿì òàïäàüû åäèáñÿí?

Íÿ õÿòà èøëÿäèì êè, úÿôà êàì àëäû ìÿíäÿí?

498
Èíúèìÿäèì, ãÿëáèìÿ âóðäóí úÿôà òèêàíû,
Çÿðèô ýöë éàðïàüûòÿê ñþç äåäèì, èíúèäèí ñÿí.

Êèðïèéèíèí óúóéëà ãÿìçÿí ÷àüûðäû ìÿíè,

Ãàíûìû è÷äè, äåäè: — Ýåò, ýåò, ëàéèã äåéèëñÿí!

×àòàðàì øóõ ãÿìçÿíèí ùàããûíà ìÿíäÿêè ñÿáð,

Íàìÿðäëèêäÿí äåéèëäèð, ìÿðäëèéèìäÿíäèð, áèëñÿí.

Éîëäà ðàñòëàøàíäà áèç,ñàëàì âåðèðÿì ñÿíÿ,

Àúûãëà úàâàáûíäà “ÿëåéê” äåéèá êå÷èðñÿí.

Éàíäûðäûí éàø-ãóðóìó ñîéóã úàâàáëà ìÿíèì,

Êèì ýþðöáäöð áó ãÿäÿð ñîéóã àòÿø òþðÿäÿí?

Äåìÿ êè, Õàãàíèéÿ äàùà íÿ åòìÿê îëàð?

Íÿ åòìÿëèéäèí, åòäèí, ìÿíÿ ÿñèðýÿìÿäÿí.

94.

Áó ùöñíöíöí ñÿäàñû ôÿòù åäÿð àñèìàíû,

Åøãèíèí øàùû àëàð, åé áöò, èêè úàùàíû.

Êÿìÿíä åòñÿ þçöíó àäÿòèíúÿ ñà÷ëàðûí,

Òóòàð ãóøó ùàâàäà, ýþéäÿ ìÿùè-òàáàíû.

Ñÿíèí öçöí áèð àéäûð ýþçÿëëèéèí ýþéöíäÿ,

Äîüàí çàìàí öôöãäÿí, áÿíäÿ ñàëàð áó úàíû.

Ùèúðèí áöòöí àëÿìè ñàëìûø ãÿì àéàüûíà,

Íÿäÿí âÿñëèí ÿë òóòóá, éîõ åòìÿç áó áÿëàíû?

ßýÿð òåçëèêëÿ ùèúðàí àéàã ÷ÿêñÿ îðòàäàí,

Âöñàëûíûí ÿëëÿðè ìÿùâ åäÿð ùÿð úÿôàíû.

Áèëìèðñÿí, õîø õàñèééÿò íÿäèð, ìÿí äÿ áèëìèðÿì,

Àíúàã, ýþçÿë íèýàðñàí, áóíó áèëèð Õàãàíè!
499
 1.

Ñÿí ãèéìÿòëè ýþâùÿð èêÿí, ãÿââàñ êèìè áàø âóðóá,

Òàïäûí òÿáèí äÿðéàñûíäàí äàùà ãèéìÿòëè ýþâùÿð*.

Õàãàíèíèí áàøû áàüëû ãîéäóüó õÿçèíÿíèí

Òèëñèìèíè à÷ìàã áèðúÿ ñÿíÿ îëäó ìöéÿññÿð.

Ùåéðÿòäÿéÿì êè, èëùàìûí çÿðëÿðèíè àòàðêÿí,

Íåúÿ îëäó, þç áåøèíëÿ áåø àòäûí, åé ôöñöíêÿð?!*

2.

Øàùëàðûí ñàðàéû áèð äÿíèçäèð êè,

Îðàäà ñÿäÿô éîõ, éöç ìèí íÿùÿíý âàð.

Àðçó ýÿìèñèíè ñàëìàç ùå÷ çàìàí,

Áó úîøüóí äÿðéàéà, àüëû îëàíëàð.

Áèð èíúè âåðìÿç äÿ, úàí àëìàã ö÷öí,

Ùÿð äÿãèãÿ ñÿíÿ ìèí îéóí òóòàð.

Êþíöë, ýÿë, ñÿí àüëûí ïÿíàùûíäà îë,

Êè, àüûë òàìàùûí áîéíóíó âóðàð.

Áèð òèêÿ ÷þðÿéÿ, ñóéà ãàíå îë,

Íÿ ñÿðâÿò, íÿ ìÿíñÿá, íÿ àüà àõòàð!
500
 3.

Åé Õàãàíè, ñÿí øàùëàðûí õèäìÿòèíäÿí óçàãëàø,

Êè, éàõàíû ãóðòàðàñàí ñèéàñÿò äàìüàñûíäàí.

Øÿðàá äîëó ãÿäÿù êèìè ýÿçìÿ øàùëàð ÿëèíäÿ ñÿí,

Áàüðûí îëàð ãàí äÿíèçè, êèðëè ñóòÿê òóëëàíàðñàí.

Éàõûíëàøûá, óçàãëàøñàí, Ýöíÿø áèëèá îíëàðû, áèë,

Àé êèìè, ýàù áÿäð îëñàí äà, òåç èíúÿëèá éîõ îëàðñàí.

Áÿíàòöíèÿø óëäóçó òÿê áèð ýåúÿíèí ìöääÿòèíäÿ,

Ùåé éöêñÿëèá àë÷àëàðñàí, ãÿáóë âÿ ðÿää îëàí çàìàí.

4.

Êèìñÿ ñþç àòäû êè, Õàãàíè àðòûã,

Éàðàøìûð ñàðàéà, áþéöê õàãàíà.

Áÿëè, äîüðó äåäè, ñó äàøûìàã÷öí,

Ëàéèã îëìàìûøäûð äèâ Ñöëåéìàíà*.

Ñàðàéäàí ÿçèééÿò ýþðìöøÿì, áèð äÿ,

Ýåíèø ãÿëáèì ñûüìàç î äàð çèíäàíà.

5.

Õàãàíè, äþâëÿòèí àüàúûíäàêû,

Øàõÿäÿí áàð äÿðèá éåìÿéÿ äÿéìÿç.

Äöíéàíûû áó éàüëû, øèðèí ëîüìàñû,

Îíà ñÿðô åäèëÿí ÿìÿéÿ äÿéìÿç.

Øàùëàðûí ÿëèíäÿí ñÿäÿãÿ àëìàã,

Îíëàðà ìÿäùèééÿ äåìÿéÿ äÿéìÿç.
501
 6.

Äþâëÿò éåíè, ïàäøàù éåíè, âÿçèðè äÿ éåíèäèð,

Éåíè øàùà âÿçèðèéëÿ ãèéìÿò âåðÿð àäàìëàð.

Ìÿíäÿí øàùûí âÿçèðèíÿ éåòèð áó áèð ñþçö ñÿí,

Àãèë îëàí áó áèð ñþçö ãóëàüûíäà ñàõëàéàð.

Åëÿ åòìÿ õàëã äåñèí: ùåéèô ýþùíÿ âÿçèðäÿí,

ßäàëÿòëÿ ðÿôòàð åëÿ, àäûí ãàëñûí éàäèýàð.

7.
Âàð-äþâëÿò èñòÿäèì äöíéàäà, àíúàã,
Îíó àë÷àãëàðäàí ãÿáóë åòìÿäèì.

Ìÿí ÷îõ èñòÿéèðäèì, âåðìÿäè äþâðàí,

Àç âåðäè, ìÿí “ýÿðÿê äåéèëäèð” äåäèì.

9.
Ýåúÿ ýþ÷ ÿçìè èëÿ àéðûëàíäà Øèðâàíäàí,
Òÿÿññöô åéëÿäè ãÿëáèì, úèéÿð àëîâëàíäû,

Éàíûá ôÿðàã îäóíà, ìÿí Àðàçëà óçëàøäûì,

Àðàç ýþðöá ùàëûìû îä òóòóá, î äà éàíäû.

Àùûì êèìè èòè àõäû, ãÿìèì êèìè úîøäó,

Õöðóøÿ ýÿëäè êþíöëòÿê, êÿäÿðëÿ ÷àëõàíäû.

10.
Õÿëèôÿ äåéèð êè, äÿáèðèì îëñóí,
Ìÿãàìûí ÿëèìëÿ ýþéëÿðÿ ãàëõàð.

Äÿáèðÿì, äîüðóäóð, éàçûì ìèñèëñèç,

Ëàêèí, áàø ÿéìÿðÿì áó èøÿ, çèíùàð.
502
 Áèð äÿáèð îëìàãëà íÿ ôÿõð åäèì êè,
Âÿçèðëèê ìÿíèì÷öí äåéèë èôòèõàð.

Ìÿí áèð Ýöíÿø èêÿí, óëäóç îëìàðàì,

Áîðú ïàïàã ãîéìàãäà íÿ ìÿçèééÿò âàð?

11.

Ñîðóøäóí êè, öðÿéèíäÿ ðÿüáÿò éîõäóð øàùëàðà?

Áÿëè, éîõäóð ñóëòàíëàðà ðÿüáÿòèì çÿððÿ ãÿäÿð.

Ðåé âàëèñè ãîéìàäûñà Õîðàñàíà ýåäèì ìÿí,

Íÿ åéáè âàð, áóíäàí ìÿíÿ éåòèøìÿç ùå÷ áèð çÿðÿð.

Ëàêèí, áó ýöí ùå÷ êÿñÿ äÿ âåðìÿñÿéäè èúàçÿ,

Ýÿðÿê ìÿíÿ áàøãàëàðäàí ôÿðã ãîéàéäû î ñÿðâÿð.

Ìÿí ýåäèðÿì Õîðàñàíäà àëèìëÿðèí éàíûíà,

Èøèì éîõäóð îðàäàêû ÿìèðëÿðëÿ, ìöõòÿñÿð.

12.

Õàãàíè, ñÿí áèëèê õÿçèíÿñèñÿí,

Áÿñ íÿäÿí úàùèëëÿð ãàçàíûð ùþðìÿò?

Àðñëàíà âåðäèëÿð øàùëûã ðöòáÿñè,

Áÿñ íÿäÿí ïÿëÿíýÿ éåòèøäè õÿëÿò?

Áàëûüûí áÿäÿíè ýöìöøëÿ äîëäó,

Ñÿäÿô äàø è÷èíäÿ ÷ÿêäè ÿçèééÿò.

13.

Ùèúðÿòèí áåø éöç èëè äþâðè-êÿìàë îëìóø éÿãèí,

Îíäàí ÿââÿë áåø éöç èë îëìóø áèçÿ äþâðè-ìÿùàë.

Õàëã áèð ñÿñëÿ äåéèð: Õàãàíèòÿê áèð øàèðè,

Äîüìàìûø èëê áåø éöç èë, àäëàíñà äà äþâðè-êÿìàë.
503
 14.

Ìÿí î Õàãàíèéÿì êè, áó äöíéàíû,

Ýþçÿë äÿðê åòìèøÿì ôÿðàñÿòèìëÿ.

Ìÿí ìÿðäè, íàìÿðäè áèð ìÿùÿê êèìè,

Òàíûòäûì äöíéàéà þç ãöäðÿòèìëÿ.

Íàêÿñäÿí ýþðìÿäèì ìÿí áèð éàõøûëûã,

Éîõëàäûì ìÿí áóíó ñÿäàãÿòèìëÿ.

Ïèñëÿðèí ÿëèíäÿí éàõøûëûã ýÿëìÿç,

Ìÿí ïèñëèê åòìÿðÿì þç ùöììÿòèìëÿ.

15.

Ýÿíúëèê áèð ãûçûëäûð, þìðöí ÿëèíäÿí,

Äöøÿðÿê òîðïàüà, éîõ îëäó áèðäÿí.

Òàïìàã ùÿâÿñèëÿ ùÿìèí ãûçûëû,

Òîðïàüû éóéóðàì ýþç éàøûìëà ìÿí.

16.

Õàãàíè äÿðäëèäèð àðâàä ÿëèíäÿí,

Áó àëÿì áèð äÿðäëè êþíöëÿ äÿéìÿç.

Ãöðáÿòäÿ áèð àðâàä àëäû êè, îíóí,

Éöç íàçû áèð àíëûã ìöøêöëÿ äÿéìÿç.

Áèðèíúè àðâàäà äÿéìÿç ñîíðàêû,

Éöç ãàðüà áèð ýþçÿë áöëáöëÿ äÿéìÿç.

Äöíéàéà äÿéÿíè òîðïàüà äþíäö,

Áèðèíè àëäû êè, ùå÷ ýöëÿ äÿéìÿç.
504
 17.

Êÿðèìëÿðè ìÿäù åäèðÿì, íÿ ö÷öí äÿ åòìÿéèì?

Õÿñèñëÿðè ùÿúâ åòìÿéè ñåâìÿìèøÿì ùå÷ çàìàí.

Ìÿíèì áöòöí äèâàíûìäà èêèúÿ ùÿúâ éîõäóð,

Àõòàð áåùèøò ýöëçàðûíû, òàïà áèëìÿçñÿí òèêàí.

18.

Õàãàíèäÿí éóõàðûäà îòóðäóíñà, íÿ îëàð,

Íÿ áó ñÿíÿ áèð ùöíÿðäèð, íÿ äÿ Õàãàíèéÿ àð.

×öíêè, ýþéäÿ ãàðà öçëö, ïèñ ÿìÿëëè Çöùÿë äÿ,

Õîø ñèôÿòëè Ìöøòÿðèíèí öñòöíäÿ òóòìóø ãÿðàð*.

Ùàðàäà êè, ñó íåôò èëÿ áèðëÿøÿðñÿ, ãàéäàäûð,

Àøàüûäà ñó éåðëÿøÿð, éóõàðûéà íåôò ãàëõàð.

Ýþðìÿäèíìè, õûðìàíäà äà äþéöì âàõòû ùÿìèøÿ,

Àüûð äÿíëÿð àëòà éàòàð, áîø ñàìàí öñòÿ ÷ûõàð.

19.

Äåäèí êè, ùå÷ êÿñÿ áàø ÿéìÿ ÿñëà,

×öíêè, ìÿðä äîüóëäóí áó äöíéàäà ñÿí,

Äîüðóäóð, áó øàäëûã ýöëöñòàíûíäà,

Ýöë à÷äûì ãîúàëàð äóàñûéëà ìÿí.

ßìèì éîë ýþñòÿðäè, êÿìàëà éåòäèì,

Þéðÿòäè î ìÿíÿ ÷îõëó åëìö ôÿí.

Þëÿíäÿ ñþéëÿäè: — Ýþðöì, äåñèíëÿð,

Øÿðãèí äÿ, ãÿðáèí äÿ ßôçÿëè ñÿíñÿí.
505
 20.

Ðàùàòëûã àõòàðìà ñÿí, åé Õàãàíè!

Àõòàðñàí ùÿð éåðè, òàïà áèëìÿçñÿí.

Èôëàñà óüðàìûø äöíéà åâèíäÿ,

Êèìèéà èêñèðè òàïà áèëìÿçñÿí.

21.

Åé Õàãàíè, áàøûíà êöë, þç ãàíûíà ãÿðã îë, àüëà,

Ñÿíè òîðïàã öçÿðèíäÿí ãàëäûðàí ìÿðä òîðïàã îëäó.

Ñÿí ÿìèíëÿ òàíûíìûñàí, àòàí âÿôàò åäÿí êèìè,

ßìèí ñÿíè àðàëûüà ÷ûõàðäàðàã äàéàã îëäó.

22.

Äîñòà éàõøûëûã îëìóø ÿçÿë ýöíäÿí íèééÿòèì,

Äîñò äîñòóíà ùÿìèøÿ îëìàëû éàõøû ñèðäàø.

Äîñòóì ïèñëèê åòñÿ äÿ, ìÿíÿ õîøäóð, ãîé åòñèí,

Àù, ìÿíèì ïèñëèéèì äÿ õîø îëàéäû îíà êàø!

23.

Ùÿð ýåúÿ ýþéëÿðèí éöêñÿê ãàòûíà,

Õàãàíèíèí àùû ãàëõûá, óúàëàð.

Äîüìóøñà ðóçèýàð îíó, éåíÿ äÿ,

Ñûíäûðûð ãÿëáèíè éåíÿ ðóçèýàð.

Øöøÿ éàðàíñà äà äàø ïàð÷àñûíäàí,

Ëàêèí äàø øöøÿíè àñàí ïàð÷àëàð.
506
 24.

Ãîðõóì áóäóð, àëÿìÿ äöøÿð ñÿñ,

Ãÿëáèì ñÿíÿ ïàéáÿíä îëàðñà.

Úàíàí! ×àòûëàð õóäàéà, øÿêñèç,

Çöëôöíäÿí ÿýÿð êÿìÿíä îëàðñà.

25.

Åé Õàãàíè, Áàüäàääà ýÿçìÿ âÿôàëû èíñàí,

Ñàõòàêàðëàð éóðäóíäà âÿôàëû ÿëÿ äöøìÿç.

Àõûòñàëàð Äÿúëÿòÿê èíñàíëàðûí ãàíûíû,

Áàüäàäëûíûí ýþçöíäÿí öçöíÿ ýèëÿ äöøìÿç.

26.

Éîõäóð áèð øåé äöíéàäà íàäèð îëñóí âÿôàäàí,

ßùë àäàìûí âöúóäó àç îëóá êèìèéàäàí.

Ñèìóðü êèìè, àëÿìäÿ äîñòóí àíúàã àäû âàð,

Éîõ, Ñèìóðü òåç òàïûëàð ñÿäàãÿòëè àøíàäàí.

27.

Åé ÿäàëÿò áàü÷àñû Áàýäàä, ÿùñÿí, ìÿðùÿáà,

Äþâðÿíÿ äþâð åéëÿéèð ñÿééàðÿëÿð, ÷ÿðõè-ôÿëÿê.

Àù, ýþçÿëäèð äàüëàðûí, ýþé áàüëàðûí, øàäñàí ìöäàì,

Ùÿøìÿòèí äþðä ýþé äåéèë, ñÿêêèç áåùèøò îëñóí ýþðÿê.

Ùÿð úöðÿ ðÿíýèí, èéèí âàð, ùÿð úöðÿ õàñèééÿòèí,

Ùåéô, éîõäóð ñÿíäÿ ìÿðäëèê, áèð äÿ êè, ùÿññàñ öðÿê.
507
 28.
Õàãàíè! Çÿìàíÿ ïèñ çÿìàíÿäèð,
Ïèñëÿðèí éàõøûëûã ýÿëìÿç ÿëèíäÿí.

Ïèñëÿðäÿí éàõøûëûã óììà, ðàçû îë,

Ãîðõ êè, éàõøûëàðäàí ïèñëèê ýþðÿñÿí.

29.
Äåéÿê êè, ãÿëáèìèç òÿìèç äåéèëäèð,
Àäûìûç òÿìèçäèð àõû äöíéàäà.

Êîáóä áèð àõìàãëà áÿùñ åäÿíäÿ ìÿí,

Ñóñóá ùþðìÿò åòäèì áó òÿìèç àäà.

Äöíéàäà ÿúàéèá øåéëÿð ÷îõ îëàð,

Áÿçÿí ãóðøóí âåðèð àëìàçû áàäà.

30.
Õàãàíèíèí áó äöíéàäà äþðä øåé ýÿëèð õîøóíà:
Ýÿë, áó äþðäö ÿëäÿí âåðìÿ, éàõøû äîñòñàí ÿýÿð ñÿí.

Êàñûáëàðà êþìÿê åòìÿê, ñèððè ìþùêÿì ñàõëàìàã,

Áàäÿ è÷èá, ñÿðõîø éàðûí þïìÿê øèðèí ëÿáèíäÿí.

31.
Ñÿí áèð èëàí ñèôÿòëèñÿí, äàèì øÿêÿð éåéèðñÿí,
Õàãàíè áèð òóòè èêÿí, éåäèêëÿðè çÿùÿðäèð.

Áàõ ôÿëÿéèí áÿõøèøèíÿ, çÿìàíÿíèí çöëìöíÿ,

Êèì êè, òîðïàã éåìÿëèäèð, éåäèéè íÿéøÿêÿðäèð.

Õàãàíèéÿì, áó äöíéàäà ãÿëáèì åëÿ ñàôäûð êè,

Ìÿíÿ ïèñëèê åäÿíÿ äÿ âåðèðÿì õîø ìöêàôàò.
508
Íàúèíñëÿðèí äèëëÿðèíäÿí çÿðÿð ÷ÿêäèéèì äÿìäÿ —
Àëëàùûìäàí ýþçëÿéèðÿì ìÿí éàõøûëûã, èëòèôàò.

Äåìèðÿì êè, åé àëëàùûì, ñÿí îíëàðà áÿëà âåð,

Äåéèðÿì: âåð ìÿíÿ äöøìÿí áÿëàñûíäàí ñÿí íèúàò!

32.
ßýÿð ñÿí áèëìÿñÿí, Öòàðèä áèëèð éÿãèí,
Ìÿí êèìÿì, ãÿëÿìèìäÿ íÿ êèìè áèð ãöââÿò âàð*.

Ìèí èë ýÿðÿêäèð òà êè, ùöíÿð ýöëöñòàíûíäà,

Áèëèéèí áóäàüûíäà ýöë ìÿíèìòÿê âåðÿ áàð.

Ùÿð ÿñð, ùÿð äþâðäÿ ìÿíèì ìèñëèì òàïûëìàç,

Áèð äÿ øàèð Õàãàíè éåòèðìÿç áó ðóçèýàð!

33.
Êàñûá ðàùàò éàøàéàíäà, ÿçàá ÷ÿêÿð âàðëûëàð,
Äåìÿê, àüûë ñàùèáëÿðè àõòàðìàçëàð âàð, äþâëÿò.

Äþâëÿò áÿíçÿð àë øÿðàáà, àç è÷äèíìè, ðóù âåðÿð,

×îõ äöøÿðñÿ, àüëû ïîçàð, éàðàäàð ìèí ôÿëàêÿò.

34.
×îõäàí âàðäû öðÿéèìäÿ Õîðàñàíûí àðçóñó,
Ðåéäÿ èêÿí àðçóëàðäûì: éåðèì îëñóí Õîðàñàí.

Ðåé âàëèñè êÿñäè ìÿíèì äèëÿéèìèí éîëóíó,

Áÿíäÿ ñàëäû èñòÿéèìè, åòäè ìÿíè ïÿðèøàí.

×ÿëàëÿääèí! Ìÿí áó àääàí ÷îõ øèêàéÿò åäÿðäèì,

Íÿ åäèì êè, óòàíûðàì þç õåéèðõàù îüëóíäàí.

Î ÷îõ ôÿñàä òþðÿòìèøäèð, îúàãëàðû äàüûòìûø,

Õåéðè äÿ î, ãÿëáèì êèìè ìÿùâ åòìèøäèð ùÿð çàìàí,
509
 35.

Ñÿí ôÿãèðÿ áèðúÿ äèðùÿì âåðÿðêÿí, åé Õàãàíè,

ßâÿçèíäÿ èêè áåùèøò èñòÿéèðñÿí õóäàäàí.

Áåëÿ èñÿ, âåðäèéèíÿ êÿðÿì äåäèí íÿ ö÷öí?

Áó êè, àéäûí áèð ðèéàäûð, êÿðÿì îëìàç ðèéàäàí.

Áóíà íåúÿ êÿðÿì äåìÿê îëàð êè, ñÿí áèð ïóëà,

Áåùèøò àëìàã èñòÿéèðñÿí ÿâÿçèíäÿ ñÿìàäàí.

Ñÿí áèð âåðèá, ùàããäàí èêè òÿëÿá åäÿí çàìàíëàð,

À÷ ýþçöíó, áèð ôÿðãëÿíäèð þç ðèéàíû ñÿõàäàí!

Áèëèðñÿíìè êÿðÿì íÿäèð: ùàðäà ýÿäà ýþðäöíñÿ,

Âàð-éîõóíó âåðèá, áèð øåé óììàéàñàí ýÿäàäàí.

36.

Åé Õàãàíè, ïàé óììàãäà ýåòäè àáûðûí, ùÿéàí,

Áÿñäèð, àëìà áèðúÿ ëîüìà áèð êèìñÿäÿí ùå÷ çàìàí.

Õÿñòÿëÿíìèø öðÿéèíÿ äàâà-äÿðìàí èñòÿìÿ,

Äÿðä àðòûðûð, ÷öíêè, îíà åäèëÿíäÿ áèð äÿðìàí.

Áó ãàéäàäûð: ñûíàí øåéèí ãÿäðè ñîíðà áèëèíÿð,

Ñûíûã ãÿëáÿ òÿñÿëëè âåð, áóíó éàõøû àíëà, ãàí!

Ñÿí äÿâÿíèí áîéíóíäàêû ãûçûëëàðà áàõìà ÷îõ,

Ãàí áàùàñûí äîëàíäûðûð þç áîéóíóíäà î ùåéâàí.

Çÿíè åäÿê, ëàï äÿâÿ áîéíó îëäó ãûçûë ìÿäÿíè,

Íÿ ìÿíôÿÿò ýþðöð î áÿñ ýÿçäèðäèéè ãûçûëäàí?

510
 37.

Î ãàðàéàíûçäûð, ìÿí àü ñà÷ëûéàì.

Áåëÿ ãàëäûðûðûã ôÿðãè àðàäàí:

Ãàðà ðÿíý âóðóðàì ìÿí àü ñà÷ûìà,

Î ãàðà öçöíÿ ñöðòöð àü êèðøàí.

38.

Õàãàíè Õàãàíëà îòóðàí çàìàí,

Éåðè àõûðûíúû úÿðýÿäÿ îëàð.

Íå÷ÿ êè, áèðèíúè ùÿðô èêÿí “ÿëèô”,

Áèðëÿøÿíäÿ òóòàð àõûðäà ãÿðàð.

39.

Õàãàíè ÷ÿêèëäè öçëÿò åâèíÿ,

Áó åâ ÷îõ éàõøûäûð øàù ñàðàéûíäàí.

Ãÿíàÿò è÷êèñè ðóçèñè îëäó,

Áóäóð çÿìçÿì ñóëó âÿ àáè-ùåéâàí.

Ðóçèé÷öí ãÿì ÷ÿêìÿç áàúàðäûãúà î,

Ðóçèíèí ãåéäèíÿ ãàëûð éàðàäàí.

Éàøàìàã ðóçèëÿ ìöìêöíñÿ ÿýÿð,

Ðóçè äÿ òàÿòëÿ éåòèøÿð ùÿð àí.

Õàãàíè èñòÿìÿç ðóçè êèìñÿäÿí,

Àëëàù ðóçèñèíè âåðèð ôèðàâàí.

Ñöëåéìàí âåðìÿäè éåì ãàðûíúàéà,

Ìþùòàúäûð ðóçèéÿ ÷öíêè Ñöëåéìàí.
511
 40.

Úÿôàäûð, åòìÿ ìÿíÿ ñÿí áåëÿ õèòàá ñîéóã,

Íÿ âÿãòÿäÿê âåðÿúÿêñÿí ìÿíÿ úàâàá ñîéóã?

Ñîéóã úàâàá, éÿãèí êè, öðÿê øÿôàñû äåéèë,

Ñàüàëòìàç ùå÷ ìÿðÿçè îëñà, ýÿð ýöëàá ñîéóã.

41.

Áèð úöúÿíè ñöðÿò èëÿ ãîâëàéûðäû áèð óøàã,

Äåäè, îíó þëäöðìÿêäèð îâëàìàãäàí ìÿãñÿäè.

Åé Õàãàíè, áèçè äÿ î úöúÿ êèìè ðóçèýàð,

Ãîâàð, ãîâàð, þëäöðìÿêäèð îíóí ùÿð àí ìÿãñÿäè.

42.

Ãîøóá øÿùâÿò àðäûíúà, þìðöìö áàäà âåðìÿ,

Îíñóç äà ùÿéàòûíû áàäà âåðèð áó ôÿëÿê.

Áèð úàíûí âàðñà ùÿðýàù, úàí àëàíûí èêèäèð:

Áèðè úàí àëàí äöíéà, áèðè úàí àëàí ìÿëÿê.

43.

Õàãàíè, ö÷ øåéäÿí ýþçÿë, äå, íÿ âàð:

Úàâàíëûã, ðàùàòëûã, áèð äÿ ýöçàðàí.

Ñÿíèí êè, ùÿð öúö âàðûíäûð, øöêð åò,

Îíëàðû áèð éåðäÿ òàïìàç ùÿð èíñàí.

44.

Îëñàéäû Ôÿðùàäûí ãåéðÿòè ÿýÿð,

Ãîéìàçäû Øèðèíÿ áàõñûí ùÿð þòÿí.

Íàìóññóç, éàðûíû íÿãø åòäè äàøà,

Ãÿëáèíèí ëþâùèíÿ íÿãø åòìÿëèéêÿí.
512
 45.

Èíàíìàçäûì êè, äàü äàüà ãîâóøàð,

Ãîâóøàð àäàìëàð, ìÿøùóð ìÿñÿë âàð.

Äàü úèñìèìÿ ìþùíÿò äàüû ãîâóøäó,

Áÿñ íå÷èí, äå, ìÿíäÿí ãà÷ûð àäàìëàð?

46.

Áèëèêëè îëìàüûí çÿðÿðäèð ñÿíÿ,

Ýöúñöçëöê ãöäðÿòäèð, ùöíÿðäèð ñÿíÿ.

Áèëèéèí úþâùÿðè áèëèêñèçëèêäèð,

Õàãàíè, “áèëìèðÿì” ñèïÿðäèð ñÿíÿ.

47.

ßýÿð ñÿíäÿí àøàüûäà îòóðìóøñà Õàãàíè,

Çÿííè åòìÿ êè, ñÿí ñÿäðñÿí, î èñÿ êÿìãÿäðäèð.

Úàù-úÿëàëëû áó ìÿúëèñ áèð äàèðÿäÿ ãóðóëìóø,

Äàèðÿíèí ùÿð éåðèíäÿ êèì îòóðñà, ñÿäðäèð.

48.

Ðöòáÿì ìÿíèì ùöììÿòèìëÿ óéüóí äåéèë ÿçÿëäÿí,

Ùöììÿòèì äÿ ðàçû äåéèë ðöòáÿñèíäÿí ñÿðàñÿð.

Õóäàâÿíäà, áó óéüóíñóç èøÿ íåúÿ äþçöì ìÿí?

Àõû íå÷èí óéüóí ýÿëìèð òàëåéèìëÿ áó èøëÿð?

Éà ðöòáÿìè ùöììÿòèìÿ ýþðÿ ãàëäûð ñÿí, éà äà,

Ùöììÿòèìè ðöòáÿì ãÿäÿð àë÷àëò, îëñóí áÿðàáÿð.

513
 49.

Ñÿí ãàðà òîðïàüà ñó âåðñÿí ÿýÿð,

Áèð èë äÿ ýöë à÷àð ãàðøûíäà áîñòàí.

Ñÿíèí òîðïàüûíàì, ëöòôöíëÿ ñó âåð,

Éöç úöðÿ ýöë à÷ûì ãàðøûíäà ùÿð àí.

50.

Îíà îí ãûçûëäûð äîüðó ñþçëÿðèì,

Ãûçûëà áöðöíìöø îëìàñàì äà ìÿí.

Íÿ çÿðÿð, çóáèíè äöç àòñà áèð òöðê,

×îõ äà î, äåéëÿìëè äåéèë ÿçÿëäÿí.

51.

Åé Õàãàíè, êèì éåðèøäÿ éàìñûëàñà ñÿíè, áèë,

Ãàðüàäûð î, ãàðüà ñÿêìÿç êÿêëèê êèìè ùå÷ çàìàí.

×îõ óøàã äà àðçóëàð êè, çÿð òÿðÿçè äöçÿëòñèí,

Íàðûíú àëûá, ýþç äöçÿëäÿð òÿðÿçèéÿ ãàáûãäàí,

Áÿíçÿñÿ äÿ èëàíîòó ýþðöíöøúÿ èëàíà,

Áèðè äîñòà äÿðìàí îëàð, î áèðèñè àëàð úàí.

52.
Ìÿí êè Õàãàíèéÿì, èêè úàùàíäàí,
Íÿ éàõøû, íÿ éàìàí áèð øåé èñòÿìÿì,

Èñòÿéèì äöíéàäà òÿê àçàäëûãäûð,

Àëëàùûì ÿâô åòñèí, áåùèøò èñòÿìÿì.

55.
Ãöðáÿòäÿ öðÿêäÿí íàëÿ åäÿðñÿì,
Áó íàëÿ îëàúàã ñÿùùÿòèì ìÿíèì.
514
 Ãûçäûðìà è÷èíäÿ øÿðáÿò äöçÿëòñÿì,
Ýþç éàøûì îëàúàã øÿðáÿòèì ìÿíèì.

Ãóðóìóø áåéíèìè èøÿ ñàëàðñàì,

Äÿðäö ãÿì îëàúàã ãèñìÿòèì ìÿíèì.

54.

Åøøÿéèíè ùÿð êèì ñàëñà ÷èðêàáûíà øÿùâÿòèí,

Þìöð àòû úèëîâóíó ãûðûá ãà÷àð äóðìàäàí.

Øÿùâÿò éîëó áÿëàëûäûð, óíóòìà áó ñþçöìö,

Ñþíäöðÿð úàí àòÿøèíè øÿùâÿò ñóéó ùÿð çàìàí.

55.

Ìÿíèì ïèñëèéèìÿ äàíûøìûø õàúÿ,

Îíóí ïèñëèéèíè äåìÿðÿì, èíàí!

Î, ìÿíè ïèñëÿéèð îí úöðÿ, ëàêèí,

Îí úöð òÿðèôëÿðÿì îíó ùÿð çàìàí.

Íÿ äåñÿì, ìèí äÿôÿ àðòûãäûð õàúÿ,

Íÿ äåñÿ, ìèí äÿôÿ àðòûüàì îíäàí.

56.

Åé Õàãàíè, êþíöë âåðìÿ ýöúö àðòàí äîñòóíà,

Äöøìÿíäÿí äÿ çÿðÿð ýþðñÿí, ãöññÿëÿíìÿ-ùå÷ çàìàí.

Àëëàùäàíäûð éàõøû-éàõøû íÿ áàø âåðñÿ äöíéàäà,

Áóíà ýþðÿ äîñò-äöøìÿíäÿí îëìà ùå÷ âàõò áÿäýöìàí.

Àëëàù þçö íÿçÿð ñàëñà ñÿíèí ýöçàðàíûíà,

Íÿ äöøìÿíäÿí õîâô åò, íÿ äÿ êþìÿê ýþçëÿ äîñòëàðäàí!

Áèð äîñòóíà àðõàëàíûá, èøÿ ÿíúàì âåðìÿ ùå÷,

Áó äîñò áèð ýöí äöøìÿí îëóá, ñÿíÿ âóðàð ÷îõ çèéàí.
515
Äöøìÿíÿ äÿ êèíëè îëóá, çÿðÿð âóðìà îíà ñÿí,
Äþíöá áèð ýöí äîñò îëàðñà, ùàëûí îëàð ïÿðèøàí.

Äîñòóí ñÿíèí ùöíÿðèíè òÿðèôëÿñÿ, íÿ åéáè,

Àíúàã äöøìÿí åéèá òóòñà, àðòàð ùöíÿðèí, èíàí!

×öíêè, îíäàí ãîðõóá, äàèì ÷àëûøàðñàí úÿùä èëÿ,

Äîñòóí èñÿ òÿðèôèíäÿí áîø òÿêÿááöð òàïàðñàí.

Äåìÿê, äöøìÿí òÿíÿñèíèí ìÿíàñûíäà äîñòëóã âàð,

Êÿìàëÿ òåç ÷àòìàã ö÷öí ñÿíÿ îëàð íÿðäèâàí.

Áåëÿ èñÿ, óçàã äöøìÿí éàõûí äîñòà ÷åâðèëÿð,

Äîñòóíñà þç òÿðèôèëÿ êÿñèëÿð ñÿíÿ äöøìàí.

Êèìëÿ äîñòëóã åòñÿí, îíà ùÿääÿí àðòûã áàüëàíìà.

Äöøìÿíäÿí äÿ ãàôèë îëìà êè, õÿòÿðÿ äöøÿð úàí.

Ñþçëÿðèìè ÿýÿð ãÿáóë åòìÿéèðñÿ øöóðóí,

Îíäà áèë êè, øöóðóíäà âàðäûð áþéöê áèð íþãñàí.

57.

Êèì åëäÿ áþéöêñÿ, àäëàíàð èìàì,

Êèì öðÿê ÷àëàðñà, îâ÷ó àäëàíàð.

Õàãàíè, áèëìèðÿì êèì áåëÿ äåäè:

Êèì ãûëûíú âóðàðñà îëàð ùþêìäàð.

58.

Ùÿð êèìè ãóäóðòñà äþâëÿòè, âàðû,

Àõûðäà ðàñò ýÿëÿð ìèí ôÿëàêÿòÿ.

Êöë îëñóí áàøûíà åëÿ äþâëÿòèí,

Êè, ñàëàð ñàùèáèí äÿðäÿ, ìþùíÿòÿ.
516
 Àôÿðèí äåéÿðÿì î äþâëÿòÿ êè,
Ñÿðô îëàð ùÿìèøÿ õàëãà õèäìÿòÿ.

Êöëÿê ñÿïÿëÿðñÿ ýþéÿ òîðïàüû,

Éåíÿ äÿ äþíäÿðÿð éåðäÿ íåìÿòÿ.

59.

Éîëóíäà íÿ ÿçàá ÷ÿêÿðñÿì, õîøäóð,

Ñÿíäÿí öìèäèìè êÿñìÿìèøÿì ìÿí.

Ëàéèãÿì ùÿð úöðÿ òþùôÿíÿ, íîëàð,

Ýÿëèá ðóù âåðÿñÿí áÿäÿíèìÿ ñÿí.

60.

Ìÿí äÿðéà êþíöëëö Õàãàíèéÿì êè,

Áóëóäóì Ýöíÿøòÿê èëäûðûì ÷àõàð.

Ñÿí äÿ ìÿíèì êèìè äÿáèðñÿí, ëàêèí,

Ìÿí äöçÿì, ñÿí èñÿ õÿáèñ, ðèéàêàð.

Ãàí òþêöð ãÿññàá äà, úÿëëàä äà, àíúàã,

Úÿëëàäëà ãÿññàáûí áþéöê ôÿðãè âàð.

61.

Åé Õàãàíè, íàëÿ åòìÿ áåëÿ öðÿê äÿðäèíäÿí,

Êèì ýþðìöøäöð íàëÿ èëÿ øÿôà òàïñûí äÿðäö ãÿì?

Çÿìàíÿäÿ õÿñòÿëÿíÿí áèð êÿñ õîøëóã ýþðìÿìèø,

Ùèéëÿýÿðëèê ïåøÿ åäÿí áó çÿìàíÿ ÿùëèíäÿí.

517
 62.
Àðõûíäà ñó éîõñà, ãîðõìà, Õàãàíè,
Ýöìàí êè, éåíÿ äÿ ñåëèí ýÿëÿúÿê.

×îõ äà èíäè ùàëûí àüëàð êå÷èðñÿ,

Íÿùàéÿò, öðÿéèí áèð ýöí ýöëÿúÿê.

Ôÿëÿê øÿôÿãëÿðäÿí ðÿíý àëà-àëà,

Ãÿääèíÿ õÿëÿòëÿð áè÷èá òèêÿúÿê.

Íóðà ãÿðã åäÿíäÿ Ýöíÿø àëÿìè,

ßçàáëû, ãàðàíëûã ýåúÿí áèòÿúÿê.

63.
Õÿçèíÿ âåðñÿëÿð ìÿí Õàãàíèéÿ,
Ìÿíèì âåðäèéèìäÿí ÷îõ îëìàç, èíàí.

Ôÿëÿê ùåéðàí ãàëìûø áó ÿñðàðà êè,

Íÿëÿðÿ ãàäèðäèð áèð ìöäðèê èíñàí.

Øàùëàðäàí ëàéèãúÿ àëäûüûíû î,

Áÿäõàùà ìèíèÿòñèç áàüûøëàð ùÿð àí.

Õàãàíèíèí ãÿëáè áèð ÷ÿðõÿ áÿíçÿð,

Áó éàíäàí àëàð, ùåé âåðÿð î éàíäàí.

64.
Ñÿí éàõøû àäàìñàí, Õàãàíè, àíúàã,
Ñÿíÿ ïèñëèê åäèð íàÿùë àäàìëàð.

Îíëàð éàõøûëûüû þéðÿíèð ñÿíäÿí,

Ñîíðà ïèñëèéèíè åäèðëÿð òÿêðàð.

Äîüðóäóð, îä èëÿ ñûíàíàð ãûçûë,

Ãàéäàäûð ñàðûìñàã ìöøêö ñûíàéàð.
518
 65.
Øàùûì, èêè úöðÿ íàðàùàòàì ìÿí:
Êþíëöìäÿ øöáùÿëÿð éàøàéûð ãîøà.

Ãîðõóðàì õîøóíà ýÿëìÿéÿ ìÿäùèì,

Éà äà ìöêàôàòûí ýÿëìÿéÿ õîøà.

66.
Ôÿëÿê éàõøû áèëèð: íÿçìö íÿñðäÿ,
Ìÿíèìòÿê äöíéàäà éîõäóð áèð íÿôÿð.

Áÿéàíûì ñóäóðñà, õÿéàëûì îääóð,

Îäëà ñó ñàçèøè ýþðöëìöø ìÿýÿð?

Ìóñàíûí îäóéëà Õûçðûí ñóéóíó,

Òÿáèì áèðëÿøäèðèð ùÿð àõøàì-ñÿùÿð.

Èêè äèâàíûìäà — ÿðÿáúÿ, ôàðñúà,

Éîõäóð áèðúÿ ñþéöø, áèð ùÿúâ, ìöõòÿñÿð.

67.
“Éàð”û “Ìàð” ùåñàá åò, áÿòÿðäèð, ÷öíêè,
Ìàðûí çÿùÿðèíäÿí éàðûí çÿùÿðè.

Éàðëàð ìàð îëñàëàð, áèýàíÿ õîøäóð,

Éàðëàðûí àôÿòè ÿçÿð úèéÿðè.

Õàãàíè, ñÿí õàëãû òÿðèôëÿäèêúÿ,

Éàüäûðûð áàøûíà î áÿëàëÿðè.

68.
Õàãàíè, ùàããëûñàí íàëÿ åòìÿêäÿ,
×öíêè, éîõäóð ñÿíèí äîñòóí, àøèíàí.

Äöøìÿíèí òîðïàãäàí ñàéúà àðòûãäûð,

Äîñòëàðûíñà àçäûð êèìèéàëàðäàí.
519
 69.

Áó áÿíäÿí Õàãàíè öçð èñòÿð ñÿíäÿí,

Öçðöíö ãÿáóë åò ñÿí äÿ, åé õóäà!

Îíà âåðäèéèíè âóðìà öçöíÿ,

Åòäèéè ýöíàùû, ýÿë, ñàëìà éàäà.

Êÿðÿì ñàùèáèíèí áàðèýàùûíäà,

Óíóäóëìàëûäûð ÿòà âÿ õÿòà.

70.

Øàäëûãäà — ãÿôëÿòäÿí, äÿðääÿ — àüûëäàí,

×ÿêèíèá þìöð ñöð áèð ùÿããèãÿòëÿ.

Õàãàíè, óçàãëàø èêè ðÿíýëèäÿí,

Éàøà éà àüûëëà, éà äà ãÿôëÿòëÿ!

71.

Èëàùè, ùÿð äÿðäèì ñÿíÿ áÿëëèäèð,

Þçöí ÿëàú åéëÿ ìÿíèì äÿðäèìÿ.

Éà ãàðà áàõòûìûí öçöíö àüàðò,

Éà äà ãàðà ðÿíý âóð þìöð õÿòòèìÿ!

72.

Áó äöíéàíûí ñÿðâÿðèéÿì, òÿáèì ìÿíèì ðÿâàíäûð,

Úÿííÿòèí äþðä áóëàüû äà àõûð òÿáèìäÿí éåêñÿð.

Ùöììÿòèìèí ñàéÿñèíäÿ âàðëàíûðàì ùÿìèøÿ,

Úàí ìöëýöíö ãàçìàäûãúà ÿëäÿ îëìàç áó ýþâùÿð.

520
 73.

Ìÿíó÷þùð Ñàëàðäàí ñîðóøäó áèð ýöí:

— Äöíéàäà ÿí éàõøû íÿäèð, àé Ñàëàð?

Î äåäè: — Áó ôàíè àëÿìäÿ àíúàã,

Ìöäðèêäÿ ùèêìÿòäèð, êÿðèìäÿ ýèðäàð.

74.

Åé Õàãàíè, éàõøû áàõ éàðàäàíûí ñèððèíÿ,

Íÿãøÿñèíäÿ ùÿð äàøûí ìèí áèð ýèçëè ñèðð âàð.

Àìàíäûð, ùå÷ áèð øåéèí çàòûíà õîð áàõìà ñÿí,

Îðäà äèëñèç äàíûøàí öðÿê à÷ûð ÷îõ ÿñðàð.

Ùÿð öðÿêäÿ — áèð êÿäÿð, ùÿð ãþí÷ÿäÿ — áèð úè÷ÿê,

Îíëàðà ÿéðè ýþçëÿ ñÿí íÿçÿð ñàëìà, çèíùàð!

75.

Êÿðÿìëÿ âÿôàíûí èøûüû ñþíäö,

Áó èêè úèíñäÿí àç äå, Õàãàíè.

Êÿðÿìèí àéàüû êÿñèëìèøäèð, áàõ,

Âÿôà äåéèëÿí øåé âàðìûäûð? Ùàíû?

Êÿðÿìÿ éàñ ñàõëà, þëöá ýåòäè î,

Îäëó ìÿðñèéÿéëÿ éàä åò âÿôàíû.

76.

Çÿìàíÿ ÿùëèíäÿí ýþñòÿð, î êèìäèð

Êè, îíó âÿôàëû ùåñàá åäèðñÿí?

Éàõøû áèë, âÿôàëû äîñò îëìàç ñÿíÿ,

Þðòöëö ãÿðÿçëÿ äîñòóíàì äåéÿí.
521
 Õàúÿ ñÿíÿ äåñÿ: — Äîñòóíàì ñÿíèí! —
Úàâàá âåð: — Íÿ úöðÿ äîñòóí îëóì ìÿí.

Êè, èøèì éàõøûñà éàõûíëàøûðñàí,

Ïèñëÿøÿí çàìàíäà îëóðñàí äöøìÿí.

Äîñò îäóð, éûõûëñàì òóòóá ãàëäûðà,

Ùàëûì ïèñ îëàíäà òóòà ÿëèìäÿí.

Ìÿíèìëÿ äîñòëóã åò òàì ñÿäàãÿòëÿ,

Äîñòëóã øÿðòëÿðèíÿ ðÿàéÿòëÿ ñÿí.

Ìÿíäÿí áàø âåðÿðñÿ áèð õÿòà ÿýÿð,

Ñÿí, îíó ýþðñÿí äÿ, è÷èìÿéÿñÿí.

Äöøìÿí ùöúóì åòñÿ ìÿíèì öñòöìÿ.

Îíà îëìàéàñàí ìÿñëÿùÿò âåðÿí.

77.

Àòà êþ÷öá ýåòñÿ áèð ýöí äöíéàäàí,

Äóäèìàíà îüóë ñàùèá îëàúàã.

ßýÿð øèð ìåøÿäÿí êþ÷öá ýåòñÿ äÿ,

Íÿðÿñè ìåøÿäÿ äàèì ãàëàúàã...

78.

Ìÿí êè÷èê áèð øàèðÿì, ñóñäóðóëìóø, ÿçèëìèø,

Öç òóòóá, ñþç äåéèðÿì ãöäðÿòëè áèð óñòàäà.

Î éöêñÿëìèø ñþç èëÿ ùÿããèãÿòèí ôþâãöíÿ,

ßí óúà ìÿíñÿá îíà íÿñèá îëìóø äöíéàäà.

Íÿ úöðÿòëÿ, áèëìèðÿì, îíà íàìÿ éàçûðàì,

Îíóí éàíûíäà êèìÿì, àäûì øàèð îëñà äà?
522
Ùàíû ìÿíäÿ éàüìàüà ùàçûðëàøàí î áóëóä?
Ùàíû åëÿ ãûëûíú êè, çÿôÿð ÷àëà äàâàäà?

Òàëå ìÿíèì òÿáèìè åòñÿ äÿ ñþç ÷åøìÿñè,

Òàïìàäûì ãèéìÿò âåðÿí, ÿôñóñ êè, èñòåäàäà!

79.

Åøãèí ÿçàáëàðûíäàí ñÿíÿ øèêàéÿòèì âàð,

Ìÿíè äèíëÿ, áàüðûìû ùèúðàí îäó éàíäûðàð.

Íóð ãàëìàäû ýþçöìäÿ, òþêäöêúÿ ýþç éàøëàðû,

Ýÿíúëèéèì åøã îäóíäà éàíäû ìÿíèì, à äîñòëàð!

Êàø ýþçöì êîð îëìàäàí éàð öçöíö ýþðÿéäèì,

Êàø âåðÿéäè åøãèìèí úàâàáûíû î äèëäàð.

Ñÿíè ñåâäèì, ñöðöíäöì, äîñòëàð ìÿíè äàíëàäû,

Äàíëàã ìÿýÿð àøèãè åøã ÿëèíäÿí ãóðòàðàð?

Ãÿäÿù ýþòöð, ìåé ýÿòèð, äóìàíëàíäûð áàøûìû,

Î øÿðàáäàí è÷èðò êè, Ýöíÿø êèìè íóð ñà÷àð.

Áó ðÿñìäèð, äåéèðëÿð, äóìàí ÷þêñÿ Ýöíÿøäÿ,

Ñÿðàá îëàí âàäèëÿð äÿíèç êèìè ïàðëàéàð.

80.

Õàãàíëûüà éàõûíñà äà ìÿíèì ÿñèë íÿñÿáèì,

Áó ìÿãàìûí ùÿð úÿùÿòè âàðñà áöòöí ùåñàáäà,

Ñþç õàãàíû øþùðÿòèíè ãàçàíìûøàì ìÿí þçöì,

ßëèìèçëÿ çèíÿò òàïûá ùÿð áèð êÿëìÿ êèòàáäà.

Ñþçäÿ ìÿíÿ òàé äåéèëñÿí, åé ìÿíè èíêàð åäÿí,

Ìöìêöíìöäöð êàèíàòû ýèçëÿòìÿê áèð íèãàáäà?

Éóñèô êèìè ñÿééàðÿëÿð öçÿíýèìäÿ ýåäÿðêÿí,

Äîëäà ìÿíÿ éåð âåðìÿéè øàí áèëèðëÿð, ñàâàá äà!
523
 81.
Êþíöë, éîðìà ìÿíè, ñàêèò îë áèð àç,
Ñÿàäÿò ãàéüûñûç, ÿçàáñûç îëìàç.

Õîøáÿõòÿì, ñèç ìÿíè òÿðèô åòìÿéèí,

Ìöðøöäñöç áèð êàìèë ÿñÿð éàçûëìàç!

82.
Ðåéè úÿííÿò ýþðÿí àú ìöñàôèðëÿð,
Èñðàôëà äàðàøäû íàçö íåìÿòÿ.

×îõó õÿñòÿëÿíäè, òÿÿúúöáëöäöð,

Êèì áó õÿñòÿëèéè éàéûá úÿííÿòÿ?

83.
Òÿáðèç òÿðÿôäÿäèð Ãàôûí ãöëëÿñè,
Êþíëöì î øÿùÿðäÿí àéðûëìàç áèð àí.

Òàúÿääèí çàìàíûí Ñèìóðüóäóð êè,

Î óúà ãöëëÿäÿ ñàëìûøäûð ìÿêàí.

Ýöíÿø äþâðÿ âóðóá ýÿçäè ôÿëÿêäÿ,

Òÿáðèçäÿ þçöíÿ ñå÷äè àøèéàí.

Îðäàäûð Ìÿøðèãèí øàãðàã ÷åøìÿñè,

Îðäàäûð Ìÿüðèáèí äÿíèçè — öììàí!

84.
Ñåâýèëèìëÿ ãÿäÿù òóòóá ìåé è÷èðäèê, íàýàùàí,
Î äèëáÿðèí äîäàðûíäàí ýåúÿ ñîí þïöø àëäû.

Ìöøê áèçäÿí ÿñèðýÿäè ðàéèùÿëè ðÿíýèìè,

Äàí ñþýöëäö, Ýöíÿø ãûçûë äîí ýåéèíèá, óúàëäû.
524
Ñÿáà àëäû øÿáíÿì äöøìöø ãûçûë ýöëöí ÿòðèíè,
Î ìöáàðÿê òþùôÿ èëÿ ñåâýèëèìÿ éàí àëäû.

Ýöë ÿòðèíè äóéàí êèìè, àñãûðàðàã, î ìÿëÿê

À÷äû õóìàð ýþçëÿðèíè, ãîëóí áîéíóìà ñàëäû.

85.

Àñóäÿ îëñàéäûì ÿýÿð áèðúÿ àí,

Äàðöë-õèëàôÿäÿ éàçàðäûì äèâàí.

Áàðäàäà àòûëìûø áèð äàø îëñàì äà,

Éöêñÿéÿì áó õóðìà àüàúëàðûíäàí.

Ìÿùÿááÿò úàãûðûð Øèðâàíà ìÿíè,

ßùäèì âàð îíóíëà, ïîçìàðàì, èíàí!

Áàüäàäëû äîñòëàðûì ìÿíè àòäûëàð,

Áèëèðäèì, îíëàðäàí ÷ÿêÿðÿì çèéàí.

86.

Ïàêëûüûéëà íÿçÿðèìäÿ úèëâÿëÿíäè î àôÿò,

Ùåéðàí åòäè ìÿíè îíóí äèëèíäÿêè ëÿòàôÿò.

Äåäè: — Äèíëÿ, ñþùáÿò à÷ûì êÿðÿìèíäÿí Ùàòÿìèí,

Éàääà ñàõëà, ÿí ýþçÿë áèð þéöääöð áó ðÿâàéÿò.

Ìàëû éûüìà, òÿëÿô åëÿ þçýÿëÿðèí õåéðèíÿ,

Ñÿíèí ö÷öí áþéöê ãàçàíú ñàéûëàð, áèë ñÿõàâÿò.

Ýÿíúëÿð ìàëû ÿëëÿðèíèí çÿùìÿòèëÿ ãàçàíàð,

Ýÿíú àäàìûí õÿñèñëèéè ãÿì-ãöññÿäèð, ôÿëàêÿò!

525
 87.
Äÿðäèì àçàëñûí äåéÿ, ãîéóí éàíûìà äÿðìàí,
Çÿíôëÿìèø öðÿéèì èíäè ÷ûõìûø àðàäàí.

Ñóàë ñóàë äàëûíúà âåðèðñèíèç, íÿ äåéèì?

Ãûçëàð äåäè: — Ùàëàëäûð áÿùðÿëÿíÿ ïàé óìàí.

Ìÿíè Øèðâàíà ÷ÿêÿí àäàìëàðû äåéèëäèð,

Ðàùàòëàíûð ñÿñèíäÿí Øèðâàíûí úèñìèìäÿ úàí!

88.
Áàüäàäûí ÷îõ éàõøû áàë ïàëäàñû âàð,
Úÿííÿò íåìÿòèäèð ñàíêè, áàë äàäàð.

Îðàäà éàøàäûì, êþ÷öá ýåäÿíäÿ,

Ïàëäàéëà ôàë à÷äûì, ýÿëäè: “Ãà÷, ãóðòàð!”

89.
Çàìàí êå÷äè, êàìàë ãàëäû ýþçö éåðÿ äèêèëìèø,
Óòàíäû êè, êþìÿéèíÿ êèìñÿ ìþùòàú äåéèëìèø.

ßë-Ìþùòÿäè õÿëèôÿíèí çàìàíûíäà, äåéèðëÿð,

Õàëã è÷èíäÿ èõòèëàôà ýóéà õèòàì âåðèëìèø.

90.
Ìÿúëèñëÿðè, ìÿùçÿðëÿðè äþíäÿðèðÿì ýöëøÿíÿ,
Ñþçöì îëìóø ýþ÷ÿðèéÿ, øÿùÿðëèéÿ õÿçèíÿ.

Íÿçìèì, íÿñðèì êöëÿê êèìè õàòèðèìäÿí ãîïàðàã,

Þëêÿ ýÿçèð, ìÿñÿë îëóð, äöøöð åëëÿð äèëèíÿ.

Ñàíêè óëäóç ñàëõûìûäûð øåðèì, ìÿíèì ÿëèìëÿ,

Ñûõûëàðàã, õàëãà äàäëû øÿðàá îëóð ùÿð äÿíÿ.
526
Çèíà îüëó çûíäûãëàðûí øÿððèíäÿí äîüìàñàéäû,
Ãÿçà ÿñèð ñàëàðäûìû îíó ãóäóç äöøìÿíÿ?

Äóç ãàòàðñàì ñþçëÿðèìÿ èíñàíëàðûí ÿëèéëÿ,

Áþéöê èççÿò, ñîíñóç øþùðÿò ãàçàíäûðàð áó ìÿíÿ.

Ãÿëÿìèìäèð ãîøààüûç, èòè Éÿìÿí ãûëûíúû,

ßëèì îõøàð Ñàèäÿòöë-Ãåéñèí éàçàí ÿëèíÿ.

91.

Øåðèí ýþçÿë ôèêèðëÿðè ãàíàäûíäà ó÷óðàì,

Öôöãëÿðÿ íóð úèëÿéÿí óëäóçëàðû ãóúóðàì.

Ñÿí ìÿòëÿëÿð ãÿñðèíè ãóð ôÿçèëÿòèí áàüûíäà,

Øåð àüàúûí áàð âåðñèí òà éöêñÿëÿí áóäàüûíäà.

Ìÿòèí îëäóí, ñÿíè ãÿçà ñûõà áèëìÿç ùå÷ çàìàí,

Ùèéëÿ ãóðñà, âóðà áèëìÿç éåðÿ ñÿíè àñèìàí.

Àéàüûíà êþëêÿ ñàëìûø éîõñà Ñèìóðü ãàíàäû,

Øÿðÿô îëóá äöíéà ö÷öí Úÿëèë áèí-Ðàôå àäû*.

Áèëèê îíäà, êÿðÿì îíäà, àüûë, äöùà îíäàäûð,

Ùÿð êÿëìÿäÿ øåðèééÿòèí ýþâùÿðèíè éàðàäûð.

Îíà éàçäûì: äöøöíúÿëÿð ñÿíè ñûõàðñà ÿýÿð,

Ñþçëÿðèìè äèíëÿéÿíëÿð ãÿì îäóíà ñó ñÿïÿð.

92.

Áàø÷ûëàðû ðàçû ñàëûá, õàëãûí äàäûíà ÷àòàí,

Ãîðóéàúàã áöòöí õàëãû ÿí äÿùøÿòëè áÿëàäàí.

Ñþçöí äöçö, î øþùðÿòèí çèðâÿñèíÿ ÷àòñà äà,

Íÿ òÿìÿíèà, íÿ äèëÿéèì, íÿ àðçóì âàðäûð îíäàí.

Áèçÿ ôåéçè Àëëàù âåðèá, î äà ýåðè ãàéòàðûð,

Ùàãã éîëóíà ãàéûäàíëàð àçàä îëóð úÿçàäàí.
527
 93.
Ãèéàìÿòäÿ ùàãã éàíûíäà ïåéüÿìáÿðäÿí ñàâàéû,
Èêèíúè áèð øÿôàÿòúèì âàðñà, îäóð Øàôåè*.

Òàëå ìÿíè òÿðê åäÿðñÿ, áó óüóðñóç ùÿéàòäà,

Ýþçëÿðèíè éåðÿ äèêìÿç, êþìÿê åäÿð Ðàôåè.

94.
Ãÿçâèí úÿííÿò ãàïûñûäûð, Èäðèñè î úÿííÿòèí,
Øàôåèíèí ïàêöðÿêëè íàèáèäèð, áèë, éÿãèí!

Êèì ñÿàäÿò ãàïûñûíû ÿýÿð à÷ìàã èñòÿñÿ,

Ðàôåèíè àòà ñàíñûí, à÷àð åòñèí ùöììÿòèí!

95.
Î ïàê èíñàíû ìÿäù åòäèì, Èðàãäà øàíëû ñóëòàíäûð,
Áó ìÿäùèì ñåùðè-Áàáèëäèð, Èðàã ÿùëèíÿ øàéàíäûð.

Êÿëàìû ãöäðÿòèíäÿí òèòðÿäè äöíéàíûí ÿðêàíû,

Èëàí îâñóí÷óíó ÷àëäû, áîéó ñÿðâè-õóðàìàíäûð.

Èðàãûí øàùû ïàêëûãäà íöìóíÿ îëìóø ùÿð õàëãà.

Áåëÿ áèð àäÿìÿ äöøìÿí äåìÿê, ÿëáÿòòÿ, íþãñàíäûð.

Îäóð, äèí áàéðàüûíû ãàëäûðàí ÿçì èëÿ àëÿìäÿ,

Ùÿéàò äóðäóãúà äöíéàäà î áèð ëàéèãëè èíñàíäûð!

96.
Éöêñÿëèø÷öí îëäó ìÿíÿ ñÿìà Èðàã òîðïàüû,
Àüóø à÷ûá, îëäó ìÿíÿ àíà Èðàã òîðïàüû!

Äÿðä ÿëèíäÿí ïàñëàíàðñà òÿôÿêêöðöí ýöçýöñö,

Èíàíûðàì, îíà âåðÿð úèëà Èðàã òîðïàüû.

Áîüóëàðñàì éîõñóëëóãäàí ÿýÿð øÿðÿô éîëóíäà,

Ñà÷àúàãäûð éîëëàðûìà çèéà Èðàã òîðïàüû!
528
Äÿíèçëÿðè êå÷ÿúÿêäèð ìÿíèì ùöììÿò ãàéûüûì,
Ãîéìàéàúàã, éûõñûí ìÿíè äàëüà, Èðàã òîðïàüû!

Êÿáÿ ìÿíÿ ãóúàã à÷äû, ìåéë åëÿäè Èñôàùàí,

×ÿêäè ìÿíè ñÿíÿ òÿðÿô ñåâäà, Èðàã òîðïàüû!

Ìÿíè ãóëòÿê õèäìÿò ö÷öí ÷àüûðûðäû Èñôàùàí,

Èíäè îëäóì þç-þçöìÿ àüà, Èðàã òîðïàüû!

Åé Ôàòèìÿ, åøãèí ùàêèì êÿñèëèáäèð ãÿëáèìÿ,

Ñÿíäÿ ÷àòàð ÿëèì øèðèí ñóéà, Èðàã òîðïàüû!

Éîë ýþñòÿðäèí, øåðèì èëÿ çèðâÿëÿðÿ éöêñÿëèì,

Öðÿéèìè äþíäÿðìèñÿí äàüà, Èðàã òîðïàüû!

Ýþðöøöíÿ òÿëÿñèðëÿð ôèêðèí áàêèð ãûçëàðû,

Àäëàðûíû íèýàùûíà ñàëà Èðàã òîðïàüû.

Èñôàùàíäà áó ýÿëèíëÿð äóâàüûíû à÷ìàäû,

Ñÿíÿ ýÿðÿê î äóâàüû à÷à Èðàã òîðïàüû!

97.
Ìöáàðÿêäèð Íîâðóçóí, åé öììÿòëÿðÿ ñÿðâÿð,
Êè, ñÿíèíëÿ áèðëèêäÿ òÿáðèê îëóíóð åëëÿð.

Çÿìàíÿíèí Íîâðóçó éöêñÿê ðóùëàð ñàéûëûð,

Àüçûí ùàãã ýöíÿøèäèð, ñà÷àð èøûãëû ýþâùÿð.

Ñÿíñÿí äèí ýöíÿøèíè çèðâÿëÿðÿ ãàëäûðàí,

ßúÿì ìöëêöíäÿ Øèðâàí Íîâðóçó áàéðàì åéëÿð.

Áèð Íîâðóçó âàð åëèí, ìÿíÿ áàéðàì èýèäèð,

Áèðè Íîâðóçóí þçö, áèðè ñÿíñÿí, åé ðÿùáÿð!

98.

Èìàäÿääèí ïàê ðóùóìóí ñàçûäûð, îíóíëà ìÿí,

Ùÿäèñëÿðèí ÿñðàðûíû ãîðóéóðàì ëÿêÿäÿí.
529
Ñàéÿñèíäÿ ýþ÷ÿðèëÿð öçëÿøäèëÿð óüóðëà,
Ùÿéàò òàïäû ôèðàâàíëûã, þëöì ÷ûõäû ñÿùíÿäÿí.

Ãÿðèáÿäèð, âöúóäóìäà äàùà òàãÿò ãàëìàìûø,

Ñàüëàì èêÿí äÿéèøèëèð ÿùâàëûì èñèòìÿäÿí.

99.

Ìöñàáèãÿ àïàðûðêÿí, ìÿíè ìÿíäÿí ñîðóøñàí,

Ìöàñèðèì îëàíëàðäàí ìÿíè ñå÷ìèøäèð çàìàí.

Áÿõø åëÿìèø äþâðàí ìÿíÿ íå÷ÿ öëâè ìÿçèééÿò,

Èäðàêûìûí òÿëãèíèíäÿ ìÿíäÿ àðòûãäûð ùöììÿò.

Òÿôÿêêöðöì ÷îõ ýåíèøäèð, ìÿíòèãèìäèð ìþúöçÿ,

Ýÿòèðìèøÿì øåðèì èëÿ éåíè ìÿíàëàð ñþçÿ!

100.

Äåäèëÿð êè, ñàããàëûíà ÿúÿá éàõûáñàí ùÿíà,

Îõøàòìûñàí ãàðàëûãäà ïîçäóüóí èíêàð “íóí”à*.

Áÿëè, ùÿíà ãîéìóøàì ìÿí, áåëÿ áèð àäÿò âàðäû,

Ïåéüÿìáÿð äÿ, èìàìëàð äà — ùàìû ùÿíà ãîéàðäû.

Ãîúàëûãûí ðÿíýè áèëèá, ÷àë ñàããàëû èìàìëàð,

Ýèçëÿòìÿéÿ ÷àëûøìûøëàð, áóíóí ìÿýÿð åéáè âàð?

Àü òöê Àëëàù èçíè èëÿ áèð íóð êèìè ïàðëàéûð,

Áîéàìûøàì, Àëëàù þçö Ýöíÿøè äÿ áîéàéûð.

Ýöí òóòóëóð, äåìÿê, Àëëàù îíà áàøãà ðÿíý âåðèð,

Áó ðÿíý èëÿ èíñàíëàðûí òàëåéèíè ýþñòÿðèð.

Ýþðÿíäÿ êè, ÷àëëàøìûøàì, éàø àõûòäûì ýþçöìäÿí,

Ýþìöð êèìè éàíäû, ãàðà õÿòëÿð à÷äû öçöìäÿí.

530
Éàø éåðèíÿ éàíàüûìà ýþçöìäÿí àõäû ãàíëàð,
Áó ãàéäàäûð, ãàí ùÿð éåðäÿ ãóðóéàðñà, ãàðàëàð.

Þìðöì áîéó öðÿéèìäÿ åøã îäó àëîâëàíûð,

Öðÿéèìèí àùëà ÷ûõàí òöñòöñöäöð, ãàðàëûð.

Ïåéüÿìáÿð þç äîñòëàðûíà åéëÿìèøäèð âÿñèééÿò,

Ñöðìÿ ÷ÿêèí, ùÿíà ãîéóí, ãîúàëûãäûð ÿçèééÿò.

Ãîúàëàíäà ýþçëÿðèíÿ äöíéà ãàðà ýþðöíöð,

Äåìÿê, ýÿíúëèê ñÿìàñûíûí ïàðëàã óëäóçó ñþíöð.

Àü ñà÷ ìÿíÿ òÿíÿ âóðóð, äåéèð: øàèð, ãîúàëäûí,

Ãîúàëûüûí äÿðäè áóäóð, òöêäÿí äÿ òþùìÿò àëäûí.

101.

Éÿìÿíäÿ ùÿð ãûçà áàõäûì, äåäèì êè, úåéðàíäûð,

Áó êþíëöìöí åâè îíëàð ýÿçÿí áèéàáàíäûð.

Éÿìÿí îëóáäó ìÿýÿð øóõ ýþçÿëëÿðèí âÿòÿíè,

Ìàðàëëàðûí áåøèéè ÿòèðëè ýöëöñòàíäûð.

Éÿìÿíäÿ ñèëñèëÿ äàüëàð ôÿëÿêëÿðÿ óúàëûð,

Áàõàíäà çèðâÿñèíÿ ãÿðá àéû íöìàéàíäûð.

Î êÿñ êè, þìðö áîéó åøãäÿí îðóú òóòäó,

Éÿìÿí ùèëàëûíû ýþðúÿê, äåäè êè, øÿáàíäûð.

Éÿìÿí ýþçÿëëÿðèíÿ ñÿúäÿ åéëÿðÿì ùÿð àí,

Ýþçÿë ãàäûíëàðà êþíëöì ùÿìèøÿ ùåéðàíäûð.

Äåéèðëÿð: ÿùäÿ âÿôà ýþçëÿìÿ ýþçÿëëÿðäÿí,

Éÿìÿíëè ÿùä ãûëàðñà, âÿôàñû àñàíäûð.

531
 1.

Õàãàíè îëìóøäóð ñþçöí Õàãàíû,

Äîëóäóð ëÿë èëÿ ñþçöíöí úàíû.
Ñþçÿ áó ýöí åëÿ ðþâíÿã âåðäè êè,
Ôÿòù åäèá îíóíëà áöòöí äöéàíû.

2.

Øåð ñÿìàñûíûí ýöíÿøèéÿì ìÿí,

Öñòöíÿì ÿñðèìèí øàèðëÿðèíäÿí.
Ýöíÿø êàèíàòûí øàùû îëñà äà,
Ñþçöìÿ ãóë îëóð ùÿð ñÿùÿð åðêÿí.

3.

Ñþçöìëÿ øÿðáÿòÿ ÷åâðèëÿð çÿùÿð,

Ñþçöì ôÿëÿêëÿðè àøûá ôÿòù åäÿð.
Êèì ñþç ýöëàáûìû áàøûíà âóðñà,
Ýþðìÿç þìðö áîéó áèð äÿ äÿðäè-ñÿð.

4.

Ýþëýÿäÿ ãàëìàðàì áèð êàë ìåéâÿòÿê,

Ýöíÿøÿì, ýÿðäèøèì áó ñîíñóç ôÿëÿê.
Êèøèëèêäÿ ùàããû îëìàéàíëàðûí-,
Íàìÿðäÿì, ñàëìàñàì áàøûíà ëÿ÷ÿê.
532
 5.

Õàãàíè, ùöììÿòëÿ éàøàñàí ÿýÿð,

Îëìàçñàí ìÿíñÿáÿ, ãûçûëà íþêÿð.
Éîëó ÿéðè ýåäÿí âÿçèðäÿí áàøäûð
Éîëóíó äöç ýåäÿí ìÿðä ïèéàäÿëÿð*.

6.

Õàãàíè, ñÿíäÿ áó ùöììÿò âàð èêÿí,

Èñòÿìÿ ôÿëÿêäÿí þç ðóçèíè ñÿí.
Î ñÿíÿ ðóçèíè íåúÿ âåðÿð êè,
Þçö ðóçè ýþçëÿð çÿùìÿò ÷ÿêÿíäÿí.

7.

Ôÿëÿéÿ ñþç èëÿ áó ýöí îõ àòäûì,

Îíóí çÿíúèðèíè ãûðûá ãîïàðòäûì.
Ñþçëÿðèì áàëäàí äà øèðèíäèð, ÷öíêè,
Òÿáèìèí øÿêÿðèí ìÿí îíà ãàòäûì.

8.

Îëñàì äà, ÿçèçèì, ëàéèãëè áÿíäÿí,

Ñåâñÿì äÿ áó ýþçÿë øÿùðèíèçè ìÿí,
Øèðâàíû þçöìÿ Êÿáÿ ñàíûðàì,
Êàôèðÿì, äþíäÿðñÿì öç áó Êÿáÿäÿí.

9.

Õàãàíè, õîøëóãëà ùÿéàò ñöð ìöäàì,

Ãÿì éåìÿ, äöíéàäàí àëìàäûíñà êàì.
Ãÿìëè îëàíäà äà õîø îë ùÿìèøÿ,
Çÿíè åò: ýÿëìÿìèñÿí äöíéàéà òàìàì.
533
 10.
Åøãèíèí îäóíó àëîâëàíäûðäûí,
Ìÿíèìòÿê ìèí àøèã ãÿëáè éàíäûðäûí.
Ñÿí êèìäÿí þéðÿíäèí áó çàëèìëèéè?
Öðÿéè åøãèíäÿí òåç óñàíäûðäûí.

11.
Ó÷àíäà êþíëöìöí ãóøó ÿëèíäÿí,
Éà àòûí íàëûíû ñàëàíäà, ùÿìÿí.
Áóðîâóç âöúóäóí ãàëàúàãäûðìû?
Î ýåòñÿ, áÿñ îíäà ñÿí þçöí êèìñÿí?

12.
Åøãèíäÿ îëìóøàì çàðö-ïÿðèøàí,
Åøãèíèí îäóíà éàíìûøàì ùÿð àí.
Ìÿí ñÿíèí ÿí ñàäèã àøèãèíÿì, áèë,
Åøãèìÿ ÿí ëàéèã ñÿíñÿí, à úàíàí!

13.
Åé òÿðñà ýþçÿëè, îë ìÿíÿ ãÿìõàð,
Ùÿð áèð êÿëèñàäà ñÿíè ñåâÿí âàð.
Î õà÷òÿê ùþðöëÿí ñà÷ûíäàí, áàðû,
Áèð òöê âåð, áàüëàéûì áåëèìÿ çöííàð!

14.
Åøãäèð ýþíóëäÿí ùÿð äÿðäè ñèëÿí,
Åøãäèð äóíéàäà ùÿð äèëè áèëÿí,
Åøãäèð åéäÿéÿí âàðëûüû — éîõëóã,
Ãÿìäÿí ãóðòàðàðñàí àíúàã åøã èëÿí.

15.
Åé Àéäàí, ïÿðèäÿí ýþçÿë íàçÿíèí,
Ïÿðè, Àé ãàðøûíäà áèð ãóëäóð ñÿíèí.
Àüëûìû, ùóøóìó àëäûí ÿëèìäÿí,
Áåëÿ çöëì åòìÿêäÿí íÿäèð ìÿãñÿäèí?
534
 16.
Õàãàíè þïäöêúÿ øèðèí ëÿáèíäÿí,
Ùÿðàðÿò è÷èíäÿ ãîâðóëóð áÿäÿí.
Äîäàüûí éÿãèí êè, àëîâëóäóð, éàð,
Éîõñà áó ùÿðàðÿò ùàðàäàí, íÿäÿí?

17.
Éóç äÿôÿ ÷àëûøìûø áþéöê Éàðàäàí,
Íÿùàéÿò, éàðàòìûø ñÿíèí êèìè úàí.
Áèçèì àðçóìóçó àëûá íÿçÿðÿ,
Ùöñíöíäÿ ãîéìàìûø çÿððÿúÿ íþãñàí.

18.
Àéöçëöì ãàìÿòäÿ áèð ñÿðâÿ áÿíçÿð,
Éàíàüû îä êèìè éàíàð ùÿð ñÿùÿð.
Ìÿüðèá Ýöíÿøèíèí øÿôÿãëÿðèäèð,
Îíóí úàìàëûíäà ýþðöíÿí õÿòëÿð.

19.
Åé ùöñíö øÿùÿðäÿ øþùðÿòëè úàíàí,
Ìèí àøèã âÿñëèíè àðçóëàð ùÿð àí.
Ùöñíöíäÿí íóð àëûð ñÿíèí Ýöíÿø äÿ,
Ñÿí — ùóðè áàëàñû, áåùèøòèí — Øèðâàí.

20.
Î çÿíúèð çöëôöíö, ýÿë, àðõàíà àò,
Ìÿí äÿëè îëóðàì, îíó àç îéíàò!
Ôèêðèì âàð êè, äóðóì ãóðáàíûí îëóì,
Ýþçÿëèì, þçöí äÿ øÿðàèò éàðàò!

21.
Éàòàíäà éóõóìäàí ÷ûõìûð õÿéàëûí,
Îéàíäûì, ôèêðèìäÿ ýÿçèð âöñàëûí.
Äèíèìè, úàíûìû àëìàã èñòÿñÿí,
Îëñóí ùÿð èêèñè ñÿíèí ùàëàëûí.
535
 22.
Ìÿí øåéäà áöëáöëÿì, ñÿí — ãûçûëýöëöì,
Ñÿíñèç ìöìêöí äåéèë øàäëàíûá ýöëöì.
Ñÿíäÿí àéðû ãàëñàì, äèëèì ëàë îëàð,
Ñÿíè ýþðÿí êèìè à÷ûëàð äèëèì.

23.
Î êàìàí ãàøûíûí äèâàíÿñèéÿì,
Ùöñíöíöí îäóíóí ïÿðâàíÿñèéÿì.
Ìÿíÿì íèëóôÿðè ýöí úàìàëûíûí,
Õÿéàë àëÿìíìèí ìÿñòàíÿñèéÿì.

24.
Çöëôöí äöøÿí êèìè ýþçÿë ñèìàéÿ,
Ñàëäû úàìàëûíà þòÿðè ñàéÿ.
Åé áåùèøò ìÿëÿéè, äöçöíö ñþéëÿ,
Êèì ñÿíÿ ñöä âåðìèø, êèì îëìóø äàéÿ?

25.
Éîõëàäûì þçöìö ñÿôÿðäÿ ñÿíñèç,
Ñàëäûì þç úàíûìû ìèí äÿðäÿ ñÿíñèç.
Úàíûìà ñàëàðàã ãÿì àòÿøèíè,
Éàíìûøàì àõøàì äà, ñÿùÿð äÿ ñÿíñèç.

26.
Ýþçÿëëÿð ìÿíèìòÿê ñÿíÿ ãóë îëàð,
Êÿäÿðëÿ àüëàðàì ñÿí ýöëÿíäÿ, éàð.
Ñÿí õÿôèô êöëÿêñÿí, ìÿí èñÿ òîðïàã,
Òöíä ÿññÿí, èíàí êè, îëëàì òàðìàð.

27.
Äåäèí êè, îëàðàì ìÿí ñÿíÿ êþìÿê,
Ñÿáð åëÿ, äàðûõìà, äÿðäÿ äþçÿðÿê.
Àõû ñÿáð ùàíû, èãòèäàð ùàíû?
Ììè äÿðäëÿ äîëóäóð áó ãþí÷ÿ öðÿê.
536
 28.
Ýöíäöç ôÿðàãûíäàí éàíäû öðÿéèì,
Ýåúÿ âöñàëûíû àíäû öðÿéèì.
Ýöíäöç ÷îõ òèòðÿäè öðÿéèì ñÿíñèç,
Ýåúÿíè úÿùÿííÿì ñàíäû öðÿéèì.

29.
Åé êþíöë, éåíÿ äÿ ýÿëìèøäèð áàùàð,
Íÿñèìèí ÿòðèíäÿí áàäÿ òóòóá éàð!
Ìÿí îëóì, ìåé îëñóí, éàðûí äîäàüû,
Àúàíäà öçöíö ôÿðÿùëÿ ýöëçàð.

30.
Ñÿí, åé âÿôàñûçûì, ñÿí, åé ãàí òþêÿí,
Áèëèðñÿí: ãÿìõàðàì ñÿíÿ ÿçÿëäÿí.
Ñÿí úÿôà åäèðñÿí, ìÿí èñÿ âÿôà,
Îíó ñÿí áèëèðñÿí, áóíó èñÿ ìÿí.

31.
Ýöíÿø ýþðÿí çàìàí ùöñíöíö áèð äÿì,
Åëÿ áèë áàøûíà äîëàíäû àëÿì.
Óòàíûá ñàðàëäû, öôöãäÿ áàòäû,
Áèð ãàðà äîí ýåéèá, ñàõëàäû ìàòÿì.

32.
Äåäèì: “Íÿ ýö÷öí âàð, åé áþéöê ñîëòàí?”
Äåäè: “Íÿ èñòÿñÿí åäÿðÿì åùñàí!”
Äåäèì: “Øàù îëñàí äà, ãöäðÿòèí ÷àòìàç,
Êå÷ÿí áèð ýöíöìö ñÿí ãàéòàðàñàí”.

33.
Î àõøàì êè, êþíëöì ìåùìàíäûð ñÿíÿ,
Åëÿ áèë áèð úÿííÿò áÿõø îëóð ìÿíÿ.
Úàíûì éàíûíäàäûð, áèð ôÿðìàí äà âåð,
Áó ýåúÿ ãîâóøñóí úàíûì áÿäÿíÿ.

537
 34.
Ýþçÿëñÿí, ýþçÿëëèê ìöëêöíÿ ñîëòàí,
Úàìàëûí ãîéìóøäóð àëÿìè ùåéðàí.
Ëöòôëÿ íÿçÿð ñàë áó Õàãàíèéÿ,
Ñÿí Ýöíÿø, î èñÿ òîðïàãäûð áó àí.

35.
Ìÿí èäèì õÿëâÿòäÿ, áèð äÿ î äèëäàð,
Çöëôöíö áîéíóìà äîëàìûøäû éàð.
Äöøìÿíëÿð ãàïûíûí äàëûíäà ýÿçèð,
Ìÿí âöñàë è÷èíäÿ, ýþçëÿðèì õóìàð.

36.
Àë÷àã àäàìëàðûí òÿíÿñí ùÿð àí,
Àüûðäûð ôÿëÿéèí çöëìöíäÿí, èíàí.
Éàð ùèúðè îíëàðäàí àüûðäûð, ëàêèí,
Éöíýöëäöð éåíÿ äÿ ìþùòàú îëìàãäàí.

37.
Ýåúÿíè çöëìÿò åò ñà÷ûíëà, úàíàí,
Åé âöñàë ýåúÿñè, áèòìÿ ùå÷ çàìàí!
Åé áóëóä, ïÿðäÿíäÿ, ýÿë, Àéû ýèçëÿò,
Åé ñàáàù, ëöòô åäèá áèð àç äà éóáàí!

38.
Ùöñíöíòÿê íóð éîõäóð Àéäà, äîüðóñó,
Ñÿíè ñåâÿíëÿðèí ýÿëìÿç éóõóñó.
Ùöñíöíöí îäóíó Ýöíÿø ýþðöíúÿ,
Äåäè: “Âàé îäóíà éàíäûì, ùàíû ñó?”

39.
Èñòÿðÿì ìÿí îëóì éàðûìà ãóðáàí,
Áó úàâàí þìðöì äÿ ñÿíèíäèð, úàíàí!
Êþíëöí úàí àëìàüû äèëÿéèðñÿ, ýÿë,
Ñÿíäÿí ãûëûíú îëñóí, ìÿíäÿí èñÿ úàí.

538
 40.
×ÿìÿíäÿ ñÿñ-ñÿñÿ âåðÿíäÿ ãóøëàð,
Ñöðàùè ãóøó äà ðóùóìó îõøàð*.
Áöëáöë ýöë åøãèíäÿ íÿüìÿ ãîøàðêÿí,
Áèð ÷àé êÿíàðûíäà îëàéäûã, åé éàð!

41.
Àäûí äöøìÿìèøäèð áèð àí äèëèìäÿí,
Éàäûìäàí ÷ûõìàäûí õÿéàëäà äà ñÿí.
Àäûí ÷ÿêèëÿíäÿ áèð éåðäÿ, äÿðùàë
Áöòöí âöúóäóìëà ãóëàã îëäóì ìÿí.

42.
Éàíûíäà äàèìà áèð ãÿôÿñèí âàð,
Ó÷äó áó ãÿôÿñäÿí òóòäóüóí ãóøëàð.
Õàãàíè áèð ùöìà ãóøóäóð, èíäè
Äöøìÿéÿ ÷àëûøûð ãÿôÿñèíÿ, éàð!

43.
Ýöíÿøñÿí, ìÿí ñÿíè ñåâÿí íèëóôÿð,
Úàíûì ýþç éàøûìäà ãÿðã îëóá éåêñÿð.
Áÿäÿíèì ýþéÿðèá, öçöì ñàðàëûá,
Ýåúÿëÿð þëÿðÿì, äèðèëëÿì ñÿùÿð.

44.
Èøâÿêàð ýþçëÿðÿ îëàíäà ùåéðàí,
Ìþúöçÿ éàðàòìàã èñòÿðÿì ùàìàí.
Ñàãèíèí úàí àëàí ýþçöíÿ áàõûá,
Áàäÿ ãàíàäûíäà ó÷óðàì ùÿð àí.

45.
Åé ìÿíèì äÿðäèìè ýþðöá øàäëàíàí,
Ñÿíèí ùèúðèíäÿíäèð áó äÿðäèì, èíàí!
Õàãàíè ãîé ñÿíèí ãóðáàíûí îëñóí,
Íÿ îëà, éàäûíà äöøÿ áó ãóðáàí.

539
 46.
Âöñàëÿ ïÿðäÿ ÷ÿê ýåúÿ, åé ãÿìÿð!
Åé ôÿëÿê, ïÿðäÿìè éûðòìà, åò ùÿçÿð!
Ñöáùöí ãàïûñûíû áàüëà, åé ýåúÿ!
À÷àðû ãóéóéà òóëëà, åé ñÿùÿð!

47.
Ýþçöíÿ áèð ãóëóí ýþçö òÿðñ áàõäû*,
Ýþçöìöí ýþçöíäÿí ýþç éàøû àõäû.
Ýÿð ýþçÿ ïèñ ýþçäÿí ýþç äÿéÿðñÿ êàø,
Ñÿíÿ ýþç äÿéìÿñèí, øàèðèí áàõòû.

48.
Àë÷àã àäàìëàðëà äîëóäóð úàùàí,
Ìöìêöíìö éàðàíñûí ìöãÿääÿñ èíñàí?
Áåëÿ òÿìèç àäàì òàïûëìàç èíäè,
Õàãàíè, ýþçëÿìÿ, êå÷ ýÿëÿð êàðâàí!

49.
Îä éàíàð åøãèíèí îäóíäà, úàíàí,
Îä øèêàéÿò åäÿð áó éàíàð îääàí.
Öçöíäÿ î õàëû ùÿð ýþðÿí äåäè:
Ùèíäëèäèð, îòóðóá áó îääà éàíàí*.

50.
Ãÿçÿáëè áèð ïÿëÿíý îëìà, à úåéðàí,
Ãóðäà äà ðàñò ýÿëñÿí, éåòèðìÿ çèéàí.
Åøãèíäÿ öðÿéèì éàðû áþëöíìöø,
Ýÿëìèøñÿí, ãàéûòìà ñÿí éàðû éîëäàí.

51.
Äîäàüûí ãþí÷ÿñè öëêÿðÿ ìèñàë,
Ëàëÿíèí áàüðûäûð öçöíäÿêè õàë.
Ùèúðèíäÿ ãþí÷ÿòÿê öðÿéèì ãàíäûð,
Áàðû íÿðýèçèíëÿ ìÿíè éàäà ñàë*.

540
 52.
Êþíëöìÿ áèð õÿáÿð ÷àòàíäà ñÿíäÿí,
Öðÿê ùÿéÿúàíëà äþéöíöð ùÿìÿí.
Öðÿéè ãàïûíäà áàñäûðàúàüàì,
Åøèòñèí íàëÿñèí ùÿð ýÿëèá-ýåäÿí.

53.
Ýþðäöì äîñòëàðûìû áèð-áèð äöíéàäà,
Éîõëàäûì îíëàðû êÿíääÿ, îáàäà.
ßáà ãóðøàüûòÿê áàüëàíäûëàðñà,
Éåíÿ äÿ áèð äöéöí ãàëäû îðòàäà.

54.
Ìÿí ñÿíÿ àøèãÿì, àé öçëö íèýàð,
Ñàëäûí úàí ãóøóìó òîðóíà, åé éàð.
Ñÿíèí óúáàòûíäàí ðöñâàé îëìóøàì,
Àë ìÿíèì úàíûìû, úàíûìû ãóðòàð!

55.
Âóðóá äàüûòäûüûí ãÿëáè ÿëÿ àë,
Âóðäóüóí øèêàðûí, ýÿë, ùàéûíà ãàë!
Òÿãñèðè îëìàéàí Õàãàíèíè ñÿí,
Éà þëäöð, éà ñàü ãîé,éà çèíäàíà ñàë!

56.
È÷èìäÿ éàíüûí âàð, ãÿëáäÿ ùÿéÿúàí,
Ãàí ðÿíýëè îäëó áèð áàäÿ âåð, úàíàí!
Åëÿ áèð áàäÿ êè, è÷ÿí äÿìäÿ ìÿí,
Îä öñòÿ îä äöøñöí, ãàí öñòöíÿ ãàí.

57.
Àüëûìû ÿëèìäÿí àëäû ìÿùÿááÿò,
Êþíëöìö ãÿì, êÿäÿð åéëÿäè ãàðÿò.
×ÿòèíäèð õÿéàëÿ ýÿòèðìÿ âÿñëè,
×îõ àç ÿëÿ äöøÿð áåëÿ ñÿàäÿò.

541
 58.
Ýÿíúëèê ôÿëÿê êèìè åòìÿéèð äþâðàí,
Î íåúÿ äîëàíñûí îä ñþíÿí çàìàí?
Îíóíëà ïèñ ýöíöì õîø êå÷ÿðäèñÿ,
Îíñóç õîø ýöíëÿðèì ïèñ êå÷èð, èíàí!

59.
Áàäÿ ìÿúëèñèíäÿ ìÿíè éàä åòñÿí,
Ýåäÿð áó ãÿì-êÿäÿð, øàäëàíàðàì ìÿí.
Çöëìäÿí ÿë ÷ÿêèá, ìÿðùÿìÿòëè îë,
Ãÿëáèì àçàä îëñóí ãÿìäÿí, ãöññÿäÿí!

60.
Ö÷ áóñÿ âÿä åòäè äöíÿí î úàíàí,
Ýåúÿ ñöáùÿ êèìè éàòìàäûì áèð àí.
Ýöíäöç ýþðöá äåäèì: “ßùäÿ âÿôà åò!”
×èéèí àòûá äåäè: “Õàì õÿéàëäàñàí!”

61.
Ãÿìèí áàøäàí-áàøà ìÿíè éàíäûðäû,
Äÿðä è÷ðÿ øàì êèìè àëîâëàíäûðäû.
Àüëàìàã, ñûçëàìàã áèëìÿçäèì, åé äîñò,
Áóíó äà ùÿñðÿòèí ìÿíÿ ãàíäûðäû.

62.
Ñÿí Àëëàù, úàíûìû àëìàã èñòÿñÿí,
Åëÿ åò, àçúà äà èíúèìÿéèì ìÿí.
ßââÿëúÿ ìÿñò åëÿ äîäàüëàðûíëà,
Ñîíðà êèðïèêëÿ âóð íÿøòÿðèíè ñÿí.

63.
Äèëáÿðèì, åäÿíäÿ çöëôöíö ÷þâêàí,
Ãÿëáèìè òîï êèìè àòûá òóòóðñàí.
Ùèúðàíà òàïøûðìà ýåúÿëÿð ìÿíè,
Áöòöí äöíéà îëóð ýþçöìÿ çèíäàí.

542
 64.
Äÿðâèøäÿ èëàùè êÿðàìÿò âàðäûð,
Î áÿäÿí ìöëêöíäÿ áèð ùþêìäàðäûð.
Îíäà ãöäðÿò âàðäûð éåðäÿí ýþéÿúÿí,
Ùÿð øåéè áèëìÿêäÿ î ÷îõ ïÿðýàðäûð.

65.
Áÿõòèì ãîéìàéûðñà ÷àòûì âöñàëÿ,
Ãîé àëñûí úàíûìû î ëàìÿùàëÿ.
Éàðûìûí éàíûíäà îëóì ñàü èêÿí,
Îíñóç ãàëìàãäàíñà ýÿëèì çÿâàëÿ.

66.
Ùÿð ùÿôòÿ î èêè ùÿôòÿëèê ãÿìÿð*,
Ýÿëèá Õàãàíèíè éîõëàðäû ñÿùÿð.
Ìÿëóìäóð, çÿððÿäÿ ÿêñ åäÿð Ýöíÿø,
Áÿñ çÿððÿ Ýöíÿøÿ íåúÿ ìåéë åäÿð?

67.
Ìÿí ñÿíè ýèçëèúÿ ñåâèðÿì, úàíàí,
Ñàðàëòìà öçöìö, ãîé éàíìàñûí úàí.
Èñòÿðÿì êè, úàíûì ãóðáàíûí îëñóí,
Ðàçûñàí, ãÿòëèìÿ þçöí âåð ôÿðìàí.

68.
Çöëôöí úàìàëûíû áÿçÿéèð, åé éàð,
ßçÿëäÿí ìöâàôèã éàðàíìûø îíëàð.
Úàìàëûí áàùàðäûð — ýåúÿéëÿ ýöíäöç,
Ùÿìèøÿ áàùàðäà áÿðàáÿð îëàð.

69.
Äåäèí êè, ýåäèðÿì, ýåòìÿ, à úàíàí!
Ýåòñÿí, áèë êè, ìÿíè þëäöðÿð ùèúðàí.
Úàíûì áîüàçûìà ýÿëèá, ÿìèí îë,
Ñÿí ÷ûõûá ýåäÿí äÿì ÷ûõàúàã áó úàí.

543
 70.
Ýåúÿíèí çöëìÿòèí ãîâìóøäóð ñÿùÿð,
Òåç îë, äóð, øÿðàá âåð, ñåâèìëè äèëáÿð!
Îéàí, à÷ î íÿðýèç ýþçëÿðèíè ñÿí,
ßáÿäè éàòàúàã áèð âàõò î ýþçëÿð.

71.
Çÿùìÿòñèç íÿñèáèì îëóð õîø âöñàë,
Ñÿíñèç ñîðóøóðàì ñÿíäÿí ùàë-ÿùâàë.
Õÿéàëûí þíöíäÿ õÿéàëÿ äþíäöì,
Íÿ ýþçÿë áèðëÿøèð õÿéàëëà õÿéàë.

72.
Õàãàíè, îëñà äà àüëûí ñÿíÿ éàð,
Åøã àíúàã êþíëöíö ãÿìäÿí ãóðòàðàð.
Åøã îäó âàðûíñà, úÿùÿííÿì ùå÷äèð,
Úÿùÿííÿì þçö åøã îäóíäà éàíàð.

73.
Îâ÷óì, Õàãàíèíè åòäèíñÿ ÿñèð,
Þëäöðìÿ, àõû î þëìÿê èñòÿìèð.
Áèð ãóøäóð, òóòìóñàí, ãàíûíû òþêìÿ,
Óúàðñà ñÿí òóòóá òÿçÿäÿí ýÿòèð!

74.
Áàøûìäà áèð íàçëû éàð ñåâäàñû âàð,
Àíúàã, èíàäûíäàí äþíìöð î íèýàð.
Áó ýöí ñÿùÿð ÷àüû ãàðøûìà ÷ûõäû,
Äåäèì: “ßìðèí íÿäèð, åé ñåâèìëè éàð?”

75.
Öðÿéèì ñÿíèíäèð, ãóðó úàíàì ìÿí,
Ìèðâàðè ñÿíäÿäèð, áîø öììàíàì ìÿí.
“Ñÿáèðëè îë” äåéÿ, ùàëûìû ïîçìà,
Åëÿ ñÿáð öçöíäÿí ïÿðèøàíàì ìÿí.

544
 76.
Åé Äèìíÿ, äöçöìö éàìàí ÿéèðñÿí,
ßùìÿä Íÿñð àñëàíäûð, Øÿòðÿáÿ äÿ ìÿí*.
Ãóéóäàí ãÿñð öñòÿ ñàëûðñàí êþëýÿ,
Ãóéóéà ñàëûðñàí íóðó ãÿñðäÿí.

77.
Äàøëàðà ÷àðïàðàã àõäûã ñó êèìè,
Äþøÿ òèêàí éöêö òàõäûã ñó êèìè.
Àõûð âÿòÿíäÿ äÿ äèíúÿëìÿäèê áèç,
Ýåòäèê, äàèì þíÿáàõäûã ñó êèìè.

78.
Àëÿìè ìÿùâ åòäè åøãèí, à úàíàí,
Ùÿð ýþðÿí çöëôöíÿ áÿíä îëäó, èíàí.
Õóìàð ýþçëÿðèíè ýþðÿíòÿê, ÷ûõäû
Áàéÿçèä Áÿñòàìè èáàäÿòýàùäàí*.

79.
Àéëà Ýöí öçöíÿ îëìóøëàð íþêÿð,
Çöëôöíö åòìèñÿí öçöíÿ ñöïÿð.
Öðÿêëÿð îâëàéàð ïÿðèøàí ñà÷ûí,
Äåéÿñÿí, øèêàðà ÷ûõûáäû ëåøêÿð.

80.
Áó ãóðó úàíûìà ÿçèç ìåùìàíñàí,
Úàíûì ñÿíèíêèäèð, ìÿíÿ úàíàíñàí.
Ùÿð ñÿíè êè,þðÿíäÿ þëöá äèðèëëÿì,
Ñÿí ìÿíÿ ùÿì äÿðäñÿí, ùÿì äÿ äÿðìàíñàí.

81.
Ìÿêòóáóí ýÿëÿíäÿ ýåúÿéäè, åé éàð,
Îíó îõóéóðàì ùÿð ýåúÿ òÿêðàð.
Îíóí ìÿíàñûíûí íóðèëÿ ñàíêè,
Ýåúÿ Ýöíÿø äîüóð åâèìÿ àøêàð.

545
 82.
Ýöíàùûì îëìàäàí öçð èñòÿäèì ìÿí,
Éöç äÿôÿ ÿôâèìè äèëÿäèì ñÿíäÿí.
Éåðèíÿ éåòèðäèì ìÿí þç áîðúóìó,
Èñòÿð ãÿáóë åëÿ, èñòÿð åòìÿ ñÿí.

83.
Áèð ïèñëèê åòìÿäèì ìÿí î äèëáÿðÿ,
Ýöíàùà áàòìàäûì ìÿí áèðúÿ êÿðÿ.
Ýöíàùûì éîõ èäè, éöç òþâáÿ åòäèì,
Áàõìàäû, ñîí ãîéäóì áó òþâáÿëÿðÿ.

84.
Ãàðøûìäà ùÿìèøÿ áèð Áó — Ëÿùÿá âàð,
Ùÿð ìöñáÿò èøÿ áèð ìÿíôè òÿëÿá âàð.
Àü ýöíäöç þíöíëÿ âàð ãàðà ýåúÿ,
Ùÿð ãÿäÿì áàøûíäà áèð áèÿäÿá âàð.

85.
Ñÿí ùàìàí äàøãÿëáëè ýþçÿëñÿí, úàíàí!
ßçÿëêèíäÿí àðòèã øèðèíçÿáàíñàí.
Ìèí äÿôÿ ìÿí àðòûã àøèãÿì èíäè,
Ñîí èñÿ ìèí äÿôÿ ÷îõ úàí àëàíñàí.

86.
Ùåé òÿíÿ âóðóðñàí ìÿíÿ, à äèëáÿð,
Úàíûìà ÿãðÿáòÿê ñàíúûðñàí íÿøòÿð.
Ãÿìèíäîí öðÿéèì ïàð÷à-ïàð÷àäûð,
Îä öñòÿí îä âóðóð áåëÿ òÿíÿëÿð.

87.
Úàíûìà éåíè äÿðä âåðèð î úàíàí,
Ùèúð èëÿ åéëÿéèð ãÿëáèìè øàí-øàí.
Îíäà âàð äöíéàíû éàíäûðàí ãÿìçÿ,
Ìÿíäÿñÿ ôÿëÿéè òèòðÿäèí ôÿüàí.

546
 88.
Õàãàíè, íÿôñäÿ òÿìèçñÿí ÿýÿð,
Èíàíìà áîéíóíà áèð ñèëëÿ äÿéÿð.
Õÿíúÿðëÿ êÿñèëñÿ áîéíóí, éàõøûäûð,
Ñèëëÿ âóðìàãäàíñà ñÿíÿ áèð íÿôÿð.

89.
Àøèãèí ñèìàñû ñàðàëìàëûäûð,
Àðàáèð öçöíö òÿð àëìàëûäûð.
Ãîéíóíà àé öçëö íèýàð àëàíûí,
Úèáèíäÿ áèð ãóúàã çÿð îëìàëûäûð.

90.
Ñÿíèí ìÿúëèñèíäÿí ãàëìûøàì êÿíàð,
Ìåé êèìè ãàíûìà ãÿðã îëìóøàì, éàð!
Ñÿí ìåé ìÿúëèñèíäÿ øÿíñÿí, áèëèðÿì,
Ìÿíñÿ ãàí è÷èíäÿ, èøèì àùöçàð.

91.
Äöøöðñÿí úöðáÿúöð õÿéàëÿ ùÿð ýöí,
Úûðûðñàí ýåò-ýåäÿ ñÿáèð þðòöéöí.
Áèëäèì êè,çÿððÿúÿ ýÿëìÿçñÿí ðÿùìÿ,
Îíóí÷öí ìÿí ñÿíè àòäûì áöñáöòöí.

92.
Õÿéàíÿò äÿ îääóð, äèããÿòëÿ áàõñàí,
Õàèíëÿð ãóðòàðìàç úàíûíû îääàí.
Áèðúÿ ãûðûëúûìäàí àëûøàð õûðìàí,
Áèðúÿ õÿéàíÿòëÿ îä òóòàð úàùàí.

93.
Çöëì åòäèí ñÿí ìÿíÿ áó ãÿäÿð, áÿñäèð,
Áÿñäèð åëÿäèéèí ñèòÿìëÿð, áÿñäèð.
Çöëìöíäÿí ùàëûìà äàøëàð àüëàäû,
Åé äàøãÿëáëè ãàòèë, äè éåòÿð, áÿñäèð!

547
 94.
Ãóëàüûì ñÿñäÿéäè, õÿáÿðñèç ãàëäû,
Âÿñëèí ýþçëÿðèìè íÿçÿðäÿí ñàëäû.
Êþíëöì õèñëÿòèíè äöøìÿäè áàøà,
Éîðóëóá, ìèí úöðÿ õÿéàëà äàëäû.

95.
Î ïÿðèöçëöéÿ îëóá âÿôàäàð,
Áàøãà ýþçÿëëÿðäÿí ãà÷ìûøàì êÿíàð.
Ñÿð÷ÿòÿê äÿí òÿëÿá åòìÿðÿì, ÷öíêè,
Ùöìà àäû ãîéìóø ìÿíÿ î äèëäàð.

96.
Áèð àí ÿë ÷ÿêìèðñÿí éåíÿ çöëìöíäÿí,
Ñÿíäÿí ùå÷ ìÿðùÿìÿò ýþçëÿìèðÿì ìÿí.
Ìÿí íåúÿ áèð þïöø òÿëÿá åäèì êè,
Áèëèðÿì, öçðëÿ ðÿää åäÿúÿêñÿí.

97.
Áèçÿ ýþçìö äÿéäè éîõñà, à äèëáÿð,
Éåíÿ äÿ öç âåðäè àéðûëûã, êÿäÿð.
Äèëèìèç áàüëàíäû, íèòãèìèç ñóñäó,
Äÿðääÿí ëàëÿ êèìè äàüëàíäû úèýÿð.

98.
Õàãàíè ÿë ÷ÿêäè ñåâèìëè éàðäàí,
Þçöòÿê èøè äÿ îëìóø ïÿðèøàí.
Ïÿðâàíÿ Ýöíÿøÿ úàí àòûð, ëàêèí,
Þçöíö ÷ûðàüà âóðóð ùÿð çàìàí.

99.
Äàä ÷ÿêäèì ùèúðèíäÿí, õàñèééÿòèíäÿí,
Ñÿíèí ÿëëÿðèíäÿ àúèç îëäóì ìÿí.
Íÿ ÿëèí ìåé âåðäè, íÿ ýþçöí ýöëäö,
Àíúàã ÿçàá âåðäèí þìöð áîéó ñÿí.

548
 100.
Åé êþíöë, î øóõäàí îëìàç ñÿíÿ éàð,
Îíóí ñåâýèñèíÿ éîõäóð åòèáàð.
Äèëèíÿ ýÿòèðìÿ ùå÷ éàð ñþçöíö,
Îíó àò, áÿëàäàí úàíûíû ãóðòàð!

101.
Ëÿáèíäÿí þïìÿéÿ ìÿíäÿ éîõ ùÿâÿñ,
Þïìöøäöð îíëàðû àõû áàøãà êÿñ.
Äîäàüûí äèðèëèê ñóéó îëñà äà,
Õûçð îíà äÿéìèøäèð, êàðûìà ýÿëìÿç.

102.
Èøè êÿëÿê îëàí áèð ïàðà àäàì,
Øÿðèÿò ãàíóíóí äÿéèøÿð òàìàì.
Ëàêèí, ùå÷ äÿéèøìÿç ãÿçàíûí èøè,
Îíëàð ÷àëûøñà äà ùÿð ñÿùÿð-àõøàì.

103.
Öðÿêëÿð ñà÷ûíûí ÿñèðè îëàð,
Úàäóýÿð ýþçëÿðèí úàíëàðû àëàð.
Óçóí ýåúÿëÿðäÿ ìÿíèì öðÿéèì,
Çöëôöíöí óúóíäà ùåé òÿáèë ÷àëàð.

104.
Íóðëàíäû ãûçûëýöë øàìëàðûéëà áàü,
Ëàëÿ ìÿøÿëèëÿ ãûçàðäû ÷þë, äàü.
Áèð îäëó éàíàüûí øÿôÿãëÿðèéëÿ,
Ýþçöìöí ÷ûðàüû èøûãëàíäû, áàõ.

105.
Øàì öðÿê îäóéëà àëûøàí çàìàí.
Áàøû áÿäÿíèíè ÿðèòäè ùàìàí.
Ïÿðâàíÿ îäëàíàí ýþðÿíäÿ øàìû,
Éàíäûðûá þçöíö åëÿäè ãóðáàí.

549
 106.
Ìÿúëèñ àë øÿðàáëà òåç èøûãëàíàð,
Áàäÿéëÿ ýþç ýöëÿð, öç èøûãëàíàð.
Ìåéñèç ýèë ãÿäÿùè èñòÿéÿí îëìàç,
Ìåé èëÿ öðÿêäÿ ñþç èøûãëàíàð.

107.
Åé êþíöë, ãûçûëäàí ãÿäÿù èñòÿìÿì,
Ñàõñû ïèéàëÿ âåð, éîõ îëñóí áó ãÿì.
Ãÿáðèìèí öñòöíäÿ òèêàí áèòìÿìèø,
Äîëäóð ïèéàëÿìè ìåéëÿ äÿìàäÿì.

108.
Ïÿðâàíÿ åøãäÿí òóòóíúà õÿáÿð,
Àëûøäû àòÿøäÿ î, àõøàì, ñÿùÿð.
Øàì èëÿ áèð éåðäÿ éàíäû ïÿðâàíÿ,
Àëÿìÿ éàéûëäû îíäàêû ùöíÿð.

109.
Àë øÿðàá éàõøûäûð ãÿìëÿíÿíäÿ ñÿí,
Î çàìàí ìåé äîñòäóð, àüûëñà äöøìÿí.
Þìðöí êè, úèëîâó ÿëèíäÿ äåéèë,
×àëûø êè,éÿùÿðäÿí òåç äöøìÿéÿñÿí.

110.
Åé ýþçÿë, ýåúÿäèð, áÿñ âÿñëèí ùàíû?
Éîëóíó ýþçëÿéèð äÿðäëè Õàãàíè.
Ýÿë, ñÿíÿ ñþéëÿéèì äÿðäèìè áèð-áèð,
Ýÿëìÿñÿí, éàíäûððàì áöòöí úàùàíû.

111.
Ýöëäö õÿéàëûíëà êþíöë ÷ÿìÿíè,
Ýöçýö úèëàëàíäû ýþðÿíäÿ ñÿíè.
Ñÿùÿðèí äîäàüû ÿáÿäè ýöëÿð,
Ýþðÿíäÿ êþíëöìäÿ áèòÿí ñöñÿíè.

550
 112.
Êèìèí èáàäÿòäÿ éîõñà ãöñóðó,
Ïàðëàéàð öçöíäÿ ñÿàäÿò íóðó.
Õàëã îíóí öçöíÿ ùþðìÿòëÿ áàõàð,
Àðòàð õàëã è÷èíäÿ îíóí ãöðóðó.

113.
×ÿòèíñÿ ùÿéàòäà âöñàëûí ÿýÿð,
Õÿéàëûí Õûçðòÿê äöç éîë ýþñòÿðÿð,
Ýåúÿëè, ýöíäöçëö ñÿíè èñòÿðÿì,
Øàùèääèð ñþçöìÿ Ýöíÿøëÿ öëêÿð.

114.
Çöëôöí áÿíþâøÿíè ñàëäû òîðïàüà,
Î, ãóëëóã ùàëãàñû òàõäû ãóëàüà.
Çöëôöíÿ ãóë îëúàã, øÿðÿôè àðòäû,
Øþùðÿòè éàéûëäû ÷ÿìÿíÿ, áàüà.

115.
Åé òÿðñà ýþçÿëè, åé ðóù áÿõø åäÿí,
Ñÿíÿ àäè ñÿíÿì àä âåðìÿðÿì ìÿí.
Ñèòÿìèí òöê êèìè èíúÿëòäè ìÿíè,
Ëàï òöêÿ äþíìöøÿì “ìîéè” äåìÿêäÿí*.

116.
Õà÷ïÿðÿñò, àüáÿíèç éàðûí åøãèëÿ,
Äàíûøäûì Àáõàçäà ýöðúöúÿ áåëÿ:
Î ãÿäÿð ìÿí îíà “ìîéè” äåäèì êè,
Äþíäö äèëèì òöêÿ, ùÿð òöêöì äèëÿ.

117.
Õàãàíè, ñÿí àäè ïèéàäàñàí, áèë,
Éåääè åâ êå÷ìÿéèí ÷îõ àñàí äåéèë*.
Êå÷ñÿí äÿ, ÷îõ ÷ÿòèí âÿçèð îëàñàí
Êè, éîëó êÿñìèøäèð áèð ãîøóí ãàòèë.

551
 118.
Äîñòóíà ñþç âåðäèí, ÿìÿë åò ùÿð àí,
ßùäèíè, ÿçèçèì, ïîçìà ùå÷ çàìàí.
Ùÿð íÿôÿñ àëäûãäà àëëàùà øöêöð åò,
Òà êÿðÿì ýþñòÿðñèí ñÿíÿ Éàðàäàí.

119.
Ìÿùÿááÿò éàðàñû àëäûãäà öðÿê,
Àùûìäàí, íàëÿìäÿí òèòðÿäè ôÿëÿê.
Ñèëëÿëÿð çÿðáèíäÿí ýöë ðÿíýëè öçöì,
Ýþéÿðäè ñÿìàòÿê, ñàðàëäû Àéòÿê!

120.
Öðÿéèì éöç ïàðà îëìóø ãÿìèíäÿí,
Øàäëûüà, ôÿðÿùÿ ùÿñðÿò ãàëäûì ìÿí.
Íÿúèéÿì, ìÿí ñÿíèí äÿðäèíëÿ þëöì?
Øèðëÿðè òöëêöéÿ äþíäÿðìèñÿí ñÿí.

121.
Âÿôà àõòàðûðäû áó éàçûã öðÿê,
Éîëóíó àçìûøäû, àðàðäû êþìÿê.
Þçöíÿ èñòÿðäè òàïñûí áèð ùÿìäÿì,
Áÿëõäÿ ÷ûðàã òóòóá ýÿçÿí ÷èíëèòÿê.

122.
Ãÿëáäÿ òÿçÿ ãÿìëÿ êþùíÿ äÿðäèì âàð,
Îíëàð áèðúÿ ñþçëÿ îëóð àøèêàð.
Íÿ ãÿäÿð ìÿí ñàüàì, àòìàðàì ñÿíè,
Þëÿðñÿì, ñÿí þçöí áèëÿðñÿí, åé éàð!

123.
Öçöëäö âÿñëèíÿ úàí àòàí áó úàí,
Ñÿáðèì äÿ òöêÿíèá ãóðòàðäû, èíàí.
Çÿíè åòìÿ: öðÿêäÿí äÿðäèì éîõ îëìóø,
ßçìèøäèð ðóùóìó òöêÿíìÿç ùèúðàí.

552
 124.
×ÿêèëÿí ãöññÿéÿ äÿéìÿç áó äöíéà,
Ìèí ÿçàáà äÿéìÿç áèð âöñàë ÿñëà.
Éàçûã áèð ïèéàäÿ âÿçèð îëìàã÷ûí
Ñöðöíÿ-ñöðöíÿ ýåäèð àç ãàëà.

125.
Î âàõò êè, úàâàíäûì, îäëóéäó öðÿê,
Ìÿí äÿ ôÿäàêàðäûì áèð ïÿðâàíÿòÿê.
Ïÿðâàíÿ îäëàíäû, àòÿøèì ñþíäö,
Áèçäÿí òîðïàãëà êöë ãàëäû áèð ÿòÿê.

126.
Úàíûì ãÿì éöêöíö ÷ÿêäè íå÷ÿ èë,
Ýöçýöéÿ áàõìàã äà ìÿíÿ õîø äåéèë.
Îâ÷óì, áÿëêÿ ìÿíè ñåâäèéèíäÿíäèð,
Ãÿôÿñäÿ ñàõëàéûð áåëÿ ìöòòÿñèë.

127.
Õîñðîâóí ýþçöòÿê áÿõò éóõóëóäóð,
Øèðèíèí ëÿáèòÿê ýþçöì ñóëóäóð.
Ìÿúíóíóí úàíûòÿê áó äÿðäëè úàíûì,
Ëåéëèíèí ãÿëáèòÿê ãÿìëÿ äîëóäóð.

128.
Ãÿì îäó úèéÿðèí ñóéóíó àëäû,
Úèéÿðèì éàíäûãúà ñÿáðèì àçàëäû.
Äåéèðëÿð: “Ñÿáð èëÿ úèéÿð ñàüàëàð”.
Ñÿáðèì äÿ úèéÿðëÿ éàíûá ãàðàëäû.

129.
Îäëó ýþç éàøëàðûì àõàð ùÿð çàìàí,
Îäëà ñó è÷èíäÿ éàòûðàì, èíàí.
Åøã îäó ñóéóìó áóõàð åòñÿ äÿ,
Ñàôàì ñóòÿê éåíÿ åøãäÿ, úàíàí!

553
 130.
Õàãàíè, öìèäèí êÿñèëäè ÿëáÿò,
Ùå÷ êÿñ äàùà ñÿíÿ åéëÿìèð ùþðìÿò.
Áèýàíÿ îëäóëàð ýþùíÿ äîñòëàðûí,
Éåíèéåòìÿëÿðäÿí óììà ìÿùÿááÿò.

131.
Þìðöì ùÿäÿð ýåòäè, ÷àòìàäûì êàìà,
Êþìÿêñèç äöøìÿäè èøèì íèçàìà.
Ñÿí ìÿíÿ íÿ êþìÿê åäÿ áèëÿðñÿí,
Þìðö ãàéòàðàðìû ôÿëÿê àäàìà?

132.
Íÿ îâ èòè êèìè úóìóðñàí áåëÿ,
Òöëêöòÿê ãóðóðñàí ùÿð êÿñÿ òÿëÿ.
Áàøûí à÷ûëìàéûð êåô àëÿìèíäÿí,
Ãîðõóðàì, þìðöíö âåðÿñÿí éåëÿ.

133.
Ýÿíúëèéèì ãöññÿäÿ, ÿëÿìäÿ êå÷äè,
Ýöíëÿðèì, áèëèðñÿí, íÿ ãÿìäÿ êå÷äè.
Äîñòëàðûí þëöìö áåëèìè áöêäö,
Þìðöì ìÿðñèéÿäÿ, ìàòÿìäÿ êå÷äè.

134.
Õàãàíèíèí ãÿëáè ãÿìëÿ îäëàíäû,
Ñÿáèð äÿ áó îääà àëûøûá éàíäû.
Éàíàí ýþðÿí çàìàí øàìû ïÿðâàíÿ,
Îíà ùÿìäÿì îëóá, áèð àëîâëàíäû.

135.
Òÿçÿäÿí ãþâð åòäè éåíÿ ýþùíÿ ãÿì,
Öðÿéèì áó äÿðäÿ òàïìàäû ìÿëùÿì.
Ñàüëàìëûã àõòàðäûì, òàïà áèëìÿäèì,
Äöíéàäà ðàùàòëûã ýþðìÿäèì áèð äÿì.

554
 136.
Ùå÷ îëäó âàðëûüûì, ùå÷ îëäó ùÿéàò,
Áó åâ äÿ, áó ôÿðø äÿ ùå÷ îëäó, ùåéùàò!
Íèñéÿ, íÿãä, íÿ âàðñà, úàâàíëûüûìäû,
Ùàìûñû ùå÷ îëäó, åé äàäö-áèäàä!

137.
Ýþð íåúÿ áÿëàéÿ äö÷àð îëóá úàí?
Ãÿçà îõ éàüäûðûð áàøûìà ùÿð àí.
Äåéèðëÿð: “Íÿ ö÷öí íàëÿ åäèðñÿí?”
Íåúÿ àüëàìàñûí áó äÿðäëÿ èíñàí?

138.
Ñÿí ýåòäèí, êþíëöìÿ äîëäó êÿäÿð, ãÿì,
Ýþçöì éîëäà ãàëäû, òàïìàäûì ùÿìäÿì.
Äåìèðÿì: ñÿí øÿðàá è÷ìÿ, è÷, ôÿãÿò,
ßíäàçÿ áèëÿí áèð ñàãèéëÿ ùÿðäÿì.

139.
Àùûì öôöãëÿðè òóòìóø ñÿðàñÿð,
Àùûìäàí äóìàíà áöðöíìöø ýþéëÿð.
Öìèä àéàüûíà áàòàð ùÿð òèêàí,
Þìöð øöøÿñèíÿ äàèì äàø äÿéÿð.

140.
Õàãàíè äöíéàäàí, äå, íÿ àëäû? — ùå÷.
Éà äà ÿëëÿðèíäÿ, äå, íÿ ãàëäû? — ùå÷.
Áèð øàäëûã øàìûäûð, ñþíñÿ, ùå÷ îëàð,
Áèð Úÿìøèä úàìûäûð, ñûíñà, îëäó ùå÷!

141.
Úàâàíëûã ýåúÿìèí ñàáàùûíà áàõ,
Éàðûñû ãàïãàðà, éàðûñû äöìàü.
×ÿêäèéèì áó ñîéóã íÿôÿñ, äåéÿñÿí,
Àõûðäà áàøûìà ãàð éàüäûðàúàã.

555
 142.
Ãóðòàðìàã ÷ÿòèíäèð áó äÿðä ÿëèíäÿí,
Áèðëÿøÿ áèëìÿçñÿí òÿçÿ àéëà ñÿí.
Ùóðèäÿí, ïÿðèäÿí âöñàë ýþçëÿìÿ,
Éàõøûëûã ýþçëÿìÿ áåëÿëÿðèíäÿí.

143.
Áó áÿíä êè, âóðäóëàð ãÿëáèìÿ ìÿíèì,
Ëàüûìäûð, ãÿëáèìÿ àòìûø äöøìÿíèì.
Ñÿáðè òöêÿíÿí áèð öðÿê ìÿùâ îëàð,
Äàéàãñûç ÷àäûðà äþíìöø áÿäÿíèì.

144.
Úàíûìà îä âóðàí ìÿùÿááÿò áóäóð,
Ìÿíÿ ãàí óääóðàí î àôÿò áóäóð.
Äÿðä ùåñàá åòìèðÿì áó äÿðäëÿðè ìÿí,
Äÿðäèìè éàð áèëìèð, ÿñèë äÿðä áóäóð!

145.
Õàãàíè, ùÿéàòûí ÿñàñûäûð ãÿì,
Õåéð èëÿ, øÿð èëÿ äîëóäóð àëÿì,
Úàí ÿçÿë,ñèòÿìëÿ áÿäÿíÿ ýÿëìèø,
Áÿäÿíäÿí ÷ûõàðàð éåíÿ äÿ ñèòÿì.

146.
Åé ñàãè, äÿéèøìÿç ðÿíýèì ùå÷ çàìàí,
Öðÿêäÿí íàëÿëÿð óúàëûð ùÿð àí.
Øÿðàáû éà àç âåð, éà ÷îõ, íÿ õåéðè,
Ùÿðëÿòìÿç áó äàøû î ñåëèí, èíàí!

147.
Ãÿëáèìèí äÿðäèíÿ äÿâà åäèíèç,
Ìÿíè î äèëáÿðÿ ôÿäà åäèíèç!
Ìÿúíóíÿì, ñÿùðàéÿ ãà÷ìàã èñòÿðÿì,
Ìÿíè çÿíúèðëÿéèá, ðöñâà åäèíèç!

556
 148.
Ãà÷ ïàõûë, éàëàí÷û àäàìëàðäàí ñÿí,
Ãà÷ ñöäÿ ñó ãàòàí ùÿð ùèéëÿýÿðäÿí.
Éàëàí÷û ñöáùöí äÿ èøûüû îëìàç,
Èìàíà íóð ÷àòìàç áåëÿ ñÿùÿðäÿí.

149.
Þìðöìöí áàüûíäà áåúÿðèëäè ãÿì,
Ãàëìàäû íÿ ñÿðâèì, íÿ äÿ êè, ëàëÿì.
Äÿðä èëÿ ñîâðóëäó õûðìàíûì òàìàì,
Ìÿùâ îëäó ñöíáöëöì ñàìàíëà áàùÿì.

150.
Óëäóçäàí ïàðëàã áèð ìèðâàðèì âàðäû,
Ýöíÿøäÿí äàùà ÷îõ èøûã ñà÷àðäû.
ßëèìäÿí ãàïäû òåç áó çàëûì ôÿëÿê,
Ýþéëÿðèí òàúûíà òþùôÿ àïàðäû.

151.
Îäëàðà ñàëìà áó éàçûã áÿäÿíè,
Ùÿéàìû àïàðûá, õàð åòìÿ ìÿíè.
Èíäè êè, ÿëèíäÿí éàõøûëûã ýÿëìèð,
Áàðû ïèñëèê åäèá, èíúèòìÿ ìÿíè.

152.
Òàïàíäà àðèôëÿð éàíûíäà ìÿíçèë,
Åøãèí ýþìÿéèëÿ ùÿëë îëàð ìöøêöë,
Ìÿí ãÿìäÿí íÿ åäèì øèêàéÿò, ÷öíêè,
Äÿðä-ãÿìëÿ äîëóäóð áó éàçûã êþíöë.

153.

Õàãàíè ùöíÿðÿ øàíëû ñîëòàíäû,

Øàì êèìè î ãûçûë êöðñöäÿ éàíäû.
Úàíûíû ÿðèòäè þç àòÿøèëÿ,
Ýþç éàøû è÷èíäÿ éàíûá, îäëàíäû.
557
 154.
Õàãàíè íÿ åòñèí, ÷ÿêìÿñèí äÿðä, ãÿì?
Îíóí ÿëÿìèíÿ âàãèôäèð àëÿì.
Øàìûí äà áàøû îä, úàíû ïàìáûãäûð,
Áàøû áÿäÿíèíè ÿðèäèð ùÿð äÿì.

155.
Õàãàíèíèí äÿðäè ýþçëÿðäÿí ïöíùàí,
Úàí — õÿñòÿ, ýþç — éàøëû, öðÿêñÿ — àë ãàí.
Ãîé îëñóí èøâÿêàð éàðûí âÿñëèíÿ,
Úàí — òþùôÿ, ýþç — ìöæäÿ, öðÿéèì — ãóðáàí.

156.
Ùàíû öðÿéèìèí äÿðìàíû çÿùÿð?
Ùàíû ùÿéàòûìà ñîí ãîéàí õÿíúÿð?
Ùàíû î çÿðáÿ êè, ìÿùâ åòñèí ìÿíè?
Êþíëöì íàýÿùàíè áèð þëöì èñòÿð.

157.
Ãÿì îäó èë áîéó éàíäûðûð, àìàí,
Ñó äÿéÿí îä êèìè åäèðÿì ôÿüàí.
Òîðïàüûí öñòöíäÿ ÿñèðÿì éåëòÿê,
Êöëÿêëÿ ñîâðóëóð òîðïàã êèìè úàí.

158.
Äÿðäèì âàð êè, ñîíñóç ñÿìàéÿ ñûüìàç,
Íàëÿì ùÿð óúàëàí íèäàéÿ ñûüìàç.
Äåäèí: “Àõû, íÿäèð äÿðäèí äöíéàäà?”
Åëÿ áèð äÿðäèì âàð, äöíéàéÿ ñûüìàç.

159.
Öðÿêäÿí éàíûãëû ôÿüàíÿ ýÿëäèì,
Àùûìûí îõóéëà ñèíÿíè äÿëäèì.
Áîø éåðÿ äîëàíäûì Àéëà Ýöí êèìè,
Ýöíäöçëö-ýåúÿëè åíäèì, éöêñÿëäèì.
558
 160.
Åé åäÿí êþíëöìö ãÿìëÿðÿ ìÿñêÿí,
Êþíëöìöí áàüûíäà ãÿì à÷äû ñöñÿí.
Ãÿì èëÿ öçáÿöç ýÿëÿíäÿí áÿðè,
Î ìÿíÿ äöøìÿíäèð, ìÿí îíà äöøìÿí.

161.
Ùàðäàñàí, åé ìÿíèì èòÿí ìèðâàðûì?
Ñÿíè íåúÿ òàïûì, ñåâèìëè éàðûì?
Êèìäÿí áèðúÿ-áèðúÿ ñîðóøóì ñÿíè?
Äöíéàíû ýÿçìÿéÿ éîõ èãòèäàðûì.

162.
Ýåòäè ýþç éàøûìû òþêÿí î äèëáÿð,
Ýåòäè úàíû ãóðáàí åòäèéèì ñÿðâÿð.
Öðÿêñèç, úàíñûç áèð âöúóäàì èíäè,
Íàë ñàëàí ýþùëÿí àò íåúÿ éîë ýåäÿð?

163.
Ýþðöðÿì, öçöíö ùÿðàðÿò àëûð,
ßãðÿáèí è÷èíäÿ àéûí ñàðàëûð*.
Èñà ñåùðè âàðñà äîäàüëàðûíäà,
Íå÷èí áÿñ úàíûíäà ãûçäûðìà ãàëûð?

164.
Ùöñíöí ýþçÿëëÿðè ñàëûð ùÿéúàíà,
Èøâÿêàð ýöëöøöí ðóù âåðèð úàíà.
Ãÿëáèìèí äÿðäèíÿ äÿðìàí äèøëÿðèí,
Íÿäÿí ìþùòàú îëóá èíäè äÿðìàíà?

165.
ßòèðëè íÿñèìëÿ ýÿëäè íîâáàùàð,
Áÿñ íå÷èí áèð íÿñèì ýþíäÿðìèð î éàð?
Äÿðäÿ áàõ, ãþí÷ÿëÿð ïàðäàãëàíàíäà,
Ïÿðäÿéÿ áöðöíäö ýöë öçëö íèýàð.
559
 166.
Áàøûìà-îä òþêöð êþíëöì, áèð äÿ ñÿí,
Éîëóìäà òîð ãóðóð êþíëöì, áèð äÿ ñÿí.
Úàí ýåòäè çöëìöíëÿ, êþíëöìö àòìà,
Ìÿí ýåòäèì, äóð-îòóð — êþíëöì, áèð äÿ ñÿí.

167.
Éàðûì ýÿìèäÿäèð, ÿñèð ðóçèýàð,
Ýþçëÿðèì éàø òþêöá, äÿíèç éàðàäàð.
Ãÿðèáÿ ùàë âàðäûð îíóíëà ìÿíäÿ:
Éåë ìÿíèì ÿëèìäÿ, éåë ÿëèíäÿ éàð*.

168.
Éîëóíäà ãûëûíúëà þëäöðöëñÿì ìÿí,
Õîøäóð áóíó ÿýÿð ñÿí èñòÿéèðñÿí.
Àéàüûì îíóí÷öí äÿðäÿ äöøöá êè,
Àéðûëà áèëìÿéèì áèð äàùà ñÿíäÿí.

169.
Éàð ýåòäè, êþíëöìö âåðäè ùèúðàíà,
Ùèúðàíñà îä ñàëäû áó éàçûã úàíà.
Åëÿ ó÷óãëàòäû äîäàüûìû êè,
Éàðà ùÿñðÿò ãàëûì ìÿí éàíà-éàíà.

170.
Åé ôÿëÿê, àéûìû ñÿôÿðäÿí äþíäÿð,
Ãîé éîëäà ôèêðèíè äÿéèøñèí äèëáÿð.
Áèð-áèð åøèò ìÿíèì öðÿê àðçóìó,
Ñîíðà ýåäèá éàðäàí òåç ýÿòèð õÿáÿð!

171.
Åøèòúÿê — øèðëÿðè éûõàí úåéðàíûì,
Éàñ òóòìóø, ãàëìàäû úàíäà òàâàíûì.
Àíä îëñóí úàíàíûí úàíûíà, ñàíêè,
Ãÿëáèìèí éàñûíà ãÿðã îëäó úàíûì.

560
 172.
Àé öçëöì, ýÿìèäÿ ãîðõó ÷ÿêÿí ìÿí,
Ýÿìèòÿê ÷àëõàíûá, òèòðÿéèð áÿäÿí.
Êöëÿê áèð øàä õÿáÿð ýÿòèðñÿ îíäàí,
Ãóðóéàð ýþç éàøûì, êþíëöì îëàð øÿí.

173.
Î õóìàð ýþçëÿðèí íåúÿäèð, úàíàí?
Âàðìû áàäàìûíäà ïöñòÿ êèìè ãàí?*
Íåúÿñÿí, ýþçàüðûí êå÷äèìè èíäè?
Åé ìÿíèì ýöíÿøèì, äÿðäèìÿ äÿðìàí!

174.
Áèëèðñÿí, íÿ ö÷öí Ãÿôôàðäûð Àëëàù?
Éÿíè, ÿôâ åäÿúÿê êèì åòñÿ ýöíàù.
Ñÿí êè, úàùèëëèêäÿí ýöíàù åòìÿäèí,
ßôâäÿí ìÿùðóìñàí, éàçûã, îë àýàù!

175.
Äöí ýåúÿ ëÿáèíè äèøëÿäèì, úàíàí,
Îíäàí èñèòìÿéÿ äöøäö áó ýöí úàí.
Äèøèì äîäàüûíà òîõóíäóüóé÷óí,
Îäóí äîäàüûìû éàíäûðìûø, èíàí.

176.
Õàãàíè, ðàùàòëûã éîõäóð äöíéàäà,
Ôÿëÿêëÿ âóðóøàí ÷àòìàç ìóðàäà.
Úÿìøèäÿ ãàëìàéàí áó ãîúà äöíéà,
Íÿ åéáè, ãàëìàñà áèð éîõñóëà äà.

177.
Õàãàíè, èòèáäèð úàí äà, öðÿê äÿ,
×ÿòèíäèð ðÿùì îëà çàëûì ôÿëÿêäÿ.
Éà ÷îõëó äóç îëàð, éà ùå÷ äóç îëìàç,
Îíóí áèøèðäèéè ùÿð áèð õþðÿêäÿ.

561
 178.
Ôÿëÿêäÿí éàõøûëûã ýþðìÿìèø áèð êÿñ,
Îíäàí õîøëóã óììà þìðöíÿ ÿáÿñ.
Êöë îëñóí ôÿëÿéèí áàøûíà, þçö,
Áàøûíà òþêöëÿí ýöëÿ äÿ äÿéìÿç.

179.
Õàãàíè, áó áÿëà éóðäóíó àò, ýåò,
Áó ãÿì îúàüûíû ñþíäöðöá, øàä ýåò.
Áÿíä åòìèø ñÿíè áó ôÿëÿê âåðÿí úàí,
Úàíûíû ôÿëÿéÿ ãàéòàð, àçàä ýåò!

180.
Õàãàíè, òöêÿíìÿç çöëìö ôÿëÿéèí,
Ýþð, íåúÿ îëìóøäóð ÿùâàëûí ñÿíèí:
Áÿíçÿðñÿí áèð ùàìàì ãàçàíûíà êè,
Ñóéó ýþçöí âåðèð, îäó öðÿéèí.

181.
Ñàðûìñàã êèìè îë — äÿðäëÿðÿ äÿðìàí,
Ãÿëáèíèí îäóéëà ñîüàíòÿê îäëàí!
Õàãàíè, è÷èíäÿ úîø òÿðÿ êèìè,
Êåøíèøòÿê ñþçöíÿ ëÿççÿò âåð ùÿð àí.

182.
Áóüäàéû ñèôÿòèí áåùèøòÿ áÿíçÿð,
Àøèãëÿð Àäÿìòÿê äþâðÿíäÿ ýÿçÿð.
Áóüäàéà äÿéìÿìèø Õàãàíè ÿëè,
Úÿííÿòäÿí ãîâäóëàð îíó áèõÿáÿð.

183.
ßçàáëàð è÷èíäÿ þìð îëäó éàðû,
Ñîíðà ôÿëÿê âåðäè ìÿíÿ äèëäàðû.
Åé ôÿëÿê, íÿ ìèíèÿò ãîéóðñàí ìÿíÿ,
Þìðöìö àëìàìûø âåðìÿäèí éàðû.

562
 184.
Áèç êè,ìÿäðÿñÿäÿ ãÿëÿò äÿðñ àëäûã,
Ìÿíàéà ÷àòìàéûá, ëÿôçäÿ ãàëäûã.
Åøèäÿí ýöëÿð áó óéäóðìàéà êè,
Íþãòÿíè ìèñðàòÿê ùåñàáà ñàëäûã.

185.
Õàãàíè, ãÿëáèíÿ äàü áàñìûø ôÿëÿê,
Äóçñóçäóð äöíéàäàí àëäûüûí ÷þðÿê.
Ùÿð øåé ÿéðèäèðñÿ, áÿñ äöçëöê íÿäèð?
Äöçëöéö, ôàéäàíû áÿñ êèìäÿí ýþðÿê?

186.
Áèð àéäà òàïàðàã áèð-èêè èìêàí,
Èñòÿñÿì ýþðöøÿì éàðûìëà áèð àí.
Ôÿëÿê ãîøóí ÷ÿêèá, êÿñÿð éîëóìó,
Éàðàäàð ãÿì äîëó êÿäÿðëè ùèúðàí.

187.
Ôÿëÿê áó òàëåéè äöçÿëòñÿ ÿýÿð,
Èòÿí öðÿéèìäÿí ýÿòèðñÿ õÿáÿð.
Ãÿëáèìäÿí ñþíäöðñÿ ùèúðàí îäóíó,
Âöñàëÿ ãîâóøóá ñàüàëàð úèéÿð.

188.
Ôÿëÿê Õàãàíèíè áóëàäû ãàíà,
Àéûìû áöðöäö ãàòû äóìàíà.
Î äîäàã êè, îíó ùÿð ýöí þïÿðäèì,
Áó ýöí òîðïàüûíäà ýÿëäèì ôÿüàíà.

189.
Åé ôÿëÿê, âóðìóøñàí ãÿëáèìÿ íÿøòÿð,
Åé øÿíëèê áàäÿñèí ãûðàí ùèéëÿýÿð.
Çöëìöíöí ìöääÿòè ñîíñóçäóð, ëàêèí,
Ìåùðèíèí íþâáÿòè áèðúÿ àí ãÿäÿð.

563
 190.
Óçàã îë çÿìàíÿ àäàìëàðûíäàí,
Áó ìöäðèê ñþçëÿðè óíóòìà áèð àí!
Ñààò øöøÿñèòÿê ñàô îëñàëàð äà,
È÷ëÿðè òîç èëÿ äîëóäóð, èíàí.

191.
Ùÿð ýöí ôÿëÿê ìÿíÿ âåðèð éåíè ãÿì,
Åäèð àë÷àãëàðûí ÿëèëÿ ñèòÿì.
Ñÿôèë àäàìëàðûí ýþìÿéèäèð î,
Ïàé ö÷öí ìÿí ñÿôèë îëìàã èñòÿìÿì.

192.
Ñþçäÿ ìèñèëñèçñÿ Õàãàíè ÿýÿð,
Îíà àë÷àãëàðäàí çÿðáÿëÿð äÿéÿð.
Øþùðÿòè áàøûíà áÿëàäûð, ÷öíêè,
Ùöíÿð ñàùèáèíÿ çÿùÿðäèð ùöíÿð.

193.
Äåéèðëÿð: ùÿð ìèí èë áó ãîúà äþâðàí,
Éàðàäàð âÿôàëû, ìöäðèê áèð èíñàí.
Áèðèí éàðàòìûøäûð áèç äîüóëìàìûø,
Áèðèí äÿ éàðàäûð áèç þëÿí çàìàí.

194.
Åë ñÿíè ÷îõ ñåâÿð, ëîâüàëàíìàñàí,
Åëèíÿ õåéèð âåð, ÷ÿêñÿí äÿ çèéàí.
Õóðìà àüàúûòÿê ïàëòàðûíû àò,
Òîðïàüà äàéàíûá éöêñÿë ùÿð çàìàí.

195.
Õàãàíè, óçàãëàø íàìÿðä àäàìäàí,
Ùÿìèøÿ ìÿðäëÿðèí éàíûíäà äîëàí!
Éàíìà ïÿðâàíÿòÿê ÷ûðàã îäóíà,
Çàíáàãòÿê Ýöíÿøäÿí èøûã àë ùÿð àí.

564
 196.
Êèì ìàëö äþâëÿòëÿ åòñÿ èôòèõàð,
Øöáùÿñèç, íÿçÿðäÿ ùþðìÿòñèç îëàð.
Èíäè êè, þçöíÿ ýöëìöøäöð òàëå,
Äöíéàäà ìàëäàí ÷îõ ñÿàäÿò àõòàð!

197.
Þìöð þòöá êå÷äè áèð êàì àëìàäàí,
Éàðûí âöñàëûíà òàïìàäûì èìêàí.
Ùàðäàäûð, ãîé ýÿëèá þç àéàüûíû,
Ýþçöìöí öñòöíÿ ãîéñóí î úàíàí!

198.
Åé áÿõòè õîø îëàí, çÿêàñû êàìèë,
Áó äöíéà ìàëûíà, ýÿë, îëìà ìàéèë!
Ñàáàù áÿäÿíèíäÿí ÷ûõàí êèìè úàí,
Äöøìÿíëÿð ìàëûíû äàüûäàúàã, áèë!

199.
Õàãàíè, êèì ñÿíÿ åéëÿñÿ ñèòÿì,
Ñÿí îíà éàõøûëûã åëÿ äÿìàäÿì.
Éàõøûëûã åëÿ áó äöíéà ÿùëèíÿ,
ßýÿð áèëìÿñÿ äÿ ãÿäèðè àëÿì.

200.
Òÿêÿááöð ýþñòÿðèá, ôÿõð åòìÿ, àìàí,
Òÿêÿááöðëÿ ÷àòìàç ìóðàäà èíñàí.
Ýþçÿëèí ñà÷ûíà áÿíçÿ, ÿçèçèì,
Ùÿð ýþðÿí öðÿéè òåç îâëàéàñàí.

201.
Âóðìà Õàãàíèéÿ àúû òÿíÿëÿð,
Î, ñÿíäÿí íÿ ãîðõóð, íÿ ãà÷ìàã èñòÿð.
Þëìÿêäÿí, éàíìàãäàí ÷ÿêèíìÿç ÿñëà,
Ùàíû îä, ùàíû î çÿùÿðëè õÿíúÿð?

565
 202.
Òöñòöí þç áàúàíäàí ÷ûõàúàã áèð ýöí,
Ãóøóí éóâàñûíäàí óúàúàã áèð ýöí.
Äåéÿê, äîñòóí ö÷öí éàøàäûí éöç èë,
Þëöì äöøìÿí ö÷öí éûõàúàã áèð ýöí.

203.
Åé Àëëàù ëöòôèëÿ âàð-äþâëÿò òàïàí,
Ùÿðäÿì, áèð éàçûüà ðàñò ýÿëÿí çàìàí,
Ýÿðÿêäèð ñÿí îíà êþìÿê ýþñòÿðèá,
Åäÿñÿí êþíëöíö áèð àç øàäèìàí.

204.
Êèøèéÿ øÿðÿôäèð áèëèê, åòèáàð,
Ùþðìÿò òÿâàçþëÿ îëàð áÿðãÿðàð.
Þçöíö ÷ÿêÿíëÿ îòóðìà, áèë êè,
Ùÿìèøÿ éöíýöë øåé éöêñÿêäÿ îëàð.

205.
Åé ãÿëáè íóð àëàí áèð ìÿðèôÿòäÿí,
Ýöíàùëà þçöíö ñàëìà ùþðìÿòäÿí.
Èìàíà ãÿñä åäèð íÿôñèí, àéûã îë,
Þçöíö ãîðó ñÿí áó ãÿáàùÿòäÿí.

206.
Áàõñà öçöíÿ àé íåúÿ åòìÿç ùåéðÿò,
Àøèãëÿðè åòäèí éóõóéà ñÿí ùÿñðÿò.
Ýþéëÿðäÿ ýöíÿø ãûñãàíàðàã ñþéëÿð êè,
Éàíäûí îäà ìÿí áÿñ ñó ùàíû, åé àôÿò.

207.
Çöíèàðäû õÿòèí, öçöí Ìÿñèù áàéðàìû,
ßíáÿð ñà÷ûíà ãóðáàí åäÿð úàí ùàìû.
Êþíëöì ìÿíèì îä, ñà÷ûí ÷ÿëèïà îëñóí,
Êóéèíäÿ ÿýÿð îëñà ñÿäÿ àõøàìû.

566
 208.
Íóð ñà÷äû öçöí ýþéäÿ ýöíö ñûíäûðäû,
Òÿð áàñäû, õÿúàëÿò áåëèíè ëàï ãûðäû.
Ñàðñûëäû, õÿúèë îëäó, Ãÿðáÿ öç òóòäó,
Éàñ ïàëòàðû ýåéäè, îíó ãÿì éàíäûðäû.

209.
Õàãàíè, ñÿíÿ, äöçäöð, àüûë ùåéðàíäûð,
Ùÿìäÿðäèí îëàð, åøãÿ ãóë îëàí, úàí éàíäûð.
Åøãèí îäó âàð ñÿíäÿ úÿùÿííÿì íåéëÿð?
Éàíìûøäûð î îä îäóíëà, áó, úàíäàíäûð.

210.
Êþíëöìäÿ áèð îä âàð îíó òóòìàç ýþéëÿð,
Ãÿëáèìäÿêè äÿðäè äå íåúÿ äèë ñþéëÿð.
— Äöíéàäà — ñîðóøäóí — íÿ ãÿìèí, äÿðäèí âàð?
— Áó äÿðäèìè äöíéàéà äåñÿì äÿðä åéëÿð.

211.
Çÿð éîõ, åëÿ ýèë ãÿäÿù ýÿòèð, åé êþíëöì,
Áàòäûì ãÿìÿ, ãóðòàð ìÿíè áèð, åé êþíëöì.
Ãÿáðèìäÿ òèêàíëàð áèòÿúÿê áèð ýöí, ýÿë,
Ýöëýöí ìåéè ýèë ãÿäÿùäÿ âåð, åé êþíëöì.

212.
Àë÷àãëàðà îëìóø áó úàùàí áèð ìåéäàí,
Ùÿð éåðäÿ éåòèðìÿç íÿúèá èíñàí äþâðàí.
Õàãàíè, áó äöíéàäà ñÿí èíñàí ýÿçìÿ,
Éîëëàðäà îòóðìà, ùÿëÿ ýÿëìÿç êàðâàí.

213.
Áèð áàõ, íåúÿ áó ðàôèçèëÿð øåéòàíäûð,
Ýþð áèð íåúÿ áèäèí, íåúÿ áèìàíäûð.
ßùäèíäÿ âÿôà, ñþçöíäÿ äöçëöê éîõäóð,
Õàãàíèíè õàðè÷è áèëèð, íàäàíäûð.
567
 214.

Äöíéàäà áèëèðñÿí íÿ ýþòöðäöì? Ùå÷ íÿ.

Äþâðàíäàí ÿëÿ ìÿí íÿ ýÿòèðäèì? Ùå÷ íÿ.
Øàäëûã øàìûéàì, ùå÷ íÿéÿ äþíèÿì ñþíñÿì,
Úÿìøèä úàìûéàì, ñûíàíäà ýþðäöì ùå÷ íÿ.

215.

Õàãàíè, ÿýÿð îëñà íÿñèáèí ùèììÿò,

Àõòàðìà ùÿð àë÷àã êèìè ñÿí âàð-äþâëÿò.
Äöç ýåò éîëóíó, îëìà, åé àãèë, ôÿðçèí,
Ìöìêöíñÿ ïèéàäà îë, éîëó ñÿí äöç ýåò.

216.

Õàãàíè, òóòóá äöíéàíû áèäàä, éåðè,

Òÿðê åò áó êÿäÿðõàíÿíè ñÿí øàä éåðè.
Úàí âåðäè ôÿëÿê ñÿíÿ, ñÿíè ãóë åòäè,
Ãàéòàð ñÿí îíóí áîðúóíó àçàä éåðè.

217.

Õàãàíè, úÿôà ýþðñÿí ÿýÿð ùÿð êÿñäÿí,

Ïèñëèêëÿ îíà âåðìÿ úàâàá ýÿë ãÿñäÿí.
Áóðäà åëÿ èø òóò êè, úàùàí ÿùëèéëÿ,
Ãÿì ÷ÿêìÿ þçöí ýþðÿíäÿ ùÿð íàêÿñäÿí.

568
 ØßÐÙËßÐ

Ñÿù. 22.
Äþðä ùàìáàë áåëèíäÿí àòûð éöêöíö...
Äþðä ùàìáàë — îðòà ÿñð ôÿëñÿôÿñèíÿ ýþðÿ âàðëûüûí ÿñàñûíû òÿøêèë åäÿí äþðä
öíñöð: ñó, îä, òîðïàã âÿ ùàâà.
Ìèñðàíûí ìÿíòèãè ìÿíàñû äöíéàíûí äàüûëìàñûíû èôàäÿ åäèð.
Ñÿù. 22.
Ýþé àòû òÿðê åäèð ýþéöí òàüûíû,
Ñàëûð ùÿì íàëûíû, ùÿì äûðíàüûíû.
Ýþé àòû — Ýöíÿøÿ èøàðÿäèð.
Áåéòèí ìÿíòèãè ìÿíàñû ôÿëÿêëÿðèí äàüûëìàñûíû èôàäÿ åäèð.
Ñÿù. 23.
Èíäè äèí ýþéöíäÿ Äÿúúàëëàð ÷îõäóð,
Ùåéèô êè, õèëàñêàð áèð Ìåùäè éîõäóð.
Äèíè õóðàôàòà ýþðÿ äöíéàíûí ñîíó ÷àòàíäà Äÿúúàë àäëû òÿêýþçëö áèð
íàõÿëÿô ìåéäàíà àòûëûá õàëãû ôèòíÿ-ôÿñàä éîëóíà àïàðìàüà ÷àëûøäûãäà, ýóéà,
ãåéá îëìóø 12-úè èìàì Ìåùäèéè-àõèðÿççÿìàí çöùóð åäèá îíó þëäöðÿúÿê âÿ
õàëãû ôÿëàêÿòäÿí õèëàñ åäÿúÿêäèð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Çÿìàíÿäÿ ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿäÿíëÿð ÷îõäóð, ëàêèí, èíñàíëàðû
áó ôÿëàêÿòäÿí ãóðòàðàí áèð àäàì éîõäóð.
Ñÿù. 25.
Áèð ìþùíÿò îäóäóð úàíà ñèìö çÿð,
Äöç îëàð, ãûçûëà äåéèëñÿ “àçÿð”.
Àçÿð — îä, çÿð èñÿ ãûçûë äåìÿêäèð.
Ýþðöíäöéö êèìè, áó èêè ñþç àðàñûíäà îõøàðëûã âàð. Áóðàäà Õàãàíè ãûçûëû —
çÿðè ìþùíÿò àòÿøèíÿ — àçÿðÿ áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 25.
Çÿðäöøòöí àäûíûí ÿââÿëèäèð çÿð,
Çÿðÿ ñÿúäÿ åäèð àòÿøïÿðÿñòëÿð.
Çÿðäöøò îäà ñèòàéèø åäÿíëÿðèí ïåéüÿìáÿðèäèð. Î, åðàìûçäàí ÿââÿë
éàøàìûøäûð.
Ýþðöíäöéö êèìè îíóí àäû çÿð ñþçö èëÿ áàøëàíûð. Õàãàíè àòÿøïÿðÿñòëÿðèí
åéíè çàìàíäà çÿðÿ — ãûçûëà ñèòàéèø åòäèêëÿðèíè íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð.
Ñÿù. 25.
Òàìàù äÿìèðèíäÿí ýåéèíñÿí ïàëòàð,
Ãûçûë ïàëòàðûíà ìèãíàòèñ îëàð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, òàìàùêàð àäàìëàðû ãûçûë þçöíÿ äàùà ÷îõ úÿçá åäÿð.
569
 Ñÿù. 26.
×îõäàí þéðÿíìèøÿì áöò ãûðìàüû ìÿí,
Ãà÷ìûøàì àòÿøÿ áàø ÿéÿíëÿðäÿí.
Áöò ñûíäûðìàã — Èáðàùèì Õÿëèëóëëàù ïåéüÿìáÿðÿ èñíàä åäèëèð. Õàãàíè
äåìÿê èñòÿéèð êè, î, àòÿøïÿðÿñòëèêäÿí öç äþíäÿðèá, áöòïÿðÿñòëèéÿ äÿ íèôðÿò åäèð.
Éÿíè, Èñëàìû ÿñàñ äèí êèìè ãÿáóë åäèð. Áó áåéòäÿ Õàãàíèíèí àäûíûí Èáðàùèì
îëìàñûíà äà èøàðÿ âàðäûð.
Ñÿù. 26.
Àëòûáàøëû äöíéà àðçóëàð èíñàí,
Ãûçûë éåääèáàøëû èëàíäûð, èëàí.
Àëòûáàøëû äöíéà äåäèêäÿ, Õàãàíè àëòû úÿùÿòè íÿçÿðäÿ òóòóð êè, áó äà éåíÿ
äöíéà äåìÿêäèð. Éåääèáàøëû èëàí ãÿäèì Àçÿðáàéúàí ÿôñàíÿëÿðèíäÿ áÿäèè ñóðÿò
êèìè èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð êè, î äà èíñàíëàðû óäàí éåðÿ (ãÿáðÿ — þëöìÿ) èøàðÿäèð.
Éåðèí éåääè ãàò îëìàñû ôèêðè äÿ áóíóíëà áàüëûäûð.
Ñÿù. 26.
Ïàðñ îäó ïöñêöðöð äîäàãëàðûìäàí,
Åäèá ùèíä õÿíúÿðè ãÿëáèìè øàí-øàí.
Ïàðñ îäó — àòÿøïÿðÿñòëÿðèí îäóíà èøàðÿäèð. Éÿíè, Õàãàíè “àùûì îäëóäóð”
äåéèð. Ùèíä õÿíúÿðè äÿ îíóí ãÿëáèíè éàðàëàéàí ãàðà áÿõòè, êÿäÿðè èôàäÿ åäèð.
Ñÿù. 26.
Áàøûìà áèð ÷ÿêèú çÿðáÿñè äÿéäè,
“ßëèô” ãàìÿòèíè “ìèì” êèìè ÿéäè.
Êëàññèê ÿäÿáèééàòûìûçäà ÷îõ çàìàí ãàìÿò ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà äöç äóðàí
ÿéèëìÿéÿí “ÿëèô” ùÿðôèíÿ îõøàäûëûð, ÿéðè áåë èñÿ “ìèì” ùÿðôèíÿ áÿíçÿäèðëÿð.
Áóðàäà Õàãàíè äöøìÿíëÿðèí çÿðáÿñèëÿ þç ãÿääèíèí ÿéèëìÿñèíè “ÿëèô”èí
“ìèì”ÿ äþíìÿñè êèìè èôàäÿ åòìèøäèð.
Ñÿù. 27.
Éöêñÿëèð ýþéëÿðÿ, î, çÿíúèð òÿêèí,
Êå÷èð àéàüûíà Áÿíàòèí-íÿøèí.
Õàãàíè àüçûíäàí ÷ûõàí àùëàðûí ùàëãà-ùàëãà ýþéÿ éöêñÿëèá, Éåääèáàúû
óëäóçóíóí àéàãëàðûíà êå÷äèéèíè íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð. Éÿíè, îíóí àùëàðû ýþéëÿðäÿ
óëäóçëàðà ãÿäÿð éöêñÿëèð.
Ñÿù. 27.
Åé éåääè ÷ÿìÿíÿ éàøûëëûã âåðÿí,
Åé, àëòû ýÿëèíè àë áÿçÿíäèðÿí.
Áóðàäà — éåääè ÷ÿìÿí ÿðçèí îðòà ÿñðäÿ áþëöíäöéö éåääè èãëèìÿ èøàðÿäèð.
Àëòû ýÿëèí èñÿ àëòû úÿùÿòè èôàäÿ åäèð.
570
 Ñÿù. 29.
Áÿäÿíèì äÿðä ö÷öí áèð êîð ãóéóäóð,
Áèð äÿìèð äàüûäûð, ãöðóðëà äóðóð.
Áåéòèí ìÿíàñû: áÿäÿíèì äÿðäëÿðëÿ äîëó îëäóüó ùàëäà î, äÿìèð äàüû êèìè
áó àüûðëûüà äþçöð âÿ þç ãöðóðóíó èòèðìèð.
Ñÿù. 30.
“Áèð” ýÿëèá “ìèí” îëàð, ÿýÿð îíó ñÿí,
Éåðèíäÿí ö÷ õàíà ñîëà êþ÷öðñÿí.
Ìÿëóìäóð êè, áèð ðÿãÿìèíè ö÷ õàíà ñîëà ÷ÿêÿíäÿ î, ìèíëèê õàíàñûíà äöøöð.
Õàãàíè áóðàäà “áèðÿ-ìèí àðòàð” èôàäÿñèíèí áèð ðÿãÿìèíèí éåðèíè äÿéèø-
ìÿêëÿ ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíè ýþñòÿðèð.
Ñÿù. 30.
Ïèéàäàí êå÷äèìè éåääè õàíÿíè,
Óäìàã ÷ÿòèí îëàð, ÷îõ ýöìàí, ñÿíè.
Øàùìàò îéóíóíäà ïèéàäàíûí òàõòà öçÿðèíäÿ éåääè õàíà êå÷èá, ñÿêêèçèíúè
õàíàäà âÿçèð îëäóüóíà èøàðÿäèð. Áó çàìàí, øöáùÿñèç êè, ùÿðèô îéóíó óäóçìóø
îëàð.
Áåéòèí ìÿíàñû áóäóð êè, ÿýÿð ñÿí éåääè òÿáÿãÿäÿí èáàðÿò îëàí äöíéàíû
þòöá êå÷ñÿí, àëè ìÿãñÿäÿ ÷àòìàã, ÷ÿòèíëèéÿ ãàëèá ýÿëìÿê îëàð.
Ñÿù. 30.
Ìóñòàôà òîðïàãäà éàòäûüû ö÷öí...
Ìóñòàôà — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð.
Ñÿù. 30.
Äþðäöíúö èãëèìÿ ÷àòäûð þçöíö...
Äþðäöíúö èãëèì — Èðàãà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 30.
Äþðäöíúö íþâáÿäÿ éàðàíäû èíñàí,
Ñûðàäà äþðäöíúö êèòàáäûð “Ãóðàí”.
Áó âÿ áóíäàí ÿââÿëêè áåéòëÿðäÿ Õàãàíè äþðä ðÿãÿìèíèí øÿðàôÿòèíäÿí
áÿùñ à÷ûð. Î, äþðä öíñöð, äþðäöíúö ýþéäÿí áÿùñ åòäèêäÿí ñîíðà, ìÿõëóãàòûí
ÿí øÿðÿôëèñè îëàí èíñàíûí íÿáàòàò, úÿìàäÿò âÿ ùåéâàíàòäàí ñîíðà éàðàíäûüûíû,
“Ãóðàí”ûí 4-úö ìöãÿääÿñ êèòàá îëäóüóíó ãåéä åäèð âÿ áóðàäàí íÿòèúÿ
÷ûõàðàðàã 4-úö èãëèìÿ äöøÿí Èðàãû òÿðèôëÿéèð.
Ñÿù. 31.
Äþâðöí ÿìèðèíèí ôÿðìàíûéëà ìÿí,
Íÿùàéÿò, ãóðòàðäûì Øèðâàí áÿíäèíäÿí.
Äþâðöí ÿìèðè Øèðâàíøàù Àõñèòàí, Øèðâàí áÿíäè èñÿ øàù ñàðàéûäûð.
Áó âÿ áóíäàí ñîíðàêû áåéòëÿðäÿ Õàãàíè þçö Øèðâàí äåéèë, Øÿðâàí äåìèøäèð.

571
 Ñÿù. 32.
Òîðïàüû Èñàéà òóòèéà âåðÿð,
Äàøëàðû Ìóñàéà êèìèéà âåðÿð.
Áó áåéò ìÿøùóð äèíè ÿôñàíÿ èëÿ áàüëûäûð. Ìÿëóì îëäóüó öçðÿ, Èñà
ïåéüÿìáÿð ýóéà êîðóí ýþçöíö à÷ìûøäûð. Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí èñÿ ÿëè èøûã
âåðìèøäèð. Õàãàíè áóðàäà Ãîùåñôàí òîðïàüûíûí áÿðÿêÿò ãöäðÿòèíè ýþñòÿðìÿê
ö÷öí îíóí Èñàíûí ýþçëÿðèíè èøûãëàíäûðà áèëÿúÿéèíè, Ìóñàíû þçöíöí ìþúöçÿñè
èëÿ ùåéðàí åäÿúÿéèíè íÿçÿðÿ ÷àðïäûðìàã èñòÿéèð.
Ñÿù. 32.
Èêè òîï ãîéìóøäóð Õóçèñòàíà î,
Ö÷ çÿðáÿ âóðìóøäóð Ùèíäèñòàíà î.
Áóðàäà øàùìàò îéóíó íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Ìÿëóìäóð êè, øàùìàòäà èêè òîïóí
äàë-äàëà äóðìàñû äöøìÿí ö÷öí áþéöê òÿùëöêÿ éàðàäûð, õöñóñèëÿ äöøìÿíèí
åéíè õàíàñûíà ö÷ çÿðáÿ éþíÿëäèëÿðñÿ, áó òÿùëöêÿ áèð àç äà àðòûð.
Áóðàäà Õàãàíè, øàùìàò îéóíóíà éàõøû áÿëÿä îëäóüóíó ýþñòÿðìÿêëÿ
áÿðàáÿð, Ãîùåñôàíûí Õóçèñòàí âÿ Ùèíäèñòàíäàí äàùà ìÿùñóëäàð îëäóüóíà
èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 33.
Ùÿì îääóð, ùÿì ñóäóð îíëàðûí äèëè.
Õàãàíè Ãîùåñôàí ÿùàëèñèíè èêè äèëëè (èêè öçëö) àäëàíäûðûð.
Ñÿù. 33.
Ñàìèðèëÿð êèìè äàíûøàí çàìàí,
Îä, àëîâ ïöñêöðöð àüûçëàðûíäàí.
Ñàìèðèëÿð — Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí ÿëåéùèíÿ ýåäÿí Ñàìèð àäëû éàëàí÷û âÿ
ùèéëÿýÿð áèð ãîøóí áàø÷ûñûíûí òÿðÿôäàðëàðû.
Ñÿù.34.
Áèð çÿððÿ ãÿäÿðäèð éàíûíäà Ñåéùóí,
Áèð êîðóí ýþç éàøû ãÿäÿðäèð Úåéùóí.
Ñåéùóí âÿ Úåéùóí — Îðòà Àñèéàäà ãîøà ÷àé àäûäûð. Õàãàíè Èðàãäà àõàí
÷àéû òÿðèô åäÿðêÿí îíó Ñåéùóí âÿ Úåéùóí ÷àéëàðûíäàí äàùà øÿðàôÿòëè ñàéûð.
Ñÿù.34.
Áó ùöìà öçëöíöí þðäÿéè, ñÿí áèë,
Ñèìóðüóí þçöíäÿí ùå÷ êè÷èê äåéèë.
Õàëã íàüûëëàðûíäà ùöìà ìèôèê ñÿàäÿò ãóøó, öíãà éà Ñèìóðü — ìöäðèê
õèëàñêàð, ÿôñàíÿâè ãóøäóð.
Õàãàíè Èðàãäà àõàí ÷àéäàêû þðäÿéè áó ÿôñàíÿâè ãóøëàðäàí öñòöí òóòìàãëà,
îíó ìöáàëèüÿëè ñóðÿòäÿ òÿðèôëÿìÿê èñòÿìèøäèð.
572
 Ñÿù.34.
Îëóð ãóëàãëàðäà Áàðáÿä íÿüìÿñè.
Áàðáÿä — Ñàñàíè øàùëàðûíäàí Õîñðîâ Ïÿðâèçèí ìÿøùóð ÷àëüû÷û âÿ õàíÿí-
äÿñèäèð. Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ”ñèíäÿ âÿ Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí “Õîñðîâ âÿ
Øèðèí” ïîåìàñûíäà îíóí ñÿíÿòêàðëûã ãöäðÿòè ýåíèø òÿñâèð åäèëìèøäèð.
Ñÿù. 34.
Áàëûã òóòìàã ö÷öí ýÿëÿð Ñöëåéìàí,
Îíëàðû ãûçàðäàð Ìÿñèùëÿ Ðèçâàí.
Ñöëåéìàí — ìÿøùóð åúàçêàð Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð, Ìÿñèù — Èñà
ïåéüÿìáÿð, Ðèçâàí èñÿ áåùèøòèí ãàïû÷ûñûíûí àäûäûð.
Áåéòèí ìÿçìóíó éåíÿ Èðàã ÷àéûíûí ìÿäùè èëÿ áàüëûäûð.
Ñÿù. 34.
Éà ùÿðô öçÿðèíäÿ ñöêóíäó ýóéà.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà ñÿñëè ùÿðôëÿð éîõäóð, îíëàð èøàðÿëÿðëÿ ýþñòÿðèëèð âÿ ÿêñÿð
ùàëäà îíëàðäàí èñòèôàäÿ îëóíìóð. Ñöêóí — äóðüó âÿ éà ñÿññèçëèê èøàðÿñèäèð êè,
õöñóñèëÿ, áó èøàðÿäÿí ùå÷ èñòèôàäÿ åäèëìÿç.
Õàãàíè áó ìèñðàäà äöíéàíû ýÿðÿêñèç ñöêóí èøàðÿñèíÿ îõøàòìûøäûð.
Ñÿù. 34.
“ßë-ÿáäö” äåéÿðäè ãóëëàð ñàéàüû.
ßë-ÿáäö — ìÿí ãóëàì äåìÿêäèð.
Ñÿù. 34.
Éåðèí ñàêèò éàòàí þêöçö, áóäóð,
Îíóí ôÿðìàíûíûí áèð ñöáóòóäóð.
Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ ýóéà Éåð êöðÿñè áèð þêöçöí öçÿðèíäÿ, þêöç áèð áàëûã
öçÿðèíäÿ, áàëûã èñÿ ñîíñóç áèð äÿðéàäàäûð. Ýóéà þêöçöí áèð òöêö òÿðïÿíÿðñÿ,
éåðäÿ çÿëçÿëÿ ÿìÿëÿ ýÿëèð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, Õÿëèôÿíèí ùþêìðàíëûüû çàìàíû éåðèí þêöçö îíóí
ôÿðìàíû èëÿ ñàáèò äóðóð âÿ éåðäÿ äÿ ñàêèòëèê ùàñèë îëóð.
Ñÿù. 35.
Òóð äàüû éàíäûðìàç îäà Ìóñàíû,
Éàíäûðàð, ÿëáÿòòÿ, àçüûí èíñàíû.
Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ Ìóñà ïåéüÿìáÿð ýóéà Òóðè-Ñèíà äàüûíäà Àëëàùëà
äàíûøàðìûø, áàøãàñû èñÿ áóðàéà ÷ûõìàã èñòÿðêÿí éàíàðìûø.
Õàãàíè Õÿëèôÿíèí ñàðàéûíû äà Òóð äàüûíà îõøàòìûø âÿ áóðàéà äàõèë îëìàã
èñòÿéÿí àäàìëàðû éàíäûðàúàüûíû áèëäèðìèøäèð.
Ñÿù. 35.
Ìöøòÿðè ñèôÿòëè âÿ Àé úàìàëëû,
Çöùÿë ùÿìàéèëëè, Ìÿððèõ êàìàëëû.

573
 Áóðàäà — Õàãàíè Õÿëèôÿíèí ãîøóí ÿùëèíè òÿðèô åäÿðêÿí îíëàðû ñÿééàðÿëÿðèí
õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ ìöãàéèñÿ åäèð. Áóðàäà — Ìöøòÿðè — (Éóïèòåð), Çöùÿë —
(Ñàòóðí), Ìÿððèõ — (Ìàðñ) ñÿééàðÿëÿðèíèí àäû ÷ÿêèëèð.
Ãÿäèì àñòðîëîýèéàéà ýþðÿ Ìöøòÿðè ñÿàäÿò âÿ ìöëàéèìëèê, áàøûíà òàú
ãîéìóø Çöùÿë ùþêìðàíëûã, Ìÿððèõ ìöùàðèáÿ, ãÿçÿá ðÿìçëÿðèäèð.
Õàãàíè ùÿð ö÷ ÿëàìÿòèí Õÿëèôÿ ãîøóíóíäà ìþâúóä îëäóüóíó ãåéä åäèð.
Ñÿù. 36.
Ñàíêè çÿð àòûðäûì, ýÿëäè äî ÷àùàð.
Éÿíè áÿõòèì ýÿòèðäè.
Ìÿëóìäóð êè, íÿðä îéóíóíäà èëê ÿââÿë çÿðëÿðèí ãîøà äþðä ýÿëìÿñè íÿãø
ùåñàá îëóíóð.
Ñÿù. 37.
Õèëãÿòèí äþðä àðõû, ýþðöðñÿí ÿýÿð,
Ñÿíÿ ãèáòÿ åäÿð, ïàõûëëûã åäÿð.
Õèëãÿòèí äþðä àðõû — äþðä öíñöð: ñó, îä, òîðïàã âÿ ùàâàäàí èáàðÿòäèð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, éàðàäûëûø þçö ñÿíèí øÿðàôÿòèíÿ ãèáòÿ åäèð.
Ñÿù. 37.
“Çÿáóð” íÿüìÿñèäèð øèðèí íÿüìÿñè...
Ýþçÿë ñÿñëè Äàâóä ïåéüÿìáÿðèí “Çÿáóð” (äèíè êèòàá) îõóìàñûíà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 37.
Õÿëèëóëëàù îëìóø äþâðöíäÿ àòàì,
Äåìÿëè, ÿñëèíäÿ íÿúúàð îüëóéàì.
Ìÿëóìäóð êè, Õàãàíèíèí àòàñû ßëè íÿúúàð èäè. Ìÿøùóð Èáðàùèì Õÿëèëóëëàù
ïåéüÿìáÿðèí àòàñû Àçÿð äÿ íÿúúàð îëäóüóíäàí Èáðàùèì Õàãàíè þçöíö Èáðàùèì
Õÿëèëóëëàù âÿ àòàñûíû äà îíóí àòàñû Àçÿð èëÿ ìöãàéèñÿ åäèð.
Ñÿù. 37.
Ãÿëáèìèí îüëóíó ãóðáàí ýÿòèðäèì.
Õàãàíè, Èáðàùèì ïåéüÿìáÿðèí þç îüëó Èñìàéûëû ãóðáàí åòäèéèíè
õàòûðëàäàðàã, þç øåðëÿðèíè ãóðáàí ýÿòèðäèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 38.
Èíäè, áèð þçöí äå, øàä îëìàçìû áÿñ,
Êÿíàíäàí ÷ûõàðàã Ìèñðÿ ÷àòàí êÿñ?
Áó áåéòäÿ ìÿøùóð Éóñèô âÿ Çöëåéõà ÿùâàëàòû éàäà ñàëûíìûøäûð. Áó äàñòàíà
ýþðÿ Êÿíàíëû Éÿãóáóí îüëó Éóñèôè þç ãàðäàøëàðû ãóéóéà ñàëûá ãàéûòäûãäàí
ñîíðà éîëäàí êå÷ÿí òàúèðëÿð Éóñèôè ãóéóäàí ÷ûõàðûá, Ìèñèðÿ àïàðûðëàð. Éóñèôèí
äèðè îëäóüóíäàí õÿáÿð òóòàí Éÿãóá ÷îõ ñåâèíèð.
Áó ùàäèñÿ ùÿì “Ãóðàí”äà, ùÿì àéðûúà ìÿíçóì ÿñÿð ùàëûíäà, ùÿì äÿ
Ôöçóëèíèí “Ùÿäèãÿò-öñ-ñöÿäà” ÿñÿðèíäÿ ýåíèø òÿñâèð åäèëìèøäèð.

574
 Ñÿù. 38.
ßýÿð öçöê ãàøû ãèéìÿòëèäèð, áèë,
Îíóí ìóìà èøè äöøìÿìèø äåéèë.
Ìÿëóìäóð êè, ãÿäèì çàìàíëàðäà áþéöê àäàìëàð þç öçöê ãàøëàðûíà
àäëàðûíû éàçäûðàð âÿ îíó ìþùöð êèìè èøëÿäÿðìèøëÿð. ßêñÿð ùàëäà áó ìþùöð
ìóì öçÿðèíäÿ áàñûëàðìûø.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, î ãÿäÿð ãèéìÿòëè öçöéöí äÿ ÿí äÿéÿðñèç ìóìà
èøè äöøöð.
Áóðàäà øàèð, Õÿëèôÿíèí äÿ Õàãàíè øåðèíÿ ìöÿééÿí ìÿíàäà ìþùòàú îëäó-
üóíó íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð.
Ñÿù. 40.
Áó öçöéöí ãàøû áàùàäûð, äöçö,
Úàìûí ýþâùÿðèäèð, Úÿìøèäèí ýþçö.
Òàðèõè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ ýóéà, ãÿäèì Èðàí ïàäøàùû Úÿìøèäèí úàìû “ýåé-
òèíöìà”, éÿíè äöíéàíû ýþñòÿðÿí àäëàíìûøäûð. Áó ñåùðëè úàìäà àðçó åäèëÿí
øÿõñèí ùàðàäà âÿ íÿ âÿçèééÿòäÿ îëäóüó ýþðöíÿðìèø.
Áóðàäà Õàãàíè Úÿìàëÿääèíèí âåðäèéè öçöéöí Úÿìøèäèí úàìûíäàí äàùà
öñòöí åúàçà ìàëèê îëäóüóíó ãåéä åäèð.
Ñÿù. 40.
Áó öçöê çèää îëìóø, áèë, ßùðèìÿíÿ...
Çþðäöøòèëÿðÿ ýþðÿ øÿð âÿ ãàðàíëûã àëëàùû îëàí ßùðèìÿí Úÿìøèäèí ìþùðöí-
äÿí ãîðõóá ãà÷ìûøäûð. Áóðàäà — Õàãàíè, Úÿìàëÿääèíèí âåðäèéè öçöêäÿí äÿ
øÿð âÿ ôÿëàêÿòèí óçàã îëàúàüûíû ãåéä åäèð.
Ñÿù. 41.
Îíóí ùöçóðóíäàí, þïÿðÿê éåðè,
Ñÿäè-ßêáÿð êèìè ãàéûòäûì ýåðè.
Ñÿäè-ßêáÿð ñÿìàäà þç ùÿðÿêÿòè çàìàíû èðÿëè âÿ ñîíðà ýåðèéÿ äþíÿí õîø-
áÿõòëèê ñÿééàðÿëÿðèíäÿí áèðèíèí àäûäûð (×îõ åùòèìàë êè, Ìöøòÿðè ñÿééàðÿñè íÿ-
çÿðäÿ òóòóëóð).
Õàãàíè þç äþâðöíöí íöúóì åëìèíÿ íÿ ãÿäÿð éàõøû áÿëÿä îëäóüóíó ýþñ-
òÿðìÿêëÿ, åéíè çàìàíäà þçöíö õîøáÿõò ùåñàá åäèá, Èðàãäàí ýåðè äþíäöéöíÿ
èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 41.
Ýÿëèá ùöçóðóìà, äèë òþêäö áóááó.
Øÿðã ÿôñàíÿëÿðèíäÿ áóááó (ùöäùöä) ãóøó Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðäÿí Áèë-
ãåéñÿ õÿáÿð àïàðûá-ýÿòèðÿí ãàñèä êèìè òÿñâèð åäèëìèøäèð. Î, åéíè çàìàíäà
õÿáÿð÷è ðÿìçè êèìè äÿ ìÿøùóðäóð.
Áóðàäà — Õàãàíè øàùûí öçöéö àëìàã ö÷öí ýÿëÿí éàëòàã åë÷èñèíè äÿ
ùÿãàðÿòëÿ áóááó àäëàíäûðûð.
575
 Ñÿù. 43.
Ãÿçÿá Òóüàí øàùà òÿðÿô ÷ÿêÿðäè,
Òàìàù Òÿêèí øàùà òÿðÿô ÷ÿêÿðäè.
Òóüàí øàù — Ñÿëúóãèëÿðäÿí Ñÿíúÿð øàùûí îüëóäóð. (XII ÿñð) Òÿêèí øàù —
Ãÿçíÿâè ñèëñèëÿñèíèí áàíèñèíÿ èøàðÿäèð (X ÿñð).
Ñÿù. 43.
Éåääè ãàò ýþçöìäÿ òåç èøûãëàíäû,
Äîããóç ãàò åëÿ áèë àëûøäû, éàíäû.
Éåääè ãàò — éåääè òÿáÿãÿäÿí èáàðÿò ùåñàá åäèëÿí éåðÿ, äîããóç ãàò —
äîããóç òÿáÿãÿäÿí èáàðÿò ùåñàá åäèëÿí ôÿëÿêëÿðÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 44.
Àäÿì ãûðõ ñÿùÿðäÿ ýþðìöøñÿ íÿëÿð.
Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ ýóéà Àëëàù èíñàíëàðûí áàáàñû ùåñàá åäèëÿí Àäÿìè 40
ýöí ìöääÿòèíÿ éàðàòìûøäûð.
Ñÿù. 44.
Áîéíóíäà âàð èäè îíóí ùÿìàéèë,
Éîõ, äþðä êèòàá èäè, ùÿìàéèë äåéèë.
Äþðä êèòàá — äþðä ìöãÿääÿñ êèòàáà èøàðÿäèð êè, áóíëàð “Òþâðàò”, “Çÿáóð”,
“Èíúèë” âÿ “Ãóðàí”äàí èáàðÿòäèð.
Ñÿù. 45.
Ñþùáÿòÿ áàøëàäû; éàðûì ùèëàëû,
À÷ûëàð-à÷ûëìàç, ìÿí îëäóì ùàëû.
Éàðûì Ùèëàë — Õûçðûí äîäàãëàðûíà èøàðÿäèð. Éÿíè î, àüçûíû à÷àí êèìè ìÿí
ìÿòëÿáè àíëàäûì.
Ñÿù. 45.
Ýöíÿøè àíäûðàí ïàðëàã ñÿäÿôëÿ,
Îòóç èêè óëäóç ïàðëàäû ñÿôëÿ.
Áóðàäà — áèðèíúè ìèñðà Õûçðûí àüçûíà, èêèíúè ìèñðà èñÿ îíóí äèøëÿðèíÿ
èøàðÿäèð.
Ñÿù. 47.
Äóðìà êþëýÿñèíäÿ èêèðÿíýëèíèí...
Èêèðÿíýëè — ýåúÿ âÿ ýöíäöçÿ, áàøãà ñþçëÿ, èêèöçëö äöíéàéà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 48.
Äþðä àíà, äîüðóäàí, ãÿðèáÿäèð áó:
Íÿ ö÷öí, ýþðÿñÿí, ö÷ èíúè äîüäó?
Äþðä àíà — äþðä öíñöð (ñó, îä, òîðïàã âÿ ùàâà), ö÷ èíúè èñÿ ìþâúóäàòäàí
(íÿáàòàò, úÿìàäàò âÿ ùåéâàíàò) èáàðÿòäèð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, íåúÿ îëäó êè, äþðä öíñöðäÿí áèðè-áèðèíÿ áÿíçÿ-
ìÿéÿí ö÷ òèïëè âàðëûã ÿìÿëÿ ýÿëäè.
576
 Ñÿù. 49.
“Ãóðàí”û áÿçÿäè Îñìàíûí ãàíû.
Ìÿëóì îëäóüó öçðÿ “Ãóðàí”û éàçàí ö÷öíúö áþéöê õÿëèôÿ Îñìàíäûð. Î þç
åâèíäÿ þëäöðöëÿðêÿí ãàíû éàçìàãäà îëäóüó “Ãóðàí” öçÿðèíÿ òþêöëìöøäöð.
Ñÿù. 49.
Ñÿí ó÷ìàã èñòÿñÿí Òóðè-Ñèíàéÿ,
Ùå÷ çàìàí ìåéë åòìÿ Ïóðè-Ñèíàéÿ.
Òóðè-Ñèíà — Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí ýóéà Àëëàùëà äàíûøäûüû äàüûí àäûäûð.
Ïóðè-Ñèíà èñÿ ìÿøùóð ôèëîñîô òÿáèá ßáó ßëè èáí Ñèíàäûð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, ÿýÿð ñÿí äÿ Ìóñà êèìè Àëëàùëà äàíûøìàã
øÿðÿôèíÿ íàèë îëìàã èñòÿéèðñÿíñÿ, ßáó ßëè èáí Ñèíàíûí äàëûíúà ýåòìÿ!
Ñÿù. 49.
Ýÿë, åé Ïóðè-ßëè, öç òóò Àëëàùà,
Ýÿë, ßáó-ßëèäÿí àç äàíûø äàùà.
Ïóðè-ÿäëè Õàãàíè þçöäöð.
Éÿíè, åé íÿúúàð ßëèíèí îüëó Õàãàíè, ßáó ßëè Ñèíàäàí àç äàíûø!
Ñÿù. 50.
Ýÿë, äèíÿ àðõàëàí, óíóòìà äèíè,
Áþéöê ñàíìà éóíàí Öãëèäèñèíè.
Öãëèäèñ (Åâêëèä) åðàìûçäàí ÿââÿë IV ÿñðäÿ éàøàìûø ìÿøùóð éóíàí àëèìè-
äèð. Èëê äÿôÿ íöúóì âÿ ðèéàçèééàò åëìè ñàùÿñèíäÿ áþéöê øþùðÿò ãàçàíìûøäûð.
Õÿééàì âÿ Íÿñèðÿääèí Òóñè îíó éàõøû òàíûìûø âÿ éåðè ýÿëäèêúÿ òÿíãèä äÿ
åòìèøëÿð.
Ñÿù. 51.
Íÿìðóäòÿê ñÿíè äÿ äöíéà àëäàòìûø.
Íÿìðóä — ãÿäèì Ìèñèðäÿ Àëëàùëûã èääèàñû åäÿí ùþêìäàðäûð. Ýóéà î, áó
äöíéàäà úÿííÿò âÿ úÿùÿííÿì éàðàòìàã ôèêðèíÿ äöøìöøäöð.
Ñÿù. 51.
Áó ñîëüóí öçëöéÿ ãàïûëìà áèð àí,
Áó ãîúà êàôòàðûí òåç ãà÷ éàíûíäàí.
Ñîëüóí öçëö âÿ ãîúà êàôòàð — äöíéàéà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 52.
Ùÿðÿíèí Äÿúúàëòÿê áèðúÿ ýþçö âàð.
Äÿúúàë äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ èíñàíëàðû àëäàäàí ùèéëÿýÿð áèð ôûðûëäàã÷û îëóá,
ýóéà ãåéá îëìóø 12-úè èìàì çöùóð åäÿðÿê, èíñàíëàðû îíóí øÿððèíäÿí õèëàñ
åäÿúÿêäèð.
Ñÿù. 53.
Ìÿùÿììÿä Ìàùìóäóí ìþùðöéëÿ éåêñÿð,
Äàìüàëû ãóë îëäó áöòöí þëêÿëÿð.
XII ÿñð Àááàñè õÿëèôÿëÿðèíäÿí Ìöãòÿôèáèëëàùÿ èøàðÿäèð.
577
 Ñÿù. 53.
Áÿíçÿò Áóãóáåéñè ßëâÿíä äàüûíà.
Áóãóáåéñ Èðàãè-ÿðÿáäÿ, ßëâÿíä èñÿ Ùÿìÿäàí éàõûíëûüûíäà îëàí äàüäûð.
Ñÿù. 55.
Îíó ãåéä åäÿðëÿð àéäûí: áàüè-äàä.
Áàüè-äàä — ÿäàëÿò áàüû.
Ñÿù. 58.
Éàçìûø ùÿð áèðèíÿ Ìöãòÿôè ñþçö.
Ìöãòÿôèáèëëàù — Àááàñè õÿëèôÿëÿðèíäÿí áèðèíèí àäûäûð.
Ñÿù. 61.
Áèð “ìèì”äÿí åëÿ áèë áèð “ñèí” ãóðìóøäóð,
Éà äà áèð “ÿëèô”äèð, ùàëãà âóðìóøäóð.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà “ìèì” ùÿðôèíèí áàøû êè÷èê áèð äàèðÿ òÿøêèë åäèð. “Ñèí”
ùÿðôè èñÿ äèøëè îëóð. Áèðèíúè ìèñðàäà Õàãàíè èïëÿðèí ãóéóíóí êÿíàðûíû êÿñìÿ-
ñèíè “ìèì”èí (äàèðÿíèí) “ñèí” îëìàñûíà áÿíçÿòìèøäèð.
Èêèíúè ìèñðàäà ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà “ÿëèô”èí äöç éàçûëäûüû ãåéä åäèëèð, áó ùÿðô
äÿ áóðóëàðñà, “ìèì” âÿ éà äàèðÿ ùàëûíà äöøÿ áèëÿð.
Áó áåéòäÿ ìöÿëëèôèí ìÿãñÿäè, Èðàãè-ÿðÿáäÿ îëàí ìÿøùóð Çÿìçÿì
ãóéóñóíóí êÿíàðûíû èï êÿñäèéèíäÿí, îíóí äèø-äèø îëìàñûíû ýþñòÿðìÿêäèð.
Ñÿù. 62.
ßë àòûá ôÿëÿéèí äîëóíà äÿðùàë,
Àéûí øöàñûéëà áó ãóéóéà ñàë.
Ôÿëÿéèí äîëó — XI áöðú — Äîë÷à (Äÿëâ) áöðúöíÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 62.
Ýàùè “äàë”, “ýàù “ÿëèô”, ýàù äà îëñóí “ëàì”.
Õàãàíè íàìàç ãûëàðêÿí àëûíàí âÿçèééÿòè ùÿðôëÿðèí øÿêëèëÿ ìöãàéèñÿ åäèð.
Ñÿù. 63.
À÷äû äîäàüûíäàí Ðóì êèëèäèíè.
Éÿíè: ÿðÿáúÿ äàíûøìàüà áàøëàäû.
Ñÿù. 64.
Ìàùìóä þç ãÿìèíè äàüûòñûí äåéÿ,
Ôèë èëÿ ìàò âåðäè î, Öíñöðèéÿ.
Ìàùìóä — ìÿøùóð Ñóëòàí Ìàùìóä Ãÿçíÿâè, Öíñöðè èñÿ îíóí ñàðàé
øàèðèäèð (X ÿñð).
Ñîíðàêû áåéòäÿ Õàãàíè þçöíö äÿ áþéöê øàùìàò óñòàäû ùåñàá åäèð.
Ñÿù. 65.
Õóðìà áàüëàðûíû ÿêìèø Úÿáðàèë,
Ñóâàðìûø îíëàðû ùÿð ýöí Èñðàôèë.
Úÿáðàèë âÿ Èñðàôèë äèíè õóðàôàòà ýþðÿ Àëëàùà ÿí éàõûí ìÿëÿêëÿðèí àäëàðûäûð.
578
 Ñÿù. 66.
ßëèíÿ êèì Ýàâÿ äèðÿôøè àëñà.
Î, èêè èëàíäàí õîâô åòìÿç ÿñëà.
Ýàâÿ — ãàíè÷ÿí Çþùùàêû òàõòäàí ñàëàí äÿìèðúè Ýàâÿ, äèðÿôø — îíóí áàéðàã
êèìè ãàëäûðäûüû äþøëöê, èêè èëàí — Çþùùàêûí úèéèíëÿðèíäÿ áèòÿí âÿ èíñàí áåéíè
éåäèðèëÿí èëàíëàðà èøàðÿäèð (“Øàùíàìÿ” ñóðÿòëÿðè).
Ñÿù. 67.
Ùÿéàòûì áèð çàìàí äèâÿ òóø îëäó,
Èéèðìè èêè èë þìðöì ïó÷ îëäó.
Øàèð 22 èë øàùëàðà ìÿäù éàçäûüûíà òÿÿññöô åäèð.
Ñÿù. 67.
Áèð éåð âàð, îðàäà õÿòÿð ìàùàëäûð,
Ñöùåéëèí éåðèäèð î éåð — øèìàëäûð.
Ñöùåéë — øèìàë ãöòáöíäÿ ýþðöíöð âÿ õîøáÿõòëèê óëäóçó ùåñàá åäèëèð.
Ñÿù. 69.
Ñèìóðüàì ìÿí äèíèí î Ãàô äàüûíäà,
Ñèìóðü — õèëàñêàð ÿôñàíÿâè ãóø. Ãàô äàüû — Ãàôãàç äàüëàðû ñèëñèëÿñèíäÿ áèð çèðâÿ.
ßôñàíÿéÿ ýþðÿ Ñèìóðü (éàõóä Öíãà) áó äàüûí çèðâÿëÿðèíäÿ éàøàìûøäûð.
Áóðàäà Õàãàíè þçöíö äèíèí Ñèìóðüó àäëàíäûðûð.
Ñÿù. 69.
Ùöìà ãóøó êèìè ñöìöê éåäèì ìÿí.
ßôñàíÿëÿðÿ ýþðÿ ùöìà ñÿàäÿò ãóøó ùåñàá åäèëèð âÿ ýóéà î àíúàã ñöìöê
éåìÿêëÿ äîëàíûð. Íàüûëëàðäà ùöìà ãóøó êèìèí áàøûíà ãîíàðñà, (âÿ éà êþëýÿ
ñàëàðñà) îíó ïàäøàù åäÿðëÿðìèø.
Ñÿù. 71.
Ìÿíùóñ àäëàíñà äà, àäû Êåéâàíûí,
Çþùðÿäÿí êÿì äåéèë øÿíè, èíàíûí.
Êåéâàí (Çöùÿë — Ñàòóðí) Ýöíÿø ñèñòåìèíäÿ áþéöê ñÿééàðÿäèð êè, ãÿäèì
àñòðîëîýèéàäà î, áÿäáÿõòëèê óëäóçó ùåñàá åäèëìèøäèð.
Çþùðÿ (Íàùèä — Âåíåðà) èñÿ ìÿùÿááÿò èëàùÿñè âÿ ñÿàäÿò óëäóçóäóð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, Êåéâàí þç áþéöêëöéö èëÿ öñòöíäöð.
Ñÿù.72.
Òÿðê åò áó èêè ìûõ, éåääè ïÿðäÿíè...
Èêè ìûõ — ýåúÿ âÿ ýöíäöç, éåääè ïÿðäÿ — éåääè òÿáÿãÿëè Éåð. Õàãàíè
äåìÿê èñòÿéèð êè, áó äöíéàíû òÿðê åò!
Ñÿù. 73.
Øàìûí àéàüûíû ãîïàðûá ùàìàí,
Áàøûíà ãîéìóøäóð Ìèñð óòàíìàäàí.

579
 Øàìûí àéàüû (ñîí ùÿðôè) “ìèì” ùÿðôèäèð êè, Ìèñðèí áàøûíäà éàçûëûð. Áåéòèí
ìÿíàñû: Øàìûí àéàüû Ìèñðèí áàøû ãÿäÿð øÿðàôÿòëèäèð.
Ñÿù. 73.
Ìèñðÿ íþãòÿ ãîéñàí, òåç ìöçöðð îëàð.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà Ìèñèð ñþçöíöí öçÿðèíÿ íþãòÿ ãîéäóãäà î, ìöçöðð
îõóíàð. Áóðàäà — Õàãàíè Ìèñèðèí þç çàòûíäà áèð ìöçöððëöê îëäóüóíà èøàðÿ åäèð.
Ãåéä: XII ÿñðäÿ Èñìàèëèëÿð ôèðãÿñè Ìèñèðäÿ áÿðêèéèá, Èñëàì äèíèíèí áÿçè
åùêàìëàðû ÿëåéùèíÿ ýåòäèêëÿðè ö÷öí Õàãàíè Ìèñèðè ïèñëÿéèðäè. Èðàã (Øàì) èñÿ áó
çàìàí Èñëàìèééÿòè îíëàðäàí ìöäàôèÿ åäèðäè.
Ñÿù. 74.
Ìîñóëóí òîðïàüû äþðäöíúö ñÿìà,
Áó ýþéäÿ ìþâúóääóð Ýöíÿø âÿ Èñà.
Ãÿäèì àñòðîëîýèéàéà ýþðÿ Ýöíÿø äþðäöíúö ýþéäÿ ùÿðÿêÿò åäèð âÿ Èñà äà
ýóéà ýþéÿ — Àëëàùûí éàíûíà ýåäÿðêÿí, îíóí éàõàñûíäà àíàñû Ìÿðéÿìèí èéíÿñè
ñàíúûëìûø îëäóüóíäàí, éåð ìàääÿñèíèí ýþéÿ ëÿéàãÿòëè îëìàäûüû ñÿáÿáèíÿ, î äà
äþðäöíúö ýþéäÿ èëèøèá ãàëìûøäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ Ýöíÿø âÿ Èñà, ýóéà, åéíè ýþé
ùàëãàñûíäà éåðëÿøìèøëÿð.
Ñÿù. 75.
ßëè ìþúöçÿëÿð ýþñòÿðÿí äÿìäÿ,
Úàì äà ùåéðàí ãàëûð áó ñåùðÿ, Úÿì äÿ.
Úÿì — åðàìûçäàí ÿââÿë éàøàìûø ìèôèê Èðàí ïàäøàùëàðûíäàí Úÿìøèäèí
èõòèñàðëà äåéèëìèø àäûäûð.
Úàì — îíóí äöíéàíû ÿêñ åäÿí ñåùðëè úàìû.
Ñÿù. 75.
Úàì þçö áÿëàäûð õàëãà, õèëãÿòÿ,
Îíóí÷öí äöøìöøäöð þçö èëëÿòÿ.
Áóðàäà èëëÿò ñþçö úàì êÿëìÿñèíäÿ îëàí ÿëèôÿ èøàðÿäèð. ßðÿá äèëèíäÿ ö÷ ùÿðô
èëëÿòëè (õÿñòÿ) ùåñàá îëóíóð: “ÿëèô”, “âàâ”, “éàé”.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, “úàì” ñþçöíäÿ õÿñòÿ ùÿðô îëäóüó ö÷öí î,
èíñàíëàðà çÿðÿð âÿ õÿñòÿëèê ýÿòèðèð.
Ñÿù. 76.
Îíà Íèçàìöëìöëê àä ãîéäó çàìàí,
Ñîíðà äåäèéèíäÿí îëäó ïåøèìàí.
Íèçàìöëìöëê — ìÿøùóð “Ñèéàñÿòíàìÿ” ÿñÿðèíèí ìöÿëëèôè âÿ Ìÿëèê øàù
Ñÿëúóãèíèí âÿçèðèäèð. Î, äþâëÿò ãóðóëóøóíäà áþéöê èñëàùàòëàð éàðàòìàñû èëÿ
ìÿøùóðäóð. Õÿééàìëà ìöàñèðäèð.
Áóðàäà Õàãàíè Úÿìàëÿääèíè Íèçàìöëìöëêëÿ ìöãàéèñÿ åäÿðÿê, îíó áèð àç
äà éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèð.

580
 Ñÿù. 76.
Áóíóí÷öí äöíéàíû äöçÿëäÿíëÿð, áèë,
Îíà àä âåðäèëÿð èêèíúè Õÿëèë.
Õÿëèë — Èáðàùèì Õÿëèëóëëàùà èøàðÿäèð. Î, Êÿáÿäÿ áöòëÿðè ñûíäûðûá, áöòïÿ-
ðÿñòëèéÿ ñîí ãîéäóüó ö÷öí øþùðÿò ãàçàíìûøäûð.
Ñÿù. 76.
Ìÿäÿñè Èñàòÿê, âöúóäó — Éÿùéà.
Èñà, Éÿùéà — ïåéüÿìáÿð àäëàðûäûð.
Ñÿù. 77.
Ñÿíèí ýþâùÿðèíè áó ÷ÿðõè-ôÿëÿê
Äþðä ýþâùÿð áàøûíà òàú ãîéäó, áèøÿêê.
Äþðä ýþâùÿð - äþðä öíñöð (ñó, îä, òîðïàã âÿ ùàâà).
Ñÿù. 77.
Òóòóá Àááàñèëÿð ñàéÿíäÿ ãÿðàð.
Àááàñèëÿð — ßìÿâèëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿí èêèíúè áþéöê ÿðÿá õèëàôÿòè Áó
õèëàôÿò VII ÿñðèí îðòàëàðûíäàí áàøëàéàðàã XIII ÿñðÿ ãÿäÿð äàâàì åòìèøäèð.
Ìîíãîëëàðäàí Ùöëàêó õàí áó õèëàôÿòÿ ñîí ãîéìóøäóð.
Ñÿù. 77.
Ñöëåéìàí òèêäèðÿí çàìàíäà áèíà,
Îíà ÿúèííÿëÿð îëäóëàð áÿííà.
ßôñàíÿëÿðÿ ýþðÿ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð ãóøëàðûí, ùåéâàíëàðûí, äèâ âÿ
ÿúèííÿëÿðèí ïàäøàùû èäè.
Õàãàíèíèí áó áåéòè äÿ ùÿìèí ìÿñÿëÿéÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 77.
Ãèéìÿòè öñòöíäöð áåëÿ áöðúëÿðèí,
Èñêÿíäÿð òèêäèðÿí áöðúëÿðäÿí, éÿãèí.
Èñêÿíäÿð — Éóíàíëû Èñêÿíäÿð âÿ éà Ìàêåäîíèéàëû Èñêÿíäÿð Çöëãÿðíåéí
àäû èëÿ ìÿøùóð ñÿðêÿðäÿäèð. Î, Éóíàíûñòàíäàí òóòìóø Ùèíäèñòàíà ãÿäÿð ùÿðáè
ñÿôÿð åòìèø âÿ áþéöê áèð ÿðàçèíè þç ùàêèìèééÿòè àëòûíà àëìûøäûð. Àëäûüû
éåðëÿðäÿ ñÿäëÿð âÿ áöðúëÿð òèêäèðìÿêëÿ ìÿøùóðäóð.
Ñÿù. 77.
Åé Êåéâàí øÿðÿôëè, Ñÿìàê úÿëàëëû,
Åé Ðèçâàí ñèôÿòëè, áåùèøò úÿëàëëû.
Êåéâàí — (Çöùÿë) Ñàòóðí ñÿééàðÿñè. Ñÿìàê — èøûãëû óëäóç àäûäûð. Ðèçâàí —
ýóéà áåùèøòèí ãàïû÷ûñûäûð.
Ñÿù. 78.
Öñòöðëàá êèìè î ôèòíÿ òþðÿäèð.
581
 Öñòöðëàá — îðòà ÿñðäÿ ýþé úèñèìëÿðèíèí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿí íöúóì
àëÿòëÿðèíäÿíäèð.
Ñÿù. 78.
Îëñà äà çàùèðäÿ àäëàðû Áóçÿð,
Èøäÿ Áóëÿùÿáäÿí äàùà äà áÿäòÿð.
Áóçÿð — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí éàõûí êþìÿê÷èñè, Áóëÿùÿá Ùàøèìè èñÿ
ïåéüÿìáÿðèí çèääèíÿ ýåäÿí ÿìèñèäèð.
Ñÿù. 79.
Îòóç èëäÿí ñîíðà áàø âåðèá áèð ñèðð,
Èéèðìè áèð áÿëà òþðÿéÿúÿêäèð.
Áó ñÿùèôÿäÿ ãåéä åäèëÿí áåéòëÿðäÿ Õàãàíè áèëäèðèð: áÿçè öçäÿíèðàã
ìöíÿúúèìëÿðèí äåäèéèíÿ ýþðÿ, ýóéà 30 èë ñîíðà (1186-úû èëäÿ) óëäóçëàð
àëÿìèíäÿ áèð ÷àõíàøìà îëàúàüûíäàí êöððåéè-ÿðç ìÿùâ îëàúàãìûø. Áó èääèàéà
áèð ÷îõëàðû èíàíûá, òÿøâèøäÿ îëäóãëàðû ùàëäà, Õàãàíè (ùÿì äÿ Íèçàìè) áó
õÿáÿðÿ èíàíìàìûøäûëàð (Äîüðóäàí äà, ñîíðàëàð — éÿíè, 1186-úû èëäÿ ùå÷ áÿðê
êöëÿê äÿ ÿñìÿìèøäè).
Ñÿù. 80.
Âÿòà, Àäÿì, Õûçûð âÿ Ìóñà ö÷öí...
Äþðäö äÿ ïåéüÿìáÿð àäûäûð.
Ñÿù 80.
Òèêÿðÿì, øöáùÿñèç, îíó “Éàñèí”äÿí.
“Éàñèí” — “Ãóðàí”äà ñóðÿ àäû; ìàòÿì âÿ òÿçèéÿäÿ îõóíóð. Õàãàíè äÿ áó
ñóðÿéÿ öñòöíëöê âåðìèøäèð.
Ñÿù. 80.
Áèð ìþúöç ýþñòÿðèá ìÿíàëû ñþçäÿí,
Ñóäàí, îääàí ïàëòàð òîõóéàðàì ìÿí.
Áó áåéòäÿ Õàãàíè þç øåèðëÿðèíèí ñó êèìè àõûúû âÿ îä êèìè ùÿðàðÿòëè
îëäóüóíó ýþñòÿðìÿê èñòÿìèøäèð.
Ñÿù. 80.
Ö÷ áàúû áàüëàñûí áàøûíà ëÿ÷ÿê.
Ö÷ áàúû — ö÷ óëäóçà áèðëèêäÿ âåðèëÿí àääûð.
Ñÿù. 81.
Ìóñà àüàúûäûð àüàúûì òàìàì,
Òóáà áóäàüûíäàí äöçÿëèá òàõòàì.
Ýóéà Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí àüàúû (ÿñàñû) ìþúöçÿ ýþñòÿðèá, ÿæäàùàéà
÷åâðèëÿð âÿ äöøìÿíëÿðè óäàðìûø. Òóáà äà áåùèøòäÿ áèòÿí ìöãÿääÿñ àüàúäûð.
Õàãàíè àòàñûíûí äöëýÿðëèê ñÿíÿòèíÿ èøàðÿ åäÿðÿê, þç øåèðëÿðèíèí ïàê âÿ
ìþúöçÿ éàðàäàí îëäóüóíà èøàðÿ åäèð.

582
 Ñÿù. 82.
Ùåðìåñ ùàðàäàäûð, ùàíû î àëèì?
Ýÿëñèí êè, òÿõòèíè þçöì äöçÿëäèì.
Ùåðìåñ — Ìèñèð ðèéàçèééàò÷ûñûäûð. Ùåðìåñè òàðèõäÿ ùåñàá, ùÿíäÿñÿ, ìóñèãè
âÿ òèáá åëìëÿðèíÿ áÿëÿä îëàí ãÿäèì éóíàí àëèìè êèìè òÿðèô åòìèøëÿð.
Ñÿù. 82.
Íóù ùàíû êè, îíà âåðèì éàäèýàð,
Áó ìåìàð òÿáèìäÿí ñÿòòàðÿ ïÿðýàð?!
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Íóù ïåéüÿìáÿð çàìàíû äöíéàíû ñåë áàñûð âÿ Íóù áåëÿ
áèð ñåëèí îëàúàüûíû ýóéà ÿââÿëäÿí áèëäèéè ö÷öí ýÿìè ãàéûðûá, þç àäàìëàðûíû âÿ
èñòÿäèéè ùåéâàíëàðû ñóäà ãÿðã îëìàãäàí õèëàñ åäèð. Õàãàíè äöëýÿð îëàí Íóùà
þç øàèðëèê òÿáèëÿ ïÿðýàð âåðìÿéÿ ãàäèð îëäóüóíó áèëäèðìÿê èñòÿéèð.
Ñÿù. 82.
Íÿ ãÿäÿð ìÿñêÿíèì áó õîø ìÿêàíäûð,
Î, Øÿðâàí äåéèëäèð, áèð Õåéðÿâàíäûð.
Õàãàíè ùÿìèøÿ “Øèðâàí”û “Øèðâàí” êèìè èøëÿäèð. Äåìÿê èñòÿéèð êè, íÿ
ãÿäÿð ìÿí áóðàäàéàì, î, øÿð éåðè äåéèë, õåéèð éåðèäèð.
Ñÿù. 82.
Ñÿíÿòäÿ Àçÿðäè, ñþùáÿòäÿ Èñà,
Òàáóò ãàéûðàðäû î Õÿëèëàñà.
Àçÿð — Èáðàùèì Õÿëèëóëëàù ïåéüÿìáÿðèí àòàñû íÿúúàð èäè. Õàãàíè áó áåéòäÿ
äåìÿê èñòÿéèð êè, îíóí àòàñû ßëè äÿ íÿúúàð îëóá, òàáóò ãàéûðàðäû. Èñà êèìè
ñþùáÿòè ðóù à÷àí èäè.
Ñÿù. 82.
Î äà áèð ßëèéäè — àäëû äèëàâÿð,
Ìÿí èñÿ þíöíäÿ áèð ñàäèã Ãÿíáÿð.
Áó áåéòäÿ Õàãàíè, àòàñûíûí àäû ßëè îëäóüó ö÷öí, îíó èìàì ßëèéÿ, þçöíö
èñÿ èìàì ßëèíèí ñàäèã ãóëó îëàí Ãÿíáÿðÿ îõøàäûð âÿ áóíóíëà àòàñûíû ñîíñóç
äÿðÿúÿäÿ ñåâäèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 83.
×îõäàíäûð áó êàñà ýÿçäèðÿí ôÿëÿê,
Ïàé èñòÿð ùÿìèøÿ øåðèìè ýþðúÿê.
Êàñà ýÿçäèðÿí ôÿëÿê — ýþé ãöááÿñè âÿ ÷ÿðõè-ôÿëÿéÿ èøàðÿäèð. Áåéòèí
ìÿíàñû: Áöòöí äöíéà ìÿíèì øåðèìäÿí ïàé àëûð.
Ñÿù. 84.
Ìÿíàëàð êèøèñè î ãîúà àíàì,
Èêèíúè Ðàáèÿ êèìèéäè òàìàì.
583
 Ðàáèÿ — IX ÿñðäÿ éàøàìûø, þç äèíäàðëûüû âÿ ïàêëûüû èëÿ øþùðÿò ãàçàíìûø áèð
ÿðÿá ãàäûíûí àäûäûð. Õàãàíè, þç àíàñûíû äà ïàê âÿ äèíäàð ýþñòÿðìÿê ö÷öí îíó
èêèíúè Ðàáèÿ àäëàíäûðìûøäûð.
Ñÿù. 84.
Îíà äà Ìÿðéÿìòÿê àòäûëàð áþùòàí,
Î äà Çÿùðà êèìè ïàéëàðäû åùñàí.
Ìÿðéÿì — Èñà ïåéüÿìáÿðèí àíàñû. Îíó òþùìÿòëÿíäèðèðäèëÿð êè, àòàñûç óøàã
äîüìóøäóð. Ëàêèí, î, ìöãÿääÿñ ãàäûí îëäóüó ö÷öí, òþùìÿòëÿð îíóí
ëÿêÿëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàäû. Ýóéà, éåíè àíàäàí îëàí Èñà äèë à÷ûá, àíàñûíûí
ýöíàùñûç îëäóüóíó ñþéëÿìèøäèð.
Çÿùðà — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí ãûçû Ôàòèìåéè-Çÿùðàäûð.
Õàãàíèíèí àíàñû Èñëàìèééÿòè ãÿáóë åäÿí õðèñòèàí ãûçû îëäóüóíà ýþðÿ,
Õàãàíè îíó ùÿì Ìÿðéÿì, ùÿì äÿ Ôàòèìÿ èëÿ ìöãàéèñÿ åòìèøäèð.
Ñÿù. 84.
Íÿñòóðè ãûçûéäû, íÿñëè, ìþáÿäè.
Íÿñòóðè — õðèñòèàí ìÿçùÿáëÿðèíäÿí áèðèäèð. Õàãàíèíèí àíàñû åéíè çàìàíäà
àòÿøïÿðÿñòëèéÿ ìÿíñóá áèð àèëÿäÿí ÷ûõìûø îëäóüóíäàí, î ùÿì Õðèñòèàíëûã, ùÿì
äÿ Àòÿøïÿðÿñòëèéè àòûá, Èñëàì äèíèíè ãÿáóë åòìèøäèð.
Ñÿù. 84.
Î, áèð Ôèëàêóñäó áèçèì äþâðàíà.
Ôèëàêóñ — åðàìûçäàí ÿââÿë Éóíàí áàø÷ûëàðûíäàíäûð.
Ñÿù. 84.
Ìéàñòó éîëóíäà ÿéëÿøÿðäè øàä,
Ñèéðóíè äèëèíè áèëÿðäè àçàä.
Ìéàñòó — õðèñòèàíëûã ìÿáÿäëÿðèíäÿíäèð. Ñèéðóíè äèëè — Ñóðèéàäà éàøàéàí
õðèñòèàíëàðûí äèëè.
Ñÿù. 84.
Î, Çöëåéõà êèìè áèð õàíûì èêÿí,
Ñîíðà Éóñèô êèìè ãóë îëäó áèðäÿí.
Õàãàíè àíàñûíûí Çóëåéõà êèìè àäëû-ñàíëû îëäóüóíà âÿ ñîíðà Éóñèô êèìè
ãóë ñèôÿòèíäÿ ñàòûëäûüûíà èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 85.
Öâåéñ êèìè áÿíäÿì î àðâàäà ìÿí.
Öâåéñ — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðè ñîí äÿðÿúÿ ñåâÿí ÿñùàáÿëÿðäÿíäèð.
Õàãàíè äÿ Öâåéñèí Ìÿùÿììÿäè ñåâäèéè ãÿäÿð àíàñûíû ñåâäèéèíè íÿçÿðÿ
÷àðïäûðûð.
Ñÿù. 85.
Ìÿí òÿáèá ÿìèìäÿí àëìûøàì èëùàì,
Éåääè ñþç ìöëêöíöí áèð Áîãðàòûéàì.
584
 Õàãàíèíèí òÿáèá ÿìèñè — Êàôèéÿääèí Þìÿð èáí Îñìàíäûð. Éåääè ñþç ìöëêö
— éåääè èãëèì âÿ éà áöòöí äöíéàéà èøàðÿäèð. Áîãðàò (Ùèïïîêðàò) — òèááèí
áàáàñû àäëàíàí ìÿøùóð éóíàí òÿáèáè. Åðàìûçäàí òÿãðèáÿí 5 ÿñð ÿââÿë
éàøàìûøäûð. Õàãàíè øþùðÿòäÿ þçöíö Áîãðàòà áÿðàáÿð òóòóð.
Ñÿù. 86.
Îíóí÷öí ìÿñêÿíèì îëìóø àñèìàí,
Äþðäöíúö ýþé îëóá ìÿíÿ áó Øèðâàí.
Ýóéà, Ýöíÿø âÿ Èñà äþðäöíúö ýþéäÿ îëäóüó ö÷öí, Õàãàíè þçöíö Ýöíÿøÿ
âÿ Èñàéà ìöãàáèë òóòóá, Øèðâàíû äþðäöíúö ýþé ùåñàá åäèð.
Ñÿù. 86.
Îíóí ÿë ñóéóíäàí éàðàíäû êþâñÿð,
Ðÿôðÿô — äöêàíûíûí ðÿôèíÿ áÿíçÿð.
Êþâñÿð — ýóéà áåùèøòäÿ àõàí, áàëäàí øèðèí, ñöääÿí àü áóëàã ñóéóäóð.
Ðÿôðÿô — Ìÿùÿììÿäè ýþéöí éöêñÿê ãàòûíà ãàëäûðàí íóð àòûíà äåéèëèð.
Ìÿùÿììÿäèí ìþúöçÿëÿðèíäÿí áèðè äÿ áàðìàüûíäàí ñó àõûòìàã èäè.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, ÿìèñèíèí äÿðìàíëàðû êþâñÿð ñóéó ãÿäÿð øÿôà-
âåðèúèäèð.
Ñÿù. 86.
Ãàðèêîí êèìèäèð àúû ñþçëÿðè,
Àúû òÿðáÿä êèìè áîøäóð þçëÿðè.
Ãàðèêîí, òÿðáÿä — äÿðìàí ö÷öí èøëÿäèëÿí àúû áèòêè àäëàðûäûð.
Ñÿù. 86.
Òÿðáÿäòÿê è÷ëÿðè çÿùðè-ùÿëàùèë.
Çÿùðè-ùÿëàùèë — ãóéðóüó ÷þì÷ÿ êèìè îëàí ÿôñàíÿâè ùÿëàùèë àäëû ùåéâàíûí
“ñèäèéè” ýóéà ñîí äÿðÿúÿ çÿùÿðëèäèð. Î, þç çÿùÿðèíè îíà ùöúóì åäÿí ùåéâàíûí
öçöíÿ ÷ûðïàðàã, îíó çÿùÿðëÿéèá þëäöðöð.
Ñÿù. 87.
ßââÿëúÿ áèðëèêäÿí àëòìûøà àòäû,
Ñîíðà äà àëòìûøäàí îòóç éàðàòäû.
Áèðëèê — áèð äÿãèãÿ; àëòìûø (äÿãèãÿ) — áèð ñààò. Àëòìûøäàí îòóç éàðàòìàã —
îòóç ýöí — áèð àé.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, ÿìèì òÿáàáÿòäÿ îëàí áöòöí äÿéèøèêëèêëÿðè âÿ
äöíéàíû ìÿíÿ þéðÿòäè. Ñîíðàêû áåéò äÿ ùÿìèí ìÿíàíû èôàäÿ åäèð.
Ñÿù. 87.
Àòàì äþçìÿéÿðÿê äÿðäÿ úàùàíäà,
Ñàì Çàëû àòàíòÿê ìÿíè àòàíäà...
Áó âÿ áóíäàí ñîíðàêû áåéòëÿðäÿ Õàãàíè ìÿøùóð “Øàùíàìÿ” ñóðÿò-
ëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åäèð. Ìÿëóìäóð êè, ÿôñàíÿâè ãÿùðÿìàí Ðöñòÿìèí áàáàñû Ñàì
585
ïÿùëÿâàí àíàäàí åéáÿúÿð äîüóëìóø, àü òöêëö, òóíú áÿäÿíëè îüëó Çàëû (Çàë —
ãîúà äåìÿêäèð) ìåøÿéÿ àòäûðìûø âÿ áó óøàüû ýóéà Ñèìóðü ãóøó þç éóâàñûíäà
áàëàëàðû èëÿ áèðëèêäÿ áÿñëÿìèøäèð.
Õàãàíè äÿ áó áåéòëÿðäÿ þçöíö Çàëà, àòàñûíû Ñàìà, ÿìèñèíè èñÿ Ñèìóüð
ãóøóíà áÿíçÿòìèøäèð.
Ñÿù. 88.
ßùìÿäÿ ÿìèñè íåúÿ îëäó éàð...
ßùìÿä — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí àäëàðûíäàí áèðèäèð.
Ñÿù. 88.
Àòàì ìÿíÿ âåðäè àüûð áèð úÿçà,
ßðÿáëÿð î çöëìö åäÿðäè ãûçà.
Áó ñþçö “Ãóðàí”äà àõòàð, òàï, þéðÿí,
Ýåò, îõó “âÿ èçÿë-ìöâÿääÿ”íè ñÿí.
“Ãóðàí”äà îëàí áó àéÿíèí ìÿíàñûíäàí ìÿëóì îëóð êè, ÿðÿáëÿð
Ìÿùÿììÿäÿ ãÿäÿð þç ãûçëàðûíû äèðè-äèðè áàñäûðàð âÿ éà éàíäûðàðìûøëàð.
Õàãàíè áó áåéòäÿ àòàñûíûí îíóíëà ðÿôòàðûíû ÿðÿáëÿðèí ãûçëàðà îëàí ðÿôòàðûíà
áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 88.
Àëäû êàèíàòäàí éåääè äÿìèð ìèë,
Áèð ùàëãà áîéíóìà åòäè ùÿìàéèë.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, ÿìèñè éåääè ìöùöì åëì ñàùÿñèíäÿí áèð ùÿìàéèë
äöçÿëäèá, îíóí áîéíóíäàí àñàðàã, êàèíàò ñèðëÿðèíÿ âàãèô åòìèøäèð.
Ñÿù. 88.
ßââÿëúÿ î ìÿíÿ þéðÿòäè “ÿáúÿä”,
Ìÿíÿ Ùÿããàéèãè äåäè, íÿùàéÿò.
ßáúÿä — ÿðÿá ÿëèôáàñûíà äåéèëèð. Áóðàäà ÿðÿá ùÿðôëÿðèíèí ùàìûñû õöñóñè
ìÿíà âåðìÿéÿí 8 êÿëìÿ èëÿ èôàäÿ îëóíóð.
Ìÿñÿëÿí: ßáúÿä, ùÿââÿç, ùöòòè, êÿëÿìÿí, ñÿôÿñ, ãÿðÿøÿò, ñÿõèç, çÿçûü.
Õàãàíè äåéèð êè, ÿìèì ìÿíèì ñàâàäñûçëûüûìû ëÿüâ åòäè âÿ ñîíðà ìÿíÿ
Ùÿããàéèãè òÿõÿëëöñö âåðäè.
Õàãàíè ýÿíúëèê çàìàíû ßôçÿë, ßôçÿëè âÿ Ùÿããàéèãè òÿõÿëëöñö èëÿ øåðëÿð
éàçìûøäûð.
Ñÿù. 88.
Íÿùàéÿò, ÷àòäûðäû “âÿííàñÿ” ìÿíè...
“Âÿííàñ” — “Ãóðàí”ûí ñîí ñþçöäöð. Õàãàíè “Ãóðàí”û îõóéóá ãóðòàð-
äûüûíû áèëäèðèð.
Ñÿù. 89.
Äÿëèëëÿ, ñöáóòëà åéëÿäè áèð-áèð,
“Ãóðàí”ûí éöç îí äþðä ñèððèíè òÿáèð.
586
 Õàãàíè “Ãóðàí”ûí 114 ñóðÿäÿí èáàðÿò îëäóüóíà âÿ îíëàðûí ñèððèíè
þéðÿíäèéèíÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 89.
×îõ àñàí éîë èëÿ î ìàùèð èíñàí,
Åòäè “áèð”, “èêè”, “ö÷”, “äþðä”, “áåøè” áÿéàí.
Êëàññèê Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà 1-9 ðÿãÿìëÿðèíèí ìöÿééÿíëÿøìèø ìÿíàëàðû
âàðäûð: Áèð — Àëëàù, èêè — èêè äöíéà, ö÷ — íÿáàòàò, ÷ÿìàäàò, ùåéâàíàò, äþðä —
äþðä öíñöð: ñó, îä, òîðïàã, ùàâà, áåø — ùèññ: äàä áèëìÿê, ýþðìÿê, åøèòìÿê,
ëÿìñ âÿ èéè áèëìÿê (áÿçÿí áåø ðÿãÿìè — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí ÿáàñû
àëòûíäà ýèçëÿíÿíëÿðÿ äÿ àèä åäèëèð êè, áóíëàðà “Ïÿíúòÿíè-àëè-ÿáà” äåéèëèð.), àëòû
— úÿùÿòëÿð: þí, àðõà, ñàü, ñîë, éóõàðû âÿ àøàüû, éåääè — éåðèí éåääè òÿáÿãÿñè,
ñÿêêèç — áåùèøòèí ñÿêêèç ãàïûñû (ýþéöí òÿáÿãÿëÿðè), äîããóç — äîããóç ôÿëÿê
(äîããóçóíúó ôÿëÿê ýóéà Àëëàùûí ãÿðàð òóòäóüó éåðäèð.)
Õàãàíè éóõàðûäàêû áåéòäÿ ÿìèñèíèí ðÿãÿìëÿðèí áó ñèððèíè îíà þéðÿòäèéèíè
õÿáÿð âåðèð.
Ñÿù. 89.
Ñîíðà äþðä êèòàáà ñàëäûãäà íÿçÿð,
Âåðäè äþðä ÿñàñäàí ÿòðàôëû õÿáÿð.
Äþðä êèòàá — äþðä ìöãÿääÿñ êèòàá: “Çÿáóð”, “Òþâðàò”, “Èíúèë” âÿ
“Ãóðàí”, äþðä ÿñàñ — äþðä öíñöð — ñó, îä, òîðïàã âÿ ùàâà.
Ñÿù. 89.
Êÿñäè ñàëõûìûìû ãàðà îðàãëà,
Ãÿçàâö-ãÿäÿðäÿí äÿðñ àëàí Úîâçà.
Úîâçà — ñÿìàäà îëàí 12 áöðúäÿí ö÷öíúöñö. Àñòðîëîýèéà åëìèíäÿ áó áöðú
úöò îðàã âÿ úöò óøàã øÿêëèíäÿ ðÿñì åäèëèð.
Õàãàíè þç âÿçèééÿòèíèí àüûðëàøäûüûíû áèëäèðìÿê èñòÿìèøäèð.
Ñÿù. 90.
Åòäè “Íóí âÿë-ãÿëÿì” òàëåéèìè çàð.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà “íóí” áåëè áöêöëìöø ùÿðô îëäóüó ö÷öí, Õàãàíè þç
ÿéèëìèø ãÿääèíè áó ùÿðôÿ îõøàòìûøäûð. “Íóíè-âÿë ãÿëÿì”, “Éàñèí” — “Ãóðàí”
ñóðÿëÿðèíèí àäëàðûäûð.
Ñÿù. 90.
Î, ìÿíÿ àä ãîéäó: Ùÿññàíè-ÿúÿì.
Áóðàäà: Ùÿññàí — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðè òÿðèô åäÿí ìÿøùóð ÿðÿá øàèðè
(VII ÿñð) Ùÿññàí èáí Ñàáèòÿ èøàðÿäèð êè, îíà Ùÿññàíè-ÿðÿá äåìèøëÿð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, ÿìèñè îíó ßúÿìèí Ùÿññàíû ùåñàá åòìèøäèð (ßðÿá
îëìàéàíëàð ÿúÿì àäëàíûðäûëàð.)
587
 Ñÿù. 90.
Èççÿääèí îëìóøäóð ìÿíÿ ãÿìêöñàð.
Èççÿääèí — Õàãàíèíèí ìöàñèðëÿðèíäÿí øàèð Èççÿääèí Øèðâàíèéÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 91.
Çÿìàíÿ Ñþùáàíû ñóñóá, ãàëàð ìàò.
IX ÿñðäÿ éàøàìûø ìÿøùóð ÿðÿá àëèìè Ñþùáàí èáí Âàèëà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 93.
Ìÿí, þëöá ãóðòàðàí òóòè êèìè, àù,
Íÿùàéÿò, þëöìÿ ýÿòèðäèì ïÿíàù.
Ìÿøùóð Ùèíä òÿìñèëè íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Áó òÿìñèëäÿ òóòè ãÿôÿñäÿí úàí
ãóðòàðìàã ö÷öí þçöíö þëöëöéÿ âóðóð âÿ ñàùèáè îíó þëìöø áèëèá, ãÿôÿñäÿí ÷þëÿ
àòäûãäà ó÷óá àçàä îëóð. Áó ìèñàë áèð ÷îõ Øÿðã êëàññèêëÿðè òÿðÿôèíäÿí èñòèôàäÿ
åäèëìèøäèð.
Ñÿù. 94.
Î ìóðäàð óøàüû ãàøãàáàãëûäûð,
Ùÿì äÿ éåääèáàøëû, äþðäàéàãëûäûð.
Éåääèáàøëû — èëàí, äþðäàéàãëû — åøøÿê.
Õàãàíè äöøìÿíëÿðèíè çÿùÿðëè èëàí âÿ åøøÿê àäëàíäûðìûøäûð.
Ñÿù. 94.
Ùÿð çàìàí “ÿëÿìîâò” äåéèá äóðóðëàð,
Ùåéô êè, “ÿëìîâòäàí” óçàãäûð îíëàð.
Áó áåéòäÿ “ÿëìîâò” ñþçö èêè ìÿíàäà èøëÿäèëìèøäèð. Áèðèíúè ìèñðàäà Ìÿ-
ëèêøàù Ñÿëúóãè (XI ÿñð) çàìàíûíäà Ùÿñÿí Ñÿááàùûí áàø÷ûëûã åòäèéè Èñìàèëèëÿð
ôèðãÿñèíèí ñûüûíäûüû éåðèí àäû — ßëÿìîâò ãàëàñû (Èðàíäà Ãÿçâèí èëÿ Ýèëàí
àðàñûíäàäûð), èêèíúè ìèñðàäà “ßëìîâò” ñþçöíöí ìÿíàñû îëàí “þëöì”ÿ èøàðÿäèð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, êàø ßëÿìóò ãàëàñûíäà éàøàéàíëàð (éÿíè
Èñìàèëèëÿð) þëÿéäèëÿð.
Ñÿù. 94.
“Äàë” êèìè, “íóí” êèìè ÿéðè ãàëûáëàð.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà “äàë” âÿ “íóí” ÿéðè øÿêèëëè ùÿðôëÿð îëäóüó ö÷öí Õàãàíè
äöøìÿíëÿðèíè áó ùÿðôëÿðÿ îõøàòìûø âÿ îíëàðû ÿéðè, íàõÿëÿô àäëàíäûðìàã
èñòÿìèøäèð.
Ñÿù. 94.
Îíëàð åòèáàðäà Êóôÿ ÿùëèäèð.
Êóôÿ — ßðÿá Èðàãûíûí áþéöê øÿùÿðëÿðèíäÿí áèðèäèð. Êóôÿ ÿùëè Èìàì Ùöñåé-
íÿ áåéÿòÿ ñþç âåðìèøäèëÿð, ëàêèí ÷ÿòèí àéàãäà þç âÿäëÿðèíäÿí öç äþíäÿðäèëÿð.
Áó çàìàíäàí Êóôÿ ÿùëè âÿôàñûç, ÿùäèíè äàíàí êèìè èøëÿíìÿéÿ áàøëàìûøäûð.
588
 Ñÿù. 98.
Áÿðúèñ áó ñþùáÿòè åøèäÿí çàìàí,
Êÿñäè þç ÿëèíè Ýöíÿø ãîëóíäàí.
Áÿðúèñ — Ìöøòÿðè, éàõóä Éóïèòåð ñÿééàðÿñè.
Õàãàíè, áÿäìè òÿðçè-èôàäÿ îëàðàã, øÿôÿãèí ãàí ðÿíýèíäÿ îëìàñûíû Ìöøòÿðè
ÿëèíèí êÿñèëìÿñè êèìè èçàù åòìèøäèð. Åéíè çàìàíäà ýóéà Ìöøòÿðè Õàãàíèíèí
ïàðëàã èëùàìûíû ýþðöá, þç éåðèíè îíà âåðäè.
Ñÿù. 100.
Áó ìÿíà Õûçðûíû ùÿð êÿñ ÿòÿêäÿí òóòñà Ìóñàòÿê,
Ñóéó õàòûðëàäàð Õûçðû, ßëè ìþúöçäÿ Ìóñàíû.
Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ Õûçð èëÿ Ìóñà èêè ìöàñèð ïåéüÿìáÿð îëìóøëàð. Ìóñà
þçöíö äþâðöíöí ÿí áþéöê àëèìè ñàíûðìûø; ëàêèí, Õûçðûí äàùà áþéöê àëèì
îëäóüóíó ýþðöá, îíäàí ÷îõ øåéëÿð þéðÿíìèøäèð. Äèíè õóðàôàòà ýþðÿ, ùÿð èêèñè
èíñàíëàðû ùåéðÿòäÿ ãîéàí ÷îõëó ìþúöçÿëÿð ýþñòÿðìèøëÿð.
Õàãàíè áóðàäà äåìÿê èñòÿéèð êè, Ìóñà Õûçðûí ìÿíàëû ìþúöçÿëÿðèíè þéðÿíÿí
êèìè, ìÿíèì çÿùìÿò âÿ éàðàäûúûëûã ìÿêòÿáèìè êå÷èá, éàçäûãëàðûìûí ìÿíàëàðûíû
äÿðê åäÿíëÿð äÿ Õûçûð âÿ Ìóñà êèìè àëèì âÿ åúàçêàðëàðû àúèç ãîéàðëàð.
Ñÿù. 101.
Î “ÿáúÿä” êè, ìÿíÿ óñòàä òÿëèì åòäè òÿúðèäè,
Ñàðàëìûø ÷þùðÿìÿ éàçäû ãûçûë õÿòëÿ ýþçöì ãàíû.
Òÿúðèä ÿáúÿäèíè éàçìàã — (òÿê âÿ èíñàíëàðäàí àéðû éàøàéûø äÿðñè) — äöíéà
ùÿâÿñëÿðèíäÿí âÿ íÿôñèí òÿëÿáëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêèá, ýöøÿíèøèí îëìàã äåìÿêäèð.
Ìÿëóìäóð êè, Õàãàíè áèð çàìàí ñàðàé ùÿéàòûíûí ðÿçàëÿòëÿðèíÿ äþçìÿéÿ-
ðÿê, þçáàøûíà, òÿê âÿ àçàä éàøàìàã ö÷öí Øèðâàíøàùëàð ñàðàéûíäàí ãà÷ûá ýåòìèø
âÿ áóíóí äà íÿòèúÿñèíäÿ éîëäà òóòóëàðàã, ùÿáñ åäèëìèøäèð. Áóðàäà øàèð äåéèð êè,
ìÿí òÿúðèä äÿðñèíè ãàíëû ýþç éàøëàðûìëà ñîëüóí öçöìÿ éàçäûì.
Ñÿù. 101.
Îéóí ùÿíýàìÿñè ãóðìóø óøàãëàð, ìÿí áàõûá ýþðäöì,
Ãàðà ìþùðÿ äóðàð, ýþé ìþùðÿ äþâð åéëÿð áó ìåéäàíû.
Ãàðà ìþùðÿ — Éåð êöðÿñè, ýþé ìþùðÿ — ñÿìà, ýþé äåìÿêäèð. Áóðàäà Õà-
ãàíè äåéèð: áþéöê áèð êÿäÿðëÿ òàìàøà åäèá, ýþðöðÿì êè, èíñàíëàðûí ìÿðÿêÿ âÿ
òÿëàøëàðû è÷èíäÿ éåð äèíú, àñóäÿ îëäóüó ùàëäà, ýþé (äþâðàí, òàðèõ) îíóí öñòöíäÿ
÷îõ îéóíëàð ÷ûõàðûð.
Ñÿù. 102.
Àüûë ãîðõàðäû òÿáèìäÿí, ÿëàúû ýþðäöì ùåéðÿòäÿ,
Íåúÿ Ìóñà äåéèðêÿí åéëÿäèì òàáóòó çèíäàíû.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, ãÿäèì Ìèñèðäÿ Ôèðîí ìöíÿúúèìëÿðèí äåäèéèíè äîüðó
ñàíàðàã, èíàíìûøäû êè, áÿíè-Èñðàèëäÿí áèð îüëàí òþðÿéÿúÿê âÿ îíó þëäöðöá, òàõ-

589
òûíà ñàùèá îëàúàãäûð. Áóíà ýþðÿ î, áÿíè-Èñðàèëèí äîüóëàí áöòöí îüëàí óøàãëàðûíû
þëäöðìöøäö. Ìóñàíû èñÿ àíàñû ýèçëè äîüàðàã, þëöìäÿí õèëàñ åòìÿê ö÷öí áèð
ñàíäûüà ãîéóá, Íèë ÷àéûíà àòìûøäû. Õàãàíè áóðàäà þç ùÿéàòûíû äþâðöíöí çàëûì
ùàêèìëÿðèíèí çöëìöíäÿí ãîðóìàã ö÷öí ÿãëèíèí äÿëàëÿòèëÿ òÿáèíè äèðè-äèðè
(òàáóòäà) çèíäàíäà ñàõëàìàüà ìÿúáóð îëóð. Éÿíè, èñòÿäèéèíè éàçà áèëìèð.
Ñÿù. 102.
Ýöíÿøäèð ùöììÿòèì, ðèíäÿì, þçöì àëÿìäÿ øàùÿíøàù,
Ìèíèá ÿðøè, éàòûðìûøäûð äèçè öñòöíäÿ Èñàíû.
Øàèðèí îáðàçëû èôàäÿñèíúÿ, ýþéëÿð Ýöíÿøèí äèçè àëòûíäà, ýóéà ýþéÿ ÷ÿêèëìèø
Èñàíûí äà áàøû îíóí äèçè öñòöíäÿäèð. Õàãàíè: ìÿíäÿ Ýöíÿø ùöììÿòè âàð, —
äåìÿêëÿ þçöíö “ìöãÿääÿñàò”ëà áàüëàéûð, éÿíè è÷èíäÿ éàøàäûüû ãàðàíëûã ôåîäàë
úÿìèééÿòèíäÿí öñòöí îëäóüóíó áèëäèðèð.
Ñÿù. 102.
Ñöëåéìàíà áÿðàáÿðäèð ùÿð ùöììÿò ñàùèáè äÿðâèø,
Î, “ðÿááè ùÿáëè” òÿáëèíèí ñÿñèíäÿí òèòðÿð åéâàíû.
Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Ñöëåéìàí ùÿì ïåéüÿìáÿð, ùÿì äÿ áþéöê äþâëÿòÿ ìàëèê
áèð ïàäøàù îëìóøäóð. Äÿðâèø èñÿ êàñûá ùÿéàò êå÷èðÿí áèð àäàìäûð.
Õàãàíè äåéèð êè, ìÿíäÿêè Ýöíÿø ùöììÿòè ùàíñû äÿðâèøäÿ îëñà, î, Ñöëåé-
ìàíà áÿðàáÿðäèð. Áó úöð ùöììÿò ñàùèáè îëàí äÿðâèø ìåéäàíûí ãàáàüûíäà: “Åé
éàòàíëàð, îéàíûí!” — äåéÿ ãûøãûðàð.
Ñÿù. 103.
Î Èñêÿíäÿðñèôÿò Õûçðûí ùàâà — òàõòû, àüûë — òàúû,
Î àãèë ñÿðõîøà ñöôðÿ — ðçàäûð, úàí — ìåùìàíû.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Õûçð ïåéüÿìáÿð çöëìÿòäÿ äèðèëèê ñóéóíó è÷ÿðÿê, äàè-
ìè þìöð ãàçàíìûøäûð. Ýóéà î, ùÿð éåðè ýÿçÿðÿê, ôÿëàêÿòÿ äöøÿí èíñàíëàðà
êþìÿê åäèð.
Èñêÿíäÿð — áöòöí äöíéàíû ôÿòù åòìÿê õÿéàëûíà äöøìöø îëàí Èñêÿíäÿð Çöë-
ãÿðíåéíäèð. Áó áåéòäÿ øàèð äåìÿê èñòÿéèð êè, Õûçðäà Èñêÿíäÿð ãÿëáè âàð, äåìÿëè,
î äà áöòöí äöíéàéà ìàëèêäèð; ëàêèí Õûçðûí òàõòû ùàâà, òàúû èñÿ àüëûäûð (Äèíè
õöðàôàòà ýþðÿ, Õûçð éåë êèìè ó÷óá, èñòÿäèéè çàìàí èñòÿäèéè éåðÿ ÷àòà áèëÿðìèø).
Ñÿù. 103.
Õÿçèíÿäàðû — ôèêð, èëùàì, êåøèê÷è — øÿð èëÿ òîâôèã,
ßñèðè — íÿôñ èëÿ àìàë, ãóë åòìèø ÷ÿðõè, êåéùàíû.
Éÿíè îíóí (Õàãàíè êèìè Ýöíÿø ùöììÿòëè äÿðâèøèí) èêè õÿçèíÿ÷èñè (ôèêèð
âÿ èëùàì), èêè ìóùàôèçÿ÷èñè (Àëëàùûí ãàíóíó âÿ éàðäûìû), èêè ïèñëÿäèéè øåé
(íÿôñ âÿ àðçó), èêè õèäìÿò÷èñè (Éåð âÿ ýþé) âàðäûð.
Ñÿù. 103.
Íÿ Ùèíä úèáàëûòÿê ãóðìóø ñèòÿìëÿ ãÿñðè-òàüóòè,
Íÿ ×èí õàãàíûòÿê çöëì èëÿ äöçìöø òàúÿ ìÿðúàíû.

590
 Úèáàë — Ùèíäèñòàíäà Ëàùóð ïàäøàùëàðûíà âåðèëÿí àääûð. Òàüóò — îðàäà
èíñàíëàðû àçäûðàí áèð áöò (øåéòàí) àäûäûð. Áåéòäÿ äåéèëèð: íÿ Ëàùóð ïàäøàùû êèìè
çöëì èëÿ øåéòàí ö÷öí òàõò ãóðìóø, íÿ äÿ ×èí ïàäøàùû êèìè çöëìêàð îëìóøäóð.
Ñÿù. 103.
Îíóí òÿñëèì îúàüûíäà îäóíäóð òÿõòè úèáàëûí,
Îíóí èõëàñ àòûíà íàë åäÿðëÿð òàúè-õàãàíû.
Îíóí (éÿíè äÿðâèøèí) ìÿòáÿõèíäÿ úèáàëûí òàõòûíû îäóí åäèá, éàíäûðàðëàð;
îíóí èõëàñ àòûíà ×èí õàãàíûíûí òàúûíäàí íàë ãàéûðàðëàð.
Ñÿù. 103.
Àçàäëûã ìåéäàíûíäà àò ÷àïûðìàã êþíëöíÿ äöøñÿ,
Êîñó — àìàë îëàð, ÿãëèí àéàüû — ÿëäÿ ÷îâãàíû.
×îâãàí — àòëû úûäûð îéóíóíäà òîïó òóòóá, àëìàã âÿ ãà÷ûðìàã ö÷öí èøëÿäè-
ëÿí óúóÿéðè áèð àüàú àäûäûð. Áó áåéòäÿ Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, ÿýÿð àçàä éà-
øàìàã èñòÿéèðñÿíñÿ, àðòûã òàìàù âÿ àðçóíóí áàøûíû òîï, àüëûí àéàüûíû äà î òîïó
âóðàí ÷îâãàí åò! Éÿíè, àçàäëûã âÿ õîøáÿõòëèê èñòÿéÿí àäàì åùòèðàñëàðû äåéèë,
àüëûíû þçöíÿ ðÿùáÿð åòìÿëèäèð.
Ñÿù. 105.
Ñöëåéìàíàì äåìÿ, ÿââÿë éàíûíäàí äèâëÿðè ðÿää åò,
Ãîâ, þëäöð, éà òóòóá çÿíúèðÿ ÷ÿê ãóëè-áèéàáàíû!
Õàãàíè áóðàäà äåìÿê èñòÿéèð êè, Ñöëåéìàíëûã (ïàäøàùëûã) èääèàñûíà äöø-
ìÿìèøäÿí ÿââÿë äèâëÿðè, éÿíè éàìàíëûã, çöëì, àúýþçëöê, áÿäõàùëûã, ôèòíÿ-
êàðëûã âÿ áó êèìè ïèñ ñèôÿòëÿðè éà ãÿëáèíäÿí ãîâ, ÿñèð åò, éà äà þëäöð!
Ñÿù. 105.
Êèøè ùå÷ âàõò èêè àëÿìäÿ ìÿíçèë ôèêðèíÿ äöøìÿç,
Êè, Ìèçàí Íàùèäèíäèð, ýþðìÿç î Ìèçàíäà Êåéâàíû.
Íàùèä — (Çþùðÿ) óëäóçó, ùÿää-áóëóüà ÷àòìûø ãûç, éà ìÿùÿááÿò èëàùÿñè
äåìÿêäèð. Àñòðîëîýèéàéà ýþðÿ, Íàùèä óëäóçó Ìèçàí áöðúö äàèðÿñèíäÿ ýþðöíÿð,
Êåéâàí (Çöùÿë) óëäóçó þç ùÿðÿêÿòè çàìàíû áó áöðúÿ äàõèë îëìàç.
Ñÿù. 105.
Àéàã òîðïàüûíû àë ìÿðäëÿðèí, áàøûíà òàú åéëÿ,
Ãûçûë òàú àëìà, âåðìÿ îüðóéà ñÿí ñèððè-ïöíùàíû?
Õàãàíè áóðàäà äåìÿê èñòÿéèð êè, éåðèí åùòèðàñëàðûíà ÿñèð îëìàéàí ìÿðä
àäàìëàðûí òîðïàüûíû þç áàøûíà òàú åëÿ, îíó îüðóëàðûí, íàìÿðäëÿðèí ãûçûë òà-
úûíäàí öñòöí òóò, ñÿíÿ ãûçûë òàú âåðñÿëÿð äÿ, ñÿí îíëàðà ñèðð âåðìÿ!
Ñÿù. 106.
Áöòöí äÿðâèøëÿðèí øàùû îëóáäóð ßùìÿäè-Ìöðñÿë,
Êè, “Íóíè-âÿë-ãÿëÿì” “Ãóðàí”äà ñÿáò åòìèø áó ôÿðìàíû.
591
 ßùìÿäè-Ìöðñÿë — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí àäëàðûíäàíäûð. “Íóíè-âÿë-
ãÿëÿì” — “Ãóðàí”ûí 68-úè ñóðÿñèäèð; ìÿçìóíó âàðëûëàðûí ôÿãèðëÿðÿ, êàñûáëàðà
êþìÿê åòìÿëè îëäóüó ùàããûíäà òÿáëèüàòäàí èáàðÿòäèð. Õàãàíè áóðàäà äåìÿê
èñòÿéèð êè, Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð ôÿãèðëÿðèí òÿðÿôäàðû îëìóøäóð.
Ñÿù. 106.
Ôÿãèðèí õèðãÿñèíäÿ áÿõéÿëÿðäÿ ðÿìçëÿð âàðäûð,
Êè, àíëàð “ëþâùè-ìÿùôóç”ó à÷àíëàð áó ìöÿììàíû.
Õèðãÿ — äÿðâèøëÿðèí ýåéäèêëÿðè óçóí ïàëòàð; ðÿìçëÿð — ìÿíàëû, êèíàéÿëè
ñþçëÿð; “ëþâùè-ìÿùôóç” — ìöãÿääÿñ éàçûëàð ëþâùÿñè; ìöÿììà — äöéöìëö ñþç,
àíëàøûëìàç èôàäÿ äåìÿêäèð.
Áóðàäà Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, éîõñóëëàðûí, äöíéà ìàëûíà ÿñèð îëìàéàí-
ëàðûí ìÿíÿâè éöêñÿêëèéèíè àíúàã “ìöãÿääÿñ éàçûëàð”ûí ãàðàíëûã ñèðëÿðèíè áàøà
äöøÿíëÿð àíëàéà áèëÿð.
Ñÿù. 106.
Àòàðñà ãîë-áóäàã íåéñàí àéûíäà êöêðÿéÿí ÿíúèð,
Îíó õîøáÿõò ñàíìà, ãàðøûëàð ïÿæìöðäÿ àáàíû.
Íåéñàí — àïðåë, àáàí — îêòéàáð àéûäûð.
Áåéòäÿí áåëÿ áèð ìÿíà ÷ûõûð êè, ÿíúèð àüàúûíûí ýþéÿðèá, ãîë-áóäàã âåðÿí
àïðåë àéûíäàêû òÿðàâÿòèíÿ äåéèë, îêòéàáð àéûíäà ñîëóá, ïÿðèøàí îëàí ùàëûíà áàõ;
éÿíè, ìöâÿããÿòè ýþçÿëëèéÿ âÿ ýÿëèá-ýåäÿðýè äþâëÿòÿ áåë áàüëàìà.
Ñÿù. 106.
Ôÿëàêÿòñèç ñÿàäÿò óììà äþâðàíäà, éÿãèí áèë êè,
Ùèëàë èãáàëûíà ãàðøû òÿáèÿò ãîéäó Ñÿðÿòàíû.
Ùèëàë — àéïàðà, Àéûí èëê ýöíëÿðèíäÿêè ýþðöíöøö, èãáàë — õîøáÿõòëèê,
ñÿàäÿòëè ýÿëÿúÿê äåìÿêäèð; Ñÿðÿòàí — óëäóçøöíàñëûãäà îí èêè áöðúäÿí áèðèäèð.
Áó áåéòäÿ äåéèëèð: ñÿí àëÿìäÿí äàèìè ñÿàäÿò èñòÿéèðñÿí, àììà îíóí
þçöíäÿ äÿ î èñòÿäèéèí éîõäóð. Àé ùèëàë âàõòûíäà ýöíäÿí-ýöíÿ àðòûá ýþçÿë-
ëÿøäèéè ùàëäà, Ñÿðÿòàí (ÿãðÿá) ÿêñèíÿ îëàðàã, äöøêöíëöéÿ äîüðó (ýåðèéÿ) ýåäèð.
Õàãàíè áóðàäà úÿìèééÿò ùÿéàòûíäàêû çèääèééÿòëÿðè òÿáèÿòäÿêè èõòèëàôëàðëà
òóòóøäóðóð.
Ñÿù. 107.
Ñàëûáñàí Áèæÿíè ùÿáñÿ ñÿí, åé ßôðàñèéàá, éàòìà!
Äóðóáäóð ïóñãóäà Ðöñòÿì ÿëèíäÿ òèüè-áöððàíû.
Áèæÿí — Ðöñòÿìèí áàúûñû îüëó. ßôðàñèéàá — ãÿäèì Òóðàíûí ÿôñàíÿâè ïàä-
øàùëàðûíäàí áèðèäèð.
Áèæÿí ßôðàñèéàáûí ãûçû Ìÿíèæÿéÿ àøèã îëìóøäó. Ìÿíèæÿ äÿ îíó ñåâìèø âÿ
àòàñûíäàí ýèçëè îëàðàã, ñàðàéäà ýèçëÿòìèøäè. ßôðàñèéàá áó ÿùâàëàòû áèëìèø,
Áèæÿíè éåääè èë áèð ãóéóäà ùÿáñ åòìèøäè. Ðöñòÿì áèð òàúèð ïàëòàðûíäà Òóðàíà

592
ýÿëèá, Ìÿíèæÿíèí êþìÿéèëÿ Áèæÿíè ãóéóäàí ÷ûõàðàðàã, Èðàíà àïàðìûøäûð.
Õàãàíè áó øåèðäÿ ùÿìèí ðÿâàéÿòÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 107.
Ãîéóíòÿê áàüëàìûø ãóéðóã ñÿíÿ äþâðàí, áåëèíäÿí àò,
Îíó, ãîé ýàâö ìàùèíèí äàüûëñûí ãÿñðè, ÿðêàíû.
Õàãàíè áóðàäà ãîéóí äåìÿêëÿ Ýöíÿø àëÿìèíèí îí èêè áöðúöíäÿí áèðè îëàí
Ãóçó áöðúöíö, ýàâö ìàùè äåäèêäÿ þêöç âÿ áàëûüû íÿçÿðäÿ òóòóð. Äèíè õöðàôàòà
ýþðÿ, ýóéà éåð þêöç öñòöíäÿ, þêöç áàëûã, áàëûã èñÿ ñó öñòöíäÿ ãÿðàð òóòìóøäóð.
Áó áåéòäÿ äåéèëèð: ýþéöí ãîéóíóíäàí äöíéà ñÿíÿ ãóéðóã áàüëàìûøäûð. Ãîé
äöíéàíûí ìàëû âÿ åùòèðàñëàðû ñÿíè ÿñèð åòìÿñèí.
Ñÿù. 107.
Õîðàñàí áèð ùÿðÿìäèðñÿ, Ìÿëèêøàùäûð îíà Êÿáÿ,
Ñÿìÿðãÿíä áèð ôÿëÿêäèðñÿ, áèð óëäóçëàð Ãÿäÿðõàíû.
Õîðàñàí Èðàíûí øèìàë-øÿðãèíäÿ áèð âèëàéÿòäèð; èìàì Ðçàíûí ãÿáðè áó
âèëàéÿòèí ìÿðêÿçè îëàí Ìÿøùÿä øÿùÿðèíäÿ îëäóüóíäàí, áóðà ìöñÿëìàíëàðûí
çèéàðÿòýàùû ñàéûëûð. Áóíà ýþðÿ äÿ Õàãàíè Õîðàñàí áèð ùÿðÿìäèð, éÿíè ìö-
ãÿääÿñ éåðäèð äåéèð.
Ìÿëèêøàù — ñÿëúóã øàùëàðûíäàí ö÷öíúöñö âÿ ÿí áþéöéöäöð (1054-1092).
Îíóí Øÿðãè Òöðêöñòàíäàí Ìèñðè ãÿäÿð óçàíàí áþéöê äþâëÿòèíÿ Õîðàñàí äà
äàõèë îëìóøäóð. Ìÿëèêøàù, ìÿìëÿêÿòèí áèð ÷îõ éåðëÿðèíäÿ îëäóüó êèìè,
Õîðàñàíäà äà áèíàëàð ñàëäûðìûøäû; Õàãàíè Êÿáÿ äåäèêäÿ áóíà èøàðÿ åäèð.
Ãÿäÿðõàí — Òöðêöñòàíäà îëìóø Õöòÿí õàíëûüûíûí X ÿñð ùàêèìëÿðèíäÿíäèð.
Ãÿäÿðõàí Ñÿìÿðãÿíääÿ áèð ÷îõ àáàäëûã èøëÿðè àïàðìûøäûð.
Ñÿù. 108.
Ìÿëèêøàù “îä-ñó” àäëàíäû, ñó àõäû, àòÿøè ñþíäö,
Êöë îëäó, òîðïàüà äþíäö, ìÿêàí ãûëäû Ñèôàùàíû.
Ìÿëèêøàù Ñÿëúóãè èéèðìè èë ùàêèìèééÿò ñöðÿíäÿí ñîíðà Áàüäàääà þëìöø,
ìåéèäè èñÿ Èñôàùàíà ýÿòèðèëèá, þçöíöí òèêäèðìèø îëäóüó áþéöê áèð ìÿäðÿñÿíèí
ìåéäàí÷àñûíäà áàñäûðûëìûøäûð.
Ñÿù. 108.
Âóðàðêÿí Ñÿíúÿðÿ øÿáõóíó Ýóðõàí ôàòåù àäëàíäû,
ßúÿë Ýóðõàíà øÿáõóí âóðäó, êîð îëäó øÿáèñòàíû.
Ñÿíúÿð — Ñÿëúóãèëÿðèí ÿí áþéöê ùþêìäàðëàðûíäàí îëìóøäóð (XII ÿñð);
øÿáõóí — ýåúÿ áàñãûíû; øÿáèñòàí — éàòàã îòàüû äåìÿêäèð. Ýóðõàí—Ñóëòàí Ñÿí-
úÿðÿ áàñãûí åòìèø ãàðàõàòàéëàðûí ÿìèðëÿðèíäÿíäèð.
Ñÿù. 108.
Áàêèð ìÿíà Ìÿðéÿìèíèí Úÿáðàèëè, áÿëè, ìÿíÿì.
Ìÿðéÿì — Èñà ïåéüÿìáÿðèí àíàñû îëìóø âÿ ýóéà Èñàíû áàêèðÿ èêÿí äîü-
ìóøäóð. Ìÿëàèêÿ Úÿáðàèëÿ èøàðÿäèð.
593
 Õàãàíè áóðàäà éàçäûãëàðûíûí áàøãà øàèðëÿð òÿðÿôèíäÿí éàçûëìàìûø, îðèæèíàë,
Ìÿðéÿì êèìè “áàêèðÿ”, òîõóíóëìàìûø îëäóüóíó, þçöíöí èñÿ Úÿáðàèë êèìè
ÿñÿðëÿðèíÿ ðóù âåðäèéèíè ýþñòÿðèð.
Ñÿù. 108.
Àüëûí Òóüàíøàùûíà ùÿì âÿêèë, ùÿì íàéèáÿì ìÿí.
Òóüàíøàù — Úÿíóáè Àçÿðáàéúàíûí ùþêìäàðû îëàí Àòàáÿé Ìÿùÿììÿä èáí
Åëäÿýèçäèð. Î, Úàùàí Ïÿùëÿâàí (Òóüàíøàù) àäû èëÿ ìÿøùóð îëóá, Àçÿðáàéúàí-
äà Ñÿëúóãèëÿð ùàêèìèééÿòèíÿ ñîí ãîéàðàã, ùàêèìèééÿòè òàìàìèëÿ þç ÿëèíÿ àë-
ìûøäû. Õàãàíèíèí áóðàäà “àüëûí Òóüàíøàùû” äåìÿñè äÿ þçöíöí øåèðäÿ ãöäðÿòëè
îëäóüóíà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 108.
Î Ùÿññàíûí ãÿëáèí éåéÿí áó íÿçìèìèí ùÿñðÿòèäèð,
Î Ñþùáàíà ñèëëÿ âóðàí áó íÿñðèìèí ãöââÿòèäèð.
Ùÿññàí (Ùÿññàí èáí Ñàáèò) — ÿðÿáëÿðèí ìÿøùóð øàèðëÿðèíäÿí îëìóøäóð;
Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðëÿ áèð ÿñðäÿ éàøàìûø âÿ îíà áèð ÷îõ ìÿäùèééÿëÿð
éàçìûøäûð.
Ñþùáàí (Ñþùáàí Âàèë) — õÿëèôÿ ùàðóí ÿð-Ðÿøèä çàìàíûíäà (876-809)
áþéöê áèð ÿäèá, ùÿì÷èíèí íàòèã îëìóø, äèë âÿ öñëóáóíóí çÿíýèíëèéè èëÿ øþùðÿò
ãàçàíìûøäûð. Õàãàíè áóðàäà ùÿì íÿçìäÿ, ùÿì äÿ íÿñðäÿ äþâðöíöí ÿí
ìÿøùóð øàèðëÿðèíèí îíà ïàõûëëûã åòìÿëÿðèíÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 109.
Èëùàìûìûí Áöðàãû äà ùàíñû éåðäÿ ñàëàðñà íàë,
Ôÿëÿê îíó äþéöø ö÷öí êÿñêèí ãûëûíú åäÿð äÿðùàë.
Áöðàã — ýóéà Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðÿ ýþéäÿí ýþíäÿðèëìèø áèð àòäûð. Äèíè
ðÿâàéÿòëÿðÿ ýþðÿ, Ìÿùÿììÿä áèð ýåúÿ (ìåðàú ýåúÿñè) áó àòëà ýþéÿ ÷ÿêèëìèøäèð.
Õàãàíè áóðàäà òÿá âÿ èëùàìûíû ýþéëÿðäÿ ó÷àí Áöðàã àòûíà áÿíçÿäèð, èëùà-
ìûíäàí äîüàí ÿñÿðëÿðè èñÿ ìöáàðèçÿäÿ Áöðàãûí íàëûíäàí ãàéðûëà áèëÿí êÿñêèí
ãûëûíúëà ìöãàéèñÿ åäèð.
Ñÿù. 109.
Ìÿí ÿìèðÿì, äèëèì ÿðøèí ñÿðâÿòèíÿ áèð à÷àðäûð,
Äåäèéèìÿ Ìÿùÿììÿäèí ùÿäèñèíäÿ ñöáóò âàðäûð.
Ìÿùÿììÿäèí èêè ùÿäèñè: 1) Øàèðëÿð ñþçöí ÿìèðëÿðèäèð; 2) Ýþéöí àëòûíäà
áèð õÿçèíÿ âàð êè, îíóí à÷àðû øàèðëÿðèí äèëèäèð.
Õàãàíè áó áåéòèíäÿ ùÿìèí ùÿäèñëÿðè íÿçÿðäÿ òóòóð.
Ñÿù. 109.
Áèð íå÷ÿ ùàãã òàïäàëàéàí Éóñèôÿ äÿ äåäè ùÿäéàí,
Ìÿùÿììÿäèí ñþçëÿðèíè éàëàí ñàéäû íå÷ÿ íàäàí.
Éóñèô — Éÿãóá ïåéüÿìáÿðèí îüëóäóð. Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, î, ùÿäéàí âÿ
áþùòàíëàðà òóòóëóá, çèíäàíà àòûëìûø, éåääè èë çèíäàíäà ãàëìûøäûð.
594
 Áó áåéòäÿ Õàãàíè: “Áèð ïàðà äàðýþç àäàìëàð Éóñèôèí äÿ ýþçÿëëèéèíÿ
ïàõûëëûã åòìèø, áèð éûüûí ëÿéàãÿòñèç àäàìëàð Ìÿùÿììÿäèí äÿ ñþçëÿðèíÿ
èíàíìàìûøëàð”, — äåìÿêëÿ þçöíö íàäàí áÿäõàùëàðäàí ìöäàôèÿ åòìÿê èñòÿéèð.
Ñÿù. 109.
Ìÿíà éóðäó Ùèíäèñòàíäà Àäÿì êèìè òóòäóì ãÿðàð,
Ñÿíÿò éóðäó ×èíäÿ “ìÿðäöì-ýèéà” îëìóø áó óëàãëàð.
Ùèíäèñòàí — Øÿðãäÿ þç òÿáìè çÿíýèíëèéè âÿ ýþçÿëëèéè èëÿ ìÿøùóð îëàí áèð
þëêÿ êèìè òàíûíìûøäûð. Äèíëÿð òàðèõèíÿ ýþðÿ, Àäÿì úÿííÿòäÿí Ùèíäèñòàíà
(Ñÿðÿíäÿá äàüûíà) àòûëìûøäûð.
Õàãàíè øåðèí áèðèíúè ìèñðàñûíäà ùÿì ÿñÿðëÿðèíèí ýþçÿëëèéèíè âÿ çÿíýèí
ìÿçìóíà ìàëèê îëäóüóíó “ìÿíà Ùèíäèñòàíû” òÿøáèùèëÿ èôàäÿ åäèð, ùÿì äÿ
þçöíöí úÿííÿòäÿí ýÿëìèø àäàì êèìè äöçëöéöíö ýþñòÿðèð.
Ìÿðäöì-ýèéà — ëèôëÿðè ãûâðûì ñà÷ êèìè ÿéðè-öéðö îëàí âÿ ãîïàðûëìàñû
èíñàí ö÷öí ýóéà òÿùëöêÿëè ñàéûëàí àäàìà îõøàð áèð áèòêè êþêöäöð. Õàãàíè
èêèíúè ìèñðàäà þç äöøìÿíëÿðèíè åøøÿê àäëàíäûðàðàã, òÿáèÿòëÿðèíäÿ ùå÷ áèð
äîüðóëóã âÿ äöçëöê ýþðìÿäèéè ö÷öí ñóðÿòëÿðèíè ìÿðäóì-ýèéàéà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 110.
Ùàããëûäûðëàð — áèð ñÿáÿáäÿí îíëàð îëñà ìÿíÿ äöøìÿí,
×öíêè Ñöùåéë óëäóçóòÿê þëäöðöðÿì áèúëÿðè ìÿí.
Ñöùåéë óëäóçó — úÿíóáäà ÷ûõàí ïàðëàã âÿ ñàáèò óëäóçäóð. Ãÿäèì óëäóçøö-
íàñëàðûí ôèêðèíÿ ýþðÿ, ýóéà Ñöùåéë óëäóçóíà áèú äîüàí àðâàä áàõñà, øèêÿñò
îëàð, ÿýÿð îíóí äîüäóüó óøàã áàõñà, þëÿð.
Ñÿù. 110.
Àä ãîøóíó îëñà îíëàð, ìÿíèì éåëòÿê ãÿëÿìèì âàð,
Îíëàð Éÿúóú òàéôàñûñà, ìÿíèì íèòãèì ñóðà îõøàð.
Àä — ßðÿáèñòàíûí úÿíóá-ãÿðáèíäÿ éàøàìûø, þç áàáàëàðû îëàí Àäûí àäû èëÿ
àäëàíìûø áèð òàéôà îëìóøäóð. “Ãóðàí”äà ýþñòÿðèëäèéèíÿ ýþðÿ, áó òàéôà Ùóä
ïåéüÿìáÿðÿ áèÿò åòìÿäèéèíäÿí, ñîéóã âÿ øèääÿòëè áèð êöëÿéÿ òóòóëóá, ìÿùâ
îëìóøäóð.
Éÿúóú (âÿ Ìÿúóú) — ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Àñèéàíûí øèìàëûíäà âÿ ×èí ñÿðùÿäèí-
äÿ éàøàìûø èêè òàéôà îëìóøäóð; áîéëàðû ÷îõ êè÷èê, þçëÿðè ãàðÿò âÿ òàëàí÷ûëûãëà
ìÿøüóë îëóá, áàøãà õàëãëàðà ÷îõ çèéàí âóðàðìûøëàð. Ñóð — ýóéà ãèéàìÿò ýöíö
þëöëÿðè äèðèëòìÿê ö÷öí Èñðàôèëèí ÷àëàúàüû øåéïóðäóð.
Õàãàíè áóðàäà þç ìöùèòèíäÿêè çèéàíêàðëàðû êàôèð Àä íÿñëèíÿ âÿ ãàðÿò÷è
Éÿúóú òàéôàñûíà áÿíçÿäèð. Àäëàðëà ìöáàðèçÿäÿ èëùàìûíûí éåëèëÿ úûðûëäàéàí ãà-
ìûø ãÿëÿìèíè Éÿúóëàðëà ìöáàðèçÿäÿ Èñðàôèë ñóðó êèìè ýóðóëäàéàí øåéïóð ñÿ-
äàñûíà áÿðàáÿð òóòóð.

595
 Ñÿù. 110.
Äåéèðëÿð êè, þçöìöçöê äÿíèç ýöúëö î Õàãàíè,
Áÿëè, îíëàð Õàãàíèäèð, îðòàñûíäàí àòñàí “ãà”íû.
“Õàãàíè” ñþçöíäÿí “ãà”íûí äöøìÿñèëÿ “Õàíè” ãàëûð êè, áó äà þç ãàðíûíû
ýöäÿí éàëàâàúëàðà, èøàðÿäèð.
Ñÿù. 111.
Íÿ òÿùãèã, íÿ çþùä, íÿ âÿç äÿí
Êè÷èê ñþç äÿ áèëìÿç, èíàí, Öíñöðè.
Òÿùãèã — áÿäèè æàíðëàðäàí áèðè; çþùä — äöíéà ùÿâÿñëÿðèíäÿí óçàã, ïÿùðèç-
êàð, ýöíàùñûç ùÿéàòû òÿñâèð âÿ òÿáëèü åäÿí áÿäèè æàíðäûð; âÿç — òÿðáèéÿ âÿ íÿñè-
ùÿò ÿñÿðëÿðè äåìÿêäèð.
Öíñöðè (ßáöëãàñûì) — Ãÿçíÿâèëÿð äþâëÿòèíèí áàíèñè Ñóëòàí Ìàùìóäóí
ñàðàé øàèðëÿðèíäÿí îëóá, Ìÿëèêöøøöàðà àäûíû àëìûøäûð.
Öíñöðè áþéöê ìàë-äþâëÿò ñàùèáè îëìóø, ÿñÿðëÿðèíèí ÷îõóíäà Ñóëòàí Ìàù-
ìóäà ìÿäù éàçìûøäûð. Õàãàíè áó øåðèíè Öíñöðèíè îíäàí öñòöí òóòàí áèð àäàìà
úàâàá îëàðàã éàçìûøäûð.
Ñÿù. 111.
Áåø-îí áåéòÿ àëìûøäû éöç ãóë, ãûçûë,
Àëûíäûãäà Ùèíäóñòàí, Öíñöðè.
Ñóëòàí Ìàùìóä Ãÿçíÿâè þç ñÿëòÿíÿòèíè áþéöòìÿê ö÷öí Ùèíäèñòàíà 12
äÿôÿ áàñãûí åòìèø, áèð ÷îõ øÿùÿðëÿðèíè àëìûø, ìàë-äþâëÿòèíè òàëàí åòìèøäè. Õà-
ãàíè áóðàäà Ñóëòàí Ìàùìóäóí Ùèíäèñòàíäà åòäèéè ùÿìèí ãàðÿòúèëèéè ìÿäù
åäÿí Öíñöðèéÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 112.
Íÿ íÿçìèéäè ïÿðâàí, íÿ íÿñðèéäè íÿø,
Îëàììàçäû øÿìñè-úàùàí Öíñöðè.
Õàãàíè äåéèð: Öíñöðèíèí íÿçìè õûðäà öëêÿð óëäóçëàðû êèìè, íÿñðè èñÿ íÿø
óëäóçëàðû êèìè îëìóø, îíäà ùå÷ áèð çàìàí Ýöíÿø ïàðëàãëûüû îëìàìûøäûð; éÿíè,
Öíñöðè îíà äåéèëÿí òÿðèôëÿðÿ ëàéèã áþéöê øàèð äåéèëäèð.
Ñÿù. 112.
Íÿ Ñþùáàí, íÿ Éþðÿááÿéàí Öíñöðè.
Ñþùáàí — VIII ÿñðäÿ éàøàìûø ìÿøùóð ÿðÿá ÿäèá âÿ íàòèãëÿðèíäÿíäèð;
Éþðÿá — ÿðÿá ëåêñèêîëîýèéàñûíûí áàíèñè, áþéöê áèð àëèì îëìóøäóð. Õàãàíè áó-
ðàäà Öíñöðèäÿ ìÿøùóð àäàìëàðëà ìöãàéèñÿ åäèëÿ áèëÿúÿê ùå÷ áèð áþéöêëöê îë-
ìàäûüûíû ýþñòÿðèð.
Ñÿù. 113.
Ãàðò ãàðûíûí ãàðøûñûíäà êèìñÿ ìÿðäëèê åäÿ áèëìÿç,
Åë óøàãòÿê àúèçäèðñÿ, ìÿí îëìàðàì óøàãòÿê çàð.

596
 Ãàðò ãàðû — ãîúà äöíéà.
Áåéòèí ìÿíàñû: ×îõëàðû óøàã êèìè íàäèíú îëàðàã, áó ãîúà äöíéàéà
ÿñèðäèðñÿ, ìÿðäàíÿëèêëÿ áó ãîúà ãàðûéà (äöíéàéà) ìåéë ñàëìàðàì.
Ñÿù. 113.
Çàìàí áàøà âóðàíäà Ñÿíàèíèí äþâðöíö.
Ñÿíàè — XI-XII ÿñðèí ÿí áþéöê øàèðëÿðèíäÿíäèð. Ãÿçíÿäÿ äîüóëìóø, îðàäà
äà þëìöøäöð. “Ùÿäèãÿòöë-ùÿãèãÿò” àäëû ìÿøùóð ÿñÿðèí ìöÿëëèôèäèð. Õàãàíèíèí
ñåâäèéè øàèðëÿðäÿí îëìóøäóð.
Ñÿù. 113.
Ýåòäèñÿ äÿ áèð äàùè ö÷öíúö èãëèìäÿí, àù!
Áåøèíúè èãëèìäÿ áèð äàùè èíñàí äîüóëäó.
Øÿðã øàèðëÿðè éåðèí Øèìàë éàðûìêöðÿñèíè éåääè èãëèìÿ (ìÿíòÿãÿéÿ) áþëöð-
ëÿð. Õàãàíè áóðàäà ö÷öíúö èãëèì äåäèêäÿ Ãÿçíÿíè, áåøèíúè èãëèì äåäèêäÿ èñÿ
Øèðâàíû íÿçÿðäÿ òóòóð.
Ñÿù. 114.
Òàðèõëÿðÿ áàõàíäà ýþðäöì Áÿùìÿí þëÿíòÿê,
Òàðèõäÿ Èñêÿíäÿðòÿê áèð ùþêìðàí äîüóëäó.
Áÿùìÿí — Èðàíûí Èñêÿíäÿð Çöëãÿðíåéí èñòèëàñûíäàí ÿââÿëêè ïàäøàùëàðûíäàí
îëìóøäóð.
Ñÿù. 114.
Äöç äàíûøàí Éóñèôèí øèðèí äèëè ñóñàíäà,
Îíóí âàðèñè Ìóñà òåç àíàäàí äîüóëäó.
Äèíëÿð òàðèõè öçðÿ, Éóñèô ïåéüÿìáÿðäÿí ñîíðà ïåéüÿìáÿðëÿðèí ÿí áþéöéö
Ìóñà îëìóøäóð.
Ñÿù. 114.
ßáó-Ùÿíèôÿ þëäö, àõøàìöñòö ùÿìèí, ýöí,
Øàôåè äàí óëäóçó ÷ûõàí çàìàí äîüóëäó.
ßáó-Ùÿíèôÿ — Èñëàìèééÿòèí II ÿñðèíèí áèðèíúè éàðûñûíäà éàøàìûø áþéöê áèð
àëèìäèð. Èñëàì ãàíóíøöíàñëûüûíûí (ôèãùèí) áàíèëÿðèíäÿí áèðè âÿ îíóí èëê òÿðòèá-
÷èñè îëìóøäóð. Ùÿíÿôèëÿð ìÿçùÿáèíèí ÿñàñûíû ãîéàí ùÿìèí ßáó-Ùÿíèôÿäèð.
Øàôåè — ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, ßáó-Ùÿíèôÿ þëÿí àõøàìûí ñÿùÿðè äîüóëìóøäóð.
Øàôåè — ùÿì÷èíèí Èñëàìèééÿòèí ÿí áþéöê àëèìëÿðèíäÿí áèðè, Øàôåèééÿ ìÿçùÿ-
áèíèí áàíèñè, åéíè çàìàíäà øàèð îëìóøäóð.
Ñÿù. 115.
Îõøàéûð úåéðàíà ñàãè, ãÿäÿùè çÿð þêöçÿ,
Ìåéè äîâøàí ãàíûäûð, èñòÿð åäÿ ãóðáàíûì.
Õàãàíè áóðàäà äåìÿê èñòÿéèð êè, ùÿéàò ýþçÿëäèð, î ìÿíÿ çþâã âåðèð,
àììà, òàëå î øÿðàáû ãàíà äþíäÿðÿðÿê, ìÿíè ìÿùâ åòìÿê èñòÿéèð.
597
 Ñÿù. 115.
Ñàìèðè çÿð þêöç èñòÿð, îíà âåð; Ìóñàòÿê,
Ìÿíÿ âåð àáè-ùÿéàò, éàíäû ëÿáè-ÿòøàíûì.
Ñàìèð ãÿäèì Øÿðãäÿ ÿëà ãóìàøëàð òîõóíàí áèð éåð îëìóøäóð. Ñàìèðè Ñà-
ìèðäÿ éàøàìûø áèð àäàìäûð; Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí âàõòûíäà î, ãûçûëäàí áèð áóçîâ
ãàéûðûá õàëãû äöç éîëäàí àçäûðàðìûø. Õàãàíè äåéèð: ãûçûë þêöçö (øÿðàáû, èíñàí-
ëàðû äöç éîëäàí ÷ûõàðàí äþâëÿòè) Ñàìèðèéÿ âåð, ìÿíÿ èñÿ Ìóñàíûí èñòÿäèéè àáè-
ùÿéàòû âåð.
Ñÿù. 116.
Ýþç éàøû òþêäö ãÿäÿù, ñþéëÿäè: ìÿí Ïÿðâèçèí,
Òîðïàüûíäàí ÿìÿëÿ ýÿëìèøÿì, åé õàãàíûì!
Ïÿðâèç — ìöñòÿãèì ìÿíàäà Ñàñàíè øàùëàðûíäàí ìÿøùóð Íóøèðÿâàíûí
íÿâÿñèíèí àäû, ìÿúàçè ìÿíàäà èñÿ õîøáÿõò, òÿíòÿíÿëè ùÿéàò ñàùèáè äåìÿêäèð.
Õàãàíèíèí áó áåéòèíäÿ ùÿìèí ñþç ùÿð èêè ìÿíàäà èøëÿäèëìèøäèð.
Ñÿù. 116.
Ìÿëÿê öçëö, áÿä íèééÿòëè ôÿëÿê èñòÿð Úÿìøèäÿ,
Äèâëÿð áèð ãóë îëäóüóòÿê áÿëêÿ îëà õèäìÿòèì.
Éÿíè, áó äöíéà ìÿëàèêÿ ïàëòàðûíäà áÿä íèééÿòëè éûðòûúûäûð; ìÿíäÿí, äèâèí
Úÿìøèäÿ õèäìÿò åòäèéè êèìè, þçöíÿ õèäìÿò òÿëÿá åäèð. Áó áåéòäÿ Õàãàíè þç
äþâðöíöí çàùèðäÿ ìÿëÿê êèìè ýþðöíÿí ùþêìäàðëàðûíûí ÿñëèíäÿ èíñàí ãàíû è÷ÿí
áèð úÿëëàä îëäóüóíó ýþñòÿðèð.
Ñÿù. 117.
Õûçð äèëÿ ýÿëèá, ìÿíÿ äåäè Êÿáÿ àäûíäàí:
Ðÿää åëÿìÿ, áèë êè, îäóð ìÿíèì âÿëè-íÿìÿòèì.
Áó øåèð Ìîñóë âÿçèðè Úÿìàëÿääèíèí àäûíà éàçûëìûøäûð. Ñîí äþðäöíúö ìèñ-
ðàäàêû Õàúÿ ùÿìèí Úÿìàëÿääèíÿ èøàðÿäèð. Áó àäàì Ìÿêêÿéÿ ýåäèá, Êÿáÿíè
òÿìèð åòìèø, ýóéà áóíà ýþðÿ äÿ Õûçð Êÿáÿéÿ ùþðìÿò ö÷öí Õàãàíèéÿ õèòàá
åäÿðÿê äåìèøäèð: “Úÿìàëÿääèíèí òþùôÿñèíè ðÿää åòìÿ, ÷öíêè î, Êÿáÿíè òÿìèð
åòìèøäèð” (Úÿìàëÿääèí Õàãàíèéÿ ãèéìÿòëè áèð öçöê âåðìèøäèð. Áàõ:
“Òþùôÿòöë-Èðàãåéí” ÿñÿðèíÿ).
Ñÿù. 117.
Èéèðìè éàøäàí àçñà äà ñèííèì, ìÿíèìòÿê áèð úàâàí,
Ýþðìÿìèø äîããóç ôÿëÿê ñþç ñÿíÿòèíäÿ êàìèðàí.
Áóðàäàí Õàãàíèíèí ùÿëÿ èéèðìè éàøûíäà èêÿí ìàùèð áèð øàèð îëäóüóíó
þéðÿíèðèê.
Ñÿù. 117.
Äÿâàòûìûí öçö ñàäÿ, è÷è äÿðèí äÿðéàäûð,
Ãàðà ñóéó íÿùÿíýèéëÿ ÿúÿá îíà îõøàéûð.

598
 Äÿâàò — ìöðÿêêÿáãàáû äåìÿêäèð. Õàãàíè äåéèð: ìÿíèì äÿâàòûì çàùèðäÿí
êè÷èê áèð ãàáà îõøàñà äà, áàòèíäÿ äÿðèí áèð äÿíèçäèð, îíóí ãàðà ñóéóíóí è÷èíäÿ
ýÿçÿí ãÿëÿìèì áèð íÿùÿíýäèð.
Ñÿù. 117.
Ýþðöáñÿíìè íåúÿ ñþêÿð äàí ãàðàíëûã áàüðûíû?
Èêè ìÿíàäà äÿâàòûì íóðëó äàíà îõøàéûð.
Éÿíè, ìÿíèì äÿâàòûìûí è÷èíäÿ ùÿì ãàðàíëûã, ùÿì äÿ èøûã âàðäûð; ùÿì
ýåúÿ êèìè ãàðàäûð (ìöðÿêêÿá), ùÿì äÿ áàüðûíäàí Ýöíÿø (ïàðëàã ÿñÿðëÿð)
äîüàí áèð íóð ìÿíáÿéèäèð.
Ñÿù. 117.
Ìóñà “éÿäè-áåéçà”ñûíûí òèìñàëûäûð áó äÿâàò,
Ãÿëÿì äÿõè èíúè ñÿïÿí áèð èëàíà îõøàéûð.
“Éÿäè-áåéçà”— àü ÿë. Ýóéà Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí ýþñòÿðäèéè ìþúöçÿëÿðäÿí
áèðè äÿ áó èìèø êè, ÿëèíè ãîëòóüóíà ñîõóá ÷ûõàðäûãäà, ÿëèíäÿí íóð ÷ûõàðìûø: Èíúè
ñÿïÿí — ÿôñàíÿëÿðÿ ýþðÿ Ñþáàí àäëû áèð èëàíûí àüçûíäà èøûã ñà÷àí áèð ýþâùÿð
âàðìûø. Åéíè çàìàíäà, ýóéà Ìóñà èñòÿäèéè çàìàí ÿñàñûíû èëàíà äþíäÿðÿ
áèëèðìèø. Õàãàíè áóðàäà äÿâàòûíû Ìóñàíûí íóðëó ÿëèíÿ, ãÿëÿìèíè àüçû ýþâùÿð
ñÿïÿí èëàíà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 118.
Õàãàíèíèí òÿáè òóòìóø úèëîâóíäàí Úåéùóíóí,
Äÿâàòûñà Ñÿìÿðãÿíäè — Õûçûðõàíà îõøàéûð.
Õûçûðõàí — ñÿëúóã ùþêìäàðëàðûíäàí Ìÿëèêøàù çàìàíûíäà Ìàâÿðàöííÿùðäÿ
(Îðòà Àñèéàäà Úåéùóí íÿùðèíèí — èíäèêè Àìó-Äÿðéà ÷àéûíûí øèìàëûíäà îëàí
éåðëÿð) ùàêèìèééÿò ñöðìöø, ãîøóíóíóí ÷îõëóüó âÿ õÿçèíÿñèíèí çÿíýèíëèéè èëÿ
ìÿøùóð îëìóøäóð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Úåéùóí íÿùðèíèí úèëîâó Õàãàíèíèí òÿáè ÿëèíäÿäèð, îíà
ýþðÿ äÿ îíóí ìåéëè Õûçûðõàíûí Ñÿìÿðãÿíäèíÿ òÿðÿôäèð. Áóðàäà Õàãàíè òÿá âÿ
èëùàìûíûí çÿíýèíëèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 118.
Çöë-Éÿçÿí îüëó êèìè îíëàð áóíó èíêàð åäÿð.
Çöë-Éÿçÿí — ïåéüÿìáÿðèí ÿñùàáÿëÿðèíäÿí îëóá, éàõøûëûüà íàíêîðëóã
åäÿðìèø.
Ñÿù. 118.
Îëìàéûáëàð Øàù Òóüàí àëÿìäÿ ÷öí ñþç ìöëêöíÿ.
Øàù Òóüàí — ×èíýèç (ìîüîë) ñóëàëÿñèíäÿí ãóäðÿòëè ùþêìäàðäûð. Ìÿíàñû:
ðÿãèáëÿð ñþç ìöëêöíÿ (Òóüàí øàù êèìè) ùàêèì äåéèëäèðëÿð.
Ñÿù. 118.
Ùèéëÿýÿðëèêäÿ ùàìû ÿôñóí÷ó Äèìíÿ îëñà äà...

599
 Äèìíÿ — ìÿøùóð ùèíä àëëåãîðèéàñûíäà ùèéëÿýÿð ÷àããàëûí àäûäûð. Î, Øèðÿ
éàëòàãëûã åäèá, îíóí éàíûíäà áèð ìþâãå òóòìàã èñòÿðêÿí, ùèéëÿñèíèí öñòö
à÷ûëàðàã, ìÿùâ îëóð (“Êÿëèëÿ âÿ Äèìíÿ” ÿñÿðè).
Ñÿù. 119.
Ãöëëÿñèíäÿ äàüëàðûí éöç ìèí ðèéàçÿò ÷ÿêñÿ äÿ,
Òþùìÿò ÿùëèíÿ äåéÿðëÿð: áó Áðÿùìÿíäèð ìÿýÿð?
Áðÿùìÿí — ãÿäèì Ùèíä àëëàùû Áðÿùìàéà ãóëëóã (ñèòàéèø) åäÿí ðóùàíè
áàø÷ûñûíà äåéÿðëÿð.
Áåéòèí ìÿíàñû: ùÿð èòòèùàì åäèëèá, äàüëàðà ýþíäÿðèëÿíëÿðè Áðÿùìÿí
àäëàíäûðìàçëàð.
Ñÿù. 119.
Ôèòíÿ Ðÿõøèíè ìèíèá, îõ ñàçëàéûðëàð ùèéëÿäÿí,
Ðöñòÿì îëìàçñà, éåòÿð Èñôÿíäèéàðàìû çÿðÿð?!
Ðöñòÿì âÿ Èñôÿíäèéàð — “Øàùíàìÿ” ãÿùðÿìàíëàðû, Ðÿõø — Ðöñòÿìèí àòûíûí
àäûäûð.
Áåéòèí ìÿíàñû: ðÿãèáëÿð Ðÿõø ìèíèá, ùèéëÿäÿí îõ ùàçûðëàñàëàð äà, Ðöñòÿì
îëìàäûãëàðû ö÷öí, Èñôÿíäèéàðà áèð çÿðÿð äÿéìÿç. (“Øàùíàìÿ”äÿ Ðöñòÿì ùà÷à
îõëà Èñôÿíäèéàðûí ýþçëÿðèíäÿí âóðóá, îíó þëäöðìöøäöð.)
Ñÿù.119.
Îëñàëàð äà “îâ”ñóç “Ôèðîí” îíëàð, ìÿíäÿêè,
Àü ÿëèí åúàçûíû ýþðìÿêäÿ éîõ îíëàðäà ôÿð.
Ôèðîí — Ìóñà ïåéüÿìáÿð âàõòû ùþêìäàð. Àü ÿë — Ìóñàíûí ìþúöçÿ ýþñ-
òÿðÿí, èøûã âåðÿí ÿëè.
Áåéòèí ìÿíàñû: ðÿãèáëÿð íàãèñ Ôèðîíäóðëàð, îíëàð ìÿíèì åúàçêàð ÿëèìèí
ãöäðÿòèíè áèëìÿçëÿð.
Ñÿù. 120.
Ýþâùÿðèì íÿúúàðäûð, òÿáèí íÿúèá þâëàäûíà,
Òèøÿñè àëòûíäà áèð ìàùèð àòà ÿë ýÿçäèðÿð.
Õàãàíû þçöíöí íÿúúàð îüëó îëäóüóíó íÿçÿðÿ ÷àðïäûðàðàã, òÿáèíèí
éàðàòäûüû þâëàäûíû (øåèðëÿðèíè) áèð àòà ùöíÿðèëÿ ðÿíäÿëÿéèá, ñàôà ÷ûõàðäûüûíû
áèëäèðèð.
Ñÿù. 120.
Íÿçì òóôàíûíäà îíëàð ìöòëÿãà òàïìàç íèúàò,
Àðâàäû, îüëó êèìè Íóùóí, ìÿíÿ ëÿú ýåòäèëÿð.
Áó áåéòäÿ ìÿøùóð Íóù òóôàíû éàä åäèëèð. Øàèð áó ÿôñàíÿâè ùàäèñÿäÿí áÿäèè
èñòèôàäÿ èëÿ Õàãàíè èñòåäàäûíû èíêàð åäÿí ðÿãèáëÿðèí þçöíöí íÿçì òóôàíûíäà
ãÿðã îëäóãëàðûíû áèëäèðèð.
Ñÿù. 122.
Êàôèíèí òÿáèäèð ùöíÿðÿ ÿñýÿð,
ßñýÿðè íåé êèìè øÿêÿðäèð, øÿêÿð.
600
 ßñýÿðè — ãàìûø øÿêÿðè áèòÿí éåð àäûäûð. Áåéòèí ìÿíàñû: ßìèì Êàôè-
éÿääèíèí òÿáè øèðèí âÿ ìÿíàëû ñþçëÿð õÿçèíÿñèäèð.
Ñÿù. 122.
Ýöëãÿíä, î ãàðüûéà ïàõûëëûüûíäàí,
Áîüàçäà çÿùÿðäèð, úèéÿðäÿ òèêàí.
Áåéòèí ìÿíàñû: Êàôèéÿääèíèí ÿñÿðëÿðèíÿ ãÿíä âÿ ýöë ïàõûëëûã åäèð, éÿíè,
îíóí éàçäûãëàðû ãÿíääÿí øèðèí, ýöëäÿí ÿòèðëèäèð.
Ñÿù. 122.
Î ãÿëÿì ùöñíäÿ Éóñèôÿ îõøàð,
Ýþðñÿ ýþé ýÿëèíè ÿëèíè äîüðàð.
Ðÿâàéÿòëÿðÿ ýþðÿ, Çöëåéõàíûí åâèíÿ ãîíàã ýÿëÿí ýÿëèíëÿð àëìà ñîéàðêÿí
Éóñèôèí ýþçÿëëèéèíÿ ùåéðàí ãàëàðàã, þç ÿëëÿðèíè êÿñìèøëÿð.
Áåéòèí ìÿíàñû: î, åëÿ ìèñèëñèç âÿ ýþçÿë éàçûð êè, ùå÷ áèð ãÿëÿì îíóíëà
ðÿãàáÿò åäÿ áèëìÿç.
Ñÿù. 123.
Ýöìöø âÿ øÿêÿðäÿí òÿáè, äàìàüû,
Òÿìüàúûí êàíûäûð, Øöøòÿðèí áàüû.
Òÿìüàú — Îðòà Àñèéàäà ÷îõëó ìÿäÿíëÿðèëÿ ìÿøùóð áèð âèëàéÿò îëìóøäóð.
Øöøòÿð (âÿ éà Øöñòÿð) — Èðàíûí Õóçèñòàí âèëàéÿòèíäÿ áèð øÿùÿðäèð, áóðà ñó
áÿíäëÿðè âÿ áàüëàðû èëÿ ìÿøùóð îëìóøäóð.
Ñÿù. 123.
Ýöìöø áÿðàáÿðäèð ýþçöíäÿ äàøà,
Ëÿëäèð ãÿëÿìèíäÿí ãîïàí òàëàøà.
Éåíè: îíóí ãÿëÿìèíäÿí ëÿë — úÿâàùèð (ãèéìÿòëè ñþçëÿð) òþêöëöð, îíà ýþðÿ
äÿ ýöìöøöí îíóí éàíûíäà ãèéìÿòè éîõäóð.
Ñÿù. 124.
Î, ñóëàðûí úèëîâóíó éûüäû áèð ãûø éåëè òÿê.
Éÿíè, ãûø êöëÿéè ñóëàðû äîíäóðóá, ùÿðÿêÿòäÿí ñàõëàäûüû êèìè, î äà ñóéóí
ãàáàüûíû êÿñèá, àõûíûíû ñàõëàäû.
Ñÿù. 127.
Õóðìà, ñþéöä áàêèðÿ Ìÿðéÿìèäèð áàüëàðûí,
Ýöë èñÿ Èñà êèìè à÷ûðäû äîäàãëàðûí.
Õàãàíè éàçûí èëê ýöíëÿðèíäÿ òÿáèÿò ìÿíçÿðÿëÿðèíè òÿñâèð åäèð. Éÿíè: áàü
ùÿëÿ áàêèðÿ Ìÿðéÿì êèìèäèð, àüàúëàð òÿçÿ-òÿçÿ éàðïàãëàéûð, ýöë äà éåíè
àíàäàí îëìóø Èñà êèìè ùÿëÿ òÿçÿúÿ äèë à÷ûð.
Ñÿù. 127.
Ãàð ÿðèéèá, éåðèíäÿí áÿíþâøÿ ÷ûõàí çàìàí,
Ùåéðÿò åòìÿ, êàôóðóí êàíûäûð Ùèíäóñòàí.

601
 Øÿðã øàèðëÿðè, éåðè ýÿëäèêúÿ, êàôóðó ìÿúàçè ìÿíàäà àüëûã, Ùèíäóñòàíû èñÿ
ãàðàëûã ìÿíàñûíäà èøëÿòìèøëÿð. Áóðàäà Õàãàíè äåéèð êè, àü ãàðûí àëòûíäàí ãàðà
áÿíþâøÿ ÷ûõñà, òÿÿúúöá åòìÿ, ÷öíêè, àü êàôóðóí äà ìÿäÿíè ãàðà Ùèíäèñòàíäûð.
Ñÿù. 128.
Äÿðâèøñàéàã ãóìðóíóí áåéíèí ãóðóòìóøäó ãÿì,
Íÿñðèí áóíó ýþðÿíäÿ, òåç îíà âåðäè ìÿëùÿì.
Áóðàäà Õàãàíè òÿáèÿòè, áàùàðû, ãóøëàðû, ÷è÷ÿêëÿðè òÿñâèð åäèð; êëàññèê
ïîåòèêàäà íèòãëÿíäèðìÿ öñóëó èëÿ èíñàíëàðûí ÿùâàëûíû ãóøëàðà, ÷è÷ÿêëÿðÿ êå÷èðèð.
Äÿðâèøñàéàã ãóìðó — ãóìðó ñþçöíöí ìÿúàçè ìÿíàëàðûíäàí áèðè:
ìÿùðóìèééÿò ÷ÿêÿí âÿ ÿçèç êèìñÿëÿðèíäÿí àéðû äöøÿí àäàì äåìÿêäèð.
Ñÿù. 128.
Ìÿüëóá åòäè äàâàäà Çþùðÿ èëÿ Äÿùðÿíè,
Íèçÿñèëÿ Äÿùðÿíè, ãûëûíúûéëà Çþùðÿíè.
Øàùûí øöúàÿòèíè ìöáàëèüÿëè òÿðèôëÿéÿðêÿí, Õàãàíè îíóí Çþùðÿ âÿ Äÿùðÿ
óëäóçëàðûíû äà ìÿüëóá åòäèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 129.
Ñèíÿñè úàí Êÿáÿñè, äþðä éàíûäûð áó úàùàí,
Ðöñòÿìè — äèíäèð, îíà éåääè ôÿëÿê ùÿôòõàí.
Õàãàíè øàùû Ðöñòÿìè-Çàëëà ìöãàéèñÿ åäèð. Ðöñòÿì ÿýÿð ùÿôòõàíû (éåääè
òèëñèìè) ñûíäûðìûøäûñà, øàùûí ñûíäûðäûüû òèëñèìëÿð éåääè ôÿëÿêäèð. Áóíà ýþðÿ
Õàãàíè øàùû äèíèí Ðöñòÿìè àäëàíäûðûð.
Ñÿù. 131.
Ñàíêè éóéóëìóøäóð äèøè éàíìûø áèð óääàí ñöáùö, áàõ!
Óä — ãÿäèìäÿ Ùèíäèñòàíäàí ýÿòèðèëÿí ãèéìÿòëè áèð àüàúäûð êè, éàíàíäà õîø
ÿòèð âåðèð, îíóí êþìöðö èëÿ äÿ äèøè éóéóá àüàðäûðäûëàð.
Áó ìèñðàäà äåéèëèð: ñàíêè ñöáùöí äèøèíè óä êþìöðö èëÿ éóéóá àüàðòäûëàð,
éÿíè, ñÿùÿð à÷ûëäû.
Ñÿù. 131.
Õóðìà àüàúû ÿêäè øÿá, áàõ Ïÿðâèíÿ, îëìóø ðöòÿá,
Áó ñÿíÿòÿ åòìèø ÿúÿá âàëåù î ìÿñòàí ñöáùö, áàõ!
Áóðàäà: õóðìà àüàúû — ýåúÿ ãàðàíëûüû; Ïÿðâèí (áèðè-áèðèíÿ ÷îõ éàõûí éåð-
ëÿøìèø öëêÿð óëäóçëàðû) — õóðìà ñàëõûìû; ðöòÿá — òÿçÿ, äÿéìèø õóðìà äåìÿê-
äèð. Õàãàíè äåéèð: ýåúÿ õóðìà àüàúû ÿêèáìèø, áóäóð ñöáù âàõòû öëêÿðäÿí ñàë-
õûì ñàëëàíûð, ñÿùÿð áó íÿôèñ âÿ èíúÿ ñÿíÿòÿ ýöëöð.
Ñÿù. 131.
Àøèãëÿð àùûíà ìÿýÿð ÷îõäàí íèøàíëûéìûø ñÿùÿð?
Áèð îäëó ïåéêàíëà åäÿð ñÿäïàðÿ õîôòàí ñöáùö, áàõ!
602
 Ïåéêàí — îõ âÿ íèçÿ óúó; ñÿäïàðÿ — éöç ïàð÷à; õîôòàí — àðõàëûã êèìè ïàì-
áûãëû ýåéèì äåìÿêäèð. Áåéòäÿ äåéèëèð: ýåúÿíè êå÷èðìèø àøèãëÿðèí àùû, îäëó
îõëàð êèìè, ýåúÿíèí ãàðà ïàëòàðûíû éûðòûá ïàð÷àëàäû (ñÿùÿð îëäó).
Ñÿù. 132.
Ñàãèäÿí àë úàìè-çÿðè, è÷, éàä åëÿ ñàãèëÿðè,
Áÿõø åò ìÿíÿ òÿð ëÿáëÿðè, áèðñÿ, ñÿí ö÷ ñàí ñöáùö, áàõ!
Ñàãè — øÿðàá ïàéëàéàí; úàìè-çÿð — ãûçûë ãÿäÿù äåìÿêäèð. Õàãàíè áèð ñöá-
ùöí à÷ûëìàñûíû ö÷ ñöáùöí à÷ûëìàñû êèìè òÿñâèð åäèð.
Ñÿù. 132.
Êåéõîñðîâàíÿ úàìè-ìåé, îíäà Ñÿéàâóø ãàíû — ìåé,
Ñàí àòÿøè-Êàâóñè-Êåé ãûëìûø çÿðÿôøàí ñöáùö, áàõ!
Êåéõîñðîâ — ãÿäèì Èðàí ïàäøàùëàðûíäàí Êåéëÿð ñöëàëÿñèíèí ö÷öíúö
ùþêìäàðûäûð. Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ”ñèíÿ ýþðÿ, Êåéõîñðîâ Ñÿéàâóøóí îüëó
âà Êåéêàâóñóí íÿâÿñè îëìóøäóð; Ñÿéàâóø þç þýåé àíàñûíûí îíà àòäûüû
áþùòàí íÿòèúÿñèíäÿ àòàñû Êåéêàâóñäàí àúûã åäèá, Òóðàíà ãà÷ìûø, Òóðàí
ïàäøàùû ßôðàñèéàáûí ãûçû Ôèðÿíýèçëÿ åâëÿíìèøäèð. Îðàäà äà éåíÿ áþùòàíà
äöøöá, ßôðàñèéàá òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëìöøäöð. Ñîíðàëàð Ôèðÿíýèç Ñÿéàâóøäàí
Êåéõîñðîâó äîüàíäà ßôðàñèéàá óøàüû þëäöðìÿê èñòÿìèø, ëàêèí, îíó ãà÷ûðûá,
äàüäà ÷îáàíëàð àðàñûíäà áþéöòìöøëÿð. Èðàíëûëàð Òóðàíà ýÿëÿðÿê, Êåéõîñðîâó
òàïìûø âÿ îíó àïàðûá áàáàñû Êåéêàâóñà ÷àòäûðìûøëàð. Êåéêàâóñ àòÿøïÿðÿñò-
ëÿðÿ ìÿõñóñ áèð òÿíòÿíÿ èëÿ Êåéõîñðîâó þç éåðèíÿ òàõòà ÷ûõàðàðàã, øàù
åòìèøäèð.
Õàãàíè áó áåéòäÿ: Êåéõîñðîâóí øÿðàá ãÿäÿùëÿðè, Ñÿéàâóøóí ãàíû, Êåé-
êàâóñóí àòÿøè äåéÿðêÿí, ùÿìèí òàðèõè ÿôñàíÿëÿðÿ èøàðÿ åäèð. Áåéòèí ìÿçìóíó
èñÿ à÷ûëàí ñöáùöí øÿôÿãëÿðèíèí øÿðàá, ãàí âÿ àòÿø ðÿíýëÿðèëÿ ìöãàéèñÿ åäèë-
ìÿñèäèð.
Ñÿù. 132.
Èñëàìà îëìóø ùþêìðàí Äàðàéè-äþâðàí Àõñèòàí,
Áÿùðàìäàí ÿäëè ðÿâàí, Ïÿðâèçè-Èðàí Àõñèòàí.
Äàðà — Èðàíûí ãÿäèì ïàäøàùëàðûíäàí — Êåéëÿð ñöëàëÿñèíèí äîããóçóíúó âÿ
ñîíóíúó ùþêìäàðû îëìóøäóð; îíóí äþâðöíäÿ Èðàí áþéöê áèð ÿðàçèéÿ ìàëèê èäè.
Àõñèòàí — Øèðâàíøàùëàðäàí èêèíúè Ìÿíó÷þùðöí îüëóäóð; àòàñû àçÿðáàéúàíëû,
àíàñû ýöðúö îëìóøäóð. Õàãàíè âÿ Íèçàìèíèí ìöàñèðèäèð.
Èðàíäà Áÿùðàì àäëû áèð íå÷ÿ ùþêìäàð îëìóøäóð. Õàãàíèíèí áóðàäà àäûíû
÷ÿêäèéè Áÿùðàì — Áÿùðàì ×óáèíäèð. Î, Ñàñàíèëÿðèí 21-úè ïàäøàùû îëàí äþðäöí-
úö Ùþðìöçö, ÷îõ çàëûì îëäóüó ö÷öí, éûõìûø âÿ îíóí éåðèíÿ êå÷ìèøäèð. Ïÿðâèç,
éàõóä Õîñðîâ Ïÿðâèç — Ùþðìöçöí îüëó, Íóøèðÿâàíûí íÿâÿñèäèð. Õàãàíè áó
áåéòäÿ Àõñèòàíû êå÷ìèøèí áåëÿ ìÿøùóð âÿ ýöúëö øàùëàðû èëÿ ìöãàéèñÿ åäèð.

603
 Ñÿù. 133.
Ñàüëûã äå õàãàí íàìèíÿ, ìåé è÷, ñÿíÿ úàí áÿõø åäÿ,
Áÿëêÿ î ôàòåù øàù ñÿíÿ ëöòô èëÿ Òóðàí áÿõø åäÿ.
Áóðàäà õàãàí äåéÿðêÿí Àõñèòàí íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Òóðàí — Òöðêöñòàíà âÿ
öìóìèééÿòëÿ, ãÿäèìäÿ òöðê õàëãëàðûíûí éàøàäûüû éåðëÿðÿ èðàíëûëàðûí âåðäèéè
àääûð.
Ñÿù. 133.
Ìÿúëèñ ïÿðèëÿð éóðäóäóð, áÿçìè-Ñöëåéìàí îíäà ýþð!
Ãóøëàð äóðóáäóð ñÿôáÿñÿô, áèð õîø ýöëöñòàí îíäà ýþð!
Áÿçìè-Ñöëåéìàí—Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí ìÿúëèñè äåìÿêäèð. Äèíè
ðÿâàéÿòëÿðÿ ýþðÿ, Ñöëåéìàí áöòöí ùåéâàíëàðûí âÿ ãóøëàðûí äèëèíè áèëèðìèø;
èñòÿíèëÿí çàìàí îíëàð Ñöëåéìàíûí ìÿúëèñèíäÿ ùàçûð îëóðìóø. Õàãàíè áóðàäà
Àõñèòàíûí ìÿúëèñèíè Ñöëåéìàí ìÿúëèñèíÿ áÿíçÿòìÿêëÿ îíóí øÿðÿôèíè
éöêñÿëäèð.
Ñÿù. 133.
Äàâóä ÿøêèíäÿí íèøàí ïåéìàíÿéÿ ãàí àõäû, ãàí,
Ãóøòÿê ñöðàùè âåðäè úàí, îëäó íÿâàõàí îíäà, ýþð!
Äàâóä — Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí àòàñûäûð. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Äàâóäóí î
ãÿäÿð ýþçÿë ñÿñè âàðìûø êè, îõóéàíäà ùåéâàíëàð âÿ ãóøëàð äà ùåéðàí ãàëûá, îíó
äèíëÿðìèøëÿð. Áó ñÿñ Øÿðã øàèðëÿðèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿ “ëÿùíè-Äàâóäè” àäëàíûá òÿðèô
åäèëèð. Ëàêèí Äàâóä ïåéüÿìáÿð áÿçè ïèñ ùÿðÿêÿòëÿð åòìèø âÿ íÿòèúÿäÿ
åòäèêëÿðèíÿ ïåøèìàí îëóá, ÷îõ àüëàìûøäûð.
Äàâóäóí ÿøêè (ýþç éàøû) — îíóí àüëàìàüûíà, îäëó íÿâàõàí — ýþçÿë ñÿñèíÿ
èøàðÿäèð.
Ñÿù. 133.
Êÿáÿ åâèíäÿ ùå÷ çàìàí áöò àøèãèíÿ éîõ àìàí,
Áöòëÿð åâèíè Êÿáÿ ñàí, Çÿìçÿì-õóìèñòàí îíäà ýþð!
Êÿáÿ — ßðÿáèñòàíäà Ìÿêêÿ øÿùÿðèíäÿ ìöñÿëìàíëàðûí çèéàðÿòýàùûäûð;
Çÿìçÿì — Êÿáÿíèí éàíûíäà áèð ñó ãóéóñóäóð; ìöñÿëìàíëàðûí ÿãèäÿñèíÿ
ýþðÿ, îíóí ñóéó ìöãÿääÿñäèð. Õóìèñòàí — ìåéõàíÿ äåìÿêäèð. Õàãàíè áó
áåéòäÿ äåìÿê èñòÿéèð êè, áöòïÿðÿñòëÿðÿ Êÿáÿäÿ àìàí âåðìèðëÿðñÿ, ñÿí ýåò,
áöòëÿðèí, éÿíè, ýþçÿëëÿðèí éóðäóíó þçöíÿ Êÿáÿ ñàí, ìåéõàíÿíè äÿ Çÿìçÿì
áèë. Éÿíè: äöíéàíûí êåôèíè, ëÿççÿòèíè áóðàõûá, äèíè âÿäëÿðÿ àëäàíìà!
Ñÿù. 133.
Ìàíãàë äþíöá îëìóø ãÿôÿñ, òàâóñëà ãàðüà ùÿìíÿôÿñ,
ßôëàêÿ ýþç äèêìÿ ÿáÿñ, Ìÿððèõö Êåéâàí îíäà ýþð!
Òàâóñëà ãàðüà — áóðàäà îä èëÿ êþìöð äåìÿêäèð. Ìÿððèõ — Ýöíÿø ñèñòåìè-
íèí áþéöê óëäóçëàðûíäàíäûð. Ãàí êèìè ãûðìûçû ýþðöíäöéö ö÷öí Õàãàíè áóðàäà
604
îäó Ìÿððèõÿ, êþìöðö Êåéâàíà áÿíçÿäèð. Êåéâàí — Çöùÿë óëäóçóäóð; éåääèíúè
òÿáÿãÿäÿ, éÿíè óçàã áèð ýóøÿäÿ îëäóüóíäàí èøûüû àç ýÿëèð.
Ñÿù. 134.
Øèììàíòóëóã áèð äàéÿòÿê, çÿíúèáÿäÿí, ðóìè öðÿê,
Ìÿðéÿì êèìè äîüñóí ýÿðÿê Èñàíû äåùãàí, îíäà ýþð!
Çÿíúèáÿäÿí — áÿäÿíè (çàùèðè ýþðêÿìè) ãàðà; ðóìè öðÿê — è÷è, ãÿëáè àü äå-
ìÿêäèð. Õàãàíè áó îáðàçëàðëà ãàðà òóëóã è÷èíäÿ àü øÿðàáà èøàðÿ åäèð. Èêèíúè
ìèñðàäà ùÿìèí øÿðàá òóëóüó ùàìèëÿ Ìÿðéÿìÿ, è÷èíäÿêè èñÿ ðóù âåðÿí Èñàéà,
éÿíè øÿðàáà áÿíçÿäèëèð. Äåùãàí — áóðàäà øÿðàá÷û äåìÿêäèð.
Ñÿù. 134.
Áÿðáÿò äöøöá úàíñûç ãàëàð, áèð þë÷öäÿ äþðä ðöêí âàð,
Áèð áîéäàäûð ñÿêêèç äàìàð, Çþùðÿéëÿ Ìèçàí îíäà ýþð!
Áÿðáÿò — ñèìëè áèð ìóñèãè àëÿòè; äþðä ðöêí — áÿðáÿòèí êàñàñûíûí (áàøûíûí)
äþðä êöíúö; ñÿêêèç äàìàð — îíóí ñÿêêèç ñèìè äåìÿêäèð; Çþùðÿ — äàí óëäóçó;
Ìèçàí — Òÿðÿçè áöðúö, ö÷ ãàðäàø óëäóçëàðäûð. Çþùðÿ èëÿ Ìèçàí áöðúöíäÿêè äþðä
óëäóç áÿðáÿòèí öñòöíäÿêè äþðä ïàðëàã äöéìÿéÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 134.
Áèð êþðïÿ çÿíúèäèð òöòÿê, îí äàéÿñè âàð àü, ãÿøÿíý,
Äîããóç ýþçöéñÿ øóõ-øÿíý, éöç ýþçñÿ ùåéðàí, îíäà ýþð!
Áåéòèí èçàùû áåëÿäèð: òöòÿê êþðïÿ çÿíúèäèð — áàëàúà âÿ ãàðàäûð; îí äàéÿñè
âàð — öñòöíäÿ îí áàðìàã ùÿðÿêÿòäÿäèð: äîããóç ýþç — òöòÿéèí äîããóç äåøèéè;
éöç ýþçñÿ ùåéðàí — îíóí (òöòÿéèí) ýþçÿë ñÿñèíÿ óéóá, ìàò-ìàò áàõàí
àäàìëàð.
Ñÿù. 134.
Äÿôñÿ øàùûí ÷îâãàíûíà, ìèí íÿãøëè åéâàíûíà,
Îâëàãäàêû úþâëàíûíà îõøàð éöç ùåéâàí, îíäà ýþð!
Úþâëàí — ùÿðëÿíìÿ, äîëàíìà. Áóðàäà Õàãàíè äÿôèí ýèðäÿëèéèíè øàùûí
÷îâãàíûíà, ÿòðàôûíäàêû áÿçÿêëÿðèí øàùûí åéâàíûíäàêû íàõûøëàðà, îéíàéà-
îéíàéà ÷àëûíàðêÿí ÿë öñòöíäÿ ùÿðëÿíäèðèëìÿñèíè øàùûí îâëàãäà îâ äàëûíúà
ãîøìàñûíà, è÷ êÿíàðëàðûíäàí àñûëàí ýöìöø âÿ çûíãûðîâúóãëàðû, ùàáåëÿ îíäà
÷ÿêèëìèø îâëàã âÿ ùåéâàí ñóðÿòëÿðèíè øàùûí îâëàüûíäà îëàí úöðáÿúöð
ùåéâàíëàðà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 134.
Èñêÿíäÿðè-àòÿøñèíàí, ùÿð ñèððè Õûçðàñà äóéàí,
Êåéõîñðîâè-Àðÿøêÿìàí ùÿì ñÿíñÿí, åé øàù, ùÿì àòàí!
Èñêÿíäÿð — ìÿøùóð Èñêÿíäÿð Çöëãÿðíåéíäèð; ñèíàí — ìèçðàã óúó äåìÿêäèð.
Êåéõîñðîâ — Èðàí øàùû; Àðÿø — ãÿäèì Èðàíäà ìèñèëñèç áèð îõàòàí îëìóøäóð;
605
 Õàãàíè áóðàäà ùÿì Àõñèòàíûí, ùÿì äÿ îíóí àòàñû Ìÿíó÷þùðöí ùöíÿðèíè
àòÿø ìèçðàãëû Èñêÿíäÿðèí, Àðÿø êèìè îõ àòàí Êåéõîñðîâóí âÿ ùÿð ñèððè áèëÿí
Õûçðûí ùöíÿðèíÿ áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 134.
Éóñèô êèìè ãóðäëà áàðûø, ÿùä èëÿ ïåéìàí òàçÿëÿ!
Éóñèô — Éÿãóá ïåéüÿìáÿðèí îüëóäóð. Ãàðäàøëàðû îíó ãóéóéà àòìûø âÿ àòà-
ñûíà éàëàíäàí õÿáÿð âåðìèøëÿð êè, ýóéà Éóñèôè ãóðä éåìèøäèð. Õàãàíè áóðàäà
ùÿìèí òàðèõè ÿôñàíÿéÿ èøàðÿ åäèð âÿ Àõñèòàíà äåéèð êè, Éóñèô êèìè ãóðäëàðëà
áàðûø, éÿíè äöøìÿíëÿðèíè þçöíÿ ðàì åò.
Ñÿù. 135.
Äþðä öíñöðö õàð åéëÿ, õàð, ÿøêèíëÿ òóôàí òàçÿëÿ!
Äþðä öíñöðö õàð åéëÿ — “áó ôàíè äöíéàéà ãèéìÿò âåðìÿ” äåìÿêäèð.
Ñÿù. 135.
Ãÿääè-ñÿðâè-áàüè-Èðÿì, Øÿìè-Øÿáèñòàíè-ùÿðÿì,
Ðöõñàðûäûð áàüè-ßúÿì, êóéèí ýöëöñòàí ýþðìöøÿì.
Áàüè-Èðÿì — úÿííÿò êèìè áàü; áÿçìè-ùÿðÿì — éàõûí âÿ äîüìà ãàäûíëàð,
ãûçëàð ìÿúëèñè; ðóõñàð-éàíàã; áàüè-ßúÿì — ãûçûë ýöë áàüû äåìÿêäèð. Õàãàíè
Äÿúëÿ êÿíàðûíäà ýþðäöéö áèð ýþçÿëè áó òÿøáåùëÿðëÿ òÿðèô åäèð.
Ñÿù. 136.
Òÿððàð çöëôöíäÿ îíóí Áàüäàäû ïöíùàí ýþðìöøÿì.
Éÿíè: îíóí ñà÷ëàðû Áàüäàä ýÿíúëÿðèíèí öðÿêëÿðèíè îüóðëàéûá, þçöíäÿ
ýèçëÿòìèøäèð.
Ñÿù. 136.
Çöëôöéëÿ Äÿúëÿ ìèøêäÿì, Äÿúëÿ “äàëû”òÿê çöëôö õÿì,
Äÿúëÿ êèìè ÿíäàìû ùÿì îëìóø õóðàìàí, ýþðìöøÿì.
Ìèøêäÿì — ìèøê ãîõóñó âåðÿí; “äàë” — ÿðÿá ÿëèôáàñûíûí øÿêëèíäÿ éàçûëàí
“ä” ùÿðôè; “õÿì” — áöêöëìöø, áöêöê äåìÿêäèð.
Áåéòèí ìÿíàñû: î ýþçÿëèí çöëôö Äÿúëÿ ñþçöíäÿêè “ä” ùÿðôè êèìè áöêöë-
ìöø, ãûâðûì ñà÷ëàðûíäàí Äÿúëÿ ÷àéû ìèøê ãîõóñó âåðèð âÿ î, Äÿúëÿíèí àõûìû
êèìè õóðàìàí éåðèéèð.
Ñÿù. 138.
“Çÿíä”è ãÿëÿò áèëäèì äåéÿ, àòÿø ìÿíÿ äóðìàç éèéÿ,
“Ãóðàí” ãà÷àð ìÿíäÿí ýþéÿ, ìÿí ÿùëè-èìàí îëìàðàì.
“Çÿíä” — çÿðäöøòèëÿðèí (àòÿøïÿðÿñòëÿðèí) ìöãÿääÿñ êèòàáû îëàí “Àâåñ-
òà”íûí åðàìûçûí III ÿñðèíäÿ áÿðïàñûíà äåéèëèð. Áó, Èñêÿíäÿð òÿðÿôèíäÿí ìÿùâ
åäèëìèø ÿñë “Àâåñòà”íûí éàääà (ùàôèçÿëÿðäÿ) ãàëàí âàðèàíòûäûð.
Õàãàíè äåéèð: Ìÿí “Çÿíä”è ãÿëÿò áèëäèéèì ö÷öí àòÿøïÿðÿñò äåéèëÿì.
“Ãóðàí”û äà äÿðê åëÿìÿäèéèìäÿí ìÿíè èìàí ÿùëè ñàéìûðëàð.

606
 Ñÿù. 150.
Çþùðÿ — ßñÿääÿ ýþâùÿðè, Áÿùðàì — ÿëèíäÿ õÿíúÿðè,
Óëäóçëàð îëìóø ëÿøêÿðè, ôÿòùèíäÿ “Ãóðàí” ýþðñÿíÿð.
Éÿíè: Çþùðÿ óëäóçó îíóí (øàùûí) ýþâùÿðèäèð; Ìàðñ óëäóçó (Ìÿððèõ éà
Áÿùðàì — ìèôîëîýèéàäà áóíà ìöùàðèáÿ ÀÂëëàùû äåéèëèð) — ñèëàùû, óëäóçëàð-
ãîøóíóäóð; ýþðöíöð, Òóðàíû àëàúàãäûð.
Ñÿù. 138.
Àçäûð ùÿëÿ êè, ðÿéÿòè, Áîëüàð âÿ Õÿçðàí ýþðñÿíÿð.
Áîëüàð — îðòà ÿñðëÿðäÿ Âîëãà áîéó âÿ Óðàë äàüëàðû ÿòðàôûíäà éàøàìûø òöðê
òàéôàëàðûíäàí áèðèíèí àäûäûð. Õÿçðàí — õÿçÿðëÿð, îðòà ÿñðëÿðäÿ Õÿçÿð äÿíèçèíèí
øèìàëûíäà Âîëãàíûí ùÿð èêè ñàùèëèíäÿ éåðëÿøÿí Áîëüàðëàð þëêÿñèíèí úÿíóáóíäà
éàøàìûø òöðê òàéôàëàðûíäàí áèðèíèí àäûäûð.
Áó ìèñðàäà Õàãàíè äåéèð: ýþðöíöð, øàù áîëüàðëàðû âÿ õÿçÿðëÿðè äÿ àëûá þç
äþâëÿòèíÿ ãàòìàã èñòÿéèð.
Ñÿù. 138.
Ñàëñà àòû áèð íàë ÿýÿð, Ðöñòÿì îíó øÿìøèð åäÿð,
Ìóì àëñà õàòÿìäÿí ÿñÿð, “ùèðçè-Ñöëåéìàí” ýþðñÿíÿð.
Ðöñòÿì — “Øàùíàìÿ”íèí ìÿøùóð ãÿùðÿìàíû. Ñöëåéìàí — áöòöí úàíëûëàðà
àüàëûã åäÿí Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð. Îíóí ñåùèðëè öçöéö ìóìà áàñûëäûãäà
òèëñèìëÿðè ñûíäûðàðìûø. Õàòÿì — öçöê.
Õàãàíè øàùû ìöáàëèüÿëè øÿêèëäÿ Ðöñòÿì âÿ Ñöëåéìàíäàí öñòöí òóòóð.
Ñÿù. 139.
Øàùäûð Ýöíÿø, òÿõòè — ßñÿä, ÷ÿðõ èñÿ ìåéäàí ýþðñÿíÿð.
ßñÿä — øèð, àñëàí; áóðàäà: Àñëàí áöðúö äåìÿêäèð. Ýöíÿø áó áöðúÿ èéóë
àéûíäà ýèðèð. Õàãàíè áóðàäà øàùû Ýöíÿøÿ, òàõòûíû Àñëàí áöðúöíÿ, îíóí ùÿðÿêÿò
ìåéäàíûíû èñÿ ýþéÿ áÿíçÿäèð. Åéíè çàìàíäà øàèð øàùûí òàõòà îòóðìàñûíû Ýö-
íÿøèí àñëàíà ìèíìÿñè îáðàçûíäà âåðìÿêëÿ Èðàí äþâëÿòèíèí åìáëåìèíÿ (Øèðö
õóðøèäÿ) èøàðÿ åòìèø îëóð.
Ñÿù. 139.
Ýþéëÿð — öçÿíýè, àò — êöëÿê, ñàíêè Ñöëåéìàí àòëàíûá,
Àòëû — ïÿðè, àò — äèâ êèìè, ãöäðÿòëè ñóëòàí àòëàíûá.
Ãÿäèì ÿôñàíÿëÿðÿ ýþðÿ, ýóéà êöëÿê äÿ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí èõòèéàðûí-
äà èìèø âÿ ùÿð çàìàí îíó ìèíèá, èñòÿäèéè éåðÿ ýåäÿðìèø.
Ñÿù. 140.
Ìåùäè êèìè ÷àëìûø çÿôÿð, îëìóø ÷îáàí, ãàéüû ÷ÿêÿð,
Äÿúúàëäûð äþâðàí ìÿýÿð? — Ãóðä êèìè äöøìÿí áÿñëÿéÿð.
Ìåùäè — õàëã àðàñûíäà Ìåùäèéè-ñàùèáÿççàìàí àäëàíàí ãåéá îëìóø 12-úè
èìàìäûð. Äèíè õóðàôàòà ýþðÿ, ýóéà î, äöíéàíûí àõûðûíäà, éÿíè çöëì ÿëèíäÿí

607
àðòûã éàøàìàã ìöìêöí îëìàäûüû çàìàí çöùóð åäÿúÿê, äöíéàíû äöçÿëäÿúÿê-
äèð. Äÿúúàë — éàëàí÷û, çèéàíêàð áèð àäàì îëóá, ýóéà äöíéàíûí àõûðûíäà çöùóð
åäèá, þçöíö Ìåùäè àäëàíäûðàúàã, ëàêèí Ìåùäè òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëÿúÿêäèð.
Õàãàíè áóðàäà øàùû Ìåùäèéÿ, îíóí äöøìÿíëÿðèíè Äÿúúàëà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 140.
Øàù ÿââÿëèíúè Ìåùäèäèð, ñàíè Ñöëåéìàí îëñóí ùÿì.
Èíñàí îíà õèäìÿò÷èäèð, úèíëÿð äÿ äÿðáàí îëñóí ùÿì.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, úèíëÿð äÿ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðÿ òàáå îëóá, îíà
ãóëëóã åäÿðìèøëÿð.
Ñÿù. 140.
Êåéâàí — ãûëûíú, íöñðÿò — éîëó, Áÿùðàì — ïåéêàí îëñóí ùÿì.
Êåéâàí — Çöùÿë óëäóçó; íöñðÿò — êþìÿê; Áÿùðàì — Ìÿððèõ (Ìàðñ) óëäóçó,
ìèôîëîýèéàäà ìöùàðèáÿ àëëàùû; ïåéêàí — îõóí óúó äåìÿêäèð.
Øåðèí ìÿíàñû: øàùûí çÿôÿð ÷àëìàñû ö÷öí Çöùÿë óëäóçó îíà ãûëûíú, Ìÿððèõ
îõ, íèçÿ îëìóøäóð.
Ñÿù. 141.
Áÿçìè áåùèøòÿ îõøàéûð, ñÿùíèíäÿ ñèäðÿ ùþêìö âàð,
Ñÿäðèí ýþðÿí Êÿáÿ ñàíàð, ùÿð ùþêìö ôÿðìàí îëñóí ùÿì.
Ñÿùí — ùÿéÿò, ìåéäàí äåìÿêäèð. Ñèäðÿ — ýóéà ýþéöí éåääèíúè òÿáÿãÿñèí-
äÿ åëÿ áèð éåðäèð êè, îíäàí î éàíà íÿ ìÿëÿêëÿð, íÿ ïåéüÿìáÿðëÿð ýåäÿ áèëìÿ-
ìèøëÿð; ñÿäð — åâäÿ, ìÿúëèñäÿ áèðèíúè (áàø) éåð.
Áåéòèí ìÿíàñû: øàùûí ìÿúëèñè áåùèøò êèìè áèð éåð, ùÿéÿòè ýþéöí ÿí éöêñÿê
ìÿêàíûäûð; îòóðäóüó éåð Êÿáÿéÿ áÿíçÿð, ùÿð ùþêìö áèð ôÿðìàíäûð.
Ñÿù. 141.
Úàìû — Ýöíÿø îë ñÿðâÿðèí, ýþð, Ìöøòÿðèäèð ÿëëÿðè,
Úàì — àéíåéè-Èñêÿíäÿðè, ìåé — àáè-ùåéâàí îëñóí ùÿì.
Éÿíè: øàùûí ãÿäÿùèíÿ âÿ ÿëèíÿ áàõñàí, Ýöíÿøëÿ Ìöøòÿðè óëäóçóíó ýþðÿð-
ñÿí. Îíóí ïàðëàã úàìû Èñêÿíäÿð Çöëãÿðíåéíèí ýöçýöñö êèìèäèð, è÷èíäÿêè øÿ-
ðàá èñÿ äèðèëèê ñóéóäóð (Èñêÿíäÿðèí ýöçýöñö ßðÿñòóíóí èõòèðà åòäèéè áèð ýöçýö
èìèø; ýóéà îíó Èñêÿíäÿðèééÿ øÿùÿðèíäÿ óúà áèð ãàëàíûí öñòöíäÿ ãîéóá, îðàäàí
100 êèëîìåòðëÿðëÿ ìÿñàôÿäÿ ùÿðÿêÿò åäÿí äöøìÿíè ìöøàùèäÿ åäÿðìèøëÿð).
Ñÿù. 141.
ßçìè áöòöí áàë îëäó ïÿð, áÿçìè áóòöí ôàë îëäó ôÿð,
Áÿõø åòäèéè ìàë îëäó çÿð, ôÿçëè îíóí úàí îëñóí ùÿì.
ßçì — áèð èøè åòìÿéÿ ìþùêÿì íèééÿò, èøèí ãÿòè ùÿëëè; áàë âÿ ïÿð ãîë-
ãàíàä; ôàë âÿ ôÿð — òÿíòÿíÿ âÿ õîøáÿõòëèê ÿëàìÿòè äåìÿêäèð.
Ñÿù. 141.
Ìÿäùè ìÿíÿ òÿëãèí åäÿð èëùàìè-éÿçäàí ùÿð íÿôÿñ,
Ùÿð ôèêðèìÿ “àìèí” äåéÿð Èäðèñ âÿ Ðèçâàí ùÿð íÿôÿñ.
608
 Èëùàìè-éÿçäàí ùÿð íÿôÿñ — ùÿð íÿôÿñäÿ Òàíðû èëùàìû òÿëãèí åäÿð; Èäðèñ —
Èäðèñ ïåéüÿìáÿð; Ðèçâàí — úÿííÿòèí ãàïû÷ûñû.
Ñÿù. 142.
Áàø ùÿðôèäèð åéäèí ùèëàë, îëìóø ôÿëÿêäÿ áÿðãÿðàð.
Åéä — ÿðÿáúÿ áàéðàì äåìÿêäèð. Îíóí áàø ùÿðôè øÿêëèíäÿ îëóð; çàùèðè ýþ-
ðöíöøö èëÿ áó ùÿðô éåíè Àéà (ùèëàëà) áÿíçÿéèð. Õàãàíè áó áÿíçÿéèøäÿí èñòèôàäÿ
åäÿðÿê, äåìÿê èñòÿéèð êè, éåðèí áàéðàìûíäà ýþé äÿ èøòèðàê åäèð.
Ñÿù. 142.
ßéðè ãàøû Çàëûí éåíÿ äàüëàð áàøûíäà ïàðëàéàð.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà Çàë ñþçöíöí áèðèíúè ùÿðôè øÿêëèíäÿ éàçûëûð êè, áó äà ùÿì
ãàøà, ùÿì äÿ ùèëàëà (òÿçÿ Àéà) îõøàéûð. Áóðàäà Çàëûí ÿéðè ãàøû äåäèêäÿ, òÿçÿ
Àé íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
Ñÿù. 143.
Ìöòðöá îëóá òóòèñàéàã, äöøìöø èøÿ áàðìàã äîäàã,
Áÿðáÿò ôÿüàíû ñèíÿäÿí, ìèçìàð áîüàçûíäàí ÷ûõàð.
Ìöòðöá — áóðàäà: ôëåéòà ÷àëàí; áÿðáÿò — ñèìëè ìóñèãè àëÿòè; ìèçìàð — ôëåéòà
äåìÿêäèð.
Ñÿù.143.
Áàõ áèð î ãàðà áóéíóçà, ãàðíû äåøèëìèø ýöðçÿäèð,
Îâñóí÷ó ãîðõìàç ùå÷ íÿäÿí, ýöðçÿ äîäàüûíäàí ñîðàð.
Ãàðà áóéíóç — áóðàäà àáíóñ àäëàíàí ñÿðò âÿ ãàðà ùèíä àüàúûíäàí ãàéðûë-
ìûø ìóñèãè àëÿòè äåìÿêäèð. Õàãàíè îíó, ôîðìàñûíà óéüóí îëàðàã, ãàðíû äåøèë-
ìèø ýöðçÿéÿ áÿíçÿäèð. Îâñóí÷ó ùÿìèí àëÿòè ìÿùàðÿòëÿ ÷àëàí àäàìäûð êè,
ãîðõìàäàí èëàíëà þïöøöð, éÿíè, äîäàüû èëÿ öôöðöá ÷àëûð. Áóíäàí ñîíðàêû áåéò-
ëÿðäÿ äÿ ìóñèãè àëÿòëÿðè áÿäèè âàñèòÿëÿðëÿ éàä åäèëèð.
Ñÿù. 143.
Áèð äÿôâóðàí óñòàíû ýþð, äÿôäÿ øèêàðèñòàíû ýþð.
Ñÿô-ñÿô äóðàí ùåéâàíû ýþð, áèð-áèðëÿðèëÿ ÷àðïûøàð.
Øèêàðèñòàí — îâëàã äåìÿêäèð. Áóðàäà Õàãàíè ìÿúëèñäÿ ÷àëûíàí äÿôèí êÿ-
íàðëàðûíà ðÿñì åäèëìèø îâëàüûí âÿ áó îâëàãäà ÷ÿêèëìèø áèðè-áèðèëÿ äþéöøÿí
ùåéâàíëàðûí øÿêèëëÿðèíè òÿñâèð åäèð.
Ñÿù. 144.
Àëòóí ñÿäÿôäèð, éà Ýöíÿø õÿð÷ÿíýÿ áþéëÿ éàð îëóá,
Õÿð÷ÿíý èñÿ ïÿðâàíÿòÿê ãîðõìàç, îä èëÿ îéíàéûð...
Õÿð÷ÿíý — áóðàäà Ýöíÿøèí ÿòðàôûíäà äîëàíàí îí èêè áöðúäÿí áèðèäèð. (Áó
áöðú Ñÿðÿòàí äà àäëàíûð) Ýöíÿø áó áöðúÿ èéóí àéûíäà ýèðèð. Õàãàíè áóðàäà Ýö-
íÿøè áèð ãûçûë ñÿäÿôÿ, Õÿð÷ÿíý áöðúöíöí óëäóçëàðûíû èñÿ îä ãàòàðûíà áÿíçÿäèð
âÿ áóíóí ïÿðâàíÿ êèìè Ýöíÿøèí ÿòðàôûíà äîëàíäûüûíû ýþñòÿðèð.

609
 Ñÿù. 145.
Áîñòàíû, ýàù-ýàù ñàë éàäà, îíäà ñàðû öçëö Ýöíÿø.
Äþðä áèð éàíû îí àéïàðà, ùÿð èë öçÿ áèð éîë ÷ûõàð.
Áóðàäà øàèð: Ñàðû öçëö Ýöíÿø — äåäèêäÿ ãîâóíó áèëäèðèð, îí òÿçÿ àé èñÿ ãî-
âóíóí öñòöíäÿ îëàí òÿáìè õÿòëÿðÿ, îí äèëèìÿ èøàðÿäèð êè, áóíëàðûí äà ùÿðÿñè áèð
òÿçÿ Àéà (ùèëàëà) áÿíçÿéèð.
Ñÿù. 145.
Åé Èñàéà íàèá îëàí äîäàüû èêè ìÿðúàí,
Åé, àòÿøäÿí ãöäðÿòèëÿ àáè-ùÿéàò éàðàäàí.
Íàèá — ÿâÿç åäÿí, ìöàâèí äåìÿêäèð. Øåðèí ìÿíàñû: åé Èñà íÿôÿñëè (Ìö-
âÿôôÿãÿääèí), åé áþéöê àëèì!
Ñÿù. 145.
Åé, çÿùÿðè ñàüàëäûúû îëàí ùÿð áèð äÿðìàíäàí!
Éÿíè: åé àúû (äîüðó) ñþçëÿðè ùÿð êÿñÿ êþìÿê îëàí, äöç éîë ýþñòÿðÿí.
Ñÿù. 145.
Ãàíàäëàðû àëòûíäàäûð âÿñëèí Ñèìóðü ãóøóíóí,
Êþëýÿñèíäÿ áÿñëÿìèøäèð âöñàëûíû Ñöëåéìàí.
Éÿíè, ñÿíèí àüëûíà âÿ áèëèéèíÿ ÷àòìàã ìöìêöí äåéèëäèð. Áóðàäà Õàãàíè
Ìöâÿôôÿãÿääèíèí áèëèéèíè Ñèìóðü ãóøóíóí óúà áèëäèéè, ÿëèëèøìÿç éöêñÿêëèêëÿ-
ðÿ, áó áèëèéèí ýåíèø âÿ äÿðèíëèéèíè èñÿ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí ñîíñóç äþâëÿòè-
íÿ áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 146.
Áöëáöëëÿðäÿí éöç Áàðáÿä ÿéëÿøèá ùÿð òÿðÿôäÿ...
Áàðáÿä — Ñàñàíè øàùëàðûíäàí Õîñðîâ Ïÿðâèçèí ìÿøùóð ÷àëüû÷ûñûäûð.
Ñÿù. 147.
Úàëàëûíûí íÿðäè öñòÿ äîããóç ãàòëû ôÿëÿéÿ,
Ãàáàãúà î àëòû îéóí áàüûøëàéûð ùÿð çàìàí.
Àëòû îéóí áàüûøëàìàã — ìàùèð îéóí÷óíóí îéíàäûüû àäàìà îéóíóí ÿââÿ-
ëèíäÿ åòäèéè ýöçÿøò äåìÿêäèð. Áåéòèí ìÿíàñû: î, (Ìöâÿôôÿãÿääèí) àüûë âÿ
òÿäáèð èøëÿðèíäÿ çÿìàíÿíèí ÿí áþéöê àäàìëàðûíäàí ãàò-ãàò öñòöíäöð.
Ñÿù. 148.
“ßëèô” èëÿ “ñûôûð” êèìè éàëãûç âÿ áîø ãàëìûøàí.
“ßëèô” Ùÿðôè ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà øÿêëèíäÿ éàçûëûð; áó, åéíè çàìàíäà áèð, òÿê
äåìÿêäèð; “ñûôûð” (0) — è÷è áîø áèð äàèðÿäèð. Õàãàíè þç éàëãûçëûüûíû “ÿëèô”ÿ,
éîõñóëëóüóíó èñÿ “ñûôûðà” áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 148.
Áÿëè, êè÷èê áèð òÿíäèðäÿí éàðàíìûøäûð î òóôàí!
610
 Êè÷èê òÿíäèð — áóðàäà: øàèðèí éàíàí ãÿëáè, òóôàí èñÿ îíóí ýþç éàøëàðûäûð. Áó
èñÿ Íóù òóôàíûíûí ÷þðÿê áèøèðÿí áèð ãàðûíûí òÿíäèðèíäÿí áàøëàäûüû ÿôñàíÿíè äÿ
éàäà ñàëûð.
Ñÿù. 148.
Àððàíëû áèð íàìóññóçóí àõìàãëûüû öçöíäÿí,
Áàõ, åé Àëëàù, ýþð êè, íå÷ÿ ãÿëá åâè îëäó âèðàí.
Àððàí — Õàãàíè äþâðöíäÿ Àçÿðáàéúàíûí áèð âèëàéÿòè, Áåéëÿãàí äà Àððàíûí
áèð ùèññÿñè îëìóøäóð. Áóðàäà Õàãàíè “Àððàíëû áèð íàìóññóçóí...” äåäèêäÿ
Ìöúèðÿääèí Áåéëÿãàíèíè íÿçÿðäÿ òóòóð. Ìöúèðÿääèí Õàãàíèíèí øàýèðäè îëäóüó
ùàëäà, þçöíö ìöÿëëèìèíäÿí öñòöí òóòìóøäóð.
Ñÿù. 149.
Îäóð ìöùèò äÿíèçëÿðè, Öììàí, Úåéùóí, Íèë ÷àéû,
Äàüëàðäàíñà Úóäè, Ùÿðè, éà äà êè, Ãàôö Ñÿùëàí.
Áèðèíúè ìèñðàäà ÷àé, èêèíúèäÿ äàü àäëàðû âåðèëèð. Õàãàíè áó áåéòäÿ äþðä
áþéöê ÷àé èëÿ äþðä éöêñÿê äàüû ýþñòÿðÿðÿê, àøàüûäàêû áåéòäÿ áóíëàðûí ñÿêêè-
çèíèí äÿ Ìöâÿôôÿãÿääèíèí ñÿõàâÿòèíäÿí ÷îõ êè÷èê îëäóüóíó ñþéëÿéèð.
Ñÿù. 149.
Ýöíÿøòÿê ñàô öðÿêëèñÿí, Ìöøòÿðèòÿê òÿãâàëû,
Õàñèééÿòäÿ Ìÿùÿììÿäñÿí, åùñàíäà øàùè-Ìÿðäàí.
Òÿãâàëû — Àëëàùäàí ãîðõàí, ìþìèí àäàì äåìÿêäèð; øàùè-Ìÿðäàí — Èìàì
ßëèäèð. Áó áåéòäÿ Õàãàíè Ìöâÿôôÿãèääèíèí Àëëàùà íåúÿ öðÿêäÿí áàüëû îëäó-
üóíó Ìöøòÿðè óëäóçóíóí Ýöíÿøÿ áàüëû îëìàñû èëÿ, îíóí ñèôÿòëÿðèíè Ìÿùÿì-
ìÿäèí âÿ ßëèíèí ñèôÿòëÿðèëÿ ìöãàéèñÿ åäèð.
Ñÿù. 149.
Òÿðèô åòìÿê õÿéàëûéëà ñÿíäÿ îëàí êàìàëû
Áÿíäÿíèç áèð Öòàðèääèð, éà äà ñþç áèëÿí Ùÿññàí.
Öòàðèä — Ýöíÿøÿ ÿí éàõûí óëäóç, Ùÿññàí — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðÿ ÿí
éàõûí îëìóø âÿ îíà ìÿäùèééÿëÿð éàçìûø øàèðäèð. Õàãàíè áó áåéòäÿ þçöíö
Öòàðèäÿ âÿ Ùÿññàíà áÿíçÿòìÿêëÿ Ìöâÿôôÿãÿääèíè Ýöíÿøëÿ âÿ Ìÿùÿììÿäëÿ
ìöãàéèñÿ åäèð, åéíè çàìàíäà þçöíöí îíà ÿí éàõûí õåéèðõàù áèð àäàì îë-
äóüóíó ýþñòÿðìèø îëóð.
Ñÿù. 149.
Ìÿùÿììÿäÿë-Ìóñòàôàíûí ãàïûñûíäà, áÿëëèäèð,
Ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿò åòìèø ãóëó ßíÿñëÿ Ñÿëìàí.
ßíÿñ — Ìÿùÿììÿäèí éàõûí õèäìÿò÷èëÿðèíäÿí îëìóø, îí éàøûíäàí èéèðìè
éàøûíà ãÿäÿð (Ìÿùÿììÿäèí þëöìöíÿ ãÿäÿð) îíà ãóëëóã åòìèøäèð. Ñÿëìàí
(Ñÿëìàíè — ôàðñ àäû èëÿ òàíûíûð) — ìÿøùóð àëèì îëìóø, þçöíö ãóë êèìè Ìÿùÿì-
611
ìÿäÿ ñàòäûðìûøäûð. Õàãàíè áóðàäà þçöíöí Ìöâÿôôÿãÿääèíÿ ñÿäàãÿòèíè
ßíÿñëÿ Ñÿëìàíûí Ìÿùÿììÿäÿ îëàí ñÿäàãÿòèëÿ ìöãàéèñÿ åäèð.
Ñÿù. 150.
Áàõ, áó õóðäàä àéû è÷ðÿ ÷è÷ÿê à÷àí àüàúûí,
Ìåéâÿñèíè àáàí àéû éûüûøäûðàð áàüèáàí.
Õóðäàä àéû — ôàðñëàðûí ö÷öíúö àéû (ìàé), àáàí — ñÿêêèçèíúè àéûäûð
(îêòéàáð). Áóðàäà, ùàáåëÿ áóíäàí ÿââÿë âÿ ñîíðà ýÿëÿí áèð íå÷ÿ áàøãà áåéòäÿ
Õàãàíè Ìöâÿôôÿãÿääèíè ýåú ìÿäù åòäèéè ö÷öí îíäàí öçð èñòÿéèð âÿ áóíóí
äàùà éàõøû íÿòèúÿñèíè íåúÿ áèëÿúÿéèíè ìöõòÿëèô ìèñàëëàðëà òÿñäèã åäèð.
Ñÿù. 150.
Áèð úÿçà êè, Íåìàí îíó ýþðäö Íóøèðÿâàíäàí.
Íåìàí (Íåìàí èáí Ìöíçèð) — îðòà ÿñðëÿðäÿ ßðÿá Èðàãûíäà þç ìÿðêÿçè
øÿùÿðèíèí (Ùèéðÿ) àäû èëÿ àäëàíàí áèð ÿðÿá ìÿìëÿêÿòèíèí 18 ùþêìäàðûíäàí
áèðè îëìóøäóð. Ùèéðÿ óçóí çàìàí Ñàñàíèëÿðèí ùàêèìèééÿòè àëòûíäà îëìóø,
îíóí ìÿëèêëÿðè äÿ Ñàñàíè ùþêìäàðëàðû òÿðÿôèíäÿí òÿéèí åäèëìèøäèð. Íåìàí
22 èë Ùèéðÿäÿ Íóøèðÿâàíûí âÿ îíóí îüëó Õîñðîâ Ïÿðâèçèí âàññàëû
âÿçèééÿòèíäÿ ùàêèìèééÿò ñöðäöêäÿí ñîíðà Ìÿäàèíèí Ãÿñð-Êÿñðà ñàðàéûíäà
éàøàéàí ÿðÿá ðÿèñëÿðèíäÿí Çåéä èáí ßäíèí ôèòíÿñè èëÿ Íóøèðÿâàíûí ÿìðèëÿ
þëäöðöëìöøäöð.
Ñÿù. 157.
Êÿñðà, öçöéöíö ýþðÿðñÿ, èíàí,
Î, þç öçöéöíö åäÿð àüàúäàí.
Êÿñðà — Èðàíûí ãÿäèì ïàäøàùëàðûíäàí Ñàñàíèëÿð ñöëàëÿñèíÿ ìÿíñóá îëàí
øàùëàðà âåðèëÿí öìóìè àääûð. Õîñðîâ ñþçö äÿ þç åòèìîëîýèéàñûíà ýþðÿ Êÿñðà
èëÿ áàüëûäûð.
Ñÿù. 159.
Ãûçûë ïàïàãëû ñÿùÿð ãÿøÿíý ãÿáà áöðöíäö,
Ýåúÿ ãóíäóç õÿçèíè àòûá öðéàí ýþðöíäö.
Ñÿùÿð øÿôÿãÿ áöðöíäö (Ýöíÿø ÷ûõäû).
Ýåúÿíèí áîç ðÿíýè éîõ îëäó.
Ñÿù. 161.
Áóááó äåäè: — Íÿðýèçèí Úÿì òàõòûíäà âàð éåðè,
Éàñàìÿíäÿí ýþçÿëäèð ßôðàñèéàá ÿôñÿðè.
Áóááó — øàíÿáóááó ãóøó. Úÿì — Úÿìøèä. ßôðàñèéàá —“Øàùíàìÿ” ñóðÿò-
ëÿðèíäÿí Òóðàí ïàäøàùû.
Ìÿíàñû: íÿðýèç ýöëö òàõòà îòóðóá, áàøûíà òàú ãîéìóøäóð. Î, éàñÿìÿíäÿí
ýþçÿëäèð.
612
 Ñÿù. 164.
Ýþðöíñÿì äÿ âÿñë ÿëèôè êèìè ùÿð áèð öíâàíäà,
Ùå÷ êÿñ ìÿíèì âàðëûüûìäàí õÿáÿð òóòìàç áèð àí äà.
Âÿñë ÿëèôè — ìöðÿêêÿá ñþç àðàñûíäà éàçûëûá, îõóíìàéàí “ÿëèô”ÿ äåéèëèð.
Ìÿñÿëÿí, ßáäöëÿëè àäûíäà îëàí “ÿëèô” êèìè.
Ñÿù. 165.
ßøà êèìè äèëèì ñÿïèð ñàô èíúèíè àøèêàð...
ßøà èáí-Ãåéñ — éåääèíúè ÿñðèí ÿââÿëèíäÿ éàøàìûø ÿðÿá øàèðèäèð.
Ñÿù. 166.
Áåëÿ ùöíÿð íÿñèá îëìàç éöç Áÿøøàðÿ, Ëÿáèäÿ.
Ëÿáèä — ßáó-ßãèë èáí-Ðàáèÿ (VII ÿñð) âÿ Áÿøøàð èáí Áöðä (VIII ÿñð) ìÿø-
ùóð ÿðÿá øàèðëÿðèäèð.
Ñÿù. 166.
Ãÿëá áàçàðû ñàëàð Éóñèôèíè ùþðìÿòäÿí.
Éóñèô ïåéüÿìáÿðèí Ìèñèð áàçàðûíäà ñàòûëìàñûíà èøàðÿäèð. Áóðàäà Éóñèô
õèòàá åäèëÿí øÿõñèí ùåéñèééÿò âÿ ëÿéàãÿòèíÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 167.
Çàùèðÿí èíñàíà îõøàð éàáàíû îò êþêö âàð.
Áó ìèñðàäà ìÿøùóð æåíøåí õàòûðëàíûð êè, îíóí êþêö èíñàíà áÿíçÿéèð.
Ñÿù. 168.
“Áÿëè” ÿùäèíè “ßëÿñòÿ” âåðÿí þòêÿì äèëèäèð,
“Ëà èëàùÿ” ãàïûñûíäà äàéàíàí “ëà” êèìèäèð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Î, ÿçÿëèééÿò ÷àüûðûøûíà “áÿëè” úàâàáûíû âåðÿðÿê “Àëëàùäàí
áàøãà Àëëàù éîõäóð” ñþçöíöí ÿââÿëèíäÿ îëàí “Ëà” êèìè êÿìÿðèíè áàüëàéûá
ùàçûð äóðìóøäóð. Éÿíè: ÿñèë äèíäàðäûð.
Ñÿù. 168.
Èñìÿòè ñèðð Ôèðèäóíóíà áàéðàãäûð îíóí,
Ùöììÿòè çÿðáÿäèð àúýþçëöéöíÿ ôÿüôóðóí.
Ôèðèäóí — Úÿìøèä íÿñëèíäÿíäèð. Äÿìèð÷è Ýàâÿ öñéàí åäÿðÿê, ãàí è÷ÿí
Çþùùàêû þëäöðöá, îíó òàõòà îòóðòìóøäóð (“Øàùíàìÿ”).
Ôÿüôóð — Ãÿäèì ×èí ùþêìäàðëàðûíà âåðèëÿí öìóìè àääûð.
Ñÿù. 172.
Äàü áàøûíäà Ìóñà ÿëè ýþðöíÿð.
Ìóñà ïåéüÿìáÿð ýóéà Òóð äàüûíäà ÿëèíè ãàëäûðàíäà ïàðëàã èøûã âåðìèøäèð.
Ñÿù. 173.
Ýöí Øèðèí öñòöíÿ ùÿìèøÿ ìèíèð.
ßñÿä (Øèð) áöðúöíÿ èøàðÿäèð. Ýöíÿø áó áöðúäÿ îëóð.
613
 Ñÿù. 179.
Úàí ÿúÿëäÿí àìàí ÷ÿêèð áÿçÿí,
Íåúÿ ßôðàñèéàá Ðöñòÿìäÿí.
“Øàùíàìÿ”äÿ Ðöñòÿì Òóðàí øàùû ßôðàñèéàáûí êÿìÿðèíäÿí òóòóá áàøû öñòÿ
ãàëäûðäûãäà êÿìÿð ãûðûëûá, ßôðàñèéàá ãà÷ìûøäû.
Ñÿù. 182.
Áó Ýöíÿø ãÿðã åäèá Ðåéè íóðà,
Î, Õîé ÿùëèíÿ îëäó Àùóðà.
Ðåé — Èðàíäà øÿùÿð àäû. Àùóðà (Ùþðìöç) — îäà ñèòàéèø åäÿíëÿðäÿ õåéèð
àëëàùû. Õîé — Úÿíóáè Àçÿðáàéúàíäà øÿùÿð.
Ñÿù. 182.
Õîéäà áó, Øàôåè ÿãèäÿ èêÿí,
Ùÿíÿôè îëäó Ðåéäÿ î ãÿëáÿí.
Øàôåè, Ùÿíÿôè, Ìàëèêè âÿ Ùÿíáÿëè — Èñëàìäà äþðä ìÿçùÿáäèð êè, îíëàðûí
áàíèëÿðèíèí àäëàðû èëÿ ìÿøùóðäóð.
Ñÿù. 182.
Áó, Íÿáèíèí ùÿäèñèí åòäè øöàð,
Î, ßëèíèí êÿëàìûíû òÿêðàð.
Íÿáè — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð. ßëè — Èìàì ßëè èáí ßáè Òàëèá (I èìàì).
Ñÿù. 182.
Êÿáöë-ßùáàð Êÿáäèð, øÿêñèç.
Êÿáóë-ßùáàð — Êÿá èáí Ìàíå ùÿìèðàéÿ èøàðÿäèð.
Î, ìÿøùóð éÿùóäè àëèìëÿðèíäÿí èäè. Õÿëèôÿ Þìÿð âàõòû Èñëàìû ãÿáóë åòäè.
Ñÿù. 185.
Òàúäà ö÷äöð, ßìèíäÿ äþðä ùÿðô âàð,
Áèñìäÿ âÿ Èëëàùäà äà áó ãÿðàð.
Õàãàíè ìÿäù åòäèéè Òàúÿääèí èáí ßìèíÿääèíè òÿðèô åäÿðêÿí áó àäëàðûí
ùÿðô ñàéû åòèáàðèëÿ “Áèñìèëëàù”à óéüóí ýÿëäèéèíè áèëäèðèá, áó àäëàðäà øÿðàôÿò
îëäóüóíó íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð.
Ñÿù. 187.
Áó ãÿñèäÿì äÿ éåääèëèêëÿ ýåäèð,
ßí ýþçÿë ñÿêêèçèíúè øåðèìäèð.
Áó áåéòäÿ Õàãàíè Ìÿêêÿ äèâàðûíäàí éåääè ìÿøùóð øåðÿ (ìöÿëëÿãàòè-
ñÿáÿ) èøàðÿ åäÿðÿê, þç øåðèíè îíëàðûí éàíûíäàí àñûëìàüà ëàéèã ñÿêêèçèíúè øåèð
ùåñàá åäèð.
Ñÿù. 187.
Èìðÿë-Ãåéñèí ãÿñèäÿñèí éàäà ñàë,
Áó ãÿñèäÿì îíà éåòèðäè çàâàë.

614
 Ìÿêêÿ äèâàðûíäàí éåääè øåðèí ÿí ãöââÿòëèñè ìÿøùóð ßðÿá øàèðè Èìðÿë-
Ãåéñèí ùåñàá åäèëäèéè ö÷öí, Õàãàíè þç øåðèíè îíóí øåðèíäÿí öñòöí ùåñàá åäèð.
Ñÿù. 187.
Öçðöìö äèíëÿñÿí, “Ãóðàí”äà äà âàð,
“Õàëã” ñþçö ñîíäà, åéëÿìÿ èíêàð!
Õàãàíè “Ãóðàí”ûí “íàñ” (íèñàí, õàëã) ñþçö èëÿ áèòäèéèíÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 191.
Áÿñäèð Ìÿðéÿì èñìÿòèíÿ áó äÿëèë,
Êè, óøàüû áèð ýöíëöêäÿ à÷äû äèë.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Ìÿðéÿì Èñàíû àòàñûç äîüäóüó ö÷öí, îíó èñìÿòñèç ùå-
ñàá åäÿíëÿð âàðäû. Éåíè äîüóëìóø îüëó Èñà äèë à÷ûá àíàñûíûí ýöíàùñûç îëäó-
üóíó ñþéëÿìèøäèð.
Ñÿù. 192.
Öòàðèäòÿê éàç áó ìÿäùè, åò áÿéàí.
Öòàðèä — Ìåðêóðè ñÿééàðÿñè. Ýóéà ñÿìàäà êàòèáëèê èøèíè î àïàðûð:
Ñÿù. 194.
...ñöðìÿ éóéóëäó ùàìàí.
Áóðàäà ñöðìÿ ýåúÿíèí ãàðàíëûüûíà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 197.
Ãûðõ ñÿùÿðèí åëìèíèí ìÿüçè îëóá ìÿêòÿáè,
Íóù îíà áèð õÿëôÿäèð, ðóù à÷àð ùÿð ìÿòëÿáè.
Ãûðõ ñÿùÿð — Àäÿìèí ãûðõ ýöíÿ éàðàíìàñû.
Áåéòèí ìÿíàñû: Øàù Àäÿìèí éàðàíìà ùèêìÿòèíè áèëèð, Íóù ïåéüÿìáÿð èñÿ
èêèíúè Àäÿì àäëàíäûüû ö÷öí õÿëèôÿ (ÿâÿç åäÿí) ùåñàá åäèëèð. Áóíà ýþðÿ äÿ
øàùûí ùÿð ÿìðè ìÿíàëû âÿ öðÿê à÷àíäûð.
Ñÿù. 197.
...ñöäàá úþâùÿðè
Ñöäàá áèòêè àäûäûð. Îíóí ñóéó èëÿ áàø éóéóëäóãäà ãàðà ñà÷ûí ðÿíýè àüàðûð.
Ñÿù. 198.
×ûõäû äöíÿí Äÿëâäÿí Éóñèôèì öçäÿ íèãàá.
Éóñèô — Ýöíÿøÿ èøàðÿäèð. Äÿëâ — XI áöðú.
Áóðàäà åéíè çàìàíäà Éóñèôèí ãóéóäàí äîë è÷èíäÿ ÷ûõìàñûíà èøàðÿ âàð.
Ñÿù. 199.
Ñöðìÿ îëàð Éÿãóáà, íóðà äþíÿð ýþç éàøû,
Âÿñìÿ Çöëåéõà òàïàð, òà ãàðàëà àü áàøû.
Áó áåéòäÿ ìÿøùóð “Éóñèô âÿ Çöëåéõà” äàñòàíûíà èøàðÿ åäèëèð. ßôñàíÿéÿ
ýþðÿ Éóñèô øàùëûüà ÷àòàíäà àòàñû Éÿãóáóí öçö ýöëäö, ãîúàëìûø Çöëåéõà
úàâàíëàøäû.

615
 Ñÿù. 201.
Çþùðÿ ìèçðàáûíû âóðóð ÷ÿíýèíÿ,
Íÿøèí ãûçëàðûíû îéíàäûð éåíÿ.
Íÿø — Øèìàë ãöòáö éàõûíëûüûíäà óëäóç òîïëóñó. Çþùðÿ — (Âåíåðà, Íàùèä) —
ïàðëàã ñÿééàðÿ, ìÿùÿááÿò èëàùÿñè.
Ñÿù. 203.
Þëêÿíèí Ãèéäàôÿñè, çàìàí ýÿçèá ñÿíÿ òàé,
Ðàáèÿäÿí ñàâàéû áèð îõøàéàí ýþðìÿìèø.
Áó áåéòäÿ àäû ÷ÿêèëÿí Ãèéäàôÿ “Øàùíàìÿ”äÿ Èñêÿíäÿðÿ àüëû èëÿ ãàëèá
ýÿëÿí ãàäûíäûð. Ðàáèÿ èñÿ ïàêëûãäà íöìóíÿ îëàí ìÿøùóð ÿðÿá ãûçûäûð.
Ñÿù. 204.
Ñÿí ñèôÿòäÿ Ñàðàñàí, ïàêëûãäà Àñèéÿñÿí,
Ùå÷ êÿñèí ýþðìÿäèéè ìåùðèáàí Çöáåéäÿñÿí.
Ñàðà — Èáðàùèì ïåéüÿìáÿðèí àðâàäû. Àñèéà — ùþêìäàð Ôèðîíóí àðâàäû.
Çöáåéäÿ — Àááàñèëÿð õÿëèôÿëÿðèíäÿí Ùàðóí-ÿð-Ðÿøèäèí àðâàäû.
Ñÿù. 207.
Áó éîñóí áàñìûø îëàí Ðóéèíäåæè,
Òóòìàüà ìÿí ùÿôòõàíû ñå÷ìèøÿì.
Áó áåéòäÿ “Øàùíàìÿ” äàñòàíëàðûíäàí Èñôÿíäèéàðûí éåääè òèëñèì ñûíäûðûá,
Ðóéèíäåæ ãàëàñûíà ÷àòìàñû õàòûðëàíûð. Õàãàíè þçöíö ãÿùðÿìàí Èñôÿíäèéàðà
áÿíçÿäÿðÿê, éåääè òèëñèì ñûíäûðûá, åøã ãàëàñûíû ôÿòù åòäèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 207.
Òÿêúÿ Áèëãåéñè-çàìàíû ñå÷ìèøÿì.
Áó ìèñðàäà Øèðâàíøàùûí áàúûñû Èñìÿòÿääèíè ìÿøùóð “Ñöëåéìàí âÿ Áèë-
ãåéñ” äàñòàíûíäà ýþçÿëëèéè òÿðèôëÿíÿí Áèëãåéñëÿ òóòóøäóðóá, îíó þç çÿìàíÿñè-
íèí Áèëãåéñè àäëàíäûðûð. Ñîíðà “Èñìÿòÿääèíÿ Ìÿðéÿì (Èñàíûí àíàñû) ùþêìö
âàð” äåäèêäÿ îíó äàùà äà éöêñÿéÿ ãàëäûðûð.
Ñÿù. 208.
Ìÿíçèëè÷èí Ôÿðãÿäàíû ñå÷ìèøÿì.
Ôÿðãÿäàí — ñÿùÿðÿ éàõûí öôöãäÿ ýþðöíÿí úöò, ïàðëàã óëäóçà äåéèëèð. Õà-
ãàíè áó ìèñðàäà Èñìÿòÿääèíèí ìÿãàìûíû àñèìàíà éöêñÿëäèð.
Ñÿù. 209.
Òÿçàäû áîøëàäû äþðä òÿá, áèðëÿøèá ãàëäû.
Áó ìèñðàäà äþðä òÿá — äþðä öíñöðÿ èøàðÿäèð. Øàèð äåéèð: øàùûí ÿäàëÿòè
ñàéÿñèíäÿ öíñöðëÿð àðàñûíäà îëàí çèääèééÿò àðàäàí ãàëõäû.
Ñÿù. 209.
Éÿãèí Õöòÿíäÿêè éÿáðóù áèòêèñè äèë à÷àð,
Éàõûí çàìàíäà î, Âÿãâàã àüàúûòÿê äàíûøàð.

616
 Îðòà ÿñðäÿ Âÿãâàã àäëû úÿçèðÿäÿ áèð àüàú îëìóø êè, î êöëÿê ÿñÿíäÿ äà-
íûøûüà áÿíçÿð ñÿñ ÷ûõàðàðìûø. Ùÿìèí àüàú äà Âÿãâàã àäëàíìûøäûð.
Áåéòèí ìÿíàñû: øàùûí ÿäàëÿòè ñàéÿñèíäÿ Õóòÿí øÿùÿðèíäÿ (×èíäÿäèð) áèòÿí
éÿáðóù àäëû îò áåëÿ Âÿãâàã àüàúû êèìè äèë à÷àð.
Ñÿù. 210.
Ýþðöíúÿ ñÿíäÿêè Ïÿðâèí ãûðàí îõó, ùÿòìÿí,
Áÿíàò-íÿø àëàð, ãîðõàðàã, òÿëàã ýþéäÿí.
Ïÿðâèí — (Ñöðÿééà) êè÷èê óëäóç òîïëóñó.
Âÿíàò-íÿø — Øèìàë ãöòáöíäÿ 7 áàúû àäëàíàí óëäóçëàð.
Ñÿù. 210.
Ãèäàü îõó ó÷àð èêÿí ñÿíèí êàìàíûíäàí,
Ãèäàüà ÿêñ-ñÿäàñû ÷àòàð äàð öñòÿ ùàìàí.
Ãèäàü — Ãûï÷àã ÷þëöíäÿ áèð äàüûí àäûäûð. Ñèâðè îõëàðû áóðàäàí ýÿòèðìèøëÿð.
Áåéòäÿ øàùûí ñÿððàñò îõ àòìàñû òÿðèôëÿíèð.
Ñÿù. 210.
Áàøûíäà ÷ÿòðè òóòóá “Úàÿ Íÿñðóëëàù”û çÿôÿð.
Ìèñðàíûí ìÿíàñû: Çÿôÿð îíóí áàøû öñòöíäÿ ãàëèáèééÿò áàéðàüû òóòìóøäóð.
“Úàÿ Íÿñðóëëàù” — Ýÿëäè Àëëàùûí êþìÿéèëÿ ãàëèá îëàí.
Ñÿù. 211.
Î íöêòÿëÿð êè, äöøÿð íÿçìèìÿ äÿãèã, ïàðëàã,
Éÿãèí êè, ñèððèíè áèëìÿç “ßáó ßëè Äÿããàã”.
Øåéõ ÿáó ßëè Äÿããàã Ùÿñÿí èáí Ìÿùÿììÿä — ìÿøùóð Ñóôè øàèðëÿðäÿí áèðè
îëóá, íèøàáóðëóäóð. Ãÿçíÿâèëÿð äþâðöíäÿ (IX-X) éàøàéûá. Ùèúðè 405-úè èëäÿ
âÿôàò åòìèøäèð.
Ñÿù. 211.
Éÿìàê èëÿ Éàëàãû òÿðèô åéëÿéèì íåúÿ ìÿí?
Éÿìàê âÿ Éàëàã — òöðê øàùëàðûíûí àäëàðûäûð.
Ñÿù. 212.
ßëàú ýþçëÿìÿðÿì ÷öíêè Èáí-Èñùàããäàí.
Èáí Èñùàãã — ìÿøùóð òÿáèá Ùöñåéí èáí Èñùàããà èøàðÿäèð (IX ÿñð).
Ñÿù. 213.
Õèäìÿòèíÿ ÷àòàí äÿìäÿ éàðàøàðìû Ìÿñèùàéÿ,
Áóðàõñûí þç äîíóçóíó áèð ýöí Ìÿñúèäè-ßãñàéÿ?
Ìÿñèùà — Èñà ïåéüÿìáÿð. Ìÿñúèäè-ßãñà — Áåéòöë-ìöãÿääÿñ (Éåðóñÿëèì).
Ñÿù. 214.
Çÿðëè ãûëûíúëà Ýöíÿø Àé ñèïÿðèíÿ âóðóá,
Òèêäè äàðûí ÷èéíèíÿ þç ÿëè èëÿ üèéàð.
617
 Ýèéàð — éÿùóäèëÿðèí þç öñòöíëöêëÿðèíè ýþñòÿðìÿê ö÷öí ÷èéèíëÿðèíÿ òèê-
äèêëÿðè ñàðû ïàð÷àéà äåéèëèð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Ýöíÿø þç çÿðëè øöàëàðû èëÿ Àéûí ãàëõàíûíà (öçöíÿ) ñàðû
ðÿíý âóðóá, äàüûí çèðâÿñèíè èøûãëàíäûðäû.
Ñÿù. 214.
Îëäó Ñÿìàê òóòäóüó íèçÿ ÿëèëÿ ãÿëÿì,
Îëäó áó ÿëëÿ Èðÿì ÷åøìÿëè áèð ëàëÿçàð.
Ñÿìàê — Àñòðîëîýèéàäà ÿëèíäÿ íèçÿ òóòàí ôÿëÿê ñóðÿòëÿðèíäÿíäèð (óëäóç-
äóð). Èðÿì — áàü (áåùèøò).
Áåéòèí ìÿíàñû: Ôÿëÿéèí íèçÿíè ãÿëÿìÿ äþâäÿðÿí óëäóçó éåð öçöíäÿ
áåùèøò éàðàòäû.
Ñÿù. 214.
Àñÿô èêÿí, âåð ÿëèí Ùàòÿì åäèáäèð ñÿíè.
ßùíÿô èêÿí, ñþçëÿðèí Ñþùáàíû õàòûðëàäàð.
Àñÿô — ìÿøùóð Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí àüûëëû âÿçèðè. Ùàòÿì — ñÿõàâÿòäÿ
ìÿøùóð ÿðÿá äþâëÿòëèñè. ßùíÿô èáí Ãåéñ – àüûëëû, ìöäðèê àëèì Ñþùáàí èáí Âàèë
— ôÿñàùÿò âÿ áÿëàüÿòäÿ ìÿøùóð àëèì.
Ñÿù. 214.
Áÿõøèøè Õàëèä êèìè ùÿäñèç îëàí Éÿùéàñàí,
Úÿôÿð èêÿí, îëìóñàí ðÿéäÿ Ùàðóíøöàð.
Éÿùéà èáí Õàëèä âÿ îíóí îüëó Úÿôÿð ÿëèà÷ûãëûã âÿ ðÿùìäèëëèêäÿ, Ùàðóí èñÿ
ìöðöââÿòäÿ àä ÷ûõàðàí ýþðêÿìëè ÿðÿá áàø÷ûëàðûäûð. Õàãàíè âÿçèð Çåéíÿääèíè
éóõàðûäà àäëàðû ÷ÿêèëÿí ìÿøùóð øÿõñëÿðÿ îõøàäûð.
Ñÿù. 215.
Ñöíáöëÿíèí ÷ÿðõäÿ éàíäû ôÿðÿù õûðìàíû,
Êþ÷äö Ýöíÿø Ìèçàíà, òàïäû î éåðäÿ ãÿðàð.
Ñöíáöëÿ — Àñòðîëîýèéà åëìèíäÿ àëòûíúû áöðú. Ìèçàí — éåääèíúè áöðúäöð.
Ýöíÿø Ñöíáöëÿ áöðúöíäÿ îëàðêÿí áàùàð, Ìèçàí áöðúöíäÿ îëàíäà ïàéûç îëóð.
Áåéòèí ìÿíàñû: áàùàð êå÷äè, ïàéûç ýÿëäè.
Ñÿù.215.
Ýþéëÿðèí çÿð ïàð÷àñû ÷àòäû Òÿðÿçèéÿ ÷öí,
Ýåúÿéëÿ ýöíäöç áó äÿì þë÷öäÿ áèð îëäóëàð.
Éÿíè Ýöíÿø Òÿðÿçè (Ìèçàí) áöð÷öíÿ äàõèë îëäóãäà ýåúÿ-ýöíäöç áÿðàáÿð
îëäó, ïàéûç áàøëàäû.
Ñÿù. 216.
Þëêÿäÿ ãîéäó íèçàì, äèíÿ åäèð åùòèðàì,
Òàáå îëóáäóð îíà þëêÿäÿ ïÿíúö ÷àùàð.
Ïÿíú — áåø ùèññ. ×ÿùàð — äþðä öíñöð.

618
 Áåéòèí ìÿíàñû: Âÿçèð (Çåéíÿääèí) þëêÿäÿ íèçàì-èíòèçàì éàðàäàðàã,
ùèññëÿðèíè àüëûíà òàáå åòìèøäèð.
Ñÿù. 216.
Òóñäà äîüóëìóø Ùÿñÿí àëÿìÿ ñÿñ ñàëñà äà,
Èíäè äÿ ñÿí îëìóñàí àëÿì ö÷öí èôòèõàð.
Ñÿëúóã Ìÿëèêøàùûí âÿçèðè Íèçàìöëìöëê àäû èëÿ ìÿøùóð îëàí Ùÿñÿí èáí ßëè
þç èäðàêû èëÿ áöòöí Øÿðãäÿ àä ãàçàíìûøäû. Õàãàíè ìÿäù åòäèéè âÿçèð Çåéíÿä-
äèíè ùÿìèí Íèçàìöëìöëêäÿí öñòöí òóòóð.
Ñÿù. 216.
Ìèñðèí ÿçèçè îëàð úàù-úÿëàëûíëà õàð.
“Éóñèô âÿ Çöëåéõà” äàñòàíûíäà Ìèñèð ïàäèøàùû Ìèñðèí ÿçèçè äåéÿ éàä
åäèëìèøäèð.
Ñÿù. 218.
Îëäó ïèéàäà êþíöë, ñÿáð åéëÿ îëñóí âÿçèð,
Òà êå÷ÿ áèëñèí áó äÿì éåääè ÷ÿòèí ìÿâàíû.
Õàãàíè áó áåéòäÿ þçöíö øàùìàò îéóíóíäà îëàí ïèéàäàéà áÿíçÿäèð. Éåääè
÷ÿòèí õàíÿíè êå÷äèêäÿí ñîíðà âÿçèðÿ ÷åâðèëÿúÿéèíè, éÿíè, ìàíåÿëÿðÿ ãàëèá ýÿ-
ëÿðÿê, ãöäðÿòëè øàèð îëàúàüûíû áèëäèðèð.
Ñÿù. 219.
Þíäÿ ýåäèð òÿáèíèí Úþâçàñû äàèì îíóí,
Òàëå èñÿ àðõàäà íÿùñ Ñÿðÿòàíûäûð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Õàãàíèíèí òÿáè Úþâçà êèìè éöêñÿê îëäóüó ùàëäà, áÿõòè
(òàëåéè) Õÿð÷ÿíý (Ñÿðÿòàí) áöðúö êèìè ýåðè ãàëûð (àë÷àãäàäûð).
Ñÿù. 219.
Øåéõè-ìöùÿíäèñ ëÿãÿá, øþùðÿòè — Íÿúúàð ßëè,
Àçÿðèí, Èãëèäèñèí óñòàäû, áöðùàíûäûð.
Õàãàíè àòàñû Íÿúúàð ßëèíè þç ñÿíÿòèíèí ìöùÿíäèñè àäëàíäûðûð, Èáðàùèì
ïåéüÿìáÿðèí àòàñû ìÿøùóð Íÿúúàð Àçÿðäÿí âÿ éóíàí ùÿíäÿñÿ àëèìè Èãëèäèñäÿí
(Åâêëèä-åðàäàí ÿââÿë III ÿñð) öñòöí òóòóð.
Ñÿù. 220.
Îëäó Òóüàíøàù ìÿíÿ, Àëòóí àíàìäûð ìÿíèì,
Ìÿí äÿ îíóí Ñîíãóðó, úàíûì îíóí úàíûäûð.
Õàãàíè áóðàäà àòàñûíû ñÿëúóã øàùëàðûíäàí Òóüàíøàùà, (Èáí Àëï Àðñëàí — XI
ÿñð), àíàñûíû øàù àðâàäû Àëòóíà, þçöíö èñÿ ñîíãóðà (õèäìÿò÷èéÿ) áÿðàáÿð òóòóð.
Ñÿù. 222.
Ôÿíà Êÿðõèíè òÿðê åòìÿê, áÿãà Áàüäàäûíà ýåòìÿê.
Êÿðõè — Áàüäàä éàõûíëûüûíäà ãÿñÿáÿ àäûäûð.
619
 Ñÿù. 222.
Òóòóáäóð éîëëàðû úàäó, ýÿðÿê ÿëäÿ ÿñà ýåòìÿê.
Áóðàäà Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí ÿæäàùàéà ÷åâðèëÿí ÿñàñûíà èøàðÿ åäèëèð êè,
îíóíëà Ìóñà ñåùðêàðëàðû ìÿüëóá åòìèøäèð.
Ñÿù. 223.
Ãàëûá ùåéðÿò ãóéóñóíäà — õèëàñêàð àõòàðûðñàí ñÿí,
ßëèíäÿ èï, äóðóáäóð î, éàäà ñàëñàí, êèôàéÿòäèð.
Áó áåéòäÿ Õàãàíè åéùàìëà “Øàùíàìÿ” äàñòàíûíäà ãóéóéà ñàëûíìûø Áèé-
æÿíè, Ðöñòÿìèí èï ñàëëàéûá, îíó ÷ûõàðìàñûíû áèëäèðèð. Éÿíè: ùÿð èøäÿ öìèäëè
îëìàã ëàçûìäûð.
Ñÿù. 223.
Îíóí áàéðàüû öñòöíäÿ éàçûëìûøäû “Ðÿñóëÿëëàù”,
Î ãóðäó “Ëà èëàùÿ” ãÿñðèíäÿ “èëëà”íû, ÿëáÿòòÿ.
Áó âÿ áóíäàí ñîíðà ýÿëÿí áåéòëÿðäÿ Õàãàíè Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðè
ìÿäù åäÿðÿê, îíóí Àëëàùûí åë÷èñè (Ðÿñóëó) âÿ äèëèíäÿ “Àëëàùäàí áàøãà Àëëàù
éîõäóð” øöàðû îëäóüóíó íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð. Ñîíðàêû áåéòäÿ: “Òÿáàðÿêà”, “Ñöá-
ùàíÿ”, “Ëÿèìðÿê” — “ãóðàí” àéÿëÿðèíÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 223.
Ýþéÿð÷èí ïÿðäÿéÿ äþíäö, áóëóä ñàëäû îíà êþëýÿ,
Áó áèð îëìóø ùÿãèãÿòäèð, âåðèá áàø âÿãòè-ùèúðÿòäÿ.
Ïåéüÿìáÿð äöøìÿíëÿðäÿí åùòèéàò åäèá, Ìÿêêÿäÿí Ìÿäèíÿéÿ êþ÷ÿí
çàìàí ýþéÿð÷èíëÿðèí àü ïÿðäÿéÿ ÷åâðèëÿðÿê, îíó ýèçëÿòäèéèíÿ âÿ áóëóäóí îíó
äóìàíà áöðöéöá, ýþðöíìÿç åòäèéèíÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 223.
Îíà äþðä úàíèøèí îëìóø, õèëàôÿò òàõòûíà ÷ûõìûø,
Éåðè âàðäûð, Íÿñèðÿääèí îòóðñóí î õèëàôÿòäÿ.
Ïåéüÿìáÿðèí äþðä úàíèøèíè — îíóí âÿôàòûíäàí ñîíðà ùþêìðàí îëàí äþðä
áþéöê õÿëèôÿéÿ (Õöëÿôàé-å Ðàøèäèí) — ßáóáÿêð, Þìÿð, Îñìàí âÿ ßëèéÿ
èøàðÿäèð.
Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, îíóí ìÿäù åòäèéè ßáó Èñùàãã Íÿñèðÿääèí Èá-
ðàùèì äÿ áåëÿ áþéöê õÿëèôÿëÿð ñÿâèééÿñèíäÿ ùþðìÿòÿ ìàëèêäèð.
Ñÿù. 224.
Áÿëè, Èáðàùèìèí ìþúöçëÿ èìàíû îëàí éåðäÿ
Ñàëà áèëìÿç îíó óëäóçëà áöò, éîõäóð î èìêàí äà.
Ìÿêêÿäÿ áöòëÿðè ñûíäûðàí Èáðàùèì ïåéüÿìáÿð ìþúöç ñàùèáè îëóá, îääà
éàíìàìûøäû. Õàãàíè ìÿäù åòäèéè ßáó Èñùàãã Íÿñèðÿääèí Èáðàùèìè äÿ áåëÿ
êÿðàìÿò ñàùèáè ùåñàá åòìèøäèð.
620
 Ñÿù. 224.
Áèðè ÷îõ èñòÿäè ôèëëÿ äàüûòñûí Êÿáÿíè, àíúàã,
Îíó ãóøëàð äàøà áàñäû, éåðè äóçÿõäèð ÿëàí äà.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Êÿáÿíè äàüûòìàã ö÷öí ôèëëÿ ùöúóì åäÿí äèíñèçèí
áàøûíà ñàéñûç-ùåñàáñûç ãàðàíãóøëàð äèìäèêëÿðèíäÿ äàø ýÿòèðèá,òþêìöø âÿ
Êÿáÿíè ùöúóìäàí õèëàñ åòìèøëÿð.
Ñÿù. 224.
Òþêÿ òÿíãèä îäóí ùÿðýàù ïàõûëëàð áèð êÿñèí öñòÿ,
Åøèòñÿ Èáðàùèì àäûí, î àòÿø äÿ äóðàð éàíäà.
Áóðàäà Õàãàíè þçöíöí ìÿäù åòäèéè Íÿñèðÿääèí Èáðàùèìè ìþúöçÿ
ýþñòÿðèá, îääà éàíìàéàí Èáðàùèì ïåéüÿìáÿðëÿ ìöãàéèñÿ åäèð.
Ñÿù. 224.
Èíàí, ÿñëè ñÿàäÿòäèð áó òàëåäÿ îëà èíñàí,
Áóíó òÿñäèã åäÿð Èäðèñ, ÿýÿð îëñà áó äþâðàíäà.
Èäðèñ — þç åëìè êÿøôëÿðèëÿ ìÿøùóð îëàí ïåéüÿìáÿðäèð. Ãÿäèì åëì
òàðèõèíäÿ áÿçÿí îíó ìÿøùóð àëèì Ùåðìåñëÿ åéíè ùåñàá åäèðëÿð.
Áóðàäà Õàãàíè ìÿäù åòäèéè ßáó Èñùàãã Íÿñèðÿääèí Èáðàùèìèí áþéöê àëèì
îëäóüóíà èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 225.
Î äþâëÿò êè, ñÿíèí âàðäûð, éàíàð Èñêÿíäÿðèí áàüðû,
Êöëÿ äþíìÿçìè Éÿúóúóí úàíû, àéà, áó àòÿøäÿí.
Èñêÿíäÿð Çöëãÿðíåéí þçöíöí ùÿðáè ñÿôÿðè çàìàíû áîéëàðû ãûñà çöëìêàð
Éÿúóú (âÿ Ìÿúóú) àäëàíàí òàéôàéà ãàëèá ýÿëèá, îíëàðû îäëàìûøäûð.
Õàãàíè ìÿäù åòäèéè ßáó Èñùàããû Èñêÿíäÿðäÿí äÿ öñòöí, ãöäðÿòëè ýþñòÿðìÿê
èñòÿìèøäèð.
Ñÿù. 225.
Õûçûð Áàüäàä ÷åøìÿñèíäÿí ñó è÷èá,
Ùÿì äÿ Ìóñà íóðó Áàüäàääàí êå÷èá.
Øàèð Áàüäàäûí ñóéóíó àáè-ùÿéàòà áÿðàáÿð òóòóð. Ìóñàíûí Òóð äàüûâäà
ýþðäöéö íóðóí äà Áàüäàääàí êå÷äèéíè áèëäèðèð (ìöáàëèüÿëè òÿðèô).
Ñÿù. 225.
Äÿúëÿ ýþâñÿð, Êÿðõ èñÿ úÿííÿò áèçÿ,
Õîø ùàâà Òóáàñûäûð íåìÿò áèçÿ.
Äÿúëÿ Áàüäàääàí êå÷ÿí áþéöê ÷àéäûð, áóðàäà î áåùèøòäÿ àõàí Êþâñÿð
ñóéóíà ìöãàáèë òóòóëóð. Áàüäàäûí éàõûíëûüûíäà îëàí Êÿðõè øàèð ÿñèë úÿííÿò ùåñàá
åäèð êè, îíóí õîø ùàâàñû úÿííÿòäÿ áèòÿí Òóáà àüàúûíûí ðàéèùÿñèíÿ áÿíçÿäèëèð.
Ñÿù. 226.
Áàüäàäûí “áà” ùÿðôè ýþðñÿíñÿ ÿýÿð,
Ìèñð “ìèì”è “âÿñë ÿëèôè”òÿê èòÿð.
621
 “Âÿñë ÿëèôè” ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà èêè ñþçö áèðëÿøäèðèá, ëàêèí, îõóíìàéàí “ÿëèô”ÿ
äåéèëèð. Ìÿñÿëÿí ßáäöëêÿðèì ñþçöíöí îðòàñûíäà äóðàí “ÿëèô” êèìè.
Ìèñð ñþçöíöí áèðèíúè “ìèì” ùÿðôè ýþðöíìÿç îëñà, ìÿíàñû èòÿð.
Øàèð áóíóíëà Áàüäàäû Ìèñèðäÿí öñòöí òóòóð.
Ñÿù. 228.
Ó÷ìàüà àëäû îõóì îíäàí ëÿëÿê.
Îõóí êàìàíäàí ÷ûõûá, ùÿäÿôÿ äöç ýåòìÿñè ö÷öí îíóí àðäûíà ãóø ëÿëÿéè
òàõûðëàð.
Ìÿíàñû: î ìÿíÿ êþìÿê åòäè.
Ñÿù. 228.
Ãÿññÿ îõøàòäû ìÿíè áàüäàäëûëàð.
Ãÿññ — ßáó Þìÿð ßùìÿä èáí ßùìÿä — XI ÿñðèí ìÿøùóð ÿðÿá øàèðèäèð.
Ñÿù. 230.
Åé àëÿìèí ïàðëàã íóðó, ñÿí Ìÿñèùèí ùÿìäÿìèñÿí.
Ìÿñèù — Èñà ïåéüÿìáÿð, äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ îíóí ìÿñêÿíè äþðäöíúö ôÿëÿê,
éÿíè Ýöíÿø îëàí ýþéäÿäèð.
Áóíà ýþðÿ äÿ Õàãàíè Ýöíÿøè Èñàíûí ùÿìäÿìè àäëàíäûðûð.
Ñÿù. 230.
Åé “ßððÿùìàí” ñóðÿñèíÿ ùöñíö èëÿ òèìñàë îëàí.
“ßððÿùìàí” “Ãóðàí”ûí 55-úè ñóðÿñè îëóá, ðÿùìäèëëèéÿ òÿáèð îëóíóð. Õàãàíè
áó âàñèòÿ èëÿ ìÿäù åòäèéè øÿõñèí ðÿùìëè îëäóüóíó íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð.
Ñÿù. 233.
Áÿëè, áó òÿõò ùÿì ôÿëÿêäèð, ùÿì äÿ êè, úÿííÿò áàüû,
Ùÿì Èñàíûí ìÿñêÿíèäèð, ùÿì Èäðèñèí éàòàüû.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Èñàíûí ìÿñêÿíè äþðäöíúö ýþé (ôÿëÿê), Ýöíÿø ìÿíçèëè
ùåñàá åäèëèð. Ýóéà Èñà ýþéÿ, Àëëàùûí (“àòàñûíûí”) éàíûíà óúàíäà àíàñû Ìÿðéÿ-
ìèí èéíÿñè îíóí äþøöíäÿ îëäóüó ö÷öí äþðäöíúö ýþéäÿ èëèøèá ãàëìûøäûð.
Èäðèñ ïåéüÿìáÿð èñÿ ùÿëÿ þëìÿìèø ýóéà, úÿííÿòÿ ýåäèá, ãàéûòìûøäûð.
Áóðàäà ìÿäù åäèëÿí ßëàÿääèíèí òàõòû øÿðàôÿòäÿ, ìöáàëèüÿ öñóëó èëÿ,
äþðäöíúö ýþéÿ — Ýöíÿøÿ, ùÿì äÿ úÿííÿòÿ ìöãàáèë òóòóëìóøäóð.
Ñÿù. 233.
Î ñÿõàâÿò Àüðûñûäûð, Íóù ýÿìèñè äàéàíàð,
Òóð äàüûäûð, ÷èñêèíèíäÿí Íèë äÿðéàñû éàðàíàð.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ ýóéà äöíéàíû ñó áàñàíäàí ñîíðà, Íóù ïåéüÿìáÿðèí
ýÿìèñè Àüðû äàüûíäà îòóðìóøäóð.
Òóð äàüû — Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí Àëëàù èëÿ äàíûøäûüû Òóðè-Ñèíàéà èøàðÿäèð.
Áåéòäÿ òÿðèô åäèëÿíèí ñÿõàâÿòè, ÿëèà÷ûãëûüû ìÿäù åäèëèð.
622
 Ñÿù. 235.
Çÿìàíÿíèí Úàùèçèäèð ßëàÿääèí àøèêàð.
Úàùèç — ìÿøùóð “ßë áÿéàí âÿò-Òÿáéèí” àäëû ÿñÿðèí ìöÿëëèôè îëóá, ÷îõ
ôÿñàùÿòëÿ äàíûøàðìûø (IX ÿñð). Îíóí ìöðèäëÿðè þçëÿðèíè “Úàùèçèééÿ” òÿðèãÿòèíÿ
ìÿíñóá ùåñàá åòìèøëÿð.
Ñÿù. 237.
Ãàí àõàíäà ýþçöìäÿí, ìÿøã øàøûðäû áó ãàí,
Äåäèì: íåúÿ äîüóëóð ùèíäëèäÿí áèð ñëàâéàí?
Ùèíäëè — ãàðà ýþç.
Ñëàâéàí — ãàíëû ýþç éàøû.
Áóðàäà ðÿíýëÿðèí îõøàðëûüûíäàí áÿäèè èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð.
Ñÿù. 238.
Áÿëè, ýþç àüëàäûð, “ùà” ùÿðôèíÿ äþíÿðñÿ ÿýÿð.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà “Ùà” ùÿðôè èêè ýþçëö éàçûëûð.
Ñÿù. 239.
Ìÿíè Âÿòÿíäÿ èêÿí î, ÷àüûðäû èáí-úÿëà.
Èáí-úÿëà — âÿòÿíäÿí àéðû äöøÿíèí îüëó, ãÿðèá.
Ñÿù. 240.
Ýåúÿ ýåéèíäè çèðåù, áèð ìöùèá çöëìÿòäÿí,
Ñöùà ÷ûõûá, îíó äåøäè, à÷ûëäû êþêñö ùÿìÿí.
Òóòóá äà çöëìÿòè ãîâäó Õÿçèá èëÿ Ñÿëãà.
Ñöùà, Õÿçèá, Ñÿëãà — Êè÷èê Àéû áöðúö éàõûíûíäà îëàí óëäóçëàðäûð, ñÿùÿðÿ
éàõûí ýþðöíöðëÿð.
Õàãàíè ñÿùÿðèí à÷ûëäûüûíû äàí óëäóçëàðûíûí ýþðöíìÿñèëÿ áèëäèðèð.
Ñÿù. 240.
Ñþêÿíäÿ äàí, îõóäó “Âÿççöùà” õîðóç óúàäàí.
Âÿççöùà — èøûãëàíäû äåìÿêäèð. “Ãóðàí”äà “Âÿøøÿìñ âÿ çöùà” èëÿ áàøëà-
éàí ñóðÿéÿ èøàðÿäèð, éÿíè Ýöíÿø äîüäó.
Ñÿù. 243.
Ôÿçèëÿòèì ìÿíè Äàâóäòÿê åòäè ïåéüÿìáÿð,
“Çÿáóð” ãûëäû ìÿíÿ éàõøûíû, ïèñè ÿçáÿð.
Äàâóä — ýþçÿë ñÿñè îëàí ïåéüÿìáÿðäèð. Êëàññèê ÿäÿáèééàòäà Ëÿùíè-Äà-
âóä (Äàâóäóí ñÿñè) õîø ñÿñÿ ìèñàë îëàðàã ýþñòÿðèëèð. “Çÿáóð” (âÿ éà “Ìÿ-
çàìèð”) Äàâóä ïåéüÿìáÿðÿ íàçèë îëàí ìöãÿääÿñ êèòàá.
Ñÿù. 243.
Ôÿçèëÿòèìëÿ úàùàíäà òàíûíìûøàì “ßôçÿë”
Áó ôÿçëè áÿõø ãûëûáäûð õóäàéè-ÿççÿ âÿ úÿë.
623
 Áèðèíúè ìèñðàäà “ßôçÿë” ñþçö áóðàäà èêè ìÿíà âåðèð:
1. Õàãàíèíèí þç ëÿãÿáè (ßôçÿëÿääèí). 2. Ôÿçèëÿòëè. Õóäàéè-ÿççÿ âÿ úÿë —
ÿçèç âÿ úàëàë ñàùèáè — Àëëàù.
Ñÿù. 243.
Òóòàð ÿëèìè ìÿãàìû óúà Úÿëàëÿääèí.
Èðàãäà äèí áàø÷ûñû èìàì Úÿëàëÿääèí Õàâÿðèéÿ (Èñôàùàíèéÿ) èøàðÿäèð. Î,
øàèðè çàìàíûí õÿëèôÿñè ßë-Ìöãòÿôèáèëëàùûí éàíûíà àïàðûá, îíà òÿãäèì åòìèøäèð.
Ñÿù.246.
Î, Íóùäóð, îíäà Úóäè äàüû ëÿéàãÿòè âàð.
Íóù ïåéüÿìáÿð çàìàíû äöíéàíû ñó áàñäûãäà, î þç òÿðÿôäàðëàðûíû ýÿìè-
ñèíÿ òîïëàéûá, ãÿðã îëìàãäàí õèëàñ åòìèø, ñó àøàüû åíÿíäÿ Íóùóí ýÿìèñè ýóéà
Àüðûäàüûí éöêñÿê çèðâÿëÿðèíäÿí áèðè îëàí Úóäè äàüûíà îòóðìóøäóð.
Ñÿù. 246.
Ìÿýÿð ýþðöáäöð îíó Òóðäà Êÿëèìóëëàù,
Ùÿðà äàüûíäàí îâóíëà åíèá Ùÿáèáóëëàù.
Êÿëèìóëëàù — Ìóñà ïåéüÿìáÿð (Àëëàùëà äàíûøàí).
Ùÿáèáóëëàù — Èáðàùèì ïåéüÿìáÿðÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 248.
Áàõ, íåúÿ ýþð ùàëãàëàíìûø äàìÿíèìäÿ ÿæäàùà,
Ãîðõóðàì, òÿðïÿíñÿì, àýàù îëñóí ùåéâàíûì ìÿíèì.
Äàìÿí — ÿòÿê, ÿæäàùà – áóðàäà çÿíúèð äåìÿêäèð.
Ñÿù. 248.
Ãîðõìàñûí òà ýþçëÿðèìèí íÿííèñèíäÿ úöò óøàã,
ßæäàùàíû ýèçëÿäÿð ùÿð àí áó äàìàíûì ìÿíèì.
Éÿíè áÿáÿêëÿðèì áó úàíûìû öçÿí çÿíúèðëÿðè ýþðìÿñèí äåéÿ, îíëàðû
ÿòÿêëÿðèìëÿ þðòöðÿì.
Ñÿù. 248.
Áîéíóìà Çþùùàê èëàíû ñàëäû àùÿíýÿð áó ýöí,
×öí Ôèðèäóí õÿçíÿñèäèð ÿãëö öðôàíûì ìÿíèì.
Õàãàíè áóðàäà Çþùùàê èëàíû äåäèêäÿ, áîéíóíäàêû çÿíúèðè íÿçÿðäÿ òóòóð;
éÿíè: áÿäÿíèì äÿìèð çÿíúèðëè îëñà äà, ðóùóí åëì õÿçèíÿñèäèð.
Ñÿù. 249.
Ýèçëÿäÿð Õàðà äàüûíû ðÿõòè-ÿëâàíûì ìÿíèì.
Õàðà äàüû — ÷àõìàã äàøû êèìè áÿðê ãàéàëàðû îëàí äàüäûð; ðÿõòèÿëâàí —
ðÿíýáÿðÿíý (õàðà) ïàëòàð äåìÿêäèð.
Ìèñðàíûí ìÿíàñû: ùÿáñõàíàíûí äàø äþøÿìÿñèíè ÿéíèìäÿêè ïàëòàð þðòöð,
éÿíè: ìÿí ãóðó éåðäÿ éàòûðàì.
624
 Ñÿù. 249.
Ãöòáòÿê ñàõëàð ìÿíè ÷àðìûõ äÿéèøìÿç íþãòÿäÿ,
Áó Çöùÿëñèìà èêè Ìÿððèõ çÿíÿá-ñàíûì ìÿíèì.
Çöùÿë âÿ Ìÿððèõ óëäóç àäëàðûäûð. Çÿíÿá—áóõîâ äåìÿêäèð.
Áåéòèí ìÿíàñû: ùÿáñõàíàíûí áèð êöíúöíäÿéÿì, èêè áóõîâëà ÷àðìûõà
÷ÿêèëìèø êèìèéÿì.
Ñÿù. 249.
Áó äÿìèð êöðñöäÿ îëúàã ñàãè-ëÿðçàíûì ìÿíèì.
Ñàãè-ëÿðçàíûì – òèòðÿéÿí ãîë-ãû÷ûì äåìÿêäèð.
Ñÿù. 250.
“Çÿð” ñþçöíäÿ èêè ùÿðô, âàð ãîâóøìàç ùå÷ çàìàí
ßðÿá ÿëèôáàñû èëÿ “çÿð” ñþçö øÿêëèíäÿ áèðè-áèðèíÿ áèòèøìÿéÿí èêè ùÿðôëÿ
éàçûëûð.
Õàãàíè äåéèð: ìÿíàñû ãûçûë îëàí áó èêè ùÿðôèí þçö áèðè-áèðèëÿ áèðëÿøìèð, î
ùàëäà ìÿíèì ãÿëáèì îíóíëà íåúÿ áèðëÿøÿ áèëÿð?
Ñÿù. 251.
Ôÿãð áÿòíèíäÿ éåòèøäèì, íèòã ÿëè îëäó ìàìàì.
Éÿíè éîõñóëëàðëà êå÷èíäèì, éàëíûç äèëèìëÿ ùÿéàòûìû òÿìèí åòäèì.
Ñÿù. 252.
Áàõ, ÿëèì — Úþâçà, ãÿëÿì — Ùóò îëäó, ìÿíà — Ñöíáöëÿ
Ñöíáöë Ùóòäàí äîüàð, Úþâçà — ãÿëÿìäàíûì ìÿíèì.
Úþâçà — ßêèçëÿð áöðúö; Ùóò — Áàëûã áöðúö; Ñöíáöëÿ — Áàêèðÿ ãûç áöðúöäöð.
ßëèì — Úþâçà: ÿëèìäÿ îõ âàð (Úþâçàíûí ñóðÿòèíÿ; èøàðÿäèð); ãÿëÿì — ùóò: ãÿ-
ëÿìèì (áàëûã ñóäà îëàí êèìè) ìóðÿêêÿáäÿäèð; ìÿíà — Ñöíáöëÿ: éÿíè — éàç-
äûãëàðûì (ùÿëÿ ùå÷ êÿñèí éàðàòìàäûüû) áàêèðÿ ÿñÿðëÿðäèð. Ñöíáöëÿ Ùóòäàí
äîüàð: ãÿëÿìèìäÿí áàêèðÿ (åøèäèëìÿìèø) øåèðëÿð ÷ûõàð.
Ñÿù. 252.
Éåääè þëêÿäÿ éàçàðñà êèìñÿ èêè áåéòèìè,
Êàôÿðÿì, Äàðöë-Ãÿìàìÿ — äþðöë-èìàíûì ìÿíèì.
Äàðöë-Ãÿìàìÿ — Ãÿìàìÿ àäëû áèð àðâàäûí Éåðóñÿëèìäÿ òèêäèðäèéè
êèëñÿäèð åéíè çàìàíäà, ãÿìàìà-çèáèë, äàðöë-ãÿìàìÿ çèáèëëèê ìÿíàñûíû âåðèð.
Õàãàíè äåéèð: äöíéàäà ìÿíèì êèìè ÿñÿð éàçà áèëÿí îëñà, ãîé ìÿíèì
ìÿñúèäèí êèëñÿ (éàõóä çèáèëõàíà) îëñóí.
Ñÿù. 252.
Áó-Ëÿùÿáëÿðëÿ äþéöøìÿêäÿí íÿ ãîðõóì äÿùðäÿ,
Ìóñòàôàíûí ìåùðè îëìóø ÿëäÿ ãàëõàíûì ìÿíèì.
Áó-Ëÿùÿá (ßáó-Ëÿùÿá) — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí ÿìèñè âÿ åéíè
çàìàíäà äöøìÿíè îëìóøäóð. Ìÿùÿììÿäè ÷îõ èíúèòìèø âÿ òÿùãèð åòìèøäèð.

625
 Õàãàíè äåéèð: Áó-Ëÿùÿá êèìè àë÷àã äöøìÿíëÿðëÿ äþéöøìÿêäÿí
ãîðõìóðàì, Ìÿùÿììÿäèí ýöúö ìÿíäÿäèð.
Ñÿù. 252.
Ãàñèìè-Ðÿùìÿò, ßáöëãàñûì, Ðÿñóëöëëàùäûð,
Úàíûìà, ÿãëèìÿ ñàùèá, øàíëû ñóëòàíûì ìÿíèì.
Ãàñèìè-Ðÿùìÿò, ßáóëãàñèì, Ðÿñóëöëëàù — ùÿð ö÷ö Ìÿùÿììÿäèí ëÿãÿá-
ëÿðèíäÿíäèð. Áåéòäÿ äåéèëèð: ìÿíèì éàëíûç áèð àüàì âàð êè, î äà Ìÿùÿì-
ìÿääèð.
Ñÿù. 253.
Êè, Äÿúúàëûí èøèí èøëÿð ìèíà ðÿíýëè êÿëèñà?
Ìèíà ðÿíýëè êÿëèñà — ýþé, àñèìàí äåìÿêäèð; áóðàäà çÿìàíÿ ìÿíàñûíäà
èøëÿäèëìèøäèð. Ìèñðàäà äåéèëèð: áó çÿìàíÿ àë÷àãëàðûí, éàëàí÷ûëàðûí õåéðèíÿ
ùÿðÿêÿò åäèð.
Ñÿù. 253.
Áàõ, Ìÿðéÿìèí ñàïû êèìè èêèãàòäûð áÿäÿíèì,
Èñàäàêû èéíÿ êèìè òÿêúÿäèð ãÿëáèì ìÿíèì.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ, ýþðÿ, Ìÿðéÿì Èñàíû ýþòöðöá Äÿìÿøãÿ ýåòìèø âÿ îðàäà ùÿð
èêèñè éóí ÿéèðèð, ìóçä èëÿ éàøàìûøëàð. Èñàíûí èéíÿñè — ýóéà Èñà ýþéÿ ÷ÿêèëèá,
äþðäöíúö ôÿëÿéÿ ÷àòàíäà, ìÿëÿêëÿð: — “Äöíéà ìàëûíäàí Èñàäà áèð øåé âàðìû?”
— äåéÿ îíó àõòàðìûø âÿ áèðúÿ èéíÿ èëÿ áèð ãûðûã êöïÿ òàïìûøëàð êè, áóíà ýþðÿ
îíó éóõàðû ýþéëÿðÿ áóðàõìàìûøëàð.
Õàãàíè áóðàäà þç âöúóäóíó Ìÿðéÿìèí áöêöëìöø ñàïûíà, éàëãûçëûüûíû
Èñàíûí èéíÿñèíÿ áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 253.
Ñóð êèìè íÿôÿñëÿíÿí àùëàðûìëà ùÿð ñÿùÿð.
Ìàâè äàìûí áàúàñûíäà éåðëÿøÿí õà÷ äåøèëÿð.
Ñóð — ýóéà ãèéàìÿò ýöíö þëöëÿðè äèðèëòìÿê ö÷öí Èñðàôèë àäëû ìÿëÿéèí ÷à-
ëàúàüû áîðóäóð. Èêèíúè ìèñðàäà îëàí õà÷ ñþçö åêâàòîð õÿòòè èëÿ éåð ìÿùâÿðèíèí
(îõóíóí) áèðëÿøÿðÿê, éåð êöðÿñèíèí îðòàñûíäà ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè õà÷äûð.
Ñÿù. 253.
Î äþðäöíúö ýþéäÿ Èñà Ýöíÿøëÿ ùÿìõàíàñà,
Áóíäàí íÿ ùÿçç àëà áèëÿð Èñà ãóøó — éàðàñà?
Äèíè õóðàôàòà ýþðÿ, Èñàíûí ìþúöçÿëÿðèíäÿí áèðè äÿ ïàë÷ûãäàí ãóø ãàéûðûá,
öôöðÿðÿê, îíà ùÿéàò âåðìÿñè îëìóøäóð êè, áó ãóø äà ýóéà éàðàñà èìèø.
Õàãàíè áóðàäà äåìÿê èñòÿéèð êè, éàðàñà èøûãäàí ùå÷ áèð ôàéäà àëìàäûüû
êèìè, ìÿíèì äÿ åëìèìèí, ñÿíÿòèìèí áó ãàðàíëûã çèíäàíäà ùå÷ áèð ôàéäàñû
éîõäóð.
626
 Ñÿù. 254.
Íèéÿ Èñà âÿ ãóøóíóí þçö òÿáèáè îëìóð,
Êè, î ãóøóí êîð ýþçöíÿ þçö áàüûøëàñûí íóð?
Èñàíûí ýþñòÿðäèéè ìþúöçÿëÿðäÿí áèðè äÿ àíàäàíýÿëìÿ êîðëàðûí ýþçöíö à÷à
áèëìÿñè èìèø.
Õàãàíè áóðàäà êèíàéÿ èëÿ äåéèð: êîðëàðû ìöàëèúÿ åäÿí Èñà íÿ ö÷öí þçöíöí
éàðàòäûüû ãóøóí (éàðàñàíûí) ýþçöíö à÷ìàäû?
Ñÿù. 254.
Ìÿðéÿì õóðìà àüàúûéëà ýþñòÿðìèøñÿ ìþúöçö,
Ìÿí òÿáèìèí ïàêëûüûíà øàùèä ýÿòèððÿì ñþçö.
Ìÿðéÿì Áåéòöëìöãÿääÿñäÿí ãà÷àðêÿí éîëäà Èñàíû äîüìàëû îëóð. Î,
áóðàäà áèð õóðìà àüàúûíà ñþéêÿíèð, àüàúûí äèáèíäÿí áóëàã ÷ûõûð, Èñà äîüóëóð.
Ýóéà ìÿëÿêëÿð áó áóëàüûí ñóéó èëÿ îíó éóéóðëàð. Ñîíðà Ìÿðéÿì éåíÿ ãóðó
õóðìà àüàúûíû òÿðïÿäèð, àüàúäàí òÿçÿ õóðìàëàð òþêöëöð.
Õàãàíè áöòöí áóíëàðû õàòûðëàäàðàã, äåéèð: Ìÿðéÿìèí ìþúöçÿëÿðèíÿ õóðìà
àüàúû øàùèä îëàí êèìè, ìÿíèì äÿ òÿáèìèí áàêèðÿëèéèíÿ ÿñÿðëÿðèì øàùèääèð.
Ñÿù. 254.
Íåúÿ èêè “ÿëèô” äóðàð áèð “ÿòÿíà” ñþçöíäÿ,
“Òÿí”èí î úöð äàéàíìûøàì àðõàñûíäà, þíöíäÿ.
ßðÿáúÿ éàçûëàí “ÿòÿíà” ñþçöíöí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ “ÿëèô” äóðóð.
Õàãàíè äåéèð: ìÿí äÿ áó úöð èêè “ÿëèô” êèìè “òÿí”èí äàëûíäà âÿ ãàáàüûíäà
äóðìóøàì, éÿíè, ùÿð òÿðÿôäÿí ìÿíÿ òÿíÿ èëÿ ùöúóì åäèðëÿð.
Ñÿù. 254.
Àááàñèëÿð ãàïûñûíà ýåòìÿðÿì êþìÿê ö÷öí,
Ñÿëúóãèëÿð ãàïûñûíäà èíëÿìÿðÿì áèðúÿ ýöí.
Àááàñèëÿð — Èñëàìèééÿòäÿ ÿìÿâèëÿðäÿí ñîíðà ýÿëìèø õÿëèôÿëÿð ñöëàëÿñèäèð.
Áóíëàðûí äþâðöíäÿ èñëàì þëêÿëÿðèíèí áèðëèéè éàâàø-éàâàø äàüûëàðàã
ïàð÷àëàíìûø, õÿëèôÿëèê þç ÿââÿëêè ãöäðÿòèíè èòèðìèøäèð.
Ñÿëúóãèëÿð — XI-XIII ÿñðëÿðäÿ Éàõûí Øÿðãäÿ ùàêèìèééÿò ñöðìöø ñÿëúóã
òöðêëÿðèäèð. Áóíëàðûí ÿââÿë âàùèä îëàí äþâëÿòè ñîíðàäàí ïàð÷àëàíìûø, ùàêèìëÿð
àðàñûíà òÿôðèãÿ âÿ ÿäàâÿò äöøìöøäöð.
Õàãàíè áóðàäà äåéèð: Ìÿí íÿ Àááàñèëÿðäÿí êþìÿê èñòÿéèðÿì (îíëàðûí
þçëÿðè êþìÿêñèçäèð), íÿ äÿ Ñÿëúóãèëÿðëÿ äîñò îëìàüû àðçó åäèðÿì (îíëàðûí
þçëÿðè áèðè-áèðèíÿ äöøìÿíäèðëÿð).
Ñÿù. 254.
Íÿ Àðñëàí, íÿ äÿ Áÿüðà ãàïûñûíà ýåäÿðÿì.
Àðñëàí — Ìÿëèêøàù Ñÿëúóãèíèí íÿâÿëÿðèíäÿíäèð; Èðàíäà 15 èë ùàêèìèééÿò
ñöðìöøäöð. Áÿüðà — Àðñëàíûí îüëóäóð.

627
 Ñÿù. 255.
Éóñèô éîõäóð, ãûòëûã ýöíö åëÿñèí ìÿíè òÿìèí,
Áèðäèð ìÿíèì ýþçëÿðèìäÿ Éÿùóäà, Èáí-Éàìèí.
Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Éóñèô Ìèñèðäÿ ùþêìðàíëûã åäÿðêÿí, ãîíøó ìÿìëÿêÿòëÿðÿ
áþéöê ãÿùÿòëèê äöøìöø âÿ Éóñèô îíëàðà àçóãÿ âåðìèøäèð. Éÿùóäà — Éàãóá
ïåéüÿìáÿðèí áþéöê îüëó, Éóñèôèí þýåé ãàðäàøûäûð. Èáí-Éàìèí (Áèíéàìèí) —
Éÿãóáóí êè÷èê îüëó, Éóñèôèí äîüìà ãàðäàøûäûð.
Ñÿù. 255.
ßçáÿðëÿéèá “ßëùÿìäöëëàù”, “ßëêÿùô”è, “ßððÿùìàí”û,
Ùÿì “Éàñèí”è, ùÿì “Òàñèí”è, ùÿì “Ìèì”è, ùÿì “Òàùàí”û.
“Ãóðàí” ñóðÿëÿðèäèð.
Ñÿù. 255.
Ìèãàòäàí Ùÿúúÿ ýåäèá, òÿâàô åäèá Êÿáÿíè,
Ñÿéö úöìàð èúðà åäèá, ýþðöá ÿñë ãèáëÿíè.
Ìèãàò — éåð àäûäûð; Ìÿêêÿéÿ çèéàðÿòÿ (Ùÿúúÿ) ýåäÿíëÿð áóðàäà õöñóñè
ïàëòàð (åùðàì) ýåéèðëÿð. Òÿâàô åäèá, Êÿáÿíè: Êÿáÿíèí ÿòðàôûíà äîëàíûá —
äåìÿêäèð. Úöìàð — Ìÿêêÿäÿ, Ìèíà äöçöíäÿ ãóðáàí áàéðàìûíäàí ñîíðà
çèéàðÿò÷èëÿðèí ö÷ ýöí ãàëäûüû éåðäèð.
Ñÿù. 255.
Éÿùóäàíûí òàé-òóøóäóð äöøìÿíëÿðèì, îäóð, ìÿí,
Èñà êèìè ÷îõ ãîðõóðàì ýþçëÿíèëìÿç òÿíÿäÿí.
Éÿùóäà — Áÿíè-Èñðàèë; Ìÿðéÿìÿ âÿ Èñàéà ãÿñä åäÿí.
Ñÿù. 255.
Íÿäèð ÿìðèí, Éÿùóäàíûí ñèòÿìèíäÿí ãîðõàðàã,
Ìÿí Ñöêóáà êèëñÿñèíÿ äöøöì ÿëèíäÿí ãà÷àã.
Ñöêóáà — íÿñðàíè àáèäèäèð; ýóéà Èñà éÿùóäèëÿðèí çöëìöíäÿí ãà÷àðàã,
Ñöêóáàíûí òèêäèðäèéè êèëñÿéÿ ýåòìèø âÿ îðàäàí ýþéÿ ÷ÿêèëìèøäèð.
Ñÿù. 256.
Íàúîðìÿêëèê ùàðà, Ìÿðõàí êèëñÿñèíäÿ ìÿí ùàðà?
Áîêðàòèëÿð ãàïûñûíà ýåäèá, èñòÿéèì ÷àðà?
Íàúîðìÿêëèê — áöòõàíàäà îòóðìàüà äåéèëèð; Ìÿõðàí — êèëñÿ àäû; Áîêðàòèëÿð
— èôëèñ ùþêìäàðëàðûäûð.
Ñÿù. 256.
ßéíèìÿ áèð ÷óõà ýåéèì, îðàäà “ìîëî” ÷àëûì?
“Ìîëî” — êåøèøëÿðèí êèëñÿäÿ àâàçëà îõóìàñûíà äåéèëèð.
Ñÿù. 256.
Áÿòðèã êèìè éóðäóì îëñóí ãàéàëàðûí ÿòÿéè?
628
 Áÿòðèã (Áèòðèã) — õðèñòèàíëàðûí ðóùàíè ðÿùáÿðè âÿ áóíëàðäàí ìîíàñòûðäà
éàøàéàí áèðèñèíèí àäûäûð.
Ñÿù. 256.
Ýåäèá Ðóìóí ùåéêÿëèíäÿ ìÿêòÿá à÷ûì òÿçÿäÿí?
Ìÿòðàí ãîéàí àéèíëÿðè áàøëàéûì òÿëèìÿ ìÿí?
Ùåéêÿë — Ðóìäà áèð ìÿáÿä àäû; Ìÿòðàí (Ìèòðàí) — ìèòðîïîëèò, ïðàâîñëàâ
õðèñòèàíëàðûíäà éöêñÿê ðóùàíè äÿðÿúÿäèð.
Ñÿù. 256.
Ñÿããà îüëó êèìè àòûì ðèäàíû, òåéëÿñàíû?
Çöííàð àñûì, áÿðíÿñ ýåéèì, îëóì äîíóç ÷îáàíû?
Ñÿããà îüëó — Øåéõ Ñÿíàíûí ëÿãÿáè; ðèäà — áÿçè ðóùàíèëÿðèí àòäûãëàðû þðòöê,
ÿáà; òåéëÿñàí — ðóùàíèëÿðèí áàøëàðûíà, éàõóä ÷èéèíëÿðèíÿ ñàëäûãëàðû ïàð÷à;
çöííàð — âàõòû èëÿ õðèñòèàí êåøèøëÿðèíèí áàüëàäûãëàðû ðÿíýëè ãóðøàã; áÿðíÿñ —
íÿñðàíèëÿðèí ãîéäóãëàðû áþéöê éóí ïàïàãäûð.
Ñÿù. 256.
Âåðèì áþéöê Òÿðñèãóñóí ãàðøûñûíäà èìòàùàí,
Ñþùáÿò à÷ûì Úÿáðàéèëäÿí, îüóëäàí âÿ àòàäàí?
Òÿðñèãöñ (Òóðñèãóñ) — íÿñðàíèëÿðäÿ áþéöê áèð ðóùàíè âÿ àëèì îëìóøäóð.
Îüóë — Èñà, àòà — ìöãÿääÿñ ðóù (Àëëàù), Úÿáðàéèë — Àëëàùûí ÿìðèëÿ Ìÿðéÿìÿ
ìöãÿääÿñ ðóùó ïöôëÿéÿí ìÿëÿê.
Ñÿù. 256.
Öñãöô ìÿíèì áèëèéèìè öñòöí òóòàð, âåðÿð ùÿãã,
Éÿãóá èëÿ, Íÿñòóð èëÿ Ìÿëêàéà ãàðøû ìöòëÿã.
Öñãöô — õðèñòèàí ãàçûñû; Éÿãóá âÿ Íÿñòóð — èêè êåøèø; Ìÿëêà-õðèñòèàíëàðûí
áþéöê ðóùàíèëÿðèíäÿí áèðèäèð.
Ñÿù. 256.
Êÿøô åäÿðÿì þç ÿëèìëÿ ÿñðàðûíû ëàùóòóí,
Ýþñòÿðÿðÿì íÿ äåìÿêäèð ùÿéóëàñû íàñóòóí.
ßñðàðûíû ëàùóòóí — Àëëàùûí ñèðëÿðèíè; Ùÿéóëàñû íàñóòóí — èíñàíëûüûí ìàääè
àëÿìè äåìÿêäèð.
Ñÿù. 257.
Äåéÿðëÿð êè, áó, ùèêìÿòäÿ èêèíúè Áÿòëèìóñäóð,
Áþéöêëöêäÿ, ùþðìÿòèíäÿ øþùðÿòëè Ôèëàêóñäóð.
Áÿòëèìóñ (Ïòóëàìåé) — Ôëóäèñèí îüëó, ìÿøùóð ùÿêèì Úàëèíóñóí øàýèðäèäèð;
Èêèíúè ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Èñêÿíäÿðèééÿäÿ éàøàìûø áþéöê ðèéàçèééàò÷û âÿ
óëäóçøöíàñ àëèì îëìóøäóð. Ôèëàêóñ (âÿ éà Ôèëèêóñ) — ãÿäèì Ðîìàíûí ýþðêÿìëè
àëèìëÿðèíäÿí áèðè îëìóøäóð.
629
 Ñÿù. 257.
Ãöñòÿíòèíÿ àïàðûëàí éàçûìûí ùÿð êÿëìÿñè,
Þëöëÿðÿ ùöíóò îëàð, äèðèëÿðèí ñöðìÿñè.
Ãöñòÿíòèí — Õàãàíèíèí ìÿêòóá éàçäûüû Ðóì ùàêèìè; ùöíóò — þëöëÿðèí
óçóí çàìàí ãàëûá, ÷öðöìÿìÿñè ö÷öí ìåéèòÿ ñöðòöëÿí õîø ãîõóëó ìàääÿäèð.
Ñÿù. 257.
Ìÿñèùàíûí åøøÿéèíèí ïåéèíèíè áàñûá ìÿí,
Áóðóí ãàíûí äàéàíäûððàì ãîúà àáèäèí ôþâðÿí.
Ìÿñèùà — Èñà ïåéüÿìáÿðèí ëÿãÿáèäèð. Åøøÿê ïåéèíè âàõòû èëÿ áóðóíäàí àõàí
ãàíû êÿñìÿê ö÷öí áèð äÿðìàí êèìè èøëÿíèðìèø.
Ñÿù. 257.
Ö÷ “öãíóìó”, ö÷ “ãóðãóôó” þéðÿíÿðÿì ìÿí ÿçáÿð.
Öãíóì — ÿñèë, ÿñàñ; ö÷ öãíóì — àòà, îüóë âÿ ìöãÿääÿñ ðóù äåìÿêäèð.
(éÿíè, õðèñòèàíëàðûí Èñàíû éà Àëëàù, éà àëëàùûí îüëó, éà äà àëëàùûí ðóùó àäëàíäûð-
äûãëàðû Àëëàù ö÷ëöéö.) “Ãóðãóô” — íÿñðàíèëÿðäÿ áèð êèòàáûí àäûäûð.
Ñÿù. 257.
Äàðà ÷ÿêèëÿí çàìàí Èñà äåäè ýåäèðÿì,
Éóõàðûäà þç àòàìûí ñÿñèíè äÿðê åäèðÿì?
Áóðàäà Õàãàíè Èñàíûí ýóéà “Ìÿí àëëàùûí îüëóéàì” äåìèø îëìàñûíà èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 257.
ßýÿð Çÿðäöøò äèíè èëÿ ìàðàãëàíàðñà ãåéñÿð,
ßëèì èëÿ “Çÿíä-Àâÿñòà” àéèíëÿðè äèðèëÿð.
Çÿðäöøò — àòÿøïÿðÿñòëÿðèí ïåéüÿìáÿðè; “Çÿíä-Àâÿñòà” — Çÿðäöøòöí
ÿñÿðèäèð.
Áóðàäà Õàãàíè Ðóì ãåéñÿðèíÿ, îíóí ö÷öí Çÿðäöøò àéèíëÿðè éàçìàüà
ùàçûð îëäóüóíó ñþéëÿéèð.
Ñÿù. 258.
Äåéèðÿì êè, îä íÿ èäè, ùàðàäàí éàðàíäû “Çÿíä”
Êè, îíëàðÛí èêèñèíäÿí àä àëäû çÿíä-ïàçÿíä?
Çÿíä-ïàçÿíä — ãÿäèìäÿ îä ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí èøëÿäèëìèø îëàí èêè àüàú
àëÿòèí àäûäûð; öñòÿ ãîéóëóá áóðóëàíû çÿíä, àëòäàêûíû ïàçÿíä àäëàíäûðìûøëàð.
Ñÿù. 258.
Áèð ìþáÿäè òàðàçûéà ãîéóá, àõòàðñàì òàðàç,
Ëóêà îüëó Ãÿñòà îíóí éÿãèí ïÿðñÿíýè îëìàç.
Ìþáÿä — çÿðäöøòèëÿðèí êàùèíè; Ëóêà îüëó Ãÿñòà —Àááàñèëÿð äþâðöíäÿ
éàøàìûø ìÿøùóð òèáá àëèìè îëìóøäóð.
Ñÿù. 258.
Ìÿøùóð îëàí ×èí “ßðòÿíý”è “Òÿíýëöøà”äàí ýþçÿë.

630
 ßðòÿíý — ìÿøùóð íÿããàø Ìàíèíèí êèòàáûäûð; ñîí äÿðÿúÿ ýþçÿë ðÿñìëÿðè îë-
äóüóíäàí, Ìàíè áó êèòàáûí ýþéäÿí ýÿëìèø îëäóüóíà õàëãû èíàíäûðûðìûø.
“Òÿíýëöøà” — Ëöøà àäëû áèð ðóì àëèìèíèí ðÿñìëÿð êèòàáûäûð; Ëöøà áó êèòàáû Ìà-
íèíèí “ßðòÿíý”èíÿ ìöãàáèë ÷ûõàðìûøäûð.
Ñÿù. 259.
×àõìàã äàøû, ßãñà äåéðè, Áåéòöë-ìöãÿääÿñÿ ìÿí,
Àíä âåðèðÿì Øÿëèõàéà, ßíñàðèéÿ, ïàê èêÿí.
ßãñà äåéðè (âÿ éà ìÿñúèäè-ßãñà) — Äàâóäóí âÿ Ñöëåéìàíûí Áåéòöë-ìö-
ãÿääÿñäÿ òèêäèðäèêëÿðè êèëñÿäèð. Øàëèõà — Èñàíûí ÿí éàõûí àäàìëàðûíäàí áèðè.
ßíñàð — èñëàìû éàéìàã ö÷öí ìöáàðèçÿäÿ Ìÿùÿììÿäèí êþìÿê÷èëÿðèíäÿí îë-
ìóøäóð.
Ñÿù. 259.
Àíä âåðèðÿì çöííàð èëÿ, ïàãóñ èëÿ ãÿíäèëÿ,
Éóùÿííàéà, Áÿùåéðàéà, Øÿììàñà, ýÿë, ðÿùì åëÿ.
Éóùÿííà — Éÿùéà ïåéüÿìáÿð; Áÿùåéðà (Áöùåéðà) — ìÿøùóð íÿñðàíè
ðàùèáëÿðèíäÿí îëìóøäóð. Ýóéà î, Ìÿùÿììÿäèí ïåéüÿìáÿð îëàúàüûíû 20 èë
ãàáàã ñþéëÿìèøäèð. Øÿììàñ — Ìÿùÿììÿäèí òÿðÿôäàðëàðûíäàí áèðèäèð.
Ñÿù. 259.
Î òÿñëèñÿ, î òÿðáèÿ, òÿñäèñÿ, ñÿëàñÿéÿ.
Òÿñëèñ — ÿñèë, ÿñàã; òÿðáè — õà÷ûí äþðä ýóøÿñè; òÿñäèñ — äöíéàíûí àëòû úÿùÿòè
(ñàü, ñîë, þí, àðõà, éóõàðû, àøàüû); ñÿëàñà — Ýöí, Àé, óëäóç, éàõóä úÿìàäàò,
íÿáàòàò âÿ ùåéâàíàò äåìÿêäèð.
Ñÿù. 264.
Ãöðåéøèëÿð áàéðàüûíëà ñÿíèí îëäó ñÿôÿðáÿð,
Éÿìàíèëÿð õÿíúÿðèíëÿ ñÿíèí îëäó ìöçÿôôÿð.
Ãöðåéøèëÿð — Ùèúàçäà ÿðÿá ãÿáèëÿëÿðèíäÿí áèðèäèð; Ìÿùÿììÿä áó ãÿáèëÿ-
äÿí ÷ûõìûøäûð. Éÿìàíèëÿð (Éÿìÿíèëÿð) — Éÿìÿí ÿùëè; Èñëàìèééÿòäÿí ãàáàã
éÿìÿíèëÿð ãîíøó õàëãëàðûí òÿçéèãè àëòûíäà îëìóø, èñëàìèééÿòäÿí ñîíðà èñÿ áó
äöøìÿí òÿñèðèíäÿí ãóðòàðìûøëàð.
Ñÿù. 264.
Ñþç Ìèñðèíèí Éóñèôëÿðè ñàüëûüûíà ùÿð çàìàí
Íóø åéëÿéèð ìÿíàëàðûí áàäÿñèíè øàäèìàí.
Éÿíè: ÿí ýþçÿë øàèðëÿð ñÿíÿ ìÿäùëÿð éàçûðëàð.
Ñÿù. 268.
Ýþçöì è÷èíäÿêè áèð úöò ýþçÿë äîüàð ùåé ãàí,
Îäóð êè, áàñäûðûðàì ãàíëû êþðïÿëÿð ùÿð àí.
Áèð úöò ýþçÿë — áÿáÿêëÿð. Ãàíëû êþðïÿëÿð — ãàíëû ýþç éàøëàðû; Áåéòèí ìÿ-
íàñû: ýþçëÿðèìäÿí àõàí ãàíëû éàøëàðû ñèëèðÿì (áàñäûðûðàì).

631
 Ñÿù. 268.
Éàçûì ñàðû öçöìöí çÿôÿðàíû èëÿ äóà,
Áÿëêÿ ãûñûð áÿõòèìè äóàì óøàüà ãîéà.
Îðòà ÿñð äóà êèòàáëàðûíäà ãûñûð ãàäûíëàðûí óøàã äîüìàñû ö÷öí çÿôÿðàíëà
äóà éàçàðäûëàð.
Õàãàíè ùÿáñäÿ öçöíöí ñàðàëäûüûíû çÿôÿðàíà îõøàäàðàã, îíóí ñóéó èëÿ (ýþç
éàøû èëÿ) “äóà” éàçìàã èñòÿéèð êè, áÿëêÿ ùÿáñäÿí àçàä îëà.
Ñÿù. 268.
Ñèíÿì ÷àïûëäû äàüûí áàüðûòÿê, ýöíàùû áóäóð,
Êè, ìÿõçÿíèíäÿ Ýöíÿø ïàð÷àñû ãàëûá, ãîðóíóð.
Ýöíÿø ïàð÷àñû — øàèðèí ãÿëáèíÿ èøàðÿäèð.
Ìÿíàñû: ôÿëÿê Õàãàíèíèí äàü êèìè ñèíÿñèíè ïàð÷àëàéûð êè, êþêñöíäÿ
ñàõëàíàí Ýöíÿøè (öðÿéè) ÷ûõàðòñûí.
Ñÿù. 268.
Ãÿôÿñäÿ áàüëû ãàëàí Çàë êèìè ôÿãàí åäÿðÿì
Êè, áÿëêÿ Áÿùìÿíÿ òÿñèð åäÿ ìÿíèì íàëÿì.
Çàë — “Øàùíàìÿ” ñóðÿòëÿðèíäÿí Èðàí ñÿðêÿðäÿñè Ñàìûí îüëó. Áÿùìÿí —
ìÿëÿê àäû, Ñàñàíè øàùëàðûíäàí áèðèíèí àäû... Áóðàäà Õàãàíè þçöíö àòûëìûø Çàëà
áÿíçÿäèð. Áÿùìÿí äåäèêäÿ îíó ùÿáñÿ ñàëàí Øèðâàíøàù Àõñèòàíû íÿçÿðäÿ òóòóð.
Ñÿù. 269.
Ãÿì èëÿ éöêëö äÿâÿ èéíÿíèí ýþçöíö òàïàð.
Äèíè åùêàìà ýþðÿ äÿâÿ èéíÿíèí ýþçöíäÿí êå÷ÿíäÿ êàôèðëÿð áåùèøòÿ ýåäÿð.
(Éÿíè: ùå÷ âàõò ýåòìÿç)
Õàãàíè ìöáàëèüÿ èëÿ äåéèð êè, ùÿáñäÿ î ãÿäÿð ãÿì ÷ÿêèá, èíúÿëÿð êè,
èéíÿíèí ýþçöíäÿí êå÷ÿ áèëÿð. Éÿíè: òàì èíúÿëäèêäÿ áÿëêÿ ùÿáñäÿí àçàä îëàð.
Ñÿù. 269.
Åë è÷èíäÿí ãà÷àã äöøÿí ãÿðèáÿ Ñèìóðüÿì,
Îäóð êè, Çàë ÿâÿçè ìóíèñèì îëóáäóð ãÿì.
Ñèìóðü — âöúóäó ýþðöíìÿç îëàí ÿôñàíÿâè ãóø. Ýóéà î ìåøÿéÿ àòûëìûø
Çàëû áÿñëÿìèøäèð.
Õàãàíè þçöíö õàëãûí ýþçöíÿ ýþðöíìÿéÿí Ñèìóðüà, ãÿì, êÿäÿðÿ èñÿ
êþíëöíäÿ áÿñëÿäèéè Çàëà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 270.
Äÿâÿ-ïèøèê îéóíó îéíàéûð áó àëÿì ÿýÿð,
ßëèìäÿ òÿñáèù îëóð ýàù ìÿíèì äÿ, ýàù ñàüÿð.
Äÿâÿ-ïèøèê òÿìñèëè õàëã àðàñûíäà ìÿøùóðäóð. Ýóéà áèð ÿðÿá èòìèø äÿâÿ-
ñèíè òàïàðñà, îíó áèð äèíàðà ñàòàúàüûíà àíä è÷ìèøäè. Òàïäûãäà äÿâÿíèí áîéíóíà
áèð ïèøèê áàüëàéûá, äÿâÿíè áèð äèíàðà, ïèøèéè èñÿ ìèí äèíàðà ñàòìàã èñòÿéèð,
àíúàã èêèñèíè áèð éåðäÿ.
632
 Õàãàíè áó ìÿøùóð åë ðÿâàéÿòèíÿ òîõóíóá, ÿëèíäÿêè òÿñáåùè — äÿâÿ, ñàüÿðè
(áàäÿíè) — ïèøèê ìÿíçèëÿñèíäÿ òóòóð.
Ñÿù. 270.
Äàø ùÿðëÿéÿí þêöçÿì, áàüëàíûá ýþçöì ìþùêÿì.
Áóðàäà Õàãàíè þçöíö äÿéèðìàí äàøûíû ùÿðëÿéÿí ýþçö áàüëû þêöçÿ áÿíçÿ-
äèð êè, àðàìñûç êÿäÿð è÷ÿðèñèíäÿ ùÿðëÿíèá äóðóð.
Ñÿù. 271.
Áåùèøò áàüûíà úàí, ãÿëá, àüûëëà ÷àòñàì ìÿí,
Áó ö÷ëöê îðäàêû ñÿêêèçëèéè åäÿð ìÿñêÿí.
Ö÷ëöê — úàí, ãÿëá, àüûë — éÿíè Õàãàíè. Ñÿêêèçëèê — áåùèøòèí ýóéà ñÿêêèç ãà-
ïûñû âàð êè, ùàìûñû øàèðèí öçöíÿ à÷ûëìûø îëàð.
Ñÿù. 271.
Ôÿëÿêäÿí èñòÿñÿì èñòè, ñîéóã òÿàì ÿýÿð,
Èêè ôÿòèðëÿ ôÿëÿê ñöôðÿìè ìöçÿééÿí åäÿð.
Èêè ôÿòèð — èñòè Ýöíÿø âÿ ñîéóã Àéà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 271.
Äÿíèéëÿ Ïÿðâèíèí èëëÿðëÿ áÿñëÿíèá Íÿñðåéí,
Òàìàìëàéàð î èêè ãóøëà ñöôðÿìèí áÿçÿéèí.
Ïÿðâèí — ñÿìàäà ñÿïÿëÿíìèø éåääè óëäóç. (Õàãàíè îíëàðû äÿíÿ áÿíçÿäèð.)
Áó óëäóç òîïàñûíû áÿçÿí Ñöðÿééà àäëàíäûðûðëàð. Íÿñðåéí — Ñÿìàíûí øèìàë ãöò-
áöíäÿ éàí-éàíà äóðìóø èêè èøûãëû óëäóçäóð.
Õàãàíè äåéèð êè, ùÿáñõàíàäà áó óëäóçëàð ìÿíèì ñöôðÿìè áÿçÿéèð, éÿíè,
éåìÿéÿ áèð øåé òàïìûðàì.
Ñÿù. 271.
Àüàú ÿýÿð î çàìàí îä âåðèáñÿ Ìóñàéà,
Íÿ âàúèá îíäà ýÿòèðìÿê îäó áó ñÿùðàéà?
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ ýóéà Ìóñà ïåéüÿìáÿð éàøûë àüàúäàí îä àëìûøäûð. Õà-
ãàíè ùÿáñõàíàäà îä (ùÿðàðÿò) îëìàäûüûíû íÿçÿðÿ ÷àðïäûðûð.
Ñÿù. 271.
Ýÿòèðäèëÿð ìÿíÿ Áÿùðàì êèìè ÿýÿð úÿùðÿ,
Ãûëûíúëà ãàðÿòÿ êå÷ìÿê êèìÿ âåðÿð áÿùðÿ?
Òàðèõäÿí ìÿëóìäóð êè, Ùþðìöç Áÿùðàìè-×óáèíÿ úÿùðÿ ýþíäÿðäèêäÿí
ñîíðà ìöíàãèøÿ äàéàíäûðûëìûøäû.
Ñÿù. 271.
Ùÿëÿ áó äóë ãàðûäàí äîüìàìûø êÿðÿì ýÿëèíè.
Äóë ãàðû - äöíéàéà èøàðÿäèð êè, îíäà ùå÷ âàõò êÿðàìÿò îëìàìûøäû.
Ñÿù. 272.
Ìÿíèæÿ Áèæÿí èëÿ éàëâàðàð êè, øåðèìäÿí,
Èøûã ñà÷àì ãóéóéà êè, äèáèíäÿäèð Áèæÿí.
633
 Áèæÿí âÿ Ìÿíèæÿ — “Øàùíàìÿ” äàñòàíëàðûíäà ñåâèøÿí ñóðÿòëÿðäèð. Áèæÿí
ãóéóéà ñàëûíäûüû çàìàí îíó Ðöñòÿì ÷ûõàðìûøäûð.
Ñÿù. 273.
Íÿ öçöê, íÿ òÿõò âàðûìäûð, “ðÿááè-ùÿáëè” ñþéëÿðÿì,
Òóðó àòÿøñèç “ÿíÿëëàù” þâ÷öíö ñåéð åéëÿðÿì.
Íÿ (Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð êèìè ñåùðëè) öçöéöì, íÿ Úÿìøèä êèìè òàõòûì
âàð, “Àëëàù ìÿíè äÿ áåëÿ éàðàòìûøäûð” ñþéëÿðÿì. Òóðäà àòÿøñèç Àëëàùûí ìÿí-
ëèéèíè ñåéð åéëÿðÿì (Ìóñà ïåéüÿìáÿð Òóð äàüûíäà ýóéà Àëëàùû îä, íóð øÿê-
ëèíäÿ ýþðìöøäö).
Ñÿù.274.
Ãîéñà äà øåøõàíÿäÿ áåø ùèññ, äþðä öíñöð ìÿíè,
Óäìóøàì íÿðä îéíàéàí äöíéàäà ùÿð ö÷ íþâáÿíè.
Øàèð ôÿëÿéè îéóíáàçà, äöíéàíû íÿðäòàõòàéà áÿíçÿäÿðÿê, þçöíöí áåø ùèññ âÿ
úàíûíûí äþðä öíñöðö ÿëèíäÿ ìàðñ ãàëäûüûíû áèëäèðñÿ äÿ, îéóíóí ö÷ íþâáÿñèíè äÿ
óääóüóíó áèëäèðèð. Éÿíè: þçöíöí ìàääè åùòèéàúûíà áàõìàéàðàã, âöãàðûíû
àë÷àëòìûð.
Ñÿù. 294.
Áèð çàìàí “ÿí íÿáöäöë ÿñíàì” èäè äèë ÿçáÿðèì,
Èíäè “èííè ëà öùöááöë-àôèëèí”äèð ðÿùáÿðèì.
Áåéòèí ìÿíàñû: Áèð çàìàí ìÿí áöòëÿðÿ ñèòàéèø åäèðäèìñÿ äÿ, èíäè “áîø
øåéëÿðè ñåâìèðÿì”äåéèðÿì. (“Ãóðàí”äàí àëûíìûø èáàðÿëÿðäèð).
Ñÿù. 274.
Äèâëÿð èëÿ ÷àðïûøàðêÿí, äîüðóñó, ìÿí Ðöñòÿìÿì,
Ìÿí ýÿðÿê Ñèìóðüòÿê èíñàí ýþçöíäÿí ýèçëÿíÿì.
“Øàùíàìÿ”ãÿùðÿìàíû Ðöñòÿì-Çàë äèâëÿðè ìÿüëóá åòäèéè êèìè Õàãàíè äÿ
ãàðà ãöââÿëÿðè ìÿùâ åòìÿéÿ ãàäèðäèð, ëàêèí î, ÿôñàíÿâè Ñèìóðü êèìè èíñàí-
ëàðûí ýþçöíÿ ýþðöíìÿìÿéè äàùà öñòöí òóòóð.
Ñÿù. 274.
Õàëã àòàí éîõñóëëóüó ìÿí ãàëäûðûá åòäèì ãÿáóë,
Ñàì Çàëû àòäû, ìÿí àëäûì, áÿñëÿäèì, áèëäèì îüóë.
Õàãàíè õàëãûí êÿíàð åòäèêëÿðè éîõñóëëóüó ãÿáóë åäÿðÿê, Ñèìóðü Çàëû
áÿñëÿäèéè êèìè îíó ãÿáóë åòìèøäèð.
Áóðàäà Çàë — éîõñóëëóã òèìñàëû êèìè ãÿëÿìÿ àëûíûð.
Ñÿù. 275.
Ìÿí ßñÿä áöðúö èêÿí, Úþâçàéà éîõäóð íèñáÿòèì.
ßñÿä áöðúö äåäèêäÿ äþðäöíúö — Øèð áöðúö íÿçÿðÿ àëûíûð.
Áóíà ýþðÿ äÿ î ö÷öíúö áöðú áèòèøèê Óøàã (Îüëàã) áöðúöíÿ ìåéë åòìèð.
Øàèð áóíóíëà ôÿõðèééÿ öñëóáó èëÿ þç âöãàðûíû éöêñÿê òóòóð.

634
 Ñÿù. 275.
Ìÿí äîüóëäóãäà àüûë òÿëãèí ãûëäû Àäÿìÿ:
“Ëåéñÿ ìèí ÿùëèê” — áóíà ñÿùâÿí ñÿí þâëàäûì äåìÿ!
“Ëåéñÿ ìèí ÿùëèê” — Áó ñÿíèí ÿùëèíäÿí äåéèë äåìÿêäèð. Éÿíè: Õàãàíè àäè
èíñàí äåéèë, îíäà ìÿëÿê õàñèééÿòè âàð.
Ñÿù. 275.
Îëìàäûì ßñùàáè-êÿùôÿ èò, Ìÿñèùàéÿ óëàã.
ßñùàáè-êÿùô — ìàüàðà àäàìëàðû. Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Èñëàìäàí ãàáàã II
ÿñðäÿ çàëûì Äÿãéàíóñóí øàùëûüû çàìàíû àëòû íÿôÿð áöòïÿðÿñò õðèñòèàíëàðäàí
ãà÷ûá, ìàüàðàäà ýèçëÿíìÿê èñòÿðêÿí, éîëäà îíëàðà áèð ÷îáàí äà èòèëÿ ãîøóëóá,
ýóéà ìàüàðàäà 300 èë éàòìûø ùàëäà ãàëìûøëàð. Èñà ïåéüÿìáÿð (Ìÿñèùà) äà ÷îõ
çàìàí åøøÿêëÿ ýÿçìèøäèð.
Õàãàíè äåéèð: ìÿí íÿ ßñùàáè-êÿùô èòè, íÿ äÿ Èñàíûí åøøÿéè îëìàðàì.
Ñÿù. 376.
Ùÿìäÿìÿì Ùàðóòà, ùÿì áÿðáÿò ÷àëàí î àðâàäà,
Çþùùàê ÿôèñè, äÿìèð÷è çèíäàíû öñòÿ ãàäà.
Ùàðóò (âÿ Ìàðóò) áåùèøòäÿí ãîâóëìóø èêè ñåùðêàð ìÿëÿê. Ýóéà áèð ãóéóäà
áàøû àøàüû àñäûðûëìûøëàð. Çþùùàê — ãàíè÷ÿí ùþêìäàð. ×èéèíëÿðèíäÿ áàø ãàëäûðàí
èëàíëàðà èíñàí áåéíè éåäèðäÿðäè. Äÿìèð÷è — Ýàâåéè-àùÿíýÿðÿ èøàðÿäèð. Áÿðáÿò
÷àëàí àðâàä — ìèôîëîýèéàäà Çþùðÿ óëäóçó íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Áÿðáÿò — ìóñèãè
àëÿòè. Ãàäà — äÿìèð÷è çèíäàíû öñòöíäÿ òóòóúó àëÿò.
Áåéòèí ìÿíàñû: Ìÿí ñþçëÿ ñåùð éàðàäûðàì, Çþùðÿ êèìè ìÿùÿááÿòè òÿðÿí-
íöì åäèðÿì. Äÿìèð÷è Ýàâÿ êèìè çàëûì Çþùùàêà ãàíèìÿì.
Ñÿù. 376.
Ìÿí êè, “ëà ìþâëà ëÿùöì”ö äÿôòÿðèìÿ ñàëìûøàì,
Êöôð òÿëèìèí “íÿñöëëàù” ìÿêòÿáèíäÿ àëìûøàì.
Áåéòèí ìÿíàñû: Îíëàðûí àüàñû éîõäóð (íàäàíäûðëàð). Êöôð òÿëèìèíè ÿñèë
Àëëàù ìÿêòÿáèíäÿí àëìûøàì.
Ñÿù. 376.
Ùÿì Çöùÿë ðÿíýëè äÿìèðòÿê îä ìÿíèì áÿòíèìäÿäèð,
Ùÿì “íÿàéèì”òÿê ùÿðèñÿì, ÷åéíÿðÿì îäëó äÿìèð.
Çöùÿë — Ñàòóðí ñÿééàðÿñè. Íÿàéèì — äÿâÿãóøó. ßôñàíÿéÿ ýþðÿ î, îä éåéÿí
ãóø ùåñàá åäèëèð.
Õàãàíè äåéèð: ìÿíèì ãÿëáèì îä ïöñêöðÿí Çöùÿë êèìè îëäóüóíäàí,
äÿâÿãóøó êèìè îä éåìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿðÿì.
Ñÿù. 376.
Çàùèäÿì, àììà, íÿ Éÿùéàòÿê, áðÿùìÿí ñåéðÿòÿì,
Øàèðÿì, àììà, íÿ Ùÿññàíòÿê, Ëÿáèäè òèéíÿòÿì.

635
 Éÿùéà ïåéüÿìáÿð Àëëàùà ùÿääÿí àðòûã èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëìóøäóð.
Áðÿùìÿí äèíè îäà ñèòàéèø åòìèø îëàí ùèíä äèíëÿðèíäÿíäèð. Ùÿññàí Ìÿùÿììÿä
ïåéüÿìáÿðè ìÿùä åäÿí ìÿøùóð Ùÿññàí èáí Ñèáèò, Ëÿáèä èñÿ øåðè Ìÿêêÿäÿ
äèâàðäàí àñûëàí úàùèëèééÿò äþâðöíöí øàèðëÿðèíäÿí îëóá, Ùÿññàíûí ÿëåéùèíÿ
îëìóøäóð.
Õàãàíè òÿâàçþêàðëûãëà þçöíö Áðÿùìÿí âÿ Ëÿáèäÿ îõøàäûð.
Ñÿù. 377.
Àòäû õàãàí, áàñäûðàí òîðïàãäà, ãÿì Ãàðóíóéàì,
Ãÿðã åäèí, Øèðâàíëûëàð, ÷àéäà êè, øÿð Ôèðîíóéàì.
Ãàðóí — Ìóñà ïåéüÿìáÿð çàìàíû ÿí äþâëÿòëè âÿ õÿñèñ áèð øÿõñ îëìóøäóð.
Ôèðîí — Ìóñàíû ìÿùâ åòìÿê èñòÿéÿí ùþêìäàðäûð êè, ÷àéäà ãÿðã åäèëìèøäèð.
Õàãàíè ãÿì Ãàðóíóéàì äåäèêäÿ “ùå÷ êèìäÿ ìÿí ãÿäÿð ãÿì îëìàç”
äåìÿê èñòÿéèð.
Ñÿù. 280.
Ìÿëóìäóð ùÿð áèð êÿñÿ, ýþðñÿ ÿñà, ãîðõàð èëàí,
Ñþéëÿð: ÿñà øÿêëèíäÿéÿì, àììà ãÿíèìèìäèð ÿñà.
Áóðàäà Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí ÿñàñûíà èøàðÿ åäèëèð êè, î, ÿëèíäÿêè ÿñàíû éåðÿ
àòäûãäà, ÿñà ÿæäàùà îëóá èëàíëàðû óäóð.
Ñÿù. 283.
Áèð ãóðó áàðñûç àüàúäûðëàð î Íóùóí ãîâìóòÿê,
Áèð ãàðûíûí òÿíäèðèíÿ áàüëàíûá öììèäëÿðè.
Íóù ïåéüÿìáÿð äöíéàíû ñó áàñàúàüûíû õÿáÿð âåðÿðêÿí îíóí ãîâìó (ßùë
àäàìëàðû) îíà èíàíìàéûá, êþìÿê åòìÿìèøäèëÿð. ßôñàíÿéÿ ýþðÿ òóôàí ãàðûíûí
òÿíäèðèíäÿí áàøëàíìûøäûð.
Õàãàíè ìöàñèð ïàõûë àäàìëàðû Íóùóí ãîâìóíà îõøàäàðàã, îíëàðû ãóðó
áàðñûç àüàú àäëàíäûðûð.
Ñÿù. 284.
Ãîéñàëàð äà øåðèìÿ ãàðøû ÷öðöê ùÿäéàíëàðû,
Áó — Òöðàáûí ãàðøûñûíäà Áó — Ëÿùÿáèí éîõ éåðè.
Áó-Òöðàá — Äþðäöíúö õÿëèôÿ èìàì ßëèéÿ èøàðÿäèð. Áó-Ëÿùÿá Ìÿùÿììÿä
ïåéüÿìáÿðèí ÿêñèíÿ ýåäÿí ÿìèñèäèð.
Õàãàíè þç øåðëÿðèíè èìàì ßëè ëÿéàãÿòèíÿ, îíà ãàðøû éàçûëàí øåðëÿðè èñÿ
ëÿéàãÿòñèç Áó-Ëÿùÿáÿ, ÷öðöê ëàããûðòûéà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 285.
Úÿáðàéûë êþíëöì õÿäÿíýèíÿ þçö âåðìèø ãàíàä,
Åùòèéàúûì éîõ, ùÿðèôäÿí èñòÿéÿì ãóçüóí ïÿðè.
Îõóí äöç èñòèãàìÿòäÿ ó÷ìàñû ö÷öí îíóí àðõà ùèññÿñèíÿ ãóø ãàíàäû
ýåéäèðÿðäèëÿð.

636
 Øàèð äåéèð: ìÿíèì êþíöë îõóìäà (øåðèìäÿ) Úÿáðàéûë ìÿëÿéèí ãàíàä ëÿëÿéè
âàð. Ìÿíÿ ãàðòàë ëÿëÿéè ëàçûì äåéèë. Éÿíè: ìÿíèì øåèðëÿðèì ùÿäÿôÿ ñÿððàñò
äÿéèð.
Ñÿù. 286.
Ìÿí ìÿýÿð ßáðÿùÿíèí ìèíäèéè äèâàíÿ ôèëÿì,
Ýåòìÿéÿ Êÿáÿéè-äÿééàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.
ßáðÿùÿ èáí Ñÿááàù — ÂÛÛ ÿñðäÿ Éÿìÿíäÿ ùàêèìèééÿò ñöðìöø áèð
ïàäøàùäûð; ßðÿáëÿðè Êÿáÿäÿí àéûðûá, þç êèëñÿñèíÿ èáàäÿòÿ ÷àüûðìûøñà äà, õàëã
îíà ãóëàã àñìàìûø âÿ áóíà ýþðÿ äÿ Êÿáÿíè äàüûòìàã ö÷öí ãîøóí âÿ ôèëëÿðëÿ
ùöúóìà êå÷ìèøäèð. Êÿáÿéè-äÿééàí — äîüðóëóã âÿ äöçëöê éåðè ìÿíàñûíäàäûð.
Ñÿù. 287.
Áèð þêöçòÿê áó äÿéèðìàíäà ñàëûá áîéíóìà èï,
Àòìàüà àüçûìà éàüäàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.
Î çàìàí áþéöê äÿéèðìàíëàðû þêöç âÿ áàøãà áó êèìè ùåéâàíëàðëà
èøëÿäèðäèëÿð; éàüäàíÿ — áèòêè àäûäûð.
Ñÿù. 287.
Ìöøòÿðèòÿê éåðèì îëìóø èêèöçëö Úþâçà,
Ãàëäûì àâÿðÿ, Ñÿðÿòàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.
Ìöøòÿðè óëäóçó — Úþâçà áöðúö äàèðÿñèíäÿäèð. Úþâçà èêè ÿêèç óøàã øÿêëèíäÿ
îëäóüó ö÷öí Õàãàíè îíó èêèöçëö àäëàíäûðûð âÿ áóíóíëà äà þç ìöùèòèíèí èêèöç-
ëöëÿð éåðè îëäóüóíó ýþñòÿðèð. Ñÿðÿòàí — Úþâçà èëÿ ãîíøó áöðú îëóá, åéíè
çàìàíäà õÿð÷ÿíý äåìÿêäèð. Ìÿëóìäóð êè, õÿð÷ÿíý ýåðè éåðèéèð. Õàãàíè áó-
íóíëà ñàðàéäàí ýåðèéÿ ãàéûòìàã àðçóñóíäà îëäóüóíó, ëàêèí, îíó áóðàõ-
ìàäûãëàðûíû áèëäèðèð.
Ñÿù. 288.
Éîõñà, Áÿñòàìÿ ýåäÿíëÿð ùàìûñû éóðäñóç îëóð?
Áÿñòàì — Õîðàñàíûí úÿíóá-øÿðãèíäÿ éåðëÿøèð, âàõòû èëÿ ìÿøùóð øÿùÿð
îëìóøäóð.
Ñÿù. 288.
ßãë èëÿ ðÿé ìÿíèì ãÿëáèìÿ Ìèçàí îëìóø,
Ïåéê îëàì ßãðÿáè-öñéàíÿ, ìÿíè ãîéìóðëàð.
Ìèçàí âÿ ßãðÿá — èêè ãîíøó áöðúäöð; ïåéê — õÿáÿð÷è, ùÿì÷èíèí áþéöê áèð
óëäóçóí ÿòðàôûíäà äîëàíàí êè÷èê óëäóç äåìÿêäèð.
Õàãàíè äåéèð: ÿãëèì äÿ, ãÿëáèì äÿ ìÿíÿ äåéèð êè, Öñéàí ÿãðÿáèíèí
äàëûíúà äöøìÿ, îíà õèäìÿò åòìÿ.
Ñÿù. 288.
Äöøìÿéÿ âàäèéè-õÿçëàíÿ ìÿíè ãîéìóðëàð.
Âàäèéè-õÿçëàí — þçáàøûíà, êþìÿêñèç ãàëìàã.

637
 Ñÿù. 290.
Èëàùèééàò ÿðøèíÿ ñÿíè öçëÿò ÷àòäûðàð.
Éÿíè àíúàã ñàðàéäàí ÷ûõûá ýåòìÿêëÿ ùÿãèãÿò éîëóíà äöøÿðñÿí.
Ñÿù. 294.
Íàìÿðä ñöôðÿ à÷ñà, äåñÿ “ÿññÿëà” ÷þðÿê!
ßññÿëà (ñÿëà) — ÷àüûðûøäûð. Áóðàäà Õàãàíè äåìÿê èñòÿéèð êè, àú ãàëàðàì,
àë÷àãëàðûí ÷þðÿéèíè éåìÿðÿì.
Ñÿù. 298.
Ìÿùÿììÿä ßáó-Úÿùëè õÿúèë åòäèéè êèìè...
ßáó-úÿùë (ÿñë àäû ßáó-Ùÿêÿì) ÿðÿáëÿðèí ãöðåéø ðÿèñëÿðèíäÿíäèð.
Ìÿùÿììÿäèí âÿ Èñëàì äèíèíèí äöøìÿíè îëìóøäóð. ßáó-Úÿùë þëäöðöëÿíäÿ
Ìÿùÿììÿä: “ßðÿá õàëãûíûí Ôèðîíó þëäöðöëäö” äåìèøäèð.
Ñÿù. 300.
Áÿðúèñ óëäóçóòÿê Ùóòäàí ýÿëìèøÿì,
Ñÿðÿòàí áöðúöäöð äóðàúàüûì éåð.
Áÿðúèñ — Ìöøòÿðè óëäóçó, Ýöíÿø ÿòðàôûíäà äîëàíàí óëäóçëàðûí ÿí áþéöéö,
Ýöíÿø àëÿìèíèí áåøèíúè ïëàíåòèäèð. Ùóò — Áàëûã áöðúö äåìÿêäèð. Áó øåð
Õàãàíèíèí äöíéàéà èëòèôàòñûçëûüûíû âÿ åéíè çàìàíäà þç ìöùèòèíäÿí âÿ
äþâðöíäÿí íàðàçû îëäóüóíó èôàäÿ åäèð.
Ñÿù. 302.
Ãàëìûøûã Òàè, Éÿìèíèíäÿí ýåðè,
Îíëàðûí áèçäÿ ñÿõàñûí ýþðìöðÿì.
Òàè — (Ùàòÿìè-Òàè) þç ñÿðâÿòèëÿ ìÿøùóð îëàí ÿðÿáäèð (VII ÿñð).
Éÿìèíè — Ãÿçíÿâè Áÿùðàìøàù çàìàíû éàøàéàí (X ÿñð) ìÿøùóð àëèì ßìèä
èáí Îñìàíà èøàðÿäèð.
Ñÿù. 303.
Èíäè öíñöðëÿð ìÿùÿááÿò äîüìàéûð,
Äþðä àíàíûí ìÿðä áàëàñûí ýþðìöðÿì.
Äþðä àíà — äþðä öíñöð (îä, ñó, ùàâà, òîðïàã).
Áåéòèí ìÿíàñû: èíäè àíàëàð ìÿðä îüóë äîüìàéûð.
Ñÿù. 315.
Áó ôÿëÿéèí õîí÷àñûíäà âàð àíúàã,
Èêè ôÿòèð — áèðè ñàðû, áèðè àü.
Õàãàíè áÿäèè èôàäÿëÿðëÿ ñÿìàíû ôÿëÿéèí ñöôðÿñèíÿ, Ýöíÿøè — àü (èñòè), Àéû
ñàðû (ñîéóã) ôÿòèðÿ áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 315.
Ùöììÿòèì âàð éåíèëìÿç Ðöñòÿì êèìè,
Ìÿùâ åäÿðÿì ìÿí òàìàùûí äèâèíè.

638
 Øàèð ùöììÿòèíè, “Øàùíàìÿ” ãÿùðÿìàíû Ðöñòÿìÿ áÿíçÿäÿðÿê, òàìàùêàð-
ëûã åâèíè îíóí ÿëèëÿ âèðàí åäèð. Éÿíè, þçöíöí òàìàùêàð îëìàäûüûíû áèëäèðèð.
Ñÿù. 318.
Ñþéëÿ, Åé Õîðàñàí, Øÿùàáûí ùàíû?
Ñþéëÿ, åé Èñôàùàí, íÿ îëäó Úàìàë?
Øÿùàá — øàèð Øÿùàáÿääèí, Õàãàíè èëÿ ìöàñèðäèð Úàìàë — èñôàùàíëû
Úÿìàëÿääèí ßáäöððÿçàãäûð; Õàãàíèëÿ ìöøàèðÿñè îëìóøäóð.
Ñÿù. 329.
Íåúÿ âÿôà àéÿñè óíóäóëàð “Ãóðàí”äà,
“Óôó áèÿùäè” ñþçö âàð ñóðÿ ãóðòàðàíäà.
“Óôó áèÿùäè” — ÿùäèíÿ âÿôà åëÿ, âåðäèéèí ñþçÿ ÿìÿë åò!
Ñÿù. 330.
Áó îéóíáàç ôÿëÿéè éåääè øèðèíäèë óøàã,
Àë äèëèéëÿ åäèáäèð þç ÿëèíäÿ îéóíúàã.
Éåääè óøàã — éåääè ñÿééàðÿéÿ èøàðÿäèð. Îðòà ÿñð ýåîñåíòðèê (éåðèí ìÿðêÿç
îëìàñû) òÿôÿêêöð âÿ éà ãÿäèì àñòðîëîýèéàéà ýþðÿ áó ñÿééàðÿëÿð áåëÿ àäëàíûð:
Öòàðèä, Çþùðÿ, Àé, Ýöíÿø, Ìÿððèõ, Ìöøòÿðè, Çöùÿë.
Ñÿù. 333.
“Ñÿôÿð” î íþãòÿ èëÿ ÷åâðèëèá îëäó “ñÿãÿð”.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà ñÿôÿð ñþçöíöí öñòöíÿ áèð íþãòÿ äÿ ãîéóëñà ñÿãÿð ÿìÿëÿ
ýÿëÿð. Ñÿôÿð — ñÿéàùÿò, ñÿãÿð — úÿùÿííÿì.
Õàãàíè äåéèð: Ìÿíèì ñÿôÿðèì úÿùÿííÿì ÿçàáûíà ÷åâðèëäè.
Ñÿù. 334.
Åéèá òóòìà Øèðâàíà, Õàãàíèéÿ ýöëìÿ ñÿí,
Äåìÿ “øÿð”ëÿ áàøëàéàí øÿùÿðèí îüëóéàì ìÿí.
Õàãàíè áó âÿ áóíäàí ñîíðà ýÿëÿí áåéòëÿðäÿ ñþçëÿðèí éàçûëûøû èëÿ ÿëàãÿäàð
ìÿíà ÷àëàðëàðû ýþñòÿðèð. Î, äåéèð: Øèðâàí øÿð ñþçöéëÿ áàøëàéûðñà, î øÿð éåðè
äåéèë, õåéèð éåðèäèð. Áÿäÿõøàí áÿä ñþçöéëÿ áàøëàéûðñà, î õîø áèð ìÿêàíäûð.
Òÿáðèçèí ÿââÿëè òÿá (ãûçäûðìà) èëÿ áàøëàéûðñà, îðà ñàüëàìëûã ìÿêàíûäûð âÿ ñ.
Ñÿù. 338.
Áèð îâóúäóð îíëàð — Èñìàéèëèëÿð,
Áóíëàð áèð äÿñòÿäèð — èñðàéèëèëÿð.
Èñìàéèëèëÿð — éåääèíúè èìàìûí îüëó Èñìàéèëè àõûðûíúû èìàì ùåñàá åäèá,
ôèðãÿ éàðàòìûø âÿ òåððîð âàñèòÿñèëÿ Éàõûí Øÿðãäÿ ùþêìðàíëûã åòìÿê èääèàñûíäà
îëìóøëàð. Îíëàðûí ÿí ýþðêÿìëè áàø÷ûñû Ùÿñÿí Ñÿááàù îëìóøäóð (XIII ÿñð).
Èñðàéèëèëÿð éÿùóäèëÿðÿ èøàðÿäèð. Õàãàíè îíëàðû ïèñëÿéèð.
Ñÿù. 3639.
Áèðè “ùàøà”íû “ùàøà”äàí àéûðìàç,
Áèðè “Áÿùìÿí” íÿäèð, “áÿùìÿí”íÿ, ãàíìàç.
639
 Ùàøà âÿ Áÿùìÿí ñþçëÿðèíèí èêè ìÿíàñû âàð. Ùàøà — ùÿì èíêàð ÿäàòû, ùÿì
äÿ äÿðìàí îòóäóð. Áÿùìÿí ùÿì øÿõñè ãÿëÿíäÿðäÿ àé àäû, ùÿì äÿ ãàð òîïàñû
äåìÿêäèð.
Õàãàíè éóõàðûäà àäëàðû ÷ÿêèëÿíëÿðèí íàäàí îëäóãëàðûíû íÿçÿðÿ ÷àðïäûðìàã
èñòÿéèð.
Ñÿù. 339.
Ýèâ, Áÿùìÿí àõìàãëà ÷ûõìàç úèäàëà.
Ýèâ âÿ Áÿùìÿí “Øàùíàìÿ” ãÿùðÿìàíëàðûíäàíäûð.
Õàãàíè þçöíö îíëàðà íèñáÿò âåðèá, àõìàãëàðëà âóðóøìàã èñòÿìÿäèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 339.
Ôèë åëÿ ãîðõìàç êè, ñàïàíä äàøûíäàí,
Ãîðõàð ßáàáëèí êè÷èê ãóøóíäàí.
ßáàáèë — ãàðàíãóø ôÿñèëÿñèíäÿí ãóøëàðäûð. Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ îíëàð
Ìÿêêÿäÿ ôèëèí áàøûíà äàø éàüäûðûá, îíó õÿñàðÿò âåðìÿêäÿí ÷ÿêèíäèðìèøëÿð.
Ñÿù. 340.
“Êàô” èëÿ “íóí”, “éàñèí” ìóðàä âÿ ðÿùìÿò,
Îíóí êÿðÿìèíÿ áàüëûäûð ôÿãÿò.
“Êàô” — “Ãóðàí”ûí “Êàô ùà éà åéí ñàä” àäëû ñóðÿñè. Íóí — “Íóíè-âÿë-ãÿ-
ëÿì” ñóðÿñè. “Éàñèí” — ÷îõ îõóíàí “Éàñèí” ñóðÿñèäèð.
Õàãàíè äåéèð: áó ñóðÿëÿðèí îõóíóøóíäàí ìÿãñÿä Àëëàùäàí êþìÿê
óììàãäûð.
Ñÿù. 340.
Îíóí ÿëèíäÿäèð êèëèäè, áèëèí,
Éåääè ýþé ýöíáÿçèí, ñÿêêèç áåùèøòèí.
Ìÿíàñû: Éåääè ñÿìà âÿ ñÿêêèç áåùèøò ãàïûñûíûí à÷àðû Ìÿùÿììÿä
ïåéüÿìáÿðèí ÿëèíäÿäèð. Îíäàí êþìÿê óììàã ëàçûìäûð.
Ñÿù. 342.
Áÿëÿìäÿ êÿùô èòèíè éöç àñëàíÿ ñàòìàðàì.
Áÿëÿì (èáí Áàóð) — Ìóñà èëÿ ìöàñèð áèð àáèä îëìóø, âàõòû èëÿ ðóùàíè áèð
àäàì êèìè òàíûíìûø, ñîíðà àðâàäûíûí ôèòíÿñèíÿ óéàðàã, äöíéà ìàëûíà òàìàù
åòìèø, ùàãã éîëäàí àçìûø âÿ íÿòèúÿäÿ ýóéà èò êèìè ëÿùëÿìÿê áÿëàñûíà ìöáòÿëà
îëàðàã, äèëè àüçûíäàí ñàëëàíìûøäûð.
Ñÿù. 350.
Òîðïàã àëòûíäà éàòûðñàí áó ýöí åé ìåùð-ýèéà!
Ìåùð-ýèéà — ñåâýè îòóäóð; ýóéà áó îò êèìäÿ îëñà, îíó ùàìû ñåâÿð.
Ñÿù. 353.
Äàâóäóí ýþç éàøû, Íóùóí íîâùÿñè,
Ñÿíèí Éóñèôèíÿ åòìÿäè òÿñèð.

640
 Íóù — íîâùÿ (ìÿðñèéÿ) ñþçöíäÿíäèð. Ýóéà Íóù ïåéüÿìáÿð éöç èëëÿðëÿ
íîâùÿ îõóéàðàã, þç òàéôàñûíû ùàãã éîëà ÷àüûðìûøñà äà, íÿòèúÿñè îëìàìûøäûð.
Èêèíúè ìèñðà Éóñèôèí ìÿùâ îëäóüóíó åøèäÿí àòàñû Éÿãóáóí ùÿäñèç-ùåñàáñûç
àüëàìàñûíà èøàðÿäèð.
Õàãàíè áóðàäà Éóñèô äåéÿðêÿí, þç îüëó Ðÿøèäÿääèíè íÿçÿðäÿ òóòóð.
Ñÿù. 358.
Òÿôÿêêöð éàõøûäûð Ìÿðâà, Ñÿôà äàüûíà ãà÷ìàãäàí.
Ìÿðâà âÿ Ñÿôà — Ìÿêêÿäÿ èêè äàüûí àäûäûð.
Ñÿù. 359.
Êÿäÿðëè ùÿð ýåúÿìäèð ùàìèëÿ áÿùúÿòëè áèð ñöáùÿ,
×ûõàð ëàüìûì î ýÿíúÿ êèì ãàëûáäûð Àëè-Ñàìàíäàí.
Áÿùúÿòëè — ñåâèíúëè; ýÿíú — õÿçèíÿ; Àëè-Ñàìàí — 900-úö èëäÿí 999-úó èëÿ
ãÿäÿð Èðàíäà ùþêì ñöðìöø Ñÿìàíèëÿð ñöëàëÿñèäèð.
Ñÿù. 359.
Îëàíäà áàéðàì, óñòàäû áàüûøëàð ëþâùåéè-ÿëâàí.
Ëþâùåéè-ÿëâàí — ãÿäèìäÿ ìÿêòÿáäÿ ìöÿëëèìèí óøàãëàðû ñåâèíäèðìÿê
ö÷öí îíëàðûí îòóðäóãëàðû òàõòà ìöøê âÿ çÿôÿðàíëà ÷ÿêäèéè íàõûøëàðäûð.
Ñÿù. 359.
Öçöìäÿ ýþç éàøûí ýþðúÿê “ÿëèô”ëÿ íþãòÿ øÿêëèíäÿ,
Îõó ãÿì ðÿìçèíè, þéðÿí áó Ìÿääö Ùÿìçÿäÿí àñàí.
Ìÿää âÿ Ùÿìçÿ ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà óçóí âÿ äÿéèðìè èøàðÿëÿðäèð. Õàãàíè
öçöíÿ àõàí ýþç éàøûíû îíëàðà îõøàäûð.
Ñÿù. 359.
Ýþçöíö áàüëàäûì ùèðñèí, òàìàùûí äèøèíè ãûðäûì,
Íåúÿ êàòèá éàçàð “ìèì”è, íåúÿ “ñèí”è éàçàð äèâàí.
ßðÿá ÿëèôáàñûíäà “ìèì” øÿêëèíäÿ ýþçñöç áèð êè÷èê äàèðÿ êèìè “ñèí” èñÿ
øÿêëèíäÿ äèø-äèø áèð ôèãóð êèìè éàçûëûð.
Ñÿù. 360.
Ìÿíÿ âÿùäÿò áàüûíäà áèð øÿðèêäèð ùÿçðÿòè-Èñà,
Âåðèá úàíû, óúóç àëäûì èêèíúè ñÿùìè Èñàäàí.
Áóðàäà Õàãàíè äåéèð: âÿùäÿò (áèðëèê, òÿêëèê) áàü÷àñû Èñà ïåéüÿìáÿðëÿ
ìÿíèì àðàìäà ìöøòÿðÿê èäè, ìÿí úàíûìû âåðäèì, îíóí ïàéûíû óúóçúà àëäûì.
Áóðàäà øàèð òàìàìèëÿ öçëÿòÿ (éàëãûçëûüà) ÷ÿêèëäèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 360.
Ùÿëÿ Èñôÿíäèéàðûì êå÷ìÿìèøäèð éåääè òèëñèìäÿí.
Èñôÿíäèéàð — Èðàíûí ãÿäèì Êÿéàí ñöëàëÿñè ïàäøàùëàðûíäàí Êÿøòàñáûí îüëó-
äóð; ìöõòÿëèô èôòèðàëàðà äöøìöø, àòàñû òÿðÿôèíäÿí ùÿáñõàíàéà àòûëìûø, íÿùàéÿò,
Ðöñòÿìèí ùà÷à îõó èëÿ þëäöðöëìöøäöð. Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíäÿ áó
áþéöê áèð åïèçîääóð.
641
 Ñÿù. 360.
Ùÿëÿ Ðóéèíäÿæ îëìóøäóð ýþçÿë äèëáÿðëÿðÿ çèíäàí.
Ýþçÿë äèëáÿðëÿð — Èñôÿíäèéàðûí áàúûëàðûäûð. Ìþùêÿì áèð ãàëà îëàí Ðóéèí-
äÿæèí éåääè òèëñèìëè éîëó îëìóø, Òóðàí ïàäøàùû ßðúàñá Èñôÿíäèéàðûí áàúûëàðûíû
Ðóéèíäÿæ ãàëàñûíäà ùÿáñ åòìèøäè. Èñôÿíäèéàð áöòöí òèëñèìëè éîëëàðû êå÷èá,
Ðóéèíäÿæÿ ÷àòìûø, ßðúàñáû þëäöðöá, áàúûëàðûíû õèëàñ åòìèøäè.
Ñÿù. 360.
Îõó ñÿí “ßùñÿíöò-òÿãâèì”è ÷îõ äèããÿòëÿ “Ãóðàí”äàí.
“ßùñÿíöò-òÿãâèì” — Èíñàíûí éàðàäûëûøû âÿ ùÿéàòû ùàããûíäà “Ãóðàí”äàí
àëûíûá èøëÿíèëÿí ÿí ýþçÿë íèçàì, òÿðòèá âÿ éàøàéûø ãàéäàëàðû.
Ñÿù. 361.
Äåéèë àëÿì ñþçö ìþùìÿë, êÿìàëè-ùÿããäÿ éîõ íþãñàí.
Ìþùìÿë — ýþçäÿí áóðàõûëìûø äåìÿêäèð. Õàãàíè áóðàäà äåéèð: ùàãã ãèé-
ìÿòèí èòèðìÿìèø, ùÿããèãÿò ãöñóðëó äåéèëäèð.
Ñÿù. 361.
Áèðèíúè ùÿðôÿ íþãòÿ îëìàüûí ìÿíàñû âàðäûðìû,
Êè, äîëüóíëóã öçöíäÿí “ßáúÿä”èí ñîí ùÿðôè îëìóøñàí?
Áèðèíúè ùÿðô ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà ÿëèôäèð êè, ÿí êè÷èê ðÿãÿìÿ —1-ÿ áÿðàáÿðäèð.
Áó ùÿðôÿ íþãòÿ ãîéóëìàç, ãîéóëñà äà, ðÿãÿìëÿ 10-à áÿðàáÿð îëàð. “ßáúÿä”èí
ñîí ùÿðôè “üàéí” äèð êè, ÿí áþéöê ðÿãÿìÿ —1000-ÿ áÿðàáÿðäèð.
Ñÿù. 361.
Ýÿìè áèð êîð êèìè àáàí éåëèëÿ ãàëäû ñÿðýÿðäÿí.
Àáàí — îêòéàáð àéû, àáàí éåëè — ïàéûç êöëÿéè äåìÿêäèð. Éÿíè, çÿìàíÿ
ýÿìèñèíèí êàïèòàíû êîðäóð; ÿñðèí ðÿùáÿðè ïàéûç ðóçèýàðûäûð.
Ñÿù. 362.
ßýÿð Ñèìóðüñàí, äèíèí Ãàôûíäà, ýåò, ìÿêàí åéëÿ,
Êè, “ãàô”ñûç îëñà ýÿð öíãà, öíàéÿ ÷åâðèëÿð íàëàí.
ßôñàíÿâè ãóø Ñèìóðü Ãàô (Ãàôòàç) äàüûíäà ìÿñêÿí ñàëäûüû ö÷öí ÿë-
÷àòìàç âÿ ÿçÿìÿòëè ãóø ùåñàá åäèëèð. Ñèìóðüà åéíè çàìàíäà Öíãà àäû äà
âåðèëèð. Öíãà ÿðÿá ÿëèôáàñû èëÿ êèìè éàçûëûð, îíóí ãàôû éÿíè “Ã” ùÿðôè äöøÿðñÿ,
öíà ãàëàð êè, áó äà ÿçàá, ÿçèééÿò ìÿíàñû âåðèð.
Õàãàíè äåéèð: Ñÿí äèíèí Ãàôûíäà, éÿíè éöêñÿê çèðâÿñèíäÿ ìÿñêÿí ñàë,
éîõñà áóíñóç ÿçàáà äö÷àð îëàðñàí.
Ñÿù. 363.
Áÿñèíäèð, àç äàíûø Ìóñà ùÿäèñèíäÿí Éÿùóäàòÿê,
Êè, äîããóç àéÿ éîõ, áó éåääè ðÿíýäèð øÿíèíÿ øàéàí.
Áåéòèí ìÿíàñû: ìöãÿääÿñàòäàí äàíûøìà, ñÿí áÿíè-Èñðàèë êèìè éåääè ãàò
éåð àäàìûñàí, äîããóç ôÿëÿê ìÿõëóãó äåéèëñÿí.

642
 Ñÿù. 363.
Äþíöáñÿí áèð ñó ìÿøêèíÿ êè, ýàù äûãñàí, ýàù èñòèñãà.
Äûã — ñèëë, âÿðÿì; èñòèãñà — ñó àçàðû. Éÿíè: ýàù áîøñàí, ýàù äîëó.
Ñÿù. 364.
Ìÿíÿ ùÿì Íóù èäè î, ùÿì äÿ Èáðàùèì èäè, ÿôñóñ!..
Ãàëàíëàð úöìëÿñè íàÿùëäèð, Íÿìðóä, éåðè Êÿíàí.
Íÿìðóä - äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Áàáèë øÿùÿðèíèí áèíàñûíû ãîéàí âÿ îíóí
ùþêìäàðû îëìóøäóð; áöòïÿðÿñò èìèø. Íÿìðóä Èáðàùèì Õÿëèëóëëàùû áöòïÿðÿñòëèê
ÿëåéùèíÿ òÿáëèüàò àïàðäûüû ö÷öí îäà àòûá éàíäûðìàã èñòÿìèøäèð. Îä èñÿ
ýöëöñòàíà ÷åâðèëèá îíó éàíäûðìàìûøäû.
Ñÿù. 364.
Î èäè ßùìÿäÿ âàðèñ, îíà ßùìÿä õèòàá åòäè,
Êè, “Ôàðöãè-ôÿðèãåéíñÿí” âÿ “çöííóðåéí”è “Ãóðàí”ñàí.
ßùìÿä — Ìÿùÿììÿäèí àäëàðûíäàí áèðèäèð. Ôàðóãè-ôÿðèãåéí — õàëãû éàõøû
òàíûéàí, ùàãã èëÿ áàòèíè éàõøû ñå÷ÿí àüûëëû àäàì. Áó àä âÿ ñèôÿò Ìÿùÿììÿä
òÿðÿôèíäÿí Þìÿðÿ âåðèëìèøäèð. Çöííóðåéí — èêè íóð ñàùèáè äåìÿêäèð. Áó,
Îñìàíûí êöíéÿñèäèð; Îñìàí Ìÿùÿììÿäèí èêè ãûçûíû àëìûø îëäóüó ö÷öí îíà
“Çöííóðåéí” äåìèøäèëÿð.
Ñÿù. 364.
Î, õÿòòè ÿæäàùà ìþúöçëó Ìóñà ÷öí âÿôàò åòäè,
Èëàíòÿê ãûâðûëûá, Ìóñà êèìè ùóø ó÷äó áàøûìäàí.
ßæäàùà ìþúöçëö Ìóñà, Ìóñà êèìè ùóø ó÷äó — äèíè õöðàôàòà ýþðÿ, Ìóñà
Òóð-Ñèíàäà àëëàùû ýþðìÿê èñòÿäèéè çàìàí áèðäÿí ýöúëö ñÿñëÿð åøèòìèø, ãöââÿòëè
èøûãëàð ýþðìöø, äÿùøÿòÿ äöøöá, ö÷ ýåúÿ-ýöíäöç ùóøóíó èòèðìèøäèð.
Ñÿù. 364.
Ñþçöì ìàòÿì ëèáàñû ýåéäè, ñóñäóì ìÿí äÿ Ìÿðéÿìòÿê,
Þëöáäöð Èñàéè-ñàíè, ñöêóò åòäèì, îëóá áöðéàí.
Èñàéè-ñàíè — èêèíúè Èñà; Õàãàíè áó àäëà ÿìèñè îüëó Âÿùèäÿääèíè íÿçÿðäÿ
òóòóð.
Ñÿù. 364.
Âÿùèä þëìöøäö — Èäðèñè âÿ Ëîüìàíû áó äþâðàíûí,
ßúÿë ÷àòäûãäà, àúèçäèð ùÿìè Èäðèñ, ùÿìè Ëîüìàí.
Âÿùèä — Òÿáèá Âÿùèäÿääèí Øèðâàíè, Õàãàíèíèí ÿìèñè îüëóäóð. Èäðèñ —
ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèðèäèð; Ëîüìàí — ÿôñàíÿâè áèð ùÿêèì âÿ àëèì îëìóøäóð.
Ñÿù. 365.
Ñÿí äöíéàíûí èøèíè äöíéà ö÷öí ÿçàá áèë,
Íåúÿ ãàðòàë ëÿëÿéè òóòäó þçöíÿ äèâàí.
643
 Îâ÷ó ãàðòàëûí ãÿëáèíÿ îõ âóðàíäà, ãàðòàë þç ëÿëÿéèíè îõóí àðäûíäà ýþðöá
èíëÿìèø âÿ: “Þçöì þçöìÿ ãÿíèì îëìóøàì” — äåìèøäèð. Õàãàíè þçöíäÿí
ãàáàã éàøàìûø ìÿøùóð òàúèê øàèðè Íàñèð Õîñðîâóí “Þç ìàñò êå áÿð ìàñò”
øåðèíÿ èøàðÿ åäÿðÿê, äöíéàíûí þçö-þçöíÿ áÿëà éàðàòäûüûíû áèëäèðìèøäèð.
Ñÿù. 366.
Ôÿëÿê Ìÿùÿììÿä Éÿùéà áàøûíû âåðäè áàäà,
Ñÿíúÿð äöøäö çèíäàíà, ìþùíÿò îëäó çèíäàíáàí.
Ìÿùÿììÿä Éÿùéà (Ìÿùÿììÿä èáí Éÿùéà) — Õàãàíèíèí ìöàñèðè, Õîðà-
ñàíûí áþéöê àëèìëÿðèíäÿí áèðè; Ñÿíúÿð — Ñÿëúóã ùþêìäàðëàðûíäàí Ìÿëèêøàùûí
îüëóäóð. 1155-úè èëäÿ ìöùàðèáÿäÿ òöðêìÿíëÿðÿ ÿñèð äöøöá, ùÿáñ åäèëìèøäèð.
Ñÿù. 367.
Åé ùèäàéÿò ÿëèíèí çöëôöãàðû, ïàñ àò êè,
Åëìèí ßáóòöðàáû òîðïàãäà îëäó ïöíùàí.
Õàãàíè áó áåéòäÿ ßáóòöðàá äåäèêäÿ Èìàì ßëèíè, çöëôöãàð äåäèêäÿ îíóí
èêè òèéÿëè ãûëûíúûíû éàäà ñàëûð âÿ þëöìöíÿ ìÿðñèéÿ éàçäûüû Ìÿùÿììÿä
Éÿùéàíû “Åëìèí Èìàì ßëèñè” àäëàíäûðûð.
Ñÿù. 369.
Éàðûì ÷þðÿê âÿ ýþçöìäÿ Àúû÷àéûí ñóéóäóð.
Àúû÷àé Òÿáðèç éàõûíëûüûíäà àõàí êè÷èê ÷àéûí àäûäûð. Ñîí èëëÿðäÿ ôàðñúà îíó
“Òÿëõÿðóä” àäëàíäûðìûøëàð.
Õàãàíè Òÿáðèçäÿ àüûð ùÿéàò êå÷èðäèéèíÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 369.
Èççÿääèíèí þëöìö áàüðûìû åäèáäèð ãàí.
Õàãàíè Òÿáðèçäÿ äèí áàø÷ûñû Èìàì Èççÿääèí ßáó Þìÿí ßñÿäèí âÿôàòûíû
áþéöê òÿÿññöôëÿ áó ìÿðñèéÿäÿ ãåéä åäèð.
Ñÿù. 370.
Î, äèíÿ Ìåùäè èêÿí, ùàëûìû ýþðöíúÿ éàìàí,
Ìÿñèù îëäó ìÿíÿ, åòäè äÿðäèìÿ äÿðìàíû.
Õàãàíè, þëöìöíÿ ìÿðñèéÿ éàçäûüû Èççÿääèíè äèíèí Ìåùäèñè âÿ þëöëÿðè
äèðèëäÿí Ìÿñèùÿ (Èñà ïåéüÿìáÿðÿ) áÿíçÿäèð.
Ìåùäè — øèÿëÿðèí ãåéá îëìóø îí èêèíúè èìàìûíûí ëÿãÿáèäèð. Ýóéà î,
íÿùàéÿò, çöùóð åäèá äöíéàíû úÿííÿòÿ äþíäÿðÿúÿêäèð.
Ñÿù. 371.
Ñèíúàá ýåéèìèíäèð, Ýöíÿø èñÿ Ñÿðÿòàíäà.
Ñèíúàá — äÿëÿ, áîç ðÿíý, éÿíè ùàâà äóìàíäûð. Ýöíÿø èñÿ Ñÿðÿòàí
(Õÿð÷ÿíý) áöðúöíäÿ îëäóãäà ýþðöíìöð.
Ñÿù. 371.
Ñÿãëàáäà ùà÷àíäàí áÿðè ôèë áÿñëÿéèð èíñàí?

644
 Ñÿãëàá — éåð âÿ òàéôà àäûäûð. Áó òàéôà ñîíðàëàð Àâðîïà ãèòÿñèíäÿ ïÿðàêÿí-
äÿ îëóá, þç ìöñòÿãèë àäûíû èòèðìèøäèð.
Ñÿù. 372.
×öí áåéòëÿðèí ñàéû ýÿëèá ãûðõ áåøÿ ÷àòäû,
Ãóðòàð ñþçö, øàèð êè, áó øåðèí áàøà ÷àòäû.
Õàãàíè áó áåéòäÿ ãûðõ áåø ðÿãÿìèíè òÿñàäöôè èøëÿòìÿìèøäèð. Î, áó
ðÿãÿìëÿ ÿìèñèíèí ãûðõ áåø éàøûíäà âÿôàò åòäèéèíè áèëäèðÿðÿê, îíóí éàøû
ìèãäàðûíäà ãûðõ áåø áåéòäÿí èáàðÿò ìÿðñèéÿ éàçäûüûíû áèëäèðèð.
Ñÿù. 372.
...Ìöìêöí îëàéäû êàø, úàíûì áàëö ïàð à÷à — ìèñðàñû èëÿ áàøëàéàí áó
ìÿðñèéÿ îðèæèíàëäà ÿââÿëäÿí íàãèñäèð. ×îõ åùòèìàë êè, Õàãàíè áóíó îüëó
Ðÿøèäèí âÿôàòû ìöíàñèáÿòèëÿ éàçìûøäûð.
Ñÿù. 374.
Ýþéäÿ èêè ÷ÿðÿê âàð: áèðè ñàðû, áèðè àü.
Õàãàíè áó ìèñðàäà Ýöíÿøè âÿ Àéû íÿçÿðäÿ òóòóð.
Ñÿù. 377.
Àäÿì âöúóäóíóí “ÿëèç”è, “äàë”û, “ìèì”èäèð,
Ãûðõ ýöíäÿ äþðä ÿñèëëÿ éàðàíìûø ùÿêèìèäèð.
Àäÿì ñþçö ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà ö÷ ùÿðôäÿí èáàðÿò îëóá, þç éàçûëûøûíà ýþðÿ èí-
ñàíûí íàìàç ãûëäûüû çàìàí ãÿää-ãàìÿòèíÿ óéüóí åäèëèð êè, î, (Àäÿì) äèíè ðÿ-
âàéÿòÿ ýþðÿ, äþðä öíñöð âàñèòÿñèëÿ (ñó, òîðïàã, îä, ùàâà) 40 ýöíäÿ éàðà-
äûëìûøäûð. Ñîíðàêû áåéòäÿ äÿ áó ôèêèð òÿêðàð åäèëèð.
Ñÿù. 377.
Ýàùè Áöðàãòÿê þòÿð î éåääè ýþéëÿðè.
Ýàù éåääè áàøëû äèâè åäÿð ðàì ýþâùÿðè.
Éåääè ýþé — Éåääè ñÿééàðÿíèí îðáèòè (äþâðàíû). Áöðàã — Ìÿùÿììÿä ïåé-
üÿìáÿðèí ìåðàú åäÿðêÿí ìèíäèéè ãàíàäëû, àäàìáàøëû àòûí àäû. Éåääè áàøëû äèâ
— éåð, äöíéà.
Áåéòèí ìÿíàñû: øåèðäÿ ìÿäù åäèëÿí Øåéõöë-Èñëàì þç ùöíÿðèëÿ éåðÿ, ýþéÿ
ùàêèìäèð.
Ñÿù. 377.
Òóôàí è÷èíäÿ åøãÿ îäóð Íóù ùÿð çàìàí,
Ñàì èëÿ Ùàì èëÿ îëóá àñóäÿ, øàäèìàí.
Ñàì âÿ Ùàì – Íóù ïåéüÿìáÿðèí îüóëëàðûäûð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Øåéõöë-Èñëàì, Íóù ïåéüÿìáÿð êèìè þç îüóëëàðûíûí
(áóðàäà: ÿãë âÿ ùöíÿð) êþìÿéèëÿ åøã òóôàíûíäàí ãîðõìóð.
Ñÿù. 379.
Êèìäè Ãÿçàëè, éà êè Úöâåéíè, î èäè òÿê,
Îëìàç îíà Íèçàì, Ýöíäÿðèíè òàé åéëÿìÿê.
645
 Øåéõöë-Èñëàìûí àäëàðû ÷ÿêèëÿí ìÿøùóð àëèìëÿðäÿí äàùà öñòöí îëäóüó
áèëäèðèëèð.
Ãÿçàëè — ßáóùàìèä Ìÿùÿììÿä — áþéöê ìöñÿëìàí èëàùèééàò÷û àëèìè (XII
ÿñð). Íèçàì — Íèçàìöëìöëê-Ùÿñÿí èáí ßëè — äþâëÿò õàäèìè (XI ÿñð). Ýöíäÿðè —
ßáäöëìÿëèê — âÿçèð (XI ÿñð). Úöâåéíè — Ùÿñÿí èáí ßëè Áàüäàäè — àëèì (XII ÿñð).
Ñÿù. 379.
Î íàìÿ áèð äóàäû ßíèäö Ðÿãèá ö÷öí.
ßíèä âÿ Ðÿãèá — äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, ýóéà èíñàíëàðûí õåéèð âÿ øÿð èøëÿðèíè
ùåñàáà àëàí (éàçàí) ìÿëÿêëÿðèí àäëàðûäûð.
Ìèñðàíûí ìÿíàñû: Øåéõöë-Èñëàìûí øàèðÿ ýþíäÿðäèéè ìÿêòóáó ìÿëÿêëÿð
õåéèð èø êèìè éàçàúàãëàð.
Ñÿù. 379.
Áó íàìÿ áèð ñÿíÿääè ìÿíÿ, òà êè, ìÿí âàðàì,
Íàìÿ äåéèë, î “öðâåéè-âöñãà ëèÿíôèñàì”.
Éÿíè: áó íàìÿ ìÿíÿ ùÿéàòäà äàèìè âÿ ìþùêÿì äàéàãäûð.
Ñÿù. 380.
Áèð “Ãàçèéÿë-Ãöçàò, ùþúúÿòöë-èñëàì, Çåéíäèí”...
Éÿíè: ìÿäù îëóíàí Øåéõöë-Èñëàì, ãàçèëÿð ãàçèñè, èñëàìûí ìöúòÿùèäè
(áàø÷ûñû) âÿ äèíèí áÿçÿéèäèð.
Ñÿù. 381.
Åéâàíè-Ìÿäàèíè àéèíåéè-èáðÿò ñàí.
Ìÿäàèí — Áàüäàäûí úÿíóá-øÿðãèíäÿ Äÿúëÿ ÷àéû öçÿðèíäÿ êþùíÿ áèð øÿùÿð
îëìóø, ãÿäèì Èðàí ïàäøàùëàðûíäàí ßøêàíèëÿð âÿ Ñàñàíèëÿð çàìàíûíäà ãûøëàã
ïàéòàõòû îëìóøäóð.
Ñÿù. 382.
Íÿ Çàëè-Ìÿäàèíèí — Êóôÿ ãàðûñûíäàí êÿì.
Çàëè-Ìÿäàèí — Íóøèðÿâàí ñàðàéûíäà åâè îëìóø áèð ãàäûíäûð êè, áó åâèíè
ùå÷ âÿúùëÿ ñàòìàã èñòÿìÿìèøäèð.
Êóôÿ ãàðûñû – Íóù äþâðöíäÿ éàøàìûø áèð ãàäûí îëìóøäóð; ýóéà òóôàí
îíóí îúàüûíäàí áàøëàìûøäûð.
Ñÿù. 383.
Ïÿðâèç éîõ îëìóøäóð, îíäàí äàùà ñþç à÷ìà,
Ýåò, “Êÿìòÿðÿêó” ñþéëÿ, çÿðäÿí òÿðÿ éîõ ÿëàí.
Ïÿðâèç — Ñàñàíè ïàäøàùëàðûíäàí Íóøèðÿâàíûí íÿâÿñè Õîñðîâ Ïÿðâèçäèð.
Çÿðäÿí òÿðÿ — Õîñðîâ Ïÿðâèç ýóéà ùÿð ýöí çÿðýÿðëÿðÿ ãûçûëäàí òÿðÿ ãàéûðòäûðûá,
éåìÿê âàõòû ñöôðÿéÿ äöçäöðÿð âÿ éåìÿêäÿí ñîíðà áóíó îíóíëà íàùàð åäÿí-
ëÿðÿ áàüûøëàðìûø. “Êÿìòÿðÿêó” — “Ãóðàí” àéÿñèäèð; éÿíè: ÷îõ áåëÿëÿðè äöí-
éàéà ýÿëèá ýåòìèøëÿð.

646
 Ñÿù. 384.
Ùÿð êÿñ àïàðàí òÿñáåù ÷öí Úÿìðÿ ýèëèíäÿíäèð,
Òÿñáåù àë î éåðäÿí êè, òîðïàüà äþíöá Ñÿëìàí.
Úÿìðÿ — Êÿáÿ éàõûíëûüûíäà áèð éåðäèð, òîðïàüûíäàí òÿñáåù âÿ ìþùöð êèìè
øåéëÿð ãàéûðûðëàð. Ñÿëìàí (âÿ éà Ñÿëìàíè-ôàðñ) Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðÿ
ñÿäàãÿòëè îëàí áèð ôàðñ.
Ñÿù. 384.
Îëìàç êå÷ÿñÿí ÿòøàí áó Øÿòò êÿíàðûíäàí.
ßòøàí — ñóñóç; Øÿòò — Ôÿðàòëà Äÿúëÿíèí áèðëÿøìÿñèíäÿí ÿìÿëÿ ýÿëÿí
áþéöê ÷àéäûð.
Ñÿù. 388.
Òóò ÿëèìäÿí, ñÿí Ùÿíóòèééÿéÿ âàðäûð äà ìÿíè,
Åòìÿ Øóíèçèééÿíèí àäûíû áèð äÿ òÿêðàð.
Øóíèçèééÿ — Áàüäàääà áèð ãÿáèðèñòàíëûã àäûäûð. Ìÿøùóð àëèì âÿ ñóôè øåéõè
Úöíåéä Áàüäàäèíèí ãÿáðè îðàäà îëäóüó ö÷öí Õàãàíè áó ãÿáèðèñòàíëûüûí àäûíû
÷ÿêèð. Ùÿíóòèééÿ — þëöëÿðèí ÷öðöìÿìÿñè âÿ éà èéëÿíìÿìÿñè ö÷öí äÿðìàíëàí-
äûüû éåð. Ùÿíóò — þëöëÿðÿ ñöðòöëÿí ÿòèðëè ìàääÿ. Èíäè Øÿðãäÿ ùÿíóò ÿâÿçèíÿ
êàôóð èøëÿíèð.
Ñÿù. 390.
Ìèííÿòèì âàð, ãîéàðàã íÿò êÿíàðûíäà ìÿíè,
Õîø ýöëöá þëäöðÿñÿí, ñàíêè ÷ûðàã, íàçëû íèýàð!
Ãÿäèì Øÿðãäÿ åäàì úÿçàñûíà ìÿùêóì åäèëÿíëÿðè ìöÿééÿí áèð ýþí — íÿò
öçÿðèíäÿ þëäöðÿðäèëÿð.
Ñÿù. 390.
Êÿì àòäûã áèç, áó äöíéàíû óäóçäóã àëÿì ÿùëèíÿ,
Î äöíéàíû ýèðîâ ãîéäóã êè, îðäà êÿìäÿí àçàäûã.
Áó áåéòäÿ íÿðä îéóíó íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Êÿì àòäûã — èôàäÿñè çÿðèí êè÷èê õàë
äöøìÿñèíÿ èøàðÿäèð êè, áó çàìàí îéóí óäóçóëóð.
Ñÿù. 391.
Òàïûáäûð çèíÿò óëäóçäàí, ôÿëÿê áèð òàüö òàðÿìäèð,
Õÿðàáÿò ÿùëèéèê áèç, òàã èëÿ òàðÿìäÿí àçàäûã.
Áó áåéòäÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí òàã âÿ òàðÿì èñòèëàùëàðû ýþéöí ãöááÿñè âÿ
öôöãëÿðÿ ÿéèëìÿñè äåìÿêäèð.
Õàãàíè ñÿìàíûí óëäóçëàð àëÿìèíè íÿçÿðäÿ òóòóð.
Ñÿù. 396.
Ýöíÿøÿ øÿðÿô äåéèë, à÷ñûí ãóçó ñöôðÿñè,
Ýöíÿø ö÷öí øÿðÿôäèð òÿêúÿ áèð àíäûí “âÿ”ñè.
647
 “Âÿ èëÿ Õàãàíè “Ãóðàí”ûí “Âÿø-øÿìñö âÿççöùàùà” (“Àíä îëñóí Ýöíÿøÿ
âÿ îíóí èøûüûíà”) àéÿñèíÿ èøàðÿ åäÿðÿê, Ýöíÿøè âÿ îíóí èøûüûíû ìöãÿääÿñ-
ëÿøäèðèð.
Ñÿù. 402.
Ìóñòàôà íàìÿñèíè ïàð÷àëàéàí Ïÿðâèçèí,
Ïàð÷àëàíàð êþéíÿéè îüëó âóðàíäà õÿíúÿð.
Õîñðîâ Ïÿðâèç ïàäøàù èêÿí Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð îíà áèð ìÿêòóá éàç-
ìûø, Ïÿðâèç èñÿ ùÿìèí ìÿêòóáó úûðûá àòìûøäû. Èêèíúè ìèñðàäà Õîñðîâ Ïÿðâèçèí
îüëó Øèðóéÿ òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëìÿñèíÿ èøàðÿ åäèëèð.
Ñÿù. 409.
Ìÿýÿð ñÿí ùå÷ îõóìàäûí “Éÿêíèçóíÿç-çÿùÿáè?”
“Éîìÿ Éÿùìà” àéÿñèíäÿ ýþñòÿðèëìèø ñÿáÿáè.
“Éÿêíèçóíÿç-çÿùÿáè” — “Ãûçûë éûüûá ñàõëàéàí”; “Éîìÿ éÿùìà” — “Áèð
âàõò ýÿëÿð, îíóíëà äàü áàñàðëàð” äåìÿêäèð.
Ñÿù. 410.
Ìóñàíûí ÿëëÿðè ïàë÷ûüà áàòìàç,
Õûçð õÿçèíÿéÿ ÷ÿêìÿëè äèâàð.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Õûçð èëÿ Ìóñà ñÿéàùÿò åäÿðêÿí, Õûçð áèð éîõñóëóí
äàüûëìàãäà îëàí äèâàðûíûí àëòûíäà õÿçèíÿ ýèçëÿäèëìèø åâèíè òÿìèð åòìèø, Ìóñà
èñÿ äóðóá áàõìûøäûð.
Ñÿù. 414.
Åé çöëìö Éÿçèäèëÿð ìöëêöíö âèðàí åäÿí,
Ñÿí èêèíúè Éÿçèäñÿí, äÿì âóðìà ÷îõ ßëèäÿí.
Éÿçèäèëÿð — Øèðâàíøàùëàðûí ìåéäàíà ýÿëäèéè òàéôà; èêèíúè ìèñðàäà Éÿçèä —
èìàì ßëèíèí þâëàäûíà äöøìÿí îëìóø Éÿçèä èáí Ìóàâèéÿäèð.
Ñÿù. 415.
Ãóìëó, êàøàíëû, ùÿì äÿ äÿðýÿçèíëè âÿçèðëÿð.
Ãóì, Êàøàí, Äÿðýÿçèí — Èðàíäà éåð àäëàðûäûð.
Ñÿù. 415.
Î Áàðáöäöí ñÿñèìè, ñàçûí, ìèçìàðûí ñÿñè?
Ñåòàðìû, éà ÷àëûíàí êàñÿýÿð èëÿ àðãàí?
Áàðáöä — ìÿøùóð ôàðñ ìóñèãè÷èñè; ñàç, ìèçìàð, ñåòàð, êàñÿýÿð, àðãàí —
ìóñèãè àëÿòëÿðèäèð.
Ñÿù. 417.
Âàðäû ñþç êèñÿñèíäÿ îòóç áèð úÿâàùèðè.
Õàãàíè 24 éàøûíäà èêÿí Àòñûç Õÿðÿçìøàùà áèð ãÿñèäÿ éàçìûø, áóíäàí
áèð èë ñîíðà èñÿ îíóí ñàðàé øàèðè Ðÿøèäÿääèí Âÿòâàò Õàãàíèíèí ìÿäùèíÿ 31
áåéòäÿí èáàðÿò áèð úàâàá øåðè éàçûá ýþíäÿðìèøäè.

648
 Ñÿù. 418.
Àíëà êè, ýÿáðëÿðèí êàìàíûíäà éîõ ùöíÿð,
Õÿëèëèí äþðä ãóøóíó ùàâàäà àëñûí íèøàí.
Ýÿáðëÿð — àòÿøïÿðÿñòëÿð, çÿðäöøòèëÿðäèð; ýÿáðëÿð ùÿì äÿ îíëàðûí åëÿ áèð
ãèñìèäèð êè, þëöìö úÿìäÿê éåéÿí áèð ãóø êèìè òÿñÿââöð åäèðëÿð.
Õÿëèëèí äþðä ãóøó — õîðóç, ãàðüà, òàâóñ âÿ þðäÿêäèð. Ýóéà Èáðàùèì Õÿëèë
ïåéüÿìáÿð áó ãóøëàðûí áàøûíû ÿëèíäÿ ñàõëàìûø, áÿäÿíëÿðèíè äþðä ïàð÷à åäèá,
áèðè-áèðèíÿ ãàðûøäûðàðàã, äþðä äàüûí òÿïÿñèíÿ ãîéìóø âÿ ñîíðà îíëàðû óçàãäàí
÷àüûðäûãäà, ãóøëàðûí ïàð÷àëàðû ó÷àðàã, ýþéäÿ ùÿð áèðè þç ùèññÿëÿðèëÿ áèðëÿøèá,
Èáðàùèì Õÿëèëèí éàíûíà ýÿëìèø âÿ îíóí ÿëèíäÿ îëàí þç áàøëàðû èëÿ áèðëÿøìèøëÿð.
Õàãàíè áóðàäà àòÿøïÿðÿñòëèéè òÿíãèä åäÿðÿê, îíëàðûí äèíëÿðèíèí çÿèôëèéèíè,
áó äèíèí èëàùè ãöââÿäÿí ìÿùðóì îëäóüóíó ýþñòÿðèð.
Ñÿù. 418.
Îëñàëàð äà “áèëèêëè àüàú” ñþç àõòàðàíëàð...
“Áèëèêëè àüàú” — éàðïàãëàðûíû äàèìà Ýöíÿøÿ òÿðÿô ÷åâèðÿí áèð àüàúäûð.
Ñÿù. 421.
Íÿ âàõòàäÿê âóðüóíñàí ñÿí àëòóí áóçîâ ñóðÿòèíÿ?
Çÿùÿð äîëó áèð êå÷èéÿ ùà÷àíàäÿê ñÿí ãîíàãñàí?
Àëòóí áóçîâ — ãûçûë; àúû ñöäëö êå÷è — äöíéà äåìÿêäèð.
Ñÿù. 421.
Ýþé áöðúöíöí áèðèíúèñè ñûôûðäûð êè, ôÿãèðëèêäÿ...
Íöúóì òÿãâèìèíäÿ ýþéöí áèðèíúè áöðúö Ùÿìÿë (Ãóçó) ñûôûðëà èøàðÿ åäèëèð.
Áó èñÿ øåðäÿ ôÿãèðëèéÿ íèñáÿò âåðèëèð.
Ñÿù. 421.
Íÿ Ðàçèöääþâëÿ ðàçû ãàëìûø áåùèøò ùÿéàòûíäàí,
Íÿ Ñÿôèöëìöëê ñèìàñûíäà øàäëûãäàí âàð çÿððÿ íèøàí.
Ðàçèöääþâëÿ, Ñÿôèöëìöëê — äöíéàäàí áÿðê éàïûøìûø ùþêìäàðëàð îëìóøëàð.
Ñÿù. 422.
Øþùðÿòïÿðÿñò çàùèäëÿðëÿ öíñèééÿòè ñÿí âóð éåðÿ,
Ìöøòÿðèòÿê ýþðöíÿðëÿð, Ìÿððèõ êèìè è÷ÿðëÿð ãàí.
Ìöøòÿðè — (Éóïèòåð) Ýöíÿø ñèñòåìèíäÿ àñòðîëîýèéàéà ýþðÿ ñÿàäÿò óëäóçó
ùåñàá åäèëèð.
Ìÿððèõ — (Ìàðñ) ìöùàðèáÿ óëäóçó ùåñàá åäèëèð.
Ñÿù. 423.
Ôèêð åéëÿìÿ, Íÿúìÿääèíè ìÿäù åòìÿêäèð îíà äÿðìàí.
Íÿúìÿääèí — ðóùàíè áàø÷ûñû ßùìÿä Íÿúìÿääèí Ñèìýÿðÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 423.
Åé Àäÿìÿ âàðèñ îëàí, íàòàìàìäûð èøèì ìÿíèì,
Åé äöíéàéà Èñà îëàí, úàíà ýÿëäèì áó äöíéàäàí.
649
 Àäÿì âÿ Èñà — ïåéüÿìáÿðëÿðäèð. Õèòàá Íÿúìÿääèíÿäèð.
Ñÿù. 423.
Îüëóí, ãûçûí éîõäóðñà äà, ùàãã éàíûíäà ùþðìÿòèí âàð,
Áèëìèðñÿíìè “Ãóðàí”äàêû “Ëÿìéÿëèä”äÿ âàð øÿðÿô, øàí.
“Ãóðàí”äà “Ãóë-ùöâÿëëàù” ñóðÿñèíäÿ Àëëàùà âåðèëÿí ñèôÿòëÿðäÿí áèðè äÿ
“Ëÿìéÿëèä”äèð; éÿíè Àëëàùûí þâëàäû îëìàç.
Ñÿù. 423.
Ìÿí áÿñòàìëû îëäóì ñàíêè, îíëàð èñÿ ÿùëè-Äàìüàí,
Áÿñòàì — Õîðàñàíûí úÿíóáóíäà áèð ãÿñÿáÿäèð.
Äàìüàí — Èðàíäà Òÿáÿðèñòàí âèëàéÿòèíäÿ âàõòû èëÿ àáàä áèð øÿùÿð îëìóø-
äóð. Áóðàäà Õàãàíè Áÿñòàìëà Äàìüàíûí áèðè-áèðèíäÿí ÷îõ óçàã îëäóüóíó,
áóíóíëà äà þçö èëÿ äîñòëàðû àðàñûíäà ùå÷ áèð éàõûíëûã âÿ áèðëèê îëà áèëìÿäèéèíè
ýþñòÿðèð.
Ñÿù. 423.
Ùàãã áó õÿððàò áàëàñûíà âåðìèø åëÿ áèð èñòåäàä,
Êè, Íÿìðóäòÿê éàäëàð îíóí öçÿðèíÿ ÷ÿêèð êàìàí.
Õàððàò áàëàñû — Õàãàíèíèí þçö. Íÿìðóä — Àëëàùëûã èääèàñû åäÿí ùþêìäàð
(Áóðäà Íÿúúàð Àçÿðèí îüëó Èáðàùèì ïåéüÿìáÿðÿ äÿ èøàðÿ âàð).
Ñÿù. 423.
...Àíúàã ôÿëÿê áèðèñèíè åäÿð äèðÿôøè-Ýàâèéàí.
Äèðÿôøè-Ýàâèéàí — Äÿìèð÷è Ýàâÿíèí áàéðàã åòäèéè äþøëöéÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 424.
Ôÿððóõè áèð ìÿäùèíÿ áèð êÿíä àëäûñà ÿýÿð...
Ôÿððóõè — Ñóëòàí Ìàùìóä Ãÿçâèíèíèí ñàðàé øàèðëÿðèíäÿíäèð; ñàðàéûí
éöçëÿðúÿ øàèðè àðàñûíäà éåääè ñå÷ìÿ øàèðäÿí áèðè îëìóøäóð.
Ñÿù. 430.
Èêè íÿðýèç, èêè ñöíáöë, èêè ãûçûë ýöëöíÿ,
Ñÿðâ áîéóí, øöìøàä ãîëóí — áóäàüûíà àíä îëñóí.
Õàãàíè áóðàäà ýþçÿëèí ýþçëÿðèíè íÿðýèçÿ, ñà÷ëàðûíû ñöíáöëÿ, éàíàãëàðûíû
ãûçûë ýöëÿ, ãÿääèíè ñÿðâÿ, ãîëóíó øöìøàäà áÿíçÿäÿðÿê, îíëàðà àíä è÷èð.
Ñÿù. 430.
Ñÿíèí î ýöë öçöíÿ êè, Çþùðÿ êèìè íóð ñà÷ûð,
Ùàðóò êèìè ãÿëá àëäàäûá, ãà÷ìàüûíà àíä îëñóí.
Çþùðÿ — àñòðîëîýèéàäà ìÿùÿááÿò óëäóçó Âåíåðàäûð. Ùàðóò (âÿ Ìàðóò)
áåùèøòäÿí ãîâóëìóø ñåùðêàð ìÿëÿéÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 430.
Éÿìÿí ýþëö ýÿðäÿéèíäÿ õóìàðëàíûá óéóéàí,
Èêè ùÿáÿø ýÿëèíèíèí éàòàüûíà àíä îëñóí.

650
 Éÿìÿí ýþçö — ýþç éàòàüû. Ùÿáÿø ýÿëèíè — ãàðà ýþç áÿáÿéè. Õàãàíè ñåâýè-
ëèñèíèí õóìàð ýþçëÿðèíÿ àíä è÷èð.
Ñÿù. 446.
Òàï Òÿáÿðèñòàí, òÿðÿáèñòàí äèëÿ!
Òÿáÿðèñòàí — Èðàíäà áèð âèëàéÿò àäû; òÿðÿáèñòàí — êåô âÿ çþâã ìÿúëèñè
äåìÿêäèð.
Ñÿù. 446.
Ìÿãñÿäö àìàëûíû Àìöëäÿ ýþð,
Ýþðýàíà ýåò, Éóñèôè îðäàí äèëÿ!
Àìàë — ÿìÿëëÿð, èñòÿêëÿð; Àìöë — Èðàíäà Ìàçàíäàðàí âèëàéÿòèíäÿ áèð
øÿùÿðäèð.
Ýþðýàí — Èðàíûí øèìàë-øÿðãèíäÿ ùÿì âèëàéÿò àäû, ùÿì øÿùÿð îëìóøäóð.
Ýþðýàí — åéíè çàìàíäà ôàðñúà ãóðäëàð äåìÿêäèð.
Õàãàíè áó ìèñðàäà ùÿð èêè ìÿíàíû íÿçÿðäÿ òóòìóøäóð. Éóñèôèí ãàðäàøëàðû
þç àòàëàðû Éÿãóáà äåìèøäèëÿð êè, Éóñèôè ãóðäëàð éåìèøäèð.
Ñÿù. 462.
Çöëôöí “ëàì”û îëìàñà, “íóí”à äþíÿð ãàìÿòèì.
Çöëô ñþçöíäÿ “ëàì” øÿêëèíäÿ ñåâýèëèíèí ãûâðûì ñà÷û, “íóí” ùÿðôèëÿ èñÿ
àøèãèí áöêöê ãàìÿòè (áåëè) íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
Ñÿù. 463.
Ìåéäàíè-ìÿëàìÿòäÿ áèð êîñ îëà áèëñÿí äÿ,
Åéâàíè-ñÿëàìÿòäÿ áöíéàä îëà áèëìÿçñÿí?
Ìÿëàìÿò — òÿíÿ, ìÿçÿììÿò; éÿíè: òÿíÿ ìåéäàíûíäà áèð òîï êèìè íÿ ãÿäÿð
âóðóëñàí, ÿçèééÿòëÿðÿ ãàòëàíñàí äà, éåíÿ äÿ ñàëàìàòëûã, ðàùàòëûã òàïà áèë-
ìÿéÿúÿêñÿí.
Ñÿù. 484.
Õàãàíè, èëàíëà áàüáàí ìÿñÿëè,
Áóðàäà éåðèíäÿ äàñòàíà äöøäö.
Êþùíÿ íàüûëëàðäàí áèðèíäÿ äåéèëèð: áèð áàüáàí äîíìóø áèð èëàí òàïìûø, îíó
ýþòöðöá Ýöíÿø àëòûíà ãîéìóø âÿ èëàí äèðèëÿðÿê, áàüáàíû ÷àëûá þëäöðìÿê
èñòÿìèøäèð. Õàãàíè áóðàäà þçöíö áàüáàíà, äöøìÿíëÿðèíè èñÿ ùÿìèí íàíêîð
èëàíà áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 489.
Àéàüûíà ãûçûë ðÿíýëè ñóðÿòèìè áàüëàðàì êè,
Ãóìðîâ áèëèá, äÿéìÿéÿëÿð, ãàéûäàñàí ñÿí áèðòÿùÿð.
Øÿðãäÿ áèð ãàéäà îëàðàã, éàõøû, ùöíÿðëè ýþéÿð÷èíëÿðèí àéàüûíà èíúÿ áèð
ãûçûë ùàëãà àñàðäûëàð êè, îíó òóòàíëàð ùöíÿðëè îëäóüóíó áèëèá þëäöðìÿñèíëÿð,
ãûçûëû ýþòöðöá, ýþéÿð÷èíè áóðàõñûíëàð. Áóðàäà Õàãàíè åøãäÿí ñîëàí öçöíö
ùÿìèí ãûçûë ùàëãàéà áÿíçÿäèð.
651
 Ñÿù. 495.
Ãàãèì, Ãóíäóç úàìàëëû éàð ýþçÿë Áîëüàð òöðêöäöð.
Ãàãèì, Ãóíäóç ýþçÿëëÿðèëÿ øþùðÿò òàïìûø òàéôà àäëàðûäûð.
Ñÿù. 500.
Ñÿí ãèéìÿòëè ýþâùÿð èêÿí, ãÿââàñ êèìè áàø âóðóá,
Òàïäûí òÿáèí äÿðéàñûíäàí äàùà ãèéìÿòëè ýþâùÿð.
Áó øåðè Õàãàíè Íèçàìèéÿ ìöðàúèÿòëÿ éàçìûøäûð. Ãèéìÿòëè ýþâùÿð
Íèçàìè, îíóí áþéöê øàèðëèéè; ãÿââàñ — äàëüûú, áóðàäà èëùàì äÿíèçèíÿ
äàëûá,öçÿí Íèçàìè íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Äàùà ãèéìÿòëè ýþâùÿð Íèçàìèíèí
ÿñÿðëÿðèíÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 500.
Ùåéðÿòäÿéÿì êè ,èëùàìûí çÿðëÿðèíè àòàðêÿí
Íåúÿ îëäó þç áåøèíëÿ áåø àòäûí, åé ôöñóíêàð?
Éÿíè áåø áàðìàüûí öçÿðèíäÿ òóòäóüóí áó áåø ïîåìàíû (“Õÿìñÿ”íè) íåúÿ
óñòàëûãëà éàçìûø îëäóüóíà ùåéðàí ãàëìûøàì.
Ñÿù. 501.
Ëàéèã îëìàìûøäûð äèâ Ñöëåéìàíà.
Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Áèëãåéñ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí ñàðàéûíà ýÿëÿíäÿ
Ñöëåéìàí îíà ìàèë îëìóø, àíúàã òÿñàäöôÿí Áèëãåéñèí ãû÷ëàðûíäà êå÷è òöêö
êèìè òöê ýþðäöéöíäÿí, îíó ÷èí (äèâ) áèëèá, èêðàù åòìèøäèð.
Ñÿù. 505.
×öíêè, ýþéäÿ ãàðà öçëö, ïèñ ÿìÿëëè Çöùÿë äÿ,
Õîø ñèôÿòèí Ìöøòÿðèíèí öñòöíäÿ òóòìóø ãÿðàð.
Çöùÿë — éåääèíúè ôÿëÿêäÿ, Ìöøòÿðè îíóí àëòûíäà, àëòûíúû ôÿëÿêäÿ îëóð.
Çöùÿë áþéöê óüóðñóçëóã (Íÿùñ-ÿêáÿð), Ìöøòÿðè èñÿ áþéöê óüóðëóëóã (Ñÿä-
ÿêáÿð) óëäóçó ñàéûëûð.
Ñÿù. 509.
ßýÿð ñÿí áèëìÿñÿí, Öòàðèä áèëèð éÿãèí,
Ìÿí êèìÿì, ãÿëÿìèìäÿ íÿ êèìè áèð ãöââÿò âàð.
Öòàðèä (Ìåðêóðè) óëäóçó àñòðîëîýèéàäà ôÿëÿéèí êàòèáè ùåñàá åäèëäèéè ö÷öí,
Õàãàíè þçöíöí ãÿëÿìäÿêè ãöäðÿòèíè îíóí òÿñäèãè èëÿ èçàù åäèð.
Ñÿù. 527.
Àéàüûíà êþëýÿ ñàëìûø éîõñà Ñèìóðü ãàíàäû,
Øÿðÿô îëóá äöíéà ö÷öí Úÿëèë áèí-Ðàôå àäû.
ßôñàíÿâè Ñèìóðü ãóøó äàèìà õåéèðõàù èøëÿð ýþðäöéö ö÷öí îíóí êþëýÿñè
äÿ êèìèí öçÿðèíÿ äöøÿðñÿ îíóí øþùðÿòè àðòàðìûø. Ìÿäù åäèëÿí Úÿëèë áèí-Ðàôå
äÿ Ñèìóðüà áÿíçÿäèëèð.
652
 Ñÿù. 528.
Ãèéàìÿòäÿ ùàãã éàíûíäà ïåéüÿìáÿðäÿí ñàâàéû,
Èêèíúè áèð øÿôàÿò÷è âàðñà, îäóð Øàôåè.
Áó ãèòÿäÿ àäëàðû ÷ÿêèëÿí Øàôåè âÿ Ðàôåè ãèéàìÿò ýöíöíäÿ ýöíàùêàðëàðû
áàüûøëàìàã ö÷öí Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð êèìè Àëëàù äÿðýàùûíäà øÿôàÿò÷è
îëìàüà ëàéèã ùåñàá åäèëèá òÿðèôëÿíèð.
Ñÿù. 530.
Îõøàòìûñàí ãàðàëûãäà ïîçäóüóí èíêàð “íóí”à.
Ôàðñ äèëèíäÿ “íóí” ùÿðôè ôåëèí èíêàðûíû éàðàäûð. Áó ùÿðô ãàðàëàíäûãäà
(ïîçóëäóãäà) ìöñáÿò ìÿíà àëûíûð.
Ñÿù. 533.
Éîëó ÿéðè ýåäÿí âÿçèðäÿí áàøäûð,
Éîëóíó äöç ýåäÿí ìÿðä ïèéàäÿëÿð.
Áóðàäà øàèð øàùìàò ôèãóðëàðûíûí ùÿðÿêÿòè âàñèòÿñèëÿ äöçëöéö òÿáëèü åäèð.
Ñÿù. 539.
Ñöðàùè ãóøó äà ðóùóìó îõøàð.
Îðòà ÿñðëÿðäÿ ÷îõ çàìàí øÿðàá ñöðàùèëÿðèíè ìöõòÿëèô ãóø øÿêëèíäÿ ùàçûð-
ëàðäûëàð. Õàãàíè ÷ÿìÿíäÿ øÿðàá è÷äèéèíè áèëäèðèð.
Ñÿù. 540.
Ýþçöíÿ áèð ãóëóí ýþçö òÿðñ áàõäû...
Áó ðöáàèäÿ Õàãàí ýþç (÷åøì) ñþçöíö 9 äÿôÿ èøëÿòìèøäèð. Òÿðúöìÿäÿ äÿ
áó ñàé ñàõëàíìûøäûð.
Ñÿù. 540.
Öçöíäÿ î õàëû ùÿð ýþðÿí äåäè:
Ùèíäëèäèð, îòóðóá áó îääà éàíàí.
Áóðàäà øàèð ñåâýèëèíèí éàíàüûíû îäà, ãàðà õàëûíû ùèíäëèéÿ îõøàòìûøäûð.
Èíäóèçì äèíè åòèãàäà ýþðÿ ùèíäëèëÿð îääà éàíûá, êöë îëìàãëà ýóéà áåùèøòÿ
ýåäÿðìèø. Õàãàíè åéíè çàìàíäà áó äèíè ÿôñàíÿéÿ èøàðÿ åäèð.
Ñÿù. 540.
Ùèúðèíäÿ ãþí÷ÿòÿê öðÿéèì ãàíäûð,
Áàðû íÿðýèçèíëÿ ìÿíè éàäà ñàë.
Øàèð öðÿéèíè ãûçûë ýöë ãþí÷ÿñèíÿ îõøàäàðàã, ñåâýèëèíè ýþðöøÿ ÷àüûðûð.
Íÿðýèç — ýþçÿ èøàðÿäèð.
Ñÿù. 543.
Ùÿð ùÿôòÿ î, èêè ùÿôòÿëèê ãÿìÿð...
Èêè ùÿôòÿëèê ãÿìÿð — áÿäèðëÿíìèø Àé äåìÿêäèð. Áóðàäà ýþçÿëèí ïàðëàã
ñèìàñûíà èøàðÿ åäèëèð.
653
 Ñÿù. 545.
Åé Äèìíÿ, äöçöìö éàìàí ÿéèðñÿí,
ßùìÿä Íÿñð àñëàíäûð, Øÿòðÿáÿ äÿ ìÿí.
Ìÿøùóð ùèíä ÿôñàíÿñè îëàí “Êÿëèëÿ âÿ Äèìíÿ” — àëëåãîðèê àáèäÿ éàä åäèëèð
êè, áóðàäà Äèìíÿ ùèéëÿýÿð, øþùðÿòïÿðÿñò ñóðÿò îëóá, øèðëÿ Øÿòðÿáÿ (þêöçöí
àäûäûð) àðàñûíäà íèôàã ñàëûá, éàëàí ñþçëÿðëÿ øèðèí þêöçö ïàð÷àëàìàñûíà ñÿáÿá
îëóð.
Õàãàíè áóðàäà þç áÿäõàùûíû ôèòíÿêàð Äèìíÿéÿ, ùèéëÿéÿ ãóðáàí ýåòìèø
Øÿòðàáÿíè èñÿ þçöíÿ áÿíçÿäèð.
Ñÿù. 545.
Õóìàð ýþçëÿðèíè ýþðÿíòÿê, ÷ûõäû,
Áàéàçèä Áÿñòàìè èáàäÿòýàùäàí.
Áàéàçèä Áÿñòàìè (Òåéìóð èáí Èñà) ìÿøùóð ñóôèëÿðäÿí îëóá, äàèìà èáàäÿòëÿ
ìÿøüóë îëàðàã, áó äöíéàíû ôàíè ùåñàá åòìèøäèð. Î, Õîðàñàíûí Áÿñòàì
âèëàéÿòèíäÿ ùèúðè 160-úû èë òàðèõèíäÿ (ÂÛÛ ÿñð ìèëàäè) àíàäàí îëóá, óçóí þìöð
ñöðìöøäöð.
Áåéòèí ìÿíàñû: Ýþçÿëèí õóìàð ýþçëÿðèíè ýþðÿí Áàéàçèä Áÿñòàìè äÿ þç
ñîìíÿñèíäÿí (èáàäÿòýàùäàí) ÷ûõûá, îíà àøèã îëàð.
Ñÿù. 551.
Ñèòÿìèí òöê êèìè èíúÿëòäè ìÿíè,
Ëàï òöêÿ äþíìöøÿì “ìîéè” äåìÿêäÿí.
“Ìîéè” — ôàðñúà òöê âÿ àüëàìàã ìÿôùóìó âåðèð.
“Ìîäè” èñÿ ýöðúöúÿ “ýÿë” äåìÿêäèð.
Õàãàíè áó ñþçöí áÿíçÿð øÿêèë âÿ ìÿíàñûíäàí áÿäèè âàñèòÿ êèìè èñòèôàäÿ
åòìèøäèð (Øàèð áó ñþçö áèð íå÷ÿ ðöáàèäÿ èøëÿòìèøäèð).
Ñÿù. 551.
Õàãàíè, ñÿí àäè ïèéàäàñàí, áèë,
Éåääè åâ êå÷ìÿéèí ÷îõ àñàí äåéèë...
Øàùìàò îéóíóíäà ïèéàäàíûí éåääè õàíÿ êå÷èá, ñÿêêèçèíúè õàíÿäÿ âÿçèðÿ
÷åâðèëÿ áèëìÿñèíè õàòûðëàäûð. Áó ðöáàèäÿ äåìÿê èñòÿéèð êè, ñÿí ïèéàäàñàí, áèð
ãîøóí éîëóíó êÿñèá, (äöøìÿíëÿð, áÿäõàùëàð), èíàíìà êè, ñÿí ñÿêêèçèíúè
õàíÿéÿ êå÷ÿ áèëÿúÿêñÿí (âÿçèééÿòèí éàõøû îëàúàãäûð).
Õàãàíè øàùìàò îéóíóíó éàõøû áèëäèéè ö÷öí ôèãóðëàðûí ùÿðÿêÿò âÿ
äÿéÿðèíäÿí áèð íå÷ÿ äÿôÿ èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
Ñÿù. 559.
Ýþðöðÿì, öçöíö ùÿðàðÿò àëûð,
ßãðÿáèí è÷èíäÿ àéûí ñàðàëûð...
654
 Áóðàäà ÿãðÿá — ñà÷à, àé — ýþçÿëèí öçöíÿ èøàðÿäèð.
Äèýÿð òÿðÿôäÿí, “ãÿìÿð ÿãðÿáäÿäèð” èôàäÿñè àñòðîëîýèéàäà Àéûí ßãðÿá
áöðúöíÿ ýèðìÿñè èëÿ õîøàýÿëìÿç ùàäèñÿ áàø âåðÿúÿéè ýöìàí åäèëìèøäèð.
Ñÿù. 560.
Ãÿðèáÿ ùàë âàðäûð îíóíëà ìÿíäÿ:
Éåë ìÿíèì ÿëèìäÿ, éåë ÿëèíäÿ éàð.
Áó ðöáàè ñåâýèëèíèí éåëêÿí ýÿìè èëÿ äÿíèçÿ ÷ûõäûüû çàìàí äåéèëäèéèíäÿí
Õàãàíè ãÿðèáÿ èáàðÿ éàðàäûð.
Éåë ìÿíèì ÿëèìäÿ — éÿíè: ÿëèì áîøäàäûð.
Éåë(èí) ÿëèíäÿ éàð — éÿíè: éàð éåëêÿíäÿäèð.
Ñÿù. 561.
Î õóìàð ýþçëÿðèí íåúÿäèð, úàíàí?
Âàðìû áàäàìûíäà ïöñòÿ êèìè ãàí?
Áó ðöáàèíè øàèð ñåâýèëèíèí ýþçëÿðè àüðûéàí çàìàí éàçìûøäûð. Áóðàäà
áàäàì — ýþçÿ èøàðÿäèð.

655
 ËÖÜßÒ
À Ä
Àùÿíýÿð — äÿìèð÷è
Àùÿíðöáà — ìèãíàòèñ
Àëèìÿãàì — ðöòáÿñè éöêñÿê àäàì
Àñèòàí — ñàðàé, áþéöê åâ
Àøèéàí — éóâà
Àçÿð — îä
Á Äÿñòýèð — 1) éàðäûì÷û,
Áàê — ãîðõó
Áàëö ïÿð — ãîë-ãàíàä
Áåùúÿò — ñåâèíú, ùöñí
Áÿãà — äàèìèëèê, ÿáÿäè
Áÿðý — éàðïàã
Áÿðã — èëäûðûì
Áÿðð — ÷þë, áèéàáàí
Áÿçì —ìÿúëèñ, ãîíàãëûã
Áöíéàí — ÿñàñ, áöíþâðÿ
Áöðùàí — äÿëèë, ñöáóò
Áöððàí — êÿñè÷è, èòè
Äàìÿí (äàìàí) — ÿòÿê
Äàðöççèíà — çèíà åâè, ÿõëàãñûçëûã
éåðè
Äåéð — êèëñÿ, ìåéõàíà
Äÿáèð — êàòèá, ìöíøè
Äÿì — íÿôÿñ, àí
Äÿñòàð — ÿììàìÿ, ñàðûã
2) áÿíäÿ äöøÿí
Äèáà — çÿðõàðà, çÿðëè ïàð÷à
Äèëêÿø — úàçèáÿëè, ýþçÿë
Äèðÿõøàí — ïàðëàã
Äèðùÿì — ýöìöø ïóë, ÷ÿêè âàùèäè
Äóçàã — òÿëÿ
Äóçÿõ — úÿùÿííÿì
Å
Åúàç — ÿúàèá, ãÿðèáÿ

Ú ß
Úàìè-Úÿì — ßôñàíÿâè Úÿìøèä ßäÿì — éîõëóã, áîøëóã
ïàäøàùûí ãÿäÿùè ßíáèéà — ïåéüÿìáÿðëÿð
Úÿäÿë — áÿùñ, ìöáàùèñÿ ßíêöøòÿð — öçöê
×èíàí — áåùèøò, úÿííÿò ßðÿã — òÿð
Úóéáàð — àõàð ñó, ÷àé êÿíàðû ßðüÿâàí — ãûðìûçû, àë
Úöðì — ýöíàù ßðêàí — ÿñàñëàð
ßðçàí — óúóç
ßõòÿð — óëäóç
× ßñÿñ — äàðüà, ýåúÿ ýþçÿò÷èñè
×àù — ãóéó ßééàð — ùèéëÿýÿð, àëäàäûúû
×àùè-çÿíÿõäàí — ÷ÿíÿ îéóüó
×åøìåéè-ùåéâàí — àáè-ùÿéàò Ô
àáè-ùåéâàí, äèðèëèê ñóéó ÷åøìÿñè Ôÿñèù — ôÿñàùÿòëè, ñÿëèñ äàíûøàí
×ÿíýè — ÷ÿíê ÷àëàí, ìóñèãè÷è Ôÿòòàí — ôèòíÿ ãàëäûðàí
656
Ôÿçë — ôÿçèëÿò Êóé — òîï, ìÿñêÿí
Ôèãù — Èñëàì ùöãóãøöíàñëûüû Êöñòàõ — öçëö, çÿùëÿòþêÿí
Ôèòðÿò — òÿáèÿò, éàðàäûëûø Ã
Ôöëñ — õûðäà ìèñ ïóë Ãÿìêöñàð — äÿðäÿ ãàëàí, ùÿéàí, äîñò
Ãûëàô — ãûëûíúûí ãàáû
Ý
Ýÿáð — àòÿøïÿðÿñò, îäà ñèòàéèø åäÿí Ë
Ëàáÿãà — ñîíó îëìàéàí, ìöâÿããÿòè
Õ Ëàìÿêàí — éåðè áÿëëè îëìàéàí
Õàìÿ — ãÿëÿì Ëÿùâ — îéóí, ÿéëÿíúÿ
Õàòÿì — öçöê
Õÿñì — äöøìÿí Ì
Õîôòàí — ïàìáûãëû àðõàëûã Ìàùè — áàëûã
Õîøêâàð — äàäëû, ëÿççÿòëè Ìÿúÿð — þðòöê, ïÿðäÿ
Õóì — êöï Ìÿúðóù — éàðàëû
Õóìñòàí — ìåéõàíà Ìÿúóñ — îäà ñèòàéèø åäÿí
Õóðøèä — Ýöíÿø Ìÿùâÿø — àé öçëö
Õöøê — ãóðó Ìÿùçÿð — ùöçóð, ãàðøû, ìÿúëèñ
Õöòáÿ — íèòã, äèíè íÿñèùÿò
Ìÿëàìÿò — òþùìÿò, äàíëàã
Ìÿðäöìýèéà — æåí-øåí, äÿðìàí áèòêèñè
È
Ìÿñíÿä — ñþéêÿíÿúÿê, èñòèíàäýàù
Èúòèíàá — ÷ÿêèíìÿê, ãîðõìàã
Ìÿøøàòÿ — ýÿëèíëÿðè áÿçÿéÿí ãàäûí
Èõòàð — õÿáÿð âåðìÿê, õàòûðëàìàã
Ìÿâà — éåð, ñûüûíàúàã
Èíàí — úèëîâ (àò)
Èíçèâà — áàõ: èçëÿò Ìèðàò — ýöçýö
Èñàð — ìàëûíû ïàéëàìàã, Ìöü — àòÿøïÿðÿñò, ìåéõàíà÷û
ãóðáàí âåðìÿê Ìöùèá — ãîðõóëó, äÿùøÿòëè
Èçëÿò (öçëÿò) — òÿê éàøàìàã, Ìöçòÿð — éàçûã, çàâàëëû
ýóøÿíèøèí
Í
Æ Íàèá — úàíèøèí, ÿâÿç åäÿí
Æóëèäÿ — ïîçóëìóø, ïÿðàêÿíäÿ Íàãóñ — êèëñÿ çÿíýè
Íàð — îä
Íàâÿê — îõ, ñèâðè, óú
Ê Íåéñòàí — ãàìûøëûã
Êàí — ìÿäÿí Íåéøÿêÿð — øÿêÿð ãàìûøû
Êåéùàí — êîñìîñ, ôÿçà Íÿáè — ïåéüÿìáÿð
Êÿô — îâóúóí è÷è Íÿúì — óëäóç
Êÿôôàø — áàøìàã÷û, àéàããàáû òèêÿí Íÿëåéí — éöíýöë àéàããàáû
Êÿùô — ìàüàðà Íÿñàðà — õà÷ïÿðÿñò, õðèñòèàí
Êþâíö ìÿêàí — êàèíàò, éåð-ýþé, Íÿñðèí — ýöë àäû
äöíéà Íèýàðèñòàí — áÿçÿêëè îòàã, ìóçåé
657
Íèùàë — ôèäàí, øèòèë, òèíýÿ Ñèãëÿò — àüûðëûã
Íèñô — éàðûñû Ñèíàí — íèçÿ, îõ
Íèñéàí — óíóòìàã Ñþáàí — ÿæäàùà
Íöúóì — àñòðîíîìèéà Ñóçÿí — èéíÿ
Íöêòÿ — èíúÿ ñþç
Íöêòÿäàí — èíúÿëèéè äÿðê åäÿí Ò
Òàáàí — ïàðëàã
Î Òÿá — ãûçäûðìà
Îâú — ýþéöí ÿí óúà íþãòÿñè, Òÿáÿð — áàëòà
ÿíýèíëèê Òÿëãèí — ïñèõîëîæè òÿñèð
Òÿíàá — èï
Ï Òÿððàð — îüðó, úèáýèð
Ïàáÿñòÿ — áàüëû, àñûëû Òÿâàí — ãöââÿò
Ïàëäà (ïàëóäÿ) — áóçëó øÿðáÿò Òÿâèë — èçàù åòìÿê
Ïåéüàì — ñèôàðèø, õÿáÿð Òÿééàð — ó÷óúó, ùàçûð
Ïåéêàí — îõ, íèçÿíèí óúó Òåéëÿñàí — õðèñòèàí ðóùàíèëÿðèíèí
Ïåéêÿð — ñóðÿò, ñèìà, ýþçÿë ÷èéèíëÿðèíÿ ñàëäûãëàðû ùÿìàéèë
Ïÿð÷ÿì — áàéðàã Òèü — ãûëûíú
Ïÿðâà — ãîðõó Òóáà — úÿííÿò àüàúû
Ïÿéàì — õÿáÿð, òàïøûðûã Òóã — áîéóíáàüû
Ïèøâà — ðÿùáÿð, ãàáàãúûë Òöððÿ — òåë, ñà÷
Ïöñòàí — äþø, ìÿìÿ
Ö
Ð Öãàá — ÷àëàüàí, ãàðòàë
Ðÿùáàí — éîëýþñòÿðÿí Öñòöõàí — ñöìöê
Ðÿñÿí — èï, úèëîâ Öñòâàð — ìþùêÿì
Ðÿøõàí — ïàðëàã Öçàð — éàíàã
Ðÿøê — ùÿñÿä, ïàõûëëûã
Ðèùëÿò — þëìÿê, êþ÷ìÿê É
Ðèøòÿ — èï Éàâÿð — êþìÿê
Éÿìèí — àíä, ñàü òÿðÿô
Ñ Éÿçäàí — Àëëàù, Òàíðû
Ñàùèð — ñåùðêàð, ñåùðáàç, îôñóí÷ó
Ñåéä — îâ Ç
Ñåéùÿ — ãûøãûðûã, éöêñÿê ñÿñ Çÿõèðÿ — àçóãÿ
Ñÿáóù — ñÿùÿðèí õóìàðëûã øÿðàáû Çÿððàá — ïóë äöçÿëäÿí
Ñÿôñÿòÿ — úÿôÿíýèééàò Çèð-çÿáÿð — àëò-öñò, éåðëÿ éåêñàí
Ñÿëñÿáèë — úÿííÿò áóëàüû Çöííàð — õðèñòèàí ðóùàíèëÿðèíèí
Ñÿìì — çÿùÿð ðÿíýëè áåë êÿìÿðëÿðè
Ñÿðÿôðàç — áàøûóúà, âöãàðëû Çöââàð — çèéàðÿòÿ ýåäÿíëÿð
Ñÿðêåø — ìÿüðóð, äèêáàø
658
 ÊÈÒÀÁÛÍ È×ÈÍÄßÊÈËßÐ

Õàãàíè Øèðâàíè âÿ ÿäÿáè èðñè ........................................................................... 4

ÒÞÙÔßÒÖË-ÈÐÀÃÅÉÍ
Äèáà÷ÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .............................................................. 21
Áàøëàíüûú (Òÿðúöìÿ åäÿíè Î.Ñàðûâÿëëè) ........................................................ 22
Ýöíÿøÿ õèòàá (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ..................................................... 23
Ýöíÿøÿ õèòàá âÿ ãûçûëû ìÿçÿììÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Î.Ñàðûâÿëëè) ................. 25
ßðçèí ôÿçèëÿòè ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Î.Ñàðûâÿëëè) ................................ 29
Ñÿôÿð òÿôñèëàòû (Òÿðúöìÿ åäÿíè Î.Ñàðûâÿëëè) ................................................. 31
×àéûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....................................................... 33
Øèêàðýàùûí òÿñâèðè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............................................. 34
Úÿìàëÿääèí Ìîñóëó èëÿ ýþðöø âÿ îíóíëà ñþùáÿò
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Î.Ñàðûâÿëëè) ........................................................................ 36
Øàùûí ëÿøêÿðýàùûíû òÿðèô (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ..................................... 53
Ùÿìÿäàíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............................................... 53
Áàüäàäûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................. 55
Áàüäàäûí àáö-ùàâàñû ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................... 55
Äÿúëÿ ÷àéûíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................... 56
Õÿëèôÿíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................. 57
Êóôÿíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .................................................... 58
Êàðâàí ñÿñèíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí)........................................... 58
Ìÿêêÿíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................. 60
Ãàðà äàøûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................ 61
Çÿìçÿì ãóéóñóíóí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................. 61
Ãûçûë íîâäàíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí)........................................... 62
Êÿáÿéÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .............................................................. 62
Ìÿäèíÿíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................. 64
Ïåéüÿìáÿðèí òÿðèôè âÿ çÿìàíÿäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....... 65
Ìîñóë âÿ Øàìûí òÿñâèðè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................................72
Ìîñóëó òÿðèô âÿ Èðàã áàø÷ûñû Úÿìàëÿääèíÿ ñèòàéèø
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............................................................................ 73
Ïàõûëëàðû ìÿçÿììÿò âÿ áþéöê àäàìëàðû òÿðèô (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ... 78
Þçö ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí)...................................................... 79
Áàáàñû ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................ 80
Àòàñû Íÿúúàð ßëè ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí)................................. 81

659
Àòàñûíû òÿðèô (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....................................................... 82
Àíàñû ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .................................................. 83
Àíàñûíû òÿðèô (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ...................................................... 84
ßìèñè ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................. 85
ßìèñèíè òÿðèô (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ...................................................... 87
Èççÿääèíè òÿðèô (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .................................................... 90
Þç âÿçèééÿòèíäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .................................. 91
Äöøìÿíëÿðè òÿíãèä (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............................................ 94
Éåíÿ äÿ Øàì âÿ Èðàã áàø÷ûñûíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .............. 96

ÔßÕÐÈÉÉßËßÐ
1. “Ìÿíèì ýþíëöì ìöÿëëèìäèð, äèçèì öñòö äÿáèñòàíû”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 100
2. Þçöíö òÿðèô âÿ ïàõûëëàðû ìÿçÿììÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Òÿëÿò) ...............108
3. “Êèíàéÿ åäèá, ñþéëÿäèí, Õàãàíè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí).............. 110
4. “Áþéöê øàèð ìÿíÿì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) ............................. 112
5. “Çàìàí áàøà âóðàíäà Ñÿíàèíèí äþâðöíö...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) 113
6. “Äîäàüûì ñàõñû, öçöì òîðïàüà äþíìöø, úàíûì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç).........................................................................114
7. “Õàãàíèéÿì, éåð öçöíÿ éàéûëìûøäûð øþùðÿòèì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 116
8. “Èéèðìè éàøäàí àçñà äà ñèííèì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè)............. 117
9. “Äÿâàòûìûí öçö ñàäÿ, è÷è äÿðèí äÿðéàäûð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) 117
10. Ïàõûëëàðû ìÿçÿììÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ............................... 118
11. “ßãëÿ àüûð éöê äàøûäàí ìÿíèì êþíëöì, áÿéàíûìäûð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) ..........................................................................120

ÌßÄÙÈÉÉßËßÐ
1. ßìèñè Êàôèéÿääèíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) .......................... 122
2. Áàêëàí ñÿääèíè áàüëàòäûðäûüû ö÷öí Øèðâàíøàù Ìÿíó÷þùðöí òÿðèôè
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................................................................... 124
3. Øèðâàíøàù Ìÿíó÷þùð èáí Ôèðèäóíóí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) .125
4. Øèðâàíøàùûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ..................................... 131
5. Øèðâàíøàùûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ....................................... 142
6. Ìöâÿôôÿãÿääèí ßáäöëãÿôôàðûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......... 145
7. Ãèéàñÿääèí Ìÿùÿììÿä èáí Ìÿëèêøàùûí òÿðèôè
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 154
8. Øèðâàíøàù Ìÿíó÷þùðöí òÿðèôè âÿ îíóí îüëó Àõñèòàíäàí øèêàéÿò
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................................................................... 156
9. Øèðâàíøàù Ìÿíó÷þùðöí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....................... 158

660
10. Áó ãÿñèäÿ ãóøëàðûí ñþùáÿòè àäëàíûð (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) ........ 158
11. Þç óñòàäû Áÿùàÿääèí Ñÿèä èáí ßùìÿäè ìÿäù
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................................................... 163
12. Øåéõöë-Èñëàì Íÿñèðÿääèí Èáðàùèìèí ìÿäùè
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) ..................................................................... 166
13. Õîé ìöôòèñè Ðöêíÿääèíè, Ðåé àëèìè Ðöêíÿääèíè âÿ Òàúÿääèí
èáí ßìèíÿääèíè ìÿäù (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó)................................... 172
14. Ãàçèëÿð ãàçèñè Ñÿäðÿääèí ßùìøàäû ìÿäù (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) . 187
15. Áàêëàí ñÿääèíè áàüëàòäûüû ö÷öí õàãàíz Ìÿíó÷þùðÿ õèòàá
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìóáàðèç) ....................................................................... 194
16. Øèðâàíøàù Àõñèòàíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ..................... 200
17. Àõñèòàí øàùà âÿ àðâàäû Ñÿôâÿòÿääèíÿ õèòàá
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç)....................................................................... 202
18. Åøã âÿ ìÿùÿááÿòäÿ ýóøÿíèøèíëèê âÿ Ìÿíó÷þùðöí áàúûñû Èñìÿòÿääèíèí
ìÿäùè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) .......................................................... 206
19. Øèðâàíøàù Ìÿíó÷þùðöí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Ùóñåéíè) ................. 209
20. Ìöçÿôôÿðÿääèí Èëäÿýèç Ãûçûë Àðñëàíûí òÿðèôè
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................................................................... 212
21. Èðàãûí áàø âÿçèðè Çåéíÿääèíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Ùöñåéíè) ...... 214
22. Àòàì Íÿúúàð ßëèíèí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Ùöñåéíè) ..................... 217
23. Ïåéüÿìáÿðèí íÿòè, ìîèçÿ âÿ ßáó-Èñùàãã Íÿñèðÿääèí Èáðàùèìèí
ìÿäùè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) ........................................................... 221
24. Áàüäàäûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................... 225
25. “Åé à÷ûëàí ñöáù êèìè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ........................ 229
26. “Áóäóð, áèð ôàðñ ùèúàçëûéëà éîëà ÷ûõäû ãîë-ãîëà”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 232
27. Èìàì Úÿëàëÿääèí ßë-Õÿâàðèéÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ............. 236

ÙßÁÑÈÉÉßËßÐ
1. Ùÿáñäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ..................................... 248
2. Ùÿáñäÿí øèêàéÿò âÿ àçàä îëìàñû ö÷öí Ðóì ãåéñÿðèíäÿí õàùèø
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ..................................................................... 253
3. “Ðóùóì áó úàí ìöëêöíö òÿðê åäèá ýåäÿí êèìè”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 260
4. Ùÿáñ åäèëäèéè áàðÿäÿ âÿçèðÿ ìÿêòóá (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......... 264
5. “Ãÿëáÿ òÿñèð åòñÿ ÿýÿð ãöññÿ, ãÿì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Úÿìèë) ........ 265
6. “Õàãàíè ãöðáÿòÿ áàñàëû àéàã...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ................ 266
7. “Ãóúàãëàéûá äèçèìè ñÿáðëÿ ñÿùÿðëÿðäÿ...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) 267

661
 ØÈÊÀÉßÒËßÐ
1. Çÿìàíÿäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ................................. 273
2. Éåíÿ çÿìàíÿäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ........................ 277
3. Ïàõûëëàðû ìÿçÿììÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ................................. 283
4. Õîðàñàí àðçóñó (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ......................................... 286
5. “Çÿìàíÿäÿ àõòàðìà ðàùàòëûãäàí áèð ÿñÿð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ..................................................................... 289
6. “Àôèéÿòäÿí íèøàí òàïìàéûðàì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ........... 292
7. ×þðÿê (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ...................................................... 293
8. “Èíäè êè, éåð öçöíäÿ èíñàôäàí éîõäóð íèøàí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ù.Àðèô) 295
9. “Íÿ âàðà, äþâëÿòÿ ñàëàðàì íÿçÿð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ù.Àðèô) .............. 298
10. Øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) ................................................... 301
11. “Áèçÿ öðÿê éàíäûðàíûí îä éàüûð äîäàüûíäàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó)........................................................................ 303
12. “Íóø åäÿðÿì ôÿëÿê ãÿìèí àüëàìàãäàí, éàçûã ìÿíÿ!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................................................................... 305
13. “Úàùàíäàí êÿíàðäà þçöíÿ éåð àõòàð” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ... 306
14. “Äÿùðäÿ áèð ÿùë èíñàí òàïìàäûã...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............ 307
15. “Ôèêèð, õÿéàë îäóíäàí òóòóëóá, úàíûì éàíûá...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................. 308
16. “Äöøöá öðÿéèìèí îäà äàíÿñè” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ................. 308
17. “Éåð öçöíäÿ ùàíñû êþíëöí ïàéû ãÿì äåéèë?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé).......................................................................... 309
18. “Öðÿéèìÿ çÿìàíÿíèí ÿëè íåøòÿð âóðäóüóíäàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé).......................................................................... 310
19. “Ìàë âÿ øþùðÿò ñàùèáèäèð áó ýöí àë÷àã àäàìëàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 311
20. “Ôèòíÿ àéàã öñòÿ èêÿí îòóðìàãäà éîõ åòèáàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ....................................................................... 312
21. “Âÿôà ÿòðè áàüûøëàðìû ýöëöíäÿí áèð êÿñÿ àëÿì?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 313
22. “Çÿìàíÿäÿ ãàëìàìûøäûð âÿôàäàí áèð ÿëàìÿò...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 313
23. “Òèëñèìèíÿ äöøìöøÿì ìÿí ãÿçàíûí, éàõøû áàõ!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì. Ðàùèì)......................................................................... 314
24. “Áó äöíéàäà ìÿðäëèê, ñÿäàãÿò ùàíû?” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ...... 315
25. “Áó çöëìêàð äþâðàíäà ìÿí áèð âÿôà ýþðìÿäèì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 316
26. “Øèðâàíäà îëñàéäû ãàíàí àäàìëàð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........ 317
27. “Õàãàíè, äþâðäÿí åòìÿ øèêàéÿò...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........... 318

662
28. “Êèì ðàùàòëûã íèøàí âåðÿð?” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ...................... 319
29. “Íÿ âàõòàäÿê ñèòÿì ÷ÿêÿúÿéÿì ìÿí?” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Òÿëÿò) ..... 319
30. “ßçÿë ýöíäÿí áó äöíéàäà îëìàìûøäûð ÿùëè-âÿôà”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) ........................................................................ 320
31. “Áó äöíéàíûí çàòûíäà, áàõ, ùå÷ èíñàôäàí éîõäóð ÿñÿð”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) .........................................................................321
32. “Ãàí è÷ìÿêäÿí áàøãà áèð øåé úàíàíëàðäàí ýþçëÿìÿ”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) ........................................................................ 322
33. “Ãà÷ñàí, ôÿëÿê àðõàíúà, áèë, êàìàí ÷ÿêèð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 323
34. “Íåéëèì, çÿìàíÿ äÿðäèíÿ ìÿëùÿì òàïûëìàéûð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ............................................................................ 323
35. “Åé êþíöë, äÿùðèí íÿâàñû ãàëìàéûá...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ...... 324
36. “Åé ðóçèýàð! Þìðöìö åéëÿäèí ùÿäÿð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ù.Àðèô) ........324
37. “Çÿìàíÿíèí ÿëèíäÿí êèìñÿ àìàí òàïìàäû...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè)......................................................................... 325
38. “Õàúÿ ìÿíÿ éàõøûëûüûí ãàïûñûíû áàüëàäû...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 326
39. Çÿìàíÿäÿí âÿ þç òàëåéèíäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ... 326
40. “Ýþéëÿð äîëàíäû, ìÿí èñÿ ñÿìàíû òàïìàäûì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............................................................................335
41. Çÿìàíÿäÿí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó) ............................... 336

ÌßÐÑÈÉßËßÐ
1. Àðâàäûíûí þëöìöíÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) .................................. 341
2. “Ùöñíöí áàüû îëìàäàí ãîé ìÿí úàùàí ýþðìÿéèì”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) ........................................................................ 342
3. “Âàð èäè ìÿíèì âÿôàëû éàðûì” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ................... 344
4. Îüëó Ðÿøèäèí þëöìöíÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ............................. 345
5. “Åé õàúÿ, þìðöíö ùåñàáà àë áèð” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................ 353
6. “Ýöíÿøÿ áÿíçÿéÿí áèð îüëóì âàðäû” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......... 353
7. “Ðÿøèäèì þëÿí çàìàí îíà áåëÿ ñþéëÿäèì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 354
8. “Òÿÿññöôëÿð, îüëóì Ðÿøèä, þìðöìöí òÿê ìåéâÿñè...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ........................................................................ 354
9. “Éåíèúÿ äîüóëàí ãûçûì ýþðäö êè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............ 354
10. Ôÿëÿêè Øèðâàíèíèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................ 355
11. ßìèñè Êàôèéÿääèíèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) .................. 355
12. ßìèñè îüëó Âÿùèäÿääèíèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........... 357
13.Íÿñèðÿääèí Èáðàùèìèí þëöìöíÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) .............. 358

663
14. Ñóëòàí Ñÿíúÿðèí ùÿáñè âÿ Ìÿùÿììÿä èáí Éÿùéàíûí âÿôàòû
ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.ßëèáÿéëè) ........................................................ 365
15. “Úàùàíäà ãÿìëÿðèìè òÿêúÿ áèð äóéàí âàð èäè...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 368
16. ßìèñè Êàôèéÿääèí Þìÿð èáí Îñìàíûí þëöìöíÿ
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Á.Àçÿðîüëó)........................................................................ 370
17. Éåíÿ äÿ ìÿðñèéÿ (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Ùöñåéíè) .................................... 372
18. Ñÿäðÿääèíèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................. 374
19. Âÿùèäÿääèíèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .............................. 374
20. Áÿùàÿääèí ßùìÿäèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ............... 374
21. Øåéõöë-Èñëàì Öìäÿòèääèí Ìÿùÿììÿä èáí ßñÿä Òóñè
Íèøàáóðèíèí âÿôàòûíà (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Ùöñåéíè) ..................................... 376

ÌÖÕÒßËÈÔ ØÅÈÐËßÐ
1. Ìÿäàèí õÿðàáÿëÿðè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ðàùèì) ...................................... 381
2. Øèðâàíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .............................................. 384
3. Ñàâàëàí äàüûíûí òÿðèôè (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................... 385
4. “Èðàãà, Èðàíà åéëÿñÿì ñÿôÿð” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ................... 386
5. Ðåé øÿùÿðèíèí èãëèìèíè ìÿçÿììÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ............ 387
6. Áàüäàäûí øåéõëÿð øåéõè ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ............ 388
7. “Èêè àëÿìäÿ áèð èø âàð êè, áèçëÿð ãÿìäÿí àçàäûã”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) .................................................................... 390
8. Ùèêìÿò âÿ íÿñèùÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìóáàðèç) ................................... 391
9. “Õàãàíèéÿì, ãÿëáèì àçàääûð ìÿíèì” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ..... 396
10. “Åé Õàãàíè, ÷þðÿê ö÷öí þç àáðûíû òþêìÿ ñÿí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ....................................................................... 397
11. “Ýÿë, öðÿêäÿ ùÿð íÿ âàðñà, ýþñòÿðÿê...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) 398
12. “Êþ÷ìÿê âàõòû ýÿëèá ÷àòìûø áó âÿôàñûç äöíéàäàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 398
13. “Ãÿì éåìÿ, äöíéàäà éîõñà ùÿìäÿìèí, îë øàäêàì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 399
14. “Ýöíÿøòÿê ñÿí äÿ, Õàãàíè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ................. 400
15. “Õàãàíè, ýöâÿíìÿ ÷îõ äà äþâëÿòÿ...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ...... 401
16. “Åé õàúÿ, Õàãàíèíèí öçöíäÿí ñóéó òþêìÿ...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 402
17. “Åé Õàãàíè, êþíöë âåðìÿ áó äþâðàíûí äþâðöíÿ...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 402
18. “Ìÿðä îäóð, äÿðä ÿëèíäÿí åòìÿñèí ùå÷ àùö-çàð”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 403
664
19. “Âàð èäè, Õàãàíè, þìöð õÿçèíÿí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ......... 404
20. Íÿñèùÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ................................................... 405
21. “Õàãàíè, ôèëîñîô áàøëàìûø úÿäÿë...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) .......... 406
22. “Ùÿããèãÿò éîëóéëà ýåäÿíëÿð êè âàð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ..... 407
23. Éàëàí÷û êèìéàýÿðëÿðè âÿ èêñèðè ìÿçÿììÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) 408
24. “Ôÿçèëÿò, Õàãàíè, áàø àüðûñûäûð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............. 409
25. “Áó ýþéëÿð øàùûíûí ëöòôö ìÿíÿ ñàéÿ ñàëûá ùÿð àí”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................................................... 411
26. “Åé Õàãàíè, ïèñ éîëäàøäàí åùòèéàò åò, ãîðõ îíäàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 412
27. Àíàñû ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí)........................................... 412
28. Àòàñûíäàí øèêàéÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....................................... 413
29. Øèðâàíøàùëàðûí áèð âÿçèðè ùàããûíäà (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............ 414
30. Ðÿøèäÿääèí Âÿòâàòà úàâàá (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ù.Àðèô) ............................. 415
31. Äöíéàéà óéìàìàã ö÷öí íÿñèùÿò (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ............ 418
32. Âåðèëìèø ìöëêöí ýåðè àëûíìàñûíäàí øèêàéÿò
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ......................................................................... 424
33. “Äÿúëÿéÿ äöøäö ýöçàðûì äöíÿí àõøàì ñÿùâÿí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 425
34. Òÿìñèë (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....................................................... 426
35. “Òàïûëñà ÿùë, îíà úàí íèñàð åäÿðäèì ìÿí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 427
36. “Êþ÷ òÿáëèíèí ñÿñèíÿ îéàíäûì ñÿùÿð-ñÿùÿð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ........................................................................428
37. “Âÿñëèí ýþçÿë ýöëøÿíèíäÿí ÿñÿí ìåùè ñåçìèøÿì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 429
38. “Ïöñòÿ àüçûí, èêè éàãóò äîäàüûíà àíä îëñóí!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìóáàðèç) ....................................................................... 429
39. “Áèëìèðÿì êè, êþíëöì äöøöá íÿ äÿðäÿ...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) .. 431
40. “Éàëàíäûð, äåéèðëÿð Éÿìÿí äàøûíäà....” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) .. 431
41. “Îä ïöñêöðÿí õàñèééÿòèí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ..................... 432
42. “Ãàí òþêöðñÿí, ãîðõìàéûðñàí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .............. 432
43. “Î äèëäàðûí äîäàüûíäàí..” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí)......................... 433
44. “Åé úàíëàðà àôÿò…” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .................................. 434
45. “Ñÿíÿ íÿ åòìèøÿì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................434
46. “Áó äöíéàäà áèð êþíöë êè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ................. 435
47. “Õÿñòÿëÿíäèì Ðåéäÿ ìÿí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ................ 436
665
 ÃßÇßËËßÐ
1. “Áèçÿ íàçëû áàõûøûíëà êþíöëäÿí áèð õÿáÿð ýþíäÿð”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ù.Àðèô) .............................................................................. 438
2. “Àøèãëèê äöíéàñûíà ãÿäÿì ãîéìàéàí èíñàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ðàùèì) ...........................................................................438
3. “Ùÿð êèðïèéè ñèíÿìÿ áèð òÿçÿ ïåéêàí àòàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ðàùèì)........................................................................... 439
4. “Ëÿáè éàãóò, öçö Ýöí êèìè äèëáÿð, ýåúÿ øÿí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ðàùèì) .......................................................................... 440
5. “Êþíëöì ÷ûõûá ýåäèáäèð, áèëìÿì íÿ úöð áÿëà âàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 441
6. “Ùÿääèñè-òþâáÿíè àò áèð êÿíàðÿ, áàäÿ ýÿòèð!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 441
7. “Àé íÿ ëàçûì, ñÿí êèìè ìÿùðó êèôàéÿòäèð ìÿíÿ”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 442
8. “Úàí áÿõø åäÿðÿì úàíà, ýÿð ëÿáëÿ øÿêÿð âåðñÿí…”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 443
9. “Áàõ, éåíèäÿí áó êþíöë äÿðäèí èëÿ éàð îëóá…”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 443
10. “Áèëäèì êè, áó íàçûíäàí áèð ëÿùçÿ äàéàíìàçñàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 444
11. “Ñÿíäÿí, ýþçÿëèì, þçýÿ êÿñäÿ íÿçÿðèì éîõäóð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ............................................................................ 444
12. “Õÿúèë åòìèø öçöí, ýþçÿë, ãÿìÿðè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ......... 445
13. “Âåð áàøûíû, øþâã èëÿ úàíàí äèëÿ!” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ............. 446
14. “Èñìèíèí çèêðèíäÿ äàñòàí òàïìûøàì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ...... 447
15. “Ãÿëáèì êèìè îäëóäóð äÿùàíûì...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ............ 447
16. “Íÿ àôÿò îëìóñàí, ÿí õûðäà äÿðäèí ùèúðàíäûð”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) ........................................................................... 448
17. “Éà âÿñëèí ö÷öí íèøàí ýÿðÿêäèð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Âàùèä) .............449
18. “Áèçè þç øèðèí äèëèíëÿ ÿëÿ àë, ÿçèçëÿ, úàíàí!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìóáàðèç) ....................................................................... 450
19. “Êþíöëäÿ àøèéàí åòìèø õÿéàëûí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ........ 450
20. “Ôÿñëè-ýöë îëäó, ýöëöì, úàìè-ýöëÿôøàí ýÿòèð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 451
21. “Åøã ùöúóì åéëÿäè, ÷àòäû éöçÿ áèð ãóáàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 451
22. “Ùàêèìè-úàíûì íèéÿ úàíäàí øèêàéÿò äèíëÿìÿç?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìóáàðèç)........................................................................ 452
666
23. “Ýþçöì éîëëàðäàäûð, áÿëêÿ õÿáÿð ýÿëìèø îëàð ñÿíäÿí…”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 453
24. “Åøãèí äÿíèçèíäÿ áîüóëóá êþíëöì, ÿçàäûð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 453
25. “Íèéÿ ñþç à÷ûì êþíöëäÿí ñÿíÿ, ìÿùðÿìèì äåéèëñÿí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 454
26. “Ðÿùì ãûë, úàíàí, áó úàíû áàøûíà ãóðáàí âåðèì…”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 454
27. “Õÿíúÿðèíäÿí, åéëÿ áèð áàø âàðìû êè, òàïñûí àìàí?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 455
28. “Êþíëöìöçäÿí íåúÿ ýþðäöí êè, õÿáÿðñèçäèð éàð…”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 456
29. “Îíóí åøãè îëìàñàéäû ìÿíÿ ýþéëÿðèí ãÿçàñû...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 456
30. “Åé åøã îäóíäà ãàí îëàí õÿñòÿ úèéÿðëÿð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 457
31. “Íàìÿí èëÿ òåç ìÿíÿ èìäàäà ÷àò!” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....... 457
32. “Áó ÿééàðëûã îäó îíóí ãûðäû ìÿíèì ÿéàðûìû...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ....................................................................... 458
33. “Áèð ýöë, åé ýöë, ãþí÷åéè-õÿíäàíûíà ãóðáàí îëóì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) ..................................................................... 459
34. “Éåðëÿøìÿç àøèãèí öðÿéè úàíà...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................................................... 459
35. “Ùàíû áèð éåë, àïàðà êþíëö ýöëöñòàíÿ òÿðÿô...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................................................... 460
36. “Ìöøê ñÿïèð àëÿìÿ ñöáùöí ÿëè íîâáàùàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 461
37. “Ñÿíèí íàçûí, ýþçÿë éàðûì, åäèáäèð àëÿìè ùåéðàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 461
38. “Áó öçöìäöð, èëàùè, éà äà áèð Àéäûð òàìàì?..”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) . ......................................................................... 462
39. “Áèð òöê ãÿäÿð, åé êþíëöì, àçàä îëà áèëìÿçñÿí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................................................... 463
40. “Ñÿí, åé õóìàð ýþçëÿðè êþíöëëÿðè éàõàí éàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 463
41. “Ýåúÿì õóðøèäÿ òîð îëäó, ìÿýÿð çöëôè-íèýàðäûð áó?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) . ......................................................................... 464
42. “Òàãÿòèì éîõ êè, ìÿíèì ìÿíçèëè-úàíàíÿ ÷àòûì...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 465
667
43. “Èñà äÿìëè éàðûì ìÿíäÿí ÿñèðýÿäè áèð äÿìèíè...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 466
44. “Ýåòäèêúÿ áó åøãèí ìÿðÿçè ïöð õÿòÿð îëäó...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 466
45. “Åøãèí èøèí è÷èíäÿí ÿëèíè ÷ûõàðàðêÿí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .... 467
46. “Ýþçÿë éàðûì, ÷ûõûá ñåéð åéëÿ, ñÿùðà, ýþð, íÿ ÿëâàíäûð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 467
47. “Úàíûì íÿ ãÿäÿð âàð, ìÿíÿ úàíàí ñÿí îëàðñàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 468
48. “Åé íàçëû ýþçÿë, øóð èëÿ ìåéõàíàäÿ ðÿãñ åò!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 469
49. “Åøãèí èëÿ, äèëáÿðèì, áàõ, ÿãë ñÿðýÿðäàí ãàëûá...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 469
50. “Êþíëöì éåòÿð, íÿùàéÿò, î âöñàëÿ...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ....... 470
51. “Òÿðèôè ýöë úàìàëûí äöøäöêäÿ áó úàùàíÿ...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 471
52. “Éàðûì ìÿíÿ úÿôàñûíû áèð àí êÿì åòìÿäè...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ...........................................................................472
53. “Êþíöë, ýÿë, áó åøã èëÿ ïåéìàíû òàçÿ åéëÿ!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ........................................................................... 472
54. “Åøãèíäÿ, åé ýþçÿë, ðàùàò îëìàã ùÿðàìäûð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 473
55. “Ùöñí àòûí ñÿí, åé ýþçÿë, ìåéäàíäà, ýÿë, úþâëàíà ñàë!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 474
56. “Íÿ ýþçÿëñÿí, ðóù à÷àíñàí, ëöòôêàðñàí, åé íÿñèì!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 474
57. “Ñÿíèí êóéèíäÿ áèòìèø õàð ìÿíèì÷öí òàçÿ ñóñÿíäèð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) . ......................................................................... 475
58. “Ñÿùÿð à÷ûëäû, ýþçÿë, øèøÿ à÷, ýÿòèð áàäÿ!” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) 476
59. “Êå÷ìèø ýåúÿ, îë éàðÿ èñèòìÿ ÿñÿð åòäè...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 476
60. “Ùöñíöíöí éöçäÿí áèðèíÿ ìàëèê îëìàç íîâáàùàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 477
61. “Ùèúðàí ýåúÿñè ñöáùÿ ãÿäÿð îääà éàíûð úàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 478
62. “Áÿçèëÿðèí ôèêðèíúÿ àë÷àã îëñàã ùàìûäàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) . ......................................................................... 478
63. “Âàðäûð øèêàéÿòèì áó áÿòÿð ðóçèýàðäàí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) 479
64. “Ùöñí ðèêàáûíäà, áàõ, øÿìñö ãÿìÿð ýåòìÿäÿ...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 480

668
65. “Ãÿëáèìäÿ ùèúð äÿðäè àñàí îëà áèëÿðìè?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 480
66. “Ýåúÿëÿð øàì êèìè éàíûð õÿéàëûí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí).......... 481
67. “Ãÿëáè éàíàí àøèãÿ õèñëÿòèí åòìÿç âÿôà...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) .......................................................................... 482
68. “Åøãèíèí õÿéàëû, ñåâýèëè úàíàí...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............. 482
69. “Áèëìÿçäèì êè, áàøûìà áÿëà èìèø ìÿùÿááÿò...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 483
70. “Åøãèíèí ñÿäàñû úàùàíà äöøäö...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ................ 484
71. “Òåëëÿðèíè äàüûòìà, éàðûì, áèçÿ çèéàíäûð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 484
72. “Ñåâäàíûí áàéðàüû àëèäèð, àëè...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) .................. 485
73. “Êþíëöì òóòìàìûøäûð îõóíà ñöïÿð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ....... 486
74. “Ìÿðäëèêäÿí ñàâàéû íÿ ýöíàùûì âàð...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ..... 486
75. “×öíêè, äöøöá öðÿéèì çöëôöí è÷ðÿ êÿìÿíäÿ...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 487
76. “Äîñòëóüóíäà áèð ñÿäàãÿò ýþðìöðÿì, ýþðìöðÿì!..”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 487
77. “Ãîéäóí ýþçëÿðèìè öçöíÿ ùÿñðÿò...” (Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) .......... 488
78. “Éàð ÿëèíäÿí íÿ ùàëäàéàì, åøèòìÿäèí, åé äîñò, ìÿýÿð?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 489
79. “Íÿ ÿëèì ÷àòäû ñÿíÿ, íÿ ãèñìÿò îëäó âöñàë...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 490
80. “Ãàíàäëàðû êÿñèëìèø áèð ãóøàì ìÿí, à úàíàí!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè È.Ñîëòàí) ............................................................................ 490
81. “Ýþð, ùàðàéà ýþíäÿðèðÿì ìÿí ñÿíè, åé áàäè-ñÿùÿð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 491
82. “Àñèìàíè áèð áÿëàäûð ñÿíäÿ îëàí ìÿùÿááÿò...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 492
83. “Ìÿùÿááÿò áèð áÿëàäûð êè, éîõäóð îíóí äÿðìàíû...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 492
84. “Àðçóì úàíàí âöñàëûäûð, áèëìÿðÿì êèìäèð ÿüéàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 493
85. “Ìöøêÿ îõøàð ñà÷ëàðûíäàí ìåù ÿðìÿüàí ýþíäÿð áèçÿ!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 494
86. “Ñöñÿí èéëè, àò ãöðóðëó, “ñÿíñÿí” äåéÿí òöðê íèýàð...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 494
87. “Ïàðëàã öçö ãàðøûñûíäà éîõ Àéà ìÿùÿë ãîéàí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé).......................................................................... 495
669
88. “Ñÿíèí åøãèí õûðäà-õûðäà íÿôÿñèìè êÿñäè, éàð!”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé).......................................................................... 496
89. “Ýÿë, ýÿë, ñàêèò îëñóí áèð äÿì òóôàíëàðû ýþçöìöí...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 496
90. “Âÿñôèí äèëäÿí-äèëÿ äöøäö, àøèã îëäóã úàìàëûíà...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè ß.Çèéàòàé) ......................................................................... 497
91. “Ãèñìÿò îëàðìû âÿñëèí áèð ýåúÿ, åé äèëàðàì?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ........................................................................ 497
92. “Áèç ãÿìÿ þéðÿíìèøèê, åé äîñò, ýþíäÿð ãÿì áèçÿ...”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ........................................................................ 498
93. “Íÿ åòìèøÿì êè, ìÿíè ãÿì òàïäàüû åäèáñÿí?”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè ) ....................................................................... 498
94. “Áó ùöñíöíöí ñÿäàñû ôÿòù åäÿð àñèìàíû”
(Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Äèëáàçè) ......................................................................... 499

ÃÈÒßËßÐ
1-77 (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ................................................................. 500
78-101 (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ìöáàðèç) .......................................................... 522

ÐÖÁÀÈËßÐ
1-205 (Òÿðúöìÿ åäÿíè Ì.Ñîëòàí) ............................................................... 532
206-217 (Òÿðúöìÿ åäÿíè Õ.Éóñèôëè) ............................................................ 566
Øÿðùëÿð ........................................................................................................ 569
Ëöüÿò .......................................................................................................... 656

670
 ÕÀÃÀÍÈ ØÈÐÂÀÍÈ

ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ

“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”

ÁÀÊÛ—2004
 Áóðàõûëûøà ìÿñóë: ßçèç Ýöëÿëèéåâ

Òåõíèêè ðåäàêòîðëàð: Ðàóô Úÿôÿðîâ

Ðþâøÿí Àüàéåâ

Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì: Íÿðýèç ßëèéåâà

Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: Àëèàííà Äóõàíèíà

Êîìïéóòåð éûüûúûëàðû: Áÿñòè Úÿôÿðîâà

Àéýöí Ìÿììÿäîâà

Êîððåêòîðëàð: Ñàìèðÿ Êÿðèìîâà

Àéòÿí Ìóõòàðîâà
Äèëàðà Ùöñåéíîâà
Òàùèð Îðóúîâ

Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 14.05.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 14.12.2004.

Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 42. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 207.

Êèòàá “Øÿðã-Ãÿðá” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.

Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷., 17.