Wprowadzenie do socjologii - zagadnienia na sprawdzian 10.06.

2024

I. Osobowość i jej komponenty

Osobowość jest ujmowana z różnych punktów widzenia. Z perspektywy
filozoficznej, docieka się jej istoty; z perspektywy etycznej, określa ideał
osobowości, do którego jednostka powinna dążyć. W naukach empirycznych,
takich jak psychologia i socjologia, osobowość jest badana pod kątem genezy
(powstawania i kształtowania się) oraz struktury (elementów składowych i ich
wzajemnych związków).

Elementy osobowości

Osobowość składa się z trzech głównych rodzajów czynników:

1. Czynniki biogenne - wywodzą się z właściwości bioanatomicznych

organizmu, takich jak odruchy, popędy, właściwości fizyczne, potrzeby
biologiczne (np. głód), przekazywane genetycznie właściwości fizjologiczne.
2. Czynniki psychogenne - obejmują uczucia, wzruszenia, afekty, nienawiść,
zazdrość itp.
3. Czynniki socjogenne - pochodzą z wpływów społeczeństwa i kultury,
obejmując zinternalizowane wartości, normy, wzory zachowań i wzory ról
społecznych.

Wzajemne oddziaływanie komponentów osobowości

Czynniki biogenne, psychogenne i socjogenne nie istnieją jako elementy niezależne,

lecz wzajemnie się przenikają i współkształtują. Ich integracja osiąga różny poziom, a
każde ludzkie działanie czy zachowanie bazuje na tych trojakiego rodzaju
uwarunkowaniach. Zachowanie ludzkie należy traktować jako rezultat wzajemnie
splecionych wpływów płynących od wszystkich trzech uwarunkowań.

Integracja elementów osobowości

Integracja elementów biogennych, psychogennych i socjogennych nie jest ani

absolutna, ani stała, lecz zmienna w czasie. Udział poszczególnych czynników traci
lub zyskuje na swym wpływie na zachowanie jednostki w różnych sytuacjach
społecznych.

Proces socjalizacji

Socjologowie interesują się socjogennymi czynnikami osobowości, badając wpływy

życia społecznego i kultury na osobowość jednostki. Procesy te określa się mianem
socjalizacji, która obejmuje internalizację wartości i norm, uczenie się wzorów
zachowań, w tym wzorów ról społecznych.

Socjalizacja pierwotna zachodzi w dzieciństwie poprzez interakcje z opiekunami i

innymi osobami z otoczenia. Socjalizacja wtórna natomiast odbywa się w wieku
dorosłym pod wpływem zorganizowanej wspólnoty lub grupy społecznej, w drodze
interakcji z tzw. "uogólnionym innym".

Tożsamość

W wyniku procesu socjalizacji jednostka rozwija swoją jaźń (samoświadomość) oraz

poczucie tożsamości osobowej i społecznej. Tożsamość osobowa oznacza poczucie
ciągłości jaźni, a tożsamość społeczna poczucie zajmowania określonego miejsca w
świecie społecznym i pełnienia ról społecznych. Tożsamość jednostki ulega zmianom
i transformacji wraz z upływem czasu i zmianą pełnionych ról społecznych.

II. Jaźń i jej rodzaje

Definicja jaźni

Jaźń w socjologii oznacza samoświadomość jednostki. Jest to zdolność jednostki do

refleksji nad sobą jako podmiotem. Jaźń składa się z różnych aspektów i jej
koncepcja była rozwijana przez wielu socjologów.

Rodzaje jaźni

1. Jaźń subiektywna i obiektywna (G. H. Mead)

o Jaźń subiektywna: Samoświadomość siebie jako inicjatora działań,
jednostkowa jaźń, która działa, a nie tylko reaguje na działania innych.
o Jaźń obiektywna: To, jak jednostka postrzega się w oczach innych, jak
inni ją widzą.
2. Jaźń odzwierciedlona (Charles H. Cooley)
o Jaźń odzwierciedlona: Obraz siebie uzyskany poprzez interpretację
percepcji siebie przez innych. Proces ten obejmuje:
1. Wyobrażenie sobie, jak inni nas widzą.
2. Wyobrażenie sobie, jak inni nas oceniają.
3. Samopoczucie wynikające z tych wyobrażeń, od dumy do
upokorzenia, w zależności od tego, czy wyobrażenia te są
pozytywne, czy negatywne.
3. Cztery rodzaje jaźni (Adam Podgórecki)
o Jaźń pierwiastkowa: Odpowiada jaźni subiektywnej według Meada.
o Jaźń odzwierciedlona: Pokrywa się z koncepcją Cooleya.
o Jaźń zobiektywizowana: Samowiedza jednostki o sobie, oparta na
długotrwałym procesie socjalizacji i aktach samokontroli.
o Jaźń fasadowa: Prezentowanie przez jednostkę cech, często
nieposiadanych, ale które mogłyby być pozytywnie odbierane przez
innych.

Funkcje jaźni

• Jaźń pełni funkcje regulacyjne w procesach interakcyjnych, wpływając na

wybór odpowiednich zachowań i dążąc do potwierdzenia swojego obrazu u
innych lub jego zmiany.
Proces socjalizacji i rozwój jaźni

Socjalizacja, proces poprzez który jednostka internalizuje wartości i normy

społeczne, ma kluczowe znaczenie dla kształtowania jaźni. Poprzez interakcje
społeczne, jednostka rozwija swoją jaźń, zarówno subiektywną, jak i obiektywną,
oraz swoje poczucie tożsamości osobowej i społecznej.

III. Tożsamość i jej rodzaje

Definicja tożsamości

Tożsamość oznacza układ autodefinicji jednostki jako aktora społecznego. Jest to

„koncepcja siebie”, jaką jednostka ma o sobie, czyli sposób, w jaki definiuje siebie w
kontekście społecznym. Tożsamość może być zarówno osobowa, jak i społeczna.

Rodzaje tożsamości

1. Tożsamość osobowa
o Oznacza poczucie ciągłości jaźni, czyli ciągłości własnego istnienia
mimo upływu czasu. Jest to subiektywne poczucie bycia tą samą osobą
przez całe życie, mimo zmieniających się warunków i sytuacji.
2. Tożsamość społeczna
o Oznacza poczucie zajmowania przez jednostkę określonego miejsca w
świecie społecznym, pełnienie określonych ról społecznych.
Tożsamość społeczna jest związana z tym, jak jednostka postrzega
swoje miejsce w społeczeństwie oraz jak jest postrzegana przez innych
.

Zmiany tożsamości

Tożsamość społeczna jednostki jest dynamiczna i ulega zmianom w ciągu życia.

Przykłady sytuacji, które mogą wpływać na zmianę tożsamości to: utrata pracy,
bezrobocie, przejście na emeryturę, zmiana zawodu, zmiana poglądów politycznych,
czy zmiana religii. Transformacje te wpływają zarówno na tożsamość osobową, jak i
społeczną.

Kryzys tożsamości

Współczesne społeczeństwo postindustrialne charakteryzuje się wysokim poziomem

złożoności i fragmentaryczności, co prowadzi do kryzysu tożsamości. Czynniki takie
jak pluralizm ideologiczny, segmentacja życia, zmiany ról społecznych w szybkim
tempie powodują, że jednostki mogą odczuwać zagubienie i brak stabilnej
tożsamości społecznej.

Negocjowalny charakter tożsamości

Tożsamość nie jest stała ani jednoznaczna. Ma charakter interpersonalny, jest

negocjowana i zmienna. Zmiana tożsamości oznacza zmianę sposobu definiowania
siebie, swojej grupy odniesienia oraz systemu ról.
IV. Postawy (sposoby pojmowania, rodzaje postaw,
możliwości wpływu na postawy)
Sposoby pojmowania postaw

Postawa w socjologii jest rozumiana jako gotowość jednostki do określonego

zachowania względem danego przedmiotu. Postawa obejmuje komponenty
poznawczy, emocjonalno-oceniający oraz behawioralny.

1. Komponent poznawczy: Obejmuje wiedzę jednostki o przedmiocie postawy,

przesiąkniętą sądami i ocenami.
2. Komponent emocjonalno-oceniający: Zawiera uczucia, upodobania i
uprzedzenia wobec przedmiotu postawy, które decydują o charakterze
postawy (pozytywna lub negatywna).
3. Komponent behawioralny: Predyspozycja do działania lub reakcji względem
przedmiotu postawy, która wyraża się w formie werbalnej lub czynnej.

Rodzaje postaw

Postawy mogą być klasyfikowane na różne sposoby:

1. Centralne i nadrzędne postawy: Związane z podstawowymi wartościami,

takie jak światopoglądowe, religijne czy zawodowe, które są trudniej
zmienialne.
2. Postawy instrumentalne: Łatwiej zmienialne, dotyczące wartości
praktycznych.
3. Postawy pełne i niepełne: Postawy pełne zawierają wszystkie trzy
komponenty, podczas gdy postawy poznawcze mogą nie zawierać
komponentu behawioralnego.
4. Postawy ambiwalentne: Jednostka może mieć zarówno pozytywne, jak i
negatywne uczucia wobec danego przedmiotu postawy, co prowadzi do
ambiwalentności postawy.

Możliwości wpływu na postawy

Zmiana postaw jest możliwa, choć niektóre postawy są bardziej trwałe od innych.
Strategie wpływu na postawy obejmują:

1. Informacja i edukacja: Dostarczanie wiedzy o przedmiocie postawy.

2. Dialog i dyskusja: Aktywne zaangażowanie jednostek w rozmowy na temat
przedmiotu postawy.
3. Przekonywanie i perswazja: Używanie argumentów i dowodów w celu
zmiany przekonań.
4. Propaganda: Rozpowszechnianie specyficznych idei i wartości w celu zmiany
postaw.
5. Angażowanie w działania: Wprowadzenie jednostki w aktywności związane z
nową postawą.
Wskazówki dotyczące zmiany postaw

Podczas próby zmiany postaw należy:

1. Unikać atakowania osoby: Skupić się na postawach, a nie na osobie.

2. Oddziaływać na wszystkie komponenty postawy: Zmieniać zarówno
komponent emocjonalny, poznawczy, jak i behawioralny.
3. Opracować programy resocjalizacyjne: Skoncentrowane na grupach
społecznych, nie tylko na jednostkach.

V. Odmiany świadomości społecznej i patologie

świadomości społecznej
Odmiany świadomości społecznej

1. Myślenie potoczne
o Obejmuje intuicyjne przeświadczenia zdroworozsądkowe,
rozpowszechnione w danej zbiorowości. Są to przekonania
niesystematyczne i często sprzeczne, wynikające z pochopnego
uogólnienia jednostkowych doświadczeń. Nie są one uporządkowane
ani usystematyzowane, a często mają wzajemnie sprzeczne implikacje.
2. Świadomość narodowa
o Charakteryzuje się swoistym stylem, bogactwem symboli, mitów,
stereotypów i przesądów. Jest mocno nasycona emocjonalnie,
obejmując uczucia patriotyczne lub nacjonalistyczne. Zawiera
przekonania dotyczące własnej zbiorowości etnicznej oraz opinie o
innych narodach.
3. Świadomość klasowa
o Jest to poczucie wspólnej sytuacji, losu i perspektyw w społeczeństwie.
Obejmuje identyfikację sprawców sytuacji zbiorowości oraz strategii
walki o swoje prawa. Charakteryzuje się specyficzną mentalnością
warstw społecznych.
4. Świadomość zawodowa
o Dotyczy dumy zawodowej i charakterystycznych sposobów myślenia
dla poszczególnych grup zawodowych, takich jak urzędnicy, muzycy,
adwokaci, artyści czy lekarze.
5. Ideologia
o Systemy idei, które dostarczają uzasadnienia, legitymizacji i wsparcia
partykularnym interesom grupowym lub utwierdzają grupową
tożsamość. Są podatne na stereotypy, przesądy, idealizacje i
konfabulacje.
6. Opinia publiczna
o To charakterystyczny dla danej zbiorowości kompleks poglądów na
sprawy publiczne, obejmujący polityczne, ekonomiczne, społeczne i
międzynarodowe tematy. Jest kształtowana przez prasę i media.

Patologie świadomości społecznej

1. Stereotypy
 o Są to uproszczone, jednostronne, skrajnie wyjaskrawione obrazy
pewnych zbiorowości, które traktują wszystkich członków grupy w
sposób niezróżnicowany. Przypisują cechy wspólne bez dowodu i
możliwości kontr-dowodu. Stereotypy dotyczą najczęściej cech
zbiorowości etnicznych, narodowych i rasowych.
2. Przesądy
o Są podatne na celową manipulację i mogą być używane jako narzędzie
polityki, np. do znalezienia „kozła ofiarnego” w postaci obcej grupy.
Przesądy i stereotypy mogą prowadzić do pełniejszej integracji
zbiorowości wokół liderów oraz służyć jako temat zastępczy,
odwracając uwagę od innych problemów.
3. Myślenie grupowe (groupthink)
o Silne więzi społeczne między członkami grupy prowadzą do
solidarności grupowej, lojalności i wzajemnego zaufania. Może to
jednak prowadzić do niezdolności do krytycznego myślenia i
podejmowania błędnych decyzji, co skutkuje całkowitym
zafałszowaniem obrazu zewnętrznego otoczenia.
4. Manipulacja wiedzą naukową
o Istnieje rozrost sektora paranaukowego, gdzie idee pozorujące
naukowość są trudne do obalenia w oczach społeczeństwa. Dotyczy to
pseudonaukowych przekonań w dziedzinach takich jak medycyna,
farmakologia, genetyka, psychiatria, psychologia, ekonomia i socjologia
.

VI. Zróżnicowanie społeczno-zawodowe w Polsce w

okresie PRL i po 1989 roku
Okres PRL

1. Podziały społeczne i klasyfikacje zawodów:

o Struktura społeczna: W okresie PRL społeczeństwo było formalnie
podzielone na klasy i warstwy społeczne, głównie na podstawie
stosunku do środków produkcji oraz pełnionych funkcji zawodowych.
o Definicja zawodu: Zawody były traktowane jako stałe czynności, które
wymagały określonego przygotowania i umiejętności oraz były
świadczeniami na rzecz innych osób, przynoszącymi dochody będące
podstawą utrzymania.
o Społeczna Klasyfikacja Zawodów (SKZ): W 1978 roku opracowano
SKZ, która zawierała 12 szerokich kategorii zawodowych:
1. Specjaliści techniczni i nietechniczni
2. Kierownicy
3. Technicy
4. Pracownicy administracyjno-biurowi
5. Pracownicy umysłowi
6. Pracownicy fizyczno-umysłowi
7. Właściciele zakładów
8. Majstrzy
9. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni
10. Półwykwalifikowani pracownicy fizyczni
11. Rolnicy indywidualni
12. Najemni pracownicy fizyczni w rolnictwie
 o Znaczenie klasyfikacji: Klasyfikacje te miały praktyczne znaczenie,
umożliwiając porównywanie wyników badań socjologicznych oraz
lepsze zrozumienie struktury społecznej PRL.
2. Hierarchie zawodowe:
o Hierarchia zawodowa: Przynależność do określonej kategorii
zawodowej determinowała pozycję jednostki w strukturze społecznej.
o Prestiż i dostęp do zasobów: Pozycje te były często związane z
różnymi formami prestiżu społecznego oraz dostępem do zasobów
materialnych i niematerialnych.
o Znaczenie zawodów: Zawody były podstawowym czynnikiem
sytuującym ludzi w układzie nierówności społecznych.

Okres po 1989 roku

1. Zmiany w gospodarce i rynku pracy:

o Transformacja ustrojowa: Po 1989 roku Polska doświadczyła
znaczących zmian w gospodarce, co miało wpływ na zróżnicowanie
społeczno-zawodowe.
o Nowe zawody: Pojawiły się nowe zawody związane z sektorem
biznesu, usług finansowych oraz osobistych.
o Polska Socjologiczna Klasyfikacja Zawodów (PSKZ): W latach 90.
opracowano PSKZ, która uwzględniała nowe zawody pojawiające się
na rynku pracy, takie jak zawody związane z bankowością, rynkiem
papierów wartościowych, bezpieczeństwem publicznym, rozrywką i
wypoczynkiem. PSKZ zawierała 14 najogólniejszych kategorii
zawodowych, które były bardziej dostosowane do nowych realiów
gospodarczych.
2. Nowe klasyfikacje zawodowe:
o Aktualizacja klasyfikacji: Nowa klasyfikacja PSKZ była bardziej
aktualna i elastyczna, uwzględniając zmiany w strukturze zawodowej i
pojawienie się nowych profesji.
o Znaczenie klasyfikacji: Klasyfikacje te dostarczały podstawy dla
konstruowania skal zawodów, co pozwalało na kontrolę poprawności
klasyfikacji oraz poznanie hierarchicznego usytuowania w przestrzeni
społecznej przedstawicieli poszczególnych kategorii zawodowych.
3. Prestiż zawodowy:
o Skale prestiżu zawodowego: Po transformacji ustrojowej znaczenie
prestiżu zawodowego wzrosło, a hierarchie zawodowe zaczęły być
mierzone na podstawie skal prestiżu zawodowego, które uwzględniały
dochody, wykształcenie i prestiż zawodu.
o Międzynarodowe badania: Na przykład, Międzynarodowa
Standardowa Skala Prestiżu Zawodów oparta na Międzynarodowej
Klasyfikacji Zawodów była używana w międzynarodowych badaniach
porównawczych.

Podsumowując, zróżnicowanie społeczno-zawodowe w Polsce w okresie PRL i po

1989 roku uległo znaczącym zmianom. W PRL dominowały sztywne hierarchie
zawodowe, oparte na klasyfikacji zawodów, które miały duże znaczenie dla pozycji
społecznej jednostki. Po 1989 roku, transformacja ustrojowa przyniosła większą
 elastyczność na rynku pracy, pojawienie się nowych zawodów oraz zmiany w
hierarchii zawodowej, co odzwierciedlone zostało w nowej klasyfikacji zawodów.

VII. Ruchliwość społeczna w Polsce po II wojnie światowej

i kształtujące ją czynniki
Ruchliwość społeczna w okresie PRL

1. Ograniczenia ruchliwości społecznej:

o Czynniki polityczne: W okresie PRL ruchliwość społeczna była silnie
ograniczona przez czynniki polityczne. Awans społeczny często zależał
od przynależności do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)
oraz lojalności wobec systemu komunistycznego.
o Kontrola państwowa: Państwo miało kontrolę nad większością
aspektów życia społecznego i zawodowego, co utrudniało swobodny
przepływ jednostek między różnymi poziomami hierarchii społecznej.
2. Mechanizmy awansu społecznego:
o Edukacja: Mimo ograniczeń, edukacja była jednym z głównych
kanałów umożliwiających awans społeczny. System edukacyjny,
chociaż kontrolowany przez państwo, oferował pewne możliwości
rozwoju dla młodzieży z różnych klas społecznych.
o Przemysł i urbanizacja: Rozwój przemysłu i urbanizacja również
wpływały na ruchliwość społeczną. W miastach tworzyły się nowe
miejsca pracy, które dawały szansę na poprawę pozycji społecznej.

Ruchliwość społeczna po 1989 roku

1. Zmiany strukturalne:
o Transformacja gospodarcza: Po 1989 roku Polska przeszła
transformację gospodarczą, która znacząco wpłynęła na ruchliwość
społeczną. Liberalizacja rynku pracy, prywatyzacja przedsiębiorstw i
rozwój sektora prywatnego stworzyły nowe możliwości awansu
społecznego.
o Demokratyzacja: Demokratyzacja życia politycznego i społecznego
zwiększyła możliwości jednostek do swobodnego przemieszczania się
między różnymi warstwami społecznymi.
2. Nowe czynniki wpływające na ruchliwość społeczną:
o Edukacja i kwalifikacje: Wzrost znaczenia edukacji i kwalifikacji
zawodowych jako kluczowych czynników umożliwiających awans
społeczny. System edukacyjny uległ reformom, które miały na celu
dostosowanie go do nowych realiów gospodarczych i społecznych.
o Globalizacja: Otwarcie granic i integracja z Unią Europejską umożliwiły
Polakom dostęp do rynków pracy w innych krajach, co przyczyniło się
do zwiększenia ruchliwości społecznej.
o Technologia i innowacje: Rozwój technologii i innowacji stworzył
nowe sektory gospodarki, które oferują możliwości awansu
społecznego, zwłaszcza dla osób z odpowiednimi umiejętnościami i
wiedzą.
 3. Zmiany demograficzne i społeczne:
o Migracje wewnętrzne: Wzrost migracji wewnętrznych, zwłaszcza z
obszarów wiejskich do miast, wpłynął na ruchliwość społeczną. Miasta
oferują więcej możliwości edukacyjnych i zawodowych, co sprzyja
awansowi społecznemu.
o Zmiana struktury zatrudnienia: Przesunięcie z rolnictwa do usług i
przemysłu wpłynęło na zmiany w strukturze zatrudnienia, co z kolei
wpłynęło na możliwości ruchliwości społecznej.

Podsumowując, ruchliwość społeczna w Polsce po II wojnie światowej była

kształtowana przez różne czynniki polityczne, gospodarcze i społeczne. W okresie
PRL była ona silnie ograniczona przez kontrolę państwową i czynniki polityczne,
natomiast po 1989 roku transformacja gospodarcza, demokratyzacja oraz
globalizacja stworzyły nowe możliwości awansu społecznego. Edukacja, kwalifikacje
zawodowe oraz migracje wewnętrzne i zewnętrzne stały się kluczowymi czynnikami
wpływającymi na ruchliwość społeczną w Polsce.

VIII. Nierówności społeczne w świetle antropologicznych

badań poborowych
Nierówności społeczne w świetle antropologicznych badań
poborowych

Antropologiczne podejście do badań nierówności społecznych

1. Podstawowe założenia:
o Antropolodzy i historycy analizują nierówności społeczne,
uwzględniając zarówno biologiczne, jak i społeczne aspekty. Socjologia
nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego skupia się na różnicach
i nierównościach społecznych, zwracając szczególną uwagę na to, czy
nierówności są trwałe i jakie mechanizmy je odtwarzają.

Wyniki badań poborowych

1. Wzrost poborowych jako wskaźnik ubóstwa:

o Znaczenie wzrostu: Wzrost poborowych jest używany jako wskaźnik
warunków życiowych i poziomu ubóstwa w różnych warstwach
społecznych. Badania wskazują, że niższy wzrost poborowych często
koreluje z gorszymi warunkami materialnymi i ograniczonym dostępem
do odpowiedniego odżywiania w dzieciństwie, co jest
odzwierciedleniem nierówności społecznych.
2. Struktura nierówności:
o Nierówny podział dóbr: Badania poborowych wskazują na nierówny
podział dóbr w społeczeństwie, mierzonego za pomocą wskaźników
takich jak dochód, wykształcenie i prestiż zawodowy. Te wskaźniki
tworzą hierarchie społeczne, w których zawód jest często kluczowym
elementem określającym pozycję jednostki.
3. Segmentacja rynku pracy:
 o Różnice dochodowe: Segmentacja rynku pracy wpływa na różnice
dochodowe. Kobiety zarabiają średnio 80% tego, co mężczyźni w tych
samych zawodach. Różnice w zarobkach występują także w zależności
od sektora gospodarki i wielkości zakładu pracy, co przyczynia się do
nierówności społecznych.

Znaczenie badań poborowych

1. Prestiż zawodowy:
o Miernik zróżnicowania społecznego: Prestiż zawodowy jest istotnym
wskaźnikiem zróżnicowania społecznego. Międzynarodowa
Standardowa Skala Prestiżu Zawodów pozwala na porównania
międzynarodowe, pokazując hierarchie zawodowe w różnych krajach.
2. Hierarchie społeczne:
o Trwałość hierarchii: Hierarchie społeczne, w tym hierarchie
zawodowe, są trwałym elementem struktury społecznej. Badania
empiryczne pomagają zidentyfikować bariery i dystanse społeczne,
które wpływają na możliwości awansu jednostek, a także ujawniają
mechanizmy ruchliwości społecznej.

Podsumowując, antropologiczne badania poborowych dostarczają ważnych danych

na temat nierówności społecznych w Polsce. Wzrost poborowych jako wskaźnik
ubóstwa, nierówny podział dóbr, segmentacja rynku pracy oraz trwałość hierarchii
społecznych to kluczowe elementy zrozumienia nierówności społecznych. Badania te
pokazują, jak różne czynniki wpływają na dochody, wykształcenie i prestiż zawodowy
jednostek, co jest istotne dla zrozumienia mechanizmów ruchliwości społecznej.

IX. Max Weber - cechy idealnego typu biurokracji.

Max Weber, niemiecki socjolog, stworzył koncepcję idealnego typu biurokracji, który
stanowi abstrakcyjny model organizacji. Model ten, choć nigdzie nie występuje w
czystej postaci, jest użytecznym narzędziem do analizy rzeczywistych struktur
biurokratycznych. Oto główne cechy idealnego typu biurokracji według Webera:

1. Normy Prawne i Przepisy:

o Wszystkie sposoby postępowania są określane przez normy prawne i
przepisy.
o Każdy urzędnik ma jasno określoną sferę działalności i zakres
odpowiedzialności.
2. Hierarchiczna Struktura:
o Biurokracje mają strukturę hierarchiczną, gdzie przepisy regulują
sposób zwierzchnictwa i zakres podporządkowania.
o Urzędnicy są osobiście wolni i podlegają władzy tylko w zakresie
wyznaczonym przez służbowe obowiązki wynikające z zajmowanego
stanowiska.
3. Bezosobowość Stosunków:
o Wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy i są stosunkami między
stanowiskami, a nie osobami.
o Nie podlegają wpływom uczuć i cech osobowościowych, eliminując
kaprys i samowolę.
 4. Profesjonalizm Urzędników:
o Urzędnicy są profesjonalistami zajmującymi stanowiska zgodnie z
kwalifikacjami potwierdzonymi dyplomami.
o Awansują w hierarchii zgodnie z ustanowionymi regułami.
5. Oddzielenie Sfery Zawodowej od Prywatnej:
o Urzędnicy są pracownikami najemnymi, nie będąc właścicielami żadnej
części organizacji.
o Sfera zawodowa jest ściśle oddzielona od sfery prywatnej.
6. Pisemna Komunikacja i Dokumentacja:
o Komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w formie pisanej, przez
przepływ dokumentów określonych przepisami.
o Gromadzona jest dokumentacja pisana, stanowiąca „pamięć”
biurokracji, co zapewnia jednakowe postępowanie w podobnych
sytuacjach.
7. Racjonalność Władzy:
o Władza biurokratyczna, czyli legalna, jest uważana za najbardziej
racjonalny typ władzy.
o Jej działania są podporządkowane rozumnie ustanowionym,
bezosobowym normom, co eliminuje kaprys i samowolę.
8. Dehumanizacja i Patologie Biurokracji:
o Weber zauważał, że biurokracja może prowadzić do dehumanizacji
stosunków społecznych, gdzie człowiek traci swoją osobowość i staje
się trybikiem bezdusznej maszyny.
o Biurokracja może mieć trudności z reagowaniem na sytuacje nietypowe
i wdrażaniem innowacji, co prowadzi do przemieszczenia celów i
paraliżu działań organizacji.

Weberowska koncepcja biurokracji stała się podstawą wielu badań empirycznych i

dyskusji teoretycznych, ukazując zarówno jej zalety, jak i ograniczenia.

X. Teorie zarządzania – 3 kierunki badawcze

Rozwój nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego oraz gospodarki rynkowej
zmusił przedsiębiorców do nieustannego poszukiwania sposobów zwiększania
wydajności pracy i obniżania jej kosztów. W odpowiedzi na te potrzeby wyłoniły się
trzy główne kierunki badawcze w teorii zarządzania:

1. Zarządzanie naukowe (Scientific Management):

o Definicja: Zarządzanie naukowe koncentruje się na optymalizacji
procesów pracy poprzez naukowe badania i analizy. Ten kierunek,
zapoczątkowany na początku XX wieku, wykorzystuje metody
obserwacji i pomiaru zaczerpnięte z nauk ścisłych, aby zwiększyć
wydajność na stanowiskach pracy.
o Klasyczne Postacie: Najbardziej znanym przedstawicielem tego
kierunku jest Frederick Winslow Taylor (1856-1915). Taylor prowadził
badania nad procesami pracy, mierząc czas i efektywność ruchów
pracowników, co pozwoliło na opracowanie bardziej wydajnych metod
pracy.
o Zasady: Taylor wprowadził zasadę, że o organizacji pracy powinni
decydować specjaliści zarządzający, a nie sami pracownicy
 produkcyjni. Proces pracy powinien być szczegółowo analizowany i
standaryzowany, co zwiększa wydajność i efektywność.
2. Stosunki międzyludzkie (Human Relations):
o Definicja: Kierunek ten koncentruje się na relacjach międzyludzkich w
przedsiębiorstwach oraz na wpływie tych relacji na wydajność pracy. W
ramach tego podejścia uwzględnia się psychologiczne i socjologiczne
aspekty pracy.
o Klasyczne Postacie: Jednym z głównych przedstawicieli tego kierunku
był Elton Mayo (1880-1949), który prowadził badania w Hawthorne.
Badania te wykazały, że atmosfera panująca w zakładzie pracy,
poczucie przynależności do grupy oraz zadowolenie z pracy mają
większy wpływ na wydajność niż fizyczne warunki pracy.
o Zasady: Stosunki międzyludzkie w pracy oraz poczucie uczestnictwa i
satysfakcji z osiągnięć zespołu są kluczowe dla motywacji
pracowników. Zarządzanie powinno koncentrować się na
organizowaniu pracy zespołowej i współpracy.
3. Kierunek administracyjny (Administrative Management):
o Definicja: Kierunek administracyjny skupia się na zarządzaniu całym
przedsiębiorstwem, a nie tylko na pojedynczych procesach
produkcyjnych. Koncentruje się na strukturze organizacyjnej i
centralnych funkcjach zarządzania.
o Zasady: W ramach tego kierunku analizowane są struktury
organizacyjne przedsiębiorstw, ich efektywność oraz problemy
biurokratyczne. Przedmiotem badań jest usprawnienie całej organizacji,
a nie tylko poszczególnych jej części.
o Klasyczne Postacie: W ramach tego kierunku często analizowane są
biurokracje zgodne z modelem Maxa Webera, który opisywał idealny
typ biurokracji jako strukturę opartą na normach prawnych i
kompetencjach.

Podsumowując, trzy główne kierunki badawcze w teorii zarządzania to zarządzanie

naukowe, koncentrujące się na optymalizacji procesów pracy, stosunki
międzyludzkie, uwzględniające psychologiczne i socjologiczne aspekty pracy, oraz
kierunek administracyjny, skupiający się na strukturze i funkcjach zarządzania całym
przedsiębiorstwem. Każdy z tych kierunków wnosi istotne elementy do zrozumienia i
usprawnienia zarządzania w organizacjach.

XI. Patologie organizacji formalnych

Patologie organizacji formalnych odnoszą się do różnych nieprawidłowości i dysfunkcji,
które mogą występować w strukturach biurokratycznych. Zidentyfikowane przez socjologów,
te patologie wskazują na ograniczenia i problemy związane z modelem biurokracji Webera.
Oto główne aspekty patologii organizacji formalnych:

1. Trudności w reagowaniu na sytuacje nietypowe:

o Organizacje biurokratyczne działają zgodnie z obowiązującymi przepisami, co
może prowadzić do problemów w przypadku sytuacji nietypowych, które nie
są objęte żadnymi przepisami. Powoduje to paraliż działania organizacji.
Charakterystyczną reakcją biurokracji na takie sytuacje jest wydawanie
 dodatkowych, coraz bardziej szczegółowych przepisów, co jeszcze bardziej
usztywnia organizację i pogłębia problem zamiast go rozwiązywać. Ta cecha
biurokracji jest szczególnie dotkliwa w sytuacjach szybkich zmian, gdzie
pojawiają się wciąż nowe, nietypowe przypadki.
2. Trudności z wdrażaniem innowacji:
o Biurokracje mają trudności z wdrażaniem innowacji, ponieważ każda
innowacja stwarza nowe, nietypowe sytuacje. Dodatkowym powodem jest to,
że każda innowacja może spowodować konieczność przebudowy
dotychczasowej struktury organizacyjnej, co zagraża istniejącemu układowi
władzy w organizacji i interesom różnych grup.
3. Dysharmonia między biurokratycznym a profesjonalnym wymiarem organizacji:
o Z czasem coraz wyraźniejsza staje się dysharmonia między biurokratycznym a
profesjonalnym wymiarem organizacji formalnych. W administracji
państwowej może to być mniej widoczne, ale w przedsiębiorstwach
przemysłowych rozbieżności te mogą być jaskrawe. Eksperci podejmują
decyzje zgodnie z posiadaną wiedzą, podczas gdy urzędnicy - zgodnie z
obowiązującymi przepisami. Ta rozbieżność może prowadzić do konfliktów
wewnątrzorganizacyjnych.
4. Przemieszczenie celów:
o Przemieszczenie celów to zjawisko, w którym przestrzeganie przepisów
przestaje mieć wartość instrumentalną i staje się celem samym w sobie.
Rozwiązywanie problemów staje się mniej ważne niż drobiazgowe
przestrzeganie przepisów, co staje się podstawowym celem istnienia
biurokracji. Organizacje mogą być tak zaabsorbowane własnym
funkcjonowaniem, że niewiele energii pozostaje na realizację zewnętrznych
celów i funkcji usługowych, do których zostały powołane.
5. Funkcjonowanie struktur nieformalnych:
o W organizacjach formalnych często powstają nieformalne struktury, klik i
małe grupy, które mogą wpływać na funkcjonowanie organizacji. Stosunki
osobiste, układy koleżeńskie oraz grupy pierwotne mogą mieć znaczny wpływ
na ostateczny efekt działań organizacji. Pracownicy mogą dzięki swoim
koleżeńskim powiązaniom usprawniać lub blokować realizację zadań w
zależności od swoich relacji z innymi pracownikami.

Patologie organizacji formalnych ukazują ograniczenia modelu biurokratycznego i wskazują

na konieczność elastyczności i innowacyjności w zarządzaniu organizacjami, aby mogły one
skutecznie reagować na zmieniające się warunki i wyzwania.

XII. Max Weber - 3 typy prawomocnego panowania

Max Weber, niemiecki socjolog, wprowadził pojęcie trzech typów prawomocnego
panowania, które opisują różne formy legitymizacji władzy. Oto ich krótkie opisy:

1. Panowanie Legalne:
o Opis: Panowanie legalne opiera się na wierze w legalność ustanowionych
porządków i prawa do wydawania poleceń przez osoby powołane do
sprawowania władzy na mocy tych porządków. Władza jest tu sprawowana na
podstawie ustanowionych przepisów prawnych i biurokratycznych.
 o Cechy: Charakteryzuje się bezosobowym stosunkiem władzy, gdzie autorytet
wynika z racjonalnie ustanowionych przepisów. Urzędnicy działają zgodnie z
jasno określonymi normami i przepisami.
o Przykłady: Nowoczesne państwa, organizacje rządowe i korporacje działające
zgodnie z zasadami prawa i biurokracji.
2. Panowanie Tradycyjne:
o Opis: Panowanie tradycyjne opiera się na wierze w świętość odwiecznych
tradycji i legitymację osób, które sprawują władzę na mocy tych tradycji.
Władza jest przekazywana zgodnie z ustalonymi zwyczajami.
o Cechy: Charakteryzuje się osobistymi relacjami władzy, gdzie posłuszeństwo
jest okazywane władcy na mocy tradycji i czci dla jego autorytetu. Władza ma
często charakter patriarchalny lub patrymonialny.
o Przykłady: Monarchie dziedziczne, tradycyjne społeczeństwa plemienne i
feudalne struktury władzy.
3. Panowanie Charyzmatyczne:
o Opis: Panowanie charyzmatyczne opiera się na oddaniu wobec osoby
uznawanej za świętą, bohatera czy wzorzec, i na objawionych lub stworzonych
przez nią porządkach. Władza wynika z osobistego uroku i zdolności
przywódczych jednostki.
o Cechy: Charakteryzuje się silnymi emocjonalnymi relacjami między
przywódcą a jego zwolennikami. Posłuszeństwo jest okazywane ze względu na
osobiste zaufanie i wiarę w nadzwyczajne cechy przywódcy.
o Przykłady: Ruchy religijne prowadzone przez charyzmatycznych liderów,
rewolucje kierowane przez wybitnych przywódców, jak np. Mahatma Gandhi
czy Martin Luther King.

Każdy z tych typów panowania charakteryzuje się różnym rodzajem legitymizacji władzy i
sposobem jej sprawowania, co ma istotne znaczenie dla analizy struktur społecznych i
politycznych.

XIII. Ruch społeczny – definicja i warunki sprzyjające

powstawaniu ruchów społecznych
Definicja Ruchu Społecznego

Ruch społeczny to forma zbiorowego działania, która dąży do wprowadzenia, zmiany lub
powstrzymania pewnych elementów porządku społecznego. Jest to bardziej zorganizowana i
trwalsza forma zachowań zbiorowych, której celem jest zmiana społeczna lub ochrona
istniejącego stanu rzeczy.

Warunki Sprzyjające Powstawaniu Ruchów Społecznych

Warunki sprzyjające powstawaniu ruchów społecznych są różnorodne i mogą obejmować

następujące aspekty:

1. Kontekst Strukturalny:
o Nowoczesne społeczeństwa, charakteryzujące się masowością, łatwością
komunikacji, ideologią aktywizmu i demokratycznymi wolnościami, tworzą
ogólne warunki sprzyjające formowaniu się ruchów społecznych. Ważne są
 także specyficzne warunki historyczne i kulturowe poszczególnych
społeczeństw .
2. Urbanizacja:
o Proces urbanizacji tworzy wielkie skupiska ludności na stosunkowo
niewielkiej przestrzeni, co sprzyja formowaniu się zbiorowych poglądów i
artykułowaniu wspólnych wartości oraz ideologii. Miasta ułatwiają organizację
ruchów społecznych, dzięki czemu mogą one szybko mobilizować swoich
zwolenników .
3. Tradycja Kontestacji:
o Społeczeństwa z tradycją kontestacji, czyli zakorzenioną w kulturze i
mentalności tradycją sprzeciwu wobec władzy, są bardziej skłonne do
powstawania ruchów społecznych. Na przykład Francja, z jej tradycją buntów
zbiorowych, jest bardziej podatna na powstawanie ruchów społecznych niż
społeczeństwa z tradycją posłuszeństwa i pasywizmu .
4. Relatywna Deprywacja:
o Pojęcie relatywnej deprywacji odnosi się do odczuwanego przez jednostki lub
grupy niesprawiedliwego rozbieżności między ich rzeczywistymi
osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy
czy prestiżu. Ten stan prowadzi do powstawania ruchów społecznych, gdy
ludzie zaczynają postrzegać swoje sytuacje jako niesprawiedliwe i niesłuszne .
5. Zdarzenie Inicjujące:
o Geneza ruchu społecznego często zaczyna się od zdarzenia inicjującego, które
przełamuje stan tzw. "pluralistycznej ignorancji". Ludzie zdają sobie wtedy
sprawę, że nie są sami w swoich odczuciach i chęci działania, co mobilizuje
ich do wspólnego działania. Na przykład, odmowa Rosy Park zajęcia miejsca
w tylnej części autobusu w Montgomery w stanie Alabama była takim
zdarzeniem, które zainicjowało rozwój ruchu praw obywatelskich .

Podsumowując, ruchy społeczne powstają w odpowiedzi na specyficzne warunki społeczne,

kulturowe i strukturalne. Kontekst strukturalny, urbanizacja, tradycja kontestacji, relatywna
deprywacja oraz zdarzenia inicjujące to kluczowe czynniki, które sprzyjają powstawaniu i
rozwojowi ruchów społecznych.

XIV. Teorie wyjaśniające funkcjonowanie ruchów

społecznych, w tym teoria Neila Smelsera
1. Teoria Upośledzenia (Teoria Deprywacji)

Teoria upośledzenia głosi, że ruchy społeczne powstają wtedy, gdy duża liczba ludzi czuje się
pozbawiona tego, co uważa za niezbędne dla swego szczęścia i dobrobytu. Poczucie
upośledzenia często łączy się ze wzrostem oczekiwań na polepszenie sytuacji i prowadzi do
powstania ruchu społecznego. Jednak teoria ta nie może wyjaśnić, dlaczego niektóre
upośledzone odłamy społeczeństwa tworzą ruchy społeczne, a inne nie.

2. Teoria Społeczeństwa Masowego

Teoria społeczeństwa masowego zakłada, że nowoczesne społeczeństwo stwarza sytuację

społecznej izolacji i poczucia bezsilności. Łączenie się z innymi w ruchu społecznym łagodzi
te odczucia. Badania empiryczne wykazały jednak, że niektóre ruchy społeczne przyciągnęły
ludzi żyjących w społecznościach o silnych więziach społecznych, co podważa tę teorię.

3. Teoria Napięcia Strukturalnego (Teoria Neila Smelsera)

Teoria napięcia strukturalnego Neila Smelsera identyfikuje sześć czynników decydujących o

powstaniu ruchu społecznego (Im więcej tych czynników oddziałuje równocześnie, tym
większe jest prawdopodobieństwo, że ruch będzie się rozwijał)

• Gotowość strukturalna: Istniejące wzory życia społecznego wywołują znaczące

problemy społeczne.
• Napięcie strukturalne: Stresy i konflikty społeczne sprzyjają powstawaniu ruchów
społecznych.
• Rozpowszechnienie uogólnionych przekonań: Informacja o źródłach problemów
społecznych i konkretnym programie ich rozwiązywania.
• Czynniki inicjujące: Wydarzenia, które skłaniają jednostki do zaangażowania się w
działalność ruchu.
• Mobilizacja zasobów: Środki i ludzie gotowi do wspierania ruchu.
• Brak kontroli społecznej: Unikanie kontroli społecznej ze strony grupy sprawującej
władzę.

Smelser podkreśla, że im więcej tych czynników oddziałuje równocześnie, tym większe jest
prawdopodobieństwo rozwoju ruchu społecznego.

4. Teoria Mobilizacji Zasobów

Teoria mobilizacji zasobów, stworzona przez McCarthy'ego i Zalda, zakłada, że ruchy

społeczne powstają jako reakcja na upośledzenie i napięcie strukturalne jedynie wtedy, gdy
zasoby niezbędne do podtrzymania tych ruchów są dostępne, dobrze zorganizowane i
efektywnie wykorzystane. Zasoby te mogą obejmować pieniądze, pomieszczenia biurowe,
środki komunikacji, kontakty oraz ludzi gotowych do wykonywania koniecznych prac. Teoria
ta jest powszechnie akceptowana, ale krytykowana za nacisk na pomoc "z zewnątrz".

Podsumowując, różne teorie wyjaśniają funkcjonowanie ruchów społecznych z różnych

perspektyw, uwzględniając czynniki psychologiczne, społeczne, ekonomiczne i strukturalne.
Teoria Neila Smelsera wyróżnia się analizą złożonych interakcji między różnymi czynnikami
sprzyjającymi powstawaniu ruchów społecznych.

XV. Dwie drogi kształtowania się narodów w Europie- na

czym polegają
W Europie kształtowanie się narodów przebiegało dwoma głównymi drogami:

1. Od narodu do państwa:
o Proces ten dotyczył wspólnot kulturowych mających silne poczucie własnej
odrębności. W tych przypadkach wspólnoty te przekształcały się w organizmy
polityczne, dążąc do uzyskania niezależności politycznej. Taki sposób
kształtowania się narodów był charakterystyczny głównie dla centralnej i
 wschodniej części kontynentu, gdzie wiele narodów uzyskało niezależność
polityczną stosunkowo niedawno.
2. Od państwa do narodu:
o W tym przypadku proces zaczynał się od istniejącego już organizmu
politycznego (państwa), który nabierał cech wspólnoty kulturowej. Istniejący
„dach polityczny" stwarzał warunki sprzyjające powstawaniu wspólnoty
kulturowej, co prowadziło do osłabiania, a nawet zacierania różnic między
różnymi grupami etnicznymi. Taka droga była typowa dla wielu krajów
Europy Zachodniej.

W przypadku Polski proces kształtowania się narodu przebiegał obiema drogami.

Początkowo, w okresie Pierwszej Rzeczypospolitej, od państwa do narodu, a następnie, w
okresie zaborów, od narodu do państwa.

XVI. 3 fale ruchów narodowych i kształtowania się państw

narodowych
Pierwsza fala: XIX wiek

Pierwsza fala ruchów narodowych miała miejsce w XIX wieku i była związana z rozwojem
ideologii narodowych oraz aspiracjami narodowymi w Europie. W Polsce był to okres
powstań, a w Europie wydarzeń takich jak Wiosna Ludów i liczne pomniejsze rewolucje
narodowe. Znaczenie i siłę sentymentów narodowych, które rozwinęły się w tamtym stuleciu,
wyraźnie ukazała pierwsza wojna światowa. Do czasu jej wybuchu nie w pełni zdawano sobie
z nich sprawę, a zakończenie wojny przyniosło falę konstytuowania się nowych państw
narodowych. Traktat wersalski uwzględnił aspiracje narodowe wielu grup etnicznych, uznając
prawo narodów do samostanowienia. W rezultacie rozpadły się wieloetniczne państwa
dynastyczne, a na północy oraz południu wschodniej części Europy powstały nowe państwa
zaspokajające aspiracje narodowe wielu zbiorowości.

Druga fala: Po drugiej wojnie światowej

Druga fala ruchów narodowych miała miejsce po drugiej wojnie światowej i była związana z
procesem dekolonizacji Azji i Afryki. W wyniku dekolonizacji powstały nowe państwa
narodowe, które dążyły do realizacji wykształconego w Europie wzoru państwa narodowego.
Ten okres był kluczowy dla narodów, które wcześniej były pod panowaniem kolonialnym, a
teraz uzyskały niezależność polityczną i zaczęły tworzyć własne struktury państwowe.

Trzecia fala: Upadek komunizmu

Trzecia fala ruchów narodowych pojawiła się wraz z upadkiem panowania komunistycznego
w wielonarodowych państwach. Dramatyczne przejawy tych ruchów widzieliśmy na terenie
byłej Jugosławii oraz w niektórych republikach dawnego Związku Radzieckiego, takich jak
Czeczenia. W innych częściach dawnego bloku wschodniego dążenie do samodzielności
poszczególnych republik było wyraźne, choć nie zawsze miało dramatyczny charakter.
Współcześnie pragnienie własnego państwa przejawia coraz więcej mniejszych zbiorowości
etnicznych, co stwarza potencjalne zagrożenia dla stabilności politycznej świata, a także
wyzwania związane z ich uczestnictwem w międzynarodowym współzawodnictwie.
 Podsumowując, trzy fale ruchów narodowych i kształtowania się państw narodowych
odzwierciedlają zmieniające się warunki polityczne i społeczne na przestrzeni dwóch wieków.
Każda z tych fal miała swoje unikalne cechy i przyczyny, które wpłynęły na kształt
współczesnej mapy politycznej świata.

XVII. Znaczenie pojęć:

a) Myślenie grupowe

Definicja i charakterystyka myślenia grupowego

Myślenie grupowe (groupthink) polega na zupełnej zatracie przez grupę poczucia

rzeczywistości, dzięki jej izolacji od otoczenia i zamknięciu się we własnym świecie.
Na syndrom myślenia grupowego składają się następujące elementy:

1. Złudzenie nieograniczonej siły i bezkarności: Daje poczucie pełnego

bezpieczeństwa.
2. Lekceważenie potencjalnych zagrożeń: Sygnalizuje to ignorowanie
realistycznych informacji płynących z zewnętrznego świata poprzez wzajemnie
wzmacniające się racjonalizacje w interakcjach członków grupy.
3. Wiara w swoją wyższość moralną: Przekonanie o słuszności własnych
wartości, celów i działań, przy jednoczesnym budowaniu negatywnych
stereotypów o oponentach.
4. Traktowanie przywódców grup zewnętrznych jako niekompetentnych:
Dyskwalifikowanie ich jako partnerów do negocjacji.
5. Akcentowanie lojalności wobec grupy: Bezwarunkowa presja na
konformizm i traktowanie odmienności poglądów jako moralnego wykroczenia.
6. Autocenzura: Powstrzymywanie się przed wyrażaniem wątpliwości czy
kontrargumentów z obawy przed moralnym potępieniem grupy.

Przykłady skutków myślenia grupowego

W sytuacji myślenia grupowego dochodzi do całkowitego zafałszowania obrazu

zewnętrznego otoczenia, w którym grupa działa, do nierealistycznej oceny własnych
możliwości i w efekcie do działań przynoszących niepowodzenie czy klęskę.
Przykłady obejmują:

• Niedocenienie determinacji i siły oporu Kubańczyków przez administrację

prezydenta Kennedy'ego.
• Przecenienie możliwości manipulowania organami wymiaru sprawiedliwości
przez administrację prezydenta Nixona.
• Błędne oceny możliwości zmiany pogody przez przewodników himalajskich,
co doprowadziło do tragedii.

b) Postprawda

Pojęcie "postprawdy" zostało uznane przez Oxford Dictionaries za słowo roku w

2016, co podkreśla rosnący trend w dyskursie publicznym, istniejący od ponad
dekady. Postprawda odnosi się do sytuacji, w której obiektywne fakty mają
mniejsze znaczenie w kształtowaniu opinii publicznej niż odwołania do emocji i
osobistych przekonań. Jest to termin złożony z dwóch części: przedrostka "post-" i
terminu "prawda", co oznacza coś pojawiającego się "po" prawdzie, subiektywnie
odczuwane jako prawda, ale nie będące prawdą w klasycznym sensie zgodności
rzeczy z intelektem.

Postprawda różni się od półprawdy posiadaniem wymiaru czasowego, co oznacza,

że jest czymś, co następuje po prawdzie. W świecie postprawdy, subiektywne
odczucia i emocje mają większą wagę niż obiektywne fakty, co prowadzi do sytuacji,
w której różne grupy ludzi mogą mieć różne "prawdy", bazując na swoich
przekonaniach i emocjach.

c) Teoremat Thomasa

Teoremat Thomasa stwierdza, że "jeśli ludzie definiują pewne sytuacje jako

realne, mają one realne konsekwencje". Autorami tej koncepcji są William Thomas
i Dorothy Thomas. Teoremat Thomasa wyjaśnia, że postrzeganie rzeczywistości
przez jednostki wpływa na ich działania, które z kolei kształtują tę rzeczywistość. Na
przykład w kontekście bańki spekulacyjnej, przekonanie inwestorów o wartości
cebulek tulipanów w XVII-wiecznej Holandii prowadziło do ich masowego kupowania
i wzrostu cen, mimo że ich rzeczywista wartość była znacznie niższa. Kiedy bańka
pękła, miało to poważne konsekwencje gospodarcze.

d) Trybalizacja

Pojęcie Trybalizacji:

Trybalizacja odnosi się do tendencji ludzi do identyfikowania się z małymi grupami

społecznymi, takimi jak plemiona, grupy etniczne lub subkultury, które oferują silne
poczucie przynależności i tożsamości. W kontekście współczesnym trybalizacja
może dotyczyć również nowych form wspólnotowości powstających w wyniku
cyfryzacji i rozwoju technologii komunikacyjnych.

Główne Aspekty Trybalizacji:

1. Prywatyzacja Towarzyskości: Umożliwia to jednostkom wybór swoich

społecznych więzi, co prowadzi do większej różnorodności i złożoności sieci
społecznych. Proces ten, nazwany przez Castellsa prywatyzacją
towarzyskości, polega na tym, że jednostki same wybierają swoje relacje, nie
będąc ograniczonymi przez tradycyjne struktury społeczne.
2. Usieciowienie Relacji Społecznych: Nowoczesne technologie, takie jak
internet i telefonia komórkowa, wpływają na przemiany relacji społecznych.
Manuel Castells i Barry Wellman podkreślają przejście od modelu grupowego
do modelu sieciowego, opartego na luźnych, rozległych sieciach kontaktów.
Ten nowy model wspólnotowości i trybalizmu zmienia tradycyjne formy więzi
społecznych.
 3. Relacje Międzyjednostkowe i Grupowe: Społeczeństwo sieciowe, jak
opisuje Van Dijk, składa się z różnych poziomów relacji:
międzyjednostkowych, grupowych, społecznych i globalnych. Każdy z tych
poziomów jest wspierany przez sieci medialne i telekomunikacyjne, co
umożliwia nawiązywanie i utrzymywanie różnorodnych kontaktów społecznych
.

Trybalizacja w kontekście współczesnym nie odnosi się tylko do tradycyjnych

wspólnot plemiennych, ale także do nowych form wspólnotowości, które powstają
dzięki nowoczesnym technologiom i zmieniają tradycyjne struktury społeczne.

e) społeczeństwo usieciowione

Definicja i charakterystyka:

Społeczeństwo usieciowione, znane również jako społeczeństwo sieciowe, odnosi

się do struktury społecznej opartej na sieciach. Te sieci są wspierane przez nowe
technologie komunikacyjne, takie jak internet, komputery osobiste i telefony
komórkowe, które umożliwiają tworzenie i utrzymywanie relacji społecznych na
różnych poziomach. Społeczeństwo usieciowione charakteryzuje się indywidualizacją
relacji społecznych, gdzie jednostki samodzielnie tworzą i kierują swoimi sieciami
kontaktów, zamiast być ograniczonymi przez tradycyjne struktury grupowe.

Cechy społeczeństwa usieciowionego:

1. Indywidualizacja relacji społecznych:

o Jednostki wybierają swoje więzi społeczne, tworząc szerokie i
zróżnicowane sieci kontaktów. Ta personalizacja wspólnot i
indywidualizacja relacji jest kluczową cechą społeczeństwa
usieciowionego.
2. Sieci informacyjne:
o Współczesne sieci społeczne są informacyjne i wspierane przez nowe
technologie komunikacyjne, które umożliwiają szybki i szeroki przepływ
informacji.
3. Złożona struktura społeczna:
o Społeczeństwo usieciowione obejmuje różne poziomy relacji:
międzyjednostkowe, grupowe, społeczne i globalne. Każdy z tych
poziomów jest wspierany przez sieci medialne i telekomunikacyjne,
które umożliwiają nawiązywanie i utrzymywanie różnorodnych
kontaktów społecznych.

Przejście od społeczeństwa grupowego do usieciowionego:

1. Zmiana formy organizacji społecznej:

o Tradycyjne społeczeństwo grupowe opierało się na ściśle określonych i
wyodrębnionych kręgach, takich jak rodziny, wspólnoty czy miejsca
pracy. Społeczeństwo usieciowione przechodzi od tego modelu do
 bardziej elastycznych i rozproszonych sieci społecznych, gdzie granice
są mniej określone, a relacje mniej trwałe.
2. Rola technologii:
o Nowe technologie, takie jak internet i telekomunikacja, odgrywają
kluczową rolę w kształtowaniu społeczeństwa usieciowionego.
Umożliwiają one nie tylko utrzymywanie relacji na odległość, ale
również przyczyniają się do powstania sieciowego indywidualizmu,
gdzie jednostki mają większą kontrolę nad swoimi kontaktami.

Znaczenie społeczeństwa usieciowionego:

Społeczeństwo usieciowione odzwierciedla głębokie zmiany w strukturze społecznej,

wynikające z rozwoju technologii komunikacyjnych i globalizacji. Relacje społeczne
stają się bardziej złożone i mniej zależne od tradycyjnych struktur grupowych. Ta
zmiana wpływa na różne aspekty życia społecznego, w tym na sposób organizacji
pracy, życia rodzinnego i wspólnotowego, a także na kształtowanie się tożsamości
jednostek.

Podsumowując, społeczeństwo usieciowione to struktura społeczna, która powstaje

dzięki nowym technologiom komunikacyjnym, umożliwiając indywidualizację i
personalizację relacji społecznych. Przejście od społeczeństwa grupowego do
usieciowionego wiąże się z głębokimi zmianami w organizacji społecznej i
kształtowaniu relacji międzyludzkich.

f) Zderzenie kulturowe

Definicja zderzenia kulturowego

• Zderzenie kulturowe jest rozumiane jako specyficzna forma kontaktu

kulturowego, podczas której dochodzi do konfrontacji jednostek i zbiorowości
o znacząco odmiennych cechach kulturowych. Kontakt ten charakteryzuje się
gwałtownością i nieoczekiwanością, a także bardziej konfrontacyjnym niż
tolerancyjnym charakterem. Dotyczy zazwyczaj większych całości
społecznych, takich jak wielkie grupy, zbiorowości czy kategorie społeczne, a
czasem całe systemy społeczno-kulturowe.

Czynniki wywołujące zderzenie kulturowe

1. Nierówności ekonomiczne i polityczne:

o Nierówności w dostępie do zasobów ekonomicznych (np. zasoby
naturalne, wynagrodzenie, dostęp do stanowisk) oraz politycznych (np.
wpływ na decyzje polityczne, prawa obywatelskie, używanie własnego
języka, religii) są często bezpośrednimi przyczynami zderzenia
kulturowego. Różnice te mobilizują i legitymizują konflikt, a także często
go intensyfikują.
2. Terytorium i tożsamość kulturowa:
o Terytorium jest jednym z podstawowych elementów określających
tożsamość jednostkową i zbiorową. Kontrola nad terytorium oraz
odróżnianie się od innych grup ("Swój" vs "Obcy") wzmacniają
 skłonność do konfliktów. Pogranicza kulturowe, gdzie różne grupy
etniczne zamieszkują wspólne terytorium, często stają się areną
zderzeń kulturowych.

Przebieg zderzenia kulturowego

• Proces zderzenia: Zderzenie kultur zawiera fazę kontaktu i fazę reakcji, która
wywołuje zmiany. Może prowadzić zarówno do konfliktu, jak i do większej
świadomości i tolerancji międzykulturowej. Zderzenie kultur może mieć różny
przebieg w zależności od obszaru życia społecznego, w którym się odbywa.

Rezultaty zderzenia kulturowego

1. Konflikty i stereotypy:
o Zderzenie kultur może prowadzić do konfliktów politycznych,
kulturowych oraz do powstawania stereotypów etnicznych i
narodowych, które wzmacniają uprzedzenia i niezrozumienie między
grupami.
2. Wzajemne zrozumienie i dialog:
o Pozytywnym rezultatem zderzenia kultur może być wzrost świadomości
kulturowej i lepsze zrozumienie własnej i obcej tożsamości. Może to
prowadzić do dialogu kultur, który opiera się na poszanowaniu i
tolerancji dla Innego.

Podsumowując, pojęcie "zderzenie kulturowe" odnosi się do konfrontacji między

różnymi tożsamościami kulturowymi, wywołanej przez nierówności ekonomiczne,
polityczne i terytorialne. Zderzenie to może prowadzić do konfliktów, ale także do
większego wzajemnego zrozumienia i dialogu międzykulturowego.

g) Weberowski Typ Idealny

Definicja Typu Idealnego:

Max Weber, niemiecki socjolog, wprowadził pojęcie "typu idealnego" jako narzędzie
analityczne do badań nad rzeczywistością społeczną. W przeciwieństwie do
potocznego rozumienia terminu "idealny" jako wzoru doskonałości, Weberowski typ
idealny to abstrakcyjny model, który niekoniecznie odpowiada doskonałości,
ale jest teoretyczną konstrukcją zawierającą cechy istotne danego zjawiska w
jego najbardziej czystej formie. Model ten jest przydatny do analizy rzeczywistych
przypadków, chociaż żadne zjawisko w rzeczywistości nie występuje w tak czystej
postaci, jak opisuje to typ idealny.

h) prawo Parkinsona

Definicja: Prawo Parkinsona głosi, że "im więcej mamy czasu na wykonanie jakiejś pracy,
tym więcej czasu ona nam zabiera". Jest to zasada stwierdzająca, że praca rozciąga się tak,
aby wypełnić czas dostępny na jej ukończenie.

Główne założenia Prawa Parkinsona:

 1. Rozciąganie czasu pracy:
o Parkinson zauważył, że czas poświęcony na wykonanie zadania nie jest
proporcjonalny do jego rzeczywistej trudności czy objętości, ale raczej do
dostępnego czasu na jego realizację. Gdy ludzie mają więcej czasu na
wykonanie zadania, będą pracować wolniej, zwiększając ilość pracy, aby zająć
cały dostępny czas.
2. Wzrost biurokracji:
o W swoich badaniach Parkinson zaobserwował, że liczba urzędników i
pracowników biurowych w organizacjach biurokratycznych rośnie niezależnie
od ilości rzeczywistej pracy do wykonania. Biurokracja ma tendencję do samo-
rozrostu, gdzie nowe stanowiska są tworzone, aby wypełnić czas dostępny na
pracę, nawet jeśli nie ma ku temu rzeczywistej potrzeby.
3. Przykłady w praktyce:
o Przykładem może być sytuacja, w której osoby pełniące kluczowe funkcje w
organizacji nie zawsze zajmują najwyższe stanowiska oficjalne, ponieważ
kluczowe decyzje często podejmowane są na niższych szczeblach, co prowadzi
do rozproszenia odpowiedzialności i wydłużenia procesów decyzyjnych.

Znaczenie Prawa Parkinsona: Prawo Parkinsona ma ważne implikacje dla zarządzania

czasem i efektywności w organizacjach. Wskazuje na potrzebę świadomego zarządzania
czasem i zasobami, aby unikać niepotrzebnego rozciągania pracy i nadmiernego rozrostu
biurokracji. Jest to również przestroga przed tworzeniem zbędnych procedur i stanowisk,
które mogą prowadzić do marnotrawienia zasobów i spadku efektywności pracy.

i) Zasada Petera

Definicja: Zasada Petera, sformułowana przez Laurence'a J. Petera, głosi, że "w hierarchii
każdy pracownik stara się wznieść na swój szczebel niekompetencji". Oznacza to, że
pracownicy są awansowani na podstawie swojej kompetencji na obecnym stanowisku, aż
osiągną pozycję, na której są niekompetentni. W efekcie, w każdej hierarchii z czasem każde
stanowisko zostanie zajęte przez osobę, która nie ma kompetencji do wykonywania swoich
obowiązków.

Główne założenia Zasady Petera:

1. Awans na szczebel niekompetencji:

o Pracownicy, którzy wykonują swoje obowiązki kompetentnie, są awansowani
na wyższe stanowiska. Proces ten trwa aż do momentu, gdy pracownik osiąga
pozycję, na której jego umiejętności są niewystarczające. Na tym szczeblu
przestaje być awansowany, pozostając na stanowisku, na którym jest
niekompetentny.
2. Efekty Zasady Petera:
o Zasada Petera prowadzi do sytuacji, w której organizacje mogą funkcjonować
mniej efektywnie, ponieważ kluczowe stanowiska mogą być obsadzone przez
osoby, które nie posiadają odpowiednich umiejętności i kompetencji.
Jednakże, według Petera, organizacje działają jako tako sprawnie dzięki pracy
tych, którzy jeszcze nie osiągnęli swojego szczebla niekompetencji.
3. Przykłady i implikacje praktyczne:
o Przykładem może być pracownik techniczny, który jest świetny w swojej
pracy, ale po awansie na menedżera okazuje się niekompetentny w zarządzaniu
 zespołem. W konsekwencji, zarówno jego praca, jak i efektywność zespołu
mogą ucierpieć.

Znaczenie Zasady Petera: Zasada Petera ma ważne implikacje dla zarządzania kadrami i
strukturą organizacyjną. Sugeruje potrzebę bardziej elastycznego podejścia do awansów,
które uwzględnia różne umiejętności wymagane na różnych poziomach hierarchii. W
praktyce oznacza to konieczność dokładnej oceny kompetencji pracowników przed awansem
i wsparcia ich w rozwoju odpowiednich umiejętności na nowych stanowiskach