ეგვიპტის ძველი და ახალი სამეფოს ხელოვნება

საგანი: ავტორი:
მსოფლიო ხელოვნების ისტორია ნინი ჯავაშვილი

ლექტორი:
მარიამ გველესიანი

საქართველოს უნივერსიტეტი

2023
,,კემეტი’’, იდუმალი, ამოუცნობი, ,,შავი ქვეყანა’’- ეს ის ეპითეტებია რომლებიც
მთლიანობაში მხოლოდ ერთადერთ უძველეს ეგვიპტურ ცივილიზაციას
მიეკუთვნება.

ეგვიპტის ცივილიზაცია წარმოიშვა აფრიკის კონტინენტის ჩრდილო-აღმოსავლეთ

ნაწილში. მას ჩრდილოეთიდან ეკვრის ხმელთაშუა ზღვა, სამხრეთიდან ეთიოპია და
ნუბია, აღმოსავლეთიდან არაბეთის უდაბნო და აბისინიის მთები, ხოლო
დასავლეთიდან საჰარის უდაბლო. სწორედ მისი ამგვარი გეოგრაფიული
მდგომარეობა განაპირობებდა მის იზოლირებას გარე სამყარსგან, რის შედეგადაც
ეგვიპტე თითქმის არასდროს არ ყოფილა ჩართული საბრძოლო ვითარებებში და მისი
დაპყრობა და დალაშვრა მარტივი საქმე მხოლოდ და მხოლოდ ერთ მარტივი
მიზეზის გამოც, რომელიც გეოგრაფიული მდებარეობაა, საკმაოდ რთულად
შესასრულებელი საქმე გახლდათ. მხოლოდ უკვე ძვ.წ 1700 წელს ეგვიპტეში
შემოიჭრნენ ჰიქსოსები რომლებიც გახლდნათ მცირე აზიის სამხრეთ-დასავლეთით
მომთაბარე ტომი.
ასევე ძვ.წ IV საუკუნეში ეგვიპტეში შემოიჭრნენ მაკედონელები ანუ ბერძნები დსა
დასპყრობილ ქვეყნებს სათავეში ჩუყენეს მათი მხედართმთავრები რომელთც
დიადოხოსებს უწოდებდნენ და შედეგად ქვეყანაში შეიქმნა ელინისტური
სახელმწიფო რომელსაც განაგებდა პტოლემაიოსთა დინასტია რომლის მმართველიც
პტოლემაიოსი გახლდათ და დინასტიის სახელიც სწორედ აქედან მომდინარეობს.
უნდა აღვნიშნოთ ისიც რომ მიუხედავად ზემოთქმული ფაქტისა რომ ეგვიპტე
ხშირად არ განიცდიდა სამხედრო შემოტევებს, ისტორიაში გვქონდა კიდევ
რამოდენიმე შემთხვევაც როდესაც ეგვიპტე ჯერ ექცევა რომის ხოლო უკვე
მოგვიანებით კი ბიზანტიის ხელში.

ამ დაბყრობებთგან ყველაზე მნიშვნელოვანი და რამდენადაც უცნაურად არ უნდა

ჟღრდეს პროდუქტიუოლი ეგვიპტისთვის გახკლდათ 1798წელს ნაპოლეონ
ბონაპარტეს თავდასხმა, მიზესზი მარტივია მისი ჯარი შედგებოდა განათლებული
პიროვნებებისგან, მეცნიერებისგან, სიძველეეთ მცოდნეებისგან და ა.შ. სწორედ ამ
ლაშქრობის შემდგომ იწყება ეგვიპტის შესწავლა და მისი კულტურული თუ ყოფით
ცხოვრებისა და ისტორიის ინტერესის გაღვივება სწავლულებში.

სანამ აღმოჩენების შსახებ ფართოდ ვისაუბრებდეთ აუცილებლად უნდა ღნიშNოთ ის

ფაქტი და გარემოებაც თ რამდენად მდიდარია ეგვიპტე ბუნებრივი წიაღისეულითა თ
რესურსებით მაგალითად საშნი ქვა, მარმარილო, ხე-ტყე, ასევე სპილენძისა და ოქროს
საბადო რომელიც ძრითად შემთხვევაში ნუბიაში იყო განთავსებული.

ეგვიპტის ერთ-ერთი სათაყვანო სიმბოლო გახლდათ რაღათქმაუნდა ნილოსი როგორ

საირიგაციო სისტემის წყარო, რესურსების საბადო და გაღმერთების საგანიც. ამ
უკანასკნელის დასადასტურებლად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ერთ-ერთი მაგალით,
როდესაც ნილოსს ყოველწლიურად სწირავდნენ მსხვერპლად ქალიშვილს რომელსაც
,,ნილოსის სარძლოდ’’ მოიხსენიებდნენ.

ახლა კი ზოგადი ისტორიული მდგომარეობის მიმოხილვის შემდეგ გადავიდეტ

კონკრეტულ პერიოდიზაციაზე. ეგვიპტოს ისტორის დაყოფა სხვადასხვაგვარია
გათალისწინებით დინასტიებისა და მათი მოღვაწეობებისა მაგრამ დღვანდელ
რეალობაშ ჩვენ უპირატესობას ვანიჭებთ ოქსფორდში გამოშვებული უახლეს
ატლასში შემავალ ქრონოლოგიურ დალაგებას:

1. ძველი სამეფოს ხანა

2. შუა სამეფოს ხანა
3. ახალი სამეფოს ხანა

შემდგომ მოდის უკვე:

ლიბიურ-საისური ხანა

ბერძნულ-რომაული ხანა

და რომაელი იმპერატორების მმართველობის ხანა

არქაულ პერიოდში უკვე ვხვდებით გვაროვნული წყობილების დაშლას და

კლასობრივი საზოგადოებების ჩამოყალიბებას. ეგვიპტე იყოფა ორ ნაწილად ქვემო
და ზემო ეგვიპტედ. ორივე ნაწილში წოდებები ერთია როგორც ბერძნული
წყაროებიდან ვიგებთ ეგვიპტის ოლქებს ნომები ეწოდებოდათ ხოლო მოხელეებს კი
ნომარქები . სწორედ ამ არქაული ხანისა და პერიოდის ბოლოს დაიწყო აჭმოცენება
და წარმოქმნა უძველესმა სამეფო ხელისუფლებამ და უკვე ამ პერიოდშ ეგვიპტის
ტერიტორიაზე ყალიბდება ერთმანეთს მიმართ მტრულად განწყობილი უძველესი
სახელმწიფოები. ამ პერიოდის შმდეგ უკვე V-IV საუკუნეებში ეგვიპტის მოსახლეობა
თმების სახით იწყებს ცხოვრებას რომელთ მთვარი საარსებო წყარო როგორც უკვე
აღვნიშნეთ წყალუხვი მდინარე ნილოსია. გარდა ამდენი დადებითი მხარისა
ნილოსის ყოველწლიური წყალდიდობა უამრავ პრობლემას ატეხდა თავს ეგვიპტის
მოსახლეობას სწორედ ამიტომ გახდა საჭირო ხელოვნური სარწყავი სისტემის შექმნა.
ეგვიპტეში თნდათნ ვითრდებოდა როგორც სოფლის მეურნეობა, ასევე ხელოსნობა
ფაირუნის ოაზისშ მათ შშექმნეს სამი ხელოვნური ტბა რომლებშიც წყალი არ
შრებოდა ზიარჭურჭელის პრინციპის წყალობით ეს ფაქტი იმის დასტურია თ
რამდენად წინ იყო წასული მათი განვითარების დონე და რამდენი საფეხურით
მაღლა იდგნენ ისინი სხვა უძველეს ცივილიზაციებთნ შედარებით. ეგვიპტე ასევე
ცნობილი და განთმულია იმ დროისათის გასაოგნებელი მედიცინის ფლობით და არა
მარტო.
ეგვიპტელთ დამწერლობა შედგებოდა იეროგლიფებისაგან რაც მოიცავდა ერთი
გამოსახულების გამოსახვით მთლიანი აზრის ან წინადადების ნაწილის გადმოცემას.
უნდა აღვნიშნოთ ასევე ის ფაქტიც რომ ეგვიპტეში წერა კითხვის მცოდნე ძალიან
ცოტა პიროვნებას წააწყდებოდით ისიც მათ უმრავლესობას შეადგენდნენ ქურუმები
სახელმწიფო მოხელეები და გადამწერები რომელთ პროფესიაც ეგვიპტეში საკმაოდ
დაფასებული გახლდათ.

ეგვიპტური რწმენა წარმოდგენები და ღვთებათ პანთეონი ერთ შეხედვით მარტივი

სისტემაა მაგრამ თუ ჩვუღრმავდებით ვნახავთ თ რაოდენ მრავალფეროვანი მრწამსის
მატარებლები გახლდნენ ისინი. შევეხებით ასევე მათ კოსმოგონიურ წარმოდგენებსაც
რაც მმოიცავს სსამყაროს შქმნის იდეოლოგიებს და თორიებს.

პირველად ისინი თყვანს სცემდნენ ტოტემს ანუ ცხოველს რომელიც ითვლებოდა

ტომის მფარველად, ზოგადად ეგვიპტელების წარმოდგენით მათი მფარველი
ღვთაებები ცხოველისთვიანნი არიან მაგალითად ანუბისი , რომელიც მკვდართა
მფარველ ღვთაებად მიიჩნევა და გამოისახება ტურის თავით. მათთვის ცხოველები
ფაქტობრივად წმინდანებად ითვლებოდნენ და ალბათ გასაკვირიც არ არის ის ფაქტი
რომ მათაც ისევე როგორც ფარაონებს უტარებდნენ მუმიფიცირებას და ასევე
ათავსებდნენ დაცულ სამარხებში.

ახლა უნდა შევეხოთ მათ კოსმოგონიურ წარმოდგენებსაც. ეგვიპტელების აზზრით

თავდაპირველად არსებობდა მხოლოდ პირველქმნილი წყლები საიდანაც წარმოიშვა
ბორცვი, ამ ბრცვზე გაჩნდა ღმერთი, რომელმაც თავისი თავი თვითონვე შექმნა და
მან წარმოშვა ასევე შუ და ტეფნუტი შემდგომ უკვე მათგან წარმოიშვნენ
ეგვიპტელთთის ერთ-ერთი მთავარი სათაყვანებელი ღვთაებები ესენია; ოსირისი,
ისიდა, ნეფტისი და სეთი
ასევე უკვე ახალ სამეფოშ ეგვიპტელები თაყვანს სცემდნენ ამონრას რომელიც იყო
გაერთამება ,,რა’’ მზის ღმერთისა და ,,ამონ’’ შემოქმედისა.

გარდა კოსმოგონიური წარმოდგენებისა, ღვთებებისა და საიქიო ცხოვრებისა

ეგვიპტელებს სწამდათ ასევე რაღაც შუამავალი ძალის, ადამიანის გამჭვირვალე
ორეულის რომელსაც ,,კა’’-ს უწოდებდნენ. საჭირო იყო რომ ადამიანის
გარდაცვალების შემდეგ კას ეპოვა თავისი სხეული რომ მასში დაბრუნებულიყო
მაგრამ გასათვალისწინებელი იყო ის ფაქტორი რომ მას შეიძლებოდა სხეული
არეოდა სწორედ ამიტომ გგარდა მუმიისა სამარხში ათვსებდნენ იროვნების
პორტრეტულ გამოსახულებას, ზოგ შმთხვევაში ეს არ იყო ერთი და ასევე შსაძლოა
ყოფილიყო ქანდაკებაც. სწორედ ამ რწმენა წარმოდგენებმა ჩამოაყალიბა ჯერ კიდევ
ძცველ ეგვიპტეში პორტრეტული ხელოვნების განხრა რომელიც გამოირჩევა
დოგმატურობით. მართალია პორტრეტებში ნათლადაა გამოკვეთლი ნაკვთბი და
სახის მახასიათბელი ნიშნები მაგრამ ჩენ ვერ ვხედავთ ემოციას, პირიქით ვხედავთ
განყენებულ და შორს მჭვრეტელ სახეებს რომლებიც უემოციოდ და უგრძნობლად
იყურებიან უსასრულოო სივრცეში.

ეგვიპტური ხელოვნება როგორც აღნიშნეთ დასაბამიდან დოგმატურობით

გამოირჩოდა სწორედ ამიტომ ის ეძებდა ერთ გამოსახვის ფორმულას რომელსაც მათ
რაღთქმაუნდა მიაგნეს ეს იყო მკვეთრი კონტური, მკაცრი და ნათლი ხაზი და ასევე
განზოგადებული მოცულობები.

სწორედ ძველ სამეფოში ჩმოყალიბდა ასევე ქანდაკების გამოკვეთის მკაცრად

გაყენებული ფორმა, რომელიც მოიცავდა შემდეგ დეტალებს:

ფრონტალურად მდგომი ფიგურა რომელსაც მარჯვენა ფეხი წინ აქვს გადმოდგმული,

ეს ერთი შეხედვით მცირე დეტალი იყო როგორც ქანდაკების სიმეტრიის
დასაბალანსებელი, ასევე ქმნიდა დინამიურობის შთაბეჭდილებასაც, ქანდაკებას
ხელები ძირს ჰქონდა ჩამოშვებული, ხოლო რაც შეხება მჯდომარეს ისიც ასევე
მთლიანი სხეულით ფრონტალურად იყო წარმოდგენილი და ხელები ხში
შემთხვევაში მუხლებზე სიმეტრიულად ჰქონდა განლაგებული.

რაც შეეხება რელიეფებს აქ გამოსახვის ტექნიკა სხვაგვარია ფრონფალურს ვხვდებით

მხოლოდ ტანს ხოლო სახეს და ფეხებს გამოსახავენ პროფილში. ასევე უნდა
აღნიშნოთ ისიც, რომ გვიპტელები არ იყენებდნენ პერსპექტივას ასე რომ ისინი
ფიგუყრებს ათავსებდნენ რეგისტრებში რისი საშუალებითც უნდა განგვესაზღვრა
მათ სავარაუდო მდებარეობა სივრცეში.

ძველ ეგვიპტეში ვხვდებით ასევე დასაკრძალავ ტექსტებს რომლებსაც ,,მკვდართთა

წიგნს’’ ვუწოდებთ. ისინი შედგებოდა იეროგლიფებისგან, დათმული სიტყვების ანუ
პაროლებისან, რიცხვებისგან და მაგიური ფორმულებისგან. ეგვიპტელთ
წარმოდგენით ეს წიგნი მიცვალებულს უნდა გამოსდგომოდა სიკვდილის შემდგომ
რაც კიდევ ერთხელ გვიმტკიცებს იმ ფაქტს რომ მატ საიქიო ცხოვრების მთლი
სულით და გრძნობით სწამდათ. ეს წიგნები უმეტეს შემთხვევაში ილუსტრირებული
იყო ნახატებით რომელთაგანაც ყველაზე მნიშვნელოვანი გახლდათ ანუბისის ნახატი
სასწპრთან რომელიც ბუმბულის საპირწონე გულს ითოვს.