Pierwiastek arytmetyczny stopnia nieparzystego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Galeria zdjęć interaktywnych
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Pierwiastek arytmetyczny stopnia nieparzystego

Ilustracja z kostkami do gry.

Źródło: Alois Komenda, dostępny w internecie: h ps://unsplash.com/.

Przypomnieliśmy już definicje pierwiastków drugiego i trzeciego stopnia oraz uogólniliśmy

je wprowadzając definicję pierwiastka z liczby nieujemnej. Omawiając pierwiastek
sześcienny zwróciliśmy szczególną uwagę na fakt, że tym, co najbardziej odróżnia go od
pierwiastka kwadratowego, jest jego dziedzina. Wiemy już, że pierwiastek kwadratowy
z liczby ujemnej nie ma sensu w zbiorze liczb rzeczywistych, ale pierwiastek sześcienny nie
ma takich ograniczeń – może się pod nim znaleźć dowolna liczba. Podobnie rzecz ma się
w przypadku pierwiastków dowolnego stopnia nieparzystego.

Twoje cele

Zastosujesz definicję pierwiastka stopnia nieparzystego.

Zastosujesz własności pierwiastkowania.
Usuniesz niewymierność z mianownika ułamka.
Przeczytaj

Zacznijmy od przypomnienia definicji pierwiastka sześciennego:

√
3
a= b wtedy i tylko wtedy, gdy a = b3 , dla dowolnych liczb rzeczywistych a, b

Innymi słowy pierwiastkiem trzeciego stopnia (sześciennym) z dowolnej liczby a nazywamy

taką liczbę b, która podniesiona do sześcianu daje liczbę a.

Analogicznie sytuacja wygląda dla pierwiastków dowolnego stopnia będącego liczbą

nieparzystą większą od 1:

√a =
2n+1
b wtedy i tylko wtedy, gdy a = b2n+1 , dla a ∈ R, b ∈ R, n ∈ N+ .

Czyli pierwiastkiem nieparzystego stopnia 2n + 1 z dowolnej liczby a nazywamy taką liczbę

b, która podniesiona do potęgi 2n + 1 daje liczbę a.

Przykład 1
3
−125 = −5, bo (−5) = −125
3
√

125 = 5, bo 53 = 125
3
√

−32 = −2, bo (−2) = −32

5
√
5

√ 32 = 2, bo 25 = 32
5

√ 5 32
243
= 2
3
5
, bo ( 23 ) = 32
243

√ 5
−
32
243
=−
2
3
5
, bo (− 32 ) = − 243
32

7
√
7
−0,0000128 = −0, 2, bo (−0, 2) = −0, 0000128

√
7
0,0000128 = 0, 2, bo 0, 27 = 0, 0000128

9
√ −1 = −1, bo (−1) = −1
9

√ 1 = 1, bo 19 = 1
9

√ 0 = 0, bo 09 = 0
9

Przykład 2

Wyrażenie √
5
x ma sens dla każdej liczby rzeczywistej x, czyli dla x ∈ R.
Ważne!
 Przypomnijmy, że zbiór wszystkich liczb, dla których dane wyrażenie zawierające
zmienną x ma sens liczbowy nazywamy dziedziną wyrażenia algebraicznego. Możemy
zatem powiedzieć, że dziedziną wyrażenia √ 5
x (analogicznie dla każdego pierwiastka
stopnia nieparzystego) jest zbiór wszystkich liczb rzeczywistych.

Przykład 3

Ponieważ niewykonalne jest dzielenie przez 0, wyrażenie 1

ma sens dla każdej liczby
√x
5

rzeczywistej x różnej od zera.

Wyrażenie 1
ma sens dla każdej liczby rzeczywistej x spełniającej warunek x − 1 ≠ 0
√x−1
7

(uwzględniamy przy tym fakt, że mianownik nie może być równy zeru, zaś pierwiastek
sześcienny jest zerem tylko wówczas, gdy zerem jest liczba podpierwiastkowa), czyli dla
x ≠ 1.

Ponieważ mianownik ułamka nie może być równy 0, wyrażenie 1

ma sens dla każdej
9
√ x+2
liczby rzeczywistej x spełniającej warunek x + 2 ≠ 0, czyli dla x ≠ −2.

Wyrażenie 1
√x2 −4
11
ma sens dla każdej liczby rzeczywistej x spełniającej warunek
x2 − 4 ≠ 0, czyli dla x2 ≠ 4. Oznacza to, że x nie może być równe ani 2, ani −2, co
możemy zapisać jako x ∈ R ∖ {−2, 2}.

Przykład 4

7
√ 7
27 = √128 = 2

√ 7 7
(−2) = √−128 = −2
7

√
5
35 = √243 = 3
5

√ 5 55
(−3) = √−243 = −3

Zwróć uwagę, że niezależnie od tego, jaką liczbą jest x, prawdziwe są równości

2n+1 2n+1
√x2n+1 = x oraz ( n √x) 2 +1
= x, dla liczb naturalnych dodatnich n. Przypomnijmy
również, że równość, która jest prawdziwa dla każdego elementu dziedziny, nazywamy
tożsamością.

Własność: Własności pierwiastkowania

Dla dowolnych liczb rzeczywistych a, b i dowolnej liczby naturalnej dodatniej n zachodzą

równości:

√a ⋅ √b = √a⋅b
2n+1 2n+1 2n+1
 2n+1√a
2n+1√
b
= 2 +1√ ab , o ile b ≠ 0
n

√−a = −2 +1√a
2n+1 n

Przykład 5

√5 −2 ⋅ √5 16 = √5 −2⋅16 = √5 −32 = −2
√5 729
√5 3 = √5 7293 = √5 243 = 3
√5 −96 = √5 −32⋅3 = √5 −32 ⋅ √5 3 = −2√5 3
Przykład 6

Korzystając z własności pierwiastkowania usuniemy niewymierności z mianowników

następujących ułamków:

a) √ 1
5 −3 = 1
−√5 3 ⋅ √√55 3344 = −√√55 33⋅34 4 = √5 34
−√5 35
= − √5 381
b) √
7 −8
1 = 1
√7 −23 = 1
−√7 23 ⋅ √√77 2244 = √7 24
−√7 27 = − √7 216
Przykład 7

Aby dodać pierwiastki 5 √−160 + √5 −1215, możemy postąpić następująco:

√5 −160 + √5 −1215 = √5 −32⋅5 + √5 −243⋅5 =
= √5 −32 ⋅ √5 5 + √5 −243 ⋅ √5 5 = −2√5 5 − 3√5 5 = −5√5 5
Przypomnijmy jeszcze, że dla dowolnej liczby a i dla liczby naturalnej dodatniej n zachodzi
równość a 2n+1
1
= 2 +1√a.
n

Słownik
pierwiastek nieparzystego stopnia

pierwiastkiem nieparzystego stopnia n 2 +1

z liczby a nazywamy taką liczbę b, której
potęga o wykładniku n 2 +1
jest równa a, czyli 2n+1 a b a b2n+1 , dla dowolnych √ = ⇔ =
liczb rzeczywistych a, b oraz n ∈ N+
dziedzina wyrażenia algebraicznego

zbiór tych i tylko tych liczb, dla których dane wyrażenie ma sens liczbowy

tożsamość
równość prawdziwa dla każdego elementu dziedziny
Galeria zdjęć interaktywnych

Polecenie 1

Przeanalizuj informacje i przykłady zawarte w poniższej galerii zdjęć interaktywnych.

1. {audio}Pierwiastkiem stopnia n (gdzie n jest liczbą naturalną większą

niż 1) z liczby nieujemnej a nazywamy taką liczbę nieujemną b, która
podniesiona do potęgi n jest równa a.
Polecenie 2

Na podstawie powyższej prezentacji rozwiąż test. Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi.

Dwie spośród poniższych liczb są równe. Wskaż je.

7
√4 73
√4 7
7 √4 7

Liczba √3 24 jest równa:

2√3 3 3√3 2 √369
Liczba √32 + 42 jest równa:
5 7 Inna liczba
Wskaż liczby większe od : 3
2√6 √2 + √3 √52
4
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Oblicz wartości podanych pierwiastków. Wyniki wpisz w wyznaczonych miejscach. Dla

oddzielenia rzędu jednostek od rzędu części dziesiętnych użyj przecinka.

Pierwiastek Wyniki
17
√0

15
√ −1

7
√0,0000001

7
√−0,0000001

5
√ 3125

5
√ −3125

5
√ 243

5
√ −243

3
√−1,331

3
√1,331
Ćwiczenie 2 輸

Połącz w pary liczby równe.

√−7 5 19
32
−2 21

√4 5 52
243
1 13

√−3
5 53
1024
1 12

√12 5 209
243
−1 41

√17 7 11
128
−1 21

√−97
5 21
32
1 23

Ćwiczenie 3 輸

Rozwiąż test. Wskaż poprawną odpowiedź.

Zbiór wszystkich liczb x, dla których wyrażenie √

5
−x ma sens w liczbach rzeczywistych,
można opisać jako:
x∈ℝ x ≠ 0 x ≤ 0

1
Zbiór wszystkich liczb x, dla których wyrażenie 7
√ −x
ma sens w liczbach rzeczywistych,
można opisać jako:
x∈ℝ x ≠ 0 x < 0

Zbiór wszystkich liczb x, dla których wyrażenie 9

√
1
ma sens w liczbach rzeczywistych,
16−x2
można opisać jako:
x∈ℝ x∈ℝ∖-4, 4 x∈ℝ∖4

Zbiór wszystkich liczb x, dla których wyrażenie 1

ma sens w liczbach rzeczywistych,
11
√ 64−x3
można opisać jako:
x∈ℝ∖8 x∈ℝ∖-4, 4 x∈ℝ∖4
Ćwiczenie 4 醙

Zbiór wszystkich liczb x, dla których wyrażenie ma sens w liczbach rzeczywistych,

1
13
√ 81− x
4

można opisać jako:

 x∈R∖ −3, 3

 x∈R∖ −3

 x∈R∖ −9, 9

Ćwiczenie 5 醙

Połącz w pary liczby równe.

5 5
√ −6250 −2√ 5

5 7
√ −160 2√ 3

7 5
√ 256 −3√ 3

5 7
√ −64 2√ 2

5 5
√ −729 −3√ 2

5 5
√ −486 −5√ 2

5 5
√ −96 −2√ 3

7 5
√ 384 −2√ 2
Ćwiczenie 6 醙

Oblicz stosując własności działań na pierwiastkach. Wpisz wynik w drugiej kolumnie. Dla
oddzielenia rzędu jednostek od rzędu części dziesiętnych użyj przecinka.

Pierwiastek Wynik

√5 −32⋅243
√5 −1024⋅243
√5 −125 ⋅ √5 −25
√5 −343 ⋅ √5 −49
√5 243:1024
√5 3125:32
√7 512 : √7 −4
√7 −510 : √7 −53
Ćwiczenie 7 難

Sprowadź do najprostszej postaci:

√7 128⋅√5 −32
a) √81⋅√3 64 ,

b) √−a7−a7−a7−a7,
7

c) √9 a18 −a18 −a18 −a18 ,

√ + +
d) 6 x6 x6 x6 .
Ćwiczenie 8 難

Usuń niewymierność z mianownika ułamka. Połącz w pary liczby równe.

1
√5 9 −√7 64
2 √7 8
√7 4
1
√7 −8 − √7 216
3 √5 27
√5 9 3
2
√7 −32 − √539
3 √7 2
√5 −3 2
1
√5 −27 −√5 81
1
√7 64 −√7 4
2 √7 32
√7 16
2
√7 −2 √5 27
Ćwiczenie 9 難

Wyłącz możliwie największy czynnik przed znak pierwiastka.

a) √5 a5 b6 x7 ,

√
b) 3 a3 x6 y8 ,

√
c) 4 a4 x5 y6 z7 , dla x ≥ 0, z ≥ 0,

d) √3 a3 +a4 +a5 ,

√ + +
e) 5 a6 a7 a10 .
Ćwiczenie 10 難

Rozwiąż test. Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi.

Przypomnijmy, że tożsamością nazywamy równość prawdziwą dla każdego elementu dziedziny.

Tożsamością jest równość:

5
{#(√
5
x) = x} {#√x5 = x} {#√x10 =
5 5
x2 }

Równość √x3 = √ x:
9 3

{#jest tożsamością, bo jest prawdziwa dla każdej liczby rzeczywistej x} {nie jest tożsamością,
bo nie jest prawdziwa dla każdej liczby rzeczywistej x} {#jest spełniona wtedy i tylko wtedy,
gdy spełniona jest równość √−x3 = √−x}
9 3

Wskaż warunki spełnione przez każdą liczbę rzeczywistą x:

{#√x4 ≥ x} {√x4 = x} {#√x7 = x}
4 4 7
Dla nauczyciela

Autor: Sebastian Guz

Przedmiot: Matematyka

Temat: Pierwiastek arytmetyczny stopnia nieparzystego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
I. Liczby rzeczywiste. Zakres podstawowy. Uczeń:
3) stosuje własności pierwiastków dowolnego stopnia, w tym pierwiastków stopnia
nieparzystego z liczb ujemnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

zastosuje definicję pierwiastka stopnia nieparzystego;

zastosuje własności pierwiastkowania;
usunie niewymierność z mianownika ułamka.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
dyskusja;
metoda kota i myszy.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Ustalenie celu lekcji i kryteriów sukcesu w temacie: „Pierwiastek arytmetyczny stopnia

nieparzystego”.
2. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie dotyczące ich aktualnego stanu wiedzy w zakresie
poruszanej tematyki. Prosi wybranego ucznia lub uczennicę o zapisywanie propozycji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel czyta polecenie numer 1 z sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych” -

„Przeanalizuj informacje i przykłady zawarte w poniższej galeria zdjęć interaktywnych”.
Uczniowie zapoznają się z treścią zawartą w materiale, w razie wątpliwości zadają
pytania nauczycielowi na forum klasy.
2. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie nr 1‐2, a następnie wybrany uczeń
omawia ich wykonanie na forum krok po kroku.
3. W dalszej części uczniowie wykonują w grupach ćwiczenia 3‐5. Po zakończeniu
każdego ćwiczenia wybrana grupa prezentuje swoje rozwiązanie na forum klasy.
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne 6‐7 z sekcji „Sprawdź się”. Wyniki pracy
komentowane są przez nauczyciela po ich zakończeniu.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji: „Pierwiastek arytmetyczny stopnia
nieparzystego” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego się
uczniowie nauczyli? Na koniec prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to
potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Działania na pierwiastkach

Wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych” do

pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na
zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania w temacie
„Pierwiastek arytmetyczny stopnia nieparzystego”.