fMINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO

INSTRUKCJA O DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

WARSZAWA
2009
 SZEF
SZTABU GENERALNEGO WP

ROZKAZ Nr 955/Szkol./P7
SZEFA SZTABU GENERALNEGO WP

z dnia 21 grudnia 2009 r.

w sprawie wprowadzenia do użytku w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej

Polskiej wojskowych wydawnictw specjalistycznych.

Na podstawie § 7 ust. 3 „Regulaminu Organizacyjnego Ministerstwa Obrony

Narodowej" stanowiącego załącznik do zarządzenia Nr 40/MON Ministra Obrony
Narodowej z dnia 22 listopada 2006 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego
Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz. Urz. MON Nr 21 poz. 270 z późn. zm.)1
rozkazuję:
1. Z dniem 31 grudnia 2009 r. wprowadzić do użytku służbowego
w Sztabie Generalnym WP oraz Siłach Zbrojnych RP „Instrukcję o działalności
szkoleniowo-metodycznej”.
2. Jednocześnie traci moc Zarządzenie nr 03 Szefa Głównego Zarządu Szkolenia
Bojowego WP z dnia 25.01.1988 r. wprowadzające do użytku instrukcję „Zasady
organizowania i prowadzenia działalności metodyczno-szkoleniowej w Siłach
Zbrojnych RP” sygn. Szkol. 692/88.
3. Rozkaz wchodzi w życie z dniem podpisania.

Szef Sztabu Generalnego WP

/-/ generał Franciszek GĄGOR

1
Zmiany tekstu jednolitego zostały ogłoszone w Dz.Urz.MON.2007.4.38 § 1; 2007. 6.73 § 1;
2007.17.176 § 1; 2007.21.209 § 1; 2008.8.85; 2008.15.188 § 1 § 1; 2008.23.287 pkt 1; 2008.20.260
§ 1; 2009.2.17 § 1.

2
WSTĘP 5
1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ 7
1.1. Zasady ogólne 7
1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej 7
1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej 7
1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej 8
1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej 8
2. FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ 11
2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna 11
2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna 12
2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych 13
2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny 13
2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne 14
2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne 15
2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny 16
2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne 17
2.9. Metodyczne zajęcia grupowe 18
2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe 18
2.11. Instruktaż 19
2.12. Samokształcenie metodyczne 21
3. METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ 22
3.1. Metody podające 22
3.2. Metody poglądowe 23
3.3. Metody praktyczne 24
3.4. Metody problemowe 25
4. FORMY SZKOLENIA WOJSK 30
4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami 30
4.2. Zajęcia taktyczne 30
4.3. Zajęcia praktyczne 31
4.4. Musztra bojowa 32
4.5. Trening 33
4.6. Kurs szkoleniowy 33
4.7. Podróż szkoleniowa 34
4.8. Zajęcia teoretyczne 34
5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ 35
5.1. Zasady planowania 35
5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej 35
5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej 36
5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej 36
6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ 38
6.1. Sztab Generalny WP 38
6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne) 38
6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych) 39
6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych) 39
6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni) 40

3
 6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni) 40
6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni) 40
6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni) 40
ZAŁĄCZNIKI 41
Załącznik nr 1 Formy działalności szkoleniowo-metodycznej 43
Załącznik nr 2 Metody działalności szkoleniowo-metodycznej44
Załącznik nr 3 Formy szkolenia wojsk 45
Załącznik nr 4 Wzór Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej. 46
Załącznik nr 5 Wzór Planu narady szkoleniowo-metodycznej 50
Załącznik nr 6 Wzór Planu kursu szkoleniowo-metodycznego53
Załącznik nr 7 Schemat ideowy realizacji ćwiczenia instruktażowo-metodycznego
(wariant) 56
Załącznik nr 8 Metodyka pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-metodycznego i
zespołu autorskiego podczas jego planowania (wariant) 57
Załącznik nr 9 Wzór Planu przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego
58
Załącznik nr 10 Podobieństwa i różnice zajęć instruktorsko-metodycznych i
instruktażowo-metodycznych 62
Załącznik nr 11 Wzór Planu kursu instruktorsko-metodycznego 63
Załącznik nr 12 Metody przeprowadzenia instruktażu 66
Załącznik nr 13 Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej 67
Załącznik nr 14 Wzór Planu-konspektu 68
Załącznik nr 15 Wzór Planu pracy instruktora na punkcie nauczania 71

4
 WSTĘP

Metodyczne przygotowanie kadry zawodowej do szkolenia wojsk

w zasadniczym wymiarze realizuje szkolnictwo wojskowe. Jednak studia
w wyższej szkole oficerskiej (akademii) lub nauka w szkołach podoficerskich,
centrach i ośrodkach szkolenia stanowi dopiero początek kształtowania właściwych
cech niezbędnych przyszłemu dowódcy – organizatorowi szkolenia lub instruktorowi.
Doskonalenie w tym zakresie odbywa się na stanowiskach w jednostkach
wojskowych, gdzie integralnym elementem procesu szkolenia jest działalność
szkoleniowo-metodyczna prowadzona na każdym szczeblu dowodzenia.
W „Instrukcji o działalności szkoleniowo-metodycznej” usystema-tyzowano
pojęciowo zasady, formy i metody przedmiotowej działalności. Planowanie i
organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej ujęto jako funkcje kierowania i
dowodzenia.
W instrukcji sprecyzowano zakres odpowiedzialności poszczególnych szczebli
dowodzenia za prowadzenie powyższej działalności. Instrukcja jest więc narzędziem
kierowników ćwiczeń (zajęć) wykładowców i instruktorów
w toku przygotowania się i prowadzenia działalności szkoleniowej, a w tym
specyficznej działalności - szkoleniowo-metodycznej.
Treści instrukcji nie precyzują w pełni sposobu realizacji działalności
szkoleniowo-metodycznej w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, rodzajach
wojsk i służb oraz szkolnictwie wojskowym ze wzglądu na ich specyfikę. Dlatego też
wykorzystując bazę zasad, form i metod działalności szkoleniowo-metodycznej,
szczegółowa problematyka z tym związana powinna być rozwinięta w wewnętrznych
wydawnictwach RSZ i jednostek szkolnictwa wojskowego, szczególnie w
poradnikach przedmiotowych i tematycznych.

5
6
 1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

1.1. Zasady ogólne

1. Działalność szkoleniowo-metodyczna jest zespołem przedsięwzięć

organizacyjnych i szkoleniowych, umożliwiających dowódcom2 wszystkich szczebli
nabycie wiedzy oraz praktycznych umiejętności metodycznych
w zakresie prowadzenia szkolenia wojskowego.
2. Zasadniczy cel szkolenia sił zbrojnych identyfikowany jako przygotowanie
dowództw, sztabów i wojsk oraz rezerw osobowych do osiągnięcia i utrzymania
wymaganych zdolności operacyjnych niezbędnych podczas realizacji zadań
w ramach misji sił zbrojnych, zgodnie z ich operacyjnym przeznaczeniem jest
podstawowym determinantem planowania, organizowania i prowadzenia działalności
szkoleniowo-metodycznej w SZ RP.
3. W systemie szkolenia SZ RP działalność szkoleniowo-metodyczna ma
znaczenie priorytetowe i jako taka realizowana jest na strategicznym, operacyjnym i
taktycznym poziomie dowodzenia, a ponadto w jednostkach szkolnictwa
wojskowego: akademiach wojskowych, wyższych szkołach oficerskich, szkołach
podoficerskich, centrach i ośrodkach szkolenia RSZ.

1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej

4. Istotą działalności szkoleniowo-metodycznej jest przygotowanie

i doskonalenie bezpośrednio podległych dowódców do prowadzenia działalności
szkoleniowej z podległymi komórkami organizacyjnymi, jednostkami, pododdziałami
poprzez precyzyjną analizę celu, dobór treści szkolenia wynikających z zadań i
przeznaczenia, właściwe zastosowanie form i metod przy wykorzystaniu dostępnej
bazy szkoleniowej i zabezpieczenia materiałowo-technicznego.
5. Umiejętne, kompleksowe postępowanie metodyczne dowódców w czasie
realizacji programowych zadań szkoleniowych jest niezbędne w całokształcie
przygotowania dowództw i sztabów, ZT, oddziałów i pododdziałów do prowadzenia
efektywnych działań w każdych warunkach pola walki lub w misji.

1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej

6. Zasadniczym celem działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP jest

przygotowanie dowódców wszystkich szczebli dowodzenia, wykładowców,
instruktorów, kandydatów na żołnierzy zawodowych w korpusie oficerów
i podoficerów do kierowania i realizacji szkolenia oraz wdrażanie najskuteczniejszych
form i metod w realizacji przedsięwzięć szkoleniowych.
7. Cele szczegółowe działalności szkoleniowo-metodycznej obejmują:
a) rozwijanie umiejętności metodycznych jej podmiotów, stosownie do
aktualnych wymagań i potrzeb procesu szkolenia dowództw
i sztabów oraz wojsk;

2
Pod pojęciem dowódcy w przedmiotowej instrukcji rozumiani są wszyscy przełożeni prowadzący
działalność szkoleniowo-metodyczną: tj, dowódcy, szefowie, komendanci, wykładowcy, instruktorzy,
itp.

7
 b) poszukiwanie oraz stosowanie w praktyce skutecznych, efektywnych
form i metod prowadzenia zajęć i ćwiczeń;
c) ujednolicenie i upowszechnianie rozwiązań metodycznych
odpowiednich do szczebla dowodzenia oraz specyfiki rodzaju wojsk
i służb;
d) przygotowanie kadry do racjonalnego wykorzystania w szkoleniu
bazy szkoleniowej i środków materiałowo-technicznego zabezpieczenia
zajęć (ćwiczeń);
e) kształtowanie u przyszłych dowódców (oficerów i podoficerów)
pożądanych umiejętności metodycznych, cech i nawyków niezbędnych do
kierowania i realizacji procesu szkolenia;
f) upowszechnianie w działalności szkoleniowej osiągnięć dydaktyki
wojskowej i doskonalenia kadr.
8. Za właściwy dobór celów prowadzenia działalności szkoleniowo-metodycznej
na danym szczeblu dowodzenia i kształcenia odpowiada dowódca.

1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej

9. Treścią działalności szkoleniowo-metodycznej jest:

a) metodyka przygotowania i prowadzenia zajęć i ćwiczeń;

b) doskonalenie form i metod szkolenia;

c) wypracowywanie kierunków działalności szkoleniowo metodycznej,

ich precyzowanie i weryfikacja;

d) wymiana wniosków i doświadczeń szkoleniowo-metodycznych;

e) weryfikacja programów szkolenia i kształcenia pod względem

merytorycznym;

f) racjonalne wykorzystanie bazy szkoleniowej oraz limitów środków

materiałowych;

g) dostosowanie elementów bazy szkoleniowej do wymogów

programów i planów szkolenia oraz zakładanych celów szkoleniowych;

h) analiza i wdrażanie wniosków i doświadczeń z misji, operacji,

ćwiczeń i bieżącej działalności szkoleniowej;

i) opracowywanie na potrzeby zabezpieczenia procesu szkolenia

instrukcji, poradników metodycznych i pomocy szkoleniowych.

8
 10. Dobór treści działalności szkoleniowo-metodycznej leży
w kompetencjach dowódcy i jest uzależniony od szczebla dowodzenia, poziomu
kształcenia i potrzeb szkoleniowo-metodycznych.

1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej

11. Zasady szkolenia wojskowego3 to reguły organizowania

i prezentowania treści szkolenia (kształcenia), ogólne normy postępowania
podmiotów w czasie przygotowania i prowadzenia zajęć umożliwiające
uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł.
12. Zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego, jako zasady działalności
szkoleniowo-metodycznej, są prawidłowościami dydaktycznymi, normującymi proces
szkolenia. Jako twierdzenia o charakterze normatywnym wynikają
z występujących zależności przyczynowo-skutkowych ułatwiających zrozumienie
tych procesów i ich stosowanie.
13. Do zasad szkolenia (kształcenia) wojskowego należą:
a) zasada świadomego i aktywnego udziału,

b) zasada wiązania teorii z praktyką,

c) zasada realizmu,

d) zasada poglądowości,

e) zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego,

f) zasada przystępności,

g) zasada stopniowania trudności,

h) zasada systematyczności,

i)zasada operatywności,

j)zasada trwałości.

14. Zasada świadomego i aktywnego udziału oznacza traktowanie szkolonego

jako podmiotu szkolenia (kształcenia) a nie jako biernego uczestnika. Aktywność i
świadomość uczestnika procesu szkolenia (kształcenia) przejawia się przez
rozumienie celów kształcenia, współuczestniczenie w procesie, rozwijaniu
zainteresowań i wewnętrznych, indywidualnych potrzeb zdobywania wiedzy i
umiejętności niezbędnych do właściwego realizowania zadań.
15. Zasada wiązania teorii z praktyką umożliwia szkolonym zdobywanie nowych
umiejętności przez łączenie wiedzy teoretycznej zdobytej uprzednio podczas
wykładów, samokształcenia itp. z umiejętnościami praktycznymi
i wykorzystanie ich w określonych sytuacjach.
16. Zasada realizmu polega na jak najbardziej realnym zbliżeniu szkolenia
bojowego do rzeczywistych warunków przewidywanego pola walki.
3
W dydaktyce wojskowej zasady kształcenia określane są jako zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego.

9
 17. Zasada poglądowości wiąże poznanie zmysłowe z poznaniem umysłowym i
zapewnia sprawdzenie tego poznania w praktycznym działaniu. Zasada
poglądowości wskazuje na możliwość kojarzenia poznania teoretycznego z
działaniem praktycznym, występującym najczęściej w czasie zajęć (ćwiczeń
praktycznych) na placach ćwiczeń i poligonach.
18. Zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego polega na
jednolitym usystematyzowanym łączeniu szkolenia (kształcenia) indywidualnego
poszczególnych dowódców, oficerów, żołnierzy, specjalistów ze szkoleniem
w ramach pododdziału (sekcji, zespołu, centrum).
19. Zasada przystępności określa sposób doboru treści szkolenia (kształcenia) do
właściwości intelektualnych i fizycznych szkolonych. Zgodnie z tą zasadą treści
kształcenia dobieramy w sposób umożliwiający ich opanowanie przez szkolonych w
określonym czasie szkoleniowym.
20. Zasada stopniowania trudności głosi konieczność takiego przekazywania
wiedzy, aby szkolony poznawał najpierw zagadnienia łatwe i opierając się na tej
wiedzy zapoznawał się z trudniejszymi, a bazą do poznawania nowych zagadnień
był materiał już przez niego opanowany.
21. Zasada systematyczności polega na regularnym, cyklicznym realizowaniu
przedsięwzięć szkoleniowych w celu utrwalania wiedzy
i umiejętności już opanowanych oraz poszerzaniu ich o nowe treści szkolenia
(kształcenia). Zasada systematyczności sprowadza się do:
a) realizacji form przedsięwzięć szkoleniowych we właściwej kolejności,

b) nawiązywania do treści już zrealizowanych,

c) podziału treści na określone części,

d) powiązania poszczególnych części w całość,

e) podkreślaniu problemów i tematów głównych, zasadniczych.

22. Zasada operatywności polega na posługiwaniu się przez podmiot

(szkolonego) zdobytą dotychczas wiedzą (wyszkoleniem) oraz wykorzystywaniu jej w
świadomy i planowy sposób w działaniu praktycznym. Wiedza bierna staje się w ten
sposób wiedzą operatywną. Wiedza teoretyczna poprzez stosowanie w praktyce
zostaje ugruntowana i poszerzona o bezpośrednie doświadczenie.
23. Zasada trwałości polega na doborze takich treści kształcenia, stosowaniu
takich metod i środków dydaktycznych, aby przyswajane umiejętności i nawyki
stawały się coraz trwalsze, dokładniejsze i usystematyzowane. Powiązanie
złożonych form kształcenia organizowanych i realizowanych w sposób
scentralizowany z formami prostymi umożliwia pełniejsze wykorzystanie czasu
szkoleniowego i efektywniejsze przyswojenie treści kształcenia. Ponadto zasada ta
opiera się na przypominaniu i utrwalaniu już nabytej wiedzy
i umiejętności poprzez powtarzanie kontrolowanie i ocenianie.

10
 2. FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ

24. Forma działalności szkoleniowo-metodycznej, to zewnętrzna, organizacyjna

strona przedsięwzięcia szkoleniowego realizowanego w ramach procesu szkolenia,
określająca jego charakter i warunki przebiegu. Odpowiada ona na pytanie: kto,
gdzie, kiedy, w jakim układzie ma szkolić, aby osiągnąć zakładany cel. Forma określa
zewnętrzny model zajęcia, nie wyjaśniając jak szkolić.
25. Działalność szkoleniowo-metodyczną prowadzi się wykorzystując
w tym procesie, w zależności od potrzeb, odpowiednie formy i metody4.
26. Do zasadniczych form działalności szkoleniowo-metodycznej należą:
Na poziomie strategicznym:
a) konferencja szkoleniowo-metodyczna;

b) narada szkoleniowo-metodyczna;

c) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych.

Na poziomie operacyjnym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna;

b) kurs szkoleniowo-metodyczny;

c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne;

d) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych.

Na poziomie taktycznym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna;

b) kurs szkoleniowo-metodyczny;

c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne.

d) zajęcia instruktażowo-metodyczne;

e) kurs instruktorsko-metodyczny;

f) zajęcia instruktorsko-metodyczne;

g) metodyczne zajęcia grupowe;

h) metodyczne zajęcia pokazowe;

4
Zaprezentowane w instrukcji formy i metody działalności szkoleniowo-metodycznej stanowią paletę
narzędzi, które może wykorzystać przełożony w przygotowaniu podwładnych do działalności szkoleniowej
(prowadzenia zajęć, ćwiczeń). Z reguły są one przypisane do poziomu i szczebla dowodzenia, jednak mogą być
wykorzystywane doraźnie z pominięciem ww. reguły, przykład: dowódca brygady prowadzi zajęcia
instruktażowo-metodyczne z podległymi dowódcami na temat: „Przemieszczenie batalionu transportem
kolejowym”.

11
 i) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych;

j) instruktaż;

k) samokształcenie metodyczne.

Formy działalności szkoleniowo-metodycznej do stosowania na

poszczególnych szczeblach dowodzenia przedstawia Załącznik nr 1.

2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna

27. Konferencja szkoleniowo-metodyczna jest formą działalności polegającą na

spotkaniu dowódców, kadry dowództw, wykładowców zajmujących się problematyką
szkoleniowo-metodyczną. W ramach konferencji referowane są wyniki działalności
szkoleniowej i metodycznej oraz odbywa się seria krótkich wykładów. W trakcie
konferencji dopuszcza się do dyskusji i poszukuje rozwiązań problemów
zdefiniowanych na wstępie konferencji.
28. Istotą konferencji szkoleniowo-metodycznej jest jej prowadzenie
w układzie przedsięwzięć organizacyjnych o zróżnicowanej formie. W trakcie
konferencji dopuszcza się warsztaty, wystąpienia w formie wykładu, głosu
w dyskusji oraz inne w miarę potrzeb.
29. Celem konferencji jest analiza sytuacji szkoleniowej i poszukiwanie nowych
rozwiązań w działalności szkoleniowo-metodycznej oraz możliwości ich wdrażania w
praktyce.
30. Treścią konferencji szkoleniowo-metodycznej jest:
a) przedstawienie osiągnięć szkoleniowych i szkoleniowo-

metodycznych;

b) zaprezentowanie nowych koncepcji i technik szkolenia;

c) poszukiwanie rozwiązań problemów szkoleniowych;

d) prezentacja rozwiązań stosowanych w innych armiach

i możliwości ich transponowania do potrzeb naszych sił zbrojnych.

31. Podstawową częścią wszystkich konferencji są sesje wykładowe.

W ramach sesji kolejni występujący referują wyniki prowadzonej działalności
szkoleniowo-metodycznej. Po wystąpieniu odbywa się ograniczona w czasie
dyskusja, w trakcie której można zadawać referującemu pytania. Zwykle nad
przebiegiem sesji wykładowej czuwa jej przewodniczący lub moderator, który
zapowiada kolejnych występujących, czuwa nad przestrzeganiem limitu czasu
wystąpień oraz kieruje dyskusją. Sesje dzielone są zwykle na kilka bloków, między
którymi odbywają się przerwy. W ramach dużych konferencji odbywają się zwykle
sesje plenarne, w których uczestniczyć mają w zamyśle wszyscy, oraz sesje
panelowe (syndykaty), które często odbywają się równolegle do siebie i są
przeznaczone dla grup osób zainteresowanych określonymi, wąskimi obszarami.
Wzór „Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej” przedstawiono
w Załączniku nr 4.
12
2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna

32. Narada szkoleniowo-metodyczna jest jedną z form działalności

szkoleniowo-metodycznej służącą wymianie doświadczeń i wniosków.
33. Istotą narady szkoleniowo-metodycznej jest wymiana doświadczeń
z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej, omówienie i rozwiązanie uchybień
występujących w procesie szkolenia. Efektem końcowym narady
szkoleniowo-metodycznej są wytyczne (kierunki) do kształcenia i szkolenia
dowództw, sztabów i wojsk.
34. Celem narady szkoleniowo-metodycznej jest rozwiązywanie złożonych
problemów szkoleniowo-metodycznych, analiza bieżącej sytuacji szkoleniowej oraz
wypracowanie wniosków i wytyczanie kierunków dalszej działalności w tym zakresie,
jak również ustalanie i wdrażanie efektywnych, nowatorskich metod realizacji
zamierzeń szkoleniowych dowództw, sztabów, wojsk i kształcenia profesjonalnego
kadry.
35. Treścią narady szkoleniowo-metodycznej jest problematyka dotycząca strony
organizacyjnej i metodycznej procesu szkolenia wojsk, doskonalenia kadry
dydaktycznej, dowódczej i sztabowej do realizacji zadań szkoleniowych.
36. Liczba i skład osobowy uczestników narady każdorazowo wynika
z potrzeb organizatora. Wskazane jest, aby uczestniczyli w niej dowódca (w roli
prowadzącego), jego zastępca i szefowie komórek organizacyjnych dowództwa oraz
dowódcy niższych szczebli w zależności od zakresu poruszanej problematyki. W
naradzie mogą brać udział przedstawiciele
innych jednostek organizacyjnych, w których obszarze odpowiedzialności
(zainteresowania) znajduje się poruszana problematyka. Narada
szkoleniowo-metodyczna powinna przebiegać według wcześniej opracowanego
planu, który jest rozsyłany do zainteresowanych. Wzór „Planu narady
szkoleniowo-metodycznej” przedstawiono w Załączniku nr 5.
37. Organizacja i sposób prowadzenia narady będą zależeć od wielu czynników,
m.in. celu narady, czasu przeznaczonego na jej przeprowadzenie, specyfiki i
złożoności problemów do rozwiązania, a także liczby uczestników. Najczęściej
stosowaną metodą prowadzenia narady jest metoda problemowa, polegająca na
tym, że na wstępie prowadzący przedstawia temat i cel narady oraz problemy do
rozwiązania w toku dyskusji. Dyskusję powinno poprzedzać wystąpienie
wprowadzające uczestników w problematykę narady.
38. Prowadzący decyduje o kolejności wystąpień i toku dyskusji. Może on
zadawać dodatkowe pytania problemowe lub żądać wyjaśnienia rozpatrywanych
kwestii. Nie powinien narzucać swoich rozwiązań lub podważać sądów, opinii i
stanowisk uczestników biorących udział w dyskusji.
39. Narada szkoleniowo-metodyczna powinna zakończyć się podsumowaniem, w
którym prowadzący ocenia dyskusję, obiektywnie przedstawia jej wyniki oraz
formułuje płynące z nich wnioski. Wnioski powinny zostać szczegółowo
przeanalizowane i wdrożone w formie wytycznych lub zaleceń do szkolenia.

2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych

40. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych, to specyficzna forma

działalności szkoleniowo-metodycznej realizowana indywidualnie przez dowódców.

13
 41. Istotą opracowania materiałów metodyczno-szkoleniowych jest stworzenie
narzędzi na potrzeby procesu szkolenia.
42. Celem opracowania materiałów szkoleniowo-metodycznych jest
upowszechnianie treści pozytywnych doświadczeń metodycznych, co w efekcie
przekłada się na indywidualne przygotowanie kadry dowódczej i dydaktycznej do
realizacji zadań szkoleniowych.
43. Treścią i przedmiotem tej działalności jest przygotowanie materiałów takich
jak: opracowania metodyczne, podręczniki, skrypty, poradniki metodyczne, mapy,
schematy, foliogramy, prezentacje, filmy, makiety terenu, obiektów, sprzętu itp. Na
szczeblu pododdziałów mogą to być przykładowe plany-konspekty do zajęć
(ćwiczeń) i plany pracy instruktorów do zajęć
z problematyki działalności szkoleniowo-metodycznej.
44. W celu rozwiązania istotnych i złożonych problemów z zakresu usprawniania
szkolenia, dowódca może wyznaczyć zespół autorski.
W zależności od skali ważności problemów może on zostać powołany na każdym
poziomie dowodzenia.
45. W opracowaniu materiałów szkoleniowo-metodycznych istotną rolę odgrywa
przełożony, który powinien ukierunkować pracę autora (zespołu autorskiego) i
udzielić mu niezbędnej pomocy.

2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny

46. Kurs szkoleniowo-metodyczny jest formą szkolenia (doskonalenia) dowódców

ZT, oddziałów, batalionów (równorzędnych)5 oraz personelu dydaktycznego w
szkolnictwie wojskowym. Organizowany jest od szczebla oddziału6 wzwyż oraz w
szkolnictwie wojskowym. Organizowany może być także w korpusie osobowym lub
grupie osobowej7.
47. Istotą kursu szkoleniowo-metodycznego jest prowadzenie cyklu
przedsięwzięć szkoleniowych o zróżnicowanej formie.
48. Celem kursu jest ujednolicenie i ukierunkowanie szkolenia oraz działalności
szkoleniowo-metodycznej, proponowanie najlepszych form organizacyjnych i metod
doskonalenia dowództw, sztabów i szkolenia wojsk.
49. Treścią kursu szkoleniowo-metodycznego jest:
− problematyka kierowania szkoleniem;
− upowszechnienie najlepszych doświadczeń metodycznych;
− przedstawianie problemów mających wpływ na wykonywanie zadań
szkoleniowych;
− zapoznanie z nowymi rodzajami sprzętu bojowego, jego możliwościami
oraz sposobami wykorzystania;
− zapoznanie uczestników z nowymi kierunkami w działalności
szkoleniowej;
− zapoznanie z wnioskami z działalności kontrolnej.
50. Liczba i skład osobowy uczestników kursu wynika z potrzeb oraz
rozpatrywanych problemów.
51. Kurs powinien przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który jest
rozsyłany do zainteresowanych. Kurs może odbywać się również
5
W zależności od potrzeb w kursie szkoleniowo-metodycznym uczestniczy kadra dowództw
i sztabów.
6
Brygada, pułk.
7
Na przykład Szefostwo Wojsk Rakietowych i Artylerii organizuje kurs dla dowódców jednostek WRiA.
14
w ośrodkach badawczych i szkoleniowych. Wzór „Planu kursu
szkoleniowo-metodycznego” przedstawiono w Załączniku nr 6.

2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne

52. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne jest formą metodycznego

przygotowania kierownika ćwiczenia z wojskami. Realizowane jest na operacyjnym i
taktycznym poziomie dowodzenia.
53. Istotą ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie jednocześnie
dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. ćwiczenia instruktażowo-metodycznego i
ćwiczenia z wojskami. Ćwiczenie z wojskami służy kierownikowi ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego do instruowania podwładnych w zakresie
przygotowania i prowadzenia ćwiczeń, np. dowódca brygady prowadzi ćwiczenie
instruktażowo-metodyczne z dowódcami batalionów (równorzędnych) na bazie
pierwszego w oddziale ćwiczenia taktycznego/taktyczno-specjalnego kompanii
wynikającego ze struktury szkolenia pododdziału. Kierownik ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w przebieg ćwiczenia z wojskami,
a jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich celów
szkoleniowych. Schemat ideowy ćwiczenia instruktażowo-metodycznego
przedstawiono w Załączniku nr 7.
54. Celem ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest:
− zaprezentowanie kierownikom ćwiczeń sposobu przygotowania
i przeprowadzenia ćwiczenia;
− ujednolicenie sposobu organizacji prowadzenia ćwiczeń;
− doskonalenie umiejętności organizacyjnych i metodycznych kierowników
ćwiczeń.
55. Ustalone podczas ćwiczenia instruktażowo-metodycznego sposoby
organizowania i prowadzenia ćwiczeń są obowiązujące w danym okresie szkolenia.
56. Treścią ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest:
− miejsce, rola i zadania kierownika ćwiczenia w procesie przygotowania i
prowadzenia ćwiczenia z wojskami;
− struktura i praca zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia;
− metodyka prowadzenia zasadniczych etapów ćwiczenia;
− organizowanie i prowadzenie strzelań (kierowania ogniem);
− zabezpieczenie logistyczne ćwiczenia;
− zapewnienie bezpieczeństwa wojsk i zabezpieczenie rejonu ćwiczenia;
− przygotowanie dokumentacji do ćwiczeń;
− problem ochrony środowiska w ćwiczeniach;
− inne wynikające z potrzeb.
57. Przygotowanie ćwiczenia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od
udzielenia wytycznych kierownikowi ćwiczenia z wojskami, na podstawie którego
będzie ono realizowane. Wytyczne te muszą zostać uwzględnione
w procesie przygotowania i prowadzenia ćwiczenia z wojskami. Metodykę
pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-metodycznego przedstawiono
w Załączniku nr 8, a plan jego przeprowadzenia w Załączniku nr 9.
58. W toku trwania ćwiczenia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni
(oprócz dowódcy – kierownika prowadzącego ćwiczenie z wojskami) obserwują
działanie kierownika, zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia, dowódców i
ćwiczących wojsk. Prowadzący ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kolejno,
zgodnie z planem przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego,

15
realizuje zagadnienia szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika
ćwiczenia z wojskami i sposobach, jakimi ten osiąga zakładane cele szkoleniowe.
59. Organizacja ćwiczenia instruktażowo-metodycznego nie wymaga ciągłego
uczestnictwa szkolonych w przebiegu ćwiczenia z wojskami. Umożliwia realizację
dodatkowych zagadnień szkoleniowych i metodycznych, jakimi mogą być np.: udział
pododdziałów rodzajów wojsk w ćwiczeniu, realizacja zadań w warunkach
szczególnych, możliwości obiektów szkoleniowych, zastosowanie środków pozoracji
pola walki w ćwiczeniu, wykorzystanie dostępnych elementów infrastruktury
technicznej placów ćwiczeń i ich otoczenia itp.
60. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych
wszystkim szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia ćwiczeń z wojskami w
danym okresie szkolenia.

2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne

61. Zajęcia instruktażowo-metodyczne są formą działalności

szkoleniowo-metodycznej realizowaną na szczeblu plutonu, kompanii, batalionu
(równorzędnych) oraz w szkolnictwie wojskowym.
62. Istotą zajęcia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie jednocześnie
dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. zajęcia instruktażowo-metodycznego i
zajęcia programowego. Zajęcie programowe służy kierownikowi zajęcia
instruktażowo-metodycznego do instruowania podwładnych w zakresie
przygotowania i prowadzenia zajęć, np. dowódca batalionu (równorzędny) prowadzi
zajęcie instruktażowo-metodyczne
z dowódcami kompanii (równorzędnych) na początku cyklu tematycznego szkolenia
kompanii (równorzędnej) w przedmiocie8. Kierownik zajęcia
instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w prowadzenie zajęcia programowego, a
jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich celów
szkoleniowych.
63. Celem zajęć instruktażowo-metodycznych jest przygotowanie kierownika
zajęć do prowadzenia najbardziej złożonych zajęć wynikających z programu
szkolenia. Zajęcia instruktażowo-metodyczne ujednolicają sposoby organizowania i
prowadzenia tych zamierzeń szkoleniowych.
64. Treścią zajęć instruktażowo-metodycznych jest:
− planowanie i organizowanie zajęć;
− sposób rozpoczęcia i zakończenia zajęć programowych;
− prowadzenie złożonych zagadnień szkoleniowych;
− zabezpieczenie materiałowo-techniczne zajęć;
− warunki bezpieczeństwa;
− dokumentacja szkoleniowa;
− inne według potrzeb.
65. Przygotowanie zajęcia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od
udzielenia wytycznych kierownikowi zajęcia, na podstawie którego będą one
realizowane. Udzielone wytyczne stanowią podstawę do przygotowania zajęcia.
66. W toku trwania zajęcia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni,
(oprócz dowódcy – kierownika prowadzącego zajęcie) obserwują działanie
8
Na przykład w batalionie, w oparciu o pierwsze zajęcia z cyklu zajęć: zgrywających kompanię, kompania w
obronie, kompania w natarciu, itd., dowódca batalionu prowadzi zajęcia instruktażowo-metodyczne z podległymi
dowódcami kompanii.
16
kierownika zajęcia taktycznego, szkolących się dowódców i pododdziałów.
Prowadzący zajęcie instruktażowo-metodyczne kolejno, zgodnie z
9
planem-konspektem zajęcia instruktażowo-metodycznego, realizuje zagadnienia
szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika zajęcia, szkolących się
dowódcach i pododdziałach.
67. Zajęcie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych
wszystkim szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęcia
programowego. Zasadnicze różnice pomiędzy zajęciami
instruktażowo-metodycznymi a instruktorsko-metodycznymi przedstawiono w
Załączniku nr 10.

2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny

68. Kurs instruktorsko-metodyczny jest formą grupowego szkolenia

(doskonalenia) dowódców plutonów i drużyn (równorzędnych) oraz
formą stosowaną w szkolnictwie wojskowym. Organizowany jest w batalionie
(równorzędnym)10. Jeżeli warunki na to pozwalają organizowany jest jako oddzielne
przedsięwzięcie dla każdego szczebla dowodzenia/korpusów osobowych (w innym
wypadku należy prowadzić zajęcia w ramach kursu
w kilku jednolitych grupach szkoleniowych, oddzielnie dla poszczególnych szczebli
dowodzenia tj. dowódców plutonów, dowódców drużyn).
69. Istotą kursu instruktorsko-metodycznego jest realizacja w czasie jego trwania
kilku zajęć w różnych formach, np. instruktorsko-metodycznych, metodycznych zajęć
pokazowych, metodycznych zajęć grupowych, instruktażu, itp.
70. Celem kursu instruktorsko-metodycznego jest:
− przygotowanie instruktorów do organizowania i prowadzenia zajęć
programowych, instruowania na punkcie nauczania podczas zajęć;
− podniesienie poziomu wiedzy instruktorów, utrwalenie umiejętności
instruktorskich, zapoznanie z właściwą organizacją i metodyką szkolenia.
71. Treścią kursu instruktorsko-metodycznego jest:
− udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych co do sposobów
planowania, organizacji i przygotowania zajęć;
− uczenie określonych czynności oraz postępowania dowódców
w czasie realizacji zajęć;
− pokazanie najlepszych form organizacyjnych i metod szkolenia.
72. Szczególnie dużo miejsca należy poświęcić zagadnieniom słabo
opanowanym, a także złożonym i trudnym. Wszystkie zajęcia realizowane
w ramach kursu powinny być ukierunkowane na doskonalenie merytoryczne
i metodyczne uczestników kursu, przygotowanie ich do bieżących
oraz perspektywicznych potrzeb szkoleniowych. Wzór planu kursu zawarto
w Załączniku nr 11.

2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne

9
Wzór układu planu konspektu przedstawiono w Załączniku nr 14.
10
Organizowanie i prowadzenie wielu metodycznych przedsięwzięć szkoleniowych w ramach kursu
instruktorsko-metodycznego w kompanii (równorzędnej) jest trudne i czasochłonne. Celowe jest więc
organizowanie i prowadzenie kursu instruktorsko-metodycznego w batalionie.

17
 73. Zajęcia instruktorsko-metodyczne stanowią formę przygotowania
metodycznego instruktorów w pododdziałach i szkolnictwie wojskowym. Stosowane
są przede wszystkim w ramach kursu instruktorsko-metodycznego.
74. Istotą zajęcia instruktorsko-metodycznego jest występowanie uczestników
zajęcia w roli instruktorów i szkolonych na punkcie nauczania.
W trakcie zajęcia doskonalone są umiejętności metodyczne i praktyczne
instruktorów.
75. Celem zajęć instruktorsko-metodycznych jest przygotowanie oraz
doskonalenie uczestników w występowaniu w roli instruktora na punkcie nauczania.
76. Treścią zajęcia instruktorsko-metodycznego jest:
− udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych, co do sposobów
przygotowania i prowadzenia pracy na punkcie nauczania;
− nauka i doskonalenie określonych czynności metodycznych;
− działanie instruktora w toku realizacji zagadnienia szkoleniowego;
− doskonalenie i sprawdzenie umiejętności prowadzenia nauczania.
77. Po otrzymaniu instruktażu, uczestnicy zajęcia instruktorsko-metodycznego
przygotowują się do realizacji określonych zagadnień szkoleniowych. Opracowują
plan pracy instruktora na punkcie nauczania. Wzór układu planu pracy
przedstawiono w Załączniku nr 15.
78. Prowadzenie zajęcia instruktorsko-metodycznego polega na praktycznej
realizacji zagadnień szkoleniowych przez wyznaczonych uczestników zajęć z
pozostałymi występującymi w roli szkolonych. Dopuszcza się do powtarzania
zagadnienia przez kilku szkolonych lub pokazanie osobiście przez prowadzącego
zajęcie. Po zakończeniu każdego zagadnienia (epizodu) prowadzący szkolenie
wysłuchuje opinii uczestników zajęcia, po czym udziela wytycznych, wskazówek oraz
ustaleń organizacyjno-metodycznych odnośnie jego przeprowadzenia.
79. Część końcowa zajęć instruktorsko-metodycznych obejmuje ocenę
przygotowania uczestników, udzielanie odpowiedzi na pytania, postawienie zadań
oraz wydanie wytycznych i wskazówek organizacyjno-metodycznych dotyczących
prowadzenia nauczania na punkcie nauczania.

2.9. Metodyczne zajęcia grupowe

80. Metodyczne zajęcia grupowe są formą przygotowania i doskonalenia

umiejętności metodycznych kadry w zakresie planowania, organizowania
i prowadzenia zajęć (ćwiczeń) na poziomie operacyjnym, taktycznym oraz
w szkolnictwie wojskowym.
81. Istotą metodycznych zajęć grupowych jest występowanie wszystkich
szkolonych w tej samej roli. Wszyscy uczestnicy zajęć rozwiązują te same problemy
lub wykonują takie same zadania na tle przyjętej sytuacji szkoleniowej.
82. Celem metodycznych zajęć grupowych jest pogłębienie wiedzy teoretycznej
oraz nauczanie i doskonalenie umiejętności praktycznych szkolonych w zakresie
przygotowania i prowadzenia szkolenia (zajęć).
83. Treścią metodycznych zajęć grupowych jest:
− planowanie, organizowanie i prowadzenie zajęć (ćwiczeń);
− praktyczne wykonywanie dokumentów szkoleniowych.
84. Zajęcia poprzedzone są instruktażem, w trakcie którego kierownik zajęć
udziela wytycznych dotyczących przygotowania szkolonych do zajęć
w warunkach przyjętej sytuacji szkoleniowej.

18
 85. W trakcie zajęcia kierownik wysłuchuje wypracowanych rozwiązań.
W sytuacji, gdy szkoleni z różnych przyczyn nie są w stanie samodzielnie rozwiązać
postawionego zadania, kierownik zajęć metodami aktywizującymi naprowadza
szkolonych na właściwy tok postępowania. W przypadku nieosiągnięcia
spodziewanych rezultatów prezentowane jest rozwiązanie autorskie.
86. Dobór metod prowadzenia zajęć grupowych zależy od zakładanych celów
oraz szczebla osób funkcyjnych uczestniczących w zajęciu.

2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe

87. Metodyczne zajęcia pokazowe są formą działalności

szkoleniowo-metodycznej bazującą na metodach poglądowych, których przedmiotem
może być sprzęt, działanie (ćwiczenie praktyczne), teren (np. jego analiza),
dokumentacja (mapa, szkic itp.).
88. Istotą metodycznych zajęć pokazowych jest to, że wszystkie czynności
(działania) dowódców (instruktorów) lub techniki bojowej są przedstawione metodą
poglądową, wzbogaconą komentarzem prowadzącego (organizatora) tych zajęć.
Zawarte w trakcie zajęcia treści organizacyjno-metodyczne są wzorem do twórczego
wykorzystania w procesie szkolenia.
89. Celem metodycznych zajęć pokazowych jest przedstawienie optymalnych
form organizacji i prowadzenia zajęć, dotyczących głównie zaprezentowania
sposobów wykorzystania walorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego lub nowych
elementów bazy dydaktyczno-szkoleniowej.
90. Treścią metodycznych zajęć pokazowych mogą być organizacyjne
i metodyczne aspekty przygotowania i prowadzenia programowych zajęć
szkoleniowych oraz prezentacja sposobów optymalnego wykorzystania
wprowadzanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego, elementów bazy szkoleniowej, a
przede wszystkim urządzeń wspomagających proces szkolenia (symulatory,
trenażery itp.).
91. Pododdział uczestniczący w metodycznych zajęciach pokazowych powinien
zostać wcześniej odpowiednio przygotowany (wyćwiczony)
i prezentować w sposób wzorowy realizację czynności zarówno w aspekcie
indywidualnym, jak i zespołowym.
92. Zabezpieczenie materiałowe zajęć powinno odpowiadać normom ustalonym
dla danego tematu i być kompletne. Wykorzystywane w pokazie uzbrojenie i sprzęt
wojskowy muszą być sprawne i w pełni prezentować swoje możliwości.
93. W zajęciach tego typu bardzo istotną rolę odgrywa komentator, który znając
przebieg zajęć na podstawie wcześniej przygotowanego opracowania (komentarza)
w sposób komunikatywny wyjaśnia zasadnicze problemy.

2.11. Instruktaż

94. Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej,

stosowaną w szkoleniu dowództw, sztabów i wojsk, a szczególnie w procesie
przygotowania zajęć programowych.
95. Istotą instruktażu jest metodyczne i merytoryczne przygotowanie dowódców
(instruktorów) do pracy na punktach nauczania, wskazanie ich roli
w czasie konkretnego zajęcia programowego. Udzielający instruktażu jest
jednocześnie kierownikiem przyszłych zajęć.

19
 96. Celem instruktażu jest doskonalenie umiejętności metodycznych podwładnych
dowódców (instruktorów), uzgodnienie (ustalenie) ich postępowania podczas zajęć
(ćwiczeń), a także sprawdzenie przygotowania do prowadzenia szkolenia oraz
umiejętności korzystania z obiektów bazy szkoleniowej i sprzętu technicznego.
97. Treścią instruktażu jest:
− omówienie organizacji i przebiegu zajęć;
− omówienie warunków bezpieczeństwa;
− ustalenie sposobu przeprowadzenia poszczególnych zagadnień,
w tym na punktach nauczania;
− pokazanie sposobu wykonania ważniejszych/trudniejszych czynności
szkoleniowych;
− ustalenie sposobów wykorzystania elementów bazy szkoleniowej oraz
pomocy szkoleniowych;
− sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczestników instruktażu.
98. O przebiegu instruktażu i długości jego trwania decyduje kierownik przyszłych
zajęć mając na uwadze zakres tematyczny, stopień złożoności zajęć oraz zasób
wiedzy i umiejętności jego uczestników. Podczas przygotowania
do instruktażu kierownik zajęć powinien udzielić wytycznych (z takim
wyprzedzeniem, aby instruktorzy mogli właściwie się przygotować). Kierownik zajęć
określa w nich czas i miejsce instruktażu, podaje temat, cel, formę oraz zagadnienia
szkoleniowe z podziałem na poszczególnych instruktorów, wskazuje literaturę, którą
należy wykorzystać w procesie przygotowania, określa zabezpieczenie
materiałowo-techniczne. Instruktaż do zajęć prowadzony jest w miarę możliwości w
miejscu ich prowadzenia, może być on przeprowadzony następującymi metodami:
− dyrektywną (rozkazodawczą),
− pokazową,
− kolegialną (aktywizującą).
Metody przeprowadzenia instruktażu przedstawiono w Załączniku nr 12.
99. Instruktaż składa się z:
− podania tematu i celu instruktażu;
− podania warunków bezpieczeństwa na czas instruktażu;
− sprawdzenia przygotowania instruktorów do instruktażu (zajęć);
− podania tematu, celu zajęć oraz terminu ich realizacji;
− podania organizacji zajęć;
− podania zagadnień, czasu ich realizacji, miejsca (sytuacji taktycznej – jeśli
jest taka potrzeba);
− podania warunków bezpieczeństwa na czas zajęć;
− praktycznego sprawdzenia umiejętności instruktorów oraz ustalenie
i ujednolicenie sposobu instruowania dla przerabianych zagadnień;
− określenia zabezpieczenia materiałowego zajęć (z podziałem na
zagadnienia);
− określenia terminu przedstawienia dokumentacji szkoleniowej do
sprawdzenia/zatwierdzenia.
100. W części wstępnej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć podaje temat
zajęć, cel instruktażu oraz zagadnienia szkoleniowe i czas na ich realizację,
sprawdza stopień przygotowania się uczestników do instruktażu,.
101. W części głównej instruktażu prowadzonego metodą dyrektywną, kierownik
zajęć podaje: temat i cel zajęć, zagadnienia szkoleniowe strukturę zajęć, określa i
precyzuje sytuację taktyczną (tam gdzie jest to konieczne), określa metodę

20
instruowania, ilość pomocy szkoleniowych i środków materiałowych, omawia warunki
bezpieczeństwa, które powinny znaleźć się
w planie pracy instruktora na punkcie nauczania. W następnej kolejności kierownik
przechodzi do praktycznego instruowania – przerobienia zagadnień szkoleniowych.
Kierownik zajęć może osobiście wystąpić w roli prowadzącego zagadnienie
(szczególnie w przypadku realizacji zagadnień i czynności skomplikowanych lub
nowych) lub wyznaczyć do tego jednego
z uczestników instruktażu. Pozostali uczestnicy występują w roli szkolonych.
Podczas przerabiania kolejnych zagadnień szkoleniowych ustalane
i ujednolicane są ich treści merytoryczne oraz metody szkolenia.
102. Instruktaż prowadzony metodą pokazową w części głównej obejmuje pokaz
– inscenizację realizacji poszczególnych zagadnień przez wcześniej przygotowanych
instruktorów (dowódców), omówienie poszczególnych zagadnień, ostateczne
ustalenie przebiegu szkolenia na każdym z punktów nauczania.
103. W metodzie kolegialnej zaangażowanie uczestników instruktażu jest tym
większe, im bogatsze jest doświadczenie instruktorów i objawia się m.in.
prezentowaniem przez nich własnych rozwiązań i koncepcji prowadzenia szkolenia
na punkcie nauczania i wykorzystania elementów bazy szkoleniowej. Kierownik zajęć
może wskazać sposoby pozorowania pola walki i działań przeciwnika oraz podaje
limity środków materiałowych niezbędnych do przerobienia poszczególnych
zagadnień szkoleniowych.
104. W części końcowej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć ustala
zakres przygotowania się instruktorów do zajęć oraz odpowiada na ewentualne
pytania i wyjaśnia wszelkie wątpliwości. Ponadto, stawia zadania w zakresie
przygotowania szkolonych do zajęć (dodatkowe szkolenie, ubiór, wyposażenie itp.).

2.12. Samokształcenie metodyczne

105. Ważną rolę w metodycznym przygotowaniu kadry odgrywa

samokształcenie. Powinno ono wynikać z indywidualnego zapotrzebowania na
wiedzę oraz potrzeb szkoleniowych.
106. Istotą samokształcenia jest indywidualna praca z wykorzystaniem
materiałów szkoleniowych (literatura fachowa, monografie, biografie, zasoby
e-larningowe).
107. Celem samokształcenia metodycznego jest aktualizacja, pogłębienie
i rozszerzenie wiedzy oraz doskonalenie umiejętności szkoleniowo- metodycznych
kierowników zajęć, wykładowców i instruktorów.
108. Treścią samokształcenia metodycznego jest samodzielne poszukiwanie,
studiowanie i analiza rozwiązań organizacyjno-metodycznych występujących w
procesie szkolenia.
109. Samokształcenie tego typu może być:
− kierowane przez przełożonych11;
− realizowane według własnych potrzeb.
110. Wskazane jest, aby wiedza pozyskana w wyniku samokształcenia była
weryfikowana podczas dyskusji w ramach innych form działalności
szkoleniowo-metodycznej, co przyczynia się do jej ugruntowania, popularyzacji,
uzupełnienia, jak również motywowania innych.

11
W jednostkach szkolnictwa wojskowego to komendanci określają ich częstotliwość.

21
22
 3. METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ
111. Metoda szkolenia jest to sposób przekazywania wiedzy szkolonym
w celu osiągnięcia zakładanych rezultatów szkoleniowych, wyposażenia ich
w wiadomości, wyrobienia umiejętności oraz nawyków. Metody nauczania
odpowiadają na pytanie „jak uczyć”, czyli w jaki sposób należy przekazywać wiedzę,
aby umożliwić jej opanowanie oraz zapewnić kształtowanie odpowiednich
umiejętności, pożądanych nawyków, postaw i cech charakteru.
112. W działalności szkoleniowej wykorzystuje się te metody, które pozwalają
szkolonym w krótkim czasie opanować wiedzę specjalistyczną oraz wyrabiają
umiejętności i nawyki.
113. Do zasadniczych metod12 działalności szkoleniowej i metodycznej należą:
a) podające:
− wykład informacyjny,
− opowiadanie,
− opis.

b) poglądowe:
− pokaz przedmiotów,
− pokaz działania (ćwiczenia),
− pokaz terenu,
− pokaz obrazów (rysunków, szkiców).

c) praktyczne:
− ćwiczenia sensoryczne,
− ćwiczenia motoryczne,
− instruowanie.
d) problemowe:
− klasyczna metoda problemowa,
− wykład problemowy,
− metody aktywizujące.
Szczegółowa klasyfikacja metod przedstawiona została w Załączniku nr 2.

3.1. Metody podające

114. W metodach podających stroną aktywną jest szkolący, zaś szkolony jest
zasadniczo odbiorcą, jednak metody te są niezastąpione w przekazie informacji.
115. Do najczęściej wykorzystywanych metod podających należą wykład
informacyjny, opis, opowiadanie.
116. Wykład informacyjny polega na przekazywaniu szkolonym określonych
informacji z zakresu przedmiotu szkolenia. W szkoleniu wojskowym stosuje się go
wówczas, gdy w stosunkowo krótkim czasie należy omówić wiele faktów, zdarzeń,
praw itd. Ponieważ nie jest łatwy w odbiorze, szkoleni powinni być do tego odbioru
odpowiednio przygotowani, np. sporządzając notatki.
117. Opowiadanie jako metodę szkolenia wojskowego stosuje się wówczas,
gdy występuje konieczność przedstawienia jakiejś akcji (rzeczywistej lub fikcyjnej).
Temat opowiadania w warunkach szkolenia wojskowego może się odnosić do

12
Metody podające, poglądowe i problemowe najczęściej znajdą zastosowanie w procesie kształcenia w
jednostkach szkolnictwa wojskowego. Metody praktyczne znajdują najczęściej zastosowanie w procesie
szkolenia realizowanym w jednostkach wojskowych.

23
wydarzeń na hipotetycznym polu walki lub do przedstawienia wydarzeń
historycznych dotyczących prowadzonych wojen, bitew, kampanii. Można także
posłużyć się zdarzeniami wymyślonymi, zawartymi w scenariuszu zajęcia
(ćwiczenia).
118. Opis polega na charakteryzowaniu przedmiotów, zjawisk, faktów
historycznych i osób. Opis dotyczy cech istotnych z punktu widzenia realizowanego
tematu. Metoda opisu jest stosowana powszechnie na wszystkich szczeblach
szkolenia wojskowego. Najczęściej metoda opisu występuje jako metoda
pomocnicza w pokazach. W praktyce pokaz i opis uznaje się często za jedną
metodę, zwaną opis z pokazem.

3.2. Metody poglądowe

119. Metody poglądowe, określane często mianem metod eksponujących,

stosuje się w sytuacjach prezentowania szkolonym nowego uzbrojenia i sprzętu
wojskowego, działania sztabów i wojsk, kierowników/instruktorów podczas
zajęć/ćwiczeń, itp.
120. Metody poglądowe spełniają w szkoleniu wojskowym samodzielną funkcję
tylko wówczas, gdy w danym zajęciu główną rolę odgrywa pokaz, zaś słowo
mówione (opis, opowiadanie) spełnia funkcję pomocniczą.
121. Pokaz przedmiotów polega na demonstrowaniu ich właściwości przy
jednoczesnym eksponowaniu ich cech najbardziej istotnych. Jeżeli nie jest możliwy
pokaz oryginalnych przedmiotów, to wówczas należy zastąpić je modelami,
makietami lub przekrojami.
122. Pokaz działania powszechnie stosuje się w szkoleniu podstawowym
żołnierzy. Pokaz działania czynności dotyczy głównie takich przedmiotów szkolenia
bojowego, jak musztra indywidualna i zespołowa oraz taktyka działania
pojedynczego żołnierza. Niektóre czynności ćwiczone są we fragmentach (tempach).
Metoda ta jest stosowana do przygotowania metodycznego kadr dowódczych, np.
pokaz prowadzenia zajęcia (całości lub części) oraz ćwiczenia. Metoda pokazu
działania praktycznego (ćwiczenia) wykorzystywana jest też podczas ćwiczeń
taktycznych. Celem tego rodzaju pokazu jest najczęściej przedstawienie wzorowo
zorganizowanych
i przeprowadzonych działań bojowych z zastosowaniem nowych technik i metod
walki oraz praktycznego działania stanowisk dowodzenia w czasie planowania,
organizowania i prowadzenia walki.
123. Pokaz terenu wykorzystuje się najczęściej do szkolenia żołnierzy
w umiejętnym orientowaniu się w terenie oraz ocenie terenu pod względem
topograficznym i taktycznym. Metodę pokazu terenu w szerokim zakresie stosuje się
w czasie zajęć z topografii i terenoznawstwa. W działaniach bojowych ważna jest nie
tylko znajomość terenu, ale także jego ocena z punktu widzenia potrzeb przyszłego
pola walki.
124. Metoda pokazu obrazów jest najczęściej wykorzystywana w toku
wykładów i informacji oraz samodzielnej pracy, np. nauki własnej przed zajęciami czy
ćwiczeniami. Największy efekt w tym zakresie daje film (prezentacja multimedialna),
ponieważ oddaje ruch, ukazuje procesy i zjawiska, które są niedostępne
bezpośredniej obserwacji.

24
3.3. Metody praktyczne

125. W grupie metod praktycznych podstawowe znaczenie mają różnego

rodzaju metody ćwiczeń. Metody ćwiczeń mają na celu zarówno wyrabianie
umiejętności praktycznych w zakresie wykonywania określonych czynności przy
posługiwaniu się bronią, sprzętem, jak i kształtowanie wprawy w myśleniu
kategoriami taktyczno-operacyjnymi czy metodycznymi. Służą również utrwalaniu już
zdobytej wiedzy, a zwłaszcza jej operatywnego wykorzystania do rozwiązywania
złożonych problemów.
126. Ćwiczenia praktyczne o charakterze sprawnościowym (motorycznym),
wymagające aktywnych czynności motorycznych, wyrabiają wytrzymałość fizyczną.
Dzięki ćwiczeniom tego typu nabywa się i doskonali umiejętności
w posługiwaniu się uzbrojeniem i sprzętem wojskowym.
127. Ćwiczenia typu sensorycznego (umysłowego) mają na celu przede
wszystkim kształtowanie umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów
operacyjno-taktycznych. Podczas ćwiczeń sensorycznych dowódcy zdobywają lub
doskonalą posiadane umiejętności i nawyki w wykonywaniu czynności wynikających
z procesu dowodzenia. Stosowanie ćwiczeń praktycznych typu sensorycznego daje
możliwość wyrabiania u dowódców wprawy w operatywnym wykorzystywaniu wiedzy
teoretycznej, a także kształtowania umiejętności myślenia kategoriami
taktyczno-operacyjnymi oraz dokonywania operacji myślowych, takich jak:
analizowanie, syntezowanie, porównywanie, wnioskowanie czy uogólnienie.
128. Instruowanie jest metodą praktyczną szeroko stosowaną w ramach
szkolenia wojskowego przede wszystkim żołnierzy w okresie szkolenia
podstawowego i specjalistycznego. W działalności szkoleniowej stosuje się dwa
zasadnicze modele instruowania: podstawowy i problemowy.
Podstawowy model instruowania stosuje się głównie w początkowym okresie
szkolenia. Model ten obejmuje:
− podanie treści zagadnienia;
− określenie celu szkolenia (zagadnienia);
− wprowadzenie w sytuację taktyczną;
− podanie komendy, na jaką się wykonuje tę czynność;
− wzorowy pokaz;
− pokaz z objaśnieniem;
− ćwiczenia na tempa;
− ćwiczenia etapami;
− ćwiczenia do pełnego opanowania;
− reagowanie instruktora na popełniane błędy;
− omówienie zrealizowanego zagadnienia ze wskazaniem najczęściej
popełnianych błędów, sposobu ich usunięcia, wskazanie najlepiej
i najsłabiej ćwiczących, zadań i czynności do pracy samodzielnej.
Problemowy model instruowania stosowany jest wówczas, gdy szkoleni
posiadają już odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności, potrafią też
samodzielnie rozwiązywać problemy taktyczne. Szkolenie modelem
problemowym obejmuje:
− wprowadzenie w sytuację taktyczną;
− przedstawienie przez szkolonych propozycji sposobów działania
w danej sytuacji;

25
 − odniesienie się instruktora do wypowiedzi szkolonych – instruktor poprawia
lub uzupełnia wypowiedzi oraz wskazuje, które
z przedstawionych rozwiązań były poprawne;
− podanie komendy, na jaką wykonuje się nauczaną czynność;
− po wzorowym pokazie (przez instruktora) i pokazie z objaśnieniem
poszczególnych czynności, przystąpienie instruktora do praktycznego
ćwiczenia (szkolenia) żołnierzy;
− ćwiczenie praktyczne czynności danego zagadnienia, aż do poprawnego
ich opanowania;
− kontrolę przez instruktora poprawność wykonywania czynności przez
szkolonych;
− omówienie ćwiczenia.

3.4. Metody problemowe

129. Metody problemowe w najszerszym zakresie wykorzystuje się

w szkoleniu kadr i doskonaleniu (np. obsad stanowisk dowodzenia). Dzięki
stosowaniu metod problemowych szkolony zdobywa nową wiedzę nie na zasadzie
gromadzenia informacji, ich zapamiętywania i rozumienia, jak przy metodach
podających, lecz przez złożone procesy myślowe (analizę, syntezę, porównywanie,
abstrahowanie, uogólnianie).
130. Podstawą stosowania metod problemowych jest sformułowanie problemu.
W celu rozwiązania zadania, szkolony musi samodzielnie opanować nowe treści lub
znaleźć nowe relacje z wiadomościami już przyswojonymi.
W ćwiczeniach wojskowych, szczególnie w ćwiczeniach z wojskami, niektóre
rozwiązywane zadania mają charakter rzeczywisty, gdyż odzwierciedlają realne
sytuacje pola walki i realne zadania bojowe.
131. Do najbardziej rozpowszechnionych metod problemowych należą:
− klasyczna metoda problemowa (metoda problemowa),
− wykład problemowy,
− podgrupa metod aktywizujących.
132. Klasyczna metoda problemowa polega na wywołaniu u szkolonych
aktywności, której część stanowi formułowanie problemów, a następnie samodzielne
i aktywne poszukiwanie ich rozwiązań.
133. Wykład problemowy jest to szczególny typ wykładu stosowanego
w uczelniach wojskowych. Umożliwia on szkolonym czynny udział
w toku jego trwania (głoszenia). Polega najczęściej na przedstawianiu całości tematu
w postaci problemów wymagających rozwiązania oraz podaniu przykładów ich
metodologicznej analizy i ukazywania następstw przyjętego sposobu rozumowania.
134. Istotą tego wykładu jest to, że rozwiązywanie problemów odbywa się na
oczach studentów i przy ich ewentualnym współudziale. Prowadzący wykład
powinien dążyć do nawiązania ze szkolonymi dialogu. Często prowadzący wykład
musi sam wywoływać go poprzez zadawanie pytań uczestnikom lub rozwiązywać
poszczególne problemy, wczuwając się w tok rozumowania studentów, analizując
różne warianty rozwiązań, które mogłyby być ich wariantami. Wyjaśnia również
wątpliwości, które mogłyby być wątpliwościami szkolonych. Poszukuje argumentów,
które mogliby wysuwać szkoleni, wyjaśnia ich wady oraz zalety. Do właściwego
rozwiązania dochodzi drogą eliminacji rozwiązań złych przy jednoczesnym ich
uzasadnieniu.

26
 135. Wykład konwersatoryjny jest to swoista odmiana wykładu problemowego.
Istotą tego wykładu jest prowadzenie dyskusji szkolącego ze szkolonymi nad
wybranymi problemami, po czym następuje wspólne ustalanie ich rozwiązania.
Prowadzenie wykładu konwersatoryjnego wymaga odpowiedniego przygotowania się
szkolonych. Przygotowanie to polega najczęściej na przestudiowaniu określonej
literatury lub podzieleniu się spostrzeżeniami i wnioskami z własnego doświadczenia
lub praktyki zawodowej itp.
136. Wykład konwersatoryjny przynosi pożądane efekty wówczas, gdy
prowadzący go posiada niezbędną ilość materiałów i pomocy dydaktycznych oraz
umiejętnie je wykorzystuje do zilustrowania określonych zagadnień (problemów) lub
argumentowania artykułowanych przez szkolonych rozwiązań. Dyskusja
wywoływana przez szkolącego w toku wykładu ma najczęściej charakter
prowokacyjny, zmuszający do wyrażenia własnej opinii, sądów na dany temat.
137. Podczas wykładu konwersatoryjnego szkoleni mają możliwość wyrabiania
zdolności samodzielnego logicznego myślenia, poprawnego wyrażania swoich myśli
oraz argumentowania przedstawianych rozwiązań. Najważniejszą cechą tego
wykładu powinna być żywa, sterowana, a także inspirowana przez szkolącego
dyskusja skierowana na wspólne rozwiązywanie problemów teoretycznych lub
praktycznych.
138. Wyższość problemowych metod szkolenia nad podającymi wynika już
z samej sytuacji obydwu podmiotów tego procesu oraz ich poziomu aktywności.
Szczególne znaczenie w tym zakresie ma podgrupa metod aktywizujących
w grupie metod problemowych, gdzie aktywność szkolonych z założenia powinna
nawet przewyższać aktywność szkolącego. Do najbardziej rozpowszechnionych
metod tej podgrupy stosowanych w szkoleniu należą13:
− metoda przypadków (zdarzeń),
− metoda sytuacyjna,
− metoda inscenizacji,
− metoda gier,
− metoda dyskusji,
− seminarium,
− konwersatorium,
− repetytorium.
139. Metodę przypadków, zwaną także metodą zdarzeń, uważa się za
najprostszą w podgrupie metod aktywizujących oraz odpowiadającą warunkom
i tradycji szkolenia w wojsku. Poza nabywaniem umiejętności rozwiązywania
problemów i podejmowania decyzji trudnych, nietypowych (np. dotyczących
działalności szkoleniowej) uczestnicy zajęć (ćwiczeń) prowadzonych tą metodą
ćwiczą umiejętność zbierania informacji.
140. Istotą metody przypadków jest analiza opisu zdarzeń rzeczywistych lub
fikcyjnych odnoszących się do konkretnej sytuacji (np. szkoleniowej),
a następnie dyskusja w całej grupie szkoleniowej (dowództwie). Do realizacji zajęć
metodą przypadków potrzebna jest uprzednio zdobyta wiedza, na podstawie której
każdy uczestnik zajęć (ćwiczenia) może podejmować decyzje.
141. Metodę przypadków (zdarzeń) wykorzystuje się głównie w kształceniu
studentów szkół, akademii wojskowych, a także w szkoleniu dowództw (sztabów).
Dzięki walorom dydaktycznym zapewnia ona dobre wyniki
w kształtowaniu umiejętności samodzielnego gromadzenia faktów, dokładnego
13
Są to metody należące do podgrupy metod aktywizujących w grupie metod problemowych.

27
i jednoznacznego formułowania pytań, ujawniania przyczyn powstawania zdarzeń
oraz możliwych sposobów rozwiązania.
142. Metoda sytuacyjna jest w swej istocie podobna do metody przypadków.
Różnica dotyczy jakościowej strony podstawowego środka dydaktycznego
stosowanego w tych metodach, tj. opisu. Jeśli bowiem opis przypadków (incydentów)
obejmuje pojedyncze zdarzenie, to w opisie sytuacji przedstawiany jest ciąg zdarzeń.
Polega ona na wprowadzeniu szkolonych
w jakąś złożoną sytuację, jej analizowaniu i podejmowaniu decyzji w sprawie jej
rozwiązania. Stosowanie tej metody ma na celu nie tylko przekazywanie nowych
wiadomości, ale także kształtowanie umiejętności samodzielnego podejmowania
decyzji. Zadaniem szkolonych jest więc wypracowanie, stosownie do analizowanej
sytuacji decyzji, łącznie z przewidywanymi skutkami jej podjęcia.
143. Metoda sytuacyjna ma najszersze zastosowanie w ćwiczeniach grupowych.
Polega ona na stwarzaniu umownych, ale realistycznych opisów sytuacji, w ramach
których szkoleni rozwiązują określone zadania (problemy), podejmują decyzje,
organizują działania i nimi kierują. W ćwiczeniach wojskowych opis sytuacji ma
najczęściej formę sytuacji wyjściowej na pierwszy dzień ćwiczenia. W dokumencie
tym winny być zawarte wszystkie istotne informacje potrzebne do podjęcia decyzji. W
metodzie sytuacyjnej nie ma uzupełniania opisu przez szkolącego. Sytuację
wyjściową na pierwszy dzień ćwiczenia w tym przypadku, mimo swej nieraz znacznej
objętości należy zakończyć niewielką liczbą pytań (najwyżej trzy, cztery), wokół
których na zajęciach będzie się toczyć dyskusja.
144. W metodzie inscenizacji, której celem jest maksymalne
uprawdopodobnienie rozgrywanych sytuacji, szkolący się przyjmują na siebie rolę
osób występujących w inscenizowanym zdarzeniu.
145. W szkoleniu wojskowym działanie to jest szczególnie istotne podczas
realizacji różnego typu ćwiczeń. W tym wypadku inscenizacja będzie polegać na
włączeniu do umownego tła sytuacji fragmentów działań osób, środków, które
występowałyby realnie w działaniu. Taka inscenizacja ma wielkie znaczenie w grach
wojennych i ćwiczeniach dowódczo-sztabowych, prowadzi się je bowiem w
rzeczywistych warunkach terenowych, wyposażając szkolonych (działających w
konkretnych rolach – funkcjach) w sprzęt, uzbrojenie oraz środki dowodzenia i
transportu.
146. Metoda inscenizacji może być także zastosowana w innych ćwiczeniach,
np. grupowych oraz treningach sztabowych. W warunkach realizacji tych ćwiczeń,
chociaż szkoleni rozmieszczeni są w salach, ośrodkach szkolenia, to jednak
wyposażenie miejsc pracy oraz sposoby działania (praca na mapach, przekazywanie
meldunków, sprawozdań itp.) wprowadzają do ćwiczenia pewne elementy realności.
147. Metoda gier - gry dydaktyczne, wojskowe i kierownicze są swego rodzaju
ćwiczeniami. Udział w nich odbywa się według ściśle ustalonych reguł (zasad).
148. Odmianą gry dydaktycznej jest gra symulacyjna. Metoda gry symulacyjnej
polega na tym, że prowadzący grę, wykorzystując rzeczywistą (historyczną) sytuację
problemową (scenariusz wydarzeń), stara się uzyskać jej rozwiązanie przez
szkolonych, a następnie porównuje rezultaty z rozwiązaniami faktycznymi.
Charakterystyczne dla gry symulacyjnej jest to, że odnosi się do konkretnej, a nie
fikcyjnej rzeczywistości i obejmuje próbę odtworzenia tej rzeczywistości, np. faktów
historycznych, czynności określonych osób.
149. Kolejną odmianą gry dydaktycznej jest gra decyzyjna. Grę tę opracowano
do rozwijania umiejętności kierowniczych i dowódczych. Metoda ta jest również

28
wykorzystywana w procesie kształcenia w uczelniach wyższych. Właściwością
metody gier decyzyjnych jest to, że wykorzystuje się ją do nabywania lub
doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie i w
warunkach konkurencji (w wypadku szkolenia wojskowego
w warunkach zagrożenia ze strony przeciwnika).
150. Metoda dyskusji traktowana jest jako sposób transmisji wiedzy
w relacjach szkolący-szkolony i szkolony-szkolący. Wyróżnia się kilka odmian tego
typu dyskusji:
− dyskusja związana z wykładem,
− dyskusja okrągłego stołu,
− dyskusja wielokrotna (grupowa),
− burza mózgów (giełda pomysłów),
− dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana),
− metaplan.
151. Dyskusja związana z wykładem ma na celu wyjaśnienie wątpliwości
szkolonych, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz zorientowanie się,
na ile przedstawione treści są dla nich zrozumiałe.
152. Dyskusja okrągłego stołu to metoda polegająca na swobodnej wymianie
poglądów między prowadzącym dyskusję a uczestnikami szkolenia, seminarium
naukowego itp. Cechą charakterystyczną tego rodzaju dyskusji jest swoboda
wypowiedzi wszystkich jej uczestników bez względu na ich zależności funkcjonalne,
organizacyjne i inne. Celem dyskusji okrągłego stołu jest doprowadzenie do zbliżenia
stanowisk różnych uczestników i osiągnięcia swoistego kompromisu, zwanego
konsensusem. Tego typu metoda może być stosowana w czasie wypracowania
określonych rozwiązań (koncepcji)
w zakresie szkolenia, działalności metodycznej, a także działań bojowych.
153. Metoda dyskusji wielokrotnej w swej istocie sprowadza się do dyskusji w
małych grupach (zespołach), przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo
zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości.
154. Metoda burzy mózgów często zaliczana jest do „technik grupowego
samodzielnego i twórczego myślenia”. Poprawne prowadzenie zajęć tą metodą
stwarza warunki swobodnego i ścisłego przedstawiania pomysłów przez szkolonych
zgodnie z zasadą „pierwsza myśl najlepsza”. Jest to sposób intuicyjnego
rozwiązywania problemów, wsparty intensywnym procesem myślowym i wyobraźnią.
Istota burzy mózgów sprowadza się do postawienia szkolonym jednego i tylko
jednego problemu do rozwiązania, a ich zadaniem jest znalezienie jak największej
liczby różnych niekonwencjonalnych pomysłów jego rozwiązania. W metodzie tej
najważniejsze jest zapewnienie uczestnikom zajęcia swobody w zgłaszaniu
pomysłów. Wręcz wskazane jest, aby w dyskusji brali udział zarówno osoby znające
rozwiązywany problem, jak i osoby nieznające tego problemu, tzw. laicy.
155. Cechą charakterystyczną dyskusji panelowej jest istnienie dwóch gremiów:
dyskusyjnego (eksperci – panel) i słuchającego (audytorium – uczący się), z tym, że
w fazie dyskusji głos mogą również zabrać osoby wchodzące
w skład audytorium. Dobre przygotowanie dyskusji panelowej wymaga starannego
doboru członków panelu, którzy powinni być specjalistami wysokiej klasy. Powinni oni
bowiem naświetlić problem z różnych punktów widzenia, reprezentując różne opcje i
rozwiązania. Przebiegiem panelu kieruje osoba prowadząca zajęcia (ćwiczenia),
która czuwa nad dyscypliną merytoryczną (nieodchodzenie od istoty problemu) i
czasową.

29
 156. Metoda metaplanu jest sposobem dyskusji dydaktycznej, gdzie do
przeprowadzenia zajęć (sesji) trzeba odpowiednio ukierunkować uczestników
zajęcia, a także przygotować określone tablice i rekwizyty w postaci różnorodnych
kartek, na których będą zapisywane hasła stanowiące rozwiązanie danego problemu.
Istota tej metody sprowadza się do tworzenia podczas dyskusji plakatu, który nosi
nazwę metaplanu. Na plakacie tym zapisuje się temat problemu, a następnie ustala
kryteria, według których się go omawia i poszukuje rozwiązania.
157. Metoda metaplanu charakteryzuje się wieloma dodatnimi stronami, np.
wszyscy uczestnicy mają możliwość wypowiadania się na dany temat, oddziaływanie
wizualne pozwala uczestnikom skoncentrować się na celu dyskusji, ponadto nie ma
potrzeby prowadzenia notatek (wszystko jest zapisane na plakacie), a to daje
możliwość skupienia całej energii na tworzeniu rozwiązania postawionego zadania.
158. Seminarium podobnie jak wykład jest audytoryjną metodą szkolenia.
Seminarium stwarza dogodne warunki do aktywizacji procesu dydaktycznego, gdyż
umożliwia stosowanie w jego ramach różnych metod aktywizujących,
a przede wszystkim metody dyskusji. Istotą seminarium jest rozwiązywanie
problemów poprzez ogólną dyskusję w grupie szkoleniowej, dowództwie, sztabie.
159. W szkoleniu seminarium występuje po wykładzie, po cyklu wykładów, po
ćwiczeniu (ćwiczeniach), na zakończenie okresu (etapu) szkolenia. Seminarium
może być prowadzone przed ćwiczeniem, ale także po ćwiczeniu. Nie powinno
jednakże występować przed kolejnym wykładem, jeżeli wiedza, która została
zaprezentowana na poprzednim wykładzie była wprowadzająca, ukierunkowująca
kształcenie uczestników szkolenia.
160. Celem seminarium jest pogłębienie i poszerzenie wiedzy w zakresie danej
dziedziny wiedzy, specjalności zdobytej w czasie wykładu, zajęć praktycznych,
ćwiczeń taktycznych i operacyjnych lub samodzielnego studiowania.
161. Konwersatorium jest metodą szkolenia dowództw (sztabów), która
pozwala na wspólne rozwiązywanie (analizę) problemów przy współudziale
prowadzącego konwersatorium i utrwalanie wiedzy, umiejętności w żądanym
zakresie. Konwersatorium to obcowanie szkolącego z audytorium, zespołem
dowództwa (sztabu).
162. Konwersatorium jest aktywizującą, a jednocześnie doskonalącą
wiadomości i umiejętności metodą szkolenia. Prowadzi się je najczęściej przed
ćwiczeniami taktycznymi lub operacyjnymi. Udział w konwersatorium wymaga nie
tylko przygotowania odpowiedzi na zadane wcześniej zagadnienia (problemy), ale
także sformułowania własnych (uczestnika konwersatorium) pytań i przedstawienie
ich w trakcie jego trwania.
163. Konwersatorium wymaga gruntownego przygotowania się prowadzącego,
jak również uczestników. Jest ono z powodzeniem stosowane
w wyższym szkolnictwie wojskowym.
164. Repetytorium jest metodą problemową, której głównym celem jest
sprawdzenie uprzednio opanowanej przez szkolonych wiedzy oraz jej powtarzanie i
utrwalanie. Repetytorium powinno mieć charakter podsumowujący określony cykl
szkolenia lub blok tematyczny.

30
 4. FORMY SZKOLENIA WOJSK
165. Szkolenie wojsk jest podstawowym obszarem funkcjonowania sił zbrojnych
w okresie pokoju. Realizowane jest w garnizonach (MSD) w kraju
i poza jego granicami, w obiektach poligonowych, centrach i ośrodkach szkolenia.
Szkolenie realizowane jest w cyklach, okresach i etapach szkolenia, a ich czas
trwania jest zróżnicowany i wynika z przeznaczenia, ukompletowania, potrzeb oraz
możliwości ich zabezpieczenia.
166. W jednostkach wojskowych, szkolenie wojsk prowadzi się najczęściej
w takich formach jak:
a) ćwiczenie taktyczne z wojskami (ćwiczenie taktyczno-specjalne)14;
b) zajęcia taktyczne (taktyczno-specjalne);
c) zajęcia praktyczne;
d) musztra bojowa;
e) trening:
− sensoryczny (o charakterze teoretycznym);
− motoryczny (o charakterze praktycznym);
f) kurs szkoleniowy;
g) podróż szkoleniowa15;
h) zajęcia teoretyczne.
Formy szkolenia wojsk przedstawiono w Załączniku nr 3.
167. Zajęcia mogą być realizowane w następujących formach organizacyjnych:
− szkolenie blokowe;
− szkolenie potokowe;
− szkolenie zintegrowane;
− szkolenie zgrywające;
168. Dobór właściwych form szkolenia wojsk zależy od decyzji właściwego
dowódcy, który powinien uwzględnić: szczebel dowodzenia i poziom wyszkolenia
pododdziału, rzeczywiste potrzeby, warunki i możliwości ich realizacji oraz cykl, okres
lub etap szkolenia.

4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami

169. Ćwiczenia taktyczne z wojskami to najwyższa forma praktycznego
szkolenia dowództw, sztabów i wojsk, w ramach której ćwiczący, dążąc do wykonania
określonego zadania bojowego, na tle umownej sytuacji taktycznej, uczą się
rozwiązywania problemów z zakresu przygotowania i prowadzenia walki.16

4.2. Zajęcia taktyczne

170. Zajęcia taktyczne (taktyczno-specjalne) są formą szkolenia wojsk
składającą sie z zagadnień szkoleniowych obejmujących określony zakres
tematyczny. Realizuje się je w ramach szkolenia programowego na szczeblu
drużyny i plutonu (równorzędnych) oraz na szczeblu kompanii i batalionu
(równorzędnych) z wyjątkiem tematów, które zostały zaklasyfikowane jako ćwiczenia.
W czasie zajęć taktycznych wykorzystywana jest już nabyta, w toku szkolenia
14
Ćwiczenie taktyczne z wojskami (taktyczno-specjalne) jest formą ćwiczeń a jednocześnie najwyższą
formą szkolenia wojsk.
15
Np. podróż wojskowo-geograficzna, historyczno-geograficzna, studyjna.
16
Szczegółowy opis zawarto w Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z dowództwami,
sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP” DD/7.1.1.

31
programowego, wiedza i umiejętności. Zajęcia taktyczne, jako forma szkolenia
pododdziałów, integrują pozostałe przedmioty szkolenia bojowego i prowadzą do
kompleksowego przygotowania pododdziałów do działań bojowych zgodnie z
przeznaczeniem.

4.3. Zajęcia praktyczne

171. Zajęcia praktyczne są formą szkolenia wojsk skoncentrowaną na
praktycznej realizacji zagadnień szkolenia programowego.
172. Celem zajęć praktycznych jest przekazanie wiedzy, nauka
i doskonalenie umiejętności, a także zgranie w działaniu zespołowym. Zajęcia te
prowadzone są w ramach całego procesu szkolenia programowego tj.:
indywidualnego, pododdziałów, oddziałów i ZT.
173. Istota zajęć praktycznych sprowadza się do realizowania tematyki
szkolenia programowego w terenie (na placach ćwiczeń, miejscach rozmieszczenia
trenażerów, PST itp.). W zajęciach praktycznych przygotowuje się szkolonych do
realizacji zadań kompleksowo zgodnie z przeznaczeniem.
174. Treścią zajęć praktycznych jest:
− nauka i doskonalenie indywidualnych umiejętności specjalistycznych żołnierzy;
− zgrywanie żołnierzy do działania w składzie pododdziałów, grup zadaniowych;
− utrzymanie określonych zdolności i podwyższanie sprawności pododdziałów.
175. Zajęcia praktyczne mogą być prowadzone w tzw. zgrupowaniach
szkoleniowych jako szkolenie blokowe, potokowe lub zintegrowane. Działanie to
podyktowane jest dążeniem do zwiększenia efektywności szkolenia poprzez
wykorzystanie merytorycznie przygotowanych instruktorów i specjalistycznej bazy
szkoleniowej oraz racjonalne gospodarowanie środkami materiałowymi.
176. Szkolenie blokowe polega na połączeniu kilku tematów, zagadnień
z danego przedmiotu w bloki szkoleniowe (tematyczne), realizowanych na
specjalistycznym obiekcie szkoleniowym. Szkoleniem kieruje dowódca pododdziału
(TGB, ZZ, ZB17) z udziałem instruktorów rodzajów wojsk lub służb.
177. Szkolenie potokowe polega na szkoleniu realizowanym na odpowiednio
przygotowanym obiekcie szkoleniowym (w oparciu o punkty nauczania), kolejno
zmieniających się pododdziałów. Po zakończeniu szkolenia na danym punkcie
nauczania pododdział przechodzi na następny i kontynuuje szkolenie, natomiast
instruktorzy pozostają na punktach nauczania i realizują tą samą problematykę z
kolejnym pododdziałem. Szkolenie takie prowadzi
z reguły dowódca (kierownik zajęcia) w oparciu o zespół instruktorów.
178. Szkolenie zintegrowane polega na równoczesnym szkoleniu całości
pododdziału, TGB, ZZ, ZB, najczęściej wzmocnionego batalionu (równorzędnego) z
wykorzystaniem odpowiedniej bazy szkoleniowej. Integracja szkolenia obejmuje
szereg obszarów: przedmiotowy, tematyczny, uczestników szkolenia, tworzenia
niejednolitych pod względem specjalności/funkcji zgrupowań szkoleniowych,
wykorzystania bazy szkoleniowej. Kierownikiem zajęć zintegrowanych jest zazwyczaj
dowódca najwyższego (w strukturze dowodzenia) szkolącego się pododdziału.
179. Szkolenie zgrywające jest specyficzną formą zajęć praktycznych
stosowaną w szkoleniu bojowym, zwłaszcza w taktyce. Poprzedza przejście od
szkolenia indywidualnego do szkolenia w składzie pododdziału wyższego szczebla.
Szkolenie zgrywające jest realizowane od szczebla plutonu poprzez kompanię do

17
TGB – Taktyczna Grupa Bojowa, ZZ – Zespół Zadaniowy, ZB – Zgrupowanie Bojowe.
32
batalionu /równorzędnych/ włącznie. Polega na praktycznym nauczeniu i
doskonaleniu umiejętności zespołowego działania w składzie pododdziału. Treścią
szkolenia jest głównie przyjmowanie ugrupowania bojowego (szyków) i ich zmiana,
manewr na polu walki oraz kierowanie działaniem podwładnych. Kierownikiem zajęć
zgrywających jest dowódca zgrywanego pododdziału. W zajęciach zgrywających
żołnierze występują
z etatowym uzbrojeniem i wyposażeniem oraz środkami dowodzenia i łączności.

4.4. Musztra bojowa

180. Musztra bojowa stanowi podstawową formę szkolenia bojowego wojsk w
szkoleniu indywidualnym, sekcji, drużyny, załogi oraz plutonu (równorzędnych). Ze
względu na swoją specyfikę musztra bojowa posiada cechy zarówno metody jak i
formy. Może być stosowana samodzielnie lub
w ramach zajęć praktycznych.
181. Musztra bojowa ma na celu przygotowanie żołnierza, pododdziału do
sprawnego, nawykowego działania. Celem musztry bojowej jest pełne opanowanie
ćwiczonych czynności oraz nabycie określonych nawyków.
182. Istotą musztry bojowej jest wielokrotne ćwiczenie czynności – aż do
pełnego ich opanowania. Charakteryzuje się ona następującymi cechami:
− każde zagadnienie szkoleniowe traktowane jest jako oddzielne, oderwane od
pozostałych zagadnień realizowanych podczas danego zajęcia;
− każde zagadnienie (a nawet czynność) ćwiczy się z żołnierzami
(pododdziałem) kilkakrotnie, aż do pełnego opanowania;
− w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego wykonywania czynności, działanie
przerywa się (stosując komendę „WRÓĆ”), nakazuje się powrót do sytuacji
(podstawy) wyjściowej, wskazuje błędy, pokazuje (omawia) sposób
prawidłowego działania, po czym ponawia się ćwiczenie.
183. Treścią musztry bojowej jest nauczanie właściwego wykonywania
czynności indywidualnych i zespołowych.
184. Do musztry bojowej z wykorzystaniem sprzętu bojowego przystępuje się
dopiero po przećwiczeniu podobnego zagadnienia bez sprzętu.
185. W zajęciach prowadzonych w formie musztry bojowej stwarza się proste
sytuacje taktyczne. Nie obowiązuje w tym przypadku zasada zachowania ciągłości
taktycznej i kierunku działania. Umożliwia to stosowanie w szkoleniu działania
pododdziałów po pętli w wybranym kierunku i z powrotem, a także
z jednego centralnego punktu – jednocześnie – w różnych kierunkach.
186. W sytuacji, gdy czas przeznaczony na wykonanie określonego zadania
skończył się a nie opanowano danego zagadnienia, należy zrezygnować
z przerobienia innego – mniej ważnego, a dążyć do pełnego opanowania
zagadnienia zasadniczego.

4.5. Trening
187. Trening jest formą szkolenia żołnierzy i pododdziałów polegającą na
systematycznym ćwiczeniu czynności sensorycznych (umysłowych) lub
motorycznych (praktycznych) dla uzyskania określonego poziomu wyszkolenia
indywidualnego lub zespołowego. Może odbywać się w terenie (ośrodkach szkolenia
i placach ćwiczeń) lub w pomieszczeniach szkoleniowych

33
z wykorzystaniem symulatorów i trenażerów, a także UiSW. Do treningu można
przystąpić wtedy, kiedy zakres wiedzy i podstawowe umiejętności praktyczne
z danej dziedziny są już szkolonym znane.
188. Celem treningu jest doskonalenie, odtworzenie, podtrzymywanie lub
podwyższenie umiejętności u szkolonych.
189. Istotą treningu jest to, że szkolony poprzez systematyczne powtarzanie
czynności wyrabia w sobie określone nawyki i zachowania lub umiejętność
elastycznego zastosowania posiadanej wiedzy w praktyce. Trening prowadzi się
także, gdy cele szkolenia programowego nie zostały osiągnięte, nie uzyskano
odpowiedniego poziomu wyszkolenia lub istnieje potrzeba jego odtworzenia.
190. Treścią treningu są powtarzające się czynności sensoryczne
i motoryczne wykonywane indywidualnie lub zespołowo w składzie pododdziału.
191. Przebieg treningu uzależniony jest od charakteru wykonywanych czynności
praktycznych (sensorycznych lub motorycznych). W obu przypadkach rozpoczyna
się od podania tematu, wskazania celu i znaczenia wyodrębnionych umiejętności.
Częścią główną treningu jest wykonywanie czynności pod nadzorem instruktora
(kierownika treningu) w dalszej części samodzielnie. Częścią końcową jest kontrola i
ocena stopnia sprawności szkolonych prowadzone przez instruktora (kierownika
treningu).
4.6. Kurs szkoleniowy
192. Kurs szkoleniowy jest zorganizowaną formą szkolenia żołnierzy
specjalistów w ośrodkach, centrach szkolenia i jednostkach wojskowych. Kursy
szkoleniowe18 można prowadzić w poszczególnych okresach szkolenia pododdziałów
(drużyna, pluton, kompania, batalion).
193. Celem kursu jest wyposażenie żołnierzy w nową wiedzę oraz doskonalenie
umiejętności i nawyków w ramach posiadanej lub dodatkowej specjalności.
194. Istotą kursu szkoleniowego jest prowadzenie cyklu szkoleń
o zróżnicowanej formie organizacyjnej i tematycznej. Kursy szkoleniowe prowadzi się
dla poszczególnych grup specjalistów.
195. Treścią kursu szkoleniowego jest:
− przekazanie nowej wiedzy specjalistycznej;
− wyrabianie nawyków;
− nauka i doskonalenie procedur i technik działania;
− efektywne wykorzystanie UiSW;
− doskonalenie i utrwalanie umiejętności
− inne (według potrzeb).
4.7. Podróż szkoleniowa
196. Podróże szkoleniowe są formą szkolenia żołnierzy - kandydatów na
dowódców w WSO, centrach, ośrodkach szkolenia oraz formą szkolenia
indywidualnego lub zespołowego dowództw polegającą na porównaniu (analizie)
prowadzonych w historii działań zbrojnych (walk) w danym terenie z podjętymi
decyzjami przez szkolonych.19

18
Plan kursu szkoleniowego opracowuje się wg. Załącznika nr 6.
19
Szczegółowy opis zawarto w Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń
z dowództwami, sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP” DD/7.1.1.
34
 4.8. Zajęcia teoretyczne
197. Zajęcia teoretyczne są formą szkolenia ukierunkowaną na przekazanie
szkolonym wiedzy teoretycznej z danego obszaru, przez kierownika zajęć
(wykładowcę), w sali wykładowej lub w terenie.
198. Celem zajęć teoretycznych jest wyposażenie szkolonych w informacje,
dające podstawy do zrozumienia określonej problematyki. Zajęcia teoretyczne
przygotowują szkolonych do zajęć praktycznych.
199. Istotą zajęć teoretycznych jest realizacja tematyki szkolenia
programowego, gdzie aktywny przekaz jest realizowany przez szkolącego,
a szkoleni ukierunkowani są na jej odbiór.
200. Treścią zajęć teoretycznych jest wiedza ogólna i specjalistyczna
wynikająca z potrzeb szkolenia indywidualnego i zespołowego.
201. Zajęcia teoretyczne, w zależności od celu, mogą być prowadzone różnymi
metodami.

35
 5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ
5.1. Zasady planowania

202. Planowanie jest jedną z funkcji kierowania i dowodzenia. Opiera się na

wnikliwej analizie zadań szkoleniowych i ocenie sytuacji szkoleniowej. Planowanie
polega na przewidywaniu układu rzeczowo-czasowo-przestrzennego przedsięwzięć
szkoleniowych oraz formułowaniu do tego układu odpowiednich celów. Realizowane
jest jako proces cykliczny, którego celem jest racjonalizacja przedsięwzięć
szkoleniowych poprzez opracowanie planu ogólnego i planów cząstkowych z różnym
stopniem szczegółowości. Odbywa się poprzez udzielenie odpowiedzi na pytania: co,
gdzie, kiedy, przez kogo i w jaki sposób ma być wykonane, aby osiągnąć zakładane
cele.
203. Przedmiotem planowania działalności szkoleniowo-metodycznej są:
zadania, cele, formy, metody, czas, baza szkoleniowa i zabezpieczenie
materiałowo-techniczne.
204. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej dotyczy wszystkich
szczebli dowodzenia do kompanii (równorzędnej) włącznie. Prowadzi się je w
ramach programowania ćwiczeń i planowania działalności bieżącej w Siłach
Zbrojnych RP.
205. W ramach programowania ćwiczeń poszczególnych szczebli dowodzenia –
planuje się jedno ćwiczenie instruktażowo-metodyczne do realizacji w okresie
objętym programowaniem.

5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej

206. Częstotliwość przedsięwzięć szkoleniowo-metodycznych uzależniona jest

od poziomu i szczebla dowodzenia oraz od cyklu planowania.
207. Na poziomie strategicznym prowadzi się:
− konferencję szkoleniowo-metodyczną – według potrzeb (czas trwania od 1
do 2 dni);
− naradę szkoleniowo-metodyczną – według potrzeb (jednak nie dłużej, niż 2
dni);
− opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb.
208. Na poziomie operacyjnym prowadzi się:
− naradę szkoleniowo-metodyczną – według potrzeb (nie dłużej, niż
1 dzień);
− kurs szkoleniowo-metodyczny – co najmniej raz w roku (2–3 dni);
− ćwiczenie instruktażowo-metodyczne – jedno w okresie objętym
programowaniem ćwiczeń;
− opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb.
Dodatkowo można prowadzić wg potrzeb:
− metodyczne zajęcia grupowe;
− metodyczne zajęcia pokazowe;
− instruktaż.
209. Na poziomie taktycznym prowadzi się:

36
 − naradę szkoleniowo-metodyczną – co najmniej raz w roku na szczeblu ZT
(równorzędnego)20 i w szkolnictwie wojskowym wg potrzeb, natomiast na
szczeblu oddziału (równorzędnego) według potrzeb jednak nie dłużej, niż 1
dzień;
− kurs szkoleniowo-metodyczny – co najmniej raz w roku (od 1 do
3 dni);
− ćwiczenie instruktażowo-metodyczne – jedno w okresie objętym
programowaniem ćwiczeń;
− zajęcia instruktażowo-metodyczne – na początku okresu szkolenia
(drużyny, plutonu, kompanii);
− kurs instruktorsko-metodyczny – co najmniej raz – w okresie
poprzedzającym szkolenie podstawowe i specjalistyczne
w ośrodkach szkolnictwa wojskowego, w jednostce wojskowej przed
rozpoczęciem szkolenia w I etapie I okresu szkolenia (2-3 dni)
i w I etapie II okresu szkolenia (2-3 dni) oraz przed rozpoczęciem szkolenia
do udziału w misji (1 – 3 dni);
− zajęcia instruktorsko-metodyczne – w ramach kursu
instruktorsko-metodycznego i według potrzeb;
− metodyczne zajęcia grupowe – w ramach kursu
instruktorsko-metodycznego i według potrzeb;
− metodyczne zajęcia pokazowe – w ramach kursu
instruktorsko-metodycznego i według potrzeb;
− opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb;
− instruktaż – do wszystkich zajęć z wykorzystaniem środków bojowych,
pozoracji pola walki, UiSW, do pozostałych zajęć według potrzeb.

5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej

210. Organizowanie polega na przygotowaniu i realizacji czynności oraz działań

zmierzających do osiągnięcia celu.
211. W ramach organizowania działalności szkoleniowo-metodycznej,
w zależności od formy tej działalności, przygotowuje się plany ich przeprowadzenia,
a w tym:
− plan konferencji szkoleniowo-metodycznej; narady
szkoleniowo-metodycznej, kursu metodyczno-szkoleniowego, kursu
instruktorsko-metodycznego;
− plan przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego;
− plan–konspekt do zajęć instruktażowo-metodycznych, zajęć
instruktorsko-metodycznych, metodycznych zajęć grupowych
i metodycznych zajęć pokazowych;
− podstawą do udzielenia instruktażu jest plan – konspekt do zajęć, plan
przeprowadzenia ćwiczenia itp.
W celu właściwego zorganizowania działalności szkoleniowo-metodycznej

wydaje się rozkazy o ich realizacji, zabezpiecza się obiekty

20
Do jednostek organizacyjnych równorzędnych ZT, zważywszy na jego specyfikę, należy zaliczyć m.in.
dowództwa okręgów wojskowych, szefostwa RSZ.

37
i stosowne środki materiałowe, przygotowuje sprzęt i pomoce szkoleniowe oraz

przygotowuje materiały poglądowe.

5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej

212. Prowadzenie działalności szkoleniowo-metodycznej polega na praktycznej

realizacji przedsięwzięć metodyczno-szkoleniowych właściwych dla danego poziomu
i szczebla dowodzenia. Sposób realizacji poszczególnych form działalności
szkoleniowo-metodycznej opisano w rozdziale 2.
213. Kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej prowadzona jest
w ramach działalności bieżącej SZ RP. Kontrolę prowadzą przełożeni21 poprzez
nadzór służbowy, kontrolę problemową lub w ramach kontroli kompleksowej.
Szczegółowy zakres kontroli określają odrębne instrukcje.
214. Kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej jest funkcją kierowania
szkoleniem, która ma na celu ustalenie, czy rezultaty działalności
szkoleniowo-metodycznej są zgodne z założonymi i czy należy ewentualnie
zastosować środki zaradcze.

21
Właściwi do prowadzenia form działalności kontrolnej danego poziomu i szczebla dowodzenia.

38
 6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

215. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej określa obowiązki

i odpowiedzialność poszczególnych dowódców za:
− przygotowanie bezpośrednich podwładnych (dowódców, kierowników
ćwiczeń, kierowników zajęć, wykładowców i instruktorów) do kierowania
działalnością szkoleniową lub szkolenia;
− kształtowanie i doskonalenie umiejętności potrzebnych do realizacji zadań
szkoleniowych u bezpośrednio podległych dowódców;
− wskazywanie, poszukiwanie i wdrażanie najskuteczniejszych form
i metod realizacji przedsięwzięć szkoleniowych.
216. Dowódcy na wszystkich poziomach dowodzenia mają obowiązek
samokształcenia, doskonalenia i podnoszenia swoich umiejętności
w zakresie planowania, organizowania i prowadzenia działalności szkoleniowo-
metodycznej.
217. Na organizatorach szkolenia spoczywa obowiązek doskonalenia procesu
nauczania poszczególnych przedmiotów oraz dostosowania form
i metod prowadzonej działalności szkoleniowo-metodycznej do wymogów
obowiązujących i charakteru przyszłych zadań szkoleniowych.
218. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej przedstawia Załącznik
nr 13.

6.1. Sztab Generalny WP

219. Sztab Generalny WP odpowiada za:

− określenie strategicznych celów, zadań i kierunków działalności
szkoleniowo-metodycznej w SZ RP;
− opracowanie dokumentów normujących działalność
szkoleniowo-metodyczną obejmujących swoim zasięgiem przedmiotowym
Siły Zbrojne RP;
− koordynację przedsięwzięć działalności szkoleniowo-metodycznej
w SZ RP;
− określenie zasadniczych założeń i wydanie wytycznych do opracowania
dokumentów normujących działalność szkoleniowo-metodyczną w RSZ;
− realizację działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
strategicznym;
− gromadzenie i upowszechnianie doświadczeń i wniosków
z działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP;
− kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej.

6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne)22

220. Dowódcy rodzajów sił zbrojnych odpowiadają za:

22
Do jednostek organizacyjnych równorzędnych Dowództwom Rodzajów Sił Zbrojnych zważywszy na
specyfikę należy zaliczyć: Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Komendę
Główną Żandarmerii Wojskowej, Dowództwo Garnizonu Warszawa.

39
 − planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-
metodycznej;
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców do
organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym uwzględnieniem
ćwiczeń wojskowych;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na poziomie
operacyjnym;
− transponowanie na grunt podległego rodzaju sił zbrojnych dokumentów do
działalności szkoleniowo-metodycznej nadrzędnego szczebla dowodzenia;
− opracowanie i wdrażanie dokumentów związanych z działalnością
szkoleniowo-metodyczną (metodyki, podręczniki, poradniki itp.);
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń
i wniosków z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej;
− ocenę stanu działalności szkoleniowo-metodycznej w jednostkach
wojskowych.

6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych)

221. Dowódcy związków taktycznych odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności
szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców oddziałów
i pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym
uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu ZT;
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków z
zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej;
− współpracę i wymianę doświadczeń z innymi jednostkami wojskowymi i
jednostkami szkolnictwa wojskowego, a następnie wykorzystywanie tych
doświadczeń w procesie szkolenia;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w związku taktycznym.

6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych)

222. Dowódcy oddziałów odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności
szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym
uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
oddziału;
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków z
zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej;
− wymianę doświadczeń szkoleniowych w oddziale;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w oddziale.

40
41
6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni)

223. Dowódcy batalionów odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności
szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
batalionu (równorzędnego);
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń
i wniosków z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej w batalionie;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w dowodzonym pododdziale.

6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni)

224. Dowódcy kompanii odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności
szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
i instruktorów do organizacji i prowadzenia zajęć;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
kompanii;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w kompanii.

6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni)

225. Dowódcy plutonów odpowiadają za:

− organizowanie i realizację działalności szkoleniowo-metodycznej na
szczeblu plutonu;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
− metodyczne przygotowanie dowódców drużyn/instruktorów do organizacji i
prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
− udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców drużyn do
zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego przygotowania.

6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni)

226. Dowódcy drużyn odpowiadają za:

− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
− metodyczne przygotowanie podległych dowódców sekcji/instruktorów do
organizacji i prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
− udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców
sekcji/instruktorów do zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego
przygotowania.

42
43
 ZAŁĄCZNIKI

44
45
Załącznik nr 1 Formy działalności szkoleniowo-metodycznej

46
Załącznik nr 2 Metody działalności szkoleniowo-metodycznej

47
Załącznik nr 3 Formy szkolenia wojsk

48
Załącznik nr 4 Wzór Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej.

49
50
51
52
Załącznik nr 5 Wzór Planu narady szkoleniowo-metodycznej

53
54
55
Załącznik nr 6 Wzór Planu kursu szkoleniowo-metodycznego

56
57
58
Załącznik nr 7 Schemat ideowy realizacji ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego (wariant)

59
Załącznik nr 8 Metodyka pracy kierownika ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego i zespołu autorskiego podczas jego planowania
(wariant)

60
Załącznik nr 9 Wzór Planu przeprowadzenia ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego

61
62
63
64
Załącznik nr 10 Podobieństwa i różnice zajęć instruktorsko-metodycznych i
instruktażowo-metodycznych

65
Załącznik nr 11 Wzór Planu kursu instruktorsko-metodycznego

66
67
68
Załącznik nr 12 Metody przeprowadzenia instruktażu

69
Załącznik nr 13 Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej

70
Załącznik nr 14 Wzór Planu-konspektu

71
72
73
Załącznik nr 15 Wzór Planu pracy instruktora na punkcie nauczania

74
75