SENSORY KOLOKWIUM CZĘŚĆ 1

1. Definicja sensora.
Inaczej czujnik, który przekształca wielkość mierzoną w sygnał pomiarowy. Jest to pierwszy
element toru pomiarowego.

2. Co nazywamy pomiarem?
Jest to proces przetwarzania informacji o wielkości mierzonej w celu otrzymania
wyniku ilościowego.

3. Co to jest sygnał?
Sygnał jest to przebieg dowolnej wielkości fizycznej, posiada dwa charakterystyczne elementy:
nośnik oraz parametr informacyjny.

4. Definicja toru pomiarowego.

Tor pomiarowy jest to droga przebiegu badanej wielkości, od jego źródła, którym jest
badane zjawisko fizyczne, poprzez człony: przetwarzające, porównujące oraz
elementy transmisyjne – do urządzeń wyjściowych, przy pomocy których uzyskuje się
zobrazowanie wyników pomiaru.

5. Rodzaje systemów pomiarowych.

• Analogowy system pomiarowy – przetwarzanie sygnału, nie wpływa na jego ciągły
charakter, a wynik przedstawia się w postaci sygnałów analogowych.
• Cyfrowy system pomiarowy – na pewnym etapie przetwarzania występuje dyskretyzacja
sygnału analogowego, a wynikiem przedstawia się w postaci cyfrowej.

6. Wymień́ metody pomiaru.

• Bezwzględne
• Porównujące
• Różnicowe

Ze względu na sposób otrzymywania pomiaru, można jeszcze podzielić na metody:

• Bezpośrednie
• Pośrednie

7. Rodzaje sygnałów pomiarowych.

• Ciągły
• Nieciągły
• Zdeterminowane
• Losowe
• Analogowy
• Dyskretny
• Cyfrowy
8. Elektryczne sygnały standardowe.
a) Analogowe:
• Napięciowe:

0 – 10 V

±10 V

±5V

• Prądowe:

0 – 20 mA

4 – 20 mA

b) Cyfrowe
• TTL
• CMOS
• PLC

9. Różnice pomiędzy sensorem prostym, zintegrowanym a inteligentnym.

a) sensory proste – czujniki, które przetwarzają fizyczną wielkość mierzoną na
wielkość elektryczną (np. ładunek, zmiana rezystancji),
b) sensory zintegrowane – czujniki z wbudowanymi w swojej strukturze elementami
przetwarzającymi (np.: wzmacniacze, filtry),
c) sensory inteligentne – czujniki o większym stopniu integracji zawierające w swojej
strukturze więcej elementów dodatkowych.

10. Metrologiczne kryteria wyboru układu i doboru aparatury pomiarowej.

• przedział zmian wartości wielkości mierzonej,
• sposób wykorzystania sygnału pomiarowego,
• charakterystyka statyczna przyrządów i układu,
• charakterystyka dynamiczna przyrządów i układu.

11. Sposoby wykorzystania sygnału pomiarowego.

• odczyt i rejestracja – wymaga wystarczającej dokładności pomiaru,
• sygnalizacja – wymaga dużej dokładności pomiaru oraz dopasowania sygnału
• wyjściowego układu do parametrów wejściowych sygnalizatora,
• współpraca z układem automatycznej regulacji,
• współpraca z układami i systemami wielowejsciowymi.

12. Charakterystyki statyczne przyrządów i układu.

• charakterystyka uzależniająca wartość wielkości wyjściowej od wielkości wejściowej,
• charakterystyki błędów pomiarów,
• charakterystyki błędu nieliniowości.

13. Charakterystyki dynamiczne przyrządów i układu.

• podane w postaci transmitancji operatorowej bądź widmowej,
• odpowiedzi jednostkowej bądź harmonicznej,
 • w postaci funkcji opisujące.

14. Wzajemne dopasowanie charakterystyk elementów układu.

• dobór zakresów pracy poszczególnych elementów,
• dopasowanie charakterystyk statycznych i dynamicznych,
• zapewnienie właściwej współpracy poszczególnych elementów.

15. Na czym polega prostota konstrukcji układu pomiarowego?

• minimalizacji liczby elementów składowych układu,
• minimalizacji liczby obwodów w układzie,
• stosowanie o najprostszej budowie,
• stosowanie elementów i przyrządów o budowie typowej – sprawdzonych pod względem
niezawodności i trwałości.

16. W jaki sposób zapewnić ́ ekonomiczność ́ układu pomiarowego?

• minimalizacja nakładów inwestycyjnych przy zakupie i instalacji aparatury pomiarowej,
• dostępność na rynku części składowych układu jak i części zapasowych oraz bliskość
serwisu,
• minimalizacja kosztów eksploatacji aparatury pomiarowej,
• minimalizacja sumy kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych za okres przewidywanej
eksploatacji urządzeń pomiarowych,
• minimalizacja kosztów obsługi.

17. Kryteria doboru sensora.

• wpływ czujnika na proces lub stan maszyny,
• charakterystyki sensora,
• czułość i zakres pomiarowy,
• możliwość zabudowy w miejscu pomiaru,
• niewrażliwość na zakłócenia powstające w bezpośrednim otoczeniu,
• niezawodność.

18. Podstawowe cechy wzmacniaczy pomiarowych przemysłowych.

• są to wzmacniacze do pracy w trudnych warunkach,
• zwykle wyposażone są w jeden bądź kilka zakresów pomiarowych,
• proste w obsłudze,
• bez wyświetlacza lub z niewielkim kilkuwierszowym,
• jedno lub dwukanałowe,
• często przeznaczone do montażu na szynie.

19. Podstawowe cechy wzmacniaczy pomiarowych laboratoryjnych.

Są to wzmacniacze o uniwersalnym charakterze, które umożliwiają współprace z czujnikami
takimi jak: mostki tensometryczne, indukcyjne, częstotliwości, temperatury, czy z takimi, które
dostarczają sygnał napięciowy lub prądowy.
20. Określ dokładność przetwornika A/C o rozdzielczości 4 bity na zakresie pomiarowym
0-10V.
4 bity, więc 1+2+4+8=15 dodajemy jeszcze jeden bit, ponieważ wlicza się 0: 15+1=16.
Następnie: 10V/16=0,625 V na działkę.

21. Określ dokładność przetwornika A/C o rozdzielczości 3 bity na zakresie pomiarowym

0-20mA.
3 bity, więc: 1+2+4=7, dodajemy jeszcze jeden bit, ponieważ wlicza się 0: 7+1=8. Następnie
20mA/8=2,5mA na działkę.

22. Od czego zależy opór elektryczny?

Opór elektryczny zależy od:

• oporu właściwego,
• długości,
• pola przekroju.

23. Sposoby realizacji przetworników potencjometrycznych liniowych.

• z wzdłużnym ruchem suwaka,
• z obrotowym ruchem suwaka nawijany na karkasie zwiniętym bądź wygiętym,
• z obrotowym ruchem suwaka nawijany na karkasie walcowym.

24. Sposoby realizacji przetworników potencjometrycznych nieliniowych.

• na karkasie profilowym,
• na karkasie krzywoliniowym o stałym przekroju,
• ze zbocznikowaną częścią potencjometru,
• nawijane ze zmiennym skokiem.

25. Wielkości fizyczne mierzone przetwornikami potencjometrycznymi

• obrót (kąt),
• przemieszczenie liniowe (droga),
• oraz ich pochodne.

26. Co to jest tensometr?

Jest to element rezystancyjny, w którym zmiana rezystancji następuje pod wpływem
oddziaływań zewnętrznych ściskających bądź rozciągających.

27. Rodzaje tensometrów.

• wężykowe,
• zygzakowe,
• kratowe,
• foliowe,
 • półprzewodnikowe,
• foliowy pojedynczy,
• membranowy.

28. Co to jest stała tensometru?

Jest to współczynnik charakterystyczny dla danej serii tensometrów, wyznaczany na podstawie
badan laboratoryjnych.
∆R
k= R
𝜀

29. Co to jest moduł Younga?

Wielkość uzależniająca odkształcenie liniowe ε materiału od naprężenia σ jakie w nim
występuje w zakresie odkształceń sprężystych.
𝜎
E=
𝜀

30. Sposoby kompensacji temperaturowej układów tensometrycznych.

• dołączanie tensometrów kompensacyjnych,
• stosowanie tensometrów samokompensujących,
• montowanie mikrotermoelementów w bezpośrednim sąsiedztwie tensometrów.

31. Od czego zależy dokładność ́ metalowych oporowych przetworników

termometrycznych?
Dokładność zależy od:

• starzenia się,
• czystości materiału,
• konstrukcji mechanicznej, która ma zapewnić brak naprężeń mechanicznych.

32. Wymień układy do pomiaru temperatury termometrem oporowym.

• trójprzewodowe,
• dwuprzewodowe.

33. Co to są termistory?
Są to półprzewodnikowe rezystory, które wyróżniają się tym, że ich rezystancja jest silnie
zmienia się wraz ze wzrostem temperatury.

34. Rodzaje termistorów.

• ujemnym temperaturowym współczynniku rezystancji NTC,
• dodatnim temperaturowym współczynniku rezystancji PTC,
• skokowej zmianie rezystancji CTR.
35. Zakresy mierzonych temperatur przy pomocy termistorowa.
Zakres mierzonej temperatury wynosi od -200 do 250 stopni Celsjusza. Przy wykorzystaniu
specjalnych termistorów żaroodpornych może dochodzić nawet do 1200 stopni.

36. Zasada działania elementów fotooporowych.

Zjawisko to, zachodzące w wielu ciałach krystalicznych polega na uwalnianiu pod wpływem
światła elektronów z atomów. W oporniku elektrycznym pojawiają się swobodne elektrony
wytrącone z atomów przez zaabsorbowane fotony jak również wytrącone przez elektrony
pierwotne. Pojawienie się elektronów swobodnych powoduje, zmniejszenie się jego oporu
elektrycznego.

37. Od czego zależy czułość fotorezystorów?

• zależy od długości fali padającego na fotorezystor,
• materiału, z którego są wykonane.

38. Wymień wady fotorezystorów.

• stosunkowo duża bezwładność,
• spadek czułości przy oświetleniu zmiennym,
• znaczny wpływ temperatury na czułość.

39. Do czego służą fotorezystory?

Fotorezystory służą do wykrywania oraz dokonywania pomiaru sygnałów świetlnych.

40. Definicja elementu pojemnościowego.

Jest to taki element, którego zadaniem jest przetworzenie dowolnej wielkości, nieelektrycznej
bądź elektrycznej, w elektryczny sygnał napięciowy bądź prądowy.

41. Zalety elementów pojemnościowych.

• prostota budowy,
• proste zależności matematyczne opisujące własności,
• możliwość stosowania w środowiskach dielektrycznych.

42. Zasada działania elementów pojemnościowych.

Zasada działania elementów pojemnościowych opiera się na zależnościach określających
pojemność kondensatora:

• Płaskiego:
𝜀F
C=
𝛿
• Walcowego:
 2𝜋𝜀l
C= r
ln r2
1

Gdzie:

C – pojemność kondensatora,

𝜀 – przenikalność dielektryczna pomiędzy okładzinami,

F – powierzchnia okładzin,

𝛿 – odległość okładzin,

l – wysokość walca,

r2, r1 – promienie zewnętrzne i wewnętrzne walca.

43. Podział elementów pojemnościowych.

Elementy pojemnościowe, ze względu na zasadę działania dzieli się na:

• elementy o zmiennej odległości elektrod,

• elementy różnicowe o zmiennej odległości elektrod,
• elementy o zmiennej powierzchni czynnej elektrod,
• elementy o zmiennej przenikalności dielektrycznej.

44. Zastosowanie elementów pojemnościowych o zmiennej odległości elektrod.

Elementy te znalazły zastosowanie do pomiaru:

• grubości,
• siły,
• ciśnienia,
• małych przesunięć ́ liniowych,
• do przemiany stałej SEM na pulsującą.

45. Elementy pojemnościowe o zmiennej powierzchni czynnej elektrod.

Element jest wykonywany jako obrotowy. Obrót ruchomej okładziny o pewien kąt powoduje
zmianę pojemności kondensatora. Przy założeniu, że kondensator ma kołowe okładziny,
otrzymujemy zależność:

C=C0+kalfa

Gdzie:

C0-pojemność początkowa; k-stała.

46. Zastosowanie elementów pojemnościowych o zmiennej przenikalności.

 Elementy o zmiennej przenikalności znajdują zastosowanie przy pomiarach przesunięć
liniowych, pomiarach poziomu cieczy i ciał sypkich oraz przy pomiarach materiałów
dielektrycznych.

47. Wielkości mierzone przetwornikami pojemnościowymi.

• grubości,
• siły,
• ciśnienia
• małych przesunięć ́ liniowych,
• pomiary poziomu cieczy i ciał sypkich,
• pomiarach materiałów dielektrycznych.

48. Materiały (pary materiałów) wykorzystywane do budowy termoelementów.

• platyna – rod + platyna,
• chromel + alumel,
• nikiel – chrom + nikiel,
• żelazo + konstantan,
• miedź + konstantan.

49. Zalety i zakres temperatur termoelementów.

• liniowość,
• powtarzalność i stałość charakterystyki,
• duża czułość,
• odporność na wpływy występujące w przemyśle,
• niski koszt.

Zakres temperatur termoelementów:

Od -200 do 1600 stopni Celsjusza. Do pomiarów wyższych i niższych temperatur stosuje się
termoelementy specjalne.

50. Na czym polega zjawisko piezoelektryczne?

Zjawisko piezoelektryczne polega na wywieraniu ciśnienia na kryształ piezoelektryczny, który
pracuje w zakresie sprężystości.

51. Wielkości mierzone przy pomocy czujników piezoelektrycznych.

• przyśpieszenie,
• siła i ciśnienie.

52. Wady i zalety termistorów.

Zalety:

• małe wymiary,
• mała bezwładność cieplna,
 • duża rezystancja, która pozwala na dokonywanie pomiarów w znacznie oddalonych
miejscach, ponieważ wpływ rezystancji przewodów jest znikomy.

Wady:

• mała liniowość,
• gorsza powtarzalności parametrów w porównaniu do termoelementów metalowych.

53. Jak wykorzystujemy sygnały wejściowe?

• zmiana sygnału pomiarowego,
• dopasowanie sygnału do warunków dobrego przekazywania na odległość,
• dopasowanie sygnału do własności miernika bądź innego urządzenia wyjściowego,
• zmiana elektrycznego sygnału wyjściowego na efekt wizualny, akustyczny bądź inny
możliwy do odebrania przez obserwatora.

54. Gdzie stosujemy fotorezystory?

Fotorezystory wykorzystywane są w układach prądu stałego oraz przemiennego. Używa się ich
do pomiaru oraz wykrywania sygnałów świetlnych. W przemyśle i elektronice są używane do
pomiaru oświetlenia, zliczenia ilości, określanie przeszkód.

55. Rodzaje pirometrów.

Rozróżnia się trzy zasadnicze typy pirometrów, oparte na zasadzie pomiaru natężenia
promieniowania:

• globalnego (radiacyjne),
• monochromatycznego,
• dwubarwowego.

W zależności od elementu skupiającego promieniowanie na detektorze rozróżniamy:

• soczewkowe,
• zwierciadłowe,
• ze światłowodem.

56. Zadania realizowane przez sensory inteligentne.

• linearyzacja charakterystyk przetwornika,
• automatyczne sterowanie procesem porównywania ze wzorcem,
• samoadaptacja,
• rozpoznawanie i usuwanie błędów przejściowych,
• rejestracja danych,
• kompresja danych,
• samo naprawialność.

57. Wymień materiały stosowane do budowy metalowych oporowych przetworników

termometrycznych.
• miedz,
• platyna,
 • nikiel.

58. Jakie zjawiska mają wpływ na charakterystyki statyczne torów pomiarowych lub ich
elementów?
• nieliniowość,
• zmiana czułości,
• próg czułości,
• przesuniecie zera,
• histereza,
• dryft.

59. W jaki sposób realizuje się zbieranie sygnałów pomiarowych z wielu źródeł
(sensorów)?
• liniowa,
• gwiazdowa,
• posobna.

60. Materiał na tensometry metaliczne.

• konstantan,
• nichrom,
• elinwar.

61. Klasyfikacja wzmacniaczy pomiarowych.

• Ze względu na rodzaj wzmacnianego sygnału:
- napięciowy, prądowy, ładunkowy.

• Ze względu na rodzaj sygnału wyjściowego:

- napięciowy, prądowy.

• Ze względu na pasmo przenoszonych częstotliwości:

- szerokopasmowe, selektywne, wzmacniacz prądu stałego.

• Ze względu na strukturę układu wejściowego:

-symetryczny, niesymetryczny.

• Ze względu na fazę napięcia wyjściowego względem napięcia wejściowego:

-odwracające, nieodwracające.

• Ze względu na sposób regulacji wzmocnienia:

-skokowy, płynny.

• Ze względu na sposób ustawiania wzmocnienia:

-automatyczny, manualny.

62. Parametry tensometrów.

• materiał siatki rezystancyjnej,
• rezystancja,
• długość bazy pomiarowej,
• stała tensometru,
• liniowość [%],
• dopuszczalne odkształcenia [%],
• liczba cykli,
• współczynnik temperaturowy rezystancji.