9 (na liście 8) Układ hormonalny - budowa i funkcje

WSTĘPNE INFORMACJE (na podstawie Khan Academy)

Układ hormonalny = układ endokrynny

Składa się z gruczołów, które wydzielają hormony
Hormony trafiają do krwiobiegu
W ten sposób docierają do innych narządów, gdzie mają wywołać określony efekt

Podwzgórze - należy do układu nerwowego i endokrynnego

Transportuje sygnały go przysadki mózgowej
Wytwarza hormony oksytocynę i ADH (wazopresyna, hormon antydiuretyczny - czyli ogranicza wydalanie
płynów)

Przysadka - otrzymuje sygnał z podwzgórza i przekazuje go do większości gruczołów endokrynnych

Tarczyca - to jeden z gruczołów, który otrzymuje informacje z przysadki

Odpowiada za metabolizm
Wydziela hormony T3 (trijodotyronina) i T4 (tyroksyna)

Za tarczycą 4 punkty - Przytarczyce - regulacja poziomu Ca (wapnia) we krwi

Wydzielają hormon PTH

Nadnercza - zbudowane z kory i rdzenia

Kora wydziela - Kortyzol i aldosteron (kortykosteroidy)
Kortyzol - hormon stresu, podnosi poziom cukru we krwi
Aldosteron - reguluje objętość krwi
Rdzeń - wytwarza katecholaminy (system walcz lub uciekaj): epinefryna = adrenalina i norepinefryna

Gonady (wydzielają hormony płciowe odpowiedzialne za wykształcenie drugorzędnych cech płciowych)

Jądra - testosteron
Jajniki - estrogen, progesteron

Tarczyca - nie komunikuje się bezpośrednio z przysadką mózgową

Kontroluje poziom cukru we krwi
Wydziela insulinę i glukagon

Hormony docierają do narządu, który ma odpowiednie receptory, aby przyjąć informację, którą niesie dany
hormon

Hormony autokrynne działają w komórkach, które je wydzielają

Hormony parakrynne działają lokalnie
Hormony endokrynne - działają globalnie

POLECAM: Khan Academy - Gruczoły endokrynne, film z polskimi napisami

https://pl.khanacademy.org/science/health-and-medicine/advanced-endocrine-system/endocrine-
system-introduction/v/endocrine-gland-hormone-review

Poradnik Zdrowie - Układ hormonalny - budowa i funkcje

https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/hormony/uklad-hormonalny-budowa-funkcje-aa-zoK2-9Ckv-
b6M5.html

Zintegrowana Platforma Edukacyjna MEN - Układ hormonalny (na poziomie liceum, uporządkowane)
https://zpe.gov.pl/a/uklad-hormonalny/D8fZrWlSe

Z czego zbudowany jest układ hormonalny?

Układ hormonalny, zwany też dokrewnym lub wydzielniczym,

stanowią główne struktury – podwzgórze, przysadka mózgowa,
tarczyca, gruczoły przytarczyczne, nadnercza, grasica, wyspy
Langerhansa, komórki układu pokarmowego, gonady (jajniki lub
jądra).

Główne gruczoły (mężczyzna po lewej, kobieta po prawej.) 1. Szyszynka 2. Przysadka mózgowa 3. Tar-
czyca + przytarczyce za nią 4. Grasica 5. Nadnercze 6. Trzustka (Wysepki Langerhansa, wyspy Langer-
hansa, wyspy trzustkowe, wysepki trzustkowe) 7. Jajnik 8. Jądro 9. szyszynka (dodatkowa ilustracja)

PODWZGÓRZE I PRZYSADKA
https://pl.khanacademy.org/science/health-and-medicine/advanced-endocrine-system/endocrine-system-
introduction/v/hypothalamus-and-pituitary-gland

Podwzgórze:
Otrzymuje sygnały z mózgu i z obwodowego układu nerwowego
Przekazuje do przysadki (najpierw omawiam przedni płat przysadki)

PRZYKŁAD:
Hormon podwzgórza (jeden z kilku) GnRH gonadoliberyna -> przysadka -> hormon foliku-
lotropowy FSH, lutropina LH -> gonady - wydzielają swoje hormony

PRZYKŁAD 2:
Przysadka -> h. Adrenokortykotropowy (adrenokortykotropina) -> nadnercza - wydzielają
swoje hormony

PRZYKŁAD 3:
Podwzgórze -> tyreoliberyna (TRH) -> przysadka - wydziela tyreotropinę -> tarczyca -
wydziela T3 i T4

PRZYKŁAD 3:
Podwzgórze -> somatoliberyna -> przysadka - wydziela somatotropinę = hormon wzrostu -
> kości długie i duże mięśnie - wzrost

PRZYKŁAD 4:
Podwzgórze -> czynnik hamujący prolaktynę (cały czas), zaprzestanie wydzielania ->
przysadka - wydziela prolaktynę -> produkcja mleka

HORMONY TROPOWE - stymulują inne narządy endokrynne: FLAT: FSH, LH, ACTH,
TSH

Hormony bezpośrednie (ang. Skrót PEG) - działają bezpośrednio na narząd: prolaktyna i

hormon wzrostu + endorfina

Teraz działanie podwzgórza na tylny płat przysadki mózgowej

Podwzgórze wydziela wazopresyną (ADH) i oksytocynę - przechowywane w przysadce
Oksytocyną - działa na skurcze porodowe
ADH - resorpcja (czyli zostaje w organizmie nie jest wydalana) wody w kanalikach
nerkowych

FUNKCJE UKŁADU HORMONALNEGO:

Układ dokrewny = hormonalny = endokrynny

• utrzymuje w równowadze środowisko wewnętrzne organizmu,
• przystosowuje go do zmieniających się warunków,
• reguluje procesy przemiany materii,
• kontroluje wzrost i rozwój.