••

OZNE
32. Kitap-Bahar 2020

.
ANRŞiZM

TH.:9'"th~dlNDEX
 ÖZNE Prof. Dr. Ali Osman Gündoğa (Muğla Üniv.),
Bahar 2020- 32. Kitap Prof. Dr. Selahaddin Halilov (UFAD-lusarı
Anarşizm Felsefe Araştıml Dernği-İstabul),
Prof. Dr. Vanessa Lemm(Flinders Üniversiesi-
GENEL YAYIN YÖNETMİ Avustralya)
Mustafa GÜNAY (Çukurova Üniv.) Prof. Dr. Doğan Özlem (Emekli)
Prof. Dr. Ali Utku (Atatürk Üniv.),
YAYIN KURULU Prof. Dr. Ahmet Sarı (Atatürk Üniv.)
Birdal Akar, Yasemin Akış. Zehragül Aşkın, Prof. Dr. Ebulfez Suleymanov (Üsküdar Üniv.),
Esra Çağrı, Aylin Çankaya, Gülsun Dülger. Prof. Dr. Gina Zavota(Kent State Üniversitesi-ABD)
H. Haluk Erdem, Sadık Erol Er, Mustafa Günay, Doç. Dr. Sadık Erol Er (Çukurova Üniv.)
Celal Gürbüz, Güncel Önkal. Doç. Dr. Gerrit Steunebrink (Radboud Üniversitesi-
Hollanda)
Doç. Dr. Marzenna jakubczak (Cracow Üniv.-
BU SAYININ EDİTÖRÜ
Polonya)
Prof. Dr. Ali Osman ündoğaG (Muğla Üniv.)
Doç. Dr. Mustafa Günay (Çukurova Üniv.),
Doç. Dr. Kemal Bakır (Erzurum Teknik Üniv.)
Doç. Dr. Mustafa Yıldrm(Çank Üniversitesi)
Dr. Adnan Onart (Boston Üniversitesi-Amerika)
İLETŞM
Yasemin Akış, Güncel Önkal.
Çukurova Üniversitesi Eğitm Fakültesi,
Felsefe Grubu Eğitm Bölümü
Bu Sayın Hakemleri:
01330 Baklı/ Adana/Türkiye
Prof. Dr. Mehmet Akgül
Prof. Dr. Zehragül Aşkın
e-posta: mgunay@cu.edu.tr,
Prof. Dr. Hasan Aydın
f.mustafagunay@gmail.com
Prof. Dr. Metin Becermen
Web adresi: http://oznefelsefesanat.blogspot.com
Prof. Dr. Emin Çelebi
Prof. Dr. Sebahattin Çevikbaş
Kurumsal Abonelik: 200 TL
Prof. Dr. Osman Elmaı
Posta çeki: 1097014- Mustara Günay adın
Prof. Dr. H. Haluk Erdem
Prof. Dr. Mukadder Erkan
Yayınc Sertifika No: 17536 Prof. Dr. Hatice Nur Erkızan
ISBN: 978-605-196-456-0 Prof. Dr. Doğan Göçmen
Baskı: Akınc Ofset 47429 Prof. Dr. Yakup Gökdaş
Prof. Dr. Fikri Gül
ÇİZG KİTABEV Prof. Dr. Adnan Gümş
Sahibiata Mah. Mimar Muzaffer Caddesi Prof. Dr. Yavuz Kılç
Helvacıoğu Apt. No:41/1 - Meram/ Konya Prof. Dr. Erol Kuyurtar
Tel: 0332 353 62 65 - 353 62 66 Prof. Dr. Kasım Küçükalp
Alemdar Mah.Çtlçeşm Sk. No:42/2 Prof. Dr. M. Hanili Macit
Cağlou/İstnb Prof. Dr. Hakan Poyraz
Tel: (0212) 514 82 93 Prof. Dr. Ahmet Sarı
www.cizgikitabevi.com Prof. Dr. Hüseyin Gazi Topdemir
Prof. Dr. AbdüllatifTüzer
DANIŞM KURULU Prof. Dr. Ali Utku
Prof. Dr. Oğuz Adanır (9 Eylül Üniv.), Prof. Dr. Erdal Yıldz
Prof. Dr. Hasan Aslan (Akdeniz Üniv.), Doç. Dr. Bünyamin Aydemir
Prof. Dr. Zehragül Aşkın (Mersin Üniv.) Doç. Dr. Kemal Bakır
Prof. Dr. Gönül Bünyadzade (Azerbaycan Doç. Dr. Sadık Erol Er
Milli İlimer Akademisi, Felsefe, Doç. Dr. Mustafa Günay
Sosyoloji ve Hukuk Enstitüsü) Doç. Dr. Tuncay Saygın
Prof. Dr. Sebahattin Çevikbaş (Muğla Üniv.), Doç. Dr. Zafer Yılmaz
Pof. Dr. Betül Çotuksöken (Maltepe Üniv.), Dr. Öğr. Üyesi Birdal Akar
Prof. Dr. A. Kadir Çüçen (Uludağ Üniv.), Dr. Öğr. Üyesi Serdar Saygıl
Prof. Dr. H. Haluk Erdem (Ankara Üniv.), Dr. Öğr. Üyesi Celal Yeşilçayır
Prof. Dr. Hatice Nur Erkızan (Muğla Üniv.),
Prof. Dr. Doğan Göçmen (9 Eylül Univ.) Yıl: 16 - Sayı: 32
Prof. Dr. Ülker Gökberk (Reed College-Amerika) Baskı Tarihi: Temmuz 2020
Prof. Dr. Sevinç Güçlü (Akdeniz Üniv.), Özne hakemli bir yaındr. Yılda iki kez çıkar.
Prof. Dr. Adnan Gümş (Çukurova Üniv.), Philosopher's lndex içinde yer almktdır.
 İÇNDEKLR

Anarşizm Tarihsel ve Düşnsel Kökleri: Herakleitos,

Kinikler ve Erken Stoacılk/ Hüseyin AYDOGDU......................................................................................... 13

Anarkhia: Antikitede Kazndığ Anlamlar ve Boyutlar/ Der., Çev. Hasan GENÇCAN .................. 37
Kinizm: Anarkhia mı Antiarkhia mı?/ Abrim GÜRGEN ........................................................................... 57

William Godwin: İnsa Doğasınd Anarşizme/ Bahtinur MÖNGÜ ................................................. 73

Max Stirner: Hakikat, Anarşi ve Eğitm /Kemal BAKIR ........................................................................... 87

Topçu Stirner'e Karşı/ Hakan POYRAZ, Erdal YILDIZ ........................................................................... 107

Pierre-joseph Proudhon ve Anarşizm İki Biçimi/ Soner KAVUNCUOGLU................................ 119

P.-j. Proudhon Hakınd/ Kari MARX .......................................................................................................... 145

Kropotkin Anarşizm Üzerine Bir Yeniden Okuma Girşm/ Armağn ÖZTÜRK ..................... 155

Anarşist Coğrafy'nı Temelleri ve Elisee Reclus /Fahri DANIŞ ...................................................... 167

Bakunin ve Kropotkin Bağlmınd Klasik Anarşizmde Bilim/ RecepAKGÜN ........................... 187

Klasik Anarşizmde Devlet Eleştirsn Temelleri/ M. Ahmet TÜZEN ........................................... 207
Anarşizm ve Marksizm'in Kurclaınd Devlet Sorunu/ Enes KILIÇ .......................................... 225
Kronik Arkeloji: "9. Yüzyıl Müslüman Anarşistle" Yapı bozumu/ Hulusi Ertuğl UMUDUM .. 241

Lev Tolstoy'da Sevgi Yası, Sivil İtasizlk ve Anarşizm/ Ferhat AKDEMİR ............................. 257

İslam ve Anarşizm / Cahit ASLAN .................................................................................................................. 2 79

Hınc Ötesinde: Nietzsche'den Esinlenen Anarşist bir Bakış Açıs/ Buket KORKUT RAPTİS ... 299

Camus'nün Başkldırs Ne Kadar Anarşist?/ Ali Osman GÜNDOGAN ..................................... 315

Camus'nün Nietzsche'si -Nihilizm, Ahlak ve İsyanı Esteiğ-/ Sadık Erol ER ........................... 327

Reiner Schürmann: Metafizğn Bir Sonu Olarak Anarşi/ Sergio Villalobos-RUMINOTT ....... 365

Agamben'de Moda! Ontoloji ve İki Anarşi/ Erdem BAYKAL.. ............................................................. 375

Postyapılck ve Anarşizm Epistemolojik Temelleri/ Andrew M. KOCH .............................. 395

Anarşist Epistemoloji ve Bilim: Paul Kari Feyerabend ve
Şüpheni Garip Çekiclğ/ Tuncay SAYGIN .................................................................................................. 419

Santı Anarşist Söylemi: Dada/ Sehran DİLMAÇ .................................................................................. 437

Psikanalizin Sosyal İnşası/ Ersun ÇIPLAK ................................................................................................. 451

4
 Deleuze, Derrida ve Anarşizm/ N. ].]UN ................................................................................................... 467

Murray Bookchin ve Eko-Anarşizm /Gül TURANLI ............................................................................... 491

Kapitalizm, Anarşizm ve Toplumsal Ekoloji /Mehmet Ali ADIYAMAN ........................................... 511

Almanya' da Anarşist Bir Örgüt: Kızl Ordu Fraksiyonu (RAF) /Oğuzhan EKİNC .................... 531

Toplumsal Bir Felsefe ve Otoriteye Karşı Bir Tepki Olarak

Anarşizm Doğası Hakınd Bir İncelm/ Mücella CAN................................................................. 555

Küçük İskendr Şirnde Anarko İzlek ve Motifler/ Oktay YİVL ..................................................... 575

Dilde Bir Gelenek Karşıt Olarak Nurullah Ataç/ Ali AKAR ................................................................ 585

DOSYA DIŞ
Oğuz Atay ve Samuel Beckett Anlatırd Eylemin Olankrı/ Özgür TABUROGLU .......... 599

Georg Lukacs'ın "Ortodoks Marxizm" Savunusu ya da

Diyalektik Metoda Bağlık/ Engin DELİC ................................................................................................... 629

Türkçede Stoa Felsefesi Literatürü / Mehmet ÖNAL .............................................................................. 651

Kitap İncelm
Nihilizmin Son Peygamberi: Albert Caraco ve Kıyamet Çağı/ Zahid B. ÖZHANLI..................... 679
"Felsefi Okuma ve Yazma" Üzerine/ Merve ÇAKIR KAYTANCI ........................................................... 683

5
 TOPÇU STIRNER'E KARŞI

Hakan Poyraz*
Erdal Yıldz*

Özet: Nurettin Topçu, İsyan Ahlakı adlı eserinde düşncesi zeminini isyan üzerine kur-
maktdır. Onun isyandan anldığ, kişy esir eden tüm dış yapılr bir özgürlük yanıt
olarak okunabilir. Bu açıdn onun düşncesi anrşizme yaklştığ söylenebilir. Bu-
nunla birlikte esaretten kurtulma bakımnd, kendini esir eden şartl karşı isyankar
olan irade, mutlak iradeye teslim olması bakımnd da itakrdı. Bu anlamda her hür
hareket anrşizmd ve mutlak yani ilahi irade karşısnd da itakrlı. İradeni eseri
olan hareket mükemmele doğru bir yöneliştr ve bu anlamda mevcut halin dışna çık­
maktır. Böylece hareket, iradeyi dışarn kuşatn koşular bir başkldır ve hak talebi
olarak isyan ahlkın dönüşr. Topçu, isyanı Hallac tarfınd dile getirilen Ene'l-Hak
esprisi içerisinde Alah'ın insandaki hareketi olarak tanımlk, önce Alah'ın insana
isyanı ve sonra insanla birlikte isyanı olarak nitelendirmektedir. İsyan Ahlakı'n "İman­
dan İsyan" bölümünde, Stirner' den başlyrk Rousseau ve Schopenhauer' ın isyanı
inceler ve onları elştirsn yapar. Topçu'ya göre bu üçü de gerçek isyancı değilr çün-
kü inkar ettikleriyle kendilerini de inkar etmiş olurlar. Makalemizde, özellikle bu üç yak-
laşımdn özellikle Stirner'in isyanı konu edilecektir. Stirner'in egoist anrşizm Topçu'ya
göre ben'in bencilğ, içgüdülerin hiçbir sınrlamy tabi tulmaksızn tatminine yö-
neliktir. Bu anlamda egoist anrşizm, Topçu'nun elştirsn ilk hedefidir. Benlik, insaı
içinde ilk fark etiğ ve içinden dışna geçişn ilk imkanıdr. İnsaı içinde uyanan arzular
ve tutkular benliğ ihtraslı olmaksızn bir eylem planı dökülemezler. Bunun yanı
sıra egoizm, aşılms gereken bir noktadır. Topçu'nun Stirner'i hem elştirmy hem de
değrlnimy değr bulmasın nedeni egonun gerçek özgürlğe ulaşm yoların ka-
patmış olması, egoyu egoizm içerisine hapsetmiş olmasıdr. Stirner'de bütünüyle egodan
ibaret olan dünya adeta egonun mülkiyetine alınmştr. Bu görüş, Topçu'nun Hallac üze-
rinden isyan ahlkın kaynak oluştrdğ Ene'l-Hak düşncesi ve "ben egoyum" diyen
Stirner karşıtlğ üzerinden ele almaya çalışcğz.
Anahtar Sözcükler: Nurettin Topçu, Stirner, isyan, itaat, anrşizm

• Prof. Dr., MSGSÜ Felsefe Bölümü .

.. Doç. Dr., MSGSÜ Felsefe Bölümü.

107
 Ozıe 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

TOPÇU VERSUS STIRNER

Abstract: '\J urettin Topçu buillb lhe ground of hi~ thought un rehdlion in hıs wurk of
Ethics of Rcvolt. What he understood from the rebellion can be read asa freedom response
to all external structures that captivate the person. In this respect, it can be said that his
thought approached anarchism. However, in terms of getting nd of captivity, the rebelli-
ous will against self-captive conditions is obedient in terms of surrender to absolute will.
In this sense, every free movement is anarchism, but obedience against absolute namely
divine will. The movement, which is the work of the will. is directed towards perfecti-
on and in this sense it is to get out of the current state. Thus, the movement becomes a
insurrection to the conditions that surround the will from the outside and turns into an
ethics of revolt asa demand for right. Topçu defines the revolt as lhe movement of God
in human in the spirit of Ene'l-Hak, which is expressed by Hallac. Topçu describes the
revolt first as the revolt of God to man and then the revolt of God with man. In the "From
Faith to Rebellion" section of the Ethics of Revolt, starting from Stirner, he examines and
criticizes the revolt of Rousseau and Schopenhauer. According to Topçu, ali three are not
real rebels because they deny themselves with what they deny. In our article, the revolt
of Stirner from these three approaches will be especially discussed. According to Topçu,
Stirner' s egoist anarchism is directed towards the ego' s selfishness and the satisfaction of
the instincts without any limitation. In this sense, the egoist anarchism is the first target of
Topçu's criticism. The ego is the first possibility that the human realizes in himself and the
transition from inside to outside. Desires and passions awakened in man cannot be cast
into an action plan without the ego' s ambitions. Besides, egoism is a point to be overcome.
The reason that Topçu finds Stimer both worth criticizing and evaluating is that Stirner
has closed the ego' s ways of reaching true freedom and imprisoned the ego in egoism.
The world, which consists entirely of ego in Stimer, is almost under the ownership of the
ego. We will try to discuss this view through the idea of Ene'l-Hak, where Topçu created
a source of ethics of revolt through Hallac and the anti-Stirner, which says "I anı the ego."

Keywords: Nurettin Topçu, Stirner, revolt, obedience, anarchism

Asi başkldırn demek, isyan da başkldır. İsyan, doğruan veya dolay-
lı, bir otoriteye başkldır; otorite olarak kabul edilen yapılr, kurumlara,
fizik durmlaın metafizik faillerine karşıd. Genel anlamda isyan, içinde
bulndğmz koşular/dm bir başkldır. İnsa baş eğmk zorun-
da kaldığ birçok durumla karşılbi. Eğer bu durum onun kendi seçim-
leri ve bu seçimlerin hatlı sonuçları nedeniyle düştğ bir durumsa, onun
isyanı kendisini bu hale getiren koşulardı. "Kadere, dertlerin böylesine,
felğin sillesine isyan" sadece arabesk bir isyan değil; ister ilahi ister doğal
isterse insan eliyle oluştrm koşulardı. Bu isyan Allah'a olur, felğ
olur, kadere olur, aileye olur, amire olur, siyasi lidere olur ve gider. Her se-
ferinde isyanı hedefi bu koşuların yapıcs, yartıcs olan bir otoritedir.
Bir ebeveyn çocuğna isyan etmez, eğr onu bir otorite haline getirmşs.
Ama bir çocuk, ebeveynine doğalık isyan edebilir.
İsyan sözcüğn
bütün bu yapılr ve bağlmr içinde en çok siyasal
otoriteye ve müesses nizama başkldır olarak okumak daha yagındr. İs-

108
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

yan, müesses nizamı bozacak tehlikeli bir eylemdir ve hem potansiyel hem
de aktüel hali ile suç teşkil eder. Eğer düzen tesis edilmL'z ise kargdŞ, \"anim-
sanlrı kargıl ile birbiriyle savştığ/c bir kargş durumu mey-
dana gelir. Otorite bu potansiyel yahut aktüel durumu güç yolu ile engeller;
yasalar ve onun yasklrı üzerinden adın toplumsal barış deiğ ateşks
ortamı/vs sağlr. Müesses nizam, bu düzenin devamı için yasalara uyu-
mu şart koşactır. Böylece nizam, uyumlu/muti, yani yumşak başlı, itaat
eden, siyaset bilimi terimi ile konformist bireylerle varlığn sürdürür. Aksi
durum, yani karmş/g durumu yeni bir düzensizlik, yine bir felaket
demek. Bu nedenle uyum ve bunun için konformizm esatır, isyan ise kötü ...
Otoriteye isyan, müesses nizamda kargşy, kaosa, anrşiye neden
olur. Bu düzeni bozmak isteyen kiş asi, yıkc, bozguncu bir tip olarak resim-
lenir genellikle. Bir isyan olarak anrşizm, dilin toplumsal kulanım ilk
anlmıd, yol açtığ/c yasa dış durumlar ile karmş ve düzensizli-
ği (kaos) ifade eder. Bunun sonucu olarak düzen bozulacak, "insan insaı
kurdu" haline gelecektir. Yoksa tersi mi olacak? Otoriteye, yani birbirimizin
kurdu olmamak için kendimizi ona feda etiğmz, bedenlerimizi ona vererek
oluştrdğmz büyük canavar Leviathan' a isyan, insan olmakığzn asıl
olanğı oluştran özgürlük kapılrn mı açcktır? Güvende olmak için
uyumlu olduğmz, korku belasın katlndığmz bu otoriteye başkldır,
bize başk bir kapı mı açacak? Ve isyanı açtığ kapıdn içeri giren özgürlü-
ğün ışğnda fark etiğmz sahicilik sayesinde, Oz Büyücüsü misali üzerimize
düşrğ gölgesi ile dev bir canavar zanetiğm, herkes gibi olan olağn
bir adam ile mi karşılcğz? Otoriteye başkldır, otorite ve onunla uyum-
lu paydşlr için kaos ancak onun sınrla içinde gün ışğnda mahrum ka-
lanlar için de belki bir kurtlş olacak. Ama bu çok da yagın bir kabul değil,
makbul olanı birincisi.
Birinci guruptakiler asileri sevmezler. Zaten asiler genellikle sevilmez.
Onlar bir düzene, düzenğ bağlı olamaz, bir çerçeveye sığmaz, otoritenin
yasa ve düzene oluştrdğ bağlr, onu tedirgin eder. Onlar uymszlardı,
bu nedenle çoğunlka, toplum dışna, yasnı dışna çıkarl. Fakat aynı
zamanda tarihteki büyük dönüşmleri, fikir ve düşncelri, bu uyumsuzlar
meydana getirir. Ağzına bir parça bal çalarak da onun isyanı dindiremez-
siniz. Bazen ölümüne bir başkldır olur onun isyanı. Ölürse, müesses nizam
için asi, bu nizamı mağdurlı için kahraman olur. Örnek, tarihte Spartaküs
adı yeter. Ya da güneşi sağ eline, ayı sol eline verseler de davsın vazgeç-
meyen Hz. Muhammet. ... Yani Asi olmak her zaman kötü, uysal olmak da
her zaman iyi değilr.

109
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

"Asi ruhlu" ifadesindeki kasıt, özgürlğe vurgu yapar sözgelimi. Asi

ruhlu olan, uysal olana göre daha fiyaklıdr. Tıpk James Dean'in, Türkçeye
Asi Gençlik olarak çevrilen The Rebel Without a Cause (Sebepsiz İsyankr) adlı
filmde canldırğ başrol karakteri gibi. İradesin özgürce kulanır. Lakin
bu ölümüne isyan ve ölüme yürş hayata karşıd. Özgürlük bir iradey-
le gerçklşs de bu iradenin sebpizlğy eylemi bir faciaya dönüşebilr.
Sorun da herhalde burada: Kötü olan iradeyi kullanmamak veya iradeyi onu
ortadan kaldırc bir özgürlük için kullanmak ... Bu özgürlük, özgürlük
müdür?
Tekrar otoriteye dönelim. Müesses nizam toplumsal paylşım adil
olarak yapmıor, otorite ve yasnı gücüyle toplumun büyük bir oranı
aleyhine güç, zenginlik ve iktidar küçük bir azınlkt toplanıyrs, mağdur­
lar oluştrp onları mağduriyetn mağrul yartılos, isyan bir
hakka dönüşr. Çünkü buradaki isyan, hak yoksunlğa karşı olup hak
aryışn adır. Belki birileri, hatta korku belasın birileri küçük çıkarln
kaybetmemek için haksızl karşısnd uysal olabilir.
İsyan, halizırdk koşulardn hoşnut olmama, kendisi veya bütünün
hayrın daha iyisini istemenin ilk basmğı. Koşulardn bağımszlş bir
özgürlük istemidir_ İnsaı insana, insaı yasaya, insaı doğay ve hatta
kendine yaptığ haksızlr da isyan ederiz. Şu müesses nizamı düşmanı
anrşistle de isyanıd bu var. Dikkate alınmy değr isyan, hak duygu-
su eşliğnd, haksızlğ karşı bir başkldır olduğna anlmı olmakta ve
isyan, özgürleştin bir hareket olarak bir ahlaki eyleme dönüşmektir. Bu
anlamda, isyan ve ahlak gibi birbirileri ile asla bir araya gelmeyecek iki kav-
ramın, nasıl biri olmadan öbürünün olamycğın da fark ederiz.
Gerçekten de ahlak bir anlamda uyumlu olmayı söyler. Ama hangi ah-
lak? İlk anlamda ahlak, toplumla birey arsınd, toplumun lehine bir uygun-
luk tesis etmesi bakımnd bir arçtı: Uyumlu bireyler haline getirmenin
arcı. Toplum, huyu huyuna, suyu suyuna benzeyenleri kendine uygun gör-
mekte, kurallar yoluyla fertlerini kendine uydurmakta; bu uygnlğ tesisi
yoluyla, toplumsal bir olgu olarak ahlkı oluştrmakdı (Poyraz, 2015:67).
Zira "içinde yaşdığmz toplum, neyin uygun neyin aykır olduğn bize
öğreti." (Güngör, 1997:95)
Bu anlamdaki ahlak ile isyan birbirileri ile örtüşmez. Ama bu haldeki
ahlak da ahlakla örtüşmez. Uyum, uygunluk ve toplumsal fayda sonuçları
hesap eder. Hesap/kitap üzerine kurulu bir ahlak, ne kadar ahlktır? Böy-
le bir ahlak, uyum adın özgür irade ve seçiminin topluğn menfaatine

110
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

terkdilğ toplumsal bir uyum mekanizsı adı olur. Ahlakı bura-

da norma uygunluk bakımnd normallik sağlmkt gibi görünmektedir.
Hayır diyemedikçe, ahlaktan ne kadar söz edebiliriz? İnsa "hayır diyebilen
bir varlık demektir. Oysa bu ahlak "evet" diyerek insaı kendi varlığn ger-
çeklştirmsn önündeki bir kapı, bir engel olmaz mı? Bu durumda ahlak,
otomat ve mekanik bir davrnış, isyan da tam bir anrşi durumuna dönüşe­
cektir (Gündoğa, 2011:15-16). Oysa ahlkı kendi olmadığ durumdan kurta-
racak bir isyana, isyanı da benliğ tusağı olmaktan çıkarc bir ahlkın
yoluna ve bu ahlaka ihtiyaç vardı. Ahlak, karşı koyabilen ve hayır diyebilen,
kendinde bir amaç ve değr taşıyn kişy gerektirir. İsyan ahlkın imkanı
da bunun kabul edilmesine bağlıdr (Gündoğa, 2011:18). Yazın başlığn
bu açıklm üzerinden okumaya çalışyoruz. Ya da şöyle, ahlak kişs olmak
tam da burada başlr. Toplum ve birey kutplğnda kurtulan bireyin
eylemi ile toplumsala açılmsdr kişl. Kiş toplumsal kumaş kendi de-
senini katar. Böyle olmazsa ya toplumun atomize olmuş bireylerinin kaotik
birlkteğ veya topluğn bireyi yok eden ve herkesin birbiri ile aynılştğ
monoblok bir yapıdn söz edilebilir. Bu manada ahlaksal kimlğz toplum-
sal varoluşmzd, ahlaksal kişlğmz bu kimlik içindeki bireysel varolu-
şumz (Poyraz, 2015:67).
Tam da onun özgürleştic hareket olması bakımnd hareket/eylem
felsefesi noktasıd, Blondel'in eylem felsefesi temelli olan Topçu'nun isyan
ve ahlak kelimesini nasıl yan yana kulandığ bir baklım 1 •

Topçu, İsyan Ahlakı (1995) olarak Türkçeye çevrilen Conformisme et Re-

volte (İtakrlı ve İsyan) (1934) adıyl yaınl eserinde, düşncelri
zeminini isyan ve itaat kavrmlın alışmdk bir şekild İsyan kulıor.
Ahlakı, "itakrlı ve "isyan" karşıtlğn ele alıyor. İsyan, başkldırğ
düzenden daha yüksek bir nizama götüren hareketin adı. Bu hareket, insan
ile Alah'ı bulştryo ve insaı sonsuza doğru yöneliş bir ahlak ve
iman meselesi oluyor. Bu tez çelişk gibi görülse de isyanı iman haline geti-
rerek, geride kalan her şey hayır diyebilmeyi mümkün kılyor (Gündoğa,
2018a:97). Onun bir yönü ile anrşist bir yönüyle itaatkar ama hem anrşiz­
me hem de itakrlığ karşı olan isyanı, daha sonraki yazılrnd anrşizm

1 "Ahlak tabiat determinizminin dışna, toplumsal itakrlığ aşn bir kendini arama ve bu arama
bulmayla ideal bir düzeni benimsemedir. Bu benimsemeyi her türlü itaate karşı çıkşla gerçklştin
iradenin isyanı ve bu isyanı da ahlkın koşul olarak düşnebilrz. Böyle bir.ahlkın örneği olarak
Camus' nün saçmadan başkldıry giden ve daynışmc bir hümanizm oluştran niteliksel ahlkınd
ve özellikle Blondel'den ilham alan, eylemini evrensel nizama yaymak süratiyle hem toplumsal hem
de doğal düzeni aşmy çalışn Topçu'nun ahlkınd bulmak mümkündür" (Gündoğa, 2011:23).
Camus'nün "başkldır felsefesi" için ayrıc bkz Gündoğa, 2018b)

111
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

aleyhine evrilse de düşncesi bütün dönemlerinde varlığn sürdürür. 2

isyan Ahlakın isyanı, sosyoloji okulunun konformist, sosyal daynışmc ve
toplumcu anlyış karşı olmanı yanıd her türlü otorite ve sorumlğ
yok edecek anrşizm yerine Alah'ı insanda tanıy, Allah dışnaki bütün
otoritelere anrşist, Allah karşısnd ise itaati benimseyen bir isyandır (Gün-
doğan, 2018a:100). Bu isyan, kişy esir eden tüm dış yapılr bir özgürlük
yanıtdr aslınd. Bu yanıl anrşist fakat her türlü esaretten kurtulan ira-
denin mutlak iradeye teslim olması ve gerçek özgürlğn burada bulması
bakımnd da itaatkar. Ona göre her hür hareket anrşizmd ve ilahi irade
karşısnd itakrlı (Topçu, 1998:199). 3
Önce Topçu'nun iradenin eseri olan hareketi isyan olarak tanıml­
sın tarışlm: Topçu' dan, onun isyan düşncesi ilhamla diyebiliriz ki
özgür olmak için harekete geçmek gerekiyor. Platon' un mağrsındki mah-
pus ruhun hakikati fark etmek için yönünü iyi ideasın çevirmesi gibi. İsyan
da içinde bulndğ ortama, verili koşular ve bu koşuların kiş üzerinde
oluştrdğ, bir anlamda kişn tüm bunlara mahkum olduğ durumdan
dışary doğru bir hareket olarak ortaya çıkyor. Dışna, yani koşuların dı­
şına, esaretten özgürlğe. Başın dik tutmak, kaldırm, düzenin sabitlendi-
ği bir durumda hareketsizlikten harekete geçmek demek. İçeridn dışary
doğru. Bu isyan ve başkldır bir anrşist isyanı mıdr? Topçu' ya göre: Ha-
yır! "Bizdeki Alah'ın bizzat kendimize karşı isyanı" (Topçu, 1988:66). Her
isyan hareketi bu hakikatin (Hak'ın) dışna kalan her şeyin inkarıd. Bu
hak (Allah) dışar değil, insaı içindeki yürştedi. Böylece isyan, Al-
lah'ın insaı içindeki hareketi olarak, insaı içinde bulndğ- ama aynı
zamanda dışna insaı bulunan- bir yapma düzenden, daha üstün bir ni-
zama götürecektir.
İradeni eseri olan her hareket, mükemmele bir özlemdir. Hareket içi-
mizden dışmza doğru bir çıkş gayreti ve bu anlamda bir başkldır. Hare-
ket isteyerek yapıldğn ahlaka; başkldır da ahlak ile yapıldğn isyana
dönüşr. Böylece isyan, iradeyi dışarn çevreleyen tutsak edici koşular
başkldır (Poyraz, 2015:312).
2 Topçu'nun 1968 yılnda yazdığ bir yazıdn kısa alınt: "Anarşist komünist olur, devlet nizamı
bozar; sanata saldır, uslubu yok eder; düşncey musallat olur, her fikri bozuk, her düşn sakat
gösterir. Vicdana hücum eder, her hareketi fena, her akibeti bozuk gösterir. Anarşist, dünya nizamı
bozduğ kadar ve ondan önce, içimizdeki nizamı da bozan admır" (Topçu, 1998:122).
3 Ana hatlrı ile Topçu felsefesi: "Felsefe tarihinin imkanlrı içinden verili konumları elştirs ile,
Maurice Blondel'in bazı yönlerden Kant ve Bergson etkileri taşıyn hareket (aksiyon) felsefesinden
mülhem, metafizik temellere dayanan güçlü bir pratik felsefedir." (Utku, 2016:321) 1934 yılnda
Fransızc yazıln ve 1995 yılnda Türkçeye İsyan Ahlakı olarak çevrilen metnin orijinali İsyankrlı ve
İsyan Bir İnaç Psikolojisi Taslğı adın taşımkdr. Yukarıd alıntdğmz metninde Utku, eserin
İsyan Ahlakı adıyl Türkçeye çevrilmesini sorunalştımk ve bu yönüyle Topçu çalışmr
bağlmınd değrli bir katı sunmaktdır.

112
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

İsyan haksızl karşısnd çıkyor. Hak yani olması gereken, dünyaı

düzeninde değil, onun anlmıd bulunmakta. Düzen olağn şartl içinde
sağlnmıyor, otorite haksızl üzerine kuruluysa veya haklıtn yönünü
haksızlğ doğru dönmüşse, uysalık/it, ortaya çıkan haksız düzene bo-
yun eğmks; o zaman olağnüst bir durum ortaya çıkar. Artık isyan meş­
ru, itaat zulüm haline gelir. Aslında bu durum -olağnüst olağn haline
gelmesi- bir insalık durumudur ve isyan en başınd beri olağn görünen
bu olağndış duruma karşı bir hak talebidir. Tekrarlamaktan çekinmeyelim:
Nerede insan eliyle ortaya konulmş bir düzen varsa ve bu düzen adaleti
sağlymıor, paylşım eşit ve hakkaniyetli olarak dağıtmyor, mağdur­
lar yartıo ve onları mağduriyetln mağrul yartıos orada
ciddi sorun var demektir. Bu kuşsz bir yanıl da insan doğası ile ilgili
bir sorundur. İnsa doğasın doğruan doğruya koşular tarfınd belir-
lendiğ görüşn aksayan yanı daha şimden kendini gösterir. Kuşksz
ideal ortamlarda, cennette/cennet koşularınd herkes iyidir. Ama dünyada/
dünyaı koşularınd yaşıoruz. Öyleyse cenneti de ancak bu koşuların
daytmlrın hayır diyerek oluştrabiz. Başk bir deyişl ahlak "Hayır
demekle başlr. Bu "hayır isyana yoralım!
Haksızl karşısnd hakta durmaıkç, haklı bir isyan olamıyr, bi-
zatihi haksızlğ, zulme hizmet ediyor. Hak/sız kalan, hakı (nı) istiyor. İs­
yanı haklı olabilmesi için, isyan edenin hakta durması gerekiyor. Hakta
durmak, yani hak ile durmak, hakı zulme karşı savunmak. İsyan adaleti
çiğney kuvvete karşı vicdanı tepkisi. Hareket de bir isyandır. Daha üstün
bir nizama doğru olan hareketin içinde bulndğ koşular isyanı. Hareket
isyan ile başlr ve itaat ile sona erer. İsyan ve itaat, ruhun vicdanı önündeki
engelleri kaldırn daha evrensel bir düzene yönelik bir hareket olduğ için
teolojik bir arka plan da kazanabilir. Topçu, hem itakrlığ (uysalığ) hem
anrşizme karşı olduğn söylüyor. Yine aynı şekild her türlü sosyolojizme
(toplum gerçğin her şey olduğ anlyış) hem de her türlü bencil ve katı
ferdiytçlğ karşı olduğn da (Topçu, 1988:206). Bizde yaşn ilahilik ve
kendimizden gelen bir hamle ile toplumun ve saf bireyclğn dar kalıpr
aşılr (bu dar kalıprn dışna çıkarz). Birey ve toplum içinde asi ve itaatkar
iki kişlten yalnızc birisi yaşr ve ikisinin çatışms isyana yol açar. Ve
biri diğer olmadan daima uysal (itaatkar) kalır. Topçu'nun isyanı böyle
okuyoruz: Hak arayan, ardığn içinde taşıyn, Hak ile birlikte, haksızlğ
isyan eden hareket admın ... Hak, Allah olarak onunla birlikte yürür, bu

113
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

anlamda onun insanda yürşd. Başkldırn asi, yürşn birlikte

yaptığ evrensel olana itakrdı. İçinde evrensel düzeni taşıyn ve bu an-
lamda evrensele kendisinden kalkarak yürüyen bir homo viator 4 olarak.
İnsaı özgürlğn kazndığ irade, benlikten, toplumdan geçerek
gerçek özgürlğn onunla kaznır. Bu isyan, Hallac tarfınd dile geti-
rilen Ene'l-Hak anlyış içerisinde Alah'ın insandaki hareketidir ve bu hareket
Alah'ın insandaki isyanıdr. "Bizim isyanımz, isyanı Alah'ıdr" (Topçu,
1988:204). Önce Alah'ın insana isyanı ve sonra insanla birlikte isyanı ola-
rak. Topçu, İsyan Ahlakı'n "İmand İsyan" bölümünde üç isyan bjçimini
(Stirner, Rousseau ve Schopenhauer) irdeliyor ve bütün bu isyancı bakış açı­
ların elştirsn yaparak, isyanı "insanda Alah'ın isyanı/Alh' insaı
içindeki hareketi" olarak yeniden anlmdıryo. Böylece hareket evrensel
nizama katılm evrnslşiyo (Topçu, 1988:25-27; 1998:130-133).
Kitabın başı ve sonu böyle. Bu baş ve son içerisinde anltı isyan, insa-
nı kendisini özgürleştims; adım, adım, kademe kademe kendini gerçek-
leştirms ve daha yüksek bir iradeye dönüştrmesi hareketidir: Stirner' den
başlyrk Rousseau'ya ve oradan Schopenhauer' e kadar yükselen isyan,
Topçu' da doruğna ulaşır; Spinoza' da esir olan iradeyi özgürleşti, Ber-
gson' da kendilğ oluş olarak hürriyeti sorumlulukla imtizaç ettirir ve
böylece beşrdn insana, admlığ doğru yükseliş gerçklşti (Poyraz,
2015).
Bütün sosyal kurmlaın ve nihayetinde bütün varlığn inkarı ile neti-
celenen bu üç isyan türü Topçu için gerçek isyancı deeillerdir; inkar etmekle
kendilerini de inkar ederler: "Bu üç doktrin de kurtlş ardıl. Birinci-
si onu benliğ bencilğd ardı, yani içgüdülerin hiçbir sınrlamy tabi
tulmaksızn tatmininde; ikincisi kalbin doğruan doğruya tabiata iştra­
kinde; ve sonuncusu, kötülğn ve ızdrabn kaynğı olarak kabUl edilen
iradenin kendi kendini inkarıd armışt" (Topçu, 1988:195).
İsyanı bu üç farklı biçiminin her biri -bütün beşri kurmlaın inkarı
götüren Stirner anrşizm, sosyal kurmlaın inkarı götüren Rousseaucu
isyan ve bizatihi varlığn inkarı ulaşn Schophenhauer- teker teker ele alı­
nıp Topçu'nun isyan düşncesi ile karşılt ele alınbir kuşsz.
Lakin burada sormak durumunda olduğmz, tek başın isyana ve yine tek
başın itaate mesafeli olan -en azınd İsyan Ahlakı'nd- mistğn kişlğnde
ikisinin birlikte yürdğ bir yolu seçenek olarak sunan Topçu, anrşizm
elştir veya değrlnims neden kurucu anrşist figürler üzerinden de-
4 "Homo Viator" için bkz. Bayraktar, 2006: 140-144).

114
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

ğil de anrşizm tarihinde aykır bir rolü bulunan ve kimi yazarlarca anrşist
pozisyondan daha çok nihilizme hatta egzistansiyalizme yakın durğ söy-
lenen (bkz, Macit, 2010:37-42) Stirner ile başlr ve bitirir? Topçu'nun düşn­
cesini elştir bağlmd olsa da kısmen etkileyen Max Stirner neden elştir
hedefindedir? Yirmi beş yaşındki Sorbonne'lu bu genç Türk felsefe doktoru,
eylem felsefesinin Türkiye' deki eylemsiz doçenti (!) neden anrşizm elştir­
sine anrşizm balrı Proudhon, Bakunin, Kropotkin ile değil 5 de Stirner
gibi egoist bir anrşist ile hesaplşrk işe başldı? Stirner onun için bir ba-
samak, bir tutamak noktası mı idi? Bir başlngıç, geçilmesi gereken bir nokta
mı yoksa azgın ve iflah olmaz bir rakip mi? Stirner'in elştir, bütünüyle
olumszanı gereken yıkc elştir mi? Sorumluluk bilinci ile kemale
eren bir benlik (Topçu, 1988:12) yerine benliğ bencilğ hapsetiğ için mi bu
kadar üzerinde durlmaı bu düşncei (Topçu, 1988:154)?
Topçu syanİ Ahlakı'nd Altınc Kısm'n (İmand İsyan) 'birinci bölü-
münde adı geçen düşnrlei inceledikten sonra aynı kısmn dördüncü bö-
lümünde (İnsad lah'ınA İsyanı) Stimer, Rousseau ve Schopenaur'ı "is-
yanı inkarı varan inkarlar" alt başlığnd elştiryo. İsyanı inkarı
varan inkarlarda geçilmesi gereken ilk hareket yeri ve noktası burası: Benli-
ğin bencilğ (Topçu, 1988: 180, 185). Stimer'in Topçu için de önemi burada
olmaıdr. İradeni kendini hür olarak fark ediş ile benliğ uyanış. Hür
ve tek/biricik olarak kendi bilincine varan irade kendi benliğ bulmak/kur-
mak istiyor. Stimer'de kendi bilincine varan irade benliğ tam da kurması
gereken noktada kuruyor ama aşmk istemiyor ve böylece benliğ bencillik
içinde hapsediyor. Ben, fark etmemenin ortaya çıkhğ fark ediş noktası. Bu
fark etiğ şeylr (dünya ve başk benler) olması, kendilğ koruyabilmek
için de kendi dışnakiler bağımsz olması gerekir. Ama ben bütün diğer
başklr isyan ederken kendi içinde kalmsı gerçekten özgürlük müdür?
Topçu'nun Stimerci bir isyana itrazı buradan olabilir mi?
Baştn yapmız gerekeni şimd yaplım. Anarşizm içindeki Stirner'in
yerine ana hatlrı ile bir göz atlım: İçinde yaşdığ dönemde, Kari Marx'ın
5 '~narşist gelenek genelde dört temel düşnr ve yazarla ilşkendr. Bunlardan ilki, 1793'te
yaımln Enquiry Concerning Political fustice başlık eserinde yönetim, hukuk, mülkiyet ve
devlet kurmlaı karşısnd anrşist görüş ortaya koyan William Godwin'di ... Bu öncülerden
ikincisi, kendisini anrşist olarak adlnır ilk kiş olan Fransız proagndcı Pierre-Joseph
Proudhon'du ... Klasik anrşist öncülerin üçüncüsü, 18901arda kendisinden sonra gelenler namı,
20. yüzılda Marksçı diktaörlüğn sonuçları hayrnlık uyandırc bir doğrulka tahmin etiğ
Birinci Entemasyonal'de Marx1a düştğ anlşmzıkrd ötürü haklı olarak ün kazanan
Michael Bakunin'di. .. Temel nitelikli bu düşnrlei sonuncusu, aristokrat kökenli bir Rus olan
Peter Kropotkin'di. Asıl ününü coğrafyı olarak gerçklştidğ çalışmrdn kazanan Kropotkin
uzun bir kitap ve kitapçı serisiyle anrşizme bilimsel bir temel kazndırmy çalışh." Colin Ward,
Anarşizm, çev. Hakan Gür, Dost Kitabevi Yayınlr, 1. Baskı, Ankara 2008, s. 12-15.

115
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

güçlü elştirn maruz kalan 6, Sol Hegelcilerle 7 benzer düşnsel eğilm­

ler gösteren ve bütün genel kavrmlın, idelerin elştir bir biçimde yıkl­
masın ve çıkarl birbirine bağlı egoistler birlğ görüşn savunan Max
Stirner diğer anrşist düşnrle farklı olarak: "devrim ile başkldır ara-
sında ayrım yapar. Ona göre devrim, siyasal bir edimdir ve yeni bir toplum-
sal düzen önerisini gündeme getirir. Halbuki başkldır bireylerin koşuları
ve sonuçları dikkate almksızn ayklnmrıd. 'Devrim yeni düzenleme-
leri hedefler; başkldır bizim için düzenlemeler yapılmsn artık izin ver-
memeye, düzenlemelerimizi kendi kendimize yapmaya yöneltir bizi ve 'ku-
rumlara' büyük umutlar bağlmz.' Başkldırn amcı bir toplumsal düzen
değişkl değil, bireyin yücelmesidir, bu anlamda da başkldır politik değil
'egoist' bir eylemdir." (Benlisoy, 2008: 379).
Biricik ve Mülkiyeti'e meselesini hiçe bıraktğn söyleyerek başlyn ve
Tanrı, insan, hakikat, özgürlük, adalet, halk, kral, ana vatan, tin ve binlerce
başk şey, benim meselem değilr diyen Stirner' e göre insan tam da bunlar-
dan -sıkla dile getirdğ gibi hayaletlerden- kurtulup özgürleşmi. Mese-
lesini hiçe bırakm bu olmaı. "Benim meselem, benim olandır, hiçbir şey
benden üstün değilr (Stirner, 2017:13)". "Dünya benim olandır" (Stirner,
2017: 14). Stirner için bu dünyada benliğ dışna korunacak hiçbir şey yok-
tur ve beni ilgilendiren sadece benliktir (Topçu, 1988:154) Ona göre egoist
"herhangi bir ideye, tine göre yaşmn ve onlara kendi kişsel çıkarln
feda etmeyen ama kendine hizmet eden insan" dır (Stirner, 2017:31): Ben ol-
mayı başrmı, egonun gelişm ve kendini gerçklştimy admış birey.
Bu birey nihilist sınrlad dolaşs da gerçektir ve onun dışna kalan diğer
bütün kutsalır reddedilir. Stirner her durumda bireyi ve onun deneyim-

6 Kari Marx ve Friedrich Engels, Alman İdeoljis adlı kitaplrınd Max Stirner'in düşncelri merkeze
alarak bütünüyle elştir konusu yaparlar. Bu kitapta ortaya konulan elştir ana hatlrınd şöyle
özetlenebilir: "Strauss'tan Stirner'e kadar bir bütün olarak Alman felsefe elştirs, dinsel tasvurlın
elştirsy sınrld. Eleştirmn işe hakiki dinden ve sözcüğn gerçek anlmıy teolojiden
başldır. Dinsel bilincin ve dinsel tasavvurun ne olduğ ise sonraki süreç içinde farklı biçimlerde
belirlendi. Kaydedilen ilerleme, baskın oldukarı iddia edilen metafizik, siyasal, hukuksal, ahlaki
vb. tasvurlı dinsel ya da teolojik tasavvurlar kategorisine tabi kılmatn ibaretti. Aynı şekild,
siyasal, hukuksal ve ahlaki bilincin, dinsel ya da teolojik bilinç olduğn; siyasi, hukuksal, ahlaki
insaı, son tahlilde "insaı dinsel olduğn ilan etmekten ibaretti. Dinin egmnliğ peşin
kabul edildi. Giderek her egemen ilşkn dinsel bir ilşk olduğ iddia edildi ve bir külte -hukuk
kültüne, devlet kültüne vb.- dönüştrl. Sorun artık yalnızc dogmalar ve dogmalara olan inaçtı.
Dünya giderek genişly bir kapsamda kutsalşırd; ta ki Aziz Max onu en bloc kutsalşırncy
ve böylece, tamamen ortadan kaldırncy kadar." F. Engels, K. Marx, Alman İdeoljis, Çev. Tonguç
Ok, Olcay Geridönmez, 1. Baskı, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2013, sf. 28-29.
7 Derrida, Stirner'i Marx'ın kötü kardeşi olarak niteler. Derida'nı onları kardeş olarak nitelemesi
hem Marx'ın hem de Stirner'in hem Hegel'in "soyundan" gelmeleri hem de Hegel'den kopmaya
çablmrı nedeniyledir: "Bu kötü kardeş hem soyuna, Hegel'e yarşı, hem de Hegel'in kötü bir
oğlu olmakla suçlanmktdır." Jacques Derrida, Marx'ın Hayaletleri, çev. Alp Tümertekin, Ayrınt
Yayınlr, 1. Baskı, İstanbul 2001, sf. 188.

116
 Özne 32. Kitap-Bahar :W20: Anarşizm

lerini önemser ve ancak bireyin kendisi olduğna özgür olabiecğ düşn­

cesini taşır (Kırl, 2019:960).
Topçu'ya göre "Stirner, varlığn bencilğ dışarn gelerek onu kıst­
layan her şeyin karşısn koyar (Topçu, 1988:174) Stirner kurtlş benliğ
kendini şartlndı her şeydn tamamen kopmasınd arar ve anrşist is-
yanı formüllerini mantıki bir akılyürtme ile elde eder (Topçu, 1988:181).
Topçu'nun "benliğ tekmil bencillik doktrini" deiğ bu görüş, Stirner'in
Biricik ve Mülkiyeti eseri temele alınrk sık ve titiz bir şekild özetlendikten
sonra (Topçu, 1988:174-180) benliğ kendini esir eden bağlrınd kurtula-
rak gerçek özgürlğne kavuşmsı, ben ve hak birlğ (Ben Hakikatim/Ene'!
Hakk) noktası taşınr.

Topçu'nun Stirner' de kanımzc dikkatini çeken en önemli yanlrıd

birisi şu olmaıdr: Topçu'nun isyanı insandaki Tanrı isyanıdr. Oysa Stir-
ner, sadece Tanrıy reddetmekle kalmaz, isyanı ahlaka çevirecek insan-tan-
rıy da reddeder: "Yeniçağı Tanrı-isd tanrı olan kısm buharlşıp
kaybolursa, Tanrı-is gerçekten ölmüş olur mu? Aydınlam bir eseri
olarak Tanrıy aşmk zaferle sonuçlaırke, yükseklerdeki tek tanrı olmak
için insaı tanrıy öldürğn kimse sezinlemedi. Bizim dışmzaki öte
dünya şüphesiz ortadan kaldır ve aydınlmcr büyük projesi ta-
malndı. Tanrı insana yer açmak zorunda kaldı. Bize değil, bizzat İnsa.
Peki Tanrıd sonra İnsadki Tanrı ölmedikçe, Tanrı-İs' öldüğne na-
sıl inaırsz?" (Stirner, 2017: 139) Bu redişn kendini egoizmden özgür-
lüğe çıkartm yoların kapamak olduğn düşnmek, Topçu için oldukça
uygundur. Bu düşnme biçimi kendini egoizmine mahkum edecektir. Yine
Topçu, Stirner'in egoya yaptığ vurguya bu anlamda dikkat çeker. Bütünüyle
egodan ibaret, ego için bir dünya kuran, hatta anlmı olması için dünyaı
kendi mülkiyetine alan Stirner'de ego içeriksizdir. Topçu'da ise ego kutsal-
lıka yüklüdür. Bu durum daha sonraıd, Topçu'nun Massignon dolayı­
mıyla Hallaç ile kuracğı ilşkn de zeminini kurar. Bu zeminin arştılp
tarışlms Topçu'nun isyan edebilen mistik yaklşımn daha açık bir du-
ruma getirebilir. Ancak bu da bir başk yazın konusu olsun diyerek Top-
çu' dan ilhamla şöyle sonladırm yazım. İsyan: İnsa için, Tanrı için ve
ahlak için!

~.· 117
 Özne 32. Kitap-Bahar 2020: Anarşizm

Kaynakça
Bayraktar, F. (2006) "Gabriel Marcel'de İnsaı Metafizik Yolcuğ ya da: Homo Viator",
Lapsus: Galatasaray Üniversitesi Felsefe ve Sosyoloji Bölümleri Dergisi, Sayı: 1 s.140-144,
İstanbul
Benlisoy, F (2008) "Anarşizm: Gönüllü Düzene Övgü", 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern
Siyasal İdeoljir, Der: H. Birsen Örs, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlr, 2. Baskı,
İstanbul
Gündoğa, A. O (2011) Ahlaktan Siyasete, MKM Yayınclk, Bursa
Gündoğa, A. O (2018a) Arapa Bir Düşnr Nurettin Topçu, Altınordu Yayınlr, Ankara
Gündoğa, A. O (2018b) Al bert Cam us ve Başkldırm Felsefesi, Öteki Yayınlr, İstanbul
Kırl, Ö (2019) "Ben" Olma Kaygıs" Beytülhikme, Sayı: 9 (4) S. 959-977
Macit, M (2010) Max Stirner, Anarşist, Egoist, Nihilist, Etik Yayınlr, İstanbul
Poyraz, H (2015) Ahlak Felsefesi Yazılr, Dergah Yayınlr, İstanbul
Topçu, N (1988) İsyan Ahlikı, Dergah Yayınlr, İkinc Baskı, İstanbul
Topçu, N (1988) Ahliik Nizamı, Dergah Yayınlr, Üçüncü Baskı, İstanbul
Topçu, N (1998) Kültür ve Medeniyet, Dergah Yayınlr, İkinc Baskı, İstanbul
Stimer, M (2017) Biricik ve Mülkiyeti, Norgunk Yayınclk, İstanbul
Utku, A (2016) "Nurettin Topçu: İsyankrlı ve İsyan Bir İnaç Psikolojisi Taslğı, Nurettin
Topçu Sempozyumu, 15-16 Nisan 2016, Erzurum

118