wiadomoSel réénych maczeh | systemow referent6w. Nie bylby jednak uprawniony do stwierdzenia, Ze wia- domosé moze znaczyé wszystko. Moze micé wie- le znaczef, ale istnieja sensy, ktdre sugerowas byloby niedorzecznoscig. Z pewnoscig mow, ze pewnego réztt yl sobie koszyk peten fig. Chosby najtadykalniejsza teoria ukierunkowana na czytelnika nie uniknie takie~ go ograniczenia. 7, pewnoseia zachodzi r6anica migdzy omawia- nniem lista, o kt6rym wspomnial Wilkins, iomawianiem Finnegans Wake. Finnegans Wake moze wzbudziéw nas ‘watpliwosei, ezy podany przez Wilkinsa preykdad rze- caywiscie jest az tak 2droworozsadkowy: Nie mozemy jednak lekcewazyé punktu widzenia niewolntka, ktory syeiu zaznal cud tekst6w iich inter ijt. Jezel jest cos do zinterpretowania, interpreta~ Gja powinna mowié o czyms, co musi byé gezies znale- zione iw jakims sensie uszanowane. Proponuije zatem, prynajtinie} na czas mojego drugiego wyklad, opo- wiedzente sig z poczatkea po stronie niewolnika. To je~ yny spos6b, bysrey sig tal, jesli nie panami, to pray- najmniej godnym slugami semiozy- poraz plerwszy w pre a eam teeaaiiay ‘Umberto Eco 2 Nadinterpretowanie tekst6w W Interpretagj ‘histori peeyjrzatem sig metodzie inter- pretowania Swiata i tekst6w, oparte} na wyodrgbnia- niu awigzkow sympatil, ktére tgoza 2 soba mikrokos- mos i makrokosmos. Zaréwno metafizyka, jak i fzyka sympatii musi opieraé sig na (slormulowanej lub nie) semiotyce podobieristwa. Michel Foucault zajat sig juz paradygmatem podobiefistwa w ksigzce Le mots et les choses!,lecz interesowat go tam glownie moment prae~ Yom migdzy renesansem isiedemnastym wiekiem, kie~ dy to paradygmat podobieristwa praeszedt w paradyg- ‘mat nowo#ytnej nauki. Moja hipoteza obejmuje szerszy zakres historyczns,ajejcelem jest uwydatnienie kryte~ rium interpretacyjnego (nazywanego przeze mnie se~ miozg hermetyczna), kt6rego losy mozna przesledzi¢é na preestrzeni stulec. ‘Aby mée prayjaé zatozenie, Ze podobne mote od- dzialywaé na podobre, semioza hermetyczna musiata ustaligjakies kryterium podobienistwa, Kryterium, kid re zostato prayjgte, charakteryzowato sig jednak nad- rierna og6lnoscia i elastyeznoscig, Obejmowato nie tytko te zjawiska, kt6re dzis skatalogowalibysmy pod ‘Wykdanie polskie: M, Foucault Sou reer archoloa uk umansheznyeh, predoay T Komendant,slowo/obean tyr, ‘Gaal 2003 (yp red). 51haslami podobiefstwa morfologicanego lub analogti proporcjonalne}, ale take wszelkie rodzaje substytucj ktore dopuszezata tradyeja retoryezna, to jest wspolny kontekst, pars pro foto, dziatanie wymienne z driala~ jacym ete. ‘Sporzadzitem liste kryteri6w kojarzenia obraz6w 4 l6w, kt6ra bynajmniej nie pochodzi z rozprawy 0 ma~ ali, leez 2 szesnastowiecznego podrgeznika ars memo~ riae. Cytat jest interesujacy, poniewai ~ 2upelnie nieza- leénie od ewentualnych érédet hermetycanych ~ autor rozpoznal w kontekscie swe] kultury szereg automaty- zmow skojarzeniowych powszechnie uchodzacych 2a skuteczne. 1. Kryterium podobieistwa, kt6re z kolei dzieli signa podobiefistwo substangfi (caowiek mikrokosmic2- nym obrazem makrokosmosu) i jakosei (Aziesigé liezh jako nazwy daiesigeiu pezykazaf), leyterium ‘metonimii jantonomazji (Atlas jako nazwa astrono- :méw lub astronomnil, niedéwied? jako nazwa czlo- wieka porywezego, lew jako nazwa dumy, Cicero jako nazwa retoryk). Kryterium homonimi: zwierze pies jako nazwa kon- stelagii Psa. 3. Keyterium izonii lub kontrastu: ghupiec jako nazwa medrea. 4. Keyterium znaku: trop wilka jako nazwa wilka lub lustro, w ktoxym podziwiat sig Tytus, jako nazwa ‘Tytusa 5. Kayterium stowa o inne] wymowie: santim jako na~ awasane, 6. Kryterium podobieristwa imienia: Arista jako nazwa Arystotelesa. 7. Keyterium typu i gatunku: lampart jako nazwa zwie- ragcia, 8. Kryterium pogafiskiego symbolu: orzet jako nazwa Jowisza 9, Kryterium Tudow: Partowie jako nazwa strzat, Sytowie jako nazwa koni, Fenicjanie jako nazwa alfabetu 10. Kryterium znakéw 2odiaku: zmak jako nazwa kon- stelagji. 11, Kiyterium relacji narzadu cielesnego do jego funk- sit 12, Kryterium cechy wspélne: wrona jako nazwa Etiop- caykow. 13, Kryterium hieroglifow: mréwka jako nazwa Opatranosci 4. Iwreszcie skojarzenie caysto idiolektyczne, dowolne £08 jako nazwa dowolnej rzeczy do zapamigtania’. Jak widaé, dwie reczy czasami sa podobne ze wasle- du na zachowanie, czasami ze weeledt na ksztalt, za sami ze wegledu ma fakt, 2 w pewnym kontelscie wy stepuja Hacznie. Jezeli tylko da sig ustalicjakis zwigzck, Jayterium jest nieistotne. Kiedy mechanizm analogiizo- stanie raz puszezony w ruch, nie ma gwarancj, Ze sig zatezyma, Obraz, pojgcie czy prawda odkryta za zaslo~ rng podobiesistwa bed postraegane jako mak kolejne} analogii. Za kaadym razem, kiedy sig wydaje, 2e zosta~ to odlayte jakies podobieristwo, bedzie ono wskazywat Jeu kolejnemu podobiefstwa i powstanie ich mieskoft- czony laticuch. We wszechéwiecie rzadzacym si¢ loka podobierstva (i kosmicene) sympati)interpretator ma prawo i obowigzek podejrzewas, eto, co uwazal za zna- czenie maku, jest faktycrnie makiem innego maczenia ‘Wylania sie tego inna podstawowa zasada semio- zy hermetyczne}, Jezel dwie rzeczy sq podobne, jedna 7 Rosell, Tesaurasarfloae memorce Vencia 1589mote sig stad znakiem drugiej odwrotnie, To prz ‘0d podobiesstwa do semiozy ni jest aucomatyczne. To pidto jest podobne do ianego, co nie kage nam jednak Finioskowaé, ze moéna wzyé jednego z nich jako de~ sygnatu drugiego (@ wyjatkiem konkretnych przypad- sera gnilkagl estensjney, Kiedy, przyktadowo, po- kazuje komus to pi6ro, aby mi podat drugie czy te? inny preedmiot spelniajacy t sama funkeje;jednak semioza Detensywna wymaga wczesniejszych tzgodnien). Slowo pies nie jest podobne do psa Portretkrolowe)Elzbiety Ja brytyjskim maczku pocztowym jest podobay (w ob- rebie pewne} deskrypci) do istniejgcej asoby, dra jest Trslowa Zjednoczonego Krélestwa i przez, odniesie- nie do nie] moze staé sig emblematem Zjednoczonego Krolestwa. Slowo Swinia nie jest podobne ani do Gyvini, ani do Noriegi czy Ceausescu; niemnie, na pod- trie kulturowo ustanowione} analogii migdzy fizyez- ym obycaajami swin imoralnym obyczajamn dyktato~ row moge w2yé stowa $ win ia jako desygmatu ktsregos ‘wymienionyeh pandve Analiza seiiotyezna tak Z0- Jonego pojgcia jak podobiefistwo (por. moja analiza Wa Theory of Semiotics) moze nam pomée w vyod- Tebnienitt podstawowych usterek semiozy hermetyez- rej, apostednio takée podstawowych usterek wielu wy tworcéw nadintenpretaci Nie da sig zapreecryé, ¢ ezlowiek mysli (i dzy innymi) w kategoriach tozsamosei i podobi sta, Faktem jest jednak, 2e w Zyciu codziennym po- trafimy odré2nié podobietstwa uzasadnione i istome od praypadkowych i ztudnych. Widzimy 2 daleka ko~ fos kto przypomina nam z (warzy znang nam osobe {A omytkowo bierzemy tego kogos za A, po czym zda~ jemy sobie sprawe, Ze jest to B, ktos obey. Zazwyczal ‘odmucamy weedy hipotezg tozsamosel i nie ufamy juz podobiefistwu, kt6re odnotowujemy jako preypad- 54 owe. Czynimy tak dlatego, #e kaddy 2 nas prayswoit sobie pewien bezdyskusyjny fakt, a mianow z pewnego punktu widzenia ws naznaczone jest stosunkiem sasiedztwa czasowego i przestrzennego lub podo- biefstwa ze wszystkim innym Wyjaskrawia- jac te zasade, moina powiedzieé, i: pomiedzy praystowkiem ,podczas” a rzec: skrokody!", choshy dlatego, 2e oba pojawiy sig w tym zctantu, Jednak r6znica pomigdzy interpretacja 2dro- ‘wa | interpretacig paranoicmg polega na rozpoznaniu, e stosunek ten jest minimalny, ina niewyprowadza- riz tego minimalnego stosunku maksymalnych kon sekwengj. Paranoikiem nie jest osoba, kt6ra zauwaza, ez jakichs dziwnych powod6w ,podczas” i,krokodyl” pojawily sg w tym samym kontekscie; paranoikiem jest soba, ktéra zaczyna roztragsaé tajemnicze motywy, ke sktonily mnie do umieszezenia tych dwéch slow obok siebie, Paranoik widzi w podanym preeze mnie prayldadzie tajemnice, do ktsre} czynig aluzje ‘Aby odezytywa€ Swiat i teksty podejraliwie, tree ba najpierw opracowaé jakas obsesyjna metode. Podejraliwos¢ sama w sobie nie jest patologia:zaréwno detektyw jak i naukowiee z zasady podejrzewala, 2 ja kieS ezynniki, oczywiste, ecz 2 pozoru nieistotne, moa bye dowodem na cos innego, co juz ocaywiste nie jest na tej podstawie buduja nowa hipoteze do sprawdze- nia, Lecz dowd uwaza sie za anak ezegos innego tyl- ko pod trzema warunkami: jezeli nie da sie go wyjasni¢ : jedeli wskazuje na jedna przyery- ng (lub ograniczona klase podobnych przyezyn), a nie na nieokreslong liezbe niepodobnych preyczym; jeéeli pasuje do innych dowod6w: Jegeli na miejscw zbrodni ‘aid egremplarz wysokonaldadowe gazety porannej, musag najpierw zapytaé (layterium oszczednosei), czynie mogia byé wlasnoscig ofiary; jezeli nie, posalaka ta ‘wskazuje na milion potencjalnych podejraanych. Jezeli natomiast na miejseu zbrodni znajduje radkic) budowy Klejnot, uchodzgey za jedyny znany egzemplarz swego rodzaju i wedle powszechne} wiedzy naleaqcy do pew- nej konkretnej osoby, posclaka staje sig interesujgca. Jeieli p6fniej sig okaze, 2e osoba ta ne jestw stanie wy- legitymowaé sig posiadaniem tego klejnotu, to te dwie poszlaki pasuia do siebie. Zwrocmy jednak uwage, 2 wiym momencie m6j domyst nie jest jeszeze udowod- niony. Wydaje sig jedynie rozsadny i jest rozsadny, po- rniewad pozwala mi ustalié niektore 2 warunkOw roga- eych go sfalsyfikowaé:jezeli, na prayklad, podejrzany pottafitby dostarezyé niepodwadalnego dowodu na to, 2e ofiarowal Kleinot ofierze na dlugi czas praed morder- stwem, to obecrosé klejnotu w migjseu zbrodni prze~ stataby stanowi¢ wazna poszlake Przecenianie wagi posvlak czgsto bierze sig ze skton- noSci do wmawania 2a maczace tych ezymnik6w, ktore natychmiast rzucaiq sie w oczy postezas edy sam fakt, zmucaja sie w oczy, powinien byé dla nas wskazowha, e rmofna je wyjasnié zacenie oszezednie}. Teoretyey in- dukejinaukowej praytaczaja nastepujgcy prayklad pray pisywania istotnosci nieodpowiedniemma caynnikow:je- ‘eli lekarz spostrzega, de wszyscy jego pacjenci cerpiacy na marskos¢ wattoby regulamie pija whisky z woda so- dowa, koniak 2 woda sodowa lub gin 2 woda sodowa, i dochodzi na tej podstawie do wniosku, i wodla so- dowa powoduje marskosé watroby, jest w bledzie. Jest w bledzie dlatego, ze przcocayt inny czynnik wspélny wsrystkim trzem przypadkom, a mianowicie alkohol, jak rownie# dlatego, e alekoowazyt wszystkie praypadki abstynentéuw, ktsrzy pif tylko wode sodowg inie cierpig nna marskos¢ watroby. Prayktad ten wydlaje sie absurdal- ny wiasnie 7 te) rac 2e lekarz skupil signa tym, co mo2= 56 ra wyjasni¢ w inny sposéh, a nie na tym, co byloistome. JJego pomylia wriela sig tego, ie latwie] dostreec oczy- wista obecnosé wody niz obecroosé alkoholu. ‘Semioza hermetyczna posuwa sig za daleko wlasnie wpraktykach podejalive] interpretacii,zgodnych2. re~ gulami wratwiajgeymi, ktore pojawialg sig we vwszystkich tekstach te tadye)i. Po pierwsze, nadinlar adziwienia prowadzi do przecenienia wagi zbiednosci, tore daja sie wyjasnié na inne sposoby: Hermetyzm, renesansowy szukal .syunatur’, to jest widzialnych po- sclak odstaniajacych tajemne awigzki. Tradycja odkery- Jayna preyklad, ze store7yki (orchis) posiadajg dwie ku- liste bulwy korzeniowe, i hermetyey dostrzegli w tym ‘znaczaca analogie morfologicm zjqdrami. Na podsta~ ‘wie tego podobienstwa hermetycy preystapli do ho- mologacji niejednakowych zwiazkéw:od analogii morfologicenej przeszii do analogti funkjonal- nej, Uznali, 4 storczyki musza mieé wlasnoéei magic ne zwigzane 2 rozrodczoscig (stad zwano je take saty- rionami) Tymezasem, jak wyjasnil poéniej Bacon (Parasceve ad historiam nataralem et experimentalem, w apen- dyksie do Novum Organum, 1620), storczyki mag dwie bulwy, poniewai, co roku tworzy sig nowa i rosnie obok stare), ktGra obumiera. Bulwy moga zatem wykazywaé formalng analogie 2 jadrami, lecz maja inna Funke} \w procesie zaplocinienia. A poniewa# rzekoma magic na relagja musialaby byé funkejonalna, analogii nie da sig utraymac. Zjawisko morfologiczne nie moze dowo- dzié awigzlea preyezynowo-skutkowego, poniewaé nie pasuje do innych danych dotyczacych zwigaku prey ‘ezynowego. Mys! hermetyezna postugiwala sig zasadq fatszywej przechodniosci,zgodniez kt6ra za- Kladata, Ze jeteli A jest w stosunku x7 B iB jest w sto- sunku y 2, to A jest w stosunku y 2 C Jezeli bulwy saw stosunku podobieristwa morfologicznego 2 jadrar i jada 6q w stosunkea preyeaynowym z produkeja nasie- nia, nie wynike tego, jakoby bulwy mialy pozostawaé ‘w stosunku prayezynowym z roztodezoscia, Jednak wiarg w magicana moc storezykow podttay- mywata inna zasada hermetyczna, a mianowicle ma- jgce postac blednego kota post hoc, ergo ante hoc: za- Klada sig skutek jinterpretaje go jako przyeryne swe) ‘wlasnej praycayny Tego, e storezyki musza pozostawas w awigzku prayeeynowym zjadrami, dowocai fat, te pierwsze nosily nazwe tych drugich (orchis” = jada’). Oczywiscie, etymologia ta wynikala z falseywych prze- slanek, Niemniej mys! hermetyezna widziata w ej ety rmologii dowdd na tajemna sympatie, Hermetyey renesansowi wierzyi, e Corpus herme- ficum zostal napisany przez mitycznego Trismegistosa, cory yl w Egipeie w czasach preed Mojzeszem, Na poezatlu siedemnastego wiekn Isaac Casaubon do- wi6dl nie tylko tego, de tekst noszqcy znamiona mys chrzescijafiskie) musiat zostaé napisany po Chrystusie, ale réwnied tego, 2e w tekScie Corpusw nie taozna zna- leéé adnych slad6w esipskiej idiomatyki. Cata trady- ja oknltystyezna po Casaubonie zlekcewazyla drugie odlaycie, pierwsze 2as wykorzystata w agodzie z zasa- dla post hoc, ergo ante hoc: jedeli Corpus zawiera idee, iste pofniej podtrzymata mys chrzescijanska, to ozna- cea, 2e powstal praed Chiystusem i wywart wplyw na chrzescijafistwo. Za chwile wykaze, i& podobne procedury moana -maleéé we wspblezesnych metodach interptetacfiteks- tu, Nasz problem przedstawia sig jednak nastepjaco: wiemy, Ze analogia migdzy satyrionem i jadrami byta Digana, poniewad badania empiryoze dowiodly, iz slina ta nie oddziahuje na nasze ciato. Mary podstawy sadzis, 4e Corpus hermeticum nie jest az taki tary, PO- 58 | ' | | | niewaé nie posiadany Zadnych filologicanych dowodéw na istnienic jego manuskrypt6w preed koricem pierw- szego tysiaclecia nasze) ery. Lecz wedtug jakicgo kryte- rium mamy wanaé dang interpreiaoje tekstu za prey Kad nadinterpretacj? Ktos powie, Ze aby okzesti¢ ly interpretacie, trzeba posiadaé layteria okreslania do- brej interpretagi Sadze, Ze, przeciwnie, moiemy prayjaé pewien ro- dlajzasady Popperowskiej a mianowicie jel nie ist- nieja reguly pozwalajace stwierdzi¢, ktdre intexpretacje sa snajlepsze”, istnieje przynajmniej regula pozwala- jaca stwierdzig, kt6re sq .zle”. Nie potrafimy orzec, cz hipotezy Keplera sq definitywnie najlepsze, lece mo- zeny powiedzies, ze Ptolemejskie wyjasnienie sy mu slonecznego byto bigdne, poniewae pojgcia epicy- Iu i deferenst naruszaly nickibre kiyteria oszezgdnosei { prostoty a takze wykluczaly sig 2 innymi hipoteza i6re wiarygodnie thumaczyly zjawiska u Piolemeusca niezroztumiate, Pozwole sobie na chwile prayine zasade oszezednosei w interpretac}itekstow, na razie szezegé- towo jej nie defininjge. Dokonam teraz analizy jaskrawego przykladu nad- interpretac}i swieckich tekstow Swigtych. Pasistwo wy bacza ten oksymoron. Kiedy jakis tekst staje sig ,swigty” dla danej kultury, zaczyna byé poddawany procesowi podejralive lektwry, skutkiem czego dochodzi do nie~ ‘watpliwych przerost6w interpretacyjnych. Tak sig da rzyto 7 tekstami Homerowymi, odezytywanymi ale~ gorycznie preez kulture aniycana, nie mogky bys inne Josy Biblit w okresie patrysiyeznym i scholastycznym, to samo preytralifo sie Torze w kulturze 2ydowskie} Jednak w praypadku tckstw sensu stricto swigtych ile mozna sobie pozwolié na zhytnig swobodg, ponie- wa istnieje zarwyezaj jakis autorytet religijny i wady- ja, kt6re} deporytariusze uwazaja sig 2a posiadaczy 59Klucza do interpretacj, Praykladowo, kultura Srednio- ‘wieczna usilnie zachgeata do interpretacfinieograniczo- ne} pod wagledem ezasowym, a jednak dajgcej skor- zona ilose mozliwosc. Teoria pocaw6mego znacrenia Pismna Swigtego mote sig wydawaé dosé otwarta, lecz w jej myél Pismo Swigte (a zdaniem Dantego, takze poe- zja Swiecka) posiadato dokladnie eztery warstwy 2na- cezeniowe, a ponadto 0 znaczeniach preesadzaly scishe reguly, ‘znaczenia te, cho ukryte za litera show. nie byly sweale tajemne,lecz przeciwnie —dla tych, ktdrzy umiclt swhasciwie odczytywas tekst, byly zupelnie jase. A jede~ Tinie byly jasne na pierwszy raat oka, zadaniem wadycji ezegetycene} (w przypadku Bibl) lub poety (w przy- padku jego wlasnych dzie} byto dostarezenie Klucza. To wwlasnie ezyni Dante w Convivio { innych pismach, ta- ich jak Epistala XUT Scharakteryzowana powyie) postawa wobec teks- t6w Swietych (w literalnym sensie tego stowa) zosta- Ja przeniesiona, w formie zsekularyzowane}, na teks- ty, ktsre w procesie odbiora zyskaly status Swigtych ww sensie metaforycanym. Tak sig stato w Stedniowiccza 2 Wergiliuszem; we Francjiz Rabelais‘; 2 Szekspirem (pod haslem .spér o autorstwo" legion lowe6w tajem- nic praeczesal teksty Barda stowo po slowie, aby zna- Je¢é anagrarmy, akrostychy inne zakodowane informa- je, za kiorych postednictwem Francis Bacon dawalby do zrozarmienia, 4 toon jest autorem folio z 1623 roku); dlaig c0$ podobnego dreje sig z Joyce'em. ‘Jak moina sig bylo spodziewaé, tego rodzaju zabie- ‘gom poddany zostat rowniez Dante. Widzimy zater, jak poczawszy od wezesnych prac anglo-italskiego au- tora Gabriela Rossettiego (ojca bardzie) znanego mala ra prerafaelity, Dantego Gabriela Rossettiego), preez Francuza Eugéne’a Aroux ezy wielkiego poete wloskie- go Giovanniego Pascolego az po René Guenona, wie o Ju krytykow obsesyjnie szpera w ogromne} spuseld- nie pisarskie} po Dantem w poszukiwaniu ukrytego prackazu. Proszg awrécié uwage, #e to wlasnie Dante jako pierwszy powiedzial wprost, i jego poezja prackazaje niedostowny sens, ktory naledy odkaye ,sotta il velame delliversi strani’, poza sensem literalnym, Lecz Dante obit cos wigcej: podat takze Klucze do znajdowania niedoslownych sens6w: Niemniej ci interpretatorzy, kt6- rych nazwiemy Czcicielami Cahanu (Adepti del Velame), rozpoznajq u Dantego tajemny jezyk czy Zangon, na pod stawie ktGrego kazde odniesienie do spraw erotyeznyeh idorzeczywistych Indzi nalezy odezytywac jako zakodo- wana inwektywe praeciwka Kosciolowi. Narzuca sig: tanie, poco Dante mialby sobie zadawac tyle trudu dla uukrycia swych gibelifiskich pag, skoro przez cake fycic nie ustawat w bynajmniej niezawoalowanych inwekty- \wach praeciwko tronowi papieskiemu. Czciciele Cakunu przypominaja calowieka, ktory na dicturt: ,Niech mi pan wieray panie, jest pan alodziejem, odpowiada: ,Co rma maczyé oniech mi pan wieray«? Cayzby wi pan in- symuowal, 4 jestem niedowiarkiem?” Bibliografia Czcicieli Catunu jest niewiarygodnie bogata. Niewiarygodne jest réwniez do jakiego stopnia powazna krytyka dantejska ja lekcewazyla. Niedawno zachgcitem killa miodych literaturoznawc6w do pra czytania ~ zapewne po raz pierwszy ~ wszystkich ty Ksigéek’, Celem badaf miato byé nie tye ustalenie, czy Czciciele Cahunu mieli racj, zy tez nie (tak sig sklada, 2ew wielu praypadkach, na zasadzie slepe) kury iziar- ‘na, praypuszezalnie miel racje),leez ocena wartosc ich hipotez z punktu widzenia oszczgdnoSci. SAGE Poztate Ge) des dere Interprets strc ante Brpant lane 08 = otPrayjreyjmy sig teraz konkrememn przykladow, w ktérym Rossetti podejmuje jedna z glownych obsesfi Cecicieli Cahunnt Ich zdaniem, Dante ukazuje w swym, tekscie szereg symbolt i praktvk lturgicanych typowych dla tradycji mason6w ir6zokrayzowe6w Jest to kwestla, éra zahacza o interesujacy problem historyczn0-Blo- logiczny: istnieja dokumenty potwierdzajace, ze idee r6- sokxzyzowe powstaly na poczatku siedemnastego wie- ku, pierwsze zaé loze wolnomularstwa symbolicanego pojawily sie na poczatku osiemnastego stulecia, nie ma natomiast ér6del ~praynajmniej uznawanych przez po- swagnych uezonych ~ ki6re potwierdzalyby wezesnie}- s2e istienie tych ide lub onganizacyi, Preciwnie, po- siadamy wiarygodne dokumenty, ktére wskazuja, 26 wosienmnastym idziewigtnastym wicku rézne loze i in- ne stowarzyszenia wybraly rytualy 1 symbole, majace Swiadezyé o ich pochodzenin od r6rokrzyzowebwitem- plariuszy. W istocie, kazda onganizacia, kt6ra wywodzi swg genealogig 2 wezeSniejsze) tradycyi, prayswaja s0- bic emblematy te tradycji(prayktaclowo, wloska partia faszystowska obraia sobie jako symbol fasces liktor6w, na znak,e uwada sig za spadkobierezynie spuscizny po starodytnym Rzymie). Tego rodzaju posunigcia stanowia jednoznaczny wyraz intencji dane} grupy, lecz nie do- wodeg bezposredniej wigzi genealogiczney, Rossetti wychodizi od preekonania, 2 Dante byt wolnomularzem, templariuszem i eztonkiem bractwa rozanego kezyza, a nastgpnie zaktada, ze masofisko- -rozokrzyzowy symbol przedstawialby sig, jak nastepuje: rota 7 krzyiem wewngirz a pod spodem pelikan, ktory, agodnie ztradycying legend, karmi swe malode migsem ‘wyszarpywanym z wlasnej piers. Teraz Rossetti stawia ~€G.Rosset, Lat Beatrice di Dante, rogprawa IX joss, ee sr 2, Manor Rone 1982.0 59-525, 62 | | sobie za cel dowiesé, 2e symbol ten pojawia sig réw- nieé u Dantego. Ryzycuje wprawclzie, Ze nie dowiedzie niczego wigee| procz jedyne} rozsqdnej hipotezy, a mia nowicie, i ustalajae swa symbolike, mason inspirowal sig Dantem, lecz ma jeszcze jecina mo#liwosé: postawié hipoteze trzeciego, archetypowego tekstu, W ten spossb Rossetti upieklby dwie pieczenie na jednym ognin: byl- byw stanie dowies¢ nie tylko tego,2e tradycja masoriska sigga swymi korzeniami w odlegta przesclosé, ale takZe tego, 2 ta wickowg tradyeja inspirowal sig Dante None stanowi rozumowanie, ze jezeli dokument B powstal wezeSniej od dokumentu C, ktéry jest an logicany wobec pierwszego pod wagledema tresciistylu, to naledy przyjaé, 2e pierwsay tekst mial wplyw na po- vwstanie drugiego,lecz nie na odwn6t. Moma co naj 2c] sformulowaé hipoteze dokumentu archetypowego A. powstalexo wezeGniej od B iC, z ktorego te poaie)- sze dwa czerpaly niezaleénie od sicbie, Hipoteza teks tu archetypowego moze by$ udyteczna pray wyiasni niu analogii pomigcizy dwoma znanymi dokumentarni, t6re inaeze} bylyby niezrozumiale, lecz jest koniecna tylko wtedy, kiedy analogle te nie mogg zostaé wyjas- nione inng, oszczedniejszq metoda, Jezeli znajdujerny ddwa teksty 2 r6anych okreséws, oba mowigee 0 zamor- dowaniu Juliusza Cezara, nie ma potrzeby sadzié, 2¢ pierwsay mial wplyw na drugi badé Ze oba powstaly pod wphywem tekstu archetypowego, poniewa mamy do caynienia z wydarzeniem, ktGre byto ~i weigz jest ~ relacjonowane w niezliczonych innych tekstach, Mote sig jednak zdarzyé cos jeszcze gorszego: aby dowiese doskonaloscttekstu C, potrzebuje sig archety- powego teksiu A, od ktorego Bi C sa zaleéne. Poniewaz jednak A nie mozna znalegé, postuluje sig fideistycznie, Ze jest on pod kazdym wagledem identyceny 2, Potem stawia sig wniosek, 2e C mial wplywna B,czylizachodal 3felt post hoc, engo ante hoc. Tragedia Rossettiego pole- gaia tym, Ze nie znajdaje on u Dantego Zadnejistotne} analogiiz symbolika masofiska, a nie posiadajac ana- logit ktdre zaprowadzityby go do archetypu, nie wie na- ‘wet, jakiego archetypu powinien szukac ‘Beaeli chcerny ustalié, czy wyrazenie ,r6za fest ni bieska’ pojawia sig w tekscie danego autora, to Koni ne jest abysmy znaledlije cate w jednym miejscu. Jezel na stronie 50 zmajdziemy cigg liter .r62"w lekseraie .t6- ‘aniec’, par linijek poznie} stowo ,jest” tak dale, to 1 nie udowodnimy, poniewaz jest oczywiste, 2e ograniczone) liczby liter afabeta za pomoct tej metody potrafimy w dowolnym tekscie znaleéé dowol- ne stwierdzenie. Rossetti jest zdziwiony, 2e u Dantego majdurjemy wamianki o krzyhu, e62y {pelikanie, Powody, dla kt6~ zych te slowa pojawiaig sig w ego tekscie, nie wymagaja ‘wyjasnienia, Nie powinno dziwig, ze w poemacie, kisry méwio tajernnicach religit chrzescijarskiel, predze) ezy éfniej pojawi sig symbol Meki Pafiskie}. Czenpiac 2e staroiytnej spuscizny symbolicene}, tradycja chrzesci- jafiska bandzo wezesnie prayswoita sobie pelikana jako symbol Chrystusa (Sediniowieczna poezjareligina ibes- tiariusze rojg sig od odniesieri do tego symbolu). Jezel chodzlor6%¢, to ze wegledu na swoja misterna symetrig, rmigkkos6, wielosé odcieni barwaych ifakt koitnicnia na wiosne pojawia sig ona w niemal wszystkich tradycjach ristycznych jako symbol, metafora, pordwnanie lub ale 08ci, mHodosci, kobiecego wziele | pigkna /e wszystkich tych powod6w ewiat, ktéry sam Rossetti nazywa swie#a, siadkowonng nq", pojawia sie jako symbol kobiece} urody u innego trzynastowieczneg0 poety,Ciulla d’Alcamo, a jako symbol erowyezny w Apu Iejusza i w tekscie dobree znanym Danteru: Pozciest r symbolika pogafiska), Zatem kiedy Dante pragnie ukazaé nadprayrodzona chwakg Kosciotatriumfijgcego w kate- goriach blasku, mitosct i pigkna, odwokyje sig do figury Snieénobialej r6ty (Raj, XXXD. Nawiasem mowige, po~ niewai Kosci6t triumfujacy jest oblabienieg Chrystusa bezpostednio skutkiem Meki Pafskiej, Dante w spos6b naturalny stwierdza: .Co je swojg ewig Chrystus zasha- bil, / Zastepy rajskle mi sig wkazaly” Ta aluzja do kewi jest jedynym podanym przez Rossettiego przyklader, ww ktonym, crogg inferencji, roza moze bys postrzegana w odniesienin (pojgciowym, lecz nie ikonograficznym) do krzy2a, .Rosa” pojawia sig w Boskie/ komedi osiem zany w liczbie pojedyncze) i tray zy w lice mnogic. ~ Croce” pojawia sig siederamascie razy. Nigdy jednak nie ‘wystepuja lacie. sJednak Rossetti chce r6wniet pelikana. Znajduje go, samotnego, w Raj, XXXVI (jest to jego jedyne poja- ‘wienie sig w tekscie), w sposdb oczywisty w powigzanin kazyiem, poniewat pelikan jest symbolem odkupienia, estety, w okolicy nie ma nix Rossetti udaje sig zatem na poszukiwania innych pelikanéw: Znajduje pelikana uw Ceccad’ Ascoli (kolejnego autora, nad ktérym Czciciele Catunu tamali sobie glowy.2 tego tylko powodu, Ze tekst L/Acerba jest celowo niejasny), w typowym kontekécie Mk Pafiskij. Jednak pelikan u Cecca to nie to samo, co pelikan u Dantego, chociaz Rossetti usituje zamazaé te drobna nbinice, preestawiajge preypisy: Rossetti sadzi, 2e malaztinnego pelikana w pierwszych wersach Raj, XXIN, gdzie czytamy 0 ptaku, ktéry ezekajge niecierp- liwie Switn, siedzi czujnie posted swych milych dziatek na lisciaste} galgzi, wypatruje wschodzqcego ston | iD Align osks komedi prasosta Swdeaka Wydawniceo MKot Rie 1997 "Eco nica jratdopodabale hemetjeany tp, ponent Ra wea ko tye peén (ey ta) 6aby wylecieé na poszukiwanie pokarmu dla swych pisk- lat Jednak ten peak, istotnie sympatyerny, poszukuje ‘pokarmu wlasnie 2 te praycayny, 2 nie est pelikanern, bo inacze) nie musialby polowaé, mogac bez trudu na karmic piskleta migsem wyszarpanym ze swej piers Po drugie, pojawia sig w tym fragmencie jako por6w= nanie Beatryeze, wige Dante popetnilby poctyckie sa- ‘mobéjstwo, giyby bytukazal swa ukochana pod kosla~ 1wa postacia wioslonogiego pelikana, Rossetti, w swych rozpaczliwych i dosé zatosnych lowach, mial szan- se upolowaé w boskim poemacie osiemnascle plakow i umiescie je wzodzinie pelikandw, lece natrafiloy na nie stkie daleko od rézy. 'W ksigzce Rossettiego moira znaleaé duzo tego rodzaju praykladéw. Praytocze jeszeze jeden, zwigza- ny 2 Piesnig Il, powszechnic wnawang za jedng 2 naj- bandziejfilozofiemych i doktrynalaych w calym Raju W piesni tej Dante w pelni wykorzystuje stodek poe tycki, ktory stanowi podstawowy skladnik calej k rzecie: tajermnice Boze, niewyrazalne innym sposo- hem, ukazane sq w kategoriach swiata ~ w calkowite} godzie 2 tradycja teologicena i mistyczna. W konsek- \weneji nawet najtrudnigjsze pojeciafilozoficzne musza zostaé wyrazone za pornoca prykladow optyeznych. Warto zverdcié uwage, Ze Dante kierowal sig w swym, _wyborze srodk6w cata literatura teologicens i preyrodo- Zmawiora swego czasu: arabskie rozpray na temat opty ldotarly do Swiata zachodniego zaledwie kilkadziesiat lat wezesnie|; Robert Grosseteste wyjasnil zjawiska kos- mogonicane w kategoriach energil swietInef; w dziedzi- nie filozofii Bonawentura rozttzasal r6znice pomigdzy Jax, lumen color, Powiesc o Roy opiewana jest ma- sa Swiatla oraz opisane zjawiska odbicia { zalamania ‘wiatla oraz powigks7enia obrazu; Roger Bacon widziat ww optyce wainy i podstawowy dziat nauk: gant pary- ws 66 dan, de je nie doceniaja, podezas gdy Anglicy badai je} zasady. Nie ma w tym nic dziwnego, 2e uzywszy do opi sania Szeregu zjawisk astronomicanych pordwnaf do diamentu preeszytego stoficem, klejnotu { masy wodne} agigbione| przez promieti swiatla, Dante, cheae wythi- raczyé nigjednakowg jasnosé gwiazd statych, odwotat sig do wyjasnienia optycznego i podat prayldad tr luster ustawionych w réénych odlegtosciach i odbijaja eych promienie éwietIne pochodzace 2 jednego Zrddta Jecinak Rossetti wmaje, 3e przykiad ten bylby ,owo- cem kaprysu’, gdybysmy nie wzieli pod uwage fakta, ze tay Swiatla ustawione w tréjkat — tray Aria Swiat- 4a, czyli nie to samo, co tzy lustra odbijajace Swiatlo z.innego Arddia ~ pojawiajg sig w rytuale masofiskin’ Nawet jezeli uznamy zasade post hoe, ergo ante hoc, hi- poteza ta wyjasni w najlepszym razie, dlaczego Dante (anajae masofskierytualy z pOzniejszego okrest!) wy bral obraz tech Zrédet Swiatt, Ieee nie wyjasni pozo- stalej czgSci piesni drugie) ‘Thomas Kuhn zwraca uwage, #e aby jakaé teoria zostala uznana za paradygmat, musi wycawaé sig lep- seaod innych teori, lecz nie musi koniecznie wyjasniag wszystkich faki6w, ktorych dotyezy. Dodam jednak, 2e nie moze wyjasniaé mniej niz inne teorie. Jefeli przyi- 4 Dante postuguje sig tutaj kategoriami sred- niowieczne} optyki, mozemy takie zrozumies, dlacze- gow wersetach 80-81 méwio promieniu, ktéry Tak sig ‘dbija jal od szklane} szyby,/ Co jestolowiem podttozo- nana dnie”,Jeéelijednak Dante mowi o Swiatlach ma- sofiskich, inne swiatla w piesni drugiej pozostajq nie~ jasne. Rozwade teraz praypatdek interpretacfi, kt6rej traf noéci nie da sig okreslig, ale kt6rq bardzo trudno jest 6 Rosset La Beatrice dt Dame, 8 406,uenaé za blgdng, Mote sig zdarzyé, te pewne mnie) ub bardziej ezaterycene praktyki interpretacyjne przypo- _minaja prakiyli niekiérych krytyk6w dekonstrukcjo- nistyemych. Niemniej u najinteligentniejszych preed- stawiciel te} szkoly hermeneutyczna gra nie wyklueza stosowania sig do regut interpretacyjnych. Oto w jak sposdb jeden z ezolowych dekonstruk- cjonistéw 2 Yale analizuje wiersz Wordswortha 2 cy- Alu Lucy, w kt6rym poeta wprost mowi o Smierc! ja~ igi dziewceyny had no human fears: ‘She seemed a thing that could not feel The touch of earthly years [No motion has she now, no force: ‘She nether hears nor sees Rolled round in earths dena course With rocks and stones and wees. (Nie mialem ludzkich 1g kw: wydawata sig rze- za, kiGra nie moze caué dotyku ziemskich Lat. Nie ma wniej ruchu ani sily; nie slyszy ani nie widei, obta~ wkolowZiemi codziennym obiegu, wrazze sskatami, kamieniami idrzewa mi Hartman dostrzega pod powierzchnia tekstu szereg motywow ementarnych, " W pute Zjroura Kubla wiers te bam: [Sen piosertowa me sec Pek ore Faden oe ol ita sig zr, re) a Praenigdy seme ae “Terragen ocr nee lose ie hd Spec. (Ghchy oboe aie oy Zamjener stata deem, ‘We Wooo, hese wrane PW, Warsz 1978, <4 68 j Inn upkazu nawet, te do eka Wordswortha wlradly sig nlestosoune, pedswiaclome gry slowne. A zatem diumal (wers ‘76sty) diel signa die tur, coarse 23s byé maze nawigauje do lawne) wymowy corpse. Nawarsivaenia te 89 jecnak race} nie- argcme nis ekspresywne. Sita deugi stoly lezy przede wazyst- fam w euferistyeanye zastienin slowa grave (grb) obrazer srawitagh (Rolled round! in earth's diurnal course). chociad nie sma zgody co do ton, w jakim utrzymana jetta sofa, jase jst, te bezglosnie wypowiedziane zosige slowo, Kore Je posta pisane} Jest to lowo, kine rymuyje sig fears, ‘hears, lecz astaje zablokowane proce ostatala svlaby cago wersza: ees. Wstaw w to miesee ears, a oda sig metafora kkosmosu jako aywego organizmn, lament poewy preepetn pe2y- rod jak w ele! pastoralne Tears musa jeinak ustapi teu, cojestnapisane, matowem,leczokteslonem désvighowi, si rmutanagramow ces? Naledy 2wr6cié uwagg, e 0 ile urn, corpse i tears sa .w Jakis sposdb sugerowane prae2 inne slowa pojawia- jace sig w tekscie (a mianowicie diumal, course, fears, years { hears), 0 tyle grave jest sugerowany przez gra- vitation, Ktora sig w tekscie nie pojawia, a jedynie po- le czytelnika droga paratrazy. Ponacdto tears nie jest anagramem trees. Jezeli choemy dowies6, ze widzialny tekst A jest anagramem laytego tekstu B, musimy pokazaé, 2e wszystkie litery wystepu- jace w A, odpowiednio przeszereyowane, daja w rezul- tacie B Jezell zaceniemy opuszezaé pewne litery, naru= szymy reguly gry Top jestanagramem pot, lecz nie port. Zachodzi zatem nieustanna oscylacja (nie wiem, do ja- Kiego stopnia dopuszczalna) pomigdzy déwigkowym podobiefistwem terminéw in praesentia i déwigko- ‘wym podobiefistwem terminéw in absentia, Mimo to Hartmanowska lektura, nawet jefeli nie do kofica prze~ onuje, to praynajmnie) oczarowaye, ° GH, Haronan,Bagy Pees, Columbia Unbrsgy Press New Yor 1985, 19-150, 9Hartman z pewnoscia nie chee sugerowaé, Ze Wordsworth celowo wytworzyt wszystkie te skojarze- nia ~ tego rodzaju szukanie intencji autora kiéci sig x wymawanymi przez Hartmana zasadami krytyezny~ ti Chee on jedynie powiedzies, 2e wrazliwy caytelnik ma prawo znajdowaé w tekécie to, co w nim majduje, poniewaiskojarzenia tesa przez tekst, praynajmniej po- tencjalnic, ewokowane i poniewaz poeta mégt byt (byé moze nieswiadomie) opatrzyé glowny teat jaklns .2e- strojem déwighowym™,Jezelizas nie autor jest odpowie~ dzialny za te wszystkie echa, to powiedzmy, Ze stworzyt Jejeapk. Co sig tyezy samego Wordswortha, to chociai rnie ma dowodéw na to, Ze tekst sugeruje grab lub key, nic te# nie wyklucza takich skojarzef. Gr6b ilzy miese- 2a sig w tym samym polu semantycznym, co leksemy in praesentia. Lektura Hartmana nie stoi w sprzeczno- Sci z innymi,jawnymi aspektami teksta. Mozna uuznaé Jego interpretacie za zbyt dowolna, lecz nie za absur- dalng.z punktu widzenia oszezednoscl. Material dowo- dowy jest wprawdzie slaby, lecz nie Kl6ci sig 2 przebie~ ier zdarzes ‘Teoretycenie zawsze moina stworzyé system, kiGry tuwiarygodni poszlaki uprzednio z soba niepowigzane, Teez w praypadku tekst6w dostepny jest praynajmnie} dowéd oparty na rozpoznaniu relewanine izotopii se rmantycznej. Greimas definiuje ,izotopig” jako ,zespot réimorodnych kategorii semantycanych, kt6re umoi ‘wiajajeclnolite odezytanie fabuly™, Najbanczie)jaskra- ‘wy, a zarazem szkolny przyklad spreecenosel odcaytaf, ‘wyniklejz rozpoznania przez r6ime osoby romnych izot0- pil tekstu, przedstawia sig nastepujgco: dwoch mezczyzn rrozmawia podezas bankieta i pierwszy znich chwali po- trawy, obshuge, hojnosé gospodarzy, urode obecnych na © AL Gretna, Da sen, Sul Fars 1979, 88 e prayjgciu dam i wreszcie ~ pigkne .toalety”; dragi mez~ cayzma odpowiada: weszcze nie korzystatem”, Jest t0 owcip i smiejemy sig z drugiego mezczyzny, poniewaz interpretuje francuski termin ,toaleta”,ktory jest polise~ miczny, w macreniu urzadzef sanitarnyeh, a nie mod nych strojéw Popetnit oczywisty blad, bo przecie? caly adyskurs pierwszego medczyzny obracal sig wok6t pew- nego wydarzenia towarzyskiego, a nie probleméw hy- drauliki, Pierwsaym posunigciom w kierunku rozpo- ‘mania izotopii semaniyczne} jest domyst co do tematu danego dyskursu: kiedy domyst zostanie powzi poznanie ewentualnej stale} izotopii semantyczne} sta nowi tekstowy dowéd aboutness” bycia o czyms dane ‘go dyskursu!!. Gayby drugi meéczyzna powziat domys! 2e plerwszy mowi o réznych aspektach wydarzenia to~ .warayskiogo, mialby podstawy uznaé, i eksem ,toalety” nalezy zinterpretowaé preez ten wiasnie pryzmat Podejmujac decyzjg, 0 ezym jest mowa”, wprawia- my oczywiscie swego rodzaju interpretacyjny hazard. Lecz konteksty sprawiaia, 2e nasze szanse sa wigksze riz kiedy stawiamy na czerwone lub czame,grajge wnt letke. Pogrzebowa interpretacja Hartmana ma te prze- wage, #e stawia na stala izotopig. Stawianie na izoto- pig toz pewnoscig dobra strategia interpretacyjna, pod wwarunkiem, 2e izotopie nie sq 2byt ogoine. Zasada ta zachowuje waenos¢ takze dla metafor. Metafora po- wstaje wtedy Kiedy zastepujemy jeden termin drugim na podstawie wsp6lnych im obu cech semantyeznych. JJednak jesli godzimy sig, e Achilles jest lve, ponie~ wai Igczy te stworzenia odwaga i drapieznosé; to racze} odracamy metafore ,Achilles jest kaczka'’, aczkolwiek takée istnieje dla niej motywacja: daunoimosé. Niewicle Pap Bsn, actin faba, prc Salva, PW, Warcava, 1994, 1, na ee = _ ---=C==ZEjestistot tak odviaznych jak Achilles i lew, podezas gdy zbyt wile jest istot dwunozaych,takich jak Achilles i kaczka. Podobieristwo (ub analogia),niezaleanie od ‘swego statusu epistemologiczneo, jest cickawe wtedy, Kiedy jest wyjatkote, praynajmnie} w obrebie pewne} deskaypeji. Analogia pomigdzy Achillesem i zegarern, motywowana tym, 2e 9 to przedmioty fizycane, w on6- le nie bulzizainteresowania. W Klasyeanym sporze o interpretacie stawiano py- tanie, cay celem jest znalezienie w tekscie tego, co autor zamierzat powiedzies, czy ted tego, co tekst mowi nieza- leanie od inteneji autora. Dopicro uznawszy za stuseny drugi elon tejaltematywy, mozna zapytas, czy majd- jemy (0, c0 tekst mowi moca swe) spojnose! i system ‘omnaczania, ktéry go podbudownje, czy tez majduje- my to, co znajdujemy, mocg swych wlasnych systeriéw oczekiwart Powinno byé dla pafstwa jasne, 2 pragnalbym uutrzymac dialelryceny zwiazek pomigdzy incentio ope- ris {incentio lectors, Problem w tyra, eo ile mnie wig cej wiemy, co sig rozumie przez .intencje czytelnika”, o tyleabstrakeyjna definigja pojgcia ,intencji tekst” na- strgcza wigksze trucinosci.Intencja tekstu nie praejawia signa jego powierachni,ajedcli sie przejawia, to tylko na zasadzie preechwyconego listu. Trzeba postanowié, #e sie ja wzobaczy”, O intengji tekstu mozna zatem mowic tylko jako o rezultacie domystu czytetnika, Inicjatywa cezytelnika w gruncie rzeczy polega na postawieni do- rystu co do intencji tekst. “Tekst jest mechanizmem, ktéry ma za zadanie wy- tworzyé swego modelowego ezytelnika, Jeszcze raz po- wiérzg, Ze czytelnik modelowy to nie ten, ktGry stawia siedyny wlasciny” domyst, Tekst moze praewidywas Czytelnika modelowego, kt6ry ma prawo wyprobowas nieskofiezong licebg domystow: Caytelnik empiryczny 2 jest tylko aktorem stawiajgcym domysly co do postu- Jowanego przez tekst rodzaju ceytelnika modelowego. Poniewaé intencjg tekstu jest w gruncie rzeczy wytwo- zenie Czytelnika Modelowego, ktéry potrafi formato ‘waé co do niego domysts inicjatywa czytelnika modelo- -wego polega na wymysteniu. Aurora Modelowes0, ktSry nie jest tozsamy z autorem empityeznym, leer, w osta- tecznym obrachunku, 7 intencja tekstu. Tekst jest zatem ceym$ wie} nié parametrem wykorzystywanym do po- twierdzenia interpretac tekst jest praedimiotem budo- wanym przez interpretacie, kt6ra ma postac zamkanigte~ go kola, poniewa potwierdza sig na podstawie tego, co sama zhuduje, Nie wstytlze sig prayzaé, Ze tak defini jg stare, ecz weia? jare ,koto hermeneatyezne™ Rozpoznat intentio operis to rozpoznaé strategie e- rmiotyeang, Strategia semiotycmna nickiedy daje sig wy- yéna gruncie ogélnie prayjetych konwencjistylistyc nych. Jezeli historia zaczyna sig od mwrotu .Pewn razu’, istnicje duze prawdopodobienstwo, 2e mamy do cezynienia 7 bajka i 4e ewokowanym i postulowanymm czytelnikiem modelowym jest dziecko (lub dorosty go~ towy reagowaé po dziecigcemu), Naturalnie, uzycie tego zwrotu mode okazaé sig ironiczne, a tekst nalezy czy- taé w sposdb bandziej wyrafinowany. Lecz nawet jezeli w dalsaym ciggu tekstu odkryje, 2e zachodzi preypadek inonil to do tego odlerycia konieczne bylo rozpoznantie, if tekst na poczaiku udaje bajke Jak potwiendzié domyst dotyezacy intentio operis? edyny spos6b to sprawdzenie domystu ztekstem jako sp6jna caloscia. Metoda ta jest rownie? nienowa i po- chodzi od Swigtego Augustyna (De doctrina christiana): aida interpretacja pewnego fragment tekstu moze byé proyita,jzelizyska potwierdzenie w innym fragmen {nmusi zostaé odrzucona, jezeliinny fragment jej prac czy W ym sensie wewngtrana spojnosé tekstu tzyma %w ryzach narowy caytelnika, ki6re nie pozostaja pod 2adna inng kontrola, Borges zasugerowat (w opowia- daniu Pierre Menard. autor Don Kichota), ze bytoby fascynujace preecaytaé O nasladowaniu Chrystusa tak, jakby autorem tego dzieta by! Céline. Pomyslatem, Ze to moie byé zabawne i intelektualnie owocne. Odkrytem a2dania, kiGre méglby napisaé Céline (,Easka {zas] ko~ cha to, co proste ipokorne, nie braydzsie braydota, nie wwaha sig odziag w moszone fachmany’), Lecz. tego r0- dzaju lektura stanowi odpowiedni .schemat” dla bar- ddzo niewielu adat z Imitatio, Cala reszia, cayli wigksza czes¢ ksiadk, opiera sig tego rodzaju odezytaniu, Jezelt natomiast praeezytam tg ksigike jako Sredniowiecena enoyklopedig chrzescijariska, tekst okazuje sig spéjny wwe wszystkich swych fragmentach. Zaaje sobie sprawe, Ze w tej dialektyce migdzy in- tencjg ezytelnika j inteneja tekstu zupelnemu zlck- cewazeniu ulegta intencja autora empirycanego. C7y mamy prawo zapytas, jaka bya .reczywista”intencja Wordswortha, kiedy pisal wiersze 2 eyklu Lacy? Jezeli przvlaé moja idee interpretaci tekstu jako odkrywania strategii zmierzajace] do wytworzenia ezytelnika mo- delowego ~ rozumianego jako idealny odpowiednik autora modelowego (ktSry pojawia sig tylko jako stra- tegia tekstowa)- to pojgcie intencji autora empiryezne— go staje sigz gruntu bezuzyteczne. Musimy uszanowaé tekst, nie autora jako konkreina osobe. Niemnie) vy eliminowanie hiedinego autora jako czegos nieistotnego ww praygodzie interpretacji moze sig wydawaé dosé bru- talne, W procesie komunikacji zdarzajq sig preypadki, Kiedy wnioskowanie o intencjach mévwiacego jest nie- uykle istome, na prayklad w komunikacji potoezne}. ® JL Bowes Fj, psig A Sobol Surcaykownk, PIW, War seam 1972.8 9045, ” Anonimowy listo bramienin: lester szczeSliwy", moze sig odnosié do bardzo szerokiego zakresu modliwych podmiotsw wypowiedzi, to jest do cate} Klasy os6b, kt6- renie cauig sig smutne. Lecz jeéeli ja, w tej wlasnie chwi- 1i, wypowiadam zdanie: Jestem szezesliwy’”, jest ab- solutnie pewne, Ze moja intencja bylo stwierdzente, ze soba szezesliwg jestem ja, a nie kto inny, i w imig for- tunnosei naszej interake}i wzywam pafistwa do preyje- cia takiego zalozenia, Czy powinnismy braé pod uwagg Stowa Zyjgcego autora, kibry o jakiejs interpretacfi swego tekstu méwi: ,Nie, nie to cheialem powiedviec”? Pytanie to bedzic tematern mojego nastepnego wykkad.