Konrad SUTARSKI

PODWIGNLO SI MORZE
poezja wegierska

Biblioteka Jagielloska

1003138895

Stoeczny Samorzd Mnicjszoci Polskiej

Budapeszt, 2000
 pomokos
. SZILÁGYI

dziadka (Takarjátok be nagyapát)

Przykryjcie

mq spravowa ziemi inasadzil winnic. Ipijc wino upil

oracz
Noe
Swoin. Co ujrzawszy Cham... e lono ojca jego
w namiocie
Ipoczl
si
i obnayl
si
powiedzial
to dwiej braciej swej na dworze. Sem tedy i Jafet
bylo,
odkrye idc na wstecz zakryli lono ojca Swego: a
a

plaszcZ
na ramionaswoje, a
wlotvli
ojcowskie go lona nie widzieli,
ich byy odwrócone, i
oblicza

I.9: 20-23)
Mojesz,

o dziewico dziewic, zerwij si, pobiegnij, popd caym pdem,

przechlupotaj siprzez lutowe tajenie, pod starczymi yami

niebios, pod zasuszonymi wierkami, zostaw
za sob to miasto,
na wskro wspólne i, oczywicie, pelne shusznych
interesów,

tajemnych gier milosnych i bicia po mordzie nieraz,

mknij pod starymiwierkami, pod zasuszonymi ylami niebios, po

blocie, bo, no có, blotnista jest wiodca do mierci droga,

mknij, bo lekarz ju si na korytarzu ciska, psioczy akurat:

-Zeby to wszystkie Cortizony, gdzie do diabla podzia si

klucz do apteczki!-,

a siostra Róyczka napróno szuka teraz wanie ttnicy na r

ce dziadka, przy przegubie,
a dziadek milczy, bo mówi nie moe, ale wie, e wszyscy s du
žnikami mierci, i e blotnista jest wiodca do mierci droga,
idziadek milczy, dziadka cewnikuja, i tylko nieraz sobie
pochlipuje,
bo pewnie na myl mu przychodzi, že najwicej, co czlek
OSgn zdola, to tylko tyle, i komu pocznie brakowa.
Nowic ma na imi,
pdzc calym pdem przybywa dziewica, Cnotusia
iledwie
zipie na korytarzu, przed drzwiami sal, gdzie nocniki
wocj, cewki gmatwaj si, a siostry róyczki obmywaj
zasiusiany ch dziadków;
dyszy
dziewczy Yna, ta co X si nie rozbierze,
to przed promieniami
1 na
itrzaska
entgenowskim zdjciu guziki jej koszuli kraglej,

ijednydrzwiami, jak nieposuszny szczeniak,

a otwariszy do siódemki,
mi
po drugich trzaska dziewica,
moe umy
co nagi byl; moe gorco mu byo,
Zoczyla dziadka
g0 wanie potrafi
chcieli, jak niemowle. moe tylko nie

149
 rek nacign na si

,
bezwadn przecieradla:
przerazila si
tam dziewica, nagoci
izajrzawszy
przezkorytarz, i dziadka,
ipopedzila calympdem zakrzyknçla
niech mi
siostra przykryje calym
Dobra siostro,
dziadkal krzykiem.
-Przykryjcie go sama!
nicch mi
-Droga siostro, siostra przykryje
-Bo co? trza
Wam
kiedy
te do tego dziadkal

- przywyknl
Prosz pana, niech pan przykryje dziadkal
-Id tamn cónu sama, bez tego czego
ciebic
byloby na wiecie! te.
nic
Wiec pdzi korytyrzem iblaga, by przykryto dziadka
vte pedzimy blagamy, by przykryto dziadka
i

przykryjcie d ziadka,
bo dziadekju blotnist drog kuty ka,
bo dziadek ju zbyt wiele wieo przyszoci,
bo dziadka tr zeba przykry,
TRZEBA PRZYKRY
bo dopiero rodzimy si, i
bezwstydny nam jestcaun, t rzeba
przykry dziadka,by gowicej nie bylo wida.
bo na próžno na kocu
drogi czeka calun,co
bezwstydnie
izbytwiele jest pod nim oskare, powiewa,
och, przykryjcie dziadka,
och, przykryjcie,
och, dziadku, czy nie i ty wierzyle,
e bezrozumny jest rozum
bez mylii bezwiatly
jest wiat bez przykladu,
och, dziewico dziewic,
zerwij si, pobiegnij,
pomknij, popd calym
pdem i wykrzykuj:
Och, przykryjcie
dziadka,
och, przykryjcie,
och.

och,

Wic pdzila

Zoylo
caym
si
pdem, jeczac, dziewica dziewic, póki
za widnokregiem w
slonce e
ofierze,
"i
przyleciala do
(Mojesz, I.8: 11)
niego pod wieczór, niosqc :
galqzk oliwyz zielomvm
liciem.

150
Ferenc SZEMLÉR

Nawet stamtd (Onnan túlról)

Nawet stamtd odezwie si do was, przyjaciele,

-
-
a wy których jego slowa nie obchodziy
nigdy

ztrwog zwrócicie uwag naten glos: boe drogi!

o CZymž On znowu mówi?...i czemu tak przeraajco.
Hamleta,
jakoby duch si odzywal, niby rodzic
bd kto inny nawet, moe Elpenor* stamtd, gdzie
slowo nie rozbrzmiewa, a jednak tutaj mimo wszystko

echem odbija si w naszych nie przygotowanych uszach!..

Zaprawd odezwie si, a lk poczujecie, lub nieme

sumienie drczy was zacznie przez niego, a moe
i przez jaki lud, naród jaki, przez kul ziemsk

i przezwSzystko, co kiedy cieszyo, przez to nawet

co on tak dobrze zna io czym bezwiednz radoci

rozmawial bd milcza by jeszcze wtedy, kiedy wy

nie raczylicie zaszczy ci Swoj uwag jednego

nawet jego zdania, chocia jake tego pragnl!...
Otó jeeli glosjego zabrzmi stamtd kicdy,
uslyszycie go jednak! Zaprawd tak! Iprzez niego
spa nie bdziecie mogli po nocach,jedynie
wierci si pod kodrami, poduszki mitosi,
za od surowego oskotu serc dre poczniecie..

* Elpenor - jednazpostaci "Odysei" Homera. Zamieniony w wieprza

towarzysz podróy Odyseusza
 kobiety (A trójai nk)
Trojaskie

Tliada.
XXTV, 707-708.

Pokuma si z wami nie na komu

o, Grecy.
Hektora Achilles zamordowal.
W bitwach kolejno zgladzilicie

naszych mów i synów,bd co gorsza:

masakry dokonalicie po walce.
Zbeszczeszczone 0ny i córy

Imartwe le z
rozerwanym sromem.
Wzite w niewol dzieci lkaj
obok zmaltretowanych niemowlcych gówek.
A my, ocalae, odwracamy gowy.
Pokuma si z wvami nie ma komu.
Jakkolwiek potrzeb pewnego ladu
czujecie iwy. Do pelni

Zwycistwa potrzebne byloby i nasze slowo.

Nie wystarcza sama krew,

wywany jzyk, zakneblowane usta,

uszy zapchane blotem, rozprysle mózgi.

Jaka jesZcze kropka konieczna, by nowe
zdanie rozpocz si moglo w czasie.

Ido tego przydaoby si przyzwoienie.

Tymczasem my uleglimy zagladzie -

czy tocielenie,
czy duchem,
czy moralem swoim.
Po mierci za i za ycia jednako
tylem si do was odwracamy.
Pokuma si z wami nie ma komu.

47
Jen DSIDA

Chrystus (Krisztus)

Chystusie. ja zdejm twójobraz ze ciany. Partackinm

falszerstwem mi te rysy, barwy, przenigdy

s
jeste.
nie wyoba ci sobie takim, jakim tutaj
pogodnym
Tak wspaniale niebieskookim, tak
tak
zdostatku, wypasionym na twarzy,
lekkorumianym, niczym skpana
w mleku róa.
sluchaem ci
Nocamiwielekro ci ju widziaem,
te ile razy, wiem,e zwyczajny
zmczony ido nas podobny.
byle, szary,
Bezsennie bldzile drogami
wygnaców, dolinami paczu, biedy i godu,
niepokoju plomienie
na horyzoncie trapicego ci
ju niebo.
gincej Jerozolimy izay
Glos twój fale bólu sklbial, kiedy
po wielu mowach zachrypy znów
barw
Na poSzarpanejiwyzbytej
przemawia poczynale.
szacie grubo osiada py gociców,
isocem twarzy
na wychudlej, spalonej wiatrem
rudawebrzy skupialy si ól, zaw dwojga z
arzcych si oczu skwierczc sypay si
na zmierzwion brod zy samego Boga -
49
 József MÉLIUSZ

Pami 12 (Emlék 12)

(1955:dom na stoku wzgórza)

idyszc dotarl w dzie wyzwolenia dodomu na stoku wzgóTzai

poniewa nie powróci tam juž przenigdy dhugo przygldal mu sie

raz jeszcze

jeszcze stoi ten dom na stoku wzgórza w miecie o utraconym imie

niu a w jego ogrodzie dojrzewaj iczerwieni si jablkajonatany
na drzewach

zamordowana ani
do tego domu do ogrodu ju nie powróci kobieta

mlodzieniec z domu wariatówi nie powróci wtrcony do

wizienia j.m. take

zanim owa kobieta zginçla– zwala si klara -zanim ów modzian

dosta si do domu wariatów -Zwa si péter -zanim m.-a prz"
J.
jaciele do wizienia wtrcili yli w trójk w spokojuw tym domu
gdzie obecnie dojrzewaj jablkajonatany idokd nie powróci Z
poród nich ju nigdy nikt

ani te prawdziwi przyjaciele

kiedyj.m.ju bdzie martwy powróci mimo wszystko do tego miasta

o utraconym imieniu niewidzialn rk niewidzialnymi gwodzia
mi przybije do ciany tego domu niewidzialn tablic
pamikow z tymi oto niewidzialnymislowami

52
 Sándor KÁNYÁDI

piew schodów w Kufstein*

(Kufsteini grádicsok éneke)

..Do hvierdzy czterysta pidziesit. dwa gradusy wiod,

naleycie zliczyl."
jeli je
Szulyovszky

Kazinczy**; Wizienny dziennik

Kajdany wjzyk wpiy si mu, nie w skór.

Krwawilo i pieklo slabe cialo, moe
upad! kilkakro, nim na szczyt
dotar, moe
o CZyst chustk poprosil,by
zroszone
czolo delikatnie, jak atrament
na
zapenionej karcie, osuszy, lecz
jego oko -
wielkopaski podróžny, któremu
nic to, gdy pknie obrcz kola,
bd ko padnie na wyboistej drodze -
dostrzegalo zakrty z rzeczOw
dokladnoci kamery -nawet yl
w jaowym szybie! -"Pochodni!"
przy wysoko trzymanym wietle
czyta na glos, jak przed bavwarsk
przemoc broni baszty pewien
tyrolski oficer wraz z paru
druhami.
„Dzielny."powicdzial i ruszyl
dalej.
,-Niechaj Szulyovszky liczy sobie gradusy.
Dzielny.Niczym nasz
Dobó***.* Wspiwszy sI
na czterysta pidziesity drugi
przystan iobj
spojrzeniem
mroczniejce góry i
zamczysko.
Reszt ju samw
dzienniku opisuje:
"Wervon Ihnen ist Kazinczy?"
Wezwano
go pierwSzego.
Kwater otrzymal
W numero dwa, - gdzie
ojczyzn mu bya
przywiezona zdomu cebula,–ou
przypisal umczone czonki.

102
 Obrzasku, gdy wstal, powstalo te zdanie
-tkwil tam, w otwartym oknie
celi-:

"Cudne to miejsce, ale dla wolnego."

polityczne w Austrii w czasaclh imperium

*Kufstein- Kazinczy
wizienie habburgskiego
/1759-1831/ wegierski pisarz, reformator jezyka,
** Ferenc
Jakobin.
mysliciel.
Dobó - przywódca wegierskiej twierdzy w Eger obleganej w 1552
***shván
przez Turków.
moku, bezskutecznie

domem noc ca (A ház eltt egész éjszaka)

Przed

(wspomnienie)

przed domem noc cal

stal jaki kryty wóz

z zapalonymi wiatlami sta tam

jak gdyby wlanie teraz

stanl tam jak gdyby

wanie chcial dalej ruszy
wietrzylem pokój szykujc si

do snu akurat wyjrzalem

zwyklem wychyla si zanim
okno zamkn iwtedy

ujrzalem ten kryty vóz

Z zapaloymi wiatlami
do licha wymkno mi si
co si stao zapytala ona

nic tylko jaki kryty

wóz
jaki kryty wóz jaki
kryty wóz rzeklem poprawiajc
firank std te jest chyba
widoczny rzeken w róg
okna nieco si cofajc
std spoza firany
jeli go chcesz zobaczy
1nie wszystkiego widzie
musz
Z domu na przeciw rzekem
pochyleniu
przy odpowiednio zrcznym

103
 jeli si tylko kt
wlaciwy
to przez zamkniçte okno zlapie

Wzrok obj potrafi

takže jezdni jaki niewielki
kawalek ucieszylo nas
nawet troch to odkrycie
bo prawie lat dwadziecia
yjemy tu na trzecim idotad

nigdy nam do glowy nie przy

szlo jak dosy latwo przecie
zerka moemy nadól
czy stoitam jeszcze spytala
póniej spod koldry ju
ona czy stoi tam jeszcze
rzeczywiscie jak chcesz to spojrz¢

mog spojrze rzeklem stal tam

z zapalonymiwiatlami
jak gdyby wlanie teraz
stanl tam jak gdyby
wanie chcial dalej uszy
ciekawe Izeklem i

do lazienki wyszedlem
poaziem gardlo so
bie nawet poplukalem no bo
jak gdyby drapa mnie troch
zaczlo takjako,
wci stoi tam jeszcze
szepnla mi ona
a przelklem si nieco
kiedy sp0za firany doszedl mnie
ten szept kiedym wvrócil
przytulilem si do niej

iwstydzilimy si razem
jak dosyszalnie bij

nam serca pojedzie sobie

Jak musi znudziwrócilimy do lóžka
czekalem czekalem a
zanie mni ona wtedy
dopiero ostronie bardzo
do okna podkradlem si
Czy stoi tam jeszcze spytala

104
ja zas w zmieszaniu
rzcklem zetylko
nicbo zamierzalen
co mi siç zdawalo
2e zaczclo pada
inie padaspytala
nic pada rzcklem i

czy stoitam jeszcze

staltam zzapalonymí wiatamí
jak gdyby teraz
stanl tam jak gdyby
wlanic chcial dalcjruszy
stoi tam íterazchocia.
ju przecic wita stoítam
teraz gdy wicrsz.ten
i

wystukuj bo có.

móglbym robi na scn przecic

itak ju brak nadzici.

105
 Konrad
| SUTARSKI

jak blisko*
Jak daleko0,
ZArys wgierskiej
(syntetyczny poezji spoza granic
Wgierskiej, fragmenty)
Republiki

w
Poezja wegierska, która ostatnim dwudziestoleciu
ponownie tak
rozkwitla, jedn z najbardziej
jest
Swictnic
zywych, kolorowych i
plam na literackicj mapie Europy.
wabicych Coraz bardzicj
Polsce znajomo tej
staje si i w Polsce
powszechna twórczoci, -bogatej od
aomy zainteresowa tematycznych,
pod wzglçdem opisu i kreacji
drisicjszego wiata, a zróžnicowancj take formalnic
W przeciwicstwic do owejrosnccj wicdzy
malo znary jest fakt, i2.
ricstvchanic oryginalna ibezwzglçdnic warta
szerszcgozaintercsowania
oezia wegierska (i w ogóle wgicrska literatura, kultura) istnicjc
rovnic poza granicaminicwiclkicgodzi kraju naszych przyjaciól.
Etniczne zapleczc pozakrajowej literatury wçgicrskicj
jest rzcdu 4,5-5 milionów ludz.i ...(Jest to tylc, ile
wynosiludno na
przyklad calej Danii, bd Finlandii). Co trzcci Wegicr yjc zatem za
granic, Zwarte, autochtoniczne grupy
ludnociowe znajduj siç w
niccce Karpackicj: na terenic Rumunii (okoo 2 milionów),
Czechosiowacji** (ponad 700 tysiçcy), Jugoslawii
(poniej 500 tysi
cy), Zwizku Radzicckicgo** (ponicj 200
tysiçcy) i Austrii (okoo 50
Stan ten zaistnia po I wojnic
wiatowcj, w przypadku ZSRR
tysicy).

-polI wojnie wiatowcj... jako

wynik zmiany granic pastwowych na
terenie
rodkowo-wschodnicj Europy.
..Pozostala czç zagraniczncj ludnoci wegicrskicj to
emigranci.
LiCza si tu
szczególnicdwie ostatnic fale odplywu: po II
wojnie wia
0wgj powypadkach roku 1956, Najwiçccj
emigrantów yje w USA
i

(okolo 800
tysicy), dalej w Kanadie (okolo 100 tysicy) i w
krajach
Europy Zachodnicj
(okoo 200tysiçcy),razem ocenia si ich liczb na
12-13miliona.

Najistotniejsz cecha charakterystyczn literatur "spoza

- wspóln granic"
-icki dla kazdej z nich- s ich podwójne powizania: z macierz

zkrajem, w
i
,
wspólnocie jçzyka, pochodzenia i wczeniejszej
którym powstaj -lczy je silnaobecno
biorowych (dobrych i
tradycji, za

indywidualnych
zych, a nieraz nawet tragicznych) dowiad-

193
 w bezporednim, codziennym styku z
si jego his-
ksztaltujcych
cze
w obrçbie calego stworzonego przCze
kultur i literatur, syste-
tori,
Wspóln, wan cech przedstavwianych lite-
mu instytucjonalnego.
ich wrcz atawistyczna glçboka troska o zachowanie i
raturr jest takže
wraz ze wszystkimi
dalszy rozwój
jzyka ojczystego, wartociami,
w sobie.
wiadomo tejroli jçzyka jest w nich o
które tene
dwiga
wyrazista,
anieli w przypadku literatury
wicle bardzicj krajowej.
jest najsilnicjszym murem
Wszak jezyk przodków chronicym
zbiorowoci przed uniwersujcym
osobowo etnicznych zalewem
obcoci. A nawet najnowsza historia uczy, e zagroenie
potncj
bywa realne i róne potrafi przybiera imiona: uniformizmu,
biurokracji, braku tolerancji...
Przedstawione tu w skrócie wlaCiwoci powoduj, e wegierskie
literatury narodowociowe w Niecce Karpackiej posiadaj dzi po -
uplywie dugich dziesicioleci od czasu swego zaistnienia – wlasne,
oryginalne oblicze. Od literatury emigracyjnej róni je fakt, i zespi
uwanunkowa, w których znajduj si, dany im zosta przez histori.
natomiast emigracja wyznacza je sobie dobrowolnie (nawet w przy
padku, kiedy czuje, e opuszczenie kraju rodzinnego bylo kiedy
jedyn moliwoci bd
ocaleniabytu). Druga rónica to
idei,
glçboko korzeni:literatury narodowociowe, powstajce obrbie w
Zwartych grup autochtonicznych, s w stanie regenerowa si
z pokolenia na pokolenie. W przeciwiestwie dotego literatur emi
gracyjn tworzy glównie pierwsze pokolenie wychodców.

1988

* Calo zamieszczonaw antologii poezji wegierskiej spoza granicRepubliki

Wegierskiej „Jak daleko, jak blisko" (wybór: Konrad Sutarski TPP-W,
Kraków, 1991)

** Obecnie w Slowacji i na Ukrainie

194