Aklat

Aklát o libró ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag

na akda.[1] Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing
na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy
sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad
ng kaso ng mga aklat sa Bibliya. Ang digital na
katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga
ebook, samantalang audiobook naman ang tawag sa
mga aklat na nasa anyong tunog.

Dahon ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang

aklat, samantalang pahina naman ang tawag sa bawat
harap at likod nito. Lomo naman ang tawag sa likurang
bahagi o pinakatadyang ng isang aklat na hindi pa Mga aklat.
[2]
nabibigkis. Ayon sa isang dokumento ng UNESCO
noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang
limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.[3] Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang
nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng Google.[4]

Etimolohiya
Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang aklat. Lumabas ito sa Vocabulario de la lengua tagala (1754)
bilang aclat. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit din bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat
sa aklat.[5]

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang Espanyol ang salitang libro.[6] Ginagamit din ito
bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. pelikula o kanta).[6]

Kasaysayan

Sinaunang panahon
May mga ebidensiya na may wika na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang
35000 BKP. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang 3500–3000 BKP sa Sumer sa
Mesopotamia.[7] Dito umusbong ang pagsusulat sa mga tabletang gawa sa luwad, na tinatawag na mga
kuniporme (Ingles: cuneiform). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga
kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa Ehipto, kung saan naimbento naman ang mga hiroglipo (Ingles:
hieroglyphics).
Ginamit ang mga tableta mula Panahon ng Bronse
hanggang Bakal. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang
mga sinaunang tao sa mga tabletang gawa sa pagkit.[8]
Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo
sa pinagmulan ng mga aklat sa mga papiro (Ingles:
papyrus) ng mga taga-Ehipto.[9] Tinatayang unang
nagawa noong 3000 BKP, ginagawang mga scroll ang
mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga
indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang
tambo, na laganap sa mga dalampasigan ng Ilog
Nile.[8]
Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni
Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro Xerxes I ng Imperyong Achaemenid, sa lalawigan
pagsapit ng ika-6 na siglo BKP sa mga bansa sa Dagat ng Armenia (ngayo'y Lalawigan ng Van, Turkiye).
Mediteraneo, partikular na sa mga Griyego at Romano.
Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong
scroll ang nasa Dakilang Aklatan ng Alexandria, mga
30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat
nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.[9] Ang
monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan
kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng
ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga

pergamino (Ingles: parchment). Kumpara sa papiro,
mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at
likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na
siglo KP, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang
papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na
gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na
kodeks (Ingles: codex, maramihan codices), ang Isang pagguhit noong ika-19 na siglo na
itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na nagpapakita sa Dakilang Aklatan ng Alexandria.
ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang
tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.
hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling
ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na
gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng Kristiyanismo noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng
pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang
mga scroll.[9] Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.[8]

Gitnang Panahon sa Silangang Asya

Ang proseso ng paggawa sa papel ay nagsimula sa Tsina. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang
papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.[9] Samantala, ang eunuch na si Cai Lun ang
itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.[10] Ang prosesong
ito ay sinasabing naipasa sa mga Muslim noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng Samarkand.[11] Dumating
naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.[12] Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa
lungsod ng Baghdad noon, tinawag itong bagdatikos.[13]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang paglilimbag na

silograpiya (Ingles: woodblock printing). Tinatayang
nagsimula ito sa Dinastiyang Tang noong 700 KP.
Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si Prinsipe
Shōtoku ng Hapón ng mga scroll na may nakalimbag
na teksto ng mga dasal sa Budismo, isa sa mga
pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang
aklat na Diamond Sutra,[a][14] inilimbag noong
868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang
nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.[9][15]
Harapan ng Diamond Sutra sa wikang Tsino, ang
Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan
pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.
ng Zhejiang sa Tsina ang Tripitaka, isang banal na
aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng
kahoy para sa bawat pahina.[16] Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang
Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umusad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami.
Samantala, gumawa rin ang kaharian ng Goryeo sa tangway ng Korea ng sarili nitong Tripitaka noong
1087.[16][17] Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila,
dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong
dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng Imperyong Mongol sa
pangunguna ni Ögedei Khan.[17]

Pinasunog ng mga Mongol ang Tripitaka noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.[17] Hindi
ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang
aklat na Sangjeong Gogeum Yemun,[b][16] na may mahigit 50 bolyum.[17] Inatasan ng hari noong 1234 ang
ministrong si Choe Yun-Ui na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng
kahoy para mailimbag ito.[16][17] Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan
ito, na halos kapareho sa konsepto ng limbagang gagawin ni Johannes Gutenberg dalawang siglo sa
hinaharap.[17]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.[17] Gayunpaman,

noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang Baegun Hwasang
Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol,[c] mas kilala sa pinaiksing tawag
na Jikji.[17] Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang
punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa Haeju sa ngayo'y
Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago
ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa Jikji sa Templo ng
Heungdeok sa Cheongju. May dalawang bolyum ito, pero tanging
ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito Ang ginamit na nagagalaw na uri
ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang para mailimbag ang Jikji.
isang nagagalaw na uri (Ingles: movable type).[16] Kasalukuyan itong nasa Timog
Korea.
Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang
limbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit
nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob
nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang
imbensyon.[17] Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma
malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong
Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang Dinastiyang Yuan sa
Tsina sa pangunguna ni Kublai Khan, inilipat niya ang kabisera ng
imperyong Mongol sa Beijing. Maraming mga eksperto ang
nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng Ang Jikji, ang pinakalumang aklat na
mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa nalimbag gamit ang isang nagagalaw
na uri. Kasalukuyan itong nasa
mga Uyghur sa ngayo'y lalawigan ng Xinjiang sa Tsina, bagamat
Pambansang Aklatan ng Pransiya,
walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. sa Paris.
Gayunpaman, ayon kay Tsien Tsuen-Hsien sa aklat na Science and
Civilization in China (1985) ni Joseph Needham:

Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may
matinding opurtunidad para gumanap ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito ang mga
Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag na silograpiya at sa nagagalaw na uri.[d][17]

— Tsien Tsuen-Hsien, Science and Civilization in China ni Joseph Needham

Gitnang Panahon sa Europa

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa
Europa maging hanggang sa Gitnang Panahon, kaya
naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga eskriba ang
mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa
mga monasteryo. May mga silid ang mga malalaking
monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na
scriptorium. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga
magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga
pinaliwanag na manuskrito (Ingles: illuminated
manuscript), ginagawa ito ng mga eskriba noong
panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng
Simbahang Katoliko, at kahit maging sa mga batas,
proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento
noong panahong yon.[9] Tinatayang nagsimula ito noong
bandang 600 KP.[8]

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong
panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang
binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang
dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito
nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa
prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo,
Isang halimbawa ng "pinaliwanag na
manuskrito" (illuminated manuscript). Ang
partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat
na Aklat ng mga Oras (Ingles: Book of Hours),
tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita
ito ngayon sa Museo ng Sining ng Cleveland
sa Estados Unidos.
may isang kalsada sa Marrakesh sa Morocco na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng
dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.[9]

Johannes Gutenberg
Noong bandang dekada 1430s hanggang 1440s,
sinubukan ng Aleman na si Johannes Gutenberg na
gumawa ng isang mekanikal na limbagan. Matapos ng
ilang mga prototype at paghahanap ng pondo para sa
proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang
mekanikal na nagagalaw na uri (Ingles: movable type)
noong 1448.[9] Kilala ngayon bilang ang limbagang
Gutenberg (Ingles: Gutenberg press), itinuturing ang
imbensyong bilang isa sa mga pinakamahahalagang
imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang Kopya ng Bibliyang Gutenberg sa Pampublikong
rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang Aklatan ng New York. Kasalukuyang may 49 na
[9]
"rebolusyong Gutenberg". Nilimbag ni Gutenberg kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa
ang isang Bibliyang nasa wikang Latin, ngayon kilala mundo.
bilang ang Bibliyang Gutenberg, noong 1450
hanggang 1455.[18] Ito ang unang mahalagang aklat na
nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.[18][9] Ang
tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula Mainz kung saan nakatira si
Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng Alemanya at Europa.

Ika-16 hanggang ika-19 na siglo

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan
ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa
30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa limbagan niya. Pagsapit ng
sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.[9]

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa
pagsisimula sa Renasimiyento sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng pandaigdigang kalakalan noong
pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa sinaunang Gresya at Roma dahil sa pagkalat
ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa
pag-usbong ng mga makabagong ideya sa pulitika, rehiliyon, kultura, at iba pa.[9]

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos
maimbento ni Gutenberg ang limbagan niya. Noong 1487, inutos ni Papa Inosente VII na dumaan muna sa
mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat
lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa
iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni Martin Luther noong 1517, nang ipaskil niya ang 95 Tisis, na
nagpasimula sa Protestantismo at kalaunan sa Kontra-Reporma ng Simbahan.[9]

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-
akda sa kanilang wika mismo, tulad ng Banal na Komedya ni Dante sa wikang Italyano at Mga Kuwento
sa Canterbury ni Chaucer sa wikang Gitnang Ingles. Umusbong din ang mga aklatan sa iba't-ibang panig
ng kontinente, tulad ng Pambansang Aklatan ng Espanya sa Madrid at ang Aklatan ng Britanya sa
London.[9]

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga
manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng karapatang-sipi sa mga may-akda.
Ang Estatutong Anna, ginawang batas noong 1710 sa Inglatera, ang tinuturing na ang unang batas tungkol
sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng Estados Unidos matapos nilang lumaya sa Gran
Britanya.[9]

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng
Italyanong si Aldus Manutious ang mga pocketbook. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat
noong 1832.[8]

Ang patuloy na pagmura ng produksiyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga
nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga
nagbabasa.[8] Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (hardcover) at papel (paperback).[8]

Sa Pilipinas
Ang aklat na Doctrina Christiana ('Doktrinang
Kristiyano') ang itinuturing na pinakaunang aklat na
nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na
nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang
una, pinamagatang Bian Zhengjiao Zhenchuan
Shilu,[e] ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at
nilimbag sa pamamagitan ng silograpiya at nakasulat sa
wikang Tsino.[19] Nadiskubre lang ito noong 1952 sa
Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga
eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito
lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni
Gobernador-Heneral Perez Dasmariñas sa kanyang
sulat noong 1593 sa hari ng Espanya na si Felipe II.
Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng
lisensya para ilimbag ang dalawang Doktrina para sa
pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.[20] Nagresulta
ito sa sikat na bersyon ng Doctrina na nakasulat sa
wikang Espanyol at Tagalog (sa parehong alpabetong
Romano at Baybayin), na pinamagatang Doctrina
Christiana en lengua espanola y tagala ('Doktrinang Harapan ng Doctrina Christiana, ang pinakaunang
Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). aklat na nalimbag sa Pilipinas.
Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa
komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan
namang Doctrina Christiana en letra y lengua China ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino').
Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong, pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang
sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang dahil sa gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas
na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.[20]
Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604,
nilimbag niya ang Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum ('Mga
Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'),
na nakasulat sa wikang Latin. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang
nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.[19] Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa
Binondo ang aklat na Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas ('Aklat ng Mahal
na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman,
nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o
sa pamamagitan ng silograpiya.[20] Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na Libro de los Cuatro
Postrimerias del Hombre ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin ni Padre De San Jose
noong 1604.[19][20] Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang
namatay ito.[19] Ilan sa mga nilimbag niya ang Memorial de la Vida Christiana en Lengua China,[f] na
sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan
ng mga Tsino at ng mga Europeo.[19] Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang Simbolo de la Fe, en
Lengua y Letra China.[g][19] Samantala, isinulat noong 1613 ang Vocabulario de la lengua tagala ng
prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.[21][22] May
dalawa pang Vocabulario ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.[22]

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang
unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si Tomas Pinpin ang sinasabing unang
Pilipinong manlilimbag.[20][19] Taga-Abucay sa Bataan, kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-
akda, dahil sa pag-akda niya sa Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila (moderno:
'Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog') noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong
taon ang Arte y Reglas de la Lengua Tagala ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at
noong 1613 naman, nilimbag niya ang Vocabulario de la Lengua Tagala sa tulong ni Domingo Loag, isang
Pilipinong manlilimbag.[19] Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya
ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.[20]

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.[19] Ayon sa Pambansang
Komisyon para sa Kultura at mga Sining (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa
bansa mula 1593 hanggang 1900.[20]

Modernong panahon
Mataas na ang literasiya sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng
ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga
inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat
na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o
larangan.[23]

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang Unang Digmaang Pandaigdig
sa Europa. Sinundan ito ng Dakilang Depresyon noong dekada 1920s hanggang 1930s, na lalo pang
nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling
buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas
murang mga paperback. Parehas ding bumagal ang industriya sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, dahil sa
kakulangan sa mga papel.[23]
Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabawi ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa
Alemanya, kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding
pinsala mula sa nagdaang digmaan.[23]

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng
telebisyon at iba pang mga uri ng libangan. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga kompyuter at kalaunan
ang internet noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-
usbong ng mga ebook at audiobook sa ika-21 siglo, at ang unti-unting pagsasa-digital ng mga aklat ang
nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.[24]

Uri

Ayon sa nilalaman
Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: piksyon at
di-piksyon. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga dyanra, tulad ng
komedya at horror sa piksyon.

Piksyon
Pangunahing artikulo: Piksyon
Piksyon ang tawag sa kahit anong produkto ng imahinasyon. Kathang-isip
ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible
ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible
ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.[25]
Mga nobela sa isang
Maraming dyanra ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:[26]
tindahan ng mga aklat.
Historikal – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa
kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga
kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento.
Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. Historikal
na pantasya at alternatibong kasaysayan ang ilan sa mga
dyanrang nasa ilalim nito. Ang All the Light We Cannot See
(2014) ni Anthony Doerr at The Nightingale (2015) ni Kristin
Hannah ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa
nito.[27]

Makatotohanan – mga kuwentong makatotohanan at posibleng

mangyari sa tunay na buhay. Posible itong mangyari sa isang
lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng paaralan, at
magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay
tulad ng rasismo. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap
ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong
yon).[25] Gayunpaman, hindi ito base sa kasaysayan o
agham.[26] Ilan sa mga halimbawa nito ang Anne of Green
Gables (1908) ni Lucy Maud Montgomery at The Outsiders
Mga aklat na piksyon sa
(1967) ni S.E. Hinton.[25]
isang aklatan.
Misteryo – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong
pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga
 clue na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal
na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. Thriller, horror, at krimen ang ilan
sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni Sherlock Holmes na isinulat ni Arthur
Conan Doyle at ang mga gawa ni Agatha Christie tulad ng And There Were None (1939)
ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

Nakaguhit – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat.
Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. Komiks at manga
ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang Maus
(1980–1991) ni Art Spiegelman, A Contract with God (1978) ni Will Eisner, Akira (1982–
1990) ni Katsuhiro Otomo, at One Piece (1997–kasalukuyan) ni Eiichiro Oda.[28]

Pantasya – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.[29]

Madalas may mahika sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa
tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng supernatural na kapangyarihan ng tao. Ilan sa
mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang mataas na pantasya at realismong
mahikal. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga
piksyong maagham dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng "paano kaya?"
(Ingles: what if?).[30] Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang The Lord of the Rings
(1954–1955) ni J.R.R. Tolkien, One Hundred Years of Solitude (1967) ni Gabriel García
Márquez, Frankenstein (1818) ni Mary Shelley, at Foundation (1951) ni Isaac Asimov.[29][31]
Tradisyonal – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng
mga pabula, kuwentong-bayan, alamat, at epiko.[26] Ilan sa mga halimbawa nito ang Ang
Pagong at ang Matsing at Biag ni Lam-ang, gayundin ang mga kuwento ng magkapatid na
Grimm tulad ng Si Hansel at Si Gretel at Cinderella.

Di-piksyon
Pangunahing artikulo: Di-piksyon
Di-piksyon ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na
pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga anekdota,
ensiklopedya, at talambuhay. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na
ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong
tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na In Cold Blood (1966) ni Truman
Capote.[25] Mga aklat na di-piksyon sa
isang aklatan.
May limang pangunahing uri ang di-piksyon:[32][33]

Tradisyonal – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga

halimbawa nito ang ensiklopedya, diksyonaryo, tesawro, at almanac.
Nagagalugad – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon.
Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para
sa mga batang mambabasa.
Naratibo – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad
ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang
ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga talambuhay at
mga aklat sa kasaysayan na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.
Ekspositoryo – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas
pambata, kalimitang agham at matematika ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing
sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.
 Aktibo – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan.
Ilan sa mga halimbawa nito ang aklat-panluto at field guide.

Ayon sa pormat
Hinahati din ang mga aklat base sa pormat nito — kung paano ito nilimbag. Sa mahabang panahon, may
dalawang pormat lang ang meron: ang hardcover at paperback, pero sa pagpasok ng ika-21 siglo,
nagkaroon din ng mga aklat na nililimbag nang digital (mga ebook) at nang tunog (mga audiobook).

Hardcover
Pangunahing artikulo: Hardcover
Hardcover (literal na 'matigas na pabalat') ang tawag sa mga aklat na may pabalat na gawa sa isang matigas
na materyales. Sa modernong panahon, kalimitang cardboard ang materyales na ito. Nagmula ito sa mga
kodeks na may pabalat na gawa sa kahoy.[34] Para maprotektahan ang pabalat nito, kalimitang nilalagyan
ang mga ito ng dust jacket.[35]

Madalas na nililimbag muna ang isang aklat sa pormat na hardcover bago ang iba pang mga pormat.
Madalas ding ito ang pormat na makikita sa mga aklatan, lalo sa mga sikat na aklat.[35]

Matitibay ang mga hardcover. Dahil dito, naging dominanteng pormat ito ng mga aklat sa mahabang
panahon. Gayunpaman, mahal ang paglimbag sa ganitong paraan, kaya naman madalas na limitado lang ito
sa mga aklat na inaasahang papatok o sisikat ng mga palimbagan sa modernong panahon. Unti-unti itong
naungusan ng mga paperback simula noong dekada 1930s, at kalauna'y naungusan nang tuluyan noong
dekada 1960s.[34] Gayunpaman, nananatiling mabenta ang mga hardcover dahil sa tibay nito at sa patuloy
na pagtangkilik ng mga tao, bukod sa iba pang mga dahilan.[35]

Paperback
Pangunahing artikulo: Paperback
Paperback (literal na 'papel na likod') ang tawag sa mga aklat na may pabalat na gawa sa malambot na
materyales. Tinatangkilik ang mga ito dahil sa pagiging mura nito kumpara sa mas dominanteng
hardcover.[35] Partikular na sumikat ito noong kasagsagan ng Dakilang Depresyon at sa Ikalawang
Digmaang Pandaigdig, sa tinatawag na 'Rebolusyon ng Paperback'.[34][35]

May mga mura na'ng paperback bago pa man pumasok ang ika-20 siglo. Ang chapbook sa Europa ang
isang maagang halimbawa nito. Samantala, sumikat naman noong ika-19 na siglo ang mga dime novel sa
Estados Unidos at dime dreadful sa Gran Britanya.[34]

May dalawang klase ng paperback: pangmasa (Ingles: mass market) at pampalitan (Ingles: trade). Tipikal
na mas maayos at mas mataas ang kalidad ang mga paperback na pampalitan kumpara sa mga bersyon
nitong pangmasa.[34] Nililimbag madalas ang mga di-piksyon, memoir, at tula sa paperback na pampalitan,
habang madalas namang nililimbag ang mga piksyon sa pangmasang paperback.[35]
Tinatayang noong dekada 1960s naungusan ng mga paperback ang mga hardcover pagdating sa benta.
Ayon sa Kapisanan ng mga Amerikanong Manlilimbag (AAP), tinatayang nasa 56% sa mga aklat na
nabenta noong 2009 ang paperback (parehong pangmasa at pampalitan), kumpara sa 35% ng mga
hardcover.[34]

Ebook
Pangunahing artikulo: Ebook
Ebook ang tawag sa mga aklat na nalimbag sa paraang digital.
Depende sa mga kahulugan, maaari rin itong tumukoy sa digital na
bersyon ng isang pisikal na aklat. Dahil dito, kilala rin ito sa tawag na
electronic book ('elektronikong aklat') at digital book ('aklat na
digital').[34]

Binabasa ang mga ebook gamit ang isang smartphone, kompyuter, o di

kaya'y isang e-reader. Kumpara sa mga pisikal na aklat, mas mura
kalimitan ang paglimbag sa mga ebook. Dahil sa pagiging digital nito,
hindi ito nawawala sa merkado, at madaling mada-download at
mababasa agad ito ng mga mambabasa.[34]

Ang mga unang ebook ay puro mga aklat na nasa pampublikong

domain. Pag-usbong ng internet sa ika-21 siglo, nagsimulang
Isang ebook na binabasa gamit
maglimbag din ang mga palimbagan ng mga ebook bukod sa mga
ang isang e-reader.
pisikal na aklat. Nagsulputan din ang mga online na tindahan ng aklat,
katulad ng Amazon at Play Books ng Google. Bagamat maliit na
porsyento lang ng mga aklat na nabebenta kada taon ang ebook sa ngayon, unti-unti itong tumataas, at
inaasahan tataas pa ito lalo. Gayunpaman, malaking problema sa industriya ang pamimirata sa mga
ebook.[34]

Audiobook
Pangunahing artikulo: Audiobook
Audiobook ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog. Isa itong recording ng boses ng isang narrator,
na papakinggan naman ng tagapakinig. Nagsimula noong dekada 1930s sa Estados Unidos bilang isang
kagamitan sa edukasyon, naging isang pormal na pormat ito ng mga aklat pagpasok ng ika-21 siglo sa
tulong ng internet.[36]

Kilala ito dati sa tawag na talking book (literal na 'nagsasalitang aklat'). Orihinal itong rinerekord sa mga
cassette o vinyl. Sa kasalukuyan, naka-digital na ang halos lahat ng mga audiobook, na mapapakinggan
naman sa isang smartphone, kompyuter, o entertainment system. Binebenta ang mga ito sa mga online na
tindahan ng musika, tulad ng Spotify, o di kaya'y sa isang dedikadong tindahan para sa mga audiobook
tulad ng Audible.[36]

Ayon sa sukat
Pangunahing artikulo: Sukat ng aklat
Nakadepende ang sukat ng isang aklat base sa papel nito. Galing ang mga pangalan ng sukat sa dami ng
tiklop na kailangang gawin para makagawa ng isang pahina. Halimbawa, ang tiniklop ang orihinal na papel
nang apat na beses sa sukat na 'quarto'.[37]

Ipinapakita ng talahanayan sa baba ang iba't-ibang sukat ng mga aklat na ginagamit sa industriya.

Mga sukat ng aklat[37]

Pangalan Sukat

miniature >2 pul × 1.5 pul (5.08 cm × 3.81 cm)

sexagesimo-quarto (64mo) 2 pul × 3 pul (5.08 cm × 7.62 cm)

quadragesimo-octavo (48mo) 2.5 pul × 4 pul (6.35 cm × 10.16 cm)

tricesimo-secondo (32mo) 3.5 pul × 5.5 pul (8.89 cm × 13.97 cm)

octodecimo (18mo) 4 pul × 6.5 pul (10.16 cm × 16.51 cm)

sextodecimo (16mo) 5 pul × 7.5 pul (12.70 cm × 19.05 cm)

duodecimo (12mo) 5 pul × 7.375 pul (12.70 cm × 18.73 cm)

duodecimo (malaki) (12mo) 5 pul × 7.5 pul (12.70 cm × 19.05 cm)

crown octavo (8vo) 6 pul × 9 pul (15.24 cm × 22.86 cm)

octavo (8vo) 6 pul × 9 pul (15.24 cm × 22.86 cm)

medium octavo (8vo) 6.125 pul × 9.25 pul (15.56 cm × 23.50 cm)
royal octavo (8vo) 6.5 pul × 10 pul (16.51 cm × 25.40 cm)

super octavo (8vo) 7 pul × 11 pul (17.78 cm × 27.94 cm)

imperial octavo (8vo) 8.25 pul × 11.5 pul (20.96 cm × 29.21 cm)
quarto (4to) 9.5 pul × 12 pul (24.13 cm × 30.48 cm)

folio (fo) 12 pul × 19 pul (30.48 cm × 48.26 cm)

elephant folio (fo) 23–25 pul (58.42–63.50 cm)

atlas folio (fo) 25–50 pul (63.50–127.00 cm)

double elephant folio (fo) 50 pul (127.00 cm)+

Aklatan
Pangunahing artikulo: Aklatan
Aklatan ang tawag sa isang silid o gusali na may koleksyon ng mga aklat.[38] Tinatawag ding ito na
bibliyoteka at ateneo.[38] Maaari rin itong tumukoy sa isang koleksyon ng mga aklat. Sa modernong
panahon, naglalaman ang mga karamihan sa mga aklatan ng parehong pisikal at digital na mga aklat.
Posible rin itong nasa internet lang, tulad ng kaso ng Proyektong Gutenberg. Bukod sa mga aklat, maaari
ding maglaman ang mga aklatan ng mga CD, DVD, kompyuter, at iba pang mga paraan para makakuha ng
impormasyon.[39]

Makikita madalas ang mga aklatan sa mga paaralan, bagamat may mga pampublikong aklatan din tulad ng
Pambansang Aklatan ng Pilipinas. Nagkakaiba ang laki ng mga aklatan depende sa koleksyon nito; ang
Aklatang Briton at ang Aklatan ng Kongreso ng Estados Unidos ay may mahigit 170 milyong aklat sa
kanilang koleksyon.[40]
Orihinal na ginawa ang mga aklatan upang mga mga taguan ng
aklat. Ang Dakilang Aklatan ng Alexandria ay ang pinakamalaking
aklatan ng sinaunang panahon, kung saan nasa 200,000 hanggang
700,000 aklat ang tinatayang nakatago. Pagsapit ng ika-11 siglo,
unti-unting naitatag ang mga pamantasan sa Europa, at nagkaroon
ang mga ito ng mga aklatan. Sa mga sumusunod na siglo,
lumaganap ang pagkakaroon ng mga pribadong aklatan, lalo na sa
mga hari sa Europa. Gayunpaman, ang pagpasok ng Renasimiyento
ang naging dahilan upang magkaroon ng mga aklatan na para mga
iskolar. Ang Biblioteca Marciana ng Cosimo de' Medici at ang
aklatan ni Lorenzo de' Medici ang ilan sa mga maagang halimbawa
nito. Samantala, ang pagpasok ng internet sa ika-21 siglo ang
nagbigay-daan naman upang magkaroon ng mga tinatawag na
virtual library (literal na 'aklatang birtwal'), na inaalok ng maraming
mga aklatan bilang isang karagdagang serbisyo.[39] Ang Pambansang Aklatan ng
Pilipinas sa Ermita sa Maynila.
Klasipikasyon
Pangunahing artikulo: Klasipikasyon sa aklatan
Hinahati ng mga unang aklatan ang kanilang mga aklat base sa mga malalawak na paksa, tulad ng mga
agham, pilosopiya, rehiliyon, at batas. Halimbawa nito ang sistemang Pinakes na ginamit ng iskolar na si
Callimachus sa Dakilang Aklatan ng Alexandria noong ikatlong siglo BKP.[41] Ginamit din bilang batayan
ng pagkaklase ang wika ng aklat gayundin ang pormat nito.

Gayunpaman, naging imposible ang pagkaklase sa mga aklat batay sa mga malalawak na paksa pagsapit ng
ika-16 na siglo dahil sa mabilis na pagdami ng mga nalilimbag na aklat kada taon.[42] Noong 1627,
nilimbag ng Pranses na si Gabriel Naudé ang Advis pour dresser une bibliothèque ('Ukol sa Pagtatag ng
isang Aklatan'). Dito, hinati niya ang mga aklat sa pitong (kalaunan labindalawang) larangan.[43] Noong
1842 naman, dinebelop naman ni Jacques Charles Brunet ang isang sistema ng klasipikasyon na tatawagin
kalaunan bilang ang klasipikasyong Paris Bookseller. Itinuturing na pinakaunang modernong klasipikasyon,
hinati naman ni Brunet sa limang larangan ang mga aklat.[44]

Ang Klasipikasyong Desimal ni Dewey ay ang pinakaginagamit na klasipikasyon ng aklat sa mundo

ngayon. Unang dinebelop ni Melville Dewey noong 1876 sa Estados Unidos, hinahati nito ang mga aklat
sa sampung pangunahing klase (kumakatawan sa mga malalawak na larangan tulad ng agham
pangkalikasan at kasaysayan). Ito rin ang nagsilbing batayan para sa iba pang mga pangkalahatan at
pambansang sistema ng klasipikasyon, tulad ng klasipikasyon ng Aklatan ng Kongreso at ng
klasipikasyong tutuldok.[45][46]

Heto ang mga sistema ng klasipikasyong na may malawakang paggamit lalo na sa mga bansang nagsasalita
ng Ingles:

Klasipikasyong Desimal ni Dewey (Ingles: Dewey Decimal Classification; DDC)

Pandaigdigang Klasipikasyong Desimal (Ingles: Universal Decimal Classification; UDC)
Klasipikasyon ng Aklatan ng Kongreso (Ingles: Library of Congress Classification; LCC)
Klasipikasyong Tutuldok (Ingles: Colon Classification; CC)
May mga klasipikasyon ding ginawa para sa mga ispesipikong paksa o disiplina. Halimbawa nito ang
Klasipikasyong Moys para sa larangan ng abogasya (sa Canada, Australia, New Zealand, at Gran
Britanya),[47] at Klasipikasyong Harvard-Yenching para sa mga aklat na nakasulat sa wikang Tsino.[48]
Bukod pa dito, may mga sistema ring ginawa ang ilang mga bansa para sa mga aklat nila: ilan sa mga
halimbawa nito ang Klasipikasyong Desimal ng Hapon, Klasipikasyong Desimal ng Korea (sa Timog
Korea), Klasipikasyon ng Aklatang Tsino (sa Tsina), at ang Bagong Klasipikasyon para sa mga Aklatang
Tsino (sa Taiwan, Hong Kong, at Macau).[46]

Epekto
Ayon sa isang editoryal ng The Stanford Daily noong 2019, nakakahimok na paraan ang mga aklat upang
kumonekta ang mga tao sa iba. Nagbibigay ang mga ito ng simpatiya habang binabasa ang mga karanasang
pinagdadaanan ng iba o ng isang komunidad.[49] Pinapalawak nito ang pag-intindi sa kalikasan ng tao, at
ginagamit din bilang isang kasangkapan sa edukasyon. Naghihimok din ito ng malalimang pag-iisip, at
hinuhulma din ito sa pagtingin sa mundo.[50]

Sa isang pag-aaral sa sikolohiya sa Pamantasan sa Buffalo, napag-alaman ng mga sikolohista na kumikiling

ang mga tao sa mga salitang may kinalaman sa kamakailang binasa nila, tulad ng mga salamangkero sa mga
nakabasa ng Harry Potter at bampira naman sa mga nakabasa sa Twilight. Samantala, sa isang hiwalay na
pag-aaral naman na isinagawa sa Pamantasan ng Toronto, napag-alaman na nakakapagpabago ng katauhan
ang mga aklat. Sa eksperimentong ito, na isinagawa noong 2008 sa 166 na tao, pinabasa ang dalawang
grupo ng maiksing kuwento ni Anton Chekhov na Dama s sobachkoy ('Ang Ginang na may kasamang
Aso'), isa sa orihinal na anyo nito, at isa sa istilong dokumentaryo. Napag-alaman sa pag-aaral na ito na mas
nakakapagbago ng personalidad ang mga piksyon kumpara sa di-piksyon, dahil sa pagpokus nito sa mga
iniisip ng mga karakter, kumpara sa pagtingin bilang tagalabas, ayon kay Keith Oatley, isa sa mga
sikolohista sa pag-aaral.[51][52]

Pagpepreserba
Pangunahing artikulo: Pagpepreserba sa mga aklat
Depende sa materyales na ginamit, mabilis na nabubulok ang
mga aklat sa paglipas ng panahon, kabilang na yung mga
itinuturing na mga "mahahalaga" sa kultura o kasaysayan.
Pinapahaba ng mga konserbador (Ingles: conservator) ang
buhay ng mga ito, sa pamamagitan ng samu't saring paraan sa
kimika, at nakadepende ito sa pagkakagawa sa aklat. Madalas
na itong isinasagawa ng mga grupo ng konserbador, sa ilalim
ng mga pamahalaan ng bansa, tulad ng Pambansang
Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas. Hindi pormal na
propesyon ito hanggang noong dekada 1960s, nang naganap Isang konserbador na tumitingin sa mga
dokumento.
ang isang mapaminsalang baha sa Arno sa Florence, Italya
noong 1966.[53] Pininsala nito ang maraming mga
mahahalagang dokumento (bukod pa sa ibang mga gawa sa panahon ng Renasimiyento), kaya
pinagtulungan itong isaayos ng mga konserbador sa buong mundo sa pangunguna ni Peter
Waters.[53][54][55]
May apat na pangunahing hakbang ang ginagawa sa pagpepreserba
sa mga aklat: pagpapabagal, paglilinis, pagsasaayos, at
pagpapanumbalik. Meron ding sinusunod na etika ang mga
konserbador, lalo na sa mga kemikal na ginagamit nila na madalas
ay hindi na maibabalik pa matapos nitong mailapat. Bilang
pagtugon sa pagbabago ng klima, unti-unti na ring nagsasagawa ng
mga pagbabagong nakapokus sa pagpapanatili. Noong dekada
2000s, nagsimula na'ng hindi gumawa ng isang pangkalahatang
paraan sa pagpepreserba, at nagpokus na lang sa mga paraang Mahalagang pangyayari ang naganap
nakadepende sa lokal upang umayon ang mga ito sa klima ng lugar na mapaminsalang baha sa Arno sa
at kagamitan.[56] Florence, Italya noong 1966 upang
maging pormal na propesyon ang
pagpepreserba sa mga aklat.
Talababa
a. 'Diyamanteng Sutra', Sanskrito: Vajracchedikā
Prajñāpāramitā Sūtra, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat
na Humahati'
b. Koreano: 상정고금예문 詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal
, Hanja:
ng Nakaraan at Hinaharap'.
c. Koreano: 백운화상초록불조직지심체요절, Hanja: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na
'Mga Direktang Utos ni Buddha sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.
d. Orihinal na teksto: If there was any connection in the spread of printing between Asia and the
West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities
to play an important role in this introduction.
e. Tsino:辯正教真傳實錄; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')
f. 'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino'; Tsino: 新刊僚氏正教便览, literal na 'Ang
Bagong Lathalain ng Simbahan'
g. 'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; Tsino: 新刊格物窮理錄, literal na 'Ang Bagong
Dyornal sa Kahirapang Materyal'

Sanggunian
1. McFarland, Curtis; Komisyon sa Wikang Filipino (2017). Diksyunaryong Monolingwal sa
Filipino (https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ). Anvil Publishing.
ISBN 9789712727443.
2. English, Leo James (1977). "Lomo" (https://archive.org/details/tagalogenglishdi00leoj/).
Tagalog-English Dictionary (sa wikang Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer.
ISBN 9710810731.
3. "Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la
Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas" (http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=1
3068&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html) [Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang
Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical]
(sa wikang Kastila). UNESCO. 19 Nobyembre 1964. Nakuha noong 11 Hulyo 2022.
4. Taycher, Leonid (5 Agosto 2010). "Books of the world, stand up and be counted! All
129,864,880 of you" (https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-
be-counted.html?m=1) [Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong
129,864,880.]. Inside Google Books (sa wikang Ingles). Nakuha noong 11 Hulyo 2022.
 5. De Noceda, Juan José (1754). De Sanlucar, Pedro (pat.). Vocabulario de la lengua tagala (ht
tps://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html)
[Bokabularyo ng wikang Tagalog] (sa wikang Kastila). Imprenta de la compañia de Jesus.
p. 3. Nakuha noong 21 Hulyo 2022.
6. "libro" (https://www.tagaloglang.com/libro/). Tagalog Lang (sa wikang Ingles). Nakuha noong
21 Hulyo 2022.
7. Mark, Joshua J. (28 Abril 2011). "Writing" (https://www.worldhistory.org/writing/) [Pagsusulat].
World History Encyclopedia (sa wikang Ingles). Nakuha noong 21 Hulyo 2022.
8. Burnell, Cerrie (21 Setyembre 2021) [3 Disyembre 2019]. "A little history of reading: How the
first books came to be" (https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/dece
mber/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/) [Isang maliit na kasaysayan
ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat]. BookTrust (sa wikang Ingles).
Nakuha noong 27 Hulyo 2022.
9. "History of Books" [Kasaysayan ng mga Aklat]. Understanding Media and Culture (https://ope
n.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/) [Pag-intindi sa Midya at
Kultura] (sa wikang Ingles). University of Minnesota. Nakuha noong 26 Hulyo 2022.
10. Tsien, Tsuen-Hsuin (1985). Needham, Joseph (pat.). Paper and Printing [Papel at Pag-
imprenta]. Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology (sa
wikang Ingles). Bol. V.1. Cambridge University Press.
11. Ward, James (2015). The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental
Genius, and Stationery Obsession (https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&p
g=PA66) [Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon,
Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery] (sa wikang Ingles). Atria Books.
ISBN 978-1476799865.
12. Burns, Robert I. (1996). "Paper comes to the West, 800–1400". In Lindgren, Uta (pat.).
Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation [Teknolohiyang
Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon] (sa wikang
Aleman) (ika-4 (na) edisyon). Berlin: Gebr. Mann Verlag. pp. 413–422. ISBN 978-3-7861-
1748-3.
13. Murray, Stuart A. P. (2009). The Library: An Illustrated History [Ang Aklatan: Isang Nakaguhit
na Kasaysayan] (sa wikang Ingles). Skyhorse Publishing. p. 57.
14. Schopen, Gregory (2004). "Diamond Sutra". MacMillan Encyclopedia of Buddhism. Bol. 1.
New York, Estados Unidos: MacMillan Reference USA. pp. 227–28. ISBN 0-02-865719-5.
15. Daley, Jason (11 Mayo 2016). "Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World's
Oldest Dated Printed Book" (https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-kn
ow-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/) [Limang Bagay na
Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag
na Aklat sa Mundo]. Smithsonian Magazine (sa wikang Ingles). Nakuha noong 15 Hulyo
2022.
16. Newman, M. Sophia (19 Hunyo 2019). "So, Gutenberg Didn't Actually Invent Printing As We
Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type" (https://lithub.com/so-
gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/) [So Di Pala si Gutenberg ang Nag-
imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga
Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Uri]. Literary Hub (sa wikang Ingles). Nakuha noong
19 Hulyo 2022.
17. Newman, M. Sophia (2016). "The Buddhist History of Moveable Type" (https://tricycle.org/ma
gazine/buddhist-history-moveable-type/) [Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na
Uri]. Tricycle (sa wikang Ingles). Nakuha noong 19 Hulyo 2022.
18. Lehmann-Haupt, Hellmut E. (27 Abril 2022) [5 Pebrero 2000]. "Johannes Gutenberg" (https://
www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible). Britannica (sa
wikang Ingles). Nakuha noong 21 Hulyo 2022.
19. Lee, Gracie (7 Hulyo 2021). "Early Printing in the Philippines" (https://biblioasia.nlb.gov.sg/vo
l-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing) [Maagang Paglilimbag sa Pilipinas]. BiblioAsia (sa
wikang Ingles).
20. Vallejo, Rosa M. "Books and Bookmaking in the Philippines" (https://web.archive.org/web/20
220804000935/https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultura
l-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/)
[Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas]. Pambansang Komisyon para sa Kultura
at mga Sining (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa ang orihinal (https://ncca.gov.ph/about-nc
ca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-servi
ces/books-and-bookmaking-in-the-philippines/) noong 4 Agosto 2022. Nakuha noong
26 Hulyo 2022.
21. Wolff, John U. (2011). "The Vocabulario de Lengua Tagala (sic) of Fr. Pedro de San
Buenaventura (1613)" [Ang Vocabulario de Lengua Tagala ni Padre Pedro de San
Buenaventura (1613)]. Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of
Structuralism (https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf)
[Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo] (sa wikang
Ingles). Akademie Verlag. doi:10.1524/9783050056197.33 (https://doi.org/10.1524%2F9783
050056197.33) – sa pamamagitan ni/ng De Gruyter.
22. Ocampo, Ambeth R. (1 Agosto 2014). " 'Vocabulario de la Lengua Tagala' " (https://opinion.in
quirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala) (sa wikang Ingles). Inquirer. Nakuha
noong 24 Hulyo 2022.
23. "book publishing" (https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing) [paglilimbag
sa mga aklat]. Britannica (sa wikang Ingles). Nakuha noong 28 Hulyo 2022.
24. Nuwer, Rachel (25 Enero 2016). "Are paper books really disappearing?" (https://www.bbc.co
m/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing) [Mawawala na nga ba
talaga ang mga aklat na papel?]. BBC (sa wikang Ingles). Nakuha noong 28 Hulyo 2022.
25. Grant, Matt (2020). "The Difference Between Fiction and Nonfiction" (https://bookriot.com/diff
erence-between-fiction-and-nonfiction/) [Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon].
BookRiot (sa wikang Ingles). Nakuha noong 28 Hulyo 2022.
26. Donohue, Tracy (11 Mayo 2016). "Types of Fiction" (https://iowareadingresearch.org/blog/typ
es-of-fiction) [Mga Uri ng Piksyon]. Iowa Reading Research Center (sa wikang Ingles).
Nakuha noong 1 Agosto 2022.
27. tarasonin (12 Hulyo 2019). "The 50 Best Historical Fiction Books of All Time" (https://www.ba
rnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fictio
n/) [Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon].
Barnes and Noble (sa wikang Ingles). Nakuha noong 1 Agosto 2022.
28. Weldon, Glen; Mayer, Petra (12 Hulyo 2017). "Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And
Graphic Novels" (https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-co
mics-and-graphic-novels) [Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang
Nakaguhit]. NPR (sa wikang Ingles). Nakuha noong 1 Agosto 2022.
29. "What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in
Literature" (https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy
-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature) [Ano ang Dyanrang Pantasya?
Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan]. Masterclass
(sa wikang Ingles). 2 Oktubre 2021. Nakuha noong 2 Agosto 2022.
30. Mayer, Petra (18 Agosto 2021). "We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy
books of the past decade" (https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-f
iction-fantasy-past-decade) [Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat
na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada]. NPR (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2 Agosto
2022.
31. "29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read" (https://www.wired.co.uk/articl
e/best-sci-fi-books) [29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat
Basahin ng Lahat]. Wired (sa wikang Ingles). 22 Nobyembre 2021. Nakuha noong 2 Agosto
2022.
32. Bober, Tom (15 Nobyembre 2019). "5 Kinds of Nonfiction" (https://knowledgequest.aasl.org/5
-kinds-of-nonfiction/) [5 Uri ng Di-piksyon]. American Association of School Libraries (sa
wikang Ingles). Nakuha noong 2 Agosto 2022.
33. Stewart, Melissa (Mayo 2018). "5 Kinds of Nonfiction" (https://www.melissa-stewart.com/img2
018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf) [5 Uri ng Di-piksyon] (PDF) (sa wikang
Ingles). Nakuha noong 2 Agosto 2022.
34. "Book Formats" [Mga Pormat ng Aklat]. Understanding Media and Culture (https://open.lib.u
mn.edu/mediaandculture/chapter/3-4-major-book-formats/) [Pag-intindi sa Midya at Kultura]
(sa wikang Ingles). University of Minnesota. Nakuha noong 3 Agosto 2022.
35. Hill, Nicole (2020). "The Different Types of Book Formats Explained" (https://bookriot.com/diff
erent-types-of-book-formats/amp/) [Mga Iba't-ibang Uri ng Pormat ng Aklat Pinaliwanag].
BookRiot (sa wikang Ingles). Nakuha noong 4 Agosto 2022.
36. Harris, Mark (28 Abril 2020). "What Are Audiobooks?" (https://www.lifewire.com/what-are-aud
iobooks-2438535) [Ano ang mga Audiobook?]. Lifewire (sa wikang Ingles). Nakuha noong
4 Agosto 2022.
37. "Guide to book formats" (https://www.abebooks.com/books/rarebooks/collecting-guide/under
standing-rare-books/guide-book-formats.shtml) [Gabay sa mga pormat ng aklat]. Abe Books
(sa wikang Ingles). 3 Hunyo 2021. Nakuha noong 6 Agosto 2022.
38. "aklatan" (https://diksiyonaryo.ph/search/aklatan). Diksiyonaryo.ph. Nakuha noong 6 Agosto
2022.
39. Haider, Salmon (29 Hulyo 2022) [20 Hulyo 1998]. "library" (https://www.britannica.com/topic/l
ibrary) [aklatan]. Britannica (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Agosto 2022.
40. Tanjeem, Namera (2020). "How Many Books is Too Many? Ask the World's 10 Biggest
Libraries" (https://bookriot.com/biggest-libraries/) [Ilang Aklat ang Masyado na'ng Marami?
Tanungin [mo] ang 10 Pinakamalalaking Aklatan ng Mundo]. BookRiot (sa wikang Ingles).
Nakuha noong 6 Agosto 2022.
41. Murray, Stuart (2009). The library: an illustrated history (https://archive.org/details/libraryillustr
at0000murr) [Ang aklatan: isang nakaguhit na kasaysayan] (sa wikang Ingles). Lungsod ng
New York, Estados Unidos: Skyhorse Pub. ISBN 9781602397064. OCLC 277203534 (http
s://www.worldcat.org/oclc/277203534).
42. Shera, Jesse H. (1965). Libraries and the organization of knowledge (https://archive.org/detai
ls/librariesorganiz00sher) [Mga aklatan at ang pag-oorganisa sa kaalaman] (sa wikang
Ingles). Hamden, Connecticut, Estados Unidos: Archon Books.
43. Clarke, Jack A. (1969). "Gabriel Naudé and the Foundations of the Scholarly Library" (https://
archive.org/details/sim_library-quarterly_1969-10_39_4/page/331) [Si Gabriel Naudé at ang
mga Pundasyon ng Iskolar na Aklatan]. The Library Quarterly (sa wikang Ingles). 39 (4):
331–343. doi:10.1086/619792 (https://doi.org/10.1086%2F619792). ISSN 0024-2519 (https://
www.worldcat.org/issn/0024-2519). JSTOR 4306024 (https://www.jstor.org/stable/4306024).
S2CID 144274371 (https://api.semanticscholar.org/CorpusID:144274371).
44. Sayers, Berwick (1918). An introduction to library classification [Pagpapakilala sa
klasipikasyon sa aklatan] (sa wikang Ingles). New York, Estados Unidos: H. W. Wilson.
45. "A Brief Introduction to the Dewey Decimal Classification" (https://www.oclc.org/dewey/resou
rces/summaries.en.html) [Mabilis na Pagpapakilala sa Klasipikasyong Desimal ni Dewey]
(sa wikang Ingles). OCLC. Inarkibo (https://web.archive.org/web/20130503183202/https://ww
w.oclc.org/dewey/resources/summaries.en.html) mula sa orihinal noong 3 Mayo 2013.
Nakuha noong 10 Agosto 2022. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url=
timestamp mismatch (tulong)
46. Taylor, Insup; Wang Guizhi. "Library Systems in East Asia" (https://web.archive.org/web/2014
0221100748/http://projects.chass.utoronto.ca/mcluhan-studies/v1_iss6/1_6art3.htm) [Mga
Sistema sa Aklatan sa Silangang Asya]. McLuhan Studies (sa wikang Ingles). Inarkibo mula
sa ang orihinal (http://projects.chass.utoronto.ca/mcluhan-studies/v1_iss6/1_6art3.htm)
noong 21 Pebrero 2014. Nakuha noong 10 Agosto 2022.
47. "IALS Library" (https://web.archive.org/web/20160304053537/http://ials.sas.ac.uk/library/arch
ives/moys.htm) [Aklatan ng IALS]. Institute of Advanced Legal Studies. Inarkibo mula sa ang
orihinal (http://ials.sas.ac.uk/library/archives/moys.htm) noong 4 Marso 2016. Nakuha noong
10 Agosto 2022.
48. Wu, Eugene W. (1993). "The Founding of the Harvard–Yenching Library" (http://scholarsarchi
ve.byu.edu/jeal/vol1993/iss101/16/) [Ang Pagtatag sa Aklatang Harvard-Yenching]. Journal
of East Asian Libraries (sa wikang Ingles). 101 (1): 65–69. Nakuha noong 10 Agosto 2022.
49. Pai, Sarayu (8 Nobyembre 2019). "The impact of books" (https://stanforddaily.com/2019/11/0
8/the-impact-of-books/) [Ang epekto ng mga aklat]. The Stanford Daily (sa wikang Ingles).
Nakuha noong 10 Agosto 2022.
50. Tenner, Shara (21 Enero 2020). "How books affect modern society" (https://lifeisanepisode.c
om/how-books-affect-modern-society/) [Paano nakakaapekto ang mga aklat sa modernong
lipunan]. Life is an Episode (sa wikang Ingles). Nakuha noong 10 Agosto 2022.
51. Flood, Alison (7 Setyembre 2011). "Reading fiction 'improves empathy', study finds" (https://w
ww.theguardian.com/books/2011/sep/07/reading-fiction-empathy-study) ['Nagpapahusay ng
pakikiramay' ang pagbabasa sa piksyon, ayon sa isang pag-aaral]. The Guardian. Nakuha
noong 10 Agosto 2022.
52. Gow, Kailin (7 Disyembre 2012). "How Fiction Impacts Fact: The Social Impact Of Books" (htt
ps://www.fastcompany.com/1842370/how-fiction-impacts-fact-social-impact-books) [Paano
Nakakaapekto ang Piksyon sa Katotohanan: Ang Epektong Panlipunan ng mga Aklat]. The
Fast Company. Nakuha noong 10 Agosto 2022.
53. Kirchgaessner, Stephanie (4 Nobyembre 2016). "Florence flood 50 years on: 'The world felt
this city had to be saved' " (https://www.theguardian.com/world/2016/nov/04/florence-flood-50
-years-on-the-world-felt-this-city-had-to-be-saved) [Pagbaha sa Florence 50 taong ang
lumipas: 'Pakiramdam ng mundo, kailangan iligtas ang lungsod na ito']. The Guardian (sa
wikang Ingles). Roma, Italya. Nakuha noong 10 Agosto 2022.
54. Nix, Elizabeth (22 Agosto 2018) [3 Nobyembre 2016]. "The Disaster that Deluged Florence's
Cultural Treasures" (https://www.history.com/news/the-disaster-that-deluged-florences-cultur
al-treasures) [Ang Sakunang Nagpadelubyo sa mga Kayamanang Pangkultura ng Florence].
History (sa wikang Ingles). Nakuha noong 10 Agosto 2022.
55. Miller, William; Pellen, Rita M., mga pat. (2006). Dealing with Natural Disasters in Libraries (h
ttps://books.google.com/books?id=XXl0DwAAQBAJ&pg=PT59) [Pagtugon sa mga Sakuna
sa mga Aklatan] (sa wikang Ingles). New York, Estados Unidos: The Haworth Press.
ISBN 9781136791635. Nakuha noong 10 Agosto 2022.
56. Dardes, Kathleen; Standiforth, Sarah. "Preventive Conservation: Sustainable Stewardship of
Collections" (https://web.archive.org/web/20200724041434/https://www.getty.edu/conservati
on/publications_resources/newsletters/30_2/preventive_conservation.html)
[Pagpepreserbang Nagpipigil: Napapanatiling Pangangasiwa sa mga Koleksyon]. The Getty
Conservation Institute (sa wikang Ingles). Getty Conservation Research Foundation
Museum. Inarkibo mula sa ang orihinal (https://www.getty.edu/conservation/publications_res
ources/newsletters/30_2/preventive_conservation.html) noong 24 Hulyo 2020. Nakuha
noong 10 Agosto 2022.
May kaugnay na midya ang Wikimedia Commons tungkol sa artikulong:
Aklat

Aklat
 mula sa mga kapatid na proyekto ng Wikipedia

Mga kahulugan mula sa

Wiktionary
Mga aklat mula sa
Wikibooks

Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aklat&oldid=2107268"