ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA

HOÀ VAÊN HIEÁN

HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

TRUYEÀN TAÛI vaø PHAÂN PHOÁI
(Taùi baûn laàn thöù nhaát coù söûa chöõa, boå sung)

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2005
 3

MUÏC LUÏC
Lôøi noùi ñaàu 13
Chöông 1
CAÁU TRUÙC CÔ BAÛN CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 15
1.1 Môû ñaàu .............................................................................................................. 15
1.2 Caáp phaân phoái cuûa heä thoáng ñieän ...................................................................... 16
1.3 Heä thoáng phaân phoái hình tia ............................................................................... 17
1.4 Heä thoáng maïch voøng thöù caáp ............................................................................. 19
1.5 Maïch voøng sô caáp .............................................................................................. 20
1.6 Heä thoáng maïng ñieän phaân phoái thöù caáp ............................................................. 21
1.7 Heä thoáng maïng ñieän sô caáp................................................................................ 23
1.8 Caáùp truyeàn taûi phuï cuûa heä thoáng ñieän ................................................................ 24
1.9 Traïm bieán aùp phaân phoái ..................................................................................... 26
1.10 Caáp truyeàn taûi cuûa heä thoáng ñieän ..................................................................... 29
1.11 Caáp lieân hôïp heä thoáng ...................................................................................... 32
1.12 Caùc baøi toaùn chính cuûa heä thoáng ñieän ............................................................... 33
1.13 Giôùi thieäu heä thoáng ñieän Vieät Nam .................................................................. 34
Chöông 2
THOÂNG SOÁ ÑÖÔØNG DAÂY VAØ CAÙP 38
2.1 Caùc ñaëc tính cuûa daây daãn ................................................................................... 38
A. ÑIEÄN CAÛM CUÛA DAÂY TRUYEÀN TAÛI ÑIEÄN 45
2.2 Caùc heä thöùc cô baûn cuûa ñieän caûm....................................................................... 45
2.3 Ñieän caûm vaø baùn kính trung bình nhaân cuûa daây daãn........................................... 48
2.4 Ñieän caûm cuûa ñöôøng daây moät pha ...................................................................... 50
2.5 Ñieän caûm cuûa ñöôøng daây ba pha ........................................................................ 51
2.6 Ñöôøng daây ñôn ba pha ñoái xöùng ......................................................................... 52
2.7 Ñöôøng daây ñôn ba pha hoaùn vò ........................................................................... 53
2.8 Ñöôøng daây ba pha loä keùp ................................................................................... 54
2.9 Duøng baûng ñeå tra caûm khaùng cuûa daây daãn ......................................................... 55
B. ÑIEÄN DUNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN 60
2.10 Ñieän tröôøng ñoái vôùi baûn cöïc song song, ñieän tích ñieåm vaø daây daãn hình truï ..... 60
2.11 Ñieän dung cuûa ñöôøng daây moät pha ................................................................... 62
2.12 Ñieän dung cuûa ñöôøng daây ba pha ñoái xöùng ...................................................... 63
4

2.13 Ñieän dung cuûa ñöôøng daây loä keùp...................................................................... 65

C. TOÅN HAO VAÀNG QUANG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN - ÑIEÄN DAÃN TAÙC
DUÏNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY 67
2.14 Hieän töôïng vaàng quang vaø toån hao do vaàng quang ........................................... 67
D. ÑIEÄN TRÔÛ CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN 70
2.15 Ñieän trôû daây daãn .............................................................................................. 70
2.16 Khaû naêng mang taûi cuûa daây daãn treân khoâng ...................................................... 71
E. CAÙC THOÂNG SOÁ CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY CAÙP NGAÀM 72
2.17 Ñieän trôû vaø caûm khaùng cuûa caùp ngaàm .............................................................. 73
2.18 Ñieän dung cuûa ñöôøng daây caùp .......................................................................... 77
BAØI TAÄP CHÖÔNG 2 ............................................................................................... 81
Chöông 3
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 84
3.1 Môû ñaàu .............................................................................................................. 84
3.2 Truyeàn taûi ñieän ba pha ........................................................................................ 84
3.3 Ñöôøng daây truyeàn taûi ngaén................................................................................. 85
3.4 Ñöôøng daây coù chieàu daøi trung bình .................................................................... 86
3.5 Ñöôøng daây taûi ñieän daøi ...................................................................................... 88
3.6 Maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây daøi ................................................................ 94
3.7 Caùch tính haèng soá maïch A, B, C, D, cuûa ñöôøng daây taûi ñieän ............................ 96

3.8 Moâ hình maïch ñieän moät ñöôøng daây daøi ............................................................ 101
3.9 Tính toaùn vaän haønh ñöôøng daây taûi ñieän ngaén ................................................... 102
3.10 Tính toaùn ñöôøng daây bieåu dieãn theo sô ñoà hình π ........................................... 110
3.11 Phöông trình coâng suaát cuûa ñöôøng daây ........................................................... 114
BAØI TAÄP CHÖÔNG 3 ............................................................................................. 118
Chöông 4
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 122
4.1 Bieåu dieãn maùy phaùt ñieän ñoàng boä .................................................................... 122
4.2 Thanh caùi voâ haïn ............................................................................................. 125
4.3 Bieåu dieãn maùy bieán aùp ..................................................................................... 125
4.4 Sô ñoà moät sôïi (ñôn tuyeán) ................................................................................ 136
4.5 Bieåu dieãn caùc phaàn töû cuûa maïng ñieän trong heä ñôn vò coù teân ........................... 137
4.6 Bieåu dieãn caùc phaàn töû cuûa maïng ñieän trong heä ñôn vò töông ñoái ...................... 139
 5

4.7 So saùnh ñôn vò coù teân vaø ñôn vò töông ñoái ........................................................ 145
BAØI TAÄP CHÖÔNG 4 ............................................................................................. 146
Chöông 5
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 151
5.1 Môû ñaàu ............................................................................................................. 151
5.2 Ma traän toång daãn thanh caùi (YBUS hay YTC) vaø ma traän toång trôû thanh caùi
(ZBUS hay ZTC)................................................................................................. 151
5.3 Caùc pheùp bieán ñoåi ma traän trong maïng ñieän .................................................... 153
5.4 Caùc phöông phaùp toaùn soá choïn loïc ................................................................... 168
5.5 Ñònh nghóa baøi toaùn phaân boá coâng suaát ............................................................ 179
5.6 Phaân bieät caùc loaïi ñieåm nuùt trong heä thoáng ñieän .............................................. 180
5.7 Caùc phöông trình cô baûn ................................................................................... 180
5.8 Khaûo saùt phaân boá coâng suaát duøng ma traän YTC baèng pheùp laëp
Gauss – Seidel ................................................................................................ 185
5.9 Phaân boá coâng suaát duøng ma traän ZBUS baèng pheùp laëp Gauss–Zeidel ................ 189
5.10 Phaân boá coâng suaát vaø phöông phaùp Newton– Raphson .................................. 190
5.11 Phöông phaùp phaân laäp Jacobi ......................................................................... 199
BAØI TAÄP CHÖÔNG 5 ............................................................................................. 204
Chöông 6
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN (POWER SYSTEM
TOOLBOX) 210
6.1 Giôùi thieäu ......................................................................................................... 210
6.2 Tính toaùn thoâng soá ñöôøng daây .......................................................................... 212
6.3 Moâ hình ñöôøng daây .......................................................................................... 215
6.4 Toùm taét caùc ñaëc tröng cuûa ñöôøng daây taûi ñieän ................................................. 218
6.5 Buø ñöôøng daây ................................................................................................... 224
6.6 Caùc chöông trình vaän haønh ñöôøng daây ............................................................. 228
6.7 Caùc chöông trình phaân boá coâng suaát................................................................. 237
6.8 Chöông trình thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi ........................................... 250
6.9 Chöông trình tính toaùn ngaén maïch khoâng ñoái xöùng .......................................... 256
BAØI TAÄP CHÖÔNG 6 ............................................................................................. 266
Chöông 7
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 275
7.1 Môû ñaàu ............................................................................................................ 275
6

7.2 Tính toaùn maïng ñieän hôû vaø maïng ñieän kín ñôn giaûn ........................................ 275
7.3 Ñöôøng daây coù phuï taûi phaân boá ñeàu .................................................................. 294
7.4 Ñöôøng daây coù phuï taûi phaân boá taêng daàn........................................................... 301
7.5 Caùc ñaëc tröng cuûa ñoà thò phuï taûi ...................................................................... 302
7.6 Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp .............................................................. 308
7.7 Toån thaát ñieän naêng trong traïm bieán aùp ............................................................. 310
7.8 Choïn tieát dieän daây trong maïng phaân phoái ........................................................ 314
BAØI TAÄP CHÖÔNG 7 ............................................................................................. 321
Chöông 8
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 327
8.1 Söï phaùt trieån kinh teá cuûa Heä thoáng ñieän .......................................................... 327
8.2 Suaát chi phí coá ñònh haøng naêm ......................................................................... 331
8.3 Chi phí ñaàu tö ................................................................................................... 332
8.4 Chi phí vaän haønh haøng naêm ............................................................................. 332
8.5 Haøm muïc tieâu trong so saùnh phöông aùn ........................................................... 337
8.6 AÙp duïng tính tieát dieän kinh teá cuûa ñöôøng daây treân khoâng vaø daây caùp .............. 338
8.7 Löïa choïn tieát dieän daây daãn ñöôøng daây truyeàn taûi treân khoâng theo phaïm vi
kinh teá ............................................................................................................. 340
BAØI TAÄP CHÖÔNG 8 ............................................................................................. 343
Chöông 9
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 345
9.1 Môû ñaàu ............................................................................................................ 345
9.2 Toån thaát heä thoáng tieâu bieåu.............................................................................. 346
9.3 Nguyeân taéc phaân tích toån thaát .......................................................................... 347
9.4 Söï phaân taùn, coâng suaát döï tröõ vaø toån thaát treân toån thaát .................................... 348
9.5 Tính kinh teá cuûa vieäc giaûm toån thaát, lôïi ích cho coâng ty ................................... 349
9.6 Caùc bieän phaùp giaûm toån thaát ñieän naêng ........................................................... 350
9.7 Naâng cao cosϕ ñöôøng daây ................................................................................ 352
9.8 Heä soá coâng suaát kinh teá .................................................................................... 359
9.9 Vaän haønh kinh teá traïm bieán aùp......................................................................... 361
9.10 Buø kinh teá trong maïng ñieän ............................................................................ 362
9.11 Tính toaùn buø kinh teá baèng phöông phaùp ma traän ............................................ 366
9.12 Buø coâng suaát khaùng treân ñöôøng daây phaân phoái .............................................. 372
 7

9.13 Phaân boá dung löôïng buø trong maïng ñieän xí nghieäp ........................................ 379
9.14 Phaân boá kinh teá coâng suaát trong maïng ñieän kín .............................................. 383
BAØI TAÄP CHÖÔNG 9 ............................................................................................. 388
Chöông 10
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 391
10.1 Khaùi nieäm chung veà ñieàu chænh ñieän aùp ......................................................... 391
10.2 Ñieän aùp söû duïng ............................................................................................ 391
10.3 Ñoä traûi ñieän aùp ............................................................................................... 392
10.4 Nhöõng phöông tieän ñeå ñieàu chænh ñieän aùp trong heä thoáng .............................. 393
10.5 Buø ngang treân maïng ñieän hình tia .................................................................. 394
10.6 AÛnh höôûng chính cuûa tuï ñieän tónh buø ngang ................................................... 497
10.7 Giaûm ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây - Buø doïc baèng tuï ñieän tónh .......................... 403
10.8 Ñieàu chænh ñieän aùp heä thoáng phöùc taïp baèng caùch ñöa coâng suaát khaùng vaøo
thanh caùi ......................................................................................................... 409
10.9 Ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp........................................................................ 414
10.10 Choïn ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp ............................................................. 416
10.11 Maùy bieán aùp ñieàu khieån ñieän aùp vaø goùc pha ................................................ 421
10.12 Caùc loaïi ñieàu chænh ñieän aùp.......................................................................... 423
10.13 Baûo veä quaù kích thích boä maùy phaùt - maùy bieán aùp ....................................... 435
BAØI TAÄP CHÖÔNG 10 ........................................................................................... 436
Chöông 11
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG
ÑIEÄN 438
11.1 Söï phuï thuoäc cuûa taàn soá vaø ñieän aùp vaøo caân baèng coâng suaát .......................... 438
11.2 Söï caân baèng vaø döï tröõ coâng suaát taùc duïng trong heä thoáng ñieän ...................... 442
11.3 Söï caân baèng vaø döï tröõ coâng suaát phaûn khaùng trong heä thoáng ........................ 443
11.4 Phaân boá thieát bò buø cöôõng böùc trong maïng ñieän ............................................ 443
11.5 Tính toaùn thöïc duïng buø cöôõng böùc baèng phöông phaùp ma traän ....................... 445
Chöông 12
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 453
12.1 Môû ñaàu........................................................................................................... 453
12.2 Caùc raøng buoäc veà vaän haønh ............................................................................ 453
12.3 Döï baùo taûi ngaén haïn ....................................................................................... 454
8

12.4 Söï phaân boá kinh teá taûi giöõa caùc maùy phaùt beân trong nhaø maùy ........................ 455
12.5 Kyõ thuaät thöøa soá phaït coù xeùt toån thaát ñöôøng daây ............................................ 459
12.6 Xaùc ñònh phöông trình toån thaát ...................................................................... 460
12.7 Quaù trình giaûi baøi toaùn vaän haønh kinh teá ........................................................ 465
12.8 Bieán ñoåi moät heä thoáng coù m phuï taûi thaønh moät heä thoáng coù moät phuï taûi toång
hôïp .................................................................................................................. 473
12.9 Ñònh thôøi bieåu huy ñoäng cuûa caùc toå maùy phaùt ................................................ 475
BAØI TAÄP CHÖÔNG 12 ........................................................................................... 478
Chöông 13
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 479
13.1 Môû ñaàu........................................................................................................... 479
13.2 Ñoà thò phuï taûi ñieän ......................................................................................... 480
13.3 Caùc ñònh nghóa vaø kyù hieäu caùc ñaïi löôïng cô baûn ............................................ 480
13.4 Caùc heä soá ñaëc tröng cho caùc thieát bò tieâu thuï ñieän vaø ñoà thò phuï taûi ............... 483
13.5 Soá thieát bò hieäu quaû vaø caùch xaùc ñònh ............................................................ 497
13.6 Caùc phöông phaùp xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn ................................................... 501
13.7 Xaùc ñònh phuï taûi ñænh nhoïn ............................................................................ 505
13.8 Trình töï tính toaùn phuï taûi ñieän ôû caùc caáp trong heä thoáng ................................ 507
13.9 Söï phaùt trieån cuûa phuï taûi ñieän ......................................................................... 509
BAØI TAÄP CHÖÔNG 13 ........................................................................................... 509
Chöông 14
TRUYEÀN TAÛI ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU CAO AÙP (HVDC) 510
14.1 Giôùi thieäu ....................................................................................................... 510
14.2 Caáu hình heä thoáng HVDC vaø caùc phaàn töû ...................................................... 511
14.3 Caùc phaàn töû cuûa heä thoáng truyeàn taûi HVDC ................................................... 512
14.4 Thuaän lôïi vaø khoâng thuaän lôïi cuûa heä thoáng HVDC ........................................ 514
14.5 Boä bieán ñoåi vaø caùc phöông trình .................................................................... 515
14.5 Boä bieán ñoåi nhieàu caàu .................................................................................... 525
14.7 Ñieàu khieån heä thoáng HVDC ........................................................................... 528
14.8 Ngaén maïch treân ñöôøng daây DC ...................................................................... 533
14.9 Moâ hình heä thoáng HVDC ............................................................................... 534
14.10 So saùnh veà kinh teá cuûa hai ñöôøng AC vaø DC ................................................ 543
14.11 Caùc döï kieán trong töông lai .......................................................................... 545
 9

PHAÀN PHUÏ LUÏC

PHUÏ LUÏC 1
Baûng PL1.1. Ñaëc tính cô lyù cuûa daây daãn ................................................................. 546
Baûng PL1.2. Caùc soá lieäu tính toaùn cuûa daây ñoàng vaø daây nhoâm ............................... 547
Baûng PL1.3. Soá lieäu tính toaùn cuûa daây nhoâm loõi theùp ............................................. 548
Ω.10−3
Baûng PL1.4. Caûm khaùng cuûa ñöôøng daây treân khoâng .................................. 549
km
1
Baûng PL1.5. Dung daãn cuûa ñöôøng daây treân khoâng .10−6 ................................ 550
Ωkm
Baûng PL1.6. Ñieän trôû vaø ñieän khaùng cuûa thanh caùi phaúng ...................................... 550
Baûng PL1.7. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa daây nhoâm do haõng LENS (Phaùp) cheá taïo ........ 551
Baûng PL1.8. Thoâng soá kyõ thuaät daây nhoâm loõi theùp do haõng LENS (Phaùp) cheá taïo . 552
Baûng PL1.9. Daây caùp nhoâm loõi theùp ....................................................................... 553
Baûng PL1.10. Caùp hôïp kim cuûa nhoâm loõi theùp........................................................ 554
Baûng PL1.11. Caùp ñoàng chaát baèng nhoâm hôïp kim .................................................. 555
Baûng PL1.12. Caûm khaùng ñöôøng daây treân khoâng .................................................... 556
Baûng PL1.13. Dung daãn ñöôøng daây treân khoâng ...................................................... 558
PHUÏ LUÏC 2
Baûng PL 2.1. Caùp 6 – 10 kV caùch ñieän XLPE coù ñai theùp voû PVC do haõng
ALCATEL (Phaùp) cheá taïo ............................................................................... 560
Baûng PL2.2. Caùp 12 – 24 kV caùch ñieän XLPE coù ñai theùp, voû PVC
do haõng Alcatel cheá taïo .......................................................................................... 561
Baûng PL2.3. Caùp nhoâm haï aùp caùch ñieän PVC do haõng LENS cheá taïo .................... 562
Baûng PL 2.4. Caùp ñoàng haï aùp 1, 2, 3 loõi caùch ñieän PVC do LENS cheá taïo ............. 563
Baûng PL 2.5. Caùp ñoàng haï aùp 3, 4 loõi caùch ñieän PVC do LENS cheá taïo ................. 564
Baûng PL 2.6. Caùp ñoàng 3 loõi 1,8 – 3 kV caùch ñieän XLPE, ñai theùp, voû PVC do
haõng FURUKAWA (Nhaät) cheá taïo .................................................................. 565
Baûng PL 2.7. Caùp ñoàng 3 loõi 3,6 – 6 kV caùch ñieän XLPE, ñai theùp, voû PVC do
haõng FURUKAWA cheá taïo ............................................................................. 566
Baûng PL 2.8. Caùp ñoàng 6 – 10 kV, 3 loõi caùch ñieän XLPE, ñai theùp, voû PVC do
haõng FURUKAWA cheá taïo ............................................................................. 567
Baûng PL 2.9. Caùp ñoàng 8,7 – 1,5 kV, 3 loõi, caùch ñieän XLPE, ñai theùp, voû PVC do
haõng FURUKAWA cheá taïo ............................................................................. 568
10

Baûng PL 2.10. Caùp ñoàng 3 loõi 12 – 24 kV caùch ñieän XLPE, ñai theùp, voû PVC do
haõng FURUKAWA cheá taïo ............................................................................. 569
Baûng PL 2.11. Caùp ñoàng 3 loõi, 18 – 36 kV, caùch ñieän XLPE, ñai theùp, voû PVC do
haõng FURUKAWA cheá taïo ............................................................................. 570
PHUÏ LUÏC 3
Baûng PL 3.1. Doøng ñieän cho pheùp cuûa daây khoâng boïc (daây traàn), A....................... 571
Baûng PL 3.2. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa daây daãn vaø daây chuøm ruoät ñoàng coù
caùch ñieän baèng cao su vaø policlovinin, A ........................................................ 571
Baûng PL 3.3. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa daây daãn ruoät nhoâm coù caùch ñieän
baèng cao su vaø policlovinin, A ........................................................................ 572
Baûng PL 3.4. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa caùp ruoät ñoàng coù caùch ñieän baèng
giaáy taåm nhöïa thoâng vaø nhöïa khoâng chaûy coù voû chì hay nhoâm ñaët trong ñaát,
A ..................................................................................................................... 572
Baûng PL 3.5. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa caùp ruoät ñoàng coù caùch ñieän baèng giaáy
taåm nhöïa thoâng vaø nhöïa khoâng chaûy, voû chì hay nhoâm ñaët trong khoâng khí, A .... 573
Baûng Pl 3.6. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa caùp ruoät nhoâm coù caùch ñieän baèng
giaáy taåm nhöïa thoâng vaø nhöïa khoâng chaûy, voû chì hay nhoâm ñaët trong ñaát, A.. 573
Baûng PL 3.7. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa caùp ruoät nhoâm coù caùch ñieän baèng giaáy
taåm nhöïa thoâng vaø nhöïa khoâng chaûy, voû chì hay nhoâm ñaët trong khoâng khí, A .... 574
Baûng PL 3.8. Doøng ñieän phuï taûi cho pheùp cuûa caùp coù caùch ñieän baèng giaáy taåm
nhöïa caùch ñieän, voû baèng chaát policlovinin (maõ hieäu BM, BM, ABM, ABM)
ñaët trong ñaát, A ............................................................................................... 574
Baûng PL 3.9. Doøng ñieän phuï taûi laâu daøi cho pheùp cuûa thanh caùi baèng ñoàng vaø
baèng nhoâm (nhieät ñoä tieâu chuaån cuûa moâi tröôøng xung quanh laø +25o C ) ........ 575
Baûng PL 3.10. Heä soá hieäu chænh k1 veà nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng xung quanh ñoái
vôùi phuï taûi cuûa caùp, daây daãn caùch ñieän vaø khoâng caùch ñieän ........................... 576
Baûng PL 3.11. Heä soá hieäu chænh k 2 veà soá daây caùp cuøng ñaët trong moät haàm caùp
hoaëc moät raõnh döôùi ñaát ................................................................................... 576
PHUÏ LUÏC 4
Baûng PL 4.1. Daây ñoàng cöùng - AWG theo ñôn vò MKS - Ñoä daãn ñieän 100% .......... 577
Baûng PL 4.2. Caùp ñoàng quaán ñoàng taâm - CM vaø AWG theo ñôn vò MKS - Ñoä daãn
ñieän 100% ....................................................................................................... 578
Baûng PL 4.3. Daây nhoâm cöùng - AWG theo ñôn vò MKS - Ñoä daãn ñieän 61% ........... 579
Baûng PL 4.4. Ñaëc tính cuûa daây ñoàng keùo cöùng, ñoä daãn ñieän 97,3% ........................ 580
Baûng PL 4.5. Daây nhoâm loõi theùp (ACSR) ............................................................... 582
Baûng PL 4.6. Ñaëc tính cuûa daây caùp nhoâm loõi theùp (ASCR) ..................................... 584
 11

Baûng PL4.7. Thaønh phaàn caûm khaùng phaân caùch ( x ik = 0,00466f log Dik Ω/mile
vôùi Dik , feet, ôû 60 Hz) .................................................................................... 587
4, 1
Baûng PL4.8. Thaønh phaàn dung khaùng phaân caùch ( x′ik = log Dik MΩ mile vôùi
f
Dik , feet, ôû 60 Hz) .......................................................................................... 589

Baûng PL 4.9. Ñaëc tính cuûa caùp ba loõi, coù ñai caùch ñieän, caùch ñieän baèng giaáy,
ôû 60 Hz ............................................................................................................ 591
Baûng PL 4.10. Ñaëc tính cuûa caùp 3 loõi, coù maøn chaén, caùch ñieän baèng giaáy,
ôû 60 Hz............................................................................................................ 593
Baûng PL 4.11. Ñaëc tính cuûa caùp moät loõi, sôïi quaán ñoàng taâm, caùch ñieän baèng giaáy,
ôû 60 Hz............................................................................................................ 594
Baûng PL 4.12. Doøng ñieän cho pheùp cuûa caùp ba loõi, ñai caùch ñieän, caùch ñieän baèng
giaáy ................................................................................................................. 597
Baûng PL 4.13. Doøng ñieän cho pheùp cuûa caùp ba loõi, coù maøn chaén, caùch ñieän baèng
giaáy ................................................................................................................. 600
Baûng PL 4.14. Doøng ñieän cho pheùp cuûa caùp moät loõi, caùch ñieän baèng giaáy.............. 603
PHUÏ LUÏC 5
Baûng PL 5.1. Maùy bieán aùp ba pha hai cuoän daây do Nga cheá taïo ............................. 610
Baûng PL 5.2. Thoâng soá kyõ thuaät maùy bieán aùp phaân phoái do ABB cheá taïo .............. 611
Baûng PL 5.3. Traïm bieán aùp troïn boä do SIEMENS cheá taïo ...................................... 612
Baûng PL 5.4. Maùy bieán aùp ba pha hai cuoän daây do Vieät Nam cheá taïo .................... 612
Baûng PL 5.5. Maùy bieán aùp ba pha hai cuoän daây ñaët ngoaøi trôøi................................ 613
Baûng PL 5.6. Maùy bieán aùp ba pha ba cuoän daây coù ÑDT ñaët ngoaøi trôøi ................... 614
Baûng PL 5.7. Maùy bieán aùp ba pha loaïi hai cuoän daây ñaët trong nhaø ......................... 615
Baûng PL 5.8. Maùy bieán aùp hai cuoän daây Thoâng soá kyõ thuaät cuûa maùy bieán aùp daàu
hai cuoän daây .................................................................................................... 617
Baûng PL 5.9. Maùy bieán aùp ba cuoän daây Thoâng soá kyõ thuaät cuûa maùy bieán aùp ba
cuoän daây ......................................................................................................... 624
Baûng PL 5.10. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa maùy bieán aùp moät pha ................................... 629
Baûng PL 5.11. Maùy bieán aùp töï ngaãu Thoâng soá kyõ thuaät cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu . 630
Baûng PL 5.12. Ñieän khaùng maùy bieán aùp vaø toång trôû (phaàn traêm treân cô baûn coâng
suaát ñònh möùc) ................................................................................................. 635
PHUÏ LUÏC 6
BAÛNG PL 6.1. MAÙY PHAÙT ÑIEÄN ÑOÀNG BOÄ 636
12

Baûng PL 6.2. Moät vaøi soá lieäu kyõ thuaät cuûa caùc maùy phaùt ñieän tuoác bin nöôùc kieåu
BΓC ................................................................................................................ 640
Baûng PL 6.3. Moät vaøi soá lieäu kyõ thuaät cuûa caùc maùy phaùt ñieän tuoác bin nöôùc kieåu
CB ................................................................................................................... 641
Baûng PL 6.4. Moät vaøi soá lieäu kyõ thuaät cuûa caùc maùy phaùt ñieän tuoác bin hôi hai cöïc
kieåu T2 vaø TB ................................................................................................. 462
Baûng PL 6.5. Caùc thoâng soá tieâu bieåu cuûa maùy phaùt ñieän ñoàng boä 3 pha ................. 643
PHUÏ LUÏC 7
Baûng PL 7.1. Thoâng soá kyõ thuaät cuûa tuï ñieän buø cosϕ do Nga cheá taïo ..................... 644
PHUÏ LUÏC 8
Baûng PL 8.1. Tính toaùn caùc haèng soá A, B, C, D ñoái vôùi nhieàu caùch boá trí maïng
ñieän ................................................................................................................. 646
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 649
 13

Lôøi noùi ñaàu

HEÄ THOÁNG ÑIEÄN TRUYEÀN TAÛI VAØ PHAÂN PHOÁI trình baøy caùc vaán ñeà chính cuûa heä thoáng
ñieän trong cheá ñoä xaùc laäp bao goàm:
1- Thoâng soá ñöôøng daây, moâ hình vaø tính toaùn vaän haønh ñöôøng daây
2- Khaûo saùt phaân boá coâng suaát
3- Tính toaùn maïng phaân phoái
4- Toån thaát ñieän naêng vaø giaûm toån thaát ñieän naêng
5- Ñieàu chænh ñieän aùp trong heä thoáng ñieän
6- Vaän haønh kinh teá trong heä thoáng
7- Xaùc ñònh phuï taûi ñieän
8- Truyeàn taûi ñieän moät chieàu cao aùp (HVDC).
Moät trong nhöõng khoù khaên cuûa vieäc daïy vaø hoïc giaûi tích heä thoáng laø khoâng coù ñöôïc moät heä
thoáng thöïc ñeå khaûo saùt trong phoøng thí nghieäm, vì vaäy quyeån saùch naøy ñöôïc bieân soaïn theâm phaàn
öùng duïng MATLAB vaøo heä thoáng ñieän trong ñoù moät soá chöông trình ñöôïc höôùng daãn ñeå tính toaùn
thoâng soá ñöôøng daây, khaûo saùt vaän haønh ñöôøng daây, tính toaùn phaân boá coâng suaát, thaønh laäp ma
traän toång trôû thanh caùi duøng trong tính toaùn ngaén maïch, ñieàu chænh ñieän aùp, ñieàu ñoä kinh teá heä
thoáng.
HEÄ THOÁNG ÑIEÄN TRUYEÀN TAÛI VAØ PHAÂN PHOÁI ñöôïc bieân soaïn theo ñeà cöông moân hoïc
“Heä thoáng ñieän” - Khoa Ñieän - Ñieän töû, Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TP.HCM, ñeå
cho sinh vieân ngaønh kyõ thuaät ñieän, chuyeân ngaønh heä thoáng ñieän vaø cung caáp ñieän, coù theå duøng taøi
lieäu tham khaûo cho caùc chuyeân vieân, kyõ sö, hoïc vieân cao hoïc ngaønh ñieän. Quyeån saùch naøy mong
muoán cung caáp cho ngöôøi ñoïc caùc kieán thöùc caàn thieát veà heä thoáng ñieän trong cheá ñoä xaùc laäp vaø coù
ñöôïc keát quaû toát trong hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Noäi dung cuoán saùch goàm coù 9 chöông.
Trong laàn taùi baûn naøy, taùc giaû coù söûa chöõa vaø boå sung nhieàu nhieàu trang, raát mong tieáp tuïc nhaän
ñöôïc söï ñoùng goùp yù kieán cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø quyù ñoäc giaû ñeå quyeån saùch ñöôïc hoaøn chænh hôn.
Moïi ñoùng goùp yù kieán xin göûi veà Boä moân Heä thoáng Ñieän, Khoa ñieän - Ñieän töû, Tröôøng Ñaïi hoïc
Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TP.HCM 268 Lyù Thöôøng Kieät, Q.10.
Taùc giaû
TS. Hoà Vaên Hieán
14

Chöông 1
CAÁU TRUÙC CÔ BAÛN CUÛA
HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

1.1 MÔÛ ÑAÀU

Taát caû caùc coâng ty ñieän löïc ñeàu hoaït ñoäng gaàn nhö theo hôïp ñoàng vôùi khaùch haøng. Noùi
chung, nhöõng hôïp ñoàng naøy qui ñònh soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa ñieän naêng ñöôïc cung caáp. Chaát
löôïng ñieän naêng bao goàm:
a) Taàn soá vaø caùc giôùi haïn trong ñoù taàn soá ñöôïc giöõ khoâng ñoåi;
b) Ñieän aùp vaø caùc giôùi haïn trong ñoù ñieän aùp coù theå giöõ khoâng ñoåi.
c) Lieân tuïc cung caáp ñieän.
Caùc yeâu caàu ngaøy caøng taêng moät beân laø ñeå caûi thieän vieäc cung caáp ñieän coøn beân kia laø vieäc
vaän haønh kinh teá, caû hai ñeàu khuyeán khích vieäc lieân keát caùc nhaø maùy ñieän vaøo trong moät heä
thoáng lieân keát vaø hôn theá nöõa laø lieân keát nhieàu heä thoáng thaønh heä thoáng hôïp nhaát. Ñaõ coù nhieàu
heä thoáng hôïp nhaát bao phuû nhieàu vuøng cuûa nhieàu nöôùc thaønh heä thoáng ñieän lieân quoác gia. ÔÛ
Vieät Nam, löôùi ñieän quoác gia ñaõ ñöôïc lieân keát hai löôùi ñieän mieàn Baéc vaø mieàn Nam qua ñöôøng
daây sieâu cao aùp 500 kV cuõng nhaèm muïc ñích thoûa maõn caùc yeâu caàu noùi treân. Baát kyø cô caáu roäng
lôùn naøo cuõng ñeàu coù tính phöùc taïp. Tuy vaäy, vieäc vaän haønh heä thoáng ñieän khoâng phaûi laø khoâng
theå ñieàu haønh ñöôïc. Caáu truùc coù theå thay ñoåi töø heä thoáng naøy sang heä thoáng khaùc, nhöng söï bieán
ñoåi khoâng ñeán noãi quaù lôùn ñeán noãi laøm trôû ngaïi cho vieäc nghieân cöùu xeùt veà cô baûn.
Caáu truùc cuûa heä thoáng ñieän ñieàu haønh ñöôïc ñaët treân cô sôû cuûa söï phaân chia theo haøng doïc
vaø theo haøng ngang nhö ñöôïc minh hoïa trong H.1.1.
Theo chieàu doïc, heä thoáng lieân hôïp ñöôïc chia laøm boán caáp:
a) Caáp phaân phoái;
b) Caáp truyeàn taûi phuï;
c) Caáp truyeàn taûi (cuøng vôùi caáp truyeàn taûi phuï vaø caáp phaân phoái coù lieân keát vôùi noù taïo ra
moät heä thoáng ñieän);
d) Heä thoáng ñöôøng daây noái (lieân keát nhieàu heä thoáng ñieän vôùi nhau vaøo trong moät heä thoáng
ñieän lieân hôïp).
Theo chieàu ngang, moãi caáp laïi ñöôïc chia thaønh moät soá caùc heä thoáng (soá heä thoáng truyeàn taûi
phuï trong moãi heä thoáng truyeàn taûi hay soá heä thoáng phaân phoái trong moãi heä thoáng truyeàn taûi phuï
thöïc teá coù theå nhieàu hôn con soá treân hình veõ). Caùc heä thoáng con naøy caùch ly vôùi nhau veà maët
ñieän (vaø cuõng thöôøng laø veà maët ñòa lyù) vôùi caùc heä thoáng laân caän trong cuøng moät caáp nhöng chæ
ñöôïc noái keát veà ñieän vôùi nhau qua caùc heä thoáng ôû caáp cao hôn.
 15

Hình 1.1: Sô ñoà khoái caáu truùc cô baûn cuûa heä thoáng ñieän
Caáp ñieän aùp vaø löôïng coâng suaát duy trì trong moãi heä thoáng rieâng leû taêng daàn töø caáp naøy
ñeán caáp cao hôn vaø moät phuï taûi tieâu thuï coù theå ñöôïc cung caáp töø baát cöù caáâp naøo cuûa heä thoáng
tuøy theo qui moâ vaø tính chaát cuûa phuï taûi. Caùc muõi teân trong H.1.1. chæ chieàu coâng suaát vaø vì taát
caû caùc nhaø maùy ñieän ñeàu ñöôïc gaén vaøo ôû heä thoáng truyeàn taûi neân moïi heä thoáng ôû caáp thaáp hôn
ñeàu phuï thuoäc vaøo caáp cao hôn (vaø cuoái cuøng laø phuï thuoäc vaøo caáp truyeàn taûi) ñeå cung caáp ñieän
naêng cho chuùng. Theo ñoù, chieàu cung caáp coâng suaát giöõa caáp truyeàn taûi vaø caáp phaân phoái laø ñi
töø caáp treân xuoáng caáp döôùi.
Muïc ñích cuûa vieäc lieân keát nhieàu heä thoáng ñieän vôùi nhau baèng caùc ñöôøng daây noái laø ñeå taäp
trung khaû naêng saün coù cuûa caùc heä thoáng nhaèm hoã trôï cho nhau vaø haäu quaû laø coâng suaát treân
ñöôøng daây noái coù tính hai chieàu. Coù khuynh höôùng laø taäp trung doøng ñieän naêng ñi vaøo baát kyø heä
thoáng naøo chæ ôû moät ñieåm duy nhaát (nhö ñaõ thaáy ôû caáp truyeàn taûi vaø phaân phoái) nghóa laø ôû moät
traïm trung chuyeån hay traïm phaân phoái, nhöng ñeå cho vieäc cung caáp tin caäy hôn thöôøng nhöõng
traïm ñoù coù theå ñöôïc cung caáp töø hai nguoàn ñi ñeán. Söï phaân caáp theo haøng doïc vaø haøng ngang
cuûa moät heä thoáng ñieän laøm cho vieäc vaän haønh vaø ñieàu chænh trong heä thoáng laø coù hieäu quaû.

1.2 CAÁP PHAÂN PHOÁI CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

Caáp phaân phoái bieåu dieãn cho caáp caáu truùc thaáp nhaát cuûa heä thoáng ñieän, thöôøng goàm coù hai
caáp ñieän aùp.
a) Ñieän aùp sô caáp hay ñieän aùp phaùt tuyeán töông ñoái cao (chaúng haïn 15 kV, 22 kV);
b) Ñieän aùp thöù caáp hay ñieän aùp tieâu thuï laø ñieän aùp thaáp (chaúng haïn 110 V, 220 V, 380 V).
Nhieäm vuï cuûa caáp phaân phoái laø phaân phoái ñieän naêng cho caùc phuï taûi nhoû (sinh hoaït) vaø caùc
16

phuï taûi töông ñoái nhoû (thöông maïi vaø coâng nghieäp nhoû), caùc phuï taûi lôùn thöôøng ñöôïc cung caáp
tröïc tieáp töø caáp cao hôn (nhö caáp truyeàn taûi vaø caáp truyeàn taûi phuï). Maëc duø phaàn lôùn ñieän naêng
saûn xuaát ñöôïc thöôøng ñöôïc baùn cho caáp phaân phoái nhöng caáp naøy laïi ñöôïc chia thaønh moät soá lôùn
caùc maûng ñoäc laäp vaø moãi phaàn nhoû naøy chæ tieáp nhaän moät löôïng coâng suaát vöøa phaûi vaø chæ lieân
keát veà ñieän vôùi nhau thoâng qua caáp truyeàn taûi phuï.
Moät phaàn phaân chia cuûa caáp phaân phoái ñöôïc goïi laø maïch phaân phoái. Thöôøng thì caùc maïch
phaân phoái ñöôïc caùch bieät nhau veà ñòa lyù nghóa laø moãi maïch phaân phoái cung caáp rieâng bieät cho
moät khu vöïc. Tuy vaäy, trong moät soá tröôøng hôïp vaãn coù söï ñan xen nhau giöõa caùc vuøng cuûa maïch
phaân phoái, chaúng haïn maïng ñieän moät chieàu vaø maïng ñieän xoay chieàu coù theå phuïc vuï cho cuøng
moät khu vöïc. Hieän taïi, maïch phaân phoái ñôn giaûn ñöôïc cung caáp töø moät nguoàn rieâng goïi laø traïm
phaân phoái (traïm bieán aùp), phuï taûi cuûa nhöõng maïch naøy ñöôïc giöõ ñuû nhoû sau cho moät maïch nhö
vaäy coù theå bò caét ñieän, chaúng haïn do söï coá, coù theå ñöôïc taùi laäp laïi sau ñoù maø khoâng gaây bieán
ñoäng trong caùc phaàn maïch coøn laïi. Ñieàu naøy laøm giôùi haïn khoái coâng suaát coù theå ñöôïc duy trì bôûi
töøng maïch phaân phoái ñeán möùc töông ñoái nhoû so vôùi khoái coâng suaát duy trì trong caáp truyeàn taûi.
Heä thoáng phaân phoái thoâng duïng coù theå ñöôïc phaân loaïi nhö sau:
1) Heä thoáng hình tia
2) Heä thoáng voøng kín:
a) Voøng kín sô caáp hay voøng kín caùc phaùt tuyeán;
b) Voøng kín thöù caáp.
3) Heä thoáng maïng ñieän:
a) Maïng ñieän sô caáp vaø thöù caáp hình tia;
b) Maïng ñieän thöù caáp vôùi daây phaùt tuyeán hình tia.
Nhöõng heä thoáng naøy theo thöù töï taêng daàn theo chi phí, tính linh hoaït vaø ñoä tin caäy trong vaän
haønh. Do vaäy, chuùng ñöôïc duøng trong nhöõng vuøng maø maät ñoä phuï taûi taêng daàn theo thöù töï neâu
treân. Quan troïng hôn heát coù leõ laø heä thoáng hình tia (duøng trong vuøng noâng thoân, thaønh phoá hay
ngoaïi oâ) vaø heä thoáng maïng thöù caáp (duøng cho caùc khu vöïc thöông maïi ôû nhöõng thaønh phoá lôùn).

1.3 HEÄ THOÁNG PHAÂN PHOÁI HÌNH TIA

Kieåu heä thoáng phaân phoái naøy chuû yeáu ñöôïc duøng trong nhöõng vuøng coù maät ñoä phuï taûi thaáp
nhö ôû noâng thoân hay thò traán nhoû vaø coøn ñöôïc duøng roäng raõi ôû nhöõng vuøng coù maät ñoä phuï taûi
trung bình nhö ôû ngoaïi oâ vaø ñoâ thò (khu daân cö ôû ñoâ thò vaø thò traán lôùn). Noù coù chi phí xaây döïng
thaáp nhaát nhöng tính linh hoaït vaø lieân tuïc cung caáp ñieän bò haïn cheá.
Hình 1.2 minh hoïa moät heä thoáng phaân phoái hình tia goàm coù moät maïch ñöôøng daây nhaùnh vaø
caùc maïch thöù caáp lieân keát vôùi noù. Ñieän naêng ñöôïc cung caáp vaøo ñöôøng daây nhaùnh taïi ñieåm noái
vôùi thanh caùi cuûa traïm bieán aùp phaân phoái. Ñoaïn thöù nhaát cuûa maïch sô caáp giöõa thanh goùp cuûa
traïm vaø ñieåm noái ñaàu tieân vôùi maùy bieán aùp phaân phoái goïi laø ñieåm cung caáp ñöôïc goïi laø maïch
nhaùnh coøn goïi laø phaùt tuyeán hay laø phaàn “toác haønh” cuûa maïch sô caáp. Caùc nhaùnh reõ cuûa ñöôøng
daây nhaùnh laø daây nhaùnh phuï hay nhaùnh reõ. Teân goïi ñöôøng daây sô caáp ñöôïc duøng ñeå goïi chung
cho daây nhaùnh vaø daây nhaùnh phuï.
 17

Hình 1.2: Heä thoáng phaân phoái hình tia

Traïm phaân phoái thöôøng thuoäc loaïi ba pha boán daây. Do vaäy, ñöôøng nhaùnh vaø moät soá ñöôøng
nhaùnh phuï laø loaïi ba pha boán daây trong khi ñoù vaãn coù moät soá ít caùc ñöôøng nhaùnh phuï laø moät pha
hai daây. Ñieän aùp cuûa ñöôøng daây nhaùnh sô caáp ñöôïc xaùc ñònh chuû yeáu bôûi khaûo saùt kinh teá,
thöôøng yeâu caàu ñieän aùp cao hôn khi maät ñoä phuï taûi taêng hay chieàu daøi ñöôøng daây taêng. Trong
caùc khu vöïc ñoâ thò hay ngoaïi oâ, ôû ñoù ñöôøng daây ngaén (khoaûng vaøi km) nhöng maät ñoä phuï taûi laïi
lôùn caùc caáp ñieän aùp thöôøng duøng laø 4160 V ba pha boán daây, 2400 V moät pha hai daây hay ba pha
22000/12700 V, 15000/8860 V, 10 kV, 6 kV.
Caùc maïch ñöôøng daây nhaùnh noâng thoân (ñöôøng daây treân khoâng) coù chieàu daøi toång khoaûng
vaøi chuïc km neân maëc duø maät ñoä phuï taûi laø thaáp nhöng caáp ñieän aùp töông ñoái cao, caùc caáp ñieän
aùp tieâu chuaån laø 15 kV, 20 kV,… (Ghi chuù: caáp ñieän aùp ñònh möùc cuûa ñöôøng daây ñöôïc qui ñònh laø
ñieän aùp daây). Phaàn lôùn caùc ñöôøng daây nhaùnh phaân phoái laø ñöôøng daây treân khoâng nhaát laø ôû
nhöõng vuøng coù maät ñoä phuï taûi thaáp thò traán hay ven ñoâ. Trong thaønh phoá, khuynh höôùng ôû caùc
nöôùc tieân tieán laø söû duïng caùp ngaàm treân ñöôøng nhaùnh vaø moät soá lôùn caùc ñöôøng nhaùnh phuï.
Thöôøng trung tính cuûa maïch nhaùnh ñöôïc noái ñaát taïi traïm phaân phoái, nhöng coù theå coù noái ñaát
trung tính laëp laïi. Ñieàu naøy laøm giaûm chi phí xaây döïng ñöôøng daây vì giaûm ñöôïc phí toån veà caùch
ñieän cuûa maùy bieán aùp vaø caùc thieát bò khaùc.
Maùy caét chính ñöôøng daây nhaùnh duøng ñeå caét ñöôøng daây khi söûa chöõa vaø coøn ñeå baûo veä
ngaén maïch. Maùy caét naøy coù trang bò rôle doøng ñieän ñeå caét ñöôøng daây ngay laäp töùc khi coù ngaén
maïch xaûy ra ôû baát cöù ñieåm naøo treân ñöôøng daây nhaùnh. Khi maùy caét môû ra, söï coá ñöôïc giaûi tröø
nhöng vieäc cung caáp ñieän cho phuï taûi bò giaùn ñoaïn.
Vieäc caét ñieän nhö vaäy roõ raøng laø ñieàu khoâng mong muoán neáu noù cöù keùo daøi trong moät
khoaûng thôøi gian sau khi moãi taùc ñoäng cuûa maùy caét vaø vì nhöõng taùc ñoäng nhö vaäy coù theå xaûy ra
18

thöôøng xuyeân khi coù saám seùt hay gioâng baõo. Do vaäy maø khi coù thieát keá maùy caét ñöôøng daây
nhaùnh thöôøng phaûi xeùt ñeán vieäc phaàn lôùn söï coá cuûa ñöôøng daây treân khoâng (80 – 90%) laø söï coá
thoaùng qua vaø chuùng seõ bieán maát (do taùc duïng khöû ion hoùa cuûa hoà quang) trong khoaûng 10 chu
kyø sau khi doøng ñieän hoà quang bò daäp taét. Theo ñoù, maùy caét ñöôøng daây nhaùnh coøn ñöôïc trang bò
1 3
theâm thieát bò töï ñoùng laïi ñeán giaây sau khi maùy caét môû ra vaø moät phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp
4 4
vieäc töï ñoùng laïi ñeå taùi laäp laø thaønh coâng. Phaàn lôùn caùc maùy caét cho pheùp töï ñoùng laïi töø 2 ñeán 3
laàn tröôùc khi caét döùt khoaùt trong tröôøng hôïp söï coá tieáp tuïc duy trì. Moät khi maùy caét bò khoùa laïi ôû
vò trí môû do söï coá coù duy trì, ñoäi söõa chöõa ñöôøng daây seõ xaùc ñònh nôi söï coá baèng caùch quan saùt
hoaëc laø môû caùc dao caùch ly treân töøng phaân ñoaïn moät vaø thöû ñoùng laïi ñöôøng daây. Vì phaûi maát
thôøi gian di chuyeån töø dao caùch ly naøy ñeán dao caùch ly khaùc neân moät soá coâng ty ñieän ôû nöôùc
ngoaøi thao taùc ñoùng caét dao caùch ly baèng ñieàu khieån töø xa töø vaên phoøng trung taâm. Tuy vaäy,
vieäc caùch ly ñöôøng daây coù theå thöïc hieän moät caùch töï ñoäng baèng caùch duøng caàu chì töï rôi thay
cho dao caùch ly vaø deã daøng tìm ñöôïc nôi xaûy ra söï coá.
Vieäc söûa chöõa caùc phaân ñoaïn ñöôøng daây bò söï coá coù theå keùo daøi, do ñoù ñeå caûi thieän ñieàu
kieän cung caáp ñieän, caàn xaây döïng theâm caùc ñöôøng döï tröõ coøn goïi laø ñöôøng noái khaån caáp. Ñoù laø
nhöõng ñoaïn ñöôøng daây sô caáp coù theå chuyeån heä thoáng hình tia thaønh ra moät maïng ñieän kín ngoaïi
tröø khi caùc maïch voøng cuûa maïng ñieän ñöôïc giöõ nhö moät maïng hôû baèng caùch môû dao caùch ly luùc
bình thöôøng vaø chæ ñoùng laïi luùc khaån caáp. Ñöôøng daây khaån caáp thöôøng ñöôïc duøng trong maïng
ñieän cung caáp trong thaønh phoá ñaëc bieät laø neáu heä thoáng cung caáp ñöôïc xaây döïng moät phaàn hay
toaøn phaàn baèng caùp ngaàm.
Maùy bieán aùp phaân phoái treân heä thoáng ñieän hình tia thöôøng laø loaïi treo treân truï hay ñaët treân
giaøn vaø moät soá caùc maùy bieán aùp phaân phoái hieän ñaïi khi xuaát xöôûng ñeàu coù trang bò theâm caùc
phuï kieän caàn cho vaän haønh vaø baûo veä, ñieàu naøy cuõng coù yù nghóa laø maùy bieán aùp coù töï trang bò
caùc baûo veä töông ñöông vôùi moät traïm bieán aùp hoaøn chænh.
Toång quaùt, maùy bieán theá phaân phoái thuoäc loaïi moät pha hay ba pha. Phía sô caáp thöôøng coù
ñaàu phaân aùp duøng ñeå ñieàu chænh ñieän aùp cho phía thöù caáp. Nhöõng ñaàu naøy chæ coù theå ñöôïc thay
ñoåi neáu maùy bieán aùp ñöôïc caét ñieän vaø naép maùy ñöôïc môû ra. Maùy bieán aùp phaân phoái thöôøng
trang bò theâm caàu chì ôû phía sô caáp ñeå baûo veä ngaén maïch.

1.4 HEÄ THOÁNG MAÏCH VOØNG THÖÙ CAÁP

Khi caøng coù nhieàu phuï taûi ñieän söû duïng ñoäng cô ñieän thì phaùt sinh vaán ñeà nhaáp nhaùy aùnh
saùng daãn ñeán vieäc caàn thieát phaûi söûa ñoåi heä thoáng phaân phoái hình tia trong ñoù moãi ñöôøng daây
caùi thöù caáp ñöôïc cung caáp töø moät maùy bieán aùp rieâng vaø khoâng coù quan heä veà ñieän vôùi caùc ñöôøng
daây caùi thöù caáp khaùc. Trong moät heä thoáng nhö vaäy, doøng ñieän khôûi ñoäng cuûa ñoäng cô laø lôùn so
vôùi doøng phuï taûi bình thöôøng cuûa maùy bieán aùp seõ gaây suït aùp ñoät ngoät vaø gaây chôùp ñeøn. Tuy vaäy,
neáu caùc daây caùi thöù caáp ñöôïc noái voøng nhö trong H.1.3.a,b,c thì doøng khôûi ñoäng töø moät trong ba
daây caùi thöù caáp seõ ñöôïc phaân chia treân ba maùy bieán aùp vaø giaûm bôùt ñöôïc ñoä suït aùp.
 19

Hình 1.3: Maïch voøng thöù caáp

1.5 MAÏCH VOØNG SÔ CAÁP

Maïch voøng sô caáp ñöôïc duøng ôû caùc khu vöïc coù maät ñoä phuï taûi trung bình vaø lôùn. Coù hai
daïng cuûa maïch voøng caùc ñöôøng daây nhaùnh.
Daïng thöù nhaát laø ñoùng thöôøng xuyeân moät nhaùnh noái khaån caáp treân hình tia vôùi moät maùy caét
b ñoùng thöôøng xuyeân vaø taùc ñoäng khi quaù doøng. Caùc ñöôøng nhaùnh phuï vaø ñöôøng reõ vaãn giöõ
nguyeân nhö trong maïch hình tia (H.1.4). Muïc ñích cuûa vieäc boá trí naøy laø ñeå caân baèng phuï taûi
treân hai ñöôøng nhaùnh nhôø vaøo ñöôøng daây noái thöôøng tröïc vaø do ñoù laøm baèng phaúng quan heä ñieän
aùp theo thôøi gian ñaëc bieät laø khi coù söï khaùc bieät veà thôøi gian giöõa caùc phuï taûi ñænh cuûa caùc phuï
taûi. Trong tröôøng hôïp coù söï coá, maùy caét ñöôøng daây môû töùc thôøi vaø taùch rôøi hai ñöôøng daây nhaùnh.
20

Hình 1.4: Phaùt tuyeán noái voøng baèng maùy caét thöôøng ñoùng treân ñöôøng noái khaån caáp
Moät daïng khaùc cuûa maïch voøng ñöôøng daây nhaùnh ñöôïc veõ trong H.1.5 duøng chuû yeáu cho
moät soá phaân ñoaïn coù phuï taûi coâng nghieäp. Muïc ñích laø ñeå caûi thieän ñoä suït aùp vaø ñoä tin caäy cung
caáp ñieän. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, moät soá maùy caét coù trang bò baûo veä quaù doøng coù höôùng, trong
tröôøng hôïp söï coá xaûy ra ôû baát kyø phaân ñoaïn naøo, hai maùy ôû hai ñaàu phaân ñoaïn môû ra vaø loaïi tröø
ñöôïc söï coá maø khoâng bò maát ñieän ôû baát cöù phuï taûi naøo.

Hình 1.5: Phaùt tuyeán noái maïch voøng

1.6 HEÄ THOÁNG MAÏNG ÑIEÄN PHAÂN PHOÁI THÖÙ CAÁP

Heä thoáng maïng ñieän thöù caáp laø heä thoáng tin caäy nhaát cuûa heä thoáng phaân phoái vaø coù ñaëc
tính ñieän aùp cuõng nhö choáng nhaáp nhaùy aùnh saùng toát nhaát. Maïng ñieän naøy coù giaù thaønh xaây
döïng cao vaø do ñoù chuû yeáu laø duøng cho caùc khu vöïc coù maät ñoä phuï taûi lôùn nhö caùc khu daân cö
vaø thöông maïi trong thaønh phoá. Noù coøn ñöôïc aùp duïng roäng raõi cho caùc khu coâng nghieäp maø yeâu
caàu veà ñieän aùp, söï linh hoaït vaø lieân tuïc cung caáp ñieän laø öu tieân haøng ñaàu (H.1.6).
 21

Ñieän aùp cuûa maïng phaân phoái thöù caáp laø 380/220 V hay 220/127 V ba pha boán daây vaø caùc
ñöôøng daây caùi thöù caáp noái vôùi nhau thaønh maét löôùi gaàn nhö ñi theo ñöôøng phoá. Moãi phaân ñoaïn
cuûa löôùi laø moät ñöôøng 3 pha boán daây ñi doïc theo ñöôøng phoá goïi laø daây caùi thöù caáp coù theå laø
ñöôøng treân khoâng hay ñöôøng caùp.

Hình 1.6: Nhöõng neùt chính cuûa heä thoáng maïng phaân phoái thöù caáp
Caùc ñoaïn daây vaøo nhaø duøng ñieän ñöôïc laáy doïc treân ñöôøng daây caùi vaø chuùng ñöôïc trang bò
caàu dao, baûo veä vaø thieát bò ño. Caùc ñöôøng daây caùi töï noù khoâng ñöôïc gaén caàu chì baûo veä vì theo
kinh nghieäm thì baát kyø söï coá ngaén maïch treân maïng löôùi ñieän aùp thaáp ñeàu “chaùy giaûi tröø” vaø vaãn
ñeå cho ñöôøng daây laøm vieäc lieân tuïc bình thöôøng neáu nhö doøng ngaén maïch ñuû lôùn.
Trong moät soá maïng ñieän hay treân moät soá phaân ñoaïn cuûa maïng ñieän doøng ngaén maïch coù theå
khoâng ñuû lôùn ñeå chaùy giaûi tröø söï coá, trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, ngaén maïch duy trì coù theå
laøm hö hoûng daây daãn cuûa caùc phaân ñoaïn ñoù. Ñeå khaéc phuïc tình traïng naøy, ngöôøi ta duøng caùc boä
“haïn cheá” maéc chen vaøo ñöôøng daây caùi ôû nhöõng ñieåm noái. Boä haïn cheá laø moät loaïi caàu chì ñaëc
bieät coù ñaëc tính thôøi gian trì hoaõn vaø chæ ñöùt neáu ngaén maïch duy trì.
22

Löôùi thöù caáp ñöôïc cung caáp töø heä thoáng phaân phoái sô caáp qua caùc maùy bieán aùp phaân phoái
hay bieán aùp maïng ñieän thöôøng laø bieán aùp ba pha coâng suaát töø 150 kVA ñeán 1500 kVA vaø moät soá
caùc maùy bieán aùp moät pha. Chuùng ñöôïc phaân boá ñeàu treân maïng ñieän. H.1.6 cho thaáy moät tröôøng
hôïp trong ñoù moät maùy bieán aùp ñöôïc ñaët ôû moãi ñieåm noái cuûa ñöôøng daây caùi. Thöïc teá, tuøy theo
maät ñoä phuï taûi maø caùc maùy bieán aùp ñöôïc phaân boá daøy hôn hay thöa hôn.
Caùc maùy bieán aùp ñöôïc cung caáp töø caùc phaùt tuyeán sô caáp coù ñieän aùp cao töø 4 kV ñeán 20 kV
vaø thöôøng laø hình tia nghóa laø caùc phaùt tuyeán naøy khoâng noái keát vôùi nhau ngoaïi tröø ôû thanh goùp
cuûa traïm bieán aùp phaân phoái. Phaùt tuyeán thöôøng laø ñöôøng daây ba pha ba daây hoaëc boán daây, treân
khoâng hoaëc caùp ngaàm, caùc ñöôøng naøy chæ ñoùng caét duy nhaát töø maùy caét taùc ñoäng theo baûo veä
quaù doøng ñaët ôû ñaàu ñöôøng daây ôû thanh caùi traïm bieán aùp phaân phoái vaø môû ra khi coù ngaén maïch
treân phaùt tuyeán. Maùy caét naøy töï noù khoâng giaûi tröø ñöôïc söï coá vì ngaén maïch vaãn coøn toàn taïi (sau
khi maùy caét ñaàu ñöôøng daây môû) töø phía maïng thöù caáp xuyeân qua maùy bieán aùp phaân phoái. Tình
traïng naøy ñöôïc khaéc phuïc baèng “boä baûo veä maïng ñieän” thöïc chaát laø moät maùy caét ñieän aùp thaáp
maø seõ töï ñoäng môû khi coù doøng coâng suaát chaïy ngöôïc nghóa laø ñi töø maïng haï aùp ngöôïc trôû laïi
maùy bieán aùp.
Dao caùch ly thuaàn tuùy thao taùc baèng tay khi khoâng coù doøng ñieän ñöôïc ñaët giöõa phaùt tuyeán
vaø maùy bieán aùp. Dao caùch ly ñöôïc môû ra khi söûa chöõa ñöôøng daây vaø dao thöôøng ñöôïc noái ñaát ñeå
baûo veä an toaøn khi söûa chöõa ñöôøng daây.

1.7 HEÄ THOÁNG MAÏNG ÑIEÄN SÔ CAÁP

Hình 1.7: Heä thoáng maïng phaân phoái sô caáp

 23

Heä thoáng phaân phoái maïng ñieän sô caáp ñöôïc duøng trong khu vöïc thaønh phoá. Toång quaùt, heä
thoáng naøy yeâu caàu moät soá löôïng lôùn caùc traïm bieán aùp coâng suaát nhoû vaø nhieàu maïch truyeàn taûi
phuï ñi ñeán caùc traïm naøy hôn laø trong heä thoáng hình tia. Nhöõng heä thoáng naøy coù ñaëc tính ñieän aùp
toát hôn, coù tính lieân tuïc cung caáp ñieän cao vaø kinh teá hôn heä thoáng hình tia khi maät ñoä phuï taûi
cao hôn khoaûng 1000 kVA/km2.
Caáu truùc cuûa maïng sô caáp gioáng nhö maïng thöù caáp ngoaïi tröø chuùng bao goàm caùc ñöôøng daây
nhaùnh thay vì laø caùc ñöôøng daây caùi thöù caáp. H.1.7 trình baøy moät phaàn cuûa maïng sô caáp. Maùy
bieán aùp phaân phoái ñöôïc maéc doïc theo daây caùi sô caáp vôùi nhöõng ñoaïn cung caáp vaøo nhaø doïc theo
daây caùi cuûa maïng thöù caáp. Caùc maïch thöù caáp ôû ñaây ñeàu coù daïng hình tia.

1.8 CAÁÙP TRUYEÀN TAÛI PHUÏ CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

Heä thoáng truyeàn taûi phuï thöôøng ñöôïc cung caáp töø thanh caùi cuûa traïm bieán aùp khu vöïc (hay
traïm trung gian) vaø phaân phoái ñieän naêng ñeán caùc traïm bieán aùp phaân phoái. Theo nguyeân taéc phaân
chia theo haøng, caùc heä thoáng truyeàn taûi phuï laân caän chæ lieân keát veà ñieän vôùi nhau thoâng qua heä
thoáng truyeàn taûi. Vai troø cuûa heä thoáng truyeàn taûi phuï hoaøn toaøn gioáng vai troø cuûa heä thoáng phaân
phoái, ngoaïi tröø noù duy trì moät khoái löôïng coâng suaát lôùn hôn, caáp ñieän aùp cao hôn vaø soá caùc traïm
bieán aùp phaân phoái cung caáp bôûi heä thoáng truyeàn taûi phuï thöôøng ít hôn soá maùy bieán aùp phaân phoái
trong heä thoáng phaân phoái. Heä thoáng truyeàn taûi phuï ñöôïc phaân bieät vôùi heä thoáng truyeàn taûi ôû choã
laø khoâng coù söï lieân keát giöõa caùc nhaø maùy qua caáp truyeàn taûi phuï.

Hình 1.8: Heä thoáng truyeàn taûi phuï Hình 1.9: Heä thoáng truyeàn taûi phuï hình tia vôùi
hình tia ñöôøng chuyeån maïch
Moät vaøi phaàn cuûa heä thoáng ñieän truyeàn taûi phuï vöøa cung caáp cho traïm bieán aùp phaân phoái
vöøa noái vôùi caùc nhaø maùy ñieän thì ñuùng hôn nhöõng phaàn naøy coù theå ñöôïc xem laø moät phaàn cuûa heä
24

thoáng truyeàn taûi maëc duø caáp ñieän aùp cuûa noù thöôøng ñöôïc duøng cho heä thoáng truyeàn taûi phuï. Caáp
ñieän aùp cuûa heä thoáng truyeàn taûi phuï thay ñoåi töø 35 kV ñeán 69 kV, ñieän aùp cao hôn öùng vôùi maät
ñoä phuï taûi lôùn hoaëc khoaûng caùch taûi ñieän töông ñoái xa. Ñöôøng daây truyeàn taûi phuï laø ñöôøng daây
ba pha, ba daây.
Caáu truùc cuûa heä thoáng truyeàn taûi phuï thay ñoåi töø daïng hình tia ñeán daïng maïng ñieän. Chi phí
xaây döïng cuõng taêng töø daïng hình tia sang daïng maïng ñieän, theo ñoù caàn phaûi tieán haønh so saùnh
kinh teá kyõ thuaät ñeå coù söï keát hôïp giöõa moät phí toån hôïp lyù vaø ñoä tin caäy cuûa heä thoáng truyeàn taûi
phuï vaø heä thoáng phaân phoái. Roõ raøng seõ khoâng hôïp lyù khi cung caáp moät maïng ñieän thöù caáp coù ñoä
tin caäy cao töø moät heä thoáng truyeàn taûi phuï hình tia khoâng tin caäy hay ngöôïc laïi, xaây döïng moät
maïng ñieän truyeàn taûi phuï tin caäy, toán keùm chæ ñeå cung caáp cho caùc ñöôøng daây hình tia trong caáp
phaân phoái cuõng seõ khoâng hôïp lyù.
Hình 1.8 trình baøy moät heä thoáng truyeàn taûi phuï hình tia ôû noâng thoân. Moãi traïm bieán aùp phaân
phoái ñöôïc cung caáp baèng moät ñöôøng daây ñôn vaø nhö vaäy khi coù söï coá ñöôøng daây, vieäc cung caáp
ñieän bò giaùn ñoaïn cho ñeán khi ñöôøng daây ñöôïc söûa chöõa laïi.
Ñeå caûi tieán heä thoáng hình tia, H.1.9 ñöa ra sô ñoà coù tính lieân tuïc cung caáp cao hôn baèng
caùch cung caáp cho caùc traïm baèng hai ñöôøng daây, neáu moät maïch truyeàn taûi cung caáp cho moät
traïm phaân phoái bò söï coá, vieäc cung caáp cho traïm naøy ñöôïc phuïc hoài baèng caùch chuyeån maïch
sang ñöôøng daây coøn laïi. Söï
chuyeån maïch naøy coù theå laøm töï
ñoäng neáu ñaët maùy caét ôû hai phía
cuûa traïm phaân phoái (xem caùc traïm
beân döôùi cuûa hình veõ) nhöng neáu
chæ thao taùc baèng dao caùch ly nhö
traïm treân cuøng thì vieäc chuyeån
maïch baèng tay phaûi toán thôøi gian
vì tröôùc khi thao taùc dao caùch ly,
taát caû caùc phaùt tuyeán cuûa traïm
bieán aùp phaân phoái phaûi ñöôïc môû
ra ñeå traùnh vieäc ñoùng dao caùch ly
khi coù taûi. Caùc ñöôøng daây keùp
(hai loä) cuûa maïch truyeàn taûi phuï
khoâng nhaát thieát ñi cuøng treân moät
tuyeán. Vò trí cuûa hai loä naøy coù theå
caùch xa nhau vì hai ñöôøng daây
rieâng bieät ít khi naøo coù söï coá xaûy
ra. Heä thoáng ñieän cuûa sô ñoà H.1.9
ñöôïc xaây döïng vôùi caùc ñöôøng daây
truyeàn taûi phuï maïch kín nhöng
chuùng vaän haønh hôû. Vieäc ñoùng
thöôøng tröïc caùc maùy caét thöôøng
môû seõ bieán thaønh moät heä thoáng
kín nhö trong H.1.10.
Heä thoáng maïch voøng loaïi tröø Hình 1.10: Heä thoáng truyeàn taûi phuï maïch voøng kín
 25

vieäc ngöøng cung caáp ñeán caùc traïm phaân phoái khi coù söï coá treân maïch truyeàn taûi phuï. Tuy nhieân,
yeâu caàu baûo veä phöùc taïp vaø caàn nhieàu döï tröõ treân maïch truyeàn taûi phuï laøm cho heä thoáng naøy
caøng ñaét tieàn.

1.9 TRAÏM BIEÁN AÙP PHAÂN PHOÁI

Traïm bieán aùp phaân phoái laø ñieåm chuyeån ñieän naêng giöõa heä thoáng truyeàn taûi phuï vaø heä
thoáng phaân phoái. Tröôùc ñaây thöôøng taäp trung moät soá lôùn caùc phaùt tuyeán ñöôïc cung caáp töø moät soá
löôïng nhoû caùc traïm phaân phoái coù ngöôøi tröïc nhaät. Caùc traïm naøy thöôøng ñöôïc xaây döïng rieâng leû
neân möùc tieâu chuaån hoùa veà caùch boá trí caùc thieát bò khoâng cao.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, khuynh höôùng môùi laø phaân raûi vieäc chuyeån coâng suaát cho moät
soá lôùn caùc traïm phaân phoái nhoû chæ cung caáp moät soá löôïng vöøa phaûi caùc phaùt tuyeán. Nhöõng traïm
naøy thöôøng khoâng coù ngöôøi tröïc maëc duø ñoâi khi phaûi giaùm saùt, thöôøng laø loaïi hôïp boä, boïc kim
loaïi ñöôïc cheá taïo töø nhaø maùy vaø coù ñoä tieâu chuaån hoùa raát cao. Loaïi traïm phaân phoái ñôn giaûn
nhaát ñöôïc cung caáp töø moät ñöôøng daây loä ñôn truyeàn taûi phuï, moät maùy bieán aùp vaø coù theå coù moät
hay nhieàu ñaàu ra phaùt tuyeán phía thöù caáp (H.1.11a vaø b).

Hình 1.11: Traïm bieán aùp phaân phoái ñôn giaûn

Sô ñoà naøy giaù thaønh khoâng cao vaø ñoä tin caäy thaáp vaø chæ duøng ôû noâng thoân hay ñoâ thò coù
maät ñoä phuï taûi thaáp. Trong heä thoáng maïng phaân phoái sô caáp, caùc traïm naøy ñöôïc duøng ôû nhöõng
nôi coù maät ñoä phuï taûi cao (H.1.7) vaø caùc caáu truùc maïng ñieän phaûi coù ñoä tin caäy caàn thieát. Moät
phöông aùn khaùc cuûa maïch truyeàn taûi phuï, coù caùch boá trí khí cuï coù theå thao taùc baèng tay hay töï
ñoäng nhö trong H.1.12.
26

Hình 1.12: Traïm bieán aùp phaân phoái ñôn giaûn vôùi caùch boá trí chuyeån maïch phía sô caáp
Hai sô ñoà ñaàu a) vaø b) giaûi thích töông töï nhö ôû H.1.9 vaø H.1.10, sô ñoà thöù ba c) ñaét tieàn
hôn nhöng ñöôïc chuoäng hôn khoâng nhöõng vì chuyeån maïch töï ñoäng khi coù söï coá treân ñöôøng daây
truyeàn taûi phuï maø bôûi vì noù vaãn hoaït ñoäng trong tröôøng hôïp moät maùy bieán aùp bò hö hoûng.
Khi noái vôùi ñöôøng daây loä keùp H.1.9, moät trong hai maùy caét cuûa H.1.12c) (thay dao caùch ly
baèng maùy caét) ôû vò trí thöôøng môû vaø noù chæ ñoùng laïi neáu maùy caét kia môû ra khi khoâng coù ñieän aùp
veà phía noái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi phuï. Maët khaùc, khi maéc vôùi sô ñoà heä thoáng maïch kín hay
heä thoáng maïng ñieän (nhö H.1.10) caû hai maùy caét ñeàu thöôøng ñoùng. Söï chuyeån ñoåi dao caùch ly töï
ñoäng cuøng vôùi vieäc giaûm bôùt soá maùy caét coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch duøng maùy caét noái
phaân ñoaïn ôû thanh goùp ñieän aùp thaáp (H.1.13).

Hình 1.13: Traïm bieán aùp phaân phoái vôùi maùy caét noái phaân ñoaïn phía ñieän aùp thaáp
 27

Trong H.1.13a maùy caét phaân ñoaïn coù theå thöôøng ñoùng hay thöôøng môû tuøy theo sô ñoà baûo
veä. H.1.13b laø söï phaùt trieån cuûa sô ñoà H.1.13a cho traïm coù nhieàu phaùt tuyeán, moãi maùy bieán aùp
thöôøng cung caáp cho hai phaùt tuyeán vaø neáu moät trong caùc maùy bieán aùp bò maát ñieän töø phía
truyeàn taûi phuï thì hai phaùt tuyeán ñöôïc chuyeån sang caùc phaân ñoaïn laân caän qua maùy caét phaân
ñoaïn. Ñeå yù raèng chæ coù 50% quaù taûi söï coá ñöôïc phaân boá treân moãi maùy bieán aùp coøn laïi. Caùc heä
thoáng ñaëc bieät tin caäy chaúng haïn heä thoáng maïng thöù caáp cuõng ñoøi hoûi ñöôïc cung caáp töø caùc traïm
bieán aùp phaân phoái ñaëc bieät tin caäy. Sô ñoà H.1.14 duøng heä thoáng hai thanh goùp phía ñieän aùp thaáp.

Hình 1.14: Traïm bieán aùp phaân phoái vôùi thanh goùp ñoâi phía thöù caáp

Sô ñoà naøy tin caäy vì khoâng nhöõng chuyeån maïch töï ñoäng cho caùc phaùt tuyeán trong tröôøng
hôïp coù söï coá treân heä thoáng truyeàn taûi phuï hay maùy bieán aùp maø ngay caû khi coù söï coá treân thanh
goùp. Trong tröôøng hôïp söï coá thanh goùp treân, taát caû caùc phaùt tuyeán vaø maùy bieán aùp ñöôïc chuyeån
veà thanh goùp döôùi duøng laøm döï tröõ. Heä thoáng naøy cuõng taïo söï deã daøng ñeå baûo trì, söûa chöõa
thanh goùp. Veà phía truyeàn taûi phuï coù theå coù hay khoâng coù thanh goùp phuï (veõ ñöùt neùt trong
H.1.14) duøng ñeå cung caáp cho maùy bieán aùp khi ñöôøng daây truyeàn taûi phuï noái vôùi maùy bieán aùp
28

naøy bò söï coá. Coøn nhieàu sô ñoà phöùc taïp hôn cuõng ñöôïc duøng beân phía truyeàn taûi phuï ngay caû
duøng heä thoáng thanh goùp ñoâi nhö ôû phía ñieän aùp thaáp. Vì söï coá maùy bieán aùp ít khi xaûy ra cho heä
thoáng truyeàn taûi phuï neân söï coá maùy bieán aùp khoâng laø vaán ñeà quan taâm, maùy bieán aùp ñöôïc baûo
veä nhö moät phaàn cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi phuï vaø seõ khoâng coù maùy caét hay caàu chì ôû phía cao
aùp cuûa maùy bieán aùp tröø khi doøng ngaén maïch gaây ra bôûi söï coá maùy bieán aùp quaù nhoû ñeán noãi
khoâng taùc ñoäng maùy caét ñöôøng daây.

1.10 CAÁP TRUYEÀN TAÛI CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

Heä thoáng truyeàn taûi khaùc vôùi heä thoáng truyeàn taûi phuï veà tính chaát vaø veà vaän haønh. Söï khaùc
bieät naøy moät phaàn laø do khoái coâng suaát duy trì trong heä thoáng truyeàn taûi lôùn hôn nhieàu. Söï khaùc
bieät chuû yeáu laø trong khi caùc heä thoáng truyeàn taûi phuï vaø phaân phoái nhaän ñieän naêng töø moät nguoàn
duy nhaát vaø chuyeån taûi cho caùc phuï taûi rieâng bieät hay cho caùc traïm bieán aùp phaân phoái thì heä
thoáng truyeàn taûi lieân keát taát caû caùc nguoàn phaùt ñieän trong heä thoáng vaø do vaäy, ngoaøi vieäc
chuyeån taûi coâng suaát ñeán caùc traïm trung gian vaø caùc phuï taûi lôùn, heä thoáng truyeàn taûi coøn ñieàu ñoä
vieäc trao ñoåi hay söï tham gia hoã töông giöõa caùc nhaø maùy ñöôïc lieân keát.
Theo tính chaát cuûa phuï taûi maø heä thoáng truyeàn taûi cung caáp coù hai loaïi heä thoáng ñieän:
1- Heä thoáng ñieän kieåu ñoâ thò
Heä thoáng naøy cung caáp cho khu vöïc ñoâ thò töông ñoái nhoû nhöng coù maät ñoä phuï taûi raát cao.
Trong moät soá tröôøng hôïp caùc nhaø maùy ñieän ñöôïc ñaët trong vuøng phuï taûi cuûa heä thoáng ñieän, trong
caùc tröôøng hôïp khaùc thì phaàn chuû yeáu cuûa caùc nguoàn phaùt laø nhaø maùy thuûy ñieän ñöôïc ñaët ôû caùch
xa thaønh phoá. Trong tröôøng hôïp sau naøy ñieän naêng ñöôïc taûi ñeán thaønh phoá töø caùc nhaø maùy thuûy
ñieän qua caùc ñöôøng daây truyeàn taûi daøi.
2- Heä thoáng ñieän kieåu khoâng taäp trung
Teân heä thoáng ñieän noâng thoân thöôøng duøng ñeã goïi heä thoáng naøy ñoâi luùc khoâng thích hôïp vì
coù heä thoáng cung caáp moät vuøng laõnh thoå roäng lôùn trong ñoù coù theå coù caùc ñòa phöông taäp trung
phuï taûi lôùn (caùc thò xaõ, thò traán, khu coâng nghieäp) cuõng nhö caùc vuøng noâng thoân coù phuï taûi nhoû.
Treân cô sôû veà phöông caùch lieân keát vaø vaän haønh song song caùc nhaø maùy ñieän duy trì beân
trong heä thoáng coù theå chia laøm ba kieåu caên baûn maëc duø heä thoáng thöïc teá coù theå coù söï ña daïng.
3- Heä thoáng ñöôïc ñoàng boä ôû phuï taûi
Trong tröôøng hôïp naøy, khoâng coù söï noái tröïc tieáp giöõa caùc nhaø maùy ñieän hoaëc ngay caû giöõa
caùc maùy phaùt rieâng leû trong cuøng moät nhaø maùy maø moãi phuï taûi quan troïng ñöôïc cung caáp töø hai
hay nhieàu maùy phaùt hay traïm phaùt ñieän sao cho nhöõng maùy phaùt hay traïm phaùt ñieän naøy ñöôïc
noái song song ôû phuï taûi. Heä thoáng naøy khoâng tin caäy vaø ñaõ loãi thôøi vì khi moät nguoàn phaùt bò caét
ra, caùc nguoàn khaùc phaûi gaùnh taûi, do ñoù chuùng seõ quaù taûi vaø coù theå bò caét ra khoûi löôùi, cuoái cuøng
toaøn boä heä thoáng bò caét ñieän vaø söï coá “raõ löôùi” xaûy ra. Heä thoáng cuõ xöa naøy cung caáp cho maïng
ñieän thöù caáp lôùn lieân keát chaët cheõ trong thaønh phoá maø caùc phaùt tuyeán ñöôïc cung caáp töø caùc nhaø
maùy vaø chính nhöõng nhaø maùy naøy khoâng coøn caùch lieân keát naøo khaùc ngoaïi tröø thoâng qua maïng
ñieän haï aùp. Do coù söï coá raõ löôùi maø heä thoáng thöù caáp ñöôïc chia ra laøm nhieàu khu vöïc nhoû tröôùc
khi noù coù theå ñöôïc taùi laäp laïi vì khoù loøng maø taùi laäp ñoàng thôøi cho toaøn boä heä thoáng töø taát caû caùc
nguoàn phaùt, roõ raøng laø khoâng theå ñöôïc. Kieåu ñoàng boä taïi phuï taûi naøy khoâng coøn söû duïng nöõa
nhöng ôû ñaây ñöôïc neâu ra ñeå cho thaáy veà yeâu caàu phaûi coù moät caáu truùc heä thoáng hôïp lyù.
 29

4- Heä thoáng lieân keát yeáu

Trong tröôøng hôïp naøy heä thoáng ñöôïc chia thaønh nhöõng vuøng phuï taûi (H.1.15) ñöôïc bao boïc
bôûi caùc maùy caét sao cho chuùng coâ laäp toaøn boä caùc vuøng phuï taûi trong tröôøng hôïp söï coá naëng neà,
ñoøi hoûi phaûi coù söï coâ laäp nhö vaäy. Moãi vuøng coù nguoàn phaùt ñieän rieâng hay coù theå moät phaàn cuûa
caùc nhaø maùy coù khaû naêng phaùt ñieän ñuû ñeå cung caáp cho phuï taûi neáu vuøng ñoù bò taùch rôøi khoûi
phaàn coøn laïi cuûa heä thoáng. Ñeå duy trì vaän haønh moät heä thoáng nhö vaäy ñoøi hoûi phaûi coù söï theo
doõi caån thaän vì coù söï chuyeån taûi coù tính cô hoäi giöõa caùc vuøng, vì vaäy tính linh hoaït trong vaän
haønh bò haïn cheá. Tuy vaäy, söï coá choàng chaát do maát ñieän khoù coù theå xaûy ra vaø neáu coù xaûy ra thì
cuõng deã daøng taùi laëp laïi.
Moät daïng khaùc cuûa heä thoáng lieân keát yeáu laø toaøn heä thoáng ñöôïc chia laøm hai heä thoáng ñoäc
laäp caùc ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp. Moãi heä thoáng ñöôïc cung caáp khoaûng moät nöûa toång coâng
suaát phaùt trong toaøn heä thoáng. Hai heä thoáng naøy ñöôïc lieân keát song song vôùi nhau veà maët ñòa lyù
nhöng chuùng ñöôïc ñoàng boä vôùi nhau qua caùc ñöôøng daây lieân keát vaø caùc phuï taûi quan troïng ñöôïc
cung caáp lieân laïc nhau giöõa hai heä thoáng.
5- Heä thoáng lieân keát chaët cheõ
Trong khi heä thoáng lieân keát yeáu chæ xem caùc ñöôøng daây lieân keát giöõa caùc vuøng coù tính döï
tröõ luùc söï coá hay luùc khaån caáp vaø duy trì moät doøng coâng suaát thaáp treân nhöõng ñöôøng daây naøy
trong tình traïng bình thöôøng thì heä thoáng lieân keát chaët söû duïng moät maïng ñieän lieân keát vöõng
chaéc trong ñoù khoâng coù duïng yù xaùc ñònh caùc vuøng phuï taûi maø hôn theá nöõa caùc ñöôøng daây truyeàn
taûi ñöôïc söû duïng tuøy yù ñeå coù theå truyeàn taûi ñieän naêng töø nôi saûn xuaát kinh teá nhaát ñeán nôi maø noù
caàn ñöôïc tieâu thuï ñuùng vaøo luùc caàn thieát.
Trong tröôøng hôïp xaûy ra söï coá, heä thoáng naøy lieân heä moät caùch tuyeät ñoái ñeán khaû naêng döï
tröõ trong heä thoáng sau khi ñaõ loaïi tröø ñöôøng daây hay thieát bò bò söï coá. Vieäc thöïc hieän naøy laøm
taêng tính kinh teá cuõng nhö tính vaän haønh linh hoaït cuûa heä thoáng. Söï tin caäy coøn tuøy thuoäc vaøo
caùc thieát bò baûo veä vaø khaû naêng döï tröõ saün coù beân trong heä thoáng vaø tính oån ñònh cuûa heä thoáng.
Veà maët caáu truùc coù ba kieåu caên baûn cuûa heä thoáng truyeàn taûi ñöôïc phaân bieät nhö sau:
a) Heä thoáng maïng ñieän hoaøn toaøn laø kieåu toång quaùt nhaát noù coù theå ñöôïc lieân keát yeáu hoaëc
chaët cheõ. Vì baát kyø phuï taûi naøo cuõng ñöôïc cung caáp baèng nhieàu ñöôøng daây ñöa ñeán neân nhöõng
maïng ñieän kieåu naøy phuø hôïp hôn cho heä thoáng ñieän lieân keát chaët.
b) Kieåu “xöông soáng” goàm moät soá caùc ñöôøng daây truyeàn taûi maïnh keùo doïc xuyeân suoát heä
thoáng (H.1.15). Phuï taûi vaø nhaø maùy ñöôïc phaân boá doïc theo xöông soáng trong ñoù nhaø maùy bieåu
dieãn baèng khoái toâ ñaäm.
30

Hình 1.15: Heä thoáng ñieän lieân keát kieåu xöông soáng
c) Kieåu vaønh ñai

Hình 1.16: Heä thoáng lieân keát kieåu vaønh ñai

 31

Hình 1.16 laø moät ví duï veà kieåu vaønh ñai töông töï nhö kieåu xöông soáng ngoaïi tröø xöông soáng
kheùp kín thaønh vaønh ñai. Kieåu heä thoáng thöôøng ñöôïc duøng cung caáp cho khu vöïc ñoâ thò. Ñeå yù
raèng caùc ñöôøng daây vaønh ñai theo nghóa roäng bieåu dieãn cho heä thoáng hai thanh goùp voøng boïc
quanh thaønh phoá.
Heä thoáng truyeàn taûi coù ít nhaát hai caáp ñieän aùp chuùng coù theå hoaëc phoái hôïp phuï thuoäc (khi
maø caáp ñieän aùp cao choàng leân caáp ñieän aùp thaáp hôn treân khaép vuøng vaø bieåu dieãn cho moät loaïi
ñöôøng toác haønh ñeå cuûng coá cho caáp ñieän aùp thaáp hôn ôû moät soá ñieåm thích hôïp hoaëc phoái hôïp
ngang caáp nhau trong ñoù hai caáp ñieän aùp coù cuøng chöùc naêng nhö nhau nhöng ôû hai vuøng khaùc
nhau. ÔÛ Vieät Nam caùc caáp ñieän aùp tieâu bieåu laø: 110 kV, 220 kV, 500 kV. Caùc ñöôøng daây truyeàn
taûi thöôøng laø ñöôøng daây treân khoâng ba pha ba daây, khoâng coù daây trung tính nhöng coù trung tính
noái ñaát taïi caùc traïm bieán aùp.

1.11 CAÁP LIEÂN HÔÏP HEÄ THOÁNG

Heä thoáng ñieän lieân keát ngaøy nay ñöôïc phaùt trieån vì ngaønh coâng nghieäp naêng löôïng sôùm
nhaän thöùc raèng neáu lieân keát taát caû caùc phöông tieän saûn xuaát ñieän naêng cuûa moät coâng ty ñieän löïc
seõ phaùt huy ñaùng keå tính kinh teá vaø ñoä tin caäy trong vaän haønh vaø löôïng coâng suaát döï tröõ nhaøn roãi
coù theå ñöôïc huy ñoäng ñuùng möùc. Caøng veà sau caøng nhaän thöùc ñöôïc raèng nhöõng thuaän lôïi töông
töï cuõng coù theå thöïc hieän treân bình dieän roäng lôùn hôn neáu nhö toå hôïp taát caû caùc phöông tieän cuûa
nhieàu coâng ty khaùc nhau treân moät vuøng ñòa lyù roäng lôùn (thöôøng trong phaïm vi lieân bang nhö ôû
Myõ, Nga, hay heä thoáng ñieän lieân hôïp ôû chaâu AÂu, Baéc Myõ). Vieäc keát thaønh moät khoái hôïp nhaát
naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch lieân keát caùc coâng ty ñieän löïc vôùi nhau qua caùc ñöôøng daây noái.
Caùc thuaän lôïi ruùt ra töø phöông thöùc naøy vaø ñöôøng daây noái giöõa caùc nhaø maùy vaø giöõa caùc heä
thoáng ñoäc laäp noùi chung ñöôïc xaây döïng vì nhöõng lyù do nhö sau:
1) Ñeå taäp trung vieäc huy ñoäng khaû naêng döï tröõ cuûa toaøn heä thoáng;
2) Cho pheùp trao ñoåi ñieän naêng vôùi chi phí saûn xuaát kinh teá nhaát;
3) Taän duïng ñöôïc söï phaân taùn theo thôøi gian cuûa caùc phuï taûi ñænh cuûa heä thoáng hay cuûa caùc
vuøng (söï khoâng ñoàng thôøi giöõa caùc phuï taûi ñænh);
4) Cung caáp khaû naêng truyeàn taûi ñeán caùc traïm bieán aùp phaân phoái ñaët ôû caùc trung taâm phuï
taûi (baèng caùch khaùc thì seõ khoâng cung caáp ñieän ñaày ñuû ñöôïc).
Vì nhöõng lyù do lieân keát caùc nhaø maùy ñieän beân trong moät heä thoáng ñieän cuõng töông töï nhö
lyù do lieân keát nhieàu heä thoáng ñieän beân trong moät heä thoáng lieân hôïp vaø nhö vaäy heä thoáng lieân
hôïp cuõng phaùt sinh ra caùc vaán ñeà töông töï nhö trong heä thoáng ñieän. Tuy vaäy, ñöôøng daây noái
trong heä thoáng ñieän lieân hôïp cuõng toàn taïi nhieàu vaán ñeà ñaëc bieät vì coù hai söï khaùc bieät giöõa hai
loaïi heä thoáng naøy.
1) Caùc nhaø maùy ñieän lieân keát beân trong heä thoáng ñieän thöôøng thuoäc veà cuøng moät coâng ty
hoaëc cuøng chòu söï quaûn lyù chung trong khi caùc ñöôøng daây noái lieân keát caùc heä thoáng ñieän coù chuû
quyeàn khaùc nhau.
2) Söï lieân keát beân trong heä thoáng thöôøng laø lieân keát chaët cheõ. Khaû naêng taûi treân caùc ñöôøng
daây lieân keát cuõng caân xöùng vôùi khaû naêng phaùt ñieän cuûa caùc nhaø maùy ñöôïc lieân keát. Trong khi ñoù
phaàn lôùn caùc ñöôøng daây noái trong heä thoáng lieân hôïp thöôøng laø lieân keát yeáu, khaû naêng taûi cuûa
chuùng chæ laø moät phaàn nhoû so vôùi toång coâng suaát cuûa caùc heä thoáng ñöôïc lieân keát.
32

1.12 CAÙC BAØI TOAÙN CHÍNH CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

Treân ñaây ñaõ moâ taû sô löôïc caáu truùc cuûa moät heä thoáng ñieän vaø ít nhieàu ñaõ ñeà caäp ñeán caùc
vaán ñeà chính cuûa heä thoáng. Trong tình traïng vaän haønh bình thöôøng (ôû cheá ñoä xaùc laäp) cuûa heä
thoáng, muïc tieâu laø saûn xuaát ñieän naêng taïi nôi ñöôïc coi laø kinh teá nhaát vaøo thôøi ñieåm ñang xeùt vaø
truyeàn taûi, phaân phoái ñieän naêng ñoù ñeán caùc ñieåm caàn ñöôïc cung caáp vôùi ñieän aùp vaø taàn soá ñöôïc
duy trì trong giôùi haïn cho pheùp. Söï phöùc taïp cuûa coâng taùc naøy coù theå phaùt sinh do söï lieân keát cuûa
caùc nhaø maùy ñieän vaø tính ña daïng cuûa caùc phuï taûi.
Khi söï coá xaûy ra, söï coá phaûi ñöôïc loaïi tröø baèng caùch choïn loïc ñoaïn ñöôøng daây hay thieát bò
bò söï coá khi caét maùy caét coù noái ñeán phaàn töû bò söï coá. Ñaây laø nhieäm vuï cuûa baûo veä rôle cuûa heä
thoáng baûo veä maïng ñieän (coøn goïi laø maïch nhò thöù), heä thoáng baûo veä naøy seõ ra leänh caét ñuùng
maùy caét caàn thieát. Trong maïng ñieän roäng lôùn, vieäc choïn ñuùng nhöõng maùy caét naøy laø moät baøi
toaùn phöùc taïp theo ñoù phaûi thieát keá moät heä thoáng baûo veä ñeå ñoái phoù vôùi baøi toaùn naøy, caùc khaûo
saùt chính xaùc veà söï phaân boá doøng ñieän vaø ñieän aùp laø caàn thieát ñoái vôùi ngaén maïch ñoái xöùng vaø
khoâng ñoái xöùng. Caùc khaûo saùt naøy cuõng cho pheùp choïn löïa maùy caét ñieän coù khaû naêng caét thích
hôïp.
Heä thoáng ñieän xoay chieàu lieân keát hai hay nhieàu nhaø maùy coù caùc giôùi haïn coâng suaát voán coù
vaø caùc giôùi haïn naøy coù khaû naêng gaây ra dao ñoäng cô ñieän cuûa roâtor maùy phaùt neáu heä thoáng bò ñoät
bieán do ngaén maïch. Moïi cheá ñoä giôùi haïn vöôït quaù coâng suaát hay ñeå cho hình thaønh caùc dao ñoäng
quaù möùc ñeàu gaây ra maát ñoàng boä giöõa caùc maùy phaùt ñieän vaø gaây ra söï suïp ñoå toaøn dieän trong vaän
haønh heä thoáng (raõ löôùi). Ñieàu naøy phaùt sinh vaán ñeà quan troïng cuûa heä thoáng laø oån ñònh heä thoáng
ñieän.
Vaán ñeà möùc caùch ñieän bò chi phoái nhieàu bôûi quaù ñieän aùp hôn laø luùc vaän haønh bình thöôøng.
Coù theå laø quaù ñieän aùp taàn soá coâng nghieäp (50 Hz) gaây ra bôûi ngaén maïch chaïm ñaát treân ñöôøng
daây daøi vaø ngay caû treân ñöôøng daây daøi ñang khoâng taûi nhöng coù mang ñieän aùp, hoaëc coù theå laø
quaù ñieän aùp hoaï taàn gaây ra khi coù ngaén maïch khoâng ñoái xöùng treân ñöôøng daây daøi ñöôïc cung caáp
töø maùy phaùt ñieän cöïc loài khoâng coù cuoän caûn hoaëc cuõng coù theå laø quaù ñieän aùp quaù ñoä gaây ra do
quaù trình ñoùng caét caùc phaàn töû trong heä thoáng (quaù ñieän aùp noäi boä) hay quaù ñieän aùp khí quyeån
do seùt ñaùnh vaøo ñöôøng daây hay traïm bieán aùp.
Caùc quaù ñieän aùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù söï phoái hôïp hôïp lyù caùc möùc caùch ñieän vaø thieát keá caùch
ñieän ñöôøng daây, vieäc phaùt trieån caùc loaïi choáng seùt cuõng nhaèm baûo veä caùc phaàn töû choáng quaù
ñieän aùp. Coøn nhieàu vaán ñeà khaùc coù lieân quan ñeán vieäc vaän haønh heä thoáng chaúng haïn nhö:
phöông phaùp noái ñaát trung tính cuûa maùy bieán aùp vaø maùy phaùt, söï keát hôïp ñöôøng daây ñieän löïc vaø
ñöôøng daây thoâng tin ñeå traùnh nhieãu loaïn, caùc phöông phaùp ñoái phoù vôùi tình traïng khaån caáp khi
coù söï maát taïm thôøi moät nguoàn phaùt ñieän, löôïng döï tröõ coâng suaát caàn thieát, söï thích nghi vôùi phaùt
trieån trong töông lai, qui hoaïch vaø thieát keá heä thoáng ñieän, ñaûm baûo tính linh hoaït vaän haønh caùc
thieát bò theo quan ñieåm baûo quaûn caùc thieát bò… Giaûi phaùp cuûa baát cöù vaán ñeà naøo cuõng ñaët treân cô
sôû keát hôïp caùc nhu caàu kyõ thuaät vaø tính khaû thi veà maët kinh teá.
Trong caùc muïc tröôùc ñaõ ñeà caäp ñeán heä thoáng ñieän bao goàm chuû yeáu caùc ñöôøng daây taûi ñieän
töø caùc ñöôøng daây noái lieân keát thaønh heä thoáng ñieän lieân hôïp cho ñeán taän caùc ñoaïn daây nhoû cung
caáp cho nhaø duøng ñieän. Nhö vaäy, cô baûn cho moïi khaûo saùt heä thoáng ñieän laø vieäc khaûo saùt caùc
vaán ñeà cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi. Theo ñoù, moät phaàn cuûa giaùo trình naøy taäp trung vaøo vaán ñeà
 33

cuûa ñöôøng daây taûi ñieän. Ñeå khaûo saùt vaän haønh cuûa rieâng moät ñöôøng daây caàn thieát phaûi bieát caùc
ñaëc tröng cuûa ñöôøng daây nhö ñieän caûm, ñieän dung vaø xaùc ñònh caùc haèng soá cuûa ñöôøng daây.

1.13 GIÔÙI THIEÄU HEÄ THOÁNG ÑIEÄN VIEÄT NAM

Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm ñòa lyù kyõ thuaät cuûa nöôùc ta, coù theå chia heä thoáng ñieän toaøn quoác
thaønh ba heä thoáng ñieän:
- Heä thoáng ñieän mieàn Baéc: bao goàm caùc tænh mieàn Baéc töø Haø Tónh trôû ra.
- Heä thoáng ñieän mieàn Trung: bao goàm caùc tænh duyeân haûi mieàn Trung töø Quaûng Bình ñeán
Khaùnh Hoøa vaø ba tænh Taây nguyeân: Kon Tum, Gia Lai vaø Ñaéc Laéc.
Hieän nay toång coâng suaát laép ñaët cuûa caùc nhaø maùy ñieän laø 5705 MW, trong ñoù thuûy ñieän
chieám 54%, nhieät ñieän 22%, diesel vaø tuabin khí 24%. Ñieän naêng saûn xuaát naêm 1999 laø 23763
trieäu kWh.
Hieän traïng löôùi ñieän (theo soá lieäu naêm 2000):
- Ñöôøng daây 500 kV: 1514 km vôùi dung löôïng ñaët maùy bieán aùp: 2850 MVA.
- Ñöôøng daây 220 kV: 3732 km vôùi dung löôïng ñaët maùy bieán aùp: 5817 MVA.
- Ñöôøng daây 66–110 kV: 7851 km vôùi dung löôïng ñaët maùy bieán aùp: 7328 MVA.
- Ñöôøng daây trung theá: 50464 km vôùi dung löôïng maùy bieán aùp: 10395 MVA.
Coâng suaát ñaët (MW) cuûa caùc nhaø maùy ñieän hieän coù goàm:

NHAØ MAÙY ÑIEÄN COÂNG SUAÁT NHAØ MAÙY ÑIEÄN COÂNG SUAÁT NHAØ MAÙY ÑIEÄN COÂNG SUAÁT
(MW) (MW) (MW)
Thuûy ñieän Nhieät ñieän Tuabin khí
Hoøa Bình 1920 Phaû Laïi 440 Baø Ròa 271
Thaùc Baø 108 Uoâng Bí 110 Phuù Myõ 2.1 280
Ña Nhim 160 Ninh Bình 100 Phuù Myõ 2.2 720
Trò An 400 Thuû Ñöùc 165 Phuù Myõ 3 720
Thaùc Mô 150 Caàn Thô 33 Thuû Ñöùc 128
Vónh Sôn 66 Hieäp Phöôùc 375 Caàn Thô 75
Yaly 540 OÂ Moân (naêm 2006) 600 Diesel
Haøm thuaän 300 Toång coâng suaát 447
Ña Mi 177
Thuûy ñieän nhoû 50
Ñaïi Ninh (naêm 2003) 300

Heä thoáng ñöôøng daây taûi ñieän Baéc Nam laø heä thoáng noái lieàn heä thoáng ñieän caùc mieàn, hình
thaønh heä thoáng ñieän thoáng nhaát trong caû nöôùc ñoàng thôøi laø truïc xöông soáng cuûa heä thoáng ñieän
Vieät Nam. Töø khi ñöa vaøo vaän haønh, heä thoáng ñaõ truyeàn töø Baéc vaøo Nam khoaûng 13 tyû kWh vaø
töø Nam ra Baéc khoaûng 1,5 tyû kWh. Heä thoáng truyeàn taûi 500 kV Baéc Nam thöïc söï laø ñöôøng daây
lieân keát heä thoáng hieän nay, truyeàn taûi ñieän theo caû hai chieàu, naâng cao ñoä tin caäy, an toaøn heä
thoáng ñoàng thôøi taïo ñieàu kieän khai thaùc toái öu caùc nguoàn cuûa heä thoáng.
34
35
36
 37

Chöông 2
THOÂNG SOÁ ÑÖÔØNG DAÂY VAØ CAÙP

2.1 CAÙC ÑAËC TÍNH CUÛA DAÂY DAÃN

2.1.1 Caáu taïo daây daãn taûi ñieän treân khoâng
Ñeå xaây döïng caùc ñöôøng daây cao aùp, haàu nhö duøng öu tieân daây daãn baèng nhoâm
vì lyù do kinh teá vaø deã thöïc hieän. Phaàn lôùn caùc daây daãn laøm baèng nhoâm loõi theùp,
almelec (hôïp kim cuûa nhoâm) vaø baèng almelec loõi theùp, ít khi duøng caùp baèng nhoâm
tinh chaát.
Daây choáng seùt hoaëc baèng theùp maï keõm hoaëc laø baèng almelec loõi theùp. Caùp
goàm nhieàu sôïi daây theùp coù boïc nhoâm beân ngoaøi (nhoâm keùo treân theùp) söû duïng toát
Hình 2.1
cho daây noái ñaát, daây naøy cuõng thay cho loõi theùp maï cuûa daây nhoâm loõi theùp, tuy
nhieân giaù thaønh coøn ñaét.
Taát caû daây nhoâm ñöôïc duøng döôùi daïng caùp nhieàu sôïi vaën xoaén. Caùp ñoàng nhaát ñöôïc cheá
taïo baèng nhieàu sôïi coù cuøng ñöôøng kính. Chuùng goàm moät sôïi daây trung taâm ôû giöõa bao boïc beân
ngoaøi baèng nhieàu lôùp daây quaán vaën xoaén. H.2.1 trình baøy caùp nhoâm 7 sôïi. Ngoaøi ra coù moät soá
caùc caùc loaïi caùp nhö sau:
Caùp Soá löôïng sôïi Ñöôøng kính ngoaøi

1÷6 7 3d

7 ÷ 12 19 5d
19 ÷ 18 37 7d

37 ÷ 24 61 9d

61 ÷ 30 91 11d
d laø ñöôøng kính cuûa 1 sôïi.
Hình 2.2. trình baøy moät soá caùp vaën xoaén:

Hình 2.2

Caùc daây caùp phöùc hôïp nhö caùp nhoâm loõi theùp (AC, ACSR) hay almelec–theùp goàm caùc sôïi
coù ñöôøng kính baèng nhau, tieát dieän coù theå ñeán 250 mm2 ñeán 300 mm2 (H.2.3). Tieát dieän lôùn hôn
thöôøng duøng caùp coù sôïi nhoâm vaø sôïi theùp khoâng cuøng ñöôøng kính, cho pheùp thay ñoåi tyû soá giöõa
tieát dieän phaàn nhoâm vôùi tieát dieän phaàn theùp ñeå ñaûm baûo vöøa söùc beàn cô vaø tính daãn ñieän cuûa
daây daãn. Phaàn theùp duøng taêng cöôøng söùc beàn cô khí, phaàn nhoâm duøng ñeå daãn ñieän.
38

Hình 2.3: Moät soá daây nhoâm loõi theùp ACSR

Daây

Hình 2.4: Daây caùp roãng

 39

Moät soá ñöôøng daây taûi ñieän sieâu cao aùp do yeâu caàu phaûi taêng ñöôøng kính daây daãn ñeå giaûm
toån thaát vaàng quang vaø caûm khaùng cuûa ñöôøng daây neân coù theå duøng daây roãng (H.2.4), loaïi daây
naøy ít ñöôïc söû duïng vì laép ñaët khoù vaø söùc beàn cô cuõng keùm. Moät daïng khaùc cuûa daây daãn ñöôøng
daây sieâu cao aùp laø moãi pha cuûa daây daãn ñöôïc phaân laøm nhieàu daây ñaët ôû caùc ñænh cuûa moät ña
giaùc ñeàu (tam giaùc, hình vuoâng, luïc giaùc, …) goïi laø daây phaân pha.
Daây daãn baèng ñoàng ít thaáy duøng ôû ñöôøng daây cao aùp do ñoàng laø kim loaïi maøu quí hieám, ñaét
tieàn chæ duøng ôû ñöôøng daây haï aùp vaø trung aùp nhöng daàn daàn cuõng coù khuynh höôùng thay baèng
daây nhoâm.
2.1.2 Kyù hieäu daây daãn
Daây Phaùp
Daây hôïp kim nhoâm duøng ôû Phaùp coù teân Almelec ñöôïc tieâu chuaån baèng kyù hieäu AGS/L.
Baûng daây cho bieát caùc soá lieäu veà tieát dieän ñònh möùc cuûa daây, soá sôïi nhoâm vaø theùp.
Daây Nga
Caùc loaïi daây daãn ñöôïc kyù hieäu baèng chöõ caùi vaø chöõ soá:
Chöõ caùi duøng ñeå chæ vaät lieäu laøm ra daây ñoù. Caùc chöõ caùi nhö sau: M: ñoàng ; A: nhoâm ; AC:
nhoâm loõi theùp ; ACY: nhoâm loõi theùp taêng cöôøng ; ΠC: theùp.
Chöõ soá chæ tieát dieän cuûa daây (mm2).
Ví duï: Daây AC–120 laø daây nhoâm loõi theùp vaø tieát dieän phaàn nhoâm daãn ñieän laø 120 mm2.
Muoán bieát theâm chi tieát phaûi tra baûng.
Daây Myõ
Vì ñôn vò ño löôøng cuûa Myõ khaùc vôùi ñôn vò ño löôøng quoác teá neân sau ñaây giôùi thieäu moät soá
ñôn vò lieân quan ñeán daây daãn giuùp ngöôøi ñoïc coù theå tham khaûo caùc baûng daây saûn xuaát ôû Myõ.
Circular mil (cmil hay CM) ñöôïc duøng laøm ñôn vò cuûa tieát dieän daây vì haàu heát caùc daây daãn
hay sôïi daây cuûa caùp coù tieát dieän troøn. Sau ñaây laø caùc ñôn vò veà chieàu daøi:
1 mil = 0,001 inch = 0,001 × 2,54 = 2,54 × 10–3 cm

1 inch = 2,54 cm; 1 cm = 0,3937 inch = 393,7 mil

1 mile = 1609 m = 1,609 km; 1 km = 0,6214 mile

1 foot = 30,48 cm = 3,048 dm; 1 m = 3,281 foot

1 foot = 12 inch

Veà ñôn vò tieát dieän circular mil (CM) ñöôïc ñònh nghóa laø tieát dieän troøn coù ñöôøng kính
baèng 1 mil hay 0,001 in. 1 CM = 5,067 × 10–4 mm2 ≈ 5 × 10–4 mm2.
Boäi soá cuûa CM laø MCM:
1 MCM = 1000 CM ≈ 0,5 mm2
Ví duï: Daây nhoâm loõi theùp taêng cöôøng ACSR tieát dieän 759.000 CM hay 759 MCM =
759 × 0,5 = 379,5 mm2 töông ñöông vôùi daây ACO-400 hay ACY-400 cuûa Nga.

2.1.3 Caùc loaïi caùp ngaàm

Caùp ngaàm coù moät hay nhieàu loõi coù voû boïc baûo veä (thöôøng laø voû chì hay voû nhoâm). Caùc
daây daãn ñöôïc caùch ñieän vôùi nhau vaø caùch ñieän vôùi voû.
40 CHÖÔNG 2

Loõi caùp ñöôïc laøm baèng daây ñoàng hay nhoâm nhieàu sôïi vaën xoaén. Caùp moät loõi daây daãn coù tieát
dieän troøn, trong caùp nhieàu loõi daây daãn coù tieát dieän hình quaït (hay baàu duïc) ñeå taän duïng khoaûng
khoâng gian beân trong voû caùp (H.2.5).

Hình 2.5: Moät vaøi kieåu tieát dieän duøng trong caùp ngaàm
Daây daãn roãng ôû giöõa ñöôïc duøng cho loaïi caùp ñaày daàu. Caùch ñieän ñöôïc duøng laø giaáy taåm
daàu, cao su, vaûi taåm verni, ñoái vôùi caùp ngaàm cao aùp caùch ñieän chuû yeáu laø giaáy taåm daàu.
ÔÛ ñieän aùp cao vöøa phaûi (ñeán 30 kV) caùch ñieän ñöôïc duøng coù keát caáu raén chaéc (H.2.6), caùch
ñieän naøy laø moät baêng giaáy quaán thaät chaët quanh loõi. Sau khi quaán giaáy, caùp ñöôïc taåm chaân
khoâng baèng daàu caùch ñieän coù ñoä nhôùt cao. Vì caùch ñieän raén coù khuynh höôùng toàn taïi caùc khe hôû
(chöùa ñaày hôi cuûa chaát taåm caùch ñieän) laø nôi gaây ra phoùng ñieän trong chaát khí (vaàng quang) neân
caùch ñieän loaïi naøy khoâng duøng cho ñieän aùp cao.

Hình 2.6: Caùp moät loõi, caùch ñieän baèng giaáy, voû chì
ÔÛ caùp cao aùp, hôïp chaát taåm coù ñoä nhôùt cao ñöôïc thay baèng chaát coù ñoä nhôùt thaáp (caùp ñaày
daàu) hoaëc thay baèng khí trô thöôøng laø khí nitô (caùp ñaày khí) ñöôïc duy trì ôû aùp suaát cao ñeå laáp kín
caùc khe hôû nhaèm taêng cöôøng ñoä caùch ñieän.
 41

Caùp moät loõi coù daây daãn ñaët ñoàng truïc beân trong voû chì, voû chì bao boïc beân ngoaøi lôùp caùch
ñieän. Neáu caùp moät loõi thuoäc loaïi ñaày daàu hay ñaày khí (loaïi coù aùp suaát thaáp) thì daàu hay khí ñöôïc
daãn vaøo töø bình chöùa xuyeân qua phaàn ruoät roãng cuûa daây daãn hay qua caùc ñöôøng oáng ñaët giöõa lôùp
voû chì vaø giaáy caùch ñieän.
Caùc loaïi caùch ñieän duøng trong cheá taïo caùp ñieän:
a) Caùch ñieän baèng giaáy taåm daàu
Giaáy caùch ñieän ñöôïc saûn xuaát töø xô goã ñaõ sulfat hoùa. Trong saûn xuaát daây caùp ñieän, giaáy
caùch ñieän ñöôïc laøm thaønh baêng vaø quaán nhieàu lôùp leân ruoät daãn ñieän. Caùc lôùp quaán phaûi thaám
ñöôïc daàu caùch ñieän. Giaáy caùch ñieän cho caùp thöôøng ñöôïc duøng cho loaïi caùp cao aùp. Ngaøy nay ít
duøng giaáy ñeå laøm caùch ñieän cho daây caùp vì tính chaát cô lyù cuûa giaáy khoâng cao vaø caùc chaát caùch
ñieän cao phaân töû ñaõ ñöôïc laøm deã daøng vaø giaù thaønh reû.
b) Caùch ñieän polyetylene (PE)
Polime toång hôïp töø etylen, coâng thöùc chung [–CH2–CH2–CH2]n. Polyetylen laø chaát nöûa
trong suoát, khoâng maøu. Tuøy theo phöông phaùp ñieàu cheá maø nhieät ñoä noùng chaûy thay ñoåi töø 130
ñeán 1500C. Neáu toång hôïp döôùi aùp suaát cao seõ ñöôïc polyetylen tyû troïng thaáp LDPE, neáu toång hôïp
nhôø caùc chaát xuùc taùc döôùi aùp löïc thaáp seõ cho polyetylen tyû troïng cao HDPE.
PE coù caû tính beàn keùo cao laãn tính deûo, caùch ñieän toát, beàn ñoái vôùi kieàm vaø axit höõu cô, bò
clor vaø fluor phaân huûy. ÔÛ nhieät ñoä 80oC tan trong hydrocarbon, keå caû caùc daãn xuaát clor hoùa. PE
haàu nhö khoâng bò phaân huûy bôûi caùc hoùa chaát ôû nhieät ñoä thöôøng, beàn döôùi taùc duïng cuûa tia phoùng
xaï, voâ haïi veà maët sinh lyù. Polyetylen laø moät trong caùc polyme reû tieàn nhaát, chieám vò trí quan
troïng trong saûn xuaát chaát deûo. Polyetylen coù caáu taïo tinh theå khoâng phaân cöïc neân coù ñaëc tính
caùch ñieän toát.
Nhöôïc ñieåm cuûa PE laø deã bò nöùt gaûy döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi. Ñeå khaéc phuïc
nhöôïc ñieåm naøy ngöôøi ta cho vaøo PE chaát choáng nöùt gaõy, choáng tia cöïc tím.
c) Caùch ñieän polyvynilclorit (PVC)
Polyme ñöôïc toång hôïp töø vynil clorua, coâng thöùc chung [–CH2–CHCl–]n, laø chaát raén maøu
traéng. Khi ñun treân 100oC bò phaân huûy roõ reät. PVC tan trong dicloetan, nitrobenzen. PVC beàn vôùi
taùc duïng cuûa hôi aåm, axit, kieàm, dung dòch muoái, hydrocarbon, daàu moû.
Tuøy thuoäc vaøo phöông phaùp cheá taïo, löôïng chaát hoùa deûo, chaát oån ñònh nhieät vaø caùc loaïi
chaát ñoän theâm vaøo, tính chaát cô lyù cuûa PVC taêng leân, giaù thaønh haï.
Nhöïa PVC ñöôïc duøng laøm chaát caùch ñieän cho daây caùp ñieän nhôø coù nhieàu tính chaát toát nhö
deã gia coâng nhieät ñeå taïo daïng, beàn veà hoùa hoïc, döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä cao noù töï phaân huûy
thaønh khí Cl, HCl coù taùc duïng daäp taét löûa ...
Nhöïa PVC coù caáu taïo tinh theå daïng phaân cöïc neân noù thöôøng duøng ñöôïc ôû ñieän aùp thaáp vaø
taàn soá coâng nghieäp.
d) Caùch ñieän cao su
Cao su ñöôïc duøng raát nhieàu laøm vaät lieäu caùch ñieän nhaát laø cho caùc loaïi daây caàn meàm deûo.
Tuøy theo caùc phöông phaùp toång hôïp, caùc chaát phuï gia theâm vaøo, caùc caùch ñieän löu hoùa maø coù
nhöõng loaïi cao su khaùc nhau nhö cao su acrylat, cao su butadien, cao su butyl, cao su etylen–
propylen. Trong saûn xuaát daây caùp ñieän ôû Vieät Nam, cao su thieân nhieân laø loaïi ñöôïc duøng nhieàu
chuû yeáu. Cao su thieân nhieân ñöôïc löu hoùa vaø troän theâm nhieàu hoùa chaát nhö chaát hoùa deûo, chaát
ñoän, boät maøu ...
42 CHÖÔNG 2

e) Caùch ñieän polyetylen khaâu maïch (XLPE)

XLPE laø loaïi nhöïa PE ñöôïc taïo theâm lieân keát ngang. Quaù trình taïo thaønh lieân keát ngang
ñöôïc thöïc hieän treân maùy chuyeân duïng vaø ñöôïc kieåm soaùt caùc cheá ñoä veà nhieät ñoä, tyû leä xuùc taùc,
quaù trình khaâu maïch.
Veà maët hoùa hoïc, phaân töû PE goàm caùc chuoãi carbon thaúng vôùi hai nguyeân töû hydro lieân keát
vôùi hai nguyeân töû carbon. Döôùi taùc duïng cuûa naêng löôïng cao, moät soá nguyeân töû hydro bò taùch ra
khoûi maïng nhôø chaát peroxit laøm chaát xuùc taùc, khi aáy lieân keát phaân töû carbon vôùi carbon theo
haøng ngang ñöôïc hình thaønh taïo ra lieân keát ngang goïi laø khaâu maïch.
Nhôø lieân keát ngang, nhöïa XLPE coù tính cô, hoùa hoïc toát: tính chòu va chaïm cao, tính chòu
maøi moøn cao, tính beàn moûi cao, chòu tia cöïc tím toát, khoâng bò caùc loaïi daàu vaø hoùa chaát thoâng
thöôøng phaù hoaïi. Ñoä chòu nhieät cao, cho pheùp laøm vieäc laâu daøi ôû 900C, nhieät ñoä nung noùng cho
pheùp khi quaù taûi laø 1300C khoâng quaù 4 giôø, nhieät ñoä cöïc ñaïi khi coù doøng ngaén maïch ñeán 2500C
vôùi thôøi gian khoâng quaù 5 giaây.
Maøn chaén ñieän töø cho daây vaø caùp ñieän:
Trong caùp trung aùp vaø cao aùp, ñieän tröôøng phaân boá theo haøm baäc hai raát khoâng ñeàu trong
phaàn caùch ñieän. Ñeå san baèng bôùt phaàn ñieän tröôøng quaù cao (caùc muõi nhoïn) ngöôøi ta ñöa vaøo lôùp
maøn chaén ñieän töø (H.2.6bis), bao goàm:
- Maøn chaén ñieän töø ruoät laø lôùp baùn daãn eùp saùt ruoät daãn ñieän;
- Maøn chaén caùch ñieän goàm hai lôùp:
+ Maøn chaén baùn daãn oâm saùt lôùp caùch ñieän;
+ Maøn chaén kim loaïi oâm ngoaøi lôùp baùn daãn.

Hình 2.6bis: Maøn chaén ñieän töø

Tuøy theo loaïi chaát caùch ñieän (giaáy caùch ñieän giaáy PE, PE, PVC, XLPE) ngöôøi ta cheá taïo
caùc loaïi baùn daãn töông öùng. Thoâng thöôøng caùc loaïi vaät lieäu baùn daãn ñöôïc cheá taïo baèng caùch troän
theâm boät than vaøo chaát caùch ñieän.
Lôùp maøn chaén ñieän töø ñöôïc aùp duïng cho caùc loaïi daây caùp ñieän coù ñieän aùp truyeàn taûi lôùn
hôn 6 kV.
Caùp ba loõi hay nhieàu loõi coù hai loaïi cô baûn:
1. Caùp coù ñai caùch ñieän
Trong loaïi naøy, ba daây daãn sau khi ñöôïc boïc caùch ñieän cho rieâng moãi daây, chuùng ñöôïc beän
chung laïi vôùi nhau vaø caùc keõ hôû ñöôïc laáp ñaày baèng giaáy caùch ñieän ñeå laøm troøn maët ngoaøi cuûa
 43

ba daây ñöôïc beän xoaén. Beân ngoaøi laø moät lôùp ñai caùch ñieän boïc caû ba daây laïi coù ñoä daøy vaø vaät
lieäu gioáng nhö caùch ñieän cuûa moãi daây daãn. Cuoái cuøng beân ngoaøi laø lôùp voû chì boïc baûo veä. Caùp
coù ñai caùch ñieän thuoäc loaïi caùp raén chaéc (H.2.7).

Hình 2.7: Caùp coù ñai caùch ñieän

2. Caùp coù ñai kim loaïi

Loaïi naøy khoâng duøng ñai caùch ñieän maø thay vaøo ñoù, lôùp caùch ñieän cuûa moãi daây daãn ñöôïc boïc
beân ngoaøi baèng moät baêng baèng kim loaïi daãn ñieän ñeå loaïi tröø doøng ñieän xoaùy. Caùc baêng kim loaïi
naøy ñöôïc noái ñaát qua tieáp xuùc vôùi voû chì nhôø vaäy söï phaân boá ñieän tröôøng beân trong lôùp ñieän moâi
ñöôïc ñoàng ñeàu hôn ôû loaïi caùp coù ñai caùch ñieän. Loaïi caùp coù ñai kim loaïi thích hôïp vôùi ñieän aùp cao.
Caùp coù ñai kim loaïi coù theå raén chaéc, ñaày daàu hay ñaày khí. Daàu hay khí ñi trong caùc oáng laép
kín khoaûng troáng beân trong caùp (H.2.8).

Hình 2.8: Caùp coù ñai kim loaïi

Moät loaïi caùp nöõa laø caùp oáng hay caùp ñaày khí hoaëc ñaày daàu coù aùp suaát cao thöôøng duøng ôû
ñieän aùp cao vaø coù tieát dieän lôùn (H.2.9). Caùp naøy goàm ba hay nhieàu sôïi caùp moät loõi thöôøng ñöôïc
beän chung laïi vôùi nhau vaø ñaët trong moät oáng theùp. Caùc daây caùp moät ruoät coù caáu taïo nhö caùp moät
ruoät thoâng thöôøng nhöng thay vì boïc baèng voû chì thì voû boïc nhöõng sôïi caùp naøy goàm caùc baêng
kim loaïi vaø daây quaán voøng quanh lôùp caùch ñieän. Kieåu voû boïc naøy coù cuøng taùc duïng maøn chaén
nhö voû chì nhöng noù cho pheùp daàu hay khí tieáp xuùc vôùi chaát caùch ñieän cuûa daây caùp, daàu hay khí
bôm vaøo beân trong oáng vôùi aùp suaát cao (khoaûng 150 N/cm2).
Caùc loaïi caùp aùp löïc coù thuaän lôïi laø baát kyø choã nöùt naøo treân oáng daãn ñeàu laøm cho khí hay
daàu xì ra ngoaøi maø khoâng laøm cho aåm hay moác thaám ñöôïc vaøo beân trong.
Phaàn lôùn caùc caùp ñöôïc keùo ñi trong haàm caùp, tuy vaäy neáu caùp ñöôïc choân tröïc tieáp döôùi ñaát
thì voû chì ñöôïc baûo veä veà maët cô hoïc baèng lôùp giaùp saét. Thöôøng giaùp saét laø caùc baêng baèng theùp
quaán treân moät lôùp baèng sôïi ñai laø lôùp ñeäm quanh voû chì. Sau cuøng lôùp baèng theùp cuõng ñöôïc boïc
quanh ngoaøi cuøng baèng moät lôùp sôïi ñai coù taåm chaát choáng ræ.
44 CHÖÔNG 2

Hình 2.9: Caùp daàu hay khí aùp löïc cao

Kích thöôùc cuûa caùp ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa vaø coù theå tham khaûo ôû phaàn phuï luïc.

A. ÑIEÄN CAÛM CUÛA DAÂY TRUYEÀN TAÛI ÑIEÄN

2.2 CAÙC HEÄ THÖÙC CÔ BAÛN CUÛA ÑIEÄN CAÛM

Ñònh luaät Ohm aùp duïng cho maïch töø

NI
Φ = (weber) (2.1)
ℜ
Ñònh luaät naøy phaùt bieåu raèng töø thoâng beân trong maïch töø (H.2.10) coù töø trôû ℜ thì tyû leä
thuaän (vaø cuøng pha) vôùi söùc töø ñoäng vaø tyû leä nghòch vôùi töø trôû ℜ
Hình 2.10 cho thaáy qui taéc quen thuoäc cuûa caùi vaën nuùt chai ñeå xaùc ñònh chieàu cuûa töø thoâng,
coù theå duøng qui taéc baøn tay phaûi ñeå tìm töø thoâng.

Hình 2.10: Töø thoâng trong maïch töø Hình 2.11

AÙp duïng qui taéc baøn tay phaûi ñoái vôùi moät daây daãn thaúng baèng caùch cho ngoùn tay caùi chæ
theo doøng ñieän caùc ngoùn tay khaùc naém chaéc quanh daây daãn, chieàu töø thoâng laø chieàu naém cuûa
baøn tay töø coå tay ñeán ñaàu ngoùn tay (H.2.11).
Phöông trình ñieän aùp caûm öùng vieát cho ñöôøng daây ñôn laø:
−Ldiab d (NΦ )
eab = = − (2.2)
dt dt
 45

d (NΦ ) d(ψ )
Töø ñoù töï caûm L cho bôûi L = = (henry) vôùi i = iab (2.3)
di di
Neáu moâi tröôøng töø tính tuyeán tính (quanh daây daãn laø khoâng khí)
ψ
L= (henry) (2.4)
i
vôùi Ψ laø töø thoâng moùc voøng tính theo weber–voøng, Ψ = Li = NΦ, trong ñoù i tính baèng ampe,
L: henry, Φ: weber, Ψ: weber–voøng.
Ñieän khaùng X ôû ñieän xoay chieàu taàn soá f cho bôûi
2πfLψ hd
X = 2πfL = (ohm) (2.5)
Ihd
vôùi Ψhd vaø Ihd laø caùc giaù trò hieäu duïng.
Ñieän aùp caûm öùng treân ñoaïn daây ab:
. . − . . ⎛ j2πfψ hd ⎞
Eab = Iab Z = Iab ( jX ) = Iab ⎜ ⎟
⎝ Iab ⎠
.
Eab = j2πfψ hd (volt) (2.6)
Ñeå ñôn giaûn veà sau, kyù hieäu Ψ vaø I laø caùc trò soá hieäu duïng phöùc.
Xeùt daây daãn hình truï (H.2.12)ï, tieát dieän ñaëc daøi voâ haïn taûi doøng ñieän I. Giaû thieát maät ñoä
doøng phaân boá ñeàu treân toaøn theå tieát dieän daây. Doøng ñieän chaïy leân töø beân trong tôø giaáy seõ taïo
neân töø thoâng chaïy theo ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà trong moãi phaàn töû vi caáp dx nhö ñaõ trình baøy ôû
treân H.2.12.
Töø thoâng moùc voøng toång goàm töø thoâng moùc voøng
beân ngoaøi Ψng, töø thoâng naøy moùc voøng caû doøng ñieän
vaø töø thoâng moùc voøng töøng phaàn hay moùc voøng beân
trong Ψtr, töø thoâng naøy chæ moùc voøng moät phaàn cuûa
ψ
doøng ñieän. Vaäy thì trong phöông trình L = , Ψ ñöôïc
I
chia laøm hai phaàn sao cho Ψ = Ψtr + Ψng
Töø thoâng moùc voøng beân trong:
Laáy moät oáng hình truï coù beà daøy vi caáp dx, töø Hình 2.12: Tieát dieän cuûa daây daãn
thoâng moùc voøng beân trong Ψtr laø toång soá cuûa caùc töø hình truï
thoâng moùc voøng vi caáp ôû beân trong.
Töø thoâng moãi meùt chieàu daøi cuûa hình oáng coù beà daøy dx laø:
dφx = Bx A x = Bxdx ⋅ l vôùi l =1 meùt
dφx = μH x dx
Ix
vôùi Hx = laø töø tröôøng caùch taâm daây daãn moät khoaûng caùch x.
2πx
Ix
dφx = μ dx
2πx
Ix laø taát caû doøng ñieän chaïy phía trong cuûa oáng. Neáu giaû thieát maät ñoä doøng ñieän baèng nhau
treân toaøn tieát dieän thì Ix laø moät phaàn cuûa doøng ñieän toång:
46 CHÖÔNG 2

⎛ πx2 ⎞ ⎛ x2 ⎞
Ix = ⎜⎜ 2 ⎟⎟ I = ⎜⎜ 2 ⎟⎟ I
⎝ πr ⎠ ⎝r ⎠
Ix
Töø ñoù: dφx = μ dx
2πr 2
Nhöng töø thoâng (dφx) chæ moùc voøng moät phaàn cuûa doøng ñieän toaøn phaàn chaïy trong daây daãn,
nhö vaäy:
Ix x2 μIx
dψ = dφ x = 2 dx
I r 2πr 2
μIx3
dψ = dx
2πr 4
Coäng taát caû caùc töø thoâng moùc voøng vi caáp naøy töø taâm daây x = 0 cho ñeán maët ngoaøi cuûa daây
x=r
r
μIx3 μI
ψ tr = ∫ 2πr
0
4
dx =
8π
(2.7)

Cho heä soá töø thaåm töông ñoái cuûa moâi tröôøng daây daãn baèng 1, trong heä thoáng MKS
μ = 4π.10−7
I
Nhö vaäy: ψ tr = ⋅ 10−7 (weber.voøng/meùt)
2
Nhaän xeùt Ψtr khoâng phuï thuoäc kích thöôùc daây
1
Suy ra: Ltr = ⋅ 10−7 (henry/meùt) (2.8)
2
Töø thoâng moùc voøng beân ngoaøi
Xeùt oáng hình truï baùn kính x vôùi x > r, beà daøy dx bao boïc beân ngoaøi daây daãn (H.2.13)

Hình 2.13

I
Cöôøng ñoä töø tröôøng ôû vò trí x: H x = (2.10)
2πx
μI
Maät ñoä töø thoâng trong oáng naøy laø: Bx = μHx = (2.11)
2πx
Töø thoâng moùc voøng töø beà maët daây cho ñeán khoaûng caùch D beân ngoaøi daây daãn laø:
D D
⎛ μI ⎞
r
∫
ψ tr = Bx dx = ⎜
r
⎝ ∫
⎟ dx
2πx ⎠

μI D
ψ ng = ln vôùi μ = 4π.10−7
2π r
 47

D
ψ ng = 2 ⋅ 10−7 I ln (weber.voøng/meùt)
r
D
Lng = 2.10−7 ⋅ ln (henry/meùt) (2.12)
r
Phöông trình vieát cho ψ ng vaø Lng coù theå aùp duïng ñeå tính töø thoâng moùc voøng vaø ñieän caûm
öùng vôùi töø thoâng ñi giöõa hai ñieåm 1 vaø 2 neáu thay D baèng D2 vaø r baèng D1 (2 xa hôn 1) (H.2.14).

Hình 2.14

D2
ψ12 = 2.10−7 I ⋅ ln (2.13)
D1
D2
L12 = 2 ⋅ 10−7 ⋅ l n (henry/meùt) (2.14)
D1

2.3 ÑIEÄN CAÛM VAØ BAÙN KÍNH TRUNG BÌNH NHAÂN CUÛA DAÂY DAÃN
Töø thoâng moùc voøng toång coäng ψt laø:
μI μI D
ψ t = ψ tr + ψ ng =
+ ln (2.15)
8π 2π r
μ μ D
vaø Lt = + ln (2.16)
8π 2π r
Neáu μ = 4π ⋅ 10−7
1 D
Lt = ( + 2 ln ) ⋅ 10−7 (henry/meùt) (2.17a)
2 r
1 D
Lt = 2.( + ln ) ⋅ 10−7 (henry/meùt) (2.17b)
4 r
⎛ D⎞ ⎛ D ⎞
Lt = 2.10−7 ⎜ ln e1 / 4 + ln ⎟ = 2.10−7 ⎜ ln −1 / 4 ⎟ (henry/meùt)
⎝ r⎠ ⎝ re ⎠
D
L t = 2.10−7 ln ' (henry/meùt) (2.18)
r
trong ñoù r’ = e–1/4 ⋅ r = 0,779r (2.19)
r’ goïi laø baùn kính töï thaân töôïng tröng baùn kính cuûa moät daây roãng thay theá cho daây ñaëc khi keå
ñeán töø thoâng moùc voøng beân trong. Daây roãng coù beà daøy khoâng ñaùng keå ñeå coù theå boû qua töø thoâng
beân trong. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc neáu haèng soá töø thaåm cuûa daây daãn vaø khoâng khí laø nhö nhau.
48 CHÖÔNG 2

Ñoái vôùi daây caùp beän nhieàu sôïi, aûnh höôûng cuûa töø thoâng moùc voøng beân trong ñöôïc xeùt ñeán
baèng caùch duøng baùn kính trung bình hình hoïc, hay baùn kính trung bình nhaân kyù hieäu laø GMR hay
Ds.
Ví duï 2.1
Daây daãn goàm baûy sôïi gioáng nhau beän laïi (H.2.15), moãi sôïi coù baùn
kính r. Tìm thöøa soá nhaân vôùi r ñeå coù baùn kính trung bình nhaân.
Giaûi
Tröôùc heát tính caùc khoaûng caùch D12, D13 vaø D14
D12 = D16 = 2r, D14 = 4r
2 2
D13 = D15 = D14 − D12 = (4r )2 − (2r )2 = 2r 3
Hình 2.15: Daây
D17 = 2r beän baûy sôïi
Baùn kính trung bình nhaân laø caên baäc 49 cuûa 49 khoaûng caùch:
ds = 49 (r ' )7 (D12
2 2
D13 D14 D17 )6 (2r)6

trong ñoù (r’)7 laø tích soá cuûa caùc baùn kính töï thaân cuûa moãi sôïi daây nhoû (baûy khoaûng caùch).
(D122D132D14D17)6 laø tích soá caùc khoaûng caùch töø moät sôïi daây beân ngoaøi ñeán saùu sôïi daây coøn
laïi (6 x 6 = 36 khoaûng caùch)
(2r)6 laø tích caùc khoaûng caùch töø daây trung taâm ñeán moãi sôïi daây beân ngoaøi (saùu khoaûng
caùch)
2r 7 3(0, 7788)
ds = 7 r ' ⋅ 49 (4r 2 ⋅ 12r 2 ⋅ 4r ⋅ 2r ⋅ 2r )6 = 49
= 2, 177r
6
Ñeå tieän lôïi trong tính toaùn, baùn kính trung bình nhaân (GMR) hay GMD töï thaân hay ds cuûa
moät soá daây caùp beän vôùi soá sôïi khaùc nhau ñöôïc cho trong baûng:

Loaïi daây daãn GMR (GMD töï thaân, ds)

Daây troøn ñaëc ruoät 0,779 R
Daây beän nhieàu sôïi: 7 sôïi 0,726 R
19 sôïi 0,758 R
37 sôïi 0,768 R
61 sôïi 0,772 R
91 sôïi 0,774 R
127 sôïi 0,776 R

trong ñoù: R laø baùn kính ngoaøi cuûa toaøn boä daây daãn.
Ví duï 2.2
Moät pha cuûa ñöôøng daây phaân pha, moãi pha goàm boán daây daãn beän (H.2.16.), moãi daây daãn coù
baùn kính trung bình nhaân ds vaø ñaët ôû boán ñænh cuûa hình vuoâng theo H.2.16 döôùi ñaây. Tính baùn
kính trung bình nhaân cuûa toaøn boä heä daây phaân pha.
Giaûi
 49

( )
4
Ds = 16 d s ⋅ D ⋅ D ⋅ 2D

Moãi daây daãn coù boán khoaûng caùch

- Baùn kính trung bình nhaân cuûa chính noù ds
- Ba khoaûng caùch ñeán ba daây coøn laïi: D, D vaø 2 D
- Vì boán daây daãn neân coù 4 × 4 = 16 khoaûng caùch

2.4 ÑIEÄN CAÛM CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY MOÄT PHA

Ñieän caûm cuûa moät daây daãn ñôn cho bôûi phöông trình
D
L = 2 ⋅ 10−7 ln , phöông trình naøy coù theå aùp duïng cho ñöôøng
r'
Hình 2.16
daây moät pha goàm moät daây daãn ñi vaø moät daây daãn veà (Ia = –Ib)
(H.2.17).

Hình 2.17: Ñöôøng daây moät pha hai daây

Goïi Ψ1 laø töø thoâng moùc voøng chæ moùc voøng doøng ñieän Ia.
Ñieän caûm töông öùng vôùi töø thoâng moùc voøng naøy laø:
D
LΨ1 = 2 ⋅ 10−7 ln (H/m)
ra'
Töông töï, Ψ3 laø töø thoâng moùc voøng doøng ñieän Ib vaø ñieän caûm töông öùng:
D
LΨ 3 = 2 ⋅ 10−7 ln (H/m)
rb'
Ψ2 vaø Ψ4 bieåu dieãn caùc töø thoâng moùc voøng caû hai doøng Ia vaø Ib (toång baèng 0). Ñieän caûm
töông öùng vôùi Ψ2 vaø Ψ4 baèng khoâng.
Ñieän caûm cuûa ñöôøng daây hai daây baèng toång soá LΨ1 vaø LΨ 3 hay
D D D
L = 2.10−7 (ln + ln ) = 4.10−7 ln (henry/meùt) (2.20)
ra' rb' ra' rb'
tröôøng hôïp r’a = r’b = r’:
D
L = 4.10-7 l n (H/m)
r'
50 CHÖÔNG 2

2.5 ÑIEÄN CAÛM CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY BA PHA

Cho ñöôøng daây ba pha boán daây (H.2.18):

Hình 2.18: Ñöôøng daây ba pha boán daây

AÙp duïng coâng thöùc (2.12), töø thoâng moùc voøng töø daây pha a ñeán ñieåm p do doøng Ia laø:
Dap
Ψ apa = 2.10−7 Ia l n (2.21)
ra'
Töø thoâng moùc voøng töø daây pha a ñeán ñieåm b do doøng Ib (theo phöông trình (2.14)) laø:
D bp
Ψ ap b = 2.10−7 Ib l n (2.22)
Dab

Töông töï Ψ ap c , Ψ ap n cuõng coù theå vieát ñöôïc. Coäng taát caû caùc töø thoâng moùc voøng naøy seõ
ñöôïc töø thoâng moùc voøng toång töø pha a ñeán ñieåm p nhö sau:
Dap Dbp Dcp Dnp
Ψ ap = 2 ⋅ 10−7 (Ia l n + Ib l n + Ic l n + In l n ) (2.23)
ra' Dab Dac Dan

Bieát raèng In = − (Ia + Ib + Ic ) . Do ñoù:

1 1 1 1 Dap D bp Dcp
Ψ ap = 2 ⋅ 10−7 (Ia l n + Ib l n + Ic l n + In l n + Ia l n + Ib l n + Ic l n )
ra' Dab Dac Dan Dnp Dnp Dnp

Khi ñieåm p ra xa daây daãn, ba soá haïng cuoái ôû trong daáu ngoaëc cuûa phöông trình treân tieán
ñeán khoâng. Töø ñoù caùc phöông trình ñoái vôùi töø thoâng moùc voøng caùc pha a, b, c laø:
1 1 1 1
Ψ a = 2 ⋅ 10−7 (Ia l n + Ib l n + Ic l n + In l n ) (2.23)
ra' Dab Dac Dan
1 1 1 1
Ψ b = 2 ⋅ 10−7 (Ib l n + Ia l n + Ic l n + In l n ) (2.24)
rb' D ba D bc D bn
1 1 1 1
Ψ c = 2 ⋅ 10−7 (Ic l n + Ia l n + Ib l n + In l n ) (2.25)
rc' Dca Dcb Dcn

Neáu bieát caùc giaù trò phöùc cuûa I a, I b, I c thì coù theå tìm ñöôïc caùc ñieän caûm La, Lb, Lc ngay caû
ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng hoaùn vò.
Chaúng haïn:
 51

Ψa 1 Ib 1 Ic 1 In 1
La = = 2 ⋅ 10−7 (l n + ln + ln + ln ) (2.26)
ra' Dab Dac Dan
Ia Ia Ia Ia

hoaëc laø tính ñieän aùp caûm öùng treân pha a baèng caùch laáy ñaïo haøm cuûa bieåu thöùc Ψ a theo t:
d ψa 1 1 1 1
Δ U ao = = jωψ a = 2.10−7 jω [Ia l n ' + Ib l n + Ic l n + In l n ] (2.27)
dt ra Dab Dac Dan

Neáu doøng ñieän ba pha caân baèng thì In = 0

1 1 1
Δ U ao = 2 ⋅ 10−7 jω [Ia l n + Ib l n + Ic l n ] (2.28)
ra' Dab Dac

r’a, Dab, Dbc ñoåi ra cuøng moät ñôn vò, ví duï laø meùt.
Caùc kyù hieäu sau ñaây ñöôïc giôùi thieäu:
1
x aa = 2 ⋅ 10−7 ω ln (Ω/m): caûm khaùng daây daãn ôû khoaûng caùch 1 meùt neáu r’a tính ra meùt (2.29)
ra'
x ab = 2 ⋅ 10−7 ω ln Dab (Ω/m): caûm khaùng phaân caùch (2.30)
Neáu tính theo logarit thaäp phaân:
1
x aa = 0, 0029f log (Ω/km) (2.31)
ra'
x ab = 0, 0029f log Dab (Ω/km) (2.32)
vôùi f laø taàn soá cuûa heä thoáng.
Bieåu thöùc ñieän aùp caûm öùng treân moãi km chieàu daøi cho pha a trôû thaønh:
Δ U ao = jx aa Ia − jxab Ib − jxac Ic (2.33)

Töông töï: Δ U bo = − j xab Ia + jx bb Ib − jx bc Ic (2.34)

Δ U bo = − jxac Ia − jx bc Ib + jx cc Ic (2.35)
Trò soá veà caûm khaùng daây daãn vaø phaân caùch coù theå tính tröïc tieáp töø coâng thöùc hay baèng caùch
duøng baûng.

2.6 ÑÖÔØNG DAÂY ÑÔN BA PHA ÑOÁI XÖÙNG

Ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha ñoái xöùng, baùn kính caùc daây daãn baèng nhau: ra = rb = rc = r, vaø
khoaûng caùch daây baèng nhau Dab = Dbc = Dca = D.
1
Nhö vaäy: x aa = x bb = xcc = xs = 0, 0029f log (Ω/km) (2.36)
ra'

x ab = x bc = xca = x m = 0, 0029f log D (Ω/km) (2.37)

Khi ñoù caùc ñieän aùp caûm öùng treân daây daãn trôû thaønh:
Δ U ao = jxs Ia − jx m (Ib + Ic ) = j( xs + x m ) Ia (2.38)

vôùi Ia+ Ib + Ic = 0

Töông töï: Δ U bo = j( xs + x m ) Ib (2.39)

52 CHÖÔNG 2

Δ U co = j( xs + x m ) Ic (2.40)
Ñaët x0 = (xs+ xm) laø caûm khaùng pha töông ñöông moãi km cuûa ñöôøng daây ba pha ñoái xöùng.
D
Toùm laïi: x o = xs + x m = 0, 0029f log (Ω/km) (2.41)
r'
D
hay xo = 2πf .2.10−4 ln ( Ω/km ).
r'

2.7 ÑÖÔØNG DAÂY ÑÔN BA PHA HOAÙN VÒ

Neáu ñöôøng daây ba pha boá trí khoâng ñoái xöùng, caùc trò soá caûm khaùng daây daãn xaa, xbb, xcc vaø
caûm khaùng phaân caùch xab, xbc, xca seõ khoâng ñoái xöùng. Ñieàu ñoù laøm cho suït aùp caûm öùng treân caùc
pha ΔUat, ΔUbt, ΔUct cuõng seõ khoâng ñoái xöùng ngay caû khi doøng ñieän chaïy trong caùc daây daãn ba
pha laø ñoái xöùng (nghóa laø I& a + I& b + I& c = 0).
Ñeå cho ñieän aùp caûm öùng ñöôïc ñoái xöùng treân ñöôøng daây ba pha voán ñaõ boá trí khoâng ñoái
xöùng thì caùc pha phaûi ñöôïc hoaùn vò, nghóa laø moãi pha cuûa ñöôøng daây laàn löôït chieám caùc vò trí
cuûa ba pha trong moãi 1/3 chieàu daøi ñöôøng daây (H.2.19). Ñieàu naøy laøm cho ñieän aùp caûm öùng treân
toaøn chieàu daøi ñöôøng daây ñöôïc ñoái xöùng.

Hình 2.19: Ñöôøng daây ba pha hoaùn vò ñaày ñuû

Neáu ñöôøng daây coù chieàu daøi l km thì moãi ñoaïn hoaùn vò daøi l/3 km.
Caûm khaùng töông ñöông moãi pha cuûa ñöôøng daây ba pha hoaùn vò ñoái xöùng treân moãi km
chieàu daøi ñöôøng daây cho bôûi coâng thöùc:
3 D .D .D
ab bc ca 1 1
xo = 0, 0029f log = ( xaa + xbb + xcc ) + ( xab + xbc + xca ) (Ω/km) (2.42)
3 ' '
r a .r b.r'c 3 3
3D ⋅ Dbc ⋅ Dca 3 D .D .D
ab ab bc ca
Neáu ra’= rb’= rc’ thì xo = 0, 0029f log = 2πf .2.10−4 ln Ω / km (2.43)
r' r'
Neáu duøng daây beän thì thay r’ baèng GMR hay ds, neáu daây phaân pha thay r’ baèng Ds .
Coâng thöùc (2.43) duøng ñeå tính tröïc tieáp coøn coâng thöùc (2.42) thích hôïp cho vieäc tra baûng.
Caûm khaùng toaøn ñöôøng daây
X = x0.l
Ñieän aùp caûm öùng cho toaøn ñöôøng daây:
Δ U at = jX.I& a (volt)

Δ U bt = jX.I& b (volt) (2.44)

 53

Δ U ct = jX.I& c (volt)
Tröôøng hôïp ba pha boá trí naèm ngang caùch nhau khoaûng caùch D thì 3 Dab ⋅ Dbc ⋅ Dca = 1,26D

2.8 ÑÖÔØNG DAÂY BA PHA LOÄ KEÙP

Ñöôøng daây ba pha loä keùp chöùa hai daây daãn song song trong moãi pha cuûa ñöôøng daây vaø doøng
ñieän trong moãi pha ñöôïc chia ñeàu nhau giöõa hai daây daãn song song cuûa pha ñoù (muoán vaäy hai
daây daãn naøy phaûi ñöôïc boá trí ñoái xöùng hoaëc laø ñöôïc hoaùn vò rieâng cho hai daây naøy). Ñoàng thôøi
ñeå cho suït aùp caûm öùng treân toaøn chieàu daøi ñöôøng daây ñöôïc ñoái xöùng ôû caû ba pha thì caùc pha phaûi
hoaùn vò laãn nhau vaø hoaùn vò ñaày ñuû treân caû chieàu daøi ñöôøng daây. H.2.20 trình baøy kieåu maãu cuûa
moät ñöôøng daây ba pha loä keùp hoaùn vò ñaày ñuû:

Hình 2.20: Ñöôøng daây ba pha loä keùp hoaùn vò ñaày ñuû
Caûm khaùng töông ñöông cuûa moãi pha ñöôøng daây ba pha loä keùp treân moãi km chieàu daøi
ñöôøng daây khi hoaùn vò ñoái xöùng cho bôûi coâng thöùc:
Dm
x o = 0, 0029f log = x m + xs (Ω/km moãi pha)
Ds
(2.45)
Dm
= 2πf .2.10−4 ln (Ω / km)
Ds
vôùi Dm= 3 Dab ⋅ Dbc ⋅ Dca
trong ñoù Dab, Dbc, Dca laàn löôït laø khoaûng caùch trung bình nhaân (GMD) giöõa caùc pha vôùi nhau.
Dab = 4 Da ' b ' ⋅ Da ' b '' ⋅ Da '' b ' ⋅ Da '' b '' (meùt) (2.46)
D bc = 4 Db ' c ' ⋅ D b ' c '' ⋅ Db '' c ' ⋅ D b '' c '' (meùt) (2.47)
Dca = Dc ' a ' ⋅ Dc ' a '' ⋅ Dc '' a ' ⋅ Dc '' a ''
4 (meùt) (2.48)
Dm = 12 Da ' b ' ⋅ Da ' b '' ⋅ Da '' b ' ⋅ Da'' b'' .D b'c' ⋅ D b'c'' ⋅ D b''c' .Db''c'' ⋅ Dc'a' ⋅ Dc'a'' ⋅ Dc''a' ⋅ Dc''a'' (meùt) (2.49)
= 3 Dab .Dbc .Dca

x m = 0, 0029f log Dm (Ω/km) (2.50)

1
xm = ( x ' ' + xa' b'' + xa'' b' + x a'' b'' + + x b'c' + x b'c'' + x b''c' + x b''c'' + xc'a' + x c'a'' + xc''a' + xc''a'' ) (Ω/km)
12 a b
(2.51)
Ds = Dsa ⋅ Dsb ⋅ Dsc
3 (2.52)
trong ñoù Dsa, Dsb, Dsc laàn löôït laø baùn kính trung bình nhaân (GMR) cuûa nhoùm daây pha a, pha b vaø
pha c.
Dsa = 4 ra' ' ⋅ ra' '' ⋅ Da2 ' a '' (meùt) (2.53)
Dsb = 4 rb' ' ⋅ rb' '' ⋅ D2b ' b '' (meùt) (2.54)
Dsc = 4 rc' ' ⋅ rc' '' ⋅ Dc2' c '' (meùt) (2.55)
Ds = 12 ra' ' ⋅ ra' '' ⋅ Da2 ' a '' ⋅ rb' ' ⋅ rb' '' ⋅ D2b ' b '' ⋅ rc' ' ⋅ rc' '' ⋅ Dc2' c '' (2.56)
54 CHÖÔNG 2

1
xs = ⎡( x a ' a ' + x b ' b ' + xc ' c ' + xa '' a '' + x b '' b '' + x c '' c '' ) − 2 ( xa ' a '' + x b ' b '' + xc ' c '' ) ⎤⎦
12 ⎣
Tröôøng hôïp caùc daây daãn gioáng nhau:
ra' ' = ra' '' = rb' ' = rb' '' = rc' ' = rc' '' = r ' (2.57)
3
Ds = 6 r ' ⋅ Da'a'' ⋅ D b' b'' ⋅ Dc'c'' (2.58)
1 1 1
xs = 0, 0029f log (
= x ' ' − x ' '' + x b' b'' + xc'c''
Ds 2 a a 6 a a
) (Ω/km) (2.59)

2.9 DUØNG BAÛNG ÑEÅ TRA CAÛM KHAÙNG CUÛA DAÂY DAÃN
Baùn kính trung bình nhaân cuûa daây daãn coù theå tính ñöôïc vôùi soá daây beäân baát kyø. Tuy vaäy,
thöôøng caùc baùn kính trung bình nhaân (coøn goïi laø baùn kính töï thaân) ñöôïc tính saün trong caùc baûng
daây tieâu chuaån. Nhaø cheá taïo cung caáp ñaày ñuû caùc soá lieäu bao goàm baùn kính trung bình nhaân cuûa
daây daãn, ñaëc bieät ñoái vôùi daây phöùc hôïp ACSR (daây Myõ) ñeå tieän söû duïng. Khi duøng caùc baûng tra
phaûi hieåu roõ caùc soá lieäu trong baûng soá.
Caûm khaùng cuûa daây daãn cuûa ñöôøng daây moät pha hay ba pha cho bôûi coâng thöùc:
Dm
x o = 4, 657 ⋅ 10−3 ⋅ f log (Ω/mile) (2.60)
Ds
Dm D
= 0, 0029 ⋅ f ⋅ log = 2πf .2.10−4 ln m (Ω/ km) (2.61)
Ds Ds
trong ñoù Dm: khoaûng caùch trung bình nhaân giöõa caùc daây daãn(GMD)
DS: baùn kính trung bình nhaân giöõa caùc nhoùm daây cuøng moät pha (GMR), hay GMR hoaëc ds
cuûa daây caùp beän hay r’ cuûa moät daây ñôn trong ñöôøng daây ñôn.
Baùn kính trung bình nhaân Ds cuûa rieâng töøng daây daãn (coøn goïi laø r’ hay ds) ñöôïc tra töø baûng
daây, neáu moät pha goàm moät nhoùm daây (nhö ñöôøng daây keùp, ñöôøng daây phaân pha cuûa ñöôøng sieâu
cao) thì phaûi tính theâm theo caùc coâng thöùc ñaõ neâu trong (2.58) hay töông töï nhö trong ví duï 2.2.
Dm vaø Ds phaûi cuøng moät ñôn vò. Nhieàu baûng daây lieät keâ caùc giaù trò cuûa Ds ñoái vôùi caùc taàn soá 60
Hz, 50 Hz, 25 Hz. Trò soá cuûa Ds thay ñoåi theo taàn soá vì maät ñoä doøng ñieän khoâng coøn phaân boá ñeàu
khi taàn soá taêng leân, hieän töôïng naøy goïi laø hieäu öùng maët ngoaøi. Trong caùc coâng thöùc treân giaû
thieát doøng ñieän phaân boá ñeàu treân tieát dieän daây vaø boû qua hieäu öùng ôû gaàn vaø hieäu öùng maët ngoaøi.
Moät soá baûng tra cho caùc trò soá cuûa ñieän khaùng phaân caùch öùng vôùi khoaûng caùch trung bình nhaân
Dm vaø ñieän khaùng daây daãn öùng vôùi baùn kính trung bình nhaân Ds hay r’.
Ñeå tra caùc baûng soá cuûa daây Myõ, moät phöông phaùp ñöôïc ñöa ra laø khai trieån coâng thöùc x0
thaønh hai thaønh phaàn:
1
x o = 4, 657 ⋅ 10−3 ⋅ f ⋅ log + 4, 657.10−3 ⋅ f ⋅ log Dm (Ω/mile) (2.62)
Ds
trong ñoù Ds vaø Dm tính theo foot.
Soá haïng thöù nhaát goïi laø ñieän khaùng daây daãn, coøn coù theå hieåu ñoù laø ñieän khaùng cuûa moät daây
daãn cuûa moät ñöôøng daây goàm hai daây ñaët caùch nhau 1 foot, vì vaäy soá haïng thöù nhaát ñöôïc goïi laø ñieän
khaùng ôû khoaûng caùch 1 foot, noù tuøy thuoäc vaøo baùn kính trung bình nhaân (GMR) vaø vaøo taàn soá. Trò
soá cuûa soá haïng naøy ñöôïc tra baûng hay ñöôïc tính tröïc tieáp baèng coâng thöùc nhö trong (2.31), (2.59).
Soá haïng thöù hai goïi laø ñieän khaùng phaân caùch ñoäc laäp vôùi côõ daây maø chæ phuï thuoäc vaøo taàn
 55

soá vaø khoaûng caùch trung bình nhaân giöõa caùc pha cuûa ñöôøng daây. Deã daøng thaáy soá haïng naøy trieät
tieâu khi Dm = 1 foot. Ñieän khaùng phaân caùch ñöôïc laäp thaønh baûng tra ñeå coù theå duøng ñöôïc cho
(2.51), caùc soá haïng trong daáu ngoaëc cuûa (2.59).
Quaù trình tính toaùn caûm khaùng cuûa ñöôøng daây bao goàm vieäc tra ñieän khaùng phaân caùch 1
foot ñoái vôùi daây daãn ñang xeùt vaø coäng vôùi ñieän khaùng phaân caùch tra ñöôïc ôû moät baûng khaùc.
Tröôøng hôïp caùc ñôn vò khoaûng caùch tính ra meùt thì phaûi ñoåi sang foot vôùi 1m = 3,281 foot, baûng
tra cho pheùp tính ñöôïc trò soá x0 tính theo ñôn vò Ω/mile vaø phaûi ñoåi ra Ω/km vôùi
1 mile = 1,609 km. Trò soá x0 tính theo caùch tra baûng thöôøng ôû taàn soá 60 Hz cuõng caàn phaûi ñoåi ra
50 Hz bieát raèng x0 tyû leä thuaän vôùi taàn soá f.
Baûng tra daây Nga ñôn giaûn hôn, muoán tra caûm khaùng cuûa ñöôøng daây treân khoâng chæ caàn
bieát khoaûng caùch trung bình nhaân giöõa caùc pha cuûa daây daãn vaø baùn kính daây daãn maø khoâng caàn
phaûi taùch ra caûm khaùng rieâng vaø caûm khaùng phaân caùch nhö ôû baûng tra Myõ.
Ví duï 2.3: Moät ñöôøng daây ba pha duøng daây daãn ACSR 300 MCM boá trí treân maët phaúng ngang,
khoaûng caùch giöõa caùc pha laø 4m (H.2.21.), taàn soá löôùi ñieän 50 Hz. Tính caûm khaùng cuûa ñöôøng
daây

Hình 2.21

Daây ACSR 300 MCM töông ñöông vôùi daây AC–150, khoaûng caùch trung bình nhaân giöõa caùc
pha:
Dm = 3 D ⋅ D ⋅ 2D = 1, 26D = 1, 26 ⋅ 4 ≈ 5 (m)
Ñoåi ra foot:
Dm = 5 m = 5 ⋅ 3, 281 foot = 16, 405 foot = 16 foot 4, 86 inch (1 foot = 12 inch)
- Tra baûng ñieän khaùng daây daãn: 0.377 Ω/mile öùng vôùi taàn soá 50 Hz ôû khoaûng caùch 1 foot.
- Tra baûng ñieän khaùng phaân caùch (ôû 60 Hz) ôû khoaûng caùch 16 foot 4, 86 inch : 0,3364 (Ω/mile).
Suy ra ñieän khaùng phaân caùch ôû taàn soá 50 Hz:
50
0, 3364 ⋅ = 0, 2803 (Ω/mile)
60
- Ñieän khaùng toång cuûa daây daãn:
x 0 = 0, 377 + 0, 2803 = 0, 6573 (Ω/mile)
0, 6573
hay x0 = = 0, 4085 (Ω/km) ôû taàn soá 50 Hz
1, 609
Ví duï 2.4: Moät ñöôøng daây daøi 192km coù kích thöôùc trong H.2.22, ñöôøng daây coù daây daãn baèng
ñoàng tieát dieän 120mm2, vaän haønh ñieän aùp 110 kV, 50 Hz.
Giaû thieát raèng saùu daây daãn hôïp thaønh caùc pha a, b vaø c ; vaø chæù moät beân cuûa ñöôøng daây (a’,
b’ vaø c’) ñang vaän haønh. Tìm caûm khaùng moãi km vaø ñieän aùp caûm öùng (suït aùp) toaøn phaàn treân
moãi pha trong hai tröôøng hôïp coù hoaùn vò vaø khoâng hoaùn vò. Cho phuï taûi caân baèng, 200 ampe moãi
pha.
Cho bieát baùn kính trung bình nhaân cuûa moãi daây daãn laø ra’ = 5,44 mm vaø baùn kính cuûa daây
daãn laø r = 7,17 mm.
56 CHÖÔNG 2

Giaûi
a) Tröôøng hôïp khoâng hoaùn vò

Ñieän khaùng daây daãn ôû khoaûng caùch 1 meùt:

1
x aa = x bb = xcc = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log = 0, 328 (Ω/km)
0, 00544
Töø hình veõ ñoái vôùi chæ vaän haønh moät beân (chaúng haïn a’ b’ c’):
Da ' b ' = 0, 92 + 4, 22 = 4, 29 (m)
D b ' c ' = Da ' b ' = 4, 29 (m)
Da ' c ' = 8, 40 (m)
Caùc caûm khaùng phaân caùch:
x ab = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log 4, 29 = 0, 092 (Ω/km)
x bc = xab = 0, 092 (Ω/km)
x ac = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log 8, 40 = 0, 134 (Ω/km)
Lôøi giaûi ñieän aùp caûm öùng:
. . .
Δ U ao = jx aa ⋅ Ia − jx ab ⋅ I b − jx ac ⋅ I c
= 0, 328∠90° ⋅ 200∠0° − 0, 092∠90° ⋅ 200∠ − 120° − 0, 134∠90° ⋅ 200∠ − 240°
= 0, 328∠90° ⋅ 200∠0° − 0, 092∠90° ⋅ 200∠ − 120° − 0, 134∠90° ⋅ 200∠ − 240°
= 7,6+j88,4 = 88,6∠85° (volt/km)

Ñieän aùp caûm öùng toaøn phaàn hay suït aùp toaøn phaàn treân pha a Δ U at treân toaøn chieàu daøi
ñöôøng daây:
Δ U at = Δ U ao .l = 88, 6∠85°.192 = 17011∠85° (volt)
. . .
töông töï Δ U bo = − jx ab ⋅ Ia + j x bb ⋅ I b − j x cb ⋅ I c = 83, 8∠ − 30° (volt/km)

Δ U bt = 16090∠ − 30° (volt)

. . .
töông töï: Δ U co = − j x ca . Ia − j x cb . I b + j x cc . I c = 88, 6∠215° (volt/km)

Δ U ct = 17011∠ − 145° (volt)

Chuù yù raèng, maëc duø doøng ñieän caân baèng treân ba pha nhöng ñieän aùp caûm öùng khoâng baèng
 57

nhau, Δ U bt nhoû hôn khoaûng 6%.

b) Tröôøng hôïp coù hoaùn vò
Giaû thieát raèng chæ coù moät beân cuûa ñöôøng daây ñang vaän haønh vaø ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò
ñaày ñuû, tìm caûm khaùng töông moãi km ñöôøng daây vaø ñieän aùp caûm öùng toaøn phaàn moãi pha neáu
doøng ñieän taûi caân baèng vaø baèng 200 ampe moãi pha.
Theo a)
x aa = x bb = x cc = 0, 328 (Ω / km)
x ab = x bc = 0, 092 (Ω / km)
x ac = 0, 134 (Ω / km)
Suy ra: xs = 0,328 Ω/km
0, 092 + 0, 092 + 0, 134
xm = = 0, 106 (Ω/km)
3
Do ñoù x0 = xs + xm = 0,328 + 0,106 = 0,434 (Ω/km)
Chuù yù x0 coù theå tính tröïc tieáp töø coâng thöùc:
3 Da ' b ' ⋅ D b ' c ' ⋅ Dc ' a ' Dm
x 0 = 0, 0029 ⋅ f ⋅ log = 0,0029 ⋅ f ⋅ log Ω/km
3 r' ⋅ rb' ⋅ rc' Ds
a

Dm = 3 4, 29 ⋅ 4, 29 ⋅ 8, 4 = 5,367 m
Ds = 5,44 mm = 5,44 ⋅ 10–3 m
5, 367
x0 = 0,0029 ⋅ 50 ⋅ log = 0,434 Ω/km
5, 44 ⋅ 10−3
Nhôù raèng x0 khoâng ñöôïc duøng ñeå tính ñieän aùp caûm öùng treân moãi km cuûa ñöôøng daây vì toång
trôû cuûa ñöôøng daây chæ ñoái xöùng treân treân caùc pha khi xeùt treân toaøn chieàu daøi ñöôøng daây.
Ñieän aùp caûm öùng hay suït aùp do caûm khaùng treân caùc pha:
.
Δ U at = l ⋅ Ia ⋅ jx o = 192 ⋅ 200∠0° ⋅ 0, 434∠90° = 16666∠90° ( volt)
.
Δ U bt = l ⋅ Ib ⋅ jxo = 16666∠ − 30° ( volt)
.
Δ U ct = l ⋅ Ic ⋅ jx o = 16666∠ − 150° ( volt )

Ví duï 2.5: Giaû thieát caû hai beân cuûa ñöôøng daây trong ví duï 2.4 ñeàu vaän haønh (a’, b’, c’ vaø a’’,
b’’, c’’) nhö moät ñöôøng daây khoâng ñöôïc hoaùn vò. Tính caûm khaùng moãi km ñöôøng daây vaø suït aùp
(ñieän aùp caûm öùng) toaøn phaàn treân moãi pha neáu taûi caân baèng vaø baèng 400 ampe moãi pha. Laøm laïi
trong tröôøng hôïp ñöôøng daây keùp ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû.
a) Tröôøng hôïp ñöôøng daây keùp khoâng hoaùn vò
Phöông phaùp khoaûng caùch trung bình nhaân ñöôïc duøng ôû ñaây vì tính ñoái xöùng voán coù trong
caùch boá trí daây daãn seõ laøm cho doøng ñieän taûi chia ñeàu treân hai daây a’ vaø a’’cuûa cuøng pha a (cuõng
nhö treân b’ vaø b’’ hay treân c’ vaø c’’) do ñoù khoâng caàn hoaùn vò rieâng cho töøng pha.
Lôøi giaûi caûm khaùng ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng hoaùn vò.
Vì saùu daây daãn gioáng nhau neân:
r’a’ = r’a’’ = r’ = 5,44 mm
Khoaûng caùch trung bình nhaân giöõa caùc daây cuûa pha a:
58 CHÖÔNG 2

Dsa = r '⋅ Da ' a " = 0, 00544 ⋅ 8, 7 = 0, 2172 (m)

1
Do ñoù: x aa = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log = 0, 096 (Ω / km)
0, 2172
Töông töï: Dsb = r '⋅ D b ' b '' = 0, 239 (m)
1
x bb = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log = 0, 089 (Ω / km)
0, 239
Cuõng töø hình veõ: Dsc = Dsa = 0,217m
xcc = xaa = 0,096 Ω/km
vì Da’b’ = Da’’b’’ = 4,29 m vaø Da’b’’ = Da’’b’ = 10,47 m
Dab = Da ' b '⋅ Da ' b" = 4, 29 ⋅ 10, 47 = 6, 705 (m)
Suy ra caûm khaùng phaân caùch:
x ab = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log 6, 705 = 0, 120 (Ω / km)
Töông töï: Dca = Dc ' a ' ⋅ Dc ' a '' = 10 (m)
x ca = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log 10 = 0, 145 (Ω / km)
Töø hình veõ: Dbc = Dab
Do ñoù: x bc = xab = 0, 120 (Ω / km)
Ñieän aùp caûm öùng treân ñöôøng daây khoâng hoaùn vò:
. . .
Δ U ao = jx aa ⋅ Ia − j x ab ⋅ I b − j x ac ⋅ I c
= 0, 096∠90° ⋅ 400∠0° − 0, 120∠90° ⋅ 400∠ − 120° − 0, 145∠90° ⋅ 400∠ − 240°
= 91, 88∠84, 3° (volt/km)
vaø ñoái vôùi toaøn theå ñöôøng daây:
Δ U at = Δ U ao ⋅ l = 91, 88∠84, 3° ⋅ 192 = 17640∠84, 3° (volt)
. . .
Töông töï: Δ U bo = − j x ba ⋅ Ia + j x bb ⋅ I b − j x bc ⋅ I c = 84, 1∠ − 30° (volt/km)

Δ U bt = Δ U bo ⋅ l = 16147∠ − 30° (volt)

. . .
vaø Δ U co = − j x ac ⋅ Ia − j x bc ⋅ I b + j x cc ⋅ I c = 91, 88∠215, 7° (volt/km)

Δ U ct = Δ U co ⋅ l = 17640∠ − 144, 3° (volt)

Chuù yù Δ U bt nhoû hôn Δ U at vaø Δ U ct khoaûng 10% vì söï khoâng ñoái xöùng cuûa thoâng soá
ñöôøng daây.
b) Tröôøng hôïp ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò ñoái xöùng
Caûm khaùng cuûa ñöôøng daây hoaùn vò
Vôùi keát quaû trong phaàn a)
Ds = 3 Dsa ⋅ Dsb ⋅ Dsc = 3 0, 2172 ⋅ 0, 239 = 0, 224 (m)

Dm = 3 Dab ⋅ D bc ⋅ Dac = 3 6, 7052 ⋅ 10 = 7, 68 (m)

Dm
Töø coâng thöùc x 0 = 0, 0029 ⋅ 50 ⋅ log = 0, 223 (Ω/km moãi pha)
Ds
 59

Chuù yù coù theå tính x0 theo coâng thöùc sau ñaây:

1 1
x0 = ( xaa + x bb + xcc ) + ( xab + x bc + xac )
3 3
hoaëc töø coâng thöùc: x0 = xs +xm, vôùi
1
xs = [( x a ' a ' + x b ' b ' + x c ' c ' + xa "a " + x b" b"+ x c"c " ) − 2 ( xa ' a " + x b ' b" + x c ' c " )]
12
1 1
= x a ' a ' − ( x a ' a "+ x b ' b "+ x c ' c " )
2 6
1
vaø x m = [ xa ' b ' + x a ' b '' + x a '' b ' + x a '' b" + x b ' c ' + x b ' c '' + x b '' c ' + x b"c '' + xa ' c ' + x a ' c '' + xa '' c ' + xa '' c '' ]
12
1
= [ x a ' b ' + x b ' c ' + x c ' a ' + x a ' b" + x b ' c " + x c ' a " ]
6
Suïp aùp caûm öùng cuûa ñöôøng daây hoaùn vò:
.
Δ U at = l ⋅ Ia ⋅ j x0 = 192 ⋅ 400∠0° ⋅ 0,223∠90° = 17126∠90° (volt)

Töông töï: Δ U bt = 192 ⋅ 400∠ − 120° ⋅ 0,223∠90° = 17126∠ − 30° (volt)

Δ U ct = 192 ⋅ 400∠ − 240° ⋅ 0,223∠90° = 17126∠ − 150° (volt)

B. ÑIEÄN DUNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN

2.10 ÑIEÄN TRÖÔØNG ÑOÁI VÔÙI BAÛN CÖÏC SONG SONG, ÑIEÄN TÍCH ÑIEÅM VAØ DAÂY DAÃN
HÌNH TRUÏ
Ñoái vôùi hai baûn cöïc song song (H.2.23a), ñieän tích Q tích tuï treân caùc baûn cöïc baèng tích soá
cuûa ñieän dung vôùi ñieän aùp ñaët vaøo hai baûn cöïc ñoù.

Hình 2.23

Q = C.U coulomb (2.63a)

Thoâng löôïng ñieän Ψ giöõa caùc baûn cöïc baèng giaù trò cuûa ñieän tích Q treân baûn cöïc.
Maät ñoä ñieän thoâng ôû baát cöù ñieåm naøo giöõa hai baûn cöïc laø:
60 CHÖÔNG 2

Q
D= coulomb/m2 (2.63b)
A
Ñieän tröôøng giöõa hai baûn cöïc lieân heä vôùi maät ñoä ñieän thoâng qua heä thöùc:
D Q
E= = V/m (2.64)
ε ε.A
trong ñoù, ε laø haèng soá ñieän thaåm cuûa ñieän moâi:
ε = εo ⋅ ε r
ε r - haèng soá ñieän thaåm töông ñoái (# 1 ñoái vôùi khoâng khí);
εo - haèng soá ñieän thaåm cuûa moâi tröôøng töï do (khoâng khí);
εo = 8,85 × 10–12.
A - dieän tích baûn cöïc.
Ngoaøi ra, ñieän dung cuûa hai baûn cöïc song song coù theå tính theo kích thöôùc cuûa noù (dieän tích
A vaø khoaûng caùch d giöõa hai baûn cöïc).
ε⋅A
C= farad (2.65)
d
hay cuõng coù theå tính theo ñieän tích vaø ñieän aùp:
Q
C= farad
U
Baây giôø, khaûo saùt tröôøng hôïp moät ñieåm mang ñieän tích Q (H.2.23b). Thoâng löôïng ñieän qua
maët caàu taâm laø ñieåm mang ñieän tích, baùn kính r baèng ñuùng ñieän tích Q, do ñoù maät ñoä ñieän thoâng
ôû moät khoaûng caùch r baèng:
Q Q
D= = coulomb/m2 (2.66)
A 4 πr 2
Suy ra ñieän tröôøng:
D Q
E= = volt/m (2.67)
ε 4 πr 2ε
Cuoái cuøng, xeùt hình truï ñöôïc xem laø daây daãn truyeàn taûi ñieän (H.2.23.c), hình truï naøy mang
ñieän tích Q coulomb treân moãi meùt chieàu daøi.
Maät ñoä ñieän thoâng vaø cöôøng ñoä töø tröôøng ôû khoaûng caùch r1 laø:
Q Q
D= = coulomb/m2 (2.68)
A 4 πr1 × 1

A = 2πr1 × 1 laø dieän tích hình truï baùn kính r1, daøi 1 m.
Suy ra ñieän tröôøng:
D Q
E= = volt/m (2.69)
ε 2πr1ε
Ñieän theá töø caùc ñieåm töø r1 ñeán r2 beân ngoaøi hình truï:
r2 r2
Q Q r2
U12 = ∫
r1
Εdr = ∫ 2πεr dr = 2πε ln r .
r1 1
(2.70)
 61

Q r
U12 = ln 2 laø ñieän theá cuûa ñieåm 1 ñoái vôùi ñieåm 2,
2πε r1
nghóa laø: U12 = U1 − U 2 .

2.11 ÑIEÄN DUNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY MOÄT PHA

Xeùt ñieän tröôøng giöõa hai daây daãn song song (H.2.24):

Hình 2.24

Ñeå xaùc ñònh ñieän theá giöõa hai daây daãn a vaø b coù theå choàng chaát hai ñieän theá töø a ñeán b:
- moät ñieän theá chæ do ñieän tích cuûa daây a taïo ra;
- moät ñieän theá chæ do ñieän tích cuûa daây b taïo ra.
Vôùi moät ñieän tích döông treân a, ñieän theá giöõa daây a vaø b (daây b khoâng mang ñieän tích) laø:
Q D
U 'ab = ln (2.71)
2πε ra
Keá ñoù, moät ñieän tích aâm treân daây daãn b, ñieän theá giöõa daây b vaø daây a (daây a khoâng
mang ñieän tích) laø:
Q D
U"ba = − ln (2.72)
2πε rb
Choàng chaát hai ñieän theá U 'ab vaø U"ba :
U ab = U 'ab + U"ab
Q D Q D Q D2 (2.73)
U ab = ln + ln = ln
2πε ra 2πε rb 2πε ra .rb
Q
Vì C = , ñieän dung moãi meùt cuûa ñöôøng daây moät pha laø:
U
2πε
C= farad/m (2.74)
⎛ 2 ⎞
ln ⎜ D
⎝ ra ⋅ rb ⎟⎠

vôùi khoâng khí ε kk = ε r ⋅ εo = 1 × 8, 85 × 10−12 , l n N = 2, 303 log N, 1 km = 1000 m

2π× 8, 85 × 10−12 × 1000 0, 0242
C = Cab = = μF/km (2.75)
2 2
2, 3 log ⎛⎜ D ⎞
⎟ log ⎛⎜ D ⎞
⎝ r ⋅ r
a b⎠ ⎝ ra ⋅ rb ⎟⎠
0, 0121
Neáu ra = rb = r: C = μF/km (2.76)
D
log
r
Ñieän dung töø moät daây ñeán ñieåm trung tính baèng hai laàn Cab.
62 CHÖÔNG 2

Hình 2.25

0, 0242
Can = 2Cab = μF/km (2.77)
log D
r
Dung khaùng cuûa ñöôøng daây 1 pha (vôùi f = 50 Hz):
1 D D
XC = = 2, 623 × 105 ⋅ log Ω.km = 0, 263 log MΩ.km (2.78)
2πfCab r r

2.12 ÑIEÄN DUNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY BA PHA ÑOÁI XÖÙNG

Muïc naøy seõ xaùc ñònh ñieän dung ñeán trung tính cuûa ñöôøng daây ba pha ñoái xöùng.
Ñieän aùp giöõa baát kyø hai daây daãn naøo coù theå ñöôïc dieãn taû baèng toång soá caùc ñieän aùp giöõa hai
daây daãn ñoù do moãi ñieän tích treân daây gaây ra.

Hình 2.26

Hình 2.26 cho thaáy ñieän aùp ñeán trung tính Uan coù theå vieát theo caùc giaù trò cuûa ñieän aùp daây:
3U an = U ab + U ac (2.79)
Caùc phöông trình vieát cho Uab vaø Uac laàn löôït nhö sau (aùp duïng (2.70)):
1 ⎡ D r D⎤
U ab = Qa l n + Q b l n + Qc l n ⎥
2πε ⎢⎣ r D D⎦
(2.80)
1 ⎡ r D D⎤
U ca = ⎢ Qa l n + Q b l n + Qc l n ⎥
2πε ⎣ D D r⎦

Giaû thieát khoâng coù ñieän tích naøo khaùc ngoaøi Q a, Q b vaø Q c ra, nghóa laø:

Qb+ Qc=– Qa (2.81)

3Qa D
U ab + U ac = ln
2πε r
(2.82)
1⎛ ⎞ Q D
U an = ⎜ U ab + U ac ⎟ = a l n
3⎝ ⎠ 2πε r
 63

Qa 2πε 0, 0242
Suy ra: Can = = F/m = μF / km (2.83)
ln D r log D r
U an
ÔÛ taàn soá 50 Hz; dung khaùng treân nöõa km:
1 D
x 'an = = 0, 1315 ⋅ log (MΩ ⋅ km) (2.84)
ωCan r
Chuù yù: Thaät ra, chæ xeùt ñieän dung giöõa caùc pha vôùi nhau ñoù laø caùc ñieän dung Cab, Cbc, Cca.

Hình 2.27

Ñieän dung giöõa caùc pha vaø trung tính coù giaù trò töông ñöông
(trong pheùp bieán ñoåi tam giaùc - sao) hôn laø yù nghóa vaät lyù. Tuy
vaäy, maïch noái hình sao laïi thích hôïp ñeå veõ sô ñoà töông ñöông moät
pha cuûa maïch ba pha caân baèng vaø do ñoù thuaän tieän trong vieäc tính
toaùn vaän haønh. Ñieåm trung tính n xem nhö ñieåm trung tính töôûng
töôïng.
Doøng ñieän ñieän dung I’ moãi pha cuûa ñöôøng daây taûi ñieän ñöôïc Hình 2.28
tính ra ampe/km (hoaëc coâng suaát khaùng MVAr/km) (H.2.28).

U an
I' = = jU an ⋅ ω⋅ Can ⋅ 10−6 ampe/km (2.85)
− jxan
'

vôùi: Can: μF/km Uan: ñieän aùp pha (V).

Ñoái vôùi taàn soá 50 Hz, dung daãn moãi km ñöôøng daây:
7, 60 1
bo = ω⋅ Can = ⋅ 10−6 (2.86)
log Dr Ω ⋅ km

Coâng suaát khaùng do ñieän dung sinh ra treân toaøn ñöôøng daây:
Q c = U 2 ⋅ bo ⋅ l (2.87)
Qc : coâng suaát ba pha neáu U laø ñieän aùp daây
⎛ 1 ⎞
U ( kV ) , bo ⎜ ⎟ , Qc ( MVAr ) .
⎝ Ω ⋅ km ⎠
l : chieàu daøi ñöôøng daây (km)
Ñoái vôùi ñöôøng daây boá trí khoâng ñoái xöùng, ñöôøng daây coù theå ñöôïc hoaùn vò ñeå caân baèng
dung khaùng giöõa caùc daây pha vaø trung tính treân suoát chieàu daøi ñöôøng daây.
Trong tröôøng hôïp ñöôøng daây coù hoaùn vò ñoái xöùng coâng thöùc tính dung khaùng gioáng nhö cuûa
ñöôøng daây ñoái xöùng trong ñoù khoaûng caùch D ñöôïc thay baèng khoaûng caùch töông ñöông Dtñ hay
Dm.
64 CHÖÔNG 2

Dtd = 3 Dab ⋅ D bc ⋅ Dca vôùi Dab,Dbc, vaø Dca laø khoaûng caùch giöõa caùc daây daãn a, b vaø c
Dtd
x1' = 0, 1315 log ( MΩ ⋅ km ) (2.88)
r
AÛnh höôûng cuûa ñaát treân ñieän dung ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha
baèng caùch duøng aûnh chieáu cuûa caùc daây daãn qua maët ñaát (H.2.29).
Ñieän tích treân caùc daây daãn aûnh traùi daáu vôùi ñieän tích cuûa ñöôøng daây
thöïc teá.
Ñieän dung ñoái vôùi trung tính cuûa ñöôøng daây coù hoaùn vò vaø coù keå
aûnh höôûng cuûa ñaát cho bôûi coâng thöùc sau ñaây:
0, 0242
Cn = ( μF / km ) (2.89)
Dab ⋅ D bc ⋅ Dca 3 H ⋅H ⋅H
ab bc ca
log − log
r 3 H ⋅H ⋅H
a b c
Hình 2.29
AÛnh höôûng cuûa ñaát laø laøm taêng ñieän dung töø daây ñeán trung tính.
Khi khoaûng caùch töø caùc daây daãn ñeán maët ñaát raát lôùn so vôùi khoaûng caùch giöõa caùc daây daãn vôùi
3 Hab ⋅ H bc ⋅ Hca
nhau thì aûnh höôûng cuûa ñaát khoâng ñaùng keå, vì: log →0
3 Ha ⋅ H b ⋅ Hc

2.13 ÑIEÄN DUNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY LOÄ KEÙP

Ñoái vôùi ñöôøng daây loä keùp, ñeå aùp duïng ñöôïc phöông phaùp khoaûng caùch trung bình nhaân vaø
baùn kính trung bình nhaân thì ñöôøng daây phaûi coù caùch boá trí ñoái xöùng ñeå coù söï phaân boá ñeàu cuûa
doøng ñieän ñieän dung treân moãi ñôn vò chieàu daøi giöõa caùc daây daãn song song cuûa cuøng moät pha.
Neáu khoâng coù caùch boá trí ñoái xöùng ñöôøng daây phaûi ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû.
Caùc caùch boá trí sau ñaây laø ñoái xöùng (H.2.30):

Hình 2.30

Ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha loä keùp coù caùch boá trí ñoái xöùng vaø coù hoaùn vò, dung khaùng pha
töông ñöông moãi km cuûa ñöôøng daây ôû taàn soá 50 Hz cho bôûi coâng thöùc:
Dm
x1' = 0, 1315 log MΩ ⋅ km / pha . (2.90)
Ds'
7, 60 1
dung daãn bo = ⋅ 10−6
log Dm / Ds' Ω .km

vôùi Dm ñònh nhö tröôøng hôïp tính caûm khaùng cuûa ñöôøng daây. D’s xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Ds' = 12 ra' ⋅ ra" ⋅ rb' ⋅ rb" rc' rc" Da2' .a" D2b' .b" ⋅ Dc2' ⋅c" (2.91)

Neáu caùc daây daãn gioáng nhau:

 65

Ds' = 6 r 3 ⋅ Da' .a" Db' .b" ⋅ Dc' .c" (duøng baùn kính r cuûa daây daãn) (2.92)

Ví duï 2.6: Ñöôøng daây trong ví duï 2.4 vaän haønh ôû ñieän aùp daây caân baèng 110 kV vaø ñöôïc hoaùn vò ñoái
xöùng. Tính dung khaùng vaø doøng ñieän ñieän dung trong hai tröôøng hôïp vaän haønh moät beân vaø hai beân
Giaûi
a) Chæ vaän haønh moät beân cuûa ñöôøng daây
Dung khaùng töông ñöông cuûa moãi pha ñöôøng daây ñoái vôùi trung tính cho bôûi coâng thöùc:
3D
Dm a ' b ' ⋅ D b ' c ' ⋅ Dc ' a '
x ' = 0,1315 log = 0,1315 log
r r
3
4, 292 × 8, 40
x ' = 0,1315 log = 0, 378 ( MΩ.km )
0, 00717
1 1
Dung daãn b0 = = 2,646 ⋅ 10–6
0, 378 Ω.km
110 . 110
Theo giaû thieát U an = ∠0o kV , U bn = ∠ − 120o kV
3 3
110
vaø U cn = ∠ − 240o kV .
3

U an 63508∠0o
Suy ra: I 'a = ⋅ 10−6 = ⋅ 10−6 = 0, 168∠90o ampe / km
− jx' 0, 378∠ − 90o

Töông töï: I 'b = 0, 168∠ − 30o ampe / km

I 'c = 0, 168∠ − 150o ampe / km

b) Neáu vaän haønh caû hai phía cuûa ñöôøng daây vaø ñöôïc hoaùn vò ñoái xöùng, haõy tính laïi dung
khaùng vaø doøng ñieän ñieän dung:
Töø coâng thöùc: x ' = 0, 1315 log
Dm
Ds'
( MΩ ⋅ km pha )
Dm = 12 Da' b' ⋅ Da' b" ⋅ Da"b' ⋅ Da '' b '' ⋅ Db'c' ⋅ Db ' c '' ⋅ D b '' c ' ⋅ Db '' c '' ⋅ Dc'a' ⋅ Dc'a" ⋅ Dc"a' ⋅ Dc"a"

Dm = 6 Da' b' ⋅ Da' b" ⋅ Db'c' ⋅ Db'c" ⋅ Dc'a' ⋅ Dc'a''

vì Da’b’ = Db’c’ vaø Da’b’’ = Db’c’’

Dm = 6 D2a' b' ⋅ D2a' b" ⋅ Dc'a' ⋅ Dc'a'' = 6 4, 292 ⋅ 10, 472 ⋅ 8, 4 ⋅ 12, 1 = 7, 68 (m).

Ds' = 6 r 3 ⋅ Da'a" ⋅ Db'b" ⋅ Dc'c" = 6 0, 007173 × 8, 70 × 10, 50 × 8, 70 = 0, 258 (m).

Suy ra: x ' = 0, 1315 log

7, 68
0, 258
= 0, 1938 MΩ.km
pha (
. )
Doøng ñieän ñieän dung:

U an 63508∠0o))
I 'a = ⋅ 10−6 = ⋅ 10−6 = 0, 328∠90o ampe / km
− jx' 0, 1939∠ − 90o

Töông töï: I 'b = 0, 328∠ − 30o ampe / km

66 CHÖÔNG 2

I 'c = 0, 328∠ − 150o ampe / km .

∗ Toùm taét trò soá phoûng chöøng cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha moät loä, 50 Hz:
1- Caûm khaùng cuûa ñöôøng daây khoaûng 0,4 Ω km .
2- Dung khaùng cuûa ñöôøng daây khoaûng 0,35 ÷ 0,4 MΩ.km, töùc laø ñieän dung khoaûng 0,008
1
ñeán 0,01 μF/km, dung daãn b0 khoaûng 2,5.10–6
Ω.km
x0
3- Toång trôû ñaëc tính cuûa ñöôøng daây Zo = ≅ 400 Ω
b0

4- Coâng suaát khaùng do ñieän dung phaùt ra treân ba pha moãi 100 km ñöôøng daây khoaûng:
q c = 0, 25U 2 ( kVAr 100 km) (2.93)

vôùi U laø ñieän aùp daây (kV).

Cho caû ñöôøng daây chieàu daøi L khoaûng:
l
Qc = 0, 25 × U 2 × kVAr. , trong ñoù l tính baèng km (2.94)
100
Nhö vaäy, ñoái vôùi ñieän aùp 110 kV, qc khoaûng 3 MVAr moãi 100 km ; vaø ñoái vôùi ñieän aùp 230
kV, q khoaûng 13 MVAr moãi 100 km.

C. TOÅN HAO VAÀNG QUANG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN -

ÑIEÄN DAÃN TAÙC DUÏNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY

2.14 HIEÄN TÖÔÏNG VAÀNG QUANG VAØ TOÅN HAO DO VAÀNG QUANG
Vaàng quang ñieän xaûy ra khi ñieän tröôøng quanh beà maët daây daãn vöôït quaù söùc beàn veà ñieän
cuûa khoâng khí khoaûng 21 kV (hieäu duïng) /cm. ÔÛ ñieän tröôøng naøy, khoâng khí bò ion hoùa maïnh vaø
ñoä beàn veà ñieän cuûa noù ôû vuøng quanh daây daãn xem nhö trieät tieâu, vuøng khoâng khí ñoù coi nhö daãn
ñieän, ñieàu naøy laøm cho daây daãn trôû neân coù ñieän trôû lôùn. Do ñoù, toån hao ñöôøng daây bò taêng leân.
Ñieän tröôøng tôùi haïn (suïp ñoå) coøn ñöôïc duøng ñeå goïi ñieän tröôøng luùc coù xaûy ra hieän töôïng noùi
treân. Ñieän aùp tôùi haïn suïp ñoå laø ñieän aùp taïo ra söï choïc thuûng ñieän moâi khoâng khí quanh daây daãn.
Vaàng quang ñieän xuaát hieän thaønh caùc vaàng saùng xanh quanh daây daãn, nhaát laø ôû choã beà maët
daây daãn bò xuø xì vaø ñoàng thôøi coù tieáng oàn vaø taïo ra khí ozone, neáu khoâng khí aåm thì phaùt sinh
axit nitôric; ozone vaø axit nitôric aên moøn kim loaïi vaø vaät lieäu caùch ñieän.
Ñieän aùp ñoái vôùi trung tính ôû beà maët cuûa daây daãn ñaït tôùi ñieän aùp tôùi haïn thì ñieän tröôøng cho
bôûi heä thöùc:
Uo D
Eo = ⇒ U o = Eo ⋅ r ⋅ ln (2.95)
D r
r ln
r
trong ñoù: Uo : ñieän aùp tôùi haïn hieäu duïng ñoái vôùi trung tính.
Eo = 21 kV (hieäu duïng)/cm.
r: baùn kính daây daãn, cm
D: khoaûng caùch giöõa hai daây daãn, cm ; tröôøng hôïp ba pha boá trí theo hình tam giaùc
 67

ñeàu.
Neáu Eo = 30 kV/cm (ñænh) thì ñieän aùp Uo laø ñieän aùp cöïc ñaïi (ñænh) ñoái vôùi trung tính.
Coâng thöùc tính Uo noùi treân chæ tính cho tröôøng hôïp khí haäu toát, ôû ñieàu kieän chuaån 25oC vaø
76cm Hg ñoái vôùi daây daãn troøn nhaün, neáu coù keå theâm maät ñoä cuûa khoâng khí khaùc vôùi ñieàu kieän
chuaån vaø tình traïng beà maët cuûa daây daãn thì Uo ñöôïc tính nhö sau:
D
U o = 21, 1 ⋅ mo ⋅ δ ⋅ r × 2, 303 log kV (hieäu duïng). (2.96)
r
trong ñoù: ∗ mo: heä soá daïng cuûa beà maët daây
= 1 ñoái vôùi daây daãn troøn;
= 0,93 ÷ 0,98 ñoái vôùi daây nhaùm;
= 0,8 ÷ 0,87 ñoái vôùi daây beän.
∗ δ : thöøa soá maät ñoä cuûa khoâng khí:
3, 92b
δ= (2.97)
273 + t
b: aùp suaát khoâng khí, cm Hg
t: nhieät ñoä baùch phaân, oC.
Ñoái vôùi daây daãn boá trí naèm ngang hay thaúng ñöùng thì giaûm 4% cho daây giöõa vaø taêng 6%
cho hai daây ngoaøi bìa.
ÔÛ ñieän aùp suïp ñoå tôùi haïn Uo chöa troâng thaáy ñöôïc vaàng quang. Ñieän aùp troâng thaáy vaàng
quang (phaùt sinh) Ut ôû ñoù söï phoùng ñieän troâng thaáy ñöôïc cho bôûi coâng thöùc sau ñaây:
⎛ 0, 3 ⎞ D
U t = 21, 1m V ⋅ δ ⋅ r ⎜ 1 + ⎟ × 2, 303 log kV (hieäu duïng) (2.98)
⎝ δ.r ⎠ r
trong ñoù: mV = 1 ñoái vôùi daây daãn nhaün;
= 0,72 ñoái vôùi vaàng quang cuïc boä;
= 0,82 ñoái vôùi vaàng quang doïc treân toaøn ñöôøng daây.
Coù theå naâng cao ñieän aùp tôùi haïn baèng caùch taêng khoaûng caùch D giöõa caùc daây daãn, taêng baùn
kính r cuûa daây daãn, hoaëc baèng caùch phaân daây daãn ra thaønh nhieàu daây nhoû cho moät pha (phaân
pha) ñeå taêng baùn kính bieåu kieán cuûa pha.
Taêng D nhö vaäy khoâng toát, khoâng kinh teá vì coät phaûi laøm roäng hôn vaø taêng D thì E giaûm
ñöôïc ít vì D ñöùng sau daáu log. Taêng r thì töông ñoái toát vì gaàn nhö U0 tæ leä vôùi r.
Ñeå giôùi haïn toån hao vaàng quang, ñöôøng kính toái thieåu cuûa daây daãn tuøy theo caáp ñieän aùp
ñöôïc cho trong baûng:

Ñieän aùp ñònh möùc (kV ) Ñöôøng kính cuûa daây daãn nhoû nhaát cho
Maõ hieäu daây daãn
Soá daây daãn trong moät pha pheùp (mm)
110 ⎫ 11, 3 AC − 70
⎪ AC − 120
150 ⎬ 1daây daãn /1pha 15, 2
220⎪⎭ 21, 6 AC − 240
330
1 daây daãn trong 1 pha 33,1 ACO − 600
2 daây daãn trong 1 pha 2 × 21, 6 2 × ACO − 240
500
2 daây daãn trong 1 pha 2 × 37, 1 2 × ACO − 700
3 daây daãn trong 1 pha 3 × 27, 2 3 × ACO − 400

Thoâng thöôøng ñieän aùp vaän haønh töø 60 kV trôû leân môùi phaûi xeùt ñeán toån thaát do vaàng quang
68 CHÖÔNG 2

ñieän gaây neân. Ngay sau khi ñaït ñeán Uo, toån hao vaàng quang moãi pha ñoái vôùi ñieän aùp pha U kV
töø daây ñeán trung tính laø:
241 r
ΔP = (f + 25) (U − U 0 )2 × 10−5 kW / km / pha (2.99)
δ D
vôùi f: taàn soá
U, Uo: laø caùc ñieän aùp pha (kV).
Toång quaùt, toån hao vaàng quang treân moãi km ñöôøng daây khi thieát keá ñöôïc giôùi haïn ôû khoaûng
0,6 kW/km/3 pha trong ñieàu kieän khí haäu toát.
Ví duï 2.7: Tìm toån hao vaàng quang cuûa ñöôøng daây ba pha daøi 100 km vôùi daây daãn baèng ñoàng
ñöôøng kính 20 mm vaø boá trí tam giaùc ñeàu, khoaûng caùch trung bình giöõa caùc pha laø 8m. Ñieän aùp
daây laø 240 kV, taàn soá 50 Hz, daây saïch vaø nhaün, aùp suaát khoâng khí laø 75cm Hg vaø nhieät ñoä khoâng
khí laø 300 C.
Giaûi
3, 92b 3, 92 × 75
δ= = = 0, 97.
273 + t 273 + 30
mo= 1 ñoái vôùi daây saïch vaø trôn.
D 800
log = log = 2, 9.
r 1
D
U o = 21, 1mo ⋅ δ ⋅ r × 2, 303 log
r
= 21, 1 × 1 × 0, 97 × 1 × 2, 303 × 2, 9 = 136, 69 kV
hieäu duïng daây ñeán trung tính.
240
U= = 138, 6 kV ñeán trung tính
3
U > Uo neân coù vaàng quang. Toån hao vaàng quang:
241 r
ΔP = (f + 25) (U − U 0 )2 × 10−5
δ D
241 1
= (50 + 25) (138, 6 − 136, 69)2 × 10−5 = 0, 024 kW / km / pha
0, 97 800
Toån hao vaàng quang cuûa ñöôøng daây:
0, 024 × 100 × 3 = 7, 2 kW
Ngoaøi toån thaát coâng suaát do hieän töôïng vaàng quang ñieän ñöôøng daây treân khoâng coøn coù toån
thaát coâng suaát taùc duïng do roø ñieän. Coù hieän töôïng roø ñieän vì:
- Baûn thaân lôùp men söù khoâng nhaün, cöôøng ñoä ñieän tröôøng phaân boá khoâng ñeàu treân maët söù.
- Maët söù bò baån do buïi, caùc sôïi boâng, chaát hoùa hoïc, möa phuøn ... do ñoù maët söù trôû neân daãn
ñieän vaø doøng ñieän seõ roø xuoáng ñaát. Ban ñeâm ta seõ thaáy saùng xanh xanh vaø nghe tieáng laùch taùch
treân ñöôøng daây 110–220 kV, toån thaát coâng suaát taùc duïng do bôûi doøng ñieän roø treân maët söù caùch
ñieän vaø toån thaát trong chaát ñieän moâi cuûa söù thöôøng raát nhoû; vì vaäy khoâng xeùt ñeán.
Khi tính toaùn maïng ñieän, toån thaát coâng suaát taùc duïng do vaàng quang ñieän ñöôïc phaûn aùnh
treân sô ñoà thay theá baèng trò soá ñieän daãn cuûa ñöôøng daây. Trò soá ñieän daãn go cuûa ñöôøng daây treân 1
km chieàu daøi ñöôïc xaùc ñònh töø coâng thöùc:
 69

ΔPgo = U 2 ⋅ g o (2.100)

trong ñoù ΔPgo laø toån thaát coâng suaát taùc duïng do vaàng quang ñieän cuûa ba pha treân 1 km ñöôøng
daây (MW).
⎛ 1 ⎞
U: ñieän aùp daây (kV) vaø g o ⎜ ⎟
⎝ Ω.km ⎠

D. ÑIEÄN TRÔÛ CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN

2.15 ÑIEÄN TRÔÛ DAÂY DAÃN

Ñieän trôû cuûa daây daãn duøng ñôn vò laø Ω / km vaø coù theå tra baûng tìm ñieän trôû cuûa caùc loaïi daây
l
daãn. Treân thöïc teá, neáu duøng coâng thöùc tính ñieän trôû moät chieàu R = ρ (F laø tieát dieän daây) ñeå
F
tính ñieän trôû cuûa caùc loaïi daây daãn thì keát quaû khoâng hoaøn toaøn gioáng ôû baûng, maø thoâng thöôøng
beù hôn vì caùc lyù do sau ñaây:
a) Hieäu öùng maët ngoaøi cuûa ñieän xoay chieàu khieán cho doøng ñieän phaân boá nhieàu hôn ôû
quanh beà maët cuûa daây chöù khoâng ñeàu ñaën treân khaép tieát dieän cuûa daây nhö tröôøng hôïp ñieän moät
chieàu, do ñoù ñieän trôû suaát ρ taêng leân ( ρ~ > ρ= ).
b) Nhieàu daây mang phuï taûi lôùn ñaët gaàn nhau laøm cho maät ñoä doøng ñieän phaân boá trong daây
daãn khoâng ñeàu. Ñoù laø hieäu öùng ôû gaàn.
c) Phaàn lôùn caùc loaïi daây ñeàu laø daây vaën xoaén neân chieàu daøi thöïc teá cuûa noù thöôøng lôùn hôn
2%–3%.
d) Nhieät ñoä thay ñoåi cuõng laøm ñieän trôû khaùc nhau. Theo tieâu chuaån Nga thì nhieät ñoä tính
toaùn laø +20oC. Vôùi moät phuï taûi nhaát ñònh khi nhieät ñoä taêng thì ñieän trôû cuûa daây daãn seõ taêng vaø
ngöôïc laïi. Ñoái vôùi ñöôøng daây treân khoâng, do coù ñoái löu gioù toûa nhieät töông ñoái toát neân yeáu toá
nhieät ñoä khoâng caàn xeùt tôùi. Tröôøng hôïp caàn phaûi tính ñieän trôû thöïc teá theo nhieät ñoä thöïc teá thì
heä soá nhieät cuûa ñieän trôû daây ñoàng vaø daây nhoâm baèng 0,004/oC.
Neáu bieát ñieän trôû Rt1 cuûa daây daãn ôû nhieät ñoä t1 0C thì ñieän trôû Rt2 ôû nhieät ñoä t2 0C coù theå tính
ñöôïc töø bieåu thöùc:
1 +t
R t2 α0 2
= (2.101)
R t1 1 +t
α0 1
Bieåu thöùc naøy suy ra töø quan heä:
Rt = R0(1 + α0 t)
trong ñoù Rt laø ñieän trôû ôû t °C , R0 laø ñieän trôû ôû 0°C vaø α0 laø heä soá nhieät ñoä ôû 0°C cuûa daây daãn,
vôùi ñoàng α0 = 0,0041/ °C , vôùi nhoâm α0 = 0,0038/ °C
Sau ñaây laø moät vaøi soá lieäu caàn nhôù:
- Tröôøng hôïp ñieän moät chieàu: ñieän trôû suaát
ρCu = 18 Ω.mm 2 / km vaø ρAl = 29, 5 Ω.mm2 / km
- Tröôøng hôïp ñieän xoay chieàu: ñieän trôû suaát
ρCu = 18, 8 Ω.mm2 / km vaø ρ Al = 31, 5 Ω.mm2 / km
70 CHÖÔNG 2

Ñieän daãn suaát:

1 m m
vôùi γ = thì γ Cu = 53 2
vaø γ Al = 31, 7 .
ρ Ω ⋅ mm Ω ⋅ mm2
Hai yeáu toá a) vaø b) coù aûnh höôûng raát nhoû haàu nhö khoâng ñaùng keå. Hai yeáu toá c) vaø d) coù
aûnh höôûng nhieàu ñeán trò soá cuûa R.

2.16 KHAÛ NAÊNG MANG TAÛI CUÛA DAÂY DAÃN TREÂN KHOÂNG
Coâng suaát toûa nhieät (I2r, watt)) sinh ra trong daây daãn ñöôïc tieâu taùn khoûi maët ngoaøi cuûa daây
moät phaàn nhôø böùc xaï (ωbx , watt / cm2 ) , moät phaàn nhôø ñoái löu (ωdl , watt / cm2 ) .
I2 r = A (ωbx + ωdl ) (2.102)
trong ñoù A laø dieän tích maët ngoaøi cuûa daây daãn tính baèng cm2.
Theo ñònh luaät Stefan-Boltzmann, toån hao nhieät böùc xaï laø:
⎡⎛ T ⎞ 4 ⎛ T ⎞ 4 ⎤
xq 2
ωbx = 5, 7E ⎢⎜ dd ⎟ − ⎜ ⎟ ⎥ watt / cm (2.103)
⎢⎝ 1000 ⎠ ⎝ 1000 ⎠ ⎥
⎣ ⎦
trong ñoù Tdd vaø Txq laàn löôït laø nhieät ñoä Kelvin cuûa daây daãn vaø cuûa moâi tröôøng xung quanh vaø E
laø heä soá phaùt xaï maø giaù trò laø E = 1 ñoái vôùi theå ñen tuyeät ñoái vaø E = 0,5 ñoái vôùi ñoàng bò oxit
hoùa.
Neáu Tdd – Txq = Δt ñoä baùch phaân laø söï gia taêng nhieät ñoä cuûa daây daãn vaø vôùi Δt T < 0, 2 , ta
xq

coù theå duøng khai trieån nhò thöùc ñeå ñöôïc daïng gaàn ñuùng sau ñaây:
3
⎛ Txq ⎞
ωbx = 0, 0228E ⎜ ⎟ ⋅ Δt watt (2.104)
⎝ 1000 ⎠ cm2

Neáu laáy nhieät ñoä xung quanh laø 40oC (Txq= 273o + 40o K) vaø E=0,5:
3
⎛ 313 ⎞ −3 watt
ωbx = 0, 0114 ⎜ ⎟ ⋅ Δt ≅ 0, 35.Δt ⋅ 10 (2.105)
⎝ 1000 ⎠ cm2
Nhieät löôïng maët trôøi laøm nhieät ñoä daây daãn taêng leân, nhöng caùc keát quaû thöïc nghieäm cho
thaáy raèng söï gia taêng naøy chæ khoaûng töø 2oC ñeán 8oC do ñoù coù theå boû qua.
Söï tieâu taùn nhieät löôïng do ñoái löu ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
p.v
ωdl = 0, 0184 .Δt watt / cm2 (2.106)
To0,123 ⋅ 2a
trong ñoù: p laø aùp suaát khoâng khí (p = 1 vôùi aùp suaát chuaån ñònh) ;
v laø vaän toác gioù tính baèng m/giaây (ngoaøi trôøi thöôøng v ≥ 0,6 m/giaây);
2a: ñöôøng kính cuûa daây tính baèng mm;
T0: nhieät ñoä khoâng khí.
Vôùi aùp suaát chuaån ñònh (p = 1), vôùi vaän toác gioù v = 0,6 m/s vaø nhieät ñoä 40oC (hay 313oK), coù ñöôïc:
0, 0069
ωdl = ⋅ Δt watt
2a cm2
Nhö vaäy, doøng ñieän chaáp nhaän ñöôïc öùng vôùi moät söï gia taêng nhieät ñoä cuûa daây daãn baèng
Δt o C laø:
 71

A ⋅ Δt ⎛ −3 0, 0069 ⎞
Icp = ⎜ 0, 35 × 10 + ⎟ (2.107)
r ⎝ 2a ⎠
trong ñoù, A laø dieän tích maët ngoaøi cuûa ñoaïn daây daãn (tính baèng cm2) ñieän trôû r tính baèng ohm.
Nhieät ñoä cho pheùp toái ña ñöôïc giôùi haïn khoaûng 100oC, neáu khoâng thì caû ñoàng laãn nhoâm seõ
bò moøn daàn döôùi taùc duïng laâu daøi cuûa nhieät ñoä lôùn hôn, do ñoù muoán ñöôïc an toaøn khi xeùt Icp
nhieät ñoä daây daãn chæ ñöôïc gia taêng toái ña vaøo khoaûng töø 40oC ñeán 50oC.
Tuy nhieân, caàn löu yù laø do caùc ñieàu kieän toån hao treân daây, ñoä suït aùp hay vaán ñeà oån ñònh
tónh … khieán ta phaûi vaän haønh ñöôøng daây vôùi moät trò soá doøng ñieän nhoû hôn nhieàu so vôùi trò soá cho
pheùp phaùt noùng. Söï phaùt noùng naøy chæ trôû thaønh yeáu toá giôùi haïn khaû naêng mang taûi trong caùc
ñöôøng daây ngaén, ñaëc bieät laø trong caùc ñöôøng daây phaân phoái haï theá.
Ví duï 2.8: Tìm doøng ñieän cho pheùp phaùt noùng cuûa daây ñoàng maõ hieäu M–120 coù ñöôøng kính 15,8
mm, ñieän trôû r = 0,158 Ω/km = 0,158.10–3 Ω/m. Cho nhieät ñoä khoâng khí laø 40°C , ñoä taêng nhieät
ñoä cho pheùp cuûa daây laø Δt = 40°C .
Giaûi
Dieän tích xung quanh cuûa moät meùt daây:
A = π x 1,58 × 100 = 496,4 cm2
A.Δt ⎛ 0, 0069 ⎞ 496, 4x40 ⎛ 0, 0069 ⎞
Icp = −3
⎜ 0, 35 × 10 + ⎟ = −3 ⎜
0, 35 × 10−3 + ⎟ = 511 A
r ⎝ 2a ⎠ 0, 158x10 ⎝ ⎜ 15, 8 ⎟⎠

Trò soá naøy phuø hôïp vôùi doøng cho pheùp töø baûng tra laø 485 A ñoái vôùi daây M–120

E. CAÙC THOÂNG SOÁ CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY CAÙP NGAÀM

Caùp ngaàm coù caùc thoâng soá gioáng nhö ñöôøng daây truyeàn taûi treân khoâng: toång trôû noái tieáp
goàm caûm khaùng vaø ñieän trôû vaø toång trôû reõ goàm dung khaùng vaø ñieän daãn. Tuy vaäy cuõng coù söï
khaùc nhau, chaúng haïn:
1. Caùc ñöôøng daây trong ñöôøng caùp gaàn nhau hôn so vôùi ñöôøng daây treân khoâng.
2. Tieát dieän daây daãn thöôøng khoâng troøn maø coù daïng hình quaït.
3. Caùc daây daãn ñöôïc bao boïc bôûi caùc phaàn töû kim loaïi nhö voû chì, oáng theùp.
4. Vaät lieäu caùch ñieän giöõa caùc daây daãn haàu heát laø baèng vaät lieäu theå raén hôn laø theå khí vaø
thöôøng laø caùch ñieän phöùc hôïp.
Nhöõng yeáu toá treân laøm cho vieäc xaùc ñònh caùc thoâng soá trôû neân phöùc taïp. Söï phaân boá doøng
ñieän treân tieát dieän daây daãn vaø doøng ñieän ñieän dung quanh beà maët daây daãn thöôøng khoâng ñoàng
ñeàu, theâm vaøo ñoù, söï xuaát hieän oáng theùp laøm thay ñoåi caûm khaùng cuûa ñöôøng daây vaø laøm taêng
theâm toån thaát. Chaát caùch ñieän theå raén coù toån hao ñieän moâi cuõng nhö coù theå coù toån hao vaàng
quang ôû nhöõng choã troáng nhoû giöõa caùc lôùp giaáy caùch ñieän.

2.17 ÑIEÄN TRÔÛ VAØ CAÛM KHAÙNG CUÛA CAÙP NGAÀM

2.17.1 Caùp ba pha ba loõi coù chung voû chì vaø voû boïc kim loaïi (neáu coù)
Giaû thieát doøng ñieän ba pha laø caân baèng, khoâng xeùt doøng thöù töï khoâng.
Caûm khaùng cuûa ñöôøng caùp ñöôïc tính toaùn theo caùc coâng thöùc ñöôïc bieát khi tính cho ñöôøng
72 CHÖÔNG 2

daây treân khoâng. AÛnh höôûng cuûa hieäu öùng ôû gaàn vaø hieäu öùng maët ngoaøi töông ñoái nhoû.
Tuy vaäy, ñieän trôû cuûa ñöôøng caùp coù phöùc taïp hôn do aûnh höôûng cuûa doøng ñieän xoaùy trong
voû boïc caùp vaø do söï phaân boá khoâng ñoàng ñeàu cuûa doøng ñieän treân beà maët tieát dieän daây, coù theå
vieát:
rAC = ( χs + χp + χ l + χa ) ⋅ rDC (2.108)
trong ñoù caùc heä soá χs, χp, χl, χa laàn löôït xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa hieäu öùng maët ngoaøi, hieäu öùng ôû
gaàn, voû boïc chì, voû boïc kim loaïi. rDC laø ñieän trôû moät chieàu.
Ñieän trôû, caûm khaùng vaø dung khaùng ñoái vôùi caùp ba loõi coù theå tra töø baûng soá lieäu.
2.17.2 Toång trôû cuûa ñöôøng daây ba pha goàm caùc daây caùp moät loõi
Caùp moät loõi duøng trong ñöôøng daây cao aùp thöôøng coù voû chì nhöng khoâng coù voû saét. Nhöõng
daây caùp ñôn naøy ñöôïc ñaët trong haàm caùp. Caùc daây caùp thuoäc veà ñöôøng daây ba pha coù theå ñaët
chung trong moät haàm caùp hay trong caùc haàm keá caän nhau; neáu ñaët chung chuùng ñöôïc beän vôùi
nhau ñeå ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû; tröôøng hôïp ñaët rieâng, chuùng ñöôïc hoaùn vò ôû caùc haàm chính ñeå
ñöôïc ñoái xöùng veà ñieän.
Tính thoâng soá ñöôøng daây töông töï nhö caùp ba loõi. Söï khaùc bieät ñaùng keå ôû ñaây laø do tính
chaát cuûa doøng ñieän xoaùy. Trong tröôøng hôïp caùp moät loõi, ñieän aùp caûm öùng theo chieàu doïc cuûa voû
caùp gaàn baèng treân daây daãn, vì daây daãn vaø voû caùp cuøng moùc voøng bôûi moät töø tröôøng. Treân ñöôøng
daây cao aùp coù chieàu daøi ñaùng keå ñieän aùp naøy ñaëc bieät cao laøm xuaát hieän doøng ñieän ñi trong ñaát
khi vöôït quaù ñoä caùch ñieän giöõa voû boïc vaø ñaát. Ñeå loaïi tröø hieän töôïng naøy, caùc voû chì cuûa caùc
ñöôøng caùp ba pha thöôøng ñöôïc noái taét vôùi nhau ôû caùc khoaûng caùch thích hôïp, khi ñoù caùc voû chì
hôïp thaønh maïch voøng ñöôïc noái taét, maïch voøng noái taét naøy gioáng nhö cuoän daây noái taét phía thöù
caáp cuûa bieán theá maø sô caáp laø daây daãn loõi caùp, ñieàu naøy laøm giaûm caûm khaùng cuûa ñöôøng daây
nhöng laøm taêng toån thaát vaø daãn tôùi laøm taêng ñieän trôû bieåu kieán cuûa daây daãn.
Ñoái vôùi ñöôøng daây moät pha hay ba pha duøng caùp moät loõi caûm khaùng cuûa ñöôøng caùp cho bôûi:
x ac = ξl ⋅ xa (2.109)

trong ñoù: xa - caûm khaùng cuûa daây daãn khoâng xeùt aûnh höôûng cuûa voû boïc caùp;
ξl - heä soá coù xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vieäc giaûm caûm khaùng do doøng ñieän trong voû caùp.
x l x2l
ξl = 1 − (2.110)
xa x2l + rl2
vôùi: x l : caûm khaùng cuûa voû caùp;
rl : ñieän trôû cuûa voû caùp.
Ñeå tính x a coù theå tra baûng ñeå coù thaønh phaàn caûm khaùng daây daãn x kk vaø caûm khaùng phaân
caùch x ik .
Töø ñoù: x a = x kk + x ik (2.111)
vaø x l = x l1 + x ik (2.112)

trong ñoù xl1 laø thaønh phaàn caûm khaùng daây daãn cuûa baûn thaân voû boïc neáu xem voû caùp nhö daây
daãn.
Ví duï sau ñaây xaùc ñònh caûm khaùng cuûa daây caùp.
 73

Ví duï 2.9: Ñöôøng daây caùp ba pha 35 kV goàm ba daây caùp moät loõi ñaët trong haàm caùp treân maët
phaúng naèm ngang, khoaûng caùch D giöõa hai daây laø 5 in ( ≈ 12,5 cm), tieát dieän loõi caùp 1500 MCM
( ≈ 750 mm2), doøng ñieän taûi laø 1000 ampe/daây.
Tính caûm khaùng cuûa ñöôøng daây, giaû thieát taàn soá f = 60 Hz. Suy ra toån thaát treân ñöôøng caùp.
Giaûi
a) Tính caûm khaùng
Khoaûng caùch trung bình hình hoïc giöõa caùc pha:
6, 2996
Dm = 3 52 × 10 = 6, 2996 in = = 0, 525ft ≈ 0, 525 × 0, 3 = 0, 158 m
12
Tra baûng ñieän khaùng phaân caùch:
x ik = x m = −0, 079 Ω / mile
Tra baûng caùp moät loõi, ñieän khaùng daây daãn:
x kk = xs = 0, 374 Ω / mile
Suy ra: x a = x kk + x ik = 0, 374 − 0, 079 = 0, 295 Ω / mile
Cuõng töø baûng daây caùp, tra ñöôïc:
Caûm khaùng cuûa voû caùp (thaønh phaàn daây daãn):
x l1 = 0, 285 Ω / mile

Ñieän trôû cuûa voû caùp: rl = 0, 700 Ω / mile

Suy ra caûm khaùng cuûa voû caùp (coù xeùt töông hoã trong ba pha)
x l = 0, 285 − 0, 079 = 0, 206 Ω / mile

0, 206 0, 2062
Tính heä soá ξl : ξl = 1 − = 0, 914
0, 295 0, 2062 + 0, 72

Caûm khaùng xoay chieàu cuûa toaøn boä caùp (daây daãn vaø voû)
0, 278
x ac = 0, 994 × 0, 295 = 0, 278 Ω / mile = = 0, 1728 Ω / km
1, 609
b) Tính ñieän trôû
Vôùi daây caùp, ñieän trôû moät chieàu ñöôïc tính vôùi caùc soá lieäu:
- Ñieän trôû suaát: ρCu = 1, 724.10−8 Ω.m ôû 20oC
ρ Al = 2, 282.10−8 Ω.m ôû 20oC
- Heä soá nhieät ñoä cuûa ñieän trôû:
αCu = 0, 0034 ÷ 0, 004 / °C .
α Al = 0, 0032 ÷ 0, 0056 / °C
- Taêng theâm 2% treân ñieän trôû do daây beän vaën xoaén:
Ñieän trôû moät chieàu cho moãi ñôn vò chieàu daøi laø:
ρ
⎣ ( )
rdc = 1, 02 ⎡1 + α t − 20o ⎤ ⋅
⎦ F
Ω/ñôn vò chieàu daøi

Vôùi caùp loõi ñoàng, choïn:

74 CHÖÔNG 2

ρCu = 1, 724 ⋅ 10−8 Ω ⋅ m

αCu = 0, 00393 / °C
t = 65°C
F = 1500 MCM
π
( )
2
Bieát raèng 1 MCM = 103 CM = 103 ⋅ ⋅ 10−3 in2
4
π 2 π 2
= ⋅ 103 ⋅ 10−6 ⋅ ( 0, 0254 ) m2 = ⋅ ( 0, 0254 ) ⋅ 10−3 m2
4 4
π 2
Vaäy: F = 1500MCM = 1500 ⋅ ⋅ ( 0, 0254 ) ⋅ 10−3 = 7, 6 × 10−4 m2
4
1, 724 ⋅ 10−8
(
rdc = 1, 02 ⎡1 + 0, 00393 65o − 20o ⎤ ⋅
⎣ )
⎦ 7, 6 ⋅ 10−4
⋅ 103 = 0,0272 Ω/km

rdc = 0,0272 × 1,609 = 0,0438 Ω/mile

α ) Tra baûng daây caùp ñeå coù ñieän trôû coù xeùt aûnh höôûng cuûa hieäu öùng maët ngoaøi:
χs ⋅ rdc = 0, 050 Ω / mile .
0, 050
Suy ra: χs = = 1, 14
0, 0438
β ) Xeùt hieäu öùng ôû gaàn.
Tra baûng ñeå coù ñöôøng kính cuûa loõi caùp laø 1,412 in. Suy ra baùn kính cuûa loõi caùp:
1, 412
a= = 0, 706 in
2
a 0, 706
= = 0, 141
Laäp tæ soá: D 5

Hieäu öùng ôû gaàn ñöôïc ñaëc tröng bôûi heä soá χp cho bôûi coâng thöùc:
μ(ma )
χp = −1 (2.113)
a4
2 ⋅β(ma )
a 4
1 − 2 ⋅ α(ma ) + D
D a2
1− 2
D
f
trong ñoù: ma = 0, 0636 (2.114)
K ⋅ rdc
K: heä soá ñieän trôû ngang, K = 1 ñoái vôùi daây daãn raén, K= 1,25 ÷ 1,35 ñoái vôùi daây beän nhieàu sôïi.
rdc: ñieän trôû moät chieàu, Ω/mile.
f: taàn soá, Hz.
α(ma ), β(ma ) : laø caùc haøm ñaët bieät suy töø haøm Bessel vaø ñöôïc bieåu dieãn baèng ñoà thò bieåu
f
dieãn haøm soá theo .
K ⋅ rdc
Ñoái vôùi ñöôøng daây moät pha:
μ(ma ) = 1 (2.115)
Ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha boá trí theo tam giaùc ñeàu:
1 ' 5 '2 3 '8
μ(ma ) = 1 + α − α − α (2.116)
4 24 8
Ñoái vôùi ñöôøng daây boá trí treân maët phaúng naèm ngang:
 75

1 ' 1 '2 5 '8

μ(ma ) = 1 + α − α + α (2.117)
4 8 24
a2
vôùi α' = α (ma ) (2.118)
D2
f 60
Trôû laïi vôùi ví duï: = = 32, 5 , ma = 0,0636 × 32,5 = 2,067
K .rdc 1, 3 × 0, 0438

Hình 2.31
Tra ñoà thò H.2.31 coù ñöôïc:
α(ma ) = 0, 814
β(ma ) = 0, 0085
Suy ra: α ' = 0, 1412 × 0, 814 = 0, 0162 .
1 1 5
μ(ma ) = 1 + × 0, 0162 − × (0, 0162)2 + × (0, 0162)8 = 1, 0041
4 8 24
76 CHÖÔNG 2

1, 0041
Heä soá hieäu öùng ôû gaàn: χp = − 1 = 0, 0203
2 0, 1414 × 0, 0085
1 − 0, 141 × 0, 841 +
1 − 0, 1412
Theo baûng tra, baùn kính trung bình c l cuûa voû chì:
1 ⎛ 1, 412 0, 125 ⎞
cl = ⎜ + 0, 345 + ⎟ = 0, 0929ft
12 ⎝ 2 2 ⎠
- Beà daày lôùp caùch ñieän: 345 mil = 0,345 in
- Ñöôøng kính loõi: 1,412 in
- Beà daày voû chì: 125 mil = 0,125 in
1ft = 12 in
γ) Heä soá aûnh höôûng cuûa doøng ñieän xoaùy:
2
rl x2 2, 94 ⎛c ⎞
χl = ⋅ 2 l 2+ 6 ⋅f2 ⎜ l ⎟
rdc rl + x l 10 rdc .rl ⎝D⎠
2
0, 70 0, 2062 2, 94 × 602 ⎛ 0, 0929 ⎞
= . 2 2
+ 6 ⎜ ⎟ = 1, 27 + 0, 0107 = 1, 28
0, 0438 0, 7 + 0, 206 0, 70 × 0, 0438.10 ⎝ 0, 526 ⎠
Cuoái cuøng ñieän trôû bieåu kieán cuûa daây caùp:
rac = (χS + χP + χl) ⋅ rdc
rac = (1, 14 + 0, 0203 + 1, 28) ⋅ rdc = 0, 107 Ω = 0, 0665 Ω
mile km
Tính toån thaát
Toån thaát toång cuûa ñöôøng caùp:
ΔP = rac ⋅ I2 = 0,107 ⋅ 10002 = 107000 W/mile/pha ≈ 66500 W/km/pha
trong ñoù:
Toån thaát trong chính daây daãn:
ΔPloõi = (χS + χP) ⋅ rdc ⋅ I2 = 1,16 ⋅ 0,0438. 10002 = 50800 W/mile ≈ 31570 W/km/pha
Toån thaát trong voû caùp:
ΔPvoõ = χl ⋅ rdc ⋅ I2 = 1,28 ⋅ 0,0438. 10002 = 56000 W/mile ≈ 34804 W/km/pha
Nhaän xeùt raèng, trong tröôøng hôïp caùp moät loõi ñöôïc choân trong caùc raõnh rieâng bieät, vieäc noái
taét caùc voû chì ñeå taïo maïch voøng kín seõ taïo ra toån hao phuï ñaùng keå khi caùp taûi doøng ñieän lôùn.

2.18 ÑIEÄN DUNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY CAÙP

1. Caùp moät loõi
Ñieän dung cuûa ñöôøng caùp cho bôûi coâng thöùc:
0, 0242ε μF
C=
km
(2.119)
R
log10
r
vôùi ε haèng soá ñieän thaåm töông ñoái.
Ñieän tröôøng taïi ñieåm caùch taâm khoaûng caùch x ôû voû caùp:
 77

U volt
Ex =
m
(2.120)
R
x ln
Hình 2.32 r
Ñieän tröôøng lôùn nhaát:
U volt
Emax = (2.121)
R m
r ln
r
Ñieän tröôøng nhoû nhaát:
U volt
Emin = (2.122)
R m
R ln
r
Ñoái vôùi moät giaù trò cuûa R, coù moät giaù trò cuûa r sao cho gradient ñieän aùp taïi beà maët daây daãn nhoû nhaát.
Giaù trò naøy cho bôûi:
R R
ln = 1 hay r = (2.123)
r e
Ñieän trôû caùch ñieän:
ρ R
Ri = ln Ω (2.124)
2πl r
trong ñoù: ρ – ñieän trôû suaát cuûa caùch ñieän
l – chieàu daøi caùp
Ví duï 2.10: Xeùt moät km cuûa ñöôøng caùp moät loõi coù ñöôøng kính loõi laø 1 cm vaø ñöôøng kính ngay
döôùi voû chì laø 3 cm. Haèng soá ñieän thaåm töông ñoái ε = 4 , heä soá coâng suaát laø 0,04 khi khoâng taûi
vôùi nguoàn cung caáp 11 kV giöõa ruoät vaø voû chì, taàn soá 50 Hz. Tính:
a) Ñieän dung cuûa caùp;
b) Doøng ñieän ñieän dung;
c) Toån hao ñieän moâi;
d) Ñieän trôû caùch ñieän.
Giaûi
0, 0242ε 0, 0242 × 4
a) C= = = 0, 2028 μF
R 3 km
log10 log10
r 1
314 × 0, 2028 × 11000
b) IC = 2πfCU = = 0, 7A .
106
c) ΔP = U ⋅ I ⋅ cos ϕ = 11000 × 0, 7 × 0, 04 = 308 W .
Hình 2.33. Caùc ñieän dung
U 2 110002
d) Ri = = = 0, 393 ⋅ 106 Ω = 0, 393 MΩ . trong caùp
P 308

2. Caùp ba loõi
Trong caùp ba loõi coù dieän dung giöõa caùc loõi vaø ñieän dung giöõa loõi vaø voû (H.2.33).
Cc: ñieän dung giöõa hai daây daãn;
Cs: ñieän dung giöõa moãi daây daãn vaø voû.
78 CHÖÔNG 2

Caùc ñieän dung Cc maéc theo hình tam giaùc ñöôïc bieán ñoåi thaønh caùc ñieän dung C1 maéc theo
hình sao vôùi C1 = 3Cc (H.2.34).

Hình 2.34: Bieán ñoåi veà caùch maéc hình Y

Töø ñoù coù sô ñoà thay theá töông ñöông hình sao ñoái vôùi ñieän dung cuûa caùp (H.2.35.).

Hình 2.35: Sô ñoà thay theá hình Y cuûa ñieän dung caùp

Vì Cs maéc hình sao ñoái vôùi voû caùp vaø 3 Cc maéc hình sao ñoái vôùi trung tính N, do ñoù coi nhö
Cs vaø 3 Cc maéc song song nhau (H.2.36) vaø ñieän dung töông ñöông moãi pha:
CN = Cs + 3Cc (2.125)

Hình 2.36

CN ñöôïc tính baèng coâng thöùc thöïc nghieäm:

0, 0298ε μF
CN =
2 ⎤ km
(2.126)
⎡ T+t t t
log10 ⎢1 + (3, 84 − 1, 7 + 0, 52 2 ) ⎥
⎣ d T T ⎦

trong ñoù, t: beà daøy lôùp voû chì boïc.

 79

T: beà daøy cuûa lôùp caùch ñieän daây daãn.

d: ñöôøng kính daây daãn.
Tuy vaäy, CN cuõng coù theå tìm ñöôïc baèng caùch ño Cc vaø Cs qua 3 thí nghieäm sau:
Thí nghieäm 1
Ño ñieän dung giöõa hai loõi, loõi thöù ba ñöôïc noái vôùi voû, khi ñoù moät trong ba ñieän dung Cs
ñöôïc loaïi tröø (H.2.37).

Hình 2.37. Thí nghieäm 1 vôùi loõi 3 ñöôïc noái voû

Loõi 3 noái vôùi voû, ñieän dung töông ñöông C a giöõa loõi 1 vaø 2:
Cc + Cs 1
Ca = Cc + = (3Cc + Cs )
2 2
1
Ca = CN
2
Vì 3Cc + Cs = CN
Suy ra: CN = 2Ca (2.127)
Thí nghieäm 2
Noái chung 3 loõi vaø ño ñieän dung Cb giöõa chuùng vôùi voû. Caùc Cc bò noái taét, trong khi caùc Cs
trôû thaønh song song (H.2.38).

Hình 2.38: Thí nghieäm 2

Cb = 3Cs
Suy ra: Cb (2.128)
Cs =
3
Thí nghieäm 3
Hai loõi 2 vaø 3 ñöôïc noái ra voû vaø ño ñieän dung Cd giöõa loõi 1 vôùi voû, luùc naøy coù hai ñieän
dung Cs bò noái taét vaø vaø moät Cc cuõng bò noái taét (H.2.39).
80 CHÖÔNG 2

Cd = Cs + 2Cc
2Cc = Cd − Cs
Cb
2Cc = Cd −
3
Cd Cb Hình 2.39: Thí nghieäm 3
Suy ra: Cc = − (2.129)
2 6
Töø thí nghieäm 2 vaø 3 coù ñöôïc:
Cb 3Cd Cb ⎛ 3 C ⎞
CN = Cs + 3Cc = + − = Cd − b ⎟ . (2.130)
3 2 2 ⎜⎝ 2 6 ⎠

BAØI TAÄP CHÖÔNG 2

2.1. Moät ñöôøng daây ba pha, 50 Hz, goàm ba daây daãn boá
trí nhö trong H.BT2.1 daây daãn coù ñöôøng kính 6,35
mm. Tìm caûm khaùng moãi km chieàu daøi ñöôøng daây.
Giaû thieát ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû vaø daây
daãn hình truï, ñaëc ruoät.
ÑS: x0 = 0,488 Ω/km
Hình BT2.1

2.2. Trong H.BT2.2. veõ moät ñöôøng daây hai maïch vaän haønh
song song, 50 Hz. Moãi maïch ôû moät beân cuûa truï. Baùn kính
trung bình hình hoïc (GMR hay GMD töï thaân) cuûa moãi
daây ñôn laø 1 cm. Ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû. Caùc
daây a, a’ ; b, b’ ; c, c’ laàn löôït thuoäc cuøng moät pha. Tìm
caûm khaùng moãi pha cuûa ñöôøng daây.
ÑS: 0,191 Ω/km/pha

Hình BT2.2

2.3. Moät ñöôøng daây ba pha loä keùp (hai maïch) (H.BT2.3). Caùc daây daãn a, a’ ; b, b’ ; c, c’ laàn löôït
thuoäc veà moät pha. Baùn kính cuûa moãi daây daãn laø 1,5 cm. Tìm ñieän caûm cuûa ñöôøng daây loä
keùp theo mH/km/pha.

Hình BT2.3
ÑS: 0,454 mH/km/pha
 81

2.4. Moät ñöôøng daây ba pha hai maïch (H.BT2.4). Ñöôøng kính moãi daây daãn laø 2 cm. Ñöôøng daây
ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû vaø phuï taûi caân baèng treân ba pha. Tìm ñieän dung moãi pha ñeán trung tính
cuûa ñöôøng daây

Hình BT2.4
ÑS: 0,0204 μF/km
2.5. Moät ñöôøng daây 500 kV duøng daây chuøm goàm hai daây daãn treân moãi pha nhö trong H.BT2.5..
Tìm caûm khaùng moãi pha ôû taàn soá 50 Hz. Giaû thieát hoaùn vò ñaày ñuû vaø moãi daây ñôn taûi 50%
doøng ñieän pha.

Hình BT2.5
ÑS: 0,346 Ω/km
2.6. Tìm dung daãn ôû 50 Hz ñeán trung tính treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây cuûa ñöôøng daây ba
pha hai maïch coù hoaùn vò ñaày ñuû. Cho khoaûng caùch D = 7 m vaø baùn kính moãi daây daãn laø
1,38 cm.

1
ÑS: 5,53 x 10–6
Ω.km
2.7. Tìm ñieän dung moãi pha ñeán trung tính treân moãi km ñöôøng daây cuûa ñöôøng daây ba pha coù daây
daãn ñöôøng kính 2 cm boá trí treân ba ñænh tam giaùc caïnh laàn löôït baèng 5 m, 6 m vaø
7 m. Giaû thieát ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû vaø phuï taûi caân baèng treân ba pha.
ÑS: 8,72 x 10–3 μF/km
2.8. Tìm ñieän dung moãi pha ñeán trung tính cuûa ñöôøng daây moät maïch ba pha, daây daãn chuøm nhö
trong H.BT2.8. Daây daãn coù ñöôøng kính 5 cm.

Hình BT2.8
ÑS: 0,0129 μF/km
82 CHÖÔNG 2

2.9. Moät ñöôøng daây ba pha coù daây daãn boá trí treân ba ñænh tam giaùc ñeàu, caïnh baèng 3 m. Ñöôøng
daây ñöôïc boá trí laïi vôùi daây daãn boá trí treân maët phaúng ngang (D13 = 2D12 = 2D23). Caùc daây
daãn ñöôïc hoaùn vò ñaày ñuû. Tìm khoaûng caùch giöõa caùc daây daãn keá caän sao cho ñöôøng daây
môùi coù cuøng ñieän caûm nhö ñöôøng daây ban ñaàu.
ÑS: 2,38 m
2.10. Moät ñöôøng daây vaän haønh ôû ñieän aùp 220 kV coù
kích thöôùc trong H.BT2.10.
Ñöôøng daây daøi 140 km, daây daãn loaïi AC_400 vaø
daây choáng seùt loaïi ΠC − 95 .
a) Neáu ñöôøng daây khoâng hoaùn vò caùc pha vaø caùc
pha theo thöù töï a, b, c töø traùi sang phaûi, haõy tính
ñieän aùp caûm öùng moãi pha moãi km ñöôøng daây ñoái
vôùi phuï taûi caân baèng 50 Hz
400 ampe moãi pha.
b) Neáu ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò, tính caûm khaùng
toaøn phaàn cuûa ñöôøng daây vaø ñieän aùp caûm öùng
moãi pha cuûa toaøn ñöôøng daây ñoái vôùi phuï taûi caân
baèng 400 ampe moãi pha.
c) Tính doøng ñieän ñieän dung treân moãi pha cuûa
ñöôøng daây, giaû thieát ñöôøng daây hoaùn vò ñoái xöùng.
Hình BT2.10
d) Tính toån hao vaàng quang vaø ñieän trôû reõ töông
ñöông cuûa ñöôøng daây..
2.11. Moät ñöôøng daây ba pha loä keùp, 110 kV, coù kích thöôùc ôû H. BT2.11.
Ñöôøng daây daøi 85 km, daây daãn maõ hieäu M–150 baèng ñoàng vaø hai daây choáng seùt baèng theùp
maõ hieäu ΠC − 50 . Caùc kích thöôùc hình hoïc ñöôïc ghi treân hình veõ. Tìm:
a) Ñieän aùp caûm öùng moãi km treân moãi pha ñoái vôùi phuï taûi caân baèng 300 Ampe ñoái vôùi ñöôøng
daây khoâng hoaùn vò.
b) Caûm khaùng cuûa toaøn ñöôøng daây vaø suït aùp toaøn phaàn treân moãi pha, ñoái vôùi phuï taûi ñaõ noùi
ôû caâu a) khi ñöôøng daây ñöôïc hoaùn vò ñoái xöùng.

Hình BT2.11
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 83

Chöông 3
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN
VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH

3.1 MÔÛ ÑAÀU

Chöông naøy nhaèm muïc ñích moâ hình hoùa ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha caân baèng vôùi caùc
thoâng soá cuûa ñöôøng daây nhö ñieän caûm, ñieän dung, ñieän trôû ñaõ bieát. Ñeå lieân laïc vôùi caùc ñaïi löôïng
ôû ñaàu phaùt EP, IP vôùi caùc ñaïi löôïng ôû ñaàu nhaän EN, IN, duøng haèng soá maïch A , B , C , D hay
maïch π vaø maïch Τ töông öùng cuûa maïng hai cöûa, thuï ñoäng vaø tuyeán tính töôïng tröng cho ñöôøng
daây taûi ñieän vaø tuøy theo möùc ñoä chính xaùc, seõ ñöa ra maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây ngaén,
trung bình vaø ñöôøng daây daøi.

3.2 TRUYEÀN TAÛI ÑIEÄN BA PHA

Moät maùy phaùt ñieän ba pha coù theå duøng ñeå cung caáp cho ba phuï taûi moät pha rieâng reõ nhau
vaø nhö theá coù taát caû saùu ñöôøng daây noái giöõa nguoàn vaø taûi (H.3.1).

Hình 3.1

Nhaéc laïi raèng ba ñieän aùp taïo ra ôû cuoän daây cuûa maùy phaùt baèng nhau veà bieân ñoä vaø leäch
nhau 120°. Söï phaân phoái coâng suaát theo caùch naøy laø khoâng thöïc teá laø vì ñoái vôùi phuï taûi caân baèng
luoân luoân coù I1 + I2 + I3 = 0 vaø do ñoù caùc daây noái giöõa O vaø n coù theå duøng chung moät daây, daây
naøy khoâng taûi doøng ñieän naøo caû vaø coù theå boû luoân trong moät heä thoáng ba pha ba daây khoâng coù
daây trung tính. Phuï taûi giôø ñaây ñöôïc maéc Y hay Δ, caû hai caùch maéc naøy ñeàu coù thuaän lôïi nhö: ít
toán daây daãn, ít toån hao Joule, suït aùp töø nguoàn ñeán taûi ít hôn so vôùi caùch noái ba pha rieâng reõ, ñoù
laø chöa noùi tôùi nhöõng thuaän lôïi veà kích thöôùc, giaù thaønh vaø hieäu suaát cuûa caùc maùy ñieän ba pha.
Tình traïng naøy ñöôïc giaû thieát trong nhieàu baøi toaùn veà heä thoáng ba pha caân baèng. Vì lyù do
naøy, coù nhieàu thuaän tieän ñeå ñôn giaûn maïch ñieän baèng caùch thay theá noù treân cô sôû moät pha vaø
nhö vaäy caùch noái Y deã hình dung nhaát (H.3.2).
84

Hình 3.2

Hình veõ treân ñaây chæ xeùt moät pha cuûa maïch Y caân baèng vôùi caùc toång trôû taäp trung. Hieåu
raèng hai pha coøn laïi ñeàu mang cuøng moät doøng ñieän veà trò soá hieäu duïng vaø chöùa caùc toång trôû
baèng vôùi pha ñang xeùt ñeán. Ñöôøng On coù theå khoâng coù trong thöïc teá, tuy vaäy vaãn veõ theâm vaø noù
coù toång trôû baèng khoâng.
Ñeå cho maïng ñieän ñöôïc ñôn giaûn, taát caû caùc giaù trò veà ñieän aùp, doøng ñieän toång trôû vaø coâng
suaát coù theå bieåu dieãn trong giaù trò töông ñoái.

3.3 ÑÖÔØNG DAÂY TRUYEÀN TAÛI NGAÉN

Hieän taïi chöa coù moät ranh giôùi roõ reät cho ñöôøng daây ngaén, trung bình vaø daøi vì coøn phuï
thuoäc vaøo möùc ñoä chính xaùc cuûa baøi toaùn. Veà maët giaûi tích, moâ hình töông ñöông moät ñöôøng daây
ngaén aùp duïng toát cho ñöôøng daây döôùi 50 km.
Maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây ngaén chæ goàm toång trôû noái tieáp cuûa ñöôøng daây vaø laø toång
trôû taäp trung (H.3.3).

Hình 3.3: Maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây ngaén vaø ñoà thò vectô vôùi phuï taûi coù tính caûm
Haèng soá maïch toång quaùt cho ñöôøng daây ngaén:
⎡ ⎤ ⎡_ _⎤ ⎡ ⎤
⎢ U P ⎥ = ⎢ A B⎥ . ⎢ U N ⎥ (3.1)
⎢ ⎥ ⎢_ _ ⎥ ⎢ ⎥
⎣⎢ I P ⎦⎥ ⎢⎣C D ⎥⎦ ⎢⎣ I N ⎦⎥
Coù ngay: A =1
B = Z = R + jX = rol + jxol (l: chieàu daøi ñöôøng daây) (3.2)
C =0
D = A =1
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 85

Noùi caùch khaùc: U P = (1) ⋅ U N + ( Z ) ⋅ IN

IP = (0) ⋅ U N + (1) ⋅ IN (3.3)

Ghi chuù: U P , U N laø ñieän aùp pha

Coù theå kieåm tra tính chaát AD – BC = 1.
Ñoà thò vectô cho tröôøng hôïp taûi coù tính dung (H.3.4)

Hình 3.4

| UP | − | U N |
Suït aùp ñònh nghóa nhö sau: ΔU % = 100% (3.4)
| UN |

3.4 ÑÖÔØNG DAÂY COÙ CHIEÀU DAØI TRUNG BÌNH

Khi chieàu daøi cuûa ñöôøng daây taêng leân, neáu chæ duøng sô ñoà ñöôøng daây ngaén seõ khoâng chính
xaùc vì nhö vaäy ñaõ boû qua toång daãn reõ (dung daãn) cuûa ñöôøng daây. Ranh giôùi giöõa ñöôøng daây daøi
vaø trung bình thöôøng vaøo khoaûng töø 200–250 km.
Ñöôøng daây trung bình coù theå thay theá gaàn ñuùng baèng maïch töông ñöông π hoaëc Τ.
a) Maïch π chuaån:
– Toång trôû noái tieáp Z = z0 l = (r0 +jx0) ⋅l
z0 : toång trôû cuûa moät ñôn vò chieàu daøi daây;
l : chieàu daøi ñöôøng daây
– Toång daãn maéc reõ cuûa moãi pha ñöôøng daây ñoái vôùi trung tính treân toaøn chieàu daøi ñöôøng daây
Y
Y = y . l ñöôïc chia laøm phaân nöûa vaø moãi ñöôïc taäp trung ôû moãi ñaàu ñöôøng daây, y laø dung
2
daãn treân moãi ñôn vò chieàu daøi ñöôøng daây.

Hình 3.5: Maïch π–chuaån cuûa ñöôøng daây coù chieàu daøi trung bình
Ñieän aùp ñaàu phaùt:
86 CHÖÔNG 3

⎛ ⎞
⎛ Y ⎞ ⎜ Y ⋅Z ⎟
UP = ⎜⎜ U N + IN ⎟⎟ ⋅ Z + U N =⎜ + 1⎟UN + Z
{ ⋅ IN (3.5)
2 2
⎝ ⎠ ⎜ 142 43 ⎟ B
⎝ A ⎠
Y ⋅Z
Töø ñoù: A= +1, B=Z (3.6)
2
Doøng ñieän ñaàu phaùt:
Y Y ⎡⎛ Y Z ⎞ ⎤ Y U ⋅Y
IP = U P ⋅ + U N ⋅ + IN = ⎢⎜⎜ + 1 ⎟⎟ ⋅ U N + Z ⋅ IN ⎥ + N + IN (3.7)
2 2 ⎣⎢⎝ 2 ⎠ ⎦⎥ 2 2
⎛ 2 ⎞ ⎛ ⎞
⎜ Y ⋅Z ⎟ ⎜ Z⋅ Y ⎟
IP = ⎜ + Y ⎟ ⋅ UN + ⎜ + 1 ⎟ IN (3.8)
4 224
⎜⎜ 14243 ⎟⎟ ⎜⎜ 1
4 3 ⎟⎟
⎝ C ⎠ ⎝ D ⎠
Nhö vaäy ñoái vôùi maïch π chuaån:
2
Z⋅ Y Y ⋅Z Y ⋅Z
A = 1+ B=Z C= Y+ D = 1+ (3.9)
2 4 2
Ñieän aùp ñaàu nhaän luùc khoâng taûi (IN = 0):
UP
U N0 = , vì | A | < 1 ñoái vôùi ñöôøng daây chieàu daøi trung bình neân | U N0 | > | UP | do aûnh
A
höôûng cuûa ñieän dung ñöôøng daây.
Phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu nhaän:
| U N0 | − | U N |
ΔU N % = ⋅ 100%
| UN |
vôùi UN laø ñieän aùp ñaàu nhaän khi ñöôøng daây ñaày taûi.
Phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu nhaän ñöôïc hieåu laø ñoä taêng ñieän aùp tính theo phaàn traêm cuûa
ñieän aùp ñaàu nhaän öùng vôùi ñöôøng daây ñaày taûi khi ñöôøng daây trôû neân khoâng taûi.
| UP | − | U N |
Phaàn traêm suït aùp: ΔU % = ⋅ 100%
| UN |

Ñoái vôùi ñöôøng daây ngaén, | A | = 1, | UP | = | U N0 |, ΔUN% = ΔU%

b) Maïch T chuaån:
Ngoaøi ra coù theå bieåu dieãn gaàn ñuùng coù keå aûnh höôûng cuûa ñieän dung ñöôøng daây baèng maïch
Τ chuaån trong Hình 3.6.:
Z vaø Y ñònh nghóa gioáng nhö ôû maïch π chuaån; caùc haèng soá A, B, C, D cuûa maïch Τ chuaån:
2
Z⋅ Y Y⋅ Z
A = 1+
=D B = Z+ C= Y (3.10)
2 4
tìm ñöôïc theo phöông phaùp töông töï nhö maïch π.
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 87

Hình 3.6: Maïch T–chuaån

Chuù yù: Maïch π chuaån vaø Τ chuaån khoâng töông ñöông nhau trong pheùp bieán ñoåi Y–Δ vì chæ
laø bieåu dieãn gaàn ñuùng.

3.5 ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN DAØI

Ñoái vôùi ñöôøng daây daøi, vieäc duøng thoâng soá taäp trung khoâng coøn chính xaùc nöõa maø phaûi xeùt
thoâng soá raûi treân toaøn ñöôøng daây. Ñeå coù moät lôøi giaûi chính xaùc, tröôùc heát xeùt moät ñoaïn vi caáp
cuûa ñöôøng daây trong H.3.7. vaø khaûo saùt ñuùng ñaén aûnh höôûng cuûa ñieän dung phaân boá vaø moái lieân
quan cuûa noù vôùi toång trôû vi caáp cuûa ñöôøng daây.

Hình 3.7: Moät ñoaïn vi caáp cuûa ñöôøng daây daøi

Xeùt moät ñoaïn vi caáp dx ôû caùch ñaàu nhaän moät ñoaïn x. Khaûo saùt ôû traïng thaùi thöôøng tröïc
hình sin.
Goïi: z : toång trôû moät ñôn vò chieàu daøi;
y : toång daãn cuûa moät ñôn vò chieàu daøi.
Ñieän aùp ngang qua phaàn vi caáp naøy:

dU
dU = I⋅ z ⋅ dx ⇒ = I⋅ z
dx
Söï bieán thieân dI cuûa doøng ñieän I trong ñoaïn vi caáp laø do doøng ñieän ñieän dung:

dI
d I = U⋅ y ⋅ dx ⇒ = U⋅ y
dx

d2 U dI
Töø ñoù: 2
= z⋅ = z⋅ y ⋅ U
dx dx

d2 I dU
2
= y⋅ = z⋅ y ⋅I (3.11)
dx dx
Hai phöông trình vi phaân naøy coù daïng töông töï nhau vôùi ñieàu kieän ban ñaàu laø x = 0,
I = IN vaø U = U N .

d 2 U ( x)
Vôùi phöông trình: − z ⋅ U ( x) ⋅ y = 0
dx2
Laáy bieán ñoåi Laplace cuûa phöông trình naøy:
88 CHÖÔNG 3

s2 U(s) − s ⋅ U(x0 ) − U(x0 ) − z ⋅ y ⋅ U(s) = 0 (3.12)

Khi x = 0, U = U N vaø I = IN

dU
Töø ñoù: U'( x0 ) = = I⋅ z = IN ⋅ z (3.13)
dx x =0 x =0

Vaäy: s2 ⋅ U (s) − s ⋅ U N − IN z − z ⋅ y ⋅ U (s) = 0

(s2 − z ⋅ y ) ⋅ U(s) = s ⋅ U N + z ⋅ IN

s ⋅ U N + z ⋅ IN
U(s) = (3.14)
s2 − z ⋅ y
s 1
U(s) = U N + z ⋅ IN
s2 − z ⋅ y s2 − z ⋅ y
Laáy Laplace nghòch:
⎡ z ⎤
U( x) = ⎣⎡ ch z y ⋅ x ⎤⎦ ⋅ U N + ⎢ sh z y ⋅ x ⎥ ⋅ IN (3.15)
14 4244 3 ⎣ y
1442443 ⎦
A
B

⎡ y ⎤
Töông töï: I( x) = ⎣⎡ch z y ⋅ x ⎦⎤ IN + ⎢ sh z ⋅ y ⋅ x ⎥ ⋅ U N
⎣ z ⎦
⎡ ⎤
⎢ y ⎥ ⎛ ⎞
I( x) = ⎢ sh z ⋅ y ⋅ x ⎥ ⋅ U N + ⎜ ch z y ⋅ x ⎟ ⋅ IN (3.16)
z 42443 ⎥
⎢ 14 ⎜ 14243 ⎟
⎢⎣ ⎥ ⎝ D ⎠
C ⎦

Ñònh nghóa: z ⋅ y = m laø haèng soá truyeàn vaø z 1

= Z0 =
y Y0

Z0 - toång trôû ñaëc tính cuûa ñöôøng daây, Yo - toång daãn ñaëc tính cuûa ñöôøng daây

Nhö vaäy: (
U ( x) = ( chmx ) U N + Z0 ⋅ shmx ⋅ IN )
I( x) = ( Y0shmx) ⋅ U N + (chmx) ⋅ IN (3.17)
hay vieát döôùi daïng ma traän:
⎡ ⎤ ⎡ ⎤
⎢U(x)⎥ = ⎡ chmx Z0 ⋅ shmx⎤ ⎢UN ⎥
⎢ ⎥ ⎢Y ⋅ shmx chmx ⎥⎥ ⎢ ⎥ (3.18)
⎢⎣ I(x) ⎥⎦ ⎣⎢ 0 ⎦⎢ I ⎥
⎣ N⎦
Phöông trình roõ raøng vaø ñuùng ñaén nhöng khoù giaûi thích yù nghóa. Ñeå giaûi thích yù nghóa, tröôùc
heát ta thaáy haèng soá truyeàn m laø soá phöùc m = u + jv
e mx + e − mx e mx − e − mx
Bieát raèng: chmx = vaø shmx =
2 2
emx + e− mx emx − e− mx
Nhö vaäy: U ( x) = U N + Z0 IN
2 2
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 89

emx ⎛ ⎞ e− mx ⎛ ⎞
U ( x) = U
⎜ N + Z I
0 N⎟+
⋅ ⎜ U N − Z0 ⋅ IN ⎟ (3.19)
2 ⎝ ⎠ 2 ⎝ ⎠
eux ⋅ e jvx ⎛ ⎞ e−ux e− jvx ⎛ ⎞
U ( x) = ⎜ U N + Z0 . IN ⎟ + ⎜ U N − Z0 IN ⎟
2 ⎝ ⎠ 2 ⎝ ⎠
emx − e− mx emx + e− mx
Töông töï: I( x) = Y0 U N + IN
2 2
emx ⎛ ⎞ e−mx ⎛ ⎞
I(x) = Y U
⎜ 0 N N⎟+
. + I ⎜ IN − Y0. UN ⎟ (3.20)
2 ⎝ ⎠ 2 ⎝ ⎠
eux ⋅ e jvx ⎛ ⎞ e−ux ⋅ e− jvx ⎛ ⎞
I( x) = ⎜ Y0 ⋅ U N + IN ⎟ + ⎜ IN − Y0 ⋅ U N ⎟
2 ⎝ ⎠ 2 ⎝ ⎠
Nhaän xeùt veà U(x):
U N + Z0 ⋅ IN vaø U N – Z0 ⋅ IN laø caùc vectô pha.
Thöøa soá eux vaø e–ux aûnh höôûng ñeán bieân ñoä cuûa caùc vectô pha, khi x taêng thì eux taêng, e–ux
giaûm, u goïi laø haèng soá bieân ñoä.
Thöøa soá ejvx vaø e–jvx laøm thay ñoåi goùc pha khi x thay ñoåi, v goïi laø haèng soá pha
eux ⋅ e jvx
(U N + IN Z0 ) laø soùng ñieän aùp tôùi.
2
e−ux ⋅ e− jvx
(U N − IN Z0 ) laø soùng ñieän aùp phaûn xaï.
2
Ñieän aùp treân moät ñieåm treân ñöôøng daây laø toång soá cuûa hai ñieän aùp choàng chaát cuûa soùng
ñieän aùp tôùi vaø phaûn xaï.
eux ⋅ e jvx
( Y0 U N + IN ) laø soùng doøng ñieän tôùi.
2
e−ux ⋅ e− jvx
(IN − Yo U N ) laø soùng doøng ñieän phaûn xaï (tính theo chieàu cuûa soùng tôùi).
2
Giaû thieát u = 0 (ñöôøng daây khoâng toån hao) vaø ñöôøng daây ñang khoâng taûi (IN = 0).
e jvx e− jvx π
Soùng tôùi U N vaø soùng phaûn xaï U N trieät tieâu nhau khi vx = radian öùng vôùi
2 2 2
ñöôøng daây coù chieàu daøi baèng 1/4 ñoä daøi soùng. Tuy vaäy, hieän töôïng trieät tieâu ñieän aùp khoâng laø
vaán ñeà quan troïng trong taàn soá coâng nghieäp.
Ñoä daøi soùng λ laø khoaûng caùch x caàn thieát ñeå cho soùng tôùi (hoaëc soùng phaûn xaï) thay ñoåi
pha 2π radian
hay v ⋅ λ = 2π
suy ra λ = 2π/v
V 300.000
Ngoaøi ra neáu goïi V laø vaän toác truyeàn soùng (V # 300.000km/s) thì λ = # = 6000 km
f 50
Nhö vaäy ñoái vôùi ñöôøng daây 300 km thì ñoä leäch pha do truyeàn soùng baèng:
2π 2π π
θ = v⋅x = ⋅x = ⋅ 300 = rad = 180
λ 6000 10
Ñieàu naøy chöùng toû ñöôøng daây 300 km vaãn coøn quaù ngaén so vôùi ñöôøng daây ¼ ñoä daøi soùng =
90 CHÖÔNG 3

1500 km neân hieän töôïng trieät tieâu ñieän aùp noùi treân laø khoâng thöïc teá.
2π
θ= x goïi laø ñoä daøi veà ñieän cuûa ñöôøng daây.
λ
Tröôøng hôïp ñöôøng daây hôû maïch:

U N ux jvx U N − ux − jvx
Luùc ñoù IN = 0 vaø: U ( x) = e ⋅e + e ⋅e
2 2

UN U
I( x) = Y0 ⋅ eux ⋅ e jvx − N Y0 ⋅ e−ux ⋅ e− jvx
2 2

UN
Taïi ñaàu nhaän (x = 0) soùng tôùi vaø soùng phaûn xaï cuûa ñieän aùp ñeàu baèng vaø coäng vôùi nhau
2
baèng ñuùng U N coøn soùng doøng ñieän tôùi vaø phaûn xaï trieät tieâu nhau.

Tröôøng hôïp ñöôøng daây ngaén maïch ( U N = 0):

IN ⋅ Z0 ux jvx IN ⋅ Z0 −ux − jvx

U ( x) = ⋅e ⋅e − e ⋅e
2 2

IN ux jvx IN −ux − jvx

I( x) = e ⋅e + e ⋅e
2 2

Taïi ñaàu nhaän x = 0, U (x) = 0 vaø I (x) = IN = doøng ngaén maïch.

- YÙ nghóa cuûa toång trôû ñaëc tính Z0
Toång trôû ñaëc tính Z0 cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi ñieän löïc khoaûng 400 Ω cho ñöôøng daây ñôn.
Moät ñöôøng daây taän cuøng baèng toång trôû Z0 thì soùng phaûn xaï doøng ñieän bò trieät tieâu, ñöôøng daây
nhö vaäy goïi laø ñöôøng daây daøi voâ haïn. Ñöôøng daây ñieän löïc thöôøng khoâng taän cuøng baèng Z0 ,
tröôøng hôïp ñöôøng daây thoâng tin coù theå taän cuøng baèng Z0 ñeå loaïi tröø soùng phaûn xaï. Do ñoù ñöôøng
daây voâ haïn laø khoâng thöïc teá aùp duïng trong heä thoáng ñieän.
Khi ñaët moät ñieän aùp U P vaøo ñaàu phaùt cuûa ñöôøng daây, laäp töùc coù moät söï phaân boá ñieän aùp

U x doïc theo ñöôøng daây. Ñieän aùp naøy ñöôïc phaân tích thaønh hai soùng. Soùng tôùi ñi töø nguoàn ñeán
ñaàu nhaän vaø soùng phaûn xaï ñi theo chieàu ngöôïc laïi töø ñaàu nhaän ngöôïc trôû veà ñaàu phaùt. Moãi soùng
ñieän aùp tôùi hoaëc phaûn xaï ñöôïc ñi keøm theo bôûi soùng ñieän tôùi hoaëc phaûn xaï.
Goïi x laø khoaûng caùch töø moät ñieåm treân ñöôøng daây ñeán ñaàu nhaän töø phöông trình (3.20), caùc
phöông trình soùng tôùi vaø soùng phaûn xaï taïi x nhö sau:
1
- Ñieän aùp tôùi: U0 = (U N + Z0 IN ) ⋅ emx
2
1
- Ñieän aùp phaûn xaï: U1 = (U N − Z0 IN ).e− mx (3.21)
2
1
- Doøng ñieän tôùi: I0 = (U N + Z0 IN ) ⋅ emx
2Z0
1
- Doøng ñieän phaûn xaï: I1 = (U N − Z0 IN ) ⋅ e− mx tính theo chieàu phaûn xaï
2Z0
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 91

Nhaän xeùt raèng tyû soá cuûa soùng ñieän aùp (tôùi hay phaûn xaï) vaø soùng doøng ñieän (tôùi hay phaûn
xaï) töông öùng taïi baát kyø vò trí naøo treân ñöôøng daây laø moät haèng soá ñoäc laäp vôùi chieàu daøi ñöôøng
daây vaø chæ phuï thuoäc vaøo toång trôû noái tieáp vaø toång daãn reõ treân moãi ñôn vò chieàu daøi cuûa ñöôøng
daây, goïi haèng soá ñoù laø toång trôû ñaëc tính.
z
Z0 = (3.22)
y

Caùc soùng tôùi U 0 , I0 höôùng veà ñaàu nhaän, chuùng ñöôïc ñaëc tröng bôûi quan heä sau ñaây:

U0
= Z0
I0

Khi soùng tôùi gaëp phaûi toång trôû ZN ôû ñaàu nhaän thì coù soùng phaûn xaï U1 , I1 höôùng veà nguoàn
sao cho ôû ñaàu nhaän coù ñöôïc quan heä sau ñaây:

U1
= Z0
I1

UN
vaø: = ZN
IN

trong ñoù U N vaø IN laø caùc soùng toång hôïp ñöïôc ôû ñaàu nhaän. Nhö vaäy ôû ñaàu nhaän phaûi coù quan heä
sau ñaây:
IN = I0 − I1

U N = U 0 + U1
Roõ raøng, ôû ñaây ñang quan taâm ñeán nhöõng gì xaûy ra ôû ñaàu nhaän. Maët khaùc, ñoái vôùi moät
ñieåm naøo ñoù treân ñöôøng daây, vieäc xaùc ñònh caùc soùng toång hôïp döïa vaøo caùc phöông trình cô baûn:
U x = U 0 + U1 = chmx ⋅ U N + Z0shmx ⋅ IN
1
Ix = I0 − I1 = shmx ⋅ U N + chmx ⋅ IN
Z0
Khi moät ñöôøng daây ñöôïc taän cuøng baèng toång trôû ñaëc tính thì caùc soùng phaûn xaï bò trieät tieâu,

vì khi ñoù U = Z o ⋅ I N

U0 UN
Vì soùng phaûn xaï khoâng coøn nöõa, coù ñöôïc: = = Z0
I0 IN
Maët khaùc, ñieän aùp thöïc vaø doøng ñieän thöïc taïi baát kyø vò trí naøo treân ñöôøng daây cuõng coù quan
heä:

Ux
= Z0 vôùi moïi x.
Ix
92 CHÖÔNG 3

U0
Vì chæ coù soùng tôùi vaø vì = Z0 neân coù theå noùi raèng toång trôû ñaëc tính cuûa moät ñöôøng daây
I0
coù chieàu daøi l laø toång trôû nhìn töø moät ñieåm treân ñöôøng daây cho ñaàu ñöôøng daây naøy keùo daøi ñeán
voâ haïn ( l → ∞).
Trò soá cuûa toång trôû ñaëc tính gaàn nhö khoâng ñoåi ñoái vôùi ñöôøng daây cao aùp töø 60 kV ñeán 400
kV. Ñoái ñöôøng daây ñôn, Z0 khoaûng 400 Ω. Phuï taûi öùng vôùi toång trôû ñaëc tính coøn goïi laø SIL
⎛ U2 ⎞
(surge impedance load), phuï taûi toång trôû xung hay coâng suaát töï nhieân ⎜⎜ SIL = ⎟.
⎝ Zo ⎟⎠

Tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa ñöôøng daây khoâng toån hao (R = 0), Z0 trôû thaønh ñieän trôû R0
z jωL L
Z0 = = = = R0 (Ω )
y jωC C (3.23)
Baûng döôùi ñaây cho caùc giaù trò gaàn ñuùng ñieän trôû ñaëc tính cuûa moät soá ñöôøng daây treân khoâng

Soá daây daãn moãi pha Ñieän trôû ñaëc tính (R )

0

1 400
2 320
3 290
4 280

- Do söï bieán ñoåi lieân tuïc cuûa phuï taûi, coâng suaát ñöôïc chuyeån taûi treân ñöôøng daây coù theå
thuoäc veà moät trong caùc tình traïng sau ñaây:
a) Tình traïng 1
Tröôøng hôïp coâng suaát truyeàn taûi P baèng vôùi coâng suaát töï nhieân P0 cuûa ñöôøng daây
U2
( P0 = )
R0
Trong tröôøng hôïp naøy, ñieän trôû ñaëc tính cuûa ñöôøng daây baèng vôùi ñieän trôû cuûa phuï taûi ñaàu
nhaän (R0 = RN) (ñöôøng daây khoâng toån hao): khoâng coù suït aùp treân ñöôøng daây, khoâng caàn buø coâng
suaát khaùng töø beân ngoaøi vì toån thaát coâng suaát phaûn khaùng do caûm khaùng ñöôïc buø hoaøn toaøn bôûi
coâng suaát khaùng do ñieän dung ñöôøng daây phaùt ra.
b) Tình traïng 2
Tröôøng hôïp coâng suaát truyeàn taûi P lôùn hôn coâng suaát töï nhieân P0 . Ñieän trôû cuûa taûi ñaàu
nhaän nhoû hôn ñieän trôû ñaëc tính cuûa ñöôøng daây (RN < R 0 ) (ñöôøng daây khoâng toån hao). Do phuï taûi
lôùn ñaët ôû ñaàu nhaän, vì vaäy coù ñoä suït aùp lôùn doïc theo ñöôøng daây laøm ñieän aùp ñaàu nhaän bò giaûm
thaáp ñeán möùc khoâng coøn thoûa maõn ñöôïc nöõa daãn ñeán hieän töôïng suïp ñoå ñieän aùp.
Ñeå duy trì ñieän aùp khoâng ñoåi ôû ñaàu nhaän phaûi buø coâng suaát phaûn khaùng caûm do toån hao
treân ñieän caûm cuûa ñöôøng daây baèng coâng suaát dung khaùng vôùi caùc thieát bò buø nhö tuï buø ngang,
maùy buø ñoàng boä quaù kích thích, maùy buø tónh SVC hoaït ñoäng ôû tính dung.
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 93

c) Tình traïng 3
Tröôøng hôïp coâng suaát truyeàn taûi P nhoû hôn coâng suaát töï nhieân P0 . Ñieän trôû taûi ñaàu nhaän
lôùn hôn ñieän trôû taûi ñaëc tröng ( R N > R 0 ) (ñöôøng daây khoâng toån hao). Khi coù phuï taûi thaáp ôû ñaàu
nhaän nhoû hôn coâng suaát töï nhieân, doøng ñieän ñieän dung gaây ra quaù ñieän aùp ôû ñaàu nhaän, gaây nguy
hieåm cho caùch ñieän cuûa phuï taûi.
Ñeå loaïi boû hieän töôïng quaù aùp, duy trì ñieän aùp ñaàu nhaän trong giôùi haïn cho pheùp caàn phaûi buø
coâng suaát dung khaùng cuûa ñöôøng daây baèng coâng suaát buø, coù tính caûm vôùi thieát bò buø nhö cuoän
khaùng buø ngang, maùy buø ñoàng boä thieáu kích thích hay maùy buø tónh hoaït ñoäng ôû tính caûm.

3.6 MAÏCH TÖÔNG ÑÖÔNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY DAØI

Töø haèng soá A, B, C, D cuûa ñöôøng daây daøi döôùi daïng caùc haøm hyperbolic coù theå suy ra ñöôïc
maïch töông ñöông chính xaùc cuûa ñöôøng daây daøi ôû traïng thaùi xaùc laäp. Sau ñaây seõ trình baøy hai
loaïi maïch töông ñöông π vaø Τ.
a) Maïch π töông ñöông

Hình 3.8: Maïch π töông ñöông cuûa ñöôøng daây daøi

Trong phaàn noùi veà maïch π chuaån, suy ra ñöôïc caùc heä thöùc cuûa maïch π ñoái vôùi A vaø B nhö
sau:
Zπ ⋅ Yπ Yπ A − 1
A = 1+ B = Zπ ⇒ =
2 2 B

Hình 3.9: So saùnh maïch π– chuaån a) vôùi maïch π töông ñöông b)

Ngoaøi ra neáu ñöôøng daây coù chieàu daøi l thì caùc haèng soá A vaø B cho bôûi:
A = chml vaø B = Z0 shml
Nhö vaäy: Zπ = Zo shml (3.24)
94 CHÖÔNG 3

Zπ Yπ Y chml − 1 1 ml
vaø: 1+ = chml ⇒ π = = th (3.25)
2 2 Zoshml Zo 2
z z l2 z Z2 Z
Ngoaøi ra: Zo = = = =
y y l2 z 2 2
m l ml
z z l2 z m 2 l2 ml
hay: Zo = = = =
y y l2 z Y
2
Y

Vaäy coù theå vieát:

Yπ 1
= th
ml Y
= ⋅ th
ml Y th
=
ml
2 ( ) (3.26)
2 Zo 2 ml 2 2 ml
2
Z shml
Zπ = Zo shml = shml = Z (3.27)
ml ml
b) Maïch Τ töông ñöông:
Giöõa ZT , YT vaø A , B, C, D coù quan heä sau ñaây:
ZΤ ⋅ YΤ
A =1+ = chml
2
C = YΤ = Yo shml (3.28)
ZΤ ch ml − 1 ml
Suy ra: = = Zo ⋅ th (3.29)
2 Yo shml 2
sh ml
Coù theå vieát: Y Τ = Y o shml = Y (3.30)
ml
ml
ZΤ ml Z ml Z th 2
= Zo th = ⋅ th = ⋅ (3.31)
2 2 ml 2 2 ml
2
Toùm laïi maïch Τ töông ñöông cuûa ñöôøng daây daøi.

Hình 3.10: Maïch T töông ñöông cuûa ñöôøng daây daøi

Hình 3.11: So saùnh maïch T–chuaån a) vaø maïch T töông ñöông b)

shml thml / 2
Caùc thöøa soá vaø laø caùc thöøa soá hieäu chænh taùc ñoäng treân maïch π vaø Τ chuaån
ml ml / 2
gaàn ñuùng ñeå cho maïch π vaø Τ töông ñöông.
Löu yù:
* Maïch π vaø Τ chính xaùc cuûa ñöôøng daây daøi coù theå suy laãn nhau baèng phöông phaùp bieán
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 95

ñoåi Y–Δ.
* Maïch π vaø Τ naøy goïi laø chính xaùc chæ duy nhaát ñoái vôùi tín hieäu UP , IP , U N , IN laø caùc ñaïi
löôïng ôû ñaàu vaø cuoái ñöôøng daây.
* Maïch π, Τ hay haèng soá A , B, C, D chæ dieãn taû cho sô ñoà moät pha
UP, UN hieåu laø ñieän aùp pha, neáu laø ñieän aùp daây thì phaûi duøng quan heä sau ñaây:
⎡ ⎤ ⎡ A 3B ⎤ ⎡ ⎤
⎢U P ⎥ = ⎢ ⎥ ⎢U N ⎥
⎢ ⎥ ⎢ C ⎥ ⎢ ⎥ (3.32)
D ⎥
⎢⎣ I P ⎥⎦ ⎢⎣ 3 ⎦ ⎢⎣ I N ⎥⎦

vôùi UP vaø U N laø ñieän aùp daây

3.7 CAÙCH TÍNH HAÈNG SOÁ MAÏCH A, B, C, D, CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN
1 ul+ jvl
Bieát raèng: chm l = ch ( u + jv ) l =
2
e ( + e− ul− jvl )
1 1
2
( ) 2
( )
= eul + e−ul cos vl + j evl − e−vl sin vl = chul.cosvl + jshul.sinvl

Töø ñoù: A = chml = chul ⋅ cosvl + j shul ⋅ sinvl (3.33)

Töông töï: B = Zoshml = Zo ( shul.cos vl + jchul.sin vl) (3.34)
1 1
C= shm l = ( shul ⋅ cos vl + jchul ⋅ sin vl ) (3.35)
Zo Zo
Taát caû haøm löôïng giaùc vaø hyperbolic trong caùc phöông trình naøy coù bieán thöïc, trò soá cuûa
chuùng coù theå tính töø baûng soá hoaëc maùy tính.
z 1
Haèng soá truyeàn: m = z y = vôùi z ' = (3.36)
z' y
Z
Suy ra: ml = z y l2 = (3.37)
Z'
1 z' 1
vôùi Z = z . l vaø Z ’ = = =
yl l Y
z z'
Toång trôû ñaëc tính: Z0 = = zz' = zl = ZZ' (3.38)
y l

Suy ra: A = A ∠α = chm l = 1 +

( m l )2 + ( m l )4 + ( m l )6 + ( m l )8
+K
2! 4! 8! 6!
⎛ 2 3 4 ⎞
Z Z Z Z
= ⎜1 + + + + + K ⎟ (3.39)
⎜
⎝ 2Z′ 24Z′2 720Z′3 40320Z′4 ⎟
⎠
⎛
B = B ∠ β = Z 0 sh m l = Z 0 ⎜ m l +
( m l ) + ( m l ) + ( m l ) + ( m l )9 + K ⎞⎟
3 5 7

⎜ 3! 5! 7! 9! ⎟
⎝ ⎠
⎛ 2 3 4 ⎞
Z Z Z Z
= Z ⎜1 + + 2
+ 3
+ 4
+K⎟ (3.40)
⎜ 6Z ′ 120Z′ 5040Z′ 362880Z′ ⎟
⎝ ⎠
96 CHÖÔNG 3

⎛ 2 3
⎞ 4
1
C = C∠γ = shml = 1 ⎜ 1 + Z + Z + Z +
Z
+ K⎟ (3.41)
Z0 Z′ ⎜ 6Z′ 120Z′2 5040Z′3 362880 Z′4 ⎟
⎝ ⎠
D = A (3.42)
Ñoái vôùi ñöôøng daây thöïc teá, tyû soá Z / Z ' << 1 do ñoù caùc chuoãi soá treân hoäi tuï raát nhanh. Chaúng
haïn, vôùi chieàu daøi ñöôøng daây khoaûng 500 km, taàn soá 50Hz, ta chæ phaïm moät sai soá 0,1% neáu chæ
giöõ laïi ba soá haïng ñaàu trong caùc khai trieån treân, coøn neáu chæ giöõ laïi hai soá haïng ñaàu thì sai soá laø
0,5%.
Sai soá naøy giaûm raát nhanh neáu chieàu daøi ñöôøng daây caøng ngaén ñi. Do ñoù, coù theå chæ xeùt hai
soá haïng ñaàu trong caùc phöông trình treân, keát quaû vaãn khaù chính xaùc ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän
khoâng daøi hôn 500 km (phaàn lôùn caùc ñöôøng daây hieän taïi ñeàu nhö theá).
Caùc coâng thöùc treân coù theå ñôn giaûn hôn nöõa neáu ñeå yù raèng ñieän trôû reõ (do vaàng quang vaø roø
ñieän) cuûa ñöôøng daây raát lôùn, do ñoù ta chæ phaïm sai soá raát ít neáu giaû söû raèng:
1 x′
z' = = − j.x′ ⇒ Z' = − j
y l
trong ñoù y : dung daãn treân moät ñôn vò chieàu daøi vaø x’: dung khaùng treân moät ñôn vò chieàu daøi
z = r + j.x ⇒ Z = rl + jxl
Boû qua caùc soá haïng thöù ba trôû ñi vaø taùch phaàn thöïc vaø aûo, ñöôïc caùc coâng thöùc gaàn ñuùng sau
ñaây:
⎛ x l2 ⎞ r l2
A ≈ ⎜⎜ 1 − ⎟⎟ + j (3.43)
⎝ x′ 2 ⎠ x′ 2
⎛ x l2 ⎞ ⎡ ⎛ r 2 x ⎞ l2 ⎤
B ≈ rl ⎜⎜ 1 − ⎟⎟ + jxl ⎢1 + ⎜⎜ − ⎟⎟ ⎥ (3.44)
⎝ x′ 3 ⎠ ⎢⎣ ⎝ xx′ x′ ⎠ 6 ⎥⎦
l ⎛ x l2 r l2 ⎞
C ≈ j ⎜⎜ 1 − + j . ⎟⎟ (3.45)
x′ ⎝ x′ 6 x′ 6 ⎠
Coâng thöùc maïch π töông ñöông
B 1
Zπ = B, Z ′π = =
A −1 Yπ / 2
2 ⎡ ⎛ r2
⎛ x l ⎞ x ⎞ l2 ⎤
Z π ≈ rl ⎜⎜ 1 − ⎟⎟ + jx l ⎢1 + ⎜⎜ − ⎟⎟ ⎥ (3.46)
⎝ x′ 3 ⎠ ⎢⎣ ⎝ xx ′ x ′ ⎠ 6 ⎥⎦
1 2x ′ ⎡ ⎛ x l2 ⎞ r l2 ⎤
vaø: = Z ′π = − j ⎢ ⎜⎜ 1 − ⎟⎟ + j . ⎥ (3.47)
Yπ 2 l ⎣⎢ ⎝ x ′ 12 ⎠ x ′ 12 ⎦⎥
Coâng thöùc tính maïch Τ töông ñöông:
ZT A −1 1 1
= , Z ′Τ = =
2 C C YT
2 2
ZT 1 ⎛ x l ⎞ 1 ⎡ ⎛ r x ⎞ l2 ⎤
= rl ⎜⎜1 − ⎟ + j xl ⎢1 + ⎜ − ⎟ ⎥ (3.48)
2 2 ⎝ x′ 12 ⎟⎠ 2 ⎣⎢ ⎜⎝ xx′ x′ ⎟⎠ 12⎦⎥

1 x′ ⎡ ⎛ x l2 ⎞ r l2 ⎤
= Z′Τ = − j ⎢⎜⎜ 1 + ⎟⎟ − j . ⎥ (3.49)
YΤ l ⎣⎢⎝ x′ 6 ⎠ x′ 6 ⎦⎥
Ñoái vôùi ñöôøng daây giaû thieát khoâng toån hao (R = 0)
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 97

Haèng soá truyeàn: m = z.y = j x o .y = j xo bo = jω LC = jv rad/km (chæ coù phaàn aûo)

z jxo jωL L X vl
Toång trôû ñaëc tính: Zo = = = = = = (soá thöïc)
y jbo j ωC C vl Y
vôùi X = xol, Y = yl = bol.
Haèng soá maïch: A = chml = ch( jvl) = cos vl
sin vl
B = Zoshml = Zoshjvl = jZo sin vl = jX ( )
vl
1 sin vl)
C= shml = jY ( ; D = A = cos vl
Zo vl
sinvl
Maïch π töông ñöông: Zπ = B = jZo sin vl = jX( )
vl
2 vl
Yπ A − 1 cos vl − 1 −2 sin 2 Y tg ( vl / 2)
= = = =j
2 B jZo sin vl j vl sin vl 2 (vl/2)
Y
Ví duï 3.1: Ñöôøng daây ba pha hai loä (loä keùp) daøi 192 km coù caùc thoâng soá tính toaùn ñöôïc nhö sau:
Caûm khaùng x= 0,268 Ω/km moãi pha.
Dung khaùng x’ = 0,1608 MΩ.km moãi pha.
Ñieän trôû ñöôøng daây hai loä r = 0,0735 Ω/km moãi pha.
z = r + jx = 0, 278∠74, 65° Ω/km
z ' = − jx′.106 = − j160800 Ω.km
Toång trôû ñaëc tính vaø haèng soá truyeàn:
Zo = zz ' = 0, 278 × 160800∠(74, 65° − 90°) = 212∠ − 7, 68° Ω
z 0, 278
m= = ∠ ( 74, 65° + 90° ) = 0, 176.10−3 + j1, 30.10−3
z' 160800
Suy ra: u = 0,176 ⋅10−3 ν = 1, 30 ⋅ 10−3
(Ñöôøng daây taûi cao aùp loä keùp coù toång trôû ñaëc tính khoaûng 200 Ω trong khi Z0 cuûa ñöôøng daây
loä ñôn khoaûng 400 Ω).
Ñöôøng daây daøi 192 km, do ñoù: ul = 0, 176 ⋅ 10−3 × 192 = 0, 0337
vl = 1, 30 ⋅ 10−3 × 192 = 0, 250 rad
Caùc haèng soá maïch toång quaùt tính theo haøm soá voøng vaø haøm hyperbolic nhö sau:
A = ch0, 0337 ⋅ cos 0, 25 + jsh0, 0337 sin 0, 25
= 1, 0006 × 0, 969 + j0, 0337 × 0, 247 = 0, 9696 + j0, 0083 = 0, 9696∠0, 49°
B = 212∠–7,68 ° (sh 0,0337. cos0,25 + j ch 0,0337. sin0,25)
B = 212∠ − 7, 68° ( 0, 0337 × 0, 969 + j1, 0006 × 0, 247 ) = 52, 88∠74, 79° Ω
1
C = (sh0, 0337 ⋅ cos 0, 25 + jch0, 0337 sin 0, 25)
212∠ − 7, 680
1 1
C= ( 0, 0337 × 0, 969 + j1, 0006 × 0, 247 ) = 0, 001177∠90, 15°
212∠ − 7, 68° Ω
Trò soá gaàn ñuùng cuûa A , B, C coù theå tính theo caùc coâng thöùc gaàn ñuùng (3.43),(3,44) vaø (3.45)
nhö sau:
0, 268 1922 0, 0735 1922
A ≈ (1 − . )+ j . = 0, 9693∠0, 50°
160800 2 160800 2
98 CHÖÔNG 3

0, 268 1922 007352 0, 268 1922

B ≈ 0, 0735 × 192(1 − . ) + j192 × 0, 268[1 + ( − ). ] ≈ 53, 19∠74, 95° Ω
160800 3 0, 268 × 160800 160800 6
192 0, 268 1922 0, 0735 1922 1
C≈ j (1 − ⋅ +j × ) = 0, 00118∠90, 1°
160800 160800 6 160800 6 Ω
Lôøi giaûi gaàn ñuùng naøy chöùng toû caùc coâng thöùc gaàn ñuùng aùp duïng raát toát ñoái vôùi ñöôøng daây
daøi khoaûng 200 km.
Ví duï 3.2: Vôùi caùc haèng soá A , B vöøa tính ñöôïc trong ví duï 3.1, haõy tính maïch π töông ñöông
baèng caùch aùp duïng caùc coâng thöùc gaàn ñuùng (3.46) vaø (3.47).
Zπ = B = 52,88 ∠74, 79° Ω
2 × 160800 ⎡⎛ 0, 268 1922 ⎞ 0, 0735 1922 ⎤
Z′π = − j ⎢⎜⎜ 1 − . ⎟⎟ + j . ⎥ = 1675∠ − 89, 9° ≈ 1675∠ − 90° Ω
192 ⎣⎢⎝ 160800 12 ⎠ 160800 12 ⎦⎥
Neáu tính theo maïch π chuaån cuûa ñöôøng daây trung bình thì:
Zπ = B = z.l = 0, 278∠74, 65° ⋅ 192 = 53, 376∠74, 65° Ω
160800
Z′π = 2. ∠ − 90° = 1675∠ − 90° Ω
192
Vaäy maïch π chuaån cuõng aùp duïng toát ñoái vôùi ñöôøng daây daøi 200 km.
Sau khi xaùc ñònh caùc haèng soá maïch ABCD coù theå tính toaùn vaän haønh ñöôøng daây ñeå xaùc ñònh caùc ñaïi
löôïng ôû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän.
Ví duï 3.3: Moät phuï taûi ba pha 75.000 kW, 50 Hz, cosϕ = 0,99 sôùm (coù tính dung). Tìm ñieän aùp ñaàu phaùt
UP, toån thaát coâng suaát ΔP vaø goùc leäch pha giöõa ñieän aùp ñaàu phaùt UP vaø ñieän aùp ñaàu nhaän UN. Tìm ñieän aùp
ñaàu nhaän luùc khoâng taûi.
Bieát raèng UN = 154 kV (ñieän aùp daây). Ñöôøng daây daøi 320 km vôùi caùc haèng soá:
A = 0, 91673 + j0, 017136
B = 30, 604 + j151, 06 Ω
1
C = −0, 0000064 + j0, 0010577
Ω
Giaûi

Bieát raèng SN = 3 U N ⋅ IN , choïn U N = U N ∠0° = 154∠0° kV

*

Coâng suaát phuï taûi ôû ñaàu nhaän vôùi cosϕ = 0,99 sôùm:
SN = 75000 – j10685 kVA

SN 75000 + j10685
*
Suy ra: 3 IN = = = 487 + j69, 4 A
154
UN

Töø phöông trình: UP = A U N + B IN 3

U P = 154000 ( 0, 9167 + j0, 0171) + ( 487 + j69, 4 )( 30, 604 + j151, 06 )
= (141172 + j2633) + (4419 + j75689) = 145591 + j78322
= 165320∠28,28 ° V = 165,3∠28,28 ° kV
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 99

487 + j69, 4
A. U N = 154000 ( 0, 9167 + j0, 0171)
30, 6 + j151, 06
= 141172 + j 2633⎫
⎧ 14902 + j2123 ⎪
+⎨ ⎬+
⎩−10483 + j73566 B. IN . 3 = 4419 + j75689 ⎪⎭

3 IN ⋅ B = 4419 + j75689 UP = 145591 + j78322

⎛ 78322 ⎞
Goùc giöõa UP vaø UN: δ = arctg ⎜ ⎟ = 28°28
⎝ 145591 ⎠
UP = (145591)2 + (78322)2 = 165320 V = 165, 3 kV

Doøng ñieän ñaàu phaùt: 3 IP = C ⋅ U N + 3 D ⋅ IN

3 IP = ( −0, 0000064 + j0, 0010577 ) .154000 + (0, 916 + j0, 0171).(487 + j69, 4) = 444, 3 + j234, 8 A

Suy ra: IP = 256,5 + j135,56 = 290,12 ∠27, 05° A

Coâng suaát ñaàu phaùt:
SP = 3 UP . I*P = (145, 591 + j78, 322 ) . ( 444, 3 − j.234, 8 ) = 83076 + j613 kVA
= 83,076 + j0,613 MVA
Taát caû caùc haèng soá maïch trong baûng laø soá phöùc. Ñeå kieåm tra keát quaû tính toaùn, löu yù
AD – BC = 1
Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây:
Δ S = SP − SN = ( 83076 + j613) − ( 75000 − j10685 ) = 8076 kW + j11298 kVAr
Ñieän aùp ñaàu nhaän luùc khoâng taûi:
| UP | 165, 3
| U N0 |= = = 180 kV
| A | | 0, 9167 + j0, 0171 |
Phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu nhaän:
| U N0 | − | U N | 180 − 154
ΔU N % = ⋅ 100% = ⋅ 100% = 16, 88%
| UN | 154
| UP | − | UN | 165, 3 − 154
Phaàn traêm suït aùp: ΔU % = ⋅ 100% = ⋅ 100% = 7, 33%
| UN | 154

Baûng coâng thöùc tính toaùn haèng soá maïch cuûa toå hôïp caùc phaàn töû
Haèng soá maïch töông ñöông)
Kieåu maïng ñieän
Atñ Btñ Ctñ Dtñ tñ

1. Toång trôû noái tieáp 1 Z 0 1

2. Toång daãn reõ 1 0 Y 1

3. Ñöôøng daây ñoàng nhaát A B C A =D

4. Hai ñöôøng
A1 . A2 + C1 . B2 B1 . A2 + A1 . B2 A1 .C2 + A2 . C1 A1 . A2 + B1 . C2
daây ñoàng nhaát
100 CHÖÔNG 3

5. Hai ñöôøng daây hay

maïng ñieän khoâng ñoàng A1 . A2 + C1 . B2 B1 . A2 + D1 . B2 A1 .C2 + D2 . C1 D1 . D2 + B1 . C2
nhaát

6. Maïng ñieän toång quaùt vôùi

toång trôû maùy bieán aùp ñaàu A + C Z ba B +D. Z ba C D
phaùt

7. Maïng ñieän toång quaùt vôùi

toång trôû maùy bieán aùp ñaàu A B + A . Z ba C D + C . Z ba
nhaän
C1 + C2 +
8. Hai maïng ñieän A1B2 + A2B1
song song
B1.B2 ( A1 − A2 )(D2 − D1) D1B2 + D2B1
B1 + B2 B1 + B2 B1 + B2 B1 + B2

3.8 MOÂ HÌNH MAÏCH ÑIEÄN MOÄT ÑÖÔØNG DAÂY DAØI

Coù nhieàu khoù khaên gaëp phaûi khi moâ hình moät ñöôøng daây daøi nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp vaãn
coù caùch thay theá moät ñöôøng daây daøi baèng nhieàu ñoaïn ñöôøng daây coù chieàu daøi trung bình.
Xeùt maïch π töông ñöông cuûa ñöôøng daây daøi:

Hình 3.12: Maïch π töông ñöông

Caùc quan heä giöõa ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän cuûa maïch π töông ñöông töông töï nhö ñoái vôùi
ñöôøng daây coù chieàu daøi trung bình vôùi maïch π– chuaån.
⎛ Z ⋅Y ⎞
UP = ⎜ 1 + π π ⎟⎟ U N + Zπ ⋅ IN (3.50)
⎜ 2
⎝ ⎠
⎛ Z ⋅Y ⎞ ⎛ Zπ ⋅ Yπ ⎞
IP = ⎜ 1 + π π ⎟⎟ Yπ ⋅ U N + ⎜ 1 + ⎟ ⋅ IN (3.51)
⎜ 4 2
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
Trong muïc 3.6 ñaõ xaùc ñònh: Zπ = B = Z0 ⋅ shml
l z z shml
Saép xeáp laïi bieåu thöùc cuûa Zπ : Zπ = ⋅ shml = l ⋅ z ⋅ (3.52)
l z y ml
shml
Khi tieán ñeáán 1 thì sai soá maéc phaûi khi thay theá thoâng soá cuûa ñöôøng daây daøi baèng
ml
thoâng soá cuûa ñuôøng daây trung bình seõ baèng 0 vì:
Zπ = l z = Z
A −1 chml − 1 th(ml / 2)
Cuõng vaäy: Yπ = 2( ) = 2( ) = l⋅ y (3.53)
B Z0shml ml / 2
th(ml / 2)
khi tieán ñeán 1 thì sai soá maéc phaûi cuõng baèng khoâng, khi ñoù:
ml / 2
Yπ = l ⋅ y = Y
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 101

Nhö vaäy, ñeå coù theå thay theá maïch töông ñöông moät ñöôøng daây daøi baèng maïch töông ñöông
shml
cuûa moät ñöôøng daây trung bình ñieàu kieän caàn thieát laø vaø
ml
th(ml / 2)
caû hai phaûi tieán veà 1. Neáu ñieàu kieän naøy ñöôïc thoûa
ml / 2
maõn thì maïch π töông ñöông ñöôïc thay baèng maïch π– chuaån.
Ñeå coù ñöôïc moät yù töôûng veà sai soá maéc phaûi khi duøng maïch
Π chuaån, haõy xeùt tröôøng hôïp R = 0 öùng vôùi ñöôøng daây khoâng toån
1 2 Hình 3.13: Maïch π–chuaån
hao, trong tröôøng hôïp naøy ml = jωl (LC)
Khi ñoù shm l vaø chm l trôû thaønh:
sh(ml) = sh[ jωl(LC)1 / 2 ] = j sin[ωl(LC)1 / 2 ] (3.54.)
1/ 2
shml sin[ωl(LC) ] sin x
vaø = = vôùi x = |m l | (3.55)
| ml | [ωl(LC)1 / 2 ] x
Nhaän thaáy raèng sinx/x tieán veà 1 khi x tieán veà soá 0, do ñoù vôùi taàn soá coá ñònh (50 Hz), phaûi
giaûm l ñeå giaûm sai soá maéc phaûi.
Thöïc teá, ñeå coù ñöôïc moâ hình töông ñoái chính xaùc, chia chieàu daøi l cuûa ñöôøng daây daøi thaønh
k ñoaïn vaø bieåu dieãn caùc ñoaïn baèng caùc maïch Π chuaån coù chieàu daøi l /k öùng vôùi ñöôøng daây trung
bình.

3.9 TÍNH TOAÙN VAÄN HAØNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN NGAÉN
3.9.1 Tính toaùn ñöôøng daây ngaén töø caùc ñieàu kieän veà ñaàu nhaän
Xeùt moät ñöôøng daây ngaén vôùi sô ñoà thay theá trong H.3.14. Caùc ñieàu kieän veà ñaàu nhaän ñöôïc
bieát nhö ñieän aùp UN, doøng ñieän IN, coâng suaát ñaàu nhaän PN, heä soá coâng suaát ñaàu nhaän cosϕN. Haõy
tìm caùc ñieàu kieän cuûa ñaàu phaùt.

Hình 3.14: Maïch töông ñöông ñöôøng daây ngaén vaø ñoà thò vectô

Neáu UP vaø UN laø ñieän aùp pha, vaø choïn U N laøm goác:
102 CHÖÔNG 3

UP = U N + IZ = U N + I(cos ϕN − j sin ϕN )(R + jX )

= U N + I(R cos ϕN + X sin ϕN ) + jI( X cos ϕN − R sin ϕN ) (3.56)
= U N + Δ U + j δU
U P = [U N + I(R cos ϕN + X sin ϕN )]2 + [(I( X cos ϕN − R sin ϕN )]2 (3.57)
Ñoái vôùi taûi caûm: cosϕN treã, ϕN > 0, sinϕN > 0.
Ñoái vôùi taûi dung: cosϕN sôùm, ϕN < 0, sinϕN < 0
vì PN = U N I cos ϕN vaø Q N = U N I sin ϕN neân coù theå vieát:
PN R + Q N X 2 P X − QN R 2
U P = (U N + ) + ( N ) (3.58)
UN UN

UP = (U N + ΔU)2 + (δU)2

vôùi PN vaø QN laø coâng suaát moät pha. QN > 0 ñoái vôùi taûi caûm vaø QN < 0 ñoái vôùi taûi dung.
ΔU laø thaønh phaàn suït aùp cuøng pha vôùi UN vaø δU laø thaønh phaàn suït aùp vuoâng goùc vôùi UN
Neáu UP vaø UN laø ñieän aùp daây vaø coâng suaát ba pha
U P = [U N + 3I(R cos ϕN + X sin ϕN ]2 + [ 3I( X cos ϕN − R sin ϕN )]2 (3.59)
PN R + Q N X 2 P X − QN R 2
U P = (U N + ) + ( N ) (3.60)
UN UN

vôùi PN vaø QN laø coâng suaát ba pha.

Neáu IR vaø IX khoâng vöôït quaù 10% ñieän aùp pha thì Up coù theå ñöôïc tính gaàn ñuùng boû qua
thaønh phaàn vuoâng goùc.
U P ≈ U N + 3I(R cos ϕN + X sin ϕN ) (3.61)
PN R + Q N X
≈ UN + = U N + ΔU (3.62)
UN
- Ñoä suït aùp tính theo % cuûa ñieän aùp ñaàu nhaän:
UP − UN
ΔU % = ⋅ 100% (3.63)
UN
- Toån thaát treân ñöôøng daây:
PN2 + Q2N
Toån thaát taùc duïng: ΔP = 3I2 R = R (ba pha) (3.64)
U 2N
ΔP = 2I2 R (moät pha hai daây) (3.65)
Toån thaát phaûn khaùng:
PN2 + Q2N
ΔQ = 3I2 X = X (ba pha) (3.66)
U 2N
ΔQ = 2I2 X (moät pha hai daây) (3.67)
- Hieäu suaát truyeàn taûi:
PN PN U cos ϕN
η= = = N (3.68)
PP PN + ΔP U P cos ϕP
Phöông trình naøy duøng cho caû ñöôøng daây ba pha laãn moät pha
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 103

- Coâng suaát ñaàu phaùt:

PP = PN + ΔP (3.69)
Q P = Q N + ΔQ (3.70)
- Heä soá coâng suaát ñaàu phaùt:
PP PP
cos ϕP = = (3.71)
SP PP + QP2
2

U N cos ϕN + 3IR
hay theo ñoà thò vectô cos ϕP = (vôùi UP vaø UN laø ñieän aùp daây) (3.72)
UP
- Goùc leäch pha δ giöõa UP vaø UN:
3IX cos ϕN − 3IR sin ϕN δU
tgδ = = (3.73)
U N + 3IR cos ϕN + 3IX sin ϕN U N + ΔU

vôùi UN laø ñieän aùp daây.

- Löôïng coâng suaát toái ña coù theå truyeàn taûi.
Vôùi moät ñoä suït aùp cho tröôùc (UP vaø UN cho tröôùc)
U 2N ⎧⎪ ⎛ U P ⎞ ⎫⎪
Pmax = ⎨Z ⎜ ⎟ − R⎬ (3.74)
Z2 ⎪⎩ ⎝ U N ⎠ ⎭⎪

vôùi Z= R2 + X 2
Haõy chöùng minh bieåu thöùc naøy.
Ví duï 3.4: Moät ñöôøng daây ngaén treân khoâng ba pha coù toång trôû moãi pha ñöôøng daây laø 2Ω + j6 Ω ,
cung caáp cho phuï taûi 10000 kW ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã. Ñieän aùp ñaàu nhaän UN = 22 kV, tính
ñieän aùp UP ôû ñaàu phaùt.
Giaûi
22.000
Neáu tính theo ñieän aùp pha: U N = = 12700 V
3
10000 ⋅ 103
Doøng ñieän treân ñöôøng daây: I = = 328A
3.22000 ⋅ 0, 8
Laáy ñieän aùp UN laøm chuaån:
U P = (U N + IR cos ϕN + IR sin ϕN )2 + (IX cos ϕN − IR sin ϕN )2
vôùi cos ϕN = 0, 8 treã (taûi caûm)
ϕN = +36, 87°
sin ϕN = 0, 6
IR cos φN = 328 ⋅ 2 ⋅ 0, 8 = 525 V
IR sin ϕN = 328 ⋅ 2 ⋅ 0, 6 = 394 V
IX cos ϕN = 328 ⋅ 6 ⋅ 0, 8 = 1575 V
IX sin ϕN = 328 ⋅ 6 ⋅ 0, 6 = 1181 V

U P = (12700 + 525 + 1181)2 + (1575 − 394)2 = 14450 V

Tính theo ñieän aùp daây vaø doøng ñieän:

104 CHÖÔNG 3

U P = (U N + 3IR cos ϕN + 3IX sin ϕN )2 + ( 3IX cos ϕN − 3IR sin ϕN )2

= (22000 + 3.525 + 3.1182)2 + ( 3.1575 − 3.394)2 = 3.14450 = 25028 V = 25,028 kV

Tính theo coâng suaát (coâng suaát ba pha vaø ñieän aùp daây)
PN R + Q N X 2 PN X − Q N R 2
U P = (U N + ) +( )
UN UN

10.2 + 7, 5.6 2 10.6 − 7, 5.2 2

= (22 + ) +( ) = 25,028 kV (ñeå yùù ñôn vò)
22 22
Neáu boû qua thaønh phaàn vuoâng goùc:
PN R + Q N X 10.2 + 7, 5 ⋅ 6
UP = UN + = 22 + = 22 + 2, 954 = 24, 95 kV
UN 22
Phaàn traêm suït aùp:
25, 028 − 22
ΔU% = 100% = 13,76%
22
Ví duï 3.5: Moät phuï taûi 2500 kVA, 11 kV, cosϕ = 0.8 treã ñöôïc cung caáp baèng ñöôøng daây taûi ñieän
coù ñieän trôû vaø ñieän khaùng moãi daây daãn laø 3 Ω + j6 Ω , xaùc ñònh:
a) Ñoä suït aùp;
b) Heä soá coâng suaát ôû ñaàu phaùt.;
c) Hieäu suaát cuûa ñöôøng daây.
trong hai tröôøng hôïp:
1. Ñöôøng daây moät pha;
2. Ñöôøng daây ba pha.
Giaû thieát côõ daây laø nhö nhau trong caû hai tröôøng hôïp
Giaûi
Tröôøng hôïp 1: Ñöôøng daây moät pha
Ñöôøng daây moät pha, hai daây:
Ñieän trôû hai daây: R = 2x3 = 6 Ω
Ñieän khaùng hai daây: X = 2x6 =12 Ω
2500
I= = 227, 3A
11
a) U N cos ϕN = 11000x0, 8 = 8800 V
U N sin ϕN = 11000x0, 6 = 6000 V
IR = 227,3 x 6 = 1364 V
IX = 227,3 x 12 = 2728 V
U P = (U N cos ϕN + IR )2 + (U N sin ϕN + IX )2

(Haõy chöùng minh coâng thöùc naøy khi laáy IN laøm chuaån).
=13790 V = 13,79 kV
13790 − 11000
ΔU % = ⋅ 100% = 25, 4%
11000
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 105

U N cos ϕN + RI 8, 8 + 1, 364 10, 164

b) cos ϕP = = = = 0, 737 treã.
UP 13, 79 13, 79
(xem ñoà thò veùctô H.3.15).

Hình 3.15: Ñoà thò vectô vôùi IN laøm goác

U N cos ϕN 11x0, 8
c) Hieäu suaát: η= = = 0, 865
U P cos ϕP 13, 8x0, 737
Coù theå tính hieäu suaát thoâng qua toån thaát:
ΔP = RI2 = 6 x 227,32 x 10–3 = 310 kW
PN 2000
η= = = 0, 865
PN + ΔP 2000 + 310
Tröôøng hôïp 2: Ñöôøng daây ba pha
S 2500
a) IN = = = 131, 2 A
3U N 3.11
Neáu laáy IN laøm goác (xem ñoà thò veùctô H.3.15.)

(U ) + (U )
2 2
UP = N cos ϕN + 3 ⋅ I ⋅ R N sin ϕN + 3 ⋅ I ⋅ X

trong ñoù: U N cos ϕN = 11000 × 0, 8 = 8800 V

U N sin ϕN = 11000 × 0, 6 = 6600 V
3.I.R = 3 × 131, 2 × 3 = 681, 7 V
3.I.X = 3 × 131, 2 × 6 = 1363, 47 V

(U ) + (U )
2 2
UP = N cos ϕN + 3.I.R N sin ϕN + 3.I.X

UP = ( 8800 + 681, 7 )2 + ( 6600 + 1363, 47 )2

= ( 9481, 7 )2 + (7963, 47 )2 = 12382 V = 12, 38 kV

Caùch khaùc:
2 2 2 2
⎛ P ⋅ R + Q N ⋅ X ⎞ ⎛ PN ⋅ X − Q N ⋅ R ⎞ ⎛ 2 × 3 + 1, 5 × 6 ⎞ ⎛ 2 × 6 − 1, 5 × 3 ⎞
UP = ⎜ UN + N ⎟ +⎜ ⎟ = ⎜ 11 + ⎟ +⎜ ⎟
⎝ U N ⎠ ⎝ U N ⎠ ⎝ 11 ⎠ ⎝ 11 ⎠

= (11 + 1, 364 )2 + ( 0, 682)2 = 12, 382 kV

vôùi PN = 2 MW vaø QN = 1,5 MVAr

hoaëc gaàn ñuùng:
106 CHÖÔNG 3

PN ⋅ R + Q N ⋅ X
UP = UN + = 12, 364 kV
UN
UP − UN 12, 38 − 11
Ñoä suït aùp: ΔU % = ⋅ 100% = ⋅ 100% = 12, 54%
UN 11
U N cos ϕN + 3IR
b) cosϕP =
UP
9481, 7
cos ϕP = = 0, 766 treã
12382
3U N ⋅ I ⋅ cos ϕN U N ⋅ cos ϕN 11 × 0, 80
c) Hieäu suaát η= = = = 0, 928
3 ⋅ U P ⋅ I ⋅ cos ϕP U P ⋅ cos ϕP 12, 38 × 0, 766

Cuõng coù theå tính hieäu suaát thoâng qua toån thaát coâng suaát ñöôøng daây:
PN2 + Q2N 22 + 1, 52
ΔP = 3 RI2 = ⋅R = ⋅ 3 = 0,1549 MW = 155 kW
U 2N 112
PN PN 2000
η= = = = 0, 928
PN + ΔP PN + ΔP 2000 + 155

3.9.2 Tính toaùn ñöôøng daây ngaén töø caùc ñieàu kieän cuûa ñaàu phaùt
Duøng IP laøm goác hoaëc UP laøm goác, veõ ñoà thò veùctô ñeå suy ra ñieän aùp ñaàu nhaän

Hình 3.16: Sô ñoà thay theá ñöôøng daây ngaén Hình 3.17: Ñoà thò vec tô vôùi IP laøm goác

Vôùi UP vaø UN laø ñieän aùp pha vaø choïn I P laøm goác (H.3.17.):
U N = U P − Z ⋅ I = ( U P cos ϕP + jU P sin ϕP ) − ( R + jX ) ⋅ I = ( U P cos ϕP − I ⋅ R ) + j ( U P sin ϕP − IX ) (3.75)

Suy ra: UN = ( U P cos ϕP − IR )2 + ( U P ⋅ sin ϕP − IX )2 (3.76)

Neáu choïn U p laøm goác (H.3.18):

U N = U P – Z I = UP – (R +jX)(IcosϕP –jIsinϕP)
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 107

Hình 3.18: Ñoà thò vectô vôùi UP laøm goác

U N = ( U P − IR cos ϕP − IX sin ϕP ) − j ( IX cos ϕP − IR ⋅ sin ϕP ) = (UP – Δ’U) – jδ’U (3.77)

U N = (U P − IR cos ϕP − IX sin ϕP )2 + (IX cos ϕP − IR sin ϕP )2 (3.78)

2 2
⎛ PP R + QP X ⎞ ⎛ PP X − QP R ⎞
hay: U N = ⎜ U P − ⎟ +⎜ ⎟ = ( U P − Δ ' U ) 2 + (δ ' U ) 2 (3.79)
⎝ UP ⎠ ⎝ UP ⎠
vôùi UP, UN laø ñieän aùp pha – PP, QP laø coâng suaát moät pha.
Neáu UN vaø UP laø ñieän aùp daây vaø UP laøm goác coù ñöôïc bieåu thöùc töông töï:

(U ) +( )
2 2
UN = P − 3IR cos ϕP − 3IX sin ϕP 3IX cos ϕP − 3IR sin ϕP (3.80)

hay theo ñoà thò vectô vôùi IP laøm goác:

(U ) + (U )
2 2
UN = P cos ϕP − 3IR P sin ϕP − 3IX (3.81)

hoaëc tính theo coâng suaát:

2 2
⎛ P R + QP X ⎞ ⎛ PP X − QP R ⎞
UN = ⎜ UP − P ⎟ +⎜ ⎟ (3.82)
⎝ UP ⎠ ⎝ UP ⎠
trong ñoù PP, QP laø coâng suaát ba pha, UP, UN laø ñieän aùp daây.
PP (MW), QP (MVAr), Up (kV), UN (kV)
Khi tính toaùn gaàn ñuùng boû qua thaønh phaàn vuoâng goùc δ 'U :
PP R + QP X
U N ≈ U P − 3IR cos ϕP − 3IX sin ϕP ≈ U P − = Up − Δ ' U (3.83)
UP
Sai soá khoâng ñaùng keå ñoái vôùi ñöôøng daây ngaén.
PP R + QP X
- Suït aùp: ΔU = (3.84)
UP
vôùi PP (MW), QP (MVAr), UP (kV), ΔU (kV)
- Toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây ba pha:
PP2 + Q2P
ΔP = 3RI2 = R (3.85)
U 2P
trong ñoù PP (MW), QP (MVAr), UP (kV), ΔP (MW).
- Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng treân ñöôøng daây ba pha:
PP2 + Q2P
ΔQ = 3XI2 = X (3.86)
U 2P
trong ñoù PP (MW), QP (MVAr), UP (kV), ΔQ (MVAr)
- Coâng suaát ñaàu nhaän: PN + jQN = (PP – ΔP) + j(QP – ΔQ)
- Heä soá coâng suaát ñaàu nhaän:
PN PN U cos ϕP − 3RI
cosϕN = = = P (3.87)
SN 2 2
PN + Q N UN

- Goùc leäch pha ñieän aùp giöõa ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän (xem ñoà thò vectô H.3.18):
108 CHÖÔNG 3

3IX cos ϕP − 3IR sin ϕP δ' U

tgδ = = (3.88)
U P − 3IR cos ϕP − 3IX sin ϕP UP − Δ'U
PN PP − ΔP U N cos ϕN
- Hieäu suaát taûi ñieän: η= = = (3.89)
PP PP U P cos ϕP

3.9.3 Baøi toaùn ñaëc thuø cuûa ñöôøng daây taûi ñieän
Trong baøi toaùn naøy, cho bieát:
- Ñieän aùp UP ôû ñaàu phaùt;
- Coâng suaát taùc duïng ñaàu nhaän PN vaø heä soá coâng suaát ñaàu nhaän cosϕN.
Tìm ñieän aùp ôû ñaàu nhaän UN.
Baøi toaùn naøy thöôøng gaëp trong heä thoáng ñieän khi ñaàu phaùt cuûa ñöôøng daây coù khaû naêng ñieàu
chænh ñieän aùp ôû moät giaù trò UP khoâng ñoåi vaø taûi cuoái ñöôøng daây laø taûi thuï ñoäng coù yeâu caàu tieâu
thuï coâng suaát.

Hình 3.19

Baøi toaùn naøy coù theå giaûi tröïc tieáp baèng phöông trình baäc hai hoaëc duøng pheùp giaûi gaàn ñuùng.
Haõy xeùt ñöôøng daây ba pha, ñieän aùp ñaàu phaùt UP ñöôïc vieát theo ñieän aùp ñaàu nhaän UN (duøng bieåu
thöùc gaàn ñuùng).
Khi laáy UN laøm goác vaø tính theo doøng ñieän:
U P = U N + 3 ⋅ I ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN )
Deã daøng coù ñöôïc: U N = U P − 3 ⋅ I ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN )
Neáu ñaàu nhaän cho bieát PN vaø cosϕN thì doøng ñieän cho bôûi:
PN
I=
3U N cos ϕN
Thay doøng ñieän treân vaøo bieåu thöùc cuûa UP coù ñöôïc:
⎛ PN ⎞ ⎛ SN ⎞
UP = UN + 3 ⎜
⎜ 3 ⋅ U ⋅ cos ϕ ⎟⎟ ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN ) = U N + ⎜ ⎟ ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN )
⎝ N N ⎠ ⎝ UN ⎠
Tröôøng hôïp UP, UN _ kV, SN _ kVA thì do ñoåi ñôn vò:
⎛ SN ⎞ –3
UP = U N + ⎜ ⎟ ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN ) .10
⎝ UN ⎠
Neáu SN (MVA) thì khoâng nhaân cho 10-3.
UN laø nghieäm cuûa phöông trình baäc hai.
Ví duï 3.6: Ñieän aùp ñaàu phaùt cuûa moät ñöôøng daây ngaén ba pha laø 13,2 kV. Phuï taûi ôû ñaàu nhaän laø
6000 kVA ôû cosϕ = 0.8 treã. Toång trôû moãi pha ñöôøng daây laø: 2 + j6 Ω. Tìm ñieän aùp ñaàu nhaän.
Giaûi: Ñieän aùp ôû ñaàu nhaän UN:
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 109

⎛S ⎞ -3
U P = U N + ⎜ N ⎟ ( R cos ϕN + X sin ϕN ) ⋅ 10
⎝ U N ⎠
U P ⋅ U N = U 2N + SN ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN ) ⋅ 10−3
U 2N − U P ⋅ U N + SN ( R ⋅ cos ϕN + X ⋅ sin ϕN ) ⋅ 10−3 = 0

U 2N − 13, 2U N + 6000 ( 2 × 0, 80 + 6 × 0.60 ) ⋅ 10−3 = 0

Giaûi phöông trình baäc hai: U 2N − 13, 2U N + 31, 2 = 0

Δ = 13,22 – 4 x 31,2 = 49,44; Δ = 7,03

13, 2 ± 7, 03
UN = ⇒ U N1 = 10, 11 kV ; U N2 = 3, 08 kV
2
Choïn nghieäm lôùn UN = UN1 = 10,11 kV
Giaûi gaàn ñuùng:
Coù theå tính nhanh theo coâng thöùc:
PN ⋅ R + Q N ⋅ X
UP = UN +
UN
PN ⋅ R + Q N ⋅ X
hay: UN = UP −
UN
Vì chöa bieát UN coù theå laáy gaàn ñuùng UN ≈ Uñm (caáp ñieän aùp ñònh möùc cuûa ñöôøng daây)
PN ⋅ R + Q N ⋅ X
UN ≈ UP −
U ñm
Giaû söû cho UN = 13.2 kV coù ñöôïc:
4, 8 × 2 + 3, 6 × 6
U N = 13, 2 − = 13, 2 − 2, 36 = 10, 84 kV (sai soá 7%)
13, 2

3.10 TÍNH TOAÙN ÑÖÔØNG DAÂY BIEÅU DIEÃN THEO SÔ ÑOÀ HÌNH π
3.10.1 Tính toaùn theo caùc ñieàu kieän veà ñaàu nhaän
AÛnh höôûng cuûa doøng ñieän ñieän dung ñeán suït aùp cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi chieàu daøi trung
bình hay daøi coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch duøng maïch π– chuaån hay maïch π töông ñöông.
Hình 3.20 trình baøy ñoà thò veùctô ñoái vôùi tröôøng hôïp taûi coù tính caûm.

Hình 3.20: Ñoà thò vectô vôùi UN laøm goác

Trong sô ñoà, nhaùnh reõ cuûa hình π ñöôïc bieåu dieãn baèng toång trôû reõ Z’π (dung khaùng) hay bôûi
toång daãn reõ Y π / 2 (dung daãn) vôùi Yπ /2 = (1/ Z ' π), Zπ laø nhaùnh toång trôû noái tieáp.
110 CHÖÔNG 3

Ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha duøng ñieän aùp daây, doøng ñieän qua nhaùnh Zπ :

UN U Y
I = IN + I'N = IN + = IN + N π (3.90)
3Zπ
'
3 2

UN
Laáy UN laøm goác: I = IN cos ϕN − jIN sin ϕN + j (3.91)
3. | Z'π |

Ñieän aùp ñaàu phaùt: UP = U N + 3 IZπ (3.92)

UP UP Yπ
Doøng ñieän ñaàu phaùt: IP = I+ I'P = I+ = I+ (3.93)
3 ⋅ Z'π 3 2

3.10.2 Tính toaùn theo caùc ñieàu kieän cuûa ñaàu phaùt

Trong tröôøng hôïp naøy doøng ñieän ñi treân nhaùnh Zπ baèng hieäu soá giöõa IP vaø I'P

Hình 3.21: Ñoà thò vectô vôùi UP laøm goác

UP UP UP Yπ
I = IP − I'P = IP − = IP − = IP − (3.94)
3Z 'π 3Z'π 3 2
⎛ ⎞
UP ⎟
Vôùi UP laøm goác: I = IP cos ϕP − j ⎜ IP sin ϕP + (3.95)
⎜⎜ 3⋅ | Z′π | ⎟⎟
⎝ ⎠

Ñieän aùp ñaàu nhaän: U N = UP − 3 ⋅ IZπ (3.96)

UN
Doøng ñieän ñaàu nhaän: IN = I − I'N = I− '
(3.97)
3 ⋅ Zπ
Phöông phaùp chung laø tính doøng ñieän I ñi treân nhaùnh Zπ vaø duøng caùc coâng thöùc tính toaùn
cuûa ñöôøng daây ngaén khi tính toaùn ñieän aùp theo doøng ñieän. Maët khaùc coù theå duøng tröïc tieáp caùc sô
ñoà thay theá hình Π hay hình T ñeå tính toaùn.
Ví duï 3.7: Moät ñöôøng daây ba pha 110 kV cung caáp phuï taûi 50 MW ôû heä soá coâng suaát 0,866 treã.
1
Ñöôøng daây coù toång trôû noái tieáp Z = 100 ∠80° Ω/pha vaø dung daãn Y = 0,0012 ∠90° /pha.
Ω
Ñieän aùp ñaàu nhaän UN = 110 kV.
Duøng phöông phaùp tính gaàn ñuùng ñeå tính:
a) Ñieän aùp ñaàu phaùt UP;
b) Doøng ñieän ñaàu phaùt IP;
c) Heä soá coâng suaát ñaàu phaùt;
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 111

d) Hieäu suaát truyeàn taûi.

Giaûi
Xem ñöôøng daây coù chieàu daøi trung bình, ñieän dung ñöôøng daây ñöôïc taäp trung veà hai ñaàu
ñöôøng daây.
Tính theo ñieän aùp pha
⎛ 1 ⎞
UP = U N ⎜ 1 + YZ ⎟ + IN Z (theo (3.5))
⎝ 2 ⎠
110 50
vôùi UN = = 63, 5 kV ; IN = = 0, 303 kA
3 3 × 110 × 0, 866 Hình 3.22
Z = 100∠80° = 100 ( 0, 1736 + j0, 9848) = 17, 36 + j98, 48 Ω
Y = 0, 0012∠90° = 0 + j0, 0012 (1 / Ω)
Y ⋅ Z = 100∠80° ⋅ 0, 0012∠90° = 0, 12∠170°
= ( −0, 12 × 0, 9848 ) + j ( 0, 12 × 0, 1376 ) = −0, 118 + j0208 = 0, 12∠170°
cos ϕN = 0, 866 ⇒ ϕN = 30°, sin ϕN = 0, 5
vôùi UN laøm chuaån
IN = 0, 303∠ − 30° kA = 0, 262 − j0, 151 kA

IN Z = 0, 303∠ − 30°× 100∠80° = 30, 3∠50° = 19, 45 + j23, 2 kV

Thay vaøo bieåu thöùc cuûa UP
UP = 63, 5 (1 − 0, 059 + j0, 0104 ) + (19, 45 + j23, 2 ) = 63, 5 ( 0, 941 + j0, 0104 ) + (19, 45 + j23, 2 )

= ( 59, 753 + j0, 66 ) + (19, 45 + j23, 2 ) = 79, 203 + j23, 88 = 82, 72∠16°77 kV

Ñieän aùp daây: U P = 82, 72 × 3 = 143, 28 kV

Doøng ñieän ñaàu phaùt:

⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
IP = U N Y ⎜ 1 + Y Z ⎟ + IN ⎜ 1 + Y Z ⎟ (theo (3.8))
⎝ 4 ⎠ ⎝ 2 ⎠

= 63, 5 ( j0, 0012 )(1 − 0, 0295 + j0, 0052 ) + ( 0, 262 − j0, 151)(1 − 0, 059 + j0, 0104 )
= j0, 0762 ( 0, 97 + j0, 0052 ) + ( 0, 262 − j0, 151)( 0, 941 + j0, 0104 )
= ( −0, 000396 + j0, 0739 ) + ( 0, 248 − j0, 1394 ) = 0, 2476 − j0, 0655 = 0, 2561∠ − 14°81

IP = ( 0, 2476)2 + ( 0, 0655)2 = 0, 2561 kA

ϕP = 16°77 − ( −14°81) = 31°58
Heä soá coâng suaát ñaàu phaùt: cos ϕp = cos 31°58 = 0, 852 treã
Coâng suaát ñaàu phaùt: PP = 3U P IP cos ϕP = 3 × 143, 28 × 0, 2561 × 0, 852 = 54, 14 MW
QP = 3U P IP sin ϕP = 3 × 143, 28 × 0, 2561 × 0, 523 = 33, 24 MVAr
PN 50
Hieäu suaát truyeàn taûi: η = = = 0, 923
PP 54, 14

3.10.3 Phöông phaùp tính töøng böôùc

Phöông phaùp naøy tính doøng coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng töø ñaàu nhaän ngöôïc veà ñaàu
phaùt
112 CHÖÔNG 3

Hình 3.23

Maëc duø duøng sô ñoà töông ñöông moät pha cuûa ñöôøng daây nhöng ñeå thuaän lôïi tính toaùn duøng
ñieän aùp laø ñieän aùp daây vaø coâng suaát laø coâng suaát ba pha.
Khi bieát tröôùc UN vaø SN vaø cosϕN (hay PN vaø cosϕN), tieán haønh tính ngöôïc töø cuoái ñöôøng daây
veà ñaàu ñöôøng daây ñeå tìm ñieän aùp Up vaø coâng suaát ôû ñaàu phaùt. Caùc böôùc tính nhö sau:
1) SN = PN + jQ N
Neáu cho PN , cos ϕN , tính Q N = PN tgϕN
Neáu cho SN , cos ϕN , tính PN = SN cos ϕN , Q N = SN sin ϕN
bo l 2
2) Coâng suaát khaùng do ñieän dung ôû cuoái ñöôøng daây: − jΔQc2 = − j( )U N
2
3) Coâng suaát ôû cuoái toång trôû Z cuûa ñöôøng daây:
S 'N = SN + (− jΔQc2 ) = PN + j(Q N − ΔQc2 ) = P 'N + jQ 'N
4) Ñieän aùp ñaàu phaùt:
P 'N . R + Q ' N . X P ' . X + Q 'N . R
ΔU = ; δU = N ; U P = (U N + ΔU )2 + (δU )2
UN UN
δU
tgδ = ⇒ goùc leäch pha δ giöõa U P vaø U N
U N + ΔU
5) Toån thaát coâng suaát treân toång trôû Z:
S 'P = S 'N + (ΔP + jΔQ) = (P 'N + ΔP) + j(Q 'N + ΔQ) = P 'P + jQ 'P
bo l 2
7) Coâng suaát khaùng do ñieän dung ôû ñaàu ñöôøng daây: − jΔQc1 = − j( )U P
2
8) Coâng suaát ñaàu phaùt: SP = S 'P + (− jΔQc1 ) = P 'P + j(Q 'P − ΔQc1 ) = PP + jQP
PN
suy ra cos ϕp cuûa ñaàu phaùt vaø hieäu suaát taûi ñieän η =
Pp
Ví duï 3.8: Laøm laïi ví duï 3.7 baèng phöông phaùp töøng böôùc
Giaûi: Coâng suaát ñaàu nhaän: SN = PN + jQ N = 50 + j28, 87 MVA
Coâng suaát do ñieän dung ôû cuoái ñöôøng daây:
0, 0012
− jΔQC2 = − j × 1102 = − j7, 26 MVAr
2
Coâng suaát ôû cuoái toång trôû Z:
S'N = SN − jΔQC2 = 50 + j.28, 87 − j7, 26 = 50 + j21, 61 MVA = PN' + jQ'N
PN' R + Q'N X P' X − Q'N R
Ñieän aùp ñaàu ñöôøng daây: UP = (U N + ) + j( N )
UN UN
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 113

50 × 17, 36 + 21, 61 × 98, 48 50 × 98, 48 − 21, 61 × 17, 36

UP = (110 + ) + j( )
110 110
= (110 + 27, 237 ) + j ( 41, 353) = 137, 237 + j41, 353 = 143, 3∠16°77 kV

UP = (137, 237 )2 + ( 41, 353)2 = 143, 3 kV

UP − UN 143, 3 − 110
Phaàn traêm suït aùp: ΔU% = 100% = 100% = 30%
UN 110
(ñöôøng daây coù suït aùp khaù lôùn).
Toån thaát coâng suaát treân toång trôû cuûa ñöôøng daây:
PN' 2 + Q'N2 502 + 21, 612
ΔP = ⋅R = ⋅ 17, 36 = 4, 256 MW
U 2N 1102

PN' 2 + Q'N2 502 + 21, 612

ΔQ = ⋅X = ⋅ 98, 48 = 24, 147 MVAr
U 2N 1102
Coâng suaát ôû ñaàu toång trôû Z:
S′P = S′N + ( ΔP + jΔQ ) = ( 50 + j.21, 61) + ( 4, 256 + j.24, 147 ) = 54, 256 + j45, 757 MVA

Coâng suaát khaùng do ñieän dung ôû ñaàu ñöôøng daây:

2
− jΔQC1 = − j0, 0006 × (143, 3) = − j12, 321 MVAr
Coâng suaát phaùt:
SP = SP' − jΔQC1 = 54, 256 + j45, 757 − j12, 321 = 54, 256 + j33, 436 = 63, 73∠31°6 MVA
Heä soá coâng suaát ñaàu phaùt: cos ϕP = cos 31°6 = 0, 8517 treã
PN 50
Hieäu suaát truyeàn taûi: η = = = 0, 922
PP 54, 256

3.11 PHÖÔNG TRÌNH COÂNG SUAÁT CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY

Theo caùc muïc tröôùc, vieäc vaän haønh ñöôøng daây ñöôïc bieåu dieãn theo quan heä giöõa ñieän aùp vaø
doøng ñieän ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän. Vì phuï taûi thöôøng ñöôïc
cho theo coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng, ñieàu caàn thieát
laø ñöa ra caùc phöông trình taûi ñieän döôùi daïng coâng suaát phöùc
ôû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän. Vieäc khaûo saùt doøng coâng suaát trong
maïng ñieän seõ ñeà caäp chi tieát trong chöông phaân boá coâng
suaát, ôû ñaây chæ trình baøy caùc nguyeân taéc cuûa moät ñöôøng daây Hình 3.24.
taûi ñieän ñôn giaûn.
Choïn vectô ñieän aùp ñaàu nhaän laøm goác ( U N = | U N| ∠0° ) laø ñieän aùp pha, ñieän aùp ñaàu phaùt

sôùm hôn moät goùc δ ( UP = | U P|∠δ). Goùc δ coøn laø goùc ngaãu löïc khi khaûo saùt oån ñònh trong heä
thoáng.
Coâng suaát phöùc SN rôøi khoûi ôû ñaàu nhaän vaø SP ñi vaøo ôû ñaàu phaùt ñöôïc tính cho moät pha
(hay trong ñôn vò töông ñoái) cho bôûi:
SN = PN + jQN = U N I N* (3.98)
114 CHÖÔNG 3

SP = PP + jQP = U P I P* (3.99)
Doøng ñieän ñaàu nhaän vaø ñaàu phaùt ñöôïc tính theo ñieän aùp ñaàu nhaän vaø ñaàu phaùt:
1 A
IN = UP − U N (3.100)
B B
D 1
IP = UP − U N (3.101)
B B
Caùc bieåu thöùc treân ñöôïc suy töø quan heä:
⎡ ⎤ ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ ⎡ D −B ⎤ ⎡U ⎤
⎢ UP ⎥ = ⎡ A B ⎤ ⋅ ⎢ U N ⎥ vaø ⎢ U N ⎥ = ⎢ ⎥⋅⎢ P ⎥ (3.102)
⎢ ⎢ ⎥
⎥ ⎢C D ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎣⎢ IN ⎦⎥ ⎣ −C A
⎣ ⎦ ⎢ IN ⎥
⎣⎢ IP ⎦⎥ ⎣ ⎦ ⎦ ⎣⎢ IP ⎦⎥
vôùi A D − BC =1 vaø A = D ñoái vôùi ñöôøng daây ñoàng nhaát.
Giaû thieát ñöôøng daây ñoàng nhaát, goïi A, B, D laø caùc haèng soá cuûa ñöôøng daây vôùi:
A = | A |∠α B = | B |∠β D = | D |∠ξ = | D |∠α
1 |A|
Do ñoù coù theå vieát: IN = | UP | ∠(δ − β) − | U N | ∠( α − β) (3.103)
|B| |B|
|D| 1
IP = | UP | ∠(α + δ − β) − | UN | ∠ − β (3.104)
|B| |B|
Thay vaøo phöông trình coâng suaát:
*
⎡ 1 |A| ⎤
SN = | U N | ∠0° ⋅ ⎢ | U P | ∠ ( δ − β) − | U N | ∠( α − β ⎥
⎣| B | |B| ⎦

| UP || U N | |A|
SN = ∠(β − δ) − | U N |2 ∠(β − α ) (3.105)
|B| |B|

|D| | UP || U N |
Töông töï: SP = U 2P ∠(β − α) − ∠(β + δ) (3.106)
|B| |B|

Neáu | UP | vaø | U N | laø ñieän aùp daây (kV) thì coâng suaát laø coâng suaát ba pha (MVA)
Suy ra coâng suaát taùc duïng vaø coâng suaát phaûn khaùng:

| UP || U N | |A|
PN = cos(β − δ) − | U N |2 cos(β − α ) (3.107)
|B| |B|

| UP || U N | |A|
QN = sin(β − δ) − | U N |2 sin(β − α ) (3.108)
|B| |B|

|D| | UP || U N |
PP = | UP |2 cos(β − α ) − cos(β + δ) (3.109)
|B| |B|

|D| | UP || U N |
QP = | UP |2 sin(β − α ) − sin(β + δ) (3.110)
|B| |B|

Toång quaùt khi A ≠ D , vôùi D = D ∠ξ

MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 115

| UP || U N | |A|
PN = cos(β − δ) − | U N |2 cos(β − α ) (3.111)
|B| |B|
| UP || U N | |A|
QN = sin(β − δ) − | U N |2 sin(β − α ) (3.112)
|B| |B|
|D| | UP || U N |
PP = | UP |2 cos(β − ξ) − cos(β + δ) (3.113)
|B| |B|
|D| | UP || U N |
QP = | UP |2 sin(β − ξ) − sin(β + δ) (3.114)
|B| |B|
Deã daøng thaáy raèng coâng suaát nhaän ñöôïc ôû ñaàu nhaän lôùn nhaát khi β = δ, khi ñoù:

| UP || U N | | A || U N |2
PN(max) = − cos(β − α) (3.115)
|B| |B|
ÖÙng vôùi coâng suaát khaùng ôû ñaàu nhaän:

| A || U N |2
QN = − sin(β − α ) < 0 (3.116)
|B|
Do ñoù phuï taûi toång hôïp ôû ñaàu nhaän phaûi coù tính dung ñeå coù theå nhaän ñöôïc coâng suaát taùc
duïng lôùn nhaát.
Xeùt tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa ñöôøng daây ngaén vôùi toång trôû noái tieáp laø Z. Caùc haèng soá maïch
laø:
A = D = 1 ∠0° ; B = Z = | Z |∠θ.
Khi ñoù caùc phöông trình coâng suaát ñaàu nhaän trôû thaønh:

| UP || U N | | U |2
PN = cos(θ − δ) − N cos θ (3.117)
|Z| | Z|

| UP || U N | | U |2
QN = sin(θ − δ) − N sin θ (3.118)
| Z| |Z|
Phöông trình coâng suaát ñaàu phaùt:

| UP |2 | UP || U N |
PP = cos θ − cos(θ + δ) (3.119)
|Z| |Z|

| UP |2 | UP || U N |
QP = sin θ − sin(θ + δ) (3.120)
|Z| | Z|
Coâng suaát lôùn nhaát nhaän ñöôïc ôû ñaàu nhaän khi θ = δ:

| UP || U N | | U N |2
PN(max) = − cos θ (3.121)
| Z| |Z|

| UP || U N | | U N |2
vì cosθ = R/|Z| neân: PN(max) = − R (3.122)
| Z| | Z |2
Ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän cao aùp, ñieän trôû nhoû hôn so vôùi caûm khaùng nhaèm duy trì moät
hieäu suaát truyeàn taûi cao, khi ñoù θ = arctg(X/R) ≈ 900. Vôùi giaû thieát naøy, coâng suaát ñaàu nhaän ñöôïc
vieát ñôn giaûn nhö sau:
116 CHÖÔNG 3

| U P || U N |
PN = sin δ (3.123)
X
| U P || U N | | U |2
QN = cos δ − N (3.124)
X X
Phöông trình cho QN coøn ñôn giaûn hôn nöõa baèng caùch giaû thieát cosδ ≈ 1 vì goùc δ thöôøng
nhoû, nhö vaäy:
| UN |
QN = (| U P | − | U N |) (3.125)
X
Ñaët |UP| – |UN| = ΔU laø suït aùp ñöôøng daây:
| UN |
QN = .ΔU (3.126)
X
Töø caùc phöông trình treân coù caùc keát luaän sau:
1- Ñoái vôùi R ≈ 0, coâng suaát taùc duïng truyeàn taûi ñeán ñaàu nhaän tyû leä vôùi sinδ (≈ δ radian vôùi
goùc δ nhoû), trong khi coâng suaát phaûn khaùng tyû leä vôùi ñoä suït aùp ñöôøng daây.
2- Ñoái vôùi R ≈ 0, coâng suaát taùc duïng lôùn nhaát ôû ñaàu nhaän khi δ = 90° vaø baèng |UP||UN|/X.
Goùc δ ñöôïc giôùi haïn thaáp hôn 90° vì lyù do oån ñònh.
3- Coâng suaát cöïc ñaïi truyeàn taûi qua ñöôøng daây (vôùi X coá ñònh) coù theå ñöôïc naâng cao baèng
caùch naâng cao caáp ñieän aùp taûi ñieän. Ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän ñi xa, caáp ñieän aùp khoâng theå
naâng quaù cao ngoaøi giôùi haïn cho pheùp cuûa kyõ thuaät hieän taïi, ñeå taêng coâng suaát truyeàn taûi trong
tröôøng hôïp nhö vaäy chæ coù caùch laø giaûm ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây baèng caùch ñaët tuï buø doïc,
duøng ñöôøng daây nhieàu maïch song song, daây daãn phaân pha ôû ñöôøng daây sieâu cao aùp.
4- Nhö ñaõ noùi, coâng suaát phaûn khaùng cung caáp bôûi ñöôøng daây tyû leä vôùi suït aùp ñöôøng daây vaø
gaàn nhö ñoäc laäp vôùi goùc δ. Do ñoù khi yeâu caàu veà coâng suaát khaùng cuûa phuï taûi lôùn, suït aùp ñöôøng
daây seõ naëng neà. Ñeå duy trì suït aùp trong giôùi haïn, yeâu caàu veà coâng suaát khaùng cuûa phuï taûi phaûi
ñöôïc ñaùp öùng taïi choã baèng caùch duøng thieát bò phaùt coâng suaát khaùng nhö maùy buø, tuï ñieän.
Ví duï 3.9: Moät ñöôøng daây truyeàn taûi 275 kV coù caùc haèng soá sau:
A = 0,85 ∠5° ; B = 200 ∠75° Ω
a) Coâng suaát ôû heä soá coâng suaát baèng ñôn vò coù theå nhaän ñöôïc ôû ñaàu nhaän neáu ñieän aùp ôû hai
ñaàu ñöôïc giöõ baèng 275 kV.
b) Loaïi vaø coâng suaát cuûa thieát bò buø ñöôïc yeâu caàu neáu phuï taûi baèng 150 MW ôû heä soá coâng
suaát baèng ñôn vò vaø ñieän aùp ôû hai ñaàu ñöôïc duy trì nhö trong a).
c) Vôùi phuï taûi nhö trong b), tìm ñieän aùp ôû ñaàu nhaän neáu khoâng ñaët thieát bò buø.
Giaûi
a) Cho |UP| = |UN| = 275 kV; α = 5° , β = 75° . Vì heä soá coâng suaát ñaàu nhaän baèng 1 neân QN = 0.
Thay caùc trò soá naøy vaøo phöông trình (3.108), coù ñöôïc:
275 × 275 0, 85
0= sin(75° − δ) − ⋅ 2752 ⋅ sin(75° − 5°)
200 200
0 = 378sin( 75° – δ) – 302
Suy ra: δ = 22°
Töø phöông trình (3.107):
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 117

275 × 275 0, 85
PN = cos(75° − 22°) − ⋅ 2752 ⋅ cos 70° = 227,6 – 109,9 = 117,7 MW
200 200
b) Neáu vaãn duy trì |UP| = |UN| = 275 kV. Phuï taûi coù coâng suaát Pt = 150 MW cosϕt = 1:
Pt = PN = 150 MW ; Qt = 0
Töø phöông trình (3.107):
275 × 275 0, 85
150 = cos(75° − δ) − ⋅ 2752 cos 70°
200 200
150 = 378 ⋅ cos( 75° – δ) – 110
Suy ra: δ = 28, 46°
Töø phöông trình (3.108):
275 × 275 0, 85
QN = sin(75° − 28, 460 ) − ⋅ 2752 ⋅ sin 70° = 274,46 – 302 = –27,56 MVAr
200 200
Nhö vaäy, ñeå duy trì ñieän aùp 275 kV ôû ñaàu
nhaän, QN = –27,56 MVAr phaûi ñöôïc laáy ra töø ñaàu
nhaän cuøng vôùi coâng suaát taùc duïng PN = 150 MW.
Phuï taûi coù coâng suaát 150 MW ôû heä soá coâng suaát
cosϕt = 1, nghóa laø Qt = 0, do ñoù phaûi ñaët thieát bò
buø coâng suaát khaùng ôû ñaàu nhaän. Vôùi chieàu coâng
suaát qui öôùc trong H.3.25:
–27,6 + QC = 0 Hình 3.25
QC = +27,56 MVAr
Thieát bò buø phaûi cung caáp coâng suaát khaùng vaøo ñöôøng daây vaø ñaây laø tuï buø tónh hay maùy buø
ñoàng boä quaù kích thích.
c) Vì khoâng ñaët thieát bò buø neân:
PN =150 MW ; QN = 0
Baây giôø vôùi |UP| = 275 kV, thöû tìm |UN|
Thay soá lieäu naøy vaøo pt (3.107) vaø (3.108), coù ñöôïc:
275⋅ | U N | 0, 85
150 = cos(75° − δ) − | U N |2 cos 70° (i)
200 200
275⋅ | U N | 0, 85
0= sin(75° − δ) − | U N |2 sin 70° (ii)
200 200
töø pt. (ii), coù ñöôïc: sin( 75° – δ) = 0, 0029 U N
2
Suy ra cos (75° − δ ) = 1 − 0, 00292 U N

Thay vaøo pt (i), coù ñöôïc: 150 = 1, 375 | U N | 1 − 0, 00292 | U N |2 − 0, 00145 | U N |2

Giaûi phöông trình truøng phöông vaø choïn nghieäm coù trò soá lôùn, coù ñöôïc:
|UN| = 244,9 kV

BAØI TAÄP CHÖÔNG 3

3.1. Moät ñöôøng daây treân khoâng ba pha coù ñieän trôû 2 Ω moãi pha vaø caûm khaùng 6 Ω. Phuï taûi
10000 kW ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã, ñieän aùp ñaàu nhaän 22 kV. Tìm ñieän aùp ñaàu phaùt.
118 CHÖÔNG 3

ÑS: 25 kV
3.2. Moät phuï taûi 2500 kVA, ñieän aùp 11 kV, heä soá coâng suaát 0,8 treã, ñöôïc cung caáp baèng moät
ñöôøng daây taûi ñieän coù ñieän trôû 3 Ω vaø caûm khaùng 6 Ω treân moãi daây daãn. Xaùc ñònh: a) phaàn
traêm suït aùp; b) heä soá coâng suaát ñaàu phaùt; c) Hieäu suaát taûi ñieän cuûa ñöôøng daây trong hai
tröôøng hôïp i) ñöôøng daây moät pha ii) ñöôøng daây ba pha.
ÑS: i) a) 25,4% b) 0,737 treã c) 86,6% ii) a)12,7% b) 0,765 treã c) 92,9%
3.3. Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha, daøi 8 km, cung caáp cho phuï taûi 6000 kW, ñieän aùp ñaàu
nhaän 33 kV; caûm khaùng moãi pha cuûa ñöôøng daây laø 1 Ω/km, heä soá coâng suaát ñaàu nhaän 0,8
treã. Neáu ñieän aùp ñaàu phaùt ñöôïc duy trì ôû 34,7 kV. Tìm a) ñöôøng kính daây (duøng daây ñoàng)
b) hieäu suaát taûi ñieän c) Heä soá coâng suaát ñaàu phaùt. Cho ñieän trôû suaát cuûa ñoàng laø 1,7
μΩ.cm.
ÑS: a) 0,728 cm b) 97,26% c) 0,78 treã
3.4. Ñieän aùp ñaàu phaùt cuûa moät ñöôøng daây ngaén ba pha laø 13,2 kV. Phuï taûi ôû ñaàu nhaän laø 6000
kVA ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã. Toång trôû moãi pha cuûa ñöôøng daây laø (2 + j6) Ω. Tìm: a) ñieän
aùp ñaàu nhaän b) Hieäu suaát taûi ñieän.
ÑS: a) 10,1 kV b) 87,2%
3.5. Moät ñöôøng daây truyeàn taûi 33 kV ñöôïc noái vôùi hai maùy bieán aùp (taêng aùp vaø giaûm aùp) gioáng
nhau ôû hai ñaàu, tyû soá bieán aùp 1/5. Phuï taûi 6600 kW ôû heä soá coâng suaát baèng 1 vaø ñieän aùp laø
6,6 kV ôû thanh caùi haï aùp ñaàu nhaän. Toång trôû moãi pha cuûa ñöôøng daây taûi ñieän laø (2 + j5) Ω
vaø toång trôû moåi maùy bieán aùp qui veà cao aùp laø (1 + j20) Ω. Boû qua doøng ñieän töø hoùa trong
maùy bieán aùp vaø ñieän dung ñöôøng daây. Tìm a) Ñieän aùp thanh caùi maùy phaùt b) Heä soá coâng
suaát maùy phaùt.
ÑS: a) 7 kV b) 0,966 treã
3.6. Moät ñöôøng daây ngaén ba pha coù toång trôû moãi pha ñöôøng daây (2 + j4) Ω coù ñieän aùp hai ñaàu
baèng nhau 115 kV cung caáp cho phuï taûi ôû heä soá coâng suaát 0,8 sôùm. Tìm coâng suaát cung caáp
bôûi ñöôøng daây.
ÑS: 845,96 MW
3.7. Moät phuï taûi ba pha 20 MW, heä soá coâng suaát 0,866 treã, ñöôïc cung caáp bôûi ñöôøng daây truyeàn
taûi ôû ñieän aùp 138 kV. Neáu toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây khoâng vöôït quaù 5%
coâng suaát cuûa phuï taûi vaø neáu ñieän trôû moãi pha ñöôøng daây laø 0,7 Ω/km, tìm chieàu daøi ñöôøng
daây.
ÑS: 51 km
3.8. Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha 345 kV, 60 Hz, daøi 150 km, ñieän trôû moãi pha 0,1 Ω/km,
ñieän caûm 1,1 mH/km, ñieän dung 0,02 μF/km. Duøng maïch π chuaån, tìm ñieän aùp ñaàu phaùt.
Bieát raèng ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ñaàu nhaän 180 MW, heä soá coâng suaát 0,9 treã ôû 345
kV.
ÑS: 357,8 kV
3.9. Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha 230 kV, toång trôû noái tieáp moãi pha ñöôøng daây z = (0,05 +
j0,45) Ω/km, dung daãn moãi pha y = j3,4.10–6 1/Ω.km. Ñöôøng daây daøi 80 km. Duøng maïch
π–chuaån, tìm:
a) Haèng soá maïch ABCD
MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN VAØ KHAÛO SAÙT VAÄN HAØNH 119

Tìm ñieän aùp vaø doøng ñieän ñaàu phaùt, phaàn traêm suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän khi ñöôøng daây
cung caáp cho taûi ôû ñaàu nhaän:
b) 200 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 220 kV;
c) 306 MW, heä soá coâng suaát baèng 1 ôû 220 kV.
ÑS: a) A = D = 0,9951 + j0,000544, B = 4 + j36 Ω, C = j0,0002713 1/Ω
b) 242,67 kV ; 502,38 ∠ − 33, 69° A ; 10,847% ; 163,18 + j134,02 MVA ; 98,052%
c) 230,03 kV ; 799,86 ∠2, 5° A ; 5,073% ; 313,74 + j55,9 MVA ; 97,53%
3.10. Moät ñöôøng daây ngaén ba pha 69 kV, daøi 16 km. Ñöôøng daây coù toång trôû 0,125 + j0,4375
Ω/km. Tìm ñieän aùp ñaàu phaùt, phaàn traêm suït aùp, coâng suaát ñaàu phaùt, hieäu suaát taûi ñieän khi
ñöôøng daây cung caáp cho ñaàu nhaän:
a) 70 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 ôû 64 kV;
b) 120 MVA, heä soá coâng suaát baèng 1 ôû 64 kV.
ÑS: a) 70,508 kV ; 10,17% ; 58,39 + j50,37 MVA ; 95,9%
b) 69 kV ; 7,83% ; 127 + j24,61 MVA ; 94,465%
3.11. Tuï buø ngang ñöôïc ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå caûi thieän ñaëc tính vaän haønh cuûa ñöôøng daây trong baøi
taäp 3.10. Ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ôû ñaàu nhaän 70 MVA ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã,
ñieän aùp 64 kV. Tìm coâng suaát tuï buø khi ñieän aùp ñaàu phaùt baèng: a) 69 kV ; b) 64 kV
ÑS: a) 14,117 MVAr ; b) 61,24 MVAr
3.12. Moät ñöôøng daây ba pha, 345 kV, 60 Hz coù hoaùn vò, moãi pha laø daây chuøm goàm hai daây
ACSR 1.113.000 CM (≈ 550 mm2) maõ hieäu Bluejay 45/7 ñaët naèm ngang, ba pha ñaët treân
maët phaúng ngang khoaûng caùch giöõa hai pha keá caän laø 11 m. Daây daãn coù ñöôøng kính 3,195
cm vaø baùn kính trung bình hình hoïc (baùn kính töï thaân) 1,268 cm, khoaûng caùch giöõa hai daây
cuûa daây chuøm laø 45 cm. Ñieän trôû moãi daây daãn cuûa daây chuøm laø 0,0538 Ω/km, boû qua ñieän
daãn roø cuûa ñöôøng daây, ñöôøng daây daøi 150 km. Duøng maïch π–chuaån töông ñöông cuûa ñöôøng
daây, xaùc ñònh caùc haèng soá ABCD cuûa ñöôøng daây
ÑS: A = D = 0,98182 + j0,0012447 ; B = 4,035 + j58,947 Ω ; C = j0,00061137 1/Ω
3.13. Moät ñöôøng daây ba pha 765 kV, 60 Hz, hoaùn vò ñaày ñuû. Moãi pha laø daây chuøm goàm boán daây
ACSR 1.431.000 CM, 45/7 Bolink. Ba pha boá trí treân maët phaúng ngang, khoaûng caùch giöõa
hai pha keá caän laø 14 m. Daây daãn coù ñöôøng kính 3,625 cm, baùn kính trung bình hình hoïc
1,439 cm. Daây chuøm boá trí theo hình vuoâng caïnh 45 cm. Ñöôøng daây daøi 400 km. Giaû thieát
ñöôøng daây khoâng toån hao.
a) Tìm toång trôû xung (toång trôû ñaëc tính) Zc cuûa ñöôøng daây, haèng soá pha v, ñoä daøi soùng λ,
phuï taûi toång trôû xung (coâng suaát töï nhieân) SIL, vaø haèng soá ABCD.
b) Ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi 2000 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 735 kV. Xaùc ñònh
caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø phaàn traêm suït aùp.
c) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ôû ñaàu nhaän khi ñöôøng daây taûi töø ñaàu phaùt 1920 MW vaø 600
MVAr ôû ñieän aùp ñaàu phaùt baèng 765 kV.
d) Ñöôøng daây ñöôïc taän cuøng bôûi moät phuï taûi thuaàn trôû. Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø
phaàn traêm suït aùp khi ñieän trôû phuï taûi ñaàu nhaän laø 264,5 Ω vaø ñieän aùp ñaàu nhaän laø 735 kV.
ÑS: a) 264,702 Ω ; vl = 290; 4965,2 km ; 2210,88 MW; 0,8746; j128,34 Ω; j0,0018316 1/Ω
b) 896,982 kV ; 1100,23 ∠ − 2, 456° A ; 1600 + j601,508 MVA ; 39,536%
c) 653,33 kV ; 1748,78 ∠ − 43, 556° A ; 1920 + j479,33 MVA ; 33,88%
120 CHÖÔNG 3

d) 735,13 kV ; 1604,07 ∠28, 98° A ; 2042,44 + j1,32 MVA ; 14,358%

3.14. Ñöôøng daây trong baøi taäp 3.13. vaän haønh vôùi ñieän aùp ñaàu phaùt laø 765 kV khi phuï taûi ôû ñaàu
nhaän ñöôïc caét ra (ñöôøng daây trôû neân khoâng taûi). Tìm:
a) Ñieän aùp ñaàu nhaän;
b) Ñieän khaùng vaø coâng suaát khaùng MVAr cuûa cuoän khaùng buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå duy
trì ñieän aùp khoâng taûi ôû ñaàu nhaän baèng 735 kV.
ÑS: a) 874,68 kV b) 772,13 Ω ; 699,658 MVAr
3.15. Moät boä tuï buø ngang ñöôïc ñaët ôû ñaàu nhaän cuûa ñöôøng daây trong baøi taäp 3.13 ñeå caûi thieän ñaëc
tính vaän haønh. Ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ñaàu nhaän 2000 MVA, heä soá coâng suaát 0,8
treã. Xaùc ñònh toång coâng suaát MVAr cuûa boä tuï buø maéc Y vaø ñieän dung moãi pha ñeå duy trì
ñieän aùp ñaàu nhaän ôû 735 kV khi ñieän aùp ñaàu phaùt laø 765 kV.
Tìm caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø phaàn traêm suït aùp (phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu nhaän) khi
ñöôøng daây ñöôïc buø ngang.
ÑS: 802,95 MVAr ; 3,943 μF ; 1209,46 ∠24, 653° A ; 1600 – j90,38 MVA ; 19%
3.16. Tuï buø doïc ñaët noái tieáp ôû khoaûng giöõa cuûa ñöôøng daây baøi taäp 3.13. vôùi ñoä buø doïc 40%. Xaùc
ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø ñoä suït aùp ñöôøng daây (phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu nhaän)
khi ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ñaàu nhaän 2000 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 735 kV.
ÑS: 822,65 kV ; 1164 ∠ − 3, 62° A ; 1600 + j440,24 MVA ; 21,026%
3.17. Tuï buø doïc ñaët noái tieáp ôû khoaûng giöõa ñöôøng daây baøi taäp 3.13. vôùi ñoä buø doïc 40%. Theâm
vaøo ñoù tuï buø ngang ñöôïc ñaët ôû ñaàu nhaän. Ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ôû ñaàu nhaän 2000
MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã. Xaùc ñònh coâng suaát khaùng vaø ñieän dung moãi pha cuûa tuï buø
doïc vaø buø ngang ñeå giöõ cho ñieän aùp ñaàu nhaän 735 kV vaø ñieän aùp ñaàu phaùt 765 kV. Tìm caùc
ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø phaàn traêm suït aùp cuûa ñöôøng daây (phaân traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu
nhaän) sau khi buø.
ÑS: 81,464 MVAr ; 51,65 μF ; 563,25 MVAr ; 2,765 μF ; 765 kV ;
1209,72 ∠16, 1° A ; 1600 – j96,32 MVA ; 12,55%
3.18. Haèng soá ABCD cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha, 500 kV laø:
A = D = 0,86 + j0 B = 0 + j130,2 C = j0,002
a) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø suït aùp khi ñöôøng daây cung caáp phuï taûi 1000 MVA,
heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 500 kV.
Ñeå caûi thieän vaän haønh ñöôøng daây, tuï buø doïc ñöôïc ñaët ôû hai ñaàu cuûa moãi pha ñöôøng daây.
Haèng soá maïch cuûa ñöôøng daây coù buø trôû thaønh:
⎡ 1 ⎤ ⎡ 1 ⎤
⎡ A ' B ' ⎤ ⎢1 − jX C ⎥ ⎡ A B ⎤ ⎢1 − jX C ⎥
⎢C ' D '⎥ ⎢= 2 2
⎣ ⎦ ⎢0 ⎥ ⎢⎣C D ⎥⎦ ⎢ ⎥
⎣ 1 ⎦⎥ ⎢⎣ 0 1 ⎦⎥
trong ñoù XC laø toång dung khaùng cuûa tuï buø doïc. Neáu XC = 100 Ω
b) Xaùc ñònh caùc haèng soá ABCD sau khi buø;
c) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø suït aùp (phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ñaàu nhaän) khi
ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi 1000 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 500 kV.
ÑS: a) 622,153 kV ; 794,649 ∠ − 1, 33° A ; 800 + j305,408 MVA ; 44,687%
b) 0,96 ; j39,2 ; j0,002
c) 530,759 kV ; 891,142 ∠ − 5, 65° A ; 800 + j176,448 MVA ; 10,575%
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 121

Chöông 4
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ
CUÛA MAÏNG ÑIEÄN

Moät heä thoáng ba pha thöôøng ñöôïc bieåu dieãn treân cô sôû moät pha. Caùch bieåu dieãn moät pha, töø
daây pha ñeán trung tính ñöôïc duøng ñoái vôùi heä thoáng ñoái xöùng hoaëc khoâng ñoái xöùng. Caùc heä thoáng
khoâng ñoái xöùng seõ ñöôïc khaûo saùt trong giaùo trình ngaén maïch baèng caùch phaân tích caùc phaàn töû
maïng ñieän ra laøm caùc thaønh phaàn ñoái xöùng. Trong chöông naøy chæ khaûo saùt vieäc bieåu dieãn maïng
ñieän trong tình traïng ba pha caân baèng (ñoái xöùng).

4.1 BIEÅU DIEÃN MAÙY PHAÙT ÑIEÄN ÑOÀNG BOÄ

Trong heä thoáng ñieän, maùy phaùt ñieän ñoàng boä ñöôïc thay theá töông ñöông baèng moät söùc ñieän
ñoäng noái tieáp vôùi toång trôû ñoàng boä.

Hình 4.1

Hình 4.1 trình baøy moät maùy phaùt ñieän ñoàng boä coù roâto hình truï (cöïc aån) vôùi cuoän daây kích
thích vaø cuoän daây ba pha ñaët ôû stato. Söùc ñieän ñoäng hieäu duïng ôû moãi pha baèng:
Epha = k.f. φf (4.1)
trong ñoù: k laø heä soá phuï thuoäc vaøo soá voøng daây vaø heä soá daây quaán cuûa daây quaán stato, φf : töø
thoâng kích thích.
Ñieän aùp caùc pha A, B vaø C baèng nhau veà bieân ñoä vaø leäch nhau 120 ñoä veà pha do söï treã veà
thôøi gian ñeå töø thoâng kích thích φf laàn löôït ñi ñeán caùc pha A, B vaø C.
Khi phuï taûi caân baèng, doøng ñieän phuï taûi taïo ra trong cuoän daây cuûa phaàn öùng ba töø thoâng maø
122

maät ñoä ñænh cuûa caùc töø thoâng naøy taäp trung taïi truïc töø cuûa moãi cuoän daây pha. Ba töø thoâng naøy
thuoäc loaïi ñaäp maïch, caùch nhau 120 ñoä ñieän trong khoâng gian taïo ra moät töø tröôøng quay quay
cuøng vaän toác vaø cuøng chieàu vôùi töø tröôøng kích thích cuûa roâto, vaän toác naøy goïi laø vaän toác ñoàng
boä. Töø thoâng taïo bôûi töø tröôøng quay seõ taùc ñoäng leân roâto cuûa maùy phaùt goïi laø töø thoâng phaûn öùng
phaàn öùng φör.. Lyù thuyeát maùy ñieän cho bieát raèng φör trôï töø φf neáu phuï taûi coù tính thuaàn dung, khöû
töø φf neáu phuï taûi tính thuaàn caûm (caû hai tröôøng hôïp goïi laø phaûn öùng doïc truïc) hoaëc laø φör seõ
vuoâng goùc vôùi φf neáu phuï taûi coù heä soá coâng suaát baèng 1.
Söùc ñieän ñoäng qua khe hôû khoâng khí (khi maùy phaùt mang taûi) phuï thuoäc vaøo taát caû caùc töø
thoâng ñi qua khe hôû nghóa laø phuï thuoäc vaøo φf vaø φör. Ngoaøi ra coøn coù töø thoâng thöù ba laø töø thoâng
taûn cuûa phaàn öùng φt khoâng moùc voøng qua cuoän kích thích cuûa roâto.
Neáu khoâng xeùt ñeán baõo hoøa töø thì töø thoâng seõ tyû leä vôùi söùc töø ñoäng coøn söùc ñieän ñoäng caûm
öùng treã 90° so vôùi töø thoâng (theo ñònh luaät Lenz).
Toùm laïi quan heä ñieän aùp – söùc töø ñoäng ñöôïc trình baøy trong H.4.2:

Hình 4.2: a) Ñoà thò vectô cuûa maùy phaùt ñieän ñoàng boä roâto cöïc aån
b) Maïch töông ñöông cuûa maùy phaùt roâto cöïc aån
Caùc vectô söùc töø ñoäng F, A vaø R laàn löôït cuûa töø tröôøng kích thích, phaûn öùng phaàn öùng vaø
qua khe hôû khoâng khí bieåu dieãn cho vò trí töông ñoái trong khoâng gian cuûa caùc töø tröôøng töông
öùng.
Ñieän aùp ñaàu cöïc U cuûa maùy phaùt baèng söùc ñieän ñoäng qua khe hôû khoâng khí Eö tröø cho suït
aùp qua cuoän daây phaàn öùng Ia (ra + jxa) vôùi xa laø ñieän khaùng taûn cuûa phaàn öùng. Söùc töø ñoäng toång
hôïp R = F + A vöôït tröôùc söùc ñieän ñoäng Eö moät goùc 90° . Söùc töø ñoäng phaûn öùng phaàn öùng cuøng
pha vôùi Ia. Neáu maùy phaùt ôû tình traïng khoâng taûi (Ia = 0) thì chæ coøn söùc töø ñoäng F cuûa doøng ñieän
kích thích vaø coù goùc pha 90° vöôït tröôùc söùc ñieän ñoäng hôû maïch E0.Vectô
jIaxa + jIaxör ñöôïc vieát keát hôïp laïi jIa(xa+ xör) = jIa XS trong ñoù XS goïi laø ñieän khaùng ñoàng boä.
Maïch ñieän töông ñöông ñôn giaûn cuûa maùy phaùt ñieän goàm ñieän aùp hôû maïch (E0) noái tieáp vôùi
toång trôû ñoàng boä Ra+j XS (H.4.2b). Taát nhieân XS coù theå hieäu chænh do aûnh höôûng baõo hoøa töø. Veà
lyù thuyeát, söï hieäu chænh nhö theá chæ ñöôïc laøm toát neáu nhö bieát roõ cheá ñoä taûi vì ñoä baõo hoøa thay
ñoåi theo φör vaø do ñoù theo Ia. Baøi naøy khoâng coù yù ñònh bao haøm heát caùc phöông phaùp khaûo saùt
ñieän khaùng baõo hoøa.
Ñoái vôùi maùy phaùt cöïc töø loài vieäc khaûo saùt coù nhieàu phöùc taïp ñaùng keå, vì truïc doïc vaø truïc
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 123

ngang cuûa roâto coù töø trôû khaùc nhau (do khoâng ñoái xöùng veà hình hoïc) ñoái vôùi söùc töø ñoäng cuûa
phaûn öùng phaàn öùng. Doøng ñieän phaàn öùng ñöôïc phaân laøm hai thaønh phaàn: Iq cuøng pha vôùi söùc
ñieän ñoäng E0, Id vuoâng goùc vôùi E0.
Ñoái vôùi thaønh phaàn doøng ñieän Iq coù heä soá coâng suaát baèng 1 (ñoái vôùi söùc ñieän ñoäng khoâng
taûi E0) thì töø thoâng phaûn öùng phaàn öùng do thaønh phaàn naøy taïo ra seõ vuoâng truïc vôùi töø thoâng kích
thích chính vaø töông öùng vôùi ñieän khaùng vuoâng truïc Xq.
Töông töï, ñoái vôùi thaønh phaàn doøng ñieän Id coù heä soá coâng suaát baèng 0 sôùm hoaëc treã thì töø
thoâng phaûn öùng phaàn öùng seõ doïc truïc vôùi töø thoâng kích thích chính vaø tröôøng hôïp naøy töông öùng
vôùi ñieän khaùng doïc truïc Xd.

Hình 4.3: (a) Ñoà thò vectô cuûa maùy phaùt ñieän roâto cöïc loài;
(b) Tröôøng hôïp ñaëc bieät khi heä soá coâng suaát baèng khoâng;
(c) Caùch xaây döïng ñoà thò vectô öùng vôùi hình (a).
Hình 4.3a trình baøy ñoà thò vectô cuûa maùy phaùt ñieän ñoàng boä cöïc loài, xaây döïng baèng phöông
phaùp hai ñieän khaùng Xd vaø Xq. Phöông phaùp hai ñieän khaùng raéc roái hôn ñieän khaùng ñoàng boä XS
trong tröôøng hôïp roâto cöïc aån, ôû ñoù: Xd = Xq =Xs.
Tuy vaäy, khi khaûo saùt ngaén maïch thì ñoà thò vectô cöïc loài thu veà H.4.3b, luùc naøy Ia treã 90°
ñoái vôùi U, lyù do laø doøng ñieän ngaén maïch trong tröôøng hôïp toång quaùt ñöôøng daây hay maùy bieán aùp
ôû ñoù X>> R laøm cho heä soá coâng suaát gaàn baèng khoâng(ϕ ≅ 90° ) vaø do ñoù thaønh phaàn Iq ñöôïc boû
qua vaø xem nhö chæ coù Id taïo ra töø thoâng phaûn öùng doïc truïc khöû töø. Nhö vaäy ñoái vôùi maùy phaùt
ñieän cöïc loài bò ngaén maïch cuøng coù sô ñoà töông ñöông vôùi maùy phaùt ñieän cöïc aån trong ñoù Xs = Xd.
Ngoaøi ra Xd coøn coù nhöõng giaù trò khaùc nhau tuøy theo thôøi gian quaù ñoä tieáp theo sau ngaén maïch.
Ñoà thò vectô H.4.3a veõ cho maùy phaùt ñieän cöïc loài veà cô baûn laø ñuùng nhöng khoâng theå xaây
döïng tröïc tieáp neáu nhö bieát Ia, U, ra, Xd,Xq coøn goùc δ laïi chöa bieát neân chöa theå phaân tích I a laøm
hai thaønh phaàn Id, Iq ñöôïc. Tuy vaäy, ñoà thò veùc tô coù theå ñöôïc veõ laàn löôït theo caùc böôùc sau ñaây
(H.4.3c):
1. Veõ U ∠0° vaø Ia ∠–ϕ;
2. Veõ Ia ra. Veõ j I aXd: ñoaïn AB ⊥ Ia (ôû ñaây boû qua ñieän trôû ra);
3. Ñònh ñieåm P treân AB vôùi AP = Ia ⋅ Xq;
124 CHÖÔNG 4

4. Ñöôøng OP laø giaù cuûa veùc tô E0;

5. Haï ñöôøng thaúng goùc töø B xuoáng OP ñeå ñònh ñieåm E0.
Goùc δ coù yù nghóa vaät lyù khoâng nhöõng laø goùc leäch pha giöõa ñieän aùp ñaàu cöïc U vaø ñieän aùp hôû
maïch E0 (khoâng taûi) treân ñoà thò veùctô maø coøn laø goùc (gaàn ñuùng) giöõa truïc cuûa roâto vôùi truïc töø
cuûa töø tröôøng quay ñoàng boä vôùi roâto. Goùc δ seõ ñöôïc khaûo saùt chi tieát hôn trong giaùo trình oån ñònh
heä thoáng ñieän.

4.2 THANH CAÙI VOÂ HAÏN

Tröôøng hôïp thöôøng gaëp laø maùy phaùt ñieän ñoàng boä ba pha ñöôïc gheùp song song qua ñieän
khaùng töông ñöông Xht cuûa maïng ñieän ñeán thanh caùí cuûa heä thoáng lôùn coù coâng suaát voâ haïn. Heä
thoáng voâ haïn coù khaû naêng phaùt hoaëc thu coâng suaát moät caùch voâ haïn vaø ñöôïc trình baøy nhö moät
thanh caùi voâ haïn ôû ñoù taàn soá vaø ñieän aùp ñöôïc xem nhö khoâng ñoåi. Sô ñoà töông ñöông cuûa heä
thoáng ñöôïc bieåu dieãn nhö sau (H.4.4)

Hình 4.4: (a) Maïch töông ñöông cuûa maùy phaùt noái ñeán thanh caùi voâ haïn
(b) Sô ñoà moät sôïi cuûa hình (a).
Ñieän trôû cuûa maùy phaùt ñieän vaø cuûa maïng ñieän ñöôïc boû qua vì lyù do ñôn giaûn maïch ñieän,
ñieàu naøy coøn tuøy thuoäc vaøo tyû soá X/R vaø tuøy thuoäc vaøo loaïi baøi toaùn. Neáu tính toaùn phaân boá
coâng suaát treân maïng ñieän thì phaûi keå theâm ñieän trôû, coøn tính ngaén maïch thì cho pheùp boû qua
ñieän trôû R. Toång trôû Xht giöûa Ut vaø U goàm ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp noái giöõa thanh caùi voâ haïn
vaø ñaàu cöïc maùy phaùt ñieän.
Lyù thuyeát maùy ñieän chöùng minh raèng (ñoái vôùi maùy phaùt cöïc aån) phöông trình coâng suaát
thöïc truyeàn töø maùy phaùt ñieän ñeán thanh caùi voâ cuøng lôùn laø:
| E|⋅| U |
p= sinδ (4.2)
X S + X ht

4.3 BIEÅU DIEÃN MAÙY BIEÁN AÙP

4.3.1 Sô ñoà thay theá maùy bieán aùp hai daây quaán
Ngöôøi kyõ sö heä thoáng caàn laøm quen vôùi moät soá caùc maïch töông ñöông cuûa maùy bieán aùp.
Trong muïc naøy seõ trình baøy ngaén goïn caùc maïch töông ñöông naøy.
Loaïi maùy bieán aùp thoâng duïng nhaát laø maùy bieán aùp hai daây quaán moät pha hoaëc ba pha, taát caû ñeàu
ñöôïc bieåu dieãn treân cô sôû moät pha. Sau ñaây laø hai maïch töông ñöông cuûa maùy bieán aùp.
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 125

Hình 4.5: (a) Maïch töông ñöông chính xaùc cuûa maùy bieán aùp hai daây quaán
(b) Maïch töông ñöông gaàn ñuùng.
Ih + e : doøng ñieän bieåu dieãn cho töø treã vaø doøng ñieän xoaùy, Iφ : doøng ñieän töø hoùa loõi saét, Io :
doøng ñieän khoâng taûi
U1 : ñieän aùp phía sô caáp

U'2 : ñieän aùp thöù caáp qui veà sô caáp.

Hình 4.5a laø maïch töông ñöông chính xaùc vôùi toång trôû thöù caáp qui veà sô caáp. Toång trôû bieåu
kieán cuûa cuoän daây thöù caáp qui veà phía sô caáp laø Z'2 = Z2 x (N1/N2)2, vôùi N1, N2 laàn löôït laø soá
voøng cuûa cuoän sô vaø thöù caáp.
Hình 4.5b laø maïch töông ñöông gaàn ñuùng vôùi nhaùnh töø hoùa taäp trung veà beân traùi cuûa sô ñoà.
Söï gaàn ñuùng naøy döïa treân söï kieän doøng khoâng taûi I0 nhoû hôn so vôùi doøng ñieän phuï taûi vaø söï di
chuyeån veà beân traùi cuûa nhaùnh naøy ít aûnh höôûng ñeán suït aùp IZB cuûa nhaùnh noái tieáp. Nhaùnh noái
tieáp ñöôïc taäp trung chung laïi trong H.4.5b.
ZB = Z1 + (N1/N2)2 ⋅ Z2 =Z1 + Z'2 (4.3)
Vì toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø coâng suaát phaûn khaùng trong loõi saét maùy bieán aùp gaàn nhö
khoâng ñoåi, tuy raèng khi ñieän aùp thay ñoåi quanh trò soá ñònh möùc thì möùc ñoä baõo hoøa cuõng coù aûnh
höôûng, coù theå veõ sô ñoà thay theá trong ñoù nhaùnh töø hoùa ñöôïc bieåu dieãn bôûi toån thaát coâng suaát
trong loõi saét nhö sau (H.4.6):

Hình 4.6
Coøn coù nhöõng maïch gaàn ñuùng khaùc nöõa cuûa maùy bieán aùp vì nhaùnh töø hoùa mang doøng ñieän
nhoû neân coù theå boû qua nhaùnh töø hoùa trong maïch töông ñöông gaàn ñuùng ñaëc bieät trong caùc maùy
bieán aùp cuûa maïng phaân phoái (H.4.7a).
Vôùi maùy bieán aùp ñieän löïc coâng suaát lôùn XB >> RB neân maïch gaàn ñuùng loaïi boû luoân RB vaø
maùy bieán aùp chæ ñöôïc bieåu dieãn baèng ñieän khaùng XB, maïch töông ñöông naøy ñöôïc aùp duïng trong
khaûo saùt ngaén maïch (H.4.7b).
126 CHÖÔNG 4

Hình 4.7: Sô ñoà thay theá gaàn ñuùng cuûa maùy bieán aùp
Trong khaûo saùt phaân boá coâng suaát vaø ñieàu chænh ñieän aùp maùy bieán aùp caàn ñöôïc bieåu dieãn
thích hôïp hôn. Maùy bieán aùp ñöôïc bieåu dieãn trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn ñònh möùc cuûa heä
thoáng (xem phaàn noùi veà ñôn vò töông ñoái). Maët khaùc, maùy bieán aùp khi vaän haønh laïi ñöôïc chænh
ñònh ñaàu phaân aùp khaùc vôùi ñònh möùc do nhu caàu ñieàu chænh ñieän aùp. Trong tröôøng hôïp naøy vieäc
chænh ñaàu phaân aùp taêng hay giaûm ñeàu coù aûnh höôûng ñeán ñieän khaùng cuûa maùy bieán aùp. Nhaéc laïi
raèng moâ hình cuûa maùy bieán aùp ñöôïc bieåu dieãn baèng moät nhaùnh toång trôû noái tieáp ñôn giaûn, nhöng
ñeå xeùt aûnh höôûng cuûa ñaàu phaân aùp moâ hình môùi ñöôïc ñöa ra coù daïng hình Π. Xeùt moät maùy bieán
aùp chænh ñaàu phaân aùp khaùc vôùi ñònh möùc, trong heä ñôn vò töông ñoái tyû soá bieán aùp ñöôïc coi laø 1:1
neáu tyû soá naøy baèng vôùi tyû soá ñieän aùp ñònh möùc cuûa heä thoáng trong ñôn vò töông ñoái. Maët khaùc ñeå
ñi ñeán sô ñoà töông ñöông, maùy bieán aùp ñöôïc xem nhö goàm hai maïng hai cöûa gheùp noái tieáp
(H.4.8).

Hình 4.8: Sô ñoà maùy bieán aùp goàm hai maïng hai cöûa maéc noái tieáp
Phöông trình nuùt ñoái vôùi maïng hai cöûa giöõa nuùt 1 vaø nuùt 2 laø:

⎡ I1 ⎤ ⎡ Y − Y ⎤ ⎡ U1 ⎤
⎢I ⎥ = ⎢ ⎥⋅ ⎢U ⎥ (4.4)
⎣ 2 ⎦ ⎢⎣ − Y Y ⎦⎥ ⎣ 2⎦

vôùi Y = 1 / ZB , ZB = R B + jX B
Maïng hai cöûa thöù hai ôû beân phaûi cuûa hình veõ laø moät maùy bieán aùp lyù töôûng. Trong heä ñôn vò
töông ñoái, tyû soá cuûa maùy bieán aùp naøy laø tyû soá cuûa hai ñaïi löôïng trong ñôn vò töông ñoái, trong ñoù
caùc ñieän aùp danh ñònh ghi treân nhaûn maùy tính theo % cuûa ñieän aùp ñònh möùc trong heä thoáng. Tyû
soá cuûa maùy bieán aùp lyù töôûng cho bôûi:
%U 2 treân nhaõn maùy
t= (4.5)
%U 3 treân nhaõn maùy
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 127

ñieän aùp danh ñònh treân nhaõn maùy phía thöù caáp
Ví duï: %U 3 treân nhaõn maùy =
ñieän aùp ñònh möùc cuûa heä thoáng phía thöù caáp
Ñieän aùp vaø doøng ñieän cuûa maïng hai cöûa beân traùi ñöôïc bieåu dieãn theo ñieän aùp vaø doøng ôû hai
ñaàu 1 vaø 3 nhö sau:

⎡ U1 ⎤ ⎡1 0⎤ ⎡ U1 ⎤
⎢ ⎥ =⎢ ⎥⋅⎢ ⎥ (4.6)
⎣ U2 ⎦ ⎣0 t ⎦ ⎣ U3 ⎦

⎡ I1 ⎤ ⎡1 0⎤ ⎡ I1 ⎤
vaø: ⎢ ⎥ = ⎢0 t ⎥ ⋅ ⎢ ⎥ (4.7)
⎣ I3 ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ I2 ⎦

⎡ I1 ⎤ ⎡1 0⎤ ⎡ Y − Y ⎤ ⎡1 0⎤ ⎡ U1 ⎤
töø ñoù: ⎢ ⎥ = ⎢0 t ⎥ ⋅ ⎢ ⎥⋅ ⎢0 t ⎥ ⋅ ⎢ ⎥ (4.8)
⎣ I3 ⎦ ⎣ ⎦ ⎢⎣ − Y Y ⎦⎥ ⎣ ⎦ ⎣ U3 ⎦

⎡ I1 ⎤ ⎡1 0⎤ ⎡ Y − Yt ⎤ ⎡ U1 ⎤ ⎡ Y − Yt ⎤ ⎡ U ⎤
⎢ ⎥ = ⎢0 t ⎥ ⋅ ⎢ ⎥⋅ ⎢ ⎥ =⎢ ⎥⋅ 1 (4.9)
⎣ I3 ⎦ ⎣ ⎦ ⎢⎣ − Y Yt ⎦⎥ ⎣ U 3 ⎦ ⎢ − Yt Yt2 ⎥ ⎢⎣ U 3 ⎥⎦
⎣ ⎦
Nhaéc laïi raèng theo cô sôû lyù thuyeát maïch, ma traän toång daãn trong phöông trình treân coù caùc
phaàn töû treân ñöôøng cheùo chính Y vaø Yt 2 laø toång cuûa caùc toång daãn laàn löôït coù noái ñeán caùc nuùt 1
vaø 3, coøn caùc phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo töông öùng vôùi toång daãn giöõa nuùt 1 vaø 3 ñöôïc ñoåi daáu.
Caùc giaù trò trong sô ñoà Π ñöôïc tính nhö sau:

Y = y10 + y13

Yt 2 = y 30 + y13
trong ñoù: y13 = Yt (quan saùt treân ma traän)
Suy ra: y10 = Y − Yt = Y (1 − t) (4.10)
2
y 30 = Yt − Yt
y 30 = Yt(t − 1) (4.11)
Maïch Π töông ñöông ñoái vôùi maùy bieán aùp coù tyû soá voøng khaùc vôùi ñònh möùc coù daïng nhö
trong H.4.9.

Hình 4.9
128 CHÖÔNG 4

Ví duï 4.1: Ñieän aùp phía sô caáp giaûm 5% so vôùi ñònh möùc, muoán cho ñieän aùp phía thöù caáp vaãn giöõ
ôõ ñònh möùc duøng ñaàu phaân aùp –5% (giaûm soá voøng phía sô caáp neáu ñaàu phaân aùp ôû phía sô caáp)
hoaëc muoán taêng ñieän aùp phía thöù caáp theâm 5% duøng ñaàu phaân aùp +5% (taêng soá voøng phía thöù
caáp neáu ñaàu phaân aùp ôû phía thöù caáp). Thöôøng ñaàu phaân aùp ñöôïc ñaët ôû phía cuoän daây cao aùp do
coù doøng ñieän beù hôn vaø muïc ñích cuûa vieäc choïn ñaàu phaân aùp laø nhaèm ñaûm baûo soá voøng/volt cuûa
cuoän daây maùy bieán aùp gaàn nhö khoâng thay ñoåi.

U 2 % = 95% U 2 % = 100%
U 3 % = 100% U 3 % = 105%
t = U 2 % / U 3 % = 95% / 100% = 0, 95 t = U 2 % / U 3 % = 100% / 105% = 0, 9523

Hình 4.10
Ghi chuù
Trong sô ñoà töông ñöông hai maïng hai cöûa noái tieáp coù theå gheùp noái tieáp maùy bieán aùp lyù
töôûng coù tyû soá t:1 coù xeùt ñeán ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp ñi tröôùc maïng hai cöûa chöùa toång daãn
cuûa maùy bieán aùp (H.4.11.).

Hình 4.11
Maïch töông ñöông hình Π ñoái vôùi maùy bieán aùp coù tyû soá voøng khaùc vôùi ñònh möùc coù daïng
trong H.4.12 (töï chöùng minh).

Hình 4.12
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 129

Ñeå yù coù söï hoaùn vò hai nhaùnh reõ cuûa maïch Π tuøy theo thöù töï noái tieáp hai maïch hai cöûa vaø
caû hai sô ñoà ñeàu ñöôïc chaáp nhaän.
4.3.2 Caùch tính tham soá cuûa maùy bieán aùp hai daây quaán
Sau ñaây seõ laàn löôït trình baøy caùch tính RB, XB, GB vaø BB cuûa maùy bieán aùp hai daây quaán
Thoâng thöôøng vôùi maùy bieán aùp nhaø cheá taïo cung caáp boán tham soá sau:
- ΔPcuñm: toån thaát coâng suaát trong ñoàng khi maùy bieán aùp mang taûi ñònh möùc, ΔPCu,ñm cuõng
baèng ΔPN khi laøm thí nghieäm ngaén maïch, töùc laø khi doøng ngaén maïch IN = Iñm
- UN%: phaàn traêm cuûa ñieän aùp ngaén maïch so vôùi ñieän aùp ñònh möùc:
UN
UN % = ⋅ 100% (4.12)
U ñm
3
- ikt%:phaàn traêm doøng ñieän khoâng taûi I0 so vôùi doøng ñieän ñònh möùc:
I0
ikt % = 100% (4.13)
Iñm
- ΔPFe laø toån thaát coâng suaát taùc duïng trong loõi theùp vaø baèng toån hao khoâng taûi ΔP0
ΔPFe = ΔP0 (4.14)
Ñeå tính RB, XB, GB, BB, lyù thuyeát maùy ñieän ñöa ra caùc coâng thöùc cuûa sau:
2
ΔPCu ,ñm .Uñm
RB = 2
× 103 Ω
Sñm
vôùi: ΔPcu (kW) Uñm (kV) Sñm (kVA) (4.15)
2
U N %.U ñm
XB = ⋅ 10 Ω (4.16)
Sñm
ΔPFe 1
GB = 2
10−3 vôùi ΔPFe (kW) (4.17)
Uñm Ω
ΔQFe 1 ikt % ⋅ Sñm
BB = 2
⋅ 10−3 vôùi ΔQFe = kVAr (4.18)
U ñm Ω 100
Ngoaøi ra toån thaát coâng suaát khaùng ñònh möùc trong cuoän daây cuûa maùy bieán aùp cho bôûi:
UN %
ΔQCuñm = Sñm kVAr vôùi Sñm (kVA)
100
Ñoái vôùi maùy bieán aùp coâng suaát nhoû, ñieän trôû RB khaù lôùn, neân toång trôû ZB ñöôïc tính theo
(4.16) vaø X B = Z2B − R 2B
Toån hao ñoàng ΔPCu vaø ΔQCu khi maùy bieán aùp mang taûi khaùc ñònh möùc tyû leä vôùi bình phöông
coâng suaát (S2) taûi qua maùy trong khi toån thaát coâng suaát trong loõi saét ΔPFe vaø ΔQFe coi nhö khoâng
ñoåi.
Caùc giaù trò tính theo caùc coâng thöùc treân ñaõ ñöôïc tính ñoåi veà phía coù ñieän aùp baèng
Uñm kV. Ñoái vôùi maùy bieán aùp ba pha hai daây quaán Uñm laø ñieän aùp daây, Sñm laø coâng suaát 3 pha.
Ví duï 4.2: Moät traïm bieán aùp coù ñaët moät maùy bieán aùp ba pha hai daây quaán, ñieän aùp 35/6,6 kV
coâng suaát ñònh möùc 7500 kVA. Tham soá cuûa maùy bieán aùp nhö sau: ΔPCuñm = 75 kW,
ΔPFe = 24 kW, UN% = 7,5%, ikt % = 3,5%. Tính ñieän trôû, caûm khaùng, ñieän daãn taùc duïng vaø ñieän
daãn phaûn khaùng qui veà phía cao aùp, toån thaát coâng suaát khaùng ñònh möùc, toån thaát coâng suaát khaùng
130 CHÖÔNG 4

trong loõi saét maùy bieán aùp trong daây quaán maùy bieán aùp.
Giaûi
2
ΔPCu ⋅ U ñm 75.352
RB = 2
103 = 103 = 1, 63 Ω
Sñm 75002
2
U N % ⋅ U ñm 7, 5 ⋅ 352
XB = 10 = 10 = 12, 25 Ω
Sñm 7500
ΔPFe 24 1
GB = 2
10−3 = 2
10−3 = 0, 0196 ⋅ 10−3
Uñm 35 Ω
ΔQFe ikt % ⋅ Sñm 3, 5 ⋅ 7500 1
BB = 2
10−3 = 2
10−3 = 2
10−3 = 0, 214
U ñm 100 ⋅ U ñm 100 ⋅ 35 Ω
UN % 7, 5
ΔQCuñm = Sñm = 7500 = 562,5 kVAr
100 100
ikt % 3, 5
ΔQFe = Sñm = 7500 = 262, 5 kVAr
100 100

4.3.3 Tính tham soá cuûa maùy bieán aùp ba daây quaán

Maùy bieán aùp ba daây quaán coù theå laø maùy moät pha coù hai cuoän thöù caáp hoaëc laø maùy bieán aùp
ba daây quaán ba pha. Hình 4.13 laø moät sô ñoà maùy bieán aùp ba pha ba daây quaán, hai cuoän thöù caáp
mang taûi hoaëc coù theå laø maùy bieán aùp ba pha coù hai cuoän maéc Y–Y vôùi cuoän daây thöù ba maéc Δ
ñeå khöû hoïa taàn. Maïch töông ñöông cuûa maùy bieán aùp ba daây quaán ñöôïc trình baøy trong H.4.13b.

Hình 4.13: Maïch töông ñöông moät pha hình sao cuûa maùy bieán aùp ba daây quaán
Coù ba thí nghieäm ngaéên maïch duøng ñeå xaùc ñònh Z1, Z2, Z3, caû ba thí nghieäm ñeàu tieán haønh töông
töï, trong moãi thí nghieäm ñeàu cho moät cuoän hôû maïch, moät cuoän ngaén maïch vaø ñöa moät ñieän aùp nhoû
vaøo cuoän coøn laïi sao cho doøng ñieän chaïy trong cuoän ngaén maïch baèng doøng ñieän ñònh möùc. Ñieän aùp
ñoù goïi laø ñieän aùp ngaén maïch UN%. Trong maùy bieán aùp ba daây quaán, ngöôøi cheá taïo cho phaàn traêm
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 131

ñieän aùp ngaén maïch giöõa caùc cuoän daây UN(1–2)%, UN(2–3)%, UN(1–3)%.
Tính caûm khaùng maùy bieán aùp ba daây quaán
Ñoái vôùi maùy bieán aùp ba daây quaán coâng suaát lôùn (X>>R) neân ñieän aùp rôi treân caûm khaùng
(Ur) coù theå laáy baèng ñieän aùp ngaén maïch (UN) vaø giaû thieát caùc ñieän aùp ngaén maïch phaàn traêm
ñöôïc qui ñoåi veà coâng suaát cô baûn baèng coâng suaát ñònh möùc Sñm cuûa phía sô caáp.
Vaäy: UN(1–2)% = Ur(1–2)% = Ur1% + Ur2% (4.19)
UN(2–3)% = Ur(2–3)% = Ur2% + Ur3% (4.20)
UN(1–3)% = Ur(1–3)% = Ur1% + Ur3% (4.21)
Töø caùc phöông trình treân, giaûi ñöôïc:
U r (1− 2) % + U r (1− 3) % − U r ( 2− 3) %
Ur1% = (4.22)
2
U r (1− 2) % + U r ( 2− 3) % − U r (1− 3) %
Ur2% = (4.23)
2
U r (1− 3) % + U r ( 2− 3) % − U r (1− 2) %
Ur3% = (4.24)
2
Coù Ur% cuûa töøng cuoän tính ñöôïc XB cuûa töøng cuoän:
Caûm khaùng cuûa cuoän 1 cho bôûi coâng thöùc:
2
U r1 % ⋅ U ñm
X B1 = ⋅ 10 Ω (4.25)
Sñm
vôùi Uñm (kV) ; Sdm (kVA)
Coâng thöùc töông töï cho XB2, XB3
Tính ñieän trôû cuûa maùy bieán aùp ba daây quaán
Tröôøng hôïp caû ba daây quaán ñeàu coù coâng suaát baèng Sñm goïi laø maùy 100/100/100%, ñieän trôû
cuûa caùc cuoän daây qui ñoåi veà moät caáp ñieän aùp ñeàu baèng nhau:
RB1 = RB2 = RB3 = RB(100) (4.26)
Toån thaát trong ñoàng ΔPcu tính trong tröôøng hôïp luùc moät cuoän daây khoâng laøm vieäc, coøn laïi
hai cuoän laøm vieäc vôùi phuï taûi ñònh möùc, luùc ñoù tình traïng gioáng heät nhö maùy bieán aùp hai daây
quaán.
2
ΔPCu ,ñm ⋅ U ñm
RB = 2
⋅ 103 Ω = RB(100) (4.27)
2Sñm
vôùi ΔPCu,ñm (kW), Uñm (kV), Sñm (kVA)
Chia cho 2 vì hai nhaùnh cuûa sô ñoà hình sao laøm vieäc noái tieáp, ôû ñaây tính ñieän trôû cuûa moät
nhaùnh.
- Tröôøng hôïp coâng suaát ba cuoän laø 100/100/66,7% Sñm thì ñieän trôû cuoän thöù ba (66,7%Sñm)
qui veà caáp ñieän aùp vaø coâng suaát cuûa cuoän thöù nhaát nhö sau:
RB1 = RB2 = RB(100) (4.28)
RB3 = 1,5 RB1 (4.29)
- Tröôøng hôïp coâng suaát ba cuoän laø 100/66,7/66,7%
thì RB2 = RB3 = 1,5 RB1 (qui veà cuoän thöù nhaát) (4.30)
Theo qui ñònh, toån thaát trong ñoàng ΔPcu lôùn nhaát khi cuoän 1 coù doøng Iñm ñi qua, cuoän 2 coù
132 CHÖÔNG 4

doøng 2/3 Iñm ñi qua vaø cuoän 3 coù doøng 1/3 Iñm ñi qua. Vieát bieåu thöùc toån thaát ΔPcu theo caùc ñieàu
kieän veà ñieän trôû vaø doøng ñieän nhö ñaõ noùi coù ñöôïc:
2
ΔPCU ⋅ U dm
R B1 ≡ 2
× 103 Ω (4.30)
1, 83Sdm
vaø RB2 = RB3 = 1,5RB1 (4.31)

4.3.4 Tính tham soá cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu
Maùy bieán aùp töï ngaãu coù caùc öu ñieåm nhö sau:
- Toån thaát ít so vôùi maùy bieán aùp thöôøng coù cuøng coâng suaát nhöng kích thöôùc nhoû hôn;
- Reû tieàn hôn;
- Troïng löôïng nhoû hôn.
Maùy bieán aùp töï ngaãu ñieän löïc thöôøng cheá
taïo loaïi ba daây quaán vôùi caùc cuoän cao vaø trung
ñöôïc quaán töï ngaãu, trung tính cuûa noù ñöôïc noái
ñaát neân thích hôïp trong maïng ñieän 110 kV trôû
leân coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát, cuoän haï quaán
theo maùy bieán aùp thöôøng. Sô ñoà moät pha cuûa
(1 pha)
maùy bieán aùp töï ngaãu ñöôïc trình baøy trong Hình 4.14
H.4.14:
Cuoän CT laø cuoän noái tieáp, coøn cuoän OT goïi laø cuoän chung.
Maùy bieán aùp töï ngaãu ñöôïc ñaëc tröng baèng hai ñaïi löôïng: coâng suaát ñònh möùc Sñm vaø coâng
suaát tieâu chuaån Stc. Coâng suaát ñònh möùc laø coâng suaát lôùn nhaát cho pheùp taûi töø phía cao aùp qua
trung aùp hay ngöôïc laïi trong cheá ñoä töï ngaãu. Doøng ñònh möùc trong cuoän noái tieáp:
Sñm
Iñm(C) = (4.32)
3U ñm (C)

Coâng suaát cuoän noái tieáp laø:

⎛ U ⎞ ⎛ 1⎞
Snt = 3Iñm (C) (U C − U T ) = 3Iñm (C) U C ⎜ 1 − T ⎟ = Sñm ⎜ 1 − ⎟ (4.33)
⎝ UC ⎠ ⎝ K ⎠
trong ñoù K laø tyû soá cuûa cao aùp UC vôùi trung aùp UT goïi laø tyû soá bieán ñoåi cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu:
K = UC / U T
Doøng ñieän trong cuoän chung vôùi giaû thieát taûi coâng suaát Sñm töø cao sang trung:
⎛ Iñm(C) ⎞ ⎛ 1⎞
I0 = Iñm(T) – Iñm(C) = Iñm(T) ⎜ 1 − ⎟ = Iñm ( T) ⎜ 1 − ⎟ (4.34)
⎜ ⎟
Iñm( T) ⎠ ⎝ K⎠
⎝
Coâng suaát cuûa cuoän chung laø:
⎛ 1⎞
S0 = 3I0 U T = 3Iñm( T) U T ⎜ 1 − ⎟ (4.35)
⎝ K⎠

S0 = Sñm ⎛⎜1 −
1⎞ (4.36)
⎟
⎝ K⎠
coøn cuoän haï cuûa maùy bieán aùp ñöôïc thieát keá theo coâng suaát:
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 133

SH = Sñm ⎛⎜ 1 − 1 ⎞⎟ (4.37)
⎝ K ⎠

Toùm laïi, coâng suaát tính toaùn moãi cuoän daây cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu baèng Sñm ⎛⎜ 1 − 1 ⎞⎟ .
⎝ K⎠
Trò soá naøy goïi laø coâng suaát tieâu chuaån Stc cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu.
1
Ñaët α = (1– ) laø heä soá coù lôïi cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu:
K
U
α = 1− T (4.38)
UC
Sôû dó goïi laø coù lôïi laø vì maùy töï ngaãu coù theå taûi coâng suaát Sñm töø ñieän aùp cao qua ñieän aùp
trung, trong khi ñoù caùc cuoän daây cuûa noù vaø loõi saét chæ thieát keá vôùi Stc = αSñm
Sô ñoà töông ñöông moät pha cuûa maùy töï ngaãu laø hình sao ba nhaùnh töông töï nhö sô ñoà cuûa
maùy bieán aùp ba daây quaán.
Tính tham soá cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu nhö sau:
Tính R
Vôùi maùy töï ngaãu, nhaø saûn xuaát cho toån thaát ngaén maïch giöõa caùc cuoän daây C–T, C–H, T–H
- ΔP(C–T) tính theo Sñm
- ΔP’(C–H) tính theo Stc
- ΔP'(T–H) tính theo Stc
Vì ñieän trôû cuûa caùc nhaùnh trong sô ñoà töông ñöông phaûi tính theo cuøng coâng suaát, do ñoù
ΔP'(C–H) vaø ΔP'(T–H) phaûi ñöôïc tính ñoåi theo coâng suaát ñònh möùc Sñm cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu
ΔP '(C− H)
ΔP(C− H) = (4.39)
α2
ΔP '( T − H)
Töông töï: ΔP( T − H) = (4.40)
α2
Döïa vaøo sô ñoà töông ñöông xaùc ñònh toån thaát cuûa töøng cuoän daây:
ΔP(C− T) + ΔP(C−H) − ΔP( T −H)
ΔPCu (C) = (4.41)
2
Δ PCu(T)= ΔP(C–T) – ΔPCu(C) (4.42)
Δ PCu(H)= ΔP(C–H) – ΔPCu(C) (4.43)
Ñeán ñaây coù theå tính ñieän trôû cuûa caùc nhaùnh hình sao baèng caùc coâng thöùc tính ñieän trôû
cuûa maùy bieán aùp hai daây quaán.
ΔPCu (C) ⋅ U C2
R ( C) = 2
⋅ 103 Ω (4.44)
Sñm
ΔPCu ( T) ⋅ U C2
R( T) = 2
⋅ 103 Ω (4.45)
Sñm
ΔPCu ( H) ⋅ U C2
R(H) = 2
⋅ 103 Ω (4.46)
Sñm
(ñôn vò nhö ñaõ ghi chuù ôû treân)
134 CHÖÔNG 4

Tính X:
Vôùi maùy bieán aùp töï ngaãu, nhaø saûn xuaát cuõng cho ñieän aùp ngaén maïch UN(C-T) %, U'N(C–
H)%, U'N(T–H)% trong ñoù UN(C.T)% tính theo Sñm coøn U’N(C.H) % vaø U’N(T.H)% tính theo Stc.

Ñeå tính ñieän aùp ngaén maïch treân töøng nhaùnh cuûa sô ñoà hình sao, phaûi tính ñoåi U'(C–H) % vaø
U'(T–H)% theo Sñm cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu nhö sau:
U 'N(C−H) U 'N( T −H)
U N(C−H) % = ; U N( T −H) % = (4.47)
α α
Gioáng nhö maùy bieán aùp ba daây quaán, suy ra U(C)%, U(H)% vaø U(T)% roài aùp duïng caùc coâng
thöùc tính caûm khaùng cuûa maùy bieán aùp ba daây quaán.
Coøn tính G vaø B cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu gioáng nhö ñoái vôùi maùy bieán aùp hai hoaëc ba daây
quaán nhöng thöôøng ñöôïc thay baèng toån thaát coâng suaát trong loõi saét ΔPFe + jΔQFe hoaëc boû qua
trong sô ñoà töông ñöông.
Ví duï 4.3: Xaùc ñònh ñieän trôû vaø caûm khaùng cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu giaûm aùp ba pha 220/110/10
kV, coâng suaát 60000 kVA. Ñieän aùp ngaén maïch giöõa caùc cuoän daây ñaõ ñöôïc qui ñoåi veà coâng suaát
ñònh möùc baèng:
UN(C–T)% = 8%, UN (C–H)% = 28%, UN(T–H)% = 18%
toån thaát ngaén maïch:
ΔP(C–T) = 180 kW, ΔP'(C–H) = 150 kW, ΔP'(T–H) = 150 kW
(ñieän trôû, caûm khaùng qui veà phía 220 kV)
Giaûi
Heä soá coù lôïi cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu:
U C − U T 220 − 110
α= = = 0, 5
UC 220
Tính ñoåi ΔP'(C–H) vaø ΔP'(T–H) veà coâng suaát ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu:
ΔP 'C− H 150
ΔP(C− H) = = = 600 kW
α2 0, 52
Δ P 'T − H 150
ΔP( T − H) = 2
= = 600 kW
α 0, 52
Toån thaát ñoàng ñònh möùc cuûa caùc cuoän cao, trung laø:
ΔP(C− T) + ΔP(C−H) − ΔP( T −H) 180 + 600 − 600
ΔPCu (C) = = = 90 kW
2 2
ΔPCu(T) = ΔP(C–T) – ΔPCu(C) = 180 – 90 = 90 kW
ΔPCu(H) = ΔP(C–H) – ΔPCu(C) = 600 – 90 = 510 kW
90 ⋅ 2202
Ñieän trôû cuoän cao aùp: R(C) = 103 = 1, 21 Ω
600002
Ñieän trôû cuoän trung aùp: R(T) = R(C) = 1,21 Ω
510 ⋅ 2202
Ñieän trôû cuoän haï aùp: R(H) = 2
103 = 6, 85 Ω
60000
Ñieän aùp ngaén maïch töøng cuoän cao, trung, haï:
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 135

U (C − T ) % + U (C − H ) % − U ( T − H ) % 8 + 28 − 18
U N (C) % = = = 9%
2 2
U (C − T ) % + U ( T − H ) % − U (C − H ) % 8 + 18 − 28
U N(T) % = = = −1% ≈ 0%
2 2
U (C − H ) % + U ( T − H ) % − U (C − T ) % 28 + 18 − 8
U N(H) % = = = 19%
2 2
2
U N (C) % ⋅ U C 9.2202
Ñieän khaùng cuoän cao aùp: X (C) = ⋅ 10 = 10 = 72, 6 Ω
Sñm 60000
Ñieän khaùng cuoän trung aùp: X(T) = 0 Ω
U N(H) % ⋅ U C2 19 ⋅ 2202
Ñieän khaùng cuoän haï aùp: X (H) = ⋅ 10 = 10 = 153, 3 Ω
Sñm 60000

4.4 SÔ ÑOÀ MOÄT SÔÏI (ÑÔN TUYEÁN)

Sô ñoà toång trôû moät pha bieåu dieãn heä thoáng ñieän hoaëc laø theo ñôn vò coù teân hoaëc laø theo ñôn
vò töông ñoái. Tuy vaäy, vì moät baøi toaùn heä thoáng ba pha caân baèng thöôøng ñöôïc giaûi nhö maïch moät
pha goàm moät trong ba daây daãn vaø moät ñöôøng trung tính xem nhö ñöôøng trôû veà, do ñoù sô ñoà ñöôïc
ñôn giaûn hôn nöõa baèng caùch boû ñöôøng trung tính vaø chæ ñònh caùc phaàn töû cuûa heä thoáng baèng caùc
kyù hieäu thay vì baèng maïch töông ñöông cuûa chuùng. Moät sô ñoà nhö vaäy goïi laø sô ñoà moät sôïi hay
sô ñoà ñôn tuyeán cuûa heä thoáng ñieän. Noù chæ coù moät ñöôøng keû ñôn noái lieàn caùc kyù hieäu tieâu chuaån
cuûa ñöôøng daây vôùi caùc thieát bò coù lieân quan cuûa heä thoáng ñieän.
Muïc ñích cuûa sô ñoà ñôn tuyeán laø ñeå cung caáp döôùi hình thöùc roõ raøng veà caùc thoâng tin coù yù
nghóa cuûa heä thoáng. Taàm quan troïng cuûa caùc ñaëc tröng khaùc nhau cuûa heä thoáng thay ñoåi theo
vaán ñeà khaûo saùt vaø löôïng thoâng tin ñöa vaøo cuõng tuøy theo muïc ñích khaûo saùt. Chaúng haïn nhö vò
trí cuûa maùy caét vaø rôle khoâng quan troïng trong khaûo saùt phaân boá coâng suaát vaø do ñoù maùy caét vaø
rôle khoâng ñöôïc trình baøy trong khi ñoù vieäc khaûo saùt oån ñònh cuûa heä thoáng trong tình traïng quaù
ñoä do söï coá gaây ra tuøy thuoäc vaøo toác ñoä caét cuûa maùy caét vaø thôøi gian taùc ñoäng cuûa rôle nhaèm coâ
laäp söï coá ra khoûi heä thoáng thì phaûi theå hieän vò trí cuûa maùy caét. Trong tröôøng hôïp naøy döõ lieäu veà
maùy caét raát quan troïng, ñoâi khi sô ñoà ñôn tuyeán coøn bao goàm döõ kieän veà maùy bieán doøng vaø maùy
bieán ñieän aùp trong maïch rôle hay ño löôøng.
Sau ñaây laø moät sô ñoà moät sôïi ñieån hình (H.4.15):

Hình 4.15: Sô ñoà moät sôïi (ñôn tuyeán)

Sô ñoà cho thaáy maùy phaùt ñieän G1 vaø G3 noái ñaát qua cuoän khaùng, G2 noái ñaát qua ñieän trôû.
Hai maùy phaùt G1 vaø G2 noái ñeán moät thanh caùi, qua maùy bieán aùp taêng B1 ñeán ñöôøng daây truyeàn
taûi L. Ñaàu cuoái cuûa ñöôøng daây noái vôùi maùy bieán aùp giaûm B2, ngoaøi ra maùy phaùt G3 noái vaøo
136 CHÖÔNG 4

thanh caùi ñieän aùp thaáp cuûa maùy bieán aùp naøy. Caùc phuï taûi laáy ñieän töø caùc thanh caùi. Treân sô ñoà
coøn ghi caùc döõ lieäu veà phuï taûi, caùc thoâng soá ñònh möùc cuûa maùy phaùt, maùy bieán aùp, toång trôû cuûa
caùc phaàn töû maïng ñieän. Caùc döõ kieän naøy caàn thieát ñeå khaûo saùt tình traïng xaùc laäp vaø quaù ñoä cuûa
heä thoáng.
- Bieåu dieãn ñöôøng daây (xem chöông 3)

4.5 BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN TRONG HEÄ ÑÔN VÒ COÙ TEÂN
Trong caùc muïc tröôùc ñaõ trình baøy caùch bieåu dieãn rieâng cuûa töøng phaàn töû, caùc phaàn töû naày
ñöôïc noái vôùi nhau thaønh moät sô ñoà chung noái keát caùc maïch töông ñöông cuûa töøng cuûa thieát bò.
Moãi nhaùnh trong sô ñoà ñöôïc cho trong ñôn vò coù teân (Ω hay 1/Ω) laø toång trôû hay toång daãn cuûa
nhaùnh ñoù.
Hình 4.16 trình baøy sô ñoà toång trôû cuûa maïng ñieän H.4.15. theo thöù töï goàm maùy phaùt ñieän
G1, G2 , maùy bieán aùp taêng B1, ñöôøng ñaây truyeàn taûi ñieän, maùy bieán aùp giaûm B2, hai phuï taûi thuï
ñoäng A, B vaø maùy phaùt ñieän G3 ôû phía thöù caáp cuûa B2.

Hình 4.16: Sô ñoà toång trôû töông öùng vôùi sô ñoà moät sôïi H.4.15
Soá lieäu cuûa caùc phaàn töû:
G1: 20000 kVA; 6,6 kV; X'' = 0,655 Ω
G2: 10000 kVA; 6,6 kV; X’’ = 1,31 Ω
G3: 30000 kVA; 3,81 kV; X'' = 0,1452 Ω
B1, B2: moãi pha 10000 kVA; 3,81/38,1 kV moãi pha; X = 14,52 Ω qui veà cao aùp.
Ñöôøng daây X =17,4Ω; 66 kV.
Phuï taûi A: 15000 kW; 6,6 kV; heä soá coâng suaát 0,9 treã.
Phuï taûi B: 30000 kW; 3,81 kV; heä soá coâng suaát 0,9 treã.
Maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi ñöôïc bieåu dieãn töông ñoái chính xaùc baèng moät
maïch π vôùi ñieän trôû vaø caûm khaùng noái tieáp vaø hai nhaùnh reõ ñeán trung tính bieåu dieãn cho ñieän
dung ñöôïc taäp trung veà hai ñaàu cuûa ñöôøng daây. Töông töï, maùy bieán aùp ñöôïc bieåu dieãn baèng ñieän
trôû, ñieän khaùng taûn vaø nhaùnh töø hoùa. Maùy phaùt ñöôïc thay theá baèng söùc ñieän ñoäng noái tieáp vôùi
ñieän trôû vaø ñieän khaùng ñoàng boä. Neáu caàn khaûo saùt phuï taûi, moät caùch ñôn giaûn phuï taûi cuõng ñöôïc
thay theá baèng toång trôû thuï ñoäng. Sô ñoà toång trôû khoâng bao goàm caùc toång trôû noái ñaát ôû trung tính
cuûa maùy phaùt vì trong tình traïng caân baèng khoâng coù doøng ñieän qua trung tính vaø trung tính maùy
phaùt coù cuøng ñieän theá vôùi ñaát. Vì doøng ñieän töø hoùa cuûa maùy bieán aùp thöôøng khoâng ñaùng keå so
vôùi doøng taûi neân nhaùnh toång daãn cuûa maùy bieán aùp thöôøng ñöôïc loaïi boû trong maïch töông ñöông
cuûa maùy bieán aùp hoaëc thay nhaùnh toång daãn maùy bieán aùp baèng toån thaát saét ΔPFe + jΔQFe nhö
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 137

trong H.4.6.
Nhö ñaõ noùi, ñieän trôû thöôøng ñöôïc loaïi boû trong tính toaùn ngaén maïch ñoái vôùi maïng cao aùp.
Dó nhieân vieäc boû qua ñieän trôû thöôøng gaây ra sai soá naøo ñoù nhöng keát quaû tính toaùn coù theå chaáp
nhaän ñöôïc vì ñieän khaùng trong heä thoáng thöôøng lôùn hôn nhieàu so vôùi ñieän trôû. Phuï taûi khoâng bao
goàm maùy ñieän quay ít aûnh höôûng ñeán doøng ñieän toång treân ñöôøng daây luùc söï coá vaø cuõng thöôøng
ñöôïc loaïi boû. Phuï taûi ñoäng cô ñoàng boä phaûi ñöôïc xeùt ñeán trong tính toaùn ngaén maïch vì söùc ñieän
ñoäng cuûa ñoäng cô cuõng goùp phaàn vaøo doøng ñieän ngaén maïch. Sô ñoà cuõng keå theâm ñoäng cô khoâng
ñoàng boä baèng moät söùc ñieän ñoäng noái tieáp vôùi ñieän khaùng sieâu quaù ñoä neáu ñöôïc duøng ñeå tính
doøng ñieän ngay sau khi ngaén maïch. Tuy vaäy, ñoäng cô khoâng ñoàng boä ñöôïc boû qua neáu tính doøng
ñieän moät vaøi chu kyø sau khi ngaén maïch vì doøng ñieän goùp phaàn bôûi ñoäng cô caûm öùng taét daàn raát
nhanh.
Ñeå ñôn giaûn trong tính toaùn doøng ngaén maïch, cho pheùp boû qua moïi phuï taûi tónh, ñieän trôû vaø
doøng töø hoùa trong maùy bieán aùp, ñieän dung ñöôøng daây vaø coù ñöôïc sô ñoà toång trôû thu veà sô ñoà
ñieän khaùng vôùi caùc soá lieäu cho trong H.4.17.

Hình 4.17: Sô ñoà ñieän khaùng - ñieän khaùng ñôn vò Ω qui veà phía cao aùp cuûa maùy bieán aùp -
(caùc trò soá trong daáu ngoaëc trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn 30 MVA, 66 kV)
Caùc sô ñoà toång trôû vaø ñieän khaùng ñeà caäp ôû ñaây ñöôïc goïi laø sô ñoà thöù töï thuaän vì chuùng ñöa
ra caùc toång trôû öùng vôùi doøng ñieän caân baèng trong heä thoáng ba pha caân baèng. YÙ nghóa cuûa sô ñoà
thöù töï seõ ñöôïc noùi roõ hôn trong khaûo saùt ngaén maïch.
Khi maùy bieán aùp ñöôïc bieåu dieãn baèng maïch töông ñöông cuûa noù, toång trôû cuûa maùy bieán aùp
ñöôïc qui ñoåi veà moät phía cuûa maùy bieán aùp sô hoaëc thöù caáp maø töø phía ñoù maïch töông ñöông
ñöôïc thaønh laäp. Caùc toång trôû bieåu dieãn trong sô ñoà treân tính ra ohm vaø ñöôïc qui ñoåi veà phía cao
aùp cuûa maùy bieán aùp.
Vì ñöôøng daây truyeàn taûi ñang ôû trong phaàn cao aùp cuûa maïng ñieän neân toång trôû cuûa ñöôøng
daây trong maïch töông ñöông laø toång trôû thöïc teá khoâng caàn thieát phaûi tính toaùn qui ñoåi trong khi
ñoù ñieän khaùng taûn cuûa maùy bieán aùp phaûi ñöôïc tính toaùn qui ñoåi veà phía cao aùp.
Theo lyù thuyeát maùy bieán aùp, toång trôû phía thöù caáp cuûa maùy bieán aùp ñöôïc qui ñoåi veà phía sô
caáp baèng caùch nhaân toång trôû cho bình phöông cuûa tyû soá voøng sô caáp vôùi voøng cuoän thöù caáp (N1/
N2)2. Caùc maùy phaùt trong hình veõ ôû veà phía ñieän aùp thaáp cuûa maùy bieán aùp vaø do ñoù ñieän khaùng
cuûa chuùng phaûi ñöôïc qui ñoåi veà phía cao aùp cuûa maùy bieán aùp. Maùy phaùt G1 ñöôïc noái vôùi maïch
ñieän aùp cao qua maùy bieán aùp Y–Y coù tyû soá voøng 10:1, do ñoù ñieän khaùng qui ñoåi veà phía ñieän aùp
cao laø 0,655 ⋅ 102 = 65,5 Ω. Töông töï, ñieän khaùng cuûa maùy phaùt G2 qui veà phía 66 kV laø 1,31. 102
= 131 Ω.
Tröôøng hôïp cuûa maùy phaùt G3 noái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi qua maùy bieán aùp Δ–Y thì khoâng
ñöôïc hieån nhieân nhö vaäy. Coù theå hieåu raèng maùy bieán aùp Δ –Y ñöôïc thay theá baèng moät maùy bieán
aùp Y–Y coùù cuøng tyû soá bieán ñoåi veà ñieän aùp daây. Neáu moät maùy bieán aùp Δ –Y coù tyû soá voøng 10 : 1
138 CHÖÔNG 4

giöõa caùc cuoän daây phía cao aùp vaø haï aùp thì tyû soá ñieän aùp daây laø 17,32 : 1. Do ñoù, tyû soá voøng giöõa
cuoän cao vaø cuoân haï cuûa maùy bieán aùp Y–Y coù cuøng tyû soá bieán aùp tính theo ñieän aùp daây nhö maùy
bieán aùp Δ–Y phaûi laø 17,32 : 1. Maïch töông ñöông cuûa maùy phaùt G2 nhìn töø phía cao aùp qua maùy
bieán aùp Y–Y töông ñöông, ñieän khaùng cuûa maùy phaùt phaûi ñöôïc qui ñoåi veà phía cao aùp baèng caùch
nhaân ñieän khaùng vôùi bình phöông cuûa tyû soá bieán aùp tính theo ñieän aùp pha ñeán trung tính cuûa
maùy Y–Y töông ñöông. Tyû soá ñieän aùp daây baèng vôùi tyû soá ñieän aùp pha treân hai phía cuûa maùy
bieán aùp Y–Y. Do ñoù, thöøa soáù nhaân phaûi laø bình phöông cuûa tyû soá ñieän aùp daây chöù khoâng phaûi
bình phöông cuûa tyû soá voøng. Ñieän khaùng cuûa maùy phaùt 3 qui veà phía cao aùp laø: (17,32)2 × 0,1452
= 43,56 Ω.
Toùm laïi, baát chaáp caùch ñaáu daây cuûa maùy bieán aùp laø Y–Y hay Δ–Y, phía sô caáp ñieän aùp daây
ñònh möùc Uñm1 vaø phía thöù caáp coù ñieän aùp daây ñònh möùc laø Uñm2, toång trôû Z phía sô caáp ñöôïc qui
ñoåi veà phía thöù caáp thaønh toång trôû Z' cho bôûi:
2
⎛U ⎞
Z ' = Z ⎜ ñm2 ⎟ (4.48)
⎝ U ñm1 ⎠
Töông töï, söùc ñieän ñoäng (hay ñieän aùp phía sô caáp qui veà phía thöù caáp):
⎛ U ñm2 ⎞
E’ = E ⎜ ⎟ (4.49)
⎝ U ñm1 ⎠
vaø doøng ñieän qui veà phía thöù caáp:
⎛ U ñm1 ⎞
I’ = I ⎜ ⎟ (4.50)
⎝ U ñm2 ⎠

4.6 BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN TRONG HEÄ ÑÔN VÒ TÖÔNG ÑOÁI
4.6.1 Caùc ñaïi löôïng trong ñôn vò töông ñoái
Ñieän aùp, doøng ñieän, coâng suaát vaø toång trôû trong maïch ñieän thöôøng ñöôïc bieåu dieãn theo
phaàn traêm hay theo ñôn vò töông ñoái cuûa caùc ñaïi löôïng laáy laøm caên baûn hay laøm chuaån. Ví duï,
neáu choïn ñieän aùp cô baûn laø 120 kV thì caùc giaù trò ñieän aùp 108 kV, 120 kV vaø 126 kV laàn löôït laø
0,90, 1,0 vaø 1,05 ñôn vò töông ñoái hay 90%, 100% vaø 105% tính theo % cuûa ñieän aùp cô baûn. Caû
hai phöông phaùp ñôn vò töông ñoái hay phaàn traêm cho pheùp tính toaùn ñôn giaûn hôn ñôn vò coù teân
ampe, volt, ohm ….
Phöông phaùp ñôn vò töông ñoái coù thuaän lôïi hôn phöông phaùp phaàn traêm vì tích soá cuûa hai
ñaïi löôïng trong ñôn vò töông ñoái laø moät ñaïi löôïng töông ñoái trong khi ñoù tích soá cuûa hai ñaïi
löôïng phaàn traêm phaûi ñöôïc chia cho 100 ñeå coù keát quaû theo phaàn traêm.
Ñieän aùp, doøng ñieän, coâng suaát vaø toång trôû ñöôïc lieân heä vôùi nhau sau cho vieäc choïn hai trò
soá cô baûn trong soá caùc ñaïi löôïng treân cho pheùp xaùc ñònh hai trò soá cô baûn coøn laïi. Chaúng haïn neáu
ñaõ choïn trò soá cô baûn cuûa doøng ñieän vaø ñieän aùp thì trò soá cô baûn cuûa coâng suaát vaø toång trôû coù theå
ñöôïc xaùc ñònh. Goïi Ucb, Icb,Scb, Zcb laàn löôït laø ñieän aùp, doøng ñieän, coâng suaát vaø toång trôû cô baûn.
Toång trôû cô baûn laø toång trôû maø suït aùp qua noù baèng ñieän aùp cô baûn khi doøng ñieän ñi qua
toång trôû baèng doøng ñieän cô baûn. Coâng suaát cô baûn trong heä thoáng moät pha laø tích soá cuûa ñieän aùp
cô baûn vaø doøng ñieän cô baûn.
Thöôøng coâng suaát cô baûn Scb vaø ñieän aùp cô baûn Ucb laø caùc ñaïi löôïng choïn tröôùc ñeåâ xaùc ñònh
caùc ñaïi löôïng cô baûn khaùc.
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 139

Ñoái vôùi heä thoáng moät pha:

S cb = Pcb = Qcb = Ucb. Icb (4.51)
S
Icb = cb (4.52)
U cb
2
U cb U cb
Zcb = Xcb = Rcb = = (4.53)
Icb Scb
Icb S
Ycb = Bcb = Gcb = = cb (4.54)
U cb U 2cb

vôùi Scb (MVA); Ucb (kV); Icb (kA); Zcb (Ω)

Ñoái vôùi heä thoáng ba pha, ñieän aùp laø ñieän aùp daây vaø coâng suaát laø coâng suaát ba pha
Scb = Pcb = Qcb = 3 UcbIcb (4.55)
Scb
Icb = (4.56)
3U cb
U cb U 2cb
Zcb = Xcb = Rcb = = (4.57)
3Icb Scb

1 3Icb Scb
Ycb = Bcb = Gcb = = = 2 (4.58)
Zcb U cb U cb
vôùi Scb (MVA); Ucb (kV)
Khi coù caùc giaù trò cô baûn thì caùc giaù trò töông ñoái ñöôïc tính toaùn nhö sau:
U thöïc
U* = Uñvtñ = (4.59)
U cb
Ithöïc
I* = Iñvtñ = (4.60)
Icb
Zthöïc S
Z* = Zñvtñ = = Z thöïc ⋅ cb (4.61)
Zcb U 2cb
Sthöïc
S* = Sñvtñ = (4.62)
Scb
3U thöïc .Ithöïc
Maët khaùc: S* = = U* .I* (4.63)
3U cb Icb
Chuù yù: khoâng phaûi laø 3 ⋅ U* ⋅ I* , coâng thöùc S* = U* ⋅ I* ñuùng cho caû tröôøng hôïp coâng suaát
moät pha vaø ba pha trong ñvtñ.
Baây giôø neáu tính ñoåi caùc trò soá ñieän khaùng trong ñôn vò coù teân (ohm) cuûa sô ñoà H.4.17.
thaønh ñôn vò töông ñoái vaø choïn Scb = 30.000 kVA, Ucb = 66 kV, suy ra:
U 2cb 662
Zcb = = = 145, 2 Ω
Scb 30
chia caùc trò soá ñieän khaùng cho Zcb ñeå coù ñöôïc sô ñoà trong heä ñôn vò töông ñoái. Caùc trò soá ñieän
khaùng trong ñvtñ ghi trong daáu ngoaëc H.4.17.
4.6.2 Ñoåi cô baûn
Thöôøng toång trôû töông ñoái cuûa moät phaàn töû maïng ñieän ñöôïc bieåu dieãn theo ñôn vò töông
140 CHÖÔNG 4

ñoái (hay phaàn traêm) treân cô baûn coâng suaát ñònh möùc vaø ñieän aùp ñònh möùc cuûa phaàn töû ñoù. Caùc
löôïng cô baûn naøy coù theå khaùc vôùi caùc löôïng cô baûn ñöôïc choïn trong phaàn cuûa heä thoáng maø phaàn
töû ñoù ñöôïc ñaët. Vì taát caû caùc toång trôû trong moät phaàn cuûa heä thoáng phaûi ñöôïc bieåu dieãn theo
cuøng moät toång trôû cô baûn khi tính toaùn, do ñoù caàn phaûi coù caùch ñoåi caùc toång trôû trong ñôn vò
töông ñoái töø moät cô baûn naøy sang cô baûn khaùc.
Tröôùc heát, bieåu dieãn toång trôû trong ñôn vò töông ñoái töø caùc giaù trò thöïc teá vaø caùc ñaïi löôïng
cô baûn:
Scb1
Neáu choïn cô baûn laø Scb1 vaø Ucb1: Z1dvtd = Zthöïc ×
U 2cb1
Scb2
Neáu choïn cô baûn laø Scb2 vaø Ucb2: Z2dvtd = Zthöïc x
U 2cb2

Töø ñoù neáu ñoåi töø (Scb1,Ucb1) sang (Scb2, Ucb2) thì:
2
Scb2 ⎛ U cb1 ⎞
Z2,dvtd = Z1,dvtd ⎜ ⎟ (4.64)
Scb1 ⎜⎝ U cb2 ⎟
⎠
Ithöïc Ithöïc
Töông töï tính cho doøng ñieän : I1,ñvtñ = =
Icb1 Scb1
3U cb1
Ithöïc Ithöïc
I2,ñvtñ = =
Icb2 Scb2
3U cb2
Scb1 U cb2
Suy ra: I2,ñvtñ = I1,ñvtñ. ⋅ (4.65)
Scb2 U cb1
Sthöïc
Cuoái cuøng: S1ñvtñ =
Scb1
Sthöïc
S2ñvtd =
Scb2
Scb1
Suy ra: S2ñvtñ = S1ñvtñ ⋅ (4.66)
Scb2
U cb1
Töông töï: U2dvtd = U1dvtd ⋅ (4.67)
U cb2

4.6.3 Löïa choïn caùc trò soá cô baûn cho caùc ñaïi löôïng trong ñôn vò töông ñoái
Vieäc choïn caùc trò soá coâng suaát cô baûn Scb vaø ñieän aùp cô baûn Ucb ñoøi hoûi phaûi giaûm ñöôïc
khoái löôïng tính toaùn caøng nhieàu caøng toát.
Tröôùc heát, moät cô baûn ñöôïc choïn ñoái vôùi moät phaàn cuûa maïch ñieän. Keá ñoù, cô baûn cuûa nhöõng
phaàn khaùc trong maïch ngaên caùch vôùi phaàn ban ñaàu qua caùc maùy bieán aùp seõ ñöôïc xaùc ñònh. Cô baûn
ñöôïc choïn sao cho caùc trò soá ñieän aùp (hoaëc doøng ñieän) trong ñôn vò töông ñoái gaàn vôùi ñôn vò (gaàn soá
1) nhaèm ñôn giaûn coâng vieäc tính toaùn. Seõ tieát kieäm ñöôïc thôøi gian neáu cô baûn ñöôïc choïn sao cho coù ít
caùc ñaïi löôïng trong ñôn vò töông ñoái ñaõ bieát caàn phaûi tính ñoåi sang cô baûn môùi.
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 141

Khi ñieän trôû hay ñieän khaùng cuûa moät thieát bò ñöôïc cho bôûi nhaø cheá taïo trong ñôn vò töông ñoái
hay theo phaàn traêm, cô baûn ñöôïc hieåu laø coâng suaát ñònh möùc vaø ñieän aùp ñònh möùc cuûa thieát bò ñoù.
Caùc trò soá ohm cuûa ñieän trôû vaø ñieän khaùng taûn cuûa maùy bieán aùp tuøy thuoäc vaøo chuùng ñöôïc
qui veà phía cao aùp hay haï aùp cuûa maùy bieán aùp. Neáu chuùng ñöôïc bieåu dieãn trong heä ñôn vò töông
ñoái vaø ñöôïc tra töø soå tay maùy bieán aùp thì coâng suaát cô baûn Scb ñöôïc hieåu laø coâng suaát ñònh möùc
Sñm cuûa maùy vaø ñieän aùp cô baûn Ucb ñöôïc hieåu laø ñieän aùp ñònh möùc cuûa cuoän daây phía haï aùp neáu
ñieän trôû vaø ñieän khaùng ñöôïc qui ñoåi veà phía haï aùp vaø ngöôïc laïi Ucb ñöôïc hieåu laø ñieän aùp ñònh
möùc cuûa cuoän daây cao aùp neáu chuùng ñöôïc tính veà phía cao aùp. Nhöng toång trôû trong ñôn vò töông
ñoái nhö nhau cho duø chuùng ñöôïc tính veà phía naøo.
Thöïc vaäy, goïi: Z2: toång trôû qui veà phía cao cuûa maùy bieán aùp;
Z1: toång trôû qui veà phía haï cuûa maùy bieán aùp;
Uñm2: ñieän aùp ñònh möùc phía cao;
Uñm1: ñieän aùp ñònh möùc phía haï;
Sñm: coâng suaát ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp
2
⎛U ⎞
Bieát raèng: Z1 = Z2 ⋅ ⎜ 1dm ⎟
⎝ U 2dm ⎠
U 2cb
Suy ra: Zcb =
Scb
2
U
Z2 ⎛⎜ 1dm ⎞
Z1 ⎝ U 2dm ⎟⎠ Z
Z1,dvtd = 2
= 2
= 2 2 = Z2,dvtd (4.68)
U1dm U1dm U 2dm
Sdm Sdm Sdm
Seõ coù nhieàu thuaän lôïi trong thöïc hieän trong ñôn vò töông ñoái neáu coù söï choïn löïa thích hôïp
caùc cô baûn cho caùc maïch ñieän noái vôùi nhau qua maùy bieán aùp. Ñeå ñaït ñöôïc söï thuaän lôïi naøy trong
heä thoáng ñieän moät pha, ñieän aùp cô baûn ñoái vôùi caùc maïch ñieän noái qua maùy bieán aùp phaûi coù cuøng
tyû soá vôùi tyû soá voøng caùc cuoän daây. Vôùi caùch choïn ñieän aùp cô baûn nhö vaäy vaø vôùi cuøng moät coâng
suaát cô baûn, trò soá trong ñôn vò töông ñoái seõ nhö nhau baát chaáp söï qui ñoåi veà phía naøo cuûa maùy
bieán aùp. Löu yù coâng suaát cô baûn Scb ñöôïc choïn chung cho toaøn heä thoáng.
Ví duïï 4.4: Ba phaàn cuûa moät heä thoáng ñieän moät pha A, B vaø C ñöôïc noái keát nhau qua caùc maùy
bieán aùp nhö trình baøy trong H.4.18. Caùc maùy bieán aùp coù ñònh möùc nhö sau:
A–B: 10000 kVA 13,8/138 kV, ñieän khaùng taûn 10%
B–C: 10000 kVA 138/69 kV, ñieän khaùng taûn 8%
Neáu cô baûn trong maïch B ñöôïc choïn laø 10000 kVA = 10 MVA vaø 138 kV, haõy tính toång trôû
trong ñôn vò töông ñoái cuûa moät phuï taûi ñieän trôû 300 Ω trong maïch C qui ñoåi veà caùc maïch C, B vaø
A. Veõ sô ñoà toång trôû boû qua doøng ñieän töø hoùa, ñieän trôû maùy bieán aùp vaø toång trôû cuûa ñöôøng daây.
Xaùc ñònh ñoä suït aùp neáu ñieän aùp ôû taûi laø 66 kV vaø giaû thieát ñieän aùp ñaàu vaøo cuûa maïch A ñöôïc giöõ
khoâng ñoåi.

Hình 4.18
142 CHÖÔNG 4

Giaûi
Choïn ñieän aùp cô baûn cho maïch A: 0,1 × 138 = 13,8 kV
Ñieän aùp cô baûn cho maïch C: 0,5 × 138 = 69 kV
692
Toång trôû cô baûn cuûa maïch C: = 476 Ω
10
300
Toång trôû taûi trong ñôn vò töông ñoái: R = = 0,63 ñvtñ
476
Vì choïn ñieän aùp cô baûn trong caùc phaàn khaùc nhau cuûa heä thoáng ñöôïc xaùc ñònh theo tyû soá
voøng cuûa maùy bieán aùp neân toång trôû cuûa phuï taûi tính trong ñôn vò töông ñoái qui veà baát kyø phaàn
naøo cuûa heä thoáng laø nhö nhau. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng minh nhö sau:
1382
Toång trôû cô baûn cuûa maïch B: = 1900 Ω
10
Toång trôû taûi qui veà phía maïch B: 300 ⋅ 22 = 1200 Ω
1200
Toång trôû taûi trong ñôn vò töông ñoái qui veà maïch B: = 0,63 ñvtñ
1900
Toång trôû taûi qui veà maïch A: 300. 22 ⋅ 0,12 = 12 Ω
13, 82
Toång trôû cô baûn cuûa maïch A: = 19 Ω
10
12
Toång trôû taûi trong ñôn vò töông ñoái qui veà maïch A: = 0,63 ñvtñ
19

Hình 4.19: Sô ñoà toång trôû trong ñôn vò töông ñoái

Tính toaùn suït aùp ñöôïc tieán haønh nhö sau:
66
Ñieän aùp ôû phuï taûi: = 0,957 + j0 ñvtñ
69
0, 957 + j0
Doøng ñieän taûi: = 1,52 + j0 ñvtñ
0, 63 + j0
Ñieän aùp ôû ñaàu vaøo: (1,52 + j0).(j0,1 + j0,08) + 0,957 = 0,957 + j0,274 = 0,995 ∠15, 98o ñvtñ
Ñieän aùp ñaàu vaøo = ñieän aùp ôû taûi luùc khoâng taûi.
0, 995 − 0, 957
Do ñoù, ñoä suït aùp: 100% = 3,97%
0, 957
Neáu nguyeân taéc treân ñöôïc aùp duïng cho maïch ñieän ba pha thì ñieän aùp cô baûn treân hai phía
cuûa maùy bieán aùp phaûi coù cuøng tyû soá vôùi tyû soá ñieän aùp daây treân hai phía cuûa maùy bieán aùp. Nhö vaäy
ñieän aùp cô baûn coù cuøng tyû soá vôùi ñieän aùp pha ñònh möùc ôû hai phía cuûa maùy bieán aùp vaø coù cuøng
tyû soá vôùi tyû soá voøng daây neáu maùy bieán aùp thuoäc loaïi Y–Y. Chaúng haïn, ñoái vôùi heä thoáng trong
H.4.15. vaø H.4.16, cô baûn vôùi 66 kV vaø 30000 kVA = 30 MVA treân ñöôøng daây ñoøi hoûi cô baûn 6,6
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 143

kV ñoái vôùi maïch maùy phaùt G1, G2 vaø cô baûn 3,81 kV, 30000 kVA ñoái vôùi maïch maùy phaùt G3.
Ñieän khaùng trong ñôn vò töông ñoái cuûa maùy phaùt G3:
0, 1452 ⋅ 30
= 0, 3 0 ñvtñ
3, 812
Ñieän khaùng coù teân qui ñoåi veà phía cao aùp laø 43,56 Ω vaø trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn
66 kV, 30000 kVA ñieän khaùng maùy G3 cho bôûi:
43, 56 ⋅ 30
= 0, 30 ñvtñ (keát quaû khoâng thay ñoåi)
662
Theo caùch töông töï, coù theå thaáy raèng ñieän khaùng trong ñôn vò töông ñoái cuûa maùy phaùt G1vaø
G2 laàn löôït baèng 0,45 vaø 0,90 daàu tính theo cô baûn 6,6 kV trong phaàn maïch ñieän cuûa G1 vaø G2
hay qui ñoåi veà phía 66 kV vaø tính treân cô baûn 66 kV. Nhö vaäy gioáng nhö trong heä thoáng moät pha,
nguyeân taéc choïn cô baûn trong caùc phaàn khaùc nhau cuûa heä thoáng ba pha cho pheùp keát hôïp treân
cuøng moät sô ñoà caùc toång trôû trong ñôn vò töông ñoái tính toaùn trong caùc phaàn khaùc nhau cuûa heä
thoáng baát chaáp caùc maùy bieán aùp ñaáu Y–Y hay Δ–Y. Dó nhieân, nguyeân taéc cuõng ñöôïc aùp duïng
neáu maùy bieán aùp ñaáu Δ–Δ vì söï bieán ñoåi ñieän aùp gioáng nhö maùy Y–Y coù cuøng ñieän aùp daây ñònh
möùc.
Neáu ñieän trôû vaø ñieän khaùng taûn cuûa maùy bieán aùp trong maïch ñieän ba pha ñöôïc cho trong
ñôn vò töông ñoái thì caùc trò soá töông ñoái naøy duøng trong sô ñoà toång trôû laø nhö nhau baát chaáp caùch
ñaáu daây treân ba pha (Y–Y, Δ–Δ, hay Δ–Y). Ví duï, maùy bieán aùp ba pha coù ñònh möùc 10000 kVA,
138 Y–13,8 Δ coù ñieän khaùng 10%. Ñoái vôùi cô baûn phía cao aùp laø 138 kV, 10000 kVA, ñieän
khaùng laø 0,10 ñvtñ. Ñieän khaùng qui veà phía cao aùp laø: 0,1 x (1382 × 1000)/10000 = 190,4Ω
138 / 3
Tyû soá voøng caùc cuoän daây laø: = 5, 77
13, 8
Ñieän khaùng qui veà phía haï aùp laø: 190,4/ (5,77)2 = 5,72 Ω
Ñieän khaùng töông ñöông cuûa moät pha nghóa laø ñieän khaùng cuûa hình Y töông ñöông (trong
pheùp bieán ñoåi Δ–Y) laø 5,72/3 Ω. Ñieän aùp daây cô baûn ôû phía naøy cuûa maùy bieán aùp 13,8 kV vaø
5, 72 10
ñieän khaùng trong ñôn vò töông ñoái laø ⋅ = 0,1 gioáng nhö trò soá ñaõ cho.
3 13, 82
Neáu phía haï aùp cuûa maùy bieán aùp ñaáu laïi theo hình Y, ñònh möùc môùi cuûa maùy bieán aùp laø
10000 kVA, 138Y – 23,9Y kV. Ñieän aùp daây cô baûn ñoái vôùi phía haï aùp laø 23,9 kV vaø ñieän khaùng
⎛ 10 ⎞
trong ñvtñ laø 5,72. ⎜ 2 ⎟
= 0,1 vaãn laø trò soá ban ñaàu.
⎝ 23, 9 ⎠
Ví duï 4.5: Moät maùy phaùt ñieän ba pha 30000 kVA, 13,8 kV coù ñieän khaùng sieâu quaù ñoä laø 15%
Maùy phaùt cung caáp cho hai ñoäng cô qua ñöôøng daây truyeàn taûi vôùi caùc maùy bieán aùp taêng vaø giaûm
aùp ôû hai ñaàu ñöôøng daây (H.4.20).

Hình 4.20: Sô ñoà moät sôïi ví duï 4.5

144 CHÖÔNG 4

Hai ñoäng cô coù coâng suaát ñònh möùc laàn löôït laø 20000 kVA vaø 10000 kVA, caû hai coù ñieän aùp
ñònh möùc 12,5 kV ñieän khaùng sieâu quùa ñoä 20%. Caùc maùy bieán aùp ba pha ñeàu coù ñònh möùc laø
35000 kVA, 13,2 Δ – 115Y kV vôùi ñieän khaùng taûn 10%. Ñieän khaùng noái tieáp cuûa ñöôøng daây
truyeàn taûi laø 80 Ω. Veõ sô ñoà ñieän khaùng trong ñôn vò töông ñoái. Choïn ñònh möùc cuûa maùy phaùt
laøm cô baûn.
Giaûi
Cô baûn 30000 kVA vaø 13,8 kV trong maùy phaùt ñoøi hoûi phaûi choïn coâng suaát cô baûn 30000
kVA cho toaøn heä thoáng vaø sau ñaây laø caùc ñieän aùp cô baûn:
115
- Trong ñöôøng daây truyeàn taûi: 13,8 ⋅ = 120 kV
13, 2
13, 2
- Trong maïch ñoäng cô: 120 ⋅ = 13,8 kV
115
Caùc ñieän khaùng cuûa maùy bieán aùp phaûi ñöôïc ñoåi töø cô baûn 35.000 kVA, 13,2 kV sang cô baûn
30.000 kVA, 13,8 kV nhö sau:
2
30000 ⎛ 13, 2 ⎞
Ñieän khaùng maùy bieán aùp = 0,1. ⋅⎜ ⎟ = 0,0784 ñvtñ
35000 ⎝ 13, 8 ⎠
1202
Toång trôû cô baûn trong ñöôøng daây truyeàn taûi: = 480 Ω
30
80
vaø ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây laø: = 0,167 ñvtñ
480
2
30000 ⎛ 12, 5 ⎞
Ñieän khaùng cuûa ñoäng cô 1: 0, 2 ⋅ ⋅⎜ ⎟ = 0,246 ñvtñ
20000 ⎝ 13, 8 ⎠
2
30000 ⎛ 12, 5 ⎞
Ñieän khaùng cuûa ñoäng cô 2: 0,2. ⋅⎜ ⎟ = 0,492 ñvtñ
10000 ⎝ 13, 8 ⎠
Sau ñaây laø sô ñoà ñieän khaùng (H.4.21.):

Hình 4.21: Sô ñoà ñieän khaùng ví duï 4.5

4.7 SO SAÙNH ÑÔN VÒ COÙ TEÂN VAØ ÑÔN VÒ TÖÔNG ÑOÁI

Khi maùy bieán aùp ñöôïc ghi treân nhaõn hieäu cuûa noù coù toång trôû ZB% = 5%, ñieàu naøy coù yù
nghóa ñoái vôùi ngöôøi kyõ sö heä thoáng. Coù theå hieåu raèng doøng ñieän moät ñôn vò töông ñoái ñi qua
toång trôû noái tieáp töông ñöông cuûa maùy bieán aùp seõ gaây ra suït aùp giöõa ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cuûa maùy
bieán aùp. Taát nhieân suït aùp naøy laø moät ñaïi löôïng vectô, trong tröôøng hôïp toång quaùt noù seõ khoâng
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 145

baèng suït aùp toaøn phaàn qua maùy bieán aùp ngoaïi tröø khi tyû soá RB/XB baèng vôùi tyû soá Rpt/Xpt cuûa phuï
taûi. Khaùi nieäm ZB% cuûa toång trôû maùy bieán aùp coù lieân quan maät thieát vôùi phaàn traêm suït aùp. Ñoái
vôùi maùy bieán aùp, toång trôû ZB% baèng vôùi phaàn traêm ñieän aùp ngaén maïch UN% neáu treân cuøng cô
baûn ñònh möùc cuûa maùy. UN% cuûa maùy bieán aùp do nhaø cheá taïo cung caáp vaø laø moät giaù trò thay ñoåi
trong phaïm vi heïp. Ngoaøi ra, phaàn traêm ñieän khaùng ñoàng boä cuûa maùy phaùt ñieän cuõng hieåu töông
töï nhö phaàn traêm ZB% cuûa maùy bieán aùp vaø cuõng thay ñoåi trong phaïm vi heïp tuøy theo loaïi maùy.
Neáu duøng ñôn vò coù teân trong baøi toaùn maïng ñieän thì caàn thieát phaûi qui ñoåi taát caû caùc giaù trò
toång trôû cuûa phaàn naøy cuûa maïng ñieän veà phaàn beân kia khi hai phaàn maïch ñieän ñöôïc noái vôùi
nhau qua maùy bieán aùp. Ñoái vôùi maùy bieán aùp moät pha hay maùy bieán aùp ba pha ñaáu Y–Y hay Δ–
Δ, vieäc qui ñoåi naøy ñöôïc thöïc hieän nhôø bình phöông tyû soá voøng cuûa maùy bieán aùp chính laø bình
phöông tyû soá ñieän aùp pha hoaëc ñieän aùp daây ñònh möùc cuûa hai phía maùy bieán aùp. Neáu laø maùy ñaáu
Δ–Y thì baét buoäc phaûi duøng bình phöông tyû soá ñieän aùp daây. Trong khi ñoù, neáu duøng ñôn vò töông
ñoái thì toång trôû töông ñoái cuûa maùy bieán aùp khoâng caàn phaûi qui ñoåi vaø nhö nhau duø tính töø phía
naøo cuûa maùy bieán aùp. Tuy vaäy, cuõng coù söï tính laïi toång trôû töông ñoái cuûa maùy ñieän noùi chung
khi caùc löôïng cô baûn cuûa heä thoáng khaùc vôùi caùc löôïng cô baûn cuûa caùc toång trôû töông ñoái ghi treân
nhaõn maùy.
Ngoaøi ra toång trôû töông ñoái cuûa maùy bieán aùp khoâng phuï thuoäc caùch ñaáu daây Y–Y hay Δ–Y,
tuy vaäy ñieän aùp daây cô baûn cuûa maùy bieán aùp thay ñoâåi khi thay ñoåi caùch ñaáu daây vì moãi cuoän daây
chæ chòu moät ñieän aùp nhaát ñònh.

BAØI TAÄP CHÖÔNG 4

4.1. Moät maùy bieán aùp ba pha hai cuoän daây Δ /Y,120/24 kV, 30 MVA coù ñieän trôû RB = 0,0047
ñvtñ vaø XB = 0,0862 ñvtñ. Toån thaát saét ôû ñieän aùp ñònh möùc laø 65,8 kW.
a) Neáu phía thöù caáp cuûa maùy bieán aùp mang taûi ñònh möùc vôùi cos ϕ = 0,8 treã, tính suït aùp qua
maùy bieán aùp vaø hieäu suaát cuûa maùy.
b) Laøm laïi caâu a) vôùi cos ϕ = 0,8 sôùm
c) Neáu ñaàu 24 kV bò ngaén maïch, hoûi ñieän aùp phía cao aùp laø bao nhieâu ñeå doøng qua maùy
bieán aùp baèng ñònh möùc?
ÑS: a) 5,56%; 99,14% b) –4,8% c) 10,36kV
4.2. Moät maùy bieán aùp ba pha, ba cuoän daây, 68 MVA coù caùch ñaáu daây nhö sau:
Cuoän 1: 120 kV, Y, 68 MVA
Cuoän 2: 13,2 kV, Δ, 34 MVA
Cuoän 3: 13,2 kV, Δ, 34 MVA
Thí nghieäm ngaén maïch cho caùc ñieän khaùng tính theo phaàn traêm nhö sau (taát caû treân cô baûn
34 MVA)
X12% = 16,1 %, X13 % = 16,1 %, X23% = 34,8 %, boû qua ñieän trôû caùc cuoän daây.
a) Tìm toång trôû trong ñvtñ cuûa maïch töông ñöông ba cuoän daây treân cô baûn 34 MVA
b) Hai maùy phaùt cung caáp cho hai cuoän daây 13,2 kV vôùi coâng suaát baèng nhau, cuoän daây cao
aùp mang taûi 68 MVA vôùi cos ϕ = 0,9 treã vaø ñieän aùp ñònh möùc 120 kV. Tính suït aùp qua maùy
bieán aùp neáu ñieän aùp ñaàu cöïc maùy phaùt ñöôïc giöõ khoâng ñoåi töø luùc khoâng taûi ñeán luùc ñaày taûi.
ÑS: a) 0%; 17,4%; 17,4% b) 14,35kV
146 CHÖÔNG 4

4.3. Moät maùy phaùt ñoàng boä ba pha coâng suaát 300 MVA, 50HZ, cung caáp ñieän cho heä thoáng voâ
cuøng lôùn qua maùy bieán aùp taêng, ñieän khaùng ñoàng boä cuûa maùy phaùt laø j1,30 ñvtñ, toång trôû
cuûa maùy bieán aùp laø j0,10 ñvtñ, taát caû treân cô baûn 300 MVA. Toång trôû cuûa heä thoáng nhìn töø
phía cao aùp cuûa maùy bieán aùp laø j0,03 ñvtñ treân cô baûn 100MVA. Giaû thieát khoâng caàn thieát
phaûi ñieàu chænh veà ñieän aùp cô baûn treân caùc giaù trò toång trôû naøy.
a) Moät doøng ñieän 1,0 ñvtñ (treân cô baûn 300 MVA) coù heä soá coâng suaát 0,90 treã vôùi ñieän aùp
ñaàu cöïc maùy phaùt Ut. Cho ñieän aùp ôû thanh caùi voâ cuøng lôùn cuûa heä thoáng baèng 1,0. Tìm söùc
ñieän ñoäng E0 sau ñieän khaùng ñoàng boä, ñieän aùp ñaàu cöïc maùy phaùt Ut trong ñvtñ vaø goùc leäch
pha δ giöõa E0 vaø ñieän aùp U cuûa thanh caùi voâ cuøng lôùn.
b) Theo phöông trình truyeàn suaát tính coâng suaát cöïc ñaïi trong ñvtñ coù theå truyeàn ñöôïc töø
maùy phaùt ñeán heä thoáng. Giaû thieát kích töø maùy phaùt ñöôïc giöõ khoâng ñoåi.
ÑS: a) Eo = 1,99; Ut = 1,04; δ = 41,16o b) 1,42
4.4. Vôùi maùy phaùt trong baøi taäp 4.3. Laøm laïi caâu a) vôùi cuøng moät doøng ñieän nhöng vôùi
|Ut | = 1,0 vaø |U| chöa bieát, tìm E0, U vaø δ.
ÑS: Eo = 1,96; U = 0,96; δ = 42,08o
4.5. Moät maùy phaùt ñoàng boä ba pha, 130 MVA, 13,8 kV coù ñieän khaùng ñoàng boä 1,87 ñvtñ treân cô
baûn cuûa maùy phaùt. Maùy phaùt naøy ñöôïc noái vôùi moät maùy bieán aùp ba pha 130 MVA ñònh
möùc 13,2/126 kV. Ñieän aùp ñònh möùc cuûa thanh caùi heä thoáng laø 120 kV. Toång trôû cuûa maùy
bieán aùp laø j9,7% treân cô baûn cuûa maùy bieán aùp. Toång trôû Thevenin cuûa heä thoáng nhìn töø phía
cao aùp cuûa maùy bieán aùp laø j15% treân cô baûn 100 MVA, 120 kV.
a) Tính toång caùc ñieän khaùng noái tieáp duøng trong phöông trình truyeàn coâng suaát. Duøng ñieän
aùp cô baûn 120 kV vaø coâng suaát cô baûn 130 MVA
b) Laøm laïi phaàn a) vôùi ñieän aùp ñònh möùc maùy phaùt laøm cô baûn.
ÑS: a) 2,254; 0,107; 0,195 b) 0,0887; 1,87; 0,1618
4.6. Maùy phaùt trong baøi taäp 4.5. phaùt doøng ñieän ñònh möùc vôùi ñieän aùp ñaàu cöïc laø 13,8 kV. Ñieän
aùp thanh caùi voâ cuøng lôùn laø 120 kV.
a) Tính heä soá coâng suaát ôû ñaàu cöïc maùy phaùt.
b) Tính goùc coâng suaát δ vaø söùc ñieän ñoäng E0 sau ñieän khaùng ñoàng boä.
ÑS: a) 0,863 b) 55,44o; 2,5
4.7. Hai maùy phaùt ñieän ñöôïc maéc song song ñeán cuøng moät thanh goùp vaø coù ñieän khaùng sieâu quaù
ñoä X''= 10%. Maùy phaùt 1 coù ñònh möùc 2500 kVA, 2,4kV vaø maùy phaùt 2 coù ñònh möùc
5000 KVA, 2,4 kV. Tìm ñieän khaùng trong ñôn vò töông ñoái cuûa moãi maùy phaùt treân cô baûn
15000 kVA, 2,4 kV. Tìm ñieän khaùng cuûa maùy phaùt töông ñöông cuõng treân cô baûn 15000
kVA, 2,4 kV.
ÑS: 60%; 30%; 20%
4.8. Ba ñoäng cô coù ñieän aùp ñònh möùc 6,9 kV ñöôïc noái ñeán cuøng moät thanh goùp coù caùc soá lieäu nhö
sau:
Ñoäng cô 1: 5000 HP, ñoàng boä, cos ϕ = 0,80, X'' =17%
Ñoäng cô 2: 3000 HP, ñoàng boä, cos ϕ = 1, X'' = 15%
Ñoäng cô 3: 3500 HP, khoâng ñoàng boä, cosϕ = 0,80, X'' = 20%
Haõy bieåu dieãn caùc ñieän khaùng sieâu quùa ñoä trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn
10000 kVA, 6,6 kV. Cho 1 HP ≈ 0,75 kW (maõ löïc).
ÑS: 39,64%; 72,87%; 66,62%
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 147

4.9. Moät maùy phaùt ñoàng boä ba pha 15000 kVA, 8,5 kV coù ñieän khaùng sieâu quùa ñoä 20 %. Maùy
phaùt ñöôïc noái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi qua maùy bieán aùp taêng aùp Δ /Y ñieän khaùng cuûa
ñöôøng daây laø 70 Ω, cuoái ñöôøng daây laø maùy bieán aùp giaûm Y–Y. Caû hai maùy bieán aùp laø boä
ba maùy bieán aùp moät pha gheùp thaønh ba pha. Maùy bieán aùp moät pha coù ñònh möùc 6667 kVA,
10/100 kV, ñieän khaùng 10%. Phuï taûi phía thöù caáp cuûa maùy bieán aùp giaûm laø 10000 kVA,
12,5 kV, cos ϕ = 0,80 treã vaø ñöôïc thay theá baèng moät toång trôû coá ñònh.
Veõ sô ñoà toång trôû trong ñôn vò töông ñoái. Choïn cô baûn laø 10000 kVA, 12,5 kV trong maïch
phuï taûi. Haõy xaùc ñònh ñieän aùp ôû ñaàu cöïc maùy phaùt.
ÑS: 8,36kV
4.10. Xaùc ñònh caùc tham soá cuûa sô ñoà thay theá maùy bieán aùp hai daây quaán coâng suaát ñònh möùc
630 kVA, 10/0,4 kV vôùi ñieàu kieän qui ñoåi veà phía sô caáp vaø phía thöù caáp. Cho caùc tham soá
sau: ΔPN = 8,5 kW, ΔP0 = 1,65 kW, UN% = 5,5%, i0% = 3%
ÑS: qui veà cao RB = 2,14 Ω, XB = 8,46 Ω
qui veà haï RB = 3,43.10–3 Ω, XB = 13,5.10–2 Ω
4.11. Xaùc ñònh caùc tham soá cuûa sô ñoà thay theá maùy bieán aùp ba cuoän daây coâng suaát ñònh möùc
40000 kVA, 220/38,5/11 kV vôùi ñieàu kieän qui ñoåi veà phía cao aùp. Coâng suaát ba cuoän daây
baèng nhau 100/100/100%.Caùc tham soá cuûa maùy bieán aùp nhö sau:
UN(C–H)% = 22%, UN(C–T)% = 12,5%, UN(T–H)% = 9,5%, ΔPN(C–T) = ΔPN(C–H) = ΔPN(T–H) =
220 kW, i0% = 1,1%, ΔP0 = 55 kW.
ÑS: RB(C) = RB(T) = RB(H) = 3,3275 Ω, XB(C) = 151,25 Ω, XB(T) = 0,
XB(H) = 114,95 Ω, ΔQFe = 0,44 MVAr.
4.12. Xaùc ñònh caùc tham soá cuûa sô ñoà thay theá maùy bieán aùp töï ngaãu 240 MVA, 330/242/11 kV
vôùi ñieàu kieän qui ñoåi veà phía ñieän aùp cao. Cho caùc tham soá cuûa maùy bieán aùp:
UN(C–T)% = 9,6%, U’N(C–H)% = 29,6%, U’N(T–H)% = 24%, ΔPN(C–T) = 560 kW, ΔP’N(C–H) = 260
kW, ΔP’N(T–H) = 250 kW, ΔP0 = 130 kW, i0% = 0,5%. Cho coâng suaát ñònh möùc cuoän haï baèng
0,4 coâng suaát ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp (α = 0,4)
ÑS: RB(C) = 0,58 Ω, RB(T) = 0,47 Ω, RB(H) = 2,48 Ω, XB(C) = 52,4 Ω,
XB(T) = 0, XB(H) = 281,1 Ω, ΔQFe = 1,2 MVAr
4.13. Moät maùy bieán aùp moät pha 60 kVA, 4800/2400 V coù caùc keát quaû thí nghieäm nhö sau:
1. Ñaët ñieän aùp ñònh möùc vaøo phía cuoän daây haï aùp vaø cuoän cao aùp ñeå hôû. Trong tröôøng hôïp naøy,
doøng ñieän phía haï aùp laø 2,4 A vaø coâng suaát tieâu thuï töø nguoàn 2400 V laø 3456 W.
2. Ñaët moät ñieän aùp thaáp 1250 V vaøo cuoän cao aùp vaø ngaén maïch cuoän haï aùp. Trong tröôøng
hôïp naøy, doøng ñieän ñi vaøo cuoän cao aùp laø 12,5 A vaø coâng suaát tieâu thuï töø nguoàn 1250 V laø
4375 W.
a) Xaùc ñònh caùc tham soá cuûa sô ñoà thay theá qui veà phía cao aùp.
b) Xaùc ñònh phaàn traêm suït aùp vaø hieäu suaát cuûa maùy bieán aùp khi maùy bieán aùp vaän haønh
ñaày taûi, heä soá coâng suaát 0,8 treã vaø ñieän aùp phía thöù caáp laø 2400 V.
c) Phuï taûi kVA öùng vôùi hieäu suaát lôùn nhaát öùng vôùi heä soá coâng suaát baèng 0,8 treã vaø
hieäu suaát lôùn nhaát laø bao nhieâu?
d) Hieäu suaát khi maùy bieán aùp mang taûi ¾ coâng suaát ñònh möùc vôùi heä soá coâng suaát 0,8
treã vaø ñieän aùp phía thöù caáp laø 2400 V.
ÑS: a) 28 + j96 Ω b) 21,839%, 85,97% c) 53,237 kVA, 86,057% d) 85,88%
148 CHÖÔNG 4

4.14. Moät maùy bieán aùp moät pha hai cuoän daây, coâng suaát ñònh möùc 9 kVA, 120/90 V. Maùy bieán
aùp treân ñöôïc ñaáu laïi thaønh maùy bieán aùp töï ngaãu ñeå coù theå cung caáp cho phuï taûi 120 V töø
nguoàn 210 V. Tìm coâng suaát kVA coù theå cung caáp cho phuï taûi maø khoâng vöôït quaù doøng
ñieän ñònh möùc cuûa caùc cuoän daây.
ÑS: 21 kVA
4.15. Moät heä thoáng vaän haønh ôû 220 kVA vaø 11 kV. Duøng nhöõng ñaïi löôïng naøy laøm cô baûn haõy
tính doøng ñieän cô baûn, toång trôû cô baûn ñôùi vôùi heä thoáng.
ÑS: 20 A: 550 Ω
4.16. Duøng 220 kVA vaø 11 kV laøm cô baûn, haõy bieåu dieãn 138 kV, 2 MVA, 60 A vaø 660Ω trong
ñôn vò töông ñoái.
ÑS: 11,54 ; 9,09 ; 3 ; 1,2 ñvtñ
4.17. Neáu 25 Ω vaø 125 A laàn löôït laø toång trôû cô baûn vaø doøng ñieän cô baûn ñoái vôùi heä thoáng. Tính
coâng suaát cô baûn kVA vaø ñieän aùp cô baûn
ÑS: 390,625 kVA ; 3125 V
4.18. Trò soá phaàn traêm cuûa ñieän aùp, doøng ñieän, toång trôû, coâng suaát ñoái vôùi moät heä thoáng laàn löôït
laø 90, 30, 80 vaø 150. Doøng ñieän vaø toång trôû cô baûn laàn löôït laø 60 A vaø 40 Ω. Tính caùc giaù trò
thöïc teá cuûa ñieän aùp, doøng ñieän, toång trôû, coâng suaát trong ñôn vò coù teân.
ÑS: 2160 V ; 18 A ; 24 Ω ; 5832 kVA.
4.19. Moät ñöôøng daây taûi ñieän moät pha cung caáp phuï taûi ôû heä soá coâng suaát treã. Phuï taûi tieâu thuï
doøng ñieän 1,2 ñvtñ ôû ñieän aùp 0,6 ñvtñ, coâng suaát taùc duïng 0,5 ñvtñ. Neáu ñieän aùp cô baûn laø
20 KV vaø doøng ñieän cô baûn laø 160 A, haõy tính heä soá coâng suaát, trò soá coù teân cuûa ñieän trôû
taûi.
ÑS: 0,694 ; 43,375 Ω.
4.20. Toång trôû trong ñôn vò töông ñoái cuûa moät heä thoáng laø 0,7 ñvtñ. Coâng suaát cô baûn 300 kVA,
ñieän aùp cô baûn 11 kV. a) Hoûi trò soá ohm cuûa toång trôû ? b) Trò soá ohm naøy coù thay ñoåi khoâng
neáu choïn laïi trò soá cô baûn môùi laø 400 kVA vaø 38 kV ? c) Tính laïi trò soá cuûa toång trôû trong
ñôn vò töông ñoái qui veà cô baûn 400 kVA vaø 38 kV.
ÑS: a) 282,33 Ω b) khoâng c) 0,0782 ñvtñ.
4.21. Sô ñoà ñôn tuyeán cuûa heä thoáng ba maùy phaùt ñöôïc veõ trong hình:

Haõy veõ laïi sô ñoà vôùi taát caû theo ñôn vò töông ñoái qui veà cô baûn 7000 kVA.
ÑS: G1: j0,7 G2: j2,1 G3: j0,175 MBAÙ 2 MVA: j0,0525
MBAÙ 3 MVA: j0,233 Ñöôøng daây: 0,064+j0,129
4.22. Moät maùy bieán aùp 100 kVA, 20/5 kV coù toång trôû töông ñöông 10%. Tính toång trôû qui veà a)
phía 20 kV b) phía 5 kV
ÑS: a) 400 Ω b) 25 Ω
BIEÅU DIEÃN CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA MAÏNG ÑIEÄN 149

4.23. Maùy phaùt ñieän ba pha G1 vaø G2 cung caáp cho caùc phuï taûi ñoäng cô M1, M2 vaø M2 theo sô ñoà:

Maùy bieán aùp T1 vaø T2 coù coâng suaát ñònh möùc 100 MVA, 33/110 kV vaø moãi maùy coù ñieän
khaùng 0,08 ñvtñ. Choïn cô baûn 100 MVA; 110 kV vaø 33 kV laøm cô baûn. Haõy tính taát caû ñieän
khaùng trong ñôn vò töông ñoái.
ÑS: MBAÙ: 0,08 Ñöôøng daây: 0,496 Ñoäng cô: 0,551 ; 0,620 ; 0,331
Maùy phaùt: 0,12 ; 0,2
210 CHÖÔNG 4

Chöông 5
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT
TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

5.1 MÔÛ ÑAÀU

Phaân boá coâng suaát laø baøi toaùn quan troïng trong qui hoaïch, thieát keá phaùt trieån heä thoáng trong
töông lai cuõng nhö trong vieäc xaùc ñònh cheá ñoä vaän haønh toát nhaát cuûa heä thoáng hieän höõu. Thoâng
tin chính coù ñöôïc töø khaûo saùt phaân boá coâng suaát laø trò soá ñieän aùp vaø goùc pha taïi caùc thanh caùi,
doøng coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng treân caùc nhaùnh. Tuy vaäy, nhieàu thoâng tin phuï theâm cuõng
ñöôïc tính toaùn baèng chöông trình maùy tính.
Trong chöông naøy seõ ñöa ra caùc moâ hình toaùn hoïc cuûa maïng ñieän, caùc phöông phaùp toaùn soá
choïn loïc vaø caùc phöông phaùp phaân boá coâng suaát.
5.2 MA TRAÄN TOÅNG DAÃN THANH CAÙI (YBUS HAY YTC) VAØ MA TRAÄN TOÅNG TRÔÛ THANH
CAÙI (ZBUS HAY ZTC)
Cho heä thoáng coù boán nuùt khoâng keå nuùt trung tính vôùi sô ñoà ñôn tuyeán nhö trong H.5.1a. vaø
sô ñoà thay theá trong H.5.1b. Bieåu dieãn theo ñieän aùp caùc nuùt U1 , U 2 , U 3 vaø U 4 vaø toång daãn caùc
nhaùnh, ñònh luaät Kirchoff veà doøng ñieän ñöôïc vieát:
I1 = U1 y10 + (U1 − U 2 ) y12 + (U1 − U 3 ) y13

I2 = U 2 y 20 + (U 2 − U1 ) y12 + (U 2 − U 3 ) y 23 + (U 2 − U 4 ) y 24

I3 = U 3 y 30 + (U 3 − U1 ) y13 + (U 3 − U 2 ) y 23 + (U 3 − U 4 ) y 34

I4 = U 4 y 40 + (U 4 − U 2 ) y 24 + (U 4 − U 3 ) y 34

Caùc doøng ñieän I1 , I2 , I3 , I4 tính theo chieàu ñi vaøo nuùt.

Saép xeáp caùc phöông trình treân döôùi daïng ma traän:
⎡ ⎤ ⎡ ⎤
⎢ I1 ⎥ ⎡ y + y + y − y12 − y13 0 ⎤ ⎢⎢ ⎥⎥
U1
⎢ ⎥ ⎢ 10 12 13
⎥ ⎢ ⎥
⎢ I2 ⎥ − y12 y 20 + y12 + y 23 + y 24 − y 23 − y 24 ⎥ ⋅ ⎢U2 ⎥
⎢ ⎥ = ⎢⎢ ⎥
(5.1)
⎢I ⎥ ⎢ − y13 − y 23 y 30 + y13 + y 23 + y 34 − y 34
⎢ 3⎥ ⎢ ⎥ ⎢U3 ⎥
0 − y − y 34 y 40 + y 24 + y 34 ⎦⎥ ⎢ ⎥
⎢ ⎥ ⎣ 24
⎢ ⎥
⎣⎢ I4 ⎦⎥ ⎣⎢ U 4 ⎦⎥
Phöông trình (5.1) coù theå vieát:
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 211

⎡ ⎤
⎢I1 ⎥ ⎡ Y11 Y12 Y13 Y14 ⎤ ⎡ U1 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢I2 ⎥ ⎢ Y 21 Y 22 Y 23 Y 24 ⎥ ⎢ U 2 ⎥
⎢ ⎥=⎢ ⎥⋅
⎢I ⎥ ⎢ Y 31 Y 32 Y 33 Y 34 ⎥ ⎢ U 3 ⎥
⎢ ⎥
⎢ 3⎥ ⎢
⎢ ⎥ ⎣ Y 41 Y 42 Y 43 Y 44 ⎥⎦ ⎢⎣ U 4 ⎥⎦
⎢⎣I4 ⎥⎦
trong ñoù: Y11 = y10 + y12 + y13
Y22 = y 20 + y12 + y 23 + y 24
Y33 = y 30 + y13 + y 23 + y 34
Y44 = y 40 + y 24 + y 34
Y12 = Y 21 = − y12
Y13 = Y31 = − y13
Y14 = Y41 = − y14 = 0
Y23 = Y32 = − y 23
Y24 = Y42 = − y 24
Y34 = Y43 = − y 34
- Moãi phaàn töû Yii (i = 1,2,3,4)
treân ñöôøng cheùo chính cuûa ma traän
goïi laø toång daãn nuùt ñaàu vaøo cuûa nuùt i
vaø baèng toång ñaïi soá taát caû caùc toång
daãn cuûa caùc nhaùnh coù noái ñeán nuùt i.
- Moãi phaàn töû Yij vôùi i ≠ j ôû ngoaøi
ñöôøng cheùo goïi laø toång daãn töông hoã Hình 5.1
(hay toång daãn chuyeån) giöõa nuùt i vaø
nuùt j vaø baèng soá aâm cuûa toång daãn nhaùnh (caùc nhaùnh) noái giöõa nuùt i vaø j.
Toång quaùt ñoái vôùi maïng ñieän coù n nuùt khoâng keå nuùt trung tính, ñònh luaät Kirchoff veà doøng
ñieän vieát theo ñieän aùp nuùt ñöôïc bieåu dieãn bôûi phöông trình ma traän:
I = YTC . U (5.3)
trong ñoù Y TC laø ma traän toång daãn thanh caùi baäc (n x n) vôùi n laø soá nuùt cuûa heä thoáng khoâng keå
nuùt trung tính, I laø ma traän coät doøng ñieän nuùt tính theo chieàu ñi vaøo nuùt, U laø ma traän coät ñieän
aùp nuùt so vôùi trung tính.
Ma traän Y TC laø ma traän vuoâng, ñoái xöùng, coù nhieàu soá khoâng vì moãi nuùt chæ coù moät vaøi
nhaùnh noái ñeán caùc nuùt khaùc, vì vaäy Y TC coù daïng ma traän thöa.
Neáu bieát ñöôïc caùc doøng ñieän nuùt thì suy ra ñieän aùp nuùt töø phöông trình:
−1
U = YTC . I = ZTC . I (5.4)
Ma traän ZTC laø ma traän toång trôû thanh caùi (ZBUS). Ñoái vôùi maïng ñieän boán nuùt, ma traän ZTC
coù daïng:
212 CHÖÔNG 4

⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 ⎤

⎢ ⎥
⎢ Z21 Z22 Z23 Z24 ⎥
ZTC = ⎢ ⎥ (5.5)
⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 ⎥
⎢Z Z42 Z43 Z44 ⎥⎦
⎣ 41
Vì Y TC laø ma traän ñoái xöùng neân ZTC cuõng laø ma traäân ñoái xöùng. Phaàn töû treân ñöôøng
cheùo cuûa ma traän ZTC laø toång trôû nuùt ñaàu vaøo vaø phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo laø toång trôû nuùt töông
hoã. Ngoaøi caùch tính ZTC töø nghòch ñaûo ma traän Y TC nhö trong (5.4), ma traän ZTC coù theå ñöôïc
thaønh laäp tröïc tieáp maø khoâng caàn phaûi nghòch ñaûo ma traän nhö seõ ñeà caäp trong caùc muïc sau. Ma
traän Y TC thöôøng duøng trong baøi toaùn phaân boá coâng suaát trong heä thoáng ñieän. Ma traän ZTC cuõng
ñöôïc duøng trong phaân boá coâng suaát vôùi nuùt caân baèng laøm chuaån ñaëc bieät duøng ñeå tính toån thaát
trong baøi toaùn vaän haønh kinh teá trong heä thoáng, xeùt tình traïng khaån caáp sau söï coá, ngoaøi ra ZTC
vôùi nuùt trung tính laøm chuaån coøn duøng chuû yeáu trong tính toaùn ngaén maïch trong heä thoáng ñieän.

5.3 CAÙC PHEÙP BIEÁN ÑOÅI MA TRAÄN TRONG MAÏNG ÑIEÄN

5.3.1 Khöû nuùt baèng caùch phaân chia ma traän
Coù theå giaûm bôùt moät ñieåm nuùt baèng pheùp bieán ñoåi sao–löôùi, tuy nhieân coù theå loaïi bôùt moät
nhoùm caùc ñieåm nuùt töø phöông trình ma traän nuùt; ñaëc bieät laø khöû bôùt caùc nuùt (thanh caùi) khoâng coù
phuï taûi.
Ñeå laøm ví duï, giaû thieát moät heä thoáng ñieän coù naêm ñieåm nuùt vaø moät nuùt chuaån. Phaàn beân
trong hoäp kín laø maïng ñieän thuï ñoäng khoâng chöùa nguoàn doøng ñieän (H.5.2.). Neáu coù nguoàn doøng
ñieän thì noù seõ ñi vaøo hoäp kín töø phía beân ngoaøi. Baây giôø nuùt 4 vaø 5 caàn ñöôïc loaïi ra vì khoâng coù
nguoàn doøng hoaëc phuï taûi.
Phöông trình ma traän laø:
⎡ I1 ⎤ ⎡ Y11 Y12 Y13 Y14 Y15 ⎤ ⎡ U1 ⎤
⎢I ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 2 ⎥ ⎢ Y21 Y22 Y23 Y24 Y25 ⎥ ⎢ U 2 ⎥
⎢ I3 ⎥ = ⎢ Y31 Y32 Y33 Y34 Y35 ⎥ × ⎢ U 3 ⎥ (5.6)
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ I4 ⎥ ⎢ Y41 Y42 Y43 Y44 Y45 ⎥ ⎢ U 4 ⎥
⎢⎣ I5 ⎥⎦ ⎢ Y Y52 Y53 Y54 Y55 ⎥⎦ ⎢⎣ U 5 ⎥⎦
⎣ 51
Ui: ñieän aùp töø nuùt i ñeán nuùt chuaån (trung tính).

a) Heä thoáng coù naêm nuùt vôùi nuùt 0 laøm chuaån b) Maïch töông ñöông sau khi khöû nuùt 4 vaø 5.
Hình 5.2
hay vieát döôùi daïng ma traän con:
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 213

⎡ Ix ⎤ ⎡ Y 1 Y2 ⎤ ⎡Ux ⎤
⎢I ⎥ = ⎢ ⎥×⎢ ⎥ (5.7)
⎣ y ⎦ ⎣⎢ Y 3 Y 4 ⎦⎥ ⎣ U y ⎦

Caùc ñieän aùp U 4 vaø U5 cuûa ma traän con U y coù theå ñöôïc khöû ñi baèng pheùp theá nhö sau:

Ix = Y1 ⋅ U x + Y2 ⋅ U y
(5.8)
Iy = 0 = Y3 ⋅ U x + Y4 ⋅ U y ⇒ U y = − Y4−1 ⋅ Y3 ⋅ U x

Thay U y vaøo phöông trình cuûa Ix :

Ix = Y1 ⋅ U x − Y2 Y4−1 Y3 ⋅ U x (5.9)

Ix = ⎡⎣ Y1 − Y2 Y4−1 Y3 ⎤⎦ . U x (5.10)
Ma traän toång daãn ruùt goïn laø:
Ythu goïn = Y1 − Y2 Y4−1 Y3 (5.11)
Ma traän Ythu goïn bieåu dieãn baèng maïch töông ñöông ba nuùt (theâm nuùt chuaån 0), trình baøy ôû
H.5.2b.
Sau khi thaønh laäp ma traän thu goïn thì ñieän aùp ôû caùc nuùt Ux tính theo nguoàn doøng ñieän
−1
nhö sau: U x = ⎡⎣ Y1 − Y2 Y4−1 Y3 ⎤⎦ Ix = ⎡⎣ Z⎤⎦ Ix (5.12)
thu goïn

Maïch töông ñöông hình löôùi thu goïn tìm ñöôïc vôùi nhaän xeùt laø phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo Ykl
laø soá aâm cuûa toång daãn nhaùnh noái giöõa nuùt k vaø l, coøn Ykk laø toång soá taát caû caùc toång daãn cuûa caùc
nhaùnh bao quanh nuùt k.
Ví duï 5.1: Cho maïng ñieän trong H.5.3. Loaïi boû caùc nuùt khoâng coù phuï taûi 3 vaø 4 baèng phöông
phaùp khöû nuùt. Veõ sô ñoà töông ñöông cuûa maïng ñieän thu goïn. Caùc toång trôû nhaùnh ñöôïc ghi treân
hình veõ.

Hình 5.3

Phöông trình ma traän ñieåm nuùt vieát ñaày ñuû nhö sau:

⎡ I1 ⎤ ⎡ − j0, 04 0 j0, 04 0 ⎤ ⎡ U1 ⎤
⎢I ⎥ ⎢ 0 − j0, 0667 0 j0, 0667 ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 2⎥ = ⎢ ⎥ × ⎢U2 ⎥
⎢ I3 ⎥ ⎢ j0, 04 0 − j ( 0, 04 + 0, 05 + 0, 2) j0, 05 ⎥ ⎢U3 ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢⎣ I4 ⎥⎦ ⎣⎢ 0 j0, 0667 j0, 05 − j ( 0, 05 + 0, 0667 + 0,1) ⎦⎥ ⎢⎣U4 ⎥⎦

Ñöôøng ñöùt neùt treân hình veõ aùm chæ maïng ñieän khaûo saùt coù theå laø moät phaàn nhoû cuûa moät heä
thoáng lôùn. Vaø maïng ñieän nhoû naøy ñöôïc noái vôùi heä thoáng coøn laïi ôû caùc nuùt 1 vaø 2.
214 CHÖÔNG 4

Pheùp thu goïn ma traän thöïc hieän theo bieåu thöùc döôùi ñaây:
Ythu goïn = Y1 − Y2 Y4−1 Y3

1 ⎡ − j0, 217 − j0, 05⎤

trong ñoù: Y4−1 =
Δ ⎢⎣ − j0, 05 − j0, 29⎥⎦
vôùi Δ = – 0,0628 + 0,0025 = –0.0603
⎡ j3, 6 j0, 83⎤
Y4−1 = ⎢ ⎥
⎣ j0, 83 j4, 82⎦
⎡ j3, 6 j0, 83⎤ ⎡ j0, 04 j0 ⎤ ⎡ −0, 144 −0, 0553⎤
Y4−1 Y3 = ⎢ ⎥×⎢ =
⎣ j0, 83 j4, 82⎦ ⎣ j0 j0, 6667⎥⎦ ⎢⎣ −0, 0332 −0, 321 ⎥⎦

⎡ j0, 04 0 ⎤ ⎡ −0, 144 −0, 0553⎤ ⎡ − j0, 00576 − j0, 00221⎤

Y2 Y4−1 Y3 = ⎢ × =
⎣ 0 j0, 0667 ⎥⎦ ⎢⎣ −0, 0332 −0, 321 ⎥⎦ ⎢⎣ − j0, 00221 − j0, 0214 ⎥⎦
⎡ − j0, 04 0 ⎤ ⎡ − j0, 00576 − j0, 00221⎤
Y1 − Y2 Y4−1 Y3 = ⎢ −
⎣ 0 − j0, 0667 ⎥⎦ ⎢⎣ − j0, 00221 − j0, 0214 ⎥⎦
⎡ − j0, 0342 j0, 00221⎤ ⎡ Y11 Y12 ⎤
Ythu goïn = ⎢ ⎥=⎢ ⎥
⎣ j0, 00221 − j0, 0453⎦ ⎣ Y21 Y22 ⎦

Ma traän Ythu goïn töông ñöông vôùi maïch toång daãn trong H.5.4:
y12 = − Y12 = – j0,00221
y 01 = Y11 − y12 = – j0,0342 – (– j0,00221) = – j0,0320
Hình 5.4
y 02 = Y22 − y12 = – j0,0453 – (– j0,00221) = – j0,0431
hay z12 = j453 , z01 = j31,2, z02 = j23,2

5.3.2 Boå tuùc veà toâpoâ maïch - phöông phaùp toång trôû maïch voøng
Phöông phaùp toång trôû maïch voøng döïa treân ñònh luaät Kirchoff veà ñieän aùp, ñònh luaät phaùt
bieåu raèng toång soá caùc suït aùp voøng theo baát kyø maïch voøng kín naøo cuõng baèng khoâng. Neáu trong
phöông phaùp toång daãn nuùt, doøng ñieän phuï taûi ñöôïc tính theo caùc ñieän aùp cuûa caùc ñieåm nuùt ñoäc
laäp (ñieän theá cuûa moät nuùt ñoái vôùi moät nuùt ñöôïc choïn laøm chuaån), thì trong phöông phaùp toång trôû
maïch voøng, söùc ñieän ñoäng trong maïch voøng phaûi ñöôïc tính theo caùc doøng ñieän maïch voøng ñoäc
laäp.
Trong heä thoáng phöùc taïp, soá ñieåm nuùt ñoäc laäp ñöôïc nhaän ra ngay. Nhöng caùc maïch voøng
ñoäc laäp khoâng theå veõ ngay ñöôïc maø baèng caùch naøo ñoù phaûi baûo ñaûm vieát ñuû vaø vieát ñuùng caùc
maïch voøng ñoäc laäp. Moät phöông phaùp coù heä thoáng ñaûm baûo vieát ñuùng caùc phöông trình ñoäc laäp
laø phöông phaùp caây - nhaùnh noái. Khaûo saùt veà toâpoâ maïch cung caáp khaùi nieäm roõ raøng veà caây vaø
nhaùnh noái.
Maïch graph toâpoâ cuûa maïng ñieän ñöôïc bieåu dieãn baèng caùc ñöôøng ñôn giaûn. Nhöõng ñöôøng
naøy suy töø maïng ñieän nguyeân thuûy baèng caùch noái taét caùc söùc ñieän ñoäng nhaùnh, hôû caùc nguoàn
doøng ñieän, coøn caùc toång trôû nhaùnh ñeàu baèng khoâng, nghóa laø bieåu dieãn baèng caùc ñoaïn thaúng
trong ñoù nuùt laø nôi xuaát phaùt cuûa moät hoaëc nhieàu nhaùnh.
Khi caùc nhaùnh noái nhö theá naøo ñeå noù ñi qua taát caû caùc nuùt maø khoâng taïo ra voøng kín thì taäp
hôïp caùc nhaùnh ñoù goïi laø moät caây cuûa graph. Ñoái vôùi moät graph nhaát ñònh seõ coù nhieàu toå hôïp caùc
caây khaùc nhau.
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 215

Khi moät caây ñöôïc thaønh laäp, moãi nhaùnh coøn laïi seõ taïo moät maïch kín, nhaùnh ñoù goïi laø nhaùnh
noái vaø moãi nhaùnh noái öùng vôùi moät maïch voøng, chæ coù moät doøng ñieän maïch voøng qua moät nhaùnh
noái, do ñoù soá doøng ñieän maïch voøng baèng soá nhaùnh noái, taäp hôïp caùc nhaùnh taïo thaønh moät maïch
voøng goïi laø taäp noái.
Ví duï moät maïng ñieän coù sô ñoà H.5.5 nhö sau:

Hình 5.5

- Caây: ñöôøng lieàn neùt.

- Nhaùnh noái: ñöôøng chaám chaám.
- Doøng ñieän maïch voøng: muõi teân.
Maïng ñieän coù taát caû 8 nhaùnh vaø 5 nuùt: B = 8, N = 5.
Nhaän xeùt soá nhaùnh caây: Bt = N – 1 = 4 (nhaùnh caây).
Soá maïch voøng baèng soá nhaùnh noái:
L = B – Bt = B – N + 1 = 8 – 4 + 5 = 4 (maïch voøng).
Soá caëp ñieåm nuùt ñoäc laäp (nuùt chuaån vaø moät nuùt khaùc hôïp thaønh moät caëp ñieåm nuùt ñoäc laäp)
baèng toång soá nuùt tröø ñi 1 (nuùt chuaån) vaø cuõng baèng soá nhaùnh caây. Thaønh laäp moät caây khoâng
nhöõng laø thieát laäp ñöôïc caùc doøng ñieän maïch voøng maø coøn thieát laäp ñöôïc moät taäp hôïp caùc ñieän
aùp caëp ñieåm nuùt ñoäc laäp.
Trôû laïi maïng ñieän trong ví duï treân ñöôïc veõ laïi trong H.5.6.
216 CHÖÔNG 4

Hình 5.6

Vôùi caùc doøng ñieän maïch voøng Il1 , Il2 , Il3 , Il4 öùng vôùi boán maïch voøng ñoäc laäp.
Caùc phöông trình maïch voøng:
⎛ ⎞
Maïch voøng 1: E1 = Eg1 − U 2 = Z2 ⎜ Il1 + Il2 + Il3 ⎟ + 0 ⋅ Il4
⎝ ⎠

Maïch voøng 2: ( ) (
E2 = Eg1 − U 3 = Z2 Il1 + Z2 + Z4 Il2 + Z2 + Z4 Il3 − Z4 Il4 )
Maïch voøng 3:

( ) (
E3 = Eg1 − Eg2 = Z2 Il1 + Z2 + Z4 Il2 + Z2 + Z4 + Z5 Il3 − Z4 Il4 )
Maïch voøng 4: (
E4 = 0 = ( 0 ) ⋅ Il1 − Z4 Il2 − Z4 Il3 + Z3 + Z4 Il4 )
hay vieát döôùi daïng ma traän:
⎡ Eg1 − U 2 ⎤ ⎡ Z Z2 Z2 0 ⎤ ⎡ Il1 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ 2 ⎥ ⎢ ⎥
⎢ Eg1 − U 3 ⎥ ⎢ Z2 Z2 + Z4 Z2 + Z4 −Z4 ⎥ ⎢ Il2 ⎥
⎢E − E ⎥ = ⎢ Z Z2 + Z4 Z2 + Z4 + Z5
×⎢ ⎥
− Z4 ⎥ ⎢ Il3 ⎥
⎢ g1 g2 ⎥
⎢ 2 ⎥
⎢⎣ 0 ⎥⎦ ⎣⎢ 0 − Z4 −Z4 Z3 + Z4 ⎦⎥ ⎢ Il ⎥
⎣ 4⎦
hay: [E] = ⎡⎣ Zk ⎤⎦ ⋅ [Il ] (5.13)
Phöông trình ma traän ñöôïc vieát laïi vôùi caùc soá haïng toång quaùt hôn cuûa ma traän toång trôû maïch
voøng [Zk]
⎡ E1 ⎤ ⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 ⎤ ⎡ Il1 ⎤
⎢E ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 2 ⎥ = ⎢ Z21 Z22 Z23 Z24 ⎥ ⎢ Il2 ⎥
×⎢ ⎥ (5.14)
⎢ E3 ⎥ ⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 ⎥ ⎢ Il3 ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎣⎢ E4 ⎦⎥ ⎢⎣ Z41 Z42 Z43 Z44 ⎥⎦ ⎢Il ⎥
⎣ 4⎦

Zk

Vaø maïch töông ñöông toång trôû maïch voøng thoûa maõn phöông trình ma traän treân ñaây coù theå
veõ trong H.5.7 döôùi ñaây (maïch voøng 4 coù söùc ñieän ñoäng E4 = 0):

Hình 5.7

Daïng töông ñöông naøy khoâng caàn gioáng maïng ñieän nguyeân thuûy nhöng nhöõng doøng ñieän
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 217

trong maïch töông ñöông toång trôû maïch voøng gioáng nhöõng doøng ñieän maïch voøng chaïy trong
maïng ñieän nguyeân thuûy. Chuù yù nhöõng thaønh phaàn treân ñöôøng cheùo cuûa ma traän bieåu dieãn caùc
toång trôû nhaùnh baûn thaân trong maïch töông ñöông vaø caùc phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo bieåu dieãn cho
toång trôû töông hoã giöõa caùc nhaùnh. Toùm laïi, trong maïch töông toång trôû maïch voøng, söï ñoàng nhaát
caùc nuùt vaø nhaùnh vôùi maïng nguyeân thuûy bò maát ñi nhöng doøng ñieän maïch voøng vaãn khoâng thay
ñoåi.
5.3.3 Khöû doøng ñieän maïch voøng baèng pheùp phaân chia ma traän
Doøng ñieän maïch voøng laø aån soá trong heä thoáng caùc phöông trình maïch voøng, tuy vaäy coù nhöõng
luùc khoâng caàn bieát heát caùc aån soá naøy. Trong tröôøng hôïp nhö vaäy coù theå khöû bôùt caùc doøng ñieän maïch
voøng khoâng caàn thieát baèng caùch phaân chia vaø thu goïn ma traän. Ñieàu naøy coù theå laøm ñöôïc mieãn laø caùc
maïch voøng kín khoâng caàn thieát ñoù khoâng chöùa söùc ñieän ñoäng naøo caû.
Giaû thieát moät phöông trình ma traän naêm maïch voøng trong ñoù chæ caàn xeùt ba doøng ñieän maïch
voøng Il1 , Il2 , Il3 coøn Il4 vaø Il5 khoâng ñi qua söùc ñieän ñoäng naøo caû.
Ma traän xem nhö moät ma traän hoãn hôïp vaø phaân chia nhö sau:
I
Ex ⎡ E1 ⎤ ⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 Z15 ⎤ ⎡ l1 ⎤ Ix
⎢ ⎥
⎢E ⎥ ⎢ Z1 Z2 ⎥ ⎢ Il ⎥
⎢ 2 ⎥ ⎢ Z21 Z22 Z23 Z24 Z25 ⎥ 2

⎢ E3 ⎥ = ⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 Z35 ⎥ × ⎢ Il3 ⎥ (5.15)

⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ E4 ⎥ ⎢ Z41 Z42 Z43 Z44 Z45 ⎥ ⎢I ⎥ Iy
Ey ⎢ E ⎥ ⎢ Z3 Z4 ⎥ ⎢ l4 ⎥
⎣ 5 ⎦ ⎣ Z51 Z52 Z53 Z54 Z55 ⎦ ⎢⎣ Il5 ⎥⎦
Vieát döôùi daïng ma traän con:
⎡ Ex ⎤ ⎡ Z1 Z2 ⎤ ⎡ Ix ⎤
⎢E ⎥ = ⎢ ⎥×⎢ ⎥ (5.16)
⎣ y ⎦ ⎣ Z3 Z4 ⎦ ⎣ Iy ⎦
Khai trieån ñöôïc hai phöông trình ma traän:
Ex = Z1Ix + Z2 Iy (i)
(5.17)
Ey = Z3Ix + Z4 Iy (ii)
Töø phöông trình (ii) suy ra ñöôïc:
⎛ ⎞
Iy = Z4−1 ⎜ Ey − Z3 Ix ⎟ (5.18)
⎝ ⎠
Phöông trình (i) trôû thaønh:
⎡ ⎛ ⎞⎤
Ex = Z1 Ix + Z2 ⎢ Z4−1 ⎜ Ey − Z3 Ix ⎟ ⎥
⎣ ⎝ ⎠⎦ (5.19)
( )
Ex = Z1 − Z2 Z4−1 Z3 . Ix + Z2 Z4−1 Ey (iii)

Caùc nguoàn ñieän aùp voøng theo caùc maïch voøng 4 vaø 5 baèng 0. Do ñoù Ey laø ma traän zeâro vaø
phöông trình (iii) trôû thaønh:
( )
Ex = Z1 − Z2 Z4−1 Z3 ⋅ Ix (5.20)
218 CHÖÔNG 4

⎡ ⎤
⎢ Il1 ⎥
⎡ ⎤ ⎢ ⎥
( )
−1 −1
Suy ra: ⎢ Ix ⎥ = ⎢ Il2 ⎥ = Z1 − Z2 Z4 Z3 Ex (5.21)
⎣ ⎦ ⎢ ⎥
⎢ Il ⎥
⎢⎣ 3 ⎥⎦
Neáu caùc maïch voøng ñöôïc choïn moät caùch thích hôïp thì ma traän toång trôû maïch voøng thu goïn
sau khi ñaõ khöû caùc doøng ñieän maïch voøng khoâng caàn thieát goïi laø ma traän toång trôû thanh caùi [Z]TC
5.3.4 Phöông phaùp trieån khai ma traän [ Z]TC

Sô löôïc veà phöông phaùp toång quaùt ñeå thaønh laäp ma traän [ Z]TC nhö sau:
1- Veõ maïng ñieän thuï ñoäng trong H.5.8. vôùi caùc thanh caùi ñöôïc keùo ra ngoaøi maïng thuï ñoäng vaø
thanh caùi chuaån (thöôøng laø thanh caùi maùy phaùt caân baèng vaø khoâng tính nhaùnh ñieän dung ñöôøng daây
hay baát kyø ñöôøng naøo ñeán trung tính vaøo trong maïng thuï ñoäng, thanh caùi caân baèng seõ noùi ñöôïc roû hôn
trong muïc phaân loaïi ñieåm nuùt duøng trong phaân boá coâng suaát, neáu duøng ñeå tính ngaén maïch thì choïn
nuùt trung tính laøm chuaån) cuõng ñöôïc keùo ra ngoaøi, thanh caùi chuaån thöôøng ñaùnh soá 0.

Hình 5.8

Söùc ñieän ñoäng vaø caùc ñieän aùp ôû thanh caùi ñöôïc ghi treân hình veõ laàn löôït laø
U o , U1 , U 2 ,... Un. Caùc thanh caùi töø 1 ñeán n laø caùc thanh caùi phuï taûi hoaëc maùy phaùt.
2- Vieát caùc phöông trình maïch voøng, duøng tieâu chuaån caây nhaùnh noái ñeå ñaûm baûo ñaùnh soá
ñaày ñuû vaø ñuùng caùc doøng ñieän maïch voøng. ÔÛ ñaây caùc maïch voøng khoâng choïn tuøy yù, nhöng coù
nhöõng yeâu caàu sau ñaây:
a) Phaûi ñaûm baûo moät vaø chæ moät doøng ñieän maïch voøng ñi qua moãi thanh caùi. Caùc doøng ñieän
maïch voøng naøy cuõng ñi qua thanh caùi chuaån.
b) Taát caû caùc doøng ñieän maïch voøng khaùc chæ chaïy ôû beân trong maïng ñieän thuï ñoäng.
3- Duøng pheùp phaân chia ma traän (nhö ñaõ ñeà caäp ôû muïc tröôùc) ñeå loaïi caùc doøng ñieän maïch
voøng beân trong maïng ñieän thuï ñoäng.
Ma traän toång trôû keát quaû ñöôïc goïi laø ma traän toång trôû thanh caùi vôùi thanh caùi 0 laøm thanh
caùi chuaån.
⎡⎣ Z⎤⎦ = Z1 − Z2 Z4−1 Z3 (5.22)
TC
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 219

4- Döïa vaøo ma traän [ Z]TC thaønh laäp maïch töông ñöông “hình caøo”. Caùc phaàn töû treân ñöôøng
cheùo cuûa ma traän bieåu dieãn cho toång trôû baûn thaân cuûa nhaùnh hình caøo coøn caùc phaàn töû ngoaøi
ñöôøng cheùo laø caùc toång trôû töông hoã giöõa caùc nhaùnh cuûa hình caøo. Neáu maïng ñieän coù
n + 1 nuùt (n nuùt thöôøng vaø moät nuùt chuaån) thì ma traän [ Z]TC coù baäc (n x n).
Caùc böôùc öùng vôùi n maïch voøng ñi qua moãi thanh caùi treân ñaây cho ta khaùi nieäm veà ma traän
toång trôû thanh caùi. Tuy vaäy, noù chöa phaûi laø phöông phaùp toát nhaát ñeå thaønh laäp ma traän.
Sau ñaây ta seõ trình baøy moät phöông phaùp thoâng duïng ñeå thaønh laäp ma traän toång trôû thanh
caùi baèng caùch moãi laàn theâm moät nhaùnh cho ñeán khi noái thaønh maïng ñieän ñaày ñuû.
Moãi laàn noái theâm moät nhaùnh seõ töông öùng vôùi moät böôùc trieån khai cuûa ma traän toång trôû
thanh caùi môùi vaø ma traän thaønh laäp nhö vaäy vaãn chöa ñaày ñuû cho ñeán khi naøo nhaùnh cuoái cuøng
ñöôïc trieån khai xong.
Moãi laàn theâm moät nhaùnh seõ rôi vaøo moät trong caùc tröôøng hôïp sau ñaây:
1. Theâm moät nhaùnh töø thanh caùi chuaån ñeán moät thanh caùi môùi;
2. Theâm moät nhaùnh töø thanh caùi chuaån ñeán moät thanh caùi cuõ;
3. Theâm moät nhaùnh hình tia (ñöôøng daây hoaëc maùy bieán aùp) töø moät thanh cuõ ñeán moät
thanh caùi môùi;
4. Theâm moät ñöôøng daây hay maùy bieán aùp giöõa hai thanh caùi cuõ.

Hình 5.9

Boán loaïi treân ñaây seõ ñeà caäp theo thöù töï döôùi ñaây. Cuõng caàn nhaán maïnh raèng ma traän toång
trôû thanh caùi vaø maïch töông ñöông hình caøo ñeàu ñaët treân cô sô moät pha töông ñöông vôùi maïng
ba pha. Giaû thieát raèng trong quaù trình theâm nhaùnh cho ñeán baây giôø ma traän ñöôïc trieån khai laø ma
traän caáp 3x3, nghóa laø noù bieåu dieãn cho moät maïng ñieän coù ba thanh caùi vaø moäât thanh caùi chuaån.
Maïch töông ñöông hình caøo coù daïng trong H.5.9:
Loaïi 1: Theâm moät nhaùnh maùy bieán aùp hoaëc ñöôøng daây töø thanh caùi chuaån ñeán moät thanh
caùi môùi (H.5.10.). Loaïi naøy nôùi roäng ma traän toång trôû töø caáp n × n tröôùc ñoù ñeán caáp
(n + 1) × (n + 1) . Nhö theá, maïch töông ñöông hình caøo môùi ñöôïc thaønh laäp baèng caùch theâm moät
toång trôû Znh cuûa nhaùnh môùi töø thanh caùi chuaån 0 ñeán thanh caùi môùi.
220 CHÖÔNG 4

Hình 5.10

Maïch voøng môùi ñöôïc thaønh laäp vaø baát kyø doøng ñieän maïch voøng Il4 (töông ñöông vôùi doøng
phuï taûi hay maùy phaùt ôû thanh caùi 4) khoâng gheùp töông hoã vôùi nhöõng nhaùnh khaùc do ñoù giaûi thích
taïi sao coù nhöõng phaàn töû mang soá khoâng trong ma traän môùi.
⎡ Z11 Z12 Z13 0 ⎤
⎢ ⎥
Z21 Z22 Z23 0 ⎥
⎡⎣ Z⎤⎦ =⎢ (5.23)
TC − môùi ⎢ Z31 Z32 Z33 0 ⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ 0 0 0 Znh ⎦⎥
Phaàn naèm trong oâ veõ ñöùt neùt laø ma traän [ Z]TC cuõ tröôùc khi theâm nhaùnh môùi.
Loaïi 2: Theâm moät nhaùnh töø thanh caùi chuaån ñeán moät thanh caùi cuõ.
Giaû thieát theâm moät nhaùnh coù toång trôû Znh töø thanh caùi chuaån ñeán thanh caùi 3 nhö trong
H.5.11:

Hình 5.11

Moät maïch voøng môùi ñöôïc thaønh laäp ôû hoaøn toaøn beân trong maïng ñieän thuï ñoäng. ÔÛ ñaây, moät
nhaùnh môùi ñöôïc noái ñeán thanh caùi 3 kheùp kín maïch voøng thöù tö vôùi doøng ñieän maïch voøng laø I4 .
Ñeå giaûi quyeát tröôøng hôïp naøy trình töï caùc coâng vieäc phaûi laøm laø:
- Vieát ma traän toång trôû maïch voøng.
- Loaïi boû maïch voøng beân trong baèng caùch phaân chia ma traän vaø thu goïn ma traän ñeå coù [Z]TC
môùi vaø maïch töông ñöông hình caøo 3 thanh caùi vôùi thanh caùi chuaån.
a) Ma traän toång trôû maïch voøng:
⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 = Z13 ⎤
⎢ ⎥
Z21 Z22 Z23 Z24 = Z23 ⎥ ⎡ Z1 Z2 ⎤
⎡⎣ Z⎤⎦ =⎢ =⎢ ⎥ (5.24)
maïch voøng ⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 = Z33 ⎥ ⎣ Z3 Z4 ⎦
⎢ ⎥
⎢⎣ Z41 Z42 Z43 Z33 + Znh ⎥⎦
vôùi Z41 = Z14 = Z31 ; Z42 = Z24 = Z32 ; Z43 = Z34 = Z33
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 221

Z1 laø ma traä n thanh caù i cuõ coù baä c 3 × 3 . Chuù yù raè n g Z2 vaø Z3 chæ laë p laï i coä t 3 vaø doø n g
3 cuû a ma traä n cuõ . Ñieà u naø y hôï p lyù vì caù c maï c h voø n g 1, 2 vaø 3 coù cuø n g toå n g trôû töông hoã
vôù i maï c h voø n g 4 cuõ n g nhö vôù i maï c h voø n g 3. Cuõ n g ñeå yù theâ m raè n g daá u cuû a caù c phaà n töû
cuû a Z2 vaø Z3 taá t caû laø aâ m neá u I 4 choï n theo chieà u ngöôï c laï i , nhöng vì maïch voøng 4 seõ bò loaïi
ñi vaø cuõng coù theå lyù luaän veà sau raèng chieàu cuûa doøng ñieän giaû thieát I4 seõ khoâng aûnh höôûng ñeán
keát quaû cuoái cuøng. Giaû thieát chieàu cuûa I4 ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà vaø caùc
phaàn töû cuûa Z2 vaø Z3 coù daáu döông.
Toång trôû baûn thaân cuûa maïch voøng 4 laø toång soá toång trôû Znh cuûa nhaùnh theâm vaøo vôùi toång
trôû baûn thaân cuûa maïch voøng 3.
Z4 = Z33 + Znh
b) Ñeå loaïi boû maïch voøng 4 môùi ôû beân trong, ta aùp duïng coâng thöùc thu goïn ma traän baèng
phöông phaùp khöû maïch voøng.
⎡⎣ Z⎤⎦ = Z1 − Z2 Z4−1 Z3 (5.25)
TC − môùi

Maïch töông ñöông hình caøo cuûa ma traän ⎡⎣ Z⎤⎦ ñöôïc veõ trong H.5.12.
TC, môùi

Chuù yù: Trong khi nhaân Z2 Z4−1 Z3 thì duø cho caùc phaàn töû cuûa caû hai ma traän Z2 vaø Z3 laø soá
aâm hay döông thì keát quaû vaãn khoâng thay ñoåi.
⎡⎣ Z⎤⎦ coù cuøng baäc vôùi ⎡⎣ Z⎤⎦ nghóa laø baäc 3 × 3 .
TC − môùi TC − cuõ

Hình 5.12

Loaïi 3: Theâm moät nhaùnh giöõa moät thanh caùi cuõ vaø moät thanh caùi môùi.
Hình 5.13 döôùi ñaây trình baøy vieäc theâm moät toång trôû nhaùnh Znh noái giöõa thanh caùi 2 vaø
thanh caùi môùi 4.
222 CHÖÔNG 4

Hình 5.13

Giaû thieát khoâng coù gheùp hoã caûm giöõa ñöôøng daây môùi vaø maïng ñieän coøn laïi. Caùc toång trôû
baûn thaân vaø töông hoã cuûa caùc maïch voøng 1, 2 vaø 3 vaãn khoâng ñoåi. Coâng vieäc phaûi laøm laø nôùi
roäng ñeán heä thoáng boán thanh caùi vaø thanh caùi chuaån, ma traän toång trôû môùi coù baäc 4 × 4 .

⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 = Z12 ⎤

⎢ ⎥
Z21 Z22 Z23 Z24 = Z22
⎡⎣ Z⎤⎦ =⎢ ⎥ (5.26)
TC − môùi ⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 = Z32 ⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ Z21 Z22 Z23 Z44 = Z22 + Znh ⎦⎥
Phaàn töû Z44 cuûa ma traän thanh caùi môùi baèng toång cuûa Znh vôùi toång trôû baûn thaân cuûa thanh
caùi cuõ maø ôû ñoù thanh caùi cuõ ñöôïc noái ñeán.
Cuõng caàn chuù yù raèng, caùc toång trôû töông hoã môùi Z14 , Z24 , Z34 cuûa ma traän môùi laàn löôït
ñoàng nhaát vôùi Z12 , Z22 , Z32 vì maïch voøng 4 vaø maïch voøng 2 coù cuøng caùc toång trôû töông hoã ñoái
vôùi caùc maïch voøng coøn laïi. Rieâng maïch voøng 4 vaø 2 coù toång trôû töông hoã baèng Z22 vì Z22 chung
cho hai maïch voøng naøy.
Ma traän ZTC môùi coù baäc 4 × 4 vaø noù töông ñöông vôùi maïch hình caøo 4 thanh caùi vôùi thanh
caùi chuaån trong H.5.14.

Hình 5.14

Loaïi 4: Theâm moät nhaùnh giöõa hai thanh caùi cuõ.

Hình 5.15

Giaû thieát maéc theâm moät nhaùnh Znh vaøo giöõa thanh caùi 2 vaø 3 (H.5.15). Phaàn veõ beân trong
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 223

ñöôøng ñöùt neùt laø hình caøo cuûa [ Z]TC−cuõ . Soá thanh caùi vaãn khoâng ñoåi nhöng maïch töông ñöông
hình caøo phaûi ñöôïc söûa ñoåi laïi ñeå coù ma traän [ Z]TC− môùi .
Vieäc ñoùng theâm nhaùnh môùi taïo ra moät maïch voøng chaïy beân trong sô ñoà caøo. Ma traän toång
trôû maïch voøng 4 × 4 coù theå vieát do quan saùt treân hình veõ:

⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 ⎤

⎢ ⎥
Z21 Z22 Z23 Z24 ⎥ ⎡ Z1 Z2 ⎤
⎡⎣ Z⎤⎦ =⎢ =⎢ ⎥ (5.27)
maïch voøng ⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 ⎥ ⎣ Z3 Z4 ⎦
⎢ ⎥
⎣⎢ Z41 Z42 Z43 Z44 ⎦⎥
trong ñoù: Z14 = Z12 − Z13 = Z41
Z24 = Z22 − Z23 = Z42 (5.28)
Z34 = Z32 − Z33 = Z43
Ma traän cuõ 3 × 3 laø ma traän con Z1 . Ñeå coù ñöôïc haøng 4 vaø coät 4 cuûa Zmaïch voøng haõy quan saùt
caùc doøng ñieän maïch voøng treân hình veõ.
Phaàn töû Z44 bieåu dieãn cho toång trôû baûn thaân cuûa maïch voøng 4. Toång trôû naøy goàm
Z22 + Z33 + Znh coäng theâm taùc duïng töông hoã cuûa I4 treân chính maïch voøng cuûa noù. Ñeå yù doøng I4
chaïy xuoáng qua Z22 , doøng naøy phaûn aùnh moät ñieän aùp treân nhaùnh Z33 tyû leä vôùi Z23 . Daáu cuûa
ñieän aùp töông hoã naøy ngöôïc vôùi ñieän aùp taïo bôûi I4 chaïy höôùng leân ôû nhaùnh Z33 (doøng chaïy qua
Z22 vaø Z33 ngöôïc chieàu nhau) vaø do ñoù toång trôû Z23 ñöôïc theâm daáu aâm. Phaûi theâm hai laàn ñieän
aùp töông hoã vì khi I4 chaïy höôùng leân ñi qua Z33 thì noù cuõng phaûn aùnh moät ñieän aùp töông hoã
treân nhaùnh Z22 cuûa chính maïch voøng cuûa noù vaø ñieän aùp töông hoã naøy cuõng tyû leä vôùi Z23 . Toùm
laïi:
Z44 = Z22 + Z33 + Znh − 2Z23 (5.29)
Moät caùch toång quaùt, neáu Znh noái giöõa hai thanh caùi k vaø m thì ma traän con Z4 coù daïng:
Z4 = Zkk + Zmm + Znh − 2Zkm (5.30)
trong ñoù Zkk , Zmm laø caùc toång trôû baûn thaân cuûa thanh caùi k, m vaø Zkm laø toång trôû töông hoã giöõa
thanh caùi k vaø m cuûa ma traän (hay hình caøo) cuõ.
Keá ñoù, xeùt nhöõng phaàn töû coøn laïi trong coät 4 cuûa ma traän toång trôû maïch voøng laàn löôït laø
Z14 , Z24 vaø Z34 . Nhöõng phaàn töû naøy theo thöù töï baèng vôùi nhöõng phaàn töû cuûa doøng 4 laø Z41 , Z42
vaø Z43 do tính ñoái xöùng cuûa ma traän.
Ñeå xaùc ñònh ba giaù trò naøy, haõy xeùt Z41 . Vì I4 ñi trong maïch voøng 4 noù seõ phaûn aùnh moät
ñieän aùp töông hoã vôùi maïch voøng 1 qua caùc toång trôû töông hoã Z12 vaø Z13 hay coù theå bieåu dieãn
qua toång trôû töông hoã: Z41 = Z12 − Z13 (tröø vôùi nhau vì I4 chaïy ngöôïc chieàu trong nhaùnh hình caøo
soá 2 vaø soá 3).
Moät bieåu thöùc toång quaùt vieát cho toång trôû töông hoã giöõa maïch voøng p beân trong hình caøo
vôùi maïch voøng thöù i ñi qua thanh caùi i khi coù nhaùnh noái giöõa hai thanh caùi k vaø m:
Zpi = Zip = Zki − Zmi p≠i (5.31)
Chieàu cuûa doøng ñieän maïch voøng Ip seõ khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû cuoái cuøng.
224 CHÖÔNG 4

Sau khi thaønh laäp ma traän toång trôû maïch voøng, vieäc loaïi tröø maïch voøng beân trong hình caøo
nhôø vaøo phöông trình khöû maïch voøng:
⎡⎣ Z⎤⎦ = ⎡⎣ Z1 ⎤⎦ − Z2 Z4−1 Z3 ; vôùi ⎡⎣ Z1 ⎤⎦ = ⎡⎣ Z⎤⎦ (5.32)
TC − môùi TC − cuõ

Trong khaûo saùt thöïc haønh, vieäc loaïi boû moät maïch voøng thay vì baèng phöông trình ma traän
treân ñaây coù theå thöïc hieän treân cô sôû cuûa rieâng moãi phaàn töû. Chaúng haïn, coù theå chöùng toû raèng
moãi phaàn töû rieâng reõ cuûa [Z]TC môùi baäc 3 × 3 coù theå ñöôïc tìm tröïc tieáp theo caùc phaàn töû cuûa
maïch voøng [ Z]maïch voøng baäc 4 × 4 .
Goïi Z′mn laø phaàn töû ôû haøng m coät n cuûa ma traän [ Z]TC caáp 3 × 3 môùi vaø Zmn laø phaàn töû
töông öùng cuûa ma traän [ Z]maïch voøng caáp 4 × 4 . Coâng thöùc sau ñaây cho pheùp tính Z′mn :
−1
Z′mn = Zmn − Zm4 Z44 Z4n (5.33)
Ví duï 5.2: Trình baøy caùch thaønh laäp phaàn töû Z′23 cuûa [Z]TC môùi töø caùc phaàn töû cuûa [Z]maïch voøng
trong ñoù maïch voøng 4 bò loaïi boû.
⎡ Z11 Z12 Z13 Z14 ⎤ ⎡ Z11
⎢ ⎥ ′ Z12
′ Z13
′ ⎤
Z Z22 Z23 Z24 ⎥ ⎢ ⎥
Zmaïch voøng = ⎢ 21 ; ⎣⎡ Z⎦⎤ TC− môùi = ⎢ Z′21 Z′22 Z'23 ⎥
⎢ Z31 Z32 Z33 Z34 ⎥ ⎢ Z′
⎢ ⎥ Z′32 Z′33 ⎥⎥
⎣⎢ Z41 Z42 Z43 Z44 ⎦⎥ ⎣⎢ 31 ⎦

trong ñoù: Z14 = Z12 − Z13 = Z41

Z24 = Z22 − Z23 = Z42
Z34 = Z32 − Z33 = Z43
−1
⇒ Z′23 = Z23 − Z24 Z44 Z43
Nhöõng phaàn töû coù lieân quan ñöôïc in ñaäm trong hai ma traän.
Treân ñaây ñaõ ñeà caäp ñeán vieäc thaønh laäp [Z]TC vôùi moät thanh caùi choïn laøm chuaån (thöôøng laø
thanh caùi maùy phaùt caân baèng). Ma traän naøy coøn coù teân goïi khaùc laø ma traän phaân boá suït aùp, ma
traän naøy raát höõu ích trong vieäc phaân boá coâng suaát vaø moät soá vaán ñeà coù lieân quan ñeán vaän haønh
kinh teá heä thoáng ñieän.
Ngoaøi ra, cuõng caàn nhaán maïnh laø neáu choïn ñieåm trung tính cuûa heä thoáng laøm thanh caùi
chuaån vaø cuõng aùp duïng boán hình thöùc trieån khai ma traän vöøa noùi treân thì cuõng coù ñöôïc moät ma
traän toång trôû thanh caùi. Trong ma traän naøy, caùc nhaùnh ñieän khaùng maùy phaùt ñieän ñöôïc keå vaøo
trong maïch töông ñöông hình caøo, moät ma traän nhö vaäy goïi laø ma traän toång trôû ngaén maïch, seõ
ñöôïc khaûo saùt trong vieäc tính ngaén maïch. Moät aùp duïng cuûa loaïi ma traän ngaén maïch naøy seõ ñöôïc
noùi ñeán trong chöông ñieàu chænh ñieän aùp trong heä thoáng
ñieän.
Ví duï 5.3: Thaønh laäp ma traän [Z]TC cuûa sô ñoà ñieän
khaùng trong H.5.16 sau ñaây, vôùi thanh caùi 0 ñöôïc choïn
laøm thanh caùi chuaån, ñieän khaùng cuûa caùc thanh ghi treân
hình veõ.
Ma traän [Z]TC ñöôïc trieån khai theo thuaät toaùn laép
daàn töøng nhaùnh goàm caùc böôùc nhö sau (ñeå ñôn giaûn boû
qua kyù hieäu j cuûa khaùng vaø xem nhö maïch ñieän trôû): Hình 5.16
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 225

Hình 5.17

Böôùc 1: Laép nhaùnh 1 töø nuùt chuaån 0 ñeán nuùt môùi 1 (H.5.17).
[ Z]TC = [ Znh ] = [1]

Böôùc 2: Laép nhaùnh 2 töø nuùt chuaån 0 ñeán nuùt môùi 2 (H.5.18).
⎡1 0 ⎤
[ ZTC ] = ⎢ ⎥
⎣0 1⎦
Böôùc 3: Laép nhaùnh 3 töø nuùt chuaån 0 ñeán nuùt môùi 3 (H.5.19).
c d e
⎡ 1 0 0 ⎤ c
[ TC ] ⎢⎢ 0 1 0 ⎥⎥ d
Z = Hình 5.18
⎢⎣ 0 0 2 ⎥⎦ e

Hình 5.19
Böôùc 4: Laép nhaùnh 4 töø nuùt cuõ 3 ñeán nuùt môùi 4 (H.5.20).

Z14 = Z13 = 0 Ω
Z24 = Z23 = 0 Ω
Z34 = Z33 = 2 Ω
Z44 = Z33 + znh = 2 + 2 = 4 Ω

Hình 5.20
226 CHÖÔNG 4

c d e f
⎡ 1 0 0 0 ⎤ c
⎢ 0 1 0 0 ⎥⎥ d
[ ZTC ] = ⎢⎢
0 0 2 2 ⎥ e
⎢ ⎥
⎣⎢ 0 0 2 4 ⎦⎥ f

Böôùc 5: Laép nhaùnh 5 töø nuùt cuõ

1 ñeán nuùt cuõ 3. (H.5.21).
Ma traän toång trôû maïch voøng:

Hình 5.21
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 227
c d e f g
⎡ 1 0 0 0 1 ⎤ c
⎢ 0 1 0 0 0 ⎥ d
⎢ ⎥ ⎡ Z1 Z2 ⎤
[ Zmv ] = ⎢ 0 0 2 2 −2 ⎥ e = ⎢ ⎥
⎢
0 0 2 4 −2
⎥
f ⎣ Z3 Z4 ⎦
⎢ ⎥
⎢⎣ 1 0 −2 −2 4 ⎥⎦ g
trong ñoù:
Z15 = Z11 − Z31 = 1 − 0 = 1
Z25 = Z12 − Z32 = 0 − 0 = 0
Z35 = Z13 − Z33 = 0 − 2 = −2
Z45 = Z14 − Z34 = 0 − 2 = −2
Z55 = Z11 + Z33 + znh − 2Z13 = 1 + 2 + 1 − 2 × 0 = 4

Khöû maïch voøng kheùp kín beân trong ñeå coù ⎡⎣ ZTC ⎤⎦ ôû böôùc naøy theo coâng thöùc:
⎡⎣ ZTC ⎤⎦ = ⎡⎣ Z1 ⎤⎦ − Z2 Z4−1 Z3

⎡ 1 0 0 0 ⎤ ⎡ 1⎤
⎢ 0 1 0 0 ⎥⎥ ⎢⎢ 0⎥⎥ 1
⎡⎣ ZTC ⎤⎦ = ⎢ − × × [1 0 −2 −2]
⎢ 0 0 2 2 ⎥ ⎢ −2⎥ 4
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎣⎢ 0 0 2 4 ⎦⎥ ⎣⎢ −2⎦⎥
c d e f
⎡ 0, 75 0 0, 5 0, 5 ⎤ c
⎢ 0 1 0 0 ⎥⎥ d
⎡⎣ ZTC ⎤⎦ = ⎢
⎢ 0, 5 0 1 1 ⎥ e
⎢ ⎥
⎣⎢ 0, 5 0 1 3 ⎦⎥ f

Baäc (4 x 4)
Böôùc 6: Laép nhaùnh 6 töø thanh caùi cuõ 2 ñeán thanh caùi cuõ 3 (H.5.22).

Hình 5.22

Ma traän toång trôû maïch voøng suy töø thanh [ZTC]cuõ ôû cuoái böôùc 5.
228 CHÖÔNG 4

c d e f g
⎡ 0, 75 0 0, 5 0, 5 −0, 5⎤
⎢ 0 1 0 0 1⎥⎥
⎢ ⎡ Z1 Z2 ⎤
[ Zmv ] = ⎢ 0, 5 0 1 1 −1⎥ = ⎢
Z4 ⎥⎦
⎢ ⎥ ⎣ Z3
⎢ 0, 5 0 1 3 −1⎥
⎢⎣ −0, 5 1 −1 −1 3⎥⎦
Z15 = Z21 − Z31 = 0 − 0, 5 = −0, 5
Z25 = Z22 − Z32 = 1 − 0 = 1
Z35 = Z23 − Z33 = 0 − 1 = −1
Z45 = Z24 − Z34 = 0 − 1 = −1
Z55 = Z22 + Z33 + Znh − 2Z23 = 1 + 1 + 1 − 2 × 0 = 3
Khöû maïch voøng thöù 5 ñeå coù [ZTC] cuoái cuøng cuûa maïng ñaõ laép ñuû caùc nhaùnh.
[ ZTC ] = Z1 − Z2 Z4−1Z3
⎡0, 75 0 0, 5 0.5⎤ ⎡ −0, 5⎤
⎢ 0 1 0 0 ⎥⎥ ⎢⎢ 1⎥⎥ ⎛ 1 ⎞
[ ZTC ] = ⎢⎢ − × × [ −0.5 1 −1 −1]
0, 5 0 1 1 ⎥ ⎢ −1⎥ ⎜⎝ 3 ⎟⎠
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎣⎢ 0, 5 0 1 3 ⎦⎥ ⎣⎢ −1⎦⎥
⎡ 2 1 1 1 ⎤
⎢ 3 6 3 3 ⎥
⎢ ⎥
⎢ 1 2 1 1 ⎥
⎢ 6 3 3 3 ⎥
[ ZTC ] = j ⎢ ⎥ Ω
⎢ 1 1 2 2 ⎥
⎢ 3 3 3 3 ⎥
⎢ 1 1 2 8 ⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ 3 3 3 3 ⎦⎥

5.4 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TOAÙN SOÁ CHOÏN LOÏC

Caùc coâng ty ñieän löïc phaûi coù keá hoaïch trong töông lai ñeå baét kòp vôùi ñaø phaùt trieån cuûa phuï
taûi. Phuï taûi môùi, maùy phaùt ñöa vaøo, lieân keát môùi trong heä thoáng, taát caû ñeàu coù aûnh höôûng ñeán
ñieän aùp vaø doøng ñieän trong heä thoáng, cuõng nhö ñeán doøng coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng.
Nhöõng aûnh höôûng naøy phaûi ñöôïc khaûo saùt tröôùc heát, vôùi moät ñoä chính xaùc naøo ñoù. Baøn tính ñieän
moät chieàu ñaõ ñöôïc duøng coù keát quaû trong khaûo saùt ngaén maïch nhöng khoâng theå duøng cho baøi
toaùn phaân boá coâng suaát bình thöôøng. Chaúng haïn trong khaûo saùt ngaén maïch, thöôøng giaû thieát taát
caû caùc söùc ñieän ñoäng maùy phaùt baèng nhau veà trò soá cuõng nhö goùc pha, boû qua ñieän trôû cuûa caùc
nhaùnh vaø doøng phuï taûi cuõng ñöôïc boû qua vì chuùng nhoû hôn nhieàu so vôùi doøng ngaén maïch. Trong
baøi toaùn phaân boá coâng suaát, nhöõng giaû thieát nhö vaäy khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Ñieàu naøy coù nghóa
laø toång trôû phöùc, quan heä veà goùc leäch pha, heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi… trôû neân moät phaàn quan
troïng cuûa baøi toaùn. Khaûo saùt baèng baøn tính xoay chieàu, coù phaàn toán keùm, maát thôøi gian vaø
phöông phaùp duøng maùy tính soá coù nhieàu quaû hôn.
Moät söï ñeà caäp ñaày ñuû taát caû caùc phöông phaùp seõ vöôït qua ngoaøi giôùi haïn cuûa quyeån saùch
naøy vaø toát hôn heát laø baét ñaàu vôùi phöông phaùp toaùn soá. Khaùi nieäm veà ñònh thöùc vaø ma traän xem
nhö ngöôøi ñoïc ñaõ hieåu. Baøi toaùn phaân boá coâng suaát treân maùy tính phaàn lôùn coù lieân quan ñeán
vieäc giaûi ñoàng thôøi heä thoáng caùc phöông trình.
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 229

Coù nhieàu caùch ñeå giaûi tröïc tieáp heä thoáng n phöông trình tuyeán tính. AÉt haún pheùp giaûi ñaïi soá
baèng pheùp theá moät aån tính theo caùc aån khaùc cho ñeán khi coøn laïi moät aån coù leõ laø phöông phaùp
ñôn giaûn nhaát, nhöng phöông phaùp naøy chæ duøng toát khi soá aån soá ít, thöôøng töø hai ñeán ba aån soá.
Vì vaäy, khi aån soá trôû neân nhieàu thì thöôøng duøng qui taéc Cramer ñoái vôùi pheùp giaûi duøng ñònh
thöùc.
Ngoaøi phöông phaùp duøng qui taéc Cramer, nghòch ñaûo ma traän thoâng thöôøng, sau ñaây trình baøy
caùc phöông phaùp giaûi tröïc tieáp hoaëc giaûi baèng pheùp laëp heä phöông trình tuyeán tính hoaëc phi tuyeán.
5.4.1. Phöông phaùp ñieåm xoay aùp duïng cho ñònh thöùc
Phöông phaùp naøy duøng ñeå tính ñònh thöùc vaø duøng laøm nguyeân taéc höõu ích cho vieäc nghòch
ñaûo ma traän. Cho ñònh thöùc:

a11 a12 a13 a14

a 21 a 22 a 23 a 24
D= (1)
a 31 a 32 a 33 a 34
a 41 a 42 a 43 a 44

Ñònh thöùc khoâng thay ñoåi neáu caùc phaàn töû cuûa moät haøng (hay coät) ñöôïc coäng vôùi boäi soá
cuûa caùc phaàn töû töông öùng cuûa moät haøng khaùc (hay coät khaùc). Giaû thieát qua moät soá pheùp bieán
ñoåi theo haøng nhö vaäy caùc phaàn töû trong tam giaùc döôùi cuûa (1) trôû thaønh soá khoâng.
a11 a12 a13 a14
0 b22 b23 b24
D= (2)
0 0 c33 c34
0 0 0 d 44
Khai trieån ñònh thöùc theo caùc ñònh thöùc con, giaù trò cuûa D seõ baèng tích soá caùc phaàn töû treân
ñöôøng cheùo
D = a11 b22 c33 d44 (3)

Ñeå coù ñöôïc keát quaû naøy, tröôùc heát thu goïn caùc phaàn töû beân döôùi a11 veà soá khoâng ñeå coù ñònh
thöùc D = a11. |3 × 3|. Keá ñoù coät 1 cuûa |3 × 3| ñöôïc laøm töông töï ñeå coù
D = a11 b22. |2 × 2| vaø cuoái cuøng |2 × 2| cuõng laøm nhö vaäy ñeå coù keát quaû trong phöông trình (3).
Baây giôø ñeå coù ñöôïc caùc soá khoâng trong coät 1 beân döôùi a11 coù theå tröø caùc boäi soá thích hôïp
cuûa haøng 1 cho caùc haøng coøn laïi maø khoâng laøm thay ñoåi giaù trò cuûa D. Keát quaû laø:
a11 a12 a13 a14
a a a a a a
0 (a 22 − 21 12 ) (a 23 − 21 13 ) (a 24 − 21 14 )
a11 a11 a11
D = a 31a12 a a a a (4)
0 (a 32 − ) (a 33 − 31 13 ) (a 34 − 31 14 )
a11 a11 a11
a 41a12 a a a a
0 (a 42 − ) (a 43 − 41 13 ) (a 44 − 41 14 )
a11 a11 a 11
230 CHÖÔNG 4

b22 b23 b24

hay: D = a11 b32 b33 b34 (5)
b42 b43 b44

trong ñoù caùc soá haïng trong daáu ngoaëc cuûa phöông trình (4) ñöôïc thay baèng chöõ b trong phöông
trình (5).
Vôùi caùch thöùc töông töï b32 vaø b42 cuõng ñöôïc bieán ñoåi veà soá khoâng:
c33 c34
D = a11 ⋅ b22 (6)
c43 c44

Tieáp tuïc laøm cho c43 baèng khoâng vaø coù ñöôïc tam giaùc döôùi toaøn soá khoâng nhö trong phöông
trình (2).
Ñieåm xoay trong ví duï treân laø a11, b22, c33. Maùy tính thöïc hieän tröïc tieáp vaø coù thöù töï. Tuy
vaäy cuõng gaëp caùc tình traïng caàn ñöôïc xöû lyù. Ví duï neáu a11 baèng khoâng thì noù khoâng theå duøng
ñieåm xoay trong laàn tính ñaàu tieân vaø trong baát kyø pheùp tính tieáp theo naøo ñeàu phaûi kieåm tra laïi
ñieàu kieän naøy. Ñeå coù ñoä chính xaùc mong muoán phaàn töû ñöôc duøng laøm ñieåm xoay ñöôïc choïn
phaûi laø phaàn töû lôùn nhaát cuûa coät chöùa phaàn töû ñoù, caùc haøng ñöôïc dôøi ñoåi baèng caùch ñieàu chænh
laïi daáu cuûa ñònh thöùc. Neáu choïn phaàn töû nhoû nhaát ñeå laøm ñieåm xoay seõ laøm cho caùc thöøa soá
trong laàn thu goïn ñaàu tieân (a21/a11, a31/a11 …) ñeàu lôùn hôn moät laøm maát chính xaùc ñaëc bieät laø khi
soá con soá coù yù nghóa ñöôïc qui ñònh trong pheùp tính soá hoïc.
5.4.2. Phöông phaùp thu goïn Gauss
Cho taäp hôïp phöông trình ñaïi soá tuyeán tính:
a11x1 + a12x2 + a13x3 = a14 (7)
a21x1 + a22x2 + a23x3 = a24 (8)
a31x1 + a32x2 + a33x3 = a33 (9)
Quaù trình coù thöù töï vaø deã laøm. Ñoái vôùi heä phöông trình ñôn giaûn noùi treân, coâng vieäc bao
goàm vieäc thu goïn ba phöông trình ba aån soá (x1, x2, vaø x3) veà heä hai phöông trình hai aån soá (x2 vaø
x3) vaø cuoái cuøng coøn laïi moät phöông trình ñeå giaûi ñöôïc x3. Thay theá x3 ngöôïc trôû laïi ñeå tìm x2 vaø
x1. Noùi roõ hôn:
1. (a) Chia phöông trình (7) cho a11 coù ñöôïc:
a12 a a
x1 + ( ) x2 + ( 13 ) x3 = 14 (10)
a11 a11 a11
(b) Nhaân (10) vôùi a21 tröø keát quaû coù ñöôïc vôùi phöông trình (8) ñeå khöû x1
(c) Nhaân phöông trình (10) vôùi a31 vaø tröø keát quaû vôùi phöông trình (9) ñeå khöû x2. Moät
taäp hôïp caùc phöông trình phuï ñöôïc hình thaønh:
b22x2 + b23x3 = b24 (11)
b32x2 + b33x3 = b34 (12)
2. Laëp laïi quaù trình toång quaùt cuûa phaàn 1 cho caùc phöông trình (11) vaø (12) ñeå khöû x2.. Cuoái
cuøng coù ñöôïc:
c33 x3 = c34 (13)
c34
hay x3 =
c33
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 231

3. Thay giaù trò cuûa x3 ngöôïc trôû laïi phöông trình (11) hay (12) ñeå giaûi x2. Keá ñoù thay x2 vaø
x3 vaøo trong moät trong caùc phöông trình ban ñaàu ñeå giaûi x1. Toång quaùt laø ñi ngöôïc laïi vaø thöïc
hieän pheùp theá.
Ñieàu naøy buoäc trong quaù trình tính toaùn laø khoâng coù moät heä soá baét ñaàu naøo (a11 vaø b22 trong
ví duï) baèng soá khoâng. Neáu a11 baèng khoâng phaûi ñaùnh soá laïi caùc phöông trình hoaëc caùc aån soá ñeå
traùnh bò chia cho soá khoâng. Vieäc ñaùnh soá laïi naøy cuõng caàn thieát neáu heä soá baét ñaàu nhoû so vôùi
caùc heä soá khaùc nhaèm muïc ñích giaûm sai soá.
Ví duï 5.4: Cho maïch ñieän nhö trong H.5.23 vôùi ba doøng ñieän maét löôùi I1, I2 vaø I3. Vieát caùc
phöông trình ñieän aùp vaø giaûi baèng pheùp thu goïn Gauss
8I1 – 3I2 – 4I3 = 100 (14)
–3I1 + 10I2 – 5I3 = –50 (15)
–4I1 – 5I2 + 15I3 = 0 (16)
Vieäc tính toaùn ñöôïc laäp thaønh baûng, moãi haøng öùng vôùi
moät phöông trình maét löôùi. Theâm moät coät toång ñeå kieåm tra
tính toaùn. Toång cuûa moät haøng baèng toång soá caùc heä soá cuûa
haøng ñoù coäng vôùi haèng soá öùng vôùi veá traùi cuûa phöông trình.
Neáu cuøng thöïc hieän moät pheùp tính treân coät toång cuõng nhö caùc
coät khaùc thì moãi trò soá treân coät kieåm soaùt phaûi baèng vôùi toång
Hình 5.23
caùc heä soá coäng vôùi haèng soá treân cuøng haøng.
Soá haøng I1 I2 I3 K Σ Ghi chuù
Pt (1) 8 –3,000 –4,000 100,000 101,000
Ban ñaàu (2) –3 10,000 –5,000 –50,000 –48,000
(3) –4 –5,000 15,000 0,000 6,000
(4) 1 – 0,375 –0,500 12,500 12,625 haøng (1): (8)
(5) –3 1,125 1,500 –37,500 –37,875 haøng (4) x (–3)
(6) –4 1,500 2,000 –50,000 –50,500 haøng (4) x (–4)
thu goïn (7) 0 8,875 –6,500 –12,500 –10,125 haøng (2) – (5)
laàn 1 (8) 0 –6,500 13,000 50,000 56,500 haøng (3) – (6)
(9) 0 1,000 –0,732 –1,409 –1,141 haøng (7): 8.875
thu goïn (10) 0 –6,500 4,761 9,155 7,415 haøng (9) x (–6.5)
laàn cuoái → (11) 0,000 8,239 40,845 49,045 haøng (8) – haøng (10)

Töø pheùp thu goïn cuoái cuøng:

8,239 ⋅ I3 = 40,845 ⇒ I3 = 4,96
Ñi ngöôïc laïi duøng haøng 9
I2 – (0,732). (4,96) = –1,409
I1 = 2,22
Ñi ngöôïc laïi haøng 4
I1 – (0,375).(2,22) – (5) (4,96) = 12,5
I1 = 15,81
Moät daïng khaùc cuûa phöông phaùp Gauss ñöôïc goïi laø phöông phaùp thu goïn Gauss–Jordan.
Phöông phaùp naøy loaïi boû söï caàn thieát phaûi thay theá ngöôïc laïi. Cuøng luùc ñoù, noù ñoøi hoûi coâng vieäc
phuï theâm khaùc. Giaû thieát laáy pt ñaàu cuûa taäp hôïp caùc phöông trình trong moãi laàn cuûa pheùp thu goïn
232 CHÖÔNG 4

Gauss vaø duøng noù ñeå khöû aån soá thöù nhaát cuûa taäp hôïp naøy trong phöông trình thöù nhaát cuûa taäp hôïp
phöông trình cuûa laàn thu goïn tröôùc. Neáu ñieàu naøy ñöôïc laëp ñi laëp laïi, keát quaû seõ coù caùc phöông
trình coù caùc heä soá baèng khoâng ngoaïi tröø moät heä soá. Kyõ thuaät naøy ñöôïc minh hoïa baèng caùch duøng
caùc phöông trình töø (7) ñeán (9). Caùc phöông trình thöù nhaát öùng vôùi caùc laàn thu goïn Gauss laàn löôït
laø:
a11 x1 + a12 x2 + a13 x3 = a14 (7)
b22 x2 +b33 x3 = b24 (11)
c33 x3 = c34 (13)
Caùc phöông trình noùi treân laø phöông trình thöù nhaát trong nhöõng phöông trình thu goïn keå caû
phöông trình ban ñaàu.
Baây giôø duøng phöông trình (13) ñeå khöû x3 trong phöông trình (11) vaø (7) vaø duøng phöông
trình (11) ñeå khöû x2 trong phöông trình (7). Keát quaû coù ñöôïc:
a11 x1 = a’14
b22 x2 = b’24 (17)
c33 x3 = c’34
Töø phöông trình (17) coù ñöôïc lôøi giaûi ñaày ñuû:
a14
′ b′24 c′34
x1 = ; x2 = ; x3 = (18)
a11 b22 c33

5.4.3 Pheùp thu goïn Crout

Phöông phaùp naøy boå sung cho pheùp thu goïn Gauss vaø thích hôïp cho maùy tính. Qua pheùp thu
goïn seõ thu ñöôïc daïng tam giaùc cuûa heä phöông trình. Caùc taäp hôïp phuï bò loaïi boû. Noùi caùch khaùc
laø ñi thaúng töø taäp hôïp ban ñaàu (hay caùc heä soá töông öùng) ñeán caùch saép xeáp cuoái cuøng. Phöông
phaùp naøy ít ñoøi hoûi phaûi vieát ñi vieát laïi caùc heä soá vaø ít chieám boä nhôù.
Trôû laïi vôùi caùc phöông trình trong ví duï maãu:
a11x1 + a12x2 + a13x3 = a14 (7)
a21x1 + a22x2 + a23x3 = a24 (8)
a31x1 + a32x2 + a33x3 = a34 (9)
Nhôù laïi raèng pheùp thu goïn Gauss cho ñöôïc moät taäp hôïp daïng tam giaùc. Ñoù laø caùc phöông
trình (7), (11) vaø (13) khi cho caùc heä soá thöù nhaát baèng ñôn vò:
x1 + e12 x2 + e13 x3 = e14 (19)
x2 + e23 x3 = e24 (20)
x3 = e34 (21)
Tröôùc heát thaønh laäp moät ma traän nôùi roäng A bieåu dieãn cho heä ban ñaàu coù daïng nhö sau:
⎡ a11 a12 a13 a14 ⎤
A = ⎢⎢ a 21 a 22 a 23 a 24 ⎥⎥ (22)
⎢⎣ a 31 a 32 a 33 a 34 ⎥⎦

Söï saép xeáp cuoái cuøng (ma traän B ) seõ chöùa caùc heä soá e caàn ñeå giaûi x1, x2 vaø x3. Caùc trò soá d
laø caùc heä soá phuï ñöôïc giöõ laïi nhaèm muïc ñích tính toaùn caùc heä soá e. Ma traän B coù daïng
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 233

⎡d11 e12 e13 e14 ⎤

⎢ ⎥
B = ⎢d 21 d 22 e23 e24 ⎥ (23)
⎢d d 32 d 33 e34 ⎥⎦
⎣ 31
Coät thöù nhaát cuûa caùc heä soá d chính laø coät thöù nhaát cuûa A :
a11 = d11 d21 = a21 d31 = a31 (24)
Heä soá e cuûa haøng 1 ñöôïc xaùc ñònh (töø phöông phaùp Gauss) nhö sau:
a12 a13 a14
e12 = ; e13 = ; e14 = (25)
a11 a11 a11
Caùc heä soá coøn laïi xaùc ñònh khoâng deã daøng nhö vaäy. Coät thöù hai cuûa heä soá d laø keát quaû cuûa
pheùp thu goïn phuï thöù nhaát vaø coät thöù ba cuûa caùc heä soá d laø keát quaû cuûa pheùp thu goïn thöù hai...
Coù theå theo phöông phaùp Gauss vaø chöùng minh caùc coâng thöùc thu goïn cuûa Crout. Tuy nhieân
ôû ñaây chæ ñöa ra caùc phöông trình thu goïn toång quaùt heä phöông trình. baäc nhaát coù n aån soá cuøng
vôùi ví duï baèng soá. Caùc phöông trình ñoù laø:
k = j−1
dij = aij – ∑
k =1
d ik ekj i ≥ j (26)

k = i −1
1
eim =
d ii
(aim – ∑
k =1
d ik ekm ) i< m (27)

k =n
x i = e i , n +1 − ∑
k =i+1
eik x k (28)

vôùi i = 1,….,n ; j = 1,……,n ; m = 1,……,n+1

xi tính theo chieàu luøi töø xn ngöôïc veà x1.
Coù theå phaân tích ma traän A thaønh hai ma traän: tam giaùc döôùi L vaø tam giaùc treân U sao cho
A = L.U ñöôïc vieát cuï theå nhö sau:
⎡ a11 a12 a13 ⎤ ⎡d11 0 0 ⎤ ⎡1 e12 e13 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ a 21 a 22 a 23 ⎥ = ⎢d 21 d 22 0 ⎥ × ⎢ 0 1 e23 ⎥
⎢⎣ a 31 a 32 a 33 ⎥⎦ ⎢⎣d 31 d 32 d 33 ⎥⎦ ⎢⎣ 0 0 1 ⎥⎦

A = L × U
Ñeå giaûi heä phöông trình tuyeán tính:
A⋅ X = b
Phaân tích A thaønh caùc ma traän thöøa soá tam giaùc L vaø U, coù theå vieát:
A ⋅ X = L ⋅ U ⋅ X = L(U ⋅ X) = b
Tröôùc heát giaûi caùc aån trung gian Y thoûa maõn:
L⋅ Y = b
Suy ra caùc phaàn töû cuûa Y theo chieàu tieán, tìm ñöôïc y1, y2, y3,...,yn
Keá ñoù giaûi aån X töø phöông trình:
U⋅ X = Y
Suy ra caùc phaàn töû cuûa X theo chieàu thoaùi, tìm ñöôïc xn, xn–1, xn–2,... ,x2, x1
Ví duï 5.5: Giaûi caùc phöông trình cuûa ví duï trong pheùp thu goïn Gauss baèng pheùp thu goïn Crout
234 CHÖÔNG 4

8I1 – 3I2 – 4I3 = 100 (14)

–3I1 + 10I2 – 5I3 = –50 (15)
–4I1 – 5I2 + 15I3 = 0 (16)
Ma traän phuï ban ñaàu:
⎡ a11 a12 a13 a14 ⎤ ⎡ 8 −3 −4 100⎤
A = ⎢⎢ a 21 a 22 a 23 a 24 ⎥⎥ = ⎢ −3
⎢ 10 −5 − 50 ⎥⎥
⎢⎣ a 31 a 32 a 33 a 34 ⎥⎦ ⎢⎣ −4 −5 15 0 ⎥⎦

Ma traän B phaûi tìm coù daïng:

⎡d11 e12 e13 e14 ⎤
B = ⎢⎢d 21 d 22 e23 e24 ⎥⎥
⎢⎣d 31 d 32 d 33 e34 ⎥⎦

AÙp duïng caùc phöông trình thu goïn (26) vaø (27)
a12 −3
d11 = a11 = 8 e12 = = = −0, 378
a11 8
a13 −4
d 21 = a 21 = −3 e13 = = = −0, 5
a11 8
a14 100
d 31 = a 31 = −4 e14 = = = 8, 875
a11 8
d 22 = a 22 − a 21e12 = 10 − (−3) ⋅ (0, 375) = 8, 875
d 32 = a 32 − a 31e12 = −5 − (−4) ⋅ (0, 375) = −6, 5
1 1
e23 = ( a 23 − d 21e13 ) = [ −5 − ( −3) × (−0, 5)] = −0, 732
d 22 8, 875
1 1
e24 = (a 24 − d 21e14 ) = [(−50) − (−3)(12, 5)] = −1, 45
d 22 8, 875
d 33 = a 33 − d 31e13 − d 32 e23 = 15 − (−4) × (−0, 5) − (−6, 5) × (−0, 732) = 8, 24
1 1
e34 = [a 34 − d 31e14 − d 32 e24 ] = [0 − (−4) × (12, 5) − (−6, 5) × (−1, 41)] = 4, 96
d 33 8, 24
⎡ 8 −0, 375 −0, 5 12, 5 ⎤
Β = ⎢⎢ −3 8, 875 −0, 732 −1, 41⎥⎥
⎢⎣ −4 − 6, 5 − 8, 24 4, 96 ⎥⎦

Caùc aån soá doøng ñieän coù theå tìm tröïc tieáp baèng phöông trình (28). Coù leõ toát hôn heát laø thöïc hieän
caùc heä soá e coù saép xeáp daïng tam giaùc cuûa B bieåu dieãn cho caùc phöông trình töông töï nhö caùc phöông
trình töø (19) ñeán (21). Theo caùch naøy I1, I2 vaø I3 ñöôïc tìm theo thöù töï ngöôïc laïi:
I1 – 0,375I2 – 0,5I3 = 12,5
I2 – 0,732 I3 = –1,41
I3 = 4,96
I2 = –1.41 + (0,732).(4,96) = 2,22
I1 = 12,5 + (0,375).(2,22) + (0,5).(4,96) = 15,8
5.4.4 Pheùp laëp Gauss
Phöông phaùp daàn ñuùng naøy cuõng ñöôïc duøng ñeå giaûi heä n phöông trình tuyeán tính vôùi n aån
soá. Trong quaù khöù, tröôùc khi xuaát hieän maùy tính ñieän töû coù toác ñoä nhanh, phöông phaùp “moø
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 235

maãm” naøy coù veû khoâng ñöôïc taùn thaønh vì noù nhaøm vaø khoâng chính xaùc. Tuy vaäy, ngaøy nay noù
chöùng toû laø phöông phaùp thöïc duïng nhaát vaø ñöôïc öa chuoäng hôn phöông phaùp tính tröïc tieáp.
Cho n phöông trình tuyeán tính vôùi n aån soá (x1, x2,…, xn) trong ñoù caùc heä soá “a” vaø caùc bieán
phuï thuoäc “y” ñaõ bieát tröôùc.
a11 x1 + a12 x2 + a13 x3 + … + a1n xn = y1
a21 x1 + a22 x2 \+ a23 x3 + … + a2n xn = y2 (37)
..............................
an1 x1 + an2 x2 + an3 x3 + … + ann xn = yn
Caùc phöông trình treân coù theå ñöôïc vieát laïi ôû daïng khaùc:
1 ⎫
x1 = [ y1 − a12 x2 − a13 x3 − ... − a1n xn ] ⎪
a11
⎪
1 ⎪
x2 = [ 2 21 1 23 3
y − a x − a x − ... − a 2n n ]
x ⎪
a 22 ⎬ (38)
....................................... ⎪
⎪
1 ⎪
xn = ⎡ y n − a n1 x1 − a n2 x 2 − ... − a n , n −1 xn −1 ⎤⎦ ⎪
a nn ⎣ ⎭

Phöông caùch giaûi bao goàm moät giaù trò giaû thieát ban ñaàu cho moãi bieán ñoäc laäp
x1(0) , x2(0) , x(30) ,...., xn( 0)

trong ñoù chöõ soá (0) duøng ñeå chæ söï gaàn ñuùng ban ñaàu. Caùc trò soá ban ñaàu thöôøng ñöôïc laáy baèng:
y1 y y
x1(0) = ; x2( 0) = 2 ;...; xn( 0) = n (39)
a11 a 22 a nn
Nhöõng giaù trò ñöôïc thay vaøo phöông trình (38) ñeå coù ñöôïc:
1 ⎡ ⎫
x1(1) = ⎣ y1 − a12 x (20) −a13 x(30) −...− a1n xn( 0) ⎤⎦ ⎪
a11
⎪
(1) 1 ⎡ ( 0) ( 0) ( 0) ⎤ ⎪
x2 = y 2 −a 21 x1 − a 23 x3 − ... − a 2n xn ⎦ ⎪⎬
a 22 ⎣ (40)
................................................................................. ⎪
⎪
(1) 1 ⎡ ( 0) ( 0) ⎤ ⎪
xn = ⎣ y n − a n1 x1 − a n2 x2 − ... − a n,n −1 xn −1 ⎦ ⎪
a 22 ⎭
(1) (1) (1)
( )
Caùc keát quaû ñöôïc hieäu chænh laïi x1 , x2 ,..., xn seõ ñöôïc thay theá trôû laïi trong böôùc laëp
sau. Toång quaùt, ñoái vôùi böôùc laëp thöù k:
1 ⎡ ⎫
x1( k ) = y1 − a12 x2( k −1) − a13 x(3k −1) − ... − a1n xn( k −1) ⎤⎦ ⎪
a11 ⎣
⎪
(k) 1 ⎡ ( k −1) ( k −1) ( k −1) ⎤ ⎪
x2 = ⎣ y 2 − a 21 x1 − a 23 x3 − ... − a 2n x n ⎦ ⎪
a 22 ⎬ (41)
.............................................................................. ⎪
⎪
(k) 1 ⎡ ( k −1) ( k −1) ( k −1) ⎤ ⎪
xn = y n − a n1 x1 − a n2 x2 − ... − a n,n −1 xn −1 ⎦ ⎪
a kk ⎣ ⎭
Baøi toaùn heä thoáng ñieän thích hôïp vôùi phöông phaùp naøy vaø noùi chung laø hoäi tuï. Toång quaùt söï
hoäi tuï naøy ñöôïc ñaûm baûo neáu nhö caùc heä soá aii (treân ñöôøøng cheùo) lôùn hôn caùc heä soá aij vôùi i ≠ j.
236 CHÖÔNG 4

5.4.5. Pheùp laëp Gauss – Seidel

Phöông phaùp naøy laø söï caûi tieán cuûa pheùp laëp Gauss. Söï caûi tieán naøy nhaèm giaûm bôùt soá laàn
laëp caàn thieát. Khaùc vôùi pheùp laëp Gauss, ôû ñaây thay vì thay theá caùc gaàn ñuùng (k–1) vaøo trong taát
caû caùc phöông trình trong böôùc laëp k thì caùc gaàn ñuùng k ñöôïc duøng ngay sau khi ñaõ tính ñöôïc
trong böôùc laëp k. Ví duï:
1 ⎡
x1( k ) = y1 − a12 x 2( k − 1) − a13 x3( k − 1) − ... − a1n xn ( k −1) ⎤
a11 ⎣ ⎦
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 237

Nhöng trong phöông trình keá tieáp cuûa laàn laëp thöù k naøy thì:
1 ⎡ ( k −1) ⎤ ⎫
x 2( k ) = y 2 − a 21 x1( k ) − a 23 x 3( k −1 ) −...− a 2n x n
a 22 ⎣ ⎦⎪
⎪
Vaø ⎪
⎪
1 ⎡ ⎪
x 3( k ) = y 3 − a 31 x1( k ) − a 32 x 3( k ) −...− a 3n xn ( k −1) ⎤
⎬ (42)
a 33 ⎣ ⎦
⎪
.................................................................................................................. ⎪
⎪
1 ⎡ ⎪
xn( k ) = y n − a n1 x1( k ) − a n2 x 2( k ) −...− a n( k,n) −1 x(nk−)1 ⎤
a nn ⎣ ⎦ ⎪⎭

Caùc trò soá trong voøng troøn cho thaáy söï thay theá sôùm caùc giaù trò vöøa tìm ñöôïc trong caùc böôùc tröôùc
cuûa laàn laëp thöù k. Pheùp laëp hoäi tuï khi sai soá |xi(k) – xi(k–1)| nhoû hôn moät ñoä chính xaùc ε cho tröôùc.
5.4.6. Phöông phaùp Newton – Raphson ñeå giaûi phöông trình phi tuyeán
Giaû thieát giaûi phöông trình moät aån soá f(x) = 0 vôùi f(x) phi tuyeán.
Phöông phaùp bao goàm pheùp gaàn ñuùng vaø pheùp laëp. Nhaéc laïi raèng baát kyø haøm soá khaû vi theo
bieán x cuõng coù theå khai trieån baèng toång cuûa moät chuoãi caùc luõy thöøa. Ñaëc bieät, chuoãi Taylor ñöôïc
vieát nhö sau:
f ( ) ( a )( x − a )
n n
f ′′ ( a )
f ( x ) = f ( a ) + f ′ ( a )( x − a ) + ( x − a )2 + ... + + ... (43)
2! n!
Chuoãi naøy ñöôïc bieát laø hoäi tuï nhanh choùng khi x gaàn veà a. Moäc caùch gaàn ñuùng, giaû thieát söï
hoäi tuï sau hai soá haïng ñaàu. Baây giôø neáu thay a baèng chöõ soá x vaø thay x baèng x+Δx thì chuoãi trôû
thaønh:
y = f ( x + Δx ) ≈ f ( x ) + f ′ ( x ) .Δx + ... (44)
Phöông trình (44) ñuû ñeå vieát cho moät aån soá x, trong khi chuû yeáu laø xeùt tröôøng hôïp n aån soá
( x1 , x2 , x3 ,..., xn ) thì ôû ñaây ghi nhaän söï aùp duïng cuûa phöông phaùp vaøo tröôøng hôïp moät phöông
trình vaø moät aån soá. Goïi x(0) laø trò soá gaàn ñuùng ban ñaàu vaø x(1) laø trò soá gaàøn ñuùng thöù hai, trong ñoù
x(1) = x(0) + Δx.
Thay vaøo phöông trình (44):
( ) ( ) ( ) (x
f x (1) = f x( 0) + f ′ x( 0) (1)
− x ( 0) ) (45)

Baây giôø neáu x(1) gaàn ñuùng hôn x(0) thì coù theå giaû thieát raèng ñoà thò cuûa haøm caét truïc x ôû ñoù
y(1) = f(x(1)) = 0.
Nhö vaäy:
( ) ( ) (x
0 = f x ( 0) + f ′ x ( 0) (1)
− x ( 0) ) (46)

Giaûi phöông trình (46) ñeå coù gaàn ñuùng thöù hai theo gaàn ñuùng ban ñaàu:

x (1)
=x ( 0)
−
( )
f x ( 0)
(47)
f ′(x )
( 0)

Söï gaàn ñuùng lieân tieáp cöù lieân tuïc, toång quaùt gaàn ñuùng thöù (k+1) coù daïng nhö sau:

x ( k +1) = x( k ) −
( )
f x( k )
(48)
f ′(x ) (k)
238 CHÖÔNG 4

(tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa moät phöông trình vaø moät aån soá)
Phöông trình (48) thöôøng ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh
nghieäm ñaàu tieân cuûa phöông trình baäc ba coù moät aån
soá. Quaù trình laëp ñöôïc tieáp tuïc cho ñeán khi thoûa
phöông trình ban ñaàu.
Phöông trình (47) cuõng coù theå ñöôïc tìm theo caùch
khaùc hôn laø khai trieån Taylor. Giaû thieát raèng tieáp
tuyeán vôùi ñöôøng cong trong H.5.24. taïi ñieåm gaàn
ñuùng ban ñaàu (x(0), y(0)) caét truïc x taïi ñieåm (x(1), y(1) ≈
0) gaàn vôùi lôøi giaûi hôn trò soá (x(0)) ban ñaàu. Vieát
Hình 5.24
phöông trình tieáp tuyeán:
dy f ( x( 0) ) − y (1)
= f '( x( 0) ) =
dx x = x( 0 ) x( 0) − x(1)

Baây giôø ñaët y (1) = 0

( )
f x ( 0)
( )
f ′ x ( 0) =
x ( 0) − (1)
x
Suy ra:

x (1)
=x ( 0)
−
( )
f x ( 0)
gioáng vôùi phöông trình (47)
f ′(x ) ( 0)

Baây giôø neáu phöông trình (44) ñöôïc aùp duïng cho moät taäp hôïp n phöông trình phi tuyeán
f1(x1,x2, …..,xn) = y1
f2(x1,x2, …..,xn) = y2
…………………………………….
fn(x1,x2, …..,xn) = yn
hay:
y1 – f1(x1,x2, …..,xn) = 0
y2 – f2(x1,x2, …..,xn) = 0
……………………………………………….
yn – fn(x1,x2, …..,xn) = 0
vôùi (x1,x2, …..,xn) laø aån soá thì coù theå khai trieån nhö sau:
∂f1 ∂f ∂f ⎫
y1 = f1 ( x1 , x2 ,..., xn ) + Δx1 + Δx2 1 + .... + Δx n 1 ⎪
∂x1 ∂x 2 ∂xn
⎪⎪
......................................................................................... ⎬ (49)
∂fn ∂f n ∂fn ⎪
y n = fn ( x1 , x2 ,..., x n ) + Δx1 + Δx 2 + .... + Δxn ⎪
∂x1 ∂x2 ∂x n ⎭⎪
Trong laàn gaàn ñuùng ñaàu tieân, cho caùc aån soá baèng x1(0) , x(20) ,..., xn(0) . Keá ñoù trong laàn laëp thöù
nhaát coù ñöôïc söï gaàn ñuùng laàn thöù hai
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 239

∂f1 ∂f ⎫
( )
y1 = f1 x1( 0) , x 2(0) ,..., x(n0) + Δx1(0)
∂x1 0
+ ... + Δx(n0) 1 ⎪
∂xn 0 ⎪
⎪
......................................................................................... ⎬ (50)
⎪
∂f ∂f
( )
y n = f n x1( 0) , x(20) ,..., x (n0) + Δx1( 0) n + ... + Δx(n0) n ⎪
∂x1 0 ∂x n 0⎪⎭

( )
Töø ñaây ñaët f k x1( m) , x2( m) ,..., xn( m) laø f k( m) . Caùc giaù trò y1 , y 2 , y 3 ,...y n ñöôïc bieát tröôùc. Caùc ñaïo
haøm rieâng phaàn ñöôïc tính toaùn taïi caùc giaù trò giaû thieát ban ñaàu. Caùc ñaïi löôïng Δx1, Δx2,….., Δxn laø
aån soá.
Phöông trình (50) coù theå ñöôïc vieát laïi nhö sau:
∂f1 ∂f1 ∂f ⎫
y1 − f1( 0) = Δx1( 0) + Δx2(0) +... + 1 Δx n ( 0) ⎪
∂x1 0 ∂x2 0 ∂xn 0 ⎪
∂f ∂f ∂f ⎪
y 2 − f 2( 0) = 2 Δx1( 0) + 2 Δx 2(0) + ... + 2 Δxn ( 0) ⎪⎪
∂x1 0 ∂x 2 0 ∂xn 0 ⎬ (51)
⎪
................................................................................................................. ⎪
∂f ∂f ∂f ⎪
y n − f n ( 0) = n Δx1( 0) + n Δx2( 0) +... + n Δx n ( 0 ) ⎪
∂x1 0 ∂x2 0 ∂xn 0 ⎪⎭
Caùc phöông trình phi tuyeán ban ñaàu ñaõ ñöôïc thu goïn thaønh caùc phöông trình tuyeán tính ñeå
(0) (0) (0)
giaûi Δx1 , Δx2 , ... , Δxn ñoái vôùi laàn laëp thöù nhaát.
Sau khi giaûi ñöôïc caùc soá gia cuûa aån soá, caùc gaàn ñuùng môùi cuûa x duøng trong trong laàn laëp
tieáp theo seõ laø:
x1(1) = x1( 0) +Δx1( 0) , x2(1) = x 2(0) + Δx 2(0) , .... , xn(1) = xn( 0) + Δxn( 0) (52)
Quaù trình laëp laïi cuûa phöông trình (51) ñöôïc laëp laïi cho ñeán khi Δx ñuû nhoû ñeå coù theå chaáp
nhaän ñöôïc. Phöông trình (51) ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng ma traän
⎡ ∂f1 ∂f1 ⎤
⎡ y1 −f1(0) ⎤ ⎢ LLL ⎥ ⎡ Δx1( 0) ⎤
⎢
( 0)
⎥ ⎢ ∂x1 0 ∂xn 0⎥ ⎢ ⎥
⎢ y 2 −f2 ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ Δx(20) ⎥
⎢ ⎥ = ⎢M M. ⎢ ⎥ (52a)
⎥
⎢LLLL ⎥ ⎢ ∂fn ∂fn ⎥ ⎢ M ⎥
⎢ y − f ( 0) ⎥ ⎢ LLL ⎢ Δx ( 0 ) ⎥
⎣ n n ⎦ ⎢⎣ ∂x1 0 ∂xn 0⎥⎦⎥ ⎣ n ⎦

Ma traän caùc ñaïo haøm rieâng phaàn coøn ñöôïc goïi laø ma traän Jacobi. Dó nhieân baát kyø vieäc xaùc
ñònh daõy aån soá Δx cuõng bao haøm caùc pheùp thu goïn ñaõ neâu hay nghòch ñaûo ma traän heä soá.
Ví duï 5.6: Cho hai phöông trình:
f1 ( x1 , x2 ) = 2x13 + 3x12 x2 − x22 − 2 = 0
f2 ( x1 , x2 ) = x1 x22 +2x12 − 3x22 + 16 = 0

Tìm x1 vaø x2 baèng phöông phaùp Newton–Raphson

Caùc ñaïo haøm rieâng:
∂f 2 ∂f1
= x12 + 4x1 = 6x12 + 6x1 x2
∂x1 ∂x1
∂f1 ∂f 2
= 3x12 − 2x2 = 2x1 x2 − 6x2
∂x2 ∂x2
240 CHÖÔNG 4

Trong laàn gaàn ñuùng thöù nhaát cho x1(0) = 2 , x(20) = 2 vaø
f1( 0) = 16 + 24 − 4 − 2 = 34
f2( 0) = 8 + 8 − 12 + 6 = 20
∂f1 ∂f 2
= 24 + 24 = 48 = 4 + 8 = 12
∂x1 0 ∂x1 0
∂f1 ∂f2
= 12 − 4 = 8 = 8 − 12 = −4
∂x2 0 ∂x2 0
Töø pt (51) Δx1(0) vaø Δx(20) ñöôïc tìm:
∂f1 ∂f
(1) y1 − f1( 0) = Δx1( 0) + 1 Δx(20)
∂x1 0 ∂x2 0
∂f2 ∂f
(2) y 2 − f 2( 0) = Δx1( 0) + 2 Δx 2(0)
∂x1 0 ∂x 2 0
Thay caùc giaù trò baèng soá:
(1 ) 0 − 34 = 48Δx1( 0) + 8Δx(20)
( 2) 0 − 20 = 12Δx1( 0) + ( −4 ) Δx(20)
Giaûi heä phöông trình (1) vaø (2) coù ñöôïc:
Δx1(0) = −1, 03 , Δx2( 0) = .9
Caùc gaàn ñuùng môùi laø:
x1(1) = x1( 0) + Δx1( 0) = 2 − 1, 03 = 0, 97
x 2(1) = x2( 0) + Δx2( 0) = 2 + 1, 9 = 3, 9
Phöông trình (51) ñoái vôùi laàn laëp tieáp theo:
(1 ) 4, 3 = 28, 4Δx1(1) − 5, 0Δx (21)
( 2) 13, 0 = 19, 1Δx1(1) − 13, 8Δx 2(1)
Giaûi ñöôïc:
Δx1(1) = 0, 0085 ; Δx 2(1) = −0, 812
Töø ñoù:
x1( 2) = x1(1) + Δx1(1) = 0, 97 + 0, 0085 = 0, 98
x 2( 2) = x2(1) + Δx 2(1) = 3.9 + ( −0, 812 ) = 3, 09
Lôøi giaûi cuûa heä phöông trình laø x1 = 1,0 vaø 3,0
Ñieàu naøy chöùng toû pheùp laëp hoäi tuï nhanh veà caùc keát quaû naøy.

5.5 ÑÒNH NGHÓA BAØI TOAÙN PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT

Khaûo saùt phaân boá coâng suaát thöôøng aùp duïng cho heä thoáng ba pha caân baèng, döïa treân sô ñoà
töông ñöông moät pha cuûa heä thoáng ñieän vaø tính toaùn treân ñôn vò coù teân hoaëc ñôn vò töông ñoái.
Tröôùc ñaây vieäc phaân boá coâng suaát ñöôïc khaûo saùt baèng baøn tính ñieän xoay chieàu moâ hình
hoùa moät heä thoáng ñieän. Ngaøy nay nhôø vaøo maùy tính ñieän töû, vaán ñeà phaân boá coâng suaát ñöôïc
thöïc hieän nhanh choùng vaø chính xaùc.
Khaûo saùt phaân boá coâng suaát ñoøi hoûi caùc döõ kieän thoâng tin chi tieát hôn vieäc khaûo saùt ngaén
maïch chaúng haïn nhö toång trôû ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp, ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp, ñieän
dung ñöôøng daây, soá lieäu coâng suaát nguoàn vaø phuï taûi.
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 241

Cô sôû lyù thuyeát cuûa baøi toaùn phaân boá coâng suaát döïa treân hai ñònh luaät Kirchoff veà doøng
ñieän ñieåm nuùt vaø ñieän theá maïch voøng.
Tuy vaäy, nhö seõ giaûi thích veà sau, caùc phöông trình Kirchoff khoâng coøn tuyeán tính nhö trong
baøi giaûi tích maïch thoâng thöôøng nöõa maø laø phöông trình phi tuyeán, soá lieäu ban ñaàu cho tröôùc ñoái
vôùi heä thoáng ñieän coù khaùc so vôùi moät baøi giaûi tích maïch ñieän thoâng thöôøng.
Ñoái töôïng cuûa khaûo saùt phaân boá coâng suaát laø xaùc ñònh giaù trò ñieän aùp vaø goùc pha ôû caùc ñieåm
nuùt, doøng coâng suaát treân caùc nhaùnh vaø toån thaát coâng suaát trong maïng ñieän.
Muïc ñích cuûa phaân boá coâng suaát thay ñoåi trong phaïm vi roäng trong ñoù nhaèm phuïc vuï cho
thieát keá vaø vaän haønh heä thoáng ñieän, khaûo saùt heä thoáng ôû cheá ñoä tröôùc vaø sau söï coá, ñieàu chænh
ñieän aùp vaø coâng suaát, vaän haønh kinh teá heä thoáng ñieän...

5.6 PHAÂN BIEÄT CAÙC LOAÏI ÑIEÅM NUÙT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
Thöôøng coù ba loaïi nuùt hay thanh caùi
- Thanh caùi caân baèng: laø thanh caùi maùy phaùt ñieän ñaùp öùng nhanh choùng vôùi söï thay ñoåi cuûa
phuï taûi. Nhôø vaøo boä ñieàu toác nhaïy caûm, maùy phaùt ñieän caân baèng coù khaû naêng taêng taûi hoaëc
giaûm taûi kòp thôøi theo yeâu caàu cuûa toaøn heä thoáng.
Ñoái vôùi thanh caùi caân baèng, cho tröôùc giaù trò ñieän aùp U vaø goùc pha δ0 choïn laøm chuaån
(thöôøng cho δ0 = 0).
- Thanh caùi maùy phaùt: ñoái vôùi caùc maùy phaùt ñieän khaùc ngoaøi maùy phaùt caân baèng, cho bieát
tröôùc coâng suaát thöïc P maø maùy phaùt ra (ñònh tröôùc vì lyù do naêng suaát cuûa nhaø maùy) vaø ñieän aùp U
ôû thanh caùi ñoù. Thanh caùi maùy phaùt coøn goïi laø thanh caùi P,U.
- Thanh caùi phuï taûi: cho bieát coâng suaát P vaø Q cuûa phuï taûi yeâu caàu. Thanh caùi phuï taûi coøn
goïi laø caùi P,Q.
Neáu khoâng coù maùy phaùt hay phuï taûi ôû moät nuùt naøo ñoù thì coi nuùt ñoù nhö nuùt phuï taûi vôùi P =
Q = 0.
Doøng coâng suaát ôû caùc thanh caùi ñöôïc qui öôùc theo chieàu ñi vaøo thanh caùi.
Caùc loaïi nuùt ñöôïc bieåu dieãn baèng H.5.25. sau ñaây:

Hình 5.25
5.7 CAÙC PHÖÔNG TRÌNH CÔ BAÛN
Trong vieäc xaây döïng baøi toaùn phaân boá coâng suaát, tuøy theo phöông phaùp choïn löïa coù theå coù
ba daïng phöông trình maïch cô baûn sau ñaây.
242 CHÖÔNG 4

5.7.1 Phöông trình doøng ñieän ñieåm nuùt, vieát cho nuùt k nhö sau:

IK = YK1 U1 + YK 2 U 2 + ... + YKn U n (5.34)

Nguoàn doøng ñieän IK coù theå vieát theo Pk, Qk vaø Uk. Taäp hôïp caùc phöông trình vieát döôùi daïng
ma traän, ví duï cho tröôøng hôïp heä thoáng boán thanh caùi:
⎛ ⎞ ⎛ ⎞
⎜ I1 ⎟ ⎛ Y11 Y12 Y13 Y14 ⎞ ⎜ U1 ⎟
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎜ I2 ⎟ ⎜ Y 21 Y 22 Y 23 Y 24 ⎟ ⎜ U2 ⎟
⎜ ⎟ = ⎜ ⎟ ⋅ ⎜ ⎟ (5.36)
⎜I ⎟ ⎜ Y 31 Y 32 Y 33 Y 34 ⎟ ⎜U ⎟
⎜ 3⎟ ⎜ ⎟ ⎜ 3
⎟
⎜⎜ I ⎟⎟ ⎝ Y 41 Y 42 Y 43 Y 44 ⎠
⎜⎜ U ⎟⎟
⎝ 4⎠ ⎝ 4⎠
[ I] = [ Y ]TC [ U ]
[ Y ]TC : ma traän toång daãn thanh caùi ñöôïc thaønh laäp nhö sau:
Y kk : toång soá caùc toång daãn coù noái ñeán nuùt k;
Y jk = − y ik vôùi y jk laø toång daãn cuûa nhaùnh noái giöõa nuùt j vaø k.
Maùy phaùt vaø phuï taûi ôû ngoaøi ma traän [ Y ]TC .
Sô ñoà toång daãn cuûa maïng ñieän thuï ñoäng ñöôïc trình baøy treân H.5.26.

Hình 5.26
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 243

Chieàu doøng ñieän qui öôùc laø döông khi noù ñi vaøo trong moät nuùt. Caùc phöông trình treân vieát
öùng vôùi doøng ñieän ñi vaøo moät nuùt.
Sô ñoà töông ñöông toång daãn cuûa maïng thuï ñoäng.
Maëc daàu doøng ñieän ñi vaøo caùc nuùt töø caùc nuùt maùy phaùt vaø phuï taûi chöa bieát nhöng chuùng coù
theå vieát theo P, Q vaø U.
Chaúng haïn doøng ñieän ñi vaøo caùc nuùt d treân hình veõ.
(P2 + jQ2 )*
I2 = (U2 laïi chöa bieát) (5.37)
U 2*
Phöông trình nuùt ñoái vôùi thanh caùi 2 trôû thaønh:
P2 − jQ2
= Y 21 U1 + Y22 U 2 + Y23 U 3 + Y24 U 4 (5.38)
U 2*
Nhaän xeùt tính phi tuyeán cuûa phöông trình naøy:
Löu yù veà coâng suaát ôû nuùt 2
- Thöôøng cho bieát coâng suaát tieâu thuï cuûa phuï taûi ví duï phuï taûi tieâu thuï P = 5000 watt,
Q = 8000 VAr caûm, phuï taûi moät pha. Vôùi chieàu qui öôùc ñi vaøo nuùt, doøng I2 ñöôïc tính:
[−5000 − j8000]* −5000 + j8000
I2 = =
U*2 U*2

- Phöông trình (5.38) vieát trong ñôn vò töông ñoái hoaëc trong ñôn vò coù teân neáu laø coâng suaát
cuûa moät pha vaø ñieän aùp pha.
Neáu duøng ñôn vò coù teân, coâng suaát ba pha vaø ñieän aùp daây thì phöông trình trôû thaønh:
P2 − jQ2
= Y21 U1 + Y22 U 2 + Y23 U 3 + Y24 U 4
3 U*2

Taäp hôïp caùc phöông trình treân vôùi aån laø ñieän aùp U1 , U 2 , U 3 , U 4 ñöôïc giaûi gaàn ñuùng
baèng phöông phaùp laëp Gauss–Zeidel.
5.7.2 Phöông trình ñieän aùp maïch voøng vieát cho maïch voøng thöù k coù daïng toång quaùt:

EK = Zk1 I1 + Zk2 I2 + Zk3 I3 + Zkk Ik + ... + Zkn In (5.39)

Maïch voøng thöù k ñi qua thanh caùi k vaø doøng ñieän maïch voøng Ik cuõng chính laø doøng ñieän
thöïc teá ñi vaøo nuùt k ôû thanh caùi maùy phaùt hoaëc thanh caùi phuï taûi.
Taäp hôïp caùc phöông trình maïch voøng vieát döôùi daïng ma traän nhö sau:
[E] = [Z]TC [I] (5.40)
[Z]TC laø ma traän toång trôû thanh caùi
Ma traän [Z]TC vaø maïch töông ñöông hình caøo cuûa heä thoáng boán thanh caùi ñöôïc trình baøy
treân H.5.27 vôùi thanh caùi maùy phaùt caân baèng choïn laøm thanh caùi chuaån.
Khi thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi vaø maïch töông ñöông hình caøo cuûa noù trong baøi
toaùn phaân boá coâng suaát, thanh caùi maùy phaùt caân baèng ñöôïc choïn laøm thanh caùi chuaån coøn phuï
taûi vaø maùy phaùt coi nhö beân ngoaøi maïch töông ñöông hình caøo cuûa maïng ñieän thuï ñoäng, ngoaøi ra
ñieän dung ñöôøng daây cuõng seõ ôû beân ngoaøi maïch töông ñöông naøy.
244 CHÖÔNG 4

Hình 5.27

Thanh caùi caân baèng ñaùnh soá khoâng, caùc thanh caùi coøn laïi ñaùnh soá 1, 2, 3,… ; Z 11, Z 22, …, Z kk
laø caùc toång trôû ñaàu vaøo, Z jk laø toång trôû töông hoã (coøn goïi laø toång trôû chuyeån) giöõa thanh caùi j vaø
thanh caùi k.
Trôû laïi maïch töông ñöông hình caøo cuûa heä thoáng coù ba thanh caùi vaø moät thanh caùi caân baèng, caùc
phöông trình maïch voøng vieát cho caùc doøng ñieän maïch voøng I1 , I 2 , I 3 laàn löôït nhö sau:
U1 − U chuaån = I1 Z11 + I2 Z12 + I3 Z13

U 2 − U chuaån = I1 Z21 + I2 Z22 + I3 Z23 (5.41)

U 3 − U chuaån = I1 Z31 + I2 Z32 + I3 Z33

Toång quaùt, ñoái vôùi thanh caùi k trong moät heä thoáng coù n thanh caùi trong H.5.28 (khoâng keå
thanh caùi caân baèng):
U k – U chuaån = I 1 Z k1 + I 2 Z k2 +… + I n Z kn (5.42)

Hình 5.28
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 245

Chaúng haïn nuùt k laø nuùt phuï taûi, coâng suaát “ñöa vaøo” thanh caùi k laø Pk + jQk (qui öôùc veà
chieàu coâng suaát vaø doøng ñieän gioáng nhö ôû sô ñoà toång daãn).
Doøng Ik ñi vaøo thanh caùi k vieát trong ñôn vò töông ñoái:
PK − jQK
Ik = − yK UK
U*K
vôùi yk laø dung daãn cuûa ñöôøng daây taäp trung ôû thanh caùi hoaëc cuûa boä tuï ñieän ôû thanh caùi k.
Phöông trình maïch voøng trôû thaønh:
⎛ ⎞ ⎛ ⎞
U K − U chuaån = Zk1 ⎜ P1 − jQ1 − y1 U1 ⎟ + ... + Zkn ⎜ Pn − jQn − y n U n ⎟ (5.44)
⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎜ U1 ⎜ Un
*
⎟ ⎟
*
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
n ⎛ ⎞
⎜ Pi − jQ i ⎟
= ∑
i =1
Zki ⎜
⎜ Ui *
− yi Ui ⎟
⎟
⎝ ⎠
hay
n ⎛ ⎞
⎜ Pi − jQ i ⎟
U K − U chuaån = ∑
i =1
Zki ⎜
⎜ Ui *
− yi Ui ⎟
⎟
(5.46)
⎝ ⎠
vôùi thanh caùi 1, 2, 3, …, n giaû söû laø nuùt phuï taûi.
Haõy nhaän xeùt tính chaát phi tuyeán cuûa phöông trình.
5.7.3 Phöông trình coâng suaát nuùt
Vôùi phöông trình nuùt ñaõ trình baøy ôû treân:
Ik = Yk1 U1 + Yk2 U 2 + ... + Ykk U k + ... + Ykn U n
coù theå tính doøng coâng suaát ñi vaøo nuùt k töø phöông trình:

Sk = U k . I*k (trong ñôn vò töông ñoái)

hay:
Sk = Pk + jQ k = U k ( Yk1 U1 + Yk1 U 2 + ... + Ykk U k + ... + Ykn U n )* (5.47)

= | Yk1 || U1 || U k | / δk − δ1 − θk1 + | Yk2 || U 2 || U k | / δk − δ2 − θk2 +….

n
+ | Ykn || U n || U k | / δk − δn − θkn = ∑| Y
i =1
ki || U i || U k | / ∠δ k − δ i − θki (5.48)

vôùi U i = | U i | ∠δi vaø Yki = | Yki | ∠ θki

Nhaän xeùt tính phi tuyeán cuûa phöông trình naøy. Ñoái vôùi nuùt phuï taûi k, trong boán bieán soá Pk,
Qk, |Uk|, δk thì hai bieán Pk, Qk ñöôïc bieát coøn hai bieán |Uk|, δk chöa bieát.
Phöông phaùp Newton–Raphson coù hieäu quaû trong vieäc giaûi heä phöông trình coù daïng neâu
treân.
246 CHÖÔNG 4

5.8 KHAÛO SAÙT PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT DUØNG MA TRAÄN YTC BAÈNG PHEÙP LAËP GAUSS -
SEIDEL

Töø phöông trình nuùt vieát cho thanh caùi k, bieåu thöùc ñieän aùp U k ñöôïc vieát töø phöông trình
(5.38) nhö sau:
⎡ ⎤
n
1 ⎢ Pk − jQ k ⎥
Uk = ⎢
Ykk ⎢ U k *
−
i =1
∑
Yki U i ⎥
⎥
(5.49)
⎣ i≠ k ⎦
Ñeå yù raèng Uk ñöôïc bieåu dieãn theo ñieän aùp cuûa chính noù vaø caùc ñieän aùp khaùc. Ngoaøi ra, khi
choïn thanh caùi 1 laø thanh caùi caân baèng, ñieän aùp U1∠δ0 ñaõ ñöôïc bieát tröôùc neân khoâng caàn vieát
phöông trình cho nuùt naøy.
Sau ñaây laø caùc böôùc tính toaùn trong pheùp laëp Gauss–Seidel
1) Giaû thieát caùc giaù trò ñieän aùp ban ñaàu (trò soá vaø goùc pha) ôû moãi thanh caùi phuï taûi vaø goùc
giaû thieát goùc pha ñieän aùp cho moãi thanh caùi (ngoaïi tröø thanh caùi caân baèng coù δ0 = 0).
Goïi caùc trò soá giaû thieát naøy laø U 2(0) , U (30) ,..., U (n0)
2) Tính U 2(1) theo caùc ñieän aùp giaû thieát ban ñaàu:
1 ⎡ P2 − jQ2 ⎤
U 2(1) = ⎢ ( 0)*
− Y21 U1
( 0)
− Y23 U ( 0)
3 − ... − Y2n U ( 0)
n ⎥
Y22 ⎣⎢ U 2 ⎦⎥
3) Tính U 3(1) theo U 2(1) vöøa môùi tính ñöôïc vaø caùc ñieän aùp coøn laïi.
1 ⎡ P3 − jQ3 ⎤
U (31) = ⎢ ( 0)*
− Y31 U1( 0) − Y32 U (21) − Y34 U 4( 0) ... − Y3n U (n0) ⎥
Y33 ⎢⎣ U 3 ⎥⎦
4) Tính U4(1),……, Un(1) : luoân luoân duøng caùc giaù trò ñieän aùp môùi tính ñöôïc trong böôùc tröôùc.
Khi tính xong ñieän aùp cuûa n thanh caùi laø xong moät laàn laëp.
5) Laëp laïi caùc quaù trình töø böôùc 1 ñeán böôùc 4 cho ñeán khi sai soá veà ñieän aùp giöõa hai laàn laëp
nhoû hôn moät giaù trò ε cho tröôùc.
Quaù trình treân chæ thích hôïp vôùi thanh caùi phuï taûi ôû ñoù P vaø Q ñöôïc bieát vaø |U| vaø goùc δ ñeàu
ñöôïc giaû thieát vaø tính gaàn ñuùng qua pheùp laëp. Tröôøng hôïp thanh caùi k laø thanh caùi maùy phaùt hay
thanh caùi coù tuï buø ñeå ñieàu chænh ñieän aùp ôû ñoù Pk vaø |Uk| ñöôïc bieát coøn Qk thì chöa bieát, do ñoù
phaûi tính gaàn ñuùng Qk.
Bieát raèng
Pk − jQ k
= Yk1 U1 + Yk2 U 2 + ... + Ykn U n
U*k
⎛ n ⎞
⇒ Pk –jQk = U*k ⎜
⎜ ∑
⎝ i =1
Yki U i ⎟
⎟
⎠
suy ra:
⎧⎪ n ⎫⎪
Qk = –Im ⎨ U*k (
⎩⎪
∑Y
i =1
ki Ui )⎬
⎭⎪
(5.50)

trong ñoù: U*k vaø U i laáy töø laàn laëp hieän taïi vaø laàn laëp tröôùc.
Qk seõ ñöôïc thay vaøo phöông trình tính ñieän aùp thanh caùi maùy phaùt ngay trong laàn laëp ñoù.
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 247

Giaû söû tính ñöôïc ñieän aùp |U’k|∠δk, nhö vaäy trong laàn laëp naøy thay |U’k|∠δk baèng |Uk|∠δk nghóa
laø chæ duøng goùc δk vöøa ñöôïc tính.
Trong thöïc teá coâng suaát khaùng Qk phaùt ra bôûi maùy phaùt k phaûi ñöôïc giôùi haïn bôûi baát ñaúng
thöùc:
Qk,min ≤ Qk ≤ Qk,max (5.51)
trong ñoù Qk,min laø giôùi haïn toái thieåu vaø Qk,max laø giôùi haïn toái ña cuûa coâng suaát khaùng phaùt ra bôûi
maùy phaùt. Trong quaù trình tính toaùn ôû moät böôùc laëp neáu Qk ôû ngoaøi giôùi haïn noùi treân thì Qk ñöôïc
laáy baèng giôùi haïn maø noù vi phaïm, cuï theå neáu Qk < Qk,min thì laáy Qk = Qk,min coøn neáu Qk > Qk,max
thì laáy Qk = Qk,max. Khi ñoù nuùt maùy phaùt (nuùt P,U) ñöôïc xöû lyù nhö nuùt phuï taûi (nuùt P, Q) vaø ñieän
aùp phaûi ñöôïc tính toaùn laïi.
Khi baøi toaùn phaân boá coâng suaát hoäi tuï, tính toaùn doøng coâng suaát treân caùc nhaùnh theo sô ñoà
thay theá hình π cuûa caùc nhaùnh trong H.5.29:

Hình 5.29

Doøng ñieän vaøo nuùt p cuûa nhaùnh pq:

y ,pq
Ipq = ( U p − U q ) y pq + U p (5.52)
2
trong ñoù: y pq – toång daãn nhaùnh pq, ypq
' – dung daãn toaøn ñöôøng daây pq, neáu laø nhaùnh maùy bieán
' = 0.
aùp cho ypq
Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ñi vaøo ñöôøng daây ôû thanh caùi p:
S*pq = Ppq − Qpq = U*p Ipq (5.53)
hay:
y ,pq
Ppq − jQpq = U*p ( U p − U q ) y pq + U*p U p (5.54)
2
trong ñoù: Ppq – coâng suaát taùc duïng ñi vaøo ñöôøng daây pq töø nuùt p; Qpq – coâng suaát phaûn khaùng ñi
vaøo ñöôøng daây pq töø nuùt p. Töông töï, coâng suaát ñi vaøo ñöôøng daây qp töø nuùt q:
y ,pq
S*qp = Pqp – jQqp = U*q ( U q − U p ) y pq + U*q U q (5.55)
2
Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây pq (keå caû coâng suaát naïp do ñieän dung ñöôøng daây) laø
toång ñaïi soá coâng suaát ôû hai ñaàu p vaø q
ΔSpq = ΔPpq+ jΔQpq = (Ppq + Pqp) + j(Qpq + Qqp) (5.56)
Toån thaát coâng suaát toaøn maïng ñieän baèng toång toån thaát coâng suaát treân taát caû caùc nhaùnh:
ΔSΣ = Σ ΔSpq (5.57)
248 CHÖÔNG 4

Ví duï 5.7: Thöïc hieän phaân boá coâng suaát cho maïng ñieän ba pha bieåu dieãn baèng sô ñoà moät pha
theo H.5.30 döôùi ñaây, caùc döõ kieän cho trong ñôn vò töông ñoái. Tính ñieän aùp ôû thanh caùi 2 vaø goùc
pha ñieän aùp trong laàn laëp thöù nhaát.

Hình 5.30
Giaûi
Tính toång daãn caùc nhaùnh:
1 1
y12 = = = 5, 88 − j23, 5
z12 0, 01 + j0, 04
1 1
y13 = = = 1, 175 − j4, 71
z13 0, 05 + j0, 2
Caùc phaàn töû cuûa ma traän YBUS:
Y12 = Y21 = − y12 = –5,88 + j23,5
Y13 = Y31 = − y13 = –1,175 + j4,71
Y11 = y10 + y12 + y13 = 7,05 – j28,2
Y22 = y12 = 5,88 – j23,5
Y33 = y13 + y 30 = 1,175 – j4,38
Ma traän toång daãn thanh caùi coù daïng:
⎡ Y11 Y12 Y13 ⎤
⎢ ⎥
YBUS = ⎢ Y21 Y22 Y23 ⎥
⎢ ⎥
⎢⎣ Y31 Y32 Y33 ⎥⎦
⎡ (7, 05 − j28, 2) (−5, 88 + j23, 5) (−1, 175 + j4, 71) ⎤
= ⎢⎢(−5, 88 + j23, 5) (5, 88 − j23, 5) 0 ⎥
⎥
⎣⎢ (−1, 175 + j4, 71) 0 (1, 175 − j4, 38) ⎦⎥

Giaû thieát caùc trò soá ban ñaàu cuûa U2 vaø δ3 laø:
U (20) = 1,0 + j0 vaø δ3(0) = 00
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 249

Thöïc hieän laàn laëp thöù nhaát:

1 ⎡ P2 − jQ2 ⎤
U 2(1) = ⎢ ( 0)*
− Y21 U1(0) − Y23 U (30) ⎥
Y22 ⎣⎢ U 2 ⎦⎥
1 ⎡ −(0, 8 − j0, 6) ⎤
= ⎢ − (−5, 88 + j27, 5)(1∠00 ) − (0)(1, 1∠00 ) ⎥
5, 88 − j23, 5 ⎣ 1 + j0 ⎦
= (0,01+j0,04)(5,08–j22,9) = 0,0508+0,916+j0,2032–j0,229
U 2(1) = 0,9668–j0,0258
Tröôùc khi sang thanh caùi 3, coù theå tính laïi U2(1) theâm moät laàn nöõa:
1 ⎡ P2 − jQ2 ⎤
U 2(1) = ⎢ (1)*
− Y21 U1(0) − Y23 U (30) ⎥
Y22 ⎢⎣ U 2 ⎥⎦
⎡ −(0, 8 − j0, 6) ⎤
= (0,01+j0,04) ⎢ − (−5, 88 + j23, 5)1∠00 − 0⎥
⎣ 0, 967 + j0, 0258 ⎦
= (0,01+j0,04)[(–0,8+j0,6)(1,02–j0,0272)+(5,88–j23,5)]
= (0,01+j0,04)(5,08–j22,9) = 0,967–j0,026
Vì thanh caùi 3 laø thanh caùi maùy phaùt, Q3 caàn phaûi tính gaàn ñuùng:
{
Q3(0) = –Im U 3(0) ⎣⎡ Y31 U1 + Y32 U (21) + Y33 U (30) ⎦⎤ }
= –Im {1, 1∠0 0
}
⎡ (−1, 175 + j4, 71)(1, 0∠00 ) + (1, 175 − j4, 38)(1, 1∠00 ) ⎤
⎣ ⎦
= –Im{1,1.(0,118–j0,1)} = – Im{0,13–j0,11} = 0,11
Töø ñoù:
1 ⎡ P3 − jQ(30) ⎤
U (31) = ⎢ ( 0)*
− Y31 U1 − Y32 U (1)
2 ⎥
Y33 ⎣⎢ U 3 ⎦⎥
1 ⎡ 0, 4 − j0, 11 ⎤
= ⎢ − (−1, 175 + j4, 71)(1∠00 ) − 0⎥
1, 175 − j4, 38 ⎣ 1, 1∠00 ⎦
0, 363 − j1, 10 + 1, 175 − j4, 71 1, 538 − j4, 81 5, 05∠ − 73, 20
= = =
1, 175 − j4, 38 1, 175 − j4, 38 4, 53∠ − 750
= 1,114∠2,70
Vì | U 3 | = 1,1 ñöôïc cho töø ñaàu neân coù keát quaû: U 3 = 1,1∠2,70
Quaù trình laëp tieáp tuïc cho ñeán khi ñaït möùc chính xaùc caàn thieát, nghóa laø lôøi giaûi hoäi tuï.
Ñoâi khi ñeå giaûm bôùt soá laàn laëp nghóa laø ñeå cho baøi toaùn ñöôïc hoäi tuï nhanh coù theå duøng thöøa
soá taêng toác thích hôïp.
Giaû söû trong laàn laëp thöù nhaát ñieän aùp thanh caùi 4 cuûa moät heä thoáng baèng U 4(1) = 1,1 – j0,2 trong
khi U (40) ban ñaàu laø 1,0 +j0, vaäy thì söï sai bieät laø:
Δ U 4 = U (41) − U (40) = (1,1 –j0,2) – (1 +j0) = 0,1 –j0,2

| Δ U 4 | phaûi nhoû hôn moät giaù trò ε cho tröôùc thì lôøi giaûi cuûa U4 môùi ñöôïc coi laø hoäi tuï. Vieäc kieåm
tra | Δ U 4 | ñöôïc theo doõi baèng chöông trình maùy tính. Tuy nhieân, neáu | Δ U 4 | chöa ñuû nhoû thì coù
theå nhaân Δ U 4 vôùi moät thöøa soá taêng toác, thöøa soá thoâng duïng choïn baèng 1,6. Nhö vaäy, U4 duøng
250 CHÖÔNG 4

trong laàn laëp tieáp theo seõ laø:

U (41) = U (40) − Δ U 4 .1,6 = (1,0 + j0) + (0,1– j0,2).1,6 = 1,16 – j0,32.

5.9 PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT DUØNG MA TRAÄN ZBUS BAÈNG PHEÙP LAËP GAUSS–ZEIDEL
Ñoái vôùi thanh caùi k laø thanh caùi phuï taûi, phöông trình ñieän aùp taïi nuùt naøy cho bôûi phöông
trình (5.46):
n
⎛ Pi − jQ i ⎞
U k = U chuaån + ∑Z
i =1
ki ⎜⎜
⎝ Ui
*
− yi Ui ⎟
⎟
⎠
(5.58)

Vieäc giaûi tìm ñieän aùp nuùt cuõng ñöôïc tieán haønh baèng pheùp laëp Gauss–Zeidel.
Quaù trình laëp goàm caùc böôùc sau:
1) Giaû thieát caùc ñieän aùp ban ñaàu U1(0) , U 2(0) , ..., U n(0) .
2) Tính U1(1) theo caùc ñieän aùp giaû thieát ban ñaàu
n ⎛ Pi − jQ i ⎞
U1(1) = U chuaån + ∑Z
i =1
1i ⎜
⎜ U ( 0)*
⎝ i
− y i U i ⎟
⎟
⎠
(5.59)

3) Thay giaù trò U1(1) vaøo trôû laïi phöông trình treân ñeå tính laïi U1(1) (coi nhö moät böôùc phuï,
böôùc naøy khoâng baét buoäc).
4) Tính U 2(1) trong ñoù söû duïng U1(1) vöøa tính ñöôïc ôû böôùc 3. Töông töï tính U 3(1) , …., U n(1)
5) Laëp laïi caùc böôùc töø 2 ñeán 4, luoân luoân duøng caùc keát quaû ñieän aùp vöøa tính ñöôïc.
Tieáp tuïc quaù trình tính laëp naøy cho ñeán khi sai soá giöõa hai laàn laëp ñaït ñoä chính xaùc ε cho
tröôùc. Baøi toaùn khi ñoù ñöôïc xem nhö hoäi tuï.
Quaù trình treân ñaây chæ thích hôïp ñoái vôùi thanh caùi phuï taûi ôû ñoù Pi vaø Qi cuûa phuï taûi taïi thanh
caùi i hoaøn toaøn bieát tröôùc. Tröôøng hôïp thanh caùi k laø moät thanh caùi maùy phaùt thì laïi bieát tröôùc
| U k | vaø Pk vaø caàn phaûi tính gaàn ñuùng Qk tröôùc khi thay vaøo phöông trình tính ñieän aùp U k cuûa
thanh caùi naøy.
Bieát raèng:
n
⎛ Pi − jQ i ⎞
U k = U chuaån + ∑Z
i =1
1i ⎜⎜
⎝ Ui
*
− yi Ui ⎟
⎟
⎠
Töø ñoù suy ra ñöôïc:
n
⎛ P − jQ ⎞ ⎛ P − jQ ⎞
Zkk ⎜ k * k − y k U k ⎟ = U k − U chuaån −
⎜
⎝ U k
⎟
⎠ i =1 ⎝ U
∑
Zki ⎜ i * i − y i U i ⎟
i ⎠
(5.60)
i≠ k

Nhö vaäy:
⎡ ⎤
n
U*k ⎢ ⎛ Pi − jQ i ⎞⎥
Pk – jQk = y k U k U*k + ⎢ U k − U chuaån −
Zkk ⎢ i =1
Zki ⎜ ∑
⎜ U*
⎝ i
− yi Ui ⎟⎥
⎟
⎠⎥
(5.61)
⎣ i≠ k ⎦
⎡ ⎤
n
U*k ⎢ ⎛ Pi − jQ i ⎞⎥
Pk – jQk =
Zkk ⎢
(
⎢ U k 1+Zkk y k )- U chuaån - ∑ Zki ⎜
⎜ U*
− yi Ui ⎟⎥
⎟
(5.62)
i =1 ⎝ i ⎠⎥
⎣ i≠ k ⎦
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 251

Suy ra:
n
⎧⎪ U*k ⎛ Pi − jQ i ⎞ ⎫⎤
Qk = – Im ⎨
⎪⎩ Zkk
[ U k (1 + Zkk y k ) − U chuaån – ∑Z
i =1
ki ⎜⎜
⎝ Ui
*
− y i U i ⎟ ⎬⎥
⎟
⎠ ⎭⎦
(5.63)
i≠ k

trong ñoù U k vaø caùc U i laø caùc giaù trò trong laàn laëp cuoái cuøng tröôùc khi ñi ñeán thanh k.

5.10 PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT VAØ PHÖÔNG PHAÙP NEWTON - RAPHSON
Cho moät maïng ñieän coù ba thanh caùi H.5.31, thanh caùi 1 laø thanh caùi caân baèng. Phöông trình
coâng suaát ñi vaøo caùc thanh caùi vieát theo ñieän aùp thanh caùi vaø caùc phaàn töû trong ma traän toång daãn
thanh caùi ñöôïc vieát theo phöông trình (5.47) nhö sau:
P2 – jQ2 = U*2 [ Y21 U1 + Y22 U 2 + Y23 U 3 ]
P3 – jQ3 = U*3 [ Y31 U1 + Y32 U 2 + Y33 U 3 ]

Hình 5.31
n
Toång quaùt: Pk – jQk = U*k ∑Y
i =1
ik Ui

a) Tính toaùn theo soá phöùc daïng vuoâng goùc

Ñaët U k = ek + jhk vaø Yik = Gik + jBik

vieát theo daïng vuoâng goùc:
n
Pk – jQk = (ek – jhk) ∑
i =1
[ (Gik + jBik)(ei + jhi) ]

n
= (ek – jhk) ∑
i =1
[ (Gik ei – Bikhi) + j(Bikei + Gikhi) ]

n n
= ∑
i =1
[eK(Gik ei – Bikhi) + hk(Gikhi + Bikei)] –j ∑
i =1
[hk(Gikei – Bikhi) – ek (Bikei + Gikhi)] (5.65)

n
hay PK = ∑i =1
[ ek(Gikei – Bikhi) + hk(Gikhi + Bikei) ] (5.66)
252 CHÖÔNG 4

n
QK = ∑ i =1
[ hk(Gikei – Bikhi) – ek(Bikei + Gikhi) ] (5.67)

vôùi Pk vaø Qk laø haøm soá cuûa ei, ek, hi vaø hk.
Ñoái vôùi thanh caùi phuï taûi Pk vaø Qk cho tröôùc. Tuy vaäy, sau khi thay theá caùc giaù trò cuûa e vaø h
trong laàn thay theá ñaàu tieân seõ nhaän ñöôïc Pk( o ) vaø Qk( o ) khaùc vôùi Pk vaø Qk , söï sai bieät laø:
Δ Pk(0) = Pk – Pk(0) (5.68)
Δ Q(k0) = Qk – Q(k0)
Ñoái vôùi thanh caùi maùy phaùt m, U m vaø Pm cho tröôùc, thay phöông trình Qm baèng phöông
2
trình U m = e2m + h2m vaø söï sai bieät veà ñieän aùp trong laàn thay theá ñaàu tieân:
2 2 2
ΔU (m0) = U m − U (m0) (5.69)

Sôõ dó coù söï sai bieät naøy laø do coù söï sai bieät Δe vaø Δh do ñieän aùp chöa ñuùng vôùi ñaùp soá cuûa
baøi toaùn.
Vaán ñeà laø laøm sao xaùc ñònh caùc Δe vaø Δh ñeå söûa sai caùc giaù trò ñieän aùp.
Thöû aùp duïng phöông phaùp laëp Newton–Raphson ñeå phaân boá coâng suaát cho maïng ñieän ñôn
giaûn coù ba thanh caùi vôùi thanh caùi 1 laø thanh caùi caân baèng.
Caùc Δe vaø Δh laø aån soá trong phöông trình ma traän sau ñaây:
⎡ ∂P2 ∂P2 ∂P2 ∂P2 ⎤
⎢ ⎥
⎢ ∂e2 0
∂e30
∂h2
0
∂h3 0 ⎥
⎡ ΔP2( 0) ⎤ ⎢ ∂P ∂P3 ∂P3
⎥
∂P3 ⎥ ⎡ Δe(20) ⎤
⎢ ⎥ ⎢ 3
⎢ ⎥
⎢ ΔP3( 0) ⎥ ⎢ ∂e2 0
∂e3 0 ∂h2 0 ∂h3 0 ⎥ ⎢ Δe( 0) ⎥
⎢ ( 0) ⎥=⎢ ⎥⋅
⎢
3
⎥ (5.70)
⎢ ΔQ2 ⎥ ⎢ ∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ⎥ ⎢ Δh( 0) ⎥
⎢ ⎢ ⎥ 2
2⎥ ∂e2 ∂e3 0 ∂h2 0 ∂h3 0 ⎥ ⎢ ( 0) ⎥
⎢ Δ U 3(0) ⎥ ⎢ 0 Δh
⎢⎣ ⎥⎦ ⎢ 2 2 2 2 ⎥ ⎢⎣ 3 ⎥⎦
⎢ ∂ U3 ∂ U3 ∂ U3 ∂ U3 ⎥
⎢ ∂e ∂e3 ∂h 2 ∂h 3 ⎥
⎢⎣ 2
0 0 0 0 ⎥
⎦
2
P2,P3,Q2 vaø U 3 laø haøm soá cuûa e2, e3,h2, h3; caùc aån soá Δe(0) vaø Δh(0) trong laàn laëp thöù nhaát
tìm ñöôïc baèng caùc pheùp tính veà ma traän chaúng haïn nghòch ñaûo hay thu goïn ma traän.
Giaù trò gaàn ñuùng cuûa e2, e3, h2, h3 duøng cho laàn laëp thöù hai laø:
e(21) = e(20) + Δe(20) , h(21) = h(20) + Δh2( 0) (5.71)
2
Pheùp laëp tieáp tuïc cho ñeán khi ΔP, ΔU, Δ U nhoû hôn möùc chính xaùc ε cho tröôùc.

b) Tính toaùn theo soá phöùc daïng cöïc

Phöông trình coâng suaát nuùt i suy töø phöông trình (5.48):
N N
Pi = ∑
n =1
| U i U n Yin | cos(θin + δn − δ i ) = | U i |2 G ii + ∑| U
n =1
i U n Yin | cos(θin + δn − δ i ) (5.72)
n≠i
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 253

N N
Qi = − ∑
n =1
| U i U n Yin | sin(θin + δn − δi ) = − | U i |2 Bii − ∑| U
n =1
i U n Yin | sin(θin + δn − δ i ) (5.73)
n≠i

trong ñoù:
- phaàn töû ma traän toång daãn nuùt Yin = | Yin |ejθin| = | Yin |∠θin = Gin + jBin
- N: soá nuùt; θ, δ tính ra radian.
Caùc pt nuùt treân ñöôïc vieát töø nuùt 2 ñeán N vôùi nuùt 1 laø nuùt caân baèng.
Sai soá giöõa coâng suaát tính toaùn vaø coâng suaát qui ñònh cuûa phuï taûi cho bôûi:
ΔP = Pqui ñònh – Ptính toaùn (5.74)
ΔQ = Qqui ñònh – Qtính toùan (5.75)
Ñeå ñôn giaûn xeùt moät heä thoáng coù boán thanh caùi, nuùt caân baèng laø nuùt 1. Coù theå khai trieån
caùc sai soá treân nhö sau:
∂Pi ∂P ∂P ∂Pi ∂Pi ∂Pi
ΔPi = Δδ2 + i Δδ3 + i Δδ4 + Δ | U2 | + Δ | U3 | + Δ | U4 | (5.76)
∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U3 | ∂ | U4 |
Töông töï:
∂Q i ∂Q i ∂Q i ∂Q i ∂Q i ∂Q i
ΔQi = Δδ2 + Δδ3 + Δδ4 + Δ | U2 | + Δ | U3 | + Δ | U4 | (5.77)
∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U3 | ∂ | U4 |
Töø ñoù coù ñöôïc phöông trình ma traän:
⎡ ∂P2 ∂P2 ∂P2 ∂P2 ∂P2 ∂P2 ⎤
⎢ ∂δ ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U 2 | ∂ | U 3 | ∂ | U 4 | ⎥
⎢ 2 ⎥
⎢ ∂P ∂P3 ∂P3 ∂P3 ∂P3 ∂P3 ⎥
⎡ ΔP2( 0) ⎤ ⎢ 3 ⎥ ⎡ Δδ
( 0) ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U 2 | ∂ | U 3 | ∂ | U 4 | ⎥ ⎢ 2 ⎥
⎢ ΔP3( 0) ⎥ ⎢ ∂P ∂P4 ∂P4 ∂P4 ∂P4 ∂P4 ⎥ ⎢ Δδ3
( 0)
⎥
⎢ ( 0) ⎥ ⎢ 4 ⎥ ⎢ ⎥
⎢ ΔP4 ⎥ ⎢ ∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U 2 | ∂ | U 3 | ∂ | U 4 | ⎥ ⎢ Δδ(40) ⎥
⎢ ( 0) ⎥ = ⎢ .⎢ ⎥ (5.78)
⎢ ΔQ2 ⎥ ⎢ ∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ⎥ ⎢ Δ | U ( 0) |⎥
⎥ 2
⎢ (0) ⎥ ⎢ ∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U 2 | ∂ | U 3 | ∂ | U 4 | ⎥ ⎢ ( 0) ⎥
⎢ ΔQ3 ⎥ ⎢ ⎢ Δ | U 3 |⎥
⎢ (0) ⎥ ⎢ ∂Q3 ∂Q3 ∂Q3 ∂Q3 ∂Q3 ∂Q3 ⎥ ⎢ ⎥
⎥ ⎢ Δ | U ( 0)
⎣⎢ ΔQ4 ⎦⎥ ⎢ ∂δ ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U 2 | ∂ | U 3 | ∂ | U 4 | ⎥ ⎣ 4 |⎦⎥
2
⎢ ⎥
∂
⎢ 4 Q ∂Q4 ∂Q4 ∂Q4 ∂Q4 ∂Q4 ⎥
⎢⎣ ∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U 2 | ∂ | U 3 | ∂ | U 4 | ⎥⎦

Caùc ñaïo haøm rieâng tính taïi δ2(0), δ3(0), δ4(0), | U (20) |, | U (30) |, | U (40) |.
Phöông trình treân ñöôïc giaûi baèng caùch nghòch ñaûo ma traän Jacobi ñeå xaùc ñònh Δδk(0) vaø
Δ|Uk(0)|. Keá ñoù ñieàu chænh laïi goùc vaø ñieän aùp:
δk(1) = δk(0) + Δδk(0) (5.79)
|Uk(1)| = | U (k0) | + Δ| U (k0) | (5.80)
vaø duøng caùc giaù trò naøy trong laàn laëp tieáp theo.
Ví duï 5.8: Cho maïng dieän coù sô ñoà nhö H.5.32. vaø coù ma traän YBUS:
⎡ 24, 23∠ − 75, 950 12, 13∠104, 040 12, 13∠104, 040 ⎤
⎢ ⎥
YBUS = ⎢12, 13∠104, 040 24, 23∠ − 75, 950 12, 13∠104, 040 ⎥ ñvtñ
⎢ 0 0 0 ⎥
⎣⎢12, 13∠104, 04 12, 13∠104, 04 24, 23∠ − 75, 95 ⎦⎥
254 CHÖÔNG 4

Ñieän aùp vaø coâng suaát cho trong ñôn vò töông ñoái, nuùt 1 laø nuùt caân baèng.
Haõy xaùc ñònh ñieän aùp U2 baèng phöông phaùp Newton–Raphson.

Hình 5.32
Giaûi
Nuùt 2 laø nuùt P,Q, nuùt 3 laø nuùt P,U. Chieàu coâng suaát cho treân hình veõ
Cho U (20) = 1∠00 vaø δ3(0) = 0.
P2(0) = | U (20) || U1(0) || Y21 |.cos(θ21 + δ1(0) – δ2(0)) + | U (20) |2| Y22 |.cosθ22
+ | U (20) || U (30) || Y23 |.cos(θ23 + δ3(0) – δ2(0))
= (1).(1,04).(12,13).cos104,040 + (1).(24,23).cos(–75,950)
+ (1).(1,04)(12,13).cos(104,04)
= – 0,33 ñvtñ
P3(0) = | U (30) || U1(0) || Y31 |.cos(θ31 + δ1(0) – δ3(0)) +
+ | U (30) || U (20) || Y32 |.cos(θ32 + δ2(0) – δ3(0)) + | U 3(0) |2| Y33 |.cosθ33
= (1,04).(1).(12,13).cos104,040 + (1,04).(12,13).cos104,040 +
(1,04)2.(24,23).cos(–75,950)
= 0,026 ñvtñ
Q2(0) = – | U (20) || U1(0) || Y21 |.sin(θ21 + δ1(0) – δ2(0)) – | U (20) |2| Y22 |.sinθ22
– | U (20) || U 3(0) || Y23 |.sin(θ23 + δ3(0) – δ2(0))
= – (1).(1,04).(12,13).sin104,040 – (1).(24,23).sin(–75,950)
– (1).(1,04)(12,13).sin(104,040)
= – 1,33 ñvtñ
Suy ra caùc sai soá:
ΔP2(0) = 0,5 – (–0,33) = 0,83
ΔP3(0) = –1,5 – 0,026 = –1,526
ΔQ2(0) = 1 – (–1,33) = 2,33
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 255

Vôùi heä thoáng ba thanh caùi (|U3| ñöôïc bieát) coù ñöôïc phöông trình ma traän:
⎡ ∂P2 ∂P2 ∂P2 ⎤
⎢ ⎥
⎡ ΔP2( 0) ⎤ ⎢ ∂δ2 ∂δ3 ∂ | U 2 | ⎥ ⎡ Δδ(20) ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ∂P ∂P3 ∂P3 ⎥ ⎢ ( 0) ⎥
⎢ ΔP3( 0) ⎥ = ⎢ 3 ⎥ = ⎢ Δδ3 ⎥
⎢ (0) ⎥ ⎢ ∂δ2 ∂δ3 ∂ | U 2 | ⎥ ⎢ ⎥
⎢⎣ ΔQ2 ⎥⎦ ⎢ ∂Q Δ | U 2(0)
∂Q2 ⎥ ⎢⎣
|⎥⎦
∂Q2
⎢ 2 ⎥
⎢⎣ ∂δ2 ∂δ3 ∂ | U 2 | ⎥⎦
Laáy caùc ñaïo haøm rieâng tính taïi δ2(0), δ3(0), U2(0) vaø thay vaøo phöông trình ma traän:
⎡ ( 0) ⎤
⎡ 0, 83 ⎤ ⎡ 24, 47 −12, 23 5, 64 ⎤ ⎢ Δδ2 ⎥
⎢ −1, 526⎥ = ⎢ −12, 23 24, 95 −3, 05⎥ . ⎢ Δδ( 0) ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ 3 ⎥
⎢⎣ 2, 33 ⎥⎦ ⎢⎣ −6, 11 3, 05 22, 54 ⎥⎦ ⎢ Δ | U ( 0) |⎥⎦
⎣ 2

hay:
⎡ Δδ(20) ⎤ −1
24, 47 −12, 23 5, 64 ⎤ ⎡ 0, 83 ⎤
⎢ ⎥ ⎡
⎢ Δδ(30) ⎥ = ⎢ −12, 23 24, 95 −3, 05⎥ . ⎢ −1, 526⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
( 0)
⎢⎣ Δ | U 2 |⎥⎦ ⎢⎣ −6, 11 3, 05 22, 54 ⎥⎦ ⎢⎣ 2, 33 ⎥⎦

⎡ 0, 05179 0, 02653 −0, 00937 ⎤ ⎡0, 83 ⎤

= ⎢⎢ 0, 02666 0, 05309 0, 00051 ⎥⎥ . ⎢⎢ −1, 526⎥⎥
⎢⎣ 0, 01043 −0, 00001 0, 04176 ⎥⎦ ⎢⎣2, 33 ⎥⎦

Suy ra:
Δ| U (20) | = (0,01043).(0,83) + (0,00001).(1,526) + (0,04176).(2,33) = 0,106
| U (21) | = 1 + 0,106 = 1,106
Quaù trình ñöôïc laëp laïi cho ñeán khi hoäi tuï, coù ñöôïc:
U 2 = 1,081∠–1,370 ñvtñ.
Ví duï 5.9: Hình 5.33 veõ sô ñoà ñôn tuyeán cuûa heä thoáng ñieän goàm 3 thanh caùi vôùi thanh caùi 1 vaø 3
laø thanh caùi maùy phaùt. Ñieän aùp nuùt 1 ñöôïc ñieàu chænh ñeán 1,05 ñvtñ. Ñieän aùp nuùt 3 ñöôïc giöõ coá
ñònh ôû 1,04 ñvtñ vôùi coâng suaát taùc duïng phaùt 200 MW. Phuï taûi 400 MW vaø 250 MVAr ñöôïc laáy
ra töø nuùt 2. Toång trôû ñöôøng daây cho trong ñvtñ treân cô baûn 100 MVA, boû qua dung daãn ñöôøng
daây. Tìm lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Newton Raphson.

Hình 5.33
256 CHÖÔNG 4

Giaûi
Toång daãn ñöôøng daây:
y12 = 10 − j 20
y13 = 10 − j 30
y 23 = 16 − j 32

Keát quaû ma traän ⎡⎣ Y TC ⎤⎦ :

⎡ 20 − j 50 − 10 + j 20 − 10 + j30 ⎤
⎡ Y TC ⎤ = ⎢ −10 + j 20 26 − j 52 − 16 + j 32 ⎥⎥
⎣ ⎦ ⎢
⎢⎣ −10 + j 30 − 16 + j 32 26 − j 62⎥⎦

Tính caùc phaàn töû cuûa ⎡⎣ Y TC ⎤⎦ ra soá phöùc daïng cöïc vôùi goùc tính ra radian
⎡53, 85165∠ − 1, 9029 22, 36068∠2, 0344 31, 62278∠1, 8925 ⎤
⎡ Y TC ⎤ = ⎢ 22, 36068∠2, 0344 58, 1377∠ − 1, 1071 35, 77709∠2, 0344 ⎥⎥
⎣ ⎦ ⎢
⎢⎣ 31, 62278∠1, 8925 35, 77709∠2, 0344 67, 23095∠ − 1, 1737 ⎥⎦

Phöông trình coâng suaát taùc duïng ôû nuùt 2 vaø 3 vaø coâng suaát phaûn khaùng ôû nuùt 2:
2
P2 = U 2 U1 Y21 cos ( θ21 − δ2 + δ1 ) + U 2 Y22 cos θ22 + U 2 U 3 Y23 cos ( θ23 − δ2 + δ3 )
2
P3 = U 3 U1 Y31 cos ( θ31 − δ3 + δ1 ) + U 3 U 2 Y32 cos ( θ32 − δ3 + δ2 ) + U 3 Y33 cos θ33
2
Q2 = − U 2 U1 Y21 sin ( θ21 − δ2 + δ1 ) − U 2 Y22 sin θ22 − U 2 U 3 Y23 sin ( θ23 − δ2 + δ3 )

Caùc phaàn töû cuûa ma traän Jacobi coù ñöôïc baèng caùch laáy ñaïo haøm rieâng cuûa caùc phöông trình
treân theo δ2 , δ3 vaø U 2
∂P2
= U 2 U1 Y21 sin ( θ21 − δ2 + δ1 ) + U 2 U 3 Y23 sin ( θ23 − δ2 + δ3 )
∂δ2
∂P2
= − U 2 U 3 Y23 sin ( θ23 − δ2 + δ3 )
∂δ3
∂P2
= U1 Y21 cos ( θ21 − δ2 + δ1 ) + 2 U 2 Y22 cos θ22 + U 3 Y23 cos ( θ23 − δ2 + δ3 )
∂ U2
∂P3
= − U 3 U 2 Y23 sin ( θ32 − δ3 + δ2 )
∂δ2
∂P3
= U 3 U1 Y31 sin ( θ31 − δ3 + δ1 ) + U 3 U 2 Y32 sin ( θ32 − δ3 + δ2 )
∂δ3
∂P3
= U 3 Y32 cos ( θ32 − δ3 + δ2 )
∂ U2
∂Q2
= U 2 U1 Y21 cos ( θ21 − δ2 + δ1 ) + U 2 U 3 Y23 cos ( θ23 − δ2 + δ3 )
∂δ2
∂Q2
= − U 2 U 3 Y23 cos ( θ23 − δ2 + δ3 )
∂δ3
∂Q2
= − U1 Y21 sin ( θ21 − δ2 + δ1 ) − 2 U 2 Y22 sin θ22 − U 3 Y23 sin ( θ23 − δ2 + δ3 )
∂ U2
Coâng suaát phuï taûi vaø maùy phaùt ñöôïc bieåu dieãn trong ñvtñ:
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 257

quiñònh ( 400 + j 250)

S2 =− = −4 − j 2, 5 ñvtñ
100
200
P3quiñònh = =2 ñvtñ
100

Ñieän aùp nuùt caân baèng U1 = 1, 05∠0° ñvtñ vaø ñoä lôùn ñieän aùp thanh caùi 3 laø U 3 = 1, 04 ñvtñ. Baét
ñaàu vôùi giaû thieát ban ñaàu U(2o ) = 1, 0 vaø δ(2o ) = 0, 0 vaø δ(3o ) = 0, 0 , sai soá coâng suaát ñöôïc tính theo

phöông trình (5.74) vaø (5.75):

ΔP2( ) = P2quiñònh − P2( ) = −4, 0 − ( −1, 14 ) = −2, 86
o o

ΔP3( ) = P3quiñònh − P3( ) = 2, 0 − ( 0, 5616 ) = 1, 4384

o o

ΔQ(2 ) = Qquiñònh − Q(2 ) = −2, 5 − ( −2, 28 ) = −0, 22

o o
2

Tính caùc phaàn töû cuûa ma traän Jacobi vôùi caùc trò soá giaû thieát ban ñaàu, heä phöông trình ñeå giaûi
caùc trò soá hieäu chænh:
⎡ Δδ( o ) ⎤
⎡ −2, 86 ⎤ ⎡ 54, 28 − 33, 28 24, 86 ⎤ ⎢ 2 ⎥
⎢1, 4384 ⎥ = ⎢ −33, 28 66, 04 − 16, 64 ⎥⎥ ⎢ Δδ( o ) ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎢ 3 ⎥
⎢⎣ −0, 22 ⎥⎦ ⎢⎣ −24, 17 16, 64 49, 72⎥⎦ ⎢ ⎥
Δ U (2 )
o
⎣⎢ ⎦⎥
Giaûi phöông trình ma traän treân, ñieän aùp môùi ôû caùc nuùt trong laàn laëp thöù nhaát:
Δδ(2 ) δ(2 )
o 1
= −0, 045263 = 0 + ( −0, 045263) = −0, 045263
Δδ(3 ) δ(3 )
o 1
= −0, 007718 = 0 + ( −0, 007718 ) = −0, 007718
(o) (1)
Δ U3 = −0, 026548 U2 = 1 + ( −0, 026548 ) = 0, 97345

Goùc pha ñieän aùp tính theo radian. Ñoái vôùi laàn laëp thöù hai, coù ñöôïc:
⎡ (1) ⎤
⎡ −0, 099218 ⎤ ⎡ 51, 724675 − 31, 765618 21, 302567 ⎤ ⎢ Δδ2 ⎥
⎢ ⎥ ⎢ − 15, 379086⎥⎥ ⎢⎢ Δδ(3 )
1 ⎥
⎢ 0, 021715 ⎥ = ⎢ −32, 981642 65, 656383 ⎥
⎣⎢ −0, 050914 ⎦⎥ ⎣⎢ −28, 538577 17, 402838 48, 103589⎦⎥ ⎢ (1 ) ⎥
⎢⎣ Δ U 2 ⎥⎦

Giaûi vaø tính ñieän aùp môùi trong laàn laëp thöù hai:
Δδ(2 ) δ(2 ) = −0, 045263 + ( −0, 001795 ) = −0, 047058
1 2
= −0, 001795
Δδ(3 ) δ(3 ) = −0, 007718 + ( −0, 000985 ) = −0, 008703
1 2
= −0, 000985

Δ U(2 ) = −0, 001767 U (2 )

1 2
= 0, 97345 + ( −0, 001767 ) = 0, 971684

Töông töï trong laàn laëp thöù ba:

⎡ Δδ( 2) ⎤
⎡ −0, 000216⎤ ⎡ 51, 596701 − 31, 693866 21, 147447 ⎤ ⎢ 2 ⎥
⎢ 0, 000038⎥ = ⎢ −32, 933865 65, 597585 − 15, 351628 ⎥⎥ ⎢ Δδ( 2) ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎢ 3 ⎥
⎢⎣ −0, 000143⎥⎦ ⎢⎣ −28, 548205 17, 396932 47, 954870 ⎥⎦ ⎢ ( 2) ⎥
⎢⎣ Δ U 2 ⎥⎦
258 CHÖÔNG 4

Giaûi phöông trình:

Δδ(2 ) δ(2 )
2 3
= −0, 0000038 = −0, 047058 + ( −0, 0000038 ) = −0, 04706
Δδ(3 ) δ(3 )
2 3
= −0, 0000024 = −0, 008703 + ( −0, 0000024 ) = −0, 008705

Δ U (2 ) = −0, 0000044 U (2 ) = 0, 971684 + ( −0, 0000044 ) = 0, 97168

2 3

Lôøi giaûi hoäi tuï sau 3 laàn laäp vôùi sai soá coâng suaát lôùn nhaát laø:

2, 5 × 10−4 , U 2 = 0, 97168∠ − 2, 696° vaø U 3 = 1, 04∠− 0, 4988°

Töø phöông trình (5.72) vaø (5.73), coâng suaát phaûn khaùng ôû nuùt 3 vaø coâng suaát taùc duïng vaø
phaûn khaùng ôû nuùt caân baèng cho bôûi:
2
Q3 = − U 3 U1 Y31 sin ( θ31 − δ3 + δ1 ) − U 3 U 2 Y32 sin ( θ32 − δ3 + δ2 ) − U 3 Y32 sin θ33
2
P1 = U1 Y11 cos θ11 + U1 U 2 Y12 cos ( θ12 − δ1 + δ2 ) + U1 U 3 Y13 cos ( θ13 − δ1 + δ3 )
2
Q1 = − U1 Y11 sin θ11 − U1 U 2 Y12 sin ( θ12 − δ1 + δ2 ) − U1 U 3 Y13 sin ( θ13 − δ1 + δ3 )

Keát quaû coù ñöôïc:

Q3 = 1,4617 ñvtñ
P1 = 2,1842 ñvtñ
Q1 = 1,4085 ñvtñ
5.10.1 Thaønh laäp ma traän Jacobi
Treân ñaây ñaõ giôùi thieäu ma traän Jacobi, trong phaàn naøy trình baøy caùch thaønh laäp ma traän
Jacobi thuaän lôïi cho vieäc xaùc ñònh caùc phaàn töû cuûa chuùng.
Ñoái vôùi sai soá coâng suaát taùc duïng tính toaùn taïi nuùt i (vieát cho heä thoáng boán nuùt):
∂Pi ∂P ∂P ∂Pi ∂Pi ∂Pi
ΔPi = Δδ2 + i Δδ3 + i Δδ4 + Δ | U2 | + Δ | U3 | + Δ | U4 | (5.81)
∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U3 | ∂ | U4 |

Ba soá haïng sau coù theå laàn löôït ñöôïc nhaân vaø chia cho ñieän aùp töông öùng maø khoâng aûnh
höôûng ñeán keát quaû:
∂Pi ∂P ∂P ∂Pi Δ | U 2 | ∂Pi Δ | U 3 | ∂Pi Δ | U 4 |
ΔPi = Δδ2 + i Δδ3 + i Δδ4 + | U 2 | + | U3 | + | U4 | (5.82)
∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U2 | | U2 | ∂ | U3 | | U3 | ∂ | U4 | | U4 |

Coù nhieàu thuaän lôïi khi vieát theo daïng naøy nhö seõ ñöôïc trình baøy. Töông töï, vieát cho sai soá
coâng suaát phaûn khaùng tính toaùn taïi nuùt i:

ΔQi = ∂Q i Δδ2 + ∂Q i Δδ3 + ∂Q i Δδ4 + | U 2 | ∂Q i Δ | U 2 | + | U 3 | ∂Q i Δ | U 3 | + | U 4 | ∂Q i Δ | U 4 | (5.83)

∂δ2 ∂δ3 ∂δ4 ∂ | U2 | | U2 | ∂ U3 | U3 | ∂ U4 | U4 |

Moãi nuùt khoâng phaûi laø nuùt caân baèng coù hai phöông trình sai soá ΔPi vaø ΔQi. Taäp hôïp taát caû
caùc phöông trình naøy vaø vieát döôùi daïng phöông trình ma traän nhö sau:
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 259

⎡ ∂P2 ∂P2 ∂P2 ∂P2 ⎤ ⎡ ΔP2 ⎤

⎢ ∂δ ....... | U2 | ...... | U 4 | ⎥ ⎡ ⎤ ⎢ ⎥
∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U 4 | ⎥ ⎢ Δδ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 2
⎢. J11 . . J12 ⎥ ⎢ 2 ⎥ ⎢ ΔP4 ⎥
⎢ ⎥ ⎢. ⎥ ⎢ ⎥
⎢ ∂P4 ....... ∂P4
| U2 |
∂P4
...... | U 4 |
∂P4 ⎥ ⎢
Δδ
⎥ ⎢ ⎥
⎢ ∂δ2 ∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U4 | ⎥ ⎢ 4 ⎥ ⎢ ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ ⎥.⎢ ⎥=⎢ ⎥ (5.84)
⎢ ∂Q ⎢ Δ | U2 | ⎥ ⎢ ⎥
∂Q2 ∂Q2 ∂Q2 ⎥ ⎢
⎢ 2 ....... | U2 | ...... | U 4 | ⎥ |U | ⎥ ⎢ ⎥
⎢ ∂δ2 ∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U4 | ⎥ ⎢ 2 ⎥ ⎢ ΔQ 2 ⎥
⎢. J . . J22 ⎥ ⎢. ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 21 ⎥ ⎢ Δ | U |⎥ ⎢ ⎥
⎢ ∂Q4 ∂Q4 ∂Q4 ∂Q4 ⎥ ⎢ 4 ⎥ ⎢ ΔQ 4 ⎥
⎢ ....... | U2 | ...... | U 4 | ⎥ ⎢⎣ | U 4 | ⎥⎦ ⎢ ⎥
⎢⎣ ∂δ2 ∂δ4 ∂ | U2 | ∂ | U 4 | ⎥⎦ ⎣⎢ ⎦⎥

Theo phöông trình ma traän, caùc trò soá hieäu chænh ñieän aùp laø Δ|Uj|/|Uj| thay vì Δ| U j |
Trình töï pheùp tính laëp ñöôïc thöïc hieän nhö sau:
1) Giaû thieát caùc trò soá ban ñaàu δi(0) vaø | U (i0) | ñoái vôùi caùc bieán traïng thaùi;
2) Tính coâng suaát tính toaùn Pi (tính toaùn)(0) vaø Qi (tính toaùn)(0) taïi caùc nuùt töø caùc phöông trình coâng
suaát nuùt vaø tính caùc sai soá coâng suaát nuùt ΔPi(0) vaø ΔQi(0) ;
3) Tính toaùn caùc phaàn töû cuûa ma traän Jacobi taïi δ(io ) vaø U(io ) . Giaûi phöông trình ma traän
(5.84) ñeå tìm caùc trò soá hieäu chænh ban ñaàu Δδi(0) vaø Δ| U i |(0)/| U i |(0);
4) Tính laïi caùc bieán traïng thaùi:
δi(1) = δi(0) + Δδi(0)
⎛ Δ | U (i0) | ⎞
| U i |(1) = | U i |(0) + Δ| U i |(0) = | U i |(0). ⎜ 1 + ⎟
⎜ ⎟
⎝ | U (i0) | ⎠
5) Duøng caùc giaù trò môùi δi(1) vaø |Ui|(1) laøm caùc trò soá baét ñaàu ñoái vôùi laàn laëp thöù hai vaø tieáp
tuïc laïi caùc böôùc töø 2) ñeán 5).
Toång quaùt, caùc trò soá baét ñaàu cuûa caùc bieán traïng thaùi trong laàn laëp thöù k +1:
δi(k+1) = δi(k) + Δδi(k) (5.85)
(k)
Δ | Ui |
| U i |(k+1) = | U i |(k) + Δ| U i |(k) = = | U i |(k) (1 + ) (5.86)
| U i |( k )
Sau ñaây trình baøy caùc coâng thöùc duøng ñeå tính caùc phaàân töû cuûa ma traän Jacobi.
Caùc phaàn töû cuûa ma traän J11:
∂Pi
= − | U i U j Yij | sin(θij + δ j − δ i ) = Mij vôùi i≠ j. (5.87)
∂δ j
N N
∂Pi ∂Pi
= ∑
∂δi n =1
| U i U n Yin | sin(θin + δn − δ i ) = −
n =1
∑
∂δ n
= −Q i − | U i |2 Bii = Mii (5.88)
n≠i n≠i

Caùc phaàn töû cuûa ma traän J21:

∂Q i
= − | U i U j Yij | cos(θij + δ j − δ i ) = Nij vôùi i ≠ j. (5.89)
∂δ j
260 CHÖÔNG 4

N N
∂Q i ∂Q i
=
∂δi n =1 ∑
| U i U n Yin | cos(θin + δn − δ i ) = −
n =1
∂δ n
∑
= Pi − | U i |2 G ii = Nii (5.90)
n≠i n≠i

Caùc phaàn töû cuûa ma traän J12:

∂Pi ∂Q i
| Uj | = | U j || U i Yij | cos(θij + δ j − δ i ) = − = − Nij vôùi i ≠ j. (5.91)
∂ | Uj | ∂δ j

⎡ ⎤
N
∂Pi ⎢ ⎥
| Ui |
∂ | Ui |
= | U i | ⎢ 2 | U i | G ii +
⎢
∑
n =1
| U n Yin | cos(θin + δn − δ i ) ⎥
⎥
(5.92)

⎣⎢ n≠i ⎦⎥
∂Q i
= + 2 | U i |2 G ii = Pi + | U i |2 G ii = Nii + 2 | U i |2 G ii (5.93)
∂δi
Caùc phaàn töû cuûa ma traän J22:
∂Q i ∂P
| Uj | = − | U j || U i Yij | sin(θij + δ j − δ i ) = i = Mij vôùi i≠ j. (5.94)
∂ | Uj | ∂δ j
∂Q i ∂P
| Ui | = − i − 2 | U i |2 Bii = Q i − | U i |2 Bii = − Mii − 2 | U i |2 Bii (5.95)
∂ | Ui | ∂δi
Ñoái vôùi thanh caùi coù ñieàu chænh ñieän aùp: Trong caùc phöông trình phaân boá coâng suaát vieát
döôùi daïng cöïc, thanh caùi ñieàu chænh ñieän aùp deã daøng ñöôïc xeùt ñeán. Ví duï, thanh caùi 4 laø thanh
caùi coù ñieàu chænh ñieän aùp trong heä thoáng coù boán thanh caùi, vaäy thì |U4| laø moät trò soá ñaõ ñöôïc ñònh
tröôùc vaø trò soá söûa sai Δ|U4|/|U4| phaûi luoân luoân baèng khoâng vaø nhö vaäy boû bôùt moät coät öùng vôùi
ñaïo haøm rieâng theo |U4|. Ngoaøi ra, coâng suaát khaùng Q4 cuõng khoâng ñöôïc ñònh tröôùc vì vaäy
khoâng caàn xaùc ñònh sai soá coâng suaát khaùng ΔQ4 do ñoù boû haøng öùng vôùi ñaïo haøm rieâng cuûa Q4.

5.11 PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN LAÄP JACOBI

Trong phöông phaùp Newton–Raphson, ma traän Jacobi ñöôïc tính toaùn trong moãi laàn laëp vaø
thöôøng aùp duïng thöøa soá hoùa tam giaùc ma traän naøy nhö trình baøy trong muïc 5.4.3 ñeå tính caùc trò
soá hieäu chænh. Khi giaûi caùc heä thoáng truyeàn taûi lôùn, moät phöông phaùp ñeå caûi thieän hieäu quaû tính
toaùn vaø giaûm bôùt dung löôïng boä nhôù maùy tính laø phöông phaùp phaân laäp. Ñaây laø phöông phaùp
gaàn ñuùng cuûa phöông phaùp Newton–Raphson. Nguyeân taéc cuûa söï phaân laäp döïa treân hai nhaän xeùt
sau:
- Söï thay ñoåi cuûa goùc leäch pha ñieän aùp ôû moät thanh caùi aûnh höôûng chuû yeáu ñeán doøng coâng
suaát taùc duïng P treân ñöôøng daây vaø doøng coâng suaát phaûn khaùng Q coi nhö khoâng thay ñoåi.
- Söï thay ñoåi trò soá ñieän aùp |U| ôû moät thanh caùi aûnh höôûng chuû yeáu ñeán doøng coâng suaát phaûn
khaùng Q treân ñöôøng daây vaø doøng coâng suaát taùc duïng P coi nhö khoâng thay ñoåi.
Nhaän xeùt thöù nhaát chöùng toû ∂Pi / ∂δ j lôùn hôn nhieàu so vôùi ∂Qi / ∂δ j vaø coù theå cho ∂Qi / ∂δ j = 0 .
Nhaän xeùt thöù hai chöùng toû ∂Q i / ∂ | U j | lôùn hôn nhieàu so vôùi ∂Pi / ∂ | U j | vaø coù theå cho
∂Pi / ∂ | U j | = 0.

Vieäc ñöa caùc gaàn ñuùng noùi treân vaøo ma traän Jacobi laøm cho caùc phaàn töû cuûa caùc ma traän
con J12 vaø J22 baèng khoâng vaø phaân laäp ra hai heä phöông trình rieâng bieät nhö A6
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 261

⎡ ∂P2 ∂P2 ⎤
⎢ ∂δ ....... ∂δ ⎥ ⎡ Δδ ⎤ ⎡ ΔP ⎤
⎢ 2 2 ⎥ 2 2
⎢. J11 . ⎥ ⎢⎢ . ⎥⎥ = ⎢⎢ . ⎥⎥ (5.96)
⎢ ⎥
⎢ ∂P4 ....... ∂P2 ⎥ ⎣⎢ Δδ4 ⎦⎥ ⎣⎢ ΔP4 ⎦⎥
⎢⎣ ∂δ2 ∂δ2 ⎥⎦

⎡ ∂Q2 ∂Q2 ⎤ ⎡ Δ | U 2 | ⎤
⎢| U 2 | ∂ | U | .... | U 4 | ⎥⎢ ⎥
⎢ 2 ∂ | U 4 | ⎥ ⎢ | U 2 | ⎥ ⎡ ΔQ2 ⎤
⎢ . J22 . ⎥⎢ . ⎥ = ⎢⎢ . ⎥⎥ (5.97)
⎢ ⎥⎢ ⎥
⎢| U | ∂Q4 .... | U ∂Q4 ⎥ ⎢ Δ | U 4 | ⎥ ⎢⎣ ΔQ4 ⎥⎦
|
⎢⎣ 2 ∂ | U | 4
∂ | U 4 | ⎥⎦ ⎢⎣ | U | ⎥⎦
2 4

Caùc phöông trình naøy ñöôïc phaân laäp theo nghóa laø caùc hieäu chænh goùc pha ñieän aùp Δδ ñöôïc
tính toaùn töø caùc sai soá coâng suaát taùc duïng ΔP trong khi caùc hieäu chænh veà trò soá ñieän aùp
Δ U i / U i ñöôïc tính toaùn töø caùc sai soá coâng suaát phaûn khaùng ΔQ. Tuy vaäy, caùc phaàn töû cuûa hai
ma traän J11 vaø J22 vaãn coøn phuï thuoäc laãn nhau vì caùc phaàn töû cuûa J11 phuï thuoäc vaøo caùc trò soá
ñieän aùp ñöôïc giaûi töø phöông trình (5.97) trong khi caùc phaàn töû cuûa J22 laïi phuï thuoäc vaøo goùc pha
ñöôïc giaûi töø phöông trình (5.96). Dó nhieân, hai heä phöông trình naøy coù theå ñöôïc giaûi tuaàn töï,
duøng keát quaû lôøi giaûi cuûa heä naøy ñeå tính toaùn caùc phaàn töû cuûa ma traän trong heä kia. Ñeå ñôn giaûn
trong tính toaùn, caàn ñöa vaøo caùc yeáu toá ñeå laøm cho ñôn giaûn hôn nöõa döïa vaøo tính vaät lyù cuûa
doøng coâng suaát treân ñöôøng daây truyeàn taûi nhö ñöôïc giaûi thích nhö sau:
Trong moät heä thoáng truyeàn taûi ñöôïc thieát keá vaø vaän haønh thích hôïp thì:
- Hieäu soá goùc pha giöõa caùc nuùt trong heä thoáng thöôøng laø nhoû sao cho:
cos(δi – δj) ≈ 1 ; sin(δi – δj) ≈ (δi – δj) radian (5.98)
- Ñieän daãn phaûn khaùng cuûa ñöôøng daây Bij lôùn gaáp nhieàu laàn so vôùi ñieän daãn taùc duïng Gij
sao cho:
Gijsin(δi – δj) << Bijcos(δi – δj) (5.99)
- Coâng suaát phaûn khaùng Qi ñi vaøo ôû nuùt i trong cheá ñoä vaän haønh bình thöôøng nhoû hôn nhieàu
so vôùi coâng suaát khaùng neáu taát caû caùc ñöôøng daây töø nuùt naøy bò ngaén maïch:
Qi << | U i |2.Bii (5.100)
Caùc gaàn ñuùng naøy coù theå ñöôïc duøng ñeå laøm ñôn giaûn caùc phaàn töû cuûa ma traän Jacobi. Caùc
phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo cuûa J11 vaø J22 cho bôûi:
∂Pi ∂Q i
=| U j | = − | U i U j Yij | sin(θij + δ j − δ i ) vôùi i ≠ j (5.101)
∂δ j ∂ | Uj |

Duøng coâng thöùc sin(α + β) = sinα.cosβ + cosα.sinβ coù ñöôïc:

∂Pi ∂Q i
=| U j | = − | U i U j | {Bij cos(δ j − δ i ) + G ij sin(δ j − δ i )} (5.102)
∂δ j ∂ | Uj |

trong ñoù Bij = | Yij |sinθij vaø Gij = | Yij |cosθij

Töø caùc gaàn ñuùng noùi treân caùc phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo cho bôûi:
∂Pi ∂Q i
≈| U j | ≈ − | U i U j | Bij vôùi i ≠ j (5.103)
∂δ j ∂ | Uj |

Caùc phaàn töû treân ñöôøng cheùo cuûa J11 vaø J22 cho bôûi phöông trình:
262 CHÖÔNG 4

N N
∂Pi ∂Pi
=
∂δi n =1 ∑
| U i U n Yin | sin(θin + δn − δ i ) = −
n =1
∑
∂δ n
= −Q i − | U i |2 Bii = Mii (5.104)
n≠i n≠i

∂Q i ∂Pi
| Ui | =− − 2 | U i |2 Bii = Q i − | U i |2 Bii = − Mii − 2 | U i |2 Bii (5.105)
∂ | Ui | ∂δi

AÙp duïng baát ñaúng thöùc Qi << |Ui|2. Bii coù ñöôïc:
∂Pi ∂Q i
≈ | Ui | ≈ − | U i |2 Bii (5.106)
∂δi ∂ | Ui |
Baèng caùch thay theá caùc trò soá gaàn ñuùng ñoái vôùi caùc phaàn töû cuûa J11 vaø J22 coù ñöôïc heä
phöông trình:
⎡ − | U 2 U 2 | B22 − | U 3 U 2 | B23 − | U 4 U 2 | B24 ⎤ ⎡ Δδ2 ⎤ ⎡ ΔP2 ⎤
⎢ − | U U | B − | U U | B − | U U | B ⎥ ⎢ Δδ ⎥ = ⎢ ΔP ⎥ (5.107)
⎢ 2 3 32 3 3 33 4 3 34 ⎥ ⎢ 3⎥ ⎢ 3⎥
⎢⎣ − | U 2 U 4 | B42 − | U 3 U 4 | B43 − | U 4 U 4 | B44 ⎥⎦ ⎢⎣ Δδ4 ⎥⎦ ⎢⎣ ΔP4 ⎥⎦

vaø:
⎡ Δ | U2 | ⎤
⎢ ⎥
⎡ − | U 2 U 2 | B22 − | U 3 U 2 | B23 − | U 4 U 2 | B24 ⎤ ⎢ | U 2 | ⎥ ⎡ ΔQ2 ⎤
⎢ ⎢ Δ | U3 | ⎥ ⎢
⎢ − | U 2 U 3 | B32 − | U 3 U 3 | B33 − | U 4 U 3 | B34 ⎥⎥ ⎢ ⎥
⎥ = ⎢ ΔQ 3 ⎥ (5.108)
U
− | U 4 U 4 | B44 ⎦⎥ ⎢ 3 ⎥
| |
⎣⎢ − | U 2 U 4 | B42 − | U 3 U 4 | B43 ⎢ Δ | U |⎥ ⎣ 4 ⎦
⎢ ΔQ ⎥
4
⎢ ⎥
⎢⎣ | U 4 | ⎥⎦

Ñeå chöùng toû baèng caùch naøo coù theå loaïi boû ñöôïc ñieän aùp töø caùc phaàn töû cuûa ma traän caùc heä
soá cuûa phöông trình (5.108), haõy nhaân haøng thöù nhaát cuûa ma traän caùc heä soá vôùi vectô coät caùc giaù
trò hieäu chænh ñieän aùp vaø chia phöông trình ñöôïc taïo ra cho |U2|, coù ñöôïc:
ΔQ 2
– B22 Δ| U 2 | – B23 Δ| U 3 | – B24 Δ| U 4 | = (5.109)
| U2 |
ΔQ2
- bieåu dieãn cho sai soá veà coâng suaát phaûn khaùng.
| U2 |
Caùc heä soá trong phöông trình naøy laø caùc haèng soá vaø baèng vôùi trò soá ñoåi daáu cuûa phaàn aûo cuûa
caùc phaàn töû trong haøng cuûa ma traän Ybus öùng vôùi nuùt 2.
Cuõng coù theå bieán ñoåi phöông trình (5.107) baèng caùch nhaân haøng thöù nhaát cuûa ma traän caùc
heä soá vôùi vectô coät caùc giaù trò hieäu chænh goùc pha vaø saép xeáp laïi keát quaû cuûa pheùp nhaân, coù
ñöôïc:
ΔP2
– | U 2 | B22 Δδ2 – | U 3 | B23 Δδ3 – | U 4 | B24 Δδ4 = (5.110)
| U2 |
Caùc heä soá cuûa phöông trình naøy coù theå ñöôïc laøm cho gioáng nhö caùc heä soá cuûa phöông trình
(5.109) baèng caùch cho | U 2 |, | U 3 | vaø | U 4 | baèng 1 ñvtñ trong veá phaûi cuûa bieåu thöùc.
ΔP2
bieåu dieãn cho sai soá veà coâng suaát taùc duïng.
| U2 |
Tieán haønh töông töï pheùp, nhaân caùc haøng coøn laïi cho vectô coät seõ daãn ñeán hai heä phöông
trình ñöôïc phaân laäp ñoái vôùi moät maïng ñieän coù boán nuùt:
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 263

⎡ ΔP2 ⎤
⎢ ⎥
⎡ −B22 −B23 −B24 ⎤ ⎡ Δδ2 ⎤ ⎢ | U 2 | ⎥
⎢ −B − B ⎢ ΔP ⎥
⎢ 32 33 −B34 ⎥⎥ ⎢⎢ Δδ3 ⎥⎥ = ⎢ 3 ⎥ (5.111)
U
⎢⎣ −B42 −B43 −B44 ⎥⎦ ⎢⎣ Δδ4 ⎥⎦ ⎢ | 3 | ⎥
⎢ ΔP ⎥
⎢ 4 ⎥
⎢⎣ | U 4 | ⎥⎦

⎡ ΔQ 2 ⎤
⎢ ⎥
⎡ −B22 −B23 −B24 ⎤ ⎡ Δ | U 2 | ⎤ ⎢ | U 2 | ⎥
⎢ −B −B −B ⎥ ⎢ Δ | ⎥ ⎢ ΔQ 3 ⎥ (5.112)
⎢ 32 33 34 ⎥ ⎢ U3 |⎥ = ⎢ ⎥
⎢⎣ −B42 −B43 −B44 ⎥⎦ ⎢⎣ Δ | U 4 |⎥⎦ ⎢ | U 3 | ⎥
1444 424444 3 ⎢ ΔQ ⎥
4
B ⎢ ⎥
⎢⎣ | U 4 | ⎥⎦

Ma traän B ñoái xöùng, coù nhieàu soá khoâng, caùc phaàn töû khoâng ñoåi vaø laø soá thöïc, traùi daáu vôùi
phaàn aûo cuûa ma traän Ybus. Nhö vaäy ma traän B deã daøng ñöôïc thaønh laäp ngay töø ñaàu vaø coù theå
ñöôïc phaân tích thaønh caùc thöøa soá tam giaùc caàn thieát ñeå giaûi heä phöông trình. Moät khi ñöôïc thaønh
laäp ma traän B khoâng caàn phaûi tính toaùn laïi trong khi ma traän Jacobi trong (5.84) phaûi ñöôïc tính
laïi trong moãi laàn laëp. Ñieàu naøy cho pheùp moãi laàn laëp ñöôïc thöïc hieän nhanh choùng. Ñoái vôùi caùc
nuùt coù ñieàu chænh ñieän aùp thì coâng suaát Q khoâng ñöôïc ñònh tröôùc vaø Δ|U| baèng khoâng neân boû bôùt
haøng vaø coät töông öùng vôùi caùc nuùt naøy trong phöông trình (5.112).
Trình töï tính toaùn nhö sau:
1. Tính caùc sai soá ban ñaàu ΔP/|U| töø phöông trình (5.72) vaø (5.74).
2. Giaûi phöông trình (5.111) tìm Δδ.
3. Hieäu chænh laïi caùc goùc δ vaø duøng chuùng ñeå tính caùc sai soá ΔQ/| U | töø (5.73) vaø (5.75).
4. Giaûi pt (5.112) tìm Δ| U | vaø hieäu chænh laïi caùc ñieän aùp | U | vaø duøng chuùng ñeå tính laïi caùc
sai soá ΔP/| U | töø (5.72).
5. Laëp laïi caùc böôùc töø 2 ñeán 5 cho ñeán khi caùc sai soá ñaït ñoä chính xaùc mong muoán.
Ví duï 5.10: Laøm laïi ví duï 5.9 baèng phöông phaùp phaân laäp Jacobi.
Giaûi
Ma traän toång daãn thanh caùi ñöôïc vieát laïi:
⎡ 20 − j 50 − 10 + j 20 − 10 + j 30 ⎤
⎡ Y TC ⎤ = ⎢ −10 + j 20 26 − j 52 − 16 + j 32 ⎥⎥
⎣ ⎦ ⎢
⎢⎣ −10 + j 30 − 16 + j32 26 − j 62⎥⎦

Trong heä thoáng naøy, nuùt 1 laø nuùt caân baèng vaø ma traän phaàn aûo cuûa ⎡⎣ Y TC ⎤⎦ duøng ñeå xaùc ñònh
goùc pha hieäu chænh Δδ2 vaø Δδ3 :
−52 32 ⎤
[ B] = ⎡⎢ ⎥
⎣ 32 −62⎦
⎡ +0, 028182 + 0, 014545⎤
[B]−1 = ⎢
⎣ +0, 014545 + 0, 023636⎥⎦
264 CHÖÔNG 4

Bieåu thöùc coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ôû nuùt 2 vaø 3 vaø coâng suaát phaûn khaùng ôû nuùt 2:
2
P2 = U 2 U1 Y21 cos ( θ21 − δ2 + δ1 ) + U 2 Y22 cos θ22 + U 2 U 3 Y23 cos ( θ23 − δ2 + δ3 )
2
P3 = U 3 U1 Y31 cos ( θ31 − δ3 + δ1 ) + U 3 U 2 Y32 cos ( θ32 − δ3 + δ2 ) + U 3 Y33 cos θ33
2
Q2 = − U 2 U1 Y21 sin ( θ21 − δ2 + δ1 ) − U 2 Y22 sin θ22 − U 2 U 3 Y23 sin ( θ23 − δ2 + δ3 )

Phuï taûi vaø coâng suaát phaùt trong ñvtñ:

400 + j 250
S2 = − = −4 − j 2, 5 ñvtñ
100
200
P3quiñònh = = 2 ñvtñ
100

Ñieän aùp nuùt caân baèng U1 = 1, 05∠0° ñvtñ vaø ñoä lôùn ñieän aùp nuùt 3 U 3 = 1, 04 ñvtñ. Baét ñaàu
vôùi giaû thieát U (2o ) = 1, 0 , δ(2o ) = 0, 0 vaø δ(3o ) = 0, 0 , sai soá coâng suaát:

ΔP2( ) = P2quiñònh − P2( ) = −4, 0 ( −1, 44 ) = −2, 86

o o

ΔP3( ) = P3quiñònh − P3( ) = 2, 0 − ( 0, 5616 ) = 1, 4384

o o

ΔQ(2 ) = Q quiñònh − Q(2 ) = −2, 5 − ( −2, 28 ) = −0, 22

o o
2

AÙp duïng phöông trình (5.111):

⎡ −2, 86 ⎤
⎡ Δδ( o ) ⎤ ⎡ +0, 028182 + 0, 014545 ⎤ ⎢ 1, 0 ⎥ ⎡ −0, 060483⎤
⎢ 2 ⎥=⎢ ⎢ ⎥=
⎢ Δδ( o ) ⎥ ⎣ +0, 014545 + 0, 023636 ⎥⎦ ⎢ 1, 4384 ⎥ ⎢⎣ −0, 008909⎥⎦
⎣ 3 ⎦ ⎢ 1, 04 ⎥
⎣ ⎦
Vì nuùt 3 laø nuùt ñieàu chænh ñieän aùp, boû haøng vaø coät cuûa [ B] öùng vôùi nuùt 3 coù ñöôïc
[ B '] = [ −52]
Töø phöông trình (5.112):
⎡ −0, 22 ⎤
Δ U 2 = ⎡ +1 ⎤ ⎢ = −0, 0042308
⎣ 52⎦ ⎣ 1, 0 ⎥⎦

Caùc ñieän aùp môùi trong laàn laëp thöù nhaát:

Δδ(2 ) δ(2 )
o 1
= −0, 060483 = 0 + ( −0, 060483) = −0, 060483
Δδ(3 ) δ(3 )
o 1
= −0, 008989 = 0 + ( −0, 008989 ) = −0, 008989

Δ U (2 ) = −0, 0042308 U (2 ) = 1 + ( −0, 0042308 ) = 0, 995769

o 1

Goùc pha ñieän aùp baèng radian. Quaù trình ñöôïc laëp laïi cho ñeán khi sai soá veà coâng suaát nuùt ñaït
ñöôïc ñoä chính xaùc caàn thieát.
Keát quaû ñöôïc laëp baûng nhö sau:
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 265

Laàn laëp δ2 δ3 U2 ΔP2 ΔP3 ΔQ2

1 –0,060482 –0,008909 0,995769 –2,860000 1,438400 –0,220000

2 –0,056496 –0,007952 0,965274 0,175895 –0,070951 –0,220000

3 –0,044194 –0,008690 0,965711 0,640309 –0,457039 0,021948

4 –0,044802 –0,008996 0,972985 –0,021395 0,001195 0,365249

5 –0,047665 –0,008713 0,973116 –0,153368 0,112899 0,006657

6 –0,047614 –0,008645 0,971414 0,000520 0,002610 –0,086136

7 –0,046936 -0,008702 0,971333 0,035980 –0,026190 –0,004067

8 -0,046928 –0,008720 0,971732 0,000948 –0,001411 0,020119

9 –0,047087 –0,008707 0,971762 –0,008442 0,006133 0,001558

10 –0,047094 –0,008702 0,971669 –0,000470 0,000510 –0,004688

11 –0,047057 –0,008705 0,971660 0,001971 –0,001427 –0,000500

12 –0,047054 –0,008706 0,971681 0,000170 –0,000163 0,001087

13 –0,047063 –0,008706 0,971684 –0,000458 0,000330 0,000151

14 –0,047064 –0,008706 0,971680 –0,000053 0,000048 –0,000250

Keát quaû cuoái cuøng vôùi goùc pha ñoåi ra ñoä:

U 2 = 0, 97168∠ − 2, 696° , U 3 = 1, 04∠ − 0, 4988°
Duøng phöông trình (5.72) vaø (5.73) coù ñöôïc Q3 = 1,4617, P1 = 2,1842 vaø Q1 = 1,4085 ñvtñ.
Phöông phaùp phaân laäp trong ví duï naøy caàn 14 laàn laëp vôùi sai soá coâng suaát nuùt lôùn nhaát laø
2, 5 ⋅ 10−4 ñvtñ so vôùi 3 laàn laäp trong ví duï 5.9. Tyû soá X/R lôùn nhaát cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi trong
ví duï naøy baèng 3. Ñoái vôùi heä thoáng coù tyû soá X/R lôùn hôn, phöông phaùp phaân laäp Jacobi hoäi tuï
vôùi soá laàn laäp ít hôn. Tuy vaäy, soá laàn laäp tuøy thuoäc vaøo kích côõ cuûa heä thoáng.

BAØI TAÄP CHÖÔNG 5

5.1. Cho sô ñoà ñieän khaùng nhö trong H.BT5.1a. Duøng pheùp bieán ñoåi nguoàn ñeå coù sô ñoà toång
daãn cuûa maïng ñieän.

Hình BT5.1
ÑS: Veõ trong H.BT5.1.b
266 CHÖÔNG 4

5.2. Thaønh laäp ma traän toång daãn thanh caùi ( Y TC hay Y bus) cuûa maïng ñieän trong baøi taäp 5.1.
⎡ − j 10, 5 0 j 5, 0 j 5, 0 ⎤
⎢ 0 − j 8, 0 j 2, 5 j 5, 0 ⎥⎥
ÑS: Y bus =⎢
⎢ j 5, 0 j 2, 5 − j 18, 0 − j 20, 0 ⎥
⎢ ⎥
⎢⎣ j 5, 0 j 5, 0 j 10, 0 − j 20, 0⎥⎦
5.3. Giaû thieát E2 = 0, khöû nuùt 3 vaø 4 trong sô ñoà H.BT5.1.b. Tìm Y bus môùi.
⎡ − j4, 923 j4, 134 ⎤
ÑS: Y bus( môùi) = ⎢ ⎥
⎣ j4, 134 − j4, 826 ⎦
5.4. Cho maïng ñieän coù sô ñoà trong H.BT5.4. taát caû ñöôøng daây coù toång trôû 0,1 + j0,7 Ω/km vaø
dung daãn j0,35 x 10–5 1/Ω.km. Ñieän aùp ñònh möùc cuûa ñöôøng daây 220 kV. Tìm ma traän toång
daãn thanh caùi cuûa maïng ñieän. Bieåu dieãn trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn 220 kV, 100
MVA.

Hình BT5.4

⎡ 2, 493 − j 17, 148 − 0, 968 + j 6, 776 − 0, 880 + j 6, 160 − 0, 645 + j 4, 517 ⎤

⎢ −0, 968 + j 6, 776 1, 936 − j 13, 383 0 − 0.968 + j 6, 776 ⎥⎥
ÑS: Y bus =⎢
⎢ −0, 880 + j 6, 160 0 1, 687 − j 11, 615 − 0, 807 + j 5, 65 ⎥
⎢ ⎥
⎢⎣ −0, 645 + j 4, 517 − 0, 968 + j 6, 776 − 0, 807 + j 5, 65 2, 420 − j 16, 630⎥⎦
5.5. Cho maïng ñieän coù boán thanh caùi trong H.BT5.5. Xaùc ñònh ma traän Y bus

Hình BT5.5

Ñöông daây (töø nuùt ñeán nuùt) R (ñvtñ) X (ñvtñ)

1–2 0,05 0,15
1–3 0,10 0,30
2–3 0,15 0,45
2–4 0,10 0,30
3–4 0,05 0,15
⎡ 3− j 9 −2+ j 6 −1+ j 3 0 ⎤
⎢ −2 + j 6 3, 666 − j 11 − 0, 666 + j 2 − 1 + j 3 ⎥⎥
ÑS: Y bus =⎢
⎢ −1 + j 3 − 0, 666 + j 2 3, 666 − j 11 − 2 + j 6⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ 0 −1+ j 3 −2+ j 6 3 − j 9 ⎦⎥
5.6. Tìm ma traän toång trôû thanh caùi Z TC (hay Z bus) cuûa sô ñoà H.BT5.6. Taát caû toång trôû cho trong
ñôn vò töông ñoái. Choïn nuùt r laøm chuaån. Ñeå hôû nhaùnh j1,5 giöõa nuùt 3 vaø nuùt r, hôû nhaùnh
j0,15 giöõa nuùt 2 vaø nuùt 3
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 267

⎡ j1, 2 j1, 2 j1, 2 ⎤

ÑS: Zbus = ⎢⎢ j1, 2 j1, 4 j1, 2⎥⎥
⎢⎣ j1, 2 j1, 2 j1, 5 ⎥⎦
Hình BT5.6
5.7. Moät toång trôû môùi j1,5 noái theâm giöõa nuùt r vaø nuùt 3 trong H.BT5.6. Tìm Z bus(môùi).
⎡ j0, 72 j0, 72 j0, 60 ⎤
ÑS: Zbus( môùi) = ⎢⎢ j0, 72 j0, 92 j0, 60⎥⎥
⎢⎣ j0, 60 j0, 60 j0, 75⎥⎦

5.8. Moät toång trôû môùi j0,15 noái theâm giöõa nuùt 2 vaø nuùt 3 trong H.BT5.6. Tìm Z bus(môùi).
⎡ j0, 6968 j0, 6581 j0, 6290 ⎤
ÑS: Zbus( môùi) = ⎢⎢ j0, 6581 j0, 7548 j0, 6774 ⎥⎥
⎢⎣ j0, 6290 j0, 6774 j0, 7137 ⎥⎦

5.9. Trong ví duï 5.7, tìm coâng suaát P vaø Q cuûa maùy phaùt caân baèng. Doøng ñieän treân ñöôøng daây
giöõa nuùt 1 vaø 3.
ÑS: S = 0, 512 + j0, 23; I = 0, 512 − j0, 23
5.10. Trong ví duï 5.7, hoaùn ñoåi döõ lieäu cuûa hai maùy phaùt vaø giaûi laïi baøi toaùn.
ÑS: Laàn laëp thöù nhaát U(21) = 1, 0673∠ − 1, 39°; U1(1) = 1,1∠ − 0, 96°
5.11. Trong ví duï 5.7, dôøi tuï ñieän töø nuùt 3 ñeán nuùt 1 vaø giaûi laïi baøi toaùn, duøng phöông phaùp
Gauss–Zeidel vaø ma traän toång daãn thanh caùi.
ÑS: Laàn laëp thöù nhaát U(21) = 0, 968 − j0, 026; U(31) = 1,1123 + j0, 0492
5.12. Trong ví duï 5.7, duøng ma traän toång trôû thanh caùi vôùi thanh caùi maùy phaùt caân baèng laøm
chuaån ñeå tính phaân boá coâng suaát.
ÑS: Laàn laëp thöù nhaát U(21) = 0, 968 − j0, 026; U(31) = 1, 0707 + j0, 0596
5.13. Cho heä thoáng hai thanh caùi, toång trôû ñöôøng daây ngaén zl = 0,006+j0,05.

Cho U1 = 1∠00, phuï taûi P2 + jQ2 = 1,0 + j0,6 (taát caû trong ñvtñ). Xaùc ñònh U2 vaø P1+jQ1
ÑS: Laàn laëp U2
0 1+j0
1 0,964 – j0,0463
2 0,9605 – j 0,0462
3 0,9603 – j0,0464
4 0,9603 – j0,0464
P1+jQ1 1,0037 + j0,673
268 CHÖÔNG 4

5.14. Ñoái vôùi heä thoáng cuûa baøi taäp 5.13, neáu muoán giöõ | U1 | = | U 2 | = 1,0 baèng caùch buø
coâng suaát khaùng taïi nuùt 2. Haõy tính coâng suaát khaùng caàn buø.
ÑS: Qbuø = 4,02 ñvtñ
5.15. Cho heä thoáng trong H.BT5.15 coù hai thanh caùi vôùi soá lieäu YBUS: Y11 = Y 22 = 1, 6∠ − 80° ñvtñ vaø
Y 21 = Y12 = 1,9∠1000 ñvtñ. Thanh caùi laø 1 thanh caùi maùy phaùt. Haõy xaùc ñònh ñieän aùp ôû
thanh caùi 2 baèng phöông phaùp Gauss–Seidel.

Hình BT5.15

ÑS: sau hai laàn laëp: U 2 = 1,047∠–8,60 ñvtñ.

5.16. Tính coâng suaát nuùt caân baèng trong baøi taäp 5.15.
ÑS: S1 = P1 + jQ1 = 1,4209 +j 0,6816
5.17. Cho moät maïng ñieän coù hai nuùt noái bôûi ñöôøng daây truyeàn taûi coù toång trôû (0,03 + j0,12)
ñvtñ. Ñieän aùp thanh caùi ñaàu phaùt laø 1∠00, phuï taûi ñaàu nhaän laø (1 + j0,4) ñvtñ. Xaùc ñònh ñieän
aùp ñaàu nhaän vaø tính coâng suaát ñaàu phaùt.
ÑS:
Laàn laëp U2, ñvtñ
0 1 + j0
1 0,922 – j0,108
2 0,903 – j0,106
3 0,9 – j0,108
4 0,9 – j 0,108
Coâng suaát ñaàu phaùt sau boán laàn laëp P1 + jQ1 = 1,043 + j0,569 ñvtñ
5.18. Ñoái vôùi maïng ñieän sô ñoà H.BT5.18.

Hình BT5.18
PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 269

Ma traän toång daãn thanh caùi Y bus cho bôûi:

⎡ 3− j 9 −2+ j 6 −1+ j 3 0 ⎤
⎢ −2 + j 6 3, 666 − j 11 − 0, 666 + j 2 − 1 + j 3 ⎥⎥
Y bus =⎢
⎢ −1 + j 3 − 0, 666 + j 2 3, 666 − j 11 − 2 + j 6⎥
⎢ ⎥
⎢⎣ 0 −1 + j 3 −2+ j 6 3 − j 9 ⎥⎦
Vôùi coâng suaát phöùc taûi caùc nuùt 2, 3 vaø 4 cho trong hình veõ tính theo chieàu ñi vaøo nuùt, xaùc
ñònh ñieän aùp U 2 cuûa nuùt 2 trong laàn laëp thöù nhaát baèng phöông phaùp Gauss–Seidel.
(1)
ÑS: U 2 = 1,02∠2,580 ñvtñ
5.19. Xaùc ñònh ñieän aùp U 2 cuûa baøi taäp 5.18 trong laàn laëp thöù hai.
(2)
ÑS: U 2 = 1,0616∠0,970 ñvtñ
5.20. Moät heä thoáng ñieän trong H.BT5.20, nuùt 1 laø nuùt caân baèng vôùi U1 = 1,0∠00 ñvtñ vaø nuùt 2 laø
nuùt phuï taûi vôùi S 2 = 280 MW+ j60 MVAr. Toång trôû ñöôøng daây treân cô baûn 100 MVA laø
z12 = 0,02 + j0,04 ñvtñ.
a) Duøng phöông phaùp Gauss–Seidel, xaùc ñònh U 2 . Duøng giaù trò gaàn ñuùng ban ñaàu U (2o ) =
1,0 + j0,0 ñvtñ vaø tieán haønh sau boán laàn laëp.
b) Neáu sau moät soá laàn laëp ñieän aùp nuùt 2 hoäi tuï ñeán trò soá U 2 = 0,90 – j0,10, haõy xaùc ñònh
S1 vaø toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây.

Hình BT5.20

ÑS:
a) U 2(1) = 0,92 – j0,10
U 2(3) = 0,9005 – j0,10
b) S 12 = 300 MW + j100 MVAr
Δ S = 20 MW + j40 MVAr.
U 2(2) = 0,9024 – j0,0981
U 2(4) = 0,9001 – j0,10
S 21 = –280 MW – j60 MVAr

5.21. Sô ñoà moät sôïi cuûa moät maïng ñieän coù boán nuùt trong H.BT5.21. Ñieän khaùng cho trong ñôn vò
töông ñoái treân cuøng moät coâng suaát cô baûn. Maùy bieán aùp T1 vaø T2 coù ñaàu phaân aùp ñöôïc chænh
ñònh theo tyû soá laàn löôït laø 0,8:1 vaø 1,25:1. Haõy xaùc ñònh ma traän toång daãn thanh caùi.

Hình BT5.21
270 CHÖÔNG 4

⎡ − j 125 0 j 100 0 ⎤
⎢ 0 − j 6, 25 0 j 5 ⎥⎥
ÑS: Y bus =⎢
⎢ j 100 0 − j 89 j9 ⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ 0 j5 j9 − j 13⎦⎥

5.22. Trong heä thoáng coù hai nuùt H.BT5.22, nuùt 1 laø nuùt caân baèng vôùi U 1 = 1,0∠00 ñvtñ. Phuï taûi
150 MW vaø 50 MVAr laáy ra töø nuùt 2. Toång daãn cuûa ñöôøng daây y = 10∠–73,740 ñvtñ treân
12
cô baûn 100 MVA. Bieåu thöùc coâng suaát nuùt taïi nuùt 2 cho bôûi ;
P2 = 10 | U 2 || U1 | cos(106, 26° − δ2 + δ1 ) + 10 | U 2 |2 cos(−73, 74°)

Q2 = −10 | U 2 || U1 | sin(106, 26° − δ2 + δ1 ) − 10 | U 2 |2 sin(−73, 74°)

Duøng phöông phaùp Newton–Raphson, tìm ñieän aùp nuùt 2. Baét ñaàu vôùi trò soá giaû thieát | U 2|(0)
= 1,0 ñvtñ vaø δ2(0) = 00. Thöïc hieän vôùi hai laàn laëp.

Hình BT5.22

ÑS: | U 2|(1) = 0,9100 δ2(1) = –0,13 rad

| U 2|(2) = 0,8886 δ2(2) = –0,1464 rad

5.23. Trong heä thoáng coù hai nuùt H.BT5.23, nuùt 1 laø nuùt caân baèng vôùi U 1 = 1,0∠00 ñvtñ. Phuï taûi
100 MW vaø 50 MVAr laáy ra töø nuùt 2. Toång trôû cuûa ñöôøng daây z12 = 0,12 + j0,16 ñvtñ treân
cô baûn 100 MVA.
Duøng phöông phaùp Newton–Raphson, tìm ñieän aùp nuùt 2. Baét ñaàu vôùi trò soá giaû thieát |U2|(0) =
1,0 ñvtñ vaø δ2(0) = 00. Thöïc hieän vôùi hai laàn laëp.

Hình BT5.23

ÑS: | U 2|(1) = 0,8000 δ2(1) = –0,10 rad

| U 2|(2) = 0,7227 δ2(2) = –0,1350 rad

210

Chöông 6
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO
HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
(POWER SYSTEM TOOLBOX)

6.1 GIÔÙI THIEÄU

Hoäp coâng cuï heä thoáng ñieän bao goàm caùc file.m ñöôïc thöïc hieän bôûi taùc giaû Hadi Saadat
trong quyeån Giaûi tích heä thoáng ñieän (Nhaø xuaát baûn Mac GrawHill, naêm 1999). Caùc chöông trình
nhaèm trôï giuùp cho caùc tính toaùn tieâu bieåu heä thoáng ñieän, moät soá caùc chöông trình nhö phaân boá
coâng suaát, toái öu hoùa, tính toaùn ngaén maïch vaø oån ñònh trong heä thoáng ñieän. Phaàn meàm hoäp coâng
cuï heä thoáng ñieän ñöôïc vieát baèng ngoân ngöõ Matlab vaø ñöôïc cheùp vaøo moät thö muïc. Sau khi caøi
ñaët, caùc chöông trình ñöôïc löu tröõ trong thö muïc ñaët teân Matlab\toolbox\power chaúng haïn.
Trong MATLAB 5.3, töø cöûa soå leänh (Command Window) môû ñöôøng daãn (Path Browser)
baèng caùch choïn Set Path töø Menu File. Töø Menu Path choïn Add to Path. Choïn ñöôøng daãn caàn
theâm vaøo cuøng vôùi thö muïc hieän haønh cuûa MATLAB, nhaán Save tröôùc khi thoaùt khoûi Path
Browser.
Caùc taäp tin ñöôïc lieät keâ theo danh saùch sau:
Danh saùch caùc haøm, taäp tin trong hoäp coâng cuï heä thoáng
Thoâng soá ñöôøng daây truyeàn taûi
[ GMD, GMRL, GMRC ] = gmd GMD vaø GMR cuûa ñöôøng daây ña maïch
[ L, C ]=gmd2lc L vaø C, GMD vaø GMRL cuûa ñöôøng daây ña maïch
acsr Hieån thò caùc ñaëc tính cuûa daây ACSR
Vaän haønh ñöôøng daây taûi ñieän
lineperf chöông trình vaän haønh ñöôøng daây
[ r, L, C,f ]=
abcd2rlc (ABCD) chuyeån ñoåi töø ABCD sang rLC
[ Z, Y, ABCD ]=
abcd2pi (A, B, C) chuyeån ñoåi töø ABCD sang π
[ Z,Y,ABCD ]=
pi2abcd (Z, Y) chuyeån ñoåi töø π sang ABCD
rlc2abcd(r, L, c, g, f, Ln) chuyeån ñoåi rLC sang ABCD
[ Z, Y, ABCD ]=
zy2abcd (z, y, Ln) chuyeån ñoåi zy sang ABCD
listmenu Hieån thò taùm tuøy choïn duøng cho giaûi tích
givensr(ABCD) caùc giaù trò ñaàu phaùt töø coâng suaát ñaàu nhaän
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 211

givensr(ABCD) caùc giaù trò ñaàu nhaän töø coâng suaát ñaàu phaùt
givenzl(ABCD) caùc giaù trò ñaàu phaùt töø toång trôû phuï taûi
loadabil(L, C, f) ñöôøng cong khaû naêng mang taûi cuûa ñöôøng daây
openline (ABCD) giaûi tích ñöôøng daây khoâng taûi (hôû maïch) vaø buø
cuoän khaùng
shcktlin (ABCD) Ngaén maïch ôû ñaàu nhaän
compmenu Hieån thò ba tuøy choïn ñeå buø dung khaùng
sercomp(ABCD) Buø doïc baèng tuï ñieän
shntcomp (ABCD) Buø ngang baèng tuï ñieän
srshcomp(ABCD) Buø ngang vaø buø doïc
profmenu Hieån thò hai tuøy choïn veà khaû naêng mang taûi vaø traéc ñoà
ñieän aùp (loadabil vaø vprofile)
pwrcirc (ABCD) Ñoà thò voøng troøn coâng suaát ñaàu nhaän
vprofile Ñoà thò ñieän aùp ñoái vôùi caùc cheá ñoä taûi khaùc nhau

Ñieàu ñoä toái öu caùc nguoàn phaùt

bloss Tính caùc heä soá toån thaát sau chöông trình phaân boá coâng suaát
dispatch Tính vaän haønh toái öu caùc nguoàn phaùt
gencost Tính chi phí toång caùc nguoàn phaùt $/giôø
Tính toaùn phaân boá coâng suaát
ybus cho caùc trò soá R, X, tính YBUS
lfybus cho moâ hình π töø taäp tin linedata, tính ma traän YBUS
lfgauss Lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Gauss–
Seidel
lfnewton Lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Newton–
Raphson
decouple Lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp phaân laäp
nhanh (fast decoupled)
busout Keát quaû ñieän aùp nuùt döôùi daïng baûng
lineflow Keát quaû doøng nhaùnh vaø toån thaát döôùi daïng baûng
Giaûi tích söï coá
dlgfault (Z0, Zbus0, Z1, Zbus1, Ngaén maïch hai pha chaïm ñaát
Z2, Zbus2,v)
lgfault (Z0, Zbus0, Z1,Zbus1, Z2, Ngaén maïch moät pha chaïm ñaát
Zbus2,v)
llfault (Z1, Zbus1, Z2, Ngaén maïch hai pha
Zbus2,v)
symfault (Z1, Zbus1, v) Ngaén maïch ñoái xöùng
Zbus =zbuild (linedata, Thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi töông
gendata, load) thích vôùi soá lieäu phaân boá coâng suaát
212 CHÖÔNG 6

6.2 TÍNH TOAÙN THOÂNG SOÁ ÑÖÔØNG DAÂY

Haøm [GMD,GMRL,GMRC] = gmd thöïc hieän vieäc tính toaùn GMD, GMRL vaø GMRC ñoái
vôùi ñöôøng daây loä ñôn (moät maïch), ñöôøng daây loä keùp (hai maïch) boá trí thaúng ñöùng vaø naèm ngang
vôùi daây chuøm toái ña boán daây con. Moät baûng tuøy choïn (menu) cho pheùp choïn moät trong ba loaïi
ñöôøng daây noùi treân, ngöôøi söû duïng nhaäp vaøo khoaûng caùch pha, soá daây daãn trong daây chuøm vaø
khoaûng caùch giöõa chuùng, ñöôøng kính daây vaø GMR cuûa moãi daây daãn.
Caùc ñaëc tính cuûa daây nhoâm loõi theùp ACSR ñöôïc tham khaûo trong taäp tin acsr.m. Leänh acsr
seõ hieån thò caùc ñaëc tính cuûa daây ACSR. Ngoaøi ra, haøm [L, C] = gmd2lc cuøng vôùi caùc khoaûng
caùch trung bình hình hoïc seõ cho ñieän caûm mH / km vaø ñieän dung µF /km.
Ví duï 6.1: Moät ñöôøng daây ba pha 735 kV coù hoaùn vò goàm boán daây moãi pha maõ hieäu 954000
CMil 45 / 7 Rail boá trí naèm ngang nhö trong H.6.1. Khoaûng caùch giöõa caùc daây chuøm laø 46 cm (=
18’’). Duøng leänh acsr trong MatLab ñeå coù kích thöôùc daây daãn vaø caùc ñaëc tính veà ñieän ñoái vôùi
daây daãn Rail. Tìm ñieän caûm vaø ñieän dung moãi pha treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây. Duøng
chöông trình CHP4EX4.

Hình 6.1: Boá trí daây daãn trong ví duï 6.1

Giaûi
Leänh acsr hieån thò teân maõ daây vaø tieát dieän theo Cmils ñoái vôùi daây ACSR ngöôøi söû duïng
nhaäp vaøo teân maõ daây beân trong daáu phaåy ñôn.
Enter ACSR code name within single quotes → ‘rail’
Al Area Strand Diameter GMR Resistance Ohm/km Ampacity
0 0
Cmil Al/st cm cm 60Hz 25 C 60Hz 50 Ampe
954000 45/7 2.959 1.173 0.0624 0.0683 1000

Caùc leänh tieáp theo:

[ GMD, GMRL, GMRC ]=gmd ;
L=0.2* log(GMD/GMRL) % mH/Km
C=0.0556 / log(GMD / GMRC) % micro F/Km
Keát quaû
Number of three phase circuits Enter
Single circuit 1
Double circuit vertical configuration 2
Double circuit horizontal configuration 3
To quit 0
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 213

Select number of menu → 1

Enter spacing unit within quotes ‘m ‘ or ‘ ft ‘ → ‘ft ‘
Enter row vector [ D12, D23, D13 ] = [ 44.5 44.5 89 ]
Cond.size, bundle spacing unit: ‘ cm ‘ or ‘ in ‘ → ‘ cm ‘
Conductor diameter in cm = 2.959
Geometric Mean Radius in cm = 1.173
No.of bundle cond.(enter 1 for single cond.) = 4
Bundle spacing in cm = 46
GMD = 56.06649 ft
GMRL = 0.65767 ft GMRC = 0.69696 ft
L = 0.8891
C = 0.0127
Ví duï 6.2: Moät ñöôøng daây ba pha loä keùp 345 kV coù hoaùn vò, moãi pha goàm hai daây ACSR
1431000 cmil, 45/7 Bobolink, boá trí thaúng ñöùng nhö trong H.6.2. Daây daãn coù ñöôøng kính 1,427 in
vaø GMR baèng 0,564 in, khoaûng caùch giöõa hai daây con laø 18 in. Tìm ñieän caûm vaø ñieän dung moãi
km cuûa ñöôøng daây. Duøng chöông trình CHP4EX5.

Hình 6.2.Boá trí daây daãn ví duï 6.2

Giaûi
Caùc leänh sau ñaây
[ GMD, GMRL, GMRC ]= gmd ;
L = 0.2*log(GMD/GMRL) % mH / km
C = 0.0556/log(GMD/GMRC) % microF/km
Keát quaû:
Number of three phase circuits Enter
Single circuit 1
214 CHÖÔNG 6

Double circuit vertical configuration 2

Double circuit horizontal configuration 3
To quit 0
Select number of menu → 2
Circuit arrangements
(1) abc – c’b’a’
(2) abc – a’b’c’
Enter (1 or 2) → 1
Enter spacing unit within quotes ‘m’ or ’ft’ → ‘m’
Enter row vector [ S11,S22,S33 ]=[ 11 16.5 12.5 ]
Enter row vector [H12,H23] = [ 7 6.5]
Cond. size, bundle spacing unit: ‘ cm ‘ or ‘ in ‘ → ‘ in‘
Conductor diameter in inch = 1.427
Geometric Mean Radius in inch = 0.564
No.of bundle cond.(enter 1 for single conductor.) = 2
Bundle spacing in inch = 18
GMD = 11.21352 m
GMRL = 1.18731 m GMRC = 1.25920 m
L = 0.4491
C = 0.0254
Ví duï 6.3: Moät ñöôøng daây ba pha loä keùp 345 kV coù hoaùn vò, moãi pha goàm moät daây ACSR
556000 Cmil maõ hieäu 26/7 Dove, boá trí naèm ngang trong H.6.3. Daây daãn coù ñöôøng kính 0,927 in
vaø GMR baèng 0,3768 in. Tìm ñieän caûm vaø ñieän dung moãi pha treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây.
Duøng chöông trình CHP4EX6.

Hình 6.3: Boá trí daây daãn ví duï 6.3

Giaûi
Caùc leänh sau ñaây:
[ GMD, GMRL, GMRC ]= gmd
L= 0,2*log(GMD/GMRL) % mH / km
C= 0,0556/log(GMD/GMRC) % microF/km
Keát quaû:
Number of three phase circuits Enter
Single circuit 1
Double circuit vertical configuration 2
Double circuit horizontal configuration 3
To quit 0
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 215

Select number of menu → 3

Circuit arrangements
abc – a’b’c’
abc – c’b’a’
Enter (1 or 2) → 1
Enter spacing unit within quotes ‘m’ or ’ft’ → ‘m’
Enter row vector [ D12,D23,D13 ] = [ 8 8 16 ]
Enter distance between two circuits, S11=9
Cond.size, bundle spacing unit: ‘ cm ‘ or ‘ in ‘ → ‘ in‘
Conductor diameter in inch = 0.927
Geometric Mean Radius in inch = 0.3768
No.of bundle cond.(enter 1 for single conductor.) = 1
GMD = 14.9093 m
GMRL = 0.48915 m GMRC = 0.54251 m
L = 0.6836
C = 0.0168

6.3 MOÂ HÌNH ÑÖÔØNG DAÂY

Hai haøm MATLAB ñöôïc vieát ñeå tính toaùn ma traän ABCD cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi.
Haøm [ Z,Y,ABCD]=rlc2abcd (r, L, c, g, f, Length) ñöôïc duøng khi coù ñieän trôû Ohm, ñieän
caûm mH, ñieän dung µF treân moãi ñôn vò chieàu daøi.
Haøm [ Z,Y,ABCD]=zy2abcd (z,y, Length) ñöôïc duøng khi coù toång trôû Ohm vaø toång daãn reõ
Siemens treân moãi ñôn vò chieàu daøi.
Ví duï 6.4: Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha 345 kV daøi 130 km. Ñieän trôû moãi pha 0,036Ω/km,
ñieän caûm moãi pha 0,8 mH/km, phuï taûi ñaàu nhaän laø 270 MVA coù cosϕ = 0,8 treã, ñieän aùp 325 kV.
Duøng moâ hình ñöôøng daây coù chieàu daøi trung bình tìm ñieän aùp vaø coâng suaát ôû ñaàu phaùt vaø suït aùp
ñöôøng daây. Duøng chöông trình CHP5EX2.
Giaûi
Haøm [ Z,Y,ABCD]=zy2abcd (z,y,Length) ñöôïc duøng ñeå coù ñöôïc ma traän cuûa ñöôøng daây.
Caùc leänh nhö sau:
R =.036 ; g= 0 ; f = 60 ;
L = 0.8 ; %milli Henry
C = 0.0112 ; %micro Fara
Length = 130 ; VR3ph = 325 ;
VR = VR3ph / sqrt(3) + j* 0 % kV (receiving end phase voltage)
[ Z, Y, ABCD ]= rlc2abcd (r, L,C, g, f, Length) ;
AR = acos (0,8) ;
SR = 270 * (cos(AR) + j * sin(AR)) ; %MVA (receiving end power)
IR = conj (SR) /(3*conj(VR)) ; %kA (receiving end current)
216 CHÖÔNG 6

VsIs = ABCD *[ VR ; IR ] ; % column vector [Vs;Is]

Vs = VsIs (1) ;
Vs3ph = sqrt(3)*abs(Vs) ; %kV(sending end L–L voltage)
Is = VsIs(2) ; Ism= 1000*abs(Is); %A (Sending end current)
pfs = cos(angle(Vs) – angle(Is)) ; % (Sending end power factor)
Ss = 3*Vs*conj(Is) ; % MVA (Sending end power)
REG = (Vs3ph/abs(ABCD(1,1)) – VR3ph)/VR3ph*100 ;
fprintf(‘ Is = %g A’,Ism) ; fprintf(‘ pf = %g’,pfs);
fprintf(‘ Vs = %g L–L kV ‘, Vs3ph);
fprintf(‘ Ps = %g MW ‘, real(Ss));
fprintf(‘ Qs = %g MVAr ‘, imag(Ss));
fprintf(‘ Percent voltage Reg.= %g’,REG);
Keát quaû laø:
Enter 1 for Medium line or 2 for long line → 1
Nominal π model
Z = 4.68 + j39.2071 ohms
Y = 0 + j0.000548899 siemens
 0.98924 + j0.0012844 4.68 + j39.207 
ABCD =  
 −3.5251e − 07 + j0.00054595 0.98924 + j0.0012844 
Is = 421.132 A pf = 0.869657 ;
Vs = 345.002 L–L kV
Ps = 218.851 MW; Qs = 124.33 MVAr ;
Percent voltage Reg.= 7.30913.
Ví duï 6.5: Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha 345 kV daøi 130 km. Toång trôû noái tieáp moãi pha
–6
z = 0,036 + j0,3 Ω/km vaø toång daãn reõ moãi pha y = j4,22.10 siemens/km. Ñieän aùp ñaàu phaùt laø
345 kV, doøng ñieän ñaàu phaùt 400A ôû heä soá coâng suaát 0,95 treã. Duøng moâ hình ñöôøng daây coù chieàu
daøi trung bình ñeå tính ñieän aùp, doøng ñieän, coâng suaát ôû ñaàu nhaän vaø suït aùp ñöôøng daây. Duøng
chöông trình CHP5EX3.
Giaûi
Haøm [Z, Y, ABCD ] = zy2abcd(z, y, Length) ñöôïc duøng ñeå coù ñöôïc ma traän ABCD cuûa
ñöôøng daây. Caùc leänh nhö sau:
z = 0.036 + j0.3 ; y = j*4.22/1000000 ; Length = 130 ;
Vs3ph = 345 ; Ism = 0.4 ; %kA
As = –acos(0.95) ;
Vs = Vs3ph / Sqrt(3) + j* 0 ; % kV (sending end phase voltage)
Is = Ism*(cos(As) + j*sin(As)) ;
[Z, Y, ABCD] = zy2abcd(, y, Length) ;
VrIr = Inv(ABCD)*[ Vs, Is ]; % column vector [ Vr, Ir ]
Vr = VrIr(1);
Vr3ph = sqrt(3)*abs(Vr) ; %kV (receiving end L–L voltage)
Ir = VrIr(2); Irm = 1000*abs(Ir); %A (receiving end current) ;
pfr = cos(angle(Vr) – angle(Ir)); % (receiving power factor);
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 217

Sr = 3*Vr*conj(Ir) ; % MVA (receiving end power);

REG = (Vs3ph/abs(ABCD(1,1)) – Vr3ph)/Vr3ph*100 ;
fprintf(‘ Ir = %g A’,Irm) ; fprintf(‘ pf = %g’,pfr);
fprintf(‘ Vr = %g L–L kV ‘, Vr3ph);
fprintf(‘ Pr = %g MW ‘, real(Sr));
fprintf(‘ Qr = %g MVAr ‘, imag(Sr));
fprintf(‘ Percent voltage Reg.= %g’,REG);
Keát quaû laø:
Enter 1 for Medium line or 2 for long line → 1
Nominal π model
Z = 4.68 + j39 ohms
Y = 0 + j0.0005486 siemens
 0.9893 + j0.0012837 4.68 + j39 
ABCD =  
 −3.5213e − 07 + j0.00054565 0.9893 + j0.0012837 
Ir = 441.832 A pf = 0.88750
Vr = 330.68 L–L kV
Pr = 224.592 MW Qr = 116.612 MVAr
Percent voltage Reg.= 5.45863
Caùc haøm [Z, Y, ABCD] = rlc2abcd(r, L, C, g, f, Length) vaø [ Z, Y, ABCD] = zy2abcd(z,
y, Length) vôùi tuøy choïn 2 duøng ñeå tính ma traän ABCD cuûa ñöôøng daây vaø caùc thoâng soá cuûa
maïch π töông ñöông. Tuy vaäy, ví duï 6.6 cho thaáy caùc haøm hyperbol coù theå ñöôïc tính deã daøng
baèng caùc leänh cuûa MatLab.
Ví duï 6.6
Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha daøi 250 km, 500 kV. Toång trôû noái tieáp moãi pha ñöôøng daây
laø z = 0.045 +j0.4 Ω/km vaø toång daãn reõ y = j4.10–6 siemen/km. Haõy tính moâ hình π töông ñöông
vaø ma traän ABCD cuûa ñöôøng daây. Duøng chöông trình CHP5EX4.
Caùc leänh nhö sau:
z = 0.045+j*4 ; y = j*4.0/1000000 ; length = 250 ;
gamma = sqrt(z*y) ; ZC = sqrt(z/y) ;
A = cosh(gamma*length) ; D = A ;
C = 1/ZC = sinh(gamma*length) ;
ABCD = [A B ; C D ]
Z = B ;Y = 2/ZC * tanh(gamma*length/2)
Keát quaû laø:
ABCD =
0.9504 + 0.0055i 10.8778 + 98.3624i
–0.0000 + 0.0010i 0.9504 + 0.0055i
Z= 10.8778 + 98.3624i
Y= 0.0000 + 0.0010i
218 CHÖÔNG 6

6.4 TOÙM TAÉT CAÙC ÑAËC TRÖNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TAÛI ÑIEÄN
Goïi z laø toång trôû noái tieáp moãi pha treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây vaø y laø toång daãn reõ
(dung daãn) moãi pha treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây.
- Haèng soá truyeàn m = zy = u + j v (6.1)
z
- Toång trôû ñaëc tính ZC = (6.2)
y

- Ñieän aùp U ( x) vaø doøng ñieän I( x) taïi ñieåm caùch ñaàu nhaän daây khoaûng caùch x.

U ( x) = chmx. U N + ZC shmx. IN (6.3)

1
I( x) = shmx. U N + chmx. IN (6.4)
ZC
- Suy ra ñieän aùp vaø doøng ñieän ôû ñaàu phaùt öùng vôùi x = l
UP = chm. U N + ZC shm l . IN (6.5)
1
IP = shm l . U N + chm l . IN (6.6)
ZC
   
 UP  =  A B   U N  (6.7)
   
IP  C D   I 
 N 
vôùi: A = chm l B = ZC shm l
1
C = shm l D = chm l = A
ZC
- Maïch π töông ñöông:

Hình 6.4: Maïch π–töông ñöông cuûa ñöôøng daây daøi

shml
Z ' = ZC shm l = Z (6.9)
ml
Y' 1 l Y thm l / 2
= thm = . (6.10)
2 ZC 2 2 ml / 2
- Ñoä daøi soùng:
2π
λ= (6.11)
v
2π
- Tích soá v l = l radian laø ñoä daøi veà ñieän cuûa ñöôøng daây, ñöôøng daây coù chieàu daøi baèng
λ
ñoä daøi soùng λ öùng vôùi ñoä daøi veà ñieän laø 2π radian.
- Vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao, khi ñoù g = 0, r = 0, phaàn thöïc cuûa haèng soá truyeàn soùng
u = 0 vaø phaàn aûo hay laø haèng soá pha v baèng:
v = ω. LC (6.12)
vôùi L: ñieän caûm 1 km chieàu daøi (H)
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 219

C: ñieän dung 1 km chieàu daøi (F)

Toång trôû ñaëc tính trôû neân thuaàn trôû coøn goïi laø toång trôû xung
L
ZC = (6.13)
C
Khi ñoù vaän toác truyeàn soùng:
ω 2πf 1
V= = = (6.14)
v v LC
Ñoä daøi soùng:
1
λ= (6.15)
f LC
Giaû thieát GMRL = GMRC
1 f
v≈ λ ≈
µ o εo f µ o εo

trong ñoù λ haèng soá töø thaåm cuûa khoâng khí µo = 4π.10–7 haèng soá ñieän thaåm cuûa khoâng khí
εo = 8,85.10–12, vaän toác truyeàn soùng gaàn baèng vaän toác aùnh saùng 3.108 m/s. ÔÛ taàn soá 50 Hz ñoä daøi
soùng λ baèng 6000 km.
- Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao, haèng soá truyeàn m = jv vaø caùc haøm hyperbolic
chmx = chjvx = cosvx vaø shmx = shjvx = jsinvx. Khi ñoù phöông trình (6.3) vaø (6.4) trôû thaønh:
U ( x) = cosvx. U N + jZC sinvx. IN
1
I( x) = j sinvx. U N + cosvx. IN
ZC
ÔÛ ñaàu phaùt cuûa ñöôøng daây:
UP = cos l . U N + jZC sinv l . IN
1
IP = j sinv l . U N + cosv l . IN
ZC
ZC laø soá thöïc ( ZC = ZC ).
- Phuï taûi toång trôû xung coøn goïi laø coâng suaát töï nhieân (SIL) khi ñöôøng daây ñöôïc taän cuøng
baèng toång trôû ñaëc tính, doøng ñieän ñaàu nhaän:
UN
IN = (6.17)
ZC
vôùi UN laø ñieän aùp pha ñaàu nhaän.
Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao ZC trôû neân thuaàn trôû. Phuï taûi öùng vôùi toång trôû xung ôû ñieän
aùp ñònh möùc goïi laø phuï taûi toång trôû xung (SIL) hay coâng suaát töï nhieân cho bôûi:
2
3. U N
SIL = 3. U N .I*N = (6.18)
ZC
U ñm
Vì UN = (kV), SIL tính ra MW cho bôûi:
3
U 2ñm
SIL = MW (6.19)
ZC
220 CHÖÔNG 6

Khi ñoù, ñieän aùp vaø doøng ñieän taïi ñieåm treân ñöôøng daây caùch ñaàu nhaän khoaûng caùch x khi taûi
ñaàu nhaän laø SIL:
U ( x) = (cosvx +j sinvx) U N = U N ∠vx (6.20)

I( x) = (cosvx +j sinvx) IN = IN ∠vx (6.21)

Caùc phöông trình treân chöùng toû treân ñöôøng daây khoâng toån hao vôùi phuï taûi toång trôû xung,
ñieän aùp vaø doøng ñieän taïi baát cöù ñieåm naøo treân ñöôøng daây coù trò soá khoâng ñoåi vaø baèng caùc trò soá
ôû ñaàu phaùt. Vì ZC khoâng coù thaønh phaàn trôû khaùng, coâng suaát khaùng ôû hai ñaàu ñöôøng daây baèng
khoâng QP = QN = 0. Ñieàu naøy chöùng toû raèng ñoái vôùi SIL, toån thaát coâng suaát khaùng do caûm khaùng
2 2
ñöôïc buø hoaøn toaøn bôûi coâng suaát phaùt ra bôûi ñieän dung ñöôøng daây nghóa laø ωL IN = ωC U N .
SIL ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi thay ñoåi töø 150 MW ñoái vôùi ñöôøng daây 230 kV, khoaûng 2000
MW ñoái vôùi ñöôøng daây 765 kV Ñoái vôùi phuï taûi lôùn hôn SIL, tuï buø ngang ñöôïc duøng ñeå giaûm
thieåu suït aùp ñöôøng daây, ngöôïc laïi ñoái vôùi phuï taûi nhoû hôn SIL, buø ngang baèng cuoän khaùng ñieän.
Thöôøng phuï taûi cuûa ñöôøng daây taûi ñieän lôùn hôn SIL.
Ví duï 6.7
Moät ñöôøng daây taûi ñieän ba pha, 60Hz, 500 kV daøi 300 km. Ñieän caûm moãi pha 0,97 mH/km,
ñieän dung moãi pha 0,0115 µF/km, giaû thieát ñöôøng daây khoâng toån hao.
(a) Xaùc ñònh haèng soá pha v cuûa ñöôøng daây, toång trôû xung ZC, vaän toác truyeàn soùng vaø ñoä daøi
soùng cuûa ñöôøng daây.
(b) Phuï taûi ñaàu nhaän 800 MW, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 500 kV. Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng
ñaàu phaùt vaø ñoä suït aùp.
Duøng chöông trình CHP5EX5.
Giaûi
(a) Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao:
v = ω. LC = 2π.60 0, 97x0, 0115x10−9 = 0,001259 rad/km
Toång trôû xung:
L 0, 97x10−3
ZC = = = 290, 43 Ω
C 0, 0115x10−6
Vaän toác truyeàn soùng:
1 1
V= = = 2, 994 ⋅ 105 km/s
LC 0, 97x0, 0115x10−9
V 1
Ñoä daøi soùng: λ= = × 2, 994 × 105 = 4990 km
f 60
(b) v l = 0,001259 x 300 = 0,3777 rad = 21,641o
Ñieän aùp pha ñaàu nhaän:
500∠0°
UN = = 288, 675∠0° kV
3
Coâng suaát ñaàu nhaän:
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 221

800
SN = ∠ arccos 0, 8 = 1000∠36, 87° = 800 + j600 MVAr
0.8
Doøng ñieän ñaàu nhaän:
S*N 1000∠ − 36, 87°x103
IN = = = 1154, 7∠ − 36, 87°A
3U*N 3x288, 675∠0°
Ñieän aùp pha ñaàu phaùt:
UP = cosv l . U N + j ZC.sinv l . IN
= 0,9295 x 288,675 ∠0° + j 290,43 x 0.3688 x 1154,7 ∠ − 36, 87° × 10–3
= 356,53 ∠16, 1°kV
Ñieän aùp daây ñaàu phaùt:
UPdaây = 3 356,53 = 617,53 kV
Doøng ñieän ñaàu phaùt:
1
IP = j sin vl. U N + cos vl. IN
ZC
1
=j (0, 3688)(288, 675∠0°)(103 ) + (0, 9295)(1154, 7∠ − 36, 87)
290, 43
= 902,3 ∠ − 17, 9°A
Coâng suaát ñaàu phaùt:

SP (3pha) =3 UP IP = 3 × 356,53 ∠16, 1°× 902, 3∠ − 17, 9°× 10

* −3

= 300 + j539.672 MVA

= 965,1 ∠340 MVA
Suït aùp ñöôøng daây:
356, 53 / 0, 9295 − 288, 675
∆U % = .100% = 32, 87%
288, 675
Vaän haønh ñöôøng daây truyeàn taûi noùi treân coù keå ñeán ñieän trôû ñöôøng daây ñöôïc xeùt trong ví duï
6.11 duøng chöông trình lineperf. Khi ñöôøng daây vaän haønh vôùi phuï taûi ñònh möùc, lôøi giaûi chính
xaùc laø UPdaây = 623,5 ∠15, 57° kV vaø IP = 903,1 ∠ − 17, 7° A. Ñieàu naøy cho thaáy vôùi giaû thieát ñöôøng
daây khoâng toån hao, lôøi giaûi coù theå chaáp nhaän ñöôïc vaø thích hôïp ñoái vôùi tính tay.
- Phöông trình coâng suaát treân ñöôøng daây truyeàn taûi:
Ñaët A = | A | ∠α , B = | B | ∠β , UP = | UP | ∠δ , U N = | U N | ∠0°
Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ôû ñaàu nhaän:

| UP || U N | | A || U N |2
PN (3 pha) = cos(β − δ) − cos(β − α ) (6.22)
|B| |B|

| UP || U N | | A || U N |2
QN (3 pha) = sin(β − δ) − sin(β − α ) (6.23)
|B| |B|

trong ñoù | UP |,| U N | laø ñieän aùp daây.

Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ñaàu phaùt:
222 CHÖÔNG 6

| A || UP |2 | UP || U N |
PP (ba pha) = cos(β − α) − cos(β + δ) (6.24)
|B| |B|

| A || UP |2 | U || U N |
QP (ba pha) = sin(β − α ) − P sin(β + δ) (6.25)
|B| |B|
Toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng:
∆P = PP – PN
∆Q = QP – QN
- Ñoà thò bieåu dieãn QN theo PN ñoái vôùi ñieän aùp coá ñònh ôû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän vaø thay ñoåi
goùc leäch pha ñieän aùp giöõa hai ñaàu laø ñoà thò voøng troøn coâng suaát ñaàu nhaän. Moät hoï voøng troøn vôùi
ñaàu nhaän coá ñònh vaø thay ñoåi ñieän aùp ñaàu phaùt ñöôïc xaây döïng coù nhieàu tieän ích trong vieäc khaûo
saùt caùc ñaëc tính vaän haønh cuûa ñöôøng daây. Haøm coù teân pwrcirc (ABCD) duøng ñeå xaây döïng voøng
troøn coâng suaát ñaàu nhaän.
- Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao B = jZCsinv l = jX’, α = 0, β = 90° vaø A = cosv l , coâng
suaát thöïc taûi treân ñöôøng daây cho bôûi:
| UP || U N |
P= sin δ (6.26)
X'
vaø coâng suaát phaûn khaùng ñaàu nhaän:
| UP || U N | | U |2
QN = cos δ − N cos vl (6.27)
X' X'
Coâng suaát phaûn khaùng ñaàu phaùt:
| U P |2 | U || U N |
QP = cos vl − P cos δ
X' X'
- Ñoái vôùi moät ñöôøng daây vaän haønh ôû ñieän aùp hai ñaàu khoâng ñoåi, coâng suaát truyeàn taûi tyû leä
vôùi sinδ. Khi phuï taûi taêng, goùc δ taêng. Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao, coâng suaát cöïc ñaïi coù
theå truyeàn taûi trong ñieàu kieän oån ñònh tónh xaûy ra ñoái vôùi goùc δ = 90° . Tuy nhieân, moät heä thoáng
truyeàn taûi noái keát vôùi maùy phaùt ñoàng boä phaûi chòu ñöïng caùc ñoät bieán trong maùy phaùt, phuï taûi, söï
coá ngaén maïch maø khoâng bò maát oån ñònh. Ñeå ñaûm baûo moät ngöôõng an toaøn cho oån ñònh, goùc δ
vaän haønh thöïc teá thöôøng ñöôïc giôùi haïn töø 35° ñeán 45° .
Khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi
Khaû naêng taûi coâng suaát cuûa ñöôøng daây ñöôïc giôùi haïn bôûi goùc giôùi haïn phaùt noùng vaø giôùi
haïn oån ñònh. Vieäc taêng nhieät ñoä cuûa daây daãn do toån thaát coâng suaát taùc duïng laøm daõn daây daãn,
ñieàu naøy laøm taêng ñoä voõng cuûa daây treo giöõa hai truï. Giôùi haïn phaùt noùng ñöôïc qui ñònh bôûi doøng
ñieän cho pheùp (khaû naêng taûi doøng ñieän) vaø ñöôïc cho bôûi nhaø saûn xuaát. Neáu doøng ñieän cho pheùp
ñöôïc kyù hieäu laø Icp thì giôùi haïn phuï taûi phaùt noùng cuûa ñöôøng daây laø:
Sphaùt noùng = 3UñmphaIcho pheùp = 3 Uñm daây.Icho pheùp (6.28)
Bieåu thöùc truyeàn taûi coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây khoâng toån hao cho bôûi phöông trình:
| UP | U N ||
P= sin δ
X'
Theo lyù thuyeát, coâng suaát cöïc ñaïi truyeàn taûi khi δ = 90° . Trong thöïc teá vaän haønh, goùc cuûa
rieâng ñöôøng daây ñöôïc giôùi haïn töø 30° ñeán 45° . Sôû dó nhö vaäy vì ñieän khaùng cuûa maùy phaùt vaø
maùy bieán aùp khi coäng theâm vaøo ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây laøm taêng goùc δ ñoái vôùi moät phuï taûi
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 223

cho tröôùc. Ñoái vôùi muïc ñích thieát keá vaø caùc muïc ñích khaùc, caàn bieåu dieãn coâng thöùc truyeàn taûi
coâng suaát theo SIL vaø xaây döïng ñöôøng cong khaû naêng taûi. Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao X’
= ZC sinvl vaø phöông trình (6.26) coù theå ñöôïc vieát nhö sau:
  
| U | | U |  U 2ñm   sin δ 
P =  P   N     (6.29)
 Uñm   Uñm   ZC   sin vl 
Hai thöøa soá ñaàu tieân laø ñieän aùp trong ñôn vò töông ñoái ñöôïc kyù hieäu laø UP,ñvtñ vaø UN,ñvtñ,
thöøa soá thöù ba laø SIL:

| U P,ñvtñ | | UN ,ñvtñ | . SIL

P= .sin δ (6.30)
sin vl

| UP ,ñvtñ || U N,ñvtñ | .SIL

P= .sin δ (6.31)
 2πl 
sin  
 λ 
Haøm loadabil (L,C,f) cho ñöôøng cong khaû naêng taûi vaø ñöôøng cong giôùi haïn phaùt noùng cuûa
ñöôøng daây. Ñöôøng cong khaû naêng taûi trong H.6.10. cuûa ví duï 6.11 chöùng toû raèng, ñoái vôùi ñöôøng
daây ngaén vaø trung bình, giôùi haïn phaùt noùng noùi leân coâng suaát truyeàn taûi lôùn nhaát. Trong khi ñoù
ñoái vôùi ñöôøng daây daøi, giôùi haïn ñöôïc ñònh bôûi ñöôøng cong khaû naêng taûi thöïc teá. Nhö seõ trình baøy
trong muïc tieáp theo, ñoái vôùi ñöôøng daây daøi caàn thieát phaûi duøng tuï buø doïc (tuï buø noái tieáp) ñeå
naâng cao coâng suaát truyeàn taûi treân ñöôøng daây.
Ví duï 6.8
Moät coâng suaát ba pha 700 MW ñöôïc taûi ñeán moät traïm caùch xa nguoàn 315 km. Ñoái vôùi thieát
keá sô boä ñöôøng daây, giaû thieát caùc thoâng soá sau ñaây:
UP = 1,0 ñvtñ , UN = 0,9 ñvtñ, λ = 5000 km, ZC = 320 Ω vaø δ = 36, 87°
(a) Döïa treân phöông trình khaû naêng taûi, xaùc ñònh caáp ñieän aùp ñònh möùc cuûa ñöôøng daây
truyeàn taûi.
(b) Ñoái vôùi caáp truyeàn taûi tìm ñöôïc trong a) tính coâng suaát cöïc ñaïi lyù thuyeát coù theå truyeàn
taûi qua ñöôøng daây.
Duøng chöông trình CHP5EX6.
Giaûi
(a) Ñoä daøi veà ñieän cuûa ñöôøng daây:
2π 360 360
vl = l rad = l= 315 = 22, 68°
λ λ 5000
Töø phöông trình taûi coâng suaát (6.30):
(1, 0)( 0, 9)( SIL )
700 = sin ( 36, 87° )
sin ( 22, 68° )

suy ra: SIL = 499,83 MW

Töø (6.19): Udaây = ZC (SIL) = (320)(499, 83) = 400 kV

(b) Caûm khaùng töông ñöông cuûa ñöôøng daây giaû thieát khoâng toån hao
X’ = Zc sinvl = 320 sin( 22, 68° ) = 123,39 Ω.
224 CHÖÔNG 6

Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao, coâng suaát cöïc ñaïi coù theå truyeàn taûi trong ñieàu kieän oån
ñònh tónh xaûy ra khi goùc δ = 90° . Vôùi giaû thieát U P = 1.0 vaø U N = 0.9 , coâng suaát cöïc ñaïi cho
bôûi:
400 ⋅ 0, 9
Pmax = ⋅ 1 = 1167 MW.
123, 39

6.5 BUØ ÑÖÔØNG DAÂY

Nhö ñaõ noùi treân, moät ñöôøng daây truyeàn taûi mang taûi baèng phuï taûi toång trôû xung thì seõ
khoâng coù coâng suaát khaùng ôû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän cuûa ñöôøng daây vaø ñieän aùp gaàn nhö baèng
phaúng doïc theo chieàu daøi cuûa noù. Treân ñöôøng daây truyeàn taûi daøi, phuï taûi thaáp hôn SIL gaây quaù
aùp ôû ñaàu nhaän, trong khi phuï taûi lôùn hôn SIL seõ gaây suït aùp ôû ñaàu nhaän. Cuoän khaùng buø ngang
ñöôïc duøng ñeå giaûm quaù aùp khi phuï taûi thaáp hoaëc luùc khoâng taûi. Neáu ñöôøng daây truyeàn taûi naëng
thì tuï buø ngang, maùy buø tónh hay maùy buø ñoàng boä ñöôïc duøng ñeå caûi thieän ñieän aùp, taêng coâng
suaát truyeàn taûi vaø naâng cao oån ñònh heä thoáng.
6.5.1 Cuoän khaùng buø ngang
Cuoän khaùng buø ngang ñöôïc duøng ñeå buø taùc duïng ñieän aùp taêng cao khoâng mong muoán do
aûnh höôûng cuûa ñieän dung ñöôøng daây. Möùc ñoä buø khaùng yeâu caàu ñeå duy trì ñieän aùp ñaàu nhaän ôû
moät trò soá qui ñònh coù theå tính ñöôïc nhö sau:

Hình 6.5: Buø ngang baèng cuoän khaùng

Xeùt moät cuoän khaùng coù caûm khaùng buø XL maéc ôû ñaàu nhaän cuûa ñöôøng daây daøi ñang khoâng
taûi nhö trong H.6.5. Doøng ñieän ñaàu nhaän:

UN
IN = (6.32)
jX L, buø

Ñieän aùp ñaàu phaùt:

Töø phöông trình: UP = cosvl. U N + j ZC.sinv l . IN (6.33)
Zc
Suy ra: UP = U N (cosv l + sinv l ) (6.34)
X L, buø

Ñeå yù laø U P vaø U N cuøng pha do söï vieäc khoâng coù coâng suaát taùc duïng taûi treân ñöôøng daây.
Suy ra XL buø:
sin vl
XL,buø = Zc (6.35)
UP
− cos vl
UN
Ñoái vôùi ñöôøng daây khoâng toån hao:
1
IP = j sinv l . U N + cosv l . IN (6.36)
Zc
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 225

Thay U N töø phöông trình (6.32) vaøo phöông trình (6.36), vôùi U N = jX L, buø ⋅ IN
1
IP = (– sinv l .XL,buø +cosv l ). IN (6.37)
Zc
Thay XL,buø töø (6.35) trong tröôøng hôïp UP = UN vaøo (6.37) keát quaû laø:
IP = – IN (6.38)
vl vl vl Z vl
Um = cos U N + jZC sin ⋅ IN = U N (cos + C ⋅ sin )
2 2 2 X L, buø 2
sin vl cos vl/ 2
Khi U P = U N : X L, buø = ⋅ ZC = ⋅ ZC
1 − cos vl sin vl/ 2

Vôùi chæ cuoän khaùng ôû ñaàu nhaän, traéc ñoà ñieän aùp seõ khoâng ñoàng ñeàu vaø ñieän aùp cao nhaát
xaûy ra ôû khoaûng giöõa ñöôøng daây. Nhö moät baøi taäp, khi UP = UN ñieän aùp ôû khoaûng giöõa ñöôøng
daây cho bôûi:

UN
Um = (6.39)
vl
cos
2
Maët khaùc, doøng ñieän ôû giöõa ñöôøng daây baèng khoâng. Haøm openline (ABCD) duøng ñeå tìm
ñieän aùp ñaàu nhaän cuûa moät ñöôøng daây khoâng taûi vaø xaùc ñònh coâng suaát khaùng cuûa cuoän khaùng giöõ
ñieän aùp khoâng taûi ôû ñaàu nhaän ôû moät trò soá ñaõ ñònh:
ZC vl
U m = U N (cos vl + ⋅ sin
cos vl/ 2 2
sin vl/ 2

Ví duï 6.9: Cho ñöôøng daây truyeàn taûi trong ví duï 6.7
a) Tính ñieän aùp ñaàu nhaän khi ñöôøng daây khoâng taûi vaø ñieän aùp ñaàu phaùt laø 500 kV.
b) Xaùc ñònh caûm khaùng vaø coâng suaát khaùng cuûa cuoän khaùng buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå
giöõ cho ñieän aùp khoâng taûi ôû ñaàu nhaän baèng ñieän aùp ñònh möùc:

sin 2 vl/ 2 UN
U m = U N (cos vl/ 2 + = (6.39)
cos vl/ 2 cos vl/ 2

Duøng chöông trình CHP5EX7.

Giaûi
a) Ñöôøng daây ñöôïc cung caáp 500 kV ôû ñaàu phaùt. Ñieän aùp pha ñaàu phaùt:
500∠0°
UP = = 285,675 kV
3
Töø ví duï 6.7: Zc = 290,43 Ω vaø vl = 21,641°
Khi ñöôøng daây vaän haønh hôû, IN = 0 vaø töø phöông trình (6.33), ñieän aùp khoâng taûi ôû ñaàu nhaän
cho bôûi:
226 CHÖÔNG 6

UP 288, 675
UN,khoâng taûi = = = 310,57 kV
cos vl 0, 9295
Ñieän aùp daây ñaàu nhaän luùc khoâng taûi:
UN,daây,kt = 3 .310,57 = 537,9 kV
b) Ñeå cho UP = UN, ñieän khaùng yeâu caàu cuûa cuoän khaùng cho bôûi phöông trình (6.35)
sin(21, 6410 )
XL,,buø = 293,43 = 1519,5 Ω
1 − cos(21, 6410 )

c) Sau khi buø ngang ñeå U P = U N = 500kV ñieän aùp giöõa ñöôøng daây:
UN 500
UP = = = 509 kV
cos vl/ 2 cos 21, 641
2

Coâng suaát ñònh möùc ba pha cuûa cuoän khaùng:

2
U dm (500)2
Qbuø = = = 164,53 MVAr
X L, bu 1519, 5

6.5.2 Buø ngang baèng tuï ñieän

Tuï buø ngang ñöôïc duøng khi taûi naëng vaø heä soá coâng suaát treã. Taùc duïng cuûa tuï buø laø cung caáp
coâng suaát phaûn khaùng ñeå giöõ ñieän aùp ñaàu nhaän ôû moät giaù trò thoûa maõn. Tuï ñieän hoaëc ñöôïc noái
tröïc tieáp vaøo thanh caùi hay vaøo cuoän daây thöù ba cuûa maùy bieán aùp. Cho UP vaø UN, phöông trình
(6.22) vaø (6.23) ñöôïc duøng ñeå tính coâng suaát khaùng yeâu caàu cuûa tuï ñieän ôû ñaàu nhaän ñoái vôùi moät
phuï taûi cho tröôùc. Haøm shntcomp(ABCD) ñöôïc duøng vaøo muïc ñích naøy.
6.5.3 Buø doïc baèng tuï ñieän
Tuï buø doïc maéc noái tieáp treân ñöôøng daây thöôøng ôû khoaûng giöõa ñöôøng daây duøng ñeå giaûm
caûm khaùng giöõa taûi vaø nguoàn cung caáp. Ñieàu naøy caûi thieän ñöôïc oån ñònh tónh vaø oån ñònh ñoäng
cuûa heä thoáng, giaûm suït aùp ôû phuï taûi. Tuï buø doïc coù coâng suaát khaùng thay ñoåi tuøy theo taûi cuûa
ñöôøng daây. Khaûo saùt cho thaáy raèng vieäc theâm tuï buø doïc treân ñöôøng daây taûi ñieän sieâu cao aùp coù
theå naâng cao gaáp ñoâi giôùi haïn oån ñònh cuûa ñöôøng daây daøi vaø chæ toán moät phaàn chi phí so vôùi chi
phí xaây döïng moät ñöôøng daây môùi.

Hình 6.6: Tuï buø doïc ñöôøng daây daøi

Vôùi tuï buø doïc treân ñöôøng daây H.6.6, coâng suaát truyeàn taûi cuûa ñöôøng daây giaû thieát khoâng toån
hao cho bôûi:

| UP | | U N |
P= sinδ
X '− X Cbuø doïc
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 227

X Cbuø doïc
trong ñoù XCbuø doïc laø dung khaùng cuûa tuï noái tieáp. Tyû soá 100% bieåu dieãn theo phaàn traêm
X'
goïi laø phaàn traêm ñoä buø doïc. Ñoä buø doïc thay ñoåi töø 25 ñeán 70%.
Moät trôû ngaïi lôùn ñoái vôùi buø doïc laø caàn coù thieát bò baûo veä boä tuï ñieän vaø noái taét doøng ñieän
lôùn khoâng cho qua tuï khi coù ngaén maïch xaûy ra. Ngoaøi ra, vieäc ñöa vaøo tuï buø noái tieáp taïo ra
maïch coäng höôûng coù theå dao ñoäng ôû taàn soá thaáp hôn taàn soá dao ñoäng bình thöôøng khi bò kích
thích bôûi caùc bieán ñoäng. Hieän töôïng naøy goïi laø hieän töôïng coäng höôûng döôùi ñoàng boä (SSR). Neáu
taàn soá ñoàng boä tröø ñi taàn soá dao ñoäng gaàn vôùi taàn soá cuûa moät trong nhöõng taàn soá ngaãu löïc xoaén
töï nhieân cuûa heä thoáng tua bin maùy phaùt thì seõ gaây ra hö hoûng truïc cuûa tuabin–maùy phaùt. Neáu L’
laø ñieän caûm taäp trung ñöôïc hieäu chænh ñoái vôùi taùc duïng phaân boá vaø Cnoái tieáp laø ñieän dung cuûa tuï
buø doïc thì taàn soá coäng höôûng döôùi ñoàng boä cho pha bôûi:
1
fr = fs
L '.Cnoái tieáp

trong ñoù fs laø taàn soá ñoàng boä. Haøm sercomp(ABCD) ñöôïc duøng ñeå khaûo saùt vaän haønh ôû moät ñoä
buø doïc cho tröôùc. Cuoái cuøng, khi ñöôøng daây ñöôïc buø doïc laãn buø ngang ñoái vôùi ñieän aùp hai ñaàu
cho tröôùc, haøm srshcomp(ABCD) ñöôïc duøng ñeå khaûo saùt vaän haønh coù ñöôïc tuï buø ngang mong
muoán.
Ví duï 6.10
Ñöôøng daây truyeàn taûi trong ví duï 6.7 cung caáp cho phuï taûi 1000 MVA, cosϕ = 0,8 treã ôû 500
kV.
(a) Xaùc ñònh coâng suaát khaùng MVAr vaø ñieän dung cuûa tuï buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå giöõ
ñieän aùp ñaàu nhaän 500 kV khi ñieän aùp ñaët vaøo ñaàu phaùt laø 500 kV.
(b) Neáu chæ ñaët buø doïc ôû giöõa ñöôøng daây öùng vôùi ñoä buø doïc laø 40%. Tìm ñieän aùp ñaàu phaùt
vaø phaàn traêm suït aùp.
Duøng chöông trình CHP5EX8.
Giaûi
(a) Töø ví duï 6.7 Zc = 290,43 Ω vaø v l = 21,641° . Nhö vaäy caûm khaùng töông ñöông vôùi
ñöôøng daây khoâng toån hao cho bôûi:
X’ = Zc.sinv l = 290,43 sin( 21,641° ) =107,11Ω
Coâng suaát ñaàu nhaän (phuï taûi):
SN = 1000 ∠ arccos 0, 8 = 800 + j600 MVA
Ñoái vôùi ñieàu kieän vaän haønh ñaõ cho, goùc δ cho bôûi phöông trình (6.26)
500 × 500
800 = sin δ
107, 11
suy ra δ = 20,044° . Duøng quan heä gaàn ñuùng (6.27), coâng suaát khaùng ôû ñaàu nhaän cho bôûi:
500x500 5002
QN = cos 20, 0440 – cos(21, 641°) = 23,15 MVAr
107, 11 107, 11
Do ñoù coâng suaát yeâu caàu cuûa tuï buø ngang laø:
228 CHÖÔNG 6

Sc = j23,15 – j600 = –j576,85 MVAr

Dung khaùng moãi pha cuûa tuï buø cho bôûi (maéc Y)
U 2daây 5002
-jXc = = = –j433,38 Ω
S*C j576, 85
Suy ra ñieän dung
106
C= = 6, 1µF
2πx60 × 433, 38
Buø ngang cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi coù keå ñieän trôû ñöôøng daây seõ ñöôïc khaûo saùt trong ví duï
6.11.f) duøng chöông trình lineperf. Lôøi giaûi chính xaùc laø 613,8 MVAr ñoái vôùi coâng suaát khaùng tuï
buø so vôùi keát quaû 576,85 MVAr khi giaû thieát ñöôøng daây khoâng toån hao, sai soá tính toaùn khoaûng
6%.
(b) Ñoái vôùi ñoä buø doïc baèng 40% dung khaùng moãi pha cuûa tuï buø doïc laø:
Xbuø doïc = 0,4X’ = 0,4 x107,1 = 42,84 Ω
Caùc thoâng soá cuûa maïch π töông ñöông cho bôûi:
Z ' = j(X’ – Xbuø doïc) = j (107,1 – 42,84) = j 64,26 Ω
2 vl 2 21, 641°
Y' = j tg ( ) = j tg ( ) = j 0,001316 siemen
Zc 2 290, 43 2
Haèng soá môùi B = j 64,26 Ω vaø haèng soá môùi A cho bôûi:
Z' Y ' ( j64, 26)( j0, 001316)
A =1+ = 1+ = 0,9577
2 2
Ñieän aùp pha ñaàu nhaän:
500
UN = = 288,675 kV
3
Doøng ñieän ñaàu nhaän:
S*N 1000∠ − 36, 87°
IN = = = 1, 1547∠ − 36, 87° kA
3x288, 675∠0°
3U*N
Suy ra ñieän aùp ñaàu phaùt:
UP = A U N + B IN = 0,9577x288,675 + j64,26x1,1547 ∠ − 36, 87°
= 326,4 ∠10, 470 kV
Trò soá ñieän aùp daây ñaàu phaùt UP,daây = 3 UP = 3 x 326.4 = 565,4 kV
565, 4
− 500
0, 958
Ñoä suït aùp: ∆U = x100% = 18%
500
Lôøi giaûi chính xaùc trong ví duï 6.10 vôùi UP,daây = 571,9 kV sai soá khoaûng 1%.

6.6 CAÙC CHUÔNG TRÌNH VAÄN HAØNH ÑÖÔØNG DAÂY

Moät chöông trình coù teân lineperf ñöôïc trieån khai ñeå giaûi tích ñaày ñuû vaø tính toaùn buø cho
ñöôøng daây. Leänh lineperf hieån thò moät menu vôùi naêm tuøy choïn ñeå tính toaùn caùc thoâng soá cuûa sô
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 229

ñoà thay theá hình π vaø haèng soá truyeàn taûi. Vieäc löïa choïn caùc tuøy choïn seõ goïi ñeán caùc thoâng soá
sau ñaây:
[Z,Y,ABCD] = rlc2abcd (r,L,C,g,f,length) tính toaùn vaø cho ra caùc thoâng soá cuûa moâ hình π
vaø caùc haèng soá truyeàn taûi (A, B, C, D) khi cho ñieän trôû r – ohm, L – mH, C –µF treân moät ñôn vò
chieàu daøi.
[Z,Y,ABCD] = zy2abcd(z,y,Length) tính toaùn vaø cho ra caùc thoâng soá cuûa moâ hình π, caùc
haèng soá truyeàn taûi khi cho toång trôû vaø toång daãn treân moät ñôn vò chieàu daøi.
[Z,Y,ABCD] = pi2abcd(Z,Y) cho ra caùc haèng soá ABCD khi cho bieát caùc thoâng soá cuûa moâ
hình π.
[Z,Y,ABCD] = abcd2pi(A,B,C) cho ra caùc moâ hình π khi bieát caùc haèng soá truyeàn taûi
ABCD.
[L,C] = gmd2lc tính toaùn vaø cho ra ñieän caûm vaø ñieän dung moãi pha khi cho bieát caùch boá trí
daây daãn vaø kích thöôùc daây daãn.
[r,L,C,f] = abcd2rlc(ABCD) cho ra caùc thoâng soá ñöôøng daây treân moãi ñôn vò chieàu daøi vaø
taàn soá khi cho bieát caùc haèng soá truyeàn taûi.
Baát kyø caùc haøm treân ñeàu coù theå ñöôïc duøng ñoäc laäp khi caùc ñoái soá cuûa haøm ñöôïc ñònh nghóa
trong moâi tröôøng MatLab. Neáu caùc haøm treân ñöôïc ñaùnh vaøo maùy tính maø khoâng coù daáu ngoaëc
vaø caùc ñoái soá thì ngöôøi söû duïng seõ ñöôïc nhaéc nhôû ñeå nhaäp caùc soá lieäu yeâu caàu. Keá ñoù, lineperf
goïi chöông trình listmenu ñeå hieån thò taùm tuøy choïn duøng cho giaûi tích ñöôøng daây vaø tính toaùn
buø. Vieäc choïn löïa caùc tuøy choïn seõ goïi ñeán caùc haøm sau ñaây:
Tuøy choïn 1: givensr(ABCD): nhaéc nhôû ngöôøi söû duïng nhaäp vaøo UN, PN, QN. Haøm naøy tính
UP, PP, QP, toån thaát ñöôøng daây, ñoä suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän.
givenzl(ABCD) ngöôøi söû duïng nhaäp vaøo UN vaø toång trôû phuï taûi. Haøm naøy tính UP, PP QP,
toån thaát ñöôøng daây, ñoä suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän.
Tuøy choïn 2: givenss(ABCD): nhaéc nhôû ngöôøi söû duïng nhaäp vaøo UP, PP, QP. Haøm naøy tính
UN, PN, QN, toån thaát ñöôøng daây, ñoä suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän.
Tuøy choïn 3: givenzl(ABCD): ngöôøi söû duïng nhaäp vaøo UN vaø toång trôû phuï taûi. Haøm naøy
tính UP, PP, QP, toån thaát ñöôøng daây, ñoä suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän.
Tuøy choïn 4: openline(ABCD): nhaäp vaøo UP. Haøm naøy tính toaùn ñieän aùp ñoái vôùi ñöôøng daây
khoâng taûi. Ngoaøi ra, coù ñöôïc ñieän khaùng vaø coâng suaát khaùng yeâu caàu cuûa cuoän khaùng ñieän caàn
thieát ñeå duy trì ñieän aùp ñaàu nhaän ôû trò soá cho tröôùc. Theâm vaøo ñoù, haøm veõ traéc ñoà ñieän aùp doïc
ñöôøng daây.
Tuøy choïn 5: shcktlin (ABCD): nhaäp vaøo UP, haøm naøy tính toaùn doøng ñieän ôû caû hai ñaàu cuûa
ñöôøng daây khi coù ngaén maïch ôû ñaàu nhaän.
Tuøy choïn 6: duøng cho buø dung khaùng vaø seõ goïi compmenu hieån thò ba tuøy choïn. Choïn caùc
tuøy choïn naøy seõ goïi ñeán caùc haøm sau ñaây:
6–1: shncomp(ABCD): nhaäp vaøo UP, PN, QN vaø ñieän aùp UN yeâu caàu. Haøm naøy tính ñieän
dung vaø coâng suaát khaùng cuûa boä tuï buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå duy trì ñieän aùp UN mong muoán.
Keá ñoù, tìm UP, PP, QP, toån thaát ñöôøng daây, ñoä suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän.
6–2: sercomp (ABCD): nhaäp vaøo UN, PN, QN phaàn traêm ñoä buø noái tieáp ( XC, noái tieáp /X ñöôøng daây x
100). Haøm naøy tính toaùn coâng suaát khaùng cuûa tuï buø noái tieáp, UP, PP, QP, toån thaát ñöôøng daây, ñoä
230 CHÖÔNG 6

suït aùp vaø hieäu suaát taûi ñieän cuûa ñöôøng daây sau khi buø.
6–3: srshcomp(ABCD): nhaäp vaøo UP, PN, QN, ñieän aùp yeâu caàu UN vaø phaàn traêm ñoä buø
doïc. Haøm naøy tính toaùn ñieän dung vaø coâng suaát khaùng MVAr cuûa tuï buø ngang. Ngoaøi ra coøn
nhaän ñöôïc UP, PP, QP, toån thaát ñöôøng daây, phaàn traêm suït aùp vaø hieäu suaát truyeàn taûi.
Tuøy choïn 7: duøng haøm pwrcir(ABCD) yeâu caàu nhaäp vaøo ñieän aùp ñaàu nhaän. Haøm naøy xaây
döïng ñoà thò voøng troøn coâng suaát ñaàu nhaän ñoái vôùi nhieàu giaù trò cuûa UP thay ñoåi töø UN ñeán 1,3UN.
Tuøy choïn 8: goïi profmenu hieån thò hai tuøy choïn. Choïn caùc tuøy choïn naøy goïi caùc haøm sau:
8–1: vprofile(r,L,C,f): nhaéc nhôû ngöôøi söû duïng nhaäp UP, coâng suaát ñònh möùc MVA, heä soá
coâng suaát, UN, PN, vaø QN. Haøm naøy cho ñoà thò traéc ñoà ñieän aùp ñoái vôùi ñöôøng daây coù chieàu daøi 1/8
ñoä daøi soùng trong caùc tröôøng hôïp sau: ñöôøng daây khoâng taûi, taän cuøng bôûi SIL, ñöôøng daây bò ngaén
maïch vaø ñaày taûi.
8–2: loaddabil(L,C,f): nhaéc nhôû ngöôøi söû duïng nhaäp UP, UN ñieän aùp ñònh möùc vaø khaû naêng
taûi doøng ñieän cuûa ñöôøng daây. Haøm naøy veõ ñoà thò bao goàm ñöôøng cong khaû naêng taûi thöïc teá öùng
vôùi δ = 300, ñöôøng cong giôùi haïn oån ñònh lyù thuyeát vaø giôùi haïn nhieät. Haøm naøy giaû thieát ñöôøng
daây khoâng toån hao vaø caùc ñoà thò coù ñöôïc ñoái vôùi ñöôøng daây coù chieàu daøi ñeán 1/4 chieàu daøi soùng.
Baát kyø caùc haøm treân coù theå söû duïng ñoäc laäp khi caùc ñoái soá cuûa haøm ñöôïc ñònh nghóa trong
moâi tröôøng MatLab. Haèng soá ABCD ñöôïc nhaäp vaøo nhö moät ma traän. Neáu caùc haøm treân ñöôïc
ñaùnh vaøo maùy tính khoâng coù daáu ngoaëc hoaëc caùc ñoái soá thì ngöôøi söû duïng seõ ñöôïc nhaéc nhoû
nhaäp vaøo caùc döõ lieäu yeâu caàu.
Ví duï 6.11
Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ba pha 500 kV, 60 Hz, daøi 300 km. Thoâng soá moãi pha:
r = 0,016 Ω/km L = 0,97 mH/km C = 0,0115 µF/km
Duøng chöông trình CHP5EX9.
a) Xaùc ñònh vaän haønh ôû ñöôøng daây khi phuï taûi ôû ñaàu nhaän laø 800 MW, cosϕ = 0,8 treã ôû 500
kV.
Leänh:
lineperf
Hieån thò nhö sau:
Type of parameters for input Select
Parameters per unit length
r (Ω), g (siemens), L (mH), C (µF) 1

Complex z and y per unit length 2

r + j * x (Ω), g + j*b (siemens)

Nominal π or Eq.π model 3

A, B, C, D constant 4

Conductor configuration and dimension 5

AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 231

To quit 0

Select number of menu 1

Enter line length = 300
Enter frequency in Hz = 60
Enter line resistance / phase in Ω / unit length, r = 0.016
Enter line inductance in mH per unit length, L = 0.97
Enter line capacitance in µF per unit length, C = 0.0115
Enter line conductance in siemens per unit length, g = 0
Enter 1 for medium line in 2 for long line → 2
Equivalent π model
Z’ = 4.57414 + j107.119 ohms
Y’ = 6.9638e–07 + j0.00131631 siemens
ZC = 290.496 + j –6.35214 ohms
u l = 0.00826172 neper v l = 0.377825 radian = 21.64780
0.9295 + j0.0030478 4.5741 + j107.12 
ABCD =  
 −1.3341e − 06 + j0.0012699 0.9295 + j0.0030478
Taïi ñaây chöông trình listmenu ñöôïc töï ñoäng thöïc thi vaø hieån thò menu nhö sau:
Transmission line performance

Analysis select
To calculate sending and quantities 1
for specified receiving end MW, MVAr

To calculate receiving end quantities 2

for specified sending end MW, MVAr

To calculate sending end quantities 3

when load impedance is specified

Open–end line and reactive compensation 4

Short–circuited line 5

Capacitive compensation 6

Receiving end circle diagram 7

Loadabibity curve and voltage profile 8
232 CHÖÔNG 6

To quit 0
Select number of menu → 1

Enter receiving end line–line voltage kV = 500

Enter receiving end voltage phase angle = 0
Enter receiving end 3–phase power MW = 800
Enter receiving end 3–phase reactive power
(+ for lagging and– for leading power factor) MVAr = 600

Line performance for specified receiving end quantities

Vr = 500 kV (L–L) at 00
Pr = 800 MW Qr = 600 MVAr
Ir = 1154.7 A at –36.86990 PFr = 0.8 lagging
Vs = 623.511 kV (L–L) at 15,57620
Is = 903.113 A at –17.69960, PFs = 0.836039 lagging
PS = 815.404 MW, QS = 535.129 MVAr
PL = 15.4040 MW, QL = –64.871 MVAr
Percent Voltage Regulation = 34.1597
Transmission line efficiency = 98.1108
Phaàn cuoái cuûa giaûi tích naøy, listmenu (menu giaûi tích) ñöôïc hieån thò.
b) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu nhaän vaø vaän haønh ñöôøng daây khi 600 MW vaø 400 MVAr ñöôïc
truyeàn taûi töø ñaàu phaùt ôû 525 kV.
Choïn tuøy choïn 2 cuûa listmenu, keát quaû nhö sau:
Enter sending end line–line voltage kV = 525
Enter sending end voltage phase angle0 = 0
Enter sending end 3–phase power MW = 600
Enter sending end 3–phase reactive power
(+ for lagging and– for leading power factor) MVAr = 400
Line performance for specified receiving end quantities
Vs = 525 kV (L–L) at 00
Ps = 600 MW Qs = 400 MVAr
Is = 793.016 A at –33.69010, PFs = 0.83205 lagging
Vr = 417.954 kV(L–L) at –16.30440
Ir = 1002.6 A at –52.160 PFr = 0.810496 lagging
Pr = 588.261 MW, Qr = 425.136 MVAr
PL = 11.7390 MW, QL = –25.136 MVAr
Percent Voltage Regulation = 35.1383
Transmission line efficiency = 98.0435
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 233

c) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt vaø vaän haønh ñöôøng daây khi toång trôû phuï taûi ñaàu nhaän laø
290 Ω ôû 500 kV.
Choïn tuøy choïn 3 cuûa listmenu, keát quaû nhö sau:
Enter receiving end line–line voltage kV = 500
Enter receiving end voltage phase angle 0 = 0
Enter sending complex load impedance 290 + j*0
Line performance for specified load impedance
Vr = 500 kV (L–L) at 00
Ir = 995.431 A at 00 PFr = 1
Pr = 862.069 MW, Qr = 0 MVAr
Vs = 507.996 kV (L–L) at 21.50370
IS = 995.995 A at 21.78420, PFs = 0.999988 leading
PS = 876.341 MW, QS = –4.290 MVAr
PL = 14.272 MW, QL = –4.290 MVAr
Percent Voltage Regulation = 9.30464
Transmission line efficiency = 98.3714
d) Tìm ñieän aùp ñaàu nhaän khi ñöôøng daây hôû maïch (khoâng taûi) vôùi 500 kV ôû ñaàu phaùt.
Ngoaøi ra, xaùc ñònh caûm khaùng vaø coâng suaát khaùng cuûa cuoän khaùng buø ngang ñaët ôû ñaàu
nhaän nhaèm giôùi haïn ñieän aùp ñaàu nhaän ôû 500 kV.
Choïn tuøy choïn 4 cuûa listmenu, keát quaû nhö sau:
Enter sending end line–line voltage kV = 500
Enter sending end voltage phase angle 0 = 0
Open line and shunt reactor compensation
Vs = 500 kV (L–L) at 00
Vr = 537.92 kV at – 0.003278930
IS = 394.394 A at 89.87230, PFs = 0.0022284 leading
Desired no load receiving end voltage = 500 kV
Shunt reactor reactance = 1519.4 Ω
Shunt reactor rating = 164.538 MVAr
Traéc ñoà ñieän aùp cuûa ñöôøng daây tröôùc khi buø vaø sau khi buø ñöôïc veõ trong H.6.7.

Hình 6.7: Traéc ñoà ñieän aùp ñöôøng daây khoâng taûi khoâng coù buø vaø coù buø vôùi XL,buø ngang = 1519 Ω
234 CHÖÔNG 6

e) Tìm doøng ñieän ñaàu nhaän vaø ñaàu phaùt khi ñöôøng daây bò ngaén maïch
Tuøy choïn 5 cuûa listmenu, keát quaû nhö sau:
Enter sending end line–line voltage kV = 500
Enter sending end voltage phase angle0 = 0
Line short circuited at receiving end
Vs = 500 kV (L–L) at 00
Ir = 2692.45 A at –87.55490
Is = 2502.65 A at –87.3670
f) Phuï taûi ñöôøng daây ôû trong phaàn a) gaây ra suït aùp laø 34,16%, suït aùp naøy lôùn khoâng chaáp
nhaän ñöôïc.
Ñeå caûi thieän cheá ñoä vaän haønh, ñöôøng daây caàn ñöôïc buø doïc vaø buø ngang. Ñoái vôùi cheá ñoä taûi
trong (a):
(1) Xaùc ñònh coâng suaát khaùng vaø ñieän dung cuûa tuï buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå giöõ ñieän aùp
ñaàu nhaän baèng 500 kV khi ñieän aùp ñaàu phaùt baèng 500 kV.
Tuøy choïn 6 hieån thò compmenu nhö sau:
Capacitive compensation
Analysis select
Shunt capacitive compensation 1

Series capacitive compensation 2

Series and shunt capacitive compensation 3

To quit 0

Choïn tuøy choïn 1 cuûa compmenu, keát quaû nhö sau:

Enter sending end line–to–line voltage kV = 500
Enter desired receiving end line–to–line voltage kV = 500
Enter receiving end voltage phase angle0 = 0
Enter receiving end 3–phase power MW = 800
Enter receiving end 3–phase reactive power
(+ for lagging and– for leading power factor) MVAr = 600
Shunt capacitive compensation
Vs = 500 kV (L–L) at 20.24790
Vr = 500 kV (L–L) at 00
Pload = 800 MW, Qload = 600 MVAr
Load current = 1154.7 A at –36.86990, PF1 = 0.8 lagging
Required shunt capacitor: 407.267 Ω, 6.51314 µF,613.849 MVAr
Shunt capacitor current = 708.811 A at 900
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 235

Pr = 800.0MW, Qr = –13.849 MVAr

Ir = 923.899 A at 0.9917320, PFr = 0.99985 leading
Is = 940.306 A at 24.1210, PFs = 0.997716 leading
Ps = 812.469 MW, Qs = –55.006MVAr
PL = 12.469 MW, QL = –41.158 MVAr
Percent Voltage Regulation = 7.58405
Transmission line efficiency = 98.4653
(2) Xaùc ñònh vaän haønh ñöôøng daây khi ñöôøng daây ñöôïc buø doïc vôùi ñoä buø doïc baèng 40% vôùi
ñieàu kieän phuï taûi trong (a) ôû 500 kV.
Choïn tuøy choïn 2 cuûa compmenu keát quaû nhö sau:
Enter receiving end line–line voltage kV = 500
Enter receiving end voltage phase angle 0 = 0
Enter receiving end 3–phase power MW = 800
Enter receiving end 3–phase reactive power
(+ for lagging and – for leading power factor) MVAr = 600
Enter percent compensation for series capacitors
(recommended range 25 to 75% of the line reactance) = 40
Series capacitor compensation
Vr = 500 kV (L–L) at 00
Pr = 800 MW, Qr = 600 MVAr
Required series capacitor: 42.8476 Ω, 61.9074 µF, 47.4047 MVAr
Subsynchronous resonant frequency = 37.9473 Hz
Ir = 1154.7 A at –36.86990, PFr = 0,8 lagging
Vs = 571.904 kV (L–L) at 9.95380
Is = 932.258 A at –18.0440, PFs = 0.882961 lagging
Ps = 815.383 MW, Qs = 433.517 MVAr
PL = 15.383 MW , QL = –166.483 MVAr
Percent voltage regulation = 19.4322
Transmission line efficiency = 98.1134
(3) Ñöôøng daây ñöôïc buø doïc 40% baèng tuï buø doïc vaø cung caáp phuï taûi trong (a). Xaùc ñònh
coâng suaát khaùng vaø ñieän dung cuûa tuï buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå giöõ ñieän aùp ñaàu nhaän ôû 500
kV khi ñieän aùp ñaët vaøo ñaàu phaùt laø 500 kV.
Choïn tuøy choïn 1 cuûa compmenu, keát quaû nhö sau:
Enter sending end line–to–line voltage kV = 500
Enter desired receiving end line–to–line voltage kV = 500
Enter receiving end voltage phase angle0 = 0
Enter receiving end 3–phase power MW = 800
Enter receiving end 3–phase reactive power
(+ for lagging and– for leading power factor) MVAr = 600
236 CHÖÔNG 6

Enter percent compensation for series capacitor

(Recommended range 25 to 75% of line reactance) = 40
Series and shunt capacitor compensation
VS = 500 kV (L–L) at 12.02240
Vr = 500 kV (L–L) at 00
Pload = 800 MW, Qload = 600 MVAr
Load current = 1154.7 A at –36.86990, PF1 = 0.8 lagging
Required shunt capacitor: 432.736 Ω, 6.1298 µF, 577.72 MVAr
Shunt capacitor current = 667.093 A at 900
Required series capacitor: 42.8476 Ω, 61.9074 µF, 37.7274 MVAr
Subsynchonous resonant frequency = 37.9473 Hz
Pr = 800 MW, Qr = 22.2804 MVAr
Ir = 924.119 A at –1.59530, PFr = 0.999612 lagging
IS = 951.165 A at 21.597770, PFs = 0.986068 leading
PS =812.257 MW, QS = –137.023 MVAr
PL = 12.257 MW, QL = –159.304 MVAr
Percent voltage regulation = 4.41619
Transmission line efficiency = 98.491
g) Xaây döïng ñoà thò voøng troøn coâng suaát ñaàu nhaän
Choïn tuøy choïn 7 cuûa listmenu, keát quaû nhö sau:
Enter receiving end line–line voltage kV = 500
Ñoà thò voøng troøn coâng suaát ñaàu nhaän ñöôïc trình baøy trong H.6.8.

Hình 6.8: Ñoà thò voøng troøn coâng suaát ñaàu nhaän vôùi UP thay ñoåi töø UN ñeán 1,3 UN
h) Xaùc ñònh traéc ñoà ñieän aùp trong caùc tröôøng hôïp sau: khoâng taûi, taûi ñònh möùc, taän cuøng bôûi
SIL, ngaén maïch ñöôøng daây.
Choïn tuøy choïn 8 cuûa listmenu, keát quaû nhö sau:
Voltage profile and line loadability
Analysis select
Voltage profile curve 1
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 237

Line loadability curve 2

To quit 0
Tuøy choïn 1 cuûa profmenu cho keát quaû nhö sau:

Hình 6.9: Traéc ñoà ñieän aùp cuûa ñöôøng daây daøi ñeán 1/8 ñoä daøi soùng, ZC = 290,5 Ω.

Hình 6.10: Ñöôøng cong mang taûi cuûa ñöôøng daây daøi ñeán ¼ ñoä daøi soùng
Enter sending end line–line voltage kV = 500
Enter rated sending end power, MVA = 1000
Enter power factor = 0.8
Keát quaû veõ traéc ñoà ñieän aùp cho trong H.6.9.
i) Veõ ñöôøng cong khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây
Choïn tuøy choïn 2 cuûa profmenu cho keát quaû nhö sau:
Enter sending end line–line voltage kV = 500
Enter receiving end line–line voltage kV = 500
Enter rated line–line voltage kV = 500
Enter line current –carrying capacity, Amp/Phase = 3500
Ñöôøng cong khaû naêng taûi cho trong H.6.10.
238 CHÖÔNG 6

6.7 CAÙC CHÖÔNG TRÌNH PHAÂN BOÁ COÂNG SUAÁT

Nhieàu chöông trình ñöôïc trieån khai cho pheùp giaûi phaân boá coâng suaát cuûa heä thoáng ñieän
thöïc teá. Moãi phöông phaùp bao goàm boán chöông trình. Chöông trình ñoái vôùi phöông phaùp Gauss–
Seidel laø lfgauss, chöông trình thöïc hieän tröôùc ñoù laø lfybus vaø chöông trình theo sau laø busout
vaø lineflow. Caùc chöông trình lfybus, busout vaø lineflow ñöôïc thieát keá ñeå duøng vôùi hai chöông
trình phaân boá coâng suaát khaùc. Ñoù laø chöông trình lfnewton duøng phöông phaùp Newton–Raphson
vaø chöông trình decouple duøng phöông phaùp phaân laäp nhanh. Sau ñaây moâ taû ngaén goïn caùc
chöông trình trong phöông phaùp Gauss–Seidel.
- lfybus: chöông trình naøy yeâu caàu thoâng soá cuûa ñöôøng daây, maùy bieán aùp, ñaàu phaân aùp cuûa
maùy bieán aùp chöùa trong taäp tin coù teân laø linedata. Chöông trình ñoåi toång trôû thaønh toång daãn vaø
thaønh laäp ma traän toång daãn thanh caùi YBUS. Chöông trình ñöôïc vieát ñeå xöû lyù vôùi caû caùc ñöôøng
daây song song.
- lfgauss: Chöông trình naøy cho lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Gauss–Seidel
vaø yeâu caàu caùc taäp tin coù teân busdata vaø linedata. Noù ñöôïc thieát keá ñeå duøng tröïc tieáp vôùi phuï
taûi vaø maùy phaùt coù coâng suaát tính theo MW vaø MVAr, ñieän aùp thanh caùi ñôn vò töông ñoái vaø goùc
tính ra ñoä. Phuï taûi vaø maùy phaùt ñöôïc ñoåi ra ñôn vò töông ñoái treân coâng suaát cô baûn MVA ñöôïc
choïn. Chöông trình coù xeùt ñeán coâng suaát cuûa nguoàn taïi caùc thanh caùi coù ñieàu khieån ñieän aùp theo
ñoù coâng suaát khaùng phaûi ôû trong giôùi haïn ñaõ ñònh. Vieäc vi phaïm giôùi haïn coâng suaát khaùng coù theå
xaûy ra neáu ñieän aùp ñöôïc qui ñònh quaù cao hay quaù thaáp. Sau moät soá laàn laëp (laàn laëp thöù 10 theo
phöông phaùp Gauss–Seidel), coâng suaát khaùng tính toaùn ôû caùc thanh caùi cuûa maùy phaùt ñöôïc xem
xeùt veà ñieàu kieän giôùi haïn. Neáu ñaït ñeán moät giôùi haïn, trò soá ñieän aùp ñöôïc hieäu chænh moãi böôùc laø
0,5% cho ñeán toái ña ± 5% ñeå ñöa yeâu caàu veà coâng suaát khaùng veà giôùi haïn ñaõ ñònh.
- busout: chöông trình cho keát quaû ñieän aùp thanh caùi döôùi daïng baûng. Keát quaû ñieän aùp nuùt
döôùi daïng trò soá vaø goùc pha, coâng suaát taùc duïng cuûa maùy phaùt vaø phuï taûi, coâng suaát khaùng cuûa tuï
buø hay cuoän khaùng buø ngang. Ngoaøi ra coøn bao goàm toång coâng suaát phaùt vaø toång phuï taûi.
- lineflow: chöông trình xuaát döõ lieäu veà ñöôøng daây, hieån thò doøng coâng suaát taùc duïng vaø
phaûn khaùng ñi vaøo ôû caùc ñaàu ñöôøng daây, toån thaát ñöôøng daây cuõng nhö coâng suaát ôû moãi nuùt. Keát
quaû cuõng bao goàm toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa toaøn heä thoáng.
6.7.1 Chuaån bò soá lieäu vaø phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Gauss–Seidel
Ñeå thöïc hieän phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Gauss–Seidel trong moâi tröôøng MatLab,
caùc bieán sau ñaây phaûi ñöôïc ñònh nghóa: coâng suaát cô baûn MVA cuûa heä thoáng, ñoä chính xaùc veà sai
soá coâng suaát, heä soá taêng toác, soá laàn laëp toái ña. Teân (vieát chöõ thöôøng) duøng cho caùc bieán naøy laàn
löôït laø basemva, accuracy, accel vaø maxiter. Caùc giaù trò tieâu bieåu nhö sau:
basemva = 100 ; accuracy = 0.001 ;
accel = 1.6 ; maxiter = 80 ;
Böôùc ñaàu tieân cuûa vieäc chuaån bò soá lieäu cuûa taäp tin soá lieäu nhaäp vaøo laø ñaùnh soá nuùt. Nuùt
ñöôïc ñaùnh soá lieân tieáp. Maëc duø vieäc ñaùnh soá laø lieân tieáp nhöng caùc nuùt ñöôïc nhaäp khoâng caàn
nhaäp tuaàn töï. Theâm vaøo ñoù caùc taäp tin soá lieäu sau ñaây ñöôïc yeâu caàu:
Taäp tin soá lieäu nuùt – busdata. Daïng thöùc duøng cho nhaäp soá lieäu nuùt ñöôïc choïn ñeå thuaän tieän
cho vieäc nhaäp caùc soá lieäu cuûa moãi nuùt theo moät haøng. Thoâng tin yeâu caàu phaûi ñöôïc bao haøm
trong moät ma traän goïi laø ma traän busdata.
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 239

– Coät 1: soá thöù töï nuùt

– Coät 2: maõ nuùt
– Coät 3 vaø 4: ñieän aùp nuùt trong ñôn vò töông ñoái
– Coät 5 vaø 6: coâng suaát MW vaø MVAr cuûa phuï taûi
– Coät 7 ñeán coät 10: coâng suaát MW, MVAr, MVAr min, MVAr max cuûa maùy phaùt
– Coät cuoái cuøng laø coâng suaát khaùng MVAr cuûa tuï buø ngang.
Maõ nuùt nhaäp vaøo ôû coät 2 duøng ñeå chæ ñònh nuùt phuï taûi, nuùt coù ñieàu chænh ñieän aùp vaø nuùt caân
baèng nhö chæ daãn döôùi ñaây:
1: Maõ naøy duøng cho nuùt caân baèng. Thoâng tin caàn thieát cho nuùt naøy laø ñieän aùp vaø goùc pha.
0: Maõ naøy duøng cho nuùt phuï taûi. Phuï taûi ñöôïc nhaäp laø soá döông MW vaø MVAr. Ñoái vôùi nuùt
naøy, giaû thieát ñieän aùp ban ñaàu laø 1 ñoái vôùi trò soá ñieän aùp vaø 00 ñoái vôùi goùc pha.
2: Maõ naøy ñöôïc duøng cho nuùt coù ñieàu chænh ñieän aùp. Ñoái vôùi nuùt naøy, trò soá ñieän aùp, coâng
suaát taùc duïng MW cuûa maùy phaùt, giôùi haïn min vaø max cuûa coâng khaùng MVAr yeâu caàu.
Taäp tin soá lieäu nhaùnh –linedata – Ñöôøng daây ñöôïc ghi nhaän baèng phöông phaùp caëp ñieåm
nuùt – Thoâng tin ñöôïc yeâu caàu phaûi bao goàm trong ma traän goïi laø linedata.
– Coät 1 vaø 2 laø soá thöù töï nuùt ôû hai ñaàu ñöôøng daây.
– Coät 3 ñeán coät 5 bao goàm ñieän trôû, caûm khaùng vaø moät nöûa dung daãn cuûa ñöôøng daây
trong ñôn vò töông ñoái treân coâng suaát cô baûn Scb ñaõ cho.
– Coät cuoái daønh cho ñaàu phaân aùp ñöôïc chænh ñònh, ñoái vôùi ñöôøng daây nhaäp soá 1 vaøo coät
naøy. Ñöôøng daây coù theå nhaäp theo baát kyø thöù töï naøo chæ coù moät raøng buoäc neáu laø nhaùnh maùy bieán
aùp, soá nuùt beân traùi ñöôïc giaû thieát laø phía coù ñaàu phaân aùp.
Heä thoáng 30 nuùt IEEE ñöôïc duøng ñeå minh hoïa cho vieäc chuaån bò soá lieäu vaø duøng ñeå phaân
boá coâng suaát baèng phöông phaùp Gauss–Seidel.
Ví duï 6.12
Hình 6.11. trình baøy sô ñoà mang ñieän coù 30 nuùt duøng ñeå phaân boá coâng suaát baèng nhieàu
phöông phaùp khaùc nhau. Duøng chöông trình lfgauss ñeå coù ñöôïc lôøi giaûi baèng phöông phaùp
Gauss–Seidel. Nuùt 1 ñöôïc choïn laøm nuùt caân baèng vôùi ñieän aùp ñöôïc giöõ caân baèng 1,06 ∠0° ñvtñ.
Soá lieäu caùc nuùt ñieàu khieån ñieän aùp.
Chöông trình cuûa ví duï naøy coù teân CHP6EX9.

Soá thöù töï nuù t Ñieän aùp Qmin Qmax

2 1,043 – 40 50

5 4,010 – 40 40

8 4,010 – 10 40

11 1,082 –6 24

13 1,071 –6 24

Ñaàu phaân aùp cho trong baûng döôùi ñaây – nuùt beân traùi ñöôïc giaû thieát laø coù ñaàu phaân aùp.
240 CHÖÔNG 6

Chænh ñònh ñaà u phaân aù p

Nhaùnh maù y bieá n aùp
ñvtñ

4 – 12 0,932

6–9 0,978

6 – 10 0,969

28 – 27 0,968

Soá lieäu veà coâng suaát khaùng tuï buø ngang

Qc,
Soá thöù töï nuù t
MVAr
10 19
24 4,3

Hình 6.11
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 241

Coâng suaát maùy phaùt vaø phuï taûi ñöôïc chuaån bò duøng trong moâi tröôøng MatLab trong ma traän
ñöôïc ñònh nghóa laø busdata. Maõ 0, 1, 2 laàn löôït ñöôïc duøng cho nuùt phuï taûi, nuùt caân baèng vaø nuùt
coù ñieàu chænh ñieän aùp. Caùc giaù trò basemva, accuracy, accel vaø maxiter phaûi ñöôïc qui ñònh. Döõ
lieäu ñöôøng daây ñöôïc cho trong ma traän linedata. Coät cuoái cuûa döõ lieäu naøy chöùa soá 1 ñoái vôùi
ñöôøng daây vaø trò soá chænh ñònh ñaàu phaân aùp ñoái vôùi maùy bieán aùp coù tyû soá voøng khaùc ñònh möùc.
Caùc leänh ñieàu khieån bao goàm lfybus, lfgauss vaø lineflow. Leänh diary ñöôïc duøng ñeå löu tröõ keát
quaû xuaát ra vaøo moät taäp tin coù teân ñaõ ñònh. Döõ lieäu duøng cho phaân boá coâng suaát vaø caùc leänh yeâu
caàu ñöôïc trình baøy nhö sau:
clear % clears all variables from workspace.
basemva = 100; accuracy = 0,001; accel = 1,8; maxiter = 100;
% IEEE 30-BUS TEST SYSTEM (American Electric Power)

% Bus Bus Voltge Angle Load Generator Injected

% No code Mag Degree MW Mvar MW Mvar Qmin Qmax Mvar
busdata= [1 1 1,06 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0 0
2 2 1,043 0 21,70 12,7 40,0 0,0 –40 50 0
3 0 1,0 0 2,4 1,2 0,0 0,0 0 0 0
4 0 1,06 0 7,6 1,6 0,0 0,0 0 0 0
5 2 1,01 0 94,2 19,0 0,0 0,0 –40 40 0
6 0 1,0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0 0
7 0 1,0 0 22,8 10,9 0,0 0,0 0 0 0
8 2 1,01 0 30,0 30,0 0,0 0,0 –10 40 0
9 0 1,0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0 0
10 0 1,0 0 5,8 2,0 0,0 0,0 0 0 19
11 2 1,082 0 0,0 0,0 0,0 0,0 –6 24 0
12 0 1,0 0 11,2 7,5 0 0 0 0 0
13 2 1,071 0 0,0 0,0 0 0 –6 24 0
14 0 1,0 0 6,2 1,6 0 0 0 0 0
15 0 1,0 0 8,2 2,5 0 0 0 0 0
16 0 1,0 0 3,5 1,8 0 0 0 0 0
17 0 1,0 0 9,0 5,8 0 0 0 0 0
18 0 1,0 0 3,2 0,9 0 0 0 0 0
19 0 1,0 0 9,5 3,4 0 0 0 0 0
20 0 1,0 0 2,2 0,7 0 0 0 0 0
21 0 1,0 0 17,5 11,2 0 0 0 0 0
22 0 1,0 0 0,0 0,0 0 0 0 0 0
23 0 1,0 0 3,2 1,6 0 0 0 0 0
24 0 1,0 0 8,7 6,7 0 0 0 0 4,3
25 0 1,0 0 0,0 0,0 0 0 0 0 0
26 0 1,0 0 3,5 2,3 0 0 0 0 0
27 0 1,0 0 0,0 0,0 0 0 0 0 0
28 0 1,0 0 0,0 0,0 0 0 0 0 0
29 0 1,0 0 2,4 0,9 0 0 0 0 0
30 0 1,0 0 10,6 1,9 0 0 0 0 0];
242 CHÖÔNG 6

% Line Data
%

% Bus bus R X 1/2B 1 for Line code or

% nl nr pu pu pu tap setting value
linedata = [1 2 0,0192 0,05775 0,02640 1
1 3 0,0452 0,1852 0,02040 1
2 4 0,0570 0,1737 0,01840 1
3 4 0,0132 0,0379 0,00420 1
2 5 0,0472 0,1983 0,02090 1
2 6 0,0581 0,1763 0,01870 1
4 6 0,0119 0,0414 0,00450 1
5 7 0,0460 0,1160 0,01020 1
6 7 0,0267 0,0820 0,00850 1
6 8 0,0120 0,0420 0,00450 1
6 9 0,0 0,2080 0,0 0,978
6 10 0,0 0,5560 0,0 0,969
9 11 0,0 0,2080 0,0 1
9 10 0,0 0,1100 0,0 1
4 12 0,0 0,2560 0,0 0,932
12 13 0,0 0,1400 0,0 1
12 14 0,1231 0,2559 0,0 1
12 15 0,0662 0,1304 0,0 1
12 16 0,0945 0,1987 0,0 1
14 15 0,2210 0,1997 0,0 1
16 17 0,0824 0,1923 0,0 1
15 18 0,1073 0,2185 0,0 1
18 19 0,0639 01292 0,0 1
19 20 0,0340 0,0680 0,0 1
10 20 0,0936 0,2090 0,0 1
10 17 0,0324 0,0845 0,0 1
10 21 0,0348 0,0749 0,0 1
10 22 0,0727 0,1499 0,0 1
21 22 0,0116 0,0236 0,0 1
15 23 0,1000 0,2020 0,0 1
22 24 0,1150 0,1790 0,0 1
23 24 0,1320 0,2700 0,0 1
24 25 0,1885 0,3292 0,0 1
25 26 0,2544 0,3800 0,0 1
25 27 0,1093 0,2087 0,0 1
28 27 0,0000 0,3960 0,0 0,968
27 29 0,2198 0,4153 0,0 1
27 30 0,3202 0,6027 0,0 1
29 30 0,2399 0,4533 0,0 1
8 28 0,0636 0,2000 0,0214 1
6 28 0,0169 0,0599 0,065 1]
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 243

Caùc leänh Ifgauss, busout vaø lineflow taïo ra caùc baûng keát quaû sau:
%
lfybus % Forms the bus admittance matrix
lfgauss % Power flow solution by Gauss-Seidel method
busout % Prints the power flow solution on the screen
lineflow % Computer and displays the line flow and losses

Power Flow Solution by Gauss-Seidel Method

Maximum Power mismatch = 0.000951884
No. of iterations = 34

Bus Voltage Angle ---Load--- ---Generation--- Injected

No. Mag. Degree MW Mvar MW Mvar Mvar
1 1,060 0,000 0,000 0,000 260,950 –17,010 0,00
2 1,043 –5,496 21,700 12,700 40,000 48,826 0,00
3 1,022 –8,002 2,400 1,200 0,000 0,000 0,00
4 1,013 –9,659 7,600 1,600 0,000 0,000 0,00
5 1,010 –14,380 94,200 19,000 0,000 35,995 0,00
6 1,012 –11,396 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
7 1,003 –13,149 22,800 10,900 0,000 0,000 0,00
8 1,010 –12,114 30,000 30,000 0,000 30,759 0,00
9 1,051 –14,432 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
10 1,044 –16,024 5,800 2,000 0,000 0,000 19,00
11 1,082 –14,432 0,000 0,000 0,000 16,113 0,00
12 1,057 –15,301 11,200 7,500 0,000 0,000 0,00
13 1,071 –15,300 0,000 0,000 0,000 10,406 0,00
14 1,043 –16,190 6,200 1,600 0,000 0,000 0,00
15 1,038 –16,276 8,200 2,500 0,000 0,000 0,00
16 1,045 –15,879 3,500 1,800 0,000 0,000 0,00
17 1,039 –16,187 9,000 5,800 0,000 0,000 0,00
18 1,028 –16,881 3,200 0,900 0,000 0,000 0,00
19 1,025 –17,049 9,500 3,400 0,000 0,000 0,00
20 1,029 –16,851 2,200 0,700 0,000 0,000 0,00
21 1,032 –16,468 17,500 11,200 0,000 0,000 0,00
22 1,033 –16,455 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
23 1,027 –16,660 3,200 1,600 0,000 0,000 0,00
24 1,022 –16,829 8,700 6,700 0,000 0,000 4,30
25 1,019 –16,423 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
26 1,001 –16,835 3,500 2,300 0,000 0,000 0,00
27 1,026 –15,913 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
28 1,011 –12,056 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
29 1,006 –17,133 2,400 0,900 0,000 0,000 0,00
30 0,994 –18,016 10,600 1,900 0,000 0,000 0,00
Total 283,400 126,200 300,950 125,089 23,30
244 CHÖÔNG 6

Line Flow and Losses

---Line--- Power at bus & line flow ---Line loss--- Transformer

from to MW Mvar MVA MW Mvar tap

1 260,960 –17,010 261,504

2 177,743 –22,140 179,117 5,461 10,517

3 83,197 5,125 83,354 2,807 7,079

2 18,300 36,126 40,497

1 –172,282 32,657 175,350 5,461 10,517

4 45,702 2,720 45,783 1,106 –0,519

5 82,990 1,704 83,008 2,995 8,178

6 61,905 –0,966 61,913 2,047 2,263

3 –2,400 –1,200 2,683

1 –80,390 1,954 80,414 2,807 7,079

4 78,034 –3,087 78,095 0,771 1,345

4 –7,600 –1,600 7,767

2 –44,596 –3,329 44,713 1,106 –0,519

3 –77,263 4,432 77,390 0,771 1,345

6 70,132 –17,624 72,313 0,605 1,181

12 44,131 14,627 46,492 0,000 4,686 0,932

5 –94,200 16,995 95,721

2 –79,995 6,474 80,256 2,995 8,178

7 –14,210 10,467 17,649 0,151 –1,687

6 0,000 0,000 0,000

2 –59,858 3,229 59,945 2,047 2,263

4 –69,527 18,805 72,026 0,606 1,181

7 37,537 –1,915 37,586 0,368 –0,598

8 29,534 –3,712 29,766 0,103 –0,558

9 27,687 –7,318 28,638 0,000 1,593 0,978

10 15,828 0,656 15,842 0,000 1,279 0,969

28 18,840 –9,575 21,134 0,060 –13,085

7 –22,800 –10,900 25,272

5 14,361 –12,154 18,814 0,151 –1,687

6 –37,170 1,317 37,193 0,368 –0,598

8 –30,000 0,759 30,010

6 –29,431 3,154 29,599 0,103 –0,558

28 –0,570 –2,366 2,433 0,000 –4,368

9 0,000 0,000 0,000

6 –27,687 8,911 29,086 0,000 1,593

11 0,003 –15,653 15,653 –0,000 0,461

AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 245

10 27,731 6,747 28,540 0,000 0,811

10 –5,800 17,000 17,962

6 –15,828 0,623 15,840 0,000 1,279

9 –27,731 –5,936 28,359 0,000 0,811

20 9,018 3,569 9,698 0,081 0,180

17 5,347 4,393 6,920 0,014 0,037

21 15,723 9,846 18,551 0,110 0,236

22 7,582 4,487 8,811 0,052 0,107

11 0,000 16,113 16,113

9 –0,003 16,114 16,114 –0,000 0,461

12 –11,200 –7,500 13,479

4 –44,131 –9,941 45,237 0,000 4,686

13 –0,021 –10,274 10,274 0,000 0,132

14 7,852 2,428 8,219 0,074 0,155

15 17,852 6,968 19,164 0,217 0,428

16 7,206 3,370 7,955 0,053 0,112

13 0,000 10,406 10,406

12 0,021 10,406 10,406 0,000 0,132

14 –6,200 –1,600 6,403

12 –7,778 –2,273 8,103 0,074 0,155

15 1,592 0,708 1,742 0,006 0,006

15 –8,200 –2,500 8,573

12 –17,634 –6,540 18,808 0,217 0,428

14 –1,586 –0,702 1,734 0,006 0,006

18 6,009 1,741 6,256 0,039 0,079

23 5,004 2,963 5,815 0,031 0,063

16 –3,500 –1,800 3,936

12 –7,152 –3,257 7,859 0,053 0,112

17 3,658 1,440 3,931 0,012 0,027

17 –9,000 –5,800 10,707

16 –3,646 –1,413 3,910 0,012 0,027

10 –5,332 –4,355 6,885 0,014 0,037

18 –3,200 –0,900 3,324

15 –5,970 –1,661 6,197 0,039 0,079

19 2,779 0,787 2,888 0,005 0,010

19 –9,500 –3,400 10,090

18 –2,774 –0,777 2,881 0,005 0,010

20 –6,703 –2,675 7,217 0,017 0,034

20 –2,200 –0,700 2,309

246 CHÖÔNG 6

19 6,720 2,709 7,245 0,017 0,034

10 –8,937 –3,389 9,558 0,081 0,180

21 –17,500 –11,200 20,777

10 –15,613 –9,609 18,333 0,110 0,236

22 –1,849 –1,627 2,463 0,001 0,001

22 0,000 0,000 0,000

10 –7,531 –4,380 8,712 0,052 0,107

21 1,850 1,628 2,464 0,001 0,001

24 5,643 2,795 6,297 0,043 0,067

23 –3,200 –1,600 3,578

15 –4,972 –2,900 5,756 0,031 0,063

24 1,771 1,282 2,186 0,006 0,012

24 –8,700 –2,400 9,025

22 –5,601 –2,728 6,230 0,043 0,067

23 –1,765 –1,270 2,174 0,006 0,012

25 –1,322 1,604 2,079 0,008 0,014

25 0,000 0,000 0,000

24 1,330 –1,590 2,073 0,008 0,014

26 3,520 2,372 4,244 0,044 0,066

27 –4,866 –0,786 4,929 0,026 0,049

26 –3,500 –2,300 4,188

25 –3,476 –2,306 4,171 0,044 0,066

27 0,000 0,000 0,000

25 4,892 0,835 4,963 0,026 0,049

28 –18,192 –4,152 18,660 –0,000 1,310

29 6,178 1,675 6,401 0,086 0,162

30 7,093 1,663 7,286 0,162 0,304

28 0,000 0,000 0,000

27 18,192 5,463 18,994 –0,000 1,310 0,968

8 0,570 –2,003 2,082 0,000 –4,368

6 –18,780 –3,510 19,106 0,060 –13,085

29 –2,400 –0,900 2,563

27 –6,093 –1,513 6,278 0,086 0,162

30 3,716 0,601 3,764 0,034 0,063

30 –10,600 –1,900 10,769`

27 –6,932 –1,359 7,064 0,162 0,304

29 –3,683 –0,537 3,722 0,034 0,063

Total loss 17,594 22,233

AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 247

6.7.2. Phöông phaùp Newton – Raphson

Moät chöông trình coù teân lfnewton ñöôïc trieån khai ñoái vôùi lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng
phöông phaùp Newton – Raphson ñoái vôùi heä thoáng ñieän thöïc teá. Chöông trình naøy phaûi ñöôïc thöïc
hieän tröôùc bôûi chöông trình lfybus. Caùc chöông trình busout vaø lineflow coù theå ñöôïc duøng ñeå in
ra lôøi giaûi phaân boá coâng suaát vaø keát quaû doøng coâng suaát nhaùnh vôùi daïng thöùc gioáng nhö phöông
phaùp Gauss–Seidel. Sau ñaây laø moâ taû ngaén goïn chöông trình lfnewton.
lfnewton: chöông trình naøy duøng ñeå giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp Newton –
Raphson vaø ñoøi hoûi caùc taäp tin busdata vaø linedata nhö ñaõ trình baøy trong muïc 6.7.1 – Chöông
trình ñöôïc thieát keá ñeå duøng tröïc tieáp coâng suaát phuï taûi vaø maùy phaùt trong ñôn vò MW vaø MVAr,
ñieän aùp trong ñôn vò töông ñoái, goùc tính ra ñoä. Coâng suaát phuï taûi vaø maùy phaùt ñöôïc ñoåi ra ñôn vò
töông ñoái treân cô baûn Scb MVA ñaõ choïn. Chöông trình coøn döï truø cho tröôøng hôïp duy trì coâng
suaát khaùng cuûa nuùt coù ñieàu chænh ñieän aùp trong khoaûng caùc giôùi haïn ñaõ qui ñònh. Söï vi phaïm giôùi
haïn coâng suaát khaùng coù theå xaûy ra neáu ñieän aùp ñöôïc qui ñònh quaù cao hay quaù thaáp. Trong laàn
laëp thöù hai, coâng suaát khaùng tính toaùn ôû nuùt maùy phaùt ñöôïc xem xeùt. Neáu ñaït ñeán giôùi haïn, trò soá
ñieän aùp ñöôïc hieäu chænh moãi böôùc laø 0,5% cho ñeán khi hieäu chænh toái ña ñöôïc ± 5% ñeå ñöa yeâu
caàu veà coâng suaát khaùng veà giôùi haïn ñaõ ñònh.
Ví duï 6.13: Tìm lôøi giaûi phaân boá coâng suaát ñoái vôùi maïng ñieän 30 nuùt IEEE baèng phöông phaùp
Newton – Raphson. Chöông trình cuûa ví duï naøy coù teân CHP6EX11.
Giaûi
Döõ lieäu yeâu caàu nhö trong ví duï 6.12 vôùi caùc leänh sau:
clear % clears all variables from workspace
basemava = 100 ; accuracy = 0.001 ; maxiter = 12 ;
busdata = [ nhö trong ví duï 6.12 ] ;
linedata = [ nhö trong ví duï 6.12 ] ;
lfybus % forms the bus admittance matrix
lfnewton % power flow solution by Newton – Raphson method
busout % prints the power flow solution on the screen
lineflow % computes and displays the line flow and losses
Keát quaû nhö cuûa lfnewton nhö sau:
248 CHÖÔNG 6

PowerFlow Solution by Newton-Raphson Method

Maximum Power mismatch = 7.54898e-07

No. of iterations = 4

Bus Voltage Angle ---Load--- ---Generation--- Injected

No. Mag. Degree MW Mvar MW Mvar Mvar

1 1,060 0,000 0,000 0,000 260,998 –17,021 0,00

2 1,043 –5,497 21,700 12,700 40,000 48,822 0,00

3 1,022 –8,004 2,400 1,200 0,000 0,000 0,00

4 1,013 –9,661 7,600 1,600 0,000 0,000 0,00

5 1,010 –14,381 94,200 19,000 0,000 35,975 0,00

6 1,012 –11,398 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00

7 1,003 –13,150 22,800 10,900 0,000 0,000 0,00

8 1,010 –12,115 30,000 30,000 0,000 30,826 0,00

9 1,051 –14,434 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00

10 1,044 –16,024 5,800 2,000 0,000 0,000 19,00

11 1,082 –14,434 0,000 0,000 0,000 16,119 0,00

12 1,057 –15,302 11,200 7,500 0,000 0,000 0,00

13 1,071 –15,302 0,000 0,000 0,000 10,423 0,00

14 1,042 –16,191 6,200 1,600 0,000 0,000 0,00

15 1,038 –16,278 8,200 2,500 0,000 0,000 0,00

16 1,045 –15,880 3,500 1,800 0,000 0,000 0,00

17 1,039 –16,188 9,000 5,800 0,000 0,000 0,00

18 1,028 –16,884 3,200 0,900 0,000 0,000 0,00

19 1,025 –17,052 9,500 3,400 0,000 0,000 0,00

20 1,029 –16,852 2,200 0,700 0,000 0,000 0,00

21 1,032 –16,468 17,500 11,200 0,000 0,000 0,00

22 1,033 –16,455 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00

23 1,027 –16,662 3,200 1,600 0,000 0,000 0,00

24 1,022 –16,830 8,700 6,700 0,000 0,000 4,30

25 1,019 –16,424 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00

26 1,001 –16,842 3,500 2,300 0,000 0,000 0,00

27 1,026 –15,912 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00

28 1,011 –12,057 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00

29 1,006 –17,136 2,400 0,900 0,000 0,000 0,00

30 0,995 –18,015 10,600 1,900 0,000 0,000 0,00

Total 283,400 126,200 300,998 125,144 23,30

Leänh lineflow cho cuøng keát quaû nhö trong ví duï 6.12.
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 249

6.7.3. Phöông phaùp laäp nhanh

Moät chöông trình coù teân decouple ñöôïc duøng ñeå giaûi phaân boá coâng suaát baèng phöông phaùp
phaân laäp nhanh, chöông trình cuõng yeâu caàu caùc taäp tin soá lieäu busdata, linedata. Chöông trình
naøy ñöôïc thöïc hieän tröôùc bôûi chöông trình lfybus. Caùc chöông trình busout vaø lineflow ñöôïc
duøng ñeå in keát quaû phaân boá coâng suaát vaø doøng coâng suaát nhaùnh vôùi cuøng daïng thöùc nhö trong
Gauss–Seidel.
Ví duï 6.14: Tìm lôøi giaûi phaân boá coâng suaát ñoái vôùi maïng ñieän 30 nuùt IEEE baèng phöông phaùp
phaân laäp nhanh. Chöông trình vieát cho ví duï naøy coù teân CHP6EX13.
Giaûi
Döõ lieäu yeâu caàu nhö trong ví duï 6.12 vôùi caùc leänh sau:
clear % clears all variables from workspace
basemva = 100 ; accuracy = 0.001 ; maxiter = 20 ;
busdata = [ nhö trong ví duï 6.12 ] ;
linedata = [ nhö trong ví duï 6.12 ] ;
lfybus % forms the bus admittance matrix
decouple % power flow solution by fast decoupled method
busout % prints the power flow solution on the screen
lineflow % computes and displays the line flow and losses
Keát quaû nhö cuûa decouple nhö sau:
Power Flow Solution by Fast Decoupled Method
Maximum Powe mismatch = 0.000919582
No. of iteration = 15
Bus Voltage Angle Load Generation Injected
No. Mag. Degree MW Mvar MW Mvar Mvar
1 1,060 0,000 0,000 0,000 260,998 –17,021 0,00
2 1,043 –5,497 21,700 12,700 40,000 48,822 0,00
3 1,022 –8,004 2,400 1,200 0,000 0,000 0,00
4 1,013 –9,662 7,600 1,600 0,000 0,000 0,00
5 1,010 –14,381 94,200 19,000 0,000 35,975 0,00
6 1,012 –11,398 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
7 1,003 –13,149 22,800 10,900 0,000 0,000 0,00
8 1,010 –12,115 30,000 30,000 0,000 30,828 0,00
9 1,051 –14,434 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
10 1,044 –16,024 5,800 2,000 0,000 0,000 19,00
11 1,082 –14,434 0,000 0,000 0,000 16,120 0,00
12 1,057 –15,303 11,200 7,500 0,000 0,000 0,00
13 1,071 –15,303 0,000 0,000 0,000 10,421 0,00
14 1,042 –16,198 6,200 1,600 0,000 0,000 0,00
15 1,038 –16,276 8,200 2,500 0,000 0,000 0,00
16 1,045 –15,881 3,500 1,800 0,000 0,000 0,00
17 1,039 –16,188 9,000 5,800 0,000 0,000 0,00
18 1,028 –16,882 3,200 0,900 0,000 0,000 0,00
19 1,025 –17,051 9,500 3,400 0,000 0,000 0,00
20 1,029 –16,852 2,200 0,700 0,000 0,000 0,00
21 1,032 –16,468 17,500 11,200 0,000 0,000 0,00
22 1,033 –16,454 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
23 1,027 –16,661 3,200 1,600 0,000 0,000 0,00
24 1,022 –16,829 8,700 6,700 0,000 0,000 4,30
25 1,019 –16,423 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
26 1,001 –16,840 3,500 2,300 0,000 0,000 0,00
27 1,026 –15,912 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
28 1,011 –12,057 0,000 0,000 0,000 0,000 0,00
29 1,006 –17,136 2,400 0,900 0,000 0,000 0,00
30 0,995 –18,014 10,600 1,900 0,000 0,000 0,00
Total 283,400 126,200 300,998 125,145 23,30
Leänh lineflow cho cuøng keát quaû nhö trong Ví duï 6.12
250 CHÖÔNG 6

6.8 CHÖÔNG TRÌNH THAØNH LAÄP MA TRAÄN TOÅNG TRÔÛ THANH CAÙI
Hai chöông trình ñöôïc trieån khai ñeå thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi ZBUS.
- Chöông trình coù teân Zbus = zbuild (zdata) trong ñoù zdata laø ma traän soá lieäu e x 4 chöùa soá
lieäu toång trôû cuûa maïng ñieän coù e phaàn töû. Coät 1 vaø 2 laø soá thöù töï nuùt ôû hai ñaàu cuûa phaàn töû vaø
coät 3 vaø 4 laàn löôït chöùa ñieän trôû vaø caûm khaùng trong ñôn vò töông ñoái. Nhaùnh ñieän khaùng maùy
phaùt coù moät ñaàu ñaùnh soá 0, ñoù laø ñieän khaùng sieâu quaù ñoä, quaù ñoä hay ñoàng boä. Ngoaøi ra caùc
toång trôû reõ nhö tuï ñieän, toång trôû phuï taûi ñeán trung tính (nuùt 0) coù theå keå vaøo ma traän, trong tính
toaùn ngaén maïch thöôøng boû qua caùc toång trôû aáy.
- Moät haøm khaùc duøng ñeå thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi laø zbus = zbuilpi (linedata,
gendata), haøm naøy töông thích vôùi chöông trình phaân boá coâng suaát. Ñoái soá thöù nhaát linedata bao
goàm caùc döõ lieäu duøng cho phaân boá coâng suaát. Ñieän khaùng maùy phaùt khoâng ñöôïc keå vaøo trong
linedata trong chöông trình phaân boá coâng suaát vaø phaûi ñöôïc khai baùo trong ñoái soá thöù hai
gendata. Gendata laø moät ma traän ng x 4 trong ñoù moãi haøng chöùa nuùt 0, nuùt ñaàu cöïc maùy phaùt,
ñieän trôû vaø ñieän khaùng, ng laø soá maùy phaùt.
- Ngoaøi ra, chöông trình symfault (zdata, Zbus, V) ñöôïc trieån khai ñeå khaûo saùt ngaén maïch
ba pha ñoái xöùng. Chöông trình yeâu caàu döõ lieäu zdata vaø ma traän Zbus, ñoái soá thöù ba V khoâng baét
buoäc.
Vieäc duøng caùc chöông trình treân ñöôïc minh hoïa qua caùc ví duï
sau:
Ví duï 6.15
Duøng haøm Zbus = zbuild (zdata) ñeå thaønh laäp ma traän toång trôû
thanh caùi cuûa maïng ñieän H.6.11. Duøng chöông trình CHP9EX5.
Caáu hình maïng ñieän bao goàm caùc ñieän trôû vaø caûm khaùng ñöôïc
qui ñònh vaø haøm zbuild ñöôïc duøng nhö sau:
zdata = [ 0 1 0 0.2 Hình 6.11

0 2 0 0.4
1 2 0 0.8
1 3 0 0.4
2 3 0 0.4] ;
Zbus = zbuild (zdata)
Zbus =
0 + 0.16i 0 + 0.08i 0 + 0.12i
0 + 0.08i 0 + 0.24i 0 + 0.16i
0 + 0.12i 0 + 0.16i 0 + 0.34i
Hình 6.12
Ví duï 6.16
Ngaén maïch ba pha vôùi toång trôû ngaén maïch
Zf = j0,16 ñvtñ xaûy ra taïi thanh caùi 3 trong maïng ñieän H.6.12
Duøng haøm symfault ñeå tính doøng ñieän ngaén maïch, ñieän aùp caùc thanh caùi vaø doøng ñieän
ñöôøng daây khi söï coá xaûy ra. Chöông trình coù teân CHP9EX6.
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 251

Giaûi
Trong ví duï naøy taát caû ñieän dung vaø phuï taûi ñeàu boû qua vaø taát caû ñieän aùp nuùt tröôùc khi söï
coá baèng 1 ñvtñ. Sô ñoà toång trôû trong H.6.13 ñöôïc moâ taû baèng bieán zdata vaø duøng leänh sau ñaây:
zdata = [ 0 1 0 0.2
0 2 0 0.4
1 2 0 0.8
1 3 0 0.4
2 3 0 0.4] ;

Zbus = zbuild(zdata)
Keát quaû laø:
Zbus =

0 + 0.1600i 0 +0.0800i 0 + 0.1200i

0 + 0.0800i 0 + 0.2400i 0 + 0.1600i Hình 6.13
0 + 0.1200i 0 + 0.1600i 0 + 0.3400i
Enter fault bus N0 → 3
Enter fault impedance Zf = R + j*X in complex form (for bolted fault enter 0) Zf = j*0.16
Balanced three–phase fault at bus No. 3
Total fault current = 2.000 per unit
Bus voltage during the fault in per unit
Bus Voltage Angle
No. magnitude degree
1 0.7600 0.000
2 0.6800 0.000
3 0.3200 0.000

Line currents for fault at bus No. 3

from to Current Angle
G 1 1.2000 –90.000
1 2 0.1000 –90.000
1 3 1.1000 –90.000
G 2 0.8000 –90.000
2 3 0.9000 –90.000
3 F 2.000 – 90.000
252 CHÖÔNG 6

Ví duï 6.17: Maïng ñieän 11 nuùt coù sô ñoà nhö H.6.14,

Ñieän khaùng quaù ñoä cuûa caùc maùy phaùt treân cô baûn 100 MVA cho döôùi ñaây:
Ñieän khaùng maùy phaùt, ñvtñ

Maùy phaùt Ra X’d

1 0 0,20
10 0 0,15
11 0 0,25

Soá lieäu ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp bao goàm ñieän trôû vaø caûm khaùng trong ñôn vò töông ñoái
vaø moät nöûa cuûa dung daãn ñöôøng daây trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn 100 MVA ñöôïc cho trong
baûng döôùi ñaây:
Soá lieäu ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp
Thanh caùi Thanh caùi R X 1/2 B

Soá Soá ñvtñ ñvtñ ñvtñ

1 2 0.00 0.06 0.0000
2 3 0.08 0.30 0.0004

2 5 0.04 0.15 0.0002

2 6 0.12 0.45 0.0005

3 4 0.10 0.40 0.0005

3 6 0.04 0.40 0.0005

4 6 0.15 0.60 0.0008

4 9 0.18 0.70 0.0009

4 10 0.00 0.08 0.0000

5 7 0.05 0.43 0.0003

6 8 0.06 0.48 0.0000

7 8 0.06 0.35 0.0004
7 11 0.00 0.10 0.0000

8 9 0.052 0.48 0.0000

Hình 6.14

Boû qua nhaùnh reõ ñieän dung vaø phuï taûi, duøng haøm zbuild(zdata) ñeå coù ñöôïc ma traän toång trôû
thanh caùi. Giaû thieát ñieän aùp ôû taát caû caùc nuùt tröôùc söï coá laø 1,0 ∠00 duøng haøm symfault ñeå tính
doøng ñieän ngaén maïch, ñieän aùp nuùt, doøng ñieän ñöôøng daây ñoái vôùi ngaén maïch kim loaïi taïi nuùt 8.
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 253

Khi duøng haøm zbuild, ñieän khaùng maùy phaùt phaûi ñöôïc keå ñeán trong soá lieäu toång trôû vôùi nuùt 0
laøm nuùt chuaån. Soá lieäu veà toång trôû vaø caùc leänh yeâu caàu nhö sau:
Ma traän toång trôû thanh caùi ñöôïc hieån thò treân maøn hình vaø keát quaû ngaén maïch ba pha nhö
sau:
% Bus Bus R X
% No. No. pu pu
zdata = [0 1 0,00 0,20
0 10 0,00 0,15
0 11 0,00 0,25
1 2 0,00 0,06
2 3 0,08 0,30
2 5 0,04 0,15
2 6 0,12 0,45
3 4 0,10 0,40
3 6 0,04 0,40
4 6 0,15 0,60
4 9 0,18 0,70
4 10 0,00 0,08
5 7 0,05 0,43
6 8 0,06 0,48
7 8 0,06 0,35
7 11 0,00 0,10
8 9 0,052 0,48

Zbus = zbuild(zdata)

symfault(zdata, Zbus)

Ma traän toång trôû thanh caùi ñöôïc hieån thò treân maøn hình vaø keát quaû ngaén maïch ba pha
nhö sau:
Enter Faulted Bus No. -> 8
Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in
complex form (for bolted fault enter 0). Zf = 0
Balanced three-phase fault at bus No. 8
Total fault current = 3.3571 per unit
Bus Voltages during the fault in per unit
Bus Voltage Angle
No. Magnitude Degree
1 0,8876 –0,9467
2 0,8350 –2,0943
3 0,7321 –2,5619
4 0,7866 –3,1798
5 0,5148 –8,3043
6 0,5792 –2,4214
7 0,5179 –8,2563
8 0,0000 0,0000
9 0,3156 0,9877
10 0,8785 –1,7237
11 0,6631 –5,7789
254 CHÖÔNG 6

Line currents for fault at bus No. 8

From To Current Angle
Bus Bus Magnitude Degree
1 2 0,9219 –73,3472
2 3 0,3321 –73,7856
2 6 0,5494 –76,3804
3 6 0,3804 –87,3283
4 3 0,1336 –87,2217
4 6 0,3357 –81,1554
4 9 0,6537 –81,4818
6 8 1,1974 –85,2964
7 5 0,0073 –82,5471
7 8 1,4585 –88,5207
8 F 3,3571 –85,4214
9 8 0,6538 –82,8293
10 4 1,1787 –79,4854
11 7 1,4733 –87,0395

Ví duï 6.18
Trong ví duï 6.17 neáu xeùt ñieän dung ñöôøng daây vaø boû qua phuï taûi, duøng haøm zbuildpi ñeå
thaønh laäp Zbus. Giaû thieát tröôùc khi söï coá, ñieän aùp ôû taát caû caùc nuùt baèng 1 ∠00 , duøng haøm
symfault tính doøng ñieän ngaén maïch, ñieän aùp nuùt vaø doøng ñieän ñöôøng daây khi ngaén maïch kim
loïai ôû nuùt 8. Chöông trình coù teân CHP9EX8.
Haøm zbuildpi (linedata, gendata) ñöôïc thieát keá ñeå töông thích vôùi chöông trình phaân boá
coâng suaát. Ñoái soá thöù nhaát linedata chính laø döõ lieäu yeâu caàu ñoái vôùi chöông trình phaân boá coâng
suaát. Ñieän khaùng maùy phaùt khoâng ñöôïc bao goàm trong linedata vaø phaûi ñöôïc qui ñònh rieâng bôûi
gendata. Trong ví duï naøy, phuï taûi ñöôïc boû qua. Soá lieäu veà toång trôû vaø caùc leänh yeâu caàu nhö sau:

% Bus Bus R X 1/2B

% No. No. pu pu pu
linedata = [1 2 0,00 0,06 0,0000
2 3 0,08 0,30 0,0004
2 5 0,04 0,15 0,0002
2 6 0,12 0,45 0,0005
3 4 0,10 0,40 0,0005
3 6 0,04 0,40 0,0005
4 6 0,15 0,60 0,0008
4 9 0,18 0,70 0,0009
4 10 0,00 0,08 0,0000
5 7 0,05 0,43 0,0003
6 8 0,06 0,48 0,0000
7 8 0,06 0,35 0,0004
7 11 0,00 0,10 0,0000
8 9 0,052 0,48 0,0000]
% Gen Ra Xñ’
gendata = [1 0 0,20
10 0 0,15
11 0 0,25];
Zbus = zbuildpi (linedata,gendata)

symfault (linedata, Zbus)

AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 255

Ma traän toång trôû thanh caùi ñöôïc hieån thò treân maøn hình vaø keát quaû ngaén maïch ba pha nhö sau:
Enter Faulted Bus No. -> 8

Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in

complex form (for bolted fault enter 0). Zf = 0

Balanced three-phase fault at bus No. 8

Total fault current = 3.3301 per unit

Bus Voltages during the fault in per unit

Bus Voltage Angle

No. Magnitude Degree
1 0,8080 –1,8188`
2 0,7506 –2,5456
3 06879 –1,5986
4 0,7489 –2,4915
5 0,7006 –2,3774
6 0,5451 –1,0185
7 0,5617 –3,8137
8 0,0000 0,0000
9 0,3005 2,4564
10 0,8361 –1,4553
11 0,6866 –2,2276

Line currents for fault at bus No. 8

From To Current Angle

Bus Bus Magnitude Degree
1 2 0,9704 –82,4068
2 3 0,2056 –87,7898
2 5 0,3230 –79,9386
2 6 0,4429 –81,6055
3 6 0,3556 –88,0454
4 3 0,1505 –88,2647
4 6 0,3308 –82,2823
4 9 0,6232 –81,3096
5 7 0,3228 –79,9261
6 8 11269 –83,8935
7 8 1,5818 –84,0781
8 F 3,3301 –83,5110
9 8 0,6224 –81,3606
10 4 1,1038 –82,6316
11 7 1,2604 –85,1416
256 CHÖÔNG 6

6.9 CHÖÔNG TRÌNH TÍNH TOAÙN NGAÉN MAÏCH KHOÂNG ÑOÁI XÖÙNG
Ba haøm ñöôïc trieån khai ñeå phaân tích ngaén maïch khoâng ñoái xöùng. Nhöõng haøm naøy laø
lgfault(zdata0, Zbus0, zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2,V), llfault (zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2, V)
vaø dlgfault (zdata0, Zbus0, zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2, V).
lgfault ñöôïc thieát keá ñeå phaân tích ngaén maïch moät pha chaïm ñaát, llfault ngaén maïch hai pha
vaø dlgfault ngaén maïch hai pha chaïm ñaát.
lgfault vaø dlgfault yeâu caàu ma traän toång trôû thöù töï thuaän, nghòch vaø khoâng: Zbus1, Zbus2,
Zbus0 vaø llfault yeâu caàu ma traän toång trôû thöù töï thuaän vaø nghòch. Ñoái soá cuoái cuøng V khoâng baét
buoäc. Neáu khoâng duøng ñoái soá V, chöông trình seõ cho ñieän aùp taát caû caùc nuùt tröôùc khi söï coá xaûy
ra baèng 1,0 ∠0 0 . Neáu keå theâm bieán V, ñieän aùp tröôùc söï coá phaûi ñöôïc ñònh trong daõy V chöùa soá
thöù töï nuùt vaø ñieän aùp phöùc. Vectô V ñöôïc töï ñoäng sinh ra khi thöïc thi baát cöù chöông trình phaân
boá coâng suaát naøo.
Ma traän toång trôû thanh caùi coù ñöôïc töø leänh Zbus0 = zbuild(zdata0) vaø Zbus1 =
zbuild(zdata1). Ñoái soá zdata1 chöùa toång trôû thöù töï thuaän, zdata0 chöùa toång trôû thöù töï khoâng.
Caùc ñoái soá zdata1, zdata2, zdata0 laø caùc ma traän e x 4 chöùa caùc soá lieäu cuûa maïng ñieän coù e
phaàn töû. Caùc coät 1 vaø 2 chöùa soá thöù töï nuùt ôû hai ñaàu cuûa phaàn töû vaø caùc coät 3 vaø 4 laàn löôït chöùa
ñieän trôû vaø caûm khaùng cuûa phaàn töû trong ñôn vò töông ñoái. Caùc toång trôû maùy phaùt noái töø nuùt 0
ñeán nuùt maùy phaùt, chuùng coù theå laø ñieän khaùng sieâu quaù ñoä, quaù ñoä hay ñoàng boä. Ngoaøi ra, caùc
nhaùnh toång trôû reõ nhö ñieän dung vaø toång trôû phuï taûi ñeán nuùt trung tính (nuùt 0) coù theå ñöôïc keå
vaøo trong ma traän.
Maïng ñieän thöù töï nghòch coù cuøng caáu truùc nhö maïng thöù töï thuaän. Toång trôû thöù töï nghòch
cuûa ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp baèng vôùi toång trôû thöù töï thuaän, tuy vaäy ñieän khaùng thöù töï nghòch
cuûa maùy phaùt khaùc vôùi ñieän khaùng thöù töï thuaän. Maïng ñieän thöù töï khoâng coù caáu truùc khaùc vôùi
maïng thöù töï thuaän vaø ñöôïc xaây döïng phuï thuoäc vaøo caùch ñaáu daây maùy bieán aùp ngoaïi tröø caùch
maéc Y–Y noái ñaát phía sô caáp vaø thöù caáp, caùc caùch maéc khaùc ñeàu taïo ra söï caùch ly giöõa sô caáp
vaø thöù caáp ñoái vôùi maïng thöù töï khoâng. Trong tröôøng hôïp ñoù, caùc coät ñieän trôû vaø caûm khaùng
trong soá lieäu thöù töï khoâng phaûi ñieàn vaøo giaù trò inf. Ñoái vôùi caùch maéc Y noái ñaát / ∆ phaûi nhaäp
theâm nhaùnh bieåu dieãn toång trôû maùy bieán aùp noái töø nuùt khoâng vôùi nuùt phía Y noái ñaát. Trong
tröôøng hôïp trung tính noái ñaát qua toång trôû Zn thì moät toång trôû 3Zn phaûi ñöôïc coäng theâm vaøo ñieän
khaùng cuûa maùy bieán aùp. Ñeå yù raèng coù söï leäch pha 300 qua maùy bieán aùp Y–∆ hay ∆–Y.
Theo qui öôùc cuûa ASA, ñieän aùp thöù töï thuaän vöôït sôùm 300 khi ñi töø phía ñieän aùp thaáp veà
phía ñieän aùp cao. Töông töï, ñieän aùp thöù töï nghòch treã ñi 300 khi ñi töø phía ñieän aùp thaáp veà phía
ñieän aùp cao. Söï dòch pha qua maùy bieán aùp ∆–Y khoâng coù taùc duïng treân ñieän aùp vaø doøng ñieän
ñöôøng daây trong phaàn cuûa heä thoáng ôû ñoù söï coá xaûy ra. Tuy vaäy, treân phía kia cuûa maùy bieán aùp
∆–Y, caùc ñieän aùp vaø doøng ñieän thöù töï phaûi ñöôïc dòch pha tröôùc khi bieán ñoåi thaønh caùc ñaïi löôïng
pha. Chöông trình ngaén maïch khoâng ñoái xöùng ôû ñaây boû qua söï dòch pha 300 qua maùy bieán aùp ∆–
Y.
Moät haøm ñeå thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi laø haøm Zbus =
zbuildpi(linedata,gendata) töông thích vôùi chöông trình phaân boá coâng suaát. Ñoái soá thöù nhaát
linedata chính laø döõ lieäu yeâu caàu ñoái vôùi lôøi giaûi phaân boá coâng suaát. Coät 1 vaø 2 laø soá thöù töï nuùt
coät 3 ñeán coät 5 bao goàm ñieän trôû, caûm khaùng vaø moät nöûa dung daãn ñöôøng daây trong ñôn vò töông
ñoái treân cô baûn MVA ñaõ ñònh. Coät cuoái laø ñaàu phaân aùp chænh ñònh ñoái vôùi maùy bieán aùp vaø baèng
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 257

1 ñoái vôùi ñöôøng daây. Ñieän khaùng maùy phaùt khoâng bao goàm trong linedata ñoái vôùi chöông trình
phaân boá coâng suaát vaø phaûi ñöôïc qui ñònh rieâng trong ñoái soá gendata. gendata laø ma traän eg x 4
trong ñoù moãi haøng chöùa nuùt 0, nuùt maùy phaùt, ñieän trôû vaø ñieän khaùng. Chöông trình nhaéc nhôû
ngöôøi söû duïng nhaäp vaøo soá thöù töï nuùt xaûy ra ngaén maïch vaø toång trôû söï coá Zf, keát quaû chöông
trình laø doøng ñieän ngaén maïch, ñieän aùp nuùt vaø doøng ñieän ñöôøng daây khi söï coá xaûy ra. Vieäc duøng
caùc haøm noùi treân ñöôïc minh hoïa qua caùc ví duï sau ñaây.
Ví duï 6.19: Duøng haøm lgfault, llfault vaø dlgfault ñeå tính doøng ñieän ngaén maïch, ñieän aùp nuùt vaø
doøng ñieän ñöôøng daây trong maïng ñieän H.6.15 ñoái vôùi caùc söï coá sau ñaây:
(a) Ngaén maïch ba pha ñoái xöùng ôû nuùt 3 qua toång trôû ngaén maïch Zf = j0,1 ñvtñ.
(b) Ngaén maïch moät pha chaïm ñaát ôû nuùt 3 qua toång trôû ngaén maïch Zf = j0,1 ñvtñ.
(c) Ngaén maïch hai pha ôû nuùt 3 qua toång trôû ngaén maïch Zf = j0,1 ñvtñ.
(d) Ngaén maïch hai pha chaïm ñaát ôû nuùt 3 qua toång trôû ngaén maïch Zf = j0,1ñvtñ.
Trung tính moãi maùy phaùt ñöôïc noái ñaát qua cuoän khaùng haïn doøng (0,25/3) ñôn vò töông ñoái
treân cô baûn 100 MVA. Teân chöông trình: CHP10EX7.

Hình 6.15

Soá lieäu cuûa caùc phaàn töû

Coâng suaát cô baûn

Phaà n töû Ñieän aùp ñònh möù c X1 X2 X0
(MVA)

G1 100 20 kV 0,15 0,15 0,05

G2 100 20 kV 0,15 0,15 0,05
T1 100 20/220 kV 0,10 0,10 0,10
T2 100 20/220 kV 0,10 0,10 0,10
L12 100 220 kV 0,125 0,125 0,30
L13 100 220 kV 0,15 0,15 0,35
L23 100 220 kV 0,25 0,25 0,7125
258 CHÖÔNG 6

Hình 6.16: Sô ñoà thay theá thöù töï thuaän

Hình 6.17: Sô ñoà thay theá thöù töï khoâng

Trong ví duï naøy, taát caû ñieän dung ñöôøng daây vaø phuï taûi ñöôïc boû qua vaø ñieän aùp taát caû caùc
nuùt tröôùc söï coá giaû thieát baèng 1 ñvtñ. Sô ñoà thöù töï thuaän trong H.6.16 ñöôïc moâ taû bôûi bieán zdata1
vaø sô ñoà thöù töï khoâng trong H.6.17 ñöôïc moâ taû bôûi bieán data0. Döõ lieäu veà maïng thöù töï nghòch
ñöôïc giaû thieát gioáng nhö maïng thöù töï thuaän. Sô ñoà H.6.16b vaø H.6.17b ñöôïc bieán ñoåi qua pheùp
bieán ñoåi ∆ − Y duøng cho tính tay. Duøng caùc leänh sau:
zdata 1 = [0 1 0 0,25
0 2 0 0,25
1 2 0 0,125
1 3 0 0,15
2 3 0 0,25];
zdata 0 = [0 1 0 0,40
0 2 0 0,10
1 2 0 0,30
1 3 0 0,35
2 3 0 0,7125];
zdata2 = zdata1;
Zbus1 = zbuild (zdata1)
Zbus0 = zbuild (zdata0)
Zbus2 = zbus1;
symfault (zdata1, Zbus1)
lgfault (zdata0, Zbus0, zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2)
llfault (zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2)
dlgfault (zdata0, Zbus0, zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2)
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 259

Keát quaû laø:

Three-phase balanced fault analysis

Enter Faulted Bus No. –> 3

Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in

Complex form (for bolted fault enter 0) . Zf = j * 0.

Balanced three-phase fault at bus No . 3

Total fault current = 3.1250 per unit

Bus Voltages during fault in per unit

Bus Voltage Angle

No. Magnitude Degree
1 0,5938 0,0000
2 0,6250 0,0000
3 0,3125 0,0000

Line currents for fault at bus No . 3

Doøng ñieän ñöôøng daây khi söï coù taïi nuùt 3

For To Current Angle

Bus Bus Magnitude Degree
G 1 1,6250 –90,0000
1 3 1,8750 –90,0000
G 2 1,5000 –90,0000
2 1 0,2500 –90,0000
2 3 1,2500 –90,0000
3 F 3,1250 –90,0000

Another fault location?

Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’

Line-to-ground fault analysis

Enter Faulted Bus No. –> 3

Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in

complex form (for bolted fault enter 0) . Zf = j *0.1

Single line to-ground fault at bus No. 3

Total fault current = 2. 7523 per unit

Bus Voltages during the fault in per unit

Bus Voltage Magintude

No. Phase a Phase b Phanse c
1 0,6330 1,0046 1,0046
2 0,7202 0,9757 0,9757
3 0,2752 1,0647 1,0647
260 CHÖÔNG 6

Line currents for fault at bus No. 3

From To Line Current Magnitude
Bus Bus Phase a Phase b Phase c
1 3 1,6514 0,0000 0,0000
2 1 0,3761 0,1560 0,1560
2 3 1,1009 0,0000 0,0000
3 F 2,7523 0,0000 0,0000
Another fault location?

Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’

Line-to-line fault analysis

Enter Faulted Bus No. –> 3

Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in

complex form (for bolted fault enter 0) . Zf = j *0.1

Line-to-line fault at bus No. 3

Total fault current = 3,2075 per unit

Bus Voltages during the fault in per unit

Bus Voltage Magintude

No. Phase a Phase b Phanse c
1 1,0000 0,6720 0,6720
2 1,0000 0,6939 0,6939
3 1,0000 0,5251 0,5251

Line currents for fault at bus No. 3

From To Line Current Magnitude
Bus Bus Phase a Phase b Phase c
1 3 0,0000 1,9245 1,9245
2 1 0,0000 0,2566 0,2566
2 3 0,0000 1,2830 1,2830
3 F 0,0000 3,2075 3,2075
Another fault location?

Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’

Double line-to-ground fault analysis

Enter Faulted Bus No. –> 3

Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in

complex form (for bolted fault enter 0) . Zf = j * 0.1

Double line to-ground fault at bus No. 3

Total fault current = 1,9737 per unit

Bus Voltages during the fault in per unit

Bus Voltage Magintude
No. Phase a Phase b Phanse c
1 1,0066 0,5088 0,5088
2 0,9638 0,5740 0,5740
3 1,0855 0,1974 0,1974
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 261

Line currents for fault at bus No. 3

From To Line Current Magnitude
Bus Bus Phase a Phase b Phase c
1 3 0,0000 2,4350 2,4350
2 1 0,1118 0,3682 0,3682
2 3 0,0000 1,6233 1,6233
3 F 0,0000 4,0583 4,0583
Another fault location?

Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’

Ví duï 6.20

Maïng ñieän 11 nuùt coù sô ñoà nhö H.6.18.

Hình 6.18: Sô ñoà moät sôïi (ví duï 6.20)

Ñieän khaùng quaù ñoä maù y phaùt ñvtñ
Maùy phaùt soá X1 X0 Xn
1 0,20 0,06 0,05
10 0,15 0,04 0,05
11 0,25 0,08 0,00

Soá lieäu ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp

Nuùt soá Nuùt soá X1 ñvtñ X0 ñvtñ
1 2 0,06 0,06
2 3 0,30 0,60
2 5 0,15 0,30
2 6 0,45 0,90
3 4 0,40 0,80
3 6 0,40 0,80
4 6 0,60 1,00
4 9 0,70 1,10
4 10 0,08 0,08
5 7 0,43 0,80
6 8 0,48 0,95
7 8 0,35 0,70
7 11 0,10 0,10
8 9 0,48 0,90
262 CHÖÔNG 6

Sô ñoà thay theá thöù töï khoâng ñöôïc xaây döïng tuøy theo caùch ñaáu daây maùy bieán aùp vaø ñöôïc
trình baøy trong H.6.19.

Hình 6.19: Sô ñoà thay theá thöù töï khoâng

Ñieän khaùng thöù töï thuaän vaø khoâng cuûa ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp trong ñôn vò töông ñoái
treân cô baûn 100 MVA ñöôïc cho trong baûng. Caùch noái daây trong maùy bieán aùp ñöôïc cho trong
H.6.18. Maùy bieán aùp ∆–Y giöõa nuùt 11 vaø 7 ñöôïc noái ñaát qua ñieän khaùng 0,08 ñvtñ. Ñieän khaùng
thöù töï thuaän vaø ñieän khaùng thöù töï khoâng bao goàm ñieän khaùng noái ñaát trung tính treân cô baûn 100
MVA cuõng cho trong baûng. Boû qua ñieän trôû, dung khaùng reõ vaø phuï taûi, taát caû ñieän khaùng thöù töï
nghòch ñöôïc giaû thieát baèng vôùi ñieän khaùng thöù töï thuaän. Duøng haøm zbuild ñeå thaønh laäp ma traän
thöù töï thuaän vaø thöù töï khoâng. Giaû thieát ñieän aùp cuûa taát caû nuùt baèng 1 ∠0 0 , duøng lgfault, llfault,
dlgfault ñeå tính doøng ngaén maïch, ñieän aùp nuùt vaø doøng ñieän ñöôøng daây ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp
ngaén maïch khoâng ñoái xöùng nhö sau:
a) Ngaén maïch moät pha chaïm ñaát kim loaïi taïi nuùt 8;
b) Ngaén maïch hai pha kim loaïi taïi nuùt 8;
c) Ngaén maïch hai pha chaïm ñaát kim loaïi taïi nuùt 8.
Teân chöông trình: CHP10EX8.
Giaûi
Khi duøng haøm zbuild, ñieän khaùng maùy phaùt phaûi ñöôïc bao goàm trong soá lieäu toång trôû vôùi
nuùt 0 choïn laøm chuaån.
Maùy bieán aùp ∆–Y taïo ra caùch ly giöõa sô caáp vaø thöù caáp trong sô ñoà thöù töï khoâng. Ñoái vôùi
caùch noái naøy, nhaäp inf (vaøo cuøng trong coät töông öùng cuûa ñieän trôû vaø ñieän khaùng cuûa döõ lieäu thöù
töï khoâng). Ñoái vôùi sô ñoà Y–∆ noái ñaát, theâm moät nhaùnh bieåu dieãn toång trôû maùy bieán aùp töø nuùt
khoâng ñeán nuùt phía maùy bieán aùp maéc Y. Ñieän khaùng noái trung tính maùy phaùt vaø maùy bieán aùp
ñöôïc bao goàm trong maïch thöù töï khoâng vôùi moãi ñieän khaùng coù trò soá 3Xn.
Döõ lieäu toång trôû thöù töï thuaän vaø thöù töï khoâng vaø caùc leänh yeâu caàu nhö sau:
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 263

zdata1 = [0 1 0,00 0,20

0 10 0,00 0,15
0 11 0,00 0,25
1 2 0,00 0,06
2 3 0,00 0,30
2 5 0,00 0,15
2 6 0,00 0,45
3 4 0,00 0,40
3 6 0,00 0,40
4 6 0,00 0,60
4 9 0,00 0,70
4 10 0,00 0,08
5 7 0,00 0,43
6 8 0,00 0,48
7 8 0,00 0,35
7 11 0,00 0,10
8 9 0,00 0,48];
zdata0 = [0 1 0,00 0,06 + 3 * 0,05
0 10 0,00 0,04 + 3 * 0,05
0 11 0,00 0,08
0 2 0,00 0,06
0 7 0,00 0,10 + 3 * 08
1 2 inf inf
2 3 0,00 0,60
2 5 0,00 0,30
2 6 0,00 0,80
3 4 0,00 0,80
3 6 0,00 0,80
4 6 0,00 1,00
4 9 0,00 0,00
4 10 0,00 0,08
5 7 0,00 0,80
6 8 0,00 0,95
7 8 0,00 0,70
7 11 inf inf
8 9 0,00 0,90];
zdata2 = zdata1;
Zbus0 = zbuild (zdata0)
Zbus1 = zbuild (zdata1)
Zbus2 = Zbus1;
lgfault (zdata0, Zbus0, zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2)
llfault (zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2)
dlgfault (zdata0, Zbus0, zdata1, Zbus1, zdata2, Zbus2)

Keát quaû laø:

Line-to-ground fault analysis

Enter Faulted Bus No. –> 8
Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in
complex form (for bolted fault enter 0). Zf = 0
Single line to-ground fault at bus No. 8
Total fault current = 2,8135 per unit
Bus Voltages during the fault in per unit
264 CHÖÔNG 6

Bus Voltage Magnitude

No. Phase a Phase b Phase c
1 0,8970 0,9738 0,9738
2 08377 0,9756 0,9756
3 0,7451 0,9954 0,9954
4 0,7731 1,0063 1,0063
5 0,7824 0,9823 0,9823
6 0,5936 1,0123 1,0123
7 0,6295 0,9995 0,9995
8 0,0000 1,0898 1,0898
9 0,3299 1,0453 1,0453
10 0,8612 0,9995 0,9995
11 0,8231 09588 0,9588

Line currents for fault at bus No. 8

From To Line Current Magintude
Bus Bus Phase a Phase b Phase c
1 2 0,5464 0,2732 0,2732
2 3 0,2113 0,0407 0,0407
2 6 0,3966 0,0207 0,0207
3 6 0,2877 0,0073 0,0073
4 3 0,0764 0,0479 0,0479
4 6 0,2540 0,0255 0,0255
4 9 0,5311 0,0023 0,0023
5 2 0,2753 0,0023 0,0023
6 8 0,9383 0,0121 0,0121
7 5 0,2753 0,0023 0,0023
7 8 1,3441 0,0098 0,0098
8 F 2,8135 0,0000 0,0000
9 8 0,5311 0,0023 0,0023
10 4 0,8615 0,0711 0,0711
11 7 0,7075 0,3538 0,3538
Another fault location?
Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’
Line-to-line fault analysis
Enter Faulted Bus No. –> 8
Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in
complex form (for bolted fault enter 0) . Zf = 0
Line-to-line fault at bus No. 8
Total fault current = 2,9060 per unit
Bus Voltages during the fault in per unit
Bus Voltage Magnitude
No. Phase a Phase b Phase c
1 1,0000 0,8576 0,8576
2 1,0000 0,8168 0,8168
3 1,0000 0,7757 0,7757
4 1,0000 0,8157 0,8157
5 1,0000 0,7838 0,7838
6 1,0000 0,6871 0,6871
7 1,0000 0,6947 0,6947
8 1,0000 0,5000 0,5000
9 1,0000 0,5646 0,5646
10 1,0000 0,8778 0,8778
11 1,0000 0,7749 0,7749
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 265

Line currents for fault at bus No. 8

From To Line Current Magintude
Bus Bus Phase a Phase b Phase c
1 2 0,0000 0,8465 0,8465
2 3 0,0000 0,1762 0,1762
2 5 0,0000 0,2820 0,2820
2 6 0,0000 0,3883 0,3883
3 6 0,0000 0,3047 0,3047
4 3 0,0000 0,1285 0,1285
4 6 0,0000 0,2887 0,2887
4 9 0,0000 0,5461 0,5461
5 7 0,0000 0,2820 0,2820
6 8 0,0000 0,9817 0,9817
7 8 0,0000 1,3782 1,3782
8 F 0,0000 2,9060 2,9060
9 8 0,0000 0,5461 0,5461
10 4 0,0000 0,9633 0,9633
11 7 0,0000 1,0962 1,0962
Another fault location?
Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’
Double line-to-ground fault analysis
Enter Faulted Bus No. –> 8
Enter Fault Impedance Zf = R + j * X in
complex form (for bolted fault enter 0) . Zf = 0
Double line to-ground fault at bus No. 8
Total fault current = 2,4222 per unit
Bus Voltages during the fault in per unit
Bus Voltage Magnitude
No. Phase a Phase b Phase c
1 0,9530 0,8441 0,8441
2 0,9562 0,7884 0,7884
3 0,9919 0,7122 0,7122
4 1,0107 07569 0,7569
5 0,9686 0,7365 0,7365
6 1,0208 0,5666 0,5666
7 0,9992 0,5907 0,5907
8 1,1391 0,0000 0,0000
9 1,0736 0,3151 0,3151
10 0,9991 0,8455 0,8455
11 0,9239 0,7509 0,7509

Line currents for fault at bus No. 8

From To Line Current Magintude
Bus Bus Phase a Phase b Phase c
1 2 0,2352 0,8546 0,8546
2 3 0,0350 0,2069 0,2069
2 5 0,0020 0,3063 0,3063
2 6 0,0178 0,4278 0,4278
3 6 0,0063 0,3277 0,3277
4 3 0,0413 0,1290 0,1290
4 6 0,0220 0,3050 0,3050
4 9 0,0020 0,5924 0,5924
5 7 0,0020 0,3063 0,3063
6 8 0,0104 1,0596 1,0596
7 8 0,0084 1,4963 1,4963
8 F 0,0000 3,1483 3,1483
9 8 0,0020 0,5924 0,5924
10 4 00612 1,0217 1,0217
11 7 0.3046 1.1067 1.1067

Another fault location?

Enter ’y’ or ’n’ within single quote –> ’n’
266 CHÖÔNG 6

BAØI TAÄP CHÖÔNG 6

6.1. Moät ñöôøng daây ba pha moät maïch (loä ñôn) coù hoaùn vò, moãi pha laø daây chuøm goàm boán daây
ACSR, 1.272.000 CM, ba pha boá trí naèm ngang nhö trong H.BT6.1. Khoaûng caùch giöõa caùc
daây con trong daây chuøm laø 45 cm. Daây daãn coù teân maõ pheasant. Trong MatLab, duøng leänh
acsr ñeå tìm ñöôøng kính daây vaø baùn kính GMR cuûa noù. Xaùc ñònh ñieän caûm vaø ñieän dung moãi
pha treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây. Duøng haøm [GMD,GMRL,GMRC]
= gmd trong MatLab ñeå kieåm tra keát quaû.

Hình BT6.1

ÑS: 0,88929 mH/km; 0,012658 µF/km

6.2. Moät ñöôøng daây hai maïch (loä keùp) coù hoaùn vò, moãi
pha goàm hai daây ACSR (daây chuøm), 2.167.000
CM, 72/7 teân maõ Kiwi, ba pha boá trí thaúng ñöùng
nhö trong H.BT6.2. Daây daãn coù ñöôøng kính
4,4069 cm vaø baùn kính GMR laø 1,7374 cm.
Khoaûng caùch giöõa hai daây trong chuøm laø 45 cm.
Caùch boá trí hai maïch a1b1c1, c2b2a2. Tìm ñieän caûm
vaø ñieän dung moãi pha moãi km chieàu daøi ñöôøng
daây. Tìm laïi nhöõng giaù trò naøy khi boá trí hai maïch
theo a1b1c1, a 2b 2 c 2. Duøng haøm
[GMD,GMRL,GMRC] = gmd trong MATLAB
Hình BT6.2
ñeå kieåm tra keát quaû.
ÑS: 0,4752 mH/km, 0,0240035 µF/km 0,517453 mH/km, 0,0219974 µF/km
6.3. Moät ñöôøng daây truyeàn taûi ngaén ba pha 69 kV daøi 16 km. Ñöôøng daây coù toång trôû noái tieáp
treân moãi pha 0,125 + j0,4375 Ω/km. Xaùc ñònh ñieän aùp ñaàu phaùt, phaàn traêm suït aùp, coâng suaát
ñaàu phaùt, hieäu suaát truyeàn taûi khi ñöôøng daây cung caáp:
70 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû 64 kV
120 MW, heä soá coâng suaát baèng 2 ôû 64 kV.
Duøng chöông trình lineperf ñeå kieåm chöùng keát quaû.
ÑS: a) 70,508 kV ; 10,17% ; 58,39 + j50,37 MVA ; 95,9%
b) 69 kV ; 7,83% ; 127 + j24,61 MVA ; 94,465%
6.4. Laøm laïi caùc baøi taâp töø 3.9 ñeán 3.17 duøng chöông trình lineperf.
6.5. Ñöôøng daây truyeàn taûi trong baøi taäp 3.13 coù ñieän trôû 0.011 Ω/km. Duøng chöông trình
lineperf:
a) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt khi cho bieát caùc ñaïi löôïng ñaàu nhaän: 735∠00 kV, 1600
MW vaø 1200 MVAr.
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 267

b) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu nhaän khi cho bieát caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt: 756∠00 kV, 1920
MW vaø 600 MVAr.
c) Xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ñaàu phaùt khi cho bieát toång trôû phuï taûi ôû ñaàu nhaän 282,38 Ω ôû 735
kV.
d) Tìm ñieän aùp ñaàu nhaän khi ñöôøng daây hôû maïch ôû ñaàu nhaän (khoâng taûi) vaø ñieän aùp ñaàu
phaùt laø 765 kV. Xaùc ñònh ñieän khaùng vaø coâng suaát khaùng cuûa cuoän khaùng buø ngang ñaët ôû
ñaàu nhaän ñeå giôùi haïn ñieän aùp ñaàu nhaän ôû 765 kV. Veõ traéc ñoà ñieän aùp ñoái vôùi ñöôøng daây coù
buø vaø khoâng buø.
e) Tìm doøng ñieän ñaàu nhaän vaø ñaàu phaùt khi ñöôøng daây bò ngaén maïch ba pha ôû ñaàu nhaän.
f) Ñoái vôùi ñöôøng daây mang taûi nhö trong a), xaùc ñònh ñieän dung vaø coâng suaát khaùng cuûa tuï
buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå giöõ ñieän aùp ñaàu nhaän ôû 735 kV khi ñieän aùp ñaàu phaùt laø 765 kV.
Cho bieát caùc ñaëc tính vaän haønh cuûa ñöôøng daây sau khi buø.
g) Xaùc ñònh tình traïng vaän haønh cuûa ñöôøng daây khi ñöôøng daây ñöôïc buø doïc vôùi ñoä buø doïc laø
40% vaø vôùi phuï taûi nhö trong a) ôû 735 kV.
h) Ñöôøng daây ñaõ buø doïc 40% vaø cung caáp cho taûi nhö trong a). Xaùc ñònh ñieän dung vaø coâng
suaát khaùng cuûa tuï buø ngang ñaët ôû ñaàu nhaän ñeå giöõ ñieän aùp ñaàu nhaän ôû 735 kV khi ñieän aùp
ñaàu phaùt laø 765 kV.
i) Veõ ñoà thò voøng troøn.
j) Veõ traéc ñoà ñieän aùp khi ñieän aùp ñaàu phaùt laø 765 kV.
k) Veõ ñöôøng cong khaû naêng taûi khi ñieän aùp ñaàu phaùt laø 765 kV, ñieän aùp ñaàu nhaän laø 735
kV. Doøng ñieän cho pheùp cuûa daây daãn laø 5000 A/pha.
6.6. Khaûo saùt moät heä thoáng hieän höõu cho thaáy caàn phaûi taûi 2400 MW treân moät khoaûng caùch 400
km. Caáp ñieän aùp ñöôïc xeùt goàm caùc caáp 345 kV, 500kV vaø 765 kV. Ñoái vôùi thieát keá sô boä
treân khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây thöïc teá, coù theå giaû thieát caùc toång trôû soùng nhö sau:
345 kV ZC = 320 Ω
500 kV ZC = 290 Ω
765 kV ZC = 265 Ω
Ñoä daøi soùng cuûa ñöôøng daây giaû thieát 5000 km (60 Hz). Khaû naêng taûi thöïc teá cuûa ñöôøng daây
caên cöù vaøo goùc truyeàn taûi δ = 350. Giaû thieát |UP| = 1,0 ñvtñ vaø |UN| = 0,9 ñvtñ. Xaùc ñònh soá
maïch taûi ñieän ba pha (soá loä song song) ñoái vôùi moãi caáp ñieän aùp. Moãi truï ñieän coù theå treo toái
ña hai maïch. Ñeå giôùi haïn toån hao vaàng quang, ñöôøng daây 500 kV phaûi duøng daây chuøm coù ít
nhaát hai daây moãi pha vaø daây chuøm 765 kV phaûi coù ít nhaát boán daây moãi pha. Khoûang caùch
giöõa caùc daây con trong daây chuøm laø 45 cm. Côõ daây phaûi ñöôïc choïn coù khaû naêng taûi doøng
ñieän öùng vôùi coâng suaát ít nhaát laø 5000 MVA. Duøng leänh acsr trong MatLab ñeå tìm côõ daây
thích hôïp. Sau ñaây laø khoaûng caùch toái thieåu giöõa caùc pha keá caän khi boá trí treân maët phaúng
ngang öùng ôû caùc caáp ñieän aùp:
Caáp ñieän aùp (kV) Khoaûng caùch hai pha keá caän (meùt)
435 7,0
500 9,0
765 12,5
268 CHÖÔNG 6

a) Choïn caáp ñieän aùp thích hôïp, côõ daây, caáu truùc truï. Duøng chöông trình lineperf vaø tuøy
choïn soá 1 ñeå coù ñöôïc phaàn traêm suït aùp vaø hieäu suaát truyeàn taûi khi coâng suaát ñaàu nhaän laø
3000 MVA, heä soá coâng suaát 0,8 treã ôû ñieän aùp ñònh möùc ñaõ choïn. Boå sung cho thieát keá vaø
choïn côõ daây sao cho hieäu suaát truyeàn taûi ít nhaát baèng 94% ñoái vôùi phuï taûi noùi treân.
b) Tìm tình traïng vaän haønh cuûa ñöôøng daây bao goàm trong caùc tuøy choïn 4–8 cuûa chöông
trình lineperf ñoái vôùi phöông aùn thieát keá sau cuøng. Toùm taét caùc ñaëc tính cuûa ñöôøng daây vaø
cheá ñoä buø yeâu caàu.
6.7. Cho maïng ñieän coù boán nuùt trong H.BT6.7. Moãi maùy phaùt ñieän
ñöôïc bieåu dieãn baèng söùc ñieän ñoäng ñaët sau ñieän khaùng quaù ñoä.
Taát caû ñieän khaùng cho trong ñôn vò töong ñoái treân cuøng moät coâng
suaát cô baûn. Boû qua ñieän trôû vaø ñieän dung ñöôøng daây. Thaønh laäp
ma traän Zbus vôùi nuùt trung tính laøm chuaån vaø kieåm tra baèng
chöông trình Zbuild.
ÑS:
0, 240 0, 140 0, 200 0, 200 
0, 140 0, 2275 0, 175 0, 175
Zbus = j
0, 200 0, 175 0, 310 0, 310 
 
0, 200 0, 175 0, 310 0, 500  Hình BT6.7

6.8. Cho maïng ñieän saùu nuùt trong H.BT6.8. Soá lieäu ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp goàm ñieän trôû vaø
ñieän khaùng noái tieáp trong ñôn vò töông ñoái vaø moät nöûa dung daãn cuûa toaøn ñöôøng daây trong
ñôn vò töông ñoái treân cô baûn 100 MVA vaø ñöôïc laäp baûng.

Hình BT6.8

Soá lieä u ñöôøng daây vaø maù y bieán aù p

Nuùt Nuùt R X ½B
soá soá ñvtñ ñvtñ ñvtñ
1 4 0,035 0,225 0,0065
1 5 0,025 0,105 0,0045
1 6 0,040 0,215 0,0055
2 4 0,000 0,035 0,0000
3 5 0,000 0,042 0,0000
4 6 0,028 0,125 0,0035
5 6 0,026 0,175 0,0300
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 269

Toång trôû quaù ñoä cuûa maùy phaùt treân cô baûn 100 MVA:
Toång trôû quaù ñoä maùy phaùt, ñvtñ
Maùy phaù t soá Ra X’d
1 0 0,20
2 0 0,15
3 0 0,25
Boû qua ñieän dung ñöôøng daây vaø phuï taûi, duøng haøm Zbus = zbuild(zdata) ñeå thaønh laäp ma
traän toång trôû thanh caùi Zbus. Khi duøng haøm Zbus = zbuild(zdata), ñieän khaùng maùy phaùt phaûi
ñöôïc keå vaøo maõng zdata vôùi nuùt 0 laøm chuaån.
6.9. Trong baøi taäp 6.8 keå theâm ñieän dung ñöôøng daây vaø boû qua phuï taûi, duøng haøm
zbuildpi(linedata,gendata,yload) ñeå thaønh laäp Zbus.
6.10. H.BT6.10 laø sô ñoà moät sôïi cuûa moät heä thoáng ba nuùt vôùi maùy phaùt ôû nuùt 1 vaø 2. Ñieän aùp nuùt
1 laø U = 1,0∠00 ñvtñ. Ñieän aùp nuùt 2 ñöôïc giöõ coá ñònh ôû 1,05 ñvtñ vôùi coâng suaát taùc duïng
phaùt leân löôùi laø 400 MW. Phuï taûi ôû nuùt 3 coù coâng suaát 500 MW vaø 400 MVAr. Toång daãn
ñöôøng daây trong ñvtñ treân cô baûn 100 MVA. Duøng cho muïc ñích tính tay, ñieän trôû vaø ñieän
dung ñöôøng daây ñöôïc boû qua.

Hình BT6.10

a) Chöùng toû bieåu thöùc coâng suaát taùc duïng ôû nuùt 2 vaø coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ôû
nuùt 3 cho bôûi:
P2 = 40 | U 2 || U1 | cos(900 − δ2 + δ1 ) + 20 | U 2 || U 3 | cos(900 − δ2 + δ3 )

P3 = 20 | U 3 || U1 | cos(900 − δ3 + δ1 ) + 20 | U 3 || U 2 | cos(900 − δ3 + δ2 )

Q3 = −20 | U 3 || U1 | sin(900 − δ3 + δ1 ) − 20 | U 3 || U 2 | sin(900 − δ3 + δ2 ) + 40 | U 3 |2

b) Duøng phöông phaùp Newton–Raphson, baét ñaàu vôùi U2(0) = 1,0 + j0 vaø U3(0) = 1,0 + j0 vaø
giöõ cho |U2| = 1,05 ñvtñ, xaùc ñònh caùc ñieän aùp U2 vaø U3. Thöïc hieän hai laàn laëp.
c) Kieåm tra keát quaû duøng chöông trình lfnewton hay caùc chöông trình phaân boá coâng suaát
khaùc. Giaû thieát coâng suaát khaùng taïi thanh caùi coù ñieàu chænh ñieän aùp (nuùt 2) ñöôïc giöõ trong
giôùi haïn giöõa 0 vaø 600 MVAr.
ÑS:
Ma traän toång daãn thanh caùi vieát theo soá phöùc daïng cöïc:
 60∠ − π / 2 40∠π / 2 20∠π / 2 
Ybus =  40∠π / 2 60∠ − π / 2 20∠π / 2 

 20∠π / 2 20∠π / 2 40∠ − π / 2 

b) δ2(1) = 0,0275 rad = 1,57820 ; δ3(1) = –0,1078 rad = –6,1790

270 CHÖÔNG 6

δ2(2) = 0,0285 rad = 1,63270 ; δ3(2) = –0,1189 rad = –6,8160

|U3(1)| = 0,9231 ñvtñ ; |U3(2)| = 0,9072 ñvtñ
6.11. Vôùi soá lieäu cuûa baøi taäp 6.10.
a) Duøng thuaät toaùn phaân laäp nhanh ñeå phaân boá coâng suaát. Thöïc hieän hai laàn laëp.
b) Kieåm tra keát quaû baèng caùch duøng chöông trình decouple hay caùc chöông trình khaùc. Giaû
thieát giôùi haïn coâng suaát khaùng ôû nuùt 2 trong khoaûng töø 0 ñeán 600 MVAr.
ÑS: a) δ2(1) = 0,0262 rad = 1,50060 ; δ3(1) = –0,1119 rad = –6,4120
δ2(2) = 0,0277 rad = 1,58630 ; δ3(2) = –0,1182 rad = –6,7720
| U 3(1)| = 0,9250 ñvtñ ; | U 3(2)| = 0,9072 ñvtñ
6.12. Cho heä thoáng ba nuùt coù sô ñoà trong H.BT6.12. Thanh caùi 1 laø thanh caùi maùy phaùt. Ñieän aùp
nuùt 1 laø U 1 = 1,0∠00 ñvtñ. Phuï taûi ôû caùc nuùt 2 vaø 3 coù coâng suaát ghi treân sô ñoà. Toång trôû
ñöôøng daây cho trong ñvtñ treân cô baûn 100 MVA. Duøng cho muïc ñích tính tay, boû qua ñieän
trôû vaø ñieän dung ñöôøng daây.
a) Duøng phöông phaùp Gass–Seidel vôùi caùc trò soá ban ñaàu U 2(0) = 1,0 + j0 vaø U 3(0) = 1,0 +
j0, xaùc ñònh U 2 vaø U 3. Thöïc hieän hai laàn laëp.
b) Neáu sau moät soá laàn laëp, ñieän aùp caùc nuùt hoäi tuï veà caùc trò soá:
U 2 = 0,90 – j0,10 ñvtñ

U 3 = 0,95 – j0,05 ñvtñ

Xaùc ñònh doøng coâng suaát treân ñöôøng daây vaø toån thaát coâng suaát, coâng suaát taùc duïng vaø phaûn
khaùng cuûa nuùt caân baèng. Veõ chieàu cuûa doøng coâng suaát treân ñöôøng daây.
c) Kieåm tra lôøi giaûi baèng caùch duøng chöông trình lfgauss hay caùc chöông trình khaùc. Duøng
ñoä chính xaùc 0,00001 vaø thöøa soá taêng toác 1,0.

Hình BT6.12

ÑS:
(1)
a) U2 = 0,9360 – j0,0800 U 3(1) = 0,9602 – j0,0460
(2)
U2 = 0,9089 – j0,0974 U 3(2) = 0,9522 – j0,0493
c) S 12 = 300 MW + j300 MVAr
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 271

S 21 = –300 MW – j240 MVAr

∆ S 12 = 0 MW + j60 MVAr
S 13 = 400 MW + j400 MVAr

S 31 = –400 MW – j360 MVAr

∆ S 13 = 0 MW + j40 MVAr
S 23 = –100 MW – j80 MVAr

S 32 = 100 MW + j90 MVAr

∆ S 23 = 0 MW + j10 MVAr
S 1 = 700 MW + j700 MVAr
6.13. Cho heä thoáng ba nuùt coù sô ñoà trong H.BT6.13. vôùi nuùt 1 vaø 3 laø caùc thanh caùi maùy phaùt.
Ñieän aùp nuùt 1 laø U1 = 1,025∠00. Ñieän aùp ôû nuùt 3 ñöôïc giöõ coá ñònh ôû 1,03 ñvtñ vôùi coâng suaát
taùc duïng phaùt leân heä thoáng laø 300 MW. Phuï taûi coù coâng suaát 400 MW vaø 200 MVAr laáy ra
töø nuùt 2. Toång trôû ñöôøng daây cho trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn 100 MVA. Duøng cho
muïc ñích tính tay, boû qua ñieän trôû vaø ñieän dung ñöôøng daây.
a) Duøng phöông phaùp Gauss–Seidel vôùi caùc trò soá ban ñaàu U 2(0) = 1,0 + j0 vaø U 3(0) =
1,03 + j0 vaø giöõ | U 3| = 1.03 ñvtñ, xaùc ñònh caùc ñieän aùp U 2 vaø U 3. Thöïc hieän hai laàn laëp.
b) Neáu sau moät soá laàn laëp, ñieän aùp caùc nuùt hoäi tuï veà caùc trò soá:
0
U 2 = 1,001243∠–2,1 = 1,000571 – j0,0366898 ñvtñ
0
U 3 = 1,03∠1,36851 = 1,029706 + j0,0246 ñvtñ
Xaùc ñònh doøng coâng suaát vaø toån thaát treân caùc nhaùnh vaø coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng
cuûa nuùt caân baèng. Veõ chieàu coâng suaát treân caùc nhaùnh.
Kieåm tra lôøi giaûi duøng chöông trình lfgauss.

Hình BT6.13

ÑS: a) U 2(1) = 1,0025 – j0,0500 Q3(1) = 1,2360

(1)
U3 = 1,0299 + j0,0152
(2)
U2 = 1,0051 – j0,0434 Q3(2) = 1,1628
(2)
U3 = 1,0298 + j0,02107
272 CHÖÔNG 6

b) S 12 = 150,428 MW + j100,159 MVAr

S 21 = –150,428 MW – j92,387 MVAr
∆ S 12 = 0 MW + j7,772 MVAr
S 13 = –50,428 MW – j9,648 MVAr

S 31 = 50,428 MW + j10,902 MVAr

∆ S 13 = 0 MW + j1,255 MVAr
S 23 = –249,572 MW – j107,613 MVAr

S 32 = 249,572 MW + j126,034 MVAr

∆ S 23 = 0 MW + j18,421 MVAr
S 1 = 100 MW + j90,51 MVAr
6.14. Moät heä thoáng 26 nuùt cho trong H.BT6.14. Tìm lôøi giaûi phaân boá coâng suaát baèng caùc phöông
phaùp:
a) Gauss–Seidel;
b) Newton–Raphson;
c) Phaân laäp nhanh.
Soá lieäu phuï taûi cho trong baûng:

Soá lieä u phuï taûi

STT Phuï taûi STT Phuï taûi
nuùt MW MVAr nuùt MW MVAr
1 51,0 41,0 14 24,0 12.0
2 22,0 15,0 15 70,0 31,0
3 64,0 50,0 16 55,0 27,0
4 25,0 10,0 17 78,0 38,0
5 50,0 30,0 18 153,0 67,0
6 76,0 29,0 19 75,0 15,0
7 0,0 0,0 20 48,0 27,0
8 0,0 0,0 21 46,0 23,0
9 89,0 50,0 22 45,0 22,0
10 0,0 0,0 23 25,0 12,0
11 25,0 15,0 24 54,0 27,0
12 89,0 48,0 25 28,0 13,0
13 31,0 15,0 26 40,0 20,0

Ñoä lôùn ñieän aùp, coâng suaát huy ñoäng maùy phaùt, giôùi haïn coâng suaát khaùng ñoái vôùi nuùt coù ñieàu
chænh ñieän aùp cho trong baûng döôùi ñaây. Nuùt 1 coù ñieän aùp ñònh tröôùc U1 = 1,025∠00 ñöôïc
choïn laøm nuùt caân baèng.
AÙP DUÏNG MATLAB VAØO HOÄP COÂNG CUÏ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 273

Soá lieä u maùy phaù t

STT Coâng suaát
Ñieän Giôùi haï n MVAr
nuùt phaùt
aùp
MW Min. Max.
1 1,025
2 1,020 79,0 40,0 250,0
3 1,025 20,0 40,0 150,0
4 1,050 100,0 40,0 80,0
5 1,045 300,0 40,0 160,0
26 1,015 60,0 15,0 50,0
Coâng suaát khaùng cuûa tuï buø ngang ñaët taïi caùc traïm vaø ñaàu phaân aùp chænh ñònh cho trong
baûng döôùi ñaây:
Tuï buø ngang Ñaàu phaân aù p
Ñaàu phaân aù p
STT nuùt MVAr Nhaùnh
chænh ñònh
1 4,0 2-3 0,960
4 2,0 2 - 13 0,960
5 5,0 3 - 13 1,017
6 2,0 4-8 1,050
11 1,5 4 - 12 1,050
12 2,0 6- 19 0,950
15 0,5 7-9 0,950
19 5,0
Soá lieäu ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp goàm ñieän trôû vaø caûm khaùng noái tieáp trong ñvtñ vaø moät
nöûa ( Y /2) cuûa dung daãn toaøn ñöôøng daây trong ñvtñ treân cô baûn 100 MVA cho trong baûng
döôùi ñaây:

Soá lieä u ñöôøng daây vaø maù y bieán aù p

STT nuùt STT nuùt R, pu X, pu 1/2 B, pu STT nuùt STT nuùt R, pu X, pu 1/2 B, pu
1 2 0,0005 0,0048 0,0300 10 22 0,0069 0,0298 0,005
1 18 0,0013 0,0110 0,0600 11 25 0,0960 0,2700 0,010
2 3 0,0014 0,0513 0,0500 11 26 0,0165 0,0970 0,004
2 7 0,0103 0,0586 0,0180 12 14 0,0327 0,0802 0,000
2 8 0,0074 0,0321 0,0390 12 15 0,0180 0,0598 0,000
2 13 0,0035 0,0967 0,0250 13 14 0,0046 0,0271 0,001
2 26 0,0323 0,1967 0,0000 13 15 0,0116 0,0610 0,000
3 13 0,0007 0,0054 0,0005 13 16 0,0179 0,0888 0,001
4 8 0,0008 0,0240 0,0001 14 15 0,0069 0,0382 0,000
4 12 0,0016 0,0207 0,0150 15 16 0,0209 0,0512 0,000
5 6 0,0069 0,0300 0,0990 16 17 0,0990 0,0600 0,000
6 7 0,0053 0,0306 0,0010 16 20 0,0239 0,0585 0,000
6 11 0,0097 0,0570 0,0001 17 18 0,0032 0,0600 0,038
6 18 0,0037 0,0222 0,0012 17 21 0,2290 0,4450 0,000
6 19 0,0035 0,0660 0,0450 19 23 0,0300 0,1310 0,000
6 21 0,0050 0,0900 0,0226 19 24 0,0300 0,1250 0,002
7 8 0,0012 0,0069 0,0001 19 25 0,1190 0,2249 0,004
7 9 0,0009 0,0429 0,0250 20 21 0,0657 0,1570 0,000
8 12 0,0020 0,0180 0,0200 20 22 0,0150 0,0366 0,000
9 10 0,0010 0,0493 0,0010 21 24 0,0476 0,1510 0,000
10 12 0,0024 0,0132 0,0100 22 23 0,0290 0,0990 0,000
10 19 0,0547 0,2360 0,000 22 24 0,0310 0,0880 0,000
10 20 0,0066 0,0160 0,0010 23 25 0,0987 0,1168 0,000
274 CHÖÔNG 6

Sô ñoà moät sôïi cuûa heä thoáng:

 275

Chöông 7
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI

7.1 MÔÛ ÑAÀU

- Ñieän naêng ñöôïc taûi töø phía thöù caáp traïm bieán aùp phaân phoái cuûa caáp truyeàn taûi phuï hay
traïm bieán aùp trung gian cuûa caáp truyeàn taûi ñeán caùc maùy bieán aùp phaân phoái qua phaùt tuyeán sô
caáp ñieän aùp töø 10 ñeán 22 kV. Maùy bieán aùp phaân phoái giaûm aùp ñeå cung caáp cho maïng phaân phoái
thöù caáp (haï aùp) ñieän aùp töø 110 V ñeán 660 V. Veà caáu truùc sô ñoà xem caùc muïc töø 1.2 ñeán 1.6 cuûa
chöông 1.
- Maïng phaân phoái sô caáp vaø thöù caáp phaûi phaân phoái ñeán taän nôi tieâu thuï neân toång chieàu daøi
lôùn hôn maïng truyeàn taûi.
- Maïng phaân phoái coù caáu truùc hình tia, maïch voøng kín (thöôøng vaän haønh hôû) vaø phöùc taïp
hôn laø caáu truùc löôùi hay caáu truùc maïng phaân phoái sô vaø thöù caáp khi vuøng cung caáp lôùn vôùi nhieàu
loaïi phuï taûi vaø yeâu caàu tính lieân tuïc cung caáp ñieän.
- Trong maïng phaân phoái, vaán ñeà chaát löôïng ñieän aùp phaûi ñaûm baûo, do ñoù khi thieát keá ñöôøng
daây phaûi ñaûm baûo ñoä suït aùp cho pheùp.
- Trong tính toaùn maïng phaân phoái, caàn ñöa ra moät soá giaû thieát sau:
+ Do ñieän aùp thaáp so vôùi ñieän aùp truyeàn taûi, chieàu daøi töøng ñöôøng daây ngaén khoâng xeùt aûnh
höôûng cuûa ñieän dung ñöôøng daây. Tuy vaäy, ñoái vôùi caùp ngaàm coù chieàu daøi lôùn thì coù theå coâng
suaát khaùng do ñieän dung phaùt ra laø khaù lôùn cuõng caàn phaûi xeùt ñeán.
PX − QR
+ Boû qua thaønh phaàn vuoâng goùc trong coâng thöùc tính suït aùp vì thaønh phaàn naøy seõ
U
khoâng ñaùng keå khi ñieän trôû lôùn vaø heä soá coâng suaát thaáp.
+ Duøng ñieän aùp ñònh möùc Uñm trong coâng thöùc tính suït aùp vaø toån thaát coâng suaát.

7.2 TÍNH TOAÙN MAÏNG ÑIEÄN HÔÛ VAØ MAÏNG ÑIEÄN KÍN ÑÔN GIAÛN
7.2.1 Tính toaùn maïng ñieän hôû caáp truyeàn taûi:
Muïc naøy oân laïi caùch tính toaùn maïng hôû caáp truyeàn taûi theo phöông phaùp töøng böôùc ñaõ ñöôïc
ñeà caäp ôû muïc 3.10 chöông 3.
Maïng ñieän hôû coù moät soá phuï taûi coøn goïi laø maïng lieân thoâng. Sô ñoà thay theá cuûa maïng ñieän
coù ñöôïc baèng caùch gheùp noái tieáp sô ñoà thay theá töøng ñoaïn ñöôøng daây. Ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn
taûi cao aùp coù chieàu daøi trung bình, sô ñoà thay theá laø sô ñoà hình π(chuaån) hoaëc hình π töông
ñöông coù keå ñeán ñieän dung ñöôøng daây. Ñoái vôùi ñöôøng daây ngaén maïng phaân phoái, ñöôøng daây
ñöôïc thay theá baèng toång trôû noái tieáp, boû qua ñieän dung ñöôøng daây.
Sau ñaây laø ví duï moät ñöôøng daây lieân thoâng noái moät nguoàn ñeán hai phuï taûi vaø sô ñoà thay theá
töông ñöông moät pha (H.7.1.):
276 CHÖÔNG 7

Hình 7.1

Coù hai baøi toaùn ñaët ra:

1 – Bieát ñieän aùp cuoái ñöôøng daây U2 tính ñieän aùp ngöôïc veà nguoàn tìm U1 vaø UA.
2 – Bieát ñieän aùp ñaàu nguoàn UA, tìm ñieän aùp U1 vaø U2.
Baøi toaùn 1: Ñaây laø tröôøng hôïp ñôn giaûn, ôû ñaây chæ caàn caên cöù vaøo ñieän aùp vaø coâng suaát ôû
ñieåm cuoái tính ngöôïc veà nguoàn seõ xaùc ñònh ñöôïc caùc thoâng soá taïi caùc ñieåm nuùt cuûa maïng ñieän.
Trong quaù trình tính coøn xaùc ñònh ñöôïc toån thaát ñieän aùp vaø toån thaát coâng suaát treân töøng ñoaïn
ñöôøng daây.
Ví duï, tröôùc tieân tính cho ñoaïn ñöôøng daây thöù hai. Theo doõi doøng coâng suaát treân sô ñoà thay
theá, ta ñöôïc:
Coâng suaát ôû cuoái toång trôû noái tieáp ñoaïn 2:
b02 l2 2
S"2 = S2 − j∆QC′′ 2 = (P2 + jQ2 ) − j U2
2 (7.1)
S''2 = P2′′ + jQ2′′
b02 l2
trong ñoù laø dung daãn taäp trung ôû cuoái ñoaïn 2.
2
Toån thaát coâng suaát treân ñoaïn 2:
P2′′2 + Q′′22
∆ S2 = (R 2 + jX 2 ) = ∆P2 + j∆Q 2 (7.2)
U 22
Coâng suaát ôû ñaàu toång trôû noái tieáp Z2:
S′2 = S"2 + ∆ S2 (7.3)
Toån thaát ñieän aùp treân ñoaïn 2:
P2′′R 2 + Q′′2 X 2 P′′X − Q′′2 R 2
∆ U2 = +j 2 2 (7.4)
U2 U2
Ñieän aùp ôû ñaàu ñöôøng daây 2 töùc laø U1:

U1 = U 2∠0o + ∆ U 2 (7.5)

Ñoái vôùi ñöôøng daây caáp ñieän aùp 110 kV coù theå boû qua phaàn aûo cuûa ∆ U 2. Goùc leäch pha giöõa
U1 vaø U2 coi nhö khoâng ñaùng keå.
Töông töï tính toaùn cho ñoaïn 1, baét ñaàu vôùi coâng suaát ôû cuoái toång trôû Z1 cuûa ñoaïn naøy:

S1′′ = S′2 − j∆QC

′ + S1 − j∆QC
2
′′
1
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 277

b02 l2 2 b l
vôùi ∆Q′C2 = U1 vaø ∆Q′′C1 = 01 1 U12
2 2
Ví duï 7.1: Maïng ñieän 110 kV trong H.7.2. Daây daãn AC–185 ñaët treân ba ñænh tam giaùc ñeàu caïnh D
= 5 m thoâng soá cuûa moät loä ñôn r0 = 0, 17Ω / km, x 0 = 0, 409Ω / km, dung daãn
1
b0 = 2, 82 × 10 − 6 . Maùy bieán aùp 110/11 kV, Sñm = 31500 kVA. Bieát U3 = 10 kV. Haõy xaùc
Ω.km
ñònh ñieän aùp vaø coâng suaát taïi thanh caùi A, ñieän aùp U1.

Hình 7.2

Giaûi
Maùy bieán aùp 110/11 kV, Sñm = 31500 kVA coù caùc soá lieäu:
∆P0 = 96 kW ; ∆PN = 200 kW
i0% = 2,7% ; UN% = 10,5%
2 2
∆PN ⋅ U ñm 200 ⋅ 1102 U N % ⋅ U ñm
Töø ñoù tính ñöôïc: R B = 2
⋅ 103 = ⋅ 103 = 2, 44 Ω , X B = ⋅ 10 = 40, 3 Ω
Sñm 315002 Sñm

Z B = 2,44 + j40,3 Ω (qui ñoåi veà 110 kV)

i % 2, 7
∆Q0 = o ⋅ Sñm = ⋅ 31500 = 850 kVAr
100 100
U% 10, 5
∆Qcuñm = ⋅ Sñm = ⋅ 31500 = 3307 kVAr
100 100
Vôùi traïm hai maùy bieán aùp song song:
ZBA = 1,22 + j20,15 Ω

∆ SFe = ∆ So = 2 × (96 + j850) = 192 + j1700 kVA

Toång trôû ñöôøng daây ñôn z = 0, 17 + j0, 409 Ω / km
Toång trôû ñöôøng daây keùp A–1 vôùi daây AC–185 daøi 100 km:
ZA1 = 8,5 + j20,45 Ω
Ñöôøng daây keùp 1–2 vôùi daây AC–185 daøi 50 km:
Z12 = 4,25 + j10,225 Ω
Dung daãn moãi km cuûa ñöôøng daây ñôn:
1
b0 = 2,82 × 10–6 .
Ω.km
278 CHÖÔNG 7

Coâng suaát khaùng do moãi ñieän dung taäp trung ôû ñaàu vaø cuoái ñoaïn 2:
b l  2
∆Q′C2 ≈ ∆Q′′C2 = 2 ⋅  0 2  ⋅ U vôùi U ≈ 110 kV
 2 
2, 82 × 10−6 × 50
∆Q′C2 = 2 ⋅ ⋅ 1102 = 1, 7 MVAr
2
(nhaân cho 2 vì ñöôøng daây keùp song song)
Töông töï, coâng suaát khaùng do ñieän dung ñöôøng daây cuûa ñoaïn 1, gaàn ñuùng cho U ≈ 110 kV:
∆Q′C1 ≈ ∆Q′′C1 = 3, 4 MVAr
Ñieän aùp nuùt 3 qui veà phía 110 kV:
110
U ′3 = U 3 ⋅ = 100 kV
11
Toån thaát ñieän aùp trong traïm bieán aùp:
40 × 1, 22 + 30 × 20, 15
∆U B = = 6, 533 kV
100
Ñieän aùp taïi thanh caùi cao aùp traïm bieán aùp:
U 2 = U ′3 + ∆U B = 100 + 6, 53 = 106, 53 kV
Toån thaát coâng suaát trong traïm bieán aùp:
402 + 302
∆ S B = ∆ S Fe + ∆ S cu = (192 + j1700 ) + 2
(1, 22 + j20, 15) ⋅ 103
100
= (192 + j1700) + (305 + j5037,5) = 497 + j6737,5 kVA
Coâng suaát cuoái toång trôû ñöôøng daây 2:
S′′2 = S3 + ∆ SB − j∆Q′′C2 = ( 40 + j30 ) + ( 0, 497 + j6, 738 ) − j1, 7
= 40, 497 + j35, 04 (MVA ) ≈ 40, 5 + j35, 04 MVA
Toån thaát ñieän aùp treân ñöôøng daây 2:
40, 5 × 4, 25 + 35, 04 × 10, 225
∆U 2 = = 4, 98 (kV )
106, 53
Ñieän aùp nuùt 1:
U1 = U 2 + ∆U 2 = 106, 53 + 4, 98 = 111, 51 (kV)
Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây 2:
( 40, 5)2 + ( 35, 04 )2
∆ S2 = ( 4, 25 + j10, 225) = 1, 074 + j2, 584 (MVA)
(106, 53)2
Coâng suaát cuoái toång trôû ñöôøng daây 1:
S1" = S"2 + ∆ S2 − j∆QC
′ 2 − j∆QC′′ 1 + S1
= ( 40, 5 + j35, 04 ) + (1, 074 + j2, 584 ) − j1, 7 − j3, 4 + ( 40 + j30)
= 81, 57 + j62, 52 (MVA )
Toån thaát ñieän aùp treân ñöôøng daây 1:
81, 57 × 8, 5 + 62, 52 × 20, 45
∆U1 = = 17, 68 (kV)
111, 51
Ñieän aùp thanh caùi cao aùp nguoàn A:
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 279

U A = U1 + ∆U1 = 111, 51 + 17, 68 = 129, 2 (kV)

Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây 1:
( 81, 57 )2 + ( 62, 52)2
∆ S1 = ⋅ ( 8, 5 + j20, 45 ) = 7, 22 + j17, 37 (MVA)
(111, 51)2
Coâng suaát ñaàu thanh caùi A:

SA = S1" + ∆ S1 − j∆QC′ 1
= ( 81, 57 + j62, 52 ) + ( 7, 22 + j17, 37 ) − j3, 4
= 88, 79 + j76, 49 (MVA )
Baøi toaùn 2: Tröôøng hôïp bieát ñieän aùp nguoàn UA, tìm ñieän aùp U1 vaø U2. Trong tröôøng hôïp naøy
aùp duïng phöông phaùp tính gaàn ñuùng, thöïc chaát laø pheùp tính laëp vôùi ñieän aùp giaû thieát ban ñaàu U1
= U2 = Uñm. Vôùi ñieän aùp giaû thieát vaø trò soá phuï taûi ñaõ bieát, tính ngöôïc töø cuoái ñöôøng daây ñeå tìm
coâng suaát ñaàu nguoàn, khoâng caàn tính suït aùp maø chæ tính toån thaát coâng suaát treân töøng ñoaïn ñöôøng
daây (trong bieåu thöùc ∆S duøng Uñm ñeå tính toaùn). Sau ñoù, chuyeån sang laàn tính toaùn thöù hai töø
coâng suaát vaø ñieän aùp nguoàn UA, xaùc ñònh ñieän aùp taïi caùc nuùt.
Ghi chuù: Trong tröôøng hôïp maïng ñieän ba pha, caùc coâng thöùc treân ñöôïc aùp duïng vôùi U laø
ñieän aùp daây vaø coâng suaát P, Q, S laø coâng suaát ba pha maëc duø sô ñoà thay theá laø sô ñoà toång trôû
töông ñöông moät pha cuûa maïng ba pha caân baèng.
7.2.2 Tính toaùn maïng hôû caáp phaân phoái
Ñoái vôùi maïng ñieän phaân phoái, giaû thieát boû qua ñieän dung cuûa ñöôøng daây, ngoaøi ra trong quaù
trình tính toaùn laáy ñieän aùp taïi moãi nuùt baèng ñieän aùp ñònh möùc vaø böôùc ñaàu tính toaùn coù theå boû
qua toån thaát coâng suaát trong maïng ñieän.
a) Tröôøng hôïp ñöôøng daây hình tia
Cho ñöôøng daây hình tia coù ñieän aùp ñònh möùc Uñm, chieàu daøi l km, ñieän trôû r0 Ω/km, caûm
khaùng x0 Ω/km, phuï taûi P kW (hoaëc doøng ñieän phuï taûi I ampe hay coâng suaát bieåu kieán S kVA),
heä soá coâng suaát cosϕ

Hình 7.3
- Ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha
Toån thaát ñieän aùp:
PR + QX
∆U = (7.7)
U dm
Phaàn traêm suït aùp:
PR + QX PR + QX
∆U% = 2
.100% = % (7.8)
U dm .1000 U 2dm .10
trong ñoù: R = r0. l ; X = x0. l (Ω)
P (kW), Q = Ptgϕ = Scosϕ (kVAr), S (kVA), Udm (kV), ∆U (V)
Coù theå vieát:
280 CHÖÔNG 7

S(r0 cos ϕ + x0 sin ϕ).l

∆U% = .% (7.9)
U 2dm .10
Ñaët:
(r0 cos ϕ + x 0 sin ϕ).
K% = 2
.% /kVA.km (7.10)
U dm .10
K% laø haèng soá suït aùp, ñöôïc ñònh nghóa laø phaàn traêm suït aùp cho moãi kVA coâng suaát, moãi km
chieàu daøi ñöôøng daây vôùi heä soá coâng suaát, côõ daây, caùch boá trí daây vaø ñieän aùp ñònh möùc cho tröôùc.
Coù theå laäp baûng tính tröôùc haèng soá suït aùp vaø töø ñoù tính nhanh choùng phaàn traêm suït aùp ñöôøng
daây:
∆U% = K%.S. l (7.11)
trong ñoù S (kVA), l (km)
Neáu tính theo doøng ñieän (ampe) thì suït aùp ñöôøng daây cho bôûi:
∆U = 3 I(Rcosϕ + Xsinϕ) = 3 I. l .(r0cosϕ + x0sinϕ) (7.12)
- Toån thaát coâng suaát taùc duïng:
P2 + Q2 S2
∆P = 3RI2 = 2
R= R (7.13)
U dm U 2dm
trong ñoù: P (kW), Q (kVAr), S (kVA), Uñm (kV), ∆P (W)
hay: P (MW), Q (MVAr), S (MVA), Uñm (kV), ∆P (MW)
- Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng:
P2 + Q2 S2
∆Q = 3XI2 = 2
X= 2
X (7.14)
U dm U dm
trong ñoù: P (kW), Q (kVAr), S (kVA), Uñm (kV), ∆Q (VAr)
hay: P (MW), Q (MVAr), S (MVA), Uñm (kV), ∆Q (MVAr)
- Ñoái vôùi ñöôøng daây moät pha hai daây:
Coâng thöùc tính suït aùp vaø toån thaát coâng suaát töông töï nhö ñöôøng daây ba pha vôùi Uñm laø ñieän
aùp ñònh möùc giöõa hai daây cuï theå nhö sau:
PR + QX
∆U = vôùi R = 2r0l ; X = 2x0l (7.15)
U dm
∆U = I(Rcosϕ + Xsinϕ) = I.2l.(r0cosϕ + x0sinϕ) (7.16)
2 2 2
P +Q S
∆P = RI2 = 2
R= R (7.17)
U dm U 2dm
P2 + Q2 S2
∆Q = XI2 = 2
X= 2
X (7.18)
U dm U dm
Ghi chuù: R vaø X laø ñieän trôû vaø caûm khaùng cuûa caû hai daây ñi vaø veà.
b) Tröôøng hôïp ñöôøng daây lieân thoâng
Xeùt moät maïng ñieän phaân phoái daïng lieân thoâng coù sô ñoà trong H.7.4.:
Caùc kyù hieäu:
pi, qi : coâng suaát phuï taûi i;
Pi, Qi: coâng suaát ñi treân ñoaïn ñöôøng daây i;
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 281

ri, xi : ñieän trôû, caûm khaùng ñoaïn i;

Ri, Xi: ñieän trôû, caûm khaùng tính töø ñaàu nguoàn A ñeán nuùt i.
Do boû qua toån thaát coâng suaát, deã daøng xaùc ñònh coâng suaát ñi treân moãi ñoaïn:

Hình 7.4
S3 = P3 + jQ3 = p 3 + jq 3
S2 = P2 + jQ2 = ( p 2 + p3 ) + j ( q 2 + q 3 )
S1 = P1 + jQ1 = ( p1 + p2 + p3 ) + j ( q1 + q 2 + q 3 )
R 3 = r1 + r 2 + r 3
X3 = x1 + x2 +x3
R 2 = r1 + r 2
X 2 = x1 + x 2
R 1 = r1
X 1 = x1
Coâng suaát ñi treân ñoaïn i:
n n
Si = Pi + jQ i = ∑
m=i
∑q
pm + j
m=i
m (7.19)

(m: chæ soá nuùt)

Toån thaát ñieän aùp treân ñoaïn ñöôøng daây i:
Pi ri + Q i x i
∆U i = (7.20)
U ñm
Suït aùp töø ñaàu nguoàn A ñeán phuï taûi cuoái ñöôøng daây:
P 1 r1 + Q1 x1 P 2 r2 + Q2 x2 P 3 r3 + Q3 x3
∆U = + + (7.21)
U ñm U ñm U ñm
Toång quaùt, suït aùp töø ñaàu nguoàn ñeán phuï taûi n cuoái ñöôøng daây:
n
1
∆U = ∑
⋅ ( Pi ri + Q i x i )
U ñm i =1
(7.22)

(i: chæ soá ñoaïn)

n n
Maët khaùc: Pi = ∑
m=i
p m vaø Q i = ∑q
m= i
m
282 CHÖÔNG 7

Thay vaøo bieåu thöùc ∆U vaø bieán ñoåi ñeå coù bieåu thöùc töông ñöông:
n
1
∆U = ∑
⋅ ( piRi + qi X i )
U ñm i =1
(7.23)

(i: chæ soá nuùt)

Tröôøng hôïp ñöôøng daây coù cuøng tieát dieän vaø cuøng caùch boá trí daây daãn treân truï, nghóa laø coù
cuøng thoâng soá r0, x0 treân moãi km chieàu daøi ñöôøng daây, ta coù theå vieát:
1  n n  (7.24)
∆U =
U ñm
⋅  r0
 ∑
 i =1
∑
Pi li + x 0 Q i li 
i =1


(li: chieàu daøi ñoaïn i)
hay:
1  n n

∆U = ⋅  r0 ∑ p i L i + x 0 ∑ q i L i  (7.25)
U ñm  i =1 i =1 
(Li: khoaûng caùch töø ñaàu ñöôøng daây ñeán nuùt i)
Neáu bieát ñieän aùp UA ôû ñaàu ñöôøng daây thì ñieän aùp Un ôû cuoái ñöôøng daây cho bôûi:
U n = UA – ∆ U (7.26)
Un laø ñieän aùp thaáp nhaát trong maïng ñieän.
Phaàn traêm suït aùp:
U A − Un ∆U
∆U% = .100% ≈ 100% (7.27)
Un U dm
Ñoä leäch ñieän aùp ôû cuoái ñöôøng daây:
U n − U dm
ñlU% = .100% (7.28)
U dm
Ñoái vôùi maïng ñieän phaân nhaùnh nhö trong maïng ñieän H.7.5

Hình 7.5

Toån thaát ñieän aùp lôùn nhaát trong maïng ñieän coù theå laø ∆UA3 hoaëc ∆UA4 tuøy theo trò soá tính
ñöôïc laø lôùn hôn.
Deã daøng tính ñöôïc suït aùp treân töøng ñoaïn ñöôøng daây vaø suït aùp töø ñaàu nguoàn ñeán caùc taûi ôû
cuoái ñöôøng daây. Caùc coâng thöùc ñöôïc vieát nhö sau:
∆U A3 = ∆U A1 + ∆U12 + ∆U 23
∆U A4 = ∆U A1 + ∆U12 + ∆U 24
vaø: U 4 = U A − ∆U A4
U 3 = U A − ∆U A3
Khi caàn tính toån thaát coâng suaát trong maïng ñieän phaân phoái, coù theå duøng coâng thöùc ñôn giaûn
sau ñaây:
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 283

n
1
∆S =
U 2ñm
⋅ ∑ (P
i =1
i
2
)
+ Q2i ( ri + jx i ) (7.29)

vôùi i = 1, n laø chæ soá ñoaïn.

Toån thaát coâng suaát taùc duïng:
n
1
∆P = 2
U dm
⋅ ∑ (P
i =1
2
i + Q2i .ri ) (7.30)

Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng:

n
1
∆Q = 2
U dm
⋅ ∑ (P
i =1
i
2
)
+ Q2i .x i (7.31)

Ví duï 7.2: Maïng ñieän coâng nghieäp 10 kV, toaøn boä ñöôøng daây duøng daây A–95 vôùi khoaûng caùch trung
bình Dtb = 1 m. Phuï taûi ñôn vò MVA. Xaùc ñònh toån thaát ñieän aùp lôùn nhaát vaø toån thaát coâng suaát trong
maïng ñieän. Neáu ñieän aùp nguoàn UA = 11 kV, xaùc ñònh ñieän aùp taïi nuùt coù ñieän aùp thaáp nhaát.

Hình 7.6: Maïng ñieän Ví duï 7.2

Thoâng soá ñöôøng daây zo = r0 + jx0 = 0,33 + j0,332 Ω/km
Toång trôû moãi ñoaïn ñöôøng daây:
Z1 = 0, 165 + j0, 166 Ω (loä keùp)
Z2 = 0, 66 + j0, 664 Ω = Z4
Z3 = 0, 33 + j0, 332 Ω
Coâng suaát chaïy treân töøng ñoaïn ñöôøng daây:
S4 = 2 + j2 (MVA )
S3 = 1 + j0, 5 (MVA ) Hình 7.6bis: Sô ñoà thay theá maïng
ñieän Ví duï 7.2
S2 = 2 + j1 (MVA )

S1 = 6 + j4 (MVA )
Toån thaát coâng suaát treân toaøn maïng ñieän:
1
∆S = ( ) (
⋅  62 + 42 ( 0, 165 + j0, 166 ) + 22 + 12 ( 0, 66 + j0, 664 )
102 
)
( ) ( )
+ 12 + 0, 52 ( 0, 33 + j0, 332 ) + 22 + 22 ( 0, 66 + j0, 664 ) 

∆ S = 0, 175 + j0, 180 (MVA )
Toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng tính theo phaàn traêm:
284 CHÖÔNG 7

∆P 0, 175
∆P % = ⋅ 100% = ⋅ 100% = 2.92%
∑ pi 6
∆Q 0, 180
∆Q % = ⋅ 100% = ⋅ 100% = 4.5%
∑ qi 4

Toån thaát ñieän aùp töø A ñeán phuï taûi 3:

1
∆U A3 = ⋅  ( 6 × 0, 165 + 2 × 0, 66 + 1 × 0, 33) + ( 4 × 0, 166 + 1 × 0, 664 + 0, 5 × 0, 332 ) 
10 
= 0, 413 ( kV )

Toån thaát ñieän aùp töø A ñeán phuï taûi 4:

1
∆U A 4 = ⋅  ( 6 × 0, 165 + 2 × 0, 66 ) + ( 4 × 0, 166 + 2 × 0, 664 ) 
10 
= 0, 43 ( kV )

Nhö vaäy, toån thaát ñieän aùp lôùn nhaát ∆UA4 = 0,43 kV vaø ñieåm 4 coù ñieän aùp thaáp nhaát:
U 4 = U A − ∆U A4 = 11 − 0, 43 = 10, 57 (kV )

7.2.3 Tính toaùn maïng ñieän coù hai caáp ñieän aùp
Xeùt moät maïng ñieän coù sô ñoà H.7.7. goàm ñöôøng daây cao aùp L1, maùy bieán aùp giaûm aùp B vaø
ñöôøng daây haï aùp L2. Maïng ñieän ñöôïc tính toaùn theo hai böôùc:
Böôùc 1: Tính toaùn coâng suaát ngöôïc veà nguoàn
- Toån thaát coâng suaát coâng suaát treân ñoaïn L2
- Coâng suaát ôû ñaàu ñoaïn L2
- Coâng suaát ôû thanh caùi haï aùp cuûa maùy bieán aùp
- Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp
- Toån thaát coâng suaát treân ñoaïn L1 vaø coâng suaát khaùng do ñieän dung phaùt leân cuûa ñöôøng
daây cao aùp
- Coâng suaát ôû ñaàu ñöôøng daây L1.
Khi tính toaùn cho ñöôøng L2, duøng ñieän aùp ñònh möùc Uñm2 vaø khi tính toaùn cho ñöôøng L1 duøng
ñieän aùp Uñm1.
Böôùc 2: Tính suït aùp vaø tìm ñieän aùp cuoái ñöôøng daây baét ñaàu töø ñieän aùp UA ñaõ cho tröôùc. Laàn
löôït tính:
- Suït aùp treân ñöôøng L1
- Tính ñieän aùp Ub ôû cuoái ñöôøng L1
- Suït aùp qua maùy bieán aùp
- Ñieän aùp U’c cuûa ñieåm c qui veà cao aùp
- Suy ra ñieän aùp Uc ôû ñaàu ñöôøng L2 qua tyû soá bieán aùp k:
U pa,cao
k=
U kt ,haï

trong ñoù Upa,cao: ñieän aùp cuûa ñaàu phaân aùp phía cao aùp
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 285

Ukt,haï: ñieän aùp khoâng taûi phía haï aùp.

Neáu khoâng caàn chính xaùc coù theå tính:
U ñm1
k≈
U ñm2
trong ñoù Uñm1: ñieän aùp ñònh möùc phía cao aùp
Uñm2: ñieän aùp ñònh möùc phía haï aùp.
Töø ñoù:
U 'c
Uc =
k
Trong H.7.7b, maùy bieán aùp B ñöôïc thay theá baèng toång trôû ZB noái tieáp vôùi maùy bieán aùp lyù
töôûng coù tyû soá bieán aùp k:1.
- Tieáp tuïc tính toaùn ñieän aùp cho ñöôøng daây haï aùp. Baét ñaàu vôùi ñieän aùp Uc, tính suït aùp treân
ñöôøng daây L2 vaø suy ra ñieän aùp Ud.

Hình 7.7

Ví duï 7.3: Cho maïng ñieän coù hai caáp ñieän aùp coù sô ñoà H.7.7. Phuï taûi Sc = 10 +j5 MVA vaø
Sd = 3+j2 MVA. Ñöôøng daây L1 daøi 30 km, 110 kV, daây daãn AC–70 coù r0 = 0,46 Ω/km, x0 = 0,41 Ω/km,
dung daãn b0 = 2,6.10–6 1/Ω.km.
Traïm giaûm aùp duøng maùy bieán aùp 20000 kVA, 110/23 kV coù ∆P0 = 60 kW, ∆PN = 160 kW,
UN% = 10,5%, i0% = 3%, ñieän aùp khoâng taûi phía thöù caáp Ukt,haï = 23 kV, duøng ñaàu phaân aùp phía
cao aùp coù ñieän aùp Upa,cao = 110 kV.
Ñöôøng daây L2 caáp ñieän aùp 22 kV, daøi 8 km, daây AC–185 coù r0 = 0,17 Ω/km, x0 = 0,38
Ω/km.
Ñieän aùp ñaàu ñöôøng daây cao aùp UA = 115 kV.
Xaùc ñònh coâng suaát ñaàu ñöôøng daây cao aùp vaø ñieän aùp taïi phuï taûi c vaø phuï taûi d.
Giaûi
Sô ñoà thay theá cuûa maïng ñieän veõ trong H.7.7b.
Thoâng soá ñöôøng daây L1:
R1 = 0,46 x 30 = 13,8 Ω
X1 = 0,41 x 30 = 12,3 Ω
286 CHÖÔNG 7

Y = b0. l = 2,6 x 10–6 x 30 = 78.10–6 1/Ω

Thoâng soá maùy bieán aùp:
2
∆PN .U1dm 160x1102
RB = 2
103 = 103 = 4, 84 Ω
Sdm 200002
2
U N %.U dm 10, 5x1102
XB = 10 = 10 = 63, 53 Ω
Sdm 20000
∆PFe = ∆P0 = 60 kW = 0,06 MW
i0 % 3
∆QFe = Sdm = 20 = 0, 6 MVAr
100 100
∆PCuñm = ∆PN = 160 kW = 0,16 MW
UN % 10, 5
∆QCuñm = Sdm = 20 = 2, 1 MVAr
100 100
Thoâng soá ñöôøng daây L2
R2 = 0,17 x 8 = 1,36 Ω
X2 = 0,38 x 8 = 3,04 Ω
Böôùc 1: Tính toån thaát coâng suaát vaø coâng suaát treân caùc ñoaïn (quaù trình tính ngöôïc)
- Coâng suaát cuoái ñöôøng daây L2
’’ ’’
S"2 = Sd = 3 + j2 MVA = P2 + jQ2
- Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng L2
P2'' 2 + Q2'' 2 32 + 22
∆ S2 = 2
(R 2 + jX 2 ) = (1, 36 + j3, 04) = 0, 037 + j0, 082 MVA
U dm2 222
- Coâng suaát ñaàu ñöôøng daây L2

S'2 = S"2 + ∆ S2 = (3 +j2) + (0,037 + j0,082) = 3,037 + j2,082 MVA

- Coâng suaát phía thöù caáp cuûa maùy bieán aùp

S"B = S'2 + Sc = (3,037 + j2,082) + (10 + j5) = 13,037 + j7,082 MVA

| S"B | = 14,84 MVA

- Toån thaát coâng suaát qua toång trôû cuûa maùy bieán aùp (tyû leä vôùi bình phöông coâng suaát qua
maùy bieán aùp).
2 2
 S''   14, 84  13, 0372 + 7, 0822
∆PB = ∆PCu ,ñm  B  = 0, 16   = × 4, 84 = 0, 088 MW
S  20  1102
 dm 
2 2
 S''   14, 84  13, 0372 + 7, 0822
∆QB = ∆QCu ,ñm  B  = 2, 1   = × 63, 53 = 1, 16 MVAr
S  20  1102
 dm 
- Coâng suaát ôû ñaàu toång trôû cuûa maùy bieán aùp

S'B = S"B + ∆ SB = (13,037 + j7,082) + (0,088 + j1,16) = 13,125 + j8,242 MVA

= PB’ + jQB’
- Coâng suaát phía sô caáp maùy bieán aùp
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 287

SB = S'B + ∆ SFe = (13,125 + j8,242) + (0,06 + j 0,6) = 13,185 + j8,842 MVA

- Coâng suaát khaùng do ñieän dung ôû cuoái ñöôøng daây L1 phaùt leân
Y 2 78.10−6
∆QC2 = U dm1 = 1102 = 0, 472 MVAr
2 2
- Coâng suaát ôû ngay cuoái toång trôû cuûa ñöôøng daây L1
’’ ’’
S1" = SB – j∆QC2 = (13,185 + j8,842) – j0,472 = 13,185 + j8,37 MVA = P1 + jQ1
- Toån thaát coâng suaát treân toång trôû noái tieáp cuûa ñöôøng daây L1
P1'' 2 + Q1'' 2 13, 1852 + 8, 372
∆ S1 = 2
(R1 + jX1 ) = (13, 8 + j12, 3) = 0, 278 + j0, 248 MVA
U dm1 1102
- Coâng suaát ôû ñaàu toång trôû cuûa ñöôøng daây L1

S1' = S1" + ∆ S1 = (13,185 + j8,37) + (0,278 + j0,248) = 13,463 + j8,618 MVA

= P1’ + jQ1’
- Coâng suaát khaùng do ñieän dung ôû ñaàu ñöôøng daây L1 phaùt leân
Y 2 78.10−6
∆QC1 = UA = 1152 = 0, 516 MVAr
2 2
- Coâng suaát ñaàu ñöôøng daây L1

SA = S1' – j∆QC1 = (13,463 + j8,618) –j0,516 = 13,46 + j8,102 MVA

Böôùc 2: Tính toån thaát ñieän aùp vaø ñieän aùp taïi caùc nuùt (quaù trình tính thuaän)
- Suït aùp treân ñöôøng daây L1
P1' R1 + Q1' X1 13, 463x13, 8 + 8, 618x12, 3
∆U1 = = = 2, 537 kV
UA 115
- Ñieän aùp taïi nuùt b
Ub = UA – ∆U1 = 115 – 2,537 = 112,463 kV
- Suït aùp qua maùy bieán aùp
PB' R B + Q'B X B 13, 125x4, 84 + 8, 242x63, 53
∆UB = = = 5, 22 kV
Ub 112, 463
- Ñieän aùp nuùt c qui veà phía cao aùp
Uc’ = Ub – ∆UB = 112,463 – 5,22 = 107,243 kV
U pa,cao 110
- Suy ra ñieän aùp nuùt c Uc qua tyû soá bieán aùp k = = = 4, 783
U kt, ha 23

U 'c 107, 243

Uc = = = 22, 42 kV
k 4, 783
- Suït aùp treân ñöôøng daây L2
P2' R 2 + Q'2 X 2 3, 037x1, 36 + 2, 082x3, 04
∆U2 = = = 0, 466 kV
Uc 22, 42
- Ñieän aùp nuùt d
Ud = Uc – ∆U2 = 22,42 – 0,466 = 21,95 kV
288 CHÖÔNG 7

7.2.4 Tính toaùn maïng ñieän kín ñôn giaûn

Maïng ñieän kín ñôn giaûn goàm moät nguoàn vaø nhieàu phuï taûi noái theo maïch voøng kín, cuõng coù
theå laø maïng ñieän hai nguoàn cung caáp cho nhieàu phuï taûi baèng ñöôøng daây noái giöõa hai nguoàn.
Ñieän aùp cuûa hai nguoàn ñöôïc xem nhö baèng nhau (veà modul vaø goùc pha).
Xeùt maïng ñieän moät nguoàn vaø hai phuï taûi coù sô ñoà trong H.7.8

Hình 7.8: Maïng ñieän kín cung caáp töø moät nguoàn

Ñeå ñôn giaûn sô ñoà tính toaùn maïng ñieän kín caàn ñöa ra khaùi nieäm veà phuï taûi tính toaùn vaø
coâng suaát tính toaùn cuûa nhaø maùy ñieän.
Sô ñoà thay theá cuûa maïng ñieän (H.7.9)

Hình 7.9 Hình 7.10: Sô ñoà thay theá ñôn giaûn

Sô ñoà thay theá ñôn giaûn trong ñoù phuï taûi laø phuï taûi tính toaùn vaø coâng suaát nguoàn laø coâng
suaát tính toaùn (H.7.10.)
So saùnh sô ñoà thay theá ñaày ñuû vaø sô ñoà thay theá ñôn giaûn, coâng suaát tính toaùn cuûa phuï taûi
S1′ vaø S′2 ñöôïc vieát nhö sau:

S1' = S1 + ∆ SB1 − j∆QC1 − j∆Q C2

S'2 = S2 + ∆ SB2 − j∆QC2 − j∆Q C3

trong ñoù ∆ SB1 vaø ∆ SB2 laø toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp B1 vaø B2
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 289

Coâng suaát tính toaùn cuûa nguoàn:

S′A = S A − Std − ∆ SB + j∆QC1 + j∆QC3

Std : coâng suaát töï duøng.

Sô ñoà thay theá ñôn giaûn chæ coøn laïi caùc toång trôû noái tieáp cuûa caùc ñöôøng daây treân maïng voøng
kín. Thöôøng bieát tröôùc ñieän aùp nguoàn cung caáp vaø coâng suaát cuûa phuï taûi, ñeå tính toaùn cheá ñoä
maïng ñieän kín phaûi duøng phöông phaùp gaàn ñuùng lieân tieáp.
Böôùc thöù nhaát: Xaùc ñònh phaân boá doøng trong maïng ñieän vôùi giaû thieát ñieän aùp laáy baèng trò
soá ñònh möùc vaø boû qua toån thaát coâng suaát treân caùc ñoaïn ñöôøng daây.
Giaû thieát taùch ñaàu nguoàn A laøm hai ñaàu nguoàn cung caáp coù ñieän aùp baèng nhau veà trò soá vaø
goùc pha (H.7.11.).

Hình 7.11: Maïng ñieän cung caáp töø hai ñaàu coù ñieän aùp baèng nhau
Qui öôùc chieàu coâng suaát treân ñöôøng daây nhö hình veõ, theo ñònh luaät Kirchoff, vieát ñöôïc
phöông trình caân baèng ñieän aùp:
IA1 Z1 + I12 Z2 − IB2 Z3 = 0
S*A1 S12
*
S*B2
Z1 + Z2 − Z3 = 0
3U ñm 3U ñm 3U ñm
hay:
S*A1 Z1 + S12
*
Z2 − S*B2 Z3 = 0 (daáu * chæ soá phöùc lieân hôïp)
Vì boû qua toån thaát coâng suaát neân:
SA1 + SB2 = S1' + S'2
Ñeå ñôn giaûn boû daáu phaåy ôû coâng suaát tính toaùn:
SA1 + SB2 = S1 + S2
Suy ra:
SB2 = S1 + S2 − SA1
vaø phöông trình caân baèng doøng taïi nuùt 1:
SA1 = S1 + S12
Suy ra:
S12 = SA1 − S1

Thay nhöõng ñaïi löôïng vieát cho SB2 vaø S12 vaøo phöông trình caân baèng ñieän aùp:
 *   
S*A1 Z1 +  SA1 − S1*  Z2 −  S1* + S*2 − S*A1  Z3 = 0
   
   
Saép xeáp laïi:
( ) ( )
S*A1 Z1 + Z2 + Z3 − S1* Z2 + Z3 − S*2 Z3 = 0
290 CHÖÔNG 7

Suy ra:

S*A1 =
(
S1* Z2 + Z3 + S*2 Z3 ) = PA1 − jQ A1 (7.32)
Z1 + Z2 + Z3
Töông töï coù ñöôïc:

S*B2 =
(
S1* Z1 + S*2 Z1 + Z2 )=P − jQB2 (7.33)
B2
Z1 + Z2 + Z3

Caùc bieåu thöùc SA1 vaø SB2 töông töï nhö

caùc bieåu thöùc veà caân baèng moment löïc nhö
trong H.7.12, phaûn löïc ôû A vaø ôû B cho bôûi:
Hình 7.12

f1 ( l2 + l3 ) + f 2 l3 f1 l1 + f 2 ( l1 + l2 )
FA = ; FB = (7.34)
l1 + l2 + l3 l1 + l2 + l3

Xm
Ñoái vôùi maïng ñieän ñoàng nhaát coù tyû soá khoâng ñoåi treân taát caû caùc ñoaïn ñöôøng daây:
Rm
 X 
Zm = R m + jX m = R m  1 + j m  = haèng soá × R m
 Rm 

Nhö vaäy, thay vì phaân boá coâng suaát theo toång trôû, coù theå phaân boá theo ñieän trôû:

S1 ( R 2 + R 3 ) + S2 R 3
SA1 = (7.35)
R1 + R 2 + R 3

S1 R1 + S2 ( R1 + R 2 )
SB2 = (7.36)
R1 + R 2 + R 3
Neáu trong maïng ñoàng nhaát, taát caû ñoaïn ñöôøng daây duøng cuøng moät tieát dieän vaø cuøng caùch
boá trí daây (r0 + jx0 = const) thì coù phaân boá coâng suaát theo chieàu daøi:

S1 ( l2 + l3 ) + S2 l3
SA1 = (7.37)
l1 + l2 + l3

S1 l1 + S2 ( l1 + l2 )
SB2 = (7.38)
l1 + l2 + l3
Tröôøng hôïp cho phuï taûi doøng ñieän thay
vì phuï taûi coâng suaát, phaân boá doøng ñieän theo
coâng thöùc:
Hình 7.13: Phuï taûi doøng ñieän

IA1 =
(
i1 Z2 + Z3 + i2 Z3) (7.39)
Z1 + Z2 + Z3
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 291

IB2 =
i1 Z1 + i ì Z1 + Z2( ) (7.40)
Z1 + Z2 + Z3
Vôùi coâng thöùc phaân boá coâng suaát theo toång trôû:
n

(
S1* Z2 + Z3 + S*2 Z3 ) ∑S *
i ZiB
S*A1 = = i =1
(7.41)
Z1 + Z2 + Z3 ZAB
n

( Z1 + Z2 ) = ∑
S*i ZiA
S1* Z1 + S*2
S*B2 = i =1
(7.42)
Z1 + Z2 + Z3 ZAB
Bieåu thöùc coù daáu ∑ vieát cho tröôøng hôïp toång quaùt coù n phuï taûi, ZiB laø toång trôû tính töø nuùt i
ñeán ñaàu nguoàn B vaø ZiA toång trôû tính töø nuùt i ñeán ñaàu nguoàn A. Coâng thöùc treân tính baèng soá
phöùc. Coù theå khai trieån ñeå coù ñöôïc caùc bieåu thöùc tính theo soá thöïc. Cuï theå laø:

Hình 7.13bis

SA1 = PA1 + jQ A1
vôùi: PA1 = G AB ∑ (p R + q X ) + B ∑ (p X − q R )
i iB i iB AB i iB i iB (7.43)
Q A1 = −G ∑ ( p X − q R ) + B ∑ ( p R + q X )
AB i iB i iB AB i iB i iB

1
trong ñoù: YAB = = G AB − jBAB , ZiB = R iB + jX i B, Si = p i + jq i
ZAB

Töông töï cho SBn = PBn + jQBn coâng suaát töø ñaàu nguoàn B veà phía phuï taûi n trong ñoù thay kyù
hieäu iB baèng iA.
Bieát ñöôïc coâng suaát ôû hai ñaàu nguoàn coù theå tính ñöôïc coâng suaát treân caùc nhaùnh. Ñeå kieåm
tra keát quaû tính toaùn, caàn kieåm tra ñaúng thöùc sau ñaây:
n
SA1 + SBn = ∑S
i =1
i (7.44)

(toång coâng suaát nguoàn baèng toång coâng suaát phuï taûi)
Nuùt coù coâng suaát ñi ñeán töø hai phía goïi laø ñieåm phaân coâng suaát, kyù hieäu ∇. Ñieåm naøy coù
ñieän aùp thaáp nhaát treân ñöôøng daây. Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ñi vaøo ñieåm naøy töø hai phía.
Böôùc thöù hai: Sau khi xaùc ñònh ñöôïc ñieåm phaân coâng suaát, böôùc tieáp theo laø taùch maïng
ñieän kín thaønh hai maïng hôû ñoäc laäp nhau. Ví duï nuùt 2 laø ñieåm phaân coâng suaát (H.7.14.).

Hình 7.14: Taùch maïng kín thaønh hai maïng hôû

292 CHÖÔNG 7

Taùch maïng ñieän hôû ra taïi nuùt 2 vôùi hai phuï taûi thaønh phaàn laø S12 vaø SB2. Ñeán ñaây hoaøn toaøn
coù theå aùp duïng phöông phaùp tính toaùn cho maïng hôû ñeå tính ñieän aùp ôû caùc nuùt vaø toån thaát coâng
suaát treân ñöôøng daây ñoái vôùi maïng hôû truyeàn taûi hay phaân phoái.
Ví duï 7.4: Maïng ñieän 10 kV cung caáp ñieän töø nguoàn A cho 4 phuï taûi (tính baèng MVA), chieàu
daøi km. Toaøn boä maïng ñieän duøng daây A–95 coù Dtb = 1m. Tính suït aùp lôùn nhaát trong maïng ñieän
luùc bình thöôøng vaø söï coá (∆U%)

Hình 7.15
Giaûi
Toång trôû moãi km ñöôøng daây:
Ω
z0 = 0, 33 + j0, 332
km
Ñaây laø maïng ñieän cuøng tieát dieän, phaân boá coâng suaát theo chieàu daøi vôùi phuï taûi 4 taäp trung
veà nuùt 1:
( 4 + j3)( 2 + 1 + 2) + (1 + j1)(1 + 2) + ( 2 + j2)( 2)
SA1 =
1+ 2+1+ 2
= 4, 5 + j3, 67 MVA
( 2 + j2)(1 + 2 + 1) + (1 + j1)( 2 + 1) + ( 4 + j3)(1)
SA3 =
1+ 2+1+ 2
= 2, 5 + j2, 33 MVA

Thöû laïi: SA1 + SA3 = S1 + S2 + S3 + S4 = 7 + j6 MVA

Töø ñoù suy ra coâng suaát ñi treân caùc ñoaïn coøn laïi. Keát quaû tính toaùn ghi treân hình veõ. Nuùt 1 laø
ñieåm phaân coâng suaát (vöøa taùc duïng vöøa phaûn khaùng) neân nuùt 1 coù ñieän aùp thaáp nhaát trong maïch
voøng vaø nuùt 4 coù ñieän aùp thaáp nhaát trong toaøn maïng.
Toån thaát ñieän aùp treân ñoaïn A–1:
4, 5 × 0, 33 + 3, 67 × 0, 332
∆U A1 % = ⋅ 100% = 2, 7%
102
0, 5 × 0, 33 × 2 + 0, 67 × 0, 332 × 2
Toån thaát ñieän aùp treân ñoaïn 1–2: ∆U12 % = ⋅ 100% = 0, 77%
102
Toån thaát ñieän aùp treân ñoaïn 1–4:
1 × 0, 33 + 1 × 0, 332
∆U14 % = ⋅ 100% = 0, 66%
102
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 293

Toån thaát ñieän aùp lôùn nhaát trong toaøn maïng:

∆U A2 % = 2, 7% + 0, 77% = 3, 47%
Tröôøng hôïp söï coá, suït aùp lôùn nhaát xaûy ra khi ñöùt ñoaïn ñöôøng daây A1 (H.7.16), maïng trôû
thaønh hôû cung caáp theo ñöôøng A–3–2–1–4, trong ñoù nuùt 4 coù ñieän aùp thaáp nhaát:
 ( 7 × 0, 33 × 2 + 5 × 0, 33 + 4 × 0, 33 × 2 + 1 × 0, 33)
∆U A4 % = 
 102
( 6 × 0, 332 × 2 + 4 × 0, 332 + 3 × 0, 332 × 2 + 1 × 0, 332) 
+  ⋅ 100%
102 
= 16, 8%

Hình 7.16
Tröôøng hôïp ñieän aùp hai ñaàu nguoàn khaùc nhau (H.7.17.), baøi toaùn ñöôïc giaûi baèng nguyeân lyù
choàng chaát.

Hình 7.17: Ñöôøng daây hai ñaàu cung caáp ñieän vôùi UA ≠ UB
Tröôùc heát, giaû thieát ñieän aùp hai ñaàu nguoàn baèng nhau, tính coâng suaát töø hai ñaàu nguoàn theo
caùc coâng thöùc ñaõ bieát.
Tình traïng thöù hai öùng vôùi ñöôøng daây khoâng taûi (H.7.18.) vaø ñieän aùp UA ≠ UB, khi ñoù coù
doøng ñieän caân baèng I0, giaû söû theo chieàu töø A ñeán B vôùi UA > UB.

Hình 7.18

UA − UB
Io = (7.45)
3.ZAB
Coâng suaát caân baèng:
Tính theo UA: S′′A = 3. UA . I∗0 (7.46)
Tính theo UB: S′′B = 3. UB . I∗0 (7.47)
Xeáp choàng hai tình traïng ñeå coù lôøi giaûi cuoái cuøng:

SA = S′A + S′′A = 3. UA . I∗0 +

( )
S1 Z∗2 + Z∗3 + S2 Z∗3
Z∗AB
(7.48)

SB = S′B − S′′B = − 3.U B .I∗0 +

(
S1 Z1∗ + S2 Z1∗ + Z∗2 )
Z∗AB
294 CHÖÔNG 7

Ví duï 7.5: Moät ñöôøng daây moät pha hai daây PQ daøi 500 m ñöôïc cung caáp töø ñaàu P 220 V vaø ñaàu
Q 230 V. Ñieän trôû moãi daây daãn laø 0,0005 Ω/m ñoái vôùi caû hai daây ñi vaø veà (ñieän trôû toång cuûa 1 m
daây ñi vaø veà). Phuï taûi doøng ñieän vaø khoaûng caùch ghi treân H.7.19.
Xaùc ñònh ñieän aùp taïi ñieåm coù ñieän aùp thaáp nhaát.

Hình 7.19

Giaûi: Giaû söû ñieän aùp hai ñaàu cung caáp baèng nhau. Doøng ñieän hai ñaàu nguoàn ñöôïc tính nhö sau:
( 50 × 100) + 40 × ( 50 + 100) + 50 × ( 200 + 50 + 100) + 60 × (100 + 200 + 50 + 100)
I′P =
500
= 111 A
Töông töï:
( 60 × 50) + 50 × (100 + 50) + 40 × ( 200 + 100 + 50) + 50 × ( 50 + 200 + 100 + 50)
I′Q =
500
= 89 A
Thöû laïi:
89 + 111 = 60 + 50 + 40 + 50
Choàng chaát vôùi doøng ñieän caân baèng I0 theo chieàu QP:
230 − 220 10
I0 = = = 40 A
500 × 0, 0005 0, 25
Suy ra:
IP = I'P − I0 = 111 − 40 = 71 A
IQ = IQ
'
+ I0 = 89 + 40 = 129 A

Keát quaû phaân boá doøng ñieän ñöôïc ghi treân hình veõ. Ñieåm B laø ñieåm phaân doøng ñieän vaø nhö
vaäy coù ñieän aùp thaáp nhaát:

U B = 220 − 71 × 0, 0005 × 50 − 11 × 0, 0005 × 100

= 217, 675 V

7.3 ÑÖÔØNG DAÂY COÙ PHUÏ TAÛI PHAÂN BOÁ ÑEÀU

7.3.1 Tính suït aùp treân ñöôøng daây
Xeùt ñöôøng daây coù phuï taûi phaân boá ñeàu vôùi maät ñoä phuï taûi coâng suaát laø s (kVA/km) hay maät
ñoä phuï taûi doøng ñieän laø i (A/km) phaân boá ñeàu treân suoát chieàu daøi ñöôøng daây hay treân moät ñoaïn
ñöôøng daây.
Ñeå ñôn giaûn, chæ xeùt maät ñoä phuï taûi s treân moät pha cuûa ñöôøng daây (giaû thieát coù söï phaân boá
ñoái xöùng treân ba pha) hay cuûa ñöôøng daây moät pha hai daây. Ñieän aùp ñònh möùc laø ñieän aùp pha vaø
suït aùp treân ñöôøng daây laø suït aùp pha.
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 295

s
Maät ñoä doøng ñieän: i = vôùi Uñm laø ñieän aùp pha ñònh möùc.
Uñm
Heä soá coâng suaát cosϕ cuûa phuï taûi giaû thieát khoâng ñoåi vaø baèng trò soá trung bình cuûa cosϕ
thöïc teá.
Hình 7.20 trình baøy ñöôøng daây moät pha cung caáp cho maïng sinh hoaït coù phuï taûi phaân boá
ñeàu töø b ñeán c.

Hình 7.20
Doøng ñieän phuï taûi laáy ñieåm töø moät ñoaïn dx cuûa ñöôøng daây laø:
dI = i.dx
Nhö vaäy doøng ñieän toång Ix ôû caùch nguoàn moät ñoaïn x trong khoaûng L b vaø LC laø:
LC

Ix = ∫ i.dx = i ( L
x
C − x) (7.49)

Neáu choïn ñieän aùp laøm goác thì Ix = Ix ∠ − ϕ

Doøng ñieän treân ñöôøng daây thay ñoåi tuyeán tính theo x (vôùi x thay ñoåi töø Lb ñeán Lc).
Suït aùp d∆ U ngang qua ñoaïn vi caáp dx ôû khoaûng caùch x keå töø nguoàn:
d∆ U = Ix z0dx = Ix z0 ∠(ψ − ϕ)dx = i ( Lc − x ) z0 ∠(ψ − ϕ)dx

vôùi z0: toång trôû moãi km chieàu daøi ñöôøng daây;

z0 = z0 ∠ψ (keå caû ñoaïn daây ñi vaø veà treân ñöôøng daây moät pha hai daây).

Goùc leäch pha (ψ – ϕ) cuûa d∆ U laø so vôùi ñieän aùp taïi ñieåm ñang xeùt.
Doøng ñieän treân ñoaïn Ab:
I = Ix x = Lb = i ( Lc − L b )

Suït aùp treân ñoaïn Ab:

∆ U Ab = ZAb . I = z0 .L b .i∠(ψ − ϕ). ( Lc − L b ) (7.50)
Suït aùp töø A ñeán x, vôùi x ôû trong khoaûng bc:
296 CHÖÔNG 7

x
∆ U Ax = ∆U Ab + ∆U bx = ∆U Ab +
Lb
∫ d∆U
x
= z0 L b i∠(ψ − ϕ) ( Lc − L b ) + z0 i∠(ψ − ϕ) ∫ (L
Lb
c − x ) dx

x 2 L2b
= z0 L b i∠(ψ − ϕ) ( Lc − L b ) + z0 i∠(ψ − ϕ)[Lc ( x − L b ) − + ]
2 2
 x2 L2b 
∆ U Ax = z0 i∠(ψ − ϕ)  L b Lc − L2b + Lc x − Lc L b − + 
 2 2 

 x2 L2b 
∆ U Ax = z0 i∠(ψ − ϕ)  Lc x − − 
 2 2
 
vôùi L b ≤ x ≤ Lc

Khi x = Lb: (
∆ U Ab = z0 i∠(ψ − ϕ) Lc L b − L2b ) (7.51)

(
= z0 L b i∠(ψ − ϕ) Lc − L b )
L2c − L2b
Khi x = Lc: ∆ U Ac = z0 i∠(ψ − ϕ) (7.52)
2
Ñoà thò ∆UAx laø ñöôøng thaúng khi 0 ≤ x ≤ Lb , vaø laø parabol khi L b ≤ x ≤ Lc .
Veà suït aùp ∆UAc ñeán cuoái ñöôøng daây coù theå bieán ñoåi tieáp nhö sau:
Lc + L b
∆ U Ac = z0 i∠(ψ − ϕ). ( Lc − L b ) (7.53)
2
vôùi i.(Lb – Lc) = i.bc = I laø toång doøng ñieän phuï taûi;
Lc + L b
laø khoaûng caùch AM töø A ñeán trung ñieåm ñoaïn bc.
2

∆ U Ac = z0 .AM.I∠(ψ − ϕ) = ZAM .I∠(ψ − ϕ) (7.54)

Nhö vaäy, suït aùp ñeán cuoái ñöôøng daây coù phuï taûi phaân boá ñeàu töông ñöông vôùi suït aùp treân
ñöôøng daây coù phuï taûi taäp trung taïi ñieåm giöõa cuûa ñoaïn coù phuï taûi phaân boá. Phuï taûi taäp trung ñoù
baèng toång phuï taûi treân ñöôøng daây phaân boá ñeàu.
Coù theå tính phaàn traêm suït aùp theo haèng soá suït aùp:
∆U% = K%. S. l tñ (7.55)
trong ñoù: S laø toång phuï taûi kVA treân ñoaïn phaân boá;
Lc + L b
l tñ: chieàu daøi töông ñöông = ;
2
K%: haèng soá suït aùp %/kVA.km
Toùm laïi ñoái vôùi moät ñoaïn ñöôøng daây coù phuï taûi
phaân boá ñeàu treân suoát ñoaïn ñoù thì maïch töông ñöông
ñeå tính suït aùp nhö sau (H.7.21.).
Ngoaøi ra, khi coù moät soá phuï taûi taäp trung khaùc
cuõng laáy ñieän töø ñöôøng daây phuï taûi phaân boá ñeàu thì
suït aùp ñeán cuoái ñöôøng daây coù theå giaûi baèng phöông Hình 7.21
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 297

phaùp choàng chaát.

Hình 7.22. sau ñaây laø moät ñöôøng daây coù phuï taûi hoãn hôïp vöøa phaân boá ñeàu, vöøa taäp trung.

Hình 7.22
Tính toaùn suït aùp ∆UAe trong hai tình traïng:
1. Chæ coù phuï taûi phaân boá ñeàu (H.7.23.):

Hình 7.23
vôùi i: maät ñoä phuï taûi A/m, toång phuï taûi phaân boá treân ñoaïn bd: I = i (bd)
Tính ∆U ′Ae = ∆U AM vôùi taûi I taäp trung taïi ñieåm giöõa M cuûa bd.
2. Chæ cho phuï taûi taäp trung (H.7.24.):

Hình 7.24
Tính ∆U ′′Ae vôùi hai taûi taäp trung IC vaø IE. Choàng chaát hai tình traïng 1 vaø 2 ñeå coù suït aùp thöïc teá:
∆U Ae = ∆U′Ae + ∆U′′Ae (7.56)
Coù theå khoâng caàn tính theo choàng chaát vaø tính tröïc tieáp töø sô ñoà thay theá phuï taûi taäp trung
nhö trong H.7.25.:

Hình 7.25
Duøng caùc coâng thöùc cuûa ñöôøng daây lieân thoâng coù phuï taûi taäp trung ñeå tính suït aùp.

Ví duï 7.6: Moät ñöôøng daây moät pha hai daây daøi 250m ñöôïc cung caáp töø moät ñaàu ñöôøng daây. Phuï
taûi phaân boá ñeàu treân suoát chieàu daøi ñöôøng daây vôùi maät ñoä phuï taûi 1,6 A/m. Ñieän trôû moãi meùt
daây laø 0,0002 Ω/m. Tìm ñieän aùp ñaàu nguoàn ñeå giöõ ñieän aùp 250 V ôû hai tröôøng hôïp:
298 CHÖÔNG 7

a) Cuoái ñöôøng daây;

b) Giöõa ñöôøng daây.
Giaû thieát phuï taûi coù cosϕ = 1, boû qua caûm khaùng cuûa ñöôøng daây.
Giaûi
a) Giöõ ñieän aùp ôû cuoái ñöôøng daây laø 250 V.

Hình 7.26: Ñöôøng daây ví duï 7.6

Suït aùp töø A ñeán b cuûa ñöôøng daây phuï taûi phaân boá ñeàu ∆UAb cho bôûi:
1
∆U Ab = I.R
2
Toång doøng ñieän phuï taûi:
I = 1, 6 × 250 = 400A
Ñieän trôû cuûa ñöôøng daây goàm hai daây:
R = 250 × 2 × 0, 0002 = 0, 1 Ω
1
Suy ra: ∆U Ab = × 400 × 0, 1 = 20 V
2
Ñieän aùp ñaàu nguoàn:
U A = U b + ∆U Ab = 250 + 20 = 270 V
b) Giöõ ñieän aùp ôû giöõa ñöôøng daây laø 250 V (H.7.27)

Hình 7.27
Suït aùp ñeán ñieåm giöõa ñöôøng daây laø suït aùp do phuï taûi
phaân boá ñeàu töø ñaàu A ñeán M coäng vôùi suït aùp do doøng ñieän
cung caáp cho nöûa ñöôøng daây sau, giaû thieát taäp trung ôû taïi
ñieåm giöõa ñöôøng daây (H.7.28). Hình 7.28
AÙp duïng nguyeân lyù choàng chaát:
- Chæ coù phaân boá ñeàu (H.7.29)

Hình 7.29
1 1 0.1
∆U ′AM = R AM ( i.AM ) = ⋅ ⋅ (1, 6 × 125 )
2 2 2
1
= × 0, 05 × 200 = 5 V
2
- Chæ coù phuï taûi taäp trung (H.7.30).
∆U ′′AM = 0, 05 × 200 = 10 V
Hình 7.30
Suït aùp toång:
∆U AM = ∆U ′AM + ∆U′′AM = 5 + 10 = 15 V
Suy ra ñieän aùp ñaàu A:
U A = U M + ∆U AM = 250 + 15 = 265 V
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 299

7.3.2 Tính toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây phuï taûi phaân boá ñeàu
Ñoái vôùi ñöôøng daây phaân phoái coù caùc phuï taûi laáy ñieän caùch khoaûng gaàn nhö baèng nhau qua
caùc maùy bieán aùp phaân phoái coù coâng suaát baèng nhau, do ñoù coù theå xem nhö laø phuï taûi phaân boá

ñeàu. Doøng ñieän bieán thieân theo phöông trình baäc nhaát doïc theo daây daãn (H.7.31).
Hình 7.31
Doøng ñieän Ix treân ñöôøng daây caùch ñaàu nguoàn A moät khoaûng caùch x:
Ix = i. ( l − x )

vôùi i laø maät ñoä phuï taûi doøng ñieän treân moät ñôn vò chieàu daøi ñöôøng daây.
Xeùt moät ñoaïn vi caáp dx cuûa ñöôøng daây coù ñieän trôû r0dx, r0 laø ñieän trôû moãi ñôn vò chieàu daøi
ñöôøng daây.
Doøng Ix ñi qua ñoaïn dx gaây ra toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ba pha:
d∆P = 3r0dx.I2x
Suy ra toån thaát coâng suaát treân toaøn ñöôøng daây:
l l

∫
∆P = d∆P = 3r0 I2x
0
∫
0
l
2
∫
∆P = 3r0 i2 ( l − x ) dx
0

Ñaët u = l – x, dx = – du
0 l

∫u ∫ u du
2 2 2 2
∆P = 3r0 i ( −du ) = 3r0 i
l 0
(7.57)
2 3 2 2
∆P = r0 i l = r0 l(i.l) = RI
vôùi r0 l = R: ñieän trôû cuûa toaøn ñöôøng daây;
i. l = I : doøng ñieän cuûa phuï taûi toång.
Trong khi ñoù, neáu cuõng phuï taûi toång laø I nhöng taäp trung ôû cuoái ñöôøng daây thì toån thaát coâng
suaát laø:
∆P = 3RI2
Nhö vaäy:
∆Ptaäp trung = 3∆Pphaân boá ñeàu (7.58)
Toùm laïi maïch töông ñöông ñeå tính toån thaát treân ñoaïn ñöôøng daây chæ coù phuï taûi phaân boá ñeàu
300 CHÖÔNG 7

(H.7.32):

Hình 7.32
7.3.3 Tính toån thaát treân ñoaïn ñöôøng daây vöøa coù phuï taûi taäp trung ôû cuoái vöøa coù
phuï taûi phaân boá ñeàu

Hình 7.33

Hình 7.33 trình baøy moät ñoaïn ñöôøng

daây ab vöøa coù phuï taûi taäp trung vöøa coù phuï
taûi phaân boá ñeàu. Goïi Ipb doøng ñieän toång
cuûa phuï taûi phaân boá ñeàu, Itt laø doøng ñieän
taäp trung ôû cuoái vaø giaû thieát caùc phuï taûi coù
cuøng heä soá coâng suaát. Ñoà thò phaân boá doøng
ñieän doïc ñöôøng daây ñöôïc veõ trong H.7.34.
Doøng ñieän treân ñöôøng daây taïi vò trí
Hình 7.34
caùch ñaàu ñöôøng daây moät khoaûng caùch x:
l−x
Ix = Itt + Ipb.
l
Toån thaát coâng suaát treân moät pha ñoaïn vi caáp quanh x:
l−x 2
d(∆P) = I2x ro dx = (Itt + Ipb ) r0dx
l
2
2  l−x l−x
= I2tt r0dx + Ipb   r0dx + 2Itt Ipb r0dx
 l  l
Suy ra toån thaát coâng suaát treân toaøn ñöôøng daây:
l l 2 l
2  l−x l−x
∆P = ∫
0 0
∫
I2tt r0dx + Ipb 
 l  0
∫
 r0dx + 2Itt Ipb
l
r0dx

r l
∆P = (r0 l)I2tt +  0  I2pb + (r0 l)I '2 (7.59)
 3 
vôùi r0: ñieän trôû moät ñôn vò chieàu daøi ñöôøng daây
I’ = Itt .Ipb (7.60)
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 301

Töø bieåu thuùc cuûa ∆P coù theå tính toån thaát coâng suaát baèng toång toån thaát cuûa ba maïch töông
ñöông nhö sau (H.7.35):

Hình 7.35

7.4 ÑÖÔØNG DAÂY COÙ PHUÏ TAÛI PHAÂN BOÁ TAÊNG DAÀN
Cho ñoaïn ñöôøng daây ba pha coù phuï taûi phaân boá taêng daàn theo H.7.36:

Hình 7.36
Goïi IS laø doøng ñieän toång cung caáp töø ñaàu phaùt tuyeán.
Dieän tích vuøng phuï taûi: A = h. l (km2)
IS IS
Maät ñoä phuï taûi (ampe treân moät ñôn vò dieän tích): DI = = (A/km2)
A hl
Xeùt phuï taûi trong vuøng gaïch cheùo töø vò trí caùch ñaàu ñöôøng daây khoaûng caùch x ñeán cuoái
ñöôøng daây, vuøng naøy coù dieän tích:
hx h h
Ax = (h + )( l –x) = (l + x)(l − x) = (l2 − x2 )
l l l
Doøng ñieän treân ñöôøng daây taïi vò trí x:
IS h 2 x2
Ix = DI.Ax = . (l − x 2 ) = IS (1 − 2 )
hl l l
Xeùt moät ñoaïn vi caáp quanh vò trí x, doøng ñieän vi caáp gaây ra suït aùp vi caáp (suït aùp pha):
x2
d(∆U)= Ix.|z0|.dx = IS (1 − ) .|z0|.dx
l2
vôùi |z0|: toång trôû moät km chieàu daøi ñöôøng daây.
Suy ra
302 CHÖÔNG 7

l l l
 x2   x3 
0
∫ 0
∫
∆U = d (∆U) = | z0 | .IS  1 − 2  dx =| z0 | .IS  x − 2 
 l  
 3l 
0

 l 2 2
= |z0|.IS.  l −  = | z0 | l.IS = | Z | .IS (7.61)
 3 3 3
vôùi Z laø toång trôû ñöôøng daây.

Keát quaû cho thaáy suït aùp töông ñöông vôùi suït aùp gaây ra bôûi
phuï taûi taäp trung taïi ñieåm caùch ñaàu ñöôøng daây moät ñoaïn baèng
2/3 chieàu daøi ñöôøng daây. Maïch töông ñöông ñeå tính suït aùp nhö Hình 7.37
sau (H.7.37).
Töông töï, toån thaát coâng suaát moät pha treân ñoaïn vi caáp dx quanh vò trí x, coù doøng Ix ñi qua:
2
 x2 
d(∆P) = I2x .r0dx = I2S  1 − 2  .r0dx
 l 
vôùi r0 laø ñieän trôû treân moät km chieàu daøi ñöôøng daây.
l l 2
 x2  8 2 8 2
Suy ra: ∆P = ∫ d ( ∆P ) =
0
I2S r0 ∫ 1 − 2  dx =
0
l  15
IS r0 l =
15
IS R (7.62)

vôùi R = r0. l : ñieän trôû toaøn ñöôøng daây.

Töø keát quaû cuûa ∆P coù theå veõ maïch töông ñöông ñeå tính toån
thaát coâng suaát (H.7.38). Hình 7.38

7.5 CAÙC ÑAËC TRÖNG CUÛA ÑOÀ THÒ PHUÏ TAÛI

7.5.1 Ñoà thò phuï taûi
Phuï taûi luoân luoân thay ñoåi theo thôøi gian. Ñöôøng cong bieåu dieãn nhu caàu phuï taûi theo thôøi
gian goïi laø ñoà thò phuï taûi. Neáu ñöôïc veõ trong 24 giôø thì goïi laø ñoà thò phuï taûi ngaøy. Neáu xeùt trong
moät naêm thì coù ñoà thò phuï taûi naêm. Ñoà thò naêm tieän lôïi trong vieäc döï baùo yeâu caàu veà ñieän naêng
trong naêm, söï xuaát hieän cuûa phuï taûi vaøo nhöõng giôø vaø ngaøy khaùc nhau trong naêm vaø veà hieäu quaû
kinh teá trong cung caáp ñieän. Khi phuï taûi thay ñoåi, phuï taûi chæ ñaït cöïc ñaïi trong moät khoaûng thôøi
gian naøo ñoù vaø giaûm thaáp trong khoaûng thôøi gian coøn laïi, daïng cuûa ñoà thò phuï thuoäc vaøo caùch söû
duïng ñieän cuûa hoä tieâu thuï. Ñoà thò phuï taûi coù theå bieåu dieãn söï bieán thieân cuûa phuï taûi theo thôøi
gian hay theo thôøi khoaûng. Dieän tích beân döôùi ñoà thò bieåu dieãn cho ñieän naêng tieâu thuï. Phuï taûi
trung bình trong 24 giôø hay trong moät khoaûng thôøi gian ñònh tröôùc nhoû hôn phuï taûi cöïc ñaïi.
Heä soá phuï taûi (hay heä soá ñieàn kín phuï taûi)
Tyû soá giöõa phuï taûi trung bình vaø phuï taûi cöïc ñaïi goïi laø heä soá phuï taûi, Kpt.
Ptb
Kpt = (7.63)
Pmax
Dieän tích beân döôùi ñoà thò phuï taûi bieåu dieãn cho soá kWh ñieän naêng A tieâu thuï trong thôøi gian
khaûo saùt. Töø ñoù heä soá phuï taûi cho bôûi:
Ñieän naêng A tieâu thuï trong 24 giôø
K pt = (7.64)
Pmax . 24 giôø
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 303

Ví duï 7.7: Moät phuï taûi sinh hoaït coù 15 boùng ñeøn, moãi boùng coù coâng suaát ñònh möùc 40 W. Caùc
ñeøn ñöôïc thaép saùng haøng ngaøy nhö sau:
a) 4 ñeøn töø 18 giôø ñeán 19 giôø 30;
b) 12 ñeøn töø 19 giôø 30 ñeán 21 giôø;
c) 6 ñeøn töø 21 giôø ñeán 23 giôø;
d) 2 ñeøn töø 23 giôø ñeán 24 giôø.
Haõy veõ ñoà thò phuï taûi ngaøy vaø tính heä soá phuï
taûi haøng ngaøy.
Giaûi
Ñieän naêng tieâu thuï haøng ngaøy:
a) 4 × 40 × 1,5 = 240 Wh;
b) 12 × 40 ×1,5 = 720 Wh;
c) 6 × 40 × 2 = 480 Wh;
Hình 7.39: Ñoà thò phuï taûi cuûa
d) 2 × 40 × 1 = 80 Wh;
ví duïï 7.7
1520 Wh
Coâng suaát cöïc ñaïi: Pmax = 40 x 12 = 480 W
Ptb P .T 1520
Heä soá phuï taûi: Kpt = = tb = = 0,132 (vôùi T = 24 giôø).
Pmax Pmax .T 480.24
Ví duï 7.8: Moät phuï taûi tieâu thuï coù ñoà thò phuï taûi ngaøy nhö sau:

Giôø 6–8 8 – 11 11 – 16 16 – 19 19 – 22 22 – 24 24 – 6
P (kW) 20.000 40.000 50.000 35.000 70.000 40.000 20.000
Veõ ñoà thò phuï taûi vaø ñoà thò phuï taûi theo thôøi khoaûng vaø tính heä soá phuï taûi.

Giaûi
Hình 7.40: a) Ñoà thò phuï taûi b) Ñoà thò phuï taûi theo thôøi khoaûng
304 CHÖÔNG 7

Ñieän naêng phaùt ra trong ngaøy (kWh):

kWh
20.000 kW × 8h 160 × 103
35.000 kW × 3h 105 × 103
40.000 kW × 5h 200 × 103
50.000 kW × 5h 250 × 103
70.000 kW × 3h 210 × 103
24h 925 × 103
Coâng suaát trung bình:
A 925
Ptb = = = 38,54 MW.
T 24
Coâng suaát cöïc ñaïi Pmax = 70 MW
Heä soá phuï taûi:
Ptb 38, 54
Kpt = = = 0,5506.
Pmax 70

7.5.2 Caùc ñaëc tröng cuûa ñoà thò phuï taûi

Giaû söû coù ñöôïc ñoà thò phuï taûi theo thôøi khoaûng
coù daïng ñôn giaûn goàm hai baäc.
Ñoà thò coù truïc tung laø coâng suaát taùc duïng
(töông töï coù theå veõ ñoà thò phuï taûi phaûn khaùng Q
hay ñoà thò phuï taûi theo coâng suaát bieåu kieán S).
Dieän tích cuûa ñoà thò phuï taûi bieåu dieãn cho
löôïng ñieän naêng tieâu thuï (hoaëc phaùt).
Theo H.7.41 ñieän naêng A cho bôûi:
A = P1t1 + P2t2 (7.65)
Ñoà thò phuï taûi thöïc teá luoân bieán ñoåi vaø coù theå Hình 7.41
gaàn ñuùng thaønh ñoà thò nhieàu baäc ñeå tính ñieän naêng,
ñieän naêng coøn ñöôïc ño ñeám baèng ñieän naêng keá.
Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä tieâu thuï ñieän naêng, choïn löïa thieát bò nhö daây daãn, maùy bieán aùp, öôùc
löôïng toån thaát ñieän naêng caàn ñöa ra moät soá caùc ñaëc trung cuûa ñoà thò phuï taûi.
a) Thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi (Tmax)
Vôùi ñoà thò phuï taûi hai caáp (H.7.42.) Tmax thoûa maõn phöông trình:
A = P1t1 + P2t2 = P1Tmax = Pmax Tmax (Pmax = P1) (7.66)

Suy ra: Tmax =

∑P t i i
=
A
hay Tmax =
Σ Si t i
neáu cos ϕ khoâng ñoåi (7.67)
Pmax Pmax Smax
Vaäy Tmax laø moät khoaûng thôøi gian lyù thuyeát maø, neáu söû duïng coâng suaát Pmax khoâng ñoåi thì
trong khoaûng thôøi gian Tmax löôïng ñieän naêng A baèng ñuùng löôïng ñieän naêng thöïc teá. Neáu thôøi
gian t1 caøng keùo daøi hôn t2 thì Tmax caøng lôùn, tröôøng hôïp t1 = T thì Tmax cuõng baèng T. Tmax phuï
thuoäc vaøo tính chaát cuûa phuï taûi, qui trình cuûa caùc xí nghieäp coâng nghieäp vaø coù theå tham khaûo töø
caùc soå tay cung caáp ñieän.
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 305

Hình 7.42 Hình 7.43

b) Coâng suaát trung bình (Ptb)

Cuõng vôùi ñoà thò phuï taûi hai caáp (H.7.43.), Ptb thoûa maõn phöông trình sau ñaây:
A = P1 t1 + P2 t2 = PtbT (7.68)
A
hay Ptb = (7.69)
T

vôùi T = t1 + t2
Nhö vaäy, neáu söû duïng Ptb khoâng ñoåi trong suoát thôøi gian T thì löôïng ñieän naêng tính toaùn
(hình chöõ nhaät Ptb.T) cuõng baèng ñuùng ñieän naêng thöïc teá. Ñeå yù raèng, neáu ñoà thò phuï taûi caøng baèng
phaúng thì coâng suaát trung bình caøng cao (gaàn vôùi P1 hôn). Hình daùng cuûa ñoà thò phuï taûi phuï thuoäc
möùc ñoä söû duïng ñieän theo thôøi gian vaø coù aûnh höôûng ñeán Ptb.
c) Heä soá phuï taûi Kpt
Heä soá phuï taûi ñöôïc ñònh nghóa:
Ptb
Kpt = (7.70)
Pmax
Heä soá phuï taûi Kpt coøn kyù hieäu laø FLD (load factor)
Heä soá phuï taûi noùi leân möùc ñoä söû duïng ñieän, möùc ñoä khai thaùc coâng suaát cuûa caùc thieát bò
ñieän. Ñoà thò phuï taûi caøng baèng phaúng, Kpt caøng gaàn veà 1; Kpt noùi leân ñoä baèng phaúng cuûa ñoà thò
neân coøn goïi laø heä soá ñieàn kín phuï taûi.
d) Ñoà thò toån thaát coâng suaát taùc duïng ∆P
Xeùt moät ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ôû cuoái ñöôøng daây, toång trôû ñöôøng daây laø R + jX:
Toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây:
2
S P2
∆P = 3RI2 = R   = R. (7.71)
U U 2 .cos 2 ϕ
vôùi P: coâng suaát taùc duïng ba pha
U: ñieän aùp daây (U ≈ Uñm)
Giaû thieát cosϕ khoâng ñoåi, U ≈ Uñm, ∆P tyû leä vôùi P2.
Ñoà thò ∆P(t) ñoàng daïng vôùi ñoà thò P2(t).
306 CHÖÔNG 7

Hình 7.44

Toån thaát coâng suaát taùc duïng ∆P töông ñöông vôùi moät phuï taûi, phuï taûi “maát maùt“ maø nguoàn
phaûi cung caáp ñeå buø vaøo toån thaát treân ñöôøng daây. Dieän tích cuûa ñoà thò ∆P(t) bieåu dieãn cho toån
thaát ñieän naêng ∆A treân ñöôøng daây.
e) Toån thaát coâng suaát trung bình (∆Ptb)
Vôùi ñoà thò toån thaát coâng suaát giaû thieát hai caáp (H.7.45). Toån thaát coâng suaát trung bình thoûa
maõn phöông trình:
∆A = ∆P1 t1 + ∆P2 t2 = ∆Ptb T (7.72)
∆A
hay ∆Ptb = (7.73)
T

Hình 7.45
f) Heä soá toån thaát
Neáu coi toån thaát nhö moät phuï taûi thì heä soá phuï taûi cuûa phuï taûi “toån thaát” naøy goïi laø heä soá
toån thaát:
∆Ptb
Ktt = (7.74)
∆Pmax
Heä soá Ktt coøn coù kyù hieäu laø FLS (loss factor).
Neáu coù ñoà thò phuï taûi vaø theo (7.71) thì heä soá toån thaát cuûa ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi
cho bôûi:

Ktt =
∑ P .t
i
2
i
(7.74a)
2
Pmax .T
Vôùi moät phuï taûi ñaõ cho, heä soá toån thaát laø moät giaù trò ôû khoaûng giöõa cuûa heä soá phuï taûi vaø
bình phöông heä cuûa heä soá phuï taûi:
(Kpt)2 ≤ Ktt ≤ Kpt (7.75)
Phöông trình thöôøng ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh Ktt cuûa heä thoáng coù daïng:
Ktt = a.Kpt + (1 – a) K2pt
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 307

Caùc bieåu thöùc gaàn ñuùng cuûa heä soá toån thaát:
Ktt = 0,3Kpt + 0,7Kpt2 (7.76)
2
hay Ktt = 0,2Kpt + 0,8Kpt (7.77)
Trong phaàn lôùn caùc toån thaát, vieäc duøng heä soá toån thaát thöôøng laø ñuû. Ñoâi khi, vieäc duøng soá
giôø töông ñöông cuûa toån thaát cuõng coù theå xaùc ñònh ñöôïc toån thaát ñieän naêng. Soá giôø töông ñöông τ
cuûa toån thaát trong moät thôøi kyø baèng toån thaát ñieän naêng trong thôøi kyø ñoù chia cho toån thaát coâng
suaát luùc phuï taûi cöïc ñaïi. Soá giôø töông ñöông τ baèng soá giôø toång cuûa giai ñoaïn khaûo saùt nhaân vôùi
heä soá toån thaát. Töø ñoù suy ra bieåu thöùc tính toån thaát ñieän naêng:
∆A = ∆Ptb Τ = (Ktt ∆Pmax) T = (Ktt T) ∆Pmax = τ ∆Pmax (7.78)
trong ñoù, T: toång soá giôø cuûa giai ñoaïn khaûo saùt;
τ: soá giôø töông ñöông (coøn goïi laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi).
Ñeå yù raèng τ = Ktt T.
g) Thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi (τ)
Neáu ñoà thò phuï taûi coù thôøi gian ñaëc tröng laø Tmax thì ñoà thò toån thaát cuõng coù thôøi gian ñaëc
tröng töông öùng laø τ, goïi laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi.
Töø ñoà thò toån thaát coâng suaát hai caáp (H.7.46), thôøi gian τ thoûa maõn phöông trình:

Hình 7.46

∆A = ∆P1 t1 + ∆P2 t2 = ∆P1τ = ∆Pmaxτ (7.79)

2 2
Vì toån thaát coâng suaát trong ñoàng tyû leä vôùi S (hay P neáu heä soá coâng suaát khoâng ñoåi) vaø neáu
bieát ñöôïc ñoà thò phuï taûi nhieàu caáp thì thôøi gian τ ñöôïc xaùc ñònh bôûi:

τ=
∑P t 2
i i
hay τ =
∑S t 2
i i
neáu cos khoâng ñoåi (7.80)
2
Pmax S2max
Neáu khoâng coù ñoà thò phuï taûi thì coù theå tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc:
2
 Tmax 
τ =  0,124 +  .8760 giôø/naêm (7.81)
 104 
hoaëc tra ñoà thò τ = f(Tmax,cosϕ) (H.7.47)
Thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi τ laø thôøi gian tính toaùn maø neáu phuï taûi giaû thieát khoâng
ñoåi baèng Pmax trong suoát thôøi gian τ (öùng vôùi toån thaát ∆Pmax trong suoát thôøi gian τ) thì toån thaát
ñieän naêng ∆A treân ñöôøng daây baèng ñuùng toån thaát ñieän naêng thöïc teá.
∆A = ∆Pmax. τ (7.82)
Heä soá toån thaát Ktt hay thôøi gian τ duøng ñeå tính toån thaát ñieän naêng treân ñöôøng daây vaø trong
daây quaán cuûa maùy bieán aùp (toån thaát trong ñoàng).
308 CHÖÔNG 7

Hình 7.47: Ñoà thò τ = f(Tmax, cosϕ)

7.6 TOÅN THAÁT COÂNG SUAÁT TRONG MAÙY BIEÁN AÙP

7.6.1 Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp hai daây quaán
Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp goàm hai phaàn:
a) Phaàn khoâng ñoåi laø toån thaát trong saét bao goàm:
- Toån thaát saét ∆PFe gaàn nhö khoâng ñoåi vaø laáy baèng toån hao khoâng taûi ∆P0
i0 %.Sdm
- Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong saét coi nhö khoâng ñoåi: ∆QFe = , i0%: phaàn
100
traêm doøng ñieän khoâng taûi.
b) Phaàn thay ñoåi theo taûi bao goàm:
- Toån thaát coâng suaát taùc duïng trong ñoàng, tyû leä vôùi bình phöông coâng suaát S qua maùy bieán
aùp (tyû leä voái S2).
- Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong ñoàng cuõng tyû leä vôùi S2.
Luùc maùy mang taûi baèng vôùi coâng suaát ñònh möùc Sñm cuûa maùy thì toån thaát coâng suaát taùc duïng
trong ñoàng baèng vôùi toån hao trong thí nghieäm ngaén maïch:
∆PCu,ñm = ∆PN (7.83)
Khi maùy mang taûi khaùc ñònh möùc:
2 2
S  S 
∆PCu =   R B ≈ ∆PCu ,dm   (7.84)
U
   Sdm 
Töông töï khi maùy bieán aùp mang taûi ñònh möùc thì toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong ñoàng
cho bôûi:
U N % ⋅ Sdm
∆QCu,ñm = (7.85)
100
Khi maùy mang taûi khaùc ñònh möùc, toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong ñoàng cho bôûi:
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 309

2 2
S  S 
∆QCu =   X B ≈ ∆QCu,dm   (7.86)
U
   Sdm 
Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp:
∆P = ∆PFe + ∆PCu (7.87)
∆Q = ∆QFe + ∆QCu (7.88)
7.6.2 Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp ba daây quaán
Theo sô ñoà thay theá hình sao cuûa maùy bieán aùp ba daây quaán thì toån thaát coâng suaát bao goàm:
- Toån thaát coâng suaát trong saét ∆PFe + j∆QFe khoâng ñoåi
i0 %.S dm
∆PFe = ∆P0 ; ∆QFe = (7.89)
100
- Toån thaát trong ñoàng laø toån thaát qua ñieän trôû vaø ñieän khaùng cuûa ba cuoän daây cao (1), trung
(2) vaø haï (3).
2 2 2
S  S  S 
∆PCu = ∆PCu1 + ∆PCu2 + ∆PCu3 =  1  ⋅ R1 +  2  ⋅ R 2 +  3  ⋅ R3 (7.90)
U U U
trong ñoù:
S1, S2, S3 laàn löôït laø coâng suaát ñi qua caùc cuoän cao, trung vaø haï. Gaàn ñuùng S1 = S2 + S3.
R1, R2, R3 laàn löôït laø ñieän trôû cuoän cao, trung, haï ñöôïc qui ñoåi veà phía cao aùp.
U laø ñieän aùp phía cao aùp laáy gaàn ñuùng baèng Uñm,C
- Töông töï toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong ñoàng:
2 2 2
S  S  S 
∆QCu = ∆QCu1 + ∆QCu2 + ∆QCu3 =  1  ⋅ X1 +  2  ⋅ X 2 +  3  ⋅ X 3 (7.91)
U U U
- Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp:
∆P = ∆PFe + ∆PCu (7.92)
∆Q = ∆QFe + ∆QCu (7.93)
7.6.3 Toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp töï ngaãu
Tính toaùn toån thaát gioáng nhö maùy bieán aùp hai daây quaán nhöng tính toån thaát trong ñoàng phaûi
tính rieâng toån thaát trong töøng nhaùnh cuûa sô ñoà thay theá hình sao.
- Nhaø saûn xuaát cho caùc toån thaát ngaén maïch giöõa cao–trung, cao–haï, trung–haï: ∆PC–T, ∆P’C–
H, ∆P’T–H trong ñoù ∆P’C–H, ∆P’T–H tính theo coâng suaát tieâu chuaån cuûa maùy bieán aùp töï ngaãu
(αSñm).
- Qui ñoåi caùc toån thaát veà coâng suaát ñònh möùc:
∆PC' − H ∆PT' − H
∆PC–H = 2
∆PT–H = (7.94)
α α2
UC − U T
trong ñoù α= (7.95)
UC
- Suy ra toån thaát ñoàng ñònh möùc trong caùc nhaùnh cao, trung, haï cuûa sô ñoà hình sao
1
∆PCu(C) = (∆PC− T + ∆PC −H − ∆PT −H ) (7.96)
2
310 CHÖÔNG 7

1
∆PCu(T) = (∆PC− T + ∆PT −H − ∆PC−H ) (7.97)
2
1
∆PCu(H) = (∆PC− H + ∆PT −H − ∆PC− T ) (7.98)
2
- Toån thaát coâng suaát taùc duïng trong ñoàng:
2 2 2
 S   S   S 
∆PCu = ∆PCu (C)  C  + ∆PCu ( T)  T  + ∆PCu (H)  H  (7.99)
 Sdm   Sdm   Sdm 
trong ñoù SC, ST, SH laàn löôït laø coâng suaát phía cao, trung vaø haï cuûa maùy bieán aùp.
- Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong ñoàng:
Döïa vaøo caùc phaàn traêm ñieän aùp ngaén maïch UN(C–T)%, U’N(C–H)%, U’N(T–H)%.
Tính qui ñoåi veà coâng suaát ñònh möùc:
U 'N(C −H) U 'N( T −H)
UN(C–H)% = UN(T–H)% = (7.100)
α α
Tính toån thaát coâng suaát khaùng ñònh möùc trong ñoàng laàn löôït giöõa hai ñaàu:
U N(C − T) %.Sdm
∆QCu(C–T) = (7.101)
100
U N(C −H) %.Sdm
∆QCu(C–H) = (7.102)
100
U N( T −H) %.Sdm
∆QCu(T–H) = (7.103)
100
Tính toån thaát coâng suaát trong ñoàng ñònh möùc treân caùc nhaùnh cuûa sô ñoà hình sao:
1
∆QCu(C) = (∆QCu ( C− T) + ∆QCu (C −H) − ∆QCu ( T −H) ) (7.104)
2
1
∆QCu(T) = (∆QCu (C− T) + ∆QCu ( T −H) − ∆QCu (C −H) ) (7.105)
2
1
∆QCu(H) = (∆QCu (C−H ) + ∆QCu ( T −H) − ∆QCu (C − T) ) (7.106)
2
Tính toån thaát coâng suaát khaùng trong ñoàng khi maùy bieán aùp mang taûi töông töï nhö tính toån
thaát coâng suaát taùc duïng trong ñoàng.
2 2 2
 SC   ST   SH 
∆QCu = ∆QCu (C)   + ∆QCu ( T)   + ∆QCu ( H)   (7.107)
 Sdm   Sdm   Sdm 

7.7 TOÅN THAAT ÑIEÄN NAENG TRONG TRAÏM BIEAN AUP

7.7.1 Traïm coù moät maùy bieán aùp
Do toån thaát coâng suaát trong saét khoâng ñoåi coøn toån thaát coâng suaát trong ñoàng thay ñoåi theo
taûi neân toån thaát ñieän naêng trong traïm ñöôïc tính:
∆A = ∆AFe +∆ACu = ∆PFe.t + ∆PCu,max.τ (7.108)
trong ñoù, t: thôøi gian vaän haønh, ví duï moät naêm, 8760 giôø.
τ: thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát. τ ñöôïc tính töø ñoà thò phuï taûi hoaëc duøng coâng
thöùc gaàn ñuùng.
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 311

2
 Smax 
∆PCu,max = ∆PCu,ñm.   (7.109)
 Sdm 
Toån thaát ñieän naêng trong traïm coù theå ñöôïc tính tröïc tieáp töø ñoà thò phuï taûi nhieàu caáp:
∆A = ∆PFe.t + ∑ ∆P Cu.i .t i (7.110)
2
 S 
vôùi ∆PCu.i = ∆PCu,ñm.  i  (7.111)
 Sdm 

7.7.2 Traïm coù nhieàu maùy bieán aùp vaän haønh song song
Ñieàu kieän ñeå caùc maùy bieán aùp vaän haønh song song laø:
- Coù cuøng ñieän aùp phía sô caáp vaø thöù caáp, cuøng tyû soá bieán aùp;
- Cuøng phaàn traêm ñieän aùp ngaén maïch UN%, cuøng tyû soá RB/XB;
- Cuøng nhoùm ñaáu daây taïo ra goùc leäch pha giöõa ñieän aùp phía sô saáp vaø thöù caáp
nhö nhau treân caùc maùy;
- Cuøng chænh ôû moät ñaàu phaân aùp;
- Thieát keá ôû cuøng moät taàn soá (50 Hz);
- Cuøng thöù töï pha phía sô vaø thöù caáp.
Khi thoûa caùc ñieàu kieän treân thì phaân boá coâng suaát qua moãi maùy bieán aùp tyû leä vôùi coâng suaát
ñònh möùc cuûa maùy. Neáu goïi SΣ laø toång coâng suaát traïm cung caáp coù n maùy bieán aùp vaän haønh song
song thì phaân boá coâng suaát qua moät maùy cho bôûi:
S dm ,i
S i = SΣ . (7.112)
∑S dm ,i

Neáu coù n maùy bieán aùp coù coâng suaát ñònh möùc baèng nhau vaø thoûa ñieàu kieän maéc song song
vaø vaän haønh suoát naêm thì toån thaát ñieän naêng trong traïm cho bôûi:
2
 Smax 
∆A = n(∆PFe.t + ∆PCu,ñm.  n  .τ ) (7.113)
S 
 dm 
 
2
1 S 
= n.∆PFe.t + ⋅ ∆PCu ,ñm  max  τ (7.114)
n  Sdm 
trong ñoù Smax laø coâng suaát cöïc ñaïi qua traïm.
Neáu coù ni maùy gioáng nhau vaän haønh song song trong thôøi gian ti öùng vôùi coâng suaát qua traïm
laø Si thì toån thaát ñieän naêng theo ñoà thò phuï taûi cho bôûi:
 1 2 
 S 
∆A = ∑ n i ∆PFe .t i + ∑  ∆PCu,dm  i  t i 
 ni  Sdm  
(7.115)
 
Ví duï 7.9: Xaùc ñònh toån thaát coâng suaát taùc duïng, toån thaát
coâng suaát phaûn khaùng vaø toån thaát ñieän naêng trong moät
naêm cuûa traïm bieán aùp 110/10 kV goàm hai maùy bieán aùp
vaän haønh song song. Coâng suaát ñònh möùc cuûa maùy bieán
aùp laø 560 kVA. Ñoà thò phuï taûi haøng ngaøy cuûa maùy bieán
aùp cho treân H.7.48.. Phuï taûi cöïc ñaïi cuûa traïm laø 1000
Hình 7.48
312 CHÖÔNG 7

kVA, cosϕ = 0,8. Caû hai maùy bieán aùp ñeàu vaän haønh suoát naêm. Maùy bieán aùp 560 kVA coù tham soá
nhö sau:
∆PFe = 2,5 kW, ∆PCuñm = 9,4 kW, UN% = 5,5%, i0% = 6%
Giaûi
a) Tính toån thaát coâng suaát luùc phuï taûi cöïc ñaïi.
Toån thaát coâng suaát taùc duïng trong maùy bieán aùp goàm hai phaàn: phaàn khoâng ñoåi ∆PFe vaø phaàn tyû
leä vôùi bình phöông coâng suaát ñi qua maùy bieán aùp laø toån hao trong ñoàng ∆PCu.. Traïm goàm hai maùy
bieán aùp laøm vieäc thöôøng xuyeân neân toån thaát coâng suaát luùc cöïc ñaïi ñöôïc vieát nhö sau:
2
∆Pmax = 2 × ∆PFe + 2 ×∆PCuñm  Smax 
 
 2xSdm 
2
1000 
= (2×2,5) + 2 × 9,4 x   = 19,9 kW.
2x560
 
2
∆Qmax = 2 × ∆Qfe + 2 × ∆Qcuñm  Smax 
 
Töông töï: .
 2xSdm 
Sdm
Bieát raèng ∆QFe = i0%.
100
Sdm
vaø ∆QCuñm = UN%.
100
2
6x560 5, 5x560  1000 
Töø ñoù: ∆Qmax = 2 x +2x   ⋅
100 100  2x560 
= 67,3 + 49 = 116,3 kVAr.
b) Tính toån thaát ñieän naêng
Caùch 1:
Tìm thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi.
Töø ñoà thò phuï taûi, suy ra ñoà thò toån thaát trong
H.7.49 (tyû leä vôùi S2 khi cosϕ khoâng ñoåi) ñoái vôùi
phaàn toån thaát trong ñoàng.
Thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi trong moät
naêm:
( 8 giôø × 0, 25 + 12 giôø × 1 + 4 giôø × 0, 0625)
τ = ×
12
365 ngaøy/naêm = 5201 giôø /naêm. Hình 7.49
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
2
 Smax 
∆A = 2 × ∆PFe × 8760 + 2 × ∆PCuñm x   τ
 2xSdm 
2
1000 
= 2 × 2,5 × 8760 + 2 × 9,4 ×   x 5201 = 43800 + 77948 = 121748 kWh.
 2x560 
Caùch 2:
Coù theå tính toån thaát ñieän naêng thoâng qua heä soá toån thaát:
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 313

Heä soá toån thaát Ktt:

14, 25
(
Ktt = (8 × 0,52 + 12 × 12 + 4 × 0,252) / 12 ⋅ 24 ) =
24
= 0,59375.

Toån thaát coâng suaát trung bình trong ñoàng cuûa moät maùy:
2
 1000 
∆Pcu,tb = ∆PCu,max. Ktt = 9,4 ×   × 0,59375 = 4,449 kW.
 2x560 
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
∆A = 2 × (∆PFe + ∆PCu,tb) × 8760 = 2 (2,5 + 4,449) × 8760 = 121746 kWh.
Caùch 3: Duøng ñoà thò hoaëc coâng thöùc kinh nghieäm.
Tröôøng hôïp chæ cho thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax nhöng khoâng coù ñoà thò phuï taûi
cuï theå.
Tmax coùù theå bieát ñöôïc nhôø ñieän naêng A ño ñöôïc treân coâng tô trong thôøi gian T vaø coâng suaát
cöïc ñaïi Pmax:
A
Tmax =
Pmax
Trong ví duï naøy, coù theå tính Tmax töø ñoà thò phuï taûi:
(0,5 × 8giôø + 1 × 12giôø + 0,25 × 4giôø)
Tmax = × 365 ngaøy/naêm
1
= (4 + 12 + 1) × 365 = 17 × 365 = 6205 giôø/naêm.
- Baây giôø giaû thieát neáu chæ cho bieát phuï taûi coù ùTmax = 6200 giôø/naêm, cosϕ = 0,80 vaø khoâng
coù ñoà thò phuï taûi thì coù theå tra ñoà thò τ = f(Tmax,cosϕ):
Vôùi cosϕ = 0,80, Tmax = 6200 giôø, tra ñöôïc τ = 4800 giôø.
AÙp duïng coâng thöùc trong caùch 1 ñeå tính ∆A, ôû ñaây gaëp phaûi sai soá do τ tra töø ñöôøng cong
khoâng hoaøn toaøn chính xaùc.
2
 S 
∆A = 2 × ∆PFe × 8760 + 2 × ∆Pcuñm x  max  x τ
 2xSdm 
2
1000 
= 2 × 2,5 × 8760 + 2 × 9,4 ×   x 4800 = 43800 + 71938 = 115738 kWh.
 2x560 
- Cuõng coù theå duøng coâng thöùc kinh nghieäm ñeå tính thôøi gian τ neáu chæ bieát Tmax vaø khoâng coù
ñoà thò phuï taûi. Giaû thieát bieát Tmax = 6200 giôø, thôøi gian τ cho bôûi coâng thöùc:
2 2
 Tmax   6200 
τ =  0, 124 + 4 
.8760 =  0, 124 +  .8760 = 4848 giôø/naêm
 10   104 
2
 1000 
Suy ra: ∆A = 2 × 2,5 × 8760 + 2 × 9,4   ×4848 = 43800 +72658 = 116458 kWh.
 2x560 
– Neáu chæ bieát heä soá phuï taûi Kpt vaø khoâng coù ñoà thò phuï taûi thì coù theå tính gaàn ñuùng heä soá
toån thaát theo coâng thöùc:
Ktt = 0,3.Kpt + 0,7.Kpt2
Chaúng haïn tính heä soá phuï taûi cuûa ñoà thò treân:
314 CHÖÔNG 7

Kpt =
Ptb
=
A
=
∑
Si t i
=
50x8 + 100x12 + 25x4
= 0, 708
Pmax 24xPmax 24xSmax 100x24
Baây giôø neáu chæ cho Kpt = 0,708 vaø khoâng bieát ñoà thò phuï taûi thì tính gaàn ñuùng heä soá toån
thaát:
Ktt = 0,3 x 0,708 + 0,7 x 0,7082 = 0,5632
Toån thaát coâng suaát trung bình trong ñoàng cuûa moät maùy:
2
 1000 
∆Pcu,tb = ∆PCu,max. Ktt = 9,4 ×   × 0,5632 = 4,22 kW
 2x560 
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
∆A = 2 × (∆PFe + ∆PCu,tb) × 8760 = 2 (2,5 + 4,22) × 8760 = 117734 kWh.

7.8 CHOÏN TIEÁT DIEÄN DAÂY TRONG MAÏNG PHAÂN PHOÁI

Maùy bieán aùp, daây daãn cuõng nhö caùc phaàn töû khaùc cuûa maïng ñieän ñöôïc löïa choïn caên cöù vaøo
caùc chæ tieâu kyõ thuaät vaø kinh teá.
Veà maët kyõ thuaät caàn choïn löïa maùy bieán aùp thoûa maõn ñieàu kieän phaùt noùng cuûa cuoän daây coù
xeùt ñeán tính giaø coãi cuûa caùch ñieän nhaèm ñaûm baûo tuoåi thoï cuûa maùy bieán aùp. Trong khi ñoù, vieäc
choïn tieát dieän daây daãn phaûi thoûa maõn haøng loaït yeâu caàu kyõ thuaät. Ngoaøi phaùt noùng vaø toån thaát
ñieän aùp laø hai yeâu caàu chung nhaát, tieát dieän daây daãn cuûa ñöôøng daây treân khoâng phaûi ñaûm baûo
ñieàu kieän veà haïn cheá vaàng quang ñieän vaø veà ñoä beàn cô, ñoái vôùi caùp caàn kieåm tra oån ñònh nhieät
khi ngaén maïch.
Veà maët kinh teá, caùc phaàn töû ñöôïc löïa choïn phaûi thoûa maõn caùc chæ tieâu kinh teá nhö cöïc tieåu
haøm chi phí tính toaùn, toån thaát ñieän naêng nhoû nhaát hay chi phí kim loaïi maøu ít nhaát.
Trong thöïc teá thieát keá maïng ñieän thöôøng ñeà ra moät yeâu caàu chính ñeå löïa choïn tieát dieän daây
daãn vaø sau ñoù kieåm tra caùc yeâu caàu coøn laïi. Ví duï, daây daãn ñöôøng daây treân khoâng maïng ñieän
truyeàn taûi ñöôïc löïa choïn theo chæ tieâu kinh teá vaø kieåm tra chæ tieâu kyõ thuaät, traùi laïi daây daãn trong
maïng phaân phoái ñöôïc löïa choïn theo ñieàu kieän toån thaát ñieän aùp cho pheùp, daây daãn trong maïng xí
nghieäp löïa choïn theo ñieàu kieän phaùt noùng...
Maïng ñieän phaân phoái do nhieàu phuï taûi maéc tröïc tieáp khoâng qua maùy bieán aùp neân yeâu caàu
veà chaát löôïng ñieän aùp raát chaët cheõ, maët khaùc khaû naêng ñieàu chænh ñieän aùp trong maïng phaân phoái
cuõng haïn cheá so vôùi maïng truyeàn taûi. Vì vaäy, khi thieát keá maïng phaân phoái thöôøng caên cöù vaøo
möùc toån thaát ñieän aùp cho pheùp ñeå choïn tieát dieän daây.
7.8.1 Choïn daây theo cuøng tieát dieän vaø thoûa maõn ñieàu kieän suït aùp cho pheùp
Ñoái vôùi ñöôøng daây coù moät phuï taûi, toån thaát ñieän aùp ñöôïc tính theo coâng thöùc:
PR + QX PR QX
∆U = = + = ∆U ′ + ∆U′′ (7.116)
Udm Udm U dm
trong ñoù: ∆U’ - thaønh phaàn toån thaát ñieän aùp do coâng suaát taùc duïng gaây ra;
∆U’’ - thaønh phaàn toån thaát ñieän aùp do coâng suaát phaûn khaùng gaây ra.
Neáu laáy toån thaát ñieän aùp treân ñöôøng daây baèng trò soá cho pheùp ∆Ucp
∆Ucp = ∆U’ + ∆U’’ (7.117)
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 315

Vì caûm khaùng ñöôøng daây treân khoâng thay ñoåi trong phaïm vi heïp x0 ≈ 0.33 ÷ 0.43 Ω / km,
moät caùch gaàn ñuùng coù theå laáy moät trò soá trung bình vaø tính gaàn ñuùng thaønh phaàn
∆U’’.
QX Qx 0 .l
∆U ′′ = = (7.118)
Udm Udm
Töø ñoù xaùc ñònh trò soá cho pheùp cuûa thaønh phaàn ∆U’:
∆U ′cp = ∆U cp − ∆U ′′ (7.119)
PR Pr l ρPl
Maët khaùc vì: ∆U cp
′ = = 0 = (7.120)
Udm U dm Udm F
vôùi ρ laø ñieän trôû suaát cuûa vaät lieäu laøm daây daãn;
F laø tieát dieän daây, l laø chieàu daøi ñöôøng daây.
Töø ñoù xaùc ñònh tieát dieän daây daãn caàn tìm:
ρPl
F= (7.121)
U dm ∆U 'cp

Vôùi ρ: ñieän trôû suaát cuûa kim loaïi

ρAl = 31,5 Ω.mm2/km ; ρCu = 18,8 Ω.mm2/km
P (kW), l (km), Uñm (kV), ∆U’cp (V ), F (mm2)
Pl
hay: F= (7.122)
γU dm ∆U 'cp

trong ñoù γ: ñieän daãn suaát cuûa kim loaïi

km
γAl = 31,7.10–3
Ω.mm 2
km
γCu = 53.10–3
Ω.mm 2
Choïn tieát dieän daây daãn tieâu chuaån gaàn vôùi tieát dieän tính toaùn. Vôùi tieát dieän naøy, tra baûng
tìm r0 vaø x0 vaø tính toaùn kieåm tra toån thaát ñieän aùp treân ñöôøng daây.
Tröôøng hôïp ñöôøng daây lieân thoâng cung caáp cho moät soá phuï taûi, töông töï cuõng cho moät trò soá
trung bình x0 vaø xaùc ñònh ñöôïc:
n n
x0 x0
∆U ′′ =
Udm ∑
i =1
Q i li =
Udm ∑q L
i =1
i i (7.123)

Töø ñoù suy ra trò soá thaønh phaàn ∆U ′cp do ñieän trôû, daây daãn vaø treân cô sôû cuûa coâng thöùc:
n n
r0 r0
∆U ′cp =
Udm ∑P l
i =1
i i =
Udm ∑p L
i =1
i i = ∆U cp − ∆U ''

(7.124)
Xaùc ñònh tieát dieän cuûa ñöôøng daây (cuøng tieát dieän)
n
ρ
F=
∆U cp .Udm
′ ∑P l
i =1
i i (7.125)

Ñeå xaùc ñònh tieát dieän loõi caùp, laáy x0 ≈ 0.08 Ω / km .

Ví duï 7.10: Maïng ñieän 35 kV cung caáp cho ba phuï taûi, chieàu daøi ñöôøng daây vaø phuï taûi cho treân
316 CHÖÔNG 7

H.7.50. Haõy xaùc ñònh tieát dieän daây daãn cho maïng ñieän neáu toaøn boä maïng ñieän duøng daây nhoâm.
Cho toån thaát ñieän aùp cho pheùp ∆Ucp% = 6%.

Giaûi
Hình 7.50
Laáy trò soá trung bình x0 = 0,4Ω/km, xaùc ñònh thaønh phaàn toån thaát ñieän aùp do caûm khaùng vaø
coâng suaát khaùng treân toaøn ñöôøng daây ∆U’’:
0.4
∆U ′′ = ( 3 + 2 + 2 ) .103.8 + ( 2 + 2 ) .103.5 + 2.103.3 ≈ 940 V
35  

Suy ra:
∆U ′cp = 6%. 35000 – 940 =1160 V
Tieát dieän cuûa toaøn boä ñöôøng daây cho bôûi:
ρ
F=
∆U 'cp .U dm
∑P l
i i

31.5 
F= ( 4 + 3 + 2) .103.8 + ( 3 + 2) .103.5 + 2.103.3 = 80 mm2
1160 × 35 
(ρ Al = 31.5Ωmm 2 / km )
Choïn daây nhoâm A–70.
Vôùi daây A–70, khoaûng caùch trung bình giöõa caùc pha D = 1,25m coù r0 = 0,45 Ω/km
x0 = 0, 355Ω / km . Toång trôû moãi ñoaïn ñöôøng daây:
Z1 = (0, 45 + j0, 355).8 = 3, 6 + j2, 84 Ω
Z2 = (0, 45 + j0, 355).5 = 2, 25 + j1, 775 Ω
Z3 = (0, 45 + j0, 355).3 = 1, 35 + j1, 065 Ω
Kieåm tra toån thaát ñieän aùp treân toaøn boä ñöôøng daây:
(9.3, 6 + 5.2, 25 + 2.1, 35) + (7.2, 84 + 4.1, 775 + 2.1, 65)
∆U Ad % = .100 = 6, 16%
352
Keát quaû naøy cho thaáy, choïn daây A–70 laø chaáp nhaän ñöôïc.
Ghi chuù:
- Tröôøng hôïp ñöôøng daây phaân nhaùnh, ∆U’’ ñöôïc xaùc ñònh theo ñöôøng ñi baét ñaàu töø nguoàn
vaø reõ qua nhaùnh naøo coù trò soá tính ñöôïc lôùn nhaát.
qi pi
- Tröôøng hôïp cho phuï taûi doøng ñieän thay baèng 3 iisinϕi vaø thay baèng
Udm Udm
3 iicosϕi vôùi ii vaø cosϕi laø doøng ñieän vaø heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi i hoaëc thay
Qm P
baèng 3 Imsinϕm vaø thay m baèng 3 Imcosϕm vôùi Im vaø cosϕm laø doøng ñieän vaø heä soá coâng
Udm Udm
suaát cuûa ñoaïn m.
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 317

7.8.2 Xaùc ñònh tieát dieäân daây daãn theo maät ñoä doøng ñieän khoâng ñoåi vaø thoûa ñieàu
kieän suït aùp cho pheùp
Ñoái vôùi maïng ñieän cung caáp cho phuï taûi tieâu thuï coù thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi
Tmax lôùn thì thaønh phaàn toån thaát ñieän naêng chieám tyû troïng lôùn trong haøm chi phí tính toaùn. Trong
tröôøng hôïp naøy, tieát dieän toái öu cuûa maïng ñieän ñöôïc löïa choïn theo muïc tieâu chuaån toån thaát ñieän
aùp khoâng vöôït quaù trò soá cho pheùp. Keát hôïp vôùi ñieàu kieän toån thaát naøy trong maïng laø ít nhaát.
Vôùi moät löôïng kim loaïi maøu cuûa daây daãn cho tröôùc, toån thaát ñieän naêng trong maïng ñieän seõ
nhoû nhaát khi maät ñoä doøng ñieän treân caùc ñoaïn ñöôøng daây khoâng ñoåi. Coù theå chöùng minh ñieàu naøy
baèng caùch laáy ñaïo haøm rieâng cuûa toån thaát coâng suaát moät pha theo tieát dieän daây daãn vaø cho baèng
khoâng, laáy ví duï ñöôøng daây cung caáp cho ba phuï taûi trong H.7.51.

Hình 7.51

∆P = r1I12 + r2 I22 + r3I23 (vieát cho moät pha) (7.126)

l1I12 l2 I22 l3I23
= ρ( + + ) (7.127)
F1 F2 F3
Vôùi khoái löôïng kim loaïi maøu cho tröôùc (tính cho moät pha):
V = F1 l1 + F2 l2 + F3 l3 (7.128)
1
hay F3 = ( V − F1 l1 − F2 l2 ) (7.129)
l3
Thay F3 tính theo F1 vaø F2 vaøo bieåu thöùc cuûa ∆P vaø laáy ñaïo haøm theo F1 vaø F2
∂∆P ∂∆P
=0 vaø =0
∂F1 ∂F2
Giaûi caùc phöông trình ñaïo haøm rieâng coù ñöôïc:
I1 I I
= 2 = 3 (7.130)
F1 F2 F3
hay j1 = j2 = j3 = const
Ñeå choïn tieát dieän daây, caàn tieán haønh caùc böôùc nhö sau:
- Cho moät trò soá caûm khaùng trung bình x0 vaø tính thaønh phaàn suït aùp ∆U’’
- Tính ∆U ′cp = ∆U cp − ∆U ′′
∆U ′cp = 3 ( r1I1 cos ϕ1 + r2I2 cos ϕ2 + r3I3 cos ϕ3 ) (7.131)
I I I 
= ρ 3  1 l1 cos ϕ1 + 2 l2 cos ϕ2 + 3 l3 cos ϕ3  (7.132)
 F1 F2 F3 
= ρ 3. j ( l1 cos ϕ1 + l2 cos ϕ2 + l3 cos ϕ3 ) (7.133)
- Tính maät ñoä doøng cho toaøn boä ñöôøng daây:
γ.∆U′cp
j= (7.134)
3. ( l1 cos ϕ1 + l2 cos ϕ2 + l3 cos ϕ3 )
1
vôùi cos ϕ1 , cos ϕ2 , cos ϕ3 laø heä soá coâng suaát treân töøng ñoaïn ñöôøng daây, γ = laø ñieän daãn suaát.
ρ
318 CHÖÔNG 7

- Tính tieát dieän cho töøng ñoaïn ñöôøng daây:

I1 I2 I3
F1 = , F2 = , F3 = (7.135)
j j j
- Choïn daây tieâu chuaån vaø kieåm tra suït aùp thöïc teá.
Tröôøng hôïp maïng ñieän coù phaân nhaùnh, tính ∆U’’ theo ñöôøng ñi baét ñaàu töø nguoàn reõ qua
∑
nhaùnh naøo coù toång Q m lm lôùn nhaát vaø tính maät ñoä doøng theo ñöôøng baét ñaàu töø nguoàn reõ qua

nhaùnh naøo coù toång ∑ l cos ϕ lôùn nhaát.

i i

Khi tính maät ñoä doøng j caàn so saùnh vôùi jkteá (xem chöông 8). Neáu j < jkt thì choïn tieát dieän daây
theo maät ñoä doøng j, neáu j > jkt thì choïn tieát dieän daây theo maät ñoä jkt.
Ví duï 7.11: Maïng ñieän 10 kV cung caáp cho ba xí nghieäp baèng ñöôøng daây treân khoâng, daây daãn
baèng nhoâm, coâng suaát kVA cuûa phuï taûi vaø chieàu daøi ñöôøng daây cho treân H.7.52, taát caû phuï taûi
coù heä soá coâng suaát baèng 0,8. Thôøi gian söû duïng coâng suaát lôùn nhaát Tmax = 4500 giôø/naêm. Haõy
xaùc ñònh tieát dieän daây daãn neáu toån thaát ñieän aùp cho pheùp laø 6%.

Hình 7.52
Giaûi
Cho x0 = 0.35 Ω/km, xaùc ñònh ∆U’’ theo tuyeán A.1.3
1
∆U ′′A13 = ( 600.0, 35.4 ) + ( 600 + 450 + 750 ) .0, 35.3 = 274 V
10 
Thaønh phaàn ∆U’cp treân tuyeán A.1.3
∆U 'cp = ∆U ′A13 = ∆U cp − ∆U ′′A13 = 6%.10000 − 274 = 326 V

Maät ñoä doøng ñieän khoâng ñoåi:

γ.∆U ′cp
j=
3. ( l1 cos ϕ1 + l3 cos ϕ3 )

vôùi γ Al = 31, 7.10−3 km / Ω.mm2

cos ϕ 1 = cos ϕ 3= 0, 80
31, 7.10−3.326
j= = 1, 05 A / mm2
3 (3.0, 8 + 4.0, 8)
(ñoaïn A.1 vaø ñoaïn 1.3)
Vôùi daây nhoâm Tmax = 4500 giôø ta ñöôïc jkt = 1, 1 A / mm2
j < jkt neân duøng j = 1,05 A/mm2 ñeå xaùc ñònh tieát dieän.
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 319

I1 P1 1 + 0, 8 + 0, 6
F1 = = = .103 = 158 mm2
j 3jU dm .cos ϕ 1 3.1, 05.10.0, 8
3
I3 0, 8 ⋅ 10
F3 = = = 55mm2
j 3 ⋅ 1, 05 ⋅ 1 ⋅ 0, 8
Choïn tieát dieän ñoaïn 1 laø A–150 vaø ñoaïn 3 laø A–50
Giaû thieát khoaûng caùch pha D = 1m, coù ñöôïc thoâng soá ñöôøng daây
z01 = 0, 21 + j0, 319Ω / km
z03 = 0, 63 + j0, 355Ω / km
Kieåm tra laïi toån thaát ñieän aùp vôùi nhöõng tieát dieän vöøa choïn:
(1000 + 800 + 600) ⋅ 0, 21 ⋅ 3 + (750 + 450 + 600) ⋅ 0, 319 ⋅ 3 + 800.0, 63 ⋅ 4 + 600 ⋅ 0, 355.4
∆U A13 = = 610 V
10
So saùnh vôùi ∆Ucp = 600 V, keát quaû coù theå chaáp nhaän ñöôïc.
Choïn tieát dieän ñoaïn 12:
I2 P2 600 2
F2 = = = = 41, 24 mm
j 3jUdm cos ϕ2 3.1, 05.10.0, 8
Choïn daây A–50
7.8.3 Xaùc ñònh tieát dieän daây daãn theo chi phí kim loaïi maøu ít nhaát vaø ñieàu kieän
suït aùp cho pheùp
Ñoái vôùi maïng ñieän coù Tmax nhoû, ví duï maïng ñieän noâng nghieäp thaønh phaàn voán ñaàu tö cho
daây daãn chieám tyû troïng lôùn hôn thaønh phaàn toån thaát ñieän naêng trong haøm chi phí tính toaùn. Vì
vaäy ñoái vôùi maïng ñieän naøy tieát dieän ñöïôc choïn sao cho phí toån veà kim loaïi maøu laø ít nhaát.
Giaû thieát maïng ñieän cung caáp cho moät soá phuï taûi (H.7.53) vôùi toån thaát ñieän aùp cho pheùp
∆Ucp. Cho moät trò soá trung bình x0 seõ xaùc ñònh ñöôïc ∆U’’ vaø ∆U’cp.

Hình 7.53
Coù theå phaân tích ∆U’cp thaønh ba soá haïng:
∆U ′cp = ∆U1′ + ∆U 2′ + ∆U ′3 (7.136)
Tieát dieän cuûa caùc ñoaïn daây ñöôïc tính theo caùc trò soá ∆U’
P1 l1 P2 l2 P3 l3
F1 = F2 = F3 = (7.137)
γ U dm .∆U1′ γ U dm .∆U 2′ γ U dm .∆U 3′
vôùi P1, P2, P3 laàn löôït laø coâng suaát taùc duïng treân caùc ñoaïn 1, 2 vaø 3.
1  P1 l12 P2 l22 P3 l32 
Theå tích daây daãn (1 pha): V=  + +  (7.138)
γ U dm  ∆U1′ ∆U′2 ∆U cp′ − ∆U1′ − ∆U′2 

∂V ∂V
Theå tích nhoû nhaát khi: = 0, =0 (7.139)
∂∆U1′ ∂∆U ′2
P1 l12 P2 l22 P3 l32
töùc laø khi: 2
= 2
= (7.140)
( ∆U1′ ) ( ∆U 2′ ) ( ∆U′3 )2
320 CHÖÔNG 7

P1 l1 P2 l2
Bieát raèng ∆U1' = , ∆U 2' = ,… (7.141)
γUdm F1 γUdm F2
F12 F22 F32
Suy ra: P1 = P2 = P3 (7.142)
P12 P22 P32
F12 F22 F32
= = (7.143)
P1 P2 P3
Tính ñöôïc F1 vaø F2 theo F3
P1 P2
F1 = .F3 F2 = .F3 (7.144)
P3 P3

Vieát laïi bieåu thöùc ∆U ′cp

P1 l1 P2 l2 P3 l3
∆U cp
'
= + + (7.145)
γUdm F1 γU dm F2 γU dm F3
 
 
=
1  P1 l1 + P2 l2 + P3 l3  (7.146)
γUdm  P P2 F3 
1
 P F3 F3
 
P3 
 3 
P3
Töø ñoù suy ra: F3 =
γ Udm .∆U ′cp
( l1 P1 + l2 P2 + l3 P3 ) (7.147)

P2
Töông töï: F2 =
γ Udm .∆U′cp
( l1 P1 + l2 P2 + l3 P3 ) (7.148)

P1
F1 =
γ Udm .∆U ′cp
( l1 P1 + l2 P2 + l3 P3 ) (7.149)

Toång quaùt, tieát dieän ñoaïn thöù k cuûa ñöôøng daây lieân thoâng coù n ñoaïn:
n
Pk
Fk =
γ Udm ∆U′cp ∑l
i =1
i Pi (7.150)

Ví duï 7.12: Maïng ñieän 10 kV cung caáp cho hai taûi, chieàu daøi ñöôøng daây vaø coâng suaát cho treân
H.7.54, toån thaát ñieän aùp cho pheùp baèng 6%. Haõy löïa choïn tieát dieän daây daãn theo chi phí kim loaïi
maøu ít nhaát, daây nhoâm, khoaûng caùch D = 1m.

Hình 7.54
Giaûi
Cho x0 = 0,36 Ω/km, tính ∆U’’:
0, 36
∆U ′′ = (162 + 880 ) .4 + 162.5 = 179 V
10 
Suy ra: ∆U ′cp = ∆U cp − ∆U ′′ = 600 − 179 = 421 V

Xaùc ñònh tieát dieän daây daãn:

TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 321

2
P2
F2 =
γ U dm ∆ U ′cp ∑l
i =1
i Pi

493.103 
F2 = 5. 493 + 4. 1670  = 45 mm2 choïn daây A–50
10.421.31, 7 
P1 1670
F1 = F2 = 45 = 83 mm2 choïn daây A–70
P2 493

Toång trôû moãi ñôn vò chieàu daøi ñöôøng daây

z 01 = 0, 45 + j0, 341 Ω / km
z 02 = 0, 63 + j0, 355 Ω / km
Kieåm tra toån thaát ñieän aùp toaøn maïng ñieän:
(1670 ⋅ 0, 45 + 1042 ⋅ 0, 341) ⋅ 4 + ( 493 ⋅ 0, 63 + 162 ⋅ 0, 355) ⋅ 5
∆U % = ⋅ 100% = 6, 26% ≈ ∆U cp %
102 ⋅ 103
Vaäy keát quaû choïn tieát dieän daây chaáp nhaän ñöôïc.

BAØI TAÄP CHÖÔNG 7

7.1. Moät ñöôøng daây taûi ñieän duøng daây AC–120, daøi 90 km, ba pha ñaët treân ba ñænh tam giaùc ñeàu, moãi
caïnh D = 4 m. Phuï taûi cuoái ñöôøng daây laø P2 = 40 MW, cosϕ = 0,80. Ñieän aùp ôû phuï taûi laø U2 =
110 kV. Xaùc ñònh toån thaát ñieän aùp doïc ñöôøng daây vaø ñieän aùp ñaàu ñöôøng daây.
ÑS: ∆U = 18,39 kV ; δU = 7,13 kV ; U1 = 128,6 kV
7.2. Moät ñöôøng daây loä keùp 220 kV, daøi 200 km, duøng daây AC–300, cung caáp cho phuï taûi coù coâng
suaát S2 = 240 + j116 MVA, cosϕ = 0,9. Ñieän aùp cuoái ñöôøng daây laø 218 kV. Cho bieát daây
AC–300 coù caùc tham soá sau:
r0 = 0,096 Ω/km, x0 = 0,422 Ω/km, b0 = 2,71.10–6 1/Ω.km
Xaùc ñònh coâng suaát vaø ñieän aùp ñaàu ñöôøng daây, ∆P%, hieäu suaát taûi ñieän η, goùc leäch pha giöõa
ñieän aùp ñaàu vaø cuoái ñöôøng daây.
ÑS: S1 = 253,3 + j114,7 MVA ; U1 = 250 kV ; ∆P% = 5,55% ; η = 94,45%; δ = 9,80
7.3. Moät maïng ñieän 35 kV duøng daây nhoâm loõi theùp treo treân truï hình Π, khoaûng caùch giöõa caùc
daây daãn keá caän laø 3m. Chieàu daøi ñöôøng daây tính theo km, côõ daây, phuï taûi MVA, heä soá coâng
suaát phuï taûi cho treân H.BT7.3. Ñieän trôû vaø caûm khaùng 1 km cuûa ñöôøng daây:

Hình BT7.3

Daây AC–35: r0 = 0,91 Ω/km x0 = 0,442 Ω/km

Daây AC–95: r0 = 0,33 Ω/km x0 = 0,41 Ω/km
322 CHÖÔNG 7

Tính phaàn traêm suït aùp lôùn nhaát treân maïng ñieän

ÑS: ∆Umax% = ∆UAb% = 3,96%

7.4. Xaùc ñònh toån thaát ñieän naêng haøng naêm trong maïng ñieän ba pha ñieän aùp ñònh möùc 10 kV. Ñoaïn N–1
duøng daây A–150 coù ñieän trôû r0 = 0,21 Ω/km, ñoaïn 1–2 duøng daây A–50 coù r0 = 0,63 Ω/km.
Chieàu daøi caùc ñoaïn ñöôøng daây vaø phuï taûi cöïc ñaïi cho treân hình veõ. Thôøi gian söû duïng coâng
suaát cöïc ñaïi Tmax = 2900 giôø/naêm. Xaùc ñònh phaàn traêm toån thaát ñieän naêng theo ñieän naêng
tieâu thuï.

Hình BT7.4

ÑS: 78500 kWh/naêm, 0,9%

7.5. Xaùc ñònh toån thaát coâng suaát taùc duïng lôùn nhaát vaø toån thaát ñieän naêng haøng naêm trong traïm coù
hai maùy bieán aùp laøm vieäc song song ñieän aùp 10 kV. Coâng suaát moãi maùy bieán aùp laø 630
kVA. Hình veõ trình baøy ñoà thò phuï taûi ngaøy muøa ñoâng vaø muøa heø (100% coâng suaát cöïc ñaïi
baèng 1200 kVA). Giaû thieát cosϕ cuûa phuï taûi maùy bieán aùp khoâng ñoåi vaø baèng 0,8. Caû hai
maùy bieán aùp ñeàu vaän haønh suoát naêm. Thôøi gian muøa ñoâng laø 213 ngaøy ñeâm, muøa heø laø 152
ngaøy ñeâm. AÙp duïng caùch tính tröïc tieáp töø ñoà thò phuï taûi vaø caùch tính theo Tmax keát hôïp vôùi
τ xaùc ñònh theo coâng thöùc kinh nghieäm hay ñöôøng cong hoaëc xaùc ñònh theo heä soá toån thaát
Ktt theo heä soá phuï taûi Kpt.
Cho bieát ∆PFe = 1,68 kW, ∆PCu = 8,5 kW, UN% = 5,5%, i0% = 2% ñoái vôùi moãi maùy bieán aùp
630 kVA.
ÑS: 18,86 kW + j88,4 kVAr; 148050 kWh/naêm theo caùch tra ñöôøng cong τ = f ( Tmax ,cos ϕ )
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 323

7.6. Xaùc ñònh toån thaát ñieän naêng haøng naêm

trong maùy bieán aùp cuûa traïm phaân
xöôûng 10 kV. Coâng suaát moãi maùy bieán
aùp laø 1000 kVA. Ñoà thò phuï taûi ngaøy
muøa haï vaø muøa ñoâng trình baøy treân
hình veõ (100% coâng suaát bieåu dieãn
phuï taûi cöïc ñaïi 1900 kVA).
Töø 6 giôø ñeán 22 giôø vaän haønh hai maùy
bieán aùp vaø thôøi gian coøn laïi vaän haønh moät
maùy.
Muøa ñoâng keùo daøi 213 ngaøy ñeâm, muøa
heø keùo daøi 152 ngaøy ñeâm. Ñoái vôùi moãi
maùy bieán aùp cho ∆PFe = 2,45 kW, ∆PN =
Hình BT7.6
12,2 kW.
ÑS : 153720 kWh/naêm
7.7. Tìm toån thaát ñieän aùp lôùn
nhaát treân ñöôøng daây
treân khoâng ñieän aùp 10
kV cung caáp töø hai
nguoàn A vaø B. Phuï taûi
vaø chieàu daøi caùc ñoaïn
ñöôøng daây cho treân hình
veõ. Toaøn theå maïng ñieän
duøng daây nhoâm A-70. Hình BT7.7

Khoaûng caùch trung bình giöõa caùc pha laø 1 meùt. Ñieän aùp cuûa hai ñaàu nguoàn cung caáp baèng nhau
veà trò soá vaø goùc pha. Ñoái vôùi daây A-70: ro = 0,45 Ω / km , xo = 0,341 Ω / km .
ÑS : ∆UA-2% = 4,37%
7.8. Moät maïng ñieän ba pha
380V treân khoâng,
duøng daây nhoâm cung
caáp ñieän cho moät soá
hoä tieâu thuï. Chieàu daøi
caùc ñoaïn ñöôøng daây,
meùt; phuï taûi, kW; vaø
heä soá coâng suaát cuûa
phuï taûi ñöôïc ghi treân
hình veõ. Ñöôøng daây
chính Ae duøng daây A– Hình BT7.8
50 coù r0 = 0,63 Ω/km,
x0 = 0,325 Ω/km, nhaùnh reõ bf duøng daây A–16 coù r0 = 1,96 Ω/km, x0 = 0,358 Ω/km, nhaùnh reõ
dg vôùi phuï taûi thaép saùng phaân boá ñeàu duøng daây A–25 coù r0 = 1,27 Ω/km, x0 = 0,345 Ω/km.
Tìm suït aùp lôùn nhaát treân maïng ñieän.
ÑS: ∆UAf%= 6,4%
324 CHÖÔNG 7

7.9. Hình BT7.9 trình baøy moät maïng

ñieän 380 V ñang thieát keá. Maïng
ñieän duøng daây ñoàng, ñöôøng daây
chính Ad coù tieát dieän ñoàng nhaát.
Chieàu daøi caùc ñoaïn, meùt ; phuï
taûi, kW cho treân hình veõ. Boû qua
caûm khaùng cuûa ñöôøng daây haï aùp.
Haõy choïn tieát dieän daây thoûa maõn
toån thaát ñieän aùp cho pheùp ∆Ucp%
Hình BT7.9
= 5%. Cho ñieän trôû suaát cuûa ñoàng
laø 18,8 Ω.mm2/km.
ÑS: ñoaïn Ad: 35 mm2, ñoaïn cf: 10 mm2, ñoaïn be: 16 mm2

7.10. Hình BT7.10 trình baøy sô ñoà cuûa maïng ñieän treân khoâng 10 kV. Maïng ñieän duøng daây nhoâm.
Caùc daây daãn caùch ñeàu nhau 1 m. Choïn tieát dieän daây daãn theo toån thaát ñieän aùp cho pheùp
∆Ucp% = 6% vôùi caùc ñöôøng daây L1 vaø L2 choïn cuøng tieát dieän. Cho ñieän trôû suaát cuûa nhoâm
ρAl = 31,5 Ω.mm2/km.

Hình BT7.10

ÑS: ñoaïn L1 vaø L2: 25 mm2 ; ñoaïn L3: 16 mm2

7.11. Moät ñöôøng daây moät pha hai daây
AG daøi 1200 m, ñöôïc cung caáp
ñieän töø ñaàu A ôû ñieän aùp 250 V.
Phuï taûi ampe vaø chieàu daøi caùc
90A
ñoaïn ñöôøng daây cho trong Hình Hình BT7.11
BT7.11. Ñieåm G khoâng coù phuï
taûi. Neáu ñieän aùp ôû G laø 210 V, tìm: a) tieát dieän daây, cho bieát duøng daây ñoàng coù ñieän trôû
suaát ρCu = 17 Ω.mm2/km b) hieäu suaát cuûa ñöôøng daây.
ÑS: a) 2,1 cm2 b) 88,16%
7.12. Moät ñöôøng daây phaân phoái daøi 250m hai daây cung caáp cho phuï taûi phaân boá ñeàu treân suoát
ñöôøng daây vôùi maät ñoä 1,6 Ampe/m. Ñieän trôû cuûa moät daây daãn laø 0,0002 Ω/m. Tìm ñieän aùp
caàn thieát ôû ñaàu ñöôøng daây ñeå giöõ ñieän aùp 250 V a) ôû cuoái ñöôøng daây, b) ôû giöõa ñöôøng daây.
ÑS: a) 270 V ; b) 265 V
TÍNH TOAÙN MAÏNG PHAÂN PHOÁI 325

7.13. Duøng soá lieäu cuûa baøi taäp 7.11 nhöng ñöôøng daây ñöôïc cung caáp töø hai ñaàu A vaø G vôùi ñieän
aùp baèng nhau 250 V. Ñeå coù suït aùp lôùn nhaát laø 40 V, tìm: a) tieát dieän daây ñoàng; b) hieäu suaát
taûi ñieän.

Hình BT7.13

ÑS: a) 0,6375 cm2, b) 87,74%

7.14. Moät ñöôøng daây moät pha hai daây PQ, daøi 500 m ñöôïc cung caáp töø hai ñaàu vôùi ñieän aùp baèng
nhau 250 V. Phuï taûi goàm phuï taûi phaân boá ñeàu vaø caùc phuï taûi taäp trung, chieàu daøi vaø phuï taûi
ampe cho trong H.BT7.14.
Neáu ñieän trôû cuûa moãi daây daãn laø 0,0005 Ω/m. Tìm: a) Doøng ñieän ñaàu vaøo ôû P vaø Q,
b) Khoaûng caùch töø P ñeán ñieåm X coù ñieän aùp thaáp nhaát, c) Ñieän aùp taïi X.

Hình BT7.14

ÑS: a) 232 A, 198 A, b) 244 m c) 224,62 V

7.15. Moät ñöôøng daây moät pha hai
daây daøi 500 m ñöôïc cung caáp
ñieän töø hai ñaàu P vaø Q ôû ñieän 50m

aùp baèng nhau 240 V. Phuï taûi

bao goàm caùc phuï taûi taäp trung Hình BT7.15
vaø phuï taûi phaân boá ñeàu. Chieàu
daøi vaø phuï taûi ampe cho trong H.BT7.15. Neáu ñieän trôû daây daãn laø 0,001 Ω/m (caû daây ñi vaø
daây veà), tìm: a) ñieåm coù ñieän aùp thaáp nhaát, b) trò soá ñieän aùp taïi ñieåm ñoù.
ÑS: a) ñieåm B, b) 217,5 V.
7.16. Moät ñöôøng daây moät pha hai
daây, daøi 800m, ñöôïc cung
caáp töø hai ñaàu A vaø B. Phuï
taûi ampe vaø chieàu daøi cho
trong H.BT7.16. Ñaàu A ñieän Hình BT7.16
aùp 256 V, ñaàu B ñieän aùp
250 V. Neáu ñieän aùp thaáp nhaát taïi hoä tieâu thuï V laø 240 V, tìm tieát dieän daây ñoàng, cho ñieän
trôû suaát 1,7 µΩ.cm.
ÑS: 66,6 mm2
7.17. Moät ñöôøng daây phaân phoái 15 kV, duøng daây daãn AC–120, khoaûng caùch trung bình giöõa caùc
pha 1,2 m, heä soá coâng suaát phuï taûi 0,9 treã. Xaùc ñònh haèng soá suït aùp K%. Cho ñieän trôû daây
daãn r0 = 0,27 Ω/km, caûm khaùng x0 = 0,332 Ω/km
ÑS: K% = 0,0001723% / kVA.km
326 CHÖÔNG 7

7.18. Ñöôøng daây trong baøi taäp 7.17. daøi 10 km, phuï taûi taäp trung ôû cuoái ñöôøng daây 2000 kVA,
cosϕ = 0,9. Tìm phaàn traêm suït aùp.
ÑS: 3,45%
7.19. Cho ñöôøng daây phaân phoái 15 kV, phuï taûi vaø chieàu daøi cho trong Hình BT7.19. Tìm phaàn
traêm suït aùp, toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây. Daây daãn coù soá lieäu nhö trong baøi taäp 7.17.

Hình BT7.19

ÑS: 5,34%
7.20. Trong baøi taäp 7.19. Heä soá phuï taûi cuûa caùc phuï taûi laø 0,7. Tìm: a) toån thaát coâng suaát taùc
duïng, b) heä soá toån thaát, c) toån thaát ñieän naêng trong moät naêm.
ÑS: a) 127,2 kW b) 0,553 c) 61,62×104 kWh
7.21. Ñöôøng daây 6 kV cung caáp ñieän trong maïng phaân phoái, coù sô ñoà trong hình BT7.21. Taát caû
caùc phuï taûi trong maïng ñieän coù cosϕ = 0,8 vaø ñoà thò phuï taûi hoaøn toaøn gioáng nhau. Toaøn boä
ba phuï taûi moãi naêm tieâu thuï 720000 kWh. Xaùc ñònh toån thaát ñieän naêng toaøn maïng ñieän.

Hình BT7.21

ÑS: 11378 kWh

7.22. Ñöôøng daây keùp, ñieän aùp 110 kV, daøi 100 km, cung caáp cho moät traïm bieán aùp giaûm goàm hai
maùy bieán aùp 110/11 kV, coâng suaát moãi maùy 31,5 MVA. Ñöôøng daây duøng daây daãn
AC – 185 ñaët treân maët phaúng ngang khoaûng caùch giöõa caùc pha D = 4 m. Phuï taûi lôùn nhaát ôû
thanh caùi haï aùp cuûa traïm bieán aùp laø 40 MW, cosϕ = 0,80, Tmax = 6000 giôø. Caû hai maùy bieán
aùp laøm vieäc suoát naêm. Tính toån thaát ñieän naêng trong naêm cuûa toaøn maïng ñieän goàm ñöôøng
daây vaø traïm bieán aùp.
Cho tham gia cuûa maùy bieán aùp nhö sau: ∆PFe = 86 kW , ∆PN = 200 kW , UN% = 10,5%, Io%
= 2,7%. Moät ñöôøng daây ñôn AC - 185 coù thoâng soá ro = 0,17 Ω /km, xo = 0,404 Ω /km,
1
bo = 2, 82 ⋅ 10−6
Ω.km
ÑS: 17.300.000 kWh
 327

Chöông 8
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

8.1 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
Söï phaùt lieân tuïc cuûa phuï taûi ñoøi hoûi phaûi phaùt trieån theâm nguoàn vaø löôùi ñieän hieän ñaïi. Söï
phaùt trieån naøy ñoøi hoûi phaûi toái öu veà kinh teá.
Toång chi phí cuûa baát kyø moät coâng trình xaây döïng naøo cuõng ñöôïc chia laøm hai phaàn:
1. Toång voán ñaàu tö ban ñaàu.
2. Chi phí vaän haønh haèng naêm.
Trong hai thaønh phaàn naøy thì voán ñaàu tö ban ñaàu ñöôïc chi ra trong moät thôøi gian ngaén trong
khi chi phí vaän haønh haèng naêm thì phaân boá trong nhieàu naêm (coù theå caû traêm naêm).
Ñeå phaùn ñoaùn tính kinh teá cuûa moät döï aùn caàn thieát phaûi qui ñoåi hai loaïi chi phí naøy veà cuøng
moät cô sôû. Ñieàu naøy ñöôïc laøm nhö sau:
1. Qui ñoåi voán ñaàu tö ban ñaàu veà soá tieàn töông ñöông haèng naêm goïi laø chi phí coá ñònh.
2. Qui ñoåi chi phí vaän haønh haøng naêm veà soá tieàn töông ñöông qui veà thôøi gian xaây döïng goïi
laø giaù trò hieän taïi.
Chi phí coá ñònh hieän taïi laø soá tieàn toái thieåu haøng naêm ñuû ñeå chi cho vieäc chòu laõi haøng naêm
nhaèm thu huùt ñaàu tö cuõng nhö cho pheùp thu hoài ñöôïc voán cuûa rieâng coâng ty trong khoaûng thôøi
gian tuoåi thoï ñoàng thôøi phaûi traû thueá vaø phí baûo hieåm cho coâng trình - chi phí coá ñònh tyû leä vôùi
voán ñaàu tö nghóa laø neáu voán ñaàu tö laø M thì chi phí coá ñònh haøng naêm laø yM, trong ñoù y ñöôïc goïi
laø suaát chi phí coá ñònh.
Giaû thieát chi phí vaän haønh haøng naêm cuûa coâng ty (bao goàm toång phí baûo quaûn, toån thaát) laø
C thì yeâu caàu doanh thu toái thieåu haøng naêm ñeå trang traûi laø:
R = yM + C (8.1)
söï phaân boá nguoàn doanh thu naøy ñöôïc trình baøy theo löu ñoà sau (H.8.1).
Giaù trò hieän taïi cuûa chi phí haøng naêm laø soá tieàn thay vì ñem chi duøng ngay cho hoaït ñoäng
cuûa coâng ty maø neáu ñöôïc ñaàu tö (cho vay) ngay baây giôø vôùi möùc laõi keùp haøng naêm laø i thì seõ taïo
ra ñöôïc möùc thu nhaäp haøng naêm baèng vôùi möùc chi phí nhö mong ñôïi.
Ví duï, neáu chi phí trong naêm thöù k keå töø baây giôø ñöôïc döï kieán laø Ck thì giaù trò hieän taïi cuûa
noù vôùi möùc laõi keùp laø i cho bôûi:
Ck
P = (8.2)
(1 + i) k
Keát quaû laø neáu bieát chi phí vaän haønh haøng naêm trong thôøi gian tuoåi thoï N naêm cuûa coâng
trình thì toång giaù trò hieän taïi cuûa phí toån vaän haønh haøng naêm laø toång chi phí vaän haønh cho N
naêm).
328 CHÖÔNG 8

Hình 8.1: Löu ñoà thu nhaäp vaø chi phí haøng naêm
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 329

C1 C2 CN
P = + + ... + (8.3)
1 + i (1 + i)2 (1 + i)N
nhö vaäy giaù trò ñaàu tö hieän taïi F cuûa toaøn coâng ty:
F=M+P (8.4)
Neáu chi phí vaän haønh haøng naêm taát caû ñeàu baèng C thì ñôn giaûn:
 1 1 1  (1 + i)N − 1
P = C + 2
+ ... + N  =C (8.5)
 1 + i (1 + i) (1 + i)  i(1 + i)N
Töø ñoù:
i(1 + i)N
C =P (8.6)
(1 + i)N − 1
Phöông trình (8.6) cuøng vôùi phöông trình (8.3) coù theå ñöôïc duøng ñeå suy ra phí toån vaän haønh
haøng naêm ñoàng nhaát töông ñöông C duøng trong phöông trình (8.1) trong tröôøng hôïp maø chi phí
haøng naêm thöïc teá thay ñoåi theo töøng naêm. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy tieän hôn laø neân bieåu
dieãn chi phí haøng naêm ñoàng nhaát töông ñöông naøy baèng chi phí naêm thöù nhaát C1 nhaân vôùi heä soá
r:
C = r.C1 (8.6a)
trong ñoù r ñöôïc xaùc ñònh töø phöông trình (8.6) vaø (8.6a).
Doanh thu yeâu caàu R nhö ñaõ ñöôïc ñònh nghóa trong phöông trình (8.1) vaø giaù trò hieän taïi F
trong phöông trình (8.4) laø caùc thöôùc ño kinh teá cuûa coâng ty vaø duøng laøm tieâu chuaån kinh teá
trong vieäc tìm giaûi phaùp kinh teá trong baøi toaùn phaùt trieån.
Caû R vaø F ñeàu laø haøm cuûa moät soá thoâng soá p1,, p2,…, pN. Chaúng haïn trong tröôøng hôïp cuûa
ñöôøng daây truyeàn taûi caùc thoâng soá laø ñieän aùp, tieát dieän daây, vaät lieäu daây, vaät lieäu vaø caáu truùc
cuûa truï, loaïi caùch ñieän. Thöôøng thì neáu M taêng do vieäc taêng cuûa moät trong caùc thoâng soá naøy thì
C seõ giaûm sao cho coù ñöôïc moät taäp hôïp toái öu caùc trò soá cuûa thoâng soá theo ñoù R vaø F laø cöïc tieåu.
Phöông aùn kinh teá nhaát, taäp hôïp caùc trò soá kinh teá nhaát cuûa caùc thoâng soá dó nhieân seõ ñöôïc
ñònh nghóa baèng N phöông trình sau ñaây treân cô sôû cuûa phöông trình (8.1):
∂ ∂M ∂C
R =y + = 0 k = 1,2,..., N (8.7)
∂p k ∂p k ∂p k
vaø N phöông trình sau ñaây treân cô sôû cuûa phöông trình (8.4)
∂ ∂M ∂
F = + P =0 k = 1,2,..., N (8.8)
∂p k ∂p k ∂p k
Ví duï, neáu giaû thieát raèng pk laø tieát dieän daây vaø chæ laø thoâng soá duy nhaát vaø neáu giaû thieát
raèng chi phí xaây döïng M (giaù tieàn daây) tyû leä thuaän vôùi pk trong khi ñoù chi phí vaän haønh haøng
naêm C (toån thaát treân daây daãn) tyû leä nghòch vôùi pk thì caùc phöông trình (8.7)vaø (8.8) seõ daãn ñeán
luaät Kelvin. Luaät Kelvin phaùt bieåu raèng tieát dieän kinh teá nhaát cuûa ñöôøng daây laø tieát dieän maø
theo ñoù phí toån coá ñònh haøng naêm xuaát phaùt töø tieàn daây baèng vôùi phí toån haøng naêm do toån thaát
treân ñöôøng daây truyeàn taûi.
Thaät vaäy, voán ñaàu tö M cuûa ñöôøng daây coù daïng:
M= aF +b
trong ñoù: F laø tieát dieän daây
330 CHÖÔNG 8

aF: phaàn chi phí lieân quan ñeán daây daãn, tyû leä thuaän vôùi tieát dieän F
b: phaàn chi phí gaàn nhö khoâng thay ñoåi (truï, thaêm doø…)
Neáu gaàn ñuùng coi phí toån vaän haønh chæ coù phí toån do toån thaát ñieän naêng tyû leä nghòch vôùi tieát
dieän daây:
K
C= vôùi K laø heä soá tyû leä.
F
vaäy:
K
R = y M + C = y(aF + b) +
F
Laáy ñaïo haøm cuûa R theo tieát dieän F vaø cho baèng khoâng:
∂ dM dC
R = y + =0
∂F dF dF
K
y.a – =0
F2
K K
y.a = 2
⇒ y.a.F = (ñieàu ñaõ ñöôïc chöùng minh)
F F
Nhöng caùc phöông trình (8.7) vaø (8.8) chæ coù giaù trò lyù thuyeát vì thöïc teá khoù maø bieåu dieãn
voán ñaàu tö M hay chi phí haøng naêm C laø haøm toaùn hoïc cuûa thoâng soá chuû yeáu vì phaàn lôùn caùc
thoâng soá naøy laø khoâng lieân tuïc. Chaúng haïn tieát dieän daây laø caùc côõ daây tieâu chuaån.
Xuaát phaùt töø ñieàu ñoù, coù theå hieåu raèng trong tröôøng hôïp thöïc teá baøi toaùn kinh teá gaén lieàn
vôùi söï phaùt trieån heä thoáng töï noù ñöôïc thu veà choïn löïa giöõa hai hay nhieàu phöông aùn. Ví duï, giaû
söû raèng moät döï aùn phaùt trieån ñöa ra hai phöông aùn I vaø II, phöông aùn I ñoøi hoûi thieát bò coù voán
ñaàu tö MI, tuoåi thoï NI naêm vaø coù phí toån vaän haønh haøng naêm laø CI öùng vôùi giaù trò hieän taïi laø PI.
Caùc trò soá töông öùng cuûa phöông aùn II laø MII, NII, CII vaø PII.
Roõ raøng phöông aùn I seõ kinh teá hôn phöông aùn II neáu:
FI < FII (8.9)
trong ñoù FI vaø FII laø caùc giaù trò ñaàu tö hieän taïi cuûa hai phöông aùn nhö ñònh nghóa trong phöông
trình (8.4). Thay phöông trình (8.4) vaøo phöông trình (8.9)
MI + PI < MII + PII
MI – MII < PII – PI (8.10)
Neáu tuoåi thoï cuûa hai phöông aùn baèng nhau NI vaø NII, thì cuõng coù theå noùi raèng phöông aùn I
seõ kinh teá hôn phöông aùn II neáu:
R I < RII (8.11)
trong ñoù R I vaø RII ñöôïc ñònh nghóa trong phöông trình (8.1)
R I = yMI + CI (8.12)
RII = yMII + CII (8.13)
do ñoù, vôùi phöông trình (8.6a)
CII − CI r
MI – MII < = (CII,1– CI,1) (8.14)
y y
Soá 1 chæ naêm thöù nhaát.
Hieäu soá PII – PI trong (8.10) hay (CII – CI) /y trong (8.14) ñöôïc hieåu laø voán ñaàu tö phuï
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 331

(hay voán ñaàu tö bieän minh ñöôïc) baèng vôùi löôïng coù theå ñaàu tö theâm trong phöông aùn I vaø vaãn
cho pheùp thu hoài do möùc chi phí haøng naêm thaáp hôn cuûa phöông aùn I. Thöøa soá r/y trong phöông
trình (8.14) ñöôïc goïi laø heä soá ñaàu tö bieän minh ñöôïc.
Töø phöông trình (8.14) coù ñöôïc:
MI − MII r
<
CII,1 − CI,1 y
r
coù ñôn vò laø naêm vaø coøn ñöôïc kyù hieäu laø Ttc laø thôøi gian thu hoài voán ñaàu tö phuï tieâu chuaån.
y
Nhaéc laïi voán ñaàu tö phuï laø hieäu soá (MI – MII) maø phöông aùn I phaûi ñaàu tö theâm ñeå ñaït
hieäu quaû kinh teá.

8.2 SUAÁT CHI PHÍ COÁ ÑÒNH HAØNG NAÊM

Suaát chi phí coá ñònh haøng naêm (kyù hieäu laø y) bao goàm boán thaønh phaàn töông öùng nhö sau:
1. Traû laõi treân voán ñaàu tö;
2. Söï giaûm giaù trò (khaáu hao);
3. Thueá;
4. Baûo hieåm.
- Chi traû laõi haøng naêm bao goàm tieàn laõi treân phieáu nôï, laõi coå phaàn. Phaàn traêm traû laõi
i.100% ñöôïc ñaët ra bôûi caùc nhaø ñaàu tö nhaèm thu huùt tö baûn cho xí nghieäp.
- Söï giaûm giaù trò laø phaàn thu nhaäp ñöôïc ñöa vaøo döï tröõ vôùi yù ñònh laø quyõ döï tröõ ñoù seõ baèng
vôùi voán ñaàu tö vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa tuoåi thoï. Neáu giaû thieát nhöõng döï tröõ naøy ñöôïc ñaàu tö
vaøo chính baûn thaân coâng ty vôùi möùc laõi tích luyõ i gioáng nhö ñaõ aùp duïng cho voán ñaàu tö ban ñaàu
thì tieàn ñoàng nhaát haøng naêm.
i
Md = M ⋅ = d⋅ M (8.15)
(i + 1)N − 1
trong ñoù N laø tuoåi thoï tính ra naêm vaø M laø voán ñaàu tö ban ñaàu. Md ñöôïc giöõ duøng laøm döï tröõ
haøng naêm cho söï giaûm giaù trò.
- Tieàn thueá bao goàm thueá thueá lôïi töùc vaø thueá thu nhaäp.
Thueá haøng naêm vaø phí baûo hieåm ñöôïc bieåu dieãn baèng suaát chi duøng laø tyû soá giöõa soá tieàn chi
duøng haøng naêm cho thueá vaø baûo hieåm vôùi tieàn ñaàu tö ban ñaàu.
Goïi t laø suaát tieàn thueá, j laø suaát baûo hieåm thì suaát chi phí coá ñònh y coù theå ñöôïc vieát nhö
sau:
y=i+d+t+j (8.16)
N
i i(i + 1)
y=i+ +t+ j= +t+j (8.17)
(i + 1)N − 1 (i + 1) N − 1
Taát nhieân, suaát chi phí coá ñònh naøy gioáng nhö moïi thaønh phaàn khaùc trong so saùnh kinh teá
ñöôïc ñaët treân cô sôû caùc phoûng ñoaùn ñöôïc döï kieán xa trong töông lai. Ngay caû möùc laõi suaát i chæ
cuõng ñöôïc thaønh laäp moät caùch khoù khaên vaø trong töông lai laïi raát laø baát ñònh. Thueá lôïi töùc vaø phí
baûo hieåm trong hieän taïi ñöôïc xaùc ñònh thì coù ai seõ bieát ñöôïc 20 hay 40 naêm nöõa chuùng seõ nhö
theá naøo ? AÛnh höôûng cuûa nhöõng baát ñònh naøy phaûi ñöôïc giaûm ñeán chöøng möïc naøo ñoù ñeå traùnh
332 CHÖÔNG 8

maâu thuaãn trong caùc giaû thieát ñoái vôùi caùc phöông aùn khaùc nhau.

8.3 CHI PHÍ ÑAÀU TÖ

Vieäc xaùc ñònh chi phí ñaàu tö haàu nhö hoaøn toaøn döïa treân caùc öôùc löôïng caån thaän. Caùc döõ
kieän veà xaây döïng töông töï trong quaù khöù chæ giuùp moät phaàn vì luoân luoân coù söï sai leäch veà giaù
caû vaø söï tieán boä trong coâng ngheä.
Ñeå tieán haønh vieäc xaùc ñònh voán ñaàu tö, chi phí phaûi ñöôïc chia laøm nhieàu nhoùm thích hôïp.
Coù ít söï tieâu chuaån hoùa ñöôïc ñöa ra ñeå choïn caùc nhoùm naøy nhöng ñieàu mong muoán laø phaûi laøm
cho chuùng phuø hôïp vôùi heä thoáng keá toaùn cuûa coâng ty vì coù nhö vaäy thì sau khi hoaøn taát döï aùn
môùi coù theå so saùnh voán ñaàu tö thöïc teá vôùi söï öôùc löôïng ñöôïc ñeà xuaát.
Moät phöông phaùp ñeå laäp nhoùm cho chi phí ñaàu tö goàm caùc chi phí nhö sau:
1. Mua môùi vaø chi phí xaây döïng tröïc tieáp: bao goàm vieäc mua thieát bò, baát ñoäng saûn cho
coâng trình môùi, chi phí veà lao ñoäng ñeå xaây döïng, chuyeân chôû vaø caùc chi phí khaùc coù lieân quan
tröïc tieáp ñeán xaây döïng.
2. Chi phí toàn kho bao goàm caùc vaät lieäu tieâu chuaån ñöôïc ruùt ra töø kho vaät tö cuûa coâng ty
duøng cho xaây döïng môùi.
Dó nhieân nhöõng vaät lieäu naøy phaûi ñöôïc chuyeån vaøo tieàn ñaàu tö môùi vaø ñöôïc keå vaøo phaàn
chieát tính ñaàu tö ñeà xuaát.
3. Chi phí xaây döïng giaùn tieáp bao goàm:
- Chi phí cho kyõ sö vaø giaùm saùt coâng trình;
- Chi phí lao ñoäng giaùn tieáp;
- Baûo hieåm goàm caùc haïng muïc nhö baûo hieåm hoûa hoaïn, tai naïn …
- Thueá trong thôøi gian xaây döïng treân taøi saûn coá ñònh, thueá taøi saûn caù nhaân coù theå thu
ñöôïc treân coâng trình luùc xaây döïng.
- Chi phí haønh chíùnh vaø chi phí chung.

8.4 CHI PHÍ VAÄN HAØNH HAØNG NAÊM

Chi phí vaän haønh haøng naêm (baûo quaûn, toån thaát ñieän naêng ...) laø taát caû caùc haïng muïc chi phí
caàn thieát cho vieäc vaän haønh cuûa coâng trình vaø chi phí do toån thaát ñieän naêng trong khi vaän haønh.
Toång quaùt chi phí vaän haønh C bao goàm caùc haïng muïc chuû yeáu nhö sau:
Chi phí veà vaät tö ñöôïc yeâu caàu cho vaän haønh vaø baûo quaûn nhö: chi phí phuïc vuï mua, chi
phí veà söû duïng vaø toàn tröõ.
- Chi phí phuïc vuï mua, khaûo saùt vaø thanh toaùn vaät tö;
- Cho pheùp veà hao huït.
Chi phí veà vaän haønh vaø coâng baûo quaûn bao goàm:
- Chi traû löông tröïc tieáp;
- Thueá treân quyõ löông chaúng haïn thueá baûo hieåm xaõ hoäi;
- Döï truø cho nghæ pheùp, beänh hoaïn;
- Chuyeân chôû coâng nhaân;
- Du lòch;
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 333

- Duïng cuï vaø maùy moùc lao ñoäng.

Ngoaøi ra caùc chi phí veà vaät tö vaø lao ñoäng coøn coù caùc haïng muïc chi phí khaùc nhö:
- Ñeàn buø hoa maøu, phaùt hoang;
- Thieät haïi do thieát bò ngöøng hoaït ñoäng do baûo trì;
- Chi phí trong vieäc baùn ñieän;
- Tieàn thueâ möôùn;
- Ñieän naêng toån thaát.
Nhöõng chi phí naøo gaàn nhö gioáng nhau ñoái vôùi moïi phöông aùn thì coù theå khoâng xeùt ñeán khi
so saùnh phöông aùn vì chuùng khoâng laøm aûnh höôûng vieäc choïn phöông aùn. Trong nhöõng haïng muïc
noùi treân, toån thaát ñieän naêng caàn ñöôïc xem xeùt moät caùch kyõ löôõng.
Trong so saùnh kinh teá cuûa nhieàu phöông aùn ñöôïc ñeà nghò, hai giaù trò sau ñaây coù lieân quan
ñeán toån thaát:
- Toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax, kW;
- Toån thaát ñieän naêng haøng naêm ∆A, kWh.
Toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax coù theå ñöôïc tính toaùn töø phuï taûi cöïc ñaïi döï kieán. Tuy vaäy,
coù hai phöông phaùp ñeå xaùc ñònh toån thaát ñieän naêng haøng naêm ∆A.
- Quaù trình tính toaùn baét ñaàu töø ñoà thò phuï taûi ñoái vôùi phuï taûi cuûa coâng trình ñang khaûo saùt
vaø töông töï vôùi caùc ñoà thò phuï taûi cuûa caùc coâng trình khaùc veà maët toån thaát. Töø caùc ñoà thò phuï taûi
naøy, ñoà thò cuûa toån thaát coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc phöông phaùp tính toaùn toån thaát thoâng
thöôøng. Tích phaân cuûa ñoà thò toån thaát coâng suaát laø toån thaát ñieän naêng haøng naêm
T
∆A = ∫ ∆Pdt
0
(8.18)

Moät phöông phaùp ngaén hôn laø nhaân toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax vôùi soá giôø trong moät
naêm vaø heä soá toån thaát Ktt:
∆A = 8760 x Ktt x ∆Pmax kWh (8.19)
Ñaët τ = Ktt. 8760 laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi:
∆A = ∆Pmax. τ kWh (8.20)
Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc duøng khi toån thaát bôûi phuï taûi cuûa rieâng moät phaàn töû ñang
khaûo saùt chaúng haïn trong tröôøng hôïp toån thaát trong ñoàng cuûa maùy bieán aùp hay toån thaát treân
ñöôøng daây truyeàn taûi. Toån thaát ñieän naêng ñöôïc tính ra tieàn ñeå cho pheùp so saùnh veà kinh teá.
Trong tröôøng hôïp coâng ty saûn xuaát ñieän naêng cho khaùch haøng thì phí toån veà toån thaát coâng
suaát phaûi ñöôïc xeùt ñeán. Bieát raèng 1 kW taêng theâm ôû toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax, ñoøi hoûi 1
kW taêng theâm trong coâng suaát ñaët cuûa nhaø maùy. Haäu quaû laø chi phí coá ñònh haøng naêm phaûi keå
theâm chi phí laép ñaët theâm coâng suaát ∆Pmax ñeå buø vaøo toån thaát. Noùi caùch khaùc, neáu chi phí laép ñaët
1 kW coâng suaát phaùt laø M0 vôùi suaát chi phí coá ñònh laø y thì chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån
thaát coâng suaát cho bôûi:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0.∆A (8.21).
trong ñoù c0 laø chi phí saûn xuaát ra 1 kWh ñieän naêng. Coù theå vieát:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0 (8760.Ktt). ∆Pmax
334 CHÖÔNG 8

c0 .8760.K tt
= ∆ Pmax.y.[M0 + ]
y
c0 .τ
hay: Ctt = ∆Pmax.y.[M0 + ] (8.22)
y
vôùi τ laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi.
Ví duï 8.1
Maùy bieán aùp 100 kVA coù giaù tieàn laø 13.000 $. Neáu tuoåi thoï cuûa maùy bieán aùp laø 20 naêm vaø
giaù trò coøn laïi sau khi heát tuoåi thoï laø 1.000 $. Haõy tính tieàn trích khaáu hao haøng naêm ñeå döï tröõ taùi
ñaàu tö cho maùy bieán aùp sau khi heát thôøi gian tuoåi thoï theo hai phöông phaùp:
i. Phöông phaùp ñöôøng thaúng (khoâng tính laõi suaát keùp).
ii. Phöông phaùp laõi suaát keùp vôùi möùc laõi suaát i% = 10%/naêm.
Giaûi
i. Theo phöông phaùp ñöôøng thaúng, tieàn trích khaáu hao haøng naêm cho bôûi H.8.2.:

Hình 8.2

Giaù trò ñaàu - Giaù trò cuoái

Khaáu hao haøng naêm =
Thôøi gian tuoåi thoï
13000 − 1000
= = 600 $ /naêm
20
ii. Theo phöông phaùp laõi suaát keùp (H.8.3.):

Hình 8.3
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 335

i
Khaáu hao haøng naêm = (giaù trò ban ñaàu – giaù trò cuoái cuøng).
(1 + i)N − 1
vôùi i% = 10%, N = 20 naêm
0, 1
Khaáu hao haøng naêm = (13.000–1000).
(1 + 0, 1)20 − 1
12000
= = 209,6 $/naêm.
6, 727 − 1
Nhaän xeùt: Tieàn khaáu hao tính theo ii) nhoû hôn tính theo i) do tieàn laõi tích luyõ bôûi laõi suaát
keùp ñeå cuoái cuøng khi heát thôøi gian tuoåi thoï coù ñuû soá tieàn taùi ñaàu tö.
Ví duï 8.2
Hai phöông aùn ñöôïc ñeà nghò ñeå thieát keá moät traïm bieán aùp coù cuøng coâng suaát.
Phöông aùn 1: duøng maùy bieán aùp laøm maùt baèng daàu vaø khoâng khí töï nhieân (ONAN).
Phöông aùn 2: duøng maùy bieán aùp laøm maùt töï nhieân baèng daàu, laøm maùt baèng cöôõng böùc gioù
(ONAF).
Caùc soá lieäu nhö sau:

Phöông aù n 1 Phöông aù n 2

Toån hao ñoàng cöïc ñaïi ∆Pcu max 30 kW 42 kW

Toån hao saét ∆PFe 16 kW 21 kW

Giaù tieàn maùy bieán aùp 33000 $ 26000 $

Chi phí cho vaän haønh baûo quaûn 10% 14%

Laõi suaát i% 6% 6%

Tuoåi thoïï N 30 naêm 30 naêm

Heä soá toån thaát Ktt,Cu = 0,2 ñoái vôùi toån thaát ñoàng vaø Ktt,Fe =1 ñoái vôùi toån thaát saét. Möùc thueá vaø
baûo hieåm laø 7 %. Tieàn ñieän 0,09 $/kWh. Haõy choïn phöông aùn kinh teá. Cho tieàn ñaàu tö 1 kW
coâng suaát nguoàn phaùt laø 300 $/kW vaø suaát chi phí laø 14%.
Giaûi: Phöông aùn kinh teá laø phöông aùn coù yeâu caàu thu nhaäp haøng naêm ñeå trang traûi cho caùc phí
toån haøng naêm laø ít nhaát
Phí toån haøng naêm cho bôûi:
R = y.M + C.
trong ñoù y= i +d + t+j; M - tieàn ñaàu tö
C - phí toån vaän haønh haøng naêm
C = C bq + Ctt
vôùi C bq - phí toån cho vaän haønh vaø baûo quaûn.
Ctt - phí toån do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát.
Ñoái vôùi phöông aùn 1:
i% = 6%
336 CHÖÔNG 8

i 0.06
d= N
.100% = .100% = 1,265% ≈ 1,27%
(i + 1) − 1 (0, 06 + 1)30 − 1
t + j = 7%
Suaát chi phí coá ñònh: y = i+d+t+j = 6 + 1,27 + 7 = 14,27%.
Chi phí phuïc vuï cho vaän haønh baûo döôõng:
Cbq = 0,1x33000 =3300$
Toån thaát ñieän naêng trong ñoàng:
∆ACu = ∆PCu,max. Ktt,Cu. 8760 = 30.0,2.8760 = 52560 kWh.
Toån thaát ñieän naêng trong saét:
∆AFe = ∆PFe.Ktt,Fe. 8760 = 16.1.8760 = 140160 kWh.
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
∆A = ∆ACu + ∆AFe = 52560 + 140160 = 192720 kWh
Chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0.∆ A
= 300. 0,14. (30+16) + 0,09.192720 =19276,8 $.
Toång chi phí vaän haønh:
C1 = Cbq + Ctt = 3300 + 19276,8 = 22576,8 $
Thu nhaäp haøng naêm:
R1= yM1 + C1= 0,1427x33000+22576,8 = 27286 $.
Ñoái vôùi phöông aùn 2:
Tính toaùn töông töï:
y = 14,27 %.
Chi phí phuïc vuï cho vaän haønh, baûo quaûn:
Cbq = 0,14.26000 = 3640 $.
Toån thaát ñieän naêng trong ñoàng:
∆Acu =∆PCu,max. Ktt,Cu. 8760 =42.0,2. 8760 = 73584 kWh
Toån thaát ñieän naêng trong saét:
∆AFe = ∆PFe. Ktt,Fe.8760 = 21.1.8760 = 183960 kWh.
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
∆A = ∆ACu + ∆AFe = 73584 + 183960 = 257544 kWh
Chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0∆ A
= 300. 0,14. (42 + 21) + 0,09.257544 = 25825 $.
Toång chi phí vaän haønh:
C2 = Cbq+Ctt =3640 + 25825 = 29465 $
Thu nhaäp haøng naêm:
R2 = yM2 + C2 = 0,1427.26000 + 29465 = 33175 $.
Keát luaän: R 1< R 2
Phöông aùn 1 laø phöông aùn kinh teá.
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 337

8.5 HAØM MUÏC TIEÂU TRONG SO SAÙNH PHÖÔNG AÙN

Moät bieåu thöùc duøng ñeå so saùnh phöông aùn ñoù laø haøm muïc tieâu. Trôû laïi vôùi vieäc so saùnh
phöông aùn: phöông aùn I vaø phöông aùn II. Neáu phöông aùn I goïi laø phöông aùn kinh teá hôn phöông
aùn II thì theo phöông trình (8.14) coù ñöôïc:
MI − MII r
< (8.23)
CII,1 − CI,1 y
y
hay: .(MI – MII) < (CII,1 –CI,1) (8.24)
r
trong ñoù: MI, MII laàn löôït laø voán ñaàu tö cuûa hai phöông aùn I vaø II.
CI,1, CII,1 laø chi phí vaän haønh laàn löôït cuûa hai phöông aùn I vaø II trong naêm 1
y: suaát chi phí coá ñònh
r: heä soá quy ñoåi veà chi phí vaän haønh ñoàng nhaát.
Chi phí vaän haønh haøng naêm coù theå ñöôïc vieát:
C = avh.M + Ctt (8.25)
trong ñoù: - avh: heä soá vaän haønh tính treân voán ñaàu tö M xeùt ñeán chi phí do baûo quaûn vaø vaän
haønh löôùi ñieän.
- Ctt: chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát.
Töø (8.24) vaø (8.25) coù ñöôïc:
y   c ⋅ τ  c .τ
(MI – MII) < a vh ⋅ Mu + ∆Pmax II ⋅ y ⋅  Mo + o   – [ avh.MI +∆ PmaxI.y.(M0 + 0 )]
r   y  y
y c .τ y c .τ
MI ( + avh) + ∆PmaxI.y. (M0 + 0 ) < MII.( + avh) + ∆PmaxII. y. (M0 + 0 )
r y r y
ZI < ZII (8.26)
Z goïi laø haøm muïc tieâu duøng ñeå so saùnh phöông aùn, phöông aùn naøo coù Zmin goïi laø phöông aùn
kinh teá nhaát:
y c .τ
Z=( + avh).M + ∆Pmax.y.(M0 + 0 ) (8.27)
r y
r
Ñaët Ttc = laø thôøi gian thu hoài voán ñaàu tö phuï tieâu chuaån, thôøi gian naøy ñöôïc quy ñònh tuøy
y
theo tình hình kinh teá cuûa moãi nöôùc.
1 y
atc = = goïi laø heä soá thu hoài voán ñaàu tö phuï tieâu chuaån.
Ttc r
Maêït khaùc, neáu gaàn ñuùng khoâng xeùt theâm voán ñaàu tö moät ñôn vò coâng suaát phaùt Mo, coù ñöôïc
bieåu thöùc ñôn giaûn cuûa haøm muïc tieâu Z
Z = (avh +atc)M + c0.∆Pmax. τ
Z = (avh +atc)M + c0.∆A. (8.28)
Bieåu thöùc naøy giuùp cho sinh vieân tính tay haøm muïc tieâu khi khoâng coù ñaày ñuû caùc soá lieäu
nhö y, r, M0, ….
Moät vaøi soá lieäu tham khaûo veà heä soá avh % cho ñöôøng daây vaø traïm:
338 CHÖÔNG 8

Teân coâng trình avh%

Ñöôøng daây treân khoâng coät goã 10
Ñöôøng daây treân khoâng duøng coät theùp vaø beâ toâng coát theùp 4
Ñöôøng daây caùp 5
Traïm bieán aùp 8÷10

8.6 AÙP DUÏNG TÍNH TIEÁT DIEÄN KINH TEÁ CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TREÂN KHOÂNG VAØ DAÂY CAÙP
Voán ñaàu tö cuûa ñöôøng daây goàm hai phaàn:
- Phaàn tyû leâï vôùi tieát dieän F cuûa daây lieân quan ñeán phí toån daây daãn.
- Phaàn gaàn nhö khoâng phuï thuoäc vaøo tieát dieän nhö chi phí thaêm doø, söù caùch ñieän, coät ñieän.
Voán ñaàu tö cho moät ñôn vò chieàu daøi ñöôøng daây coù daïng:
M = aF+b trong ñoù a, b laø caùc haèng soá.
Toån thaát ñieän naêng treân moät ñôn vò chieàu daøi trong moät naêm:
∆ A =3I2max.r0.Ktt.8760 = 3I2max.r0.τ
trong ñoù r0, ñieän trôû moät ñôn vò chieàu daøi daây daãn.
Phí toån do toån thaát ñieän naêng:
C∆A = c0.∆ A
Haøm muïc tieâu:
ρ
Z = (avh + atc).(a.F+ b) + c0.3.I2max.( ).τ
F
trong ñoù ρ laø ñieän trôû suaát
Tieát dieän kinh teá Fkt öùng vôùi Zmin coù ñöôïc baèng caùch giaûi phöông trình vi phaân:
dZ ρ d2Z
= (avh + atc).a – 3.c0.I2max. 2 .τ = 0 vaø >0 (8.29)
dF F dF
Suy ra tieát dieän kinh teá:
3τρc0
Fkt = Imax. (8.30)
(a vh + a tc ).a

Maät ñoä doøng ñieän kinh teá:

Imax (a vh + a tc ).a
jkt = = (8.31)
Fkt 3τρc0

Nhaän xeùt:
Töø phöông trình vi phaân (8.29) coù theå ñöôïc bieán ñoåi nhö sau:
ρ
(avh + atc).a= 3.c0. I2max. 2
.τ (8.32)
Fkt
nhaân hai veá cuûa (8.32) cho Fkt:
ρ
(avh+atc).aFkt = 3.c0. I2max. .τ = c.∆A (8.33)
Fkt
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 339

Toång chi phí haøng naêm

cho phaàn daây daãn goàm
Phí toån do toån thaát
caùc phaàn chính nhö sau: =
ñieän naêng
- Chi phí coá ñònh haøng naêm
- Phí toån vaän haønh
144444444444444 4244444444444444 4
3
↓
Luaät Kelvin
Ñoà thò haøm Z(F) sau ñaây minh hoïa cho luaät Kelvin (H.8.4):

Hình 8.4: Minh hoïa luaät Kelvin

Ví duï 8.3: Tìm maät ñoä doøng ñieän kinh teá cuûa ñöôøng daây treân khoâng ba pha duøng daây ñoàng. Thôøi
gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi τ =3000giôø/ naêm. Chi phí daây daãn laø 4 $/kg, ñieän trôû suaát ρ =1,8
µΩ.cm vaø tyû troïng 8,9. Giaù tieàn ñieän c0 = 0,05 $/kWh vaø suaát toång chi phí baèng 10% treân voán
ñaàu tö mua daây.
Giaûi
Xeùt 1 km ñöôøng daây (=105 cm) vaø F tieát dieän daây (cm2), Imax doøng ñieän cöïc ñaïi treân ñöôøng
daây.
Theå tích daây: V = 3.F.l = 3.F.105 cm3/km
8, 9
Khoái löôïng daây = 3.105.F. = 2670.F kg/km
1000
Chi phí mua daây = 4.2670.F = 10680.F $/km
10
Toång chi phí coá ñònh haøng naêm = .10680.F = 1068.F $/km
100
1, 8.105
Ñieän trôû ñöôøng daây (moät pha): r = Ω /km
106.F
Chi phí toån thaát ñieän naêng haøng naêm:
1, 8.105 I2max
3.r.c0.I2max.τ = 0,05.3. 6
.I2max.3000.10–3 = 0,081. $
10 .F F
2
I max
Theo luaät Kelvin: 1068.Fkt = 0,081.
Fkt
340 CHÖÔNG 8

Maät ñoä doøng kinh teá:

Imax 1068
jkt = = = 115 A/cm2 = 1,15 A/mm2
Fkt 0, 081
jkt = 1,15 A/mm2
Neáu duøng daây nhoâm hoaëc daây nhoâm loõi theùp coù ñieän trôû suaát ρ = 3,15 µΩ.cm, tính toaùn
töông töï ta ñöôïc: jkt = 0,87 A/mm2.
Choïn daây theo maät ñoä doøng kinh teá:
Nguyeân taéc choïn daây cho maïng truyeàn taûi laø caên cöù vaøo maät ñoä doøng kinh teá jkt. Tieát dieän
choïn ñöôïc laø söï dung hoaø giöõa hai maâu thuaãn, moät beân laø voán ñaàu tö daây daãn, moät beân laø toån
thaát ñieän naêng maø bieåu dieãn toaùn hoïc laø cöïc tieåu haøm muïc tieâu Z.
Qua ví duï treân hoaøn toaøn coù theå xaùc ñònh ñöôïc maät ñoä doøng ñieän kinh teá, töø ñoù coù ñöôïc tieát
dieän kinh teá:
Fkt = Imax/ jkt
Ví duï 8.4: Laøm tieáp ví duï 8.3 vôùi Imax = 60 A, choïn daây daãn nhoâm loõi theùp vôùi jkt = 0,87 A/mm2
Giaûi
Fkt = 60 / 0,87 = 68,96 mm2
Choïn daây AC–70 vôùi doøng phaùt noùng cho pheùp laø 275 A.
Tuøy theo tình hình kinh teá cuûa moãi nöôùc maø qui ñònh maät ñoä doøng jkt vaø daây daãn ñöôïc choïn
phaûi thoûa maõn veà ñieàu kieän phaùt noùng (thöôøng thì ñieàu kieän naøy ñöôïc thoûa maõn).
Ñeå tham khaûo, sau ñaây giôùi thieäu baûng qui ñònh jkt (A/mm2) cuûa Nga.
Thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi,

Teân daây daãn Tmax (giôø/naêm)

1000 –3000 3000 – 5000 > 5000

Daây ñoàng traàn 2,5 2,1 1,8

Nhoâm vaø nhoâm loõi theùp 1,3 1,1 1,0
Caùp boïc giaáy vaø daây daãn boïc cao su loõi:
- Ñoàng 3,0 2,5 2,0
- Nhoâm 1,6 1,4 1,2

8.7 LÖÏA CHOÏN TIEÁT DIEÄN DAÂY DAÃN ÑÖÔØNG DAÂY TRUYEÀN TAÛI TREÂN KHOÂNG THEO
PHAÏM VI KINH TEÁ
- Maät ñoä doøng kinh teá ñöôïc xaùc ñònh vôùi giaû thieát voán ñaàu tö ñöôøng daây vaø chieàu daøi coù
quan heä tuyeán tính. Quan heä naøy khoâng ñuùng khi xaây döïng haøng loaït caùc ñöôøng daây treân khoâng
vôùi caùc coät ñöôïc tieâu chuaån hoùa, moãi loaïi coät tieâu chuaån coù theå duøng cho moät soá côõ daây.
- Trong thöïc teá, tieát dieän daây tieâu chuaån coù tính rôøi raïc chöùù khoâng thay ñoåi lieân tuïc khi tính
tieát dieän kinh teá.
- Doøng ñieän Imax trong bieåu thöùc chi phí tính toaùn (haøm muïc tieâu Z) laø khoâng ñoåi. Thöïc teá
doøng ñieän lôùn nhaát naøy cuõng khaùc nhau ñoái vôùi nhöõng ñöôøng daây khaùc nhau vaø ñöôïc coi laø moät
ñaïi löôïng bieán ñoåi.
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 341

- Nhö vaäy tieát dieän kinh teá ñöôïc xaùc ñònh khoâng nhöõng theo ñieàu kieän ∂ Z/ ∂ F = 0 maø coøn -
theo ñieàu kieän ∂ Z/ ∂ Imax = 0.
- Phöông phaùp löïa choïn tieát dieän daây daãn khaéc phuïc ñöôïc caùc khieám khyeát treân goïi laø
phöông phaùp choïn tieát dieän daây theo phaïm vi kinh teá hay coøn ñöôïc goïi laø theo khoaûng chia kinh
teá.
Phöông phaùp choïn daây theo phaïm vi kinh teá ñöôïc tieán haønh nhö sau:
- Ñoái vôùi töøng tieát dieän tieâu chuaån cuûa ñöôøng daây treân khoâng xaây döïng quan heä giöõa haøm
chi phí tính toaùn Z vaø doøng ñieän cöïc ñaïi:
Z = (avh + atc) M + 3Imax2.r0.τ.c0
trong ñoù M laø voán ñaàu tö 1 km ñöôøng daây vôùi coät
tieâu chuaån vaø tieát dieän tieâu chuaån, M khoâng ñoåi öùng
vôùi moãi côõ daây tieâu chuaån ñang khaûo saùt. Ñoà thò
haøm Z laø moät parabol. Thay ñoåi tieát dieän tieâu chuaån
öùng vôùi caùc tieát dieän F3 > F2 > F1 vaø veõ neân moät hoï
caùc ñöôøng cong nhö trong H.8.5.
- Giao ñieåm 1 cuûa ñöôøng cong F1 vôùi ñöôøng
cong F2 xaùc ñònh doøng ñieän cöïc ñaïi Imax1. Theo ñoù
neáu doøng ñieän treân ñöôøng daây nhoû hôn Imax1 thì choïn
daây coù tieát dieän F1 coù chi phí tính toaùn beù hôn. Hình 8.5. Z = f(Imax) theo caùc tieát
- Giaù trò doøng ñieän Imax trong khoaûng I goïi laø dieän tieâu chuaån vaø coät tieâu chuaån
phaïm vi kinh teá cuûa tieát dieän F1.
- Lyù luaän töông töï giaù trò doøng ñieän Imax trong khoaûng II goïi laø phaïm vi kinh teá cuûa tieát dieän
F2 ... Neáu Imax < Imax1 choïn tieát dieän F1, neáu Imax1 < Imax < Imax2 choïn tieát dieän F2, ...
- Khi söû duïng phaïm vi kinh teá cuûa doøng ñieän, doøng ñieän tính toaùn Itt treân ñöôøng daây ñöôïc
xaùc ñònh theo bieåu thöùc sau:
Itt = Imax. αi. αT
trong ñoù: αi laø heä soá xeùt ñeán söï bieán ñoåi phuï taûi trong naêm. Ñoái vôùi ñöôøng daây 110 – 220 kV αi
coù theå laáy baèng 1,05.
αT: heä soá xeùt ñeán thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax vaø heä soá ñoàng thôøi cöïc ñaïi
cuûa heä thoáng.
- Ñeå xaùc ñònh phaïm vi kinh teá caàn xaùc ñònh giaù trò doøng giôùi haïn Igh( i+1,i) öùng vôùi giao ñieåm
cuûa caùc ñöôøng cong öùng vôùi caùc tieát dieän tieâu chuaån Fi+1 vaø Fi baèng caùch cho haøm chi phí Z öùng
vôùi Fi+1 baèng vôùi haøm chi phí Z öùng vôùi Fi:
(avh + atc) Mi + 3Igh (i+1,i)2.r0,i.τ.c0 = (avh + atc) Mi+1 + 3Igh (i+1,i)2.r0,i+1.τ.c0 (8.34)
Giaûi phöông trình treân ta ñöôïc:
(a vh + a tc )(Mi +1 − Mi )
Igh (i+1,i) = (8.35)
3τc0 (r0,i − r0,i +1 )

trong ñoù: Mi+1, Mi laø giaù tieàn moät km chieàu daøi ñöôøng daây coù tieát dieän tieâu chuaån laàn löôït baèng
Fi+1 vaø Fi.
r0,i+1, r0,i laø ñieän trôû moät km chieàu daøi ñöôøng daây coù tieát dieän laàn löôït baèng Fi+1 vaø Fi
342 CHÖÔNG 8

(Ω/km).
- Tieát dieän daây choïn theo phaïm vi kinh teá cuûa doøng ñieän cöïc ñaïi phaûi thoûa maõn tieát dieän toái
thieåu thoûa maõn ñieàu kieän veà vaàng quang ñieän, ñoàng thôøi phaûi kieåm tra ñieàu kieän phaùt noùng khi
söï coá ñöùt moät loä cuûa ñöôøng daây loä keùp hay ñöùt moät ñöôøng daây treân maïch voøng kín taïo ra phaân
boá doøng naëng neà nhaát sau söï coá.
Ví duï 8.5: Cho maïng ñieän 110 kV, nguoàn A, chieàu daøi ñöôøng daây vaø coâng suaát phuï taûi cho trong
H.8.6.
Coâng suaát phuï taûi: P2 = 36 MW, P3 = 39 MW, P4 = 22 MW, P5 = 17 MW, P6 = 41 MW. Thôøi
gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax = 6200 giôø, heä soá coâng suaát cuûa taát caû caùc phuï taûi cosϕ =
0,8. Ñöôøng daây duøng daây nhoâm loõi theùp, truï beâ toâng coát theùp. Löïa choïn tieát dieän daây daãn theo
phaïm vi kinh teá cuûa doøng ñieän.
Giaûi
Coâng suaát treân caùc ñoaïn ñöôøng daây:
P23 = P3 = 39 MW
PA2 = P2 + P3 = 36 + 39 = 75 MW
P56 = P6 = 41 MW
P45 = P5 + P6 = 17 + 41 = 58 MW
PA4 = P4 + P5 + P6 = 22 + 17 + 41 = 80 MW
Taát caû ñöôøng daây laø ñöôøng daây keùp, doøng ñieän treân moät
loä ñôn cuûa ñöôøng daây:
39.103
Imax,23 = = 127, 9 A
2 3.110.0, 8
Hình 8.6: Sô ñoà maïng ñieän ví duï
75.103
Imax,A2 = = 246 A
2 3.110.0, 8
41.103
Imax,56 = = 134, 5 A
2 3.110.0, 8
58.103
Imax,45 = = 190, 3 A
2 3.110.0, 8
80.103
Imax,A4 = = 262, 4 A
2 3.110.0, 8
Doøng ñieän tính toaùn cuûa moãi ñoaïn ñöôøng daây ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Itt = Imax. αi. αT
trong ñoù choïn αi = 1,05 vaø αT = 0,8.
Itt,23 = 127,9. 1,05. 0,8 = 107,4 A
Itt,A2 = 246. 1,05. 0,8 = 206,6 A
Itt,56 = 134,5. 1,05. 0,8 = 113 A
Itt,45 = 190,3. 1,05. 0,8 = 159,9 A
Itt,A4 = 262,4. 1,05. 0,8 = 220,4 A
Tính phaïm vi kinh teá öùng vôùi boán tieát dieän tieâu chuaån cuûa caáp ñieän aùp 110 kV laø
F1 = 95 mm2, F2 = 120 mm2, F3 = 150 mm2, F4 = 185 mm2, ñöôøng daây duøng truï beâ toâng ly taâm coát
theùp hai maïch treo caû hai maïch vôùi caùc soá lieäu sau:
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 343

Côõ daây AC–95 AC–120 AC–150 AC–185

3
Giaù tieàn 10 $ /km 27,6 28,8 30 31,6
Ñieän trôû Ω/km 0,32 0,25 0,20 0,17
Choïn caùc heä soá atc = 0,125 (vôùi Ttc = 8 naêm), avh = 0,105 (trong ñoù khaáu hao taøi saûn coá ñònh
laø 8% vaø chi phí vaän haønh baûo quaûn maïng ñieän 2,5% treân voán ñaàu tö). Giaù ñieän bình quaân laø
0,05 $/kWh. Vôùi Tmax = 6200 giôø, cosϕ = 0,8, thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát
τ = 5000 giôø.
Tìm caùc doøng ñieän giôùi haïn Igh (95,120), Igh(120,150) vaø Igh(150,185). AÙp duïng coâng thöùc tính doøng
giôùi haïn coù ñöôïc:
(0, 105 + 0, 125)(28, 8 − 27, 6).103
Igh (95,120) = = 72, 5 A
3.5000.0, 05.10−3.(0, 32 − 0, 25)

(0, 105 + 0, 125)(30 − 28, 8).103

Igh (120,150) = = 85, 8 A
3.5000.0, 05.10−3.(0, 25 − 0, 20)

(0, 105 + 0, 125)(31, 6 − 30).103

Igh (150,185) = = 127, 9 A
3.5000.0, 05.10−3.(0, 20 − 0, 17)
Caên cöù vaøo caùc doøng ñieän giôùi haïn choïn tieát dieän cho caùc ñoaïn nhö sau:
Ñoaïn Itt (A) Côõ daây Doøng cho pheùp (A)
A–2 206,6 AC–185 515
2–3 107,4 AC–150 445
A–4 220,4 AC–185 515
4–5 159,9 AC–185 515
5–6 113 AC–150 445
Taát caû caùc tieát dieän ñöôïc choïn ñeàu lôùn hôn tieát dieän toái thieåu ôû caáp ñieän aùp 110 kV laø côõ
daây AC–70 vaø ñeàu thoûa maõn ñieàu kieän phaùt noùng khi ñöùt moät loä cuûa ñöôøng daây loä keùp.

BAØI TAÄP CHÖÔNG 8

8.1. Xaùc ñònh tieát dieän kinh teá cuûa ñöôøng daây ba pha cung caáp cho phuï taûi 10 kV theo ñoà thò phuï
taûi:
i) 1000 kW, cosϕ = 0,8 trong 10 giôø
ii) 500 kW, cosϕ = 0,9 trong 8 giôø
iii) 100 kW, cosϕ = 1 trong 6 giôø.
Tieàn ñaàu tö cho moãi km chieàu daøi ñöôøng daây laø (7,7F + 930) $/km vôùi F laø tieát dieän, mm2.
Laõi suaát vaø khaáu hao haøng naêm baèng 10% tieàn ñaàu tö. Chi phí do toån thaát ñieän naêng: 0,05
$/kWh. Ñieän trôû suaát cuûa daây daãn 1,8 µΩ.cm.
ÑS: 278 mm2
8.2. Tieàn ñaàu tö cho moät km ñöôøng daây ba pha treân khoâng coù tieát dieän F cm2 laø
(1980F + 1200) $/km. Heä soá phuï taûi kpt = 0,4, heä soá toån thaát ktt = (0,25.kpt + 0,75.k2pt). Laõi
suaát vaø khaáu hao haøng naêm baèng 10% tieàn ñaàu tö, chi phí do toån thaát ñieän naêng
0,1 $/kWh. Tìm maät ñoä doøng kinh teá. Cho bieát duøng daây ñoàng coù ñieän trôû suaát 1,8 µΩ.cm.
ÑS: 0,44 A/mm2
344 CHÖÔNG 8

8.3. Tìm tieát dieän daây nhoâm loõi theùp cho maïng ñieän 110 kV coù sô ñoà trong Hình BT8.3. Thôøi
gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax cuûa traïm 1 laø 4500 giôø/naêm vaø cuûa traïm 2 laø 5500
giôø/naêm.

Hình BT8.3

ÑS: L1: AC–185 L2: AC–120

8.4. Hình BT8.4 trình baøy moät maïng ñieän 35 kV vôùi coâng suaát phuï taûi vaø chieàu daøi ñöôøng daây.
Choïn tieát dieän daây nhoâm loõi theùp theo maät ñoä doøng kinh teá, cho Tmax = 4500 giôø/naêm ñoái
vôùi traïm 1 vaø 2500 giôø/naêm ñoái vôùi traïm 2.

Hình BT8.4

ÑS: L1: AC–70 L2: AC–70 L3: AC–25

8.5. Choïn tieát dieän daây theo phaïm vi kinh teá cuûa maïng ñieän 110 kV cho trong Hình BT8.5. Toaøn
ñöôøng daây duøng daây nhoâm loõi theùp, coät beâ toâng ly taâm. Cho caùc heä soá atc = 0,125, avh = 0,1,
αi = 1,05, αT = 0,8. Thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát τ = 5000 giôø/naêm. Giaù tieàn moät
kWh ñieän naêng toån thaát 0,05 $/kWh. Soá lieäu veà tieàn ñaàu tö 1 km ñöôøng daây vaø ñieän trôû daây
daãn cho trong baûng:
Daây Tieàn ñaàu tö 103 $/km r0 (Ω
Ω /km)

AC–95 16 0,33
AC–120 16,7 0,27
AC–150 17,6 0,21
AC–185 18,5 0,17
AC–240 19,8 0,132

Hình BT8.5

ÑS: L1: AC–185, L2: AC–95

 327

Chöông 8
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

8.1 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ CUÛA HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
Söï phaùt lieân tuïc cuûa phuï taûi ñoøi hoûi phaûi phaùt trieån theâm nguoàn vaø löôùi ñieän hieän ñaïi. Söï
phaùt trieån naøy ñoøi hoûi phaûi toái öu veà kinh teá.
Toång chi phí cuûa baát kyø moät coâng trình xaây döïng naøo cuõng ñöôïc chia laøm hai phaàn:
1. Toång voán ñaàu tö ban ñaàu.
2. Chi phí vaän haønh haèng naêm.
Trong hai thaønh phaàn naøy thì voán ñaàu tö ban ñaàu ñöôïc chi ra trong moät thôøi gian ngaén trong
khi chi phí vaän haønh haèng naêm thì phaân boá trong nhieàu naêm (coù theå caû traêm naêm).
Ñeå phaùn ñoaùn tính kinh teá cuûa moät döï aùn caàn thieát phaûi qui ñoåi hai loaïi chi phí naøy veà cuøng
moät cô sôû. Ñieàu naøy ñöôïc laøm nhö sau:
1. Qui ñoåi voán ñaàu tö ban ñaàu veà soá tieàn töông ñöông haèng naêm goïi laø chi phí coá ñònh.
2. Qui ñoåi chi phí vaän haønh haøng naêm veà soá tieàn töông ñöông qui veà thôøi gian xaây döïng goïi
laø giaù trò hieän taïi.
Chi phí coá ñònh hieän taïi laø soá tieàn toái thieåu haøng naêm ñuû ñeå chi cho vieäc chòu laõi haøng naêm
nhaèm thu huùt ñaàu tö cuõng nhö cho pheùp thu hoài ñöôïc voán cuûa rieâng coâng ty trong khoaûng thôøi
gian tuoåi thoï ñoàng thôøi phaûi traû thueá vaø phí baûo hieåm cho coâng trình - chi phí coá ñònh tyû leä vôùi
voán ñaàu tö nghóa laø neáu voán ñaàu tö laø M thì chi phí coá ñònh haøng naêm laø yM, trong ñoù y ñöôïc goïi
laø suaát chi phí coá ñònh.
Giaû thieát chi phí vaän haønh haøng naêm cuûa coâng ty (bao goàm toång phí baûo quaûn, toån thaát) laø
C thì yeâu caàu doanh thu toái thieåu haøng naêm ñeå trang traûi laø:
R = yM + C (8.1)
söï phaân boá nguoàn doanh thu naøy ñöôïc trình baøy theo löu ñoà sau (H.8.1).
Giaù trò hieän taïi cuûa chi phí haøng naêm laø soá tieàn thay vì ñem chi duøng ngay cho hoaït ñoäng
cuûa coâng ty maø neáu ñöôïc ñaàu tö (cho vay) ngay baây giôø vôùi möùc laõi keùp haøng naêm laø i thì seõ taïo
ra ñöôïc möùc thu nhaäp haøng naêm baèng vôùi möùc chi phí nhö mong ñôïi.
Ví duï, neáu chi phí trong naêm thöù k keå töø baây giôø ñöôïc döï kieán laø Ck thì giaù trò hieän taïi cuûa
noù vôùi möùc laõi keùp laø i cho bôûi:
Ck
P = (8.2)
(1 + i) k
Keát quaû laø neáu bieát chi phí vaän haønh haøng naêm trong thôøi gian tuoåi thoï N naêm cuûa coâng
trình thì toång giaù trò hieän taïi cuûa phí toån vaän haønh haøng naêm laø toång chi phí vaän haønh cho N
naêm).
328 CHÖÔNG 8

Hình 8.1: Löu ñoà thu nhaäp vaø chi phí haøng naêm
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 329

C1 C2 CN
P = + + ... + (8.3)
1 + i (1 + i)2 (1 + i)N
nhö vaäy giaù trò ñaàu tö hieän taïi F cuûa toaøn coâng ty:
F=M+P (8.4)
Neáu chi phí vaän haønh haøng naêm taát caû ñeàu baèng C thì ñôn giaûn:
 1 1 1  (1 + i)N − 1
P = C + 2
+ ... + N  =C (8.5)
 1 + i (1 + i) (1 + i)  i(1 + i)N
Töø ñoù:
i(1 + i)N
C =P (8.6)
(1 + i)N − 1
Phöông trình (8.6) cuøng vôùi phöông trình (8.3) coù theå ñöôïc duøng ñeå suy ra phí toån vaän haønh
haøng naêm ñoàng nhaát töông ñöông C duøng trong phöông trình (8.1) trong tröôøng hôïp maø chi phí
haøng naêm thöïc teá thay ñoåi theo töøng naêm. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy tieän hôn laø neân bieåu
dieãn chi phí haøng naêm ñoàng nhaát töông ñöông naøy baèng chi phí naêm thöù nhaát C1 nhaân vôùi heä soá
r:
C = r.C1 (8.6a)
trong ñoù r ñöôïc xaùc ñònh töø phöông trình (8.6) vaø (8.6a).
Doanh thu yeâu caàu R nhö ñaõ ñöôïc ñònh nghóa trong phöông trình (8.1) vaø giaù trò hieän taïi F
trong phöông trình (8.4) laø caùc thöôùc ño kinh teá cuûa coâng ty vaø duøng laøm tieâu chuaån kinh teá
trong vieäc tìm giaûi phaùp kinh teá trong baøi toaùn phaùt trieån.
Caû R vaø F ñeàu laø haøm cuûa moät soá thoâng soá p1,, p2,…, pN. Chaúng haïn trong tröôøng hôïp cuûa
ñöôøng daây truyeàn taûi caùc thoâng soá laø ñieän aùp, tieát dieän daây, vaät lieäu daây, vaät lieäu vaø caáu truùc
cuûa truï, loaïi caùch ñieän. Thöôøng thì neáu M taêng do vieäc taêng cuûa moät trong caùc thoâng soá naøy thì
C seõ giaûm sao cho coù ñöôïc moät taäp hôïp toái öu caùc trò soá cuûa thoâng soá theo ñoù R vaø F laø cöïc tieåu.
Phöông aùn kinh teá nhaát, taäp hôïp caùc trò soá kinh teá nhaát cuûa caùc thoâng soá dó nhieân seõ ñöôïc
ñònh nghóa baèng N phöông trình sau ñaây treân cô sôû cuûa phöông trình (8.1):
∂ ∂M ∂C
R =y + = 0 k = 1,2,..., N (8.7)
∂p k ∂p k ∂p k
vaø N phöông trình sau ñaây treân cô sôû cuûa phöông trình (8.4)
∂ ∂M ∂
F = + P =0 k = 1,2,..., N (8.8)
∂p k ∂p k ∂p k
Ví duï, neáu giaû thieát raèng pk laø tieát dieän daây vaø chæ laø thoâng soá duy nhaát vaø neáu giaû thieát
raèng chi phí xaây döïng M (giaù tieàn daây) tyû leä thuaän vôùi pk trong khi ñoù chi phí vaän haønh haøng
naêm C (toån thaát treân daây daãn) tyû leä nghòch vôùi pk thì caùc phöông trình (8.7)vaø (8.8) seõ daãn ñeán
luaät Kelvin. Luaät Kelvin phaùt bieåu raèng tieát dieän kinh teá nhaát cuûa ñöôøng daây laø tieát dieän maø
theo ñoù phí toån coá ñònh haøng naêm xuaát phaùt töø tieàn daây baèng vôùi phí toån haøng naêm do toån thaát
treân ñöôøng daây truyeàn taûi.
Thaät vaäy, voán ñaàu tö M cuûa ñöôøng daây coù daïng:
M= aF +b
trong ñoù: F laø tieát dieän daây
330 CHÖÔNG 8

aF: phaàn chi phí lieân quan ñeán daây daãn, tyû leä thuaän vôùi tieát dieän F
b: phaàn chi phí gaàn nhö khoâng thay ñoåi (truï, thaêm doø…)
Neáu gaàn ñuùng coi phí toån vaän haønh chæ coù phí toån do toån thaát ñieän naêng tyû leä nghòch vôùi tieát
dieän daây:
K
C= vôùi K laø heä soá tyû leä.
F
vaäy:
K
R = y M + C = y(aF + b) +
F
Laáy ñaïo haøm cuûa R theo tieát dieän F vaø cho baèng khoâng:
∂ dM dC
R = y + =0
∂F dF dF
K
y.a – =0
F2
K K
y.a = 2
⇒ y.a.F = (ñieàu ñaõ ñöôïc chöùng minh)
F F
Nhöng caùc phöông trình (8.7) vaø (8.8) chæ coù giaù trò lyù thuyeát vì thöïc teá khoù maø bieåu dieãn
voán ñaàu tö M hay chi phí haøng naêm C laø haøm toaùn hoïc cuûa thoâng soá chuû yeáu vì phaàn lôùn caùc
thoâng soá naøy laø khoâng lieân tuïc. Chaúng haïn tieát dieän daây laø caùc côõ daây tieâu chuaån.
Xuaát phaùt töø ñieàu ñoù, coù theå hieåu raèng trong tröôøng hôïp thöïc teá baøi toaùn kinh teá gaén lieàn
vôùi söï phaùt trieån heä thoáng töï noù ñöôïc thu veà choïn löïa giöõa hai hay nhieàu phöông aùn. Ví duï, giaû
söû raèng moät döï aùn phaùt trieån ñöa ra hai phöông aùn I vaø II, phöông aùn I ñoøi hoûi thieát bò coù voán
ñaàu tö MI, tuoåi thoï NI naêm vaø coù phí toån vaän haønh haøng naêm laø CI öùng vôùi giaù trò hieän taïi laø PI.
Caùc trò soá töông öùng cuûa phöông aùn II laø MII, NII, CII vaø PII.
Roõ raøng phöông aùn I seõ kinh teá hôn phöông aùn II neáu:
FI < FII (8.9)
trong ñoù FI vaø FII laø caùc giaù trò ñaàu tö hieän taïi cuûa hai phöông aùn nhö ñònh nghóa trong phöông
trình (8.4). Thay phöông trình (8.4) vaøo phöông trình (8.9)
MI + PI < MII + PII
MI – MII < PII – PI (8.10)
Neáu tuoåi thoï cuûa hai phöông aùn baèng nhau NI vaø NII, thì cuõng coù theå noùi raèng phöông aùn I
seõ kinh teá hôn phöông aùn II neáu:
R I < RII (8.11)
trong ñoù R I vaø RII ñöôïc ñònh nghóa trong phöông trình (8.1)
R I = yMI + CI (8.12)
RII = yMII + CII (8.13)
do ñoù, vôùi phöông trình (8.6a)
CII − CI r
MI – MII < = (CII,1– CI,1) (8.14)
y y
Soá 1 chæ naêm thöù nhaát.
Hieäu soá PII – PI trong (8.10) hay (CII – CI) /y trong (8.14) ñöôïc hieåu laø voán ñaàu tö phuï
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 331

(hay voán ñaàu tö bieän minh ñöôïc) baèng vôùi löôïng coù theå ñaàu tö theâm trong phöông aùn I vaø vaãn
cho pheùp thu hoài do möùc chi phí haøng naêm thaáp hôn cuûa phöông aùn I. Thöøa soá r/y trong phöông
trình (8.14) ñöôïc goïi laø heä soá ñaàu tö bieän minh ñöôïc.
Töø phöông trình (8.14) coù ñöôïc:
MI − MII r
<
CII,1 − CI,1 y
r
coù ñôn vò laø naêm vaø coøn ñöôïc kyù hieäu laø Ttc laø thôøi gian thu hoài voán ñaàu tö phuï tieâu chuaån.
y
Nhaéc laïi voán ñaàu tö phuï laø hieäu soá (MI – MII) maø phöông aùn I phaûi ñaàu tö theâm ñeå ñaït
hieäu quaû kinh teá.

8.2 SUAÁT CHI PHÍ COÁ ÑÒNH HAØNG NAÊM

Suaát chi phí coá ñònh haøng naêm (kyù hieäu laø y) bao goàm boán thaønh phaàn töông öùng nhö sau:
1. Traû laõi treân voán ñaàu tö;
2. Söï giaûm giaù trò (khaáu hao);
3. Thueá;
4. Baûo hieåm.
- Chi traû laõi haøng naêm bao goàm tieàn laõi treân phieáu nôï, laõi coå phaàn. Phaàn traêm traû laõi
i.100% ñöôïc ñaët ra bôûi caùc nhaø ñaàu tö nhaèm thu huùt tö baûn cho xí nghieäp.
- Söï giaûm giaù trò laø phaàn thu nhaäp ñöôïc ñöa vaøo döï tröõ vôùi yù ñònh laø quyõ döï tröõ ñoù seõ baèng
vôùi voán ñaàu tö vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa tuoåi thoï. Neáu giaû thieát nhöõng döï tröõ naøy ñöôïc ñaàu tö
vaøo chính baûn thaân coâng ty vôùi möùc laõi tích luyõ i gioáng nhö ñaõ aùp duïng cho voán ñaàu tö ban ñaàu
thì tieàn ñoàng nhaát haøng naêm.
i
Md = M ⋅ = d⋅ M (8.15)
(i + 1)N − 1
trong ñoù N laø tuoåi thoï tính ra naêm vaø M laø voán ñaàu tö ban ñaàu. Md ñöôïc giöõ duøng laøm döï tröõ
haøng naêm cho söï giaûm giaù trò.
- Tieàn thueá bao goàm thueá thueá lôïi töùc vaø thueá thu nhaäp.
Thueá haøng naêm vaø phí baûo hieåm ñöôïc bieåu dieãn baèng suaát chi duøng laø tyû soá giöõa soá tieàn chi
duøng haøng naêm cho thueá vaø baûo hieåm vôùi tieàn ñaàu tö ban ñaàu.
Goïi t laø suaát tieàn thueá, j laø suaát baûo hieåm thì suaát chi phí coá ñònh y coù theå ñöôïc vieát nhö
sau:
y=i+d+t+j (8.16)
N
i i(i + 1)
y=i+ +t+ j= +t+j (8.17)
(i + 1)N − 1 (i + 1) N − 1
Taát nhieân, suaát chi phí coá ñònh naøy gioáng nhö moïi thaønh phaàn khaùc trong so saùnh kinh teá
ñöôïc ñaët treân cô sôû caùc phoûng ñoaùn ñöôïc döï kieán xa trong töông lai. Ngay caû möùc laõi suaát i chæ
cuõng ñöôïc thaønh laäp moät caùch khoù khaên vaø trong töông lai laïi raát laø baát ñònh. Thueá lôïi töùc vaø phí
baûo hieåm trong hieän taïi ñöôïc xaùc ñònh thì coù ai seõ bieát ñöôïc 20 hay 40 naêm nöõa chuùng seõ nhö
theá naøo ? AÛnh höôûng cuûa nhöõng baát ñònh naøy phaûi ñöôïc giaûm ñeán chöøng möïc naøo ñoù ñeå traùnh
332 CHÖÔNG 8

maâu thuaãn trong caùc giaû thieát ñoái vôùi caùc phöông aùn khaùc nhau.

8.3 CHI PHÍ ÑAÀU TÖ

Vieäc xaùc ñònh chi phí ñaàu tö haàu nhö hoaøn toaøn döïa treân caùc öôùc löôïng caån thaän. Caùc döõ
kieän veà xaây döïng töông töï trong quaù khöù chæ giuùp moät phaàn vì luoân luoân coù söï sai leäch veà giaù
caû vaø söï tieán boä trong coâng ngheä.
Ñeå tieán haønh vieäc xaùc ñònh voán ñaàu tö, chi phí phaûi ñöôïc chia laøm nhieàu nhoùm thích hôïp.
Coù ít söï tieâu chuaån hoùa ñöôïc ñöa ra ñeå choïn caùc nhoùm naøy nhöng ñieàu mong muoán laø phaûi laøm
cho chuùng phuø hôïp vôùi heä thoáng keá toaùn cuûa coâng ty vì coù nhö vaäy thì sau khi hoaøn taát döï aùn
môùi coù theå so saùnh voán ñaàu tö thöïc teá vôùi söï öôùc löôïng ñöôïc ñeà xuaát.
Moät phöông phaùp ñeå laäp nhoùm cho chi phí ñaàu tö goàm caùc chi phí nhö sau:
1. Mua môùi vaø chi phí xaây döïng tröïc tieáp: bao goàm vieäc mua thieát bò, baát ñoäng saûn cho
coâng trình môùi, chi phí veà lao ñoäng ñeå xaây döïng, chuyeân chôû vaø caùc chi phí khaùc coù lieân quan
tröïc tieáp ñeán xaây döïng.
2. Chi phí toàn kho bao goàm caùc vaät lieäu tieâu chuaån ñöôïc ruùt ra töø kho vaät tö cuûa coâng ty
duøng cho xaây döïng môùi.
Dó nhieân nhöõng vaät lieäu naøy phaûi ñöôïc chuyeån vaøo tieàn ñaàu tö môùi vaø ñöôïc keå vaøo phaàn
chieát tính ñaàu tö ñeà xuaát.
3. Chi phí xaây döïng giaùn tieáp bao goàm:
- Chi phí cho kyõ sö vaø giaùm saùt coâng trình;
- Chi phí lao ñoäng giaùn tieáp;
- Baûo hieåm goàm caùc haïng muïc nhö baûo hieåm hoûa hoaïn, tai naïn …
- Thueá trong thôøi gian xaây döïng treân taøi saûn coá ñònh, thueá taøi saûn caù nhaân coù theå thu
ñöôïc treân coâng trình luùc xaây döïng.
- Chi phí haønh chíùnh vaø chi phí chung.

8.4 CHI PHÍ VAÄN HAØNH HAØNG NAÊM

Chi phí vaän haønh haøng naêm (baûo quaûn, toån thaát ñieän naêng ...) laø taát caû caùc haïng muïc chi phí
caàn thieát cho vieäc vaän haønh cuûa coâng trình vaø chi phí do toån thaát ñieän naêng trong khi vaän haønh.
Toång quaùt chi phí vaän haønh C bao goàm caùc haïng muïc chuû yeáu nhö sau:
Chi phí veà vaät tö ñöôïc yeâu caàu cho vaän haønh vaø baûo quaûn nhö: chi phí phuïc vuï mua, chi
phí veà söû duïng vaø toàn tröõ.
- Chi phí phuïc vuï mua, khaûo saùt vaø thanh toaùn vaät tö;
- Cho pheùp veà hao huït.
Chi phí veà vaän haønh vaø coâng baûo quaûn bao goàm:
- Chi traû löông tröïc tieáp;
- Thueá treân quyõ löông chaúng haïn thueá baûo hieåm xaõ hoäi;
- Döï truø cho nghæ pheùp, beänh hoaïn;
- Chuyeân chôû coâng nhaân;
- Du lòch;
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 333

- Duïng cuï vaø maùy moùc lao ñoäng.

Ngoaøi ra caùc chi phí veà vaät tö vaø lao ñoäng coøn coù caùc haïng muïc chi phí khaùc nhö:
- Ñeàn buø hoa maøu, phaùt hoang;
- Thieät haïi do thieát bò ngöøng hoaït ñoäng do baûo trì;
- Chi phí trong vieäc baùn ñieän;
- Tieàn thueâ möôùn;
- Ñieän naêng toån thaát.
Nhöõng chi phí naøo gaàn nhö gioáng nhau ñoái vôùi moïi phöông aùn thì coù theå khoâng xeùt ñeán khi
so saùnh phöông aùn vì chuùng khoâng laøm aûnh höôûng vieäc choïn phöông aùn. Trong nhöõng haïng muïc
noùi treân, toån thaát ñieän naêng caàn ñöôïc xem xeùt moät caùch kyõ löôõng.
Trong so saùnh kinh teá cuûa nhieàu phöông aùn ñöôïc ñeà nghò, hai giaù trò sau ñaây coù lieân quan
ñeán toån thaát:
- Toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax, kW;
- Toån thaát ñieän naêng haøng naêm ∆A, kWh.
Toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax coù theå ñöôïc tính toaùn töø phuï taûi cöïc ñaïi döï kieán. Tuy vaäy,
coù hai phöông phaùp ñeå xaùc ñònh toån thaát ñieän naêng haøng naêm ∆A.
- Quaù trình tính toaùn baét ñaàu töø ñoà thò phuï taûi ñoái vôùi phuï taûi cuûa coâng trình ñang khaûo saùt
vaø töông töï vôùi caùc ñoà thò phuï taûi cuûa caùc coâng trình khaùc veà maët toån thaát. Töø caùc ñoà thò phuï taûi
naøy, ñoà thò cuûa toån thaát coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc phöông phaùp tính toaùn toån thaát thoâng
thöôøng. Tích phaân cuûa ñoà thò toån thaát coâng suaát laø toån thaát ñieän naêng haøng naêm
T
∆A = ∫ ∆Pdt
0
(8.18)

Moät phöông phaùp ngaén hôn laø nhaân toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax vôùi soá giôø trong moät
naêm vaø heä soá toån thaát Ktt:
∆A = 8760 x Ktt x ∆Pmax kWh (8.19)
Ñaët τ = Ktt. 8760 laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi:
∆A = ∆Pmax. τ kWh (8.20)
Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc duøng khi toån thaát bôûi phuï taûi cuûa rieâng moät phaàn töû ñang
khaûo saùt chaúng haïn trong tröôøng hôïp toån thaát trong ñoàng cuûa maùy bieán aùp hay toån thaát treân
ñöôøng daây truyeàn taûi. Toån thaát ñieän naêng ñöôïc tính ra tieàn ñeå cho pheùp so saùnh veà kinh teá.
Trong tröôøng hôïp coâng ty saûn xuaát ñieän naêng cho khaùch haøng thì phí toån veà toån thaát coâng
suaát phaûi ñöôïc xeùt ñeán. Bieát raèng 1 kW taêng theâm ôû toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi ∆Pmax, ñoøi hoûi 1
kW taêng theâm trong coâng suaát ñaët cuûa nhaø maùy. Haäu quaû laø chi phí coá ñònh haøng naêm phaûi keå
theâm chi phí laép ñaët theâm coâng suaát ∆Pmax ñeå buø vaøo toån thaát. Noùi caùch khaùc, neáu chi phí laép ñaët
1 kW coâng suaát phaùt laø M0 vôùi suaát chi phí coá ñònh laø y thì chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån
thaát coâng suaát cho bôûi:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0.∆A (8.21).
trong ñoù c0 laø chi phí saûn xuaát ra 1 kWh ñieän naêng. Coù theå vieát:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0 (8760.Ktt). ∆Pmax
334 CHÖÔNG 8

c0 .8760.K tt
= ∆ Pmax.y.[M0 + ]
y
c0 .τ
hay: Ctt = ∆Pmax.y.[M0 + ] (8.22)
y
vôùi τ laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi.
Ví duï 8.1
Maùy bieán aùp 100 kVA coù giaù tieàn laø 13.000 $. Neáu tuoåi thoï cuûa maùy bieán aùp laø 20 naêm vaø
giaù trò coøn laïi sau khi heát tuoåi thoï laø 1.000 $. Haõy tính tieàn trích khaáu hao haøng naêm ñeå döï tröõ taùi
ñaàu tö cho maùy bieán aùp sau khi heát thôøi gian tuoåi thoï theo hai phöông phaùp:
i. Phöông phaùp ñöôøng thaúng (khoâng tính laõi suaát keùp).
ii. Phöông phaùp laõi suaát keùp vôùi möùc laõi suaát i% = 10%/naêm.
Giaûi
i. Theo phöông phaùp ñöôøng thaúng, tieàn trích khaáu hao haøng naêm cho bôûi H.8.2.:

Hình 8.2

Giaù trò ñaàu - Giaù trò cuoái

Khaáu hao haøng naêm =
Thôøi gian tuoåi thoï
13000 − 1000
= = 600 $ /naêm
20
ii. Theo phöông phaùp laõi suaát keùp (H.8.3.):

Hình 8.3
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 335

i
Khaáu hao haøng naêm = (giaù trò ban ñaàu – giaù trò cuoái cuøng).
(1 + i)N − 1
vôùi i% = 10%, N = 20 naêm
0, 1
Khaáu hao haøng naêm = (13.000–1000).
(1 + 0, 1)20 − 1
12000
= = 209,6 $/naêm.
6, 727 − 1
Nhaän xeùt: Tieàn khaáu hao tính theo ii) nhoû hôn tính theo i) do tieàn laõi tích luyõ bôûi laõi suaát
keùp ñeå cuoái cuøng khi heát thôøi gian tuoåi thoï coù ñuû soá tieàn taùi ñaàu tö.
Ví duï 8.2
Hai phöông aùn ñöôïc ñeà nghò ñeå thieát keá moät traïm bieán aùp coù cuøng coâng suaát.
Phöông aùn 1: duøng maùy bieán aùp laøm maùt baèng daàu vaø khoâng khí töï nhieân (ONAN).
Phöông aùn 2: duøng maùy bieán aùp laøm maùt töï nhieân baèng daàu, laøm maùt baèng cöôõng böùc gioù
(ONAF).
Caùc soá lieäu nhö sau:

Phöông aù n 1 Phöông aù n 2

Toån hao ñoàng cöïc ñaïi ∆Pcu max 30 kW 42 kW

Toån hao saét ∆PFe 16 kW 21 kW

Giaù tieàn maùy bieán aùp 33000 $ 26000 $

Chi phí cho vaän haønh baûo quaûn 10% 14%

Laõi suaát i% 6% 6%

Tuoåi thoïï N 30 naêm 30 naêm

Heä soá toån thaát Ktt,Cu = 0,2 ñoái vôùi toån thaát ñoàng vaø Ktt,Fe =1 ñoái vôùi toån thaát saét. Möùc thueá vaø
baûo hieåm laø 7 %. Tieàn ñieän 0,09 $/kWh. Haõy choïn phöông aùn kinh teá. Cho tieàn ñaàu tö 1 kW
coâng suaát nguoàn phaùt laø 300 $/kW vaø suaát chi phí laø 14%.
Giaûi: Phöông aùn kinh teá laø phöông aùn coù yeâu caàu thu nhaäp haøng naêm ñeå trang traûi cho caùc phí
toån haøng naêm laø ít nhaát
Phí toån haøng naêm cho bôûi:
R = y.M + C.
trong ñoù y= i +d + t+j; M - tieàn ñaàu tö
C - phí toån vaän haønh haøng naêm
C = C bq + Ctt
vôùi C bq - phí toån cho vaän haønh vaø baûo quaûn.
Ctt - phí toån do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát.
Ñoái vôùi phöông aùn 1:
i% = 6%
336 CHÖÔNG 8

i 0.06
d= N
.100% = .100% = 1,265% ≈ 1,27%
(i + 1) − 1 (0, 06 + 1)30 − 1
t + j = 7%
Suaát chi phí coá ñònh: y = i+d+t+j = 6 + 1,27 + 7 = 14,27%.
Chi phí phuïc vuï cho vaän haønh baûo döôõng:
Cbq = 0,1x33000 =3300$
Toån thaát ñieän naêng trong ñoàng:
∆ACu = ∆PCu,max. Ktt,Cu. 8760 = 30.0,2.8760 = 52560 kWh.
Toån thaát ñieän naêng trong saét:
∆AFe = ∆PFe.Ktt,Fe. 8760 = 16.1.8760 = 140160 kWh.
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
∆A = ∆ACu + ∆AFe = 52560 + 140160 = 192720 kWh
Chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0.∆ A
= 300. 0,14. (30+16) + 0,09.192720 =19276,8 $.
Toång chi phí vaän haønh:
C1 = Cbq + Ctt = 3300 + 19276,8 = 22576,8 $
Thu nhaäp haøng naêm:
R1= yM1 + C1= 0,1427x33000+22576,8 = 27286 $.
Ñoái vôùi phöông aùn 2:
Tính toaùn töông töï:
y = 14,27 %.
Chi phí phuïc vuï cho vaän haønh, baûo quaûn:
Cbq = 0,14.26000 = 3640 $.
Toån thaát ñieän naêng trong ñoàng:
∆Acu =∆PCu,max. Ktt,Cu. 8760 =42.0,2. 8760 = 73584 kWh
Toån thaát ñieän naêng trong saét:
∆AFe = ∆PFe. Ktt,Fe.8760 = 21.1.8760 = 183960 kWh.
Toån thaát ñieän naêng trong traïm:
∆A = ∆ACu + ∆AFe = 73584 + 183960 = 257544 kWh
Chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát:
Ctt = M0.y.∆Pmax + c0∆ A
= 300. 0,14. (42 + 21) + 0,09.257544 = 25825 $.
Toång chi phí vaän haønh:
C2 = Cbq+Ctt =3640 + 25825 = 29465 $
Thu nhaäp haøng naêm:
R2 = yM2 + C2 = 0,1427.26000 + 29465 = 33175 $.
Keát luaän: R 1< R 2
Phöông aùn 1 laø phöông aùn kinh teá.
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 337

8.5 HAØM MUÏC TIEÂU TRONG SO SAÙNH PHÖÔNG AÙN

Moät bieåu thöùc duøng ñeå so saùnh phöông aùn ñoù laø haøm muïc tieâu. Trôû laïi vôùi vieäc so saùnh
phöông aùn: phöông aùn I vaø phöông aùn II. Neáu phöông aùn I goïi laø phöông aùn kinh teá hôn phöông
aùn II thì theo phöông trình (8.14) coù ñöôïc:
MI − MII r
< (8.23)
CII,1 − CI,1 y
y
hay: .(MI – MII) < (CII,1 –CI,1) (8.24)
r
trong ñoù: MI, MII laàn löôït laø voán ñaàu tö cuûa hai phöông aùn I vaø II.
CI,1, CII,1 laø chi phí vaän haønh laàn löôït cuûa hai phöông aùn I vaø II trong naêm 1
y: suaát chi phí coá ñònh
r: heä soá quy ñoåi veà chi phí vaän haønh ñoàng nhaát.
Chi phí vaän haønh haøng naêm coù theå ñöôïc vieát:
C = avh.M + Ctt (8.25)
trong ñoù: - avh: heä soá vaän haønh tính treân voán ñaàu tö M xeùt ñeán chi phí do baûo quaûn vaø vaän
haønh löôùi ñieän.
- Ctt: chi phí do toån thaát ñieän naêng vaø toån thaát coâng suaát.
Töø (8.24) vaø (8.25) coù ñöôïc:
y   c ⋅ τ  c .τ
(MI – MII) < a vh ⋅ Mu + ∆Pmax II ⋅ y ⋅  Mo + o   – [ avh.MI +∆ PmaxI.y.(M0 + 0 )]
r   y  y
y c .τ y c .τ
MI ( + avh) + ∆PmaxI.y. (M0 + 0 ) < MII.( + avh) + ∆PmaxII. y. (M0 + 0 )
r y r y
ZI < ZII (8.26)
Z goïi laø haøm muïc tieâu duøng ñeå so saùnh phöông aùn, phöông aùn naøo coù Zmin goïi laø phöông aùn
kinh teá nhaát:
y c .τ
Z=( + avh).M + ∆Pmax.y.(M0 + 0 ) (8.27)
r y
r
Ñaët Ttc = laø thôøi gian thu hoài voán ñaàu tö phuï tieâu chuaån, thôøi gian naøy ñöôïc quy ñònh tuøy
y
theo tình hình kinh teá cuûa moãi nöôùc.
1 y
atc = = goïi laø heä soá thu hoài voán ñaàu tö phuï tieâu chuaån.
Ttc r
Maêït khaùc, neáu gaàn ñuùng khoâng xeùt theâm voán ñaàu tö moät ñôn vò coâng suaát phaùt Mo, coù ñöôïc
bieåu thöùc ñôn giaûn cuûa haøm muïc tieâu Z
Z = (avh +atc)M + c0.∆Pmax. τ
Z = (avh +atc)M + c0.∆A. (8.28)
Bieåu thöùc naøy giuùp cho sinh vieân tính tay haøm muïc tieâu khi khoâng coù ñaày ñuû caùc soá lieäu
nhö y, r, M0, ….
Moät vaøi soá lieäu tham khaûo veà heä soá avh % cho ñöôøng daây vaø traïm:
338 CHÖÔNG 8

Teân coâng trình avh%

Ñöôøng daây treân khoâng coät goã 10
Ñöôøng daây treân khoâng duøng coät theùp vaø beâ toâng coát theùp 4
Ñöôøng daây caùp 5
Traïm bieán aùp 8÷10

8.6 AÙP DUÏNG TÍNH TIEÁT DIEÄN KINH TEÁ CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY TREÂN KHOÂNG VAØ DAÂY CAÙP
Voán ñaàu tö cuûa ñöôøng daây goàm hai phaàn:
- Phaàn tyû leâï vôùi tieát dieän F cuûa daây lieân quan ñeán phí toån daây daãn.
- Phaàn gaàn nhö khoâng phuï thuoäc vaøo tieát dieän nhö chi phí thaêm doø, söù caùch ñieän, coät ñieän.
Voán ñaàu tö cho moät ñôn vò chieàu daøi ñöôøng daây coù daïng:
M = aF+b trong ñoù a, b laø caùc haèng soá.
Toån thaát ñieän naêng treân moät ñôn vò chieàu daøi trong moät naêm:
∆ A =3I2max.r0.Ktt.8760 = 3I2max.r0.τ
trong ñoù r0, ñieän trôû moät ñôn vò chieàu daøi daây daãn.
Phí toån do toån thaát ñieän naêng:
C∆A = c0.∆ A
Haøm muïc tieâu:
ρ
Z = (avh + atc).(a.F+ b) + c0.3.I2max.( ).τ
F
trong ñoù ρ laø ñieän trôû suaát
Tieát dieän kinh teá Fkt öùng vôùi Zmin coù ñöôïc baèng caùch giaûi phöông trình vi phaân:
dZ ρ d2Z
= (avh + atc).a – 3.c0.I2max. 2 .τ = 0 vaø >0 (8.29)
dF F dF
Suy ra tieát dieän kinh teá:
3τρc0
Fkt = Imax. (8.30)
(a vh + a tc ).a

Maät ñoä doøng ñieän kinh teá:

Imax (a vh + a tc ).a
jkt = = (8.31)
Fkt 3τρc0

Nhaän xeùt:
Töø phöông trình vi phaân (8.29) coù theå ñöôïc bieán ñoåi nhö sau:
ρ
(avh + atc).a= 3.c0. I2max. 2
.τ (8.32)
Fkt
nhaân hai veá cuûa (8.32) cho Fkt:
ρ
(avh+atc).aFkt = 3.c0. I2max. .τ = c.∆A (8.33)
Fkt
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 339

Toång chi phí haøng naêm

cho phaàn daây daãn goàm
Phí toån do toån thaát
caùc phaàn chính nhö sau: =
ñieän naêng
- Chi phí coá ñònh haøng naêm
- Phí toån vaän haønh
144444444444444 4244444444444444 4
3
↓
Luaät Kelvin
Ñoà thò haøm Z(F) sau ñaây minh hoïa cho luaät Kelvin (H.8.4):

Hình 8.4: Minh hoïa luaät Kelvin

Ví duï 8.3: Tìm maät ñoä doøng ñieän kinh teá cuûa ñöôøng daây treân khoâng ba pha duøng daây ñoàng. Thôøi
gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi τ =3000giôø/ naêm. Chi phí daây daãn laø 4 $/kg, ñieän trôû suaát ρ =1,8
µΩ.cm vaø tyû troïng 8,9. Giaù tieàn ñieän c0 = 0,05 $/kWh vaø suaát toång chi phí baèng 10% treân voán
ñaàu tö mua daây.
Giaûi
Xeùt 1 km ñöôøng daây (=105 cm) vaø F tieát dieän daây (cm2), Imax doøng ñieän cöïc ñaïi treân ñöôøng
daây.
Theå tích daây: V = 3.F.l = 3.F.105 cm3/km
8, 9
Khoái löôïng daây = 3.105.F. = 2670.F kg/km
1000
Chi phí mua daây = 4.2670.F = 10680.F $/km
10
Toång chi phí coá ñònh haøng naêm = .10680.F = 1068.F $/km
100
1, 8.105
Ñieän trôû ñöôøng daây (moät pha): r = Ω /km
106.F
Chi phí toån thaát ñieän naêng haøng naêm:
1, 8.105 I2max
3.r.c0.I2max.τ = 0,05.3. 6
.I2max.3000.10–3 = 0,081. $
10 .F F
2
I max
Theo luaät Kelvin: 1068.Fkt = 0,081.
Fkt
340 CHÖÔNG 8

Maät ñoä doøng kinh teá:

Imax 1068
jkt = = = 115 A/cm2 = 1,15 A/mm2
Fkt 0, 081
jkt = 1,15 A/mm2
Neáu duøng daây nhoâm hoaëc daây nhoâm loõi theùp coù ñieän trôû suaát ρ = 3,15 µΩ.cm, tính toaùn
töông töï ta ñöôïc: jkt = 0,87 A/mm2.
Choïn daây theo maät ñoä doøng kinh teá:
Nguyeân taéc choïn daây cho maïng truyeàn taûi laø caên cöù vaøo maät ñoä doøng kinh teá jkt. Tieát dieän
choïn ñöôïc laø söï dung hoaø giöõa hai maâu thuaãn, moät beân laø voán ñaàu tö daây daãn, moät beân laø toån
thaát ñieän naêng maø bieåu dieãn toaùn hoïc laø cöïc tieåu haøm muïc tieâu Z.
Qua ví duï treân hoaøn toaøn coù theå xaùc ñònh ñöôïc maät ñoä doøng ñieän kinh teá, töø ñoù coù ñöôïc tieát
dieän kinh teá:
Fkt = Imax/ jkt
Ví duï 8.4: Laøm tieáp ví duï 8.3 vôùi Imax = 60 A, choïn daây daãn nhoâm loõi theùp vôùi jkt = 0,87 A/mm2
Giaûi
Fkt = 60 / 0,87 = 68,96 mm2
Choïn daây AC–70 vôùi doøng phaùt noùng cho pheùp laø 275 A.
Tuøy theo tình hình kinh teá cuûa moãi nöôùc maø qui ñònh maät ñoä doøng jkt vaø daây daãn ñöôïc choïn
phaûi thoûa maõn veà ñieàu kieän phaùt noùng (thöôøng thì ñieàu kieän naøy ñöôïc thoûa maõn).
Ñeå tham khaûo, sau ñaây giôùi thieäu baûng qui ñònh jkt (A/mm2) cuûa Nga.
Thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi,

Teân daây daãn Tmax (giôø/naêm)

1000 –3000 3000 – 5000 > 5000

Daây ñoàng traàn 2,5 2,1 1,8

Nhoâm vaø nhoâm loõi theùp 1,3 1,1 1,0
Caùp boïc giaáy vaø daây daãn boïc cao su loõi:
- Ñoàng 3,0 2,5 2,0
- Nhoâm 1,6 1,4 1,2

8.7 LÖÏA CHOÏN TIEÁT DIEÄN DAÂY DAÃN ÑÖÔØNG DAÂY TRUYEÀN TAÛI TREÂN KHOÂNG THEO
PHAÏM VI KINH TEÁ
- Maät ñoä doøng kinh teá ñöôïc xaùc ñònh vôùi giaû thieát voán ñaàu tö ñöôøng daây vaø chieàu daøi coù
quan heä tuyeán tính. Quan heä naøy khoâng ñuùng khi xaây döïng haøng loaït caùc ñöôøng daây treân khoâng
vôùi caùc coät ñöôïc tieâu chuaån hoùa, moãi loaïi coät tieâu chuaån coù theå duøng cho moät soá côõ daây.
- Trong thöïc teá, tieát dieän daây tieâu chuaån coù tính rôøi raïc chöùù khoâng thay ñoåi lieân tuïc khi tính
tieát dieän kinh teá.
- Doøng ñieän Imax trong bieåu thöùc chi phí tính toaùn (haøm muïc tieâu Z) laø khoâng ñoåi. Thöïc teá
doøng ñieän lôùn nhaát naøy cuõng khaùc nhau ñoái vôùi nhöõng ñöôøng daây khaùc nhau vaø ñöôïc coi laø moät
ñaïi löôïng bieán ñoåi.
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 341

- Nhö vaäy tieát dieän kinh teá ñöôïc xaùc ñònh khoâng nhöõng theo ñieàu kieän ∂ Z/ ∂ F = 0 maø coøn -
theo ñieàu kieän ∂ Z/ ∂ Imax = 0.
- Phöông phaùp löïa choïn tieát dieän daây daãn khaéc phuïc ñöôïc caùc khieám khyeát treân goïi laø
phöông phaùp choïn tieát dieän daây theo phaïm vi kinh teá hay coøn ñöôïc goïi laø theo khoaûng chia kinh
teá.
Phöông phaùp choïn daây theo phaïm vi kinh teá ñöôïc tieán haønh nhö sau:
- Ñoái vôùi töøng tieát dieän tieâu chuaån cuûa ñöôøng daây treân khoâng xaây döïng quan heä giöõa haøm
chi phí tính toaùn Z vaø doøng ñieän cöïc ñaïi:
Z = (avh + atc) M + 3Imax2.r0.τ.c0
trong ñoù M laø voán ñaàu tö 1 km ñöôøng daây vôùi coät
tieâu chuaån vaø tieát dieän tieâu chuaån, M khoâng ñoåi öùng
vôùi moãi côõ daây tieâu chuaån ñang khaûo saùt. Ñoà thò
haøm Z laø moät parabol. Thay ñoåi tieát dieän tieâu chuaån
öùng vôùi caùc tieát dieän F3 > F2 > F1 vaø veõ neân moät hoï
caùc ñöôøng cong nhö trong H.8.5.
- Giao ñieåm 1 cuûa ñöôøng cong F1 vôùi ñöôøng
cong F2 xaùc ñònh doøng ñieän cöïc ñaïi Imax1. Theo ñoù
neáu doøng ñieän treân ñöôøng daây nhoû hôn Imax1 thì choïn
daây coù tieát dieän F1 coù chi phí tính toaùn beù hôn. Hình 8.5. Z = f(Imax) theo caùc tieát
- Giaù trò doøng ñieän Imax trong khoaûng I goïi laø dieän tieâu chuaån vaø coät tieâu chuaån
phaïm vi kinh teá cuûa tieát dieän F1.
- Lyù luaän töông töï giaù trò doøng ñieän Imax trong khoaûng II goïi laø phaïm vi kinh teá cuûa tieát dieän
F2 ... Neáu Imax < Imax1 choïn tieát dieän F1, neáu Imax1 < Imax < Imax2 choïn tieát dieän F2, ...
- Khi söû duïng phaïm vi kinh teá cuûa doøng ñieän, doøng ñieän tính toaùn Itt treân ñöôøng daây ñöôïc
xaùc ñònh theo bieåu thöùc sau:
Itt = Imax. αi. αT
trong ñoù: αi laø heä soá xeùt ñeán söï bieán ñoåi phuï taûi trong naêm. Ñoái vôùi ñöôøng daây 110 – 220 kV αi
coù theå laáy baèng 1,05.
αT: heä soá xeùt ñeán thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax vaø heä soá ñoàng thôøi cöïc ñaïi
cuûa heä thoáng.
- Ñeå xaùc ñònh phaïm vi kinh teá caàn xaùc ñònh giaù trò doøng giôùi haïn Igh( i+1,i) öùng vôùi giao ñieåm
cuûa caùc ñöôøng cong öùng vôùi caùc tieát dieän tieâu chuaån Fi+1 vaø Fi baèng caùch cho haøm chi phí Z öùng
vôùi Fi+1 baèng vôùi haøm chi phí Z öùng vôùi Fi:
(avh + atc) Mi + 3Igh (i+1,i)2.r0,i.τ.c0 = (avh + atc) Mi+1 + 3Igh (i+1,i)2.r0,i+1.τ.c0 (8.34)
Giaûi phöông trình treân ta ñöôïc:
(a vh + a tc )(Mi +1 − Mi )
Igh (i+1,i) = (8.35)
3τc0 (r0,i − r0,i +1 )

trong ñoù: Mi+1, Mi laø giaù tieàn moät km chieàu daøi ñöôøng daây coù tieát dieän tieâu chuaån laàn löôït baèng
Fi+1 vaø Fi.
r0,i+1, r0,i laø ñieän trôû moät km chieàu daøi ñöôøng daây coù tieát dieän laàn löôït baèng Fi+1 vaø Fi
342 CHÖÔNG 8

(Ω/km).
- Tieát dieän daây choïn theo phaïm vi kinh teá cuûa doøng ñieän cöïc ñaïi phaûi thoûa maõn tieát dieän toái
thieåu thoûa maõn ñieàu kieän veà vaàng quang ñieän, ñoàng thôøi phaûi kieåm tra ñieàu kieän phaùt noùng khi
söï coá ñöùt moät loä cuûa ñöôøng daây loä keùp hay ñöùt moät ñöôøng daây treân maïch voøng kín taïo ra phaân
boá doøng naëng neà nhaát sau söï coá.
Ví duï 8.5: Cho maïng ñieän 110 kV, nguoàn A, chieàu daøi ñöôøng daây vaø coâng suaát phuï taûi cho trong
H.8.6.
Coâng suaát phuï taûi: P2 = 36 MW, P3 = 39 MW, P4 = 22 MW, P5 = 17 MW, P6 = 41 MW. Thôøi
gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax = 6200 giôø, heä soá coâng suaát cuûa taát caû caùc phuï taûi cosϕ =
0,8. Ñöôøng daây duøng daây nhoâm loõi theùp, truï beâ toâng coát theùp. Löïa choïn tieát dieän daây daãn theo
phaïm vi kinh teá cuûa doøng ñieän.
Giaûi
Coâng suaát treân caùc ñoaïn ñöôøng daây:
P23 = P3 = 39 MW
PA2 = P2 + P3 = 36 + 39 = 75 MW
P56 = P6 = 41 MW
P45 = P5 + P6 = 17 + 41 = 58 MW
PA4 = P4 + P5 + P6 = 22 + 17 + 41 = 80 MW
Taát caû ñöôøng daây laø ñöôøng daây keùp, doøng ñieän treân moät
loä ñôn cuûa ñöôøng daây:
39.103
Imax,23 = = 127, 9 A
2 3.110.0, 8
Hình 8.6: Sô ñoà maïng ñieän ví duï
75.103
Imax,A2 = = 246 A
2 3.110.0, 8
41.103
Imax,56 = = 134, 5 A
2 3.110.0, 8
58.103
Imax,45 = = 190, 3 A
2 3.110.0, 8
80.103
Imax,A4 = = 262, 4 A
2 3.110.0, 8
Doøng ñieän tính toaùn cuûa moãi ñoaïn ñöôøng daây ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Itt = Imax. αi. αT
trong ñoù choïn αi = 1,05 vaø αT = 0,8.
Itt,23 = 127,9. 1,05. 0,8 = 107,4 A
Itt,A2 = 246. 1,05. 0,8 = 206,6 A
Itt,56 = 134,5. 1,05. 0,8 = 113 A
Itt,45 = 190,3. 1,05. 0,8 = 159,9 A
Itt,A4 = 262,4. 1,05. 0,8 = 220,4 A
Tính phaïm vi kinh teá öùng vôùi boán tieát dieän tieâu chuaån cuûa caáp ñieän aùp 110 kV laø
F1 = 95 mm2, F2 = 120 mm2, F3 = 150 mm2, F4 = 185 mm2, ñöôøng daây duøng truï beâ toâng ly taâm coát
theùp hai maïch treo caû hai maïch vôùi caùc soá lieäu sau:
TÍNH TOAÙN KINH TEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 343

Côõ daây AC–95 AC–120 AC–150 AC–185

3
Giaù tieàn 10 $ /km 27,6 28,8 30 31,6
Ñieän trôû Ω/km 0,32 0,25 0,20 0,17
Choïn caùc heä soá atc = 0,125 (vôùi Ttc = 8 naêm), avh = 0,105 (trong ñoù khaáu hao taøi saûn coá ñònh
laø 8% vaø chi phí vaän haønh baûo quaûn maïng ñieän 2,5% treân voán ñaàu tö). Giaù ñieän bình quaân laø
0,05 $/kWh. Vôùi Tmax = 6200 giôø, cosϕ = 0,8, thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát
τ = 5000 giôø.
Tìm caùc doøng ñieän giôùi haïn Igh (95,120), Igh(120,150) vaø Igh(150,185). AÙp duïng coâng thöùc tính doøng
giôùi haïn coù ñöôïc:
(0, 105 + 0, 125)(28, 8 − 27, 6).103
Igh (95,120) = = 72, 5 A
3.5000.0, 05.10−3.(0, 32 − 0, 25)

(0, 105 + 0, 125)(30 − 28, 8).103

Igh (120,150) = = 85, 8 A
3.5000.0, 05.10−3.(0, 25 − 0, 20)

(0, 105 + 0, 125)(31, 6 − 30).103

Igh (150,185) = = 127, 9 A
3.5000.0, 05.10−3.(0, 20 − 0, 17)
Caên cöù vaøo caùc doøng ñieän giôùi haïn choïn tieát dieän cho caùc ñoaïn nhö sau:
Ñoaïn Itt (A) Côõ daây Doøng cho pheùp (A)
A–2 206,6 AC–185 515
2–3 107,4 AC–150 445
A–4 220,4 AC–185 515
4–5 159,9 AC–185 515
5–6 113 AC–150 445
Taát caû caùc tieát dieän ñöôïc choïn ñeàu lôùn hôn tieát dieän toái thieåu ôû caáp ñieän aùp 110 kV laø côõ
daây AC–70 vaø ñeàu thoûa maõn ñieàu kieän phaùt noùng khi ñöùt moät loä cuûa ñöôøng daây loä keùp.

BAØI TAÄP CHÖÔNG 8

8.1. Xaùc ñònh tieát dieän kinh teá cuûa ñöôøng daây ba pha cung caáp cho phuï taûi 10 kV theo ñoà thò phuï
taûi:
i) 1000 kW, cosϕ = 0,8 trong 10 giôø
ii) 500 kW, cosϕ = 0,9 trong 8 giôø
iii) 100 kW, cosϕ = 1 trong 6 giôø.
Tieàn ñaàu tö cho moãi km chieàu daøi ñöôøng daây laø (7,7F + 930) $/km vôùi F laø tieát dieän, mm2.
Laõi suaát vaø khaáu hao haøng naêm baèng 10% tieàn ñaàu tö. Chi phí do toån thaát ñieän naêng: 0,05
$/kWh. Ñieän trôû suaát cuûa daây daãn 1,8 µΩ.cm.
ÑS: 278 mm2
8.2. Tieàn ñaàu tö cho moät km ñöôøng daây ba pha treân khoâng coù tieát dieän F cm2 laø
(1980F + 1200) $/km. Heä soá phuï taûi kpt = 0,4, heä soá toån thaát ktt = (0,25.kpt + 0,75.k2pt). Laõi
suaát vaø khaáu hao haøng naêm baèng 10% tieàn ñaàu tö, chi phí do toån thaát ñieän naêng
0,1 $/kWh. Tìm maät ñoä doøng kinh teá. Cho bieát duøng daây ñoàng coù ñieän trôû suaát 1,8 µΩ.cm.
ÑS: 0,44 A/mm2
344 CHÖÔNG 8

8.3. Tìm tieát dieän daây nhoâm loõi theùp cho maïng ñieän 110 kV coù sô ñoà trong Hình BT8.3. Thôøi
gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi Tmax cuûa traïm 1 laø 4500 giôø/naêm vaø cuûa traïm 2 laø 5500
giôø/naêm.

Hình BT8.3

ÑS: L1: AC–185 L2: AC–120

8.4. Hình BT8.4 trình baøy moät maïng ñieän 35 kV vôùi coâng suaát phuï taûi vaø chieàu daøi ñöôøng daây.
Choïn tieát dieän daây nhoâm loõi theùp theo maät ñoä doøng kinh teá, cho Tmax = 4500 giôø/naêm ñoái
vôùi traïm 1 vaø 2500 giôø/naêm ñoái vôùi traïm 2.

Hình BT8.4

ÑS: L1: AC–70 L2: AC–70 L3: AC–25

8.5. Choïn tieát dieän daây theo phaïm vi kinh teá cuûa maïng ñieän 110 kV cho trong Hình BT8.5. Toaøn
ñöôøng daây duøng daây nhoâm loõi theùp, coät beâ toâng ly taâm. Cho caùc heä soá atc = 0,125, avh = 0,1,
αi = 1,05, αT = 0,8. Thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát τ = 5000 giôø/naêm. Giaù tieàn moät
kWh ñieän naêng toån thaát 0,05 $/kWh. Soá lieäu veà tieàn ñaàu tö 1 km ñöôøng daây vaø ñieän trôû daây
daãn cho trong baûng:
Daây Tieàn ñaàu tö 103 $/km r0 (Ω
Ω /km)

AC–95 16 0,33
AC–120 16,7 0,27
AC–150 17,6 0,21
AC–185 18,5 0,17
AC–240 19,8 0,132

Hình BT8.5

ÑS: L1: AC–185, L2: AC–95

 345

Chöông 9
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG
TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

9.1 MÔÛ ÑAÀU

Naêng löôïng laø nguoàn chuû yeáu cuûa söï phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi trong ñoù ñieän naêng chieám
moät vai troø quan troïng. Taàm côõ vaø caáu truùc cuûa heä thoáng ñieän thay ñoåi nhieàu töø nöôùc naøy sang
nöôùc khaùc.
Trong quaù trình cung caáp ñieân naêng ñeán nôi tieâu thuï, heä thoáng ñieän phaûi gaùnh chòu toån thaát
trong caùc caáp saûn xuaát, truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän naêng. Toån thaát trong khaâu saûn xuaát thay ñoåi
trong khoaûng 1 ñeán 6% cuûa toång saûn löôïng ñieän naêng tuøy theo loaïi nhaø maùy (thuûy ñieän hay
nhieät ñieän). Caùc khaûo saùt gaàn ñaây cho thaáy, toån thaát trong truyeàn taûi vaø phaân phoái khoaûng 10%
treân toång saûn löôïng ñieän naêng saûn xuaát ra maëc duø möùc toån thaát toái öu kinh teá coù theå ñaït döôùi
5%. Toån thaát lôùn trong truyeàn taûi vaø phaân phoái laø baøi toaùn quan troïng maø caùc coâng ty ñieän löïc ôû
haàu heát caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi ñoái ñaàu. Caùc thoáng keâ gaàn ñaây cho bieát khoaûng 48% trong
25 nöôùc ñang phaùt trieån ñaït ñöôïc möùc toån thaát treân döôùi 15% cuûa saûn löôïng ñieän naêng. Toån thaát
ñöôïc chia laøm toån thaát kyõ thuaät vaø toån thaát phi kyõ thuaät. Hình 9.1 trình baøy toån thaát trong caùc
phaàn cuûa heä thoáng ñieän.
Caùc toån thaát kyõ thuaät bao goàm:
(a) Toån thaát treân ñöôøng daây do ñieän trôû cuûa daây daãn;
(b) Toån thaát trong maùy bieán aùp vaø maùy ñieàu chænh;
(i) Toån thaát coù taûi (trong ñoàng);
(ii) Toån thaát khoâng taûi (trong saét).
(c) Toån thaát vaàng quang treân ñöôøng daây cao aùp vaø sieâu cao aùp;
(d) Toån thaát ñieän moâi trong ñöôøng daây caùp ngaàm hay tuï ñieän tónh;
(e) Toån hao trong ñieän naêng keá;
(f) Toån hao do heä soá coâng suaát thaáp;
(g) Caùc toån thaát kyõ thuaät khaùc.
Caùc toån thaát phi kyõ thuaät bao goàm:
(a) Troäm ñieän ôû khaùch haøng coù ñaët ñieän naêng keá;
(i) Caâu tröôùc ñieän keá;
(ii) Laøm ñieän keá chaïy chaäm;
(iii) Khoâng thöïc hieän ñuùng hôïp ñoàng.
(b) AÊn caép ñieän: khaùch haøng khoâng coù ñieän keá, caâu ñieän baát hôïp phaùp;
(c) Ñieän keá hoaït ñoäng sai;
346 CHÖÔNG 9

(d) Söï laøm vieäc khoâng ñuùng cuûa nhaân vieân ñieän löïc trong vieäc ghi chæ soá coâng tô vaø thu tieàn
ñieän.

Hình 9.1: Toån thaát ñieän naêng trong heä thoáng

9.2 TOÅN THAÁT HEÄ THOÁNG TIEÂU BIEÅU

Khoaûng 9÷10% cuûa ñieän naêng saûn xuaát ra trong nhieàu heä thoáng ñieän bò maát maùt. Vì ñaàu tö
phaûi ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi caùc coâng trình ñeå cung caáp buø vaøo toån thaát naøy, caùc coâng trình naøy
caàn ñöôïc xem xeùt kyõ löôõng trong thieát keá.
Söï hieåu bieát veà toån thaát laø cô baûn vaø khoâng ñöôïc boû qua trong vieäc so saùnh caùc phöông aùn
vaø phaûi ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû veà moãi tröôøng hôïp cuï theå.
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 347

Toån thaát kyõ thuaät cuûa moät heä thoáng tieâu bieåu
Nguoàn toån thaát Phaàn traêm

Maùy bieán aùp taêng ôû nhaø maùy 0,375

Ñöôøng daây truyeàn taûi sô caáp 0,750

Traïm sô caáp 0,375

Ñöôøng daây truyeàn taûi thöù caáp 1,700

Traïm thöù caáp 0,375

Ñöôøng daây phaân phoái sô caáp 3,000

Traïm phaân phoái sô caáp 0,375

Ñöôøng daây phaân phoái thöù caáp 4,000

Ñöôøng reõ ñeán khaùch haøng 0,375

Thieát bò ño ñeám 1,500

Toång: 12,622%

9.3 NGUYEÂN TAÉC PHAÂN TÍCH TOÅN THAÁT

Toån thaát thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù theo thaønh phaàn ñieän naêng vaø thaønh phaàn coâng suaát cuûa
chuùng ñöôïc xem nhö moät phuï taûi yeâu caàu. Moät trong nhöõng khaûo saùt quan troïng trong vieäc qui
hoaïch vaø thieát keá moät heä thoáng ñieän ñang phaùt trieån laø phí toån do toån thaát trong coâng suaát, ñieän
naêng vaø coâng suaát phaûn khaùng. Noùi chung, toån thaát coù theå ñöôïc giaûm thieåu baèng söï ñaàu tö nhieàu
hôn trong ñöôøng daây vaø thieát bò. Ñieàu caàn thieát laø phaûi xaùc ñònh lieäu xem vieäc giaûm chi phí veà
toån thaát coù xöùng ñaùng vôùi vieäc taêng trong ñaàu tö hay khoâng.
Phí toån do toån thaát coâng suaát ñöôïc keå ñeán neáu nhö toån thaát laøm taêng phuï taûi ñænh ôû moät hay
nhieàu thaønh phaàn cuûa heä thoáng. Phuï taûi ñænh taêng daãn ñeán vieäc taêng khaû naêng mang taûi cuûa moãi
phaàn töû trong heä thoáng saûn xuaát vaø truyeàn daãn coâng suaát ñeán ñieåm maø toån thaát xaûy ra.
Phí toån do toån thaát coâng suaát laø taùc duïng cuûa toån thaát ñöôïc ñaùnh giaù trong phí toån veà khaû
naêng taûi cuûa heä thoáng trong töông lai.
Khaû naêng taûi ñöôïc yeâu caàu ñeå cung caáp cho toån thaát phaûi ñöôïc keå vaøo khaû naêng döï tröõ nhö
ñaõ ñöôïc daønh öu tieân cho phuï taûi ñænh. Baát kyø söï ñaàu tö naøo veà khaû naêng taûi phuï theâm trong
töông lai phaûi bao goàm phí toån ñaàu tö veà nguyeân vaät lieäu vaø chi phí veà baûo quaûn. Chi phí haøng
naêm veà toån thaát coâng suaát bao goàm chi phí coá ñònh treân voán ñaàu tö ñöôïc yeâu caàu ñeå cung caáp
cho toån thaát coäng vôùi chi phí vaän haønh vaø baûo quaûn. Chi phí vaän haønh vaø baûo quaûn tyû leä vôùi khaû
naêng taûi.
Phí toån do thaønh phaàn ñieän naêng toån thaát phaûi ñöôïc keå ñeán vì toån thaát laøm taêng chi phí saûn
xuaát ñieän naêng ñöôïc baùn hay ñieän naêng ñöôïc mua. Toång quaùt, chi phí do toån thaát ñieän naêng
baèng tích soá cuûa ñieän naêng toån thaát trong thieát bò vôùi giaù moät ñôn vò ñieän naêng taïi nguoàn.
Phí toån veà toån thaát coâng suaát phaûn khaùng cuõng phaûi ñöôïc xeùt ñeán neáu chuùng coù taùc duïng
ñaùng keå. Toån thaát phaûn khaùng ñöôïc tính toaùn ñoái vôùi phuï taûi yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa phaàn heä thoáng
ñang xeùt. Chi phí toån thaát phaûn khaùng laø chi phí haøng naêm cuûa thieát bò buø coâng suaát phaûn khaùng
ñöôïc thieát ñaët treân phaàn cuûa heä thoáng nhaèm taïo ra ñöôïc phí toån ít nhaát ñoái vôùi vieäc cung caáp
phaûn khaùng.
348 CHÖÔNG 9

Heä soá toån thaát laø tyû soá giöõa toån thaát coâng suaát trung bình vôùi toån thaát coâng suaát luùc phuï taûi
ñænh.
∆Ptb
Ktt = FLS =
∆Pmax
Vôùi moät phuï taûi ñaõ cho, heä soá toån thaát laø moät giaù trò ôû khoaûng giöõa cuûa heä soá phuï taûi vaø
bình phöông cuûa heä soá phuï taûi:
(Kpt)2 ≤ Ktt ≤ Kpt
Phöông trình thöôøng ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh Ktt cuûa heä thoáng coù daïng:
Ktt = a × Kpt + (1 – a) K2pt
Trong phaàn lôùn caùc toån thaát, vieäc duøng heä soá toån thaát thöôøng laø ñuû. Ñoâi khi vieäc duøng soá
giôø töông ñöông cuûa toån thaát cuõng coù theå xaùc ñònh ñöôïc toån thaát ñieän naêng. Soá giôø töông ñöông τ
cuûa toån thaát trong moät thôøi kyø baèng toån thaát ñieän naêng trong thôøi kyø ñoù chia cho toån thaát coâng
suaát luùc phuï taûi cöïc ñaïi. Soá giôø töông ñöông τ baèng soá giôø toång cuûa giai ñoaïn khaûo saùt nhaân vôùi
heä soá toån thaát. Töø ñoù suy ra bieåu thöùc toån thaát tính ñieän naêng:
∆A = ∆Ptb Τ = (Ktt ∆Pmax) T = (Ktt T) ∆Pmax = τ ∆Pmax
trong ñoù T: toång soá giôø cuûa giai ñoaïn khaûo saùt, ví duï 8760 giôø/naêm.
τ: soá giôø töông ñöông (coøn goïi laø thôøi gian toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi), τ = KttT.

9.4 SÖÏ PHAÂN TAÙN, COÂNG SUAÁT DÖÏ TRÖÕ VAØ TOÅN THAÁT TREÂN TOÅN THAÁT
Do söï phaân taùn, toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi cuûa caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng coù theå khoâng
truøng vôùi phuï taûi ñænh cuûa toaøn heä thoáng. Vì coâng suaát yeâu caàu ñöôïc caên cöù töø toån thaát ñænh xaûy
ra ñoàng thôøi vôùi phuï taûi ñænh cuûa phaàn heä thoáng ñoù, do ñoù caàn ñöa ra moät heä soá döï phaàn vaøo
ñænh cuûa toaøn heä thoáng. Toån thaát khoâng ñoåi, nhö toån thaát trong saét cuûa maùy bieán aùp, ñöôïc coi
nhö truøng vôùi phuï taûi ñænh cuûa taát caû caùc phaàn cuûa heä thoáng. Ñoái vôùi toån thaát trong ñieän trôû, nhö
toån thaát trong ñoàng cuûa maùy bieán aùp thì heä soá döï phaàn ñænh cuûa toån thaát baèng bình phöông cuûa
heä soá döï phaàn ñænh cuûa phuï taûi ñöôïc cung caáp qua maùy bieán aùp.
Vieäc tính toaùn coù theå ñöa vaøo heä soá ñoàng thôøi khi khoâng bieát heä soá döï phaàn ñænh hoaëc laø
khi caùc ñænh khoâng oån ñònh trong moät thôøi gian daøi. Heä soá ñoàng thôøi coù theå ñöôïc öôùc löôïng töø tyû
soá cuûa caùc heä soá phuï taûi cuûa caùc phaàn töû cuûa heä thoáng ñang xeùt vôùi heä soá phuï taûi cuûa toaøn heä
thoáng.
Laáy ví duï, heä soá phuï taûi cuûa moät taûi tieâu thuï laø 15% vaø heä soá phuï taûi heä thoáng laø 50%. Heä
soá ñoàng thôøi cuûa phuï taûi ñoù cho bôûi: 15/50 = 0,30
Bình phöông cuûa heä soá ñoàng thôøi gaàn baèng vôùi heä soá döï phaàn ñænh cuûa toån thaát: (0,3)2 =
0,09
Ñoái vôùi phaàn töû cuûa heä thoáng, toån thaát coâng suaát ñöôïc tính toaùn ñoái vôùi phuï taûi cöïc ñaïi cuûa
phaàn töû heä thoáng ñang xeùt. Vieäc taêng coâng suaát taûi trong baát cöù phaàn naøo khaùc cuûa heä thoáng
ñöôïc yeâu caàu ñeå buø vaøo toån thaát naøy vaø löôïng phuï taûi taêng theâm do toån thaát ñöôïc xem nhö moät
phaàn cuûa phuï taûi toång treân phaàn töû cuûa heä thoáng vaøo thôøi gian coù phuï taûi ñænh.
Toån thaát ñieän naêng (kWh) ñöôïc tính vôùi heä thoáng ñang xeùt baèng caùch nhaân toån thaát coâng
suaát (kW) luùc phuï taûi cöïc ñaïi vôùi heä soá toån thaát vaø toång soá giôø cuûa khoaûng thôøi gian tính toån
thaát hoaëc baèng toån thaát coâng suaát (kW) luùc phuï taûi cöïc ñaïi nhaân vôùi soá giôø töông ñöông τ. Ñoái
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 349

vôùi toån thaát khoâng ñoåi vaø lieân tuïc, nhö toån thaát trong saét cuûa maùy bieán aùp thì kWh toån thaát ñieän
naêng baèng toån thaát kW khoâng ñoåi nhaân vôùi toång soá giôø cuûa giai ñoaïn.
Ñaàu tö cho toån thaát ñænh seõ ñöôïc keå vaøo trong coâng suaát döï tröõ vaø tính baèng phaàn traêm cuûa
phuï taûi ñænh.
Toån thaát xaûy ra trong moät phaàn cuûa heä thoáng ñieän, gaây ra caùc phuï taûi phuï theâm trong caùc
phaàn khaùc cuûa heä thoáng vaø ngöôïc trôû laïi nguoàn. Giaù trò cuûa caùc thaønh phaàn coâng suaát vaø ñieän
naêng phaûi bao goàm caû taùc duïng tích luõy cuûa caùc soá gia veà toån thaát goïi laø “toån thaát treân toån thaát”
khi caùc thaønh phaàn naøy ñi qua caùc phaàn cuûa heä thoáng ñieän.
Baûng sau ñaây cho moät ví duï ñieån hình veà toån thaát vaø toån thaát treân toån thaát (theo phaàn traêm)
Phaàn cuûa heä thoáng Toån thaát (%) Toån thaát treân toån thaát (%)
Truyeàn taûi vaø traïm 2,25 2,25 – – –
Phaân phoái sô caáp 2,00 4,25 2,0 – –
Maùy bieán aùp phaân phoái 0,50 4,75 2,5 0,5 –
Phaân phoái thöù caáp 3,0 7,75 5,5 3,5 3,0
Ñoaïn cung caáp cho khaùch haøng vaø ñieän keá 1,0 8,75 6,5 4,5 4,0
8,75

Baûng naøy ñöôïc hieåu nhö sau: 1 kW toån thaát trong phaân phoái sô caáp laøm xuaát hieän 1,0225
kW toån thaát trong phaàn truyeàn taûi vaø 1 kW toån thaát trong phaàn phaân phoái thöù caáp laøm xuaát hieän
1,0475 kW toån thaát trong caùc phaàn phía tröôùc. Caøng nhieàu toån thaát veà phía khaùch haøng seõ gaây ra
nhieàu toån thaát treân toån thaát trong caùc phaàn cuûa heä thoáng ngöôïc veà phía nguoàn.

9.5 TÍNH KINH TEÁ CUÛA VIEÄC GIAÛM TOÅN THAÁT, LÔÏI ÍCH CHO COÂNG TY
9.5.1 Toån thaát truyeàn taûi vaø phaân phoái
Trong quaù trình phaân phoái ñieän naêng töø nhaø maùy ñeán phuï taûi, toån thaát laø khoâng traùnh khoûi
do caùc tính chaát veà ñieän vaø vieäc ño löôøng ñieän naêng trong heä thoáng ñieän. Toån thaát naøy bao goàm
toån thaát truyeàn taûi vaø phaân phoái (toån thaát T vaø D).
Ñònh nghóa suaát toån thaát ñieän naêng laø phaàn traêm toån thaát ñieän naêng vaø ñöôïc ñònh nghóa nhö
sau:
∆A toån thaát A truyeàn taûi − A baùn ñöôïc
∆A% = 100% = 100%
A truyeàn taûi A truyeàn taûi
trong ñoù ñieän naêng truyeàn taûi A laø ñieän naêng coøn laïi sau khi tröø toång ñieän naêng phaùt vôùi ñieän
naêng töï duøng ôû caùc nhaø maùy.
Toån thaát T vaø D ñöôïc chia ra laøm toån
thaát truyeàn taûi vaø traïm töø ñaàu truyeàn taûi ñeán
ñaàu phaân phoái vaø toån thaát phaân phoái töø ñaàu
phaân phoái ñeán ñaàu tieâu thuï (H.9.2):
Hình 9.2
9.5.2 Ñaùnh giaù ñôn giaûn veà coâng taùc
giaûm toån thaát
Caàn thieát phaûi lieät keâ caùc taùc duïng cuûa caùc coâng taùc giaûm toån thaát ñieän naêng ñeå coù theå
350 CHÖÔNG 9

ñaùnh giaù caùc lôïi ích kinh teá do giaûm toån thaát mang laïi.
Vì phuï taûi coù aûnh höôûng ñeán toån thaát khoâng phaûi luoân coá ñònh, toån thaát ñieän naêng coù theå
giaûm thoâng qua vieäc aùp duïng heä soá phuï taûi ñeå giaûm toån thaát ñieän naêng vaøo luùc phuï taûi ñænh.
Coù nhieàu phöông phaùp ñeå tính toaùn vieäc giaûm toån thaát ñieän naêng nhöng coù leõ phöông phaùp
hôïp lyù nhaát laø ñaùnh giaù chi phí nhieân lieäu trong vieäc cung caáp ñieän. Ví duï löôïng ñieän naêng baùn
ñöôïc laø 56310 trieäu kWh, ñieän naêng toån thaát laø 3509 trieäu kWh, phaàn traêm toån thaát ñieän naêng
3509
∆A% = 100% = 5,87% tröôùc khi coù bieän phaùp giaûm toån thaát. Neáu thöïc hieän giaûm
56310 + 3509
toån thaát 0,01% treân toån thaát ñieän naêng, nghóa laø ∆A% = 5,77% töông öùng vôùi toån thaát ñieän naêng
56310
= − 56310 = 3448 trieäu kWh, tieát kieäm ñöôïc 3509 – 3488 = 61 trieäu kWh.
1 − 0, 0577
Qui ñoåi löôïng ñieän naêng toån thaát veà ñaàu phaùt (ñaàu saûn xuaát) vôùi giaû thieát toån thaát 5,87% ôû
caáp truyeàn taûi vaø phaân phoái vaø 5,64% töï duøng cuûa nhaø maùy. Coù ñöôïc keát quaû sau:
1 1
61 trieäu kWh × x = 69 trieäu kWh
1 − 0, 0587 1 − 0, 0564
Giaûm toån thaát 0,1% coù nghóa laø giaûm ñieän naêng saûn xuaát 69 trieäu kWh vaø töø ñoù giaûm chi
phí nhieân lieäu saûn xuaát.

9.6 CAÙC BIEÄN PHAÙP GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG

Coâng taùc choáng toån thaát ñöôïc tieán haønh thoâng qua vieäc phaân tích toån thaát trong heä thoáng,
thieát laäp caùc bieän phaùp phoøng choáng toån thaát vaø ñaùnh giaù taùc duïng cuûa caùc bieän phaùp naøy. Coâng
ty ñieän löïc toå chöùc giaùm saùt veà maët kyõ thuaät vaø haønh chính.
Caùc nhieäm vuï chuû yeáu bao goàm:
a) Phaân tích vaø ñaùnh giaù toån thaát;
b) Kieåm soaùt caùc toån thaát trong heä thoáng;
c) Choáng aên caép ñieän.
Taùc duïng cuûa vieäc choáng toån thaát thoâng qua caùc hoaït ñoäng noùi treân ñöôïc toùm löôïc nhö sau.
9.6.1 Choáng toån thaát thoâng qua caûi taïo löôùi ñieän
a) Phaùt trieån truïc heä thoáng truyeàn taûi
Xaây döïng caùc ñöôøng daây truyeàn taûi chính xuyeân qua caùc vuøng trong nöôùc coù caáp ñieän aùp
110 kV, 154 kV, 220 kV, 345 kV, 500 kV.
b) Xaây döïng caùc nhaø maùy vaø caùc traïm ôû caùc trung taâm phuï taûi
Phaàn lôùn ñieän naêng ñöôïc cung caáp töø caùc nhaø maùy ôû xa trung taâm phuï taûi. Xaây döïng caùc
nhaø maùy nhieät ñieän lôùn gaàn taâm phuï taûi caûi thieän söï maát caân ñoái trong vieäc ñieàu ñoä heä thoáng.
Ñieàu naøy laøm giaûm ñöôïc söï phaân chia coâng suaát treân ñöôøng daây daøi, goùp phaàn giaûm toån thaát
truyeàn taûi vaø phaân phoái.
c) Ñôn giaûn hoùa caùc caáp ñieän aùp
Chaúng haïn ôû mieàn Nam caáp ñieän aùp 66 kV daàn daàn ñöôïc thay baèng caáp 110 kV vaø chæ coøn
caáp ñieän aùp 110 kV, 220 kV treân löôùi truyeàn taûi cuõng nhaèm muïc ñích giaûm toån thaát.
d) Thay caùc ñöôøng daây phaân phoái trung aùp vaø haï aùp vaø bieán ñoåi heä thoáng phaân phoái moät
pha thaønh ba pha
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 351

Caùc ñöôøng daây cuõ bò quaù taûi do phuï taûi phaùt trieån ñöôïc thay baèng daây daãn coù ñöôøng kính
lôùn hôn hoaëc laø caûi thieän caùc ñöôøng daây ba pha 220 V thaønh ñieän aùp 380 V.
Caùc ñöôøng daây moät pha treân maïng noâng thoân do khoaûng caùch daøi neân gaây suït aùp vaø toån
thaát ñieän naêng ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh ñöôøng daây ba pha.
e) Ñaët tuï buø ñeå naâng cao cosϕ ñöôøng daây
Heä soá coâng suaát thaáp gaây ra bôûi caùc phuï taûi ñoäng cô caûm öùng, cuøng vôùi tính caûm cuûa ñöôøng
daây. Ñieàu naøy gaây ra suït aùp lôùn vaø toån thaát ñieän naêng nhieàu hôn treân ñöôøng daây. Tuï ñieän buø
ngang treân ñöôøng daây ñöôïc duøng ôû nhöõng nôi caàn ñieàu chænh cosϕ cao hôn treân cô sôû cuûa vieäc
ño heä soá coâng suaát treân ñöôøng daây phaân phoái. Caùc nôi tieâu thuï coù ñoäng cô baét buoäc phaûi ñaëêt tuï
ñieän löïc, cosϕ ôû cuoái ñöôøng daây ñöôïc yeâu caàu töø 0,85 ñeán 0,95, caùc phuï taûi coù cosϕ thaáp bò phaït
vôùi giaù tieàn ñieän cao hôn. Gaàn ñaây, caùc ñoà ñieän gia duïng coù heä soá coâng suaát thaáp, chaúng haïn
nhö ñeøn huyønh quang cuõng ñaët tuï ñieän buø cosϕ ngay töø nôi saûn xuaát. Tuy vaäy, vaán ñeà ñaët ra cho
maùy phaùt ñieän coù cosϕ dung (cosϕ sôùm) vaøo nhöõng luùc phuï taûi cöïc tieåu, keát hôïp vôùi doøng ñieän
ñieän dung treân ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp vaø sieâu cao aùp coù theå daãn ñeán töï kích maùy phaùt -
moät vaán ñeà caàn ñöôïc nghieân cöùu.
f) Giaûm toån thaát trong caùc maùy bieán aùp phaân phoái
Toån thaát saét cuûa caùc maùy bieán aùp phaân phoái chieám moät phaàn lôùn cuûa toång toån thaát. Vieäc
duøng caùc maùy bieán aùp coù toån thaát saét thaáp (loõi saét cuoán) thay cho caùc maùy bieán aùp cuõ cuõng laøm
giaûm toån thaát ñaùng keå.
9.6.2 Choáng toån thaát thoâng qua caûi thieän ñieàu kieän veà vaän haønh
a) Giaûm toån thaát thoâng qua ñieàu ñoä kinh teá trong heä thoáng
Vôùi khaû naêng döï tröõ saün coù cuûa caùc nhaø maùy ñieän ñeå ñaûm baûo chaát löôïng ñieän naêng veà
ñieän aùp vaø taàn soá, vieäc ñieàu ñoä heä thoáng ñöôïc thöïc hieän bôûi ñieàu ñoä trung taâm vaø ñieàu ñoä ñòa
phöông.
Taùc duïng cuûa vaän haønh kinh teá trong heä thoáng ñieän ñaõ giaûm ñöôïc toån thaát ñieän naêng (moät
trong nhöõng raøng buoäc veà vaän haønh) qua vieäc duy trì ñieän aùp oån ñònh trong heä thoáng, ñieàu khieån
maùy phaùt nhaèm caân baèng coâng suaát trong heä thoáng, cöïc tieåu coâng suaát phaûn khaùng phaùt ra ôû nhaø
maùy...
b) Cung caáp tröïc tieáp baèng ñieän aùp cao ñeán caùc phuï taûi
Caùc phuï taûi coâng suaát lôùn coù soá löôïng caøng ngaøy caøng taêng keát quaû cuûa neàn kinh teá phaùt
trieån nhanh ñöôïc khuyeán khích nhaän ñieän tröïc tieáp töø ñieän aùp cao qua traïm bieán aùp phaân phoái
ñaët ngay taïi nôi tieâu thuï. Ñieàu naøy laøm giaûm toån thaát vaø traùnh toån thaát ñieän naêng do cung caáp
qua nhieàu caáp ñieän aùp, chaúng haïn phaùt trieån caùc caáp ñieän aùp 110 kV, 35 kV,... ñeå deã daøng noái
ñeán caùc phuï taûi lôùn baèng caùc caáp dieän aùp naøy thay vì cung caáp töø caùc caáp ñieän aùp 6, 10, 15, 22
kV.
c) Giaûm toån thaát thoâng qua caûi thieän heä soá phuï taûi
Heä soá phuï taûi coøn ñöôïc goïi laø heä soá ñieàn kín phuï taûi. Khi heä soá phuï taûi cuûa heä thoáng thaáp,
khaû naêng phaùt ñeå cung caáp cho phuï taûi cöïc ñaïi caøng lôùn. Ñieàu naøy coù nghóa laø phaûi ñaàu tö nhieàu
hôn cho nguoàn vaø löôùi vaø toån thaát coâng suaát tyû leä vôùi bình phöông cuûa cöôøng ñoä doøng ñieän cuõng
töø ñoù maø taêng leân.
Heä soá phuï taûi coù theå ñöôïc caûi thieän naâng leân neáu laøm cho ñoà thò phuï taûi ñöôïc baèng phaúng
352 CHÖÔNG 9

hôn baèng caùch haïn cheá söû duïng ñieän vaøo nhöõng giôø cao ñieåm vaø chuyeån sang söû duïng vaøo
nhöõng giôø thaáp ñieåm, thay ñoåi qui trình saûn xuaát cuûa caùc phuï taûi coâng nghieäp ñeå coù ñoà thò phuï
taûi hôïp lyù. Ñieàu naøy khoâng phaûi deã daøng laøm ñöôïc theo yù muoán cuûa coâng ty ñieän löïc, chæ coù
caùch laø ñieàu chænh laïi giaù baùn ñieän theo giôø nghóa laø baùn giaù cao vaøo luùc phuï taûi ñænh vaø giaù
thaáp hôn vaøo luùc phuï taûi cöïc tieåu ñeå ngöôøi tieâu thuï ñieän yù thöùc veà moät keá hoaïch söû duïng ñieän
cho chính hoï.
d) Giaûm dieän tích trung bình phaân phoái ñieän treân moãi kWh ñieän naêng do phuï taûi yeâu caàu
taêng leân
Trong moät vuøng cho tröôùc, vieäc taêng coâng suaát tieâu thuï cuõng coù nghóa laø giaûm ñöôïc khoaûng
caùch taûi ñieän truyeàn taûi vaø dieän tích vuøng phaân phoái cho moãi kWh ñieän naêng cung caáp vì seõ xaây
döïng theâm nhieàu traïm bieán aùp trong vuøng vaø do ñoù giaûm ñöôïc toån thaát ñieän naêng. Taát nhieân
ñieàu naøy khoù coù theå ñaït ñöôïc baèng moïi coá gaéng cuûa coâng ty ñieän löïc nhaèm giaûm toån thaát ñieän
naêng. Ñaây chæ laø moät kieåu giaûm toån thaát töï nhieân maø yeáu toá chính cuûa giaûm toån thaát laø khi yeâu
caàu söû duïng ñieän taêng leân nhanh choùng. Vôùi cuøng moät lyù do naøy maø caùc traïm bieán aùp phaân phoái
ñaët ôû nôi thích hôïp cuõng coù taùc duïng giaûm toån thaát töông töï.
9.6.3 Coâng taùc giaûm toån thaát ñoái vôùi toån thaát phi kyõ thuaät
Toån thaát phi kyõ thuaät bao goàm aên caép ñieän, toån thaát do söï khaùc nhau veà thôøi ñieåm ño löôøng,
toån thaát do sai soá trong vieäc tính toaùn toån thaát trong heä thoáng phaân phoái.
a) Choáng aên caép ñieän
Vaán ñeà naøy laø raát quan troïng trong toån thaát phi kyõ thuaät vaø caàn coù caùc bieän phaùp veà maët kyõ
thuaät vaø haønh chính.
Coù theå naâng chieàu cao ñoaïn daây noái töø ñöôøng daây vaøo nhaø, duøng xaø daøi hôn ñeå traùnh caâu
moùc ñieän vaø duøng daây caùp boïc töø choã noái ñeán ñieän naêng keá ñeå traùnh moùc ñieän traùi pheùp phía
tröôùc coâng tô, duøng loaïi coâng tô choáng quay ngöôïc... Coâng tô ñieän coù theå laép ñaët beân ngoaøi thay
vì beân trong nhaø.
b) Kieåm tra chaët cheõ ñieän naêng keá
Ñeå quaûn lyù baùn buoân khoâng bò sai soùt, bieän phaùp tích cöïc ñöôïc thöïc hieän tröôùc heát laø chænh ñònh
laïi caùc ñieän naêng keá chaïy sai, thay theá ngay caùc coâng tô hoaït ñoäng sai. Thöù hai laø giaùm saùt ñònh kyø
caùc coâng tô ñieän, kieåm tra caùc maùy bieán doøng ñaët ôû caùc phuï taûi lôùn, ñaët ñeøn tín hieäu ñeå baùo ñöùt daây
chì ôû caùc maùy bieán ñieän aùp ño löôøng, kieåm tra caùc ñaáu noái vaøo coâng tô ñeå traùnh maéc sai ñaàu daây vaøo
coâng tô, kieåm tra ñieän naêng keá khoâng nhöõng tieán haønh ôû nhöõng nôi tieâu thuï maø coøn ôû traïm ñieän, nhaø
maùy ñieän ñeå traùnh sai soùt trong phaân tích toån thaát.

9.7 NAÂNG CAO cosϕ

ϕ ÑÖÔØNG DAÂY
Phuï taûi cuûa maïng ñieän phaàn lôùn laø caùc ñoäng cô khoâng ñoàng boä coù cosϕ thaáp. Vôùi cuøng moät
coâng suaát taùc duïng cung caáp cho phuï taûi, khi heä soá coâng suaát caøng thaáp thì coâng suaát khaùng taûi
treân ñöôøng daây caøng lôùn taïo ra toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ñaùng keå. Ví duï moät
maïng ñieän nhö treân H.9.3. vôùi phuï taûi P + jQ.
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 353

Hình 9.3

Toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng:

P2 + Q2 P2 + Q2
∆P = R ∆Q = X (9.1)
U2 U2
Baây giôø ñaët taïi phuï taûi moät tuï ñieän tónh hay maùy buø ñoàng boä ñeå phaùt ra moät löôïng coâng
suaát phaûn khaùng laø Qbuø thì coâng suaát khaùng taûi treân ñöôøng daây giaûm xuoáng baèng Q –Qbuø theo
H.9.4.

Hình 9.4

Toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng sau khi ñaët tuï buø:
P2 + (Q − Q buø )2 P2 + (Q − Q buø )2
∆P = 2
R ∆Q = X (9.2)
U U2
Sau khi buø cosϕ cuûa ñöôøng daây ñöôïc naâng cao coøn cosϕ cuûa phuï taûi vaãn nhö cuõ khoâng ñöôïc
naâng cao.
Tuï buø ngang trong heä thoáng cung caáp ñieän coù caùc nhieäm vuï chính nhö sau:
- Ñaûm baûo coâng suaát khaùng cung caáp cho vuøng phuï taûi töø nguoàn phaùt ñieän ñöôïc giöõ trong
giôùi haïn hôïp lyù;
- Traùnh quaù taûi cuûa ñöôøng daây hay maùy bieán aùp giöõa nguoàn vaø nôi ñaët tu;ï
- Naâng cao heä soá coâng suaát cuûa phaàn maïng ñieän giöõa nguoàn vaø nôi ñaët tuï;
- Giaûm quaù taûi maùy phaùt;
- Giaûm toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø toån thaát ñieän naêng;
- Giaûm toån thaát phaûn khaùng;
- Giaûm toån thaát ñieän aùp.
Tuï ñieän khoâng phaûi laø thieát bò duy nhaát buø coâng suaát phaûn khaùng vaø naâng cao heä soá coâng
suaát cuûa heä thoáng. Vieäc caûi thieän naøy cuõng coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng maùy buø ñoàng boä hay
maùy buø tónh. Maùy buø ñoàng boä thöôøng ñaët ôû ñaàu nhaän cuûa ñöôøng daây taûi ñieän daøi, coù khaû naêng
phaùt hay thu coâng suaát khaùng. Trong maïng phaân phoái duøng tuï buø laø phoå bieán do toån thaát trong tuï
nhoû (töø 2 ñeán 4 watt/kVAr tuøy theo nhaø cheá taïo), laép ñaët ñôn giaûn, ít baûo trì.
Taùc duïng naâng cao heä soá coâng suaát
Xeùt maïch ñieän phaân phoái hình tia ñôn giaûn döôùi ñaây (H.9.5):
354 CHÖÔNG 9

Hình 9.5: Ñöôøng daây hình tia – AÛnh höôûng cuûa heä soá coâng suaát ñeán suït aùp ñöôøng daây
Buø ngang baèng caùch maéc song song tuï ñieän ôû ñaàu nhaän nhaèm naâng cao heä soá coâng suaát
cuûa ñaàu nhaän (cuõng laø naâng cao cosϕ ñöôøng daây) nhö trình baøy trong H.9.6:

Hình 9.6: Taùc duïng naâng cao cosϕ ñöôøng daây cuûa tuï buø ngang
Giaû thieát ñieän aùp ñaàu nhaän ñöôïc giöõ khoâng ñoåi baèng caùch thay ñoåi ñieän aùp ñaàu phaùt. Ñieän
aùp pha ñaàu phaùt cho bôûi phöông trình:
U 2P = (U N cos ϕN + RI)2 + (U N sin ϕN + X L I)2 (9.3)
Toån thaát coâng suaát taùc duïng:
∆P = 3. RI2. 10–3 kW (9.4)
PN2 R
= .10−3 kW (9.5)
U 2N cos 2 ϕN
trong ñoù:
P N (kW) laø coâng suaát taùc duïng ôû ñaàu nhaän
UN (kV) laø ñieän aùp ñaàu nhaän.
Töø ñoà thò vectô vaø caùc phöông trình treân coù caùc nhaän xeùt sau:
a) Suït aùp
- AÛnh höôûng cuûa suït aùp do caûm khaùng laø ñaùng keå khi tyû soá X/R cuûa ñöôøng daây lôùn vaø heä soá
coâng suaát cuûa phuï taûi nhoû. AÛnh höôûng naøy giaûm khi heä soá coâng suaát lôùn.
- Neáu heä soá coâng suaát trôû neân sôùm, trò soá cuûa ñieän aùp ñaàu phaùt UP seõ giaûm xuoáng vaø vôùi
goùc heä soá coâng suaát sôùm lôùn (cosϕ sôùm caøng nhoû) thì UP seõ nhoû hôn ñieän aùp ñaàu nhaän UN. Tuy
nhieân, ñieän aùp ñaàu nhaän khoâng ñöôïc cao hôn ñaàu phaùt khoaûng 5 – 6% vaø heä soá coâng suaát ñaàu
nhaän khoâng ñöôïc ñeå cho coù quaù nhieàu tính dung.
b) Toån thaát coâng suaát
Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây giaûm khi cosϕN taêng vaø cuoái cuøng giaûm ñeán trò soá:
 PN2 
∆P =  2
.R.10−3  kW
 U R 
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 355

khi heä soá coâng suaát cosϕN = 1, toån thaát coâng suaát laø ít nhaát. Taùc duïng cuûa heä soá coâng suaát sôùm roõ
raøng laøm taêng toån thaát do cosϕR laïi giaûm thaáp.
c) Doøng ñieän ñöôøng daây
Doøng ñieän ñöôøng daây giaûm do cosϕR taêng, doøng thaáp nhaát khi cosϕR baèng ñôn vò.
Toùm taét caùc lôïi ích cuûa buø ngang:
i) Giaûm ñoä suït aùp vaø giaûm söï thay ñoåi ñieän aùp giöõa taûi cöïc tieåu vaø cöïc ñaïi neáu duøng tuï ñieän
töï ñoäng ñoùng theo taûi (tuï öùng ñoäng). Maët khaùc, ñoái vôùi moät ñoä suït aùp cho tröôùc, khaû naêng taûi
cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi / phaân phoái ñöôïc taêng leân.
ii) Ñoái vôùi moät phuï taûi kW cho tröôùc, doøng ñieän vaø coâng suaát kVA tyû leä nghòch vôùi heä soá
coâng suaát. Do ñoù, vieäc naâng cao heä soá coâng suaát daãn ñeán söï giaûm doøng ñieän vaø phuï taûi kVA yeâu
caàu.
iii) Ñònh möùc cuûa maùy caét vaø maùy bieán aùp choïn treân cô sôû cuûa phuï taûi doøng ñieän hay kVA.
Do ñoù khi heä soá coâng suaát ñöôïc caûi thieän, quaù taûi caùc thieát bò ñieän ñöôïc traùnh khoûi hay moät phuï
taûi kW lôùn hôn ñöôïc pheùp truyeàn qua caùc thieát bò.
Vieäc choïn ñònh möùc caùc thieát bò thöôøng döïa treân caùc phoûng ñoaùn phaùt trieån cuûa phuï taûi
trong töông lai vaø neáu naâng cao heä soá coâng suaát ñöôïc keå ñeán vaøo
luùc choïn thieát bò thì thöïc teá chöùng toû coù theå choïn caùc ñònh möùc
veà doøng ñieän hay kVA thaáp hôn.
iv) Giaûm toån thaát coâng suaát RI2, daãn ñeán tieát kieäm chi phí
vaän haønh vaø giaûm ñöôïc yeâu caàu kW ôû nguoàn phaùt.
v) Giaûm toån thaát coâng suaát phaûn khaùng treân ñöôøng daây (XI2)
vaø giaûm yeâu caàu kVAr ôû nguoàn phaùt.
Coâng suaát tuï buø ñeå naâng cao cosϕ cuûa ñöôøng daây.
Giaû thieát heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi laø cosϕ1, caàn naâng cao Hình 9.7: Naâng cao heä soá
heä soá coâng suaát cuûa ñöôøng daây cung caáp leân cosϕ2 (H.9.7). coâng suaát ñöôøng daây
Coâng suaát tuï buø cho bôûi: baèng tuï buø
Qbuø = Q1 – Q2 = P(tgϕ1 – tgϕ2) (9.6)
Vai troø vaø lôïi ích cuûa tuï buø ngang ñöôïc xem xeùt chi tieát hôn trong khaûo saùt sau ñaây veà aùp
duïng thöïc teá trong heä thoáng ñieän.
Tuï buø ngang trong heä thoáng truyeàn taûi
Theo quan ñieåm kinh teá thì coù moät giaù trò toái öu cuûa coâng suaát khaùng ñöôïc truyeàn taûi töø nhaø
maùy. Trong heä thoáng ñieän lieân keát, coâng suaát khaùng toái öu thay ñoåi theo töøng giôø. Khaûo saùt cung
caáp coâng suaát khaùng coù keå ñeán chi phí veà phaùt vaø truyeàn taûi coâng suaát khaùng vaø so saùnh vôùi chi
phí cung caáp coâng suaát khaùng töø caùc nguoàn trong vuøng phuï taûi (töùc laø baèng tuï ñieän hay maùy buø)
Lôïi ích cuûa vieäc chuyeån coâng suaát khaùng phaùt töø nhaø maùy veà vuøng phuï taûi.
Caùc ñieåm sau ñaây caàn xem xeùt khi moät nhaø maùy hay heä thoáng truyeàn taûi môùi ñöôïc thieát keá.
Ñoái vôùi moät phuï taûi kW cho tröôùc, neáu coâng suaát khaùng kVAr cuûa nguoàn phaùt vaø cuûa heä
thoáng truyeàn taûi cho phuï taûi giaûm thì:
a) Toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø ñieän naêng seõ giaûm xuoáng vaø toån thaát phaûn khaùng trong
heä thoáng truyeàn taûi cuõng giaûm theo. Keát quaû laø qui hoaïch ñöôïc coâng suaát taùc duïng vaø phaûn
356 CHÖÔNG 9

khaùng cuûa nguoàn nhoû hôn.

b) Khaû naêng taûi doøng ñieän cuûa ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp seõ nhoû hôn.
c) Khaû naêng kích töø vaø ñònh möùc coâng suaát khaùng cuûa maùy phaùt seõ nhoû hôn.
Moät vaán ñeà quan troïng khaùc laø vieäc ñieàu khieån ñieän aùp cuûa vuøng phuï taûi. Ñieàu naøy seõ trôû
neân khoù khaên hôn neáu moät löôïng coâng suaát khaùng kVAr ñaùng keå ñöôïc taûi töø nhaø maùy ñieän. Neáu
thieát bò ñieàu aùp hay ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp laø caàn thieát ñeå ñaûm baûo suït aùp cho pheùp thì
chi phí cuûa caùc thieát bò naøy phaûi ñöôïc xeùt trong baát kyø khaûo saùt naøo lieân quan ñeán giaûm coâng
suaát khaùng truyeàn taûi baèng buø ngang. Trong tình traïng söï coá, vieäc vaän haønh thoûa maõn seõ deã duy
trì hôn neáu coâng suaát khaùng truyeàn taûi töø nguoàn ñang ôû möùc thaáp. Noùi caùch khaùc, bieán ñoäng
trong heä thoáng do caét ñöôøng daây seõ ít naëng neà neáu nhö cheânh leäch giöõa ñieän aùp ñaàu phaùt vaø ñaàu
nhaän laø nhoû. Moät yeáu toá quan troïng laø khaû naêng duy trì ñieän aùp phuï taûi cuûa tuï buø ngang; vieäc
caét moät maïch laøm taêng toång trôû ñeán phuï taûi vaø tuï ñieän seõ taïo ra moät ñoä taêng ñieän aùp lôùn hôn
tröôùc. Ngöôøi vaän haønh seõ ñaùnh giaù ñoä taêng ñieän aùp naøy sau khi moät maïch ñöôïc caét ra.
OÅn ñònh cuûa heä thoáng
Vieäc duøng tuï ñieän ñeå giaûm bôùt yeâu caàu coâng suaát khaùng cung caáp cho vuøng phuï taûi seõ caûi
thieän ñöôïc heä soá coâng suaát cuûa maùy phaùt. Tuy vaäy khi phuï taûi cöïc tieåu maùy phaùt coù theå vaän
haønh ôû heä soá coâng suaát sôùm. Ñieàu naøy daãn ñeán giaûm kích töø maùy phaùt nhöng vaán ñeà laø heä soá
coâng suaát sôùm cuûa maùy phaùt khoâng ñöôïc vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp.
Ñoái vôùi caùc maùy phaùt ñieän cuû coù ñieàu chænh kích töø ñieàu khieån baèng tay thì khi vaän haønh
gaàn ñaày taûi vôùi möùc kích töø thaáp coù theå daãn tôùi maát oån ñònh vaø trong tröôøng hôïp naøy phaûi thieát
keá sao cho maùy phaùt phaùt moät löôïng coâng suaát khaùng nhaát ñònh. Caùc maùy phaùt ñôøi môùi coù boä
ñieàu chænh kích töø taùc ñoäng nhanh thì raøng buoäc treân khoâng ñeán ñoåi quaù chaët cheû vaø coù giôùi haïn
coâng suaát khaùng thaáp hôn traùnh cho kích töø maùy phaùt giaûm xuoáng quaù möùc an toaøn.
Tuï buø ngang trong maïng phaân phoái
Taêng khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây
Khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây ñöôïc giôùi haïn bôûi ñieàu kieän phaùt noùng hay bôûi ñoä suït aùp. Vieäc
laép ñaët tuï buø ngang caûi thieän ñöôïc heä soá coâng suaát vaø giaûm doøng ñieän trong maïch vôùi moät coâng
suaát kW cho tröôùc. Do ñoù, ñöôøng daây coù theå cung caáp nhieàu phuï taûi hôn tröôùc khi ñöôïc naâng caáp
neáu caàn.
Trong vieäc qui hoaïch ñöôøng daây môùi, coù theå ñaàu tö caùc thieát bò nhö maùy caét, maùy bieán aùp,
ñöôøng daây coù khaû naêng taûi doøng ñieän thaáp hôn neáu nhö ñaûm baûo heä soá coâng suaát lôùn hôn baèng
caùch buø coâng suaát khaùng ngay töø luùc qui hoaïch.
Giaûm toån thaát coâng suaát vaø toån thaát ñieän naêng
Giaûm toån thaát coâng suaát vaø toån thaát ñieän naêng laø keát quaû tröïc tieáp töø vieäc giaûm doøng ñieän
ñoái vôùi moät phuï taûi kW cho tröôùc vaø laøm taêng hieäu suaát trong phaân phoái.
Caûi thieän tình traïng ñieän aùp
Tuï buø ngang nhö ñaõ trình baøy, cho thaáy taùc duïng taêng ñieän aùp. Neáu duøng tuï töï ñoäng ñoùng
caét theo taûi (coøn goïi laø tuï öùng ñoäng) thì ñieän aùp ñöôïc caûi thieän do tuï buø cung caáp coâng suaát
khaùng thay ñoåi tuøy theo yeâu caàu cuûa phuï taûi phaûn khaùng.
Ví duï 9.1: Moät traïm ñieän cung caáp cho phuï taûi 300 kVA ôû heä soá coâng suaát cosϕ1 = 0,8 treã. Moät
ñoäng cô ñoàng boä ñöôïc ñaët song song vôùi taûi. Taûi cuûa traïm laø 300 kW vôùi cosϕ2 = 0,95 treã. Xaùc
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 357

ñònh:
a) Coâng suaát kVA cuûa ñoäng cô ñoàng boä;
b) Heä soá coâng suaát cuûa ñoäng cô.
Giaûi
Taûi cuûa traïm tröôùc khi coù ñoäng cô:
P = S cosϕ = 300 × 0,80 = 240 kW.
Coâng suaát phaûn khaùng töông öùng:
Q = S sinϕ1 = 300 × 0,60 = 180 kVA
Taûi toång khi coù ñoäng cô:
Pt = P + Pm = 300 kW (ñaõ cho)
trong ñoù Pm = 300 – 240 = 60 kW.
Heä soá coâng suaát toång hôïp cosϕ2 = 0,95 (ñaõ cho), vôùi ϕ2 = 18°12’, tgϕ2 = 0,3288.
Coâng suaát khaùng toång:
Qt = (P + Pm) tgϕ2 = 300 × 0,3288 = 98,64 kVAr
Q – Qt = 180 – 98,64 = 81,36 kVAr.
Söï sai bieät veà coâng suaát khaùng naøy ñöôïc caân baèng bôûi coâng suaát khaùng sôùm (coù tính dung)
cuûa ñoäng cô ñoàng boä, do ñoù coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa ñoäng cô laø:
Pm = 60 kW vaø Qm = 81,36 kVAr (sôùm).
Coâng suaát bieåu kieán cuûa ñoäng cô:
Sm =
2
Pm + Q2m = 602 + 81, 362 = 100 kVA

Heä soá coâng suaát cuûa ñoäng cô:

Pm 60
cosϕm = = = 0,6 (sôùm).
Sm 100
Hình 9.8
Caùc quan heä veà coâng suaát ñöôïc veõ trong H.9.8.
Ví duï 9.2: Moät ñoäng cô caûm öùng 250 HP, 3300 V, ba pha, hieäu suaát 0,86, cosϕ = 0,707 treã. Ñeå
caûi thieän cosϕ cuûa ñöôøng daây leân 0,9, duøng tuï buø maéc ôû ñoäng cô.
Tính:
i) Coâng suaát kVAr cuûa tuï buø.
ii) Ñieän dung cuûa tuï buø khi a) maéc Y, b) maéc ∆.
iii) Toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây tröôùc vaø sau khi buø, giaû thieát ñieän trôû moãi
pha cuûa ñöôøng daây laø 1 Ω.
Giaûi
250x0, 746
i) Coâng suaát ñieän cuûa ñoäng cô: P = = 216,8 kW
0, 86
cosϕ1 = 0,707 ⇒ ϕ1 = 45°, tgϕ1 = 1
cosϕ2 = 0,90 ⇒ ϕ2 = 25°50’, tgϕ2 = 0,4841
Ban ñaàu:
Coâng suaát khaùng cuûa ñoäng cô:
358 CHÖÔNG 9

Q1 = P1 tgϕ1 = 216,8 × 1 = 216,8 kVAr

Sau khi naâng heä soá coâng suaát ôû cuoái ñöôøng daây leân 0,90
Coâng suaát phaûn khaùng ôû cuoái ñöôøng daây:
Q2 = P. tgϕ2 = 216,8 × 0,4841 = 105 kVAr Hình 9.9
Coâng suaát phaûn khaùng cung caáp bôûi boä tuï ñieän:
Qc = Q1 – Q2 = 216,8 – 105 = 111,8 kVAr
boû qua toån thaát trong tuï ñieän, coâng suaát ñònh möùc cuûa boä tuï laø 111,8 kVAr.
ii) Neáu tuï ñieän maéc hình tam giaùc
111, 8
Idaây = = 19,55 A
3.3, 3
19, 55
Ic = = 11,3 A
3
Dung khaùng moãi pha cuûa tuï ñieän:
UC 3300 106
Xc = = = 292,2 Ω = (vôùi C [ µF])
IC 11, 3 2πfC
106 106
suy ra C = = = 10,9 µF.
2πfX C 2π x 50 x 292, 2
- Neáu tuï ñieän maéc hình sao:
Ic = Idaây = 19,55 A
UC 3300
Xc = = = 97,43 Ω
IC 3x19, 55
106 106 Hình 9.10
C= = = 32,7 µF.
2πfX C 2π.50.97, 43
iii) Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây tröôùc khi ñaët tuï buø
P2 + Q12 216, 82 + 216, 82
∆ P1 = R = 1 = 8632 W = 8,632 kW
U 2
3, 32
Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây sau khi ñaët tuï buø:
P2 + Q22 216, 82 + 1052
∆P 2 = R = 1 = 5328 W = 5,328 kW.
U2 3, 32
Ví duï 9.3: Tính giaù bieåu hai thaønh phaàn.
Moät xí nghieäp ñöôïc cung caáp ñieän töø löôùi ñieän vôùi giaù bieåu nhö sau:
i) Giaù bieåu treân coâng suaát:
- 500 kVA ñaàu tieân: 7,5 $/kVA haøng thaùng
- 1000 kVA keá tieáp: 7,25 $/kVA haøng thaùng
- treân 1500 kVA: 7 $/kVA haøng thaùng
ii) Giaù bieåu ñieän naêng:
- 50000 kWh ñaàu: 0,05 $/kWh
- 150000 kWh keá tieáp: 0,048 $/kWh
- 300000 kWh keá tieáp: 0,045 $/kWh
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 359

- lôùn hôn 500000 kWh: 0,042 $/kWh

Neáu phuï taûi cöïc ñaïi yeâu caàu laø 3240 kW vôùi heä soá coâng suaát 0,9 vaø heä soá phuï taûi 0,8. Tìm
löôïng ñieän naêng tieâu thuï trung bình haøng thaùng (30 ngaøy) vaø giaù ñieän bình quaân cho moãi kWh.
Giaûi
P 3240
Coâng suaát bieåu kieán: S = = = 3600 kVA
cos ϕ 0, 9
Phuï taûi trung bình: 3240 x 0,8 = 2592 kW
Ñieän naêng tieâu thuï haøng thaùng: A = 2592 x 30 x 24 = 1866240 kWh
Tieàn ñieän haøng thaùng:
i) Theo coâng suaát phuï taûi cöïc ñaïi yeâu caàu:
- 500 kVA ñaàu: 500 x 7,5 = 3750 $
- 1000 kVA keá: 1000 x 7,25 = 7250 $
- 2100 kVA coøn laïi: 2100 x 7 = 14700 $
Toång 3600 kVA = 25700 $
ii) Theo ñieän naêng tieâu thuï:
- 5000 kWh ñaàu: 50000 x 0,05 = 2500 $
- 150000 kWh tieáp: 150000 x 0,048 = 7200 $
- 300000 kWh giôø tieáp 300000 x 0,045 = 13500 $
- 1366240 kWh coøn laïi 1366240 x 0,042 = 57380 $
Toång soá tieàn 1866240 kWh = 80580 $
Tieàn ñieän haøng thaùng i) vaø ii)
25700 + 80580 = 106280 $
Suy ra giaù ñieän bình quaân:
106280
= 0,0569 $/kWh
1866240

9.8 HEÄ SOÁ COÂNG SUAÁT KINH TEÁ

Neáu goïi B laø chi phí haøng naêm cho moãi kVA treân chi phí ñaàu tö cuûa thieát bò buø coâng suaát
khaùng vaø ñieän naêng cung caáp theo giaù bieåu hai thaønh phaàn, trong ñoù bao goàm chi phí A haøng
naêm cho moãi kVA cuûa phuï taûi cöïc ñaïi yeâu caàu thì heä soá coâng suaát kinh teá nhaát cho bôûi:
2
B
cos ϕkt = 1 −   (9.6)
A
vaø cosϕkt ñoäc laäp vôùi cosϕ ban ñaàu tröôùc khi ñaët thieát bò buø, giaû thieát raèng thieát bò buø khoâng tieâu
thuï coâng suaát taùc duïng.
360 CHÖÔNG 9

Hình 9.11
Goïi P laø coâng suaát taùc duïng bieåu dieãn bôûi ñoaïn OA, vôùi cosϕ1 ban ñaàu, coâng suaát bieåu kieán
S1 cho bôûi:
P
OC = (9.7)
cos ϕ1
vaø coâng suaát phaûn khaùng Q1:
AC= P.tgϕ1 (9.8)
Heä soá coâng suaát ôû cuoái ñöôøng daây cung caáp cho phuï taûi ñöôïc naâng leân cosϕ2 baèng caùch ñaët
thieát bò buø. Coâng suaát bieåu kieán S2 sau khi buø:
P
OB = (9.9)
cos ϕ2
vaø coâng suaát phaûn khaùng sau khi buø Q2:
AB = P.tgϕ2 (9.10)
Phí toån haøng naêm tính treân coâng suaát kVA cöïc ñaïi sau khi buø laø:
A x P
(9.11)
cos ϕ2
Coâng suaát cuûa thieát bò buø:
Qbuø = BC = AC – AB = P(tgϕ1– tgϕ2) (9.12)
Giaû söû thieát bò buø khoâng toån thaát coâng suaát taùc duïng
Sbuø = Qbuø.
Neáu goïi x laø phí toån moãi kVA coâng suaát buø vaø r% laø suaát chi phí haøng naêm thì chi phí haøng
naêm cho moãi KVA coâng suaát buø laø rx/100 = B vaø toång chi phí haøng naêm cuûa thieát bò buø laø B.Qbuø
= B.P(tgϕ1– tgϕ2). Chi phí haøng naêm cuûa khaùch haøng tính cho phaàn coâng suaát ñaët (thieát bò buø vaø
thieát bò cung caáp ñieän):
A x P
C = + B.P(tgϕ1– tgϕ2) (9.13)
cos ϕ2
Ñeå cöïc tieåu chi phí C, laáy ñaïo haøm cuûa C theo ϕ2 vaø cho baèng khoâng:
dC sin ϕ  1 
= A.P. 2 2 + B.P  − 2  = 0 (9.14)
dϕ2 cos ϕ2  cos ϕ2 
A sinϕ2 = B (9.15)
B
hay ϕ2 = arcsin   vôùi B ≤ A (9.16)
A
Suy ra heä soá coâng suaát kinh teá:
2
B
cosϕ2 = cosϕkt = 1 −   (9.17)
A

9.9 VAÄN HAØNH KINH TEÁ TRAÏM BIEÁN AÙP

Traïm bieán aùp coù theå coù nhieàu maùy bieán aùp gheùp song song. Phuï taûi cuûa traïm thay ñoåi theo
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 361

ñoà thò phuï taûi. Ñieàu kieän ñeå coù söï phaân boá coâng suaát qua caùc maùy bieán aùp tyû leä vôùi coâng suaát
ñònh möùc cuûa moãi maùy laø caùc maùy bieán aùp phaûi coù phaàn traêm ñieän aùp ngaén maïch UN% baèng
nhau, cuøng tyû soá bieán aùp, cuøng toå ñaâu daây ba pha ôû hai phía sô caáp vaø thöù caáp, cuøng ñaàu phaân
aùp, cuøng thöù töï pha. Khi thoûa maõn caùc ñieàu kieän laøm vieäc song song thì coâng suaát qua moãi maùy
bieán aùp, cuûa traïm coù ba maùy chaúng haïn, ñöôïc tính nhö sau:
Sdm1 Sdm2 Sdm3
S1 = S S2 = S S3 = S (9.18)
ΣSdm ΣSdm ΣSdm
Caàn ñöa ra phöông thöùc vaän haønh caùc maùy bieán aùp song song sao cho coù lôïi nhaát veà maët
toån thaát coâng suaát. Xeùt ñöôøng cong toån thaát coâng suaát ∆P cuûa moät maùy bieán aùp (H.9.11):
2
 S 
∆P = ∆PFe + ∆PCu ñm   (9.19)
 Sdm 

Hình 9.12
∆PFe gaàn nhö khoâng ñoåi, ∆PCu tyû leä vôùi S2, töø ñoù ñöôøng cong ∆P = f(S) coù daïng ñöôøng thaúng
naèm ngang ∆PFe coäng vôùi parabol ∆PCu:
Töông töï, coù theå veõ ñöôøng cong toån thaát khi vaän haønh hai maùy, ba maùy song song (H.9.13.).
Ví duï, khi vaän haønh 2 maùy song song:
2 2
 S   S 
∆P = ∆PFe1 + ∆PFe2 + ∆PCu,ñm1.   + ∆PCu,ñm2.   (9.20)
 Sñm1 + Sñm2   Sñm1 + Sñm2 
Khi vaän haønh ba maùy song song:
2
 S 
∆P = ∆PFe1 + ∆PFe2+ ∆PFe2 + ∆PCu,ñm1.   +
 Sñm1 + Sñm2 + Sñm3 
2 2
 S   S 
∆PCu,ñm2.   + ∆PCu,ñm3.   (9.21)
S
 ñm1 + Sñm2 + S ñm3  S
 ñm1 + Sñm2 + S ñm3 

Töø ñoù ruùt ra ñöôïc caùc phöông thöùc vaän haønh nhö sau:
- Khi S < SA vaän haønh moät maùy;
- Khi SA < S < SB vaän haønh hai maùy;
- Khi S > SB vaän haønh ba maùy.
SA, SB laø caùc coâng suaát giôùi haïn ñeå chuyeån töø phöông
thöùc naøy sang phöông thöùc khaùc.
Tröôøng hôïp coù n maùy gioáng nhau gheùp song song thì
coâng suaát giôùi haïn chuyeån töø n sang (n–1) maùy vaän haønh
song song hay ngöôïc laïi cho bôûi coâng thöùc:
Hình 9.13
362 CHÖÔNG 9

2 2
1 S  1 S 
(n–1)∆PFe + ∆PCu,ñm  gh  = n.∆PFe + ∆PCu,ñm  gh  (9.22)
n −1  Sñm  n  Sñm 
Suy ra coâng suaát giôùi haïn:
∆PFe
Sgh = Sñm n(n − 1) (9.23)
∆PCu ,ñm

9.10 BUØ KINH TEÁ TRONG MAÏNG ÑIEÄN

Nhö ñaõ bieát, ñaët tuï buø ngang ôû phuï taûi coù taùc duïng naâng cao cosϕ vaø giaûm toån thaát ñieän
naêng. Trong maïng ñieän, tuï buø ñöôïc duøng phoå bieán hôn maùy buø ñoàng boä chuû yeáu laø tuï buø tieâu
thuï raát ít coâng suaát taùc duïng, khoaûng 0,3÷0,5% coâng suaát ñònh möùc vaø vaän haønh söûa chöõa ñôn
giaûn.
Tuï ñieän hay maùy buø duøng trong vieäc giaûm toån thaát ñieän naêng chæ coù lôïi khi naøo khoaûng tieàn
tieát kieäm ñöôïc do hieäu quaû giaûm toån thaát ñieän naêng ñöôïc buø vaøo voán ñaàu tö thieát bò buø sau moät
khoaûng thôøi gian tieâu chuaån nhaát ñònh vaø sau ñoù ñöôïc lôïi tieáp tuïc trong suoát thôøi gian tuoåi thoï
cuûa thieát bò buø. Vaán ñeà laø ñaët tuï ôû ñaâu (trong maïng phöùc taïp), coâng suaát bao nhieâu. Ñoù laø lôøi
giaûi cuûa baøi toaùn kinh teá döïa treân tieâu chuaån chi phí tính toaùn haøng naêm laø nhoû nhaát.
Noäi dung cuûa baøi toaùn ñöôïc phaùt bieåu nhö sau:
Vôùi caùc aån soá laø Qb1, Qb2,...,Qb,n laø coâng suaát buø ñaët ôû n nuùt, thaønh laäp haøm chi phí tính toaùn
Z ñeå xaùc ñònh dung löôïng buø toái öu thoûa maõn ñieàu kieän raøng buoäc Qbuø ≥ 0. Aån soá Qbuø laø nghieäm
cuûa heä phöông trình:
∂Z ∂Z ∂Z
= 0, = 0,........, =0 (9.24)
∂Q buø1 ∂Q buø 2 ∂Q buø ,n

Trong quaù trình giaûi, neáu xuaát hieän moät nghieäm coù giaù trò aâm, chaúng haïn Qbuø,k < 0 coù nghóa
laø nuùt k khoâng caàn buø, cho Qbuø,k = 0 vaø giaûi laïi heä (n–1) phöông trình ñeå tìm (n–1) aån coøn laïi.
Sau ñaây trình baøy caùch thaønh laäp haøm chi phí Z vaø tính toaùn Qbuø ñoái vôùi maïng ñieän ñôn
giaûn goàm moät ñöôøng daây vôùi moät phuï taûi:

Hình 9.14
Haøm chi phí tính toaùn goàm ba thaønh phaàn:
Z1: Thaønh phaàn lieân quan ñeán voán ñaáu tö thieát bò buø:
Z1 = (avh + atc) Ko.Qbuø (9.25)
vôùi Ko laø giaù tieàn noät ñôn vò dung löôïng buø.
Z2: Thaønh phaàn toån thaát ñieän naêng trong thieát bò buø:
Z2 = C0 ∆P0 Qbuø T (9.26)
trong ñoù: C0 - tieàn 1 KWh ñieän naêng
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 363

∆P0 - toån thaát coâng suaát treân moät ñôn vò thieát bò buø, 0,003÷0,005 kW/kVAr
T - thôøi gian ñoùng tuï.
Z3: Thaønh phaàn toån thaát ñieän naêng trong maïng ñieän sau khi ñaët thieát bò buø:
P2 + (Q − Q buø )2
Z3 = .RτC0 (9.27)
U2
P2
vì thaønh phaàn RτC0 gioáng nhau ñoái vôùi moïi phöông aùn buø neân khoâng caàn phaûi keå vaøo khi so
U2
saùnh phöông aùn vaø Z3 ñöôïc vieát nhö sau:
(Q − Q buø )2
Z3 = .RτC0 (9.28)
U2
Toùm laïi, haøm chi phí tính toaùn Z coù daïng:
(Q − Q buø )2
Z = Z1 + Z2 + Z3 = (avh + atc) K0.Qbuø + C0. ∆P0.QbuØ.T + .RτC0 (9.29)
U2
Laáy ñaïo haøm ∂Z/∂Qbuø vaø cho baèng khoâng:
∂Z 2C0 Rτ
= (avh + atc) K0 + C0. ∆P0..T – (Q–Qbuø) = 0 (9.30)
∂Q buø U2
Giaûi ñöôïc Qbuø:
U 2 [(a vh + a tc )K 0 + C0 .∆P0 .T]
Qbuø = Q – (9.31)
2C0 Rτ
Tröôøng hôïp Qbuø < 0 coù nghóa laø ñaët thieát bò buø laø khoâng kinh teá.
Ñoái vôùi ñöôøng daây lieân thoâng goàm moät nguoàn vaø nhieàu phuï taûi doïc theo ñöôøng daây, aån soá
laø caùc dung löôïng buø Q1, Qb2, Qb3 laàn löôït ñaët taïi caùc phuï taûi 1, 2, 3 doøng coâng suaát khaùng sau
khi ñaët thieát bò buø ñöôïc ghi treân H.9.15:

Hình 9.15
Haøm chi phí tính toaùn Z ñöôïc vieát nhö sau:
Z = (avh + atc) K0 (Qb1 + Qb2 + Qb3) + C0.∆P0..T(Qb1 + Qb2 + Qb3)
C0 τ
+ [(Q3 – Qb3)2 R3 + (Q2 + Q3 – Qb2 – Qb3)2 R2 (9.32)
U2
+ (Q1 + Q2 + Q3 – Qb1– Qb2 – Qb3)2 R1].
Coâng suaát khaùng caàn buø laø nghieäm cuûa heä phöông trình:
∂Z ∂Z ∂Z
=0 =0 =0 (9.33)
∂Q b1 ∂Q b2 ∂Q b3
Neáu coù nghieäm Qb,i aâm thì nuùt i khoâng caàn buø vaø cho Qb,i = 0 bôùt ñi moät phöông trình öùng
vôùi Qbi vaø giaûi laïi.
364 CHÖÔNG 9

Ví duï 9.4: Cho maïng ñieän 110 kV coù sô ñoà trong H.9.16a. Chieàu daøi ñöôøng daây vaø coâng suaát
phuï taûi cho treân hình veõ.

Hình 9.16

Daây daãn AC–185 coù r0 = 0,17 Ω/km, daây AC–95 coù r0 = 0,33 Ω/km
Maùy bieán aùp B1 110/22 kV, 31,5 MVA, ∆PN = 200 kW. Maùy bieán aùp B2 110/22 kV,
20 MVA, ∆PN = 163 kW.
Thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát τ = 5500 giôø/naêm. Tieàn ñaàu tö tuï ñieän 22 kV 5000
$/MVAr, tieàn ñieän naêng toån thaát 50 $/MWh, toån thaát coâng suaát töông ñoái trong tuï buø
∆P* = 0,005, heä soá (avh + atc) = 0,225. Giaû thieát ñoùng tuï suoát naêm (T = 8760 giôø/naêm).
Haõy xaùc ñònh dung löôïng buø taïi caùc nuùt 4 vaø 5 nhaèm giaûm toån thaát ñieän naêng.
Giaûi
Ñieän trôû ñoaïn 12:
R12 = 0,17. 30 = 5,1 Ω
Ñieän trôû ñoaïn 23:
R23 = 0,33. 20 = 6,6 Ω
Ñieän trôû daây quaán maùy bieán aùp B1 qui veà phía 110 kV:
∆PN U 2dm 200.1102
RB1 = 2
103 = 103 = 2, 44 Ω
Sdm 315002
Ñieän trôû daây quaán maùy bieán aùp B2:
163.1102 3
RB2 = 10 = 4, 93 Ω
20000
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 365

Sô ñoà thay theá duøng ñeå tính buø coâng suaát khaùng ñöôïc veõ trong H.9.15b.
Haøm chi phí tính toaùn:
Z = Z1 + Z2 + Z3
Z1 = (avh + atc) Ko.(Qbuø4 + Qbuø5)
= 0,225. 5000. (Qbuø4 + Qbuø5) = 1125(Qbuø4 + Qbuø5)
Z2 = c.∆P*.T.(Qbuø4 + Qbuø5)
= 50. 0,005. 8760..(Qbuø4 + Qbuø5)
= 2190.(Qbuø4 + Qbuø5)
cτ
Z3 = (Q 4 − Q buø4 )2 R B1 + (Q5 − Q buø5 )2 (R 23 + R B2 ) + (Q4 + Q5 − Q buø 4 − Q buø5 )2 .R12 
U2  
50.5500
=  (15 − Q buø4 )2 .2, 44 + (15 − Q buø5 )2 (6, 6 + 4, 93) + (15 + 15 − Q buø 4 − Q buø5 )2 .5, 1
1102  

= 22,727 2, 44.(15 − Q buø4 )2 + 11, 53.(15 − Q buø5 )2 + 5, 1.(30 − Q buø4 − Q buø5 )2 

Caùc phöông trình ñaïo haøm rieâng:

∂Z
= 1125 + 2190 + 22, 727  −2.2, 44(15 − Q buø 4 ) − 2.5, 1(30 − Q buø4 − Q buø5 )  = 0
∂Q buø4

342,727.Qbuø4 + 231,813.Qbuø5 = 5303,182 (a)

Töông töï:
∂Z
= 1125 + 2190 + 22, 727  −2.11, 53.(15 − Q buø5 ) − 2.5, 1.(30 − Q buø 4 − Q buø5 )  = 0
∂Q buø5

231,813.Qbuø4 + 755,909.Qbuø5 = 11500,909 (b)

Giaûi heä phöông trình (a) vaø (b) coù ñöôïc:
Qbuø4 = 6,539 MVAr Qbuø5 = 13,209 MVAr
Ñeå tìm phaân boá dung löôïng buø toái öu trong maïng
ñieän kín nhö trong H.9.17, tröôùc heát tìm söï phaân boá gaàn
ñuùng coââng suaát phaûn khaùng treân maïng ñieän trôû (ñaây
chæ laø söï gaàn ñuùng vaø chæ coù theå chaáp nhaän cho maïng
ñoàng nhaát). Hình 9.17

(Q1 − Q b1 )(R 2 + R 3 ) + (Q2 − Q b2 )R 3

QI = (9.34)
R1 + R 2 + R 3
(Q1 − Q b1 )R1 + (Q2 − Q b2 )(R1 + R 2 )
QIII = (9.35)
R1 + R 2 + R 3
QII = QI – (Q1 – Qb1) (9.36)
Haøm chi phí tính toaùn cuûa maïng ñieän kín:
C0 τ
Z = (avh + atc) K0 (Qb1 + Qb2) + C0.∆P0..T(Qb1 + Qb2) + (QI2R1 + QIÌ2R2 + QIII2R3). (9.37)
U2
Thay QI, QII vaø QIII tính theo Qb1 vaø Qb2 trong haøm chi phí Z vaø giaûi heä phöông trình:
∂Z ∂Z
=0 =0 (9.38)
∂Q b1 ∂Q b2
366 CHÖÔNG 9

9.11 TÍNH TOAÙN BUØ KINH TEÁ BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP MA TRAÄN
9.11.1 Lyù thuyeát
Toån thaát coâng suaát trong heä thoáng tính theo ma traän ZTC hay Zbus (xem muïc 12.6).
n n
∆P+j∆Q = ∑∑ I& Z I&
i = 2 j= 2
*
i ij j (9.39)

vôùi nuùt 1 laø nuùt caân baèng vaø Ii, Ij laàn löôït laø doøng ñieän ôû nuùt i vaø j (trong ñôn vò töông ñoái)
Maïch töông ñöông hình caøo duøng ñeå tính toån thaát ñöôïc veõ trong H.9.18.

Hình 9.18
Ñeå bieåu dieãn doøng ñieän nuùt theo coâng suaát nuùt, tröôùc heát caàn phaân tích phöông trình (9.39)
thaønh phaàn thöïc vaø phaàn aûo.
n n n n

∑∑ I& Z I&
i = 2 j= 2
*
i ij j = ∑∑ (I
i = 2 j= 2
iRE − jIiIM )(R ij + jX ij )(I jRE + I jIM ) (9.40)

Phaàn thöïc cuûa (9.40) laø ∆P:

n n
∆P = ∑∑ (I
i = 2 j= 2
iRE R ij I jRE − IiRE X ijI jIM + IiIM X ijI jRE + IiIM R ijI jIM ) (9.41)

Caùc soá haïng thöù hai vaø thöù ba trieät tieâu laãn nhau do chuùng coù caùc soá haïng gioáng nhau khi
trieån khai toaøn boä toång soá. Nhö vaäy:
n n
∆P = ∑∑ (I
i = 2 j= 2
iRE R ij I jRE + IiIM R ijI jIM ) (9.42)

Pi − jQ i Pi − jQ i
nhöng: Ii = = (cos δ i + j sin δ i ) (9.42)
U*i | Ui |

trong ñoù δI laø goùc pha cuûa ñieän aùp nuùt Ui

Pi cos δi + Q i sin δi P sin δ i − Q i cos δi
Ii = +j i (9.43)
| Ui | | Ui |
= IiRE + j Ii IM
Phöông trình (9.43) cuõng ñöôïc vieát töông töï cho doøng ñieän Ij ôû thanh caùi j baèng caùch thay i
baèng j.
Thay phaàn thöïc vaø phaàn aûo cuûa phöông trình (9.43) vaøo phöông trình (9.42) coù ñöôïc:
n n  (Pi cos δi + Q i sin δi )(Pj cos δ j + Q j sin δ j ) (Pi sin δi − Q i cos δi )(Pj sin δ j − Q j cos δ j ) 
∆P = ∑∑ R
i = 2 j= 2
ij 
 | U i || U j |
+
| U i || U j |


(9.44)
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 367

n n
R ij
∆P = ∑∑ | U
i = 2 j= 2 i || U j |
[PiPj (cosδi cosδj + sinδi sinδj)

+ PiQj (sinδj cosδi – sinδi cosδj) +QiPj (sinδi cosδj – sinδj cosδi)
+ QiQj (sinδi sinδj + cosδi cosδj)] (9.45)
AÙp duïng coâng thöùc löôïng giaùc vaøo phöông trình (9.45) coù ñöôïc:
n n  R ij cos(δ j − δi ) R ij sin(δ j − δi ) 
∆P = ∑∑ 
i = 2 j= 2
| U i || U j |
(Pi Pj + Q i Q j ) +
| U i || U j |
(Pi Q j − Q i Pj ) 

(9.46)

Gaàn ñuùng coù theå ñôn giaûn nhö sau:

n n  R ij cos(δ j − δi ) 
∆P = ∑∑ 
i = 2 j= 2
| U i || U j |
(Pi Pj + Q i Q j ) 

(9.47)

vôùi giaû thieát (δj – δi) nhoû coù theå bieåu dieãn gaàn ñuùng tieáp theo:
n n  R ij 
∆P = ∑∑  | U
i = 2 j= 2 i || U j |
(Pi Pj + Q i Q j ) 

(9.48)

Töø ñoù coù theå taùch rieâng thaønh phaàn toån thaát coâng suaát taùc duïng do coâng suaát phaûn khaùng
gaây ra vôùi Ui ≈ Uj ≈ Uñm
n n
 R ij 
∆Pdo Q = ∑∑  U
i = 2 j= 2
2
dm
Q iQ j 

(9.49)

Bieåu thöùc (9.49) aùp duïng ñöôïc cho ñôn vò töông ñoái vaø ñôn vò coù teân.
9.11.2 Caùc böôùc tính toaùn buø kinh teá
Böôùc 1: Thaønh laäp ma traän Zbus vôùi thanh caùi caân baèng laøm chuaån coù ñöôïc
Zbus = Rbus + j Xbus (9.50)
AÙp duïng phöông phaùp raùp daàn töøng nhaùnh ñeå thaønh laäp Zbus
Böôùc 2: Vieát bieåu thöùc toån thaát coâng suaát taùc duïng do thaønh phaàn coâng suaát phaûn khaùng
qua caùc nhaùnh cuûa maïng ñieän sau khi ñaët thieát bò buø taïi caùc nuùt
n n
1
∆PΣ = 2
Udm
∑∑ (Q
i = 2 j= 2
i − Q buø ,i )R ij (Q j − Q buø, j ) (9.51)

vôùi Rij laø phaàn töû cuûa ma traän Rbus.

Maïch töông ñöông hình caøo duøng ñeå tính toån thaát coâng suaát taùc duïng gaây ra do phuï taûi
phaûn khaùng sau khu buø ñöôïc veõ trong H.9.19:

Hình 9.19
368 CHÖÔNG 9

Böôùc 3: Vieát bieåu thöùc ñaïo haøm rieâng:

n n
∂∆PΣ 2 2
∂Q bu ,i
=− 2
U
∑j= 2
R ijQ j +
U2
∑R Q
j= 2
ij bu , j =0 (9.52)

Haõy chöùng minh bieåu thöùc treân.

Ví duï vôùi maïng ñieän coù naêm nuùt vôùi nuùt 1 laø nuùt caân baèng thì theo (9.51) bieåu thöùc toån
thaát taùc duïng do thaønh phaàn coâng suaát phaûn khaùng taïo ra laø:
5 5
1
∆P =
U2
∑∑ (Q
i = 2 j= 2
i − Q bu ,i )R ij (Q j − Q buø , j )

1
= [(Q2–Qbuø,2)R22(Q2–Qbuø,2) + (Q2–Qbuø,2)R23(Q3–Qbuø,3) + (Q2–Qbuø,2)R24(Q4–Qbuø,4) +
U2
+ (Q2–Qbuø,2)R25(Q5–Qbuø,5) + (Q3–Qbuø,3)R32(Q2–Qbuø,2) + (Q3–Qbuø,3)R33(Q3–Qbuø,3) +
+ (Q3–Qbuø,3)R34(Q4–Qbuø,4) + (Q3–Qbuø,3)R35(Q5–Qbuø,5) + (Q4–Qbuø,4)R42(Q2–Qbuø,2) +
+ (Q4–Qbuø,4)R43(Q3–Qbuø,3) + (Q4–Qbuø,4)R44(Q4–Qbuø,4) + (Q4–Qbuø,4)R45(Q5–Qbuø,5) +
+ (Q5–Qbuø,5)R52(Q2–Qbuø,2) + (Q5–Qbuø,5)R53(Q3–Qbuø,3) + (Q5–Qbuø,5)R54(Q4–Qbuø,4) +
+ (Q5–Qbuø,5)R55(Q5–Qbuø,5) ]
Ghi chuù: Neáu nuùt naøo khoâng caàn buø thì cho Qbuø ôû nuùt ñoù baèng khoâng.
∂∆P
Bieåu thöùc ñaïo haøm :
∂Q buø ,i
∂∆P
Ví duï laáy ñaïo haøm coù daïng:
∂Q bu ,2
∂∆P −1
= 2 [2.R22(Q2 – Qbuø,2) –R23(Q3–Qbuø,3) –R24(Q4–Qbuø,4) –R25(Q5–Qbuø,5)
∂Q buø,2 U

– (Q3–Qbuø,3)R32 –(Q4–Qbuø,4)R42 –(Q5–Qbuø,5)R52 ]

5 5
= 2 {− ∑ R 2 jQ j + ∑R 2 jQ buø, j } vì R23 = R32, ... (9.54)
2
U j= 2 j= 2

Toång quaùt
5 5
∂∆P
= 2 {− R ijQ j + ∑ ∑R Q ij buø , j } vôùi i = 2, 3, 4, 5 (9.55)
∂Q buø ,i U 2
j= 2 j= 2

Böôùc 4: Ñaïo haøm rieâng bieåu thöùc Z = Z1 + Z2 + Z3 theo caùc bieán Qbuø,i coù ñöôïc heä phöông
trình baäc nhaát n aån soá Qbuø ñöôïc saép xeáp nhö sau, laáy ví duï cho n = 5 vôùi nuùt caân baèng laø nuùt 1:
Z = (avh + atc)K0(Qbuø,2 + Qbuø,3 +Qbuø,4 +Qbuø,5)
+ c.t.∆P* (Qbuø,2 + Qbuø,3 +Qbuø,4 +Qbuø,5) + c.τ.∆P (9.56)
∂Z
Ñaïo haøm = 0 coù daïng:
∂Q buø ,i
5

∑B
j= 2
ij .Qbuø,j + Ci = 0 (9.57)

n
2cτ
Ñaët A = (avh + atc)K0 + c.∆P*.t , b =
U2
, Ci= –b. ∑ R Q + A,
j= 2
ij j Bij = b.Rij
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 369

vôùi i = 2, 3, 4, 5...
Töø ma traän RBUS vieát cho maïng ñieän n nuùt vôùi nuùt 1 laø nuùt caân baèng laøm chuaån:
MA TRAÄN RBUS
2 3 ... n
R22 R23 R2... R2n
R32 R33 R3... R3n
R…..2 R…..3 ... R…n
Rn2 Rn3 Rn... Rnn
∂Z
Ñaïo haøm haøm chi phí tính toaùn = 0 , caùc heä soá cuûa phöông trình ñaïo haøm rieâng ñöôïc
∂Q bu ,i
saép xeáp thaønh daïng baûng nhö sau (ví duï vôùi maïng ñieän coù naêm nuùt phuï taûi tính toaùn buø kinh teá),
nuùt 1 laø nuùt caân baèng:
STT nuùt Qbuø,2 Qbuø,3 Qbuø,4 Qbuø,5 Haèng soá = Veá phaûi

2 B22 B23 B24 B25 C2 = 0

3 B32 B33 B34 B35 C3 = 0
4 B42 B43 B44 B45 C4 = 0
5 B52 B53 B54 B55 C5 = 0

∂Z
Ví duï: = B22 .Q buø ,2 + B23 .Q buø ,3 + B24 .Q buø,4 + B25 .Q buø ,5 + C2 = 0
∂Q buø,2
2.c.τ
trong ñoù ñaët A = (avh + atc)K0 + c.∆P*.t b=
U2
Neáu ñoùng tuï suoát naêm thì t = 8760 giôø/naêm
B22 = b.R22 B23 = b.R23 B24 = b.R24 B25 = b.R25
Toång quaùt Bij = b.Rij
5
C2 = (− b. ∑R
j= 2
2 jQ j ) + A vôùi Qj coâng suaát phaûn khaùng cuûa phuï taûi taïi nuùt j

5
Toång quaùt Ci = (− b. ∑R Q ) + A
j= 2
ij j

Tính toaùn cuï theå caùc heä soá vaø laäp baûng nhö treân.
Böôùc 5: Giaûi heä phöông trình treân ñeå xaùc ñònh Qbuø,2, Qbuø,3, ..., Qbuø,n. Coù theå giaûi baèng caùch
nghòch ñaûo ma traän hay baèng caùc leänh cuûa MatLab.
Böôùc 6:
Tröôøng hôïp coù nghieäm aâm
Ví duï giaûi ñöôïc Qbuø,3 < 0, coù nghóa phuï taûi 3 khoâng caàn ñaët buø. Khi ñoù cho Qbuø,3 = 0 vaø giaûi
laïi heä phöông trình treân baèng caùch boû haøng 3 vaø coät 3:
STT nuùt Qbuø,2 Qbuø,4 Qbuø,5 Haèng soá = Veá phaûi
2 B22 B24 B25 C2 = 0
4 B42 B44 B45 C4 = 0
5 B52 B54 B55 C5 = 0
370 CHÖÔNG 9

Löu yù: Maëc duø nuùt 3 khoâng caàn buø nhöng caùc trò soá Ci vaãn tính theo coâng thöùc toång quaùt treân.
Quaù trình giaûi ñöôïc tieáp tuïc cho ñeán khi taát caû caùc nghieäm ñeàu döông. Moãi laàn giaûi, laäp
baûng nhö treân vaø trình baøy pheùp giaûi.
Ví duï 9.5: Cho maïng ñieän 110 kV 5 nuùt trong H.9.20. Phuï taûi nuùt 4 (40 + j40) MVA, phuï taûi nuùt
5 (20 + j 15) MVA. Ñieän aùp ñònh möùc nuùt 4 vaø 5 laø 22 kV.
Toång trôû caùc nhaùnh:
z12 = 5,1 + j12,21 Ω
z13 = 4,2 + j8,3 Ω
z23 = 18,4 + j17,6 Ω
z24 = 1,22 + j20,16 Ω
z35 = 2,465 + j31,76 Ω

Hình 9.20

Xaùc ñònh coâng suaát khaùng caàn buø taïi caùc nuùt 4 vaø 5 nhaèm giaûm toån thaát ñieän naêng.
Cho:
- Tieàn tuï buø: 5000 $/MVAr
- Tieàn toån thaát ñieän naêng: 50 $/MWh
- Heä soá avh + atc = 0,225
- Toån thaát coâng suaát trong tuï buø: ∆P* = 0,005. Qbuø
- Thôøi gian toån thaát coâng suaát lôùn nhaát: τ = 5000 giôø/naêm
Giaûi
Keát quaû tính toaùn ma traän Zbus tính ra Ω vôùi nuùt 1 laøm chuaån:
2 3 4 5
2 4,4976 + j8,5427 0,6099 + j2,5404 4,4976 + j8,5427 0,6099 + j2,5404
3 0,6099 + j2,5404 3,6425 + j6,5500 0,6099 + j2,5404 3,6425 + j6,5500
4 4,4976 + j8,5427 0,6099 + j2,5404 5,7176 + j28,7027 0,6099 + j2,5404
5 0,6099 + j2,5404 3,6425 + j6,5500 0,6099 + j2,5404 6,1075 + j38,3100
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 371

Suy ra ma traän Rbus:

2 3 4 5
2 4,4976 0,6099 4,4976 0,6099
3 0,6099 3,6425 0,6099 3,6425
4 4,4976 0,6099 5,7176 0,6099
5 0,6099 3,6425 0,6099 6,1075

2cτ 2.50.5000
b= 2
= = 41, 322
U 1102
Vì chæ buø ôû nuùt 4 vaø 5:
B44 = b.R44 = 41,322. 5,7176 = 236,264
B45 = b.R45 = 41,322. 0,6099 = 25,201
B54 = b.R54 = 41,322. 0,6099 = 25,201
B55 = b.R55 = 41,322. 6,1075 = 252,377
A = (avh + atc)K0 + c.∆P*.t = 0,225. 5000 + 50. 0,005. 8760 = 3315
C4 = –b(R42.Q2 + R43. Q3 + R44.Q4 + R45.Q5) + A
= – 41,322.( 0 + 0 + 5,7176. 40 + 0,6099. 15) + 3315 = –6513,578
C5 = –b(R52.Q2 + R53. Q3 + R54.Q4 + R55.Q5) + A
= –41,322. ( 0 + 0 + 0,6099. 40 + 6,1075. 15) + 3315 = – 1478,692
Caùc phöông trình ñaïo haøm rieâng:
∂Z
= 236,264. Qbuø,4 + 25,201. Qbuø,5 – 6513,578 = 0
∂Q bu ,4
∂Z
= 25,201. Qbuø,4 + 252,377. Qbuø,5 – 1478,692 = 0
∂Q bu ,5

Giaûi heä phöông trình naøy coù ñöôïc:

Qbuø,4 = 27,234 MVAr
Qbuø,5 = 3,14 MVAr

9.12 BUØ COANG SUAAT KHAUNG TREAN ÑÖOØNG DAAY PHAAN PHOAI
9.12.1 Toån thaát coâng suaát treân moät ñoaïn cuûa phaùt tuyeán phaân phoái
Xeùt phuï taûi phaûn khaùng cuûa ñoaïn ab cuûa moät phaùt tuyeán coù phuï taûi taäp trung vaø phaân boá
trong H.9.21.
372 CHÖÔNG 9

Hình 9.21

Goïi:
I1: doøng ñieän phaûn khaùng ñaàu ñoaïn ñöôøng daây luùc phuï taûi cöïc ñaïi.
I2: doøng ñieän phaûn khaùng cuûa phuï taûi taäp trung ôû cuoái ñoaïn luùc phuï taûi cöïc ñaïi.
Töông töï, i1 vaø i2 laàn löôït laø doøng ñieän phaûn khaùng ôû ñaàu ñoaïn ñöôøng daây vaø cuûa phuï taûi
taäp trung ôû cuoái ñoaïn ñöôøng daây vaøo moät thôøi ñieåm baát kyø cuûa ñoà thò phuï taûi.
I, i laàn löôït laø doøng ñieän phaûn khaùng cöïc ñaïi vaø doøng vaøo thôøi ñieåm baát kyø taïi vò trí caùch
ñaàu ñoaïn ñöôøng daây khoaûng caùch x tính trong ñôn vò töông ñoái (chieàu daøi ñoaïn ñöôøng daây baèng
1 ñvtñ).
Taát caû caùc doøng ñieän treân laø thaønh phaàn phaûn khaùng cuûa doøng ñieän hieäu duïng.
Doøng ñieän i taïi vò trí x:
i = i1 – (i1 – i2)x (9.58)
Toån thaát coâng suaát vi caáp treân ñoaïn dx cuûa phaùt tuyeán do thaønh phaàn doøng ñieän phaûn khaùng
taïo ra:
d(∆P) = 3.[ i1 – (i1 – i2)x]2. R.dx (9.59)
vôùi R: ñieän trôû cuûa ñoaïn ab
dx: chieàu daøi vi caáp (ñvtñ)
Toån thaát coâng suaát toaøn ñoaïn ñöôøng daây vaøo moät thôøi ñieåm cuûa ñoà thò phuï taûi:
1
∫
∆P = d∆P = 3 ∫ 0
[ i1 - ( i1 -i2 )x]2 Rdx (9.60)

= (i12 + i1 i2 + i22 ).R

Suy ra toån thaát coâng suaát luùc phuï taûi cöïc ñaïi do thaønh phaàn doøng ñieän phaûn khaùng taïo ra:
∆Pmax = (I12 + I1I2 + I22).R (9.61)
9.12.2 Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây coù ñaët tuï buø
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 373

Xeùt moät ñoaïn ñöôøng daây ab coù phuï taûi phaân boá ñeàu vaø phuï taûi taäp trung, ñeå giaûm toån thaát
coâng suaát vaø ñieän naêng ñaët tuï buø taïi vò trí caùch ñaàu a moät khoaûng caùch x1 nhö trong H.9.22:

Hình 9.22
Goïi i laø doøng ñieäân ôû vò trí x tröôùc khi ñaët tuï buø, IC laø doøng ñieän cuûa tuï buø. Doøng trong
khoaûng töø ñaàu ñoaïn ñöôøng daây ñeán vò trí ñaët tuï:
i’ = i – IC = i1–(i1–i2)x – IC (9.62)
Toån thaát coâng suaát treân ñoaïn ab:
x = x1 1
∆P ' = 3 ∫ [i1 − (i1 − i2 ) x − IC ]2 Rdx + 3 ∫ [i1 − (i1 − i2 ) x]2 Rdx (9.63)
x =0 x = x1
1 x1 x1
∫
∆P’ = 3 [ií − (ií − i2 ) x]2 Rdx + 3 ∫
2
IC Rdx − 6 ∫ [ií − (ií − i2 ) x]Rdx
0 0 0

∆P’ = (i2í + i22 + ií i2 ).R + 3RIC2 x1 − 6RIC ií x1 + 3RIC (ií − i2 ) x12

∆P’ = (i2í + i22 + ií i2 ).R + 3RIC2 x1 − 6RIC ií x1 + 3RIC ií x12 − 3RIC i2 x12
∆P’ = (i12 + i1i2 + i22)R + 3x1[(x1–2).i1.IC – x1.i2.IC + IC2].R (9.64)
Suy ra löôïng giaûm toån thaát coâng suaát sau khi buø:
Giaûm ∆P = ∆P–∆P’ = 3x1[(2–x1).i1.IC + x1.i2.IC – IC2].R (9.65)
Neáu goïi x laø vò trí ñaët tuï buø (thay vì laø x1) thì bieåu thöùc giaûm toån thaát ñöôïc vieát laïi:
Giaûm ∆P = ∆P–∆P’ = 3x[(2–x).i1.IC + x.i2.IC – IC2].R (9.66)

9.12.3 Giaûm toån thaát ñieän naêng khi ñaët tuï buø
Giaûm toån toån thaát ñieän naêng trong thôøi gian T (chaúng haïn 1 naêm) cho bôûi tích phaân:
 T T T 
Giaûm ∆A = 3x (2 − x)IC
 ∫0
i1dt + xIC ∫
0
i2dt − IC2 ∫0
dt  .R

(9.67)

Giaûm ∆A = 3x[(2–x)IC.k’pt.I1.T +x.IC.I2.k’pt.T – IC2.T].R (9.68)

trong ñoù k’pt laø heä soá phuï taûi phaûn khaùng,
I1, I2 laø doøng ñieän phaûn khaùng cöïc ñaïi.
Coù theå vieát:
374 CHÖÔNG 9

Giaûm ∆A = 3RI12cx [(2–x)k’pt + xλk’pt – c ].T (9.69)

trong ñoù:
IC = c.I1 I2 = λI1 (λ<1) (9.70)
kVAr tuï buø I
c= = C (9.71)
toång kVAr phuï taûi I1
Qphuï taûi taäp trung ôû cuoái doøng phaûn khaùng ôû cuoái I2
λ= = = (9.72)
Qphuï taûi phaân boá + Q phuï taûi taäp trung ôû cuoái doøng phaûn khaùng ôû ñaàu ñoaïn I1

T: thôøi gian ñoùng tuï coá ñònh

x: vò trí ñaët tuï
Vò trí ñaët tuï toái öu nhaèm giaûm toån thaát ñieän naêng nhieàu nhaát coù ñöôïc baèng caùch laáy ñaïo
haøm baäc nhaát cuûa Giaûm∆A theo x vaø cho baèng khoâng:
∂ (Giaûm∆A )
= 0 ⇔ 2k 'pt (λ − 1) x + 2k 'pt − c = 0 (9.73)
∂x
∂ 2 (Giaûm∆A )
vaø = −2k pt
'
(1 − λ) < 0 (9.74)
∂x2
Suy ra vò trí ñaët tuï toái öu xopt:
1 c
xopt = − (9.75)
1 − λ 2(1 − λ)k 'pt

Töông töï, coâng suaát toái öu cuûa tuï buø (hay heä soá buø c) tìm ñöôïc nhö sau:
∂ (Giaûm ∆A )
= 0 ⇔ x  (2 − x)k 'pt + xλk pt
'
− c  − cx = 0 (9.76)
∂c
⇔ 2xk’pt – x2k’pt + x2λ k’pt – 2cx = 0 (9.77)
’ ’
⇔ 2c = k pt(2–x+λx) = k pt[2–(1–λ)x] (9.78)
1 c
thay x = xopt = − coù ñöôïc:
1 − λ 2(1 − λ)k 'pt

1 '  c 
c= k pt  2 − 1 + '  (9.79)
2  2k pt 
 
2 '
c= k pt (9.80)
3
2 '
k pt
1 3 2
vaø xopt = − = (9.81)
1 − λ 2(1 − λ)k 'pt 3(1 − λ)

Toùm laïi, xeùt moät ñoaïn ñöôøng daây phaân phoái H.9.23:

Hình 9.23
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 375

Phuï taûi phaûn khaùng töông öùng ôû H.9.24:

Hình 9.24

Giaû thieát phuï taûi Qpb vaø Qtt coù cuøng heä soá phuï taûi k’pt.
- Tính:
Q tt
λ= (9.82)
Qpb + Q tt

- Vò trí ñaët tuï toái öu:

2
xopt = ñvtñ (9.83)
3(1 − λ)
[neáu λ >1/3, cho xopt =1 vaø chæ xeùt:
∂ (giaûm ∆A )
=0 vôùi x =1 (9.84)
∂c
k 'pt (1 + λ)
khi ñoù 2c = k’pt (1 + λ) suy ra c = ] (9.85)
2
- Heä soá buø:
2 '
c= k pt (9.86)
3
- Coâng suaát tuï buø:
2 ' 2
QC = k pt (Q tt + Qpb ) = Q trung bìnhΣ (9.87)
3 3
- Giaûm toån thaát ñieän naêng treân ñoaïn:
Giaûm ∆A = 3RI12cxopt [(2–xopt)k’pt + xoptλk’pt – c ].T (9.88)
- Caùc tröôøng hôïp rieâng:
* Chæ coù phuï taûi phaân boá: λ = 0
2
- Vò trí ñaët tuï buø toái öu: xopt = (9.89)
3
2 '
- Heä soá buø: c = k pt (9.90)
3
2 '
Coâng suaát tuï buø: QC = k pt Qpb (9.91)
3
* Chæ coù phuï taûi taäp trung ôû cuoái: λ = 1
- Vò trí ñaët tuï: x = 1 (9.92)
- Heä soá buø:
376 CHÖÔNG 9

∂ (Giaûm∆A )
Töø x =1 = 0 coù ñöôïc c = k’pt (9.93)
∂c
- Coâng suaát tuï buø: QC = k’pt. Qtt (9.94)
9.12.4 Giaûm toån thaát ñieän naêng coù xeùt chi phí ñaët tuï buø
Xeùt moät ñoaïn ñöôøng daây coù ñaët moät vò trí tuï buø. Toång tieàn tieát kieäm ñöôïc sau khi ñaët tuï buø
(chaúng haïn trong moät naêm):
Σ$ = tieát kieäm do giaûm toån thaát ñieän naêng trong moät naêm
+ tieát kieäm chi phí vaän haønh trong moät naêm cuûa nguoàn phaùt ñeå buø vaøo toån thaát coâng suaát
tính theo phaàn traêm tieàn ñaàu tö nguoàn phaùt
- Chi phí vaän haønh haøng naêm cuûa tuï buø tính theo phaàn traêm tieàn ñaàu tö cuûa tuï buø
= 3RI12cx[(2–x)k’pt + xλk’pt –c].T.K1
+ 3RI12cx[(2–x) + xλ – c ]. K2
– c.QmaxΣ.K3 (9.95)
RQ2max
= 2
cx  (2 − x)k 'pt + xλk pt
'
− c  .T.K 1
U
RQ2max
+ cx [ (2 − x) + xλ − c ] .K 2
U2
– cQmax.K3 (9.96)
Xaùc ñònh vò trí toái öu ñaët tuï buø baèng caùch laáy ñaïo haøm baäc nhaát vaø cho baèng khoâng:
∂ (Σ$) RQ2max RQ2max
= 2
T.K 1  2k 'pt (λ − 1) x + 2k 'pt − c  + K 2 [ 2(λ − 1) x + 2 − c ] = 0
∂x U U2
⇔ 2(1–λ)x.[TK1.k’pt + K2] = 2 [TK1.k’pt + K2] – c [TK1 + K2 ] (9.97)
Suy ra vò trí ñaët tuï:
1 c[TK 1 + K 2 ]
x= − (9.98)
1 − λ 2(1 − λ)[TK 1 k pt
'
+ K2]

Töông töï coâng suaát toái öu cuûa tuï buø (heä soá buø c) cho bôûi:
∂ (Σ$) RQ2max
∂c
=
U2
{
TK 1 x  (2 − x).k 'pt + xλk pt
'
− c  − cx }
RQ 2max
+ K 2 {x [ (2 − x) + xλ − c ] − cx} − K 3Q max = 0 (9.99)
U2
RQ max 
⇔
U2 
(
−TK 1 k pt
'
+ TK 1λk pt
'
)
− K 2 + K 2 λ .x 2 + 2(TK 1 k pt
'
− TK 1c + K 2 − K 2 c).x  − K 3 = 0

ñôn

vò: U – kV, Qmax – kVAr, R – ohm, K1 – $/kWh: tieàn ñieän, K2 – $/kW: chi phí vaän haønh haøng
naêm 1 kW coâng suaát nguoàn phaùt.
K3 – $/kVAr: chi phí vaän haønh haøng naêm 1 kVAr coâng suaát tuï buø.
RQ max
Löu yù nhaân theâm 2
cho 10–3 ñeå phuø hôïp ñôn vò. (9.100)
U
Giaûi ñoàng thôøi hai phöông trình (9.98) vaø (9.100) ñeå tìm x vaø c. Trình töï giaûi nhö sau:
- Phöông trình (9.98):
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 377

1
Ñaët: A=
1−λ
TK 1 + K 2
B=
2(1 − λ )[TK 1 k pt
'
+ K2 ]

Phöông trình (9.98) coù daïng x = A – B.c (9.101)

- Phöông trình (9.100)):
Ñaët:
C = – TK1k’pt + TK1λk’pt – K2 + K2λ
D = TK1k’pt + K2
E = TK1 + K2
K 3 U 2 .103
F=
R.Q max
(9.100) coù daïng:
Cx2 + 2(D –E.c)x –F = 0 (9.102)
Thay (9.101) vaøo (9.102) coù ñöôïc:
C(A–Bc)2 + 2(D–Ec)(A–Bc) – F = 0
C(A2 – 2ABc + B2c2) + 2[AD – (AE + BD)c + EBc2] – F = 0
Saép xeáp laïi thaønh phöông trình baäc hai theo c:
(B2C + 2EB)c2 – 2(ABC + AE + BD)c + (A2C + 2AD – F) = 0
hay c2 –2Gc + H = 0
ABC + AE + BD A 2C + 2AD − F
vôùi G= H=
B2C + 2EB B2C + 2EB
Giaûi phöông trình baäc hai:
∆ ’ = G2 – H
ta coù hai nghieäm: c1 = G – ∆ ' vaø c2 = G + ∆'
Choïn nghieäm c thoûa maõn ñieàu kieän 0 < c < 1
Coù c thay vaøo (9.101) ñeå coù x.
Tröôøng hôïp c < 0 coù nghóa laø khoâng caàn buø
Tröôøng hôïp c >1 coù theå choïn c = 1 vaø tính kieåm laïi cosϕ ñaàu ñoaïn ñöôøng daây khoâng vöôït
quaù 0,95.
∂ (Σ$)
* Neáu giaûi x > 1 thì choïn laïi x = 1 (tuï ñaët ôû cuoái ñoaïn) vaø tìm c töø = 0 vôùi x =1 coù
∂c
ñöôïc:
∂ (Σ$) RQ max .10−3
= (− TK 1 k pt
'
+ TK 1 k pt
'
λ − K 2 + K 2 λ) + 2(TK 1 k 'pt − TK 1c + K 2 − K 2 c)  − K 3 = 0
∂c U2 

hay
RQ max .10−3 RQ max .10−3
U2
.2.(TK 1 + K 2 ).c =
U2
( −TK k '
1 pt + TK 1λk pt
'
− K 2 + K 2 λ + 2TK 1 k pt
'
)
+ 2K 2 − K 3

Suy ra:
378 CHÖÔNG 9

(TK 1 k 'pt + K 2 )(1 + λ ) K 3 .U 2 .103

c= − (9.103)
2(TK 1 + K 2 ) 2(TK 1 + K 2 ).RQ max
* Neáu λ = 1 (chæ coù phuï taûi taäp trung), tuï ñaët ôû cuoái ñoaïn thì cho λ = 1 vaøo bieåu thöùc
(9.103) vöøa tính ñöôïc:
TK 1 k pt + K2 K 3 .U 2 .103
'
c= − (9.104)
TK 1 + K 2 2(TK 1 + K 2 ).RQ max
Ví duï 9.6: Moät phaùt tuyeán phaân phoái 22 kV, daây AC–120 coù r0 = 0,27 Ω/km, daøi 10 km. Phuï taûi
phaân boá ñeàu treân suoát ñöôøng daây coù toång coâng suaát 8000 kVA ôû cosϕ = 0,8. Phuï taûi taäp trung ôû
cuoái ñöôøng daây coù coâng suaát 3000 kVA ôû cosϕ = 0,8. Heä soá phuï taûi phaûn khaùng
k’pt = 0,7. Haõy xaùc ñònh coâng suaát vaø vò trí ñaët tuï buø nhaèm giaûm toån thaát ñieän naêng.
Cho bieát thôøi gian ñoùng tuï T = 8760 giôø/naêm, tieàn ñieän naêng 0,05 $/kWh, tieàn moät kW coâng
suaát nguoàn phaùt ñeå buø vaøo toån thaát 300 $/kW, tieàn moät kVAr tuï buø 5$/kVAr. Chi phí haøng naêm
cho nguoàn phaùt vaø tuï ñieän baèng 10% tieàn ñaàu tö.
Giaûi
Coâng suaát khaùng phuï taûi taäp trung:
Qtt = 3000. 0,6 = 1800 kVAr
Coâng suaát khaùng phuï taûi phaân boá:
Qpb = 8000. 0,6 = 4800 kVAr
Toång coâng suaát khaùng ñaàu phaùt tuyeán:
QmaxΣ = Qtt + Qpb = 1800 + 4800 = 6600 kVAr
Q tt 1800
Suy ra: λ= = = 0, 2727
Qpb + Q tt 6600

Caùc chi phí: K1 = 0,05 $/kWh ; K2 = 0,1. 300 = 30 $/kW/naêm

K3 = 0,1. 5 = 0,5 $/kVAr/naêm
Ñieän trôû toaøn ñöôøng daây:
R = 0,27. 10 = 2,7 Ω
Duøng caùc phöông trình töø (9.100) ñeán (9.103) coù ñöôïc:
A = 1,38 ; B = 0,96 ; C = –244,8 ; D = 336,6 ;
E = 468 ; F = 13,58 ; G = 0,96 ; H = 0,67
Giaûi ñöôïc c1 = 0,459 ; c2 = 1,459
Choïn c = c1 = 0,459
Vò trí ñaët tuï:
x = 0,946 hay x = 0,946. 10 = 9,46 km
Coâng suaát tuï buø:
QC = c. QmaxΣ = 0,459. 6600 = 3029,4 kVAr.

9.13 PHAÂN BOÁ DUNG LÖÔÏNG BUØ TRONG MAÏNG ÑIEÄN XÍ NGHIEÄP
Trong maïng ñieän xí nghieäp, yeâu caàu phaûi naâng cao heä soá coâng suaát cuûa ñöôøng daây cung
caáp nhaèm giaûm toån thaát coâng suaát vaø ñieän naêng töø cosϕ1 leân cosϕ2. Heä soá coâng suaát cosϕ2
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 379

thöôøng laáy baèng heä soá coâng suaát do coâng ty ñieän löïc qui ñònh thöôøng trong khoaûng töø 0,8 ñeán
0,95. Dung löôïng buø ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Qbuø,Σ = P(tgϕ1 – tgϕ2) kVAr (9.105)
trong ñoù P – kW, laø coâng suaát tính toaùn cuûa toaøn xí nghieäp.
Sau khi tính toaùn dung löôïng buø, vaán ñeá laø boá trí thieát bò buø trong maïng ñieän sao cho hieäu
quaû nhaát. Tuï ñieän coù theå ñaët trong maïng ñieän aùp cao (trung aùp) hay trong maïng ñieän aùp thaáp (haï
aùp).
- Tuï ñieän ñieän aùp cao (10, 15, 22 kV) ñaët taäp trung ôû thanh caùi cuûa traïm bieán aùp trung gian
hoaëc traïm bieán aùp phaân phoái hay traïm bieán aùp phaân xöôûng. Vieäc ñaët taäp trung coù öu ñieåm laø deã
vaän haønh, thuaän tieän trong töï ñoäng hoùa ñieàu khieån, taän duïng heát khaû naêng cuûa thieát bò buø nhöng
coù nhöôïc ñieåm laø khoâng buø ñöôïc coâng suaát phaûn khaùng ôû maïng ñieän aùp thaáp vaø do ñoù khoâng
giaûm ñöôïc toån thaát coâng suaát vaø toån thaát ñieän aùp trong maïng ñieän aùp thaáp.
- Tuï ñieän ñieän aùp thaáp (0,4 kV) coù theå ñaët theo ba caùch: ñaët taäp trung taïi thanh caùi ñieän aùp
thaáp cuûa traïm bieán aùp phaân xöôûng, ñaët thaønh nhoùm ôû tuû phaân phoái ñoäng löïc hay ñaët phaân taùn
ñeán töøng thieát bò ñieän.
Ñaët phaân taùn ñeán töøng thieát bò ñieän coù lôïi nhaát veà giaûm toån thaát ñieän naêng nhöng khi thieát
bò nghæ laøm vieäc thì tuï ñieän cuõng nghæ theo neân hieäu quaû söû duïng khoâng cao, khoù quaûn lyù.
Ñaët tuï ñieän thaønh nhoùm ôû tuû phaân phoái ñoäng löïc ñöôïc duøng nhieàu hôn vì hieäu suaát söû duïng
cao, giaûm ñöôïc toån thaát trong caû maïng ñieän aùp cao laãn ñieän aùp thaáp. Nhöôïc ñieåm laø khoù theo
doõi trong vaän haønh cuõng nhö thöïc hieän töï ñoäng hoùa ñieàu chænh dung löôïng buø.
Ñaët taäp trung ôû thanh caùi ñieän aùp thaáp cuûa traïm bieán aùp phaân xöôûng coù öu ñieåm laø giaûm
ñöôïc toån thaát qua maùy bieán aùp, thích hôïp khi dung löôïng buø khaù lôùn vaø deã thöïc hieän töï ñoäng
ñieàu chænh dung löôïng buø ñeå oån ñònh ñieän aùp. Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø khoâng giaûm
ñöôïc toån thaát trong maïng ñieän aùp thaáp.
Phaân phoái dung löôïng buø trong maïng
hình tia khi bieát toång dung löôïng buø.
Baøi toaùn ñaët ra laø, trong moät maïng
ñieän hình tia coù n nhaùnh (H.9.25), toång
dung löôïng caàn buø laø Qbuø,Σ, haõy phaân phoái
dung luôïng buø toång ñeán caùc phuï taûi treân caùc
Hình 9.25
nhaùnh sao cho toån thaát coâng suaát taùc duïng
trong maïng laø ít nhaát.
Goïi Qbuø1, Qbuø2, ..., Qbuøn laø coâng suaát khaùng caàn buø, r1, r2, ..., rn laø ñieän trôû cuûa caùc nhaùnh tia.
Toån thaát coâng suaát taùc duïng do coâng suaát phaûn khaùng gaây ra ñöôïc tính nhö sau:
(Q1 − Q bu1 )2 (Q2 − Q bu2 )2 (Qn − Q bun )2
∆P = r1 + r2 + ... + rn = f(Qbuø1, Qbuø2, ..., Qbuø,n) (9.106)
U2 U2 U2
Cöïc tieåu haøm f vôùi ñieàu kieän raøng buoäc:
ϕ(Qbuø1, Qbuø2, ..., Qbuøn) = Qbuø1 + Qbuø2 + ... + Qbuøn – QbuøΣ = 0 (9.107)
Ñeå tìm cöïc tieåu cuûa haøm f coù theå duøng phöông phaùp thöøa soá Lagrange goïi laø λ vôùi haøm
muïc tieâu:
F = f(Qbuø1, Qbuø2,..., Qbuøn) + λϕ(Qbuø1, Qbuø2,..., Qbuøn) (9.108)
380 CHÖÔNG 9

Ñieàu kieän ñeå ∆P cöïc tieåu thoûa ñieàu kieän raøng buoäc laø caùc ñaïo haøm rieâng cuûa F theo Qbuø,I
phaûi baèng khoâng:

∂F 2(Q1 − Q buø1 ) ⋅ r1 
=− +λ =0 
∂Q buø 1 U2 
∂F 2(Q2 − Q buø 2 ) ⋅ r2 
=− 2
+ λ = 0 
∂Q buø2 U  (9.109)
................................................ 

∂F 2(Qn − Q buø ,n ) ⋅ rn 
=− 2
+ λ = 0
∂Q buø , n U 
Giaûi heä phöông trình coù ñöôïc:
λ 2(Q1 − Q buø1 ) 
= 
r1 U2 
λ 2(Q2 − Q buø 2 ) 
= 
r2 U2  (9.110)
............................ 

λ 2(Qn − Q buø ,n ) 
= 
rn U2 
Coäng phöông trình (9.110) veá vôùi veá:
1 1 1  2
λ  + + ... +  = 2 ( Q1 + Q 2 + ... + Q n ) − ( Q buø1 + Q buø 2 + ... + Q buø ,n ) 
r
 1 r2 rn  U
2
= ( QΣ − Q buøΣ ) (9.111)
U2
2
Suy ra: λ= ( QΣ − Q buΣ ) .Rtñ (9.112)
U2
trong ñoù: QΣ = Q1 + Q2 + ... + Qn : toång coâng suaát khaùng cuûa phuï taûi
QbuøΣ: toång dung löôïng buø
−1
1 1 1
Rtñ =  + + ...  : ñieän trôû töông ñöông cuûa n nhaùnh hình tia
 r1 r2 rn 

Thay (9.112) vaøo (9.109) coù ñöôïc:

( QΣ − Q buøΣ ) 
Q buø 1 = Q1 − R tñ 
r1 
( QΣ − Q buøΣ ) 
Q buø 2 = Q2 − R tñ 
r2  (9.113)
.............................................. 

Q buø n = Qn − ( QΣ − Q buøΣ ) 
R tñ 
rn 
Ví duï 9.7: Cho maïng ñieän xí nghieäp 10 kV cung caáp cho naêm phaân xöôûng coù sô ñoà thay theá hình
tia H.9.26. Moãi phuï taûi ñöôïc cung caáp töø traïm phaân phoái trung taâm qua ñöôøng caùp vaø traïm bieán
aùp phaân xöôûng 10/0,4 kV.
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 381

Phuï taûi tính toaùn caùc phaân xöôûng vaø ñieän trôû cuûa maùy bieán aùp phaân xöôûng cho trong baûng:
Teân traïm Phuï taûi phaân xöôûng, Stt RB

(kVA) (Ω
Ω)

B1 600 + j400 1,5

B2 450 + j600 1,5
B3 500 + j500 1,5
B4 400 + j300 3
B5 300 + j300 3
Ñieän trôû ñöôøng caùp vaø ñieän trôû toång cuûa moät nhaùnh tia cho trong baûng:
Nhaùnh RB (Ω
Ω) RC (Ω
Ω) R= RB + RC

1 1,5 0,0368 1,5368

2 1,5 0,0515 1,5515
3 1,5 0,0735 1,5735
4 3 0,0588 3,0588
5 3 0,0882 3,0882

Hình 9.26

Haõy xaùc ñònh dung löôïng caàn buø taïi caùc thanh caùi cuûa traïm bieán aùp phaân xöôûng ñeå naâng
cosϕ cuûa xí nghieäp leân 0,95.
Giaûi
Coâng suaát tính toaùn vaø cosϕ cuûa toaøn xí nghieäp:
Stt = 2250 + j2100 kVA
2250
cosϕ1 = = 0, 73
22502 + 21002
Ñeå naâng cao heä soá coâng suaát töø cosϕ1 = 0,73 leân cosϕ2 = 0,95, toång coâng suaát khaùng caàn
buø:
QbuøΣ = Ptt(tgϕ1 – tgϕ2) = 2250(0,935 – 0,33) = 1350 kVAr
382 CHÖÔNG 9

Ñieän trôû töông ñöông toaøn maïng:

1
Rtñ = = 0,389 Ω
1 1 1 1 1
+ + + +
R1 R 2 R 3 R 4 R 5
AÙp duïng coâng thöùc (9.113) xaùc ñònh dung löôïng buø taïi caùc thanh caùi traïm bieán aùp phaân
xöôûng:
0, 389
Qbuø1 = 400 – (2100 – 1350) = 210 kVAr
1, 5368
0, 389
Qbuø2 = 600 – (2100 – 1350) = 412 kVAr
1, 5515
0, 389
Qbuø3 = 500 – (2100 – 1350) = 315 kVAr
1, 5735
0, 389
Qbuø4 = 300 – (2100 – 1350) = 206 kVAr
3, 0588
0, 389
Qbuø5 = 300 – (2100 – 1350) = 207 kVAr
3, 0882
Kieåm tra laïi Qbuø1 + Qbuø2 + Qbuø3 + Qbuø4 + Qbuø5 = Q buøΣ = 1350 kVAr
Phaân phoái dung löôïng buø trong maïng hình tia lieân thoâng khi bieát toång dung löôïng caàn buø
Giaû thieát coù maïng hình tia lieân thoâng goàm ba phuï taûi nhö trong H.9.27. Toång dung löôïng
caàn buø laø Qbuø,Σ vaø ñöôïc phaân boá ñeán caùc phuï taûi sao cho toån thaát coâng suaát trong maïng laø ít nhaát.

Hình 9.27

Hình 9.28 Hình 9.29

Vì toån thaát treân ñoaïn R01 khoâng ñoåi ñoái vôùi moïi phöông aùn ñaët thieát bò buø neân coù theå veõ sô
ñoà thay theá H 9.28 baét ñaàu töø nuùt 1 vôùi giaû thieát ñieän aùp taïi caùc nuùt phuï taûi baèng Uñm (ñaúng
theá) vôùi R’ñt1 = [(R23 + R3) // R2 ] + R12 (9.114)
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 383

AÙp duïng coâng thöùc tính dung löôïng buø cho maïng hình tia coù ñöôïc:
[(q1 + q 2 + q 3 ) − Q bΣ ].R dt1
Qb1 = q1 – (9.115)
R1
trong ñoù: Rñt1 = R’ñt1 // R1
Sau khi tính dung löôïng buø cho phuï taûi 1 thì toån thaát coâng suaát treân ñoaïn 12 khoâng phuï
thuoäc vaøo caùc phöông aùn phaân boá dung löôïng buø toång (QbΣ – Qb1) cho caùc phuï taûi 2 vaø 3 vaø
töông töï cuõng coù sô ñoà thay theá hình tia baét ñaàu töø nuùt 2 (H.9.29).
AÙp duïng coâng thöùc tính dung löôïng buø cho maïng hình tia coù ñöôïc:
[(q 2 + q 3 ) − (Q bΣ − Q b1 )].Rdt2
Qb2 = q2 – (9.116)
R2
trong ñoù R’ñt2 = R23 + R3, Rñt2 = R’ñt2 // R2
Cuoái cuøng:
[(q 2 + q 3 ) − (Q bΣ − Q b1 )].Rñt2
Qb3 = q3 – = QbΣ – (Qb1 + Qb2) (9.117)
R 'ñt2

9.14 PHAÂN BOÁ KINH TEÁ COÂNG SUAÁT TRONG MAÏNG ÑIEÄN KÍN
Giaû söû moät maïng ñieän kín nhö treân H.9.30. Coâng suaát phaân boá töï nhieân treân caùc ñoaïn 1 vaø
3 cho bôûi:
.* .*
Sb (Z2 + Z3 ) + Sc Z3
.
S1* = (9.118)
Z1 + Z2 + Z3
vaø:
.* .*
.
Sc (Z1 + Z2 ) + Sb Z1
S*3 = (daáu * chæ soá phöùc lieân hieäp) (9.119)
Z1 + Z2 + Z3
Vôùi maïng ñieän khoâng ñoàng nhaát (tyû soá r0/x0 khaùc nhau treân moãi ñoaïn ñöôøng daây) thì söï
phaân boá coâng suaát töï nhieân khaùc vôùi söï phaân boá coâng suaát kinh teá. Phaân boá coâng suaát kinh teá
öùng vôùi toån thaát coâng suaát taùc duïng trong maïng laø ít nhaát. Toån thaát coâng suaát taùc duïng trong
maïng ñieän cho bôûi:
S12 S22 S23
∆P = R1 + R2 + R3
U2 U2 U2
P12 + Q12 P22 + Q 22 P32 + Q32
∆P = R1 + R2 + R3
U2 U2 U2
Thay:
P2 = P1 – p b ; Q2 = Q1 – qb
P3 = – (P1 – pb – pc) ; Q3 = – (Q1 – qb – qc)
vaøo bieåu thöùc cuûa ∆P
P12 + Q12 (P1 − p b )2 + (Q1 − q b )2 (P1 − p b − pc )2 + (Q1 − q b − q c )2
∆P = 2
R1 + 2
R2 + R3
U U U2
Toån thaát coâng suaát taùc duïng trong maïng ít nhaát khi:
384 CHÖÔNG 9

∂∆P 2P1 2(P1 − p b ) 2(P1 − p b − p c )

= 2 R1 + 2
R2 + R3 = 0
∂P1 U U U2
∂∆P 2Q1 2(Q1 − q b ) 2(Q1 − q b − q c )
= 2 R1 + R2 + R3 = 0
∂Q1 U U2 U2
Giaûi heä phöông trình naøy coù ñöôïc:
p b (R2 + R3 ) + pc R 3
P1,kteá = (9.120)
R1 + R 2 + R 3
q b (R2 + R3 ) + q c R 3
Q1,kteá = (9.121)
R1 + R 2 + R 3
vaø: S1,kteá = P1,kteá + jQ1,kteá
Ñoù laø ñieàu kieän phaân boá kinh teá coâng suaát trong maïng
ñieän. Neáu toång trôû ñöôøng daây laø thuaàn ñieän trôû hay maïng ñieän
ñoàng nhaát (tyû soá r0/x0 gioáng nhau treân caùc ñoaïn ñöôøng daây) thì
phaân boá coâng suaát töï nhieân seõ truøng vôùi phaân boá coâng suaát
kinh teá.
Ñoái vôùi maïng ñieän khoâng ñoàng nhaát ñeå coù theå chuyeån
phaân boá töï nhieân veà phaân boá kinh teá thì treân maïch voøng kín Hình 9.30: Phaân boá coâng
phaûi ñaët theâm söùc ñieän ñoäng phuï ñeå taïo ra doøng coâng suaát caân suaát trong maïng ñieän kín
baèng Scb chaïy luaân löu treân maïch voøng kín
. . .
Scb = S1,kteá − S1 (9.122)
Neáu toång trôû maïch voøng kín laø
. . . .
Z = Z1 + Z2 + Z3 = R + jX
thì ñeå taïo ra doøng coâng suaát caân baèng caàn phaûi coù moät söùc ñieän ñoäng baèng:
,
∗
. S cb Z (Pcb − jQcb )(R + jX )
ecb = = = e'cb ± je''cb (tính theo ñieän aùp daây) (9.123)
Udm Udm
trong ñoù e’cb laø thaønh phaàn cuøng pha vôùi ñieän aùp goïi laø söùc ñieän ñoäng doïc.
Pcb R + Qcb X
e'cb = (9.124)
Udm
e’’cb laø thaønh phaàn leäch pha vôùi ñieän aùp cuûa maïng ñieän moät goùc +900 hay –900 goïi laø
söùc ñieän ñoäng ngang.
Pcb X − Qcb R
e''cb = (9.125)
U dm
Maët khaùc, coù theå vieát doøng ñieän caân baèng nhö sau:
.
. ecb e'cb ± je''cb
Icb = = (9.126)
3Z 3Z
Ñoái vôùi ñöôøng daây taûi ñieän cao aùp, daây daãn coù tieát dieän lôùn, thöôøng R nhoû hôn nhieàu so vôùi
X, do ñoù coù theå vieát gaàn ñuùng nhö sau:
. e'cb ± je''cb
Icb = (9.127)
3. jX
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 385

Bieåu thöùc (9.127) cho thaáy ñoái vôùi maïng ñieän kín vaø khi
R << X thì thaønh phaàn e’cb chuû yeáu duøng ñeå phaân boá laïi coâng
suaát phaûn khaùng vaø thaønh phaàn e’’cb chuû yeáu duøng ñeå phaân
boá laïi coâng suaát taùc duïng taûi treân ñöôøng daây.
Söùc ñieän ñoäng phuï e’cb coù theå ñöôïc taïo ra nhôø söï khoâng
caân baèng caùc tyû soá bieán aùp treân maïch voøng kín vaø thay ñoåi caùc
tyû soá bieán aùp baèng maùy ñieàu aùp döôùi taûi. Ñeå ñaûm baûo tính kinh
teá, choïn maùy bieán aùp naøo coù coâng suaát nhoû trong maïch voøng kín Hình 9.31
laøm maùy bieán aùp ñieàu aùp döôùi taûi.
U pa, b
Xeùt maïch voøng kín H.9.31. Maùy bieán aùp B1 coù tyû soá bieán aùp k1 = , trong ñoù Upa,b laø
U kt,c
ñieän aùp cuûa ñaàu phaân aùp ôû phía thanh caùi b, Ukt,c laø ñieän aùp luùc khoâng taûi cuûa maùy bieán aùp B1.
U pa ,a
Töông töï, maùy bieán aùp B2 coù tyû soá bieán aùp k2 = .
U kt ,d

Khi caân baèng, tích soá caùc tyû soá bieán ñoåi tính theo chieàu ñi voøng maïch voøng kín phaûi baèng 1,
nghóa laø theo maïch voøng abcda thì:
k1.  1  = 1 (9.128)
 k2 
Neáu thay ñoåi ñaàu phaân aùp sao cho tích soá naøy nhoû hôn 1 thì seõ taïo ra söùc ñieän ñoäng e’cb:
k1
e’cb = Uñm ( 1 − ) (9.129)
k2
vaø söùc ñieän ñoäng naøy seõ taïo doøng coâng suaát khaùng
caân baèng luaân löu trong maïch voøng kín theo chieàu
abcda. Lyù luaän töông töï neáu thay ñoåi ñaàu phaân aùp sao
cho tích soá caùc tyû soá bieán ñoåi tính theo chieàu abcda
lôùn hôn 1 thì seõ coù doøng coâng suaát khaùng luaân löu
theo chieàu adcba ngöôïc laïi.
Maùy bieán aùp ñöôïc thieát keá ñaëêc bieät ñeå ñieàu
chænh trò soá vaø goùc pha ñieän aùp vôùi trò soá bieán thieân
nhoû goïi laø maùy bieán aùp ñieàu chænh (coøn goïi laø maùy
bieán aùp boå trôï ñeå taïo ra caùc söùc ñieän ñoäng doïc vaø
ngang. Hình 9.32 laø sô ñoà moät maùy bieán aùp ñieàu
Hình 9.32: Maùy bieán aùp ñieàu chænh
chænh trò soá ñieän aùp duøng ñeå ñieàu khieån trò soá
duøng ñieàu khieån ñoä lôùn ñieän aùp
(ñoä lôùn) ñieän aùp baèng caùch theâm vaøo moät ñieän aùp
taêng cuøng pha vôùi ñieän aùp pha treân ñöôøng daây.
U'an = (Uan + m U an ) = (1 + m) Uan = α Uan = Uan + ecb
' (α laø soá thöïc) (9.130)
Hình 9.33. trình baøy sô ñoà maùy bieán aùp ñieàu chænh cho pheùp dòch goùc pha ñieän aùp maø khoâng
laøm thay ñoåi ñaùng keå trò soá ñieän aùp.
Söï ñieàu khieån goùc pha ñieän aùp ñöôïc thöïc hieän baèng caùch theâm noái tieáp moät ñieän aùp
leäch pha ±900 vaøo ñieän aùp pha töông öùng cuûa ñöôøng daây nhö giaûi thích trong H.9.33b. ÔÛ ñaây:
386 CHÖÔNG 9

Hình 9.33: Maùy bieán aùp ñieàu chænh duøng ñeå ñieàu khieån goùc pha ñieän aùp
U 'an = (Uan + m U bc ) = (1 − j 3m) Uan = α Uan = Uan + je cb
'' (α laø soá phöùc) (9.131)
trong ñoù α = (1– j 3 m) ≈ 1∠– arctg 3m
Söï coù maët cuûa maùy bieán aùp ñieàu chænh treân ñöôøng daây laøm thay ñoåi ma traän Ybus vaø do ñoù
laøm thay ñoåi lôøi giaûi phaân boá coâng suaát. Xeùt moät ñöôøng daây noái giöõa hai thanh caùi coù ñaët maùy
bieán aùp ñieàu chænh ôû moät ñaàu cuûa ñöôøng daây, maùy naøy coù tyû soá bieán aùp α khaùc ñònh möùc
(H.9.34).

Hình 9.34: Ñöôøng daây vôùi maùy bieán aùp ñieàu chænh vaø maïch ñieän bieåu dieãn
Maùy ñieàu chænh ñöôïc bieåu dieãn baèng moät maùy bieán aùp lyù töôûng boû qua toång trôû cuûa noù,
ñöôøng daây ñöôïc thay baèng toång daãn y noái tieáp.
Coâng suaát phöùc ñaàu vaøo vaø ra maùy bieán aùp lyù töôûng baèng nhau:
* *
S1 = U1 I1 = α U1 I'1
hay:
I1 = α * I1'
Ñoái vôùi ñöôøng daây truyeàn taûi:
I '1 = y (α U1 − U 2 )

Suy ra: I1 = α * I'1 = | α |2 y U1 − α * Y U 2

vaø:
I2 = − I'1 = y (U 2 − α U1 ) = −αY U1 + y U 2
Ma traän Ybus öùng vôùi maïng ñieän coù hai nuùt cho bôûi:
| α |2 y −α* y 
Ybus =   (9.132)
 −αy y 
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 387

Caùc phaàn töû cuûa Ybus naøy duøng ñeå boå sung vaøo ma traän Ybus cuûa toaøn heä thoáng.
Ñoái vôùi maùy bieán aùp ñieàu chænh chæ ñieàu khieån ñoä lôùn ñieän aùp thì α laø soá thöïc vaø coù theå
ñöôïc bieåu dieãn baèng maïch töông ñöông hình π nhö trong H.9.35.

Hình 9.35: Maïch töông ñöông cuûa maùy bieán aùp ñieàu chænh ñieàu khieån ñoä lôùn ñieän aùp
Ví duï 9.8: Haõy thaønh laäp ma traän Ybus cuûa phaàn maïng ñieän goàm hai nuùt trong H.9.32. Cho toång
daãn noái tieáp cuûa ñöôøng daây baèng (2 – j6) ñvtñ vaø maùy bieán aùp ñieàu chænh ñöôïc chænh ñònh ñaàu
phaân aùp sao cho:
a) U1/U’1 = 1,04 hay α = 1 / 1,04
0 0 0
b) U1/U’1 = e j3 hay α = 1/ e j3 = e− j3
Giaûi
a) Maùy bieán aùp chæ ñieàu chænh ñoä lôùn ñieän aùp
1 2
 1 1 
 (1, 04)2 (2 − j6) − 1, 04 (2 − j6)  1, 849 − j5, 5473 −1, 923 + 5, 7692
   
Ybus = =  
   
 − 1 (2 − j6) 2 − j6   −1, 923 + 5, 7692 2 − j6 
 1, 04 
 

b) Maùy bieán aùp ñieàu khieån dòch pha:

1 2
j30
 (2 − j6) −e (2 − j6)  2 − j6 −2, 3113 + j5, 8871
   
Ybus = = 
  
 −e − j30
(2 − j6) 2 − j6   −1, 683 + j6, 0965 2 − j6 

Ñeå yù ma traän naøy khoâng ñoái xöùng.

Vieäc ñaët theâm maùy bieán aùp ñieàu chænh (maùy bieán aùp boå trôï) ñeå ñi tôùi phaân boá coâng suaát
kinh teá ñoøi hoûi phaûi theâm voán ñaàu tö, cho neân caàn phaûi tieán haønh so saùnh kinh teá. Vieäc ñaët maùy
bieán aùp ñieàu chænh neân choïn taïi ñoaïn ñöôøng daây naøo coù coâng suaát vaän chuyeån thaáp nhaát trong
maïch voøng kín.
388 CHÖÔNG 9

Neáu maïng ñieän coù hai caáp ñieän aùp maø vieäc söû duïng maùy bieán aùp boå trôï laø khoâng hôïp lyù thì
coù theå duøng phöông phaùp vaän haønh hôû ôû caáp ñieän aùp thaáp (H.9.36). Tröôùc heát tính söï phaân boá
coâng suaát kinh teá vaø tìm ñieåm phaân coâng suaát. Sau ñoù taïi ñieåm phaân coâng suaát taùch maïng kín
thaønh hai maïng ñieän hôû vaø phaân chia phuï taûi ôû hai beân ñieåm hôû ra baèng ñuùng caùc phaân löôïng taïi
ñieåm phaân coâng suaát. Caùc phuï taûi Sk, Sf, Se, Sd coù theå thay ñoåi theo ñoà thò phuï taûi nhöng phaûi giöõ
moät tyû leä khoâng ñoåi giöõa chuùng, neáu khoâng ñieåm phaân coâng suaát seõ dòch chuyeån vaø vieäc chia caét
maïng ñieän taïi moät ñieåm coá ñònh seõ khoâng hôïp lyù.

Hình 9.36: Vaän haønh hôû maïng ñieän coù hai caáp ñieän aùp

BAØI TAÄP CHÖÔNG 9

9.1. Moät traïm cung caáp cho caùc phuï taûi coù coâng suaát:
a) Thaép saùng, heä soá coâng suaát baèng 1 100 kW
b) Ñoäng cô caûm öùng soá 1 coù heä soá coâng suaát trung bình 0,9 treã vaø hieäu suaát trung bình 89%
c) Ñoâng cô caûm öùng soá 2 coù heä soá coâng suaát trung bình 0,8 treã vaø hieäu suaát trung bình 90%
d) Ñoäng cô ñoàng boä coù heä soá coâng suaát trung bình 0,707 sôùm vaø hieäu suaát trung bình 93%
i) Tìm heä soá coâng suaát cuûa traïm. Cho 1 HP = 746 W
ii) Neáu toång phuï taûi ñöôïc cung caáp baèng moät ñöôøng daây, tìm phuï taûi maø ñöôøng daây naøy coù
theå cung caáp vôùi heä soá coâng suaát baèng 1 vaø coù cuøng ñieàu kieän phaùt noùng.
ÑS: i) 0,965 sôùm ; ii) 821,3 kW
9.2. Moät traïm cung caáp 300 kVA ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã. Moät ñoäng cô ñoàng boä ñöôïc maéc laøm
vieäc song song vôùi taûi. Neáu phuï taûi toång laø 300 kW vôùi heä soá coâng suaát 0,95 treã. Tìm a)
Coâng suaát kVA cuûa ñoäng cô ñoàng boä, b) Heä soá coâng suaát cuûa ñoäng cô ñoàng boä.
ÑS: a) 100 kVA b) 0,6 sôùm.
GIAÛM TOÅN THAÁT ÑIEÄN NAÊNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 389

9.3. Moät traïm ñieän cung caáp cho caùc phuï taûi:
i) Caùc ñoäng cô caûm öùng: toång HP, 100 ; heä soá coâng suaát, 0,8 ; hieäu suaát, 88%.
ii) Caùc ñoäng cô ñoàng boä: toång HP, 60 ; hieäu suaát 85%.
iii) Taûi nhieät, 25 kW, heä soá coâng suaát, 1.
Khi taát caû caùc taûi ñaït cöïc ñaïi, tìm heä soá coâng suaát cuûa ñoäng cô ñoàng boä sao cho heä soá coâng
suaát cuûa traïm baèng: a) 1 ; b) 0,95 treã. (1 HP = 746 W)
ÑS: a) 0,638 sôùm b) 0,982 sôùm.
9.4. Moät ñoäng cô ñoàng boä ba pha 400 V tieâu thuï 50 kW ñöôïc maéc song song vôùi moät ñoäng cô
caûm öùng tieâu thuï 200 kW ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã.
a) Tính doøng ñieän ñöôøng daây cung caáp khi heä soá coâng suaát cuûa ñoäng cô ñoàng boä baèng
i) 1; ii) 0,707 sôùm
b) Ñoäng cô ñoàng boä vaän haønh ôû heä soá coâng suaát baèng bao nhieâu ñeå doøng ñieän ñöôøng daây laø
ít nhaát?
ÑS: a) i) 421 A ii) 389 A b) 0,3156 sôùm, 361 A
9.5. Moät ñoäng cô caûm öùng ba pha 250 HP, 3300 V, 50 Hz, maéc Y coù hieäu suaát luùc ñaày taûi laø 86%
ôû heä soá coâng suaát 0,707 treã. Baây giôø muoán naâng cao heä soá coâng suaát cuûa ñöôøng daây cung
caáp leân 0,9 treã baèng caùch maéc tuï buø. Tìm: i) Coâng suaát kVAr cuûa tuï buø, ii) Ñieän dung moãi
pha cuûa tuï buø neáu tuï ñieän maéc a) ∆, b) Y.
ÑS: i) 111,8 kVAr; ii) a) 10,9 µF b) 32,7 µF
9.6. Goïi B $ laø chi phí haøng naêm cho moãi kVAr coâng suaát khaùng cuûa thieát bò buø (giaû thieát khoâng
coù toån thaát) vaø ñieän naêng ñöôïc cung caáp theo giaù bieåu hai thaønh phaàn trong ñoù giaù bieåu
theo coâng suaát laø A $/kVA trong moät naêm. Chöùng toû trò soá kinh teá cuûa heä soá coâng suaát cho
bôûi:
  B 2 
cosϕkt = 1 −   
  A  
hay chöùng toû raèng giôùi haïn kinh teá maø heä soá coâng suaát coù theå ñöôïc naâng leân ñoäc laäp vôùi heä
soá coâng suaát ban ñaàu khi giaù bieåu ñieän naêng ñöôïc tính theo hai thaønh phaàn goàm giaù coâng
suaát vaø giaù ñieän naêng.
9.7. Moät phuï taûi coâng nghieäp coù coâng suaát trung bình 300 kW ôû cosϕ = 0,707 treã, laøm vieäc 3000
giôø/naêm. Phuï taûi cöïc ñaïi yeâu caàu ghi ñöôïc lôùn hôn phuï taûi trung bình 25%. Heä soá coâng suaát
cuûa phuï taûi ñöôïc naâng leân 0,96 treã baèng caùch ñaët thieát bò buø. Tieàn ñaàu tö thieát bò buø laø 100
$ moãi kVAr vaø chi phí vaän haønh vaø khaáu hao haøng naêm baèng 10% treân tieàn ñaàu tö. Giaù
bieåu ñieän naêng laø 72 $ haøng naêm cho moãi kVA coâng suaát cöïc ñaïi coäng vôùi 0,03 $ moãi
KWh. Boû qua toån thaát trong thieát bò buø, haõy tính tieàn tieát kieäm ñöôïc haøng naêm.
ÑS: 6380 $
9.8. Moät xöôûng saûn xuaát coù moät ñoäng cô ba pha 200 kVA, 440 V ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã. Neáu
moät boä tuï ñieän 75 kVAr ñöôïc thieát ñaët vaø phuï taûi cuûa ñoäng cô ñöôïc taêng leân maø doøng ñieän
cuûa ñöôøng daây cung caáp vaãn khoâng thay ñoåi. Tìm:
a) Löôïng kVA taêng theâm cuûa phuï taûi ñoäng cô;
b) Löôïng kW taêng theâm cuûa phuï taûi ñoäng cô;
390 CHÖÔNG 9

c) Löôïng giaûm doøng ñieän treân ñöôøng daây neáu phuï taûi ñoäng cô vaãn khoâng ñoåi ôû 200 kVA ôû
cosϕ = 0,8 treã sau khi ñaët tuï buø.
ÑS: a) 37,5 kVA b) 28,56 kW c) 44,4 A
9.9. Moät heä thoáng ñang vaän haønh ôû phuï taûi kVA cöïc ñaïi yeâu caàu vôùi heä soá coâng suaát 0.707 treã.
Vieäc taêng theâm khaû naêng taûi caáp cho phuï taûi coù theå ñöôïc thöïc hieän theo hai caùch:
a) Naâng cao cosϕ cuûa heä thoáng leân 0,866 baèng caùch ñaët thieát bò buø.
b) Ñaët theâm maùy phaùt ôû gaàn ñeå cung caáp ñuû coâng suaát cho phuï taûi taêng theâm. Toång chi phí
ñeå xaây döïng nhaø maùy phaùt ñieän laø 100 $ moãi kVA.
Haõy öôùc löôïng giôùi haïn cuûa chi phí moãi kVAR thieát bò buø ñeå phöông aùn a) coù theå ñöôïc chaáp
nhaän. Giaû thieát suaát chi phí haøng naêm tính treân tieàn ñaàu tö maùy phaùt vaø thieát bò buø laø baèng
nhau.
ÑS: 61,44 $
9.10. Moät phuï taûi tieâu thuï coâng suaát khoâng ñoåi 500 KW cosϕ = 0,8 treã. Giaù bieåu ñieän naêng laø 60
$ haøng naêm cho moãi kVA coâng suaát cöïc ñaïi yeâu caàu coäng vôùi 0,05 $ cho moãi KWh ñieän
naêng tieâu thuï. Neáu heä soá coâng suaát ñöôïc naâng leân 0,95 baèng caùch ñaët thieát bò buø, haõy tính
tieàn tieát kieäm ñöôïc haøng naêm. Chi phí ñaët thieát bò buø laø 100 $ / kVAr vaø heä soá vaän haønh,
khaáu hao haøng naêm laø 10% treân tieàn ñaàu tö.
ÑS: 3815 $
9.11. Moät xí nghieäp coù phuï taûi 300 kW ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã. Giaù bieåu ñieän naêng goàm 60
haøng naêm cho moãi kVA coâng suaát cöïc ñaïi yeâu caàu coäng vôùi 0,05 $ moãi kWh ñieän naêng tieâu
thuï. Tieàn ñaàu tö thieát bò buø laø 150 $/kVA vaø laõi suaát, chí phí vaän haønh vaø khaáu hao laáy
baèng 10% tieàn ñaàu tö.
a) Tìm trò soá cuûa heä soá coâng suaát kinh teá coù theå ñöôïc naâng leân.
b) Boû qua toån thaát trong thieát bò buø, tìm coâng suaát cuûa thieát bò buø.
c) Tìm tieàn ñieän môùi haøng naêm giaû thieát xí nghieäp laøm vieäc 4000 giôø/naêm.
ÑS: a) cosϕkt = 0,968 treã b) 147,42 kVAr c) 80811 $
 391

Chöông 10
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP
TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

10.1 KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP

Neáu ñieän aùp ñaët vaøo phuï taûi khoâng hoaøn toaøn ñuùng vôùi ñieän aùp ñònh möùc do phuï taûi yeâu
caàu thì ít hay nhieàu tình traïng laøm vieäc cuûa phuï taûi cuõng trôû neân khoâng toát. Noùi caùch khaùc, ñoä
leäch ñieän aùp caøng lôùn thì chæ tieâu kinh teá vaø kyõ thuaät cuûa thieát bò duøng ñieän aùp cuõng thaáp.
Theo ñònh nghóa ñoä leäch ñieän aùp baèng:
U − U dm
ñl U% = .100% (10.1)
Udm
trong ñoù: U: ñieän aùp ñaët vaøo phuï taûi
Uñm: ñieän aùp ñònh möùc cuûa phuï taûi
Ñoä leäch ñieän aùp sinh ra ôû nôi tieâu thuï ñieän laø do:
- Nguyeân nhaân phaùt sinh ôû baûn thaân caùc hoä duøng ñieän, phuï taûi cuûa caùc heä thoáng duøng ñieän
luoân luoân thay ñoåi laøm cho söï phaân boá coâng suaát trong maïng ñieän cuõng thay ñoåi theo.
- Nguyeân nhaân do söï thay ñoåi tình traïng laøm vieäc cuûa heä thoáng ñieän chaúng haïn nhö vieäc
thay ñoåi phöông thöùc vaän haønh cuûa nhaø maùy ñieän hoaëc moät söï thay ñoåi naøo ñoù trong sô ñoà maïng
ñieän cuõng laøm cho söï phaân boá coâng suaát trong maïng ñieän thay ñoåi theo laøm aûnh höôûng ñeán toån
thaát ñieän aùp, taïo neân caùc ñoä leäch veà ñieän aùp khaùc nhau ôû caùc nôi duøng ñieän.
Ñoä leäch ñieän aùp cao nhaát thöôøng xuaát hieän trong luùc söï coá: daây ñöùt hoaëc maùy phaùt lôùn nhaát
cuûa nhaø maùy bò hoûng phaûi ngöøng hoaït ñoäng.
Treân thöïc teá khoâng theå naøo giöõ ñöôïc ñieän aùp ôû phuï taûi luoân luoân ñuùng baèng ñònh möùc,
nhöng neáu giöõ ñöôïc vôùi ñoä leäch ñòeân aùp töông ñoái nhoû thì caùc phuï taûi vaãn giöõ ñöôïc chæ tieâu kinh
teá vaø kyõ thuaät toát.
Theo “Qui trình trang bò ñieän”: ñòeân aùp treân cöïc cuûa ñoäng cô khoâng ñöôïc khaùc vôùi ñieän aùp
ñònh möùc laø 5%, trong tröôøng hôïp ñaëc bieät cho pheùp taêng ñieän aùp ñeán +10%. Ñoái vôùi caùc ñeøn
thaép saùng thì ñieän aùp khoâng ñöôïc thaáp hôn ñònh möùc laø 2,5% (ñoái vôùi xí nghieäp) vaø 5% ñoái vôùi
nhaø ôû. Trong tình traïng söï coá, ñieän aùp treân ñeøn khoâng ñöôïc giaûm quaù –12% so vôùi ñieän aùp ñònh
möùc.

10.2 ÑIEÄN AÙP SÖÛ DUÏNG

Ñieän aùp söû duïng laø ñieän aùp ño ñöôïc ôû ñaàu cuûa thieát bò duøng ñieän, ñieän aùp söû duïng voán coù moät
ñoä traûi ñieän aùp trong vaän haønh heä thoáng phaân phoái. Ñoù laø moät daûi ñieän aùp coù ôû moãi ñieåm söû duïng
ñieän. Beà roäng cuûa daûi ñieän aùp vaø vò trí cuûa daûi ñoái vôùi ñieän aùp cô baûn tuøy thuoäc vaøo vò trí cuûa hoä
tieâu thuï ñoái vôùi caáu truùc cuûa heä thoáng phaân phoái. Tröôùc khi xeùt söï
392 CHÖÔNG 10

thay ñoåi cho pheùp cuûa ñieän aùp ôû ñieåm söû duïng ñoái vôùi vieäc vaän haønh cuûa thieát bò vaø söï thay ñoåi
naøy aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa thieát bò nhö theá naøo thì caàn hieåu roõ khaùi nieäm veà ñoä traûi ñieän
aùp.

10.3 ÑOÄ TRAÛI ÑIEÄN AÙP

Ñoä traûi ñieän aùp – laø hieäu soá giöõa giaù trò ñieän aùp cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu ôû moät ñieåm nhaát ñònh trong
heä thoáng phaân phoái, ñoä traûi coù giaù trò thay ñoåi tuøy theo vò trí maø ôû ñoù ñoä traûi ñöôïc ño. Khoâng nhöõng
noù thay ñoåi veà trò soá maø söï quan heä ñoä traûi so vôí giaù trò laøm chuaån seõ thay ñoåi tuøy theo vò trí ño.
H.10.2 minh hoaï caùc ñoä traûi ñieän aùp coù ôû ñieåm söû duïng.
Hoä tieâu thuï A laø hoä ñaàu tieân, coù ñoä traûi ñuùng baèng 1 volt töø phuï taûi cöïc tieåu
(122 volt) ñeán phuï taûi cöïc ñaïi (123 volt). Hoä tieâu thuï B laø hoä cuoái cuøng cuûa ñöôøng daây nhaùnh
phaân phoái, coù ñoä traûi ñieän aùp baèng 7 volt: 111 volt ôû tình traïng cöïc ñaïi vaø 118 volt ôû tình traïng
cöïc tieåu.
Ñieän aùp söû duïng ôû caùc hoä tieâu thuï A vaø B ñoái vôùi tình traïng phuï taûi trong khoaûng töø taûi cöïc
ñaïi ñeán cöïc tieåu seõ coù giaù trò trong khoaûng caùc giaù trò cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu cuûa caùc ñoä traûi ñieän
aùp. Ñieän aùp ôû ñieåm söû duïng cuûa baát kyø hoä tieâu thuï naøo ôû treân ñöôøng daây seõ coù ñoä traûi ñieän aùp töø
1 ñeán 7 volt, tuøy theo vò trí cuûa chuùng. Caùc ñoä traûi ñieän aùp töông töï cuõng coù theå tìm ôû caùc ñieåm
söû duïng cuûa moãi hoä tieâu thuï treân heä thoáng.
Ngoaøi ra coøn coù ñoä traûi ñieän aùp söû duïng ñöôøng daây laø söï sai bieät veà ñieän aùp söû duïng cöïc
ñaïi vaø cöïc tieåu cuûa caùc hoä tieâu thuï treân ñöôøng daây. Ñoái vôùi ñöôøng daây treân hình veõ ñoä traûi cuûa
ñieän aùp söû duïng ñöôøng daây laø 12 volt (123 V – 111 V)

Hình 10.1: Sô ñoà ñöôøng daây phaân phoái

Hình 10.2: Traéc ñoà ñieän aùp khi phuï taûi cöïc ñaïi
438

Hình 10.3: Traéc ñoà ñieän aùp khi phuï taûi cöïc tieåu

10.4 NHÖÕNG PHÖÔNG TIEÄN ÑEÅ ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG
Vieäc ñieàu chænh ñieän aùp trong phaïm vi cho pheùp laø vaán ñeà phöùc taïp vì heä thoáng lieân keát
nhieàu nguoàn vôùi nhieàu phuï taûi ôû moïi caáp baäc cuûa heä thoáng ñieän. Keát quaû laø giöõ ñieän aùp chæ ôû
moät ñieåm cuûa heä thoáng laø chöa ñuû maø traùi laïi phaûi giöõ ôû nhieàu ñieåm ôû moïi caáp baäc theo chieàu
ngang cuõng nhö theo chieàu doïc cuûa heä thoáng.
Noùi caùch khaùc, vaán ñeà ñieàu chænh ñieän aùp laø xuyeân suoát toaøn heä thoáng vaø ñoøi hoûi moät soá
löôïng lôùn caùc thieát bò ñaët trong heä thoáng ñeå phuïc vuï cho muïc ñích naøy.
Vieäc löïa choïn vaø phoái trí caùc thieát bò ñieàu aùp laø moät trong nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa kyõ thuaät
heä thoáng ñieän.
Caùc phöông tieän ñieàu chænh ñieän aùp coù theå ñöôïc chia laøm ba nhoùm lôùn döïa treân ñaëc tính
vaän haønh cuûa chuùng:
1. Nguoàn coâng suaát khaùng nhö maùy buø ñoàng boä vaø tuï ñieän tónh, maùy buø ñoàng boä vaø
kích töø maùy phaùt
2. Giaûm suït aùp cuûa ñöôøng daây baèng tuï ñieän noái tieáp
3. Maùy bieán aùp ñieàu chænh vaø maùy bieán aùp coù ñaàu phaân aùp.
Vaän haønh ñöôøng daây taûi ñieän cho thaáy moái lieân heä chaët cheõ giöõa coâng suaát khaùng vaø ñieän
aùp. Ñieän aùp coù theå giöõ ôû baát kyø trò soá mong muoán naøo ôû caû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän cuûa moät ñöôøng
daây truyeàn taûi vôùi toång trôû ñöôøng daây coù tính caûm chieám öu theá (X>R) neáu coù ñaày ñuû caùc nguoàn
coâng suaát khaùng ôû hai ñaàu ñöôøng daây.
Toång quaùt, baát kyø moät nguoàn coâng suaát phaûn khaùng naøo trong heä thoáng coù theå giöõ hoaëc
ñieän aùp, hoaëc heä soá coâng suaát hoaëc laø doøng coâng suaát khaùng ôû moät vaø chæ moät ñieåm ñaõ choïn tuøy
yù trong heä thoáng ñieän. Dó nhieân, ñeå cho vieäc vaän haønh ñöôïc ñôn giaûn vaø thuaän tieän, thöôøng ñieåm
ñieàu chænh ôû raát gaàn hoaëc laø ôû taïi ñaàu cöïc cuûa nguoàn coâng suaát khaùng.
Moãi nhaø maùy ñieän laø nguoàn coâng suaát taùc duïng cuõng laø nguoàn coâng suaát phaûn khaùng,
nhöng ñieän aùp phaûi ñöôïc ñieàu chænh ôû moät soá lôùn caùc ñieåm trong heä thoáng, haäu quaû laø phaûi duøng
ñeán caùc nguoàn coâng suaát khaùng phuï theâm vaø thieát bò ñieàu chænh ñieän aùp khaùc. Hai nguoàn coâng
suaát khaùng thoâng thöôøng laø maùy buø ñoàng boä vaø tuï ñieän tónh. Sau ñaây laø nhöõng ñieåm so saùnh
giöõa maùy buø vaø tuï ñieän tónh.
Maùy buø vaø tuï ñieän tónh coù nhöõng aûnh höôûng gioáng nhau trong vai troø ñieàu chænh ñieän aùp,
tuy vaäy, nhöõng ñaëc tính kyõ thuaät vaø khai thaùc coù khaùc:
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 439

Tuï ñieä n tónh Maùy buø ñoà ng boä

Tuï ñieän reû tieàn hôn vaø toån thaát ít hôn nhöng vaän haønh
keùm linh hoaït hôn. Vôùi tuï ñieän tónh, coâng suaát khaùng khoâng
thay ñoåi lieân tuïc (theo töøng baäc) vaø chæ coù theå phaùt coâng
suaát khaùng.
Maùy buø ñoàng boä laø nguoàn coâng suaát phaûn khaùng raát linh
ñoäng vì coâng suaát phaûn khaùng cuûa noù coù theå thay ñoåi lieân tuïc veà
ñoä lôùn vaø veà chieàu töø coâng suaát phaûn khaùng caûm sang coâng suaát
dung haàu nhö raát ñôn giaûn baèng caùch thay ñoåi töø tröôøng kích
thích.

Coâng suaát phaûn khaùng cung caáp bôûi tuï ñieän coù khuynh Coâng suaát phaûn khaùng cung caáp bôûi maùy buø ñoàng boä coù
höôùng giaûm khi ñieän aùp ôû thanh caùi giaûm xuoáng. khuynh höôùng taêng khi ñieän aùp thanh caùi giaûm xuoáng. Keát quaû
laø maùy buø ñoàng boä vaän haønh toát hôn trong tình traïng heä thoáng coù
söï coá vaø giaûm ñöôïc nhaáp nhaùy veà aùnh saùng.

Khi phuï taûi cöïc ñaïi, tuï ñieän tónh khoâng theå quaù taûi vì luùc Maùy buø ñoàng boä coù theå quaù taûi ngaén haïn baèng caùch ñieàu
phuï taûi cöïc ñaïi ñieän aùp thanh caùi giaûm xuoáng maø coâng suaát chænh kích thích vaø laøm giaûm ñöôïc söï nhaáp nhaùy veà aùnh saùng.
phaûn khaùng cuûa noù ñònh bôûi ñieän dung vaø ñieän aùp thanh caùi,
coâng suaát phaûn khaùng naøy tyû leä vôùi bình phöông ñieän aùp.
Chính vì theá maø tuï ñieän coù theå bò quaù taûi nguy hieåm vaøo
nhöõng luùc phuï taûi cöïc tieåu.

Söû duïng tröïc tieáp ôû nhieàu caáp ñieän aùp khaùc nhau.
Tuï ñieän tónh deã daøng di chuyeån töø nôi naøy sang nôi khaùc
trong maïng ñieän vaø cuõng deã daøng taêng coâng suaát cuûa boä tuï
ñieän baèng caùch laép theâm moät soá tuï ñieän khi nhu caàu tieâu thuï
coâng suaát khaùng cuûa heä thoáng taêng leân. Ñaëc bieät quan troïng
laø tuï ñieän coù theå ñöôïc phaân caáp quaûn lyù, chia thaønh caùc ñôn
vò nhoû ñi saâu vaøo caùc caáp ñieän aùp trong heä thoáng xuoáng caùc
maïng phaân phoái haï aùp cuûa caùc xí nghieäp, ñaët gaàn caùc ñoäng
cô ñieän. v.v…
Ñieän aùp ñaàu cöïc bò giôùi haïn, ñoâi khi caàn ñeán maùy bieán aùp ñeå
noái vôùi heä thoáng.
Coâng suaát nhoû quaù seõ khoâng coù lôïi veà maët kinh teá, dung
löôïng caøng nhoû thì giaù thaønh treân moät ñôn vò coâng suaát caøng ñaét.
Maùy buø ñoàng boä seõ tieáp tuïc duøng ôû caáp truyeàn taûi cuøng vôùi tuï
ñieän tónh do caùc tính chaát cuûa chuùng theo quan ñieåm vaän haønh.

Heä thoáng baûo veä ñôn giaûn. Baûo veä baèng heä thoáng rôøle phöùc taïp
Ñieàu haønh deã Baûo trì khoù vaø thöôøng xuyeân caàn ngöôøi ñieàu haønh tröïc tieáp
Söï ñoùng caét tuï ñieän thöôøng daãn theo quaù ñieän aùp vaø troâng nom
xung doøng ñieän lôùn

Caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán vieäc aùp duïng tuï ñieän maéc reõ vaø maùy buø ñoàng boä treân ñöôøng
daây truyeàn taûi cao aùp ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong khaûo saùt vaän haønh ñöôøng daây taûi ñieän, trong chöông
naøy chuû yeáu laø ñeà caäp ñeán aùp duïng cuûa tuï ñieän tónh treân caùc ñöôøng daây hình tia, ñaëc bieät laø ôû
caáp phaân phoái cuûa heä thoáng.

10.5 BUØ NGANG TREÂN MAÏNG ÑIEÄN HÌNH TIA

Maïng ñieän hình tia coù chuû yeáu ôû caáp truyeàn taûi phuï vaø caáp phaân phoái cuûa heä thoáng ñieän.
Ñöôøng daây ôû caùc caáp naøy thöôøng laø ñöôøng daây ngaén vaø nhö vaäy coù theå ñöôïc bieåu dieãn baèng
maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây ngaén, giaû thieát ñaët ôû cuoái ñöôøng daây moät tuï ñieän maéc reõ (buø
ngang) coù toång trôû töông ñöông cho moãi pha baèng XC (H.10.4)

Hình 10.4: Maïch töông ñöông ñôn giaûn cuûa moät phaùt tuyeán hình tia vôùi tuï buø ngang
440

Goïi UP vaø UN laàn löôït laø ñieän aùp pha ôû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän. H.10.5 trình baøy ñoà thò vectô
cuûa maïch ñieän vôùi doøng ñieän thuaàn dung Ic.

Hình 10.5 (a) vaø (b): Ñoà thò vectô cuûa phaùt tuyeán hình tia vôùi taûi thuaàn dung

Ñoä taêng ñieän aùp gaây bôûi doøng ñieän dung coù theå vieát nhö sau:
∆U C = U N − U P = U N − ( U N − IC X )2 + ( IC R )2 (10.2)
vì IC R << ( U N − IC X ) treân caùc ñöôøng daây thöïc teá neân coù theå tính gaàn ñuùng:

( IC R )2
∆U C ≅ IC X − (10.3)
2 ( U N − IC X )
UN
vôùi IC =
XC
trong ñoù: X C laø dung khaùng cuûa tuï ñieän cho bôûi:
U N2
XC = vôùi U N (volt): ñieän aùp pha , QC (VAr): coâng suaát moät pha cuûa tuï ñieän
QC
Ñoä taêng aùp trong ñôn vò töông ñoái
2
∆U C ∆U C I X ( IC R )
RC = = = C − (10.4)
UN IC X C IC X C 2IC X C ( IC X C − IC X )

X R2
RC ≅ − ñvtñ (10.5)
X C 2X C ( X C − X )
R C aùp duïng cho caû hai tröôøng hôïp vaän haønh moät pha vaø ba pha.

Ngoaøi ra, vì X C >> X neân gaàn ñuùng RC nhö sau:

X R2
RC ≅ − ñvtñ (10.6)
X C 2X C2

Ñoà thò H.10.6. cho giaù trò cuûa RC tính töø coâng thöùc treân khi moät tuï ñieän coù dung khaùng X C
R
(hay coâng suaát QC ) ñöôïc ñoùng vaøo ôû cuoái ñöôøng daây coù moät tyû soá ñieän trôû / ñieän khaùng naøo
X
ñoù.
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 441

Hình 10.6: Ñoä taêng ñieän aùp do tuï buø ngang treân phaùt tuyeán hình tia
Daàu coù hay khoâng coù phuï taûi treân ñöôøng daây vaøo luùc maø tuï ñieän ñöôïc ñoùng vaøo thì vectô
taêng ñieän aùp do tuï ñieän vaãn giöõ nhö nhau neáu ñieän aùp ñaàu nhaän giöõ khoâng ñoåi. Tuy vaäy neáu vaãn
aùp duïng caùc coâng thöùc vieát cho ∆UC vaø RC noùi treân cho tröôøng hôïp coù phuï taûi ôû cuoái ñöôøng daây
thì ∆UC vaø RC trong tröôøng hôïp naøy gaàn ñuùng laø ñoä giaûm suït aùp treân ñöôøng daây (hay ñoä taêng
ñieän aùp do tuï buø ngang) (H.10.7)

Hình 10.7: Ñoà thò vectô cuûa phaùt tuyeán hình tia vôùi taûi caûm vaø tuï buø ngang
Giaû thieát cho bieát caùc trò soá sau ñaây:
U N = 1 ñvtñ, I = 1∠ − 25° ñvtñ, IC = 0, 5∠90° ñvtñ
Z = R + jX = 0, 08∠65° = 0, 0338 + j0, 0725 ñvtñ
X C = − j2 ñvtñ
Vaäy thì luùc chöa ñoùng tuï ñieän, ñieän aùp ñaàu phaùt:
U'P = 1 + 0, 08∠(650 − 250 ) = 1, 0625∠2, 77°
vaø khi ñoùng tuï ñieän:
442

U P = 1 + 0, 08∠ ( 65° − 25° ) + ( 0, 08 ) .0, 5∠ ( 65° + 90° )

= 1, 0273∠3, 82° ñvtñ
Vaäy ñoää taêng chính xaùc cuûa ñieän aùp do tuï ñieän gaây ra laø:
∆U C = U P '− U P = 0, 0352 ñvtñ
Neáu duøng phöông trình gaàn ñuùng thì
X R2 0, 0725 0, 03382
∆U C ≅ − = − = 0, 0361 ñvtñ
X C 2X C2 2 2.22
Chöùng toû raèng, söï gaàn ñuùng naøy coù theå chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi caùc ñöôøng daây cung caáp
ñieän trong thaønh phoá, moät ñoä taêng ñieän aùp ñaùng keå coù theå thöïc hieän baèng caùch maéc tuï ñieän reõ ôû
cuoái ñöôøng daây (buø ngang). Noùi chung ∆UC hay RC trong tröôøng hôïp naøy laø soá döông.
Tuy vaäy RC coù theå laø soá aâm ñöôïc khoâng ?
Ñieàu naøy xaûy ra neáu:
R2 X
> (10.7)
2X C ( X C − X ) XC

R X 
hay neáu: > 2 C − 1 (10.8)
X  X 
Chaúng haïn ñoä taêng ñieän aùp seõ trôû thaønh ñoä suït aùp neáu:
R  2 
> 2 − 1  = 7, 3
X  0, 0725 
Hình 10.5b giaûi thích ñieàu naøy.
R
Tyû soá khaù lôùn naøy thöôøng gaëp trong löôùi ñieän haï aùp. Töø phöông trình vieát cho RC , dung
X
khaùng cuûa tuï ñieän caàn thieát keá caûi thieän suït aùp cuûa ñöôøng daây moät löôïng RC coù theå tính nhö sau
(suy ra töø phöông trình (10.5)):
2
X 1  X2  1  R2 X2
XC ≈  + 1 +  + 1 − − (10.9)
2  RC 
 4  RC 
 2RC RC

10.6 AÛNH HÖÔÛNG CHÍNH CUÛA TUÏ ÑIEÄN TÓNH BUØ NGANG
Treân ñaây ñaõ ñeà caäp ñeán taùc duïng giaûm suït aùp treân ñöôøng daây khi ñaët tuï buø ngang. Sau ñaây
seõ neâu ra caùc aûnh höôûng chính cuûa buø ngang.
10.6.1 Taêng khaû naêng taûi ñieän cuûa ñöôøng daây
a) Neáu suït aùp laø ñieàu kieän giôùi haïn ñeå xaùc ñònh khaû naêng taûi ñieän cuûa ñöôøng daây. Giaû thieát
suït aùp cho pheùp doïc ñöôøng daây laø 10% thì ñoä taêng töông ñoái cuûa ñieän aùp RC do vieäc maéc theâm
tuï ñieän seõ cho pheùp taêng taûi treân ñöôøng daây theo tyû leä:
taûi cöïc ñaïi khi coù tuï 0, 1 + RC
ρV = ≈ (10.10)
taûi cöïc ñaïi khi khoâng coù tuï 0, 1
R
Giaù trò gaàn ñuùng cuûa ρV suy töø ñoà thò RC theo vaø coâng thöùc treân ñaây coù theå bieåu dieãn
X
baèng ñoà thò H.10.8.
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 443

Hình 10.8: Ñoä taêng khaû naêng taûi cuûa phaùt tuyeán do ñaët tuï buø ngang
khi ñieàu kieän suït aùp laø giôùi haïn
Hình 10.8 cho thaáy söï taêng khaû naêng taûi laø chuû yeáu neáu tyû soá R/X laø khaù nhoû.
b) Neáu phaùt noùng laø ñieàu kieän giôùi haïn cuûa
khaû naêng mang taûi thì tuï ñieän cuõng coù taùc duïng
laøm taêng khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây vì noù laøm
giaûm doøng ñieän chaïy treân daây baèng caùch cung
caáp taïi choå coâng suaát khaùng do phuï taûi yeâu caàu.
Ñieàu naøy laøm taêng heä soá coâng suaát cuûa ñöôøng
daây (löu yù, taêng cosϕ cuûa ñöôøng daây chöù khoâng
phaûi taêng cosϕ cuûa phuï taûi) hay coøn goïi laø caûi Hình 10.9: Ñoà thò vectô bieåu dieãn taêng
thieän heä soá coâng suaát cuûa ñöôøng daây. khaû naêng taûi
Haõy xeùt ñoà thò vectô H.10.9.
Goïi I ' = I " = 1 ñvtñ laø khaû naêng taûi ñieän cöïc ñaïi cuûa ñöôøng daây, I ' = 1 ñvtñ laø doøng ñieän phuï
taûi tröôùc khi maéc theâm tuï ñieän, I laø doøng phuï taûi sau khi maéc theâm tuï sao cho doøng ñieän treân
ñöôøng daây laø I’’ = 1 ñvtñ, IC laø doøng qua tuï ñieän. Doøng ñieän ñi treân ñöôøng daây luùc baây giôø laø:

I" = 1 = I+ IC (10.11)

Töø hình veõ coù ñöôïc:

2
I’’2 = 12 = I2 cos2 ϕ + ( I sin ϕ − IC ) (10.12)
ϕ laø goùc heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi vaø cuõng laø cuûa ñöôøng daây tröôùc khi maéc tuï ñieän.

Giaûi phöông trình naøy ñeå tìm I

444

I = IC 1 − cos 2 ϕ + 1 − IC2 cos 2 ϕ ñvtñ (10.13)

Do ñoù neáu khaû naêng mang taûi cuûa ñöôøng daây bò giôùi haïn bôûi phaùt noùng cuûa daây daãn thì
söï taêng taûi cuûa ñöôøng daây do tuï ñieän cho bôûi:
Pmax khi coù tuï I cos ϕ I
ρi = = = = I ñvtñ (10.14)
Pmax khi khoâng coù tuï I 'cos ϕ I'
2 2
ρi = IC 1 − ( cos ϕ ) + 1 − IC2 ( cos ϕ )

trong ñoù IC bieåu dieãn trong ñôn vò töông ñoái vôùi I " = 1
Tyû soá ρi ñaït ñeán cöïc trò cuûa noù ρi max
1 1 − cos 2 ϕ
ρi max = khi IC = (10.15)
cos ϕ cos ϕ
Hình 10.10. Bieåu dieãn ρi theo IC vaø cos ϕ

Hình 10.10: Ñoä taêng khaû naêng taûi cuûa phaùt tuyeán do ñaët tuï buø ngang
khi ñieàu kieän phaùt noùng laø giôùi haïn
Theo ñoà thò, söï caûi thieän khaû naêng taûi ñaëc bieät roõ reät neáu heä soá coâng suaát phuï taûi nhoû.
Ngoaøi ra, neáu khoâng xeùt ñeán khaû naêng taûi theâm cuûa ñöôøng daây thì vieäc aùp duïng tuï ñieän
maéc reõ roõ raøng laøm giaûm doøng ñieän toaøn phaàn chaïy treân ñöôøng daây ñöa ñeán vieäc giaûm toån thaát
coâng suaát khoâng nhöõng treân chính ñöôøng daây maø coøn trong caû heä thoáng nöõa.
10.6.2 Giaûm toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây
Tuï ñieän tónh seõ cung caáp taïi choã moät phaàn coâng suaát khaùng cuûa phuï taûi yeâu caàu do ñoù laøm
giaûm löôïng coâng suaát khaùng truyeàn treân ñöôøng daây (H.10.11), ñieàu naøy laøm giaûm toån thaát coâng
suaát taùc duïng ∆P vaø toån thaát coâng suaát phaûn khaùng ∆Q .
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 445

Hình 10.11: Doøng coâng suaát treân ñöôøng daây sau khi ñaët tuï buø ngang
P2 + Q2
Tröôùc khi coù tuï: ∆P = RI2 = R ñvtñ (10.16)
U 2N
2
P2 + ( Q − QC )
Khi coù tuï: ∆P ' = RI ' =2
R ñvtñ (10.17)
U N2
(Neáu duøng ñôn vò coù teân, coâng suaát ba pha vaø ñieän aùp daây thì:
2
P 2 + ( Q − QC )
∆P ' = 3RI '2 = R (10.18)
U 2N
vôùi: P (MW), Q (MVAr), Q (MVAr) , UN (kV), R (Ω), ∆P’ (MW)
Tuy nhieân, tuøy ôû caùch phaân boá caùc phuï taûi tieâu thuï ñieän treân ñöôøng daây maø vò trí cuûa tuï
ñieän phaûi ñöôïc xaùc ñònh sao cho coù lôïi nhaát. Xeùt tröôøng hôïp phuï taûi phaân boá ñeàu treân ñöôøng daây
H.10.12, neáu chæ xeùt doøng ñieän phaûn khaùng i ñi treân ñöôøng daây.

Hình 10.12: Phaân boá doøng ñieän treân ñöôøng daây coù phuï taûi phaân boá ñeàu
Khi soá phuï taûi taêng leân raát nhieàu trong khoaûng OB thì doøng ñieän phaûn khaùng i taïi ñieåm
caùch ñaàu ñöôøng daây khoaûng caùch x ñvtñ coù theå bieåu dieãn theo phöông trình:
i = I (1 − x ) (10.19)
vôùi I laø doøng ñieän phaûn khaùng ôû ñaàu ñöôøng daây, 1: chieàu daøi ñöôøng daây trong ñvtñ.
Ngoaøi ra ñeå ñôn giaûn, chæ ñeå yù ñeán toån hao do ñieän trôû cuûa ñöôøng daây, ñieän trôû cuûa ñoä daøi
vi caáp dx ñvtñ ñöôïc vieát:
d r = R ⋅ 1 ⋅ dx = Rdx
446

R : ñieän trôû toaøn ñöôøng daây

1: ñoä daøi ñöôøng daây (ñoä daøi baèng 1 ñôn vò töông ñoái)
Nhö vaäy, toån thaát treân ñöôøng daây do doøng ñieän phaûn khaùng gaây ra laø:
l l 2
1
∆P = i Rdx = I (1 − x )  Rdx = I2 R = A
∫
2
∫ (10.20)
  3
0 0

Neáu moät tuï ñieän tónh coù doøng ñieän laø IC ñaët ôû vò trí A caùch ñaàu nguoàn moät khoaûng caùch a
trong H.10.13.

Hình 10.13
Doøng ñieän phaûn khaùng treân ñöôøng daây trôû thaønh:
a) I(1–x) – IC töø O ñeán A
b) I(1–x) töø A ñeán B
Baèng caùch laáy tích phaân töông töï, toång toån thaát treân ñöôøng daây coù tuï ñieän tónh laø:
a 1
2 2
∫ ∫
∆P ' =  I (1 − x ) − IC  Rdx + I (1 − x )  Rdx
0 a
(10.21)

R
∆P ' = 3aIC2 + 3Ia 2 IC − 6aI.IC + I2  = B (10.22)
3 
Giaûm toån thaát treân ñöôøng daây do vieäc ñaët tuï ñieän:
(
Giaûm ∆P = A − B = R −aIC2 − a 2 I.IC + 2aI.IC ñvtñ ) (10.23)

Tính theo phaàn traêm cuûa A

A−B I  I 
Giaûm ∆P% = 100% = 3a C  − C − a + 2  100% (10.24)
A I  I 
QC  QC 
hay: Giaûm ∆P% = 3a 2−a −  100% (10.25)
Q  Q 
vôùi QC : coâng suaát cuûa tuï ñieän;
Q : toång coâng suaát khaùng cuûa phuï taûi phaân boá treân ñöôøng daây.
QC
Nhaän xeùt raèng, giaûm ∆P tuøy thuoäc vaøo tyû soá vaø vò trí ñaët tuï ñieän a.
Q
QC
ÖÙng vôùi moãi trò soá seõ coù moät khoaûng caùch a töông öùng vò trí cuûa tuï ñieän maø giaûm toån
Q
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 447

thaát laø nhieàu nhaát öùng vôùi:

d ( Giaûm ∆P ) 1 QC
= 0 ⇒ a = 1− ñvtñ (10.26)
da 2 Q
 1 QC 
hay: a% =  1 −  100% (10.27)
 2 Q 
QC
Thoâng thöôøng 0, 4 ≤ ≤ 1 neân a % trong khoaûng 50% ≤ a% ≤ 80%
Q
1 2
Ñoù laø lyù do thöôøng choïn nôi ñaët tuï ñieän töø ñeán chieàu daøi ñöôøng daây keå töø nguoàn.
2 3

10.6.3 Doøng ñieän traøn

Khi ñoùng caáp ñaàu tieân cuûa boä tuï ñieän, coù theå coù doøng ñieän quaù ñoä lôùn ñi qua thieát bò ñoùng
caét, taàn soá rieâng cuûa doøng ñieän naøy coù taàm quan troïng ñeå xaùc ñònh cheá ñoä laøm vieäc naëng neà cuûa
thieát bò ñoùng caét vaø coù theå gaây ra hieän töôïng coäng höôûng vôùi caùc thaønh phaàn khaùc cuûa heä thoáng.
Vieäc tính toaùn doøng ñieän quaù ñoä vaø taàn soá rieâng töông ñoái ñôn giaûn neáu boä tuï ñieän ñöôïc
xem nhö moät tuï ñieän taäp trung coù ñieän dung baèng ñieän dung toång cuûa boä tuï ñieän. Ñaây chæ laø giaû
thieát gaàn ñuùng trong tính toaùn thoâng thöôøng.
Taàn soá rieâng cuûa boä tuï ñieän laø:
1
fn = (10.28)
2π L tñ ⋅ Ctñ

trong ñoù Ltñ vaø Ctñ laàn löôït laø ñieän caûm (henry)vaø ñieän dung töông ñöông (farad) ñoái vôùi
tröôøng hôïp ñang xeùt neáu coù moät tuï ñieän duy nhaát ñöôïc ñoùng vaøo ngoaøi ra khoâng coù tuï ñieän naøo
khaùc ôû trong vuøng. Ltñ laø ñieän caûm töø nguoàn ñeán tuï ñieän vaø Ctñ laø ñieän dung toång cuûa boä tuï
ñieän.
Hieän töôïng doøng ñieän traøn coøn traàm troïng hôn khi moät giaøn tuï ñieän tónh ñöôïc ñoùng vaøo heä
thoáng vôùi söï coù maët cuûa moät giaøn khaùc ñaõ ñöôïc naïp ñieän ôû gaàn beân. Söï kieän naøy coù theå laøm ñöùt
daây chì baûo veä tuï ñieän tónh ngay laäp töùc.
Hieän nay ñeå caûn bôùt doøng ñieän traøn, coù theå gaén noái tieáp vôùi giaøn tuï ñieän tónh moät khaùng trôû
hoaëc moät ñieän trôû hoaëc laø ñaët caùc giaøn tuï ñieän tónh caùch xa nhau.
10.6.4 Nhieãu thoâng tin
Chính tuï ñieän tónh môû ñöôøng cho caùc doøng ñieän hoïa taàn deã daøng ñi laïi nhaát laø trong caùch
noái tuï ba pha theo hình sao noái ñaát. Doøng ñieän hoïa taàn naøy seõ caûm öùng moät söùc ñieän ñoäng nhieãu
treân caùc ñöôøng daây ñieän thoaïi. Ñeå traùnh hieän töôïng naøy, coù theå ñoåi laïi caùch ñaáu tuï ñieän ba pha,
dôøi vò trí ñaët tuï ñieän, duøng ñieän khaùng phuï ñeå giaûm hoïa taàn hoaëc laø dôøi ñöôøng daây ñieän thoaïi.
10.6.5 Quaù ñieän aùp trong thôøi gian non taûi
Luùc thôøi gian phuï taûi nhoû (non taûi), tuï ñieän tónh coù theå laøm cho ñieän aùp caû ñöôøng daây vöôït
quaù möùc giôùi haïn gaây hö haïi cho caùc khí cuï ñieän.
Ngoaøi ra coâng suaát khaùng cuûa tuï ñieän tónh thay ñoåi theo bình phöông ñieän aùp:
448

- moät pha: QC = U 2 ωC U (volt) , C (farad) , Q (VAr)

- ba pha: QC = 3U 2 ωC U (volt) (ñieän aùp pha)
Do ñoù khi taêng ñieän aùp thì coâng suaát cuõng nhö doøng ñieän qua tuï taêng leân laøm cho tuï ñieän bò
phaùt noùng vaø gaây hö haïi cho chính tuï ñieän. Chính vì vaäy maø trong thôøi gian non taûi coù theå phaûi
caét bôùt moät soá tuï ñieän ñeå traùnh haäu quaû noùi treân.

10.7 GIAÛM ÑIEÄN KHAÙNG CUÛA ÑÖÔØNG DAÂY - BUØ DOÏC BAÈNG TUÏ ÑIEÄN TÓNH
Vì suït aùp treân ñöôøng daây gaàn nhö tyû leä vôùi caûm khaùng cuûa ñöôøng daây neân vieäc giaûm ñieän
khaùng naøy roõ raøng laø moät caùch ñeå caûi thieän ñieän aùp. Tuy vaäy, ñieàu ñaùng tieác laø vieäc thöïc hieän
khoâng phaûi laø deã.
Ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây laø haøm soá logarit cuûa kích thöôùc ñöôøng daây, do ñoù noù chæ thay
ñoåi ít theo söï thay ñoåi cuûa kích thöôùc naøy. Hôn nöõa, vieäc thay ñoåi kích thöôùc cuûa ñöôøng daây laø
haïn heïp do ñieàu kieän kinh teá vaø möùc caùch ñieän khoâng cho pheùp.
Maéc song song hai hay nhieàu daây daãn cuõng coù hieäu quaû vì ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây giaûm
gaàn nhö tyû leä nghòch vôùi soá ñöôøng daây maéc song song. Nhöng thöïc hieän ñieàu naøy seõø khoâng kinh
teá neáu chæ vôùi muïc ñích duy nhaát laø caûi thieän suït aùp.
Coøn laïi vieäc buø ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây baèng tuï ñieän noái tieáp treân ñöôøng daây goïi laø tuï
ñieän noái tieáp hay buø doïc. Vaän haønh ñöôøng daây taûi ñieän cao aùp ñi xa aùp duïng tuï buø doïc tuï ñöôïc
ñeà nghò nhö laø moät bieän phaùp ñeå taêng khaû naêng taûi vaø tính oån ñònh cuûa ñöôøng daây.
Trong muïc naøy chæ xeùt aùp duïng cuûa vieäc buø doïc treân caùc ñöôøng daây phaân phoái hình tia
töông ñoái ngaén vaø nhöõng aùp duïng naøy chæ lieân quan duy nhaát ñeán caùc ñieàu kieän veà ñieän aùp cuûa
ñöôøng daây.
Maïch töông ñöông cuûa ñöôøng daây ngaén vôùi tuï ñieän noái tieáp trong H.10.14a:

Hình 10.14: Maïch töông ñöông ñôn giaûn vaø ñoà thò vectô cuûa phaùt tuyeán
vôùi tuï buø doïc vaø taûi coù tính caûm
Doøng ñieän taûi I ñi xuyeân qua tuï ñieän vaø ñoà thò vectô trong Hình 6.14b.
Suït aùp khi chöa coù tuï ñieän ñöôïc tính gaàn ñuùng:
∆U ≅ IZ cos ( ψ − ϕ ) (10.29)
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 449

vôùi Z = Z∠ψ toång trôû ñöôøng daây vaø ϕ laø goùc heä soá coâng suaát, ϕ > 0 khi taûi coù tính caûm.
∆U ≅ IZ cos ψ cos ϕ + IZ sin ψ sin ϕ (10.30)
∆U ≅ IR cos ϕ + IX sin ϕ = Ia R + Ir X (10.31)
vôùi I = Ia − jIr
PN R Q N X PN R + Q N X
∆U ≅ + = (10.32)
UN UN UN
taát caû ñeàu vieát trong ñôn vò töông ñoái.
Neáu vieát trong ñôn vò coù teân:
PN R + Q N X
- cho maïch moät pha: ∆U = = IR cos ϕ + IX sin ϕ (10.33)
UN
PN R + Q N X
- cho maïch ba pha: ∆U = = 3 ( IR cos ϕ + IX sin ϕ ) (10.34)
UN
vôùi: PN + jQ N coâng suaát ba pha ôû ñaàu nhaän
Töông töï khi ñaët tuï ñieän buø doïc (vieát trong ñôn vò töông ñoái)
∆U ' = IR cos ϕ + I ( X − X 'C ) sin ϕ (10.35)
Keát quaû laø ñieän dung taïo ra moät ñoä taêng ñieän aùp:
2
Ñoä taêng ñieän aùp ∆U’C = ∆U – ∆U’ = IX 'C sin ϕ = IX 'C 1 − ( cos ϕ ) (10.36)
Vaäy thì neáu khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây ñöôïc giôùi haïn bôûi ñieàu kieän suït aùp thì vieäc aùp
duïng cuûa tuï ñieän noái tieáp laøm taêng khaû naêng taûi cuûa ñöôøng daây theo tyû leä ρv .
Goïi I’ laø doøng ñieän ñöôïc taêng khaû naêng taûi do buø doïc vaø I laø doøng ñieän tröôùc khi buø doïc,
suït aùp do I’ vaø I gaây ra treân ñöôøng daây baèng nhau:
I’[Rcosϕ + (X – X’C)sinϕ ] = I(Rcosϕ + Xsinϕ)
R
cos ϕ + 1 − cos ϕ2
I' R cos ϕ + X sin ϕ X
Suy ra: ρv = = = (10.37)
I R cos ϕ + ( X − X 'C ) sin ϕ R  C  2
cos ϕ +  1 −  1 − cos ϕ
X  100 
R
ρv phuï thuoäc vaøo tyû soá cuûa ñöôøng daây, heä soá coâng suaát cos ϕ cuûa phuï taûi vaø ñaïi löôïng
X
X 'C
C% = ⋅ 100% goïi laø phaàn traêm ñoä buø doïc.
X
Phaàn traêm buø mang yù nghóa nhö sau:
- Neáu C% > 100% thì ñöôøng daây coi nhö quaù buø vaø vôùi tình traïng naøy coù theå laøm cho suït aùp
cuûa ñöôøng daây baèng khoâng nhö trong H.10.14c, mieãn laø heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi khoâng ñoåi.
∆U ' = IR cos ϕ + I ( X − X 'C ) sin ϕ = 0 (10.38)
Töø ñoù: X 'C ≈ R cot gϕ + X
Neáu heä soá coâng suaát khoâng phaûi laø haèng soá thì khi quaù buø vieäc thay ñoåi heä soá coâng suaát coù
theå ñöa ñeán quaù ñieän aùp traàm troïng nhö ñaõ trình baøy trong H.10.14d. Ñaëc bieät nguy hieåm laø vieäc
taêng ñoät ngoät cuûa doøng ñieän vaø goùc heä soá coâng suaát xaûy ra töø vieäc môû maùy ñoäng cô. Do nhöõng
lyù do naøy, chæ coù tröôøng hôïp buø thieáu laø coù aùp duïng thöïc teá.
450

So saùnh phöông trình taêng ñieän aùp do tuï buø ngang:

( IC R )2
∆U C = IC X − (10.39)
2 ( U N − IC X )

vôùi phöông trình taêng ñieän aùp do tuï buø doïc:

∆U 'C = IX 'C sin ϕ = IX 'C 1 − cos 2 ϕ
Cho thaáy raèng trong khi tuï ñieän buø ngang taïo ra moät ñoä taêng ñieän aùp gaàn nhö ñoäc laäp vôùi
doøng ñieän phuï taûi I thì ñoä taêng ñieän aùp do tuï ñieän buø doïc laïi tyû leä vôùi doøng ñieän taûi I. Nhö vaäy
khi phuï taûi baèng khoâng, tuï ñieän noái tieáp seõ khoâng cho moät ñoä taêng ñieän aùp naøo vaø khi phuï taûi
cöïc ñaïi thì ñoä taêng ñieän aùp laïi lôùn nhaát.

Hình 10.15: So saùnh ñoä taêng ñieän aùp laàn löôït bôûi
a) tuï buø ngang vaø b) tuï buø doïc treân phaùt tuyeán hình tia
Coù nhöõng ñieåm khaùc nhau trong vieäc vaän haønh tuï ñieän noái tieáp vaø maéc reõ.
Hình 10.15a cho thaáy, ñoä taêng ñieän aùp do tuï ñieän maéc reõ ñöôïc phaân boá doïc theo ñöôøng daây
cuõng nhö ñoä suït aùp gaây bôûi phuï taûi. Trong khi ñoù, ñoä taêng ñieän aùp do tuï ñieän noái tieáp thì taäp
trung ngay tuï ñieän nhö trong H.10.15b. Ñieàu naøy ñöa ñeán moät söï phaân boá nhaûy naác cuûa ñieän aùp
doïc ñöôøng daây.
Khoâng gioáng nhö tuï ñieän maéc reõ, tuï ñieän noái tieáp khoâng laøm taêng khaû naêng taûi cuûa ñöôøng
daây khi phaùt noùng laø ñieàu kieän giôùi haïn. Khaû naêng cung caáp coâng suaát khaùng cuûa tuï ñieän noái
tieáp laø khoâng ñaùng keå so vôùi tröôøng hôïp maéc reõ. Söï khaùc nhau naøy laø do tuï ñieän reõ cung caáp
moät phaàn coâng suaát khaùng yeâu caàu cuûa phuï taûi trong khi ñoù tuï ñieän noái tieáp thì buø moät phaàn yeâu
caàu coâng suaát phaûn khaùng cuûa ñöôøng daây (toån thaát coâng suaát khaùng cuûa ñöôøng daây). Thaät vaäy,
coâng suaát khaùng cuûa tuï ñieän noái tieáp laø:
Q 'C = I2 X 'C (10.40)
Coøn coâng suaát khaùng cuûa tuï ñieän maéc reõ laø:
U N2
QC = (10.41)
XC
Neáu choïn ñaïi löôïng cô baûn sao cho U N = 1 ñvtñ vaø doøng ñieän taûi ñaày laø 1 ñvtñ thì tyû soá:
Q 'C
= X 'C X C (10.42)
QC
Ví duï: neáu X = 0,1 vaø ñöôøng daây ñöôïc buø doïc 50%, X 'C = 0,05 vaø neáu cos ϕ = 0,7 ñöôïc
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 451

naâng leân 0,9 do tuï ñieän maéc reõ thì:

UN UN 1
XC = = = = 2, 5
IC I sin ϕ − I 'sin ϕ ' 1 − 0, 7 − 1 − 0, 92
2

vôùi I: doøng ñieän ñöôøng daây tröôùc khi buø ngang ; I’: doøng ñieän ñöôøng daây sau khi buø ngang, gaàn
ñuùng I ≈ I’ = 1 ñvtñ
Q 'C
Töø ñoù = 2, 5 ⋅ 0, 05 = 0, 125
QC
Noùi caùch khaùc, tuï ñieän noái tieáp chæ cung caáp khoaûng 12,5% coâng suaát khaùng phaùt ra bôûi tuï
ñieän reõ.
Ngoaøi coøn coù moät vaøi khoù khaên ñaùng keå khi aùp duïng tuï ñieän noái tieáp:
- Tuï ñieän noái tieáp thöôøng chòu ñieän aùp IX 'C nghóa laø chæ vaøi phaàn traêm cuûa ñieän aùp ñöôøng
daây. Tuy vaäy, neáu ñöôøng daây bò ngaén maïch ôû phía beân kia cuûa boä tuï ñieän thì tuï ñieän seõ chòu
ñieän aùp cuûa ñöôøng daây (H.10.16). Do ñoù, neáu thieát keá tuï ñieän ñeå chòu ñöôïc tình traïng ñieän aùp
cao naøy thì khoâng kinh teá vì caû kích thöôùc vaø giaù thaønh cuûa tuï ñieän taêng theo bình phöông cuûa
ñieän aùp. Coù theå duøng giaûi phaùp ñaët moät khe hôû song song vôùi tuï ñieän, neáu ñieän aùp cao trôû neân
nguy hieåm cho tuï ñieän, khe hôû phoùng ñieän vaø moät khoaù cô khí ñöôïc ñoùng laïi ñeå noái taét khe hôû
naøy laïi vaø ñoàng thôøi daäp taét hoà quang. Khi ñöôøng daây trôû laïi bình thöôøng, khoaù cô khí ñöôïc môû
ra vaø khoâi phuïc maïch ñieän trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng.

Hình 10.16: Ngaén maïch treân ñöôøng daây coù tuï buø doïc.
- Vaøo luùc môû maùy ñoäng cô ñoàng boä vaø khoâng ñoàng boä qua moät tuï ñieän noái tieáp xuaát hieän
tình traïng coäng höôûng laøm cho ñoäng cô bò giöõ ôû vaän toác thaáp hôn vaän toác ñoàng boä. Bieän phaùp
khaéc phuïc laø noái ñieän trôû thích hôïp song song vôùi tuï ñieän noái tieáp. Ñieän trôû naøy gaây theâm toån
hao, nhöng noù coù theå caùch ly ra sau khi ñoäng cô môû maùy.
- Ñoäng cô ñoàng boä sau khi vaän haønh coù khuynh höôùng dao ñoäng quanh vaän toác ñoàng boä neáu
R
taûi cuûa noù nhoû vaø neáu tyû soá cuûa ñöôøng daây cung caáp laø lôùn. Söï chaïy khoâng bình thöôøng naøy
X
thöôøng khoâng xaûy ra treân caùc ñöôøng daây thoâng thöôøng, nhöng neáu ñieän khaùng cuûa ñöôøng daây
ñöôïc buø moät phaàn baèng tuï ñieän noái tieáp thì hieän töôïng naøy coù theå xaûy ra.
- Coäng höôûng saét töø giöõa maùy bieán aùp vaø tuï ñieän noái tieáp coù theå xaûy ra vaø taïo quaù ñieän aùp
ñieàu hoøa. Söï quaùù ñieän aùp naøy thöôøng baét ñaàu ôû thôøi ñieåm khôûi ñoäng maùy bieán aùp vaø noù duy trì
cho ñeán khi khe hôû maéc song song noùi treân loaïi tröø ñöôïc nhieãu loaïn baèng caùch noái taét tuï ñieän laïi
trong moät thôøi gian ngaén.
Ví duï 10.1: Moät ñöôøng daây 15 kV duøng daây daãn AC–120, daøi 6 km, ñieän trôû r0 = 0,27 Ω/km,
caûm khaùng 0,327 Ω/km. Phuï taûi ôû cuoái ñöôøng daây 6000 kVA, ôû heä soá coâng suaát 0,8 treã.
452

a) Tính phaàn traêm suït aùp ñeán cuoái ñöôøng daây;

b) Xaùc ñònh dung löôïng tuï buø ngang ñeå phaàn traêm suït aùp laø 5%;
c) Neáu vaãn giöõ suït aùp nhö trong caâu a) vôùi löôïng buø ñaõ xaùc ñònh trong b), xaùc ñònh coâng
suaát taûi neáu heä soá coâng suaát cuûa taûi khoâng ñoåi;
d) Vôùi phuï taûi ban ñaàu, xaùc ñònh dung khaùng tuï buø doïc ñeå phaàn traêm suït aùp laø 5%;
e) Neáu vaãn giöõ suït aùp nhö trong caâu a) vaø ñaët tuï buø doïc nhö trong d), xaùc ñònh coâng suaát taûi
neáu heä soá coâng suaát cuûa taûi vaãn khoâng ñoåi;
f) Toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây vaø heä soá coâng suaát ñaàu phaùt khi chöa buø vaø khi buø
trong caâu b) vaø d).
Giaûi
a) Phaàn traêm suït aùp
cosϕ = 0,8 ⇒ sinϕ = 0,6
Haèng soá suït aùp:
r0 cos ϕ + x 0 sin ϕ 0, 27.0, 8 + 0, 327.0, 6
K% = 2
100% = 100% = 0, 0001832% /kVA.km
Udm 1000 152.1000
Phaàn traêm suït aùp ñeán cuoái ñöôøng daây:
∆U% = K%. S. l = 0,0001832%. 6000. 6 = 6,59%
b) Dung löôïng tuï buø ngang
Neáu suït aùp sau khi buø ngang laø 5% thì ñoä taêng ñieän aùp do tuï buø laø:
RC = ∆UC = 0,0659 – 0,05 = 0,0159 ñvtñ

Dung khaùng moät pha cuûa tuï buø (giaû thieát maéc Y) (theo 10.9)
2
X 1  X2  1  R2 X2
XC ≈  + 1 +  + 1 − −
2  RC 
 4  RC 
 2RC RC
vôùi R = r0. l = 0,27. 6 = 1,62 Ω ; X = x0. l = 0,327. 6 = 1,962 Ω
2
1, 962  1  1, 9622  1  1, 622 1, 9622
XC =  + 1 +  + 1 − − = 122,71 Ω
2  0, 0159  4  0, 0159  2.0, 0159 0, 0159
Suy ra coâng suaát ba pha cuûa boä tuï buø:
U2 152
QC = = = 1, 833 MVAr = 1833 kVAr
X C 122, 71
c) Taêng khaû naêng taûi do buø ngang
Neáu suït aùp vaãn laø 6,59% sau khi ñaët tuï buø 1833 kVAr thì coâng suaát phuï taûi môùi S’ so vôùi
coâng suaát S phuï taûi ban ñaàu cho bôûi:
S ' ∆U + RC 0, 0659 + 0, 0159
= = = 1,24
S ∆U 0, 0659
hay S’ = 1,24. 6000 = 7440 kVA ôû cosϕ = 0,8.
d) Buø doïc
Neáu duøng tuï buø doïc ñeå suït aùp laø 5%, thì ñoä taêng ñieän aùp do buø doïc laø 0,0159 ñvtñ hay tính
theo ñieän aùp pha, ñieän aùp ñöôïc taêng theâm:
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 453

15000.0, 0159
∆U’C = = 137,7 V
3
Bieát raèng ∆UC' = IX’Csinϕ, suy ra dung khaùng tuï buø doïc:
∆U 'C 137, 7
X C' = = = 0, 994 Ω
I sin ϕ 230, 94.0, 6
S 6000
trong ñoù: I= = = 230, 94 A
3U 3.15
töông öùng vôùi ñoä buø doïc
X C' 0, 994
C% = 100% = 100% = 50, 66%
X 1, 962
e) Taêng khaû naêng taûi do buø doïc
S' R cos ϕ + X sin ϕ 1, 62.0, 8 + 1, 962.0, 6
ρv = = = = 1, 32
S R cos ϕ + ( X − X C
'
)sin ϕ 1, 62. 0, 8 + (1, 962 − 0, 994).0, 6

suy ra: S’ = ρv. S = 1,32. 6000 = 7920 kVA ôû cosϕ = 0,8

f) Toån thaát coâng suaát vaø heä soá coâng suaát ñaàu phaùt
Khi chöa buø
Coâng suaát phuï taûi 6000 kVA ôû cosϕ = 0,8, suy ra PN = P= 4800 kW vaø QN = Q = 3600 kVAr
Toån thaát coâng suaát taùc duïng:
PN2 + Q2N 60002
∆P = R= 1, 62.10−3 = 259, 2 kW
U2 152
Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng:
PN2 + Q2N 60002
∆Q = 2
X= 2
1, 962.10−3 = 313, 92 kVAr
U 15
Coâng suaát ñaàu phaùt:
PP + jQP = (4800 + 259,2) + j(3600 + 313,92) = 5059,2 + j3913,92 kVA
Suy ra heä soá coâng suaát ñaàu phaùt cosϕP = 0,79
Khi buø ngang
Coâng suaát ôû ñaàu nhaän cuûa ñöôøng daây:
PN = 4800 kW , QN = Q – Qbuø = 3600 – 1833 = 1767 kVAr
Heä soá coâng suaát ñaàu nhaän: cosϕN = 0,938
Toån thaát coâng suaát taùc duïng:
PN2 + Q2N 48002 + 17672
∆P = 2
R= 1, 62.10−3 = 188, 37 kW
U 152
Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng:
PN2 + Q2N 48002 + 17672
∆Q = 2
X= 1, 962.10−3 = 228, 14 kVAr
U 152
Coâng suaát ñaàu phaùt:
PP + jQP = (4800 + 188,37) + j(1767 + 228,14) = 4988,37 + j1995,14 kVA
Suy ra heä soá coâng suaát ñaàu phaùt:
454

cosϕP = 0,93
Khi buø doïc
SN = 6000 kVA , PN = 4800 kW , QN = 3600 kVAr
Toån thaát coâng suaát taùc duïng:
S2N 60002
∆P = 2
R= 2
1, 62.10−3 = 259, 2 kW
U 15
Toån thaát coâng suaát phaûn khaùng:
S2N 60002
∆Q = 2
( X − X C' ) = 2
(1, 962 − 0, 994).10−3 = 154, 88 kVAr
U 15
Coâng suaát ñaàu phaùt:
PP +jQP = (4800 + 259,2) + j(3600 + 154,88) = 5059,2 + j3754,88 kVA
Suy ra heä soá coâng suaát ñaàu phaùt:
cosϕP = 0,803

10.8 ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP HEÄ THOÁNG PHÖÙC TAÏP BAÈNG CAÙCH ÑÖA COÂNG SUAÁT
KHAÙNG VAØO THANH CAÙI
Phaàn lôùn caùc phuï taûi duøng ñieän ñeàu coù tính caûm ñoøi hoûi tieâu thuï coâng suaát phaûn khaùng,
ngoaøi ra khi truyeàn taûi coâng suaát treân maïng ñieän thì trong maïng ñieän cuõng bò toån hao coâng suaát
khaùng do caûm khaùng cuûa ñöôøng daây vaø thieát bò. Moät soá caùc vaán ñeà lieân quan ñeán phuï taûi phaûn
khaùng laø:
1. Toån hao coâng suaát taùc duïng ∆P trong ñöôøng daây vaø thieát bò;
2. Taêng voán ñaàu tö taûi ñieän ñoái vôùi ñöôøng daây vaø thieát bò;
3. Gaây ra suït aùp, traéc ñoà ñieän aùp sa suùt töø ñaàu nguoàn ñeán phuï taûi.
Caû ba vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc ñeà caäp kyõ löôõng trong muïc tröôùc khi khaûo saùt rieâng moät ñöôøng
daây. Nhieàu khaûo saùt ñieàu khieån coâng suaát coâng suaát khaùng ñöôïc döïa treân quan ñieåm kinh teá.
Tuy vaäy, vieäc ñöa coâng suaát khaùng vaøo nôi caàn thieát nhaèm caûi thieän traéc ñoà ñieän aùp laøm cho
traéc ñoà naøy ñöôïc baèng phaúng hôn, trong phaàn lôùn tröôøng hôïp cuõng nhaèm caûi thieän khung caûnh
kinh teá. Caùc nguoàn coâng suaát khaùng trong heä thoáng bao goàm:
a) Boä tuï ñieän maéc re;õ
b) Maùy phaùt ñieän hay maùy buø ñoàng boä.
Sau ñaây seõ ñeà caäp laàn löôït hai khaûo saùt naøy:
10.8.1 Söï thay ñoåi ñieän aùp thanh caùi do vieäc ñoùng boä tuï ñieän buø ngang
Phöông phaùp tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh söï thay ñoåi ñieän aùp ∆UC ôû thanh caùi coù ñoùng tuï ñieän
laø duøng söùc ñieän ñoäng E0 vaø toång trôû Z0 töông ñöông Thevenin ôû thanh caùi coù ñoùng tuï ñieän
(H.10.17a).
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 455

Hình 10.17: AÛnh höôûng cuûa vieäc ñoùng tuï ñieän ñeán ñieän aùp thanh caùi
Ñoà thò vectô H.10.17b ñaõ ñöôïc giaûi thích kyõ löôõng ôû muïc tröôùc. Hieäu soá giöõa E0 vaø
U thöôøng ñöôïc xem laø ñoä taêng ñieän aùp do tuï ñieän ∆UC xaûy ra ôû thanh caùi. Giaù trò ∆UC gaàn
ñuùng baèng:
∆U C ≈ IC X 0 ñvtñ (10.43)
Ñoái vôùi moät ñieän aùp nhaát ñònh taïi thanh caùi, coâng suaát khaùng cuûa tuï ñieän tyû leä vôùi IC vaø do
ñoù cuõng tyû leä vôùi ∆UC .
Trong khi phöông phaùp Thevenin töông ñöông coù lôïi trong vieäc xaùc ñònh ∆UC ôû moät thanh
caùi ñaëc bieät coù ñoùng tuï ñieän thì vieäc xaùc ñònh caùc ∆UC ôû nhöõng thanh caùi khaùc do aûnh höôûng
cuûa vieäc ñoùng tuï ñieän vaøo moät thanh caùi heä thoáng cuõng laø ñieàu quan troïng. Söï hieåu bieát naøy
khoâng nhöõng vaän duïng vaøo vieäc ñieàu chænh ñieän aùp maø coøn traùnh khoûi tình traïng loän xoän xaûy ra
khi ñoùng ngaét töï ñoäng caùc boä tuï ôû caùc thanh caùi.
Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ma traän toång trôû thanh caùi vaø maïch töông ñöông hình caøo cuûa noù
seõ ñöôïc duøng ñeå cung caáp caùc löôïng thoâng tin ∆UC naøy. H.10.18 laø moät maïch töông ñöông hình
caøo cuûa moät heä thoáng ñieän coù m thanh caùi vôùi thanh caùi trung tính laøm chuaån.

Hình 10.18: Maïch töông ñöông hình caøo aùp duïng vaøo vieäc ñoùng tuï ñieän
Coù theå tham khaûo laïi caùch thaønh laäp ma traän [ Z]TC vaø neáu thanh caùi trung tính ñöôïc choïn
laøm chuaån thì toång trôû cuûa maùy phaùt ñieän phaûi ñöôïc keå vaøo trong maïch töông ñöông hình caøo.
456

Z11 , Z22 ,... laø caùc toång trôû baûn thaân hay toång trôû ñaàu vaøo laàn löôït cuûa thanh caùi 1, 2... trong
tröôøng hôïp naøy chuùng cuõng laø caùc toång trôû Thevenin töø caùc thanh caùi 1, 2... ngöôïc veà thanh caùi
chuaån.
Coù theå nhaän xeùt taát caû caùc phaàn töû coù toång trôû töông ñoái lôùn xem nhö aûnh höôûng khoâng
ñaùng keå vaøo maïch töông ñöông chaúng haïn nhö phuï taûi, nhaùnh töø hoùa cuûa maùy bieán aùp, ñieän
dung ñöôøng daây ... Söï coù maët cuûa phuï taûi khoâng gaây aûnh höôûng nhieàu ñeán söï thay ñoåi ñieän aùp
khi ñoùng boä tuï ñieän neáu nhö phuï taûi naøy vaãn giöõ khoâng ñoåi tröôùc vaø sau khi ñoùng tuï.
Giaû thieát raèng moät tuï ñieän ñöôïc ñoùng vaøo thanh caùi 1. Baèng caùch ñöa theâm söùc ñieän ñoäng
Eo ôû phía sau maïng thuï ñoäng, ñoà thò vectô cuûa thanh caùi 1 do vieäc ñoùng tuï vaøo thanh caùi 1 gioáng
nhö ñaõ veõ trong H.10.17.
Ñoä taêng ñieän aùp ôû thanh caùi 1 laø:
∆ U 11 = IC1 ⋅ Z11 (10.44)
Giaù trò gaàn ñuùng cuûa ∆U11 laø:

∆ U 11 ≅ IC1 ⋅ X11 (10.45)

Töông töï, ñoä thay ñoåi ñieän aùp treân thanh caùi 2 do vieäc ñoùng tuï ñieän vaøo thanh caùi 1 laø:
∆ U 12 = IC1 ⋅ Z12 (10.46)
Neáu boû qua söï khaùc nhau veà goùc pha giöõa caùc ñieän aùp U1 , U 2 ,..., U m thì caùc thay ñoåi veà ñoä
lôùn cuûa ñieän aùp xaûy ra taïi caùc thanh caùi do vieäc ñoùng tuï ñieän vaøo thanh caùi 1 gaàn ñuùng nhö sau:
∆U11 ≅ IC1 . X11. ñvtñ
∆U12 ≅ IC1 ⋅ X12 (10.47)
…………………………………
∆U 1n ≅ I C1 ⋅ X 1n
Ví duï 10.2: Moät maïng ñieän goàm saùu thanh caùi, moãi thanh caùi coù boä tuï ñieän coù coâng suaát töø 4,8
MVAr ñeán 18 MVAr.
Ma traän ñieän khaùng thanh caùi nhö döôùi ñaây:
1 2 3 4 5 6
1 21,1 5,19 12,7 14,2 8,3 11,9
2 6,95 4,4 4,54 4,05 4,35
3 32,2 16,8 12,6 29,2
4 18,5 10,2 15,4
5 16,1 12,4
6 36,0

Caùc ñieän khaùng tính theo phaàn traêm treân cô baûn 50 MVA.
Tính aûnh höôûng cuûa vieäc ñoùng boä tuï ñieän 4,8 MVAr ôû thanh caùi 3 laàn löôït ñeán caùc thanh
caùi 3, 6 vaø 4.
Giaûi
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 457

Phaàn traêm thay ñoåi ∆U% khi ñoùng tuï ñieän ôû thanh caùi 3 laø
∆U 33 % = IC .X 33 %
QC 4, 8
vôùi IC = = = 0, 096 ñvtñ
Scb 50
∆U 33 % = 0, 096.32, 2 = 3, 09% taêng
Töông töï ∆U 36 % = IC ⋅ X 36 % = 0,096. 29,2 = 2,81% taêng
vaø ∆U 34 % = IC ⋅ X 34 % = 0,096. 16,8 = 1,61% taêng

Hình 10.19: Maïch töông ñöông hình caøo cuûa ví duï 10.2.
Ví duï 10.3: Moät traïm bieán aùp 110/10 kV, coù toång trôû qui veà phía 110 kV laø 1,22 + j20,2 Ω ñöôïc
cung caáp baèng hai ñöôøng daây song song 110 kV vôùi daây daãn AC–120. Toång trôû moät ñöôøng daây
laø 13,5 + j21 Ω, phuï taûi 40 + j30 MVA. Xaùc ñònh coâng suaát cuûa maùy ñoàng boä, bieát raèng khi söï coá
moät ñöôøng daây ñieän aùp phía haï aùp qui veà cao aùp giaûm xuoáng 100 kV, nhöng yeâu caàu phaûi duy trì
ôû möùc 105 kV (qui veà phía cao aùp)

Toång trôû cuûa moät ñöôøng daây noái tieâp vôùi maùy bieán aùp (khi söï coá moät ñöôøng daây):
Z = Zd + ZB = (13,5 + j21) + (1,22 + j20,2)
= 14,72 + j41,2 Ω = R + jX
Ñoä taêng ñieän aùp khi ñaët thieát bò buø:
∆Utaêng = 105 – 100 = 5 kV
Trong ñôn vò coù teân, ñoä taêng naøy ñöôïc vieát:
∆Utaêng = 3X ⋅ IC
∆U tan g 5
Suy ra: IC = = = 0, 07 kA
3X 3 ⋅ 41, 2
Coâng suaát maùy buø: QC = 3UC IC = 3 ⋅ 105 ⋅ 0, 07 = 12,73 MVAr
458

10.8.2 Taùc duïng cuûa vieäc ñöa coâng suaát khaùng maùy phaùt ñeán ñieän aùp thanh caùi
Trong maïch töông ñöông hình caøo trình baøy treân ñaây thì ñieän aùp maùy phaùt ñöôïc giaû thieát laø
baèng nhau vaø chuùng ñöôïc taäp trung laïi thaønh moät maùy phaùt chung coù söùc ñieän ñoäng baèng ñieän
aùp hôû maïch Thevenin E0 ñaët phía sau maïng ñieän thuï ñoäng - caùc toång trôû cuûa maùy phaùt hieän laø
moät phaàn cuûa maïng ñieän thuï ñoäng.
Giaû thieát ban ñaàu söùc ñieän ñoäng cuûa caùc maùy phaùt ñieän baèng nhau ñöôïc bieåu dieãn baèng
moät nguoàn duy nhaát cung caáp cho maïch töông ñöông hình caøo. Keá ñoù thay ñoåi maïch töông
ñöông coù keå ñeán aûnh höôûng cuûa caùc bieân ñoä cuûa ñieän aùp maùy phaùt khoâng baèng nhau.
Ví duï, giaû thieát thanh caùi 1 laø thanh caùi ñaàu cöïc maùy phaùt, maùy phaùt naøy ñöôïc taêng kích töø
ñeå taêng bieân ñoä ñieän aùp ñaàu cöïc vaø do ñoù taêng löôïng coâng suaát khaùng phaùt vaøo heä thoáng.
Ñeå xöû lyù söï thay ñoåi naøy, thanh caùi 1 caàn ñöôïc giöõ laïi trong maïch töông ñöông hình caøo.
Nhôù raèng toång trôû cuûa maùy phaùt ñieän ñaõ ñöôïc keå vaøo trong ma traän vaø theo lyù thuyeát vaãn coù theå
laáy noù ra khoûi maïch töông ñöông tröôùc khi khaûo saùt vieäc ñöa coâng suaát khaùng töø maùy phaùt vaøo
thanh caùi 1. Muoán vaäy, moät toång trôû − Zmf ñöôïc theâm vaøo maïch töông ñöông giöõa thanh caùi 1 vaø
trung tính sau ñoù duøng caùch thay ñoåi ma traän khi coù moät nhaùnh môùi ( −Zmf ) noái töø thanh caùi
chuaån ñeán thanh caùi cuû soá 1 (H.10.20.).

Hình 10.20
Hình 10.20: ñöa coâng suaát khaùng vaøo heä thoáng töø maùy phaùt 1 trong ñoù aûnh höôûng cuûa ∆E
ñöôïc choàng chaát leân heä thoáng.
Doøng ñieän ( IC ) chaïy theo ñöôøng töø ∆E 1 qua Z11 ' cuûa nhaùnh caøo thöù nhaát vaø noù seõ caûm

öùng caùc ñoä thay ñoåi ñòeân aùp ∆ U treân caùc thanh caùi khaùc.
Vieäc ñöa coâng suaát khaùng töø maùy phaùt, veà cô baûn gioáng vôùi vòeâc ñöa coâng suaát khaùng cuûa
tuï ñieän vaøo thanh caùi, nghóa laø cuõng coù:
∆ U11 = IC ⋅ Z11 '
Chæ coù ñieàu khaùc laø giaù trò cuûa Z11 ñöôïc söûa laïi thaønh Z11 ' do vieäc loaïi tröø maùy phaùt 1 ra
khoûi maïch töông ñöông.
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 459

Hình 10.21: Sô ñoà nguyeân lyù vaø tieán trình thao taùc cuûa ñaàu phaân aùp 33 vò trí kieåu URS
O: ñoùng tieáp ñieåm R: taêng L: Giaûm

Hình 10.22: Trình töï thay ñoåi naác phaân aùp

460

Tuy nhieân, treân thöïc teá khoâng caàn söûa ñoåi laïi ma traän thanh caùi öùng vôùi söï loaïi tröø Zmf vì
toång trôû ñoàng boä cuûa maùy phaùt lôùn hôn toång trôû baûn thaân cuûa thanh caùi 1 raát nhieàu.
Ngoaøi ra, söï thay ñoåi ñieän aùp ôû caùc thanh caùi khaùc cuõng ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc
töông töï khi ñoùng tuï ñieän.
Trong heä thoáng ñieän vôùi caùc thanh caùi coù tuï ñieän vaø thanh caùi maùy phaùt, caû hai ñeàu coù khaû
naêng ñieàu chænh ñieän aùp, vaán ñeà ñaët ra laø caàn phaûi coù moät baûng chæ daãn nhanh nôi naøo ñöa coâng
suaát khaùng vaøo laø coù hieäu quaû nhaát. Ñieàu naøy coù theå laøm ñöôïc baèng caùch ñoåi ma traän ñieän
khaùng (tính theo phaàn traêm) thaønh moät baûng ñieän aùp tính theo phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp öùng
vôùi moãi MVAr coâng suaát khaùng ñöa vaøo. Baûng naøy ñöôïc thaønh laäp baèng caùch nhaân taát caû caùc
phaàn töû cuûa ma traän ñieän khaùng vôùi doøng ñieän IC trong ñôn vò töông ñoái, IC naøy öùng vôùi 1 MVAr
coâng suaát khaùng ñöa vaøo, noùi caùch khaùc laø duøng thöøa soá:
1 MVAr
KI = (10.48)
Scb
Vaäy thì ma traän ñoä taêng ñieän aùp cho bôûi
 ∆U% t aê n g  = K [X] (10.49)
 MVAr  I TC

10.9 ÑAÀU PHAÂN AÙP CUÛA MAÙY BIEÁN AÙP

Ñaàu phaân aùp ñieàu aùp döôùi taûi cuûa maùy bieán aùp chuû yeáu duøng ñeå ñieàu chænh ñieän aùp (cuøng
pha) cuûa maùy bieán aùp ñieän löïc vaø trong moät soá tröôøng hôïp duøng ñeå ñieàu chænh goùc pha. Trong
heä thoáng phaân phoái, ñaàu phaân aùp duøng ñeå duy trì moät ñieän aùp khoâng ñoåi phía thöù caáp (phía ñieän
aùp thaáp) khi ñieän aùp phía sô caáp thay ñoåi, ñeå ñieàu chænh ñieän aùp phía thöù caáp khi ñieän aùp phía sô
caáp coá ñònh, ñeå ñieàu khieån doøng coâng suaát khaùng giöõa hai nhaø maùy hoaëc giöõa caùc nhaùnh cuûa
maïng ñieän kín vaø ñeå ñieàu khieån söï phaân boá coâng suaát giöõa caùc nhaùnh cuûa maïng kín baèng caùch
dòch goùc pha ñieän aùp ra cuûa caùc maùy bieán aùp.
Coù nhieàu loaïi maïch vaø thieát bò thay ñoåi ñaàu phaân aùp tuøy theo ñieän aùp vaø coâng suaát cuûa maùy
bieán aùp vaø tuøy theo muïc ñích ñieàu chænh ñieän aùp hay goùc pha. Ñaàu phaân aùp ñieàu aùp döôùi taûi
ñöôïc thieát keá vôùi 8, 16, 32 naác vaø nhieàu hôn nöõa ñeå coù theå ñieàu chænh tinh hôn, phaïm vi ñieàu
chænh ±5%, ±7,5%, ±10%. Boä ñieàu chænh 32 naác, ±10% coù 16 naác theo chieàu taêng hay giaûm vaø
moãi naác thay ñoåi 5/8% ñieän aùp. Ñaàu phaân aùp thöôøng ñaët ôû phía cuoän daây sô caáp cuûa maùy bieán
aùp vì ôû phía naøy caùc tieáp ñieåm cuûa ñaàu phaân aùp chæ phaûi ñoùng caét doøng ñieän nhoû khi thay ñoåi
ñaàu phaân aùp.
Vieäc thay ñoåi ñaàu phaân aùp trong maùy bieán aùp ñieàu aùp döôùi taûi khoâng caàn phaûi caét taûi baèng
caùch duøng moät bieán aùp töï ngaãu taïm goïi laø maùy bieán aùp phuï. Quaù trình thay ñoåi ñaàu phaân aùp töø
ñaàu phaân aùp naøy sang ñaàu phaân aùp khaùc cho thaáy vai troø cuûa maùy bieán aùp phuï ñöôïc minh hoaï
trong H.10.21 ñoái vôùi ñaàu phaân aùp kieåu URS.
Caùc vò trí thöïc teá cuûa ñaàu phaân aùp veõ ôû H.10.22. Maùy bieán aùp töï ngaãu phuï coù khaû naêng
mang doøng ñieän taûi ñaày cuûa maùy bieán aùp moät caùch lieân tuïc qua baát cöù ñaàu phaân aùp naøo trong
tröôøng hôïp coù söï hö hoûng veà cô khí laøm cho boä phaän chuyeån ñoåi ñaàu phaân aùp bò döøng laïi nöûa
chöøng nhö ôû hình (b) vaø (d). Trong tröôøng hôïp maùy töï ngaãu baét caàu vôùi hai ñaàu phaân aùp nhö
trong hình (c), ôû vò trí naøy trôû khaùng cao cuûa maùy töï ngaãu ñoái vôùi doøng ñieän luaân löu giöõa hai
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 461

ñaàu phaân aùp traùnh phaù hoûng cuoän daây cuûa maùy bieán aùp trong khi trôû khaùng thaáp cuûa noù ñoái vôùi
doøng ñieän phuï taûi cho pheùp vaän haønh ôû vò trí naøy vôùi ñieän aùp trung gian giöõa hai ñaàu phaân aùp
(maùy bieán aùp phuï coøn goïi laø maùy bieán aùp töï ngaãu phoøng ngöøa).
Khoùa ñaûo chieàu duøng thay ñoåi höôùng taêng hay giaûm ñieän aùp khi thay ñoåi ñaàu phaân aùp, khoaù
naøy chæ ñöôïc dòch chuyeån khi caùc tieáp ñieåm choïn naác ñang ôû vò trí soá khoâng (khoâng ñieàu chænh
taêng hay giaûm), vaøo luùc naøy khoâng coù doøng ñieän qua khoùa ñaûo vaø do ñoù khoâng phaùt sinh hoà
quang khi dòch chuyeån khoùa ñaûo.
Trong caùc maùy bieán aùp coâng suaát lôùn ngoaøi caùc tieáp ñieåm chuyeån naác coøn coù theâm khoaù
chuyeån (H.10.23) vaø tieán trình chuyeån naác ñöôïc thöïc hieän sao cho vieäc ñoùng caét vaø hoà quang
phaùt sinh ñöôïc haïn cheá trong khoùa chuyeån. Khi thay ñoåi töø naác phaân aùp naøy sang naác phaân aùp
khaùc, ñeå thöïc hieän vieäc caét maïch thì khoùa chuyeån phaûi môû ngay tröôùc khi tieáp ñieåm choïn naác
môû vaø ñoùng laïi ngay sau khi tieáp ñieåm choïn naác ñaõ dòch chuyeån sang vò trí môùi.

Hình 10.23: Sô ñoà nguyeân lyù ñaàu phaân aùp coù khoùa chuyeån

10.10 CHOÏN ÑAÀU PHAÂN AÙP CUÛA MAÙY BIEÁN AÙP

Maùy bieán aùp do Nga saûn xuaát coù coâng suaát töø 5600 kVA trôû leân vaø ñieän aùp beân cao töø 35
kV trôû leân ñeàu coù boán ñaàu phaân aùp trong phaïm vi ±2×2,5%. Maùy bieán aùp coù coâng suaát nhoû 5600
kVA vaø thaáp hôn 35 kV coù hai ñaàu phaân aùp ôû hai beân ñaàu ñònh möùc phaïm vi thay ñoåi ± 5%. Maùy
bieán aùp do Myõ saûn xuaát loaïi ñieàu aùp döôùi taûi coù theå coù 8,16, 32 naác ñieàu chænh, phaïm vi ñieàu
chænh ± 10% (coù loaïi ± 7,1/2%, ± 5%).
Maùy bieán aùp coù ñaàu phaân aùp khoâng thuoäc loaïi ñieàu aùp döôùi taûi (coøn goïi laø ñaàu phaân aùp
thöôøng) thì khi thay ñoåi ñaàu phaân aùp yeâu caàu phaûi caét maùy bieán aùp ra khoûi maïng ñeå thao taùc,
nhö vaäy phaûi bò maát ñieän do phaûi coù moät soá thao taùc ñoùng caét nhaát ñònh. Vì vaäy khoâng theå thay
ñoåi thöôøng xuyeân ñaàu phaân aùp, maø caàn tính toaùn choïn moät ñaàu phaân aùp coá ñònh thoûa maõn ñöôïc
yeâu caàu veà ñieän aùp taïi caùc hoä tieâu thuï ñieän trong caùc tình traïng khaùc nhau cuûa phuï taûi (phuï taûi
cöïc ñaïi vaø phuï taûi cöïc tieåu).
462

10.10.1 Choïn ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp giaûm aùp hai daây quaán
Ñoái vôùi maùy bieán aùp coù ñaàu phaân aùp coù theå veõ sô ñoà thay theá gaàn ñuùng trong H.10.24. ñoái
vôùi maùy giaûm aùp coù ñaàu phaân aùp:
Upa: ñieän aùp ñaàu phaân aùp ghi treân nhaõn maùy
Ukt,haï: ñieän aùp phía thöù caáp luùc khoâng taûi
Upa/Ukt: tyû soá bieán aùp
vôùi UN% ≥ 7.5%, Ukt,haï = 1.1 Uñm,haï
UN% < 7.5%, Ukt,haï = 1.05 Uñm,haï
Hình 10.24: Sô ñoà thay theá maùy
Maïch töông ñöông cuûa maùy bieán aùp giöõa hai ñaàu bieán aùp giaûm aùp
a vaø b laø maïch töông ñöông bao goàm toång trôû cuûa maùy
bieán aùp noái tieáp vôùi maùy bieán aùp lyù töôûng. Ñeå choïn ñaàu phaân aùp (Upa) sao cho ñieän aùp phía thöù
caáp khi mang taûi ñaït ñöôïc trò soá yeâu caàu (Ub,yc) coù theå tieán haønh nhö sau (pheùp tính gaàn ñuùng)
- Tính ñieän aùp U 'b laø ñieän aùp phía thöù caáp qui ñoåi veà phía sô caáp. Vì chöa choïn ñöôïc ñaàu
phaân aùp neân taïm thôøi qui ñoåi theo tyû soá ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp vaø chaáp nhaän U’b nhö laø
ñieän aùp qui ñoåi sau khi choïn ñaàu phaân aùp nghóa laø coi nhö ZB khoâng thay ñoåi vaø nhö vaäy:
U 'b = U A − ∆ U B
- Vieát quan heä veà tyû soá bieán aùp qua maùy bieán aùp lyù töôûng:
U pa U 'b U − ∆U B
= = a (10.50)
U kt, ha U b, yc U b, yc

- Suy ra ñieän aùp U pa caàn choïn:

U kt ,ha
U pa = ( U a − ∆U B ) ⋅ (10.51)
U b, yc

Ví duï 10.4: Moät traïm bieán aùp 110/ 6 kV cung caáp cho phuï taûi phía thöù caáp.
Luùc phuï taûi cöïc ñaïi, ñieän aùp treân thanh caùi cao aùp cuûa traïm U a2 = 112 kV, ñieän aùp yeâu caàu
phía thöù caáp laø: Ub2,yc ≥ 6 kV + 2,5 % = 6,15 kV
Luùc phuï taûi cöïc tieåu Ua1 = 114 kV vaø Ub1,yc ≤ 6 kV + 7,5% = 6,45 kV.
Suït aùp qua maùy bieán aùp trong hai cheá ñoä taûi cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu laàn löôït laø
∆U B2 = 6,9 kV vaø ∆U B1 = 4 kV. Xaùc ñònh ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp, ñaàu phaân aùp
khoâng thuoäc loaïi ñieàu aùp döôùi taûi.
Giaûi
Choïn Ukt,haï = 1, 1Udm = 1,1 × 6 = 6,6 kV
U kt, ha 6, 6
Luùc phuï taûi cöïc ñaïi: U pa2 = ( U a2 − ∆U B2 ) . = (112 – 6,9). = 113 kV
U b2, yc 6, 15
U kt, ha
Luùc phuï taûi cöïc tieåu: U pa1 = ( U a1 − ∆U B1 ) .
U b1, yc
6, 6
= (114 –4). =112,55 kV
6, 45
Ñaàu phaân aùp trung bình:
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 463

U pa1 + U pa2 113 + 112, 55

U pa ,tb = = = 112,775 kV
2 2
Choïn ñaàu phaân aùp tieâu chuaån: Upa,tc 112,75 kV (ñaàu + 2,5%)
Vôùi ñaàu phaân aùp vöøa choïn, tính laïi U b1 vaø U b2 , neáu keát quaû khoâng thoûa maõn vôùi yeâu caàu,
coù theå duøng maùy bieán aùp ñieàu aùp döôùi taûi vaø choïn töøng cheá ñoä moät ñaàu phaân aùp rieâng.
Tính toaùn kieåm tra nhö sau:
Phuï taûi cöïc ñaïi:
U pa ,tc U 'b2
= .
U kt, haï U b2
U kt ,haï 6, 6
Suy ra Ub2 = U 'b2 . = (112 − 6, 9). = 6, 15 kV (ñaït yeâu caàu)
U pa ,tc 112, 75

Phuï taûi cöïc tieåu:

U pa ,tc U 'b1
= .
U kt, haï U b1
U kt ,haï 6, 6
Suy ra Ub1 = U 'b1 . = (114 − 4). = 6, 43 kV (ñaït yeâu caàu)
U pa, tc 112, 75

10.10.2 Choïn ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp taêng aùp hai daây quaán
Phía haï aùp noái vôùi maùy phaùt ñieän, ñaàu phaân aùp ñaët phía cuoän daây cao aùp. Sô ñoà thay theá
trong H.10.25. Yeâu caàu choïn ñaàu phaân aùp ñeå ñieän aùp phía cao aùp khi maùy bieán aùp mang taûi laø
Ua,yc

Hình 10.25: Sô ñoà thay theá cuûa maùy bieán aùp taêng aùp
Ñieän aùp ñònh möùc cuoän haï aùp laø ñieän aùp ñònh möùc cuûa maùy phaùt.
Lyù luaän töông töï nhö treân ñoái vôùi maùy bieán aùp ñang mang taûi vaø maùy phaùt vaän haønh vôùi
ñieän aùp U F khaùc vôùi U Fdm :
U 'a U a , yc + ∆U B U pa
= = (10.52)
UF UF U Fdm

U a , yc + ∆U B
suy ra: U pa = U Fdm ⋅ (10.53)
UF
464

10.10.3 Choïn ñaàu phaân aùp maùy bieán aùp ba pha ba daây quaán
Vôùi maùy bieán aùp ba daây quaán, chæ coù ñaàu phaân aùp ôû cuoän cao aùp vaø cuoän trung aùp, cuoän haï
khoâng coù ñaàu phaân aùp (H.10.26):

Hình 10.26: Sô ñoà thay theá maùy maùy bieán aùp ba daây quaán
Tröôùc heát choïn ñaàu phaân aùp cuoän cao aùp theo yeâu caàu ñieän aùp treân thanh goùp haï aùp cuûa
maùy bieán aùp:
U 'H U − ( ∆UC + ∆U H ) U pa (C)
= C = (10.54)
U H( yc ) U H( yc ) U kt (H)
U C − ( ∆U C + ∆U H )
Suy ra: U pa (C) = ⋅ U kt ( H) (10.55)
U H( yc )

Tieáp theo tìm ñaàu phaân aùp cho cuoän trung aùp vôùi ñaàu phaân aùp U pa (C) ñaõ choïn vaø ñieän aùp
yeâu caàu phía trung aùp U T( yc)
U 'T U − (∆U C + ∆U T ) U pa (C)
= C = (10.56)
U T( yc ) U T( yc ) U pa ( T)
U T( yc ) ⋅ U pa (C)
Suy ra: U pa ( T) = (10.57)
U C − ( ∆U C + ∆U T )
Ghi chuù: Pheùp tính treân chaáp nhaän toång trôû maùy bieán aùp khoâng thay ñoåi vaø cho pheùp xaùc
ñònh nhanh choùng ñaàu phaân aùp. Ñeå tính chính xaùc aûnh höôûng cuûa ñaàu phaân aùp, duøng sô ñoà töông
ñöông hình π coù xeùt ñaàu phaân aùp trong muïc 4.3 chöông 4.
Ñoái vôùi moät heä thoáng coù nhieàu thanh caùi ñeå khaûo saùt aûnh höôûng cuûa ñaàu phaân aùp ñeán ñieän
aùp treân caùc thanh caùi cuûa heä thoáng caàn thieát phaûi trôû laïi vôùi maïch töông ñöông hình caøo vôùi
trung tính laøm chuaån trong H.10.27.

Hình 10.27
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 465

Tröôùc heát, ma traän thanh caùi ñöôïc söûa ñoåi laïi ñeå loaïi tröø nhaùnh chöùa toång trôû cuûa maùy bieán
aùp baèng caùch ñoùng moät nhaùnh coù toång trôû − ZB töø thanh cuû soá 1 ñeán thanh caùi cuû soá 2 (H.10.27a,
duøng pheùp bieán ñoåi ma traän ñaõ ñeà caäp trong phaàn thaønh laäp ma traän thanh caùi).
Keá ñoù, nhaùnh maùy bieán aùp ñöôïc ñöa trôû laïi maïch töông ñöông ñaõ söûa ñoåi goàm coù toång trôû
ZB noái tieáp vôùi söùc ñieän ñoäng ∆E% ñeå bieåu dieãn cho ñaàu phaân aùp taêng töø thanh caùi 2 ñeán thanh
caùi 1 (H.10.27b).
Khi ñoùng trôû laïi nhaùnh maùy bieán aùp vôùi nguoàn ñieän aùp ∆E , seõ ñöôïc moät maïch voøng voøng
quanh nhaùnh hình caøo soá 1 vaø soá 2, doøng ñieän IC luoân luoân chaïy trong maïch voøng naøy öùng voùi
toång trôû maïch voøng:
Zmaïch voøng = ZB + Z11 '+ Z22 '− 2Z12
'
(10.58)

∆E
Suy ra: IC = , taát caû ñeàu vieát trong ñôn vò töông ñoái.
Zmaïch voøng

Töø ñoù, caùc vectô taêng ñieän aùp ôû caùc thanh caùi do ñaàu phaân aùp gaây ra laø:

(
∆ U1 = IC Z11
'
− Z12
'
) (10.59)

∆E
∆ U1 =
Zmaïch voøng
'
(
Z11 − Z12
'
)
∆E
∆ U2 =
Zmaïch voøng
'
(
Z12 − Z22
'
)
..

∆E
∆ Um =
Zmaïch voøng
(Z '
1m − Z2m
'
) (10.60)

ñaây laø caùc phöông trình soá phöùc. Veà lyù thuyeát, giaù trò ∆ U m khoâng nhaát thieát bieåu dieãn cho hieäu

' − U m tröôùc vaø sau khi ñoåi ñaàu phaân aùp. Tham khaûo ñoà thò vectô H.10.28.
Um

Hình 10.28: Ñoà thò vectô cho thaáy söï khaùc nhau giöõa vectô
∆Um vaø söï thay ñoåi trò soá cuûa ñieän aùp Um
X
Tuy vaäy, neáu caùc toång trôû Z coù tyû soá khaù lôùn vaø neáu caùc goùc leäch giöõa ñieän aùp caùc
R
thanh caùi (giöõa U1 vaø U m ) cuõng nhoû thì söï thay ñoåi bieân ñoâï cuûa ñieän aùp thanh caùi
466

Um
' − Um do thay ñoåi ñaàu phaân aùp coù theå laáy gaàn ñuùng baèng thaønh phaàn

(
IC X1m
'
− X 2m
'
) cuûa vectô ñieän aùp taêng:
∆E
∆U m ≅ (
X maïch voøng
X1m
'
− X 2m
'
) (10.61)

Phöông trình treân cuõng aùp duïng ñöôïc cho baát kyø maùy ñieàu chænh ñieän aùp naøo hoaëc maùy
bieán aùp töï ngaãu neáu khoâng coù söï dòch pha trong khi ñieàu chænh.

10.11 MAÙY BIEÁN AÙP ÑIEÀU KHIEÅN ÑIEÄN AÙP VAØ GOÙC PHA
Xeùt hai heä thoáng A vaø B H.10.29a noái vôùi nhau baèng ñöôøng daây truyeàn taûi. Neáu heä thoáng A
phaùt coâng suaát nhieàu hôn so vôùi phuï taûi cuûa noù thì coâng suaát dö naøy seõ truyeàn töø A qua ñöôøng
daây ñeán B. Moät söï taêng coâng suaát phaùt ôû A seõ daãn ñeán söï giaûm coâng suaát phaùt trong heä thoáng B
neáu nhö taàn soá khoâng thay ñoåi. Coâng suaát truyeàn töø A ñeán B gaây ra cheânh leäch veà trò soá ñieän aùp
vaø veà goùc pha giöõa ñieän aùp hai ñaàu ñöôøng daây (H.10.29b).
OA laø vectô ñieän aùp ôû A, OB laø vectô ñieän aùp ôû B, AB vectô suït aùp töø A ñeán B, δ goùc leäch
pha ñieän aùp, AB’ suït aùp veà trò soá ñieän aùp. Moïi yù ñònh nhaèm duy trì ñieän aùp thoûa maõn ôû A vaø B
thöôøng daãn ñeán söï luaân löu khoâng mong muoán cuûa doøng coâng suaát khaùng giöõa caùc heä thoáng.
Coâng suaát taùc duïng truyeàn töø A ñeán B hay ngöôïc laïi ñöôïc xaùc ñònh do ñieàu chænh boä ñieàu toác,
coâng suaát khaùng truyeàn treân ñöôøng daây noái ñöôïc xaùc ñònh bôûi ñieän aùp hai ñaàu ñöôøng daây ñöôïc
giöõ bôûi kích töø ôû A vaø B.

Hình 10.29: Coâng suaát trao ñoåi giöõa hai heä thoáng
Suït aùp thaùi quaù giöõa caùc heä thoáng coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng thieát bò ñoåi ñaàu phaân aùp cuûa
maùy bieán aùp ñieàu chænh ñieän aùp baèng caùch ñöa vaøo moät ñieän aùp cuøng pha BB’ ñeå buø vaøo suït aùp
vaø naâng ñieän aùp ôû B leân trò soá mong muoán (H.10.29c). H.10.30. trình baøy sô ñoà cuûa moät maùy
bieán aùp ñieàu chænh ñeå ñieàu khieån ñieän aùp duøng moät maùy bieán aùp töï ngaãu vôùi thieát bò ñoåi naác kyù
hieäu baèng muõi teân.
Xeùt heä thoáng goàm ba heä thoáng A, B, C noái vôùi nhau baèng ñöôøng daây noái töø A ñeán B, töø B
ñeán C vaø C ñeán A taïo thaønh moät maïch voøng kín (H.10.31.). Vieäc ñieàu chænh caùc boä ñieàu toác
(governor) khoâng hoaøn toaøn kieåm soaùt ñöôïc doøng coâng suaát taùc duïng ñi treân caùc ñöôøng daây noái.
Moïi yù ñònh ñieàu chænh taûi treân moät ñöôøng noái ñeàu daãn ñeán söï thay ñoåi taûi treân hai ñöôøng noái kia.
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 467

Hình 10.30: Maùy bieán aùp ñieàu chænh ñieàu khieån Hình 10.31: Trao ñoåi coâng suaát giöõa ba heä
ñieän aùp thoáng lieân keát
Vôùi ñöôøng noái töø B ñeán C môû ra vaø vôùi coâng suaát chæ truyeàn taûi töø A ñeán B, ñieän aùp ôû A vaø
C baèng nhau veà trò soá vaø goùc pha vì khoâng coù coâng suaát taûi giöõa A vaø C. Neáu baây giôø ñoùng laïi
ñöôøng daây noái BC thì seõ coù söï phaân boá laïi coâng suaát giöõa A vaø B, moät phaàn coâng suaát ñi treân
ñöôøng daây töø A ñeán B, moät phaàn cuõng ñi töø A ñeán B nhöng thoâng qua ñöôøng daây AC vaø CB. Söï
phaân boá coâng suaát taùc duïng cuõng nhö phaûn khaùng treân caùc ñöôøng daây phuï thuoäc chuû yeáu vaøo
toång trôû cuûa caùc ñöôøng noái.
Neáu vaøo luùc ñoùng ñöôøng daây BC moät söï ñieàu chænh ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp hay do
ñieàu khieån cuûa maùy bieán aùp ñieàu chænh ñaët treân maïch voøng thì coù theå laøm cho ñieän aùp ôû C coù trò
soá baèng vôùi ñieän aùp ôû A nhöng vaãn coù leäch pha ñieän aùp vaø vaãn coøn coâng suaát truyeàn töø A ñeán C
vaø töø C ñeán B.
Caùc tình traïng töông töï nhö ñaõ neâu treân cuõng xaûy ra
trong maïng lieân keát bao goàm nhieàu maïch voøng. Ñeå ñieàu
khieån doøng coâng suaát taùc duïng vaø traùnh quaù taûi treân
ñöôøng daây thöôøng ñöa vaøo moät ñieän aùp vuoâng goùc taïi baát
kyø vò trí naøo trong voøng kín baèng caùch duøng maùy bieán aùp
ñieàu khieån goùc pha. Maùy bieán aùp naøy khaùc vôùi maùy bieán
aùp maéc Y–∆ thoâng thöôøng ôû choå goùc leäch pha doøng vaø aùp
ôû ñaàu vaøo vaø ñaàu ra khoâng phaûi khoâng ñoåi maø phuï thuoäc
vaøo vò trí cuûa naác ñieàu chænh. H.10.32. trình baøy sô ñoà tieâu
Hình 10.32: Maùy bieán aùp ñieàu
bieåu cuûa maùy bieán aùp ñieàu khieån goùc pha.
chænh ñieàu khieån goùc pha
Toång quaùt, vieäc phaân boá coâng suaát taùc duïng treân
maïch voøng kín coù theå ñöôïc ñieàu khieån baèng maùy ñieàu chænh pha. Doøng coâng suaát phaûn khaùng coù
theå ñieàu khieån baèng maùy ñieàu chænh ñieän aùp. Caùc phaùt bieåu naøy döïa treân cô sôû toång trôû cuûa
ñöôøng daây coù caûm khaùng lôùn hôn nhieàu so vôùi ñieän trôû. Maùy ñieàu chænh ñieän aùp ñöa vaøo maïch
voøng kín moät ñieän aùp cuøng pha noái tieáp vaø taïo ra moät doøng ñieän treã vuoâng goùc (coâng suaát phaûn
khaùng) luaân löu trong voøng kín do ñöôøng daây coù tính caûm khaùng. Maùy ñieàu chænh pha ñöa vaøo
468

maïch voøng kín moät ñieän aùp vuoâng goùc noái tieáp treân ñoù vaø taïo ra moät doøng ñieän luaân löu treã gaàn
900 so vôùi ñieän aùp ñaët noái tieáp vaøo töùc laø gaàn cuøng pha vôùi ñieän aùp maïch voøng vaø nhö vaäy taïo ra
coâng suaát taùc duïng luaân löu treân voøng kín.
Trong tröôøng hôïp caàn ñieàu khieån caû trò soá vaø goùc pha ñieän aùp coù theå keát hôïp hai sô ñoà nhö
trong H.10.33. Trong maïch voøng kín, doøng coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng treân caùc ñöôøng
daây cuûa maïch voøng caàn ñöôïc ñieàu khieån, vò trí hôïp lyù nhaát ñeå ñaët thieát bò ñieàu khieån laø ñaët ôû
ñieåm coù doøng taûi ít nhaát.

Hình 10.33: Maùy bieán aùp ñieàu chænh ñieàu khieån ñoäc laäp goùc pha vaø ñieän aùp.

10.12 CAÙC LOAÏI ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP

10.12.1 Ñieàu chænh ñieän aùp baèng tay vaø töï ñoäng.
Caùc quaù trình ñieàu chænh ñoøi hoûi söï chænh ñònh lieân tuïc ñaùp öùng vôùi söï thay ñoåi cuûa ñieän
aùp, bao goàm ñieàu chænh kích töø maùy phaùt, maùy buø ñoàng boä, vò trí cuûa caùc boää ñieàu chænh caûm
öùng, nhaûy naác, boä buø tónh ...
Taát caû caùc phöông thöùc ñieàu chænh coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng tay hay töï ñoäng.
Caùc boä ñieàu chænh ñieän aùp treân ñöôøng daây nhaùnh hay tuïï buø ngang trong heä thoáng phaân phoái
thöïc teá ñöôïc ñieàu khieån töï ñoäng vì soá löôïng lôùn caùc thieát bò ñieàu chænh vaø khoâng coù ngöôøi tröïc,
maùy phaùt hay maùy buø ñoàng boä coù ngöôøi tröïc coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng tay. Tuy vaäy, khi söï
lieân keát heä thoáng ngaøy caøng phaùt trieån roäng lôùn thì ñieàu khieån töï ñoäng kích töø maùy phaùt trôû neân
thoâng duïng vì taùc duïng raát coù lôïi veà oån ñònh trong heä thoáng.
Ñieàu naøy cho thaáy lyù do aùp duïng ñieàu khieån töï ñoäng caùc boä ñieàu aùp ôû caùc caáp thaáp hôn
trong heä thoáng hoaøn toaøn khaùc vôùi lyù do ñieàu khieån töï ñoäng maùy phaùt vaø maùy buø ñoàng boä trong
heä thoáng truyeàn taûi, nhö vaäy caùc yeâu caàu ñoái vôùi thieát bò ñieàu khieån töï ñoäng cuõng seõ khaùc nhau.
Trong tröôøng hôïp cuûa boä ñieàu chænh loaïi chuyeån naác vaø caùc maùy bieán aùp ñieàu chænh khaùc,
vieäc ñieàu chænh thöôøng ñöôïc thöïc hieän baèng cô khí thoâng qua cô cheá ñoäng cô keùo taùc ñoäng bôûi
thieát bò ño sai soá ñeå ñoùng tieáp ñieåm theo ñieän aùp.
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 469

Boä ñoùng tieáp ñieåm theo ñieän aùp ñöôïc trình baøy trong H.10.34.

Hình 10.34: Maïch ñoùng tieáp ñieåm theo ñieän aùp

Khi ñieän aùp ñöôøng daây taêng leân ñuû lôùn ñeå löïc huùt cuûa nam chaâm (cung caáp bôûi ñieän aùp
ñöôøng daây) laøm caàn di ñoäng ñoùng tieáp ñieåm A cung caáp ñieän cho cuoän daây giöõ phía döôùi vaø nöûa
cuoän kích thích cuûa ñoäng cô moät chieàu laøm cho ñoäng cô quay theo chieàu ñieàu chænh ñieän aùp thaáp
xuoáng. Lyù luaän töông töï khi ñieän aùp ñöôøng daây giaûm, tieáp ñieåm B ñöôïc ñoùng laïi vaø ñoäng cô
quay theo chieàu ngöôïc laïi ñeå ñieàu chænh cho ñieän aùp taêng leân. Caùc cuoän daây giöõ ñeå ñaûm baûo
ñoùng döùt khoaùt tieáp ñieåm A hoaëc B.
Coøn nhieàu phöông phaùp khaùc nöõa ñeå ñieàu chænh taêng hay giaûm ñieän aùp keå caû caùc phöông
phaùp duøng maïch ñieän töû. Ñieàu chænh töï ñoäng theo kieåu ñoùng tieáp ñieåm theo ñieän aùp thöôøng coù
toác ñoä chaäm vaø söï sai bieät giöõa hai ngöôõng ñieän aùp caàn ñeå ñoùng tieáp ñieåm A vaø B thöôøng laø
roäng ñeå ñaûm baûo ñoä oån ñònh cuûa boä ñieàu khieån, tuy vaäy ñaùp öùng chaäm naøy cuõng phuø hôïp vôùi
thöïc teá ñeå traùnh söï hoaït ñoäng khoâng caàn thieát cuûa boä ñieàu chænh khi coù söï thay ñoåi ñieän aùp trong
khoaûng thôøi gian ngaén.
Ngöôïc laïi vôùi caùc ñieàu kieän ñaùp öùng töông ñoái chaäm ñöôïc ñaët ra cho caùc boä ñieàu chænh töï
ñoäng ñaët treân ñöôøng daây hình tia cuûa maïng ñieän aùp thaáp thì toác ñoä ñaùp öùng cuûa boä ñieàu chænh
kích töø maùy phaùt hay maùy buø ñoàng boä laø yeáu toá quan troïng vì toác ñoä naøy xaùc ñònh khaû naêng cuûa
boä ñieàu chænh nhaèm caûi thieän tính oån ñònh cuûa heä thoáng ñieän.
10.12.2 Heä thoáng kích thích maùy ñieän ñoàng boä.
Kieåu heä thoáng kích thích duøng treân maùy ñieän ñoàng boä lieân quan ñeán kieåu ñieàu khieån töï ñoäng
duøng cho heä thoáng kích thích ñoù. H.10.35 trình baøy sô löôïc caùc heä thoáng kích thích treân maùy phaùt
ñieän.
Caùc heä thoáng kích thích trình baøy trong hình veõ a, b, c ñeàu coù maùy kích thích chính laø maùy
phaùt moät chieàu cung caáp toaøn boä doøng ñieän kích thích trong cuoän kích thích cuûa stato maùy phaùt,
maùy kích thích chính ñöôïc gaén cuøng truïc vôùi maùy phaùt ñieän xoay chieàu. Heä thoáng kích thích
trong hình d laø moät boä chænh löu ñieän töû coù ñieàu khieån.
Ñieàu chænh kích töø trong hình a coù ñöôïc baèng caùch thay ñoåi bieán trôû trong maïch kích thích
cuûa maùy kích thích chính.
Hình b coù maùy kích thích phuï cuõng noái cuøng truïc vôùi maùy phaùt cung caáp doøng kích töø cuûa
maùy kích thích chính nhôø vaøo bieán trôû ñieàu khieån.
Hình c khoâng coù bieán trôû ñieàu khieån nhöng moät ñieän aùp ñieàu khieån ñöôïc noái tieáp xen vaøo
cuoän daây kích thích cuûa maùy kích thích chính.
470

Cuoái cuøng hình d trình baøy moät kieåu kích thích tónh, kích töø ñöôïc thay ñoåi thoâng qua ñieàu
khieån goùc kích cuûa boä chænh löu.

Hình 10.35. Caùc heä thoáng kích thích maùy ñieän ñoàng boä
Heä thoáng kích thích ôû hình a vaø b thích hôïp cho vieäc ñieàu khieån baèng tay, tuy vaäy chuùng
cuõng deã daøng thích nghi vôùi ñieàu khieån töï ñoäng neáu bieán trôû ñöôïc ñieàu chænh töï ñoäng.
Heä thoáng kích thích ôû hình c vaø d ñöôïc phaùt trieån gaàn ñaây, ñaëc bieät ñöôïc thieát keá cho ñieàu
khieån töï ñoäng ñaùp öùng ôû toác ñoä nhanh. Caùc chi tieát toaùn hoïc vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán heä
thoáng ñieàu khieån ñoøi hoûi phaûi coù kieán thöùc veà caùc quan heä quaù ñoä beân trong maùy ñieän ñoàng boä,
vieäc khaûo saùt vöôït quaù khuoân khoå cuûa quyeån saùch naøy.
10.12.3 Gheùp song song caùc maùy bieán aùp ñieàu aùp döôùi taûi coù ñieàu khieån töï ñoäng
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 471

Trong maïng ñieän phöùc taïp, ñaàu phaân aùp ñieàu chænh döôùi taûi ñöôïc duøng ñeå ñieàu khieån ñieän
aùp (cuøng pha) cuûa caùc maùy bieán aùp ñieän löïc vaø trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc duøng ñeå ñieàu khieån
quan heä veà goùc pha (ñaàu dòch pha). Thieát bò ñieàu aùp döôùi taûi duøng cho maùy bieán aùp ñieän löïc
duøng ñeå duy trì ñieän aùp phía thöù caáp khoâng ñoåi khi ñieän aùp phía sô caáp thay ñoåi ; ñieàu khieån
ñieän aùp phía thöù caáp vôùi ñieän aùp phía sô caáp coá ñònh, ñieàu khieån doøng coâng suaát khaùng treân
ñöôøng daây noái hai heä thoáng hay ñieàu chænh doøng coâng suaát khaùng giöõa caùc nhaùnh trong maïch
kín. Maët khaùc, duøng ñaàu dòch pha ñieän aùp coøn coù theå ñieàu khieån ñöôïc söï phaân boá coâng suaát taùc
duïng giöõa caùc nhaùnh trong maïng ñieän kín.
Ñieàu khieån ñieän aùp baèng ñaàu phaân aùp coù taùc duïng ñieàu chænh ñieän aùp töï ñoäng ñoái vôùi ñieän
aùp hoaëc ôû ngay taïi thöù caáp cuûa maùy bieán aùp hoaëc ôû moät ñieåm cung caáp naøo ñoù ñaõ ñöôïc xaùc ñònh
tröôùc. Ñeå chöùng minh ñieàu naøy, tham khaûo H.10.36.

Hình 10.36. Sô ñoà nguyeân lyù maùy bieán aùp ñieàu aùp döôùi taûi
vôùi maïch töï ñoäng ñieàu khieån ñieän aùp
Maïch ñieàu khieån ñöôïc ñaët taïi maùy bieán aùp chính trong khi ñieän aùp phuï taûi ñöôïc ñieàu khieån
(U2) coù theå ôû caùch xa maùy bieán aùp. Vì lyù do naøy, ñieän aùp U1 ñöôïc laáy töø maùy bieán ñieän aùp BU
trong khi suït aùp IZ cuûa ñöôøng daây ñöôïc bieåu dieãn nhaân taïo baèng caùch duøng boä buø suït aùp ñöôøng
daây (thöïc chaát laø moâ hình ñöôøng daây). Boä buø suït aùp ñöôïc cung caáp baèng maùy bieán doøng BI. Trò
soá R vaø X cuûa ñöôøng daây ñöôïc bieåu dieãn baèng caùch thay ñoåi thích hôïp ñieän trôû vaø ñieän khaùng cuûa boä
buø. Ñieän aùp trong maïch ñieàu khieån ( k U U2) tyû leä vôùi U2, vôùi U2 = U1 – Zñd.I. Vaán ñeà ñaët ra laø ñieåm
phuï taûi chính xaùc ôû ñaâu, ñaëc bieät laø trong maïng phöùc taïp trong ñoù caùc phuï taûi ñieän ôû nhieàu vò trí
khaùc nhau. Ñaây laø vaán ñeà rieâng veà vaän haønh, ôû ñaây chæ giaû thieát vò trí phuï taûi ñöôïc xaùc ñònh roõ
raøng. Maïch ñieàu khieån seõ nhaïy caûm theo ñieän aùp taïi ñieåm caàn ñieàu chænh. Tuy vaäy, maïch ñieàu
khieån khoâng cho pheùp thay ñoåi ñaàu phaân aùp khi coù ñoät bieán ñieän aùp trong thôøi gian ngaén taïi
ñieåm ñieàu chænh. Söï thay ñoåi ñaàu phaân aùp chæ tieán haønh khi thôøi gian quaù aùp hay giaûm aùp vöôït
quaù thôøi gian cho tröôùc (khoaûng 30 giaây).
Hai vaán ñeà ñöôïc ñaët ra ñoái vôùi maùy bieán aùp song song töï ñoäng ñieàu aùp döôùi taûi.
Xeùt H.10.37 trong ñoù caû hai maïch ñieàu khieån duøng ñeå ñieàu chænh U2.
Baây giôø, giaû thieát doøng phuï taûi IL taêng leân laøm giaûm U2. Neáu maïch ñieàu khieån 1 ñaùp öùng
nhanh hôn maïch ñieàu khieån 2, moät söï thay ñoåi ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp 1 laøm luaân löu
doøng ñieän Ic giöõa hai maùy bieán aùp. Maïch buø suït aùp ñöôøng daây cuûa maùy bieán aùp 1 seõ chæ thò
theâm moät suït aùp ICX vaø coù khuynh höôùng naâng ñieän aùp maùy 1 leân cao hôn nöõa vaø daãn ñeán taêng
472

theâm IC. Cuøng luùc ñoù, maùy 2 nhìn thaáy moät ñieän aùp U2 cao hôn (do doøng IC ngöôïc veà maùy 2) vaø
maïch ñieàu khieån cuûa maùy naøy coù khuynh höôùng giaûm ñieän aùp treân maùy 2 (H.10.38).

Hình 10.37

Neáu vaán ñeà khoâng ñöôïc giaûi quyeát, maùy bieán aùp 1 seõ ñi ñeán ñaàu phaân aùp taêng aùp cao nhaát
vaø maùy bieán aùp 2 seõ ñi ñeán ñaàu phaân aùp giaûm aùp thaáp nhaát vaø doøng ñieän luaân löu IC coù theå gaây
quaù taûi maùy bieán aùp.
Vaán ñeà thöù hai laø coù theå moät maùy bieán aùp ngöøng hoaït ñoäng, maùy coøn laïi seõ taûi doøng toång
vaø maïch buø suït aùp ñöôøng daây cuûa maùy ñang hoaït ñoäng seõ cho chæ thò sai (cao hôn) ñoái vôùi suït aùp
thöïc teá qua maùy bieán aùp vaø ñöôøng daây.
Ñaõ coù nhieàu bieän phaùp ñeå khaéc phuïc hai vaán ñeà noùi treân vaø coù theå tham khaûo caùc taøi lieäu
coù lieân quan.
10.12.4 Maùy ñieàu chænh ñieän aùp ñöôøng daây nhaùnh loaïi chuyeån naác
Maùy ñieàu chænh loaïi chuyeån naác goàm moät maùy bieán aùp töï ngaãu vaø moät cô phaän thay ñoåi
ñaàu phaân aùp ñaët trong moät boä duy nhaát. Söï thay ñoåi ñieän aùp ñöôïc thöïc hieän baèng caùch thay ñoåi
caùc ñaàu phaân aùp cuûa maùy töï ngaãu. Maùy ñieàu chænh tieâu chuaån coù khoaûng ñieàu chænh laø 10%, moät
vaøi loaïi coù khoaù ñaûo chieàu ñeå taïo ra khoaûng ñieàu chænh laø ±10%. Caùc maùy ñieàu chænh hieän ñaïi
1
coù khoaûng ñieàu chænh laø 10% chia ra 5/8 hay 1 % moãi naác thay ñoåi vaø ñoái vôùi khoaûng ±10%
4
chuùng laàn löôït coù 32 hoaëc 16 naác.

Hình 10.38

Maùy ñieàu chænh chuyeån naác khaùc vôùi maùy töï ngaãu thoâng thöôøng ôû choã chuùng ñöôïc ñònh
möùc treân coâng suaát ñieàu chænh hôn laø coâng suaát taûi qua maïch ñieän. Chaúng haïn, moät maùy ñieàu
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 473

chænh ±10%, ba pha, 750 kVA coù theå duøng treân maïch ba pha taûi coâng suaát 7500 kVA vaø coù theå
ñieàu chænh ñieän aùp ±10% so vôùi ñieän aùp ñònh möùc.
Coù hai loaïi maùy ñieàu chænh kieåu chuyeån naác: loaïi ñaët trong traïm vaø loaïi phaân phoái. Loaïi
traïm thöôøng laø moät pha hay ba pha duøng trong traïm ñeå ñieàu chænh ñieän aùp thanh caùi hay ñieàu
chænh rieâng reõ moät phaùt tuyeán. Loaïi phaân phoái thöôøng laø moät pha vaø laép treân truï cuûa phaùt tuyeán
phaân phoái treân khoâng, caùc maùy coù coâng suaát lôùn hôn 167 kVA coù theå ñaët trong traïm hay treân
neàn.

Hình 10.39. Caùc kieåu noái daây maùy ñieàu chænh chuyeån naác
(a) Moät loõi, hai cuoän daây (b) Hai loõi, ba cuoän daây (c) Hai loõi, boán cuoän daây
Maùy ñieàu chænh ñieän aùp ñöôøng daây ñaët trong traïm hay treân ñöôøng daây nhö ñaõ neâu treân duøng
ñeå giöõ ñieän aùp khoâng ñoåi ôû moät ñieåm goïi laø ñieåm ñieàu chænh khoâng phuï thuoäc vaøo trò soá cuûa
doøng ñieän vaø heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi. Ñieåm ñieàu chænh thöôøng ñöôïc choïn ôû ñaâu ñoù khoaûng
giöõa maùy ñieàu chænh vaø cuoái phaùt tuyeán. Vieäc duy trì ñieän aùp töï ñoäng ñöôïc thöïc hieän baèng caùch
chænh ñònh caùc phaàn töû ñieän trôû vaø caûm khaùng cuûa moät phaàn töû trong maùy ñieàu chænh goïi laø boä
buø suït aùp ñöôøng daây. Hình 10.40 trình baøy sô ñoà ñôn giaûn vaø ñoà thò vectô cuûa maïch ñieàu khieån
vaø cuûa maïch boä buø suït aùp trong maùy ñieàu chænh nhaûy naác.
Vieäc xaùc ñònh caùc trò soá ñaët chænh ñònh phuï thuoäc vaøo coù hay khoâng coù taûi laáy ñieän doïc phaùt
474

tuyeán giöõa maùy ñieàu chænh vaø ñieåm ñieàu chænh.

Hình 10.40
Trong tröôøng hôïp khoâng coù phuï taûi laáy ñieän giöõa maùy ñieàu aùp vaø ñieåm ñieàu chænh thì trò soá
chænh ñònh cuûa ñieän trôû treân boä buø suït aùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi:
BIP
Rñaët = .Rhd (10.62)
BU N
trong ñoù, BIP: doøng ñieän ñònh möùc phía sô caáp cuûa maùy bieán doøng BI;
BUN: tyû soá bieán aùp cuûa maùy bieán ñieän aùp BU;
Rhd: ñieän trôû hieäu duïng cuûa ñöôøng daây töø vò trí ñaët maùy ñieàu aùp ñeán ñieåm ñieàu chænh
- ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha: Rhd = r0.s1
- ñoái vôùi ñöôøng daây moät pha: Rhd = 2r0.s1
vôùi: r0 - ñieän trôû 1 km chieàu daøi ñöôøng daây (Ω/km)
s1 - khoaûng caùch giöõa maùy ñieàu chænh vaø ñieåm ñieàu chænh.
Töông töï trò soá chænh ñònh cuûa caûm khaùng treân boä buø suït aùp cho bôûi:
BIP
Xñaët = .Xhd (10.63)
BU N
vôùi Xhd: caûm khaùng hieäu duïng
- Ñoái vôùi ñöôøng daây ba pha: Xhd = x0.s1
- Ñoái vôùi ñöôøng daây moät pha: Xhd = 2x0.s1
Vôùi x0: caûm khaùng 1 km chieàu daøi ñöôøng daây (Ω/km)
Ví duï10.5: H.10.41. laø sô ñoà moät sôïi cuûa moät phaùt tuyeán sô caáp cung caáp cho moät phuï taûi coâng
nghieäp. Ñieän aùp ñònh möùc taïi thanh caùi traïm bieán aùp phaân phoái laø 7,2/13,2 kV ba pha, Y noái ñaát.
Maùy ñieàu aùp goàm ba maùy moät pha loaïi chuyeån naác coù tyû soá maùy bieán ñieän aùp BU 63,5 (7620:
120).
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 475

Phuï taûi ôû cuoái ñöôøng daây, ñöôøng daây daøi 4,8 km coù r0 = 0,1875 Ω/km, x0 = 0,5 Ω/km. Maùy
bieán aùp cung caáp phuï taûi coâng suaát 5000 kVA, ba pha sô caáp 12800 V maéc ∆, thöù caáp 2400/4160
V maéc Y noái ñaát. Toång trôû maùy bieán aùp 0 + j0,05 ñvtñ treân cô baûn 5000 kVA 2400/4160 V,
7390/12800 V.
Giaû thieát yeâu caàu thanh caùi ñieän aùp thaáp ôû phuï taûi ñöôïc ñieàu chænh ñeán 2450/4244 V, haõy
xaùc ñònh:
a) Ñieän aùp chænh ñònh cho rôle VRR ôû moãi maùy ñieàu chænh.
b) Giaû thieát tyû soá cuûa maùy bieán doøng BI laø 250: 1 A, tìm trò soá chænh ñònh R vaø X cuûa boä buø
suït aùp LDC.

Hình 10.41
Giaûi
a) Choïn ñieän aùp cô baûn laø 2400/4160 V vaø 7390/12800 V.
Ñieän aùp ôû ñieåm ñieàu chænh RP taïi thanh caùi phuï taûi:
2450 V
URP = = 1,02083 ñvtñ
2400 V
Do ñoù tính theo cô baûn cuûa BU 7620/120 V
7390
VRR = .1, 02083 = 0,99 ñvtñ
7620
7620 7620
Suy ra: VRRñaët = .0, 99 = .0, 99 = 120 x 0,99 = 118,8 V
BU N 63, 5
12800
hay coù theå tính: VRRñaët = URP x Ucô baûn phía caáp cuûa BU = 1,02083 x ≈ 118, 8 V
3.63, 5
b) Toång trôû cô baûn
U 2cb 12, 82
Zcb = = = 32, 768 Ω
Scb 5
Toång trôû cuûa maùy bieán aùp:
ZB = ZB,ñvtñ x Zcb = (0 + j0,05) x 32,768 = 0 + j1,6384 Ω
476

Vì trò soá chænh ñònh Rñaët vaø Xñaët chæ ñöôïc xaùc ñònh bôûi moät phuï taûi, ñieän trôû vaø ñieän khaùng
cuûa maùy bieán aùp phaûi ñöôïc keå ñeán trong Rhd vaø Xhd:
Rhd = r0.l + RB = 0,1875 x 4,8 + 0 = 0,9 Ω
Xhd = x0.l + XB = 0,5 x 4,8 + 1,6384 = 4,0384 Ω
Suy ra trò soá ñaët Rñaët vaø Xñaët cuûa boä buø suït aùp LDC:
BIP 250
Rñaët = .Rhd = .0, 9 = 3,5433 Ω
BU N 63, 5
BIP 250
Xñaët = .Xhd = .4, 0384 = 15,8992 Ω
BU N 63, 5
Trong tröôøng hôïp coù nhieàu phuï taûi laáy ñieän doïc ñöôøng daây giöõa maùy ñieàu aùp vaø ñieåm ñieàu
chænh thì trò soá Rñaët vaø Xñaët cuõng ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc coâng thöùc treân nhöng caùch xaùc ñònh Rhd
vaø Xhd coù phöùc taïp hôn. Rhd cho bôûi:
n

∑ | ∆U R |i
Rhd = i =1
Ω (10.64)
| IL |
n
vôùi: ∑ | ∆U
i =1
R |i = |IL,1|. r0,1. l1 + |IL,2|. r0,2. l2 + ... + |IL,n|. r0,n. ln (10.65)

trong ñoù:
|∆UR|I: suït aùp do ñieän trôû cuûa ñoaïn thöù i giöõa maùy ñieàu aùp vaø ñieåm ñieàu chænh;
n

∑ | ∆U
i =1
R |i : toång suït aùp do ñieän trôû ñöôøng daây giöõa maùy ñieàu aùp vaø ñieåm ñieàu chænh;

|IL|: doøng ñieän toång treân ñöôøng daây taïi maùy ñieàu aùp;
|IL|i: doøng ñieän treân ñoaïn ñöôøng daây thöù i;
r0,i: ñieän trôû moät km ñöôøng daây ñoaïn thöù i, Ω/km;
li: chieàu daøi ñoaïn thöù i, km.
Töông töï cho Xhd:
n

∑ | ∆U X |i
Xhd = i =1
Ω (10.66)
| IL |
n
vôùi: ∑ | ∆U
i =1
X |i = |IL,1|. x0,1. l1 + |IL,2|. x0,2. l2 + ... + |IL,n|. x0,n. ln (10.67)

trong ñoù:
|∆UX|i: suït aùp do caûm khaùng cuûa ñoaïn thöù i giöûa maùy ñieàu aùp vaø ñieåm ñieàu chænh;
n

∑ | ∆U
i =1
X |i : toång suït aùp do caûm khaùng ñöôøng daây giöõa maùy ñieàu aùp vaø ñieåm ñieàu chænh;

x0,i: caûm khaùng moät km ñöôøng daây ñoaïn thöù i, Ω/km.

10.12.5 Maùy buø tónh (SVC)
Caùc tieán boä trong vieäc aùp duïng kyõ thuaät thyristor vaøo trong heä thoáng ñieän daãn ñeán söï phaùt
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 477

trieån cuûa maùy buø tónh (static VAR compensator– SVC). Thieát bò naøy goàm caùc phaàn töû maéc reõ
(cuoän khaùng vaø tuï ñieän) nhöng ñöôïc ñieàu khieån baèng thyristor.
SVC cung caáp hai giaûi phaùp cho baøi toaùn buø. Thöù nhaát laø, buø phuï taûi taïi nhöõng nôi coù yeâu
caàu giaûm bôùt söï cung caáp coâng suaát khaùng töø heä thoáng cuûa caùc phuï taûi lôùn coù tính dao ñoäng
trong coâng nghieäp nhö loø hoà quang, maùy caùn vaø ñeå caân baèng coâng suaát taùc duïng treân ba pha cuûa
ñöôøng daây cung caáp. Thöù hai la,ø ñieàu chænh ñieän aùp cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi nhaèm ñaùp öùng caùc
bieán ñoäng ôû caû hai ñaàu phaùt vaø nhaän. Vieäc ñieàu chænh ñieän aùp ñöôïc thöïc hieän qua vieäc ñieàu
khieån nhanh trôû khaùng cuûa SVC vaø do ñoù daãn ñeán ñieàu khieån nhanh coâng suaát khaùng ôû ñaàu ra
cuûa SVC.
Muïc ñích chính cuûa buø SVC laø laøm taêng giôùi haïn oån ñònh cuûa heä thoáng ñieän xoay chieàu,
laøm giaûm dao ñoäng ñieän aùp khi coù bieán ñoäng phuï taûi cuõng nhö giôùi haïn ñöôïc möùc quaù ñieän aùp
khi coù bieán ñoäng lôùn. SVC veà cô baûn laø thieát bò coù coâng suaát khaùng ñieàu khieån baèng thyristor.
Veà caáu taïo, coù hai loaïi SVC caên baûn (H.10.42):

Hình 10.42. Caáu hình caên baûn cuûa maùy buø tónh SVC
(a) Sô ñoà TSC (b) Sô ñoà TCR (c) Sô ñoà keát hôïp TSC/TCR

Hình 10.43. Daïng soùng doøng ñieän trong sô ñoà TCR

- Tuï buø ngang ñoùng caét baèng thyristor (Thyristor–switched shunt capacitors –TSC): YÙ töôûng
laø chia boä tuï ñieän ra laøm nhieàu naác nhoû vaø ñoùng caét nhöõng naác naøy baèng thyristor. TSC cung
caáp ñieàu khieån coù tính nhaûy naác, khoâng taïo ra quaù ñoä vaø khoâng sinh ra hoïa taàn, muoán vaäy phaûi
choïn thôøi ñieåm ñoùng TSC vaøo nhöõng luùc ñieän aùp ñaït trò soá cöïc ñaïi.
478

- Ñieàu khieån cuoän khaùng maéc reõ baèng thyristor (Thyristor–controlled reactors –TCR):
Thaønh phaàn doøng ñieän ôû taàn soá cô baûn ñi qua cuoän khaùng ñöôïc ñieàu khieån baèng caùch ñieàu khieån
pha trong vieäc kích thyristor. Doøng ñieän hoïa taàn phaùt sinh töø vieäc ñieàu khieån pha naøy. Goùc kích
cuûa thyristor ñöôïc ñieàu khieån treã so vôùi thôøi ñieåm maø doøng ñieän qua soá khoâng khi cuoän khaùng
maéc tröïc tieáp khoâng qua thyristor (soá khoâng töï nhieân).

Hình 10.44. Daïng soùng doøng ñieän trong sô ñoà TSC

Ngoaøi ra coøn coù moät soá sô ñoà khaùc nhö sau.
Sô ñoà tuï ñieän coá ñònh, cuoän khaùng ñieàu khieån baèng thyristor (Fixed–Capacitor, Thyristor–
controlled Reactor – FC_ TCR) (H.10.45)

Hình 10.45. Sô ñoà FC–TCR

Ñaây laø maïch TCR cô baûn trong ñoù cuoän khaùng ñöôïc ñieàu khieån maéc song song vôùi tuï ñieän
coá ñònh. Ñieàu khieån goùc kích thyristor coù theå laøm thay ñoåi coâng suaát khaùng cuûa SVC töø Q caûm
ñeán Q dung vaø daïng soùng doøng ñieän qua tuï, doøng ñieän qua cuoän daây thay ñoåi theo goùc kích vaø
doøng ñieän toång ñöôïc trình baøy trong H.10.46.
Neáu khoâng coù yeâu caàu veà coâng suaát phaûn khaùng töø SVC (Qsvc = 0) thì coâng suaát khaùng cuûa
cuoän daây vaø tuï ñieän phaûi trieät tieâu nhau, doøng ñieän trong boä tuï luaân löu sang boä cuoän daây vaø do
ñoù gaây ra toån hao khoâng taûi.
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 479

Sô ñoà ñoùng caét tuï ñieän baèng thyristor vaø ñieàu khieån cuoän khaùng baèng thyristor (TSC_
TCR)

Hình 10.46

Hình 10.47: Sô ñoà TSC - TCR

Tuï ñieän ñöôïc chia laøm n caáp. Khi ñoùng caáp thöù nhaát vaøo giai ñoaïn ban ñaàu cuøng luùc ñoù
doøng ñieän trong TCR cuõng ñöôïc ñieàu khieån sao cho toång ñaïi soá coâng suaát khaùng cuûa tuï ñieän vaø
cuoän daây baèng vôùi coâng suaát Q yeâu caàu. Ñoái vôùi caáp thöù i, coâng suaát ñöôïc ñieàu khieån trong
khoaûng (i – 1) Qmax ñeán i.Qmax baèng caùch ñoùng tuï ñieän caáp i vaø ñieàu khieån TCR, Qmax laø coâng
suaát toái ña cuûa moät caáp tuï. Sô ñoà naøy ñöôïc xem laø moät FC_ TCR qui öôùc trong ñoù coâng suaát cuûa
cuoän khaùng laø nhoû, baèng 1/n laàn toång coâng suaát cuûa tuï ñieän töùc laø baèng Qmax vaø trò soá cuûa tuï
ñieän thay ñoåi theo töøng caáp rôøi raïc vaø giöõ cho cuoän khaùng vaän haønh trong phaïm vi ñieàu khieån
bình thöôøng. Toån thaát trong TSC_ TCR luùc khoâng taûi laø nhoû vaø toån thaát naøy taêng theo coâng suaát
ñaàu ra.
Cô cheá cuûa SVC taïo ra dao ñoäng taét daàn trong heä thoáng coù theå ñöôïc giaûi thích laø keát quaû
cuûa söï thay ñoåi ñieän aùp trong heä thoáng do ñieàu khieån boä tuï ñieän / cuoän khaùng.
Moät soá vaán ñeà khaùc nhö hoïa taàn phaùt sinh do hoaït ñoäng cuûa SVC coäng höôûng khi SVC
laøm vieäc vôùi ñöôøng daây coù buø ngang vaø buø doïc, moâ hình toaùn hoïc vaø phaân tích oån ñònh hoaït
ñoäng cuûa SVC, khaûo saùt caùc quaù trình quaù ñoä cuûa SVC, khaûo saùt caùc quaù trình quaù ñoä cuûa SVC
vöôït quaù khuoân khoå cuûa giaùo trình vaø neân tham khaûo ôû caùc taøi lieäu chuyeân moân coù lieân quan.
480

10.12.6 Heä thoáng taûi ñieän xoay vaän haønh linh hoaït FACTS (Flexible AC transmission
system)
Vôùi söï phaùt trieån cuûa ñieän töû coâng suaát duøng thyristor taét coång (GTO– Gate turn–off) ñaõ
cho ra ñôøi heä thoáng truyeàn taûi xoay chieàu linh hoaït maø trong ñoù doøng coâng suaát ñöôïc ñieàu khieån
ñoäng bôûi caùc linh lieän ñieän töû coâng suaát. Hai muïc tieâu chính cuûa heä thoáng FACTS laø ñeå taêng khaû
naêng taûi cuûa ñöôøng daây truyeàn taûi vaø ñieàu khieån doøng coâng suaát theo moät loä trình ñaõ ñöôïc vaïch
ra tröôùc. Toaøn boä heä thoáng buø ngang, buø doïc, maùy bieán aùp ñieàu chænh ñieän aùp vaø goùc pha ñeàu
ñöôïc ñieàu khieån baèng ñieän töû coâng suaát. Ñaëc bieät, boä nguoàn ñieän aùp ñoàng boä SVS (synchronous
voltage source) ñieàu khieån baèng baùn daãn ñöôïc duøng ñeå buø ñoäng vaø ñieàu khieån theo thôøi gian
thöïc doøng coâng suaát trong heä thoáng truyeàn taûi vaø coù khaû naêng ñoàng ñeàu trong vieäc ñieàu khieån
ñieän aùp, toång trôû, goùc pha. Heä thoáng SVS cung caáp khaû naêng trao ñoåi tröïc tieáp coâng suaát taùc
duïng vôùi heä thoáng xoay chieàu, ngoaøi vieäc buø coâng suaát khaùng ñöôïc ñieàu khieån ñoäc laäp.

10.13 BAÛO VEÄ QUAÙ KÍCH THÍCH BOÄ MAÙY PHAÙT - MAÙY BIEÁN AÙP
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ñaõ coù nhieàu chuù yù ñeán baûo veä quaù kích thích cuûa caùc maùy bieán
aùp taêng aùp noái vôùi maùy bieán aùp lôùn. Neáu moät loõi saét ñöôïc kích thích bôûi töø thoâng Φ ñeán möùc ñoä
ñuû ñeå vöôït leân vuøng baõo hoøa, töø thoâng taûn ñi boïc ra ngoaøi caùc phaàn töû keát caáu, voû maùy ... coù theå
gaây ra caùc toån thaát khoù khaéc phuïc ñöôïc: caùc phaàn töû baèng theùp bò noùng ñoû töï laøm dính laïi, doäp
sôn ôû beân ngoaøi voû thuøng. Maëc duø söï coá tröïc tieáp khoâng xaûy ra nhöng söï vieäc keùo daøi haøng naêm
laøm giaûm tuoåi thoï cuûa maùy bieán aùp, gaây hö hoûng veà sau nhö taïo ngaén maïch trong maùy bieán aùp
do hö hoûng caùch ñieän maø daáu hieäu ban ñaàu laø caùc chaán ñoäng cô hoïc, khoâng hoaø ñoàng boä ñöôïc
vôùi heä thoáng ...
Theo lyù thuyeát maùy bieán aùp thì phöông trình ñieän aùp cuûa maùy bieán aùp coù daïng:
Ehd = k.f.Φmax (10.68)
hay Φmax α Ehd/f (10.69)
Phöông trình treân cho thaáy möùc ñoä kích thích coù theå bieåu dieãn baèng soá volt/Hz hay theo
phaàn traêm volt/Hz. Tieâu chuaån ASA qui ñònh trong tröôøng hôïp toång quaùt laø moät maùy bieán aùp
khoâng taûi khoâng ñöôïc kích thích quaù 110% ñieän aùp phía sô caáp vaø khi mang ñaày taûi ñieän aùp
khoâng vöôït quaù 105% beân phía thöù caáp.
Hình 10.48. trình baøy moät phöông phap tieâu bieåu ñeå gheùp boä maùy phaùt - maùy bieán aùp.

Hình 10.48: Ví duï veà vieäc gheùp maùy phaùt - maùy bieán aùp vôùi 5% ñieän aùp
taêng veà phía thöù caáp
Ñieän aùp khoâng taûi phía thöù caáp thöôøng ñöôïc naâng theâm 5% so vôùi ñònh möùc ñeå buø tröø suït
aùp IZB qua maùy bieán aùp khi mang taûi. ÔÛ heä soá coâng suaát baèng ñôn vò suït aùp qua maùy bieán aùp laø
nhoû. Tuy vaäy, moät thaønh phaàn doøng ñieän phaûn khaùng 50% ñi qua maùy bieán aùp coù ZB baèng 10%
seõ gaây ra suït aùp khoaûng 5%. Khoaûng ñieän aùp vaän haønh cuûa maùy phaùt thöôøng thay ñoåi töø 95 ñeán
105% ñieän aùp ñònh möùc cuûa maùy phaùt. Tuy vaäy 105% cuûa 18 kV öùng vôùi khoaûng 110% ñieän aùp
ñònh möùc cuûa cuoän daây 17,1 kV. Giôùi haïn treân naøy cuûa ñieän aùp maùy phaùt seõ ñaët maùy bieán aùp
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 481

vaøo giôùi haïn treân cuûa kích thích.

Boä maùy phaùt - maùy bieán aùp coù theå bò quaù kích thích do nhieàu lyù do khaùc nhau, trong ñoù phaûi
keå ñeán:
1. Taêng toác maùy phaùt khi taàn soá f ñang bò giaûm vaø maïch ñieàu chænh ñieän aùp taùc ñoäng ñeå giöõ
ñieän aùp Ut ôû ñaàu cöïc khoâng ñoåi (U/f cao). Khi xuoáng maùy cuõng coù hieän töôïng töông töï.
2. Ñoät nhieân caét taûi trong khi ñieän aùp ñaàu cöïc maùy phaùt taêng leân.
3. Quaù kích thích maùy phaùt khoâng löôøng tröôùc ñöôïc do baát kyø lyù do naøo chaúng haïn khi coù
hö hoûng trong ñieàu chænh ñieän aùp hoaëc khi ngöôøi vaän haønh muoán phaùt theâm coâng suaát khaùng vaøo
heä thoáng.
Trong coâng nghieäp, söï quaù kích thích maùy bieán aùp coù theå xaûy ra trong thôøi gian cho pheùp,
chaúng haïn cho pheùp quaù kích thích 130% trong 18 giaây maø khoâng gaây hö hoûng cho maùy bieán aùp.
Rôle baûo veä quaù kích thích ñöôïc chænh ñòmh theo % volt/Hz cuøng vôùi maïch ñònh thì coù theå böôùc
ñaàu baùo ñoäng sau ñoù caét maïch kích, döøng maùy phaùt.

BAØI TAÄP CHÖÔNG 10

10.1. Moät ñöôøng daây nhaùnh ba pha 4200 V, daây ñoàng tieát dieän 95mm2, daây daãn boá trí treân maët
phaúng ngang khoaûng caùch 1 meùt. Ñöôøng daây daøi 4km, doøng ñieän cöïc ñaïi 200 A, cos ϕ = 0.8
treã. Ñeå cho suït aùp treân ñöôøng daây laø 250 V:
a) Tính coâng suaát tuï buø ngang ôû cuoái ñöôøng daây;
b) Trò soá tuï buø doïc treân ñöôøng daây;
c) AÛnh höôûng cuûa tuï buø ngang vaø buø doïc ñeán heä soá coâng suaát ôû ñaàu phaùt.
ÑS: 747,38 kVAr; 1,256 ; 0,988; 0,318
10.2. Moät ñöôøng daây nhaùnh coù chieàu daøi l km, ñieän trôû r0 Ω/km, caûm khaùng x0 Ω/km vaø coù phuï
taûi phaân boá ñeàu vôùi maät ñoä phuï taûi p0 kW/km, heä soá coâng suaát cos ϕ .
a) Haõy so saùnh löôïng tuï buø ngang caàn ñeå naâng ñieän aùp leân moät löôïng ∆UC cho tröôùc khi tuï
ñieän ñöôïc phaân boá ñeàu thaønh nhöõng ñôn vò nhoû doïc ñöôøng daây vaø khi tuï ñieän ñaët taäp trung
ôû cuoái ñöôøng daây.
b) So saùnh hai caùch buø trong caâu a) ñoái vôùi söï quaù aùp coù theå xaûy ra vaøo luùc phuï taûi cöïc tieåu.
c) So saùnh hai caùch buø noùi treân ñoái vôùi heä soá coâng suaát vaø vieäc taêng khaû naêng taûi khi phaùt
noùng laø ñieàu kieän giôùi haïn.
10.3. Moät traïm bieán aùp giaûm aùp ñöôïc cung caáp baèng hai ñöôøng daây daøi 80 km ñi song song, daây
daãn AC - 95 ñaët treân coät hình ∏, moãi pha caùch nhau 4 m. Traïm goàm hai maùy bieán aùp gheùp
song song, moãi maùy coâng suaát 20 MVA, tyû soá 110/11 kV. Phuï taûi phía 10 kV 30 + j20 MVA.
Khi söï coá moät ñöôøng daây, ñieän aùp phía thöù caáp cuûa traïm laø 9,55 kV. Tính coâng suaát cuûa
maùy buø ñoàng boä ñaët ôû phía haï aùp cuûa traïm ñeå ñieän aùp luùc söï coá moät ñöôøng daây khoâng ñöôïc
thaáp hôn 10 kV.
ÑS: 4,62 MVAr
10.4. Moät traïm bieán aùp giaûm aùp 110/11 kV coù ñaët moät maùy bieán aùp ñieàu aùp döôùi taûi coâng suaát
20 MVA. Phuï taûi cöïc ñaïi ôû thanh caùi haï aùp cuûa traïm laø 18MVA cos ϕ = 0.8, phuï taûi cöïc
tieåu laø 6 MVA, cos ϕ = 0.7. Thoâng soá cuûa maùy bieán aùp R B = 4.93 Ω, X B = 63 Ω. Ñieän aùp ôû
thanh caùi cao aùp luùc taûi cöïc ñaïi laø 112 kV, luùc cöïc tieåu laø 114 kV. Choïn ñaàu phaân aùp sao
cho ñieän aùp phía haï aùp laø 10 kV ± 5%.
ÑS: 110 kV; 118,25 kV
482

10.5. Tham khaûo baûng ma traän ñieän khaùng thanh caùi cuûa heä thoáng trong ví duï 10.2 cuûa muïc
ñieàu chænh ñieän aùp baèng caùch ñöa coâng suaát khaùng vaøo thanh caùi. Cho coâng suaát cuûa boä tuï
ñieän ôû thanh caùi 2 laø 18 MVA. Xaùc ñònh phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ôû taát caû saùu thanh caùi
neáu boä tuï ñieän naøy ñöôïc ñoùng vaøo.
ÑS: 1,87 2,5 1,58 1,63 1,46 1,57%
10.6. Trong heä thoáng ñieän trong ví duï 10.2, ñöôøng daây noái giöõa thanh caùi 3 vaø 4 bò caét ñi. Ñöôøng
daây naøy coù toång trôû baèng j25% treân cô baûn 50 MVA. Haõy söûa ñoåi ma traän thanh caùi vaø laøm
laïi ví duï naøy.
10.7. Cuõng trong ví duï 10.2, ñeå giuùp cho vieäc vaän haønh heä thoáng ñöôïc nhanh choùng caàn phaûi
cung caáp cho ñieàu ñoä vieân moät baûng ghi roõ phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp theo moãi 10 MVA
coâng suaát khaùng ñöa vaøo.
a) Trình baøy baûng keát quaû.
b) Xaùc ñònh vò trí caàn thieát ñöa coâng suaát vaøo (tuï ñieän hay maùy buø ñoàng boä) ñeå cho ñoä taêng
ñieän aùp ôû thanh caùi 1 nhieàu nhaát.
c) Phaûi ñöa coâng suaát khaùng bao nhieâu vaøo vò trí noùi ôû caâu b) ñeå taêng ñieän aùp ôû thanh caùi 1 leân
3%?
d) Ñieän aùp ôû caùc thanh caùi khaùc thay ñoåi nhö theá naøo do vieäc ñöa coâng suaát khaùng noùi ôû caâu c).
Cho lôøi giaûi trong ñôn vò töông ñoái.
ÑS: c) 7,1 MVAr; d) 0,74 1,8 2,02 1,69%
10.8. Ma traän toång trôû thanh caùi cuûa moät heä thoáng trong ñoù chæ xeùt ba thanh caùi tính theo phaàn
traêm treân cô baûn 100 MVA nhö sau:
2.0 1.2 0.6
[ Z]TC = j 1.2 7.0 0.5
 
0.6 0.5 1.5 
Thanh caùi 1 laø phía cao cuûa moät maùy bieán aùp vaø thanh caùi 2 laø phía thaáp cuûa maùy bieán aùp
ñoù. Thanh caùi 3 laø thanh caùi maùy phaùt ñieän.
Toång trôû cuûa maùy phaùt vaø maùy bieán aùp ñöôïc keå vaøo trong ma traän, thanh caùi trung tính laø
thanh caùi chuaån. Baây giôø caùc ñaàu phaân aùp ñöôïc chænh ñònh laïi treân maùy bieán aùp giöõa thanh
caùi 1 vaø 2 baèng caùch ñaët moät ñaàu phaân aùp taêng 2,5% veà phía thanh caùi ñieän aùp thaáp. Maùy
bieán aùp coù coâng suaát ñònh möùc 45 MVA, ñieän khaùng 8% treân cô baûn cuûa noù.
Haõy xaùc ñònh toång trôû maïch voøng, doøng ñieän maïch voøng trong ñôn vò töông ñoái vaø söï thay
ñoåi cuûa ñieän aùp treân ba thanh caùi.
ÑS: Zmv = j6,26 IC = –j0,004 ∆U1% = –0,304% ∆U3% = –0,04% ∆U2 % = –2,328%
10.9. Trong heä thoáng ba thanh caùi cuûa baøi taäp 10.8. Moät maùy phaùt ñieän 100 MVA, ñieän khaùng
12% treân cô baûn cuûa noù phaùt moät löôïng coâng suaát khaùng 40 MVA phuï theâm vaøo heä thoáng.
Tìm phaàn traêm thay ñoåi ñieän aùp ôû moãi thanh caùi.
ÑS: ∆U1% = 0,2744% ∆U2% = 0,228% ∆U3% = 0,686%
10.10. Moät ñöôøng daây nhaùnh ba pha 6 kV ñöôïc xaây döïng baèng daây ñoàng hieäu M-70 boá trí treân maët
phaúng ngang caùch nhau 0.8 m. Ñöôøng daây daøi 4km vaø doøng ñieän phuï taûi cöïc ñaïi laø 100 ampe ôû
heä soá coâng suaát 0.8 caûm. Yeâu caàu suït aùp luùc phuï taûi cöïc ñaïi laø 200 Volt.
a) Xaùc ñònh côõ tuï ñieän buø ngang ôû cuoái ñöôøng daây caàn thieát vaøo muïc ñích naøy.
b) Xaùc ñònh côõ tuï ñieän buø doïc cuõng cho muïc ñích naøy.
c) Caùc aûnh höôûng treân heä soá coâng suaát ñaàu phaùt laàn löôït cuûa tuï ñieän buø ngang vaø buø doïc.
d) Hai hình thöùc buø ngang vaø buø doïc aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán coâng suaát phaûn khaùng ôû
ñaàu phaùt cuûa ñöôøng daây?
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 483

ÑS: a) QC = 492 kVAr; b) X’C = 0,945W; c) cosϕ = 0,938 treã cosϕ = 0,805 treã.
484

Chöông 11
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ
PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN

11.1 SÖÏ PHUÏ THUOÄC CUÛA TAÀN SOÁ VAØ ÑIEÄN AÙP VAØO CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT
Trong heä thoáng ñieän caàn phaûi coù söï caân baèng coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng. Toång
coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa taát caû caùc maùy phaùt phaûi baèng toång coâng suaát taùc duïng
vaø phaûn khaùng cuûa taát caû caùc phuï taûi coäng vôùi toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa
taát caû caùc phaàn töû trong maïng ñieän. Do ñoù, taàn soá trong toaøn heä thoáng cuõng nhö bieân ñoä vaø goùc
pha ñieän aùp taïi moãi ñieåm nuùt ñöôïc xaùc laäp theo ñieàu kieän caân baèng coâng suaát.
Muïc naøy cung caáp moät yù nieäm toát hôn veà vaán ñeà luaân löu coâng suaát taùc duïng vaø phaûn
khaùng giöõa caùc maùy phaùt ñieän cuõng nhö taùc duïng cuûa chuùng treân taàn soá vaø ñieän aùp. Ñieàu naøy coù
theå ñöôïc thöïc hieän nhôø vaøo moâ hình H.11.1 vôùi hai maùy phaùt coù coâng suaát baèng nhau maéc song
song vaø cuøng cung caáp cho phuï taûi coù chung coâng suaát PL vaø QL. Ñieän khaùng ñoàng boä cuûa maùy
phaùt ñieän ñöôïc keå vaøo trong sô ñoà thay theá vaø boû qua ñieän trôû daây quaán phaàn öùng maùy phaùt.
Ñieàu khieån ñieän aùp baèng tay ñeå ñieàu chænh kích töø maùy phaùt vaø ñieàu khieån toác ñoä baèng tay saün
saøng cho ñoäng cô sô caáp.

Hình 11.1: Moâ hình thí nghieäm hai maùy phaùt

Caû hai ñoäng cô sô caáp M1 vaø M2 laø ñoäng cô moät chieàu kích töø ñoäc laäp vaø ñieàu khieån ñôn
giaûn toác ñoä baèng bieán trôû kích thích. Caàn nhôù laïi raèng tröôùc khi ñoùng ngaét ñieän SP ñeå hoaø ñoàng
boä hai maùy phaùt thì phaûi thoûa maõn caùc ñieàu kieän veà hai maùy phaùt maéc song song laø (1) cuøng thöù
töï pha treân caû hai maùy (2) cuøng taàn soá phaùt, (3) cuøng bieân ñoä ñieän aùp vaø (4) cuøng goùc pha ñieän
aùp ngay thôøi ñieåm ñoùng ngaét ñieän SP.
Caùc yeáu toá coù yù nghóa trong thí nghieäm moâ hình naøy ñöôïc chia laøm hai phaàn:
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 485

a) Taùc duïng cuûa ñieàu khieån ñoäng cô sô caáp ñeán taàn soá vaø söï phaân boá coâng suaát taùc duïng
Keát hôïp vôùi moãi ñoäng cô sô caáp laø ñaëc tính taàn soá (hay toác ñoä) theo coâng suaát taùc duïng
(watt). Toång trôû cuûa phuï taûi seõ xaùc ñònh coâng suaát cuûa phuï taûi toång trong ñoù, PL = P1 + P2 . Caû
hai hai maùy phaùt coù chung taàn soá. Dó nhieân chuùng cuõng coù cuøng moät toác ñoä neáu caû hai toå maùy
cuøng soá cöïc töø vì: toác ñoä (voøng/phuùt) = 120f/soá cöïc

Hình 11.2
Hình 11.2a: Phuï taûi ñöôïc phaân chia giöõa hai maùy phaùt trong ñoù maùy phaùt 1 nhaän taûi nhieàu
hôn.
Giaû söû ñieàu khieån ñoäng cô sô caáp cuûa maùy phaùt 2 ñöôïc ñieàu chænh laïi ñeå maùy phaùt naøy
nhaän theâm taûi. Vieäc ñieàu khieån naøy coù taùc duïng dòch chuyeån ñaëc tính f–taûi cuûa maùy phaùt 2 ñeán
moät vò trí môùi 2’ song song vôùi ñöôøng cuõ (xem H.11.2b).
Vôùi toång coâng suaát PL = P1 + P2 khoâng ñoåi, taàn soá bò cöôõng böùc ñeán giaù trò f’ cao hôn f.
486 CHÖÔNG 11

Ñeå phaân boá laïi phuï taûi caùc maùy phaùt nhaèm giöõ taàn soá khoâng ñoåi, kích thích cuûa ñoäng cô M2
ñöôïc giaûm xuoáng (dòch chuyeån theo chieàu coù toác ñoä taêng) trong khi ñoù kích thích cuûa ñoäng cô
M1 ñöôïc taêng leân (dòch chuyeån theo chieâuø coù toác ñoä giaûm). Söï ñieàu chænh ñoái ngöôïc naøy cho
pheùp chuyeån taûi töø maùy phaùt 1 sang maùy phaùt 2. Toång quaùt, ñeå chuyeån taûi töø maùy phaùt naøy sang
maùy phaùt khaùc, ñieàu chænh toác ñoä phaûi dòch chuyeån theo höôùng ngöôïc laïi neáu nhö taàn soá ñöôïc
duy trì. Trong tröôøng hôïp cuûa thí nghieäm naøy, phaûi cho goùc ñieän cuûa E2 tieán tôùi trong khi goùc
ñieän cuûa E1 phaûi luøi laïi. Taùc duïng chænh ñònh laïi caû hai boä ñieàu khieån toác ñoä ñöôïc minh hoaï
trong H.11.2c.
Baây giôø xeùt H.11.2d trong ñoù phuï taûi ñöôïc phaân boá nhö trong H.11.2a (vôùi P1 vaø P2 ). Giaû
thieát ngaét ñieän SL caét phuï taûi ñoät ngoät. Trong tình traïng môùi naøy, phuï taûi baèng khoâng vaø söï
phaân boá môùi giöõa hai maùy phaùt laø P1 ' vaø P2 ' sao cho P1 '+ P2 ' = 0 nghóa laø P1 ' = −P2 ' , hai maùy
phaùt seõ taêng toác vaø seõ ñaït ñeán taàn soá f’ > f, hình veõ cho thaáy P1 ' < 0 vaø laàn naøy maùy phaùt 1 nhaän
coâng suaát taùc duïng töø maùy phaùt 2 vaø laøm vieäc nhö moät ñoäng cô. Ñeå yù raèng, maùy phaùt naøo coù
ñöôøng ñaëc tính ít doác nhaát, maùy ñoù seõ maát taûi nhanh hôn.
b) Taùc duïng cuûa ñieàu khieån kích töø ñeán ñieän aùp ñaàu cöïc vaø söï phaân boá coâng suaát khaùng

Hình 11.3

Ñeå xaùc ñònh söï phaân boá coâng suaát khaùng giöõa caùc maùy phaùt ñieän song song cuøng caáp cho
moät phuï taûi chung, xem ñöôøng ñaëc tính maùy phaùt trong H.11.3c.
Ñaëc tính ñieän aùp ñaàu cöïc maùy phaùt U theo taûi phaûn khaùng cho moãi maùy phaùt. Caùc ñöôøng
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 487

thaúng naøy ñöôïc chöùng minh baèng caùch lyù luaän raèng ñoái vôùi maùy phaùt E& = U
& + jXI& (H.11.3a vaø
t

b). Ñoái vôùi doøng coâng suaát phaûn khaùng (töông öùng vôùi doøng ñieän phaûn khaùng treã 90°), vectô suït
aùp IX tyû leä vôùi doøng ñieän I vaø cuøng pha vôùi E vaø U .
Trong H.11.3c ñieän aùp ñaàu cöïc baèng nhau treân hai maùy phaùt vaø coâng suaát ñöôïc phaân chia
thaønh Q1 vaø Q2 sao cho QL = Q1 + Q2 .
Ñoái vôùi moät taûi phaûn khaùng QL cho tröôùc coù theå thay ñoåi kích töø ôû hai maùy phaùt theo hai
höôùng ngöôïc chieàu nhau ñeå dòch chuyeån taûi phaûn khaùng giöõa hai maùy phaùt. Noùi caùch khaùc, ñieän
aùp ñaàu cöïc seõ thay ñoåi. Chaúng haïn, ñeå cho maùy phaùt 2 phaùt theâm coâng suaát Q phaûi taêng kích töø
maùy phaùt 2 ñoàng thôøi giaûm kích töø maùy phaùt 1. Ñieàu naøy laøm dòch chuyeån caùc ñöôøng ñaëc tính
môùi song song vôùi ñöôøng ñaëc tính cuõ.
Neáu chæ thay ñoåi kích töø cuûa maùy 2, ñieän aùp phuï taûi seõ taêng leân nhö trong H.11.3d sao cho
Q '1 + Q '2 vaãn baèng vôùi QL .
Neáu ngaét ñieän SL môû ra, ñieän aùp khoâng taûi ôû ñaàu cöïc seõ taêng leân theo H.11.3e vaø moät
löôïng coâng suaát Q di chuyeån töø maùy 2 veà maùy 1. Ñieàu naøy nhö ñaõ mong ñôïi vì Q luaân löu töø
thanh caùi coù ñieän aùp khoâng taûi cao hôn ( E2 trong tröôøng hôïp naøy) veà thanh caùi E1 .
Söï phaân tích trong hai phaàn a) vaø b) coù theå toùm löôïc baèng khaùi nieäm ñoái tính trong baûng sau
ñaây:
Phaàn a Phaàn b
Ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô sô caáp Ñieàu khieån kích töø maùy phaùt
Taàn soá (f) Ñieän aùp ñaàu cöïc (U)
Ñöôøng ñaëc tính f(P) Ñöôøng ñaëc tính U( Q )

Phaân boá laïi coâng suaát P, giöõ taàn soá f khoâng
ñoåi: taùc ñoäng boä ñieàu toác theo höôùng ngöôïc
chieàu nhau.
Chæ taêng ñieàu chænh toác ñoä treân moät maùy
phaùt: taàn soá taêng
Giaûm phuï taûi PL
Phaân boá laïi coâng suaát Q , giöõ ñieän aùp ñaàu cöïc
khoâng ñoåi: taùc ñoäng ñieàu chænh kích töø theo höôùng
ngöôïc chieàu nhau.
Chæ taêng kích töø treân moät maùy phaùt: ñieän aùp ñaàu
cöïc taêng.
Giaûm phuï taûi QL

1. Taàn soá f taêng 1. Ñieän aùp U taêng

2. Toå maùy naøo coù ñöôøng ñaëc tính ít doác 2. Toå maùy naøo coù ñöôøng ñaëc tính ít doác, maát taûi
nhaát maát taûi P nhanh hôn Q nhanh hôn
PL = P1 + P2 QL = Q1 + Q2

Giaû söû raèng heä thoáng ñang ôû moät cheá ñoä xaùc laäp. Thay ñoåi naêng löôïng cung caáp vaøo ñoäng
cô sô caáp cuûa moät maùy phaùt naøo ñoù laøm goùc leäch roâto cuûa maùy phaùt naøy thay ñoåi, trong toaøn heä
thoáng seõ xaûy ra söï bieán ñoäng taàn soá daãn ñeán söï thay ñoåi trò soá vaø goùc pha ñieän aùp ôû moïi ñieåm
nuùt. Söï thay ñoåi naøy dieãn bieán cho ñeán khi ñaït ñeán cheá ñoä caân baèng môùi. Caàn löu yù raèng vieäc
thay ñoåi taàn soá seõ laøm thay ñoåi söùc ñieän ñoäng cuûa taát caû caùc maùy phaùt, ñieän khaùng treân taát caû
caùc nhaùnh, do ñoù laøm thay ñoåi ñieän aùp ôû taát caû caùc nuùt trong maïng ñieän. Ñieàu naøy daãn ñeán söï
thay ñoåi phuï taûi taùc duïng vaø phaûn khaùng ôû taát caû caùc ñieåm nuùt töông öùng vôùi ñaëc tính tónh theo
taàn soá vaø theo ñieän aùp cuûa chuùng.
488 CHÖÔNG 11

Trong moät tröôøng hôïp khaùc, giaû söû giaûm doøng ñieän kích thích cuûa moät trong nhöõng maùy
phaùt chính trong heä thoáng. Khi ñoù coâng suaát phaûn khaùng cuûa maùy phaùt naøy giaûm xuoáng laøm cho
ñieän aùp ôû vuøng laân caän giaûm. Ñieän aùp giaûm laøm cho phuï taûi taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa caùc
ñieåm nuùt giaûm xuoáng töông öùng vôùi ñaëc tính tónh theo ñieän aùp cuûa chuùng.
Quan heä töông hoã cuûa vieäc thay ñoåi taàn soá vaø ñieän aùp ñeán coâng suaát taùc duïng vaø phaûn
khaùng trong heä thoáng laø quan heä phöùc taïp nhö trình baøy ôû treân. Tuy nhieân, coù theå ñôn giaûn vaán
ñeà baèng caùch giaû thieát vieäc thay ñoåi caân baèng coâng suaát taùc duïng chæ aûnh höôûng ñeán taàn soá töùc
laø khoâng xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vieäc thay ñoåi ñieän aùp vaø coâng suaát phaûn khaùng. Töông töï, vieäc
thay ñoåi caân baèng coâng suaát phaûn khaùng chæ aûnh höôûng ñeán ñieän aùp. Coâng suaát phaûn khaùng coù
theå huy ñoäng töø caùc maùy phaùt ñieän hoaëc töø caùc nguoàn coâng suaát phaûn khaùng khaùc nhö maùy buø
ñoàng boä, tuï ñieän tónh.

11.2 SÖÏ CAÂN BAÈNG VAØ DÖÏ TRÖÕ COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN
Caân baèng coâng suaát taùc duïng caàn thieát ñeå giöõ taàn soá trong heä thoáng. Caân baèng coâng suaát
taùc duïng trong heä thoáng ñöôïc bieåu dieãn baèng bieåu thöùc sau:
ΣPF = m ΣPpt + Σ∆Pmd + ΣPtd + ΣPdt (11.1)
trong ñoù:
ΣPF - toång coâng suaát taùc duïng phaùt ra do caùc maùy phaùt ñieän cuûa caùc nhaø maùy trong heä
thoáng
ΣPpt - toång phuï taûi taùc duïng cöïc ñaïi cuûa caùc hoä tieâu thuï
m - heä soá ñoàng thôøi
ΣPmñ - toång toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp
ΣPtd - toång coâng suaát töï duøng cuûa caùc nhaø maùy ñieän
ΣPdt - toång coâng suaát döï tröõ.
a) Xaùc ñònh heä soá ñoàng thôøi cuûa moät khu vöïc phaûi caên cöù vaøo tình hình thöïc teá cuûa caùc phuï
taûi.
b) Toån thaát coâng suaát taùc duïng treân ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp Σ∆Pmd.
Theo taøi lieäu thoáng keâ thì toån thaát coâng suaát taùc duïng cuûa ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp trong
tröôøng hôïp maïng cao aùp khoaûng 5% ñeán 15% (mΣPpt)
c) Coâng suaát töï duøng cuûa caùc nhaø maùy ñieän:
Tính theo phaàn traêm cuûa (mΣPpt + Σ∆Pmñ)
- Nhaø maùy nhieät ñieän 3 – 7%
- Nhaø maùy thuûy ñieän 1 – 2%
d) Coâng suaát döï tröõ cuûa heä thoáng
- Döï tröõ söï coá thöôøng laáy baèng coâng suaát cuûa moät toå maùy lôùn nhaát trong heä thoáng ñieän.
- Döï tröõ phuï taûi döï truø cho phuï taûi taêng baát thöôøng ngoaøi döï baùo: 2 – 3% phuï taûi toång
- Döï tröõ phaùt trieån nhaèm ñaùp öùng phaùt trieån phuï taûi 5 – 15 naêm sau
Toång quaùt, döï tröõ heä thoáng laáy baèng 10% ñeán 15% (mΣPpt + Σ∆Pmñ) cuûa heä thoáng. Coâng
suaát döï tröõ cuûa heä thoáng bao goàm döï tröõ noùng vaø döï tröõ nguoäi. Döï tröõ nguoäi laø caùc maùy phaùt
ñieän bình thöôøng khoâng laøm vieäc vaø chæ phaùt ñieän khi coù söûa chöõa hay söï coá maùy phaùt. Döï tröõ
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 489

noùng laø moät soá maùy phaùt ñieän bình thöôøng chaïy non taûi, khi coù söï coá maùy phaùt naøo trong heä
thoáng thì maùy phaùt chaïy non taûi coù theå nhanh choùng nhaän theâm taûi baûo ñaûm cho phuï taûi khoâng
bò maát ñieän.
Ngoaøi döï tröõ coâng suaát cuûa caùc nhaø maùy coøn coù döï tröõ naêng löôïng, nhö nhaø maùy nhieät ñieän
phaûi coù döï tröõ veà nhieân lieäu, nhaø maùy thuûy ñieän phaûi coù döï tröõ nöôùc.

11.3 SÖÏ CAÂN BAÈNG VAØ DÖÏ TRÖÕ COÂNG SUAÁT PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG
Caân baèng coâng suaát phaûn khaùng nhaèm giöõ ñieän aùp bình thöôøng trong heä thoáng. Caân baèng
coâng suaát phaûn khaùng ñöôïc bieåu dieãn baèng bieåu thöùc sau:
ΣQF = mΣQpt + Σ∆QB + Σ∆QL – ΣQC + ΣQtd + ΣQdt (11.2)
trong ñoù:
ΣQF - toång coâng suaát phaùt ra cuûa caùc maùy phaùt ñieän. Khi tính toaùn sô boä coù theå tính:
ΣQF = ΣPF. tgϕF
tgϕF suy ra töø heä soá coâng suaát cosϕF cuûa caùc maùy phaùt ñieän.
mΣQpt - toång phuï taûi phaûn khaùng cuûa maïng ñieän coù xeùt ñeán heä soá ñoàng thôøi
Σ∆QB - toång toån thaát coâng suaát phaûn khaùng trong maùy bieán aùp coù theå öôùc löôïng:
Σ∆QB = (8 → 12%).k. ΣSpt vôùi k laø soá caáp bieán aùp.
Σ∆QL - toång toån thaát coâng suaát khaùng treân caùc ñoaïn ñöôøng daây cuûa maïng ñieän. Gaàn ñuùng
trong tính toaùn sô boä coù theå coi toån thaát coâng suaát phaûn khaùng treân caûm khaùng ñöôøng daây baèng
coâng suaát phaûn khaùng do ñieän dung ñöôøng daây cao aùp sinh ra.
ΣQtd - toång coâng suaát töï duøng cuûa caùc nhaø maùy ñieän trong heä thoáng
ΣQtd = ΣPtd. tgϕtd
Qdt - coâng suaát phaûn khaùng döï tröõ cuûa heä thoáng
Qdt = (5 → 10%) Σ(mQpt + Σ∆Qmñ)
vôùi Σ∆Qmñ = Σ∆QB + Σ∆QL – ΣQC: toång toån thaát coâng suaát khaùng trong maïng ñieän.
Taïi caùc nhaø maùy ñieän thöôøng coù döï tröõ veà coâng suaát taùc duïng do ñoù cuõng coù döï tröõ veà coâng
suaát phaûn khaùng. Nhöng trong maïng ñieän, toån thaát coâng suaát phaûn khaùng lôùn hôn toån thaát coâng
suaát taùc duïng, vì vaäy khi löïa choïn coâng suaát maùy phaùt ñieän theo ñieàu kieän caân baèng coâng suaát
taùc duïng thì trong maïng coù theå thieáu huït coâng suaát khaùng. Ñeå giaûi quyeát söï thieáu huït coâng suaát
khaùng, vieäc buø coâng suaát phaûn khaùng ngay taïi phuï taûi tieâu thuï laø hôïp lyù hôn caû. Duøng maùy buø
ñoàng boä hay tuï ñieän tónh ñeå phaùt coâng suaát phaûn khaùng sao ñaûm baûo caân baèng coâng suaát khaùng
trong maïng ñieän. Vaán ñeà laø ñaët maùy buø hay tuï ñieän ôû ñaâu, coâng suaát bao nhieâu thì coù lôïi. Yeâu
caàu buø coâng suaát khaùng naøy goïi laø buø cöôõng böùc hay buø kyõ thuaät.

11.4 PHAÂN BOÁ THIEÁT BÒ BUØ CÖÔÕNG BÖÙC TRONG MAÏNG ÑIEÄN
Toång coâng suaát khaùng buø cöôõng böùc do caùc maùy phaùt ñieän phaùt khoâng ñuû cho bôûi:
QbuøΣ = (mΣQpt + Σ∆QB + Σ∆QL – ΣQC + ΣQtd + ΣQdt) – ΣQF (11.3)
Baây giôø tìm söï phaân boá caùc thieát bò buø trong maïng ñieän sao cho hôïp lyù veà maët kinh teá.
Vieäc ñaët thieát bò buø trong maïng ñieän phaûi thoûa maõn phí toån tính toaùn Z laø ít nhaát. Trong thaønh
laäp phí toån tính toaùn chæ xeùt phí toån do toån thaát ñieän naêng treân ñöôøng daây vaø maùy bieán aùp khi coù
ñaët thieát bò buø. Phí toån veà ñaàu tö vaø phí toån do toån thaát ñieän naêng trong thieát bò buø khoâng caàn ñeà
490 CHÖÔNG 11

caäp ñeán vì caùc phí toån naøy khoâng ñoåi ñoái vôùi moïi phöông aùn phaân boá thieát bò buø.
Phí toån tính toaùn cuûa maïng ñieän ñöôïc vieát nhö sau:
cτ
Z = c. ∆P. τ = f(Qb1, Qb2, Qb3,..., Qbn) (11.4)
U2
Tìm cöïc trò cuûa haøm: min Z (hay min∆P hay min f) vôùi ñieàu kieän raøng buoäc:
Qb1 + Qb2 + Qb3 +...+ Qbn = QbΣ (11.5)
Theo lyù thuyeát toái öu, xeùt haøm Lagrange:
L = f – λ(Qbuø,1 + Qbuø,2 +…+ Qbuø,n – QbuøΣ) (11.6)
cτ
(boû qua heä soá cuûa haøm Z ñeå ñôn giaûn tính toaùn)
U2
Lôøi giaûi toái öu laø nghieäm cuûa heä phöông trình
∂L ∂f
= − λ = 0 vôùi i = 1,…,n (11.7)
∂Q bu ,i ∂Q bu ,i
trong ñoù λ laø thöøa soá Lagrange.
Giaûi heä n–1 phöông trình ñeå coù caùc löôïng Q buø:
∂f ∂f ∂f ∂f
= ⇒ g1(Qb1, Qb2,...,Qbn) = − =0
∂ Q b 1 ∂ Q b, n ∂ Q b 1 ∂ Q b, n
∂f ∂f ∂f ∂f
= ⇒ g2(Qb1, Qb2,...,Qbn) = − =0 (11.8)
∂ Qb 2 ∂ Qb,n ∂ Qb 2 ∂ Qb,n
................................ .................................................................
∂f ∂f ∂f ∂f
= ⇒ gn–1(Qb1, Qb2,...,Qbn) = − =0
∂ Q b ,n −1 ∂ Q b, n ∂ Q b ,n −1 ∂ Q b, n
Thay Qb,n = QbΣ – (Qb1 + Qb1 + Qb1 +...+ Qb,n–1) vaøo (n–1) phöông trình gi neâu treân ñeå coøn
(n–1) aån soá. Giaûi heä phöông trình baäc nhaát ñeå tìm (n–1) nghieäm Qbuø, sau ñoù tính Qbuø,n töø ñieàu
kieän raøng buoäc.
Neáu trong n nghieäm tìm ñöôïc coù nghieäm aâm (moät hay nhieàu nghieäm) coù nghóa laø taïi nuùt
(hay caùc nuùt) ñoù khoâng caàn buø thì cho nghieäm (hay caùc nghieäm) ñoù baèng khoâng, boû bôùt phöông
trình ñaïo haøm rieâng taïi nuùt (hay caùc nuùt) khoâng caàn buø, laëp laïi ñieàu kieän raøng buoäc môùi vaø giaûi
laïi theo trình töï noùi treân.
Ví duï thaønh laäp haøm f (Qbuø,i,...) cho maïng ñieän H.11.4:

Hình 11.4
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 491

Haøm f coù daïng:

(q1 − Q b1 )2 (r1 + rB1 ) + (q 2 − Q b2 )2 rB2 + (q 3 − Q b3 )2 rB3 + (q1 + q 2 − Q b1 − Q b2 )2 r2 + 
f = 
(q1 + q 2 + q 3 − Q b1 − Q b2 − Q b3 )2 r3 + 

+  (q 4 − Q b4 )2 rB4 + (q 5 − Q b5 )2 rB5 + Q24 r4 + Q52 r5 + Q 26 r6  (11.9)

vôùi:
(q 4 − Q b4 )(r5 + r6 ) + (q5 − Q b5 )r6
Q4 = (11.10)
r4 + r5 + r6
(q 4 − Q b4 )r4 + (q5 − Q b5 )(r4 + r5 )
Q6 = (11.11)
r4 + r5 + r6
Q5 = Q4 – (q4 – QB4) (11.12)
Thaønh laäp heä boán phöông trình ñaïo haøm rieâng theo naêm aån Qbuø
∂f ∂f
=
∂ Q b 1 ∂ Q b5
∂f ∂f
= (11.13)
∂ Q b 2 ∂ Q b5
∂f ∂f
=
∂ Q b 3 ∂ Q b5
∂f ∂f
=
∂ Q b 4 ∂ Q b5

Chuyeån veá:
∂f ∂f
g1(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4,Qb5) = − =0
∂ Q b 1 ∂ Q b5
∂f ∂f
g2(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4,Qb5) = − =0 (11.14)
∂ Q b 2 ∂ Q b5
∂f ∂f
g3(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4,Qb5) = − =0
∂ Q b 3 ∂ Q b5
∂f ∂f
g4(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4,Qb5) = − =0
∂ Q b 4 ∂ Q b5

Thay Qb5 = QbΣ – (Qb1 + Qb2 + Qb3 + Qb4) vaøo heä phöông trình treân coù ñöôïc heä phöông trình
baäc nhaát giaûi caùc aån soá Qbuø:
g1(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4) = 0
g2(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4) = 0 (11.15)
g4(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4) = 0
g5(Qb1, Qb2, Qb3, Qb4) = 0
Neáu xuaát hieän nghieäm aâm Qbi < 0 thì cho Qbi = 0, loaïi nghieäm Qbi vaø tieán haønh giaûi laïi.

11.5 TÍNH TOAÙN THÖÏC DUÏNG BUØ CÖÔÕNG BÖÙC BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP MA TRAÄN
Sau ñaây trình baøy phöông phaùp tính toaùn vôùi trình töï nhö sau:
492 CHÖÔNG 11

1. Thaønh laäp ma traän RBUS cho toaøn maïng ñieän

Tham khaûo muïc 9.11, tính toaùn thöïc duïng buø kinh teá.
2. Trình töï tính toaùn buø cöôõng böùc
Maïng ñieän sau khi caân baèng coâng suaát phaûn khaùng caàn phaûi buø moät coâng suaát toång laø QbuøΣ.
Caàn phaân boá löôïng buø toång naøy sao cho toån thaát coâng suaát trong maïng laø ít nhaát thoûa raøng buoäc
ΣQbuø,I = QbuøΣ
Haøm Lagrange coù daïng:
L = ∆P – λ (Qbuø,1+Qbuø,2+Qbuø,3+… – QbuøΣ) (11.16)
Bieåu thöùc cuûa ∆P coù daïng phöông trình (9.51)
Lôøi giaûi toái öu laø nghieäm cuûa heä phöông trình:
∂L ∂∆P
= − λ = 0 vôùi i =1,2,…,n (11.17)
∂Q buø ,i ∂Q buø ,i

thoûa Qbuø,1+ Qbuø,2+ Qbuø,3 + … = QbuøΣ (11.18)

hay:
∂∆P ∂∆P 
= 
∂Q buø ,1 ∂Q buø ,n 

∂∆P ∂∆P  n–1 phöông trình
=

(11.19)
∂Q buø ,2 ∂Q buø,n

…………………………… 

∂∆P ∂∆P 
= 
∂Q buø ,n −1 ∂Q buø ,n

thoûa Qbuø,1+ Qbuø,2+ Qbuø,3 +… + Qbuø,n–1 + Qbuø,n = QbuøΣ
Baèng caùch khöû Qbuø,n trong (n–1) phöông trình treân vôùi Qbuø,n = QbuøΣ – (Qbuø,1 + Qbuø,2 + Qbuø,3 +
… + Qbuø,n–1) laø aån phuï thuoäc, coù ñöôïc heä phöông trình (n–1) aån soá vôùi caùc heä soá cho trong baûng
sau (giaû thieát vôùi maïng coù naêm nuùt phuï taûi caàn buø, nuùt 0 laø nuùt caân baèng).
Tieán haønh caùc böôùc sau:
∂∆P
Böôùc 1: Caùc heä soá cuûa phöông trình ñaïo haøm rieâng =λ
∂Q buø ,i

Soá thöù töï nuùt Qbuø,1 Qbuø,2 Qbuø,3 Qbuø,4 Qbuø,5 Haèng soá = Veá phaûi
1 R11 R12 R13 R14 R15 D1 = λ
2 R21 R22 R23 R24 R25 D2 = λ
3 R31 R32 R33 R34 R35 D3 = λ
4 R41 R42 R43 R44 R45 D4 = λ
5 R51 R52 R53 R54 R55 D5 = λ

trong ñoù D1 = –(R11.Q1 + R12.Q2+ R13.Q3+ R14.Q4+ R15.Q5) (11.20)

5
Toång quaùt, Di = – ∑ R .Q
j=1
ij j vôùi Qj laø coâng suaát phaûn khaùng cuûa phuï taûi ôû nuùt j.

Cuï theå phöông trình öùng vôùi nuùt 1:

CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 493

∂∆P
= R11.Qbuø,1 + R12.Qbuø,2 + R13.Qbuø,3 + R14.Qbuø,4+ R15.Qbuø,5 + D1 = λ
∂Q bu ,1

Böôùc 2: Tröø caùc haøng 1,2,3,4 vôùi haøng 5, boû haøng 5, cho veá phaûi baèng 0, coù baûng nhö sau:
Soá thöù töï nuùt Qbuø,1 Qbuø,2 Qbuø,3 Qbuø,4 Qbuø,5 Haèng soá = Veá phaûi

1 E11 E12 E13 E14 E15 F1 = 0

2 E21 E22 E23 E24 E25 F2 = 0
3 E31 E32 E33 E34 E35 F3 = 0
4 E41 E42 E43 E44 E45 F4 = 0
trong ñoù:
E11 = R11 – R51
E12 = R12 – R52
E13 = R13 – R53 F1 = D1 – D5 (11.21)
E14 = R14 – R54
E15 = R15 – R55
Toång quaùt: Eij = Rij – R5j vaø Fi = Di – D5 vôùi i = 1, 2, 3, 4. (11.22)
Hay ñoái vôùi maïng coù n nuùt phuï taûi caàn buø:
Eij = Rij – Rnj vaø Fi = Di – Dn
Böôùc 3: Khöû Qbuø,5 theo ñieàu kieän raøng buoäc baèng caùch tröø caùc coät 1,2,3,4 cho coät 5, tính laïi
coät haèng soá, boû coät 5, veá phaûi vaãn baèng 0 ; coù baûng sau:

Soá thöù
Qbuø,1 Qbuø,2 Qbuø,3 Qbuø,4 Haèng soá = Veá phaûi
töï nuùt

1 G11 G12 G13 G14 H1 = 0

2 G21 G22 G23 G24 H2 = 0
3 G31 G32 G33 G34 H3 = 0
4 G41 G42 G43 G44 H4 = 0

Cuï theå phöông trình öùng vôùi nuùt 1:

G11.Qbuø,1 + G12.Qbuø,2 + G13.Qbuø,3 + G14.Qbuø,4 + H1 = 0 (11.23)
trong ñoù:
G11 = E11 – E15
G12 = E12 – E15 H1 = F1 + E15. QbuøΣ
G13 = E13 – E15
G14 = E14 – E15
Toång quaùt:
Gij = Eij – Ei5 vôùi i = 1,2,3,4 j = 1,2,3,4 (11.24)
Hi = Fi + Ei5. QbuøΣ (11.25)
Ñeán ñaây coù ñöôïc heä phöông trình baäc nhaát, duøng leänh cuûa MatLab ñeå coù lôøi giaûi Qbuø,1,
Qbuø,2, Qbuø,3, Qbuø,4. Suy ra Qbuø,5 = QbuøΣ – (Qbuø,1+ Qbuø,2+ Qbuø,3 + Qbuø,4)
494 CHÖÔNG 11

Böôùc 4: Tröôøng hôïp coù nghieäm aâm

Giaû thieát giaûi ra Qbuø,2 < 0, chöùng toû phuï taûi 2 khoâng caàn buø. Cho Qbuø,2 = 0
Trôû laïi böôùc 1, boû haøng 2 vaø coät 2 öùng vôùi Qbuø,2 vaø tieán haønh lûaïi caùc böôùc 2 vaø 3 cho ñeán
khi taát caû caùc nghieäm ñeàu döông.
Sau khi boû haøng coät öùng vôùi Qbuø,2, baûng ôû böôùc 1 coù daïng sau:

Soá thöù töï Qbuø,1

Qbuø,3 Qbuø,4 Qbuø,5 Haèng soá = Veá phaûi
nuùt

1 R11 R13 R14 R15 D1 = λ

3 R31 R33 R34 R35 D3 = λ
4 R41 R43 R44 R45 D4 = λ
5 R51 R53 R54 R55 D5 = λ

Luùc baây giôø:

Qbuø,5 = QbuøΣ – (Qbuø,1+ Qbuø,3 + Qbuø,4)
Cuõng coù theå giaûi baèng pheùp laëp daàn ñuùng thöøa soá Lagrange λ nhö sau:
Baét ñaàu töø phöông trình ñaïo haøm rieâng:
∂L ∂∆P
= −λ = 0 vôùi i = 2, 3, 4, ... (11.26)
∂Q bu,i ∂Q bu ,i

Hay theo phöông trình (9.52) (ví duï vôùi maïng coù naêm nuùt, nuùt 1 laø nuùt caân baèng):

5 5
2
2
{− ∑ R ijQ j + ∑ R ijQ bu, j } – λ = 0 vôùi i = 2, 3, 4, 5 (11.27)
U j= 2 j= 2

hoaëc:
5 5
2 2
U2
∑j= 2
R ijQ bu , j =
U2
∑R Q
j= 2
ij j + λ vôùi i, j = 2, 3, 4, 5 (11.28)

5 5
λU 2
∑
j= 2
R ijQ bu , j = ∑R Q
j= 2
ij j + λ' vôùi i, j = 2, 3, 4, 5 vaø λ’ =
2
(11.29)

5
Ñaët Ei = ∑R Q
j= 2
ij j + λ ' coù ñöôïc heä phöông trình sau (vôùi i, j = 2, 3, 4, 5):

STT Qbuø,2 Qbuø,3 Qbuø,4 Qbuø,5 Veá phaûi

2 R22 R23 R24 R25 E2

3 R32 R33 R34 R35 E3
4 R42 R43 R44 R45 E4
5 R52 R53 R54 R55 E5

Toùm taét caùc böôùc tính toaùn theo pheùp laëp daàn ñuùng giaù trò λ:
Böôùc 1: Thaønh laäp Zbus
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 495

Böôùc 2: Thaønh laäp heä phöông trình (11.29)

Böôùc 3: Giaûi heä phöông trình treân vôùi moät giaù trò λ0’ cho tröôùc (Ví duïï cho λ0’ = 0)
Böôùc 4: Kieåm tra ñieàu kieän raøng buoäc: ΣQbuø,i = Qbuø,Σ.
Neáu ΣQbuø,i > Qbuø,Σ thì giaûm λ vaø quay laïi böôùc 2.
Böôùc 5: Kieåm tra nghieäm aâm. Neáu coù nghieäm aâm taïi nuùt k, chöùng toû nuùt k khoâng caàn buø vaø
cho Qbuø,k baèng khoâng vaø boû haøng vaø coät öùng vôùi nuùt k trong heä phöông trình vaø laäp laïi töø böôùc 3
ñeán böôùc 5. Neáu xuaát hieän töø hai nghieäm aâm trôû leân thì neân tieán haønh öùng vôùi nghieäm aâm coù trò
soá tuyeät ñoái lôùn nhaát vaø khoâng caàn buø cho nuùt naøy.
Ví duïï 11.1
Cho maïng ñieän 110 kV naêm nuùt trong H.11.5. Phuï taûi nuùt 4 (40 + j40) MVA, phuï taûi nuùt 5
(20 + j 15) MVA. Ñieän aùp ñònh möùc nuùt 4 vaø 5 laø 22 kV.
Toång trôû caùc nhaùnh:
z 12 = 5,1 + j12,21 Ω
z 13 = 4,2 + j8,3 Ω
z 23 = 18,4 + j17,6 Ω
z 24 = 1,22 + j20,16 Ω
z 35 = 2,465 + j31,76 Ω
Xaùc ñònh:
a) Coâng suaát phaùt cuûa nguoàn N vôùi ñieän aùp 1,05 ñvtñ.
b) Neáu heä soá coâng suaát cuûa nguoàn phaùt ñöôïc qui ñònh laø 0,85 ; haõy tính toång coâng suaát
khaùng caàn buø cöôõng böùc trong maïng ñieän.
c) Phaân boá dung löôïng buø taïi caùc nuùt phuï taûi.
Giaûi

Hình 11.5
a) Keát quaû phaân boá coâng suaát vôùi coâng suaát cô baûn 100 MVA
496 CHÖÔNG 11

STT P Q U (ñvtñ) U (kV) goùc (ñoä) Teân

001 0.622 0.635 1.0500 115.50 +00.000 NUT_1 |
002 0.000 0.000 0.9987 109.86 –00.823 NUT_2
003 0.000 0.000 1.0242 112.66 –00.665 NUT_3
004 –0.400 –0.400 0.9196 020.23 –04.732 NUT_4
005 –0.200 –0.150 0.9785 021.53 –03.492 NUT_5

Töø keát quaû phaân boá coâng suaát coù ñöôïc coâng suaát nguoàn N:
SN = 62,2 MW + j63,5 MVAr
öùng vôùi heä soá coâng suaát cosϕN = 0,7.
b) Vôùi cosϕF = 0,85, toång dung löôïng caàn buø cöôõng böùc:
cosϕF = 0,85 ⇒ tgϕF = 0,62
cosϕN = 0,7 ⇒ tgϕN = 1,02
QbuøΣ = 62,2(1,02 – 0,62) = 24,88 MVAr
c) Phaân boá dung löôïng buø cöôõng böùc.
Keát quaû tính toaùn ma traän Zbus vôùi nuùt 1 laøm chuaån:
2 3 3 5
2 4, 4976 + j8, 5427 0, 6099 + j2, 5404 4, 4976 + j8, 5427 0, 6099 + j2, 5404 
3  0, 6099 + j2, 5404 3, 6425 + j6, 5500 0, 6099 + j2, 5404 3, 6425 + j6, 5500 

4 4, 4976 + j8, 5427 0, 6099 + j2, 5404 5, 7176 + j28, 7027 0, 6099 + j2, 5404 
 
5  0, 6099 + j2, 5404 3, 6425 + j6, 5500 0, 6099 + j2, 5404 6, 1075 + j38, 3100
Suy ra ma traän R bus :
2 3 4 5
2 4, 4976 0, 6099 4, 4976 0, 6099 
3  0, 6099 3, 6425 0, 6099 3, 6425 

4 4, 4976 0, 6099 5, 7176 0, 6099 
 
5  0, 6099 3, 6425 0, 6099 6, 1075
∂∆P
Böôùc 1: Caùc heä soá cuûa phöông trình ñaïo haøm rieâng =λ
∂Q buø, i
∂∆P
= R44Qbuø,4 + R45Qbuø,5 + D4 = λ
∂Q buø,4
∂∆P
= R54Qbuø,4 + R55Qbuø,5 + D5 = λ
∂Q buø,5

vôùi D4 = –(R42Q2 + R43Q3 + R44Q4 + R45Q5)

= –(5,7176. 40 + 0,6099. 15) = – 237,8505
D5 = –(R52Q2 + R53Q3 + R54Q4 + R55Q5)
= –(0,6099. 40 + 6,1075. 15) = – 116,0085
Suy ra heä phöông trình:
5,7176 Qbuø,4 + 0,6099 Qbuø,5 – 237,8505 = λ (1)
0,6099 Qbuø,4 + 6,1075 Qbuø,5 – 116,0085 = λ (2)
CAÂN BAÈNG COÂNG SUAÁT TAÙC DUÏNG VAØ PHAÛN KHAÙNG TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 497

Böôùc 2: Tröø phöông trình (1) vôùi phöông trình (2), boû phöông trình (2)
E44Qbuø,4 + E45Qbuø,5 + F4 = 0
coät 1 coät 2 coät 3
5,1077 Qbuø,4 –5,4976 Qbuø,5 –121,8442 = 0 (3)
Böôùc 3: Khöû Qbuø,5 baèng caùch tröø heä soá coät 1 cho heä soá coät 2 cuûa (3), boû coät 2 vaø tính laïi coät
3:
G44Qbuø,4 + H4 = 0
trong ñoù: G44 = 5,1077 – (–5,4976) = 10,6053
H4 = F4 + E45QbuøΣ = –121,8442 + (–5,4976).24,88 = –258,6243
suy ra: 10,6053 Qbuø,4 – 258,6243 = 0
258, 6243
Qbuø,4 = = 24,386 MVAr
10, 6053
Qbuø,5 = QbuøΣ – Qbuø,4 = 24,88 – 24,386 = 0,494 MVAr

Giaûi theo phöông phaùp laëp daàn thöøa soá λ:

R44 Qbuø,4 + R45 Qbuø,5 = E4
R54 Qbuø,4 + R55 Qbuø,5 = E5
vôùi: E4 = R42Q2 + R43Q3 + R44Q4 + R45Q5 + λ
= 5,7176. 40 + 0,6099. 15 + λ = 237,8505 + λ
E5 = R52Q2 + R53Q3 + R54Q4 + R55Q5 + λ
= 0,6099. 40 + 6,1075. 15 + λ = 116,0085 + λ
hay: 5,7176 Qbuø,4 + 0,6099 Qbuø,5 = 237,8505 + λ
0,6099 Qbuø,4 + 6,1075 Qbuø,5 = 116,0085 + λ
vôùi raøng buoäc Qbuø,4 + Qbuø,5 = 24,88
Lôøi giaûi hoäi tuï khi λ = –98,1504 vôùi keát quaû:
Qbuø,4 = 24,389 MVAr Qbuø,5 = 0,497 MVAr

Giaûi theo caùch thoâng thöôøng trong muïc 11.4 boû qua caûm khaùng chæ xeùt ñieän trôû caùc nhaùnh
(H.11.6.) vaø tìm phaân boá doøng phaûn khaùng treân caùc nhaùnh

Hình 11.6
498 CHÖÔNG 11

(40 − Q buø ,4 )(18, 4 + 4, 2) + (15 − Q buø,5 ).4, 2

QI = = 0,816.(40 – Qbuø,4) + 0,152.(15 – Qbuø,5)
5, 1 + 18, 4 + 4, 2
(15 − Q buø ,5 )(18, 4 + 5, 1) + (40 − Q buø,4 ).5, 1
QII = = 0,184.(40 – Qbuø,4) + 0,848.(15 – Qbuø,5)
5, 1 + 18, 4 + 4, 2
Suy ra:
QIII = QII – (15 – Qbuø,5) = 0,184.(40 – Qbuø,4) + 0,848.(15 – Qbuø,5) – (15 – Qbuø,5)
= 0,184.(40 – Qbuø,4) – 0,152.(15 – Qbuø,5)
Cöïc tieåu haøm f(Qbuø,4, Qbuø,5) nhö sau:
f = (40 – Qbuø,4)2.1,22 + (15– Qbuø,5)2.2,465 + [0,816(40 – Qbuø,4) + 0,152(15 – Qbuø,5)]2.5,1
+ [0,184(40 – Qbuø,4) + 0,848(15 – Qbuø,5)]2.4,2 + [0,184(40 – Qbuø,4) – 0,152(15 – Qbuø,5)]2.18,4
thoûa maõn raøng buoäc:
Qbuø,4 + Qbuø,5 = 24,88 MVAr.
Theo (11.7)
∂L ∂f
= −λ = 0
∂Q buø ,4 ∂Q buø ,4

= –2(40 – Qbuø,4).1,22 – 2. 5,1[0,816(40–Qbuø,4) + 0,152(15 – Qbuø,5)].0,816 –

2.4,2[0,184(40 – Qbuø,4) + 0,848(15 – Qbuø,5)].0,184 – 2. 18,4[0,184(40 – Qbuø,4)
– 0,152(15 – Qbuø,5)].0,184 – λ = 0
Suy ra:
10,762 Qbuø,4 + 1,5465 Qbuø,5 – 453,6975 = λ (1)
∂L ∂f
= −λ = 0
∂Q buø,5 ∂Q buø ,5

= –2(15 – Qbuø,5).2,465 – 2. 5,1[0,816(40–Qbuø,4) + 0,152(15 – Qbuø,5)].0,152 –

2. 4,2[0,184(40 – Qbuø,4) + 0,848(15 – Qbuø,5)].0,848 + 2. 18,4[0,184(40 – Qbuø,4)
– 0,152(15 – Qbuø,5)].0,152 – λ = 0
Suy ra:
1,5466 Qbuø,4 + 12,0564 Qbuø,5 – 242,71 = λ (2)
Tröø phöông trình (1) vaø phöông trình (2) veá vôùi veá:
g(Qbuø,4, Qbuø,5) = 9,2154 Qbuø,4 – 10,5099 Qbuø,5 – 210,9875 = 0
Thay Qbuø,5 = QbuøΣ – Qbuø,4 = 24,88 – Qbuø,4 vaøo phöông trình g(Qbuø,4, Qbuø,5)
9,2154 Qbuø,4 – 10,5099(24,88 – Qbuø,4) – 210,9875
19,7253 Qbuø,4 = 472,4738
Suy ra:
Qbuø,4 = 23,953 MVAr
Qbuø,5 = 24,88 – 23,953 = 0,927 MVAr
Nhaän xeùt: neáu chæ tính theo maïng ñieän trôû thì keát quaû coù sai leäch chuùt ít so vôùi tính theo
maïng toång trôû.
 499

Chöông 12
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT

12.1 MÔÛ ÑAÀU

Ñeà taøi vaän haønh neàn kinh teá quaù roäng ñeå coù theå ñeà caäp trong moät chöông. ÔÛ ñaây chæ ñöa ra
caùc khía caïnh quan troïng cuûa vaán ñeà. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, nhieàu vaán ñeà ñöôïc trieån khai
lieân quan ñeán:
1. Döï baùo phuï taûi chính xaùc hôn caû ngaén haïn laãn daøi haïn;
2. Ñònh thôøi bieåu cuûa caùc maùy phaùt coøn goïi laø phöông thöùc huy ñoäng (söï uûy thaùc coâng suaát
kinh teá toå maùy);
3. Vaän haønh kinh teá caùc nhaø maùy khi ñang hoaït ñoäng treân löôùi;
4. Phaùt trieån kinh teá vaø hieän ñaïi hoùa heä thoáng ñieän.

12.2 CAÙC RAØNG BUOÄC VEÀ VAÄN HAØNH

Moät soá caùc raøng buoäc phaûi ñöôïc nhaéc ñeán bao goàm:
12.2.1 Raøng buoäc veà khaû naêng cuûa töøng maùy phaùt
Nhöõng raøng buoäc naøy ñöôïc xaùc ñònh chuû yeáu bôûi caùc raøng buoäc veà nhieät vaø khaû naêng cuûa
loø hôi cuõng bao goàm thôøi gian leân maùy cuûa caùc toå maùy cuõng nhö möùc ñoä nhaän taûi sau khi ñaõ leân
maùy. Löôïng coâng suaát truyeàn taûi töø thanh caùi maùy phaùt vaøo heä thoáng cuõng coù giôùi haïn theo quan
ñieåm oån ñònh. Coù moät giôùi haïn theo quan ñieåm phaùt noùng veà löôïng coâng suaát taùc duïng vaø phaûn
khaùng maø maùy phaùt coù theå phaùt ra. Nhöõng giôùi haïn naøy döïa treân cuoän daây xoay chieàu phaàn öùng
vaø cuoän daây kích thích moät chieàu. Tham khaûo H.12.1 trong ñoù moâ taû caùc ñöôøng cong khaû naêng
ñoái vôùi moät maùy phaùt vôùi söùc ñieän ñoäng Eg khoâng ñoåi ñang cung caáp coâng suaát vaøo heä thoáng vôùi
ñieän aùp ñaàu cöïc khoâng ñoåi Ut qua ñieän khaùng ñoàng boä Xs. Ñöôøng cong khaû naêng bao goàm hai
cung troøn. Cung I bieåu dieãn giôùi haïn phaùt noùng do doøng ñieän cöïc ñaïi cho pheùp trong cuoän daây
xoay chieàu cuûa stato (Iö,max). Cung naøy coù taâm ôû goùc, coù baùn kính baèng coâng suaát S khoâng ñoåi.
Coâng suaát taùc duïng P veõ theo truïc hoaønh vaø coâng suaát phaûn khaùng Q veõ theo truïc tung. Maùy
phaùt seõ vaän haønh an toaøn beân trong cung troøn naøy (veà beân traùi) neáu xeùt theo phaùt noùng cuûa stato
maùy phaùt. Cung II bieåu dieãn giôùi haïn phaùt noùng bôûi doøng ñieän kích thích cho pheùp vaø söùc ñieän
2
− Ut
ñoäng töông öùng vôùi kích thích cöïc ñaïi (Eg), cung thöù hai naøy coù taâm ôû treân truïc Q vaø coù
XS

Eg U t
baùn kính baèng . Hai cung naøy taïo neân ñöôøng bieân cho coâng suaát P + jQ. Tuy vaäy, neáu
XS
maùy phaùt trôû neân coù heä soá coâng suaát sôùm do döôùi kích thích cuûa cuoän daây kích töø, coâng Q seõ
giaûm ñaùng keå do phaùt noùng phuï theâm trong loõi saét. Ñieàu naøy chöa theå thaáy ngay ñöôïc, nhöng
500 CHÖÔNG 12

coâng suaát Qsôùm cho pheùp coù theå giaûm xuoáng khoaûng moät nöûa coâng suaát ñònh möùc Qtreã cuûa maùy
phaùt. Lyù thuyeát veà oån ñònh seõ ñaët ra theâm caùc ñöôøng bieân cho maùy phaùt.

Hình 12.1: Ñöôøng cong khaû naêng taûi cuûa maùy phaùt ñoàng boä
12.2.2 Yeâu caàu döï tröõ an toaøn cho heä thoáng
Phaûi keå ñeán caùc tröôøng hôïp khaån caáp nhö maát ñöôøng daây, maùy phaùt, maùy bieán aùp… bò caét ra
khoûi heä thoáng. Moät löôïng döï tröõ caàn thieát nhö vuøng bieân an toaøn coù xeùt ñeán vieäc caét cöôõng böùc
caùc phaàn töû trong heä thoáng hoaëc do sai soá döï baùo. Caàn xem xeùt chöông trình döï tröõ veà maët ñòa
dö khi maø vieäc caét ñöùt ñöôøng daây truyeàn taûi coù theå gaây ra coâ laäp moät vuøng cuûa heä thoáng.

12.3 DÖÏ BAÙO TAÛI NGAÉN HAÏN

Döï baùo phuï taûi thöôøng ñöôïc chia laøm “daøi haïn” trong ñoù phuï taûi ñænh theo muøa ñöôïc tieân
ñoaùn treân cô sôû thôøi gian daøi vaø “ngaén haïn”, trong ñoù caùc tieân ñoaùn töøng giôø ñöôïc ñöa ra cho
moät ngaøy nhaát ñònh. Döïa vaøo söï saép xeáp ñieån hình trong quaù khöù, phoøng saûn suaát ñöa ra döï baùo
ngaén haïn, lieân heä ñeán caùc phöông phaùp coù tính truyeàn thoáng veà kinh nghieäm, suy luaän vaø tröïc
giaùc. Döïa treân döï baùo naøy, caùc nguoàn ñöôïc huy ñoäng theo lòch trình hay theo danh saùch öu tieân
naøo ñoù. Nhoùm vaän haønh seõ laøm vieäc chaët cheõ vôùi nhoùm saûn xuaát nhaèm ñaûm baûo söï an toaøn heä
thoáng ñöôïc duy trì. Moät sai soá döï baùo 2 hay 3% veà phía thaáp coù theå ñöa ñeán caàn phaûi duøng caùc
maùy phaùt tuabin khí hieäu suaát thaáp hay caùc ñôn vò phuû ñònh coù chi phí saûn xuaát cao. Maët khaùc,
moät sai soá döï baùo lôùn hôn thöïc teá seõ dö thöøa coâng suaát phaùt trong döï tröõ noùng. Ñoä chính xaùc 1%
ñöôïc coi laø ñoái töôïng mong muoán nhöng thöôøng khoù ñaït ñöôïc. Caùc thoâng tin tin caäy veà thôøi tieát
cuõng goùp phaàn vaøo döï baùo toát.
Baøi toaùn döï baùo ngaén haïn khoâng phaûi ñôn giaûn vì nhieàu yeáu toá caàn ñöa vaøo bieåu thöùc cuûa
phuï taûi toång. Trong caùc yeáu toá ñoù coù aûnh höôûng cuûa aùnh saùng, thôøi tieát, kieåu maãu ñoà thò phuï taûi
ngaøy hay muøa, phuï taûi yeâu caàu coâng nghieäp. Ngay caû khi coù theå tieân ñoaùn chính xaùc
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 501

caùc yeáu toá naøy luoân luoân coù caùc yeáu toá ngaãu nhieân khoâng ñoaùn tröôùc ñöôïc nhö möa baõo, saám
seùt…
Moät kyõ thuaät duøng trong döï baùo laø lyù thuyeát hoài qui. Chaúng haïn, taûi toång P coù theå ñöôïc
bieåu dieãn baèng toång cuûa nhieàu bieåu thöùc tuyeán tính theo W1, W2,... Wn trong ñoù nhöõng giaù trò W
naøy laø caùc bieán soá veà thôøi tieát coù lieân quan ñeán nhieät ñoä, ñoä aåm, vaän toác gioù, ñoä troâng thaáy v.v…
Bieåu thöùc döï baùo phuï taûi coù daïng:
P= C0 + C1W1 + C2W2 + … + CnWn (12.1)
Töø moät soá caùc khaûo saùt rieâng reõ vôùi caùc giaù trò P vaø Q ñöôïc bieát, caùc heä soá C ñöôïc xaùc ñònh
baèng chöông trình hoài qui vaø phöông phaùp gaàn ñuùng bình phöông cöïc tieåu. Trong phaïm vi coù haïn
cuûa quyeån saùch, ôû ñaây chæ coù duïng yù giuùp cho sinh vieân coù khaùi nieäm toång quaùt veà döï baùo ngaén
haïn vaø taàm quan troïng cuûa noù trong vieäc ñònh thôøi bieåu vaän haønh caùc nguoàn vaø ñieàu ñoä kinh teá
taûi cuûa nguoàn phaùt trong heä thoáng.

12.4 SÖÏ PHAÂN BOÁ KINH TEÁ TAÛI GIÖÕA CAÙC MAÙY PHAÙT BEÂN TRONG NHAØ MAÙY
Nhieàu yeáu toá ñöôïc cho laø quan troïng trong vieäc saûn xuaát ñieän naêng vôùi chi phí toái thieåu bao
goàm:
1) Hieäu suaát vaän haønh cuûa caùc maùy phaùt
2) Chi phí nhieân lieäu
3) Toån thaát truyeàn taûi ñieän
Roõ raøng moät maùy phaùt coù hieäu suaát cao nhaát trong heä thoáng coù theå khoâng ñaûm baûo chi phí
thaáp nhaát cho moãi MWh phaùt ra neáu nhö noù ñöôïc ñaët ôû xa phuï taûi hoaëc laø ñaët ôû nôi maø giaù nhieân
lieäu quaù cao. H

Muïc naøy giaû thieát caùc ñôn vò toå

maùy ñöôïc ñaët trong cuøng moät nhaø maùy
hoaëc chuùng ñaët ñuû gaàn ñeå coù theå boû qua
toån thaát truyeàn taûi. Vieäc xeùt toån thaát
ñöôøng daây ñoái vôùi lôïi ích kinh teá ñöôïc
baøn ôû muïc keá. Muïc tieâu cuûa giai ñoaïn
naøy laø phaân boá taûi trong nhaø maùy giöõa
caùc toå maùy sao cho chi phí veà nhieân
lieäu cuûa nhaø maùy laø nhoû nhaát.
Ñöôøng cong ñaàu vaøo - ñaàu ra
(nhaäp–xuaát) cuûa nhaø maùy nhieät ñieän laø
quan troïng trong vieäc moâ taû hieäu suaát
Hình 12.2: Ñöôøng cong nhaäp xuaát cuûa moät toå
cuûa nhaø maùy. Moät ñöôøng cong nhö vaäy maùy phaùt
laø ñoà thò cuûa nhieân lieäu ñaàu vaøo
(BTU/giôø, BTU laø ñôn vò nhieät naêng trong ñôn vò Anh: 1 BTU = 1054,8 Joule = 252 Calo) theo
coâng suaát ñieän kW hay MW ôû ñaàu ra nhö trình baøy trong H.12.2.
Maùy phaùt (hay nhaø maùy) coù suaát nhieät ñöôïc tính baèng BTU hay kiloJoule ñaàu vaøo cho moãi
MWh ñieän naêng ôû ñaàu ra. Khoâng ñöôïc nhaàm laån ñöôøng cong suaát nhieät vôùi ñöôøng cong suaát
taêng nhieân lieäu maëc duø caùc ñôn vò treân truïc toaï ñoä cuûa hai ñöôøng naøy gioáng nhau. Caùc ñieåm cuûa
ñöôøng cong suaát nhieät coù ñöôïc töø ñöôøng cong ñaàu vaøo - ñaàu ra baèng caùch ñôn giaûn laø chia tung
502 CHÖÔNG 12

ñoä cuûa töøng ñieåm treân ñöôøng cong naøy vôùi hoaønh ñoä töông öùng cuûa ñieåm ñoù. Coøn ñöôøng cong
suaát taêng nhieân lieäu laø ñoà thò cuûa ñoä doác cuûa ñöôøng cong ñaàu vaøo - ñaàu ra theo coâng suaát ôû ñaàu
ra. Suaát nhieät cuûa caùc toå maùy phaùt duøng daàu ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Ví duï, naêm 1940 suaát nhieät

lôùn hôn 16 000 BTU/kWh thì gaàn ñaây trò soá naøy khoaûng 10 000 BTU/kWh hay ít hôn.
Hình 12.3:. Ñöôøng cong nhaäp xuaát vôùi tung ñoä tính theo $/giôø
Hình 12.3 laø ñöôøng cong ñaàu vaøo - ñaàu ra vôùi tung ñoä ñöôïc ñoåi ñôn vò töø BTU/giôø (H) ra
tieàn $ /giôø (F). Ngoaøi ra ñoä doác (∆F/∆P) öùng vôùi caùc coâng suaát khaùc nhau cuûa ñaàu ra coù yù nghóa
quan troïng. Ñoà thò cuûa ñoä doác (λ=∆F/∆P) theo P laø ñöôøng cong suaát taêng chi phí coù daïïng trong
H.12.4.

Hình 12.4: Ñöôøng cong suaát taêng chi phí ñoái vôùi maùy phaùt
Ñöôøng cong suaát taêng chi phí laø thöôùc ño chi phí phaûi ñaét hôn nhö theá naøo ñeå saûn suaát theâm
moät löôïng taêng coâng suaát baét ñaàu töø coâng suaát ñang phaùt. Ñeå yù coù hai ñöôøng trong H.12.4.
Ñöôøng ñöùt neùt bieåu dieãn ñöôøng suaát taêng chi phí nhieân lieäu thöïc teá trong khi ñöôøng lieàn neùt coù
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 503

keå theâm caùc chi phí taêng veà lao ñoäng, phuïc vuï… goïi chung laø chi phí ñieàu haønh. Vieäc xaùc ñònh
aûnh höôûng cuûa chi phí ñieàu haønh thöôøng khoù chính xaùc vaø thöôøng chæ gaàn ñuùng. Vì ñöôøng suaát
taêng chi phí gaàn vôùi quan heä tuyeán tính neân noù coù theå ñöôïc bieåu dieãn baèng phöông trình ñöôøng
thaúng.
Baây giôø giaû thieát hai hay nhieàu maùy phaùt trong nhaø maùy vaän haønh chung trong ñieàu kieän
kinh teá nhaát. Tieâu chuaån caên baûn cho caùch vaän haønh nhö vaäy laø moãi ñôn vò toå maùy phaûi coù cuøng
suaát taêng chi phí nhieân lieäu (λ). Phaùt bieåu döôùi daïng toaùn hoïc:
dF1 dF2 dF
λ= = = ... = n (12.2)
dP1 dP2 dPn
nguyeân lyù naøy ñöôïc duøng trong H.12.5 ñoái vôùi caùc ñôn vò A vaø B

Hình 12.5: Minh hoaï söï phaân boá kinh teá taûi giöõa boán ñôn vò maùy phaùt
Ptoång =PA + PB +PC +PD
Dó nhieân moät ñôn vò maø toaøn boä daõy suaát taêng chi phí ñeàu ôû döôùi daõy λ cuûa caùc ñôn vò khaùc
(xem ñöôøng cong ñoái vôùi ñôn vò C) thì seõ mang ñaày taûi tröôùc khi nhöõng ñôn vò khaùc mang taûi lôùn
hôn möùc taûi cöïc tieåu. Töông töï ñôn vò D vôùi daõy suaát taêng chi phí cao hôn seõ mang taûi ôû möùc toái
thieåu vaø coù theå duøng laøm döï tröõ. Chuù yù trò soá cuûa λ ñöôïc choïn sao cho thoûa maõn coâng suaát toång
cuûa toaøn nhaø maùy:
Ptoång = PA + PB + PC + PD
Neáu coâng suaát phaùt cuûa nhaø maùy taêng leân thì λ cuõng taêng theo.
Coù nhieàu caùch ñeå chöùng minh nguyeân lyù veà tieâu chuaån λ baèng nhau trong vaän haønh kinh teá.
Phöông phaùp ñöôïc choïn ôû ñaây laø chöùng minh baèng ñoà thò, maëc duø phöông phaùp thöøa soá
Lagrange thöôøng ñöôïc duøng ñeå chöùng minh tieâu chuaån naøy. Vôùi phöông phaùp duøng ñoà thò, giaû
thieát tröôùc heát chæ xeùt hai ñôn vò toå maùy vaø khoâng coù söï ñaûo ngöôïc ñoä doác ñoái vôùi hai ñöôøng ñaàu
vaøo - ñaàu ra cuûa hai toå maùy. Ñöôøng cong cuûa ñôn vò A ñöôïc veõ bình thöôøng trong khi truïc tung ôû
ñôn vò B bò quay ñi 1800 coù chieàu döông höôùng xuoáng, coøn goác toaï ñoä OB cuûa ñôn vò B ñaët caùch
goác OA moät khoaûng baèng taûi toång PA + PB. Khoaûng caùch thaúng ñöùng giöõa hai ñöôøng bieåu dieãn
cho chi phí toång trong moãi giôø ñeå phaùt ra coâng suaát Ptoång cuûa nhaø maùy (H.12.6). Caâu hoûi seõ ñöôïc
traû lôøi baèng ñoà thò lieân quan ñeán ñieåm vaän haønh toái öu (kinh teá nhaát).
Tröôùc heát, ñoaïn thaúng ñöùng FI bieåu dieãn ñieåm vaän haønh khi ñoä doác cuûa hai ñöôøng cong
baèng nhau. FI coøn bieåu dieãn chi phí toång moãi giôø vaän haønh caû hai maùy. Ñeå xaùc ñònh xem coù
gì khaùc khi vaän haønh ôû hai beân cuûa ñöôøng öùng vôùi ñoä doác baèng nhau chæ caàn kieåm tra caùc
ñöôøng chi phí öùng vôùi ñieàu kieän II vaø III. Caùc ñöôøng ñöùt neùt ñöôïc veõ tieáp xuùc vôùi ñöôøng cong
taïi ñöôøng coù ñoä doác baèng nhau. Baát cöù khoaûng caùch thaúng ñöùng naøo naèm giöõa hai ñöôøng
504 CHÖÔNG 12

song song naøy baèng vôùi chi phí FI vaø roõ raøng khoaûng caùch naøy nhoû hôn FII hoaëc FIII.

Tieâu chuaån ñoä doác baèng nhau ñaõ ñöôïc chöùng minh ñuùng vôùi hai ñôn vò maùy phaùt cuõng
ñuùng khi soá toå maùy nhieàu hôn. Thöïc vaäy, ñöôøng cong suaát taêng chi phí cuûa hai (hay nhieàu)
maùy coù theå deã daøng ñöôïc keát hôïp thaønh moät ñöôøng trong ñieàu kieän λ baèng nhau nhö trong
H.12.7. Ñieàu naøy ñöôïc laøm baèng caùch coäng caùc giaù trò hoaønh ñoä P cuûa hai ñöôøng suaát taêng
chi phí ôû caùc ñieåm coù λ baèng nhau.

Hình 12.6: Minh hoïa tieâu chuaån λ baèng nhau trong phaân boá kinh teá phuï taûi giöõa hai toå maùy
Ñöôøng cong suaát taêng chi phí thöôøng ñöôïc coi nhö ñöôøng thaúng ít nhaát treân moät khoaõng
cho tröôùc. Vì lí do naøy, phöông trình cuûa ñöôøng coù daïng: λ= mP+b trong ñoù m laø ñoä doác vaø b
laø tung ñoä goùc.

Hình 12.7: Keát hôïp caùc ñöôøng suaát taêng chi phí theo tieâu chuaån λ baèng nhau
Ví duïï 12.1
Toång coâng suaát phaùt cuûa hai maùy phaùt trong nhaø maùy laø 315 MW. Xaùc ñònh vieäc phaân chia
coâng suaát cuûa hai maùy phaùt theo ñieàu kieän kinh teá nhaát. Caùc ñöôøng cong suaát taêng chi phí ñöôïc
bieåu dieãn baèng caùc phöông trình ñöôøng thaúng.
dFA
λ A= = 0,004 PA +2,2 ($/MWh)
dPA
dFA
λ B= = 0,007 PB +2,0
dPA

Giaûi
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 505

Giaûi heä phöông trình:

λA = λB ⇔ 0,004 PA +2,2 = 0,007 PB +2,0 (1)
PA + PB = 315 (2)
(2) ⇒ PA =315 – PB
Thay vaøo (1):
0,004(315 – PB) + 2,2 = 0,007 PB +2,0
1,26 –0,004 PB + 2,2 = 0,007 PB +2,0
0,011 PB = 3,46 – 2,0 = 1,46
PB =133 MW
PA =315 –133 =182 MW
Suaát taêng chi phí λ töông öùng vôùi caùch vaän haønh naøy:
λ= 0,004 PA +2,2 = 0.004 x 182 + 2,2 = 2,93 ($/MWh)

12.5 KYÕ THUAÄT THÖØA SOÁ PHAÏT COÙ XEÙT TOÅN THAÁT ÑÖÔØNG DAÂY
Muïc tröôùc nhaán maïnh ñeán tieâu chuaån λ baèng nhau ñoái vôùi phaân boá kinh teá coâng suaát giöõa
caùc maùy phaùt beân trong nhaø maùy hay gaàn nhau veà ñieän ñeå coù theå boû qua toån thaát. Coù theå duøng
khaùi nieäm veà “thöøa soá phaït” baèng caùch hieäu chænh laïi λ cuûa nhaø maùy coù keå ñeán aûnh höôûng cuûa
toån thaát truyeàn taûi.
Nhaéc laïi raèng suaát taêng chi phí nhieân lieäu λk ñoái vôùi moät maùy phaùt ñöôïc bieåu dieãn baèng ñoä
doác cuûa ñöôøng cong ñaàu vaøo - ñaàu ra cuûa maùy phaùt k:
∆Fk
λk = (12.3)
∆Pk
Ñieàu hôïp lyù neáu λk ñöôïc hieäu chænh ñoái vôùi toån thaát truyeàn taûi baèng moät thöøa soá phaït Lk naøo
ñoù thì giaù trò môùi λ’k lieân heä ñeán suaát thay ñoåi trong chi phí saûn xuaát öùng vôùi söï thay ñoåi coâng
suaát thöïc teá ñeán taän phuï taûi:
∆Fk
λ ’k = (12.4)
∆Ptaûi
coøn coù theå vieát:
λ ’ k = Lk λ k (12.5)
Thay phöông trình (12.3) vaø (12.4) vaøo phöông trình (12.5):
∆Fk ∆F
= Lk k
∆Ptaûi ∆Pk
∆Pk
Suy ra: Lk = (12.6)
∆Ptaûi
Maët khaùc: ∆Ptaûi = ∆Pk –∆Ptoån thaát (12.7)
Khi taûi taêng theâm moät löôïng ∆Ptaûi thì maùy phaùt k phaûi phaùt theâm ∆Pk vaø toån thaát trong heä
thoáng taêng theâm moät löôïng ∆Ptoånthaát .
Thay phöông trình (12.7) vaøo phöông trình (12.6):
∆Pk
Lk =
∆Pk − ∆Ptt
506 CHÖÔNG 12

1
hay: Lk = (12.8)
∆P
1 − tt
∆Pk
∂Ptt
Daïng toång quaùt cuûa phöông trình (12.8) ñöôïc bieåu dieãn theo ñaïo haøm rieâng ñeå chæ söï
∂PK
thay ñoåi cuûa rieâng maùy phaùt k vaø thöøa soá phaït LK coù daïng nhö sau:
1
Lk = (12.9)
∂P
1 − tt
∂Pk
Khi caùc ñôn vò trong cuøng nhaø maùy ñöôïc mang taûi theo suaát taêng chi phí baèng nhau ñoái vôùi
coâng suaát phaùt thì tính kinh teá trong vieäc ñieàu ñoä heä thoáng coù xeùt ñeán toån thaát truyeàn taûi laïi ñoøi
hoûi caùc ñôn vò phaûi ñöôïc mang taûi vôùi suaát taêng chi phí baèng nhau ñoái vôùi coâng suaát ñöôïc phaân
phoái taïi phuï taûi. Noùi caùch khaùc:
λ’heä thoáng = λ’1 = λ’2 = … = λ’n (12.10)

12.6 XAÙC ÑÒNH PHÖÔNG TRÌNH TOÅN THAÁT

Moät böôùc quan troïng trong vieäc giaûi baøi toaùn vaän haønh laø xaùc ñònh thöøa soá phaït Lk ñeå hieäu
∂Ptt
chænh λk cuûa maùy phaùt k thaønh λ’k. Ñieàu naøy daãn ñeán yeâu caàu phaûi tính trong phöông trình
∂Pk
(12.9). Ñeå tính ñaïo haøm rieâng naøy caàn phaûi coù bieåu thöùc toaùn hoïc cuûa toån thaát trong heä thoáng
(Ptt) theo coâng suaát phaùt cuûa maùy phaùt:
Ptt = f(P1, P2, …,Pn) (12.11)
Ñeán ñaây duøng kyù hieäu Ptt ñeå chæ toån thaát coâng suaát taùc duïng trong heä thoáng.
Coù nhieàu caùch ñeå vieát phöông trình toån thaát. Coù hai phöông phaùp:
1) Phöông phaùp thöù nhaát dieån taû Ptt theo caùc heä soá toån thaát. ÔÛ ñaây toån thaát truyeàn taûi laø
haøm soá cuûa caùc heä soá B vaø coâng suaát phaùt cuûa maùy phaùt theo phöông trình:
n n
Ptt = ∑∑ Pi .B ik .Pk (12.12)
i =1 k =1

trong ñoù Pi,Pk laø coâng suaát phaùt cuûa maùy phaùt (hay nhaø maùy) i vaø k. Phöông trình (12.12) ñöôïc
vieát döôùi daïng ma traän nhö sau:
Ptt =[P]t.[B].[P] (12.13)
trong ñoù: [P]t = [P1 P2 …Pn ] (12.14)
B11 B12 ...B1n 
B B ...B 
vaø [B] =  21 22 2n  (12.15)
.................. 
 
B n1 B n 2 ...B nn 
vôùi Bim = Bmi
Ví duï phöông trình toån thaát heä thoáng coù ba nguoàn:
Ptt = B11.P12 + B22.P22 + B33.P32 + 2.B12.P1.P2 + 2.B13.P1.P3 + 2.B23.P2.P3 (12.16)
Phöông phaùp ñeå tìm caùc heä soá B seõ khoâng ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây. Ñeå duøng ñöôïc phöông phaùp
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 507

naøy caàn phaûi coù moät soá giaû thieát ñôn giaûn hoùa vaø trong moät soá tröôøng hôïp phaûi söûa ñoåi caùc heä soá
B neáu giaû thieát ban ñaàu khoâng phuø hôïp nöõa.
2) Phöông phaùp thöù hai laø duøng ma traän toång trôû thanh caùi. Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa
phöông phaùp naøy seõ ñöôïc ñöa ra, laïi moät laàn nöõa khaùi nieäm veà vaät lyù vaø maïch töông ñöông cuûa
moâ hình ma traän ñöôïc nhaán maïnh nhö ñaõ noùi ñeán trong tính toaùn ngaén maïch hay phaân boá coâng
suaát. Nhö tröôùc ñaây maïch töông ñöông bieåu dieãn cho ma traän ZTC ñöôïc goïi laø maïch töông
ñöông “hình caøo”.
Hình 12.8 bieåu dieãn moät heä thoáng nhoû goàm ba maùy phaùt cung caáp cho moät phuï taûi trung
taâm.

Hình 12.8: Hình caøo töông ñöông cuûa ma traän toång trôû thanh caùi duøng tính toaùn toån thaát
Coù lyù do chính ñaùng ñeå choïn nuùt phuï taûi laøm nuùt chuaån trong khaûo saùt naøy. Theo caùch naøy,
toån thaát heä thoáng ñöôïc tính toaùn theo doøng ñieän (hay coâng suaát) cuûa maùy phaùt. Phöông trình
(12.9) ñoøi hoûi phaûi ñaïo haøm rieâng cuûa Ptt theo Pk, giöõ coâng suaát cuûa maùy phaùt khaùc khoâng ñoåi
khi Pk thay ñoåi moät soá giaù trò naøo ñoù, söï thay ñoåi naøy chuû yeáu ñöôïc haáp thu bôûi phuï taûi (coäng vôùi
moät soá thay ñoåi nhoû veà toån thaát coâng suaát). Moät nhaän xeùt khaùc ruùt ra töø H.12.8 laø söï hieän dieän
cuûa nuùt phuï taûi duy nhaát. Maëc duø ñaây khoâng phaûi laø tröôøng hôïp thöôøng gaëp nhöng vôùi caùc pheùp
bieán ñoåi ma traän thích hôïp vaãn coù theå khöû caùc nuùt taûi ñeå coù moät nuùt toång hôïp, ñieàu naøy seõ ñöôïc
baøn kyõ trong muïc 12.8. Caùc phaàn töû toång trôû ñaàu vaøo trong hình caøo töông ñöông laø caùc phaàn töû
treân ñöôøng cheùo cuûa ma traän toång trôû thanh caùi trong khi caùc toång trôû töông hoã cuûa hình caøo laø
caùc phaàn töû ngoaøi ñöôøng cheùo:
 Z11 Z12 Z13 
 
 ZTC  =  Z21 Z22 Z23 
 
 
 Z31 Z32 Z33 
Veà chi tieát thaønh laäp [ Z TC] baèng maùy tính, xem phöông phaùp trieån khai töøng böôùc cuûa
[ZTC]. Ñoái vôùi heä thoáng H.12.8, toån thaát coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng trong nhaùnh 3 cuûa
hình caøo töông ñöông cho bôûi:
∆P3 + j∆Q3 = I *3 U 30 (12.17)
vôùi U30 laø suït aùp töø nuùt 3 ñeán nuùt 0 hay laø ñieän aùp treân nhaùnh caøo thöù ba.
508 CHÖÔNG 12

Toång toån thaát trong maïng ñieän baèng toång toån thaát treân caùc nhaùnh:
(P + jQ)tt = I *1 U 10 + I *2 U 20 + I *3 U 30 (12.18)
Döôùi daïng ma traän:
 
 U10 
 
( P + jQ )tt = I1* I*2 I*3  x  U 20  (12.19)
 
 U 30 
 
(P + jQ)t = [I*]t x [Unhaùnh] (12.20)
Caùc phaàn töû ñieän aùp nhaùnh ñöôïc vieát nhö sau:
U 10 = Z 11. I 1 + Z 12. I 2 + Z 13. I 3

U 20 = Z 21. I 1 + Z 22. I 2 + Z 23. I 3 (12.21)

U 30 = Z 31. I 1 + Z 32. I 2 + Z 33. I 3
Döôùi daïng ma traän:
[ U nhaùnh] = [ Z TC].[ I ] (12.22)
Thay phöông trình (12.22) vaøo phöông trình (12.20):
   
( P + jQ )tt = I* x  ZTC  x  I (12.23)
 t  
Phöông trình (12.23) coøn coù theå vieát theo kyù hieäu chæ soá. Ñoái vôùi heä thoáng n thanh caùi
(khoâng keå thanh caùi chuaån), phöông trình toån thaát öùng vôùi phöông trình (12.19) trôû thaønh:
n
( P + jQ )tt = ∑ I*k . U k0 (12.24)
k =1

Phöông trình (12.21) cuõng ñöôïc vieát:

n
U k0 = ∑Z
k =1
ki . Ii (12.25)

Thay phöông trình (12.25) vaøo phöông trình (12.24):

n n *
( P + jQ )tt = ∑∑ Ik .Zki . Ii (12.26)
k =1 i =1

Maëc duø phöông trình (12.23) hay phöông trình (12.26) laø phöông trình toån thaát duøng ma traän
[ Z TC], nhöng chöa phaûi laø daïng tieän duïng nhaát. Xem laïi chöông “Phaân boá coâng suaát trong heä
thoáng ñieän” veà thoâng tin cuûa moät nuùt baát kyø, trong ñoù moät nuùt ñöôïc bieåu dieãn baèng hai ñaïi
löôïng, nuùt phuï taûi laø nuùt P,Q ; nuùt maùy phaùt laø nuùt P, |U| vaø nuùt maùy phaùt caân baèng laø nuùt |U|, δ.
Ñieàu naøy coù yù nghóa laø caùc doøng ñieän trong phöông trình (12.26) toát nhaát phaûi ñöôïc bieåu dieãn
theo P, Q, … Tröôùc heát, caàn vieát rieâng toån thaát Ptt vaø Qtt trong phöông trình (12.26), phöông trình
naøy ñöôïc vieát thaønh hai thaønh phaàn thöïc vaø aûo:
n n n n

∑∑ ∑∑ ( I (12.27)
*
Ik .Zki . Ii = k Re − jIk Im )( R ki + jX ki )( Ii Re + jIi Im )
k =1 i =1 K =1 i =1
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 509

n n
Ptt = ∑∑ ( I
k =1 i =1
k Re .R ki .Ii Re − Ik Re .X ki .Ii Im + Ik Im .X ki .Ii Re + Ik Im .R ki .Ii Im ) (12.28)

trong ñoù, Re kyù hieäu cho phaàn thöïc vaø Im kyù hieäu cho phaàn aûo.
Soá haïng thöù hai vaø thöù ba trong phöông trình (12.28) trieät tieâu nhau vì chuùng gioáng nhau
khi khai trieån bieåu thöùc toång, nhö vaäy:
n n
Ptt = ∑∑ ( I
k =1 i =1
k Re .R ki .Ii Re + Ik Im .R ki .Ii Im ) (12.29)

Pk − jQ k Pk − jQ k
nhöng Ik = = ( cos δk + j sin δk )
*
Uk Uk

trong ñoù: δk - goùc leäch pha ñieän aùp Uk

Pk .cos δ k + Q K .sin δk P .sin δ k − Q k .cos δ k
Ik = +j k = Ik Re + jIk Im (12.30)
Uk Uk

Phöông trình (12.30) cuõng duøng ñeå vieát cho doøng ñieän I i trong ñoù thay chæ soá k baèng chæ soá
i. Thay phaàn thöïc vaø phaàn aûo cuûa Ik vaø Ii vaøo phöông trình (12.29):
n n  ( P .cos δ + Q .sin δ )( P .cos δ + Q .sin δ ) ( P .sin δ − Q .cos δ )( P .sin δ − Q .cos δ ) 
Ptt = ∑∑ R ki ⋅ k

k K k
U k . Ui
i i i i
+ k k k k
U k . Ui
i i i i
 (12.31)

k =1 i =1  
n n
R ki
Ptt = ∑∑ U
k =1 i =1 k . Ui
Pk .Pi . ( cos δk .cos δi + sin δ k .sin δ i ) + Pk .Qi . ( cos δk .sin δ i − sin δk .cos δ i ) +

+ Q k .Pi . ( sin δk .cos δ i − cos δ k .sin δ i ) + Q k .Q i . ( sin δk .sin δi + cos δ k .cos δi ) (12.32)
AÙp duïng coâng thöùc löôïng giaùc:
n n
R ki
Ptt = ∑∑
k =1 k =1
Uk ⋅ UI
[Pk ⋅ Pi ⋅ cos ( δ i − δk ) + Pk ⋅ Q i ⋅ sin ( δi − δk ) −

−Q k .Pi .sin ( δi − δK ) + Q k .Q i .cos ( δi − δk )  (12.33)

Thu goïn caùc soá haïng:
n n  R ki .cos ( δ i − δ k ) R ki sin ( δ i − δ k ) 
Ptt = ∑∑  Uk . Ui
. ( Pk .Pi + Q k .Q i ) +
Uk . Ui
. ( Pk .Q i − Q k .Pi ) 

(12.34)
k =1 i =1 
Nhaän xeùt: tích soá thöù hai cuûa phöông trình (12.34) thöôøng nhoû hôn so vôùi tích soá thöù nhaát.
Ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng khi maø caùc goùc pha ñieän aùp gaàn baèng nhau (khieán cho sin ( δi − δk ) gaàn
baèng khoâng). Cuõng vaäy, thöøa soá ( Pk .Q i − Q k .Pi ) thöôøng nhoû hôn so vôùi toång ( Pk .Pi + Q k .Q i ) . Moät
caùch gaàn ñuùng, coù theå ñôn giaûn phöông trình (12.34):
n n
R ki .cos ( δi − δk )
Ptt ≈ ∑∑
k =1 i=1
Uk . Ui
. ( Pk .Pi + Q k .Q i ) (12.35)

trong ñoù: ( δi − δk ) laø nhoû.

Phöông trình (12.34) vaø (12.35) cuõng coù theå ñöôïc vieát döôùi daïng ma traän.
510 CHÖÔNG 12

R ki .cos ( δ i − δ k )
Ñaët: Cki = (12.36)
Uk . Ui
R ki .sin ( δ i − δ k )
Dki = (12.37)
Uk . Ui

Vieát laïi phöông trình (34) theo Cki vaø Dki:

n n
Ptt = ∑∑ ( P .C
k =1 i =1
k ki .Pi + Q k .Cki .Q i + Pk .Dki .Q i − Q k .Dki .Pi ) (12.38)

Gaàn ñuùng caùc heä soá D gaàn baèng khoâng:

n n
Ptt ≈ ∑∑ ( P .C
k =1 i=1
k ki .Pi + Q k .Cki .Q i ) (12.39)

Daïng ma traän cuûa phöông trình (12.38):

 C11 C12 .... C1n D11D12 ...D1n  P1 
   
 C21 C22 ... C2n D21D22 ...D2n  P2 
.......................................................  ... 
   
   Cn1 Cn2 ... Cnn Dn1Dn2 ...Dnn  Pn 
Ptt = P1 .P2 ....Pn ; Q1 .Q2 ....Q n  x − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − −  x   (12.40)
 14243 14 4244 3    
 [ P ]t [Q]t   −D11 − D12 ... − D1n C11C12 ....C1n  Q1 
 −D − D C21C22 ...C2n  Q2 
 21 22 ... − D2n
.......................................................  ... 
   
−
 n1D − D n2 ... − D nn C C
n1 n2 ...C nn  Q n 

Vieát daïng thu goïn theo ma traän con:

 C D  P 
Ptt = Pt Q t  x  x  (12.41)
 −D C  Q 
P , Q laø caùc ma traän coät n x1; C , D laø caùc ma traän vuoâng n x n. Khi tính toaùn gaàn ñuùng cho D
= 0. Nhaéc laïi raèng töø caùc phöông trình (12.5) vaø (12.9) tröôùc khi xaùc ñònh thöøa soá phaït vaø suaát
taêng chi phí ñöôïc hieäu chænh cuûa maùy phaùt, caàn phaûi laáy ñaïo haøm rieâng cuûa Ptt theo Pk töùc laø
∂Ptt
xaùc ñònh vôùi moïi bieán soá P vaø Q ñöôïc coi nhö khoâng ñoåi, tröø Pk. Moïi söï thay ñoåi coâng suaát
∂Pk
taùc duïng phaùt (vaø goùc coâng suaát δ) cuûa maùy phaùt k ñeàu ít aûnh höôûng ñeán vieäc thay ñoåi coâng suaát
Q giöõa caùc maùy phaùt. Söï phaân boá coâng suaát phaûn khaùng giöõa caùc maùy phaùt coi nhö phuï thuoäc
vaøo trò soá ñieän aùp cuûa maùy phaùt. Laáy ñaïo haøm phöông trình (12.38) ta coù ñöôïc:
n
∂Ptt
∂Pk ∑
= 2. ( Cki .Pi + Dki .Q i )
i =1
(12.42)

Khi boû qua caùc heä soá D:

n
∂Ptt
∂Pk ∑
≈ 2. Cki .Pi
i =1
(12.43)
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 511

12.7 QUAÙ TRÌNH GIAÛI BAØI TOAÙN VAÄN HAØNH KINH TEÁ
Muïc naøy giaû thieát duøng heä qui chieáu coù daïng trong H.12.8 vôùi ma traän toång trôû thanh caùi vaø
hình caøo töông ñöông trong ñoù taát caû phuï taûi ñöôïc bieåu dieãn baèng moät phuï taûi toång hôïp. Neáu
khoâng phaûi laø tröôøng hôïp nhö vaäy, xem muïc 12.8 veà caùc pheùp bieán ñoåi caàn thieát.
Quaù trình giaûi baøi toaùn ñöôïc toùm taét nhö sau:
1. Thaønh laäp ma traän toång trôû thanh caùi ñoái vôùi maïng ñieän coù daïng trong H.12.8 coù theå
duøng phöông phaùp trieån khai töøng böôùc. Ví duïï 12.2 chæ tính cho maïng ñôn giaûn, neáu caàn thieát
bieán ñoåi ñeå coù moät thanh caùi phuï taûi toång hôïp laøm chuaån, tham khaûo muïc 12.8.
∂Ptt ∂Ptt
2. Tìm phöông trình ñaïo haøm rieâng cuûa toån thaát ñoái vôùi ñôn vò moãi maùy ( , ,...) theo
∂P1 ∂P2
coâng suaát cuûa caùc maùy phaùt theo phöông trình (12.42):
n
∂Ptt
∂Pk ∑
= 2. ( Cki .Pi + Dki .Q i )
i =1

hay döôùi daïng gaàn ñuùng:

n
∂Ptt
∂Pk ∑
≈ 2. Cki .Pi
i =1

Nhaéc laïi raèng, caùc heä soá C vaø D laø caùc haøm soá cuûa caùc ñieän trôû ñaàu vaøo (Rii) vaø töông hoã
(Rki) trong ma traän toång trôû thanh caùi, chuùng coøn laø caùc haøm soá ñieän aùp thanh caùi vaø goùc pha
theo caùc phöông trình (12.36) vaø (12.37):
R ki .cos ( δ i − δ k ) R ki .sin ( δ i − δ k )
Cki = ; Dki =
Uk . Ui Uk . Ui

Taát nhieân goùc pha ñieän aùp cuûa maùy phaùt vaãn chöa bieát vì baøi toaùn ñieàu ñoä kinh teá moät khi
chöa giaûi xong thì lôøi giaûi coâng suaát cung caáp bôûi caùc maùy phaùt chöa theå xaùc ñònh ñöôïc. Do ñoù,
ñeå gaàn ñuùng laàn ñaàu cho caùc heä soá C vaø D coù theå duøng hoaëc (1) caùc ñieän aùp cuûa phaân boá coâng suaát
gaàn ñuùng hoaëc (2) giaû thieát gaàn ñuùng ban ñaàu cuûa C vaø D raèng |Uk| = |Ui| = 1,0 vaø
δk = δi daãn ñeán Cki = Rki vaø Dki = 0.
3. Vôùi toång phuï taûi ñaõ cho, coäng theâm vaøo ñoù söï phoûng ñoaùn toát nhaát veà toån thaát coâng suaát
Ptt ñeå coù ñöôïc yeâu caàu coâng suaát toång cuûa heä thoáng.
4. Giaû thieát coù ñöôïc caùc phöông trình suaát taêng chi phí ñoái vôùi töøng nhaø maùy coù theå coi laø
haøm tuyeán tính cuûa coâng suaát phaùt hay λk = mk.Pk + bk. Thay λk vaøo caùc phöông trình suaát taêng
coù hieäu chænh λ’k, coù ñöôïc:
λ’k = λk.Lk
1
λ 'k = ( m k .Pk + bk ) . (12.44)
∂P
1 − tt
∂Pk
hay: λ’k = fk (P1, P2,…, Pn)
Baây giôø giaû thieát moät giaù trò ñoái vôùi λ’k baèng nhau ñoái vôùi moãi ñôn vò toå maùy seõ nhaän ñöôïc
moät taäp hôïp n phöông trình (ñoái vôùi n maùy phaùt) theo P1, P2,…, Pn nhö sau:
512 CHÖÔNG 12

λ'1 = f1 (P1 , P2 ,..., Pn ) 

λ'2 = f 2 (P1 , P2 ,..., Pn ) 

:  (12.45)
: 

λ'n = f n (P1 , P2 ,..., Pn ) 

Caùc phöông trình treân ñöôïc giaûi ñeå coù P1, P2,…, Pn vaø luùc naøy caàn thieát phaûi kieåm tra vôùi
yeâu caàu coâng suaát toång:
n ?
∑ P = yeâu caàu
i =1
i (12.46)

Neáu toång naøy lôùn hôn yeâu caàu giaûm bôùt trò soá giaû thieát λ’ noùi treân vaø giaûi laïi (12.45).
5. Caùc thoâng tin veà coâng suaát coù ñöôïc trong böôùc 4 ñöôïc ñöa vaøo phaân boá coâng suaát, qui
ñònh P vaø |U| cho nuùt maùy phaùt, P vaø Q cho nuùt phuï taûi, |U| vaø δ cho maùy phaùt caân baèng. Trong
baøi toaùn phaân boá coâng suaát naøy:
a) Tính δk vaø Qk cho moãi thanh caùi maùy phaùt. Caùc δk vaø |Uk| seõ ñöôïc duøng ñeå tính laïi C vaø D
trong böôùc 2.
b) Tính coâng suaát cuûa maùy phaùt caân baèng. Neáu khaùc vôùi coâng suaát ñöôïc tính trong böôùc 4
thì ñieàu chænh laïi toån thaát öôùc löôïng trong böôùc 3 baèng söï sai bieät. Toån thaát môùi Ptt naøy seõ thay
theá cho böôùc 3 vaø ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh yeâu caàu coâng suaát toång trong heä thoáng.
6. Laäp laïi böôùc 4 vaø 5 cho ñeán khi khoâng coù söï thay ñoåi naøo ñaùng keå treân toån thaát heä thoáng
Ptt.
Ví duïï sau ñaây nhaèm muïc ñích ñi xuyeân suoát baøi toaùn ñieàu ñoä kinh teá trong heä thoáng duøng
ma traän toång trôû thanh caùi. Caàn thieát phaûi laøm quen vôùi quaù trình tính tay maëc duø phöông phaùp
naøy ñöôïc hieåu laø töï noù daãn ñeán vieäc aùp duïng maùy tính. Quaù trình tính toaùn ñaày ñuû ñöôïc trình
baøy bao goàm caû vieäc xaùc ñònh Z TC cuõng nhö baøi toaùn phaân boá coâng suaát.
Ví duïï 12.2: Cho hai maùy phaùt coù phöông trình suaát taêng chi phí:
dFA
λA = = 0.004 PA + 2.2
dPA
dFB
λB = = 0.007 PB + 2.0
dPB

Nhöõng maùy phaùt naøy khoâng ôû trong cuøng moät nhaø maùy vaø cung caáp cho phuï taûi qua
maïng ñieän truyeàn taûi. Sô ñoà töông ñöông moät pha trong ñôn vò töông ñoái treân cô baûn 300
MVA. Phuï taûi coù coâng suaát 300 MW (1 ñvtñ) vaø 200 MVAr (0.667 ñvtñ). Caû hai thanh caùi
maùy phaùt ñöôïc duy trì ôû ñieän aùp 1.0 ñvtñ.
Tìm söï phaân boá kinh teá coâng suaát cuûa caùc maùy phaùt coù xeùt ñeán toån thaát truyeàn taûi.
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 513

Hình 12.9: Sô ñoà Ví duïï 12.2

Giaûi
Böôùc 1: thaønh laäp ma traän [ Z TC] vaø hình caøo töông ñöông. Duøng nuùt 0 laøm chuaån. ÔÛ ñaây Z 11
laø toång trôû ñaàu vaøo töø nuùt 1 ñeán nuùt 0 vôùi maùy phaùt B ñeå hôû, Z 12 laø toång trôû töông hoã giöõa hai
nhaùnh cuûa hình caøo. Trong caùch tính toaùn baèng tay caùc toång trôû naøy (ngöôïc vôùi kyõ thuaät baèng
maùy tính ñeå trieån khai ZTC), tröôùc tieân bôm moät doøng ñieän 1.0 ñvtñ xuaát phaùt töø nuùt chuaån vaø ñi
vaøo ôû nuùt 1 (H.12.10). Toång trôû ñaàu vaøo töø 1 ñeán 0 veà trò soá baèng vôùi ñieän aùp cuûa nuùt 1 ñoái vôùi

nuùt 0 bôûi vì 1,0 × Z 11= U 10 . Cuõng vaäy toång trôû töông hoã ( Z 12) baèng vôùi ñieän aùp giöõa nuùt 2 vaø

nuùt 0 vôùi doøng ñieän 1,0 ñi vaøo ôû nuùt 1 hay Z 12 = U 20.

Hình 12.10: Xaùc ñònh caùc phaàn töû cuûa [ZTC] baèng caùch bôm doøng ñieän 1 ampe
(0, 04 + j0, 15)(0, 09 + 0, 35) (0, 155∠75, 070 )(0, 361∠75, 60 )
Z11 = =
0, 13 + j0, 5 0, 516∠75, 450
= 0, 1084∠75, 220 = 0,0277+j0,1047
(0, 07 + j0, 25)Z11 (0, 26∠74, 360 )(0, 1084∠75, 220 )
Z 12 = =
0, 09 + j0, 35 0, 361∠75, 60
= 0,078 ∠740 = 0,0215 + j0,075
Töông töï:
(0, 07 + j0, 25)(0, 06 + j 0, 25) (0, 26∠74, 360 )(0, 257∠76, 50 )
Z 22 = =
0, 13 + j0, 5 0, 516∠75, 450
= 0,129 ∠74.420 = 0,0346 + j0,124
514 CHÖÔNG 12

 Z11 Z12  0, 1084∠75.220 0, 078∠740 

 ZTC  =  = 
  Z22   0, 078∠740
 Z21 0, 129∠74, 420 
vaø maïch töông ñöông hình caøo (H.12.11).
Böôùc 2: Gaàn ñuùng ban ñaàu cho caùc heä soá C vaø D vaø duøng ñeå xaùc ñònh phöông trình soá gia
toån thaát ñoái vôùi moãi maùy phaùt. Töø phöông trình (12.36) vaø (12.37)
R ki cos(δ i − δ k )
Cki = theo (12.36)
Ui Uk
R ki sin(δi − δ k )
Dki = theo (12.37)
Ui Uk

Hình 12.11: Maïch töông ñöông hình caøo cuûa [ Z TC]

Thöôøng δ vaø U ñöôïc laáy töø keát quaû phaân boá coâng suaát trong thôøi gian gaàn nhaát cuûa maïng
thöïc teá. Tuy vaäy, ñoái vôùi gaàn ñuùng ban ñaàu, giaû thieát δ1= δ2 vaø U1 , U 2 ñöôïc cho baèng 1.0.
Nhö vaäy:
C(1) ki = Rki vaø D(1) ki = 0
C(1) 11 = R11 = 0,0277
C(1) 12 = R12 = 0,0215
C(1) 22 = R22 = 0,0346
Thay theá caùc heä soá baèng soá naøy vaøo phöông trình (12.43) ñaïo haøm rieâng (suaát taêng toån
thaát)
2
∂Ptt
∂P1 ∑
= 2 C1i Pi = 2(C11P1 + C12 P2 )
i =1

= 2(0,0277 P1 + 0,0215 P2)

= 0,0554 P1 + 0,043 P2
2
∂Ptt
∂P2 ∑
= 2 C2i Pi = 2(C21P1 + C22 P2 )
i =1

= 2(0,0215 P1 + 0,0346 P2)

= 0,043 P1 + 0,0692 P2
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 515

Böôùc 3: Öôùc löôïng toån thaát trong maïng ñieän vaø coäng vôùi phuï taûi yeâu caàu ñeå coù gaàn ñuùng
ban ñaàu veà coâng suaát phaùt toång. Giaû söû phoûng ñoaùn toån thaát laø 5%.
Pyeâu caàu = Ptaûi + Ptt = 1,0 + 0,05 = 1,05 ñvtñ
Böôùc 4: Giaû thieát giaù trò ban ñaàu cuûa suaát taêng chi phí λ’= 3,0 $/ MWh. Theo tieâu chuaån λ’
baèng nhau, cho λ’1 vaø λ’2 cuøng baèng giaù trò naøy vaø tìm lôøi giaûi kinh teá cuûa P1 vaø P2 (thöû nghieäm
laàn ñaàu). Kieåm tra (P1+ P2) vôùi toång yeâu caàu 1,05. Phöông trình λ’1 töø phöông trình (12.44):
λ ’1 = λ 1 1 theo (12.44)
∂P
1 − tt
∂P1
∂Ptt
hay: λ’1 (1– ) = λ1 (12.47)
∂P1
Trong ñoù suaát taêng chi phí ñoái vôùi nhaø maùy 1 cho bôûi:
λ1= 0,004 x 300(P1 ñvtñ) + 2,2
Thay vaøo phöông trình (12.47) coù ñöôïc:
3,0 [1 – (0,0554 P1 + 0,043 P2)] = 1,2P1 + 2,2
3,0 – 0,166 P1 – 0,129 P2 = 1,2 P1 + 2,2
1,37 P1 + 0,129 P2 = 0,8 (a)
∂P
Töông töï: λ’2 (1– tt ) = λ2
∂P2
hay: 3,0 [1 – (0,043P1 + 0,0692P2)] = 0,007 x 300P2 + 2,0
3,0 – 0,129P1 – 0,2076P2 = 2,1P2 + 2,0
0,129P1 + 2,31P2 = 1,0 (b)
1, 0 − 2, 31P2
⇒ P1 =
0, 129
Thay vaøo phöông trình (a):
1, 0 − 2, 31P2
1,37( ) + 0,129 P2 = 0,8
0, 129
1,37 – 3,17P2 + 0,0167P2 = 0,1032
3,15P2 = 1,27
P2 = 0,404 (121 MW)
Thay P2 trôû vaøo (b) coù ñöôïc:
P1= 0,528
Baây giôø kieåm tra P1 + P2 vôùi söï öôùc löôïng ban ñaàu:
0,528 + 0,404 = 0,932 ≠ 1,05
λ’ nhö vaäy laø nhoû theo öôùc löôïng ban ñaàu. Thöû choïn laïi λ’ = 3,1 vaø laëp laïi nhö trong böôùc 4:
1,37 P1 + 0,132 P2 = 0,9 (c)
0,133 P1 + 2,315 P2 = 1,1 (d)
Giaûi heä phöông trình môùi naøy coù ñöôïc:
P1= 0,601 (180,3 MW)
P2= 0,441 (132,3 MW)
516 CHÖÔNG 12

Laïi kieåm tra coâng suaát yeâu caàu:

P1 + P2 = 0,601 + 0,441 = 1,042 (313 MW)
Toång soá naøy seõ ñöôïc chaáp nhaän ñoái vôùi phaân boá coâng suaát laàn ñaàu bôûi leõ söï gaàn ñuùng ban
ñaàu veà coâng suaát yeâu caàu chæ môùi laø phoûng chöøng.
Böôùc 5
Yeâu caàu thoâng tin veà phaân boá coâng suaát nhaèm muïc ñích ñieàu chænh caùc heä soá C vaø D. Tham
khaûo H.12.12, trong ñoù veõ ra moät töông ñöông hình caøo tieâu bieåu duøng moät thanh caùi maùy phaùt
laøm chuaån. Caùc böôùc ñeå coù maïch töông ñöông nhö trong H.12.12. suy ra töø H.12.9. seõ khoâng laëp
laïi ôû ñaây nöõa. Keát quaû Z TC (duøng cho phaân boá coâng suaát) nhö sau:
0
Z00 = 0,0277 + j0,105 = 0,1088∠75,25
0
Z22 = 0,0172 + j0,0801 = 0,082∠77,88
0
Z02 = 0,0062 + j0,03 = 0,0307∠78,3

Hình 12.12: Maïch töông ñöông duøng tính toaùn phaân boá coâng suaát
Caùc soá lieäu ban ñaàu cuûa caùc thanh caùi:
Uchuaån = U1 = 1,0∠00 ; P2 = 0,441 ; |U2| = 1,0 ; P0 = –1,0 ; Q0 = –0,667
Caùc phöông trình phaân boá coâng suaát duøng cho pheùp laëp Gauss–Seidel:
Z00 (P0 − jQ0 ) Z02 (P2 − jQ2 )
U0 = + + U1 theo (5.58) (a)
U*0 U*2
Z20 (P0 − jQ0 ) Z22 (P2 − jQ2 )
U2 = + + U1 (b)
U*0 U*2

Caùc aån soá laø: δ2, Q2, U 0 , vaø δ0

Gaàn ñuùng ban ñaàu, cho δ2 = 00, U 0 = 1.0∠00 vaø Q2 ñöôïc tính gaàn ñuùng
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 517

0)
U*( ( 0) (P0 − jQ0 )
Q2 = –Im 2
[ U 2 - U chuaån – Z20 ] theo (5.63)
Z22 U*( 0)
0

1, 0∠00 (−1, 0 + 0, 667)(0, 0307∠78, 30 ) 

= –Im 0 0
1, 0∠0 − 1, 0∠0 −0 
0, 082∠77, 9  1, 0∠00 
0
= –Im 12,2∠–77,9 (1, 2∠ − 33, 7 )(0, 0307∠78, 3 ) 
 0 0 

= –Im 0,450∠–33,30 = –Im(0,376 –j0,247)

= 0,247 ñvtñ
Laàn laëp thöù nhaát ñoái vôùi U0 trong phöông trình (1)
(1) Z00 (P0 − jQ0 ) Z02 (P2 − jQ(20) )
U0 = + + U1
*( 0)
U0 U 2 ∠ − δ(20)

0, 1088∠75, 250 (−1, 0 + j0, 667) 0, 0307∠78, 30 (0, 441 − j0, 247)
= 0
+ 0
+1,0∠00
1, 0∠0 1, 0∠0
= −0, 1306∠41, 6 + (0, 0307∠78, 3 )(0, 505∠ − 29, 20 ) + 1, 0∠00
0 0

= –0,0976 – j0,0866 + 0,01015 + j0,0117 + 1.0

= 0,9126 – j0,0749 = 0.913∠–4.710

Tröôùc khi thöïc hieän ñeán U 2(1), tính laëp laïi moät laàn nöõa treân U 0 ñeå coù U 0(1) môùi, keát quaû laø:

U 0(1)môùi = 0,906∠–4,690
Laàn laëp thöù nhaát treân U2:
(1) Z20 (P0 − jQ0 ) Z22 (P2 − jQ2( 0) )
U2 = + + U1
*(1)
U0 | U 2 | ∠ − δ(20)
0, 0307∠78, 30 (−1, 2∠ − 33, 70 ) 0, 082∠77, 90 (0, 505∠ − 29, 250 )
= 0
+ + 1, 0∠00
0, 906∠4, 69 1, 0∠00
= – 0,0406∠40,30 + 0,0414∠48,60 + 1,0∠00
= –0,0310 –j0,0263 + 0,0274 + j0,031 + 1,0
= 0,9964 +j0,0048 = 0,096∠0,30
(1)
Vì | U 2| ñöôïc qui ñònh baèng 1,0, neân U 2 = 1,0∠0,30
(1) (1)
Baây giôø duøng keát quaû cuûa U 0 vaø U 2 tính laëp laïi Q2(1):
Q2(1) = 0,306
( 2)
Tính laëp laïi U0 ñöôïc U 2 = 0,897∠–4,80
Do muïc ñích tính toaùn, keát quaû phaân boá coâng suaát coi nhö chaáp nhaän ñöôïc vaø ñöôïc duøng
cho baøi toaùn ñieàu ñoä.
0 0
U 0 = 0,897∠–4,8 , U 2 = 1,0∠0,3 , Q2 = 0,306
Cuõng töø maïch töông ñöông, tính P1 vaø Q1 cuûa maùy phaùt caân baèng
I1 = −(I2 + Itaûi )
518 CHÖÔNG 12

P1 − jQ1 P2 − jQ2 P0 − jQ0

=− −
* * *
U1 U2 U0
P2 − jQ2 P0 − jQ0
P1 –jQ1 = – U1 – U1
* *

* *
U2 U0
−1, 0∠00 (0, 441 − j0, 306) 1, 0∠00 (−1, 2∠ − 33, 70 )
= −
1, 0∠ − 0, 30 0, 897∠4, 80
= –0,536∠–34,50 +1,34∠–38,50
= –0,442 + j0,303 + 1,05 – j0,835
= 0,608 – j0,532
⇒ P1 = 0,608
Q1 = 0,532
Baây giôø ñi thaúng ñeán böôùc 5b, so saùnh trò soá P1 = 0,608 vôùi trò soá 0,601 (ñöôïc tính toaùn vôùi
toån thaát öôùc löôïng baèng 0,042). Toån thaát gaàn ñuùng ban ñaàu phaûi ñöôïc ñieàu chænh baèng söï sai
bieät 0,608 – 0,601 = 0,007 ñvtñ.
Nhìn tröïc tieáp hôn, toån thaát môùi ñöôïc nhaän töø keát quaû phaân boá coâng suaát laø:
Ptt = P1 + P2 – Ptaûi
= 0,608 + 0,441 – 1,0 = 0,049 ñvtñ.
vaø coâng suaát toång yeâu caàu phaùt laø 1,049 ñvtñ.
Moät loaït ñaày ñuû caùc böôùc ñaõ ñöôïc hoaøn taát trong phöông thöùc ñieàu ñoä. Caùc trò soá sau cuøng
veà ñieän aùp, coâng suaát yeâu caàu… seõ ñöôïc duøng ñeå quay trôû laïi böôùc 2 vaø laëp laïi caùc böôùc tính
toaùn tieáp theo. Caùc heä soá C vaø D khoâng thay ñoåi ñaùng keå trong baøi toaùn naøy. Cuõng vaäy, caùc
phöông trình suaát taêng toån thaát veà cô baûn khoâng thay ñoåi. Tuy vaäy, yeâu caàu coâng suaát phaùt ñöôïc
taêng töø 1,042 ñeán 1,049 seõ laøm taêng giaù trò baèng soá cuûa λ’ so vôùi trò soá giaû ñònh (ñaõ cho baèng 3,1
$ /MWh trong böôùc 4). Coù theå duøng phöông phaùp noäi suy ôû ñaây ñeå öôùc löôïng laïi λ’, duøng caùc keát
quaû ñaõ coù nhö döôùi ñaây:

λ' Coâng suaát yeâu caàu

3, 0 0, 932
 
 
0.1   0, 11
 
 3, 1 1, 042 
 
 
x?  0, 007
 
 3, 1 + x 1, 049 

Töø baûng ôû treân ta coù ñöôïc:

0, 007
x = 0,1 = 0,00635
0, 11
λ’ môùi ñöôïc choïn laø 3,1 + 0,006 = 3,106
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 519

Giaûi P1 vaø P2 nhö tröôùc ñaây trong böôùc 4:

P1 = 0,607 (182,1 MW)
P2 = 0,442 (132,6 MW)
Phaân boá taûi cuûa caùc maùy phaùt nhö vaäy khoâng thay ñoåi nhieàu laém ñeán noãi phaûi tính tay laïi
moät laàn nöõa caùc böôùc cuûa baøi toaùn vaø nhö vaäy coù theå chaáp nhaän coâng suaát toång yeâu caàu laø 182,1
+ 132,6 = 314,7 MW vôùi toån thaát laø 0,049 x 300 = 14.7 MW. Haõy so saùnh vôùi keát quaû cuûa Ví duïï
12.1 khi khoâng xeùt ñeán toån thaát vôùi yeâu caàu 315 MW. Keát quaû cho thaáy maùy B chæ bò phaït hôn
nhaø maùy A moät ít do toån thaát truyeàn taûi.

12.8 BIEÁN ÑOÅI MOÄT HEÄ THOÁNG COÙ m PHUÏ TAÛI THAØNH MOÄT HEÄ THOÁNG COÙ MOÄT PHUÏ
TAÛI TOÅNG HÔÏP
Pheùp bieán ñoåi moät ma traän toång trôû thanh caùi töø daïng trình baøy trong H.12.13 thaønh daïng
trong H.12.14 laø caàn thieát ñeå giaûi baøi toaùn ñieàu ñoä trong muïc 12.7. Pheùp bieán ñoåi naøy coù theå
thöïc hieän ñöôïc baèng caùch duøng phöông phaùp cuûa Gabriel Kron.

Hình 12.13: Töông ñöông hình caøo cuûa ZTC ñoái vôùi heä thoáng duøng thanh caùi G1
laøm chuaån (heä qui chieáu 1)
Hình 12.13 laø heä qui chieáu 1 vaø H.12.14 laø heä qui chieáu 3, nhö vaäy caàn coù böôùc trung gian
ñeå chuyeån töø H.12.13 sang H.12.14 thoâng qua heä qui chieáu 2 trong H.12.15.

Hình 12.14: Maïch töông ñöông hình caøo ôû daïng sau cuøng duøng trong muïc 12.7
(heä qui chieáu 3)
520 CHÖÔNG 12

Ba phöông trình cô baûn cuûa pheùp bieán ñoåi laø:

I cuõ = C I môùi (12.48)
*
E môùi= C t E cuõ (12.49)
*
Z môùi= C t Z cuõ C (12.50)
Trong böôùc thöù nhaát, ma traän ZTC trong H.12.13 (heä qui chieáu 1) ñöôïc bieán ñoåi nhö trong
H.12.15 (heä qui chieáu 2). Daïng môùi naøy vaãn coi thanh caùi maùy phaùt thanh caùi 1 laøm chuaån,
nhöng taát caû caùc phuï taûi ñöôïc taäp trung thaønh phuï taûi toång hay phuï taûi toång hôïp.

Hình 12.15: Maïch töông ñöông hình caøo cuûa ZTC2 trong heä qui chieáu 2
Ma traän noái C12 duøng trong pheùp bieán ñoåi naøy laø ma traän trong phöông trình (12.48), quan
heä doøng ñieän cuõ vaø môùi. Doøng ñieän cuûa rieâng töøng phuï taûi ñöôïc giaû thieát quan heä vôùi doøng ñieän
toång baèng caùc haèng soá K 1 , K 2 ,…, K m hay:

Ipt1 = K 1 IptΣ

Ipt2 = K 2 IptΣ
…………
Vieát döôùi daïng ma traän:
I& g2 
  1 0 ... 0 0   I& g2 
0  
I& g3 
 1 ... 0 0   I& g3 
 
:  : : ... : :   : 
:     
  : : ... : :   : 
I& gn  0 0 ... 1 0  & 
  =   ×  Ign  (12. 51)
I& pt1  0 0 ... 0 K&  & 
Ipt ∑ 
1
   & 
I& pt2  0 0 ... 0 K 2   
  : : ... : :   
:     
:  : : ... : :   
   &   
I& ptm  0 0 : 0 K m  

baäc (n+m–1, n)
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 521

hay I cuõ = C 1–2 I môùi

Khi thaønh laäp ñöôïc ma traän C 1–2, ma traän naøy ñöôïc aùp duïng tröïc tieáp vaøo phöông trình
(12.50) ñeå xaùc ñònh Z TC trong heä qui chieáu 2:
[ Z TC 2 ]= C 1–2* (t) × [ Z TC 1 ] × C 1–2 (12.52)
baäc (n x n) (n, n+m–1) (n+m–1,n+m–1) (n+m–1, n)
*
vôùi C 1–2 (t) laø ma traän lieân hôïp chuyeån vò cuûa C 1–2.
Sau khi coù ñöôïc ZTC 2 caàn di chuyeån thanh caùi chuaån töø maùy phaùt 1 ñeán thanh caùi phuï taûi
toång hôïp ñeå ñi ñeán heä qui chieáu 3. Doøng ñieän phuï taûi toång lieân heä vôùi caùc doøng ñieän maùy phaùt
baèng bieåu thöùc:
Ig1 + Ig2 + … + Ign = – Ipt∑ (12.53)
Laïi duøng phöông trình (48) vôùi ma traän noái C 2–3 (chuyeån töø heä qui chieáu 2 sang heä qui
chieáu 3) ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
 I& g2  0 1 0 ... 0  I& g1 
  0  
 I& g3   0 1 ... 0  I& g2 
 :  :   : 
      (12.54)
 :  :   : 
 &  0 & 
 Ign  0 0 ... 1  Ign 
 
 &  1 1 1 ... 1   
 −Ipt ∑   
baäc (n x n)
vaø duøng C 2–3 cuøng vôùi phöông trình (50), ma traän [ ZTC ] môùi ñoái vôùi H.12.14 ôû heä qui chieáu 3
cho bôûi:
[ Z TC 3 ]= C 2–3* (t) × [ Z TC 2 ] × C 2–3 (12.55)
baäc (n x n) (n x n) (n x n) (n x n)

12.9 ÑÒNH THÔØI BIEÅU HUY ÑOÄNG CUÛA CAÙC TOÅ MAÙY PHAÙT
Thoaït nhìn thì coù nhaän xeùt vieäc ñònh thôøi bieåu phaûi thöïc hieän tröôùc baøi toaùn vaän haønh ñieàu
ñoä kinh teá vì tröôùc heát caùc toå maùy phaûi ñöôïc giao phoù nhieäm vuï phaùt ñieän leân löôùi vaø moät khi ñaõ
ñöôïc giao phoù thì phuï taûi phaûi ñöôïc ñieàu ñoä sao cho chi phí laø ít nhaát. Tuy vaäy, vieäc ñònh thôøi
bieåu coù tính kinh teá tröôùc heát phaûi xeùt taát caû caùc yeáu toá veà chi phí trong ñoù coù chi phí nhieân lieäu
cuûa baøi toaùn ñieàu ñoä. Caùc tính toaùn tröôùc ñoù ñöôïc thöïc hieän ñeå coù ñöôïc chi phí töông ñoái veà
nhieân lieäu ñoái vôùi nhieàu toå hôïp khaùc nhau cuûa caùc nhaø maùy coù theå ñöôïc lieân keát treân löôùi. Chính
vì lí do naøy maø quaù trình bao haøm chi phí nhieân lieäu cuûa baøi toaùn ñieàu ñoä kinh teá ñöôïc xeùt tröôùc
trong chöông naøy.
Nhieàu haïng muïc ñöôïc xeùt ñeán trong chöông trình huy ñoäng caùc maùy phaùt bao goàm:
1. Döï baùo ngaén haïn phuï taûi;
2. Caùc yeâu caàu veà döï tröõ heä thoáng;
3. Tính an toaøn vaø tin caäy cuûa heä thoáng;
4. Chi phí leân maùy cuûa taát caû caùc toå maùy;
5. Chi phí xuoáng maùy;
6. Möùc chi phí nhieân lieäu thaáp nhaát cuûa taát caû caùc toå maùy;
522 CHÖÔNG 12

7. Suaát taêng chi phí cuûa caùc toå maùy;

8. Chi phí baûo quaûn;
9. Chi phí do toån thaát treân ñöôøng daây truyeàn taûi;
10. Chi phí baùn buoân cuûa ñieän naêng trao ñoåi.
Chi phí veà ñieän naêng trao ñoåi ñöôïc thoûa thuaän giöõa caùc coâng ty ñieän löïc phuï thuoäc vaøo suaát
taêng chi phí ñeå saûn xuaát theâm moät löôïng ñieän naêng sau cuøng. Neáu moät coâng ty ñang vaän haønh ôû
phuï taûi ñænh vôùi chi phí cao thì chi phí phaùt theâm sau cuøng seõ cao vaø ngöôïc laïi luùc phuï taûi thaáp
hôn khi coù theå coù nhieàu toå maùy hieäu quaû saün saøng nhaän theâm taûi thì suaát taêng chi phí seõ thaáp
hôn.
Chi phí leân maùy bao goàm chi phí nhieân lieäu, coâng lao ñoäng vaø baûo trì. Neáu loø hôi khoâng
ñöôïc haâm, noù nguoäi theo haøm muõ cuûa thôøi gian. Moät loø hôi goïi laø ñöôïc haâm vaãn coøn hoaït ñoäng
khi maùy phaùt ñang xuoáng maùy nhöng ñöôïc caùch ly vôùi tuabin.
Ñoái vôùi loø hôi khoâng haâm, chi phí leân maùy ñöôïc vieát:
Chi phí leân maùy = C0 (1 – e–at) + K
trong ñoù:
C0 - chi phí ñeå khôûi ñoäng moät loø hôi ñaõ nguoäi
hoaøn toaøn
a - haèng soá nguoäi cuûa loø hôi
t - thôøi gian toå maùy ñaõ xuoáng maùy, loø hôi ñaõ
nguoäi daàn sau khoaûng thôøi gian t naøy
K - chi phí khoâng ñoåi duøng khôûi ñoäng tuabin
coäng vôùi coâng lao ñoäng vaø chi phí baûo quaûn.
Hình 12.16
Neáu loø hôi ñöôïc haâm thì chi phí leân maùy coù daïng:
Chi phí leân maùy = B.t + K
trong ñoù:
B - chi phí cho moãi giôø haâm loø
t - thôøi gian haâm loø.
Ñöôøng bieåu dieãn chi phí leân maùy coù daïng (H.12.16).
Phöông phaùp ñeå laäp thôøi bieåu cho maùy phaùt
Moät soá caùc kyõ thuaät ñaõ ñöôïc duøng ñeå ñònh thôøi bieåu vaän haønh cho moät toå hôïp toái öu caùc
maùy phaùt. Hai trong soá nhöõng phöông phaùp naøy ñöôïc toùm taét ngaén goïn nhö sau:
1- Laäp thôøi bieåu theo danh saùch öu tieân
Phöông phaùp naøy chuû yeáu laø saép xeáp caùc toå maùy theo moät thöù töï öu tieân chaúng haïn theo chi
phí nhieân lieäu cho moät ñôn vò ñieän naêng phaùt ñöôïc. Thöù töï öu tieân coù theå ñöôïc ñieàu chænh ñoái
vôùi an toaøn trong vuøng, toån thaát heä thoáng ... Trong thöïc teá söû duïng baûng danh saùch naøy, ñieàu ñoä
vieân tính toång phuï taûi yeâu caàu trong töøng giôø coäng vôùi yeâu caàu veà döï tröõ heä thoáng vaø laäp thôøi
bieåu huy ñoäng ñuû soá maùy phaùt (theo thöù töï öu tieân) ñaùp öùng ñuû phuï taûi toång. Ñeå xuoáng maùy,
danh saùch öu tieân ñöôïc saép xeáp theo thöù töï ngöôïc laïi. Tuy nhieân, tröôùc khi xuoáng moät toå maùy
phí toån ñeå tieáp tuïc vaän haønh toå maùy phaûi ñöôïc caân nhaéc vôùi caùc phí toån leân maùy vaø xuoáng maùy.
Qui taéc ñeå xuoáng moãi toå maùy phaûi lieân heä ñeán soá giôø tröôùc khi toå maùy ñoù laïi ñöôïc caàn ñeán. Moät
VAÄN HAØNH KINH TEÁ MAÙY PHAÙT 523

khi caùc toå maùy ñöôïc huy ñoäng leân löôùi, tieâu chuaån λ baèng nhau ñöôïc aùp duïng, giaû thieát heä thoáng
saün coù maùy tính ñeå giaûi baøi toaùn ñieàu ñoä kinh teá.
2- Qui hoaïch ñoäng
Phöông phaùp naøy laø moät caùch khaùc nhaèm toái öu hoùa quaù trình laäp thôøi bieåu cho moät thôøi kyø.
Thôøi kyø ñoù ñöôïc chia laøm nhieàu thôøi ñoaïn, moãi thôøi ñoaïn thöôøng laø moät giôø. Caùc quyeát ñònh
ñöôïc ñöa ra ñaàu moãi giôø veà keá hoaïch huy ñoäng maùy. Caùc yeâu caàu veà phuï taûi vaø döï tröõ heä thoáng
giaû thieát ñöôïc bieát trong suoát thôøi kyø ñang xeùt cuøng vôùi caùc raøng buoäc veà vaän haønh. Vaán ñeà laø
laøm cöïc tieåu chi phí toång cuûa toaøn thôøi kyø theo phöông caùch nhö sau:
a) Lieät keâ taát caû caùc toå hôïp caùc maùy phaùt coù theå coù ñöôïc cho moãi giôø saép ñeán thoûa maõn phuï
taûi toång yeâu caàu theo nhö döï baùo phuï taûi, döï tröõ trong heä thoáng vaø moïi raøng buoäc trong vaän
haønh. Chaúng haïn, giaû thieát caùc toå hôïp coù theå ñöôïc ñoái vôùi moät thôøi kyø hai giôø ñöôïc trình baøy
trong H.12.17 trong ñoù kyù hieäu A, B, C… bieåu dieãn caùc toå maùy phaùt ñöôïc huy ñoäng.

Hình 12.17: Minh hoïa caùc toå hôïp coù theå vaø ba con ñöôøng coù chi phí thaáp qua giôø 2.

b) Chi phí vaän haønh toång ñöôïc tính töø giôø 0 ñeán moãi toå hôïp phöông thöùc vaän haønh coù theå
ñöôïc cuûa giôø 1. Nhöõng phí toån naøy bao goàm phí toån vaän haønh cuûa giôø 0 coäng vôùi chi phí saûn xuaát
cuûa giôø 1 vaø chi phí leân maùy ñeå ñi töø giôø 0 ñeán giôø 1.
c) Keá ñoù, ñoái vôùi moãi phöông thöùc vaän haønh cuûa giôø 2 xaùc ñònh con ñöôøng coù chi phí thaáp nhaát
ñeå ñi töø giôø 0 ñeán giôø 2. Chaúng haïn con ñöôøng coù chi phí thaáp nhaát ñoái vôùi toå hôïp ABCD laø ñi qua toå
hôïp ACD trong giôø 1. Ñeán cuoái giôø 2, coù ba con ñöôøng toái öu nhö ñaõ trình baøy.
d) Tieán haønh sang giôø 3 vaø laäp laïi phöông caùch toång quaùt ôû böôùc c) ñeå coù ñöôïc con ñöôøng
phí toån ít nhaát ñeå ñi ñeán giôø 3. Laëp laïi qui trình naøy cho thôøi ñoaïn moãi giôø cuûa thôøi kyø. Neáu coù
24 giôø ñöôïc xeùt trong thôøi kyø 24 giôø vaø Ví duïï coù ñöôïc 7 phöông thöùc coù theå coù trong giôø 24 thì
seõ coù 7 con ñöôøng toát nhaát ñöôïc tìm thaáy. Tuy raèng chi phí thaønh tieàn ñöôïc tính cho moãi con
ñöôøng nhöng khoâng nhaát thieát laø tieàn ít nhaát laø bieåu dieãn cho con ñöôøng toát nhaát vì theo lyù
thuyeát baøi toaùn seõ khoâng bao giôø chaám döùt vôùi thôøi gian höôùng veà voâ cuøng.
524 CHÖÔNG 12

BAØI TAÄP CHÖÔNG 12

12.1. Ñöôøng cong nhaäp xuaát cuûa maùy phaùt tuabin hôi bieåu dieãn cho bieåu thöùc:
F = 2,5x104 P2 +1,0x107 P + 1.0x104
trong ñoù: F: nhieân lieäu ñaàu vaøo (BTU /giôø)
P: coâng suaát ñaàu ra (MW)
a) Veõ ñöôøng cong nhaäp–xuaát (BTU /giôø theo MW)
b) Veõ ñöôøng suaát nhieät (BTU /MWh theo MW)
c) Vieát laïi bieåu thöùc F baèng caùch ñoåi ñôn vò cuûa F töø BTU /giôø sang $ /giôø neáu cho chi phí
nhieân lieäu laø 0.28 $ moãi 106 BTU.
d) Töø phöông trình coù ñöôïc ôû caâu c), tìm phöông trình suaát taêng chi phí vaø veõ ñöôøng λ tính
baèng $ /MWh theo MW.
12.2. Tham khaûo Ví duïï 12.1, tính laïi giaù trò λ môùi vaø söï phaân boá kinh teá coâng suaát cuûa hai maùy
phaùt ñoái vôùi toång coâng suaát 250 MW. Boû qua toån thaát treân ñöôøng daây.
ÑS: PA = 140,91 MW PB = 109,9 MW
12.3. Giaû thieát phuï taûi toång 315 MW trong Ví duïï 12.1 ñöôïc chia ñeàu giöõa hai maùy phaùt. Haõy tính
phí toån tính baèng $ /giôø do caùch phaân boá naøy so vôùi phaân boá kinh teá.
ÑS: 52,987$ /giôø
12.4. Trong Ví duïï 12.2, haõy trình baøy taát caû caùc coâng vieäc ñeå coù ñöôïc ma traän toång trôû thanh caùi
duøng trong böôùc phaân boá coâng suaát cuûa baøi toaùn vaän haønh kinh teá. Keát quaû cuûa ma traän naøy
ñöôïc cho trong H.12.12.
12.5. Cho döõ kieän cuûa Ví duïï 12.2. Trong böôùc 3, thay ñoåi öôùc löôïng ban ñaàu 5% toån thaát baèng
öôùc löôïng 10% toån thaát vaø laøm laïi caùc böôùc 3,4 vaø 5 qua moät laàn laëp.
12.6. Trong Ví duïï 12.2, thay ñoåi toång trôû cuûa nhaùnh noái töø thanh caùi 2 ñeán thanh caùi 0 töø
0.07+j0.25 thaønh 0.15 + j0.5 vaø laøm laïi baøi toaùn qua hai laàn laëp.
 525

Chöông 13
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN

13.1 MÔÛ ÑAÀU

Xaùc ñònh phuï taûi ñieän laø nhieäm vuï ñaàu tieân khi thieát keá cung caáp ñieän. Nhu caàu ñieän chaúng
nhöõng xaùc ñònh theo phuï taûi thöïc teá maø coøn phaûi keå ñeán khaû naêng phaùt trieån trong töông lai. Xaùc
ñònh nhu caàu ñieän coù lieân quan ñeán baøi toaùn döï baùo phuï taûi ngaén haïn hay daøi haïn. Ví duïï xaùc
ñònh nhu caàu ñieän cuûa moät phaân xöôûng thì chuû yeáu döïa vaøo maùy moùc thöïc teá ñaët trong phaân
xöôûng ñoù, xaùc ñònh nhu caàu ñieän cuûa moät xí nghieäp phaûi xeùt khaû naêng môû roäng xí nghieäp trong
töông lai gaàn coøn ñoái vôùi moät khu vöïc thì phaûi tính ñeán khaû naêng phaùt trieån trong voøng 5, 10
naêm saép tôùi.
Döï baùo phuï taûi ngaén haïn laø xaùc ñònh phuï taûi cuûa coâng trình ngay khi coâng trình ñöôïc ñöa
vaøo vaän haønh. Phuï taûi xaùc ñònh naøy goïi laø phuï taûi tính toaùn. Phuï taûi tính toaùn duøng ñeå choïn caùc
thieát bò ñieän nhö: maùy bieán aùp, daây daãn, caùc khí cuï ñoùng caét, baûo veä, ñeå tính toån thaát coâng suaát,
toån thaát ñieän aùp, tính toaùn choïn thieát bò buø.
Phuï taûi ñieän phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö soá löôïng vaø coâng suaát caùc maùy, cheá ñoä vaän
haønh, qui trình coâng ngheä saûn xuaát … Vì vaäy xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn laø khoù khaên vaø quan
troïng. Neáu phuï taûi tính toaùn ñöôïc xaùc ñònh nhoû hôn phuï taûi thöïc teá thì khi vaän haønh seõ gaây quaù
taûi thieát bò ñieän, laøm giaûm tuoåi thoï caùc thieát bò truyeàn daãn nhö ñöôøng daây, maùy bieán aùp. Ngöôïc
laïi, neáu phuï taûi tính toaùn lôùn hôn thöïc teá thì caùc thieát bò choïn lôùn hôn yeâu caàu gaây laõng phí.
Ñaõ coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu vaø nhieàu phöông phaùp xaùc ñònh phuï taûi ñieän nhöng vì
phuï taûi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö noùi treân neân chöa coù phöông phaùp naøo hoaøn toaøn chính
xaùc vaø tieän lôïi.
Caùc phöông phaùp xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn coù theå chia ra laøm hai nhoùm chính nhö sau:
Nhoùm thöù nhaát: bao goàm caùc phöông phaùp döïa vaøo kinh nghieäm thieát keá vaän haønh vaø ñöa
ra caùc heä soá tính toaùn. Caùc phöông phaùp naøy thuaän tieän, nhöng chæ cho keát quaû gaàn ñuùng. Caùc
phöông phaùp chính:
- Phöông phaùp tính theo heä soá yeâu caàu;
- Phöông phaùp tính theo suaát tieâu hao ñieän naêng treân moät ñôn vò saûn phaåm;
- Phöông phaùp tính theo suaát phuï taûi treân moät ñôn vò dieän tích.
Nhoùm thöù hai: bao goàm caùc phöông phaùp döïa treân cô sôû lyù thuyeát xaùc suaát vaø thoáng keâ.
Caùc phöông phaùp naøy coù xeùt aûnh höôûng cuûa nhieàu yeáu toá, keát quaû chính xaùc hôn nhöng tính toaùn
phöùc taïp. Trong chöông naøy seõ ñeà caäp moät phöông phaùp thöôøng duøng laø phöông phaùp tính theo
coâng suaát trung bình vaø heä soá cöïc ñaïi (phöông phaùp soá thieát bò hieäu quaû).

13.2 ÑOÀ THÒ PHUÏ TAÛI ÑIEÄN

Ñöôøng cong bieåu dieãn söï thay ñoåi cuûa coâng suaát tieâu thuï cuûa phuï taûi theo thôøi gian goïi laø
526 CHÖÔNG 13

ñoà thò phuï taûi. Phuï taûi ñieän ñaëc tröng cho nhu caàu (hay yeâu caàu) cuûa töøng thieát bò, nhoùm thieát bò
trong phaân xöôûng hay cuûa toaøn xí nghieäp. Coâng suaát taùc duïng P, coâng suaát phaûn khaùng Q vaø
doøng ñieän I laø ba daïng cô baûn cuûa phuï taûi duøng trong tính toaùn thieát keá vaø vaän haønh heä thoáng
cung caáp ñieän. Söï thay ñoåi cuûa phuï taûi theo thôøi gian coù theå quan saùt baèng caùc duïng cuï ño vaø
duïng cuï töï ghi. Caùc ñaëc tröng cuûa ñoà thò phuï taûi tham khaûo muïc 7.5. Chöông 7.
Ñoà thò phuï taûi cuûa thieát bò kyù hieäu baèng chöõ in nhoû: p(t), q(t), i(t). Ñoà thò phuï taûi cuûa nhoùm
thieát bò kyù hieäu baèng chöõ in hoa: P(t), Q(t), I(t). Neáu nhoùm coù n thieát bò thì coù theå vieát:
n n
P(t) = ∑ p (t) Q(t) = ∑ q (t)
i =1
i
i =1
i (13.1)

Khi thieát keá cung caáp ñieän thöôøng söû duïng ñoà thò phuï taûi cuûa töøng nhoùm thieát bò thuoäc töøng tuû
ñoäng löïc. Vôùi ñoà thò phuï taûi cuûa toaøn xí nghieäp, coù theå xaùc ñònh nhu caàu tieâu thuï cuûa xí nghieäp vaø töø
ñoù xaùc ñònh vaø löïa choïn nguoàn cung caáp ñieän, sô ñoà cung caáp vaø caùc thieát bò ñieän.
Theo thôøi gian chia ra ñoà thò phuï taûi ngaøy, ñoà thò phuï taûi thaùng vaø ñoà thò phuï taûi naêm.
Nghieân cöùu ñoà thò phuï taûi ngaøy ñeå bieát ñöôïc tình traïng laøm vieäc cuûa caùc thieát bò trong phaân
xöôûng hay trong xí nghieäp, töø ñoù coù theå ñieàu chænh phuï taûi sao cho ñoà thò ñöôïc baèng phaúng hôn
nhaèm giaûm bôùt coâng suaát cöïc ñaïi maø nguoàn phaûi cung caáp.

13.3 CAÙC ÑÒNH NGHÓA VAØ KYÙ HIEÄU CAÙC ÑAÏI LÖÔÏNG CÔ BAÛN
1- Coâng suaát ñònh möùc (hay coâng suaát ñaët cuûa thieát bò ñieän): laø coâng suaát cuûa thieát bò duøng
ñieän ñöôïc ghi treân nhaõn maùy hay trong lyù lòch maùy, ñöôïc bieåu dieãn baèng coâng suaát taùc duïng p
(ñoái vôùi ñoäng cô, loø ñieän trôû, boùng ñeøn ...) hoaëc bieåu dieãn baèng coâng suaát bieåu kieán S (ñoái vôùi
maùy bieán aùp haøn, loø ñieän caûm öùng ...). Coâng suaát ñònh möùc ñöôïc tính vôùi thôøi gian laøm vieäc laâu
daøi.
Ñoái vôùi ñoäng cô ñieän, coâng suaát ghi treân nhaõn maùy chính laø coâng suaát cô ñònh möùc treân
truïc. Trong ñoäng cô coù toån hao neân coâng suaát ñieän phaûi lôùn hôn vaø ñöôïc tính bôûi:
Pñm,cô
Pñm,ñieän = (13.2)
η
trong ñoù η laø hieäu suaát cuûa ñoäng cô (η = 0,85 ñeán 0,87).
Ñoái vôùi thieát bò ñieän laøm vieäc ôû cheá ñoä ngaén haïn laëp laïi nhö caàu truïc, thang maùy, maùy bieán
aùp haøn thì khi tính phuï taûi ñieän phaûi qui ñoåi veà coâng suaát ñònh möùc ôû cheá ñoä laøm vieäc daøi haïn:

Ñoái vôùi ñoäng cô: P’ñm = Pñm ε% (13.3)

100

Ñoái vôùi maùy bieán aùp haøn: S’ñm = Sñm ε% (13.4)

100
trong ñoù ε% laø heä soá tieáp ñieän thöôøng coù giaù trò tieâu chuaån ε% = 15, 25, 40, 60%.
Coâng suaát ñònh möùc cuûa moät nhoùm thieát bò baèng toång coâng suaát cuûa töøng thieát bò trong nhoùm:
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 527

n n 2 2
Pñm + Qñm
Pñm = ∑p
i =1
ñm , i ; Qñm = ∑q
i =1
ñm , i ; Iñm =
3U ñm
(ñoái vôùi thieát bò ba pha) (13.5)

Neáu trong maïng ñieän coù caùc thieát bò moät pha thì phaûi phaân boá caùc thieát bò ñoù leân ba pha sao
cho ñoä khoâng caân baèng laø ít nhaát. Sau ñaây laø moät soá chæ daãn:
a) neáu taïi moät ñieåm cung caáp (tuû phaân phoái, ñöôøng daây chính) phaàn coâng suaát khoâng caân
baèng nhoû hôn 15% toång coâng suaát (moät pha vaø ba pha) taïi ñieåm ñoù thì caùc thieát bò moät pha ñöôïc
coi nhö thieát bò ba pha coù coâng suaát töông ñöông.
b) neáu phaàn coâng suaát khoâng caân baèng lôùn hôn 15% toång coâng suaát caùc thieát bò taïi ñieåm
ñang xeùt thì qui ñoåi veà phuï taûi ñònh möùc ba pha cuûa caùc thieát bò nhö sau:
- Tröôøng hôïp caùc thieát bò moät pha noái vaøo ñieän aùp pha cuûa maïng:
Pñm,3 pha = 3Pñm,1 pha (max)
trong ñoù Pñm,1 pha (max) laø coâng suaát ñònh möùc cuûa caùc thieát bò moät pha cuûa pha mang taûi lôùn nhaát.
- Tröôøng hôïp trong maïng vöøa coù thieát bò moät pha noái vaøo ñieän aùp pha, vöøa coù thieát bò moät
pha noái vaøo ñieän aùp daây thì phaûi qui ñoåi caùc thieát bò noái vaøo ñieän aùp daây thaønh caùc thieát bò töông
ñöông noái vaøo ñieän aùp pha. Caùc heä soá qui ñoåi cho trong Baûng 13.1:
Baûng 13.1: Heä soá qui ñoåi taûi moät pha veà ba pha
Heä soá coâng suaát cuûa phuï taûi
Heä soá quy ñoåi
0,3 0,4 0,5 0,6 0,65 0,7 0,8 0,9 1

p(ab)a, p(bc)b, p(ac)c 1,4 1,17 1,0 0,89 0,84 0,80 0,72 0,64 0,5

p(ab)b, p(bc)c, p(ac)a –0,4 –0,17 0 0,11 0,16 0,20 0,28 0,36 0,5

q(ab)a, q(bc)b, q(ac)c 1,26 0,86 0,58 0,38 0,30 0,22 0,09 –0,05 –0,29

q(ab)b, q(bc)c, q(ac)a 2,45 1,44 1,16 0,96 0,88 0,80 0,67 0,53 0,29

Ví duïï 13.1: Moät maïng coù caùc thieát bò moät pha noái vaøo ñieän aùp daây Uab, Uac vaø ñieän aùp pha Uan.
Haõy qui ñoåi phuï taûi veà pha a.
Giaûi
Phuï taûi taùc duïng cuûa pha a:
Ppha, a = Pab. p(ab)a + Pac.p(ac)a + Pan
Phuï taûi phaûn khaùng pha a:
Qpha, a = Qab.q(ab)a + Qac.q(ac)a + Qan
trong ñoù Pab, Pac, Qab, Qac laø toång coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa caùc thieát bò moät pha noái
vaøo ñieän aùp daây Uab vaø Uac ; Pan, Qan laø toång coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng cuûa caùc thieát bò
moät pha maéc vaøo ñieän aùp pha Uan.
a) Khi chæ coù moät thieát bò moät pha maéc vaøo ñieän aùp pha:
Pqui ñoåi,3 pha = 3Pñm,1 pha
b) Khi chæ coù moät thieát bò moät pha maéc vaøo ñieän aùp daây:
Pqui ñoåi,3 pha = 3 Pñm,1 pha
2- Phuï taûi trung bình laø moät ñaëc tröng tónh cô baûn cuûa phuï taûi trong moät khoaûng thôøi gian
528 CHÖÔNG 13

naøo ñoù. Toång phuï taûi trung bình cuûa caùc thieát bò duøng laøm caên cöù ñeå ñaùnh giaù giôùi haïn döôùi cuûa
phuï taûi tính toaùn. Trong thöïc teá phuï taûi trung bình ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc sau:
- Ñoái vôùi moät thieát bò:
aP aQ p2tb + q 2tb
ptb = qtb = stb = p2tb + q 2tb itb = (13.6)
t t 3U ñm
trong ñoù aP, aQ – ñieän naêng taùc duïng vaø phaûn khaùng ñöôïc xaùc ñònh theo chæ soá coâng tô ño ñieän
naêng taùc duïng vaø phaûn khaùng.
- Ñoái vôùi moät nhoùm thieát bò:
2
AP AQ Ptb + Q 2tb
Ptb = Qtb = Stb = 2
Ptb + Q2tb Itb = (13.7)
t t 3Uñm
n n
hay: Ptb = ∑p
1=1
tb, i Qtb = ∑q
1=1
tb, i (13.8)

Bieát phuï taûi trung bình coù theå ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä söû duïng cuûa caùc thieát bò. Phuï taûi trung
bình laø soá lieäu quan troïng ñeå xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn, toån thaát ñieän naêng. Thoâng thöôøng, phuï
taûi trung bình ñöôïc xaùc ñònh öùng vôùi thôøi gian khaûo saùt laø moät ca laøm vieäc, moät ngaøy, moät thaùng
hay moät naêm.
3- Phuï taûi cöïc ñaïi
Trò soá phuï taûi cöïc ñaïi pmax, Pmax, qmax, Qmax, smax, Smax, imax, Imax laø trò soá lôùn nhaát trong caùc trò
soá trung bình coù ñöôïc trong moät khoaûng thôøi gian khaûo saùt naøo ñoù. Theo khoaûng thôøi gian khaûo
saùt, phaân bieät hai loaïi phuï taûi cöïc ñaïi:
a) Phuï taûi cöïc ñaïi daøi haïn pmax, Pmax, ... laø phuï taûi trung bình lôùn nhaát trong khoaûng thôøi
gian töông ñoái ngaén (thöôøng laáy baèng 5, 10 hoaëc 30 phuùt öùng vôùi ca laøm vieäc coù phuï taûi lôùn nhaát
trong ngaøy. Ñoâi khi duøng phuï taûi cöïc ñaïi ñeå laøm phuï taûi tính toaùn.
Phuï taûi cöïc ñaïi duøng ñeå tính toån thaát coâng suaát lôùn nhaát, toån thaát ñieän naêng, choïn tieát dieän
daây daãn vaø caùp theo maät ñoä doøng kinh teá.
b) Phuï taûi cöïc ñaïi ngaén haïn hay coøn goïi laø phuï taûi ñænh nhoïn laø phuï taûi cöïc ñaïi trong thôøi
gian 1–2 giaây. Duøng phuï taûi ñænh nhoïn ñeå kieåm tra söï dao ñoäng ñieän aùp trong löôùi ñieän, kieåm tra
ñieàu kieän töï môû maùy cuûa ñoäng cô coâng suaát lôùn, choïn daây chaûy cuûa caàu chì, tính doøng ñieän khôûi
ñoäng cuûa rôle baûo veä ...
4- Phuï taûi trung bình bình phöông
Ñöôïc ñònh nghóa xaùc ñònh theo bieåu thöùc sau:
1 T
Ptbbp = ∫ P2 (t)dt (13.9)
T 0

1 T
Qtbbp = ∫ Q2 (t)dt (13.10)
T 0

1 T
Itbbp = ∫ I2 (t)dt
T 0

trong ñoù T laø khoaûng thôøi gian khaûo saùt. Phuï taûi trung bình bình phöông duøng ñeå tính toån thaát
coâng suaát trung bình, heä soá toån thaát vaø toån thaát ñieän naêng.
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 529

2
Ptbbp + Q2tbbp
∆Ptb = R (13.11)
U2
∆A = ∆Ptb.T (xem muïc 7.5. Chöông 7) (13.12)
5- Phuï taûi tính toaùn
Phuï taûi tính toaùn laø moät soá lieäu raát cô baûn trong thieát keá heä thoáng cung caáp ñieän vaø ñöôïc
ñònh nghóa nhö sau:
Phuï taûi tính toaùn, Ptt – laø phuï taûi giaû thieát laâu daøi khoâng ñoåi, töông ñöông vôùi phuï taûi thöïc teá
(bieán ñoåi) veà maët hieäu öùng nhieät lôùn nhaát. Noùi caùch khaùc, phuï taûi tính toaùn cuõng laøm noùng daây
daãn leân tôùi nhieät ñoä baèng nhieät ñoä lôùn nhaát do phuï taûi thöïc teá gaây ra.
Quan heä giöõa phuï taûi tính toaùn vôùi caùc phuï taûi khaùc ñöôïc neâu trong baát ñaúng thöùc sau:
Pmax ≥ Ptt ≥ Ptbbp ≥ Ptb (13.13)
Quaù trình phaùt noùng cuûa daây daãn coù quaùn tính nghóa laø doøng ñieän chaïy qua daây daãn phaûi
qua moät thôøi gian T naøo ñoù thì daây daãn môùi noùng leân ñeán nhieät ñoä oån ñònh. Thôøi gian T baèng
khoaûng ba laàn haèng soá thôøi gian phaùt noùng T0 cuûa daây daãn. Vôùi loaïi daây daãn thoâng duïng T0
khoaûng 10 phuùt, nhö vaäy T khoaûng 30 phuùt. Do ñoù, thöôøng laáy trò soá trung bình cuûa phuï taûi lôùn
nhaát xuaát hieän trong 30 phuùt ñeå laøm phuï taûi tính toaùn. Haèng soá thôøi gian phaùt noùng T0 thay ñoåi
theo côõ daây vaø caùch boá trí daây (treân khoâng, trong oáng, choân döôùi ñaát), tieát dieän daây caøng lôùn thì
trò soá T0 caøng lôùn.
Toùm laïi phuï taûi tính toaùn theo phaùt noùng ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
- Khi ñoà thò phuï taûi thay ñoåi: phuï taûi tính toaùn laø phuï taûi trung bình lôùn nhaát trong khoaûng
thôøi gian: 0,5, 0,75, 1, 1,5, 2 giôø (tuøy theo côõ daây vaø caùch boá trí)
- Khi ñoà thò phuï taûi ít thay ñoåi hoaëc khoâng ñoåi: phuï taûi tính toaùn laáy baèng phuï taûi trung bình.

13.4 CAÙC HEÄ SOÁ ÑAËC TRÖNG CHO CAÙC THIEÁT BÒ TIEÂU THUÏ ÑIEÄN VAØ ÑOÀ THÒ PHUÏ TAÛI
Khi tính toaùn xaùc ñònh phuï taûi thöôøng duøng caùc heä soá ñaëc tröng cho caùc cheá ñoä laøm vieäc
cuûa caùc thieát bò tieâu thuï ñieän theo coâng suaát vaø theo thôøi gian.
Qui öôùc veà kyù hieäu: duøng chöõ k ñeå chæ heä soá lieân quan ñeán töøng thieát bò, chöõ K ñeå chæ heä soá
lieân quan ñeán moät nhoùm thieát bò.
1- Heä soá söû duïng
Heä soá söû duïng cuûa moät thieát bò ñieän ksd, hay cuûa moät nhoùm thieát bò laø tyû soá giöõa coâng suaát
trung bình vaø coâng suaát ñònh möùc:

ksd =
p tb
; Ksd =
Ptb
=
∑k p
sd ñm
(13.14)
pñm Pñm ∑pñm

Neáu coù ñoà thò phuï taûi thì heä soá söû duïng ñöôïc tính nhö sau:
P1 t1 + P2 t 2 + .... + Pn t n
Ksd = (13.15)
Pñm (t1 + t 2 + .... + t n )
Heä soá söû duïng ñaëc tröng cho cheá ñoä laøm vieäc cuûa phuï taûi theo coâng suaát vaø theo thôøi gian
vaø laø soá lieäu ñeå xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn.
530 CHÖÔNG 13

Töø ñònh nghóa treân coù theå phaân bieät heä soá söû duïng theo coâng suaát taùc duïng, coâng suaát
phaûn khaùng vaø theo doøng ñieän.
2- Heä soá ñoùng ñieän
Heä soá ñoùng ñieän kñ cuûa thieát bò laø tyû soá giöõa thôøi gian ñoùng ñieän trong chu trình vôùi toaøn boä
thôøi gian cuûa chu trình tct.
Thôøi gian ñoùng ñieän tñ goàm thôøi gian laøm vieäc mang taûi tlv vaø thôøi gian chaïy khoâng taûi tkt,
nhö vaäy:
t lv + t kt
kñ = (13.14)
t ct
Heä soá ñoùng ñieän cuûa moät nhoùm thieát bò cho bôûi trò soá trung bình coù troïng löôïng caùc heä soá
ñoùng ñieän cuûa caùc thieát bò trong nhoùm:

Kñ =
∑k p d ñm
(13.15)
∑p ñm

Heä soá ñoùng ñieän phuï thuoäc vaøo quaù trình coâng ngheä.
3- Heä soá phuï taûi
Heä soá phuï taûi coâng suaát taùc duïng cuûa thieát bò coøn goïi laø heä soá mang taûi laø tyû soá cuûa coâng
suaát taùc duïng thöïc teá maø thieát bò tieâu thuï (nghóa laø phuï taûi trung bình ptb,ñ trong thôøi gian ñoùng
ñieän tñ trong chu trình) vaø coâng suaát ñònh möùc
p tb,ñ
kpt = (13.16)
pñm
Maët khaùc:
p tb,ñ p tb,ñ .tñ a p .t k
kpt = = = = tb ct = sñ (13.17)
pñm pñm .tñ pñm .tñ pñm .tñ kñ
trong ñoù ñieän naêng a = ptb,ñ.tñ = ptb.tct
Heä soá phuï taûi coâng suaát taùc duïng cuûa nhoùm thieát bò laø tyû soá cuûa heä soá söû duïng nhoùm Ksd vôùi
heä soá ñoùng ñieän nhoùm Kñ
K sñ
Kpt = (13.18)
Kñ
4- Heä soá cöïc ñaïi
Heä soá cöïc ñaïi laø tyû soá cuûa coâng suaát taùc duïng tính toaùn vôùi coâng suaát trung bình cuûa nhoùm
thieát bò trong khoaûng thôøi gian khaûo saùt
Ptt
Kmax = (13.19)
Ptb
Thôøi gian khaûo saùt laø thôøi gian cuûa ca mang taûi lôùn nhaát. Heä soá cöïc ñaïi phuï thuoäc vaøo soá
thieát bò laøm vieäc hieäu quaû nhq, vaøo heä soá söû duïng Ksd. Trong thöïc teá coù theå tra Kmax theo ñöôøng
cong Kmax = f(Ksd, nhq) (H.13.1) hoaëc tra baûng 13.2. Theo baûng soá naøy thì khi nhq > 200 vôùi Ksd baát kyø
hoaëc laø khi Ksd > 0,8 vôùi nhq baát kyø thì moät caùch gaàn ñuùng coù theå laáy Kmax = 1.
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 531

Baûng 13.2: Heä soá cöïc ñaïi Kmax theo Ksd vaø nhq

nhq Giaù trò Kmax khi Ksd

0,1 0,15 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

4 3,43 3,11 2,64 2,14 1,87 1,65 1,46 1,29 1,14 1,05

5 3,23 2,87 2,42 2,00 1,76 1,57 1,41 1,26 1,12 1,04

6 3,04 2,64 2,24 1,88 1,66 1,51 1,37 1,23 1,10 1,04

7 2,88 2,48 2,10 1,80 1,58 1,45 1,33 1,21 1,09 1,04

8 2,72 2,31 1,99 1,72 1,52 1,40 1,30 1,20 1,08 1,04

9 2,56 2,20 1,90 1,65 1,47 1,37 1,28 1,18 1,08 1,03

10 2,42 2,10 1,84 1,60 1,36 1,34 1,26 1,16 1,07 1,03

12 2,24 1,96 1,75 1,52 1,32 1,28 1,23 1,15 1,07 1,03

14 2,10 1,85 1,67 1,45 1,28 1,25 1,20 1,13 0,17 1,03

16 1,99 1,77 1,61 1,41 1,26 1,23 1,18 1,12 1,07 1,03

18 1,91 1,70 1,55 1,37 1,24 1,21 1,16 1,11 1,06 1,03

20 1,84 1,65 1,50 1,34 1,21 1,20 1,15 1,11 1,06 1,03

25 1,71 1,55 1,40 1,28 1,19 1,17 1,14 1,10 1,06 1,03

30 1,62 1,46 1,34 1,24 1,17 1,16 1,13 1,10 1,05 1,03

35 1,56 1,41 1,30 1,21 1,15 1,15 1,12 1,09 1,05 1,02

40 1,50 1,37 1,27 1,19 1,14 1,13 1,12 1,09 1,05 0,02

45 1,45 1,33 1,25 1,17 1,13 1,12 1,11 1,08 1,04 1,02

50 1,40 1,30 1,23 1,16 1,12 1,11 1,10 1,08 1,04 1,02

60 1,32 1,25 1,19 1,14 1,10 1,11 1,09 1,07 1,03 1,02

70 1,27 1,22 1,17 1,12 1,10 1,10 1,09 1,06 1,03 1,02

80 1,25 1,20 1,15 1,11 1,09 1,10 1,08 1,06 1,03 1,02

90 1,23 1,18 1,13 1,10 1,08 1,09 1,08 1,05 1,02 1,02

100 1,21 1,17 1,12 1,10 1,07 1,08 1,07 1,05 1,02 1,02

120 1,19 1,16 1,12 1,09 1,06 1,07 1,07 1,05 1,02 1,02

140 1,17 1,15 1,11 1,08 1,05 1,06 1,06 1,05 1,02 1,02

160 1,16 1,13 1,10 1,08 1,05 1,05 1,05 1,04 1,02 1,02

180 1,16 1,12 1,10 1,08 1,05 1,05 1,05 1,04 1,01 1,01

200 1,15 1,12 1,09 1,07 1,05 1,05 1,05 1,04 1,01 1,01

220 1,14 1,12 1,08 1,07 1,05 1,05 1,05 1,04 1,01 1,01

240 1,14 1,11 1,08 1,07 1,05 1,05 1,05 1,03 1,01 1,01

260 1,13 1,11 1,08 1,06 1,05 1,05 1,05 1,03 1,01 1,01

280 1,13 1,10 1,08 1,06 1,05 1,05 1,05 1,03 1,01 1,01

300 1,12 1,10 1,07 1,06 1,04 1,03 1,03 1,03 1,0 1,01
532 CHÖÔNG 13

Hình 13.1: Ñöôøng cong Kmax = f(nhq, Ksd)

5- Heä soá nhu caàu

Heä soá nhu caàu coâng suaát taùc duïng laø tyû soá giöõa coâng suaát taùc duïng tính toaùn (khi thieát keá)
hoaëc coâng suaát taùc duïng tieâu thuï (khi vaän haønh) vôùi coâng suaát taùc duïng ñònh möùc cuûa nhoùm thieát
bò.
Ptt Pt ,thuï
Knc = hay Knc = (13.20)
Pdm Pdm
Heä soá nhu caàu cuûa caùc nhoùm thieát bò khaùc nhau thuoäc caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau
ñöôïc xaùc ñònh theo kinh nghieäm vaän haønh vaø thieát keá coù theå tham khaûo trong caùc soå tay thieát keá.
Döïa vaøo ñònh nghóa heä soá söû duïng, heä soá cöïc ñaïi, heä soá nhu caàu coù ñöôïc quan heä sau:
Ptt P .P P P
Knc = = tt tb = tt . tb = K max .K sd (13.21)
Pñm Pñm .Ptb Ptb Pñm
Theo soå tay tra cöùu, Knc laø haèng soá, ñieàu naøy chæ ñuùng khi soá thieát bò trong nhoùm lôùn vaø khi
Ksd lôùn. Trong tröôøng hôïp toång quaùt, neáu laáy Knc laø haèng soá thì khi tính toaùn gaëp sai soá lôùn.
6- Heä soá ñieàn kín phuï taûi
Heä soá ñieàn kín phuï taûi (coøn goïi taét laø heä soá phuï taûi trong muïc 7.5. Chöông 7 laø tyû soá giöõa
coâng suaát trung bình vôùi coâng suaát cöïc ñaïi trong khoaûng thôøi gian khaûo saùt.
Ptb
Kñk = (13.22)
Pmax
Thôøi gian khaûo saùt laø thôøi gian cuûa ca mang taûi lôùn nhaát. Töông töï, xaùc ñònh heä soá ñieàn kín
phuï taûi theo coâng suaát phaûn khaùng vaø theo doøng ñieän.
7- Heä soá ñoàng thôøi caùc trò soá cöïc ñaïi cuûa phuï taûi
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 533

Heä soá naøy coøn goïi taét laø heä soá ñoàng thôøi.
Heä soá ñoàng thôøi laø tyû soá giöõa phuï taûi tính toaùn cöïc ñaïi toång cuûa moät nuùt trong heä thoáng
cung caáp ñieän vôùi toång caùc phuï taûi tính toaùn cöïc ñaïi cuûa caùc nhoùm thieát bò coù noái vaøo nuùt ñoù.
PttΣ
Kñt = n
(13.23)
∑P
i =1
tt , i

Heä soá ñoàng thôøi noùi leân tính chaát phuï taûi tính toaùn cöïc ñaïi cuûa caùc nhoùm thieát bò khoâng
cuøng xaûy ra ôû moät thôøi ñieåm, Kñt ≤ 1.
Heä soá ñoàng thôøi cho phaân xöôûng coù nhieàu nhoùm thieát bò:
Ptt,px
Kñt,px = n
(13.24)
∑P
i =1
tt , n h où m, i

Heä soá ñoàng thôøi cuûa nhaø maùy ñieän hay traïm bieán aùp xí nghieäp cung caáp ñieän cho nhieàu
phaân xöôûng:
Ptt ,nm
Kñt,nm = n
(13.25)
∑P
i =1
tt ,px , i

Neáu öôùc löôïng heä soá ñoàng thôøi vaø duøng heä soá naøy ñeå tính phuï taûi tính toaùn toång cuûa nuùt
phuï taûi (PttΣ = Kñt.ΣPtt) thì phuï taûi tính toaùn khoâng ñöôïc nhoû hôn phuï taûi trung bình taïi nuùt ñoù.
8- Heä soá phaân taùn caùc trò soá cöïc ñai cuûa phuï taûi
Heä soá phaân taùn laø nghòch ñaûo cuûa heä soá ñoàng thôøi:
1
Kp,taùn = , Kp,taùn ≥ 1 (13.26)
K dt
9- Yeâu caàu phaân taùn (hay yeâu caàu ñoàng thôøi, coincident demand)
Ñoù laø yeâu caàu cöïc ñaïi PttΣ hay Pmax Σ , Dg cuûa nhoùm phuï taûi xeùt trong toaøn boä goàm caùc phuï
taûi khoâng lieân quan vôùi nhau trong moät khoaûng thôøi gian qui ñònh. Do ñoù yeâu caàu caàu cöïc ñaïi coù
phaân taùn coù yù nghóa quan troïng. Noù laø cöïc ñaïi cuûa phuï taûi toång hôïp hay laø toång cuûa caùc phuï taûi
goùp phaàn vaøo yeâu caàu cöïc ñaïi trong moät khoaûng thôøi gian ñaõ ñònh. Yeâu caàu khoâng ñoàng thôøi
ΣPtt hay ΣPmax , ΣDi (noncoincident demand) ñöôïc ñònh nghóa laø toång caùc yeâu caàu cuûa moät
nhoùm phuï taûi khoâng coù raøng buoäc veà khoaûng thôøi gian theo ñoù moãi yeâu caàu ñöôïc aùp duïng.
10- Heä soá yeâu caàu laø tyû soá cuûa yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa heä thoáng vôùi toång caùc phuï taûi coù noái
vaøo heä thoáng (demand factor, DF).
Yeâu caàu cöïc ñaïi Pmax
Kyc = DF = =
Toång yeâu caàu coù noái vôùi heä thoáng Pñm
Dó nhieân, heä soá yeâu caàu cuõng coù theå ñöôïc tính cho moät phaàn cuûa heä thoáng nghóa laø cho phuï
taûi coâng nghieäp hay thöông maïi thay vì cho toaøn boä heä thoáng. Trong tröôøng hôïp naøo ñi nöõa heä soá
yeâu caàu thöôøng nhoû hôn 1, noù laø moät daáu hieäu veà vaän haønh ñoàng thôøi cuûa phuï taûi toång coù noái
vôùi heä thoáng. Heä soá yeâu caàu coù yù nghóa töông töï nhö heä soá nhu caàu.
Toång yeâu caàu coù noái vôùi heä thoáng: laø toång caùc coâng suaát ñònh möùc lieân tuïc cuûa thieát bò tieâu
thuï ñöôïc noái vôùi heä thoáng.
534 CHÖÔNG 13

Heä soá phaân taùn (diversity factor): laø tyû soá cuûa toång caùc yeâu caàu cöïc ñaïi rieâng reõ cuûa nhieàu
phaàn cuûa toaøn heä thoáng chia cho yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa toaøn heä thoáng. Do ñoù, heä soá phaân taùn FD
laø:
Toång caùc yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa rieâng töøng phaàn
Kp,taùn = FD =
Cöïc ñaïi ñoàng thôøi
D1 + D2 + D3 + ... + Dn ΣDi
FD = =
Dg Dg

Hay Kp,taùn =
∑P max

Pmax Σ
trong ñoù:
Di: yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa phuï taûi i (Pmax,i)
Dg = D1 + 2 + 3 +... + n = cöïc ñaïi ñoàng thôøi cuûa nhoùm n phuï taûi (PmaxΣ).
Heä soá phaân taùn baèng hay lôùn hôn 1.
Theo ñònh nghóa cuûa heä soá yeâu caàu:

Yeâu caàu cöïc ñaïi Pmax

DF = =
Toång yeâu caàu noái vôùi heä thoáng Pdm
Suy ra: Yeâu caàu cöïc ñaïi = Toång yeâu caàu noái vôùi heä thoáng x DF = TCD x DF
trong ñoù TCD: Toång yeâu caàu coù noái vôùi heä thoáng (total connected demand), DF: heä soá yeâu
caàu (demand factor)
n n

∑ (TCDi xDFi ) ∑k y2i ⋅ Pñmi

∑P
töø ñoù i =1 i =1 max
K p, t aùn = FD = = =
Dg Pmax Σ Pmax Σ

trong ñoù TCDi: toång yeâu caàu coù noái vôùi heä thoáng cuûa nhoùm hay loaïi phuï taûi i;
DFi : heä soá yeâu caàu cuûa nhoùm hay loaïi phuï taûi i.
Heä soá ñoàng thôøi: laø tyû soá cuûa yeâu caàu cöïc ñaïi toång ñoàng thôøi cuûa moät nhoùm phuï taûi chia
cho toång caùc yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa töøng phuï taûi rieâng reõ cuûa nhoùm phuï taûi cuøng laáy ñieän töø moät
ñieåm cung caáp. Heä soá ñoàng thôøi Kñt hay Fc (coincidence factor) cho bôûi:

Yeâu caàu cöïc ñaïi ñoàng thôøi Pmax Σ

Kñt = Fc = =
Toång yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa töøng phuï taûi ∑P max

Dg
Kñt = Fc =
∑D i

Do ñoù, heä soá ñoàng thôøi laø nghòch ñaûo cuûa heä soá phaân taùn:
1 1
Fc = hay Kñt =
FD K p.t aùn

Löôïng phaân taùn phuï taûi (load diversity, LD): laø hieäu soá giöõa toång caùc phuï taûi ñænh cuûa hai
hay nhieàu phuï taûi rieâng reõ vôùi phuï taûi ñænh cuûa phuï taûi toång hôïp. Do ñoù, löôïng phaân taùn phuï taûi
cho bôûi
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 535

LD = (ΣDi) – Dg = ΣPmax – PmaxΣ

11- Heä soá goùp phaàn Ci laø heä soá goùp phaàn cuûa phuï taûi i vaøo yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa nhoùm. Heä
soá naøy ñöôïc bieåu dieãn theo ñôn vò töông ñoái cuûa yeâu caàu cöïc ñaïi cuûa rieâng phuï taûi thöù i. Do ñoù:
Dg = C1. D1 + C2. D2 + C3. D3 +.....+ Cn. Dn
Töø ñoù heä soá ñoàng thôøi ñöôïc vieát laïi:
C1 .D1 + C2 D2 + C3D3 + ...... + Cn Dn
Fc =
∑D i

hay Fc =
∑C D i i

∑D i

Tröôøng hôïp ñaëc bieät:

Tröôøng hôïp 1: D1 = D2 = Dn = ..... = Dn = D

Khi ñoù Fc =
D ∑C = ∑C i i

n.D n
Ñieàu naøy coù yù nghóa laø heä soá ñoàng thôøi baèng trung bình cuûa caùc heä soá goùp phaàn.
Tröôøng hôïp 2: C1 = C2 = C3 =.....= Cn = C

Khi ñoù FC =
∑D
C i
= C nghóa laø heä soá ñoàng thôøi baèng vôùi heä soá goùp phaàn.
∑D . i

12- Heä soá toån thaát laø tyû soá giöõa toån thaát coâng suaát trung bình vôùi toån thaát coâng suaát luùc phuï
taûi ñænh trong moät khoaûng thôøi gian ñaõ ñònh. Heä soá toån thaát (Ktt hay FLS, loss factor) cho bôûi:
Toån thaát coâng suaát trung bình ∆Ptb
Ktt = FLS = =
Toån thaát coâng suaát luùc phuï taûi ñænh ∆Pmax
Phöông trình naøy aùp duïng cho toån thaát trong ñoàng nhöng khoâng aùp duïng cho toån thaát trong
saét cuûa maùy bieán aùp.
Ví duïï 13.2: Giaû thieát phuï taûi ñænh haøng naêm cuûa phaùt tuyeán sô caáp laø 2000 kW öùng vôùi toån thaát
coâng suaát treân ñöôøng daây laø 80 kW cho ba pha. Cho heä soá toån thaát laø 0,15, haõy xaùc ñònh: a) Toån
thaát coâng suaát trung bình haøng naêm;
b) Toån thaát ñieän naêng haøng naêm cuûa ñöôøng daây.
Giaûi
a) Toån thaát coâng suaát trung bình = toån thaát coâng suaát luùc phuï taûi ñænh x FLS
= 80 kW x 0,15 =12 kW
536 CHÖÔNG 13

b) Toån thaát ñieän naêng haøng naêm:

∆A = toån thaát trung bình x8760 = 12 × 8760 = 105120 kWh
Ví duï 13.3: Giaû thieát coù saùu hoä tieâu thuï noái vaøo thanh caùi haï aùp moät maùy bieán aùp phaân phoái
(H.13.3).
Thanh caùi haï aùp maùy bieán aùp phaân phoái

Hình 13.3
Giaû thieát coâng suaát moãi hoä tieâu thuï laø 9 kW, heä soá yeâu caàu vaø heä soá phaân taùn cuûa nhoùm hoä
tieâu thuï laàn löôït laø 0,65 vaø 1,1. Xaùc ñònh yeâu caàu phaân taùn cuûa nhoùm saùu hoä tieâu thuï treân
maùy bieán aùp phaân phoái.
Giaûi: Yeâu caàu phaân taùn cuûa nhoùm taûi treân maùy bieán aùp phaân phoái.

 6  TCD: toång yeâu caàu noái vôùi heä thoáng


 ∑ TCDi  .DF
 (total connected demand)
Dg =  i =1 
DF: heä soá yeâu caàu (demand factor)
FD
6 FD: heä soá phaân taùn (diversity factor)

K yc .∑P dm
∑ 0, 65 ⋅ (6 × 9)
hay PmaxΣ = = i =1
= 31, 9 kW
K p,t aùn 1, 1

Ví duï 13.4: Giaû thieát phaùt tuyeán chính coù phuï taûi ñænh 3000 kVA/pha vaø toån thaát ñoàng laø 0,5%
cuûa coâng suaát ñænh. Haõy xaùc ñònh:
a) Toån thaát coâng suaát trong ñoàng trong moãi pha;
b) Toån thaát ba pha.
Giaûi
a) Toån thaát moãi pha: ∆P = 0,5%. 3000 = 15 kW/pha
b) Toån thaát 3 pha: 3∆P = 3. 15 = 45 kW/3pha
Ví duï 13.5: Giaû thieát coù hai phaùt tuyeán ñöôïc cung caáp töø moät maùy bieán aùp (H.13.4.):
Moät phaùùt tuyeán cung caáp cho phuï taûi coâng nghieäp chuû yeáu töø 8 giôø saùng ñeán 11 giôø ñeâm
vôùi coâng suaát ñænh 2000 kW xaûy ra vaøo luùc 5 giôø chieàu. Phaùt tuyeán thöù hai cung caáp cho taûi sinh
hoaït chuû yeáu töø 6 giôø saùng ñeán 12 giôø ñeâm vôùi ñænh 2000 kW vaøo luùc 9 giôø toái. Ñoà thò phuï taûi veõ
trong H.13.5. Haõy xaùc ñònh:
a) Heä soá phaân taùn cuûa phuï taûi noái vôùi maùy bieán aùp T;
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 537

b) Löôïngï phaân taùn phuï taûi cuûa phuï taûi noái vôùi maùy bieán aùp T.
c) Heä soá ñoàng thôøi cuûa phuï taûi noái vôùi maùy bieán aùp T.

Hình 13.4 Hình 13.5

Giaûi: a) Heä soá phaân taùn cuûa phuï taûi: FD =

∑D i
=
2000 + 2000
= 1, 33
Dg 3000

b) Löôïng phaân taùn cuûa phuï taûi: LD = ΣDi – Dg = 4000 –3000 = 1000 kW
1 1
c) Heä soá ñoàng thôøi: FC = = ≈ 0, 752
FD 1, 33
Ví duïï 13.6: Cho phuï taûi cuûa moät phaùt tuyeán nhö sau:
Phuï taûi (kW)
Giôø
Ñeøn ñöôøng Sinh hoaït Thöông maïi

12 giôø ñeâm 100 200 200

1 100 200 200
2 100 200 200
3 100 200 200
4 100 200 200
5 100 200 200
6 100 200 200
7 100 300 200
8 – 400 300
9 – 500 500
10 – 500 1000
11 – 500 1000
12 giôø tröa – 500 1000
1 – 500 1000
2 – 500 1200
3 – 500 1200
4 – 500 1200
5 – 600 1200
6 100 700 800
7 100 800 400
8 100 1000 400
9 100 1000 400
10 100 800 200
11 100 600 200
12 100 300 200
538 CHÖÔNG 13

Ñoà thò phuï taûi veõ trong H.13.6.

Hình 13.6

Ñeå yù raèng phuï taûi ñænh xaûy ra vaøo luùc 5 giôø chieàu. Haõy xaùc ñònh:
a) Caùc heä soá goùp phaàn cuûa moãi lôùp phuï taûi;
b) Heä soá phaân taùn ñoái vôùi phaùt tuyeán;
c) Yeâu caàu cöïc ñaïi phaân taùn cuûa nhoùm phuï taûi;
d) Heä soá ñoàng thôøi cuûa nhoùm phuï taûi.
Giaûi
a) Heä soá goùp phaàn cuûa nhoùm:
Yeâu caàu cuûa nhoùm vaøo thôøi ñieåm phuï taûi ñænh cuûa heä thoáng
Ci =
Yeâu caàu cöïc ñaïi khoâng ñoàng thôøi cuûa nhoùm
0
Cñeøn ñöôøng = =0
100
600
Csinh hoaït = = 0, 60
1000
1200
Cthöông maïi = = 1, 0
1200
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 539

b) Heä soá phaân taùn:

FD =
∑D i

Dg

Dg = C1D1 + C2D2 + ... + CnDn

F D=
∑D i
=
100 + 1000 + 1200
= 1, 278
∑C D i i 0x100 + 0, 6x1000 + 1, 0x1200

c) Yeâu caàu cöïc ñaïi coù phaân taùn laø yeâu caàu cöïc ñaïi ñoàng thôøi, töùc laø Dg.

Heä soá phaân taùn cho bôûi: FD =

∑ TCD xDF i i

Dg

trong ñoù yeâu caàu cöïc ñaïi cho bôûi:

Yeâu caàu cöïc ñaïi Di = Toång yeâu caàu noái vôùi heä thoáng TCDi × heä soá yeâu caàu DFi.

FD =
∑D i
hay Dg =
∑D i

Dg FD

Do ñoù yeâu caàu cöïc ñaïi coù phaân taùn cuûa nhoùm phuï taûi

Dg =
∑D i
=
100 + 1000 + 1200
= 1800 kW
FD 1, 278
Xem treân ñoà thò phuï taûi Dg xaûy ra töø 4 ñeán 5 giôø chieàu.
d) Heä soá ñoàng thôøi cuûa nhoùm phuï taûi:
Dg 1 1
Fc = → FC = = = 0, 7825
∑D i
FD 1, 278

13- Quan heä giöõa heä soá phuï taûi vaø heä soá toån thaát
Toång quaùt, heä soá toån thaát khoâng ñöôïc xaùc ñònh töø heä soá phuï taûi. Tuy nhieân, caùc trò soá giôùi
haïn cuûa quan heä naøy coù theå tìm ñöôïc. Giaû thieát phaùt tuyeán sô caáp cung caáp cho phuï taûi thay ñoåi.
H.13.7 ñöa ra moät ñoà thò phuï taûi goàm hai baäc. Ñoà thò naøy bieåu dieãn cho ñoà thò theo thôøi khoaûng.

Hình 13.7
540 CHÖÔNG 13

Giaû thieát toån thaát luùc phuï taûi cöïc ñaïi laø ∆ Pmax vaø luùc phuï taûi cöïc tieåu laø ∆ Pmin:
Ptb
* Heä soá phuï taûi: Kpt =
Pmax
P2 t + P1 (T − t)
Töø ñoà thò coù ñöôïc: Ptb =
T
P t + P1 (T − t) t P T−t
Suy ra: Kpt = 2 = + 1 . (1)
TP2 T P2 T
* Heä soá toån thaát
∆Ptb ∆Ptb
Ktt = =
∆Pmax ∆P2
Theo ñoà thò:
∆P2 t + ∆P1 (T − t)
∆ Ptb =
T
∆P2 t + ∆P1 (T − t)
Suy ra: Ktt =
T∆P2
Toån thaát ñöôøng daây (trong ñoàng) laø haøm cuûa phuï taûi. Toån thaát cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu coù theå
ñöôïc bieåu dieãn laàn löôït nhö sau:
2
∆ Pmin = ∆ P1 = K. P1
∆ Pmax = ∆ P2 = K. P22
trong ñoù K laø haèng soá.
2
K.P22 .t + K.P12 (T − t ) t  P  T−t
Töø ñoù: Ktt = = +  1 . (2)
T.KP22 T  P2  T

Caùc phöông trình (1) vaø (2) cho pheùp veõ quan heä giöõa heä soá phuï taûi vaø heä soá toån thaát trong
ba tröôøng hôïp sau:

Hình 13.8
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 541

Tröôøng hôïp 1: Phuï taûi cöïc tieåu P1 = 0

t
Töø (1) vaø (2) coù ñöôïc: Kpt = Ktt =
T
Tröôøng hôïp 2: Phuï taûi cöïc ñaïi xaûy ra trong thôøi gian raát ngaén t → 0.
T−t
Luùc ñoù: → 1,0.
T
Do ñoù Ktt → (Kpt)2.
Tröôøng hôïp 3: Phuï taûi khoâng ñoåi: t → T nghóa laø cheânh leäch giöõa phuï taûi cöïc tieåu vaø cöïc
ñaïi khoâng ñaùng keå, ví duï phuï taûi cuûa moät nhaø maùy hoùa daàu.
Khi ñoù: Ktt → Kpt → 1
Toång quaùt, heä soá toån thaát ôû trong khoaûng:
K 2pt < Ktt < Kpt.

Hình 13.8 cho ba ñöôøng cong heä soá toån thaát theo heä soá phuï taûi.
Heä soá toån thaát Ktt khoâng theå xaùc ñònh tröïc tieáp töø heä soá phuï taûi, lyù do laø Ktt ñöôïc xaùc ñònh
töø vieäc xem toån thaát laø haøm cuûa thôøi gian vaø toån thaát tyû leä vôùi bình phöông cuûa phuï taûi.
Buller vaø Woodrow ñaõ ñöa ra quan heä gaàn ñuùng:
Ktt = 0,3Kpt + 0,7 K 2pt
Ví duïï 13.7: Giaû thieát traïm bieán aùp phaân phoái cung caáp cho thò traán phuï taûi ñænh haøng naêm 3500
kW. Toång ñieän naêng cung caáp cho phaùt tuyeán sô caáp laø 10.000.000 kWh. Phuï taûi ñænh xaûy ra vaøo
thaùng 7,8. Ñoà thò phuï taûi haøng thaùng H.13.9.

Hình 13.9.

a) Tính yeâu caàu coâng suaát trung bình trong naêm;

b) Tính heä soá phuï taûi haøng naêm.
Giaûi
a) Coâng suaát trung bình haøng naêm:
542 CHÖÔNG 13

Toång ñieän naêng trong naêm 107 kWh / naêm

Ptb,naêm= = = 1141 kW
Soá giôø trong naêm 8760 giôø / naêm
b) Heä soá phuï taûi haøng naêm:
Phuï taûi trung bình 1141
K pt = = = 0, 326
Phuï taûi ñænh 3500
A 107 kWh / nam
hay: Kpt = = = 0, 326
Pmax .8760 3500 kW.8760
Ví duïï 13.8: Giaû thieát phuï taûi haøng naêm cuûa phaùt tuyeán sô caáp laø 2000 kW. Toån thaát coâng suaát
luùc phuï taûi ñænh ∆P = 100 kW. Toång ñieän naêng cung caáp ôû ñaàu phaùt cuûa phaùt tuyeán laø 5,61x106
kWh.
a) Xaùc ñònh heä soá toån thaát haøng naêm;
b) Tính toån thaát ñieän naêng haøng naêm vaø chi phí do toån thaát vôùi tieàn ñieän laø 0,03$/kWh
Giaûi
a) Heä soá toån thaát cho bôûi:
Ktt = 0,3. Kpt + 0,7 K 2pt
A
trong ñoù: Kpt = = 0, 32
Pmax .8760
Suy ra: Ktt = 0,3. 0,32 + 0,7. 0,322 = 0,1681
b) Theo ñònh nghóa cuûa heä soá toån thaát:
Toån thaát coâng suaát trung bình ∆Ptb
Ktt = =
Toån thaát coâng suaát luùc phuï taûi ∆Pmax
Suy ra: ∆Ptb = Ktt. ∆Pmax = 0,1681. 100 = 16,81 kW
Toån thaát ñieän naêng trong naêm:
∆A = 16,81 x 8760 = 147.000 kWh
Chi phí do toån thaát ñieän naêng:
Y∆A = C. ∆A = 0,03x147.000 = 4410 $/naêm
Ví duïï 13.9: Giaû thieát moät maùy bieán aùp cung caáp cho ba phaùt tuyeán. Yeâu caàu cöïc ñaïi 30 phuùt cuûa
moãi phaùt tuyeán cuøng vôùi heä soá coâng suaát vaøo luùc phuï taûi ñænh ñöôïc cho trong baûng.
Phaùt tuyeán Yeâu caàu cöïc ñaïi (kW) Heä soá coâng suaát

1 1800 0,95
2 2000 0,85
3 2200 0,90
Giaû thieát heä soá phaân taùn giöõa phuï taûi caùc phaùt tuyeán laø 1,15 ñoái vôùi coâng suaát taùc duïng vaø
phaûn khaùng.
a) Tính phuï taûi yeâu caàu cöïc ñaïi 30 phuùt haøng naêm cuûa maùy bieán aùp theo coâng suaát taùc duïng
vaø bieåu kieán.
b) Xaùc ñònh löôïng phaân taùn cuûa phuï taûi taùc duïng
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 543

Giaûi
a) Heä soá phaân taùn cuûa phuï taûi cho bôûi:
1800 + 2000 + 2200
K p t aùn = = 1, 15
Pmax Σ
Do ñoù yeâu caàu cöïc ñaïi coâng suaát taùc duïng (coù phaân taùn):
6000
PmaxΣ = = 5217 kW
1, 15
Ñeå tìm coâng suaát bieåu kieán kVA, tröôùc heát tìm goùc heä soá coâng suaát:
cosϕ1 = 0,95 ⇒ ϕ1 = 18,20
cosϕ2 = 0,85 ⇒ ϕ2 = 31,790
cosϕ3 = 0,9 ⇒ ϕ3 = 25,840
Yeâu caàu cöïc ñaïi coâng suaát phaûn khaùng (coù phaân taùn):
 3 
QmaxΣ = 


∑Pi =1
max, i .tgϕi  / K p t aùn


1800.tg18, 20 + 2000.tg31, 790 + 2200.tg25, 840
= = 2518, 8 kVAr
1, 15
Suy ra:
SmaxΣ = 2
Pmax Σ + Q max Σ = 5217 + 2518, 8 = 5793, 6 kVA
2 2 2

b) Löôïng phaân taùn cuûa phuï taûi taùc duïng:

LD = ΣPmax – PmaxΣ = 6000 – 5217 = 783 kW

13.5 SOÁ THIEÁT BÒ HIEÄU QUAÛ VAØ CAÙCH XAÙC ÑÒNH

Soá thieát bò hieäu quaû nhq laø soá thieát bò giaû thieát coù cuøng coâng suaát vaø cheá ñoä laøm vieäc taïo
neân phuï taûi tính toaùn baèng vôùi phuï taûi tính toaùn cuûa nhoùm thieát bò thöïc teá (goàm n thieát bò coù cheá
ñoä laøm vieäc vaø coâng suaát khaùc nhau)
Soá thieát bò hieäu quaû ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc:
2
 n 

 ∑pdm,i 

nhq =  i =n1  (13.27)
∑ i =1
2
pdm ,i

Caùch xaùc ñònh nhq:

1. Khi soá thieát bò trong nhoùm n ≥ 4 thì soá thieát bò qui ñoåi nhq laáy baèng soá thöïc teá n neáu thoûa
maõn ñieàu kieän
pdm,max
m= ≤3 (13.28)
pdm,min

Khi xaùc ñònh nhq coù theå boû qua caùc thieát bò nhoû maø toång coâng suaát cuûa chuùng khoâng vöôït
quaù 5% toång coâng suaát ñònh möùc cuûa toaøn nhoùm.
2. Khi m > 3 vaø Ksd ≥ 0,2 thì soá nhq coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc:
544 CHÖÔNG 13

n
2∑p dm , i
nhq = i =1
(13.29)
pdm,max

Neáu tính ra nhq lôùn hôn n thì laáy nhq = n.

3. Khi m > 3 vaø Ksd < 0,2 thì phaûi xaùc ñònh nhq baèng ñöôøng cong hay baûng soá

Hình 13.10: Ñoà thò nhq* = f(n*, P*)

Trình töï xaùc ñònh nhq theo ñöôøng cong H.13.10 hay duøng baûng 13.3 theo thöù töï nhö sau:
- Tính:
n1 P1 (13.30)
n* = P* =
n P
trong ñoù: n - soá thieát bò trong nhoùm; n1 - soá thieát bò coù coâng suaát ñònh möùc lôùn hôn hay baèng moät
nöûa coâng suaát cuûa thieát bò coù coâng suaát lôùn nhaát ; P vaø P1 - toång coâng suaát öùng vôùi n vaø n1 thieát
bò.
- Tra baûng hoaëc ñöôøng cong: öùng vôùi n* vaø P* tìm ñöôïc n *
hq

Caùc ñöôøng cong hay baûng tra ñöôïc xaây döïng theo coâng thöùc:
0, 95
nhq* = *2
(13.31)
P (1 − P* )2
+
n *
1 − n*
- Suy ra soá thieát bò hieäu quaû:
nhq = n *hq .n (13.32)
 545
* * *
Baûng 13.3. Baûng tra nhq theo n vaø P
n* = P* = Pdm1/Pdm
n1/n 1,0 0,95 0,9 0,85 0,8 0,75 0,7 0,65 0,6 0,55 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1
0,005 0,005 0,005 0,006 0,007 0,007 0,009 0,010 0,011 0,013 0,016 0,019 0,024 0,030 0,039 0,051 0,073 0,11 0,18 0,34
0,01 0,009 0,011 0,012 0,013 0,015 0,017 0,019 0,023 0,026 0,031 0,037 0,047 0,059 0,076 0,10 0,14 0,20 0,32 0,52
0,02 0,02 0,02 0,02 0,03 0,03 0,03 0,04 0,04 0,05 0,06 0,07 0,09 0,11 0,11 0,19 0,26 0,36 0,51 0,71
0,03 0,03 0,03 0,04 0,04 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,11 0,13 0,16 0,16 0,27 0,36 0,48 0,64 0,81
0,04 0,04 0,04 0,05 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,10 0,12 0,15 0,18 0,22 0,22 0,34 0,44 0,57 0,72 0,86
0,05 0,05 0,05 0,05 0,06 0,07 0,08 0,10 0,11 0,13 0,15 0,18 0,22 0,26 0,26 0,41 0,51 0,61 0,79 0,90
0,06 0,06 0,06 0,07 0,08 0,09 0,10 0,12 0,13 0,15 0,18 0,21 0,26 0,31 0,31 0,47 0,58 0,70 0,83 0,92
0,08 0,08 0,08 0,09 0,11 0,12 0,13 0,15 0,17 0,20 0,24 0,28 0,33 0,40 0,40 0,57 0,68 0,79 0,89 0,94
0,10 0,09 0,10 0,12 0,13 0,15 0,17 0,19 0,22 0,25 0,29 0,34 0,40 0,47 0,47 0,66 0,76 0,85 0,92 0,95
0,15 0,14 0,16 0,17 0,20 0,23 0,25 0,28 0,32 0,37 0,42 0,44 0,56 0,67 0,67 0,80 0,88 0,93 0,95
0,20 0,19 0,21 0,23 0,26 0,29 0,33 0,37 0,42 0,47 0,54 0,68 0,69 0,76 0,76 0,89 0,93 0,95
0,25 0,24 0,26 0,29 0,31 0,36 0,41 0,45 0,51 0,57 0,64 0,71 0,78 0,85 0,85 0,93 0,95
0,30 0,29 0,32 0,35 0,39 0,42 0,48 0,53 0,60 0,66 0,75 0,80 0,86 0,90 0,90 0,95
0,35 0,33 0,37 0,41 0,45 0,50 0,56 0,62 0,68 0,74 0,81 0,86 0,91 0,94 0,94
0,40 0,38 0,42 0,47 0,52 0,57 0,63 0,69 0,74 0,81 0,86 0,91 0,93 0,95
0,45 0,43 0,44 0,52 0,58 0,64 0,70 0,76 0,81 0,87 0,91 0,93 0,95
0,50 0,48 0,47 0,58 0,64 0,70 0,76 0,82 0,87 0,91 0,94 0,95
0,55 0,52 0,57 0,63 0,69 0,75 0,82 0,87 0,91 0,94 0,95
0,60 0,57 0,63 0,69 0,75 0,81 0,87 0,91 0,94 0,95
0,65 0,62 0,68 0,74 0,81 0,86 0,91 0,94 0,95
0,70 0,66 0,73 0,80 0,86 0,90 0,94 0,95
0,75 0,71 0,78 0,85 0,90 0,93 0,95
0,80 0,70 0,83 0,89 0,94 0,95
0,85 0,80 0,88 0,93 0,95
0,90 0,85 0,92 0,95
100 0,95
546 CHÖÔNG 13

Ví duïï 13.10
Xaùc ñònh nhq cuûa nhoùm thieát bò laøm vieäc theo cheá ñoä daøi haïn, coù coâng suaát ñònh möùc nhö
sau: 10 maùy 0,6 kW, 5 maùy 5,5 kW, 6 maùy 7 kW, 5 maùy 10 kW, 2 maùy 15 kW. Heä soá söû duïng
cuûa nhoùm thieát bò Ksd = 0,5.
Giaûi
Theo coâng thöùc chính xaùc cuûa nhq:
(10.0, 6 + 5.5, 5 + 6.7 + 5.10 + 2.15)2 (155, 5)2
nhq = = = 17, 28
10.(0, 6)2 + 5.(5, 5)2 + 6.(7)2 + 5.(10)2 + 2.(15)2 1398, 85

Tính theo gaàn ñuùng theo tröôøng hôïp 1:

Coù theå boû qua 10 maùy coù coâng suaát toång laø 10 x 0,6 = 6 kW vì 6 kW nhoû hôn 5% coâng suaát
toång cuûa nhoùm (155,5 kW). Khi ñoù maùy coù coâng suaát nhoû nhaát pñm,min = 5,5 kW, maùy coù coâng
suaát lôùn nhaát pñm,max = 15 kW.
15
m= = 2, 73 < 3
5, 5
m thoûa ñieàu kieän neân:
nhq = 28 – 10 = 18 maùy.
Ví duïï 13.11
Xaùc ñònh nhq cuûa nhoùm thieát bò coù cheá ñoä laøm vieäc daøi haïn, coù coâng suaát ñònh möùc nhö sau:
5 maùy 20 kW, 5 maùy 14 kW, 6 maùy 10 kW, 5 maùy 7 kW, 4 maùy 4,5 kW, 5 maùy 2,8 kW, 10
maùy 1 kW. Heä soá söû duïng cuûa nhoùm thieát bò Ksd = 0,4.
Giaûi
Toång soá thieát bò trong nhoùm:
n = 5 + 5 + 6 + 5 + 4 + 5 + 10 = 40
pdm,max 20
Tính: m= = = 20
pdm,min 1

Vì m > 3 vaø Ksd = 0,4 > 0,2 neân aùp duïng tröôøng hôïp 2
n
2∑p dm , i
2 × 307
nhq = i =1
= = 30, 7
pdm,max 20

Ví duïï 13.12
Xaùc ñònh nhq cuûa nhoùm thieát thieát bò laøm vieäc ôû cheá ñoä laøm vieäc daøi haïn, coù coâng suaát ñònh
möùc nhö sau:
4 maùy 15 kW, 5 maùy 8 kW, 4 maùy 4,5 kW, 3 maùy 2,8 kW, 20 maùy 2 kW. Heä soá söû duïng cuûa
nhoùm thieát bò Ksd = 0,1.
Giaûi
15
Xaùc ñònh m = =7,5.
2
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 547

Khi m = 7,5 vaø Ksd = 0,1 thì khoâng theå laáy baèng n ñöôïc (theo tröôøng hôïp 1), maët khaùc vì
Ksd < 0,2 neân khoâng theå tính theo tröôøng hôïp 2. Vaäy phaûi xaùc ñònh theo tröôøng hôïp 3.
Soá thieát bò coù coâng suaát ñònh möùc lôùn hôn hay baèng moät nöõa coâng suaát cuûa thieát bò coù coâng
suaát lôùn nhaát (15 kW):
n1 = 4 + 5 = 9
Toång coâng suaát ñònh möùc cuûa n1 thieát bò:
P1 = 4 ⋅ 15 + 5 ⋅ 8 = 100 kW
Toång coâng suaát ñònh möùc cuûa toaøn nhoùm n thieát bò:
P = 4 × 15 + 5 × 8 + 4 × 4, 5 + 3 × 2, 8 + 20 × 2 = 166, 4 kW
Tính:
n1 9
n* = = = 0, 25
n 36
P1 100
P* = = = 0, 6
P 166, 4
Tra Baûng 13.3. vôùi n* = 0,25 vaø P* = 0,6 coù ñöôïc n *hq = 0,57
Suy ra:
nhq = n *hq .n = 0,57 × 36 = 20,5

13.6 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH PHUÏ TAÛI TÍNH TOAÙN
Coù nhieàu phöông phaùp ñeå xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn. Nhöõng phöông phaùp ñôn giaûn thì cho
keát quaû khoâng thaät chính xaùc, ngöôïc laïi neáu muoán chính xaùc hôn thì tính toaùn phöùc taïp. Tuøy
theo yeâu caàu cuï theå vaø soá lieäu thu thaäp ñöôïc maø choïn phöông phaùp thích hôïp.
Sau ñaây trình baøy moät soá caùc phöông phaùp thöôøng duøng.
13.6.1 Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo coâng suaát ñaët vaø heä soá nhu caàu
Phuï taûi tính toaùn cuûa nhoùm thieát bò coù cheá ñoä laøm vieäc gioáng nhau ñöôïc xaùc ñònh theo coâng
thöùc:
Ptt = Knc.Pñm (13.33)
Qtt = Ptt. tgϕ (13.34)
Ptt
Stt = Ptt2 + Q2tt = (13.35)
cos ϕ
trong ñoù Knc laø heä soá nhu caàu cuûa nhoùm thieát bò, giaù trò cuûa noù coù theå tham khaûo ôû soå tay tra cöùu
Khi heä soá coâng suaát cuûa caùc thieát bò trong nhoùm khoâng gioáng nhau thì coù theå tính heä soá
coâng suaát cuûa nhoùm theo coâng thöùc:
n

∑p ñm , i
cosϕ = i =1
(13.36)
2 2
 n   n 

∑
 i =1
pñm,i  + 
 
  i =1
∑
q ñm,i 


vôùi qñm,i = pñm,i .tgϕi , n laø soá thieát bò trong nhoùm.
548 CHÖÔNG 13

hoaëc tính gaàn ñuùng cosϕ trung bình theo coâng thöùc:
pñm1 cos ϕ1 + pñm2 cos ϕ2 + ... + pñmn cos ϕn
cosϕ = (13.37)
pñm1 + pñm2 + ... + pñm,n

Phuï taûi tính toaùn taïi moät nuùt cuûa heä thoáng cung caáp ñieän (phaân xöôûng, xí nghieäp…) baèng
toång caùc phuï taûi tính toaùn cuûa caùc nhoùm thieát bò coù noái vaøo nuùt ñoù nhöng coù xeùt ñeán heä soá ñoàng
thôøi:
2 2
 n   n 

 i =1
∑
Stt = Kñt.  Ptt ,i  +  Q tt ,i 
  
  i =1


∑ (13.38)

trong ñoù n laø soá nhoùm theát bò ; Kñt laø heä soá ñoàng thôøi.
Ví duïï 13.13
Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn cuûa caùc nhoùm thieát bò cuûa moät phaân xöôûng, caùc nhoùm coù cheá ñoä
laøm vieäc khaùc nhau. Coâng suaát ñaët, heä soá nhu caàu Knc, heä soá coâng suaát cosϕ cho trong Baûng
13.4. Keát quaû tính toaùn cuõng cho trong baûng.
Coù theå tính heä soá nhu caàu cuûa toaøn phaân xöôûng:
Ptt ,px 239, 13
Knc,px = = = 0, 63
Pdm,px 376, 9

Heä soá coâng suaát cuûa toaøn phaân xöôûng:

Ptt,px 239, 13
cosϕpx = = = 0, 75
Stt ,px 318, 17
tgϕpx = 0,88
Keát quaû cosϕpx vaø tgϕpx ñöôïc ghi trong baûng.
Baûng 13.4
Toång Coâng suaát tính toaùn
Soá Soá Heä soá
coâng cosϕ
ϕ
thöù thieát nhu caàu Ptt= Knc.Pñm Qtt = Ptt.tgϕ
ϕ Stt = Ptt2 + Qtt2
suaát ñaët tgϕ
ϕ
töï nhoùm bò Knc (kW) (kVAr) (kVA)
(kW)

I 16 191,4 0,8 0, 75 153,1 135

0, 882
0, 5
II 2 9 0,35 1, 732 3,2 5,5

0, 75
III 23 158,5 0,6 0, 882 95 83,8
0, 85
IV 8 18 0,8 0, 62 14,4 8,9

Phuï taûi Ptt,px = Qtt,px = Stt,px =

toång 49 376,9 Heä soá 0, 75 4 4
Ptt2,px + Q2tt,px
Kñt. ∑ Ptt,n h oùm Kñt. ∑ Qtt ,n h oùm
0, 88
cuûa 4 ñoàng i=1 i=1
= 318,17 kVA
nhoùm thôøi Kñt = 0,9. 265,7 = = 0,9. 233,2 =
= 0,9 239,13 kW 209,88 kVAr
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 549

Phöông phaùp tính phuï taûi tính toaùn theo coâng suaát ñaët vaø heä soá nhu caàu coù öu ñieåm laø ñôn
giaûn, tính toaùn thuaän tieän. Nhöôïc ñieåm chuû yeáu cuûa phöông phaùp laø keùm chính xaùc vì heä soá nhu
caàu tra ôû soå tay laø moät soá lieäu coá ñònh, thöïc teá heä soá naøy phuï thuoäc vaøo cheá ñoä vaän haønh vaø soá
thieát bò trong nhoùm. Vì vaäy ñaây laø phöông phaùp gaàn ñuùng sô boä.
13.6.2 Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo suaát chæ tieâu saûn xuaát
a) Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo suaát tieâu hao ñieän naêng treân moät ñôn vò saûn phaåm
Ñoái vôùi phuï taûi coù ñoà thò phuï taûi raát ít thay ñoåi (nhö quaït gioù, bôm nöôùc, maùy neùn, thieát bò
ñieän phaân, xí nghieäp giaáy, xí nghieäp hoùa chaát ...) thì coù theå duøng phöông phaùp naøy ñeå xaùc ñònh
phuï taûi tính toaùn vôùi phuï taûi tính toaùn baèng phuï taûi trung bình trong ca mang taûi lôùn nhaát:
a o .Mca
Ptt = Ptb,ca = (13.39)
Tca
trong ñoù:
a0: suaát tieâu hao ñieän naêng treân moät ñôn vò saûn phaåm (kWh/saûn phaåm);
Mca: soá löôïng saûn phaåm saûn xuaát ñöôïc trong moät ca;
Tca: thôøi gian laøm vieäc cuûa ca mang taûi lôùn nhaát (giôø).
Khi bieát soá saûn phaåm saûn xuaát haøng naêm thì phuï taûi tính toaùn ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
A a .M
Ptt = = 0 (13.40)
Tmax Tmax
trong ñoù:
A: ñieän naêng tieâu thuï trong moät naêm;
M: soá saûn phaåm saûn xuaát ñöôïc trong moät naêm;
Tmax: thôøi gian söû duïng coâng suaát cöïc ñaïi.
Ví duïï 13.14
Tính phuï taûi tính toaùn cuûa nhoùm maùy neùn khí. Bieát moät naêm saûn xuaát ñöôïc 400.106 m3 khí
neùn, ñeå neùn 1 m3 khí caàn 0,15 kWh ñieän naêng, thôøi gian Tmax = 7000 giôø.
Giaûi
Thôøi gian Tmax lôùn chöùng toû ñoà thò phuï taûi cuûa maùy neùn gaàn nhö khoâng ñoåi. Phuï taûi tính
toaùn cho bôûi:
400.106.0, 15
Ptt = = 8570 kW.
7000
b) Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo coâng suaát phuï taûi treân moät ñôn vò dieän tích saûn xuaát
Vôùi nhöõng phaân xöôûng saûn xuaát coù nhieàu thieát bò phaân boá töông ñoái ñeàu treân maët baèng nhö
phaân xöôûng may, phaân xöôûng deät … coù theå aùp duïng phöông phaùp naøy ñeå xaùc ñònh phuï taûi tính
toaùn:
Ptt = p0. F
trong ñoù:
p0: suaát coâng suaát tính toaùn treân 1 m2 dieän tích saûn xuaát (kW/m2);
F: dieän tích boá trí thieát bò (m2).
Phöông phaùp xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo suaát chæ tieâu saûn xuaát laø phöông phaùp gaàn
550 CHÖÔNG 13

ñuùng vaø theo kinh nghieäm.

13.6.3 Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo coâng suaát trung bình vaø heä soá cöïc ñaïi
Phöông phaùp naøy coøn goïi laø phöông phaùp xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn theo soá thieát bò hieäu
quaû
Ptt = Kmax. Ptb = Kmax. Ksd. Pñm (13.41)
Heä soá söû duïng Ksd coù theå tra trong soå tay, heä soá cöïc ñaïi Kmax tính theo muïc 13.4 duøng ñoà thò
H.13.1 hay baûng 13.2.
Phöông phaùp naøy cho keát quaû töông ñoái chính xaùc vì khi xaùc ñònh soá thieát bò hieäu quaû nhq ñaõ
coù xeùt aûnh höôûng cuûa soá thieát bò vaø cheá ñoä laøm vieäc cuûa caùc thieát bò.
Khi tính toaùn phuï taûi theo phöông phaùp naøy, moät soá tröôøng hôïp tính gaàn ñuùng nhö sau:
1. Tröôøng hôïp n ≤ 3 vaø nhq < 4, phuï taûi tính toaùn ñöôïc tính theo coâng thöùc:
n
Ptt = ∑p
i =1
ñm , i (13.42)

n
Qtt = ∑p
i =1
ñm , i .tgϕi (13.43)

2. Tröôøng hôïp n > 3 vaø nhq < 4 thì phuï taûi tính toaùn cho bôûi:
n
Ptt = ∑k
i =1
pt , i .pñm , i (13.44)

n
Qtt = ∑k
i =1
pt , i .p ñm , i .tgϕ i (13.45)

trong ñoù: n: soá thieát bò

kpt,i: heä soá phuï taûi cuûa thieát bò thöù i.
3. Tröôøng hôïp phuï taûi coù ñoà thò phuï taûi khoâng ñoåi:
Ptt = Ptb (13.46)
Qtt = Qtb (13.47)
4. Duøng ñoà thò H.13.1 hay Baûng soá 13.2 chæ cho ñeán nhq = 300. Neáu nhq > 300 vaø
Ksd < 0,5 thì heä soá cöïc ñaïi Kmax tra theo nhq = 300. Neáu nhq > 300 vaø Ksd ≥ 0,5 thì:
Ptt = 1,05.Ksd.Pñm (13.48)
5. Neáu coù thieát bò moät pha thì phaûi coá gaéng phaân boá ñeàu coâng suaát leân ba pha.
Ví duïï 13.15
Haõy xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn cuûa moät nhoùm thieát bò ñöôïc cung caáp töø moät tuû ñoäng löïc
trong phaân xöôûng söûa chöõa cô khí goàm caùc thieát bò sau:
Teân maùy Soá löôïng Pñm (kW) cosϕ
Maùy tieän 4 10 0,7
Maùy tieän 5 7 0,6
Maùy tieän 4 4,5 0,65
Maùy khoan 5 2,8 0,5
Maùy khoan 20 1 0,5

Heä soá söû duïng cuûa nhoùm maùy laø Ksd = 0,1.
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 551

Giaûi
Böôùc 1: Xaùc ñònh soá thieát bò laøm vieäc hieäu quaû:
Soá maùy trong nhoùm n = 38
Soá thieát bò coù coâng suaát lôùn hôn hay baèng moät nöûa coâng suaát cuûa thieát bò coù coâng suaát lôùn
nhaát (≥ 5 kW): n1 = 9
n1 9
n* = = = 0, 23
n 38
Toång coâng suaát ñònh möùc cuûa n thieát bò trong nhoùm: P = 127 kW
Toång coâng suaát cuûa n1 thieát bò: 75 kW
75
P* = = 0, 59
127
Tra ñoà thò H.13.10 hay baûng 13.3 coù ñöôïc nhq* = 0,56.
Suy ra soá thieát bò hieäu quaû: nhq = nhq*. n = 0,56 x 38 = 21,2
Böôùc 2: Xaùc ñònh heä soá cöïc ñaïi Kmax vaø coâng suaát tính toaùn.
Tra Baûng 13.2 hay ñoà thò H.13.1., öùng vôùi Ksd = 0,1 vaø nhq = 21,2 coù ñöôïc Kmax = 1,82
Phuï taûi tính toaùn cho bôûi:
n
Ptt = Kmax.Ptb = Kmax.Ksd. ∑p
i =1
ñm , i = 1,82. 0,1. 127 = 23,1 kW.

∑p ñm , i .cos ϕi
77, 7
Heä soá coâng suaát trung bình: cosϕtb = i =1
n
= = 0, 61
127
∑p
i =1
ñm , i

Phuï taûi phaûn khaùng tính toaùn: Qtt = Ptt. tgϕtb = 23,1. 1,299 = 30 kVAr
Ptt 23, 1
Phuï taûi bieåu kieán tính toaùn: Stt = = = 37, 86 kVA.
cos ϕtb 0, 61
Höôùng daãn söû duïng caùc phöông phaùp xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn:
- Khi tính phuï taûi tính toaùn cho töøng nhoùm maùy ôû maïng ñieän aùp thaáp (U < 1000 V) trong
phaân xöôûng neân duøng phöông phaùp tính theo heä soá cöïc ñaïi Kmax vì phöông phaùp naøy cho keát quaû
töông ñoái chính xaùc.
- Khi phuï taûi phaân boá töông ñoái ñeàu treân dieän tích saûn xuaát hoaëc coù soá lieäu veà suaát tieâu hao
ñieän naêng cho moät ñôn vò saûn phaåm thì duøng phöông phaùp suaát chæ tieâu saûn xuaát.
- Khi tính toaùn sô boä phuï taûi tieâu thuï (phaân xöôûng, xí nghieäp, khu vöïc, thaønh phoá…) neân
duøng phöông phaùp heä soá nhu caàu Knc.

13.7 XAÙC ÑÒNH PHUÏ TAÛI ÑÆNH NHOÏN

Phuï taûi ñænh nhoïn laø phuï taûi cöïc ñaïi ngaén haïn trong khoaûng thôøi gian töø 1 ñeán 2 giaây. Phuï
taûi ñænh nhoïn thöôøng ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng doøng ñieän Iñn. Tính Iñn ñeå kieåm tra ñoä leäch ñieän
aùp, choïn khí cuï baûo veä, tính toaùn töï khôûi ñoäng ñoäng cô.
Doøng ñieän ñænh nhoïn xuaát hieän khi môû maùy ñoäng cô, doøng ñieän xung cuûa loø ñieän, maùy bieán
aùp haøn.
552 CHÖÔNG 13

Ñoái vôùi moät maùy, doøng ñænh nhoïn baèng doøng môû maùy:
Iñn = Imm = kmm.Iñm (13.49)
trong ñoù kmm – boäi soá doøng môû maùy cuûa ñoäng cô.
Khi khoâng coù soá lieäu chính xaùc, boäi soá doøng môû maùy coù theå laáy gaàn ñuùng nhö sau:
- Ñoái vôùi ñoäng cô moät chieàu: kmm = 2,5;
- Ñoái vôùi ñoäng cô caûm öùng: kmm = 5 – 7;
- Ñoái vôùi loø ñieän hoà quang, maùy bieán aùp haøn: kmm ≥ 3 (khoâng qui veà cheá ñoä daøi haïn).
Ñoái vôùi moät nhoùm maùy, doøng ñieän ñænh nhoïn ñöôïc xaùc ñònh khi maùy coù doøng ñieän môû maùy
lôùn nhaát khôûi ñoäng, coøn caùc maùy coøn laïi ñang laøm vieäc bình thöôøng:
Iñn = imm(max) + (Itt – ksdiñm(max)) (13.50)
trong ñoù: imm(max): doøng ñieän môû maùy lôùn nhaát trong nhoùm;
iñm(max): doøng ñieän ñònh möùc cuûa ñoäng cô coù doøng môû maùy lôùn nhaát (ñaõ qui veà cheá ñoä
daøi haïn neáu noù laøm vieäc ngaén haïn laëp laïi);
ksd: heä soá söû duïng cuûa ñoäng cô coù doøng môû maùy lôùn nhaát;
Itt: doøng ñieän tính toaùn cuûa nhoùm thieát bò ñang xeùt.
Ví duïï 13.16
Tính doøng ñieän ñænh nhoïn cuûa ñöôøng daây cung caáp cho caàn truïc coù caùc ñoäng cô nhö sau:
Ñoäng cô Pñm (kW) ε% cosϕ
ϕ Iñm (A) ksd kmm

Naâng haøng 12 15 0,76 27,5 0,1 5,5

Di chuyeån xe doïc caàu truïc 4 15 0,72
Quay caàu truïc 8 15 0,75
Ñieän aùp löôùi ñieän 380 V, ba pha.
Giaûi
Vôùi soá thieát bò n = 3, phuï taûi tính toaùn qui veà cheá ñoä daøi haïn cho bôûi:
3
Ptt = ∑p
i =1
ñm , i . εi % 100 = (12 + 4 + 8). 0, 15 = 9,3 kW

3
Qtt = ∑p
i =1
ñm , i .tgϕi . εi % 100

= (12. 0,86 + 4. 0,96 + 8. 0,88) 0, 15 = 8,21 kVAr

Stt = (9, 3)2 + (8, 21)2 = 12, 4 kVA

12, 4
Itt = = 18, 8 3 A
3.0, 38
Ñoäng cô naâng haøng coù doøng ñieän môû maùy lôùn nhaát:
Imm(max) = kmm.iñm = 5,5. 27,5 = 151 A
Doøng ñònh möùc cuûa ñoäng cô naâng haøng qui veà cheá ñoä daøi haïn:
iñm,max = iñm(daøi haïn) = 27,5. 0, 15 = 10,6 A
Doøng ñieän ñænh nhoïn cuûa nhoùm ñoäng cô:
Iñn = Imm(max) + (Itt – ksd.iñm(max))
= 151 + (18,83 – 0,1. 10,6) = 168,7 A.
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 553

13.8 TRÌNH TÖÏ TÍNH TOAÙN PHUÏ TAÛI ÑIEÄN ÔÛ CAÙC CAÁP TRONG HEÄ THOÁNG
Khi coù moät heä thoáng ñieän cuï theå, caàn xaùc ñònh phuï taûi ôû caùc caáp ñieän aùp. Ngoaøi vieäc xaùc
ñònh phuï taûi tính toaùn baèng caùc phöông phaùp neâu treân phaûi keå ñeán toån thaát coâng suaát qua caùc
caáp ñieän aùp trong heä thoáng.
Nguyeân taéc chung ñeå tính phuï taûi cuûa heä thoáng ñieän laø tính töø thieát bò duøng ñieän ngöôïc veà
nguoàn.
Giaû thieát coù moät heä thoáng cung caáp ñieän coù sô ñoà trong H.13.11.
Trình töï tính toaùn nhö sau:
1. Ñieåm 1 cung caáp tröïc tieáp cho caùc theát bò ñieän. ÔÛ caáp naøy xaùc ñònh cheá ñoä laøm vieäc cuûa
caùc thieát bò ñieän, caùc heä soá tính toaùn ksd, kpt ... Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn cuûa töøng thieát bò ñieän
duøng ñeå choïn daây daãn hay caùp noái töø tuû ñoäng löïc ñeán thieát bò vaø khí cuï baûo veä, ñieàu khieån thieát
bò ñieän.
2. Phuï taûi ñieåm 2. Duøng moät trong caùc phöông phaùp trong muïc 13.6 ñeå ñeå xaùc ñònh phuï taûi
tính toaùn cuûa töøng nhoùm phuï taûi, neân duøng phöông phaùp tính theo heä soá Kmax. Phuï taûi ôû ñieåm
naøy S2 = P2 + jQ2 duøng ñeå choïn daây daãn hay caùp cung caáp cho nhoùm thieát bò vaø ñeå choïn thieát bò
baûo veä, ñoùng caét.

Hình 13.11: Heä thoáng cung caáp ñieän

554 CHÖÔNG 13

3. Phuï taûi ñieåm 3. Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn taïi thanh caùi haï aùp cuûa maùy bieán aùp phaân xöôûng:
S 3 = Kñt. ∑ (S + ∆ S )
2 2 (13.51)

trong ñoù: Kñt - heä soá ñoàng thôøi; ∆ S2 - toån thaát coâng suaát treân daây daãn noái töø thanh caùi haï aùp ñeán
ñieåm 2.
Trò soá naøy duøng ñeå choïn soá löôïng vaø coâng suaát cuûa maùy bieán aùp phaân xöôûng, choïn thanh
goùp, thieát bò ñoùng caét phía haï aùp cuûa maùy bieán aùp.
4. Phuï taûi ñieåm 4. Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn phía cao aùp cuûa traïm bieán aùp phaân xöôûng
S4 = S3 + ∆ SB (13.52)

trong ñoù: ∆ SB - toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp phaân xöôûng.
Trò soá S4 duøng ñeå choïn daây caùp cung caáp ñieän cho traïm bieán aùp phaân xöôûng töø thanh caùi
traïm phaân phoái chính.
5. Phuï taûi ñieåm 5. Xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn taïi töøng phaân ñoaïn thanh caùi traïm phaân phoái
chính. Phuï taûi naøy bao goàm caùc phuï taûi cuûa caùc traïm bieán aùp phaân xöôûng coäng vôùi toån thaát
ñöôøng daây, phuï taûi cuûa caùc thieát bò laøm vieäc vôùi ñieän aùp cao maéc tröïc tieáp vaøo phaân ñoaïn traïm
phaân phoái chính.

∑ (S
S5 = K dt . 4 + ∆ S4 ) (13.53)

trong ñoù: Kñt - heä soá ñoàng thôøi ; ∆ S4 - toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây töø thanh caùi traïm phaân
phoái chính ñeán bieán aùp phaân xöôûng (ñieåm 4).
Trò soá S5 duøng ñeå choïn thanh caùi traïm phaân phoái, choïn daây cung caáp ñieän töø traïm bieán aùp
chính ñeán thanh caùi ñoù, choïn thieát bò ñoùng caét.
6. Phuï taûi ñieåm 6. Phuï taûi tính toaùn taïi thanh caùi thöù caáp 6 – 22 kV cuûa traïm giaûm aùp chính
cuûa nhaø maùy. Phuï taûi naøy bao goàm phuï taûi cuûa traïm phaân phoái coäng vôùi toån thaát ñöôøng daây vaø
caùc phuï taûi noái tröïc tieáp vaøo thanh caùi thöù caáp cuûa traïm bieán aùp chính

∑ (S + ∆ S )
S6 = K dt . 5 5 (13.54)

trong ñoù: Kñt - heä soá ñoàng thôøi ; ∆ S5 - toån thaát coâng suaát treân ñöôøng daây töø thanh caùi traïm bieán
aùp chính ñeán thanh caùi traïm phaân phoái (ñieåm 5).
Trò soá S 6 duøng ñeå choïn thanh caùi thöù caáp traïm giaûm aùp chính, choïn coâng suaát maùy bieán aùp,
choïn thieát bò ñoùng caét.
7. Phuï taûi ñieåm 7. Phuï taûi tính toaùn phía cao aùp traïm giaûm aùp chính. Phuï taûi naøy goàm phuï
taûi phía thöù caáp coäng vôùi toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp cuûa traïm
S7 = S6 + ∆ SB (13.55)
trong ñoù: ∆ SB - toån thaát coâng suaát trong maùy bieán aùp cuûa traïm bieán aùp chính.
S 7 duøng ñeå choïn daây daãn cung caáp cho traïm vaø thieát bò ñoùng caét phía cao aùp.
Khi xaùc ñònh phuï taûi tính toaùn caàn quan taâm ñeán ñoà thò phuï taûi cuûa phaân xöôûng hay cuûa
toaøn xí nghieäp, löôïng ñieän naêng duøng cho saûn xuaát seõ taêng leân theo thôøi gian nghóa laø phuï taûi coù
theå taêng leân trong voøng 5 ñeán 10 naêm tôùi.
XAÙC ÑÒNH NHU CAÀU ÑIEÄN 555

13.9 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA PHUÏ TAÛI ÑIEÄN

Söï phaùt trieån cuûa phuï taûi cuûa moät khu vöïc cung caáp bôûi moät coâng ty ñieän löïc laø yeáu toá quan
troïng aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa heä thoáng phaân phoái. Do ñoù, döï baùo phaùt trieån phuï taûi laø
cô baûn cuûa baøi toaùn qui hoaïch.
Kyõ thuaät döï baùo ñoøi hoûi vieäc öùng duïng caùc daïng bieán ñoåi döõ lieäu thích hôïp. Phöông
trình ñöôøng thaúng thöôøng khoâng phuø hôïp vôùi soá lieäu goác nhöng phuø hôïp vôùi logarit cuûa soá
lieäu vaø coù theå bieåu dieãn bôûi daïng haøm muõ: yt = a.bx
Bieåu thöùc treân coøn goïi laø phöông trình taêng tröôûng vaø thöôøng ñöôïc duøng ñeå giaûi thích hieän
töôïng taêng tröôûng cuûa moät ñaïi löôïng theo thôøi gian. Chaúng haïn, neáu bieát suaát taêng tröôûng haøng
naêm cuûa phuï taûi thì coù theå xaùc ñònh phuï taûi vaøo cuoái naêm thöù n theo bieåu thöùc:
Pn = P0(1+g)n
trong ñoù: Pn: phuï taûi vaøo cuoái naêm thöù n; P0: phuï taøi ban ñaàu;
g: suaát taêng tröôûng haøng naêm cuûa phuï taûi; n: soá naêm.
Neáu ñaët Pn = yt, P0 = a, 1 + g = b thì phöông trình taêng tröôûng coù daïng haøm muõ.
BAØI TAÄP CHÖÔNG 13
13.1. Duøng soá lieäu trong Ví duïï 13.6 vaø giaû thieát phaùt tuyeán coù toån thaát coâng suaát cöïc ñaïi baèng 72
kW vaøo luùc phuï taûi ñænh vaø heä soá toån thaát haøng naêm laø 0,14. Haõy xaùc ñònh:
a) Phuï taûi trung bình haøng ngaøy cuûa phaùt tuyeán;
b) Toån thaát coâng suaát trung bình cuûa phaùt tuyeán;
c) Toån thaát ñieän naêng haøng naêm cuûa phaùt tuyeán.
ÑS: a) 1112,5 kW; b) 10,08 kW; c) 88300,8 kWh.
13.2. Duøng soá lieäu trong Ví duïï 13.6 vaø ñònh nghóa cuûa heä soá phuï taûi. Haõy xaùc ñònh heä soá phuï taûi.
ÑS: kpt = 0,618.
13.3. Duøng soá lieäu cho trong Ví duïï 13.6 vaø giaû thieát phuï taûi ñònh möùc (yeâu caàu coù noái ñeán heä
thoáng) ñoái vôùi taûi ñeøn ñöôøng, taûi gia duïng, taûi thöông maïi laàn löôït baèng 110, 2000 vaø 2000 kW.
Haõy xaùc ñònh:
a) Heä soá yeâu caàu cuûa taûi ñeøn ñöôøng;
b) Heä soá yeâu caàu cuûa taûi gia duïng;
c) Heä soá yeâu caàu cuûa taûi thöông maïi;
d) Heä soá yeâu caàu cuûa phaùt tuyeán.
ÑS: a) 0,91 b) 0,5 c) 0,6 d) 0,438.
13.4. Cho moät nhoùm thieát bò ñöôïc cung caáp töø tuû ñoäng löïc, ñieän aùp ba pha 0,4 kV coù soá lieäu cho
trong baûng:
Teân thieát bò Soá Coâng suaát ñaët, Iñm, A Heä soá söû duïng, ϕ
cosϕ
löôïng kW ksd tgϕ
Maùy cöa 1 1 2,53 0,16 0,6/1,33
Khoan baøn 2 0,65 x 2 1,65 x 2 0,16 0.6/1,33
Maùy maøi thoâ 1 2,3 5,82 0,16 0,6/1,33
Maùy khoan ñöùng 1 4,5 11,39 0,16 0,6/1,33
Maùy baøo ngang 1 4,5 11,39 0,16 0,6/1,33
Maùy xoïc 1 2,8 7,09 0,16 0,6/1,33
Haõy xaùc ñònh soá thieát bò laøm vieäc hieäu quaû, heä soá cöïc ñaïi, coâng suaát taùc duïng, coâng suaát
phaûn khaùng, coâng suaát bieåu kieán vaø doøng ñieän tính toaùn.
ÑS: 5 ; 2,87 ; 7,53 kW ; 10,04 kVAr ; 12,55 kVA ; 19,06 A.
556

Chöông 14
TRUYEÀN TAÛI ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU CAO AÙP
(HVDC)

14.1 GIÔÙI THIEÄU

Truyeàn taûi ñieän moät chieàu cao aùp (HVDC) coù nhieàu thuaän lôïi hôn truyeàn taûi ñieän xoay
chieàu trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät. AÙp duïng thöông maïi ñaàu tieân cuûa truyeàn taûi ñieän moät
chieàu laø ñöôøng daây noái lieàn giöõa ñaát lieàn cuûa Thuïy Ñieån vaø ñaûo Gotland vaøo naêm 1954. Keå töø
ñoù vieäc aùp duïng HVDC coù ñöôïc böôùc phaùt trieån khoâng ngöøng.
Vôùi söï ra ñôøi cuûa van thyristor, truyeàn taûi ñieän HVDC trôû neân haáp daãn hôn. Heä thoáng
HVDC ñaàu tieân duøng van thyristor thöïc hieän naêm 1972 goàm noái keát “ löng keà löng “ (back–to–
back) giöõa caùc heä thoáng New Brunkswick vaø Quebec cuûa Canada. Van thyristor trôû thaønh phaàn
töû chính cuûa caùc traïm bieán ñoåi moät chieàu. Caùc thieát bò bieán ñoåi ngaøy nay coù kích thöôùc trôû neân
goïn vaø giaù thaønh giaûm.
Truyeàn taûi HVDC ñaõ ñöôïc aùp duïng trong caùc tröôøng hôïp sau:
1. Caùp ngaàm döôùi nöôùc coù chieàu daøi hôn 30 km. Truyeàn taûi ñieän xoay chieàu seõ khoâng thöïc teá ñoái
vôùi khoaûng caùch daøi do ñieän dung cuûa caùp lôùn ñoøi hoûi phaûi coù caùc traïm buø trung gian.
2. Noái keát khoâng ñoàng boä giöõa hai heä thoáng xoay chieàu khi maø caùc ñöôøng daây noái xoay chieàu laø
khoâng khaû thi vì lyù do oån ñònh heä thoáng hay coù söï khaùc nhau veà taàn soá ñònh möùc cuûa hai heä
thoáng.
3. Truyeàn taûi moät löôïng coâng suaát lôùn treân khoaûng caùch xa baèng ñöôøng daây treân khoâng. Truyeàn
taûi HVDC laø moät phöông aùn caïnh tranh ñöôïc vôùi truyeàn taûi ñieän xoay chieàu ñoái vôùi khoaûng caùch
daøi hôn 600 km.
4. Söï noái keát caùc heä thoáng cuøng taàn soá qua ñöôøng daây coù chieàu daøi baèng khoâng (noái keát “löng
keà löng”, caùc traïm chænh löu vaø nghòch löu ñöôïc noái keà nhau. Ñieàu naøy cho pheùp noái keát hai heä
thoáng xoay chieàu maø khoâng laøm taêng doøng ngaén maïch trong heä thoáng.
5. Heä thoáng HVDC ñöôïc duøng ñeå taûi coâng suaát töø moät traïm lôùn töø xa ñeán trung taâm phuï taûi caùch
ñoù vaøi traêm km. Neáu coù söï coá trong heä thoáng xoay chieàu thì caùc maùy phaùt ôû nguoàn phaùt seõ
khoâng caét ra vì ñöôøng keát noái DC khoâng ñoàng boä seõ coâ laäp nhaø maùy vôùi heä thoáng AC.
6. Lieân keát giöõa caùc heä thoáng lôùn: nhaèm trao ñoåi lieân tuïc coâng suaát vôùi caùc heä thoáng laân caän baát
chaáp coù bieán ñoåi veà ñieän aùp vaø taàn soá. Caùc lieân keát DC ñaûm baûo söï toàn taïi hoaït ñoäng cuûa caùc
ñöôøng noái trong nhöõng tình traïng nghieâm ngaët nhaát cuûa caùc löôùi ñieän caáu thaønh.
Caùc heä thoáng HVDCcoù khaû naêng ñieàu khieån nhanh choùng coâng suaát truyeàn taûi vì vaäy chuùng
coù aûnh höôûng lôùn ñeán oån ñònh khi lieân keát vôùi heä thoáng xoay chieàu. Quan troïng hôn nöõa, vieäc
thieát keá thích hôïp heä thoáng ñieàu khieån HVDC laø cô baûn ñeå ñaûm baûo vaän haønh thoûa maõn treân
toaøn heä thoáng DC/AC.
Chöông naøy seõ ñöa ra giôùi thieäu toång quaùt veà caùc nguyeân taéc vaän haønh vaø ñieàu khieån cô
TRUYEÀN TAÛI ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU CAO AÙP 557

baûn cuûa heä thoáng HVDC vaø moâ taû moâ hình cuûa chuùng ñoái vôùi khaûo saùt phaân boá coâng suaát cuõng
nhö khaûo saùt oån ñònh vaø xem xeùt chi tieát heä thoáng coù hai ñaàu.

14.2 CAÁU HÌNH HEÄ THOÁNG HVDC VAØ CAÙC PHAÀN TÖÛ
Caùc keát noái DC ñöôïc phaân laøm ba loaïi chính:
• Keát noái ñôn cöïc;
• Keát noái löôõng cöïc;
• Keát noái ñoàng cöïc.
Caáu hình cô baûn cuûa moät keát noái ñôn cöïc ñöôïc trình baøy trong hình H.14.1. Heä thoáng naøy
duøng moät daây daãn, thöôøng coù cöïc tính aâm. Ñöôøng trôû veà coù theå duøng ñaát hay nöôùc. Caùc khaûo saùt
veà chi phí thöôøng ñi ñeán vieäc duøng heä thoáng naøy nhaát laø truyeàn taûi baèng caùp ngaàm. Caáu hình
naøy laø giai ñoaïn thöù nhaát cuûa vieäc phaùt trieån sang caáu hình löôõng cöïc.

Hình 14.1: Keát noái ñôn cöïc

Thay vì duøng ñöôøng trôû veà qua ñaát, coù theå duøng ñöôøng trôû veà baèng kim loaïi trong tröôøng
hôïp ñieän trôû ñaát quaù lôùn vaø coù theå gaây nhieãu loaïn ñeán caùc coâng trình ngaàm baèng kim loaïi khaùc.
Daây daãn kim loaïi taïo ñöôøng veà coù ñieän aùp thaáp.
Keát noái löôõng cöïc ñöôïc trình baøy trong hình (H.14.2). Keát noái naøy coù hai daây, moät döông vaø
moät aâm. Moãi ñaàu coù ñeàu coù boä bieán ñoåi coù ñieän aùp ñònh möùc baèng nhau maéc noái tieáp veà phía
ñieän moät chieàu. Ñieåm noái giöõa hai boä bieán ñoåi ñöôïc noái ñaát. Luùc bình thöôøng, doøng ñieän treân
hai cöïc baèng nhau, doøng qua ñaát baèng khoâng. Hai cöïc coù theå vaän haønh ñoäc laäp nhau. Neáu moät
cöïc bò coâ laäp do söï coá treân daây daãn, cöïc kia vaãn coù theå hoaït ñoäng vôùi ñaát laø ñöôøng trôû veà vaø
mang moät nöûa taûi.
Theo quan ñieåm choáng seùt, ñöôøng daây löôõng cöïc ñöôïc xem nhö hieäu quaû töông ñöông vôùi
ñöôøng daây xoay chieàu hai maïch. Trong vaän haønh bình thöôøng coù ít nhieãu do hoïa taàn ñeán caùc
coâng trình laân caän so vôùi ñöôøng ñôn cöïc. Vieäc ñaûo chieàu coâng suaát ñöôïc thöïc hieän baèng caùch
thay ñoåi cöïc tính cuûa hai cöïc thoâng qua ñieàu khieån.
Trong tröôøng hôïp doøng ñieän taûn qua ñaát khoâng ñöôïc thuaän lôïi hay khoâng thöïc hieän toát vieäc
noái ñaát do ñieän trôû ñaát quaù cao thì coù theå duøng moät daây daãn thöù ba laøm ñöôøng trôû veà cho doøng
ñieän khi coù moät cöïc ngöøng hoaït ñoäng hoaëc khi coù söï khoâng caân baèng luùc vaän haønh hai cöïc. Daây
daãn thöù ba yeâu caàu möùc caùch ñieän thaáp vaø coøn ñöôïc duøng laøm daây baûo veä choáng seùt ñoái vôùi
ñöôøng daây treân khoâng
558 CHÖÔNG 10

Hình 14.2: Keát noái löôõng cöïc

Keát noái ñoàng cöïc coù caáu hình nhö trong hình H.10.3 goàm hai hay nhieàu daây coù cuøng cöïc
tính. Thöôøng choïn cöïc tính aâm vì coù ít nhieãuthoâng tin do vaàng quang gaây ra hôn. Ñöôøng trôû veà
thoâng qua ñaát. Khi coù söï coá treân moät daây, boä bieán ñoåi saün saøng ñeå cung caáp cho caùc daây coøn laïi
vôùi chöøng möïc quaù taûi naøo ñoù. Veà maët naøy caáu hình ñoàng cöïc coù veû thuaän lôïi hôn moät khi ñöôøng
trôû veà qua ñaát ñöôïc chaáp nhaän.

Hình 14.3: Keát noái ñoàng cöïc

Moãi caáu hình noùi treân thöôøng gheùp thaùc nhoùm nhieàu boä bieán ñoåi, moãi boä coù moät maùy bieán
aùp vaø moät nhoùm caùc van. Caùc boä bieán ñoåi ñöôïc maéc song song veà phía xoay chieàu (maùy bieán
aùp) vaø maéc noái tieáp veà phía moät chieàu (van) ñeå coù ñöôïc möùc ñieän aùp mong muoán töø moät cöïc so
vôùi ñaát.
Heä thoáng HVDC “löng keà löng” (duøng cho caùc keát noái khoâng ñoàng boä) ñöôïc thieát keá vaän
haønh ñoàng cöïc hay löôõng cöïc vôùi soá nhoùm khaùc nhau cuûa caùc van cho moãi cöïc phuï thuoäc vaøo
muïc ñích lieân keát vaø ñoä tin caäy mong muoán.
Haàu heát caùc keát noái HVDC ñieåm–ñeán–ñieåm (hai ñaàu) bao goàm caùc ñöôøng daây löôûng cöïc
vaø chæ vaän haønh moät cöïc trong tröôøng hôïp khaån caáp. Chuùng ñöôïc thieát keá ñeå coù söï ñoäc laäp giöõa
caùc cöïc nhaèm traùnh maát ñieän caû ñöôøng daây löôõng cöïc.
Moät heä thoáng HVDC nhieàu ñaàu (MTDC) taïo ra khi heä thoáng ñieän HVDC ñöôïc noái ñeán
nhieàu nuùt treân maïng xoay chieàu.

14.3 CAÙC PHAÀN TÖÛ CUÛA HEÄ THOÁNG TRUYEÀN TAÛI HVDC
Caùc phaàn töû chính cuûa heä thoáng HVDC ñöôïc trình baøy trong hình (H.14.4.)
Duøng moät heä thoáng löôõng cöïc laøm ví duï. Sau ñaây moâ taû toùm löôïc caùc phaàn töû.
Boä bieán ñoåi: Bieán ñoåi AC/DC (chænh löu) hay DC/AC (nghòch löu), goàm caùc van maéc caàu
vaø maùy bieán aùp coù ñaàu phaân aùp. Caàu van goàm caùc van cao aùp maéc theo sô ñoà 6 xung hay 12
xung. Caùc maùy bieán aùp bieán ñoåi cung caáp nguoàn ñieän aùp ba pha vôùi ñieän aùp thích hôïp cho caàu
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 559

caùc van. Vôùi cuoän daây maùy bieán aùp phía van khoâng noái ñaát, heä thoáng ñieän moät chieàu coù theå
ñöôïc taïo noái ñaát rieâng, thöôøng laø baèng caùch noái ñaát ñaàu döông hay ñaàu aâm cuûa moät caàu boä bieán
ñoåi van.

Hình 14.4: Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng HVDC löôõng cöïc, caùc phaàn töû chính
Cuoän khaùng baèng phaúng: Ñaây laø caùc cuoän khaùng lôùn coù ñieän caûm ñeán 1 H maéc noái tieáp vôùi
moãi cöïc cuûa moãi traïm bieán ñoåi. Coâng duïng cuûa chuùng bao goàm:
• Giaûm caùc hoïa taàn ñieän aùp vaø doøng ñieän treân ñöôøng daây moät chieàu;
• Traùnh söï coá chuyeån maïch trong nghòch löu;
• Traùnh doøng ñieän trôû neân khoâng lieân tuïc khi mang taûi thaáp;
• Giôùi haïn ñænh doøng ñieän trong chænh löu khi xaûy ra ngaén maïch treân ñöôøng moät chieàu.
Boä loïc hoïa taàn: Boä bieán ñoåi sinh ra hoïa taàn ñieän aùp vaø doøng ñieän ôû caû hai phía xoay chieàu
vaø moät chieàu. Hoïa taàn gaây phaùt noùng tuï ñieän vaø maùy phaùt gaàn ñoù, coøn gaây nhieãu leân heä thoáng
thoâng tin. Maïch loïc do ñoù phaûi ñöôïc duøng ôû caû hai phía moät chieàu vaø xoay chieàu.
Nguoàn cung caáp coâng suaát khaùng: Nhö trình baøy ôû caùc muïc keá tieáp, boä bieán ñoåi moät chieàu
thöïc chaát coù tieâu thuï coâng suaát khaùng. Trong vaän haønh bình thöôøng, löôïng coâng suaát khaùng tieâu
thuï baèng khoaûng 50% löôïng coâng suaát taùc duïng taûi qua. Trong tình traïng quaù ñoä yeâu caàu veà
coâng suaát khaùng coù theå nhieàu hôn. Ñoái vôùi heä thoáng xoay chieàu lôùn, coâng suaát khaùng ñöôïc taïo
ra baèng tuï buø ngang. Phuï thuoäc vaøo yeâu caàu ñaët ra cho keát noái moät chieàu vaø treân heä thoáng xoay
chieàu maø moät phaàn nguoàn coâng suaát khaùng coù theå laø maùy buø ñoàng boä hay maùy buø tónh. Caùc tuï
ñieän trong maïch loïc cuõng cung caáp moät phaàn coâng suaát khaùng yeâu caàu.
Ñieän cöïc: Haàu heát caùc keát noái DC ñöôïc thieát keá duøng ñaát nhö daây trung tính ít nhaát cho ñeán
thôøi ñieåm naøy. Vieäc noái ñaát ñoøi hoûi phaûi coù moät beà maët daãn ñieän lôùn ñeå haïn cheá maät ñoä doøng
ñieän vaø ñieän tröôøng. Daây daãn noái ñaát ñöôïc xem nhö ñieän cöïc. Nhö ñaõ noùi ôû treân, neáu caàn thieát
phaûi haïn cheá doøng ñieän qua ñaát thì duøng daây trôû veà baèng kim loïai laø moät phaàn töû cuûa ñöôøng DC.
Ñöôøng daây moät chieàu: Laø ñöôøng daây treân khoâng hay caùp ngaàm. Ngoaïi tröø soá daây daãn vaø
khoaûng caùch giöõa caùc daây, ñöôøng daây DC troâng raát gioáng ñöôøng daây AC.
Maùy caét ñieän xoay chieàu: Ñeå loaïi tröø söï coá trong maùy bieán aùp cuõng nhö ñeå ñöa keát noái DC
560 CHÖÔNG 10

ra khoûi vaän haønh, maùy caét ñöôïc ñaët ôû phía xoay chieàu. Chuùng khoâng duøng ñeå giaûi tröø söï coá phía
moät chieàu vì nhöõng söï coá naøy coù theå ñöôïc loaïi tröø nhanh choùng baèng caùch ñieàu khieån boä bieán
ñoåi.

14.4 THUAÄN LÔÏI VAØ KHOÂNG THUAÄN LÔÏI CUÛA HEÄ THOÁNG HVDC
14.4.1 Thuaän lôïi
Nhöõng thuaän lôïi cuûa heä thoáng HVDC ñöôïc lieät keâ nhö sau:
1. Kinh teá hôn khi phaûi taûi löôïng coâng suaát lôùn ñi xa baèng ñöôøng daây treân khoâng
2. Taûi ñöôïc coâng suaát nhieàu hôn treân moãi daây daãn vaø xaây döïng ñöôøng daây ñôn giaûn hôn
3. Coù theå daãn doøng ñieän veà qua ñaát
4. Khoâng coù doøng ñieän ñieän dung vaø hieäu öùng maët ngoaøi.
Vaán ñeà suït aùp naëng neà khoâng ñöôïc ñaët ra vì chæ coù suït aùp R.I do ñieän trôû trong khi suït aùp do caûm
khaùng X.I baèng khoâng. Cuõng vì lyù do X = 0 maø vaán ñeà oån ñònh tónh heä thoáng khoâng coøn laø vaán
ñeà lôùn nöõa.
5. Deã daøng ñaûo ngöôïc chieàu vaø ñieàu khieån coâng suaát qua noái keát DC
6. Ñöôøng daây DC laø moät noái keát khoâng ñoàng boä vaø coù tính linh hoaït (khoâng coù yeâu caàu veà taùi
ñoàng boä) vaø noù coù theå noái keát hai heä thoáng xoay chieàu maïnh, khaùc taàn soá.
7. Ñoái vôùi ñöôøng daây DC ñôn giaûn noái giöõa hai traïm bieán ñoåi, khoâng caàn thieát phaûi duøng maùy
caét vì ñieàu khieån caùc boä ñoåi ñieän coù theå haõm khoâng cho doøng ñieän taêng cao trong tröôøng hôïp söï
coá.
8. Trong ñöôøng daây löôõng cöïc hay ñoàng cöïc, moãi daây coù theå vaän haønh ñoäc laäp
9. Ít choaùn haønh lang. Khoaûng caùch giöõa hai pha ngoaøi cuûa ñöôøng daây 400 kV xoay chieàu
khoaûng 20 m trong khi ñoù ñoái vôùi ñöôøng DC cuøng ñieän aùp khoaûng caùch naøy giaûm moät nöûa coøn
khoaûng 10 m.
10. Tieát kieäm ñaùng keå veà caùch ñieän. Ñieän aùp ñænh cuûa ñöôøng daây 400 kV xoay chieàu laø 2 .440
= 564 kV. Do ñoù, ñöôøng daây xoay chieàu caàn nhieàu caùch ñieän giöõa truï vaø daây daãn cuõng nhö
khoaûng caùch töø daây ñeán maët ñaát cao hôn so vôùi ñöôøng daây 400 kV DC.
11. Khoâng coù giôùi haïn veà maët kyõ thuaät veà khoaûng caùch truyeàn taûi bôûi daây daån treân khoâng hay
ñöôøng caùp ngaàm do khoâng coù doøng ñieän ñieän dung vaø khoâng coù giôùi haïn oån ñònh.
12. Toån thaát ñöôøng daây thaáp hôn
13. Coù theå taûi nhieàu ñieän naêng hôn vaøo maïng xoay chieàu maø khoâng laøm taêng doøng ngaén maïch
vaø ñònh möùc cuûa caùc maùy caét.
14. Khoâng coù yeâu caàu veà buø coâng suaát khaùng treân ñöôøng DC.
15. Toån thaát vaàng quang vaø nhieãu thoâng tin ít hôn ñöôøng daây xoay chieàu.
16. Ñöôøng daây cao aùp xoay chieàu vaø moät chieàu coù theå vaän haønh song song trong heä thoáng AC–
DC.
17. Söï goùp phaàn cuûa ñöôøng HVDC vaøo doøng ngaén maïch trong heä thoáng xoay chieàu laø nhoû so vôùi
ñöôøng xoay chieàu. Doøng ngaén maïch treân ñöôøng DC ñöôïc yeâu caàu laø nhoû.
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 561

14.4.2 Khoâng thuaän lôïi

1. Chi phí cao do xaây döïng caùc traïm bieán ñoåi phöùc taïp vaø caùc khí cuï ñaét tieàn
2. Boä bieán ñoåi tieâu thuï coâng suaát khaùng ñaùng keå
3. Phaùt sinh hoïa taàn, ñoøi hoûi maïch loïc
4. Boä bieán ñoåi ít coù khaû naêng quaù taûi
5. Vieäc thieáu maùy caét DC coù theå gaây trôû ngaïi vaän haønh cuûa maïng ñieän. Khoâng coù khí cuï DC naøo
coù theå ñoùng caét hoaøn haûo vaø ñaûm baûo trong baûo veä (ñieàu khieån ñoàng thôøi ôû taát caû caùc boä bieán
ñoåi laø khoù khaên).
6. Khoâng theå coù maùy bieán aùp kieåu DC ñeå thay ñoåi ñieän aùp theo caùch ñôn giaûn. Söï bieán ñoåi ñieän
aùp phaûi ñöôïc thöïc hieän beân phía xoay chieàu cuûa heä thoáng.
7. Yeâu caàu coâng suaát khaùng cuûa phuï taûi phaûi ñöôïc cung caáp taïi choã vì coâng suaát khaùng khoâng
ñöôïc truyeàn taûi treân ñöôøng daây DC.
8. Söï ñoùng baån söù caùch ñieän aûnh höôûng xaáu ñoái vôùi ñieän aùp moät chieàu hôn laø ñoái vôùi xoay
chieàu. Yeâu caàu phaûi thöôøng xuyeân lau chuøi söù caùch ñieän.

14.5 BOÄ BIEÁN ÑOÅI VAØ CAÙC PHÖÔNG TRÌNH

14.5.1 Maïch bieán ñoåi
Boä bieán ñoåi thöïc hieän bieán ñoåi AC/DC hay ngöôïc laïi vaø cung caáp phöông tieän ñeå ñieàu
chænh doøng coâng suaát qua ñöôøng HVDC (H.14.5.). Caùc phaàn töû laø caàu van ñieän töû vaø maùy bieán
aùp bieán ñoåi.
1. Caùc ñaëc tính cuûa van
Van trong boä bieán ñoåi laø khoùa ñieän töû coù ñieàu khieån, cho pheùp daãn ñieän theo moät chieàu töø
anod sang cathod.

Hình 14.5: Maïch caàu toaøn soùng ba pha

2. Maïch ñoåi ñieän
Phaàn töû cô baûn cuûa boä bieán ñoåi HVDC laø maïch caàu ba pha toaøn soùng. Maùy bieán aùp ñoåi ñieän
coù ñaàu phaân aùp döôùi taûi. Cuoän daây phía xoay chieàu maéc Y noái ñaát, cuoän daây phía van maéc ∆
hay Y khoâng noái ñaát. Maïch caàu toaøn soùng ba pha ñöôïc duøng phoå bieán trong boä bieán ñoåi HVDC
vì töông thích toát vôùi maùy bieán aùp bieán ñoåi vaø coù ñieän aùp ngöôïc thaáp ñaët leân caùc van khi ngöøng
562 CHÖÔNG 10

daãn. Ñieän aùp ngöôïc laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng ñeå choïn caùc thoâng soá ñònh möùc cuûa
van.
14.5.2 Phaân tích maïch caàu toaøn soùng ba pha
Caùc giaû thieát:
- Heä thoáng xoay chieàu bao goàm maùy bieán aùp bieán ñoåi ñöôïc bieåu dieãn baèng moät nguoàn aùp lyù
töôûng coù ñieän aùp, taàn soá khoâng ñoåi noái tieáp vôùi ñieän khaùng taûn cuûa maùy bieán aùp.
- Doøng moät chieàu Id khoâng ñoåi vaø khoâng gôïn soùng do coù cuoän khaùng loïc Ld laøm baèng phaúng
ñaët veà phía DC.
- Caùc van ñieän laø khoùa lyù töôûng coù ñieän trôû baèng khoâng khi daãn vaø baèng voâ cuøng khi
ngöng.
Ñieän aùp pha cuûa nguoàn ñieän aùp:
ea = Emcos(ωt+600)
eb = Emcos(ωt–600) (14.1)
ec = Emcos(ωt–1800)
Ñieän aùp daây:
0
eac = ea – ec = 3 Emcos(ωt+30 )
0
eba = eb – ea = 3 Emcos(ωt–90 ) (14.2)
0
eca = ecb – eb = 3 Emcos(ωt+150 )

1. PHAÂN TÍCH GIAÛ THIEÁT BOÛ QUA ÑIEÄN KHAÙNG NGUOÀN

a. Goùc kích treã baèng khoâng (H.14.6)

Hình 14.6: Maïch töông ñöông cuûa maïch cuûa maïch bieán ñoåi ba pha toaøn soùng
- Moãi van daãn 1200
- Khi daãn, doøng ñieän qua van laø Id.
- Doøng ñieän trong moãi pha phía nguoàn xoay chieàu goàm caùc doøng ñieän chaïy qua hai van coù
noái vôùi pha ñoù
Hình 14.7(a) trình baøy daïng soùng ñieän aùp vaø doøng ñieän vôùi caùc van ñöôïc ñaùnh soá theo thöù
töï kích daãn. Van 1 daãn khi ωt trong khoaûng –1200 ñeán 00, van 2 daãn khi ωt giöõa –600 vaø 600.
H.14.7(b) cho thaáy chu kyø daãn cuûa caùc van, ñoä lôùn vaø thôøi gian (goùc) doøng ñieän ñi qua. Doøng
ñieän trong pha a cuûa nguoàn xoay chieàu (trong cuoän daây noái nguoàn xoay chieàu) cuûa maùy bieán aùp
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 563

ñöôïc trình baøy trong H.14.7(c)

Hình 14.7: Daïng soùng ñieän aùp vaø doøng ñieän cuûa maïch caàu H.14.6
a) Ñieän pha vaø ñieän aùp daây cuûa nguoàn xoay chieàu;
b) Doøng ñieän qua caùc van vaø chu kyø daãn;
c) Doøng ñieän pha a
Ñieän aùp DC trung bình cho bôûi coâng thöùc
3 3
Vd0 = Em = 1,65 Em (14.3a)
π
Em: Trò soá ñónh cuûa ñieän aùp pha
Tính theo ñieän aùp hieäu duïng pha (ELN) vaø ñieän aùp daây hieäu duïng (ELL)
3 6
Vd0 = ELN = 2,34 ELN (14.3b)
π
3 2
= ELL = 1,35 ELL (14.3c)
π
b. Vôùi goùc kích treã (H.14.8)
α
Goïi α laø goùc kích treã (delay angle) töông öùng vôùi thôøi gian treã giaây. Goùc treã giôùi haïn
ω
baèng 1800.
Ñieän aùp trung bình Vd khi coù goùc treã α:
Vd = Vd0 cosα (14.4)
0
Vì α coù theå thay ñoåi töø 0 ñeán 180 , cosα thay ñoåi töø –1 ñeán 1, Vd thay ñoåi töø –Vd0 ñeán Vd0.
Soá aâm cuûa Vd öùng vôùi cheá ñoä nghòch löu.
564 CHÖÔNG 10

Hình 14.8: Daïng soùng ñieän aùp vaø doøng ñieän qua caùc van vôùi goùc kích treã α
c. Caùc quan heä veà doøng ñieän vaø goùc pha
Khi goùc treã α taêng, goùc leäch pha giöõa ñieän aùp vaø doøng xoay chieàu cuõng thay ñoåi. Ñieàu naøy
ñöôïc minh hoïa trong H.14.9 ñoái vôùi pha a. Daïng soùng doøng ñieän xoay chieàu bao goàm nhieàu xung
hình chöõ nhaät töông öùng vôùi doøng ñieän qua caùc van 1 vaø 4.
Doøng ñieän moät chieàu giaû thieát khoâng ñoåi baèng Id (cuoän khaùng Ld trong H.14.6 laøm cho Id
khoâng thay ñoåi). Vì moãi van daãn trong trong khoaûng thôøi gian öùng vôùi 1200 ñieän, doøng ñieän xoay
chieàu cuûa ñöôøng daây bao goàm caùc xung chöõ nhaät coù bieân ñoä baèng Id vaø keùo daøi 1200 hay 2π/3
radian (H.14.10). Vôùi giaû thieát khoâng coù choàng chaäp chuyeån maïch thì daïng cuûa doøng ñieän daây
xoay chieàu ñoäc laäp vôùi α.
Trò soá ñænh cuûa thaønh phaàn taàn soá cô baûn cuûa doøng ñieän xoay chieàu ñöôøng daây:
2
ILM = 3Id = 1, 11Id (14.5a)
π
Trò soá hieäu duïng cuûa doøng ñieän cuûa thaønh phaàn doøng ñieän cô baûn:
6
ILI = Id = 0,78 Id (14.5b)
π
Boû qua toån thaát trong boä bieán ñoåi, coâng suaát phía xoay chieàu phaûi baèng vôùi coâng suaát phía
moät chieàu:
3ELNILIcosϕ = VdId = Vd0cosαId
Thay Vd0 töø (14.3b) vaø ILI töø (14.5b) coù ñöôïc:
3 6
(3ELN 6 Id )cosϕ = ( ELNId)cosα
π π
Suy ra:
cosϕ = cosα (14.6)
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 565

Boä bieán ñoåi hoaït ñoäng nhö moät thieát bò bieán ñoåi doøng xoay chieàu ra moät chieàu (hay ngöôïc
laïi) sao cho tyû soá doøng ñieän khoâng ñoåi trong khi tyû soá ñieän aùp thay ñoåi tuøy theo goùc kích (xem
(14.3), (14.4) vaø (14.5)).

Hình 14.9: Söï thay ñoåi goùc leäch pha giöõa ñieän aùp vaø doøng ñieän theo goùc kích treã α

Hình 14.10: Daïng soùng doøng ñieän daây

566 CHÖÔNG 10

2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA GOÙC CHOÀNG CHAÄP CHUYEÅN MAÏCH

Do ñieän caûm Lc cuûa nguoàn xoay chieàu, doøng ñieän trong caùc pha khoâng theå thay ñoåi töùc thôøi.
Söï chuyeån tieáp doøng ñieän töø pha naøy sang pha khaùc ñoøi hoûi moät thôøi gian nhaát ñònh goïi laø thôøi
gian chuyeån maïch hay thôøi gian choàng chaäp. Goùc chuyeån maïch (goùc choàng chaäp) kyù hieäu laø µ.
Trong vaän haønh bình thöôøng, goùc choàng chaäp nhoû hôn 600, trò soá tieâu bieåu luùc ñaày taûi thay
ñoåi töø 150 ñeán 250. Vôùi 00 < µ < 600, trong thôøi gian chuyeån maïch coù ba van daãn ñoàng thôøi, tuy
vaäy giöõa caùc laàn chuyeån maïch chæ coù hai van daãn. Moät laàn chuyeån maïch baét ñaàu ôû moãi 600 vaø
keùo daøi moät goùc µ. Do ñoù goùc khi hai van daãn ñieän vôùi goùc kích treã α = 0 laø 600 – µ. Trong moãi
thôøi kyø chuyeån maïch, doøng ñieän trong van ñöôïc ñöa vaøo daãn ñieän taêng töø 0 ñeán Id trong khi
doøng ñieän trong van saép ngöng daãn ñieän giaûm töø Id veà 0. Söï chuyeån maïch baét ñaàu khi ωt = α vaø
chaám döùt khi ωt = α+µ = δ, δ goïi laø goùc taét (extinction angle)
Söï suït aùp do choàng chaäp chuyeån maïch
Do hieän töôïng chuyeån maïch noùi treân, ñieän aùp DC trung bình bò suït giaûm so vôùi khi khoâng
xeùt choàng chaäp. Suït aùp trung bình do choàng chaäp cho bôûi:
Vd0
∆Vd = (cos α − cos δ) (14.7)
2
Ngay vaøo luùc keát thuùc chuyeån maïch, doøng ñieän qua van ñöôïc ñöa vaøo daãn ñieän laø Id, coù
quan heä sau:
3Em
Id = (cosα – cosδ) (14.8)
2ωLc
Keát hôïp (14.7) vaø (14.8) coù ñöôïc:
3
∆Vd = IdωLc = RcId
π
3
vôùi Rc = ωL c = 3 X c (14.9)]
π π
Ñieän aùp moät chieàu cho bôûi:
Vd = Vd0cosα – ∆Vd
= Vd0cosα – RcId (14.10)
Rc ñöôïc goïi laø ñieän trôû chuyeån maïch töông ñöông bieåu dieãn cho suït aùp do chuyeån maïch
choàng chaäp, khoâng laø ñieän trôû thöïc vaø khoâng tieâu thuï coâng suaát.
3. CHEÁ ÑOÄ CHÆNH LÖU
Maïch töông ñöông cuûa chænh löu caàu döïa treân phaân tích ôû treân ñöôïc trình baøy trong
H.14.11; daïng soùng ñieän aùp vaø chu kyø daãn trong H.14.12a.
Ñieän aùp moät chieàu vaø doøng ñieän trong maïch töông ñöông laø caùc giaù trò trung bình. Ñieän aùp
noäi beân trong laø haøm theo goùc treã α. Goùc choàng chaäp µ khoâng ñöôïc theå hieän trong maïch töông
ñöông, taùc duïng choàng chaäp luùc chuyeån maïch ñöôïc bieåu dieãn qua trung gian cuûa ñieän trôû Rc.
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 567

Hình 14.11: Maïch töông ñöông cuûa caàu chænh löu

Hình 14.12: Daïng soùng ñieän aùp vaø chu kyø daãn a) chænh löu b) nghòch löu

4. CHEÁ ÑOÄ NGHÒCH LÖU

Neáu khoâng coù choàng chaäp, ñieän aùp moät chieàu Vd = Vd0cosα. Vd baét ñaàu ñoåi daáu khi goùc treã
α > 900.
Vôùi aûnh höôûng cuûa choàng chaäp (H.14.12b):
Vd = Vd0cosα – ∆Vd
568 CHÖÔNG 10

Thay ∆Vd töø phöông trình (14.7):

Vd0 V
Vd = Vd0cosα – (cos α − cos δ) = d0 (cos α + cos δ) (14.11)
2 2
Giaù trò chuyeån tieáp cuûa goùc treã αt ñeå nghòch löu baét ñaàu xaûy ra cho bôûi ñieàu kieän:
cosαt + cosδt = 0
hay:
αt = π – δ t = π – αt – µ
suy ra:
π−µ µ
αt = = 900 – (14.12)
2 2
AÛnh höôûng cuûa choàng chaäp laøm giaûm αt töø 900 xuoáng 900 –µ/2. Thoaït nhìn, laáy laøm laï laø
laøm treã goùc kích cho ñeán khi ñieän aùp thöïc teá treân anod trôû neân aâm. Tuy vaây, söï chuyeån maïch
vaãn coù theå xaûy ra mieãn laø ñieän aùp chuyeån maïch (eba = eb – ea, ñoái vôùi van 1 vaø 3) laø döông vaø
mieãn laø van rôøi khoûi coù ñöôïc ñieän aùp ngöôïc ñaët leân noù sau khi taét.
Vì caùc van chæ daãn ñieän theo moät chieàu, doøng ñieän trong boä bieán ñoåi khoâng theå ñaûo ngöôïc
ñöôïc. Vieäc ñoåi daáu cuûa ñieän aùp Vd daãn ñeán ñaûo chieàu coâng suaát. Ñieän aùp xoay chieàu phaûi hieän
höõu beân sô caáp cuûa maùy bieán aùp (phía noái vôùi ñieän xoay chieàu) trong cheá ñoä nghòch löu. Ñieän aùp
moät chieàu cuûa nghòch löu coù khuynh höôùng choáng laïi doøng ñieän nhö trong ñoäng cô moät chieàu goïi
laø söùc phaûn ñieän. Ñieän aùp moät chieàu töø boä chænh löu cöôõng böùc doøng ñieän qua caùc van cuûa boä
nghòch löu choáng laïi söùc phaûn ñieän naøy.
Cheá ñoä nghòch löu cuõng dieãn taû theo α vaø δ nhö trong cheá ñoä chænh löu nhöng coù giaù trò töø
90 ñeán 1800. Tuy vaäy duøng kyù hieäu goùc kích tröôùc β (ignition advance angle) vaø goùc taét tröôùc γ
0

(extinction advance angle) ñeå moâ taû cheá ñoä nghòch löu. Nhöõng goùc naøy ñöôïc ñònh nghóa theo söï
vöôït tröôùc so vôùi thôøi ñieåm khi ñieän aùp chuyeån maïch baèng khoâng (eab = 0 ñoái vôùi van 1 vaø 3) vaø
ñang giaûm (xem H.14.12b):
β=π–α
γ=π–δ (14.13a)
µ=δ–α=β–γ
Vì cosα = –cosβ vaø cosδ = – cosγ, phöông trình (14.11) ñöôïc vieát theo γ vaø β nhö sau:
cos γ + cos β
Vd = –Vd0 (14.13b)
2
hay theo (14.10):
Vd = –Vd0cosβ – RcId (14.13c)
Theo (14.13b) vaø (14.13c) coù ñöôïc (nhaân (14.13b) cho 2 vaø tröø veá vôùi veá (14.13c):
Vd = –Vd0cosγ + RcId
Ñieän aùp nghòch löu laø soá aâm trong caùc phöông trình cuûa boä bieán ñoåi thöôøng ñöôïc vieát laïi
vôùi qui öôùc laø soá döông, do ñoù:
cos γ + cos β
Vd = Vd0 (14.14)
2
Vd = Vd0cosβ + RcId (14.15)
Vd = Vd0cosγ – RcId (14.16)
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 569

Döïa vaøo caùc phöông trình treân, coù theå bieåu dieãn maïch töông ñöông cuûa boä nghòch löu nhö
sau (H.14.13):

Hình 14.13: Caùc maïch töông ñöông cuûa nghòch löu

Quan heä giöõa caùc ñaïi löôïng moät chieàu vaø xoay chieàu:
Töø phöông trình (14.11), ñieän aùp trung bình moät chieàu cho bôûi:
cos α + cos δ
Vd = Vd0cosα – ∆Vd = Vd0 (14.17)
2
Thay Vd0 töø phöông trình (14.3b) tính theo trò soá hieäu duïng cuûa ñieän aùp pha ELN coù ñöôïc:
3 6 cos α + cos δ
Vd = ELN (14.18)
π 2
Boû qua toån thaát, coâng suaát xoay chieàu baèng coâng suaát moät chieàu:
PAC = PDC
3ELNILIcosϕ = VdId
trong ñoù:
ELN: ñieän aùp pha hieäu duïng
ILI: doøng ñieän hieäu duïng taàn soá cô baûn.
Töø phöông trình (14.18):
3 6 cos α + cos δ
3ELNILIcosϕ = ELN .Id
π 2
Suy ra:
 6   cos α + cos δ 
ILIcosϕ =  Id  
  (14.19)
 π  2 
Töø phöông trình (14.5b), vôùi µ = 0
6
ILI = Id
π
Kyù hieäu giaù trò cuûa ILI khi µ = 0 baèng ILI0, pt (14.19) ñöôïc vieát:
cos α + cos δ
ILIcosϕ = ILI0 (14.20)
2
5. CAÙC BIEÅU THÖÙC GAÀN ÑUÙNG
Gaàn ñuùng ILI0 vôùi ILI
6
ILI ≈ ILI0 = Id (14.21)
π
570 CHÖÔNG 10

Quan heä treân chæ chính xaùc khi µ = 0, vôùi µ = 600 sai soá laø 4,3%, vôùi µ < 300 sai soá nhoû hôn
1,1%.
Suy ra heä soá coâng suaát:
cos α + cos δ cos α + cos(α + µ)
cosϕ ≈ = (14.22)
2 2
cos γ + cos β cos γ + cos( γ + µ)
hay ñoái vôùi nghòch löu: cos ϕ ≈ =
2 2
Töø söï gaàn ñuùng naøy, pt (14.17) trôû thaønh:
Vd = Vd0cosϕ (14.23)
hay:
Vd
cosϕ = (14.24)
Vd0
Töø phöông trình (14.10): Vd = Vd0cosα – RcId suy ra:
R c Id
cosϕ = cosα – (14.25)
Vd0
3 6
Thay Vd0 = ELN vaøo phöông trình (14.23):
π
3 6
Vd = Vd0 cosϕ = ELN cosϕ (14.26)
π
Id
Nhaän xeùt: phöông trình (14.21) cho thaáy boä bieán ñoåi coù tyû soá doøng ñieän khoâng ñoåi.
ILI
phöông trình (14.25) cho thaáy heä soá coâng suaát cosϕ phuï thuoäc vaøo phuï taûi vaø goùc kích
treã α
14.5.3 Coâng suaát cuûa maùy bieán aùp bieán ñoåi
Trò soá hieäu duïng toaøn phaàn IT cuûa doøng ñieän phía thöù caáp maùy bieán aùp (khoâng phaûi chæ coù
thaønh phaàn cô baûn) cho bôûi:
1 T
I2T =
T ∫ 0
i2 (t)dt

Daïng soùng doøng ñieän xoay chieàu goàm caùc xung chöõ nhaät coù bieân ñoä Id vaø ñoä roäng 2π/3
radian (H.14.10.), do ñoù:
π π
1 1 2 2
I T2 = ∫ 2 i2 dt
π = ∫3 I2 dt
π d = Id
π − π − 3
2 3

hay:
IT = 2 I (14.27)
3d
Trò soá hieäu duïng cuûa ñieän aùp pha phía thöù caáp cuûa maùy bieán aùp cho bôûi phöông trình
(14.3b):
π
ELN = Vd0
3 6
Coâng suaát ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp:
 π  2 π
Sñm B = 3ELNIT = 3   Vd0 Id = Vd0 Id (14.28)
3 6 3 3
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 571

14.5 BOÄ BIEÁN ÑOÅI NHIEÀU CAÀU

Hai hay nhieàu caàu ñöôïc maéc noái tieáp ñeå coù ñöôïc ñieän aùp DC cao. Boä maùy bieán aùp bieán ñoåi
ñöôïc maéc giöõa nguoàn xoay chieàu vaø caàu caùc van. Tyû soá bieán aùp ñöôïc ñieàu chænh döôùi taûi.
Trong thöïc teá boä bieán ñoåi nhieàu caàu goàm moät soá chaün caùc caàu xeáp thaønh töøng ñoâi taïo ra
caùch saép xeáp theo 12 xung (H.14.14.).

Hình 14.14: Boä bieán ñoåi caàu 12 xung

Nhö trình baøy trong hình (14.14), hai boä maùy bieán aùp, moät maéc Y–Y vaø moät maéc Y–∆ ñöôïc
duøng ñeå cung caáp cho moãi ñoâi caàu. Ñieän aùp ba pha cung caáp cho moät caàu leäch 300 so vôùi ñieän aùp
ba pha cung caáp cho caàu kia. Daïng soùng xoay chieàu cuûa doøng ñieän ñoái vôùi hai caàu gaàn hình sin
hôn so vôùi caàu ñôn 6 xung (H.14.15). Vôùi caùch saép xeáp theo 12 xung, caùc hoïa taàn baäc 5 vaø baäc 7
haàu nhö ñöôïc loaïi tröø ôû phía xoay chieàu. Ñieàu naøy giaûm chi phí cuûa boä loïc hoïa taàn. Theâm vaøo
ñoù, vôùi caùch saép xeáp 12 xung, gôïn soùng ñieän aùp moät chieàu ñöôïc giaûm thieåu ; caùc hoïa taàn baäc 6
vaø baäc 18 ñöôcï loaïi tröø ôû phía moät chieàu. Ñoái vôùi caàu 6 xung, toàn taïi hoïa taàn boäi soá cuûa 6 treân
phía moät chieàu trong khi ôû caàu 12 xung chæ coù boäi soá cuûa hoïa taàn baäc 12.
Caùc quan heä giöõa caùc ñaïi löông phía moät chieàu vaø xoay chieàu ñoái vôùi boä bieán ñoåi nhieàu
caàu.
Goïi:
B: soá caàu maéc noái tieáp
T: tyû soá bieán aùp (1:T)
572 CHÖÔNG 10

Hình 14.15: Daïng soùng ñieän aùp moät chieàu vaø doøng ñieän xoay chieàu caàu 6 xung vaø 12 xung

Hình 14.16

Ñieän aùp khoâng taûi lyù töôûng töông öùng vôùi phöông trình (14.3c):
3 2
Vd0 = .B.T.ELL = 1,3505.B.T.ELL (14.29)
π
3 
Vì suït aùp treân moãi caàu baèng Id  X C  vaø coù B caàu noái tieáp neân ñieän aùp moät chieàu cho bôûi:
π 
3 
Vd = Vd0cosα – Id.B.  X C  (14.30a)
π  
3 
hay: Vd = Vd0cosγ – Id.B.  X C  (14.30b)
π 
Ñieän aùp DC ñöôïc tính theo heä soá coâng suaát theo phöông trình (14.23) cho bôûi:
Vd = Vd0cosϕ (14.31)
Tuy nhieân vôùi tröôøng hôïp ña caàu, Vd0 cho bôûi phöông trình (14.29), ñieän aùp DC cuûa caàu 12
xung gaáp ñoâi ñieän aùp DC cuûa boä bieán ñoåi duøng caàu 6 xung. Trò soá hieäu duïng cuûa thaønh phaàn taàn
soá cô baûn cuûa doøng ñieän xoay chieàu toaøn phaàn (töông öùng vôùi phöông trình (14.5b) cho bôûi:
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 573

6
ILI = .B.T.Id = 0,78.B.T.Id (14.32)
π

Ví duïï 14.1
Moät boä chænh löu 12 xung ñöôïc cung caáp töø moät maùy bieán aùp ñieän aùp ñònh möùc 220/110 kV
(H.14.17).
a) Neáu ñieän aùp phía sô caáp laø 230 kV vaø tyû soá bieán aùp T laø 0,48, xaùc ñònh ñieän aùp DC ôû ñaàu
ra khi goùc kích treã α = 200 vaø goùc chuyeån maïch µ = 180.
b) Neáu doøng ñieän moät chieàu cung caáp bôûi maïch chænh löu laø 2000 A, tính ñieän khaùng
chuyeån maïch hieäu duïng Xc, trò soá hieäu duïng cuûa thaønh phaàn cô baûn cuûa doøng ñieän xoay chieàu,
heä soá coâng suaát cosϕ, coâng suaát khaùng phía sô caáp maùy bieán aùp.
Giaûi
a) Maïch caàu 12 xung goàm hai maïch caàu 6 xung: B = 2
Ñieän aùp DC luùc khoâng taûi:
3 2
Vd0 = BTELL = 1,3505. 2. 0,48. 230 = 298,18 kV
π
Goùc taét: δ = α + µ = 200 + 180 = 380
Suït aùp do choàng chaäp chuyeån maïch:
cos α − cos δ cos 200 − cos 380
∆Vd = Vd0 = 298, 18. = 22, 61 kV
2 2
Ñieän aùp DC ôû ñaàu ra:
Vd = Vd0cosα – ∆Vd = 298,18. cos200 – 22,61 = 257,58 kV
cos α + cos δ cos 200 + cos 380
hay: Vd = Vd0 = 298, 18. = 257, 58 kV
2 2
b)
∆Vd = B.Rc.Id
∆Vd 22, 61
Do ñoù: Rc = = = 5, 65 Ω
B.Id 2.2
πR c π.5, 65
Xc = = = 5, 92 Ω / pha
3 3
Thaønh phaàn cô baûn cuûa doøng ñieän xoay chieàu phía sô caáp cuûa maùy bieán aùp
6
ILI = .B.T.Id
π
= 0.7797. 2. 0,48.2 = 1,497 kA
Heä soá coâng suaát ôû thanh caùi cao aùp:
Vd 257, 58
cosϕ = = = 0.8638 suy ra ϕ = 30,250
Vd0 298, 18
Coâng suaát taùc duïng:
PAC = PDC = Vd.Id = 257,58. 2 = 515,16 MW
Coâng suaát phaûn khaùng:
Q = PAC.tgϕ = 515,16. tg30,250 = 300,43 MVAr.
574 CHÖÔNG 10

Hình 14.17: Sô ñoà vaø keát quaû ví duï 1

14.7 ÑIEÀU KHIEÅN HEÄ THOÁNG HVDC

Heä thoáng HVDC coù tính ñieàu khieån cao, söû duïng thích hôïp heä thoáng ñieàu khieån nhaèm ñaûm
baûo vaän haønh mong muoán cuûa heä thoáng ñieän.
a) Nguyeân lyù cô baûn cuûa ñieàu khieån
Xeùt ñöôøng daây HVDC ñôn cöïc hay moät cöïc cuûa ñöôøng daây löôõng cöïc. Maïch töông ñöông
vaø traéc ñoà ñieän aùp ñöôïc trình baøy trong H14.18b vaø c.

Hình 14.18: Keát noái HVDC vaø traéc ñoà ñieän aùp
Doøng ñieän moät chieàu ñi töø chænh löu ñeán nghòch löu:
Vd0r cos α − Vd0i cos γ
Id = (14.33)
R cr + R L − R ci
Coâng suaát ôû ñaàu chænh löu:
Pdr = VdrId (14.34)
Coâng suaát ôû ñaàu nghòch löu:
Pdi = VdiId = Pdr – RLId2 (14.35)
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 575

b) Caùc phöông caùch ñieàu khieån cô baûn

Ñieän aùp ôû baát kyø ñieåm naøo treân ñöôøng daây vaø doøng ñieän hay coâng suaát coù theå ñöôïc ñieàu
khieån baèng caùch ñieàu khieån ñieän aùp noäi Vdrcosα vaø Vdicosγ. Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch
ñieàu khieån goùc kích caùc van hay ñieàu khieån ñieän aùp xoay chieàu qua vieäc thay ñoåi ñaàu phaân aùp
cuûa maùy bieán aùp bieán ñoåi.
Ñieàu khieån kích coång toác ñoä nhanh (1 ñeán 10 ms) vaø thay ñoåi ñaàu phaân aùp toác ñoä chaäm (5
ñeán 6 giaây moãi naác) ñöôïc keát hôïp boå sung cho nhau. Ñieàu khieån kích coång ñöôïc thöïc hieän tröôùc
tieân do taùc ñoäng nhanh, tieáp theo laø thay ñoåi ñaàu phaân aùp ñeå duy trì caùc ñaïi löôïng cuûa boä bieán
ñoåi (α ñoái vôi chænh löu vaø γ ñoái vôi nghòch löu) ôû khoaûng ñònh möùc cuûa chuùng.
c) Cô sôû ñeå löïa choïn ñieàu khieån
Caùc xem xeùt sau ñaây aûnh höôûng ñeán söï löïa choïn caùc ñaëc tính ñieàu khieån:
1. Traùnh dao ñoäng lôùn veà doøng ñieän moät chieàu do thay ñoåi ñieän aùp trong heä thoáng xoay
chieàu.
2. Giöõ ñieän aùp moät chieàu gaàn vôùi ñònh möùc.
3. Duy trì heä soá coâng suaát ôû ñaàu phaùt vaø ñaàu nhaän caøng cao neáu coù theå ñöôïc.
4. Traùnh söï coá chuyeån maïch trong boä chænh löu vaø nghòch löu.
Ñieàu khieån nhanh caùc boä bieán ñoåi nhaèm tranh dao ñoäng lôùn cuûa doøng moät chieàu laø moät yeâu
caàu quan troïng ñeå vaän haønh thoûa maõn ñöôøng daây HVDC. Töø phöông trình (14.33), ñieän trôû cuûa
ñöôøng daây vaø boä bieán ñoåi laø nhoû, do ñoù moät söï thay ñoåi nhoû cuûa Vdr hay Vdi ñeàu daãn ñeán söï thay
ñoåi lôùn cuûa Id. Ví duï, moät thay ñoåi 25% ñieän aùp ôû chænh löu hay nghòch löu coù theå laøm thay ñoåi
doøng ñieän moät chieàu ñeán 100%. Ñieàu naøy bao haøm raèng neáu caû hai goùc αr vaø γi ñöôïc giöõ khoâng
ñoåi thì doøng ñieän moät chieàu coù theå thay ñoåi treân phaïm vi roäng khi coù söï thay ñoåi nhoû trong ñieän
aùp xoay chieàu ôû hai ñaàu. Söï bieán thieân nhö vaäy thöôøng khoâng ñöôïc chaáp nhaän trong vaän haønh
heä thoáng ñieän. Theâm vaøo ñoù doøng ñieän coù theå ñuû lôùn ñeå phaù hoûng caùc van vaø caùc thieát bò khaùc.
Do ñoù, ñieàu khieån nhanh boä bieán ñoåi ñeå traùnh dao ñoäng lôùn veà doøng ñieän laø yeâu caàu chuû yeáu
ñoái vôùi vaän haønh heä thoáng, khoâng coù ñöôïc söï ñieàu khieån naøy, heä thoáng HVDC seõ khoâng thöïc teá.
Ñoái vôùi moät coâng suaát truyeàn taûi cho tröôùc, traéc ñoà ñieän aùp moät chieàu doïc theo ñöôøng daây
töông ñoái baèng phaúng vaø gaàn vôùi trò soá ñònh möùc. Ñieàu naøy giaûm thieåu ñöôïc doøng moät chieàu vaø
toån thaát treân ñöôøng daây.
Coù nhieàu lyù do ñeå duy trì heä soá coâng suaát ôû möùc cao:
a) Giöõ coâng suaát ñònh möùc cuûa boä bieán ñoåi caøng cao caøng toát ñoái vôùi doøng ñieän vaø
ñieän aùp ñònh möùc cho tröôùc cuûa maùy bieán aùp vaø caùc van.
b) Giaûm ñieän aùp ngöôïc ñaët leân caùc van.
c) Giaûm thieåu toån thaát vaø doøng ñieän ñònh möùc cuûa caùc thieát bò trong heä thoáng xoay
chieàu coù noái vôùi boä bieán ñoåi.
d) Giaûm thieåu suït aùp ôû caùc ñaàu xoay chieàu khi phuï taûi taêng.
e) Giaûm thieåu chi phí nguoàn coâng suaát khaùng noái ñeán boä bieán ñoåi.
Theo phöông trình (14.22), heä soá coâng suaát cho bôûi:
cosϕ ≈ 0,5[cosα + cos(α+µ)] ≈ 0,5[cos γ+ cos(γ+µ)]
Do ñoù, ñeå ñaït ñöôïc heä soá coâng suaát cao, goùc α ñoái vôùi chænh löu vaø γ ñoái vôùi nghòch löu
ñöôïc giöõ caøng nhoû caøng toát. Tuy vaäy, chænh löu coù goùc giôùi haïn α toái thieåu khoaûng 50 ñaûm baûo
576 CHÖÔNG 10

ñuû ñieän aùp thuaän ñaët leân caùc van tröôùc khi kích daãn. Do ñoù, vieäc kích daãn khoâng theå xaûy ra sôùm
hôn α toái thieåu. Thöôøng α hoaït ñoäng trong khoaûng töø 150 ñeán 200.
Trong tröôøng hôïp cuûa maïch nghòch löu, caàn thieát phaûi duy trì moät goùc taét toái thieåu ñeå traùnh
söï coá trong chuyeån maïch. Ñieàu quan troïng laø phaûi ñaûm baûo cho chuyeån maïch ñöôïc hoaøn taát vôùi
moät bieân an toaøn, cho pheùp khöû ion hoùa tröôùc khi ñieän aùp chuyeån maïch ñoåi daáu ôû α = 1800 hay γ
= 00. Trò soá γ toái thieåu vôùi vuøng bieân an toaøn chaáp nhaän ñöôïc khoaûng 150 ñoái vôùi heä thoáng 50 Hz.
d) Caùc ñaëc tính ñieàu khieån
Ñaëc tính lyù töôûng:
Ñeå ñaûm baûo caùc yeâu caàu cô baûn noùi treân, nhieäm vuï cuûa ñieàu khieån ñieän aùp vaø doøng ñieän
ñöôïc phaân bieät vaø phaân caáp cho hai ñaàu cuûa heä thoáng HVDC. Trong vaän haønh bình thöôøng chænh
löu duy trì doøng ñieän khoâng ñoåi (CC) vaø nghòch löu duy trì goùc taét khoâng ñoåi (CEA) vôùi vuøng
bieân an toaøn cho chuyeån maïch.Cô sôû cuûa vieäc ñieàu khieån ñöôïc giaûi thích roõ raøng döïa vaøo ñaëc
tính xaùc laäp V–I. Ñieän aùp Vd vaø doøng ñieän Id coù theå ño ñöôïc töø moät ñieåm treân ñöôøng daây. Trong
H.14.19 ñieåm choïn laø ñaàu ra boä chænh löu. Ñaëc tính chænh löu vaø nghòch löu ñöôïc ño ôû ñaàu chænh
löu, nhö vaäy ñaëc tính cuûa nghòch löu coù keå caû suït aùp treân ñöôøng daây.

Hình 14.19: Ñaëc tính xaùc laäp V–I lyù töôûng

Chænh löu duy trì doøng ñieän khoâng ñoåi (CC), ñaëc tính V–I laø ñöôøng AB doác ñöùng (H.10.19)
Ñieän aùp ñaàu chænh löu tính theo phía nghòch löu (theo H.14.13b):
Vd = Vd0icosγ + (RL – Rci) Id
Phöông trình naøy cho ñaëc tính cuûa nghòch löu vôùi goùc γ coá ñònh. Neáu ñieän trôû chuyeån maïch
lôùn hôn ñieän trôû ñöôøng daây RL moät chuùt thì ñöôøng ñaëc tính CD cuûa nghòch löu laø ñöôøng doác
xuoáng. Giao ñieåm cuûa hai ñaëc tính laø ñieåm hoaït ñoäng E.
Ñaëc tính chænh löu coù theå dòch chuyeån theo chieàu ngang baèng caùch ñieàu khieån theo “leänh
doøng ñieän” (doøng chænh ñònh). Neáu doøng ñieän ño ñöôïc nhoû hôn yeâu caàu cuûa “leänh doøng ñieän”
thì ñieàu khieån cho kích van sôùm hôn baèng caùch giaûm goùc kích α.
Ñaëc tính nghòch löu ñöôïc naâng leân hay haï xuoáng baèng caùch thay ñoåi ñaàu phaân aùp cuûa maùy
bieán aùp, boä ñieàu chænh CEA seõ nhanh choùng khoâi phuïc goùc γ mong muoán.
Keát quaû laø khi doøng ñieän moät chieàu thay ñoåi, doøng ñieän seõ ñöôïc phuïc hoài nhanh choùng
baèng boä ñieàu chænh doøng ñieän cuûa chænh löu, trong khi ñoù ñaàu phaân aùp cuûa chænh löu taùc ñoäng ñeå
ñöa goùc α vaøo giôùi haïn mong muoán töø 100 ñeán 200 nhaèm ñaûm baûo heä soá coâng suaát cao vaø coøn ñuû
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 577

phaïm vi ñieàu khieån.

Ñaëc tính thöïc teá (Hình10.20)
Boä chænh löu duy trì doøng ñieän khoâng ñoåi baèng caùch thay ñoåi goùc kích α. Tuy vaäy α khoâng
ñöôïc nhoû hôn moät trò soá cöïc tieåu αmin. Taïi αmin, ñieän aùp khoâng theå taêng theâm vaø chænh löu hoaït
ñoäng ôû cheá ñoä goùc kích khoâng ñoåi (CIA). Do ñoù ñaëc tính chænh löu goàm hai ñoaïn (AB vaø FA).
Ñoaïn FA öùng vôùi goùc kích toái thieåu bieåu dieãn cho cheá ñoä CIA, ñoaïn AB bieåu dieãn cho cheá ñoä
CC. Thöïc teá ñaëc tuyeán doøng ñieän khoâng ñoåi CC khoâng hoaøn toaøn thaúng ñöùng maø phuï thuoäc vaøo
ñaëc tính cuûa boä ñieàu chænh doøng ñieän. Boä ñieàu khieån tyû leä coù ñoä doác aâm cao do ñoä lôïi höõu haïn
cuûa boä ñieàu chænh doøng ñieän. Ñoái vôùi boä ñieàu khieån vöøa tyû leä vaø tích phaân, ñaëc tính CC gaàn nhö
thaúng ñöùng. Ñaëc tính ñaày ñuû cuûa chænh löu ôû ñieän aùp bình thöôøng ñöôïc bieåu dieãn bôûi FAB. ÔÛ
ñieän aùp suït giaûm, ñaëc tính trôû thaønh F’A’B.

Hình 14.20: Ñaëc tính ñieàu khieån xaùc laäp thöïc teá cuûa boä bieán ñoåi
Ñaëc tính CEA cuûa nghòch löu caét ñaëc tính CC cuûa chænh löu taïi ñieåm E ôû cheá ñoä ñieän aùp
bình thöôøng. Tuy vaäy ñaëc tính CEA seõ khoâng caét ñaëc tính chænh löu khi ñieän aùp giaûm thaáp bieåu
dieãn bôûi F’A’B. Do ñoù, khi coù söï suït aùp lôùn treân ñieän aùp chænh löu thì doøng ñieän vaø ñieän aùp seõ
giaûm veà khoâng trong moät thôøi gian ngaén phuï thuoäc vaøo khaùng ñieän moät chieàu vaø heä thoáng xem
nhö bò raõ löôùi.
Ñeå traùnh hieän töôïng treân, maïch nghòch löu ñöôïc trang bò moät boä ñieàu khieån doøng ñieän,
ñöôïc chænh ñònh ôû moät trò soá thaáp hôn doøng chænh ñònh cuûa chænh löu. Ñaëc tuyeán ñaày ñuû cuûa
nghòch löu bieåu dieãn bôûi DGH bao goàm hai ñoaïn: moät ôû cheá ñoä CEA vaø moät ôû cheá ñoä doøng ñieän
khoâng ñoåi CC.
Hieäu soá giöõa “leänh doøng ñieän” cuûa chænh löu vaø “leänh doøng ñieän” cuûa nghòch löu goïi laø
“vuøng bieân” doøng ñieän Im. Thöôøng Im ñöôïc chænh ñònh töø 10 ñeán 15% doøng ñònh möùc nhaèm ñaûm
baûo hai ñaëc tính doøng ñieän khoâng ñoåi (CC) khoâng truøng nhau hay caét nhau do sai soá trong pheùp
ño hay do caùc nguyeân nhaân khaùc.
Trong vaän haønh bình thöôøng (bieåu dieãn bôûi giao ñieåm E), chænh löu ñieàu khieån doøng ñieän
coøn nghòch löu ñieàu khieån ñieän aùp moät chieàu.
Vôùi ñieän aùp chænh löu bò suït giaûm (do söï coá gaàn ñoù), tình traïng vaän haønh ñöôïc bieåu dieãn bôûi
ñieåm E’. Khi ñoù, nghòch löu ñieàu khieån doøng ñieän trong khi chænh löu hình thaønh ñieän aùp. Trong
578 CHÖÔNG 10

kieåu vaän haønh naøy vai troø cuûa chænh löu vaø nghòch löu trong vieäc ñieàu khieån ñieän aùp vaø doøng
ñieän bò ñaûo ngöôïc goïi laø söï ñoåi kieåu hoaït ñoäng.
Keát hôïp ñaëc tính chænh löu vaø nghòch löu
Trong haàu heát caùc heä thoáng HVDC, moät boä bieán ñoåi ñöôïc yeâu caàu hoaït ñoäng ñöôïc ôû hai
cheá ñoä chænh löu cuõng nhö nghòch löu. Nhö vaäy moät boä bieán ñoåi coù ñöôøng ñaëc tính keát hôïp nhö
trong H.14.21:

Hình 14.21: Vaän haønh vôùi moãi boä bieán ñoåi coù keát hôïp caùc ñaëc tính chænh löu vaø nghòch löu
Ñöôøng ñaëc tính cuûa moät boä bieán ñoåi goàm ba ñoaïn: ñoaïn goùc kích khoâng ñoåi (CIA), ñoaïn
doøng ñieän khoâng ñoåi (CC) vaø ñoaïn goùc taét khoâng ñoåi (CEA).
Coâng suaát truyeàn taûi töø boä bieán ñoåi 1 ñeán boä bieán ñoåi 2 öùng vôùi ñöôøng ñaëc tính veõ lieàn neùt,
tình traïng hoaït ñoäng bieåu dieãn bôûi ñieåm E1.
Coâng suaát truyeàn taûi theo chieàu ngöôïc laïi öùng vôùi ñöôøng ñaëc tính veõ ñöùt neùt. Ñieàu naøy ñaït
ñöôïc baèng caùch ñaûo ngöôïc vuøng bieân doøng ñieän. Khi ñoù “leänh doøng ñieän cuûa boä bieán ñoåi 2 ñöôïc
chænh ñònh lôùn hôn “leänh doøng ñieän” cuûa boä bieán ñoåi 1. Tình traïng hoaït ñoäng naøy ñöôïc bieåu
dieãn bôûi ñieåm E2. Doøng ñieän Id nhö tröôùc ñaây nhöng Vd coù cöïc tính bò ñaûo ngöôïc.
Toùm taét caùc nguyeân taéc ñieàu khieån cô baûn
Heä thoáng HVDC veà cô baûn ñöôïc ñieàu khieån theo doøng ñieän khoâng ñoåi vì hai lyù do quan
troïng sau:
- Giôùi haïn quaù doøng ñieän vaø giaûm thieåu thieät hai do söï coá.
- Traùnh cho heä thoáng ngöøng hoaït ñoäng do dao ñoäng ñieän aùp phía xoay chieàu.
Do ñieàu khieån doøng ñieän khoâng ñoåi taùc ñoäng nhanh maø heä thoáng HVDC hoaït ñoäng raát oån
ñònh.
Toùm taét caùc neùt chính cuûa heä thoáng ñieàu khieån cô baûn nhö sau:
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 579

a) Chænh löu ñöôïc cung caáp ñieàu khieån doøng ñieän vaø ñieàu khieån goùc α giôùi haïn. Chuaån toái
thieåu cuûa α khoaûng 50 sao cho coù ñuû ñieän aùp döông ñaët leân caùc van luùc kích daãn vaø ñeå ñaûm baûo
chuyeån maïch thaønh coâng. Trong kieåu ñieàu khieån doøng ñieän, boä ñieàu chænh ñieàu khieån goùc kích
vaø do ñoù ñieàu khieån ñieän aùp DC nhaèm duy trì doøng ñieän baèng vôùi “leänh doøng ñieän”. Trong khi
ñoù, ñieàu chænh ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp bieán ñoåi nhaèm giöõ goùc α trong khoaûng töø 100 ñeán
200. Moät thôøi gian treã ñöôïc chænh ñònh ñeå traùnh söï thay ñoåi khoâng caàn thieát cuûa ñaàu phaân aùp do
söï vöôït quaù ñoä cuûa goùc α.
b) Nghòch löu ñöôïc cung caáp ñieàu khieån goùc taét khoâng ñoåi (CEA) vaø moät ñieàu khieån doøng
ñieän. Trong kieåu ñieàu khieån CEA, goùc γ ñöôïc ñieàu chænh ôû trò soá khoaûng 150. Trò soá naøy töôïng
tröng cho söï phoái hôïp giöõa möùc tieâu thuï coâng suaát khaùng chaáp nhaän ñöôïc vaø thaát baïi trong
chuyeån maïch laø ít xaûy ra. Ñieàu khieån ñaàu phaân aùp ñöôïc duøng ñeå giöõ goùc γ trong phaïm vi mong
muoán töø 150 ñeán 200.
c) Trong ñieàu khieån bình thöôøng, chænh löu ôû caùch ñieàu khieån doøng ñieän CC vaø nghòch löu ôû
caùch ñieàu khieån CEA. Neáu coù söï suït giaûm trong ñieän aùp xoay chieàu ôû ñaàu chænh löu thì goùc kích
chænh löu giaûm xuoáng ñeán giôùi haïn αmin vaø hoaït ñoäng theo caùch ñieàu khieån αmin CIA trong khi ñoù
nghòch löu hoaït ñoäng theo ñieàu khieån doøng ñieän CC.

14.8 NGAÉN MAÏCH TREÂN ÑÖÔØNG DAÂY DC

Ngaén maïch treân ñöôøng daây DC thöôøng laø ngaén maïch giöõa moät cöïc vôùi ñaát. Ngaén maïch giöõa
caùc cöïc raát hieám xaûy ra. Theo nghieân cöùu thì seùt ñaùnh khoâng bao giôø gaây ra ngaén maïch hai cöïc.
Ngaén maïch moät cöïc chaïm ñaát seõ khoùa doøng coâng suaát ñi treân cöïc ñoù vaø cöïc coøn laïi khoâng
bò aûnh höôûng. Nhö seõ noùi döôùi ñaây, aûnh höôûng do ngaén maïch cuûa ñöôøng daây moät chieàu leân heä
thoáng ñieän xoay chieàu khoâng naëng neà baèng ngaén maïch ngay treân löôùi xoay chieàu.
Ngaén maïch ñoät nhieân laøm cho doøng ñieän chænh löu taêng leân (vì chænh löu ñang cung caáp cho
toång trôû ngaén maïch thaáp hôn laø cung caáp cho söùc phaûn ñieän cao beân trong nghòch löu) trong khi
ñoù doøng ñieän phía nghòch löu giaûm xuoáng.
Boä ñieàu khieån chænh löu taùc ñoäng nhanh laøm giaûm ñieän aùp moät chieàu vaø ñöa doøng ñieän veà
trò soá chænh ñònh ban ñaàu (Ior d). ÔÛ nghòch löu, doøng ñieän trôû neân nhoû hôn trò soá chænh ñònh chuaån
(Ior d – Im). Nhö vaäy kieåu hoaït ñoäng cuûa nghòch löu chuyeån töø ñieàu khieån CEA veà ñieàu khieån CC.
Ñieàu naøy laøm cho ñieän aùp giaûm veà khoâng vaø ñoåi daáu nhö trong ñöôøng 2 cuûa H.14.22. vaø hoaït
ñoäng nhö moät chænh löu. Ñieän aùp treân chænh löu vaø nghòch löu baèng suït aùp RI treân ñöôøng daây töø
moãi boä bieán ñoåi ñeán ñieåm ngaén maïch. Doøng ñieän chænh löu laø Ior d vaø doøng ñieän treân nghòch löu
laø Ior d – Im. Doøng ñieän taïi ñieåm ngaén maïch baèng vôùi bieân doøng ñieän Im khoaûng 15% doøng ñieän
ñònh möùc (H.14.22).
Ñieàu khieån boä bieán ñoåi taùc ñoäng theo chuaån bình thöôøng nhö noùi treân coù ñaëc ñieåm laø coù
khaû naêng giôùi haïn doøng ngaén maïch ñeán giaù trò Im nhöng khoâng daäp taét ñöôïc hoà quang. Do ñoù
moät ñieàu khieån boå sung theâm ñeå giaûm doøng ñieän vaø ñieän aùp phuïc hoài ôû choã ngaén maïch veà trò soá
khoâng.
580 CHÖÔNG 10

Söï coá ñöôïc phaùt hieän töø söï suït giaûm ñieän aùp ôû chænh löu vaø töø vieäc giaûm doøng ñieän phía
nghòch löu. Caû ñoä lôùn vaø toác ñoä thay ñoåi cuûa ñieän aùp ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän söï coá. Söï coá treân
heä thoáng xoay chieàu beân ngoaøi keát noái DC khoâng taïo ra suït giaûm ñieän aùp nhanh nhö vaäy.
Ñeå loaïi tröø söï coá, boä nghòch löu vaãn giöõ ôû cheá ñoä
nghòch löu vaø boä chænh löu cuõng chuyeån sang laøm vieäc
ôû nghòch löu. Ñeå hình thaønh caùc ñieän aùp theo ñuùng cöïc
tính öùng vôùi cheá ñoä laøm vieäc ñöôïc ñeà nghò thì goùc β
ñöôïc giöõ ôû giôùi haïn toái ña khoaûng 800 (cho pheùp ñieän
aùp nghòch löu giaûm thaáp nhöng khoâng ñoåi ngöôïc daáu)
vaø goùc treã α cuûa chænh löu ñöôïc dòch chuyeån leân treân
900 ñeán khoaûng 1400. Keát quaû coù ñöôïc traéc ñoà ñieän aùp
nhö ñöôøng 3. Doøng ñieän treân cöïc coù khuynh höôùng ñoåi
chieàu theo nhö moâ taû treân traéc ñoà. Nhöng vì doøng qua
chænh löu khoâng theå ñaûo ngöôïc do tính chaát doøng ñieän
chæ ñi ñöôïc theo moät chieàu qua caùc van neân baét buoäc
doøng ñieän phaûi giaûm nhanh choùng giaûm veà soá khoâng
(khoaûng 10 ms). Quaù trình loaïi tröø söï coá naøy goïi laø quaù
trình “treã cöôõng böùc “ taùc ñoäng nhanh.
1. Trong vaän haønh bình thöôøng Hình 14.22: Traéc ñoà ñieän aùp
2. Vôùi ngaén maïch treân ñöôøng DC vaø ñieàu khieån cuûa ñöôøng daây DC
theo chuaån bình thöôøng
3. Vôùi baûo veä taùc ñoäng nhanh.

14.9 MOÂ HÌNH HEÄ THOÁNG HVDC

Trong muïc naøy seõ khaûo saùt moâ hình hoùa heä thoáng HVDC trong phaân boá coâng suaát vaø khaûo
saùt oån ñònh. Bieåu dieãn heä thoáng HVDC ñoøi hoûi caùc xem xeùt sau:
- Moâ hình boä bieán ñoåi.
- Moâ hình ñöôøng daây truyeàn taûi DC vaø maïng ñieän.
- Giao tieáp giöõa heä thoáng DC vaø AC.
- Moâ hình heä thoáng ñieàu khieån DC.
Bieåu dieãn boä bieán ñoåi döïa vaøo caùc giaû thieát sau:
a) Doøng ñieän moät chieàu khoâng gôïn soùng.
b) Heä thoáng AC ôû phía chænh löu vaø nghòch löu hoaøn toaøn hình sin, taàn soá khoâng ñoåi, nguoàn
ñieän aùp caân baèng ñaët sau toång trôû töông ñöông caân baèng treân 3 pha. Ñieàu naøy giaû thieát moïi hoïa
taàn cuûa doøng ñieän vaø ñieän aùp gaây ra bôûi heä thoáng chuyeån maïch khoâng lan truyeàn vaøo heä thoáng
xoay chieàu do coù maïch loïc lyù töôûng.
c) Maùy bieán aùp bieán ñoåi khoâng baûo hoøa.
Bieåu dieãn cho lôøi giaûi phaân boá coâng suaát
Töø caùc phaân tích treân, caùc phöông trình cuûa boä bieán ñoåi ñöôïc toùm taét nhö sau:
3 2
Vd0 = .B.T.E AC
π
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 581

3
Vd = Vd0cosα – X c Id .B
π
3
hay: Vd = Vd0cos γ – X c Id .B (14.36)
π
ϕ = arccos(Vd/Vd0)
P = VdId = PAC
Q = P.tgϕ
trong ñoù:
EAC: ñieän aùp daây hieäu duïng ôû thanh caùi cao aùp
T: tyû soá bieán aùp
B: soá caàu maéc noái tieáp
P: coâng suaát taùc duïng
Q: coâng suaát phaûn khaùng
Xc = ωLc: ñieän khaùng chuyeån maïch moãi caàu/pha
Vd, Id: ñieän aùp, doøng ñieän moãi cöïc
Phöông trình xaùc ñònh heä soá coâng suaát laø gaàn ñuùng nhaèm ñôn giaûn trong tính toaùn vaø cho
keát quaû vôùi ñoä chính xaùc chaáp nhaän ñöôïc. Ñeå minh hoïa, xeùt ñöôøng daây DC coù hai ñaàu kyù hieäu r
vaø i ñeå chæ cho caùc ñaïi löôïng chænh löu vaø nghòch löu, phöông trình ñoái vôùi ñöôøng daây DC coù
ñieän trôû RL ñöôïc vieát:
Vdr = Vdi + RLId
Giao tieáp AC/DC ôû thanh caùi cao aùp (H.14.23):

Hình 14.23: Giao tieáp giöõa heä thoáng AC vaø DC

Khaûo saùt phaân boá coâng suaát yeâu caàu lôøi giaûi cuûa caùc phöông trình heä thoáng DC vaø AC. Moät
phöông phaùp laø duøng pheùp laëp hai heä phöông trình vôùi thanh caùi cao aùp cuûa maùy bieán aùp bieán
ñoåi (phía AC) taïo giao tieáp giöõa caùc phöông trình AC vaø DC.
ÔÛ ñaây Eacr vaø Eaci ñöôïc xem laø caùc döõ lieäu ñaàu vaøo ñoái vôùi pheùp giaûi caùc phöông trình cuûa
heä thoáng DC coù ñöôïc töø lôøi giaûi cuûa heä thoáng xoay chieàu cuûa böôùc tröôùc.
Caùc bieán Pr, Qr, Pi, Qi ñöôïc coi laø lôøi giaûi cuûa caùc phöông trình heä thoáng DC. Chuùng ñöôïc
582 CHÖÔNG 10

duøng laøm döõ lieäu ñaàu vaøo trong laàn laëp keá tieáp ñeå giaûi caùc phöông trình cuûa heä thoáng AC.
Caùc bieán ñoäc laäp vaø phuï thuoäc trong pheùp giaûi caùc phöông trình DC phuï thuoäc vaøo caùch
ñieàu khieån chænh löu vaø nghòch löu. Coù hai caùch vaän haønh:
- Caùch 1: Chænh löu ñieàu khieån CC, nghòch löu ñieàu khieån CEA
- Caùch 2: Chænh löu ñieàu khieån CIA, nghòch löu ñieàu khieån CC
Ngoaøi ra coøn caùch vaän haønh theo ñaëc tính coù boå chính hay duøng trong khaûo saùt oån ñònh, ôû
ñaây chæ ñeà caäp hai caùch vaän haønh chuû yeáu noùi treân.
Caùch 1: Chænh löu CC, nghòch löu CEA (H.14.24)
Trong caùch naøy:
- Goùc kích ôû nghòch löu ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù goùc γ = γmin
- Goùc kích ôû chænh löu ñöôïc ñieàu chænh ñeå cho Id = Ior d (leänh doøng ñieän)
- Ñaàu phaân aùp maùy bieán aùp phía chænh löu ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù goùc α ôû trong khoaûng
mong muoán.
- Ñaàu phaân aùp maùy bieán aùp phía nghòch löu ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù ñieän aùp mong muoán.

Hình 14.24: Ñieàu khieån theo caùch 1

Töø phöông trình (14.36) vôùi Id = Iord, coù theå vieát caùc phöông trình cuûa nghòch löu nhö sau:
3 2
Vd0i = Bi Ti E AC i
π
3
Vdi = Vdoi.cosγmin – X ci Bi Iord (14.37)
π
ϕi = arccos(Vdi/Vdoi)
Pi = VdiIor d
Qi = Pi.tgϕi
Vì γmin vaø Iord ñöôïc bieát vaø EACi coù ñöôïc töø lôøi giaûi xoay chieàu tröôùc ñoù neân coù theå tính ñöôïc
Vdi, Pi, vaø Qi. Ñaàu phaân aùp coù theå ñöôïc ñieàu chænh ñeå cho Vdi trong khoaûng mong muoán.
Caùc phöông trình cuûa chænh löu:
Vdr = Vdi + RLIord
3 2
Vdor = EAC r Br Tr (14.38)
π
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 583

 V X cr Iord 
α = arccos  dr
+ 
 Vd0r 2E AC r Tr 
 
Trong caùc phöông trình treân, ñieän aùp EACr ñöôïc bieát töø lôøi giaûi xoay chieàu tröôùc ñoù, tyû soá
bieán aùp Tr ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù ñöôïc α trong khoaûng mong muoán.
ϕr = arccos (Vdr/Vdor)
Pr = Vdr.Ior d
Qr = Prtgϕr
Do ñoù, Pi, Pr, Qi, Qr laø soá lieäu ñaàu ra cuûa heä thoáng DC ñöôïc duøng laøm soá lieäu ñaàu vaøo ñeå
tìm lôøi giaûi cuûa heä thoáng AC trong böôùc laëp tieáp theo.
Caùch 2: Chænh löu CIA, nghòch löu CC (H.14.25.)

Hình 14.25: Ñieàu khieån theo caùch 2

Trong caùch 2 coù caùc ñieàu kieän sau:

- Goùc kích chænh löu ôû α = αmin
- Goùc kích nghòch löu ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù Id = Iord – Im
- Ñaàu phaân aùp maùy bieán aùp chænh löu ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù ñieän aùp DC lôùn nhaát
- Ñaàu phaân aùp maùy bieán aùp nghòch löu ñöôïc ñieàu chænh sao cho goùc γ = γmin vaø tieâu thuï coâng
suaát khaùng ít nhaát.
Caùc phöông trình phía chænh löu:
3 2
Vd0r = Br Tr E AC r
π
3
Vdr = Vd0rcosαmin – Xcr(Ior d – Im)Br
π
ϕr = arccos(Vdr/Vd0r)
Pr = Vdr(Ior d – Im)
Qr = Prtgϕr
Trong caùc bieåu thöùc treân, EACr ñöôïc bieát töø lôøi giaûi xoay chieàu tröôùc ñoù vaø Id ñöôïc giöõ ôû trò
soá Ior d – Im bôûi nghòch löu. Tyû soá bieán aùp ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù ñöôïc Vdr lôùn nhaát.
Vôùi EACi ñöôïc bieát töø lôøi giaûi xoay chieàu tröôùc ñoù, caùc phöông trình nghòch löu ñöôïc giaûi
nhö sau:
584 CHÖÔNG 10

3 2
Vdoi = E AC i Bi Ti
π
Vdi = Vdr – RLId = Vdr – RL(Ior d – Im)
V X (I − I ) 
γ = arccos  di
+ ci ord m 
 Vd0i 2EAC i Ti 

ϕi = arccos(Vdi /Vd0i)
Pi = Vd.Id = Vdi (Ior d – Im)
Qi = Pi.tgϕi
Tyû soá bieán aùp Ti coù theå ñöôïc ñieàu chænh ñeå ñaûm baûo goùc γ > γmin vaø coù ñöôïc möùc tieâu thuï
coâng suaát khaùng thaáp nhaát. Pi, Pr, Qi, Qr laø soá lieäu ñaàu ra cuûa heä thoáng DC ñöôïc duøng laøm soá
lieäu ñaàu vaøo ñeå tìm lôøi giaûi cuûa heä thoáng AC trong böôùc laëp tieáp theo.
Ví duïï 14.2
Moät ñöôøng daây DC löôõng cöïc coâng suaát 1000 MW, ± 250 kV, ñieän trôû ñöôøng daây 10 Ω/daây.
3
Maïch ñoåi ñieän laø caàu 12 xung vôùi Rc = X c =12 Ω (6 Ω cho moãi caàu chænh löu 6 xung)
π
Vaän haønh cuûa ñöôøng daây löôõng cöïc (H.14.26) ñöôïc phaân tích baèng caùch xem nhö ñöôøng
daây ñôn cöïc +500 kV. Goùc kích treã toái thieåu cuûa boä chænh löu αmin = 50. Boû qua toån hao vaø suït aùp
thuaän treân caùc van.
Ñöôøng daây DC vaän haønh vôùi maïch chænh löu ñieàu khieån ôû CC vôùi α0 = 18,1670 vaø nghòch löu
ñieàu khieån ôû CEA vôùi γ0 = 18,1670. Bieân doøng ñieän Im ñöôïc ñieàu chænh baèng 15% doøng ñònh möùc vaø
tyû soá bieán aùp cuûa maùy bieán aùp bieán ñoåi laø 0,50. ÔÛ ñaàu nghòch löu, coâng suaát moät chieàu laø 1000 MW
vaø ñieän aùp moät chieàu laø 500 kV (töông ñöông vôùi ñöôøng daây ñôn cöïc). Trong ví duï naøy qui öôùc goïi
thanh caùi cao aùp cuûa maùy bieán aùp laø phía noái vôùi ñieän xoay chieàu.
a) Vôùi ñieàu kieän vaän haønh noùi treân, tính:
i) Heä soá coâng suaát vaø coâng suaát khaùng phía cao aùp cuûa boä nghòch löu
ii) Goùc choàng chaäp chuyeån maïch µ cuûa nghòch löu.
iii) Trò soá hieäu duïng cuûa ñieän aùp ñöôøng daây xoay chieàu, thaønh phaàn cô baûn cuûa doøng
ñieän ñöôøng daây vaø coâng suaát phaûn khaùng ôû thanh caùi cao aùp boä chænh löu.
b) Neáu suït aùp ôû thanh caùi cao aùp phía chænh löu laø 20%, tính:
i) Ñieän aùp moät chieàu ôû ñaàu chænh löu vaø nghòch löu
ii) Goùc α phía chænh löu, goùc γ vaø µ phía nghòch löu
iii) Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ôû thanh caùi cao aùp cuûa chænh löu vaø nghòch löu
Giaû thieát ñaàu phaân aùp cuûa maùy bieán aùp khoâng thay ñoåi vaø ñieän aùp xoay chieàu phía nghòch
löu ñöôïc giöõ khoâng ñoåi.
c) Neáu suït aùp ôû thanh caùi cao aùp xoay chieàu phía nghòch löu laø 15% vaø ñieän aùp xoay chieàu
phía chænh löu ñöôïc giöõ ôû trò soá ban ñaàu, haõy xaùc ñònh sau khi ñieàu chænh ñaàu phaân aùp:
i) Ñieän aùp DC ôû ñaàu chænh löu vaø nghòch löu
ii) Goùc α phía chænh löu vaø goùc γ phía nghòch löu
iii) Coâng suaát taùc duïng vaø phaûn khaùng ôû ñaàu chænh löu vaø nghòch löu
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 585

Taùc duïng cuûa ñieàu chænh ñaàu phaân aùp phía chænh löu nhaèm giöõ cho goùc α trong khoaûng töø
15 ñeán 200 vaø ñieàu chænh ñaàu phaân aùp phía nghòch löu nhaèm giöõ cho ñieän aùp DC phía nghòch löu
0

trong khoaûng töø 500 ñeán 510 kV. Giaû thieát vò trí cao nhaát vaø thaáp nhaát cuûa ñaàu phaân aùp öùng vôùi
1,2 vaø 0,8 ñvtñ vaø moãi naác phaân aùp thay ñoåi 0,01 ñvtñ.

Hình 14.26: Sô ñoà heä thoáng HVDC Ví duïï 14.2

Giaûi
Maïch töông ñöông cuûa heä thoáng ñöôïc trình baøy trong H.14.27.
a) Ñieàu kieän vaän haønh ban ñaàu
α0 = γ0 = 18,1670 PI = 1000 MW
Tr = Ti = 0,50 Vdi = 500 kV
Pd 1000
Doøng ñieän moät chieàu: Id = = = 2 kA
Vd 500
Ñieän aùp khoâng taûi phía nghòch löu (theo (14.16)):
Vdi + Bi R ci Id 500 + 4 ⋅ 6 ⋅ 2
Vd0i = = = 576, 75 kV
cos γ 0 cos 18, 1670

Hình 14.27: Maïch töông ñöông

i) Heä soá coâng suaát ôû thanh caùi cao aùp boä nghòch löu:
586 CHÖÔNG 10

Vdi 500 0
cosϕi = = = 0, 867 suy ra ϕi = 29,896
Vd0i 576, 75
Coâng suaát khaùng ôû thanh caùi cao aùp boä nghòch löu:
Qi = Pitgϕi = 1000. tg29,8960 = 574,94 MVAr
ii) Vì Vdi = Vd0i (cosγ0 + cosβ )/2 (theo (14.14)):
Vdi 500
cosβ = 2. − cos γ 0 = 2. − cos 18, 1670 = 0, 7837
Vd0i 576, 75
suy ra β = 38,3990
Do ñoù goùc chuyeån maïch nghòch löu (theo (14.13)):
µi = β i – γ0 = 38,999 – 18,167 = 20,2320
iii) ÔÛ maïch chænh löu :

Vdr = Vdi + RLId = 500 + 20.2 = 540 kV

vaø theo (14.30):
Vdr + Br R cr Id 500 + 4.6.2
Vd0 r = = = 618, 85 kV
cos α0 cos 18, 1670
Trò soá hieäu duïng cuûa ñieän aùp xoay chieàu ôû thanh caùi cao aùp (theo (14.29)):
Vd0r 618, 85
EAcr = = = 229, 85 kV
1, 3505.Br Tr 1, 3505.4.0, 5
Toång doøng ñieän daây hieäu duïng taàn soá cô baûn qua 4 maùy bieán aùp (theo (14.32)):
6
ILIr = Br Tr Id = 0,7797. 4. 0.5. 2 = 3,119 kA
π
Coâng suaát moät chieàu ôû ñaàu chænh löu:
Pr = VdrId = 540. 2 = 1080 MW
Heä soá coâng suaát ôû thanh caùi cao aùp chænh löu:
Vdr 540 0
cosϕr = = = 0, 8726 suy ra ϕr = 29,24
Vd0r 618, 85
Coâng suaát phaûn khaùng ôû thanh caùi cao aùp chænh löu:
Qr = Pr. tgϕr = 1080tg29,240 = 604,57 MVAr
b) Suït aùp treân thanh caùi cao aùp phía chænh löu
Vôùi ñaàu phaân aùp maùy bieán aùp khoâng thay ñoåi, Vd0 tyû leä vôùi EAC. Do ñoù khi suït aùp ôû thanh
caùi cao aùp HT chænh löu laø 20% thì:
Vd0r = 0,80. 618,85 = 495,08 kV
Giaû thieát ñöôøng daây DC vaän haønh theo caùch 1: chænh löu ñieàu khieån ôû CC vôùi Id = Ior d = 2 kA vaø
nghòch löu ñieàu khieån theo CEA vôùi Vdi = 500 kV. Ñieän aùp moät chieàu töông öùng ôû ñaàu chænh löu:
Vdr = Vdi + RLId = 500 + 20. 2 = 540 kV
Do ñoù theo (14.36):
Vdr + Br R cr Id 540 + 4.6.2
cosα = = >1
Vd0r 495, 08
Do ñoù caùch 1 khoâng thoûa maõn. Ñieàu khieån chuyeån sang caùch 2: chænh löu ñieàu khieån theo
CIA vôùi α = αmin = 50 vaø nghòch löu ñieàu khieån theo CC vôùi:
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 587

Id = Ior d – Im = 2– 0,15. 2 = 1,7 kA

i) Ñieän aùp DC chænh löu vaø nghòch löu theo (14.36):
Vdr = Vdorcosαmin – BrRcrId
= 495,08cos50 – 4. 6. 1,7 = 452,39 kV
Vdi = Vdr – RLId = 452,39 – 20. 1,7 = 418,39 kV
ii) Vì ñieän aùp AC thanh caùi nghòch löu khoâng thay ñoåi, Vd0i = 576,75 kV
Vôùi Id = 1,7 kA, theo (14.36):
Vdi + BR ci Id 418, 39 + 4.6.1, 7
cosγ = = = 0, 796
Vd0 576, 75
suy ra γ = 37,230
cos γ + cos β
Bieát raèng: Vdi = Vd0i (theo (14.14))
2
2Vdi 2.18, 39
Do ñoù: cosβ = − cos γ = − 0, 796 = 0, 655 suy ra β = 49,100
Vd0i 576, 75
Goùc chuyeån maïch nghòch löu:
µi = β – γ = 49,10 – 37,23 = 11,870
iii) Coâng suaát moät chieàu ôû nghòch löu:
Pi = Vdi. Id = 418,39. 1,7 = 711,26 MW
Heä soá coâng suaát ôû thanh caùi cao aùp phía nghòch löu:
Vdi 418, 39 0
cosϕi = = = 0, 725 suy ra ϕi = 43,49
Vd0i 576, 75
Coâng suaát khaùng ôû thanh caùi cao aùp nghòch löu:
Qi = Pi tgϕi = 711,26. tg43,490 = 674,85 MVAr
Coâng suaát moät chieàu ôû chænh löu
Pr = Vdr Id = 452,39. 1,7 = 769,06 MW
Heä soá coâng suaát thanh caùi cao aùp phía chænh löu:
Vdr 452, 39 0
cosϕr = = = 0, 914 suy ra: ϕr = 23,97
Vd0r 495, 08
Coâng suaát khaùng ôû thanh caùi cao aùp phía chænh löu:
QR = Pr tgϕr = 769,06.tg23,970 = 341,87 MVAr
c) Suït aùp treân thanh caùi cao aùp phía nghòch löu
Khi suït aùp phía xoay chieàu cuûa nghòch löu laø 15% vaø ñieän aùp xoay chieàu phía chænh löu vaãn
giöõ nhö bình thöôøng, choïn vaän haønh theo caùch 1. Nhö vaäy chænh löu ñieàu khieån ôû CC vôùi:
Id = Ior d = 2 kA
vaø nghòch löu ñieàu khieån ôû CEA vôùi γ = 18,1670.
Do coù suït aùp ôû ñieän aùp xoay chieàu, ñieän aùp DC ôû nghòch löu cuõng suït giaûm. Goùc α ôû chænh
löu taêng leân laøm giaûm ñieän aùp DC phía chænh löu sao cho Id vaãn giöõ khoâng ñoåi. Ñaàu phaân aùp
phía chænh löu thay ñoåi ñeå giöõ α trong khoaûng töø 150 ñeán 200 vaø ñaàu phaân aùp phía nghòch löu
thay ñoåi ñeå giöõ cho Vd trong khoaûng töø 500 ñeán 510 kV.
Ñieän aùp khoâng taûi lyù töôûng tyû leä thuaän vôùi ñieän aùp xoay chieàu vaø tyû soá bieán aùp. Trong a) ñaõ
588 CHÖÔNG 10

tính ñieän aùp khoâng taûi lyù töôûng cuûa chænh löu vaø nghòch löu ôû ñieän aùp xoay chieàu bình thöôøng vaø
ñaàu phaân aùp ôû vò trí ñònh möùc (tyû soá bieán aùp 0,5)
Vd0r = 618,85 kV vaø Vd0i = 576,75 kV
Vôùi ñieän aùp ñieän aùp xoay chieàu bình thöôøng nhö trong a) nhöng thay ñoåi ñaàu phaân aùp thì
ñieän aùp khoâng taûi lyù töôûng phía chænh löu cho bôûi:
Vd0r = 618,75. tr’ kV
vôùi tr’ laø vò trí cuûa ñaàu phaân aùp trong ñvtñ (thay ñoåi töø 0,8 ñeán 1,2)
Töông töï, ñoái vôùi nghòch löu vôùi ñieän aùp xoay chieàu giaûm 15%
Vd0i = 576,75. 0,85. ti’ = 490,24.t’i
Nhö vaäy, ñieän aùp DC phía nghòch löu:
Vdi = Vd0i cosγ – BiRciId
= 490,24ti’cos18,1670 – 4. 6. 2 = 465,72.ti’– 48 kV (td.1)
Ñieän aùp moät chieàu phía chænh löu yeâu caàu ñeå giöõ Id ôû möùc 2 kA
Vdr = Vdi + RLId = Vdi + 20. 2 = Vdi + 40 kV (td.2)
Ngoaøi ra coøn coù theå tính theo phía chænh löu:
Vdr = Vd0r cosα – BrRcrId
= 618,85tr’ cosα – 48kV (td.3)
Suy ra:
Vdi + 88
cosα = (td.4)
618, 85.t'r
Baûng soá sau ñaây trình baøy söï bieán thieân cuûa Vdi vaø α khi ti’ vaø tr’ thay ñoåi töø trò soá ban ñaàu
cuûa chuùng ñeå thoûa maõn caùc yeâu caàu cuûa ñieàu khieån. (Duøng caùc pt (td.1) ñeán (td.4))

tI’ tr ’ Vdi (kV) α (ñoä)

1,0 1,0 417,7 35,2
1,01 0,99 422,4 33,6
…. …. …. ….
1,07 0,93 450,3 20,7
1,08 0,93 455,0 19,4
…. …. …. ….
1,10 0,93 464,3 16,3
1,11 0,93 468,9 14,6
1,12 0.94 473,6 15,1
1,13 0.95 478,3 15,6
…. …. …. ….
1,17 0.98 496,9 15,3
1,18 0.99 501,5 15,8

Ghi chuù: Vdi duøng phöông trình (td.1)

α duøng phöông trình (td.4)
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 589

Töø baûng soá nhaän xeùt ñaàu phaân aùp phía nghòch löu taêng cho ñeán khi ti’ = 1,18 töông öùng öùng
vôùi Vdi = 501,55 kV.
Vò trí ñaàu phaân aùp phía chænh löu tr’ thoûa maõn yeâu caàu ñieàu khieån laø 0,99 töông öùng goùc α =
15,80 vaø ñieän aùp moät chieàu phía chænh löu suy ra töø phöông trình (td.3):
Vdr = 615,85. 0,99. cos15,80 – 48 = 541,51 kV
Coâng suaát ñaàu chænh löu ;
Pr = Vdr Id = 541,51. 2 = 1083,02 MW
Heä soá coâng suaát thanh caùi cao aùp phía chænh löu:
Vdr 541, 51
cosϕr = = = 0, 884
Vd0r 618, 55.0, 99
Coâng suaát khaùng:
Qr = Pr tgϕr = 1083,02.tgϕr = 573,2 MW
ÔÛ ñaàu nghòch löu:
Pi = Vdi Id = 501,55. 2 = 1003,1 MW
Vdi 501, 55
cosϕi = = = 0, 867
Vd0i 490, 24.1, 18
Qi = Pi tgϕi = 1003,1. tgϕi = 576,7 MVAr

14.10 SO SAÙNH VEÀ KINH TEÁ CUÛA HAI ÑÖÔØNG AC VAØ DC

Xeùt hai ñöôøng daây xoay chieàu vaø moät chieàu coù cuøng soá daây daãn vaø söù caùch ñieän. Haõy so
saùnh coâng suaát taûi treân moãi daây cuûa hai tröôøng hôïp. Neáu caû hai coù cuøng giôùi haïn phaùt noùng,
doøng ñieän moät chieàu baèng vôùi doøng hieäu duïng xoay chieàu. Giaû thieát söù caùch ñieän cuøng chòu ñieän
aùp ñænh so vôùi ñaát. Nhö vaäy ñieän aùp moät chieàu baèng 2 laàn trò soá hieäu duïng cuûa ñieän aùp xoay
chieàu.
Coâng suaát DC treân moãi daây:
Pdc = Vd. Id
Coâng suaát AC treân moãi daây pha:
Pac = VacIaccosϕ
trong ñoù Id vaø Iac laø doøng ñieän daây;
Vdc vaø Vac laø ñieän aùp giöõa daây vaø ñaát;
cosϕ: heä soá coâng suaát.
Pdc Vdc Idc 2
= =
Pac Vac Iac cos ϕ cos ϕ
Pdc
Giaû söû cosϕ = 0,945 ⇒ = 1, 5
Pac
Baây giôø so saùnh ñöôøng daây ba pha ba daây AC vôùi ñöôøng daây DC löôõng cöïc hai daây. Khaû
naêng taûi coâng suaát laàn löôït cuûa moãi ñöôøng laø:
P’dc = 2Pdc vaø P’ac = 3 Pac
Pdc
'
2
Suy ra: = .1,5 = 1
Pac
' 3
590 CHÖÔNG 10

Nhö vaäy caû hai ñöôøng DC vaø AC coù khaû naêng taûi coâng suaát nhö nhau. Tuy vaäy, ñöôøng daây
DC ñôn giaûn vaø reû tieàn hôn do chæ coù hai daây thay vì ba daây daãn. Hôn nöõa, ñöôøng daây treân
khoâng DC chæ toán 2/3 soá söù caùch ñieän so vôùi ñöôøng AC vaø keát caáu truï ñôn giaûn, reû tieàn hôn, heïp
hôn. Ñöôøng ñi ít choaùn haønh lang hôn. Caû hai ñöôøng daây coù cuøng toån thaát coâng suaát treân moãi
daây vaø phaàn traêm toån thaát cuûa ñöôøng DC chæ baèng 2/3 cuûa ñöôøng AC.
Neáu duøng caùp ngaàm thay vì daây treân khoâng thì ñoä beàn caùch ñieän (tính baèng ñieän aùp laøm
vieäc cho pheùp treân moãi ñôn vò beà daøy cuûa caùch ñieän) cao hôn ñoái vôùi ñöôøng DC, hôn nöõa, heä soá
coâng suaát cuûa ñöôøng DC baèng ñôn vò trong khi heä soá coâng suaát cuûa ñöôøng AC thaáp hôn trò soá
cosϕ giaû thieát ôû treân. Caùc thuaän lôïi nghieâng veà phía ñöôøng DC naøy cho pheùp taêng tyû soá Pdc/Pac
cao hôn.
Vì giôùi haïn truyeàn coâng suaát cuûa ñöôøng daây AC treân khoâng thöôøng ñöôïc qui ñònh bôûi caùc
yeáu toá khaùc hôn laø giôùi haïn phaùt noùng, tyû soá coâng suaát treân moãi daây coù theå taêng ñeán 4 laàn.
Tuy vaäy, chi phí cho caùc traïm bieán ñoåi ôû hai ñaàu cuûa ñöôøng DC cao hôn so vôùi chi phí traïm
bieán aùp ôû ñöôøng daây AC. Neáu veõ ñöôøng bieåu dieãn chi phí theo khoaûng caùch truyeàn taûi
(H.14.28), ñoä doác cuûa ñoà thò cho bieát chi phí moãi ñôn vò chieàu daøi vaø caùc thieát bò. Giao ñieåm P
goïi laø ñieåm tôùi haïn cho thaáy neáu khoaûng caùch truyeàn taûi lôùn hôn Op thì coù theå duøng ñieän moät
chieàu.
Hieän taïi coù khuynh höôùng giaûm chi phí cuûa caùc thieát bò traïm xoay chieàu, nhöng vôùi söï phaùt
trieån trong coâng ngheä caùc boä bieán ñoåi khoaûng caùch tôùi haïn ñang ñöôïc giaûm xuoáng theo söï phaùt
trieån cuûa caùc thieát bò DC.

Hình 14.28: So saùnh chi phí ñöôøng daây DC vaø AC

Ngaøy nay, khoaûng caùch tôùi haïn ñoái vôùi truyeàn taûi DC laø khoaûng 700 km ñoái vôùi ñöôøng daây treân
khoâng. Tuy vaäy, khoaûng caùch tôùi haïn thay ñoåi tuøy theo döï aùn vaø coù theå ñöôïc kieåm chöùng. Söï cheânh
leäch trong chi phí xaây döïng giöõa ñöôøng caùp ngaàm AC vaø ñöôøng DC döôùi bieån hay döôùi ñaát cao gaáp
nhieàu laàn so vôùi ñöôøng daây treân khoâng. Ñieàu naøy cho thaáy khoaûng caùch tôùi haïn ñoái vôùi taûi ñieän
baèng caùp ngaàm laø nhoû hôn nhieàu vaø trong khoaûng töø 30 ñeán 50 km.

14.11 CAÙC DÖÏ KIEÁN TRONG TÖÔNG LAI

Nhieàu coâng trình nghieân cöùu vaø phaùt trieån ñang ñöôïc tieán haønh nhaèm coù ñöôïc söï hieåu bieát
toát hôn veà vaän haønh ñöôøng daây DC. Muïc tieâu ñaët ra laø coù ñöôïc coâng ngheä hieäu quaû vaø kinh teá
trong vieäc cheá taïo caùc van thyristor hay caùc linh kieän ñieän töû coâng suaát hieän ñaïi hôn vaø caùc thieát
ÑIEÀU CHÆNH ÑIEÄN AÙP TRONG HEÄ THOÁNG ÑIEÄN 591

bò coù lieân quan nhaèm minh chöùng cho vieäc söû duïng phöông aùn caáu hình heä thoáng HVDC.
Caùc heä thoáng ñieän trong töông lai seõ bao goàm truyeàn taûi hoãn hôïp hai heä thoáng AC vaø DC.
Caùc boä ñieàu khieån trong töông lai ñaët treân cô sôû cuûa vi xöû lyù vaø coù theå ñöôïc boå sung hay naâng
caáp maø khoâng caàn phaûi thay ñoåi keát caáu phaàn cöùng cuõng nhö khoâng gaây ra maát ñieän toaøn boä heä
thoáng. Trong khi moät boä ñieàu khieån ñang hoaït ñoäng thì moät boä ñieàu khieån thöù hai ñang ôû tình
traïng döï tröõ “noùng” ñeå coù theå ñöôïc duøng ñeán trong tröôøng hôïp khaån caáp.
Trong töông lai gaàn, heä thoáng sôïi quang hoïc ñöôïc duøng ñeå taïo tín hieäu kích daãn vaø söï kích
daãn tröïc tieáp caùc thyristor baèng aùnh saùng seõ ñöôïc duøng trong caùc boä bieán ñoåi HVDC.
Maëc daàu hieän taïi sô ñoà HVDC vaän haønh toát maø khoâng caàn ñeán caùc maùy caét ñieän moät chieàu,
roõ raøng söï phaùt trieån töông lai daàn ñeán caùc caáu hình môùi cuûa heä thoáng HVDC thì tính linh hoaït
trong vaän haønh seõ ñaït ñöôïc vôùi vieäc söû duïng maùy caét DC. Vieäc doøng ñieän khoâng ñi qua trò soá
khoâng toàn taïi vaán ñeà khoù khaên trong vieäc caét doøng ñieän moät chieàu.
Ñieàu ñaõ roõ raøng laø truyeàn taûi HVDC ñaõ cho thaáy tính hieäu quaû vaø tin caäy vaø laø phöông aùn
hieäu quaû veà chi phí so vôùi taûi ñieän xoay chieàu trong moät soá öùng duïng.
Hieän nay ñang coù nhieàu noã löïc trong nghieân cöùu vaø phaùt trieån coâng ngheä veà baùn daãn, hy
voïng raèng boä bieán ñoåi HVDC vaø heä thoáng taûi ñieän moät chieàu lieân keát nhieàu ñaàu (MTDC) seõ
ñoùng moät vai troø lôùn hôn trong theá kyû 21.