1

2
 3

THƯ MỤC

1. CÁC KHU VỰC CHẨN ĐOÁN LƯỠI.............................................................................................9

Thần khí của màu sắc, hay Thần lưỡi 9
Màu sắc lưỡi 9
Hình dạng lưỡi 9
RÊU LƯỠI 10
ĐỘ ẨM 11
HÌNH DÁNG LƯỠI BÌNH THƯỜNG 11
2. LƯỠI THEO TẠNG.........................................................................................................................13
3. BÁT CƯƠNG....................................................................................................................................13
BIỂU 13
PHONG HÀN....................................................................................................................................13
PHONG NHIỆT................................................................................................................................14
LÝ 14
BÁN BIỂU BÁN LÝ 16
HÀN 16
HƯ HÀN............................................................................................................................................ 16
THỰC HÀN.......................................................................................................................................17
NHIỆT 17
HƯ 18
KHÍ HƯ.............................................................................................................................................. 18
PHẾ KHÍ HƯ......................................................................................................................................18
TỲ KHÍ HƯ........................................................................................................................................18
VỊ KHÍ HƯ.........................................................................................................................................18
TÂM KHÍ HƯ.................................................................................................................................... 19
DƯƠNG HƯ 19
TỲ DƯƠNG HƯ................................................................................................................................ 19
THẬN DƯƠNG HƯ...........................................................................................................................19
TÂM DƯƠNG HƯ.............................................................................................................................20
HUYẾT HƯ 20
Âm hư 20
Vị âm hư............................................................................................................................................. 21
 4

Thận âm hư......................................................................................................................................... 21
Tâm âm hư..........................................................................................................................................22
Phế âm hư........................................................................................................................................... 22
THỰC 22
Biểu thực.............................................................................................................................................23
Lý thực: Loại này bao gồm các chứng lý thực hàn, lý thực nhiệt, huyết ứ và đờm............................ 23
Lý thực hàn......................................................................................................................................... 23
Lý thực nhiệt.......................................................................................................................................23
Huyết ứ............................................................................................................................................... 23
Đờm.................................................................................................................................................... 24
TỔNG KẾT 24
4. MÀU SẮC LƯỠI.............................................................................................................................. 25
NHỢT NHẠT 25
NHỢT ẨM..........................................................................................................................................25
NHẠT KHÔ (hình 6)..........................................................................................................................26
NHẠT, SÁNG VÀ BÓNG..................................................................................................................27
MÀU ĐỎ 27
ĐẦU LƯỠI ĐỎ.................................................................................................................................. 28
ĐỎ HAI BÊN LƯỠI...........................................................................................................................29
LƯỠI ĐỎ TRUNG TÂM................................................................................................................... 29
GỐC LƯỠI ĐỎ.................................................................................................................................. 30
ĐỎ VÀ ƯỚT...................................................................................................................................... 30
ĐỎ VÀ KHÔ...................................................................................................................................... 31
ĐỎ VÀ SÁNG...................................................................................................................................31
ĐỎ TƯƠI............................................................................................................................................32
ĐIỂM ĐỎ HOẶC ĐỐM ĐỎ 32
Màu đỏ với điểm đỏ............................................................................................................................33
ĐỎ CÓ ĐỐM ĐỎ...............................................................................................................................35
Điểm đỏ trong các bệnh do ngoại nhân...............................................................................................36
Đỏ có Gai............................................................................................................................................38
TÍM 39
Đỏ tía.................................................................................................................................................. 40
Tím đỏ ở đầu lưỡi............................................................................................................................... 40
 5

Tím đỏ 2 bên lưỡi............................................................................................................................... 40

Tím đỏ sẫm (đen)................................................................................................................................41
Đỏ sẫm tím và khô..............................................................................................................................41
Đỏ sẫm tím và ướt.............................................................................................................................. 41
Đỏ tím và sưng....................................................................................................................................41
Tím hơi xanh ở đầu lưỡi..................................................................................................................... 42
Tím xanh tại trung tâm........................................................................................................................42
Tím Xanh ở 2 bên Trung tâm..............................................................................................................42
Tím hơi xanh ở gốc lưỡi..................................................................................................................... 42
Tím xanh và ẩm.................................................................................................................................. 43
XANH 43
Xanh không có rêu..............................................................................................................................43
Xanh ở trung tâm, trơn và bóng.......................................................................................................... 43
LƯỠI XANH KHI MANG THAI 44
MỤN NƯỚC TRẮNG 44
TỔNG KẾT 44
5. HÌNH DẠNG LƯỠI......................................................................................................................... 45
GẦY 45
SƯNG BỆU 45
Nhạt và ướt......................................................................................................................................... 46
Màu bình thường................................................................................................................................ 46
Màu đỏ tươi........................................................................................................................................ 46
Màu tím.............................................................................................................................................. 46
Tím xanh đậm..................................................................................................................................... 47
SƯNG MỘT PHẦN 47
Các cạnh bị sưng.................................................................................................................................47
Hai Bên Sưng......................................................................................................................................47
Đầu lưỡi sưng..................................................................................................................................... 48
Sưng giữa đầu và bề mặt trung tâm.................................................................................................... 48
Sưng dọc theo thân có một vết nứt trung tâm..................................................................................... 48
Sưng nửa lưỡi..................................................................................................................................... 49
Sưng tại chỗ cao ở một bên.................................................................................................................49
Sưng một nửa bề mặt lưỡi...................................................................................................................50
 6

Hình búa............................................................................................................................................. 50
Sưng ở phần trước...............................................................................................................................51
CỨNG 51
MỀM 52
DÀI 53
NGẮN 53
Nhạt và ngắn....................................................................................................................................... 54
Đỏ và Ngắn.........................................................................................................................................54
Đỏ đậm, khô và ngắn.......................................................................................................................... 54
Sưng và ngắn...................................................................................................................................... 54
NỨT 54
Vết nứt ngang dài................................................................................................................................55
Vết nứt ngang ngắn.............................................................................................................................55
Vết nứt giống như tảng băng.............................................................................................................. 55
Vết nứt không đều.............................................................................................................................. 56
Vết nứt ngang ở hai bên......................................................................................................................56
Vết nứt dọc ở trung tâm...................................................................................................................... 56
Vết nứt dọc dài ở trung tâm................................................................................................................ 57
Vết nứt ngang phía sau đầu lưỡi......................................................................................................... 57
Vết nứt trung tâm sâu với các vết nứt nhỏ khác..................................................................................58
LỎNG LẺO 58
TÊ 58
CHUYỂN ĐỘNG CHẬM 59
RUNG 59
DẤU RĂNG 59
LỞ LOÉT 59
TỔNG KẾT 60
6. RÊU LƯỠI........................................................................................................................................ 61
SINH LÝ RÊU LƯỠI 61
LÂM SÀNG, Ý NGHĨA CỦA RÊU LƯỠI 62
BỆNH RÊU LƯỠI TRONG CÁC BỆNH CẤP TÍNH, NGOẠI CẢM 63
Phong Hàn.......................................................................................................................................... 64
Phong nhiệt......................................................................................................................................... 64
Nhiệt................................................................................................................................................... 64
 7

Hàn..................................................................................................................................................... 64
Thấp....................................................................................................................................................65
RÊU LƯỠI VÀ BÁT CƯƠNG 65
Biểu.....................................................................................................................................................65
Lý........................................................................................................................................................65
Hư....................................................................................................................................................... 66
Thực....................................................................................................................................................66
Nhiệt................................................................................................................................................... 66
Hàn..................................................................................................................................................... 66
Dương................................................................................................................................................. 66
Âm...................................................................................................................................................... 66
XEM RÊU LƯỠI ĐÚNG CÁCH 66
Rêu lưỡi có hoặc không có gốc...........................................................................................................67
Có hoặc không có rêu lưỡi..................................................................................................................68
Độ dày rêu lưỡi................................................................................................................................... 69
Phân bố của rêu lưỡi........................................................................................................................... 71
Độ ẩm rêu lưỡi....................................................................................................................................73
RÊU KHÔ 73
MÀU SẮC RÊU LƯỠI 74
Rêu trắng.............................................................................................................................................76
Trắng và mỏng.................................................................................................................................... 76
Trắng, mỏng và trơn........................................................................................................................... 77
Trắng, dày, trơn...................................................................................................................................77
Trắng, mỏng, khô................................................................................................................................77
Trắng, dày và ướt................................................................................................................................ 78
Trắng, dày và khô............................................................................................................................... 78
Trắng, dày và dầu................................................................................................................................78
Trắng, dày và nhờn/trơn......................................................................................................................78
Trắng, dày và nhờn/khô...................................................................................................................... 78
Trắng, Thô ráp và Nứt........................................................................................................................ 79
Trắng, dính và dầu.............................................................................................................................. 79
Trắng và giống bột.............................................................................................................................. 79
Trắng như tuyết...................................................................................................................................79
 8

Trắng và khuôn................................................................................................................................... 79
Nửa trắng và trơn................................................................................................................................ 80
Rêu lưỡi màu vàng..............................................................................................................................80
Rêu vàng nhạt..................................................................................................................................... 80
Vàng và trơn....................................................................................................................................... 81
Vàng bẩn.............................................................................................................................................81
Vàng, dính và dày............................................................................................................................... 81
Khô và vàng........................................................................................................................................81
Rêu lưỡi vàng ở gốc lưỡi và trắng ở đầu lưỡi..................................................................................... 81
Dải rêu vàng trên nền rêu lưỡi trắng................................................................................................... 81
Dải rêu vàng dày song song và rêu lưỡi vàng..................................................................................... 82
Nửa vàng, nửa trắng............................................................................................................................82
Rêu lưỡi màu xám...............................................................................................................................82
Xám, ướt và trơn.................................................................................................................................82
Xám và khô.........................................................................................................................................82
rêu lưỡi màu đen................................................................................................................................. 82
Đen, trơn và nhờn............................................................................................................................... 82
Dải đen song song trên rêu lưỡi trắng.................................................................................................83
Rêu trắng, điểm đen............................................................................................................................ 83
Rêu trắng, gai đen............................................................................................................................... 83
Đen ở trung tâm, trắng và trơn ở đầu và thân lưỡi.............................................................................. 83
Nửa trắng và trơn, nửa vàng và đen.................................................................................................... 83
Đen, khô và nứt...................................................................................................................................84
Nhiều màu rêu.................................................................................................................................... 84
TRẮNG VÀ VÀNG........................................................................................................................... 84
TRẮNG VÀ XÁM............................................................................................................................. 85
TRẮNG VÀ ĐEN...............................................................................................................................85
VÀNG VÀ ĐEN.................................................................................................................................85
TRẮNG, XÁM VÀ ĐEN................................................................................................................... 85
VÀNG VÀ XÁM................................................................................................................................85
Lưu ý: bản dịch từ google là chính nên có ngáo cũng cấm cười ẻ, cười ẻ là block
(dịch để đọc tham khảo nên cấm bắt lỗi văn bản, block 2 lần), đoạn sau sách còn hình ảnh
tham khảo và phân tích case LS nhưng lười dịch nên tự đọc nha. Mãi keo hihi
9
 10

1. CÁC KHU VỰC CHẨN ĐOÁN LƯỠI

Để kiểm tra lưỡi một cách có hệ thống, người ta phải có ý tưởng rõ ràng về những gì cần
xem xét. Mỗi vấn đề được thảo luận chi tiết hơn trong các chương từ 5 đến 7 bên dưới.

Thần khí của màu sắc, hay Thần lưỡi

Sự xuất hiện của thần khí cho thấy một tình trạng cơ thể khỏe mạnh. Tính chất này đôi
khi được mô tả là "hữu thần" của lưỡi để biểu thị sự sống động rõ ràng, bất kể có bất kỳ dấu hiệu
bệnh lý ngẫu nhiên nào. Nếu lưỡi có màu nhuận là tiên lượng tốt; nếu nó có vẻ ngoài sẫm màu và
khô thì tiên lượng xấu. Một chiếc lưỡi có màu sắc sống động đôi khi được mô tả là "lưỡi của sự
sống" và một chiếc lưỡi có vẻ ngoài sẫm màu và khô héo là "lưỡi của cái chết".

Thuật ngữ sự sống và cái chết trong bối cảnh này không nên được hiểu theo nghĩa đen;
chúng chỉ đơn giản biểu thị mức độ nghiêm trọng tương đối của căn bệnh. Đặc biệt quan trọng
trong việc phân tích sức sống của màu sắc là xem xét cẩn thận gốc lưỡi. Nếu gốc lưỡi có màu sắc
tươi sáng thì tiên lượng tốt cho dù là bệnh gì. Nếu gốc có màu sẫm, khô và héo thì tiên lượng
xấu.

Màu sắc lưỡi

Màu sắc cơ thể là màu sắc của bản thân lưỡi, bên dưới bất kỳ rêu lưỡi nào. Nếu rêu lưỡi
quá dày và bao phủ toàn bộ bề mặt của lưỡi, thì nên kiểm tra màu sắc của mặt dưới của lưỡi để
phán đoán chính xác màu sắc.

Ý nghĩa lâm sàng của màu sắc thân lưỡi là nó phản ánh tình trạng của âm tạng, khí huyết
và dưỡng khí. Màu cơ thể là khía cạnh quan trọng nhất của việc quan sát. Nó hầu như luôn luôn
phản ánh tình trạng thực sự của cơ thể, bất kể tình trạng tạm thời, chẳng hạn như tình trạng do
gắng sức gần đây hoặc cảm xúc khó chịu. Ví dụ, nếu thân lưỡi có màu đỏ sậm, nhất định là bệnh
nhiệt ở một hoặc nhiều vị trí. Các cơ quan bất kể các triệu chứng và dấu hiệu khác có thể có. Nếu
lưỡi nhợt nhạt hoặc gần như trắng, nhất định là dương hư hoặc huyết hư. Thường các dấu hiệu và
triệu chứng lâm sàng khác sẽ trái ngược nhau; trong những trường hợp như vậy, màu thân lưỡi là
dấu hiệu xác định để chẩn đoán. Xét về tám nguyên tắc xác định các mẫu, nó phản ánh hàn nhiệt;
âm hư, dương, khí hoặc huyết; và trì trệ.
 11

Hình dạng lưỡi

Kiểm tra hình dạng cơ thể phải bao gồm việc xem xét hình dạng của chính nó, các đặc
điểm của bề mặt lưỡi, kết cấu của lưỡi và bất kỳ chuyển động không chủ ý nào của lưỡi.

Kiểm tra hình dạng liên quan đến việc xem lưỡi mỏng hay dày, dài hay ngắn và các bộ
phận cụ thể của lưỡi có sưng hay không.

Kiểm tra các đặc điểm của bề mặt lưỡi có nghĩa là tìm kiếm những bất thường như vết
nứt và vết loét.

Kiểm tra kết cấu có nghĩa là quan sát mức độ mềm hay cứng của thân lưỡi.

Kiểm tra sự chuyển động của thân lưỡi liên quan đến việc quan sát bất kỳ chuyển động
nào của lưỡi khi nó duỗi ra. Các chuyển động có thể bao gồm rung, run, lắc qua lắc lại, cuộn theo
bất kỳ hướng nào hoặc lệch sang một bên.

Ý nghĩa lâm sàng của hình dạng lưỡi là nó phản ánh trạng thái của tạng, khí và huyết. Nó
đặc biệt hữu ích trong việc phân biệt thực và hư

RÊU LƯỠI

Rêu lưỡi nên được quan sát một cách có hệ thống từ đầu đến gốc theo từng khía cạnh
trong bốn khía cạnh.

Màu sắc của rêu phản ánh ảnh hưởng hàn nhiệt trực tiếp hơn bất kỳ khía cạnh nào khác
của chẩn đoán lưỡi. Rêu lưỡi màu trắng tương ứng với lạnh và rêu lưỡi màu vàng tương ứng với
nhiệt.

Độ dày của rêu phản ánh sức mạnh của các yếu tố gây bệnh có trong cơ thể; các yếu tố
gây bệnh càng mạnh thì rêu lưỡi càng dày. Ở dạng phân hóa, nó phản ánh tình trạng hư thực

Phân bố rêu lưỡi phản ánh sự tiến triển và vị trí của yếu tố gây bệnh trong các bệnh do
bên ngoài . Đối với bệnh nội sinh, tư vị phản ánh vị trí của yếu tố gây bệnh phù hợp với địa hình
lưỡi đã nêu ở chương 4. Về mặt Kinh mạch, nó phản ánh lý hay bên ngoài vị trí của bệnh.

Rêu lưỡi trên lưỡi có thể có hoặc không có "gốc". Một rêu lưỡi có gốc (còn gọi là "rêu
lưỡi thật") được cấy chắc vào bề mặt lưỡi và mọc ra khỏi nó giống như cỏ mọc từ đất. Không thể
cạo rêu lưỡi như vậy. Một rêu lưỡi không có gốc trông giống như được rắc lên bề mặt lưỡi thay
vì mọc ra từ đó. Nó có thể được cạo ra. Sự bén rễ của rêu lưỡi phản ánh trực tiếp sức mạnh của
 12

khí trong cơ thể. Từ quan điểm của sự thông khí, nó là một chỉ số đáng tin cậy về sự dư thừa
hoặc thiếu hụt khí công.

ĐỘ ẨM

Kiểm tra độ ẩm của lưỡi cung cấp một dấu hiệu về tình trạng tân dịch của cơ thể. Lưỡi
bình thường chỉ hơi ẩm. Lưỡi khô chứng tỏ cơ thể thiếu tân dịch, trong khi lưỡi ướt chứng tỏ
chúng tích tụ. Về mặt phân biệt, độ ẩm của lưỡi phản ánh trạng thái tương đối của âm dương và
nóng lạnh.

HÌNH DÁNG LƯỠI BÌNH THƯỜNG

Các đặc điểm của lưỡi bình thường chúng tôi như sau:

1. Thần. Lưỡi bình thường nên có thần; màu sắc của nó phải rực rỡ và sống động, đặc
biệt là ở gốc.

2. Màu sắc. Màu phải đỏ nhạt và "trông tươi", rất giống một miếng thịt tươi. Trung y coi
lưỡi là nhánh của Tâm, nghĩa là trạng thái của Tâm khí và huyết đều được phản ánh ở đó. Thân
lưỡi bình thường, tươi, có màu đỏ nhạt chứng tỏ lưỡi được Tâm huyết dồi dào. Trong số các phủ
dương, Vị là cơ quan ảnh hưởng nhiều nhất đến lưỡi. Vị chịu trách nhiệm tạo ra một rêu lưỡi
bình thường trên lưỡi và cũng đưa chất dịch lên lưỡi, màu của chất dịch này sau đó có xu hướng
nhạt hơn so với khi tân dịch không đến được lưỡi. Do đó, màu lưỡi thích hợp là màu đỏ nhạt, là
kết quả của việc cung cấp bình thường lượng máu của Tâm và dịch Vị

3. Hình thể. Thân lưỡi bình thường mềm dẻo, không nhão cũng không cứng quá. Nó
không bị nứt, không bị rãnh hoặc rung khi mở rộng và cũng không to cũng không gầy. Nó không
có vết loét.

4. Rêu lưỡi: bình thường mỏng và trắng. Phế

lưỡi có liên quan đến khí Vị, trong quá trình chuyển
hóa và tiêu hóa thức ăn sẽ sinh ra một lượng nhỏ cặn
bẩn, hay còn gọi là “khí trọc”. Dư lượng này chảy lên
lưỡi để tạo thành rêu lưỡi của nó. Sự hiện diện của
một rêu mỏng cho thấy hoạt động bình thường của
quá trình tiêu hóa. Cũng là điều bình thường khi rêu ở
 13

chân răng dày hơn một chút so với những nơi khác trên lưỡi.

5. Độ ẩm. Lưỡi bình thường phải hơi ẩm, không quá khô cũng không quá ướt. Điều này
một lần nữa liên quan đến hoạt động bình thường của Vị, là nguồn gốc của tân dịch trong cơ thể.
Khi Vị hoạt động bình thường, sẽ có một lượng tân dịch vừa phải, một trong số đó sẽ đến được
lưỡi.

Chất lưỡi Màu sắc Phủ dương, huyết, dương khí Hàn/nhiệt
Âm/dương
Hình dạng Phủ âm, huyết, khí Thực/Hư
Rêu lưỡi Màu sắc Hàn/nhiệt Hàn/Nhiệt
Độ dày Sức mạnh của NN gây bệnh và sự suy yếu chính khí Thực/Hư
Phân bố Ngoài: tiến triển bệnh Biểu/lý
Nội: vị trí bệnh
Tà khí
Gốc Sức mạnh khí trong cơ thể: đb là Vị khí, Thận khí Thực/Hư
Độ ẩm Tình trạng tân dịch Hàn/nhiệt
Âm/dương
 14

2. LƯỠI THEO TẠNG

Đối với mục đích chẩn đoán, có hai cách chính để xem mối quan hệ giữa các khu vực
lưỡi địa hình và các cơ quan.
Đầu tiên, lưỡi, giống như mạch, có thể chia thành các
phần có kích thước gần bằng nhau.
1/3 trước ứng với đốt trên: Tâm Phế
1/3 giữa ứng với trung tiêu : Tỳ Vị
1/3 sau ứng với đốt dưới: BQ, Thận, Tiểu trường, Đại
trường
cách chia thứ 2

- Đầu lưỡi ứng vs tâm

- Giữa trung tâm và đầu là Phế
- Trung tâm bên trái Vị, bên phải là Tỳ
- Cạnh ngoài trái Can, ngoài phải Đởm
- Gốc lưỡi ứng vs Thận, cửa sinh khí (mệnh môn)

3. BÁT CƯƠNG

BIỂU
PHONG HÀN

Trong giai đoạn đầu của một cuộc xâm nhập của phong, rêu lưỡi lưỡi sẽ mỏng, trắng và
có thể quá ẩm. Rêu lưỡi có màu trắng vì lạnh, mỏng vì yếu tố gây bệnh đang ở giai đoạn đầu và
không quá mạnh và quá ẩm vì Hàn ở bên ngoài ngăn chặn sự chuyển động thích hợp của tân dịch
cơ thể trong cơ thể, dẫn đến sự tích tụ nhẹ của tân dịch. Trong giai đoạn đầu, rêu lưỡi này từ sự
xâm nhập của phong hàn thường chỉ xuất hiện ở phần trước của lưỡi, giữa đầu lưỡi và trung tâm.

Rêu có thể bị mất (vì tác nhân gây bệnh vẫn còn nhẹ) nhưng sẽ sớm quay trở lại miễn là
tác nhân gây bệnh còn hiện diện.

Nếu toàn bộ lớp rêu có màu trắng, khô và không thể cạo đi, điều đó có nghĩa là phong
hàn bên ngoài sắp xâm nhập sâu hơn và có khả năng biến thành hỏa, khiến lưỡi khô. Trong
trường hợp này, rêu bao phủ toàn bộ lưỡi.
 15

Nếu trong giai đoạn đầu của cơn phong hàn tấn công, rêu mỏng màu trắng có gai khô,
điều này cho thấy cái Hàn sắp chuyển thành nhiệt và tân dịch Phế bị tổn thương dẫn đến Phế khí
khô.

Nếu rêu có màu trắng mỏng và nhờn, chứng tỏ có hiện tượng ẩm-lạnh co lại từ bên ngoài
trong giai đoạn đầu thẩm thấu. Rêu lưỡi nhờn là dấu hiệu cho thấy có sự xuất hiện của thấp

PHONG NHIỆT

Trong giai đoạn đầu của chứng phong nhiệt, rêu lưỡi mỏng, trắng và khô, mỏng là do tác
nhân gây bệnh mới xâm nhập vào cơ thể, trắng là ở giai đoạn đầu, chưa sinh nhiều nhiệt trong cơ
thể. , và khô vì sức nóng của gió làm khô dịch cơ thể. Khi hơi nóng bắt đầu xâm nhập, rêu lưỡi
lưỡi sẽ mỏng và có màu vàng. Trong những trường hợp nghiêm trọng của viêm lưỡi do phong
nhiệt, rêu lưỡi lưỡi cũng có thể có màu xám hoặc đen và có các hạt gai nổi lên trên bề mặt của
nó.

Thông thường, trong các cuộc tấn công do phong nhiệt, chỉ có phần trước của lưỡi sẽ
hiển thị những thay đổi trong rêu lưỡi. thân lưỡi cũng có thể có những thay đổi với mặt trước và
mép chuyển sang màu đỏ. Không nên nhầm lẫn điều này với tình trạng Tâm hỏa hoặc Gan hỏa.
Ngoài các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng rất khác nhau, một cuộc tấn công bởi phong nhiệt
thường làm cho toàn bộ phần trước của lưỡi trở nên đỏ, trong khi trong trường hợp Tâm hỏa thì
chỉ phần đầu lưỡi bị đỏ.

Ở trẻ em, sự xâm nhập của phong nhiệt từ bên ngoài thường biểu hiện bằng các chấm đỏ
ở phía trước và/hoặc hai bên

LÝ

Tình trạng lý được đặc trưng bởi sự hiện diện của một yếu tố gây bệnh lý cơ thể. Yếu tố
gây bệnh có thể là nội ẩm, gió, lửa, khô lạnh hoặc cũng có thể đơn giản là sự mất cân bằng âm
dương lý. Ví dụ, có thể có sự hiện diện của Can hỏa, một yếu tố gây bệnh thực sự, hoặc chỉ đơn
thuần là sự mất cân bằng giữa Thận âm và Gan dương. Đặc điểm chính của bệnh nội tạng là nó
cư trú trong các cơ quan lý, trái ngược với các phần bên ngoài của cơ thể (da, cơ, gân và kinh
mạch). Thực tế không thể khái quát về hình dáng bên ngoài của lưỡi trong tình trạng lý bởi vì có
rất nhiều tình huống bệnh lý khác nhau có thể xảy ra.
 16

Địa hình lưỡi có thể phản ánh sự tiến triển của bệnh từ bên ngoài vào lý hoặc ngược lại
(xem chương 3). Tuy nhiên, từ "tiến hóa" phải được nhấn mạnh ở đây. Địa hình lưỡi không nên
được giải thích một cách cứng nhắc, với một hệ thống tương ứng cố định giữa các vùng lưỡi và
các bộ phận cơ thể. Cùng một vùng lưỡi có thể phản ánh tình trạng của từng bộ phận cơ thể ở
những điều kiện khác nhau. Điều cần thiết là phải tích hợp kết quả của chẩn đoán lưỡi với kết
quả của các phương pháp chẩn đoán khác. HƠN THẾ NỮA, sự tương ứng của các vùng lưỡi với
các bộ phận cơ thể đôi khi chỉ rõ ràng trong quá trình bệnh, do vị trí của yếu tố gây bệnh thay
đổi.

Với những hạn chế đó, như một QUY TẮC chung, các chu vi của cơ thể tương ứng với
bên ngoài cơ thể và các khu vực trung tâm tương ứng với lý

Thay đổi giữa biểu và lý có thể được phản ánh trên lưỡi
khi xem từ đầu đến gốc lưỡi, đầu tương ứng với biểu và gốc
tương ứng với lý cơ thể. Cách giải thích này phù hợp với quan
điểm cho rằng sự phân chia ba phần của lưỡi, từ trước ra sau,
tương ứng với ba đốt: trên, giữa và dưới. Phần trước của lưỡi
thường hướng ra bên ngoài và phần sau hướng vào lý Kết hợp
những cách giải thích này, người ta có thể nói rằng đốt trên
"hướng ngoại" hơn so với trung tiêu hoặc đốt dưới. Điều này
không có nghĩa là tất cả các bệnh ở đốt trên đều có nguồn gốc từ bên ngoài. Nó có nghĩa là Phổi,
nằm ở đốt trên và kiểm soát da và khí bảo vệ, tương ứng với bên ngoài, mà phần trước của lưỡi
cũng vậy. tương ứng

Người ta thường nói rằng rêu lưỡi lưỡi có màu vàng trong điều kiện lý. Điều này chỉ
đúng một phần vì rêu lưỡi màu vàng biểu thị nhiệt và có thể có các điều kiện lý được đặc trưng
bởi lạnh, trong trường hợp đó rêu lưỡi sẽ có màu trắng.

Tuy nhiên, tình trạng lý hoặc phát triển từ bên ngoài hoặc phát triển độc lập, thường tiến
triển chậm trong một thời gian dài. Do đó, có thể nói rằng rêu lưỡi thường có màu vàng vì các
yếu tố gây bệnh có xu hướng chuyển hóa thành nhiệt khi vào trong cơ thể trong một thời gian
dài.

Người ta cũng nói chung rằng khi lớp rêu chuyển từ màu trắng sang màu vàng là bệnh đã
xâm nhập vào bên trong. Trong một số trường hợp, rêu lưỡi cũng có thể có một phần màu trắng
 17

và một phần màu vàng. Nếu phần lưỡi có màu trắng xung quanh và màu vàng ở mặt giữa của
lưỡi, chứng tỏ yếu tố gây bệnh đã xâm nhập vào bên trong và chuyển hóa thành nhiệt. Điều này
là như vậy bởi vì bên ngoài của lưỡi tương ứng với bên ngoài của cơ thể và trung tâm tương ứng
với bên trong. Tương tự, nếu rêu có màu vàng ở các cạnh và màu trắng ở trung tâm, điều đó cho
thấy yếu tố gây bệnh đang mất dần sức mạnh và tình trạng bệnh đang được cải thiện. Cuối cùng,
sự vắng mặt của rêu hoàn toàn luôn luôn là dấu hiệu của tình trạng bên trong, thường là âm hư
của Vị và Thận.

BÁN BIỂU BÁN LÝ

Những tình trạng được mô tả trong y học Trung Quốc là "BÁN BIỂU BÁN LÝ" liên
quan đến vị trí của yếu tố gây bệnh ở mức độ giữa Biểu và lý của cơ thể. Bệnh bán biểu bán lý
còn được gọi là bệnh thấp dương và có đặc điểm là ớn lạnh và sốt, vị đắng trong miệng, đau hạ
sườn, khó chịu, khô họng và buồn nôn. Rêu lưỡi trong trường hợp này thường có màu trắng, hơi
trơn và chỉ nằm ở phía bên phải. Tuy nhiên, có những loại và sự phân bổ khác của rêu lưỡi cho
thấy sự hiện diện của rêu lưỡi nửa bên trong, nửa bên ngoài. Bệnh: thân lưỡi đỏ, chỉ có đầu lưỡi
trắng, hông rêu trắng, gốc lưỡi đen, đầu lưỡi trắng rêu, gốc lưỡi xám.

HÀN

Hàn biểu hiện cả ở thân lưỡi và rêu lưỡi. Thân lưỡi nhợt nhạt, rêu lưỡi trắng và quá ẩm.
Có sự khác biệt giữa thực hàn và hư hàn.

HƯ HÀN

Tình trạng hư hàn phát sinh từ sự thiếu hụt dương khí. Trong trường hợp này, thân lưỡi sẽ
nhợt nhạt và rêu màu trắng và quá ẩm. Sắc lưỡi nhợt nhạt là do thiếu dương khí, thiếu huyết đến
 18

lưỡi. Rêu mỏng là do tình trạng thiếu hụt phát sinh; không có yếu tố gây bệnh thực sự trong cơ
thể để hiển thị trên rêu lưỡi. Trắng vì lạnh và quá ẩm vì thiếu dương khí không thể chuyển hóa và
vận chuyển tân dịch đi khắp cơ thể, sau đó tích tụ trên lưỡi.

Trong những trường hợp thiếu dương trầm trọng và kéo dài ít phổ biến hơn, lưỡi cũng có
thể bị khô thay vì quá ẩm. Điều này xảy ra vì dương khí quá thiếu đến nỗi nó không thể vận
chuyển tân dịch.

THỰC HÀN

Các điều kiện phát sinh từ sự âm thịnh hoặc quá hàn có thể là bên ngoài hoặc bên trong.
Với biểu, như trong phong hàn, đã được thảo luận ở trên. Hàn quá mức ở lý được thể hiện trên
lưỡi bởi chất lưỡi nhợt nhạt và rêu dày, màu trắng, quá ẩm và có thể trơn trượt. Thân lưỡi nhợt
nhạt là do quá lạnh cản trở sự lưu thông của dương khí, khí huyết không thể vận chuyển đến
lưỡi. Rêu dày; độ dày của rêu là một trong những đặc điểm chính giúp phân biệt thực hàn với hư
hàn. Rêu cũng có màu trắng và quá ẩm hoặc trơn. Khi hàn quá mức cản trở sự lưu thông của
dương khí, khí dương không thể chuyển hóa và vận chuyển tân dịch, sau đó tích tụ trên lưỡi.

Trong cả hai tình trạng thực hàn hoặc hư hàn, thân lưỡi cũng có thể có màu xanh. Điều
này thường xảy ra khi có sự hàn mãn tính.

Cuối cùng, hàn có thể được biểu thị bằng thân lưỡi màu xanh tím. 'Điều này xuất hiện
trong trường hợp giữ hàn kéo dài làm lưu thông bị tắc nghẽn và ứ đọng huyết xảy ra.

NHIỆT

Trong trường hợp nhiệt, lưỡi có màu đỏ hoặc đỏ sẫm. Trong TH thực hàn, rêu sẽ có màu
vàng, trong khi ở hư hàn sẽ không có rêu nào cả. Trong cả hai trường hợp, lưỡi sẽ khô. Nói
chung, lưỡi càng sẫm màu và rêu vàng càng đậm thì càng nhiều nhiệt. Nhiệt sẽ được biểu hiện
theo những cách khác nhau tùy thuộc vào điểm tập trung của nó trong cơ thể.

- Tâm nhiệt biểu hiện là đầu lưỡi đỏ có điểm đỏ.

- Can nhiệt biểu hiện bằng hai bên đỏ và hai bên phủ vàng.
- Vị Nhiệt được biểu hiện bằng một rêu dày màu vàng, thường có các điểm đỏ xung quanh
trung tâm của lưỡi.
- Phế Nhiệt thường xuất hiện dưới dạng một lớp mỏng màu vàng ở phía trước lưỡi.
 19

Trong tất cả các trường hợp này, lưỡi sẽ bị khô. Các rêu màu nâu, xám và đen cũng có thể
cho thấy sự hiện diện của nhiệt, ở mức độ nghiêm trọng hơn so với biểu hiện của rêu màu vàng.
Các rêu khô và có màu nâu hoặc đen thường thấy trong các trường hợp Ruột Vị quá nóng, với
việc giữ lại phân khô.

HƯ

Một tình trạng hư được đặc trưng bởi sự thiếu chính khí của cơ thể. Thiếu khí, dương,
huyết và âm, mỗi thứ đều có những biểu hiện đặc biệt trong lưỡi.

KHÍ HƯ

Khi khí hư, thân lưỡi có thể hơi nhão mà không có dấu hiệu gì khác. Cơ thể lưỡi thậm chí
có thể trông bình thường nếu sự thiếu hụt không quá nghiêm trọng. Biểu hiện của lưỡi khi thiếu
khí sẽ tùy theo cơ quan nào bị ảnh hưởng nhiều nhất.

PHẾ KHÍ HƯ

Phổi kiểm soát khí và hô hấp. Cùng với Tỳ, đây là cơ quan thường bị thiếu khí nhất. Các
dấu hiệu bệnh lý bao gồm khó thở, giọng nói yếu ớt và đổ mồ hôi tự phát. Nếu phế khí không
quá trầm trọng, lưỡi có thể không có biểu hiện ra ngoài. Trong trường hợp thiếu lâu dài, nó có
thể hơi sưng lên ở phần trước giữa đầu và trung tâm. Đây là dấu hiệu duy nhất của phế khí do sắc
lưỡi bình thường hoặc hơi nhợt nhạt và không có bất thường nào khác. Đôi khi vùng Phổi (giữa
đầu và giữa lưỡi) có một lớp màng trắng mỏng hơi ẩm ướt. Điều này cho thấy sự tích trữ hàn
trong Phế do một cơn gió lạnh trước đó mà không được điều trị đúng cách.

TỲ KHÍ HƯ

Công năng sinh lý của Tỳ là vận hóa thủy cốc và thủy thấp. Nó là một cơ quan dễ bị ảnh
hưởng bởi sự thiếu hụt khí, các triệu chứng chính là thờ ơ, kém ăn và đầy bụng. Lưỡi sẽ có dấu
răng, hơi sưng và có thể nhợt nhạt, mặc dù không có triệu chứng cảm lạnh. Nếu tình trạng rất
nhẹ, có thể không có biểu hiện nào trên lưỡi.

VỊ KHÍ HƯ

Vị biến đổi và tách thức ăn ra khỏi tân dịch. Một lượng nhỏ "Thấp" còn sót lại từ quá
trình này chảy lên lưỡi và tạo thành rêu. Một rêu mỏng màu trắng là bình thường và cho thấy Vị
hoạt động bình thường. Khi khí huyết hư, quá trình tiêu hóa bị suy giảm và kết quả là chất ẩm
 20

đục không được vận chuyển đến lưỡi. Tình trạng này được biểu hiện bằng sự mỏng đi của rêu ở
giữa lưỡi hoặc rêu không có gốc.

TÂM KHÍ HƯ

Tim kiểm soát máu và các mạch máu. Tâm khí thiếu sẽ biểu hiện ở tuần hoàn không đều,
gây ra hồi hộp, khó thở khi gắng sức. Thân lưỡi nhợt nhạt (mặc dù không có chứng cảm mạo) vì
Tâm khí suy không dẫn được huyết đến. Tâm khí hư nặng thì đầu lưỡi hơi sưng, sắc mặt tái nhợt.
Đây thường là kết quả của chấn thương tình cảm, làm phân tán Tâm khí.

DƯƠNG HƯ

Dương hư thì thân lưỡi nhợt nhạt vì dương khí thiếu dẫn huyết đến. Nó cũng sẽ quá ẩm
ướt vì tân dịch mà dương khí bị thiếu hụt không thể chuyển hóa và vận chuyển khắp cơ thể sẽ
tích tụ trên lưỡi. Rêu sẽ mỏng vì tình trạng thiếu hụt, và trắng bệch vì lạnh do thiếu dương khí.
Hình dạng của lưỡi trong tình huống này sẽ thay đổi tùy theo Cơ quan nào bị ảnh hưởng nhiều
nhất.

TỲ DƯƠNG HƯ

Tỳ dễ bị ảnh hưởng bởi dương hư, thường do ăn quá nhiều thực phẩm lạnh hoặc sống.
Biểu hiện lâm sàng tương tự như biểu hiện của Tỳ khí hư đã mô tả ở trên, có thêm cảm giác ớn
lạnh và phân rất lỏng. Lưỡi nhất định sẽ nhợt nhạt, hoặc rất nhợt nhạt và có thể hơi sưng lên, do
Tỳ dương hư nên đàm ẩm tích tụ. Lưỡi cũng sẽ quá ướt và rêu sẽ có màu trắng. Nếu bị ẩm thì
lưỡi sẽ khá sưng, nhưng nếu không thì không.

THẬN DƯƠNG HƯ

Thận dương hư thường đi kèm với tỳ dương hư và luôn biểu thị tình trạng nặng hơn. Nó
biểu hiện các dấu hiệu lâm sàng của Tỳ dương bất túc, ngoài ra còn có lưng đau nhức, ớn lạnh,
chóng mặt, sáng sớm đi phân lỏng, mệt mỏi nhiều. Lưỡi nhợt nhạt, sưng mọng; rêu sẽ có màu
trắng. Tỳ dương và Thận dương hư biểu hiện của lưỡi về cơ bản giống nhau; không dễ phân biệt,
ngoại trừ đôi khi thận dương hư lưỡi nhợt nhạt hơn tỳ dương hư. Phải tham khảo các biểu hiện
lâm sàng khác.
 21

TÂM DƯƠNG HƯ

Tâm dương hư biểu hiện lâm sàng cũng giống như Tâm khí hư, tăng thêm ớn lạnh, tay
lạnh, sắc mặt trắng bệch. Lưỡi sẽ nhợt nhạt và đầu lưỡi có thể nhợt nhạt hơn hoặc ẩm hơn một
chút so với phần còn lại của lưỡi. Trong những trường hợp nặng và dai dẳng của Tâm dương suy,
huyết ứ ở ngực, dẫn đến đau tức ngực và môi tím tái. Trong tình trạng này, lưỡi sẽ có màu tím tái
(lưỡi nhợt nhạt chuyển sang màu tím). Huyết ứ ở Tâm sẽ được biểu hiện bằng các đốm màu tím
ở hai bên giữa nhân và đầu lưỡi.

HUYẾT HƯ

Huyết hư thì lưỡi nhợt nhạt hơi khô. Máu và dịch có cùng nguồn gốc. Do đó, sự thiếu hụt
khiến lưỡi nhợt nhạt vì huyết hư cũng khiến lưỡi bị khô tương đối, vì ít chất lỏng đến lưỡi.

Một lần nữa, sự xuất hiện của lưỡi trong tình trạng huyết hư sẽ thay đổi tùy theo Cơ quan
nào bị ảnh hưởng nhiều nhất. Huyết hư Tỳ và Huyết hư gan là những kiểu phổ biến nhất.

Tỳ huyết hư

Tỳ là nguồn gốc của máu được sản xuất từ tinh chất mà Tỳ chiết xuất từ thức ăn. Sự
chuyển hóa thức ăn của Tỳ thiếu hụt thường sẽ dẫn đến huyết hư toàn thân. Lưỡi sẽ nhợt nhạt và
khô.

Nếu Tỳ huyết hư kèm theo Tâm huyết hư thì đầu lưỡi vẫn nhợt nhạt. Các dấu hiệu lâm
sàng của Tỳ huyết hư bao gồm tê bì, mệt mỏi, sắc mặt nhợt nhạt và chóng mặt. Nếu kèm theo
Tâm huyết hư còn có chứng mất ngủ, hồi hộp.

Can huyết hư

Bất kỳ sự huyết hư nào cũng có thể ảnh hưởng Can vì Can tàng huyết. Can huyết hư được
chẩn đoán khi hai bên lưỡi nhợt nhạt hơn phần còn lại của lưỡi. Trong những trường hợp nghiêm
trọng và dai dẳng, đặc biệt là khi tình trạng đã trở nên âm hư, hai bên lưỡi thậm chí có thể có
màu cam. Các triệu chứng lâm sàng bao gồm chóng mặt và tê, mặt nhợt nhạt, móng tay dễ gãy
và ở phụ nữ là kinh nguyệt ít.

Âm hư

Âm hư có nghĩa là cạn kiệt các tinh chất quan trọng, các chất dinh dưỡng của cơ thể. Do
đó, đây là loại thiếu hụt nghiêm trọng nhất. Nó thường phát sinh trong tình trạng mãn tính sau
 22

một thời gian dài do chế độ ăn uống không điều độ, làm việc quá sức và sinh hoạt tình dục quá
mức. Tình trạng này cũng có thể xảy ra trong các trường hợp cấp tính do hậu quả của tình trạng
nhiệt co lại từ bên ngoài làm tăng chất lỏng của cơ thể. Điều này xảy ra, ví dụ, trong bệnh bại liệt
khi nhiệt độ cao kéo theo tình trạng tê liệt do cơ bắp và gân bị khô héo do cạn kiệt chất lỏng âm.

Trong trường hợp mãn tính, các cơ quan bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi suy giảm âm là Vị,
Phổi, Tim và Thận. Vì thiếu dẫn đến cạn kiệt chất lỏng làm mát cơ thể, hỏa có thể chiếm ưu thế
và mất kiểm soát. Tình trạng âm suy phức tạp do hỏa dư thừa này được gọi là hỏa hoặc hư nhiệt
do thiếu, còn được gọi là "hư hỏa" hay "hư nhiệt". Nó hầu như luôn khiến lưỡi có màu đỏ hoặc
đỏ sẫm. Vì Vị là nguồn gốc của chất lỏng trong cơ thể, sự thiếu hụt của Stomachyinis thường là
giai đoạn đầu tiên của sự thiếu hụt âm nói chung. Lưỡi sẽ bị bong tróc, tức là không có rêu lưỡi
nào cả, hoặc sẽ có rêu lưỡi mà không có gốc. Âm hư dịch do âm suy sẽ làm cho lưỡi khô.

Vị âm hư

Âm hư thường là giai đoạn đầu của chứng âm hư nói chung, không có nhiệt thấp lưỡi
không đỏ. Lưỡi có thể có rêu lưỡi không có gốc vì Vị bị thiếu hụt không thể tạo ra rêu mới, trong
khi rêu lưỡi cũ trở nên không có gốc. Sau giai đoạn này, bề mặt trung tâm của lưỡi sẽ hoàn toàn
không có rêu lưỡi. Các dấu hiệu lâm sàng của thiếu hụt Vị âm có thể khác nhau nhưng thường là
có hơi trong miệng và cổ họng, đau vùng thượng vị, có thể khát nước kèm theo b không uống
được, muốn uống nước hoặc uống từng ngụm nhỏ, chán ăn và đi ngoài ra phân khô.

Thận âm hư

Thận âm suy thường biểu hiện một giai đoạn nặng hơn của tình trạng khí trệ trong một
tình trạng mãn tính. Thận âm suy thường kéo theo sự kích thích của hỏa tướng bệnh lý, vì sự
kiểm soát hỏa của dịch âm là thiếu. Đây là hỏa hoặc ,hư nhiệt khi nghiêm trọng, còn có thể được
gọi là "lửa bất cẩn". Do âm hư có nhiệt nên lưỡi đỏ hoặc đỏ sẫm, khô tróc (hoàn toàn không có
rêu).

Thông thường, lưỡi cũng sẽ có một vết nứt sâu ở đường giữa kéo dài đến đầu lưỡi. Vết
nứt này càng sâu chứng tỏ Thận âm suy càng nặng. Các biểu hiện lâm sàng khác có thể rất đa
dạng nhưng thường bao gồm ù tai, chóng mặt, điếc, đau lưng, sốt vào buổi chiều và buổi tối, khô
miệng về đêm, khô họng, bốc hỏa về đêm, đổ mồ hôi ban đêm, mất ngủ và suy giảm trí nhớ.
 23

Tâm âm hư

Tâm âm hư hầu như đều bắt nguồn từ Thận âm hư. Lưỡi sẽ đỏ, bong tróc và khô. Ngoài
ra, đầu lưỡi có thể đỏ hơn và khô hơn phần còn lại của lưỡi, cho thấy bệnh lý hỏa tướng do Tâm
thiếu hụt gây ra. Dấu hiệu lâm sàng giống như thận âm hư, lại thêm mất ngủ, tinh thần không
yên, hồi hộp.

Phế âm hư

Thiếu âm phổi có thể dẫn đến hoặc là hậu quả của suy thận âm. Biểu hiện lâm sàng điển
hình gồm ra mồ hôi vùng ức, lòng bàn tay, lòng bàn chân (gọi là “ngũ tâm nhiệt” hay “ngũ chứng
nhiệt”); sốt buổi chiều và buổi tối, khô cổ họng; và ho yếu với đờm ít có thể dính máu. Lưỡi sẽ
đỏ, bong tróc và khô, và có thể có một hoặc hai vết nứt ở vùng Phổi.

THỰC

Tình trạng thực là tình trạng trong đó chính khí của cơ thể vẫn còn quan trọng và chống
được các yếu tố gây bệnh, cho dù chúng ở cấp độ bên ngoài hay bên trong cơ thể. Do đó, các
triệu chứng và dấu hiệu của một tình trạng quá mức được đặc trưng bởi sự đấu tranh giữa các
chính khí của cơ thể và các khí gây bệnh. Các dấu hiệu xảy ra đột ngột, bao gồm bồn chồn và
thay đổi nhiệt độ cấp tính, cùng với các triệu chứng khác.

Thật khó để khái quát lưỡi trông như thế nào trong những điều kiện thực vì điều này phụ
thuộc vào tình trạng đó là nóng hay lạnh, bên ngoài hay bên trong, hay âm dương. Tuy nhiên, có
một vài tính năng đặc trưng của thực.

Trước hết, màu sắc thân lưỡi thường không nhạt; sắc mặt nhợt nhạt chứng tỏ khí huyết
hoặc dương hư. Ngoại lệ đối với điều này là lạnh, cũng có thể dẫn đến lưỡi nhợt nhạt. Tuy nhiên,
tình trạng thực có thể cùng tồn tại với tình trạng hư.

Có thể do dương khí bất túc (biểu hiện bằng chất lưỡi nhạt) kèm theo ẩm ướt quá mức
trong cơ thể (do đó lưỡi sưng và ướt).

Rêu lưỡi cung cấp một dấu hiệu tốt hơn về sự hư và thực. Rêu lưỡi dày thường cho thấy
sự hiện diện của yếu tố gây bệnh, và do đó là tình trạng thực. Một rêu lưỡi mỏng hoặc không có
gốc, hoặc hoàn toàn không có rêu lưỡi, cho thấy sự yếu ớt và cạn kiệt chính khí của cơ thể, tức là
tình trạng hư.
 24

Độ đặc của thân lưỡi cũng có thể dùng để phân biệt hư và thực. Thân lưỡi cứng là biểu
hiện thực, còn lưỡi mềm là dấu hiệu của sự thiếu hư. Cơ thể sưng phù thường là biểu hiện của
tình trạng quá mức (ẩm ướt hoặc đờm) trong khi cơ thể phù nề là biểu hiện của tình trạng thiếu
(thiếu máu hoặc âm).

Biểu thực

Các điều kiện biểu thực liên quan đến sự tấn công của nhiệt hoặc lạnh bên ngoài, đã được
thảo luận trước đó trong chương này.

Lý thực: Loại này bao gồm các chứng lý thực hàn, lý thực nhiệt, huyết ứ và đờm.
Lý thực hàn

Tình trạng lạnh quá mức bên trong liên quan đến sự tích tụ lạnh trong các cơ quan. Ví dụ
về loại tình trạng này bao gồm sự ẩm ướt trong Tỳ và giữ lạnh trong Ruột, Tử cung hoặc ngực.
Trong điều kiện như vậy, thân lưỡi nhợt nhạt vì lạnh. Rêu lưỡi có màu trắng và thường dày.

Thân lưỡi cũng có thể có màu xanh lam hoặc xanh tím, chứng tỏ cơ thể bị lạnh dữ dội và
dai dẳng, sau đó sẽ bị đình trệ.

Lý thực nhiệt

Tình trạng nhiệt dư thừa bên trong được đặc trưng bởi sự hiện diện của lửa trong cơ thể.
Ví dụ như Tâm hỏa, Gan bốc hỏa, Phổi nhiệt và Dạ dày bốc hỏa. Thân lưỡi luôn có màu đỏ hoặc
đỏ sẫm, rêu lưỡi có màu vàng và thường dày. (Nhiệt thừa có rêu lưỡi, trong khi nhiệt thiếu có ít
hoặc không có rêu lưỡi.)

Huyết ứ

Huyết ứ luôn luôn là tình trạng quá mức, mặc dù nó có thể do tình trạng khí hư hay huyết
hư gây ra. Các dấu hiệu lâm sàng khác nhau tùy theo vị trí của rối loạn. Nói chung, huyết ứ kèm
theo đau dai dẳng, cục bộ, có thể có tính chất như dao đâm, nhức nhối hoặc châm chích. Nếu có
chảy máu, máu sẽ ít và có màu tím sẫm. Bất kỳ áp lực sẽ làm trầm trọng thêm cơn đau. Lưỡi,
một dấu hiệu rất đáng tin cậy của tình trạng ứ máu, sẽ có màu đỏ tía và có các đốm đỏ sẫm hoặc
tím.

Vị trí của các đốm rrên lưỡi có thể xác định nguyên nhân vật lý của tình trạng này. Đốm ở
hai bên lưỡi ở khu vực giữa đầu lưỡi và trung tâm có nghĩa là máu bị ứ đọng trong ngực, kèm
 25

theo cơn đau giống như đau thắt ngực. Hai bên lưỡi có đốm là huyết ứ ở Gan. Nếu trên bề mặt
trung tâm của lưỡi có những chấm tím, chứng tỏ huyết ứ trong Vị. Nếu các đốm ở gốc là dấu
hiệu của huyết ứ ở Ruột hoặc Bàng quang. Huyết ứ cũng có thể biểu hiện ở mặt dưới của lưỡi
như sưng và sẫm màu hai tĩnh mạch ở hai bên dây hãm.

Đờm

Đờm tự nó luôn là một tình trạng dư thừa, mặc dù nó thường do tình trạng hư gây ra. Khi
Tỳ dương, Thận dương và Phế khí ở một mức độ nào đó bị thiếu hụt thì thủy dịch không thể
chuyển hóa và vận chuyển.

Trong một thời gian dài, các chất lỏng có thể đông lại, trở nên âm hơn và sinh ra đờm.
Các biểu hiện lâm sàng của đờm rất khác nhau tùy thuộc vào vị trí của tình trạng và bản chất của
đờm, cho dù là đáng kể hay không đáng kể. Nói chung, một lớp rêu dày, trơn và nhờn trên lưỡi
luôn cho thấy sự hiện diện của đờm.

TỔNG KẾT
Biểu Phong hàn: rêu trắng mỏng
Phong nhiệt: rêu mỏng và trắng GĐ đầu, sau đó vàng
Lý Màu sắc và hình dáng lưỡi thay đổi
Bán biểu bán lý Rêu trắng ở 1 bên, hoặc trắng phía trước đen xám phía sau
Hàn Rêu trắng, Hư: Lưỡi nhạt
Nhiệt Lưỡi đỏ, rêu vàng
Hư Khí Phế: lưỡi mềm, hơi sưng ở phía trc
Tỳ: dấu răng
Vị: ko có rêu ở trung tâm
Tâm: lưới nhợt nhạt
Dươn Tỳ: rêu trắng ẩm
g Thận: lưỡi nhạt và sưng lên, rêu trắng
Tâm: lưỡi xanh xao, tím nếu nặng
Huyết Tỳ: nhạt, khô
Tâm: nhạt, đầu lưỡi nhạt
Can: nhạt, 2 bên nhạt hơn
Âm Vị: ko có rêu trung tâm, khô, nứt trung tâm
Thận: lưỡi đỏ ko rêu, khô, nứt
Tâm: lưỡi đỏ, ko rêu, đầu lưỡi đỏ hơn
Phế: lưỡi đỏ, ko rêu, nứt phía trước
Thực Biểu Rêu dày
Lý Hàn: lưỡi nhạt, rêu dày, trắng
Nhiệt: lưỡi đỏ, rêu dày vàng
Huyết ứ: lưỡi tím
Đờm: reu dày, dính
 26

4. MÀU SẮC LƯỠI

NHỢT NHẠT

Màu thân lưỡi nhợt nhạt bao gồm các sắc thái từ hơi nhạt hơn bình thường đến gần như
trắng. Sắc lưỡi càng nhợt nhạt chứng tỏ tình trạng bệnh càng nghiêm trọng. Mức độ nhợt nhạt có
thể được sử dụng như một thước đo tiên lượng.

Trong thực hành lâm sàng, hai tình huống có thể xảy ra liên quan đến lưỡi nhợt nhạt:
huyết bất túc, hoặc dương khí không đủ, không thể cung cấp máu cho lưỡi. Nếu bệnh do dương
hư thì cũng sẽ có triệu chứng nội hàn. Huyết hư thì lưỡi khô, dương thiếu thì lưỡi quá ẩm.

Ở phụ nữ, huyết hư là nguyên nhân phổ biến của lưỡi nhợt nhạt, trong khi ở nam giới
dương hư lại phổ biến hơn. Ở nam giới, lưỡi nhợt nhạt hầu như không phải do huyết hư, nhưng ở
phụ nữ, có một tỷ lệ đáng kể, mặc dù ít phổ biến hơn, lưỡi nhợt nhạt do thiếu dương (PLATE 9).

Các biểu hiện lâm sàng khác của huyết hư bao gồm tê liệt, chóng mặt, suy giảm trí nhớ,
sắc mặt nhợt nhạt, mất ngủ, kinh nguyệt ít ở phụ nữ và mạch đập. Các biểu hiện lâm sàng khác
của dương hư bao gồm ớn lạnh, phân lỏng, sắc mặt trắng bệch, mạch trầm.

NHỢT ẨM

"Ẩm" ở đây có nghĩa là tân dịch có thể nhìn thấy rõ trên bề mặt lưỡi. Trong những trường
hợp nghiêm trọng, lưỡi có thể ướt đến mức nhỏ giọt nước bọt.

Lưỡi nhợt nhạt ướt chứng tỏ Tỳ dương hư, không chuyển hóa vận hóa được thủy dịch,
tích tụ ở lưỡi. Thiếu dương khí cũng không “đẩy” được máu đến lưỡi, lưỡi nhợt nhạt.

Lưỡi nhợt nhạt cũng có thể là chứng Thận dương hư, trong trường hợp này lưỡi cũng sẽ
sưng tấy. Tỳ dương hư mãn tính dễ dẫn đến Thận dương hư, làm nặng thêm bệnh tình (PLATE9).

Biểu hiện lâm sàng của tỳ dương hư lưỡi nhợt nhạt gồm chán ăn, bụng chướng, mệt mỏi,
sắc mặt trắng bệch, đại tiện lỏng, chân tay lạnh, mạch sác trầm. Tình trạng này đặc biệt phổ biến
ở những người trẻ tuổi, đặc biệt là ở phụ nữ. Nó thường là do tiêu thụ quá nhiều thực phẩm lạnh
và sống và đồ uống có đá.
 27

Một loại lưỡi nhợt nhạt ướt kèm theo rêu dính. Thân lưỡi nhợt nhạt, rất sưng, toàn thân
dính có thể cho thấy phế khí tắc nghẽn, có thể biểu hiện ở trạng thái lo lắng nghiêm trọng hoặc
hành vi hưng cảm nhẹ (hình 45,46)

NHẠT KHÔ (hình 6)

Lưỡi khô nhợt nhạt thường là huyết hư. Huyết và tân dịch có mối quan hệ chặt chẽ với
nhau đến mức sự thiếu hụt của một chất thường dẫn đến sự thiếu hụt của chất kia. Cả hai đều là
một phần của âm trong cơ thể. Khi huyết suy, huyết và tân dịch không đủ đến lưỡi, lưỡi nhợt
nhạt và khô.

Lưỡi khô nhợt nhạt cũng có thể chỉ ra một trường hợp hoàn toàn khác. Dịch bắt nguồn từ
Vị do sự biến đổi thức ăn và nước uống của dương khí, khí này cũng phân phối dịch đi khắp cơ
thể. Đây là chức năng đặc biệt của phế khí, tỳ dương và thận dương. Phế khí và Tỳ dương không
đủ thì Vị không thể sinh dịch, Tỳ không thể chuyển hóa vận chuyển, Phế khí không thể tán ra.
Tân dịch không thông được lưỡi thì lưỡi khô, lưỡi khô không phải do huyết hư mà do dương hư.

Do đó, thiếu dương khí có thể biểu hiện bằng lưỡi khô hoặc ướt. Các dấu hiệu lâm sàng
khác cũng phải được tính đến. Trường hợp trước lưỡi ướt là do đàm trọc không được tỳ dương
chuyển hoá vận chuyển. Trường hợp sau thì lưỡi khô vì Phế dịch không sinh ra, phế khí không
tán ra, không thông đến lưỡi. Không thể chỉ dựa vào biểu hiện của lưỡi khô nhợt nhạt mà suy ra
liệu là do huyết hư hay dương hư. DƯơng hư kèm theo lưỡi khô nghiêm trọng hơn so với tình
trạng tương tự với lưỡi ướt

Ngoài lưỡi khô nhợt nhạt, các biểu hiện lâm sàng khác của huyết hư bao gồm da nhợt
nhạt, cảm giác tê, chóng mặt, trí nhớ suy giảm, mất ngủ, môi nhợt nhạt, kinh nguyệt ít ở phụ nữ
và mạch đập. Tình trạng này là cực kỳ phổ biến ở phụ nữ. Trong những trường hợp nghiêm
trọng, nó có thể dẫn đến vô sinh vì nguồn cung cấp máu dồi dào là điều cần thiết cho quá trình
thụ thai và mang thai. Các biểu hiện lâm sàng khác của chứng dương hư đã được mô tả ở trên đối
với chứng Tỳ dương hư biểu hiện là chất lưỡi nhợt nhạt. Tuy nhiên, trong trường hợp này, lưỡi
khô cũng là do phế khí thiếu hụt và có thể bị hụt hơi và giọng nói yếu ớt. Trong những trường
hợp nghiêm trọng, có thể có tích tụ tân dịch trong bụng và khô miệng và lưỡi do tân dịch tích tụ
ở đốt dưới và cạn kiệt ở đốt trên.
 28

NHẠT, SÁNG VÀ BÓNG

Trên lưỡi nhợt nhạt, sáng và bóng, RÊU đã bong ra hoàn toàn và bề mặt lưỡi trông giống
như thịt gà mới nhổ lông. Điều này cho thấy sự suy yếu của Tỳ và Vị cũng như sự thiếu hụt khí
và huyết, tất cả đều diễn ra trong thời gian dài. Sự bong tróc thường bắt đầu từ trung tâm của lưỡi
(do Vị thiếu hụt (hình 56) sau đó lan dần ra ngoài cho đến khi nó bao phủ toàn bộ bề mặt. Sự yếu
kém lâu dài của Bụng và Tỳ cuối cùng sẽ gây ra sự thiếu hụt khí và máu, bởi vì Tỳ là nguồn gốc
của máu và Vị là nguồn gốc của khí thu được trong cơ thể.

Vị và Tỳ khí ngày càng thiếu trầm trọng, khí huyết không đủ nuôi dưỡng lưỡi, rêu dần
dần bong ra mà không có rêu lưỡi mới hình thành. Kết quả là lưỡi nhợt nhạt (do khí huyết thiếu)
và bong tróc.

Ở đây nên nhớ rằng lưỡi đỏ, bong tróc chứng tỏ cơ thể thiếu hụt các mặt âm. Các biểu
hiện lâm sàng khác là tỳ vị hư nhược, bao gồm mệt mỏi cực độ, chán ăn và đau vùng thượng vị.
Trong trường hợp nghiêm trọng sẽ có biểu hiện hốc hác và phù nề tứ chi. Tỳ và Vị suy nhược
kéo dài sẽ làm mất đi sự nuôi dưỡng của các cơ và có thể dẫn đến teo cơ và cực kỳ yếu. Loại tình
trạng này đôi khi có liên quan đến các rối loạn thần kinh, chẳng hạn như bệnh đa xơ cứng.

MÀU ĐỎ

Màu thân lưỡi được mô tả là đỏ luôn cho thấy tình trạng bệnh lý. Như đã đề cập ở trên,
đây là màu đỏ hơn màu đỏ nhạt bình thường của lưỡi khỏe mạnh. Trong lịch sử, nghiên cứu về
lưỡi đỏ chủ yếu là kết quả tự nhiên của sự phát triển bệnh tật theo bốn cấp độ: Vệ, khí, dinh,
huyết. Hệ thống nhận dạng các mẫu này đã được mô tả đầy đủ vào đầu triều đại nhà Thanh (PHỤ
LỤC 11). Việc nhận dạng các mẫu ở bốn cấp độ để phân tích các biểu hiện lâm sàng, tiên lượng
và điều trị các bệnh sốt nóng. Mỗi cấp độ trong số bốn cấp độ đại diện cho một mức độ sâu khác
nhau trong sự xâm nhập của nhiệt vào cơ thể, cấp độ vệ khí là hời hợt nhất và cấp độ huyết là sâu
nhất và nghiêm trọng nhất.

Tất cả các bệnh ngoại cảm phong nhiệt, sắc lưỡi đều đỏ. Trên thực tế, màu này luôn biểu
thị nhiệt, cho dù hư hay thực. Kiểm tra màu sắc của thân lưỡi cung cấp một thông số đáng tin cậy
trong việc đánh giá các dấu hiệu lâm sàng ở bốn cấp độ khác nhau. Những thay đổi về màu sắc
đó, cũng như sự xuất hiện của các chấm xuất huyết, là thước đo hữu ích về tiến triển và tiên
lượng của bệnh.
 29

Sự phân bố màu đỏ trên bề mặt lưỡi và những thay đổi của nó phản ánh chính xác tiến
trình của bệnh. Ở tầng vệ khí, chỉ có đầu lưỡi có màu đỏ, chứng tỏ tà nhiệt tích tụ ở các tầng bề
ngoài của cơ thể. Đến khí thì lưỡi đỏ cả mặt. Ở giai đoạn dinh huyết, lưỡi có màu đỏ sẫm, có
đốm đỏ hoặc tím.

Trong các bệnh mãn tính, bên trong lưỡi đỏ hoàn toàn luôn biểu thị hỏa ở mức độ dinh
hoặc huyết, mặc dù hỏa này không nhất thiết phải do nhiệt bên ngoài mà có thể bắt nguồn từ
chứng khí.

Các biểu hiện lâm sàng khác đi kèm với lưỡi đỏ sẽ thay đổi đáng kể tùy thuộc vào tình
trạng cụ thể và nơi phát nhiệt. Các dấu hiệu chung của nhiệt bao gồm đỏ mặt và mắt, sốt, khát
nước, khô môi, táo bón, nước tiểu sẫm màu và mạch nhanh. Các biểu hiện lâm sàng của các loại
lưỡi đỏ khác nhau khi chỉ có một số vùng của lưỡi có màu đỏ được mô tả dưới đây.

Nội nhiệt biểu hiện bằng lưỡi đỏ có thể là hư hoặc thực nhiệt tùy thuộc vào việc lưỡi có
rêu hay không. Đây là điều đầu tiên cần xác định khi chúng ta thấy lưỡi đỏ: nếu nó có một rêu
gốc (bất kể màu sắc của nó) là do thực nhiệt; nếu nó không có rêu (hoặc lớp rêu không có gốc)
thì đó là do hư nhiệt. Trừ khi có ghi chú khác, cuộc thảo luận về ý nghĩa lâm sàng của các đặc
điểm khác dưới đây giả định chất lưỡi đỏ có rêu.

ĐẦU LƯỠI ĐỎ

Đầu lưỡi đỏ thường là Tâm hỏa; đầu lưỡi càng sẫm màu, tình trạng càng nghiêm trọng.
Nếu toàn bộ lưỡi có màu đỏ hoặc đỏ sẫm và đầu lưỡi vẫn đỏ hơn, chứng tỏ khí huyết và Tâm hỏa
có nhiệt. Tình trạng này thường liên quan đến các vấn đề cảm xúc dai dẳng như trầm cảm, tức
giận bị kìm nén hoặc oán giận. Trong một thời gian dài, những cảm xúc này gây ra khí trệ, khiến
khí trở nên bị hạn chế hoặc "bị uất lại". Sự uất của khí sinh ra nhiệt, giống như sự gia tăng áp
suất của một chất khí (có bản chất tương tự như khí) dẫn đến sự gia tăng nhiệt độ của nó.

Nhiệt được sinh ra trong lồng ngực, là nơi trú ngụ của khí và là nơi chứa khí. Tâm bệnh
này có các triệu chứng như tinh thần bất an, khả năng làm việc kém, mất ngủ, cảm giác bị đè nén
ở ngực, trầm cảm và chất lưỡi đỏ có đầu đỏ hơn (BẢN 1.8 & 47).

Trong những trường hợp ít nghiêm trọng hơn, màu thân lưỡi có thể bình thường và chỉ có
đầu lưỡi có màu đỏ. Ở đây cũng vậy, Tâm có hỏa nhưng ở dạng nhẹ hơn do những vấn đề cảm
 30

xúc ít mãnh liệt hơn gây ra. Trong một số trường hợp, màu thân lưỡi có thể bình thường và chỉ
hơi đỏ ở đầu lưỡi. Điều này thường do thiếu ngủ gây ra và không nhất thiết là do Tâm hỏa.

Đầu lưỡi đỏ do Tâm hỏa phải phân biệt với đầu lưỡi đỏ do Phế nhiệt. Nếu phần đầu lưỡi
có màu đỏ, chứng tỏ Tâm hỏa; nhưng nếu phần lớn hơn của đầu lưỡi có màu đỏ, màng ngoài và
màu vàng, thì chứng tỏ Phế nhiệt (PLATE49).

ĐỎ HAI BÊN LƯỠI

Khi hai bên lưỡi đỏ hơn so với thân lưỡi, đồng thời hơi sưng lên là chứng tỏ Can dương
hoặc Can hỏa. Tình trạng này, giống như Tâm hỏa, thường phát sinh từ các vấn đề cảm xúc kéo
dài, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến tức giận hoặc oán giận. Người bệnh có thể sẽ dễ cáu
giận, biểu hiện đau đầu, chóng mặt, miệng có vị đắng, táo bón, mạch huyền, lưỡi đỏ 2 bên (BẢN
2 & 7). Không nên nhầm lẫn loại lưỡi này với một loại lưỡi khác, trong đó hai bên lưỡi sưng lên
trên một diện tích lớn hơn và màu sắc thân lưỡi thường bình thường (PLATE8). Những dấu hiệu
sau này cho thấy Tỳ mãn tính hoặc Tỳ hoạt động hiệu quả. Đây là một ví dụ về cùng một khu
vực của lưỡi liên quan đến hai cơ quan, với các điều kiện được phân biệt bằng sự kết hợp khác
nhau của các dấu hiệu lưỡi

LƯỠI ĐỎ TRUNG TÂM

Khu vực trung tâm của lưỡi tương ứng với Tỳ và Vị. Nếu phần giữa lưỡi có màu đỏ và
phần cuối của lưỡi có màu sắc bình thường, thì thường được chỉ định là Vị (PLATE20). Trong
trường hợp này, bệnh nhân sẽ có các triệu chứng như cảm giác nóng rát ở thượng vị, khát nước,
môi khô, sưng và đau ở nướu và mạch đập nhanh.

Nếu giữa lưỡi có màu tím đỏ, chứng tỏ khí huyết ứ trệ. Biểu hiện bao gồm đau dữ dội,
như dao đâm ở vùng thượng vị, nôn ra máu sẫm màu, chảy máu nướu răng và mạch đập mạnh
(sâu và ẩn, nhưng mạch sâu và dài ở mức sâu).

Nếu trung tâm có màu đỏ và bong tróc là chứng Âm khí hư dẫn đến nhiệt miệng kèm
theo các triệu chứng khô miệng, môi rát, khát nước nóng, hay uống từng ngụm nhỏ, phân khô,
họng khô, thượng vị đau rát (PLATE20). Tình trạng khí hư âm hư thường gặp trên lâm sàng. Nó
phát sinh từ làm việc quá sức lâu ngày với thói quen ăn uống thất thường, chẳng hạn như ăn
khuya, bữa ăn không đều đặn và ăn vội vàng hoặc khi đang mang thai. VỊ là nguồn cung cấp tân
dịch trong cơ thể và Vị âm hư có nghĩa là tình trạng cạn kiệt tân dịch trong cơ thể với các triệu
 31

chứng khô liên quan. Vị suy thường có trước Thận âm suy, lúc này toàn bộ lưỡi đỏ và tróc vảy
chứ không chỉ phần giữa như trường hợp Thận âm hư.

GỐC LƯỠI ĐỎ

Chỉ riêng gốc có màu đỏ là điều bất thường, vì gốc màu đỏ chỉ chứng tỏ tình trạng Thận
âm hư mà thôi. Thận âm là cơ sở của tất cả các chính khí âm của cơ thể; Thận âm suy thì toàn
thân âm suy, toàn thân lưỡi đỏ bong tróc. Tuy nhiên, có trường hợp chỉ bị đỏ và bong tróc ở chân
răng (PLATE43).

Nếu toàn bộ lưỡi màu đỏ, gốc lưỡi càng đỏ và bong tróc, chứng tỏ Thận âm hư, bệnh lý
hỏa tướng từ Thận hư chiếm ưu thế. Các triệu chứng bao gồm đỏ mặt, tinh thần bồn chồn, đổ mồ
hôi ban đêm, sốt buổi chiều, mất ngủ, ít, nước tiểu sẫm màu, khô họng vào ban đêm, phân khô,
ham muốn tình dục quá mức, khí hư về đêm và mạch nhanh.

ĐỎ VÀ ƯỚT

Lưỡi đỏ cho thấy nhiệt và thường sẽ khô, vì nhiệt làm khô các tân dịch trong cơ thể. Tuy
nhiên, không có gì lạ khi thấy lưỡi đỏ đồng thời cũng ẩm (PLATE2). Loại lưỡi này thường xảy ra
khi có cả nhiệt ở mức dinh và giữ ẩm. Thường xảy ra khi Can dương thăng hoặc Can hỏa làm
lưỡi đỏ, Tỳ khí hư dẫn đến đàm ẩm. Trên thực tế, Tỳ khí hư thường có thể do Can dương thăng
hoặc Can hỏa gây ra.

Lưỡi đỏ, ướt cũng có thể là biểu hiện của dương khí hư, với dương khí giả "trôi nổi" lên
trên. Trong tình trạng khá hiếm gặp này, dương khí cực kỳ thiếu hụt; âm và dương tách biệt
khiến phần ít dương còn lại trong cơ thể nổi lên trên, làm cho lưỡi đỏ. Đồng thời, dương khí
thiếu hụt không thể chuyển hóa và vận chuyển tân dịch nên chúng tích tụ trên lưỡi và làm cho nó
ẩm ướt. Đây là tình trạng thực hàn (thể hiện ở chất lưỡi ẩm ướt) và hư nhiệt (thể hiện ở chất đỏ).
Lưỡi cũng sẽ mềm, khá mềm và nhũn, đó là biểu hiện của khí hư (trong trường hợp này là dương
hư).

Cuối cùng, nếu lưỡi đỏ chỉ hơi ẩm, điều đó đơn giản có nghĩa là nhiệt trong cơ thể không
đủ lâu để làm khô tân dịch. Đây là một dấu hiệu thuận lợi, trái ngược với tình trạng lưỡi vừa đỏ
vừa khô.

Biểu hiện lâm sàng của trường hợp lưỡi đỏ ướt thường là biểu hiện của Can dương thịnh,
Tỳ khí hư mà ẩm thấp. Các triệu chứng bao gồm đau đầu, chóng mặt, có xu hướng tức giận
 32

nhanh chóng, mặt đỏ, căng bụng, tiêu hóa kém, có xu hướng giữ lại chất nhầy trong mũi hoặc
ngực và mạch đập nhanh.

ĐỎ VÀ KHÔ

Nếu lưỡi đỏ, khô và có rêu là chứng tỏ nội nhiệt thừa. Nếu cùng một lưỡi không có rêu
lưỡi là chứng tỏ âm hư, dịch trong cơ thể cạn kiệt, nhiệt thiếu.

Tình trạng khô ở mỗi trong hai điều kiện này có một nguyên nhân khác nhau. Với thực
bên trong, tân dịch trong cơ thể sẽ sinh nhiệt. Lưỡi có rêu màu vàng (PLATE 18), Với sự âm hư,
nguyên nhân là do cạn kiệt tân dịch trong cơ thể, là một phần của âm trong cơ thể. Lưỡi không
có rêu, Loại lưỡi này chứng tỏ Thận âm lâu ngày không đủ; tân dịch trong cơ thể trở nên cạn kiệt
vì Thận không thể tạo ra chúng (PLATE 26).

Các biểu hiện lâm sàng khác của nội nhiệt thực nhiệt sẽ rất khác nhau tùy theo bệnh trạng
và nơi khu trú nhiệt. Các dấu hiệu chung của tình trạng thực nhiệt bên trong bao gồm đỏ mặt và
mắt, thường sốt, táo bón, nước tiểu sẫm màu, khát nước và mạch đập nhanh, đầy.

ĐỎ VÀ SÁNG

Lưỡi đỏ, sáng bóng như gương luôn cho thấy tình trạng âm hư, thiếu tân dịch trong cơ
thể. Loại lưỡi này có thể xuất hiện sau khi ra nhiều mồ hôi trong đợt bệnh cấp tính. Nó phản ánh
tình trạng xấu đi do cạn kiệt dịch âm. Trường hợp mạn tính có thể xuất hiện ở giai đoạn cuối của
bệnh lâu năm làm suy yếu dịch vị và thận (hình 11)

Nếu ngoài đỏ bóng, gốc lưỡi khô, chứng tỏ thận âm hư

Loại lưỡi này cũng có thể hình thành do sử dụng quá nhiều thuốc thảo dược khô của
Trung Quốc. Với dược phẩm y sinh, lưỡi này có thể xuất hiện sau một đợt điều trị bằng thuốc
kháng sinh. Điều này là do thực tế là, theo quan điểm của sinh lý học Trung Quốc, những loại
thuốc này làm tổn thương dịch âm của Vị và Đại tràng.

Biểu hiện lâm sàng của bệnh mạn tính có loại lưỡi này sẽ là biểu hiện của chứng Thận âm
hư. Các triệu chứng của thiếu hụt Vị âm bao gồm khô miệng, khát nước, cảm giác nóng rát ở môi
với mong muốn uống tân dịch ấm hoặc uống từng ngụm nhỏ, khô họng, chán ăn, táo bón với
phân khô và mạch nhanh, tốt. Vị âm hư thường truyền đến Đại tràng, trong trường hợp này có
táo bón, phân khô, nhỏ, khó đi ngoài. Tình trạng này thường được tìm thấy ở người già hoặc ở
những bệnh nhân gầy gò, tiều tụy. Tình trạng này thường xuyên gặp phải trong thực hành lâm
 33

sàng ngày nay và là do thói quen ăn uống không điều độ và không điều độ, ăn quá nhiều thức ăn
cay làm tổn thương Vị và ăn quá nhiều thức ăn chua như cam, bưởi, giấm, sữa chua và dưa chua.

Nếu chứng là Thận âm hư và Tâm hư thì biểu hiện lâm sàng còn có thể là ù tai, điếc tai,
đau thắt lưng, hoa mắt, trí nhớ kém, đổ mồ hôi đêm, khô miệng về đêm, khát nước, ngũ quan
nóng. trung tâm (cảm giác nóng ở xương ức, lòng bàn tay và lòng bàn chân), khí hư về đêm, táo
bón, nước tiểu sẫm màu và mạch nổi, rỗng và nhanh)

ĐỎ TƯƠI

Lưỡi đỏ có sắc đỏ tươi, sáng và có xu hướng hồng, thường cũng bóng. Nếu sáng bóng
chứng tỏ âm hư. Loại lưỡi này thường liên quan đến thiếu hụt Phế âm và Tâm âm, trong những
trường hợp đó, nó cũng có thể chỉ đỏ tươi ở phần trước (đối với Phế) hoặc ở đầu (đối với Tâm)
(PLATE 26).

Loại lưỡi này thường thấy ở người già hoặc trung niên. Phế âm hư và Tâm âm hư có
nguyên nhân khác nhau. Phế âm hư hầu như luôn là hậu quả của tình trạng thiếu hụt phế khí
trong thời gian dài. Phế âm hư, đặc trưng bởi tình trạng khô của Phế, thường do làm việc quá sức
mãn tính, một công việc ít vận động khiến Phổi phải ở tư thế căng hoặc dành thời gian dài ở môi
trường rất nóng và khô (như vậy xảy ra ở nhiều loại băng hiện đại). Nó đặc biệt phổ biến đối với
những người như giáo viên, những người có nghề đòi hỏi phải nói nhiều.

Tâm âm hư thường gây ra bởi các vấn đề sâu sắc về cảm xúc (ví dụ: lo lắng liên tục, lo
lắng và đau buồn, đặc biệt là từ các mối quan hệ sùng bái) kết hợp với làm việc quá sức hoặc
căng thẳng về thể chất quá mức, làm suy yếu âm Thận. Thận âm hư sẽ sinh ra Tâm nhiệt bất túc.
Xét về ngũ hành, đây là tình thế “nước không khống chế được lửa”. Trong trường hợp này, đầu
lưỡi có thể đỏ tươi.

Tâm âm bất túc biểu hiện lâm sàng gồm tâm thần bất an, ngũ tâm nóng, đổ mồ hôi đêm,
mất ngủ, họng khô, tim hồi hộp, trí nhớ kém, mạch nhanh.

ĐIỂM ĐỎ HOẶC ĐỐM ĐỎ

Điểm và đốm được phân biệt bởi kích thước của chúng, cái trước nhỏ hơn cái sau. Mỗi
loại có một ý nghĩa lâm sàng hơi rõ ràng, nhưng cả hai đều biểu thị trạng thái bệnh lý của nhú.
Theo quan điểm của người Trung Quốc cổ đại, các nhú được tạo thành bởi sự kích thích của
ngọn lửa sinh khí đi lên bề mặt lưỡi và khiến các nhú chuyển sang màu đỏ. Khi trong cơ thể có
 34

bệnh lý, dư hỏa (không phải hỏa sinh lý của cửa sinh khí), nó bốc lên lưỡi khiến u nhú nhô lên
khỏi mặt lưỡi tạo thành cái mà cổ y gọi là điểm (dicin) hay đốm (bdn). .Cả điểm và đốm thường
có màu đỏ, nhưng chúng cũng có thể có màu đỏ nhạt, trắng, tím hoặc thậm chí là đen. Chúng
thường được tìm thấy trên lưỡi đỏ nhưng cũng có thể được tìm thấy trên lưỡi nhợt nhạt hoặc tím.

Ý nghĩa lâm sàng của các điểm và đốm phụ thuộc vào nhiều yếu tố như màu sắc của
chúng, màu sắc của thân lưỡi nơi chúng xuất hiện và sự phân bố của chúng. Nói chung, các điểm
màu đỏ cho thấy nhiệt trong máu nếu chúng nổi lên từ bề mặt lưỡi và khá nhọn. Đốm đỏ chứng
nhiệt huyết ứ; các đốm càng lớn thì tình trạng ứ đọng càng nghiêm trọng. Để làm rõ hơn ý nghĩa
lâm sàng của các điểm và đốm đỏ, cần phải phân biệt một số loại lưỡi khác nhau.

Màu đỏ với điểm đỏ

Lưỡi đỏ có điểm đỏ luôn cho thấy có nhiệt trong máu. Sự phân bố của các điểm cho thấy
vị trí của bệnh.

Trên các điểm Đầu-Đỏ trên đầu lưỡi cho thấy sự hiện diện của Hỏa trong tâm, thường là
do các vấn đề về cảm xúc như lo lắng sâu sắc hoặc đau buồn kéo dài (PLATE47). Bệnh nhân có
kiểu lưỡi này thường hay bị mất ngủ, hồi hộp, mạch đập nhanh, đầy và tràn.

Tất nhiên, các biểu hiện lâm sàng không phải lúc nào cũng nghiêm trọng như vậy, vì có
nhiều mức độ nghiêm trọng khác nhau được phản ánh qua số lượng và cường độ màu của các
điểm. Màu càng đậm và càng nhiều điểm thì tình trạng càng nghiêm trọng.

Ở hai bên-Các điểm đỏ ở hai bên lưỡi cho thấy sự hiện diện của Can hỏa hoặc Can
dương. Trong trường hợp này, các điểm được phân bố thành một đường mỏng trên các cạnh của
 35

lưỡi hoặc chỉ ở một bên. Nếu chỉ xuất hiện bên phải chứng tỏ Đởm hỏa, nếu chỉ xuất hiện bên
trái chứng tỏ Can hỏa (BẢN 4 -hình a)

Tình trạng này thường do các vấn đề về cảm xúc như tức giận và oán giận kéo dài, đồng
thời do ăn quá nhiều đồ cay hoặc dầu mỡ, đồ chiên rán hoặc rượu. Các biểu hiện lâm sàng bao
gồm đau đầu, đỏ mặt và mắt, miệng có vị đắng. miệng, chóng mặt, ù tai, nước tiểu sẫm màu, táo
bón, khó chịu với xu hướng nhanh chóng tức giận và la hét, và mạch đập nhanh, nhanh và căng.
Nếu Tỳ cũng có nhiệt, sẽ có đau hạ vị, thở dài và vàng da.

Ở hai bên, Khu vực trung tâm-Các điểm đỏ ở hai bên, nhưng chỉ hướng về khu vực trung
tâm của lưỡi, cho thấy nhiệt ở Tỳ và Vị (HÌNH MINH 5-ib). Các điểm đỏ ở khu vực này cần
được phân biệt rõ ràng với các điểm liên quan đến Can hỏa (SO SÁNH MINH HỌA5-la & 5-ib).

Biểu hiện lâm sàng của chứng Can nhiệt bao gồm khát nước, cảm giác nóng, thèm ăn quá
mức, chảy máu nướu răng, đau vùng thượng vị.

Biểu hiện lâm sàng của bệnh tỳ vị nhiệt bao gồm khát nước, đau hạ sườn trái, phân khô,
môi khô, cảm giác nóng và có màu đỏ trên trán.

Trên gốc lưỡi-Đỏ trên chân răng có thể xảy ra có hoặc không có rêu lưỡi lưỡi. Nếu có
một lớp rêu màu vàng, chứng tỏ có sự hiện diện của nhiệt trong Bàng quang hoặc Ruột. Nếu
không có lớp rêu, các điểm đỏ ở gốc chứng tỏ có “tẩu hỏa” (hỏa tướng bệnh lý) trong Thận do
Thận âm hư.

Do các huyệt ở gốc có phủ biểu thị nói chung là nhiệt ở hạ tiêu, phải căn cứ vào triệu
chứng và mạch để phân biệt giữa nhiệt ở Bàng quang hay Đường ruột. Nếu có nhiệt ở Bàng
quang, các triệu chứng sẽ bao gồm cảm giác nóng rát khi đi tiểu, nước tiểu sẫm màu, ít cặn và
mạch nhanh, ngoằn ngoèo ở vị trí mạch gần hoặc mạch sau trên cổ tay trái. Tình trạng này
thường xảy ra ở những người được chẩn đoán y sinh là viêm bàng quang hoặc viêm niệu đạo

Nếu trong ruột có nhiệt thì lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, gốc lưỡi đỏ như trên. Tuy nhiên, các
triệu chứng liên quan đến tình trạng này cũng sẽ bao gồm đau bụng dưới, táo bón, có thể xen kẽ
với chứng đi ngoài ra máu, có máu trong phân, cảm giác nóng rát ở hậu môn, nước tiểu sẫm màu
và mạch nhanh, đầy và căng ở cả hai vị trí gần.
 36

Lưỡi đỏ với những chấm đỏ ở gốc là thường thấy trong các trường hợp tổn thương một
trong các cơ quan vùng chậu.

Hơn nữa, chẩn đoán lưỡi có thể được sử dụng để phân biệt các trường hợp nhiễm trùng
thực sự với các trường hợp viêm không nhiễm trùng. Thông thường, một bệnh nhân có thể có các
triệu chứng nhiễm trùng, mà trong y sinh học hiện đại được quy cho một sinh vật gây bệnh và
được điều trị bằng thuốc kháng sinh, trong khi trên thực tế, tình trạng này là do sự kết hợp của
thiếu hụt và ứ đọng khí, gây ra chứng đầy bụng.

Trong hầu hết các trường hợp nhiễm trùng thực sự, lưỡi sẽ có màu đỏ, rêu lưỡi dày, màu
vàng và có thể nhờn, và sẽ có những chấm đỏ ở gốc lưỡi. Nếu không có nhiễm trùng thì lưỡi
thường không đỏ, rêu lưỡi không dày (mặc dù vẫn có thể vàng), gốc lưỡi không có điểm.

ĐỎ CÓ ĐỐM ĐỎ

Đốm, lớn hơn điểm, có thể có màu đỏ, đỏ sẫm, tím hoặc đen tại chỗ chỉ nhiệt huyết ứ.
Các đốm màu đỏ sẫm hoặc đen cho thấy mức độ nhiệt nhiều hơn các đốm đỏ, trong khi các đốm
màu tím cho thấy mức độ ứ đọng máu nhiều hơn các đốm đỏ. Cũng như các điểm màu đỏ, sự
phân bố của các điểm cho phép người thực hành xác định vấn đề.

Trên Đầu lưỡi có những đốm Đỏ trên đầu lưỡi chứng tỏ Tâm có nhiệt và huyết ứ. Điều
này thường là do các vấn đề cảm xúc kéo dài như lo lắng và đau buồn. Các triệu chứng bao gồm
đau như dao đâm hoặc kim châm ở ngực, môi tím tái, đánh trống ngực, vã mồ hôi, chân tay lạnh,
đặc biệt là bàn tay và mạch đập.

Đốm đỏ ở hai bên lưỡi chứng tỏ gan có nhiệt và huyết ứ. Gan tàng trữ máu, khi Can khí
bị hạn chế sẽ dẫn đến Can khí bị ngưng trệ, lâu ngày sẽ gây ra Can huyết ứ trệ. Điều này thường
được gây ra bởi các vấn đề về cảm xúc như oán giận và tức giận bị kìm nén.

Biểu hiện lâm sàng bao gồm đau hạ vị hoặc đau vùng bụng dưới cố định, buồn tẻ hoặc có
tính chất như dao đâm. Nếu có bất kỳ chảy máu nào (chẳng hạn như chảy máu kinh nguyệt, tử
cung bất thường hoặc đường tiêu hóa), máu sẽ có màu tím hoặc nâu và có thể chứa cục máu
đông. Máu ứ ở gan thường ảnh hưởng đến hệ thống sinh sản ở phụ nữ gây đau bụng kinh, máu
kinh sẫm màu và đau dữ dội. Tình trạng ứ trệ máu ở gan nặng và kéo dài ở phụ nữ có thể dẫn đến
hình thành u xơ tử cung, thậm chí là ung thư. Tất cả các trường hợp Can huyết ứ trệ, mạch sẽ tế
hoặc chắc.
 37

Trên Rễ-Đốm màu đỏ ở gốc cho thấy sự hiện diện của máu ứ ở dưới, tức là Bàng quang,
Ruột hoặc Tử cung (PLATE 12).

Căn nguyên và biểu hiện lâm sàng giống như điểm đỏ ở chân răng. Chỉ khác là với các
nốt sẽ có huyết ứ và nhiệt. Điều này sẽ luôn liên quan đến sự hiện diện của cơn đau dữ dội và cố
định hơn, có tính chất dai dẳng và nhàm chán hoặc đau nhói.

Nếu có liên quan đến bàng quang, bệnh nhân có thể kêu đau dữ dội khi đi tiểu. Nước tiểu
có thể chứa máu và mạch đập ở vị trí gần cổ tay trái.

Nếu Ruột bị ảnh hưởng, bệnh nhân có thể phàn nàn về đau bụng dưới, máu sẫm trong
phân và táo bón kèm theo đau. Mạch của bệnh nhân sẽ yếu ở vị trí gần trên cả hai cổ tay.

Nếu tử cung bị ảnh hưởng, bệnh nhân sẽ phàn nàn về thời kỳ đau đớn, với cơn đau như
dao đâm và dữ dội. Cơn đau sẽ dữ dội hơn trước kỳ kinh và giảm nhẹ khi bắt đầu. Máu kinh
nguyệt sẽ sẫm màu, có cục và bệnh nhân sẽ có mạch đập

Điểm đỏ trong các bệnh do ngoại nhân

Các chấm đỏ có tầm quan trọng đặc biệt đối với các bệnh ngoại nhân do sự tấn công của
phong-thấp nhiệt-nhiệt. Sự phân bố, cường độ màu sắc và số điểm đỏ trên lưỡi phản ánh chính
xác cường độ và vị trí của yếu tố gây bệnh bên ngoài.

Trước đây người ta đã giải thích rằng mặt ngoài của lưỡi tương ứng với các phần bên
ngoài của cơ thể, tức là da, cơ và các kinh mạch. Bề mặt trung tâm của lưỡi tương ứng với các
phần bên trong của cơ thể, tức là các cơ quan. Trên mặt phẳng thẳng đứng, phần trước của lưỡi
tương ứng với phần trên của cơ thể (đốt trên), phần giữa với phần giữa (trung tiêu) và gốc tương
ứng với phần dưới của cơ thể (đốt dưới). Trong ngữ cảnh của các bệnh ngoại nhân, phần trước
của lưỡi, ngoài việc tương ứng với đốt trên, còn tương ứng với các phần bên ngoài của cơ thể.

Ví dụ, một rêu lưỡi mỏng, trắng và ướt ở phần trước của lưỡi có thể cho thấy phong hàn
đang tấn công thượng tiêu; nó cũng có thể chỉ ra rằng một yếu tố gây bệnh bên ngoài nằm ở các
lớp bên ngoài của cơ thể.

Các điểm đỏ thường xuất hiện khi có nhiệt bên ngoài co lại và chúng có thể xuất hiện trên
chất lưỡi đỏ, bình thường hoặc thậm chí nhợt nhạt. Điều này phụ thuộc vào tình trạng của bệnh
nhân trước khi lên cơn. Nếu bệnh nhân trước khi ngoại nhiệt tấn công đã có tình trạng huyết hư,
 38

dương hư thì trên chất lưỡi nhợt nhạt có điểm đỏ. Tuy nhiên, nếu tà nhiệt không được trục xuất
mà vẫn tồn tại trong cơ thể, bản thân lưỡi sẽ có xu hướng chuyển sang màu đỏ.

Ở Mặt trước-Các điểm màu đỏ ở mặt trước (diện tích trên toàn bộ lớn hơn phần đầu) cho
thấy sự tấn công của nhiệt gây bệnh bên ngoài trong giai đoạn đầu, chỉ ảnh hưởng đến đốt trên và
các lớp chính khí bên ngoài của cơ thể (PLATE36). Trong trường hợp nhiệt gió co lại từ bên
ngoài, nó tương ứng với cấp khí phòng thủ trong hệ thống nhận dạng mô hình bốn cấp độ, và với
giai đoạn đầu đốt trên trong nhận dạng mô hình ba đầu đốt (PHỤ LỤC II & III). Ở góc độ y sinh
học, loại lưỡi này thường thấy trong bệnh viêm họng, nhiễm trùng đường hô hấp trên kèm theo
sốt và cúm. Tất cả những điều kiện này có thể được coi là phong nhiệt do bên ngoài co lại, biểu
hiện trên lưỡi như những chấm đỏ ở phía trước. Điều này được quan sát thấy với tần suất đặc biệt
ở trẻ em, những trẻ có lưỡi rất dễ nổi các chấm đỏ.

Về mặt tiên lượng, sự hiện diện của các điểm màu đỏ ở phía trước cho thấy nhiệt vẫn còn
ở các lớp bên ngoài của cơ thể và do đó khá dễ dàng để trục xuất. Các điểm hình chùy kéo dài về
phía giữa lưỡi cho thấy nhiệt bên ngoài co rút đã tiến vào bên trong cơ thể, ở giai đoạn này sẽ
nguy hiểm hơn và khó trục xuất ra ngoài.

Đỏ ở hai bên cũng biểu thị nhiệt bị co lại từ bên ngoài chỉ ảnh hưởng đến các lớp chính
khí bên ngoài của cơ thể (PLATE 36). trong trường hợp phong nhiệt, một cuộc tấn công kiểu này
tương ứng với cấp độ khí phòng thủ của bốn cấp độ. Điểm này khác với các điểm màu đỏ ở mặt
trước ở chỗ điểm sau chỉ ra rằng vị trí của luồng nhiệt ở đốt trên, nơi nó ảnh hưởng đến các lớp
chính khí bên ngoài do Phổi kiểm soát. Tuy nhiên, các điểm màu đỏ ở hai bên chỉ đơn giản cho
thấy sự hiện diện của nhiệt gió trong các lớp chính khí phía sau của cơ thể, không nhất thiết phải
ở đốt trên. Nếu các chấm đỏ di chuyển vào trong về phía giữa lưỡi có nghĩa là tác nhân gây bệnh
đã tiến sâu hơn vào bên trong và trở thành triệu chứng bên trong.

Ở bên trái hoặc bên phải của các điểm Cater-Red ở bên trái hoặc bên phải của trung tâm
(PLATE10) biểu thị sức nóng của gió được ký hợp đồng bên ngoài trong giai đoạn trung gian nơi
nó được gọi là "nửa bên trong, nửa bên ngoài." Thành ngữ “nửa trong, nửa ngoài” chỉ vị trí của
bệnh ở giai đoạn trung gian giữa bên ngoài và bên trong. Đây còn được gọi là mô hình ít dương
hơn trong bối cảnh xác định sáu giai đoạn của các mô hình (PHỤ LỤC I). Mô hình dương thấp
hơn thường ảnh hưởng đến các kênh Ba Đốt và Túi mật, kèm theo vị đắng trong miệng, khô
 39

họng, mờ mắt, ớn lạnh xen kẽ và sốt (triệu chứng chính), đau vùng hạ vị và mạch đập. Lưỡi sẽ
xuất hiện các điểm màu đỏ ở bên phải hoặc bên trái (thường là ở bên phải) và chỉ có một rêu lưỡi
màu trắng, trơn ở bên phải.

Loại mô hình này thường được quan sát thấy ở trẻ em thường xuyên bị nhiễm trùng tai
hoặc viêm họng. Nó cũng có thể phát triển từ mô hình dương lớn hơn của một cuộc tấn công gió
lạnh. Thông thường, Trẻ có thể bị cảm lạnh nặng kèm theo sốt và ho (âm dương lớn hơn) và sau
đó bị đau tai, xen kẽ ớn lạnh và sốt, và nôn mửa (dương thấp hơn). Điểm đỏ ở một hoặc cả hai
bên lưỡi cũng thường thấy ở các bệnh trẻ em liên quan đến phát ban, chẳng hạn như thủy đậu và
sởi.

Đốm đỏ nhạt hoặc trắng - Có thể tìm thấy các điểm đỏ hoặc trắng nhạt trên lưỡi. Điểm đỏ
nhạt thường thấy xung quanh bề mặt trung tâm của lưỡi. Chúng thường được tìm thấy trên chất
lưỡi bình thường hoặc nhợt nhạt và cho thấy sự hiện diện của hơi nóng ở Vị, nhưng khí ở tỳ và vị
bị thiếu.

Các điểm lõm màu trắng hoặc rất nhợt nhạt hoàn toàn không biểu thị sức nóng mà là biểu
hiện của cái lạnh. Chúng cũng có thể được tìm thấy xung quanh trung tâm của lưỡi, cho thấy
rằng Vị có cảm lạnh (PLATE 14).

Đỏ có Gai

Lưỡi được cho là có "gai" khi các nhú lớn hơn bình thường và nhô lên, giống như gai
hoặc lông cứng của bàn chải. Chúng thường được tìm thấy nhất với lưỡi đỏ (PLATE27). Trong
Nhiệt hàn luận có nói: “Thân lưỡi bất luận màu gì, châm chích là chứng nhiệt ở thượng đốt”.
Phổi, nơi phát sinh các nhú giống như lông trắng mềm ở giữa lưỡi. Các gai được đề cập ở đây là
một bệnh thoái hóa bệnh lý của các gai mềm bình thường giống như lông trắng. Gai được hình
thành do tác động của nhiệt bệnh lý, thường là ở Phổi, điều khiển sự hình thành các nhú bình
thường. Trong thực hành lâm sàng, gai cũng có thể chỉ ra nhiệt ở trung đốt, đặc biệt là ở Vị.

Khi đó, gai gai cho thấy sự hiện diện của nhiệt ở cấp độ Dinh, ở đốt trên (Phổi) hoặc
trung tiêu (Vị). Vị trí và các biểu hiện lâm sàng liên quan đến các đốt sẽ thay đổi tương ứng.

Nhiệt ở thượng tiêu đốt tương ứng với nhiệt ở Phế. Các gai sẽ nằm nhiều hơn ở khu vực
giữa đầu và giữa lưỡi. Chúng cũng có thể được tìm thấy ở khắp giữa lưỡi, hoặc chỉ xung quanh
trung tâm, vì những khu vực này cũng có thể tương ứng với ngực. Các dấu hiệu lâm sàng khác
 40

bao gồm sốt, thở nhanh, ho có đờm vàng, khát nước, khô họng và mạch nhanh, đầy. Gai cũng có
thể được tìm thấy trong các trường hợp mãn tính, chẳng hạn như viêm phế quản mãn tính, khi ho
có chất nhầy màu vàng, khó thở và mạch nhanh, trơn.

Nhiệt ở trung tiêu tương ứng với nhiệt ở Vị (BẢN 27). Các gai nằm ở trung tâm của lưỡi,
và thường có một vết nứt rộng ở trung tâm với các gai màu vàng bên trong. Bệnh nhân có thể bị
đau vùng thượng vị, nôn mửa, đói, nướu bị sưng và chảy máu, táo bón, khát nước và mạch đập
nhanh. Từ quan điểm y sinh hiện đại, một bệnh nhân có các triệu chứng này rất có khả năng bị
loét Vị hoặc đang phát triển.

TÍM

Thân lưỡi tím tái luôn là chứng huyết ứ. Lưỡi tím tái sau một thời gian khá dài chứng tỏ
quá trình bệnh lý diễn ra trong thời gian dài. Có hai loại lưỡi tím cơ bản: tím hơi xanh và tím đỏ.
Lưỡi tím hơi xanh bắt nguồn từ lưỡi nhợt nhạt và lưỡi tím đỏ bắt nguồn từ màu đỏ hoặc đỏ sẫm

Ý nghĩa lâm sàng của lưỡi tím xanh và tím đỏ cũng giống như lưỡi nhợt nhạt và đỏ tương
ứng, ngoại trừ chúng cũng cho thấy có sự hiện diện của huyết ứ, nguyên nhân gây ra tình trạng
này ở mỗi sắc thái lưỡi khác nhau. Lưỡi tím tái, mạch ứ là nội hàn tắc; lưỡi đỏ tím là do huyết
nhiệt làm cho huyết ngưng trệ.

Đỏ tía

Chất lưỡi đỏ tím thường khô, chứng tỏ khí và huyết quá nóng, huyết ứ và tiêu dịch

Nếu cả lưỡi tím tái là Can tạng cực nóng.

 41

Nếu lưỡi tím tái, khô nứt là chứng thực nhiệt khó trị. Sự tích trữ nhiệt lâu dài trong cơ thể
làm tổn thương khí và tân dịch trong cơ thể. Do tân dịch cạn kiệt, huyết mất đi chất dinh dưỡng
và độ ẩm.

Tương tự như vậy, khí không thể thực hiện chức năng vận chuyển máu. Kết quả là huyết
ứ và thân lưỡi tím tái. Tình trạng cạn kiệt dịch cơ thể cũng khô và đôi khi làm nứt lưỡi. Biểu hiện
lâm sàng rất khác nhau tùy thuộc vào bệnh lý chủ yếu. Các dấu hiệu và triệu chứng chung của ứ
huyết bao gồm cơn đau cố định có tính chất như dao đâm, chảy máu kinh nguyệt với màu tím
sẫm và máu vón cục, cơn đau trầm trọng hơn vào ban đêm và mạch đập nhanh, chắc hơn. Ngoài
những triệu chứng chung này, sẽ có một số dấu hiệu nóng, thay đổi tùy theo vị trí của nó trong cơ
thể.

Tím đỏ ở đầu lưỡi

Đầu lưỡi đỏ tím là huyết ứ ở Tâm nhiệt. Đây là một tình trạng nghiêm trọng thường xảy
ra trong một thời gian dài. Từ góc độ y sinh học, nó thường liên quan đến cơn đau thắt ngực và
bệnh tim mạch vành. Biểu hiện lâm sàng chủ yếu của huyết ứ ở Tâm bao gồm ngực đau nhói,
tính chất như dao đâm, có thể lan ra sau lưng hoặc dọc theo mặt giữa cánh tay trái đến ngón tay
út, tức ngực, đánh trống ngực, môi tím tái, mặt đỏ bừng. Lưỡi cũng sẽ có đốm đỏ hoặc tím ở đầu
lưỡi là huyết ứ ở Tâm.

Tím đỏ 2 bên lưỡi

Lưỡi có màu đỏ tía hoặc đỏ tía là chứng Can nhiệt huyết ứ. Đây thường là do Can khí bị
ứ trệ lâu ngày. Can khí huyết rất dễ bị ngưng trệ, nhất là ở phụ nữ. Các biểu hiện lâm sàng của
tình trạng này bao gồm đau do hạ huyết áp, nhức đầu có tính chất như dao đâm ở thái dương và
mắt, chóng mặt, s, vị đắng trong miệng và đau bụng dưới có tính chất xoắn và cố định ở một vị
trí. Ở phụ nữ, các biểu hiện khác bao gồm đau bụng kinh, đau và căng tức ngực trước khi bắt đầu
có kinh, tiền kinh nguyệt căng thẳng, kinh nguyệt không đều màu tím sẫm và máu vón cục, mạch
huyền.

Nguyên nhân phổ biến nhất của tình trạng này là sự tức giận trong một thời gian dài và sự
thất vọng và cảm giác bị kìm nén, kết hợp với việc tiêu thụ quá nhiều thức ăn cay, dầu mỡ và
rượu.
 42

Tím đỏ sẫm (đen)

Nói chung, ý nghĩa lâm sàng của loại lưỡi này cũng giống như lưỡi đỏ tím, chỉ khác là
màu sắc sẫm hơn biểu thị nhiệt huyết ứ trệ (BẢN 13). Loại lưỡi này có hai biến thể: khô và ướt.

Đỏ sẫm tím và khô

Lưỡi đỏ tía khô là chứng huyết nhiệt, huyết ứ. Các dấu hiệu lâm sàng cũng giống như
bệnh lưỡi tím đỏ đã mô tả ở trên, và tùy thuộc vào vị trí của nhiệt và ứ, tức là ở Tâm hay ở Can.

Đỏ sẫm tím và ướt

Lưỡi đỏ tía ướt chứng tỏ khí nhiệt, huyết ứ. Loại lưỡi này khác với loại lưỡi khô ở độ sâu
của nhiệt: nhiệt ở mức Dinh là mức thâm nhập bề ngoài hơn là nhiệt trong Huyết. Điều này là do
máu và dịch cơ thể có cùng nguồn gốc và nhiệt độ trong máu sẽ có xu hướng đốt cháy dịch cơ
thể, dẫn đến khô lưỡi. Nếu sức nóng chỉ ở mức Dinh, dịch cơ thể chưa nhất thiết bị ảnh hưởng và
do đó lưỡi ướt. Vẫn sẽ có huyết ứ vì dưỡng khí không vận chuyển được huyết.

Ngoại trừ sự khác biệt này, các biểu hiện lâm sàng của cả lưỡi khô và ướt sẽ giống nhau.
Những biểu hiện này đã được mô tả ở trên đối với lưỡi đỏ tím

Đỏ tím và sưng

Lưỡi sưng tím đỏ (PLATE21) thường là chứng nhiệt huyết ứ, thường ở Can Tâm, do
uống nhiều rượu trong thời gian dài. Lưỡi thường đỏ hơn ở hai bên và đầu lưỡi. Lưỡi sưng là do
Tâm quá nóng. Bởi vì lưỡi là một nhánh của Tâm, nhiệt độ quá cao trong Cơ quan đó có thể
khiến lưỡi sưng lên. (Nó cũng có thể làm như vậy bởi những nguyên nhân hoàn toàn khác nhau;
xem chương 6.)

Biểu hiện lâm sàng là Can Tâm nhiệt huyết ứ. Ngoài ra còn có các triệu chứng của nhiệt
độ cao (vì rượu rất nóng), chẳng hạn như mặt rất đỏ (hoặc đỏ tím cho thấy huyết ứ ngoài nhiệt),
khát nước, táo bón, nước tiểu sẫm màu và mạch đập nhanh, tràn ra.

Lưỡi có màu hơi xanh tím (PLATES 14 & 22) phát triển từ chất lưỡi nhợt nhạt trong một
thời gian rất dài. Nó chỉ ra hàn bên trong với ứ huyết. Hàn tại lý là một lực cản trở, ngăn cản sự
lưu thông thông suốt của huyết. Lưỡi tím xanh, giống như lưỡi nhợt nhạt, có thể do ăn quá nhiều
thực phẩm sống và lạnh cũng như tiếp xúc lâu dài với môi trường lạnh và ẩm xảy ra trong bối
cảnh dương hư.
 43

Các biểu hiện lâm sàng kèm theo lưỡi nhợt nhạt thường liên quan đến dương hư và nội
hàn, huyết ứ. Các triệu chứng bao gồm ớn lạnh, chân tay lạnh, môi hơi xanh, đau bụng, phân
lỏng, nước tiểu trong và nhiều, đổ mồ hôi, liệt dương ở nam giới, đau bụng kinh ở nữ giới, mạch
sâu, chắc, chậm hoặc đứt quãng. Các dấu hiệu lâm sàng khác khác nhau tùy thuộc vào vị trí của
cảm hàn bên trong.

Tím hơi xanh ở đầu lưỡi

Đầu lưỡi tím tái, chứng tỏ Tâm lạnh, huyết ứ, là do Tâm dương hư lâu ngày. Sự thiếu hụt
như vậy dẫn đến lạnh bên trong ngực và hậu quả là huyết ứ ở đó do cơ chế vận chuyển của Tâm
dương. Biểu hiện lâm sàng bao gồm ớn lạnh, bàn tay lạnh, môi có màu tím xanh, đau như dao
đâm ở ngực kéo dài ra phía sau hoặc dọc theo mặt giữa cánh tay trái đến ngón út, đổ mồ hôi tự
phát, đánh trống ngực và thắt nút, mạch sâu.

Tím xanh tại trung tâm

Trung tâm lưỡi mặt ngoài tím tái, biểu hiện Tỳ khí lạnh, huyết ứ, là do Tỳ dương vận
chuyển huyết suy lâu ngày. Các dấu hiệu lâm sàng bao gồm ớn lạnh, huyết áp hơi xanh, tay chân
tím tái, đau bụng, phân lỏng, chán ăn và mạch chậm, sâu.

Tím Xanh ở 2 bên Trung tâm

Màu tím hơi xanh ở hai bên trong khu vực trung tâm cho thấy máu bị ứ đọng trong ngực,
có thể ảnh hưởng đến Phổi ( MINH HỌA 5-31). Điều này thường xảy ra trên nền Tâm dương
thiếu hụt. Biểu hiện lâm sàng bao gồm tím tái môi, đau nhói ở ngực, tinh thần suy sụp và lo lắng,
cảm giác co thắt lồng ngực, ớn lạnh và mạch đập.

Tím hơi xanh ở gốc lưỡi

Gốc lưỡi hơi xanh tím, chứng tỏ hạ tiêu lạnh, huyết ứ, là do Thận dương hư lâu ngày,
thường là biểu hiện của Tỳ dương hư nặng hơn.

Sự thiếu hụt này dẫn đến hình thành hàn bên trong, cản trở sự chuyển động của huyết và
dẫn đến ứ trệ. Biểu hiện lâm sàng gồm ớn lạnh, chân tay lạnh, phù nề, liệt dương, phân lỏng,
nước tiểu trong và nhiều, đau bụng dưới hoặc đau thắt lưng, mạch trầm, chắc, mạch chậm. Các
triệu chứng khác ở phụ nữ bao gồm đau bụng kinh dữ dội như dao đâm (do lạnh ở hạ tiêu và
huyết ứ), vô sinh, chậm kinh, máu kinh vón cục.
 44

Tím xanh và ẩm

Lưỡi tím tái, rất ẩm, trường hợp nặng gần như nhỏ giọt, chứng tỏ nội hàn do dương hư
dẫn đến huyết ứ. Cụ thể là biểu hiện Can Thận nội hàn dẫn đến gân cốt cứng lại, do Can Thận
điều khiển tương ứng. Biểu hiện lâm sàng phản ánh bệnh lý nội hàn Can Thận ảnh hưởng đến
gân, xương và hệ vận động nói chung. Các triệu chứng bao gồm ớn lạnh, tím tái, đau và lạnh ở
các chi, teo cơ ở các chi, suy giảm khả năng vận động và thậm chí tê liệt, mạch sâu và chắc. Tình
trạng này tương ứng với một loại rối loạn teo cơ trong y học Trung Quốc được đặc trưng bởi sự
teo cơ và suy giảm khả năng vận động hoặc tê liệt.

XANH

Lưỡi có màu xanh chứng tỏ bên trong âm hàn do dương suy quá độ, huyết ứ. Nguyên
nhân gây ra chứng này cũng giống như nguyên nhân gây ra lưỡi nhợt nhạt: ăn nhiều đồ sống
lạnh, hoặc tiếp xúc với thời tiết lạnh ẩm trong thời gian dài. thời gian dài diễn ra trên nền dương
hư

Biểu hiện lâm sàng bao gồm ớn lạnh, chân tay lạnh, phân lỏng, nước tiểu trong và nhiều,
đau vùng dưới trực tràng. Các triệu chứng khác ở nam giới bao gồm liệt dương và đau bụng kinh
ở phụ nữ với chu kỳ chậm và máu kinh ít, vón cục.

Xanh không có rêu

Lưỡi xanh không có rêu luôn là dấu hiệu nguy hiểm. Lưỡi có màu lam chứng tỏ bên trong
lạnh kèm theo huyết ứ, không có rêu chứng tỏ khí huyết đã hoàn toàn suy sụp. Đây là một trong
những trường hợp hiếm hoi không có rêu là do thiếu dương trầm trọng chứ không phải thiếu âm.

Các biểu hiện lâm sàng có thể rất khác nhau và rất khó để khái quát về chúng. Các dấu
hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm ớn lạnh, đau và lạnh ở chân tay, mồ hôi nhờn, đau lưng
dưới, đau bụng, phân lỏng, trong và nhiều nước tiểu, cử động chân tay yếu hoặc thậm chí tê liệt,
cực kỳ mệt mỏi và mạch sâu, chậm, nhỏ hoặc rải rác. . Các triệu chứng khác ở nam giới bao gồm
liệt dương, và ở phụ nữ là đau bụng kinh với chu kỳ chậm và máu kinh ít, vón cục.

Xanh ở trung tâm, trơn và bóng

Sắc xanh chỉ hiện rõ trên bề mặt trung tâm của lưỡi cho thấy bên trong có hàn, cụ thể là ở
Tỳ Vị, do Tỳ vị dương hư. Tỳ dương bất túc trong trường hợp này do sinh ra chứng đàm ẩm
đọng lại trong ngực. Triệu chứng lâm sàng bao gồm cảm giác tức ngực, căng bụng, ho nhiều
 45

đờm trắng đặc, chán ăn, mệt mỏi, phân lỏng, chân tay lạnh, buồn nôn và nôn, toàn thân cảm giác
nặng nề và mệt mỏi. , mạch chậm.

LƯỠI XANH KHI MANG THAI

Màu lưỡi xanh khi mang thai có thể cho thấy nguy cơ sảy thai sắp xảy ra. Điều này đã
được ghi nhận từ thế kỷ thứ 7 bởi Chao Yuan-Fang về Nguồn gốc và Triệu chứng của Bệnh tật.
Chao quan sát thấy rằng màu lưỡi xanh và mặt đỏ ở phụ nữ mang thai cho thấy thai nhi sắp chết
và người mẹ sống sót, trong khi màu lưỡi đỏ và mặt xanh biểu thị cái chết của người mẹ và sự
sống sót của em bé. Khi quan sát thấy lưỡi có màu xanh ở một phụ nữ mang thai, cô ấy nên được
dùng thuốc nam hoặc châm cứu để và làm ấm khí và huyết ngay cả khi không có các triệu chứng
khác.

MỤN NƯỚC TRẮNG

Các mụn nước nhỏ màu trắng, thường thấy ở phía trước hoặc giữa lưỡi, cho thấy lưỡi bị
ẩm. Chúng giống như những điểm màu đỏ khi nhô lên khỏi mặt lưỡi, nhưng có màu trắng

TỔNG KẾT
Nhạt Khô: huyết hư
Ướt: dương hư
Nhạt, sáng, bóng Khí và huyết hư, đặcbiệt ở Tỳ Vị
Đỏ Có rêu: nhiệt tại Dinh, Huyết
KO rêu: âm hư nội nhiệt
Đỏ ướt Nhiệt và thấp
Đỏ khô Có rêu: nhiệt từ tân dịch bị đốt
Ko rêu: hư nhiệt và kiệt tân dịch
Đỏ bóng Vị, Thận âm hư
Đỏ tươi Phế hay Tâm hư
Đỏ với điểm/chấm đỏ Nhiệt huyết ứ
Đỏ gai Nhiệt ở Dinh hay thượng tiêu, trung tiêu
Đỏ với điểm tím trung tâm Huyết ứ và nhiệt tại Vị
Đỏ và bong tróc Nhiệt từ Vị và Thận âm hư
Đỏ sẫm và khô trung tâm Vị hỏa hay Vị âm hư với nhiệt
Đỏ tía Nhiệt và huyết ứ
Đỏ tía và sưng Nhiệt tà huyết ứ, độc rượu hại Tâm.
Tím xanh Huyết ứ do nội hàn
Tím xanh ẩm Huyết ứ do nội hàn làm cứng gân cốt
Xanh Nội hàn kèm huyết ứ
Xanh ko có rêu Nội hàn kèm khí trệ huyết ứ
Xanh trung tâm Tỳ dương hư và ứ đàm tại ngực
 46

Xanh ở nữ mang thai Nguy hiểm

 47

5. HÌNH DẠNG LƯỠI

GẦY

Lưỡi mỏng có nghĩa là lưỡi mỏng hơn bình thường và có vẻ như bị teo lại
(PLATES7&i7). Độ đặc của thân lưỡi bắt nguồn từ việc cung cấp tân dịch cơ thể bình thường
cho lưỡi. Các tân dịch cung cấp cho nó cơ thể. Do đó, thân lưỡi mỏng luôn cho thấy sự thiếu hụt
các chất âm, huyết hoặc tân dịch.

Đôi khi lưỡi có thể mỏng đến mức thực sự bị thu nhỏ lại, để lại những đường vân dọc
trên bề mặt của nó.

Ý nghĩa lâm sàng của lưỡi mỏng tùy thuộc vào màu sắc của bản thân lưỡi. Nếu lưỡi vừa
nhợt vừa mỏng là chứng huyết hư. Lưỡi mỏng mà còn đỏ là chứng âm hư. Các biểu hiện lâm
sàng chung của huyết hư và âm hư đã được mô tả trong chương 5; các dấu hiệu và triệu chứng cụ
thể sẽ phụ thuộc vào tình trạng cụ thể và cơ quan liên quan.

SƯNG BỆU

Lưỡi sưng phồng và to hơn bình thường. Trong trường hợp nghiêm trọng, nó có thể lấp
đầy toàn bộ miệng. Độ dày và thân lưỡi bình thường phản ánh lượng huyết và tân dịch được
cung cấp bình thường. Nếu lưỡi sưng lên, điều đó có nghĩa là có quá nhiều tân dịch đến lưỡi.
Điều này có thể xảy ra vì hai lý do khác nhau: hoặc dương khí không đủ, không thể chuyển hóa
và vận chuyển tân dịch, tân dịch tích tụ trong lưỡi; hoặc có nhiệt trong người đẩy tân dịch lên
lưỡi.

Đầu tiên là một quá trình thụ động, theo đó tân dịch bị đình trệ; cái sau là một quá trình
tích cực hơn. Lưỡi sưng phổ biến hơn nhiều so với lưỡi mỏng. Điều này là do Tỳ khí hư là một
hình thái cực kỳ phổ biến, hầu như luôn dẫn đến ẩm ướt hoặc đờm ở một mức độ nào đó, khiến
lưỡi sưng lên. Ngay cả khi Tỳ khí hư dẫn đến huyết hư (vì Tỳ và Vị là nguồn gốc của máu), lưỡi
không trở nên mỏng (như bạn mong đợi do huyết hư) bởi vì sự ẩm ướt hoặc đờm khiến lưỡi sưng
lên (HÌNH MINH 6-1).

Ý nghĩa lâm sàng của năm loại sưng lưỡi được công nhận: nhạt và ướt, màu bình thường,
đỏ tươi, tím và tím xanh đậm.
 48

Nhạt và ướt

Nếu sắc thân nhợt nhạt, lưỡi ướt, lưỡi sưng tức là dương hư (nhất là tỳ và thận dương)
dẫn đến đàm ẩm (BẢN 9). Đây có lẽ là loại sưng lưỡi phổ biến nhất. Khi Tỳ dương thận hư, thủy
dịch không được chuyển hóa vận chuyển thuận lợi mà tích tụ trong cơ thể khiến lưỡi sưng tấy.
Biểu hiện lâm sàng của Tỳ và Thận dương hư đã được mô tả trước đây.

Một loại lưỡi sưng-trơ-ướt đặc biệt (và tệ hơn) là loại lưỡi sưng và nhợt nhạt với một lớp
màng dính khắp người. Điều này cho thấy sự lưu giữ của độ ẩm và đờm, thường xảy ra đối với
chứng suy nhược Tỳ. Trong một số ít trường hợp, nếu lưỡi rất sưng và hơi nhão, đó có thể là dấu
hiệu của đờm khí tắc nghẽn (PLATES44 & 45).

Màu bình thường

Nếu sắc lưỡi bình thường, lưỡi sưng phù chứng tỏ Phế và Tỳ có đàm ẩm, đây cũng là do
Tỳ khí hư không chuyển hoá vận hoá được, nhưng trường hợp này ở đây cũng là nhiệt.

Các biểu hiện lâm sàng bao gồm đầy bụng và chướng, chán ăn, cảm giác nặng nề, có mùi
hôi trong miệng, khát nước mà không thể uống nhiều, buồn nôn và nôn, đau bụng, phân lỏng và
đặc biệt có mùi hôi, cảm giác nóng rát trong hậu môn, nước tiểu ít và vàng. , sốt, nhức đầu, mạch
nhanh, nhuyễn, rêu lưỡi vàng, trơn. (Trong trường hợp này, lưỡi có màu vàng do nóng và trơn vì
ẩm ướt.)

Màu đỏ tươi

Nếu sắc lưỡi đỏ tươi, lưỡi sưng tức là Tâm Can nhiệt. Trong trường hợp này là Can nhiệt
truyền đến Tâm làm cho lưỡi sưng. (Lưỡi được coi là một nhánh của Tâm.) Trong những trường
hợp nghiêm trọng, có tình trạng hôn mê do nhiệt tấn công Tâm bào, với Tâm hỏa bốc cháy lên và
che khuất ý thức. Tình trạng này được tìm thấy trong các trường hợp cấp tính của các bệnh sốt
như viêm màng não. Trong các trường hợp khác của Tâm nhiệt đơn giản, các triệu chứng lâm
sàng bao gồm thèm đồ uống lạnh, nôn mửa, đánh trống ngực, mất ngủ, mặt đỏ, cổ họng khô và
mạch nhanh, tràn.\

Màu tím

Nếu sắc lưỡi tím tái, chất lưỡi sưng tấy là chứng nghiện rượu kiêm đàm ẩm. Đây được
gọi là "độc tố cồn bên trong" (PLATE27).
 49

Tím xanh đậm

Nếu sắc lưỡi tím xanh đậm, lưỡi sưng tấy là chứng trúng độc, huyết ứ.

SƯNG MỘT PHẦN

Có một số loại lưỡi bị sưng một phần. Tất cả đều thường được tìm thấy trong thực hành
lâm sàng và sự hiểu biết về từng loại sẽ hỗ trợ rất nhiều trong chẩn đoán. Đầu tiên người ta phải
phân biệt giữa tình trạng thực hay hư. Mặc dù cả hai đều liên quan đến sưng tấy, nhưng cơ chế
của mỗi loại là khác nhau. Khí hư thì sưng phù do khí không đủ mà tích nước, khí thực thì sưng
tấy là do khí dư thừa hoặc khí trệ tích tụ ở lưỡi. Tiêu chí chính để phân biệt hư và thực sưng là
màu sắc của thân lưỡi: nếu thân lưỡi tái nhợt là sưng là do hư, lưỡi đỏ tím là sưng do thực.

Các cạnh bị sưng

Lưỡi sưng ở mép, sưng to, mập và tập trung nhiều hơn ở phần
giữa của lưỡi, nói chung là lưỡi có màu nhạt hoặc màu bình thường
(PLATE8 & N6-2).

Sưng cho thấy Tỳ khí hoặc Tỳ dương bị thiếu hụt. Nếu xuất phát
từ Tỳ dương hư, mép cũng sẽ ẩm ướt. Loại lưỡi này thường thấy trên
lâm sàng. Các biểu hiện lâm sàng của tỳ khí hư đã được mô tả trước đây.

Hai Bên Sưng

Lưỡi sưng hai bên thường có màu đỏ hoặc tím. Loại sưng này
được thấy một dải mỏng dọc theo toàn bộ chiều dài của cả hai bên lưỡi.
Lưỡi này khác với lưỡi sưng mép ở chỗ chỗ sưng phân bố đều hơn dọc
theo chiều dài thân lưỡi và ít ăn sâu vào trung tâm bề mặt lưỡi hơn
(PLATES2,7,12. 23 & MINH HỌA 6-3)

Loại sưng này cho thấy Can thăng hoặc Can hỏa vượng. Trong
những trường hợp này, thân lưỡi sẽ có màu đỏ, đỏ sẫm hoặc tím rõ (nếu
có cả huyết ứ).Các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng khác bao gồm
chóng mặt, nhức đầu, nhìn mờ, khó chịu, khô miệng, có vị đắng trong
miệng, táo bón, nước tiểu màu vàng sẫm và mạch đập.
 50

Đầu lưỡi sưng

Khi thân lưỡi có hình dạng bình thường chỉ sưng ở đầu lưỡi, chứng tỏ Tâm có vấn đề.
Biểu hiện lâm sàng chính xác phụ thuộc vào các khía cạnh khác của lưỡi, đặc biệt là màu sắc của
thân lưỡi. Nếu thân lưỡi màu đỏ hoặc đỏ sẫm, đầu lưỡi sưng lên là Tâm hỏa. Trong trường hợp
này, đầu lưỡi thường đỏ hơn phần còn lại của lưỡi. Nếu màu sắc cơ thể bình thường và đầu sưng
lên, chứng tỏ Tâm khí không đủ (PLATES 18 & 21).

Biểu hiện lâm sàng của Tâm hỏa bốc hỏa bao gồm khát nước, đắng miệng, mất ngủ, dễ
bắt chước, cảm giác nóng trong người, mặt đỏ, miệng hoặc môi lở loét, mạch phù sác.

Biểu hiện lâm sàng của Tâm khí thiếu hụt bao gồm hồi hộp, khó thở sau khi gắng sức, sắc
mặt nhợt nhạt và mạch yếu hoặc trống rỗng.

Sưng giữa đầu và bề mặt trung tâm

Lưỡi bị sưng ở khu vực giữa đầu lưỡi và bề mặt trung tâm (tương ứng với Phế) sẽ có thân
lưỡi bình thường chỉ sưng ở vùng Phế hoặc thân lưỡi sưng và sưng nhiều hơn ở vùng Phế
(PLATES 7 & 12) . Hình dạng cơ thể này hầu như luôn được tìm thấy ở những chiếc lưỡi có màu
nhạt hoặc bình thường.

Sự sưng tấy này cho thấy sự thiếu hụt Khí ở phế với việc giữ lại đờm ẩm trong Phế. Nó
thường được tìm thấy trong các tình trạng mãn tính của phế khí hư và tỳ khí hư, dẫn đến sự hình
thành và tích tụ đờm trong phổi.

Các triệu chứng và triệu chứng lâm sàng bao gồm cảm giác co thắt ở ngực (tức là cảm
giác nghẹt thở hoặc cảm giác khó chịu ở ngực mà bệnh nhân sẽ khó diễn tả), có thể là ho có
nhiều đờm trắng, chán ăn, khó thở, thờ ơ và mạch hư hoặc hơi trơn, hoặc tốt và trơn.

Sưng dọc theo thân có một vết nứt trung tâm

Thân lưỡi có thể có một vết nứt ở giữa kéo dài

đến đầu lưỡi, sưng tấy ở hai bên (PLATE 8 & MINH
HỌA 6-4).

Loại sưng này có thể có màu đỏ hoặc màu bình

thường trên lưỡi. Lưỡi đỏ là Tâm hỏa, lưỡi bình thường
 51

là Tâm khí hư. Trong cả hai trường hợp, nó chỉ ra rằng tim bị giãn ra, thường là do làm việc quá
sức và liên tục thúc đẩy bản thân.

Biểu hiện lâm sàng là Tâm hỏa hoặc Tâm khí hư. Ngoài ra, người bệnh sẽ có biểu hiện
khó thở rõ rệt, cảm giác tức ngực và Tim đập căng tràn.

Sưng nửa lưỡi

Khi chỉ có một nửa dọc thân lưỡi sưng lên

khiến cho đường giữa lưỡi không rơi vào chính giữa
lưỡi (Tấm 16 & MINH HỌA 6-5 ) khí huyết ở các
kinh mạch đều thiếu hụt

Điều này không liên quan đến các Cơ quan bên

trong, mà chỉ liên quan đến các kinh mạch và cơ bắp.
Chỉ riêng kinh mạch ở một bên cơ thể yếu đi hoặc là do kinh mạch suy dinh dưỡng ngày càng
nặng do Tỳ Vị suy nhược, hoặc kinh mạch bị tổn thương sau một bệnh sốt kéo dài. Trong cả hai
trường hợp, nó giống như một dạng rối loạn teo nhẹ, chỉ ảnh hưởng đến các kinh.

Các biểu hiện lâm sàng khác của tình trạng này bao gồm cảm giác yếu ở một bên cơ thể
(có thể bao gồm yếu nhẹ ở chân hoặc mất sức cầm nắm ở một tay), và cảm giác "kim châm"
hoặc tê ở một bên. Khó có cảm giác kim châm cùng bên với sưng lưỡi.

Sự yếu kém của các kinh mạch có thể được điều trị bằng cách bổ sung và kinh Tỳ, do đó
làm mạnh khí và huyết của các kinh.

Sưng tại chỗ cao ở một bên

Không nên nhầm lẫn thân lưỡi bị sưng một phần ở một khu vực
cụ thể ở một bên với loại lưỡi bị sưng ở một nửa thân lưỡi đã mô tả
trước đó (HÌNH MINH 6-6).

Sưng cục bộ nhiều ở một bên lưỡi cho thấy khí bị thiếu hoặc ứ
đọng ở phần cơ thể tương ứng với vùng bị sưng. Màu sắc thân lưỡi là có ý
nghĩa: nếu màu sắc bình thường, phù nề là khí hư; nếu nó có màu đỏ, nó
phản ánh sự trì trệ của khí.
 52

Vị trí phổ biến nhất xảy ra hiện tượng sưng cục bộ như vậy là ở một phần ba phía trước
của một bên lưỡi, ở vùng tương ứng với ngực. Chỗ sưng này thường thấy nhất trên lưỡi có màu
nhợt nhạt hoặc bình thường, chứng tỏ ngực khí không đủ, có khả năng giữ ẩm.

Nếu thân lưỡi đỏ, sưng cục bộ chứng tỏ khí huyết ở bộ phận tương ứng trong cơ thể con
người bị ngưng trệ. Nếu vết sưng ở một phần ba phía trước của một bên, nó cho thấy khí trong
ngực bị ứ đọng, thường là do các vấn đề về cảm xúc như kìm nén đau buồn hoặc trầm cảm.

Một dấu hiệu lâm sàng khác chung cho cả khí hư ở ngực và khí trệ là khó thở và cảm giác
co thắt ở ngực. Các dấu hiệu khác của sự trì trệ của khí là đánh trống ngực, trầm cảm và mạch
đập

Sưng một nửa bề mặt lưỡi

Khi thân lưỡi sưng lên ở một nửa bề mặt trên theo chiều dọc
của nó, do đó một nửa bề mặt phình lên trên nhiều hơn nửa bề mặt
kia (PLATE32 &nusTRAATION 6-71, chứng tỏ phổi của bên tương
ứng bị thiếu khí.

Phế hư có thể gây ra loại sưng này vì Phế là một Cơ quan hai
bên có thể bị thiếu hụt ở một bên nhiều hơn bên kia. Các biểu hiện
lâm sàng của thiếu khí phổi đã được mô tả trước đây.

Hình búa

Thân lưỡi bị biến dạng nặng nề, có kích thước đều đặn về phía
gốc nhưng sưng to ở một phần ba phía trước ngang bằng hình búa,
luôn là dấu hiệu của một tình trạng nghiêm trọng, và thường là biểu
hiện của sự thiếu hụt về tinh thần (HÌNH ẢNH MINH HỌA 6-8).

Loại sưng này chỉ phát sinh sau nhiều năm thay đổi bệnh lý.
Nó thường phản ánh sự thiếu hụt nghiêm trọng của tỳ và vị. Nguyên
nhân của tình trạng này là do làm việc quá sức, ăn uống thất thường,
ăn xong lại đi làm, sinh hoạt tình dục quá độ trong nhiều năm. Các dấu hiệu lâm sàng khác rất
khác nhau. Dù thế nào đi nữa, loại thân lưỡi này luôn phản ánh tình trạng chất dinh dưỡng và
chính khí của cơ thể suy giảm nghiêm trọng. Tình trạng khó điều trị.
 53

Sưng ở phần trước

Loại sưng này chiếm toàn bộ phần trước của lưỡi, bao phủ khoảng một phần ba cơ thể
tính từ đầu lưỡi (PLATE50). Điều này luôn cho thấy sự ứ đọng đờm mãn tính trong Phổi và
thường thấy ở bệnh hen suyễn khởi phát muộn. Các biểu hiện lâm sàng chính bao gồm cảm giác
bị đè nén và nặng ở ngực, có thể thở khò khè, khó thở nhẹ, ho có đờm và mạch trơn.

CỨNG

Lưỡi cứng đã mất đi sự dẻo dai và linh hoạt. Trông cứng, không thể cử động tự do. Loại
lưỡi này có thể gặp ở nhiều trường hợp khác nhau. Trong đợt bệnh cấp tính có biểu hiện nhiệt độ
cao, biểu hiện sốt cao, mê sảng, lưỡi cứng chứng tỏ Can nhiệt xâm nhập. Mê sảng và nói ngọng
hoặc mất ngôn ngữ có thể xuất hiện vì Tâm là “nơi ở của tinh thần” và điều khiển cơ lưỡi. Trong
trường hợp này thân lưỡi có màu đỏ hoặc đỏ sẫm.

Trường hợp mãn tính, lưỡi khô và đỏ hoặc đỏ sẫm, thân lưỡi cứng chứng tỏ nhiệt độ cao
đã làm tổn thương các chất dịch trong cơ thể dẫn đến gân, cơ và các kinh mạch đều suy dinh
dưỡng (BẢN 27). Trong tình huống này, cử động và cơ bắp cũng có thể bị suy giảm. Nếu thân
lưỡi đỏ - đầu lưỡi càng đỏ - khô, thân lưỡi cứng là Tâm hỏa bốc hỏa làm cho chất lưỡi khô cạn
(BẢN 11). Sách Phân biệt lưỡi nhận xét: "Nếu lưỡi đỏ và cứng, các tạng có nhiệt độ quá cao do
thái quá.

Nếu lưỡi cứng không đỏ mà nhạt hoặc sắc bình thường, chứng tỏ có nội phong. Điều này
thường thấy ở những bệnh nhân bị trúng gió (chẩn đoán thường trùng lặp với chẩn đoán tai biến
mạch máu não trong y sinh học hiện đại) và bị liệt nửa người có hoặc không có sự bất đối xứng
trên khuôn mặt. Chứng phong hàn, theo quan điểm của y học Trung Quốc, là do Can phong
khuấy động kết hợp với các yếu tố khác gây ra. Lưỡi cứng cũng có thể xuất hiện trước khi bị
trúng phong, trong trường hợp đó là một dấu hiệu báo trước hữu ích cùng với việc tê ba ngón tay
đầu tiên của một bàn tay. Nội nhiệt quá cao có thể khuấy động Can và sinh ra phong hàn.

Như những đoạn văn này cho thấy, lưỡi cứng không bao giờ chỉ là dấu hiệu của vấn đề về
kinh mạch, mà luôn phản ánh sự bất hòa của các Cơ quan bên trong. Nó phát sinh từ nhiệt (biểu
hiện bằng chất lưỡi đỏ hoặc đỏ sẫm) hoặc do nội phong (biểu hiện bằng chất lưỡi nhạt hoặc màu
bình thường).

Các biểu hiện lâm sàng khác sẽ phụ thuộc vào bệnh lý cụ thể có liên quan.
 54

Các dấu hiệu của nhiệt xâm lấn tâm bào lạc bao gồm mê sảng, nói lắp, sốt cao mất ngôn
ngữ, co giật và mạch đập nhanh, dồn dập. Đây là trạng thái bệnh cấp tính.

Các dấu hiệu tổn thương tân dịch do nhiệt trong cơ thể rất khác nhau tùy thuộc vào Cơ
quan nào có liên quan chính. Tuy nhiên, sẽ có các dấu hiệu và triệu chứng của gân, cơ và cơ thể
bị suy dinh dưỡng như cứng cơ, chuột rút, suy giảm cử động và khó thức dậy.

Dấu hiệu của tâm hỏa bốc hỏa bao gồm mất ngủ, khát nước, vị đắng trong miệng, khó
chịu, đánh trống ngực, loét miệng, đỏ mặt và mạch đập nhanh.

Các dấu hiệu của di chứng trúng gió bao gồm liệt nửa người, mặt không đối xứng, nói
lắp, cứng cơ và lệch lưỡi.

MỀM

Lưỡi mềm là mềm và không thể di chuyển dễ dàng (PLATE7). Trong trường hợp nghiêm
trọng, nó trông nhàu nát, có nhiều đường trên bề mặt. Không nên nhầm lẫn lưỡi mềm với lưỡi
bình thường, cũng mềm nhưng không nhão. Lưỡi bình thường cũng linh hoạt và di động hơn so
với lưỡi mềm.

Tất cả các loại lưỡi mềm đều là do thiếu chất nuôi dưỡng lưỡi do thiếu dịch cơ thể. Cuốn
sách Phân biệt các hội chứng bằng cách kiểm tra lưỡi nhận xét: "Khi các cơ mềm, lưỡi mềm
nhũn."6

Nếu lưỡi nhợt nhạt, tức là Tâm tỳ khí không đủ, khí huyết bất túc. Không đủ tân dịch và
huyết đến lưỡi, sau đó trở nên mềm nhũn. Chứng này chủ yếu do Tỳ khí hư không sinh ra được
huyết dịch. Hậu quả là huyết hư ảnh hưởng đến Tim (vốn luôn bị suy yếu do huyết hư) và do đó
ảnh hưởng đến lưỡi. Khí huyết hư của Tỳ và Tâm cũng có thể dẫn đến suy dinh dưỡng của thịt
và các kinh mạch, dẫn đến yếu tay chân và trong những trường hợp nghiêm trọng, teo cơ. Các
biểu hiện lâm sàng khác bao gồm đánh trống ngực, mất ngủ, chân tay yếu, mệt mỏi, chán ăn,
phân lỏng, chứng mất ngủ và mạch đập.

Nếu lưỡi đỏ và mềm, chứng tỏ nhiệt đã làm tổn thương các chất dịch trong cơ thể. Điều
này có thể liên quan đến nhiệt do hư hoặc thực, tùy thuộc vào việc có hay không có rêu trên lưỡi
(PLATE 7). Trong cả hai trường hợp, lưỡi mềm và cũng có màu đỏ cho thấy sức nóng khá gay
gắt. Sự tổn thương các chất dịch trong cơ thể do sức nóng dẫn đến sự suy yếu của các cơ quan
 55

Nếu lưỡi có màu đỏ với một lớp rêu, điều này cho thấy sự hiện diện của nhiệt dư thừa có
thể ở Phổi, Tim, Gan hoặc Vị. (Các biểu hiện lâm sàng của nhiệt ở các tạng này đã được mô tả
trước đây.)

Bệnh phổ biến nhất dẫn đến lưỡi đỏ và mềm, rêu lưỡi là nhiệt xâm nhập vào phế. Khi
nhiệt bên ngoài4 xâm nhập vào Phế và không được điều trị đúng cách, nhiệt sẽ xâm nhập vào
bên trong. Sức nóng đốt cháy tân dịch trong cơ thể và làm suy yếu chức năng phân tán tân dịch
trong cơ thể của Phế và khiến chúng đi xuống. Các biểu hiện lâm sàng của tình trạng này bao
gồm ho khan hoặc ho ít đờm vàng mủ, chảy máu cam, đau họng, khô miệng, sốt, bồn chồn, phập
phồng lỗ mũi và mạch nhanh, đầy và căng.

Nếu lưỡi đỏ đậm, mềm nhũn và rất khô, chứng tỏ Thận âm bị suy nhược trầm trọng dẫn
đến nhiệt dịch trong cơ thể bị hao tổn trầm trọng. Màu đỏ đậm bắt nguồn từ sự thiếu lửa, và tính
chất khô và mềm do thiếu tân dịch. Tình trạng này rất nghiêm trọng. Các dấu hiệu lâm sàng khác
của Thận âm thiếu hụt đã được mô tả trước đây.

Dù là loại nào, lưỡi mềm luôn là do thiếu tân dịch và suy dinh dưỡng của các kinh mạch.

DÀI

Lưỡi dài khá mỏng về chiều rộng, mặc dù không dày. Khi vươn ra, một chiếc lưỡi dài
nhô ra khỏi miệng xa hơn bình thường nên có thể nhìn thấy rất rõ chân răng.

Lưỡi dài thường biểu thị sự hiện diện của nhiệt và do đó cũng sẽ có màu đỏ. Nó thường
liên quan đến nhiệt trong Tâm và, theo quan điểm của y học Trung Quốc (chứ không phải y sinh
học hiện đại), cho thấy xu hướng thể chất đối với các vấn đề về Tim.

Nếu lưỡi dài đỏ, đầu lưỡi sưng đỏ hơn thân lưỡi là chứng Tâm hỏa có đờm. Người mắc
bệnh này sẽ có xu hướng thường xuyên kéo dài và rút đầu lưỡi, hơi giống kiểu của một con rắn.
Các biểu hiện lâm sàng khác bao gồm mất ngủ, tinh thần bồn chồn, nói năng không mạch lạc,
cười không kiểm soát được, đỏ mặt, khô miệng, khát nước, loét miệng, nước tiểu vàng sẫm,
mạch nhanh, đầy và tràn.

NGẮN

Lưỡi ngắn không thể vươn ra khỏi miệng hoàn toàn và có vẻ như bị co lại. Có hai nguyên
nhân cơ bản dẫn đến lưỡi ngắn, một là do thiếu và hai là do thừa. Lưỡi có thể ngắn vì lạnh bên
trong làm cứng các gân và cơ khiến các cơ kiểm soát chuyển động của lưỡi không thể kéo dài
 56

lưỡi, hoặc do nhiệt độ quá cao làm cạn kiệt tân dịch trong cơ thể khiến lưỡi không đủ độ mềm để
vươn ra khỏi miệng.

Có bốn loại lưỡi ngắn: nhạt và ngắn, đỏ và ngắn, đỏ đậm, khô và ngắn, sưng và ngắn.

Nhạt và ngắn

Lưỡi nhợt nhạt, ngắn chứng tỏ khí và dương bị thiếu hụt, dẫn đến hình thành nội hàn,
khiến các cơ và gân cứng lại và co rút. Lưỡi nhợt do dương hư, lưỡi nhợt do lạnh làm cứng cơ
lưỡi. Tình trạng này thường liên quan đến sự thiếu hụt của Tỳ Thận dương, các dấu hiệu và triệu
chứng đã được mô tả trước đây.

Đỏ và Ngắn

Lưỡi ngắn, đỏ là kết quả của nội nhiệt cực độ khuấy động ngũ hành và sinh ra nội phong.
Phong làm co và tê liệt, do đó lưỡi ngắn và co lại. Loại lưỡi này thường gặp sau một cơn trúng
gió cũng như trước đó, khiến nó trở thành một dấu hiệu báo trước quan trọng. Bên cạnh việc
ngắn, lưỡi cũng thường bị lệch sang một bên

Đỏ đậm, khô và ngắn

Lưỡi đỏ đậm, khô và ngắn cho thấy nhiệt độ quá cao đã làm tổn thương các chất dịch
trong cơ thể, sau đó không thể nuôi dưỡng lưỡi. Do đó lưỡi không thể kéo dài ra được. Điều này
có thể là do Can hỏa, các biểu hiện lâm sàng trước đó đã được mô tả. Nếu lưỡi không có rêu, đỏ
đậm, khô và ngắn, chứng tỏ âm dịch quá thiếu khiến lưỡi không thể dài ra (BẢN 3).

Sưng và ngắn

Lưỡi sưng, ngắn chứng tỏ gân và cơ có đờm ẩm, khiến lưỡi không thể duỗi ra được.
Thường là do Tỳ, phế dương hư không chuyển hóa được thủy dịch. Các tân dịch sau đó tích tụ và
tạo thành đờm ẩm.

NỨT

Lưỡi nứt nẻ thường thấy trong thực hành lâm sàng. Các vết nứt trên bề mặt lưỡi giống
như những vết nứt phát triển trong đất sau một thời gian hạn hán kéo dài. Những vết nứt này có
thể khác nhau rất nhiều về số lượng và độ sâu. Chúng có thể là những đường khó nhìn thấy hoặc
những vết nứt cực kỳ sâu. Tuy nhiên, đôi khi một chiếc lưỡi mềm có thể mềm đến mức nó có vẻ
 57

ngoài nhàu nát với những quả Thông trên bề mặt; điều quan trọng là không được nhầm những
đường này với vết nứt.

Lưỡi nứt nẻ chứng tỏ khí huyết cạn kiệt. Vết nứt càng ít và càng nông thì bệnh càng nhẹ.
Vết nứt càng sâu và nhiều thì bệnh càng nặng. Vết nứt ngang là biểu hiện âm hư, nếu có vết nứt
giống như băng trôi, là biểu hiện âm suy do tuổi già. Nếu lưỡi nhợt nhạt, có vết nứt, là biểu hiện
Tỳ hư, ẩm thấp. . . Nếu toàn bộ lưỡi đỏ đậm không có rêu lưỡi, có vết nứt ngang ngắn, chứng tỏ
âm hư, thủy dịch cơ thể cạn kiệt. . . Các vết nứt ngắn, không đều cho thấy Vị khô với sự cạn kiệt
tân dịch và nhiệt dư thừa bên trong

Vết nứt ngang dài

Các vết nứt ngang dài thường cho thấy âm hư và thường gặp
(nhưng không phải duy nhất) ở chất lưỡi đỏ không có rêu. Chúng
cũng có thể được quan sát thấy ở lưỡi có màu bình thường, trong
trường hợp đó tình trạng ít nghiêm trọng hơn nếu lưỡi đỏ và không
có rêu, nếu lưỡi đỏ là âm hư từ Thận. Nếu màu sắc lưỡi bình thường,
là khí hư từ Phế và Vị.

Vết nứt ngang ngắn

Ý nghĩa lâm sàng của vết nứt ngang ngắn tương tự như vết
nứt ngang dài. Chúng cũng cho thấy âm hư, nhưng thường thấy ở
lưỡi đỏ không có rêu. Vết nứt ngang cũng cho thấy nhiệt xuất phát từ
âm hư

Vết nứt giống như tảng băng

Các vết nứt giống như tảng băng trôi (PLATE 13) thường thấy
ở những người lớn tuổi. Chúng chỉ đơn giản là biểu thị tình trạng âm
hư do tuổi già. Người già thường bị âm hư vì chức nẵng của Thận cạn
kiệt khi chúng ta già đi. Trong trường hợp này, lưỡi có thể có hoặc
không có màu đỏ. Nếu lưỡi có màu sắc bình thường, các vết nứt không
có nhiều ý nghĩa lâm sàng. Tuy nhiên, nếu lưỡi đỏ và không có rêu,
các vết nứt cho thấy giai đoạn nặng của âm hư do nhiệt. Những người
 58

bị như vậy có thể sẽ bị đổ mồ hôi ban đêm và đau khớp do âm dịch cạn kiệt, không nuôi dưỡng
được các gân và kinh mạch. Loại lưỡi này thường gặp ở phụ nữ gặp các vấn đề về mãn kinh.

Vết nứt không đều

Các vết nứt ngắn, không đều

(PLATE25 & MINH HỌA 6-12) chứng tỏ
Âm khí bị suy yếu. Vị là nguồn gốc của
tân dịch trong cơ thể và bệnh của Vị
thường dẫn đến sự thiếu hụt tân dịch trong
cơ thể. Đây có thể là giai đoạn đầu tiên của sự thiếu hụt âm. Trong trường hợp này, lưỡi sẽ có
màu bình thường.

Vết nứt ngang ở hai bên

Vết nứt ngang (PLATES 34, 57 & MINH HỌA 6-13) có thể xảy
ra trên lưỡi có màu bình thường. Chúng luôn chỉ ra tình trạng Tỳ khí
hoặc Tỳ âm suy lâu ngày. Các vết nứt ở hai bên và thường chỉ ở một
phần ba trung tâm của lưỡi. Nếu hai bên nứt nẻ, đồng thời còn ẩm ướt,
hơi có bọt, điều này phản ánh tình trạng tỳ khí hư đã lâu. Tỳ khí không
thể chuyển hóa vận chuyển thủy dịch, sau đó tích tụ ở lưỡi. Nếu lưỡi
khô, hoặc chỉ có mép khô, nứt ngang là Tỳ âm hư. Các biểu hiện của
chứng âm hư hư là khô miệng, không muốn uống, cảm giác nóng ở mặt, khô môi, khô miệng,
thèm ăn, khó chịu ở bụng và mệt mỏi. Đặc biệt, khô môi là triệu chứng chính của dạng này

Vết nứt dọc ở trung tâm

Một vết nứt rộng, nông ở đường giữa và trong phần ba

trung tâm của lưỡi (BẢN 25 & HÌNH ẢNH 6-14) cho thấy khí
hư ở lưỡi có màu sắc bình thường với rêu. Lưỡi màu sắc bình
thường không có rêu là biểu hiện Âm khí hư. Trường hợp sau
chứng tỏ âm suy chỉ ảnh hưởng đến Vị mà chưa đến Thận.

Nếu xuất hiện vết nứt như thế này, bên trong có chất dính,
màu vàng, khô và sần sùi, chứng tỏ trong Vị có đờm hỏa. Một
bệnh nhân bị ảnh hưởng như vậy cũng có thể phàn nàn về cảm
 59

giác thèm ăn quá mức với cảm giác no sau khi ăn, khô miệng, khát nước và thích uống từng
ngụm nhỏ, chảy máu nướu răng, nôn mửa và trong trường hợp nặng có
thể nôn ra máu. Nó cũng thường biểu thị khả năng mắc bệnh tâm thần,
chẳng hạn như hưng trầm cảm.

Vết nứt dọc dài ở trung tâm

Một vết nứt dọc sâu và dài ở đường giữa của lưỡi đạt đến đầu
hoặc chỉ ngắn của đầu (PLATES7 . 1 1 , 1 7 . 2 6 & MINH HỌA 6-15)
luôn liên quan đến Tâm. Sắc độ của nó phụ thuộc vào màu thân lưỡi và độ sâu của vết nứt. Nói
chung, vết nứt càng sâu thì tình trạng càng nghiêm trọng. Có ba khả năng: màu bình thường, màu
đỏ với đầu đỏ hơn và màu đỏ không có rêu lưỡi.

Màu bình thường

Ở một chiếc lưỡi có màu sắc bình thường, vết nứt dài ở đường giữa chỉ đơn giản chỉ ra
một điểm yếu nhẹ về thể chất của Tâm và không nhất thiết là dấu hiệu của bệnh tật (PLATE17).
Tất nhiên, các dấu hiệu trên lưỡi phải tương quan với các dấu hiệu khác.

Đỏ vs đầu lưỡi đỏ hơn

Nếu thân lưỡi có màu đỏ và đầu lưỡi vẫn đỏ hơn, đường giữa lưỡi có vết nứt cho biết có
Tâm hỏa (PLATE7). Trong trường hợp này có khí của Tâm và cả Tâm hỏa. Tâm hỏa thường
được gây ra bởi những vấn đề tình cảm sâu sắc. Đầu cũng có thể sưng và có điểm đỏ.

Đỏ và không có rêu lưỡi

Nếu thân lưỡi màu đỏ, lưỡi không có rêu, đường giữa có vết nứt, chứng tỏ Tâm bị nhiệt
(BẢN 1 1 & 26). Là tình trạng chung của Thận âm hư dẫn đến hình thành Tâm nhiệt bất túc
(thủy khắc hỏa). Tình trạng này cũng có thể gây ra các vấn đề tình cảm lâu dài và thời gian làm
việc quá sức kéo dài.

Vết nứt ngang phía sau đầu lưỡi

Một hoặc hai nốt nhỏ nằm ngang nghiêng một góc 45 độ về
phía đường giữa, nằm ngay sau đầu lưỡi ở khu vực tương ứng với Phổi
(PLATE59 ), thường cho thấy các bệnh về Phổi đã có từ trước như
 60

viêm phổi ở trẻ em, ho gà ho hoặc lao phổi. Một xu hướng hiện tại đối với sự thiếu hụt Phế âm
cũng được chỉ ra.

Vết nứt trung tâm sâu với các vết nứt nhỏ khác

Khi có một vết nứt ở giữa rất sâu với các vết nứt nhỏ khác phân nhánh thành chất xơ hoặc
rải rác trên lưỡi, và màu đỏ đậm không có rêu (BẢN 24 & MINH HỌA 6-17), điều này luôn cho
thấy Thận âm cực kỳ thiếu hụ. Nó thường được thấy trong các trường hợp sỏi thận, mặc dù
không phải tất cả các trường hợp sỏi thận đều có kiểu lưỡi này. Cấu hình này có thể phản ánh các
vấn đề cảm xúc và lâu dài cũng như làm việc quá sức, căng thẳng và thói quen ăn uống kém.

LỎNG LẺO

Lưỡi thè ra ngoài miệng khi đưa ra và khó thu vào. Nó có thể nhỏ nước bọt. Ý nghĩa lâm
sàng của loại lưỡi này phụ thuộc vào các khía cạnh khác về độ đặc của nó và vào màu sắc của
thân lưỡi.

Nếu chất lưỡi nhão, khô cứng, chứng tỏ nội nhiệt uất kết, thường là do Can Tâm bất túc.
Lưỡi này có thể gặp trong trường hợp trúng phong do Can phong, hỏa tác động đến Tâm sinh ra
Tâm hỏa. Lưỡi cứng vì phong, khô vì nóng.

Nếu lưỡi nhợt nhạt, đỏ đậm và dài, mà người bệnh không tỉnh táo, mê sảng hoặc cười
không tự chủ, đó là biểu hiện đờm hỏa ở trong Tâm. ."

Nếu lưỡi nhợt nhạt, là biểu hiện khí hư, thường là Tâm. Nếu lưỡi của đứa trẻ hoàn toàn
lỏng lẻo đến mức không thể rút ra được, điều đó cho thấy Tâm khí đã suy sụp nghiêm trọng.

TÊ

Lưỡi tê luôn luôn là do khí huyết không thông được và nuôi dưỡng lưỡi. Nếu lưỡi thỉnh
thoảng nhũn và tê, đó là chứng Tâm huyết bất túc, Tâm huyết không thông đến nuôi lưỡi. Nếu
như lưỡi tê, hoa mắt chóng mặt, mắt mờ, chứng tỏ Can phong nội động.

Một trường hợp đặc biệt xuất hiện khi lưỡi có rêu trơn, khóe miệng tê và có nhiều đờm.
Điều này cho thấy sự hiện diện của phong-đờm.
 61

CHUYỂN ĐỘNG CHẬM

Lưỡi di chuyển chậm từ bên này sang bên kia khi kéo dài hoặc di chuyển không ngừng và
chỉ có thể kéo dài để lộ một phần nhỏ của thân lưỡi. Lưỡi này biểu thị nội phong do Can sinh ra,
có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, thường gặp ở bệnh nhân sau tai biến mạch máu não. Khi
Can phong kèm theo Tâm hỏa thì lưỡi động cũng đỏ thẫm và khô. Chứng Tỳ nhiệt thêm chứng là
lưỡi di động hai bên đỏ, sưng và khô. Tuy ít gặp nhưng cả Tâm hỏa và Tỳ nhiệt đều có thể xuất
hiện cùng nhau.

RUNG

Điều quan trọng là phải phân biệt một cử động với một cái lưỡi run rẩy. Chuyển động của
một lưỡi chuyển động chậm nhưng có biên độ lớn. Mặt khác, một lưỡi rung có đặc điểm là
chuyển động nhanh với biên độ nhỏ khi kéo dài.

Ý nghĩa lâm sàng của lưỡi run phụ thuộc vào màu sắc của thân lưỡi. Lưỡi run thường có
màu nhợt nhạt hoặc đỏ nhạt. Điều này cho thấy khí và huyết không đủ, thường kèm theo Tỳ
dương hư. Nếu như lưỡi run đỏ khô, chứng tỏ bên trong nóng quá, sinh ra nội phong. Lưỡi run
kèm theo chứng mất ngôn ngữ hoặc chứng khó phát âm cho thấy Tâm và Tỳ khí suy.

Lưỡi run, nhợt nhạt và mềm nhũn chứng tỏ dương suy do mồ hôi ra nhiều và kéo dài.
Trong tình huống này, các gân và kinh mạch mất đi sự nuôi dưỡng của dương khí và sự làm ẩm
của tân dịch trong cơ thể.

DẤU RĂNG

Lưỡi có dấu răng (còn được gọi là "lưỡi sò") có các vết lõm rõ
ràng ở hai bên ( MINH HỌA 6-19). Điều này thường được gây ra bởi
sự thiếu hụt khí cuả Tỳ. Màu thân lưỡi thường nhạt hoặc bình thường.

Một cuộc khảo sát ở Trung Quốc trên 425 bệnh nhân có lưỡi có
hình răng cho thấy 345 người bị khí hư hoặc dương hư

LỞ LOÉT

Vết loét đỏ sưng đau, có viền đỏ trên mặt lưỡi thường là chứng Tâm hỏa bốc lên. Nếu vết
loét có viền trắng, có thể chỉ định Tâm nhiệt do Thận âm hư. Nếu lở loét ở dưới thân lưỡi là do
Tỳ Thận quá nhiệt làm hao dịch.
 62

TỔNG KẾT
Ý NGHĨA LÂM SÀNG
Gầy Huyết hư (Lưỡi nhọt)
Âm hư (lưỡi đỏ)
Sưng Tỳ hư /Thận dương hư kèm theo thấp, Tỳ vị thấp nhiệt
Tâm và Vị nhiệt (lưỡi màu đỏ), Độc tố cồn (lưỡi màu đỏ), độc tố
Các cạnh bị sưng Tỳ khí hư
Đầu lưỡi sưng Tâm hỏa (thân đỏ), Tâm khí hư (thân màu bình thường)
Sưng giữa đầu-trung tâm Phế khí hư
Sưng và có vết nứt dọc Tâm hỏa (thân đỏ)
trung tâm Tâm khí hư (thân màu bình thường)
Sưng một phần ở bên Khí hư hay khí trệ ở ngực
Sưng một nửa bề mặt Phế khí hư
Hình búa Tỳ, Vị, Thận hư
Cứng Tân dịch tổn thương do nhiệt (lưỡi đỏ), Tâm hỏa (lưỡi đỏ)
Nội phong (màu sắc bình thường)
Mềm Nhiệt đốt tân dịch
Thận âm hư với nhiệt (đỏ đậm)
Dài Tâm hỏa
Ngắn Tỳ dương hư, nội hàn (lưỡi nhạt)
Thiếu tân dịch do thực nhiệt (lưỡi đỏ có rêu)
Nứt Nứt ngang: âm hư
Vết nứt như tảng băng: tuổi già âm hư,
Vết nứt không đều: Vị âm hư
Nứt ngang hai bên: Tỳ khí hư
Nứt dọc ở tâm: Tâm âm hư hay Tâm hỏa
Vết nứt ngang phía sau đầu lưỡi: Phế âm hư
Vết nứt trung tâm rất sâu với các vết nứt nhỏ khác: Thận âm hư sinh nhiệt
Lỏng Thực nhiệt (thân lưỡi đỏ)
Đàm nhiệt phủ Tâm (lưỡi đỏ với rêu trơn)
Tâm khí hư (lưỡi nhợt nhạt)
Lệch Phong nhập kinh
Can phong
Tâm khí hư
Tê Tâm huyết hư (lưỡi xanh), Can phong (lưỡi đỏ or bình thường)
Phong đàm (rêu trơn)
Chuyển động chậm Tâm hỏa nội phong (thân đỏ), Tỳ nhiệt hao tân dịch (thân đỏ khô)
Run Tỳ khí hư (lưỡi nhợt)
Nội phong sinh nhiệt (lưỡi đỏ)
Tâm tỳ khí hư (lưỡi nhợt)
Dương hư (cơ thể xanh xao gầy yếu)
Dấu răng Tỳ khí hư
Lở loét Tâm nhiệt, tâm hỏa
Tỳ thận nhiệt
 63

6. RÊU LƯỠI

Rêu lưỡi lưỡi (còn gọi là lông hoặc rêu) bao gồm các đầu của nhú, là biểu mô nhô ra trên
mặt lưng của lưỡi. Có năm loại u nhú, nhưng những loại tạo thành rêu lưỡi chủ yếu là những loại
hình sợi.

Theo quan điểm của y học Trung Quốc, rêu lưỡi là sản phẩm phụ sinh lý trong quá trình
tiêu hóa thức ăn và tân dịch của Vị.

Kiểm tra rêu lưỡi lưỡi là một khía cạnh rất quan trọng của chẩn đoán lưỡi trong y học
Trung Quốc. Nó là một phần của quá trình khám bệnh định kỳ ở Trung Quốc đến nỗi người hành
nghề

SINH LÝ RÊU LƯỠI

Chức năng tiêu hóa phụ thuộc vào sự biến đổi và vận chuyển thức ăn của Tỳ, và sự lên
men và làm chín thức ăn của Vị. Quá trình tiêu hóa được coi trong y học Trung Quốc là quá trình
sủi bọt, lên men ("thối nát và chín") và sôi, như trong một cái vạc. Quá trình này liên quan đến
độ ẩm và cái mà người Trung Quốc cổ đại gọi là "độ đục". Trong quá trình tiêu hóa, một lượng
nhỏ đi lên lưỡi và tạo thành rêu lưỡi.

Do đó, rêu lưỡi lưỡi là kết quả của một quá trình sinh lý và sự hiện diện của nó trên lưỡi
cho thấy chức năng của Tỳ và chủ yếu là Vị. Một cái lưỡi phải có một rêu lưỡi. Các văn bản
Trung Quốc nói rằng rêu lưỡi lưỡi là biểu hiện của Vị khí và một người khỏe mạnh nên có rêu
lưỡi mỏng như cỏ mọc từ đất.

Rêu lưỡi lưỡi bình thường mỏng, trắng và hơi ẩm. Nó loãng vì chỉ có một lượng nhỏ chất
đục chảy ra từ Vị như một sản phẩm phụ của quá trình tiêu hóa. Nếu rêu lưỡi quá dày, nó cho
thấy độ đục quá mức trong Vị hoặc quá trình tiêu hóa hoạt động không đúng cách. Nếu rêu lưỡi
này quá nhiều hoặc hoàn toàn không có, chứng tỏ chức năng tiêu hóa của Vị bị suy giảm nghiêm
trọng. Rêu lưỡi lưỡi quá dày khi nó che phủ hoàn toàn bề mặt lưỡi nên không thể nhìn thấy thân
lưỡi bên dưới.

Vị là nguồn gốc của tân dịch. Một rêu lưỡi hơi ẩm cho thấy trạng thái cơ bản khỏe mạnh
của dịch Vị. Vị “sợ” nó trở nên thiếu nước nên việc cung cấp tân dịch cho toàn bộ cơ thể bị ảnh
 64

hưởng. Ở một thái cực khác, nếu Vị không tiêu hóa thức ăn đúng cách làm thức ăn và tân dịch
tích tụ, rêu lưỡi có thể trở nên quá ướt hoặc thậm chí trơn trượt.

Người tập cần quan sát sự phân bố của rêu lưỡi. Thông thường, độ dày của rêu lưỡi tăng
dần ở các khu vực khác nhau trên bề mặt lưỡi. Rêu lưỡi phải mỏng nhất ở đầu và các cạnh của
lưỡi, dày hơn một chút ở trung tâm và thậm chí dày hơn ở gốc lưỡi. Vì rêu lưỡi phản ánh tình
trạng của Vị, nên điều tự nhiên là rêu lưỡi dày hơn một chút sẽ được tìm thấy trên bề mặt trung
tâm của lưỡi ở khu vực tương ứng với chính Vị. Gốc lưỡi tương ứng với Ruột, có liên quan đến
quá trình tiêu hóa của Vị. Bởi vì Ruột xử lý các chất không tinh khiết, độ đục tự nhiên này sẽ
được phản ánh dưới dạng một rêu lưỡi dày hơn trên gốc.

LÂM SÀNG, Ý NGHĨA CỦA RÊU LƯỠI

Từ rất sớm, và đặc biệt là từ thời Hán Bàn luận về các chứng bệnh do cảm lạnh, y văn
Trung Quốc đã ghi nhận mối quan hệ giữa những thay đổi trong rêu lưỡi lưỡi và những thay đổi
bệnh lý trong cơ thể con người. Như một văn bản y học đã nhận xét, "Rêu lưỡi bắt nguồn từ sự
thăng của Vị khí. Bởi vì ngũ tạng nhận khí từ Bụng, nên người ta có thể biết được tình trạng thực
hay hư và hàn hay nhiệt [của tất cả các tạng] từ rêu lưỡi." 2

Vì rêu lưỡi lưỡi được hình thành như một sản phẩm phụ của quá trình tiêu hóa nên độ
dày, độ đặc và màu sắc của nó đều cung cấp dấu hiệu tức thì và chính xác về trạng thái chức
năng của Tỳ và Vị. Tuy nhiên, rêu lưỡi cũng phản ánh tình trạng của các cơ quan khác như Thận,
Ruột, Gan, Túi mật, Bàng quang và Phổi. Mối quan hệ cụ thể giữa một số rêu lưỡi lưỡi và tình
trạng bệnh lý của các Cơ quan này sẽ được thảo luận sau trong chương này.

Tuy là thứ yếu sau Vị và Tỳ, nhưng Thận cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc
hình thành rêu. Một trong những chức năng của Thận là "bốc hơi" tân dịch của cơ thể, đưa chúng
lên trên. Một phần sản phẩm của quá trình bốc hơi này chảy lên lưỡi, nơi nó góp phần cùng với
các sản phẩm của Tỳ Vị vào quá trình hình thành rêu lưỡi.

Do đó, việc thiếu hoàn toàn rêu lưỡi không chỉ cho thấy Vị mà còn cho thấy sự thiếu hụt
của Thận. Ngoài việc phản ánh tình trạng của các cơ quan khác nhau, rêu lưỡi lưỡi cực kỳ quan
trọng vì nó cho thấy mức độ mạnh yếu của các yếu tố gây bệnh khác nhau (phong hàn, phong
nhiệt, phong thấp, v.v.). Đây có lẽ là dấu hiệu lâm sàng chính của rêu lưỡi. , việc quan sát trong
số đó là rất quan trọng trong các bệnh cấp tính, do bên ngoài xâm nhập.
 65

Rêu lưỡi lưỡi cũng có thể cung cấp thông tin về nhiều tình trạng bên trong như giữ thức
ăn, thấp, đờm, hàn nhiệt. Cuối cùng, rêu lưỡi lưỡi có thể đưa ra dấu hiệu tức thời về trạng thái
của tân dịch trong cơ thể. Từ quan điểm bát cương, kiểm tra rêu lưỡi lưỡi cho phép phân biệt
giữa hư và thực, hàn và nhiệt, biểu và lý, và âm dương.

BỆNH RÊU LƯỠI TRONG CÁC BỆNH CẤP TÍNH, NGOẠI CẢM

Kiểm tra rêu lưỡi lưỡi đặc biệt quan trọng trong các bệnh cấp tính, do tác nhân bên ngoài
bởi vì độ dày và sự phân bố của rêu lưỡi có thể cung cấp một dấu hiệu ngay lập tức và chính xác
về cường độ và độ sâu của yếu tố gây bệnh. Điều này rất hữu ích trong tiên lượng.

Rêu lưỡi lưỡi càng dày thì cường độ của yếu tố gây bệnh càng lớn. Tuy nhiên, quy tắc
này chỉ áp dụng trong bối cảnh các bệnh do ngoại nhân gây ra; không phải mọi rêu lưỡi dày đều
cho thấy sự hiện diện của yếu tố gây bệnh bên ngoài. Quy tắc đơn giản có nghĩa là, nếu thực sự
có một yếu tố ngoại nhân gây bệnh, thì độ dày của rêu lưỡi tỷ lệ thuận với cường độ của nó.

Một ví dụ lâm sàng sẽ minh họa quy tắc này. Khi bị phong hàn tấn công từ bên ngoài xâm
nhập vào phần biểu của cơ thể, rêu lưỡi lưỡi sẽ mỏng, trắng và có thể hơi ướt. Độ dày của nó
phản ánh sự khởi phát của bệnh khi yếu tố gây bệnh (phong hàn) mới xâm nhập vào cơ thể. Nó
sẽ có màu trắng vì nó được gây ra bởi phong hàn (trái ngược với phong nhiệt) và hơi ướt do khả
năng phân tán tân dịch của Phế bị suy giảm, sau đó tích tụ trên lưỡi. Nếu tình trạng này không
được điều trị đúng cách và phong hàn không bị đẩy ra ngoài mà có thể xâm nhập sâu hơn và
mạnh hơn. Điều này sẽ được phản ánh là rêu lưỡi lưỡi dày hơn. Nếu Phong - hàn chuyển thành
nhiệt (điều thường xảy ra), rêu lưỡi lưỡi sẽ chuyển từ màu trắng sang màu vàng.

Sự phân bố của rêu lưỡi cũng như độ dày của nó có liên quan mật thiết với những thay
đổi về điều kiện bệnh lý và độ sâu xâm nhập của yếu tố gây bệnh trong các bệnh do ngoại nhân
gây ra. Để minh họa điều này, chúng tôi có thể mở rộng dựa trên tình huống lâm sàng được mô tả
ở trên. Khi bắt đầu bị phong hàn tấn công phần biểu của cơ thể, rêu lưỡi có thể tập trung nhiều
hơn ở một phần ba phía trước của lưỡi, hoặc có thể ở các cạnh của nó. Cả hai khu vực này đều
tương ứng với biểu. Nếu yếu tố gây bệnh xâm nhập sâu hơn, rêu lưỡi có thể di chuyển từ một
phần ba phía trước hoặc các cạnh của lưỡi đến bề mặt trung tâm của nó. Tại thời điểm này, nó sẽ
trở nên dày hơn. Sự chuyển động và dày lên của rêu lưỡi cho thấy cả yếu tố gây bệnh đã di
chuyển vào bên trong và nó đã trở nên mạnh hơn. Rêu lưỡi cũng có thể thay đổi từ màu trắng
sang màu vàng, cho thấy rằng phong hàn ở bên ngoài đã chuyển thành nhiệt ở bên trong .
 66

Mối quan hệ giữa rêu lưỡi lưỡi và các yếu tố gây bệnh bên ngoài sẽ được thảo luận chi
tiết trong chương này. Chúng tôi sẽ bắt đầu với một mô tả ngắn gọn về rêu lưỡi lưỡi có thể xảy ra
trong các cuộc tấn công của các yếu tố gây bệnh bên ngoài phổ biến nhất.

Phong Hàn

Rêu lưỡi lưỡi sẽ mỏng trong giai đoạn đầu và có màu trắng, phản ánh sự hiện diện của
cảm lạnh. Nó cũng có thể hơi ướt hoặc hơi trơn, phản ánh chức năng phân tán tân dịch của Phế bị
suy giảm do cản trở phong hàn ở biểu (da và cơ). Rêu lưỡi có thể tập trung nhiều hơn ở 1/3 trước
hoặc ở rìa lưỡi vì phong hàn nằm ở bên ngoài cơ thể. Các trạng thái lâm sàng khác bao gồm đau
đầu, cứng cổ, đau nhức trong cơ thể, có hoặc không có mồ hôi, ớn lạnh rõ rệt và sốt nhẹ, sợ lạnh
và mạch đập nhanh.

Phong nhiệt

Rêu lưỡi lưỡi sẽ mỏng trong giai đoạn đầu và có màu vàng, phản ánh sự hiện diện của
nhiệt. Nó cũng có thể hơi khô vì nhiệt làm khô dịch cơ thể. Như trong trường hợp phong hàn, rêu
lưỡi có thể tập trung nhiều hơn ở một phần ba phía trước hoặc ở các cạnh của lưỡi. Trong một số
trường hợp, đặc biệt là ở trẻ em, cũng có thể có những chấm đỏ ở những vùng đó, phản ánh độc
lực của yếu tố gây bệnh. Các triệu chứng lâm sàng khác bao gồm nhức đầu, đau họng, sưng
amidan, khát nước, đổ mồ hôi nhẹ, hơi ớn lạnh và sốt rõ rệt và mạch nổi, nhanh.

Nhiệt

Đây còn được gọi là "nhiệt mùa hè" trong y học Trung Quốc, trái ngược với các yếu tố
gây bệnh khác có thể xảy ra vào bất kỳ mùa nào, chỉ xảy ra vào mùa hè. Trong giai đoạn đầu, rêu
lưỡi trên lưỡi sẽ mỏng và có màu vàng, phản ánh sự hiện diện của nhiệt. Nó cũng sẽ khô vì nhiệt
làm tổn thương các tân dịch trong cơ thể. Các biểu hiện lâm sàng khác bao gồm sợ nóng, đổ mồ
hôi nhiều, nhức đầu, khô môi, khát nước và mạch đập nhanh, tràn đầy.

Hàn

Hàn bên ngoài có thể tấn công trực tiếp vào Vị, Tử cung và Ruột mà không biểu hiện
những thay đổi đầu tiên ở các phần bên ngoài của cơ thể. Rêu lưỡi lưỡi trong mỗi trường hợp này
sẽ dày, phản ánh cường độ của chất gây bệnh đã có sẵn bên trong. Rêu lưỡi cũng sẽ có màu trắng
do lạnh và có thể bị ướt, cho thấy sự cản trở chuyển động bình thường của tân dịch do lạnh.
 67

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là mặc dù hàn có nguồn gốc từ bên ngoài nhưng nó lại
xâm nhập trực tiếp vào bên trong cơ thể. Sau đó, nó được biểu hiện dưới dạng cảm lạnh bên
trong. Rối loạn này có thể tương phản với sự xâm nhập của phong hàn xuyên qua bên ngoài cơ
thể trước khi xâm nhập vào bên trong.

Các biểu hiện lâm sàng sẽ khác nhau tùy theo vị trí của hàn. Dấu hiệu chính sẽ là đau, có
thể ở thượng vị (buồn nôn và nôn) hoặc bụng (tiêu chảy), tùy thuộc vào vị trí của hàn trong Vị,
Ruột hoặc Tử cung. Mạch sẽ chậm và căng trong cả ba trường hợp. Ở phụ nữ, đau bụng và tiêu
chảy có thể xảy ra trong kỳ kinh nguyệt, kèm theo đau bụng kinh dữ dội và có cục máu kinh.

Thấp

Thấp bên ngoài có thể tấn công Vị, Ruột hoặc các cơ và kinh mạch. Rêu lưỡi sẽ dày vì
ẩm ướt, vừa nhờn vừa trơn, phản ánh sự chuyển hóa và vận chuyển của tân dịch bị cản trở bởi sự
ẩm ướt.

Các biểu hiện lâm sàng khác sẽ khác nhau tùy theo vị trí thấp nhưng thường bao gồm
cảm giác nặng nề, chướng bụng, tức ngực, phân lỏng và mạch đầy đặn.

RÊU LƯỠI VÀ BÁT CƯƠNG

Rêu lưỡi có thể cung cấp một dấu hiệu chính xác về bản chất của bệnh từ quan điểm của
bát cương. Điều này đặc biệt đúng trong các trường hợp bệnh cấp tính do ngoại nhân gây ra.

Biểu

Phần bên ngoài của cơ thể (da, cơ và các kênh) được phản ánh ở một phần ba phía trước
hoặc trên các cạnh của lưỡi. Trong điều kiện bệnh ở biểu, rêu lưỡi có thể tập trung nhiều hơn ở
những khu vực này.

Lý

Tình trạng lý được phản ánh trên bề mặt trung tâm của lưỡi. Rêu lưỡi có thể tập trung ở
các cạnh của lưỡi trong giai đoạn đầu do yếu tố gây bệnh bên ngoài xâm nhập. Nếu không được
giải, tác nhân gây bệnh có thể xâm nhập sâu hơn vào các Tạng, khi đó rêu lưỡi trên bề mặt trung
tâm sẽ trở nên dày hơn. Quá trình này chỉ xảy ra trong bối cảnh các yếu tố bên ngoài xâm nhập
vào bên trong. Tất nhiên, rêu lưỡi cũng phản ánh các tình trạng mãn tính bên trong, trong trường
hợp đó, rêu lưỡi dày ở trung tâm có thể cho thấy thức ăn hoặc chất tồn đọng trong Vị.
 68

Hư

Tình trạng hư được phản ánh trên lưỡi do không có hoặc không đủ rêu lưỡi. Rêu lưỡi
không đầy đủ, hoặc rêu lưỡi không có gốc, cho thấy Vị khí bị thiếu. Sắc lưỡi hoàn toàn không
có, sắc lưỡi đỏ là chứng cả Phế và Thận đều suy, nếu không có rêu mà sắc lưỡi nhợt nhạt là
chứng huyết hư. Nếu không có rêu lưỡi mà sắc lưỡi bình thường, âm hư là chẩn đoán.

Thực

Tình trạng thực chúng tôi luôn biểu thị bằng rêu lưỡi lưỡi dày. (Tuy nhiên, tình trạng thực
có thể liên quan đến tình trạng hư). Có hay không có rêu lưỡi thường rất quan trọng trong việc
phân biệt giữa các điều hư và thực. Ví dụ, nếu thân lưỡi có màu đỏ hoặc đỏ đậm, có rêu lưỡi (dày
hay mỏng) là biểu hiện nhiệt thực, trong khi không có rêu lưỡi là biểu hiện hư nhiệt.

Nhiệt

Màu sắc của rêu lưỡi lưỡi trong các mô hình nhiệt sẽ là màu vàng.

Hàn

Màu của rêu lưỡi lưỡi trong các mẫu lạnh sẽ có màu trắng.

Dương

Sắc lưỡi không phải là yếu tố quan trọng chẩn đoán dương hư, sắc lưỡi nhợt nhạt. Thiếu
dương dẫn đến ẩm thấp tích tụ, rêu lưỡi dày trắng trơn.

Âm

Âm hư được biểu thị bằng việc không có rêu lưỡi trên lưỡi. Màu sắc thân lưỡi bình
thường trong trường hợp này có nghĩa là Vị âm hư, trong khi màu thân lưỡi đỏ hoặc đỏ đậm là
Thận âm hư.

XEM RÊU LƯỠI ĐÚNG CÁCH

Ghi nhớ những nguyên tắc chung này, bây giờ chúng ta có thể xem xét chi tiết các loại
rêu lưỡi khác nhau, trước hết phân biệt giữa rêu lưỡi thích hợp và màu sắc của rêu lưỡi. Bởi rêu
lưỡi thích hợp có nghĩa là kết cấu, sự phân bố, độ dày, độ ẩm và độ nhờn của rêu lưỡi. Các khía
cạnh sau đây của rêu lưỡi thích hợp sẽ được thảo luận:

- Rêu lưỡi có hoặc không có gốc

 69

- Có hay ko có rêu lưỡi

- độ dày rêu lưỡi
- phân bố rêu lưỡi
- Độ ẩm rêu lưỡi
- Rêu lưỡi bị mốc hoặc nhờn

Rêu lưỡi có hoặc không có gốc

Rêu lưỡi bình thường có gốc, tức là nó được gắn chặt vào bề mặt lưỡi. Nó mọc ra từ nó
giống như cỏ mọc từ đất. Rêu lưỡi cứng, bám chắc vào thân lưỡi. Nó cũng mỏng, phân bố đều và
không thể cạo hoặc lau sạch. Câu hỏi liệu rêu lưỡi có gốc hay không là cực kỳ quan trọng trong
thực hành lâm sàng. Điều quan trọng nữa là không nên nhầm lẫn điều này với câu hỏi rêu lưỡi
mỏng hay dày. Rêu lưỡi có gốc có thể dày hoặc mỏng và rêu lưỡi không có gốc cũng vậy.

Một rêu lưỡi không có gốc trông loang lổ. Nó dường như nằm trên bề mặt của lưỡi hơn là
mọc ra khỏi lưỡi. Nó có thể dễ dàng bị xóa hoặc cạo đi (PLATES 5 , 1 3 , 2 0 , 3 1 , 5 7 & 59 ).
Trong những trường hợp nghiêm trọng, rêu lưỡi không có gốc có thể giống như bột, tuyết hoặc
muối (PLATES19 & 23).

Rêu mất gốc khi chức năng của Vị, Tỳ, Thận bị suy giảm, tức là khi Vị không chuyển
hóa và làm “chín” thức ăn, Tỳ không phân tách được tinh chất của thức ăn và Thận không “bốc
hơi” dịch lên trên. Khi tất cả các chức năng này bị suy giảm, lượng chất đục thích hợp sẽ không
đến được lưỡi và không tạo thành rêu lưỡi. Rêu lưỡi đã có sẵn vẫn còn trên lưỡi, nhưng không có
rêu lưỡi mới nào được hình thành.

Rêu lưỡi cũ mất gốc và nổi trên bề mặt lưỡi. Cuối cùng, nó sẽ bong ra hoàn toàn và bề
mặt lưỡi sẽ bị bong ra. Rêu lưỡi không có gốc luôn cho thấy khả năng rêu lưỡi có thể bong ra
hoàn toàn, cho thấy tình trạng trở nên tồi tệ hơn.

Ý nghĩa lâm sàng của rêu lưỡi có gốc phụ thuộc vào độ dày của nó. Rêu lưỡi mỏng có
gốc cho thấy tình trạng khỏe mạnh của Tỳ và Vị và do đó là bình thường. Rêu lưỡi gốc dày cho
thấy sự hiện diện của yếu tố gây bệnh. Rêu lưỡi càng dày thì yếu tố càng mạnh. Lớp rễ dày cũng
có nghĩa là chính khí của cơ thể còn nguyên vẹn và đang chống lại các tác nhân gây bệnh.
 70

Có hoặc không có rêu lưỡi

Sự thay đổi của rêu lưỡi trong quá trình bệnh là một yếu tố quan trọng trong việc chẩn
đoán và tiên lượng đúng. Điều đặc biệt quan trọng là phải nhận ra những trường hợp rêu lưỡi
biến mất hoàn toàn và những trường hợp rêu lưỡi xuất hiện và hình thành khá đột ngột.

Nếu trong quá trình bệnh, rêu lưỡi lưỡi đột nhiên biến mất (dù chỉ một phần) thì chứng tỏ
Âm khí đã suy kiệt và bệnh trạng đang chuyển biến xấu đi. Điều này đúng cho dù rêu lưỡi biến
mất đột ngột hay từ từ, nhưng sẽ nghiêm trọng hơn nếu nó biến mất đột ngột. Trong tình huống
thứ hai, phải dùng biện pháp điều trị và bổ âm cho Thận một cách nhanh chóng và mạnh mẽ. Ví
dụ, sự biến mất đột ngột, một phần của rêu lưỡi ở bệnh nhân ung thư có thể chỉ ra sự di căn đến
cơ quan khác. Điều này có thể tương quan với vùng lưỡi nơi rêu lưỡi đã biến mất; ví dụ: nếu nó
ở một bên, đó có thể là gan.

Mặt khác, nếu trong quá trình bệnh không có rêu lưỡi mà đột nhiên xuất hiện, thì chứng
tỏ trong bụng có đàm ẩm, hoặc sinh bệnh (bên trong) nhiệt đang tăng. Các tấm 52 và 53 được
chụp cách nhau 3 ngày và cho thấy rõ sự xuất hiện đột ngột của một rêu lưỡi dày màu vàng ở
vùng Phổi trên lưỡi đã bị bong tróc trước đó.

Cần phải nhấn mạnh rằng quy tắc này chỉ áp dụng nếu rêu lưỡi xuất hiện đột ngột, tức là
trong vài ngày. Nếu lưỡi lúc đầu đã mất đi rêu lưỡi, nhưng rêu lưỡi từ từ xuất hiện trở lại, là biểu
hiện của việc phục hồi và phục hồi Phế khí. Đây là một dấu hiệu tiên lượng rất thuận lợi
(PLATES57 & 58).

Trong các tình trạng mãn tính có xu hướng âm hư, rêu lưỡi biến mất rất dần dần: không
có rêu lưỡi luôn là một dấu hiệu chắc chắn của âm hư.

Tất nhiên, tiến trình như vậy chỉ mô tả các giai đoạn phổ biến nhất được thấy trong thực
tế và nhiều sai lệch so với tiến trình này có thể xảy ra. Sáu giai đoạn cơ bản sau đây (cộng với
một biến thể) có thể được xác định:

a. Lưỡi bình thường có một lớp màng trắng

mỏng dính với gốc lưỡi.

b. Rêu lưỡi bắt đầu trở nên không có rễ ở trung

tâm, cho thấy khí hư.
 71

c. Rêu lưỡi khắp nơi trở nên không

có rễ, chứng tỏ Vị khí thiếu hụt nghiêm
trọng hơn.

d. Trung tâm mất hoàn toàn rêu lưỡi

(tức là bị bong tróc), phần còn lại của lưỡi
có rêu lưỡi không có gốc, chứng tỏ Âm hư.

e. Một biến thể có thể có của chất lưỡi trên là trung tâm đỏ lên, chứng tỏ Can âm hư
nhiệt. ( e)

f-g. Lưỡi bị bong tróc toàn bộ, mất hết rêu lưỡi (có
hoặc không có vết nứt Vị), chứng tỏ Vị âm hư trầm
trọng hơn

h-I, Toàn thân lưỡi tróc vảy đỏ (có hoặc không có vết
nứt ở giữa) chứng tỏ Can Thận âm đều hư dẫn đến can
nhiệt.

Độ dày rêu lưỡi

Rêu lưỡi dày luôn biểu thị sự hiện diện của yếu tố gây bệnh, và do đó là tình trạng hư hay
thực. Độ dày tương đối của rêu lưỡi đưa ra dấu hiệu ngay lập tức và chính xác về cường độ của
yếu tố gây bệnh có liên quan. Rêu lưỡi càng dày thì yếu tố gây bệnh càng mạnh. Những yếu tố
có thể được phản ánh trong một rêu lưỡi dày là giữ thức ăn, thấp, đờm, phong hàn và phong
nhiệt, hàn nhiệt.

Độ dày của rêu lưỡi chỉ phản ánh sức mạnh của yếu tố gây bệnh, không phải là yếu tố
bên trong hay bên ngoài. Hơn nữa, quy tắc này chỉ áp dụng cho rêu lưỡi dày có gốc. Nếu rêu lưỡi
không có gốc, ý nghĩa lâm sàng của nó là khác nhau. (Xem thảo luận về rêu lưỡi có và không có
gốc ở trên.)
 72

Một rêu lưỡi mỏng cho thấy yếu tố gây bệnh là welc và bệnh đang ở giai đoạn đầu. Tuy
nhiên, một rêu lưỡi mỏng màu trắng cũng là bình thường và thường không thể xác định liệu rêu
lưỡi đó có phải là bệnh lý hay không. Trong trường hợp này, người hành nghề phải xem xét các
yếu tố khác, chẳng hạn như sự phân bố của rêu lưỡi hoặc xung. Điều này đúng, ví dụ, trong giai
đoạn đầu xâm nhập của gió lạnh, nơi rêu lưỡi mỏng, phản ánh bản chất yếu của yếu tố gây bệnh.
Phân tích độ dày và màu sắc của rêu lưỡi một mình không hữu ích ở đây. Người ta phải quan sát
sự phân bố của rêu lưỡi, trong giai đoạn đầu của một cuộc tấn công từ bên ngoài, có thể ở một
phần ba phía trước hoặc xung quanh bề mặt trung tâm của lưỡi. (Sự phân bố rêu lưỡi và
sigmbcance lâm sàng của nó sẽ được thảo luận chi tiết hơn bên dưới.)

Nếu độ dày của rêu lưỡi phản ánh cường độ của yếu tố gây bệnh, thì bất kỳ thay đổi nào
về cường độ của yếu tố đó sẽ được phản ánh bởi những thay đổi về độ dày của rêu lưỡi. Mốt này
cực kỳ hữu ích trong thực hành lâm sàng để đánh giá tiến trình của một tình trạng và thiết lập
tiên lượng chính xác.

Nếu rêu lưỡi bẩn và mỏng, chứng tỏ khí trong cơ thể yếu; nếu nó bẩn và dày, nghĩa là yếu
tố gây bệnh đang hoạt động mạnh. Nếu rêu lưỡi mỏng, yếu tố gây bệnh mới bắt đầu xuất hiện;
nếu lớp rêu dày thì mầm bệnh ở sâu bên trong'.

Vì vậy, nếu rêu lưỡi trở nên mỏng hơn, điều đó có nghĩa là khí trong cơ thể đang phục hồi
hoặc tác nhân gây bệnh đang bị trục xuất. Nếu rêu lưỡi trở nên dày hơn, đó là dấu hiệu cho thấy
tác nhân gây bệnh đang trở nên mạnh mẽ hơn.

Khi có một rêu lưỡi dày, việc điều trị nên hướng vào việc loại bỏ yếu tố gây bệnh, bất kể
nó có thể là gì. Nếu sử dụng thảo mộc, nên chọn đơn thuốc loại bỏ yếu tố gây bệnh. Nếu điều trị
liên quan đến châm cứu, nên sử dụng phương pháp tả

Nếu lớp lưỡi chuyển từ mỏng sang đặc, chứng tỏ tác nhân gây bệnh ngày càng mạnh và
có thể xâm nhập vào bên trong. Trong một bệnh cấp tính, do ngoại nhân xâm nhập, việc thay đổi
từ mỏng sang dày xảy ra khá nhanh, trong một ngày hoặc thậm chí vài giờ. Trong một bệnh mãn
tính, sự thay đổi từ dày sang đặc thường xảy ra chậm hơn, trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, nếu
trong quá trình bệnh mãn tính, rêu lưỡi đột ngột thay đổi từ mỏng sang dày, điều đó cho thấy
chính khí của cơ thể bị suy yếu nghiêm trọng và sự xâm nhập của yếu tố gây bệnh vào sâu hơn
bên trong. Trong trường hợp này, việc điều trị nên hướng vào việc trục xuất nhân tố gây bệnh
 73

đồng thời hỗ trợ chính khí của cơ thể, ngược lại với hầu hết các trường hợp trong đó một rêu lưỡi
dày chỉ đơn giản là trục xuất nhân tố gây bệnh.

Nói chung, sự thay đổi của rêu lưỡi từ dày sang mỏng biểu thị sự phát triển tích cực trong
quá trình bệnh, với sự giảm cường độ của yếu tố gây bệnh. Tuy nhiên, nếu rêu lưỡi đột ngột
chuyển từ dày sang mỏng, thì đó là phản ánh Vị khí bị suy giảm đột ngột, bất kể là đang trong
đợt bệnh cấp tính hay mãn tính. Đây luôn là một dấu hiệu xấu và cho thấy tiên lượng xấu.

Việc điều trị nên nhằm phục hồi và “cứu” khí Vị một cách nhanh chóng và mạnh mẽ.

Điều quan trọng là phải phân biệt giữa các trường hợp rêu lưỡi bị mỏng đi do tình trạng
được cải thiện và sự suy yếu của yếu tố gây bệnh ("mỏng thật sự") và các trường hợp rêu lưỡi
mỏng đi thực sự chỉ ra tình trạng xấu đi ("sai gầy đi").

Trong trường hợp thực sự mỏng đi, rêu lưỡi lưỡi thay đổi từ dày sang mỏng, từ cứng sang
mềm và từ đặc sang thưa. Quá trình tỉa thưa diễn ra từ đầu lưỡi đến gốc và rêu lưỡi mới, mỏng
màu trắng xuất hiện bên dưới. Tất cả những dấu hiệu này cho thấy yếu tố gây bệnh đã được trục
xuất khỏi cơ thể và Vị khí đã được phục hồi.

Có một số loại thay đổi giả ngoại trừ sự thay đổi đột ngột của rêu lưỡi từ dày sang mỏng.
Tất cả đại diện cho sự xấu đi của bệnh lý. Khi rêu lưỡi biến mất, không có rêu lưỡi mới được
hình thành và lưỡi bị bong ra và giống như hình chữ nhật, đó là dấu hiệu của Khí hư. Khi rêu
lưỡi bong ra nhưng để lại những mảng trông giống như đậu phụ hoặc pho mát nhỏ nằm rải rác
trên lưỡi, điều đó cho thấy Vị khí hư và Dịch Vị cạn kiệt. Khi toàn bộ lưỡi có rêu lưỡi dày biến
mất, để lại chất nhờn hoặc đốm đỏ, một loại loãng giả khác đã xảy ra; trong vòng một hoặc hai
ngày, một rêu lưỡi dày mới sẽ được hình thành. Cuối cùng, khi lớp màng dày biến mất và bề mặt
lưỡi trở nên sáng bóng và khô ráo, đó là dấu hiệu của khí trong Vị đã cạn kiệt.

Phân bố của rêu lưỡi

Sự phân bố của rêu lưỡi trên bề mặt lưỡi có ý nghĩa lâm sàng khác nhau trong điều kiện
bệnh do bên ngoài xâm nhập vào bên trong.

Trong bệnh từ ngoài vào, sự phân bố của rêu lưỡi

là dấu hiệu cho thấy vị trí và độ sâu của yếu tố gây bệnh.
Trong giai đoạn đầu của bệnh do ngoại cảm, rêu lưỡi sẽ
tập trung nhiều hơn ở bên ngoài (xung quanh bề mặt trung
 74

tâm) hoặc ở phần trước của lưỡi. Hơn nữa, sự thay đổi trong sự phân bố của rêu lưỡi là một dấu
hiệu quan trọng của sự tiến lên hoặc thoái lui của yếu tố gây bệnh. Ví dụ, nếu một rêu lưỡi đầu
tiên xuất hiện ở phần trước hoặc ở mặt ngoài của lưỡi (cho thấy yếu tố gây bệnh đã xâm nhập
vào các tầng bên ngoài) và sau đó di chuyển vào trung tâm, cũng có thể đổi màu từ trắng sang
vàng, thì yếu tố gây bệnh đã xâm nhập vào trong. Trong trường hợp này, rêu lưỡi ban đầu ở mặt
trước hoặc mặt ngoài của lưỡi sẽ không biến mất. Nó sẽ vẫn còn, nhưng rêu lưỡi trên bề mặt
trung tâm của lưỡi sẽ trở nên dày hơn (ẢNH MINH HỌA 7-3a&b)

Trong các trường hợp bệnh cấp tính, do tác nhân bên ngoài gây ra, những thay đổi về
phân bố này diễn ra trong vòng một ngày hoặc thậm chí vài giờ. Nếu bệnh nhân không được
kiểm tra hàng ngày hoặc có lẽ hai lần một ngày kể từ khi bắt đầu bệnh trở đi, thì tốt nhất là nên
đưa ra kết luận từ những thay đổi trong sự phân bố của rêu lưỡi lưỡi.

Đối với các bệnh phát sinh từ bên trong, sự phân bố của rêu lưỡi không phải là dấu hiệu
cho thấy sự tiến triển của yếu tố gây bệnh, mà phản ánh vị trí của vấn đề theo các tiêu chuẩn
tương ứng trong địa hình lưỡi (xem chương 3).

Trong trường hợp bệnh phát sinh từ bên trong, người ta gọi là phủ toàn bộ (bao phủ toàn
bộ lưỡi) hoặc phủ một phần (chỉ phủ một phần của lưỡi). Phủ một phần có thể phân bố không
đồng đều trên bề mặt lưỡi. Riêng lưỡi có rêu lưỡi bên trái chứng tỏ bệnh ở tạng, cụ thể là ở Gan.
Thông thường, rêu lưỡi bên trái cũng sẽ khá trơn. Rêu lưỡi chỉ ở bên phải lưỡi cho thấy bệnh nửa
ngoài nửa trong, tức là dấu hiệu của biểu hiện thiếu dương. Thông thường, rêu lưỡi này sẽ có
màu trắng và trơn. Tuy nhiên, nếu rêu lưỡi chỉ ở bên phải của lưỡi cũng dày, màu vàng và trơn,
thì đó có thể là biểu hiện của sự tích nhiệt ẩm ướt trong Đởm, chứ không phải là biểu hiện thiếu
dương. Sự khác biệt nằm ở màu sắc của rêu lưỡi.

Một rêu lưỡi mỏng và ẩm ngay phía sau đầu ở khu vực tương ứng với Phế cho thấy phổi
bị giữ lạnh do hậu quả của một đợt phong hàn tấn công trước đó và được điều trị không đúng
cách.

Ngoài những tình huống vừa được mô tả, ý nghĩa lâm sàng của sự phân bố một phần rêu
lưỡi nên được xem xét liên quan đến các khu vực của lưỡi tương ứng với các Cơ quan. Ví dụ,
một rêu lưỡi dày trên bề mặt trung tâm của lưỡi cho thấy thức ăn bị giữ lại trong Vị. Nếu nó cũng
trơn, nó cho thấy Vị bị giữ ẩm. Một rêu lưỡi dày ở gốc cho thấy thức ăn bị giữ lại trong Ruột.
Nếu nó cũng trơn và có màu vàng, nó cho thấy có sự tích trữ thấp nhiệt trong Bàng quang và
 75

ruột. Ở phụ nữ, khu vực này cũng tương ứng với Tử cung. Do đó, một rêu lưỡi màu vàng, dày và
trơn ở gốc cũng có thể là nhiễm trùng ở một trong các cơ quan vùng chậu.

Độ ẩm rêu lưỡi

Rêu lưỡi lưỡi bình thường sẽ hơi ẩm, cho thấy các chất dịch trong cơ thể được cung cấp
và di chuyển tốt. Độ ẩm của rêu lưỡi cho biết trạng thái của các tân dịch đó. Nếu lớp rêu bị khô,
chứng tỏ tân dịch không đủ, có thể do thừa nhiệt hoặc âm hư. Nếu rêu lưỡi quá ẩm, nó cho thấy
tân dịch quá nhiều hoặc tân dịch bị ứ đọng, do ngoại lạnh hoặc nội lạnh do thiếu dương.

RÊU KHÔ

Một rêu lưỡi khô có thể xuất hiện vì nhiều lý do. Nếu nguyên nhân là do Vị, Phế hoặc
Can dư thừa nhiệt, thì rêu lưỡi sẽ có màu vàng; nếu từ phong nhiệt bên ngoài, rêu lưỡi sẽ vàng và
mỏng; nếu do Thận âm hư thì lưỡi tróc, không có rêu; còn nếu do Âm hư thì lưỡi có rêu mà
không có gốc.

Một loại rêu lưỡi khô đặc biệt có thể phát sinh do dương hư với việc duy trì độ ẩm. Trong
trường hợp này, lưỡi thường quá ẩm vì dương khí không vận chuyển được thủy dịch, sau đó tích
tụ lại. Nhưng trong trường hợp dương suy trầm trọng mà giữ ẩm, ẩm thấp cản trở khí. Khi đó khí
không thể di chuyển và biến đổi thủy dịch, và khí dương thiếu cũng không thể di chuyển tân dịch
lên trên. Kết quả là lưỡi bị khô.

Trong trường hợp này, miệng khô nhưng không khát; hoặc, nếu có khát nước, bệnh nhân
thích uống nước ấm từng ngụm nhỏ. Không khát nước là triệu chứng quan trọng giúp phân biệt
trường hợp này với tình trạng thực nhiệt hay hư nhiệt, mỗi trường hợp đều có thể gây khô miệng.

RÊU LƯỠI ƯỚT

Rêu lưỡi bị ướt cũng có thể phát sinh do nhiều nguyên nhân. Nếu nguyên nhân là dương
hư và giữ ẩm, rêu lưỡi sẽ có màu trắng. Nếu nguyên nhân là do phong hàn bên ngoài, rêu lưỡi sẽ
có màu trắng và mỏng.

Có một loại rêu lưỡi ướt bất thường gây ra bởi âm hư, một tình trạng mà người ta cho
rằng rêu lưỡi bị khô (vì tân dịch thuộc về âm). Tuy nhiên, trong trường hợp này, nhiệt do bên
ngoài co lại nhanh chóng thấm vào huyết và làm cho dịch âm bốc hơi và chảy ngược lên lưỡi,
gây ra một rêu lưỡi ướt. Điều này là, tuy nhiên, khá hiếm.
 76

Một loại rêu lưỡi ướt đặc biệt là rêu lưỡi trơn. Một rêu lưỡi trơn ướt quá mức và có vẻ
ngoài bóng dầu. Nó khá dính và bán trong suốt. Rêu lưỡi trơn có nghĩa là tình trạng thiếu dương
trầm trọng hơn nếu rêu lưỡi ít ẩm ướt hơn, và cũng là tình trạng thiếu dương dẫn đến tích tụ tân
dịch đến mức ẩm ướt hoặc có đờm. Loại rêu lưỡi này được mô tả trong Hướng dẫn về Sự khác
biệt của Lưỡi:

Rêu lưỡi trơn cho thấy thấp hàn, hoặc từ nguồn gốc bên ngoài hoặc bên trong. Nếu yếu tố
gây bệnh chỉ mới bắt đầu đi vào bên trong, lưỡi sẽ có một rêu lưỡi màu trắng, trơn. . .Nếu rêu
lưỡi trơn và nhờn, chứng tỏ có chứa đờm ẩm. Nếu rêu lưỡi trơn, nhờn và đặc, chứng tỏ có đọng
đờm ẩm và lạnh

MÀU SẮC RÊU LƯỠI

Phân tích rêu lưỡi thích hợp phục vụ chủ yếu để xác định* độ sâu và vị trí của yếu tố gây
bệnh cũng như sức mạnh và tính toàn vẹn của chính khí cơ thể. Về mặt xác định bát cương, việc
phân tích rêu lưỡi lưỡi thích hợp đặc biệt hữu ích trong việc phân biệt biểu lý, hư thực. Mặt khác,
việc phân tích màu rêu lưỡi hữu ích hơn trong việc phân biệt điều kiện hàn nhiệt một cách rất
trực tiếp và đơn giản. Đây là ý nghĩa chính của màu rêu lưỡi trong thực hành lâm sàng. Ngoài ra,
trong giai đoạn bệnh cấp tính, màu rêu lưỡi còn phản ánh sự biến đổi từ biểu nhập lý bệnh.

Rêu lưỡi phản ánh trạng thái của các cơ quan dương hơn là các cơ quan âm, và màu sắc
của nó phản ánh chính xác bản chất hàn nhiệt của tình trạng.

Theo đó, việc phân tích màu sắc của rêu lưỡi có tầm quan trọng thứ yếu trong việc chẩn
đoán các bệnh về Âm tạng, trong đó việc phân tích màu sắc của cơ thể lưỡi có tầm quan trọng
lớn hơn.

Trong các tình trạng cấp tính, việc kiểm tra rêu lưỡi và màu sắc của nó có tầm quan trọng
hàng đầu. Trong các tình trạng mãn tính, điều quan trọng hơn là phải quan sát màu sắc của thân
lưỡi. Điều này là do rêu lưỡi lưỡi dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố ngắn hạn không ảnh hưởng đến
màu sắc của lưỡi một cách nhanh chóng. Ví dụ, một người có thể có chất lưỡi nhợt nhạt trong
nhiều năm do thiếu dương. Người này có thể phát triển một rêu lưỡi lưỡi dày màu vàng sau khi
ăn phải thực phẩm hư hỏng, kèm theo các triệu chứng đi ngoài phân lỏng, có mùi hôi, đau bụng
và sốt nhẹ. Trong trường hợp này, tình trạng cấp tính gây ra bởi sự khó chịu tạm thời do thức ăn
hư hỏng được phản ánh bằng rêu lưỡi lưỡi dày, màu vàng, theo lý thuyết, trái ngược với màu sắc
 77

thân lưỡi nhợt nhạt. Tuy nhiên, đây chỉ là một mâu thuẫn rõ ràng. Màu cơ thể nhợt nhạt phản ánh
tình trạng mãn tính, trong khi rêu lưỡi phản ánh tình trạng cấp tính cùng tồn tại.

Phân tích màu sắc của rêu lưỡi có thể cung cấp một dấu hiệu về sự tiến triển của bệnh nếu
có thể quan sát thường xuyên những thay đổi trong rêu lưỡi. Sự thay đổi màu sắc của rêu lưỡi
lưỡi từ trắng sang vàng thường phản ánh sự chuyển đổi trạng thái từ hàn sang nhiệt. Nó cũng có
thể được coi là biểu thị sự tiến triển từ biểu đến lý. Một sự thay đổi tiếp theo từ màu vàng sang
màu xám và sau đó sang màu đen là dấu hiệu cho thấy yếu tố gây bệnh đang tiếp tục tiến triển
đến các cấp độ sâu hơn. Sự thay đổi màu sắc theo hướng ngược lại, từ đen sang xám sang vàng
sang trắng, cho thấy tình trạng bệnh đã được cải thiện và yếu tố gây bệnh đã giảm bớt.

Quá trình này được mô tả trong Hướng dẫn phân biệt lưỡi:

Khi các yếu tố gây bệnh bên ngoài tấn công vào cơ thể, các tạng mất đi sự hài hòa bên
trong và điều này được phản ánh trên chất lưỡi. Nếu chất lưỡi trắng, bệnh ở bên ngoài; nếu rêu
lưỡi vàng là bệnh ở nội nhân; nếu màu đen xám là bệnh ở Thận. Nếu rêu lưỡi chuyển từ trắng
sang vàng, xám rồi đen, bệnh đang tiến triển; nếu rêu lưỡi thay đổi theo thứ tự ngược lại, sức
khỏe sẽ hồi phục.'

Màu sắc của lưỡi không những phản ánh chính xác tính chất hàn nhiệt của bệnh mà còn
phản ánh đặc điểm biểu lý và mức độ xâm nhập của bệnh. Tuy nhiên, dấu hiệu này một mình
không bao giờ được coi là dứt khoát. Lưỡi không có rêu vàng hoặc xám đen từng bệnh sâu bên
trong. Một số tình trạng này phát sinh ra một rêu lưỡi dày màu trắng, nghĩa đơn giản là bệnh ở
bên trong nhưng có tính chất lạnh. Nếu ở bệnh sâu bên trong mà rêu lưỡi có màu vàng hoặc đen
xám, chứng tỏ bệnh bên trong là bệnh nhiệt. Mặc dù nó luôn phản ánh tính chất nóng hay lạnh
của tình trạng bệnh, màu sắc rêu lưỡi chỉ có thể hữu ích để đánh giá mức độ xâm nhập của yếu tố
gây bệnh khi những thay đổi của nó có thể được quan sát thường xuyên trong suốt quá trình
bệnh.

Bốn màu lưỡi được thảo luận ở đây là trắng, vàng, xám và đen. Đây là những màu sắc có
ý nghĩa thường được công nhận ở Trung Quốc. Mặc dù rêu lưỡi màu nâu thường thấy trong thực
hành lâm sàng, nhưng nó sẽ không được thảo luận riêng vì rêu lưỡi lưỡi màu nâu có cùng ý nghĩa
lâm sàng như màu vàng.
 78

Rêu trắng

Rêu lưỡi hơi ẩm, mỏng và trắng là bình thường. Khi phân tích rêu lưỡi màu trắng, trước
tiên người ta phải quan sát độ dày và độ ẩm của nó. Rêu lưỡi màu trắng là bệnh lý nếu nó quá
dày, quá mỏng, quá ướt hoặc quá khô. Trong một số điều kiện nhất định, rêu lưỡi bệnh lý mỏng
và trắng và chỉ hơi quá ướt, trong trường hợp đó, nó hầu như không thể phân biệt được với rêu
lưỡi bình thường. Đó là trường hợp ở giai đoạn đầu của phong hàn ngoại nhập, khi lớp rêu mỏng
(do tác nhân gây bệnh ở ngoại cảnh và mới bắt đầu), màu trắng (do phong hàn) và hơi ẩm (vì
lạnh cản trở sự chuyển động của chất lỏng).

Nói chung, rêu lưỡi màu trắng có ba ý nghĩa lâm sàng chính:

Hàn: Trước hết, với một vài trường hợp ngoại lệ hiếm hoi, rêu lưỡi màu trắng biểu thị
một kiểu hàn. Dù ở điều kiện nào, nếu lớp rêu có màu trắng thì thường là do lạnh, có thể là thực
hàn hay hư hàn, biểu hay lý, tùy thuộc vào các dấu hiệu khác. (Có những trường hợp hiếm gặp
mà rêu lưỡi màu trắng là do nhiệt; không có gì là tuyệt đối trong y học Trung Quốc!)

Biểu: Trong trường hợp mắc bệnh do NN bên ngoài gây ra, một rêu lưỡi màu trắng cho
thấy sự hiện diện của ngoại nnhana. Khi bệnh cấp tính, một rêu lưỡi màu trắng chứng tỏ tác nhân
gây bệnh vẫn còn ở bên ngoài và chưa xâm nhập vào bên trong. Nếu không xuyên qua được, nó
sẽ xuất hiện dưới dạng rêu lưỡi màu vàng. Rêu lưỡi màu trắng có thể xuất hiện trong một số điều
kiện bên trong không bị tác động bởi bên ngoài, trong trường hợp đó, cách giải thích của nó sẽ
khác.

Phế và Đại trường: Rêu lưỡi màu trắng cũng phản ánh bệnh của Phế và Đại trường. Rêu
lưỡi màu trắng trên thân lưỡi cứng là tình trạng quá mức của Phế và Đại trường. Trên thân lưỡi
có rêu lưỡi màu trắng và thân lưỡi mềm cho thấy tình trạng không tốt của các Tạng này. Nếu rêu
lưỡi trắng và khô thì có thể cho thấy Đại trường có hỏa vượng, hoặc phế âm thiếu nhiệt. Chỉ xuất
hiện rêu lưỡi màu trắng là không đủ để hình thành những chẩn đoán này. Các dấu hiệu lâm sàng
khác cũng phải được tính đến

Trắng và mỏng

Một rêu lưỡi mỏng, trắng và hơi ẩm đều là bình thường. các cuộc tấn công bên ngoài của
phong hàn, phong nhiệt hay thấp nhiệt, rêu lưỡi cũng có thể mỏng, trắng và hơi ẩm. Do đó, loại
rêu lưỡi này không có ý nghĩa lâm sàng đặc biệt nào ngoài việc chỉ ra sự hiện diện của một mô
 79

hình lạnh, nếu có bất kỳ rối loạn nào. Quan điểm này được phản ánh: ''Khi bị lạnh tấn công từ
bên ngoài, rêu lưỡi không có thay đổi; nếu yếu tố gây bệnh của nhiệt xâm nhập vào bên trong,
rêu lưỡi chuyển sang màu vàng. Đối với các bệnh chỉ do ngoại nhân, rêu lưỡi trắng, mỏng chứng
tỏ nhân tố gây bệnh chưa xâm nhập sâu.

Trắng, mỏng và trơn

Rêu lưỡi này đôi khi được mô tả trông giống như cháo. Nó được gây ra bởi một cuộc tấn
công của hàn thấp. Một rêu lưỡi trơn và nhờn chắc chắn cho thấy thấp chiếm ưu thế ở cấp độ vệ
khí (trong số bốn cấp độ vệ, khí, dinh, huyết), gây cản trở Vị và Phế. Vì các Cơ quan này không
thể phân tán tân dịch nên tạo ra một rêu lưỡi trơn. Như một văn bản y học Trung Quốc giải thích,
"Khí phòng thủ cho Phế và Vị khi tác nhân gây bệnh bên ngoài tấn công biểu; nếu lớp rêu lưỡi
màu trắng, dịch Vị không thể chuyển hóa được và nhiễm hàn gây bệnh sẽ biến thành thấp."

Trắng, dày, trơn

Rêu lưỡi này thường chỉ ra tình trạng bên trong hàn thấp với việc ứ thức ăn trong Vị.
Màu trắng không chỉ cho thấy sự hiện diện của hàn mà còn cho thấy tình trạng này không kéo
dài quá lâu. (Nếu đúng như vậy, rêu lưỡi sẽ có màu vàng hoặc xám.) Nó cũng có thể là hậu quả
của một cuộc tấn công hàn, đã biến đổi vào thấp bên trong.

Trắng, mỏng, khô

Rêu lưỡi này có thể là kết quả của một số tác nhân bên trong hoặc bên ngoài. Nội chứng
lưỡi mỏng, trắng, khô có thể do huyết hư, khi đó thân lưỡi sẽ nhợt nhạt. Cũng có thể do dương
suy, khi dương khí thiếu đến mức không thể vận chuyển tân dịch, rêu lưỡi do đó bị khô. Lưu ý
rằng rêu lưỡi thường sẽ bị ướt trong điều kiện dương hư.

Ở bên ngoài, rêu lưỡi màu trắng, mỏng và khô chứng tỏ Dịch phế đã bị tổn thương do sự
tấn công của phong hàn và phong nhiệt và yếu tố gây bệnh vẫn còn ở bên ngoài. Trong trường
hợp này sẽ có sốt và sợ lạnh. Nếu phát sốt mà không sợ lạnh, chứng tỏ ngoại nhân đã thanh trừ,
nhưng phế dịch đã bị tổn thương.

Thật dễ dàng để xác định xem rêu lưỡi khô có phải là do sự tấn công từ bên ngoài của
yếu tố gây bệnh đến sức nóng bên trong hay không: trong trường hợp sau, sẽ có cảm giác khát
nước. Khi có tác nhân gây bệnh từ bên ngoài và rêu lưỡi bị khô, không gây ra mồ hôi (là chế độ
thông thường cho các cuộc tấn công từ bên ngoài) vì Dịch phế đã bị tổn thương.
 80

Một rêu lưỡi mỏng, trắng và khô cũng có thể chỉ ra một đợt khô da bên ngoài. Như bạn
mong đợi, tình trạng này xảy ra chủ yếu ở vùng khí hậu nóng và khô.

Trắng, dày và ướt

Rêu lưỡi này được tìm thấy khi có sự xâm nhập của ngoại nhân do phong hàn khi yếu tố
gây bệnh mạnh (được phản ánh ở độ dày của rêu lưỡi). Ở lý, rêu lưỡi màu trắng, dày và ướt cho
thấy bên trong vẫn giữ hàn thấp

Trắng, dày và khô

Rêu lưỡi này thường được tìm thấy trong các bẹnh tại lý và là do sự lưu giữ tân dịch bên
trong do nhiệt. Đây là một trong số ít trường hợp rêu lưỡi màu trắng biểu thị nhiệt.

Trắng, dày và dầu

Rêu lưỡi này gặp trong bệnh nội tạng, biểu thị Tỳ, Vị dương hư dẫn đến thức ăn bị đọng
lại hoặc ẩm thấp. Rêu lưỡi thường dày hơn ở trung tâm và gốc.

Trắng, dày và nhờn/trơn

Rêu lưỡi này rất giống với rêu lưỡi trước ngoại trừ việc nó trơn hơn và trông mượt mà và
nhiều dầu hơn. Ngoài ra còn thấy trong lý, nó chỉ ra Tỳ dương hư nhược và giữ lại đờm hàn thấp.
Đôi khi nó được mô tả trông giống như đậu phụ hoặc, theo cách nói tương tự của phương Tây,
giống như cháo hoặc phô mai.

Trắng, dày và nhờn/khô

Mặc dù việc rêu lưỡi vừa nhờn vừa khô có vẻ mâu thuẫn, nhưng loại rêu lưỡi này thực sự
khá phổ biến trong thực hành lâm sàng. Thuật ngữ nhờn ở đây có nghĩa là rêu lưỡi có bề ngoài
sần sùi và dính. Nó có thể ở mặt ướt, trơn (trong trường hợp đó nó được mô tả là trơn nhờn) hoặc
ở mặt khô (trong trường hợp đó nó được mô tả là khô dầu mỡ).

Một rêu lưỡi khô dầu mỡ là một trong hai điều kiện có thể xảy ra. Thứ nhất, khí trung
tiêu và Dịch vị có thể bị thiếu. Khí trung tiêu thiếu hụt dẫn đến hình thành đờm. Đồng thời, dịch
VỊ cạn kiệt, làm khô rêu lưỡi. Khả năng thứ hai là nội nhiệt có đờm. Trong trường hợp này, nhiệt
làm cho rêu lưỡi khô và đờm làm cho nó nhờn.
 81

Trắng, Thô ráp và Nứt

Loại rêu lưỡi này chỉ được nhìn thấy trong các bệnh do ngoại nhân. Nó thường gặp trong
các bệnh lý mùa trường hạ, làm tổn thương khí và sinh ra nhiệt ở khí (trong bốn mức dinh, vệ,
khí huyết). Rêu lưỡi bị nứt do nhiệt nhưng không khô vì nhiệt vẫn ở giai đoạn khí, tức là vẫn còn
khá hời hợt. Tình trạng này được tìm thấy chủ yếu ở vùng khí hậu nóng.

Trắng, dính và dầu

Loại rêu lưỡi này, có dính chút dịch dính, là do Tỳ khí bị ẩm ướt hoặc đờm dãi hoặc Tỳ
dương hư. Nó cũng được tìm thấy trong cuốc tấn công của thấp tà ở cấp độ khí trong quá trình
mắc bệnh do ngoại nhân (vệ, khí, dinh, huyết).

Trắng và giống bột

Rêu lưỡi này giống như bột rắc trên lưỡi (PLATE 23). Nó liên quan đến một số điều kiện
bao gồm nhiệt bên ngoài do dịch bệnh theo mùa, độc tố bên trong hoặc nhiệt do bên ngoài ký
hợp đồng trong.

Trắng như tuyết

Loại rêu lưỡi này có vảy trắng, giống như bông tuyết, nằm rải rác trên bề mặt lưỡi. Đó là
Tỳ dương suy (nặng hơn Tỳ dương hư) kèm theo ẩm lạnh ngưng trệ ở trung tiêu. Các văn bản y
học cũ của Trung Quốc gọi tình trạng này là "Tỳ bị tắc nghẽn" để chỉ ra tỳ dương hoàn toàn suy
kiệt và không thể hóa giải ẩm thấp.

Trắng và khuôn

Rêu lưỡi lưỡi này có chất dịch dính bám vào và có màu trắng xám. Các mảnh rêu lưỡi
nằm rải rác trông có vẻ như sữa đông bị mốc. Rêu này biểu thị Thận khí âm hư dẫn đến nhiệt,
bên trong có ẩm độc. Loại rêu lưỡi này chỉ được tìm thấy trong điều kiện mãn tính trong thời
gian dài. Nguồn gốc của rêu lưỡi này là do Thận và khí hư không chuyển hóa được tân dịch dẫn
đến ẩm thấp. Âm khí thiếu hụt dẫn đến rêu không có gốc, khiến cho rêu xuất hiện rải rác. Âm hư
dẫn đến thiếu nhiệt. Việc duy trì thấp trong thời gian dài, kết hợp với sự "bốc hơi" do thiếu nhiệt,
gây ra sự hình thành một loại chất ẩm đặc biệt đáng ghét được gọi là độc tố ẩm.
 82

Biểu hiện này có nghĩa là thấp đã được giữ lại trong một thời gian dài, kết hợp với sự
thiếu nhiệt, đã lên men hoặc thối rữa. nghiêm trọng, nhưng điều đó không nhất thiết có nghĩa là
cái chết sắp xảy ra. Thay vào đó, nó chỉ ra rằng chất dịch cơ thể đã bị "mốc" và tiên lượng xấu.

Nửa trắng và trơn

Rêu lưỡi này thường có màu trắng và mỏng ở một bên lưỡi, và trắng và trơn ở bên kia.
Hai nửa không giống nhau của rêu lưỡi được phân bố theo chiều dọc dọc theo đường giữa của
lưỡi. Nếu rêu lưỡi trắng, trơn chỉ ở bên phải, nó biểu thị mô hình âm dương ít hơn (nửa ngoài,
nửa trong). Nếu rêu lưỡi trắng, trơn chỉ ở bên trái, nó cho thấy các Nội tạng có vấn đề, cụ thể là ở
Can. Điều này khẳng định quan điểm cho rằng phần bên phải của lưỡi phản ánh tình trạng của
Đởm (âm dương ít liên quan đến bệnh lý Đởm), trong khi bên trái phản ánh tình trạng của Can.
Một quan điểm khác cho rằng phần bên phải tương ứng đến khí và bên trái đến huyết.

Rêu lưỡi màu vàng

Rêu lưỡi lưỡi màu vàng có ba ý nghĩa rộng trong thực hành lâm sàng:

Nhiệt: Một rêu lưỡi màu vàng cho thấy một dấu hiệu brõ ràng rằng bệnh có tính chất
nhiệt, cho dù đó là biểu hay lý, hư hay thực.

Lý: Để phân biệt điều kiện biểu hay lý, rêu lưỡi màu vàng thường được hiểu là bệnh ở
bên trong. Khi một yếu tố gây bệnh lần đầu tiên xâm nhập vào cơ thể, rêu lưỡi lưỡi sẽ có màu
trắng; nếu nó tiến dần vào bên trong, rêu lưỡi sẽ chuyển từ màu trắng sang màu vàng. Tuy nhiên,
có những trường hợp do phong nhiệt, thử nhiệt mùa hè hay hanh khô từ bên ngoài tấn công khi
tác nhân gây bệnh vẫn còn ở bên ngoài nhưng lớp rêu bên ngoài đã ngả vàng. Điều này là do bản
thân nguyên nhân gây bệnh có tính chất nóng. Ngoài những trường hợp như vậy, nếu bệnh nhân
được thăm khám thường xuyên trong suốt thời gian mắc bệnh mãn tính và không có triệu chứng
bên ngoài, thì có thể giả định rằng rêu lưỡi màu vàng cho thấy bệnh đang ở bên trong.

Bệnh Tỳ-Vị: Nếu lưỡi có màu vàng là chứng bệnh về Tỳ và Vị. Nếu có màu vàng và đặc
là chứng tỏ Tỳ và Tỳ có tình trạng dư thừa.

Rêu vàng nhạt

Một rêu lưỡi màu vàng nhạt là có màu trắng ở bề mặt trung tâm và màu vàng nhạt ở bên
ngoài lưỡi cho biết bệnh sắp chuyển từ hàn sang nhiệt, từ ngoài vào trong. "Nếu rêu lưỡi mỏng
màu vàng nhạt, đó là chứng Phế nhiệt chưa vào đến Vị. Sác lưỡi vàng nhạt thường thấy trong các
 83

chứng phong nhiệt ngoại tà, hoặc phong hàn chuyển thành nhiệt. Nếu rêu lưỡi mỏng màu vàng
nhạt mà dày, chứng tỏ trung phế ẩm thấp, khí trệ, chứng này thường gặp ở nội bệnh.

Vàng và trơn

Rêu lưỡi lưỡi này thường thấy trong thực hành lâm sàng. Nó chỉ ra sự hiện diện của thấp
nhiệt và có thể được tìm thấy trong trường hợp vàng da.

Vàng bẩn

Rêu lưỡi lưỡi này cũng là do thấp nhiệt gây ra, thường là ở Vị và Ruột. Bề ngoài cứng
chắc cho thấy nhiệt ẩm đã tích tụ lâu ngày.

Vàng, dính và dày

Rêu lưỡi lưỡi này phản ánh sự hiện diện của nhiệt và đờm. Nếu màu vàng rất đậm và rêu
lưỡi rất dày, nó có nghĩa là tỏa nhiệt bên trong thấp, tức là nhiệt là chính và thấp là thứ yếu. Nếu
màu vàng nhạt và rêu lưỡi mỏng, điều đó cho thấy thấp lớn bên trong, do đó thấp là chính và
nhiệt thứ cấp.

Khô và vàng

Rêu lưỡi này phản ánh sự hiện diện của nhiệt đã làm tổn thương tân dịch trong cơ thể.
Điều này có thể xảy ra với nhiệt sinh ra từ bên ngoài hoặc bên trong. Trong cả hai trường hợp,
bản thân sự hiện diện của rêu lưỡi chỉ ra rằng đó là nhiệt dư thừa.

Rêu lưỡi vàng ở gốc lưỡi và trắng ở đầu lưỡi

Rêu lưỡi này bắt đầu có màu trắng và bắt đầu chuyển sang màu vàng khi yếu tố gây bệnh
bên ngoài xâm nhập sâu hơn, biến thành nhiệt.

Dải rêu vàng trên nền rêu lưỡi trắng

Các dải màu vàng xuất hiện ở cả hai bên lưỡi, trong khi phần còn lại của rêu lưỡi có màu
trắng. Trong quá trình bệnh cấp tính, điều này cho thấy yếu tố gây bệnh bên ngoài đang xâm
nhập vào bên trong. Trong trường hợp nội bệnh mãn tính, nó biểu hiện ở Vị và Trường có nhiệt.
 84

Dải rêu vàng dày song song và rêu lưỡi vàng

Hai mảng màu vàng dày xuất hiện ở cả hai bên lưỡi (BẢN 4). Điều này cho thấy nhiệt
trong Can và Đởm. Các dải màu vàng dày hơn của rêu lưỡi ở hai bên cũng thường trơn, nhờn,
điều này cho thấy sự hiện diện của Thấp bên cạnh nhiệt.

Nửa vàng, nửa trắng

Lưỡi có hai mảng trắng và vàng chia theo chiều dọc biểu thị Can và Đởm nhiệt. Bên phải
càng vàng thì Đởm càng nóng, còn bên trái càng vàng thì Can càng nóng.

Rêu lưỡi màu xám

Lưỡi màu xám bao giờ cũng biểu thị tình trạng bên trong và được tìm thấy trong cả điều
kiện nóng và lạnh. Bất kể ý nghĩa lâm sàng của rêu lưỡi màu xám là gì, rêu lưỡi luôn thể hiện là
bệnh đã kéo dài. Nói cách khác, một rêu lưỡi màu xám phát triển từ một rêu lưỡi màu vàng hoặc
trắng sau một thời gian dài. Chỉ có hai loại rêu lưỡi màu xám cơ bản. Lớp rêu xám và khô là do
nhiệt, trong khi lớp rêu xám và ẩm là do lạnh.

Xám, ướt và trơn

Rêu lưỡi này biểu thị Tỳ bị hàn thấp. Nó thường phát triển từ rêu lưỡi màu trắng.

Xám và khô

Rêu lưỡi này cho thấy sự tồn tại lâu dài của nhiệt đã làm tổn thương các tân dịch trong cơ
thể. Nó thường phát triển từ rêu lưỡi màu vàng và thường có nghĩa là có thực nhiệt.

rêu lưỡi màu đen

Ý nghĩa lâm sàng của rêu lưỡi màu đen tương tự như rêu lưỡi màu xám. Nó có thể đại
diện cho hàn hay nhiệt, và điều đó luôn có nghĩa là bệnh đã kéo dài. Rêu lưỡi màu đen phát triển
từ rêu lưỡi màu vàng hoặc xám; đen và khô biểu thị nhiệt, và đen và ướt biểu thị hàn.

Đen, trơn và nhờn

Rêu lưỡi này bao phủ toàn bộ lưỡi và khá mỏng. Nó biểu thị sự giữ hàn thấp trong Vị và
Trường
 85

Dải đen song song trên rêu lưỡi trắng

Trong trường hợp này, rêu lưỡi thường có màu trắng, ngoại trừ các dải màu đen, mỏng ở
hai bên lưỡi. Nó có thể có nghĩa là cảm hàn bên ngoài đã xâm nhập vào Vị, khiến cơ thể bị thiếu
hụt. Rêu lưỡi cũng sẽ bị ướt. Loại rêu lưỡi này cũng có thể phản ánh sự hiện diện của nhiệt hơn
là hàn, trong trường hợp đó lớp rêu sẽ khô.

Rêu trắng, điểm đen

Khi các điểm đen nằm rải rác trên bề mặt của một rêu lưỡi màu trắng bao phủ lưỡi, điều
đó cho thấy sự giữ nhiệt bên trong sau khi bị yếu tố gây bệnh bên ngoài tấn công. Rêu lưỡi màu
trắng phản ánh sự hiện diện của một yếu tố bên ngoài trong khi các điểm màu đen mà nó đã
chuyển hóa thành nhiệt và vừa xâm nhập vào bên trong. - Theo thời gian, toàn bộ rêu lưỡi sẽ
chuyển sang màu đen.

Rêu trắng, gai đen

Gai là những phần nhô ra giống như lông thú từ rêu lưỡi. Nếu lưỡi không khô, gai có thể
cạo được, người bệnh khát mà không uống được, toàn thân nóng bức được coi là biểu hiện của
thực hàn giả nhiệt. Ngược lại, nếu niêm mạc lưỡi khô, gai sần sùi, sờ vào tay có cảm giác như
kim châm, người bệnh thấy nóng thì chứng tỏ bệnh lý chuyển sang nhiệt.

Đen ở trung tâm, trắng và trơn ở đầu và thân lưỡi

Rêu này biểu thị thấp hàn do tỳ dương hư.

Nửa trắng và trơn, nửa vàng và đen

Trong trường hợp này, lưỡi được phân chia theo chiều dọc giữa một bên là rêu lưỡi màu
trắng, trơn và bên kia là rêu lưỡi màu vàng và đen. Nếu bên trái có màu vàng và đen là chứng tỏ
Can nhiệt. Nếu bên phải có màu vàng và đen là chứng tỏ Đởm có nhiệt.

Rêu vàng ở 2 bên và trung tâm đen

Rêu lưỡi này cho thấy khả năng giữ nhiệt ẩm ở bên trong và thường được quan sát thấy ở
những người nghiện rượu. Nó biểu thị rằng nhiệt đã được giữ lại trong Vị. Nhiệt trong vị bốc hơi
dịch, ngưng tụ tạo nên Tỳ ẩm.
 86

Đen, khô và nứt

Rêu lưỡi này phản ánh tình trạng suy kiệt nghiêm trọng, nguy hiểm của Thận âm, dịch
trong cơ thể bị nhiệt đốt cháy. Trong một số trường hợp hiếm hoi và cực đoan, rêu này cũng có
thể do thực hàn ở trong mà thiếu dương, mặc dù lưỡi khô. Điều này xảy ra khi dương khí không
thể di chuyển và bốc hơi làm cho chất lỏng trở nên khô. Không nên nhầm lẫn điều này với nhiệt;
nó thực sự là do lạnh. Nên tìm kiếm các dấu hiệu khác như không khát nước và nước tiểu trong,
ít.

Nhiều màu rêu

Trong thực hành lâm sàng, rêu lưỡi lưỡi thường hiển thị không phải một mà là hai hoặc
nhiều màu khác nhau cùng một lúc. Điều này là do trong quá trình phát triển bệnh lý của bệnh,
rêu lưỡi chỉ có thể thay đổi một phần màu sắc. Các phần khác nhau của lưỡi có thể có rêu lưỡi cũ
hơn hoặc mới hơn. Đây thường là biểu thị cho sự tiến triển của một căn bệnh. Đôi khi có thể
đánh giá sự phát triển trong quá khứ và tương lai của nó bằng cách phân tích các màu sắc khác
nhau của rêu lưỡi trên các phần khác nhau của lưỡi.

Sau đây là những ví dụ về sự kết hợp của các màu khác nhau có thể xuất hiện trên cùng
một rêu lưỡi.

TRẮNG VÀ VÀNG

Khi đối phó với các rối loạn do ngoại nhân gây ra, chúng ta đã thấy rằng màu trắng tương
ứng với bên ngoài và màu vàng tương ứng với bên trong. Màu trắng cũng biểu thị lạnh và màu
vàng biểu thị nhiệt. Do đó, bất kỳ rêu lưỡi nào có một phần màu trắng và vàng cho thấy tình
trạng đó chỉ đang thay đổi từ biểu vào lý hoặc ngược lại.

Nếu rêu lưỡi chủ yếu là màu trắng với một chút màu vàng, điều đó có nghĩa là bệnh biểu,
nhưng nó sắp chuyển sang lý. Nếu rêu lưỡi chủ yếu là màu vàng với các vệt trắng, thì chứng tỏ
bệnh vừa chuyển từ tình trạng biểu vào lý, hoặc nó chỉ đang chuyển từ tình trạng lý và nội nhiệt
đang biến mất.

Không thể đánh giá chính xác cách thức phát triển của bệnh trừ khi có thể kiểm tra lưỡi
hàng ngày. Một manh mối có thể được tìm thấy ở vị trí của các màu lớp rêu khác nhau. Nếu ở
giữa có màu trắng và xung quanh có màu vàng, chứng tỏ tác nhân gây bệnh mới xâm nhập vào
bên trong và đang chuyển hóa thành nhiệt
 87

Nếu rêu lưỡi có màu vàng ở trung tâm và màu trắng xung quanh trung tâm, điều đó cho
thấy nhiệt bên trong đang bắt đầu giảm. Trong các bệnh nội nhân mãn tính, nhiều màu có thể
thường xuyên xuất hiện và được giải thích theo vị trí của các màu rêu lưỡi bên ngoài. Ví dụ,
mảng trắng ở phần trước và mảng bám màu vàng ở gốc lưỡi có nghĩa là có thể có phong hàn bên
ngoài tấn công cùng với tình trạng nhiệt ở hạ tiêu. Bất kỳ sự kết hợp nào khác của rêu lưỡi màu
trắng và màu vàng trên các phần khác nhau của lưỡi đều có thể được phân tích theo cách tương
tự bằng cách tham khảo bảng điểm tương ứng của lưỡi

TRẮNG VÀ XÁM

Nếu rêu lưỡi với sự kết hợp này bị thấp, điều đó cho thấy sự lưu lại hàn thấp bên trong.
Nếu có, chứng tỏ đàm ẩm lạnh lâu ngày, dương khí ngưng trệ, âm khí ngưng trệ. Một rêu lưỡi có
màu nửa trắng nửa xám, với sự phân chia màu sắc theo chiều dọc hoặc chiều ngang, biểu thị sự
lưu giữ mầm bệnh lạnh ở trạng thái nửa bên ngoài và nửa bên trong.

TRẮNG VÀ ĐEN

Rêu lưỡi màu trắng với các điểm đen hoặc rêu lưỡi màu trắng, nhờn với các vệt đen cho
thấy Tỳ bị ẩm ướt ở mức khí.

VÀNG VÀ ĐEN

Ở giữa rêu lưỡi có màu vàng, xung quanh trơn, nhờn và đen, tức là Tỳ có ẩm nhiệt. Nếu
hai bên lưỡi màu vàng, trung tâm có gai đen, chứng tỏ dương quang có nhiệt, trong ruột khô
phân.

TRẮNG, XÁM VÀ ĐEN

Trên bề mặt trung tâm của lưỡi có một rêu lưỡi màu trắng, xung quanh có rêu lưỡi màu
xám đen, nhờn và trơn, biểu thị Tỳ bị thấp.

VÀNG VÀ XÁM

Ở một bệnh nhân bị táo bón, rêu lưỡi lưỡi khô và vàng ở trung tâm, và xung quanh trung
tâm có màu xám, cho thấy ẩm ướt bên trong đã chuyển hóa thành nhiệt, làm tổn thương các tân
dịch trong cơ thể.