24.

Obraz jako tekst i kontekst na lekcjach języka polskiego

Barbara Dyduch, O potrzebie kształcenia umiejętności czytania obrazu, program dla

dziesięciolatków

WPROWADZENIE TEORETYCZNE

Tekst literacki nie jest jedyną formą wyrażania różnych form ekspresji!

Przed nauczycielem pojawiają się dwa zasadnicze zadania:

1. nauczyć odbierać i czytać wszystkie rodzaje przekazów werbalnych, niewerbalnych i
mieszanych.
2. kształcić umiejętności wyrażania się we wszystkich rodzajach zapisu ekspresji, w
zależności od sytuacji komunikacyjnej.
W związku z powyższymi dwoma aspektami nauczyciel musi rozszerzyć tematykę i rodzaj
tekstów oferowanych uczniowi.
- teksty literackie,
- teksty publicystyczne, wszystko to dopełnione
- anonsy, --> ikonografią
- dokumenty życia codziennego,

Model tradycyjny i model odpowiadający zastanej rzeczywistości (na podstawie wyjazdu

uczniów
OBRAZ: → forma uprzywilejowana przez dziecko
→ towarzyszy dziecku od najmłodszych lat
→ dziecko odbiera obraz niezwykle intensywnie
→ dziecko nawiązuje naturalny związek z obrazem (trwa do granicy 10 - 12
lat, kiedy zaczyna budzić się świadomość ograniczenia własnych zdolności).

Materiały ikonograficzne:
- stanowią samodzielne teksty pobudzające do refleksji;
- wnoszą w omawianą problematykę nowe treści i wartości;
- pozostają w korelacji z omawianym tekstem literackim;
- są przedmiotem lektury i analizy - wymagają odczytania i interpretacji.

Tradycyjny kanon lektur wymaga wzbogacenia go materiałami ikonograficznymi (są

równouprawnione wobec innych tekstów kultury lub pełnią rolę uzupełniającą).

RODZAJE IKONOGRAFII (jak mówiła M. stopniowo zwiększa się poziom przy

rozumieniu/ interpretacji. zaczynamy od tego, co najprostsze, a dopiero później po kolei
przechodzimy do kolejnych poziomów - wyższych)
1. Piktogram: uproszczony, schematyczny rysunek, który przedstawia na ogół
kompletny i jednoznaczny przekaz informacji, uświadamia możliwość przypisania
 wizualnemu przekazowi funkcji pełnionych przez słowo (uwięzienie słowa w
obrazie).
2. Kaligram: przez układ czcionki drukarskiej i linii tekstu sugeruje sens lub temat
utworu.
3. obrazy fantastyczne: pobudzają do konfabulacji, są bogate znaczeniowo i
przygotowują do odczytania symbolu.
4. Szyldy, emblematy i symbole: uświadamiają sensy umowne, a także wieloznaczność
przekazów ikonicznych.
5. reklama, afisz, fotografia, żart rysunkowy, komiks.
6. obraz malarski (zbyt trudny na tym poziomie edukacji - czyli dla 10/11- latków) →
można je wykorzystać, jeśli nawiązują formalnie do twórczości dziecięcej.

Nauczyciel powinien wprowadzać ikonografię związaną z rzeczywistością bliską młodemu

odbiorcy.

INFORMACJA O OBRAZACH I OBRAZKACH

Wprowadzenie materiału ikonograficznego = wyczulenie ucznia na istnienie przekazu

wizualnego
a) to sygnalizowanie uczniowi, że obraz może być środkiem wymiany informacji w
kontaktach międzyludzkich.
b) to uświadomienie związku między słowem i obrazem.
Funkcja informacyjna ikonografii:
1. piktogram (informuje)
2. kaligram (sugeruje treść)
3. ideogram (przekazuje sensy) - znak graficzny wyrażający pojęcie i przekazujący
sensy (znaki chińskie, egipskie hieroglify) → “Królowa Śniegu” Pągowskiego
4. reklama (ma charakter informacyjny - buduje przekaz bliski komunikatowi
językowemu)
5. strój i maska (mimika)
 PIKTOGRAMY

Korzyści z wprowadzenia piktogramu:

1) opanowanie użytecznego i aktualnego społecznego przekazu;
2) wykonywanie szeregu niekonwencjonalnych, różnorodnych ćwiczeń podnoszących
sprawność w mówieniu i pisaniu
Przykładowe ćw. werbalne:
1. historyjki
2.
 REKLAMA, CZYLI ŻYCZENIA OSOBLIWE

Co warto uświadomić sobie w związku ze składaniem życzeń?

1. Dla każdego osobne życzenia - więc indywidualne.
2. dla każdego takie, jakie jemu właśnie są potrzebne - więc niekonwencjonalne.

Reklama to rodzaj komunikatu perswazyjno-nakłaniającego, którego ważnym składnikiem są

właśnie życzenia. Schemat reklamy:

PLAKAT - ILUSTRACJA - TEKST LITERACKI:

tutaj Pągowski - analiza zamieszczona poniżej. Plakat z połączeniem utworu H. Ch.

Andersena, Królowa Śniegu [tu: Gerda odnajduje Kaya]

KOMPOZYCJE GIUSEPPE ARCIMBOLDIEGO, CZYLI O “LITERACKOŚCI”

OBRAZU

Arcimboldi:
- twórca portretów z owoców, warzyw i kwiatów na wzór kompozycji z martwej
natury;
- wypowiadał się przez pełen harmonii nadmiar,
- twórca instrumentu, które oddawać miały harmonię barw za pomocą akordów
Twórczość:
 - idealnie wierne wizerunki świata fauny i flory oraz materii nieożywionej stanowiły
podstawę kompozycji portretowych Arcimboldiego, ktore składały się z elementów
odpowiadających treści przedstawienia.
- elementy martwej natury służyły budowaniu znaczeń metaforycznych w obrębie
skomplikowanych alegorii.

** Kern, Pągowski i Arcimboldi poniżej w omówieniu [Kern i Arcimboldo w opracowaniu

książkowym, Pągowski w opracowaniu na zajęciach]