Agaj-Han - Z.

Krasiński
16 stycznia 2022 19:07

Romantyczny witalizm w Agaj-Hanie Zygmunta Krasińskiego (wokół problematyki cielesności

i przemocy)
Witalizm Agaj-Hana
1. OGÓLNIE O AGAJ-HANIE; okoliczności powstania, daty, inspiracje;
Agaj Han - powstawał w latach 1832-1833 (w innych miejscach z kolei podaje się przełom
1831-1832, wydana z podpisem 1834, w 1838 została wydana wraz z dedykacją "Marii";
napisana została w Genewie
- Treść oparta na perypetiach życiowych Maryny Mniszchówny - córki magnackiego
rodu, kwestia historyczna nie jest jednak poprowadzona konsekwentnie (chodzi mi o
to, iż nie jest to utwór, który ma jakkolwiek oddawać historyczną rzeczywistość,
czerpie zatem z prawdziwych motywów, lecz Krasińskiego zdecydowanie bardziej
interesuje ujęcie tego świata poprzez własną wyobraźnie, tak jakby prezentując sferę
"dziania się", a nie pisany z perspektywy przyszłości uporządkowany, posegregowany
przyczynowo wywód;
- inspiracja pod względem samego dzieła - zaczerpnął je z pewnością z dzieł
historiograficznych, których Krasiński był wnikliwym czytelnikiem, najważniejszym
elementem, i to bez wątpienia, są jednak Dzieje panowania Zygmunta III autorstwa
Juliana Ursyna Niemcewicza; z Niemcewicza wzięty jest także zaczynający cytat - wedle
Marii Janion służy on do tego, aby zwolnić się z odpowiedzialności za jakąś ekspozycję
etc. - od razu możemy jechać we frenetyczną jazdę;
- Maria Janion uznała, iż Agaj-Han to powieść, która dała podwaliny ku nurtowi
ekspresjonistycznemu (poprzez swój styl);
- W początkowych latach twórczości Krasińskiego uwodziła poetyka romantycznej
frenezji (kreacja człowieka jako istoty poddanej ciemnym, destrukcyjnym, wręcz
szatańskim namiętnościom, wymykającym się woli i rozumowi; stąd bierze się także
sama forma powieściowa - Krasiński był zafascynowany francuskim romantyzmem,
który to właśnie od powieści zaczynał;
- Historia staje się miejscem rodnym wyobraźni frenetycznej młodego Krasińskiego; -
tam znajduje zatem pole do popisu tejże wyobraźni;
- Agaj-Han ma kilka źródeł - oprócz zarysowanych wcześniej literackich fantazji i
inspiracja, nie sposób nie wspomnieć również o kontekstach biograficznych owego
dzieła - pisząc je w Genewie zmagał się z własnymi dylematami moralnymi, które
dotyczyły chociażby własnej roli (czy też bardziej nie-roli xd) w powstaniu, biła się w
nim bowiem miłość do ojczyzny, wraz z jednoczesną miłością do ojca - który to jako
konserwatysta i arystokrata widział powstanie negatywnie, jako nieomal jakobinów;
pisanie Agaj-Hena stało się zatem terapeutyczne zdręczonej duszy Krasińskiego;
W jednym z listów do Reeve'a pisał między innymi (o pisaniu Agaj-Hana ofc): "polski
poemat", "są pożary i walki i rozkosze i żądze" (idealnie pasuje to do tego
romantycznego witalizmu, sam pisał zatem w podobny sposób o tym dziele);
"przeszłość" - porównana do "roziskrzonego nieba"

2. WITALIZM AGAJ-HANA; język, postaci, wydarzenia;

- Analizując zjawisko witalizmu nie sposób nie wspomnieć także o języku powieści
( Krasiński zawsze zawsze używał sformułowania "poema prozą") - nie jest to bowiem
w żadnym stopniu "zwyczajna" powieść, tylko napisana niezwykle zrytmizowanym
językiem, sama forma to raczej proza poetycka; wyróżnić można takie elementy
języka jak:
○ Silne zrytmizowanie;
Nastawienie na mocną ekspresję;

notatki - romantico Strona 1

 ○ Nastawienie na mocną ekspresję;
○ Patos, emfaza;
○ Wzniosła groza;
○ Orientalizm;
○ Szeroko rozumiana głębia i siła, które wywołują także swoistą "głębie" całej wizji
○ Składnia afektywna (Janion o tym wspomina, chodzi o to, iż nie jest to typowe
sprawozdanie, czy relacja, tylko zdania jakby płyną, niepowstrzymane - niczym
jakaś ciecz, czy siła tajemna; to sprawia, iż baardzo wiele szczegółów jest
opisywanych, i to trochę w takim stylu właśnie emocjonalnym, a nie
przemyślanym, intelektualnym;
Z. Suszczyński: "W efekcie powstaje właśnie poemat, czyli tekst, niezastygły w
określonej formie, lecz wyrażający amorficzność, żywiołowość, siłę, witalność
podmiotowej wyobraźni." !!!!!!!!!
- Krasiński opisuje rzeczywistość, w której śmierć jest niezwykle mocno obecna; każda z
nich jest jednak odarta z jakiejś umetaforycznionej, uogólnionej wizji, każda śmierć
jest gwałtowna, nagła, rwąca, a przez to ciężka do ogólniejszego ujęcia - śmierć
bowiem to nagły rozpad, zniszczenie, żywioł;
- Łączy się z tym także krew - krew, która często ukazana jest także jako krew zakrzepła,
spoczywająca gdzieś;
Doskonale współtworzy to większy obraz, bo można ukazać tym coś na wzór
podwójnej jej natury: za życia płynie w człowieku, jest nośnikiem żywotności,
witalności; z kolei poza ciałem krzepnie, traci moc; fantazmat krwi i jej zdolności bycia
nosicielką życia to (Suszczyński to określa jako fantazmat, którym żywi się frenezja
Krasińskiego) ważny element powieści;
Podsumowując i rozjaśniając, krew i ogień nieustannie łączą się u Krasińskiego, ogień
przywołać można dlatego, iż jest to żywioł, który działa nagle, rozpoczyna coś na wzór
niepowstrzymanego kalejdoskopu zdarzeń; z kolei zakrzepła krew (i są takie obrazy w
Agaj-Hanie) może pozostać czymś na wzór po frenetycznym ekscesie, świat wtedy
nagle zwalnia, nie ma w sobie szaleńczego pędu, który łączyć można właśnie z ogniem
jako żywiołem niszczącym nagle etc.;
Pomniejsze wnioski doprowadzają do fundamentalnego i podstawowego ustalenia:
Maria Janion uznała, iż wszystkie charakterystyki zawarte w powieści cechuje intencja
skierowana ku "wizualności i zmysłowej ekspresywności".
Człowieczeństwo wyłaniające się z utworu Krasińskiego to zatem zmysłowa
witalność.
Krasiński bardzo chętnie odwołuje się do oczu, które to mają odzwierciedlać całą
duszę - wiążę się z tym także symboliczna cecha postaci Agaj-Hana; są oni nieustannie
zwróceni na zewnątrz, tak jakby wnętrze było za ciasne - domagało się wyjścia przed,
do przodu; tak jakby dusza i transcendencja realizowały się we własnym przeistoczeniu
się w coś fizycznego, w jakąś namiętność frenezji; tworzy się zatem implikacja - chęć
przekroczenia siebie stanowi chęć do dopełnienia, wypełnienia, wzmocnienia
własnego istnienia - pragnienie, żądza - sposób na wypełnienie;
Pragnienie utożsamionego zostaje z pędem; pęd to jedyny moment, kiedy "coś czuć";
sprawia wrażenie kontroli nad istnieniem, tym co materialne;
Przykład seksualności: pobyt Maryny i Zaruckiego w Astrachaniu; śpiesz się więc, śpiesz
Igorze Zarucki, nasyć oko wdziękami lubej, usta jej ustami, nacieszaj się przypływem;
jest to przykład rozkoszy pośpiesznej, niedopełnionej, ale to z powodu, iż
prawdopodobnie podobny stan nie potrwa zbyt długo
Wszelka rozkosz ma zatem dwojaką naturę; może ona pozostać rozkoszą tak długo, jak
długo będzie czymś nagłym, gwałtownym, niespodziewanym, silnymi etc.; tylko wtedy
jest w stanie wyrwać z czasu, z monotonii, z trudu i ciężkości dnia codziennego; kiedy
staje się bowiem czymś częstszym - traci wówczas swoją przemożną i istotową rolę,
kiedy rozkosz zaczyna rozpanowywać się w czasie, trwać - traci nagle swoją rolę, ba,

notatki - romantico Strona 2

 kiedy rozkosz zaczyna rozpanowywać się w czasie, trwać - traci nagle swoją rolę, ba,
prowadzi do tego, iż przyszłość przestaje być szansą na nowe szaleństwo (xd), trwanie
w czasie przestaje zatem mieć sens, skoro, mimo tego, iż "miła" chwila trwa, to
człowiek pozostaje jakoś fundamentalnie niezaspokojony;

"chwila teraźniejsza staje się wszystkim, a o przyszłość się nie dba, bo gdzież już szukać
milszej nadziei nad to, czym teraz napawa się serce? aż wreście Człowiekowi zacznie się
marzyć o harfach aniołów i zachce się konać." - cytat

Również rzeczywistość nie pozostaje dłużna. Suszczyński wskazuje na to, iż życie

bohaterów wobec materii polega na czymś na wzór - pierwotnego gwałtu na materii, a
później toczy się jakiegoś rodzaju wyniszczająca walka; można powiedzieć, jakby
wysysająca energię z bohaterów - pasuje do tego zresztą to, o czym pisze Janion: o
rzeczywistości chaotycznej, niebezpiecznej, podatnej na niszczenie; wejście,
uczestniczenie w rzeczywistości to wejście i uczestniczenie gwałtem; zarówno Maryna,
jak i Agaj-Han przed śmiercią tracą jakby własną energię, są otępieni z mocy,
witalizmu;
Można zatem uogólnić, iż wdzieranie się jest od samego początku skazane na
niepowodzenie - już od początku każdy czyn daje jedynie złudzenie władzy nad
materią, panowania; ostatecznie kolejne gwałty na rzeczywistości, mimo, iż daje
pewnego rodzaju poczucie sprawstwa, to ostatecznie są ułudą - albo bardziej są
podstępem, bo w miarę potęgowania tego okazują się być fundamentalnie
niewystarczające;
Mechanizm działania świata można zatem uprościć tak: pragnienie wejścia w
rzeczywistość -> mordy, uczucia graniczne -> próba podtrzymywania złudnego uczucia
kontroli, władzy, zaspokojenia -> klęska, podążanie za tym doprowadza do wyssania
energii życiowej; ładnie ujmuje tu Suszczyński pisząc: "człowiek, który ogniem wypalał
sobie wejście do tego, co materialne, sam został przepalony przez namiętność".
"Śmierć jednostki jest jakby jej życiem odbitym w szyderczym zwierciadle."
3. EROTYKA AGAJ-HANa
Również erotyczne wątki stanowią ważny element świata; nie pozwalają także w
jakikolwiek sposób oddzielić siebie od reszty rzeczywistości, w której są bohaterzy;
Marzenie Agaj-Hana, czyli podbój serca Maryny to chęć zatracenia się w niej, przeżycia
upojenia graniczącego z umieraniem;
Ogólnie metaforyka "wdzierania się" jak już wcześniej pokazywałem jest głęboka i
powszechna; jednocześnie ma moc potęgującą istnienie, poczucie istnienia, jak i
przezwyciężenie samego siebie;

Nie mógłżem zbliżyć się i ręką ślizgać po twej sennej piersi, rozpiąć cichaczem zawoje
szat twoich [i błąkać się pośród wdzięków twoich]; a nasyciwszy wzrok, z zawrotem
głowy rzucić się na ciebie? Budząc się, poczułabyś pierścienie potężnego węża okręcone
wokoło kibici. Wgryzłbym się gwałtem w twe usta, oddechem przepaliłbym ci gardło,
pocałunkami podziurawił lica, włosów twych gęstwinę zarzucił na siebie [pod tą
zasłoną czarną nogi splótłbym z twoimi nogami, pierś wgniótł w twoje łono ze śniegu,
dopóki bym nie uczuł na własnej skórze bicie serca twego]. Ha! co chwila cisnę cię
mocniej. Zwyciężam. Tyś moja. Tyś moja. [Rozciąga się miękkie ciało pode mną, jego
dreszcz miesza się z moim.] Każda żyła twa bije w zgodzie z każdą żyłą moją, palce, co
twarz mi kaleczyły, teraz już w obłąkaniu igrają z moimi włosy. — Ha! nie masz raju
równego w niebie takiemu na ziemi! - cytat Agaj-Hana o Marynie; wgryzanie się,
wdzieranie jak widać całkiem pasuje;
Jeszcze apropo Maryny - Janion uznaje, iż jej piękno pochodzi od tego, że cechuje ją
postawa władcza, niejako zachowuje się jakby była panującą; ma "wyniosłą duszę",
prezentuje władczość indywidualizmu; można upatrywać w niej jakieś szczątki cech

notatki - romantico Strona 3

 prezentuje władczość indywidualizmu; można upatrywać w niej jakieś szczątki cech
femme fatale, lecz jak zauważa Janion, przewyższa u niej władczość nad fascynacją
erotyczną; w końcówce się też lekko uaniela; można zatem uznać za Janion, że to
trochę postać, która miała reprezentować całość -
Analogicznie do Maryny także Agaj ma w sobie władczy indywidualizm, jest rozszalałą
namiętnością (do Maryny), może stanowić pewien model romantycznego namiętnego
zbrodniarza;
Erotyka jest zatem trochę masochistyczna i sadomasochistyczna; a miłość utożsamiona
jest z siłą, która niszczy i prowadzi do śmierci, a nie zbawia;

Łączy się to wszystko w wizję świata, w której to miękkość, delikatność ludzkiego ciała,
zderza się z porażającą twardością świata; można zatem uznać to za objaw kruchości,
ale też metafora wdzierania się łączy się z tą wizją; Suszczyński pisze o swoistej
"mistyce sztyletu", która to drzemie w dziele:
▪ Idealne narzędzie do siania zniszczenia i orgii dekompozycji ciała;
▪ Idealne narzędzie "wdzierania się" w ludzkie ciało, a także to, co
rzeczywiste; sztylet może zarówno obciąć głowę, ale też w jednej ze scen
Maryna za pomocą sztyletu otwiera kłódkę;
▪ Za ich pośrednictwem dochodzi do konfrontacji różnych wojwoników,
sztylety, klingi etc. Pełnią zatem funkcję pośredników w fundamentalnym
zderzeniu różnych cielesności;

Bardzo ładny cytat, streszcza w zasadzie całą filozofię utworu:

"Życie jest marną bitwą, w której człek nigdy z konia nie zsiada, i walcząc bez
ustanku, wreszcie przegrać musi"
cóż, takie to żyćko

Z. Suszczyński, Wstęp do wydania Agaj-Hana

M. Janion, Agaj Han jako romantyczna powieść historyczna;

Btw podobno ojciec Krasińskiego jak się zapoznał z tym dziełem, to kazał młodemu
czytać Krasickiego, żeby mu się styl wyrobił XDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD

notatki - romantico Strona 4