Sened-i İttifak

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi
üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. Maddeyi geliştirerek ya da konuyla
ilgili tartışmaya katılarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Makale serilerinden
Türkiye'de anayasal süreç

1877 yılında Türkiye tarihinde ilk parlamentonun (Meclis-i Umûmî) açılışı. Meclis-i Umûmî Asya kıtasındaki ilk demokratik parlamento örneğidir.

Tarihî süreç
Sened-i İttifak · Tanzimat Fermanı · Islahat Fermanı
Anayasa metinleri
Osmanlı İmparatorluğu (Kânûn-ı Esâsî (Birinci Meşrutiyet · İkinci Meşrutiyet)) · Türkiye (Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1921-1924)
· Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1924-1961) · Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961-1982) ·
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982-günümüz))
Anayasa referandumları
1961 · 1982
Anayasa değişikliği referandumları
1987 · 1988 · 2007 · 2010 · 2017
Önemli isimler
Önemli isimler
Namık Kemal · Midhat Paşa · Hüseyin Hilmi Paşa · Mustafa Kemal Atatürk · İsmet İnönü · Enver Ziya Karal · Cevdet Sunay ·
Turhan Feyzioğlu · Kenan Evren · Sadi Irmak · Orhan Aldıkaçtı · Turgut Özal · Süleyman Demirel · Ahmet Necdet Sezer ·
Abdullah Gül · Recep Tayyip Erdoğan · Burhan Kuzu

Anayasa Mahkemesi · Yargı teşkilatı

g · t · d (https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:T%C3%BCrkiye%27de_anayasal_s%C3%BCre%C3%A7&action=edit)

Sened-i İttifak, (29 Eylül 1808) Osmanlı Sadrazamı Alemdar Mustafa Paşa'nın Rumeli ve Anadolu âyanlarını İstanbul'da toplayarak
yapmış olduğu anayasal bazı vasıflar içeren bir antlaşmadır.

Anayasa hukukçuları, Türk tarihindeki ilk anayasal belge olarak genellikle Sened-i İttifak’ı kabul ederler ve Türkiye’deki anayasacılık
hareketlerini bununla başlatırlar. “Devlet iktidarını sınırlandırmayı maksat edinen bir girişim olarak” bu belgeyi 1215 yılında
İngiltere'de kabul edilen İngiliz Magna Carta’sına benzetenler de vardır.[1] Ancak Shaw ve Berkes gibi birçok önemli tarihçi
Türkiye'de anayasal düzenin ve demokrasinin tarihi gelişiminde Sened-i İttifak'ın iddia edildiği kadar mühim bir rol oynamadığını
belirtmektedir.[2][3]

Sened-i İttifak'ı Hazırlayan Şartlar

1807 yılında meydana gelen Kabakçı Mustafa İsyanıyla III. Selim tahtan indirildi ve yerine IV. Mustafa geçirildi. III. Selim’in ıslahat
düzenlemeleri kaldırıldı, özellikle de Nizam-ı Cedid ordusu dağıtıldı. Bunun üzerine III. Selim’i tekrar tahta oturtmak için Rusçuk
âyanı Alemdar Mustafa Paşa İstanbul’a yürüdü. Alemdar’ın askerleri sarayı kuşatmışken, tahtını kurtarmak isteyen IV. Mustafa III.
Selim’i öldürttü. Kardeşi veliaht Şehzade Mahmud’un idamını da emretti ama Mahmud harem kadınlarının yardımıyla cellâtlardan
kaçmayı başarmıştır. Alemdar askerleriyle saraya girdi ve Mahmud’u tahta geçirdi. Kendisi de Sadrazam oldu.

Bu devirde, Osmanlı Devleti’nin merkezî otoritesi taşrada büyük ölçüde etkisizdi. Rumeli, Anadolu ve Mısır gibi eyaletlerde Âyanlar
âdeta bağımsız idareler kurmuşlardı. Özellikle 18. yüzyılın başından beri zenginleşen Rumeli topraklarında çok güçlü toprak beyleri
ortaya çıkmıştı. Bu şartlarda, Alemdar Mustafa Paşa padişahın ve merkezi devletin otoritesini sağlamak için güçlü âyanlarla bir anlaşma
yapmayı ilk çare olarak görüyordu.[4]

Bu maksatla valileri ve meşhur ayanları başkentte “meşveret-i ammeye” davet etti. Bu ayanların pek çoğu davete icabet etti ama
Arnavutluk’taki Tepedelenli Ali Paşa gibi bazı büyük ayanlar gelmedi. 29 Eylül 1808’de merkezi devletin ileri gelenleriyle ayanlar
arasında yapılan meşveret sonucunda Sened-i İttifak denilen belge ortaya çıktı. Bu belge vezirler ve diğer üst düzey devlet yöneticileri,
askeri ocak temsilcileri ve bazı ayanlar (toplam dört) tarafından imzalandı ve II. Mahmut tarafından onaylandı.

İçeriği
Sened'in bir giriş, 7 şart ve 1 zeyl bölümü vardır. Giriş bölümünde Osmanlı devlet düzeninin bozulduğu, devlet otoritesinin sarsıldığı
ve bu durumun taraflarca gözlemlendiği, devletin kuvvetlenmesi gayesiyle bu toplantının yapıldığı ve sonunda bu anlaşmaya varıldığı
yazılıdır.

Sened-i İttifak bir belge olarak incelediğinde merkezi iktidarın yetkilerini sınırlayan, meşrutiyetçiliğe doğru atılan adımlar vasfında bazı
hükümler taşıdığı görülmektedir. Sened’e göre ayanlar, Padişahın mutlak vekili olarak Sadrazam’dan gelen tüm emir ve yasaklara
uyacaklardır. Ancak Sadrazamlık makamından kanuna aykırı rüşvet, yolsuzluk ve devlete zararlı işlemler çıkarsa, senedi imzalayanlar
(asıl olarak ayanlar) ona karşı gelip engelleyeceklerdir. Senedi imzalayanlar, “gerek âyan ve gerek vükelâ ve rical birbirlerinin zatına
ve hanedanlarına kefil” olmaları gerekliliğini ortaya koyduktan sonra, birçok taahhütte bulunmaktadırlar. Buna göre, Sened-i İttifak
şartlarına aykırı bir hareketi kanıtlanmadıkça, âyanlardan birisine devlet veya devletin taşradaki görevlilerinden “taarruz vukua gelir
ise uzak yakın denilmeyip” cümlesiyle taarruzu def etmek için çalışacaklarını taahhüt etmektedirler. “Fukaraya zulm” edenlerin
“te’dip ve terbiyesine say olunacağı” ve taşra memalik hanedanları da kendi idareleri altındaki âyanları ve ileri gelenleri koruyacakları
öngörülmektedir. Ayrıca, fakir reayanın korunması ve güvenliği gerekli olduğundan, ayanlar idarelerindeki kazalarda emniyetini
sağlayacaklar ve vergilerde aşırılığa ve haksızlığa gitmeyeceklerdir.

Sened-i İttifak bir zeyl ile sona ermektedir. Burada, senedin devamlı olarak uygulanabilmesi için bundan sonra sadrazam ve
şeyhülislam olacakların makamlarına geçer geçmez bu senedi imzalamaları öngörülmektedir. Ayrıca Sened-i İttifak'ın içerdiği
koşulların sürekli uygulanmasını bizzat padişahın denetleyeceği öngörülmektedir.

Sened-i İttifak Osmanlı'nın Magna Carta'sı mıdır?

Sened-i İttifak içeriği itibarıyla merkezi iktidarı sınırlandıran bazı maddeleri barındırsa da, Sened'i doğuran siyasi şart ve olaylar,
uygulanışı ve daha sonraki olaylara etkisi açısından baktığımızda, bu belgenin Türkiye’de demokrasi ve anayasacılık hareketlerinde
önemli bir dönüm noktası olduğunu söylemek oldukça zordur. Bir kere, ne Padişah, ne de ayanlar Sened-i İttifak’ı gerçekten
benimsememişlerdir. II. Mahmut bunu şartların zorlamasıyla geçici olarak kabul etmiş, sonrasında Alemdar Mustafa Paşa’nın
Yeniçeriler tarafından ortadan kaldırılmasına seyirci kaldığı gibi, gücü eline geçirir geçirmez Senedi İttifak’ı ve ayanları ortadan kaldırıp
merkezi idareyi yeniden kurmayı temel bir gaye haline getirmiştir. Merkezi otoriteyi sağlama maksadına da (her ne kadar Mısır’daki
Mehmet Ali Paşa’ya karşı hareketinde başarılı olamasa da) büyük ölçüde ulaşmıştır. Ayanlara gelince, Sened-i İttifak onların istek ve
baskıları sonucunda ortaya çıkmış bir belge değildir. İstanbul’a gelen ayanların birçoğu Sened-i İttifak’a katılmadan geri dönmüşlerdir.
Senedi sadece dört ayan imzalamıştır. Zaten, daha sonra Arnavutluk’ta Tepedelenli Ali Paşa, Suriye’de Genç Yusuf Paşa, Mısır’da
Kavalalı Mehmet Ali Paşa gibi gerçek büyük ayanlar isyan ve bağımsızlaşma çabalarına başlamışlardır. Sonuç olarak, Niyazi Berkes’in
(1978) ifadesiyle “İttifak Senedi ölü doğmuş bir belge” olarak kalmıştır.[3] Ayrıca, Sened-i İttifak Osmanlı döneminin daha sonraki
meşrutiyetçilik hareketlerinde de kullanılmamıştır. Böylece tarihsel olarak çok sınırlı bir etkisi ve önemi olmuştur.[2][5]

Yalçın Küçük ise, Aydın Üzerine Tezler kitabının birinci cildinde şunu yazmıştır: "Sened-i İttifak’ın gerici niteliğine ilk dikkati çeken,
benim saptamalarıma göre, Doğan Avcıoğlu oluyor. Türkiye’nin Düzeni’nde şöyle yazdı: 'Ne var ki, bazı hukuk otoritelerimiz,
herhalde batı örneklerinin etkisi ile, Sened-i İttifak’ı despot padişahın yetkilerini sınırlayan ‘Türkiye’deki ilk âmme hukuku kaidesi’
saymaktadırlar. Kanımızca, bu belge için ‘eşkiyalığın meşrulaştırılması’ deyimini kullanmak hiç de aşırı bir görüş değildir."[6]

Sened-i İttifak'ın İnsan Hakları Açısından Önemi

Sened-i İttifak devletin iktidarı sınırlandırması yönünden önemli bir belgedir. Halkın katılımı olmadan hazırlanmıştır. Katılımcıları ne
halktır ne de toplumun temsilcileridir. Osmanlı tarihinde işkenceyi yasaklayan ilk belge olması önem arz etmektedir.

Sened-i İttifak'ın Biçimi

Sened-i İttifak hukuken, sözleşme anayasadır. Maddi anlamda anayasadır fakat şekli anlamda anayasa değildir.

Kaynakça
Türk Anayasa Hukuku Sitesinde Sened-i İttifak'la ilgili bölüm (http://www.anayas Vikikaynak'ta Sened-i
a.gen.tr/senediittifak.htm)12 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde İttifak
arşivlendi (https://web.archive.org/web/20151212070032/http://www.anayasa.ge ile ilgili metin
n.tr/senediittifak.htm). bulabilirsiniz.
Sened-i İttifak'ın Latin alfabesine çevrilmiş aslı (http://www.tbmm.gov.tr/kultursana
t/yayinlar/yayin001/001_00_004.pdf) 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi (https://web.arc
hive.org/web/20150212145539/http://www.tbmm.gov.tr/kultursanat/yayinlar/yayin001/001_00_004.pdf).

Dış bağlantılar
"Sened-i İttifak ile Magna Carta'nın Karşılaştırılması", Sina Akşin (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/22/83.pdf)19
Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/web/20180719121946/http://
dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/22/83.pdf).

Notlar
1. ^ Kemal Gözler (2004), Anayasa Hukukuna Giriş, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları, sy.3-12
2. ^ a b Shaw J.S., Shaw E.K., (1994), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye: İkinci Cilt, İstanbul:E Yayınları.
3. ^ a b Niyazi Berkes (1978), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
4. ^ İlber Ortaylı (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayın, sy. 23
5. ^ "Sened-i İttifak ile Magna Carta'nın Karşılaştırılması" (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/22/83.pdf) 19 Temmuz
2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/web/20180719121946/http://dergiler.a
nkara.edu.tr/dergiler/18/22/83.pdf)., Sina Akşin.
6. ^ Yalçın Küçük (1990), Aydın Üzerine Tezler, Cilt 1, s. 261. İstanbul: Tekin Yayınevi.

Otorite kontrolü TDVİA: sened-i-ittifak (https://islamansiklopedisi.org.tr/sened-i-ittifak)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sened-i_İttifak&oldid=31028595" sayfasından alınmıştır