ÔN TẬP VĂN HỌC TRUNG ĐẠI

Câu 1 : Trình bày quy trình đọc hiểu văn bản văn học Việt
Nam trung đại
Quy trình đọc hiểu văn bản văn học Việt Nam trung đại có thể
được chia thành các bước sau:
B1. Tìm hiểu bối cảnh lịch sử và văn hóa
a. Xác định thời kỳ lịch sử:
Hiểu rõ thời điểm mà tác phẩm được viết giúp nhận biết các sự
kiện lịch sử, chính trị và xã hội ảnh hưởng đến nội dung và tư
tưởng của tác phẩm.
b. Nghiên cứu bối cảnh văn hóa:
Nắm vững các giá trị văn hóa, tôn giáo, triết lý và tư tưởng chủ
đạo của thời kỳ đó. Đặc biệt, đối với văn học trung đại Việt
Nam, Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo có ảnh hưởng sâu sắc.
B2. Nắm bắt các yếu tố ngôn ngữ và văn tự
a. Hiểu biết về chữ Hán và chữ Nôm:
Nhiều tác phẩm văn học trung đại Việt Nam được viết bằng chữ
Hán hoặc chữ Nôm. Việc nắm vững cơ bản về hai loại chữ này
là rất cần thiết.
b. Giải mã các từ cổ và ngữ pháp cổ:
Nắm vững cách sử dụng từ ngữ và ngữ pháp thời kỳ trung đại,
bao gồm cả các biến thể và cách diễn đạt khác với tiếng Việt
hiện đại.
B3. Phân tích thể loại văn học
a. Xác định thể loại:
Hiểu rõ thể loại của tác phẩm (thơ, văn xuôi, phú, cáo, hịch, v.v.)
để áp dụng các phương pháp phân tích phù hợp.
b. Đặc điểm của thể loại:
Nắm vững các đặc điểm, quy tắc và phong cách của từng thể
loại văn học trung đại, giúp hiểu rõ cấu trúc và mục đích của tác
phẩm.
B4. Đọc và phân tích nội dung văn bản
a. Đọc kỹ văn bản:
Đọc toàn bộ tác phẩm một cách kỹ lưỡng, chú ý đến từng chi
tiết, từ ngữ, câu văn và hình ảnh.
b. Tóm tắt nội dung:
Ghi chú lại những ý chính, sự kiện, nhân vật và mạch truyện của
tác phẩm để có cái nhìn tổng thể.
c. Phân tích chủ đề và tư tưởng:
Xác định các chủ đề chính, tư tưởng và thông điệp mà tác giả
muốn truyền tải. Chú ý đến cách tác giả phản ánh các giá trị xã
hội, tư tưởng và cảm xúc.
B5. Phân tích hình thức nghệ thuật
a. Phân tích ngôn ngữ và phong cách:
Đánh giá cách sử dụng ngôn ngữ, biện pháp tu từ, hình ảnh, âm
điệu và phong cách viết của tác giả.
b. Cấu trúc tác phẩm:
Xem xét cấu trúc của tác phẩm, cách sắp xếp các phần, chương,
đoạn, và mối liên hệ giữa các phần.
B6. Đánh giá và đối chiếu
a. Đánh giá giá trị nghệ thuật và tư tưởng:
Xem xét giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm trong bối
cảnh lịch sử và văn hóa.
b. Đối chiếu với các tác phẩm khác:
So sánh tác phẩm với các tác phẩm khác cùng thời kỳ hoặc khác
thời kỳ để nhận ra những điểm tương đồng và khác biệt, từ đó
có cái nhìn sâu sắc hơn về giá trị của tác phẩm.
B7. Viết bài phân tích
a. Lập dàn ý:
Xây dựng dàn ý chi tiết cho bài phân tích, bao gồm các phần:
mở bài, thân bài (phân tích chi tiết), kết bài (tổng kết và đánh
giá).
b. Viết bài:
Trình bày các phân tích, nhận xét và đánh giá một cách logic,
mạch lạc và thuyết phục.
c. Chỉnh sửa:
Đọc lại và chỉnh sửa bài viết để đảm bảo tính chính xác, rõ ràng
và mạch lạc.
B8. Tham khảo và mở rộng
a. Đọc thêm tài liệu tham khảo:
Đọc các tài liệu nghiên cứu, phân tích của các học giả về tác
phẩm để bổ sung kiến thức và mở rộng tầm nhìn.
b. Tham gia thảo luận:
Tham gia các buổi thảo luận, hội thảo về văn học trung đại để
trao đổi ý kiến và học hỏi từ các chuyên gia và đồng nghiệp.

Câu 2 : Trình bày tri thức đọc hiểu văn bản văn học Việt
Nam trung đại

Tri thức cần thiết để đọc hiểu văn bản văn học Việt Nam trung
đại :

- Tri thức về bối cảnh lịch sử và xã hội

+ Thời kỳ lịch sử: Hiểu rõ các giai đoạn lịch sử từ thế kỷ X đến
thế kỷ XIX, bao gồm các triều đại phong kiến như Lý, Trần, Lê,
Mạc và Nguyễn. Mỗi giai đoạn có đặc điểm xã hội, chính trị và
văn hóa riêng, ảnh hưởng trực tiếp đến nội dung và tư tưởng của
văn học.

+ Xã hội và tầng lớp: Nắm bắt được cấu trúc xã hội phong kiến
với các tầng lớp vua chúa, quý tộc, quan lại, nông dân, và các
giai tầng khác. Sự phân chia giai cấp và mâu thuẫn xã hội là nền
tảng cho nhiều tác phẩm văn học.

- Tri thức về văn hóa và tư tưởng

+ Tư tưởng Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo: Ảnh hưởng của ba
tư tưởng lớn này trong văn hóa Việt Nam trung đại. Nho giáo
với các giá trị nhân nghĩa, trung hiếu; Phật giáo với tư tưởng từ
bi, giải thoát; và Đạo giáo với triết lý hòa hợp với tự nhiên.

+ Văn hóa dân gian: Hiểu biết về các yếu tố văn hóa dân gian
như truyền thuyết, thần thoại, tục ngữ, ca dao, truyện kể dân
gian, vì chúng thường được phản ánh trong văn học trung đại.

- Tri thức về ngôn ngữ và văn tự

+ Chữ Hán và chữ Nôm: Biết đọc và hiểu cơ bản về chữ Hán và
chữ Nôm, hai hệ chữ viết chính trong văn học trung đại Việt
Nam. Chữ Hán thường được sử dụng trong các văn bản chính
thống, văn chương bác học, trong khi chữ Nôm được dùng nhiều
trong văn học dân gian và các tác phẩm quốc âm.

+ Ngôn ngữ cổ: Vững các từ ngữ, cấu trúc ngữ pháp, và cách
diễn đạt của tiếng Việt cổ, thường khác biệt so với tiếng Việt
hiện đại.

- Tri thức về thể loại và phong cách văn học

+ Các thể loại văn học trung đại: Hiểu biết về các thể loại văn
học như thơ (thất ngôn bát cú, lục bát, song thất lục bát), văn
xuôi (truyện ký, tiểu thuyết), và các thể loại khác như phú, cáo,
hịch, chiếu, biểu.

+ Đặc điểm phong cách: Vững đặc điểm phong cách của các tác
phẩm, bao gồm cách miêu tả, sử dụng hình ảnh, âm điệu, biện
pháp tu từ, và cấu trúc tác phẩm.

- Tri thức về phân tích và phê bình văn học

+ Phân tích chủ đề và tư tưởng: Xác định chủ đề chính và tư

tưởng của tác phẩm, từ đó hiểu rõ thông điệp mà tác giả muốn
truyền tải. Chú ý đến các yếu tố như tình yêu nước, lòng trung
thành, đạo đức, tình yêu và các giá trị nhân sinh.
+ Phân tích nhân vật: Nắm bắt các đặc điểm của nhân vật, từ
tính cách, hành động, đến lời nói và mối quan hệ với các nhân
vật khác. Hiểu rõ vai trò và ý nghĩa của từng nhân vật trong tác
phẩm.

+ Phân tích ngôn ngữ và phong cách nghệ thuật: Đánh giá cách
sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu, và biện pháp tu từ của tác
giả. Hiểu rõ phong cách nghệ thuật của từng tác giả và cách họ
sử dụng ngôn ngữ để tạo nên sức hấp dẫn cho tác phẩm.

- Tri thức về bối cảnh tác phẩm

+. Hoàn cảnh sáng tác: Biết về hoàn cảnh và động cơ sáng tác
của tác giả, bao gồm các yếu tố cá nhân, xã hội, và chính trị ảnh
hưởng đến việc hình thành tác phẩm.

+ Tác giả và thời đại: Nắm rõ tiểu sử của tác giả, phong cách
sáng tác và những đóng góp của họ cho văn học Việt Nam. Hiểu
rõ về thời đại và những sự kiện lịch sử, xã hội liên quan đến
cuộc đời và sự nghiệp của tác giả.

- Tri thức về phê bình và đánh giá

+ Phê bình văn học: Hiểu biết về các lý thuyết và phương pháp
phê bình văn học để áp dụng vào việc phân tích và đánh giá tác
phẩm. Có thể tham khảo các tài liệu phê bình văn học của các
nhà nghiên cứu nổi tiếng để có cái nhìn đa chiều về tác phẩm.

+ Đánh giá giá trị tác phẩm: Xem xét giá trị nghệ thuật, tư tưởng
và ảnh hưởng của tác phẩm trong bối cảnh văn học và xã hội
thời kỳ trung đại. Đánh giá sự đóng góp của tác phẩm vào nền
văn học Việt Nam nói riêng và văn học thế giới nói chung.

- Tri thức về lịch sử văn học

+ Lịch sử văn học Việt Nam: Nắm bắt các giai đoạn phát triển
của văn học Việt Nam từ khởi thủy đến trung đại, hiểu rõ sự
chuyển biến qua từng thời kỳ và đặc điểm nổi bật của mỗi giai
đoạn.

+ Các trào lưu văn học: Biết về các trào lưu văn học chính trong
thời kỳ trung đại như văn học Lý-Trần với phong cách hùng ca
và trang nghiêm, văn học Lê sơ với sự đa dạng và phong phú,
văn học Mạc với tinh thần nhân văn và mở rộng, và văn học
Nguyễn với sự phát triển mạnh mẽ của chữ Nôm.

- Tri thức về tiếp nhận và diễn giải văn bản

+ Tiếp nhận văn bản: Hiểu được cách thức mà các tác phẩm văn
học trung đại được tiếp nhận và diễn giải qua các thời kỳ lịch sử.
Chú ý đến những biến đổi trong cách đánh giá và cảm nhận của
các thế hệ độc giả khác nhau.

+ Diễn giải văn bản: Biết cách diễn giải các hình ảnh, biểu
tượng và ý nghĩa ẩn dụ trong văn bản. Hiểu rõ các cách diễn giải
khác nhau và mở rộng khả năng hiểu biết thông qua các phương
pháp phân tích văn bản.

- Tri thức về liên văn bản

+ Mối liên hệ giữa các tác phẩm: Hiểu rõ mối quan hệ và ảnh
hưởng giữa các tác phẩm trong cùng một thời kỳ hoặc giữa các
thời kỳ khác nhau. Xem xét cách các tác phẩm phản ánh, tiếp
nối hoặc phản bác nhau.

+ So sánh văn học: So sánh các tác phẩm văn học trung đại Việt
Nam với các tác phẩm văn học của các quốc gia khác trong cùng
thời kỳ để hiểu rõ hơn về sự tương đồng và khác biệt trong cách
tiếp cận và phản ánh cuộc sống.

- Tri thức về ngữ cảnh xã hội và chính trị

+ Các chính sách và biến động chính trị: Hiểu rõ về các chính
sách và biến động chính trị trong thời kỳ trung đại, ảnh hưởng
của chúng đến đời sống xã hội và tư tưởng của tác giả.
+ Sự thay đổi của xã hội: Nhận biết sự thay đổi trong cấu trúc xã
hội, kinh tế và văn hóa qua từng thời kỳ và cách chúng ảnh
hưởng đến nội dung và hình thức của tác phẩm văn học.

=> Đọc hiểu văn bản văn học Việt Nam trung đại là một quá
trình phức tạp, đòi hỏi người đọc phải có kiến thức sâu rộng về
lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ, thể loại và phong cách văn học. Quy
trình đọc hiểu bao gồm việc nghiên cứu bối cảnh lịch sử và văn
hóa, nắm bắt các yếu tố ngôn ngữ và văn tự, phân tích thể loại
và phong cách văn học, đánh giá giá trị nghệ thuật và tư tưởng
của tác phẩm, và so sánh với các tác phẩm khác. Việc nắm vững
các tri thức này sẽ giúp người đọc tiếp cận và hiểu sâu sắc hơn
về các tác phẩm văn học trung đại Việt Nam, từ đó nâng cao khả
năng phân tích và đánh giá văn học một cách toàn diện.

Câu 3 : Trình bày yêu cầu đọc hiểu đối với các văn bản: cáo,
hịch, thơ Đường luật, kí, truyện truyền kì, ngâm khúc,
truyện Nôm, văn tế

THỂ LOẠI ĐẶC ĐIỂM yêu cầu đọc hiểu

Cáo - Thường là văn bản - Hiểu rõ bối cảnh

chính trị, quân sự, lịch sử, xã hội khi cáo
 tuyên ngôn của vua được viết ra.
chúa hoặc quan lại, - Nắm bắt mục đích
thông báo chính sách, và thông điệp chính
chiến thắng hoặc sự của cáo.
kiện quan trọng. - Phân tích ngôn ngữ,
- Ngôn ngữ trang giọng điệu, và biện
trọng, hùng hồn, pháp tu từ được sử
mang tính chất thuyết dụng.
phục cao. - Nhận diện các giá trị
tư tưởng, chính trị và
văn hóa mà cáo phản
ánh.
Hịch - Là loại văn bản kêu - Hiểu rõ tình hình
gọi, động viên quân chiến tranh và hoàn
đội, thường được viết cảnh ra đời của hịch.
trong bối cảnh chiến - Nắm bắt được mục
tranh. tiêu và đối tượng
- Ngôn ngữ mạnh mẽ, hướng tới của hịch.
đầy cảm xúc, nhằm - Phân tích cấu trúc,
khơi dậy lòng yêu ngôn ngữ, và các biện
nước, tinh thần chiến pháp nghệ thuật sử
 đấu. dụng trong hịch.
- Đánh giá tác động
và ý nghĩa của hịch
đối với quân đội và xã
hội.
Thơ Đường luật - Thể thơ có nguồn - Hiểu biết về luật
gốc từ Trung Quốc, thơ, niêm, luật, và đối
gồm bốn câu (tứ trong thơ Đường luật.
tuyệt) hoặc tám câu - Phân tích chủ đề, tư
(bát cú), với luật bằng tưởng, và cảm xúc
trắc chặt chẽ. trong bài thơ.
- Ngôn ngữ cô đọng, - Nhận diện các biện
hàm súc, thường pháp tu từ, hình ảnh,
mang tính chất tả và cách diễn đạt trong
cảnh, tình hoặc triết lý thơ.
nhân sinh. - Đánh giá giá trị
nghệ thuật và ý nghĩa
của bài thơ.
Ký - Là thể loại văn xuôi - Hiểu rõ bối cảnh
ghi chép lại sự kiện, lịch sử, xã hội mà tác
câu chuyện có thật, phẩm phản ánh.
 mang tính chất lịch sử - Phân tích nhân vật,
hoặc miêu tả cuộc sự kiện, và mối quan
sống đời thường. hệ giữa các yếu tố
- Ngôn ngữ chân thực, trong ký.
sống động, thường - Đánh giá cách tác
mang tính chất phê giả thể hiện quan
phán hoặc khen ngợi. điểm, thái độ qua
ngôn ngữ và chi tiết
miêu tả.
- Nhận diện giá trị
nhân văn, tư tưởng và
nghệ thuật của tác
phẩm.
Truyện truyền kì - Thể loại truyện - Hiểu rõ bối cảnh văn
ngắn, thường kể về hóa, tín ngưỡng dân
các hiện tượng kỳ lạ, gian được phản ánh
thần bí, siêu nhiên. trong truyện.
- Ngôn ngữ phong - Phân tích cốt truyện,
phú, giàu hình ảnh, nhân vật, và các yếu
mang tính chất huyền tố kỳ ảo trong truyện.
bí và triết lý. - Đánh giá ý nghĩa
 tượng trưng và tư
tưởng triết lý mà
truyện truyền tải.
- Nhận diện giá trị
nghệ thuật và sức hấp
dẫn của truyện truyền
kỳ.
Ngâm khúc - Thể loại thơ trữ tình, - Hiểu rõ bối cảnh
thường mang tính tâm trạng và hoàn
chất than thở, bày tỏ cảnh sáng tác của
nỗi buồn, nhớ thương. ngâm khúc.
- Ngôn ngữ giàu cảm - Phân tích cảm xúc,
xúc, nhạc điệu, tư tưởng, và chủ đề
thường sử dụng biện chính trong bài thơ.
pháp tu từ phong phú. - Nhận diện các biện
pháp tu từ, hình ảnh,
và âm điệu được sử
dụng.
- Đánh giá giá trị
nghệ thuật và cảm xúc
mà ngâm khúc mang
 lại.
Truyện Nôm - Thể loại truyện thơ, - Hiểu rõ bối cảnh
thường viết bằng chữ lịch sử, văn hóa mà
Nôm, kể lại các câu truyện Nôm phản ánh.
chuyện dân gian, - Phân tích cốt truyện,
truyền thuyết hoặc nhân vật, và các sự
sáng tác mới. kiện trong truyện.
- Ngôn ngữ mộc mạc, - Đánh giá các giá trị
dễ hiểu, mang tính nhân văn, tư tưởng và
chất giải trí và giáo bài học đạo đức trong
dục. truyện.
- Nhận diện giá trị
nghệ thuật và sức hấp
dẫn của truyện Nôm.

Văn tế - Thể loại văn bản - Hiểu rõ bối cảnh lễ

dùng trong các lễ tế, nghi, văn hóa và
tang lễ, để tưởng nhớ phong tục liên quan
và vinh danh người đã đến văn tế.
khuất. - Phân tích cấu trúc,
- Ngôn ngữ trang ngôn ngữ, và cảm xúc
 trọng, thành kính, trong văn tế.
mang tính chất - Đánh giá cách tác
thương tiếc và ca giả bày tỏ lòng
ngợi. thương tiếc và tôn
kính người đã khuất.
- Nhận diện giá trị
nghệ thuật và ý nghĩa
của văn tế trong văn
hóa dân gian.

=> Đọc hiểu các văn bản văn học trung đại Việt Nam đòi hỏi
người đọc phải có kiến thức sâu rộng về lịch sử, văn hóa, ngôn
ngữ và thể loại văn học. Việc nắm vững các yêu cầu đặc thù của
từng thể loại sẽ giúp người đọc tiếp cận và hiểu sâu sắc hơn về
các tác phẩm, từ đó nâng cao khả năng phân tích và đánh giá
văn học một cách toàn diện.