4 Matemática Quechua Chanka

Yupana
4 Yupana
4
Kuskalla yachasunchik
4
Qichwa
Matemática 4 - Quechua variante Chanka
Chanka
Matemática 4
Cuaderno de Trabajo
PERÚ Ministerio
de Educación
Yupana
4
Kuskalla
Kuskalla yachasunchik
yachasunchik
Qichwa
Chanka
Chanka
Matemática 4.°
Matemática 4
PERÚ SUYUPI YACHAY KAMAYUQ
Simikunapi, Kawsaykunapi, Sapsikunapi Tukuy niraq Yachachina Umalliq
Iskay Simipi Kawsaypura Yachachiy Umalliq
Yupana llamkana maytu

Cuaderno de trabajo - Matemáticas 4 - Quechua Chanka
©Ministerio de Educación
Av. De la Arqueología cuadra 2, San Borja
Lima, Perú
Teléfono: 615-5800
www.gob.pe/minedu
2020 watapi - tawa kaq mirachisqa

Tiraje: 9298 mirachisqa
Impreso en setiembre 2020
Ruraqkuna
Antonio Rodas Antay
José Damiano Huamán
DEIB nisqamanta llapan llamkaypi yanapaqkuna

Moisés Cárdenas Guzmán
Maytukuna allinchaypi yanapakuqkuna

Teófilo Zanabria Olarte
Qichwapa qillqaynin qawaqkuna

Belisario Sánchez Rojas
Allichasqa qawapaq
Javier Ugaz Aguilar
Maytu tupachiq
Analí Shakenka Chávez Zambrano
Siqiq
DEIB nisqapa siqichisqan siqikuna
Josué Rómulo Valdez Lezama
Impreso en EDITORIAL ROEL S.A.C.

Pj. Miguel Valcarcel Nro. 361, Urbanización San Francisco, Ate - Lima
RUC 20122879331
Setiembre 2020
2020 - 05689 yupawan Perú Suyupa Hatun Ñawinchanan Wasipi churasqa

Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N.° 2020 - 05689
Kay maytutaqa paqarichiqkunapa mana munayninwanqa manam pipas mirachinmanchu.

Peru suyupi mirachisqa/Impreso en el Perú/Printed in Peru
Riqsiwanaykipaq
Sutiyqa:
Ñiqiyqa:
Yachay wasiyqa:
Llaqtayqa:
Yachachiqniypa sutinqa:
Wata:
Riqsichikuynin
Kuyasqa warmi qari warmachakuna:
Qampaqmi kay qillqasqa maytuqa, kaywanmi pukllaqhinalla

utqayllaman yachay wasiykipi yachayniykikunata qispichinki.
Yachayniykikuna kallpachanaykipaq hinaspa ñawpaqman

rinaykipaqmi sinchi kuyakuywan kallpachakuspa huñu
huñupi llamkastin amawtaykikuna kay qillqasqa maytuta
qispirqachimuniku.
Sapallaykipas mana chayqa yachaq masiykikunawan

yanapanakustin llamkanaykipaqpas imaymana ruraykunam
kachkan.
Qillqasqa maytupi ruraykunaqa llaqtaykipa kawsakuyninta,

imayna kasqantam riqsichisunki hinallataqmi allin kikin
simiykipi rimanaykipaq qillqanaykipaq yanapasunki.
Aylluykikuna allin qawanaykipaqpas Pacha Mamata sumaqta
amachanaykipaqpas allinmi kanqa.
Hinallataqmi runa masiykikunawan wasi masiykikunawan,

yachakuq masiykikunawan, llaqta masiykikunawan hawkalla
kawsakunaykipaqpas yanapasunki.
Kay llamkana maytuwanqa pukllankim, takinkim, llusinkim,

siqinkim, hamutankim, tupachinkim hinallataqmi imaymana
atiyniykikuna sapa yachaykunapi wiñanqa.
Kay llamkana maytutaqa munaykunkipunim. Sumaq

kallpachasqa yachaykunatam qawaykunki. Kay qillqasqa
maytuqa ancha kuyasqayki masiykihinam, chaymi
sumaq sunquwan qawaykunayki, sumaqta yachayniyki
llanllarinanpaq.
¡Kusisqalla kay, kuyakuywan llamkachaykuy!

Kaqninkuna
Kawsayninchikkuna uyway
1 Taqa
Yachana
1. Llullu kawsaykunamanta 10
2. Llullu kaysaykunawan llankikuy 14
3. Kawsayninchikkuna harkay 18
4. Hampi qurakuna huñuy 21
Yachaykuna qatipanapaq 26
2 Taqa Kawsayninchikkuna huqariy

Yachana
5. Kawsay huqarinapaq churanakuy 28
6. Llamkanakuna, yachayninchikkuna 32
7. Kawsay huqariy 36
8. Kawsay allchay 40
3 Taqa Kawsaykinchikkuna tikrachiy / rayminchikkuna

Yachana
9. Chaki mikuna ruray 46
10. Chaki mikuna waqaychay 50

50
11. Musuq wata raymiy 54
12. Uywa hampiy 58
4 Taqa Uywanchikkunapa raymin

Yachana
13. Llankikuy 64
14. Uywakunapa rayminpaq allchakuy 68
15. Uywakuna raymiy 72
5 Taqa Ayllunchikkunapa rurayninkuna
Yachana
16. Wasi ruranapaq allichakuy 78
17. Wasichakuy 82
18. Awayninchikkuna 86
6 Taqa Tarpunapqa Allinchakuy

Yachana
19. Yaku uyway 92
20. Chakra rikchachiy 96
21. Tarpuy qallariy 100
22. Llamkanakuna allichay 104
7 Taqa Hatun tarpuy

Yachana
23. Siñakuna unanchakuna qaway 110
24. Muhu rikchachiy 114
25. Hatun tarpuy 118
26. Tarpuypi mikunakuna 122
8 Taqa Ayllupi uywanakusunchik

Yachana
27. Ayllunchikkunata yuyarisunchik 120
28. Kawsayninchikkunata uywasunchik 132
29. Apunchikkunawan uywanakuy 136
30. Uywakunapaq tarpuy 140

1
Taqa
Kawsayninchikkuna uyway
Kunan charwikunata paskaspa yachasunchik:

• Yapayta, qichuyta.
• Riqikunapa muyuriqnin tupuyta.
• Qati qatipi mamarkun tariyta.
• Qullqa tiqi rurayta.
1 Llullu kawsaykunamanta
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Hayka niraq llullu kawsaykunatataq aylluykichikpi
huqarinkichik?
• Aylluykichikpi akllay iskay llullu kawsaykuna huqarisqaykichikta,
¿mayqintataq aswan unaypi huqarinkichik?
Llamkasunchik.
1. Aylluykipi 6 runakuna kaptin ¿Haykatataq kay kawsaykunata
pallamuwaqchik? Tukupay.
Kawsaykuna Haykata Hayka punchawpaq

Chuqllu
Papa
Hawas
Ulluku
Ayllunchikpi llullu kawsaykunata huqarinchikqa, tukuy niraq

mikunakunata rurananchikpaq, qalilla kawsananchikpaq, utqayman
sumaqta kawsay puqumunanpaq.
10
1
Sulla qatupi rantikunanpaq 560 chuwa mikuykunata

rurasqa. Ñañan Killañataq, 132 chuwa aswan achka
mikunakunata rurasqa. ¿Hayka chuwa mikunakunatataq
ñañan killa rurasqa? Yanapay paskayta.
a) Marya hayka chuwa mikuna rurasqankuta tariyta munan.

Payqa material base diez nisqawan kayhinata yanapachikun.
Killa
Sulla
560 132
560 + =
Kutichiynin: Killaqa chuwa mikunakunata rurasqa.
ch) Inti charwita kaynata paskasqa:

Killa
560 132 560 +
?
Sulla
Kutichiynin: Killaqa chuwa mikunakunata rurasqa.
Marya, Inti charwi imayna paskasqankuta tupachiy.

Qampa rurasqaykitawan.
11
2 Lima llaqtapi, hatun
qatupi miski mikunakuna
ruranankupaq Antawaylla
ayllumanta 700 wayqa llullu
kawsaykunata apachinqaku;
250 wayqa chuqlluta; 110
wayqa hawasta, 86 wayqa
alwirhasta, 40 wayqa
purututa, wakinpiñataq
wayqa llullu papata.
¿Hayka wayqa papatataq
apachinqaku?
a) Ana llullu kawsaykunata base diez nisqanwan tupachispa

tapukuypa kutichiyninta tarirqun.
Chuqllu Hawas Alwirhas Purutu llullu papa llapan
¿?
250 + 110 + 86 + 40 + 700
Kutichiynin: wayqa llullu papakunata apachinqaku.
ch) Moiséspas charwi paskaypi llikachasqawan yanapachikusqa.

Yanapay tukunaykichikpaq.
Llullu kawsaykuna
Chuqllu Hawas Alwirhas Purutu Llullu papa
250 110 86 40 ¿…?
wayqakuna wayqakuna wayqakuna wayqakuna wayqakuna
250 + 110 + 86 + 40 + = 700
Kutichiynin: wayqa llullu papakunata apachinqaku.
12
3 Mama Parwa sapa killa watantin hunta S/ 80 qullqita waqaychayta
munasqa, wawankunapaq pachan rantinanpaq. Tayta Amaruñataq
watantin chawpillanta huñusqa. ¿Hayka qullqitataq tayta Amaru
huñunqa watantin?
Kutichiynin: Tayta Amaru qullqita waqaychanqa.
a) Quyllur charwita paskayta munaspa, rurasqa kayhinata:

Parwapa
waqaychasqan
1 killa 2 killa 3 killa 4 killa 5 killa 6 killa 7 killa 8 killa 9 killa 10 killa 11 killa 12 killa llapan
80 80 80 80 80 80 960
80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 + 80 = 960
Amarupa
waqaychasqan
1 killa 2 killa 3 killa 4 killa 5 killa 6 killa 7 killa 8 killa 9 killa 10 killa 11 killa 12 killa llapan
40 40 40
40 + 40 +40 + 40 + 40 + 40 + 40 + 40 + 40 + 40 + 40 + 40 = ____
Kutichiynin: Amaru S/ qullqita waqaychasqa rantinanpaq.
ch) Saywa charwita paskasqa kayhinata.

Parwa: 1 wata = 12 killakuna Amaru:
Sapa killa waqaychanqa: S/ 80 Sapa killa kuskanta waqaychan S/ 40
Watapi: 80 x 12= Watapi: 40 x 12 =
Kutichiy: Kutichiy:
Kutichiynin: Amaru S/ qullqita waqachasqa.
Kutichiynin: Amaru S/ qulqitaraq huñunqa Parwapahina

kananpaq.
13
2 Llullu kaysaykunawan llankikuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Ima llullu kawsaykunatataq llankinakuchkanku?
• ¿Imaynatataq llullu kawsaykunata tupunku huk rurukunawan
llankinankupaq?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkunapiqa ñawpaqmanta pacha kawsaykunata
llankinakurqaku, mallichinakurqaku imatapas aynillapaq. Chay
yachaykunata taqwirinapaq tayta mamaykita, riqsisqayki
runakunatapas tapurikuspa kay llikachasqata huntapay.
Tupunapa sutin Imawan tupuna Imakuna tupunapaq
Sara, alwirhas, hawas, rihu,

Aptay Huk makillawan huqarispa
...............................
Putquy Iskay makiwan huqarispa ...............................
Almu Hatun mati yaykuq ...............................
Millqay, uchkuy Warmipa walinpi huqariy ...............................
Asnapakuna, hampi
Wanku
qurakuna watasqa ...............................
............................... ............................... ...............................
Ayllunchikkunapi kawsaykuna llankinakuypiqa huk niraq

tupunakunawanmi tupunku; ichaqa chay yachaykunam ñawpaq
machunchikmantaraq hina kaqlla puririchkan.
14
1 Mama Ana 1 mati alwirhaswan 1 lliklla papata llankisqa. Qatiqnin
punchawta iskaychasqa aswan achkata llankisqa. Chayna
kaptinqa, ¿hayka mati alwirhastam, hayka lliklla papawantaq
llankinqa?
1 2 3 4 5 6
punchaw punchaw punchaw punchaw punchaw punchaw
llankisqan llankisqan llankisqan llankisqan llankisqan llankisqan
1 mati 2 mati 4 mati

8
alwirhas alwirhas alwirhas
1 lliklla 2 mati 4 mati

papa papa papa
Kutichiynin: Mama Anaqa mati alwirhastataq, chaymanta

lliklla papatataq huñurqusqa.
a) Sunchu charwita paskasqa llikachasqapi kaspichakunata

siqispa. Yanapay:
Llankisqa 1 2 3 4 5
Llapan
kawsaykuna punchaw punchaw punchaw punchaw punchaw
alwirhas ..................
(1 mati) Matikuna
1 liklla ..................
papa Llikllakuna
x2 x2 x x
Kutichiynin: mati alwirhasta, lliklla papata llankisqa.
ch) Saywa charwita paskasqa kaynata. Yanapay huntapaspa.

1 2 3 4 5 Llapan
punchaw punchaw punchaw punchaw punchaw llankisqan
Alwirhas llankisqan 1 2 4 8
Papa llankisqan 1 2 4
x2 x2 x x
1 + 2 + 4 + 8 + 16 = ___
Kutichiynin: mati alwirhasta, lliklla papawan llankisqa.
15
2 Mama Sulla llullu kawsaykunata munaspan, qatupi miski rurukunata
llankikunanpaq churasqa. Llankisqanpa mamarkunta tarispayki
tukupay. ¿Hayka chuqllukunatataq huñurqusqa?
Kutichiynin: Mama Sulla chuqllukunata huñurqusqa.
3 Mama Chaska chakranmanta 19 chuqllukunata qatuna wasiman

llankinanpaq apasqa. Iskay chuqlluwan llankisqa suqta tantata,
pichqa chuqlluwantaq huk waranqa aqnu (kg) asukarta. ¿Hayka
tantatataq llankisqa?, ¿hayka waranqa aqnu (kg) asukartataq
llankisqa? Kay charwita hukniraqllatachu paskachwan.
1 kg
Asukar
Kutichiynin: Mama Sulla tantata chuqllunwan llankisqa,

chaymanta waranqa aqnu (kg) asukarta chuqllunwan
llankisqa.
16
4 Marco yuraq papakuna llankisqanta siqipihina sinrichaspa churasqa.
Siqita huntapay, papakunapa huñu huñu kasqan mamarkunta
tarispayki haykaman mirasqanta siqiy, chaymanta yupanta qillqay.
2 papakuna 4 papakuna 8 papakuna __ papakuna
Kutichiynin: papakuna.
5 Huk wayqa llullu purutuyuq S/ 80 qullqipa chanin kasqa, kay kawsay

pisiyamuptin sapa killa puririsqanmanhina chanin iskaychasqaman
wicharqusqa. Aymuray killa S/ 80 qullqi chanin kasqa. ¿Hayka
chaninniyuqtaq llullu purutuyuq wayqa qapaq sitwa killapi kanqa?
Wayqa llullu
Aymuray Inti raymi Anta sitwa Qapaq sitwa
purutupa
killa killa killa killa
chanin
S/ 80 S/ 80 S/ 160
Kutichiynin: Llullu purutuyuq wayqapa chanin S/ qullqi qapaq

sitwa killapi.
a) Urpi charwita Inti raymi Anta sitwa Qapaq

paskayta munaspa, Aymuray killa
killa killa sitwa killa
kayhinata rurasqa.
80 160
x2 x2
Aymuray killa: 80
Inti raymi killa: 80 x 2 =
Anta sitwa killa: 160 x 2 =
Qapaq sitwa killa: 320 x 2 =
Kutichiynin: Llullu purutuyuq wayqapa S/ qullqi chanin.
17
3 Kawsayninchikkuna harkay
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Siqipi chakrakuna imamanmi rikchakun?, ¿haykatataq
chakrapa muyuriqnin tupunman?, ¿imakunawantaq
tupuwaq?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkunapi chakrakunaqa tukuy niraqmanmi rikchakun,
tawa kuchuraq, suyturaq, muyuraq ima. Muyuriqninkunata hayka
karu kasqanta yachanankupaq tukuy niraq tupunakunawan
tupurqaku.
Tayta mamaykita, riqsisqayki runakunata tapurikuy
imakunawancha suninkunata, kinraykunata tupurqaku, hinaspa
huntapay:
Ayllunchikpi tupunkuna ichiy, kuchus, kuwarta, ________________________
Huklaw ayllukunapa
tupun metro (tatki), _________________________________
Ayllunchikkunapiqa, chakrakunaqa tukuy niraqmanmi rikchakun.

Muyuriqninpas kanchawanraq, qinchawanraq ima, uywakuna
yaykurquspa mikurqunamanta harkasqa. Chaymantapas llullu
kawsaykuna puqurimuptinqa manchachikuykunata churanku mana
pisqukuna, añaskuna, wiqrukuna mikunankupaq.
18
1 Tayta Kunturpa chakran chutarisqa tawa kuchuman rikchakusqa.
Sunin 90 tatkita (m) tupusqa, kinrayninñataq 40 tatki (m).
¿Haykatataq chakrapa muyuriqnin tupusqa?
a) Waskar tayta Kunturta yanapayta munaspa, chakrapa

muyuriqninta kaspichakunawan suninta, kinrayninta ima
tupachisqa. Sapa 10 tatkita (m) huk kaspichawan tupachisqa.
9 kaspicha = 90 tatki (m)
4 kaspicha = 4 kaspicha =
40 tatki (m) 40 tatki (m)
9 kaspicha = 90 tatki (m)
90 + 90 + 40 + 40 = ............ tatki (m)
Kutichiynin: Tayta Kunturpa chakranpa muyuriqninqa

tatkita (m) tupusqa.
ch) Saywa tayta Kunturpa chakran muyuriqnin tupunta yachayta

munaspa siqita ruran, chaymanta llikachasqapi huntaspan
yachan hayka lluqsisqanta:
A
Sunin Kinraynin LLAPAN
CH I A H CH I
H sunin 90 90 x x 180
Hayka lluqsisqanta kinraynin x x 40 80
yachanapaq muyuriqnin 90 40 40
yanapay.
Muyuriqnin tupu = 90 + 90 + 40 + 40 =
Kutichiynin: Chakrapa muyuriqnin tupu tatki (m).
Chakrapa muyuriqnin hayka karu kasqanta muyuriqnin

tupu nispa riqsisun.
Muyuriqnin tupuqa riqipa lliw chirunkuna tupusqa.
Chutarisqa tawa kuchu chirusqapa muyuriqnin tupuqa
sapakama chirunta tupuspa yapaymi.
19
2 Huk ayllupa chakran chutarisqa tawa kuchuman rikchakusqa.
Muyuriqnintaq 640 tatki (m) tupusqa, kinrayninñataq 100 tatki (m)
tupusqa. ¿Haykatataq sunin tupusqa?
Qurawiri charwita paskananpaq huk machinachakunawan
tupachisqa. Chayhinapi:
1 machinacha, 10 tatki (m) tupun
2 machinacha, tatki (m) tupun
10 machinacha, tatki (m) tupun
100
100 100
100
+ 100 + 100 + 100 + + + 100 = 640
Sunin tupu: 100 + _____+_____ = _____ tatki (m)
Kutichiynin: Chakrapa sunin tatki (m) tupun.
Saywa muyuriqninpa tupunta kayhinata tarin:

sunin + sunin + kinraynin + kinraynin = muyuriqnin tupu
Chakrapa kinraynin tupusqan: 100 + 100 = 200 tatki (m)

Iskaynin suninkunapa tupusqan: 640 - 200 = 440
440 kuskanman rakispa:100 + 100 + 100 + 100 + 20 + 20
100 + 100 + 20 = 100 + 100 + 20 =
Kutichiynin: Chakrapa suninqa tatkita (m) tupusqa.
Qurawirichu icha Saywachu allinta hurqurqusqa

chakrapa muyuriqnin tuputa. Rurasqaykita qatipay.
20
3 Huk ayllupi tayta Ramón 3 chakrakunata qati qatiqllata rantikusqa.
Sapa chakrapa muyuriqnintaq kayhinata tupusqa:
Chakra A: 280 tatki (m)

Chakra CH: 240 tatki (m)
Chakra H: 200 tatki (m)
Sapa chakrapa kinraynin = 30 tatki (m)
A CH H
• Kay chakrakunata hukllawarquptin. ¿Haykatataq muyuriqnin tupun?
Yanapakuy kayhina llikakunata ruraspa.

Sapa tawa kuchuchakunapa chirun
tupanqa 10 tatkiman (m).
Kutichiynin: Kimsan chakran hukllawasqapa muyuriqnin tatkita

(m) tupun.
4 Huknin chakraykipa suninta, kinrayninta tatkiwan tupumuspayki,

muyuriqnin tupumanta charwita qispichiy. ¿Hayka tatkitaq (m)
chakraykipa muyuriqnin tupusqa?
Chakraykipa muyuriqninta siqiy.
Kutichiynin: Chakrapa muyuriqninqa tatkita (m) tupusqa.
• Yachaqmasiykikunawan chirusqakunapa muyuriqnin

tupunkunamanta rimanakuspa yuyaymanaychik.
• Rimanakuychik imayhinata charwi
paskasqaykichikmanta.
• Tupanachiychik charwi paskanapaq siqikuna
rurasqaykichikta.
• Hayka lluqsisqantapas tupanachiychik, allinchu icha
manachu allin kasqanta yachanaykipaq.
• Iskayrayaspaqa yachachiqniykita tapurikuychik.
21
4 Hampi qurakuna huñuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• Aylluykipi, ¿ima hampi qurakunatataq huqarinku?
• ¿Yachawaqchu hayka maytu hampi qurakunata aylluykipi
huqarisqankuta?
• Aylluykipi, ¿ima hampi qurakunatataq aswanqa huqarinku?
¿Mayqintataq pisillata huqarinku?
Llamkasunchik.
Hampi qurakunamanta tayta mamaykita, runakuna riqsisqaykita
tapurikuspa, kay llikachasqata huntapay.
Unquy kiri Hampi qura

Wiksa nanaypaq Payqu, aqinqu, _______________________
Tullu nanaypaq Tullma, _______________________________
Ñawi nanaypaq ______________________________________
_________ ______________________________________
_________ ______________________________________
Ayllunchikpiqa hampi qurakunata huqarinchik unquykunamanta

hampikunapaq. Chay qurakunaqa huqarispa, akllaspa, maytuhina
waqaychasqam.
22
1 Huk hunkapi, killachaw punchawta Amaru 6 maytu urihanuta
huqarisqa, Parwa 10 maytuta, Quri 12 maytukunata. Wakin
punchawkunaqa sapakama hina kaq huqarisqallankuta huqarisqaku;
ichaqa quyllurchawpi, kuychichawpi sapakama iskaychasqata
huqarisqaku. ¿Hayka maytu urihanutataq killachawmanta intichaw
punchawkama huqarisqaku?
a) Killinchu, hayka maytu urihanuta hunkapi huqarisqankuta

yachananpaq llikachasqapi rurasqa. Yanapakuy.
Hunka Amarupa Parwapa Quripa
LLAPAN
punchawkuna huqarisqan huqarisqan huqarisqan
• ¿Hayka maytukunatataq quyllurchaw punchawpi llapanku

huqarisqaku? ___________
• ¿Hayka maytukunatataq Amaru hunka punchawkuna
huqarisqa?___________
• ¿Hayca maytu aswan achkatataq Quri llapanpi huqarisqa
Amarupa huñusqanmanta? ___________
• ¿Hayka maytukunatataq llapanku huqarisqaku? ___________
Kutichiynin: maytukunata killachawmanta intichaw

punchawkama huqarisqaku.
ch) Sulla charwi Hunka Warmakunapa Hayka maytu

punchawkuna huqarsiqan huqarisqanku
paskananpaq
+
llikachasqapi kayhinata + ___
rurasqa. Yanapakuy ___
huntaspayki. + ___ + ___
___ + ___
Kay rurasqanta qullqa + ___ + ___
tiqipi rurasqataq. ___ + ___ ___
Hunka: simana, semana
23
Hampi qurakuna pallasqanku
60
56 56
50
Maytukuna
40
30
28 28 28 28 28
20
10
w
w
w
aw
w
aw
ha
ha
ha
ha
ha
ch
ch
rc
ic
ac
ac
ti c
lla
h
pa
llu
sk
In
tip
yc
Ki
uy
ha
Illa
Ku
A
Punchawkuna
Sulla qullqa tiqipi qawaspa tapukuykunata kutichisqa.
• ¿Ima punchawkunataq aswan achkata huqarisqaku? _________
• ¿Hayka maytukunatataq llapanpi huqarisqaku? _________
28 + 28 + 56 + 28 + _______+ ________ + ________
= _______ maytu urihanuta.
Kutichiynin: maytukunata killachawmanta intichay
punchawkama huqarisqaku.
2 Qispi ayllu hampi qurakunata chakranmanta huqarisqaku llaqta

qatupi chalanankupaq. Hayka maytu huqarisqankuta qullqa tiqipi
siqisqa rikukun.
a) Tapukuykunata kutichiy:
• ¿Mayqin hampi quratataq Hampi qurakuna huqarisqa
aswan achkata huqarisqaku?
______________________
• ¿Mayqin hampi quratataq 35
pisillata huqarisqaku? 30 30
Maytukuna
_______________________ 25 25
• Marku maytukuna, 20 22
20 18
¿haykawantaq aswan 15
15
achka salwiyamanta?
10
_______________________
• Muña maytukuna, 5
¿haykapitaq aswan 0
lla
ku
in
a
u
pisilla pinku pinku

nk
ni
uñ
nt
iy
u
ar
nk
sa
lw
pi
lla
m
an
pi
sa
m
maytukunamantaqa?
Hampi huqarisqa
________________________
24
ch) Sunchu, Qispi ayllupa Hampi qurakuna Hayka maytukuna
sullka churin qullqa
pinku pinku
piqipi kaqninkunata
llikachasqaman churayta llantin
munan, hayka maytukuna muña
llapanpi huqarimusqankuta mansanilla
yachananpaq. Huntaypi salwiya
yanapay.
marku
Llapan
Kutichiynin: maytu hampi qurata llapanpi huqarinku.
Tawa ñiqi warmakunata wiñaspanku yachayninkupi imaman

3
aypayta munasqankumanta tapusqaku, warmakuna kutichisqankuta
llikachasqapi siqisqaku kayhinata.
Warmakunapa aypay
Yupasqa Hayka rikuriq
munasqan
yachachiq/profesor 10
ruraq/ingeniero
nanachikuq/abogado
hampiq/médico
kipukamayuq/contador
sinrichaq/economista
Llapan warmakuna
• Llikachasqa warmakunapa aypay munasqanta qawaspa qullqa tiqipi

siqiy.
Tawa ñiqipi warmakunapa imaman qispiy munasqanku
12
10
8
Yupaynin
6
4
2
0
• ¿Haykawantaq hampiqkunamanta yachachiqkuna aswan achka? _______
25
Yachaykuna taripanapaq
1 Mama Urpi 183 waranqa aqnu (kg) hawasta, 112 waranqa aqnu
(kg) alwirhasta, 157 waranqa aqnuta (kg) sarata ima rantikusqa,
papatawan. Llapanpiqa rantikusqa 550 waranqa aqnuta (kg).
¿Hayka waranqa aqnu (kg) papatataq rantikusqa?
Kutichiynin: Mama Urpiqa waranqa aqnu (kg) papata

rantikusqa.
2 Kay qati qatilla yupakunapi mamarkunta tarispayki, huntapay.

Rurasqaykita willakuy.
• 12, 24, 72, 288, _________

• ___; 20; 40; 70; ____; 160; ____
3 Huk chutarisqa tawa kuchu chakrapa sunin 120 tatkita (m)

tupusqa, kinrayninñataq 90 tatkita (m). Qayllanpi chakrapataq,
sunin 250 tatkita (m) tupusqa, kinrayninñataq 130 tatkita (m).
Iskaynin chakrakunata huk chakrallatahina yuyaymanaptinchik,
¿haykataq hatun chakrapa muyuriqnin tupunman?
Kutichiynin: Hatun chakrapa muyuriqninqa tatkita (m)

tupunqa.
4 Waman ayllu yachay wasipi, tawa ñiqipi yachaq warmakunata, ima

pukllaykuna aswan munasqankuta tapusqaku. Chay tapurikuypa
chumasqan llikachasqapi kayhina rikukun.
Pukllaykuna
Chakillawan Yakupi Makillawan Makillawan Makillawan
haytay tuytuy laqyay isankaman winay pukllay
12 6 12 4 2
• Qullqa piqipi siqispayki qawachiy.

• Ama qunqankichu kinray kuchuqpi pukllaykunata churanki,
sayanpan kuchuqpitaq hayka warmakuna kasqanta.
2
Taqa
Kawsayninchikkuna
huqariy

• Chirusqakunapa hawa tupun tariyta.
• Yupakunata yapayta, qichuyta, tupachiyta ima.
• Qati qatipi mamarkun tariyta.
• Willakuykunapi pallasqa yupa qullqa tiqikunapi qawachiyta.
27
5 Kawsay huqarinapaq
Yachana
churanakuy
Rimanakusunchik.
• ¿Imakunata runakuna rurachkanku?
• ¿Kawsay huqarisqankupi imakunataq siqikunaman rikchakun?
Llamkasunchik.
Aylluykikunata tapukuy, ¿imakunawantaq chakrankupa hawa
tupunta tupurqaku? Chaymanta tapukuspa, kay llikachasqapi
chakatawan chimpuy.
Hayka runa Waskawanraq,
Hayka muhu Hayka kawsay Hayka yunta
Chakrakuna hallmaypi ichiywanraq,
yaykusqanmanhina lluqsisqanmanhina tusqanmanhina
tukusqanmanhina ____________
Sara chakra X
Papa chakra X
Uqa chakra
Rihu chakra
Purutu chakra
_____________
Ayllukunapi kawsaykuna hayka lluqsinantapas ña yachakunña.

Sapa kawsaymi huk niraq huqarina. Ñawpaq ayllunchikkuna
kawsay huqarinankupaqqa pachamamataraq yupaycharqaku,
kawsaykunatapas sinchi kuyakuywanmi huqariqku.
28
1 Chakanapi, ¿Hayka tawa
kuchuchakunataq tarikun?
Kutichiynin: Chakanapiqa _________ kasqa.
2 Sapakama siqipa ukunpi. ¿Hayka tawa kuchuchakunataq tarikun?
Kutichiynin: Ñawpaq siqipiqa ________ tawa kuchuchakuna tarikun,

qipa siqipiñataq ________ tawa kuchuchakuna.
Kaykama riqikunapa hawa tupunmanta charwikunata

paskarqankichik, chaypaqmi huk tawa kuchuchata
sapintahina akllarqanchik riqikunapa hawa pampanta
tupunapaq. Chaywanmi riqikunapa hawa tupuntaqa tarisun.
Riqikunapa pampan tuputa hawa tupu nispa riqsisunchik.
Tawa kuchupa sapa chirun 1 pachakcha

tatki (cm) tupuptinqa, hawa tupunqa 1 cm
pachakcha iskaychasqa tatki nispa
riqsisun, kayhinata qillqasun 1 cm2. 1 cm 1 cm2
Taksa niraq pampakuna tupunapaqmi,
sapin pachakcha iskaychasqa tatki (cm2).
29
3 Pachakcha iskaychasqa tatki (1 cm2) tawa kuchuchakunata achkata
kapatay, chaywan yanapachikuspa yachaywasipi, wasiykipipas; ima
tawa kuchukunatapas tupuspa llikachasqapi huntapay.
Ima kaqkuna Tupuna Hayka hawa tupun

Qillqana Pachakcha iskaychasqa
maytupa uyan tatki (1 cm2)
Huk qillqana
rapipa uyan
4 Tayta Amaru iskaynin chakranmanta papata huqarisqa. Huk

chakranpa sunin 12 tatki (m) tupusqa, kinrayninñataq 10 tatki
(m), Chay chakranmanta 2 wayqa papata huqarisqa. Huknin
chakranpañataqsi sunin 12 tatki (m), kinrayninñataq 5 tatki (m).
Tapukuykunata kutichiy:
• ¿Hayka hawa tupuyuqtaq
hatun chakra kasqa?
A CH
• ¿Hayka hawa tupuwantaq 12 tatki (m)

hatun chakra llallin taksa
chakrata? 1 cm
10 tatki (m) 5 tatki (m)
Charwita paskanapaq:
1) Sapakama chakraman hayka tawa kuchuchakuna yaykusqanta
yupaspa yachasun:
Chakra A: ___tawa kuchuchakuna, chaynaqa___m2 hawa tupu.
Chakra CH:___Tawa kuchuchakuna, chaynaqa___m2 hawa tupu.
2) Sapakama chakrapi, sunin tupuwan kinraynin tupuwan mirachisun:
Chakra A: 12 x 10 = 120 iskaychasqa tatki (m2) hawa tupu.
Chakra CH: 12 x 5 = __________ hawa tupu.
Kutichiynin: Hatun chakra hawa tupu, taksa chakra hawa

tupu. Hatun chakra hawa tupuwan llallin taksa chakrata.
30
Huk tawa kuchuyuq riqipa chirun 1 tatki (1 m)
tupuptinqa, riqsiychik “iskaychasqa tatki” nispa hawa
tupuntaqa, qillqayninñataq 1 m2 . Hawa tupukunapa
sapinqa “iskaychasqa tatki” (m2).
5 Tayta Anquwayllupa sara allchanan chutarisqa tawa kuchuman

rikchakusqa, sunin 6 tatkita (m) tupusqa, kinrayninñataq 2 tatkita (m).
¿Hayka hawa tupuyuqtaq tayta Anquwayllupa sara allchanan?
a) Waskar, tayta Anquwaylluta chakranpa hawa tupun

tarinanpaq yanapasqa rakta rapipi tawa kuchukunata kapataspa
tupachispa ima. Sapa tawa kuchupa chirun 1 tatki (1 m) tupusqa:
6 tatki (m)
2 tatki (m)
1m
1m
1m2 12 tawa kuchuqa 12 m2
ch) Sulla geoplano nisqawan yanapachikusqa charwi

paskananpaq. Payqa chutarikuq watanawan qispichisqa
chutarisqa tawa kuchuta 6 suniyuqta, 2 kinrayniyuqta:
Sapa tawa kuchupa chirunmi 1 tatkita (1 m)

tupun. Sapa tawa kuchuchakunapa hawa
tupuntaq:
1 x 1 = 1 m2
Chaynapi 6 x 2 = 12 tawa kuchuchakunaqa
12 m2 iskaychasqa tatki. Chaymi tayta
Anquwayllupa sara allchananqa12 m2 hawa
tupuyuq.
Rurasqaykita yachaq masiykikunawan tupanachiy.

Qawariychik kutichiynin chiqap kasqanta.
31
6 Llamkanakuna, yachayninchikkuna
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imakunatataq siqipi runakuna rurachkanku?
• ¿Imahinatataq ayllukunapi kawsaykuna huqarinapaq
kamachinakunku?
• Aylluykipi, ¿hayka runakunataq kamachinakunku?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita, runakuna riqsisqaykita tapurikuy, imahinatataq
aylluykichikpi kawsaykuna huqarinankupaq churanakunku.
Llikachasqapi chakatawan (X) huntay:
Hayka runa churapakuqkuna

Churanakuy
Llapan Wakillan Mana pipas
Pachamamaman haywakuypi
Ñan allchaypi
Minkanakuypi
Ayninakuypi
Ayllukunapi yuyaymananku, kamachinakunku ima, manaraq

kawsaykunata huqarichkaspanku. Ñawpaqtaqa pachamamata,
apukunata saminchanku, yupaychanku; chaymanta ñankunata
allchanpanku; kamachinakunku mayqan wayqu chakrakunamanta
qallarinankupaqpas.
32
1 Tayta Amaru kawsaykuna huqariypi churapakunanpaq S/ 999
qullqita yupasqa. Churinñataq S/ 1 qullqiwan yanapakusqa. ¿Hayka
qullqiyuqñataq kunan?
a) Parwa charwita paskayta munaspa, yanapachikusqa

base diez nisqanwan, kayhinata:
SW P CH S
Base diez
yanapakuq
Tayta Amarupa
qullqin
Churinpa
yanapakusqan
Llankinakuspa
ruraykuna
LLAPAN
YUPAN
Kutichiynin: Tayta Amaruqa S/ qullqiyuqña kunanqa.
33
ch) Sulla yupakunawan kayhinata ruran. Llikachasqapi huntay.
9 9 9
+
1
Kutichiynin: Tayta Amarupa S/ qullqin.
Yupanapi yupakunata yupanapaqqa, allinta kay yanapakuqta

riqsinanchik.
W P
1 chunka (CH) = 10 sapankuna (S)

1 pachak (P) = 10 chunkakuna (CH)
1 waranqa (W) = 10 pachakkuna (P)
Iskay chunka kimsayuqpi, ¿hayka sapankunataq? ______
Pachak chunka tawayuqpi, ¿hayka sapankunataq? ______
Yachaq masiykikunawan yachasqaykimanta rimanakuychik.
2 Tayta Luis chakrankunamanta papata huqarisqa 650 waranqa aqnu

(kg) llasayniyuqta, chaymanta uqatapas huqarisqataq 350 waranqa
aqnu (kg) llasaqta. ¿Haykatataq iskaynin kawsaykuna llasasqa?
Kutichiynin: Iskaynin kawsaykunaqa waranqa aqnuta (kg)

llasasqa.
34
Kuntur charwita paskayta munaspa, tayta Luista yanapasqa
yupanawan kayhinata:
Kawsaykuna W P CH S
papa
uqa
llankinakuspa
ruraykuna
LLAPAN
YUPAN
Kutichiynin: Kawsaykuna waranqa aqnuta (kg) llasasqa.
3 Siwar kawsaykuna huqarisqanta qatupi sarata S/ 656 qullqipi

rantikusqa, purututa S/ 370 qullqipi. ¿Hayka qullqitataq llapanpi
chaskisqa?
W Taqa taqaman rakispa:

P
(600 + 50 + 6) + (300 + 70 + 0) =
61 5 6 + (600 + 300) + (50 + 70) + (6 + 0) = 900 + 120 + 6 =
3 7 0 900 + 100 + 20 + 6 =
1 0 2 6 1000 + 20 + 6 = 1026
Kutichiynin: Kutichiynin: Llapanpi S/ ______ qullqita chaskisqa.
35
7 Kawsay huqariy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Ima yanapakuqkunawantaq kawsaykunata huqarinchik?
• Papata, uqata, ullukuta, ¿ima yanapakuqkunawantaq
aylluykichikpi huqarinkichik?, ¿saratarí?, ¿rihutarí?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkunapi huk niraqta kawsaykunata huqarinku.
Sapa kawsaypaqmi huk niraq llamkanakunawan llamkanku.
Chaykunamanta tayta mamaykita tapuspa, kay llikachasqapi
llamkanakunapa sutinta qillqay:
Kawsaykuna Llamkanakuna Hayka (yupa)

Papa Allachu, piku, ________
Sara Rutuna, tipina, _________
rihu
uqa
hawas
Kawsaykunata huqarinapaqqa ayllupiraqmi tayta mama churintinkuna

rimanakunku haykap, imaynata, imakunawan huqarinankupaq.
Chaypaq qarikuna allinchanku; warmikunañataq aqata, mikunakunata
ima allinchananku. Qari warmakuna taytanta yanapananku, warmi
warmakuna mamanta ima ruraypipas yanapananku.
36
1 Qati qatilla siqikunapa mamarkunta tariy, hinaspa llikachasqapi
huntapay.
¿?
1 siqi 2 siqi 3 siqi 4 siqi 5 siqi

Siqipa yupan 1 2 3 4 5 ........ 12
Hayka tawa
Kuchukuna kasqan
2 Mama Saywa aylluntinkuna, siqipihina, chuqllukunata miskipayuqta

mikusqaku. ¿Hayka miskipataq 15 chuqllu mikunankupaq tupan?
Charwita paskaysiy llikachasqapi huntapaspa.
Miskipa Chuqllukuna
1 3
+1 +3
2 6
+1 +3
3 9
+1 4
+3
1 miskipa, 3 2 miskipa, 6 3 miskipa, 9
chuqllupaq chuqllupaq chuqllupaq +1 15
+3
Kutichiynin: miskipa tupan.
3 Tayta Pawqar kawsaykunata huqarinanpaq 6 lampakunata rantisqa.

Lampakunapa chaninñataq llikachasqapihina kasqa. ¿Hayka
qullqiwantaq lampakunata rantisqa?
Lampa
Chanin S/ 22 S/ 44 S/ 66
Kutichiynin: Tayta Pawqarqa qullqiwan rantisqa.
37
4 Tayta Sunchu 4 runakunawan rihu chakranta rutuchisqa. Llamkay
punchaw 4 rutunakunata, 4 waskakunata, aqata, kukata ima
sapa llamkaqman haywasqa. Llamkaqkuna chaskikusqankuqa
llikachasqapi tarikun. Huntapay, chaymanta tapukuykunata kutichiy.
Chawpi
Sapa llamkaqkuna Tutallamanta Mikuyta Inti waqtay Hatun
Qallaykuspa punchaw
chaskikusqanku samaypi tukurquspa samaypi samaypi
samarispa
Qispi qirupi aqa 1 2 2 2 3
Aptay kuka 2 4 2 4
• ¿Hayka qispi qirupi aqatataq sapakama llamkaqkuna upyasqaku?

________ ¿4 llamkaqkunarí?___________
• ¿Hayka aptay kukatataq sapakama llamkaqkuna chaskikusqaku?
________ ¿4 llamkaqkunarí? ___________
• ¿Imapaqtaq rutunakuna?, ¿waskari? simillawan willakuy.
5 Parwa muti rurananpaq chuqllukunata chuwakunaman siqipihina

iskusqa. ¿Hayka chuqllukunatataq iskunqa huk chuwapaq?
Yanapakuy huntapaspa.
Kutichiynin: Huk chuwamanqa yaykun chuqllu iskusqakuna.
6 Iskay chunka runa 1 punchawpi llamkayta tukusqa, 1 runa,

¿hayka punchawpitaq tukunman?
Llamkaq runakuna 20 10 5 2 1
Punchawkuna 1 4
¿Hayka punchawpim iskay runa llamkayta tukunman?
38
7 Mamarkunta tarispa, kay qati qatipi huntapay:
3 7 11 39
4 8 12 40
2 6 10 38
8 ¿Hayka machinakunawantaq 4 ñiqi siqita rurasun?
1.i 2.i 3.i 4.i
Kutichiynin: machinakunawan rurasun.
9 Wasi tuqukuna mirasqanpa mamarkunta tariychik. Qatiq wasi, ¿hayka

tuquyuqtaq kanman?
_____________
Kutichiynin: Wasi qatiqqa wasi tuquyuq kanman.
Imahina rurasqaykita, imakunawan rurasqaykita ima

yachaq masiykikunapa rurasqankuwan tupanachiychik.
Kutichiynin chiqap kananpaq qatipanaykichik.
Iskayrayaspaqa yachachiqniykita tapurikuy.
39
8 Kawsay allchay
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Hayka niraq kawsaykunatataq aylluykichikpi huqarinkichik?
• ¿Imakunapitaq kawsaykuna huqarisqaykichikta aylluykichikpi
allchankichik?
Llamkasunchik.
Ayllukunapi chakrakunamanta kawsaykunata huqarirquspaqa
allchanku, ¿imakunapi?
Tayta mamaykita, runakuna riqsisqaykita tapuspayki, huntay kay
llikachasqata.
Kawsay Imapi allchasqanku, waqaychasqanku

Papa Taqi, marka, ruhi, ____________________
Sara
Rihu
Kinwa
Hawas
____________
Anti suyu ayllukunapiqa qarikunaqa taqita, markata, ruhita ima ruranku,

allchapankupas. Mamakunataqmi kawsaykunata taqiman, markaman,
ruhiman ima apaykunku, mana qarikunaqa chaykunataqa rurankuchu.
40
1 Tayta Amaru kawsaykuna huqarisqanta allchasqa taqipiraq,
ruhipiraq, markapiraq ima. Kawsaykuna allchasqanpa llasayninta
qullqa tiqipi qawaychik.
Kawsaykuna allchasqa (kg)
95
75
58
Yupaynin
42
Sara Rihu Hawas Kinwa
Kay tapukuykunata kutichiy:

• ¿Hayka llasayniyuq kawsaykunata allchasqa? ____________________
• ¿Mayqin kawsaytataq aswan achkata allchasqaku? _____________
• Sara rihumantaqa, ¿hayka aswan achka kasqa? _________________
• Hawas kinwamantaqa, ¿hayka pisitaq kasqa? ___________________
2 Tayta Pawqar aylluntin papa huqarisqankuta allchanankupaq

akllasqaku 6 qarikuna, 9 warmikuna, 8 qari warmakuna, 4 warmi
warmakuna. Llamkaqkunata qullqa tiqipi llimpiy.
Sara rutuypi llamkaqkuna
10
¿Haykataq akllasqaku? 9
8
¿Qarikunachu, warmikunachu
Yupaynin
7
aswan achka kasqaku? 6
5
4
Kutichiynin: 3
2
1
akllanku. 0
aswan achka. Runakuna
3 Mama Killa sara akllasqanta qatuna wasipi rantikurqusqa S/ 1480

qullqipi. Chay qullqinwan tukuy imata rantipakamusqa, S/ 670
qullqillañas puchumusqa. ¿Hayka qullqiwantaq rantipakamusqa?
Kutichiynin: rantipakamusqa.
41
Yuyarisun kipukunaqa Inkakunapa
puririchisqankuraqmi karqa. Sapa watasqa huk
niraq chaninniyuqmi maypi tarikusqanmanhina Pachakkuna
karqa:
Chunkakuna
Qaytupi puchukasqanpiña watasqa kaptinqa
sapankuna yupa, chay qaytullapi wichayninpi Sapankuna
watasqa kaptin chunkakuna yupa, aswan
wichayninpi watasqaqa pachakkuna yupa;
chaynallataq waranqakunapaqpas.
4 Yachachiq Inti, warmankunam

kipupi watayta yacharqachisqa.
Huk watasqaqa sapankunapaq,
iskay muyu watasqaqa
chunkakunapaq, kimsa muyu
watasqaqa pachakkunapaq,
tawa muyu watasqataq
waranqakunapaq. Kipupi
huntapay yupankunata.
72 313 4013
5 Llikachasqapi huntapay, chaymanta qullqa tiqita qispichiy.

Ayllukunapa hayka wawanku, churinku kasqanmanta willakun
kayhinata.
2-5-4-3-5-6-3-4-5-6-8-4-5-6-6
7-5-5-4-3-6-8-5-5-4-4-4-5-3-2
Tapukuykunata kutichiy:
Ayllupa wawan Kaspichawan tupachisqa Hayka ayllu kaq
• ¿Hayka ayllukunataq
willakusqaku wawa 2 2
churinkunamanta?_________ 3
• ¿Hayka ayllukunataq 8 4
churiyuq?__________________ 5
6
• ¿Hayka ayllukunataq
7
iskaymanta pichqakama
8
churiyuqkuna?
Llapan
____________________________
42
6 Anqaraylla ayllupi tapusqaku papa huqariypi sapakama ayllu
hayka runakunawan llamkasqankuta. Chay tapusqankuta kayhinata
qillqasqaku:
4–5-8–3-6-3-8-2-5-4-2-3-3-7-5-2-4-6-2-6
6-7-4-3-1-3-1-2-5-6-3-2-4-4-3-5-8-8-7-7
Llikachasqapi sinrichay willakusqankuta, chaymanta qullqa tiqipi.

Hayka runakuna llamkaq Kaspichawan yupasqa Hayka ayllu kaq
1
2 6
3
4
5
6
7
8
Llapan
Qullqa tiqipiqa kayhina rurasqa:

Papa huqariypi hayka runakunawan llamkasqanku
10
Hayka runakuna Ayllukuna 9
llamkaq 8 8
1 2 7
6 6
Yupaynin
6
2 6
5 5 5
3 8 4
4 4
4 6 3
2
2
5 5
1
6 5 0
na
na
a
a
aq an
a
7 4
na
aq an
qk an
na
kaqwan
aq an
kaq an
a
aq an
qk an
kun
kun
un
un
ku
ku
mk aw
ku
ka w
ku
mk w
mk aw
mk aw
ka w
llamunaw
8 4
m a
lla una
m a
llamuna
lla Run
lla un
lla un
lla un
lla un
Llapan 40
5R
6R
4R
R
3R
7R
8R
1
Ayllukuna
Kay tapukuykunata kutichiy.

• ¿Hayka ayllukunatataq tapumusqaku? _____________
2 + 6 + 8 + 6 + 5 + 5 + 4 + 4 = _____________
• ¿Hayka runakunataq ayllukunata llamkapakusqaku? _________
1x2 + 2x6 + 3x8 + 4x6 + 5x5 + 6x5 + 7x4 + 8x4=
2 + 12 + 24 + 24 + 25 + 30 + 28 + 32 = _______________
• ¿Hayka ayllukunam 5 runawan llamkasqaku?_________________
• ¿Hayka ayllukunataq 3 runallawan llamkasqaku?_____________
43
Yachaykuna qatipanapaq
1 Llaqta umalliq llapan ayllukunawan kawsay huqarinankupaq

kamachinakusqaku: ñankunata iskay punchaw allchapanankupaq.
Ñawpaq punchawsi 152 runakuna llamkaq sayarimusqaku.
paqarinnintaqa aswan 16 runakuna yaparqamusqa. ¿Hayka
runakunataq qipa punchawta llamkarqaku?
Kutichiynin: Qipa punchawqa runakuna llamkasqa.
2 Tayta Antukupas S/ 680 qullqin kasqa, chaymantas sapa

punchaw S/ 80 qullqita hurqusqa. 8 punchawpi, ¿haykallañam
Qullqin puchurqusqa?
-80 .... .... .... .... .... .... ....
680 600
3 Tayta Amaru chakrankunapa hawa tupunta yachayta munasqa.

Siqipihina achka tawa kuchukunawan tupachispa yacharqusqa
hayka tupusqanta. Sapa tawa kuchupa hawa tupunqa
iskaychasqa tatki (1 m2). ¿Mayqin chakrataq aswan hatun?
A CH
4 Umamarka llaqtapi 4.i warmakuna tayta mamankuta tapusqaku,

wasinkupi imakunapi chaki kawsaykunata allchasqankuta,
waqaychasqankuta ima. Tapukuy kutichisqankuta llikachasqapi
sinrichasqaku kayhinata. Qullqa tiqipi llimpiy.
Waqaychananku Hayka ayllu waqaychanku

taqi 124
marka 136
ruhi 89
puyñu 43
3
Taqa
Kawsayninchikkuna
tikrachiy

• Yupaykunata yapayta, qichuyta, mirachiyta ima.
• Moda nisqanta, yupakuna kikin rakiqtawan llikachasqakunapi,
qullqa tiqikunapiwan tariyta.
• Pacha tupuyta, yaqa hayka purisqantawan.
• Yapakusqanmanhina yapakuqwan, chintisqanwanhina
chintiqwan charwikuna paskayta.
9 Chaki mikuna ruray
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imatataq rurachkanku? ¿Imaynatataq rurana?

• ¿Hayka huñu papatataq pampapi rikuchkanchik?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita, runakuna riqsisqaykita tapurikuy chaki
mikunakunata rurasqankumanta, chaykunawan llikachasqapi
mañakusqanta huntapay.
Chaki mikunakuna Imamanta rurasqanku

chuñu waña, papa,
charki
chuchuqa
kukupa
______
______
Ñawpamanta pacha ayllukunaqa chaki mikuykunata ruraqku,

chiraw ukupi mikunankupaq. Sapa chaki mikuykuna ruraymi huk niraq
yachayniyuq, chaynapi chuñu, charki, chuchuqa, kukupa, kaya lluqsin.
46
1 Mama Parwa qatuna wasipi 5 waranqa aqnu (kg) chuñuta rantisqa.
Sapa waranqa aqnupa (kg) chanin S/ 6 qullqi kasqa. ¿Hayka
qullqiwantaq rantimusqa?
6+6+6+6+6=
6, 5 kuti
6x5=
Kutichiynin: Rantisqa qullqiwan.
2 Ayakuchu llaqtapi mama Sisariy 156 chuwa puka pikanti mikunata

rurasqa qatupi rantikunanpaq. Sapa chuwapi puka pikantita 3 quwi
papayuqta qarasqa. ¿Hayka papatataq yanusqa?
Kutichiynin: Llapanpiqa papata yanusqa.
• Waskar charwita paskasqa kaynata:
Hayka chuwakuna kasqan: 156

x
Sapa chuwapi hayka papa
kasqa:
=
Llapan papa:
Kutichiynin: yanusqa papata.
47
• Anquwayllu nisqa kayhinatapas mirachichwanmi,
hinakaqllam lluqsin:
156 x
3
3x6
3x5
3x1
Kutichiynin: Llapanpiqa papakunata yanusqa.
3 Tawa ñiqi warmakuna 31 kasqaku, yachachiqninku sapakamata

mañasqa 12 rapikunata yupakunawan llamkaykuna ruranankupaq.
¿Hayka rapi qillqanatataq llapan yachaqkuna apasqaku?
Kutichiynin: Llapan apasqaku qillqana rapita.
• Tankar charwi paskasqankuta willakun.
Kimsa chunka hukniyuq warmakuna sapakama 12

rapita apananku. Chaynapi llapan rapikunataqa
tarirqani 31 x 12 mirachispa, kayhinata ruraspa:
31 x 10 = 310 +
31 x 12 = 31 x ( 10 + 2 )
31 x 2 = 62
Kay charwita paskasqayki Tankarhina rurasqayki,

Qampa hurqusqayki Tankarpawan hinakaqllachu.
48
4 Mama Sisa qusanpa paqarisqan punchawta yuyarinankupaq
rurasqa raymita. Chaypaq 13 waranqa aqnu (kg) paqu charkita
rantisqa, S/ 24 qullqiwan sapa waranqa aqnuta. ¿Hayka
qullqiwantaq llapan charkita rantisqa?
24 x 10 = +
24 x 13 = 24 x ( 10 + 3 )
24 x 3 =
Kutichiynin: Mama Sisa qullqiwan charkita rantisqa.
5 Tayta Lukas chuñukunata pampapi chakichisqa huñu huñuta

wachu wachullapi churaspa. Pampapi 14 wachupi churasqa,
sapa wachupiñataq 38 huñu chuñukuna kasqa. ¿Hayka huñu
chuñukunataq pampapi tarikun?
Kutichiynin: Pampapi huñu chuñukuna tarikun.
6 Kimsa ñiqipi kaq warmakunam, 4 kaspikunata suninman riqta, 3

kaspikunatawan kinranman riqta watarqusqaku. ¿Hayka kiputaq
llapan watasqankupi kachkanman?
Kutichiynin: kachkan kipukuna.
Yachaq masiykiwan imayna rurasqaykichikta

tupanachiychik, aswanta tapukuykunapa kutichiyninta.
Iskayrayaspaqa yachachiqniykita tapukuy.
49
10 Chaki mikuna waqaychay
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Ima chaki mikuykunataq llaqtaykipi qispin?
• ¿Yaqachu, hayka sarakuna taqiman waqaychasqankuta
yachawaq?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita, riqsisqayki runakunatapas tapurikuy
imakunapiraq waqaychanku chaki mikunakunata; chay
yachasqankuta llikachasqapi huntapay:
Waqaychanapa sutin Ima waqaychanapaq allin

Marka
Taqi
Puyñu
Qullqa Kinwa, rihu, ______
______
Ayllukunapi chaki mikunakunata waqaychanku chiraw uku

mikunankupaq. Waqaychanankupaqmi ruranku wasi markata
suquswan, taqita siwarapa chaki tullunwan, qullqata uña
llamakunapa qaranwan.
50
1 Waraka ayllu chaki mikuykunata rurasqaku, hinaspa waqaychasqaku
qipa punchawkunata mikunankupaq. Qullqa tiqipi waqaychasqankuta
qawaspa, tapukuykunata kutichiy.
Waqaychasqa chaki mikunakuna
30
Llasaynin (kg)
25 24 24
20 15
15 12
10 8
5
0
Chuchuqa Kukupa Kaya Sara pila Rihu pila
Chaki mikuykuna
• ¿Mayqin kawsaytataq aswan achkata waqaychasqa?___________

• ¿Mayqin kawsaytataq pisillata waqaychasqa? ___________________
• ¿Hayka kuti kaya kaspataq sara pilahina llasanman?______________
2 Llaqtapa raymin punchaw mama Sulla chaki mikunakunawan

mikunakunata rurasqa. Runakuna mikusqaku llikachasqapihinata.
Chay willakuqkunawan qullqa tiqita llimpiy, hinaspa tapukuykunata
kutichiy.
Chaki mikuna Mikunapa sutin Mikuq runakuna
40
Chuchuqa Chuchuqa chupi 10
30
Kukupa Papa pikanti 16
20
Kaya Kaya pikanti 8
10
Sara pila Patachi 23
0
Rihu pila Rihu pikanti 34 Chuchuqa Papa Kaya Patachi Rihu
chupi pikanti pikanti pikanti
• ¿Mayqin mikunatataq aswan achka runa mikusqaku? ___________

• ¿Patachi mikuqkuna, kaya pikanti mikuqkunata haykawantaq llallin?
3 Yachay wasipi yachaqkuna

Waqaychana Hayka kasqan Willakuqpa yupan
ayllunkuta tapusqaku, chaki Marka
kawsaykunata imakunapi Taqi
waqaychasqankuta. Chayqa Ruqi
willakuqkunapa llikanpi kayhina Maqma/puyñu

Llapan
rikukusqa.
• ¿Mayqinpitaq achka ayllukuna waqaychasqaku? ______________

• ¿Mayqinpitaq pisi ayllukunalla waqaychasqaku? _______________
51
4 Anta ayllu, yachay wasipi, yachaq warmakuna Pachamama
quñirisqanta sapa punchaw huk hunkapi tupusqaku, chayta
llikachasqapi qillqasqaku. Willakuq llikata qawaspa tapukuykunata
kutichiy.
Punchawkuna Pachamamapa nisyu quñiriynin
Killachaw 21 °C
Atipachaw 24 °C
Quyllurchaw 28 °C
Chaskachaw 27 °C
Illapachaw 24 °C
Kuychichaw 26 °C
Intichaw 25 °C
• ¿Ima punchawtaq Pachamama nisyuta quñirisqa?___________

• ¿Ima punchawkunataq pachamamapa quñiriynin chay kaqlla
kasqa? _____________________________________________________
• ¿Ima puchawkunataq pachamama 26 °C nisqanmanta aswan
nisyuta quñirisqa? ____________________________________________
• Willakuq llikaqa willakuymanta pallasqa yupakunata

allin qawanapaqmi.
• Moda nispa riqsisun willakuymanta pallasqa
yupakunapi wakinmantaqa aswan achka kuti yupa
rikuriqta.
• Kikin rakiqtaq willakuymanta llapan pallasqa
yupakunata yapaspa chawpin rakiq yupa.
Willakuq llikachasqapi pachamamapa sapa punchaw

quñiriyninpi achka kuti rikurimuqmi Moda nisqan.
¿Haykataq Moda nisqan? _______
5 Awtama ayllupi, yachay wasimanta

warmakuna pachamamapa quñiriyninta,
huk hunkapi, kayhinata tupuspanku
qillqasqaku: 15 °C, 13 °C, 14 °C, 12 °C,
10 °C, 11 °C, 9 °C. ¿Hayka kikin rakiqtaq
Pachamama quñiriypi kanman?
52
Pawqar Pachamamapa nisyu quñisqanpa kikin rakiqta tarisqa.
Chaypaq willakuqkunata llapallanta yapasqa, chay yapaypi
lluqsisqanta rakisqa hayka punchaw tupusqankuwan. Kayhinata:
15 + 13 + 14 + 12 + 10 + 11 + 9 = 84
84 ÷ 7 = 12
Kutichiynin: Pachamama quñiriypi kikin rakiq °C.
Quri sutiyuq warmakunapa ayllunkuna siqipihina kasqa.

6
7 watayuq 14 watayuq 10 watayuq 11 watayuq 8 watayuq 10 watayuq
• ¿Haykataq llapan warmakunapa watankunapa kikin rakiq?

________________________________________________________
7 Chaki mikuna chuchuqata sapa ayllu rurasqankuta waqaychasqaku

qullqa tiqipihina.
Ayllukunapa chuchuqa waqaychasqanku
Llasaynin (almu)
15 15
15 12
10 9
5
0
Waraka Qispi Qarwas Antay
Ayllukuna
• ¿Mayqin ayllutaq pisillata waqaychasqa? _______________

• ¿Mayqin ayllukunataq chay kaqllata waqaychasqaku?
Yachaq masiykikunawan rurasqaykita tupanachiy,

chaymantapas yachaq masiykikunawan kutichiyninkuna
hinakaqllachu. Iskayrayaspaqa yachachiqniykita tapukuy.
53
11 Musuq wata raymiy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imatataq runa rurachkan?
• ¿Ima punchawmi Pachamamaman haywarina?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita, riqsisqayki runakunatapas tapurikuy, imahinata
aylluykichikpi rayminkichik musuq wata chayamusqanta.
Tapukusqaykita llikachasqapi chakatawan chimpuy (x):
Ayllukunapa rurasqan Llapan Wakin Mana pipas

Pachamamaman haywarikunku
Pachamamata quñichinku
(pachankuta kañanku)
Huñunakuspanku kusikunku,
tusunku.
Huñunakuspanku mikunku.
__________________________
Ñawpaqmanta pacha ayllunchikkuna hayka musuq wata

qallarisqanta yacharqaku; chaytam raymicharqaku. Kunanqa 5224
wataña pachapa paqarimusqan. Yupaychasun inti raymi killapi sapa
21 punchawta.
54
1 Huk ayllupi, musuq wata rayminpi, Hayka runa
Runtukuna Papakuna Chuqllukuna
mama Parwa 20 runtukunata, 10 mikunanpaq
papakunata, 10 chuqllukunata, 10 10 runakuna
runakunapaq yanusqa. ¿Achka 15 runakuna

runakunapaqrí, hayka runtutataq, 20 runakuna
papatataq, chuqllutataq 25 runakuna
yanunman? Llikachasqapi 30 runakuna
mañakusqanmanhina huntapay.
a) Killa 10 runakunapa mikunankuta rakisqa kaynata.
• Siqipi sapa runaman aypasqa 2 runtukuna, 1 papa, 1 chuqllu.

• 15 runakunapaqtaq aypanqa 30 runtukuna, 15 papakuna, 15
chuqllukuna.
• 20 runakunapaqtaq aypanqa runtukuna, papakuna,
chuqllukuna.
chuqllukuna.
chuqllukuna.
ch) Julia mikunakunata llikachasqapi sapa runapaq kayhinata

rakisqa:
Sapa runapaq 2 runtu aypan, chayhinaqa achka runakunapaq iskayman
mirachin; chaynallataq sapa runaman 1 papa, 1 chuqllu aypan,
chayhinapiqa achka runakunapaqqa hukman mirachin. Kayhinata:
Runakuna 10 15 20 25 30
x2
Runtukuna 20 40
Runakuna 10 15 20 25 30
x1
Papakuna 10 30
Runakuna 10 15 20 25 30
Chuqllukunakuna
x1
10 25
55
Kay charwiqa runakuna mikunakunawan tupachisqa,
chaypa sutinqa kaqllachasqa. Allinta qawariptinchikqa
runakuna yapakuptinqa, mikunakunapas yapakuntaqmi;
chaynallataqmi runakuna aslla kaptinqa, mikunakunapas
asllañam. Kayhina iskay imakunapas tupaptinmi
sutichanchik kaqman kaqllachasqa nispa.
2 Raymi punchaw, mama Satuka allin yupaychasqa

mikunata rantikunanpaq yanusqa. Kimsa chuwa
chicharu S/ 45 qullqipa chanin kasqa. ¿Haykataq 5
chuwa chicharupa chanin?
a) Pawqar charwita paskasqa kaqllachasqa llikachasqapi.

Ñawpaqtaqa 1 chuwa mikunapa chanillantaraq tarisqa
kayhinata:
:3
Hayka chuwa kasqan 3 1

Chanin (S/) 45 15
:3
Chaymanta, 1 chuwa chicharu S/ 15 qullqi chaninniyuq

kasqanta tarisqa, chay llikachasqallapi 2, 3 chuwakunapa
chaninta tarisqa:
x3
x2
Hayka chuwa kasqan 3 1 2 3

Chanin (S/) 45 15 30 45
x2
x3
Chaynapi 2 chuwa chicharu S/ 30 chanin kasqa, 3

chuwapaqtaq S/ 45 chanin. Pichqa chuwa chicharupa chanin
yachanapaqqa 2 chuwaman yapasqa 3 chuwapa chaninta:
Hayka chuwa kasqan 3 1 2 3 5
Chanin (S/) 45 15 30 45 75
Kutichiynin: Pichqa chuwa chicharupa S/ ___ chanin.
56
3 Chalkus ayllupi pisi yaku tarikun, chaypim 3 wakakuna 1 hatun yaku
aysanapi yakuta sapa punchaw upyanku.
a) ¿Hayka hatun yaku aysanapi yakutataq 12 wakakuna
upyanku?
ch) ¿Hayka hatun yaku aysanapitaq 24 wakakuna upyanku?
Kutichiynin: a) Hatun yaku ch) Hatun yaku aysanata.

aysanata.
4 Huk qullqapi 100 miski suqunakuna lukma qapayniyuq, kulli sara

qapayniyuq tarikusqaku. Sapa huk lukma miski suqunaman tupasqa
4 kulli sara miski suqunakuna. ¿Hayka lukma miski suqunataq qullqapi
tarikun?
Kutichiynin: Qullqapi lukma miski suqunakuna.
5 6 kawallukuna sapa punchaw 60 waranqa aqnu (kg) qiwata

mikusqaku. ¿Hayka waranqa aqnu (kg) qiwatataq 24 kawallukuna
sapa punchaw mikunmanku?
Kutichiynin: waranqa aqnu (kg) qiwata mikunqaku.
Imahina rurasqaykita, tapukuy kutichisqaykita

yachaq masiykikunapa rurasqankuwan tupanachiy.
57
12 Uywa hampiy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Ima ukutaq uywakunata hampinku?
• ¿Hayka runakunataq uywa hampiypi tarikuchkanku?
Llamkasunchik.
Ayllukunapiqa tutaraq hatarispanku tukuy ima ruranankuta
ruranku. Chay pacha purisqanmanhina rurasqankuta
llikachasqapi huntapay.
Ayllukunapa rurasqan Pachapa puririynin

Wallpa waqayta runakuna rikchanku. 4:00 achikyaqta
Tutallamanta mikunata waykunku.
Tutallamanta mikunata mikunku.
Llamkaq sayarinku.
Llamkayta qallarinku.
Samanku, tuqranku.
Chawpi punchaw mikunata mikunku.
Samanku, tuqranku.
Llamkayta tukuspanku samanku.
Tuta mikunata mikunku.
Ayllukunapiqa huk niraqtam pachataqa yupayta yachanchik, wasipa,

qaqakunapa, runapa, sachapa llantunta qawaspa, wallpapa,
achupa waqasqanta uyarispa, inti watanakunata qawaspa ima.
58
1 Lukaspa ayllun Quripa ayllunman watukuq risqaku, uywakunapa
raymin punchawpi sapa ruraykuna hayka unay pacha rurasqankuta,
llikachasqapi huntapay.
Uywakuna raymin watukay

Haykap Haykap tukusqan Hayka unay
Ruraykuna
qallaykusqan
Quripa
ayllunman
karuwan riy
Qallariy
haywarikuy
Uywakuna
sintachiy
chimpuy
Chawpi
punchaw mikuy
Quripa
ayllunmanta
karuwan kutiy
• ¿Hayka tullmipitaq Lukaspa ayllun Quripa ayllunkama risqaku?

_______________
• ¿Imay pachataq haywarikuy qallaykusqa? _______________
• ¿Hayka unay pachakuna, tullmikuna ima uywakuna sintachay
kasqa? _______________
• ¿Hayka unaypitaq mikusqaku? _______________
Charwikuna paskanapaqqa, tapukuynin kutichinapaqqa.

• Charwipa qillqanta ñawinchanayki
yuyaymananaykipaq.
• Yuyaymananayki imahina paskanaykipaqpas. Chay
yuyaymanasqaykita puririchinayki ruraspayki.
• Charwipi tapukusqanta tariy, chaymanta qatipay
rurasqaykita.
59
2 Siwar wasinmanta yachaywasiman rinanpaq 6:45 achikyaqta
lluqsisqa. 7:30 achikyaqtañataq chayasqa. ¿Hayka tullmitataq Siwar
purisqa?
Kutichiynin: Siwar tullmita purisqa.
a) Tankar, Siwarpa hayka unay yachay wasiman purisqanta

yachayta munaspa, charwita paskasqa kayhinata:
6:45 achikyaq pachamanta, 7:15 achikyaq

pachakama, 30 tullmi kasqa.
Chaymanta 7:15 a. m. pachamanta, 7:30 a. m.
pachakama 15 tullmi puririsqa.
Yapasun 30 + 15, chayhinapi hayka unay tullmi
purisqanta yachasun.
Yapaptinchik: 30 +15 = 45. Chayhinapi, Siwar 45 tullmi
purisqa wasinmanta yachay wasikama.
ch) Suntur kayhinatañataq yuyaymanasqa:
60 tullmi 30 tullmi 15 tullmi 45 tullmi

1 pacha pachapa kuskan 1 pacha 4-man rakisqamanta 1 1 pacha 4-man rakisqamanta 3
1/2 pacha 1/4 pacha 3/4 pacha
60
5
h) Sara, Siwar hayka unay minutos 5
5 minutos
yachay wasiman risqanta yachayta minutos 5
munaspa kayhinata rurasqa. minutos
Pacha tupupi 6:45 achikyaqta 5 5

minutos minutos
tullmipa makin 9-man qawasqa,
yachaywasiman chayarquptintaq tullmi 5
minutos
qawasqa 6-man. Chayhinapi Sara
5
yupasqa 9 kuqmu puririyta, sapa kuqmu minutos
puririy 5 tullmi kasqa; chayhinapi 9 x
5 mirachisqa. ¿Hayka tullmipitaq Sara
yachaywasiyman chayasqa?
Kutichiynin: ___________________________________________
3 ¿Hayka pachakuna, tullmikunapas kaypi kan:

a) ¿8:20 a.m. pachamanta, 11:15 a.m. pachakama?
ch) ¿7:50 a.m. pachamanta, 10:30 a.m. pachakama?
Kutichiynin:
a) pachakuna, tullmikuna.
ch) pachakuna, tullmikuna.
4 Kay pacha tupunakunapi yupayninta qawaspa uraychanpi qillqay:
8:00
pusaq pacha
Rurasqaykita yachaqmasiykikunawan tupanachiy,

allinchus rurasqayki chayta yachanaykipaq.
Iskarayaspaqa yachachiqniykita tapukuy.
61
1 Amaru Kiswara llaqtamanta Antawaylla llaqtaman risqa. Kimsa pachapi

ripusqa hinallataq kutimusqa. Huk punchawpi 4 kutiriyta rurasqa (huk
kutiriy = riy, kutimuy) ¿Hayka unay pachapi 4 muyuriyta rurasqa?
Kutichiynin: ________unay pachapi rurasqa.
2 Awtama llaqtapi, yachaywasimanta 4.i niqi warmakuna

taripasqa kasqaku matemáticas yachasqankumanta, chaypi
aypasqaku kayhina yupakunata.
18-17-13-14-11-13-15-16-16-13-14-15-18-19-16-18-19-20-15-14
¿Haykataq 4.i niqi warmakunapa yachasqankupa

chawpiqnin?
Kutichiynin: Yachasqankupa chawpiqnin __________________
3 Pacha ruraq wasipi 50 tatki (m) suniyuq pachata rantikusqaku.

Chay pachapa chaninqa S/ 400 qullqi kasqa. ¿Haykataq 20 tatki
(m) suniyuq pachapa chanin?
Kutichiynin: 20 tatki (m) suniyuq pachapa chanin S/ ___________
4 Amaru wasinmanta lluqsin 6:00 achikyaq pachata

llamkasqanman rinanpaq 7:15 pachata chayarqusqa. ¿Hayka
unaypitaq Amaru llamkasqanman chayasqa?
Kutichiynin: ___________ tullmipi chayasqa.

4
Taqa
Uywanchikkunapa raymin

• Qati qatilla yupakunapa mamarkun tariyta.
• Riqikunapa hawa tupun tariyta.
• Yupakunawan puchuqniyuq raki rurayta.
63
13 Llankikuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imakunatataq paqupas, llamapas, wikuñapas quwanchik?
• ¿Hayka llasayniyuq millwatataq rutuspa sapa uywamanta
hurquchwan?
• Sapa uywakunamanta millwa rutusqa, ¿chay kaqllachu
llasayninku lluqsin?
• Sapa uywakunapa millwanku rutusqa, ¿chay kaqllachu
chanin?
Llamkasunchik.
Ayllukuna uywakunapa kaqninwan kawsay rurukunata llankinku,
wakin ayllukunataq kawsaykuna huqarisqankuwan uywakunapa
kaqninta llankinku. Tayta mamaykita tapukuspa kay llikachasqata
huntay:
Uywakunapa kaqninkuna Imakunawan llankisqan

millwa sara, rihu, ____________________
charki papa,________________________
wira ______________________________
_______ ______________________________
Anti suyukunapim millwakuna quwaqninchik uywakunaqa

tarikun. Ichaqa chay millwanta, qaranta, aychanta rantikuspa,
llankikuspa kawsakunku.
64
1 Kay siqikunata qatinakusqanta qawaspa mamarkunta tariy hinaspa
huntapay.
1 ñiqi 2 ñiqi 3 ñiqi 4 ñiqi 5 ñiqi
• Kunanñataq qatinakuq siqikunata ruraspa imayna mamarkun

kasqanta tarispa willakuy.
1 ñiqi
Imayna rurasqaykita kaypi qillqay.
Qatinakusqa yupaykunataqa qallariyninpiqa qawana yupaykuna

wiñasqanta hinallataq asllayasqanta, chaymanta yapakuchkanchu,
qichuchkanchu, mirachkanchu utaq rakichkanchu chayta tarina.
65
2 Inti yachaq masinkunapiwan llama, paqu, wikuña rapichapi
llimpisqakunata churasqaku kay rikusqaykimanhina.
1 4
+ +5 +
• ¿Imahinataq sapakamapa chirunkuna? _______________

• ¿Hayka tawa kuchu rapichakunatataq qatiqninman churankichik?
_________________
a) Waskar llikachasqapi tawa kuchu rapichakunata sinrillanpi

churasqa. Sapa huñupi kinrayninman kaqta, wachuman
kaqta yupankunata qillqasqa. Qatiqninta huntapay:
Hayka tawa kuchu rapichakuna kasqan Sapa huñupi,
Kinray Wachun Llapan tawa kuchukuna
hayka tawa kuchu
1 1
llimpisqachakuna
kinraypi, wachupi
2 4
hayka kasqankuwan
mirachispa yachanchik.
3
ch) Kuntur yuyaymanaspa llikachasqapi sapa huñu

tawa kuchu llimpisqakunata mirachisqa kayhinata.
Yanapay huntaypi.
Hayka tawa kuchukuna kasqan 1 4 9 ____
Chirunkunawan mirachisqa 1x1 ___ 3x3 ____
1, 4, 9, 16, 25, 36, __, yupakunata riqsinchik tawa kuchu

yupakuna nispa. ¿Imahinanpitaq chayhina sutichasqa kanman?
66
3 Tayta Victor llamankuna wichqananpaq, kanchan pampata hawa
tupunta tupusqa. Tawa kuchuman rikchakusqa, chirunñataq 3 tatkita
(m) tupusqa. Qayllanpi pampatapas tupullasqataq, chaypas tawa
kuchuman rikchakusqa, chirunñataq 1 tatkiwan (m) aswan llallisqa
ñawpaq pampa tupusqantaqa.
a) ¿Haykataq hawa tupun taksa kanchapa tupusqanpa?
ch) ¿Hayka iskaychasqa tatkiwantaq (m2) llallin taksa kanchapa
hawa tupunta hatun kanchapa hawa tupun?
3m
3m
Kutichiynin:
a) Taksa kanchapa hawa tupun iskaychasqa tatki (m2).
ch) Hatun kanchaqa iskaychasqa tatkiwan (m2) aswan taksa
kanchataqa llallisqa.
4 Mama Urpi llama wirata, hampipaq, yuraq sarawan llankisqa.

Huk chikan llama wiramanta 3 putquy yuraq sarata chaskikusqa.
Llikachasqapi huntapay.
Chikan
llama wira ____
Putquy yuraq
sara 3 6 ____
• ¿Hayka putquy yuraq saratataq 4 chikan llama wiramanta

chaskikun? _______________
• ¿Suqta chikan llama wiramantarí? _______________
Charwikunata imaynata paskasqaykita yachaq

masiykikunapa rurasqankuwan tupanachiy. Rurasqaykikunta
allinta taripay, paskaspa hurqusqayki chiqap kananpaq.
67
14 Uywakunapa rayminpaq allchakuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imakunatataq runakuna rurachkanku?

• Siqikunapi kanchakuna, hampara, llikllakuna, wasipa
tuqunkuna. ¿Ima siqikunamantaq rikchakun?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita imaynata kanchankupa, chakrankupa hawa
tupunta tupurqaku chaymanta tapuspa llikachasqata huntay.
Hayka llama, paqu, chita, waka yaykusqanmanhina

Uywa kancha
tupuqku
Papa chakra Hayka muhu yaykusqanpi
Sara chakra
Kinuwa chakra
Rihu chakra
Hawas chakra
Ayllukunapiqa ima chakratapas hayka muhu yaykusqanmanhina,

hayka runa llamkayta tukusqanmanhinam tupuna, chaymi, kay
chakrayqa 3 yuntapa tukunanmi nispa ninchik.
68
Parwa uywankunapa rayminta rurananpaq nisqa “iskaymi kanchay,
1 taksa kanchallapim kunan wata uywanchikkunata raymisun nispa”.
Chay kanchakunapa sayaynin siqipihina kasqa. ¿Mayqintaq taksalla
kancha kasqa?
7m
8m
6m CH 7m
A
Kutichiynin: taksa kancha kasqa
a) Chaska, chay kanchakunapa hawa tupunta yachayta

munaspa sayayninta llikachasqapi siqisqa. Ichaqa sapa
tawa kuchuchapa hawa tupun iskaychasqa tatki (m2)
kasqa; chayhinapi sapakamapa hawa tupunta tawa
kuchuchakunata yupaspa tarisqa.
A CH
A kanchapi 8 wachu tarikun, sapa wachupi 6 tawa

kuchuchakuna. Chayhinaqa hawa tupunqa kanqa:
6+6+6+6+6+6+6+6=____ m2 (iskaychasqa tatki)
CH kanchapi 7 wachu tarikun, sapa wachupitaq 7 tawa
kuchuchakuna:
7+7+7+7+7+7+7 =____ m2 (iskaychasqa tatki)
Kutichiynin: taksa kanchaqa.
ch) Amaru, A kanchapa hawa tupun tarinanpaq 6 tawa

kuchuchakunata 8 wachupi kaqta qawasqa, chayta mirachispa
hawa tupunta tarisqa.
Hawa tupun: 8 x 6 = _____ m2.
Chutarisqa tawa kuchupa hawa tupun = sunin x kinraynin
69
Amaru, CH kanchapa hawa tupunta tarinanpaq, 7 wachuta
tarin, sapa wachupitaq 7 tawa kuchuchakunata. Sapa tawa
kuchuchakunataq iskaychasqa tatki (1 m2) hawa tupuyuq.
Chayhinaqa:
Hawa tupun: 7 x 7 =_____ m2
Tawa kuchupa hawa tupun = chiru x chiru
Chutarisqa tawa kuchupa hawa tupun tarinapaqqa, sunin tupuwan,

kinray tupunwan mirachina.
Chutarisqa tawa kuchupa hawa tupun = sunin (l) x kinraynin (l)
Tawa kuchupa hawa tupun tarinapaqqa, chirun tupuwan mirachina.
Tawa kuchupa hawa tupun = chiru (l) x chiru (l)
2 Sulla llikllanpi tukuy niraq riqikunata rikusqa. Huknin kaq pallay wiksu
chutarisqa tawa kuchuman rikchakusqa, chayta paralelogramo
nispa riqsisun, chirunkunapa tupunpas siqipihina kasqa. ¿Haykataq
hawa tupun?
20 cm
sayaynin 14 cm
Kutichiynin: Pallaypa hawa tupun cm2.
a) Kuntur, charwi paskaypi Sullata yanapasqa kayhinata.

kay siqita tikrasqa chutarisqa tawa kuchullaman, kayhinata:
Ñawpaqtaqa qillqana rapipi charwi nisqanmanhina
siqirqusqa; sayayninta qatirinawan tipi tipita siqisqa.
Kapatanawan tipi tipi siqillanta kapatasqa.
20 cm
sayaynin 14 cm
70
ch) Chaymanta kapatasqa rapita riqipa pañalawninman
churasqa. Chayhinapim lluqsin chutarisqa tawa kuchu,
ichaqa hinakaqlla sayayniyuq.
Chayhinapi chutarisqa tawa kuchupa hawa
20 cm
sayaynin: 14 cm
tupunta tarin:
Sunin x kinraynin = 20 x 14 =______cm2
Kaymi paralelogramopa hawa tupun.
Kunanqa yachankiña paralelogramopa hawa tupun tariyta.

Paralelogramopa hawa tupun = Tiyasqan (a) x sayaynin (ch)
20 cm Tiyasqan (a), paralelogramopa uray
sayaynin 14 cm
kaq chirupa kuqmun.

Sayaynin (ch), samasqan chirupa
sayaynin kuqmu.
3 Mama Quyllur qatuna wasipi hamparapa hawanpi kawsaykuna

rantikunanpaq churasqa. Chay hamparapa sunin 80 pachakcha tatki
(cm) tupusqa, kinrayninñataq 50 pachakcha tatki (cm), ¿Haykataq
hamparapa hawa tupun?
Kutichiynin: Hamparapa hawa tupunqa cm2
4 Tayta Killinchu uywankuna raymichananpaq tawa kuchu kanchanta,

100 iskaychasqa tatki (100 m2) hawa tupuyuqta allchapasqa. ¿Hayka
tatkitaq chirunkuna tupusqa?
Kutichiynin: Kanchapa sapakama chirunkunaqa

m tupusqa.
Imahina charwikuna paskasqaykita yachaq masiykikunawan

tupanachiychik. Allinta qawariy tapukuykuna kutichisqaykichikta.
71
15 Uywakuna raymiy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Sapa wakaman hayka sintatataq churanku?, ¿turumanri?
• Ayllukunapi wakin uywakunata, ¿imaynatataq raymichanku?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita tapuspayki llikachasqata huntay.
Hayka uywakuna kasqan

Ayllukuna Llapan
waka kawallu chita paqu llama wikuña
Qispi 6 2 26 1
_____
_____
_____
_____
Llapan
Ayllukunapi sumaq kawsayqa lliw uywakunawanraq,

yurakunawanraq aylluntinhina kuska kuskalla kawsaymi. Chaymi
uywanchikkunapaq sapa kutilla rayminta ruranchik.
72
1 Tayta Amaru wakankuna sintachinanpaq qatumanta 14 tukuy niraq
sinta maytukunata rantisqa. Tawa churinkunamansi chaynankalla
sintakunataqa qun, ¿hayka maytu sintankataq sapakamaman
aypan?, ¿puchurqunraqchu maytukuna?, ¿hayka?
a) Amaru charwita
paskayta munaspa
sinta maytukunata
churinkunaman
kayhinata
haywasqa. puchun
Kutichiynin: Sapakama churinman maytu sintanka

tupasqa, puchurqunñataq .
ch) Sulla charwita paskasqa tawa huñuta maytu sintakunawan

churinkunapaq ruraspa. Kayhinata:
Kutichiynin: Sapakama churinman maytu sintakuna

tupasqa, puchunñataq .
h) Kunturñataq charwita paskasqa yupakunata 4 yupawan

mirachispa yaqa 14 lluqsinankama sinrichaspa, kayhinata:
4 x 1=4 4 x 2 = 8 4 x 3 = 12
Qawariptin chunka tawayuqman chayachkasqaña 4 x 3 = 12.
Yuyaymanaspa rurasqa 4 x 3 + 2 = 14, puchuntaq 2.
Chayhinapi 14 maytu sintakunata tawaman rakispaqa
sapakama churinpaq 3 aypan, puchunñataq 2.
4 x 3 + 2 = 14, chaypi 2 puchun, qillqanataqmi kayhinata:
14 : 4 = 3, puchun 2
Kunturqa ruran rakispa, chaypiñataq lluqsin puchuqniyuqpuni

raki, qillqanñataq:
14 : 4 = 3, puchun 2
Ñawinchanataqmi: 14 tawaman rakisqa lluqsin 3, puchuntaq 2.
73
Waka raymi punchawpi, 4 warmakuna mikuna yanuypi
2
yanapakunku. Paykunapaq 9 papata yanupusqaku, sapa warma
chaykaqllata mikuptinku. ¿Hayka papatataq sapa warma
mikunman?, ¿hayka papataq puchun?
Kutichiynin: Sapa warma papata mikun. Puchun .
3 Waraka ayllu wakankunaman sintata churananpaq 38 sintata

kapatachisqa 25 pachakcha tatki (cm) suniyuqtakama. Sapa
wakaman 4 sintata achalachiptinku (2 sinta sapa rinripaq), ¿hayka
wakatataq sintachinku?, ¿sinta puchunqachu?
Kutichiynin: wakakunata sintachinku. Puchun sinta.
a) Qantu charwi paskayta rakiykunawan rurasqa.

38 yupapi tarikun 3 chunkakuna, 8 sapankuna: 3CH 8S
3CH tawaman rakisun: 8S tawaman rakisun:
3 chunka ÷ 4 = 8 sapankuna ÷ 4 =
30 sapankuna ÷ 4 = 2 sapankuna
7 sapankuna, 2 puchun
7 sapankuna + 2 sapankuna + 2 puchun = 9 sapankuna, 2 puchun
Yuyariy: 38 ÷ 4 = 9, puchun 2 Imahinanpi:

38 = 9 x 4 + 2
rakina rakiq rakisqa
74
4 Kusi 16 tantata rantisqa. Pay rakisqa 5 chuwaman, ichaqa
chaykaqllata sapa chuwaman churasqa, ¿hayka tantatataq sapa
chuwaman churasqa?, ¿hayka tantataq puchusqa?
Kutichiynin: Sapa chuwaman churasqa tantata, puchun .
Mama Urpi 40 sintakunata rantikunanpaq apamusqa; chayta 6

5 runakunaman chaynankalla rantikusqa, ¿hayka sintanka sapa
runaman rantikusqa?, ¿hayka puchun?
Kutichiynin: Sapa runaman sintanka rantikusqa; puchusqa

sintakuna.
6 Hukmanta chunkakama yupakunawan mirachiypi pukllasun.

Warmakuna iskay huñupi churakunanku: A huñu, K huñu. Sapa
huñumanta huk warmalla churapakunan pukllanankupaq.
Imayna pukllanapaq:
1) Pukllanankupaq atipanakuspa churanakunanku. Warma
qallaykuqmi mirachiymanta tapunan, ichaqa hukmanta
chunkakama yupakunallawan, kayhinata: “iskayta, tawaman
mirachiy”. Huknin huñumanta mayqin warmapas utqayman
2 x 4 lluqsisqanta “pusaq” nispa simin huntata rimamunan. Warma
chiqapta rimamuptinqa, chay huñu llallin 2 chusuta; pantaptinqa
aswanmi huñu qichuchikun 2 chusuta.
2) Chaymanta, huknin huñumantañataq mayqin warmapas huk

mirachiyta simin huntata rimamunan, ichaqa hukmanta chunka
yupakunallawan. Huknin huñumantañataq mayqin warmapas
kutichinan simin huntata hayka mirachiy lluqsisqanta. Warma
chiqapta kutichiptinqa llallin 2 chusuta, sichus pantarquptinqa
huñu qichuchikun 2 chusuta.
3) Pukllayta llallin iskay chunkaman aypaq. Chunka
Huñukuna Llallin Mana llallinchu Lluqsisqan 3x5 pichqayuq.
A
75
Yachaykuna taripanapaq
1 Hayka chusukunataq 5.i , 6.i siqikunapi tarikun, chayta siqiy.
1 siqi 2 siqi 3 siqi 4 siqi 5 siqi 6 siqi
Kutichiynin: 5.i siqipi tarikun chusukuna, 6.i siqipi

chusukuna.
2 Mama Parwa huk llikllata 95 pachakcha tatki (cm) suniyuqta, 70

pachakcha tatki (cm) kinrayniyuqta rantisqa huk hamparapa
pampanta qatananpaq. Hamparapa pampanñataq 98
pachakcha tatki (cm) suniyuq, 66 pachakcha tatki (cm)
kinrayniyuq kasqa. ¿Yaqachu lliklla hamparapa pampanman
mastarquptinchik aypanman?, ¿hayka hampara pampataq
puchunman?
70 cm 98 cm 66 cm
95 cm
Kutichiynin: __________________________________ kayhinapi: _________

_________________________________________________________________
3 Huk yachay wasipis 28 warmakuna yachasqa, paykunatas

yachachiqnin “pichqa pichqa huñupi churanakuychik” nispa nisqa,
chayqa. ¿Hayka huñupitaq warmakuna churakunmanku? ¿Hayka
warmakunataq puchurqun?
Kutichiynin: huñu kanman. puchun.

5
Taqa
Ayllunchikkunapa
rurayninkuna

• Sistema internacional nisqanpi tupukunawan siqikunata tupuyta.
• Chusqaq puchuyuq rakiyta, puchuqniyuqpuni rakiytapas.
• Riqikunapa hawa tupun tariytapas.
77
16 Wasi ruranapaq allichakuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• Runakuna wasi ruranankupaq, ¿imatataq rurachkanku?
• ¿Wasi ruranankupaq, ¿ima yanapakuqkunatataq
allchananku?
• ¿Chay yanapakuqkunata imawantaq tupunku sunintaraq,
llasaynintaraq ima?
Llamkasunchik.
Ayllukunaqa ñawpaqmantaraqmi tukuy imata wasi
ruranankupaq allchanku. Chaymanta tayta mamaykita tapuspa,
llikachasqata huntay.
Wasi rurananpaq kaqkuna Tupunakuna

wiñapu aqapaq almu, putquy, _____
aqa qiru, puyñu, _____
kaspi kullu waska, tatki, ______
mitu
Ayllunchikkunapi, wasi ruranankupaq allchanku ñawpaqmanta

pacha tikakunata, kaspi kullukunata, rumikunata, waskakunata,
llamkanakunata, ischuta, mikunakunata ima. Sapakama
chaykunata tupunku tukuy niraq tupunakunawan ayllunkupa
yachasqankumanhina.
78
1 Qiwi ayllupi, achka ischuwanmi Qichwachakata kaqmanta ruranku.
7 raku ischumanta waska rurasqawanmi chakataqa ruranku; sapa
waskapa 120 rikra sunin. Sapa rikramanñataq 9 kuwarta yaykusqa.
¿Hayka kuwartataq 1 waska tupun?
Siqispa hinallataq yupaykunata qillqaspa kutichiyninta maskay.
Kutichiynin: Huk waskaqa kuwarta tupun.
a) Amaru, hayka kuwarta waska tupusqanta yachananpaq

kaqllachasqa llikawan yanapachikuspa.
X 10 X2 X5
Rikra 1 10 20 100
Kuwarta 9 90 180 900
X 10 X2 X5
20 rikrapi kasqa kuwarta

100 rikrapi kasqa kuwarta
Chayhinaqa: 120 rikrapi kuwarta
Kutichiynin: Huk waskaqa kuwartata tupusqa
ch) Parwa, charwita paskasqa kayhinata.
120
100 20 Chaymanta:
5 100 x 5 20 x 5 120 x 9 = 100 x 5 + 20 x 5 + 100 x 4 + 20 x 4
9
4 100 x 4 20 x 4
Kutichiynin: Huk waskaqa kuwartata tupusqa.
79
2 Chakapa sunin 16 tatki (m) tupusqa. Yachasqa sapa tatkipi 100
pachakcha tatki (cm), kasqanta. ¿Hayka pachakcha taktitaq
chakapa sunin?
16 m
Kutichiynin: Chakapi pachakcha tatki (cm) sunin tupusqa.
a) Inti, charwita paskasqa kayhinata: 1 tatkipi 100 pachakcha

tatki tarikun, chaymi 16 kuti 100 mirachin.
16m
1m
16 x 100 = cm
Kutichiynin: Chakapa suninqa pachakcha tatki (cm).
3 Kay mirachiykuna rurayta tukurquspa, ¿yaqachu utqayman “huk

yupakunata 100 yupawan mirachiyta” atiwaq?, ¿imaynanpi?
Simillaykiwan willakuy.
16 x 100 = 1600 7 x 100 = 5 x 100 = 12 x 100 =
4 Huk karu 50 wayqa papata qipisqa. Sapakama wayqa 48 waranqa

aqnu (kg) llasasqa. ¿Hayka waranqa aqnutam (kg) qipisqa?
Kutichiynin: waranqa aqnu (kg) papata qipisqa.
80
5 Chaka ruraypi 34 runakuna llamkasqa, sapa runakunapaqtaq 3
qullqa lawu tupasqa. Sapa qullqapiñataq tarikusqa 50 lawus, ¿hayka
lawuskunataq llapan runakunapaq kasqa?
Kutichiynin: Llapanpiqa lawu kasqa.
6 Sapa silular qayana rantisqamanta 4 aksisuryukunata mana

qullqillapaq yapan. Isqun punchawpi 99 silularkunata rantikusqaku,
¿hayka aksisuryukunatataq yapasqaku?
Kutichiynin: aksisuryukunata yapasqaku.
7 Tayta Pawqar, wasin ruraypi huk runaman sapa punchaw

S/ 35 qullqita qusqa, pirqay yachaqmantaq S/ 80 qullqita
qusqa. Iskay chunka punchawpi sapakama, ¿hayka qullqitataq
llamkasqankumanta chaskinmanku?
Qinti charwita paskananpaq llikachasqata rurasqa. Huntaysiy.
Llamkaqkuna 1 2 5 10
punchaw punchaw punchaw punchaw
Yanapakuq 35 70 175
Pirqaq 80 160 800
Kutichiynin: Yanapakuq qullqita chaskisqa, pirqaqñataq

qullqita chaskisqa.
Imayna charwikuna paskasqaykita yachaq masiykikunawan

tupanachiy. Tapukuykunata hinakaqllata kutichispaykichikqa
allinpuni. Iskayrayaspaqa yachachiqniykita tapuychik.
81
17 Wasichakuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• Siqipi, ¿imatataq runakuna rurachkanku?
• Kay wasi ruraypi, ¿hayka runa kasqankuta yaqachu
yachawaq?
• ¿Imaynanpitaq runakuna rakisqahina tarikunku?
¿imakunatataq sapa huñupi runakuna rurachkanku?
Llamkasunchik.
Ayllukunaqa ñawpaqmantaraqmi tukuy imata wasi
ruranankupaq allchakunku. Chaymanta tayta mamaykita
tapuspa, llikachasqata huntay.
Rurasqanku Yanapakuqkuna
Pachamamaman haywarikuy Kuka, llampu,______
Wasi qataypi Kullu, chaqlla, waska, ______
Mikuna ruranapaq Manka, ______
Wasi qatayta tukurquspa kusichiypi Takiq, ________
Ayllunchikkunapi wasitaqa pirqanku tikakunawan; qatankutaq

ichuwanraq, tihawanraq, kalaminawanraq qullqinkupa
aypasqanmanhina, chaymantapas llaqtanchikpi imahinata
wasichakuyta rurasqankumanhina.
82
1 Huk wasi ruraypi, 60 tikawan huk pirqata 10 ilirayuqta qispichisqaku.
¿Hayka tikakunataq sapa iliraman yaykusqa?
Kutichiynin: Sapa ilirapi tikakuna tarikun.
a) Quyllur, base 10 nisqanwan yanapachikuspa, 60 tikakunata

churasqa 10 ilirapi, kay siqipihina. Huntapay tikakunata siqispayki.
Kutichiynin: Sapa ilirapi tikakuna kasqa.
ch) Amaru charwita paskayta atinanpaq rakiy rurayta qispichin.

60 tikakunata rakin 10 iliraman aypachinanpaq. Chayhinapi
tarin hayka tikakuna sapa kinray wachu pirqaman yaykun
chayta. Kayhinata:
Imaynanpi
6x10=60
60 ÷ 10 =
Kutichiynin: Sapa ilirapi tikakuna kasqa.
83
2 Ayllupi, huk wasi ruraypi, samananku pachapi 108 humintata
haywasqaku 36 llamkaqkunaman. ¿Hayka humintankataq sapakama
llamkaqkunaman tupan?
Kutichiynin: Sapakamaman humintanka tupan.
a) Parwa charwita paskasqa hayka kutita 36 humintakuna

llamkaqkunaman haywarisqa muyurinman, ichaqa
tukunankama.
Huk kuti: 108 – 36 = 72

Iskay kuti: 72 – 36 = 36
Kimsa kuti: 36 – 36 = 0 huminta
ch) Inti, llikachasqapi kaqman kaqllachasqawan paskasqa.

Yacharqusqa, 3 humintata sapakama llamkaqman
haywariptin, 108 humintakuna aypasqanta.
Humintakuna
sapakama 1 2
llamkaqpaq
x 36 ÷ 36
Rakisqa
humintakuna 36 72 108
Kutichiynin: Sapakama llamkaqman humintanka tupasqa.
h) Chaska, charwita paskasqa rakiy ruraywan, kayhinata:

C D U
36
1 0 8 Imaynanpi 3 x = 108
3
- 1 0 8
0 0 0
Kutichiynin: Sapakama llamkaqman humintanka tupasqa.
84
3 Wasi ruraypi 110 tikakunata 10 runakuna qipimusqaku. ¿Hayka
tikatataq sapa runa qipimusqa?
Kutichiynin: sapakama tikata qipimusqaku.
4 Ayllukunapa wasinta qatanankupaq, 98 kalaminakunata rantisqaku

S/ 1960 qullqiwan, ¿haykataq huk kalaminapa chanin?
Kutichiynin: Sapa kalaminapa chaninqa qullqim.
5 Kimsa yachaq masiykikunawan pukllay “hukwanraq, iskaywanraq

chullachasqa yupakunata rakiy huk chullachasqa yupallawan”:
• Pimanpas tupaqmi qallaykunqa, simillawan rimaspa, kayhinata:
“10, iskayman rakisqa”.
• Qatiq yachaq masin utqayman kutichinqa, kayhinata: “imahinanpi
5 iskayman mirachisqa 10 lluqsin”.
• Pukllaq sapa kuti allinta kutichiptinqa, iskay chusuta llallin.
• Pukllaq iskay chunkata chusuta huñuptin llallin.
Yuyariy: yupakuna huk yupakuna nisqanmanhina

rakiypa sutinmi rakiy.
Rakina rakiq 10 2
puchuq rakisqa - 10 5
Rakina = rakiq x rakisqa + puchuq 0
10 = 2 x 5 + 0
Rakiyqa mirachiypa tikrasqan ruraymi.
85
18 Awayninchikkuna
Yachana
Rimanakusunchik.
• Allwinankupaq, ¿imaynatataq tupunku?
• ¿Awasqanku riqikunaman rikchakunchu?, ¿ima riqikunaman?
• Awasqankupa hawa tupunmanta, ¿yaqachu hayka
tupusqanta niwaq?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkunapi llikllakunata, punchukunata, kama punchukunata,
chumpikunata awanankupaq, ¿imaynatataq, haykatataq suninman,
kinrayninman tupunku? Llikachasqata huntay.
Awasqakuna Sunin tupu Kinran tupu

lliklla kuwarta, _____ kuwarta, _____
punchu
chumpi
puñunapaq punchu
maki watana
Ayllukunapiqa achka warmikunapas, qarikunapas sumaq

makiyuq kanku awanankupaq. Llikllakunata, punchukunata,
chumpikunata sumaq pallayniyuqkunata awanku. Chay
pallaykunapi tukuy niraq riqikuna, uywakuna, llamkasqankupas
rikukun.
86
1 Tayta Kuntur iskay chakrayuq kasqa, ichaqa qatipuralla. Hukin tawa
kuchuman rikchakun, huknintaq kimsa kuchuman. ¿Haykataq iskaynin
chakranpa hawa tupun?
12m 8m
Kutichiynin: Iskaynin chakranpa hawa tupunqa iskaychasqa

tatki (m )
2
a) Killinchu, tawa kuchuyuq chakranpa hawa tupunta ñawpaqta

tarisqa. Tawa kuchu kaptin chirunkuna chay kaqllata tupun,
chayhinapi hawa tupunqa.
12 m
Hawa tupun = chirupa sunin x chirupa sunin
A = 12 x 12 = ________ m2
12 m
ch) Waskar, kimsa kuchupa hawa tupunta tarinanpaq,

kimsa kuchuta tikrasqa tawa kuchuman, kayhinata.
h = sayaynin
h
b = pampan h
2
b
b
A Kimsa kuchu= A chutarisqa tawa kuchu
A chutarisqa tawa kuchu = h x b

2
h
A kimsa kuchu = 2 x b
h
2 8 m x 12 m
chayhinapi A kimsa kuchu =
2
b
A kimsa kuchu = m2
87
b = pampanpa sunin
Kimsa kuchupa hawa tupun = b x h
2 h = sayayninpa sunin
Chaynapi, iskaynin chakrakunapa
hawa tupunqa kayhina.
h
b
AT = A + A
AT = m2 + m2
12m 8m AT = m2
Kanmi chakrakuna, imakunapas achka chiruyuqkuna. Siqikunata

qaway, wakin achka kikin chiruyuq, wakinñataq achka chiruyuqlla.
achkan kikin chiruyuq achka chiruyuq
Kimsa kuchu Tawa kuchu Pichqa kuchu Suqta kuchu
kimsa kuchu tawa kuchu pichqa kuchu
Qanchis kuchu Pusaq kuchu Isqun kuchu
Chunka kuchu Chunka hukniyuq Chunka iskayniyuq suqta kuchu qanchis kuchu pusaq kuchu
kuchu kuchu
Rimamuy, ¿imaynanpi achka kikin chiruyuq nispa

riqsinchik, imaynanpitaq achka chiruyuqlla nispa
riqsinchik?
Mama Sullapa chakran tawa kuchu rapisyuman rikchakusqa.

2
Siqipihina huknin chirun 60 tatkita (m) tupusqa, wichaynin
chirunñataq 40 tatkita (m), sayayninñataq 40 tatki (m). ¿Haykataq
chakrapa hawa tupun?
40 m
40 m
60 m
Kutichiynin: Chakrapa hawa tupunqa m2 .
88
Amaru charwita paskananpaq siqita allinta qawaspa kimsa siqiman
rakisqa: huk tawa kuchu 40 tatki (m) sunin chiruyuq, iskay kikin kimsa
kuchukuna 10 tatki (m) kinrayniyuq, 40 tatki (m) sayayniyuq.
40 m
40 m
10 m 40 m 10 m
Chayraq tawa kuchupa, kimsa kuchukunapatapas hawa tupunta

tarisqa, kayhinata:
Hawa tupu = 40 x 40 = 1600 m2 (iskaychasqa tatki)
Hawa tupu = 10 x 40/2 = 200 m2 (iskaychasqa tatki)
Chayhinapi chakrapa hawa tupuntaqa tarisqa, Tawa
kuchupatawan iskaynin kimsa kuchukunapata hawa tupunta
hukllawasqa.
Chakrapa hawa tupun = 1600 + 200 + 200 = m2
3 Mama Saywa llikllata awasqa 120 pachakcha tatki (cm) Suniyuqta,

80 pachakcha tatki (cm) kinrayniyuqta. Ñañantaq huk llikllata
100 pachakcha tatki (cm) Suninniyuqta, 80 pachakcha tatki (cm)
kinrayniyuqta awasqa. ¿Hayka hawa tupuwantaq aswan hatun
Saywapa llikllan ñañanpamanta?
Saywapa llikllan = 120 x 80 = 9600 cm2

Ñañanpa llikllan = 100 x 80 = 8000 cm2
Chayhinapi Saywapa llikllan aswan hatun:
9600 – 8000 = cm2 Kutichiynin: cm2 aswan hatun.
4 Tayta Intipa chakra wirtan kasqa achka chiruyuq siqisqamanhina

rikchakuq tupuyuq. ¿Hayka hawa tupuyuqtaq chakra wirtan?
3m
5m
6m
3m
8m
Kutichiynin: Chakra wirtapa hawa tupunqa m2 kasqa.
89
Yachaykuna Qatipanapaq
1 Iskay chunka chuwa alwirqas pikanti ruranankupaq 4 waranqa aqnu

(kg) alwirqas yaykusqa, ¿hayka waranqa aqnu (kg) alwirqastaq 400
chuwa mikuna rurayman yaykunqa?
Kutichiynin: Yaykunqa waranqa aqnu (kg) alwirqas.
2 Isqun pachak runakunata huk huñunakuyman apanankupaq,

15 karukuna tarikun. Llapan karukuna chaynatakamalla apan,
chayqa, ¿Hayka runakunatataq sapakama apan?
Kutichiynin: Sapakama runakunata apanqa.
3 Huk chakra rikchakusqa kimsa kuchuman, sayaynin tupusqa 10

tatkita (m), kinrayninñataq 16 tatkita (m) tupusqa. ¿Haykataq
chakrapa hawa tupun?
10 m
Kutichiynin: Chakrapa hawa tupunqa m2

6
Taqa
Tarpunapaq Allinchakuy

• Charwikuna winku tupukunawan paskayta.
• Tawa chullachasqa yupakunawan qichuyta, mirachiyta;
chaymantapas iskay chullachasqa yupakunawan rakiyta.
• Qati qati yupakunapa mamarkun tariyta.
• Llikachasqakunapi, qullqa tiqikunapi willakuykuna qawayta.
91
19 Yaku uyway
Yachana
Rimanakusunchik.
• Aylluykipi, ¿imaynatataq yakuta tupunku?, ¿imakunawantaq
tupunku?
• Qammanta, ¿hayka qiru yakutataq sapa punchaw huk runa
Upyanan?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita imaynata yakuta uywasqankumanta tapuspa,
kay llikachasqata huntay.
Tapukuykuna Tapukuy kutichinapap

¿Maymanta upyanaykichik yaku
chayamun?
¿Haykaptaq yakupa rayminta
rurankichik?
¿Allinchu yaku qanrachay, yaku
usuchiy?
Ñawpaqmantapacha ayllunchikkuna yaku uywayta sumaqta

yacharqaku. Yakuqa ñuqanchikhina kawsaqmi, chaymi
ñuqanchik uywanchik chaynallataqmi mama yakupas
uywawanchik.
92
1 Saywa wiñapumanta aqata rurasqa, yarqa aspiypi ayllunkunawan
raymita ruranankupaq. Chaypaq yachasqa 3 winku (L) yakuwan,
2 winku (L) aqa lluqsisqanta. 36 winku (L) yakuwan, ¿hayka winku
aqatataq hurqunqa?
Kutichiynin: winku (L) aqa lluqsisqa.
a) Sulla charwita ñawincharquspan, willakuqkunata

tapukamusqantawan allinta yuyaymanaspa; paskasqa
llikachasqawan yanapachikuspa, kayhinata:
x5 x6
x4
x2 x3
Yaku hayka winku 3 6 9 12 15 18 21 ... 36

(L) yaykusqan
Aqa hayka winku 2 4 6 8 10 12 14 ...
(L) lluqsisqan
x2 x3 x4 x5 x6
Kutichiynin: winku (L) aqa lluqsisqa.
2 Yarqa aspiy punchawtas 120 runakuna llamkanantinkama

sayarisqaku yarqata sumaq allchapanankupaq. Chay punchawsi
sapakama runa 3 winku (L) aqata upyasqaku. ¿Hayka winku (L)
aqatataq llapan upyanku?
Llamkaqkuna Upyasqanku
x2 1 runa 3 winku aqa x2

x 10 2 runa 6 winku aqa x 10
20 runa 60 winku aqa
x3 x3
60 runa __ winku aqa
x2 x2
120 runa __ winku aqa
Kutichiynin: Llapanku winku (L) aqata upyanku.
93
3 Inti, 8 kutita huk qiru ñuqñuyuqta hatun wutillaman huntasqa. Chaymi
qiruta tupunatahina hapisqa, ¿hayka qirutaq hatun wutillaman
huntan?
Kutichiynin: Hatun wutillaman qiru huntasqa.

Urpi, nisqa hatun wutillamanqa 8 qiru huntan.
¿Allintachu Urpi rimamun? ¿qiru tupunapaq
allinchu kanman? ¿Imaynanpi?
4 Kuntur ¼ winku (L) ñuqñuta upyan, Sullañataq 4 chunkacha winkuta

(dL). ¿Pitaq ñuqñuta aswan achkata upyan, Kunturchu, Sullachu?
Kutichiynin: aswan achka ñuqñutaqa upyan.
a) Killa, Kunturpa, Sullapa hayka achka ñuqñu upyasqankuta

yachananpaq upyanata tupunahinata hapisqa.
Killa tupuspa yacharqusqa
Kuntur
¼ winku (L) Iskay chawpiyuq
upyanaman huntasqanta.
1/4 l
Chaymanya, siqipihina 4 chunkacha winkuwan (dL)
upyanakunata huntasqa:
Kunanqa yacharqun 4 chunkacha
Sulla winku (dL) tawa upyanaman
1l yaykusqanta.
4 dl Chaynapi yachakun Sulla aswan
achka upyasqanta.
Kutichiynin: aswan achka ñuqñuta upyasqa.
94
ch) Pawqar charwita paskayta munan. Payqa yachan 1 l =10
dl chaymantapas 1dl = 1/10 l, chayhinapi 4 dl kasqa 4/10 l
Siqipi Kunturpa, Sullapa
hayka ñuqñu upyasqanku
rikukun, ¿imaniwaqtaq
1/4 l Kuntur, Sulla hayka achka
4 dl ñuqñu upyasqankumanta?
Chayhinapi Pawqar
1l 1l
yachan, Sulla aswan achka
upyasqanta.
Kutichiynin: aswan achka ñuqñuta upyan.
5 Waka uywanapi wakakunamanta, 540 winku(L) ñuqñuta

hurqusqaku, uywaqninñataq 3 winku (L) yaykuq pukuchukunapi
huntachiyta munasqa. ¿Hayka chunka iskayniyuq pukuchukunataq
kanan?
Ñawpaqtaqa hayka Ñuqaqa rakiyta 540:3
pukuchukuna tarirquniña, lluqsin 180
uywaq munan pukuchukunam, chayta
chaytaraq uywaq munan. Kunanqa
tarinanchik. hayka chunka iskayniyuq
Chaypaq rakisun pukuchukuna kasqanta
540 : 3 tarisun kayhinata
180:12. ¡Rurasun rakiyta!
Kutichiynin: chunka iskayniyuq huñu pukuchukuna.
Charwikuna paskasqaykita yachaq masiykikunawan

tupanachiy , sichus llapaykichik tapukuykunata chay
kaqllata urqurqankichik, chaynaqa allincha kanqa.
iskayrayaspaykiqa yachachiqniykita tapukuy.
Wisinaman huntachiyqa, hayka sutuq yaykun

yachaymi. Huntachinapaq sayaqnin tupuqa winku
(litro) nispa sutichasqam.
95
20 Chakra rikchachiy
Yachana
Rimanakusunchik
• Aylluykipi, ¿ima pachapitaq chakrakunata rikchachinku?
• ¿Imakunatataq chakra rikchachiypi ruranku?
Llamkasunchik
Ayllukunapi manaraq tarpuchkaspa chakrakunataqa sumaqta
allchanku allin kawsay qispinanpaq.
Chaymanta tayta mamaykita tapukuspa, mañakusqanmanhina
llikachasqapi chimpuy.
Chakra rikchachiypi Ayllukuna ruranku Hukniraq

ruraykuna Llapan Wakin Mana pipas qawariykuna
Wanuy
Qarpay/parquy
Rumin, chaqun pallay
Wanuy
................................................
Ayllunchikkunapiqa chakrakunataqa allinta rurunanpaq sumaqtam

uywanchik, chakrapas uywawanchikmi kawsaykunata sumaqta
ruruchispa. Kawsaykunata huqarisqaqa chakrakunaqa samarin,
chaymi rikchachina.
96
1 Waraka ayllu chakrankunata qarpasqa: Pampa chakrata 5
achikyay pachamanta 9 tutallamanta pachakama, qata chakrata
9 pacha 30 tullmimanta 12 chawpi punchaw 30 tullminkama, wayqu
chakrantataq 1 pacha inti waqtaymanta 6 pacha inti yaykuykama.
a) ¿Hayka pachapitaq 3 chakranta qarpasqaku?, ch) ¿mayqin
chakrantaq aswan hatun kasqa?, ¿imaynanpi?
Charwita Chakrakuna Hayka unay qarpasqanku Hayka pachapi

pampa 5 pachamanta – 9 pachakama 4
paskanapaq,
qata 9 pacha 30 tullmi – 12 pacha 30 tullmi 3
yuyaymanasun
wayqu 1 pachamanta – 6 pachakama
kayhinata.
Llapan
Huntapay.
Kutichiynin: a) pachapi qarpan kimsan chakranta; ch) aswan

hatun chakraqa, imaynanpi yachasqaykita kutichiy rimayllawan.
2 Tayta Kuntur chakrankunata tarpunanpaq allchapachisqa.

Killachaw punchawta 5 llamkaqkunawan, atipachaw punchawtaq
7 llamkaqkunawan, quyllurchaw punchawtaq atipachaw
punchawmanta aswan 3 pisiyasqawan. Sapakama S/ 35
qullqimanta llamkasqaku. kimsan punchawpi, ¿hayka qullqiwanmi
llamkachin?
Kutichiynin: qullqiwan llamkachin.
a) Killa charwita Punchaw Llamkaqkunaman aywasqan S/

Killachaw punchaw 5 35+35+35+35+35 175
paskayta munaspa
Atipachaw punchaw 7 35+35+35+35+35+35+35
llikachasqapi Quyllurchaw punchaw 4 35+35+35+35
rurasqa kaynata: Llapan 16
Kutichiynin: Kimsan punchawpi qullqiwan llamkachisqa.
ch) Killinchu charwita paskasqa mirachiykunawan, kaynata.

Killachaw punchaw: 35 x 5 = 175 Quyllurcha punchawqa,
Atipachaw punchaw: 35 x 7 = 245 tawallaña llamkan:
Quyllurchaw punchaw: 35 x 4 =
7–3=4
Chaynaqa, kimsa punchawpi llamkachisqa kayna qullqiwan:

175 + 245 + _______ = _______
Kutichiynin: kimsan punchawpi qullqiwan llamkachisqa.
97
3 Mama Sulla waka, chita, llama uywakunapa wanunta huñusqa
wayqakunapi, chakrankuna wanunanpaq. Waka wanu 57 wayqapi,
chita wanu waka wanumantaqa 82 wayqawan aswan achka.
Llapanpi 240 wayqa wanukunata huñusqa, ¿Hayka wayqakunatataq
llama wanuta huñusqa?
Kutichiynin: Llama wanuta wayqata huñusqa.
a) Inti charwita paskasqa llikachasqawan yanapachikuspa.

Yanapakuy, huntay.
Wanukuna Wayqa Llapan Llama wanu
waka wanu 57 57 tarinapaq:
chita wanu waka wanu + 82 57 + 82 _____ 57 + 139 = 196
llama wanu _____ _____
240 - 196 = ___
Llapan 240 240
ch) Willka charwita paskayta munaspa, kaynata rurasqa:

• Waka wanu: 57 • Chayhinapi waka
• Chita wanu: wanuwan, chita wanu:
P P P
5 7 5 7 2 4 0
+ 8 2 + 1 3 9 - 1 9 6
1 3 9 1 9 6
• Hayka wayqa llama wanu kasqanta

llapanmanta qichuspa tarisqa:
4 Chaska 3 kuti Pawqarpamanta wanuyuq kasqa. Pawqartaq Quripa

kuskan wanuyuq kasqa. Quritaq 124 wayqakuna wanuyuq kasqa. a)
Hayka wayqa wanuyuqtaq Pawqarqa kasqa? ch) ¿Hayka wayqa
wanuyuqtaq chaskaqa kasqa?
Kutichiynin: a) Pawqarpa wayqa wanu kasqa. ch) Chaskapa
wayqa wanu kasqa.
98
5 Waskarpa 2000 nina ratachinan kasqa. Uchuy qullqakunapi churayta
munasqa, ichaqa sapa qullqachapi 40 nina ratachina yaykun,
¿hayka qullqachakunataq kanan nina ratachinakuna churananpaq?
Waskar paskananpaq llikachasqapi rurasqa kayhinata:
x5 x2 x5
40 200 400 2000
: 40
1 5 10
Waskar imayna paskaspa tapukusqanta tarisqa, chaymanta willakuy.

Huntapay.
Kutichiynin: qullqachakuna kanan.
Parwa, Waskarpa charwi paskananta huk niraqmanta rurasqa,
ichaqa mirachiywan. Payqa yuyaymanasqa kayhinata:
huk qullqachaman yaykun 40 nina ratachinakuna, 10
qullqachakunamanqa yaykunqa aswan 10 kuti nina ratachinakuna,
chayhinalla mirachinqa maykamapas. Chaypaq huk llikachasqapi
rurasqa. Huntapaspa yanapay.
x 10 x5
x 40
40 400 2000
Kutichiynin: 2000 nina ratachinakuna churanapaqqa

qullqachakunam kanan.
¿Allinchu Waskarpa, Parwapapas rurasqanku,
¿imaynanpi? Tupanachiy yachaq masiykikunapa
rurasqankuwan. iskayrayaspaykiqa yachachiqniykita
tapukuy.
99
21 Tarpuy qallariy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imatataq runakuna rurachkanku?
• ¿Aylluykipi yaqachu qallarinña michka tarpuykuna?
• Siqipi, ¿imakunatataq niraqkama kaqkunata tupachiwaq?
Llamkasunchik.
Ayllukunapi kay uku papataraq, sarataraq, alwirhastaraq,
hawastaraq tarpukuyta qallarinku. Chaykunamanta tayta
mamaykita tapukuspa llikachasqapi huntapay.
Muhukuna Hayka
Papa
Sara
Ayllukunapi michka tarpuyta qallarinku yakuyuq chakrakunapi,

mana qasanan, mana chikchi chayanan uku. Tarpunkuqa
papataraq, sarataraq, alwirhastaraq, hawastaraq ima; llullu
mikuyninpi miski kaptin.
100
1 Amaru, michka papa tarpunanpaq, rakisqa muhuta
mamarkunmanhina qati qatillata churasqa. Mamarkunta tariy,
chaymanta qatiqnin huñuta siqiy.
1 huñu 2 huñu 3 huñu 4 huñu
a) Sara mamarkunta tarisqa kayhinata.
1 huñu 2 huñu 3 huñu

6 10 14
+4 +4 +
Musyarqankichá mamarku nisqaqa imayhina

yupakunapas, siqikunapas, riqikunapas qati qatilla
sinrichasqa kasqanta yachaymi.
2 Waskar mamanta yanapasqa papakuna

mamarkunmanhina sinrilla churaypi.
Chaynapi, papakunapa yupan qati qatilla
qillqasqa rikukun, ¿hayka kimsa papa
huñukunapa yupankunataq qatinman?
2; 7; 13; 20; 28; _____ ; _____ ; _____
101
a) Wayta mamarkunta tarispa, Waskarta charwi paskaypi
yanapasqa kayhinata.
2 7 13 20 28
+5 +6 +7 +8
¡Mana kasqanpi huntapay!
3 Qatiqnin riqikunata siqiy, chaymanta llikachasqata huntay.
Pata 1 2 3 4
Huñupi kan 3 6 9
__________
4 Kimsa kuchukunapa siqin wiñan mamarkunmanhina, chayta tariy,

hinaspa llikachasqata huntay.
Hayka chiru kasqan 2 4 6 8
Llapan chirukunapa sunin 6 12 18
Tapukuykuna kutichisqaykita yachaq masiykikunapa

hurqusqanwan tupanachiy. Qatipaychik
hurqusqaykichikta, hurqusqaykichik allin kananpaq.
102
5 Qati qatilla yupakunapata mamarkunta tariy, chaymanta qillqay
yupa tupasqanta.
4 12 22 34 48 .....
6 Killinchu allin qali tarikunanpaq llapa kurkunwan pawakachasqa.

Ñawpaq punchawta 30 tullmipi; 2 ñiqi punchawtaq 37 tullmipi; 3
ñiqi punchawtaq 45 tullmipi. Qipa punchawkunataq chay kaqllata
pawakachasqa ichaqa mamarkunmanhina. a) Mamarkunta tariy, ch)
¿6 ñiqi punchawta hayka tullmipiñam pawakachanqa?
Kutichiynin: a) Mamarkun: _________________

ch) Pawakachanqa tullmipi.
7 Parwa huk wallqanata rumichakunawan, yurapa tullunkunawan,

mostasillakunawan rurasqa. Sapa 2 qayma anqas tulluchaman
churan 5 yuraq mostasillakunata, chaymanta 1 anqas rumichata.
Wallqanapa suninmanhina, Parwa 36 tulluchakunata churayta
munasqa, ¿hayka mostasillakunataq, hayka anqas rumichakunataq
yaykunqa?
Llikachasqapi rurayta
yanapawaqchu.
Kutichiynin: Yaykunqa mostasillakuna, anqas rumichakuna.
Charwikuna imayna paskasqaykita qawachiy yachaq

masiykikunaman. Qatipay tapukuy kutichiy chiqap
kasqanta.
103
22 Llamkanakuna allichay
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imakunatataq ayllukuna allchananku kawsaykuna
tarpunankupaq?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkuna kawsaykuna tarpunankupaqqa tukuytam
allichanku: llamkanapaq yanapakuqkunata, yanapakuqkuna,
mikunakuna ruranapaq, aqa upyanapaq ima.
Tayta mamakiyta tapukuspa, llikachasqapi huntay.
Tarpuypaq allchakuy Imakunapas allichana

Llamkanapaq yanapakuqkuna piku, lampa, _______
Kawsaykuna muhu sara, papa, _______
Mikuna ruranapaq sara, papa, _______
Ayllukunapi kawsaykuna tarpunankupaq, ñawpaqtaqa

qawarinku pachamama kutirimunñachu icha manaraqchu
tarpunapaq, chaymantapas pachamamapi kaqkuna willakunku
pachamamapi ima kanantapas.
104
1 Tayta Willka chakrankuna Llamkana Chanin
tarpunanpaq llamkanakunata 1 Pala S/ 21
musuqta rantiyta munaspa 2 Piku s/ 24
qatuna wasikunapi chaninta 3 Lampa s/ 15
tapusqa. Willakuqkunapa 4 Rutuna S/ 10
llikanta qaway, hinaspa tariy 5 Raskati S/ 15
modapa chaninta, kikin rakiqpa 6 Taklla S/ 59
chanintapas.
Kutichiynin: Modapa chaninqa qullqi.
Kikin rakiqpa chanintaq qullqi.
a) Tankar willakuqkunapa llikanta qawaspa yuyaymanan

tapukuykunata kutichinanpaq.
Willakuqkunapa llikanpi 15 yupa iskay kuti rikurimun,
wakinqa huk kutilla. Achka kuti rikuriqmi moda sutiyuq.
Chayhinapi moda:
Mo = _______
Kikin rakiq tarinapaqqa willakuqkunapa yupankunata
yapaspa suqtaman rakina, kayhinata:
21 + 24 + 15 + 10 + 15 + 59 =________
Kikin rakiq =_______ ÷ 6 = ________

Kutichiynin: Chaninkunapi modaqa: _______________
Chaninkuna kikin rakiq: _______________
2 Yachay wasipi 4° ñiqi warmakuna 4 aylluta haykas llamkananku

kasqanta tapumusqaku. Willakuykunapa llikanpi tapumusqanku
rikukun. A) ¿Haykataq moda?, CH) ¿Haykataq llamkanakunapa kikin
rakiq?
Llamkana Hayka kasqan Yupa
Taklla
Lampa
Pala
Piku
Rutuna
Llapan
Kutichiynin: a) Modaqa ; ch) Kikin rakiqtaq
105
3 Uripa llaqtapi, qatuman llapa runa riqkunata yupasqaku. Chay
yupasqanku qullqa tiqipi rikukun. Allinta yuyaymanaspayki
tapukuykunata kutichiy: a) ¿Hayka qari warmakunataq
qarikunamanta aswan pisi risqaku?; ch) ¿Hayka qari, hayka warmi
warmakunataq kanku?
1800 1700
1600
Hatuman rantipakuq 1400 1300
1200
1000
800
600
400 300 330
400 200
200
0
Hayka kasqan
Qarikuna Warmikuna Maqtakuna
Pasñakuna Qari warmakuna warmi warmakuna
Kutichiynin: a) qari warmakuna; ch) Qari, warmi

warmakuna kasqaku.
4 Amaru ayllu, llamkanakunata allchaspanku samarisqaku, chaypi

aqata qispi qirupi upyasqaku, wakin achkata, wakin pisillata. Chay
upyasqanku rikukun llikachasqapi. Qawaspayki tapukuykunata
kutichiy.
Runakuna Qispi qiru aqa
Kuntur 4
Killinchu 3
Inti 2
Parwa 1
Killa 2
Pawqar 3
Saywa 5
Waskar 6
Siwar 3
Llapan
a) ¿Hayka qispi qiru aqatataq warmikuna upyasqaku? _____________

ch) ¿Hayka qispi qiru aqatataq qarikuna upyasqaku? _____________
h) ¿Hayka qispi qiru aqatataq Saywa aswan Killamantaq upyasqa?
_____________
i) ¿Hayka qispi qirutataq llapan upyasqaku? _____________
106
5 Yachay wasipa qatuna wasinpi achka imapas rantinapaq tarikun,
chaykunata yachaqkuna rantikunku. Qullqa tiqipiqa huk killa
rantisqankuta rikukun. Allinta yuyaymanaspayki tapukuykunata
kutichiy. Rantikuna qatu Killapi mikusqanku
300
Rantikusqan
250
200
150
100
50
0
tiqti Miski Miskiyasqa Miski Mikuna Rurumanta
mikuna suquna vaku ruru yaku
a) ¿Imatataq aswan achkata rantikunku? _____________

ch) ¿Imatataq aswan pisillata rantikunku? _____________
h) ¿Mayqin rantikusqankutaq modapi tarikun? _____________Mo= ___
Kay yachay wasipi warmakunaman, ¿imatataq niwaq

qullqa tiqikunapi kaqkunata qawaspa?
6 Mikuna munasqankuta tapuspanku ruyru tiqipi churasqaku; chay

llikachasqapi huntay chaymanta tapukuykunata kutichiy:
Mikunakuna munasqanku
500
1000
1200
1500
600
500
Siwichi Chayru Chupi

Chawha Sisina Miski
• ¿Ima mikunatataq runakuna pisillata munasqaku? _____________

• ¿Ima mikunatataq aswan achka munasqaku? _____________
• ¿Hayka runakunatataq tapusqaku? _____________
¿Tapukuykunata kutichisqayki chay kaqllachu yachaq

masiykikunawan? Iskarayaspaqa yachachiqniykita
tapukuy.
107
Yachaykuna Qatipanapaq
1 Tayta Kuntur churinpi qullqi waqaychayta hatallisqa; chaypaq

munasqa sapa hunka waqaychasqanmanta iskay kutita
yapasqata waqaychanqa tayta Kuntur. Llikachasqapi Killinchupa
waqaychasqan rikukun, tariy taytanpa waqaychasqanta, huntay
llikachasqata.
Killinchupa
sapa hunka 11 18 29 24 20 26
waqaychasqan
Taytanpa
sapa hunka
waqaychasqan
2 Quyllur ¼ ñuqñuwan huk pastilta rurasqa, ¿hayka pastilkunatataq

huk winku ñuqñuwan ruranqa?
Kutichiynin: Quyllur pastilkunata ruranqa.
3 Pawqar waray killapi 24 lima quwikunata yuparqani; ayriway

killapi 30 lima quwikunata yuparqani; aymuray killapi 36 lima
quwikunata; inti raymi killapitaq 42 lima quwikunata yuparqani.
Lima quwikuna mamarkunmanhina miraptinqa, ¿hayka lima
quwikunatataq anta sitwa killapi yupayman?
Kutichiynin: lima quwikunata yupanqa.
4 Llikachasqapi runakunapa watanku rikukun, ¿Haykataq

runakunapa watan kikin rakiq?
Suti Parwa Wayta Amaru Killinchu Inti Waskar Pawqar Saywa

Wata 15 20 30 15 20 67 15 50
Kutichiynin: Watankupa kikin rakiq

7
Taqa
Hatun tarpuy

• Tawa chullachasqa yupakunawan mirachiyta.
• Kikinchasqa patmaqniyuq riqsiyta.
• Tupukunawan pacha tupuyta.
• Mana niraqkama patmaqniyuqkunawan yapayta, qichuyta.
109
23 Siñakuna unanchakuna qaway
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imatataq warmi rurachkan?
• ¿Yaqachu hayka quyllurkuna kasqanta yachawaq?,
¿imaynanpi?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkuna tukuy ima ruranankupaq pachamamapi
kaqkunata qawaspanku ruranku. Tayta mamaykita tapukuy
kawsay tarpuy uku imakuna qawasqankumanta, hinaspa
llikachasqata huntay.
Pachapi kaqkuna Imapaq kasqan

Sisi raprayuq
Killa wiksunpa
Kukapa rapin llampuyasqa
...........................................
Ñawpamanta pacha ayllunchikkunaqa tiqsi muyuntin pachapi

kaqkunata qawaspanku imakunatapas ruraqku. Pachapi tukuy
ima kaqkunaman willawanchik, paramunqachu, usyamunqachu,
qasamunqachu, chikchimunqachu chaykunata.
110
1 Suqllaqasaman achka runakuna risqaku pachamaman haywarikuq.
Mikunankupaq apasqaku 10 wisinapi uqa yanuyta, kimsachasqa
wisinapitaq papa yanuyta. Sapa wisinapitaq kasqa 60 papakuna
yanusqa, ¿hayka papakuna yanusqataq llapanpi?
Kutichiynin: Llapanpiqa yanusqa papakuna kasqa.
a) Inti charwita paskananpaq taksa llimpisqa rapichakunawan

yanapachikusqa. Pay iskay niraq llimpisqa taksa rakta
rapichakunawan rurasqa kayhinata.
• Anqas rapipi churanqa hayka
wisinakuna uqa yanuyniyuq kasqanta.
• Sapa qillu rapipi, hayka wisinakuna
papa yanuyniyuq kasqanta. (llapan
willawanchik kimsachasqa uqa
wisinakuna kasqanta).
Chaymanta, rapikunapi willakuqkunata qillqarqun hayka

papayuq wisinakuna kasqanta tarinanpaq. ¡Qillqaypuni!
10 x =
10 10
Hayka llapanpi yanusqa papakuna kasqanta tarinanpaq,

mirachisqa hayka wisinakuna lluqsisqanwan, 60 yanusqa papa
sapa wisinapi kasqanwan. Mirachiy.
x 60 =
111
ch) Saywa charwita paskananpaq yuyaymanasqa. Wisina
yanusqa papakunaqa kimsachasqa wisina yanusqa
uqamantaqa. Ñawpaqtaqa mirachina kimsawan hayka
wisina yanusqa uqawan kaqta, chayhinapi yachakunqa
hayka wisinapi yanusqa papakuna kasqanta. Chaymanta
lluqsisqanta mirachina suqta chunkawan, chayhinapi
yachakunqa llapanpi hayka yanusqa papakuna kasqanta.
uqayuq Papayuq
wisinakuna 10 wisinakuna
x3 Llapan X 60
Papayuq
wisinakuna yanusqa
papakuna
Kutichiynin: Llapanpiqa papakuna kasqa.
¿Intipa rurasqanwan, Saywapa rurasqanwan chay

kaqllachu?, ¿tapukuy kutichisqanku chay kaqllachu?
Qampa rurasqaykiwan tupanachiy, chaymantapas yachay
masiykikunawanpas.
2 Tayta Amaru uywasqa 60 wallpakunata,

20 kawallukunata, ¿hayka chakikunataq
llapan uywakunapa kanman?
Kutichiynin: uywakunapa chakinkuna.
a) Inti charwi paskananpaq kayhinata rurasqa. Yupakunawan huntapay.

Hayka wallpa kasqan Hayka kawallu kasqan
60 20
Hayka Hayka
chakikuna 2 2 x 60 = chakikuna 4 4x =
kasqan kasqan
Llapan chakikuna + =
Kutichiynin: uywakunapa chakinkuna kasqa.
112
ch) Sulla chapusqa ruraykunawan tapukusqanta tarin. Chayta
huntay.
( 2 x 60 ) + ( 4 x 20 )
( ) + ( )
¿Chay kaqllachu Intipa tarisqanwan qampa ruraqaykiwan?

____________ ¿imaynanpi?
3 Antawayllapi, huk qatupi S/ 2205 qullqita chaskisqa haytanakuna 7

punchaw hunkapi rantikusqanmanta. Sapa punchaw 9 haytanata
hina kaq chaninllanpi rantikusqa, ¿haykapitaq sapa haytanata
rantikusqa?
Kutichiynin: Sapa haytanapa chaninqa S/
4 Tayta Waskar 12 kanchakunapi uywasqa wallpakunata, sapa

kanchapitaq 25 wallpakuna tarikusqa. Mama Parwañataq 25
kanchakunapi uywasqa wallpakunata, sapa kanchapitaq 12
wallpakuna kasqa. ¿Mayqintaq aswan achka wallpakunata
uywasqa?
Kutichiynin: aswan achka wallpakunata uywasqa.
¿Allinchu 12 x 25 = 25 x 12 Arí, kusa…

kanman? ¡Manam imananchu Yuyariy, mirachiypiqa
mayqin mirachiqwan kaqninkunataqa tikranallam.
qallaykuptinchikpas!
Charwikunata paskaspayki tapukuykunata kutichisqaykita tupanachiy

yachay masiykikunapa rurasqanwan. Iskayrayaspaqa yachachiqniykita
tapukuy.
113
24 Muhu rikchachiy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Ima kawsaykunatataq qawachkanki?
• Rikusqaykimanhina, ¿Allpa ukupi ruruqkuna yaqachu chawpi
kanman llapanmanta?
Llamkasunchik.
Ayllukunapi kawsaykuna tarpunankupaqqa muhukunataraq
rikchachinanku. Chaymanta tayta mamaykita tapukuspa,
llikachasqapi mañakusqanmanhina chimpuy, hinaspa huntay.
Kawsaykuna waqaychasqanku (x) Muhukunata

kawsaykuna Imaynata
marka taqi ruhi puyñu qullqa rikchachinku
sara
papa
kinwa
hawas
alwirhas
kiwicha
Ayllunchikkunpiqa manaraq tarpuspa muhukunata kusikuywan

rikchachinku, allinta yupaychaspa. Wakin ayllukuna kawsay ukupi
muhutaqa akllaspanku waqaychankuña, wakintaqmi chayraq
muhutaqa akllanku markamanta, taqimanta, ruhimanta ima.
114
1 Tayta Kunturpa huk chakranman huk wayqa sara
A
muhu yaykun. Sapa wata milqakunaman rakispa
sarata tarpun. Chakra tawa milqaman, chay CH
sayayniyuqllaman, rakisqa kaptin, ¿hayka patma sara I
muhutaq sapakama milqaman aypan?, ______. ¿hayka H
patma sara muhutaq aypan H, I milqakunaman? ______
2 Tayta Siwar achka runakunawan sara muhuta rikchachisqa;

sapa samariypi huk tinahamanta aqata upyasqaku.
Ñawpaq samaypi 3/8 aqata tinahamanta upyasqaku;
iskay ñiqi samaypitaq 1/4 aqata tinahamanta upyasqaku;
kimsa ñiqi samaspankutaq 2/8 aqata. ¿hayka aqaraqtaq
tinahapi puchurqun?
Kutichiynin: aqaraq puchurqun.
a) Urpi charwita paskasqa suytunpaman kapatasqa

rapichakunawan.
1 rapita, 1 hunta tinaha aqawan tupachin.
1i Ñiqi samay: rapi pusaqman patarasqamanta 3 llimpisqa (3/8).
2i Ñiqi samay: rapi tawaman patarasqamanta 1 llimpisqa (1/4).
3i Ñiqi samay: rapi pusaqman patarasqamanta 2 llimpisqa (2/8).
Llapan
3
8
1 Kutichiynin: Qipa
4
2
samaypiqa
8
7
aqata upyasqaku.
8
ch) Pawqar, charwita paskasqa patmakunata yapaspa,

ichaqa mana niraqkama patmaqniyuq kaptin, ñawpaqtaqa
tikrananraq llapan niraqkama patmaqniyuq kanankama.
Chaynapi 38 + 14 + 28 , Pawqar 14 tikran kikinchasqa
2
patmaqniyuqman 28 Chayhinapi 14 , llankin 8 patmawan;
chayraqmi niraqkama patmaqniyuqta yapan:
3 + 2 + 2 = 7
8 8 8 8
Chayhinapi yachakun hayka aqa puchusqanta: 18
Llapantin upyasqanku = 1- 78 = 88 - 78 = 18
Chaynapi, aqa puchusqan: 18
115
¿Qampa imahina rurasqaykiwan, yaqachu Urpipa, Pawqarpa
rurasqanwan chay kaqlla?
¿Imahinatataq niraqkama patmaqniyuq kasqanta riqsiwaq?,

¿mana niraqkama patmaqniyuq kasqantaqa?, ¿kikinchasqa
patmaqniyuq kasqantarí?
Yachaq masiykikunawan rimanakuspa, yuyaymanaychik,
chaymanta kutichiy tapukuyta.
Willka yachaq masinkunawan rakta rapita kapatasqa suytu

chay sayayniyuq rapichakunata, 1/2 kikinchasqa patmaqniyuq
riqsinankupaq. Chaypaq rapikunata iskayman, tawaman,
pusaqman, chunka suqtayuqman, kay siqipihina rakisqa.
1
0
1
0 2
2 3
0 4 4
1 2 3 4 5 6 7
0 8 8 8 8 8 8 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
0 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16
Qawanku 1/2, 2/4, 4/8, 8/16 patmakuna chay kaqllapi

tupasqanta , chayhinapi chaninninkupas chayllam; sutintaqmi
kikinchasqa patmaqniyuq.
¿Hamutarqankichu 1/2 ¡Allinmi hamutasqayki!

patmapi rakinata, rakiqtawan 1/2 patmapi rakinata,
huk yupallawan mirachispa rakiqtawan iskaywan
huk niraq patma lluqsisqanta, mirachiptiy lluqsin 2/4,
chaynapi 1/2 patmapas chayqa kikinchasqa
kikinchasqa patmaqniyuq? patmaqniyuqmi.
116
Yuyarisun, huk patmamanta
huk niraq patmakunatapas
qispichichwanmi, patmapa
rakinata, rakiqtawan huk
yupallawan mirachispa,
kikinchasqa patmaqniyuq
chaypa sutin.
3
1 x3
2 x3 = 6
1 x2
2 x2 = 26
3 ¿Allinchu kay siqikunamanta qillqasqakuna? ¿Imaynanpi?
1 2 1 3
2 4 3 9
kikinchasqa patmaqniyuqkunam kikinchasqa patmaqniyuqkunam
1 4 5 4
4 8 10 5
Mana kikinchasqa patmaqniyuqkunam Mana kikinchasqa patmaqniyuqkunam
4 Amaru wasin chakrapi asnapa qurakunata tarpunanpaq kayhinata

yuyaymanasqa. Sanawriyata wirta pusaqman rakisqamanta hukpi
tarpunqa; ahusta wirta iskayman rakisqamanta hukpi tarpunqa.
Lichuhata wirta tawaman rakisqamanta hukpi tarpuptin, ¿wirtapa
hayka patmanpitaq siwullawan wiñanqa?
Kutichiynin: Siwulla wiñanqa _________ .
Qampa charwikuna paskasqaykiwan yachaq

masiykikuna rurasqankuwan tupanachiy. Rurasqayki
allin kasqanta taripay.
117
25 Hatun tarpuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Ima ukupitaq ayllukuna kawsaykunata tarpunku?
• Huk punchaw tarpuypi, ¿ima pachamanta hayka pachakama
tarpunku?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkunapi hatun tarpuytaqa ruranku para chayamuptinmi.
Chaykunamanta tayta mamaykita tapukuspa, huntay.
Kawsaykuna maypi Ayllunchikkunapi Huklaw llaqtakunapa

rurusqanmanhina kawsaykunapa sutin kawsayninkupa sutin
Allpa ukupi ruruq Papa, ______ Apichu, ____
kawsaykuna
Allpa hawapi ruruq Hawas, _____
kawsaykuna
Ayllunchikkunapi hatun tarpuytaqa qallarinku para allinchataña

qallarimuchkaptin. Wakin ayllukunapiqa llaqta kamachiqwanmi
huñunakuspanku rimaykanakuspanku tarpuytaqa qallarinku. Ñawpaq
ayllukunaqa tarpuy qallaykunanpaqqa pachamamata, muhu
kawsaykunataraqmi yupaychanku, saminchanku wankaspa ima.
118
1 Tayta Tankar sara tarpunanpaq wasinmanta minkakuq
lluqsispa, warminta 53 tullmimanta kutimusaq
mikunaypaq nispa nisqa. Kutirqamusqaqa 6 pacha 32
tullmi tutallamanta, ¿Ima pachataq Tankar minkakuq
lluqsirqa?
Kutichiynin: Minkakuq lluqsisqa pachata.
a) Kuntur charwita paskayta munaspa, kayhinata

rurasqa:
Pacha puririy tupunapi 6:32 rikukun, chaymanta
tullminkunata kutichisqa qipaman:
6:32 a.m. pachamanta kutichisqa 6:00 pachakama,
chaypi 32 tullmikuna.
Chaynaqa 53 tullmimanta 32 tullmita qichusqa: 5:39
53 – 32 = 21tullmikuna
6:00 pachamanta 20 tullmita qipaman purispaqa chayan
5:40 pachaman; kunanqa 1 tullmichallataña kutirinan.
Chayhinapi yacharqun ima pacha minkakuq lluqsisqanta.
ch) Sulla paskasqa kayhinta.

Qichusqa 53 tullmikunata 6:32 pachamanta, taqa taqapi.
Yachasqam 1 pacha = 60 tullmikuna kasqan, chayhina 6:32
pachata qillqachwanmi 5:92. Qichun 53 tullmikunata 92
tullmimanta, lluqsin 5:39.
¿Qampa rurasqayki chay kaqllachu Waskarpawan,

Sullapawan? ¿Yachaqmasiykikunaparí?
iskayrayaspaqa yachachiqniykita tapukuy.
2 Tayta Amaru chala suyumanta llaqtanman huk punchaw

chawpinpiwan purimuspa kutimusqa hatun tarpuy
qallarisqanta yachaspa. ¿Hayka pachapi kutimusqa?
Kutichiynin: Kutimusqaqa pachapi.
119
a) Sulla, tayta Amaru hayka pachapi kutimusqanta
yachayta munasqa, chaypaq kayhinata charwita paskasqa:
Hayka pachapi kutimusqan: 1 punchaw + 12 punchaw
1 punchaw = 24 pachakuna, chaynaqa 12 punchaw = 12
pachakuna. Hayka pachapi kutimusqanqa.
24 +_____ = _____ pacha
Yuyarisun sapan pacha puririy tupukunata:

1 punchaw = 24 pacha
1 pacha = 60 tullmi
1 tullmi = 60 segundos
Pacha puririy tupunakunata, iskay niraqta qillqachwan:
8 a.m. tutallamanta 8 pacha nispa yuyarisun, 8:00
pachakuna nispapas; tuta kaptinqa qillqachwanmi 8
p.m., 20:00 pachakunatapas.
3 Tayta Kuntur sara tarpunanpaq wasinmanta 6:30 pachata

tutallamanta lluqsisqa, chakranmanñataq chayasqa 7:55 pachata.
¿Hayka pachapitaq, tullmipitaq ima tayta Kuntur chakranman
chayasqa?
6:30 a.m. - 7:30 a.m.: 1 pacha
7:30 a.m. – 7:55 a.m.: _____ tullmi
Kutichiynin: Chakranman chayasqa pachapi, tullmipi.
4 Tayta Killinchu churintinkuna quñi wayqu chakranman risqaku

kawsaykuna tarpuq. Iskay punchawmantaña kutimusqaku. ¿Hayka
tullmipitaq chakrankupi tarpumusqaku?
1 punchaw: 24 pacha, chayhinaqa 2 punchaw: 48 pacha
1 pachapi: 60 tullmi, chayhinaqa: 48 x 60 = _____ tullmikuna
Kutichiynin: Tarpuq risqakuqa tullmikunapi.
120
5 Tayta Waskar patapata chakranta risqa papa tarpuq. Huk pata
tuñiykusqa, chaytaraq yaqa 1 pacha chawpipiwan allchapasqa.
Yuyaymanasqas 8 a.m. pachamanta 5 p.m. pachakama
tarpunanpaq, chawpipunchawpi 1 pacha samaykusqa. ¿Hayka
pachataq, hayka tullmitaq papata tarpun?
Papata tarpun 8 a.m. – 5 p.m.: 8 pacha

Patata allchan: 1 pacha + 1/2 pacha =
= 1 pacha, 30 tullmi
Chayhinaqa papata tarpun: 8 – 1= ______, 30 tullmi
Kutichiynin: Papata tarpusqa pacha, tullmi.
6 Mama Saywa papa tarpuqkunaman chawpi

punchaw mikunata chakraman apan.
Llamkaqkuna 12:10 p.m. pachamanta, 12:56
p.m. pachakama mikusqaku. ¿Hayka tullmitaq
llamkaqkuna mikusqaku?
Kutichiynin: Llamkaqkunaqa tullmi mikusqaku.
7 Mama Parwa sara chakranta tarpuchisqa 3 yuntawan. Kimsa

warmikuna llamkapakusqaku muhuta tarpuspa. Sapa punchaw
8 pacha llamkasqaku. ¿Hayka tullmitaq kimsan warmikuna
llamkasqaku?
Kutichiynin: 3 warmikuna llamkasqaku tullmikunapi.
Charwikuna imayna paskasqaykita yachaq

masiykikunapa rurasqanwan tupanachiy.
121
26 Tarpuypi mikunakuna
Yachana
Rimanakusunchik.
• Ayllukunapa llamkayninkunapi, ¿allinchu kanman aqa upyay?,
¿imaynanpi?
• Kawsay tarpuy uku ayllukuna, ¿ima mikunakunatataq
mikunku?
Llamkasunchik.
Kawsaykuna tarpuy ukuqa kusikuymi, mikunakunapas miskinmi.
Chaykunamanta tayta mamaykita tukuspa, kay llikachasqata
huntay:
Pacha puririypi Mikunakunapa, upyanakunapa sutin
Tutallamanta mikuykuna Sara lawa, _____

Chawpi punchaw
mikuykuna
Tuta mikuykuna
Samarispa upyana, mikuna
Tarpuy ukupa mikunakunataqa ruranku ayllu mama, yanapan warmi

wawankuna, ñañankuna ima. Kay llamkaypi yanunankupaqqa ñam
hayka achka imakunapas mikunaman yaykuqkunata yachankuña.
122
1 Sara tarpuypi tayta Kunturta ayllunkuna aynipi yanapasqa. Kuntur
chawpi punchaw mikunankupaq 6 quwikunata nakachisqa, mikuna
ruraqkunatataq quwi tawa rakisqamanta hukninta sapa llamkaqman
haywankichik nispa nisqa. Chay 6 quwikunas llapan llamkaqkunapaq
kamaqchalla kasqa. ¿Hayka runakunataq sara tarpuypi llamkasqaku?
Kutichiynin: runakuna llamkasqaku.
a) Parwa charwita paskasqa "regleta colores" nisqanwan. Payqa

sapa llamkaqta yuraq regletawan tupachisqa, chaymantapas
tawaman quwi rakisqamanta huk tupasqa huk llamkaqman;
chayhinapi tawa yuraqkunaqa tupan puka regletawan,
chayqa puka regleta tupan huk quwiwan. Suqta kutita puka
regleta kaptinqa suqta quwiwan tupan. Chayhinapi yachan
sara tarpuypi hayka llamkaqkuna kasqanta.
1 quwi 1 quwi
4 runakuna 4 runakuna
3 1 quwi 1 quwi 3
quwikuna 4 runakuna 4 runakuna quwikuna
1 quwi 1 quwi
4 runakuna 4 runakuna
3x4 + 3x4
12 + 12
Kutichiynin: runakuna llamkasqaku.
ch) Inti nisqa: Quwi tawaman rakisqamanta huknin huk runaman

tupaptinqa, huk quwi 4 runaman aypan. Chayhinapi 6
quwiqa aypanqa 4 kuti 6 runakunaman. Huntay.
1 quwi
4 runakuna
Kutichiynin: runakuna
4x6 = llamkasqaku.
123
2 Llaqtapa llamkayninpi, llamkaqkunaman
tutallamanta mikunankupaq, iskay warmikuna
sapakama 4 hatun chuwapi tantata
apamusqa; sapa chuwapitaq 8 tantakuna
kasqa, ¿hayka tantatataq apamusqaku
tutallamanta mikunankupaq?
Kutichiynin: tantakunata apamusqaku.
a) Wayta charwita paskasqa siqikunata ruraspa.
8 kuti 8 =
Kutichiynin: tantakunata apamusqaku.
ch) Saywa charwita paskasqa sachahina sinrichaspa.

Kayhina ruraytaqa kimsa
mirachiqhinawanmi
qillqachwan.
8 kuti 8 = 2 x (4 x 8) = ________
Kutichiynin:
Iskaynin warmikuna
tantakunata apasqaku.
Qaway kayta (2x4) x 8 = 2 x (4x8)

¡kaqmanta taripay! Mirachiypiqa kimsa mirachiq
kaptinqa huñuna iskayta ñawpaqpi kaqkunata, qipapi
kaqkunatapas; chiqanmi qispin.
124
3 Sulla 10 ñañaturinkunaman achka niraq
tantakunata wayqapi haywasqa. Payqa sapa
wayqapi 4 simpasqa tantakunata, 6 kawalluman
rikchaq wiskuchukunata, 4 tanta wawakunatapas
churasqa, ¿hayka tantakunatataq llapanman
haywasqa?
Kutichiynin: Llapanman tantakunata haywasqa.
Sunchu, sullapa hayka tantakuna qusqanta yachananpaq kayhinata

rurasqa:
Simpasqa tantakuna: 4 x 10 =
Wiskuchukunata: 6 x 10 =
Tanta wawakuna: 4 x 10 =
Llapanta yupasun: + + =
Kutichiynin: Llapanman tantakunata haywasqa.
Sara tarpuypi aynipi llamkasqa 8 warmikuna, 8 qarikuna. Chawpi

4
punchaw mikusqankupa qipanman sapa kama llamkaqkuna
chaskikusqaku 2 mansananka. ¿Hayka mansanatataq llapan
warmikuna chaskikunku?
Kutichiynin: Warmikuna mansanata chaskikusqaku.
5 Mamacha Kucharkaspa rayminpi, raymi kamayuq runa 3750 tukuy

niraq miski mikuykunata rurachisqa. Sapa runa 6 miski mikuykunata
chaskikusqaku, ¿hayka runakunataq miski mikuykunata mikusqaku?
Kutichiynin: runakuna miski mikuykunata mikusqaku.
Imayna paskasqaykita yachaq masiykikunawan

tupanachiy, iskayrayaspaqa tapukuy yachachiqniykita.
125
1 Kuntur uywasqa 16 wallpakunata, sapa wallpapataq 6 chiwchikuna
kasqa. Chay kanchaman 10 wallpakuna, sapakama 7 chiwchiyuq
yapakamusqa. ¿Hayka chiwchikunataq llapanpi?
Kutichiynin:
2 Killapa rayminpi 80 rapikuna kukata rakisqaku kimsa huñu

warmakunaman (Chaskakuna, Waytakuna, Quyllurkuna). Chaska
huñukunaman ¼ kukata haywasqaku, chaymanta waytakunataq
3/8 kukata chaskikusqaku. Llapan kukatas rakinakusqaku.
Puchuqnintañataqsi Quyllur huñukuna chaskikusqaku ¿Haykatataq
chaskikusqaku?
Kutichiynin:
3 Amaru haytanapi pukllanankupaq yachaq masinkunata minkasqa,

ichaqa 30 tullmi qipanta yachachiy tukuptinña. Yachachiyqa
tukusqa 12:45 p.m. inti waqtayta. ¿Ima pachapi qallaykunqaku
pukllayta?
Kutichiynin:
4 Kimsa kamyunkuna wakapa ñuqñun1200 bidonkuna chay

kaqlla hatun qullqakunapi apasqa. Sapa qullqapi 16 bidonkuna
waka ñuqñuyuq yaykusqa, ¿Hayka qullqa bidonniyuqtaq sapa
kamyunkuna apasqa?
Kutichiynin:
8
Taqa
Ayllupi uywanakusunchik

• Patmakunata tupanachispa; kikinchasqa tariyta.
• Mana niraqkama patmaqniyuqkunawan yapayta, qichuyta, rurayta.
• Tawa chullachasqakama yupakunawan mirachiyta.
• Kuskachaq riqikunata riqsiyta, siqiyta.
127
27 Ayllunchikkunata yuyarisunchik
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imatataq rurachkanku?
• ¿Yaqachu umallaykimanta niwaq hayka runakuna aya
pampanata risqankuta?, ¿ima punchaw?
Llamkasunchik.
Ayllunchikkunapiqa ñawpaqmantapacham pacha wañukuq
ayllunchikkunata yuyarinchik. Chaymanta tayta mamaykita
tapuspa llikachasqapi huntay.
Maypi Imakuna rurasqanku

Wasipi Mikunata wañuqpaq rurapunku, ______
Ayapampapi Waytata apanku,_________
Llaqtapi Tanta wawata mikunku, __________
....................... ............................................................................................................
Ñawpaqmantapacha ayllunchikkunapiqa wañukuqkunataqa

allintapuni yupaychanku; chaymi manaraq pampachkaspanku musuq
pachawan churanku, llamkanankunatapas, kukantapas, yakuntapas,
aqantapas churaspanku pampankupas. Huk pachapis kay pachapi
rurasqanta rurallanqataq.
128
1 Tankar yachay wasiman apasqa huk tantata, iskay wawqinkunaman
kikinchasqata haywananpaq. Wawa tantata iskay kikinchasqaman
rakispa, sapakamaman hukninka qusqa, ¿imaynatataq chay
patmasqata qawachichwan?, ¿imaynatataq ñawinchachwan chay
patmasqata?
Kutichiynin:
a) Siwar, wawa tantata chaymantapas rakisqantapas regleta

de colores nisqanwan tupachispa qawachisqa kayhinata. Nina
puka regleta tupan tantawan, chaymi llapan kanqa; chaymanta
maskan iskay "regletata" nisqan chay sayayllayuqtakama ichaqa
tupanachispa nina puka regleta sayayllan kanan, qillu regletakuna
chayhina tupasqa, kayhinata:
patma 1
1 tanta
2
Llapan
Iskayman ñawinchay: Iskayman
patma patma kaqkaman patmasqamanta huk
rakisqa
Iskayman Iskayman 1 + 1 =
patmasqamanta huk patmasqamanta huk
tanta. tanta. 2 2 2
1/2 1/2 2 =1
ch) Urpi, siqikunawan rurasqa kayhinata.

Patma Qillqa Ñawinchana
1 1
1 2 2 1
Iskayman
patmasqamanta
2
huk
1 1
1 = +2 Iskayman Iskayman
2 patmasqamanta + patmasqamanta
huk huk
Tukupay kay
1 =
rurayta.
1; Kikinchasqa patmakuna
129
Huk tanta chaplata sutiyuqta kimsaman kaqkama kuchusqa,
2
chaymanta ayllunkunaman haywasqa: taytanman, warminman,
churinman. ¿Ima patmataq sapakama tanta kuchusqaman
qawarichinman?
Kutichiynin: _______________________________________________
a) Wayra, regleta de colores nisqanwan tantata tupachispa,

rakisqan patmakunatapas
Kimsa puka regletakunata, chaymanta kimsan huñusqa
sayayniyuq regletatawan kayhinata churasqa
Llapan 3/3 = 1
Kaypi nin Kimsaman
1 1 1
3 3 3 patmasqamanta
1 Ñawinchay: kimsaman
kimsachayqa, huk
3 patmasqamanta huk lluqsin.
1 1 1 = =1
+ +
3 3 3
ch) Waskar, muyukunapi patmakunata qawachisqa, kayhinata:
1 1 Patma Qillqana Ñawinchana

1 3 3
1
kimsaman
1 patmasqamanta
3
3 huk
1 = 1 + 1 + 1 kimsaman kimsaman kimsaman

3 3 3 patmasqamanta + patmasqamanta + patmasqamanta
huk huk huk
1 = Tukupay kay
rurayta.
1; kikinchasqa patmakuna
130
¿Imaynatataq kikinchasqa patmaqniyuqkunata huk
patmamanta tariwaq?
Parwa, nisqa huk patmamanta kikinchasqa patmaqniyuqta

tarichwanmi rakinata, rakiqtawan huk yupallawan rakispa.
:4 :3
12 3 6 2
16 4 12 4
:4 :3
¿Parwapa rurasqan allinchu? Yuyaymanaspa rimay.
3 Ayakuchuta tanta kimsaman patmasqapi, sapa patmapi kaqmanta

iskayman rakispa suqtaman rakikusqanta tarisun. Chay musuq
patmakunawan iskay kikinchasqa patmaqniyuqta tarisun. Llimpiy
allinta rikunapaq.
1
Patma Qillqana Ñawinchana
1
1 1 6 6 suqtaman
1 1 1
3 3 6 6 6
patmasqamanta
1 1 1 huk
6 6
3
1 1 1 suqtaman suqtaman
3 = 6 + 6 patmasqamanta + patmasqamanta
huk huk
1
3 =
1 ; Kikinchasqa
3 patmaqniyuqkunam
Imayna rurasqaykita, tapukuykunata

kutichisqaykitapas tupanachiy yachaqmasiykikunapa
rurasqankuwan. Iskayrayaspaqa yachachiqniykita
tapukuy.
131
28 Kawsayninchikkunata uywasunchik
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Mayqin chakrapitaq aswan achka runakuna llamkachkanku?
• Ayllunchikkunapi kawsaykunata. ¿Uywanchikchu icha
manachu?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita tapurikuy imaynatas kawsaykunata
uywasqankuta. Llikachasqapi chimpuy chakatawan imayna
uywasqankumanhina:
Uywaspanku kayhinata ruranku

Kawsay
Tarpuspa qarpaspa hallmaspa qurachaspa huqarispa waqaychaspa
Sara
Papa
Hawas
Alwirhas
Rihu
Ñawpamantapacha ayllunchikkunaqa kawsaykunataqa uywanku

tukuy sunqunkuwan, sumaqta uywaptinkum kawsaykunapas allinta
rurun. Chay rurunkunam aswan allintaqa uywawanchik, tukuy ima
mikunakunapi.
132
1 Sukaraylla ayllupi, tayta Amaru kukata qawayta yachasqa; sapa
haywarikuypitaq 6 maki aptay kukawan yupaychasqa. Huk hunkapi
4 haywarikuyta ruraptinqa, ¿Hayka maki aptay kukawantaq
hayrikuykunata ruranqa?
Kutichiynin: Haywarikunqa maki aptay kukawan.

a) Quri charwita paskananpaq maki aptay kukakunata siqisqa
kayhinata:
6 maki aptay kuka huk

haywarikunapaq
4 haywarikuy
ruray: 6 x =
Kutichiynin: Haywarikunqa maki aptaywan.
ch) Killa, charwi paskananpaq muyukunawan pampapi

sinrichasqata churasqa, kayhinata:
maki aptay kukakuna
Haywarikuykuna
x =
Kutichiynin: Haywarikunqa maki aptaywan.
h) Willka yuyaymanaspa umallanpi nisqa 4 kutita 6 maki aptay

kukata haywarikuypaq churaptinqa lluqsin: 6 x 4 = 24
¿Imaynatataq qamrí charwita paskarqanki?
133
2 Tayta Waskar chakranpi kawsaykunata tarpusqanta hallmachinanpaq
53 libra kukata rantisqa, chaytas 5 libra llasayniyuqta sapa kama
wayqapi waqaychayta munasqa. ¿Hayka wayqapitaq churanqa?,
¿hayka libra kukakunataq puchurqun?
Kutichiynin: wayqapi churasqa, libra kuka puchun.
a) Chaska charwita paskasqa rakita ruraspa, kayhinata:
CH S
5 3 5
10
- 5
0 3
- 0
3
Kutichiynin: wayqapi churasqa, libra kuka puchun.
Qawariy Chaska raki rurasqanpi puchun huk yupapi

ichaqa mana chusaqchu. Chaynapi puchuqniyuq kay
rakiqa.
Taripasun: (5 x 10) + 3 = 53
(rakiq x rakisqa) + puchun = rakina
3 Mama Sulla 4 llamkaqkunawan papa chakranta hallmachisqa. Sapa

llamkaq 29 wachu papata hallmasqa, ¿hayka wachutataq llapan
llamkaqkuna hallmanku?
Kutichiynin: wachuta hallmanku.
134
4 Mama Urpi yachay wasipi mikunata rantikusqa, killachaw punchawta
12 mikuna astanapi kulli saramanta apita apasqa sapa astanapi 13
taksa chuwachapi api kasqa. ¿Hayka taksa chuwapi apikunataq
llapan astanakunapi tarikun?
Kutichiynin: apikuna llapanpi tarikun.
Waskar tunas wirtanmanta 255 tunaskunata pallamusqa. Rakisqa

5
9 chay kaqlla yaykuq isankakunaman, ¿hayka tunaskunataq sapa
isankaman yaykun? ¿Hayka tunastaq puchun?
Kutichiynin: Sapa isankaman tunas yaykun, puchun.
6 Huk llaqtapi kawsanku 18 ayllukuna. Sapa ayllupi 3 warmi warmakuna

tarikun, qari warmakunataq iskaychasqa warmikunamantaqa.
¿Hayka warmi warmakunataq, qari warmakunataq llapanpi
tarikunku?
Kutichiynin: Llapanpi warmakuna tarikun.
¿Tapukuykuna kutichisqayki yaqachu allin?

Tupanachiy yachaq masiykikuna rurasqanwan.
135
29 Apunchikkunawan uywanakuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• ¿Imakunataq hamparapi tarikun? ¿imapaqcha allin kanman?
• Aylluykipi, ¿pachamamaman haywarikuyta rurankuchu?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita apukunamanta tapurikuy, imayna
uywasqankumanta, imayna apukunapas uywawanchik.
LLikachasqapi huntay.
Llaqtaypi apukunapa
sutin
Imaynata uywanchik
apukunata
Imaynatataq
uywawanchik apukuna
Ñawpa ayllunchikkunaqa sumaq uywanakuypi kuska kuskallam

puriqku: apukuna, sallqakuna, runakuna. Apukunaqa tupanmi
urqukunawan; paykunam tukuy kawsasqanchikta tuta punchaw
qawarin, ñuqanchikpas sapa punchaw yupaychaspa uywakunchiktaq
paykunataqa.
136
1 Tawa ñiqi warmakunaman yachachiq, hatun rapikunapi siqikunata
qawachisqa, chaymanta mañakusqa iskay siqita akllanankupaq
ichaqa taqaq siqiwan niraqpuni kananku. Sapa siqi huk qillqawan
tupachisqa, ¿Ima siqikunataq taqaq siqiwan chimpanpi chay kaqlla
kanman? Chay rurasqaykita rimaykamuy.
A CH
H I
K L
Kutichiynin: taqaq siqiwan siqikuna.
a) Siwar charwita paskayta munaspa, sapa siqita kapatasqa.

Chay llikisqa siqikunata tupachisqa huk siqipa chimpanman
huk niraq siqita churaspa, tupaptinqa kuskachasqa siqi nispa
riqsisun.
CH
CH, K
kuskachaq
siqikuna.
K
Siwar, CH, K siqikunaman kuskachasqa siqi ¿Imaynanpi pay

chayhinata riman? Yuyaymanaspayki simillaykiwan willamuy.
Yachachiq Chaska, yachaq warmakunata mañasqa taqaq

2
siqimanta pañalawnin llikachasqapi kuskachasqa siqikunata
ichuqlawpi siqikunahina llimpinankupaq.
137
Parwa charwita paskananpaq, llikachasqawan yanapachikusqa.
Payqa taqaq siqimanta ichuq lawpi hayka llimpisqa tawa
kuchukuna kasqanta yupasqa; chaymanta paña lawpi hayka karupi
kasqanmanhina tawa kuchukunata llimpisqa ichuqpi kaqhinallata.
Siqiypi yanapakuy.
3 Amaru, yachayta munasqa mayqin riqikunapa hukllapas taqaq

siqinkuna kasqanta, kuskachaq siqikuna rikukunanpaq. ¿Hayka
taqaq siqikunataq sapakama riqikunapi?
________ ________ ________
________ ________ ________

¿Imahinataq kuskachaq
siqikunapa taqaq siqinta
riqsinki? Yachasqaykita
willakuy.
________ ________ ________
4 Killa, hatun rakta rapikunata kapatasqa siqikunaman rikchakuqta,

chaymanta kuskachasqa taqaq siqita tarisqa sapa siqipi, chaymanta
patarasqa rapita taqaq siqinmanhina. Killa yuyaymanasqanta
chumaspa nisqa, pataraptinchik rapipa patankuna sumaqta
tupaptinqa kuskachasqa siqiwan riqsisun.
Sunqu huk kuskachasqa
siqilla; chutarisqa tawa
kuchupataq 2, ¿hayka
kuskachasqa taqaqtaq
tawa kuchupa?
138
Siqipa kuskachaq taqaqa, iskayman rakiq
siqi, ichaqa rakisqa siqikuna tupanachisqaqa
kamaqchallam. Huk rimaypitaq, siqita iskayman
taqaq siqinta pataraspaqa kamaqllam.
5 Taqaq siqipa huklawninpi kuskachaq riqikunata siqiy.
6 Kastillupa kuskachaq siqinta siqiy, chusukunata qawarispa.
7 Kay siqikunapa kuskachaq siqinkunata siqiy.
139
30 Uywakunapaq tarpuy
Yachana
Rimanakusunchik.
• Siqikunapi, ¿imatataq runakuna, uywakunapas rurachkanku?
• ¿Ima ukupitaq uywakuna llasaqta mikunku?
• ¿ima ukupitaq uywakunapa mana allin mikunata tarinkuchu?,
¿imaynanpi?
Llamkasunchik.
Tayta mamaykita tapuy imakunatataq uywakuna mikunanpaq
tarpunku. Llikachasqapi chakatawan (x) chimpuy,
tapukusqaykimanhina.
Maypi Uywakunapaq tarpunakuna

tarpunapaq
alhalha hinu siwara matara qiwa
Kancha
Qucha pata
Yakuyuq
chakra
Llapallan ayllukuna achka niraq uywakunata uywanku. Chay

uywankuwanmi mikunku, pachakunku, imatapas ruranku. Chaymi
michinku qiwa kasqanpi, yaku kasqanpi ima. Qipa watakunamanqa
ayllukuna tarpunku tukuy niraq qiwakunata uywanku allin wiñananpaq.
140
1 Tayta Kuntur, chakranpi uywankunapaq qiwakunata tarpusqa.
Chakranpi 1/3 sayayniyuqpi allpapi qiwakunata tarpusqa, 2/9
chakranpitaq siwarata, wakin puchuqpitaq manaraq tarpusqachu.
¿Hayka patma chakrantaq tarpusqaña?, ¿hayka patma chakrataq
manaraq tarpusqachu?
Kutichiynin: Chakran tarpusqaña , manaraq tarpusqachu

chakra.
a) Sulla, chakrata tawa kuchuwan tupachin. Chay tawa kuchupi

tarpusqanta qumirwan llinpin. Tarpusqan patmakunañataq
mana kikinchasqa patmaqniyuqchu, chaynapi 1/3 patmapa
kikinchasqa patmaqniyuqta tarin; chayraq yapanpas,
qichunpas.
1 2
3 9
3 2
9 9
Chakra tarpusqaña: 3/9 + 2/9 = 5/9
Chakra tarpusqaña + chakra manaraq tarpusqa = llapan chakra
5/9 + ¿? = 9/9 = 1
Chaynapi, chakra manaraq tarpusqa: 9/9 – 5/9 = _____
Kutichiynin: Chakra tarpusqaña , manaraq tarpusqa
ch) Tankar, kikinchasqa patmaqniyuqkunawan charwita paskan.

Ñawpaqtaqa 1/3:
1x3 3 , yapan kay patmawan 2 , kayhinata:
3x3 = 9 9
3 2 3+2 5
9 + 9 = 9 = 9
9 5 9-5
Mana tarpusqa chakrapaq: 9 - 9 = 9 =
Kutichiynin: Chakra tarpusqaña , manaraq tarpusqa .
141
Huk yachay wasi ukupi, warmakuna llamkanankupaq kimsapi
2
huñusqa kasqaku. Yachachiq Amaru llikachasqa qillqana rapikunata
apasqanta kayhinata rakisqa:
Qumir huñu: 1/2 Puka huñu: 1/4 Anqas huñu: 1/8
• ¿Mayqin huñutaq aswan achka qillqana rapikunata chaskisqa?
• ¿Hayka patmatataq qumir huñuwan, puka huñuwan huñulla
chaskisqaku?
Kutichiynin: ________ huñu aswan achka llikachasqa qillqana rapita

chaskisqa. qumir huñu, puka huñu huñulla chaskisqaku ________
a) Killinchu, charwita paskananpaq patmakunata muyu

siqikunawan tupachisqa. Pay nisqa muyupi hatun llimpisqa
kaqmi achka rapita chaskin. ¿Chaynatachu qampas
yuyaymananki? Yanapakuy, llimpiy hinaspa llimpisqakunata
tupanachiy:
1
2
_________ _________
Kutichiynin: ________ huñu aswan achka rapita chaskisqa.
ch) Chaska, charwipa qipa tapukuyninta kutinanpaq

patmakunata yapasqa; chayhinapi qumir huñuwan, puka
huñu hayka chaskisqankuta yachanqa: 1 + 1
2 4
Kay patmakunaqa mana niraq patmaqniyuqkama,
chayhinapi ½ patmapata kikinchasqa patmaqniyuqta
tarisun, kayhinata: 1x2 = 2
2x2 4
Chaymanta kaynata llamkasun:
2 1 2+1 3
=
4 +4 4 =4
Kutichiynin: Qumir, Puka huñukuna________rapikunata
chaskisqaku.
142
3 Saywa, pusaqman patmasqamanta iskay waqaychakusqa
qullqinwan qillqana maytuta rantisqa; chaymanta kimsaman
patmasqamanta huk chay qullqillanwantaq haytanata rantisqa.
¿Hayka patma waqaychakusqa qullqintataq rantisqanpi tukurqunña?
Kutichiynin: Rantisqanpi tukurqunña waqaychakusqa qullqinta.
4 Huk qatupi 60 churakunapaq pachakuna tarikusqa, ½ pachakuna

paqupa millwanmanta rurasqa, 2/8 wikuñapa millwanmanta, ¼
uwihapa millwanmanta. ¿hayka pachakunataq uwihapawan puqupa
millwanmanta kasqa?, ¿hayka pachakunataq paqupawan wikuñapa
millwanmanta kasqa?
Kutichiynin: Pachakuna uwihapawan paqupa millwanmanta kasqa.

Pachakuna paqupawan wikuñapa millwanmanta kasqa.
5 Urpi paqarimusqan punchawta raymin, chaypaq tortata kuchunku

achka patmaman. Waskar ¼ torta chaskikun, chaymanta Inti 2/12
chaskikuntaq. ¿hayka patma tortaraqtaq manaraq aypusqa?
Kutichiynin: ________ manaraq aypusqa.
Rimamuy yachasqaykimanta.
• ¿Imaynatataq kikinchasqa patmaqniyuqkunata
yapana?
• ¿Imaynatataq kikinchasqa patmaqniyuqkunata
qichuna?
Tapukuykuna kutichisqaykita yachaq masiykikunawan
tupanachiy.
143
1 Huntapay:
= +
1
= +
2
2 Mama Sulla Taqmara ayllupi 7 punchawpi 84 apichuta yanusqa.

Sapa punchaw chay chikanlla apichukunata yanuptin, ¿Hayka
apichutataq simanapi yanun?
Kutichiynin: _____________________________________________
3 Siqita huntay, kuskachaqniyuq riqi kananpaq.
4 Huk hillpuna 24 winku (l) yaykuqpi, kulli aqata miski yakuwan

huntasqa. Huk huñunakuy qallariypi suqtaman patmasqamanta iskay
kulli aqata haywasqaku, chawpipitaq tawaman patmasqamanta
hukta, chay huñunakuy puchukaypitaq wakin puchuqta. ¿Hayka
patma kulli yakutaq huñu tukuptin haywasqaku?
Kutichiynin: _____________________________________________
Rimaykuna
Allchay Guardar
Allichay Preparar
Allwi Conjunto de hilos que se colocan en el telar
Aqnu Gramo
Aruwa Arroba
Atipachay punchaw Martes
Away Arte de tejer
Aymuray Cosecha
Chanin Precio
Chaqllasqa pampa Plano cartesiano
Charwikuna paskay Resolver problemas
Chaskachay punchaw Viernes
Chawpina Promedio
Chiku Signo
Chirapachay Sábado
Chiru Lado
Chullachasqa Cifra
Chuwa Plato de madera
Chuyanchaynin Resultado
Hampara Mesa
Hapichiy Calcular
Hayka kasqan Cantidad
Hukman rikchaq Trasformar
Huminta Humita
Ichaya Probable
Illapachay punchaw Jueves
Intichay Domingo
Iskaychay Doblar
Iskaychasqa tatki Metro cuadrado
Kamparana Velar
Kancha Cajón
Kaya Oca procesada
Killachay punchaw Lunes
Kipura Registrar datos
Kuchu Ángulo
Kunaq Sust. Propio - el que aconseja, consejero
Kurur Ovillo de lana
Kuskanchay Aparear
Lakawiti Calabaza
Llampu Suave
Machina Cubo o hexaedro de 6 lados
Mamarku Patrón de un número
Masichay Relacionar
Mirachiq Factor
Miraq Producto
Niraq Equivalencia
Ñawchi Vértice
Ñawpariy Avanzar
Pacha riynin Reloj
Patma Fracción
Pirku-rihu Trigo
Puku Plato
Pukru Hoyo
Simana/hunka Semana
Qayru - taqi Almacén
Qispi qiru Vaso de cristal
Qullqa Caja
Qullqa tiqi Diagrama de barras
Qutu/tawqasqa/muntuy Montón
Quyllurchay punchaw Miércoles
Rapi qullqi Billete
Riqi Figura geométrica
Ruhi Depósito de papa
Ruraynin Operación
Sañu Tika
Sayaq pirqa Columna de bloques
Siqi Recta o línea, lado
Siqisqa Gráfico
Suni tapunakunapa sapin Metro
Takasqa qullqi Moneda
Tallina Jarra
Taqa Porción segmento
Tarima Tendal
Tawqa, qutu, suntu Montón
Tika Adobe
Tikay Moldear, adobe
Umiña Cuerpos geométrico
Upyana Vaso de cristal
Wachu Columna, hilera, raya, camellón, surco
Wachu wachu Fila de cosa uno detrás de otras
Wakichiy Preparar por un largo trabajo, transformar
producto en materia prima
Wanku Atado
Waranqa aqnu Kilogramo
Wasimasin Vecino
Willakuqkunapa llikan Tabla de frecuencia
Willaq - Kipura Datos
Willpuna Botella
Winara tupu Unidad de medida
Winku Litro
Winku tapunakunapa sapin Litro
Wipi - llasaq tupuna Balanza
Yapanakuna Sumando
Yupana sapi Tablero de valor posicional
Yupaychasqa Tabulación
Yupaychay Tabular
CHW W P CH S
CARTA DEMOCRÁTICA INTERAMERICANA
El 22 de julio de 2002, los representantes de las conformamos esta sociedad, nos sintamos parte
organizaciones políticas, religiosas, del Gobierno de ella. Con este fin, el Acuerdo promoverá el
y de la sociedad civil firmaron el compromiso acceso a las oportunidades económicas, sociales,
de trabajar, todos, para conseguir el bienestar y culturales y políticas. Todos los peruanos tenemos
desarrollo del país. Este compromiso es el Acuerdo derecho a un empleo digno, a una educación de
Nacional. calidad, a una salud integral, a un lugar para vivir.
Así, alcanzaremos el desarrollo pleno.
El Acuerdo persigue cuatro objetivos
fundamentales. Para alcanzarlos, todos los 3. Competitividad del País
peruanos de buena voluntad tenemos, desde el Para afianzar la economía, el Acuerdo
lugar que ocupemos o el rol que desempeñemos, se compromete a fomentar el espíritu de
el deber y la responsabilidad de decidir, ejecutar, competitividad en las empresas, es decir,
vigilar o defender los compromisos asumidos. mejorar la calidad de los productos y servicios,
Estos son tan importantes que serán respetados asegurar el acceso a la formalización de las
como políticas permanentes para el futuro. pequeñas empresas y sumar esfuerzos para
fomentar la colocación de nuestros productos
Por esta razón, como niños, niñas, adolescentes o en los mercados internacionales.
adultos, ya sea como estudiantes o trabajadores,
debemos promover y fortalecer acciones que 4. Estado Eficiente, Transparente y
garanticen el cumplimiento de esos cuatro Descentralizado
objetivos que son los siguientes: Es de vital importancia que el Estado cumpla
con sus obligaciones de manera eficiente y
1. Democracia y Estado de Derecho transparente para ponerse al servicio de todos
La justicia, la paz y el desarrollo que necesitamos los peruanos. El Acuerdo se compromete a
los peruanos sólo se pueden dar si conseguimos modernizar la administración pública, desarrollar
una verdadera democracia. El compromiso del instrumentos que eliminen la corrupción o el uso
Acuerdo Nacional es garantizar una sociedad indebido del poder. Asimismo, descentralizar el
en la que los derechos son respetados y los poder y la economía para asegurar que el Estado
ciudadanos viven seguros y expresan con sirva a todos los peruanos sin excepción. Mediante
libertad sus opiniones a partir del diálogo abierto el Acuerdo Nacional nos comprometemos a
y enriquecedor; decidiendo lo mejor para el país. desarrollar maneras de controlar el cumplimiento
de estas políticas de Estado, a brindar apoyo
2. Equidad y Justicia Social y difundir constantemente sus acciones a la
Para poder construir nuestra democracia, es sociedad en general.
necesario que cada una de las personas que
SÍMBOLOS DE LA PATRIA
CORO
Somos libres, seámoslo siempre,

y antes niegue sus luces el Sol,
que faltemos al voto solemne
que la Patria al Eterno elevó.
BANDERA HIMNO NACIONAL ESCUDO
Declaración Universal de los Derechos Humanos

El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprobó y proclamó
la Declaración Universal de Derechos Humanos, cuyos artículos figuran a continuación:
DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIÓN

PROHIBIDA SU VENTA

4 Matemática Quechua Chanka

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4 Matemática Quechua Chanka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yupana

Simikunapi, Kawsaykunapi, Sapsikunapi Tukuy niraq Yachachina Umalliq

Iskay Simipi Kawsaypura Yachachiy Umalliq

Yupana llamkana maytu

2020 watapi - tawa kaq mirachisqa

DEIB nisqamanta llapan llamkaypi yanapaqkuna

Maytukuna allinchaypi yanapakuqkuna

Qichwapa qillqaynin qawaqkuna

Impreso en EDITORIAL ROEL S.A.C.

2020 - 05689 yupawan Perú Suyupa Hatun Ñawinchanan Wasipi churasqa

Kay maytutaqa paqarichiqkunapa mana munayninwanqa manam pipas mirachinmanchu.

Qampaqmi kay qillqasqa maytuqa, kaywanmi pukllaqhinalla

Yachayniykikuna kallpachanaykipaq hinaspa ñawpaqman

Sapallaykipas mana chayqa yachaq masiykikunawan

Qillqasqa maytupi ruraykunaqa llaqtaykipa kawsakuyninta,

Hinallataqmi runa masiykikunawan wasi masiykikunawan,

Kay llamkana maytuwanqa pukllankim, takinkim, llusinkim,

Kay llamkana maytutaqa munaykunkipunim. Sumaq

¡Kusisqalla kay, kuyakuywan llamkachaykuy!

2. Llullu kaysaykunawan llankikuy 14

4. Hampi qurakuna huñuy 21

2 Taqa Kawsayninchikkuna huqariy

5. Kawsay huqarinapaq churanakuy 28

3 Taqa Kawsaykinchikkuna tikrachiy / rayminchikkuna

9. Chaki mikuna ruray 46

10. Chaki mikuna waqaychay 50

12. Uywa hampiy 58

4 Taqa Uywanchikkunapa raymin

14. Uywakunapa rayminpaq allchakuy 68

15. Uywakuna raymiy 72

16. Wasi ruranapaq allichakuy 78

6 Taqa Tarpunapqa Allinchakuy

19. Yaku uyway 92

20. Chakra rikchachiy 96

21. Tarpuy qallariy 100

22. Llamkanakuna allichay 104

Yachaykuna qatipanapaq 108

7 Taqa Hatun tarpuy

23. Siñakuna unanchakuna qaway 110

24. Muhu rikchachiy 114

25. Hatun tarpuy 118

26. Tarpuypi mikunakuna 122

Yachaykuna qatipanapaq 126

8 Taqa Ayllupi uywanakusunchik

27. Ayllunchikkunata yuyarisunchik 120

28. Kawsayninchikkunata uywasunchik 132

29. Apunchikkunawan uywanakuy 136

30. Uywakunapaq tarpuy 140

Yachaykuna qatipanapaq 144

Kunan charwikunata paskaspa yachasunchik:

Kawsaykuna Haykata Hayka punchawpaq

Ayllunchikpi llullu kawsaykunata huqarinchikqa, tukuy niraq

Sulla qatupi rantikunanpaq 560 chuwa mikuykunata

a) Marya hayka chuwa mikuna rurasqankuta tariyta munan.

ch) Inti charwita kaynata paskasqa:

Marya, Inti charwi imayna paskasqankuta tupachiy.

a) Ana llullu kawsaykunata base diez nisqanwan tupachispa

Chuqllu Hawas Alwirhas Purutu llullu papa llapan

250 + 110 + 86 + 40 + 700

Kutichiynin: wayqa llullu papakunata apachinqaku.

ch) Moiséspas charwi paskaypi llikachasqawan yanapachikusqa.

250 + 110 + 86 + 40 + = 700

Kutichiynin: wayqa llullu papakunata apachinqaku.

Kutichiynin: Tayta Amaru qullqita waqaychanqa.

Sunin tupu: 100 + ___+_ = ___ tatki (m)

tiqipi rurasqataq. _ + _ ___