Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 355
KINH TE HOC VIMO 6TH EDITION N. Gregory Mankiw HARVARD UNIVERSITY o's CENGAGE Learning Andover + Melbourne » Mexico City + Stamford, CT «Toronto + Hong Kong + New Delhi « Seoul » Singapore + Tokyo xxvi Tac dong ciia thué quan 196 Bai hoc cho chinh sach thuong mai 198 BAN COBIET: Han ngach nhap khdu: mét cdch thttc khac dé han ché thong mai 199 Nhiing Igi ich khac cia thuiong mai quéc té 200 Nhiing lap ludn ding hé han ché thong mai 201 Lap luan vé viéc lam 201 Lap luan vé an ninh quéc gia 202 Lap luan bao hé nganh cong nghiép non tré 203 Lap luan canh tranh khéng cong bing 203 Lap luan vé bao hé nhu 1a mét chién lugc dam phan 204 NGHIEN CUUTINH HUONG: Hiép dinh Thuong mai va Té chtic Thuong mai Thé gidi 204 Kétluan 205 PHAN IV. DU LIEU KINH TE VIMO 10. Do lung thu nhap quéc gia 25 ‘Thu nhép va chi tiéu ca nén kinh té 216 Do lung téng san pham quéc ndi 218 “GDP la gid tri thi trudng..” 218 “.. cla tat cd...” 219 “.. cuéi cling...” 219 hang héa va dich vu..” 220 duge san xuat..” 220 trong pham vi m6t quéc gia..”” 220 trong mét khodng théi gian nhat dinh..” 220 Cac thanh phan cha GDP 221 THEO DONGTHOISY: Nhiing thudc do thu nhap 222 Tiéu ding 222 Dau tu 223 Mua sim cia chinh phi. 223 Xuat khdu rong 224 NGHIEN CUUTINH HUONG: Cac thanh phan trong GDP ctia Hoa Ky 224 GDP thuc so véi GDP danh nghia 225 MOt vi du bang s6 226 Chi sé giam phat GDP 227 NHIEN CUUTINH HUONG: GDP thc trong lich sit gan day 228 GDP cé phai la m6t thudc do tét vé phic Igi kinh té? 230 NGHIEN CUUTINH HUONG: Su khac biét quéc té vé GDP va chat lugng cudc séng 231 THEO DONGTHOISY: Nén kinh té ngém 232 Kétluan 234 11. Bo ludng chi pl h hoat 239 Chi sé gid tigu dang 240 Chi s6 gia tiéu ding dugc tinh toan nhu thé nao 240 BANCOBIET: Gid hang cia CPI bao gém nhiing gi? 242 rR B. Céc vin dé trong do hiding chi phi sinh hoat Chi sé giam phat GDP so véi chi sé gid tiéu ding (CPI) Diéu chinh cdc bién sé kinh té do anh huéng cia lam phat Chuyén déi s6 dé la tit nhiing théi diém khdc nhau Chi sé héa BAN COBIET: Ngai chi s6 dén Hollywood Lai suat danh nghia va lai sudt thc NGHIEN COUTINHHUONG: Lai sudt trong nén kinh té Hoa Ky Két luan PHAN V. NEN KINH TE THUC TRONG DAI HAN San xuat va tang truéng Tang truéng kinh té trén toan thé gidi BAN CO BIET: Mot bitc hinh dang gid bang mét nghin con s6 théng ké BAN COBIET: Ban cé gidu hon ngudi My giau nhat? Nang sudt: Vai trd va cac yéu t6 quyét dinh Tai sao nang suat la rét quan trong Nang sudt dugc quyét dinh nhu thé nao BAN COBIET: Ham san xuat NGHIEN CJUTINH HUONG: Co phai tai nguyén thién nhién la gidi han d6i voi ting trudng? ‘Tang trudng kinh té va chinh sich cong Tiét kigm va dau tu Sinh loi gidm dan va higu ting duéi kip Dau tu ti nudc ngoai Gido duc Stic khée va dinh duéng Quyén sé hitu va 6n dinh chinh trj ‘Thuong mai ty do Nghién citu va phat trién Tang truéng dan sé ‘THEO DONG SUKIEN: Cau tra 1di cla mot nha kinh té Két lun: Tam quan trong cia tang trudng trong dai han TIET KIEM, DAU TU VA HE THONG TAI CHINH Cac dinh ché tai chinh trong nén kinh té Hoa Ky Cac thi truidng tai chinh Céc trung gian tai chinh BAN COBIET: Nhiing con sé quan trong danh cho nhiing nha phan tich cé phiéu. Tom tat Tiét kiém va dau tu trong cdc tai khoan thu nhap quéc gia BAN COBIET: Khang hoang tai chinh M6t vai déng nhét thtfc quan trong Y nghia cita tiét kiém va dau ty xxvii 243 245 246 247 247 248 248 250 259 260 262 264 264 264 266 268 268 270 270 270 272 273 274 275 277 278 278 280 283 288 289 289 292 293 294 295 295 296 298 xxviii ‘Thi trudng vén vay ‘Cung va cdu vén vay Chinh sch thit 1: Cac khuyén khich tiét kigm. Chinh sach thit 2: Khuyén khich dau tu Chinh sach thit 3: Tham hut va thang du ngan sach chinh phd NGHIEN CUUTINH HUONG: Lich sit ng cia Chinh pha Hoa Ky Két luan 14. CAC CONG CU CO BAN CUA TAI CHINH Gia trj hign tai: Do lwng gia tri cita tién té theo théi gian BAN COBIET: Ma thuat cita tinh lai kép va quy tic 70 Quan ly riti ro Tinh khong thich rai ro Thi truéng bao hiém Da dang héa riti ro doanh nghiép cé tinh dac thi Dénh déi gitfa rai ro va sinh loi Dinh gid tai san Phan tich co ban. Gia thuyét thj trudng higu qua NGHIEN CUUTINH HUONG: Buc ngdu nhién va cdc quy chi sé Tinh phi ly cia thi truéng Kétuan THAT NGHIEP Nhén dang that nghiép Do luéng that nghiép nhu thé nao? NGHIEN CUUTINH HUONG: Tham gia thj trudng lao dong cia nam va ni trong nén kinh té Hoa Ky C6 phai ty Ié that nghiép do hidng dugc khdi niém that nghiép ching ta muén lugng héa? ‘That nghiép kéo dai bao lau? Tai sao luén cé mot s6 ngudi that nghiép? Tim viée BAN COBIET: S6 viéc lam Tai sao khéng tranh khdi viéc cé that nghiép co xét Chinh sach cng va tim viéc Bao hiém that nghiép Luat luong téi thiéu BAN COBIET: Ai nhan long téi thiéu Céng doan va thuong lugng tap thé Kinh té hoc cong doan Céng doan la tét hay x4u cho nén kinh té? Ly thuyét tién lwong hiéu qua Stic khde ngudi lao dong Nguédi lao dong ba viéc 15. 298 299 301 302 303 305 308 313 314 316 317 317 318 319 321 322 322 323 324 325 326 331 332 332 335 336 338 338 339 341 342 343 344 345 345 347 348 349 xxix Chat lugng ngudi lao dong 349 N6 luc cia ngudi lao dong 349 NGHIEN CUUTINH HUONG: Henry Ford va miic lwong rat hao phéng 5 dé la métngay 350 Két luan 351 PHAN VI. TIEN VA GIA CA TRONG DAI HAN 16. HE THONG TIEN TE 359 Y¥ nghia cita tién 360 Chitc ning cia tién 360 Cac loai tién té 362, Tién trong nén kinh té Hoa Ky 363 BAN (OBIET: Tai sao thé tin dung khong phai la tién 363 NGHIEN COU TINK HUONG: Tat ca tién mat nam 6 dau? 365 Hé théng du triz Lién bang 365 Té6 chitc cita Fed 366 Uy ban Thi trudng Mé Lién bang 367 Hé théng ngan hang va cung tién 368 Tinh hudng don gian vé hoat dong ngan hang du trit 100% 368 Qué trinh tao tién cia hoat d6ng ngan hang dy trit mét phan 369 $6 nhan tién 370 ‘Vén ty cé chia ngan hang, don bay va cudc khiing hoang tai chinh 2008-2009 372 Cac cong cy kiém soat tién té cha Fed 375 Fed tac dong dén ligng dy trit nhu thé nto 375 Fed tac dong dén t} Ié dy trit nhu thé nao 377 Nhiing van dé nay sinh khi kiém sot cung tién 378 NGHIEN CUUTINH HUONG: Tinh trang dé x6 dén ngan hang rut tién va cung tién 378 Lai suét lign ngan hang 379 Kétluan 381 17. TANG TRUONG TIEN VA LAM PHAT 387 Ly thuyét cé dién vé lam phat 388 Muc gid va gid tri cia tién 388 Cung tién, cau tién va cin bang tién t@ 389 ‘Tac dong cua viéc bom tién 391 So luge vé qué trinh diéu chinh 392 Su phan déi cé dién va tinh trung lap cha tién 393 Vong quay cia tién va phuong trinh sé lugng 395 NGHIEN COUTINH HUONG: Tién va gid trong bén truéng hgp siéu lam phat 397 BAN COBIET: Siéu lam phat 6 Zimbabwe 398 ‘Thué lam phat 398 Hiéu ting Fisher 399 Chi phi cia lam phat 401 Sut gidm stic mua? Nhén thiic sai lim vé lam phét 401 Chi phi mon gidy 402 Chi phi thyc don Su bign déng gid tuong déi va phan bé sai nguén luc Cac bép méo thué do lam phat gay ra Nham lin va bat tién Chi phi dac biét cia lam phat ngoai dy kién: Tai phan phéi lai cita cai Lam phat la xu nhung gidm phat cdn x4u hon NGHIEN CUUTINH HUONG: Phi thiry xtt Oz va cudc tranh ludn vé d6ng bac tu do Kétluan PHAN Vil. KINH TE HOC Vi MO CUA NEN KINH TE MO 18. Kinh té hoc vi mé cda nén kinh té mé: Cac khai niém co ban Cac dong hang héa va dong von quéc té Dang hang héa: Xuat khdu, nhap khéu va xudt khdu rong NGHIEN CUUTINK HUONG: Mutc dO mé cita ngay cang gia tang cia nén kinh té Hoa Ky Luu chuyén cdc nguén lic tai chinh: Dong vén ra rong Su ngang bang gitta xudt khdu rong va déng v6n ra rong Tiét kigm, dau tu va méi quan hé véi cdc dong von quéc té ‘Tom tat NGHIEN COUTINH HUONG: Tham hut can can thuiong mai Hoa Ky 614 mét vin dé cita quéc gia nay? Gi cita cdc giao dich quéc té: Ty gid héi doai danh nghia va ty gid héi doai thuc Ty gid h6i doai danh nghia BAN COBIET: Dong Euro Ty gid h6i dodi thyc Ly thuyét dau tién vé xac dinh ty gid héi dodi: Ngang bing stfc mua Lé gic co ban cita ngang bing sifc mua Ham j cia ngang bing stic mua NGHIEN COUTINH HUONG: Ty gid héi doi danh nghia suét thoi ky siéu lam phat Nhiing han ché cita ngang bang stfc mua NGHIEN COUTINH HUONG: Tiéu chudn Hamburger Kétluan 19. Ly thuyét kinh té vi mé cda nén kinh té md Cung va cu vén vay va cung va cau ngoai héi Thi trwéng v6n vay Thi truéng ngoai héi BAN COBiET: Ngang bang stic mua nhu la mot trudng hgp dac biét Can bang cia nén kinh té mo Can bing déng thdi cd hai thi truang BAN COBIET: Thoat ra khdi sul r6i ram gitia cung va cdu Cé4ch thiic cdc chinh sich va céc sy kién tac dong dén mét nén kinh té mo 403 404 404 406 407 407 408 410 417 418 418 419 421 422 424 426 426 429 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 445 447 449 450 451 452 xxi ‘Tham hyt ngan séch cia chinh phi 453 Chinh séch thong mai 455 Bat én chinh trj va sy tho chay von 458 NGHIEN COUTINH HUONG: Cac dong vén tit Trung Quéc 460 Kétluan 461 Phn VII. BIEN DONG KINH TE TRONG NGAN HAN 20. Téng cau va téng cung 469 Ba dif kién quan trong vé bién dong kinh té 470 Dit kién 1: Bién dong kinh té Ia bit thuéng va khéng thé du béo 470 Di kién 2: Da s6 cdc dai lugng kinh té vi mé cling bién dong 470 Di kign 3: Khi sin lugng giam thi that nghiép tang 472 Gidi thich bin dong kinh té ngén han 472 Nhiing gid dinh cia kinh té hoc c6 din 472 Thuc tién cita nhiing bin dong ngin han 473 M6 hinh téng cau va téng cung 474 Dudng téng céu 475 Tai sao dudng t6ng cdu déc xuéng 475 Tai sao dung téng cu cé thé dich chuyén 478 Duwdng téng cung 480 Tai sao dung t6ng cung déc ditng trong dai han 481 Tai sao dung t6ng cung dai han dich chuyén 482 Sit dung téng céu va tng cung dé minh hoa ting truéng dai han valam phat 483 Tai sao dudng téng cung cé 46 déc hung lén trong ngin han 485 Tai sao dung t6ng cung ngin han dich chuyén 488 Hai nguyén nhan gay bién dong kinh té 490 Nhiing tac dong cia sy dich chuyén téng céu 491 BAN COBIET: Nhac lai tinh trung [4p cita tién 493 NGHIEN CUUTINH HUONG: Hai dot chuyén dich Ién cita téng cau: Dai khiing hodng va Thé chién thit II 493 NGHIEN CUUTINH HUONG: Dot suy thoai 2008-2009 495 Nhiing tc dong ciia sy dich chuyén téng cung 497 NcHIEN CUUTINH HUONG: Dau va nén kinh té 499 BAN COBIET: Ngudn géc mé hinh téng cdu va tong cung 500 Kétluan 500 21. Tac d6ng cia chinh sdch tién té va chinh sach tai khéa lén tong cau 507 Chinh sdch tién té tac dong lén téng cau nhu thé nao 508 Ly thuyét sé thich thanh khoan 509 D6 déc di xudng cha dudng téng cau 511 BAN COBIET: Lai sudt trong dai han va ngan han 512 Thay d6i cung tién 513 Vai tro cia muc tiéu lai suat trong chinh sach cia Fed 515 BAN COBIET: Tiém can day zero 516 xxii NGHIEN CUUTINH HUONG: Tai sao Fed phai dé mat dén thj truéng chting khoan (va ngugc lai) Chinh sach tai khéa tac d6ng lén téng cu nhw thé nao Thay déi trong hoat dng mua sim cia chinh phi Tac dong sé nhan Céng thic s6 nhan chi titu Nhiing ting dung khac cita tac dng s6 nhan Tac dng lan at Thay d6i thué BANCOBIET: Chinh sdch tai khéa cé thé téc dng lén téng cung nhu thé nao St dung chinh sdch dé binh 6n nén kinh té Trung hop chinh sdch binh én chit dong NGHIEN COUTINH HUONG: DS dé cia Keynes trong Nha trang ‘Trudng hgp khéng ting hé chinh sach binh 6n cha dong Céc nhan t6 binh én ty dong Két luan THEO DONG THOISY: Nhiing chi bdo 16i nhip 22, Su danh d6i ngan han giifa lam phat va that nghiép Duwdng Phillips Nguén géc cita dudng Phillips Téng cau, téng cung va dudng Phillips Su dich chuyén cita duéng Phillips: Vai trd cita ky vong Dudng Phillips dai han Y nghia ciia tit “ty nhién” Khép ly thuyét véi bing chting Duong Phillips ngén han ‘Thi nghiém ty nhién vé gia thuyét ty 1é tu nhién Sy dich chuyén cia dudng Phillips: Vai tré cia cdc cu séc cung Cai gid cita viéc gidm lam phat Ty le hy sinh Ky vong hgp ly va kha ning gidm lam phat khéng phai tra gid Chinh sch giam lam phat cita Volcker Kj nguyén Greenspan Dudng Phillips trong suét thoi ky khang hoang tai chinh Kétluan Phan IX. SUY NGAM SAU CUNG 23, Sdu tranh luan vé chinh sach kinh té vimé Céc nha hoach dinh chinh sach tai khéa va tin té c6 nén cé gang binh 6n nén kinh té? Quan diém ting hé: Cac nha hoach dinh chinh sach nén cé ging binh én nén kinh té 516 517 518 518 519 520 521 522 523 524 524 525 526 527 528 529 535 536 536 537 539 539 541 543 546 549 550 551 553 554 555 563 563 564 PHAN IV Wie a aU MMA) DO LUGNG THU NHAP QUOC GIA ie ban hoan thanh viéc hgc hanh va bat dau tim kiém mét c6ng viéc toan théi gian, 6 pham vi téng quat thi kinh nghiém tim viéc cla ban sé dugc dinh hinh béi nhiing diéu kién kinh té hién hanh. Trong mét s6 nam nao dé, céc doanh nghiép trén khap nén kinh té dang md r6ng hoat d6ng san xuat hang héa va dich vu, cong an viéc lam rat dé kiém. Trong nhiing nam khac, c4c doanh nghiép lai dang cat giam san xudt, cng an viéc lam dang sut gidm, va viéc tim kiém mot cOng viéc tt mat rét nhiéu thoi gian. Khong cé gi ngac nhién, bat ky sinh vin nao méi tot nghiép dai hoc cing sé dé gia nhap lic luigng lao dong vao nam ma nén kinh té mé réng hon Ia vao nam ma nén kinh té thu hep. Bdi vi stic khée cha nén kinh té tong thé anh hudng sau sac dén tat cd chung ta, cho nén nhiing thay déi vé diéu kién kinh té dugc dé cp rong rai trén cac phuong tign truyén théng. That vay, khi doc mét t& bdo, luét qua tin ttic trén mang, hay bat tivi lén thi khé ma khéng nhin thay nhiing sé liéu thong ké mdi nhat dugc bao cdo vé nén kinh té. S6 liéu thong ké cé thé do ludng téng thu nh4p cia tat ca moi ngudi trong nén kinh té (téng sin phdm quéc ndi, hay GDP), mtic ma tai dé gid ca trung binh dang tang lén hay gidm xudng (lam phat/gidm phat), phan tram luc lugng lao dong khéng cé viéc lam (that nghiép), tong chi tiéu tai cdc cita hang (doanh sé ban Ie), hay su mat can bing thong mai giita Hoa Ky va phén cén Iai cia thé gidi (tham hut thuong mai). Tat cd nhting sé ligu thong ké nay 1a kinh té vi m6. Thay vi ndi véi ching ta vé mét hé gia dinh, m6t doanh nghiép, hay mét thj trudng cu thé, ching cho chiing ta biét mt sé diéu vé tong thé nén kinh té. Nhu ban cé thé nhé lai tt Chuong 2, kinh té hoc duge chia thanh hai nhanh: kinh té vi mé va kinh té vi mé. Kinh té vi mé! 1a viéc nghién citu cach thtic ra quyét dinh cita cdc hé gia dinh va cdc doanh nghiép va cach thiic tuong tac gitta ho trén céc thj truéng. Kinh té vi mé? la viéc nghién ciiu nén kinh té tong thé. 1. Kinh t& vi mé: nghién ctu cach thiéc ra quyét dinh cia cdc hé gia dinh va céc doanh nghiép va cach thu’c tung tac gitra ho trén cac thi trvdng. 2. Kinh t& vimé: nghién citu cdc hién tugng trén binh dién nén kinh té, bao gdm lam phat, that nghiép va tang truéng kinh té. 216 PHANIV DULIEUKINH TE VIMO Muc tiéu cia kinh té vi mé la nham giai thich nhiing thay déi kinh té cé anh hudng déng théi dén nhiéu hé gia dinh, nhiéu doanh nghiép va cdc thi truéng. Cac nha kinh té hoc vi m6 tra léi nhiing cau héi khac nhau: Tai sao thu nhap binh quan la cao 6 m6t sé quéc gia trong khi lai thap 6 nhting quéc gia khac? Tai sao gid ca d6i khi tang lén nhanh chong trong khi 6 mét sé thdi diém khac thi né lai 6n dinh hon? Tai sao san xuat va viéc lam lai md réng trong mét sé nam va thu hep vao nhiing nam khac? Chinh phi cé thé lam gi, bat ctf vic gi, dé thac day tang truéng thu nhap nhanh chong, giit lam phat 6 mtic thap va tao cong an viéc lam 6n dinh? Nhiing cau héi nay vé ban chat déu 1a nhiing van dé cia kinh té vi m6 béi vi ching quan tam dén sy van hanh cia toan bé nén kinh té. Béi vinén kinh té téng thé 1a mét tap hgp tii nhiéu hé gia dinh va nhiéu doanh nghiép tuong tac vdi nhau trén nhiéu thi trudng, cho nén kinh té vi mo va kinh té vi mé cé méi lién hé chat ché vdi nhau. Vi du, cdc céng cy co ban vé cung va cu la trung tam cho su phan tich kinh té vi mé gidng nhu vai trd trung tam cia ching trong phan tich kinh té vi m6. Tuy nhién, viéc nghién citu nén kinh té trén binh dién téng thé dat ra mt s6 thdch thttc méi va hap din. Trong chugng nay va chuiong tiép theo, chting ta thdo Iudn mét s6 sé ligu ma céc nha kinh té va cdc nha hoach dinh chinh séch sit dung dé gidm sét thanh qua tng thé cua nén kinh té. Nhiing sé li¢u nay phan anh nhiing thay déi kinh té ma cdc nha kinh té vi mé cé ging giai thich. Chuong nay xem xét téng san pham quéc ndi, dai lugng do luéng téng thu nhap cia mét quéc gia. GDP 1a sé liéu thong ké kinh té dugc theo déi chat ché nh&t béi vi nd duge cho 1a thuéc do tét nhat vé phic lgi kinh té cha m6t xa hdi. Néu ban dénh gia mét con ngudi vé phuiong dién kinh té, thi truéc hét ban nhin vao thu nhap ciia ho. Mot ngudi véi thu nhap cao cé thé dé dang dap ting nhiing nhu cdu thiét yéu va xa xi cita cugc séng hon. Khéng cé gi ngac nhién khi nhéing ngudi cé thu nhap cao thy hudng mic s6ng cao hon, nhu 1a: nha 6 tién nghi hon, dich vy cham séc stic khée tét hon, nhiing chiéc xe hai sanh diéu hon, cdc ky nghi sang trong hon, wv... L6 gic tuong ty cing dp dung cho téng thé nén kinh té cla mOt quéc gia. Khi danh gia liéu mot nén kinh té dang van hanh t6t hay t6i, thi viéc xem xét t6ng thu nh@p ma tét cd moi ngudi trong nén kinh té dang kiém duc ld diéu ty nhién. Dé la nhiém vu cia téng san phém quéc ndi. GDP do lung déng thai hai chi tiu: téng thu nhap cia tat cd moi ngudi trong nén kinh té va téng chi tiéu cho san lugng hang héa va dich vy cia nén kinh té. GDP cé thé déng vai tro do luéng ca tng thu nhap va téng chi tiéu bdi vi hai chi tiéu nay thyc sy la nhu nhau. Déi véi tong thé nén kinh té, thu nhap phdi bang chi tiéu. Tai sao diéu nay lai ding? Thu nhap cia nén kinh té thi ciing bing chi tiéu ca nén kinh té dé bdi vi mai giao dich déu cé hai bén: ngudi ban va nguéi mua. Méi CHUONG 10 0 LUONG THU NHAP QUOC GIA 217 _ Géchogiadinh muabanghéa va dow tit céc doanh = nghiép, va cécdoanh nghiép. Sees Yu. N6 cing bing tng tién wong, tién thué va loi nhuan | tng do céc doanh n ae | | seme all earaavavea | thitnutngc sinus, ‘Tharp (= 60) oe salto =< Dingo > =a 6 la chi tiéu ca ngw6i mua 1a mét dé la thu nhp cha ngwoi ban. Vi du, gid sit ring Karen tra 100 USD dé Doug cat cd cho cé dy. Trong truéng hgp nay, Doug la ngudi ban dich vy, va Karen la nguéi mua. Doug kiém dugc 100 USD, va Karen chi tiéu 100 USD. Do 6, giao dich nay déng gép nhu nhau vao thu nhap va vao chi tiéu cha nén kinh té. GDP, di dugc do luéng bang téng thu nhdp hay téng chi tiéu, déu tang 100 USD. M6t cach khac dé thay sy bang nhau cia thu nhép va chi tiéu 14 nhin vao so d6 dong chu chuyén trong Hinh 1. Nhu ban cé thé nhé lai tl’ Chuong 2, biéu dé nay mé ta tat cd cdc giao dich giita cdc hé gia dinh va cdc doanh nghiép trong mét nén kinh té don gian. N6é don gian héa van dé bang viéc gia dinh rang toan b6 cdc hang héa va dich vu dugc mua béi cdc hé gia dinh va cdc hé gia dinh chi tiéu toan bé thu nhap cia ho. Trong nén kinh té nay, khi cdc hé gia dinh mua hang héa va dich vu ti cdc doanh nghiép, nhiing khoan chi tiéu nay luan chuyén qua thi trung hang hda va dich vu. Khi cdc doanh nghiép dén lugt ding sé tién ho thu duge tii viéc ban hang dé tra luong cho ngudi lao déng, tién thué cho chi dat va Igi nhuan cho chi doanh nghiép, thi thu nhap nay luan chuyén qua thj trudng cdc yéu t6 san xuat. Dong tién lién tuc ludn chuyén tii cdc hé gia dinh dén cac doanh nghiép va sau d6 quay tré lai céc hé gia dinh. GDP do luéng dong tién nay. Ching ta cé thé tinh toan GDP cho nén kinh té nay theo mot trong hai cach: bang viéc cong t6ng chi tiéu cia cdc h6 gia dinh hoic bing viéc cOng téng thu nhap (tién Iuong, tién thué va loi nhudn) duge tra béi céc doanh nghiép. Bdi vi tét cd cdc khodn chi tiéu trong nén kinh té r6t cudc tré thanh thu nhap cia ai dé, cho nén GDP 1a bang nhau bit ké chiing ta tinh né theo cach nao. 218 PHAN IV DU LIEU KINH TE VIMO Nén kinh té trong thuc té di nhién 1a phitc tap hon nén kinh té duge minh hga trong Hinh 1. Cac hé gia dinh khéng chi tiéu tat cd thu nhap cua ho; ho phai nép mét phan thu nh4p dudi dang thué cho chinh phi, va ho tiét kiém mot phan thu nhap dé sti dung trong twong lai. Hon nia, cdc hé gia dinh khong mua tat cd cdc hang héa va dich vy duge san xudt trong nén kinh té mét sé hang héa va dich vu dtige mua béi chinh pha, va mot s6 dugc mua béi nhiing doanh nghiép cé ké hoach sit dung chung trong tuong lai dé san xudt dau ra chia chinh ho. Nhung nguyén tic co ban van gid nguyén: Bat ké mt hé gia dinh, chinh phi, hay doanh nghiép mua mot hang héa hay dich vu, thi giao dich dé déu cd mot ngudi mua va ngudi ban. Nhu vay, déi véi tng thé nén kinh té, chi tiéu va thu nhap luén bang nhau. KIEM TRA NHANH: Téng san phdm quéc ni do lueng hai chi tigu nao? N6é cé thé do luéng ding thoi hai chi tiéu dé nhur thé nao? Sau khi da thao lun vé y nghia cua téng san phdém quéc ni theo y nghia téng quat, ching ta tim hiéu cu thé han vé céch thitc do luéng s6 ligu thong ké nay. Day la mét dinh nghia vé GDP ma tap trung vao céch xem GDP nhu la mot thuéc do téng chi tiéu: + Téng san phim quéc noi (GDP)' la gid tri thi trudng cita tat ca cdc hang héa va dich vu cuéi cng dugc san xuat trong mét quéc gia trong mot khoang théi gian nhit dinh. Dinh nghia nay cé lé kha don gin. Nhung trong thuc té, cé nhiéu van dé tinh té phat sinh khi tinh toan GDP cia mét nén kinh té. Vi thé, ching ta hay xem xét can than ting cum tl trong dinh nghia nay. “GDP la gia tri thi truéng ....” Ban cé thé da nghe cau cham ngé6n, “Ban khéng thé so sdnh nhiing qua téo véi nhiing qua cam.” Tuy nhién, GDP lai lam dung nhu vay. GDP céng nhiéu loai san pham khac nhau vao trong mét thudc do gid tri duy nhat cia hoat d6ng kinh té. Dé lam viéc nay, né sit dung gid cd thi truéng. Boi vi gid cA thi trudng do luéng s6 tién ma ngu@i ta sin long tra cho nhiing hang hoa khac nhau, cho nén ching phan nh gia trj cua nhiing hang hoa do. Néu gid cla mét qua tao gap doi gia cha mét qua cam, thi mét qua tao dong gép nhiéu gap déi vao GDP so vdi sy déng gop cla mét qua cam. 2. Téng s8n phaém quéc néi (GDP): gid tri thi trvdng cla t&t cd cac hang héa va dich vy cuéi cing dugc san xuat trong mét quéc gia trong mét khong théi gian nhat dinh. ‘CHUONG 10 DO LUONG THU NHAP QUOC GIA 219 “cha tated...” GDP cé ging bao ham tit cd. Né bao gém tét cd cdc mat hang dugc sin xuat trong nén kinh té va dugc ban hgp phap trén cdc thi truéng. GDP do lwéng gid trj thi trudng cia khéng chi nhiing qua téo va qua cam ma ca nhiing qua lé va qua budi, sach bao va phim anh, dich vy cat toc va chim séc stic khée, v.v... GDP ciing bao gém gia tri thi trvéng cla cdc dich vu nha 6 duge cung cap béi nguén cung nha 6 cia nén kinh té. D6i vi nha 6 cho thué, gid trj nay rat dé tinh toan - tién thué viia bang chi tiéu cia ngwi thué nha va vita bang thu nhap cia cha nha. Tuy nhién, nhiéu ngudi sé hitu ngéi nha ma ho dang 6 va vi thé khong phai tra tién thué. Chinh phi tinh dich vu nha 6 ma chi sé hitu dang cu tri vao GDP bang cach uéc tinh gid tri cho thué cia no. Trong thuc té, GDP duge dua trén gia dinh rang chai sé hitu dang cho chinh minh thué nha. Tién thué wéc tinh thi dugc tinh vao ca trong chi tiéu cla chi: nha va trong thu nhap cia ho, vi thé né dugc tinh vio GDP. Tuy nhién, cé mot sé san phém ma GDP khong tinh vao bi vi viéc do lubng ching 14 qua khé khan. GDP khéng bao gém hau hét cdc mat hang duge san xuat va ban mét cach ngém ngam, chang han nhu cac loai thuéc phién bat hop phap. No cing khéng bao gém hau hét cdc mt hang dugc san xudat va tiéu ding tai nha va do dé khéng bao gid dugc dua ra thj truéng. Rau qua ban mua 6 ctta hang tap héa la mét phén cia GDP; rau qua ban tréng trong vudn nha thi khong dugc tinh. Nhiing sy loai trit nay khéi GDP cé thé déi khi dan dén nhiing két qua bat hgp ly. Vi du, khi Karen tra tién dé Doug cat cé cho cé ay, giao dich dé 1a mét phan cia GDP. Néu Karen da két hén véi Doug, thi tinh huéng sé thay déi. Mac di Doug 6 thé tiép tuc cat cd cho Karen, nhung gid tri cia viéc cat cd bay gid bi loai khdi GDP béi vi dich va cla Doug khéng cén duigc ban trén thi truéng nifa. Vi vay, khi Karen va Doug két hon, GDP giam xuéng. “,..udi cling...” Khi International Paper san xuat gidy, sau dé Hallmark st dung dé san xuat thiép chic miing, thi gidy dugc goi la hang héa trung gian, va thiép chuc miing dugc goi la hang héa cudi cling. GDP chi bao gém gid tri ctia cdc hang héa cudi cling. Diéu nay dung bdi vi gid tri cua nhiing hang héa trung gian da dugc tinh vao gid ca cha cdc hang héa cuéi cing. Viéc cong thém gid tri thj truéng cita gidy vao gid tri thi trudng ciia thiép chtic ming sé IA sui tinh tring. Tic la, GDP sé tinh (khéng chinh xac) gid tri cita gidy hai lan. MOt ngoai 1é quan trong cia nguyén tac nay nay sinh khi mét hang héa trung gian dugc san xuat va, thay vi dugc sti dung, thi dugc dua vao hang tén kho cia m6t doanh nghiép dé sti dung hoac ban vé sau. Trong trudng hgp nay, hang héa trung gian duigc tinh la “cuéi ciing” tai thdi diém nay, va gid tri ca né nhu 1a khodn dau tu vao hang ton kho dugc tinh 14 m6t phan cha GDP. Vi vay, sui gia tang cua hang tén kho duigc tinh vao GDP, va khi hang tén kho 220 PHANIV DU LIEU KINH TE VIMO duge sti dung hoac dugc ban ra sau dé, thi ligng hang tén kho gidm di duge trit ra khoi GDP. “.. hang héa va dich vu...” GDP bao gém ca hang héa hitu hinh (thyc pham, quan do, xe hoi) va cdc dich vu v6 hinh (cat téc, lau don nha cita, kham stic khde). Khi ban mua mét dia CD cita ban nhac yéu thich, thi ban dang mua mét hang héa, va gia mua 1a m6t phan cha GDP. Khi ban tra tién dé nghe m6t buéi héa nhac cing cia ban nhac dé, thi ban dang mua m6t dich vy, va gia vé cing la mét phan cha GDP. “,.. duoc san xuat...” GDP bao gém nhiing hang héa va dich vy hién dang dugc san xuat. No khong bao gom cac giao dich lién quan dén nhiing hang héa dugc san xuat truéc day. Khi Ford san xuat va ban mot chiéc xe mdi, gia tri cla chiéc xe dugc tinh vao GDP. Khi mét ngudi ban mét chiéc xe da sit dung cho ngudi khdc, gid tri cita chiéc xe da sit dung dé khéng duigc tinh vao GDP. “,.. trong pham vi mét quéc gia...” GDP do luéng gia tri san xuat trong pham vi lanh thé cia mdt quéc gia. Khi mot cong dan Canada lam viéc tam thdi tai Hoa Kj, san lugng san xuat cua ngudi do 1a m6t phan GDP cia Hoa Ky. Khi mt cong dan Mj sé hitu mét nha may 6 Haiti, san lugng san xuat tai nha méy dé khéng phai la mot phan GDP cia Hoa Ky. (N6 1a m6t phan GDP cia Haiti). Do d6, nhiing mat hang dugc tinh vao GDP cha mét quéc gia néu ching dugc san xuat trong nudc, khong phan biét quéc tich cia nha san xuat. “.,. trong mét khoang théi gian nhat dinh ...” GDP do luéng gid tri sin xudt dién ra trong mét khoang thdi gian cu thé. Thong thudng, khoang thi gian dé 14 mt nam hoac mét quy (ba thang). GDP do luong dong thu nhp va dong chi tiéu cia nén kinh té trong khoang théi gian do. Khi chinh phi b4o céo GDP cho mét quy, chinh phi thuéng thé hién GDP “theo ty 1é hang nam.” Diéu nay cé nghia 1a con s6 dugc bao cdo cha GDP theo quy la khoan thu nhép va chi tiu trong quy nhan véi 4. Chinh phi sit dung quy uéc nay dé céc con s6 GDP hang quy va hang nam cé thé so sanh dugc dé dang hon. Ngoai ra, khi chinh pha bao céo GDP theo quy, thi s6 ligu dé da dugc diéu chinh béi m6t quy trinh théng ké duge goi la diéu chinh yéu t6 mia vu. S6 ligu khéng dugc diéu chinh cho thay ré rang rang nén kinh té san xudt nhiéu hang hod va dich vu hon 6 m6t sé khodng thdi gian trong nam so véi nhiing khoang thdi gian khac. (Nhu ban cé thé don ra, mia mua sim vao ky nghi lé thang 12 la théi gian cao diém). Khi danh gid diéu kién cha nén kinh té, céc nha kinh té va céc nha hoach dinh chinh séch thuéng muén nhin xa hon nhiing thay d6i thudng lé theo mia vy nay. Do dé, nhiing ngudi lam céng tac théng ké cua CHUONG 10 80 LUONG THU NHAP QUOC GIA 221 chinh phi diéu chinh sé ligu hang quy dé loai bé chu ky theo mia. Sé ligu GDP duigc bdo cdo trong cac ban tin luén duge diéu chinh theo mua. Bay gid ching ta hay nhac lai dinh nghia GDP: « Téng san phém quéc noi (GDP) la gid tri thi trudng cita tat ca céc hang hoa va dich vy cudi cing dugc san xuat trong mét quéc gia trong mot khoang thdi gian nhat dinh, Dinh nghia nay tap trung vao viéc xem GDP nhu IA téng chi tiéu trong nén kinh té. Nhung diing quén rang méi dé la chi tiéu cia ngudi mua mot hang héa hay dich vy tré thanh mét dé la thu nhap cia ngudi ban cia hang hda hay dich vu do. Vi vay, ngoai viéc 4p dung dinh nghia nay, chinh phi cing xdc dinh dugc tong thu nhp trong nén kinh té. Hai cach tinh GDP mang lai hau nhu chinh xdc cing mét cau tra Idi. (Tai sao lai 1a “hau nhu”? Mac da hai thuéc do nén chinh xdc 1a nhu nhau, nhung cc nguén sé ligu khéng phai la hoan hao. Sy chénh léch gitta hai cach tinh GDP dugc goi la sai s6 théng ké.) R6 rang GDP 1a mét thudc do phiic tap vé gid tri cia hoat dong kinh té. Trong cdc khéa hoc nang cao vé kinh té vi mé, ban sé tim hiéu thém vé nhiing sy tinh té phat sinh trong qué trinh tinh toan nd. Nhung ngay ca bay gid ban cing cé thé thay rang mdi cum ti trong dinh nghia nay déu chita dying m6t y nghia. KIEMTRA NHANH: Sdn phéim nao sau day déng gdp nhiéu hon vao GDP - sdn xudt mét can banh mi kep thit hay sén xudt mét cén tritng cd? Tai sao? Chi tiéu trong nén kinh té cé nhiéu hinh thiic. Bat ctf lic nao, gia dinh Smith cé thé dang 4n trua tai Burger King; Ford cé thé dang xay dung mét nha may san xuat xe hoi; BG Hai quan cé thé dang mua mé6t tau ngdm; va British Airways cé thé dang mua mét chiéc may bay tii Boeing. GDP bao gém tat ca cdc hinh thiic chi tiéu khac nhau nay vao nhiing hang héa va dich vu dugc san xuat trong nuéc. Dé hiéu dugc nén kinh té dang stt dung c4c nguén hic khan hiém nhu thé nao, cdc nha kinh té nghién citu nhiing thanh phan cua GDP gitta cdc loai chi tiéu khac nhau. Dé lam diéu dé, GDP (ma chung ta ky hiéu la Y) dugc chia thanh b6n thanh phn: tiéu ding (C), dau tu (1), mua sim cua chinh phi (G), va xuat khau rong (NX): Y=C+I+G+Nx. Phuong trinh nay 1a mt déng nhdt thitc - mot phugng trinh phai ding vi cdch thc xac dinh cac bién trong phuong trinh. Trong trudng hgp nay, bdi vi mdi dé la chi tiéu dugc tinh vao GDP dugc dat vao m6t trong bén thanh phan cia GDP, cho nén téng bén thanh phan phai bing véi GDP. Ching ta hay xem xét tling thanh phan nay mét cach cu thé hon. 222 PHANIV DULIEUKINH TE VIMO Nhéing Thuéc Bo Thu Nhép Khi B6 Thuong mai Hoa Ky tinh GDP hang quy cia quéc gia, ho cing tinh nhiing thudc do khdc vé thu nhap dé @ duoc mét bifc tranh day da hon vé nhiing gi dang dién ra trong nén kinh té. Nhitng thudc do nay khac véi GDP bdi viéc loai ra hay tinh vao mét s6 loai thu nhap nhat dinh. Sau day la sums ta ngan gon nam trong so nhiing thutéc do thu nhap nay, duoc sépxép theo tht ‘tirlon nhat dén nhd nhat. + Téng san phdm quéc dan (GNP) \a tong thu nhap ‘kiém duoc béi caccu dan thuéng trd cla mot quéc Gia (goila cong dn). No Khacv6i GDP bat viéctinh @ thu nhap alla cong dan kiém dugc 6 nude ngoai va logi ra thu nap ma ngudi nud ngoai kiém dugc ‘Strong nufdc. Vi du, khi mot cng dan Canada lam viéctam thoi 6 Hoa Kj, san pham ma ngudi dé lam ta la mt phan GDP cila Hoa Kj, nhung n6 khong phai la mot phan GNP cia Hoa Kj (N6 la mot phan GNP ciia Canada). D6i voi hau hét cdc quéc gia, ké ‘Goa Kj, céc cbng dan trong nuéc fam ra hdu hét téng san phdm quéc n6i, cho nén GDP va GNP kha giéng nhau. + Sdn phém quéc dan réng (NNP) la t6ng thu nhap lia cic cut dén mot nudc (GNP) trit di phan mat di do khau hao. Khau hao la surhao mon trifuong cac nha xudng va thiét bi clia nén kinh té, nhu la xe tai bi gisét va may tinh bi l6i thd. Trong tai khoan thu. nhap quécgia do B6 Thuong mai hoach toan, khau hao dugc goila “tiéu ding von c6 din.” Thu nhdp quéc dan la t6ng thu nhap kiém dugc béi cu dan cla mét quéc gia trong qua trinh san xudt hang hoa va dich vu. No gan nhu ging het véi sin phém quéc dan rong, Hal thudc do nay khéc nhau. Tiéu ding do sai sé théng ké phat sinh tir nhitng van dé trong qua trinh thu thap s6 liéu. + Thunhdp é nhdn la thu nhap ma cac hé gia dinh ‘va Cac hoat déng san xuat kinh doanh nhé [é nhan uigc. Khong giéng nhu thu nhp quéc dan, no. Kh6ng bao gém céc khoan thu nhgp gitf lai, khoan thu nhap ma cdc cong ty kiém duoc nhung da Kh6ng tra cho céc chil sé hitu. NO cling trit di cac Khoan thué kinh doanh gidn tiép (nhu'la thué ban hang), cackhoan thué thu nhap doanh nghiép, va éc khoan déng bao hiém xa hoi (hau hét la cdc khodn thué an sinh xa h6i). Ngoai ra, thu nhap é nhan bao g6m thu nhap tl tién lai ma cac ho. gia dinh nhan dugc tit viéc ném gi khoan ng cha chinh phii va thu nhap ma céc ho gia dinh nhan dug tiy nhitng chuong trinh chuyén nhugng cia chinh phd, nhu la phtic loi va an sinh xa hoi. » Thu nhdp cé nhdn khd dung ta thu nhap ma cac 6 gia dinh va cac hoat dong san xuat kinh doanh: ‘nhd [8 con lai sau khi da thuc hién céc nghia vu doi Vv6i chinh phi. N6 bang voi thu nhap c4 nhin trit i thué thu nhap cd nhan va nhiing khoan chi tra, ngoai thué nhat dinh (nhu’la phi phat giao thong). Mac di nhitng thuéc do thu nhap khac nhau vé chi ‘tit, nhung ching hau nhu luén ké cling mét cau chuyén vé cac diéu kién kinh té. Khi GDP dang tang ‘truténg nhanh chong, nhiing thuéc do thu nhap khac cling thuting dang tang trudng nhanh chéng, Va khi GDP dang sut giam, nhiing thuéc do khac nay cling ‘thudng dang sut gidm. Dé theo doi su dao déng trong ‘téng thé nén kinh té, vigc chiing ta sit dung thudc do thu nhap nao kh6ng phai la van dé gi én. Tiéu disng' la chi tiéu cia cdc hé gia dinh cho cdc hang héa va dich vu, ngoai trit viéc mua nha 6 mdi. Cac hang hod bao gém chi éu cua hé gia dinh cho nhiing hang héa lau bén, nhu I xe hoi va cdc trang thiét bi, va hang héa khéng lau bén, nhu la thyc phém va quan do. Cac dich vy bao gém cdc sin phdm v6 hinh nhu cat téc va cham séc y té. Chi tiéu cita hé gia dinh cho gido duc cing dugc tinh vao 3. Tiéu ding: chi tig ca céc hé gia dinh cho céc hang héa va dich vy, ngoai trix mua nha & mdi. CHUONG 10 DO LUONG THU NHAP QUOC GIA 223 tiéu ding cdc dich vu (mac di ngwéi ta cé thé cho rang né nam trong thanh phan tiép theo thi phi hgp hon.) Dau tu Dau tu’ 1a viéc mua nhiing hang héa ma sé duge sit dung trong tuong lai dé san xuat thém cdc hang héa va dich vy. N6 1a téng cdc khoan mua sm thiét bj san xuat, hang t6n kho va cdc cong trinh xay dung. Dau tu vao cdc cong trinh xay ding bao gém ca chi tiéu cho nha 6 mdi. Theo quy udc, viéc mua mé6t ngéi nha mi la mét hinh thitc cia chi tiéu h6 gia dinh va dugc phan loai la dau tu thay vi tiéu ding. Nhu da dé cap trudc day trong chuong nay, viéc xép loai tich lay hang t6n kho la dang luu y. Khi Dell san xudt m6t may tinh va thém né vao hang tén kho cia ho thay vi ban né, thi Dell dugc cho 1a da “mua” may tinh do cho chinh hg. Tuc la, ké toan thu nhap quéc gia xem cai may tinh d6 nhu 1a mét phan trong chi tiéu dau tu ctia Dell. (Néu sau d6 Dell ban cdi may tinh do ra khdi hang t6n Kho, thi dau tu vao hang tén kho cita Dell khi dé sé giam di, bi tri cho chi tiéu tang lén ca ngudi mua). Hang tén kho dugc déi xt theo cdch nay béi vi mot muc dich cia GDP 1a nham do ludng gid tri san xudt cha nén kinh té, va hang hoa dugc bé sung vao hang tén kho 1a mét phan cia gia tri san xuat trong thoi gian do. Luu y rang viéc hoach toan GDP sti dung tit dau tu khac véi céch ma ban cé thé da nghe vé thuat ngi nay trong tro chuyén hang ngay. Khi ban nghe tu dau tu, ban cé thé nghi dén cdc khoan dau tu tai chinh, chang han nhu 1a cé phiéu, trai phiéu va cdc quy hé tuong - nhiing chi dé ma chung ta sé nghién cttu vé sau trong cu6n sach nay. Trai lai, boi vi GDP do luéng chi tiéu cho cac hang héa va dich vu, 6 day tit ddu tu cé nghia 1a viéc mua hang hoa (chang han nhu 1a thiét bj san xudt, nha xudng va hang t6n kho) dugc sit dung dé san xuat nhiing hang héa khac. Mua sam cia chinh phi Mua sm cia chinh phi? bao gém chi tiéu cho cdc hang héa va dich vu béi chinh quyén dia phuong, tiéu bang va lién bang. Né bao gém tién lwong cia nhiing ngu@i lam viéc khu vic chinh phi cing nhu chi tiéu cho cdc hoat déng cng. Gan day, tai khoan thu nhap quéc gia cua Hoa Ky da chuyén sang sti dung cai tén dai hon la chi tiéu tiéu ding va tong dau tu cia chinh phi, nhung trong cuén sdch nay, chung ta sé stt dung thuat ngif truyén théng va ngan hon la mua sdm cita chinh phit. 1. Du tu’: chitiéu cho thiét bi sin xuSt, hang tn kho va cdc céng trinh xy dying, bao gdm ca mua nha & mdi cla cac hé gia dinh. 2. Mua sm cta chinh phi: chi tiéu cho hang héa va dich vy béi chinh quyén dia phuong, tiéu bang va lién bang. 224 PHANIV DU LIEU KINH TE VIMO Y nghia tii sy mua sim cita chinh phi can phai dugc lam ré. Khi chinh pha tra lvong cho m6t vj tuéng quan déi hay cho m6t gido vién, thi tién lvong dé 1a m6t phan mua s4m cia chinh phi. Nhung khi chinh phi chi trg c4p an sinh x4 hdi cho mét ngudi cao tudi hoac 1a bao hiém that nghiép cho mét ngudi lao dong mdi bj mat viéc gan day, thi cau chuyén lai rat khac: nhiing khodn chi nay duigc goi la chi chuyén nhugng béi vi ching duge chi khéng phai dé d6i ldy mot hang héa hay dich vu duge san xuat hién thi. Chi chuyén nhugng lam thay d6i thu nhap cia hé gia dinh, nhung né khéng phan anh sy san xudt cia nén kinh té. (Tu quan diém kinh té vi mé, chi chuyén nhugng gidng nhu 1a m6t loai thué 4m). Bai vi GDP dugc ding dé do luéng thu nhAp ti hoat dong san xuat hang héa va dich vy va chi tiéu cho hoat d6ng san xuat hang hoa va dich vu, cho nén chi chuyén nhugng khéng dugc tinh 14 m6t phan mua s4m cia chinh phi. Xuat khau rong Xudat khau rong’ bang chi tiéu cha ngudi nudc ngoai cho hang héa dugc san xuat trong nudc (xuat khau) trii di chi tiéu chia cu dan trong nuéc cho hang héa nuéc ngoai (nhap khau). Viéc ban hang héa cia mét doanh nghiép trong nudéc cho mot nguéi mua 6 nudc khdc, chang han nhu Boeing ban mét chiéc may bay cho British Airways, thi lam tang xuat khau rong. Chit rong trong tli xudt khdu rong lién quan dén thuc té 1a nhap khdu dugc trit vao xudt khau. Phép trit nay duge thic hién béi vi nhiing thanh phan khac cia GDP da bao gém ca nhap khau hang héa va dich vu. Vi dy, gia sti 1a mot hd gia dinh mua mét chiéc xe hoi tri gid 30.000 USD tit Volvo, nha san xuat xe hoi Thuy Dién. Giao dich do lam chi tiéu tiéu ding tang thém 30.000 USD bai vi mua sim xe hoi la mét phan trong chi tiéu tiéu ding. Né cing lam xuat khau rong giam di 30.000 USD béi vi chiéc xe 14 mét hang héa nhap khau. N6i cach khac, xuat khau rong bao g6m nhiing hang héa va dich vy dugc san xuat 6 nudc ngoai (mang dau trit) béi vi nhiing hang héa va dich vu nay dugc tinh vao tiéu ding, dau tu va mua sdm cia chinh phi (mang dau cong). Do dé, khi mét hé gia dinh, mét doanh nghiép, hoac chinh pha trong nudéc mua mét hang héa hay dich vu tit nuéc ngoai, thi viéc mua sim lam giam xuat khau rong, nhung bdi vi né cing lam tang tiéu ding, dau tu hoac mua s4m cia chinh ph, cho nén né khéng anh hudng dén GDP. NGHIEN CUU . . Cac Thanh Phén Trong GDP Cua Hoa Ky Bang 1 cho thay cdc thanh phan trong GDP ciia Hoa Ky vao nam 2009. Trong nam nay, GDP cia Hoa Ky la hon 14 ngan ty USD. Chia con sé nay cho dan sé Hoa Ky nam 2009 1a 307 trigu ngudi thi dugc GDP theo dau ngudi (déi khi dugc goi la 2. Xuat khau rong: chi tiéu ca ngudi nuéc ngoai cho hang héa dug san xust trong nuéc (xuat khSu) tri’ di chi tigu ca cu’ dan trong nuéc cho hang héa nude ngoai (nh§p khéu). CHUONG 10 0 LUONG THU NHAP QUOC GIA 225 Bang? ty Binh: vin cig Weea GDP va cdc thanh phan sy uy) cho Tiainningek 78 isan pest at Teuding, 10,083 32823 n a0 nd 2009 va su phan Diuty, 7 1,623 5278 " ‘tach GDP thanh bén ‘Mua sim cia chinh phi, 6 2,933 9,540 a Khi doc ban Yast kSuring, AX 390 1,269 Se daca, gun: 8 Muang mai Hoa Kj. Ci phn cog ac thE hg ing bog tng Goi ns. Y=C+1+G-+NX GDP binh quan dau ngudi). Nam 2009, thu nhp va chi tiéu ca nguéi My trung binh la 46.372 USD. Tiéu ding chiém 71% GDP, hay 32.823 USD/ngudi. Dau tu 1a 5.278 USD/ ngudi. Mua s4m cia chinh pho 1a 9.540 USD/ngudi. Xudt khau rong 1a -1.269 USD/ngudi. Con sé nay 4m bdi vi nguéi My chi tiéu cho hang héa nuéc ngoai nhiéu hon ngudi nuéc ngoai chi tiéu cho hang héa Hoa Kj. Nhiing sé liéu nay lay tt Cuc Phan tich Kinh té, m6t co quan thudc B6 Thuong mai Hoa Ky chuyén hach toan tai khoan thu nhap quéc gia. Ban cé thé tim cdc s6 ligu gan day hon vé GDP tai trang web ciia ho, http://www.bea.gov. I KIEM TRA NHANH: Hay liét ké b6n thanh phan cda chi tiéu. Thanh phan nao In nhat? Nhu ching ta da thay, GDP do ludng téng chi tiéu cho hang hda va dich vu trén tt cd cdc thi truidng trong nén kinh té, Néu téng chi tiéu tang Ién tix ném nay sang nam tiép theo, thi it nhét m6t trong hai diéu sau day phai dung: (1) nén kinh té dang san xuat m6t san lugng hang hda va dich vy ln hon, hoac (2) hang héa va dich vy dang dugc ban véi gia cao hon. Khi nghién citu nhiing su thay déi trong nén kinh té theo thdi gian, cdc nha kinh té muén tach bach hai tac d6ng nay. Cu thé la, ho mu6én mét thudc do cho téng san lugng hang héa va dich vy ma nén kinh té dang san xuat ra nhung khéng bj anh hudng béi nhiing su thay déi vé gia ca cha cdc hang hda va dich vu d6. Dé lam diéu nay, cdc nha kinh té sti dung mét thudc do dugc goi la GDP thyc. GDP thuc tra loi mét cau hdi gia thuyét: Gid tri cha cac hang héa va dich vu dugc sin xuat trong nam nay sé 1a bao nhiéu néu ching ta tinh toan gia tri cia nhiing hang héa va dich vu nay theo mic gid hién hitu 6 mét nam cu thé nao dé trong qué khti? Véi viéc danh gid san lugng hién hanh bang cach sit dung muic gid c6 dinh trong qua khi, GDP thuc cho biét sin lugng hang héa va dich vu cia nén kinh té thay déi nhu thé nao theo théi gian. Dé biét cy thé hon GDP thuc dugc tinh todn nhu thé nao, ching ta hay xem xét mot vi du. 226 PHAN IV DU LIEU KINH TE VIMO Bing? GDP thycso véidanh nghia Gi Cid ‘Sélugng Bang nay trinh bay céch tinh Year Micxich Banh mikepthit Banh mi kep thit ‘toin GDP thule, GDP-danh ow Fa 10 2 0 ngha, va chi $6 olim phat ao 2 150 2 109 GDP cho mot nénknh Ga or 8 200 w 150 -thuyét chi san wut xc xich Tinh ton GDP danh nghia vabanh mikep thit 2010 (1 USDA 100 ich + (2 SOV SO bnh kp hi) = 20050 2011 (2USD/dix 10x + USI 00 inhi ep tht) = 600 USD 2012 GUSD/din200xica + (USDC 150 bin ke th) = 1200 SD Tih ton GOP thye nim c582010) 2010 (1 USD/cdix 100 mic xich) + (2 USD/cdix $0 bainh mi kepthit) = 200 USD 2011 (1USD/dix 0x + (USDC 0 inh ep tt) =3500SD 2012 (WUSD/dix 200 xc + (USD cx 150 binh i ke tt) = S00 USD Tinh ton chs gm pht GOP 2010 QOOUSD/200US)x1 2011 (@OUSD/350USD}x100=171 2012 (1.200U80/500US0)x 100 = 240 Mét vi du bang sé Bang 2 trinh bay sé liéu cha mét nén kinh té chi san xuat hai hang ha: xtic xich va banh mi kep thit. Bang nay cho thay gid ca va s6 lugng dugc san xuat ca hai hang héa dé trong cdc nam 2010, 2011 va 2012. Dé tinh todn téng chi tiéu trong nén kinh té nay, chting ta sé nhan sé lugng xtic xich va banh mi kep thit vi gid ca chting. Trong nim 2010, 100 xtc xich duigc ban véi gid 1 USD/cdi, vi vay chi tiéu cho xtic xich 18 100 USD. Trong cing nam d6, 50 chiéc banh my kep thit dugc ban véi gid 2 USD/cai, do dé chi tiéu cho banh mi kep thit cing bang 100 USD. Téng chi tiéu trong nén kinh té - téng cia chi tiéu cho xtic xich va chi tiéu cho banh mi kep thit - 14 200 USD, Sé6 tién nay, san lugng hang héa va dich vy duge dinh gid theo mitc gid hién hanh, dugc goi 1a GDP danh nghia. Bang nay cho thay cach tinh GDP danh nghia cho ba nam d6. Téng chi tiéu tang tit 200 USD vao nam 2010 lén 600 USD nam 2011 va sau do én 1.200 USD yao nam 2012. Mét phan cia sv gia tang nay 1a do sy gia tang s6 lugng xiic xich va banh mi kep thit, va mt phan 1a do su gia tang gia cd cla xuic xich va banh mi kep thit. Dé cé dude mét thudc do cho san lugng dugc san xuat ma khéng bj anh hudng béi nhiing thay déi vé gid ca, ching ta sit dung GDP thuc’, dé la san lugng hang hod va dich vu duigc dinh gid theo mitc gid cé dinh. Ching ta tinh toan GDP thc bang cdch trudc hét chon mét nim lam ndm co sd. Sau dé ching ta st dung gid cia xtic xich va banh mi kep thit trong ndm co sé dé tinh todn gid tri ca cac hang héa va dich vy trong tat cd cdc nam. Noi cach khac, gid ca trong nam co sé lam can cit cho viéc so sanh s6 higng trong nhiing nam khac nhau. 2. GDP thyc: sin lvgng hang héa va dich vy dug dinh gid theo mirc gid cé dinh. CHUONG 10 80 LUONG THU NHAP QUOC GIA 227 Gia sti ching ta chon nam 2010 lam nam co sé cho vi dy nay. Sau dé ching ta cé thé sit dung gid cia xtc xich va bénh mi kep thit trong nam 2010 dé tinh todn gid trj hang héa va dich vu duge san xuat trong céc nam 2010, 2011 va 2012. Bang 2 trinh bay nhiing phép tinh nay. Dé tinh GDP thuc cho nam 2010, ching ta sit dung gid cla xuc xich va banh mi kep thit trong 1 nam 2010 (nam co sé) va ing cia xiic xich va banh mi kep thit dugc san xuat trong nim 2010. (Do dé, fi nam co sé, GDP thyc luén bang GDP danh nghia.) Dé tinh GDP thc cho nam 2011, chung ta sit dung gia cia xuc xich va banh mi kep thit trong nam 2010 (nam co sé) va s6 ligng cia xuc xich va banh mi kep thit dugc san xuat trong nam 2011. Tuong tu, dé tinh GDP thuc cho nam 2012, ching ta sti dung gid trong nam 2010 va sé lugng trong nam 2012. Khi chung ta thay ring GDP thuic da tang tit 200 USD trong nam 2010 lén 350 USD vao nam 2011 va sau dé lén 500 USD trong nam 2012, chung ta biét rang sw gia tang nay 1a do su gia tang s6 lugng san xuat bdi vi gid cd dang dugc giit cé dinh tai mtic gid cha nam co sd. Tom lai: GDP danh nghia sit dung gid hién hanh dé tinh gid tri san lugng hang héa va dich vu cia nén kinh té. GDP thuc sit dung gid c6é dinh cha nam co sé dé tinh gid tri san lugng hang héa va dich vu cua nén kinh té. Boi vi GDP thyc khong bj anh hudng béi nhiing thay déi cia gia ca, cho nén su thay déi cha GDP thc chi phan anh su thay déi cia sé lugng hang héa va dich vy dugc san xuat. Vi vay, GDP thuc la thudc do sn lugng hang héa va dich vu cia nén kinh té. Muc tiéu cia ching ta khi tinh to4n GDP 1a nham danh gid xem nén kinh té téng thé dang hoat déng nhu thé nao. Bdi vi GDP thuic do luéng san lugng hang héa va dich vy cia nén kinh té, cho nén né phan anh nang lic cua nén kinh té trong viéc dap ting nhu cdu va mong muén cia ngudi dan. Vi thé, GDP thuc la thudc do phic Igi kinh té tét hon so voi GDP danh nghia. Khi cac nha kinh té ndi vé GDP cia nén kinh té, ho thudng dé cap dén GDP thuc chit khéng phai GDP danh nghia. Va khi ho ndi vé sy tang trudng cia nén kinh té, ho do ludng sw tang truéng dé bang suf thay d6i phan tram cia GDP thuc ti thoi ky nay sang thoi ky khac. Chi sé gidm phat GDP Nhu ching ta vita thay, GDP danh nghia phan anh ca s6 luigng hang héa va dich vy ma nén kinh té dang san xut va gid ca cha nhiing hang héa va dich vu dé. Ngugc lai, bing céch git gid cA c6 dinh tai miic gid cia nam co sé, GDP thc chi phan anh s6 lugng dugc san xuat. Tw hai sé liéu thong ké nay, chting ta cé thé tinh todn s6 liéu thi ba, dugc goi 1a chi s6 giam phat GDP, phan anh gia ca cha hang héa va dich vu. Chi sé giam phat GDP" dugc tinh nhu sau: GDP danh nghia GDP thy Chi s6 gidm phat GDP = x100 1. Chisé gidm phat GDP: thu’éc do mU’c gid duc tinh toan bang ty s6 cla GDP danh nghia so vdi GDP thyc nhén véi 200. 228 PHANIV DULIEU KINH TE VIMO Boi vi GDP danh nghia va GDP thuc phai giéng nhau 6 nam co sé, cho nén chi s6 giam phat GDP cia nam co sé luén bang 100. Chi sé giam phat GDP cia nhiing nam tiép theo do luéng sy thay déi cua GDP danh nghia so vdi nam co sé ma khéng thé quy vé su thay déi cha GDP thuc. Chi sé gidm phat GDP do ludng mic gid hién hanh so v6i mitc gid trong nam co sd. Dé biét vi sao diéu nay lai dung, hay xem xét mét vai vi du don gian. Dau tién, hay hinh dung rang sé lugng dugc san xuat trong nén kinh té tang lén theo thdi gian nhung gid cd van nhu cil. Trong truéng hop nay, ca GDP danh nghia va GDP thyic déu tang lén cing nhau, vi thé chi s6 giam phat GDP khéng thay déi. Bay gid thay vao dé, gid st rang gia ca tang lén theo théi gian nhung sé lugng duigc san xuat lai van nhu ci. Trong truéng hgp thit hai nay, GDP danh nghia tang lén nhung GDP thuic van khéng thay déi, do dé chi s6 giam phat GDP ting lén. Luu y rang, trong ca hai trudng hgp, chi s6 giam phat GDP phan anh nhiing gi dang xay ra véi gid ca, chu khong phai vdi san lugng. Bay gid ching ta quay tré lai vi du bang s6 trong Bang 2. Chi sé giam phat GDP dugc tinh 6 phia dudi bang. Nam 2010, GDP danh nghia 1a 200 USD, va GDP thyc 1a 200 USD, do dé chi sé gidm phat GDP 1a 100. (Chi s6 nay luén 1a 100 trong nam co sé). Nam 2011, GDP danh nghia la 600 USD, va GDP thuc la 350 USD, do dé chi sé giam phat GDP Ia 171. Cac nha kinh té sit dung thuat ngit lam phat dé mé ta tinh huéng ma mtic gid chung cita nén kinh té dang gia ting. Ty’ /é lam phat la phan tram thay déi trong thudc do mitc gid tit giai doan nay sang giai doan ké tiép. Su dung chi s6 giam phat GDP, ty 1é lam phat gitia hai nim lién tiép dugc tinh nhu sau: 918 toma phat rong nim 2= Chi sO gidm phat nim 2 - Chi s6 gid phat nim 1 4, Chi s6 gidm phat nim 1 BGi vi chi sé giam phat GDP da tang tit 100 lén 171 trong nam 2011, cho nén ty lé lam phat la 100 x (171 - 100)/100, hay 71%. Nam 2012, chi s6 giam phat GDP da tang lén 240 tii 171 vao nam trudc, do dé ty 1é lam phat 1a 100 x (240 - 171)/171, hay 40%. Chi sé giam phat GDP la mét thudéc do ma cdc nha kinh té sit dung dé theo déi mic gid trung binh cia nén kinh té va vi thé cing theo dai ty 1é lam phat. Chi sé gidm phat GDP cé tén goi nhu vay béi vi né cé thé dugc sti dung dé tach lam phat ra khdi GDP danh nghia - tiic la, dé “gidm phat” GDP danh nghia vi sy gia ting do sy tng lén cita gid cd. Chung ta xem xét mot thudéc do khac vé mic gid cia nén kinh té, duc goi la chi s6 gid tiéu ding trong chuong tiép theo, tai dé chung ta ciing sé mé ta su khdc nhau gitia hai thudc do nay. Mae i 7 Bratningya GDP Thuc Trong Lich Sir Gan Day Bay gid chung ta da biét lam thé nao dé xc dinh va do luéng GDP thuc, ching ta hay xem bién s6 kinh té vi mé nay cho ching ta biét diéu gi vé lich sit gan day HUONG 10 BO LUONG THU NHAP QUOC GIA 229 Biéu d6 nay cho thay s6 ligu GOP thyc hang quy cia nén inh té Hoa Kj tinam. 1965, Gc thot ky suy thodi — gial doanma GbPthucsutgigm = dug dnh déu bing nhiing thanh ding mmau. gue: Tg man. ise 1970" —1975—«—« 8018051980. ~——«*1905 «2000 «20052010 cua Hoa Ky. Hinh 2 cho thay sé ligu GDP thyc theo quy cia nén kinh té Hoa Ky ké tii nam 1965. Dac diém r6 nét nhat cha nhiing sé liéu nay 1a GDP thuc tang lén theo théi gian. GDP thuc ciia nén kinh té Hoa Ky vao nam 2009 la gan gap bén lan so véi nam 1965. Noi cach khac, san ligng hang héa va dich vy duigc san xuat tai Hoa Ky da tang trung binh khoang 3%/nam. Su tang trudng lién tuc ca GDP thyic cho phép m6t ngudi dan My dién hinh thy hwéng sy thinh vugng kinh té 1én hon so v6i cha me va 6ng ba cia ho. Dic diém thit hai cia sé ligu GDP la ting truéng khéng 6n dinh. Xu huéng tng lén cata GDP thuic thinh thong bi gidn doan trong mét s6 thoi ky ma GDP sut giam, goi la théi ky suy thoai. Hinh 2 danh dau nhiing théi ky suy thodi véi cdc thanh diing dam mau. (Khéng hé cé quy tac ciing nhac dé khi nao thi ty ban xac dinh chu ky kinh té chinh thiic sé tuyén bé rang mét théi ky suy thodi dién ra, nhung mét thong 1é chung 1a khi GDP thyc sut giam trong hai quy lién tiép thi duge xem [A suy thodi.) Suy thoai khéng chi gan lién véi thu nhap thap hon ma con di cing voi nhiing hinh thitc khéc cia tinh trang khén cing kinh té: that nghiép gia tang, Idi nhuan sut giam, s6 vy pha san tang lén, v.v... Phan 1én ndi dung cia kinh té vi mé lu6én nham vao muc dich giai thich sy tang trudng trong dai han va sy dao déng ca GDP thuc trong ngan han. Nhu chung ta sé thay trong cdc chuong tiép theo, chiing ta cdn nhiing mé hinh khac nhau cho hai muc dich nay. B6i vi nhiing dao dong ngin han thé hién sy chéch khdi xu huéng dai han, cho nén truéc hét ching ta phan tich hanh vi cia cc bién s6 kinh té vi mé chinh, bao gsm GDP thuc, trong dai han. Réi 6 nhiing chuong vé sau, chting ta dua trén su phan tich nay dé gidi thich nhiing su dao déng trong ngan han. i KIEMTRA NHANH: Binh nghia GDP thc va GDP danh nghia. Thu’éc do ndo tét hon dé do lvéng phic loi kinh t&? Tai sao? 230 PHANIV DULIEUKINH TE VIMO Phan trudéc trong chuong nay, GDP da dugc goi la thudc do tét nhat vé phic Igi kinh té cia mét xa hdi. Bay gid ching ta da biét GDP la gi, vi vay ching ta c6 thé danh gid nhan dinh d6. Nhu ching ta da thay, GDP do ludng ca téng thu nhap va téng chi tiéu cho hang héa va dich vu cia nén kinh té. Do dé, GDP binh quan dau ngudi cho ching ta biét thu nhap va chi tiéu trung binh cia mt ngu6i trong nén kinh té. Boi vi hau hét moi ngudi sé thich nhan dugc thu nh4p cao hon va thy hwéng miic chi tiéu nhiéu hon, cho nén GDP binh quan dau nguéi duéng nhu la thudc do tu nhién vé phic Igi kinh té trung binh ciia c4 nhan. Tuy nhién, m6t s6 ngudi bat déng vé tinh hgp ly cia GDP véi tu cach 1a mot thudc do phic Igi. Khi Thugng nghi si Robert Kennedy van d6ng tranh cit téng théng vao nam 1968, 6ng da dua ra m6t Idi binh phém xuc dong vé nhiing thudc do kinh té nhu vay: [Téng san phém quéc ndi] khong tinh dén stic khée ciia con cai chting ta, chat lugng gido duc ma ching nhan dugc, hay niém vui cua ching khi vui choi. N6 khéng bao gém vé dep ciia tho ca hay su bén viing cia cdc cudc hén nhan, su théng minh trong nhiing cuéc tranh luan cong khai hay su liém chinh cia cdc quan chitc. Né khéng do ludng léng can dam va su hiéu biét cia chung ta, ma cing khong do luéng sy céng hién cia chung ta cho dat nudc. Néi mét cach ngan gon, né do luéng tat cd moi thu, ngoai trit nhiing thit lam cho cudc séng dang gid hon, va né cé thé cho chung ta biét tat cA moi thtt vé nuiéc My ngoai tri ly do tai sao ching ta lai ty hao rang minh la nguoi My. Phan I6n nhiing gi Robert Kennedy ndi la chinh xc. Vay thi tai sao chung ta lai quan tam dén GDP? Cau tra 1di la trong thiic té, GDP dn giup chung ta hung dén m6t cudc séng t6t dep. GDP khong do long stic khée cha con cai ching ta, nhung cdc quéc gia cé GDP Ién hon cé thé cham séc stic khée cho ching tét hon. GDP khéng do luéng chat lugng gido duc ma ching nhan duge, nhung cdc quéc gia cé GDP Ién hon cé thé cung cap hé théng gido duc tét hon. GDP khéng do ludng vé dep cha tho ca, nhung cdc quéc gia c6 GDP Ién hon cé thé giang day cho nhiéu cong dan cua ho hon vé cach dgc va thudng thic tho. GDP khéng tinh dén tri thong minh, sy liém chinh, long can dam, sui hiéu biét, hay sy céng hién cia ching ta cho dat nudc, nhung tat cd nhiing pham chat dang khen nggi dé thi dé nudi duéng hon khi ngudi ta it phai ban tam vé viéc cé gang dam bao nhiing nhu cau vat chat thiét yéu cia cudc s6ng. Noi ngin gon, GDP khéng truc tiép do luéng nhiing diéu lam cho cudc séng cé gid tri, nhung né do ludng kha nang cia ching ta dé cé duge nhiéu dau vao phuc vu cho mét cudc séng tét dep. Tuy nhién, GDP khong phai la mot thuéc do hoan hao vé phic loi. Mét sé thit gop phan tao nén mét cudc sng tét dep lai bj loai ra khéi GDP. Mot la théi gian nghi ngoi. Vi du, gid sit tét cA moi nguéi trong nén kinh té d6t nhién lam viéc tt cd cdc ngay trong tuan, thay vi tan thuéng thdi gian nghi ngoi vao cudi tuan.

You might also like