УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“ – ШТИП

ФАКУЛТЕТ ЗА МЕДИЦИНСКИ НАУКИ

Прв циклус на студии

Стручни студии

Студиска програма за општа медицина

СЕМИНАРСКА РАБОТА ПО ПРЕДМЕТОТ:

МИКРОБИОЛОГИЈА СО ПАРАЗИТОЛОГИЈА 1

Тема:

МЕТАБОЛИЗАМ НА ЕНЕРГИЈА КАЈ БАКТЕРИИТЕ

Ментор: Кандидат:

Проф. Д-р Васо Талески Кире Глаев

број на индекс 154716

Штип, Мај 2024

Содржина:
Краток извадок ............................................................................................................... 3

Клучни зборови .............................................................................................................. 3

АBSTRACT ..................................................................................................................... 4

Key words ....................................................................................................................... 4

1. Вовед....................................................................................................................... 5

2. Видови метаболизам на енергија кај бактериите ................................................ 6

2.1. Ферментација ...................................................................................................... 6

2.2. Респирација ......................................................................................................... 8

2.2.1. Аеробна респирација ................................................................................... 9

2.2.2 Анаеробна респирација .............................................................................. 10

2.3. Фотосинтеза ...................................................................................................... 10

Заклучок ....................................................................................................................... 12

Користена литература ................................................................................................. 13

2
Краток извадок

Метаболизмот на енергија кај бактериите опфаќа аеробна и анаеробна

респирација, ферментација и фотосинтеза. Аеробната респирација користи
кислород за оксидација на органски молекули, како гликоза, за производство на
АТР1. Анаеробната респирација користи неоргански молекули како нитрати или
сулфати наместо кислород како крајни акцептори на електрони. Ова е помалку
ефикасно од аеробната респирација. Ферментацијата создава енергија без
надворешни акцептори на електрони, често резултирајќи во органски киселини или
алкохоли и помалку АТР1. Фотосинтетичките бактерии користат светлина за
енергија, претворајќи светлинска енергија во хемиска преку пигменти како
бактериохлорофили. Овие процеси овозможуваат бактериите да преживеат во
различни средини, од аеробни до екстремно анаеробни.

Клучни зборови

АТР1, оксидација, редукција, гликоза, соединение, сончева светлика.

1 АТP – аденозин-три-фосфат. 3
АBSTRACT

The energy metabolism in bacteria encompasses aerobic and anaerobic respiration,

fermentation, and photosynthesis. Aerobic respiration uses oxygen to oxidize organic
molecules, such as glucose, to produce ATP1. Anaerobic respiration uses inorganic
molecules like nitrates or sulfates instead of oxygen as terminal electron acceptors. This
is less efficient than aerobic respiration. Fermentation generates energy without external
electron acceptors, often resulting in organic acids or alcohols and less ATP1.
Photosynthetic bacteria use light for energy, converting light energy into chemical energy
through pigments like bacteriochlorophylls. These processes enable bacteria to survive
in various environments, from aerobic to extremely anaerobic conditions.

Key words

ATP1, oxidation, reduction, glucose, compound, sunlight.

1 АТP – аденозин-три-фосфат. 4
1. Вовед

Метаболизмот на микроорганизмите вклучува организирани биохемиски

процеси во клетката кои водат до трансформација на соединенија во енергија и
материи за исхрана.

• Катаболизам – Разградба на сложени соединенија до прости, ослободувајќи

енергија;
• Анаболизам – Синтеза на сложени соединенија од прости, трошејќи
енергија.

Микроорганизмите ја добиваат храната од природната средина (вода, земја,

растенија, животни и луѓе) или вештачки подлоги. Некои микроорганизми можат да
синтетизираат неопходни соединенија сами, додека други ги добиваат преку
храната. Хранливите материи често се во форма на макромолекули, кои се
разградени до микромолекули за клеточна употреба. Полисахаридите се
разградуваат до моносахариди, протеините до аминокиселини, мастите до
глицерол и масни киселини, а нуклеинските киселини до нуклеотиди, пурини и
пиримидини. Овие реакции се катализирани од ензими2.

Бактериските клетки имаат потреба од хемиска енергија, која ја добиваат преку

АТР. АТР пренесува фосфат и енергија, претворајќи се во АDP3 и обратно,
ослободувајќи или складирајќи енергија во процесот. Оваа трансформација е
централна за енергетскиот метаболизам на клетките, овозможувајќи им да
извршуваат различни активности како растење, размножување и одржување на
клеточните функции.

Процесите на енергетскиот метаболизам се поделени на:

• Егзоенергетски реакции – реакции кои ослободуваат енергија и

• Ендоенергетски реакции – реакции кои трошат енергија.

2
ензими – биокатализатори кои ги забрзуваат биохемиски реакции во живите организми.
3
ADP – аденозин-ди-фостат. 5
2. Видови метаболизам на енергија кај бактериите

Метаболизмот на енергија кај бактериите е клучен за нивниот опстанок и

адаптација во различни средини, а се одвива преку три главни патишта:

1. Ферментација;
2. Респирација и
3. Фотосинтеза.

Овие патишта претставуваат различни механизми за претворање на

хранливите материи во енергија, која бактериите ја користат за раст, размножување
и извршување на виталните клеточни функции.

2.1. Ферментација

Ферментацијата е процес во кој ензими разлагаат гликоза или други органски

соединенија без присуство на кислород. Овој процес генерира енергија (ATP) преку
дехидрогенизација на гликозата. Крајните производи од овие реакции, како алкохол
или киселина, служат како конечни акцептори на електрони и водород. Иако
органиските супстрати не се целосно оксидирани, даваат доволно енергија за раст
на микроорганизмите. Во касните 1850-ти години, Пастер4 докажал дека
ферментацијата е важен процес поврзан со растот на специфични микроорганизми
и дека секој тип на ферментација може да се дефинира со главниот органски краен
производ кој е формиран.

Слика бр.1 Хемиска структура на гликозата

Figure 1 Chemical structure of glucose

4
Пастер – Луј Пастер бил француски биолог, микробиолог и хемичар.
6
 За многу микробни ферментации, разложувањето на гликозата се одвива
преку гликолитичкиот пат. Како резултат, основниот органски производ што се
формира е пируват, кој потоа може да се претвори во други органски соединенија
како ацеталдехид, α-ацетолактат, ацетил-CoA или лактил-CoA. Примери на крајни
продукти од оваа ферментација вклучуваат етанол и млечна киселина.
Микроорганизмите кои произведуваат само млечна киселина се нарекуваат
хомоферментатори, додека тие што создаваат различни крајни продукти како
оцетна киселина, мравја киселина и CO2 се нарекуваат хетероферментатори.
Хетероферментативните ферментации се почести кај бактерии од семејството
Enterobacteriaceae и вклучуваат формирање на разни киселински производи како
формат, ацетат, лактат и сукцинат. Други бактерии, како Enterobacter aerogenes и
Bacillus видовите, произведуваат и CO2 и H2, како и други неутрални крајни продукти
како етанол и ацетон. Некои анаеробни клостридии и бактерии на пропионска
киселина формираат различни крајни продукти како бутират, пропионат и CO2. Во
сличен контекст, аеробните бактерии на оцетна киселина можат да произведуваат
ацетат и глуконат.

Слика бр.2 Пирогроздова киселина

Figure 2 Pyruvic acid

За бактериите што се базираат на ферментацијата за својот раст, енергијата

што можат да ја генерираат е значително помала во споредба со клетките што
дишат. Дишењето може да произведе до 38 молекули ATP од една молекула
гликоза, што е значително повеќе енергија во споредба со само 2 молекули ATP
што се генерираат преку гликолитичкиот пат. Оваа разлика во енергија, меѓу
другото, ја објаснува разликата во ефикасноста на раст меѓу бактериите што

7
користат ферментација и тие што дишат. Гликолитичкиот пат вклучува реакции на
фосфорилација кои произведуваат ATP, но и други реакции што генерираат
енергија преку освободување на протони. Оваа енергија се користи за
ферментативниот раст на бактериите. Меѓутоа, оваа енергија е далеку помала во
споредба со енергијата што се произведува преку дишењето.

Средина Ферментација анаеродна Респирација аеробна

Краен примател на водород Разградени продукти на
Молекуларен кислород
и електрон ферментација
Број на синтетизирани АТР 2 38
Количество произведена
33 ккал/мол 652 ккал/мол
енергија
Разни органски киселини,
Крајни продукти СО2 и Н2О
алкохоли, СО2, Н...
Табела 1 Разлики помеѓу ферментација и аеробна респирација5
Table 1 Differences between fermentation and aerobic respiration
2.2. Респирација

Клеточното дишење е процесот при кој гликозата се оксидира до јаглерод

диоксид (CO₂) и вода (H₂O), при што се генерира енергија во форма на аденозин
трифосфат (ATP). Ова е фундаментален процес за повеќето аеробни организми,
бидејќи обезбедува основна енергија потребна за клеточните активности.
Целосната оксидација на една молекула гликоза ослободува околу 688,000
калории. Од оваа енергија, 55% се конвертираат во хемиска енергија зачувана во
ATP молекулите, додека остатокот се ослободува како топлина.

Слика бр.3 Хемиска реакција за оксидација на гликозата

Figure 3 Chemical reaction for glucose oxidation

5Табела бр.1 Проф. Д-р Трајчев, М.Б. (2023). Општа Микробиологија, Скопје,
Министерство за образование и наука на Р.С. Македонија (стр.74) 8
 Целосната оксидација на гликозата се одвива преку три основни биохемиски
патишта. Првиот е гликолизата, или Ембден-Мајерхоф-Парнасовиот (EMP) пат,
каде гликозата се разградува на пируват. Овој процес се одвива во цитоплазмата
на клетката и резултира со мало производство на ATP и NADH. Вториот пат е
циклусот на Кребс, исто така познат како циклус на лимонска киселина или циклус
на трикарбоксилна киселина. Овој пат се одвива во митохондриите и претвора
пируватот во CO₂, при што се создаваат дополнителни молекули на ATP, NADH и
FADH₂. Третиот пат е електронскиот транспортен ланец и оксидативната
фосфорилација, каде се создаваат најмногу АТР молекули, исто во митохондррите
Аеробното дишење користи молекуларен кислород како терминален приемник на
електроните, што го прави многу ефикасен во производството на ATP. Во случаи
кога кислородот не е достапен, клетките можат да користат анаеробно дишење,
каде наместо кислород, се користат други приемници на електрони како нитрат,
сулфат, јаглерод диоксид или фумарат. Овој процес е помалку ефикасен во
производството на ATP, но сепак обезбедува потребна енергија за клетките во
отсуство на кислород. Крајните продукти на клеточното дишење се CO₂ и H₂O.

2.2.1. Аеробна респирација

Кај микроорганизмите кои користат аеробна респирација, кај нив крајниот

акцептор на водородниот атом во аеробни услови може да биде кислородот.
Поради тоа, во зависност од микроорганизмот и неговиот ензимски систем, како
крајни производи се добиваат H2O, H2O2 и уште некои. Меѓутоа, крајниот акцептор
на водородот може да биде и сулфурот, што резултира во формирање на H 2S или
CO2. Користењето на кислородот како краен акцептор е овозможено преку системот
на цитохроми и жолтите ферменти (ФАД6), кој ги опфаќа ензимите цитохроми и
цитохромоксидази. Системот на ензими за пренесување на атомите од водородот
на молекуларниот кислород се нарекува респираторен транспортен систем или
респираторен ланец. Железото во цитохромите брзо се оксидира и редуцира.
Примајќи го активниот водород од жолтите ферменти, железот се редуцира, а потоа
се оксидира со предавање на водородот на цитохромоксидазите, кои потоа го
совршуваат оксидационниот процес со активниот кислород.

6 ФАД – флавин аденин динуклеотид

9
2.2.2 Анаеробна респирација

Микроорганизми кои користат анаеробна респирација, целиот процес на

оксидоредукција го изведуваат без присуство на кислород. Во анаеробната
дехидрогенација се разликуваат два процеси. Едниот се одвива под дејство на
анаеробни микроорганизми кои немаат систем на активатори и преносители на
кислород. Другиот процес се среќава кај факултативно анаеробни микроорганизми.
Во анаеробната респирација, краен акцептор на електронот од водородниот атом
се нитрати, сулфати или карбонати. Крајните производи на оксидоредуктивните
процеси во анаеробни услови се: етил алкохол, разни органски киселини (млечна,
пропионска, бутерна) и некои други соединенија. При овие процеси се ослободува
помало количество на енергија, односно само 2 молекули АТР.

2.3. Фотосинтеза

Во целосен преглед на метаболизмот на енергијата кај бактериите, можеме

да заклучиме дека фотосинтезата претставува важен аспект во нивниот
метаболизам. Многу прокариоти, вклучувајќи ги и цијанобактериите, како и
пурпурните и зелени бактерии, развиле фототрофни начини на метаболизам.
Видовите на фотосинтеза во овие групи се разликуваат главно во видот на
соединението што служи како донатор на водород во редукцијата на CO2 до
гликоза. Фототрофните организми се разликуваат од хетеротрофните претежно по
тоа што го користат гликозата синтетизирана интрацелуларно за биосинтетички
цели или за производство на енергија. Оваа разлика во метаболизмот им дозволува
на фототрофните бактерии, вклучувајќи ги цијанобактериите, пурпурните и зелени
бактерии, да се адаптираат на различни околности и услови во животната средина.

Фотосинтезата се одвива преку фотосистеми и циклусот на Калвин, каде што

светлото се користи како извор на енергија за конверзија на вода и јаглерод диоксид
во органска материја и кислород. Во овој процес, H2O (водата) се фотолизира од
хлоропластите во присуство на светлина, а водородот генериран од H2O се користи
за редукција на NADP+7 во NADPH+H+. Со ATP генериран од фотосистемите, овие
редуцирани пиридински нуклеотиди ги редуцираат молекулите на CO2
интрацелуларно до гликоза. Овај процес им обезбедува енергија и основа за живот.

7NADP – никотинамид-аденин-динуклеотид-фосфат 10
 Слика бр.4 Цијанобактерии
Figure 4 Cyanobacteria

Од друга страна, бактериите претежно се хетеротрофни организми кои ги

користат органските супстрати за добивање на енергија преку ферментација или
респирација. Ферментацијата обезбедува мала количина енергија од јаглехидрати
без присуство на кислород, додека респирацијата користи кислород за голема
количина енергија преку оксидација на јаглехидратите. Оваа различна стратегија
во метаболизмот им овозможува на бактериите да се адаптираат на различни
услови во животната средина и да го искористат различни извори на енергија за
своите биолошки потреби.

Според тоа, иако бактериите се претежно хетеротрофни организми,

фотосинтезата игра важна улога во метаболизмот на многу прокариоти, што ги
прави значаен дел од кругот на енергија и материјали во природата.

7NADP – никотинамид-аденин-динуклеотид-фосфат 11
Заклучок

Метаболизмот на енергијата кај бактериите е прилично разновиден и

вклучува различни процеси за производство на енергија. Ферментацијата
претставува процес каде бактериите разлагаат јаглехидрати во органски киселини
или алкохоли без присуство на кислород, што им овозможува да генерираат мала
количина енергија. Респирацијата, на другата страна, е основен процес за
генерирање на енергија во бактериите, каде организмите оксидираат јаглехидрати
со кислород (аеробна респирација) или без негово присуство (анаеробна
респирација), што ги разлага во CO2, H2O и ATP. Со други зборови, преку
респирацијата, бактериите добиваат значителна количина енергија за своите
биолошки процеси. На крај, фотосинтезата претставува процес каде бактериите го
користат светлото како извор на енергија за конверзија на вода и јаглерод диоксид
во органска материја и кислород. Оваа процес создава основа за живот во многу
екосистеми, каде што бактериите ги обезбедуваат основните органички супстрати
за другите организми. Со таква разнообразна гама на метаболички патишта,
бактериите се адаптираат на различни околности и играат клучна улога во кругот
на енергијата и материјалите во природата.

12
Користена литература

Трајчев, М.Б. (2023), Општа Микробиологија, Министерство за образование и наука

на Република С. Македонија, Скопје;

Трајчев, М.Б. и Наков, Д. (2020), Микробиологија со заразни болести – учебник за III

и IV година, Профил ветеринарен техничар, Земјоделско-ветеринарна струка,
Министерство за образование и наука на Република С. Македонија, Скопје;

Талески, В. (2018), Микробиологија со паразитологија – Општ дел, Универзитет

„Гоце Делчев“, Штип;

Талески В. (2016), Практикум по микробиологија и паразитологија, Универзитет

„Гоце Делчев“, Штип;

Талески В. (2014), Микробиологија со паразитологија, скрипта, Универзитет „Гоце

Делчев“ Штип;

Панов, С. (2014), Основи на молекуларнта биологија и молекуларната генетика,

Природно-математички Факултет, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“. Скопје.

Baron, S. (1996) Medical Microbiology, 4th edition: Chapter 4: Bacterial Metabolism,

University of Texas Medical Branch at Galveston, USA: Galveston, Texas

13