1

otia ioseliani

moTxrobebi
ojaxze

2
 ჩქარი მატარებლიდან

მემანქანის თანაშემწედ დავიწყე მუშაობა. ჩვიდმეტი წელი

ის-ის იყო შემისრულდა და რადგან ჩვენი საერთო საცხოვრე-
ბელი ზედ რკინიგზის პირას, სადგურთან ახლოს იდგა, მემან-
ქანეობა იყო ჩემთვის ძილში და ღვიძილში საოცნებო და სა-
ფიქრალი.
ასე იყო თუ ისე, ამას ამბისთვის არა აქვს მნიშვნელობა, ეს
კია, რომ მოვეწყვე მემანქანის თანაშემწედ და იმ დღესვე, რა-
საკვირველია, ორთქლმავალზე დავიდე ბინა.
ორთქლმავალი კი, როგორც მოგეხსენებათ, ოთხამოღებ-
ული ჭენებისთვისაა ამქვეყნად გაჩენილი და ახლა რომ ხა-
შურშია, ერთ საათში მოლითის დაღმართში თავს ძლივს იკა-
ვებს, ზესტაფონში რომ გგონია, შიგ შუაგულ გვირაბში ოხრავს
და ქშინავს, ქოთქოთებს, აწყდება ხან ამ მთას, ხან იმ მთას,
ერთი სიტყვით, დაგრიალობს აქეთ-იქით.
მივდივართ ხან აღმა, ხან დაღმა, ხან რომელ სადგურში და-
ვასობთ ფეხს და ხან რომელ მოსახვევში დავაფრთხობთ რკი-
ნიგზის პირას მობალახე თეთრხალებიან ძროხას. ხან მთის
გულში ვართ, ხან მდინარეზე, რომ იტყვიან, ცა ქუდად მიმაჩ-
ნია და დედამიწა ქალამნადო!
პირველსავე დღეს აღმოსავლეთისაკენ ავიღეთ გეზი.
მიქშინავს, მითუხთუხებს ჩვენი ვეშაპი და მიითრევს გრძ-
ელ კუდს. ვდგავარ შიგ და ასე მგონია, ეს ვაგონები მე მკიდია
მხარზე, მკიდია და მიმყავს, მივაქროლებ, არაფრადაც არ ვაგ-
დებ. ვაგონების რა მცოდნია, ეს სადგური მომდევით ზურგზე,
ეს მთა წამომკიდეთ, ამ მდინარეს აღმა წავიყვან, ამ ცას, თუ
მოვინდომე, ცალი ხელით დავიჭერ.
ორთქლმავალი მიდის, ექაჩება შემადგენლობას, ჩამოვწევ

3
ბერკეტს, აწივლდება, შეიცხადებს, გაიფოფრება, დაფრთხები-
ან ჩიტები, ყვავები, მოკუნტრუშე ხბორები, ბავშვები ყურებზე
აიფარებენ ხელისგულებს, ჯაგზე მიბმული თიკანი მიაწყდება
აქეთ-იქით.
ორთქლმავალი გრუხუნებს მთებს შორის, მიბრაგუნებს ხი-
დებზე და მიდის...სოფელი, მდინარე, ყანები, ვენახები, ალვე-
ბი, მუხები, ქალი, კაცი, ცა და მიწა – ჩემია ქვეყანა!
ვიქნევ ხელს, ქუდს, თავს, მთელი ზედატანით ვიხრები სარ-
კმელში.
– გამარჯობათ, ხიდებო!
– გამარჯობათ, ბავშვებო!
– თქვენი სიცოცხლე, მუხებო, ვერხვებო!
– მთაო!
– კაცებო!
– გამარჯობათ, გამარჯობათ, ვენახებო!
მთის ფერდობზე ოდა მოჩანს, შორიდანვე კარგად ვარჩევ,
ოდა ბოკონებზე დგას, საცალფეხო, უსახელურო კიბე აქვს მი-
დგმული. ოთახის ფანჯარა ღიაა, ეს წითელი რა უნდა იყოს ფა-
ნჯარაში?
მთა აიტუზა, გაქრა ოდა, ოთახი, ფანჯარა... მაყვალი შეწით-
ლებულა, აგერ აქვეა, ხელით მიწვდები.
– გამარჯობა, მაყვალო!
ისევ მთის ფერდობი, ოდა კარგად ჩანს, ფანჯარა ღიაა. რა-
ფაზე გოგონა შემომჯდარა. წითელი კაბა აცვია, ხელში ცისფე-
რყდიანი წიგნი უჭირავს.
– გამარჯობა, გოგონა! – ვიქნევ ხელს, თავს, ვიცინი...
იქნევს წიგნიან ხელს, მიცინის, იწევა ფანჯრიდან, ისევ მიქ-
ნევს ხელს.
მატარებელი მიჰქრის, გასცდა სახლს, სადაცაა თვალს მიე-

4
ფარება გოგონა, მაგრამ არა, აივანზე გამოდის, აივნის კუთხე-
ში სვეტს ეხვევა, მარცხენა ხელით ეკიდება აქეთ, ჩემსკენ და
იქნევს ხელს, იქნევს...
მიდის მატარებელი...
– ნახვამდის, გოგონა!
ეფარება თვალს ჯერ გოგონა, მერე სახლი, ეზო, ფერდობი,
მატარებელი სალ კლდეს მისდევს, მე უკან ვიცქირები, თითის
წვერებზე ვდგები, რაღაც კიდევ მინდა დავინახო.
მიდის მატარებელი, მიდის ქოთქოთით, ვიშვიშით, დავიდა-
რაბით. ისევ სახლები, ხეები, მდინარე, ხიდი, ბავშვები, ხბორ-
ები, ვენახები...
ვენახები...
ნელა გავიარეთ სადგური, ვუმატეთ სვლას და ისევ გადაი-
შალა წინ მაღალი მთები, დაბალი ჭალები, აქაფებული მდინა-
რე. ისევ მიქნევენ ხელს, ისევ ისე ფრთხება პირუტყვი, ისევ ბი-
ბინებს ფერდობზე ხასხასა ბალახი და ჟუჟუნა ყვავილები იღე-
რებენ ყელს მდელოებზე.
საღამოს ვბრუნდები უკან, საბარგოების ერთ უშველებელ
შემადგენლობას მოვათრევთ. მზე იწურება, ხევებში ბინდი წვ-
ება, ხიდებს ქვეშ სიბნელეს შეუფარებია თავი. მე ვიჩქარი,
სადღაც ვიჩქარი, რაღაც მიზიდავს წინ, არ ვიცი – რა, არ ვიცი
– ვინ, მინდა კი – ჩქარა, ჩქარა გავლიო გზა, მეშინია, არ ჩა-
მობნელდეს. აი, სადგურიც! აგერ კლდეები, თითქმის თავზე
გადმოხურული და უსიცოცხლო. ვიცქირები ფანჯარაში, ვიცქი-
რები წინ, საცაა, უკან დარჩება ეს ლოდები და გამოჩნდება ფე-
რდობი, ეზო, სახლი, ღია ფანჯარა...
არ დაადგა საშველი, რამდენი მთა გაუჭრიათ, რამოდენა
კლდე გაუნგრევიათ.
აი, ფერდობიც, უფრო გალამაზებული და დამშვენებული.

5
 თურმე აქ რამდენი მინდვრის ყვავილი ყოფილა, თეთრი,
წითელი... ჟუჟუნა მინდვრის ყვავილები. აჰა, ეზო, მთლიანად
მწვანეში ჩაფლული. ასეთი ეზო არსადაა ამ რკინიგზის პირზე,
არც ასეთი სახლი, არც ასეთი ფანჯარა.
მე ბერკეტს დავწვდი და მატარებელი გაბმული კივილით
მიუახლოვდა ეზოს. ფანჯარა ღია იყო, მაგრამ არავინ ჩანდა.
ორივე ხელს ვიქნევდი და ვიმედოვნებდი, გოგონა აქ სადმე
ეზოში იყო და დამინახავდა. აი, გოგონაც! ხელში ფოთლები
უჭირავს, იქვე ბოჩოლას აწვდის და ეალერსება. გავარჩიე,
როგორ მოაბრუნა თავი, მერე ერთბაშად მოტრიალდა, ორივე
ხელი აიქნია, აიტაცა ფოთლები, გასწორდა, ისევ აიქნია ხელ-
ები...
ხელს ვიქნევ მეც და მიდის მატარებელი, მიდის ქშენით,
რახრახით და ერთი აურზაურით. გოგონა კი გაქრა, მიეფარა
თვალს, ცხვირწინ მთა აიტუზა, მაყვალს ხელით მისწვდები კა-
ცი.
დამთავრდა სამუშაო დღე. ელექტრონებით გაჩაღებულ სა-
მორიგეოში შევაბიჯე – ფანჯარაში ბნელა, იქიდან კი ვიღაც მი-
ახლოვდება ერთიანად შავი და გამურული. ვერ ვიცანი... ნუთუ
ეს მე ვარ ასე შავად გალესილი და მოსვრილი?! სულელურად
გამეცინა. ვინ იცის, რამდენჯერ შემოვსულვარ სამორიგეოში
მუშაობის შემდეგ. არასოდეს შემინიშნავს, რომ კბილების მე-
ტი არაფერი მიჩანდა თეთრი. ნუთუ მაშინაც ასე მოთხვრილი
ვიყავი? ნუთუ მაშინაც მარტო კბილები მიჩანდა? ნუთუ ასე გა-
მიცნო გოგონამ?
იმ ღამესაც, სახლში, სულ ამაზე ვფიქრობდი.
მეორე დღეს მთელი ორი საათით ადრე გამოვცხადდი სა-
მუშაოდ. გადავიცვი გაზინთული ტანსაცმელი და ბაქანზე და-
ვიწყე ბოლთის ცემა. მგზავრები საქმიანად მიმოდიოდნენ, ფუ-

6
სფუსებდნენ, ბილეთების სალაროსთან გრძელი რიგი იდგა. „
სამანევრო “ ორთქლმავალი აქეთ-იქით აწყდება და შემდგე-
ნელი პირში გაჩრილ სასტვენს აჭყვიტინებს. წითელქუდა მო-
რიგე მძიმედ დააბიჯებს ბაქანზე ან ტელეფონს უზის და გაუთა-
ვებელ კაკუნს უგდებს ყურს.
დრო ზანტად გადის, დიდი საათის ისრები შეაცივდა ციფერ-
ბლატს.
გამოჩნდა მემანქანე, არ ვიცი, ასე რატომ გამიხარდა ამ კა-
ცის გამოჩენა.
როდის-როდის დაიძრა მატარებელი. მძიმედ, მძიმედ და-
ადგა გრძელ გზას. ჯერ ნელა გასრიალდა ლიანდაგზე, თითქ-
ოს გაპარვას აპირებსო, მერე არახუნდა, ახმაურდა და მალე
ჩვეული ბაქაბუქით გაუდგა გზას. ხეები, მთები, მდინარე, ბავ-
შვები, ხიდები, ხბორები, ტელეგრაფის ბოძები, ვენახები, შე-
წამლული ვენახები...
მიდის, მიდის ორთქლმავალი და – სადგურები, სახლები
და კორტოხები, ხიდები და ყვავილები...
თვალი სადღაც წინ, წინ მიმირბის. ვიცი, ჯერ შორსაა ის
ფერდობი, ოდა, ფანჯარა, მაგრამ არა, აგერ ამ მთას გავცდები
და გამოჩნდება, ამ მოსახვევს გავივლი და დავინახავ, ამ ტყეს
მოვიტოვებთ უკან და...
გავცდი მთას, მოსახვევს, ტყეს, მაგრამ ისევ მთა, დახვეუ-
ლი გზა და ტყე...
აჰა, გამოჩნდა ფერდობი, ოდა, ოთახი, ფანჯარა და... მო-
ჩანს წითელი, წითელი კაბა, ისაა, ნამდვილად ისაა! მაგრამ
ისევ აიტუზა მთა, მაყვალი შეწითლებულა, ხელით მისწვდება
კაცი.
ისევ ფერდობი, სახლი ბოკონებზე, საცალფეხო, უსახელუ-
რო კიბე, ფანჯარა ღიაა, სადაა გოგონა? აივანზე, აივანზე გად-

7
მომდგარა, ხელში... ხელში თეთრი ხელსახოცი თუ თავსაფა-
რი უჭირავს, იქნევს ხელს, მესალმება. ვიქნევ მეც, ვიცინი და
ვგრძნობ, რომ მარტო თეთრი კბილები მიჩანს, ხელში ვიჭერ
ქუდს, ვიქნევ და მიდის მატარებელი, მირახრახებს ვაგონები,
გოგონა გამორბის აივანზე, ეკიდება სვეტს მარცხენა ხელით
და იქნევს თეთრ ხელსახოცს თუ თავსაფარს.
მიდის მატარებელი...
– ნახვამდის, ქალიშვილო!
საღამოს ისევ სვეტზე ჰკიდია მარცხენა ხელით. ახლაც ისევ
იქნევს რაღაც მწვანეს, თავსაფარს თუ ძმის ხალათს.
დღეს დღე მოსდევს. დილით ისევ ღია ფანჯარა, ისევ მელო-
დება. საღამოსაც მელოდება. მესალმება, იქნევს ხელს, ქუდს,
ხელსახოცს, თავსაფარს, ეკიდება სვეტს და ისევ იქნევს, მიცი-
ნის, მიცინის...
მიდის მატარებელი, მიქშინავს, მირახრახებს, მიქოთქო-
თებს.
ყვითლდება ფოთოლი, ცვივა უწყალოდ, უანგარიშოდ. მა-
ტარებელი იტაცებს, დგება კორიანტელი. მიდის მატარებელი
და – ისევ ფერდობი, ჩალისფერი სიმინდები, დამჭკნარი ყვა-
ვილები, ბარდშემხმარი ვენახები, ოთახი, ღია ფანჯარა, გოგო-
ნა ცისფერი პერანგით, წიგნით, ხელსახოცით ან თავსაფრით,
ვინ იცის – რით, რაც ხელში მოჰყვება, რასაც ხელს წამოავ-
ლებს.
მე აქედან ვერ ვარჩევ, მაგრამ ვიცი, ძალიან კარგად ვიცი:
მას ძალზე მოსიყვარულე თვალები აქვს, გრძელი წამწამები,
უყვარს სიცილი... რა ვუყოთ, თუ მე კარგად ვერ ვარჩევ აქე-
დან, ის უაღრესად საყვარელი გოგონაა, უყვარს უცნაური შემ-
თხვევები, კითხულობს რომანებს, არ შეუშინდება ფათერაკს;
ის კი ჩემზე ამბობს: ერთი გამურული ბიჭია, აქვს თეთრი, ძა-

8
ლიან თეთრი კბილები, და არის ყოველთვის თავით ფეხამდე
გამურული; აწივლებს ორთქლმავალს, იქნევს ხელებს, ქუდ-
საც იქნევს, აჩენს თეთრ კბილებს და მიდის, მიდის ჩქარა, ჩქა-
რა...
თოვს წვრილად, წვიმაშერეულად, გაუბედავად, უმატებს,
ფარავს მიწას, იკიდებს ფეხს და ისევ თოვს. თეთრი სახლები,
თეთრი ხიდები, თეთრი მთები, ხეებიც თეთრი, თეთრი ფერ-
დობი, თეთრი ოდა, ოთახი, ფანჯარა დახურული, დახშული,
მაგრამ ზედ წითელი ნაჭერი. გოგონა შინაა, გოგონა მიცდის,
მიმელის, ვწევ ბერკეტს, იღება ფანჯარა, გოგონა იქნევს ხელს,
არა, წითელ ნაჭერს, პატარა ყურთბალიშს, ხელსახოცს, რაც
მოხვდება, რასაც წაასწრებს. გამოდის აივანზე, ეკიდება მარ-
ცხენა ხელით სვეტს სახლის კუთხეში და იქნევს ხელს...
მიდის მატარებელი...
ნახვამდის, ქალიშვილო!
და მე ვფიქრობ, არა, ვამბობ, ვმღერი: გოგონას მაია ჰქვია,
ძალიან საყვარელი თვალები აქვს, გრძელი წამწამები, უყ-
ვარს სიცილი და სიცილის დროს ლოყებზე პატარა ფოსოები
უჩნდება, არ ეშინია სიცივის და შეუძლია, მოთმინებით გელო-
დოს. ჩემზე კი ამბობს: ერთი შავი ბიჭია, თეთრი კბილები
აქვს...
დნება თოვლი, იღვიძებენ ფერდობზე ყოჩივარდები, ლურ-
ჯთვალა იები, მოდის გაზაფხული, მერე – ზაფხული, მერე კი-
დევ შემოდგომა და მიქრის დრო მატარებელივით სწრაფად,
მაგრამ ჩუმად, უხმაუროდ.
მატარებელი კი მირახრახებს, მიხმაურობს.
ქალიშვილი ისევ მელის, ისევ აღებს ფანჯარას, ისევ იქნევს
თეთრ ხელსახოცს, ცისფერ თავსაფარს, წითელ ხალათს, ყურ-
თბალიშს, რაც ხელში მოხვდება, რასაც წაასწრებს.

9
 მემანქანედ გადავდივარ. ისევ გზა აღმოსავლეთისაკენ,
აღმოსავლეთიდან – დასავლეთისაკენ და მოლოდინი... ფერ-
დობი – ხან ყვავილებით, ხან თოვლით, და ქალიშვილი...
შვებულება, საგანგებოდ მოგროვილი ფული, კარგი მაკინ-
ტოში, მაკინტოშისავე ფერის ფეტრი. ჰალსტუხი, ჭრაჭუნა ფეხ-
საცმელი, სახალხო მატარებელი, ისევ ეს მთა, ეს მდინარე, ეს
ხიდი, ეს ხე და ვენახი.
აი, ფერდობი, ოდა ბოკონებზე, ოთახი, ფანჯარა, მაგრამ
სადღაა გოგონა? არ მელის გოგონა, არ ელის სახალხო მატა-
რებელს. მატარებელი უახლოეს სადგურზე ჩერდება; ბილიკე-
ბი, აღმართი, დაღმართები, ყვავილების კრეფა და დიდი, დი-
დი ხნის მოლოდინი შეხვედრისა.
ეზოში ავი ძაღლი, ქალიშვილის გამოხედვა, გაოცებული
თვალები, უსახელურო კიბეზე ჩამორბენა და ჭიშკართან მოკ-
რძალებული მოსალმება.
– მობრძანდით!
– გამარჯობა, მაია!
– ვერ გიცანით.
– ვერ მიცანით?
– ვერა, ვინ ბრძანდებით?
– მე... მე ის... აი... მგზავრი ვარ, წყალი თუ შეიძლება...
– წყალი? მობრძანდით.
უბოდიშოდ შევდივარ ეზოში. აქ ხომ ყველაფერი ასე ნაც-
ნობი და ახლობელია ან რა საჭიროა ბოდიში?
– მობრძანდით, მობრძანდით, ახლავე ცივ წყალს მოგარ-
თმევთ, ახლავე... – სახლში შერბის, გამოაქვს ხელადა, უნდა
გაიქცეს, მაგრამ...
მატარებელი მოქშინავს, მოდის, მორახრახებს. გოგონა კი-
ბეზე არბის, აღებს ფანჯარას, გამოდის აივანზე და ელის, ელ-

10
ის ორთქლმავლის გამოჩენას.
აი, გამოჩნდა, კიდეც დაიმალა, აიტუზა მთა. იქ მაყვალი იქ-
ნება, ხელით მისწვდება კაცი. აი, ისევ გამოჩნდა, მოდის. გო-
გონა სახლში შერბის, ხელში თავსაფარი უჭირავს, ასწევს ხე-
ლს, უნდა დაუქნიოს, მაგრამ...
მაღლა შემართული ხელი უვარდება. ორთქლმავლის მე-
მანქანეს თავი ფანჯარაზე უდევს, თვალები დაბლა, მიწისათ-
ვის მიუსვია, ვინ იცის, რაზე ფიქრობს, ყველას ხომ თავისი სა-
ფიქრალი აქვს.
ქალიშვილს ხელიდან გაუვარდა თავსაფარი, შევარდა
ოთახში და მე გავიგონე, როგორ ქვითინებდა, ალბათ, ბალი-
შებზე დამხობილი.
ფრთხილად, ფრთხილად ჩამოვიპარე კიბეზე, ეზოდან გა-
მოვედი, დავეშვი თავქვე, მატარებლისათვის აღარ დამიცდია,
მანქანით გავბრუნდი უკან, პირდაპირ დეპოს უფროსთან შევ-
ვარდი და უარი ვთქვი შვებულებაზე.
მე ახლა კარგად ვიცი, რომ ქალიშვილს მაია ჰქვია, აქვს
მოსიყვარულე თვალები, სიცილის დროს ლოყებზე ფოსოები
უჩნდება და უყვარს მოლოდინი.
ჩემზე კი...
ჩემზე ამბობს: ერთი თავიდან ფეხებამდე გამურული ბიჭია
და...
ჰო, ერთი გამურული ბიჭია და აქვს თეთრი, თეთრი კბილე-
ბი.

მკითხველთა ლიგა

11
 აკაციის ყვავილობა

სიყვარული თავისთავად მოვაო, ამბობენ ჩვენში. ამბობენ

კი არა, მღერიან კიდეც. მართალი ყოფილა! ერთ მშვენიერ
დღეს, ისე, შენ რომ არაფერ შუაში ხარ, ადგება და მოვა, ჩამო-
გისახლდება და დღედაღამ საშველს არ მოგცემს, ლოგინში
ღადარს შემოგიყრის, ქვას აგასროლინებს და თავს შეგაშვე-
რინებს.
იმასაც ამბობენ: რავარც მოვა, ისე წავაო...
ისემც რა ვუთხრა მე მაგის მთქმელსა და დამჯერეს!
რავარც მოვა, ისევ წავაო...
გაგიგონია, მეტი არაა ჩემი მტერი!
წავაო, აჰ!..
არა, ბატონო, არავინ მოგატყუოთ, არ დაიჯეროთ, თავი
უბედურებაში არ ჩაიგდოთ!
რაღა შორს წავიდე, რად მინდა სხვისი ნათქვამის ნათქვამი
ან წიგნებში მოგონილი რომანის გახსენება; რავა, სალაპარა-
კოდ და სამაგალითოდ ჩემი ამბავი არ მეყოფა?!
ყველაფერი ყველაფერი, ყველასაგან მოველოდი, მაგრამ
ამ ერთმა ციდა გოგომ რავა მიქნა ეს!..
– სად გავამხილო, თვარა – კი!
მე?..
ხუთფუთიან ცალიანს იღლიაში შოთივით ვიდებ. ტალახში
მორგვებამდე დაფლულ, დატვირთულ ურემს კოფოსთან ხე-
ლს რომ დავავლებ, ღერძს ავაცილებ და მანქანის ცალ მხარეს
მარტო ვწევ...
იქნებ ის იფიქროთ, ამ გაჯავრებულ გულზე ხომ არ გა-
დააჭარბაო; ნურას უკაცრავად, ეგერაა გიგიას „ მოსკვიჩი “ და
აგერ ვარ მე!

12
 იმას ვამბობდი: ჰო, სად გავამხილო, ვის რა ვუთხრა. სული,
თუ ჩემში სინდისია, სული რომ წავუბერო იმ გალეულ გოგოს,
ბაბუაწვერასავით გავფანტავ.
იქნებ თქვენ ის გგონივართ... ბებიას კალთის მეტი არაფე-
რი მენახოს და დედის გამომცხვარი მჭადის მეტი არაფერი მე-
ჭამოს! ან კაი-კაი, სქელ-სქელი წიგნები არ მქონდეს წაკითხუ-
ლი, ან მთვარეს რომ დედამიწაზე ექვსჯერ ნაკლები მიზიდუ-
ლობა აქვს, თქვენზე ნაკლებად ვიცოდე! ან იქნებ ის გგონიათ,
ამას წინათ მეორე კლასის მძღოლის წიგნაკი ვერ გავიკარი და
ჩვენი კოლექტივის ავტომექანიზაციის გამგედ ვერ ვმუშაობ!
რად გინდა მერე!..
გავიხედე, ერთ დღეს მკრეფავები გადამყავს, რომ მესმის:
– გამარჯობათ!
– გაგიმარჯოს! – ვამბობ ისე, რომ ზედაც არ ვუყურებ და
მინდა, მანქანა დავქოქო, რომ გასაღების გადასატრიალებ-
ლად წაწეული ხელი გამიჩერდა, ეს ხმა რაღაც... ნაცნობი ხმა
არ იყო. რა ვუყოთ, რომ მთელი ძარა ქალებით და ქალიშვი-
ლებითაა სავსე. ეს ხმა მაინც სხვაა, ჯერ ერთი, მე დიტო მქვია
და როცა მესალმებიან, დიტოს გაუმარჯოსო ან დიტო, იცოც-
ხლეო; მეორეც, ეს „ თ “ რაღაა, მე თქვენობით არ მელაპარა-
კებიან, არც მე ველაპარაკები არავის.
გადავყავი თავი ფანჯარაში. ვიღაცის კაბა აფრიალდა მხო-
ლოდ და როცა ძარას გარეთ დარჩენილი მეორე ფეხი მაღლა
ასწია, თავი ისევ კაბინაში შევმალე და გვერდით მჯდომ მთა-
ვარ აგრონომს უადგილოდ გავუღიმე. მთავარი აგრონომი
სულ არ ჰგავს აგრონომს, როგორც ჩვენი სასადილოს გამგე –
მიკიტანს. აგრონომს სამი წყება ღაბაბი აქვს და სასადილოს
გამგეს არც ერთი... მერე ისე, რომ ძარისაკენ არც მიმიხედავს,
დავიძახე:– დაჯექით?

13
 – წადი, წადი!
– რას უყურებ, დიტო!
– გაშუადღდა!
აქაქანდნენ ძარაზე გოგოები. ერთი სონია იყო, დაბალი,
სქელი. მზითევს აგროვებს, იქნებ ვინმემ წამიყვანოსო და მარ-
თლა ეჩქარება; მეორე – კოწიას ნაცოლები ირინე; მესამე –
ისევ ის ხმა იყო – ვინ უნდა იყოს? – გავიფიქრე და მანქანა დავ-
ძარი.
ნელა დავიძარი და გზას გავუდექი. ჩაი ახალი წამოსულია
და აკაცია ყვავის, თეთრადაა გადაპენტილი გზის პირები. შო-
ფერი კაცი ვარ და ზოგს იქნებ ჰგონია, მარტო ბენზინის სუნი
მსიამოვნებდეს. მარა მანქანა რომ მიქრის და ღია ფანჯრები-
დან აკაციის სუნი მცემს, ასე მგონია, ჩემი ჯაბახანა დაცვეთილ
საბურავებზე კი არა, ჰაერზე მიფრინავდეს.
არა, ვინ უნდა იყოს-მეთქი? – ისევ ვკითხე ჩემს თავს და
მანქანის ჯაყჯაყში მთავარი აგრონომის ღაბაბის სამივე ნაკეც-
ზე ბრაზი მომივიდა. დაეთმო ადგილი კაბინაში, რაც უნდა იყ-
ოს, უცხოა, ვიღაცაა და მამაკაცს სამნაკეცი თუ ექვსნაკეცი ღა-
ბაბი გექნება, მაინც კაცი ხარ.
პლანტაციამდე მაინც გულმა არ მომითმინა და ხიდთან
მანქანა გავაჩერე.
– წაგიხდა რამე? – მკითხა აგრონომმა, როცა მანქანიდან
გადმოვდიოდი.
– წყალს ჩავასხამ, – ვთქვი და ძარაზე გავძახე: – გოგოებო,
აბა, ვედრო გექნებათ მანდ სადმე ფეხებში შეგორებული. –
თან ძარის მარცხენა მხარეს თვალი მოვავლე – ყველა ნაცნო-
ბია.
წყლის ამოსაღებად მეორე მხარეს გადავედი. უკან არ მიმი-
ხედავს, ისე ავავსე ჭურჭელი და დაბრუნებულმა ახლა მარჯვნ-

14
ივ დავზვერე ძარა. აგერ არ აბდღვიალებს თვალებს ვიღაც გა-
მსლეული გოგო!..
პირამდე სავსე რადიატორში ერთი ჭიქა არ ჩასულა, ისე გა-
დავუშვი წყალი ცხვირ-პირზე მანქანას და ვედრო იმ მხარეზე
მივაწოდე გოგოებს, სადაც ეს უცხო ქალიშვილი იჯდა.
– მანქანა ამდენ ხანს უნდა მოგეყვანათ წესრიგში! – ჩამეს-
მა ისევ ის ხმა ზევიდან.
– არა, მართლა! – ავძახე და გოროზად ავხედე.
– დიახ! – გაიმეორა მან დაჯერებულად.
– დედას გაფიცებ!
– სხვა დროს ილაზღანდარეთ, ახლა გვაგვიანდება! – თქვა
და ისე ჯიუტად გამისწორა იმსისხო თვალები, იხტიბარი არ გა-
ვიტეხე, თუ არა, რაიმე გამაფუჭა. ასე უპასუხოდ გაბრუნება
სიკვდილი იყო და ადგილიდან ფეხმოუცვლელად ვკითხე:
– მეტს ხომ არაფერს ინებებთ ამ დილაადრიან?
– დიტო!
– გაგიჟდა?
– რას მიაცივდა ამ გოგოს!
ასხრიალდნენ მანქანაზე გოგოები და აგრონომმაც სამნა-
კეცი ნიკაპი გადმოდო კაბინის კარში.
– ვინაა? – თავით ძარაზე ვანიშნე გვერდით მჯდომს და ად-
გილიდან მოწყვეტით დავიძარი. ძარაზე წივილ-კივილი ატ-
ყდა.
– ვინა? – ძლივს გაიქნია თავი აგრონომმა.
– ვინ და ის წრიპა!
– აა, – მიხვდა ვისზეც ვკითხე. – ახალია, უბნის აგრონო-
მია.
– მერე ვინა ჰკითხავს? – დავიღრიალე და მანქანას ისევ
მოვუმატე სიჩქარე. ოღროჩოღრო გზაზე ხტება, ვარდება, ძარ-

15
აზე წივილ-კივილია, მუჭებს არტყამენ კაბინის სახურავზე,
მაგრამ მე არაფერი მესმის. მარცხნივ შემოვუხვიე სწრაფად,
წრიპა მარჯვნივ ზის კიდეში და, ალბათ, თავი ძლივს შეიკავა.
– ესეც შენ! – ვამბობ გუნებაში. ახლა აღმართზე შევაგდე
მანქანა და ჩაის მწკრივებს შორის გაჭრილ გზაზე გავექანე.
ფარდულთან ისე მოწყვეტით დავამუხრუჭე მანქანა, მთავარი
აგრონომი ორივე ხელით წინ მიაწყდა.
ძარაზე ისევ აწივლდნენ გოგოები.
– ვაი, შე სასიკვდილე!..
– გადარეულია...
– კინაღამ არ გადაგვყარა!
– დიტო, შენ მოუკვდი დედაშენს!
მთავარმა აგრონომმა კარს დაუწყო წვალება და ბოლოს,
როგორც იქნა, გააღწია კაბინიდან.
ძარიდან ტყაპატყუპით ჩამოცვივდნენ გოგოები და ფარდუ-
ლისაკენ წავიდნენ.
უკანა სარკმელში გავიხედე. წრიპამ ფრთხილად გადააბიჯა
ისე, რომ მუხლს ზევით კაბა არ ასცილებია და, ეტყობოდა,
ძირს თითის წვერებზე დახტა. იქ, ალბათ, ძარას მოფარებულ-
მა, ფართო მწვანე ზოლებიანი კაბა გაისწორა, ჭილის ქუდი
თავზე მოირგო და წამოვიდა. ერთი ახედ-დახედა კაბინას და
წინ გასწია.
მე კარიდან ფეხი საფეხურში ჩავდგი და ძირს ჩაუსვლელად
გავძახე:
– ეე, შენ, ქალიშვილო...
იგი იმწამსვე შეჩერდა. ეტყობოდა, ელოდა ამას, ქუდი მაღ-
ლა აიწია, ალბათ, მისი თვალები რომ კარგად დამენახა, და
ირიბად გამომხედა. რაიმე რომ ეთქვა, პასუხი არ გამიჭირდე-
ბოდა, მაგრამ ახლა ნამდვილად ვერაფერი მოვნახე სათქმე-

16
ლი და, ალბათ, ძალიან უშნოდ გავიღრიჭე, რომ მან ტუჩები
დამცინავად დაბურცა და წავიდა.
მანქანა დავძარი. გავუსწარი წინ, გზა გადავუჭერი და მანაც
ჩემს კაბინასთან დაასო ფეხი. ახლა უკან დავახევინე მანქანას.
წინა თვალი ზედ მისი ფეხსაცმლის ცხვირთან ჩამობრუნდა.
შევაჩერე და როცა ისევ წადგა ფეხი, დავძარი, ზედ მის ფეხებ-
თან მივაგდე, მაგრამ არც ნაბიჯს აუჩქარა, არც ჩემკენ მოიხე-
და, ფარდულში აკივლდნენ გოგოები. მას კი აინუნშიაც არ ჩა-
უგდია.
შემოვბრუნდი. უკან მოვუსვი. სანამ ჩაი იქნებოდა ფაბრიკა-
ში წასაღები, ტრაქტორისტებისათვის საწვავი უნდა გადამეტა-
ნა.
უყურე შენ ამ გალეულ გოგოს, ვამბობ გზადაგზა, მოდი და,
მანქანა ერთ მტკაველზე კიდევ წაწეულიყო, ხომ მოვამტვრევ-
დი ფეხებს!
როცა საწვავის კასრები მანქანაზე შევყარე, მაშინაც ამაზე
ვფიქრობდი და გზაზედაც, სანამ ტრაქტორისტებთან ჩავიდო-
დი.
ფარდულში არ დამხვდა კაფანდარა. მთავარი აგრონომიც
სხვა ბრიგადაში წაბაჯბაჯებულიყო. ფარდულში პალოებზე გა-
დაჭედილ ორ ღერ ფიცარს მწონავი უჯდა და საანგარიშოს ღი-
ლებს ითვლიდა.
– ჰო, დიტო, – თავი აიღო მან ჩემს გამოჩენაზე, – ჩაი გა-
დაიტანოსო – ახალმა აგრონომმა.
– რა ჩაიო?!
– რა და, აი, რაცაა.
– ეგ ჯერ რაა, ამისთვის...
– დიტო, ჩაის დაგვიანება არამც და არამც არ იქნებაო.
– საქმე ნახე... – ვთქვი მე, გამოვბრუნდი, კაბინიდან დასაჯ-

17
დომის ზამბარებიანი საზურგე გამოვიტანე, აყვავებული აკა-
ციის ქვეშ მოლზე დავიგდე და ზედ არხეინად გავიშოტე.
შოფერიაო – იტყვის ვინმე და ცის ფერისა რა გაეგებაო, მა-
რა ამოდენა ცას რომ ავხედე, თავზე ქათქათა ღრუბელივით
დამდგარ აკაციის ბუთქა ტოტებს მივაჩერდი და ღრმად ჩავი-
სუნთქე, ერთი წუთით დამავიწყდა, რომ დღეს კინაღამ ფეხები
მივამტვრიე იმ გოგოს, რომ მანქანა დამპალ საბურავებზე მი-
დგას და დედას ვერც ერთმა ექიმმა ვერ გაუგო გულის ტკივი-
ლის მიზეზი.
ის იყო, თვალზე რულიც წამომეპარა, რომ ფეხის ხმა მო-
მესმა. ის მოშორებით შეჩერდა. მივხვდი, გამსლეული აგრო-
ნომი იქნებოდა, მარა ხმა არ გავიღე. ასე გულაღმა გაშხლარ-
თულს ვერც მან მითხრა ვერაფერი და მესმოდა, ერთხანს ად-
გილზე როგორ ტკეპნიდა ბალახს. ასეთ დროს კაცები ჩაახვე-
ლებენ. მან, ეტყობა, ფიჩხი მონახა და გატეხა.
თავი შევაბრუნე და გავხედე.
– ჩემთან გაქვთ საქმე? – ვთქვი ისე, რომ ზევით თავიც არ
ამიღია.
მან ისევ დამცინავად დაბურცა ტუჩები და ისე შემომხედა,
ადგილიდან წამომაგდო.
– ჩაი გადაიტანეთ! – თქვა და უკან გაბრუნდა.
– გადავიტანო კი არა, ის არ გინდა! – ავბუზღუნდი, მაგრამ
მას ეს აღარ გაუგონია. – გადავიტანო, რა გადასატანია ეს ერ-
თი მუჭა ჩაი, მანქანას საბურავები მაინც უვარგოდეს, მოიყრის
თავს და გადავიტან ერთბაშად რაც იქნება. ეგ მაინც ვისი ტი-
კიტომარაა! მაგის სიტყვაზე გადავიტანო? მის საქმეს მიხედოს
მაგან, ჩაის ხარისხზე აგოს პასუხი.
დაწოლით მაინც ვერ დავწექი. ვერც ერთ ადგილზე დავმაგ-
რდი. ბოლოს, ისევ მანქანა მივაყენე ფარდულს და მწონავს გა

18
ვძახე:– გავიძღვანიებ, თუ არის რამე, მაინც იქით მივდივარ...
მწონავმა ქვეშ-ქვეშ გამომხედა, ჭროღა თვალები დააფახუ-
რა და თავი დამიქნია:
– თუ მაინც მიდიხარ...
– მივდივარ, ჰო...
– ჰო, მიდიხარ, აბა, რავა იქნება...
– რატომ გგონია, რომ არ მივდივარ, ძალიან კარგადაც
მივდივარ, მომკლა ამ გათახსირებულმა „პრიმამ“, ერთ ხეირ-
იან პაპიროსს მაინც ვიყიდი.
– რაცხას მაინც რავა ვერ იშოვი!..
– ეს არაა შენი საქმე, მაგი იანგარიშე მაქ კარგად, ერთის
ნაკრეფი მეორეს არ გადააწერო.
ორიოდე ყუთი ძარაზე შევისროლე, კაბინაში შევვარდი და
მანქანა გავუშვი.
მწონავმა ისევ მავნედ გადმომხედა და მკითხა:
– უბნის აგრონომს ხომ არაფერს დაუბარებ?
– საქმე ნახე!
ადგილიდან მოვწყდი. მივდივარ, მარა რა წასვლაა ეს,
გულზე ვსკდები. ვინც უნდა მოატყუილო, თავს ხომ ვერ მოიტ-
ყუილებ, „ პრიმის “ მეტი ჩემს დღეში პაპიროსი არ მომიწევია,
იმ წუთში ხველას ამიტეხს, რომ მართლა სხვა გავსინჯო. მით-
ხრა – წადიო და წამოვედი. არც იმიტომ წამოვსულვარ, რომ
წესით ჩაის გაჩერება მართლა არ შეიძლებოდა! წესში ყოველ-
თვის ასე ეწერა, მაგრამ ჩაი ჩვენ ყოველთვის ჩვენებურად გა-
დაგვქონდა და არაფერი გაფუჭებულა. თავმჯდომარესთანაც
რომ ეჩივლა, ისიც ასე ეტყოდა.
მაგრამ ავდექი მე და წამოვედი. ერთი მითხრა და წამოვე-
დი...
რატომ?

19
 შემხვეწნოდა მაინც, ორჯერ მაინც ეთქვა... გაგონილა?!.ავ-
დექი ამხელა კაცი და წამოვედი...
არ მინდოდა და წამოვედი... ჯანდაბა და დარდუბალა, არ
ვიცი, რატომ...
მანქანა ფაბრიკის ღია ჭიშკარში შევაგდე. ჯერ არავინ ჩან-
და. კაბინიდან გადმოვედი. ჭიშკართან პატარა სავაჭრო ფარ-
დულს მივაშურე.
დავლევ რამეს ან რაღაცას ვიზამ, სად მეჩქარება ნაშუად-
ღევამდე – უკან არ დავბრუნდები, ახალი უფროსი გამომიჩნდა
რაღა... ვაი, მაგის პატრონს...
გამყიდველს არაყი დავასხმევინე, მაგრამ არ დამილევია,
მაგის ჯიბრზე გავლოთდები არა, ის არ უნდა?!
– ლიმონათი დამისხი, ამ გათენებამდე არაყი არ გამიგო-
ნია მე, – გავუჯავრდი გამყიდველს.
– შენ, ჩემო ძმაო, არაყიო, ასე არ მითხარი?
– გითხარი... მერე რა მოხდა, რომ გითხარი!
– არაფერი, არ გეჩხუბები...
– ჰოდა, რომ არ მეჩხუბები, – ხმას დავუწიე მე, – ლიმონა-
თი დაასხი!
– დასხმულია.
– დასხმულია და დავლევ! შენ გგონია, არ დავლევ?
გამყიდველმა ერთი ამხედ-დამხედა და არაყი ბოთლში ჩა-
აბრუნა...
– დავლიე! – ვთქვი მე და ცარიელი ჭიქა წინ დავუდგი. –
კიდევ დაასხი!
ისევ უხმოდ დაასხა გამყიდველმა. შეატყო, ჩემთან ლაპა-
რაკი არ ღირდა.
ჭიქა ისევ პირთან მივიტანე და გადავიფიქრე.
„ იმას თუ ჰგონია, მაწყენია და ახლა ლიმონათით გავიჭყი-

20
პები... მაგისთანა გოგოები... მაგისთანა გოგოებს რომ რამედ
ვაგდებდე, ამდენ ხანს ბარე შვიდი მეყოლებოდა გამოცვლი-
ლი “ .
ფარდულთან მაინც ვერ გავჩერდი, უკან დავბრუნდი. მწო-
ნავი მაინც არ ჩანდა.
– შენ, ეი, ნიკიფორე არ გინახავს? – მივაძახე თმააბურ-
ძგნილ მტვირთავ ბიჭს.
– ნიკიფორე?
– ჰო, მწონავი ნიკიფორე...
– მოვიდა კი და...
– სადაა მერე, თუ მოვიდა! მიდი, დაუძახე! ამნაირი მუ-
შაობაც არ მინახავს და სხვა ყველაფერი!..
ბიჭი გაიქცა და ნიკიფორეც გამოჩნდა.
– ოო, გამარჯობა, დიტო, შენი!
– გაგიმარჯოს!
– ამას გეუბნებოდით, ბიჭო, ამას ვიძახდით...
– რას იძახდით?
– ჩაის ნუ აჩერებთ-თქვა.
– ვაჩერებთ კი არა, ის არ გინდა!
ნიკიფორემ სასწორზე შედებულ ყუთებს ხელი ამოურია,
გაშლილი ხელისგულით მუჭა ჩაი ამოიტანა და ისევ მომიბ-
რუნდა:
– კაცო, ასე უნდა, მერცხალივით ჩაია...
– მერცხალივით არა, გვრიტივით... ჩაი ჩაია. შენ რომელი
აგრონომი მყავხარ, აწონე და გადამარჩინე.
ნიკიფორემ ხელი ყუთში ჩაცალა და შუბლთან მიიტანა,
თითქოს მზეს იჩრდილავსო და სახეში ჩამხედა.
– შენ რა გულს გეყრება!
– მაგი ჰქენი მაქანე, მაგი, მეჩქარება!

21
 თმააბურძგნილმა ბიჭმა კონვეიერი ჩართო. სადღაციდან
მაღალ-მაღალი წითური გამოძვრა და ყუთები გაცალეს.
ნიკიფორემ ქვითარი გამომიწერა და მომაწოდა.
– ხარისხიც ჩაგიწერე, არავინ არ უნდა ამას, მე ვიქნები პა-
სუხისმგებელი...
მანქანა გზაზე გადმოვიყვანე და გავაჩერე.
არსადაც არ მივდივარ ჯერ... აბა, ბიჭო, მოვიკლავ ახლა
თავს... მის პატრონს უბედურს! არავისაც არ ვეკითხები მე ჩემს
საქმეს. დღეს სულაც რომ არ მივიდე, დედამისის შვილია, ვინ-
მემ უბატონოდ გამცეს ხმა. მე შოფერი ვარ. მანქანამ არ იმუ-
შავა. ძრავა ჭირვეულობს, „ისკრა“ დავკარგე, საბურავებმა
დამიშვა, მე შენ გეტყვი, არა მაქვს სათქმელი! ვდგავარ და ვიქ-
ნები, რა მენაღვლება! არსადაც არ მეჩქარება, ფეხებზეც არ
მკიდია?
– დიტოს გაუმარჯოს! – ჩაით დაძეძგილი ყუთებიანი მანქა-
ნა გააჩერა ნაცნობმა შოფერმა ვალიკომ. კაბინიდან თავი
გადმოყო.
– გაგიმარჯოს!
– ხომ არაფერი გიჭირს?
– არაფერი.
– აბა, რას უდგეხარ?
– ვდგევარ ისე... რავა, აქ მანქანის დგომა აკრძალულია
თუ?
– არა, მარა... დღეს ადრე მოსულხარ, როგორ მომასწარი!
– მოგასწარი, ხომ ხედავ!
– მოსალოცია!
– წადი ახლა, გაიარე!.. ჩაი არ გადაგეწვას, ჩემი ყურება
ხელს არ მოგცემს.
– ბიჭო, ერთ დღეს მომასწარი და უკვე გულზედაც ხარ?

22
 – მაგი არაა შენი საქმე, გასწიე მაგ შენი დაფეხვილი მანქა-
ნა და მომწყდი აქედან!
– ეეუ!
– ჰო, ასე ჰქენი, რომ გეუბნები, თორემ თუ ჩამოვედი ძირს,
შენ და შენს ჯაბახანას...
როცა მანქანამ ჩაიარა, ბრაზი მომივიდა ჩემს თავზე: ვიღაც
ცხვირმოუხოცელი გოგოს ჯიბრზე დავეყუდო აქ? აქაოდა, იქ,
ფარდულთან დამჯდარი არ დამინახოსო. არა, სწორედ იქ უნ-
და დავდგე, და... ან ვის რა ანგარიშს ვუწევ, ისე უნდა ვქნა, რო-
გორც მომეხასიათება.
მანქანა ტყვიასავით მივაგდე ჩაის საწონ ფარდულთან, მწ-
ონავს გავძახე, მაგრამ იქვე ქალიშვილები კალათებიდან ჩაის
ცლიდნენ და მოცვივდნენ:
– დიტო! – დიტო არგადასარჩენო!
– რა გინდა, გაცალეთ მაგ კალათები და წადით, ჩაი კრიფ-
ეთ!
მერე კაბინასთან მოცვივდნენ და ქოქოლა დამაყარეს:
– რა უქენი ამ დილას იმ უცხო ადამიანს!..
– რავა, ძალიან გამინაწყენდა? ბოდიში მომხადეთ.
– ნუ იღრიჭები, ნუ!
– თქვენთან მიჩივლა თუ?
– სიტყვაც არ უთქვამს, მაგრამ ჩვენ არ დავინახეთ?
– კინაღამ ფეხები დაულეწე საწყალ გოგოს...
– აბა, საწყალი, რაღა ეშველება! წადით ახლა აქედან. მომ-
ცილდით! – მერე მწონავს მივუბრუნდი:
– ბაბილინა, გესმის? შენ, ბაბილო ხარ თუ ბიკენტი, ა შენ ეს
ქვითარი და მიაფარე თვალებზე იმ გამსლეულ აგრონომს.
– ჩუ, ბიჭო, შე არგადასარჩენო, არ გაიგონოს, რას იტყვის!
ბაბილინამ ქაღალდი ჩამომართვა, ალმაცერად შემომხედა

23
და და წაისისინა:
– იშოვე ხეირიანი პაპიროსი?
– ვიშოვე, აბა, არ ვიშოვე?..
ახლა იმას ნუღარ მკითხავთ, ის დღე როგორ დააღამეო.
მეორე დღეს ჩემი თანდასწრებით ერთი-ორჯერ შემოვიდა
ფარდულში და ზედაც არ შემომხედა, მარტო მწონავს მისცა
დავალება, რის გადაზიდვაც არ ესწრება, თხლად გაშალეთო.
მთავარ აგრონომსაც შეჰბედა:„ თავის სიმაღლეზე არ დგასო “
რას იზამ, ახალი დამთავრებული აქვს, ცხოვრებას წიგნების
თვალით უყურებს. ბოლოს, მეც გადმომწვდა, როცა მის გასა-
გონად ჩემს ბიძაშვილს ვუთხარი: დედაჩემი რას იტყოდა, ამი-
სთანა რძალი რომ მიმეყვანა-მეთქი.
– აქ სალაზღანდარო ადგილი რატომ ჰგონიათ?! – უთხრა
მწონავს.
– აბა, ეგერ წავიდეთ, ქარსაფრებში, ვერავინ დაგვინახავს-
მეთქი! – მართლა და, ცოტა უხამსად კი გამომივიდა. სახე
აელეწა, მაგრამ იმწამსვე შემომიბრუნდა:
– მეორე დღეა, რაც აქა ვარ, გზას ვერ გავიგნებ, გამიძეხი
და წამოვალ.
– წამოხვალ? – ვიყვირე და უცებ წამოვხტი, მაგრამ მივ-
ხვდი, რომ შევცდი, ადგილიდან არ უნდა დავძრულიყავი.
ფარდულში სიცილ-ხარხარი ატყდა. იგი კიდევ უფრო
აილეწა, მაგრამ მაინც გაიმეორა:– წამოვალ!
საღამომდე სიცილით იხოცებოდნენ მკრეფავები ჩემს და-
ნახვაზე.
ტყუილი რომ არ გამომივიდეს, ექვს-ექვს რეისს მაინც მაკე-
თებინებდა ფაბრიკამდე დღეში, როცა სხვა დროს ორ-სამ
რეისად გადამქონდა. პირდაპირ ბოღმამ რომ პირამდე ამავსო
და ის იყო, უნდა მოვეგუდე, ვთქვი: რაც იქნება, იქნება-მეთქი.

24
საღამოს, უკანასკნელ რეისზე მანქანა გავაჩერე. გზის პირზე,
პლანტაციაში შევვარდი, ორივე ხელით უხეში ფოთლები დავ-
კრიფე, ავივსე ხალათის უბე, ავიტანე მაღლა და ექვსივე ყუთს
ზევიდან წავაყარე. დავჯექი და მოვუსვი. დიდ გზაზე რომ გავე-
დი, სამ მანქანას გავასწარი. იქამდე ახალ „ ვოლგასაც “ წამო-
ვეწიე და ფაბრიკის ჭიშკარში შევუხვიე. ის იყო, დაცლილმა მა-
ნქანამ გაათავისუფლა ადგილი, რომ სასწორთან მე მივვარ-
დი.
– სად მიხვალ, კაცო, შენ?! – იყვირეს რიგში მდგომმა შოფ-
რებმა.
– სად მივალ და მეჩქარება!
– ჩვენ რა, შე მუდრეგო, უსაქმო გვნახე?
– ჯერ ერთი, – მუდრეგი არა ვარ მე! – ჯერ ეს სიტყვა დავიხ-
ვიე ხელზე. – მეორეც, ხომ ხედავთ, მეჩქარება! შოფერმა შო-
ფერს მაინც ვერ უნდა გაუგოს?!
– დაანებე თავი! – გადაულაპარაკა იქვე მდგომმა ვალიკომ
დანარჩენებს. – მაგას, ეს ორი დღეა, ბუზარე ჰყავს შემძვრა-
ლი!..
– თუ ააფრინე, შე მამაცხონებულო, ქე თქვი!
– ჰო, ავაფრინე! – მივაძახე და ყუთი პირდაპირ ცხვირწინ
დავუდგი ნიკიფორეს.
ნიკიფორემ, არ დაუხედავს, ისე დაიწყო:
– მერცხალივითაა, ა, მერცხალივითაა.
დამხარისხებელმა ლაბორანტმა, სანამ სიტყვას დაამთავ-
რებდა, მუჭით მიუტანა ცხვირწინ მწვანე ფოთლები და ნიკი-
ფორემ ისევ „ მოიჩრდილა მზე “ და მე შემომხედა.
– მაგი არ ვიცი მე...
– რა არ იცი, კაცო?
– რაც გამომატანეს, ის მოვიტანე. მე მოგიკრეფდი უკეთესს

25
თუ?
– დღეს რომ ჩაი მოგქონდა, იგი ვინ დაკრიფა?
– არ ვიცი მე... ვინცხა, ახალი გამოჩეკილი აგრონომი მოვ-
იდა...
– თუ არ იცის... – ნიკიფორემ ერთი მეორეზე შეაყრევინა
ყუთები, გადაწონა და როცა მზიდავებმა კონვეიერზე გასაცლ-
ელად წამოავლეს ხელი, შეაჩერა: – იმ ჩაიში ეს არ გაერევა,
გვერდზე მიაწყვეთ, – მერე ქვითარი გამოწერა და ლაბორან-
ტს მიაწოდა ხარისხისათვის. მე ხელში ვეცი.
– ნიკიფორე...
– აბა, რავა გინდა...
– რავა და მოვიდეს აქ თვითონ აგრონომი და მან გაარკვი-
ოს, რაცხა ორი ფოთოლი ნახე, შე კაცო!
– აგერაა შენი ჩაი და...
– ვიცი, თვითონ უნდა მაინც მოსვლა, შენ წონა ჩამიწერე
მარტო.
– მანქანა გასწიე, მანქანა, ნუ ლაილაობ მაქ! – მომაყვირეს
შოფრებმა. – მოათრია აქ ხმელი ნეშო და არ გადაგვაყოლა?
მე ნიკიფორეს ქვითარი ხელიდან გამოვგლიჯე და უკანმო-
უხედავად მოვუსვი.
– ახლა სად წამიხვალ... ჩაგიგდე ხელში, თუ ვყოფილვარ
ბიჭი... კი... შენ... ეს რაა, თუ ჭკუით არ იქნები!.. შენ დიტოიას
არ ნაცნობხარ...
ფარდულში უკვე არავინ იყო. ფეხით წასულიყვნენ. შუა გზა-
ზე დავეწიე და მანქანის სინათლეზე იმ მილეულ აგრონომს
დავუწყე თვალით ძებნა.
გზის კიდეზე ორი გოგოსთვის გამოედო ხელი და მიმას-
ლაათობდა.
მანქანა სწორედ მის ფეხებთან მივაგდე.

26
 გოგოები წივილ-კივილით ეცნენ ძარას.
– აბა! – ვიყვირე მე. – ზევით არავინ ახვიდეთ!
– რა ღმერთი გაგიწყრა! – მომაძახა ვიღაცამ და მაღლა
შეეპოტინა.
– არ ახვიდეთ-მეთქი! თუმცა რა მენაღვლება, თუ გინდათ,
ადით! ა, ეს გადაეცით თქვენს აგრონომს! – ქვითარი გადავა-
წოდე და იქვე დავუმატე: – ჩაის მეოთხე ხარისხში უშვებდნენ,
– გავაზვიადე მე, – თავი მოვიკალი, მესამეში მაინც გაუშვით-
მეთქი. არა და არა, არ ქნეს. მერე სულ არ ჩავაწერინე ხარის-
ხი. იქვე აწყვია ყუთებში.
აგრონომს პირკატა ეცა. ქაღალდი ხელიდან გამომგლიჯა,
ფარის სინათლეზე კარგად დააკვირდა, მერე მოტრიალდა, კა-
ბინის კარი გამოაღო და სანამ დაჯდებოდა, ხმამაღლა თქვა:
– მოაბრუნე მანქანა!
მე, რასაკვირველია, აღარ დამიყოვნებია და როცა უკან
გზას დავადექი, დაგუდული სიხარულის ბოღმიანი ღიღინი წა-
მოვიწყე. რა თქმა უნდა, სიტყვებს არ ვამბობდი, მაგრამ გუნე-
ბაში სულ ერთსა და იმავეს ვიმეორებდი:
ახლა სად წამიხვალ... ახლა სად წამიხვალ...
– თუ შეიძლება, მეტი ჩქარა! – მომესმა, როცა საკმაოდ გა-
მოვცდით მკრეფავებს და მე ისევ ზომიერად მივდიოდი.
– მეტი ჩქარა?!
– დიახ, ჩქარა!
– მეტი ჩქარა, მე-ტი ჩქა-რა არ შეი-ძლე-ბა, არ შეი-ძლება!
– მერე ის დაგუდული ღიღინი მომაწვა შიგნიდან და ეს სიტყვე-
ბი ავაწყე უკვე ხმამაღლა.
შორს ხიდის შემაღლება გამოჩნდა და მე კიდევ ვუკელი
სიჩქარეს.
– იცი რა?

27
 – იცით რა, – გავაწყვეტინე მე, – წინ ხიდია, ხიდზე მანქანის
სიჩქარე არ უნდა აღემატებოდეს...
– გააჩერეთ მანქანა...
– მერე?..
– მერე მე წავიყვან!
უცებ საჭე გამექცა გაკვირვებისაგან, თითქოს გაუგონარი
გავიგონე.
– მართლა ამბობთ?
– მართლა ვამბობ!
– კარგად იცით ტარება?
– ვიცი, ჰო!
ეშმაკმა დასწყევლოს და, ცოტა არ იყოს, გული მომიბრუნ-
და ამ ქალზე.
– საიდან სად?
– საიდან სად... მექანიზაციას ვსწავლობდით, კიდევ ჩემს
ძმას აქვს საკუთარი მანქანა.
– ესე იგი, იცი!
– ვიცი, თუ არ ვიცი, ამაზე ჩქარა ვივლი!
მე სიჩქარეს მოვუმატე და ვთქვი:
– საბურავები არ მივარგა.
– თქვენ უფრო ჩქარა დადიხართ მაშინაც კი, როცა ძარა ხა-
ლხითაა სავსე.
– კი, მაგრამ დღეს დამიშვა წინა თვალმა!
მეტი აღარაფერი უთქვამს.
მივდივართ საკმაოდ ჩქარა და აღარ ვიცი, ახლა უნდა გავ-
ჯავრდე, თუ რამე ვთქვა... რაღაც ისეთი... მაგალითად, რა ჰქ-
ვია სახელად, ვიცი, სახელად ლიანა ჰქვია, მაგრამ მინდა, ვი-
ცოდე თვითონ რას მეტყვის.
მარა რომ მკითხოს, რად გინდაო? – მე შენ გეტყვი, არ გკი-

28
თხავს და რა პასუხი გავცე!
ან კი რა თავში ვიხლი, კაცმა რომ თქვას, მაგის სახელს. ჭი-
ლის ქუდი ხელში უჭირავს და წინ დაჟინებით იცქირება.
ლიანა... კაი შვილი სახელი კია, მაგისმა მზემ!..
დიდ გზას მივუახლოვდი და მინდოდა, მანქანა მოსახვევ-
თან ისე შემეჩერებინა, მოხვევის წინ თუ შუბლით მინას არ შე-
ეხლებოდა, არც კარგი დღე დადგომოდა, მაგრამ ისე წავაპა-
რე ფეხი მუხრუჭს, მისი თმის ოდნავ ხვეული ბოლოც არ შერ-
ხეულა.
შევუხვიე და საკუთარ თავზე გავბრაზდი.
არ წავალ ჩქარა, რომ მოვკვდე, მაინც ნელა ვივლი.
„ მე წავიყვანო “ , – მეტყვის. წაიყვანს, ვინცხა თავქარიანმა
ძმამ მოაკიდებინა ცალი ხელი, ალბათ, საჭეზე და წაიყვანს!
ისღა აკლიათ ახლა შოფრებს, მაგანაც მანქანა მართოს. შო-
ფერი არც იქნება მაგის ძმა, სადღაც სავაჭროს გამგე იქნება ან
სპეკულანტი; ერთი დაფეხვილი, ძველი „ მოსკვიჩი “ ეყოლება,
იგიც, ვინ იცის, ქათმების საბუდარად უყენია სახლის უკან და
ამას ჰგონია, მანქანის მართვა იცის... ან არაფერიც არ იცის,
იქნებ არც ძმას ჰყავს, მაგრამ მეტიჩარა რისი მეტიჩარაა...
ავდგები ახლა, ავდგები კი არა, გავაჩერებ მანქანას და
პირდაპირ მივახლი, რომ ცოტა მოკეტოს, საერთოდ, მოკეტ-
ოს, რა მცოდნია მაგის კუდაბზიკობის. მაგას სადაც გასვლია,
იქ გაუვიდეს, თორემ... მაგას... მაგას რა უნდა ველაპარაკო...
მაგის ძმას ერთი ისეთს დავთეთქვავ...
დასწყევლოს ღმერთმა, აგერ ფაბრიკასთანაც მივსულ-
ვარ... მივსულვარ, მარა არა უშავს, აქ ხომ არ დარჩება ამა-
ღამ? არ წამოვა?
მანქანა ჭიშკართან დავაყენე.
კარი გაჩერებისთანავე გააღო და გაიქცა.

29
 წავიდეს, მაგას თუ ჰგონია, თან ვეახლები და აგრონომთან,
მწონავთან და დირექტორთან მაგის მხარეზე დავდგები! დავ-
დგები კი არადა, მობრძანდება და გავცემ საკადრის პასუხს...
არ აიშვა თავი?! წადი – წავედი, მოდი – მოვედი, ჩქარა იარე –
ვიარე, ახლა გაჩერდი – გავჩერდი, აფრინდი და ავფრინდი...
აბა, შენ ყოფილხარ!..
კარგა ხანი შეაგვიანდა.
ალბათ, ერთი კარგად შეჯორეს. კაცმა რომ თქვას... სიმარ-
თლე უნდა ითქვას... მთლად მაგის ბრალი არც იყო, არ იყო მა-
გის ბრალი, მარა... კარგია, მოუხდება და მოკეტავს... მაგი თუ
მიუშვი, ეტყობა, ეს ქვეყანა იცოტავოს... მართლა მასე კი არაა
საქმე, მაგას რომ ჰგონია...
არა, მაგის ბრალი არაა, მაგრამ... ძალიან თავს გავიდა...
ყველაფერს გაიგებდა?!
გაიგოს მერე! გაიგოს თუ არა, ყურებზე ხახვი არ დამაჭრას.
აბა, ბიჭო, გაიგებს, რას გაიგებს... ყოვლის მცოდნეა რაღა და
ჩვენ არაფერი ვიცით. მანქანის მართვაც იცის... მანქანის მარ-
თვა არა, ის არ უნდა!..
გაიგოს მერე, თუ გაიგებს... რა მეშველება, დარდით მოვ-
კვდები! ფეხის ხმა მომესმა. მივაყურე, ის იქნება-მეთქი. მარ-
თლა, აგერ არ მოდის! საქმიანად დადის, აქაოდა, საქმიანი ქა-
ლი ვარო!
კარი გააღო, შემოვიდა და დაჯდომისთანავე თქვა:
– სინათლე აანთეთ... კაბინაში აანთეთ სინათლე!
ავანთე.
გაუგია, – ვიფიქრე მაშინვე, როგორც კი მის გაბუსულ
ცხვირს შევხედე – ეწყინებოდა. ცოტა კარგად ვერ გამომივი-
და. მაგას შეიძლება, ახლა ისე ეგონოს, მაგრამ სულ ფეხებზე
მკიდია, მაგას სხვა აწყენინებს თუ ასიამოვნებს, მე ჩემი ანგა-

30
რიში მაქვს...
ეს სინათლე მაინც არ ამენთო! არ ანათებს-თქვა, მეთქვა!
ჩავაქრობ, მაგრამ ახლა რა დროსია!
– რას ვუცდით? – მკითხა მან. – ჩაის ხარისხი გარკვეულია,
წავიდეთ!
– წავიდეთ!
ახლა მაგას ჰგონია, მე ის მინდოდა: ჩაი მეორე ხარისხში
მიეღოთ და მაგას რაიმე უსიამოვნება შეხვედროდა. მაგი სულ
არაფრად მჭირდება, მე ჩემი საქმისა ვიცი. თავზე ვერავის და-
ვისვამ. მაგას თუ ჰგონია, აგრონომია და მაგის ჩარჩ ძამიას
მანქანა ჰყავს!.. ჩვენ რა, ჩვენ შოფრები ვართ და სხვის დაუმა-
დლებელ პურსა ვჭამთ!
– არა, ვეტყვი, მაგან ასე არ უნდა იფიქროს...
გავაჩერებ მანქანას და ვეტყვი.
არა, გაუჩერებლად ვეტყვი...
– შენ... – გავჩერდი, კარგად არ მომიფიქრებია რა უნდა მე-
თქვა და ენა დამება, – ჰო, მართლა, რა გქვიათ?
– მე? – გულზე მიიდო ხელი, მერე ჩემკენ მოიხედა. – მე მე-
კითხებით? ლია, ლიანა მქვია.
– კარგი სახელია! – ვთქვი მე.
ვთქვი, მაგრამ რა მალაპარაკებდა, ვერ დავეტიე ჩემთვის?!
ვინ მეკითხებოდა, კარგი სახელი ერქვა თუ ცუდი, ანდა რა სა-
ხელია ლიანა, ყოველ კოკობზიკას ჰქვია ლიანა...
მაგრამ ჯანდაბას! ახლა ვეტყვი, შენ ისე არ გეგონოს, მე
ისე, იმიტომ კი არა...
– თქვენ დიტო, არა? – გამაწყვეტინა ფიქრი.
– ჰო, დიტო, არაა კარგი სახელი... მე არ მომწონს, მაგრამ
ახლა გვიანია.
– სახელს რა ჭკუა აქვს.

31
 ის უნდა გადმომკრას, ვაჟკაცმა კაცმა ცუდი არ უნდა გაუკე-
თოო ადამიანს...
– ლიანა, მე ისე... ისე კი არ გეგონოს... – დასწყევლოს ღმ-
ერთმა, მაინც ვერ ვთქვი.
– რა მეგონოს?! – გულწრფელად გაიოცა მან.
– მანქანის მართვა მართლა იცი?
სულ არ მიფიქრია, ამას ვკითხავ-მეთქი. ეტყობა, არაფერი
გაუგია.
– არა, ისე, საჭეს ძლივს ვასწორებ, ისიც სიჩქარის კოლო-
ფს თუ სხვა ჩამირთავს.
არა, ასეთი სისულელე საიდან მომივიდა, ჩაის ხარისხი
როგორ გავაფუჭე, მართლა მარტო მაგისი ხომ არ იყო.
ამას კი არაფერი გაუგია. თითქოს ახლა, ყოველგვარ საქ-
მეს რომ მორჩა, ხასიათიც გამოეცვალა. ერთი ფიქრით ისიც
კი ვიფიქრე, ამაღამ მაინც ვერავინ დამინახავს და საჭესთან
დავაჯენ-მეთქი. ამის გაფიქრებისთანავე ბრაზი მომივიდა ჩემს
თავზე: საჭეზე კი არა, თავზე დავისვამ!
ეს კი ზის თავისთვის, ისეთი ლამაზი ცხვირი და ტუჩები
უჩანს, არც ბრაზობს და არც არაფერი, თვალებსაც ისე აფახუ-
რებს...
მაგას ჰგონია, ისე, შემთხვევით მოხდა, ყუთებში რომ უხეში
ფოთლები ნახეს: ვაი, რა ჩურჩუტი გოგო ყოფილა!
– ლიანა...
– დიტო, – იგი ჩემკენ შემობრუნდა, – შენ რაღაცის თქმა გი-
ნდა...
– მე?..
– შენ. რაც ფაბრიკიდან წამოვედით, სულ იწყებ და მერე
სხვას ამბობ...
– არაფერია ისეთი...

32
 – კარგი, თუკი არაფერია, მაგრამ, მე მგონია...
– იცი, ლია, მინდოდა მეთქვა, მაგრამ უარი რომ მითხრა...
– რა უნდა იყოს ისეთი, – შემომხედა და სიცილით განაგ-
რძო: – ვიცი, ახლა შენ სიყვარულს არ ამიხსნი და ხელს არ
მთხოვ და სხვა რა უნდა იყოს...
– არა, ლიანა, რას ამბობ... – და მანქანა აქეთ-იქით მიაწ-
ყდა გზას, – ეს კი არადა, მინდოდა, მეთქვა – საჭესთან დაჯე-
ქი-მეთქი. მე ძალიან მიყვარს, ქალები რომ მართავენ მანქა-
ნას.
– რატომ? რაა აქ განსაკუთრებული?
– რა ვიცი, კაცია და ხასიათი. ნუ მეტყვი უარს, – მანქანა ად-
გილზე გავაქვავე და კარი გავაღე, – გადმოჯექი აქეთ.
მართალია, წინ წაიწია, მაგრამ სატერფულს მაინც ძლივს
მისწვდა. ბოლომდე გათიშა და საჭეს ჩააფრინდა მარცხენა ხე-
ლით, მეორეთი სიჩქარის სახელურს დასწვდა.
– წინ?
– არა, ლია, უკან, ბარემ მეორე სიჩქარით აიღე, – მე მის
ხელს ზევიდან დავაფარე ხელი, სახელური დავწიე.
– ვიცი, ვიცი, დიტო! – ხელი წამართვა და საჭეს ორივეთი
მოეჭიდა.
მანქანა უცებ დაიძრა.
რა ვუყოთ მერე, გამოუცდელს და ისიც ქალს კი არა, ჩვენც
მოგვდის, სატერფულს უცებ ავუშვებ ფეხს.
– წინ, წინ იხედე, ლიანა, სიჩქარეს მე თვითონ, – ვთქვი,
როცა სახელურს დასწვდა ისევ და ორივე ხელი მოვხვიე მის
ერთ ციცქნა მარჯვენას.
ძალიან ჩქარა დადის, ჯერ საჭეს ვერ მართავს და ჩქარა კი
დადის.
– სიჩქარის შეცვლისას საწვავს ფეხი აუშვი, ლია.

33
 – ვიცი, მაგრამ მავიწყდება.
– ლია, მოსახვევში, ნელა, ლია!
– უცებ ვერ დაამუხრაჭა და ჩქარა შემოუხვია; მე კარს მი-
მაკრა, მანქანა გზას ოდნავ გადასცდა, მაგრამ მაინც გაასწო-
რა, გამეცინა, მაგრამ უეცრად ორმოში ჩავეხეთქეთ, კინაღამ
ენა მოვიწყვიტე.
ახლა თავდაღმართში დაეშვა.
უყურე შენ, რა გადარეული გოგო ყოფილა!
– ბოგირზე ფრთხილად, ლია, – ვთქვი და ის იყო მანქანაც
გადაფრინდა: მაღლა შემისროლა და იგრიალა. საბურავი
ათასჯერ გამხეთქია, მაგრამ ახლა, საჭესთან რომ ლიანა იჯდა
თუ, საერთოდ, სხვა მართავდა ჩემს მანქანას, მეხის გავარ-
დნასავით მომესმა. ადგილიდან წამოვხტი, ალბათ, მისაშვე-
ლებლად, თუ არ ვიცი, რატომ, ლიამ, რა თქმა უნდა, საჭე ვერ
დაიმაგრა. გადასცდა გზას, გადაეშვა არხში... მაგრამ მეტი არ-
აფერი მახსოვს: თავით წინ რაღაცას შევასკდი და თვალთ და-
მიბნელდა.
გონს მალე მოვედი. კაბინის პატარა ნათურა მიჭიატებდა
თვალებში. თავი საჭესთან მედო, ლიანას კალთაში. შუბლი,
მარჯვენა თვალის გასწვრივ, მეწვოდა. ზედ ჩემივე ხელი მედო,
თბილი სისხლი ჟონავდა.
– დიტო! – ჩამესმა ლიანას შეშფოთებული ხმა.
მე მინდოდა, მეთქვა, ნუ გეშინია, არაფერია-მეთქი, და წა-
მოვმდგარიყავ, მაგრამ უცებ, რატომღაც ენა გავიკმინდე და
ღია პირიდან მარტო გმინვა აღმომხდა.
– დიტო! ისევ გაიმეორა მან და შუბლზე მისი ცხელი ხელი
ვიგრძენი. – რა მოგივიდა, დიტო?!
მე თვალი დავხუჭე და სისხლიანი ხელებით სახე მოვისრი-
სე.

34
 – ეს რა ამბავია, დიტო?!
ალბათ, მთელი სახე სისხლით მოვითხუპნე, შუბლზე ჩა-
მოყრილ თმაში ძნელი გასარჩევი იყო, შუბლი ღრმად გამტე-
ხოდა თუ არა.
– ჩემი ბრალია, ყველაფერი ჩემი ბრალია! – იგი ყურებს
მისრესდა, ხელი სახეზე გადმოიტანა და შეჩერდა. ეუცხოვა,
ალბათ, გაუპარსავი წვერი. მე ხელი დავუჭირე. თვალი ვიწ-
როდ გავახილე და მის, ზემოდან დაჩერებულ, გაფართოებულ
თვალებს ავხედე.
– ლიანა...
იგი შეცბა და ხელი გასწია. მე ჩავაფრინდი მის ხელს და
ლოყაზე მივიკარი.
– შენ... – იწივლა მან, – შენ, აი, თურმე რა ყოფილხარ?! –
ხელი გამომგლიჯა და კარი გააღო.
– სად გარბიხარ-მეთქი, – ერთი კი ამოვილაპარაკე, წამოვ-
ვარდი და ვწვდი მკლავში. – ცალი ხელით შემოვიყვანე აფარ-
თხალებული და ჩავიკარი გულში. არაფრით დამზოგა, ვითომ
რა წინააღმდეგობა უნდა გაეწია, მაგრამ მაინც იმდენი ქნა, ვე-
რაფრით ტუჩებში ვერ ვაკოცე. კაცმა რომ თქვას, სხვანაირ კო-
ცნას მე კოცნასაც არ ვეძახი. არადა, ვატყობ, საცაა, გამისხლ-
ტება და მერე უცადე, როდის გაგისკდება საბურავი!
– მხეცო! – იკივლა მან, როცა თავი ვერაფრით გაითავი-
სუფლა.
მხეცი თუ ვარ, მე შენ გიჩვენებ! სახე ორივე ხელით დავუჭი-
რე, ხელებს შორის თავი, როგორც იყო, გავუძვრინე... მერე
როგორი ბრაზი მჭირდა მისი ტუჩების...
თითქოს გაყუჩდა. მანამდე უნდა იბრძოლო, სანამ გეწინა-
აღმდეგებიან, მერე მეც მოვეშვი და მისი ყურის ბიბილოსთან
სინანულით ავჩურჩულდი:– ლია, იცი, ლია?..

35
 მან, ხელი მიშვიო, ერთი გასრიალდა და გადახტა.
– ლიანა! – ვიყვირე და მეც ჩამოვხტი. – სად მიხვალ, ლია-
ნა?!
მანქანა არხზე გადასულიყო, გზას იქით აკაციას შეჯახებო-
და, ქერქი გაეცალა ხისთვის და გაჩერებულიყო.
– ლიანა! – გავძახე ბნელს, მაგრამ ხმა არავინ გამცა.
მანქანას უკან დავახევინე და გზაზე გავიყვანე. ვეძახი – ვინ
გცემს ხმას!
სათადარიგო თვალი დავაგე; დავადექი გზას, ყოველ ას,
ორას მეტრში ვჩერდებოდი და ვუხმობდი, მაგრამ მიწამ უყო
პირი თუ ცამ, ვერ გავიგე, ისედაც, ეტყობოდა კაი შიში ჭამა, მე
კიდევ უფრო გავუხეთქე გული და – ის იყო და ის, მას მერე სა-
თოფედ არ მიმიკარა.
აბა – დღეს, აბა – ხვალ... გაგიგონია, ჩემკენ ვინმე იხედე-
ბა? აგერ, ერთი კვირა, მეორე... თვალის დასაკრავად არ ვუნ-
დივარ.
არადა, რა ვქნა, კაცი ვარ... გამიჭირდა, ნამეტანი გამიჭირ-
და. რაღა დავმალო და მიყვარს, ძალიან მიყვარს. სადმე რომ
ხელში ჩამაგდებინა, რა ვქნა, ვეტყვი, რომ შავ დღეში ვარ,
რომ მას იქით გზა არა მაქვს... თან იმასაც ვფიქრობ, ვეტყვი
კი? როგორ ვუთხრა ეს ქალს, რომ, უმისოდ სიცოცხლე არ შე-
მიძლია. მოვკვდები და ვერ ვეტყვი...
აბა დღეს, აბა ხვალ, ღამე ძილი არა მაქვს, დღე – მოსვენე-
ბა.
მწონავი ორნაქმარევია, შენ გამოაპარებ რამეს? პირდა-
პირ ცეცხლზე დამდო, ორივე ქმრის ჯავრი ჩემზე ამოიყარა.
აქ მკრეფავებმა დაიდეს ენის წვერზე და სოფელს მეტი აღა-
რაფერი აქვს სალაპარაკო და თავის შესაქცევი.
ჯანდაბას, მისგან რომ მაინც რაიმე სიკეთე იყოს! იმ მხარეს

36
გამოხედვაც არ უნდა, საითაც მე ვეგულები.
ვერსად მარტო ვერ შევისწარი, თორემ გადაწყვეტილი
მქონდა, მეთქვა, გინდ მომკალი, გინდ მომარჩინე-მეთქი.
მიწერაც გადავწყვიტე, მაგრამ ვიფიქრე – მიმტანს მაშინვე
თავზე გადაახევს-მეთქი.
ბოლოს ავდექი და იმ მოსახლისას დავუდარაჯდი, სადაც
მდგმურად იყო.
ჭიშკართან, როცა გოგოებს დაშორდა და ეზოში ჩამოვიდა,
პირდაპირ მკლავში ვწვდი. წარმოგიდგენიათ? – ხმა არ გაუ-
ღია, პირიქით, წყნარადაც კი მკითხა:
– ჩემთან გაქვთ საქმე?
– ჰო, შენთან, შენთან მაქვს საქმე... – სული ვერ მოვითქვი,
გული პირდაპირ ყელში მომებჯინა.
– ხელს რატომ მიჭერთ? – ისევ მკითხა და მკლავი გასწია.
– არ გიჭერთ... – და ხელი გავუშვი.
მეგონა, ცოცხლად შევჭამ-მეთქი და ასე საწყლად კი გავუშ-
ვი ხელი.
– ჩამოდით, აქ რას ვუდგავართ, მართალია, დროებით,
მაგრამ მე მაინც ჩემი ოთახი მაქვს...
– ოთახი გაქვთ?
– ჰო, წამოდით, თუ მართლა საქმე გაქვთ.
– საქმე მაქვს, აბა! საქმე მაქვს...
იგი წავიდა.
– მოვდივარ, – მივაძახე და გამოვუდექი. სახლამდე არა-
ფერი უთქვამს. სახლის კიბესთან შემაჩერა და ხმადაბლა, ჩუ-
რჩულით მითხრა:
– აბა, აქ დამიცადეთ, გასაღებს გამოვართმევ დიასახლისს.
მასპინძლის სამზადისაკენ წავიდა, რომელიც ოდა-სახლი-
დან მოშორებით იდგა. ორი წუთიც არ გასულა, სამზადის კარ-

37
ებმა ისევ გაიჭრიალა. ჯერ პატარა, წუნკალი ფინია გამოძვრა,
მერე ოჯახის უფროსმა იპოლიტემ გაავსო ღია კარი.
პირდაპირ ტყვიასავით მომაფრინდა თითის სიგრძე შავი
ფინია და სანამ პატრონი მოვიდოდა, ორჯერ მეცა მარცხენა
ფეხის კოჭში. ძაღლი მაინც იყოს ან ყეფა იცოდეს – წივის და
კივის. ჯარასავით ვტრიალებ, მაგრამ ამ ბნელში შავი, თითის
სიგრძე ძაღლის გარჩევა არ გინდა?!
– ჰააიტ-თქვა, – მოისმა პატრონის ხმა.
ძაღლი მომეშვა, მაგრამ ახლა იპოლიტეს შევრჩი ხელში.
– დიტო ხარ, კაცო?
– დიტო ვარ, იპოლიტე ბიძია.
– ვა, შე კაცო, რავა ეზოში დამდგარხარ მერე.
– რაღაც, ისე...
– შე ოჯახაშენებულო, სახლი გვაქვს, კარი გვაქვს, მოსახ-
ლე გვქვია...
– კი, ბიძია, მაგრამ...
– აქანე არაფერი მითხრა, მე კაცი რომ მელაპარაკება,
თვალებში უნდა შევხედო.
– ხი, ხი! – გავიცინე მე... ჰო, რა სიცილის გუნებაზე ვიყავი!
– კი, ბიძია, მართალია, მაგრამ საჩქარო საქმეზე ვარ...
– რავა, ხომ არაფერი გიჭირს? – ახლოს მოვიდა იპოლიტე.
– გიჭირს, ბიჭო, რამე?! – გაუკვირდა, ამოდენზე სამეზობლოდ
არ დავდიოდით ჩვენ.
– ისეთი არაფერი, მაგრამ უცხო სტუმრები დამეცა, არ ვე-
ლოდი, ისე...
– მერე...
– მერე, ქალაქელი ხალხია, ხომ იცი და... კარგი ღვინო მინ-
დოდა, მეც მაქვს ჩემი, მაგრამ სიცხემ რომ დაჰკრა, ცოტა მო-
იჭვანგა...

38
 – შენ ღვინოს აქებდნენ და რა ღმერთი გაუწყრა... მე, ჩემო
ბიძია, გაგონილი გექნება, არ ვყიდი ღვინოს, ოჯახი მაქვს, მტ-
ერი მყავს და მოყვარე. თუ ძალიან გიჭირს, ერთ ფუთამდე ისე
გაგატან.
– მაშინ იყოს, იპოლიტე ბიძია!
– არა, უარი კი არ მითქვამს.
– არა, არა, ისე მოვედი, ამბის გასაგებად.
– მეზობელი ხარ, მეზობელი გქვია, ყიდვით არ ვყიდი, თო-
რემ, ისე წაიღე...
– არა, ბიძია, ახლა, ხომ ხედავ... – ხელები გავასავსავე. –
ჭურჭელიც არა მაქვს, არ მეჩქარება, ხვალ, ზეგ... – შევტრია-
ლდი და უკან მოვუსვი.
– დიტო, ბიძია, მომიცადე, კი არ გეწყინოს, მეზობლები გვ-
ქვია...
– არა, იპოლიტე ბიძია, შენი ჭირიმე, არაფერი მწყენია, შე-
ნი დიდი მადლობელი ვარ... შეგაწუხე... მერე...
ვიშვირე ფეხი და უკანმოუხედავად მოვუსვი.
გადმოვვარდი გადმოღმა და მივდივარ, მივდივარ ტყვიასა-
ვით; ვასკდები ჩემს გულს, ეს რა მიქნა, ეს რა გამიკეთა, მარა
იმას რას ვერჩი, იმასთან რა საქმე მაქვს, მე ვარ დამნაშავე, მე
ვარ შტერი და სულელი. უარესი მეკუთვნის, ის ნამეტანი კარგი
გოგოა, მე რომ ჭკუის ნასახი მომცა, აქამდე მოვუვლიდი თავს.
მივდივარ, მივდივარ, გავცდი ჩემს ეზოს გადასახვევს, მივ-
დივარ, შევუხვიე კანტორის ეზოში, ავირბინე კიბე, შევვარდი
თავმჯდომარესთან, პირდაპირ პირში წავართვი სიტყვა და
ვუთხარი:
– ახლავე, ამ წუთს დაწერე ბრძანება და გამიშვი-მეთქი.
თავმჯდომარემ ხელით მანიშნა, უკან დაიწიო და საუბრის
გაგრძელება დააპირა.

39
 – გამიშვით! – ვიყვირე მე, – გამიშვით, რა გინდათ ჩემგან,
აქამდე ხომ ვმუშაობდი, ხომ ვერ იტყვით, რომ არ ვმუშაობდი,
ახლა გამიშვით, მეტი აღარ შემიძლია.
– სად გაგიშვათ... რაზე მელაპარაკება? – დანარჩენებს მი-
უბრუნდა იგი.
– სად და, სადაც მინდა... აქედან გამიშვით, არ მინდა
თქვენთან მუშაობა, აქ, ამ სოფელში არ მინდა, კაცო, ხომ გე-
უბნებით, არ შემიძლია მეტი... ხვალ დილას, ამაღამვე მივდი-
ვარ, მივდივარ და როგორც გინდათ...
კარი გამოვიხურე და ახლა უკან წავედი, სახლში. დედაჩე-
მისათვის არ მინდოდა გამემხილა ჩემი რაიონში გადასვლის
ამბავი, მაგრამ ვერც ისე დავმაგრდი. ესღა უნდოდა საწყალ
ქალს, გული ისედაც ძაფზე ჰკიდია?! მაგრამ არც ასე გაჩერება
შემეძლო და მეორე დილით უთენია გავუდექი გზას.
ჯერ ტაქსზე მინდოდა მოწყობა. ერთ-ორ ნაცნობ შოფერს
გამოვკითხე ამბავი. გაეცინათ.
– „ ტაქსზე “ მოწყობა, ჩემო ძმაო... – თქვა ერთმა და კარგა
ხანს იფხანა კეფა.
– მე მეორე კლასის შოფერი ვარ, ის ხომ არ გგონივარ?
– შენ რა, მე „ ლუბიტელი “ გგონივარ, სატვირთოზე რომ
ვმუშაობ? – და პირველი კლასის წიგნაკი ამომიღო.
ჯანდაბას-თქვა, ვთქვი და მშენებლობაზე წავედი. იმ დღეს-
ვე გამაფორმეს ერთ უშველებელ მანქანაზე, – აი, ნიკელის ხა-
რი რომა აქვს მიკრული შუბლში.
ბინა საერთო საცხოვრებელში მომცეს იმ დღესვე. ხუთი ბი-
ჭი ვართ ერთ ოთახში. კაცი, თუ ცოტა ხასიათზე მაინც ხარ, არ
მოგაწყენენ, მარა ჩემს გულს ეკარება რამე?
დილიდან გზაზე ვართ გამდგარი, სილა, კირი, ცემენტი,
ხრეში, ქვა, აგური, ხე-ტყე... აღმა, დაღმა... რად გინდა მერე!

40
 ვითომ ძალიან კარგად ვმუშაობ, აგერ-აგერ ერთ გზა სი-
ლას გამოვუძღვანიებ ვინმეს და ჯიბის ფული არ მაკლია... ალ-
ბათ, ხელფასიც არ მექნება ცუდი, მაგრამ... ბიჭების ძვირსაც
ვერ ვიტყვი, გოგოებში წაყვანასაც მიპირებენ. გულს არაფერი
ეკარება, ნახევარი ღამე არ მძინავს. პირდაპირ გავსივდი, ვე-
ღარ დავეტიე ქვეყანაზე.
ერთ თვესაც ვერ გავძელი.
დედაჩემმა კაცი გამომიგზავნა: გავიგე, მაქაც შოფრად მუ-
შაობ და ეს დასაწვავი მანქანები ქალაქში სხვანაირიაო?
იმავე დღეს, საღამოს, ჩემს ბიძაშვილს შევხვდი. გაეცინა
ჩემს დანახვაზე და მითხრა: ლიამ მოკითხვა შემოგითვალაო.
ახლა მივედი მშენებლობის უფროსთან და გათავისუფლე-
ბა ვთხოვე. ავუხსენი, ასე და ასეა საქმე, დედა მყავს გულით
ავადმყოფი, თანაც ხომ იცით, ჩემს სოფელში მირჩევნია-
მეთქი.
უფროსმა თავი გადააქნია.
– თანაც, – დავუმატე, მე – ხომ იცით, ოჯახს მინდა მოვეკი-
დო, – ეს ისე ვთქვი, მიზეზად, მაგრამ ისე თბილად დამიარა ტა-
ნში, ერთი წუთით ბედნიერი ვიყავი.
გავასწორე ანგარიში და ახლა უკან მივდივარ.
მე თვითონ მეცინება ჩემს თავზე, მაგრამ რა ვქნა, მივდი-
ვარ...
ჩემს სოფელს რა ჯობია, დედაჩემის ფასი ვინ მყავს, მაგრამ
ყველა რომ მოვატყუო, თავს ხომ ვერ მოვიტყუებ, – მაინც ის
მეძახის, მაინც მისი თუნდაც ერთხელ შეხედვის სურვილი
მკლავს.
მოკითხვა შემოუთვლია...
ვინ იცის, შემომითვალა?..
მაგრამ მე მაინც მიხარია, ერთი მტკაველი გავიზარდე – ლი-

41
ამ მოკითხვა შემოგითვალაო, რომ მითხრა ჩემმა ბიძაშვილ-
მა...
...და ამბობენ... სიყვარულზე ამბობენ, რავაც მოვა, ისე წა-
ვაო...
სადაა მერე?!

თეთრი ქალიშვილი

უკანასკნელი გამოცდა ჩავაბარე, დავემშვიდობე მეგობ-

რებს, მჭიდროდ შევახვიე საკმაოდ გაცრეცილი და გაბრტყე-
ლებული ქვეშაგები. ჩემოდანში ჩავუშვი ყველაფერი: კბილის
ჯაგრისი, გალეული მარწყვის საპონი, სამართებელი, სამელ-
ნე და ელამი ჯიბის სარკე, ბოლომოღრღნილი კალმისტრები
და ნიკელგადაცლილი პაწია მაკრატელი. წიგნები და ლექ-
ციების საერთო რვეულები ცალკე შევკარი ქაღალდის თოკით.
დავუჯექი პირველ შემხვედრ საბარგო მანქანას, მანქანიდან
კიდევ მანქანაზე გადავბარგდი და შეღამებისას ეზოს ჭიშკარი
მედიდურად შევაღე. შევაღე და კისერზე შემოხვეულ დედას
ყურში ჩავჩურჩულე:
– ხომ ხედავ, დაგიბრუნდი, დედიკო!
თავმჯდომარემ კარგად მიმიღო, მხარზე ხელი კბილა ბიჭი-
ვით დამკრა და თითქოს საიდუმლოდ მითხრა:
– მოდი, ჩვენ, იცი რა ვქნათ?
მე არ ვიცოდი, რა უნდა გვექნა და თავი გავაქნიე.
– ბრიგადირად გაგიშვებ, ახალგაზრდა კაცი ხარ, ტექნიკოს

42
-აგრონომი, დავასვენოთ ღენტორიე, რას იტყვი შენ?
ღენტორიას ვერც ისე მაგრად ჰქონია საქმე. ხანში შესულა
და თურმე თავმჯდომარე არ უჯერებდა. ყანისას კიდევ არა
უშავდა, მარგვლა ჩაეტარებინა, მაგრამ ღენტორიე მეორე ბრ-
იგადის ბრიგადირი იყო და ჩაის კრეფაში უკანასკნელი, მეექ-
ვსე ადგილი ეჭირა.
საქმეს მთელი გულისყურით მოვკიდე ხელი. ადრიან დი-
ლიდან შუაღამემდე ჩემი ფეხის ჩადება არ იყო – ხან აღმა გავ-
რბოდი, ხან თავქვე ჩამოვრბოდი.
აბა ამ მოსახლისას:
– სარდიონა!
აბა იმ ოჯახში:
– ივლიტე, ივლიტე, არ გამომჭრა ყელი!
ამ ოჯახქორ ბესოია კერკეტას ქალიშვილი რომ მოსტაცეს,
მერე მოათრია ეს გაცოფებული ნაგაზი?
– გამოადგი, კაცო, ფეხი, რავა წელმოწყვეტილივით მობან-
დალობ!
– ქორწილი შემოდგომაზე გადაიხადე, შე მამაცხონებულო,
არ გამიგონია ამ გახურებული მუშაობის დროს ქორწილობი-
ე... ქალი ახლა მოიყვანე, ასეა მაინც მოდაში.
– არ გამაგონო, თუ ქალი ხარ, ყველი კი არა, სული რომ
მიგქონდეს გასაყიდად, ვერ გაგიშვებ!
მოვათავე ჩამოვლა, ახლა ფართობში მინდა გავიქცე, იქი-
დან პლანტაციაში გავირბენ და მთელი დღე იქ უნდა ვიტრია-
ლო. ხომ იცით, ჩაის ხარისხი, წონა, ჩატვირთვა, ფაბრიკაში
გადაგზავნა...
ზაფხულია, ჩაი სათუთია და ფარდულში დაყრილს რომ და-
აგვიანდეს, გადახურდება, გადაიწვება. მკრეფავებს ცივი წყა-
ლი არ უნდა მოაკლდეთ, სადილი იქვე თავის დროზე უნდა გამ-

43
ზადდეს, მანქანის საბურავები იშვებს სიცხეში და მძღოლს
ცეცხლი უნდა შეუკიდო.
დავადექი გზას. მოდი, დღეს მოკლე გზით ჩავუხვევ, მერე
ორღობეში გავძვრები, იქ არხში წყალი დაკლებული იქნება,
როგორმე გავხტები და ფართობში ამოვყოფ თავს.
მივდივარ, მივდივარ, გადავიარე შარა, გადავუხვიე მოკლე
გზით, მივიჩქარი ორღობეებში და მიხარია, არ ვიცი რა, მაგ-
რამ რაღაც კი მიხარია. ალბათ, საქმე რომ მაქვს გასაკეთებე-
ლი, ბრიგადირი რომ ვარ – აგრონომ-ტექნიკოსი, ჭკუას რომ
მეკითხებიან. არ ვიცი რა, რაღაც კი ძალზე მსიამოვნებს. იქნებ
ის, რომ შრომადღეებს გამოვიმუშავებ და ერთ ახალ კოსტი-
უმს ვიყიდი, სახლს დასავლეთით ნაწვიმარ კედელს გამოვუც-
ვლი და...
ორღობიდან ორღობეში ვუხვევ.
ჩვენი სოფელი ლამაზი სოფელია. ბევრი ალვის ხე ხარობს.
თებერვალშივე თეთრად გადაიპენტება ტყემლები. ყველა მო-
სახლეს აქვს ვენახი. მწიფე მსხალს გოჭებიც არა ჭამენ. გვაქვს
ოდა სართულები და კლუბის მშენებლობას ვაპირებთ.
გავცდი სოფელს, იწყება დახრამული, დაორწოხებული ნა-
გზური, ვალაჯებ, ვხტები, ვუქცევ გვერდს ნაურმალს... აგერ,
წყარო ჟონავს მიწაში, აქ მუდამ ტალახია ავდარში თუ დარში.
გზის პირზე ბროწეულებია, აქ ძველად ხალხი ცხოვრობდა, მა-
შინ სულ ერთი იყო, სადაც იცხოვრებდა კაცი; ყველგან უგ-
ზოობა იყო; მერე აიყარა მოსახლეობა, შარაგზის პირას გადა-
სახლდა; ასეც ჯობდა, ასეც მოიქცნენ.
ჰოდა, ახლა გზის პირას მოდებულ ეკალ-მაყვალში ჩარჩე-
ნილი ბროწეულებია.
ვერიდები ტალახს, ვიწევ აქეთ, კიდე-კიდე და... „ ბუხ “ –
ბროწეული მადგას თავზე მუშტით. იქით წელიწადში ერთხელ

44
თუ გაივლის ვინმე, ძაღლი არაა ნაჩვევი მგზავრს, ბიჭი ხარ და
დაუმაგრდი!
საწყალი თებრო, კოლექტივი ეხმარება, ალბათ, თორემ
თვითონ რა შეუძლია, ქმარი თებროს არა ჰყავს და შვილი...
შვილი ხომ ჰყავდა თებროს, კი, როგორ არა! მახსოვს, ნათია
ერქვა თუ თათია...
– იქით, ძაღლო!
ნათია, ნათია ერქვა ნამდვილად. ორი კლასით უკან სწავ-
ლობდა. გამხდარი, დალეული ბავშვი იყო, ავადმყოფობდა,
ხშირად აცდენდა, ასე, მგონი, მეხუთე-მეექვსე კლასამდე მო-
აღწია. მერე დიდი თოვლი მოვიდა და...
– ძაღლი ხარ თუ მამალი მგელი!
მერე აღარ მინახავს, ჰო, ერთხელ ქალაქში შევხვდი, თბი-
ლად შეფუთნული მიჰყავდა თებროს.
– იქით-მეთქი, რას გადამეკიდე, შე ბალანდასაწვავო!
სკოლაშიც თავისთვის იყო ნათია, მზეზე თბებოდა ყოველ-
თვის, იდგა რომელიმე სამზეურ კედელს აკრული და იქიდან
უცქერდა ბავშვების თამაშს. არავის ერეოდა, არავის არაფერს
უშავებდა. ერთხელ თავსაფარი გადაეგდო ვიღაცას, არ დადე-
ვნებია, არც ხმა ამოუღია, იდგა იქვე ამორჩეულ კედელთან,
დაეხარა თავი და ფერმკრთალ სახეზე ღაპაღუპით ჩამოსდიო-
და ცრემლები. სწავლა უჭირდა და ამისთვისაც ყრიდა ცრემ-
ლებს. დილით იგვიანებდა, ეკითხებოდნენ მიზეზს, ტიროდა.
გაკვეთილების შემდეგ ბავშვები ჟივილ-ხივილით გარბოდნენ,
ხტოდნენ, ერთმანეთს ეკინკლავებოდნენ. ნათია წყნარად მი-
დიოდა თავისთვის გზის კიდეზე თავჩაღუნული, მოწყენილი,
ფერმკრთალი.
– ეს ძაღლი რა გადარეული რამე ჰყოლია თებროს?!
ახლა სადაა?.. ორი კვირაა, აქ ვტრიალებ, ამ სოფელში,

45
არც ყანა მაკლია და არც კანტორა, არც ტყე და არც მინდორი.
არ შემხვედრია. წავიდა? სად წავიდა? კარგადაა? გათხოვდა?..
– ბათურა, აქეთ, ბათურა, ეზოში ჩამოდი, შე სასიკვდილე!
ეზოში შავებიანი, პატარა, დალეული ქალი დგას. ჩამონა-
ყარ ხილს აგროვებს და კალათში ყრის. მხრებში წახრილი იყო
ყოველთვის თებრო, ახლა თითქოს კუზი დასდგომიაო, მოხუ-
ცებულა. საბრალო ქალი!
– გამარჯობა, დეიდა თებრო!
წელში სწორდება, ხელებს ერთმანეთზე ასავსავებს, იწ-
მენდს თუ უხერხულობას გრძნობს.
– ღმერთმა გაგიმარჯოს, ჩემო ბატონო! – თებრომ ისევ კა-
ლათისაკენ დააპირა გაბრუნება, რომ ახლა მოვიკითხე:
– როგორ ბრძანდებით, ბიცოლა, ხომ არ მოხუცდით!
ისევ გასწორდა, ახლა აქეთ, მესერისაკენ გადმოაბიჯა და
ისევ ხელების სავსავით მოჰყვა თავის გასაჭირს:
– მოვხუცდი, შვილო, ნაადრევად მოვხუცდი, შენი ჭირი შე-
მეყაროს!
ამასობაში მთლიანად ტალახში ამოსვრილი ჭიშკარს გა-
ვუსწორდი, რომ უცებ კარმა დაიჭრიალა, მაგრამ არ გაღებუ-
ლა. თებრო ჭიშკარს მოადგა და სარებით გაკონილ პატარა კა-
რებს დაუწყო გაღება.
– ჩამობრძანდი, ბატონო, კაცი ძვირი სტუმარია ჩვენს ღა-
რიბ ოჯახში.
– ახ, არა, საქმეზე მეჩქარება!
– რა საქმეზე ხარ, შვილო? – თვალებში შემომხედა, დამაკ-
ვირდა, თავი გააქნია და მობოდიშებით მკითხა: – ვერც კი გი-
ცანი მე სასიკვდილემ.
მე ვინაობა ვუთხარი და წასვლა დავაპირე.
– უი, რავა მოსწრებიხარ დედაშენს! ჩამოდი, დედაშვილო-

46
ბას, კაცი რომ ეზოში ჩავა, ხე გაიცინებს, ნეტა ჩემი გოგოც ბიჭი
ყოფილიყო...
– ჰო, მართლა, ნათია, შენი ქალიშვილი...
– შენ მოგეცა სიკეთე, რავა გხსომებია...
– ხომ კარგადაა, სადაა ახლა?
– სახლში, შვილო, სად უნდა იყოს?!
– მერე ასე... რომ არსად მინახავს?
– შენ გაიხარე, შვილო, რომ იკითხე, ჩამოდი, შენი ჭირი შე-
მეყაროს, ჩამოდი! – თებრომ შეკრული ჭიშკარი გახსნა და შე-
მიპატიჟა. – კი არაფერი მაქვს მე უბედურს, მარა ხილი მიირთ-
ვი, ცივ წყალს არ დალევ?
მეუხერხულა თებროს გაწბილება და უარი ვერ ვუთხარი.
– კი, დეიდა, კი, წყალი მართლა ღვინოს მირჩევნია...
ეზოში შევაბიჯე და გავშეშდი.
ღრიჭოდ შეღებულ სახლის კარში დავინახე თავიდან ფეხე-
ბამდე თეთრი ქალი. იგი იმწამსვე გაქრა, როგორც კი თვალი
შემასწრო.
თებრომ ძველი ტაბურეტი დამიდგა, მერე ცივი წყალი მო-
იტანა დოქით, დოქი სანთლით იყო დაგოზილი, მე ზედიზედ
ორი ჭიქა გადავკარი და თვალი არ მომიცილებია სახლის ღრ-
იჭო კარზე. სახლში ბნელოდა და ვერავინ გავარჩიე. ჩამოვჯე-
ქი იქვე ხის ძირას, წამოვიწიე, ჩავცუცქდი და ზურგით ხის ტანს
მივეყრდენი. თებრომ მსხალი მომაჩეჩა ხელში. ვატრიალე
ერთხანს, ვერაფერი მოვუხერხე, გვიან მომაგონდა, რომ უნდა
შემეჭამა. წამოვდექი, ისევ ჩაჯდომა ვამჯობინე. რაღაც მაწუ-
ხებდა, რაღაც მაწვალებდა, ვიღაცის თვალები მიცქერდნენ,
ვიღაცა არ მაცილებდა თვალს.
– არ გიამა, შვილო, მსხალი? – მომესმა ისევ თებროს ხმა.
– ეზოს ბოლოში ჭანჭურები გვაქვს, თუ გესიამოვნება, მოგიტ-

47
ან.
– აჰ, არა, დეიდა, ნუ შეწუხდებით, გემრიელი მსხალია, –
და ზედიზედ ჩავკბიჩე.
– აბა, ეს ვაშლი ნახე, ძირს ჩამონაყარი კია, მარა... ხეზე ას-
ვლა არ შემიძლია და...
– კი, მაგრამ... – დაუღეჭავი ლუკმა ძლივს გადავიტანე და
განვაგრძე: – კი მაგრამ, თქვენი ქალიშვილი...
– ჩემი ნათიე?..
– ჰო, ხომ კარგადაა?
– არაა, შვილო, კარგად, აბა, იგი რომ კარგად მყავდეს, რა
უჭირს უბედურ დედამისს.
– რატომ, რა აწუხებს?
– რა ვიცი, შვილო, სუსტი ბავშვი იყო, ვერ იქნა და ვერ გამ-
ომჯობინდა.
– ექიმები?..
– ექიმები... – თებრომ ხელი ჩაიქნია. – ექიმები... რა ვიცი,
სისხლი აკლიაო, დაჩრდილვა აქვსო...შენ გეცოდინება, რაა
დაჩრდილვა.
– დაჩრდილვა... დაჩრდილვა... ისეთი არაფერი... ახლა
იოლად რჩება.
– რა ვიცი, არაფერი საშველი კი არ დაადგა და... ჭამის მა-
და არა აქვს, ტოლ-ამხანაგებს ჩამორჩა... ერთხანს ნახულობ-
დნენ, მიეცათ დიდი დღე, აკითხავდნენ, უფრო ხალისიანადაც
იყო, მერე მოწყინდათ ამ ტალახში ღოღიალი და ქე დაანებეს
თავი. ახლა ექიმმა მითხრა – უკეთესადააო, მაგრამ ღამღამო-
ბით ჩუმად ტირის, არ უნდა, მე რომ გამაგებინოს, მარა დედის
გულს რა დაემალება.
– სადაა, ვნახავ მაინც!.. – წამოვიჭერი მე.
– ახლა, შვილო, ახლა... – გაჩერდა, დაფიქრდა, მერე მო-

48
რიდებით გამომიტყდა: – ახლა... არც მილაგებული ვართ და
არც... ჰო, ჯერ ძინავს... – უხერხულად დაიწყო ხელების ფშვნ-
ეტა.
– კარგი, წავალ მაშინ... – ჭიშკრისაკენ გავტრიალდი. – წა-
ვალ და... საღამოს გამოვივლი...
წაქცეული ჭიშკარი წამოვაყენე, სარით მივამაგრე და სახ-
ლის კარს გავხედე, გზას გავყევი, ისევ მოვიხედე. შემომიტია
ნაგაზმა, ყურადღებაც არ მიმიქცევია.
გავცდი ეზოს, ჩავივაკე. არხში წყალი დაკლებული იყო, მა-
ინც ორივე ფეხი დამისველდა. გავედი ფართობში. თავზე წავა-
დექი წითელხილაბანდწაკრულ მუშას, ძლივს შევნიშნე. ყანის
თავში კულტივატორს წამოვედე, პლანტაციაში ორჯერ მით-
ხრეს მოკრეფილი ჩაის წონა, ვერ დავიმახსოვრე. გავგზავნეთ
მანქანა, გავხედე, ისევ დილაა, ჯერ დაღამებამდე მთელი წე-
ლიწადია. ახლა წყალი მოვიტანეთ კასრებით, მზარეული შე-
უდგა სადილის თადარიგს. ზოზინებს, არ ჩქარობს.
– გაანძრიე ხელი, გაშუადღდა!..
მზეს უჭუტავს თვალს, მერე მე მიცქერის და საქმეს ისევ ზან-
ტად განაგრძობს.
მკრეფავები ცლიან კალათებს, ისწორებენ თავსაფარს, მი-
ცინიან, მიყვებიან, ამდენი მოვკრიფეთო, ჯერ სადა ხარ, სამ
ამდენს კიდევ მოვკრეფთო, ციალა სიმღერას გვირევს და
გააჩუმეო, მძღოლმა მწონავ ქალს ორჯერ უჩქმიტა და თვალი
გეჭიროსო, მძღოლის თანაშემწე მართვის უფლებას ვერ მი-
იღებს, თვალის პაჭუნი დამართიაო. ვიღაც მიღიღინებს, ვიღაც
კისკისებს, ვიღაცა კაპასობს, მზარეული ისევ არ ჩქარობს.
– აი, ნახავ, შენ თუ სადილი არ დაგიგვიანდება! – ვაჩქარებ
მე. ის ისევ მზეს უჭუტავს თვალს, იმშრალებს ხელს თეთრ წინ-
საფარზე და საათის ჯიბიდან მსხვილი ძეწკვით მოზრდილ

49
ბორბალს მოათრევს, უყურებს საათს, მერე – მე, და საქმეს
ისევ ზანტად აგრძელებს.
გავრბივარ პლანტაციებში, ვამოწმებ, როგორი გაკრეფი-
ლია ბუჩქები, სადაა მოძალებული საკრეფი. ქარსაცავში ევკა-
ლიპტისთვის ტოტი ჩამოუხლეჩია ქარს.
ვიღაცა მეძახის:
– ბაჭუა, აქეთ, ბაჭუა!
ვიღაცა ისე კისკისებს, შეიძლება გული წაუვიდეს. ქარსა-
ცავს იქით მღერიან, თუ ყაყანებენ...
– ბაჭუა!
საღამოს მანქანისათვს აღარ დამიცდია, ყანა-ყანა გავე-
მართე. კულტივატორს აღარ გადავყრივარ. წითელხილაბან-
დიან გლეხს სვრელი გაეტანა და ახლა ფერდობს შესდგომო-
და. არხში პირდაპირ შევტოპე და ნახევრად სირბილით ავყევი
აღმართს. ვახტები ხრამულებს, ვაბიჯებ ორწოხებს, ვალაჯებ
ბუჩქებს, ძალიან მეჩქარება, ერთი სული მაქვს, სანამ მივიდო-
დე, ასე მგონია, ვიღაც დიდი, დიდი ხანია, მიმელის.
აი, ბოლი ამოდის, სახლიც... ძველი, ძელის სახლი, უფან-
ჯრო, ყავრით დახურული. მე ყავრით დახურული სახლი მირ-
ჩევნია – ავდარში მთელი ღამე შხაპუნებს წვიმა და ყვება ზღვი-
დან მოტანილ ზღაპარს.
მე ყავრით დახურული სახლი მირჩევნია.
ავი ნაგაზი... ძაღლი არაა ნაჩვევი მგზავრს, ბიჭი ხარ და
დაუმაგრდი!
უკვე ბინდდება. შევდივარ ორღობეში, სადღაც აქ წყაროები
ჟონავს, ყოველთვის ტალახია, დარია თუ ავდარი.
სახლის კარი ღიაა. აივანზე ვიღაცა ზის!
ნათია!
– იქით, ძაღლო!

50
 დამინახა, წამოიწია, ადგა. მიცქერის, მიცქერის, თვალს არ
მაშორებს, ჩავუხვიე ჭიშკართან და შევიდა სახლში.
– ბათურა, აქეთ, შე სასიკვდილე! – თებრო წამოვიდა.
მე აღარ დამიცდია, ჭიშკარი ფრთხილად შევაღე, რომ არ
წაქცეულიყო. არ წაქცეულა, გამიკვირდა, მივხურე და მივ-
ხვდი, ცალი მხარე მავთულით იყო მიკრული ბოძზე.
– შენ მოგეცა სიკეთე, რავა მართლა მოდი!
– აბა, როგორ... – დავიწყე მე და კარს ზურგით მივაწექი.
– რავა იქცევა მაგ დასაწვავი!
– არა, ბიცოლა, კარგია, მიბმულია.
– მიბმულია?! – გაუკვირდა თებროს, მერე წუწუნს მოჰყვა:
– არაფერი დამიჯერა დღეს, ეზოს ბოლოში ჭანჭურებზე გასუ-
ლიყო კალათით. აგერ აქამდე აივანზე იჯდა და შალი არ მო-
იხურა.
– არაფერი უჭირს, ბიცოლა, ახლა სიცივე ხომ არაა.
– მოგეცა სიკეთე, სიცივე არაა, მაგრამ საღამოა, რომ გაცი-
ვდეს... წამლებით უდგია სული.
თებრო აივანთან მიდებულ ბრტყელ ქვაზე ავლით ამიძღვა.
მე ფეხი პირდაპირ უკიბოდ შევდგი ძველ, ფარღალალა იატაკ-
ზე, რომელმაც უსიამოვნოდ დაიჭრიალა, კარის ზღრუბლიდან
ახლა ფეხი სახლში ჩავაბიჯე სოხანეზე. სახლში უკვე ლამპა ენ-
თო. კუთხეში საწოლზე წამომჯდარი ნათია დავინახე. გადავ-
დგი ნაბიჯი, მაგრამ ფეხი გადამიბრუნდა, სოხანე უსწორმას-
წორო იყო. ამ დროს სადღაციდან მომესმა:
– მობრძანდით!
– აქა მშვიდობა! – მოგვიანებით ვთქვი და თვალით ისევ ნა-
თია მოვძებნე.
ნათიას თეთრი ფერი ჰყვარებია.
– აქეთ წამოდი, შენი ჭირი შემეყაროს, – მომესმა თებროს

51
ხმა და საწოლისაკენ გამიძღვა.
ნათია საწოლიდან წამოდგა და მისკენ გაწვდილ ორივე ხე-
ლში პატარა გამხდარი ხელი ჩამიდო.
– გამარჯობა, ნათია!
– გაგიმარჯოს, – მომესმა ისევ სადღაციდან.
– როგორა ხარ, ნათია... – რაღაცა კიდევ მინდოდა მეთქვა,
რაღაცა ხუმრობაც მინდოდა, მაგრამ გამიჭირდა.
– გმადლობთ!
– ნათია... რა ხანია, არ მინახავხარ... შვიდწლედი რომ და-
ვამთავრე, ტექნიკუმში წავედი, ათასში ერთხელ ჩამოვდიო-
დი... ახლა სულ დავამთავრე...
– დაბრძანდი, შენი ჭირიმე, – სკამი მომიწია თებრომ.
ნათიაც ჩამოჯდა საწოლზე. თებრომ შალი წამოახურა მხრ-
ებზე და უკანა კარით გავიდა. ნათია ზურგს უკან მარცხენა ხე-
ლით ეთამაშებოდა რაღაცას.
– ახლა დავამთავრე... – განვაგრძე მე დაწყებული ბოდიში,
– ხშირად გინახულებ... მართლა, რა გაწუხებს?..
ნათიამ თვალებში შემომხედა, მე ამოდენა წამწამები არა-
სოდეს მინახავს, თქმით კი არაფერი თქვა. მე შევკრთი. ნათი-
ამ თვალებით თითქოს რაღაც მითხრა, რაღაც დიდი საიდუმ-
ლო გამანდო.
– ნათია!
მას არც ახლა გაუცია ხმა, თვალები მომარიდა, თავი ჩაჰკი-
და და ზურგს უკან ისევ დაუწყო თამაში რაღაცას.
სახლში მყუდროება ჩამოვარდა. ნათიას ზურგს უკან კრუ-
ტუნებდა განებივრებული კატა. ლამპა სუსტად ანათებდა სრ-
ულ ძელის სახლს. მიტკალივით თეთრი ნათია თეთრ ჩითის
კაბაში, რომელსაც ოდესღაც ცისფერი კოპლები ჰქონია, ძვე-
ლი კედლის ფონზე თოვლის ქალივით ჩანდა.

52
 ისევ კრუტუნებდა განებივრებული კატა ნათიას ზურგს
უკან.
რაღაც უნდა მეთქვა.
– ნათია! – დავიწყე ისევ, მინდოდა, მეკითხა, ახლა ხომ შე-
დარებით უკეთესად ხარ უწინდელზე-მეთქი, მაგრამ გადავი-
ფიქრე. – ჰო, მართლა, – წამოვდექი, მერე უცებ დავეშვი და
განვაგრძე: – დღეს ძალიან დავიღალე.
ნათიამ ისევ შემომხედა.
– ათასი საქმეა, ეს ვერანა, ყველაფერს როგორ გაწვდები
ერთი კაცი... – უცებ მივხვდი, რომ ტრაბახი დავიწყე, ისევ გა-
მიწყდა ხმა, მაგრამ მუნჯად ჯდომაც არ შემეძლო, რაღაც ხომ
უნდა მეთქვა და განვაგრძე: – ჩაი მოგვეძალა, ნათი, გეგმას
ვასრულებთ, მაგრამ არც გეგმის ზევით დაგვწვავს პირს. ჩაი
ბევრია, მუშახელი არ გვყოფნის; არა, გვყოფნის, მაგრამ მეტი
რომ იყოს, არ გვაწყენს, – და არ ვიცი, საიდან შემიფრინდა ეს
აზრი, რომ დავუმატე: – შენ კი არაფერს გვეხმარები.
მე ენაზე ვიკბინე.
ნათიამ ჯერ გაოცებით შემომხედა, მერე ისეთი მწყობრი
კბილები გამოაჩინა, მე თვალები ზედიზედ დავახამხამე, ხომ
არ მომეჩვენა-მეთქი.
ნათიას სათნო და ნაზმა ღიმილმა იმდენი ძალა შემმატა,
დაღლილობაც დამავიწყდა, ზრდილობაც კი, ჯიბეებში ხელებ-
ჩაწყობილი, ბოლთის ცემას მოვყევი.
– არ გვეხმარები... – განვაგრძე მე საყვედური. – ზარმაც-
ობთ, ამხანაგო!
ნათიას ისევ გაეღიმა.
– დიახ, არ გვეხმარებით. რატომ? ვინ იცის, რატომ. არ გინ-
დათ დაგვეხმაროთ და იმიტომ. დიახ, არ გინდათ დახმარება,
არც მეტი, არც ნაკლები...

53
 ნათიას ისევ გაეხსნა ბაგე და ოდნავ ხმამაღლა თქვა:
– სურვილი არა მაქვს.
– სურვილი, სურვილი არა გაქვთ! – განვაგრძე ისევ გახა-
რებულმა, – მუშაობის სურვილი არ გაქვთ, თორემ... – და ისევ
ეშმაკმა იცის, საიდან შემიძვრა კიდევ ერთი აზრი, – აბა, გათ-
ხოვება გიხსენონ, აბა, ერთი კარგი საქმრო გამოჩნდეს?
ნათიამ თავი ჩაჰკიდა, მაგრამ ეტყობოდა, ღიმილი მაინც
არ გამქრალა მის სახეზე, მე ისევ ძველს დავუბრუნდი:
– არ გეკადრებათ, ამხანაგო... არ გეკადრებათ, ჩვენ რა,
თქვენზე ნაკლები ვართ?
ამაზე ისევ ასწია თავი ნათიამ, თვალებით შემომცინა – ამ-
ოდენა წამწამები არასოდეს მინახავს!
– არ ვართ ნაკლები. – მერე მის წინ დავდექი, ხელები წელ-
ზე დავიწყვე და ჩემს გარეგნობას ავხედ-დავხედე. თვალი ნა-
თიამაც ამაყოლ-ჩამომაყოლა, – როგორც ხედავთ, არა ვართ
ნაკლები.
შევატყვე, ძალიან უნდოდა გადაეკისკისა... მაგრამ მხოლ-
ოდ ისევ გულიანად გაიღიმა და ისევ მომაპყრო მეტყველი თვ-
ალები.
– არა ვართ ნაკლები, – გავიმეორე მე.
ახლა კი ვეღარ შეიკავა თავი, გადაუვარდა კისერი, სიცი-
ლისაგან მთელი ტანით აძიგძიგდა, ამ სიცილში არც შეუნიშ-
ნავს, როგორ გადაუვარდა ცალ მხარეს შალი, ძლივს მოითქვა
სული. ცალ მხარეზე შერჩენილ თავშალს დახედა. არ ეამა,
თითქოს მოიღრუბლა კიდეც ერთი წამით, მერე ერთი გაიქნია
ბეჭები, მთლად მოიცალა და ისევ შემომცინა.
მომინდა, მივვარდნილიყავი, დამევლო ხელი, მიმეკრა
გულზე და გავქცეულიყავი აქედან. ვინ იცის – საით, მინდორ-
ში, ყანებში, ტყეში, ჯანდაბაში, სულ ერთი იყო – სადაც, ოღო-

54
ნდ მერბინა და ნათიას ეცინა, ეცინა და ეკისკისა.
ვივახშმეთ. ნავახშმევს ხილიც მოიტანეს. ჩემს დღეში არ
მიჭამია იმდენი ჭანჭური.
გვიან თებრომ ჭიშკრამდე გამომაცილა და გახარებული
მეათედ მიხდიდა მადლობას.
– შენ მოგეცა, შვილო, დიდი დღე, რავა მართლა მოდი!
– მე ხვალაც მოვალ, ბიცოლა, ზეგაც... მაზეგაც...
დილით ყოველთვის უთენია ვდგები. ხან აღმა გავრბივარ,
ხან თავქვე ჩამოვრბივარ. აბა, ამ ოჯახში:
– სარდიონა!
აბა, იმ მოსახლისას:
– ივლიტე, ივლიტე, არ დამკლა შენი ხელით!..
– ბესოია კერკეტას ქალიშვილი რომ მოსტაცეს, მერე მო-
ათრია ეს გაცოფებული ნაგაზი?
– გამოიხედე, კაცო, გარე!
– რა ამბავია?! რა გექორწილებათ!
ჩვენი სოფელი ლამაზი სოფელია. ყოველ ეზოში შრიალებს
ალვის ხე. გაზაფხულზე თეთრი აკაციის ყვავილობა იცის. შა-
ბიამნის ხსნარს ვასხურებთ ვენახებს. მწიფე მსხალს გოჭებიც
არა ჭამენ. გვაქვს მწვანეში ჩაფლული ოდები და კლუბის მშე-
ნებლობაც დავიწყეთ.
...და მიხარია. არ ვიცი რა, მაგრამ რაღაც კი ძალიან მიხა-
რია, ალბათ – საქმეს რომ ვაკეთებ, ბრიგადირი რომ ვარ, ჭკუ-
ას მეკითხებიან და დედას მოვესწარი, ამ შემოდგომაზე შრო-
მადღეების ფულით ახალ კოსტიუმს ვიყიდი და სახლს შევაკე-
თებ.
გადავივლი შარას, გადავუხვევ მოკლე გზით, მივდივარ
ორღობეებით, გავცდები სოფელს. იწყება დახრამული ნაგზაუ-
რი. ვალაჯებ, ვხტები. წყარო ჟონავს მიწაში, აქ მუდამ ტალახ-

55
ია, გზის პირზე ბროწეულია. ვერიდები ტალახს, ვიწევ აქეთ
კიდე–კიდე და... „ ბუხ “ – ბროწეული მადგას თავზე მუშტით.
ძაღლი არაა ნაჩვევი მგზავრს, ბიჭი ხარ და დაუმაგრდი!
– ნათიააა!
პირველ დღეს არაფერი. პირველ დღესაც არ მელოდა.
მეორე დღეს:
– ნათია, უუუ!
ოდნავ ღრიჭოდ აღებს კარს და იღიმება.
მესამე დღეს:
– ნათია, გამოდი, გოგო, გარე, გეყოფა ძილი!
...და გამოდის გარეთ. იღიმება, იღიმება და იცინის.
– ნათია, გამოდი, გოგო, ეზოში!
...და ნათია დილით ადრე, ცვრიანში ჩამოდის ეზოში, მოდ-
ის ჭიშკრამდე და ღობის შიგნიდან მაცილებს.
– ნათია!
ნათია ჭიშკართანაა.
– ნათია!
ნათია გზაში მელოდება.
– ნათია!
– ნათიაა!
– ნათიააა!
– ნათია, წამოდი პლანტაციებში. ნელა ვიაროთ. გზა-გზა
დაისვენე, სულ ცოტა იმუშავე, თუ გინდა, სულ ნუ იმუშავებ, ისე
გაიარე. წამოდი, ნათია, პლანტაციაში.
...და, თქვენ წარმოიდგინეთ, მოდის ნათია, კალათიც მზად
ჰქონია ნათიას.
– ფრთხილად, ნათი, ნელა იარე, აქეთ, ამ მხარეზე არაა ტა-
ლახი. არ დაიღალო. მინდორზე რომ გავალთ, დაისვენე. არ-
ხთანაც დაისვენე, არხზე მე ხეებს გავაწყობ. წყალში ფეხი არ

56
 დაგისველდეს, მერეც დაისვენე, კიდევ დაისვენე...
გზას, ვსინჯავ, სად უფრო მაგარია მიწა, მაგრამ ნათია ზოგ-
ჯერ დააკლებს ნაბიჯს, ზოგჯერ გადააცილებს. ესვრება ფეხი,
ტალახმა გადაუარა მსუბუქ ჩუსტებზე.
– ნათია, ეს რა ჰქენი, ნათია, ხომ გაგიცივდება ფეხი, ნათია,
დაბრუნდი უკან, – ვწუხვარ, ვწუწუნებ მე.
ნათია იღიმება.
გავდივართ მინდორზე. მადლობა ღმერთს, დაისვენებს მა-
ინც, ფეხზე გაიხდის, გაიშრობს კიდეც. რა მეჩქარება, ჯანდაბას
ყველაფერი.
ის თვალებში მიცქერის და იღიმება.
– დაისვენე, ნათია!
– არა, – თავს აქნევს.
– არ დაიღალე?
– არა!
– კალათი დაამხე და ზედ ჩამოჯექი, ბალახზე გაცივდები.
– არა! – უარობს ისევ ნათია.
– აბა, რა ვქნათ?! – ვწუხვარ მე.
– გავიქცეთ! – მეუბნება ნათია.
– ?!
მავლებს ხელს, მეორეთი კალათი უჭირავს და სანამ რამის
თქმას მოვასწრებდეთ, გავრბივართ.
– ნათია! – ვჩურჩულებ მე.
ნათია იცინის, მეზიდება მე და გავრბივართ. გავრბივართ,
როგორც ნიავი, როგორც ქარი.
– ვაიმე, დავეცემით! – ვიძახი უკვე ხმამაღლა.
ნათია იცინის, ახტება ხრამულებს, დაბალ ბუჩქებს, ორწო-
ხებს და მიჰქრის, როგორც თეთრი პეპელა და იცინის. აგერ
მაღალ ძიგვეს ავუქციეთ გვერდი, მაგრამ ვერა, მე ავცდი, რო-

57
გორც იყო, ნათია წამოედო, ჯერ კალათი გააგდებინა ხელი-
დან, მერე კაბაში გმოჰკრა და – „ ფხრრრ “ !
– ნათია, კაბა! – ავღრიალდი შეშინებული.
ნათიას, ალბათ, მეტი კაბა არც ექნება... რაღა ეშველება?!
– არიქა, ვაიმე... ნათია, შეჩერდი, არხში გადავცვივდებით,
ნათი!..
...და გადავცვივდით.
ცივმა წყალმა სუნთქვა შემიკრა, ენა ჩამივარდა, ერთიანად
გაწუწული ნათია კისკისებს.
– ბაჭუა, ბაჭუ! – მეძახის, იცინის, იცინის, კვდება სიცილით.
მე ვეზიდები ნაპირისაკენ, მიმყავს ძალისძალად, ვაჯენ ფე-
რდობზე, მწვანე ბალახებში და ვეხვეწები, დაწყნარდეს, დამ-
შვიდდეს, ვემუდარები, ლამის ავტირდე.
– ჰო, ბაჭუ, ჰო, ბაჭუა! – და კისკისებს, მერე გულაღმა წვება
ბალახებში, ყვავილებში, შლის მკლავებს. არ ახსოვს, რომ კა-
ბა გადაიხია, ლოყებზე ცეცხლი ედება, სუნთქავს გამალებით...
მიყურებს. მე ამოდენა წამწამები ჩემს დღეში არ მინახავს. მი-
ყურებს, მიყურებს და კვდება სიცილით!

მკითხველთა ლიგა

58
 ლევანა

როცა ორი საცოლშვილოდ აღერებული ვაჟკაცის შემდეგ,

დარდისაგან გამოტვინებული და გამოლენჩებული ბეხრეკი
მეუღლეც მიწას მიაბარა, ლევანა კიკაბიძეს ამ ქვეყანასთან
აღარც საქმით ჰქონდა რაიმე საერთო და აღარც სიტყვით.
ეს ნიგვზის სარეკი ჭოკივით ახმახი და ზონზროხა კაცი გვ-
ელხოკერასავით დაიგრიხა, დაიკეცა და შავულვაშაშლილი
ორი ვაჟისა და სახეჩამომჭკნარი ცოლის სურათებს ქვეშ მუშტ-
ად შეკრული წაიქცა.
კესარიას დასაფლავების მეორე დღეს, გაშვებულ უღელ ხა-
რს და ახალხბოიანი ძროხის ბღავილს როცა ყური აღარავინ
ათხოვა, მეზობლებმა ძროხას უსიტყვო ოხვრით თავისთან მი-
უჩინეს ბინა. ხარები იმ საღამოსვე ბრიგადირმა გაირეკა. ჩა-
სუქებული და კესარიას მიერ განებივრებული კატა სადღაც იმ
ღამესვე გაქრა. უკანა აივნის თავწამპალ ყურეში, ზედ ქილუქ-
ის ძირას მოკალათებული, სიბერით დაუძლურებული უკბილო
ნაგაზი – ბათურა – სიკვდილივით უხმოდ ამთქნარებდა და გვ-
იან ღამით აყეფებულ ძაღლებს გაბმული ყმუილით პასუხობ-
და.
ოთახის შავფარდიანი ფანჯრის საპირისპირო კედელზე, სა-
დაც ორი შვილისა და ცოლის გადმოფერდებული სურათები
ეკიდა, ძველისძველ, კიდეშემოცვეთილ ჭილოფზე უძრავად
ესვენა ლევანა. გულზე დაფენილი ჟღალი წვერით და გულზევე
დაკრეფილი ხელებით, ამ კედლის სიგრძეზე გაწოლილ, ფერ-
გადასულ კაცს სურათებზე მიშტერებული თვალების დახუჭვა-
ღა აკლდა, რომ მკვდრისაგან ვერ გაგერჩიათ.
ეს თბილი მიცვალებული სიკვდილივით უშფოთველად, უმ-

59
ოძრაოდ ხვდებოდა დილას. იმჟამინდელ სიზმრად ნანახს იგ-
ონებდა. შვილებთან და ცოლთან გატარებულ დროს იხსენებ-
და და ჩურჩულით საუბრობდა;
– მასეც არ ვარგა, შვილო, – უსწორებდა დაყვავებით
ერთს, თვალს თვალში უყრიდა, – უფროსი ძმაა, კარგი ძმობა,
შვილებო, ის კი არაა, რომ... შენ, ქალო, ნუ იცი ბოვშვის გა-
მართლება, – ახლა ცოლზე გადაიტანა მზერა, – მე რავა, ნაკ-
ლებად მიყვარს?.. მაგრამ ვერ გავუმართლებ, რაც გასამარ-
თლებელი არაა. ვითომდა რაო ახლა, მოესწრო ბარემ? მოეს-
წრები, მოესწრები, აბა, სად ჯანდაბას მიხვალ. არა, ჯერ უფ-
როსს ეკუთვნის. აბა, უფროსი რისი უფროსია. არ მითხრა, არ
მითხრა, კესარია, შენ ვერ მასწავლი! რა ვუყოთ მერე, რო უყ-
ვარს, სიყვარული რაა, ღვლეჭია? კისერში უჭირებს? უყვარ-
დეს, ბატონო. მე რავა, იმას ვამბობ – არ მინდა-თქვა თუ?.. ამი-
რანის ამბავი შენც იცი, ერთი უთქმელი კაცია, ის არაფერს იტ-
ყვის, მარა გუნებაში რომ ეწყინოს... შენ მე მაცალე, მე მამა თუ
ვარ, ამხელა ვაჟკაცები თუ დამიზრდია, ისიც ვიცი, როდის რა
ჯობია. შენ ახლა ის გირჩევნია, ინდაურებს ხელზე აჭამო, ცომი
დააძალე, ნიგოზიც თუ არ გადააყლაპე, ჩემი მტერი არაა, შენ
საქორწილო საცივი არ გამოგივიდეს. ჰო, მართლა, კესარია,
ღორი მართლა მაკეთაა თუ მოინელა იმ მგლის არჩივმა?.. ჰო-
და, თუ მოესწრება, თორემ გოჭი ერთი და ორი კი არ გვეყო-
ფა... შენ, ბიჭო, ამირანა, ის ახალთახალი უღელი რამ გაგატე-
ხია, რას მოდევი კავი ამისთანას? ეგერ, მსხლის ძირში მაქვს
კიდევ საუღლე და გაუბურღე თავები, ტაბიკები და აპეურები იმ
გატეხილისა გამოდგება. შენ, შვილო, ნოშრევან, აღარ წახ-
ვალ სკოლაში? ჰო, მამა, დროზე ქენი... არ დაიგვიანო, თორემ
მასწავლებელი რომ დროზე არ მიხვალ, მოსწავლე რაღას
იზამს? ხომ გესმის... მოიწი აქეთ, იმ ქალაქელ ქალს ასე უთხა-

60
რი, მოიცა-თქვა. რავა ფიქრობ, ხომ უყვარხარ? ჰოდა, უთხა-
რი, შენი ძმა მისი ძმაცაა, აგერ, ამ შემოდგომაზე გადავიხდით
ერთ ქორწილს და მერე... მოიწი, ბიჭო, ყურში უნდა გითხრა,
იმ მუნჯმა არ გაიგონოს. გუშინ შევესწარი, ყანიდან რომ
ვბრუნდებოდი. ჰო, რავა იყო? – გაიხსენა ლევანამ გუშინღა-
მინდელი სიზმარი, – ჰო, ბიჭო, დადარაჯებული იყო, ურემს ვუ-
დექი წინიდან და კი ვერაფერი გავიგონე ხეირიანად, მარა...
ახლა ვინ იყო, არ იკითხავ? აბა, თუ მიხვდი? არა, არც მაგი,
აპა-პა-პა-პა-პა! სულ ვერ მიუახლოვდი... აგერ, ჩვენი ისიდო-
რეს ქალიშვილი... ჰოო, ჰო, სწორედ რომ თალიკო, კარგია,
კარგი მოგეცა. იქვე, გზის პირას, ისიდორეს ეზოსთან, ხარურ-
მიანად წავადექი ზედ. წითელი კაბა ეცვა, პირდაპირ ანათებ-
და, გადამირია ხარები შეჩვენებულმა, ჭიშკრამდე ვერ შევაჩე-
რე ურემი. ჰოდა, რა ვქნათ ახლა, არ ვაქორწილოთ?
ლევანას მთელი დღე ჰქონდა სალაპარაკო შვილებთან,
მთელი დღე აჩუმებდა ცოლს.
– ნუ ჩამერევი, შე ქალო, თუ ღმერთი გწამს, კაცი ვარ, ბო-
შო, ოჯახის უფროსი მქვია და რავა ვქნა! მტერი მე მომკითხავს
და მოყვარე. ბიჭები რომ რაიმე ცუდს გადაეყარონ, ან ერთმა-
ნეთთან რაიმე უთანხმოება მოუვიდეთ, მერე ვის რა პასუხი
მივცე? შენ, შე გაჭირვებულო, დაჯდები და წაიშენ თავში ხელს,
ატირდები ან გული გადაგელევა და გადაფიჩინდები. მეც ხომ
ასე ვერ ვიზამ, მე ხომ ვერ ვიწივლებ და სახეს ვერ დავიკაწრავ.
მე ამთავითვე უნდა მივხედო საქმეს, ამთავითვე უნდა დავიჭი-
რო თადარიგი.
...და იწვა ლევანა გულაღმა, შეჩერებული სამ უტყვ ჩარ-
ჩოს, სამი სახის აჩრდილს და იყო ხან ყანისა და ვენახის მოვ-
ლის თადარიგში, ხან სარძლოების შერჩევაში, ხან საქორწი-
ლო დღეების დადგენაში და შვილების დასაცავად ისევ წამოჩ-

61
რილ მეუღლის შეგონებაში, რომ ლევანა მამაა, კაცია, ოჯახის
თავია და აცალოს, აცალოს კესარიამ და ნიშნი მერე მოუგოს,
თუ ბიჭების საქმე ცუდად წაიყვანოს ან კესარია დატოვოს რა-
მეზე გულნატკენი.
ზოგჯერ გაბრაზდებოდა ლევანა, ხმას აუწევდა, უწყრებოდა
შვილებს, ნოშრევანს, თორემ ამირანი არ იყო ისეთი ხასიათ-
ის, რომ არ დაეჯერებინა ან მამისთვის რაიმე გადაბრუნებული
სიტყვა ეთქვა. ნოშრევანი იყო, რომ ზოგჯერ მის წინააღმდეგ
წავიდოდა, ნასწავლი კაცი ვარო და...
კაია სწავლა-განათლება, კარგი მოგეცა, მაგრამ ლევანამ
არ იცის ოჯახში ნასწავლი კაცი. წიგნი კარგია, ქვეყნის ამბავს
გაიგებ, ქვეყნის ავ-კარგს გაეცნობი, მაგრამ ოჯახი...
– ოჯახი სხვაა, შვილო, გამოცდილი ხელი სჭირდება. ოჯახს
ჭკუადამჯდარი თავი უნდა წინამძღვრობდეს, თორემ უთავო
ოჯახი და უმწყემსური ფარა ერთია. მე მაცალეთ, შვილებო, მე
მისმინეთ, მე, რომელსაც ათჯერ გადამბრუნებია ურემი და გზა
მერე მიპოვია, ათასჯერ მქცევია მხარი და ერთი საათის სავა-
ლი ერთ დღეს მივლია, მისწავლია, გამოცდილება მიმიღია...
ახლა მე რაღად მინდა ცოდნა ან გამოცდილება, თქვენ მოგახ-
მაროთ ღმერთმა. თქვენი ბედნიერებისთვის რომ ვზრუნავ,
მატყობთ ხომ? აგერ, დედათქვენს ჰკითხეთ... ასე არაა, კესა-
რია? არ გახსოვს, რა დავიდარაბა გადამხდომია თავს. წისქვი-
ლის ქვაც რაღმე მობრუნდა ერთხელ ჩემს თავზე, მოკოდილ
დოლაბს რომ მარტო დავუპირე ჩემს ახალგაზრდობაში დაგე-
ბა და ფეხი საგორავზე დამიცურდა. დამიცურდა და შიგ ქვის
ქვეშ მოვყევი. სწორედ რომ თავი დამრჩა გარეთ, თორემ შენც
გემახსოვრება, კესარია, ურმით მომიტანეს. ჰოდა, რავა გგო-
ნიათ, შვილებო, ახლა თქვენ რომ ეცეთ იმოდენა დოლაბს და
მარტომ დაუპიროთ აღება და დაგება, მე დაგანებებთ? ვერ და-

62
განებებთ, ვერ მოგცემთ ამის ნებას! იმიტომ რომ, მე ვიცი, მე
ამიწევია, მე თვითონ საკუთარ მხრებზე გამომიცდია მისი სიმ-
ძიმე. თუ ვტყუი, აგერაა დედათქვენი და ჰკითხეთ.
კესარია, იმის შიშით, რომ შვილებს მართლა რაიმე უბედუ-
რება არ შემთხვეოდათ და რაიმე ხიფათს არ გადაჰყროდნენ,
ლევანას უდასტურებდა და შვილებს უჩიჩინებდა:
– დაუჯერეთ, დედა გენაცვალოთ, დაუჯერეთ!
ლევანა თავს აქნევდა ასეთ დროს, ცოლის კმაყოფილი, და
საქორწილო თადარიგს იჭერდა. ეს გაუბედურებული, წაქ-
ცეული და დაბეჩავებული კაცი, ამ სამ მიცვალებულს შეჩერე-
ბული, ძილშიც და ცხადშიც მუდამ ქორწილზე ოცნებობდა,
როგორც ბედნიერების გვირგვინზე. ყველა ამქვეყნიური სია-
მოვნება მიწისთვის ჰქონდა მიბარებული და უზენაეს ბედ-
ნიერებას ეპოტინებოდა. ასე შემოიჭრებოდა ოთახში შუადღე.
ასე მიიწურებოდა დღე, როცა უკე შვილიშვილების სახელების
შერჩევაზე იტეხდა თავს და კესარიას აჩუმებდა:
– ქალო, მაცალე, ნუ იცი ბიჭების გამართლება.
კარზე მთელი დღის ნაშიმშილები ნაგაზი მოუფხაჭუნებდა.
ლევანა ისევ საქმით იყო გართული. შვილიშვილების სახელს
არჩევდა. ამირანი მამის ნათქვამს არ გადადიოდა, მაგრამ ნო-
შრევანი არ იშლიდა თავისას, რაღაც უცხოსა და ჯერ გაუგო-
ნარ სახელს იჩემებდა. ეს არ მოსწონდა ლევანას. კესარია შვ-
ილის მხარს იჭერდა.
– მისი შვილია, ენაცვალოს დედა, რაც გაუხარდეს, ის და-
არქვას.
ლევანა ჯავრობდა.
– მაგის თუ შვილია, მე რა, მე ვინა ვარ? მეტი ვიცი, კესარია,
ოჯახის უფროსი მე მქვია. მაგას თუ წიგნი წაუკითხავს, მე რა,
ამ ქვეყანას ტყუილად შევაბერდი, არაფერი გამეგება ვითომ?

63
 ძაღლი ისევ მოუფხაჭუნებდა კარს და, როცა ერთ გრძელ
და შემზარავ ყმუილს გააბამდა, აკრეფდა ლევანა უსიცოც-
ხლოდ დაყრილ ხელ-ფეხს, გამოძვრებოდა ოთახიდან, ქურ-
დულად ჩაირბენდა კიბეს, ისე რომ არავისთვის შეეხედა, არა-
ვისთვის თვალი არ მოეკრა და ქარისაგან გადაბრეცილ და სა-
ხურავგაძარცვულ სამზადში შეიკუნტებოდა.
ძალაგამოცლილი, ყურებჩამოყრილი და კუდდაშვებული
ნაგაზი ფრთხილად ჩამოითვლიდა ხავსმოდებულ კიბეებს, ეზ-
ოში მოდებულ შამბში დაიკარგებოდა და სამზადის კართან
მოწყვეტით წაიქცეოდა.
ეზო გაუვალ გლერტას წაელეკა, თივა-ბალახს და ანწლს
დაეფარა. ბალახი ჰყვაოდა სასიმინდის ქვეშ, ოდა-სახლის
ლაფაროში და სამზადის აივანზე. ბალახი ბიბინებდა ხავსმო-
დებული კიბის საფეხურებთან და ალაგესთან, ბალახი გაძვრა
ჭიშკრის ლატანებში და გზას გახედა. მხოლოდ ერთადერთი
ბილიკი ჩანდა ეზოში, რომელიც ეზოს ბოლოს ვიწრო ჭიშკრი-
დან მოდიოდა კიბემდე და კიბიდან სამზად სახლამდე.
ამ ბილიკით გამოჩნდებოდნენ დილა-საღამოს ლევანას ახ-
ლობლები: რძლები, ძმისშვილები და მობიძაშვილეები, მე-
ზობლები. შემხობილ ჯამებს სამზადში დადგამდნენ, ოთახის
ჭუჭრუტანიდან შეხედავდნენ გულაღმა გაშხვართულ ლევან-
ას, „ ვაი, შე უბედუროს “ ჩურჩულით შეავლებდნენ თვალს და
კიბეს უხმაუროდ ჩამოივლიდნენ, დაადგებოდნენ ბილიკს, გა-
იხურავდნენ ეზოს ბოლოში გამავალ ვიწრო ჭიშკარს და წავი-
დოდნენ. ვეღარ უბედავდნენ ლევანას ნუგეშისცემას, შიშობ-
დნენ – ვაითუ, მართლაც აღარ შემობრუნდესო.
„ რიღასთვის უნდა შემოვბრუნდე, უკან რაღა დამრჩენია გა-
ცივებული ძვლების მეტი “ ... მთელი არსებით იქ იყო გადასახ-
ლებული, სადაც მისი ოჯახის ყველა წევრი წავიდა... ახლა ის,

64
ამ ჭილოფზე წაქცეული, იქაურ ცხოვრებას აწყობდა და აწეს-
რიგებდა. კესარიას წასვლა არც გაჰკვირვებია, ეს იყო, რომ
მერე ძილად მიეგდო. კესარია უნდა წასულიყო, ამის საჭირო-
ებას კარგად ხედავდა ლევანა, რადგან უცოლშვილო ვაჟკა-
ცებს დედის ხელი კიდევ სჭირდებოდათ. საფლავში ჩაშვებულ
ცოლის კუბოსაც ეს მიაძახა:
– შენ იცი, კესარია, ბიჭებს მიმიხედეო.
ეს არც ხალხს გაუოცებია. ლევანას კვერი დაუკრეს, კი მო-
უვლის, ნუ გედარდება, კესარია არაფერს გაუჭირვებს შენს ვა-
ჟიშვილებსო.
ხალხი კეთილ ნუგეშს არ აკლებდა, მაგრამ ნუგეშიც რომ
აღარაფერს შველოდა?!
ჯერ კიდევ მაშინაც ყველაფერი ამაო გამოდგა, როცა რაჭის
გზაზე გადავარდნილი მანქანით თავგაჩეხილი ორი მოსწრება
ჩამოუტანეს ეზოში. ის იყო, ლევანამ მაჭანკალი გაისტუმრა,
ვერ შეუთანხმდა ენა გაკრეფილ შუამავალს. ასე ადვილად
ვერ გადაეწყვიტა შვილის ბედი, ეშინოდა, ვინმეს უსიამოს და
უგერგილოს არ გადაჰყროდა. ორი შვილი ჰყავდა, ორი სან-
თელი. ორივე რაღაც გამოუცნობი სიყვარულით უყვარდა. ყვე-
ლაფერში ფრთხილი და დაკვირვებული იყო, რაც შვილებს
ეხებოდა. შვილებზე ფიქრში მთელი ღამეები არ ეძინა და უძი-
ლობა არ აწუხებდა, შვილებზე ზრუნვაში მთელი დღეები შრო-
მობდა და დაღლას არ გრძნობდა.
მამაცაა და მამაც, მაგრამ ლევანა სხვანაირი მამა იყო, სულ
სხვაგვარად მოსიყვარულე მამა.
და ერთ დღეს კარზე ასე მიაყენეს ორი შვილი, ორი ჩამქრა-
ლი სანთელი.
ზეზეურად გახმა ლევანა, ზეზეურად ჩაქრა. წვეთი ცრემლი
რაა, მას მერე თვალთაგან არ გადმოვარდნია. დაიჩემა ქორწ-

65
ილი და დარდზე ლოგინად ჩავარდნილ კესარიას არ ასვენებ-
და: ასე დაწოლილი გიყურებ, მტერ-მოყვარეს როგორ შეხ-
ვდებიო. საქმეს ერთიანად შეუშვა ხელი. ყანა, ბოსტანი, ვენა-
ხი ბალახად წავიდა. კესარიას უვლიდა ვითომ, ოჯახსაც პატ-
რონობდა, მაგრამ შვილებზე ფიქრობდა და შვილებზე ზრუნავ-
და.
არაფერმა გაჭრა. არავის რჩევა არ იღო ყურად და არაფ-
რით ირწმუნა, რომ შვილები არ ჰყავდა, რომ ქორწილი არ
ჰქონდა გადასახდელი. ყველამ დაასკვნა, რომ ლევანა ჭკუაზე
შეცდა, ლევანა შეიშალა და არავის დიდად არ გაჰკვირვებია.
რამდენს არ ეცადნენ გარედან ხელის შეწყობას: ეძახდა მეზო-
ბელი, ნათესავი, მოკეთე: საციქვლობდნენ, ჭკუას ეკითხებოდ-
ნენ, ვალს სთხოვდნენ და ივალებდნენ, ბრიგადირმა მოუვლე-
ლი ხარებიც არ გადააბარა სხვას, იმედოვნებდნენ, იქნებ გუ-
ლი მოიბრუნოსო, იქნებ მშრომელ და მუყაით კაცს ქვეყანაზე
გული მოუბრუნდესო. მაგრამ ლევანასთვის უკვე სულერთი
იყო.
ასე მიდიოდა დღეები, კვირეები, თვეები. საღამოობით გა-
მოძვრებოდა სახლიდან, რაღაც გუმანით სამზადში შეძვრებო-
და, წყალს, ცივ მჭადს ჩაყლაპავდა, ძაღლს შეჭამანდს და ნარ-
ჩენ მჭადს მიუგდებდა და საიქიოდან მობრუნებული კაცივით,
რომ არავინ დავაფრთხოო, შევარდებოდა ოთახში, გაუღიმება
სურათებს, წაიქცეოდა და მიიძინებდა.
ერთ ღამეს ჩვეულებრივ ეძინა ლევანას, ჩვეულებრივ საქ-
მიანობდა ოჯახში, ჩვეულებრივ პატრონობდა ოჯახს, რომ
ეზოს ამირანი მოადგა ურმით. ხარები ზრუტუნებდნენ ჭიშკარ-
თან და ნალიან ფეხებს აბაკუნებდნენ. ლევანამ გახედა, დააკ-
ვირდა, მაგრამ ამირანი არ იყო ურემზე, ხარები კი მოდგო-
მოდნენ ჭიშკარს და შემოსვლას ითხოვდნენ.

66
 – სად გაქრა ეს ბიჭი, – გაუკვირდა ლევანას, – ასე ხარ-
ურმის მიტოვება გაგონილა?
– სად იქნება, დედა ენაცვალოს... – დაიწყო კესარიამ.
– ჩუ, ქალო, ნუ იცი... სად ნახე ხარ-ურმის ასე უპატრონოდ
გა მოშვება.
– დედა ენაცვალოს... – ისევ დაიწყო ცოლმა, მაგრამ ლე-
ვანა მიხვდა, რომ ამირანი იქ იყო, ისიდორეს ქალიშვილს ელ-
აპარაკებოდა, ალბათ, მის სახლთან.
ხარმა დაიბღავლა. ძაღლი აყმუვლდა.
წამოდგა ლევანა, კარები გამოაღო და გაიხედა. მთვარიანი
ღამე იყო. ზენა ქარი ოდნავ უბერავდა.
– ამოტყდა ეს დასაქცევი, – აღმოხდა ლევანას ისე, რო-
გორც ადრე იცოდა ხოლმე, როცა ზენა ქარი გვიან ღამით და-
იწყებდა სისინს.
ჭიშკრის ლატანებში გამძვრალ ბალახს ეპოტინებოდა რქა
გაშლილი, ნისლისფერი ხარი; მეორე – შავხალებიანი, რქებ-
წამახული, წითელი ნიკორა ლევანას დიდი ხნის უნახავ შვი-
ლივით უცქერდა და ზრუტუნებდა.
ლევანამ კიბე ჩამოირბინა და ჭიშკარს ეცა. გახლართულ
ბალახებს ძლივს ჩამოგლიჯა ცალი საურმე კარი და ხარები
ეზოში შემოუშვა. ნიკორამ ლევანას ხელზე მოუსვა გრძელი
ხაოიანი ენა, შუბლი და თვალი მკლავზე ააფხანა. ნისლა იქვე,
ლევანას ფეხთან გლეჯდა მუხლისთავზე აცილებულ გლერ-
ტას.
შვილებივით ნაფერები და ნალოლიავები ხარები ლევანას
ფეხებთან აკვდებოდნენ ბალახს. ნისლა ხშირად აწევდა თავს,
ლევანას მუხლზე და საჯდომზე დაცრეცილ შარვალს უცქერო-
და, ალბათ, უკვირდა პირუტყვს, ლევანა მიწის მუშა იყო, მაგ-
რამ ყოველთვის სიკოხტავე და კარგი ჩაცმა უყვარდა. კავსაც

67
კი არასოდეს ურიგოდ ჩაცმული არ გაჰყვებოდა. ნისლა შარ-
ვალსა და ხალათზე უსვამდა ენას, ხელებს ულოკავდა და ისევ
ბალახს ეტანებოდა. ნიკორა ფეხგადგმულ გლერტას გლეჯდა,
ისიც იქვე, ლევანასთან იტეხდა კისერს.
ლევანას გზისკენ ეჭირა თვალი, ამირანს ელოდა. მთვარე
მაღლა-მაღლა იწევდა, მალე საშუადღეოზე წამოვიდოდა. ამი-
რანი არ ჩანდა. ამირანის დაბრუნებას არ ადგებოდა საშველი.
ბრაზობდა ლევანა, ამ მუნჯს რა აქვს ამდენი სალაპარაკოო,
უკვირდა.
ხარები ფშვინავდნენ, გლეჯდნენ ბალახს, იქნევდნენ თავს.
ნისლა ისევ ახედავდა პატრონს, ნიკორა ერთხანს წაჰყვებოდა
ბალახს, მაგრამ ისევ უკან მობრუნდებოდა და პატრონის ფე-
ხებთან წიწკნიდა უკვე გადაჭმულ გლერტას.
გადაიწია მთვარე, გაუფერულდა, გაიცრიცა. ამირანის გა-
მოჩენას არ დაადგა საშველი.
გაძღა ნიკორა და იქვე, ლევანას ფეხებთან ჩაიმუხლა წინა
ფეხზე, უკანა მოიკეცა მუხლქვეშ და ფშვინვით დაწვა. უკვე გა-
მაძღარი ნისლაც პატრონის მკლავს აფხანდა თავს და ხაოიან
ენას უსვამდა მარჯვენაზე.
ცისკრის ვარსკვლავმა ამოიხედა. ქარი უმატებდა.
– მალე გათენდება, – ამოილაპარაკა ლევანამ, – ქარი ამ-
ოჰყვება მზეს, გაგვალავს ეს არაწმინდა. დღეის იქით კავი არ
მოეკიდება საყანეს. სადაა ეს ბიჭი!
ნიკორა მშვიდად ფშვინავდა ლევანას ფეხებთან. დაწვა
ნისლაც. ლევანაც ჩაიკეცა იქვე და სმენად იქცა. იქნებ ფეხის
ხმა გაიგონოს, იქნებ ეღირსოს ამირანს გამოჩენა.
ჭიშკართან, ხავსმოდებულ, დაყამირებულ ბჟოლაზე ჩიტი
აფრთხიალდა, აჟღურტულდა ჯერ გაუბედავად, მერე მეზობ-
ლის ეზოდან გაეხმიანა მეორე, გული მოეცა, ხმას აუწია, აჭიკ-

68
ჭიკდა, ახტა, ტოტიდან მაღალ ტოტზე გადაინაცვლა და გააბა...
ლევანა წამოდგა.
ჩიტი ვერ დაასწრებდა ლევანას წამოდგომას, ჭიშკართან
მივიდა, გადაიხედა გზაში, თვალი გააყოლა შარას, ამირანი
არსად ჩანდა.
– სად ჯანდაბასაა, ეს ოჯახქორი, – ვეღარ დაფარა ბრაზი
ლევანამ და ქვეშამადგგამოცლილი ურემი წამოაყენა. აპეურ-
ები შელპობოდა ქაცვის ხის ტაბიკებს. სამზადს უკან მოუარა.
ქილუქის თავში იცოდა ლევანამ სააპეურე მოკლე ბაწრის გა-
დადება.
კავს სახნისი დაჟანგოდა, ერქვნის სახელური მონჯღრეულ-
იყო, წალდი გამოაძრო კედელში, სასოლე მოკლე ეკლისა და
მუხის გადანაჭრები გამოიტანა იატაკქვეშ შემოშენებულ სახა-
ბაკოდან.
ცალი თვალი ისევ გზისკენ ეჭირა. საცაა გამოჩნდება ამი-
რანი. აჩქარდა ლევანა. საუღლე ხე მოათრია, გარწყო შუაზე,
ღვლეჭს ჩასაბამი ჩაუთალა, სატაბიკეები ჩაუბურღა...
ისევ არ ეშველა ამირანის გამოჩენას. ქარი კი მოძალდა.
უსათუოდ გამოგვალავს, დღეის იქით სახნისი არ დაეკარება
საყანეს.
– მარა, – ლევანამ შუბლზე მიიდო ხელი, – ვინ იცის, იქნებ
იქ მელოდება ამირანი, ყანაში. იცოდა ასე ამირანმა. ხარებს
მამას დაუტოვებდა, თვითონ მარტო თოხს გადაიდებდა მხარ-
ზე და გასწევდა ნაადრევი ყანის გამოსათოხნად.
თოხი მოძებნა ლევანამ.
რა, თოხები სამივე იქ ეწყო, სამზადის უკან, ქილუქზე მიყუ-
დებული.
ბარი არ ჩანდა. არც ერთი ბარი არ იყო სახლში. სად გაქრა
ბარები? ნუთუ ყველა წაიღო ამირანმა?

69
 – ჰმ, წაუღია, – დაასკვნა ბოლოს. – წასულა. – ამოილაპა-
რაკა უკვე საქმიანად და ხარები წამოაგდო ბიის ნედლი წკნე-
ლით.
დაფაცურდა. შეაბა სწრაფად, ზედ კავ-უღელი შეაგდო და
გასწია, გასწია უკანმოუხედავად, ჭიშკრის მოუხურავად, სიტყ-
ვის უთქმელად.
სოფელი იღვიძებდა, როცა ლევანა ყანაში გავიდა. არხში
ჩაცვივდნენ ხარები წყლისათვის. ლევანამ უკან დაიწია ღერ-
ძისაკენ, რომ სმის დროს ხარებს არ გაჭირვებოდათ ქედზე
დაბჯენილი უღელი. მერე ტყის პირს დაუყვა. სახელდახელო
ბოგირზე გაუძღვა ხარებს. ნისლას არ უყვარდა ხიდები და მუ-
დამ შუაგულისაკენ მიიწევდა. გადაიარა ღელის პირზე და ტი-
რიფის ქვეშ დააყენა ურემი.
ამირანი არ ჩანდა. სახნავი არ იყო ბევრი დარჩენილი, მაგ-
რამ დღეს მაინც ვერ მოასწრებდა. ამირანმა ზომიერი მუშაობა
იცის, ხარს თავის დროზე გამოუშვებს, არ დაღლის პირუტყვს,
დღეს კი ქარია, გამოგვალავს სახნავს და ხვალ აღარ მოიხვნე-
ბა.
ხარები გამოუშვა და ტყისაკენ გასწია წალდით. მუხის სწო-
რი ნაზარდი ტოტები აირჩია, გზადაგზა გააცალა ფოთლები და
წვრილი ტოტები. ძირზე ფეხი დაადგა და წვერიდან დაუწყო
ღვლეჭა. ძირამდე ჩაუყვა, დაგრიხა, გამონასკვა და უღელზე,
კავის მრგვალ უღელზე ჩამოაგო, მერე ხარებს გამოუჭირა აპ-
ეურები, კავი მოსდო ღვლეჭს და ამირანის გავლებულ კვალს
ჩააყოლა.
გვალავდა მიწას, უჭირდა სახნისს, ხარები შეჩერდებოდ-
ნენ, მიაწყდებოდნენ უღელს და უშველებელი ბელტი დაეცე-
მოდა ლევანას ფეხებში.
კვალი გამრუდებოდა ზოგან ამირანს. არ ეამა ლევანას. ეს

70
არ უნდა მოსვლოდა კარგ მეხრეს. ამირანზე ისედაც გულმო-
სული, აქ კიდევ ამ კვალის გამრუდებამ გააბრაზა ლევანა. ხა-
რებს გადაუჭირა სახრე, კავი აისროლა ხმელმა ბელტმა და
ლევანა გაითრია, კარგა ხანს ვერ მოჰკიდა სახნისი, მერე მარ-
ჯვედ ჩააფრინდა სახელურს და მიწას ჩაშტერებით ჩააცქერდა.
მიძვრებოდა სახნისი, სწევდა მაღლა, ბურღავდა მიწას, მე-
რე კავის ქუსლი აპობდა ორად ბელტებს და მარჯვნივ და მარ-
ცხნივ ყრიდა, ანგრევდა ბელტს ბელტზე და ისევ მიძვრებოდა
სახნისი.
სვრელის თავში კავი ჩამოითრია მეხრემ. ზანტად ჩამობ-
რუნდა ნიკორა, იქვე მოუკიდა ლევანამ სახნისი მიწას. ფეხით
დააწვა კავის ქუსლს. ურჩობდა გაგვალული მიწა, მაგრამ სა-
ხელურზე დახრილი მძიმედ აწვებოდა ლევანა.
ისევ გადაწვა ბელტი ბელტზე. ისევ გაუჭირდათ ნაგვალავი
მიწის გარღვევა ხარებს და შეჩერდნენ.
– აჰა, მიდი–ოო! – სახრე გადაუჭირა ლევანამ.
მიხედ-მოიხედა, არავინ ჩანდა. შეეშინდა საკუთარი ხმის,
თითქოს რაღაცას მიხვდა, თითქოს რაღაცა გაუკვირდა. ხარე-
ბი უნდოდა შეეჩერებინა, მაგრამ ნისლა გვერდზე გადაიწია.
გადაიწია ნიკორაც და ნახნავში გადავიდა.
ლევანამ სახრე შემოჰკრა მარჯვნიდან.
– გარე გამოდი, ოო! – შეუძახა და როცა ისევ გადაწვა ბელ-
ტი ბელტზე, დაავიწყდა წეღანდელი შიში თუ გაოცება.
მზე მცხუნვარედ ამოძვრა. შიგ თვალებში ეცა მეხრეს. მარ-
ცხენა ხელი აიფარა შუბლზე, რაღაცის ისევ შეეშინდა, ეუცხო-
ვა მზე.
შეჩერდნენ ხარები, ხელი მიაშველა მეხრემ, მოარყია კავი.
ჩამპალ ჯირკს წასდგომოდა სახნისი.
– ხი–ოო, ხი–ოო! – ორივე ხელით დასწია ერქვანს. დაიწია

71
ნისლა. ნიკორას საერთოდ უკან დახევა არ უყვარდა. ლევანამ
წინიდან მოუარა, სახრე აუქნია, უღელზე უბიძგა უკან, ძლივს
ააცილა ჯირკს სახნისი. გამართა კვალი. აზვირთდნენ ბელტე-
ბი, დაინგრა, დაიფშვნა გვალვისაგან გაჯიუტებული, გაკერპე-
ბული საყანე.
ისევ გადაავიწყდა ლევანას წეღანდელი შიში და გაოცება.
ისევ გულდაგულ ჩააცივდა სახელურს და თვალი ისევ მიწას
ჩააშტერა. მიძვრებოდა სახნისი, ბურღავდა მიწას, ბზარავდა,
ხეთქდა ორად, ოთხად, ათად, ოცად და მიძვრებოდა წინ.
ყვავმა გადაიქროლა ლევანას თავზე, უსიამოვნოდ დაიყ-
რანტალა და ტირიფზე დაეშვა, დაზნიქა ტოტი, ააფარფატა
ფრთები, შეიკავა თავი და ისევ დაიჩხავლა. შეკრთა ლევანა.
ხელი მოიჩრდილა და ტირიფს გახედა. ტირიფის ტოტი წყნა-
რად აქანავებდა შავ ფრთოსანს, შიშმა აიტანა ლევანა, რაღაც
გამოუცდელმა და ჯერ განუცდელმა. თვალს არ აშორებდა
შავნისკარტას. ეუცხოვა. ყვავი რა ხანია, არ ენახა, ყვავი რა ხა-
ნია, არ მოჰგონებია.
ბელტს წამოედო უეცრად. იმარჯვა, გადახტა, ერქვანს და-
ეყრდნო, მაგრამ ნაგვალავმა მიწამ კავი ამოისროლა და ზედ
დაყრდნობილმა მეხრემ წონასწორობა დაკარგა, გადაიწია და
ნახნავზე მხარიღლივ წავიდა.
ხარები წაქცეულ კავს მიითრევდნენ და კვალის გატანას
ჩქარობდნენ.
– ფეხს გადიჭრის სახნისზე... ოო, ნისლა, ნიკორა, ოო! – წა-
მოდგა, ეცა ერქვანს, აიტაცა ხელში და დააწვა. ჯერ ზევით აფ-
ხიკა სახნისმა, მერე წვრილი ბელტი ამოყარა და წავიდა ქვე-
ვით. გაბერა ნაგვალავი მიწა, გაბზარა, გააპო, გაარღვია და
გადაწვა ბელტები.
ყვავმა ჯერ ტოტიდან ტოტზე გადაინაცვლა, ისევ უგუნებოდ

72
დაიყრანტალა და ზანტად, უხალისოდ აიქნია ფრთები.
მზე აიწია. ლევანას ოფლის ნაკადები ჩამოჰყვა შუბლზე, სა-
ხეზე მოდებულ გაბურდულ წვერ-ულვაშში გაიფანტა, ისევ წა-
მოვიდა, ისევ და – ლევანამ მარილის გემო და მწვავე ოფლის
სუნი იგრძნო. ისევ გასცრა ტანში, ისევ შეაჟრჟოლა, მაგრამ
ტუჩი მოიწმინდა ენის წვერით და ტანზე ამდგარი ოფლის სუნი
ხარბად შეისუნთქა. შეისუნთქა და შეცბა. ისევ შეუშვა ერქვანს
ხელი. ოფლისა და მუშაკაცის სუნი მიძვრებოდა ცხვირში და
ტუჩებზე ისევ მოგორავდა მარილიანი წვეთები.
გაჯიუტდა მიწა, შეათამაშა ერქვანი. გაიმრუდა კვალი. ისევ
ჩაეჭიდა ლევანა სახელურს, ისევ კვალის გამართვას შეუდგა,
მაგრამ ნისლა ჯიუტობდა, არ დგებოდა ხნულში. სახრე შეათა-
მაშა ლევანამ, ამ ხარს ეს ჯერ არ უქნია.
– ში, ში, ო, – შეუძახა კიდევაც, მაგრამ ნისლა ისევ გარეთ
იწევ და უხნავისაკენ: ისევ მოუქნია, კავი გადაუფერდა, მაგრ-
ამ დარჩა ხარვეზი.
ხარვეზი არ უყვარდა ლევანას. მისი ნამუშევარი ასი კაცის
ნამუშევარში გამოირჩეოდა. ლევანამ ახლა ეს ჩაიდო გუნება-
ში. კავის ჩამობრუნებისას აქეთობას გამოვხნავო.
მარჯვედ მოაბრუნა ხარები, გამოჰყვა უკან, წინ გაიხედა. იმ
გამორჩენილ ხარვეზზე გადაიტანა მზერა. უეცრად ბრიგადირს
მოჰკრა თვალი, იდგა, შორიდან უცქერდა ლევანას, თქმით კი
არაფერს ამბობდა.
ლევანას თავში დაარტყა რაღაცამ, ალბათ, ხელიდან გააგ-
დებდა ერქვანს, მაგრამ აგერ, ხარვეზზე დაადგა ნიკორა და ის
იყო, გვერდი ისევ უნდა აექცია მოუხნავად დარჩენილი მიწი-
სათვის, რომ ისევ მოუქნია სახრე, შეუძახა, მაგრამ უკვე გვიან
იყო. კავი ისე გასცდა, ლევანამ ვერ მოასწრო სახნისის გადაგ-
დება.

73
 – აქეთობასაც თუ გადამირჩა, მერე მორჩა, მერე ვეღარ
მივწვდები – იცოდა ლევანამ, სამკავგანავლებ ნახნავს იქით
დარჩენილს თუ შემდეგ ისევ გადაუგდებდა სახნისს, ამით ახ-
ალ კვალს გამრუდავდა და ახლა იმის თადარიგში იყო, მალე
ჩამოევლო უკან და თვალში ეკლად დარჩენილი ხარვეზი აენ-
გრია.
მზე თავის საბრძანებლის მწვერვალზე ავიდა და ჩრდილში
თავშეუფარებელ ლევანას გაურისხდა. ცხელი ქარი ისევ და-
თარეშობდა და ყოველ კავის მობრუნებაზე უჭირებდა მიწას.
ლევანამ თვალით გაზომა ნახნავი და უხნავს შეუფარდა.
მოასწრებდა დღეს?
ვინ იცის, საეჭვო იყო.
ლევანამ სახრე აიქნია, ისევ კავს დასწვდა. როგორმე დღეს
უნდა მოესწრო. ამაღამ თუ ქარი იქნებოდა, რასაკვირველია,
ხვალ ტყუილად დახოცავდა ხარებს და თავს ტყუილად გაიმე-
ტებდა.
გადაწვა ბელტი ბელტზე. გამოჟონა ოფლმა პერანგსა და
ხალათში, აუწვა თვალები, ცხვირიდან წამოვიდა ოფლის წვე-
თები.
მზე თავდაღმართზე იოლად წავიდა. გაუადვილდა გზა და
დაცხრა, დაშოშმინდა, დატკბა და სიამოვნების ღიმილით მი-
გორდა ლურჯ მთებთან. იქ გაწითლდა, დაირცხვინა, აიკალ-
თავა სხივები და მთების მიღმა ჩაცურდა.
დაღლილი ხარები უხნავში წამოსულ ბალახს ეპოტინებოდ-
ნენ და კავს ხან აქეთ, ხან იქით ეწეოდნენ, მაგრამ ლევანა ისევ
მარჯვედ ხმარობდა სახრეს და მთელი დღის შეუსვენებელი,
ხარებს ბოდიშივით ნელა ახსენებდა თავს, კვალს არ ანებებდა
გასამრუდებლად, ამაღამ დიდ პატივისცემასაც ჰპირდებოდა.
გვიან შემოგორდა ლევანა კიკაბიძის ეზოში ურემი. დამშე-

74
ული ხარები ხარბად ეძგერნენ ათოთინებულ ბალახს. ლევა-
ნამ ძოვისას ძლივს გაუხსნა აპეური და უღელი გადააძრო. ურ-
ემს ქვეშამადგი შეუყენა, მინდორზე დაეშვა, ხარებს შორის
ჩაწვა. დაწვა და თითქოს ისევ შეეშინდა, ისევ გააჟრჟოლა, წა-
მოდგომა დააპირა, მიიხედ-მოიხედა, რაღაც ბრჭყვიალებდა.
ელავდა მთვარის შუქზე, რაღაც ციმციმებდა, რაღაც თითქოს
იცინოდა ლევანას ეზოში.
დააკვირდა. დიდხანს მაინც ვერ მიხვდა, რა იყო ურემზე
ასეთი, დიდხანს შიშით, ცახცახით შესცქეროდა ამ სიცილს.
სახნისი ელვარებდა მთვარის შუქზე.
ლევანა გულაღმა დაეცა და ჩაეძინა.
ხარები იქვე გლეჯდნენ ბალახს. დილასაც იქვე, ლევანას
გვერდით დაწოლილები შეხვდნენ.
დღის სინათლემ გამოაღვიძა მძინარე, მძიმედ მოისრისა
თვალები, წინ გაიხედა: ღია ჭიშკარი, ურემი, ლაპლაპა სახნი-
სი, ხარები. უკან მოტრიალდა და, მოქუფრული ოდა, შავფარ-
დიანი ფანჯრები, სახურავ გაცლილი სამზადი და სამზადის წინ,
კართან მიწოლილი ბებერი ნაგაზი.
– შვილები?! – იკითხა ლევანამ, – შვილები?! – გაიმეორა
უფრო ხმამაღლა.
– შვილებო! სადა ხართ, შვილებო, შვილებოო?! – უკვე
მთელ სოფელს ესმის ეს ხმა.
შვილები არ უნახავს წუხელ სიზმარში ლევანას.

მკითხველთა ლიგა

75
 მეწისქვილის ქალიშვილი

წვიმს.
ყოველთვის ახსოვს ეს ბეკოს.
ეს ის ერთადერთი ამბავია მის ცხოვრებაში, რომლის და-
ვიწყება არ შეიძლება. არ შეიძლება კი არა... დავიწყება ბევ-
რისა არ შეიძლება, მაგრამ სხვებს მაინც მოგონება სჭირდება,
სხვები მაინც რაღაცას უნდა დაუკავშიროს, მიამგვანოს ან ღა-
მით, უძილო, გრძელი ღამით უნდა ჩაჰყვეს ფიქრებს.
ეს კი ყოველთვის ახსოვს ბეკოს, იმ დღიდან, იმ დღიდან თუ
იმ ღამიდან.
ჰო, იმ ღამიდან!
აგერ ჰა, რამდენი წელია?
ვინ იცის, ვინ მოთვლის, ახსოვს, მგონი, იმ დღიდან, რაც ბე-
კო გაჩნდა ქვეყნად. თუმცა ეს მისი შეღერების, ყმაწვილკაცო-
ბის დროს უნდა მომხდარიყო. კი, მაშინ ბეკოს საულვაშეც უნ-
და ჰქონოდა აშლილი. სხვა დროს ეს ამბავი არ მოხდებოდა,
მაგრამ ბეკოს მაინც ჰგონია, რომ უამისოდ არ უცოცხლია.
ამით დაიწყო ბეკო და ამით დამთავრდება.
... და ახლა მით უმეტეს, როცა ასე აცივდა, როცა ცა ისე
დაუახლოვდა მიწას, თითქოს ხელით მისწვდებიო, როცა ასე
გულის გამაწვრილებლად ჭყაპუნებს წვიმა ლაფაროში, ბჟუ-
ტავს კერია და ანჩხლი ქარი დაუგმანავ კედლებში დაქშუის.
ეჰ! ბედია, ბედი, თორემ ბეკოს ცუდად არ დაუმიზნებია!
კაცმა რომ თქვას, არც ცუდად მოუხვედრებია.
წვიმს;
წვიმს კი არა, მალე ჩამოთოვს კიდეც.
გახსოვს? იმ ღამესაც წვიმდა. თუმცა მალე არ მოუთოვია,

76
მაგრამ ისე ძალიან ცივი და პირქუში ღამე კი იყო. ახლა კი მა-
ლე მოთოვს...
გახსოვს, ბეკო?
გახსოვს, აბა რა დაგავიწყებს.
არა, მაინც როგორ იყო? მოიგონე!
მე შენ გეტყვი, დაფიქრება დაგჭირდება!
ორპირა ფილთა გქონდა. დრამით დარწყული ხუთი სრო-
ლა ტყვია-წამალი იშოვე და ცას ეწიე სიხარულით. ნაგეში ძაღ-
ლი შენ არ გყავდა და არც დღეს უჩანდა კაი პირი. შენც ატყობ-
დი, რომ სანადირო ამინდი არ იყო. ატყობდი, მაგრამ ასე კი არ
იყავი, შე კაი კაცო! თავი მჩატე გქონდა და მუხლი მაგარი. თუ
მხარზე ორპირა ფილთა გექნებოდა და ხუთი სროლა ტყვია-
წამალი, სახლში რა დაგამაგრებდა, ამინდი როგორ დაგაფიქ-
რებდა. ცას რომ სვეტი გამოვარდნოდა, გეგონა, ცალი ხელით
დაიჭერდი.
მინდვრებზე რომ გახვედი, ორივე პირი მიაცალე ყანჩას და
ბუნდღა რომ ვერ დაატოვებინე, წარბიც არ შეგიხრია; სამი
სროლა კიდევ გქონდა და არ გეზოგებოდა. მერე მთელი დღე
იხეტიალე კლდე-ღრეში და არ გისვრია. წამალს როდი ერიდე-
ბოდი, მაგრამ სათოფეზე არაფერს გადაყრიხარ. მერე ის იყო,
კუდამოძუებულ წითურ მელას ესროლე. ააცდინე და როცა მხ-
ოლოდ ცალი პირი გატენე და წელზე ბეღურაც არ გეკიდა, უკვე
მომჭირნედ მოეკიდე ტყვია-წამალს.
სად არ იხეტიალე დაბინდებამდე. გადაუარე მინდვრებს,
ჯაგნარებიან გორებს, ასწლოვან ტყიან მთებს. მთის კორტო-
ხებს ნისლი მოედო და არც საღამო იყო შორს, მაგრამ ახალ-
ბედა მონადირეს ხელცარიელი დაბრუნებაც არ გინდოდა,
როცა მოუღლელი მუხლი და ერთი სროლა წამალი კიდევ
გქონდა. მერე სად იყო და სად არა, ირმის თუ შვლის ნუკრს გა-

77
დაეყარე. არ გახსოვს, იქნებ არჩვიც იყო. მაშინ კი აღარ მო-
გითმინა გულმა და ესროლე. ესროლე და ერთი კი შეხტა, იფი-
ქრე, მოვინადირეო, მაგრამ იშვირა ფეხი და მოკურცხლა. არც
შენ დაახანე, – დაჭრილია, სადმე დავარდებაო, და გამოედევ-
ნე. ვინ იცის, იქნებ არც იყო დაჭრილი, იქნებ იყო კიდეც, მარა
შენ დაღამებამდე ეძიე და არაფერი არ გინახავს.
მერე ღამე და ნისლი ერთად ჩამოწვა მთაში.
გახსოვს?
აბა, რა დაგავიწყებს?!
მთის ამინდი არაა სანდო – უცებ შეიცვალა. ღონიერმა ქარ-
მა გადაუარა ტყეს და ტყვიასავით ცივი, მსხვილი წვეთები აატ-
კაცუნა ფოთლებზე.
დაბნელდა.
წვიმა გახშირდა. ინათა წამით და დაიგრუხუნა, წამოუბერა
ისევ და სველი ხეები დაბერტყა.
სადღა იყო გზა, როცა ხეებს ვეღარ არჩევდი ბნელში. შენ
მიდიოდი თავქვე. თავდაღმართში ხან რას წამოედებოდი, ხან
რას. წვიმდა კოკისპირულად, მძვინვარებდა ქარი და გირის-
ხდებოდა ზეცა.
ფეხქვეშ სისველე იგრძენი. ეს პირველი ნიაღვარი მიიკ-
ვლევდა გზას. დაღმართი დალეულიყო, მერე აღმართი დაიწ-
ყო. წინ, ალბათ, ისევ მთა იყო, მთის იქით ისევ მთა იქნებოდა.
შენ მიდიოდი სახლისაკენ თუ პირიქით, მაგრამ შენ არ შეგეძ-
ლო დგომა, უნდა, უნდა გევლო და გევლო, სულ ერთი იყო,
საითაც. უნდა გევლო და ღმერთმა იცის, ამ მთებში გადაეყრე-
ბოდი სოფელს თუ არა.
ღრიალებდა ტყე, ხევდა მეხი შენს თავზე ღრუბლებს, პირ-
მოხსნილი ცა, რაც გამოეტეოდა, ისე უშენდა. ხევში აყეფდა
ღელე და მარტოდმარტომ, ცარიელი თოფის ამარამ, უგზომ

78
და უგეზომ იგრძენი შიში. თითქოს დაღლამაც ერთბაშად გი-
წია და როცა მთის წვერზე ახვედი და წინ ისევ ლუსკუმ ბნელს
გახედე, წახდი ყაძახი! მუხლი მოგეკვეთა და სახლში დაბრუ-
ნების იმედი გაგიწყდა. სადღაც მგელი აყმუვლდა. შენ ხეს მო-
ეხვიე.
კარგა ხანს დარჩი ასე. წვიმა არ იკლებდა და არ ცხრებოდა
ქარი, სადღაც დაძრწოდა მშიერი მგელი და ამ გამძვინვარე-
ბულ ბუნებას ყმუილით ევედრებოდა ლუკმას.
შენ უნდა გევლო, შენ არ შეგეძლო დგომა და მოწყდი ადგ-
ილს. არ ეპუებოდი არც დაჯახებას და არც წაქცევას, შენ სიცო-
ცხლის წყურვილი გეზიდებოდა წინ და გარბოდი, გარბოდი,
სანამ ძალა გეყოფოდა. შენ უნდა გევლო, იმედი არ იყო, მაგ-
რამ მაინც უნდა გევლო, ერთადერთი იმედი იყო ეს.
როცა დაღმართი ჩაათავე, მუხლებამდე წყალში გავლა და-
გჭირდა ძალაგამოლეულს, რომ ისევ მაღლა შეჰყოლოდი. წინ
ისევ მთა გედო. ჯერ ამას როგორ აივლიდი და მერე იმას, იქი-
თაც რომ არაფერი ყოფილიყო...
შენ მიდიოდი აღმა. მიდიოდი წვალებით, ბორძიკით, მაგ-
რამ მიდიოდი. ამ აღმართს აივლიდი, თუნდაც იგი ღრუბლებზე
მაღლა ასულიყო, რადგან იმას იქით შეიძლებოდა გამოჩენი-
ლიყო სოფელი, სინათლე, ადამიანები.
...მაგრამ იმას იქითაც თუ ისევ კუნაპეტი სიბნელე იწვა,
ისევ გრძელი დაღმართი, შორს მთა, მრისხანე ზეცა და აღ-
რიალებული ნიაღვარი გელოდა!..
მშიერი მგელი ყმუილით სთხოვდა მამაზეციერს საშოვარს.
შენ აიარე ეს ციცაბო აღმართი. იგრძენი, რომ სწორზე
გაიარე. წინ ისევ არაფერი არ ჩანდა. მუხლმოკვეთილმა გა-
დადგი რამდენიმე ნაბიჯი, რომ მოგეძებნა მეჩხერი ტყე და წინ
გაგეხედა, იქნებ სინათლე დაგენახა შორს, თვალმიუწევზე,

79
მბჟუტავი ჭრაქი, მბჟუტავი ნაპერწკალი ან ერთი მკრთალი, მი-
ლეული ვარსკვლავი მაინც.
წინ ციცაბო დაღმართი გედო. გადადგი ორიოდე ნაბიჯი,
რომ მომსხვრეულ ტოტს გამოედე. გამოედე და დაღმა ხელებ-
გაშლილი დაეშვი. გახსოვს, ბეჭით დაეცი რაღაცას და ზედ გა-
დაეკიდე. შენ მიწაზე არ იყავი, შენ უზარმაზარ ხეს გადამხობო-
დი. ბეჭიდან ჟონავდა თბილი სისხლი.
იწვა წყვდიადი და მძვინვარებდა ღამე.
შენ არ განძრეულხარ ადგილიდან.
არ გახსოვს, მაშინვე იყო, თუ დიდმა დრომ გაიარა, რომ
მოგეჩვენა, ქვევით, ტყეში ციცინათელამ გაიფრინა, თუ მგლის
თვალებმა გაიელვეს.
რაც იყო, სულ ერთია, მაგრამ რაღაც გამონათებასავით კი
იყო. მერე? მერე კიდევ გამოანათა, მაგრამ ციცინათელაზე
უფრო ძლიერი იყო ეს ნათება, არც მგლის თვალი უნდა ყოფი-
ლიყო.
არა, ეს სინათლე იყო...
შენ ამოძრავდი. შენ გადაბობღდი ხეზე, ქვევით ჩაფოფხდი
და დაინახე, დაინახე, რომ სინათლე დადიოდა ტყეში. შენ წა-
მოდექი, წამოიმართე და ხეს მიეყრდენი, გინდოდა დაგეძახა,
დაგეყვირა აქეთ, აქეთ, ნათელოო; მაგრამ არა, ხმა არ ამოგი-
ღია, იდექი და ხედავდი, ამაზე მეტი შენ არ გინდოდა, იქნებ ეს
მოჩვენებაც იყო, ზმანებაც, მაგრამ ხომ იყო, რომ ანათებდა და
რომ დაგეყვირა, რომ აღრიალებულიყავი, ვაითუ გამქრალი-
ყო, ვაითუ დამფრთხალიყო, ვაითუ გამოგღვიძებოდა!
შენ ხედავდი, როგორ ახლოვდებოდა იგი და აბა, რაღად
უნდა დაგეძახა, როცა მან იცოდა შენი სამყოფელი, როცა ის
ენას უგდებდა ქარს, შუბლს უხსნიდა ცას, აფრთხობდა ნა-
დირს.

80
 შენ დაინახე, როგორ გაგისწორდა სინათლე, რომელიც ნე-
ლი რხევით მოდიოდა. გაგისწორდა იქვე, ახლოს, აგიქცია
გვერდი და წავიდა. შენ შეგეძლო ისევ ჩაგერბინა დაღმართი,
აგერბინა მთა და გადასულიყავი დაღმა, თუკი ეს სინათლე გა-
გიძღვებოდა.
შენ წახვედი და იქვე ბილიკზე გადი. აედევნე სინათლეს. სი-
ნათლე კი მიდიოდა, ირხეოდა, ირწეოდა, ციმციმებდა და მი-
დიოდა. შენ შეგეძლო ცხრა მთა გადაგევლო...
და შენ მიჰყვებოდი...
სინათლე შეჩერდა. შენ არ შეჩერებულხარ, შენ მიდიოდი
და... გაარჩიე, სინათლე ქალს ეჭირა, ნამდვილად ქალს, რო-
მელსაც ჰქონდა შიშველი წვივები, მუხლებს ზევით კაბა ფა-
რავდა და შენ იწამე კეთილი ანგელოზი. შენ ისიც შენიშნე,
რომ თავზე თავსაფარი ჰქონდა მოხვეული და წელზე სცემდა
გრძელი ნაწნავები, მკლავზე კალათი ეკიდა. ღელის პირს ჩა-
მოუყვა, მერე სინათლე კალათიან ხელში გადაიტანა, თავისუ-
ფალი ხელით კაბა აიკაპიწა და მოდიდებულ ღელეში შევიდა.
შემოასხა წყალმა წვივებზე და შენ გაგიკვირდა, რატომ წყალ-
ზე არ გაიარა ფერიამ.
გავიდა. კაბა დაუშვა. კალათი ისევ მარჯვენა ხელში გადა-
იტანა და გზას გაჰყვა. უკვე აღარ წვიმდა. ქარმაც იკლო და
მხოლოდ აღრიალებული ღელეები და ხევები უწყრებოდნენ
წარბშეკრულ ზეცას.
შენ მიდიოდი და მოუთმენლად მოელოდი ამ საოცრების
დასასრულს.
ირხეოდა ფანარი, ირწეოდა, აფრქვევდა ნათელს და მი-
დიოდა.
შენ ხედავდი ამ სინათლეს, ქალის შიშველ ორ წვივს და
მიჰყვებოდი.

81
 სინათლე ჯერ აღმა მიდიოდა ბილიკზე, მერე ფერდობს გაჰ-
ყვა, შემოუარა მთას და დაღმა ხევისაკენ დაეშვა. ხევში ისევ
სინათლე გამოჩნდა – მოდიდებული ხევის წყლის შუაგულზე.
ქალი წისქვილს მიადგა. იქვე იყავი შენც და გაგიკვირდა,
რომ ქალმა ქალური ნაზი ხმით დაიძახა:
– მამა, გამიღე, მამა!
შენ უმალვ მიხვდი ქალიშვილის სავსე, გაუბზარავ ხმას.
– მამა! – ისევ მოგესმა და შენ მიხვდი, რომ ქალიშვილს
მთელი ეს გზა ეშინოდა, ეს შიში ახლა ერთიორად გაიზარდა,
როცა საშიში აღარაფერი იყო.
გადმოდიოდა მდინარე საგუბარზე და აქაფებული მიედინე-
ბოდა წისქვილის ქვეშ. პირამდე აევსო გადასაშვების კალაპო-
ტი მღვრიე წყალს. შეტბორილი ღარის წისქვილი უხმოდ გატ-
რუნულიყო.
– მამა! – ისევ მოგესმა ახლა უფრო ხმამაღლა.
ალბათ, მიძინებულ მეწისქვილეს ისევ არ გაუგია. შენ გა-
მოხვედი ბნელიდან და კარებს მიუახლოვდი.
– ვინა ხარ?! – აღმოხდა ქალიშვილს და ფარანი მაღლა ას-
წია.
შენ გინდოდა რაღაც გეთქვა, მაგრამ სველ თავსაფარქვეშ
დაინახე გაფართოებული თვალები, სახეზე აციმციმებული წვ-
იმის წვეთები და ისევ წახდი ყაძახი.
– ვინა ხარ, ხმა ამოიღე! – ქალი კარს მიაწვა ზურგით.
– ნუ გეშინია! – თქვი შენ და უკან დაიწიე.
– რას ჰგავხარ, ადამიანო?! – ისე გკითხა, ეტყობოდა, ეჭვი
შეჰქონდა შენს ადამიანობაში.
შენ შენს გარეგნობას ახედ-დახედე და შენც დაეჭვდი...
– კაცი ვარ, ადამიანი!
ის ისევ აპირებდა რაღაცის თქმას, მაგრამ შენს მზერას წაა-

82
წყდა და თავი დახარა.
– ჰო, – თქვი შენ, – სანადიროდ ვიყავი, – თოფი ჩამოიღე,
რომელიც მხარიღლივ გქონდა გადაკიდებული.
მან ისევ შემოგხედა და კინაღამ ისევ გისუსტა მოღლილმა
მუხლმა. ქალიშვილმა მიაბრუნა თავი და ფარღალალა კარებ-
ში შესძახა:
– მამა, რა დაგემართა, მამა!
წისქვილიდან ჯერ ხრინწიანი ხველა მოისმა, მერე გაჯავრე-
ბული პასუხი:
– რა ჯანდაბამ მოგიყვანა, ვინცხა ხარ!
– მე ვარ, მამა!
– აი, ჯარხანა შენს თავს, რა ღვთის რისხვამ გადმოგაგდო!
– გაგვიღე, ბიძია! – მიაძახე შენც, რომ ქალიშვილმა უკმა-
ყოფილოდ შემოგხედა.
შენ მიხვდი, რომ უხერხულობაში ჩააგდე ქალი, მაგრამ უკ-
ვე გვიან იყო, საკეტი აჩხაკუნდა, კარებში თავიდან ფეხებამდე
თეთრი მოხუცი იდგა.
– ეშმაკი ხარ, მავნე! – იქვე შეაგება ქალიშვილს, შენ ეჭვით
შეგავლო თვალი.
– მონადირე ვარ, ბიძაჩემო, – დამნაშავესავით დაიწყე თა-
ვის მართლება.
– ვინც არ უნდა იყო! – ისევ აგხედა და აგაყოლა თვალი,
მერე მიხვდა, რომ შენს დაზუზულ ტანსაცმელში ცუდი კაცი არ
იყო, მაგრამ სასაყვედურო მაინც მოგინახა.
– ჯერ გამარჯობა უნდა გესწავლა, მერე დაგეწყო ნადირო-
ბა!
– ოო, საღამო მშვიდობისა, ჩემო ბატონო!
– გაგიმარჯოს! – უკვე პირშებრუნებულმა ჩაიბუზღუნა. მიფ-
შუტული კერიისაკენ წაბაჯბაჯდა. ღადარს მუგუზალი აურია და

83
როცა კუთხეში კედელზე მიმაგრებულ განჯინასთან ქალიშ-
ვილს შეასწრო თვალი, ისევ ხველანარევი ხმით ალაპარაკდა:
– ვერ დაეტევა სახლში ეს ოხრისშვილი? – ნაღვერდალს
ხმელი ფიჩხი დააყარა და მალე ცეცხლი აბრიალდა. – დაჯექი,
– მიგითითა შენ, ფეხზე უხერხულად მდგომს, მერე დაუმატა: –
არ გამიგონია ამ დაქცევაში ნადირობა! – ადგა, ფიცრის ვიწ-
რო საწოლთან მივიდა, ქალიშვილს მიუგდო – მავნე ხარო, და
სასთუმალში დაიწყო ფათური. ქალიშვილმა შენ შემოგხედა
ისეთი თვალებით, ყველა ეშმაკი და მავნე გაგიხადა სალოცა-
ვად.
მეწისქვილემ ქისა თუთუნი და გრძელტარიანი თიხის ჩიბუ-
ხი მოიტანა. უკმაყოფილომ, წარბშეკრულმა გატენა და ქისა
გადმოგცა. თავწანაკვერჩხლებული მუგუზალი დაადო ჩიბუხს.
მოქაჩა. ისევ აუტყდა ხველა, მერე შენ გაგზომა თვალით და,
თითქოს უკანასკნელი უსაფუძვლო ეჭვი ამოიფერთხაო გული-
დან, კვლავ გკითხა:
– რაზე ნადირობ, ბიძია, ამ შუაღამეზე?!
– დათვზე ვიყავი! – თქვი შენ და თვითონვე გაგიკვირდა.
მერე, როცა შენს მხარზე გადაღლეტილ ხალათს და ტოტებშე-
მოხეულ შარვალს დახედე, ისევ თქვი:
– დათვზე ვიყავი, ბიძაჩემო!
განჯინასთან მოფუსფუსე ქალიშვილმა ისევ გამოგხედა,
მერე მამაზე გადაიტანა მზერა: აქ გაგიშალო სუფრა თუ მაქ,
ცეცხლისპირსო, – ჰკითხა.
– რად მინდოდა, ვერ დაეტიე სახლში?! – აღრინდა ისევ მე-
წისქვილე.
– მამა, ცხელი ვახშამი...
– ცხელი ვახშამი... – სიტყვა წაართვა მამამ და ყალიონით
მიუთითა გრძელ სკამზე, აქ გაშალეო, – მონადირეს ეშიება,და

84
თვთან ნაბრძოლია, ეტყობა.
ვინ იცის, იქნებ ეს უხეშად იხუმრა მეწისქვილემ, მაგრამ შენ
როცა ისევ შემოგხედა ქალიშვილმა, ჭკუაში დაგიჯდა.
– ჰო, ხელდახელ შევები! – თქვი შენ, მარტო იმისათვის, თუ
როგორ იმოქმედებდა შენი სიტყვები ქალზე.
– დათვს?! – აღმოხდა მას.
მოხუცმა ჩაახელა.
– დათვს! – გაიმეორე შენ და მხარზე გადაფხრეწილ ხა-
ლათს შიგნით დაკაწრულ მკერდზე მოისვი ხელი.
მოხუცმა დანახევრებული ცხელი ყალიონი თითით ჩატენა
და ზედიზედ მოქაჩა.
ქალიშვილმა ჩამოდგა ღომიანი ჯამები, რომელსაც ისევ
ასდიოდა ცხელი ორთქლი და ყველის ჩანაფალ ორმოებში
რძე ადგა.
– ჰმ, – ჩაილაპარაკა მოხუცმა, ყალიონი დარეკა და გარეთ
გავიდა, ალბათ, ხელის დასაბანად.
შენ პირისპირ შერჩი შემოჩერებულ ქალიშვილს.
მყუდროება ჩამოვარდა.
გადასაშვებზე გადავარდნილი მდინარე ხმაურობდა მხო-
ლოდ. პირში მარცვალგამოჩრილ ხვიმირას უკვირდა, რომ უძ-
რავად იდგა დოლაბები და დუმდა მოუსვენარი სარეკელა.
დირედან წისქვილის ფიფქი და მტვერი ჩამოცვივდა. ქა-
ლიშვილი შეკრთა და მაღლა აიხედა. დირეზე მსხვილ ვირ-
თაგვას ჩამოეშვა კუდი და ზევიდან ცალი თვალით იჭყიტებო-
და.
შენ გაგეცინა.
ქალიშვილი ისევ თვალმოუცილებლად მისჩერებოდა ვირ-
თაგვას.
– გეშინია? – ჰკითხე შენ.

85
 ვირთაგვა დაფრთხა შენს ხმაზე და თავს უშველა.
ქალიშვილმა შენს შემოფლეთილ ტანსაცმელზე გადაიტანა
მზერა და ჩურჩულით გკითხა:
– მარტო იყავით?
– მარტო, – ჩურჩულით თქვი შენ, მერე მიხვდი, რომ შენ
გმირი იყავი, უცებ გაიმართე წელში, იქვე ცალიანს იდაყვით
მიეყრდენი და განაგრძე:
– მარტო ვიყავი, აბა რა...
– მერე რომ დაეგლიჯეთ...
– დამგლეჯდა, დამგლეჯდა რა...
კარებთან ხრინწიანი ხველა მოისმა და... ქალი ისევ ნაკ-
ვერჩხლებს მიაჩერდა, შენ უკვე გაქცეულ ვირთაგვას დაუწყე
თვალით ძებნა სხვენში.
მოხუცი კარადისაკენ წავიდა და იქიდან ნაქუჩალით თავ-
დაცობილი შავი დოქი მოიტანა, სუფრას მიუჯდა და პირის ცმა-
ცუნით შეუდგა ვახშმობას. დიდხანს არც დოქი მოჰგონებია და
არც სტუმარი.
მერე აავსო ჭიქა, დალია, გაგივსო.
– დალიე, ჯანზე მოგიყვანს.
– მიირთვით, – შეგეპატიჟა ქალიშვილიც.
ვახშმობას რომ მორჩით, მოხუცმა ისევ ყალიონი მონახა.
ზურგით კედელს მიეყრდნო და იკითხა:
– რა ჰქენი, ბიძი, მოერიე?
შენ ქალიშვილისაკენ გაგექცა თვალები. როცა მის გაფაცი-
ცებულ სმენას წააწყდი, გეგონა, მართლა შეხვდი დათვს, მარ-
თლა შეები შიშველი ხელით და...
– მოვერიე! – თქვი შენ.
მეწისქვილეს ხველა აუტყდა.
ქალიშვილმა შენს გადაგლეჯილ ბეჭისთავს შეხედა ისევ.

86
 – ხელი ჩავჩარე ღია პირში... ქუდიანი ხელი! – თქვი შენ
უფრო ქალიშვილის გასაგონად. მან თავი გაიქნია გაოცებისა-
გან და შენს ხელს დაუწყო თვალებით ძებნა. შენ, ცალიანზე
მიყრდნობილს, ხელი თავქვეშ გქონდა ამოდებული და აინუნ-
შიაც არ აგდებდი, რომ ერთი ან ორი საათის წინ ამ ხელით
დათვის კბილებს ითვლიდი.
– რაო, რაო? – იკითხა მოხუცმა, რომელსაც, ეტყობა, შენი
ნათქვამი არ გაუგონია.
– ჰო, დავჭერი, – ახლა თავიდან დაიწყე შენ, და წამოიწიე,
– ვესროლე ჯერ ერთი პირი, იბღავლა, წამოიმართა ორ ფეხზე
და წამოვიდა... – შენ შეამჩნიე, ქალიშვილს სუფრის ასალა-
გებლად წამოწეული ხელი როგორ გაუჩერდა, – წამოვიდა, –
გაიმეორე შენ, შეჩერდი, – ვხედავ, მოდის... – ისევ თქვი შენ
და როცა ქალიშვილის საცრისოდენა თვალებს შეეფეთე, სხვა
გზა არ იყო, უნდა შებმოდი პირდაღებულ, დაჭრილ დათვს. –
მეცა...
– ვაი... – აღმოხდა უნებურად ქალიშვილს.
მოხუცმა ღადარში გადააპურჭყა.
– მერე, ბიჭო, მერე? – ხელი ხელში შეაჭდო და მუხლებს
მოეჭიდა.
– გადმოვხტი უკან... – შენ უკან გადაიზნიქე და ისევ გაგიწ-
ყდა სათქმელი, მაგრამ ქალიშვილი ხახაში გიპირებდა ჩაძ-
რომას და უკან დასახევი მოჭრილი გქონდა, სხვა რომ არაფე-
რი, ხელით უნდა დაგეხრჩო და მარტო ეს დათვი კი არა, სადმე
ვეფხვიც რომ გამოჩენილიყო. – აჰა, მეძგერება სადაცაა და
წამავლებს პირს, წამავლებს პირს და მორჩა, რაღა გინდა,
რომ ქნა, ვიტაცე ხელი – უქუდო თავზე ხელი მოისვი, ვითომ
ბუხრის ქუდი მოიგლიჯე და ქალიშვილს თვალებთან მიუტანე,
– და ხორხამდე ჩავჩარე. ცალი წინა ფეხი ტყვიას მოეტეხა, ცა-

87
ლიღა ჩამომკრა ბეჭზე... – ისევ შეჩერდი, კიდევ რომ ჩამოეკ-
რა, მერე რაღა უნდა გექნა, შენ ხომ მარტო ცალი ბეჭი გქონდა
ჩამოგლეჯილი, მაგრამ მიხვდი, იარაღი უნდა გეხმარა: იძრე
უქარქაშო ხანჯალი, ქამარში რომ გქონდა გარჭობილი, და აძ-
გერე.
მეწისქვილემ ისევ გადააპურჭყა და სადღაც, ულვაშს ქვეშ
გაეღიმა სამიოდე ჭიქა ღვინითა და შენი მონაყოლით ნასიამ-
ვნებს.
ქალიშვილს ისევ ვერ მოეფიქრებინა სუფრის ალაგება.
შენ დათვივით აგორებულ ცალიანზე იყავი მიყრდნობილი
და გამარჯვებას ზეიმობდი.
გახსოვს, ბეკო?
ისევ წვიმს ეს დასაქცევი!
გახსოვს, აბა რა დაგავიწყებს?!
ასე ზღაპარივით დაიწყო, ბეკო, შენი სიყვარული!
მერე?
მერე სხვა წისქვილის დაფქვილი არ გიჭამია და ერთი წლის
შემდეგ – სხვა ქალის გამომცხვარი!
მძიმე უღელი იყო ოჯახი, მაგრამ სიყვარული გყავდა მწედ,
ტვირთს გიიოლებდა. მერე ამ უღელს ჯერ ერთი შვილი დააჯდა
– სიმონიკა, მერე – გიგოლიკა. სამი წლით დაიგვიანა კოწიამ
და მერე მთელი წელი ჭირვეულობდა. ბოლოს პატარა თეკლა-
მაც იხილა ქვეყანა და დაგიმძიმდა უღელი. ქედზე ბალანი გა-
დაგძვრა, კისერზე ბებერები გაგიჩნდა. გიჭირდა კიდეც, მუხ-
ლმაც გისუსტა ბევრჯერ, მაგრამ ზამთარი იწურებოდა და მიწა
კავს ითხოვდა, უნდა გეწია უღელი. გაზაფხული მოდიოდა, მი-
წა თესლს იხვეწებოდა და რას იზამდი, უნდა გეხნა. ზაფხული
მოვიდოდა და რავარც შვილს არ ეღალატება, ისე ამწვანებულ
ყანას. შემოდგომა ხომ შემოდგომაა და ან დღე, ან ღამე რა და-

88
გაძინებს კაცს. ზამთარი? ზამთარი: ტყე და წისქვილი, ღობე და
ხარდანი, ახალი კავი და უღელი, რთველზე გატეხილი ურმის
ხელნის თავი, ცალი თვლის ბჟოლის მორგვი, სათოვლავი
სახლი და კერიას ნაპობი შეშა.
... და მიგქონდა უღელი, ეწეოდი ჭაპანს.
მერე?
მერე ახალი ცხოვრება მოვიდა.
ეს ცა თქვენია, ეს მიწა და ტყეო, წიგნი მოიტანეს – წაიკით-
ხეო.
შენ ორი ანბანი ძლივს იცოდი და ერთმანეთს ვერ გადააბი.
სიმონიკას მიეცი საკითხავად. სიმონიკამ წაიკითხა და თქვა,
ეს გიგოლიკამაც უნდა წაიკითხოსო. სამი წლის მერე კოწიამ
მოინდომა და ბოლოს პატარა თეკლამაც იკითხა და იკითხა.
შენ დღისთვის ღამის მიმატებაც დაგჭირდა, რომ უფრო
ღრმად და მეტი მოგეხნა. ზოსიმე მჭედელს ფართო და ყუაღო-
ნიერი თოხი გააჭედინე და იმავე ზაფხულს ორჯერ მოპირე, ბა-
ლახი რომ არ მოგძალებოდა ყანაში. მოსავალი ურმით ჯერ
ეზოში მოზიდე, მერე ქალაქში იყავი გამდგარი შაბათ-კვირას.
სიმონიკა თავს იკლავდა – „ სვიმონი “ უნდა გავხდეო, გიგოლ-
იკამ – „ გრიგორიო “ , კოწია ჭირვეულობდა: თხა თხაზე ნაკ-
ლები მგელმა შეჭამა, კოწია თქვენს თვალებში იყოს, „კონ-
სტანტინედ “ ვარ დაბადებულიო. პატარა თეკლა ჯერ არაფერს
ამბობდა, მაგრამ რომ ეთქვა, თქმას დაუშლიდი თუ...
გიხაროდა... დღე და ღამეს ასწორებდი. წელებზე ფეხს იდ-
გამდი, ორ კაპიკს იშოვიდი და შვილებს უგზავნიდი...
მეზობლები შენს ბედს შენატროდნენ; გაკეთდა ბეკოს საქ-
მე, რა შვილები ეზრდებაო.
ცალკე ცოლი იღვრებოდა სიხარულის ცრემლებად, ნას-
წავლი შვილები გვეყოლებაო, დავსხდეთ, შე კაცო და გადავი-

89
დვათ ფეხი ფეხზეო, – რომ ის იყო, დაიქუხა.
იხმეს ქუდზე კაცი.
სიმონიკას უკვე „ შლაპის“ დახურვა მოესწრო და „შლა-
პიანები “ აგერ გვჭირდება, ქარხანას ვაშენებთ ურალშიო, ია-
რაღი უნდა ფრონტსო.
გიგოლიკას ახედ-დახედეს: შენ, ბიჭო, გრიგორი ბეკოვიჩი
ყოფილხარო და საოფიცრო სკოლაში გაამწესეს.
კოწია იმ დღესვე გაუდგა გზას და წლინახევრის შემდეგ კავ-
კასიონის დაცვისას დაეცა.
როცა გრიგალმა გადაირა, სიმონიკამ, ახალი სასროლი
გამოვიგონეო და „ სვიმონი“ გახდა. მართალია, ომი გათავდა,
მაგრამ ჩემი საქმე აწი იწყებაო, – იწერებოდა.
გიგოლიკას იმდენი ჩინ-მედლები ჩამოჰყვა, გიგოლიკა ვე-
ღარც შენ შებედე და ქალაქისაკენ გაისტუმრე გრიგორ ბეკო-
ვიჩი.
თეკლამ: აგერა ვარ მე, თავი არ დაზოგოთ, უნივერსიტეტს
დავამ თავრებ და ნუ გეშინიაო.
გულმა რეჩხი გიყო, რაღაც კარგად არ გქონდა დაცდილი;
ცოლს ჰკითხე: რა ვქნათო, აცრემლდა საცოდავი. ჩემი შვი-
ლია, დედა ენაცვალოს, მაგის ამბავი მე მკითხეთო, მაგრამ სა-
წყალს აღარ დასცლია მისი ამბის კითხვა.
შვილებმა კინაღამ თავი მოიკლეს, ამ სახლში როგორ ვი-
ტიროთ ჩვენი დედიკოო.
ახალი სახლი უნდა აგვეშენებიაო, – თქვა გრიგორმა.
– და... და... და! – თავი გადაიქნია სვიმონმაც.
– რა ექნა მამაჩემს, ჩვენს გაზრდას მოუნდა, აწი ჩვენი ავა-
შენოთო, – არ დაანება ძმებს მამის აუგი თეკლამ.
საგანგებო ქელეხით და მუსიკით დაასაფლავეს დედა, ქვე-
ყანა შეძრეს, ან სად იყო იმდენი დიდკაცობა და იმდენი ლამა-

90
ზი მანქანა! ბევრი სიტყვა დახარჯეს და მეორე დღეს გზას და-
ადგნენ.
– აბა, მაგრად იყავი, ბერიკაცოო! – მხარზე ხელი დაგკრა
გრიგორმა.
– და... და... და! – დაგითათუნა ბეჭებზე სვიმონმაც.
– მამა, გამოცდებს მოვრჩები და აქ გავჩნდები, ოღონდ ახ-
ლა მეჩქარებაო, – ჩაგეხვია ქალიშვილი.
და დარჩი ამ ძველ, ფარღალალა სახლში. საგანგებოდ გა-
დიდებული ცოლის სურათის ამარა, დარჩი შენს დარდთან, ტკ-
ივილთან და მწუხარებასთან მარტო და წახდი ყაძახი.
ერთ თვეში მოტყდი და დაჩაჩანაკდი.
ქალიშვილის წერილი მიიღე: მამიკო, გადაღლილი ვარ და
ყირიმში მივდივარ დასასვენებლად, ჩემო მამა, მალე გინახუ-
ლებ, არ იჯავროო.
წერილს წერილი მოჰვყა. მამიკო, გავთხოვდი, მომილო-
ცეო. სევასტის წავყევი, მეცნიერია, გრიგორის კარგი მეგობა-
რი, რომ იცოდე, რა ბედნიერი ვარ, ახლა ორივე გინახულებთ,
აბა შენ იცი, რავა კარგად იქნებიო.
ზაფხულის ბოლოს რომ წვიმები დაიჭირა და შენს მიწიან
სახლში წყალმა შემოჟონა, შენს ჭიშკარს მანქანამ მოაყვირა,
შენი ქალიშვილი კი არ გადმოვიდა, გადმოფრინდა.
– მამიკო, ჩემო მამა, მამა! – ტიროდა, იცინოდა, ტიროდა.
ცრემლით აგევსო შენც თვალები. ამ ბოლო დროს ცრემლი
დაგჩემდა მაინც.
სევასტიმ ორივე ხელი ჩამოგართვა და არაფრით პირველი
არ შევიდა ვიწრო ჭიშკარში. თეკლა სახლში შევარდა და დე-
დის სურათთან აქვითინდა; ბოლოს სევასტიმ შემოდგა ნაბიჯი
და დააცემინა. ცოლმა დედის სურათთან მიიყვანა და აატირა.
თვალცრემლიან სევასტის ისევ დააცემინა. მხარზე დაჰკრა

91
თეკლამ ხელი: დედაჩემის მოსვლამდე არაფერი გეტკინაო.
მაგრამ სევასტიმ ზედიზედ რომ ისევ დააცემინა, ცოლმა ურჩია
ჰაერზე გასულიყო, კართან შეაჩერა და სურათზე მიუთითა:
სვიმონმა ლაურეატს დაახატვინაო. სევასტიმ თავი დაუქნია და
ისევ დააცემინა.
საღამოს მატარებელზე ბილეთი გვაქვს აღებული, გაგვი-
ფუჭდებაო, – და სევასტის მშობლებთან გასწიეს.
და შენ ისევ მარტო დარჩი, ჩემო ბეკო, შენს დარდთან და
მწუხარებასთან, მარტო.
გარეთ წვიმს.
ეს დასაქცევი, მაინც რომ არ დაადგა საშველი მაგის გადა-
ღებას?!
წვიმს.
ადრე ჩამოღამდა.
ცეცხლიც სულ ჩაქრა და მიიბჟუტა. ჭრაქი მაინც აგენთო.
ჭრაქი... ჭრაქი ხომ ჟანგმა გაგიხვრიტა, დასწყევლა ღმერ-
თმა, არც საპნით დაგოზვა მოუხერხდა!
ჰო, მართლა, დღეს სოფლის დუქანში არ იყავი? ახალი ჭრ-
აქი გინდოდა გეყიდა.
– სადღაა ახლა, ჩემო ბეკო, ჭრაქი! – ნოქარს სასაცილო-
დაც არ ეყო.
ელექტრონს გამოგიყვანთო, – გირჩია თავმჯდომრემ ამას
წინათ. მე შენ გეტყვი, შვილიშვილებს წიგნის საკითხავად დას-
ჭირდესო, – და არ ქენი.
არც შუშის ლამპები აქვთ ახლა მაღაზიებს.
ის იყო, გამობრუნდი, რომ ნოქარმა შეგაჩერა, ფარანი
ჰქონდა უბრალო, ნავთის ფარანი.
ჰოდა, ის ფარანი მაინც აანთე, თორემ უკვე ბნელა.
ჰო, მაქ ჩაფიცხებული მჭადი შეაბრუნე, თორემ კიდე დაეწ-

92
ვება, ნაკვერჩხლებხზე რომ უდევს. ცეცხლი ბჟუტავს, კვამ-
ლდება ნედლი შეშა, მაგრამ მაგას დასაწვავად მაინც ეყოფა.
ვჭამ ბარემ!
ჭამე, მარა ეს დალოცვილი, რამ გააწივა ასე, კვამლს გაუკ-
რავს და მჭადის გემო დაუკარგავს. სადღაც გამომშრალი, ხმე-
ლი ყველიც გქონდა ნარჩენი.
ჭამე, ბეკო, ჭამე!
რას იზამ ახლა, მოუკიდე ამ ფარანს, მოუკიდე დაწეულად
და აგერ დირეზე მიჭედილ კარჩხაზე ჩამოკიდე. ჩამოკიდე და
მიწექი.
ცეცხლი ჩაქრა, ქარია, ეს უღმერთო, და წვიმს ისევ.
დაწექი, ბეკო.
დაწექი?
დახუჭე თვალი და იქნებ დაგეძინოს!
არ ხუჭავ?
რას გინდა, რომ უყურო!
სინათლეს, ფარნის სინათლეს!
ფარანი ირწევა, ბეკო, დაკიდებისას დაირწა, თუ ქარი უბე-
რავს და არწევს?
ირწევა, უბერავს ქარი და ირწევა... ირწევა და ანათებს...
გარეთ წვიმს, ტალახია მუხლამდე, მოდიდებული ღელეები
ჩხრიალებს, სიცივეა, ძაღლი არ გაიგდება გარეთ.
ეს ვინ არის, ბეკო?
ხედავ?
აგერ, სინათლე როგორ მიირწევა და ანათებს შიშველ წვი-
ვებს. მუხლებს ზევით კაბა ფარავს. წელზე ნაწნავები სცემს და
მოდის, მოდის ამ თავსხმაში, ამ წყალ-ტალახში. ხელზე კალა-
თი უკიდია. აგერ ქვევით ჩაუხვია, ფარანი მეორე ხელში გა-
დაიტანა, კაბა აიკაპიწა და შევიდა წყალში, მუხლებამდე შეას-

93
ხა მღვრიე წყალმა.
მოდის, მოდის!
და შენ გესმის:
– მამა, გააღე, მამა!
შენ უყურებ, არ იღებ ხმას.
– მამა!
– აი, ჯარხანა შენს თავს, რა ღვთის რისხვამ გადმოგაგდო!
– წყრები, ბუზღუნებ.
– მამა!
– ეშმაკი ხარ, მავნე!
– მამა, ცხელი ვახშამი...
– ცხელი ვახშამი... – სიტყვას ართმევ შენ. – რად მინდოდა,
ვერ დაეტიე სახლში! – და მაქვე, სასთუმალთან უთითებ სკამ-
ზე, აქ გამიშალეო.
ცხელ ღომს ოხშივარი ასდის, ყველის ჩანაფლობ ორმოებს
რძე ადგას.
– ჰმ, მავნე...
უბერავს ქარი და ირწევა ფარანი, ირწევა და ანათებს... ანა-
თებს... გარეთ წვიმს...
წვიმს...

მკითხველთა ლიგა

94
 ცეცხლთან თამაში

კვირა დღე იყო. დილიდანვე ისეთი უჟმური ამინდი დაიჭი-

რა, პირდაპირ ხასიათს რომ მოგიწამლავს, მით უმეტეს, თუ
მარტოხელა, ღარიბი სტუდენტი ხარ. ერთ ვიწრო ფანჯარაში
შეგიძლია გაიხედო, ფანჯრის წინ კი მეზობელი სახლის მაღა-
ლი ყრუ კედელია აზიდული. ზევით ცის პატარა ნაჭერს ძლივს
ხედავ დარში და ახლა ისიც ტყვიასავით მძიმე ღრუბლებითაა
დაფარული. წვიმს. მეოთხე დღეა წვიმს... გუშინ და გუშინწინ
რა გიშავდა, ლექციები გქონდა, დღეს პირდაპირ რა დააღა-
მებს, არ იცი. არც კითხვა გინდა, არც წერა. ფიქრიც კი რაღაც
ისე მძიმე და სევდიანი გაქვს, ფიქრიც არ შეგიძლია. არა, სახ-
ლში ყოფნა აუტანელია, გარეთ, ქუჩაშიაც ვერ გაჩერდები.
მოდი, წავალ სადმე, ვინმე მეგობართან. შენსავით მარტო-
ხელა სტუდენტის გახსენებაც არ გინდა, აქაურებთან ჯობია,
ოჯახი აქვთ, ბევრი კარგადაც ცხოვრობს. რაღაცას დაუკრავ,
ვინმე იმღერებს ან ილაყბებს და მერე ან გამოიდარებს, ან ხა-
სიათზე მოხვალ, ან რაღაც იქნება.
გადავწყვიტე, გურამთან წავიდე. არაა ცუდი ბიჭი, მამაც
მშვიდი და წყნარი კაცია, დედამისი კია ცოტა „ არამკითხე მო-
ამბე “ , მაგრამ ამ დილაადრიან ჩვენთვის სად ეცლება და, რაც
მთავარია, გურამს ორი რადიომიმღები და უამრავი ჩვენი და
საზღვარგარეთული სიმღერაც აქვს ჩაწერილი ფირებზე – სხ-
ვათა შორის – გემოვნებით შერჩეული. ცხელი საუზმეც არ აგ-
ცდება და, ერთი სიტყვით, დროს როგორმე მოკლავ, მოკლავ
და არც ისე უაზროდ მოკლავ.

95
 დავრეკე ზარი. ერთხანს პასუხი არაა.
ალბათ, დედამისი არაა შინ, თორემ ზარის დარეკვას ვერც
კი მოასწრებ, ასე გგონია, კართან გელოდა.
მეორედ უფრო გრძლად მივეცი ზარი. კარგა ხნის მერე გა-
მომხედა.
– ჰა, რომელი ხარ?
– რომელი ვარ, რა ამბავია, გძინავს?!
– არა, ბიჭო, რა დროს ძილია.
– აბა?
– არაფერი, წერილს ვწერდი...
– ეუჰ, აბა მთელი დღე წასულხარ ხელიდან.
კამეჩივით ზანტი წერა იცის. ისე, მშვენივრად ლაპარაკობს,
კაცმა რომ თქვას, მაგრამ წერის დროს სიტყვას სიტყვაზე ვერ
მიაბამს, სათქმელს ვერაფრით თავს ვერ მოუყრის.
– არაფერი ისეთი, ორი სიტყვა მაქვს მისაწერი.
– ვიცი, შენი ორი სიტყვა...
– შემოდი, ნუ გერიდება, სახლში არავინაა.
– არავინაა, მაგრამ შენ თუ წერა არ გადადევი, რიღაის მაქ-
ნისი ვარ.
– გაქვს რაიმე სასწრაფო საქმე?
– არაფერი, მარა...
იგი ისევ მაგიდას მიუჯდა, კალმის წვერი ორჯერ გულდა-
გულ გაწმინდა.
– ჰო, მაცალე ახლა ცოტა ხანს...
– რაიმეს დავუკრავდი მაინც...
– მაცა, ორი სიტყვა მაქვს დასაწერი სულ... – და ჩაუჯდა.
ფიქრობს, ფიქრობს. მე ხან ფანჯარას მივაბჯინე შუბლი, ხან
წიგნების კარადაში გარედან წავიკითხე ყუაზე მიწერილი ავ-
ტორები და სათაურები. ოთხჯერ დავითვალე ფიკუსის ფოთლ-

96
ები, არც ერთხელ არ შემშლია.
– რა ჰქენი, არ მორჩი?
– მოიცა, ბიჭო, ორი სიტყვა...
– კიდევ ორი სიტყვა...
ისევ დავთვალე ფიკუსის ფოთლები...
– წავალ აბა, მე და მერე გამოვივლი, – კარისაკენ გავწიე.
– მოიცა, ბიჭო, სად წახვალ ამ თავსხმაში, დაჯექი აგერ.
– რა ვქნა, რომ დავჯდე!
– დაწერე რამე ან დახატე.
– მე რომ მხატვარი ვარ... რა დავწერო!
– წერილი მისწერე სახლში.
– გუშინ გავგზავნე, ლექციებზე დავწერე...
– დღეს სხვაგან გაგზავნე.
– ეს ყოველდღე წერილის წერა რა უბედურებაა, შენ მაინც
ვის სწერ და რას სწერ?!
– არაფერი, ბიჭო, წელს რომ ვისვენებდით...
– შენ და ლილი...
– ჰო, მე და ლილი... ლილიმ ჩინური ქოლგა დაკარგა, მე
მგონია, იქ დარჩა. დაუჯინია, შენ დატოვე სადგურშიო, მე მაბ-
რალებს! არა, ნამდვილად იქ დარჩა, რა ეშმაკია ერთი ქოლგა,
მაგრამ ლილის უყვარდა, ამის გარდა, მე არა ვარ მტყუანი.
– ჰო, შენი პრინციპულობა გასაგებია...
– რა პრინციპულობაა... ვიკითხავ, თუ არის, თუ არა და...
– ჰოდა, მორჩი ბარემ.
– მოიცა, ბიჭო, შენც დაწერე რამე.
– მართლა ამბობ? ვის მივწერო ან რა მივწერო, ჭირივით
მძულს წერილების წერა.
– არა, არა, მართლა მისწერე.
გურამს ჯერ ერთი, დაწყებული საქმის მიტოვებაც არ შეუძ-

97
ლია, რადგან ძნელად დაიწყებს რამეს, მეორეც – ჩემი გაშვე-
ბა, როგორც არ დაკლავ, არ უნდა.
– მოდი, იცი ვის მისწერე? მე გეტყვი, ეს კარგი ოინი იქნება.
იქ ერთი გოგო იყო...
– ვინ გოგო, ბიჭო?
– მეზობლის, რაღაც საოცარი გოგო, არც მდინარეზე და-
დიოდა, არც ვინმესთან ლაპარაკობდა, ედო ამოდენა წიგნები
და კითხულობდა. ლილისთან ვნახე ერთი-ორჯერ, ისიც რამ-
დენიმე წუთით. ლილის მისამართი მისცა, ძალიან მიყვარს,
როცა წერილებს მწერენო. ლილის მერე არც გახსენებია, ხომ
იცი მისი ხასიათი. მისამართიც მე ჩამრჩა ჯიბეში.
– გიჟია, რა მივწერო, მიცნობს, ვიცნობ...
– სწორედ ეს იქნება საოცარი. ლილი აქებდა, ჭკვიანი გო-
გოა, მაგრამ ვერაფერს გაუგებო; ვნახოთ, იქნებ გიპასუხოს.
გამეცინა. სწორედ გურამისაგან გამიკვირდა ასეთი ხუმრო-
ბა.
– აჰა, მისამართი... რა ჰქვია?! – იგი მწვანე მელნით ჩანაჩ-
ხაპნს ჩააჩერდა. – თეკლა, თეკლა ჰქვია, ახლა გამახსენდა.
აი, რა საოცარი გოგოა, თეკლა ახლა ვის ჰქვია, თვითონ კი
თურმე ძალიან უყვარს თავისი სახელი...
– კი, მაგრამ რა უნდა მივწერო...
– სულ ერთია, რამე მისწერე. ისე, კარგიცაა, ოდესმე რომ
ჩახვიდე, ნაცნობი გეყოლება, – იგი ისევ საწერს ჩაუჯდა.
მე გამეცინა ამ უჩვეულო თამაშზე.
– რა ნაცნობი იქნება, ახლა შენ თუ გგონია, მიპასუხებს და
მე რე მე გავუგზავნი პასუხის პასუხს!..
– ერთი სიტყვით, თავი დამანებე, ორი სიტყვა მაცალე...
მეც დავჯექი, სუფთა ქაღალდი გადმოვიღე.
თეკლა, – დავწერე და გამეცინა ისევ, – ეს კაცი პირდაპირ

98
გადამრევს, – ვთქვი ჩემთვის და ისევ მივაწერე – თეკლა... –
პირდაპირ უსაქმო კაცის ამბავია, – თეკლა! ერთხელ კიდევ
დავწერე და ძახილის ნიშანი დავსვი.
რა ამბავია ამდენი თეკლა, – გამიკვირდა თვითონ. მინდო-
და, ორი წამეშალა, მაგრამ არ წავშალე, – იყოს, რა მენაღ-
ვლება, მართლა ხომ არ გავუგზავნი!
„ თეკლა, დღეს კვირა დღეა, – განვაგრძე წერა, რაც პირვე-
ლი სიტყვა მომადგა ენაზე, – და ძალიან მოწყენილი დღეა, ვი-
ცი, შენ მოწყენილი იქნები. მართლა სულ წიგნს ხომ არ იკით-
ხავ კაცი! ჰო, შენ მოწყენილი ხარ და იხედები ფანჯარაში, იქ-
ნებ გამოჩნდეს ფოსტალიონი და მოგიტანოს წერილი. მეც მი-
ფიქრია ხშირად, როცა ძალიან უგუნებოდ ვარ, ვინმეს მოსვლა
არ მინდა, არც სადმე წასვლა. მირჩევნია, მოვიდეს ფოსტა-
ლიონი, მოიტანოს წერილი. წერილი სრულიად უცხო ვინმესი,
რომელიც არასოდეს მინახავს, მაგრამ, როცა წერილს წავი-
კითხავ, გამიხარდეს, გამიხარდეს, რომ ჩემს ნაცნობს და ნა-
თესავს კი არა, ვიღაცას გავახსენდი, გავახსენდი ისე, რომ არ
მიცნობდა და იმ წუთს ძალიანაც რომ მინდოდეს, ვერ გავიც-
ნობ. ის შორსაა, მე კიდევ შორს. ჰოდა, თეკლა, მე რომ მივიღო
ასეთი წერილი, არ ვიკითხავდი, რატომ გამომიგზავნეს ან
საიდან იცოდა თუნდაც მარტო სახელი ან მისამართი. აბა რა
საჭიროა, თეკლა, საიდან, რატომ და რისთვის. როცა ყველა-
ფერი გაიგება, გამოვა, რომ ან მანდ იყო, შენს სოფელში, ან
შენ იყავი სადმე და გაიგო, ვინმემ უთხრა, თუნდაც ჩიტმა უთ-
ხრა. ყველაზე ლამაზი ისევ ის იქნება, რომ ჩიტმა უთხრა, მაგ-
რამ როცა გაიგებ, რომ ჩიტმა უთხრა, მაინც ჰკარგავს სილამა-
ზეს “ .
ასე რომ, კარგა გვარიანად შევტოპე და რაღაცა რაღაცას
მივაბი კიდეც. კაცმა რომ თქვას, მე თვითონ მომეწონა ის ამბ-

99
ავი, რომ მართლა გამიხარდებოდა, ამ დილით უცნობი ქა-
ლიშვილისაგან მიმეღო წერილი, მიმეღო და არ მცოდნოდა
ვინაა და საიდან. ამაზე, ალბათ, მთელი დილა დამჭირდებოდა
თავის მტვრევა, სინამდვილეში კი უბრალო ამბავი იქნებოდა:
ეტყოდა გურამი ან ბიკენტი და მეტი არაფერი.
მერე მივყე–მოვყე და კარგა გვარიანად გამიგრძელდა. უკ-
ვე წვიმასაც გადაეღო და გურამსაც კი დაეწერა „ ორი სიტყვა “
– რა ჰქენი, ჯერ არ იწყებდი, ახლა აღარ ამთავრებ?
– უჰ, შე კაცო, შენ გიცდიდი, თორემ საწერი რა მაქვს, ისე,
რაც მომადგება ენაზე... – ავდექი და ქვევით უბრალოდ მივა-
წერე: ჯიბო.
– ჰა, შენ კონვერტი!
– მოიცა, მოიცა, დაზღვეულს გავგზავნი, – გავიცინე და
კონვერტს მისამართი დავაწერე.
– მე ჩაუცმელი ვარ, მიდი ეგერ და ყუთში ჩაყარე.
– მოიტა, შენი მომეცი, ჩემი მართლა არ გავაგზავნო! – ვთ-
ქვი და წერილი მოვჭმუჭნე.
– სულელო! – ხელებში მეცა გურამი. – გაგზავნე, რა გე-
ნაღვლება, დაწერილი გაქვს მაინც.
თქვენ წარმოიდგინეთ, ამ სიცილ-ხუმრობაში მართლა გავ-
გზავნე. მაშინ არაფერი, მაგრამ საღამოს, როცა მარტო ვიყავი
ოთახში, მომაგონდა, რომ დღეს წერილი გავუგზავნე უცნობ
ქალიშვილს. გამახსენდა და ხელი ჩავიქნიე, – გავგზავნე რა,
ცუდი ხომ არაფერი მიმიწერია, უბრალო ზრდილობიანი ხუმ-
რობაა და მეტი არაფერი, წაიკითხოს და გადააგდოს. თუ უნდა,
სულ ნუ წაიკითხავს.
მერე ლექციებს გადავხედე. ბოლოს დიასახლისთან გავე-
დი, ჩაი მინდოდა, ამედუღებინა, მაგრამ დიასახლისმა ადუღე-
ბული დამისხა. სასთუმალთან წიგნი დავიდე და დავწექი.

100
 დავწექი, წიგნი გადავშალე, მაგრამ ისევ ის მომაგონდა,
არა, მართლა რომ მიუვიდეს და წაიკითხოს, მომწერს პასუხს?
და რომ მომწეროს, რას მომწერს, რა უნდა მომწეროს? მომ-
წერს, ვიღაც ხარ, დიდი საქმეშემოლეული ყოფილხარო, ანდა
არც ამას... რატომ მოგწერს, ვინ ხარ და რა ესაქმება შენთან?!
მეორე დღეს ლექციაზე გამახსენდა და გამეცინა. ხვალ ან
ზეგ მიიღებს, ალბათ. მიიღოს მერე, წაიკითხავს და რა მოხდა,
ბოლოს და ბოლოს, დედა არ მიგინებია და მამა, ის კი არადა,
არც ცუდად დამიწერია. აგერ, ჩვენმა თანაკურსელმა გოგოებ-
მა რომ მიიღონ, მე მგონია, უპასუხებენ კიდეც. მაგალითად,
ჩემს წინა მერხზე რომ ზის სოფიკო, მშვენიერი გოგოა და,
ვთქვათ, მიიღოს ასეთი წერილი, მარა რა იცი, ქალია მაინც.
– სოფიკო! – ვუთხარი შესვენებაზე და გვერდზე გავიხმე.
– რა გინდა, ჯიბო, რა საიდუმლო გაგიჩნდა ჩემთან?
– რა და, ერთი რამ უნდა გკითხო.
– საიდუმლოდ?
– ჰო, მარტო შენი აზრი მინდა.
– დიდი სიამოვნებით, – სოფიკომ მხრები აიჩეჩა.
– ვთქვათ, სოფიკო... იცი, რა მინდა, გკითხო? ვთქვათ, შენ
მიიღე უცნობი ადამიანისაგან წერილი.
– მივიღე.
– ჰო, რომ მიიღო, რას იზამ?
– რა უნდა ვქნა, მივიღებ და ის იქნება.
– არა, თუ წაიკითხავ?
– წაკითხვით აუცილებლად წავიკითხავ.
– უპასუხებ?
– რა ვიცი, გააჩნია ვისგანაა, რას მწერს...
– ვისგანაა, არა, არ იცი.
– ბიჭო, ასე რაფერ... მისამართი ხომ უნდა ეწეროს.

101
 – მისამართი კი, აწერია.
– ჰოდა, ვინაა, – სოფიკომ გადაიკისკისა, – იქნებ მომხიბ-
ვლელი ვინმეა.
– ჰო, ვაჟია.
– ჰოდა, რას მწერს...
– რას გწერს და... გწერს ისე... განწყობაზე ლაპარაკობს.
– მამაცხონებულმა, რა უნდა, დაწეროს...
– არაფერი არ უნდა, ისე, წერს...
– ისე წერა არ ვიცი მე, ისე დაწერილს რა ვუპასუხო... არ
ვიცი, ჯიბო, რას მეკითხები. ლექციების მერე მელაპარაკე, ახ-
ლა უკვე ზარი იყო.
ლექციების შემდეგ სოფიკოსთან აღარ მილაპარაკნია ან
რა უნდა მეთქვა. აღარც მინდოდა, ამაზე მეფიქრა. არ უნდა
მექნა, არ უნდა გამეგზავნა...
ალბათ, მართლაც ყველაფერი დავიწყებას მიეცემოდა,
მაგრამ შაბათს, ნაშუადღევს, ლექციებიდან დაბრუნებისას კა-
რებში გაჩრილი კონვერტი დამხვდა და გულში რაღაცამ ისე
დარეკა, თვითონვე გავვოცდი. მოუთმენლად მინდოდა, წამე-
კითხა, მაგრამ ვერაფრით გასაღები ვერ მოვარგე კარს. მერე
ის იყო, გავაღე, რომ დიასახლისი გამოძვრა სამზარეულოდან
და ხომ არ გაათავა ლაპარაკი. არც მახსოვს, რა მითხრა, რა-
ღაცას მეკითხებოდა და ვერაფრით ვერ მივხვდი, რა უნდოდა.
– მერე, მერე, დეიდა-მეთქი, – და კარი მივიხურე.
წერილი გასაგები ხელით იყო ნაწერი. ეტყობოდა, ამის
დამწერი თავს ძალას არ ატანდა, წერდა ისე, როგორც გამოუ-
დიოდა. არც შინაარსს ეტყობოდა ძალდატანება. ყველაფერს
ისე იწერებოდა, როგორც ფიქრობდა.
„ ჯიბო – მომმართავდა ის ძველი ნაცნობივით, – მოხდა სა-
ოცრება, პირდაპირ საოცრება. შენი წერილი მივიღე მაშინ,

102
როცა უკვე შინ არავინ იყო. კითხვითაც ვეღარ ვიკითხე. ყო-
ველთვის როდი ხარ წიგნის ხასიათზე! გარეთ თუ მზიანი დღე
არაა, შემოდგომის ნესტიან და უხალისო დღეებში რა ბედენაა
გავლა. წერილებსაც თითქმის აღარავინ მწერს, ამ ბოლო
დროს ყველას დავავიწყდი. ამ დროს ჩვენი ფოსტალიონი მო-
ადგა ჭიშკარს:
– თეკლა, არ გეყურება, თეკლა! – ფოსტალიონი საოცრად
ელამია, ასე გგონია, აღმოსავლეთ-დასავლეთს ერთბაშად უც-
ქერის. ზამთარ-ზაფხულ ლურჯი ცხვირი აქვს, გადაკვრა უყ-
ვარს. რა ჰქნას, ძალიან უყვარს გადაკვრა. ეს მე ვიცი და ყო-
ველთვის ვუშოვი დასალევს, მით უმეტეს, თუ სახლში არავი-
ნაა.
– რა იყო, ილო ბიძია? – გამოვვარდი აივანზე, – ჩემი წერი-
ლია?
– აბა, – თავს აქნევს იგი. – ვიცოდი, რომ მოწყენილი იყავი,
– იღებს თეთრ ბარათს, – მერე რა წერილია, შენ რომ იცოდე!
– რავა, წაიკითხე თუ?
– რად მინდა წაკითხვა, სუნზე ვატყობ, ვიღაც კარგი ბიჭი
გიგზავნის.
– მე ბიჭები რომ არ მიგზავნიან წერილებს?
– რატომ, მართლა არ გიგზავნიან თუ... ჰო, რაღაც არ მახ-
სოვს. – მართლა უკვირს, – იმე, რავა მოუვიდათ?!
– რავა და არ მოვწონვარ არავის!
– ა, ახლა გამოგიგზავნეს, მარა მე რომ არა ვარ ხასიათზე?!
– არაფერია, – ვაწყვეტინებ მე, – შენს ხასიათს კი ეშველე-
ბა.
მართლაც, ორიოდე ჭიქის შემდეგ მშვენიერ გუნებაზეა.
არა, ჯიბო, არ იფიქრო, არ მინდოდეს ვიცოდე ამ წერილის
მოწერის მიზეზი, მაგრამ თუ ოდესმე კიდევ მომწერო, ამაზე

103
ნურასოდეს იტყვი ნურაფერს. მე ვიფიქრებ იმას, რაც ყველაზე
უფრო მომწონს. შემიძლია, წარმოვიდგინო ის, რაც მინდა. შენ
მართალი ხარ. სინამდვილე, როგორი ლამაზიც უნდა იყოს,
ვერასოდეს ავა ოცნებამდე. ოცნება იმიტომაა კარგი, რომ ოც-
ნებაა, თორემ მართლა ბროლის კოშკში რა აცხოვრებს ადა-
მიანს. მე რომ მკითხო, ბროლის კოშკს მიწური ფაცხა მირჩევ-
ნია, შიგ შუაცეცხლი გენთოს და ელოდე ვინმეს, რომელიც ჯერ
არ გინახავს. ელოდე მოუთმენლად, გინდოდეს მისი მოსვლა
და არ ჩანდეს.
სხვას, ალბათ, სისულელედ მოეჩვენება ჩემი აზრები, მაგ-
რამ ვიცი, შენ არ გაიკვირვებ. შენც რომ არ მიხვდე ამას, მაშინ
არ ვიცი, ამქვეყნად, ალბათ, ვერავინ გაიგებს “ . ქვევით ასევე
უბრალოდ ეწერა: თეკლა.
გავიგებ, თეკლა, კი გავიგებ, იცი, მარლთა გავიგებ! აი, ახ-
ლა გამახსენდა და მივხვდი, პატარა ვიყავი, ასე ათი-თორმეტი
წლის, ოთხი წელი ველოდით ჯარიდან უფროსი ძმის დაბრუნე-
ბას, ველოდით და როგორ, ომი დამთავრებული იყო, თვალი
ყოველდღე ჭიშკრისაკენ გვეჭირა. არ ჩანდა და არა. არადა წე-
რილი მოვიდა, ყოველდღე მელოდეთო. აქეთ ტოლებში ყოჩი-
ვით დავდივარ, ყველა პატივს მცემს, ძმა ჩამოუდისო, თამაშში
ყველაზე მეტს მე მითმობენ, ჩხუბში ყველა ჩემს მხარეზეა, ყვე-
ლა შემომნატრის. მე კიდევ, ცა ქუდად არ მიმაჩნია და დედა-
მიწა ქალამნად. ყოველ საათში სახლში გავრბივარ და ვკით-
ხულობ: – მოვიდა? არა, პირდაპირ გულზე ვსკდები. ჩამოვი-
დეს, კაცო, რა იქნება, შევხედო ერთი... და ერთ დღეს ვხედავ:
ვიღაც ფარაჯიანი, ზურგზე რუხჩანთამოგდებული წვერმოშვე-
ბული კაცი შემოვიდა ეზოში.
– შვილო! – იკივლა დედაჩემმა.
– აბა, მოდი, ჩემო ბაბაია?! – აღრიალდა მამა.

104
 აქეთ-იქიდან ორიოდე ბიძაშვილი გამოვარდა. მიიკითხ–
მოიკითხეს. მე მხარზე დამკრა ხელი, რამხელა გაზრდილაო.
საღამომდე მთელი სოფლის ბიჭებმა გაიგეს. მოვიდნენ სირბი-
ლით, ახედ-დახედეს და სადღაც ისე გაძვრენენ, ვერც შევნიშ-
ნე.
ეს ყველაფერი თეკლას მივწერე, მივწერე ისიც, რომ მაშინ
ამის ფიქრსაც ვერ ვბედავდი, მაგრამ შენ გამოგიტყდები და
გეტყვი, სადღაც გულში მწყინდა, რომ ჩემი ძმა დაბრუნდა, მე
მინდოდა, დაბრუნებულიყო, მაგრამ მაინცდამაინც იმ დღეს
არა, მერე, უფრო გვიან-მეთქი.
წერილს გვიანობამდე ვწერდი. ვწერდი ათას სხვა აბდაუბ-
დას, რაზეც იმ წუთში ვფიქრობდი და მაგონდებოდა. ვწერდი
და სულ არ მახსოვდა, რომ წერილის წერა ჭირის დღესავით
მძულდა. იმ საღამოსვე გავგზავნე პასუხი და მთელი ღამე იმას
ვითვლიდი, როდის, რა დღეს, რომელ საათზე მიიღებდა და პა-
სუხს იმ დღესვე გამოგზავნიდა თუ მეორე დილისთვის გადა-
დებდა. ერთი ფიქრით იმ აზრისა ვიყავი, რომ იმ დღეს მიღე-
ბას, წაკითხვას, პასუხის დაწერას და გამოგზავნას ვერ მოას-
წრებდა. ვერ მოასწრებდა და ერთი ღამით უფრო გვიან მივი-
ღებდი პასუხს. მეორე ფიქრით კი, რა უნდოდა წერილის წა-
კითხვას, პასუხს კი დასჭირდებოდა ცოტა მეტი დრო, მაგრამ
მაინც მთელი დღის მოუსწრებელი რა უნდა დაეწერა. ბოლოს
საქმე ჩემდა სასარგებლოდ გადავწყვიტე და დავიწყე თითებზე
თვლა.
ხუთშაბათ საღამოს მივიღე პასუხი.
– ჰა, იმ დღესვე მოუსწრია, – ვთქვი ჩემთვის, – პირდაპირ
გადასარევი გოგოა!
წერილი ისევ თეთრ კონვერტში იდო. უკვირდა, ეს რა მიწე-
რ-მოწერობანა გავმართეთო, შენ სად გექნება ამდენი დრო,

105
სწავლობ ან მუშაობო. თავის თავზე ისევ არაფერს იწერებო-
და.
ფოსტალიონზე ჰყვებოდა: „ – მეორე წერილი რომ მომიტა-
ნა, პირდაპირ, ტვინი წაიღო, ვინაა, რომ ასე გაგიხარდაო. ვუ-
ფიცე, არც მე ვიცი, როგორ გითხრა-მეთქი; გული მოუვიდა, მე
შენ არ მენდობიო; გაბრაზდა, არც დალია, არც მადლობა მათ-
ქმევინა. დამემუქრა: მეორედ, ნახე, თუ მოგიტანოო. მოტანით
კი მომიტანს. არ გაგიკვირდეს, ჯიბო, უცოლშვილოდ შებერე-
ბული კაცია; შენ ვერ წარმოიდგენ, როგორ უყვარს თავისი
საქმე. თავს დიდ მესაიდუმლედ და დიდი საქმის კაცად თვლის.
ეტყობა, თავისი სიყვარული გაუმხელელი დარჩა და ამ ტკი-
ვილს სხვის სიყვარულში ჩარევით თუ ხელის შეწყობით იკ-
ლავს. ასეთია, ჯიბო, ადამიანი, ყველა რაღაცით ცხოვრობს,
მარტო წერილების ჩამოტარება და გადაკვრა არაა ცხოვრება
და ილოც ცხოვრობს... ღმერთმა ხელი მოუმართოს... “
მეხუთე წერილზე ვიგრძენი, რომ უშუალოდ თეკლაზე ვლა
პარაკობდი. ვწერდი: გინდა, გითხრა, შენ როგორი გოგო ხარ-
თქო? მოულოდნელად ქუჩაში რომ შემხვდე, თუნდაც იქ ათასი
ქალი ირეოდეს, გიცნობ-მეთქი. თუნდაც არ დაილაპარაკო,
არც ხმა ამოიღო, შენ ხარ... იცი, როგორი ხარ?..
მე მართლა მყავდა წარმოდგენილი თეკლა და მჯეროდა,
რომ ნამდვილად ვიცნობდი, მაგრამ რამდენჯერაც დავაპირე
ამეწერა, როგორი იქნებოდა თეკლა, ვერაფრით მოვახერხე.
ვიცოდი, რომ მაღალი არ იქნებოდა (მე არ მიყვარს მაღალი
ქალი), მაგრამ მაღალს გარდა, ხომ ბევრნაირია ადამიანი. რა
თქმა უნდა – არც მსუქანი; ეგ ყოვლად შეუძლებელია. თვალე-
ბი, ვიცოდი, საოცარი ჰქონდა, მაგრამ რა ფერი, ვერაფრით
წარმოვიდგინე. ცხადად ვხედავდი მის თვალებს, იმ წუთშიაც
ცხადად ვხედავდი, მაგრამ თქმა არ შემეძლო. იმას, რაც წარმ-

106
ოდგენილი მქონდა, არავითარი ფერი არ უდგებოდა. არ ვფიქ-
რობდი, რომ თეკლა გადასარევი სილამაზისა იყო; პირიქით,
გამვლელი ვერც შეამჩნევდა, არც მახლობლები იქნებოდნენ
დიდად მადლიერნი მისი გარეგნობისა; მაგრამ თეკლა იყო მა-
ინც ყველაზე უკეთესი, ვინც მე დღემდე მინახავს.
ამის თაობაზე, რა თქმა უნდა, მისთვის არ მიმიწერია, მაგ-
რამ მთელი წერილი სულ იმის სინანული იყო, რომ მე არ ვი-
ყავი მხატვარი, თორემ თეკლას ისე დავხატავდი, როგორიც
ნამდვილად იყო.
იგი სიცილით კვდებოდა ამ ბარათის პასუხში. დასანანიაო,
მეხუთედ იმეორებდა, რომ შენ მხატვარი, მხატვარი არა ხარო.
ბოლოს მთხოვდა, ამაზე ბევრს ნუ იფიქრებ, მე როგორიც ვარ,
ამას მნიშვნელობა არა აქვს, შენ როგორიც გინდა, ისეთი წარ-
მომიდგინე; ეს ხომ ლამაზი ხუმრობაა და დაე, იყოს ის ლამაზი
და მშვენიერი.
ამ წერილმა მართლა ჩამაფიქრა და გამახსენა, რომ ეს გუ-
რამის მოგონილი თამაში იყო, რომელიც შემდეგ არც კი გახ-
სენებია. მეც, რა თქმა უნდა, არაფერი მითქვამს. არა, ეს ყვე-
ლაფერი რომ იცოდეს, ერთი თვე ეყოფა სალაზღანდაროდ მა-
გას და მის ქარაფშუტა ლილის.
და უეცრად ვიგრძენი: გული მეტკინა. ეს კარგი, მშვენიერი
თამაში უნდა დამთავრებულიყო, ვერ წარმომედგინა, რაღა
უნდა მეკეთებინა, რისთვის უნდა მეცხოვრა.
ასეც მივწერე თეკლას და ვთხოვე, ნუ მეტყვი, რომ ეს თამა-
შია, ეს ყველაფერი ხომ ჩვენს ხელთაა, ჩვენ ხომ მართლა ბავ-
შვები არა ვართ. გახსოვს, შენ მწერდი ფოსტალიონზე, მარტო
წერილების ტარება და გადაკვრა არაა ცხოვრებაო. არც ლექ-
ციებზე სიარული და წიგნების კითხვაა ცხოვრება, არც მარტო
მუშაობა და ჭამა-სმა. შენ ხომ ასე ჭკვიანი გოგო ხარ, თეკლა;

107
ჰოდა, მიკვირს, რატომ გგონია, რომ ეს თამაშია; ნუ მომწერ,
იყოს ის – რაც არის, მე არ ვიცი – რაა; მოდი, სახელს ნუ და-
ვარქმევთ ამას.
ზამთრის მიწურულს თეკლა უკვე ჩემზე მზრუნველობდა.
მთხოვდა, თავისთვის მომევლო. ახლა გაზაფხული დგება, უმ-
შვენიერესი გაზაფხული, მაგრამ მაცდურია, ადრეა პალტოს
გახდა და არაა სანდო, კოსტიუმის ამარა იარო კაცმაო. დღი-
სით კიდევ არა უშავს, მაგრამ საღამოს, ვინ იცის, იქნებ სადმე
შეგაგვიანდეს, გაცივდები და გრიპს ვითომ არაფრად ვაგ-
დებთ, მაგრამ მეცნიერები ამტკიცებენ, გრიპია ყველა ავად-
მყოფობის საფუძველიო. ჰო, მართლა, აგონდებოდა მას, მა-
ლე მერცხლები მოფრინდებიან და, შენ ვერ წარმოიდგენ, რო-
გორ მიყვარს მერცხლების მოფრენა, მე მგონია, ამაზე უკეთე-
სი რამ არ ხდება ბუნებაში. ვინ იცის, იქნებ იმიტომ მიყვარს
ასე, რომ მერცხალი ბეღურა არაა. მას ყველა უყვარს, ის ყვე-
ლა ქვეყნის შვილია, მას არ ეშინია შორს გაფრენისა. მე ჩვენ-
ში არ მინახავს მკვდარი მერცხალი, მე მგონია, არც შენ გეყო-
ლება ნანახი. ვფიქრობ, მერცხლები გადაფრენის დროს იღუ-
პებიან, ჰაერში ფრთაგაშლილი. მე არასოდეს მიფიქრია სიკ-
ვდილზე, მაგრამ თუ ოდესმე ვიფიქრებ, აი, ასეთი სიკვდილი
კიდევ ჰო! კიდევ ერთი რამ: ილო არ მომეშვა და მეც ვუთხარი,
რომ ჩვენ ასეთი მიწერ-მოწერა გვაქვს. ჯერ არ მისმენდა, ეგო-
ნა, სინამდვილეს ვუმალავდი. მერე ისე მოეწონა, გაუკვირდა:
ეს რა ეშმაკობა გამოგიგონიათო. შენზე მკითხა, ვინააო. არ
ვიცი-მეთქი. ერთხანს არ დაიჯერა, ბოლოს, იფიქრა და მით-
ხრა: მართალი იქნებაო, რა საჭიროა ვინცააო. ისე ძალიან
მოეწონა: ეე, ეს კი კარგიაო, რაა კარგი-მეთქი, კარგიო – იძა-
ხა. რა მოსწონდა, მაინც ვერ მითხრა.
ვერ იქნა და ვერ მოახერხა ეთქვა, რა იყო კარგი. ისე, რა

108
კარგად მოგიფიქრებიათო. მე ვიცინოდი, ჯიბო, აბა რა მექნა?!
ჯიბო, ფეხსაცმელი თუ იყიდო, ღია სანდლებს ნუ იყიდი,
მართალია, ზაფხული მომავალია, მაგრამ მაინც სიცხეში და
მარტო დარში თუ გამოგადგება. ისევ დახურული, ჩვეულებრი-
ვი იყიდე. სანამ ერთი ფეხსაცმელი გაქვს, ჯობია ჩვეულებრი-
ვი. წინა წერილში გწერდი: ამ გამოზამთრებულზე გადავწყვი-
ტე პალტოს გადაბრუნება და იცი, რა ვქენი? ერთ დღეს ავდექი,
არ ვიცი საიდან, ჩემს დღეში არაფერი შემიკერია და თვითონ
დავარღვიე, დარღვევისას კარგად დავუკვირდი, მერე თვი-
თონვე შევკერე, არა უშავს, შენ წარმოიდგინე, უკვირთ კიდეც.
კარგი გოგო ვარ, ხო ჯიბო?
– გადასარევი! – ვიყვირე და იმ წუთში ისე მომინდა მისი
შეხედვა, ისე მინდოდა მისი დანახვა, პირდაპირ ოთახში ვერ
დავეტიე. კი მიფიქრია ბევრჯერ თეკლასთან შეხვედრაზე, მაგ-
რამ ახლა სად პალტოს გადაბრუნება და სად ასეთი დიდი სურ-
ვილი მისი ნახვისა.
ავდექი და პირდაპირ ასე დავიწყე წერილის წერა:
„ ჩემო თეკლა, მართლა და, ბოლოს და ბოლოს, ეს რომ
ვინმემ გაიგოს, არ ვიცი, როგორ ფანტაზიორებად მოგვნათ-
ლავს. მე თუ მკითხავ, ვერავინაც ვერ დაიჯერებს. თვითონ შენ
გჯერა? მე, მაგალითად, არ მჯერა. მადლობა ღმერთს, მერ-
ცხლებივით თავისუფალნი ვართ. მატარებელი და მანქანა...
ფეხითაც რომ იყოს სავალი, სად უნდა იყო, რომ შენკენ მოვ-
დიოდე და გზამ დამღალოს. თეკლა, ჩემო თეკლა, უარს ნუ
მომწერ, ავდგები და ჩამოვალ, შენ რა გინდა, თუ გინდა, ნურც
სადგურზე გამოხვალ. მე თვითონ მოვალ. გზაში შენს ჭიშკარ-
თან ჩავივლი. გესმის? შენ აივანზე გამოდი, დაგინახავ შორი-
დან, დავკრავ ფეხს და იმწამსვე უკან გამოვბრუნდები; მარ-
თლაცდა, შე კაი ქალო, ისე ხომ არ უნდა მოვკვდე, რომ შორი-

109
დან მაინც არ მოგკრა თვალი. შენ არ მითხრა არაფერი, არ
მითხრა, მე გიცნობ. გინდა, თუ სადგურზე გამოხვალ, განგებ
ხალხში ჩადექი, ცალკე არ დადგე, იმწამსვე გიცნობ, აი, ნახავ,
თუ არ გიცნობ. მე ვიცი, რომ შენ ნამდვილად ის იქნები, არც
მეტი, არც ნაკლები. აი, ნახავ, მე არც ისეთი მეოცნებე ვარ, შენ
რომ გგონია. წამოსვლის წინ კიდევ დეპეშით შეგატყობინებ.
მართლადა, ბოლოს და ბოლოს, ზღაპარში ხომ არა ვართ.
ვცხოვრობთ ჩვენს დროში, აი, დღევანდელ დროში, მაგრამ,
როცა არ უნდა გვეცხოვრა, ზღაპარშიც რომ ვყოფილიყავით,
ოდესმე ხომ მაინც უნდა გვენახა ერთმანეთი. შენ დარდი ნუ
გაქვს, ლექციებიდან თავს გავითავისუფლებ. თუ თანხმობას
მომწერ, დაველოდები შენს პასუხს, მაგრამ მალე, მალე, თო-
რემ მარტო სიზმრები გადამრევს “ .
გავუგზავნე და პირდაპირ ჯვარს ვეცვი! არ იქნა და არ და-
ადგა საშველი ჯერ დაღამებას, მერე გათერებას.
როდის-როდის გათენდება, მარა მთელი დღე არ გინდა
გაძლება?!
გავდივარ დილით სახლიდან, უამრავი ქალიშვილია გზაში,
ტრამვაიში, ინსტიტუტში. ამის სიმაღლის იქნება თეკლა? არა,
ასეთი თეკლა ვის გაუგონია... ასეთი გაყოფილი ნიკაპი ექნება
თეკლას? არა, აჰ, სულ სხვაგვარი... ამ გოგოს არა აქვს ცუდი
თვალები, – არა, თეკლას მაინც სხვანაირი თვალები აქვს. მე
არ ვამბობ, რომ უკეთესი, – სხვა, სულ სხვა... ამ ფერის თმა...
ვითომ სოფიკოს სიმაღლისაა?
არა, არა...
დარეჯანივით სწორი ცხვირი, პატარა ყურის ბიბილოები ექ-
ნება?
დარეჯანი რა მოსატანი იყო ახლა!
აბა, მზია?

110
 არც მზია!
ხათუნა?.. ხათუნას ღრმა და სევდიანი თვალები...
აპა, პა, პა!
ეღირსა, მოვიდა წერილი.
„ ჯიბო, ეს რა გიფიქრია, ჩემო ჯიბო, კი არ გიფიქრია, გადა
გიწყვეტია კიდეც. ჯიბო, დამიჯერე, შენ ახლა არ იზამ ამას.
ნურც მომწერ ამას, ნუ, ნუ მომწერ, თორემ მე ქალი ვარ, მეც
ადამიანი ვარ და ვინ იცის... ნუ, ჯერ არა, მერე, მერე მე თვი-
თონ ჩამოვალ თბილისში; ხომ უნდა ჩავაბარო გამოცდები და
ვიცი, რომ ჩავაბარებ. მერე ან სხვა დროს, ოღონდ ახლა არა.
გაიხსენე შენი ძმის დაბრუნება ჯარიდან. გაიხსენე, ხომ გახ-
სოვს... ჩვენ უნდა შევხვდეთ, ისე როგორ იქნება, რომ არ შევ-
ხვდეთ, მაგრამ ახლა არა. დამერწმუნე, ჯიბო, როგორი სასი-
ხარულოც უნდა იყოს ჩვენი შეხვედრა, იგი ამ მოლოდინს ვერ
აჯობებს, შენ, ვიცი, არ გაგიკვირდება, ვიცი, მიხვდები. მე ვი-
ცოდი, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ყველაფერი აქამდე მივიდო-
და, მაგრამ ჯერ არა, ხომ იცი, ყველა წიგნი მანამდეა მიმზიდ-
ველი, სანამ ყველაფერი დამთავრდებოდეს. შოთა მანამდე
წერდა „ ვეფხისტყაოსანს “ , სანამ ტარიელი იპოვიდა ნესტანს,
მერე კი ყველაფერი უცებ დამთავრდა. და რომელი ამბავიც
გინდა, გინდ დაწერილი, გინდ დაუწერელი... როგორც შენ
გინდა, მაგრამ ახლა არა. იქნებ მე ამ დღეებში სახლშიაც არ
ვიქნე...
თეკლა “ .
– არა, მეტი აღარ შემიძლია! – წერილი გვერდზე გადავდე.
– არ შემიძლია. ეს რა ხათაბალა ავიტეხე... სულ ერთია, მივ-
დივარ... ხვალ დილით მივდივარ... არა, რატომ დილით, ამა-
ღამ მივდივარ... ფეხსაცმლის ფული მაქვს, რას დავეძებ ფეხ-
საცმელს, მივდივარ... როდის გადის მატარებელი? სულ ერთ-

111
ია, სახლში გაჩერება მაინც არ შემიძლია, სადგურში დავიცდი.
როცა იქნება, მაშინ წავალ. ასე შენს გემოზე ბილეთსაც იშოვი?
იქ ჯობია დაცდა. მოვა მატარებელი და – ჰაიდა!
ჩემი ძმის ჩამოსვლა სხვა იყო. ის, ჯერ ერთი, ძმა იყო,
მეორეც – მე ბავშვი ვიყავი. რას ამბობ, თეკლას შეხედვას რა
ოცნება და ზღაპარი აჯობებს. მივდივარ... რა მიმაქვს? რა
მაქვს წასაღები, პირველსავე მატარებელს გავყვები. ახლავე,
მალე. საბარგო მაინც არ იქნება? დავჯდები და წავალ...
– ერთი, გენაცვალე, დეპეშა მიიღეთ! – მივვარდი სადგუ-
რის საფოსტო განყოფილებაში.
– რა მიიღოს, შეავსეთ ჯერ, ახალგაზრდავ! – შემომწყრა
კიდეც ჩემ წინ მდგომი ფაშფაშა დედაკაცი.
– ჰო, მართლა, ახლავე!
„მოვდივარ, ახლავე, მოვდივარ“ . – მივაწერე ცისფერ
ბლანკს და გადავაწოდე.
– შევსებულია! – ხელი გავაძვრინე სარკმელში.
– მოითმინეთ, გენაცვალე, ხალხი დგას აქ.
– ჰო, ჰო, ხალხი დგას, ბოდიში, ჩემო ბატონო, დიდი ბოდი-
ში!
დადექი ახლა და ელოდე!
– ერთი, ჩვენი ძმა, განრიგი სადაა აქ?
– სადაა? დარბაზში.
– ჰო, ვიცი, ვიცი!
დარბაზში სალაროებთან ზოგან ხალხია. უმეტესობა
მთლად გამოკეტილია.
ასეა, ადგებიან და გამოკეტავენ აქაურობას, იქნებ ვინმეს
ეჩქარება, იქნებ ვინმეს საქმე აქვს. სალაროები მიტოვებუ-
ლია, მატარებლები დგას და რაღაც სულელურ განრიგს უცდი-
ან. წადი, კაცო, გაუშვი, იაროს ხალხმა. შენ რა გინდა, ფულს

112
იხდის, მუქთად ხომ არ მიდის, დადექი ახლა საათ–ნახევარს
და ელოდე! საათნახევარს... საათნახევარი – იცის მაგ განრი-
გის დამწერმა – რამდენია? მას რა ენაღვლება, აიღო და დაწე-
რა საათნახევარის შემდეგო... რომ დაეწერა - საათნახევარით
ადრეო, რა იქნებოდა. მაგრამ იმ ხასიათზე იყო და ისე დაწერა.
წადი ახლა და უჩივლე!
თუმცა არც ასეა საქმე, რაღაც წესი ხომ უნდა არსებობდეს.
კი, წესი და კანონი უნდა იყოს, მაგრამ საათნახევარი მაინც
ბევრია.
– თეკლა! თეკლა! თეკლა! თეკლა! – მთელი ღამე იმეორებ-
და მატარებლის თვლები.
– იძახე რა, მაგას რა ჯობია!
ჩემ წინ მსხვილი კაცი იჯდა, ფანჯრის მაგიდაზე დამხობი-
ლი, და მთელი ღამე ხვრინავდა. ვაი, მაგის პატრონს! მაგან
რომ იცოდეს, სად მიდის ეს მატარებელი...
სადგურზე ჩოჩქოლია. ვიღაცა ვიღაცას ეძახის. მატარებ-
ლის გამცილებლები მგზავრებს წინ აგზავნიან, ზოგსაც უკან,
საითაც გაუხარდებათ.
...და მიდის...
– თეკლა! თეკლა! თეკლა!
მატარებელმა სვლას უკლო. ფანჯარაში დილის მზე იჭყიტე-
ბა და თვალებს მჭრის.
ხალხი აიშალა.
– გამიშვი, მეგობარო!
– გაგიშვა რა, ჩვენც ჩავდივართ!
– ვიცი, ჩადიხართ, მაგრამ მე მეჩქარება!
– გიჟია?..
– არა, გუშინ არ მეჩქარებოდა, აქამდე არ მეჩქარებოდა,
ახლა მეჩქარება, – ვამბობ უკვე გზადაგზა ჩემთვის, – გამატა-

113
რე, შენი ჭირიმე, გამატარე!
მივიწევ წინ.
– კარგები ხართ, ყველა კარგები ხართ, ოქრო ხართ, გა-
მიშვით, წავიდე, მე ისე მეჩქარება...
კიბის უკანასკნელ საფეხურზე ვდგავარ. შორიდან გავყუ-
რებ სადგურის ბაქანზე გამოსულ ხალხს.
– თეკლა, მოვედი, თეკლა! აი, ახლავე დაგინახავ, ახლავე
და გადმოვეშვები...
მატარებელი ბაქანზე შევიდა და ნელა, სულ ნელა მიიწევს
წინ. ვიღაც დამხვდურმა ფანჯარაშივე იცნო ჩამოსული.
– ირაკლი, ბიჭო, ირაკლი!
– კატო, კატუშა, აქეთ, წინ წამოდი, შვილო! – ხელს უქნევს
ვიღაცა ვიღაცას.
– კალისტო, სად იხედები, კალისტო!
– თეკლა? – ვკითხულობ მე. – თეკლა სადღაა?..
მატარებელი გაჩერდა.
კიბიდან ჩამოვხტი და ხალხში შევერიე.
– თეკლა!
ბაქანზე ხალხი აირია, ვინ ვის ხელს ართმევს, ვინ – ჩემოდ-
ნებს და ცარიელ პაწია კასრებს; ვინ ვის ეხვევა, ვინ იცინის, ვინ
რას შვრება... და ჯანდაბას ყველა და ყველაფერი, – თეკლა
სადღაა?!
ალბათ, სადმე გვერდზე დგას და ელოდება, როდის დავინა-
ხავ, მივირბენ და დავუძახებ:
– თეკლა, აი, მე მოვედი!
იგი თავს გაიქნევს!
– მე არა ვარ თეკლა!
– თეკლა ხარ, ვიცი, თეკლა ხარ, აბა ვინ! შენ გგონია, ვინ-
მეში შემეშლები? შენ გგონია, სხვანაირი თეკლა კიდევ არსებ-

114
ობს? თეკლა ერთია, შენ ხარ თეკლა.
მას გაეღიმება.
– ხომ გითხარი, თეკლა ხარ-მეთქი; ღმერთო ჩემო, აბა, ვინ
უნდა ყოფილიყავ; რატომ მითხარი, არა ვარო, როგორ შეიძ-
ლება, თეკლა არ იყო!
ხალხი გასასვლელისაკენ მიდის.
მე პირიქით – აღმა მივყვები. გავდივარ სულ ვაგონების ბო-
ლოში და იქედან ისევ სირბილით მოვყვები.
არაა თეკლა! არის უამრავი ხალხი, თეკლა კი – არა...
გავაღწიე გასასვლელში. მეტი ფეხზე დგომა აღარ შემეძ-
ლო. მისვლა-მოსვლაში დავიღალე, დავიქანცე და იქვე
გრძელ სკამზე დავეშვი.
თვალმოუცილებლად მივშტერებოდი გამვლელებს. ვიჯექი
ასე, არც ვფიქრობდი, არც არაფერს ვამბობდი.
ხალხი ნელ-ნელა გაიკრიფა.
მალე თითქმის სულ მარტო დავრჩი. იქვე, ჩემი სკამის თავ-
ში ორი, ლურჯლაბადიანი მამაკაცი და მათ მოშორებით – გამ-
ხდარი გოგონა დარჩა ჩემს ახლოს, კიდევ ვიღაც რკინიგზელე-
ბი და, მგონი, კიდევ ვიღაცები, მერე ის კაცებიც წავიდნენ, ჩე-
მოდნები ავიწყდებოდათ, მაგრამ დროზე მოაგონდათ და წაი-
ღეს.
მერე კი ის ფერმკრთალი გოგონა მომიახლოვდა და მით-
ხრა:– თქვენ ჯიბო ხართ?
მე უცებ ავიღე თავი და ქალიშვილს ავხედე.
– ჰო, ჯიბო ვარ, – მერე უცებ გამახსენდა, რომ მე აქ არავინ
მიცნობდა და ფეხზე წამოვხტი, – ჰო, ჯიბო ვარ. შენ... შენ... –
მაგრამ ეს თეკლა არ იყო. – შენ თეკლამ გამოგაგზავნა? სადაა
თეკლა? რატომ თვითონ არ მოვიდა?
– თეკლა...

115
 – ჰო, თქვი, რა ამბავია, რა მოუვიდა თეკლას? ავადაა?! წა-
ვიდა სადმე? მითხარი ყველაფერი, მითხარი – შენ რა გქვია,
მითხარი, მითხარი – რა მოუვიდა თეკლას...
– ავადაა...
– რას ამბობ, მერე რატომ ხმას არ იღებ, წამოდი, – მე ხელი
ვტაცე გოგონას, – ახლავე წამიყვანე... სახლშია? საავადმყო-
ფოშია? სადაა...
გოგონა გაჯიუტდა და ფეხი არ გადმოდგა.
– კი, მაგრამ... – დავუყვირე მე, – შენ იცი, ვინა ვარ? შენ არ
იცი, მე და თეკლა... ეჰ, შენ რა გეცოდინება!
– ვიცი მე! – თქვა მან ჯიუტად.
– იცი? ჰოდა, მით უკეთესი, თუ იცი, წამიყვანე, წამიყვანე,
შენი ჭირიმე, ან მითხარი, სად წავიდე...
– აქ არ არის.
– არა? სად წავიდა?
– არ ვიცი!
– როგორ თუ არ იცი, თეკლა ყველაფერს გეტყოდა ან წე-
რილს დაგიტოვებდა; მომეცი, გენაცვალე, ახლავე მომეცი!
– არაფერი დაუტოვებია...
– არც დაგაბარა?
– არა...
– რას ამბობ? არა, მაინც რაღაცას გეტყოდა, ჩემი დეპეშა
მიიღო?
– დეპეშა?..
– ჰო, ჩემი დეპეშა, წუხელ გამოვგზავნე, გამოსვლის წინ.
– არა, – თავი გაიქნია მან, – თუ ჩამოვიდეს, ძებნას ნუ და-
მიწყებსო, მან იცისო...
– ჰო, ვიცი, მაგრამ ახლა, როცა ჩამოვედი?!
იგი ერთხანს უხმოდ იდგა. მერე თვალებში ჩამხედა რაღაც

116
ნაირი გამომეტყველებით.
– კი, მაგრამ იცნობთ თქვენ თეკლას?
– ვიცნობ. შენ წამიყვანე ოღონდ, როგორ არ ვიცნობ!
– გინახავთ?
– როგორ არა, რამდენჯერ! მითხარით სადაა, არ ვეტყვი,
რომ თქვენ მითხარით, სიტყვას გაძლევთ.
– მე თქვენ გითხარით, არ არის აქ...
– თქვენც ავად ხომ არა ხართ?
– ჰო, არა ვარ კარგად, ნახვამდის! – ხელი გამომიწოდა. მე
ორივე ხელში ჩავაფრინდი. მას ხელი უთრთოდა.
– მიდიხართ?
– აბა, რა გავაკეთო!
– კი, მაგრამ...
– თეკლამ...
– ჰო, რაო?
– არაა საჭიროო.
– აბა, რა ვქნა ახლა მე?
– რა ვიცი, თვითონ რომ იყოს აქ...
მე მერხზე დავეშვი.
მატარებლის დაბრუნებამდე თავი არ ამიღია. რაღაცას
ვფიქრობდი, რაღაცაზე ვიმტვრევდი თავს, მაგრამ არ მესმოდა
რაზე. მაშინ ვერაფრით მივხვდებოდი, რა მოხდა, რა იყო. არ
მჯეროდა, რომ დეპეშა არ მიიღო, მაგრამ ხომ შეიძლებოდა,
მართლაც წასულიყო სადმე და არ მიეღო. არ მჯეროდა, რომ
ავად იყო, მაგრამ რაა აქაც დაუჯერებელი, შეიძლება გახდე
ავად, ან, საერთოდ, იყო ავადმყოფი, ვინ იყო ის გოგონა და
იყო თუ არა მართალი, რაც მან მითხრა?! და თუ იცრუა, რა-
ტომ? თუ ჩემი ჩამოსვლა არ იცოდა თეკლამ, მაშ ამ გოგონამ
სიზმარი ნახა? იქნებ... მან ისიც თქვა, მე ყველაფერი ვიციო.

117
ალბათ, კითხულობს ჩემს წერილებს. იქნებ დაა თეკლასი ან
ძალიან კარგი მეგობარი, ხომ შეიძლება ისეთი მეგობარი, ვი-
საც არაფერს დაუმალავ. შეიძლება, როგორ არ შეიძლება! სა-
ხელი მაინც მეკითხა!
ვერაფერი დავასკვენი. ყველაფერში ეჭვი მეპარებოდა,
ყველაფერზე ისევ თავიდან ვიწყებდი ფიქრს.
იმავე მატარებლით დავბრუნდი უკან. გვიან, შუაღამისას,
შევედი ოთახში და წერილის წერა დავიწყე, მაგრამ ვერ იქნა
და თავი ვერ მოვაბი სათქმელს. მესაყვედურა? არა, იქნებ პი-
რიქით, მე ვიყავი სასაყვედურო და დამნაშავე; ვინ იცის, სინამ-
დვილე ვინ იცოდა. არ მჯეროდა, რაც ვნახე; არც იმ გოგონასი
მჯეროდა და კიდევ უარესი – არც ჩემი. ამას გარდა, როგორ
შეიძლებოდა თეკლას საყვედური! თუ თეკლას ასე უნდოდა,
ალბათ, ასე იყო საჭირო.
მაგრამ ვერც იმას მივწერდი, რომ ეს ყველაფერი კარგი
იყო...
დიდხანს ვიმტვრიე თავი და ბოლოს ისევ უბრალოდ ვარჩიე
მიწერა, რომ ვიყავი და თეკლა არ დამხვდა. მაცნობოს, როდის
იქნება შინ, ან თუ კარგად იქნეს, სადგურამდე როგორმე მო-
ვიდეს. ეს გადაწყვეტილია, რომ ჩამოვალ, იმ დღესვე ჩამო-
ვალ, როგორც კი სახლში იქნება, თუ არა, მაცნობოს – სადაც
იქნება, და ეგ სულ ერთია, ჩავალ.
ქუჩაში კაცის ჭაჭანება არ იყო, როცა წერილის ჩასაგდებად
გამოვედი.
დაბრუნებულს ისევ არ დამეძინა.
ახლა ის აზრი ამეკვიატა, რომ ის გოგონა ჩემზე გამწყრალი
ჩანდა, თუ, საერთოდ, რაღაცაზე გაბრაზებული. როცა მან თვა-
ლებში ჩამხედა და მკითხა, ვიცნობდი თუ არა თეკლას, მისი
თვალები მიწყრებოდნენ, რაღაცას მემდუროდნენ, მაგრამ იქ-

118
ვე თითქოს მამართლებდნენ და მე არა, სხვას ისევ უწყრებოდ-
ნენ. თვალებს ქვევით, ცხვირის ორივე მხარეს ღია ფერის
წვრილი ჭორფლი ჰქონდა გოგონას. მას ცხვირის თხელი ნეს-
ტოები ებერებოდა ოდნავ და თითქოს ქვედა ტუჩიც უთრთოდა.
ეს მე მაშინ არც შემინიშნავს, მაგრამ ახლა სადღაციდან ისევ
მომაგონდა, თუ სხვაგან ვნახე და ის გამახსენდა.
გოგონა უთუოდ თეკლას და იყო. მაგრამ თეკლას არასო-
დეს უხსენებია, რომ და ჰყავდა.
ჰო, არ უხსენებია, მაგრამ თეკლას არც ძმები უხსენებია.
კი, და იყო, თეკლა ნამდვილად ავად იყო და მისი და მიწ-
ყრებოდა, მიჯავრდებოდა, რომ მე ეს თამაში გამოვიგონე. მაგ-
რამ იქვე მამართლებდა, რადგან თეკლას ავადმყოფობა ჩემი
ბრალი არ იყო. სადღაც თითქოს მადლიერიც იყო მისი თვა-
ლები. ალბათ, იმიტომ, რომ მე ასე სათუთად მიყვარდა მისი
და, რომელიც ახლა ავად იყო, მაგრამ ისიც უმალ ახსენდებო-
და, რომ ღვიძლი და ავადმყოფი ჰყავდა და ჩემთვის, საერ-
თოდ, არ ეცალა.
ავადმყოფი თეკლა კი არ მეჩვენა და, საერთოდ, ბუნებრი-
ვიცაა, არ უნდოდა ჩემთან პირველი შეხვედრა ავადმყოფს,
ისიც სხვისი თანდასწრებით.
იმ დღეს, როცა პასუხი უნდა მიმეღო, ლექციებიდან ორი
საათით ადრე წამოვედი, მაგრამ ისე დაღამდა, არაფერი მიმი-
ღია; არ მიმიღია არც მეორე, არც მესამე დღეს.
თეკლა უსათუოდ მძიმე ავადმყოფი იყო, და ჯერჯერობით
უკან არ ჩამოიყვანეს, ჩემი წერილი კი... ჩემი წერილისთვის
ვის ეცალა. კარგი იყო, მისი დის სახელი გამეგო, მას მივწერ-
დი და ვკითხავდი, სადაა თეკლა და სად მკურნალობს. მაშინ,
მართალია, არ მითხრა, მაგრამ ახლა კარგად ავუხსნიდი, გა-
ვაგებინებდი, რომ ყური არ უნდა ათხოვოს თეკლას სიჯიუტეს,

119
რომ რა მოხდა ბოლოს და ბოლოს, ავად ვინ არ ყოფილა და,
საერთოდ, დღეს როგორი ავადმყოფიც უნდა იყო, ყველაფერს
ეშველება. თანაც დაც უკვე შეჩვეული იქნება თეკლას მდგომა-
რეობას და უსათუოდ მიპასუხებს.
...და უცებ ერთი კარგი აზრი მომივიდა: მოდი, ფოსტალი-
ონს მივწერ წერილს. მან ხომ ყველაფერი იცის და ახლა მაინც
რაღა დროს ბოდიშებია ან რა მაქვს ვინმესთან დასამალი, მივ-
წერ და ვთხოვ, თეკლას დას გადასცეს ბარათი.
ამაზე ბევრი აღარ მიფიქრია. დავწერე ორივე წერილი და
გავგზავნე.
თავის დროზე მივიღე პასუხი.
თეკლას დას მზია ჰქვიებია, ვერაფრით წარმოვიდგენდი,
რომ იმ გოგოს მზია ერქვა, მაგრამ ახლა მის სახელს რა თავში
ვიხლიდი. მწერდა მოკლე წერილს: „ მართალია, მე თეკლას
და ვარ, ისიც მართალია, რომ თეკლა ავადაა. ჯერჯერობით ვე-
რაფერს გეტყვი მის უკეთესობაზე. როგორც თქვენ მწერდით,
მე ვიყავი მასთან და ყველაფერი ვუთხარი, მაგრამ ის სასტიკ
უარზეა. თუ თქვენ მართლა გიყვართ თეკლა და მე ვიცი, მარ-
თლა გიყვართ, ნუ გაჯიუტდებით და ნუ ჩამოხვალთ. თეკლას
ასე სურს. მწერთ, ხანდახან თუ მაინც დგება, ფანჯარამდე თუ
მიდის თავისი ფეხითო. ვერა, ვერ დგება და ისე დასუსტებუ-
ლია, ვერ იცნობთ. ნურც ნურაფერს მისწერთ, ის ღელავს თქ-
ვენს წერილზე. მე გაცნობებთ მისი ჯანმრთელობის თაობაზე.
მზია “ .
იმწამსვე შევუდექი პასუხის წერას. ვწერდი ათას რამეს,
ვეხვეწებოდი, თავს ვაცოდებდი მზიას, ვთხოვდი, ვემუდარე-
ბოდი, რომ ხშირად მოეწერა. მე ყველაფერს ისე გავაკეთებ-
დი, როგორც თეკლას უნდოდა. ვწერდი: რომ ვიცი, ის ჯავ-
რობს, წუხს, არ უნდა ასეთი მეჩვენოს, თუმცა, ჩემთვის სულე-

120
რთია, მაგრამ რადგან მას ასე უნდა, კარგი. ასე იყოს, ოღონდ
მზიამ მომწეროს. არ შეიძლება, ახლა უკეთ არ იყოს თეკლა.
ექიმებს ნუ უყურებენ, ექიმებს ყველაფერს ნუ დაუჯერებთ, ექი-
მებს რომ ვუსმინოთ, გადაგრევენ... ახლა შეიძლება კარგადა-
ცაა. კარგად იქნება და წერილით არა, დეპეშით მაცნობეთ, დე-
პეშა მალე მოვა, ორ საათში აქ იქნება...
მაგრამ არავითარი დეპეშა არ მიმიღია.
თავის დროზე მივიღე ისევ მოკლე წერილი:
„ თეკლას მდგომარეობა გაუარესდა. თქვენ კი არა, ჩვენც
არ გვანახვებენ. გაცნობებთ, შემდეგ რა იქნება “ .
ჩემს ამბავს ნუღარ მკითხავთ. არც მე გეტყვით არაფერს,
ჩემი თავისა თვითონ არ ვიცი და ვის რად უნდა სხვა დანარჩე-
ნი...
ვიცი მარტო, რომ ვწერდი წერილებს, ვწერდი და ვუგზავნი-
დი მზიას, ვწერდი ყოველდღე და ერთსა და იმავეს ვუმეორებ-
დი: მოეწერა, მოეწერა ხშირად, ყოველდღე, დღეში ორჯერ,
ნურაფერს დამიმალავდა, ყველაფერი ისე მოეწერა, როგორც
იყო.
მზიას არ ეცალა თუ, საერთოდ, არ სცხელოდა ჩემთვის,
მეოთხე-მეხუთუ დღეს გზავნიდა პასუხს:“მდგომარეობა არ
შეცვლილა. ისევ ცუდადაა. წუხელ თუ გაათენებდა, არ გვეგო-
ნა “ .
ამ წერილზე კინაღამ გავგიჟდი და ისევ ვრცელი წერილი
მივწერე. აუცილებლად უნდა ჩამოვიდე-მეთქი. ვუხსნიდი,
რომ რა უბედურებაც უნდა იყოს, როცა იქვე ხარ, მის გვერ-
დით, როცა ყველაფერს შენი თვალით ხედავ, სხვაა, ეჩვევი და
მერე იმხელა უბედურება აღარაა... შენ ისეთი გულის გოგო
ხარ... შენც ხომ გიყვარს ვინმე, მზია? გეყვარება... მე მახსოვს
შენი თვალები, შენი გარეგნობა და როგორ შეიძლებოდა, ასე-

121
თი გოგო ვინმეს არ უყვარდე-მეთქი. ჰოდა, ახლა შენ თვითონ
წარმოიდგინე, მე არაფერს არ გეტყვი და შენ თვითონ მიხვდი.
უშენოდაც ჩამოვალ, მაგრამ არ მინდა, რომ თეკლას ეწყინოს.
შენ უთხარი, შეაჩვიე, გინდა, მე მოვწერ ისე წყნარ წერილს და
როცა უკეთესად იქნება, წაუკითხე-მეთქი.
მთელი ექვსი გვერდი დავწერე და თითქმის სულ ერთსა და
იმავეს ვიმეორებდი.
პასუხი სასწრაფოდ მივიღე.
„არ ჩამოხვიდე. ოდნავ უკეთესადაა. ამ კვირაში ვფიქრობთ
თბილისში წამოყვანას. თვითონ უნდა ძალიან. გაცნობებთ
ყველაფერს. არ ვიცით, მანქანით წამოვალთ თუ მატარებლ-
ით“.
– ვაშა! უკეთესადაა! თბილისში უნდა წამოსვლა! აბა, რო-
გორ, ამდენ ხანს როგორ გაჩერდა, მაგრამ ასეც არ ეგონა. ახ-
ლა, ყველაფერი რომ მალე და კარგად დამთავრდეს, მოდის.
ამის გარდა, მეც ხომ აქა ვარ და დღე და ღამე მასთან ვიქნები.
საავადმყოფოს კარებს არ მოვცილდები, ექიმებს გავიცნობ,
დავუძმაკაცდები. წამალი? უჩინარს გავაჩენ. გურამს ფულს
ვთხოვ, კი მასესხებს, მერე ზოგს სახლიდან გამომიგზავნიან,
ზოგს ზაფხულში ვიმუშავებ და კი გადავიხდი...
მეორე დღეს სადგურზე წავედი. ვინ იცის, ხომ შეიძლება მა-
ტარებლით ჩამოვიდნენ და ისედაც ხომ მატერებლით ჯობს,
მანქანაში მეტად შეწუხდება. არა, მსუბუქი მანქანითაც არა
უშავს, ახლა მართლა ისე კი აღარ იქნება. ალბათ, იმ ღამეს
კრიზისი ჰქონდა, გადაიტანა და ახლა ყველაფერი კარგადაა,
კარგადაა, რა თქმა უნდა. უკეთესადააო, – ესე იგი, კარგადაა,
რა თქმა უნდა, კარგადაა!
მატარებელზე არც ერთი ავადმყოფი არ ჩამოსულა, გარდა
ორი ყავარჯნიანი ინვალიდისა.

122
 შეიძლება მანქანით წამოვიდნენ და ვინ იცის, იქნებ ჩემთა-
ნაც გამოიარეს... არა, რატომ არ შეიძლება; თეკლა ეტყოდა,
ერთი, ამ მისამართზე შევაჩეროთ, ნაცნობი მყავსო...
ვინ ეტყოდა უარს!
სახლში გულამოვარდნილმა მივირბინე. დიასახლისს ეძი-
ნა.
– დეიდა პაშა! პაშა დეიდა!
– რა, ჯიბო... ჰო, ჯიბო, რავა მეძინება... იმე, ბიჭო...
– პაშა დეიდა, აქ ხომ არავის ვუკითხივარ?
– რაი, იკითხაო... ვინ, ჯიბო, იყო ვინმე? თუ რაა?
– ჰო, თუ იყო ვინმე?
– გუშინწინ რომ...
– არა, დეიდა, დღეს...
– დღეს... გუშინ...
– დღეს, დღეს მე რომ წავედი, მერე, საღამოს.
– დღეს, საღამოს, ღმერთო ჩემო...
– იყო ხომ? მანქანა მსუბუქი!
– დღეს დარახველიძეები გადავიდნენ ახალ ბინაში მანქა-
ნებით...
– არა, ჩემთან თუ იყო პატარა, მსუბუქი მანქანა.
– არა, ბეჩა, სადაა, როდის იყო... ავდგები, აბა...
– არა, არა, იყავი, მეტი არაფერი...
მეორე დღეს ისევ სადგურზე ვიყავი და მერე ისევ მთელი
საათი დამჭირდა დიასახლისთან, რომ იგივე უარი მიმეღო.
გავიდა კიდევ ერთი გრძელი კვირა, არც წერილი, არც სხვა
რაიმე ცნობა!
რა ვუყოთ მერე, იქნებ არც დასჭირდა წამოსვლა, იქნებ უკ-
ვე ისედაც მოიკეთა და ამ დღეებში თვითონ მომწერს – ჩამო-
დიო.

123
 როცა კიდევ გავიდა ხუთი დღე, ისევ მზიას მივწერე. ბოლოს
და ბოლოს, თუ კარგადაა, ის მაინც მომწერე-მეთქი, და ისევ
უპასუხოდ დამტოვა.
მერე კიდევ დეპეშა გავუგზავნე და რა მივიღე პასუხად?
აი, ეს:
„ ექიმებისათვის რომ დაგვეჯერებინა, ვინ იცის, იქნებ ეს არ
მომხდარიყო. მეორე დღესვე წამოვედით. თეკლა ჯერ გახარე-
ბული იყო გზაში, მერე უცებ დაჰკარგა გონი. რის ვაი-
ვაგლახით მოვაბრუნეთ ნემსებით. ფანჯარაში გამახედეთო, –
გვთხოვდა, არ გვინდოდა განძრევა, მაგრამ არ დაიშალა, მზე
ყოფილა გარეთო, გაუხარდა. იმწამსვე დაწვა და უკვე ყველას
გასაგონად თქვა: ნეტავ, მართლა ჩამოსულიყო ჯიბო, ალბათ,
ვეღარ ვნახავო, ალბათ, კი არა, ვეღარ ვნახავო. მართლაც მა-
ლე გარდაიცვალა. გვინდოდა თქვენთვის შეტყობინება, მაგ-
რამ ჩვენებმა უარი თქვეს. კვირას დავასაფლავეთ. ვერ მოგწე-
რეთ, ძნელი იყო ამის მოწერა. ახლა, აგერ, მეორე კვირაც გა-
ვიდა და, თქვენ წარმოიდგინეთ, შევეჩვიეთ. თქვენც უნდა შე-
ეჩვიოთ, რა გაეწყობა. მშვიდობით. მზია “ .
თუ გგონიათ, ვიტირე ან ხმა ამოვიღე. არავითარი! წყნარად
ავდექი, წერილი ჯიბეში ჩავიდე და აუჩქარებლად გავსწიე სად-
გურისაკენ; სხვაზე არაფერზე ვფიქრობდი მაშინ, თეკლას ტი-
რილს ყოველთვის მოვასწრებდი. არასოდეს არ იქნებოდა
გვიან, თეკლასათვის სულ ერთი იყო. თეკლა მე სულ უნდა მე-
ტირა და სადაც ორი კვირა დავაგვიანე, იქ ერთ დღეს კიდევ
დავაგვიანებდი, მაგრამ საქმე ჯერ ცოცხალთან მქონდა, ცოც-
ხალთან... ო, როგორ მეზიზღებოდა იგი ამ წუთში! მე არ მინ-
დოდა მისი სახელის ხსენებაც, არც ის, რომ იგი თეკლას რაიმე
ახლობელი იყო. მე არ შემეძლო თეკლა დამედანაშაულებინა
რამეში. ო, ის კი... ყველაფერში ის იყო დამნაშავე. იქნებ, ვინ

124
იცის და, შურდა კიდეც დის. სულ არაა გასაკვირი, რომ თეკლა
ისეთი ანგელოზი იყო და ის კი... ხომ ამბობენ, ღმერთი და ეშ-
მაკი ძმები იყვნენო.
მეორე დილით ისევ მზიანი დღე იყო. ო, როგორ არ მინდო-
და მზის დანახვა როცა ვაგონიდან გავდიოდი და, ფანჯრები-
დან შემოსული სხივები, თვალებში მცემდა, თვალებს ვხუჭავ-
დი. სხივები კი არ მათბობდა, მჩხვლეტდა.
ნელა ჩავედი საფეხურებზე და ბაქანზე გავედი. თავი არ
ამიღია, ანდა რისთვის ამეღო, – ვინ მელოდა, ვის გაახარებდა
ჩემი ჩასვლა. ნელა გავყევი გასასვლელს, მაგრამ შევჩერდი,
რაღაცამ შემაჩერა. დასწყევლოს ღმერთმა, რა მომდის-
მეთქი, და წავედი. ორი ნაბიჯი ვერ გადავდგი, რომ შევჩერდი,
რაღაც ამბავია ჩემს თავს, ვიღაც თუ რაღაც მაკავებს თუ
ვგრძნობ, ვიღაც მიყურებს.
– ვინ უნდა იყოს?! – ვამბობ და მივდივარ. – არაფერი არაა
გასაკვირი, აქ ხომ რამდენჯერ ყოფილა თეკლა, რამდენჯერ
ვინმეს დახვედრია ან გაუცილებია, ან თვითონ წასულა ამ სად-
გურიდან, ამ მატარებლით, ამ მგზავრებთან. ყველაფერი ისეა,
როგორც იყო. ისევ ისე მიდის მატარებელი, ხალხით ისევ ისეა
სავსე ვაგონები, მაგრამ თეკლა აღარაა.
მძიმედ წავლასლასდი გასასვლელისაკენ, მაგრამ ისევ არ
მიშვებს რაღაც. კი, ნამდვილად ვგრძნობ. ვგრძნობ ისე, რო-
გორც ხელის შეხებას, როგორც... ლურსმნის ჩასობას.
იმ გრძელ მერხამდე ვერ მივაღწიე, რომ მოვტრიალდი და
ვიღაცას დავუწყე ძებნა.
– მზია! – ვიღრიალე მე. არ ვიცი, როგორი სახე მქონდა ან
რა ცეცხლი მენთო თვალებში, რომ ეს ჯიუტი გოგო შიშით და-
პატარავდა. გამვლელები ერთი წუთით მე შემომაჩერდნენ.
მზია მოვიდა. ორი თითით ჩემი პიჯაკის ღილი დაიჭირა, ვერ

125
გეტყვით, როგორი თვალები ჰქონდა...
– ჩემი ბრალი არაა, ჯიბო, მე არა ვარ დამნაშავე!
იმწუთას იმდენ ხალხში მეტი ვერაფერი მოვიფიქრე, დავავ-
ლე მკლავში ხელი და გავიყოლიე.
– წამოდი ჩემთან!
მინდოდა, იმწუთას იმ ხალხს გავცლოდი, მინდოდა, სადმე
შორს ვყოფილიყავი უცხო თვალისგან.
მაშინ არ მესმოდა, რომ ის, რაც არ უნდა იყოს, ქალიშვილი
იყო, აქ მას იცნობდნენ და, ბოლოს და ბოლოს, თეკლა მარ-
თლა და იყო მისი. მაგრამ ჩემთვის სულ ერთი იყო: მისი ქა-
ლიშვილობა და ჩემი უცხოობა, და თუგინდ ისიც, რომ თეკლა
და იყო მისი. სულ ტყუილია. თეკლა იყო ჩემი, იგი არც არავისი
და იყო, არც ბიძაშვილი, არც, თუ გინდათ, შვილი. თეკლა იყო
ჩემი და მარტო მე დავკარგე ის. სხვამ არავინ, არავინ! ის ჩემი
თეკლა იყო, მასში ვერავინ შემომეზიარებოდა. თუ თეკლა
დაიღუპა, მარტო ჩემთვის დაიღუპა და ჩემთან უნდა აგოს პა-
სუხი მისმა დამ, ძმამ, ექიმებმა და ყველამ – ყველამ, თვით
სიკვდილმაც! ყველას ჩემთან აქვს საქმე.
ჩვენ მივდიოდით, მივდიოდით და მივდიოდით...
უკან მოვიტოვეთ მოსახლეობა, გავედით სადღაც მინდორ-
ზე. მერე ტყისპირს ავუარეთ, მერე აღმა შევუყევით. ბოლოს
იგი გაჩერდა.
მე მკლავში მოვწიე, მაგრამ ადგილიდან ვერ დავძარი.
– წამიყვანე! – კბილებში გავცერი მე.
– ვერა!
– წამიყვანე – დავიღრინე ისევ.
– ვერა, ვერ წაგიყვან! – იწივლა მან, ხელიდან გამისხლტა
და გაიქცა.
– სად წამიხვალ... – გამოვედევნე და ათ ნაბიჯზე წავეწიე.

126
 – წამიყვანე, საფლავზე მაინც წამიყვანე!
– ვერა, ვერ წაგიყვან!
– რას ამბობ?! – არაადამიანურად ვიყვირე და იცით, რა
ვქენი?! – მთელი ძალით სილა გავაწანი.
ის არ წაქცეულა.
– აღარ შემიძლია, მეტი არ შემიძლია! – იგი, ნახევარ სახე-
ზე ცეცხლშემონთებული, თვალებში მომაჩერდა და უცებ ყვე-
ლაფერი აირია; თვალები ამიჭრელდა, ტვინი ამემღვრა, ყვე-
ლაფერმა თავიდან გაირბინა ჩემ წინ: მიწერ-მოწერამ, ჩვენმა
პირველმა შეხვედრამ. წერილებმა, დეპეშებმა, – ყველაფერ-
მა ელვის სისწრაფით, ნათლად... და ისევ დამეწმინდა გონება.
ჩემ წინ თეკლა იდგა.
იცით? ნამდვილი, ცოცხალი თეკლა!
ხმა ვერ ამოვიღე, ისე ჩავაჩერდი თვალებში.
მან ორივე ხელი აიფარა სახეზე.
– შენა ხარ ჩემი თეკლა, – ამოვილუღლუღე მე.
მან ერთი წუთით ჩამოიღო ხელები და მერე ისევ აიფარა.
– შენა ხარ ჩემი თეკლა, შე უღმერთო!..
– მე...
– შენ, შენ ხარ თეკლა, არავითარი მზია არაა ამქვეყნად, ეს
ყველაფერი შენ გამოიგონე.
– არა, არა!
– გაჩუმდი, გაჩუმდი თეკლა! – მინდოდა, მეყვირა, მაგრამ
ხმა აღარ მქონდა. – მე უნდა მეცნე შენ და თუ მაშინ არა, ახლა
მაინც გიცანი, შენ მართალი იყავი, სხვანაირად ვერც მოიქ-
ცეოდი.
– ჯიბო!..

მკითხველთა ლიგა

127
 მოთხრობები ოჯახზე

ოცნება
მე ის სკოლის მერხიდან მიყვარდა.
უმიზეზოდ არც სიყვარული შეიძლება და არც სიძულვილი
და ჩვენს სიყვარულსაც ჰქონდა ერთი თავისებური მიზეზი.
მართალია, ფანტასტიკურ წიგნებს ვკითხულობდი, მაგრამ
არასოდეს არც დედამიწის გულში მიძებნია რაიმე და არც ზე-
ცის უსასრულობაში. თქვენ წარმოიდგინეთ, ერთხელაც კი არ
ჩამიყურყუმალავებია ოკეანის სიღრმეში და მარგალიტის კი
არა, ზღვის კიბოს ან ლიფსიტას დაჭერაც არ მიცდია.
ოცნება კი მიყვარდა.
ის ყოველთვის წინ იჯდა და მისი ნაწნავის ხვეული ბოლო
ხშირად დაცოცავდა ჩემს მერხზე. დაცოცავდა პატრონისა და
ჩემს უკითხავად. მე ვიცოდი, რამდენი ღერი თმით მეტი იყო
მარჯვენა ნაწნავი მარცხენაზე და ზოგჯერ – პირიქით.
ვიცოდი, რატომ უწითლდებოდა ყურის ბიბილოები და კე-
ფაზე ღია ფერის ქინქლს როდის აუშლიდა ფანჯრიდან მონაბე-
რი ნიავი.
ვიცოდი, როდის უნდა მიმეწოდებინა მისთვის მერხს ქვემ-
ოთ დაკეცილი ფურცლის ნაგლეჯი; ვიცოდი, რომელიმე თითს
როგორ დამიჭერდა და როგორ მიჩქმეტდა – მომეშვიო. ისიც
ვიცოდი, რამდენ ხანს დააყოვნებდა პასუხს და რა შინაარსის
იქნებოდა მისი მონაწერი.
ვიცოდი, როდის არ უნდოდა სკოლიდან შინ მარტო დაბრუ-
ნება, როდის უყვარდა მას ბევრი ოცნება და საუბარი.
ჭირის დღესავით სძულდა წვიმა. უყვარდა ქარიანი, მაგრამ
ორიოდე სიტყვა არ დასცდებოდა იმ დღეს. განსაკუთრებით
თბილი, წყნარი, უღრუბლო ამინდი ერჩია. შეეძლო მთელი

128
დღე ეტიტინა, არც ჭამა მოჰგონებოდა, არც სმა; შეეძლო ერ-
ბინა, ეცელქა, აფოფხებულიყო ლოდებზე, ფეხშიშველას ეტყა-
პუნა ღელეში, აცოცებულიყო ხეზე და ჩამძვრალიყო თუნდ ჯუ-
რღმულშიც. ასეთ ამინდში საოცრად მადააშლილი იყო სიცო-
ცხლისათვის, სიყვარულისათვის. ასეთ დღეს შეეძლო მთი-
დან, კლდის ქიმიდან გადმოშვებულიყო და ძირს უვნებლად
დამხტარიყო.
ასეთ დროს შეეძლო მთელი დღე ელაპარაკა, ელაპარაკა
მომავალ ცხოვრებაზე, მომავალ სახლ-კარზე, მომავალ ოჯახ-
ზე, მომავალ... მომავალ შვილებზეც კი...
ოჯახი...
შეეძლო ეცქირა მიწისთვის, ცისთვის და ელაპარაკა ეზოზე,
ღობეზე და ვენახზე. ის მზერას ქვას, ხეს მიაპყრობდა და სა-
ძირკვლის ჩაყრაზე, სახურავსა და ოთახებზე ყვებოდა. უცქე-
როდა ყვავილებს, ჩიტებს, მზეს და ლაპარაკობდა ბავშვებზე,
ლაპარაკობდა თავდაჯერებულად, არც იცინოდა, არც ერიდე-
ბოდა.
მე კი ერთხანს და არც ვიცი, როდის იყო, მხრებს ვიჩეჩავდი,
მეცინებოდა, მიკვირდა, მერე შევეჩვიე, მეც ჭკუაში დამჯდარი
კაცივით ვჭრიდი, მოკლედ და საქმიანად, მაგრამ არ ვეკამა-
თებოდი. არ იყო კამათი საჭირო, ჩვენი ნაოცნებარი ამის
თაობაზე ერთნაირი იყო.
აი, რატომ მიყვარდა ის.
– ხომ გესმის, სისო, – ის უსათუოდ ხელს ორ თითში ჩამავ-
ლებდა, ამიტაცებდა მაღლა, გორაზე, დამაყენებდა გაშლილ
მინდორზე და განაგრძობდა: – არამც და არამც სახლი ჭიშ-
კრისაკენ არ წასწიო, წინ დიდი ადგილი უნდა დატოვო, კოინ-
დრის დათესვამდე უნდა გადაიბაროს ეზო, გაიწმინდოს სარე-
ველასაგან, ხომ გესმის?

129
 – რასაკვირველია, სარეველა კოინდარს გაამეჩხრებს, ზრ-
დას დაუშლის.
– როგორ შეიძლება, სისო, ესეც რომ არა, ანწლი, გვიმრა
და წალიკა რად გინდა ეზოში, რას იტყვის გამვლელი, ოჯახს
გაგვილანძღავს!
– რად გვინდა ეზოში! – ვიტკეცდი მეც, – მაგ მყრალ ბალა-
ხებს ეზოს ბოლოშიც, ვენახის საწრეტ არხშიც არ გავაჭაჭანებ.
– რასაკვირველია, არხი სუფთა უნდა იყოს, რომ წყალმა
იოლად იდინოს, ვენახს სინესტე არ უყვარს, სისო.
– მართალია, მაგრამ მე მაინც არ მიყვარს გაფხეკილი არ-
ხები. ამას გარდა, მალე ჩამოიქცევა და...
– ჯობს არხი ზომაზე განიერი მოჭრა, გვერდებზე გლერტა
ბალახიანი, აგურებივით მიწის ბელტებით ამოაშენო.
– აჰ, გლერტა არ ივარგებს, ვენახში შეიჭრება და მერე
უსაშველოდ ძნელი ამოსაგლეჯია მიწიდან.
– ჰოო, თუმცა ვიცი, როგორ არ ვიცი, მაგრამ აი, სამყურა
ხომ არ აჯობებს?
– სამყურა კარგია, არც ძალიან მაღალი იზრდება, მაგ-
რამ...
– ვიცი, სისო, ის მაის-ივნისის შემდეგ გახმება.
– აი, რა გვიშლის ხელს...
– კი, მაგრამ თივა-ბალახი?
– თივა-ბალახი... რატომ, კარგია, მაგრამ თხელია რაღაც,
ნამუშევარ მიწაზე აგერ-ეგერ იცის დაკოსება... შევარჩევთ... –
ვპირდები, მაგრამ თეონა დაპირებას არ სჯერდება. მას ახლა
უნდა იცოდეს, რა ბალახი იქნება გახარებული ვენახის ბო-
ლოს, საწრეტი მთავარი არხის ორივე მხარეს, რომ ნაპირები
არ ჩამოიქცეს, რომ თვალს ესიამოვნოს, რომ გამვლელმა
ოჯახი გვიქოს.

130
 თვითონ არჩევს ბალახს მინდორში, ზოგის სახელებს იხსე-
ნებს, ზოგს მე ვაწვდი, ზოგს ახალახალს ვურჩევთ და ბოლოს
და ბოლოს ვაღწევთ მიზანს.
ვენახს ცოლიკაურს ამჯობინებს, ჩვენში სხვა ჯიშებს ცოლი-
კაური ჯობს, ციცქა თხლად ისხამს, მწვანე – პატარა მტევნებს,
ადგილობრივი შავი კარგად ხარობს, მაგრამ ღვინო არ უდგე-
ბა სანაქებო. რას იტყვის სტუმარი, ოჯახს გაგვილანძღავს.
სახლი პალატზე უნდა აშენდეს. პალატი ქვის იქნება... ქვ-
ითკირის, ზევით ბანიანი ოდა წამოიმართება, ოთახები – ნათ-
ელი, განიერი, ჭერი მაღალი.
– ხომ გესმის, სისო, კედელში საბუხრე უნდა დატოვო, კარ-
გია ბუხარი ზამთარში, ხმელი ჯირკები, ნაპობი რცხილის შე-
შა...
– შეშად კოპიტიც არ დაიწუნება! – ვუმატებ მე.
– რატომ, კარგია კოპიტი, აკაცია ფიცხია, სისო, ტკაცუნებს,
ნაპერწკლებს ისვრის, ბავშვს აკვანში არ ჩაუვარდეს.
– მე შენ გეტყვი, უენო ბავშვი გეტყვის, რა სჭირს!
– სისო, ბავშვი არ დაგვეწვეს!.. – მას შეაჟრჟოლებს, ფერი
გადაკრავს და უცებ ხასიათი უფუჭდება, – სისო, ბავშვი...
მე წარმოვიდგენ, რომ ბავშვს ხელი აქვს დამწვარი ან ყური,
ჩვილი წუხს, შველას ითხოვს, მერე ყურზე აჩნდება ცეცხლის
ნაკვალევი და ბავშვს ნახევარი ყურიღა ჰკიდია.
– სისო, რაღა გვეშველება?! – თითქმის კანკალებს თეონა.
მე ვფიქრობ – რაღა ეშველება ყურდამწვარს ან უარესიც,
ცხვირ...
– არა, ეკლის ხის შეშა არაა სახლში გასატარებელი! – უცებ
მაგონდება ყველა ამ უბედურების მიზეზი და გადამჭრელ გა-
დაწყვეტილებას ვიღებ.
– ჰო, სისო, სანამ ბავშვი პატარა იქნება, მანამდე მაინც არა

131
 – არასოდეს! არავითარ შემთხვევაში!
მას უხარია. უხარია, რომ ყველაფერმა ასე უხიფათოდ
ჩაიარა, რომ ბავშვი გადარჩა. ისევ უცინის თვალები. ისევ უბ-
რუნდება ხალისი და უკვე მთლიანად მხარზე მიყრდნობილი
განაგრძობს, რომ ჩვენი პირველი შვილი ბიჭი იქნება, უსათუ-
ოდ ბიჭი. ამ დროს თვალს არ მაშორებს. თვალები ექნება შავი,
გრძელი, ხშირი წამწამებით, თმა ოდნავ ხვეული, ისე, რომ და-
ვარცხნა არ გიჭირდეს, არ შეაწუხოს, ცხვირი მაღალი, მოგ-
რძო ნიკაპი და კისერი...
მას სიცილი აუტყდება. მე დაბალი კისერი მაქვს, ბიჭს კი...
არა, ბიჭს უკეთესია მაღალი ყელ-კისერი ჰქონდეს, საერთო-
დაც რომ მაღალი იყოს, არც ესაა ურიგო.
გოგონას კი თვალები ცისფერი ექნება; ზღვისფერი, წაბ-
ლისფერი თმა და თხელი, ვარდისფერი ტუჩები. გაიზრდება შე-
უმჩნევლად, მომჭირნედ, ტანს ბოლოს, ერთბაშად აუშვებს.
მერე კიდევ ბიჭი, თუნდაც გოგო...
ასე იწურება დღე, იცრიცება სინათლე, მუქდება მთები და
იწვის დაისი. ჩვენ რომელიმე ბორცვის წვერზე ჩამომსხდარნი
ვიცქირებით შორს, შორს, ძალიან შორს და ვოცნებობთ.
– სისო, ბიჭის სახელად პაატა აჯობებს, მე მიყვარს პაატა,
პატიკო, პატა, პატი...
– კარგია, პაატა ვაჟკაცურიცაა, კეთილშობილურიც, კე-
თილხმოვანიც, პაატა დიდებული სახელია, მაგრამ...
– რა მაგრამ სისო?!
– ის რომ სახელების მეტი რაა...
– ვახტანგი? დავითი? თორნიკე?..
– მერე რა, ცუდია?
– და... სისო, ვახო ვუძახოთ, დათუნა და... თორნიკეს მო-
ფერება რომ არ ეხერხება?

132
 – არა და სხვა იყოს!
– გოგონას – ხათუნა, მაგრამ ხათუნა...
– ხათუნა ლამაზია, სასიყვარულო, სასიამოვნოც, მაგრამ
სახელი მაინც არაა ისეთი... აი, მაგალითად თამარი, ქეთევა-
ნი, რუსუდანი.
– რუსუდანი, რუსიკო... – მართმევს სიტყვას, – რუსუდანი,
რუსუდანი.
ქვევით გზაზე მგზავრები გაიკრიფნენ. აგერ-ეგერ ყანები-
დან დაგვიანებული გლეხი თუ გამოჩნდება ოჯახში აჩქარებით
მიმავალი ან ცაზე ცალად დარჩენილი ფრინველი თუ გაიქრო-
ლებს.
სოფელში სინათლე ინთება. ბოლავს საკვამურები. გად-
მობრუნებულ ტაშტს უტყაპუნებენ ბავშვები, ჭყვიტინებს საღო-
რეში გამომწყვდეული წუნკალი დედა ღორი და ძაღლები დაგ-
ვიანებულ მგზავრს უტევენ ღობესთან.
ჩვენ ვუცქერით ზევიდან. ხელისგულივითაა ჩვენგან ამო-
დენა სოფელი, ამოდენა ეზოები, სახლები და ოჯახები... ოჯახე-
ბი...
მერე ნელა, ზანტად ვდგებით და მოვდივართ. მოვდივართ
ფეხათრევით, ვბრუნდებით სოფელში.
– თაკო, თაკო, შე არ გასაზრდელო! – ეძახის დედა მეზობ-
ლისას შეგვიანებულ შვილს, – არ მოგიყვანა შენმა გამჩენმა!
– ივლიანე, ივლიანე! – აგერ, მეორე ეზოდან აკაპასდა დე-
დაკაცი, – გამოდი, შე კაცო, გამოიხედე!
– რა იყო, შე ქალო, რა ღმერთი გაგიწყრა! – მძიმედ გამო-
დის ივლიანე გარეთ.
– ჯანდაბა და არგადარჩენა ამის ღორობას! გაგლიჯა კარე-
ბი, შე კაცო, მაინც რავა ვერ გააკეთე ერთი ხეირიანად?!
ღობესთან ძაღლი გვაწყდება. გვიყეფს, რა იცის, ვინა ვართ,

133
იცავს პატრონის ოჯახს.
– ე ბიჭო, ნუ გალენჩდი, გაგექცევა და ძროხას გამოწოვს.
„ ე ბიჭი “ ეწევა ბაწარს. ხბო ძალობს და მაინც ითრევს ერთ
ძუძუს.
– შენ რატომ გაჩნდი ჩემსას!
ქოთანში რძის ჩხრიალი არ ისმის, მაგრამ ჩვენ გვესმის,
გვესმის, როგორ მიიმღერის რძე ქოთანში ოჯახის საგალო-
ბელს, როგორ ღრუტუნებს უკვე მაგრად კარგამოკეტილი დე-
და ღორი და ბუხართან მოგვერგვილი კატა როგორ კრუტუ-
ნებს, როგორ ფშვინავს ტახტზე წამოწოლილი ოჯახის უფროსი
– ივლიანე ვახშმის მოლოდინში და მიბლეტილ თვალებს არ
აშორებს საქმით გართულ ცოლს.
ბავშვებმა ტაშტის პარტყუნი შეწყვიტეს. ახლა გულაღმა
გადმოაბრუნეს და მთელი დღის ნარბენ-ნატყაპუნებ ფეხებს
ცივ წყალში ისველებენ, ჯერ გაუბედავად, მერე გულდაგულ.
სოფელში ვახშმობა დგება. გარეთ კაცის ჭაჭანება არაა.
ღია კარიდან სინათლეზე ჩანან კუდზე წამომჯდარი ძაღლები.
ჩვენ გვცემს ცხელი მჭადის, ყველისა და ჭყინტი ლობიოს
სურნელი. ჩვენამდე აღწევს დოქის ყელიდან წამოსული ღვი-
ნის რაკრაკი.
დაძინების დროა. ბავშვების ხმა წყდება, მაგრამ ჩვენ გვეს-
მის, როგორ ასარსალებენ ფეხებს, როგორ ჩქმეტენ ერთმა-
ნეთს უსიტყვოდ, ფეხი გაწიეო.
წვება ივლიანეც. მძიმედ, მძიმედ იხდის ხალათს, შარვალს,
ფეხსაც გვიან, გვიან იწმენდს თექის ნაგლეჯზე და თვალი
იქით, მეორე ოთახში მოფუსფუსე ცოლისაკენ უჭირავს, „ გაან-
ძრიოს ხელი იმ ოჯახქორმა, რა ღმერთი უწყრება “ .
მორჩა ჭურჭლის მილაგებას ცოლიც.
ჩაქრა სინათლე...

134
 და ჩვენ გვესმის, როგორ ვნებიანად სუნთქავს ერთხანს ივ-
ლიანე. მყუდროება, უსასრულო მყუდროება, ოდნავი შრიალი
ხეთა, იშვიათი ყეფა ძაღლის, შორეული ყრუ გრუტუნი წისქვი-
ლისა და სადღაც უღრანში მიკიოტის ძლივს გასაგონი „ წიო–
წიო “ .
ჩვენ გვესმის სოფლის, ოჯახების ძილი.
ძილი ნებისა ოჯახებს!

ცხოვრების სიბრძნე
ქორწილი არ გვქონია. გვქონდა რაღაც ამის მსგავსი.
ოციოდე კაცი ილხენდა, სურვილებით გვავსებდა. სასმისებს
ცლიდნენ, ავსებდნენ, გრძელ სადღეგრძელოებს უმძღვარებ-
დნენ და ისევ ცლიდნენ. აკორდეონიც ჭყვიტინებდა ორიოდე
გაზეპირებულ სიმღერას და დოლიც ბრაგუნებდა, ბრახუნებდა
ყურისწამღებად. ცეკვავდნენ კიდეც. ჩვენც გვაცეკვეს, მაგრამ
მე ფეხის გასმა არ ვიცოდი. თეონამ უკეთესად მოახერხა და
არეულ-დარეული ტაშიც დაიმსახურა. სიმღერაც მოინდომეს,
მაგრამ მაინცადამაინც არაფერი გამოუვიდათ.
ასეთი უნდა ყოფილიყო ჩვენი შეუღლება. სხვანაირად არც
ჩვენ გვქონდა წარმოდგენილი.
...და ესეც მოხდა. დადგა ჩვენი ცხოვრების გაზაფხული, ჩა-
დგა ხეში წყალი, საჭირო იყო საძირკვლის გასკვნა.
საეზოვე მოგვცეს სოფლის განაპირას, მაღლობ ადგილზე.
უკან ღელე ჩაუდის, წინ გზაა, ფართო შარაგზა, მარცხნივ – მე-
ზობელი, მარჯვნივ – თავისუფალი საეზოვე.
მე არ შემშინებია ცარიელი მიწის, არც თეონას.
მეზობელი მოადგა ღობეს. გაიღიმა გულღიად, ისე, რო-
გორც ძველ მეგობარს გაუღიმებს მეგობარი, დიდი ხნის უნა-
ხავ მეგობარს.

135
 – აი, ნამდვილად გამარჯობათ, მეზობლებო!
– იცოცხლეთ, გაგიმარჯოთ!
– აა, მოხვედით?
– როგორც ხედავთ, მოვედით.
– ჰო, ასეა ცხოვრება.
მეზობლის დიასახლისიც გამოჩნდა კარში. თავსაფარი შე-
ისწორა. შემოგვხედა. მანაც გაგვიცინა და ღობეს მოადგა.
მოგვესალმა და ქმარს ჰკითხა ჩვენს გასაგონად:
– მოვიდნენ?
– მოვიდნენ.
ეზოში ბიჭი გამოტანტალდა. არ ელოდა ჩვენს იქ ყოფნას,
შეჩერდა, ხელი მოიჩრდილა. ვერ გაბედა მოახლოება.
– მოდი, დედა გენაცვალოს, ესენი ჩვენი მეზობლებია.
ბიჭი დინჯად მოგვიახლოვდა, დედას კაბაზე დასწია და
უჩურჩულა:
– მოვიდნენ?
მე პირველ სარს დავუწვეთე. თეონამ წყალი მომირბენინა
მეზობლის თუნგით. დავასვეთ მაგრად. არ უნდა მოირყეს ასე
იოლად. ეს ხომ პირველი სარია. დავასვეთ მეორე, ესეც მაგ-
რად. მეორე სარია პირველის სიმაგრე. ამაზეა დამოკიდებუ-
ლი, თუ ეს მოირყა, პირველსაც მოარყევს და მეტი კი არ უნდა
მეზობლის ღორს. დავასვეთ მესამე, მეოთხე, მეხუთე... მეათე,
თუ ეს მოირყა, მეცხრე სარსაც მოარყევს და მეტი კი არ უნდა
მეზობლის ხბოს.
მეზობელი იქვე წრიალებს, საზღვართან. მლოცავს, მამხნე-
ვებს.
– მე, ჩემო მეზობელო, აქ რომ დავსახლდი, აი ამას ხედავ?
– მითითებს ხეებზე, სახლზე, მინდორზე, ყანაზე, – ასე იყო,
როგორც... – ხელს ჩემი ეზოსაკენ იშვერს, – ასეა ცხოვრება.

136
 მოაქვს წალდი. დაბლა სწევს ღობეს. აქედან და იქიდან სა-
ფეხურებს უმართავს, სამეზობლო ალაგეს აკეთებს, რაღაცას
ღიღინებს. შემოგვხედავს, გაიღიმებს გულღიად და ამბობს:
– რას იზამ კაცი, ასეა ცხოვრება.
მიდის დღეები, ირაგვება ეზო. ირგვება ხეები, იბარება სა-
ბოსტნე, ბრუნდება სავენახე, იჭრება საძირკველი, მოდის ქვა
და სილა, კირი და ცემენტი, იმართება მოსახლეობა და მეზო-
ბელი ღიღინებს, იღიმება ძალზე გულღიად და ისევ ამბობს:
– აი, ასე უნდა ცხოვრება...
იცის, ჩემმა მეზობელმა, როგორია ცხოვრება. აი, მეც
დღედღეზე ველი ახალ მეზობელს, რომელიც ჩემი ეზოს გვერ-
დით დაასობს პირველ სარს და ასევე მივადგები ღობეს, გავუ-
ღიმებ, გავუცინებ, იმედს მივცემ და ვეტყვი:
– ასეთია, მეზობელო, ცხოვრება!

სიცოცხლის შემოქმედი
ათასი საქმეა ოჯახში. ათასი წვრილმანი და დაულეველი.
ვიღლებით, ვიქანცებით, საღამოს ადრე გვერევა რული. ხელ-
ში გვრჩება გაშლილი წიგნი, გაკეცილი ჟურნალი და დილით
გადაუკითხავი გაზეთი.
იმ საღამოსაც ასე ჩაგვეძინა. გრილი საღამო იყო.
– სისო, – ჩურჩულებს ცოლი ჩემს ყურთან, – სისო, გესმის?
– ჰო, – ვბუტბუტებ მე ბურანში და გვერდს ვიცვლი.
– სისო, მისმინე, სისო! – ხმა რაღაც გაბზარული მეჩვენება.
რაღაც ყელში მოწოლილი აღტყინება უშლის, – სისო!
– რა იყო, სიცოცხლევ! – მაშინვე ვფხიზლდები, როცა მის
თვალებზე ცრემლის სისველეს ვგრძნობ, – რა მოგდის, რა
ხდება?!

137
 – სისო... – ის ტირის, არა, იცინის, – სისო!..
– არ მეტყვი, რა მოხდა? ხომ არაფერი მოგეჩვენა, სიზმარი
ხომ არ გინახავს ცუდი?
– არა, სისო, არა, ცხადია...
– მითხარი, მითხარი!.. – მე საწოლზე ვჯდები, – თეონა, სი-
ნათლეს ავანთებ.
– არა, არ გინდა, სისო, – ის ისევ ტირის თუ იცინის, მერე
ტუჩი ყურთან მიაქვს და რაღაცნაირი ფუჩუნით ამბობს:
– იძრა, სისო.
– რა იძრა, მიწა, სახლი? რა იყო?
– არა, სისო, დაწექი, გეტყვი.
მაგრამ მე უკვე ვხვდები:
– რას ამბობ, თეო, რატომ აქამდე...
– სისო, დაწექი.
მინდა, დავწვე, მინდა, ავდგე კიდეც, მინდა, სინათლე ავან-
თო, მინდა, ფანჯარა გამოვაღო, მინდა, აივანზე გადმოვდგე,
მინდა, დავუძახო მეზობელს, მინდა, მთელ სოფელს ვუკიჟინო:
– ეჰეიი, ეჰეიი, ხალხო, სოფელო, ქვეყანავ, სიცოცხლე, სი-
ცოცხლე გაჩნდა აქ, ამ ჩემს სახლში, ჩემს სახურავქვეშ. მო-
დით, შეხედეთ, სიცოცხლე სუნთქავს, სიცოცხლე ფეთქავს აგ-
ერ, ჩემს პატარა ჭერქვეშ!..
მიფრთხება ძილი. აღარც დაღლას ვგრძნობ, არც რაიმე
მოთენთილობას. მინდა, ვიწვე აქ, ამ სიცოცხლესთან, ამ ახალ
ადამიანთან, აქ, მასთან ახლოს, სულ ახლოს, რომ მისი გან-
ძრევა ვიგრძნო, აქ, რომ მის არსებობას ვუსმინო, აქ, რომ მისი
სუნთქვა გავიგონო. მაგრამ როგორ შემიძლია ასე მუნჯად, ასე
გაუნძრევლად შევხვდე სიცოცხლის გაჩენას, ადამიანის ამ-
ქვეყნად მოსვლას.
– სისო, – ჩურჩულებს ჩემი მეუღლე, არა, დედა – სიცოცხ-

138
ლის შემოქმედი, – სისო.
მესმის, როგორ არ მესმის, მაგრამ რა ვუთხრა, რა ვუპასუ-
ხო, ეს ხომ ის გუშინდელი ქალი ან გუშინწინდელი ქალიშვილი
არაა.
მიდის ღამე. ძილი ეუფლება თეონას. მე მესმის მისი სუნ-
თქვა, ვხედავ როგორ აუდ-ჩაუდის მკერდი, როგორ მიდი-
მოდის მის ძარღვებში სისხლის ნაკადები, მესმის საკუთარი
სუნთქვა, საკუთარი გულის ცემა და სისხლის მიმოქცევა, მაგ-
რამ ეს არაა ყველაფერი. აქ კიდევ სუნთქავს ვიღაც, აქ კიდევ
ფეთქავს არსება, აქ კიდევ მიმოდის ახალი, ჯანსაღი სისხლი
ძარღვებში. აქ სიცოცხლეა კიდევ, დიდი სიცოცხლე.
აღარ შემიძლია ასე გულაღმა წოლა, ვდგები ფრთხილად,
უხმაუროდ, უჩამიჩუმოდ.
თითის წვერებზე დავდივარ ოთახში, ვაღებ ფანჯარას, ვხუ-
რავ, ვაღებ, ვიცქირები გარეთ. ცაზე ვარსკვლავებია. მინდა,
დავთვალო, მინდა, კარგად დავუკვირდე, რომელია ახალი,
ჯერ შეუმჩნეველი ვარსკვლავი? ცინცხალი...
იქნებ ის, აი, ცის კიდურზე რომ ამობრწყინდა ან უფრო მაღ-
ლა, მარჯვნივ რომ ჩახჩახებს, იქნებ ესაა, აგერ ჩემი სახლის
სახურავს რომ უსწორდება და თვალისმომჭრელად ციალებს,
იქნებ უფრო მაღლა, ჩემი სახლის გასწვრივ, უფრო ნათელი,
უფრო მბრწყინავი.
კარებს კატა უფხაჭუნებს. ეტყობა გაიგო, რომ ოთახში დავ-
დივარ. კნავის, კარის გაღებას ითხოვს.
– ციც! – ვუჯავრდები წყნარად, – ციც, შე შეჩვენებულო, არ
გაბედო, არ გააღვიძო, არ დაუფრთხო ძილი!
კარს მაღლა ვწევ, რომ არ დაჭრიალდეს, ფეხაკრეფით გა-
მოვდივარ გარეთ, აივანზე. ფისო ფეხებში მებლანდება. საამო
სიგრილე მცემს სახეში, ცვარი დაუყრია, ახლა კარგია მოლზე

139
გავლა.
– ფისო, შენ ხომ გესმის, ხმა, კრინტი! დაწექი, დაიძინე,
სადმე თივის ზვინში შეძვერი, სასიმინდეში მოიკალათე ან სა-
დაც გინდა, ოღონდ ხმა არ ამოიღო, ჩუმად, ციცუნია.
მეზობლის ძაღლმა შემნიშნა ეზოში, ვერ შემიცნო, ღობეს
მოაწყდა, მიყეფს.
– ჩუმად, მურა, ჩუმად-მეთქი. იქ, აი, იმ ოთახში სძინავს, ის-
ვენებს დიდი, დიდი ტვირთით დაღლილი, შენ რა გესმის, შენ
რა იცი... ფრთხილად, იქით, იქით, ეზოს იმ მხარეს, ეზოს ბო-
ლოს, იქით შეუტიე მავნეებს, ეშმაკებს, ჯოჯოებს... აქ სიცოც-
ხლე იზრდება, აქ სიცოცხლე ხარობს და მას არ უყვარს ყეფა,
ღრენა, კბენა. სიცოცხლეს სიწყნარე უნდა, სიმშვიდე უნდა...
იქით, შორს, იქით!
ცის კაბადონი იცრიცება. შორს, მთების იქით, ღრუბლები
მოჩანს. საიდანღაც ძლივს აღწევს ჩემამდე მიკიოტის წივილი
და მშიერი მგლის ყმუილი. ისინი შორს არიან, ძალზე შორს,
მთის იქით, უღრანში, მაგრამ მე მაინც მზაფრავს მგლის
ყმუილი, თეონასაც შეაშფოთებს და ვშიშობ, იქ, ოთახში მძი-
ნარემ არ გაიგონოს. თორემ, ცუდ სიზმარს ნახავს, გაიღვიძებს
და შეკრთება...
მე მონადირე არა ვარ, არასდროს არ მინადირია, ყველა
მონადირეს ამრეზილი ვუცქერი, მე უბრალო, ბავშვის ხელთო-
ფის დანახვაც არ მინდა, მაგრამ ახლა სიამოვნებით ჩავუწ-
ყვეტდი ხმას იმ ნადირებს. იმიტომ კი არა, რომ ვერთობი, მე...
მე ხომ ვალდებული ვარ, მეოხე, მოჭირნახულე... მე ხომ დე-
დასა და ახალ სიცოცხლეს ვდარაჯობ.
ფეხაკრეფით, თითის წვერებზე მიიპარება ღამე...

მკითხველთა ლიგა

140
 თამაში

ბებიას სამი შვილი ჰყავდა, მაგრამ რაც მე მახსოვს, მუდამ

მარტოობას უჩიოდა: გამოვყრუვდი, ბებია, ღვთის ანაბარა მი-
ტოვებული ადამიანი გაგონილაო, – იტყოდა, – რა ღმერთი
გამიწყრა, შვილებს ქაღალდი რავა მივეცი ხელშიო. ჩამოვი-
დოდა ქალაქს, ჩამოიტანდა სავსე ხურჯინებს, ხელჩანთებს და
საყვედურებს შვილებზე. მეორე დღესვე აწრიალდებოდა, და-
ხიკავდა ცარიელ ხურჯინებს, ხელჩანთებს, დამავლებდა ხელს
და – შენ მაინც მიხედე მარტოხელა ბებიაშენსო.
მამა დამნაშავესავით იცინოდა...
დედა წარბშეკრული მაცმევდა საგარეო ტანსაცმელს და
მებუზღუნებოდა:
– გლანდები გაქვს ამოსაჭრელი, რა დროს სოფელიაო, გუ-
შინ ნაშუაღამევს ოფლი გქონდა, წუხელ ბეწვზე მოგისწარი,
ლოგინიდან ვარდებოდი, საბანს ხომ არ იხურავ და არ იხუ-
რავ... შენ გიხარია, აჰ...
მე მიხაროდა.
მიხაროდა სოფელი, დიდი ეზო, ორღობე, აღმართი, დაღ-
მართი, ოღროჩოღრო გზები, ბროწეულის ღობეები, დიდი, დი-
დი მინდორი, მინდორში – უზარმაზარი პანტა მსხლის ხე, ფეხ-
შიშველი მწყემსი გოგო-ბიჭები.
...და ჟუჟუ.
ჟუჟუს მუგუზალივით ბრიალა თვალები ჰქონდა, ნახშირი-
ვით შავი თმა, მზეზე გარუჯული სახე და რატომღაც მაინც ჟუ-
ჟუნა ერქვა. მე ახლაც ყველა ჟუჟუნა გარუჯული, შავთვალებ-
ბრიალა გოგონა მგონია, რომელსაც ძალზე უყვარს მაყვალი
და კატასავით შეუძლია ხეებზე ძრომა, უგულისყუროდ, პაწია

141
თითებით ათამაშებს ხუთ მრგვალ კენჭს და გულდასმით ის-
მენს ქალაქურ ბევრ ტყუილსა და ცოტა მართალს.
სოფელში მე ყოველთვის მოკლე შარვალი მეცვა, ჟუჟუს –
უსახელო, კოპლებიანი ლურჯი კაბა, დიდი წითელი ჯიბით. ჟუ-
ჟუს ყოველთვის დედის კაბაზე მორჩენილი ნაჭრიდან უკერავ-
დნენ მოკლე, ვიწრო, უსახელო კაბას. დედის საკაბეს არასო-
დეს იმდენი არ რჩებოდა, ბარემ ჯიბეც გამოსულიყო. ჟუჟუს კი
ძალიან სჭირდებოდა ჯიბე. თან დაჰქონდა სარკის ორი ნატე-
ხი, კბილებჩამტვრეული სავარცხელი, ხუთი მრგვალი კენჭი,
ასანთის ცარიელ კოლოფში მძივის მარცვლები, ფერადი შუ-
შის ნატეხები და ერთადერთი ყვითელი ქარვა.
ჟუჟუს ძალიან, ძალიან სჭირდებოდა ჯიბე.
– ჟუჟუ!
– ჟუჟუ, უუუ!
ჟუჟუ ღობეზე გადმოხტებოდა და მოირბენდა. დამავლებდა
ხელს და გავრბოდით. მე ერთხანს მიჭირდა ფეხშიშველა სირ-
ბილი. ქუსლზე ან თითებზე ვდგებოდი, ვიკაუჭებდი ფეხს ხმე-
ლი ბალახის, კენჭის ან მიწის მოსაცილებლად.
ვინ გაცლიდა. ვის ჰქონდა დრო – ფეხისგულზე ხელი მო-
გესვა, გარბოდა ჟუჟუ, ეზო, ყანა, ვენახი, ორღობე, შუკა, ტყე
და მინდორი.
ჟუჟუმ იცოდა, სად იყო საუკეთესო ხილი, სად იცოდა ბევრი
ყვითელი სოკო, სად იყო მწიფე მაყვალი.
ჟუჟუს არ უყეფდნენ მეზობლის ძაღლები და არ ერჩოდნენ
მინდორში რქებწამახული ძროხები.
– ჟუჟუ, მაყვალი დაგჩხვლეტს, ჟუჟუ! – ვეძახდი მე და იქვე
ბუჩქთან ვცმუკავდი, ვხტოდი, ახლოს მისვლას ვერ ვბედავდი,
– მოეშვი, ჟუჟუ!
ჟუჟუს არ ჩხვლეტდა მაყვალი.

142
 – ჟუჟუ, რად გვინდა ამოდენა სოკოები, ეკლებით გაგვევსე-
ბა ფეხი!
ჟუჟუს არ ესობოდა ეკალი.
– ჟუჟუ, ნუ ახვალ ხეზე, ქარია, ჟუჟუ, ჟუჟუ, ჩამოვარდები!
ჟუჟუ ყველაზე მაღალ ტოტზე გაცოცდება, ქარი მძლავრად
აქანავებს მაღალ ტოტს, ჟუჟუ აქეთი-იქით აწყდება.
– ჟუჟუ, ტოტი... ტოტი მოგიტყდება, ჟუჟუ, ჩამოდი, მერე იყ-
ოს, მერე მომიკრიფე.
ჟუჟუ მაღლა-მაღლა მიიწევს.
– ჟუჟუ!.. – განწირული ხმით ვყვირი მე.
ირხევა ტოტი, ახეთქებს ჟუჟუს აქეთ-იქით; ჟუჟუ კრეფს
ერთს, მერე მეორეს, არ ჩქარობს, აი, ქარმა გადაზნიქა ტოტი,
მშვილდივით მოხარა.
– ჟუჟუ, გეყოფა, არ მინდა, არ მიყვარს, სულ არ მიყვარს!..
ჟუჟუ იცინის, ისევ კრეფს ყველაზე მაღლა, ყველაზე მწიფეს,
დიდი ჯიბე აქვს ჟუჟუს.
მე ვურბენ, ვხტები, ვიქნევ ხელებს, ვაწყდები ხის ძირს, ხმის
ჩახლეჩვამდე გავყვირი:
– ჟუჟუ, არ მინდა, დედას ვფიცავარ, არ მინდა, ჩამოდი, ჟუ-
ჟუ! – იგი იცინის, ისევ ტოტზე ზის და ბოლოს სწრაფად ეშვება
ქვემოთ.
– ჟუჟუ! – თვალებს ვიმშრალებ მე. – ჟუჟუ, რატომ არ ჩა-
მოხვედი, რატომ არ დამიჯერე?
ჟუჟუ მაჩეჩებს მსხალს, მავლებს ხელს და ისევ გავრბივა-
რთ, გავრბივართ მინდორზე. წვივებზე გვცემს ბაიები, ბაბუაწ-
ვერები, გვფხაჭნის ეკლიანი მაღალი ბალახები.
– ვაიმე, მიკბინა, ფუტკარმა მიკბინა!
ჟუჟუ პანტის ძირამდე მიმარბენინებს, იქ ბალახებში ვეშვე-
ბი. ჟუჟუ მაღლა იტაცებს ჩემს ფეხს, აცლის ნაკბენში ჩარჩენ-

143
ილ ფუტკრის ნესტარს, ღეჭავს პანტის მწვანე ფოთოლს და
ნაკბენზე მადებს.
ნაკბენი მისივდება, ტკივილი მიკლებს, თვალზე ცრემლი
მაშრება და ვყვები: ვყვები, რომ აქ სოფელია, ეკლებია, ქარი
უბერავს, ტოტები შეიძლება ისე მოულოდნელად მოგიტყდეს,
რომ... აგერ, სულ რომ არ ელი და შენთვის გარბიხარ, ფუტკა-
რი გეცემა და გაჩენის დღეს გაწყევლინებს.
იქ კი...
იქ კი, მე მარტო დამყავს ნამდვილი ტრამვაი, მეხუთე სარ-
თულზე ავდივარ საწვიმარი მილით, ღამღამობით უშველებე-
ლი სახლის სახურავზე მძინავს. ცირკში ერთ ღამეს სკამებში
ჩავიმალე და როცა ყველა წავიდა, ბაწარზე გავიარე, გავიარე
და გამოვიარე.
როცა ჟუჟუ ისმენს, ყოველთვის თავდახრილია, ხელები ჯი-
ბეში უწყვია, ათამაშებს კენჭებს და ფერად შუშებს, მიყურებს
შუბლს ქვემოდან და აფახურებს თვალებს, გიზგიზა თვალებს,
ვერ გაიგებ – გიჯერებს თუ არა. როცა გეთანხმება, თვალებს
ხუჭავს, როცა არა – მაშინაც ხუჭავს.
ჟუჟუს ძალიან უყვარს ქალაქის ამბები.
– ჟუჟუ!
ჟუჟუ მისმენს.
– ჟუჟუ, დიდ ქალაქში არ ხარ ნამყოფი?
ჟუჟუს სიწითლე გადაჰკრავს, დაიმორცხვებს.
ჟუჟუ არაა ნამყოფი.
– ჟუჟუ, წამოდი ჩვენთან, ქალაქში!
თავს ჩაჰკიდებს, ახლა მარტო მისი წამწამები ჩანს და არა-
ფერს ამბობს.
– წამოდი რა, ჩვენი სახლი მაღლობზეა, იქიდან მთელი ქა-
ლაქი მოჩანს. ერთად დავდგებით აივანზე და ვუცქერთ დღი-

144
თაც და ღამითაც, დღითაც და ღამითაც. დღით ხომ ლამაზია
ქალაქი, ღამით უნდა ნახო შენ, ღამით... მერე კინოში წავალთ,
კინო იქვეა; მერე – ცირკში, შენ იცი, როგორია ცირკი? წამო-
დი, ჟუჟუ, ქალაქში, ნუ გეშინია, არ დაგკარგავ, ჩაგკიდებ ხელს
და ვივლით, იცი, როგორი კარგი იქნება?! გადასასვლელზე მე
გადაგიყვან, შენ ნურაფრის ნუ გეშინია, მე ხომ ყოველთვის
შენთან ვიქნები... იქ უამრავი მაღაზიაა, რაც გინდა – იმას გი-
ყიდი. ტკბილეულობა ხომ გიყვარს? დიდ დედოფალას ისე მა-
ინც არ ნახავ? იქ ისეთი ჭრელი საკაბეებია... მე, ჟუჟუ, მთელ
საკაბეს გიყიდი, პეპელასავით ლამაზს, იმდენს გიყიდი, ჯიბეც
გამოგივიდეს და კიდეც მორჩეს... წამოდი, ჟუჟუ, ქალაქში.
ჟუჟუ თვალებს აფახურებს, აფახურებს და არ ვიცი, მეთან-
ხმება თუ არა.
ამასობაში ფუტკრის ნაკბენიც მავიწყდება, ვავლებ ხელს
ჟუჟუს და მიმყავს.
მინდორში ბუჩქნარებია, მოშორებით ტყის პირი იწყება. აჰ-
ყვები აღმა, გაივლი ასიოდე ნაბიჯს და ტყე პირდაპირ მინდორ-
ზე გამოდის, აკეთებს კუთხეს, მერე ბექობია, აქეთ აკაციების
რიგი ჩაუყვება და საბელავ რცხილებამდე ჩადის. რცხილების
ქვეშ მწვანე ბალახია. მინდვრის ბოლოს ლაშე დგას, ლაშე
დამდგარი, მღვრიე წყლითაა სავსე და ნაპირზე ლაქაშისა და
ჭილოფის მწვანე ტევრია.
მე მაგრად მიჭირავს ჟუჟუს მზეზე გარუჯული ხელი და მიმ-
ყავს.
ამ პანტიდან საქონლისაგან გადაპუტულ ქაცვის ჯაგამდე
მოედანია. ჯაგი თითქოს ძეგლია. მოედანზე მანქანების ტევა
არაა. მე ვიცი, როდის შეიძლება გადასვლა, ჟუჟუმ არ იცის. ჟუ-
ჟუ იცდის. მე ვურჩევ დროს, მერე ვეწევი მკლავში და გავრბი-
ვართ, მაგრამ მოვტყუვდი, ავჩქარდი. აგერ, კიდევ ერთი მანქ-

145
ანა გამოტყვრა, უნდა დავიცადოთ ასეთ დროს. არ უნდა დაიბ-
ნე, ჯობია, პირდაპირ მანქანის გასწვრივ შეჩერდე. არა უშავს,
თუ მანქანა შენკენ მოდის, ჩაგივლის, არა უშავს, ოღონდ ნუ
მერყეობ, წინ და უკან არ დაიწყო წრიალი. თორემ მძღოლმა
აღარ იცის, საით წავიდეს, როგორ აგიაროს გვერდი.
ჟუჟუ დგას, არ წრიალებს, იცდის.
– ახლა კი გავიქცეთ!
და გავრბივართ.
ვუვლით ჯაგს, შესანიშნავი „ ძეგლია “ .
ძეგლიდან იმ ტყემდე ისევ მანქანებია. ისევ გავრბივართ.
ისევ, მაგრამ აგერ წითელჯვრიანი მანქანა გამოიჭრა. ვდგა-
ვართ, ადგილიდან არ ვიძვრით, მერე ისაა, უნდა გავიქცეთ,
რომ სივილა ხმა მესმის, ჟუჟუსაც ესმის; სადღაც ხანძარია. წი-
თელი მანქანა გვიახლოვდება, მაგრამ ჟუჟუმ იცის, რომ არ უნ-
ა დაიბნეს, უნდა იდგეს გაუნძრევლად, უარესია თუ წინ და უკ-
ან დაიწყე სირბილი.
გადავდივართ ტყის პირას. იქ საშიში არაფერია, ტროტუ-
არზე მანქანები არასოდეს დადიან, მაგრამ მე და ჟუჟუ მაინც
ხელი ხელჩაკიდებულნი მივდივართ. მეშინია, ხალხში არ და-
მეკარგოს.
– აქ წიგნებს ყიდიან, ჟუჟუ, გინდა, გიყიდო?
ჟუჟუ თვალებს აფახურებს.
უნდა, მაგრამ კითხვა რომ არ იცის? არა უშავს, მარტო ნა-
ხატებიან წიგნს ვუყიდი.
– ამ სახლში მუზეუმია. იცი, ჟუჟუ, რაა მუზეუმი?
მე ვიცი, მუზეუმში დამტვრეული ქვებია, ჭურებიც, ხანჯლები
და დამბაჩები, დამბაჩები და თოფები.
– შენ არ შეგეშინდეს, ჟუჟუ, დამბაჩის გასროლა არ შეიძ-
ლება, არც თოფის – ესენი ტყუილად კიდია, შეხედავ და მეტი

146
არაფერი.
– აქ კი, ოო, სულ კანფეტებია, ბისკვიტები, ნამცხვრები,
ათასნაირი ნამცხვრები და კანფეტები. ფოჩიანი, ვერცხლის
ქაღალდში შეხვეული და... ბალიშა კანფეტები, ბალიშა კანფე-
ტი რა შენი საქმეა, ჟუჟუ, ფოჩიან კანფეტს გიყიდი, იქნებ ბალი-
შა კანფეტიც გინდა, გიყიდი, მე რა მენაღვლება, მაგრამ ამდე-
ნი შოკოლადის კანფეტით სავსეა მაღაზია და... როგორც გინ-
და.
ეს კინოთეატრია, მაგრამ აქ საღამოს წამოგიყვან.
ავყევით ტყეს. ჩამოვუხვიეთ, ბექობზე ცირკია აშენებული.
ცირკის წინ დიდი ნახატებია გაკრული: დათვები, კურდღლები,
ცხენები. ცხენები კი უნახავს ჟუჟუს, მაგრამ ეს ისეთი ცხენები
კი არაა, ეს სულ სხვა ცხენებია. ვთქვათ, მაინც უნახავს ცხენი,
მაგრამ სპილო ხომ არ უნახავს, არც ზღვის ლომი. ბილეთებს
აქ ვიყიდით და კვირას შუადღისას მოვალთ.
იქ კიდევ აკაციების რიგებისაკენ სულ მაღაზიებია, სულ ბო-
ლოს, რცხილნარში კი უნივერმაღია. უნივერმაღი დიდი მაღა-
ზიაა, იქ ყველაფერს იშოვის კაცი. მე ვურჩევ ჟუჟუს საკაბეს,
ყვითელს, წითელი ზოლებით თუ მწვანეს – ფერადი ყვავილე-
ბით. იქნებ იისფერი ურჩევნია ჟუჟუს?
ჟუჟუ, შენ თვითონ აირჩიე!
ჟუჟუ არ ირჩევს.
ჟუჟუს უნდა, მე ვუყიდო, როგორიც მე მომეწონება.
მე გამყიდველს ვთხოვ, უკეთესი აარჩიოს. აი, იქ რომ დევს
მაღლა, უფრო ქვევით, არც ეს! აბა ისევ მაღლა... ან სადმე ქვე-
ვით ექნება უკეთესი თავისი ნაცნობისათვის და მე მომცეს,
მომცეს, მის ნაცნობს ყოველთვის უშოვის, ჟუჟუ სოფლიდანაა
ჩამოსული. არც ცოტას ჩამოჭრა არ მინდა, სულ გამატანოს,
კაბას ხომ თავისივე ფერის ჯიბეც უნდა გამოუვიდეს.

147
 ჯიბე კი ძალიან სჭირდება ჟუჟუს.
სიცხდება.
ჩვენ ისევ გართული ვართ „ ქალაქის “ დათვალიერებით.
ბებია, ალბათ, დამეძებს, საყვედურობს, ჯავრობს.
ჩვენ ლაშისკენ გავრბივართ. ტყაპატყუპით ცვივიან ბაყაყე-
ბი წყალში, ლაშეში კუც იცის.
ჩავდივართ წყალში, დავძვრებით ლაქაშებში, ჭილოფებში,
ლაშე ზღვაა.
მე მოვტაცე ჟუჟუ ზღვისგადაღმელ ცხრათავიან დევს. დევი
პირიდან ცეცხლს ყრის და ცხვირიდან შავ კვამლს უშვებს, მაგ-
რამ მე არ მეშინია ცხრათავიანი დევის.
– გეშინია, ჟუჟუ?
ჟუჟუ ისევ აფახულებს თვალებს. მე ვიცი, არ ეშინია, არ ეში-
ნია, რადგან იცის, მის თავს ასთავიან დევსაც არ დავანებებ.
ჟუჟუ მაჩერებს. იშვერს ხელს წინ, მინდვრის თავისაკენ. ჟუ-
ჟუმ იცის, რომ ბებია მეძებს, ბებია გაჯავრებულია.
აი, ბებიაც!
ბებიას ბჟოლის წკნელი უჭირავს.
მე მეშინია, ბებია ჟუჟუს არ გაუჯავრდეს და დამნაშავესავით
ვეუბნები:
– ჟუჟუ, შენ წადი, გაიქეცი!
ის დგას და უცდის ბებიას მოსვლას, არ უნდა დამტოვოს,
არც მე მინდა, ასე მივატოვო.
ბებია მავლებს ხელს მკლავში, წკნელს ცხვირწინ მიქნევს
და სახრის ზუზუნში ქოქოლას მაყრის.
– ბებია, მე ჟუჟუს... ჟუჟუ, ბები...
– ჟუჟუს მოგცემ მე შენ...
ბებია მიმათრევს. უკან მაქვს თვალები მიქცეული, ვუცქერი
ჟუჟუს, რომელიც გაუნძრევლად დგას ამ გაგანია სიცხეში და

148
მიყურებს, აფახულებს თვალებს და მიყურებს.
– ბებო, ჟუჟუ...
მივდივართ სახლისაკენ და ვტოვებ ჟუჟუს. ბებიას ჰგონია,
ჩვენ თამაშით გავერთეთ. ეჰ, ბებიამ რა იცის, რომ ჟუჟუმ მთე-
ლი სოფელი დამატარა, ყველაზე ლამაზი სოკოები მაპოვნინა,
არ მოერიდა ეკლებს და მაყვალი დამიკრიფა, არ შეუშინდა
ქარს და ყველაზე საუკეთესო მსხლები ჩამომიტანა თავისი დი-
დი ჯიბით...
ან ის რა იცის ბებიამ, მე რამდენი ვატარე ჟუჟუ „ ქალაქში “
რამდენი რამ ვანახე და რამდენი რამ ვუყიდე, ბოლოს, ცხრა-
თავიან დევს მოვსტაცე...
ეს რომ იცოდეს ბებიამ...
იმ ღამეს გლანდებმა შემაწუხა, სიცხე მომცა, ალბათ, საბა-
ნი გადამძვრა. არ ვამხელ, მაგრამ ბებია ძალით მაღებინებს
პირს და... ნაუჟმურევს მილოცავს.
ჩამოდის აცრემლებული დედა, აღელვებული მამა.
ბებია უყვება, როგორ დავიკარგე მთელი დღე უსმელ-უჭმე-
ლი და როგორ მიპოვა ბოლოს ლაშის ჭენჭყოში.
ვბრუნდებით ქალაქში.
გადის ერთი დღე, მეორე.
დავდივართ ექიმთან.
ქუჩები, მოედნები...
ვდგავარ აივანზე და ვუცქერი ქალაქს დღითაც და ღამითაც,
დღითაც და ღამითაც.
მივდივართ აგარაკზე...
ვბრუნდები და – სკოლაშიც მღებულობენ.
ამის შემდეგ დიდხანს აღარ მომიცლია სოფლისთვის.
ჩამოდიოდა ბებია, ჩამოიტანდა ხურჯინებს, ხელჩანთებს
და საყვედურებს შვილებზე, მაგრამ, მე აღარ მეუბნებოდა –

149
შენ მაინც მიხედე მარტოხელა ბებიაშენსო.
მე უკვე მოკლე შარვალს აღარ ვიცვამდი, როცა ერთ ზაფ-
ხულს ისევ გვეწვია ბებია. ისაყვედურა შვილებზე, მერე ამხედ-
დამხედა და თითქოს თავისთვის თქვა: ახლა მაინც მიხედე
მარტოხელა ბებიაშენსო.
...და ისევ სოფელი. დიდი ეზო, ორღობე, თვალუწვდენელი
მინდორი, პანტის ხე და ჟუჟუ...
– ჟუჟუ!
– ჟუჟუნა!
ხმა არავინ გამცა, არც არავინ მოირბინა.
– ჟუჟუ, სადა ხარ, ჟუჟუ?!
მე იმ ღობეს მივადექი, სადაც ჟუჟუ უნდა გადმომხტარიყო.
– ჟუჟუუუ!
მეზობლის სახლის უკანა კარში ვიღაცამ გამოიხედა, გა-
მოიხედა და ისევ მიიმალა.
– ჟუჟუ, სადა ხარ, ჟუჟუ?!
ისევ გამოჩნდა ვიღაც, კიბეს ნელა ჩამოჰყვა და ჩემსკენ გა-
მოემართა.
– ჟუჟუს დაუძახე, ჟუჟუ სად არის?! – არ ვაცალე მოახ-
ლოება ქალიშვილს.
– ჟუჟუ?
– ჰო, მე ჟუჟუ მინდა!
– მე ვარ ჟუჟუ.
– შენ ხარ ჟუჟუ?
– ჰო, მე ვარ, – ღობესთან მოშორებით შეჩერდა და შუბლს
ქვემოდან გამომხედა ჟუჟუს თვალებით, მაგრამ... მაგრამ მას
თმა დავარცხნილი ჰქონდა, აღარ იყო მზისგან ისე გარუჯული.
ეტყობოდა, მაყვალი სულ არ უყვარდა, არც ხეებზე შეეძლო
ძრომა. ეს ჟუჟუ როგორ დამიკრეფდა მე ქარიანში მსხლებს,

150
როცა მას უსახელო, ლურჯკოპლებიანი კაბა აღარ ეცვა, დიდი,
დიდი წითელი ჯიბით.
ქალიშვილი დაიბნა, ვერც ვერაფერი თქვა, ვერც წინ წამო-
ვიდა, ვერც უკან გაბრუნდა, გულისპირს დაუწყო წვალება, კა-
ბის სახელოები ჩამოიწია, მერე ერთბაშად ქარისაგან აფრია-
ლებული კაბა დაიჭირა ორივე ხელით და ერთიანად ალეწილ-
მა ისევ გაიმეორა:
– მე ვარ ჟუჟუ.
– შენ... – შევატყვე ხმა გამებზარა, კიდევ წუთი და შევ-
რცხვებოდი ამ უცხო ქალიშვილთან.
– მე ჟუჟუ მინდოდა.

***
ამის შემდეგ, მგონი, აღარც ვყოფილვარ სოფელში.
დავამთავრე საშუალო. ზაფხულში ლექტორმა მომამზადა
მისაღები გამოცდებისათვის. ბედად ლექტორის ქალიშვილს
მოვეწონე: დედაჩემმა ხელი აღარ გაუშვა ამ ბედნიერ შემთხვ-
ევას, ინსტიტუტშიც მოვეწყვე და ცოლიც შევირთე.
საქმე კარგად წავიდა. შეგვეძინა ბიჭი. ბარემ კიდევ შეგვე-
ძინებოდა, მაგრამ...
დავამთავრე უმაღლესი, ვეძებეთ სამსახური ქალაქში, არ
იქნა, არ დაადგა საშველი.
ამას წინათ, ერთ პაპანაქება დღეს, ცოლი შემომიჩნდა:
– მოდი, რაც იქნება, იქნება, წავიდეთ ბებიაშენთან სოფე-
ლში, ბებიას ძალიან გაუხარდება, ბავშვი კიდევ სულს ამოით-
ქვამს.
ბებიამ – „ კერიას ნახშირიო “ , გაიოცა.

151
 ჩვენ ხომ კმაყოფილი ვიყავით და ვიყავით, ბიჭი კი პირდა-
პირ ცას ეწია სიხარულისაგან. აქეთ ეცა, იქით ეცა და თვალსა
და ხელს შუა გაგვიძვრა.
ჩამოვსხედით. ზოგი ჩვენი ვთქვით, ზოგი ბებიასაც ვათქმე-
ვინეთ, წავისაუზმეთ. სადაა ბავშვი?!
მზე გადაიწია. ბავშვი ისევ არ ჩანს.
– რაღა გვეშველება, – შეწუხდა ცოლი, – წუხელ ნაშუაღა-
მევს, მგონი, ოფლიც ჰქონდა. საბანს არ იხურავს და არ იხურა-
ვს, გლანდებიც ამოსაჭრელი აქვს, დღეს კიდევ სულ გა-
დაიკარგა...
– არ დაიკარგება, – ვთქვი მე და აივნიდან გადავძახე:
– ამიკოო!
ხმა არაა.
გადავედი ორღობეში.
სადაა შენი ამიკო?!
მივყვები ბროწეულის ორღობეებს – აღმართი, დაღმართი.
გავდივარ მინდორზე, ფეხებზე მცემს ბაიები, ბაბუაწვერები,
ეკლიანი, მაღალი ბალახები; აგერ პანტის დიდი ხე. თითქოს
ფუტკრის ნაკბენი ამეწვა. მინდა, გავიქცე, დავღეჭო პანტის
ფოთოლი და ნაკბენზე დავიდო; იქვე საქონლისაგან გაპუტუ-
ლი ქაცვის ჯაგი – „ ძეგლი “ , ტყის პირას – წიგნების მაღაზიე-
ბი, მუზეუმი, იქ ცირკი, აქეთ სულ მაღაზიები და უნივერმაღი.
უნივერმაღში ყველაფერს იშოვის კაცი. მინდვრის ბოლოს –
ზღვა, ზღვას იქით – ცხრათავიანი დევი და...
ღმერთო ჩემო!..
აგერ ჟუჟუც...
– ჟუჟუ, შენც აქა ხარ, ჟუჟუ?
ლაშის პირზე, ლაქაშისა და ჭილოფის მწვანე ტევრში შავი
გარუჯული გოგონა დგას, მიცქერის შუბლს ქვემოდან და აფა-

152
ხურებს შავ, გიზგიზა თვალებს.
– ჟუჟუ!
აცვია უსახელო, ვიწრო კაბა და აქვს დიდი ჯიბე. ჯიბე კაბის
ფერი არაა.
– ჟუჟუ, ეს შენა ხარ, ჩემო ჟუჟუ! – ხმამაღლა ავყვირდი მე,
რომ ლაქაშებიდან ჩემმა ბიჭმა გამოყო თავი. მოვიდა, ხელი
ჩაჰკიდა ჟუჟუს და მომიბრუნდა:
– მამიკო, ეს ჟუჟუ არაა, ეს მზეონაა.
ჟუჟუ კი იდგა, მიცქეროდა შუბლს ქვემოდან და უთქმელად
აფახურებდა თვალებს.
არ ვიცი, რა მომდის, არ ვიცი, რა მემართება, მე ხომ უნდა
გავჯავრებოდი შვილს, მთელი დღე რომ გადაიკარგა, ხომ უნ-
და დამესაჯა, ხომ უნდა წამევლო ხელი და სახლში წამეყვანა...
– მამიკო, ეს მზეონაა, – ჩამესმა ისევ.
– მზეონაა?
ლაშის პირზე, პაპანაქება მზეზე გაუნძრევლად დგას ჟუჟუ,
აფახურებს თვალებს და მიცქერის, აფახურებს თვალებს და
მიცქერის.
– მამიკო, მე და მზეონა...
– ვიცი, – გავაწყვეტინე მე, – ვიცი!
მე ვიცი, რომ მზეონამ შენ მთელი სოფელი დაგატარა, ყვე-
ლაზე ლამაზი და გემრიელი სოკოები გაპოვნინა, არ მოერიდა
ეკლებს და მაყვალი დაგიკრიფა, არ შეუშინდა ქარს და ყველა-
ზე საუკეთესო მსხალი ჩამოგიტანა დიდი ჯიბით, ჯიბით, რომე-
ლიც მისი კაბის ფერი არაა.
მე ისიც ვიცი, რომ შენ მთელი „ქალაქი“ შემოატარე
მზეონას, რამდენი რამ ანახე, რამდენი რამ უყიდე და ბოლოს
ცხრათავიან დევს გამოსტაცე.
მე ვიცი ეს თამაში.

153
 ცირა, ანუ ხელნაკრავი
სიყვარული

ვინ იცის, უკვე მერამდენედ ვიცვლიდი ბინას. ამჯერად მინ-

დოდა, რაც შეიძლება პატარა ოთახი მექირავებინა იაფად და
არც სიშორეს დაგიდევდით. ბევრი ძებნა კი დამჭირდა, მაგრამ
ვიშოვნე.
საკმაოდ მქონდა ფეხით სასიარულო აღმართზე. მაღლა,
მარცხნივ უნდა გამეხვია და ნაწვიმარზე ორასიოდე მეტრი ტა-
ლახიანი გზაც უნდა გამევლო. ბოლოს პაწია, მშვენიერ ეზოში
შევედი. ჭიშკართან ლეღვის ხე იდგა, უფრო შიგნით – სამიო-
დე მოუვლელი მაღლარი ვაზი, ვაზის ძირას ონკანი, რომელ-
შიაც ღამღამობით, იშვიათად დღისითაც, მოდიოდა წყალი.
სახლი მოზრდილი იყო, მაგრამ ამ პატარა ეზოში ერთი
აივანი გამოდიოდა. აივნის შიგნით სრული და აივნის თავში
პაწია, სულ პაწია ოთახი იყო, ეტყობოდა, მერე მიშენებული.
ოთახში ერთი ხის საწოლი ძლივს იმართებოდა. საწოლის
თავში, ფანჯარასთან, მაგიდა იდგა და ტაბურეტი, რომელიც
არ ჭრიალებდა.
დიასახლისი მოხუცი იყო, რომელთანაც ლაპარაკი, სურ-
დათ თუ არ სურდათ, აუცილებლად მეზობლებს უნდა გაეგო-
ნათ.
დიასახლისს ორი შვილი დაღუპვოდა ომში, მარტო ერთის-
გან დარჩენოდა ქალიშვილი, ერთი შეხედვით, მორცხვი, უთ-
ქმელი, მაგრამ თვალებციმციმა ცირა.
ცირას დედა მეორედ გათხოვილიყო, სადღაც მეორე უბან-
ში. ნარძლევს ყოფილ დედამთილთან მოსვლა ეუხერხულებ-

154
ოდა, მაგრამ ცირა სკოლიდან აუცილებლად ბებიასთან გამო-
ივლიდა, ხშირად მთელი დღით რჩებოდა, ზოგჯერ ღამეც.
თავიდან, როცა ბინა ვნახე და ფასზე შეთანხმება იყო საჭი-
რო, ცირამ ოთახის კარი მოხურა.
– რა ეღირება, ბებია, თქვენი დარბაზი? – შევღიმე მოხუცს.
ცირა ამ ხუმრობაზე გაწითლდა და ჩემგან ისე დადგა, სახეში
არ შემეხედა.
– რა მინდაო ამ ყმაწვილმა? – შვილიშვილს მიუბრუნდა
მოხუცი, მაგრამ მიხვდა და თვითონვე განაგრძო, – ფასს
იკითხავდა.
ცირამ თავი დაუქნია, მაგრამ ეცადა, არ დამენახა.
დიასახლისმა თავისი თქვა, მე – ჩემი.
მოხუცი ვერ დამხვდა ხელგაშლილი, მაგრამ მომჭირნეობა
თქვენ ჩემი უნდა გენახათ.
შვილიშვილი თითებით აჩვენებდა ბებიას ჩემ მიერ შეძლე-
ულ ფასს.
ბოლოს უკანასკნელი სიტყვა ვთქვი და ავდექი. პატრონმა
შორს დაიჭირა. ცირა თავს უქნევდა მოხუცს, ანიშნებდა: და-
თანხმდი, კარგი ფასიაო.
მე ბინების გამოცვლის საკმაო გამოცდილება მქონდა და,
როცა კიბეზე ჩამოვდიოდი, მივხვდი, დიასახლისი უკან აღარ
დამაბრუნებდა და ვინანე, რომ ცოტა კიდევ არ წავუმატე. ჭიშ-
კართან ცირა მომყვა და გადაღმა გადასულს კარებში თავგა-
მოყოფილმა მითხრა:
– თუ მართლა მოგწონთ ოთახი... – და ისევ გაწითლდა, –
გადმოდით, ბებიას მე დავითანხმებ.
– ოთახი... – მინდოდა, მეთქვა, რა ოთახია-მეთქი, მაგრამ
თავი შევიკავე და განგებ ცოტა შევაქე კიდეც, – რატომ, ოთა-
ხი... ჩემთვის საკმარისია; ამის გარდა, აქ ჰაერია კარგი.

155
 – ჰაერი კარგია, – თავი დამიქნია ცირამ, – ჰაერი კარგია
და ბებიას მე დავითანხმებ.
– ძალიან კარგი, მაგრამ მე როგორ გავიგო, რომ დაითან-
ხმებ?
– თქვენ დარდი ნუ გაქვთ, როცა გინდათ, გადმოდით, მე ბე-
ბიას ძალიან ვუყვარვარ.
– ეს შენ, მაგრამ მე?
– არა, ვიცი, რომ მეტი არ ღირს, არც ამდენი.
– ღირს თუ არ ღირს, ჩემი სიტყვა ესაა.
– თუ გნებავთ, დღესვე გადმოდით, დავხვეტავ, მოვრეცხავ
და გადმოდით.
რა სასახლის პატრონი მე ვიყავი, რომ იმ ღამესვე არ გავქ
ცეულიყავი, მაგრამ გადასვლა მაინც არ ჩავთვალე საჭიროდ,
აკი გითხარით, ბინების საქმეში გამოცდილი გახლდით-
მეთქი.
ასე იყო თუ ისე, იმ გოგონას დახმარებით დავიწყე ცხოვრე-
ბა პერანგივით მორგებულ ოთახში, ბებია სალომეს გვერდით,
სადაც ყოველდღე გვყავდა სტუმრად კეთილი და მორცხვი ცი-
რა.
თუ მეცადინეობა მინდოდა, პირობები იყო. დიასახლისს
ყურს რომ აკლდა, მუსაიფს ერიდებოდა, ხშირად ეძინა ან ქვე-
ვით, სარდაფში ჩადიოდა და საათობით თავისთვის ფუსფუსებ-
და, მატყლს ჩეჩავდა ან ართავდა. შვილიშვილს ჯემპრს უქსოვ-
და თუ წინდებს, თუმცა ცირა იმ წინდებს აღარ ჩაიცვამდა, მაგ-
რამ მაინც უქსოვდა, ან ნემსი ეჭირა ხელში და საათობით უყ-
რიდა ძაფს, სადილს ამზადებდა.
ნაცნობ-მეგობრები საგანგებოდ რომ მოგეწვია, მაშინაც
საეჭვო იყო, მოვიდოდნენ თუ არა.
მეზობლებიდანაც განსაკუთრებული ხმაური ან ხმამაღალი

156
ლაპარაკი ძვირად გამოდიოდა.
ერთი სიტყვით, თუ ლექციებზე ან სხვაგან სადმე წასასვლე-
ლი არ იყავი, დამჯდარიყავი და გეკითხა, გეკითხა და გეწერა.
მართლაც ბევრს ვკითხულობდი, უმაღლესში კარგად
ვსწავლობდი, როცა არ ვიცოდი რას ვაპირებდი, ვკითხულობ-
დი ყველაფერს და ვუმიზნებდი რაღაცას, ხომ გეუბნებით, ახ-
ლაც არ ვიცი რას, მაშინ კი სანიმუშო სტუდენტი ვიყავი. ვიცო-
დი, რომ ამხანაგები უნდა მყვარებოდა და არ მძულებოდა.
კვირაში ერთხელ კინოში დავდიოდი. უმეტესად მაინც ჩემ-
თვის ვიყავი და ვკითხულობდი.
გაკვეთილების დამთავრების შემდეგ შემოივლიდა ცირა.
ეზოს წინ ალიზით შეთითხნილი ყორე ჰქონდა, რომელიც გზი-
დან უფრო მაღალი იყო. ამ ყორის მიღმა ჯერ ჩამოივლიდა დი-
დი პეპელა – ცირას თეთრი ბაფთა, მერე გაიჟღრიალებდა კა-
რის დაჟანგული ზამბარა და გოგონა ეზოში შემოყოფდა თავს.
ბებია ყოველდღე ისე ხვდებოდა შვილიშვილს, თითქოს
წლობით უნახავი ჰყოლოდა. ეფერებოდა, თავს ევლებოდა,
სიცოცხლეს, სულისდგმასა და მაცხონებელს ეძახდა. ცირა
ცოტას ლაპარაკობდა, ძალიან ცოტას, მაგრამ თვითონაც ჭკუ-
ის დასაკარგავად უყვარდა ბებია.
ეს იყო და ეს. მე მათ ცხოვრებაში არ ვერეოდი და ისინი
ჩემს მყუდროებას არ არღვევდნენ, მაგრამ მოხდა ისე, რომ
ჩვენ მაინც დავმეგობრდით.
იმ დღეებში, არ ვიცი, სახლში აწყენინეს თუ... მგონი, რომ
აწყენინეს, სკოლიდან მოსული აღარსად წასულა და ის ღამეც
ბებიასთან გაათია. მეორე დღეც, მთელი კვირა, გარდა სკო-
ლისა, ფეხი არსად გაუდგამს. ერთ დღეს, როცა მისმა თეთრმა
ბაფთამ ფარფატით ჩაიარა ყორის იქით, ზამბარის დაჟ-
ღრიალებამ დაიგვიანა; მერე კი ფრთხილად შემოჰყო ცირამ

157
თავი კარებში. რატომღაც, მივხვდი, ნამტირალევი იყო.
შემეცოდა. გათხოვილი დედა, მამინაცვალი, მოხუცი ბები-
ა... იქნებ მამინაცვალი აღარც კი აყენებს სახლში, იქნებ დე-
დას არც კი უნდა გამოუშვას ბებიასთან, იქნებ სცემს კიდეც, იქ-
ნებ... ათასი დარდუბალაა ცხოვრებაში.
კარგა ხნის შემდეგ, როცა გოგონა ეზოში დავინახე, აივანზე
გავედი და ხელის დაქნევით მივესალმე.
– გამარჯობა, ცირა!
ცირამ თავი დამიქნია, ისევ უხასიათოდ იყო.
– როგორა ხარ, ცირა? – გავუცინე და კიბეს ჩავყევი.
– კარგად!
– ვითომ?!
ცირა აილეწა.
– მე შენს ადგილზე ახლა ვიტყოდი: არა მიშავს რა...
– რატომ, კარგად ვარ!
– ეჰ, რა ცუდია, რომ ჩვენ მეგობრები არა ვართ!
– მეგობრები?!
– ჰო, ჩვენ რომ მეგობრები ვიყოთ, შენ მეტყოდი: ნაწყენი
ვარო.
ცირა დაიბნა. მან უთუოდ დაიჯერა, რომ ვიცოდი, ვისზე იყო
გაჯავრებული.
– თუ არა ვარ ნაწყენი?
– თუ არა ხარ კი, მაგრამ მე ხომ ყველაფერი ვიცი, ჩემთვის
ამის გაგება სულ არ არის ძნელი.
ცირას იმ წუთში არ ესიამოვნა, რომ ვიცოდი მისი ოჯახური
საიდუმლო და თანაც ამას ასე გულგრილად და დაუფარავად
ვამხელდი. მერე განგებ დაჯერებულად, თითქოს აგდებულა-
დაც კი დავუმატე:
– არაფერი არის ისეთი, მე რომ არ ვიცოდე, მაგრამ ამას

158
შენს ადგილზე სულ არ ვიდარდებდი.
იგი ახლა ჩემზეც ნაწყენი იყო.
– შენ სკოლაში ერთი კვირის წინ მიიღე ორიანი... – ვთქვი
და ცირას შევხედე.
გოგონას თვალები აუციმციმდა ჩემს ასეთ საშინელ შეცდო-
მაზე.
– ორიანი მივიღე?!
–ჰო, ორიანი მიიღე ერთი კვირის წინ, მაგრამ მე უფრო მე-
ტი ვიცი.
– რა იცით?
– ხომ გეუბნები, არაფერი არის ისეთი, მე რომ არ ვიცოდე,
შენ დღესაც მიიღე ორიანი.
ცირას სიცილი წასკდა.
– არა, ის კი არ მინდა, გითხრა, რომ ორიანი სასიხარუ-
ლოა, სასიხარულო არ არის, მაგრამ ამისთვის... მე ისიც ვიცი,
რა არის საჭირო.
– მეცადინეობა! – დამასწრო ცირამ.
– კიდევ მეტს გეტყვი.
– თქვით!
– მეც მივიღე ერთხელ ორიანი, ერთი კვირის შემდეგ კიდევ
მივიღე და ვიტირე, მერე დავჯექი, ვიკითხე და ვწერე, ვწერე და
ვიკითხე და მივიღე ხუთიანი... ვიცინე. ასეა ცხოვრება, ჩემო
ცირა, მიიღებ ორიანს – იტირებ, მიიღებ ხუთიანს – იცინებ.
იგი ჭკვიანი გოგონა ჩანდა და, რა თქმა უნდა, არ დაიჯერა
ჩემი ასეთი აზრი ცხოვრებაზე, მაგრამ დაიჯერა, რომ მე არა-
ფერი ვიცოდი მისი სულიერი ტკივილის თაობაზე.
– ასეა, თუ ადამიანს არ დაუმტკიცე ვინა ხარ, ისე ვერავინ
ვერაფერს ხვდება, მე ვიცი, დღემდე რას ფიქრობდი შენ ჩემზე.
– არაფერს!

159
 – მე ხომ ვიცი, შენ რამდენიც უნდა იუარო, ვიცი, ძალიანაც
რომ გეწყინოს, ვიცი და რა ვქნა!
– არაფერს ვფიქრობდი...
– შენ ფიქრობდი, გადმოვიდა ვიღაც უცხვირპირო...
– დედა მომიკვდეს...
– მოიცა, ცირა... ვიღაც უცხვირპირო, შეიბუდრებს ოთახში,
ქექავს წიგნებს და რვეულებს და სხვა ამქვეყნისა არაფერი გა-
ეგება, არც არაფერი ესმის. თურმე საქმე ასე არ ყოფილა. მე
ვიცი, რატომ ტირიან და იცინიან ადამიანები.
ცირა მიხვდა, რომ მართლა რაღაცა გამეგებოდა და თავს
განგებ ვისულელებდი, რომ მეამებინა და ტკივილი შემემსუ-
ბუქებინა, და იმ დღიდან მართლა შეიცვალა ჩემზე აზრი. ამის
შემდეგ ჩვენ თითქმის დავმეგობრდით, მაგრამ მას მე ყოველ-
თვის ბავშვად ვთვლიდი და ჩვენი საუბარი მაინც ეს იყო:
– როგორა ხართ? – მეკითხება, როცა ჩვენ ეზოში ან აივან-
ზე ვხვდებით ერთმანეთს.
– ცუდად, – ვეუბნები, – ცუდად ვარ, ცირა, წუხელი ცუდად
მეძინა.
– რა თქმა უნდა, ავად არ ყოფილხართ.
– არა, ცირა, მარტო ავადმყოფობა არ ნიშნავს ცუდად ყოფ-
ნას და მართლა არც ორიანის მიღებაა ქვეყნის დაქცევა.
ცირას ძალიან უნდა გაიგოს, ახლა რით ავხსნი ყოფნა-
არყოფნის საკითხს.
...და გამოვუტყდი: წუხელ, შუაღამისას, ისე მკვდარივით ჩა-
მეძინა, წყლის მოსვლა ვერ გავიგე და დღეისათვის გრაფინი
და ბოცა ცარიელი მაქვს. შენ თვითონ განსაჯე, რა დაგაძინებს
ადამიანს, როცა ბოცა და გრაფინი ცარიელი გაქვს.
– არ დაგეძინებათ.
– უფრო მეტს გეტყვი, ყურგახვრეტილ შაურად არ ღირს კა-

160
ცის ცხოვრება, თუ ბოცა წყლით შუამდე მაინც არ აქვს სავსე.
ღამით თუ ცირა ბებიასთან არის, მოდის ჩემთან და კარზე
აკაკუნებს:
– რეზო!
– ჰაუ, რომელი ხარ?
– მე ვარ!.. – ამბობს და ერიდება სახელის ხსენებას.
– ცირა ხარ, გოგო?
– ჰო.
მე პირდაპირ ლოგინიდანვე ვუწვდი ხელს და კარის საკეტს
ვაღებ, ცირასთან არ მერიდება, ასე გაუხდელად წამოწოლი-
ლი დავხვდე.
– შემოდი, ცირა!
– არა, ის... წყალი მოვიდა.
გარეთ თუხთუხებს ონკანი, ქშინავს, უბერავს და ჟანგიანი
წყლის ნაკადს ისვრის.
– აი, ცხოვრების აზრი! – აღტაცებული ვარ – ავიღოთ წყა-
ლი, ავავსოთ ჭურჭლები, დავწვეთ მერე, ვიძინოთ და ვიძინ-
ოთ.
ვდგები. მიმაქვს ბოცა და გრაფინი, ცირას ვედროები, თუნ-
გი, ქვაბები და ვავსებთ...
ავდივართ მაღლა და ცირას მადლობას ვუხდი.
– ამაღამდელი უდარდელი ძილი შენი წყალობაა, არ ვიცი,
რით გადაგიხადო.
– მადლობად არ ღირს! – იცინის, ლოყებზე ფოსოებს
იჩენს...

მკითხველთა ლიგა

161
 ***

მე არც მომდევნო წელს გამომიცვლია ბინა და როცა ზაფ-

ხულის არდადეგებიდან დავბრუნდი, ცირას ისე გაუხარდა, კი-
ნაღამ იტირა.
– როგორა ხარ, ცირა?!
– რა ვიცი, არა მიშავს რა...
– რატომ კარგად არა ხარ?!
– კარგად ვარ!
– დედამიწის ზურგზე ისეთი არაფერია, მე რომ არ ვიცოდე.
– მერე?
– მერე და შენ ამ ზაფხულს მოგეწყინა.
– კი.
– იმწამსე კუდიანივით მივხვდი, ხომ ხედავ?
– და ისიც იცით, რატომ? – სახეზე ალმური შემოენთო.
– ასეა ადამიანი, ხარ ცუდ ხასიათზე, მერე მოგბეზრდება და
დადგები კარგ ხასიათზე, მერე ეს ხალისიანობაც ამოგივა ყე-
ლში და დადგები ისევ ცუდ გუნებაზე.
– რატომ მელაპარაკებით ასე?! – ეს იყო ცირას პირველი
საყვედური, მაშინვე თვითონაც იგრძნო და პირი ამარიდა.
– აბა, როგორ? – მასთან სხვანაირი ლაპარაკი ვერ წარმო-
მედგინა.
– ჩვეულებრივად, უბრალოდ, როგორც საერთოდ ლაპარა-
კობენ...
– როგორც საერთოდ ვლაპარაკობ?
– ჰო.
– საერთოდ... როგორ არის ბებია?
თავი დამიქნია, გმადლობთო.

162
 – რაღაცა ვერ ვხედავ.
– სძინავს.
– ღმერთმა კარგად ამყოფოს...
ჩემოდანი ავიტანეთ.
ოთახში ყველაფერი ძველებურად იყო. მხოლოდ ფანჯრები
და იატაკი გაეპრიალებინა. აივანზე გამოვედით.
– ადამიანები... არა, წამომცდა, ცირა, სოფელში ჩვენები
კარგად არიან.
– ჰო, მე უნდა მეკითხა.
– შენ კარგად ხარ და ეს არის.
– კი, ახლა კარგად!
– ორიანების მიღებას წელს აღარ აპირებ...
– არა, უკვე საშუალოს ვამთავრებ...
მეტი სალაპარაკო არაფერი გვქონდა. ვუცქირეთ ერთხანს
სახლების სახურავებს. ცირამ იგრძნო, უხმოდ დავცილდებო-
დით ერთმანეთს და თქვა:
– ილაპარაკეთ ისევ ისე...
– როგორ ისე?
– ისე, როგორც...
– არაჩვეულებრივად, როგორც საერთოდ არ ვლაპარა-
კობ?
– ჰო, როგორც მელაპარაკებოდით.
– ასეა ადამიანი, ჩემო ცირა, გელაპარაკებიან არაჩვეულე-
ბრივად, მოგწყინდება, მერე გინდა ჩვეულებრივად გელაპა-
რაკონ, ილაპარაკებ ჩვეულებრივად და სულ რაღაც ორ წუთში
ისევ არაჩვეულებრივი მოგინდება. მე ეს ყველაფერი ვიცი,
როცა გაიზრდები, შენც გეცოდინება.
– ვიცი, ამდენი ახლაც ვიცი. არც ისე პატარა ვარ... ხომ გი-
თხარით, ვამთავრებ...

163
 – ეს თუ იცი, გაზრდილხარ და ის არის, – ავათვალიერ-
ჩავათვალიერე, უბეში შაქარა ვაშლები ეწყო, – მართლა გაზ-
რდილხარ.
– რამდენჯერ უნდა გითხრა, წელს ვამთავრებ.
– ჰო, მართლა, შენ წელს ამთავრებ, ერთი წლის შემდეგ
შენ იქნები...
– ერთი წლის შემდეგ ასე არ ილაპარაკებთ?
– არა, ერთი წლის შემდეგ ჩვენ ვილაპარაკებთ ჩვეულებრ-
ივად.
ამის შემდეგ ცირამ მოუხშირა ჩვენთან ყოფნას, თვალშიაც
მეტად მხვდებოდა. ერთხელ ბებია მომიგზავნა და ათხოვნინა,
რომ ზოგჯერ სწავლაში დავხმარებოდი.
მე ამან გამაკვირვა, რადგან ცირა არ ჩანდა ისეთი გოგო,
რომ თუ მოინდომებდა, რაიმე დარჩენოდა გაურკვეველი. მო-
ხუცს თანხმობა განვუცხადე. ჩემი ვარაუდი გამართლდა. რო-
ცა გაკვეთილს ვუხსნიდი, თვალებში მიყურებდა, მაგრამ არ
მისმენდა, მისმენდა, მაგრამ ისმენდა მარტო ხმას.
– გაიგე? – ვკითხავდი.
– კი, – მეტყოდა თვალების ციმციმით, – ახლა კარგად გა-
ვიგე! – გაიღიმებდა და ლოყებზე ფოსოებს გაიჩენდა. თუ გა-
მოვკითხავდი, მიპასუხებდა, მაგრამ ეს ჩემი ნათქვამი არ იყო.
ყველაფერი მაინც თავის გზით მიდიოდა. ავადმყოფობას
ჩემთან რა უნდოდა, მაგრამ ნაწვიმარზე ხის ძველი კიბის სა-
ფეხური ჩამივარდა, როცა წყლით სავსე ბოცა ამომქონდა; ბო-
ცას რას დავეძებდი, მაგრამ უნებურად მის გადარჩენას ვეცადე
და მთელი წვივი და მუხლისთავი გადავიღლიტე. მეორე დღეს
სიარული გამიჭირდა, პოლიკლინიკამდე ძლივს ჩავედი. თუ
ფეხი მაღლა მედო, არ მაწუხებდა, თუ ქვევით დავუშვებდი, სი-
სხლი მაწვებოდა და პირდაპირ გულს მიწყალებდა.

164
 ცირას ჩემი ფეხის ტკივილი ნებას აძლევდა, ოთახში დაუკ-
ითხავად შემოსულიყო და, რითაც შეეძლო, დახმარება გაეწი-
ა; ანდა ჩამომჯდარიყო ერთადერთ ტაბურეტზე და რომ არ
მომწყენოდა – გველაპარაკა.
– ასეთია ცხოვრება, ჩემო ცირა... ხელში რომ პირამდე სავ-
სე ბოცა გიჭირავს და კიბეზე მაღლა-მაღლა ადიხარ, სულ რომ
არ ელი, მაშინ ჩაგივარდება საფეხური, ჩაილეწები, წვივს და
მუხლისთავს ერთად გადაიღლეტ.
– თუ იცოდით...
– ცირა, ეს ყველამ იცის.
– მაშინ უნდა გაფრთხილებულიყავით.
– განა, რაც იცი, ყველაფერს გაუფრთხილდები?
– ვერა, – თქვა ცირამ და ცოტა ხნის შემდეგ ისევ გაიმეორა,
– ვერა, ვერ მოერიდები.
– ვერ მოერიდები და ვერც ასცდები, ცირა, მე ხომ ვიცი და
ვიცი, ეს შენც იცი.
– ყოველთვის ხომ არ უნდა იხუმროთ?! – მითხრა წყენით.
– არა, ცირა, სულ არა ვარ ხუმრობის გუნებაზე, ჩვეულებ-
რივ ადამიანებზე გეუბნები... გარდა ამისა, როცა ხელში სავსე
ბოცა გიჭირავს, მასზე ფიქრობ, არ გამიტყდესო და არ გახ-
სოვს, რომ შეიძლება კიბე ჩაგენგრეს. მაგალითად, მე იოლად
გადავრჩი, ბოცაც გადავარჩინე... ბევრს ბოცაც ემსხვრევა და
ფეხს მარტო კი არ იყვლეფენ – მთლად იტეხენ.
– ეს ძნელია.
– ძნელია იმისთვის, ვისაც ბოცა გაუტყდა და ფეხი მოტყდა,
თორემ თვითონ ცხოვრებისთვის არავითარი მნიშვნელობა
არა აქვს.
– სხვა რამეზე ილაპარაკეთ...
– სხვა რაზე, ჩემო ცირა?

165
 დუმილი ჩამოვარდა.
– მოდი, რაც იყოს, იყოს, და შენ მითხარი რამე.
– მე რა უნდა გითხრათ?
– რაც შენ გინდა.
– რაც მე მინდა?..
– ჰო, შენ რაც გინდა.
– მე არაფერი მინდა.
– აბა, ვისხდეთ ასე, მე აგერ ლოგინზე ფეხგაჭიმული, შენ
მაგ სკამზე და ვუყუროთ, როგორ იპარავს სახურავებიდან წი-
თელ სხივებს ჩამავალი მზე.
– მერე?
– მერე მთვარე ამოვა.
ცირას აღარ უთქვამს მერეო, მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ
განვაგრძე:
– ვიცი, შენ გინდა, იცოდე და გეტყვი, მერე მთვარე ჩავა და
მზე ამოვა.
– ხომ შეგეხვეწეთ, სხვა რამეზე ილაპარაკეთ-მეთქი.
– სხვა რამეზე... რა ვთქვა... სხვა რამეზე... ზღაპარი მოგიყ-
ვე, ცირა?
– მომიყევით, იცით ზღაპარი? ძალიან გთხოვთ, ზღაპარი
მომიყევით!
– ჯერ ადრეა, აი, მთვარე რომ ამოვა, მოგიყვები.
– კარგი, დავიცდი, ამაღამ სულ არ წავალ სახლში.
მზემ ჯერ დაბალი სახლების სახურავებს ააცალა სხივები,
მერე მაღლებს, ბოლოს, დაისის მყუდროება ჩამოწვა. უხ-
მაურო მყუდროება კი არა, რაღაც ფერების მყუდროება, დღი-
სა და ღამის გასაყართან რომ იცის. მეწამულის ფერი რომ
ინავლება, ბაცდება, იფერფლება...
ჩვენ ხმას არ ვიღებდით.

166
 დიდხანს დავრჩით ასე, სანამ მთვარის მკრთალი სინათლე
არ ახმაურდა.
– მიამბე ზღაპარი, – მითხრა ცირამ, – აქამდე შენობით
არასოდეს მოუმართავს. და მივხვდი, როგორ ძალისძალათი
თქვა ახლაც, ღამე რომ არ ყოფილიყო, ვერაფრით ვერ იტყო-
და.
– ზღაპარი? – განგებ გავიკვირვე.
– ხომ თქვი, მოგიყვებიო?..
– შენ უკვე პატარა აღარა ხარ, ცირა!
– ზღაპარი მარტო პატარებისვთის არის?!
– აბა, რაღა დროს შენი ზღაპარია!
ოთახში მთვარის მკრთალი ნათელი შემოცურდა და პირ-
დაპირ თვალებში ჩამხედა.
– მთვარის ზღაპარი არ იცი?
– მთვარის ზღაპარი? როგორ არ ვიცი, ცირა, ყველა ზღა-
პარში ხომ ვინმე უფლისწულს უყვარს მზეთუნახავი!
– კი, მაგრამ ზღაპრები ხომ ბავშვებისთვისაა, რატომ არის
შიგ სიყვარულზე ლაპარაკი?
– არ ვიცი, ცირა, ან ბავშვებმა არ იციან, რომ სიყვარულზეა
ლაპარაკი, ან დიდებმა.
ცირა მაგიდის თავში იჯდა და მთვარის სინათლეზე არ ჩან-
და.
– თქვენ არავინ გიყვართ?
– ცირა!.. – ჩემთვის ისე მოულოდნელი იყო მისგან ასეთი
შეკითხვა, ყელი გამიშრა. იგი არ ჩანდა, მაგრამ ვხედავდი,
როგორ შემოედო სახეზე ალმური და მაინც მეგონა, კარის
ჭუჭრუტანაში სხვა ვინმემ თუ შემომძახა-მეთქი.
– ცირა, – გავიმეორე მე, – შენ ახლა მკითხე რამე?
ცირამ ისევ არ მიპასუხა, მაგრამ მე ვკითხე ჩემს თავს, მიყ-

167
ვარდა თუ არა ცირა. პირდაპირ, შიშვლად დავსვი ეს კითხვა,
მას კი ვუპასუხე:
– არა, ცირა, არავინ მიყვარს, რა არის სიყვარული, კაცმა
რომ თქვას?! უნდა ადგე, შეიყვარო ვინმე და მერე მთელი
ცხოვრება შენს თავს გერჩივნოს. ღამეები არ უნდა იძინო და
მერე მთელი დღე თვალები გაწითლებული უნდა გქონდეს. ის
კი არადა, შეიძლება ლექციაზე ჩაგთვლიმოს და ლექტორმა
სხვა თვალით უნდა დაგიწყოს ყურება. მე რომ მკითხო, დავი-
დარაბად არა ღირს, არც შენ გირჩევ.
ჯერ თავშეკავებული სლუკუნი მომესმა, მერე ქვითინი და
ძლივს გავარჩიე ეს სიტყვები:
– ადრე მოგეცა ეს რჩევა... შენ ხომ ყველაფერი იცი!.. –
თქვა, ადგა და გარეთ გავარდა. შევიდა გვერდით ოთახში და
არ ვიცი, მართლა აღწევდა ჩემამდე ხმა თუ არა, მაგრამ მეს-
მოდა მისი გულამოგლეჯილი ტირილი.
ასეც ვერ გაძლო დიდხანს. გავიგონე, როგორ წამოდგა
ლოგინიდან და აივანზე გამოვიდა. მეგონა, ჩემთან შემოვარ-
დებოდა, აზლუქუნებული, აწიოკებული შურისძიებით და რა-
ღაცნაირი განზრახვით, რომ მე ასე ახირებულად, უგულოდ
მოვეკიდე მის პირველ, ზღვასავით მომსკდარ გრძნობას; მაგ-
რამ არა, კიბეები ჩაირბინა და მერე აღარ ვიცი, ჭიშკრის ზამ-
ბარის ხმა არ გამიგონია.
ცირამ მარტო კი არ გამაოცა, შემაშინა, დამაფრთხო და იმ
ღამეს თვალი არ მომიხუჭავს. გარეთ რამდენი ფოთოლი შე-
ირხეოდა, ან დაგვიანებული ვინმე გაივლიდა, მეგონა, ცირა
მოდიოდა, შემოაღებდა კარს, პირდაპირ ჩემს საწოლზე დაემ-
ხობოდა ატირებული და გულმოკლული; რატომ, არ ვიცი და
კარი ვერ ჩავკეტე. ოდნავი, სულ შეუმჩნეველი ფაჩუნი და...
მთელი ღამე შიშით ვუცქერდი ღია კარს.

168
 ღმერთო ჩემო... ისიც კი არ ვიცი, ლამაზია თუ არა... ამ თვა-
ლით არც კი შემიხედავს... ჩემი ცოლი ასეთი უნდა იქნეს, რო-
გორიც ცირაა?.. რა სისულელეა. ვინ გაიგონა ცირას ცოლობა
ან რა დროს ჩემი დაოჯახებაა. ვსწავლობ თუ... მზეზე თვალე-
ბამომწვარი დედაჩემის ჩაის ნაკრეფი ფულით ვაპირებ ცხოვ-
რებას? თუ, ბოლოს და ბოლოს, საქმეს უნდა ვეწიო... არა, არა,
ვიღაც სხვაზე ვფიქრობდი თუ... არ ვიცი, ვისზე, მაგრამ არა ცი-
რაზე. ცირაზე არა... ჩემი სიყვარული სულ სხვაა, სულ სხვა
ვინმე უნდა იქნეს, ვინ გაიგონა ცირას... უმამო, მეორედ გათ-
ხოვილი დედა, იგივე უდედობაა, ისედაც ობლობა, გულისტკი-
ვილი, ახლა კიდევ... იქეთ სოფელში დედაჩემი – იქნებ რაღა-
ცა საქმეს ეწიოო. რაღა მექნა, როცა ცირა...
ცირა, ბებიას საყვარელი ცირა...
არ ვიცოდი, რა წყალში გადავვარდნილიყავი, რა გზას დავ-
დგომოდი, ფეხი რომ არ მქონოდა ნატკენი, იქნებ იმ ღამესვე
წავსულიყავი სადმე, იქნებ მაშინვე გავცლოდი იქაურობას.
ცირას ვუყვარდი...
მე?..
მე მიყვარდა?
ამ კითხვამ დამზაფრა, არც მიცდია მეპასუხა, იქნებ ვერც
მეპასუხა, მაგრამ მეორედ არ დამისვამს, პასუხს კი არ გავურ-
ბოდი, – ამ კითხვას, გულისხმაში ვერ ვიდებდი, ვერ ვიმეცნებ-
დი.
მებრალებოდა, პირდაპირ ცოდვით ვიწვოდი, თავს ვიწყევ-
ლიდი, რატომ ადრე არ ვიფიქრე ეს, რატომ გადმოვედი ამ ბი-
ნაში, კიბე რატომ მაშინვე არ ჩამიტყდა.
საცოდავი გოგო, ისედაც თავისი ცეცხლი არ ეყოფოდა,
რომ მდუღარე არ დამესხა?
რა ვქნა, რა წყალში ჩავვარდე, რით ვუშველო!

169
 ***

...ვუშველე.
იმ ღამით ცირა დედამისთან გაქცეულიყო. ალბათ, ყორეზე
თუ გადახტა და დილით არ გამოჩენილა. მე ავიკაუჭე მტკივანი
ფეხი და ჯოხდაბიჯგებული წავედი. აბა, იმ დღეს სადღა ვიშო-
ვიდი ბინას და საერთო საცხოვრებელში მივედი ამხანაგთან.
ოთხნი იყვნენ, როგორც ფეხმტკივანს, ერთი საწოლი გამითა-
ვისუფლეს.
– ა, ბიჭებო, ფული, – ფული ყოველთვის მქონდა, სტიპენ-
დიას და სახლიდან გამოგზავნილს უანგარიშოდ არ ვხარჯავ-
დი, – ჰკითხეთ, რა ეკუთვნის, გადაუხადეთ და ჩემი თუ რაიმეა
იქ დარჩენილი, წამოიღეთ.
ასეც მოიქცნენ.
მერე მეშინოდა, ცირას აქაც არ მოეგნო. კარგა ხანს ლექ-
ციებზეც არ გამოვჩენილვარ. მერე, როცა სიარული შევიძელი,
სადღაც შორს დავიქირავე ბინა.
საერთო საცხოვრებელში არ გამოჩენილა ცირა, არც ინ-
სტიტუტში მოუგნია, ბინა ხომ არ იცოდა და არ იცოდა.
გადავრჩი.
გავიდა დღეები, თვეები, წლებიც, დავამთავრე. დავამთავ-
რე ისე, როგორც სხვამ, იქნებ უკეთესი ნიშნებით, მაგრამ მა-
ინც ისე...
ახლა ვმუშაობ.
ავდგები დილას, წავალ სამსახურში, ვიქნები საღამომდე,
საღამოს გამოვივლი ბაზარში, რაიმეს წამოვიღებ, ვჭამ და
ვფიქრობ ცისას და ბარისას, დედაზე, სოფელზე, სამსახურზე,
ისევ ბინაზე, ყველაზე მეტს ცირაზე... და ვეკითხები თავს...

170
 მიყვარდა?
არ ვიცი, ერთი ეს არის, იმდენს არავისზე ვფიქრობ – თუ ცი-
რა არ მიყვარდა, მაშინ არავინ მყვარებია.
და ვეკითხები, სულ ვეკითხები თავს: რა იყო, რა დამემარ-
თა, რა ქვა მეცა, სად გავრბოდი, ვინ მომდევდა, ვის ვემალე-
ბოდი?!
ვუყვარდი.
მეე?
შემეშინდა, ისედაც დაჩაგრული იყო.
მერე?
მერედა, რომ შემოსულიყო იმ ღამეს, იმ ღამეს თუ არა
მეორე-მესამე ღამეს ატირებული...
მერე...
უნდა მოვფერებოდი, უნდა დამემშვიდებინა, გადამეხვია
ხელი, მთვარის სინათლეზე ჩამეხედა ცრემლიან თვალებში
და მეთქვა, რომ ძალიან კარგი გოგოა.
არ იყო თუ?
არ ვიცი, იყო?
აბა, როგორი უნდა ყოფილიყო?
იქნებ...
ვინ იცის, იყო კიდეც.
და გეთქვა.
მეთქვა რომ მეც მიყვარს?
გეთქვა.
და მეკოცნა?
გეკოცნა.
ჩამეკრა გულში?
ჩაგეკრა მერე.
ბებიას უყვარდა.

171
 აბა, ბებიას უნდა სძულებოდა, შენ რომ გყვარებოდა?
ისეთი უნდა ყოფილიყო ჩემი სიყვარული?
აბა, როგორი?
მე და ცირა ერთად?
აბა, ვინ?
მომწონდა?
არ მომწონდა?
კი... მაგრამ გასაგიჟებელი რა იყო?!
გასაგიჟებელი და ჭკუის დასაკარგავი რატომ უნდა ყოფი-
ლიყო?
რა ვიცი...
ახლა?
ახლა, ადექი დილას, წადი სამსახურში, იმუშავე საღამომ-
დე, გამოიარე ბაზარში, იშოვე რამე, წამოიღე და ჭამე, თუ არა
და იყავი მშიერ-მწყურვალი და თვალებგამოციებული.
საშინელებაა.
რატომ ქენი?!
ვიცი?!
ვითომ არაფერი ეშველება? იქნებ კიდევ არ არის გვიან და
ყველაფერი არ დაღუპულა?
არც ეს ვიცი...

მკითხველთა ლიგა

172
 ნაცრისფერი დღე

ჯაბას თვალებს ცეცხლი ჩაუქრა, ქუთუთოებსაც მძიმედ

ახამხამებს, თითქოს არც კი ახელს თვალს, თუ გასახარისს ვე-
ღარაფერს ხედავსო, ამან გუშინ უკვე შეაშფოთა ცეცო, გუშინ
საღამოს, როცა სამსახურიდან დაბრუნდა ჯაბა. ცეცოს ეს ად-
რეც მოეჩვენა, ორი კვირის წინ და თავის თავზე გაეცინა, –
თვალს როგორ არ ახელსო, მაგრამ გუშინ ისევ გაუჩნდა ეს აზ-
რი და სასაცილოდ აღარ მოსჩვენებია.
დღეს ისევ აეკვიატა ეს შეშფოთება და ექვსის ნახევრამდე,
როცა ჩვეულებრივ უნდა დაბრუნებულიყო ჯაბა, ცეცოს მოთ-
მინება აღარ ეყო, ფანჯარას მიაცივდა. გარეთ ჟინჟლავდა და
რატომღაც ადამიანები ბეღურებს ჰგავდნენ. სველ ბეღურებს,
რომლებიც არ ჟივჟივებენ.
– ღმერთო ჩემო, როგორ შეიძლება ადამიანები ბეღურებს
ჰგავდნენ?.. იქნებ მართლაც ჰგვანან, მაგრამ აბუზულ ბეღუ-
რებს?! – გაიფიქრა და ამაზე გაეცინა.
ჯაბა არ ჩანდა.
– რა იქნება, ახლა ჯაბა გამოჩნდეს? – რატომღაც ძალიან,
ძალიან მოუნდა ჯაბას თვალის შევლება.
მაგრამ ვაითუ, ისევ არ გასცინებოდა, ვაითუ, აქ ისევ არა-
ფერი იყო სასაცილო.
ამ ფიქრის ისე შეეშინდა, ფანჯარას მოსცილდა, იქვე ჩამოჯ-
და, ხელები მოწყვეტით კალთაში ჩაიყარა და თავი ჩაღუნა. არ
უნდოდა ამაზე ეფიქრა ან ეს რა ფიქრი იყო, რატომ უნდა ჰგავ-
დნენ ადამიანები სველ ბეღურებს?! ან ჯაბა ხომ არ ჰგავდა? ჯა-
ბა და ბეღურა?!
ისევ შეეშინდა, თავი გაიქნია და თავისივე ხელებს ჩააჩერ-

173
და. ხელები გათეთრებოდა, თითქოს უფრო ლამაზიც ეჩვენა,
მაგრამ ფერმკრთალი.
დერეფანში ვიღაცამ გაიარა.
– ჯაბა?!
არა, ის უკვე ჩავლილი იყო, როცა ცეცოს მოესმა მისი ფე-
ხის ხმა.
საათს დახედა, ექვსის თხუთმეტი წუთი იყო.
თხუთმეტი წუთი აკლდა ჯაბას მოსვლას, არანაკლებ ათი
წუთისა. ათი წუთი... ათი წუთი ახლა ძალიან ბევრი იყო.
ათი წუთში ჯაბა იქნება სახლში და მერე მთელი ღამე არსად
წავა. დღეს კინოში არ აპირებენ წასვლას. ორშაბათობით ახ-
ალ ფილმებს აჩვენებენ და საღამოს უამრავი ხალხის კინოთე-
ატრებში. გაუთავებელი რიგები, რიგები კიდევ არაფერი, იქ-
ნებ ბილეთიც ვერ იშოვო და, საერთოდ, რა აუცილებელია ხა-
ლხში ჭყლეტა და დავიდარაბა. სამშაბათსა და პარასკევს, გინ-
და კინო იყოს, გინდა თეატრი, შედარებით ყველაფერი თავი-
სუფალია.
ჯაბამ იცის, ცეცოს შინ მოეწყინება ან როგორ შეიძლება
ახალ ფილმს ან სპექტაკლს არ დაესწრო. ჯაბა არაფერს გაუშ-
ვებს უნახავს და ძალიან უყვარს ფილმზე და სპექტაკლზე მსჯე-
ლობა, იმიტომ რომ ცეცოს უყვარს.
ალაყაფთან მსუბუქი მანქანა გაჩერდა.
ცეცო ისევ ფანჯარას ეცა.
– ჯაბა არ იქნება, – თქვა თავისთვის: ჯაბა რა ხანია ტაქსით
აღარ დადის, ოჯახი... ბევრი რამ უნდა ოჯახს. ახალი ბინა კი
მისცეს, მაგრამ ბინის მოწყობას რამდენი რამ დასჭირდა.
– დღეს წამოსულიყო ტაქსით ჯაბა! ცოტა ადრე წამოსული-
ყო სამუშაოდან, ვითომ რას იტყოდნენ? დაიქცეოდა ქვეყანა?..
არა, ახლა აღარ შეჰფერის ჯაბას ძველებურად ცერცეტი,

174
გვიან მისვლა და ადრე წამოსვლა, გაცდენა, საქმის სახვალი-
ოდ გადადება ან მთლიანად მიყურისძირება. ეს იცის ჯაბამ.
ადრე სხვა იყო. აბა რა, სად ცოლიანი კაცი, ოჯახი, მტერი
და მოყვარე და სად მარტოხელა.
მაშინ, ბინაც არ ჰქონდა ჯაბას, სადღაც ამხანაგთან იყო შე-
ყუჟული, ჭრაჭუნა ტახტიდან ფეხები ზამთარ-ზაფხულ საბანს
გარეთ ჰქონდა. ოთხი სამსახური გამოიცვალა, ნახევარჯერ
უმუშევარი იყო. ერთხელ დაგვიანებისათვის ბრძანება დაუწე-
რეს და მერე მეორე დღეს ცეცოს პაემანი დღის სამ საათზე და-
უნიშნა. ორ დღეს არ გაუვლია, ცეცოს სოფელში აჰყვა მშობ-
ლებთან, ერთი კვირის მერე გაახსენდა, რომ მსახურობდა...
მაშინ სხვა იყო.
ცეცო მაშინაც ჩასჩიჩინებდა, არ დაეგვიანებინა და გაეცდი-
ნა, ასე ვერასოდეს ფეხს ვერ მოიკიდებო.
– აგორებული ჭურივითა ხარ, ჯაბა.
– იი, – იტყოდა ჯაბა და წარბებს აძგიბავდა.
– არასოდეს გინდა, დაწინაურდე? ასე და ამნაირად სანამ-
დე აპირებ...
– ერთი შენ...
– ჯაბა...
ჯაბა თვალებს მოჭუტავდა და ცეცოს ზევიდან დახედავდა.
– დავწინაურდე არა...
– ხმას არ გაგცემ, იცოდე!
– რატომ?!
– რატომ?! – ჰო, რატომ ვითომ?
– ოჯახი თუ გვინდა!..
ცეცო გაცხარდებოდა და უხმოდ გაჰყვებოდა ქუჩას. ჯაბა
ერთხანს იდგა, მერე გრძელი ნაბიჯებით აედევნებოდა და
მხარდამხარ მისდევდა გაგულისებულ ქალს. ბოლოს ფრთხი-

175
ლად დაადებდა მხარზე ხელს, კისერს წინ წაიგრძელებდა, ცე-
ცოს თვალებში ჩახედავდა, გამოაჩენდა ორ ბრტყელ კბილს
და დამარცვლავდა:
– ცე-ცო!
ცეცო ისევ უხმოდ მიდიოდა და ცდილობდა, უნებურად,
წარბიც კი არ გახსნოდა, მითუმეტეს ღიმილი არ წაცდენოდა.
– ცე-ცო!
– თავი დამანებე! – უეცრად შეჩერდებოდა ქალი და წყრო-
მით ახედავდა.
– რაზე ბრაზობ, საყვარელო არსებავ?..
– ტყუი! – მიაძახებდა ცეცო და შებრუნდებოდა, ისევ წას-
ვლას დააპირებდა, მაგრამ ჯაბა წინ გადაუდგებოდა, უკვე ის
აღარ იყო მოკრძალებული.
– რა თქვი?
– რა ვთქვი და... – ცეცოს ახლა არ შეეძლო თვალი მოეცი-
ლებინა გაბრაზებული ჯაბასთვის. ცეცოსთვის ახლა ქვეყნის
უკეთესი და უმშვენიერესი იყო ჯაბა, არასოდეს ტყუოდა და
არავისთვის არ შეეძლო ეპატიებინა ცილისწამება, – რა ვთქვი
და...
– ჰო, რა თქვი? – უკვე ქვედა მეჩხერი კბილებით ამაოდ
ცდილობდა ზედა ტუჩის დაჭერას ჯაბა.
– რა ვთქვი და არ გიყვარვარ...
ცეცომ იცოდა, ეს კიდევ უფრო გადარევდა ჯაბას. ჯაბას უყ-
ვარდა ცეცო, თავდავიწყებით უყვარდა და ეს ისევ ცილისწამე-
ბა იყო, დიდი ცილისწამება, უპატიებელი.
– ცეცო! – იყვირებდა ჯაბა.
– ჰო, – იტყოდა ცეცო, უკვე ნირწამხდარი და ისე მიამიტად
ახედავდა ჯაბას, თითქოს ამ ქვეყნის არაფერი ესმოდა, თით-
ქოს ვერაფერით მიმხვდარიყო ჯაბას გაბრაზებას.

176
 ჯაბას ახლა ქვედა ტუჩი კი არა, მთელი ყბა მოენგრეოდა,
მთელ სახეზე ერთბაშად მოყვითალო-მოთეთრო ფერი გადა-
უვლიდა და სიტყვა რომ აღარ ჰქონდა, ქალს მკლავში წაავ-
ლებდა ხელს. ცეცო არ ცდილობდა განთავისუფლებას, არ
გრძნობდა რაღაც უსაშველო ძალას, ძალას მამაკაცურს, აუ-
ტანელს და რამდენადაც მეტი იყო ეს სასჯელი, იმდენად დიდი
იყო გამოუცნობი ქალური სიამოვნება.
– რა თქვი? – ქვედა მეჩხერ კბილებში გამოსცრიდა ჯაბა.
– რაც ვთქვი, ის... ან რა ვთქვი ისეთი?!
– იცი რას ჩმახავ?!.
... ექვსის ოცი წუთი იყო უკვე.
ჯაბას მოსვლას ათი წუთი თუ არა, ხუთი მაინც აკლდა.
რა მოხდება ვითომ, ხუთი წუთით რომ ადრე წამოსული-
ყო?..
გარეთ ისევ ჟინჟლავდა.
ცეცო ფანჯარას მოსცილდა, ჩქარა გაიარა ოთახი და კარე-
ბი გამოაღო. ფაციფუცით გაიარა დერეფანი და ბოლოში შე-
ჩერდა. დერეფნის ფანჯარას მიეყრდნო შუბლით, ჰაერი არ
ეყო და გამოაღო და რაფაზე დაეყრდნო.
გარეთ ნოტიო, წყლით გაჟღენთილი ჰაერი იდგა. საწვიმა-
რის მილები ხმაურობდა. ეზოში, მოტვლეპილ მიწაზე წყლის
წვრილ, უსწორმასწორო ნიაღვრებს ბავშვების კლასობანას
უჯრედები წაეშალა. ნელა შემოვიდა მეზობლის მწვანე მანქა-
ნა ეზოში და ნელავე გაუხვია ფარეხისაკენ. მძიმედ გადმოვიდა
სიმსუქნეშეპარებული მამაკაცი და ჯიბეების ქექვა დაიწყო, მე-
რე გულის ჯიბეში იპოვა გასაღები და დინჯად ააჩხაკუნა რკი-
ნის კარების ბოქლომი.
ცეცოს თმაზე წვრილი წვეთები დაასხდნენ.
მანქანა ერთბაშად არ დაიქოქა და მიყუჩდა.

177
 ცეცოს ბრაზი მოერია, რომ მანქანა იმწამსვე არ დაიქოქა...
დიდი დრო გავიდა, სანამ ისევ ეცდებოდა პატრონი მანქანის
ხელახლა ამუშავებას. არავის დანახვა არ უნდოდა...
მანქანის ნაკვალევში თხელი, მღვრიე წყალი ჩადგა და
ნელ-ნელა დაიწყო შევსება. წვრილი ნაკადები ზევიდან ისევ
ჩამოდიოდა და თავს იყრიდა მანქანის თვლის მიერ გაჭრილ
ღარში.
მანქანა ნელა დაიძრა, კართან შეჩერდა, ზანტად დაიხია
უკან და ოდნავ შესამჩნევად შეცვალა მიმართულება.
ნელა ივსებოდა ნაკვალევი და ცეცომ ახლა ცას ახედა. რა-
ტომღაც უნდოდა მსხვილი წვიმა წამოსულიყო, მალე აევსო
მანქანის თვლის გაჭრილი გრძელი ღარი, და მერე ქვევით, სა-
დაც ყველაზე დაბალი იყო და სადაც პირველად დაიწყო წყალ-
მა შეგროვება, გადმოეტეხა ნაპირი, გადმოეტეხა და წასული-
ყო ქვევით.
– ჯაბა!
ჯაბა სახლის ირგვლივ შემოევლებულ ასფალტის ბილიკს
მოჰყვებოდა, თავაუღებლივ მოაბიჯებდა.
– ჯაბა! – დაიძახა ცეცომ ახლა უფრო ხმამაღლა.
ჯაბამ მიიხედ-მოიხედა.
– აგერ, ჯაბა, ზევით, ზევით ამოიხედე!
ჯაბამ თავი აიღო.
– ცეცო! – თქვა მან და გაიღიმა, მაგრამ, ღიმილი იყო „ ის “
ღიმილი?..
– მე ვარ! – თქვა ცეცომ, მაგრამ ეს კი არ უნდოდა, ახლა
რომ თქვა, რაღაც სხვა უნდოდა. უნდოდა რომ ჯაბას ასე, თავა-
წეულს ევლო, ძირს არ დაეხედა, ჩაეკრა ფეხი მანქანის ნაკვა-
ლევში და შეგუბებული ნიაღვრისათვის გზა მიეცა.
ჯაბას მკლავი შეუთამაშდა, ცეცო მიხვდა, რომ ხელი უნდო-

178
და დაექნია, მაგრამ იღლიაში ამოჩრილი შეხვეული დაუცურ-
და. კიდევ კარგი, დროზე მოაგონდა და უნებურად იქით წაიღო
მზერა.
ნაკვალევი ნელა ივსებოდა მღვრიე წყლით, ორმო ღრმა არ
იყო, მაგრამ თვლით ჩაღრმავებულ სველ მიწას ნაპირი გაეკე-
თებინა და წყალი ჯერ კიდევ ვერ გაარღვევდა.
ცეცოს ახლა კიბეზე ესმოდა ჯაბას ფეხის ხმა.
აჰა, მოსაბრუნამდე ამოიარა. ახლა ახალ საფეხურზე უნდა
ამოებიჯებინა, მაგრამ დააგვიანდა, ეტყობა იღლიაში ისევ შე-
ისწორა შეხვეული ან ხელიდან ხელში გადაანაცვლა.
კიბის თავში შეეგება ცეცო ქმარს. ჯაბას ისევ ღიმილმა გა-
უხსნა ბაგე და ზედა ფართო კბილები გამოუჩნდა. თვალებშიც
გადაურბინა ღიმილმა.
– დამაგვიანდა? – ჰკითხა ცოლს.
– არა, არ დაგგვიანებია, ჯაბა.
– აგერ თეთრი პურის ფქვილი ვიყიდე... შესვენებაზე ვიყი-
დე... სახაჭაპურედ რომ გინდოდა.
– კარგი გიქნია.
– აგერ ეს კიდევ... კარგი ხარისხის... ჩვენთან ჰქონდათ ბუ-
ფეტში... ცეცო, არ მოდიხარ?
– მოვდივარ.
– ჰო, კარი გამიღე, ხელები გაკავებული მაქვს.
– ახლავე, ახლავე!..
ცეცომ ყველაფერს ერთად დახვია ხელი, სამზარეულოში
გაიტანა, ადგილი ნაუცბათევად მიუჩინა და ოთახში შემობ-
რუნდა. ჯაბას პალტო გაეხადა, ხელში ამდილანდელი გაზეთი
ეჭირა და სპორტის კუთხეს კითხულობდა თვალით.
– ჯერ ტანსაცმელი გამოგეცვალა! – წყრომანარევი ხმით
თქვა ქალმა. – ამნაირად, რომ არ იცოდა?!

179
 ცეცოს არ უნდოდა, გაზეთი ეკითხა ახლა ჯაბას, მაგრამ რა-
კი თქვა, აღარც ის უნდოდა, ქმარი დაყაბულებოდა; უნდოდა
გაჯიუტებულიყო ჯაბა, ყურადღება არ მიექცია ან გულმოსულს
მაინც გადმოეხედა და ეთქვა, მაცალე ერთ წამსო... მაგრამ ჯა-
ბამ გაზეთი ხელიდან გააგდო და თვალით „ პიჟამოს “ დაუწყო
ძებნა. ცეცოს ახლა არ უნდოდა, ჯაბას უცებ ეპოვა გამოსაც-
ვლელი, არ უნდოდა, რადგან ჯაბა გადაიცვამდა, ჩაეშვებოდა
სავარძელში სუფრის გაწყობამდე და ისევ დაიწყებდა თვალით
გაზეთის კითხვას. არა, ცეცო თუ ეტყოდა, ხმამაღლაც წაიკით-
ხავდა, წაიკითხავდა ისე, როგორც ცეცოს უნდოდა, ისე ხმა-
მაღლა, სამზარეულოში გაიგონებდა.
– სად არის პიჟამო? – იკითხა ჯაბამ.
– არ ვიცი, არ ვიცი, ჯაბა!
– სად წავიდა?
– არსად არ წავიდოდა, მაგრამ არ ვიცი.
ჯაბამ ოთახში დაიწყო სიარული და ძებნა.
– „ იპოვის “ , – გაიფიქრა ცეცომ, – საწოლის თავს იქითაა
გადავარდნილი. ჯაბა საწოლთან დაიხარა.
– ჯაბა!
ჯაბამ შარვალი ტოტით დაითრია.
– რა იყო, ცეცო!
– ჯაბა, იცი რა?..
– ჰო.
– ნუ... ნუ გამოიცვლი...
– რატომ?
– რაღაც მინდა გითხრა.
– მითხარი.
– კინოში წავიდეთ!
– დღეს?!

180
 – დღეს. დღეს ახალი იტალიური ფილმი ყოფილა, ნუ მეტ-
ყვი უარს, ხვალ არ მინდა, ნურც პარასკევს წავალთ, თუ გინდა.
– თუ...
– ჯაბა, დღეს... დღეს... შენი ჭირიმე.
ჯაბამ ორჭოფულად გაიღიმა.
– თუკი ასე გინდა, მაგრამ... – ჯაბამ საათს დახედა, – ახლა
სადაცაა დაიწყება, ბილეთები მაინც გვქონდეს.
– ხომ ისადილე დღეს შესვენებაზე?
– კი.
– ჰოდა, ახლა ნურც ჭამას მოვუცდით.
– კარგი, აბა, მე წინდაწინ წავალ, ბილეთებს დაგახვედრებ.
– ჰო, წადი.
ჯაბამ პალტო ჩაიცვა.
– არ დაგაგვიანდეს, ათი წუთი არაა დარჩენილი.
– ახლავე! – ცეცო კარადას ეცა.
ცეცომ აჩქარებით გაიარა დერეფანი და კიბეს ჩაუყვა.
„ იშოვა ბილეთები? იქნებ უკვე აღარცაა... ჰო, რაღაა დარ-
ჩენილი დაწყებამდე. დღეს კვირა არაა, მაგრამ ახალი ფილ-
მია, ხალხი მაინც ბლომად იქნება. იშოვიდა ბილეთებს? ან იქ-
ნებ გადამყიდველისაგან იყიდოს! არა, არ იყიდდა გადამყიდ-
ველისაგან. იმათი არაფერი უნდა “ ...
წვიმას გადაუღია.
ცეცომ თვალით მოძებნა, მანქანის ნაკვალევში ჩამდგარმა
წყალმა თუ გაარღვიაო ნაპირი, მაგრამ ეტყობოდა, წვიმას მა-
შინვე გადაეღო და ნაგზურში ისევ გუბედ იდგა უკვე დაწმენდი-
ლი წყალი.
ცეცომ იგრძნო, რომ დადაბლდა, დაიწია, მაგრამ ყურად-
ღება არ მიუქცევია, ისე განაგრძო გზა ატალახებულ ეზოში და
პირამდე ავსებულ ნაკვალევს ქვედა ნაპირზე ფეხი დაადგა.

181
 ფეხის დადგმისთანავე წყალი ფეხსაცმელის ახლოს აიმღე-
რა, მერე როცა გზა იშოვა და ნაპირებზე დაიწია, კიდეებშიც
აიმღვრა და გარღვეულ გაკვალულისკენ დაიძრა, გადმოვიდა
ნაწვიმარ სწორ მიწაზე, გაიშალა, სადინარს დაუწყო ძებნა,
გაიშალა, დაიტოტა, კიდევ უფრო აიმღვრა და თავქვე წავიდა.
ცეცომ ასფალტზე დაირეკა ტალახიანი ფეხები და გასას-
ვლელისაკენ გაუყვა.
ცეცოს მოაგონდა, რომ ამ სამშაბათს კინოდან რომ გამო-
დიოდნენ, ჯაბამ წინ გამოასწრო, მაგრამ კართან ელოდა, იქ-
ვე, კართან პაპიროსს ეწეოდა. ცეცოს მაშინ არ მიუქცევია ყუ-
რადღება ან რა ყურადღების მისაქცევი იყო, ახლაც ისე მოაგ-
ონდა, მაგრამ მოაგონდა. ცეცო გზაზე გავიდა და კინოთეატ-
რისაკენ გაუხვია.
არა, რა დაჯდება ახლა ორ საათს გაუნძრევლად?!
ჯაბა დაღლილია და კიდევ უფრო დაიღლება.
ჰო, ბილეთები ნაყიდი ექნება ჯაბას?.. იშოვნიდა?.. ორშაბა-
თობით არ დადიან და არ იცის... ნახავენ კინოს? ახალი ფილ-
მია. იტალიელები კარგ ფილმებს იღებენ. ამას წინად რომ ნა-
ხეს, ჯაბა თავს აქნევდა და იმეორებდა: იციან, იციან საქმე...
ჯაბამ ერთხელ კიდევ სამსახური გააცდინა და ცეცოს არც
ახსოვს ხეირიანად ის ფილმი, ეშინოდა, მოხსნიანო; მაშინ –
არა, მაგრამ მეორე თვეში კი მოხსნეს, ცეცოს დღეობაზე რომ
თამადად იყო; მეორე დღეს მთვრალს მაგიდაზე დაეძინა; გა-
ეღვიძებინათ, – დირექტორმა არ დაგინახოსო.
– ერთი თქვენი დირექტორიცო!.. – ეთქვა და ისევ დასძინე-
ბოდა.
მოხსნეს.
მაინც რა სულელი ბიჭი იყო ჯაბა და მაინც როგორ უყვარდა
ცეცო. ცეცოს სულ არ ეგონა, ცეცოს კი არა, არავის არ ეგონა,

182
თუ ასეთი ოჯახის კაცი დადგებოდა ამისთანა თავქეიფა ბიჭი-
საგან.
ცეცო შეჩერდა და ქუჩის საათს გახედა. საათი არსად არ
იყო კინოთეატრამდე და გაუკვირდა, აქ რატომ ეგულებოდა.
ფეხს აუჩქარა.
რვის თორმეტი წუთი იყო.
– აქ რა მინდოდა?! – თქვა ცეცომ და მობრუნდა. სად წამოვ-
სულვარ, – უნდოდა გაკვირვებოდა, მაგრამ არ გაჰკვირვებია,
თითქოს განზრახ აქეთ წამოვიდა, თითქოს იცოდა, რომ აქეთ
მოდიოდა და მაინც მოდიოდა.
უკან ჩქარა უნდოდა წასვლა, მაგრამ არ აჩქარებულა, პი-
რიქით – შლაპიან, მაღალ ქალს ახედა და თავს ჰკითხა, ეს ქა-
ლი ქმრიანი იყო თუ ქალიშვილობაში გაჰპარვოდა მოწიფუ-
ლობის წლები, რატომღაც ოცდაშვიდი წლისად მიიჩნია მაღა-
ლი ქალი.
თვითონ ცეცო კი ოცდასამი წლისაა და მეოთხე თვეა გათ-
ხოვილია.
არაფრით არ ეგონა, თუ ჯაბა ოჯახის კაცად ივარგებდა.
თვითონ ჯაბასაც არ ეგონა.
მაგრამ ჯაბას ძალიან უყვარს ცეცო, იცის, ცეცოსაც უყ-
ვარს...
„ ჰო, აქ გადასახვევია, – გაახსენდა ცეცოს, – აქვე გადავ-
ჭრი ქუჩას და ორი ფეხის ნაბიჯზე კინოთეატრია “ ...
გზაზე მანქანის გავლას დაელოდა, შეეძლო მეორე, რძის-
ფერი მანქანისათვის გადაესწრო, მაგრამ შეიცადა.
უნდოდა ჩქარა წასულიყო, მაგრამ კინოთეატრის კართან
ჯაბას შეასწრო თვალი და აღარ აჩქარებულა.
ჯაბა აჩქარებით მიჰყვებოდა გზას იქით, ალბათ ბოლთას
ცემდა შესასვლელთან. მაგრამ იგი ჩქარა მიდიოდა და ასევე

183
 ჩქარა მოტრიალდა.
– სადა ხარ?! – მაღლა ასწია ხელი მან და აქეთ წამოვიდა.
ცეცო ისევ ზომიერი ნაბიჯით მიდიოდა, რომ ჯაბა ზედ მიაწ-
ყდა და გზა გადაუღობა.
– სადა ხარ ამდენი ხანია?!.
– სად უნდა ვიყო! – გულუბრყვილოდ იკითხა ქალმა და ისე
ახედა ქმარს, თითქოს ამქვეყნისა არაფერი ესმოდა და ვერაფ-
რით ვერ მიმხვდარიყო, რა აბრაზებდა ჯაბას.
ჯაბას ყბა მონგრეოდა ქვედა სქელი ტუჩი უთრთოდა, მეჩხე-
რი კბილებით ამაოდ ცდილობდა ტუჩის დაჭერას.
– შევიდეთ, ჯაბა!..
– სად?! – იყვირა მან.
– კინოში...
– რაღა დროსია, რა ხანია დაიწყო!
ცეცო შებრუნდა ისე, რომ მკლავი მიუახლოვა ჯაბას ხელს,
მაგრამ ჯაბას ხელი მაინც არ წაუღია და ცეცოს გული დასწყდა,
მერე ზედ დააჩერდა: ჯაბას საჩვენებლ თითსა და ცერს შორის
კინოს ლურჯი ბილეთები ეჭირა. ცეცო ახლა გაუქმებულ ბილე-
თებს დააჩერდა... ჯაბას ცერა თითის ფრჩხილი გათეთრებო-
და.
– არ შევიდეთ?! – ისევ გულუბრყვილოდ იკითხა ცეცომ და
ეცადა, სახეზე არაფერი დასტყობოდა, თანაც ნაბიჯი გადადგა
შესასვლელისაკენ.
ჯაბა უხმოდ სწვდა მკლავში და მოაბრუნა.
ცეცოს ხელის გათავისუფლება არ უცდია.
– სახლში! – თქვა ჯაბამ და თითქოს აიტაცა ქალი, თითქოს
ცალ ხელში აყვანილს უპირებდა სახლში მიყვანას, – აქ რაღა
ჯანდაბა გვინდა?!
– სახლში?.. – ისევ უთავბოლოდ იკითხა ქალმა, თითქოს

184
კიდევ სადღაც აპირებდნენ წასვლას და დავიწყნოდა.
– სახლში! – გამოსცრა მეჩხერ კბილებში, – რამ გამოგალ-
ენჩა?!
ცეცო წინ წაიხარა, სახეში შეხედა, დაიჭირა ზედა ტუჩი თუ
არაო. მკლავზე კი ისე უჭერდა, სული კბილით ეჭირა არ ეწივ-
ლა და ეყვირა...
– სახლში, ჯაბა, სახლში! – ამოიგმინა, მაგრამ მკლავის
განთავისუფლება არც უცდია.
ახლა ყველგან კარგი იყო

185