Graad 4 Afrikaans Huistaal Met Index

Bl. Onderwerp Bl.
Onderwerp
1 Aanhalingstekens (direkte rede) 15 Bywoorde
1 Advertensie 15 Dagboekinskrywing
2 ABBA Beginsel 16 Deelteken
2 Afkappingsteken 16 Deelwoord
3 Afkortings 17 Dialoog
3 Agtergrond 17 Diftong (tweeklank)
4 Agtervoegsels 18-19 Direkte en indirekte rede
4 Aksies 20 Drama
5 Alfabetiese rangskikking / volgorde 21 -d of -t (spelling)
5 Alliterasie 21 Dubbelpunt
7-8 Antonieme 22 Eiename
9 Assonansie 22 Ek-verteller
9 Atmosfeer 23 Enkelvoudige sinne (onderwerp, gesegde
9 Basisvorm En voorwerp)
10 Bedrywende en Lydende vorm 24 Fabel
10 Beskryf ‘n persoon 24 Gedig
11 Bevelsin 25 Gesegde
12 Brief 27-28 Geslag
13 Brosjure 29-30 Homofone
13 Bysin (saamgestelde sinne) 31-32 Homonieme
13-14 Byvoeglike naamwoorde 32 Hoofgedagte
Bl. Onderwerp Bl. Onderwerp
32 Hoofkarakter 51 Koppelteken
32 Hoofletters 52 Kortverhaal
33 Hoofopskrif (Titel) 53-54 Leenwoorde
33 Hoofsin 55 Leesstrategieë – gebruik leidrade
35-38 Idiome 55 Leesstrategieë – vluglees en soeklees
39 Inleiding 55 Leesstrategieë – gebruik kontekstuele
39 Inligtingsteks Leidrade om te voorspel
39 Instruksieteks 55 Leesstrategieë – gebruik foto’s en leidrade
41-44 Intensiewe vorme Om te weet waaroor ‘n instruksieteks
45 Intrige gaan
45 Jeugverhaal 56 Leesstrategieë – lees met begrip
45 Kaarte 56 Leesstrategieë – aandagtig lees
46 Kappie 56 Leesstrategieë – kernwoorde vir vluglees
46 Karakters En soeklees
46 Karakterskets 57 Leestekens
47 Klankgrepe 57 Legendes
47 Klanknabootsing 59-60 Lettergrepe
47 Klinkers / vokale 60 Logo
48 Koerantberig 60 Medeklinkers / konsonante
49-50 Komma 61-64 Meervoude
50 Kommapunt 65 Metafoor
65 Nuusberig 7-8 Teenoorgesteldes (sien antonieme)
65 Onderwerp 80 Teikenmark
66 Ontkenning 80 Telwoorde
67-71 Persoonlike Woordeboek 80 Titel
71 Resep 80 Toespraak
72 Saamgestelde sinne 81-82 Trappe van vergelyking
72 Samestellings 17 Tweeklanke (sien diftonge)
73 Selfstandige naamwoorde 83 Tydskrifartikel
75-76 Sinonieme 83 Tydsvorme
76 Sinsoorte 35-38 Uitdrukkings (sien idiome)
76 Skryfproses 85 Uitroepsin
76 Skryfstuk 85 Uitroepteken
76 Skryftekens 85 Vergelyking
77 Soeklees 87-88 Verkleinwoorde
77 Soortname 83 Verlede tyd (sien tydsvorme)
77-78 Spelling 89 Versreëls
35-38 Spreekwoorde (sien idiome) 89-90 V/f woorde
76 Stelsin (sien sinsoorte) 90 Visuele komponente
79 Storie - Volksverhaal 90 Vluglees
79 Storie – Kortverhaal 90 Voegwoorde
79 Strofe 91 Vokaalgroepe
92 Volksverhale
93 Voornaamwoorde
94 Voorsetsels
94 Voorvoegsels
23 Voorwerp (sien enkelvoudige sinne)
76 Vraagsin (sien sinsoorte)
95 Vraagteken
27-28 Vroulik (sien geslag)
95 Weerberig
96 Werkwoorde
96 Woorde wat verwar
97-98 Woordeskat
99-100 Wenke vir begripstoetse
Aanhalingstekens (Direkte rede) ABBA Beginsel
Ons gebruik direkte rede wanneer ons iemand se presiese woorde neerskryf. A = Aandag
Voor die direkte woorde, kom ‘n dubbelpunt. Daar kom aanhalingstekens Die advertensie moet jou aandag trek. Dit moet interessant wees en maak dat
weerskante van die aanhaling. jy na die advertensie wil kyk. Dit word gedoen deur helder kleure, groot letters
Voorbeeld: Jan sê: “Die spinnekop het my darem groot laat skrik!” en gevoelswoorde.
B = Belangstelling
Advertensie
Nadat jou aandag getrek is, moet dit gehou word sodat jy wil aanhou lees om
Kenmerke van ‘n goeie advertensie
uit te vind wat in die advertensie gebeur. Dit word gedoen deur woorde soos
 ‘n Mens onthou ‘n goeie advertensie “Koop een, kry een verniet!” of “Slegs 30 dae oor... kry joune vandag!”
 Dit trek die aandag van ‘n leser
B = Begeerte
 Dit laat mense voel hulle wil die produk of diens hê en dat hulle nie
daarsonder kan leef nie. Wanneer die advertensie jou belangstelling het, moet ‘n begeerte geskep word
 ‘n Goeie advertensie probeer soveel as moontlik op die kortste manier sê. om die produk te wil koop. Die advertensie moet jou laat voel dat jy regtig baie
graag dit wat die advertensie adverteer, wil hê
 Die woorde van ‘n goeie advertensie kan mense oorreed om te doen wat die
advertensie wil hê hulle moet doen. A = Aksie
 Die foto’s en prente van ‘n goeie advertensie trek gewoonlik eerste die leser Die beste advertensies maak dat jy nou oorgaan tot aksie en vir jou die produk
se aandag en bepaal of die leser die advertensie wil lees of wil kyk. gaan koop, inskryf vir die kompetisie, die fliek gaan kyk, ‘n nuwe selfoon kry of
Nog inligting om te onthou oor advertensies: wat dit ookal is wat die advertensie adverteer.
 Die visuele is belangrik en trek eerste die leser se aandag.

 Die besigheid se logo, slagspreuk en kontakbesonderhede is belangrik. Afkappingsteken
 ‘n Advertensie moet die publiek oortuig om iets te koop. ‘n Afkappingsteken word gebruik om lees makliker te maak. Dit word gebruik:
 Goeie advertensies is eenvoudig.  In die meervoud en verkleinwoord van woorde wat eindig op i,o,u en ‘n
 Moenie te veel woorde gebruik nie. lang, beklemtoonde a, soos ma’s, bikini’s, foto’tjie
 Die leser moet die advertensie maklik verstaan.  In die meervoud en verkleinwoord van letters en syfers, soos a’s, m’etjie,
 Lettergroottes en lettertipes is belangrik. 3’s
 Die teikenmark is die groep mense op wie die advertensie gemik is.  In woorde waar letters weggelaat word bv. Ek’s (ek is), jy’s (jy is).
 Onthou, ‘n word nooit met ‘n hoofletter geskryf nie.
Bl 1 van 100 AFR (HT) – Afrikaans Huistaal – GR4 Kopiereg © www.summariessa.co.za Bl 2 van 100 AFR (HT) – Afrikaans Huistaal – GR4 Kopiereg © www.summariessa.co.za
Afkortings Agtervoegsels
Sommige woorde het ‘n verkorte vorm en word afkortings genoem. Afkortings Agtervoegsels is woorddele wat agteraan basisvorme gevoeg word. Dit
word met of sonder punte gebruik. Inhoudsmate soos millimeter, kilogram en verander die betekenis van die woord. Woorde wat uit meer as een basisvorm
sentimeter se afkortings kry nie punte nie. bestaan (en agtervoegsels het) word altyd vas aanmekaar geskryf.
Agtervoegsels doen die volgende aan woorde:
Kaptein Kapt
Dierebeskermingsvereeniging DBV  Verander na ‘n meervoud (hand + e = hande)
Byvoorbeeld Bv.  Verander die woordsoort (werk + er = werker)
Asseblief Asb.  Verander na ‘n vroulike vorm (koning + in = koningin)
Augustus Aug.  Verander na die verkleinvorm (wurm + pie = wurmpie)
Straat Str.  Gee die vergrotende en oortreffende trappe (kwaai + er = kwaaier; kwaai
Millimeter mm
+ ste = kwaaiste)
Ensovoorts ens.
Let Wel LW Voorbeelde:
Nommer nr.
Blou Blouste Lank Lankal
Kilogram kg
Spring Springery Kleur Kleure
Kilometer km
Olifant Olifante Geswel Geswelde
Sentimeter cm
Nek Nekkie Keel Keeltjie
Milliliter ml
Erg Ergste Siek Siekte
Dokter dr.
Hap Happie Vis Vissie
Smaak Smaakloos Voor Voorsmaak
Agtergrond
Aksies (kenmerke van ‘n drama)
Die agtergrond van ‘n storie gaan oor die tyd en ruimte van ‘n storie.
Die karakters se aksies in ‘n drama word in skuinsskrif en tussen hakies binne
Dit is vakansie en die broers is al vroeg in die veld op ‘n plaas langs die die dialoog geskryf, sodat die akteurs kan weet wat hulle moet doen.
Elandsrivier.
Alfabetiese Rangskikking / Volgorde
Rangskik die woorde volgens die alfabet. (A – Z)
 Kyk altyd na die eerste letter en sorteer die woorde alfabeties.

 Indien die eerste letters dieselfde is, kyk na die tweede letter.
 Indien die tweede letters ook dieselfde is, kyk na die derde letter – ens.
Voorbeeld – rangskik hierdie diere in alfabetiese volgorde: Hond, kat, tier,

luiperd, leeu, olifant, hamster, suikerbekkie.
Antwoord: Hamster, Hond, Kat, Leeu, Luiperd, Olifant, Suikerbekkie, Tier.
Alliterasie
Word in digkuns gebruik, wanneer ‘n digter woorde gebruik wat met dieselfde
medeklinker (konsonant) begin.
Voorbeeld: Jeuk en kriewel, krap, krap krap: waterpokkies is g’n grap!
Antonieme Gaar Rou Ontmoedig Aanmoedig
Gedwonge Vrywillig Oopsluit Toesluit
Antonieme is woorde met die teenoorgestelde betekenis.
Gee Neem Opbou Afbreek
Aanbeveel Afkeur Hartseer Vrolik / Bly Geestelik Liggaamlik Opbouend Afbrekend
Aanbod Vraag Hemel Aarde, hel Gevaarlik Veilig Ou Nuwe
Aan Af Hier Daar Goedkoop Duur Oud Nuut
Aand Oggend Idioties Geniaal Groot Klein Paraat Onvoorbereid
Aandagtig Onoplettend Iemand anders Myne Haat Liefde Permanent Tydelik
sin Pessimis Optimis Uithaal Insit
Aaneen Onderbroke Inflasie Deflasie Piepklein Reusagtig Uittog Intog
Aangaan Ophou Ingenome Ontevrede Plattelands Stedelik Uitvoer Invoer
Aanloklik Afstootlik Ja Nee Plus Minus Ver Naby
Aanstel Afdank Jonk Oud Positief Negatief Verbied Toelaat
Baas Klaas Junior Senior Raak Mis Verkoper Koper
Baie Min Kenner Leek Raas Stil Vinnig Stadig
Bakboord Stuurboord Klein Groot Reg Verkeerd Vol Leeg
Dag Nag Lang Kort Reus Dwerg Voorste Agterste
Dagklere Nagklere Lank Kort Sag Hard Vriendelik Onvriendelik
Dapper Lafhartig Lawaaierig Stil Siek Gesond Vroeg Laat
Debiet Krediet Lekker Sleg Skadelik Onskadelik Vuil Skoon
Droog Nat Lig Donker, swaar Skerp Stomp Waarheid Leuen
Eendrag Tweespalt Lui Fluks Skuins Regop Wakker Slaap
Eentonig Interessant Mak Wild Slaag Druip Wantrou Vertrou
Eenvoudig Ingewikkeld Maklik Moeilik Slegte Goeie Warm Koud
Eerlike Skelm Maksimum Minimum Slordig Netjies Welvaart Armoede
Ernstig Vrolik Manlik Vroulik Smaaklik Smaakloos Wen Verloor
Faal Slaag Min Baie Soek Vind Werk Rus
Fantasie Werklikheid Naby Ver Soet Sout Werkgewer Werknemer
Fasineer Verveel Nat Droog Stadige Haastige Werksaam Werkloos
Floreer Verwelk Nêrens Êrens Stil Geraas Weste Ooste
Fluister Bulder Netjies Slordig Swak Goed Wewenaar Weduwee
Fluks Lui Niemand Iemand Tragies Komies Winter Somer
Fyn Grof Nors Vriendelik Uitgawe Inkomste Woelig rustig
Gaaf Nors Nuttig Nutteloos
Gaan Kom Onder Bo
Assonansie Bedrywende en Lydende vorm
Word in digkuns gebruik, wanneer ‘n digter woorde gebruik wat met dieselfde Ons kan sekere sinne op twee maniere sê, maar die betekenis is diesefde.
klinker (vokaal) begin. Voorbeeld:
Voorbeeld: Geswelde kiewe, stywe knop: pampoentjies pomp jou nekkie op. Sin 1: Die weerkundige gee volledige inligting
Atmosfeer Sin 2: Volledige inligting word deur die weerkundige gegee
Gedigte of stories het ‘n atmosfeer (stemming) en maak dikwels sterk Die eerste sin begin met Die weerkundige. Hy is die doener of onderwerp.
gevoelens in jou wakker. Hierdie sin is in die bedrywende vorm.
Die tweede sin begin met Volledige inligting. Die klem val op die voorwerp – die
Basisvorm
inligting wat gegee word. Hierdie sin is in die lydende vorm. Die lydende vorm
Basisvorm is ‘n woorddeel. Woorde soos olifant, rivier, broer en kerm bestaan het altyd die woorde word (teenwordige tyd) of is (verlede tyd) soms die woord
uit een basisvorm. Dit is die kleinste selfstandige deel waaruit ‘n woord kan deur.
bestaan. Woorde soos piekniekplek (piekniek + plek), wildtuin (wild + tuin) en ‘n Sin in die bedrywende vorm begin met die onderwerp en eindig met die
hoofkamp (hoof + kamp) bestaan uit twee basisvorme. Woorde met meer as voorwerp.
een basisvorm word altyd vas aanmekaar geskryf. ‘n Sin in die lydende vorm begin met die voorwerp en eindig met die
Die basisvorme van die volgende woorde is: onderwerp. Wanneer jy ‘n sin van die bedrywende na die lydende vorm
Maanhaarleeu = maan + haar + leeu omskakel, skryf jy dit so dat die onderwerp en die voorwerp in die sin plekke
Buffelbul = buffel + bul ruil. Die lydende vorm is meer onpersoonlik as die bedrywende vorm.
Visarendwyfie = vis + arend + wyfie  Die lydende vorm is langer.
Vlakvarkgat = vlak + vark + gat  Die lydende vorm klink soms meer lomp.
 Die lydende vorm het altyd die woord “word”of “is”
Beskryf ‘n Persoon
Om ‘n persoon te beskryf, moet die persoon se uiterlike kenmerke (voorkoms
en kleredrag), asook die persoon se innerlike kenmerke (hoe sy/hy is, soos
“vriendelik”) beskryf word.
Bevelsin Brief (Kenmerke van ‘n brief)
Ons kry verskillende sinsoorte in Afrikaans. ‘n Bevelsin beveel iemand om iets  In blokvorm, regs bo verskyn die adres van die persoon wat die brief
te doen. (Sien ook Sinsoorte bl 76) skryf.
 Onder die adres kom die datum waarop die brief geskryf is.
Voorbeeld: Help my soek.  Sonder om ‘n reëltjie oop te los, word die aanhef (groet) aan die
Verander die volgende stelsin in ‘n bevelsin: linkerkant geskryf. Dit is aan wie die brief geskryf word.
Jy kan daar gaan kyk (stelsin).  Geen leestekens word in die adres, die begin of die einde van die brief
Gaan kyk daar (bevelsin). gebruik nie.
Die begin en einde van ‘n vriendskaplike brief:

 As jy die brief aan ‘n maat skryf gaan jy begin met: Liewe of Beste en jou
maat se naam.
 Jy sal eindig met: Liefde of Groete en jou naam.
Voorbeeld van ‘n vriendskaplike brief:

Hoorlaan 4
Origstad Jou adres
4444
21 April 2018 Vandag se
datum
Beste/Liewe Herman (jou maat se naam)
Xxxxxx
Xxxxx
Xxxxx (inhoud van die brief)
Groete/Liefde,
Ansie (jou naam)
Brosjure  ‘n Byvoeglike naamwoord (b.nw) beskryf ‘n selfstandige naamwoord
(s.nw). Dit kan voor of na die s.nw staan.
‘n Brosjure is ‘n spesifieke inligtingsteks wat inligting kort en interessant
o Bv die soet lekkers of die lekkers is soet.
aanbied.
o Die groen gras of die gras is groen.
Bysin (Saamgestelde sinne)  Sommige B.nw kry ‘n -e as dit voor die s.nw staan:
o Die nagereg is smaaklik word die smaaklike nagereg.
Bv. Hy skryf lawwe versies wat snaaks is. Saamgestelde sin met twee
o Die meisie hardloop vinnig word die vinnige meisie.
werkwoorde / gesegdes. Die bysin is wat snaaks is.
 B.nw wat op ‘n -k, -g, -f of -d eindig, lyk ook anders as dit voor die s.nw
Byvoeglike naamwoorde staan.
o Die vrugtebak is rond word die ronde vrugtebak. (‘n e word
Woorde wat selfstandige naamwoorde se betekenis spesifiek maak, word
bygevoeg)
byvoeglike naamwoorde genoem. Jy gebruik byvoeglike naamwoorde om
o Die man is oud word die ou man (die d val weg)
spesifiek te beskryf hoe iets lyk. Groot dam, blou dam, klein dammetjie.
o Die pad is breed word die breë pad. (die d val weg en die tweede e
Feite oor byvoeglike naamwoorde en hoe om hulle uit te ken:
kry ‘n deelteken).
 Dit beskryf en vertel jou meer van die selfstandige naamwoord.
o Die glas is leeg word die leë glas (die g val weg en die tweede e kry ‘n
 Dit gee dit ‘n spesifieke betekenis.
deelteken)
 Dit kan voor of na die selfstandige naamwoord wees.
o Die meisie is jonk word die jong meisie (die k word ‘n g)
 Dit het trappe van vergelyking – bv groot, groter, grootste
o Die strooitjie is skeef word die skewe strooitjie (die f word ‘n w, een
 Dit het intensiewe vorme – bv galbitter, pikswart, stikdonker.
e in die middel van weg, en ‘n e word bygevoeg).
 Wanneer jy ‘n teks moet korter maak, raak eerste van die onnodige
 B.nw word ook verbuig om trappe van vergelyking aan te dui. Ons voeg
inligting ontslae en dan haal jy die byvoeglike naamwoorde uit.
gewoonlik -er en -ste by die b.nw.
o Soet appel, soeter appel, die soetste appel
o Klein bakkie, kleiner bakkie, die kleinste bakkie.
 B.nw het dikwels ‘n intensiewe vorm (dit is “baie so”)
o Stroopsoet vrugte, piepklein bakkie, stokou resep
Voorbeelde:
Gee die korrekte vorm van die woord tussen hakies:
Hoekom pla die bure se (nuut) kat jou so baie? (nuwe)
Dit was die (duur) kos wat jy nou vir jou hond gekoop het. (duurste)
Jy sal (hoog) moet klim as jy oor die muur wil loer. (hoër)
Bywoorde Deeltekens
Bywoorde vertel ons meer van die werkwoord. Daar is bywoorde van tyd Deeltekens dui ‘n ekstra lettergreep aan sodat die woord nie dalk verkeerd
(wanneer), wyse (hoe) en plek (waar). Bywoorde help ons om inligting uitgespreek kan word nie.
spesifiek te maak.
Voorbeeld – In die sin, Lappies eet ‘n T-been, weet ons nie hoe of waar of Voorbeelde: geëet, leë, oë, diëte, breër, hoër, beïnvloed, spieël, voël, Namibië,
wanneer Lappies sy T-been eet nie. Ons kan meer spesifiek wees deur te sê: droë, hoë, reën, breë, seën, Asië, Italië, België, Hiëna, droër
Lappies eet Sondae (tyd) gulsig (wyse) buite (plek) aan ‘n T-been.
Eie voorbeelde:
Voorbeelde:
Onderstreep die bywoord in elke sin wat verduidelik WAAR dit gebeur.
 My fiets staan daar.
 Ek lê hier en droom.
Onderstreep die bywoord in elke sin wat verduidelik HOE dit gebeur.
 Ek maak gou-gou klaar. Deelwoord
 Ma ruk hard aan my arm.
‘n Deelwoord is ‘n nuwe woord wat van ‘n werkwoord afgelei of gevorm is. ‘n
Onderstreep die bywoord in elke sin wat verduidelik WANNEER dit gebeur.
Deelwoord eindig op -de of -te.
 Ek het gister skool gemis.
Bv: Praat = pratende; tik = getikte
 Ek wil vanaand weer droom.
Dagboekinskrywing Voorbeelde:
Vorm deelwoorde van die woorde tussen hakies:
Kenmerke van ‘n Dagboekinskrywing
 (lag) kinders (laggende)
 Mens begin altyd ‘n dagboekinskywing met: “Liewe Dagboek” en eindig
 (was) eetgery (gewasde)
af met ‘n groet, soos “tot môre” of “liefde, Silna”.
 (kou) bruinbeer (kouende)
 Daar is verskillende paragrawe, wat uit vier tot vyf sinne elk kan bestaan.
 Dagboekinskrywings word in die eerstepersoon geskryf. Ons noem dit ‘n
ek-verteller.
Dialoog Direkte en Indirekte rede
‘n Dialoog is ‘n gesprek tussen twee mense of karakters in ‘n drama. Direkte rede is iemand se eie woorde. Dit staan in aanhalingstekens.
 Die sprekers se name word teen die kantlyn geskryf. Indirekte rede kom voor wanneer iemand oorvertel wat ‘n ander persoon gesê
 Plaas ‘n dubbelpunt (:) na die naam. het.
 Daar word geen aanhalingstekens (“”) gebruik nie. Direkte rede – wanneer ons die werklike woorde van iemand weergee.
 ‘n Reël word na elke spreker se spreekbeurt oopgelaat.
Daar is 5 leestekens wat jy moet gebruik by direkte rede:
 Ekstra inligting word tussen hakies () geskryf.
1. Na sê, vra, roep uit, ens. Kom ‘n dubbelpunt (:)
 Niks word onder die sprekers se name geskryf nie.
2. Na die dubbelpunt kom die aanhalingsteken. (“)
 Maak seker dat jy by die onderwerp hou.
3. Na die aanhalingsteken begin die persoon se woorde met ‘n Hoofletter.
4. Aan die einde van sy woorde kom ‘n punt as hy iets sê, ‘n vraagteken as hy
Voorbeeld:
iets vra of ‘n uitroepteken as hy iets beveel of uitroep.
Lané: xxxxxxxxxxx
5. Na die leesteken word die aanhalingsteken gesluit om aan te dui dat sy
Stefan: xxxxxxxxxxx
woorde nou klaar is (”). Alle leestekens kom binne die
Lané: xxxxxxxxxxx
aanhalingstekens.Indirekte rede – iemand se woorde word oorvertel.
Stefan: xxxxxxxxxxx
Om ‘n sin van direkte rede na indirekte rede te kan verander, is daar ‘n paar
Diftong (tweeklank)
reëls wat toegepas moet word:
Diftonge of tweeklanke is klinkers wat langs mekaar in dieselfde lettergreep
voorkom, maar twee klanke vorm. Die een klinker gaan dus oor in die ander 1. Die leestekens val weg, behalwe vir die hoofletter en die punt.
een en mens se mond bly oop wanneer jy die tweeklank sê. 2. Dikwels verander die woordorde – jy gebruik gewoonlik ‘n voegwoord.
Bepaal in watter groep die voegwoord val om uit te vind hoe die
Voorbeelde: Baie, kraai, tuis, oud, groei, eina, rooi, leeu woordorde verander. Hy sê: “Ek is moeg.” Hy sê dat hy moeg is.
3. Die tyd waarin die sin geskryf is, moet dieselfde bly, daarom moet sekere
woorde verander.
 Nou – toe
 Gister – die vorige dag
 Laas jaar – die vorige jaar
 Vandag – daardie dag
 Môre – die volgende dag
 Eergister – twee dae gelede
 Oormôre – twee dae later
 Hiernatoe – daarnatoe
4. Die voornaamwoorde verander ook Drama
 Ek, jy en u – hy
Kenmerke van ‘n drama:
 Ons, julle en u – hulle
 In ‘n drama kom daar gewoonlik meer as een karakter voor.
5. Plek- en rigtingwoorde verander ook
 Die toneel / situasie word voor die tyd as agtergrond vir die leser gegee.
 Hier – daar
 Die struktuur van ‘n drama: links is die karakter wat gaan praat, ‘n
 Hiernatoe – daarnatoe
dubbelpunt en dan volg die dialoog regs.
6. Emosies word nie gebruik nie en moet omskryf word.
 In die teks word daar (tussen hakies) ekstra inligting gegee om vir die
 Hoera! – met blydskap
leser aan te dui hoe die karakter sou optree of hoe die toneel op die
 Eina! – van pyn
verhoog sou lyk. Dit help die leser om ‘n “prentjie” in hul verbeelding te
 Liewe hemel – het verbaas vorm. Dit help ook die akteurs om te weet hoe om op te tree.
Voorbeelde: Kenmerke van ‘n drama:
Direkte rede: Hulle skree: “Hoera! Môre is dit vakansie!”  ‘n Drama word op ‘n spesifieke manier geskryf. Die karakters se name
Indirekte rede: Hulle skree opgewonde dat dit die volgende dag vakansie is. word aan die linkerkant geskryf en hulle woorde volg na ‘n dubbelpunt.
 Die teks word geskryf soos mense praat en moet maklik kan sê. Dit wat
Direkte rede: Kobus sê: “Ons het die naweek sirkus toe gegaan en ons slap
die karakters sê, word ook die dialoog genoem.
gelag vir die hansworse”.
 ‘n Drama word opgedeel in verskillende tonele – elke toneel speel af op ‘n
Indirekte rede: Kobus sê dat hulle die naweek sirkus toe gegaan het en hulle
spesifieke plek en daar kan baie verskillende tonele in die drama wees.
slap gelag het vir die hansworse.
 Daar gebeur gewoonlik baie goed in ‘n drama. Soms kan mense snaaks
Direkte rede: Die dokter sê: “Ou seun, ek weet: ‘n nare griep het jou hier wees of baklei (konflik) of gesprekke voer.
beet”.  Die karakters se aksies word in skuinsskrif en tussen hakies binne die
Indirekte rede: Die dokter sê vir die seun dat ‘n nare griep hom beet het. dialoog geskryf, sodat die akteurs kan weet wat hulle moet doen.
 Iemand wat dramas skryf word ‘n dramaturg genoem en die persoon wat
die akteurs (spelers) afrig, word die regisseur genoem.
-D of -t (spelling) Eiename
 Om te toets of ‘n woord op -t of -d eindig, word die woord verbuig (vorm  ‘n Eienaam is ‘n selfstandige naamwoord.
meervoud) en jy luister na die klank.  Hulle word met ‘n hoofletter geskryf, want dit is die name van spesifieke
 Die stamwoord met sy verboë vorms word so ver as moontlik op diere, plekke of dinge.
dieselfde manier gespel.
Voorbeelde: Afrika, Kaap, Khoi
Voorbeelde: Bed - beddens; dood – dodelik; vat – vate
Ek-
Ek-verteller
Aanbied Aand Altyd Arend Brand
Brood Draad Duisend Eend Gehad Dagboekinskrywings word in die eerstepersoon geskryf. Ons noem dit ‘n ek-
Gereed Grond Groot Hand Hond verteller.
Honderd Kaart Koud Land Luiperd
Moed Ontbyt Pad Perd Planeet
Potlood Rant Robot Sand Skilpad
Tand Tyd Verkeerd Voet Vreemd
Vyand
Dubbelpunt
‘n Dubbelpunt word meestal gebruik om aan te dui ‘n lysie goed gaan na die
dubbelpunt opgenoem word.
Voorbeeld: Jy het die volgende nodig: sout, peper, pietersielie en uie
Soms volg ‘n verduideliking na ‘n dubbelpunt.
Voorbeeld: Witsous: Smelt botter oor lae hitte in ‘n kastrol. Roer die meel
stadig in. Roer die melk bietjie vir bietjie by.
‘n Mens gebruik ook ‘n dubbelpunt wanneer jy iemand se direkte woorde

neerskryf.
Voorbeeld: Philip de Vos het gesê: “Ek hou baie van allerhande goggas en
diere”.
Enkelvoudige sinne (onderwerp, gesegde en voorwerp) Fabel
Enkelvoudige sinne bestaan uit ‘n onderwerp, gesegde en ‘n voorwerp. Kenmerke van ‘n fabel (sien ook legendes bl 57):
Die onderwerp is die persoon of dier of ding wat die aksie uitvoer.  ‘n Fabel is ‘n storie of vertelling wat van een geslag na die volgende
oorvertel word.
Voorbeeld: Die dolfyne doen toertjies.
 Die fabel begin gewoonlik met die woorde “Eendag” of “Eendag lank, lank
Die onderwerp staan gewoonlik aan die begin van ‘n sin, maar nie altyd nie. gelede...”
Die onderwerp kan ook meer as een woord wees.  In ‘n fabel kom daar altyd minstens een dierekarakter voor wat kan praat.
 Fabels is soms humoristies, maar die einde van die verhaal bevat altyd ‘n
Die gesegde is altyd die antwoord op die vraag, “wat gebeur alles in die sin?”.
belangrike lewensles wat jou laat nadink.
Dit verwys na die werkwoord.
Voorbeeld: Die dolfyne doen toertjies Gedig
Die voorwerp volg op die aksie wat die onderwerp uitvoer: Kenmerke van ‘n gedig:
Voorbeeld: Die dolfyne doen toertjies.  ‘n Gedig het ‘n ritme en sommige woorde wat rym. Die rymwoorde vorm
‘n patroon.
Hoe om die onderwerp, gesegde en voorwerp van ‘n enkelvoudige sin te bepaal:
 Gedigte bestaan uit versreëls. ‘n Groepie versreëls word ‘n strofe
Onderwerp Gesegde Voorwerp genoem. Versreëls is gewoonlik nie lank nie, maar een sin kan oor ‘n paar
Wie? Doen (werkwoord) Wat? versreëls loop.
Ek Sien ‘n insek  Die digter gebruik vergelykings om iets te beskryf. Dit word beeldspraak
Die maanhaarleeu Vang Die rooiboklam
genoem.
‘n Blouwildebees Bestorm ‘n gevlekte hiëna
 Die stemming van ‘n gedig is hoe jy voel oor wat jy lees.
Die vlakvark Grawe ‘n moddergat
 Elke woord is belangrik en spesifiek gekies om by die gedig te pas.
 Digters volg nie altyd al die spelreëls en taalreëls nie – ons noem dit
digterlike vryheid.
 Digters gebruik dikwels woorde wat met dieselfde medeklinker
(konsonant) of dieselfde klinker (vokaal) begin. Dit word alliterasie en
assonansie genoem.
Gesegde
Enkelvoudige sinne bestaan uit ‘n onderwerp, gesegde en ‘n voorwerp. (sien

ook enkelvoudige sinne bl 23)
Die gesegde is altyd die antwoord op die vraag, “wat gebeur alles in die sin?”.
Dit verwys na die werkwoord.
Voorbeeld: Die dolfyne doen toertjies.
Geslag Instrukteur Instruktrise Telefonis Telefoniste
Instrukteur Instruktrise Towenaar Towenares
Selfstandige naamwoorde wat na persone verwys, het baie keer ‘n manlike of Jood Jodin Vader Moeder
vroulike vorm. Keiser Keiserin Verpleër Verpleegster
Kêrel Nooi, meisie Voorsitter Voorsitster
Voorbeelde:
Kok Kokkin Waard Waardin
Manlik: Man, mannetjie, bul Koning Koningin Waarsêer Waarsegster
Vroulik: Vrou, wyfie, koei Leeumannetjie Leeuwyfie Werker Werkster
Lektor Lekrise Wewenaar Weduwee
Manlik Vroulik Manlik Vroulik Man Vrou
Akteur Aktrise Nefie Niggie Mannetjie Wyfie
Bakker Bakster Onderwyser Onderwyseres Meester Meesteres
Bedelaar Bedelares Oom Tante Meneer Mevrou, mejuffrou,
Bedrieër Bedriegster Orrelis Orreliste me
Beer Sog Oujongkêrel Oujongnooi Monnik Non
Besoeker Besoekster Oupa Ouma
Bibliotekaris Bibliotekaresse Pa Ma
Broer Suster Patriarg Matriarg
Bruidegom Bruid Pianis Pianiste
Bul Koei Prins Prinses
Burgemeester Burgemeesteres Ram Ooi
Buurman Buurvrou Redakteur Redaktrise
Danser Danseres Regisseur Regisseuse
Dienaar Dienares Reun Teef
Direkteur Direktrise Sanger Sangeres
Donateur Donatrise Sekretaris Sekretaresse
Eggenoot Eggenote Seun Meisie, dogter
Eienaar Eienares Skildenaar Skildenares
Eksekuteur Eksekutrise Skrywer Skryfster
Gewer Geefster Slaaf Slavin
God Godin Speler Speelster
Haan Hen Spreker Spreekster
Heer Dame Strooijonker Strooimeisie
Hings Merrie Swaer Skoonsuster
Inspekteur Inspektrise Telefonis Telefoniste
Homofone Lood – metaal Loot – jong tak van ‘n plant
Luid – lawaai Luit – tokkelinstrument
Homofone is woorde wat eenders klink, maar verskillend gespel word.
Ly – pyn en lyding Lei – voor loop
Voorbeelde: Miet – klein larwe in bv. Meel Mied – opgestapelde hoop hooi
Nood – haglike toestand Noot – musiekgeluid; ook
Viets – mooi en fiks, netjies Fiets – waarop jy ry papiergeld
Vee – Skape, bokke; vee met ‘n Fee – feëtjie in die feëverhaal Peil – diepte of hoogte van iets Pyl – wat met ‘n boog afgeskiet
besem vasstel word
Rys – wat ons eet Reis – ry iewers heen in ‘n motor Pond – Britse geld of ou Pont – platvorm waar motors ‘n
Moet – ek moet iets doen Moed – braaf of dapper gewigsmaat rivier oorsteek
Bleik – Verloor kleur Blyk – lyk (hy blyk skuldig te Rant – klipperige hoogte Rand – omtrek van ‘n voorwerp;
wees) ook ‘n muntstuk
Bod – Aangebode geldsom op ‘n Bot – kortaf en onbeleef; bome Reier – moerasvoël Ryer – iemand wat ry
veiling in lente Ryk – welgesteld en vermoënd Reik – jou hand uitstrek
Boordjie – nek deel van ‘n hemp Boortjie – Werktuig waarmee jy Seine – tekens Syne – behoort aan hom
‘n gaatjie maak Skud – heftig heen en weer Skut – iemand wat skiet
Boud – liggaamsdeel bokant Bout – dit word met ‘n moer Steil – baie skuins pad Styl – van ‘n skrywer; ook van
been vasgedraai hare
Brei – Om velle sag te maak Bry – die r-klank se uitspraak in Veil – wat jou liggaam bedek Fel – om boom af te kap
Malmesbury
Vier – feestelik deurbring; 4 Fier – vol regmatige trots
Dokter – geneesheer Doktor – iemand met hoogste
Voet – waarmee jy loop Voed – om kos te gee
akademiese graad
Vly – jou saggies en gerieflik Vlei – moerasagtige laagte;
Eet – kos eet Eed – lê ‘n eed af
neerlê komplimente gee
End – die einde Ent – ‘n stuk van ‘n pad
Want – omdat Wand – muur
Faal – misluk Vaal – vervelend, amper grys
Wet – reëls wat land regeer Wed – weddenskap aangaan
Feit – volle waarheid Fyt – pynlike sweer
Wei – gras vreet soos beeste Wy – skenk (“wy jou aandag aan
Fonds – geld Vonds – iets wat gevind is hierdie saak”)
Fors – kragtig Vors – koning Ys – Bevrore water Eis – aandring op iets
Graat – bene van visse Graad – skool jaar waarin jy is
Hart – orgaan in jou liggaam Hard – nie sag nie
Klere – wat jy aantrek Kleure – rooi, blou, groen ens
Kruit – in ammunisie Kruid – in ‘n tuin
Leuen – nie die waarheid vertel Leun – teen ‘n muur stut
nie
Lit – ‘n deel van ‘n vinger Lid – iemand wat aan ‘n groep
behoort
Homonieme Staaf Blok metaal Bevestig
Steel Handvatsel van bv. Besem Diefstal
Homonieme is woorde wat dieselfde klink en dieselfde gespel word, maar nie
Teer Swart op ‘n pad Op iemand se nek lê
dieselfde beteken nie. Vas Nie los nie Sonder kos bly
Voorbeelde: Vee Skoonmaak met ‘n besem Plaasdiere
Voor Waarin water loop Nie laaste nie
As Dit wat oorbly as iets Indien dit so is; onderdeel Weer Weersomstandighede Herhaaldelik
verbrand het van ‘n motor (bewolk, koud)
Berg Bêre Tafelberg
Bloei Toon as jy hom stamp Bome in die lente Hoofgedagte
Brak Hond Souterige smaak
Bly Gelukkig Om êrens tuis te gaan. Elke paragraaf het EEN hoofgedagte. Die hoofgedagte is die belangrikste idee
By Insek wat heuning maak In die nabyheid in ‘n paragraaf.
Eg Nie vals nie Huwelik Hoofkarakter
Geld Betaalmiddel Dit is nie op jou van
toepassing nie Die hoofkarakter in ‘n storie is die karakter waarom die storie draai.
Graaf Waarmee mens spit Edelman Hoofletters
Hoop Wens (ek wens jy kan hier Stapel bv. Boeke, stene
Hoofletters word in die volgende gevalle gebruik:
kom kuier)
Kan In staat wees Waarin die koffie is  Alle sinne begin met ‘n hoofletter.
Kant Buitenste rand Fyn weefsel / materiaal  As jou sin met ‘n ‘n begin, dan is die volgende letter ‘n hoofletter.
Ken Deel van die gesig Weet van o ‘n Hoofletter kom aan die begin van die sin.
Kies Opening tussen tandvleis en ‘n Keuse maak  Eiename van mense, diere, plekke, maande, dae, publikasies en films.
wang o Maandag, Januarie, Rapport
Kom Skottel Iemand nader
 Sommige afkortings en akronieme. ESKOM
Leer Wat jy gebruik om op dak te Gebreide vel van diere,
 Aanhefvorme sonder ‘n daaropvolgende eienaam. Liewe Ma, Geagte
klim kennis opdoen
Lui Wil nie werk nie Geluid wat ‘n telefoon maak Meneer.
Lewer Orgaan in jou liggaam Verskaf (lewer ‘n diens)  Indien ‘n eienaam in ‘n aanhefvorm bygevoeg word, begin die
Maan Waarsku Maan en sterre in die hemel aanhefvorm met ‘n kleinletter. Geagte meneer Botes.
Maat Afmeting Vriend  Vanne word altyd met hoofletters geskryf. Coetzee, Visser.
Meer Groter hoeveelheid Binnelandse watermassa o LET OP: Van der Merwe / Koos van der Merwe.
Mond Hy moet sy mond hou Die rivier mond in die see uit  Straatname wat met ‘n syfer begin, se tweede deel begin met ‘n
Noot Musiekgeluid Papiergeld hoofletter: 7de Laan.
Roer Vinniger beweeg Geweer
Rys Graansoort Styg
Hoofopskrif (Titel)
Die hoofopskrif van ‘n artikel moet jou lus maak om die artikel te lees. Dit is
gewoonlik groter geskryf as die res van die artikel.
Hoofsin
Die hoofsin bevat die belangrikste inligting asook ‘n werkswoord.
Idiome Dit gaan voor die wind. Dit gaan goed.
Met leeumoed veg. Baie dapper, met die moed van ‘n
‘n Idioom is ‘n spreekwoord waarin figuurlike taal gebruik word om ‘n idee
leeu.
saam te vat. Hy gedra hom soos ‘n buffel. Ongeskik en onbeskof.
Moenie ‘n kat sonder handskoene Wees versigtig vir iemand. Ek het ‘n voëltjie hoor fluit. ‘n Storie gehoor, maar weet nie of dit
aanpak nie. waar is nie.
Die kat uit die boom kyk. Kyk eers goed hoe iets is voor jy So oud soos die berge. Baie oud.
besluit. Hy het ‘n geheue soos ‘n olifant. Hy onthou baie goed.
‘n Kat n die sak koop. Iets koop wat min werd is. Jakkals prys sy eie stert. Iemand vlei homself gedurig.
As die kat weg is, is die muis baas. As niemand kyk nie, maak ek nes ek Soos ‘n volstruis kop in die sand Probleme ignoreer en hoop dit sal
wil. wees. vanself weggaan.
Jou uit die voete maak. Vlug, weghardloop. Lag in jou mou. Lag Skelmpies.
Uit die veld geslaan wees. Baie verbaas wees. Wie laaste lag, lag die lekkerste. Waarskuwing aan iemand wat te gou
Katvoet loop. Versigtig wees. bly raak.
Iets lag-lag kafdraf. Iets baie maklik regkry. Hy lag of hy betaal word. Hy lag baie lekker.
Nóg vis nóg vlees. Jy weet nie waar jy hoort nie. Ek lag my ‘n papie. Ek lag vreeslik.
Soos ‘n vis in die water. Jy is gemaklik daar. Hy het dit lag-lag reggekry. Iets was vir hom baie maklik.
Soos ‘n vis op droë grond. Jy voel uit jou plek uit. In die sop wees. In die moeilikheid.
Sy gee ‘n handdruk soos ‘n nat vis. Sy gee ‘n sagte handdruk. Sopnat. Baie nat.
Alles vir soetkoek opeet. Alles glo. In sy eie sop laat kook. Iemand sy eie probleme laat
Soete drome. Lekker slaap. uitsorteer.
Almal proe maar die soet en die suur Goeie en slegte dinge gebeur met Sop met ‘n vurk eet. Die onmoontlike probeer doen.
van die lewe. almal. In droomland wees. Om te slaap.
Stroopsoet. Baie soet. Om te dagdroom. Om wakker te wees en te sit en wens
‘n Soettand hê. Baie lief wees vir soetgoed. dat jy iewers anders kan wees.
Met iets op die lappe kom. Die waarheid oor ‘n saak vertel. ‘n Droom van ‘n dag / kar / naweek / Die beste wat ‘n ding kan wees.
Moenie sulke lapwerk doen nie. Afskeepwerk is slegs ‘n tydelike speelding:
oplossing. Agteros kom ook in die kraal. Al is ‘n mens stadig, kom jy ook waar
Soos ‘n rooi lap voor ‘n bul wees. Iets wat iemand woedend maak. jy wil wees.
Jakkals trou met wolf se vrou. Dit word gesê wanneer dit reën terwyl Hy is nog nie droog agter sy ore nie. Hy is nog ‘n kind.
die son skyn. Van ‘n vlooi ‘n olifant maak. ‘n Klein probleem oordryf.
Elke donker wolk het ‘n silwer Na al die teenspoed kan ‘n mens beter Rooimiere hê. Kan nie stilsit nie.
randjie. tye verwag. ‘n Vlieg in die salf. Klein iets wat lastig is, kan die groter
In die wolke wees. Baie bly wees. idee bederf.
Dit reën katte en honde. Dit reën baie hard. Liewer bang Jan as dooie Jan wees. Liewer versigtig as te waaghalsig
Deur die blare wees. Deurmekaar wees. wees.
Twee vlieë met een klap slaan. Een oplossing vir twee probleme kry. ‘n Hartklop vir iets hê. ‘n Passie hê vir ‘n spesifieke saak.
‘n Hand vol vlieë. Iets wat nie baie waarde het nie. Waar die hart van vol is, loop die ‘n Mens praat baie oor die dinge wat
So siek soos ‘n hond wees. Baie siek wees. mond van oor. vir jou belangrik is en waaraan jy baie
Die sieke dra die gesonde. Die minderbevoorregte help die dink.
bevoorregte een. Iemand wat nie ore het nie. Gesê wanneer ‘n kind nie na opdragte
Siek en sat wees. Baie moeg vir iets wees. wil luister nie
Blakend gesond wees. Om goed te voel. Iemand wat op sy ore sit. Iemand wat nie luister nie
Land van melk en heuning. Land met baie goeie dinge. Iemand wat blompotte het vir ore. Iemand wat nie luister nie
Die beloofde land. Die plek waar alles goed gaan. Skilpad het lag-lag verby haas gedraf. Skilpad het baie maklik verby haas
Lank in die land wees. ‘n Baie ervare persoon wees. gedraf.
Land en sand praat. Aanmekaar praat. ‘n Woordjie wissel. Wil met jou oor iets praat
Liewe land! Uitroep van verbasing of Soos ‘n volstruis kop in die sand As jy glo dat as jy nie iemand kan sien
verwondering. wees. nie, kan hulle jou nie sien nie – ‘n
Sonde met die bure hê. Om nie met jou bure oor die weg te manier om van die moeilikheid weg te
kom nie. kom.
Neem die huis op horings. Speel en lawaai en krap die huis
deurmekaar.
Elke huis het sy kruis. Almal het hulle ie probleme (net soos
die bure).
Met die deur in die huis val. Dadelik sê wat mens wil sê sonder ‘n
klomp ander praatjies.
Raar maar waar. Dit klink vreemd, maar is tog waar.
Feit soos ‘n koei. Dis beslis waar
Die waarheid maak seer. Mense hou nie daarvan om die
waarheid te hoor nie.
Iets is ou nuus. Iets wat jy a lankal gehoor / geweet
het
Nuus trek soos ‘n veldbrand. Nuus versprei baie vinnig.
Vinnig met iets klaarspeel. Iets vinnig klaarkry.
Oop kaarte met iemand speel. Eerlik wees.
Iemand uitboul. Iemand totaal verbaas.
Aanhouer wen. As jy iets oor en oor probeer en baie
oefen, sal jy dit uiteindelik regkry.
So doof soos ‘n kwartel. Baie doof.
Stokdoof. Baie doof.
Sy hart sak in sy skoene. Sy moed begeef hom heeltemal.
Inleiding
Die inleiding van ‘n inligtingsteks bevat ‘n sin of twee wat vir ons vertel waaroor
die teks gaan.
Inligtingsteks
Kenmerke van ‘n inligtingsteks:
 Dit verskaf inligting of feite oor die onderwerp aan die leser.
 Die inligting word gegroepeer volgens sekere opskrifte en dan in ‘n
bepaalde volgorde bymekaargesit.
 Die opskrifte help die leser om die inligting vinniger te kan deurgaan.
 Dit het dikwels grafieke, tabelle, kaarte, diagramme, sketse of foto’s. Dit
word visuele komponente genoem.
Instruksieteks
Instruksieteks
Kenmerke van ‘n instruksieteks:
 Daar is ‘n lys van benodigdhede of bestanddele wat nodig is om iets te

maak.
 Dit gee stappe in die regte volgorde.
 Instruksies moet ‘n opskrif hê en kan ook foto’s of prentjies hê.
 Al die instruksies word in die teenwoordige tyd gegee en geskryf.
Instruksies oor hoe om ‘n instruksieteks te skryf:
 Instruksies word onder mekaar geskryf.

 ‘n Mens gebruik nommers of kolletjies.
 Daar moet ‘n spesifieke volgorde wees. Begin altyd by die begin.
 Instruksies is baie duidelik en eenvoudig. (Kort en kragtig!)
 Moenie onnodige beskrywende woorde gebruik nie.
 Die titel dui aan watter instruksies of redes gegee gaan word.
Intensiewe vorme Fyn Haarfyn, piekfyn
Geel Goudgeel, kanariegeel, giggelgeel (skertsend)
Byvoeglike naamwoorde beskryf ‘n selfstandige naamwoord en het dikwels ‘n Gek Stapelgek
intensiewe vorm (dit is “baie so”). Dit is byvoeglike naamwoorde in die Gelukkig Doodgelukkig, dolgelukkig, stralend gelukkig
versterkende graad. Hulle word dikwels gebruik om ‘n sin trefkrag te gee en Gemaklik Doodgemaklik
die taal op te kikker. Hulle word meesal vas (as een woord) geskryf, behalwe Gerus Houtgerus, perdgerus, doodgerus
by wawyd oop, nugter wakker en alom bekend. Gesond Blakend gesond
Gevaarlik Doodsgevaarlik
Voorbeelde: Gewoon Doodgewoon
Af Morsaf Glad Seepglad, spieëlglad
Alleen Stokalleen, vingeralleen Goedkoop Spotgoedkoop
Arm Brandarm Graag Dolgraag, bittergraag
Bang Doodbang Groen Grasgroen
Bitter Galbitter, aalwynbitter Groot Lewensgroot
Bleek Doodsbleek, wasbleek Grou Loodgrou
Blind Stokblind Grys Loodgrys
Blink Skitterblink Hard Kliphard, klipsteenhard
Blou Potblou, hemelsblou Helder Glashelder, kristalhelder, skreeuhelder (kleure)
Breed Hemelsbreed Honger Rasend honger, sterwend honger
Dig Potdig Hoog Hemelhoog
Dik Trommeldik, kubbeldik Jonk Bloedjonk
Dom Aartsdom, klipsteendom, eseldom Kaal Poedelnakend
Donker Stikdonker, pikdonker, nagdonker Kalm Doodkalm
Dood Morsdood, klipdood Klaar Klinkklaar
Doof Stokdoof Klein Piepklein, muisklein
Dronk Smoordronk, stormdronk Koel Komkommerkoel
Droog Kurkdroog, horingdroog Koud Yskoud
Dun Plankdun, papierdun Krom Hoepelkrom
Duur Peperduur Kwaad Smoorkwaad
Eenvoudig Doodeenvoudig Lam Boeglam
Eerlik Doodeerlik Lang Ellelange
Ellendig Doodellendig Lank Lewenslank
Ernstig Doodernstig Leeg Dolleeg
Flou Stokflou, doodflou Lekker Smullekker, watertandlekker, vingerleklekker
Fris Perdfris Lelik Skreeulelik, hondlelik
Lewendig Springlewendig Sleg Vreksleg, vrotsleg, hondsleg
Lig Veerlig Snaaks Skreeusnaaks
Maer Brandmaer Snel Blitssnel
Mak Hondmak Soet Suikersoet, stroopsoet
Maklik Spotmaklik, doodmaklik Sout Pekelsout
Min Bloedmin Stil Doodstil, tjoepstil, botstil, stokstil, muisstil, grafstil
Moeg Doodmoeg Styf Stokstyf
Mooi Prentjiemooi, poskaartmooi, sprokiesmooi Suinig Vreksuinig
Nat Papnat, sopnat, waternat, papsopnat Suur Asynsuur
Nodig Broodnodig Swaar Loodswaar
Nugter Doodnugter Swak Kuikenswak
Nuut Splinternuut Swart Pikswart
Ongelukkig Sielsongelukkig, doodongelukkig Tevrede Doodtevrede
Onskuldig Doodonskuldig Toe Bottoe
Oop Wawyd oop Vaal Asvaal, muisvaal
Oranje Skeloranje Vars Neutvars, kraakvars
Orent Penorent Verlief Smoorverlief, dolverlief
Oud Sotkoud, horingoud Vet Blinkvet, spekvet, moddervet
Pers Pimpelpers, skreeupers Vinnig Blitsvinnig
Reg Doodreg Vol Stampvol, propvol, barstensvol, tjokvol, tjok-en-blok
Regop Penregop, kersregop, kiertsregop vol
Reguit Pylreguit, penreguit Vriendelik Katvriendelik
Rein Hemelrein, engelrein Vry Voëlvry, skotvry
Rond Koeëlrond Wakker Nugter wakker, haaswakker
Rooi Bloedrooi, skarlakenrooi, krasrooi, tamatierooi Warm Vuurwarm, rooiwarm, stikwarm
Ryk Skatryk, stinkryk, vrotryk Weinig Bloedweinig, broodweinig
Ryp Papryp Wit Spierwit, melkwit, sneeuwit, skitterwit
Sag Papsag, doeksag, satynsag, fluweelsag, murgsag Wyd Wawyd, wêreldwyd
Seker Doodseker
Siek Hondsiek
Skeef Windskeef
Skelm Jakkalsskelm
Skerp Vlymskerp
Skoon Silwerskoon, wonderskoon, beeldskoon, kraakskoon
Skraal Rietskraal
Intrige Kappie (^)
Intrige is die dinge wat in ‘n storie gebeur. Ons noem dit ook die verhaallyn.  Dui ‘n lang e, o, i en u aan. (Môre).
Jeugverhaal  Word gewoonlik op die eerste lettergreep geplaas. (Pê-rel)
Kenmerke van ‘n jeugverhaal:
Nêrens Lê Wêreld Skêr Sê
 ‘n Storie word vertel. Mens noem dit ‘n verhalende teks.
Hê Gelê Bêre Pêrel Môre
 Dit is langer as ‘n kortverhaal.
Brûe Miljoenêr Populêr Vulgêr Militêr
 Die omgewing, die karakters, die ruimte en die verhaallyn (intrige) kom Primêr wȋe Sekondêr Blêr Kwêr
uit die leefwêreld van kinders. Aikôna Ietermagô Lobôla Trôe Lêer
 Daar is baie dialoog. Die skrywer vertel vir ons wat die karakters dink. Affêre
 Wanneer karakters se direkte woorde gegee word, gebruik die skrywer ‘n
dubbelpunt en aanhalingstekens. (direkte rede)
 Die probleem in die storie is gewoonlik ‘n probleem wat kinders kan hê.
Soms kan mens ‘n les uit die storie leer.
Karakters
 Die taalgebruik klink soos taal wat kinders sal gebruik.
Kaarte Daar is verskillende karakters (persone en diere) in ‘n storie. Die hoofkarakter
is die een waaroor ‘n storie gaan.
Kenmerke van ‘n kaart:
 ‘n Kaart is ‘n visuele teks. Karakterskets
 Die woorde op ‘n kaart word byskrifte genoem en help jou om dit te In ‘n karakterskets probeer die skrywer met beskrywende woorde sê hoe die
verstaan. pesoon oor wie hy skryf is en watter eienskappe daardie persoon het. Die
 Dit het ‘n skaal om afstande voor te stel. skrywer gebruik byvoeglike naamwoorde.
 Dit het ‘n sleutel wat die simbole daarop verduidelik.
 Daar is baie verskillende soorte kaarte: weerkaarte, landkaarte,
wêreldkaarte, kaarte waarop paaie aangedui word, kaarte waarop
interessante plekke aangedui word, ens.
 ‘n Weerkaart gebruik altyd dieselfde weersimbole. Dit dui temperatuur,
windspoed, weerstoestande en kouefronte op verskillende plekke aan.
 Kaarte is maklik hanteerbaar. Daar is opvoubare kaarte en daar is kaarte
in bv reisatlasse waarmee daar getoer word.
Klankgrepe Koerantberig
Woorde kan in kleiner dele opgebreek word bv. Resep word re-sep en Kenmerke van ‘n koerantberig:
sjokolade word sjo-ko-la-de. Dit word lettergrepe of klankgrepe genoem.
 Koerantberigte is nuus wat deur joernaliste geskryf word.
In lettergrepe bly die spelling dieselfde: bestanddele word be-stand-de-le.  Joernaliste vra vrae oor alles rondom hulle en snuffel nuus uit deur leidrade
In klankgrepe gaan dit net oor hoe die woord KLINK: bestanddele word be- vir stories op te volg.
stan-de-le.  Rampe, konflik, interessanthede, rare goed wat gebeur, beroemde mense,
ens. is alles dinge wat nuusstories vir koerante kan wees.
Woord Lettergreep Klankgreep  Koerantberigte gee feite oor wat gebeur het en probeer verklaar waarom dit
Grappie Grap-pie Gra-pie gebeur het (oorsaak en gevolg).
Langerig Lan-ge-rig Lang-e-rig  Die meeste feite kom gewoonlik in die eerste paragraaf voor en gee
Kappertjies Kap-per-tjies Ka-per-tjies antwoorde op wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe.
Spanspekke Span-spek-ke Span-spe-ke
Geskiedkundige Ge-skied-kun-di-ge Ge-skied-kun-di-ge Patroon wat vir die meeste koerantberigte gebruik word:
Koninklike Ko-nin-kli-ke Ko-ning-kli-ke Eerste paragraaf: belangrikste feite (wie, wat, waar, hoe, waarom, wanneer).
Vereniging Ver-e-ni-ging Ver-e-ni-ging Daarna: Die minder belangrike feite en gebeure.
Laaste paragraaf: Slotsom of opsomming.
Klanknabootsing
Klanknabootsing
Klanknabootsing is wanneer woorde klink soos geluide.

Voorbeelde: Swoesj, brrrrr, kaplaks!, trieng-trieng, klop-klop, hoe-hoe, zoem-
zoem, ssssssss
Klinkers/Vokale
Vokale/klinkers is stemhebbend en word gevorm wanneer die lugstroom vrylik

deur die mondholte beweeg.
Daar is slegs 5 klinkers: a, e, i, o, u. Y hou ook soms sy lyf klinker bv styf.
Klinkers werk baie hard – byna elke woord het ‘n klinker in.
Dubbelklinkerklanke is klinkers wat saam werk om ‘n nuwe klank te vorm.
Dubbelklanke: eu, ie, oe, ee, oo, uu, aa – muur, seun, lees.
Komma Altyd ‘n spasie ná ‘n komma.
Die komma tree op as ruspunt in ‘n sin. In ‘n sin is daar altyd ‘n spasie ná die komma. So verseker ‘n mens dat aan die
‘n Mens gebruik ‘n komma in die volgende gevalle: einde van ‘n reël, die komma altyd teenaan die voorafgaande woord is.
 Tussen byvoeglike naamwoorde wat by die volgende selfstandige Uitsondering - Ná ‘n getal, bv wanneer die komma ‘n desimale teken is, kom
naamwoord behoort: Bv. Daar staan ‘n mooi, blink motor in die straat. daar geen spasie nie - R12,50 of 3,5 grade.
 In ‘n opsomming (maar nie voor die woord EN nie): Bv ek het ‘n hond, twee
katte, ses goudvisse en ‘n hasie. Kommapunt
 By ‘n aanspreking: Bv Chris, waar is jy? Maar, Henk, jy moet mos jou beste
 Ons gebruik ‘n kommapunt voor woorde soos dus, daarom, tog, daarna,
doen. Wat kos die fiets, meneer?
intussen, nogtans.
 Tussen twee werkwoorde in saamgestelde sinne: Bv as jy hier om die hoek
 ‘n Kommapunt word ook gebruik om twee dinge in een sin teenoor mekaar
gaan, kom jy by die bushalte uit. Sodra die tafel afgedek is, kan ons die
te stel. (My gesin is met vakansie; ek swoeg maar tuis).
skottelgoed was.
 Dit dui ‘n langer pouse as die komma aan.
Wanneer gebruik ‘n mens ‘n komma voor wat?
 Word gebruik waar sinne langs mekaar staan en die eerste byna voltooi is,
 Dit is nie altyd so maklik nie, maar hou in gedagte dat die komma die maar nog deur die tweede aangevul word. Hy vervang dus basies die
betekenis van die sin kan verander. Bv: voegwoord. (Hy is by die huis; hy is siek.)
o Die kinders, wat graag buitentoe wou gaan, was baie luidrugtig. In hierdie
voorbeeld wou al die kinders buitentoe gaan.
o Die kinders wat graag buitentoe wou gaan, was baie luidrugtig. In hierdie
voorbeeld was daar ook ander kinders wat nie buitentoe wou gaan nie en
nie luidrugtig was nie.
o Die ou huis, wat byna ineengestort het, word opgeknap.
o Die huis wat die stadsraad geïdentifiseer het, word opgeknap.
Kommas en voegwoorde.
‘n Mens skryf ‘n komma voor die voegwoorde al, derhalwe, gevolglik. Soms
voor dog/maar, aangesien, en, hoewel/ofskoon, mits en want en selde voor
omdat.
Gewoonlik kom daar nie ‘n komma voor dat nie:
 Dit is so warm dat die kraaie gaap.
 Hy wou nie hê dat ek sy werk nasien nie.
Koppelteken Kortverhaal
 Toon aan dat ons met een woord te doen het, maar die dele daarvan nie vas Kenmerke van ‘n kortverhaal:
geskryf kan word nie, omrede dit die lees bemoeilik of nie in die lyn in jou
 ‘n Kortverhaal het ‘n inleiding, hoofinhoud en slot.
boek pas nie.
 Die hoofinhoud bestaan uit paragrawe. Elke paragraaf het een gedagte, die
 Word gebruik by die opeenhoping van klinkers waarvan albei dele ‘n
hoofgedagte.
selfstandige betekenis het. (see-eend)
 Daar is verskillende karakters in ‘n storie. Die hoofkarakter is die een
 Samestellings met anti-, eks-, nie-, oud-, pro- en’n eienaam. (Oud-Springbok)
waaroor die storie gaan.
 Word gebruik by sommige ampsbenamings (generaal-majoor, luitenant-
 Daar is ‘n ruimte of plek waar die storie afspeel.
generaal).
 Die storie vind op ‘n spesifieke tyd plaas.
 Samestellings met adjunk-, assistent-, hoof-, leerling-, mede-, onder-, sub-
 Die dinge wat in die storie gebeur, word die intrige genoem.
en vise- as eerste deel word vas aan mekaar en sonder ‘n koppelteken
geskryf. (hoofredakteur, visehoof).
 Om dubbelsinnigheid tov uitspraak te voorkom. (bebroeide – eiers)
 Kom voor by enige naam + hulle (Susan-hulle).
 By samestellings met ‘n simbool, syfer en afkorting. (5-ster, A-span).
 Word gebruik by herhalingsamestellings (lag-lag).
 Word gebruik by aardrykskundige name en windrigtings. (Bo-Kaap, Midde-
Ooste).
 By woordsoorte wat saam as ‘n geheel optree. (wag-‘n-bietjie-boom).
 Om onnodige herhaling van woorde uit te skakel. (lees- en skryftekens)
Leenwoorde Siesta (middagslapie) Status quo (die huidige stand van
sake)
Leenwoorde is woorde wat ons uit ander tale leen, omdat ons nie ‘n soortgelyke Victor of victrix ludorum (algehele
woord in Afrikaans het nie. Die meeste van ons leenwoorde kom uit Engels, en wenner by ‘n sportbyeenkoms)
dan het ons ook ‘n klomp uit bv Maleis, Khoisan-tale, Frans, Duits, Italiaans,
Latyn, Zoeloe en Xhosa. Ons het selfs leenwoorde uit Japannees, Indiese tale en
Russies! Ons skryf dit gewoonlik in skuinsskrif. Party leenwoorde raak later so
bekend en algemeen dat ons dit later ‘n Afrikaanse spelling gee en nie meer in
skuinsskrif skryf nie.
Voorbeelde:
Ubuntu (Zoeloe) Croissant (Frans)
Cool, cowboy, rock (musiek) uit Abba (Maleis)
Engels
Spaghetti en lasagne (Italiaans) Tsotsi (Xhosa)
Aitsa (Khoisan) Oukei (Engels OK)
Aikôna (Zoeloe Hawukona) Riksja (Hindi riksha)
Kamma (Khoi) Sjampanje (Frans champagne)
Konfetti (Italiaans confetti) Tsoenami (Japannees tsunami)
Doepa (medisyne) Spif (lekker / goed)
Hoezit (how’s it) A cappella (sonder instrumentale
begeleiding)
Á la carte (van die spyskaart) Ad hoc (vir ‘n besondere saak of doel)
Alias (anders genoem) Alma mater (verwysing na jou ou
skool of universiteit)
Bon voyage (goeie reis) Bona fide (ter goeder trou)
Carpe diem (gryp die dag) Cul-de-sac (doodloopstraat)
Curriculum vitae Hors dóeuvre (voorgereg)
(lewensbesonderhede)
Ipso facto (vanselfsprekend) Karma (vooruitbestemde lot)
Kitsch (swak smaak) Modus operandi (manier van werk)
Per capita (per persoon) Petite (klein en fyn)
Premiere (eerste vertoning of Pro rata (in verhouding)
opvoering)
Reservoir (opgaardam) Scenario (voorstelling van gebeure)
Leesstrategieë Leesstrategie: Lees met begrip
Leesstrategie: Gebruik leidrade Lees iets stadig, woord vir woord. Dink na oor die detail in die teks en maak
seker jy verstaan dit. Let op na die woorde se betekenis en probeer soveel
 Laat jou oë oor die teks gly en lees hier en daar ‘n woord. Waaraan laat inligting onthou as wat jy kan.
die woorde jou dink?
 Hoe pas hierdie woorde by die titel van die storie? Leesstrategie: Aandagtig lees
 Gebruik die woorde om te voorspel wat in die storie gaan gebeur. Om aandagtig te lees, beteken om op te let en met al jou aandag die storie te
 Kyk na die prent en dink hoe dit pas by wat jy al gelees het. lees. Jy moenie aan iets anders dink nie en daar moenie iets wees wat jou
Leesstrategieë: Vluglees en soeklees aandag van die storie kan aftrek nie.
Leesstrategie: Kernwoorde vir vuglees en soeklees

 Vluglees is om vinnig uit te vind waaroor ‘n teks gaan sonder om alles te
lees. Lees die hoofopskrif van die teks, dan die subopskrifte en kyk na die  Skep ‘n breinkaart of spinnekopdiagram in jou klaswerkboek.
prente of foto’s asook onderskrifte.  Vluglees: Lees net die eerste sin van die teks en die subopskrifte.
 Soeklees is om spesifieke inligting in ‘n teks te kry, soos spesifieke  Skryf in die middel van jou breinkaart waaroor die teks gaan.
woorde, getalle, en name, of enige ander spesifieke inligting.  Skryf in die blokkies of sirkels rondom die middelste sirkel die
Leesstrategie: Gebruik kontekstuele leidrade om te voorspel hoofgedagtes wat jy vlugtig gelees het.
 Soeklees: Neem ‘n liniaal en ‘n potlood en onderstreep net die
Jy kan aflei wat in ‘n storie gaan gebeur as jy na die titel en foto of illustrasie kernwoorde in die teks – slegs een of twee woorde per subopskrif.
daarby kyk. Jy kan probeer voorspel waaroor ‘n storie gaan deur die eerste
paragraaf of paar sinne te lees.
Leesstrategie: Gebruik foto’s en leidrade om te weet waaroor ‘n instruksieteks

gaan
 Lees die opskrif van die teks en kyk na die foto.

 ‘n Lys bestanddele en ‘n metode wys vir ons die teks is ‘n resep.
 ‘n Resep is instruksies oor hoe om een of ander gereg te maak.
 Die foto wys die gereg wanneer dit klaar is.
Leestekens
 Hoofletters word gebruik aan die begin van ‘n sin en vir name (sien meer
inligting onder hoofletters bl 32)
 Gebruik ‘n punt aan die einde van die sin.
 Wanneer jy ‘n vraag vra, gebruik jy ‘n vraagteken (bl 95).
 Gebruik ‘n komma (bl 49-50) wanneer jy ‘n paar goed opnoem.
 Gebruik ‘n uitroepteken (bl 85) aan die einde van ‘n uitroepsin.
 Ons gebruik kappies by sekere woorde (sien meer inligting onder kappie bl
46)
 Ons gebruik deeltekens by sekere woorde (sien meer inligting onder
deelteken bl 16)
 Kommapunt (sien meer inligting onder kommapunt bl 50)
 Afkappingsteken (sien meer inligting onder afkappingsteken bl 2)
 Koppelteken (sien meer inligting onder koppelteken bl 51)
Legendes
Kenmerke van legendes (sien ook fabels bl 24)
 Legendes is volksverhale.
 Dit is oor jare oorvertel deur die mense van ‘n volk.
 Dikwels las hulle goed by of verander aan die storie.
 ‘n Mens is nie seker of dit altyd waar is nie en fantasiekarakters word dikwels
gebruik.
 Legendes speel dikwels op ‘n spesifieke plek af waarin ‘n mens kan glo.
 ‘n Legende is oorvertel om mense te vermaak of soms skrik te maak.
Lettergrepe NOTAS:
 Lettergrepe dui aan hoe woorde verdeel word. Dit word gebruik om woorde  Skei altyd volgens lettergreep en nie klankgrepe nie.
aan die einde van ‘n reël af te breek. In Afrikaans breek ‘n mens ‘n woord  Wanneer jy woorde skei, plaas jy ‘n koppelteken om aan te toon dat die
volgens asemstote af. twee dele eintlik een woord is.
 Voorbeeld: a/sem/sto/te  ‘n Medeklinker kan nooit alleen in ‘n lettergreep wees nie, maar klinkers
 As die lettergreep op ‘n klinker (vokaal) eindig, is dit oop. kan wel.
 As die lettergreep op ‘n medeklinker (konsonant) eindig, is dit ‘n toe of
Logo
geslote lettergreep.
 Deeltekens dui ‘n ekstra lettergreep aan sodat die woord nie dalk verkeerd ‘n Logo is die prentjie van die maatskappy wat ‘n advertensie plaas.
uitgespreek kan word nie.
Medeklinkers / Konsonante
Reëls vir lettergreepverdeling:
Medeklinkers / Konsonante word gevorm wanneer die lugstroom gedeeltelik
Soms wil jy woorde met meer as een lettergreep afbreek wanneer jy aan die of geheel afgesluit word.
einde van ‘n reël kom.
 Die res van die 26 letters in die alfabet is medeklinkers (behalwe die
1. Skei woorde in betekenisvolle dele. Boek-sak, skool-tas. klinkers a, e, i, o, u)
2. Skei woorde na ‘n voorvoegsel of voor ‘n agtervoegsel. Be-weeg, ver-  Meeste medeklinkers is stemhebbend.
sterk, bak-sel.  Daar is slegs 6 klanke waar die stembande nie tydens die artikulasie
3. Waar twee eenderse letters langs mekaar staan, val die skeiding altyd daarvan tril nie en dus stemloos is. (k, s, f, x, p en t)
tussen die twee. Kas-sie, let-ter.
 Nasale – m, n, ng
4. Waar drie of meer medeklinkers tussen klinkers staan, val die skeiding
 Lateraal – l
dikwels na die eerste medeklinker. Kon-sta-bel.
 Triller - r
5. Die skeiding val altyd tussen ‘n n en g, maar nie as ng aan die einde van ‘n
woord is nie. Lan-ger, slang.
6. Indien ‘n s en ‘n j langs mekaar staan en een klank vorm (sj) word hulle
nie geskei nie. Ma-sjien.
7. Probeer om nie eiename, afkortings en die name van webtuistes af te
breek nie.
8. Verdeling vind altyd na kappie-letters plaas. Mô-re, pê-rel.
9. Verdeling vind altyd voor ë plaas. Fi-nan-si-ë-le, vlie-ë
Meervoude 4. Woorde wat op -f eindig, verander die -f na w en las jy -e aan. As die
woord ‘n kort klinker het, word die kort klank behou deur -ww- te skryf
‘n Meervoud is die vorm van ‘n selfstandige naamwoord wat dui op meer as
Stoof – stowe Graaf – Duif – duiwe Sif – siwwe
een entiteit.
grawe
 Meervoude word gevorm deur agtervoegsels soos -e, -s, -ere, -ens, -‘s, - Kreef – krewe Slaaf – slawe Dief – diewe Rif – riwwe
te, -de by die selfstandige naamwoord aan te las.
5. By woorde met ‘n kort klinker voor die laaste medeklinker in een
 Kom ons kyk na ‘n paar reëls:
lettergrepige woorde, verdubbel die medeklinker en las ons ‘n -e aan.
1. Woorde wat net -e of -s aankry:
Mes – messe Vel – velle Das – dasse Hut – hutte
 Woorde met ie, eu, oe, ei, y, ou, ui, aai, oei, ooi, eeu en 1 konsonant aan Bal – balle Tas – tasse Pit – pitte Pot - potte
die einde.
Riet – riete Stoel - Ui – uie Vlooi – Seun –  Woorde met -ding aan die einde, word -goed. (speelding – speelgoed)
stoele vlooie seuns  Woorde met -heid word -hede. (moeilikheid – moeilikhede)
Peul – Pou – poue Haai – Broer – Tafel - tafels  Woorde met -kus word -kusse of -ci. (kritikusse of kritici)
peule haaie broers
 Woorde wat op -ing of -ang eindig 6. Woorde wat op -g eindig, voorafgegaan deur e, ie, o, oe, oo en aa val die -
g weg en word ‘n -e of -ë bygevoeg. LET OP dat woorde met -ae- kry nie
Leerling – Ring – ringe Piesang – Koning -
‘n deelteken nie.
leerlinge piesangs konings
Vraag – vrae Oog – oë Maag – mae Vlieg - vlieë
2. By woorde met aa, ee, oo, uu in die middel, val een van die klinkers weg
en las jy ‘n -e aan
7. As woorde op -ee eindig, kry die laaste e ‘n deelteken. Woorde wat in die
Skaap – skape Streek – Boom – bome Muur – mure enkelvoud op -ie of -oe eindig, word die e verdubbel en kry dit ‘n
streke deelteken.
Kaas – kase Seer – sere Roos – rose Vuur - vure Tree – treë Vlieg – vlieë Knie – Ploeg – ploeë Drie - drieë
3. As woorde eindig op 2 medeklinkers, las ons net ‘n -e aan knieë
Park – parke Serp – serpe Strand – Koerant -

strande koerante
8. Woorde wat op ‘n -i, -o, -u of lang -a eindig, kry ‘n afkappingsteken (‘) Voorbeelde uit die Platinum handboek:
voor die s. Perd – perde Hond – Lekker – Plant – plante Leeu – leeus
 Meervoude van letters en syfers kry ook ‘n afkappingsteken. honde lekkers
 Eiename wat eindig op ‘n -e en -s wat nie in die enkelvoud uitgespreek Voet – voete Deur – Kraai – kraaie Trui – truie Riet – riete
word nie kry ‘n afkappingsteken. deure
Koei – koeie Vuur – Boom – bome Paar – pare Spoor – spore
Pa – pa’s Balju – balju’s A – a’s Malva – malvas
vure
Karba – Cilliers – 3 – 3’s Komma -
Hoop – hope Keel – kele Huis – huise Taal – tale Duim – duime
karba’s Cilliers’s kommas
Gogga – Kierie – Boomhuis – Kokerboom – Woord –
TOETS: Gaan die woord sonder die afkappingsteken verkeerd gelees word: pa’s goggas kieries boomhuise kokerbome woorde
Berg – berge Oseaan – Woestyn – Kultuur – Tuin – tuine
kan daarsonder pas word (‘n ander woord), maar oupas bly daarsonder oupas.
oseane woestyne kulture
 Daar is sekere woorde wat net in die meervoud gebruik word. (semels, Huistaal – Land – Geloof – Draak – drake Haar – hare
masels) huistale lande gelowe
 Sekere enkelvoude het nie ‘n meervoud nie. Gewoonlik by stofname en Slang – slange Aap – ape Bok – bokke Son – sonne Karavvan –
karavane
abstrakte selfstandige naamwoorde. In sulke gevalle kan die lidwoord ‘n
Permit – Brood – Malkop – Wind – winde Klip – klippe
ook nie gebruik word nie. (goud, water, liefde)
permitte brode malkoppe
 Meeste spelreëls het uitsonderings wat geleer moet word. Hier volg ‘n paar: Muur – mure Groottoon
Glas – glase Volk – Kas – kaste Pad – paaie Vrou – vrouens - groottone
volkere
Skip – skepe Lied – Nag – nagte Blad – blaaie Nooi – nooiens
liedere
Gat – gate Vrag – vragte Vlag – vlae Kalf – kalwers
Bevel – Resep – Kind – kinders
bevele resepte
Lid – lede Hoof –
hoofde
Stad – stede Hemp –
hemde
Brug – brûe
Rug – rûe
Sog – sôe
Trog - trôe
Metafoor Ontkenning
In ‘n metafoor word twee dinge met mekaar vergelyk sonder die woord “soos”, In Afrikaans gebruik ons twee keer die woord “nie” wanneer ons die
bv “Hy is ‘n buffel”. ontkennende vorm gebruik. Dit is iets unieks in Afrikaans en staan bekend as
die “dubbele nie”.
Nuusberig
Voorbeeld: Die rowers het nie weggekom nie.
‘n Goeie nuusberig beskik oor die volgende:
Daar is ook ander woorde wat ontkenning aandui, bv niks, nêrens, moenie,
 ‘n Treffende hoofopskrif nooit en ooit. Sinne met hierdie woorde kry ook die “tweede nie”.
 ‘n Inleiding
 Subopskrifte vir jou hoofparagrawe Voorbeeld: Die rowers kon nêrens wegkruip nie.
 ‘n Goeie slot om die berig mooi af te rond. Voorbeelde:
 ‘n Prentjie met ‘n onderskrif
Lappies het toegelaat dat die Lappies het nie toegelaat dat die rowers
 Korrekte spelling bevestig uit ‘n woordeboek. rowers die winkel beroof. die winkel beroof nie.
Die polisie was dadelik by die Die polisie was nie dadelik by die winkel
Onderwerp
winkel nie.
Enkelvoudige sinne bestaan uit ‘n onderwerp, gesegde en ‘n voorwerp. (Sien Lappies gaan weer koud kry. Lappies gaan nie weer koud kry nie.
ook enkelvoudige sinne0 Die rower het weggekom. Die rower het nie weggekom nie.
Lappies het deur die geraas in Lappies het nie deur die geraas in die
Die onderwerp is die persoon of dier of ding wat die aksie uitvoer. Dit staan die winkel geslaap. winkel geslaap nie.
gewoonlik aan die begin van die sin, maar nie altyd nie. Die onderwerp kan ook Lappies is ‘n rottweiler. Lappies is nie ‘n rottweiler nie.
meer as een woord wees. Ek moet tande borsel Ek moet nooit my tande borsel nie.
Het jy al ooit skool gemis? Het jy nog nooit skool gemis nie?
Die dolfyne doen toertjies. (wie? Doen die “werkwoord” – doen) Ek wil voor mense speel. Ek wil nie voor mense speel nie.
Ek hou daarvan. Ek hou nie daarvan nie.
Ek sien die insek. Wie sien? EK – onderwerp.
Ek wil graag ‘n tydskrif bestel. Ek wil nie graag ‘n tydskrif bestel nie.
Die maanhaarleeu vang die rooiboklam. Wie vang? Die maanhaarleeu. Ek het al by Hartklop Denims Ek het nog nooit by Hartklop Denims
‘n Blouwildebees bestorm ‘n gevlekte hiëna. Wie bestorm? ‘n Blouwildebees. ingeloer. ingeloer nie.
Die vlakvark grawe ‘n moddergat. Wie grawe? Die vlakvark. Die passasiers is ernstig beseer Die passasiers is nie ernstig beseer nie /
Geen passasiers is ernstig beseer nie.
Het jy al ooit op ‘n bus gery? Het jy nog nooit op ‘n bus gery nie?
Persoonlike Woordeboek (Platinum handboek) Karamel Swart of swartbruin, amorfe, bros en effens bitter stof met
‘n kenmerkende ruik en smaak, verkry as ‘n poreuse massa
Aitsa Uitroep van verassing. Aitsa! Jou hare lyk mooi. deur rietsuiker onder verhitting tot ong. 200˚C te skroei, en
Aftrekselblokkies Vleiskragblokkie in oplossing gebruik as kleursel en geursel vir braaisous,
Baat Voordeel trek uit iets bier, lekkers, likeure ens.
Baljaar Luidrugtig speel Kastrol Metaalhouer van wisselende grootte met ‘n plat boom, ‘n
Bang Vol vrees steel of ore, gewoonlik met ‘n deksel, maar sonder pote.
Beesvleis Vleis van ‘n bees Kattemaai Uitgelate speel, plesierig wees, jolyt hou
Behalwe Met uitsondering van; sonder dit wat genoem is. Kersie Ronde, blink-gladde, meestal rooi, sappige steenvrug van
Bestanddele Elemente die kersieboom.
Bewolk Met wolke Kierie Iets waarop ‘n mens kan steun of leun, soos ‘n
Bloukaas Kaas waarvan sekere dele deur die werking van ensieme wanderlstok: stut, steun
blou vertoon Kiertsregop Baie regop, kersregop, penregop
Cheddar Stewige, sagte geel kaas met ‘n pikante smaak Kiewietjie Benaming vir enigeen van verskeie voëls van die familie.
Dadelik Onmiddellik; sonder om enige tyd te mors Koekmeelblom Meel wat witter en fyner is as broodmeelblom. Word oor
Deins Terugwyk, agteruitgaan die algemeen koeke met die beste tekstuur.
Dog Het gedink Konkel en kinkel Aan slim idees dink, saam besluite neem, saam gesels
Donderstorms ‘n Reënbui/storm wat met weerlig, die gedreun van Kouefront AS kouer lug warmer lug verplaas, is dit ‘n kouefront.
donderweer en donderslae gepaardgaan Laagdruk Lugdruk wat laag is
Donderweer Die dreuning/gerommel wat mens na weerlig hoor. Lag-lag Baie maklik, sonder inspanning of moeite
Doodlag Baie hard en lank lag Manmoedig Wat van mannemoed getuig, of met mannemoed.
Dork Iemand wat jy dink dom is of dom lyk Metode Manier waarop te werk gegaan word in die utivoering van
Fyngekerf Baie klein stukkies gesny ‘n taak of die bereiking van ‘n doel.
Gedeeltelik Nie heeltemal/volkome nie Mistig Gekenmerk deur mis.
Gelede pote Insekbene Mompel Op ‘n byna onhoorbare en onverstaanbare wyse
Gif ‘n Stof wat siek of dood kan maak as jy dit eet/drink/ens. binnensmonds en gewoonlik by jouself te praat of iets sê,
Gogga Benaming vir enige insek of kruipende diertjie dikwels uit ontevredenheid of verwardheid.
Gril ‘n Bewing wat deur jou liggaam gaan, bv as jy skrif of Nagereg Gereg, dikwels poeding of ‘n ander soetigheid, wat aan die
skielik koud kry. einde van ‘n maaltyd, na die hoofgereg, geniet word.
Harig Met baie hare op die/sy/haar liggaam Nooit Op geen tydstip of by geen geleentheid nie.
Herwin Skep iets nuuts van iets wat klaar gebruik is Ongemaklik Nie op jou gemak nie, verleë, onseker of skaam, of deur
Hittegolf ‘n Kort tydperk waartydens dit ongewoon baie warm is hierdie eienskappe gekenmerk.
Drukmetode waarby die beeld wat vermenigvuldig moet Ontvries Die ys verwyder of laat smelt. Vanuit ‘n gevriesde toestand
word, hoër lê as die res van die drukvorm waarop die beeld bring.
aangebring is sodat slegs die verhoogde gedeelte beïnk en
Hoogdruk afgedruk word.
Oorleef Bly lewe, voortbestaan, of die normale toedrag van sake of Skade Benadeling of verlies of sigbare vermindering van die
funksionering bly handhaaf ten spyte van iets wat ‘n waarde of bruikbaarheid van iets, wat deur bepaalde
verswakkende, ontwrigtende of ondermynende invloed omstandighede of handelinge meegebring word.
het. Skinkbord Draagbare gebruiksvoorwerp met ‘n plat oppervlak en
Opdiening Aanbied om geëet te word deur iets in ‘n bepaalde vorm of gewoonlik met ‘n verhewe rand, wat tipies gebruik word
toestand, wat gewoonlik aan sekere kulinêre vereistes om borde, blase, eetgerei, of dergelike op te dra of kos of
voldoen, op tafel te bring. drankies mee te bedien.
Opsioneel Wat aan eie keuse oorgelaat word, gewoonlik deurdat iets Skrefie Smal opening. Die venster was op ‘n skrefie oop
nie verpligtend is nie, of wat nie verpligtend, Skrik Skielik bang word/voel
vanselfsprekend of outomaties is nie en waarvan die Smul Lekker eet; ‘n ete geniet
beoefening, gebruik, insluiting, aan eie keuse oorgelaat Soet Wat ‘n aangename suikersmaak het; nie sout/suur/bitter
word. nie.
Oseane Uitgestrekte soutwatergebied wat die groot landmassas Sonbrand Verbranding van die vel deur sterk sonlig.
van die aarde omring, ongeveer 71% van die aardopeervlak Sonskyn Lig van die son, veral wanneer dit helder en sterk is.
bedek en verdeel word in drie hoofstreke, nl. Die litorale, Sprei In lengte en breedte ooplê/uitstrek/ontvou (oor iets) – Bv
pelagiese en diepseestreek; soms sinoniem met see. ‘n laken oor die bed sprei.
Port Gefortifiseerde, gewoonlik rooi dessertwyn. Stamel Gebrekkig/hakkelend/hortend praat; hakkel; stotter
Prooi Dier of diere wat deur ‘n ander dier gevang word ofgevang Storm Periode van slegte weer, wat gewoonlik met ‘n baie sterk
kan word, dikwels nadat dit gejag is, met die doel om dit wind, dikwels met reën en soms donderweer gepaardgaan.
dood te maak en te eet. Stortreën Reën wat hard, vinnig neerval; plasreën
Reën Neerslag in die vorm van waterdruppels. Taai sydrade Wat kan buig, maar nie maklik breek nie.
Resep Lys bestanddele en instruksies vir die maak van iets, Tarantula Groot, harige jagspinnekop van die familie Theraphosidae,
dikwels iets wat geët word. wat wêreldwyd voorkom, sommig so groot dat hulle klein
Roomys Gladde, sagte, bevrore lekkerny wat hoofsaaklik gemaak diertjies en voëls kan vang.
word van ‘n mengsel van melkprodukte, soeterige geur- en Temperatuur Meting (in grade Celsius, Kelvin of Fahrenheit) wat aandui
kleurmiddels en wat as nagereg of peuselhappie geniet hoe warm/koud iets of ‘n plek is.
word. Toeka Lank gelede; lankal
‘n Draagbare toestel bestaande uit ‘n skerm van seil of ‘n Valleie Lae gebied tussen twee heuwels/berge, dikwels met ‘n
ander weervaste materiaal wat met verbindingstukke van rivier wat daardeur vloei.
metaal of hout aan ‘n sentrale steel bevestig is en wat kan Verbouereerd Senuweeagtig; onhuts; ontsteld
oopvou sodit dit ‘n koepelvormige oordekking vorm wat Verwoesting Vernietig; verpletter; uitroei; verdelg.
Sambrele beskerming teen reën bied. Vreesaanjaend Skrikwekkend; intimiderend
Simpel Verspot, eienaardig of onverstaanbaar, veral vanweë ‘n Web Spinnerak
gebrek aan logika of gesonde verstand. Weeshuis Plek waar kinders sonder ouers woon
Wegbly Nie opdaag nie; afwesig bly
Winderig Gekenmerk deur kaende gewaai van wind
Windrigting Rigting waaruit die wind waai Saamgestelde sinne
Windspoed Die spoed waarmee die wind waai
Windverwaai Deurmekaar as gevolg van wind Sinne word soms saamgevoeg om een sin te maak. As twee sinne saamgevoeg
word, word dit ‘n saamgestelde sin genoem.
Resep
In ‘n saamgestelde sin is daar twee gesegdes of werkwoorde.
Kenmerke van ‘n resep:
Hy skryf lawwe versies. Enkelvoudige sin met een werkwoord/gesegde. Dit is ‘n
 Dit is ‘n instruksieteks met stappe wat in die regte volgorde uitgevoer moet hoofsin.
word.
 Daar is ‘n lys van bestanddele. Hy skryf lawwe versies wat snaaks is. Saamgestelde sin met twee
werkwoorde/gesegdes. Die bysin is wat snaaks is.
 Dit het ‘n naam en ‘n subopskrif wat aandui hoeveel mense van die gereg kan
eet. Hy publiseer vanaf 1984 20 boeke. Enkelvoudige sin met een werkwoord.
 Daar is soms foto’s van die stappe of ‘n foto van die finale gereg.
 Al die instruksies word in die teenwoordige tyd gegee en geskryf. Hy publiseer vanaf 1984 20 boeke wat deur klein en groot gelees word.
Saamgestelde sin met twee gesegdes.
Saamgestelde sinne het een hoofsin + een of meer bysinne.
 Die hoofsin is die belangrikste deel van ‘n sin.

 ‘n Bysin is minder belangrik en gee meer inligting oor die onderwerp,
voorwerp of gesegde.
 Die hoofsin en bysin word gewoonlik verbind met dat of wat.
Voorbeeld: Die huis staan op die berg. Die huis is groot. Die huis wat op die
berg staan is groot.
Samestellings
Samestellings is een van die algemeenste maniere om woorde te vorm en

word veral gekenmerk deur die nuwe tegnologie.
Voorbeelde: skoot + rekenaar = skootrekenaar (laptop); Lug + druk = lugdruk;

wolk + patroon = wolkpatroon; dag + breek = dagbreek; mis + vlieë = misvlieë;
bloed + suiers = bloedsuiers; myn + werkers = mynwerkers; skool + hoof =
skoolhoof; hoof + pyn = hoofpyn; water + pil = waterpil.
Selfstandige Naamwoorde
‘n Selfstandige naamwoord kan die naam van ‘n dier, plek of ding wees of iets
waaraan ‘n mens kan vat.
 Jy kan die woorde met jou sintuie waarneem.

 Hulle word meestal gekenmerk deurdat hulle in meervoude en
verkleinwoorde omgesit kan word. Tent – tente – tentjie
 Dit dui ‘n alledaagse, fisiese ding aan. Baksteen, tafel.
 Jy kan ‘n lidwoord (die of ‘n) voor die woord sit.
 Selfstandige naamwoorde wat na persone verwys, het baie keer ‘n
manlike of vroulike vorm (verwys na geslag).
Mens kry verskillende soorte selfstandige naamwoorde soos:
 Eiename: hierdie woorde word altyd met ‘n hoofletter geskryf, want dit is
die name van spesifieke diere, plekke of dinge. Afrika, Kaap, Khoi
 Soortname: dit is alledaagse dinge waaraan ‘n mens kan vat en wat getel
kan word. Matroos, blommetjie, lekkernye.
 Versamelname – een naam vir ‘n groep van dieselfde dinge. Swerm bye
 Maatname – verwys na inhoudsmate. Koppie melk, kilogram suiker.
 Massaname (Stofname) – verwys na ontelbare selfstandige naamwoorde,
grondstowwe en materiale. Meel, water, goud, koper.
 Abstrakte (afgetrokke) selfstandige naamwoorde – verwys na ontasbare
begrippe, ervarings en emosies. Liefde, haat.
Sinonieme Iewers Êrens Simpatie Meegevoel
Indien Mits Skielik Vinnig, onverwags
Sinonieme is woorde wat min of meer dieselfde betekenis het. Sinoniem = Jaloesie Afguns Smaaklik Heerlik, sappig
Selfde kietsie Kat Soebat Smeek
Klouter Klim Stry Baklei
Aandagtig Noukeurig Krimineel Misdadiger Komieklik Koddig Tans Huidig
Aanhang Ondersteun Kwaad Woedend Konsonant Medeklinker Teenstaander Opponent
Aanwas Groei Laf Verspot Tender Kwoteer Venyn Blitsig
Aanwesig Teenwoordig Lafaard Bangbroek Toepas Implementeer Verander Wysig
Aap Bobbejaan Lankmoedig Geduldig Toneelspeler Akteur Verorber Vinnig en met groot
Advertensie Reklame Maat Vriend happe eet
Baanbreker Pionier Medepligtig Aandadig Uitgawe Onkoste Waansinnig Kranksinnig
Baie Talle Min of meer Omtrent Vasbeslote Gedetermineerd Wins Profyt
Bang Bevrees Moeder Ma
Bankrot Insolvent Moeg Uitgeput Sinsoorte
Bek Mond Moment Oomblik
Stelsin: Maak ‘n stelling – Ek maak kos.
Bly Opgewonde Motor Kar
Bevelsin: Beveel iemand om iets te doen – Help my soek.
Brakkie Hond Naaste Medemens
By die huis Tuis Nalatig Agterlosig Vraagsin: Vra ‘n vraag – Waar is Katinka?
Dapper Heldhaftig Noodhulp Eerstehulp Uitroepsin: ‘n Uitroep – Eina!
Deernis Medelye Onbeskof Kwaai
Skryfproses
Deposito Inbetaling Ongeduldig Haastig
Donasie Skenking Onveilig Riskant Die skryfproses bestaan uit die volgende stappe: Beplan – Skryf ‘n eerste
Doodgaan Sterf Passasier Insittende weergawe – Hersien – Redigeer – Proeflees – Skryf ‘n finale weergawe.
Draak Monster Periode Tydperk
Dwing Verplig Poeding Nagereg Skryfstuk
Dwing Forseer Postmorfeem Agtervoegsel Enige skryfstuk het ‘n begin, ‘n middel en ‘n einde.
Eensaam Afgesonder Prente Tekeninge
Eer Hulde Present Geskenk Skryftekens
Egbreuk Owerspel Raadpleeg Konsulteer
Fauna Diereryk Rats Ligvoetig Skryftekens: kappie(^), deelteken(˝), afkappingsteken(‘), koppelteken(-). Sien
Finansieël Geldelik Regeerder Heerser die betrokke afdelings vir meer inligting bl 57 vir leestekens.
Flater Blaps Resies Wedloop
Gedink Gedog Selfsugtig Egoïsties
Goggas Insekte Sien Kyk
Handelsmerk Fabrikaat Sillabus Leerplan
Soeklees Vergeet Verkeerd Verloor Versigtig
Veter Vier Vinger Vinnig
Soeklees is om spesifieke inligting in ‘n teks te kry, soos spesifieke woorde, Vis Vlakte Vliegtuig Vlinder
getalle, en name, of enige ander spesifieke inligting. Sien meer onder Vloei Vlooi Vlos Volgende
leesstratigieë bl 55-56. Voltooi Voor Vreemd Vreeslik
Vriend Vrolik Vrugte Vuilgoed
Soortname Vuur Vyand Vyf Altyd
Brein Eina Fyn Kaptein
Soortname is ‘n soort selfstandige naamwoorde. Dit is alledaagse dinge
Klein Konfyt Medisyne Ontbyt
waaraan ‘n mens kan vat. Sien meer onder selfstandige naamwoorde bl 73.
Partykeer Partytjie Pikkewyn Pyl
Spelling Pyn Roomys Spyker Syfer
Tyd Tydskrif Verdwyn Wedstryd
Spelwoorde uit die Platinum handboek: Woestyn Wyfie Ys Yslike
Liefde Wêreld Weggaan Aaklige
Voete Bome Huise Tale
Baadjie Roomys Strepe Fabels
Koeie Duime Goggas Kieries
Ballonne Gevaarlik Pappegaai Uitnodiging
Boomhuise Kokerbome Drake Hare
Besem Vanoggend Sleutel Familie
Slange Baat Konkel Kinkel
Suid-Afrika Gehad Almal Verkeerd
Herwin Weeshuis Visvanger Bergskilpad
Polisie Horlosie Koninglike Nag-apie
Wildtuin Woonwapark Uitkykplek Ape
Saterdag Horinkie Babas Krokkodil
Bokke Sonne Aanbied Aand
Miskien Jakkals Televisie Skilpad
Altyd Arend Brand Brood
Klavier Affêre Bobbejaan Rivier
Draad Duisend Eend Gehad
Rekenaar Storie Fluit Skape
Gereed Grond Groot Hand
Artikel Klasvakie Kastele Motortjie
Hond Honderd Kaart Koud
Feëtjie Konstabel Goedjies Stertjie
Land Luiperd Moed Ontbyt
Renoster Gediggies Koerant Kitaar
Pad Perd Planeet Potlood
Drakie Oseaan Skerpioen Koëlrond
Rant Robot Sand Skilpad
Oumagrooitjie Virus Univorm Inspuiting
Tand Tyd Verkeerd Voet
Aarbeikonfyt Leeuwyfie
Vreemd Vyand Deftig Dolfyn
Familie Fees Feetjie Fiets Spreekwoorde
Flamink Fliek Flits Fop
Foto Fout Half Halveer Sien idiome bl 35-38.
Klavier Koevert Konfyt Nefie
Prefek Rivier Vaal Vandag
Veilig Vel Venster Verdwyn
Stelsin Teikenmark
Sien sinsoorte bl 76. Die teikenmark is die groep mense op wie die advertensie gemik is.
Kenmerke van ‘n storie - Volksverhaal Telwoorde
 Dit is ‘n storie oor iets of iemand in ‘n spesifieke kultuur of volk. Telwoorde verwys na getalle of posisie. Bv – Ek het vandag al drie blou
 Daar word dikwels ‘n rede gegee oor hoekom iets is soos dit is. Bv: sambrele gesien. Dit is die tweede dag wat die wind so erg waai.
“Hoekom kameelperd se nek so lank is.” Titel
 Dit word deur die jare oorvertel deur ouers aan hul kinders. Dit kan oor
Die naam van ‘n storie word die titel genoem.
mense of diere gaan.
 Voorbeelde van Afrikaanse volksverhale: Racheltjie de Beer, Klara Majola,
Toespraak
Jakkals en Wolf en Wolraad Woltemade.
Kenmerke van ‘n toespraak.
Kenmerke van ‘n storie - Kortverhaal
 ‘n Toespraak het ‘n begin, middel en slot.
 ‘n Kortverhaal het ‘n inleiding, hoofinhoud en slot.
 Die begin van jou toespraak moet luisteraars nuuskierig maak om verder
 Die hoofinhoud bestaan uit paragrawe. Elke paragraaf het een gedagte,
te wil luister. Jy kan bv ‘n interessante aanhaling gebruik of ‘n vraag vra.
die hoofgedagte.
 Die middel van die toespraak bevat feite wat logies op mekaar volg.
 Daar is verskillende karakters in ‘n storie. Die hoofkarakter is die een
 Die einde som die inhoud van die toespraak op. Jou laaste sin moet die
waaroor die storie gaan.
toespraak mooi afsluit.
 Daar is ‘n ruimte of plek waar die storie afspeel.
 Die storie vind op ‘n spesifieke tyd plaas. Hoe om ‘n praatjie te beplan en skryf:
 Die dinge wat in die storie gebeur, word die intrige genoem.
 Lees na oor die onderwerp en dink oor watter feite jy in jou praatjie gaan
Strofe gebruik.
 ‘n Praatjie het ‘n gepaste begin, middel en einde. Versamel inligting en
‘n Strofe bestaan uit ‘n groepie versreëls. feite vir elke gedeelte van jou praatjie.
 Skryf jou praatjie. Besluit oor watter feite jy sterk voel en gebruik woorde
Teenoorgesteldes
om jou emosies hieroor uit te druk. Maak seker jy kom tot ‘n
Sien Antonieme bl 7-8. gevolgtrekking aan die einde van jou praatjie.
 Oefen jou praatjie met al die hulpmiddels by die huis.
Trappe van vergelyking
8. Woorde met ‘n kort klinker wat met -f eindig, verander die -f in -ww om
Byvoeglike naamwoorde word ook verbuig om trappe van vergelyking aan te die kort klank te behou en las ons -er aan.
dui. Ons voeg gewoonlik -er, -ter, -der in die vergrotende (tweede) trap en -ste a. Dof – dowwer – dofste
in die oortreffende trap 9. Wees versigtig vir woorde wat op -g en -d eindig.
Voorbeelde: soet appel, soeter appel, die soetste appel. a. Leeg – leër – leegste
Klein bakkie, kleiner bakkie, die kleinste bakkie. b. Hoog – hoër – hoogste
Reëls met betrekking tot die vergrotende trap: c. Droog – droër – droogste
d. Koud – kouer – koudste
1. As die woord ‘n kort klinker het, verdubbel die medeklinker en las ons -
e. Oud – ouer – oudste
er aan.
f. Laag – laer - laagste
a. Vet – vetter – vetste
10. Meeste spelreëls het uitsonderings wat geleer moet word. Hier volg
b. Dik – dikker – dikste
‘n paar:
2. As die woord ‘n lang klinker het, dan val een klinker weg en las ons -er
a. Goed – beter – beste
aan.
b. Baie – meer – meeste
a. Bleek – bleker – bleekste
c. Bietjie – minder – minste
b. Skoon – skoner – skoonste
d. Nuut – nuwer – nuutste
3. Eenlettergrepige woorde wat op -g eindig, kry -ter agter aan.
e. Slu – sluwer – sluuste
a. Sag – sagter – sagste
f. Sku – skuwer – skuuste
b. Sleg – slegter – slegste
g. Weinig – minder – minste
4. Woorde wat met -r eindig, kry -der agter aan.
h. Naby – nader – naaste
a. Bitter – bitterder – bitterste
i. Lief – liewer – liefste
b. Donker – donkerder – donkerste
j. Naby – nader – naaste
5. Meeste meerlettergrepige woorde wat op -e eindig, kry MEER en MEES
k. Graag – liewer – graagste
vooraan.
Voorbeelde uit die handboek:
a. Tevrede – meer tevrede – mees tevrede
6. Woorde wat met -k eindig, verander die -k na ‘n -g en kry -er aan.
Laat – later – laatste Vet – vetter – vetste Lekker – lekkerder –
a. Jonk – jonger – jongste lekkerste
b. Lank – langer – langste Baie – meer – meeste Droog – droër – droogste Vas – vaster – vasste
7. By woorde met ‘n dubbel klinker wat op -f eindig: verval een klinker, Hoog – hoër – Vroeg – vroër – vroegste Sleg – slegter – slegste
verander die -f in ‘n -w en las ons -er aan. hoogste
a. Doof – dower – doofste Nuut – nuwer – Swak – swakker - swakste
b. Gaaf – gawer – gaafste nuutste
Tweeklanke
 Die woorde verander in die verlede tyd:
Sien Diftonge bl 17.
Wil – wou Is – was Kan – kon Sal – sou Moet -
Tydskrifartikel moes
Kenmerke van ‘n tydskrifartikel. Ek moet winkel toe gaan. Ek moes winkel toe gegaan het.
Ons sal winkel toe gaan. Ons sou winkel toe gegaan het.
 Dit verskaf feite oor ‘n bepaalde onderwerp op ‘n duidelike manier.
 Dit het ‘n interessante opskrif en subopskrifte.
Om ‘n sin in die toekomende tyd te skryf:
 Die eerste sin is gewoonlik treffend om jou lus te maak om verder te lees.
 Sal word voor die werkwoord ingevoeg.
 Illustrasies, prente of foto’s word dikwels gebruik.
o Ek swem. Ek sal swem.
 Dit bestaan uit paragrawe.
Voorbeelde uit die handboek:
Tydsvorme Die muis kou die riem. Die muis het die riem gekou. Die muis sal die riem kou.
Alle sinne word in ‘n spesifieke tyd geskryf. Iets gebeur nou, het gebeur of sal Die hond piets sy stert. Die hond het sy stert gepiets. Die hond sal sy stert
nog gebeur. Dit word teenwoordige tyd, verlede tyd en toekomende tyd piets.
genoem.
Katinka het kleintjies gekry. Katinka kry kleintjies. Katinka sal kleintjies kry.
Teenwoordige tyd: die kat lê op die stoel.
Verlede tyd: Die kat het op die stoel gelê. Die kat sit in die boom in die agterplaas. Die kat het in die boom in die
Toekomende tyd: Die kat sal op die stoel lê. agterplaas gesit. Die kat sal in die boom in die agterplaas sit.
Om ‘n sin in die verlede tyd te skryf: Ansie het lekker geslaap. Ansie slaap lekker. Ansie sal lekker slaap.
 Het ge- + werkwoord. Ek swem. Ek het geswem. Woef se mond het gewater. Woef se mond water. Woef se mond sal water.
 Let op die gebruik van ge-:
o Waar een aksie plaasvind. Driekoppiesdam is ‘n groot dam. Driekoppiesdam was ‘n groot dam.
 Die hond blaf. Die hond het geblaf. Driekoppiesdam sal ‘n groot dam wees.
o Waar twee aksies gelyk deur dieselfde onderwerp gedoen word, kry Die son skyn helder geel – die son het heldergeel geskyn.
slegs die eerste werkwoord (aksie) ‘n ge- vooraan.
 Die kat lê en slaap. Die kat het gelê en slaap. Nêrens kan jy die voël sien nie. Nêrens kon jy die voël sien nie.
o As twee aksies na mekaar gedoen word, kry beide werkwoorde ge- Die hemel is ligblou met drie wolkies. Die hemel was ligblou met drie wolkies.
vooraan.
 Die hond eet en drink water. Die hond het geëet en water
gedrink.
Uitdrukkings
Sien Idiome bl 35-38 vir meer inligting.
Uitroepsin
‘n Uitroepsin is ‘n uitroep, en bevat ‘n uitroepteken. (sien sinsoorte bl 76)
Eina!
Uitroepteken
Die uitroepteken word aan die einde van ‘n uitroepsin geplaas. (!)
Pasop vir die buffel! Eina! Dit was seer!
‘n Uitroepteken word gewoonlik gebruik om ‘n gevoel of ‘n wens van ‘n spreker

te beklemtoon. Ons gebruik dit ook na sekere bevele.
Hou julle oë oop!
Vergelyking
 In ‘n vergelyking word twee dinge met mekaar vergelyk en die woord

“soos” of “nes” word gebruik, bv “Hy gedra hom soos ‘n buffel” (hy is
ongeskik).
Die klei voel nes botter.
So blou soos die hemel. (Hemelsblou)
So dood soos ‘n mossie.
 Ons kan baie keer die Intensiewe vorm aflei van ‘n vergelyking.
So groen soos gras. Grasgroen.
Verkleinwoorde
Verkleinwoorde 6. Woorde wat met ‘n -k eindig kry net ‘n -ie aan.
‘n Verkleinwoord dui op ‘n kleiner vorm van ‘n voorwerp en word in sekere Boek – boekie Hoek – hoekie Wolk – wolkie Vark - varkie
gevalle ook gebruik om gevoel uit te druk. Die dametjie is te groot vir haar
skoene. 7. Eenlettergrepige woorde wat eindig op -p, kry -pie aan.
 Verkleinwoorde word gevorm deur die agtervoegsels -tjie, -jie, -pie, -kie, Dop – Klip – Krap – Sap – Lip - lippie
-ie, -etjie aan te las. doppie klippie krappie sappie
 Kom ons kyk na ‘n paar reëls:
8. Woorde wat ‘n afkappingsteken (‘) voor die -tjie kry:
1. Woorde wat met ‘n lang of ‘n dubbel klinker geskryf word en eindig met  Woorde wat op ‘n -i, -o, -u of ‘n lang -a eindig.
‘n -m, kry ‘n -pie aan.
Bikini – bikini’tjie Saldo – saldo’tjie
Torpedo –
Naam – Stroom – Duim – Raam - torpedo’tjie
naampie stroompie duimpie raampie  Alle eiename wat eindig op ‘n -e en -s wat nie in die enkelvoud
uitgespreek word nie.
2. By die res van die woorde wat met lang of dubbel klinkers geskryf word, Cilliers – Cilliers’tjie Roux - Rouxtjie
verval een klinker en voeg ons -ie aan.
Graaf – grafie Kaas – kasie Oog – ogie Skaap - skapie 9. Wanneer meerlettige woorde eindig op -ng en jy in die verkleining ‘n
duidelike kie klank kan hoor, verval die g en las jy -kie aan. Onthou g en k
3. By woorde met ‘n kort klinker, verdubbel die medeklinker en las ons - hou nie van mekaar nie en staan nooit langs mekaar nie.
etjie aan. Koning – koninkie Woning – woninkie Voering - voerinkie
Blom – Vlam – Pen – pennetjie Kar - karretjie
blommetjie vlammetjie 10. Meeste spelreëls het uitsonderings wat geleer moet word. Hier volg
‘n paar:
4. Eenlettergrepige woorde wat op -ng eindig kry ook -etjie Pad – paadjie Glas – glasie Een – enetjie Skilpad –
Wang – wangetjie Ring – ringetjie Tong - tongetjie skilpadjie
Gat – gaatjie Rib – ribbetjie Blad – blaadjie Spel - speletjie
5. Woorde wat eindig op ‘n -d of -t, kry slegs -jie aan.
Woord – woordjie Brood – broodjie Kat - katjie
Verledetyd V/f – woorde uit die handboek:
Sien tydsvorme bl 83. Deftig Dolfyn Familie Fees Feetjie
Fiets Flamink Fliek Flits Fop
Versreëls Foto Fout Half Halveer Klavier
Koevert Konfyt Nefie Prefek Rivier
Versreëls is die reëls (nie lyne nie) waaruit ‘n gedig bestaan wat onder mekaar
Vaal Vandag Veilig Vel Venster
geskryf word.
Verdwyn Vergeet Verkeerd Verloor Versigtig
V/f Woorde Veter Vier Vinger Vinnig Vis
Vlakte Vliegtuig Vlinder Vloei Vlooi
Wenke vir v en f woorde. (Hierdie is slegs wenke!) Vlos Volgende Voltooi Voor Vreemd
LET WEL: Woorde eindig nooit met ‘n v nie. Vreeslik Vriend Vrolik Vrugte Vuilgoed
Vuur Vyand Vyf
Woorde wat met f- begin:
 Dinge wat stukkend of verniel beteken: Fyn, flenters, fraaiings, frommel
 Selfstandige naamwoorde: Fabriek, fiets, flits, fontein, fles, fees, fakkel,
faktuur Visuele komponente
 Dinge wat mens kan wees of doen: Fraai, flou, familie, fris, fluit, fluks, Visuele komponente bestaan uit: grafieke, tabelle, kaarte, diagramme, sketse
flink. of foto’s.
Woorde wat met v- begin:
Vluglees
 Dinge wat vlieg: vlieg, vliegtuig, vlermuis, vlerk, vuurpyl, vlieër.
Vluglees is om vinnig uit te vind waaroor ‘n teks gaan sonder om alles te lees.
 Dinge wat met jou lyf te make het: vel, voete, vingers, vuis, vet.
Lees die hoofopskrif van die teks, dan die subopskrifte en kyk na die prente of
 Dinge wat met diere te doen het, behalwe fladder en flamink: varke, foto’s asook onderskrifte. Ons vluglees om algemene inligting oor ‘n teks te
voëls, vul, vee, volstruis, voer, vreet, vrek, vleis, veld, vlinder, valk, vis. kry. (Sien ook leesstratigieë bl 55-56)
 Voorvoegsels word altyd met v- geskryf: verkoop, verjaar.
Voegwoorde
Voegwoorde is woorde wat twee sinne met mekaar verbind, soos en, want, dus
en maar. Met ander woorde dit word gebruik om saamgestelde sinne te maak.
Voorbeelde:
Ek is ongelukkig, want ek het natgereën.
Sy wil so graag buite speel, maar dit is te warm.
Ek het ‘n goeie buurman, dus gesels ek gereeld met hom.
Vokaalgroepe Volksverhale
Vokaalgroep 1: (sien ook meervoude bl 61-64) Kenmerke van Volksverhale (sien ook legendes bl 57)
Woorde met ie, eu, oe, ei, y, ou, ui, aai, oei, ooi en eeu in die middel en een  Legendes is volksverhale.
konsonant aan die einde.  Dit is oor jare oorvertel deur die mense van ‘n volk.
Om die meervoud van woorde in Vokaalgroep 1 te vorm, bly die woord  Dikwels las hulle goed by of verander aan die storie.
dieselfde en jy las net ‘n -e of ‘n -s aan.  ‘n Mens is nie seker of dit altyd waar is nie en fantasiekarakters word dikwels
gebruik.
Voorbeelde:
 Legendes speel dikwels op ‘n spesifieke plek af waarin ‘n mens kan glo.
Voet – Deur – Kraai – Trui – truie Riet – riete
 ‘n Legende is oorvertel om mense te vermaak of soms skrik te maak.
voete deure kraaie
Koei – koeie Mens – Passasier - Kenmerke van ‘n storie - Volksverhaal
mense passasiers
 Dit is ‘n storie oor iets of iemand in ‘n spesifieke kultuur of volk.
Vokaalgroep 2: (sien ook meervoude bl 61-64)  Daar word dikwels ‘n rede gegee oor hoekom iets is soos dit is. Voorbeeld:
˝Hoekom kameelperd se nek so lank is˝
Woorde met aa, ee, oo, uu in die middel.
 Dit word deur die jare oorvertel deur ouers aan hul kinders. Dit kan oor
Om die meervoud van woorde in Vokaalgroep 2 te vorm, val een van die lang mense of diere gaan.
klinkers weg en jy las ‘n -e aan.  Voorbeelde van Afrikaanse volksverhale: Racheltjie de Beer, Klara Majola,
Voorbeelde: Jakkals en Wolf en Wolraad Woltemade.
Vuur – Boom – Paar – pare Spoor – Hoop –
vure bome spore hope
Keel - kele Sloot – slote Plaas –
plase
Vokaalgroep 3: (sien ook meervoude bl 61-64)

Woorde met a, e, i, o en u en ‘n medeklinker aan die einde.
Om die meervoud van woorde in Vokaalgroep 3 te vorm, word die medeklinker
verdubbel.
Voorbeelde:
Vis – visse Rot – rotte Dam – damme Kol - kolle Bus – busse
Ongeluk - ongelukke
Voornaamwoorde Voorsetsels
Voorsetsels
Persoonlike voornaamwoorde: Voorsetsels is woorde wat aandui waar ‘n voorwerp ten opsigte van ‘n ander
voorwerp is.
Woorde wat in die plek van eiename staan – noem ons persoonlike
voornaamwoorde. Voorbeelde:
Besitlike voornaamwoorde:  Die vrou bly op Aberdeen.
Dui besitting aan. Dit is my fiets, die fiets is myne.  Sy sit in die reën.
 Ons loop onder die sambreel.
Voorbeelde:
 Ons verlang na ons ouers.
Ek maak sop. Dis my bakkie sop. Die sop is myne.  Ek droog my met ‘n handdoek af.
Phillip de Vos het ‘n troeteldier. Dit is sy troeteldier. Die troeteldier is syne.
 Die seun hang aan ‘n tou.
Ben het geld ingesamel. Dit is sy geld. Die geld is syne.
Die kinders eet lekker. Hulle eet lekker.  Ons gaan met vakansie.
Jy het ‘n pen. Dis jou pen. Die pen is joune.  Jy moet ‘n slag by my kom kuier.
Hy het ‘n mes. Dit is sy mes. Die mes is syne.  Al die Kersmusiek oor die luidspreker gaan my mal maak.
Sy het ‘n rok. Dit is haar rok. Die rok is hare.  Die pot staan langs die stoof.
Ons het ‘n huis. Dit is ons huis. Die huis is ons s’n.  Daar is dierekos in die bakkies.
Hulle het ‘n kat. Dis hulle kat. Die kat is hulle s’n.  Die mat is op die vloer.
 Die potplant staan onder die vensterbank.
 Die kastrol staan voor die broodblik.
Voorvoegsels
Voorvoegsels is woorddele wat vooraan basisvorme gevoeg word. Dit
verander die betekenis van die woord.
Voorbeelde: ge + kerm = gekerm (verander na verlede tyd)
Besoek, ontsluit, geswelde, geflous.
Voorwerp
Sien enkelvoudige sinne bl 23.
Vraagsin Werkwoorde
Sien sinsoorte bl 76. Werkwoorde vertel ons waarmee die karakters besig is en is die doenwoorde in
‘n sin.
Vraagteken
Voorbeelde: Die hondjie volg jou oral, hy loop saam. ‘n Kat sit en lyk net mooi.
Die vraagteken word aan die einde van ‘n vraagsin geplaas.
Hoofwerkwoorde kan alleen in ‘n sin gebruik word:
Voorbeelde:
Sanet eet.
 Hou jy van die reën?
Hulpwerkwoorde help die hoofwerkwoorde. Hulle kan nie alleen in ‘n sin
 Weet jy of die son môre gaan skyn?
gebruik word nie:
 Het jy al in die sneeu gespeel?
 Waar bly die vrou? Sanet moet eet.
 Wat het gekrimp? Woorde wat verwar
 Hoe lank het sy gehuil?
 “Ek ken/weet dat jy ‘n sappige happie gaan wees,” sê die visserman.
Vraagwoorde  Sommige mense is verveeld/vervelig as hulle vis moet vang.
Wie? Wat? Hoekom? Waarom? Wanneer? Waar? Hoe?  In die verlede/gelede was daar nie fliekteaters nie.
 “Moenie so hart/hard kou in die fliek nie!” roep die seun.
Vroulik  Die man het baie keikens/kykens/kuikens as troeteldiere aangehou.
Sien Geslag bl 27-28.  Die vrou moet gereeld die huis se ruite/ryte/reite was.
 ‘n Hoender kan baie uiers/eiers lê.
Weerberig
Weerberig  Ons gaan tydens die vakansie op rys/reis na London.
Skryf ‘n weerberig:  Ek het geskater/geskatter lag.
Mense stel gewoonlik net belang in die volgende:  Ek skud my harre/hare los.
 Die wind waai deur die bomme/bome
 Maksimum of minimum temperatuur.
 Die kinders het die hele/helle dag gelag.
 Gaan dit reën of sonskynweer wees? Gaan die wind waai en uit watter
 Ek speel rondomtalie/rondomtallie.
rigting?
 Julie Roberts verskyn op baie fotos/foto’s.
 Is daar ‘n kouefront/hittegolf oppad?
 Sy gaan môre/more die vertoning van haar nuwe fliek bywoon.
 Als is vir die funksie gereel/gereël.
 Ek sal als in my vermoë/vermoe doen om die fliek te gaan kyk.
Woordeskat Smeek Smeek nederig maar dringend om iets vra.
Soebat Pleit, smeek
Aggressief Bakleierig / veglustig
Sonsopkoms Baie vroeg in die oggend, terwyl die son opkom
Akwariums en Waar visse en seediere aangehou word.
Soogdier ‘n Dier wat haar babas melk gee
oseanariums
Stemtoon Die spesifieke klank van jou stem om iets kwaai,
Baat Voordeel trek uit iets
hartseer of vrolik te laat klink.
Die angs my beetpak Baie bang word
Steur Pla
Dodelik Kan jou dood veroorsaak
Strofe ‘n Groepie versreëls wat saam ‘n eenheid binne ‘n
Douvoordag Baie vroeg in die oggend; voor die son opkom
gedig vorm.
Geflous Uitgevang, uitoorlê, gekul
Swoesj Die klank wat jy hoor as iets of iemand vinnig
Gesis Die geluid wat ‘n slang maak beweeg
Herwin Skep iets nuuts van iets wat klaar gebruik is Teengif Middel wat gif se uitwerking teëwerk.
Hoofgedagte Die belangrikste idee in ‘n paragraaf Toonset Om musiek vir die woorde te skryf
Inspring Springende êrens ingaan; met ‘n sprong ingaan; Towerkrag ‘n Spesiale krag
onstuimig; vinnig êrens inloop. Figuurlik: In ‘n
Treurig Hartseer
dringende geval, na kort kennisgewing hulp, bystand
Vertoning Wys mense iets wat interessant is
verleen, hand bysit.
Vullissak Sak binne die asdrom waarin vuilgoed gegooi word.
Kaplaks Dit klink so as iemand of iets die grond hard tref.
Weeshuis Plek waar kinders sonder ouers woon.
Konkel en kinkel Aan slim idees dink, saam besluite neem, saam
gesels
Logies Dit maak sin en is in die regte volgorde geskryf
Mak Nie wild nie en nie bang nie
Malvapoeding Tradisionele, gebakte poeding
Moedeloos Sonder hoop, lus, wil of vertroue
Moeite Wat nie maklik is nie, wat met inspanning gedoen
word.
Morsaf Heeltemal af
Oortuig Oorreed, van standpunt verander
Opgeblaasde Sonder ‘n glimlag, ontevrede, dikmond
Prooi Slagoffer
Rym Die woorde aan die einde van ‘n versreël wat
dieselfde klanke het.
Sappige Smaaklik, lekker
Sikloon ‘n Stormsterkte wind
Skare mense ‘n Groot groep mense
Slagoffer Die persoon / dier wat seerkry of doodgaan
Wenke vir begripstoetse Vraag Antwoord
Wie? Volgens wie? ‘n Persoon
Hoe om ‘n begripstoets te beantwoord: Wat? Watter? ‘n Gebeurtenis
Hoe? ‘n Manier, aksie of metode.
1. Lees eers die leesstuk sorgvuldig deur en dan die vrae.
Hoeveel? ‘n Getal.
2. Onderstreep die instruksies om seker te maak jy verstaan wat gevra word.
Hoekom? Waarom? ‘n Rede of gebeurtenis.
(vergelyk, beskryf, noem, haal aan, ens.) Waar? Waarin? Waarheen? ‘n Plek.
3. Lees dan die leesstuk WEER deur en daarna kan jy die vrae begin Waarop?
beantwoord. Wanneer? ‘n Tyd / datum.
4. Verwys terug na die leesstuk met elke vraag. Is, het, sal...? Ja of nee in ‘n vol sin met
5. Beantwoord die vrae altyd in volsinne en gebruik jou eie woorde, omskrywing.
behalwe wanneer hulle vra dat jy iets moet aanhaal. (As jy iets aanhaal, Wat word bedoel...? Wat dink Gee jou mening.
onthou om aanhalingstekens te gebruik.) jy...?
6. Kyk hoeveel ‘n vraag tel sodat jy weet hoeveel inligting jy moet gee. Beskryf / verduidelik Gee omskrywing.
Moenie ‘n paragraaf skryf as dit slegs 1 punt tel nie. Bewys / Hoe weet jy? Gee ‘n rede, haal uit leesstuk
aan.
7. Motiveer jou antwoorde. (Moenie net ja, nee, waar of vals skryf nie.)
Noem of lys Gee net die antwoorde in die
8. As jy nie seker is oor die antwoord nie, gaan na die volgende vraag, maar
korste vorm.
onthou om terug te kom na die vrae wat jy uitgelos het.
Gee ander woord vir Sinoniem.
9. Gaan deur jou antwoorde en maak seker van jou spelling en leestekens. Sê of stelling waar of vals is. Waar of vals met ‘n rede.
BELANGRIK: Onderskei Dui verskille aan.
Jy kan nie vir begripstoetse leer nie, maar met gereelde oefening kan dit vir jou
waardevolle punte besorg. Al die inligting is voor jou, gebruik die kans om
punte te versamel.
 Moenie oorhaastig wees nie.

 Lees, lees en lees weer om seker te maak jy verstaan die vraag.
 Verwys terug na jou leesstuk met elke vraag en moenie net dink jy onthou
wat daar gestaan het nie.
 Maak seker van jou spelling, leestekens en gebruik volsinne. Moenie
onnodige punte in die water gooi nie.
 Onthou dat die vrae gewoonlik chronologies gevra word.
 Kyk op die volgende tabel oor wenke met betrekking tot sekere sleutel-
woorde in die vrae.

Graad 4 Afrikaans Huistaal Met Index

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Graad 4 Afrikaans Huistaal Met Index

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bl. Onderwerp Bl.

 Die visuele is belangrik en trek eerste die leser se aandag.

Rangskik die woorde volgens die alfabet. (A – Z)

 Kyk altyd na die eerste letter en sorteer die woorde alfabeties.

Voorbeeld – rangskik hierdie diere in alfabetiese volgorde: Hond, kat, tier,

Antwoord: Hamster, Hond, Kat, Leeu, Luiperd, Olifant, Suikerbekkie, Tier.

Voorbeeld: Jeuk en kriewel, krap, krap krap: waterpokkies is g’n grap!

Die begin en einde van ‘n vriendskaplike brief:

Voorbeeld van ‘n vriendskaplike brief:

Voorbeeld: Jy het die volgende nodig: sout, peper, pietersielie en uie

Soms volg ‘n verduideliking na ‘n dubbelpunt.

‘n Mens gebruik ook ‘n dubbelpunt wanneer jy iemand se direkte woorde

Voorbeeld: Die dolfyne doen toertjies Gedig

Enkelvoudige sinne bestaan uit ‘n onderwerp, gesegde en ‘n voorwerp. (sien

Voorbeeld: Die dolfyne doen toertjies.

Die hoofsin bevat die belangrikste inligting asook ‘n werkswoord.

Kenmerke van ‘n inligtingsteks:

Kenmerke van ‘n instruksieteks:

 Daar is ‘n lys van benodigdhede of bestanddele wat nodig is om iets te

Instruksies oor hoe om ‘n instruksieteks te skryf:

 Instruksies word onder mekaar geskryf.

Klanknabootsing is wanneer woorde klink soos geluide.

Vokale/klinkers is stemhebbend en word gevorm wanneer die lugstroom vrylik

Daar is slegs 5 klinkers: a, e, i, o, u. Y hou ook soms sy lyf klinker bv styf.

Dubbelklinkerklanke is klinkers wat saam werk om ‘n nuwe klank te vorm.

Leesstrategie: Kernwoorde vir vuglees en soeklees

Leesstrategie: Gebruik foto’s en leidrade om te weet waaroor ‘n instruksieteks

 Lees die opskrif van die teks en kyk na die foto.

Kenmerke van legendes (sien ook fabels bl 24)

Park – parke Serp – serpe Strand – Koerant -

Saamgestelde sinne het een hoofsin + een of meer bysinne.

 Die hoofsin is die belangrikste deel van ‘n sin.

Samestellings is een van die algemeenste maniere om woorde te vorm en

Voorbeelde: skoot + rekenaar = skootrekenaar (laptop); Lug + druk = lugdruk;

 Jy kan die woorde met jou sintuie waarneem.

Mens kry verskillende soorte selfstandige naamwoorde soos:

Kenmerke van ‘n storie - Volksverhaal Telwoorde

Sien Idiome bl 35-38 vir meer inligting.

‘n Uitroepsin is ‘n uitroep, en bevat ‘n uitroepteken. (sien sinsoorte bl 76)

Pasop vir die buffel! Eina! Dit was seer!

‘n Uitroepteken word gewoonlik gebruik om ‘n gevoel of ‘n wens van ‘n spreker

Hou julle oë oop!

 In ‘n vergelyking word twee dinge met mekaar vergelyk en die woord

So groen soos gras. Grasgroen.

Vokaalgroep 3: (sien ook meervoude bl 61-64)

Voorbeelde: ge + kerm = gekerm (verander na verlede tyd)

Besoek, ontsluit, geswelde, geflous.

 Moenie oorhaastig wees nie.

You might also like