Professional Documents
Culture Documents
Şehzadebaşı Karakolu Baskını
Şehzadebaşı Karakolu Baskını
Şehzadebaşı Karakolu Baskını
Özet
13 Kas›m 1918’den beri işgâl alt›nda bulunan İstanbul, 16 Mart 1920’de ikinci
bir işgâl eylemine daha tan›k oldu. İngiliz kuvvetlerince sabah 10.00’da resmen
başlat›lan bu hareket, Osmanl› Hükümeti’ne resmi saatinden 20 dakika önce tebliğ
edildi. Oysa İngilizler, listelerinde bulunan kişileri tutuklama girişimleriyle işgâle
gece yar›s› başlam›ş durumdayd›lar. Fakat bu tutuklamalar s›ras›nda İngiliz
askerleri taraf›ndan yap›lan muameleler insanl›k ad›na utanç verici, sabah 5.45’de
10. Kafkas Tümen Karargâh› ve karargâh m›z›ka efrad›n›n bulunduğu Şehzadebaş›
Karakolu bask›n› ise, İstanbul işgâlinin en ibret verici olaylar› olarak tarihe
geçmişti. Özellikle Şehzadebaş›’nda gerçekleşen olay, bir İngiliz müfrezesinin ani
bir bask›nla karakola girerek, yataklar›nda uyuyan Türk askerlerinin üzerine ateş
açmas›, dördü şehit, on kişiyi yaralamas›yla sonuçlanm›şt›.
İngilizlerin bask›n› gerçekleştirip karakolu terk etmesinden sonra, olay yerine
ilk olarak Tevhid-i Efkâr gazetesi girmiş, bu kanl› eylemin kurbanlar›ndan dört Türk
şehidini fotoğraflam›şt›. Ancak işgâl alt›ndaki İstanbul’da bu fotoğraflar›n
yay›nlanmas› mümkün olmad›ğ›ndan, fotoğraflar o s›rada İstanbul’a gelen İtalyan
Gazeteci Filippucci Guistiniani’ye, İtalyan gazetelerinde yay›nlanmas› için
verilmişti. Ertesi gün Tevhid-i Efkâr gazetesi sahibi ve başyazar› Velid Ebüzziya
Bey, İngilizler taraf›ndan sorguland›ğ› gibi, gazetenin matbaas› da birkaç kez
bask›na uğram›ş, bu s›rada fotoğraflar›n as›llar› kaybolmuştu. Fakat İtalyan
gazeteci Roma’ya döndüğünde bu fotoğraflar›, Osmanl› Hükümeti’nin Roma’daki
gayr-› resmi temsilcisi Galip Kemali (Söylemezoğlu) Bey’e vermişti.
İtilaf Devletlerinin 2 Ekim 1923’de İstanbul’u tahliye etmesinden sonra,
Tevhid-i Efkâr Gazetesi bu fotoğraflar›, Büyük Türk Zaferinin ard›ndan, İstanbul’a
dönmüş bulunan Galip Kemali Bey’den istemiş ve 5 Ekim 1923’de ayn› gazete
taraf›ndan yay›nlanm›şt›.
*
Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnk›lâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
104 SERPİL SÜRMELİ
3
Harp Tarihi Vesikalar› Dergisi 22 (Aral›k 1957), Ankara, Vesika No:575.
4
Esat Paşa, “Evimi Nas›l Bast›lar”, Perşembe, 18 Temmuz 1935, No:16, Ghalib
Kemaly Bey, Assassinat D’un Peuple Suite Au “Martire D’un Peuple” İmprimérie Riccardo
Garroni, Romae, 1921, s.64.
*
Direkleraras› bugünkü Saraçhane, Vezneciler ve Şehzadebaş› bölgesinin eski ismi.
**
Mondros Mütarekesi’nin imzalanmas›ndan birkaç gün önce 10. Kafkas Tümeni
İstanbul’a gelmiş, tümene bağl› birlikler, şehrin çeşitli semtlerine, tümen karargâh› şubeleriyle
birlikte Şehzadebaş›’ndaki Letafet Apartman›’na tümen karargâh› ve tümene bağl› m›z›ka
tak›m›n›n askerleri ise, bu apartman›n karş› köşesindeki iki katl› harap ve ahşap binaya
yerleştirilmişti. (Prof.Dr.Enver Konukçu Özel Arşivi, Emekli General Nazmi Çağan Dosyas›;
http.ekitap eyup.bel.tr.9600/sempozyum)
Letafet Apartman›, İstanbul’un ilk apartmanlar›ndan ve tan›nm›ş binalar›ndan biridir.
Daha sonra Şehir Tiyatrolar› ad›n› alacak sanat kuruluşu Darül-bedayii 13 Ocak 1914’te bu
binada aç›lm›şt›r. (www.mindap. org).
*
Bu müfrezede 84. Pencap Alay›’na (?) mensup Müslüman askerler bulunmaktayd›.
(Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele II, Son Meşrutiyet (1919-1920), Cem
Yay›nevi, İstanbul, 1992, s.406).
5
HTVD, 22, Vesika No:562.
6
HTVD, 19 (Mart 1957), Ankara, Vesika No:495, 496, HTVD, 22, Vesika No:563.
ŞEHZADEBAŞI KARAKOLU BASKINI VE….. 107
Avrupa’ya gitti. 6 Haziran 1918’de Kuzey Kafkas Ordusu Kurmay Başkan›, 13 Ekim 1919’da
İstanbul Muhaf›zl›ğ› ve 25. Kolordu Kumandan Yard›mc›s›, 27 Ekim 1919’da da 10. Kafkas
Tümen Kumandan› oldu. 22 Kas›m 1920’de İstanbul’dan kaçarak Ankara’ya geldi ve Ankara
Kumandanl›ğ› ile görevlendirildi. Bu görevin yan› s›ra 18 Aral›k 1920’de 1. Tümen
Kumandanl›ğ›’na getirildi. 13 Eylül 1921’de 4. Kolordu Kumandan› oldu. 3 Ağustos 1924’te
izinli say›larak Berlin Büyükelçiliği’ne atand›. 30 Ağustos 1926’da Korgeneralliğe
yükseltildi. 24 Eylül 1928’de askerlikten emekliye ayr›lan Kemaleddin Sami Bey, Berlin
Büyükelçisi olarak görev yapt›ğ› s›rada 15 Nisan 1934’te vefat etti. (Türk İstiklal Harbi’ne
Kat›lan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanlar›n Biyografileri, Genelkurmay
Bas›mevi, Ankara, 19892, s.245-247).
13
Akşin İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, II, s.406.
14
The New York Times, March 18, 1920; The Montreal Gazette, March 18, 1920.
15
HTVD, 19, Vesika No:495.
16
HTVD, 19, Vesika No:495.
17
HTVD, 22, Vesika No:562.
18
HTVD, 19, Vesika No:498.
ŞEHZADEBAŞI KARAKOLU BASKINI VE….. 109
19
The New York Times, March 18, 1920, “Dealing With Turkey” Poverty Bay Herald
X, Volume: XLVII, Issue:15169; 18 March 1920, Grey River Argus, 19 March 1920.
20
Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, II, s.406.
21
Tevhid-i Efkâr, 5 Teşrin-i evvel 1339/5 Ekim 1923, No:3846-818.
*
Şehitler: F›rka Karargâh›ndan Onbaş› Veli oğlu Mehmed (Reşadiye)
F›rka Karargâh›ndan Çavuş İbiş oğlu Abdullah (Zile)
F›rka M›z›ka Efrad›ndan Kadir oğlu Ömer Osman (Şehirk›şla/Şark›şla)
F›rka M›z›ka Efrad›ndan Ahmed oğlu Nasuh (Bal›kesir)
Yaral›lar : F›rka Karargâh›ndan Onbaş› Mustafa oğlu Mehmed Pehlivan (Vezirköprü)
F›rka Karargâh›ndan Er Mustafa oğlu Haf›z İbrahim (Merzifon)
F›rka Karargâh›ndan Er Mehmed oğlu Hasan (Söğüt)
F›rka Karargâh›ndan Er Hasan oğlu Abidin (Erbaa)
F›rka Karargâh›ndan Er Hüseyin oğlu Mehmed (Tavas)
F›rka Karargâh›ndan Er Şakir oğlu Maksut (Rize)
F›rka Karargâh›ndan Er Hasan oğlu İsmail (İskilip)
F›rka Karargâh›ndan Er Halil oğlu Osman (Ödemiş)
F›rka Karargâh›ndan Onbaş› Süleyman oğlu Musa (Sivas)
F›rka Karargâh›ndan Er Hasan oğlu Bekir (Bursa)
Kay›p: M›z›kadan Osman oğlu Mehmed (Edirne)
(HTVD, 22, Vesika No:563-2) Yaral›lardan Ödemişli Er Halil oğlu Osman hastaneye
kald›r›l›rken yolda şehit olmuştur. (Prof.Dr.Enver Konukçu Özel Arşivi, Em.Gen.Nazmi
Çağan Dosyas›).
22
HTVD, 19, Vesika No:495.
**
İşgâl s›ras›nda İstanbul’da bulunan Fevzi Paşa, Şehzadebaş› bask›n› ile ilgili
resimlerin, Frans›zlar taraf›ndan ç›kar›l›p, Avrupa’ya gönderildiğinden bahsetmektedir.
(TBMM ZC, Devre:1/1, s.90).
110 SERPİL SÜRMELİ
23
Tevhid-i Efkâr, 5 Teşrin-i evvel 1339/5 Ekim 1923, No:3846-818.
*
562 Nolu Harp Tarihi Vesikas›nda, bask›n s›ras›nda yaşanan arbedeyi tümen
karargâh›ndan duyup, karargâh koğuşunun bulunduğu binaya koşarak gelirken, kendisine
aç›lan ateş sonucu mermilerden birinin kaputunun sol kolunu delip geçmesine ve karş›l›k
vermeye imkân olamayacağ› düşüncesiyle olduğu yeri terk etmek zorunda kalan kişi ismiyle,
ad› geçen Üsteğmen Cemil Efendi, aslen Erzurumlu olup Sakarya Savaş› s›ras›nda görev
yapt›ğ› Kabatepe’deki gözetleme yerinde bir top mermisinin tam isabetiyle şehit olmuştu.
(Prof.Dr:Enver Konukçu Özel Arşivi, Em.General Nazmi Çağan Dosyas›).
**
Ömer Nazmi Çağan, 1894’te Amasya’da doğdu. 25 Aral›k 1914/7 Ocak 1915’de
Piyade Asteğmen olarak Amasya’da bulunan 10. Kolordu 31. Tümen 92. Alay 6. Bölüğe
atand›. 1 May›s 1915/14 May›s 1915’de Teğmen, 1 May›s 1917’de Üsteğmenliğe terfi ederek,
Refahiye’de bulunan 31. Alay 92. Tabur’a, 1 Eylül 1917’de Batum’da bulunan 10. Tümen 31.
Alay’a, 1 Ekim 1920’de de 15. Tümen Hücum Taburu’na tayin edildi. 15 Ekim 1921’de
Yüzbaş›l›ğa terfi etti. 13 Mart 1924’te 159. Alay 2. Tabur 8. Bölüğe atand›. 10 Ağustos
1932’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne kaydoldu ve Harbiye
Mektebi 2. Şube Müdürlüğü’ne tayin edildi. 30 Ağustos 1932’de rütbesi Binbaş›l›ğa
yükseltildi. 30 Eylül 1936’da Tarih Bölümü’nden mezun oldu ve Piyade s›n›f›ndan Askeri
Öğretmen s›n›f›na geçerek 8 Şubat 1937’de Kuleli Lisesi Tarih Öğretmenliği’ne atand›. 30
Ağustos 1939’da 2. S›n›f Askeri Tarih Öğretmeni oldu. 30 Haziran 1941’de Kuleli Lisesi
Tedrisat Müdürlüğü’ne, 30 Ağustos 1943’te 1. S›n›f Askeri Tarih Öğretmenliği’ne, 30 Kas›m
1944’te ise Askeri Liseler Müfettişliği’ne tayin edildi. 30 Ağustos 1947’de Tuğgeneral
rütbesine denk Askeri Öğretmen oldu. 23 Temmuz 1949 Kara Kuvvetleri Komutanl›ğ› Askeri
Liseler Eğitim Müfettişliği’ne atand›. 14 Temmuz 1954’de de emekli oldu. (Milli Savunma
Bakanl›ğ› Arşivi Askerlik Safahat Belgesi Subay Şahsi Dosyas›). Ömer Nazmi Çağan, 10
Kas›m 1953’de Ankara Etnografya Müzesi’nde, 7.30-8.30 saatleri aras›nda Gazi Mustafa
Kemal Atatürk’ün naaş›n› bekleyen nöbetçi subaylardan biridir. O gün An›tkabir’deki ebedi
istirahatgâh›na geleneğe uyularak defnedilecek olan Atatürk’ün tahnitli naaş›n›n aç›lmas›nda
haz›r bulunmuştur. (Eren Akçiçek, “Keşke Otopsi de Yap›lsayd›”, Radikal, 10 Kas›m 2004).
***
Üsteğmen Nazmi Efendi işgâl sabah› saat 8.00’de bağl› bulunduğu 31. Alay
Kumandan›’n›n karargâh›na giderek kumandandan durumu öğrenip, emir almas›n› istemesi
üzerine Şehzadebaş› Letafet Apartman›’nda bulunan karargâha gelmiş, Yarbay Kemaleddin
Sami Bey’den alay kumandan›n›n, istediği emirleri alarak not etmişti. Kemaleddin Sami
Bey’in emirleri nizam karakolunun kuvvetinin art›r›lmas›, kap›daki nöbetçilerin kemerlerine
bomba tak›lmas›, makineli tüfeklerin ateşe haz›r bir vaziyette namlular›n›n sokağa çevrilmesi,
k›şlan›n önündeki yaya kald›r›m›na bir tek düşman ayağ›n›n bast›r›lmay›p, k›şlaya girmek
isteyen düşman›n da ateşle karş›lanmas› şeklindeydi. (Prof.Dr. Enver Konukçu Özel Arşivi,
Em.General Nazmi Çağan Dosyas›).
24
Prof.Dr.Enver Konukçu Özel Arşivi, Em.General Nazmi Çağan Dosyas›.
*
İmar Bankas› Müdürlerinden Celâl Dikmen
ŞEHZADEBAŞI KARAKOLU BASKINI VE….. 111
25
Prof.Dr.Enver Konukçu Özel Arşivi, Em.General Nazim Çağan Dosyas›
112 SERPİL SÜRMELİ
*
G.Filippucci Guistiniani, İtalya’da İl Tempo ve İl Messagero Gazetelerinin yazar›yd›
(Galip Kemali Söylemezoğlu, Baş›m›za Gelenler, Yak›n Bir Mazinin Hat›ralar› Mondros’tan
Mudanya’ya 1918-1922, Kanaat Kitabevi, İstanbul, 1939, s.140). Yazar›n, L’agonia di un
impero (note in margine del Trattato di Sèvres) Roma: M.Carra & C. 1921.
- L.’Italia esclusa dal mar di Levante (note per la revisione del Trattato di Sèvres)
Roma: M.Carra e C.di Luigi Bellini, 1922.
ŞEHZADEBAŞI KARAKOLU BASKINI VE….. 113
29
Tevhid-i Efkâr, 5 Teşrin-i evvel 1339/5 Ekim 1923, No:3846-818.
30
Tevhid-i Efkâr, 5 Teşrin-i evvel 1339/5 Ekim 1923, No:3846-818.
31
http//ekitap.eyup.bel.tr9600/sempozyum.
*
Mezartaş›ndaki bu yanl›şl›ğa, Tarihi Kültürü ve Sanat›yla Eyüp Sultan Sempozyumu
IX’da “16 Mart 1920 İstanbul’un İkinci İşgâli ve Eyüp Bahariye’ye Gömülen Şehitlerin
Say›s› ve Künyeleri” adl› bildirisinde R.Halil Bingöl, İbişoğlu Abdülkadir ismiyle bir şehit
olmad›ğ›n› belirtmek suretiyle dikkat çekmiştir. (http//ekitap.eyup.bel.tr.9600/sempozyum).
**
Bkz.Tevhid-i Efkâr, 5 Teşrin-i evvel 1339/5 Ekim 1923, No:3846-818; Ghalib
Kemaly Bey, Assassinat D’un Peuple… s.44; (Resmin alt›nda Zileli olduğu da
belirtilmektedir), Galip Kemali Söylemezoğlu 30 Senelik Siyasi Hat›ralar›m›n Üçüncü ve Son
Cildi 1918-1922, Ülkü Matbaas›, İstanbul, 1953, s.339.
ŞEHZADEBAŞI KARAKOLU BASKINI VE….. 115
KAYNAKÇA
Milli Savunma Bakanl›ğ› Arşivi
Prof.Dr. Enver Konukçu Özel Arşivi: Em.General Nazmi Çağan Dosyas›
Akşin, Sina İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele II, Son Meşrutiyet (1919-
1920), Cem Yay›nevi, İstanbul, 1992.
*
Darülfünun Hukuk Fakültesi öğrencilerinden İsmail Hakk› Efendi, işgâl sabah›
Şehzadebaş› Karakol bask›n›nda ölen askerler olduğunun duyulmas› üzerine Darülfünûn
öğrencilerinin topland›ğ›n›, cenazeye kat›l›p kat›lmama konusunda tart›şma ç›kt›ğ›n› ancak
cenazelerin kald›r›lm›ş olup, nerede bulunduklar›n›n bilinmediğini, uzun tart›şmalardan sonra
cenazeye gitme fikrinin suya düştüğünü, cenaze için giden üç-beş kişinin de geri dönüp
geldiğini belirtmekteydi (İ.Hakk› Sunata, İstanbul’da İşgal Y›llar› Türkiye İş Bankas› Kültür
Yay›nlar›, İstanbul, 2006, s.76-77; Yahya Kemal, Tarih Musahabeleri, Batur Matbaas›,
İstanbul, 1975, s.42-44).
32
Servet-i Fünûn, 19 Mart 1341/19 Mart 1925, No:1492-18, s.138.
33
Söylemezoğlu, 30 Senelik Siyasi Hat›ralar›m›n Üçüncü ve Son Cildi, 1918-1922,
s.340.
116 SERPİL SÜRMELİ