Klasyczny Język Japoński

Iwona Kordziƒska-Nawrocka
KLASYCZNY
J¢ZYK JAPO¡SKI
##7#52#aNzI2MTc4M0E2MTYxMzgzMQ==
KLASYCZNY
J¢ZYK JAPO¡SKI
Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Iwona Kordziƒska-Nawrocka
KLASYCZNY
J¢ZYK JAPO¡SKI

Recenzenci
Prof. dr hab. Mikołaj Melanowicz
Dr Sonoyama Senri
Redaktor prowadzący
Maria Szewczyk
Redakcja
Bartosz Wojciechowski
Redakcja techniczna
Zofia Kosińska
Korekta
Monika Fedorucova
Indeks
Iwona Kordzińska-Nawrocka
Projekt okładki i stron tytułowych

Zbigniew Karaszewski
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego i Autorka dziękują prof. Watanabe Hideo za udostępnienie

ilustracji umieszczonych na okładce książki
Skład i łamanie
Marcin Szcześniak
ISBN 978-83-235-2678-0 (PDF)
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013

© Copyright by Iwona Kordzińska-Nawrocka, Warszawa 2013
Publikacja dofinansowana przez Fundację im. Takashimy
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl
Dział Handlowy WUW: tel. (48 22) 55-31-333; e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl
Księgarnia internetowa: www.wuw.pl/ksiegarnia
Wydanie 1

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Uwagi redakcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Rozdział 1 Klasyczny język japoński – wprowadzenie . . . . . . . . . 13
1.1. Klasyczny język japoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.1.1. Przykłady użycia klasycznego języka japońskiego we współczesnej
japońszczyźnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.1.2. Style prozy w klasycznym języku japońskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.2. Różnice pomiędzy współczesnym a klasycznym językiem japońskim . . . . . 30
1.3. Klasyfikacja części mowy w klasycznym języku japońskim . . . . . . . . . . . . . 33
1.4. Składnia klasycznego języka japońskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.5. System ortograficzny klasycznego języka japońskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1.5.1. Pieśń Iroha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
1.5.2. Zasady odczytywania wyrazów zapisanych klasycznym systemem
ortograficznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
1.6. Wyjściowe postaci kei w koniugacjach wyrazów z grupy yōgen . . . . . . . . . . . 50
1.7. Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Rozdział 2 Wyrazy koniugowane yōgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.1. Wyrazy koniugowane yōgen, czyli czasowniki, przymiotniki i czasowniki

przymiotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.2. Koniugacje czasowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2.1. Koniugacje czasowników regularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2.2. Koniugacje czasowników nieregularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.2.3. Upodobnienia fonetyczne czasowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.3. Koniugacje przymiotników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
2.4. Koniugacje czasowników przymiotnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
2.5. Upodobnienia fonetyczne przymiotników i czasowników przymiotnych . . 77
2.6. Prefiksy i sufiksy słowotwórcze łączące się z wyrazami z grupy yōgen . . . . 79
2.7. Ćwiczenia: koniugacje czasowników, przymiotników i czasowników
przymiotnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

6 Spis treści
Rozdział 3 Słowa posiłkowe jodōshi .......................... 93
3.1. Słowa posiłkowe jodōshi – typologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

3.2. Formy negacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.3. Formy trybu oznajmującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.4. Ćwiczenia: negacja i tryb oznajmujący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3.5. Formy czasu przeszłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.6. Formy trybu dokonanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
3.7. Ćwiczenia: formy czasu przeszłego i trybu dokonanego . . . . . . . . . . . . . . 112
3.8. Formy trybu przypuszczającego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3.9. Ćwiczenia: formy trybu przypuszczającego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
3.10. Forma trybu przypuszczającego i mowy zależnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
3.11. Formy wolitywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3.12. Forma porównawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
3.13. Formy strony biernej (passivum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
3.14. Formy strony sprawczej (causativum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
3.15. Informacje uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
3.16. Ćwiczenia: formy mowy zależnej, wolitywne, forma porównawcza,
passivum i causativum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
3.17. Słowa posiłkowe używane w epoce Nara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
3.18. Słowa posiłkowe używane od epoki Muromachi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
3.19. Upodobnienia fonetyczne słów posiłkowych jodōshi . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
3.20. Ćwiczenia powtórzeniowe: słowa posiłkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Rozdział 4 Język honoryfikatywny keigo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4.1. Kategoria honoryfikatywności w klasycznym języku japońskim . . . . . . . . 162

4.2. Leksykalne i gramatyczne wykładniki honoryfikatywności . . . . . . . . . . . . 163
4.2.1. Język aprecjatywny sonkeigo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
4.2.2. Język modestywny kenjōgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
4.2.3. Język grzeczny teineigo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
4.3. Zestawienie wykładników leksykalnych kategorii keigo wybranych
czasowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
4.4. Informacje uzupełniające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
4.5. Ćwiczenia: kategoria keigo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Rozdział 5 Nominalne części mowy taigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
5.1. Klasyfikacja nominalnych części mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

5.2. Rzeczownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
5.3. Zaimek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
5.4. Liczebnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
5.5. Ćwiczenia: rzeczowniki, zaimki i liczebniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Spis treści 7
Rozdział 6 Wyrazy określające i nieokreślające

oraz partykuły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
6.1. Klasyfikacja wyrazów określających, nieokreślających i partykuł . . . . . . . 212

6.2. Słowa atrybutywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
6.3. Przysłówek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
6.4. Ćwiczenia: słowa atrybutywne i przysłówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
6.5. Spójnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
6.6. Wykrzyknik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
6.7. Ćwiczenia: spójniki i wykrzykniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
6.8. Partykuły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
6.8.1. Partykuły przypadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
6.8.2. Partykuły spójnikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
6.8.3. Partykuły rekcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
6.8.4. Ćwiczenia: partykuły przypadków, spójnikowe i rekcyjne . . . . . . . . . . . . 247
6.8.5. Partykuły finalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
6.8.6. Partykuły przysłówkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
6.8.7. Partykuły emfatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
6.9. Ćwiczenia: partykuły finalne, przysłówkowe i emfatyczne . . . . . . . . . . . . . 257
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Wykaz skrótów tytułów cytowanych utworów literackich . . . 261
Słownik japońskich terminów gramatycznych . . . . . . . . . . . . . . . 263
Aneks – tabele gramatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
1. Koniugacje słów yōgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

2. Słowa posiłkowe jodōshi – informacje podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
3. Koniugacje słów posiłkowych jodōshi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
4. Połączenia słów posiłkowych i partykuł z wyjściowymi postaciami kei . . . . 273
5. Porównanie form i konstrukcji kłopotliwych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Indeks wybranych terminów gramatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Wstęp
Prezentowana tu książka jest pierwszym na polskim rynku wydawniczym

opracowaniem na poziomie akademickim najważniejszych zagadnień z dzie-
dziny gramatyki klasycznego języka japońskiego. Skierowana jest do studen-
tów japonistyki, którzy posiadają podstawową wiedzę leksykalno-gramatyczną
w zakresie współczesnego języka japońskiego. Przedstawiony w niej materiał
gramatyczny oparty został na programie gramatyki starojapońskiej nauczanym
w szkołach japońskich.
Podręcznik składa się z sześciu rozdziałów, prezentujących poszczególne
zagadnienia gramatyczne i leksykalne uporządkowane według podziału na
części mowy.
W rozdziale pierwszym „Klasyczny język japoński – wprowadzenie” przed-
stawione zostały najważniejsze zagadnienia dotyczące języka klasycznego, mię-
dzy innymi podstawowe różnice oraz podobieństwa pomiędzy językiem kla-
sycznym a współczesnym, etapy rozwoju języka japońskiego, a także przykłady
form leksykalnych i gramatycznych, które wywodzą się ze starojapońszczyzny,
a które przetrwały i używane są również współcześnie.
W rozdziale drugim „Koniugacje czasowników, przymiotników i czasow-
ników przymiotnych” omówione zostały poszczególne typy i paradygmaty
koniugacyjne czasowników, przymiotników i czasowników przymiotnych.
W rozdziale trzecim „Słowa posiłkowe jodōshi” zostały zaprezentowane
pełniące funkcje wykładników gramatycznych słowa posiłkowe, uporządko-
wane według znaczenia.
Rozdział czwarty „Język honoryfikatywny keigo” poświęcony został zja-
wisku honoryfikatywności. Leksykalne i gramatyczne wykładniki honoryfi-
katywności zostały podzielone na trzy typy, odpowiadające trzem poziomom
ugrzecznienia, a mianowicie aprecjatywnemu – sonkeigo, modestywnemu –
kenjōgo i neutralnie grzecznemu – teineigo.
W rozdziale piątym „Wyrazy nominalne taigen” przedstawione zostały rze-
czowniki, zaimki oraz liczebniki tworzące grupę niekoniugowalnych części mowy.
W rozdziale szóstym „Wyrazy określające i nieokreślające oraz partykuły”
opisana została grupa wyrazów nieodmiennych, które pełnią w zdaniu funkcję

10 Wstęp
określającą. Tworzą ją słowa atrybutywne, przysłówki, spójniki, wykrzykniki

oraz partykuły.
Całość podręcznika dopełnia słownik najważniejszych terminów grama-
tycznych oraz tabele odmian koniugacyjnych.
Materiał językowy omówiony w formie przykładów ilustrujących konkre-
tne konstrukcje gramatyczne oraz materiał ćwiczeniowy do opisywanych części
mowy i zagadnień zaczerpnięty został z oryginalnych utworów literackich, wy-
danych w zbiorowych dziełach: Nihon koten bungaku taikei (Wielki zbiór japoń-
skiej literatury klasycznej) wydawnictwa Iwanami1 i Nihon koten bungaku zenshū
(Zbiór wszystkich dzieł literatury klasycznej) wydawnictwa Shōgakukan2.
Każdy badacz kultury japońskiej, który pragnie zgłębiać i analizować kla-
syczne teksty literackie, historyczne, filozoficzne czy estetyczne oraz zajmować
się ich przekładem, powinien rozpocząć swoje studia od opanowania staroja-
pońszczyzny. Mam nadzieję, że ten podręcznik dostarczy nie tylko podstawo-
wej wiedzy, ale będzie stanowił zachętę do bardziej pogłębionych badań nad
dawną kulturą Japonii i klasycznymi tekstami.
*
Chciałabym skierować wyrazy wdzięczności przede wszystkim do profe-
sora Romualda Huszczy, mojego pierwszego nauczyciela klasycznego języka
japońskiego, za inspirację i cenne wskazówki. Pragnę podziękować również
profesorowi Mikołajowi Melanowiczowi, profesorowi Alfredowi F. Majewi-
czowi, profesorowi Watanabe Hideo i dr Sonoyamie Senri za pomoc i uwagi.
Autorka
1
Nihon koten bungaku taikei (Wielki zbiór japońskiej literatury klasycznej), Iwanami Sho-
ten, Tōkyō 1957–1968.
2
Nihon koten bungaku zenshū (Zbiór wszystkich dzieł literatury klasycznej), Shōgakukan,
Tōkyō 1971–1975.

Uwagi redakcyjne
Cytowane w książce japońskie wyrazy i przykłady zdań zostały poda-

ne najpierw w zapisie oryginalnym, tj. w piśmie sylabicznym kana i w za-
pisie ideograficznym kanji, a następnie w oficjalnie przyjętej w piśmien-
nictwie japonistycznym w Polsce transkrypcji Hepburna (hebonshiki rōmaji
ヘボン式ローマ字). Nazwa sytemu zapisu wyrazów japońskich alfabetem ła-
cińskim wywodzi się od nazwiska jego twórcy, amerykańskiego misjonarza
Jamesa Curtisa Hepburna (1815–1911).
W klasycznej japońszczyźnie używany był tzw. historyczny system or-
tograficzny kany (rekishiteki kanazukai), w którym wymowa poszczególnych
głosek bardzo często nie pokrywała się z formą ich zapisu. W celu pokazania
różnic pomiędzy wymową a zapisem głosek, autorka przyjęła zatem, oprócz
systemu Hepburna, odrębną transliterację ortograficzną klasycznego języka
japońskiego1.
Partykuły przypadków gramatycznych は, へ oraz を są zapisane według
transkrypcji Hepburna, czyli wa, e i o.
Nazwiska i imiona japońskie podane są zgodnie ze zwyczajem japońskim,
czyli nazwisko poprzedza imię.
Wszystkie przekłady z języka starojapońskiego, o ile nie podano inaczej,
zostały dokonane przez autorkę. Przekłady tekstów literackich mają charakter
filologiczny, ze względu na konieczność pokazania i wyjaśnienia odpowiednich
konstrukcji gramatycznych.
1
Zob. tabela transkrypcji i transliteracji głosek japońskich zamieszczona na następnej
stronie.

12 Uwagi redakcyjne
Tabela transliteracji i transkrypcji głosek japońskich
Zapis Transliteracja ortograficzna Transkrypcja

oryginalny starojapońszczyzny Hepburna
przyjęta w pracy
あう au ō
あふ afu ō
いう iu yū
いふ ifu yū
えう eu yō
えふ efu yō
おう ou ō
おほ oho ō
くゎ kuwa ka
ぐゎ guwa ga
じ ji ji
ず zu zu
ぢ ji ji
づ zu zu
は ha ha – początek wyrazu
wa – środek i koniec wyrazu
ひ hi hi – początek wyrazu
i – środek i koniec wyrazu
ふ fu fu – początek wyrazu
u – środek i koniec wyrazu
へ he he – początek wyrazu
e – środek i koniec wyrazu
ほ ho ho – początek wyrazu
o – środek i koniec wyrazu
ゐ wi i
ゑ we e
を wo o

Rozdział 1
Klasyczny
język japoński
– wprowadzenie
Klasyczny język japoński • Przykłady użycia klasycznego języka japońskiego

we współczesnej japońszczyźnie • Style prozy w języku klasycznym • Róż-
nice pomiędzy współczesnym a klasycznym językiem japońskim • Klasyfi-
kacja części mowy w języku japońskim. Składnia klasycznego języka japoń-
skiego • System ortograficzny klasycznego języka japońskiego • Pieśń Iroha
• Zasady odczytywania wyrazów zapisanych klasycznym systemem orto-
graficznym • Wyjściowe postaci kei w koniugacji wyrazów z grupy yōgen.

1.1. Klasyczny język japoński
Klasyczny język japoński należy dzisiaj do języków martwych, w użyciu

pozostawał bowiem prawdopodobnie od III wieku n.e.1 aż do I połowy XIX
wieku. We współczesnej japońszczyźnie (kōgo, 口語) określany jest mianem
bungo 文語, czyli dosł. ‘języka literackiego’2. Zarówno pod względem leksykal-
nym, morfologicznym, jak i fonetycznym, klasyczny język japoński jest dosyć
niejednorodny, ponieważ kształtował się i podlegał zmianom na przestrzeni
kolejnych epok historycznych. Długą historię jego rozwoju można podzielić
na kilka okresów:
 Język starożytny
Język starożytny, kodaigo 古代語, ukształtował się w okresach Nara 奈良
(VIII w.) i Heian 平安 (VIII–XII w.). Z czasów wczesnostarożytnych zachowało
się niewiele tekstów pisanych pozwalających odtworzyć ówczesny język. Do
najważniejszych należą: antologia poezji Man’yōshū 万葉集 (Dziesięć tysię-
cy liści, 759), Kojiki, czyli księga dawnych wydarzeń (Kojiki 古事記, 712) i Ni-
honshoki 日本書紀 (Kronika japońska, 720) oraz zbiory Fudoki 風土記 (Opisy
ziem, VIII w.). Antologia Man’yōshū, w odróżnieniu od dzieł napisanych prozą,
pozwala odtworzyć ówczesny język liryczny. Dzieło napisane zostało jednym
z najstarszych japońskich systemów pisma, a mianowicie man’yōganą 万葉仮名,
w którym ideogramy chińskie używane były w dwóch funkcjach – fonetycznej
i logograficznej. W wyniku uproszczenia zapisu ideogramów powstał alfabet
sylabiczny kana moji 仮名文字 (litery kana), którym zaczęto zapisywać teksty
literackie w języku japońskim.
W warstwie słowotwórczej większość ówczesnych słów zbudowana była
z jednej, dwóch lub trzech sylab i wykazywała duże urozmaicenie homoni-
miczne, charakteryzujące się identycznym brzmieniem, a odmiennym zapisem
i znaczeniem.
1
Najstarsze zapiski na temat języka japońskiego pochodzą z III wieku, ale dotyczą poje-
dyńczych słów. Dopiero w VII wieku pojawiają się dłuższe teksty napisane w języku staroja-
pońskim.
2
Słowo bungo ma dwa znaczenia. Pierwsze wskazuje na ‘język literacki’, czyli pisany, na-
tomiast drugie to ‘klasyczny język japoński’, który używany był mniej więcej do XIX wieku.

Klasyczny język japoński 15
Język arystokracji dworskiej, który ukształtował się w epoce Heian, stał się
wzorem w zakresie morfologii i leksyki dla japońszczyzny późniejszych epok.
Zachowało się wiele zabytków piśmiennictwa prezentujących ówczesny język,
a należą do nich takie utwory, jak na przykład Taketori monogatari 竹取物語
(Opowieść o zbieraczu bambusu, X w.), Ise monogatari 伊勢物語 (Opowieści
z Ise, X w.), Tosa nikki 土佐日記 (Pamiętnik z Tosy, 935) Ki no Tsurayukiego
oraz arcydzieła epoki – Genji monogatari 源氏物語 (Opowieść o księciu Genjim,
1008) autorstwa Murasaki Shikibu 紫式部 i Makura no sōshi 枕草子 (Zapiski
spod wezgłowia, 1000 r.) Sei Shōnagon 清少納言. Są to dzieła epickie pisane
prozą, dlatego na podstawie zwłaszcza partii dialogowych (kaiwabun 会話文)
można odtworzyć język potoczny używany w różnych sytuacjach życia co-
dziennego. W okresie Heian powszechną formą zapisu dzieł literackich stał
się alfabet sylabiczny kana.
Najważniejsze zmiany, jakie dokonały się w ówczesnej japońszczyźnie,
dotyczą warstwy fonetycznej, leksykalnej i morfologicznej. W zakresie fone-
tyki upowszechniło się zjawisko upodobnień dźwiękowych zwane onbin 音便,
dotyczące samogłosek i い, u う oraz półsamogłoski n ん3.
W warstwie leksykalnej japońszczyzny nastąpiło przejęcie słów i pojęć
związanych przede wszystkim z życiem codziennym dworu (na przykład
stroje, zachowania, rytuały itd.) z języka chińskiego. W zakresie składni po-
wszechne stało się pomijanie partykuł przypadków (ga が, no の, ni に, o を)
na rzecz partykuł rekcyjnych o znaczeniu emfatycznym typu koso こそ, zo ぞ,
ya や, ka か czy namu なむ, tworzących tzw. konstrukcje kakarimusubi 係り結び
(dosł. powiązany koniec), w których postać orzeczenia była uzależniona od
konkretnej partykuły.4
Ważnym elementem ówczesnej japońszczyzny był ponadto bardzo roz-
budowany język honoryfikatywny, uwzględniający trzy podstawowe kierun-
ki komunikacyjne, a mianowicie honoryfikatywność ze względu na nadawcę
(kenjōgo 謙譲語), wyrażającą rangę i pozycję osoby mówiącej, honoryfikatyw-
ność ze względu na bohatera, wypowiedzi, (sonkeigo 尊敬語) pełniącą funkcję
aprecjatywną oraz honoryfikatywność ze względu na odbiorcę dzieła, czyli
czytelnika (teineigo 丁寧語).
 Język średniowieczny
Język średniowieczny, chūseigo 中世語, używany był w okresach Kamaku-
ra 鎌倉 (XII–XIV w.), Muromachi 室町 (XIV–XVI w.) i Azuchi Momoyama
3
Zob. upodobnienia fonetyczne czasowników, rozdział 2.2.3. oraz upodobnienia fonetycz-
ne przymiotników i czasowników przymiotnych, rozdział 2.5., s. 67 i 77.
4
Zob. partykuły rekcyjne kakari joshi, rozdział 6.8.3., s. 243.

16 Klasyczny język japoński – wprowadzenie
安土桃山 (1573–1598). Przez ponad cztery wieki stosunkowo dużym

przeobrażeniom uległy składnia i leksyka. Jedną z największych, można powie-
dzieć wręcz rewolucyjnych zmian, było pojawienie się partykuły ga w znacze-
niu wykładnika pierwszego przypadka, czyli mianownika. We wcześniejszych
epokach partykuła ga była używana głównie w konstrukcjach dzierżawczych
typu waga tsuma 我が妻 ‘moja żona’, natomiast od okresu średniowiecznego
zaczęła wskazywać przede wszystkim na podmiot w zdaniu. Miało to duże
konsekwencje o charakterze syntaktycznym, ponieważ w wyniku upowszech-
nienia się użycia partykuły ga jako wykładnika podmiotu powoli zanikło sto-
sowanie partykuł rekcyjnych w konstrukcjach kakarimusubi, tak popularnych
w epoce starożytnej. W związku z tym zmienił się również szyk zdania pytaj-
nego, a partykuła emfatyczno-pytajna ka, która w okresie Heian występowała
w środku zdania, przeszła na jego koniec.
Kolejne zmiany dokonały się w zakresie fleksji, a zwłaszcza form koniuga-
cyjnych słów posiłkowych jodōshi 助動詞.5 Zmniejszeniu uległa przede wszyst-
kim sama ich liczba, a uproszczeniu – również koniugacje. Zmiany dokonały
się również w paradygmacie czasownika ari ‘być’, ‘istnieć’, który z koniugacji
nieregularnej stał się czasownikiem odmiany regularnej.
W warstwie leksykalnej do powszechnego użycia weszło słownictwo prze-
jęte z języka chińskiego (związane przede wszystkim z buddyzmem). Ówcze-
sne teksty literackie, takie jak chociażby opowieści wojenne gunki monogatari
軍記物語, tworzone były w stylu zwanym wakan konkōbuntai 和漢混交文体,
który stanowił połączenie eleganckiej japońszczyzny okresu dworskiego
z chińszczyzną (kanbun 漢文).
 Język nowożytny
Język nowożytny kindaigo 近代語, który używany był w okresie Edo 江戸
(1603–1868), stanowi kolejny etap rozwoju klasycznej japońszczyzny, będący
niejako pomostem pomiędzy językiem dawnym a współczesnym. Bardzo wy-
raźnie zaznaczył się wówczas podział na dialekt rejonu Kamigata, czyli miast
Kioto i Osaki, oraz dialekt Edo – miasta sioguna (dzisiejsze Tokio).
Zmiany, jakie dokonały się w tym czasie, dotyczyły wszystkich warstw
języka. W zakresie fonetyki ujednoliceniu uległ zapis połączeń głosek ji oraz
zu do じ i ず, wcześniej zapisywanych w zależności od wymowy じ lub ぢ i づ
lub ず. Pojawiły się również w użyciu samogłoski długie, takie jak: ā ああ,
ii いい, ū うう, ē ええ, ō おお.
W warstwie morfologicznej zmiany dotyczyły form koniugacyjnych cza-
sowników i przymiotników, które w wyniku uproszczenia zbliżyły się do
5
Zob. słowa posiłkowe jodōshi, rozdział 3, s. 93–156.

odmian współczesnych. Koniugacje czasowników tzw. samogłoskowych gór-

no i dolnoszczeblowych, dwusamogłoskowych (kami nidan 上二段, shimo nidan
下二段)6 zostały zastąpione przez koniugację jednosamogłoskową (ichidan
katsuyō 一段活用). Nieregularne czasowniki shinu 死ぬ ‘umierać’ i inu 去る
‘umierać’, ‘odchodzić’, wcześniej należące do koniugacji zwanej nahen な変,
stały się czasownikami regularnej odmiany czterosamogłoskowej yodan 四段.
W paradygmacie koniugacyjnym zanikła postać izenkei 已然形, zastąpiona
przez postać kateikei 仮定形, czyli tzw. formę hipotetyczną7.
W okresie Edo wykształciło się ponadto nowe słowo posiłkowe o zna-
czeniu honoryfikatywnym teineigo, a mianowicie masu ます, będące dzisiaj
w powszechnym użyciu. Masu wywodzi się od czasownika marasuru まらする
(‘robić’, ‘wręczać’), którego pierwotna postać mairasu 参らす (‘wręczać’, ‘da-
wać’), używana była jeszcze w okresie Heian. W średniowieczu mairasuru, czyli
postać atrybutywna czasownika mairasu, przekształciła się w marasuru i z cza-
sem stała się postacią finalną nowego czasownika oznaczającego ‘wręczać,
dawać coś osobie wyżej postawionej’. Również pierwotne przyporządkowa-
nie koniugacyjne (koniugacja dolnoszczeblowa dwusamogłoskowa shimonidan)
uległo zmianie i nowy czasownik marasuru zaczął być odmieniany według
nieregularnej koniugacji sahen. W okresie Edo czasownik marasuru zamienił
się najpierw w massuru まっする, aby przyjąć następnie obecną postać masu.
W warstwie leksykalnej można dostrzec wyraźne różnice pomiędzy języ-
kiem klasy rządzącej a językiem mieszczan. Otóż samuraje jako klasa rządząca
posługiwali się językiem klasycznym, używali wyrażeń i słownictwa pocho-
dzących z języka dworu cesarskiego, podczas gdy język mieszczan bliższy był
japońszczyźnie potocznej. Pisarze mieszczańscy, między innymi Ihara Saika-
ku 井原西鶴 (1642–1693) czy Ejima Kiseki 江島其磧 (1666–1735), opisujący
w swoich utworach życie codzienne własnej klasy, posługiwali się stylem zwa-
nym gazoku setchū 雅俗折衷 będącym połączeniem „poprawnej i eleganckiej”
japońszczyzny z językiem potocznym, rubasznym, niekiedy wręcz wulgarnym.
1.1.1. Przykłady użycia języka klasycznego we współczesnej

japońszczyźnie
O kształtowaniu się współczesnej japońszczyzny gendaigo 現代語 możemy
mówić od początku okresu Meiji 明治 (1868–1912), kiedy władze, dokonując
wielu reform i zmian mających unowocześnić Japonię, jednym z głównych celów
swojej polityki uczyniły wprowadzenie powszechnej edukacji dla wszystkich
6
Zob. koniugacje czasowników i przymiotników, rozdział 2.2. i 2.3., s. 59 i 70.
7
Zob. wyjściowe postacie kei wyrazów z grupy yōgen, rozdział 1.6., s. 50.

warstw społecznych. Zdaniem nowych władz, Japonia, wcześniej podzielo-

na na księstwa feudalne (han 藩), w których używane były lokalne dialekty,
bez wprowadzenia jednolitego systemu edukacji nie miałaby szans doścignąć
państw zachodnich. Warunkiem powodzenia nowego systemu kształcenia było
przyjęcie wspólnego dla wszystkich regionów Japonii języka. Władze zdecydo-
wały, że nauczanie w szkołach prowadzone będzie w języku japońskim, a za
standardowy (hyōjungo 標準語) uznały dialekt tokijski. W ramach polityki ujed-
nolicania i zrównywania języka pisanego i mówionego (genbun itchi 原文一致)
w tekstach pisanych zaczęto używać języka bliskiego standardowi mówione-
mu, czyli współczesnej japońszczyźnie8.
We współczesnym języku japońskim, który wyróżnia się wielosystemowo-
ścią leksykalno-morfologiczną, starojapoński stanowi odrębny podsystem –
klasycznojapoński. Funkcjonuje on obok podsystemu rodzimego (związanego
ze słownictwem rodzimym wago 和語), sinojapońskiego (związanego ze słow-
nictwem pochodzenia chińskiego kango 漢語) i podsystemu anglojapońskie-
go9. Podsystem klasycznojapoński pojawia się we współczesnej japońszczyźnie
w postaci szczątkowej, głównie w przysłowiach, sentencjach, aforyzmach oraz
zwrotach i wyrażeniach frazeologicznych.
Wybrane przykłady
Przysłowia, sentencje, aforyzmy
初心忘るべからず Shoshin wasurubekarazu
‘nie wolno zapominać o czasach, kiedy było się początkującym’
Odpowiednik polskiego przysłowia Zapomniał wół, jak cielęciem był
* wasuru starojapońska postać współczesnego czasownika wasureru ‘zapominać’; bekara-
zu ‘nie wolno’ – połączenie dwóch słów posiłkowych beshi (powinność) i zu (negacja)
天高く馬肥ゆる秋 Ten takaku uma koyuru aki

‘Pod jasnym niebem i koń na pastwisku nasyci się jesienną pogodą.’
Znaczenie: pochwała piękna jesiennej pogody
* takaku starojapońska postać koneksywna współczesnego przymiotnika takai ‘wyso-
ki’; koyuru starojapońska postać współczesnego czasownika koeru ‘tyć’, ‘przybierać na
wadze’, ‘sycić się’
8
Styl genbun itchi został zapoczątkowany w literaturze japońskiej przez takich twórców jak
Futabatei Shimei (1864–1909) czy Yamada Bimyō (1868–1910). Futabatei Shimei wydał nawet
pamiętnik zatytułowany Waga genbun itchi no ki (Mój pamiętnik pisany w stylu potocznym).
9
Więcej na temat wielosystemowości gramatycznej współczesnego języka japońskiego zob.
Romuald Huszcza, Maho Ikushima, Jan Majewski, Typologiczne aspekty opisu języka japońskiego
w: Gramatyka japońska, podręcznik z ćwiczeniami, t. 1, Wydawnictwo UJ, Kraków 2003, s. 115–128.

芸は身を助く Gei wa mi o tasuku

‘sztuka może uratować życie’
Znaczenie: sztuką można zarobić na życie, kiedy popadnie się w biedę
* tasuku starojapońska postać współczesnego czasownika tasukeru ‘pomagać’
待てば海路の日和あり Mateba umiji no hiyori ari

‘jeśli się zaczeka, to i na morzu nastanie piękny dzień’
Odpowiednik polskiego przysłowia Cierpliwość popłaca
* mateba starojapońska postać współczesnego czasownika matsu ‘czekać’ w połączeniu
z partykułą ba; ari starojapońska postać współczesnego czasownika aru ‘być, istnieć’
壁に耳あり障子に目あり Kabe ni mimi ari, shōji ni me ari

‘ściany mają uszy, a żaluzje oczy’
Odpowiednik polskiego przysłowia Ściany mają uszy
* ari starojapońska postać współczesnego czasownika aru ‘być, istnieć’
親しき仲にも礼儀あり Shitashiki naka ni mo reigi ari

‘również przyjaciół obowiązują zasady’
* shitashiki starojapońska postać atrybutywna współczesnego przymiotnika shitashii
‘bliski, zażyły’; ari starojapońska postać współczesnego czasownika aru ‘być, istnieć’
時は金なり Toki wa kane nari

‘czas to pieniądz’
* nari starojapoński odpowiednik współczesnej spójki de aru ‘być, istnieć’
情けは人の為ならず Nasake wa hito no tame narazu

‘każdy dobry uczynek obróci się na twoją korzyść’ (dosł. „nie będzie z korzy-
ścią dla innych, tylko dla ciebie”)
* narazu starojapoński ekwiwalent spójki de aru połączony ze słowem posiłkowym zu
oznaczającym negację.
終わりよければすべてよし Owari yokereba subete yoshi

‘jeśli koniec jest dobry, to i wszystko jest dobre’
Znaczenie: koniec wieńczy dzieło
* yokereba, yoshi starojapońska postać współczesnego przymiotnika yoi ‘dobry’
始めに言葉ありき Hajime ni kotoba ariki

‘na początku było słowo’
* ariki starojapońska postać współczesnego czasownika aru ‘być, istnieć’ połączona ze
słowem posiłkowym ki oznaczającym czas przeszły

論語読の論語知らず Rongo yomi no rongo shirazu

‘ktoś, kto nie zna świętych ksiąg, choć je przejrzał’
Znaczenie: oceniać rzeczy wyłącznie po pozorach (ich warstwie zewnętrznej).
* zu starojapońskie słowo posiłkowe oznaczający negację
聞くは一時の恥聞かぬは一生の恥 Kiku wa ittoki no haji, kikanu wa isshō no haji

‘Zapytać – wstyd przez chwilę, nie zapytać – wstyd przez całe życie.’
* nu postać atrybutywna słowa posiłkowego zu oznaczającego negację
好きこそ物の上手なれ Suki koso no mono no jōzu nare

‘stajesz się dobry w tym, co lubisz.’
* koso…..nare konstrukcja kakarimusubi (powiązany koniec) partykuła koso modyfikuje
orzeczenie na końcu zdania, wymuszając postać izenkei. Słowo nari to starojapoński
odpowiednik współczesnej spójki de aru ‘być, istnieć’
Konstrukcje gramatyczne
Formy koniugacyjne
遅かれ早かれ Osokare hayakare
‘Prędzej czy później’
* osokare, hayakare starojapońskie formy koniugacyjne (postać rozkazująca) współcze-
snych przymiotników hayai ‘szybki’ i osoi ‘późny’
事なかれ主義 Koto nakareshugi

‘najważniejsze, aby nic się nie stało, nie wydarzyło’
Znaczenie: pasywność, zachowawczość
* nakare starojapońska forma koniugacyjna współczesnego przymiotnika nai ‘nie być,
nie istnieć’ (postać rozkazująca)
あるかなきかの Aru ka naki ka no

‘niewielki, mały, skromny’ (dosł. „nie wiadomo, czy istnieje, czy też nie”)
あるかなきかの財産 Aru ka naki ka no zaisan

‘niewielki majątek ‘
* naki starojapońska forma koniugacyjna współczesnego przymiotnika nai ‘nie być, nie
istnieć’ (postać atrybutywna)
せんかたない Senkatanai
‘nie ma wyjścia, nic na to nie poradzę’
* senkatanai przymiotnik, który powstał z połączenia sen (lub semu) ‘zrobić’, ‘mieć za-
miar coś zrobić’ i przymiotnika katanashi ‘nie istnieje sposób, nie ma metody, sposobu’

Słowa posiłkowe jodōshi

Forma negacji zu
少なからぬ金額 Sukunakaranu kingaku

‘spora [niemała] suma pieniędzy’
* sukunakaranu starojapońska forma koniugacyjna współczesnego przymiotnika sukunai
‘mało, niewiele’, połączona ze słowem posiłkowym zu oznaczającym negację (w postaci
atrybutywnej -nu)
よからぬ計画 Yokaranu keikaku

‘zły, niedobry plan’
* yokaranu starojapońska forma koniugacyjna współczesnego przymiotnika yoi ‘do-
bry’, połączona ze słowem posiłkowym zu oznaczającym negację (w postaci atrybuty-
wnej -nu)
見知らぬ人 Mishiranu hito

‘nieznajomy człowiek’
尽きせぬ魅力 Tsukisenu miryoku

‘wieczny [niekończący się] urok’
やらざるを得ない Yarazaru o enai

trzeba coś zrobić
* zaru rozszerzona odmiana zari słowa posiłkowego zu oznaczającego negację
Formy czasu przeszłego

∼と思いきや to omoikiya
‘nieoczekiwanie, wbrew oczekiwaniom’
当選だと思いきや、欠点だった。Tōsen da to omoikiya ketten datta.

‘Myślałem, że wygram, ale wbrew oczekiwaniom przegrałem.’
* ki słowo posiłkowe oznaczające czas przeszły
聞きしにまさる Kikishi ni masaru

‘wbrew oczekiwaniom, przewidywaniom, wyobrażeniom’
聞きしにまさる強さ Kikishi ni masaru tsuyosa

‘jest silniejszy niż sobie wyobrażałem’
* shi postać atrybutywna słowa posiłkowego ki oznaczającego czas przeszły

ものによりけり Mono ni yorikeri

‘zależeć od, być zależnym od czegoś’
金額によりけりだ Kingaku ni yorikeri da.

‘to zależy od kwoty’
* keri słowo posiłkowe oznaczające czas przeszły, tutaj w znaczeniu emfatycznym
Formy trybu dokonanego

至れり尽くせり itareri tsukuseri
‘starannie, dokładnie; dołożyć wszelkich starań’
* ri słowo posiłkowe oznaczający dokonaność czynności lub ciągłość czynności
やんぬるかな yannuru kana

‘to już koniec; nic więcej nie da się zrobić’
* nuru postać atrybutywna słowa posiłkowego nu oznaczającego dokonaność czynności
Formy trybu oznajmującego

国会議員たる者 Kokkaigiin taru mono
‘osoba będąca posłem do parlamentu’
* taru postać atrybutywna słowa posiłkowego tari oznaczającego tryb oznajmujący,
odpowiednik współczesnej spójki de aru.
Formy trybu przypuszczającego

さもありなん Samo arinan
‘tak jest; tak właśnie jest’
* nan (inaczej namu) konstrukcja jest połączeniem słowa posiłkowego nu oznaczającego
tryb dokonany ze słowem posiłkowym n (inaczej mu) oznaczającym tryb przypuszcza-
jący. Tryb dokonany w połączeniu z trybem przypuszczającym wskazuje na czynność,
która na pewno się wydarzy.
あらん限り aran kagiri

‘ze wszystkich sił’
あらん限りの力を出す Aran kagiri no chikara o dasu

‘dołożyć wszelkich starań’
* n (inaczej mu) słowo posiłkowe oznaczające tryb przypuszczający, a w pierwszej oso-
bie – wolę, pragnienie

早く対策を立てるべきだ。Hayaku taisaku o tateru beki da.

‘Należy jak najszybciej przedsięwziąć środki zaradcze.’
* beki słowo posiłkowe będące formą trybu przypuszczającego; oznacza, że coś chyba
się stanie lub powinno się stać; tutaj występuje w postaci atrybutywnej
べくして bekushite
‘coś dzieje się w sposób naturalny, przewidywalny’
起こるべくして起きた事故 okoru bekushite okita jiko

‘Jak przypuszczaliśmy, wydarzył się wypadek.’
* beku postać koneksywna słowa posiłkowego beshi
べからざる bekarazaru
‘nie wolno, nie należy czegoś robić’
許すべからざる行為 yurusu bekarazaru kōi

‘czyn niewybaczalny [którego nie wolno wybaczyć]’
* bekarazaru konstrukcja jest połączeniem słowa posiłkowego beshi oznaczającego tryb
przypuszczający ze słowem posiłkowym zu oznaczającym negację
教師にあるまじき行為 kyōshi ni aru majiki kōi

‘Zachowanie, które nie przystoi nauczycielowi.’
* majiki postać atrybutywna słowa posiłkowego maji oznaczającego negację w trybie
przypuszczającym
Partykuły
作風の違いこそあれ sakufū no chigai koso are
‘Jest to różnica w stylu.’
* koso partykuła emfatyczna tworząca konstrukcję kakarimusubi (powiązany koniec),
wymusza na orzeczeniu postać izenkei
Słowa atrybutywne rentaishi

然るもの saru mono
‘odpowiednie rzeczy, osoby; dobre, korzystne rzeczy’
* saru słowo atrybutywne o znaczeniu ‘tego typu’, ‘odpowiedni’, ‘pasujący’
さしたる被害もなく Sashitaru higai mo naku

‘nie ma większych strat’
* sashitaru słowo atrybutywne o znaczeniu ‘nie w takim stopniu, jak’, ‘nie aż tak’, łączy
się z orzeczeniem w formie negacji

あらゆる arayuru
‘wszystkie możliwe, dostępne’
あらゆる手段をつくす Arayuru shudan o tsukusu

‘przedsięwziąć wszystkie dostępne środki’
いわゆる iwayuru
‘tak zwany’
いわゆる世代の断絶 Iwayuru sedai no danzetsu

‘tak zwana różnica pokoleń’
1.1.2. Style prozy w języku klasycznym
W języku klasycznym można wyróżnić kilka głównych stylów, w których

pisane były teksty prozatorskie10.
1. Styl chiński kanbuntai 漢文体

Tekst w tym stylu napisany był wyłącznie znakami chińskimi, a szyk zda-
nia zachowywał właściwości języka chińskiego. W stylu chińskim powstawały
teksty przed i w okresie Nara, a należały do nich między innymi kodeksy
prawne, dokumenty państwowe i urzędowe oraz kroniki.
古天地未レ剖、陰陽不レ分、渾沌如ニ鶏子一、溟涬而含レ牙。
日本書紀
（古に天地未だ剖れず、陰陽分れざりしとき、渾沌れたること鶏子の如くして、
溟涬にして牙を含めり。(wersja starojapońska）
Inishie ni ametsuchi imada wakarezu, mewo wakarezarishi toki, marokaretaru koto

torinoko no gotoku shite, honoka ni shite kizashi o fufumeri.
Nihonshoki (Kronika japońska, 720)
‘Dawno temu, kiedy niebo i ziemia oraz pierwiastki żeński i męski nie były
jeszcze rozdzielone, wszystko tworzyło jedną płynną masę, pozbawioną
wyraźnych granic. Przypominało jajko z zarodkiem.’
10
Podział na poszczególne typy stylów za: Yamamoto Natsuhiko, Kanbon bungobun (Style
prozy klasycznej, pełne wydanie), Bunshun bunko, Tōkyō 2003, s. 11–49.

2. Styl chiński zjaponizowany waka kanbuntai 和化漢文体

Tekst w tym stylu napisany był wprawdzie znakami chińskimi, ale uwzględ-
niał już specyfikę konstrukcji gramatycznych i szyk zdania języka japońskiego.
W stylu chińskim zjaponizowanym powstawały urzędowe pamiętniki, ofi-
cjalna korespondencja i zapiski w okresie Heian i Kamakura. Inne nazwy
tego samego stylu to hentai kanbun (styl chiński zmieniony) oraz azumakaga-
mitai 東鏡体 (styl zwierciadła wschodniego). Ten ostatni termin odnosi się
do tekstów urzędowych przygotowywanych przez władze wojskowe bakufu
w Kamakurze.
天地初發之時、於ニ高天原一成神名、天之御中主神。次高御産巣日神。次神産
巣日神。古事記 11
（天地初めて發けし時、高天の原に成れる神の名は、天之御中主神。次に高御
産巣日神。次に神産巣日神。（wersja starojapońska）
Amatsuchi hajimete hirakeshi toki, Takama no Hara ni nareru kami no na wa

Amenominakanushi no kami. Tsugi ni Takamimusuhi no kami. Tsugi ni Kamimu-
suhi no kami.
Kojiki (Kojiki, czyli kronika dawnych wydarzeń, 712)
‘Duchy, które się poczęły w Przestworze Wysokich Niebios,

Gdy niebo i ziemia dopiero się rozwijały, nazwano:
Pan Ogarniający Wszystko na Niebie,
Dalej Najwyższa Święta Moc Życiodajna,
Dalej Boska Moc Życiodajna’12.
3. Styl chiński odczytywany po japońsku kanbun kundoku buntai

漢文訓読文体
Tekst w tym stylu napisany znakami chińskimi odczytywany był po japoń-
sku. Końcówki gramatyczne zaznaczano często alfabetem katakana.
今昔、天竺人有リテ亀ヲ釣リテ持行キケリ。今昔物語
11
Tekst Kojiki napisany został częściowo w waka kanbun (partie prozą), a częściowo po ja-
pońsku man’yōganą (partie pieśni). Natomiast wstęp autorstwa Ō no Yasumaro napisany został
po chińsku.
12
Przekład: Wiesław Kotański za: Kojiki, czyli księga dawnych wydarzeń, PIW, Warszawa
1986, s. 46.

Ima wa mukashi, Tenjiku ni hito arite, kame o tsurite mote arukikeri.

Konjaku monogatari (Opowieści dawne i dzisiejsze, XII w.)
‘Dawno temu w Indiach żył sobie mężczyzna. Pewnego razu złapał żółwia
i zabrał go ze sobą do domu.’
4. Styl japoński wabuntai 和文体

Tekst napisany alfabetem kana po japońsku (大和言葉 yamatokotoba).
W stylu japońskim powstawały teksty literackie w okresie Heian, przede
wszystkim prywatne pamiętniki nikki 日記, opowieści dworskie monogatari
物語 i literatura eseistyczna zuihitsu 随筆.
ゆめよりはかなき世のなかをなげきわびしつつ、あかしくらすほどに、四月十よ
ひにもなりぬれば、木のしたくらがりもてゆく。和泉式部日記
Yume yori hakanaki yo no naka o nagekiwabishitsutsu, akashi kurasu hodo ni,

shigatsu too yoi ni mo narinureba, ki no shita kuragari mote yuku.
Izumi Shikibu nikki (Pamiętnik Izumi Shikibu, 1003)
‘Czyż miłość nie jest bardziej złudna od snu? Pogrążona w bólu miałam
dużo czasu, aby nad tym rozmyślać, samotnie spędzając noce i dnie. Było
właśnie wczesne lato, mniej więcej połowa czwartego miesiąca. Liście na
drzewach rzucały już wyraźny cień.’
5. Styl mieszany japońsko-chiński wakan konkō buntai 和漢混交文体

Tekst w tym stylu napisany był po japońsku, ale zawierał liczne wstawki
w języku chińskim, które zachowywały szyk zdania właściwy chińszczyźnie.
Łączył w sobie elegancję klasycznej japońszczyzny i elokwencję chińszczy-
zny. W tym stylu powstawały teksty literackie japońskiego średniowiecza,
a mianowicie opowieści anegdotyczne setsuwa 説話 i opowieści wojenne
gunki monogatari.
祇園精舎の鐘の声、諸行無常の響きあり。娑羅双樹の花の色盛者必衰のことわ
りをあらはす。おごれる人も久しからず、只春の夜の夢のごとし。平家物語
Gionshōja no kane no koe, shogyōmujō no hibiki ari. Shara sōju no iro, jōshahissui
no kotowari o arawasu. Ogoreru hito mo hisashikarazu, tada haru no yo no yume
no gotoshi.
Heike monogatari (Opowieść o rodzie Taira, XIII w.)

‘Dźwięk dzwonu z klasztoru Gion

echem jest niestałości wszechrzeczy,
a barwa kwiecia drzewa shara
zwiastuje nam tę prawdę,
że cokolwiek rozkwita,
niezawodnie sczeźnie’13.
6. Styl elegancki gabuntai 雅文体

Styl elegancki gabuntai, inaczej nazywany pseudoklasycznym, czyli giko-
buntai 擬古文体, naśladuje styl klasycznych tekstów literackich z epoki Heian.
Używany był w epoce Edo i wczesnym okresie Meiji przez literatów, powie-
ściopisarzy i badaczy japońskiej kultury.
物語を読みて、さる人の心をなぐさむるゆゑは、わが身と似たるさまの事をか
きたるをよめば、世にはわがごとくうき身のたぐひも有けりとやう思ひて心の
なぐさむ他。本居宣長源氏物語玉の小櫛
Monogatari o yomite, saru hito no kokoro o nagusamuru yue wa, wagami to niru
sama no koto o kakitaru o yomeba, yo ni wa wagagotoku ukimi no tagui mo arikeri
to yō omoite kokoro no nagusamu hoka.
Motoori Norinaga Genji monogatari tama no ogushi
(Opowieść o księciu Genjim, czyli mały drogocenny grzebień, 1796)
‘Dlaczego ludzie dawniej znajdowali pocieszenie w czytaniu opowieści?

Sądzę, że kiedy czytamy utwory, w których możemy odnaleźć historie
podobne do naszych własnych, przekonujemy się, że nie tylko nasze życie
jest ulotne. I właśnie to stanowi dla nas pocieszenie.’
7. Styl sōrō – sōrōbuntai 候文体

Styl sōrō charakteryzował się użyciem na końcu zdania – zamiast orzeczenia
imiennego ari ‘być’ lub innych czasowników w funkcji orzeczenia – wyrazu
候さうらふ（saurafu wymawiane sōrō）będącego formą grzecznościową teineigo.
Czasownik pomocniczy sōrō dołączany był do postaci ren’yōkei czasowników
i słów posiłkowych. Styl ten używany był od średniowiecza aż do II wojny
światowej, głównie w korespondencji i tekstach urzędowych.
13
Przekład Wiesława Kotańskiego, za: Dziesięć tysięcy liści, antologia, op.cit., s. 348.

Wybrane końcówki w stylu sōrō
Styl sōrō Czytanie Ekwiwalent Znaczenie

we współczesnej
japońszczyźnie
候さうらふ -です, -ます ‘być’
有之候これありさうらふあります ‘być’
無之候これなくさうらふありません ‘nie ma’
御座候ござさうらふございます ‘być’ (teineigo)
無御座候ござなくさうらふございません ‘nie ma’
致候いたしさうらふ致します ‘robić’
仕候つかまつりさうらふいたします ‘robić’
不致候いたさずさうらふ致しません ‘nie robić’
不仕候つかまつらずさうらふいたしません ‘nie robić’
致居候いたしをりさうらふ致しております ‘robić, być w trakcie
robienia’
致度存候いたしくぞんじさうらふ致したく思います ‘myślę, że jest’
致間敷候いたすまじくさうらふ致さないつもりです, ‘nie zamierza robić’
..してはなりません
可被成下候なしくくださるべくさうらふなさって下さい ‘proszę zrobić’
相成候あひなりさうらふなります, ‘dzieje się, stało się’
なりました
相成申候あひなりまうしさうらふなります, ‘dzieje się, stało się’
なりました
可相成候あひなるべくさうらふなるでしょう ‘chyba się stanie’
相願候あひねがいさうらふ願います ‘proszę coś dla mnie
zrobić’
申候まうしさうらふ申します ‘mówić’
申上候まうしあげさうらふ申上げます ‘mówić’
候得共さうらへども -ではありますが ‘chociaż nie jest’
候処(候所) さうらふところ -ですが jest, ale
候ハハさうらはば -でありますなら ‘skoro jest, jeśli jest’
候得者さうらへば -でありますので ‘ponieważ jest’
候間さうらふあひだ -ますので ‘ponieważ jest’
候由さうらふよし -であるそうです ‘podobno jest’
候哉さうらふや -でしょうか ‘czy jest’

我等共、只今無事に天気も宜しく、都合よく着京致し候間、御安心賜はる可候。
本居宣長、書簡
Warera tomo, tadaima buji ni tenki mo yoroshiku, tsugō yoku chakukyau (wyma-
wiane chakukyō) itashisaurafu (wymawiane sōrō) ahida (wymawiane aida),
goanshin tamaharu (wymawiane tamawaru) bekusaurafu (wymawiane sōrō).
Motoori Norinaga, Shokan (Listy)
‘U mnie wszystko w porządku. Ponieważ ostatnio czuję się dobrze, a i po-

goda jest ładna, kiedy będę miał okazję przybyć do stolicy, pragnę spotkać
się z Panem i zapytać o zdrowie.’

1.2. Różnice pomiędzy współczesnym
a klasycznym językiem japońskim
Klasyczny język japoński różni się od współczesnej japońszczyzny pod

wieloma względami. Najważniejsze różnice dotyczą podstawowych elementów
języka, a więc fonetyki, morfologii i leksyki.
Oto przykłady zdań o tym samym znaczeniu, sformułowanych we współ-
czesnej (kōgo 口語, punkty a) i klasycznej (bungo 文語, punkty b) japoń-
szczyźnie14:
1.
a. 目を閉じて静かに歌い出した。
Me o tojite shizuka ni utaidashita.
b. 目を閉ぢて静かに歌ひ出しぬ。
Me o tojite shizuka ni utahidashinu.
‘Zamknął oczy i zaczął śpiewać.’
2．
a. かつら川を月の明るいときに渡るよ。
Katsuragawa o tsuki no akarui toki ni wataru yo.
b. かつら川月の明かきに渡るかな。
Katsuragawa tsuki no akaki ni wataru kana.
‘Może przepłyniemy rzeką Katsura, kiedy księżyc jasno świeci.’
3.
a. 雪が降るのは楽しい。
Yuki ga furu no wa tanoshii.
b. 雪の降るこそ楽しけれ。
Yuki no furu koso tanoshikere.
‘Cieszę się, kiedy pada śnieg.’
14
Przykłady zdań za: Shin yōsetsu bungo bunpō (Nowa gramatyka opisowa klasycznego języ-
ka japońskiego), Nichieisha, Tōkyō 1989, s. 1.

Różnice pomiędzy współczesnym a klasycznym językiem japońskim 31
4.
a. たいそう大きな川がある。
Taisō ōkina kawa ga aru.
b. いと大きなる川あり。
Ito ohokinaru kawa ari.
‘Jest tam bardzo długa rzeka.’
Cechy japońszczyzny klasycznej w porównaniu ze współczesną:

1. Inny zapis wyrazów, a mianowicie posługiwanie się klasycznym syste-
mem ortograficznym sylabariusza kana.
2. Rzadkie użycie lub wręcz brak partykuł przypadków typu: ga, wa, o, no
w składni zdań.
3. Funkcjonowanie kulturowych ograniczeń i tabu językowego w zakresie
użycia zaimków osobowych i imion własnych. Posługiwanie się ekwi-
walentami i eufemizmami nienazywającymi, a jedynie pośrednio wska-
zującymi osobę, o której jest mowa. Ich rolę pełniły określenia funkcji,
tytuły lub sygnały pośrednie zawarte jedynie w orzeczeniu (dedukcja
na podstawie wartości honoryfikatywnej czasowników).
4. Bogactwo słów posiłkowych jodōshi.
5. Różnice w koniugacjach czasowników i przymiotników.
6. Precyzyjne rozróżnianie za pomocą środków morfologicznych funkcji
predykatywnych (orzeczeniowych) i atrybutywnych (przydawkowych)
zarówno czasowników, jak i przymiotników we wszystkich formach
fleksyjnych.
7. Bogactwo wieloczłonowych złożeń czasownikowych i orzeczeń wielo-
podmiotowych (wieloosobowych).
8. Specjalne konstrukcje składniowe z użyciem partykuł, np. partykuły
rekcyjne kakari joshi
9. Różnice leksykalne. Niektóre słowa języka klasycznego zmieniły zna-
czenie we współczesnej japońszczyźnie. Przykłady:
hana はな, 花 dzisiaj: ‘kwiat’; dawniej: ‘kwiat’, ale szczególnie
‘wiśnia’
hito 人 dzisiaj: ‘człowiek’ w ogóle; dawniej: szczególnie
w poezji ‘osoba ukochana, ukochany’; ‘osoba dorosła,
samodzielna’
asobi 遊び dzisiaj: ‘zabawa’; dawniej: ‘widowisko muzyczne’
10. Rozbudowana polisemisemiczność. Przykłady:
okashi をかし dzisiaj: ‘zabawny, śmieszny’; dawniej: ‘ciekawy, miły,
uroczy, piękny, śliczny, śmieszny, zabawny’
aware あはれ dzisiaj: ‘wzruszenie, smutek, patos’; dawniej: ‘wzru-
szenie, smutek, radość, uczuciowość, miłość’
11. Rozbudowana etykieta językowa oraz występowanie odrębnego, wielo-

poziomowego stylu honoryfikatywnego, zarówno w partiach narracyj-
nych, jak i dialogowych utworów.
Podobieństwa pomiędzy klasyczną a współczesną japońszczyzną:

1. Identyczny podział na części mowy: wyrazy odmienne yōgen (czasowniki
i przymiotniki) oraz wyrazy nieodmienne taigen (rzeczowniki, zaimki).
2. Identyczny szyk wyrazów w zdaniu – podmiot (shugo 主語) na początku
zdania, dopełnienie w środku (shūshokugo 修飾語), a orzeczenie (jutsugo
述語) na jego końcu.
3. Sylabizm w morfologii czasowników i przymiotników.

1.3. Klasyfikacja części mowy w klasycznym
języku japońskim
Tradycyjna japońska doktryna gramatyczna jest niezwykle przydatna w opi-

sie morfologii i form fleksyjnych klasycznego języka japońskiego. W języko-
znawstwie japońskim powszechnie stosuje się podział wyrazów na części
mowy opracowany przez Hashimoto Shinkichiego15, do dzisiaj stanowiący
kanon szkolnego opisu języka japońskiego.
Hashimoto Shinkichi jako główne kryterium podziału materiału leksykal-
nego w języku japońskim przyjął samodzielność składniową, a więc to, czy
dane słowo może występować samodzielnie pod względem składniowym, czy
też modyfikuje jedynie znaczenie innych słów samodzielnych. Podstawowy
podział przebiega zatem między wyrazami samodzielnymi (jiritsugo 自立語)
a niesamodzielnymi (fuzokugo 付属語).
PRZYKŁADY
花咲かず。Hana sakazu. ‘Kwiaty nie kwitną.’
W powyższym zdaniu wyrazy: hana ‘kwiat’ (podmiot) i postać saka pocho-
dząca od czasownika saku ‘kwitnąć’ (orzeczenie) są wyrazami samodzielnymi,
zaś słowo posiłkowe zu oznaczające negację jest wyrazem niesamodzielnym.
いかなる人の御馬ぞ。Ikanaru hito no mimuma zo. ‘Czyj to jest koń?’

W tym zdaniu słowa ikanaru (‘czyj’), hito (‘człowiek’) i muma (‘koń’) są
wyrazami samodzielnymi, natomiast prefiks honoryfikatywny mi oraz party-
kuła emfatyczna zo są wyrazami niesamodzielnymi.
明けはてぬなり。Akehatenu nari. ‘Mam wrażenie, że się ściemnia.’

W powyższym zdaniu czasownik rozbudowany akehatsu należy do wyrazów
samodzielnych, natomiast słowa posiłkowe nu oznaczające dokonaność i nari
wskazujące na przypuszczenie są wyrazami niesamodzielnymi.
15
Hashimoto Shinkichi 橋本新吉 (1882–1945) językoznawca, absolwent Uniwersytetu
Tokijskiego, zajmował się gramatyką opisową języka japońskiego.

Klasyfikacja części mowy w starojapońszczyźnie
Wyrazy samodzielne jiritsugo 自立語
wyrazy nieodmienne wyrazy odmienne

katsuyō shinai 活用しない katsuyō suru 活用する
wyrazy nominalne taigen 体言 wyrazy koniugowane yōgen 用言
rzeczownik meishi 名詞 czasownik dōshi 動詞

yuki 雪 (‘śnieg’) saku 咲く(‘kwitnąć’)
hito 人 (‘człowiek’) yomu 読む (‘czytać’)
miru 見る (‘widzieć, patrzyć’)
zaimek daimeshi 代名詞
tare たれ (zaimek pytajny, ‘kto’) przymiotnik keiyōshi 形容詞
nare なれ (‘ty’) akashi 赤し (‘czerwony’)
yoshiよし (‘dobry’)
liczebnik sūshi 数詞 utsukushi 美し (‘piękny, śliczny’)
hyaku 百 (‘100’)
ichi 一 (‘jeden’) czasownik przymiotny keiyōdōshi
形容動詞
Wyrazy określające shizukanari 静かなり(‘cichy, spokojny’)
shūshokugo修飾語 heiheitari 平平たり(‘płaski’)
przysłówek fukushi 副詞
ito いと (‘bardzo’)
tsuyu つゆ (‘absolutnie nie’)
wyraz atrybutywny rentaishi 連体詞

aru ある (‘pewien’)
Wyrazy nieokreślające
hishūshokugo 非修飾語
wykrzyknik kandōshi 感動詞

aware あはれ (‘ach, och’)
spójnik setsuzokushi 接続詞

aruiwa あるいは (‘lub, albo’)
Wyrazy niesamodzielne fuzokugo 付属語
Wyrazy nieodmienne Wyrazy odmienne
partykuła joshi 助詞 słowo posiłkowe jodōshi 助動詞

ga が (partykuła podmiotu, wykładnik zu ず(negacja)
mianownika) ki き(czas przeszły)
to と (‘z’, partykuła narzędnika) mu む(tryb przypuszczający)

Klasyfikacja części mowy w klasycznym języku japońskim 35
Zarówno w pierwszej, jak i drugiej grupie wyrazów możemy wyróżnić

dodatkowo wyrazy odmienne, czyli koniugowane (katsuyō suru 活用する) i nie-
odmienne (katsuyō shinai 活用しない). Do wyrazów odmiennych należą cza-
sowniki (dōshi 動詞), przymiotniki (keiyōshi 形容詞) i czasowniki przymiotne
(keiyōdōshi 形容動詞) oraz szeroko rozumiane w tym systemie gramatycznym
tzw. słowa posiłkowe (jodōshi 助動詞, dosł. czasownik posiłkowy, ale ponieważ
do tej grupy należą również słowa wykazujące właściwości fleksyjne przymiot-
ników, termin „słowo posiłkowe” wydaje się bardziej odpowiedni).
Grupę wyrazów niekoniugowanych stanowią słowa pełniące funkcje no-
minalnych członów zdania (podmiot, dopełnienie bliższe, dalsze i inne),
a więc substantiva, czyli wyrazy nominalne (taigen 体言), do których nale-
żą: rzeczowniki (meishi 名詞), zaimki (daimeishi 代名詞) oraz liczebniki (sūshi
数詞). Do grupy wyrazów niekoniugowanych zaliczyć można ponadto: nomi-
nalne określniki, czyli przysłówki (fukushi 副詞), wykrzykniki (kandōshi 感動詞)
i wyrazy atrybutywne inaczej zwane modyfikatorami przyrzeczownikowy-
mi (rentaishi 連体詞), a także wyrazy synsemantyczne: spójniki (setsuzokushi
接続詞) i partykuły (joshi 助詞).

1.4. Składnia klasycznego języka japońskiego
Struktura zdania
W klasycznym języku japońskim, podobnie jak w języku współczesnym,
struktura zdania opiera się na układzie podmiot (shugo 主語) – orzeczenie
(jutsugo 述語). W funkcji podmiotu mogą występować substantiva, czyli rze-
czownik, zaimek osobowy lub liczebnik. W funkcji orzeczenia natomiast po-
jawiają się słowa z grupy yōgen, a więc czasownik, przymiotnik, czasownik
przymiotny oraz słowa posiłkowe trybu oznajmującego nari lub tari. Szyk zda-
nia klasycznego nie odbiega od szyku zdania we współczesnej japońszczyźnie
tj. podmiot zazwyczaj stoi na początku, a orzeczenie na końcu.
PRZYKŁADY
男ありけり。伊勢
Wotoko (wymawiane otoko) arikeri. ‘Był sobie mężczyzna.’
Podmiotem w zdaniu jest rzeczownik otoko (‘mężczyzna’), a orzeczeniem cza-
sownik ari (‘być’) połączony ze słowem posiłkowym keri oznaczającym czas przeszły.
花はさくらめでたし。枕草子
Hana wa sakura medetashi. ‘Z kwiatów najwspanialsze są wiśnie.’
Podmiotem w zdaniu jest rzeczownik sakura (‘wiśnia’), natomiast w funk-
cji orzeczenia występuje przymiotnik medetashi (‘wspaniały’).
をかしげなる猫なり。更級
Wokashigenaru (wymawiane okashigenaru) neko nari. ‘To jest śliczny kotek.’
W funkcji podmiotu pojawia się rzeczownik neko (‘kot’), a w funkcji orze-
czenia słowo posiłkowe nari (oznaczające tryb oznajmujący).
Zdania pojedyncze i złożone

W przypadku, kiedy orzeczenie występuje w zdaniu tylko raz, można mó-
wić o zdaniu pojedynczym (tanbun 単文), jeśli natomiast pojawia się więcej niż
jeden raz, tworzy zdania współrzędnie (jūbun 重文) lub podrzędnie złożone
(fukubun 複文).

Składnia klasycznego języka japońskiego 37
PRZYKŁADY
雪こそめでたけれ。枕草子
Yuki koso medetakere. ‘Właśnie śnieg jest prześliczny.’
Jest to zdanie pojedyncze, w którym w funkcji podmiotu występuje rze-
czownik yuki (‘śnieg’), a orzeczenia przymiotnik medetashi (tutaj w postaci
izenkei wymuszonej przez poprzedzającą go partykułę rekcyjną koso o znacze-
niu emfatycznym).
春過ぎて夏来るらし。万葉集
Haru sugite, natsu kitaru rashi. ‘Minęła jesień i wygląda na to, że nastało lato.’
Zdanie współrzędnie złożone: w pierwszym zdaniu podmiotem jest rze-
czownik haru (‘wiosna’), a orzeczeniem czasownik sugu (‘minąć’) w postaci
koneksywnej. W drugim zdaniu rzeczownik natsu (‘lato’) pełni funkcję pod-
miotu, a czasownik kitaru (‘przyjść, nastać’) – orzeczenia.
苦しければ、寝ねたり。土佐
Kurushikereba, inetari. ‘Ponieważ było mi ciężko, poszedłem spać.’
Zdanie podrzędnie złożone – drugie zdanie jest zdaniem nadrzędnym
wobec pierwszego. W pierwszym zdaniu podmiot jest domyślny, natomiast
w funkcji orzeczenia występuje przymiotnik kurushi (‘ciężki, smutny’) połą-
czony z partykułą ba (o znaczeniu ‘ponieważ’). W drugim zdaniu podmiot
jest również domyślny, a jako orzeczenie występuje czasownik inu (‘spać’),
połączony ze słowem posiłkowym tari oznaczającym dokonaność czynności.
Podmiot szeregowy i orzeczenie szeregowe

Niekiedy w zdaniu pojedynczym lub złożonym zarówno w funkcji pod-
miotu, jak i orzeczenia, może pojawić się więcej niż jedno słowo, tworząc
podmiot szeregowy lub orzeczenie szeregowe.
風波立たず。土佐
Kaze nami tatazu. ‘Wiatr i fale nie powstają.’
Zdanie pojedyncze, w którym zarówno rzeczownik kaze (‘wiatr’), jak i rze-
czownik nami (‘fala’) pełnią funkcję podmiotu.
神楽こそなまめかしくおもしろけれ。徒然
Kagura koso namamekashiku omoshirokere. ‘Pokazy kagury są wzruszające
i ciekawe.’
Zdanie pojedyncze z orzeczeniem szeregowym: jako pierwszy pojawia się

przymiotnik namamekashi (‘śliczny, wzruszający’), a jako drugi przymiotnik
omoshiroshi (‘ciekawy, interesujący’).

Pozostałe części zdania, czyli słowa określające

Pozostałe części zdania, czyli słowa określające podmiot (rentai shūshokugo
連体修飾語) i słowa określające orzeczenie (ren’yō shūshokugo 連用修飾語) two-
rzą w zdaniu związki poboczne. W grupie podmiotu można wyróżnić przy-
dawkę, zaś w grupie orzeczenia – dopełnienie i okolicznik.
Przydawka
W funkcji przydawki, określającej rzeczownik, zaimek osobowy lub liczeb-
nik, występują rzeczowniki, liczebniki, zaimki, słowa atrybutywne rentaishi oraz
czasowniki, przymiotniki i czasowniki przymiotne w postaci atrybutywnej.16
梅の咲きたるにほひめでたし。枕草子
Ume no sakitaru nihohi (wymawiane nioi) medetashi. ‘Zapach kwitnących
śliw jest wspaniały.’
W tym zdaniu w funkcji przydawki występuje czasownik sakitaru (‘kwit-
nący, zakwitnąć’) w postaci atrybutywnej oraz rzeczownik ume (‘śliwa’).
おのが身はこの国の人にもあらず。竹取
Onogami wa kono kuni no hito ni mo arazu. ‘Nie jestem człowiekiem z tego
kraju.’
W tym zdaniu w funkcji przydawki występuje wyrażenie złożone z zaimka
kono (‘ten’) i rzeczownika kuni (‘kraj’).
三寸ばかりなる人いとうつくしうゐたり。竹取
Sanzun bakari naru hito ito utskushiu (wymawiane utsukushū) witari (wy-
mawiane itari). ‘Była to niezwykle piękna istota, która miała zaledwie 3 suny
(3,9 cm) wzrostu.’
Powyższe zdanie złożone składa się ze zdania głównego (drugie zdanie)
i przydawkowego (pierwsze zdanie).
Dopełnienie
W funkcji dopełnienia, określającego czasownik, przymiotnik lub czasow-
nik przymiotny w zdaniu, występują rzeczowniki, zaimki i liczebniki, często
połączone z partykułami o を lub no の, oraz czasowniki, przymiotniki i cza-
sowniki przymiotne, połączone z odpowiednimi partykułami (wa は, ni wa に
は, ni に, o を).
16
Zob. rozdział 1.6. Wyjściowe postaci kei w koniugacjach wyrazów z grupy yōgen, s. 50.

桜を長く折りて、大きなる瓶にさしたる、(...) 枕草子
Sakura o nagaku orite, ookinaru (wymawiane ōkinaru) bin ni sashitaru (...)
‘Zerwałam długie gałązki wiśni i wsadziłam je do wazonu.’
W tym zdaniu rzeczownik sakura (‘wiśnia’) połączony z partykułą o i rze-
czownik bin (‘wazon’) połączony z partykułą ni, pełnią funkcję dopełnienia
określającego orzeczenia: orite (‘zerwałam’) i sashitaru (‘wsadziłam’).
秋の来るにはあらず。徒然
Aki no kitaru ni wa arazu. ‘Nie jest tak, że przyszła jesień. (Jesień jeszcze
nie przyszła)’
W zdaniu tym czasownik kitaru (‘przychodzić, nadchodzić’) połączony jest
z partykułami ni i wa określa orzeczenie arazu (‘nie ma, nie jest’).
あまたの年を経ぬるになむありける。竹取
Amata no toshi o henuru ni namu arikeru. ‘Było tak, że upłynęło wiele lat.’
W tym zdaniu czasownik fu (dzisiaj heru ‘mijać, upływać’) w postaci atry-
butywnej rentaikei połączony jest z partykułą ni i pełni funkcję dopełnienia
określającego orzeczenie arikeru (‘było tak’).
賢き人の富めるは稀なり。徒然
Kashikoki hito no tomeru wa marenari. ‘Rzadko zdarza się, aby mądrzy ludzie
byli bogaci.’
Czasownik tomeru (‘być bogatym’) połączony z partykułą wa pełni funk-
cję dopełnienia i określa orzeczenie imienne marenari (‘rzadko się zdarza,
rzadko bywa’).
Okolicznik
W funkcji okolicznika, określającego czasownik, przymiotnik i czasownik
przymiotny, występują: rzeczowniki, liczebniki oraz przysłówki.
今は昔、比叡の山に稚児ありけり。今昔
Ima wa mukashi, Hiei no yama ni chigo arikeri. ‘Dawno temu na górze Hiei
[w świątyni Enryakuji] był sobie chłopiec.’
W tym zdaniu w funkcji okolicznika czasu występuje wyrażenie rzeczow-
nikowe ima wa mukashi (‘dawno temu’), a w funkcji okolicznika miejsca rze-
czowniki Hiei no yama (‘góra Hiei’).
その沢にかきつばたいとおもしろく咲きたり。枕草子
Sono sawa ni kakitsubata ito omoshiroku sakitari. ‘W tym stawie kwitną nie-
zwykle malowniczo irysy.’

W zdaniu w funkcji okolicznika stopnia i miary występuje przysłówek ito

(‘bardzo’), a okolicznika sposobu – przysłówek odprzymiotnikowy omoshiroku
(‘interesująco, malowniczo’).
Specjalne konstrukcje składniowe

Inwersja, czyli zmiana szyku w zdaniu
Inwersja (bun no tōchi 文の倒置), czyli zmiana pozycji podmiotu, orzecze-
nia lub innych części zdania, pojawia się zazwyczaj w partiach dialogowych
tekstów klasycznych i ma służyć nacechowaniu emocjonalnemu wypowiedzi.
いづれ猫は。枕草子
Izure? Neko wa? ‘Kot? Gdzie jest?’
W tym zdaniu przestawiony został szyk wyrazów, i podmiot neko (‘kot’)
znajduje się na drugim, zamiast na pierwszym miejscu. Dosłowne tłumaczenie
tego zdania brzmi: ‘Gdzie jest kot?’, ale ponieważ odpowiada ono wówczas
naturalnemu dla języka polskiego szykowi zdania, nie oddaje zatem w pełni
inwersji zdania japońskiego.
出できたるところぞかし極楽寺は (...) 大鏡
Idekitaru tokoro zo kashi Gokurakuji wa (...) ‘Jest to miejsce, do którego
przyszliśmy. Świątynia Gokuraku.’
Dopełnienie – Gokurakuji (świątynia Gokuraku) – stoi na końcu zdania,
natomiast orzeczenie idekitaru (‘przyjść’) na początku.
Aposjopeza, czyli zdanie urwane
Aposjopeza (bun no shōryaku 文の省略), czyli niedopowiedzenie lub urwa-

nie zdania przed wyrazem domyślnym, służy podkreśleniu i wzmocnieniu
ekspresywnej roli wypowiedzi.
わればかりかく思ひにや [あらむ]。徒然
Ware bakari kaku omohi (wymawiane omoi) ni ya [aramu] ‘Chyba [jest tak],
że tylko ja tak uważam.’
W zdaniu tym opuszczone zostało orzeczenie, które jest domyślne (w tym
wypadku aramu).
すずめの子を犬君が逃がしつる[ことは無念なり]。源氏
Suzume no ko o inuki ga nogashitsuru. ‘[Jest to wielka szkoda], że Inuki
pozwolił uciec wróbelkowi.’

Zdanie to kończy się na czasowniku w postaci rentaikei (atrybutyw-

nej), który pełni rolę przydawki. Taka konstrukcja nazywana jest rentai-
domebun 連体止め文 (‘zdanie zakończone na postaci rentaikei’). W zda-
niu opuszczone zostało domyślne orzeczenie: koto wa munen nari (‘jest to
wielka szkoda’).
Parenteza, czyli zdanie wtrącone
Parenteza (sōnyūbun 挿入文) polega na wprowadzeniu do zdania główne-

go zdania wtrąconego, które nie zawsze jest z nim związane pod względem
tematycznym, ale stanowi element uzupełniający daną wypowiedź.
よろづのことよりも情あるこそ、男はさらなり、女もめでたくおぼゆれ。枕草子
Yorozu no koto yori mo nasake aru koso, wotoko (wymawiane otoko) wa saranari,
wonna (wymawiane onna) mo medetaku oboyure.
Uważam, że najwspanialszą cechą ze wszystkich jest wrażliwość, zarówno
męska, jak i kobieca.
Zdaniem wtrąconym jest tutaj zdanie otoko wa sara nari (dosł. ‘nie wspo-
minając nawet o mężczyznach, ’), które uzupełnia całą wypowiedź.
Mowa niezależna, czyli oratio recta
Mowa niezależna w postaci zdań cytowanych (in’yōbun 引用文) pojawia

się w partiach dialogowych tekstów pisanych prozą. Zdania cytowane wyróż-
niane są za pomocą odpowiednich konstrukcji czasownikowych lub partykuł
sygnalizujących przytoczenie czyjejś wypowiedzi.
Najczęściej używane konstrukcje to:
言はく「………………..」と言ふ。

Ihaku (wymawiane iwaku) „………..……” to ifu (wymawiane yū)
‘Oto, co zostało powiedziane : …………………… – powiedział.’
Na początku cytowanej wypowiedzi stoi rzeczownik odczasownikowy iwa-
ku oznaczający ‘oto, co powiedziano’, ‘oto, co zostało powiedziane’, zaś na
końcu ponownie pojawia się czasownik yū (‘mówić’).
言ふやう「………………..」と言ふ。

Ifu yau (wymawiane yū yō) „………..……” to ifu (wymawiane yū)
‘Powiedział [treść], co następuje: ………………… – powiedział.’
Na początku zdania pojawia się czasownik yū, któremu towarzyszy rze-
czownik yō oznaczający ‘treść’, ‘formę’, ‘kształt’, ‘zawartość’. Czasownik yū
zostaje powtórzony również na końcu zdania.

言ふは「………………..」と言ふ。
Ifu (wymawiane yū) wa „………..……” to ifu (wymawiane yū)
‘To, co zostało powiedziane: …………………………. – powiedział.’
Na początku zdania występuje czasownik yū z partykułą wa, która wska-
zuje na nominalizację czasownika, a na końcu ponownie czasownik yū wraz
z partykułą to zamykającą cytat.
Zamiast czasownika yū używane są inne czasowniki o tym samym lub

podobnym znaczeniu, np.:
のたまふ notamafu (wymawiane notamō) – ‘mówić, opowiadać’, czasownik
honoryfikatywny o znaczeniu aprecjatywnym
のたまはすnotamahasu (wymawiane notamawasu) – ‘mówić, opowiadać’,
czasownik honoryfikatywny o znaczeniu aprecjatywnym
仰す ohosu (wymawiane ōsu) – ‘mówić, rozkazywać’, czasownik honoryfi-
katywny o znaczeniu aprecjatywnym
仰せられる ohoserareru (wymawiane ōserareru) – mówić, rozkazywać, cza-
sownik honoryfikatywny o znaczeniu aprecjatywnym
啓す keisu – ‘mówić (do cesarza)’, czasownik honoryfikatywny o znaczeniu
modestywnym
奏す sausu (wymawiane sōsu) – ‘mówić (do cesarzowej)’, czasownik hono-
ryfikatywny o znaczeniu modestywnym
申す mausu (wymawiane mōsu) – ‘mówić’, czasownik honoryfikatywny
o znaczeniu modestywnym
聞こゆ kikoyu – ‘mówić’, czasownik honoryfikatywny o znaczeniu mode-
stywnym
聞こえさす kikoesasu – ‘mówić’, czasownik honoryfikatywny o znaczeniu
modestywnym
Oprócz partykuły przytoczeniowej to と mogą pojawiać się ponadto par-

tykuły tote とて, partykuła nado など, konstrukcje to itte と言って oraz nado to
などと. Wszystkie wskazują na przytoczenie wypowiedzi i mają znaczenie: ‘to
powiedziawszy…’, ‘to mówiąc…’, ‘to rzekłszy….’.
PRZYKŁAD
中納言、くらつ麻呂にのたまはく、
「燕はいかなる時にか子生むと知りて、人を
ば上ぐべき」とのたまふ。くらつ麻呂申すやう、
「燕子生まむとする時は、尾をささげ
て七度めぐりてなむ生み落とすめる。さて七度めぐらむ折、引き上げて、その折子安
貝は取らせたまへ。」と申す。竹取

Chūnagon, Kuratsumaro ni notamahaku (wymawiane notamawaku),「Tsubaku-

rame wa ikanaru toki ni ka ko umu to shirite, hito oba agu beki」to notamafu (notamō).
Kuratsumaro mausu (wymawiane mōsu) yau (wymawiane yō):「Tsubakurame ko
umu to suru toki wa o o sasagete, nanado meguritenamu umiotosumeru. Sate, nanado
meguramu ori, hikiagete, sono ori koyasugahi (wymawiane koyasugai) wa toraseta-
mahe (wymawiane torasetamae).」to mausu (wymawiane mōsu).
‘Słowa wypowiedziane przez Chūnagona do służącego Kuratsumaro: „Wie-

dząc, kiedy jaskółki składają jaja do gniazda, dobrze byłoby umieścić kogoś na
drzewie” – powiedział. Kuratsumaro odpowiedział mu co następuje: „Słysza-
łem, że jaskółki przed złożeniem jaj machają ogonkiem i siedem razy okrążają
gniazdo, po czym upuszczają jaja do gniazda. Zatem, kiedy zobaczysz, Panie,
jak krążą nad gniazdem siedem razy, wyciągnij rękę i złap jajko-talizman17!”
– powiedział.’
17
Koyasugai – jajko jaskółki uważane w dawnych czasach za talizman przynoszący szczęś-
cie i ułatwiający kobietom poród.

1.5. System ortograficzny klasycznego
języka japońskiego
W klasycznym języku japońskim posługiwano się sylabicznym pismem

kana, które zapisywano w postaci tabeli gojūonzu 五十音図, czyli ‘pięćdzie-
sięciu dźwięków’ lub zgłosek. Tabela została opracowana w XI wieku i na
jej podstawie oparto segmentację morfologiczną wszystkich form koniugacji
czasowników.
Ówczesny system zapisu wyrazów nazywany jest historycznym systemem
ortograficznym (rekishiteki kanazukai 歴史的仮名遣), w odróżnieniu od orto-
grafii współczesnej (gendai kanazukai 現代仮名遣), która używa 48 sylabogra-
mów, a została wprowadzona po II wojnie światowej, w 1946 roku. Głównym
celem tej ostatniej reformy było jak największe zbliżenie zapisu do wymowy.
Klasyczny system ortograficzny obfitował bowiem w różnice między fonetyką
a zapisem graficznym, chociaż w początkowym okresie (epoki Nara i Heian)
zapewne pokrywał się z wymową.
W tabeli gojūonzu sylabogramy zostały uszeregowane według samogłosek
oraz nagłosów spółgłoskowych. Występuje w niej zatem dziesięć szeregów
spółgłoskowych (tzw. gyō 行) z nagłosami ø-, k-, s-, t-, n-, h-, m-, y-, r-, w-,
oraz pięć szczebli samogłoskowych (tzw. dan 段) z wygłosami -a, -i, -u, -e, -o.
W kolejnych szeregach tabeli występują kolejne spółgłoski, w szczeblach zaś
– samogłoski. Tak więc sylaba, a właściwie mora a należy do szeregu ø- (bez
nagłosu spółgłoskowego) i do szczebla a. Sylaba ka należy do szeregu k i do
szczebla a. Sylaba ki należy do szeregu k i do szczebla i itd.
W tradycyjnym układzie tabela ta przedstawiała się następująco.
A KA SA TA NA HA MA YA RA WA
I KI SHI CHI NI HI MI I RI WI
U KU SU TSU NU HU MU YU RU WU
E KE SE TE NE HE ME E RE WE
O KO SO TO NO HO MO YO RO WO

System ortograficzny klasycznego języka japońskiego 45
Gojūonzu 五十音図
Szereg Szczebel a Szczebel i Szczebel u Szczebel e Szczebel o

gyō 行 a–dan あ段 i–dan い段 u–dan う段 e–dan え段 o–dan お段
a–gyō あ行あいうえお
ka–gyō か行かきくけこ
sa–gyō さ行さしすせそ
ta–gyō た行たちつてと
na–gyō な行なにぬねの
ha–gyō は行はひふへほ
ma–gyō ま行まみむめも
ya–gyō や行やいゆえよ
ra–gyō ら行らりるれろ
wa–gyō わ行わゐうゑを
W okresie Muromachi dodano literę n ん oznaczającą nosową, języczkową

i dźwięczną półsamogłoskę, która w języku japońskim nosi nazwę hatsuon 撥音.
Oprócz podstawowych pięćdziesięciu tzw. czystych dźwięków mowy (seion
清音), uwzględnia się również litery oznaczające sylaby z głoskami dźwięcz-
nymi (dakuon 濁音), takie jak ga が, za ざ, da だ, ba ば oraz jeden tylko szereg
sylab z nagłosem spółgłoskowym na p- (handakuon 半濁音), czyli pa ぱ.
Dźwięki udźwięcznione i bezdźwięczne
Szereg Szczebel a Szczebel i Szczebel u Szczebel e Szczebel o

gyō 行 a–dan あ段 i–dan い段 u–dan う段 e–dan え段 o–dan お段
ga–gyō が行がぎぐげご
za–gyō ざ行ざじずぜぞ
da–gyō だ行だぢづでど
ba–gyō ば行ばびぶべぼ
pa–gyō ぱ行ぱぴぷぺぽ
1.5.1. Pieśń Iroha

W połowie okresu Heian powstał poemat zwany Iroha uta いろは歌 (Pieśń
Iroha), który stał się wzorem do uszeregowania alfabetu kana składającego się

wówczas z 47 liter. Poemat przypisywany jest tradycyjnie mnichowi Kūkaiowi

空海 (774–835). Tworzą go cztery wersy o powtarzalnym układzie 5 i 7 sylab,
a każdy sylabogram (reprezentujący wyłącznie „dźwięki czyste”, seion) jest
użyty w wierszu tylko raz.
oryginalny zapis zapis ideograficzno-fonetyczny

いろはにほへとちりぬるを色は匂へど散りぬるを
わかよたれそつねならむ我が世誰ぞ常ならむ。
うゐのおくやまけふこえて有為の奥山今日越えて
あさきゆめみしゑひもせす浅き夢見じ酔ひもせず。
transliteracja ortografii klasycznej transkrypcja Hepburna

Iro wa nihoheto chirinuru o Iro wa nioedo chirinuru o
waka yo tare so tsune naramu waga yo dare zo tsune naramu
uwi no okuyama kefu koete ui no okuyama kyō koete
asaki yume mishi wehi mo sesu. asaki yume miji ei mo sezu.
Tłumaczenie:
‘I wonne barwy opadną niczym płatki kwiatów.
Czy jest coś wiecznego na tym świecie?
Teraz, kiedy przekraczam odległą górę ludzkiej egzystencji
nie pragnę już oglądać płytkich snów ani poddawać się ich działaniu.’
1.5.2. Zasady odczytywania wyrazów zapisanych klasycznym

systemem ortograficznym
W odczytywaniu sylabogramów zapisanych w klasycznym systemie orto-
graficznym obowiązywały następujące zasady:
1. づ, ぢ wymawiane jak: ず, じ – zu, ji
はぢ haji – ‘wstyd’
たづぬ tazunu – ‘pytać’
2. を wymawiane jak:ヴぉ, お – początkowo (okres Nara, He-

ian) wo, później o
をかし okashi – ‘piękny, uroczy’
をとこ (男) otoko – ‘mężczyzna’
3. ゐ, ゑ wymawiane jak: ヴィ,ヴェ – początkowo (okres Nara,

Heian) wi, we, później i, e
ゐど（井戸）ido – ‘studnia’
すゑ（末）sue – ‘koniec’

4. Szereg ha は, ひ, ふ, へ, ほ
jeśli sylabogram występuje na początku wyrazu, to wymawiany jest

jak: は, ひ, ふ, へ, ほ ha, hi, fu, he, ho
jeśli sylabogram występuje w środku lub na końcu wyrazu to wyma-

wiany jest jak: わ, い, う, え, お wa, i, u, e, o
はな (花) hana – ‘kwiat’
うたあはせ (歌合せ) utaawase – ‘turniej poetycki’
こひ (恋) koi – ‘miłość’
かひ (会) kai – ‘spotkanie’
まへ (前) mae – ‘przed’
5. おう, おほ, あう, あふ wymawiane jak: おお ō

(następujące sylabogramy wymawia się zatem jak:)
こう kou, こほ koho, かう kau, かふ kafu – kō
ごう gou, ごほ goho, がふ gafu, がう gau – gō
そう sou, そほ soho, さふ safu, さう sau – sō
ぞう zou, ぞほ zoho, ざふ zafu, ざう zau – zō
とう tou, とほ toho, たふ tafu, たう tau – tō
どう dou, どほ doho, だふ dafu, だう dau – dō
のう nou, なほ noho, なふ nafu, なう nau – nō
ほう hou, ほほ hoho, はふ hafu, はう hau – hō
ぽう pou, ぽほ poho, ぱふ pafu, ぱう pau – pō
もう mou, もほ moho, まふ mafu, まう mau – mō
よう you, よほ yoho, やふ yafu, やう yau – yō
ぼう bou, ぼほ boho, ばふ bafu, ばう bau – bō
ろう rou, ろほ roho, らふ rafu, らう rau – rō
をう ou, をほ oho – ō
わふ wafu, わう wau – wō
おほきみ（大君）ōkimi – ‘władca, cesarz, cesarzowa, księżna’

あふ（会ふ）ō – ‘spotkać się’
はやう hayō – ‘szybko’
かうい（更衣）kōi – ‘garderobiana, dama dworu, małżonka cesarska’
6. いう, いふ wymawiane jak: ゆう yū

きう kiu, きふ kifu – kyū
ぎう giu, ぎふ gifu – gyū
しう shiu, しふ shifu – shū

じう jiu, じふ jifu – jū
ちう chiu, ちふ chifu – chū
ぢう jiu, ぢふ jifu – jū
にう niu, にふ nifu – nyū
ひう hiu, ひふ hifu – hyū
びう piu, びふ pifu – pyū
みう miu, みふ mifu – myū
りう riu, りふ rifu – ryū
ゐう wiu, ゐふう wifu – yū
いふ（言う）yū – ‘mówić’
しうとめ shūtome – ‘teściowa’
きふなり（急なり）kyūnari – ‘nagły’
7. えう, えふ wymawiane jak: よう yō

けう keu, けふ kefu – kyō
げう geu, げふ gefu – gyō
せう seu, せふ sefu – shō
ぜう zeu, ぜふ zefu – jō
てう teu, てふ tefu – chō
でう deu, でふ defu – jō
ねう neu, ねふ nefu – nyō
へう heu, へふ hefu – hyō
べう peu, べふ pefu – pyō
めう meu, めふ mefu – myō
れう reu, れふ refu – ryō
ゑう eu, ゑふう efu – yō
けふ（今日）kyō – ‘dzisiaj’
てふ（蝶) chō – ‘motyl’
へう (表) hyō – ‘pismo urzędowe’
8. うう, うふ wymawiane jak: うう ū

くう kuu, くふ kufu – kū
ぐう guu, ぐふ gufu – gū
すう suu, すふ sufu – sū
ずう zuu, ずふ zufu – zū
つう tsuu, つふ tsufu – tsū

づう zuu, づふ zufu – zū
ぬう nuu, ぬふ nufu – nū
ふう huu, ふふ hufu – hū
ぶう buu, ぶふ bufu – bū
むう muu, むふ mufu – mū
るう ruu, るふ rufu – rū
ゆう yuu, ゆふう yufu – yū
くうなり (空なり) kūnari – ‘pusty, nieprawdziwy’

ふうきなり(富貴なり) fūkinari – ‘bogaty, majętny’
ゆふ（結ふ）yū – ‘wiązać’
9. くゎ, ぐゎ wymawiane jak: か, が ka, ga

くゎじ (火事) kaji – ‘pożar’
ぐゎん (願) gan – ‘pragnienie, życzenie, modlitwa’

1.6. Wyjściowe postaci kei w koniugacjach
wyrazów z grupy yōgen
Formy koniugacyjne wyrazów z grupy yōgen, a więc czasowników, przy-

miotników i czasowników przymiotnych, zostały oparte na segmentacji mor-
fologicznej zgodnej z zapisem w sylabicznym piśmie kana. W związku z tym
wszystkie formy koniugacyjne kończą się sylabą otwartą, która jest jednocze-
śnie najmniejszym elementem segmentacji grafemicznej.
W tradycyjnej tabeli koniugacyjnej można rozróżnić sześć odrębnych po-
staci czasownika lub przymiotnika określanych terminem kei 形. Wyjściowe
postaci koniugacyjne uszeregowane zostały zgodnie z tabelą 50 dźwięków
gojūonzu.
Wyjściowe postaci kei

1. Mizenkei 未然形 (MZ) „postać niedokonana”, forma, do której dodaje
się słowa posiłkowe oznaczające negację (zu ず, ji じ) i niektóre słowa
posiłkowe wskazujące na przypuszczenie i hipotetyczność czynności
(mu む, mashi まし）oraz partykuły, na przykład partykułę koneksywną
o znaczeniu negacji de で.
文書かず。Fumi kakazu. ‘Nie piszę listu.’
2. Ren’yōkei 連用形 (RY) „postać koneksywna”, służąca do łączenia ze

sobą dwóch wyrazów z grupy yōgen, a więc czasownika z czasownikiem
lub przymiotnika z przymiotnikiem. Do tej postaci dochodzą ponadto
niektóre słowa posiłkowe oznaczające czas przeszły (ki き, keri けり)
lub dokonaność czynności (tsu つ, nu ぬ, tari たり) oraz partykuły, na
przykład partykuła koneksywna te て.
文書き写す。Fumi kakiutsusu. ‘Przepisuję list.’
3. Shūshikei 終止形 (SH) „postać finitywna”, która stoi na końcu zdania

i wskazuje na jego zakończenie. W dawnej japońszczyźnie nie używano
znaków interpunkcyjnych i właśnie ta forma wskazywała zakończenie
zdania, odgrywała więc rolę dzisiejszej kropki (。). Postać ta łączy się

Wyjściowe postaci kei w koniugacjach wyrazów z grupy yōgen 51
również z niektórymi słowami posiłkowymi, na przykład formami trybu

przypuszczającego (rashi らし, beshi べし, maji まじ).
文書く。Fumi kaku. ‘Piszę list.’
4. Rentaikei 連体形 (RT) „postać atrybutywna”, czyli forma przydawkowa

łącząca czasownik lub przymiotnik z wyrazami z grupy taigen, a więc
z rzeczownikiem, zaimkiem, liczebnikiem oraz niektórymi partykułami.
Postać ta łączy się również z niektórymi słowami posiłkowymi – na
przykład z formami trybu przypuszczającego (gotoshi ごとし) lub trybu
oznajmującego (nari なり).
文書くとき、人を思ふ。Fumi kaku toki, hito o omofu (wymawiane omō).
‘Kiedy piszę list, rozmyślam o ukochanym.’
5. Izenkei 已然形 (IZ) „postać dokonana”, oznaczająca warunek, łączy się

z partykułami warunkowymi (ば) lub z innymi partykułami (ど, ども).
文書けども、返りごとなし。Fumi kakedomo, kaerigoto nashi. ‘Chociaż napi-
sałem list, to nie otrzymałem odpowiedzi.’
6. Meireikei 命令形 (MR) „postać rozkazująca” oznacza bezpośrednio wy-

rażony rozkaz. Podobnie jak shūshikei, postać ta może pojawiać się na
końcu zdania.
はや文書け。Haya fumi kake. ‘Napisz szybko list!’

1.7. Ćwiczenia
1. Proszę odczytać następujące wyrazy zapisane w klasycznym systemie

ortograficznym:
1. とをか 12. ゆふがほ

2. をんな 13. こゑ
3. とうのちうじやう 14. ゑむ
4. にほひ 15. きのふ
5. かほ 16. あふ
6. かはら 17. ちひさし
7. てうど 18. ゐろり
8. けふそく 19. まうす
9. めづらし 20. たうとし
10. しやうしやう 21. いしやう
11. わらはせたまふ 22. ふぢなみ
2. Proszę wymienić wszystkie sylaby w szeregach:
1. や行 4. た行
2. わ行 5. ま行
3. あ行
3. Proszę wskazać wyrazy, które są odmienne (katsuyō suru).
1. 花 5. いと
2. 咲く 6. あはれなり
3. 美し 7. が
4. あはれ 8. 百

Ćwiczenia 53
4. Proszę zaklasyfikować wyrazy do odpowiednich części mowy.
1. もの 16. 見る
2. 苦し 17. をかし
3. 世 18. 文
4. 和歌 19. そこ
5. を 10. 四時
5. Proszę wyjaśnić znaczenie następujących terminów gramatycznych:
1. 未然形 16. 主語
2. 用言 17. 已然形
3. 形容動詞 18. 単文
4. 連体詞 19. 連体修飾語
5. 五十音図 20. 半濁音
6. 撥音 21. 候文
7. 助動詞 22. 感動詞
8. 数詞 23. 複文
9. 助詞 24. 引用文
10. 終止形 25. 述語
11. 文語 26. いろは歌
12. う段 27. 連用修飾語
13. 濁音 28. 清音
14. 口語 29. 重文
15. 歴史的仮名遣 30. 現代的仮名遣

Rozdział 2
Wyrazy
koniugowane
yōgen
Wyrazy koniugowane yōgen, czyli czasowniki, przymiotniki i czasow-

niki przymiotne • Koniugacje czasowników • Koniugacje czasowników
regularnych • Koniugacje czasowników nieregularnych • Upodobnie-
nia fonetyczne czasowników • Koniugacje przymiotników • Koniugacje
czasowników przymiotnych • Upodobnienia fonetyczne przymiotników
i czasowników przymiotnych • Prefiksy i sufiksy słowotwórcze łączące się
z wyrazami z grupy yōgen.

2.1. Wyrazy koniugowane yōgen,
czyli czasowniki, przymiotniki
i czasowniki przymiotne
Wyrazy tworzące grupę yōgen 用言 należą do wyrazów samodzielnych (ji-

ritsugo), pełniących w zdaniu najczęściej funkcję orzeczenia. Ich podstawową
właściwością jest odmienność fleksyjna, a więc koniugowalność. Grupa ta
dzieli się na: czasowniki dōshi 動詞, przymiotniki keiyōshi 形容詞 oraz czasow-
niki przymiotne keiyōdōshi 形容動詞.
Czasowniki, których główną funkcją jest określenie zachowania się pod-

miotu, opisują czynności oraz stany. W zdaniu pełnią funkcję orzeczenia lub
przydawki, kiedy występują przed słowem nominalnym, czyli na przykład
rzeczownikiem, zaimkiem lub liczebnikiem.
W języku klasycznym można wyróżnić pięć rodzajów koniugacji regular-
nych i cztery rodzaje koniugacji nieregularnych czasowników.
Koniugacje regularne:
1. Yodan 四段 „czteroszczeblowa” koniugacja czasowników spółgłoskowych,
w której poszczególne postaci odmian zakończone są na samogłoski: a あ,
i い, u う oraz e え.
読む (yomu ‘czytać’), 書く(kaku ‘pisać’)
2. Kami ichidan 上一段 „górnoszczeblowa jednosamogłoskowa” koniugacja

czasowników samogłoskowych, w której odmianie powtarza się samogło-
ska i い.
見る (miru ‘widzieć’), ゐる (wiru (wymawiane iru) ‘być’)
3. Shimo ichidan下一段 „dolnoszczeblowa jednosamogłoskowa” koniugacja

czasowników samogłoskowych, w której odmianie powtarza się samogło-
ska e え.
蹴る (keru ‘kopać’)

Wyrazy koniugowane yōgen, czyli czasowniki, przymiotniki i czasowniki przymiotne 57
4. Kami nidan上二段 „górnoszczeblowa dwusamogłoskowa” koniugacja cza-

sowników samogłoskowych, w której odmianie występują dwie samogło-
ski: i い oraz u う.
起く (oku ‘wstawać’), 過ぐ(sugu ‘mijać, upływać’)
5. Shimo nidan下二段 „dolnoszczeblowa dwusamogłoskowa” koniugacja cza-

sowników samogłoskowych, w której odmianie pojawiają się dwie samo-
głoski: e え oraz u う.
捨つ (sutsu ‘wyrzucać’), 受く (uku ‘otrzymywać’)
Koniugacje nieregularne:
1. Kahen カ変 koniugacja czasowników według odmiany szeregu ka か.
来 (ku ‘przychodzić’)
2. Sahen サ変 koniugacja czasowników według odmiany szeregu sa さ.

す (su ‘robić’)
3. Nahen な変 koniugacja czasowników według odmiany szeregu na な.

死ぬ (shinu ‘umierać’)
4. Rahen ラ変 koniugacja czasowników według odmiany szeregu ra ら.

あり (ari ‘być’)
Przymiotniki i czasowniki przymiotne należą do wyrazów predykatyw-

nych, a więc takich, które mogą pełnić w zdaniu funkcję orzeczenia. Podobnie
jak czasowniki, używane są również w funkcji przydawki, kiedy stoją przez wy-
razami nominalnymi. W klasycznym języku japońskim przymiotniki w formie
finitywnej shūshikei kończyły się na sylabę shi (na przykład よし yoshi – ‘dobry’,
高し takashi – ‘wysoki’, 美し utsukushi – ‘piękny’), a czasowniki przymiotne
na nari (静かなり shizukanari – ‘cichy, spokojny’) lub tari (平然たり heizentari
– ‘spokojny, opanowany’). Istniały dwie koniugacje przymiotnikowe i dwie
koniugacje czasowników przymiotnych.
Koniugacje przymiotnikowe
1. Ku katsuyō ク活用, czyli koniugacja typu ku
長し (nagashi ‘długi’)
あいなし (ainashi ‘nielubiany, niemiły, nudny’)
2. Shiku katsuyō シク活用, czyli koniugacja typu shiku.

あたらし (atarashi ‘wspaniały’)
いまめかし (imamekashi ‘współczesny, modny’)

58 Wyrazy koniugowane yōgen
Nazwy koniugacji ku i shiku odnoszą się do końcówki formy koneksywnej,

czyli ren’yōkei przymiotników. W przypadku pierwszej koniugacji ku katsuyō
przymiotniki przyjmują tutaj końcówkę ku np. 青く aoku (od 青し aoshi, we
współczesnej japońszczyźnie 青い aoi – ‘niebieski’), a w przypadku drugiej ko-
niugacji formę shiku np. さびしく sabishiku (od さびし sabishi, we współczesnej
japońszczyźnie さびしい sabishii – ‘samotny, opuszczony’).
Koniugacje czasowników przymiotnych

1. Nari katsuyō ナリ活用 koniugacja typu nari
odnosi się do czasowników przymiotnych przyjmujących w postaci fini-
tywnej shūshikei końcówkę nari
あはれなり (aharenari (wymawiane awarenari) ‘smutny, wzruszający, pate-
tyczny’)
おろかなり(orokanari ‘głupi’)
2. Tari katsuyō タリ活用 koniugacja typu tari

odnosi się do czasowników przymiotnych przyjmujących w postaci fini-
tywnej shūshikei końcówkę tari
荒涼たり(kuwauryautari (wymawiane kōryōtari) ‘pusty, opuszczony, samotny’)
漫漫たり(manmantari ‘szeroki, rozległy’)

2.2. Koniugacje czasowników
2.2.1. Koniugacje czasowników regularnych
Koniugacja spółgłoskowa yodan

W paradygmacie koniugacji „czteroszczeblowej” yodan 四段 czasowników
spółgłoskowych można wyróżnić cztery typy końcówek, jakie przyjmują cza-
sowniki, a mianowicie a, i, u oraz e. Według tej koniugacji odmieniają się
czasowniki, które we współczesnym języku japońskim należą do grupy cza-
sowników spółgłoskowych.
書く ‘pisać’ 言ふ ‘mówić’ 買ふ ‘kupować’

kaku ifu kafu
未然形あかかいはかは
連用形いかきいひかひ
終止形うかくいふかふ
連体形うかくいふかふ
已然形えかけいへかへ
命令形えかけいへかへ
Wybrane czasowniki odmieniające się według koniugacji yodan:

Rząd ka:
泣く lub 鳴く naku – ‘płakać’, ‘śpiewać’, 飽く aku (飽きる akiru)* – ‘być znudzo-
nym, nudzić się’, 傾く katabuku lub katamuku – ‘przechylać się, skłaniać się’
Rząd ga:
泳ぐ oyogu – ‘pływać’, 漕ぐ kogu – ‘wiosłować’, 急ぐ isogu – ‘spieszyć się’
* W nawiasach podana jest współczesna forma danego czasownika.

Rząd sa:
貸す kasu – ‘pożyczać (komuś)’, なすnasu – ‘stawać, realizować’, 落とす otosu
– ‘spadać, zrzucać’
Rząd ta:
打つ utsu – ‘bić, uderzać’, 勝つ katsu – ‘zwyciężać’, 待つ matsu – ‘czekać’, 持
つ motsu – ‘mieć’
Rząd ha:
思ふ omofu wymawiane omō – ‘myśleć, kochać’, たまふ lub 給ふ tamafu wyma-
wiane tamō – ‘dawać, wręczać’ (słowo posiłkowe połączone z RN innego cza-
sownika tworzy formę aprecjatywną, odpowiednik współczesnej formy お....
になる), 慕ふ shitafu wymawiane shitō – ‘wzruszać się, być pod wrażeniem’
Rząd ba:
飛ぶ tobu – ‘latać, fruwać’, 遊ぶ asobu – ‘bawić się, uprawiać sztuki’, 呼ぶ
yobu – ‘wezwać’
Rząd ma:
読む yomu – ‘czytać’, 望む nozomu – ‘marzyć, zamierzać’, 沈む shizumu – ‘uto-
nąć, zachodzić’
Rząd ra:
乗る noru – ‘wsiadać’, 渡る wataru – ‘przechodzić’, 知る shiru – ‘znać, wiedzieć’,
足る taru (足りる tariru) – ‘wystarczać’, 来る lub 来たる kitaru – ‘przychodzić,
następować’
Koniugacja samogłoskowa kami ichidan

W koniugacji „górnoszczeblowej jednosamogłoskowej” kami ichidan 上一段
czasowników samogłoskowych można wyróżnić jedną powtarzającą się sa-
mogłoskę i. Według tej koniugacji odmieniają się czasowniki samogłoskowe,
we współczesnym języku zaliczane do typu -iru, które składają się z dwóch
morfemów – pierwszy to temat, a drugi stanowi końcówkę.
見る ‘widzieć’ 干る ‘suszyć’ 率る ‘prowadzić’

miru hiru wiru
未然形いみひゐ
連用形いみひゐ
終止形いるみるひるゐる
連体形いるみるひるゐる
已然形いれみれひれゐれ
命令形いよみよひよゐよ

Koniugacje czasowników 61
Czasowniki odmieniające się według koniugacji kami ichidan.

Rząd ka:
着る kiru – ‘nosić’
Rząd na:
似る niru – ‘być podobnym’, 煮る niru – ‘gotować’
Rząd ha:
干る hiru – ‘suszyć’
Rząd ma:
見る miru – ‘patrzeć’, 試みる kokoromiru – ‘próbować’, 顧みる kaerimiru – ‘wspo-
minać’
Rząd ya:
射る iru – ‘strzelać’, 鋳る iru – ‘tłoczyć, bić monety’
Rząd wa:
居る lub ゐる wiru wymawiane iru – ‘być’, 率る lub ゐる wiru wymawiane
iru – ‘prowadzić, dowodzić’, 率ゐる lub ひきゐる hikiwiru wymawiane hikiiru
– ‘prowadzić’, 用ゐる lub もちゐる mochiwiru wymawiane mochiiru – ‘używać’
Są to wszystkie czasowniki odmieniające są według tej koniugacji.
Koniugacja samogłoskowa shimo ichidan

W koniugacji „dolnoszczeblowej jednosamogłoskowej” shimo ichidan 下一段
czasowników samogłoskowych można wyróżnić w odmianie jedną powtarza-
jącą się samogłoskę e. Według tej koniugacji odmienia się wyłącznie jeden
czasownik – 蹴る keru, czyli ‘kopać’. We współczesnym języku japońskim keru
stał się czasownikiem koniugacji spółgłoskowej.
蹴る ‘kopać’
keru
未然形えけ
連用形えけ
終止形えるける
連体形えるける
已然形えれけれ
命令形えよけよ
Koniugacja samogłoskowa kami nidan

W koniugacji „górnoszczeblowej dwusamogłoskowej” kami nidan 上二段
czasowników samogłoskowych można wyróżnić dwie powtarzające się samo-

głoski, a mianowicie i oraz u. Według tej koniugacji odmieniają się czasow-

niki samogłoskowe, które w większości przypadków we współczesnym języku
japońskim można zaliczyć do typu -iru.
恥づ ‘wstydzić się’ 恨む ‘odczuwać zawiść’ 強ふ ‘wymuszać’

hazu uramu shifu
未然形いはぢうらみしひ
連用形いはぢうらみしひ
終止形うはづうらむしふ
連体形うるはづるうらむるしふる
已然形うれはづれうらむれしふれ
命令形いよはぢようらみよしひよ
Wybrane czasowniki odmieniające się według koniugacji kami nidan.

Rząd ka:
起く oku (起きる okiru)* – ‘wstawać’, 尽く tsuku (尽きる tsukiru) – ‘spełniać,
zakończyć, zniknąć’, 生く iku (生きる ikiru) – ‘żyć, przeżyć’
Rząd ga:
過ぐ sugu (過ぎる sugiru) – ‘mijać, przemijać’
Rząd ta:
落つ otsu (落ちる ochiru) – ‘upadać, spadać’
Rząd da:
恥づ hazu (恥じる hajiru) – ‘wstydzić się’, 閉づ tozu (閉じる tojiru) – ‘zamykać’,
怖づ ozu (怖じる ojiru) – ‘bać się’
Rząd ha:
強ふ shifu wymawiane shū (強いる shiiru) – ‘wymuszać’, 恋ふ kofu wymawiane
kō – ‘kochać’, 用ふ mochifu wymawiane mochū (用いる mochiiru) – ‘używać,
stosować’, 生ふ ofu wymawiane ō – ‘rosnąć, zapuszczać (brodę)’
Rząd ba:
わぶ wabu (わびる wabiru）– ‘martwić się, cierpieć, tęsknić’, 帯ぶ obu（帯びる
obiru）obu – ‘być przepasanym, mieć, posiadać’, 滅ぶ horobu (滅びる horobiru)
– ‘znikać, zniszczyć’
Rząd ma:
恨む uramu – ‘żywić urazę, odczuwać żal’ (od okresu Edo koniugacja yodan)
Rząd ya:
老ゆ oyu（老いる oiru）– ‘starzeć się’, 悔ゆ kuyu（悔いる kuiru）– ‘cierpieć’, 報ゆ
mukuyu (報いる mukuiru）– ‘odwdzięczyć się’

Rząd ra:
古る furu – ‘starzeć się’, 下る oru (下りる oriru）– ‘spadać, schodzić’
Koniugacja samogłoskowa shimo nidan

W koniugacji „dolnoszczeblowej dwusamogłoskowej” shimo nidan 下二段
czasowników samogłoskowych można wyróżnić dwie powtarzające się samo-
głoski – e oraz u. Według tej koniugacji odmieniają się czasowniki samogłosko-
we, które w większości przypadków we współczesnej japońszczyźnie można
zaliczyć do typu -eru.
助く ‘pomagać’ 寝 ‘spać’ 経 ‘mijać, upływać’

tasuku nu fu
未然形えたすけねへ
連用形えたすけねへ
終止形うたすくぬふ
連体形うるたすくるぬるふる
已然形うれたすくれぬれふれ
命令形えよたすけよねよへよ
Wybrane czasowniki odmieniające się według koniugacji shimo nidan.

Rząd a:
得 u（得る eru) – ‘zdobyć, posiąść’, 心得 kokorou (心得る kokoroeru）– ‘rozumieć,
wiedzieć’
Rząd ka:
助く tasuku（助ける tasukeru) – ‘pomagać’, 受く uku (受ける ukeru) – ‘odbierać’
Rząd ga:
上ぐ agu (上げる ageru) – ‘podnosić’
Rząd da:
出づ izu (出る deru) – ‘wychodzić’, 愛づ mezu – ‘kochać, lubić’, まうづ mauzu
wymawiane mōzu – ‘odwiedzać świątynię, odwiedzać (forma modestywna)’
Rząd na:
寝 nu (寝る neru) – ‘spać’
Rząd ha:
経 fu（経る heru）– ‘mijać, upływać’, 与ふ atafu wymawiane atō（与える ataeru）
– ‘dawać, wręczać’, 伝ふ tsutafu wymawiane tsutō (伝える tsutaeru) – ‘prze-
kazywać’, 数ふ kazofu wymawiane kazō (数える kazoeru）– ‘liczyć’, 答ふ kota-
fu wymawiane kotō lub irafu wymawiane irō (答える kotaeru）– ‘odpowiadać’,

たまふ tamafu wymawiane tamō – ‘otrzymać’ (forma modestywna w przypad-

ku, kiedy pełni rolę czasownika pomocniczego)
Rząd ba:
並ぶ narabu (並べる naraberu) – ‘ustawiać się w rzędzie’, 食ぶ tabu（食べる
taberu）– ‘jeść’
Rząd ma:
求む motomu (求める motomeru) – ‘potrzebować, zdobywać’, 生む umu (生まれる
umareru) – ‘urodzić się’, 眺む nagamu（眺める nagameru）– ‘obserwować, przy-
glądać się’
Rząd ya:
聞こゆ kikoyu (聞こえる kikoeru）– ‘być słyszalnym, znać, mówić (forma mode-
stywna)’,
絶ゆ tayu (絶える taeru) – ‘przerywać, kończyć’, 見ゆ miyu (見える mieru) – ‘być
widocznym, wyglądać’, 覚ゆ oboyu (覚える oboeru) – ‘pamiętać’
Rząd ra:
暮る kuru (暮れる kureru) – ‘upływać’, 遅る okuru (遅れる okureru) – ‘spóźniać
się’, 恐る osoru (恐れる osoreru) – ‘bać się’, 枯る karu (枯れる kareru) – ‘wysy-
chać, usychać’, 別る wakaru (別れる wakareru) – ‘rozstawać się’
Rząd wa:
植う uu (植える ueru) – ‘sadzić’, 飢う uu (飢える ueru) – ‘zagłodzić się na śmierć’,
据う suu (据える sueru) – ‘postawić, położyć, usiąść, osiąść’
2.2.2. Koniugacje czasowników nieregularnych
Koniugacja kahen
Koniugację nieregularną kahen カ変 reprezentuje czasownik 来 ku – ‘przyjść’,
‘odwiedzać’, którego postać finitywna we współczesnym języku japońskim
brzmi 来る kuru.
来 ‘przyjść’
Szereg ka
ku
未然形ここ
連用形きき
終止形くく
連体形くるくる
已然形くれくれ
命令形こ(よ）こ(よ)*
* Postać meireikei – koyo zaczęła być używana dopiero od okresu średniowiecznego, czyli od XII w.

Informacje uzupełniające
Należy odróżnić czasownik 来 ku (‘przychodzić’) od czasownika 来る kitaru

(‘przychodzić, nadchodzić’).
Pierwszy z nich odmienia się według koniugacji kahen i używany był częściej
wobec osób, natomiast drugi odmienia się według koniugacji yodan i używany
był wobec przedmiotów i zjawisk.
Koniugacja sahen
Koniugację nieregularną sahen サ変 reprezentują dwa czasowniki: す(cza-
sami zapisywany znakiem 為) su – ‘robić, czynić’ i おはす ohasu wymawiane
owasu – ‘być, istnieć’ (czasownik aprecjatywny, odpowiednik współczesnego
czasownika いらっしゃる irassharu). We współczesnym języku postać finitywna
czasownika su brzmi する suru.
す ‘robić’ おはす ‘być, istnieć’

Szereg sa
su ohasu
未然形せせおはせ
連用形ししおはし
終止形すすおはす
連体形するするおはする
已然形すれすれおはすれ
命令形せよせよおはせよ
Według koniugacji sahen odmieniają się ponadto czasowniki utworzone

z połączenia rzeczownika z czasownikiem su.
愛す aisu – ‘kochać’
あるじす arujisu – ‘gościć, przyjmować gości’
ご覧ず goranzu – ‘widzieć’ (forma aprecjatywna, odpowiednik współcze-
snego czasownika ご覧になる goran ni naru)
具す gusu – ‘towarzyszyć komuś’
拝す haisu – ‘kłaniać się, okazywać szacunek’
治す jisu – ‘wyleczyć, naprawić, poprawić’
感ず kanzu – ‘odczuwać’
心す kokorosu – ‘uważać’
ものす monosu – ‘być, istnieć, iść, przyjść, urodzić się’

念ず nenzu – ‘modlić się’

重んず omonzu – ‘mieć wartość’
論ず ronzu – ‘wyjaśniać, objaśniać, debatować’
謝す shasu – ‘żegnać się, odchodzić; przepraszać’
信ず shinzu – ‘wierzyć’
進ず shinzu – ‘wręczać, dawać’
死す shisu – ‘umierać’
存ず zonzu – ‘być, istnieć’
Koniugacja nahen
Koniugację nieregularną nahen ナ変 reprezentują dwa czasowniki: 死ぬ
shinu – ‘umierać’ oraz 往ぬ (去ぬ) inu – ‘odchodzić, umierać’. W języku współ-
czesnym oba czasowniki odmieniają się według koniugacji regularnej, a mia-
nowicie shinu według spółgłoskowej, a inu według samogłoskowej.
死ぬ ‘umierać’ 往ぬ ‘odchodzić’
Szereg na
shinu inu
未然形なしないな
連用形にしにいに
終止形ぬしぬいぬ
連体形ぬるしぬるいぬる
已然形ぬれしぬれいぬれ
命令形ねしねいね
Koniugacja rahen
Koniugację nieregularną rahen ラ変 reprezentują czasowniki: あり ari – ‘być,
istnieć’, をり ori – ‘być’, 侍り haberi – ‘być’ (forma grzeczna), ‘służyć’ oraz
czasownik いますがり imasugari – ‘być’ (forma aprecjatywna, odpowiednik
współczesnego czasownika いらっしゃる irassharu) wraz ze wszystkimi swoimi
formami obocznymi, takimi jak: いますかり imasukari, いましがり imashigari,
いまそがり – imasogari, mającymi takie samo znaczenie.
W języku współczesnym czasowniki ari i ori przyjęły postać finitywną ある
aru oraz おる oru i odmieniają się według regularnej koniugacji spółgłoskowej.

あり ‘być’ いますがり ‘być’

Szereg ra
ari imasugari
未然形らあらいますがら
連用形りありいますがり
終止形りありいますがり
連体形るあるいますがる
已然形れあれいますがれ
命令形れあれいますがれ
Czasowniki mające taką samą postać shūshikei, ale inne znaczenie i od-
mianę:
立つ tatsu (tatsu) YODAN – ‘stać’

立つ tatsu (tateru) SHIMO NIDAN – ‘postawić’
入る hairu (hairu) YODAN – ‘wejść’

入る hairu (ireru) SHIMO NIDAN –‘włożyć’
破る yaburu (yaburu) YODAN – ‘zniszczyć’

破る yaburu (yabureru) SHIMO NIDAN – ‘zostać zniszczonym’
頼む tanomu (tanomu) YODAN – ‘zależeć od’

頼む tanomu (tanomu) SHIMO NIDAN – ‘ufać, mieć zaufanie’
w nawiasach podano postać finitywną (shūshikei) tych czasowników we współczesnym

języku japońskim
2.2.3. Upodobnienia fonetyczne czasowników

Upodobnienia fonetyczne onbin 音便 czasowników były w okresie Heian
zjawiskiem niezwykle częstym. Dotyczyły postaci wyjściowej ren’yōkei czasow-
ników koniugacji yodan, rahen i nahen. Ze względu na rodzaj zmian fonetycz-
nych możemy wyróżnić cztery typy upodobnień.

1. i-onbin イ音便 – upodobnienie samogłoski i

Czasowniki koniugacji yodan z szeregów: ka-gyō, ga-gyō i sa-gyō zamienia-
ją przed partykułą koneksywną te て i niektórymi słowami posiłkowymi
np. tari (たり, dokonaność, czas przeszły), końcówki ki, gi, shi (w postaci
ren’yōkei) na i.
歩きて – 歩いて arukite – aruite ‘spaceruje’
歩きたり – 歩いたり arukitari – aruitari ‘spacerował’
漕ぎて – 漕いで kogite – koide ‘wiosłuje’*
漕ぎたり – 漕いたり kogitari – koitari ‘wiosłował’
仰ぎて – 仰いで aogite – aoide ‘podnosi głowę do góry’
仰ぎたり– 仰いたり aogitari – aoitari ‘popatrzył w górę’
指して – 指いて sashite – saite ‘wskazuje’
指したり – 指いたり sashitari – saitari ‘wskazywał’
* spółgłoska t ulega udźwięcznieniu do d po dźwięcznych spółgłoskach na końcu tematu.
2. u-onbin ウ音便 – upodobnienie samogłoski u

Czasowniki koniugacji yodan z szeregów ha-gyō, ka-gyō, ga-gyō, ba-gyō i ma-
gyō zamieniają przed partykułą koneksywną te て oraz słowem posiłkowym
tari (たり, dokonaność, czas przeszły), końcówki hi, ki, gi, bi, mi (w postaci
ren’yōkei) na u.
思ひて – 思うで omohite – omoude (wymawiane omōde) ‘myśli’*
思ひたり – 思うたり omohitari –omoutari (wymawiane omōtari) ‘myślał’
喜びて – 喜うで yorokobite – yorokoude (wymawiane yorokōde) ‘cieszy się’
喜びたり – 喜うたり yorokobitari – yorokoutari (wymawiane yorokōtari) ‘ucie-
szył się’
頼みて – 頼うで tanomite – tanoude (wymawiane tanōde) ‘prosi’
頼みたり – 頼うたり tanomitari – tanoutari (wymawiane tanōtari) ‘prosił’
3. soku-onbin 促音便 – upodobnienie spółgłosek i powstanie geminowanych

Czasowniki koniugacji yodan z szeregów ta-gyō, ha-gyō i ra-gyō oraz czasowniki
koniugacji nieregularnej rahen zamieniają przed partykułą koneksywną te て
oraz słowem posiłkowym tari (たり, dokonaność, czas przeszły), końcówki chi,
hi, ri (w postaci ren’yōkei) na spółgłoskę geminowaną (mocną pod wzglę-
dem artykulacyjnym) zapisywaną w piśmie kana za pomocą pomniejszonego
znaku tsu っ.
立ちて – 立って tachite – tatte ‘stoi’
立ちたり – 立ったり tachitari – tattari ‘stał’
買ひて – 買って kahite – katte ‘kupuje’

買ひて – 買ったり kahitari – kattari ‘kupował’

取りて – 取って torite – totte ‘bierze’
取りたり – 取ったり toritari – tottari ‘wziął’
ありて – あって arite – atte ‘jest, istnieje’
ありたり ‒ あったり aritari – attari ‘był, istniał’
4. hatsu-onbin 撥音便 – upodobnienie spółgłosek i pojawienie się półsamo-

głoski n
Czasowniki koniugacji yodan z szeregów: ha-gyō i ma-gyō oraz czasowniki ko-
niugacji nieregularnej nahen, zamieniają przed partykułą koneksywną te て oraz
słowem posiłkowym tari (たり, dokonaność, czas przeszły), końcówki hi, mi,
ni (w postaci ren’yōkei) na półsamogłoskę n ん.
飛びて – 飛んで tobite – tonde ‘leci’*
飛びたり – 飛んだり tobitari – tondari ‘leciał’
読みて – 読んで yomite – yonde ‘czyta’
読みたり – 読んだり yomitari – yondari ‘czytał’
死にて – 死んで shinite – shinde ‘umiera’
死にたり – 死んだり shinitari – shindari ‘umarł’

2.3. Koniugacje przymiotników
Koniugacja przymiotnikowa typu ku (ku katsuyō)

W odmianie ku katsuyō ク活用 wyróżniamy dwa odrębne paradygmaty,
a mianowicie prosty – ku ク– i dodatkowy, rozbudowany – kari カリ. Koniugacja
kari służyła najczęściej do łączenia przymiotników z różnymi formami słów
posiłkowych jodōshi oznaczających negację, czas przeszły czy tryb warunkowy.
Według koniugacji typu ku odmieniają się przymiotniki, które we współ-
czesnym języku japońskim mają finitywną końcówkę i.
NA PRZYKŁAD:
はかなし hakanashi
współczesna forma: はかない hakanai – ‘pusty, próżny, daremny’
賢し kashikoshi
współczesna forma: 賢い kashikoi – ‘mądry, roztropny’
くかりよし yoshi – ‘dobry’
未然形（く）* からよく）* よから
連用形くかりよくよかり
終止形し ‒ よし ‒
連体形きかるよきよかる
已然形けれ ‒ よけれ ‒
命令形 ‒ かれ ‒ よかれ
* postać rzadko używana, a w niektórych opracowaniach gramatyki klasycznej bywa wręcz po-
mijana.
Wybrane przymiotniki odmieniające się według koniugacji ku

katsuyō:
ありがたし arigatashi – ‘rzadki, cenny’ (współczesna forma: arigatai)
はかなし hakanashi – ‘pusty, próżny, daremny’ (współczesna forma: hakanai)
はしたなし hashitanashi – ‘niepasujący, nieodpowiedni’ (współczesna forma:
hashitanai)

Koniugacje przymiotników 71
賢し kashikoshi – ‘mądry, roztropny’ (współczesna forma: kashikoi)

難し katashi – ‘trudny’ (współczesna forma: katai)
辛し karashi – ‘straszny, okropny, ostry’ (współczesna forma: karai)
長し nagashi – ‘długi’ (współczesna forma: nagai)
なし nashi – ‘nie istnieć, nie być’ (współczesna forma: nai)
多し ohoshi (wymawiane ōshi) – ‘wiele, liczny’ (współczesna forma: ōi)
おぼつかなし obotsukanashi – ‘niejasny, podejrzany’ (współczesna forma:
obotsukanai)
らうたし rautashi (wymawiane rōtashi) – ‘miły, śliczny, sympatyczny’
つらし tsurashi – ‘smutny, patetyczny, żałosny’ (współczesna forma: tsurai)
つれなし tsurenashi – ‘obcy, zimny, odległy’ (współczesna forma: tsurenai)
やむごとなし yamugotonashi – ‘niezwykły, nieprzeciętny, szlachetny’
よし yoshi – ‘dobry’ (współczesna forma: yoi)
憂し ushi – ‘smutny, żałosny, przykry’ (współczesna forma: ui)
うたてし utateshi – ‘nieprzyjemny, ciężki, smutny’
わりなし warinashi – ‘ciężki, trudny, beznadziejny’
わろし waroshi – ‘nieładny, niedobry’
WYJĄTEK:
Słowo posiłkowe なり nari (tryb zdania oznajmującego, odpowiednik
współczesnej spójki である de aru lub です desu) łączy się z formą rentaikei
przymiotników w koniugacji prostej ku, a nie rozbudowanej kari.
高きなり takaki nari – ‘jest wysoki’ (forma rentaikei przymiotnika takashi
dodana do słowa posiłkowego nari)
Koniugacja przymiotnikowa typu shiku (shiku katsuyō)

W odmianie shiku katsuyō シク活用 wyróżniamy, podobnie jak w poprzed-
niej ku katsuyō, dwa odrębne paradygmaty, a mianowicie prosty shiku シク
i dodatkowy, rozbudowany kari カリ. Koniugacja kari służyła do łączenia
przymiotników z różnymi formami czasowników posiłkowych jodōshi ozna-
czających negację, czas przeszły czy tryb warunkowy.
Według koniugacji typu shiku odmieniają się przymiotniki, które we współ-
czesnym języku japońskim przyjmują finitywną końcówkę shii.
NA PRZYKŁAD:
美し ustukushi
współczesna forma: 美しい utsukushii – ‘piękny, śliczny’
なつかし natsukashi
współczesna forma: なつかしい natsukashii – ‘bliski, przyjazny’

しくかり美し utsukushi – ‘piękny’
未然形 (く）* しから (うつくしく)* うつくしから
連用形しくしかりうつくしくうつくしかり
終止形し – うつくし –
連体形しきしかるうつくしきうつくしかる
已然形しけれ – うつくしけれ –
命令形 – しかれ – うつくしかれ
* postać rzadko używana, a w niektórych opracowaniach gramatyki klasycznej bywa wręcz po-
mijana.
Według tej koniugacji odmieniają się również przymiotniki za-

kończone na ji:
いみじ imiji – ‘smutny, żałosny, ekstremalny, okropny’
同じ onaji – ‘identyczny, taki sam’
凄まじ susamaji – ‘odosobniony, opuszczony, porzucony, smutny, żałosny’
Wybrane przymiotniki odmieniające się według koniugacji shiku

katsuyō:
あさまし asamashi – ‘niespodziewany, nieoczekiwany’ (współczesna forma:
asamashii)
悪し ashi – ‘brzydki, zły, okrutny’ (współczesna forma: warui)
あたらし atarashi – ‘smutny, żałosny; wspaniały, wielki’ (współczesna for-
ma: atarashii)
怪し ayashi – ‘biedny, skromny, ubogi’ (współczesna forma: ayashii)
今まめかし imamekashi – ‘obecny, współczesny, modny’
いとほし itohoshi (wymawiane itōshi) – ‘smutny, godny pożałowania; miły’
愛し kanashi – ‘miły, ciekawy, sympatyczny’ (współczesna forma: kanashii)
悲し kanashi – ‘smutny, żałosny’ (współczesna forma: kanashii)
口惜し kuchiwoshi (wymawiane kuchioshi) – ‘nudny, nieciekawy, żałosny’
(współczesna forma: kuchioshii)
まめまめし mamemameshi – ‘poważny, uczciwy, szczery’ (współczesna forma:
mamemameshii)
めざまし mezamashi – ‘nieoczekiwany, niespodziewany’ (współczesna for-
ma: mezamashii)
むつかし mutsukashi – ‘ciężki, niedobry, nieprzyjemny’ (współczesna forma:
mutsukashii)

Koniugacje przymiotników 73
なまめかし namamekashi – ‘młodzieńczy, świeży; szlachetny’ (współczesna

forma: namamekashii)
なやまし nayamashi – ‘zły, nieprzyjemny, cierpiący (o chorobie, samopoczu-
ciu)’ (współczesna forma: nayamashii)
をかし wokashi (wymawiane okashi) – ‘ciekawy, miły, uroczy, zabawny’
(współczesna forma: okashii)
さびし sabishi – ‘samotny, opuszczony’ (współczesna forma: sabishii)
さうざうし sauzaushi (wymawiane sōzōshi) – ‘niewystarczający, nudny, sa-
motny’
すきずきし sukizukishi – ‘erotyczny, pociągający, elegancki, ulubiony’
たいだいし taidaishi – ‘kłopotliwy, niepasujący, niekorzystny’
つきづきし tsukizukishi – ‘pasujący, odpowiedni, harmonijny’
うれし ureshi – ‘radosny, wesoły’ (współczesna forma: ureshii)
美し utsukushi – ‘piękny, śliczny’ (współczesna forma: utsukushii)
わびし wabishi – ‘samotny, nudny; rozczarowujący’ (współczesna forma:
wabishii)
よろし yoroshi – ‘w miarę dobry’ (współczesna forma: yoroshii)
ゆかし yukashi – ‘zaciekawiony, zainteresowany, ciekawski’ (współczesna
forma: yukashii)
ゆゆし yuyushi – ‘pechowy, związany z tabu, nieszczęśliwy’ (współczesna
forma: yuyushii)
WYJĄTEK:
Słowo posiłkowe なり nari (znaczenie zdania oznajmującego, odpowiednik
współczesnej spójki である de aru lubです desu) łączy się z postacią rentaikei
przymiotników w koniugacji prostej shiku katsuyō.
PRZYKŁAD:
美しきなり utsukushiki nari – ‘jest piękny’ (do postaci rentaikei przymiotnika
utsukushi dodane jest słowo posiłkowe nari).

2.4. Koniugacje czasowników przymiotnych
Koniugacja czasowników przymiotnych typu nari (nari katsuyō)

Według koniugacji typu nari (nari katsuyō ナリ活用) odmieniają się cza-
sowniki przymiotne posiadające finitywną końcówkę nari. We współczesnym
języku japońskim często odpowiadają im przymiotniki niepredykatywne, które
tworzą formę przydawkową w połączeniu ze spójką na.
NA PRZYKŁAD:
明らかなり akirakanari
forma współczesna: 明らかな akirakana – ‘jasny, przejrzysty’
遥かなり harukanari
forma współczesna: 遥かな harukana – ‘odległy’
静かなり ‘cichy’
なり
shizukanari
未然形なら静かなら
連用形なり lub に* 静かなり lub 静かに*
終止形なり静かなり
連体形なる静かなる
已然形なれ静かなれ
命令形なれ静かなれ
*Postać ren’yōkei z leksemem ni czasownika przymiotnego stosuje się najczęściej w połączeniu
z czasownikiem naru – ‘stawać się’ lub innymi czasownikami, kiedy pełni on w zdaniu funkcję
orzecznika.
静かになる shizuka ni naru ‘stawać się cichym, spokojnym’

Koniugacje czasowników przymiotnych 75
Wybrane czasowniki przymiotne, które odmieniają się według

koniugacji nari katsuyō:
あだなり adanari – ‘niestały, nieuczciwy, niepewny’
あきらかなり akirakanari – ‘jasny, przejrzysty’ (współczesna forma: akirakana)
貴なり atenari – ‘dostojny, arystokratyczny, szlachecki’
あはれなり aharenari (wymawiane awarenari) – ‘smutny, patetyczny, wzru-
szający’ (współczesna forma: awarena)
怪しげなり ayashigenari – ‘podejrzany, dziwny’ (współczesna forma: ayashi-
gena)
艶なり ennari – ‘elegancki, uroczy, pociągający’
遥かなり harukanari – ‘odległy’ (współczesna forma: harukana)
仄かなり honokanari – ‘słaby, delikatny’ (współczesna forma: honokana)
清げなり kiyogenari – ‘piękny, czysty’ (współczesna forma: kiyogena)
清らかなり kiyorakanari – ‘czysty, przejrzysty’ (współczesna forma: kiyora-
kana)
細やかなり komayakanari – ‘szczegółowy’ (współczesna forma: komayakana)
苦しげなり kurushigenari – ‘bolesny’
まめなり mamenari – ‘uczciwy, wierny’ (współczesna forma: mamena)
まめやかなり mameyakanari – ‘poważny, uczciwy’ (współczesna forma: ma-
meyakana)
みそかなり misokanari – ‘ukradkowy, tajemniczy’ (współczesna forma: mi-
sokana)
むげなり mugenari – ‘najgorszy, straszny, okropny’
のどかなり nodokanari – ‘pokojowy, spokojny’ (współczesna forma: nodo-
kana)
穏やかなり odayakanari – ‘spokojny’ (współczesna forma: odayakana)
をこなり okonari – ‘głupi, niemądry’
愚かなり orokanari – ‘głupi, niedojrzały, nierozsądny’ (współczesna forma:
orokana)
ささやかなり sasayakanari – ‘drobny’ (współczesna forma: sasayakana)
切なり sechinari – ‘ciekawy, interesujący’; ‘ważny’; ‘wzruszający’
すずろなり suzuronari – ‘nieoczekiwany, niespodziewany’
とみなり tominari – ‘niespodziewany, nagły’
つれづれなり tsurezurenari – ‘nudny, jednostajny, bezczynny’
安らかなり yasurakanari – ‘spokojny’ (współczesna forma: yasurakana)
優なり yuunari (wymawiane yūnari) – ‘szlachetny, wyrafinowany, podniosły,
piękny’
緩やかなり yuruyakanari – ‘łagodny, swobodny’ (współczesna forma: yuruya-
kana)

Koniugacja czasowników przymiotnych typu tari (tari katsuyō)

Według koniugacji typu tari (tari katsuyō タリ活用) odmieniają się cza-
sowniki przymiotne posiadające finitywną końcówkę tari. We współczesnym
języku japońskim odpowiadają im niektóre przymiotniki niepredykatywne,
które tworzą formę koneksywną w połączeniu z partykułą to.
NA PRZYKŁAD:
堂堂たり daudautari (wymawiane dōdōtari)
współczesna forma: 堂々と dōdōto – ‘okazały, wyniosły’
堂堂たり ‘wielki, podniosły, dostojny

たり
daudautari
未然形たら堂堂たら
連用形たり lub と* 堂堂たり lub 堂堂と*
終止形たり堂堂たり
連体形たる堂堂たる
已然形たれ堂堂たれ
命令形たれ堂堂たれ
*Postać ren’yōkei z leksemem to czasownika przymiotnego stosuje się najczęściej w połączeniu
z czasownikiem naru – ‘stawać się’ lub innymi czasownikami, kiedy pełni on w zdaniu funkcję
orzecznika.
堂堂となる daudauto (wymawiane dōdōto) naru ‘stawać się podniosłym,

wielkim’
堂堂と争ふ daudauto (wymawiane dōdōto) arasofu (wymawiane arasō) ‘wal-
czyć z dostojeństwem’
Wybrane czasowniki przymiotne, które odmieniają się według

koniugacji tari katsuyō:
茫茫たり baubautari (wymawiane bōbōtari) – ‘ekspansywny, wielki’
峨峨たり gagatari – ‘monumentalny, wyniosły’
浩浩たり kaukautari (wymawiane kōkōtari) – ‘szeroki, rozległy’
荒涼たり kuwauryoutari (wymawiane kōryōtari) – ‘pusty, opuszczony, samotny’
朦朧たり mouroutari (wymawiane mōrōrari) – ‘zamglony’
朧朧たり rouroutari (wymawiane rōrōtari) – ‘niewyraźny, mglisty’
泰然たり taizentari – ‘spokojny, opanowany’
淡淡たり tantantari – ‘delikatny, cichy’

2.5. Upodobnienia fonetyczne
przymiotników i czasowników
przymiotnych
Upodobnienia fonetyczne przymiotników i czasowników przymiotnych

dotyczą najczęściej postaci wyjściowej rentaikei oraz ren’yōkei. Ze względu na
rodzaj zmian dźwiękowych możemy wyróżnić trzy typy upodobnień.
1. u-onbin ウ音便 upodobnienie samogłoski u

Przymiotniki przyjmujące w postaci ren’yōkei końcówkę ku zmieniają ją
przed wyrazami koniugowanymi z grupy yōgen oraz partykułą koneksywną te
na samogłoskę u.
美しく咲く – 美しう咲く utsukushiku saku – utsukushiu (wymawiane utsukushū)

saku ‘pięknie kwitnie’
いみじくて – いみじうて imijikute – imijiute (wymawiane imijūte) ‘bardzo’
若くて – 若うて wakakute – wakaute (wymawiane wakōte) ‘jest młody’
2. i-onbin イ音便 upodobnienie samogłoski i

Przymiotniki przyjmujące w postaci rentaikei końcówkę ki zmieniają ją
przed wyrazami nominalnymi z grupy taigen oraz niektórymi partykułami, na
przykład kana (funkcja emfatyczna), na samogłoskę i.
美しき人 – 美しい人 utsukushiki hito – utsukushii hito ‘piękna osoba’

若き時 – 若い時 wakaki toki – wakai toki ‘czasy, kiedy byłem młody’
悲しきかな – 悲しいかな kanashiki kana – kanashii kana ‘to smutne, nie-
prawdaż?’
3. hatsu-onbin 撥音便 upodobnienie półsamogłoski n

Przymiotniki przyjmujące w postaci rentaikei koniugacji kari katsuyō koń-
cówkę karu oraz czasowniki przymiotne przyjmujące w postaci rentaikei koń-
cówkę naru lub taru zmieniają je, przed słowami posiłkowymi nari (なり zdanie
oznajmujące) i meri (めり tryb przypuszczający), na półsamogłoskę n ん.

白かるなり – 白かんなり shirokaru nari – shirokan nari ‘jest biały’

美しかるめり – 美しかんめり utsukushikaru meri – utsukushikan meri ‘sprawia
wrażenie pięknego’
静かなるなり – 静かなんなり shizukanaru nari – shizukanan nari ‘jest cichy’
静かなるめり – 静かなんめり shizukanaru meri – shizukanan meri ‘sprawia
wrażenie cichego’
Informacja uzupełniająca
W okresie Heian głoska n nie miała jeszcze swojego graficznego odpowiednika

w postaci litery ん, dlatego pojawiała się wyłącznie w wymowie, a nie w zapisie
upodobnienia fonetycznego.
白かなり shirokanari wymawiane shirokannari

白かめり shirokameri wymawiane shirokanmeri
静かななり shizukananari wymawiane shizukanannari
静かなめり shizukanameri wymawiane shizukananmeri

2.6. Prefiksy i sufiksy łączące się w wyrazami
z grupy yōgen
Do czasowników, przymiotników i czasowników przymiotnych mogły być

dodawane prefiksy i sufiksy, które modyfikowały ich znaczenie. Stojące przed
wyrazem prefiksy nie wpływały na jego właściwości gramatyczne, natomiast
sufiksy zmieniały niekiedy jego gramatyczną przynależność.
Prefiksy
なま(生) nama
Połączenie: dochodzi do czasowników, przymiotników i czasowników przy-
miotnych
Znaczenie: ‘trochę, w jakiś sposób’
なま荒荒し namaaraarashi – ‘trochę ostry, szorstki’

なまはしたなし namahashitanashi – ‘trochę dziwny, niezręczny, niemiły’
なま苦し namakurushi – ‘trochę trudny’
なま憎し namanikushi – ‘trochę odległy, znienawidzony’
なま隠す namakakusu – ‘w jakiś sposób ukryty, schowany’
PRZYKŁADY
おはしながらとくも渡り給はぬ、なま恨めしかりければ、(...) 源氏
Ohashinagara (wymawiane owashinagara) toku mo wataritamahanu (wymawiane
wataritamawanu), namaurameshikarikereba, (...)
‘[Książę Genji] był wprawdzie w pałacu, ale nie przyszedł [do Murasaki]
szybko, co spowodowało, że poczuła lekki żal (...)’
いらへ給はで、程へければなまはしたなしきに、(...) 源氏
Irahetamahade (wymawiane iraetamawade) hodo hekereba, namahashitanashiki
ni, (...)
‘Ponieważ [książę Genji] nie przysłał odpowiedzi, a upłynęło już sporo czasu,
[kobieta] czuła się trochę niezręcznie.’

Prefiks nama łączy się również z rzeczownikami i oznacza: ‘niedojrzały’, ‘młody’
なま学生 namagakusei – ‘młody student’

生女 namawonna (wymawiane namaonna) – ‘młoda, niedojrzała ko-
bieta’; ‘kobieta z niższych warstw społecznych’
なま心 namagokoro – ‘młode serce, niedojrzałe serce’; ‘płytka miłość,
uczucie’
なま聞き namagiki – ‘niedosłyszenie’
なま覚え namaoboe – ‘niezapamiętanie’
なま女房 namanyoubau (wymawiane namanyōbō) – ‘świeżo zatrudniona
dama dworu’
生夕暮れ namayufugure (wymawiane namayūgure) – ‘prawie zmierzch’
さし(差し) sashi
Połączenie: dochodzi do czasowników
Znaczenie: intensyfikuje znaczenie
差し上がる sashiagaru – ‘wschodzić (o słońcu)’

差し当たる sashiataru – ‘bezpośrednio świecić, oświetlać’
差し出づ sashiizu – ‘błyszczeć, świecić, wychodzić, pojawiać się’
差し隠す sashikakusu – ‘zasłaniać twarz’
差し曇る sashikumoru – ‘zachmurzyć się wyraźnie’
差し入る sashiiru – ‘wpadać (o świetle), oświetlać’
差しすぐ sashisugu – ‘przechodzić, przejeżdżać’
PRZYKŁADY
朝日のはなばなと差し上がるほどに、(...) 枕草子
Asahi no hanabana to sashiagaru hodo ni,(...)
‘Kiedy poranne słońce cudownie wzeszło (...)’
月おぼろに差し出でて、(...) 源氏
Tsuki oboro ni sashiidete,(...)
‘Księżyc świecił przymglonym światłem (...)’
うち (打ち) uchi
Połączenie: dochodzi do czasowników

Prefiksy i sufiksy łączące się w wyrazami z grupy yōgen 81
Znaczenie:
1. wzmacnia znaczenie danego słowa: ‘całkowicie’, ‘zupełnie’
うち出づ uchiizu – ‘wyjść, opuścić’
うち入る uchiiru – ‘wyjść, opuścić’
うち絶ゆ uchitayu – ‘zniknąć całkowicie’
うち曇る uchikumoru – ‘zachmurzyć się całkowicie’
うち驚く uchiodoroku – ‘zdziwić się mocno’
うち語らふ uchikatarafu (wymawiane uchikatarō) – ‘rozmawiać, dyskutować
zdecydowanie’
2. opisuje krótkotrwałe, chwilowe doświadczenie

うち見る uchimiru – ‘dojrzeć trochę, ujrzeć trochę’
うち聞く uchikiku – ‘usłyszeć trochę’
うち言ふ uchiyufu (wymawiane uchiyū) – ‘napomknąć’
PRZYKŁADY
明日うち出でんとて (...) 平家
Ashita uchiiden tote (...)
‘Rozmyślał o tym, że zamierza jutro wyruszyć do walki (...)’
うち見るより珍しううれしきにも、ひとつ涙ぞこぼれける。源氏
Uchimiru yori mezurashiu (wymawiane mezurashū) ureshiki ni mo, hitotsu namida
koborekeru.
‘Po tym jak zobaczył przez chwilę [księcia Genji], był nie tylko szczęśliwy,
ale i wzruszony do łez.’
若き人はものをおかしくて、みなうち笑ひぬ。源氏
Wakaki hito wa mono o okashikute, mina uchiwarahinu (wymawiane uchiwarainu).
‘Młodzi ludzie [młode damy dworu] byli zabawni i wszyscy trochę się z nich
naśmiewali.’
Sufiksy
ぶ bu
Połączenie: dochodzi do rdzenia przymiotników koniugacji typu ku (ku
katsuyō) i czasowników przymiotnych koniugacji typu nari i tari oraz do po-
staci shūshikei przymiotników koniugacji typu shiku (shiku katsuyō).
Znaczenie: sprawiać wrażenie, wyglądać na
Odmiana: według koniugacji kami nidan

未然形び
連用形び
終止形ぶ
連体形ぶる
已然形ぶれ
命令形びよ
悲し悲しぶ kanashibu – ‘sprawiać wrażenie smutnego, żałosnego’

美し美しぶ utsukushibu – ‘sprawiać wrażenie ślicznego’
はかなしはかなぶ hakanabu – ‘sprawiać wrażenie ulotnego, niestałego’
あはれなりあはれぶ aharebu (wymawiane awarebu) – ‘wyglądać na wzru-
szonego’
貴なり貴ぶ atebu – ‘wyglądać na szlachetnego’
PRZYKŁADY
若き君達とて、すきずきしく、貴びてもおはしまさず。源氏
Wakaki kimitachi tote, sukizukishiku, atebite mo ohashimasazu (wymawiane owa-
shimasazu).
‘Chociaż jest młodym arystokratą, to nie zachowuje się [nie sprawia wrażenia]
ani zalotnie, ani szlachetnie.’
花をめで、鳥をうらやみ霞をあはれび (…) 古今集

Hana o mede, tori o urayami, kasumi o aharebi (wymawiane awarebi) (...)
‘Podziwia kwiaty, zazdrości ptakom i [sprawia wrażenie, że] wzrusza się wi-
dokiem mgły (...)’
Sufiks bu (w tym samym znaczeniu) łączy się również z rzeczownikami.
大人ぶ otonabu – ‘wyglądać na dojrzałego’

みやぶ miyabu – ‘sprawiać wrażenie eleganckiego’
翁ぶ okinabu – ‘wyglądać na starego’
都ぶ miyakobu – ‘sprawiać wrażenie światowca, człowieka obytego’
鄙ぶ hinabu – ‘wyglądać na prowincjusza’

田舎ぶ winakabu (wymawiane inakabu) – ‘wyglądać na wieśniaka’

女ぶ wonnabu (wymawiane onnnabu) – ‘wyglądać kobieco’
PRZYKŁADY
男の目ほそきは女びたり。枕草子
Wotoko (wymawiane otoko) no me hosoki wa wonnabitari (wymawiane onnabitari).
‘Wprawdzie był mężczyzną, ale jego wąskie oczy sprawiały wrażenie kobiecych.’
ただ鄙びたる武士に異ならず。方丈記
Tada hinabitaru mononofu ni kotonarazu.
‘Nie różnił się od wojowników zachowujących się jak prowincjusze (dosł.
prowincjonalnie)’.
かぬ kanu
Połączenie: dochodzi do postaci ren’yōkei czasowników
Znaczenie: ‘nie móc czegoś zrobić, trudno coś zrobić; nie móc czegoś znieść’
Odmiana: według koniugacji shimo nidan
かぬ
未然形かね
連用形かね
終止形かぬ
連体形かぬる
已然形かぬれ
命令形かねよ
明かす明かしかぬ akashikanu – ‘nie móc zasnąć; nie móc wyjaśnić,

rozwiązać’
言ふ言ひかぬ ihikanu (wymawiane iikanu) – ‘nie móc powie-
dzieć, trudno powiedzieć’
思ふ思ひかぬ omohikanu (wymawiane omoikanu) – ‘nie móc
pomyśleć, trudno pomyśleć; nie móc oprzeć się
uczuciu miłości’
慰む慰めかぬ nagusamekanu – ‘nie móc pocieszyć’
飛び立つ飛び立ちかぬ tobitachikanu – ‘nie móc wyskoczyć’
待つ待ちかぬ machikanu – ‘nie móc się doczekać’
見る見かぬ mikanu – ‘nie móc zobaczyć, trudno zobaczyć’

忘る忘れかぬ wasurekanu – ‘nie móc zapomnieć, trudno zapo-

mnieć’
PRZYKŁADY
つゆまどろまれず、明かしかねさせ給ふ源氏
Tsuyu madoromarezu, akashikanesasetamafu (wymawiane akashikanesasetamō).
‘[Cesarz] nie mógł się uspokoić i trudno było mu zasnąć’
吾を待ちかねて万葉集
A o machikanete
‘Czekał na mnie z niecierpliwością [nie mógł się na mnie doczekać]’
家見れど家も見かねて万葉集
Ie miredo ie mo mikanete
‘Chociaż patrzyłem na dom, to nie mogłem go dojrzeć’
がる garu
staci shūshikei przymiotników koniugacji typu shiku (shiku katsuyō)
Znaczenie: ‘odczuwać, czuć konkretne uczucie, emocje’
Odmiana: według koniugacji yodan
がる
未然形がら
連用形がり
終止形がる
連体形がる
已然形がれ
命令形がれ
ねたしねたがる netagaru – ‘czuć zazdrość, wściekłość’

美し美しがる utsukushigaru – ‘odczuwać piękno’
口惜し口惜しがる kuchiwoshigaru (wymawiane kuchioshigaru) – ‘żało-
wać, odczuwać żal’
あはれなりあはれがる aharegaru (wymawiane awaregaru) – ‘czuć smutek,
odczuwać wzruszenie’

PRZYKŁADY
御方々、物見給はぬことを口惜しがり給ふ。源氏
Onkatagata monomitamahanu (wymawiane monomitamawanu) koto o kuchiwoshi-
garitamafu (wymawiane kuchioshigaritamō).
‘Damy [dworu] czuły żal, że nie zobaczyły przedstawienia.’
ひろげて御覧じて、いといたくあはれがらせ給ひて、(...) 源氏
Hirogete goranjite, ito itaku aharegarasetamahite (wymawiane awaregarasetamaite)
(...)
‘[Cesarz] rozłożył i przeczytał [list], i poczuł wielki smutek.’
げ ge
Znaczenie: ‘wyglądający na, zachowujący się niczym, sprawiający wrażenie, że’
Odmiana: według koniugacji nari katsuyō
げなり
未然形げなら
連用形げなり lub げに
終止形げなり
連体形げなる
已然形げなれ
命令形げなれ
悪し ashi 悪しげ ashige ‘wyglądający na złego’

あはれなり aharenari あはれげ aharege (wymawiane awarege)
‘sprawiający wrażenie smutnego, wzruszonego’
怪し ayashi 怪しげ ayashige ‘wyglądający na podejrzanego’
無し nashi 無げ nage ‘wyglądający, jakby go nie było’
静かなり shizukanari 静かげ shizukage ‘sprawiający wrażenie cichego’
PRZYKŁADY
髪のうつくしげにそがれたる末も源氏
Kami no utsukushige ni sogaretaru sue mo.
‘Włosy sprawiają wrażenie ślicznych, podobnie jak przycięte końcówki.’

やすくすなほにして、姿も清げにあはれも深くみゆ。徒然
Yasuku sunaho (wymawiane sunao) ni shite, sugata mo kiyoge ni ahare (wyma-
wiane aware) mo fukaku miyu.
‘[Pieśni dawnych Japończyków] były proste i szczere, a ich forma wypraco-
wana i przepełniona uczuciem.’
だつ datsu
Znaczenie: ‘wyglądać na, sprawiać wrażenie, udawać’
だつ
未然形だた
連用形だち
終止形だつ
連体形だつ
已然形だて
命令形だて
うるはしうるはしだつ uruhashidatsu (wymawiane uruwashidatsu) – ‘wyglą-

dać na ślicznego’
さかしさかしだつ sakashidatsu – ‘sprawiać wrażenie mądrego; udawać
mądrego’
艶なり艶だつ endatsu – ‘wyglądać na eleganckiego, szlachetnego’
Sufiks datsu łączy się również z rzeczownikami, zamieniając je na czasowniki

odrzeczownikowe. Ma to samo znaczenie.
紫 murasaki – ‘fiolet’ 紫だつ murasakidatsu – ‘wyglądać na fioletowy’

景色 keshiki – ‘krajobraz’ 景色だつ keshikidatsu – ‘wyglądać, sprawiać wra-
żenie’

旅 tabi – ‘podróż’ 旅だつ tabidatsu – ‘wyglądać niczym podróż,

sprawiać wrażenie, jakby się podróżowało’
PRZYKŁADY
さばかりさかしだち、真字書きちらして侍るほど、(...) 紫式部日記
Sabakari sakashidachi, mana kakichirashite haberu hodo,(...)
‘[Sei Shōnagon] udaje mądrą osobę i zawsze popisuje się pisaniem znaków
chińskich.’
紫だちたる雲枕草子
Murasakidachitaru kumo
‘Chmury, które wyglądały, jakby były fioletowe’
がたし (難し) gatashi

Połączenie: dochodzi do postaci ren’yōkei czasowników, tworząc przymiotniki
odczasownikowe
Znaczenie: ‘trudny, ciężki do zrobienia; trudno, ciężko coś zrobić’
Odmiana: według koniugacji przymiotnikowej typu ku i rozszerzonej typu kari.
がたし
未然形がたくがたから
連用形がたくがたかり

終止形がたし –
連体形がたきがたかる
已然形がたけれ –
命令形 – がたかれ
忘れる忘れがたし wasuregatashi – ‘trudno jest zapomnieć’

明かす明かしがたし akashigatashi – ‘trudno jest zasnąć’
暮らす暮らしがたし kurashigatashi – ‘trudne warunki życia, trudny do życia’
過ぐ過ぎがたし sugigatashi – ‘trudno jest przejść’
PRZYKŁADY
忘れがたく口惜しきことが多かれど、(...) 土佐
Wasuregataku kuchowoshiki (wymawiane kichioshiki) koto ga ohokaredo (wyma-
wiane ōkaredo), (...)
‘Chociaż dużo było trudnych do zapomnienia i przykrych rzeczy, to (...)’

2.7. Ćwiczenia: koniugacje czasowników,
przymiotników i czasowników
przymiotnych
1. Proszę podać rodzaj koniugacji oraz szereg odmiany następujących

czasowników.
1. 見る 11. 置く
2. 死ぬ 12. 起く
3. 蹴る 13. 立つ
4. 侍り 14. をり
5. あり 15. 来る
6. 居る 16. 射る
7. 来 17. 寝
8. 覚ゆ 18. 恨む
9. 咲く 19. 恋ふ
10. 流る 20. 比ぶ
2. Proszę podać rodzaj koniugacji następujących przymiotników i cza-

sowników przymiotnych.
1. 長し 17. はかなし
2. 悲し 18. おろかなり
3. 堂堂たり 19. をかしげなり
4. あはれなり 10. 荒涼たり
5. めでたし 11. 悪し
6. 嬉し 12. 静かなり

Ćwiczenia: koniugacje czasowników, przymiotników i czasowników przymiotnych 89
3. Proszę odmienić następujące czasowniki:
蹴る聞こゆ試みる足る経老ゆ
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR
4. Proszę odmienić następujące przymiotniki i czasowniki przymiotne:
茫茫たり悪し仄かなりなし凄まじをかし
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR

5. Proszę wyjaśnić formę podkreślonych czasowników lub przymiotni-

ków i przetłumaczyć zdania na język polski.
1. いづら猫は。
こち率て来。更級
2. この人を具して、往にけり。徒然草
3. かぐや姫「しばし待て」と言ふ。竹取
4. 旅の心を詠めと言ひければ伊勢
5. その前後死ぬるもの多し。方丈記
6. 七日になりぬ。同じき港にあり。土佐
7. 藤原の常行と言ふ人いまそがりけり。伊勢
8. なほここにあれ。源氏
9. うち泣きて書くことばは竹取
10. 文を広げて見て返りごと書く。竹取
11. しかももとの水にあらず。方丈記
12. 死なば一所で死なむ。平家
13. この「尻蹴よ」
と言はるる相撲は、宇治拾遺
14. かならず蹴たまへ。宇治拾遺
15. なにごとぞと答ふる声すなり。宇治拾遺
16. 飢ゑる人、その数を知らず。方丈記
17. 春は藤波を見る。方丈記
18. 石田より落つる者ともなく、平家
19. 春過ぎて夏来たるらし。万葉集
20. 命長ければ恥多し。徒然草
21. いみじき盗人の大将軍ありけり。今昔
22. 思ひ出でても悲しかりけり。平家
23. 久しく御文もなし。更級
24. 人の心すなほならねば偽なきにしもあらず。徒然草
25. あけぼの空朧朧たりとして奥の細道
6. Proszę wstawić czasownik lub przymiotnik w podanej formie.
1. 時はいと（あはれなり – RT)ほどなり。蜻蛉
2. 門（たたく‒RT)音も（す‒MZ)ず。枕草子
3. わが身(古る‒ IZ)ば(置く‒RT) 所（なし‒SH)。古今集
4. たきぎを(取る‒RY)て世を(過ぐ‒RT)ほどに、宇治拾遺

Ćwiczenia: koniugacje czasowników, przymiotników i czasowników przymiotnych 91
5. 早く
（過ぐ‒MR)。枕草子
6. 行き(過ぐ‒IZ)ば、はるばると浜に(出づ‒RY)ぬ。蜻蛉
7. ほととぎす（鳴く‒RY)つる方を（眺む‒IZ)ば、千載集
8. (心細し‒RY) (住む‒RY)（なす‒RY)たるいほり
（あり ‒ SH)。徒然草
9. 男女（死ぬ‒RT)者数十人、方丈記
10. 花の（散る‒RY)、月の（かたぶく‒RT)を（慕ふ‒SH)。徒然草
7. Proszę podać różnice w koniugacji pomiędzy poszczególnymi czasow-

nikami oraz ich znaczenie.
1. すなす
2. 来来る
3. 用ゐる用ふ
4. 死ぬ死す
5. 居る居り
6. 見る見ゆ
8. Proszę połączyć sufiksy i prefiksy słowotwórcze z odpowiednimi wy-

razami z grupy yōgen i przetłumaczyć na język polski.
用言がたしかぬぶがるうちさしだつげ
忘る
言ふ
聞く
あり
あはれなり
めづらし
ねたし

SŁOWNICZEK WYRAZÓW WYSTĘPUJĄCYCH W ZDANIACH:

A ねば neba – słowo posiłkowe negacji
あけぼの akebono – poranek (pochodzi od zu) połączone z party-
kułą ba poprzez IZ (ponieważ nie)
B ぬ nu – słowo posiłkowe (łączy się z RY)
ば ba – partykuła (łączy się z IZ), two- oznacza dokonaność czynności
rzy zdania wynikowe (ponieważ) lub 盗人 nusubito – złodziej, bandyta
czasowe (kiedy); (łączy się z MZ)
oznacza tryb warunkowy (jeśli, jeżeli) R
り ri – słowo posiłkowe (łączy się z RY)
F oznaczające dokonaność lub ciągłość
藤波 fujinami – „fala wistarii”, wistarie czynności
spływające niczym fale る ru – słowo posiłkowe (łączy się z MZ)
藤原の常行 Fujiwara no Tsuneyuki – po- oznaczające passivum, tutaj w formie
stać historyczna rentaikei – ruru
はるばると harubaruto – daleko, w oddali
ほど hodo – kiedy (rzeczownik defek- S
tywny) しばし shibashi – trochę
ほととぎす hototogisu – kukułka しも shimo – partykuła pełniąca funkcję
emfatyczną
I
いと ito – bardzo
T
偽 itsuwari – kłamstwo
大将軍 taishōgun – przywódca, dowódca,
いづら izura – gdzie, dokąd
generał, tutaj: herszt bandy
いほり(庵) ihori (wymawiane iori) – szałas
たきぎ takigi – drewno na opał
たる taru – słowo posiłkowe (łączy się
K
z RY) oznacza dokonaność lub cią-
返りごと kaerigoto – odpowiedź na list
głość czynności
けりkeri – słowo posiłkowe (łączy się z RY)
て te –partykuła koneksywna oznacza:
oznaczające czas przeszły narracyjny
i (łączy się z RY)
M
もとの motono – pierwotny U
む mu – słowo posiłkowe (łączy się z MZ), うち泣く uchinaku – zalewać się łzami,
oznacza tryb przypuszczający (chyba), koniugacja yodan
a w I os. wolę (chcę, mam zamiar)
Y
N 詠む yomu – recytować, układać wiersze,
波 nami – fala koniugacja yodan
なほ naho (wymawiany nao) – zatem,
w takim razie Z
なり nari – słowo posiłkowe (SH) oznacza ず zu – słowo posiłkowe oznaczające
cytowanie, mowę zależną (podobno) negację (łączy się z MZ)

Rozdział 3
Słowa posiłkowe
jodōshi
Słowa posiłkowe jodōshi – typologia • Formy negacji. Formy trybu oznaj-

mującego • Formy czasu przeszłego • Formy trybu dokonanego • Formy
trybu przypuszczającego • Forma trybu przypuszczającego i mowy zależ-
nej • Formy wolitywne • Forma porównawcza • Formy strony biernej •
Formy strony sprawczej • Słowa posiłkowe używane w epoce Nara • Sło-
wa posiłkowe używane od epoki Muromachi • Upodobnienia fonetyczne
słów posiłkowych.

3.1. Słowa posiłkowe jodōshi – typologia
W klasycznym języku japońskim funkcje wykładników kategorii grama-

tycznych pełniły jodōshi 助動詞, czyli słowa posiłkowe. Sam wyraz jodōshi w do-
słownym tłumaczeniu oznacza wprawdzie „czasownik posiłkowy”, ale ponie-
waż oprócz czasowników występowały w tej funkcji również przymiotniki (na
przykład formy wolitywne tashi, mahoshi – ‘chcieć (coś zrobić)’), jako polski
ekwiwalent przyjęłam tutaj termin „słowo posiłkowe”, który lepiej oddaje
przynależność do poszczególnych części mowy.
W odróżnieniu od języka współczesnego, w starojapońszczyźnie wyróżnia
się wiele rodzajów jodōshi. Można je sklasyfikować, w zależności od podsta-
wowego znaczenia, na kilka podgrup:
1. Formy negacji, uchikeshi 打消 – zu, maji, ji

2. Formy trybu oznajmującego, dantei 断定 – nari, tari
3. Formy czasu przeszłego, kako 過去 – ki, keri
4. Formy trybu dokonanego, kanryō 完了– ri, tari, nu, tsu
5. Formy trybu przypuszczającego, suiryō 推量 – mu, muzu, kemu, ramu,
meri, rashi, mashi, beshi
6. Forma trybu przypuszczającego suiryō 推量 i mowy zależnej denbun
伝聞 – nari
7. Formy wolitywne, kibō 希望 – mahoshi, tashi, maushi
8. Forma porównawcza, hikyō 比況 – gotoshi
9. Formy strony biernej, ukemi 受身– ru, raru
10. Formy strony sprawczej, shieki 使役 – su, sasu, shimu
Znajomość słów posiłkowych jest niezbędna do prawidłowego zrozumie-

nia i interpretacji tekstów klasycznych. Najważniejszą rzeczą w ich przyswoje-
niu jest opanowanie trzech podstawowych aspektów, a mianowicie znaczenia
(imi 意味), typu koniugacji (katsuyō 活用) oraz połączenia (setsuzoku 接続),
czyli postaci wyjściowej kei, która służy do łączenia danego jodōshi z innymi
yōgenami.

3.2. Formy negacji
ず zu
Znaczenie: negacja czasownika i przymiotnika: ‘nie (robić czegoś)’, ‘nie (jest)’
Koniugacja: ma prostą odmianę nieregularną oraz dodatkową zari katsuyō
ザリ活用 służącą najczęściej do połączeń z innymi słowami posiłkowymi.
ずざり
未然形ずざら
連用形ずざり
終止形ず –
連体形ぬざる
已然形ねざれ
命令形 – ざれ
W okresie Nara istniało słowo posiłkowe nu oznaczające negację, które

miało regularną odmianę według koniugacji yodan (szereg na-gyō).
未然形な
連用形に
終止形 –
連体形ぬ
已然形ね
命令形 –
Użycie słowa posiłkowego nu zanikło już w okresie Heian i jedynie
w szczątkowej wersji, tj. w dwóch postaciach rentaikei (nu) i izenkei (ne) jego
odmiana została włączona do koniugacji nieregularnej zu.
Dodatkowa koniugacja zari katsuyō wykształciła się w okresie Heian z po-
łączenia słowa posiłkowego zu z czasownikiem ari (‘być, istnieć’), co dało
formę zu+ari – zari.

96 Słowa posiłkowe jodōshi
Formy rentaikei ぬ i izenkei ね z odmiany prostej są używane również w ję-

zyku współczesnym.
見知らぬ人 mishiranu hito – ‘nieznajomy człowiek’ 連体形
言わねばならぬ iwaneba naranu – ‘muszę powiedzieć’ 已然形, 連体形
Połączenie: mizenkei
PRZYKŁADY
魚は水に飽かず。終止形方丈記
Sakana wa mizu ni akazu.
‘Rybie nie znudzi się woda.’
都に見えぬ鳥なれば、みな人見知らず。連体形、終止形伊勢
Miyako ni mienu tori nareba, mina hito mishirazu.
‘Ponieważ jest to ptak, którego nie widziano w stolicy, nikt go nie zna.’
* partykuła ば ba łączy się z formą izenkei i oznacza: ‘ponieważ’ albo ‘kiedy’.
* mina hito – dosł. ‘wszyscy’
風波やまねば、(...) 已然形土佐
Kaze nami yamaneba, (...)
‘Ponieważ wiatr i fale nie uspokoiły się, (...)’
人、木石にあらざれば、みな情あり。已然形源氏
Hito, bokuseki ni arazareba, mina nasake ari.
‘Ponieważ ludzie nie są ani drzewami, ani kamieniami, (wszyscy) mają uczucia.’
ゆめゆめ忘れざれ。命令形今昔
Yumeyume wasurezare!
‘Absolutnie nie wolno ci zapomnieć!’
時知らぬ山は富士の峰。連体形伊勢
Toki shiranu yama wa Fuji no mine.
‘Góra Fuji i jej wierzchołek nie znają [upływu] czasu.’
じ ji
Znaczenie:
1. negacja czasownika i przymiotnika w trybie przypuszczającym; tłuma-
czy się jako: ‘chyba nie’, ‘prawdopodobnie nie’, ‘raczej nie (robić czegoś)’.
2. kiedy podmiotem jest I osoba, oznacza: ‘nie zamierzam’, ‘nie chciał-
bym’, ‘raczej nie chcę’.

Formy negacji 97
Koniugacja: ji jest nieodmienne i ma tylko trzy postaci, które były w użyciu,

a mianowicie shūshikei, rentaikei i izenkei.
未然形 –
連用形 –
終止形じ
連体形じ
已然形じ
命令形 –
PRZYKŁADY
法師はばかりうらやまかしからぬものはあらじ。終止形徒然
Hofushi (wymawiane hōshi) wa bakari urayamashikaranu mono wa araji.
‘Chyba nie ma osoby, która by mogła czegokolwiek zazdrościć mnichom.’
* urayamashikaranu – przeczenie w znaczeniu pytania retorycznego
「おそく来る奴ばらを待たじ」とのたまひて、(...) 終止形竹取

Osoku kuru yatsubara o mataji to notamaite, (...)
‘[Księżniczka] powiedziała: „nie mam zamiaru czekać na mężczyzn, którzy
się spóźniają”’
まじ maji
Znaczenie: pięć podstawowych znaczeń:
1. negacja czasownika i przymiotnika w trybie przypuszczającym, tłuma-
czy się jako: ‘chyba nie’, ‘raczej nie’, ‘prawdopodobnie nie (robić czegoś)’
2. kiedy podmiotem jest I osoba, oznacza: ‘nie zamierzam’, ‘nie chciał-
bym’, ‘raczej nie chcę’
3. brak możliwości: ‘nie można (czegoś zrobić)’
4. ‘nie powinno się’, ‘nie należy (czegoś robić)’
5. zakaz: ‘nie wolno (czegoś robić)’
Koniugacja: maji, podobnie jak zu, ma dwie odmiany: prostą koniugację we-
dług odmiany przymiotnikowej ku katsuyō oraz dodatkową koniugację zgod-
ną z rozszerzoną odmianą przymiotników kari katsuyō, używaną najczęściej
w połączeniach z innymi czasownikami posiłkowymi.

まじ
未然形（まじく）* まじから
連用形まじくまじかり
終止形まじ –
連体形まじきまじかる
已然形まじけれ –
命令形 – –
* postać rzadko używana
Połączenie: shūshikei, wyjątek stanowią czasowniki koniugacji rahen łączące

się poprzez rentaikei.
PRZYKŁADY
1.
唐物は薬のほかは、なくとも事欠くまじ。終止形徒然
Karamono wa kusuri no hoka wa, nakutomo koto kakumaji.
‘Oprócz lekarstw, nie brakuje nam żadnych chińskich wyrobów.’
2.
わが身は女なりとも、敵の手にはかかるまじ。終止形平家
Waga mi wa wonna (wymawiane onna) naritomo, teki no te ni wa kakarumaji.
‘Wprawdzie jestem kobietą, ale nie chciałabym wpaść w ręce wroga.’
* partykuła spójnikowa ともtomo łączy się z formą shūshikei i oznacza: ‘chociaż’ albo
‘wprawdzie’
3.
たやすく人寄りて来まじき家を造りて、(...) 連体形竹取
Tayasuku hito yorite kumajiki ie o tsukurite,(...)
‘Zbudowałem dom tak, aby inni nie mogli się do niego łatwo zbliżyć.’
4.
妻といふものこそ男の持つまじきものなれ。連体形徒然
Tsuma to ifu (wymawiane yū) mono koso wotoko (wymawiane otoko) no motsu-
majiki mono nare.
‘Mężczyzna nie powinien mieć żony.’
* partykuła emfatyczna こそ koso wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci izenkei
i dodatkowo podkreśla rzeczownik, przy którym stoi

Formy negacji 99
5.
おろかにもてなし給ふまじと、かえすがえす戒め給へり。終止形源氏
Oroka ni motenashitamafumaji (wymawiane motenashitamōmaji) to, kaesugaesu
imashimetamaeri.
‘Przez cały czas ostrzegał, mówiąc, że nie wolno tak nonszalancko traktować
innych.’

3.3. Formy trybu oznajmującego
W klasycznym języku japońskim istniały dwa czasowniki posiłkowe pełnią-

ce funkcję wykładników trybu oznajmującego, a mianowicie nari なり i tari たり.
なり nari
Znaczenie: wykładnik zdania oznajmującego, odpowiednik spójki de aru
である w języku współczesnym
Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej nari katsuyō.
なり
未然形なら
連用形なり lub に*
終止形なり
連体形なる
已然形なれ
命令形なれ
Połączenie: z czasownikami w formie rentaikei, oraz bezpośrednio z rzeczow-

nikami
* Słowo posiłkowe nari w połączeniu z czasownikami: ari あり (‘być’), haberi 侍り(‘być’
– forma grzeczna) i ohasu (wymawiane owasu) おはす (‘być’ – forma aprecjatywna)
łączy się poprzez postać ren’yōkei – ni.
花にあり。 Hana ni ari. ‘To jest kwiat.’
鬼にはあらず。 Oni ni wa arazu. ‘Nie jest demonem.’
仏にはおはさず。 Hotoke ni wa ohasazu (wymawiane owasazu). ‘Nie jest
Buddą.’
PRZYKŁADY
父はなほ人にて、母なむ藤原なりける。 2x連用形伊勢

Formy trybu oznajmującego 101
Chichi wa naho (wymawiane nao) hito ni te, haha namu Fujihara (wymawiane
Fujiwara) narikeru.
‘Ojciec był zwykłym człowiekiem, matka natomiast była z rodu Fujiwara.’
* partykuła emfatyczna なむ namu wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci renta-
ikei i dodatkowo podkreśla znaczenie rzeczownika, przy którym stoi. Słowo posiłkowe
keri (postać rentaikei) oznacza czas przeszły.
壷なる御薬たてまつれ。連体形竹取
Tsubo naru mikusuri tatematsure.
‘Panie, zażyj proszę lekarstwo, które znajduje się w szkatułce!’
たり tari
Znaczenie: wykładnik zdania oznajmującego, odpowiednik spójki de aru であ
る w języku współczesnym
Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej tari katsuyō.
たり
未然形たら
連用形たり lub と*
終止形たり
連体形たる
已然形たれ
命令形たれ
Połączenie: wyłącznie z rzeczownikami

* Słowo posiłkowe tari łaczy się z czasownikiem ari あり (‘być’) oraz z partykułami te
て i shite して poprzez postać ren’yōkei – to.
花とあり。Hana to ari. ‘To jest kwiat.’
PRZYKŁAD
忠盛、備前の守たりしとき、(...) 連用形平家
Tadamori Bizen no mori tarishi toki, (...)
‘Kiedy Tadamori był dowódcą policji w prowincji Bizen, (...)’
* słowo posiłkowe ki, tutaj w postaci rentaikei jako shi, oznacza czas przeszły.

3.4. Ćwiczenia: negacja i tryb oznajmujący
1. Proszę odmienić następujące słowa posiłkowe.
ずたりまじなりじざり
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR
2. Proszę wyjaśnić formę podkreślonych słów posiłkowych i przetłuma-

czyć zdania na język polski.
1. 心は枯れじ、草木ならねば、大和
2. 女は髪もさげざりけり。平家
3. 改めて益なき事は、改めぬをよしとするなり。徒然
4. ただ物をのみ見むとするなるべし。徒然

Ćwiczenia: negacja i tryb oznajmujący 103
5. この川、飛鳥川（あすか）にあらねば、土佐
6. するがにある富士の高い山の峰万葉集
7. つかの間も忘るまじきなり。徒然
8. 冬枯れの景色こそ、秋にはおさおさ劣るまじけれ。徒然
9. 月ばかりおもしろきものはあらじ。徒然
10. げにただ人にはあらざりけり。竹取
11. おのが身はこの国の人にもあらず。月の都の人なり。竹取
12. 清盛、嫡男たるによって、その跡を継ぐ。平家

A O
改む aratamu – zmienić, poprawić おのが身 onogami – ja
跡を継ぐ ato o tsugu – dziedziczyć おさおさ osaosa – absolutnie nie, rzadko
(przysłówek łączący się z formą ne-
C gacji)
嫡男 chakunan – najstarszy syn, pierwo- 劣る otoru – być gorszym, przegrywać,
rodny ustępować, koniugacja yodan
G S
げに geni – w rzeczywistości さぐ sagu – opadać, koniugacja yodan
草木 sōmoku – rośliny, kwiaty i drzewa
K するが Suruga – dawna nazwa prefektury
枯る karu – wysychać, schnąć Shizuoka
清盛 Kiyomori – postać historyczna, Taira
Kiyomori T
こそ koso – partykuła podkreślająca, em- 立ちかえる tachikaeru – nasilić się, po-
fatyczna, wymaga od orzeczenia formy wstać i zmienić kierunek (o falach)
izenkei. ただ tada – zwykły, przeciętny
つかの間 tsukanoma – przez chwilę,
M przez moment
見むとす mimu to su – usiłować zobaczyć
(tryb przypuszczający む mu + party- Y
kuła と to + czasownik すsu ‘robić’) 益なし yakunashi – bez zysku, profitu
やむ yamu – przestać, ustać, koniugacja
yodan
よしとす yoshi to su – uznawać za dobre,
poprawne

3.5. Formy czasu przeszłego
けり keri
Znaczenie: dwa podstawowe znaczenia:
1. czas przeszły „narracyjny” w opowieściach monogatari; narrator opowiada
o zdarzeniach z przeszłości, o których słyszał lub są powszechnie znane.
Znaczenie to można przełożyć jako: ‘podobno (coś się wydarzyło)’
2. forma emfatyczna w poezji, akcentująca wypowiedziane emocje.
Koniugacja: według koniugacji rahen
けり
未然形けら
連用形 –
終止形けり
連体形ける
已然形けれ
命令形 –
Połączenie: ren’yōkei
PRZYKŁADY
1.
今は昔比叡のやまに児ありけり。終止形宇治拾遺
Ima wa mukashi Hiei no yama ni chigo arikeri.
‘Dawno temu na górze Hiei był sobie pewien chłopiec.’
2.
今宵は十五夜なりけり。終止形源氏
Koyohi (wymawiane koyoi) wa jifugoya (wymawiane jūgoya) narikeri.
‘Wieczorem była pełnia (dosł. piętnasty dzień ósmego miesiąca)’.

Formy czasu przeszłego 105
き ki
Znaczenie: ki ma znaczenie czasu przeszłego i wskazuje na zdarzenia, które
zostały bezpośrednio przeżyte i doświadczone przez podmiot. Pojawia się
często w partiach dialogowych opowieści.
Koniugacja: według koniugacji nieregularnej.
き
未然形せ
連用形 –
終止形き
連体形し
已然形しか
命令形 –
Połączenie: ren’yōkei; wyjątek stanowią czasowniki koniugacji sahen i kahen,

które mogą łączyć się zarówno poprzez postaci mizenkei, jak i ren’yōkei.
カ変来サ変す
未然形こし, こしかせし, せしか
連用形きし, きしかしき
PRZYKŁADY
京より下りしときに、みな人子供なかりき。連体形、終止形土佐
Kyau (wymawiane kyō) yori kudarishi toki ni, mina hito kodomo nakariki.
‘Kiedy opuszczaliśmy stolicę, nikt z nas nie miał [jeszcze] dzieci.’
来しかた行く末、思ひつづけ給ふ。連体形源氏
Kishi kata yuku sue, omohitsuzuketamafu (wymawiane omoitsuzuketamō).
‘Nieustannie rozmyślał o tym, co było i o tym, co będzie.’

3.6. Formy trybu dokonanego
つ tsu
Znaczenie: dokonaność czynności; tsu często używane jest w połączeniu z cza-
sem przeszłym. Wskazuje na czynność, która dokonała się przy udziale woli
podmiotu lub w wyniku świadomie włożonego wysiłku lub starania.
Koniugacja: według koniugacji shimo nidan.
つ
未然形て
連用形て
終止形つ
連体形つる
已然形つれ
命令形てよ
PRZYKŁADY
この男は垣間見てけり。連用形大和
Kono otoko wa kaimamitekeri.
‘Ten mężczyzna przyjrzał się z ukradka [kobiecie].’
門よくさしてよ。命令形徒然
Mon yoku sashiteyo!
‘Zamknij dobrze bramę!’
衣着せつる人は心異になるなりといふ。連体形竹取
Koromo kisetsuru hito wa kokoro koto ni narunari to ifu (wymawiane yū).
‘Podobno kobieta, która włożyła strój [niebiański], ma dziwną naturę.’

Formy trybu dokonanego 107
ぬ nu
Znaczenie: nu oznacza dokonaność czynności, wskazuje ponadto na czynność,
która zakończyła się w sposób naturalny, niezależny od podmiotu (na przykład
zmiany zachodzące w przyrodzie).
Koniugacja: według koniugacji nahen.
ぬ
未然形な
連用形に
終止形ぬ
連体形ぬる
已然形ぬれ
命令形ね
PRZYKŁADY
花もみな咲きぬれど、音もせず。已然形更級
Hana mo mina sakinuredo, oto mo sezu.
‘Chociaż kwiaty już zakwitły, nie mam wiadomości [od matki].’
* partykuła ど do łączy się z formą izenkei i oznacza ‘chociaż’
暮れぬれば参りぬ。已然形、終止形枕草子

Kurenureba mawirinu (wymawiane mairinu).
‘Kiedy się ściemniło, przybyłam na dwór.’
雨降りぬ。終止形土佐
Ame furinu.
‘Spadł deszcz.’
たり tari
Znaczenie:
1. dokonaność czynności
2. ciągłość czynności; czynność, która zaczęła się w przeszłości i trwa do tej
chwili lub odbywa się właśnie w tej chwili (odpowiednik współczesnej formy
ている te iru)
Koniugacja: według koniugacji rahen.

たり
未然形たら
連用形たり
終止形たり
連体形たる
已然形たれ
命令形たれ
PRZYKŁADY:
1.
酒、よき物ども持て来て、船に入れたり。終止形土佐
Sake, yoki mono domo mote kite, fune ni iretari.
‘Przynieśli ze sobą sake oraz jedzenie i załadowali na statek.’
2.
美しきもの。瓜にかきたる稚児の顔。連体形枕草子
Utsukushiki mono. Uri ni kakitaru chigo no kaho (wymawiane kao).
‘Do pięknych rzeczy należy twarz dziecka narysowana na dyni.’
り ri
Znaczenie:
1. dokonaność czynności
2. ciągłość czynności; czynność, która zaczęła się w przeszłości i trwa do tej
chwili lub odbywa się właśnie w tej chwili (odpowiednik współczesnej formy
ている te iru)
Koniugacja: według koniugacji rahen.
り
未然形ら
連用形り
終止形り
連体形る
已然形れ
命令形れ

Połączenie: izenkei wyłącznie z czasownikami koniugacji yodan oraz mizenkei

z czasownikami koniugacji sahen.
PRZYKŁADY
1.
兼行が書ける扉、あざやかに見ゆるぞあはれなる。連体形徒然
Kaneyuki ga kakeru tobira, azayaka ni miyuru zo aharenaru (wymawiane aware-
naru).
‘Znak „drzwi”, który Kaneyuki napisał, był wyraźny i zachwycający.’
* partykuła emfatyczna ぞ zo wymaga od orzeczenia na końcu zdania formy rentaikei
i ma znaczenie podkreślające.
2.
道知れる人もなくて、まどひ行きけり。連体形伊勢
Michi shireru hito mo nakute, madohi (wymawiane madoi) ikikeri.
‘Nie było nikogo, kto by znał drogę, więc błądzili.’
Informacje dodatkowe
Związki semantyczne form dokonanych z formami czasu przeszłego
Formy nu, tsu, ri oraz tari oznaczające dokonaność czynności często wchodzą
w stałe związki semantyczne z formami czasu przeszłego keri lub ki. Wskazują
wówczas na czynność, która z pewnością się dokonała, wydarzyła. Tłumaczenie:
‘z pewnością’, ‘na pewno (coś się stało)’.
PRZYKŁADY:
てけり tekeri（つ＋けり）
親王大殿ごもらで明かし給うてけり。伊勢
Miko ohodonogomorade (wymawiane ōdonogomorade) akashitamautekeri (wyma-
wiane akashitamōtekeri).
‘Książę przesiedział całą noc nie zmrużywszy nawet oka (nie śpiąc).’
* partykuła で de łączy się z postacią mizenkei i oznacza negację. Pełni funkcję koneksyw-
ną. Czasownik pomocniczy 給ふ tamafu (wymawiane tamō) o znaczeniu aprecjatywnym,
tutaj w połączeniu z tekeri podlega upodobnieniu dźwiękowemu u-onbin.
にけり nikeri（ぬ＋けり）
その人ほどなく失せにけり。徒然
Sono hito hodonaku usenikeri.
‘Tamten człowiek wkrótce zmarł.’

てき teki（つ＋き）
去年見てし秋の月万葉集
Kyonen miteshi aki no tsuki.
‘jesienny księżyc, który widziałem w zeszłym roku’
にき niki (ぬ＋き）
一夜のうちに塵灰となりにき。方丈記
Ichiya no uchi ni chirihai to nariniki.
‘W ciągu jednej nocy wszystko zamieniło się w popiół.’
たりき tariki（たり＋き）
消息などつかはしたりき。源氏
Shausoku (wymawiane shōsoku) nado tsukahashitariki (wymawiane tsukawashi-
tariki).
‘Wysłał jej nawet wiadomość.’
たりけり tarikeri（たり＋けり）
学問をもせずに、もの言うこともなくして、常に寝たりけり。今昔
Gakumon o mo sezu ni, mono iu koto mo nakushite, tsune ni netarikeri.
‘Nie zgłębiał wiedzy i nic nie mówił, tylko przez cały czas spał.’
りけり rikeri（り＋けり）
親王いといたうあはれがり給うて、御衣脱ぎて賜へりけり。伊勢
Miko ito itau (wymawiane itō) aharegaritamaute (wymawiane awaregaritamōte),
onzo nugite tamaherikeri (wymawiane tamaerikeri).
‘Książę bardzo się wzruszył, po czym zdjął swoją szatę i oddał ją [służbie].’
* Czasownik pomocniczy 給ふ tamafu (wymawiane tamō) o znaczeniu aprecjatywnym,
tutaj w połączeniu z partykułą te podlega upodobnieniu dźwiękowemu u-onbin.
りき riki（り＋き）
秋の野のみ草刈り葺き宿れりし宇治の京の仮庵し思ほゆ。万葉集
Aki no no nomi kusa kari fuki yadorerishi Uji no Miyako no kariio shi omohoyu
(wymawiane omōyu).
‘Jesienne pola! Pamiętam, jak ścinałem trawy i wykładałem nimi dach mojej
chatki w Uji, gdzie spędzałem noc.’

*
Porównanie form: dokonanej nu i negacji zu.
ぬず
未然形な –
連用形にず
終止形ぬず
連体形ぬるぬ
已然形ぬれね
命令形ね –
PRZYKŁADY
驚かぬ人連体形 — ず
Odorokanu hito
‘człowiek, który się nie dziwi’
驚かねども、(...) 已然形 — ず
Odorokanedomo, (...)
‘Chociaż się nie zdziwił, (...)’
驚きぬ。終止形 — ぬ
Odorokinu.
‘Zdziwił się.’
驚きね。命令形 — ぬ
Odorokine!
‘Zdziw się!’

3.7. Ćwiczenia: formy czasu przeszłego
i trybu dokonanego
ぬたりりつきけり
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR

1. 今はおろしてよ。竹取
2. 鬼なども我をば見許してむ。源氏
3. 人はいさ心も知らずふるさとは花ぞ昔の香に匂ひける。古今集
4. 松こそめでたかりけれ。謡曲
5. いみじく悲しかりしかば、馬より下りてそこに二ときなむ眺められき。更級
6. にはかに都遷り侍りき。方丈記
7. 昔もひとたびふたたび通ひし道なり。更級
8. 七日七夜といふに武蔵の国に行きつきにけり。更級
9. 多くて見苦しからぬは文車の文塵塚の塵。徒然

Ćwiczenia: formy czasu przeszłego i trybu dokonanego 113
10. もの少し覚ゆれども、腰なむ動かれぬ。竹取
11. こよひはなほとく帰り給ひね。源氏
12. そのこと果てなば、とく帰るべし。徒然
13. 人と向かひたれば、言葉多く、身もくたびれ、心もしづかならず。徒然
14. 怪しがりて寄りて見るに、筒の中光りたり。竹取
15. 月のかたぶくまでふせりて、伊勢
16. その寺はこの親王の建てたまへる寺なり。今昔
17. 雪のおもしろう降りたりし朝、徒然
18. 金はすぐれたれども、鉄の益多きにしかざる。徒然
19. おほかた会へる者なし。徒然
20. 舎人が寝たる足を狐に食はる。徒然
3. Proszę wstawić formę negacji zu lub formę dokonaności nu i prze-

tłumaczyć zdania na język polski.
1. 戦に勝ち………………とおぼゆるぞ。平家
2. 世の人の飢ゑ………寒から …….やうに、世をば行はまほしきなり。徒然
3. 夜の間に牛死に………….。徒然
4. 時知ら……………..山は富士の峰。伊勢
5. 秋来（き）……….と目にはさやかに見え……………ども, 古今集

A H
怪しがりて ayashigarite – podejrzliwie 果つ hatsu – (*hateru, shimo nidan) koń-
czyć się, skończyć się
C
塵塚 chirizuka – warstwa kurzu i śmieci I
戦 ikusa – bitwa, walka
D いさ isa – w połączeniu z czasownikiem
ども domo – partykuła spójnikowa, łączy występującym w negacji shirazu 知ら
się z IZ i oznacza ‘chociaż’, ‘mimo że’ ずoznacza pytanie: ‘nie wiem, jak jest
naprawdę’
F
文車 fumiguruma – szkrzynia na kółkach, K
służyła do przechowywania korespon- 狐 kitsune – lis
dencji 腰 koshi – biodra
伏す fusu – leżeć, koniugacja yodan くたびる kutabiru – (*kutabireru, shimo
nidan) zmęczyć się

食はる kuharu (wymawiane kuwaru) – mi w formie negacji; oznacza ‘nie za

być zjedzonym; słowo posiłkowe ru bardzo’
る oznaczający stronę bierną łączy się 鬼 oni – demon, diabeł
z postacią mizenkei czasownika kufu 下ろす orosu – wysadzić, wypuścić; yodan
(wymawiane kū) ‘jeść’
S
M さやかに sayaka ni – jasny, wyraźny (od
見許す miyurusu – przeoczyć, nie doj- さやかなり sayakanari, postać ren’yōkei）
rzeć, nie zauważyć; yodan しく shiku – zestawić, porównać; yodan
めでたし medetashi – wspaniały, piękny 親王 shinwau (wymawiane shinō) lub
む mu – słowo posiłkowe jodōshi ozna- shinnou (wymawiane shinnō) – książę
czające tryb przypuszczający: ‘chyba’, しづかなり shizukanari – spokojny,
‘prawdopodobnie’, łączy się z postacią chichy
mizenkei
武蔵の国 Musashi no kuni – prowincja T
Musashi 鉄 tetsu – żelazo
舎人 toneri – chłopiec na posyłki, służący
N 筒 tsutsu – kolanko [bambusa]
なほとく nahotoku (wymawiane naotoku)
– szybko U
なむ namu – partykuła emfatyczna wy- 遷る utsuru – przenieść, przenosić; yodan
magająca od orzeczenia na końca zda-
nia postaci rentaikei. Y
にはかに nihaka ni (wymawiane niwaka 世をば行ふ yo o ba okonafu (wymawiane
ni) – nagle, niespodziewanie okonau) – rządzić, prowadzić politykę
(czasownik okonafu – yodan)
O
をば oba – konstrukcja podkreślająca Z
おほかた ohokata (wymawiane ōkata) ぞ zo – partykuła emfatyczna wymaga-
– przysłówek używany z czasowni- jąca od orzeczenia na końca zdania
kami i przymiotnikami postawiony- postaci rentaikei.

3.8. Formy trybu przypuszczającego
む mu
Znaczenie:
1. tryb przypuszczający, oznaczenie czynności w czasie przyszłym (III osoba):
‘chyba’, ‘prawdopodobnie (coś się zdarzy)”
2. wola, pragnienie (I osoba): ‘mam zamiar’, ‘chcę’, ‘pragnę’
3. zachęta, propozycja (skierowana do II osoby): ‘dobrze by było, gdybyś’
4. tryb warunkowy: ‘jeśli’
Koniugacja: według koniugacji yodan.
む（ん）
未然形（ま）
連用形 –
終止形む（ん）
連体形む（ん）
已然形め
命令形 –
PRZYKŁADY
1.
わがやどの池の藤波咲きにけり山ほととぎすいつか来鳴かむ。終止形古今集
Waga yado no ike no fujinami sakinikeri yama hototogisu itsu ka kinakamu.
‘Nad stawem, obok mojego domu zakwitły wistarie. Kiedy przyleci górska
kukułka i zaśpiewa?’

2.
いかで(あのちごを)誘ひ出でて遊ばむ。終止形徒然草
Ikade (ano chigo o) sasohiidete (wymawiane sasoiidete) asobamu.
‘Chciałbym zaprosić [to dziecko] i wspólnie urządzić koncert.’
3.
博士の命婦をこそよく語らはめ。已然形更級
Hakase no myaubu (wymawiane myōbu) o koso yoku katarahame (wymawiane
katawarame).
‘Dobrze by było, gdybyś porozmawiał z żoną profesora.’
* partykuła emfatyczna koso wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci izenkei.
4.
思はむ子を法師になしたらむこそ苦しけれ。連体形、連体形枕草子
Omohamu (wymawiane omowamu) ko o hofushi (wymawiane hōshi) ni nashitaramu
koso kurushikere.
‘Byłoby mi przykro, jeśli ukochane dziecko zostałoby mnichem.’
むず muzu
Znaczenie: słowo posiłkowe muzu powstało w wyniku uproszczenia formy
przypuszczającej słowa posiłkowego mu połączonej z czasownikiem su za po-
mocą partykuły to (konstrukcja mu to su むとす). Ma takie same znaczenie,
jak słowo posiłkowe mu, a więc:
1. tryb przypuszczający, oznaczenie czynności w czasie przyszłym (III osoba):
„chyba”, „prawdopodobnie”
2. wyraża wolę, pragnienie (I osoba): „mam zamiar”, „chcę”, „pragnę”
3. zachęta, propozycja (skierowana do II osoby): „dobrze by było gdyby”
4. tryb warunkowy: „jeśli”, „jeżeli”
Koniugacja: według koniugacji sahen.
むず（んず）
未然形 ̶
連用形 ̶
終止形むず（んず）
連体形むずる（んずる）
已然形むずれ（んずれ）
命令形 ̶

Formy trybu przypuszczającego 117
PRZYKŁADY
1.
迎へに人々まうで来むず。終止形竹取
Mukahe (wymawiane mukae) ni hiobito maude (wymaniany mōde) komuzu.
‘Chyba przybędą po nią ludzie [z księżyca].’
事いできなむず。いみじきわざかな。終止形大鏡
Koto idekinamuzu. Imijiki waza kana.
‘Chyba wydarzył się wypadek. To straszne!’
2.
義仲は討ち死にをせむずるなり。連体形平家
Yoshinaka wa uchijini o semuzurunari.
‘Chciałbym zabić Yoshinakę.’
3.
方々の手分けをこそせられんずれ。已然形保元
Katagata no tewake o koso serarenzure.
‘Powinien pan [panie generale], ustawić wojsko w szeregu.’
らむ ramu
Znaczenie:
1. tryb przypuszczający w czasie teraźniejszym: ‘chyba’, ‘prawdopodobnie
(w tej chwili coś się zdarza)’
2. powód, przyczyna; wskazuje na rozważania na temat prawdopodobnej przy-
czyny czy powodu jakiegoś zdarzenia: ‘dzieje się tak dlatego, że’, ‘przyczyną
zdarzenia jest’
Koniugacja: według koniugacji yodan.
らむ（らん）
未然形 —
連用形 —
終止形らむ（らん）
連体形らむ（らん）
已然形らめ
命令形 —

Połączenie: shūshikei, wyjątek stanowią czasowniki koniugacji rahen, które

łączą się za pomocą postaci rentaikei.
あり – あるらむ ‘chyba jest’
をり – をるらむ ‘chyba jest’
PRZYKŁADY
1.
子供泣くらむそれその母も吾を待つらむぞ。終止形、連体形万葉集
Kodomo nakuramu sore sono haha mo wa o matsuramu zo.
‘[W domu] chyba właśnie płacze za mną dziecko i pewnie czeka na mnie
jego matka.’
2.
久方の光のどけき春の日にしづ心なく花の散るらむ。終止形古今集, 紀友則1
Hisakata no hikari nodokeki haru no hi ni shizu kokoro naku hana no chiruramu.
‘Dlaczego kwiaty tak niespokojnie opadają w ten wiosenny pogodny dzień,
kiedy słońce łagodnie świeci?’
けむ kemu
Znaczenie: tryb przypuszczający w czasie przeszłym: ‘chyba, prawdopodobnie
(coś się zdarzyło, stało, odbyło)’.
Koniugacja: według koniugacji yodan
けむ（けん）
未然形 —
連用形 —
終止形けむ（けん）
連体形けむ（けん）
已然形けめ
命令形 —
1
Poeta Ki no Tomonori (daty życia nieznane), jeden z 36 Mistrzów Poezji, kompilator
antologii Kokinshū.

PRZYKŁADY
唐めいたる装ひはうるはしうこそありけめ。已然形源氏
Karameitaru yosohi (wymawiane yosoi) wa uruwashiu (wymawiane uruwashū)
koso arikeme.
‘Zwłaszcza stroje chińskie [chyba] były przepiękne.’
などか習はざりけん。連体形徒然
Nado ka narahazariken (wymawiane narawazariken)?
‘Dlaczego się nie nauczył?’
* partykuła pytajna ka wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei.
薩摩守忠度いづくよりか帰られたりけむ。連体形平家
Satsuma no kami Tadanori izuku yori ka kaeraretarikemu?
‘Skąd mógł powrócić Tadanori, zarządca prowincji Satsuma?’
* partykuła pytajna ka wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei.
めり meri
Znaczenie: meri powstało z połączenia czasowników: miru (‘patrzeć, widzieć’)
i ari (‘być’). Zgodnie z etymologią. wyraża przypuszczenie oparte na wizual-
nym doświadczeniu: ‘wydaje mi się’, ‘wygląda na to, że’, ‘mam wrażenie, że’.
めり
未然形 —
連用形（めり）*
終止形めり
連体形める
已然形めれ
命令形 —

あり – あるめり ‘wygląda, że jest’
をり – をるめり ‘wygląda, że jest’

PRZYKŁADY
竜田川紅葉みだれて渡るめり。終止形古今集
Tatsutagawa momiji midarete watarumeri.
‘Wygląda na to, że liście klonów już opadły na rzekę Tatsuta.’
山陰の暗がりたる所を見れば蛍はおどろくまで照らすめり。終止形更級
Yamakage no kuragaritaru tokoro o mireba hotaru wa odoroku made terasumeri.
‘Kiedy spojrzy się na ciemne miejsce w cieniu góry, to ma się wrażenie, że to
świetliki tak zaskakująco jasno świecą.’
らし rashi
Znaczenie: przypuszczenie poparte wcześniejszymi przesłankami lub dowo-
dami potwierdzającymi jego trafność: ‘wygląda na to, że’, ‘wydaje mi się, że’,
‘wszystko wskazuje na to, że’, ‘mam przeczucie, że’.
Koniugacja: według koniugacji nieregularnej
らし
未然形 —
連用形 —
終止形らし
連体形らし（らしき）
已然形らし
命令形 —

あり – あるらし ‘wydaje mi się, że jest’
をり – をるらし ‘wydaje mi się, że jest’
PRZYKŁADY
夕されば衣手寒しみ吉野の吉野の山にみ雪降るらし。終止形古今集
Yufu (wymawiane yū) sareba koromode samushi Miyoshino no Yoshino no yama ni
miyuki fururashi.
‘Kiedy nadchodzi wieczór, zimne powietrze wpada przez rękawy szat. Mam
przeczucie, że na górze Yoshino już zaczął padać śnieg.’

春過ぎて夏来たるらし白妙の衣干したり天の香具山終止形万葉集

Haru sugite natsu kitarurashi shirotahe (wymawiane shirotae) no koromo hoshitari,
Ama no Kaguyama.
‘Wydaje mi się, że minęła już wiosna i nadeszło lato. Na niebiańskiej górze
Kagu suszy się biały strój.’
み雪降る冬は今日のみ鶯の鳴かむ春べは明日にしあるらし。終止形万葉集

Miyuki furu fuyu wa kefu (wymawiane kyō) nomi uguhisu (wymawiane uguisu)
nakamu harube wa ashita ni shi arurashi.
‘Tylko dzisiaj jest ostatni dzień śnieżnej zimy. A jutro chyba nastanie wiosna
i zaśpiewają słowiki.’
べし beshi
Znaczenie:
1. tryb przypuszczający (III osoba): ‘chyba, prawdopodobnie’
2. wola, życzenie, pragnienie (I osoba): ‘chcę’, ‘pragnę’, ‘zamierzam’
3. potencjalność, możliwość: ‘można (coś zrobić)’
4. zachętę, delikatnie wyrażony rozkaz (skierowany do II osoby): ‘dobrze by
było (coś zrobić)’, ‘proszę (coś zrobić)’
5. powinność: ‘należy (coś zrobić)’, ‘powinno się (coś zrobić)’
Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej ku katsuyō, posiada również
rozbudowaną koniugację kari katsuyō.
べし
未然形べくべから
連用形べくべかり
終止形べし —
連体形べきべかる
已然形べけれ —
命令形 — —

あり – あるべし ‘chyba jest, powinno być, proszę być’
をり – をるべし ‘chyba jest, powinno być, proszę być’

PRZYKŁADY
1.
深き志は、この海にも劣らざるべし。終止形土佐
Fukaki kokorozashi wa, kono umi nimo otorazarubeshi.
‘Głębia [moich] pragnień zapewne nie ustępuje głębi morza.’
2.
わが身のこと、ありのままに申すべし。終止形沙石集
Wagami no koto, arino mama ni mausubeshi (wymawiane mōsubeshi).
‘Pragnę wszystko o sobie opowiedzieć.’
3.
羽なければ空をも飛ぶべからず。未然形方丈記
Hane nakereba sora o mo tobubekarazu.
‘Ponieważ nie mam skrzydeł, nie mogę latać po niebie.’
けふは日暮れぬ。勝負を決すべからず。未然形平家
Kefu (wymawiane kyō) wa hi kurenu. Shaubu (wymawiane shōbu) o kessubeka-
razu.
‘Słońce dzisiaj już zaszło. Nie można więc zdecydować o zwycięstwie.’
4.
家の造りやうは、夏をむねとすべし。終止形徒然
Ie no tsukuri yau (wymawiane yō) wa, natsu o mune to subeshi.
‘Budując dom dobrze jest wziąć pod uwagę przede wszystkim [upalne] lato.’
5.
作文の船にぞ乗るべかりける。連用形大鏡
Sakumon no fune ni zo norubekarikeru.
‘Powinno się wsiąść na statek chińskiej poezji.’
* partykuła emfatyczna zo wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei.
ただいまの一念むなしく過ぐることを惜しむべし。終止形徒然
Tadaima no ichinen munashiku suguru koto o oshimubeshi.
‘Należy żałować każdej chwili, która tak szybko mija.’
まし mashi
Znaczenie:
1. wola, pragnienie, życzenie zawierające w sobie element wahania, niepew-
ności: ‘chciałbym’, ‘miałbym zamiar’

2. tryb warunkowy: ‘jeśli’
Konstrukcje z użyciem trybu warunkowego:

ましかば……….….まし。 (partykuła ba dodana do postaci mizenkei słowa mashi)
ませば………....….まし。 (partykuła ba dodana do postaci mizenkei słowa mashi)
せば………...…….まし。 (partykuła ba dodana do postaci mizenkei słowa ki)
ば………………….まし。 (partykuła ba)
Znaczenie: ‘jeśli A, to B’
W pierwszej części zdania pojawia się forma:
ましかば ‘jeśli’ forma używana od okresu Heian
ませば ‘jeśli’ forma używana w okresie Nara
せば ‘jeśli’, ‘załóżmy, że’; pochodzi od czasu przeszłego ki – postać mizenkei
ば ‘jeśli’, ‘załóżmy, że’
W drugiej części zdania, przed kropką, występuje słowo posiłkowe mashi lub
niekiedy inne jodōshi oznaczające tryb przypuszczający, a mianowicie beshi
べし, mu む oraz ji じ.
Koniugacja: według koniugacji nieregularnej.
まし
未然形ましか（ませ）*
連用形 —
終止形まし
連体形まし
已然形ましか
命令形 —
PRZYKŁADY
1.
これに何を書かまし。終止形枕草子
Kore ni nani o kakamashi.
‘Cóż miałabym tu napisać?’

しやせまし、せずやあらましと思ふことはおほやうせぬはよきなり。 2x連体
形徒然
Shi ya semashi, sezu ya aramashi to omofu (wymawiane omō) koto wa ohoyau
(wymawiane ōyō) senu wa yokinari.
‘Zastanawiam się, czy mam to zrobić, czy też nie, ale wydaje mi się, że lepiej
wcale tego nie robić.’
2.
鏡に色、形あらましかば、映らざらまし。已然形, 終止形徒然
Kagami ni iro, katachi aramashikaba, utsurazaramashi.
‘Jeśli lustro miałoby kolor i postać, nie odbijałoby.’
あはれ、わが道ならましかば、かくよそに見はべらじものを。未然形徒然
Ahare (wymawiane aware), waga michi naramashikaba, kaku yoso ni mihaberaji
monoo.
‘Ach! Jeśli to byłaby moja droga, chyba nie przyglądałbym się w taki sposób.’
Informacje dodatkowe
Związki semantyczne form trybu przypuszczającego z formami trybu do-

konanego
Słowa posiłkowe oznaczające tryb przypuszczający (mu, mashi, kemu, beshi) często
wchodzą w stałe związki semantyczne ze słowami posiłkowymi oznaczającymi
tryb dokonany (nu i tsu). W takich konstrukcjach znaczenie przypuszczenia ulega
osłabieniu.
Tłumaczenie: ‘coś z pewnością, na pewno (się zdarzyło, dokonało)’.
PRZYKŁADY
てむ temu (つ＋む)
もしあらましかば、この僧の顔に似てむ。徒然
Moshi aramashikaba, kono sou (wymawiane sō) no kaho (wymawiane kao) ni
nitemu.
‘Gdyby tak było, to z pewnością [on] byłby podobny z twarzy do mnicha.’
なむ namu（ぬ＋む）
髪もいみじく長くなりなむ。更級
Kami mo imijiku nagaku narinamu.
‘Włosy na pewno bardzo pięknie urosną.’

てまし temashi（つ＋まし）
昼ならましかば、のぞきて見奉りてまし。源氏
Hiru naramashikaba, nozokite mitatematsuritemashi
‘Gdyby teraz było południe, z pewnością mogłabym podejrzeć [księcia Genji].’
なまし namashi（ぬ＋まし）
うららかにいひきかせたらむは、おとなしく聞こえなまし。徒然
Uraraka ni ihikikasetaramu (wymawiane iikikasetaramu) wa, otonashiku kikoena-
mashi.
‘Chciałem wyraźnie powiedzieć, ale zapewne słabo było mnie słychać.’
にけむ nikemu（ぬ＋けむ）
ほとりに松もありき。五年六年のうちに、千年や過ぎにけむ、かたへはなくなりにけ
り。土佐
Hotori ni matsu mo ariki. Ittose mutose no uchi ni, chitose ya suginikemu, katahe
(wymawiane katae) wa nakunarinikeri.
‘W pobliżu [stawu] rosły sosny. W ciągu zaledwie kilku lat [dosł. 5-6 lat]
część z nich zniknęła, zupełnie jakby upłynęło 1000 lat.’
てけむ tekemu（つ＋けむ）
わがためと織女のその屋戸に織る白たへは織りてけむかも。万葉集
Waga tame to Tanabatatsume no sono yado ni oru shiratahe (wymawiane shiratae)
wa oritekemu kamo.
‘To białe sukno, które w tym domu przędzie księżniczka Orihime, jest z pew-
nością zrobione dla mnie.’
つべし tsubeshi（つ＋べし）
親のため妻子のためには、恥をも忘れ盗みをもしつべきことなり。徒然
Oya no tame tsuma ko no tame ni wa, haji omo wasurenusumi o mo shitsubeki koto
nari.
‘Dla rodziców oraz dla żony i dzieci zapomina się o wstydzie i można posunąć
się nawet do kradzieży.’
ぬべし nubeshi（ぬ＋べし）
いたう眠りて、落ちぬべき時に目をさますこと度々なり。徒然
Itau (wymawiane itō) nemurite, ochinubeki toki ni me o samasu koto tabitabinari.
‘Byłem bardzo śpiący i budziłem się za każdym razem, kiedy głowa mi opa-
dała.’

Konstrukcja mu to su むとす lub n to su んとす
Konstrukcja słowa posiłkowego trybu przypuszczającego mu (dołączanego do for-

my mizenkei czasowników, przymiotników i czasowników przymiotnych) w połą-
czeniu z partykułą to i czasownikiem su (‘robić’) oznacza: ‘próbować (coś zrobić)’,
‘usiłować (coś zrobić)’, ‘zamierzać (coś zrobić)’.
Jej znaczeniowym ekwiwalentem we współczesnym języku japońskim jest kon-
strukcja shiyō to suru. (しようとする).
PRZYKŁADY
殺さんとしき。
Korosan to shiki.
‘Próbował go zabić.’
来むとす。
Komu to su.
‘Zamierza przyjść.’

3.9. Ćwiczenia: formy trybu
przypuszczającego
1. Proszę odmienić następujące słowa posiłkowe:
むらしべしけむむずまし
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR

1. いとをかしげなる猫なり。飼はむ。更級
2. 心あらん友もがな。徒然
3. とくこそ試みさせ給はめ。源氏
4. 千年を過ごすとも、一夜の夢の心地こそせめ。徒然
5. 花を見てこそ帰り給はめ。宇治拾遺
6. 鬼のやうなる者出で来て殺さんとしき。竹取
7. 秋風吹かむ折ぞ来むとする。枕草子
8. いかなる所にか、この木はさぶらひけん。源氏
9. いかにわびしき心地しけむ。徒然

10. 何事思ひ給ふぞ。おぼすらんこと何事ぞ。竹取
11. 少納言よ、加賀峰の雪いかならむ。枕草子
12. 古里は雪とのみこそ花は散るらめ。古今集
13. 頼朝が首をはねて、わが墓の前にかくべし。平家
14. 何度もただ得失なく、この一矢に定むべしと思へ。徒然
15. 恐れの中に恐るべかりけるは、ただ地震なりけり。方丈記
16. 住む館より出でて、舟に乗るべきところへわたる。土佐
17. 龍に乗らずは、渡るべからず。今昔
18. いづちもいづちも、足の向きたらむ方へ去なんず。竹取
19. 今日は始むべき折りども、源氏
20. このことかのこと怠らず成じてむ。徒然
21. かばかりになりては、飛び降りるとも降りなむ。徒然
22. あないみじ。犬を蔵人二人して打ち給ふ。死ぬべし。枕草子
23. 人多く立ちこみて、分け入りぬべきやうもなし。徒然
24. 見る人もなき山里桜花ほかの散りなむ後ぞ咲かまし。古今集
25. やがてかけこもらましかば、口惜しからまし。徒然
26. すだれ少しあげて、花奉るめり。源氏
27. かぐや姫の皮衣を見ていわく「うるはしきころもなめり」竹取
28.「もののあはれは秋こそまされ」と、人ごとに言ふめれど、徒然
29. かたがたの手分けをこそせられんずれ。保元
3. Proszę wstawić słowa posiłkowe meri lub rashi i przetłumaczyć zdania

na język polski.
1. 暗がりたる所を見れば、蛍おどろくまで照らす………………………。蜻蛉
2. 立田川もみじ葉流る神の三室の山に時雨降る……………………..。古今集
4. Proszę wstawić słowa posiłkowe: mu, ramu lub kemu i przetłumaczyć

zdania na język polski.
1. 空よりや降り……………………… 。徒然
2. また異所にかぐや姫と申す人ぞおはす…………………….. 。竹取
3. 山ほとどぎすいつか来鳴か……………………….. 。古今集

Ćwiczenia: formy trybu przypuszczającego 129

A 首をはぬ kubi o hanu – (*はねる haneru –
あないみじ ana imiji – ach! to straszne! shimo nidan）ściąć, odciąć głowę
口惜し kuchiwoshi (wymawiane kuchiochi)
D – szkoda, żal
ど do – chociaż, mimo że (partykuła 蔵人 kuraudo (wymawiane kurōdo) – se-
spójnikowa, dodawana do postaci kretarz
izenkei czasowników i przymiotników)
M
H 三室の山 Mimuro no yama – góra Mimuro
人ごと hitogoto – każdy, ludzie między 峰 mine – szczyt góry
sobą もがな mogana – partykuła finalna do-
dawana do rzeczowników, oznacza
I wolitywność: chcieć, pragnąć
一矢 ichiya – jedna strzała, jedną strzałą もののあはれ mono no ahare (wymawiane
(trafić do celu) aware) – patos rzeczy, piękno smutku,
いか ika – jak, co piękno wzruszeń (kategoria estetycz-
いわく iwaku – rzekł, rzekła na okresu kultury dworskiej),
いづち izuchi – dokąd
N
K 怠る namakeru – czasownik koniugacji
か ka – partykuła zdania pytajnego, wy- yodan o znaczeniu: lenić się, zanie-
maga od orzeczenia, na końcu zdania, dbywać obowiązki
formy rentaikei なめり nameri – (to samo, co narumeri)
かばかり kabakari – w takim stopniu, wydaje mi się, że jest, mam wrażenie,
tylko tak że jest
加賀 Kaga – dawna nazwa prowincji
znajdującej się dzisiaj na obszarze O
prefektury Ishikawa おぼす obosu – myśleć, forma aprecja-
かく (掛く) kaku – (czasownik koniugacji tywna sonkeigo; yodan
yodan) przyczepić, przypiąć, zaczepić をかしげなり okashigenari – piękny, ślicz-
かたがた katagata – tam i tu ny, interesujący
皮衣 kawagoromo – skórzane runo
かけこもる kakekomoru – zaszyć się, za- R
mknąć się na klucz w pomieszczeniu 龍 ryū – smok
心地 kokochi – samopoczucie, przeko-
nanie S
心あり kokoro ari – wrażliwy, delikatny, さぶらふ saburau (wymawiane saburō)
czuły – być, istnieć, forma modestywna
こそ koso – partykuła emfatyczna wyma- kenjōgo i grzeczna teinengo; yodan
gająca od orzeczenia na końca zdania 少納言 shōnagon – radca dworski niższe-
postaci izenkei. go szczebla

成ず jauzu (wymawiane jōzu) – osiągnąć, U

zdobyć, udać się うるはし uruhashi (wymawiane uruwashi)
すだれ sudare – żaluzje – piękny, śliczny, wspaniały
T W
立ちこむ tachikomu – tłoczyć się 分け入る wakeiru – przeciskać się; yodan
給ふ tamafu (wymawiane tamō) – słowo わびし wabishi – smutny, żałosny, pate-
posiłkowe, aprecjatywny odpowiednik tyczny
współczesnej formy o…ni naru お…に
なる; yodan Y
奉る tatematsuru wręczać, czasownik や ya – partykuła pytajna, wymaga od
modestywny kenjōgo orzeczenia postaci rentaikei.
手分け tewake – rozstawienie, ustawie- やがて yagate – od razu, natychmiast
nie (oddziałów wojskowych) 頼朝 Yoritomo – Minamoto Yoritomo,
飛び降る tobioru – zejść, wyskoczyć postać historyczna
とく toku – szybko
得失 tokushitsu – zwycięstwo lub prze-
grana

3.10. Forma trybu przypuszczającego
i mowy zależnej
なり nari
Znaczenie:
1. przypuszczenie, założenie: ‘wydaje mi się’, ‘mam wrażenie, że’
2. mowa zależna: ‘mówi się, że’, ‘podobno’
なり
未然形 —
連用形 —
終止形なり
連体形なる
已然形なれ
命令形 —

łączą się przez postać rentaikei.
あり – あるなり ‘wydaje mi się, że jest; podobno jest’
をり – をるなり ‘wydaje mi się, że jest; podobno jest’
PRZYKŁADY
1.
明け果てぬなり。帰りなむ。終止形枕草子
Akehatenunari. Kaerinamu.
‘Wydaje mi się, że zapadł zmierzch. Czas już na mnie [muszę wrócić].’
2.
また聞けば侍従大納言のみ娘なくなり給ひぬなり。終止形更級
Mata kikeba Jijūdainagon no mimusume nakunaritamahinunari (wymawiane naku-
naritamainunari).
‘Według tego, co słyszałem, zmarła podobno córka wielkiego radcy stanu Jijū.’

3.11. Formy wolitywne
まほし mahoshi
Znaczenie: słowo posiłkowe mahoshi wyraża pragnienie, życzenie: ‘chcieć’,
‘pragnąć’.
Było używane w okresie Nara i Heian.
Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej shiku katsuyō oraz rozbudo-
wanej kari katsuyō.
まほし
未然形まほしくまほしから
連用形まほしくまほしかり
終止形まほし —
連体形まほしきまほしかる
已然形まほしけれ —
命令形 — —
PRZYKŁADY
言はまほしきこともえ言はず、せまほしきこともえせず。連体形、連体形更級
Iwamahoshiki koto mo e ihazu (wymawiane iwazu), semahoshiki koto mo e sezu.
‘Nie mogę powiedzieć tego, co chcę powiedzieć, ani zrobić tego, co chcę
zrobić.’
* partykuła e え wymaga od czasownika, przed którym stoi, formy przeczącej (zu, ji,
maji) i oznacza: ‘nie móc (czegoś zrobić)’.
いかなる人なりけん、尋ね聞かまほし。終止形徒然
Ikanaru hito nariken, tazunekikamahoshi.
‘Chcę zapytać, kim był ten człowiek.’

Formy wolitywne 133
たし tashi
Znaczenie: wyraża pragnienie, życzenie: ‘chcieć’, ‘pragnąć’. Zaczęło być uży-
wane od okresu Kamakura, tj. od XII wieku.
Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej ku katsuyō oraz rozbudowanej
kari katsuyō.
たし
未然形たくたから
連用形たくたかり
終止形たし —
連体形たきたかる
已然形たけれ —
命令形 — —
PRZYKŁADY
家にありたき木は松、桜。連体形徒然
Ie ni aritaki ki wa matsu, sakura.
‘Drzewa, które chciałbym mieć obok swojego domu, to sosna i wiśnia sakura.’
よき敵に会ひてこそ死にたけれ。已然形平家
Yoki teki ni ahite (wymawiane aite) koso shinitakere.
‘Chciałbym zginąć z ręki [spotykając] silnego wroga.’
* koso – partykuła emfatyczna wymagająca od orzeczenia na końca zdania postaci izenkei.
父のおはしまさん所へぞ参りたき。連体形平家
Chichi no ohashimasan (wymawiane owashimasan) tokoro e zo mawiritaki (wyma-
wiane mairitaki).
‘Chciałbym pójść tam, gdzie przebywa mój ojciec.’
* zo – partykuła emfatyczna wymagająca od orzeczenia na końca zdania postaci rentaikei.
まうし maushi
Znaczenie: wyraża pragnienie, życzenie w formie negacji: ‘nie chcieć’, ‘nie
pragnąć’

Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej ku katsuyō
まうし
未然形 —
連用形まうく
終止形まうし
連体形まうき
已然形まうけれ
命令形 —
PRZYKŁAD
この君の御童姿いと変へまうくおぼせど、十二にて御元服し給ふ。連用形源氏
Kono kimi no ohonwarawasugata (wymawiane ōnwarawasugata) ito kahemauku
(wymawiane kaemōku) obosedo, jufuni (wymawiane jūni) nite ongenpukushitamafu
(wymawiane ongenpukushitamō).
‘[Cesarz,] pomyślawszy, że nie chciałby zmieniać dziecięcego wyglądu księcia
[Genji], przeprowadził ceremonię dojrzałości dopiero w wieku [kiedy książę
skończył] 12 lat.’

3.12. Forma porównawcza
ごとし gotoshi
Znaczenie: gotoshi używane jest w konstrukcjach porównawczych. Oznacza:
‘tego typu jak’, ‘taki jak’, ‘podobny do’, ‘niczym’, ‘(coś) przypomina (coś)’.
Koniugacja: według koniugacji przymiotnikowej ku katsuyō
ごとし
（如し）
未然形ごとく
連用形ごとく
終止形ごとし
連体形ごとき
已然形 —
命令形 —
Połączenie: czasowniki łączą się za pomocą postaci rentaikei. Bardzo często

formę porównaczą gotoshi poprzedza przed czasownikiem partykuła ga が.
Słowa z grupy taigen, a więc rzeczowniki, zaimki i liczebniki łączą się przy
pomocy partykuły no の.
立てたるがごとし – tatetaru ga gotoshi ‘niczym postawiony, jakby był posta-
wiony’
きのふのごとし – kinofu (wymawiane kinō) no gotoshi ‘podobnie jak wczo-
raj, niczym wczoraj’
夢のごとし – yume no gotoshi ‘jak ze snu, niczym ze snu’
PRZYKŁADY
松島は笑ふがごとく、象潟はうらむがごとし。連用形、終止形奥の細道
Matsushima wa warafu (wymawiane warō) ga gotoku, Sakikata wa uramu ga
gotoshi.

‘[Krajobraz] Matsushimy jest taki, jakby ktoś się śmiał, a Sakikaty – jakby
ktoś żywił urazę.’
* W okresie Edo czasownik uramu (odczuwać zawiść, żywić urazę) zmienił przynależ-
ność koniugacyjną z shimo nidan na yodan.
磯の波は雪のごとくに、貝の色は蘇芳に、 (...) 連用形土佐

Iso no nami wa yuki no gotoku ni, kai no iro wa suō ni, (...)
‘Fale w Iso są białe niczym śnieg, a kolor muszli jest żółty.’

3.13. Formy strony biernej (passivum)
る ru, らる raru
Znaczenie:
1. strona bierna
2. forma potencjalna oznaczająca możliwość: ‘można coś zrobić’
3. forma honoryfikatywna – aprecjatywna sonkeigo
4. forma emfatyczna wyrażająca spontaniczność i naturalność emocji oraz
przeżyć
Koniugacja: według koniugacji shimo nidan.
るらる
未然形れられ
連用形れられ
終止形るらる
連体形るるらるる
已然形るれらるれ
命令形れよられよ
Połączenie:
o słowo posiłkowe ru łączy się za pomocą postaci mizenkei z czasownikami
koniugacji yodan, rahen i nahen
o słowo posiłkowe raru łączy się za pomocą postaci mizenkei z czasownikami
koniugacji samogłoskowych (kami ichidan, kami nidan, shimo ichidan, shimo
nidan) oraz czasownikami koniugacji sahen i kahen.

PRZYKŁADY
1.
問ひつめられて、え答へずなりはべりつ。連用形徒然
Tohitsumerarete (wymawiane toitsumerarete), e kotahezu (wymawiane kotaezu)
narihaberitsu.
‘Zostałem wzięty w krzyżowy ogień pytań i zupełnie nie byłem w stanie od-
powiedzieć.’
* partykuła え wymaga od czasownika, przed którym stoi, formy przeczącej (zu, ji, maji)
i oznacza: ‘nie można (czegoś zrobić)’, ‘nie być w stanie (czegoś zrobić)’.
2.
口を閉ぢて眠らんとしていねられず。未然形奥の細道
Kuchi o tojite nemuran to shite inerarezu.
‘Zamknąłem usta i próbowałem spać, ale nie mogłem zasnąć.’
3.
大将暇申して福原へこそ帰られけれ。連用形平家
Taishau (wymawiane taishō) hima maushite (wymawiane mōshite) Fukuhara
e koso kaerarekere.
‘Generał pożegnał się i wrócił do Fukuhary.’
4.
けふは都のみぞ思ひやらるる。連体形土佐
Kefu (wymawiane kyō) wa miyako nomi zo omohiyararuru (wymawiane omoi-
yararuru).
‘Dzisiaj wspominam wyłącznie stolicę.’
* partykuła emfatyczna zo wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei.

3.14. Formy strony sprawczej (causativum)
す su, さす sasu, しむ shimu

Znaczenie:
1. forma sprawcza (causativum): ‘kazać (coś zrobić)’, ‘dać (do zrobienia)’, ‘po-
lecić (zrobienie czegoś)’
2. forma honoryfikatywna, aprecjatywna sonkeigo
Koniugacja: według koniugacji shimo nidan
すさすしむ
未然形せさせしめ
連用形せさせしめ
終止形すさすしむ
連体形するさするしむる
已然形すれさすれしむれ
命令形せよさせよしめよ
Połączenie:
o słowo posiłkowe su łączy się za pomocą postaci mizenkei z czasownikami
koniugacji yodan, rahen i nahen
o słowo posiłkowe sasu łączy się za pomocą postaci mizenkei z czasownikami
koniugacji samogłoskowych (kami ichidan, kami nidan, shimo ichidan, shimo
nidan) oraz czasownikami koniugacji sahen i kahen
o słowo posiłkowe shimu łączy się za pomocą postaci mizenkei z czasowni-
kami wszystkich koniugacji

PRZYKŁADY
1.
妻の女にあづけて養はす。終止形竹取
Tsuma no me ni azukete yashinahasu (wymawiane yashinawasu).
‘Oddał żonie [dziecko] i kazał jej zająć się jego wychowaniem.’
仏教を焼かしむ。終止形今昔
Bukkyau (wymawiane Bukkyō) o yakashimu.
‘Kazał spalić posąg Buddy i sutry.’
2.
源氏の君まかでさせ給ふ。連用形平家
Genji no kimi makadesasetamafu (wymawiane makadesasetamō).
‘Książę Genji opuścił dwór.’

3.15. Informacje uzupełniające
Forma sprawcza o znaczeniu honoryfikatywnym

Forma sprawcza o znaczeniu honoryfikatywnym (aprecjatywnym, sonkeigo)
może występować w połączeniu:
z czasownikiem honoryfikatywnym tamafu 給ふ

せ給ふ setamafu (wymawiane setamō)

Forma dodawana do postaci mizenkei czasowników koniugacji yodan, rahen
i nahen
させ給ふ sasetamafu (wymawiane sasetamō)

Forma dodawana do postaci mizenkei czasowników koniugacji samogłoskowych
(kami ichidan, kami nidan, shimo ichidan, shimo nidan) oraz czasowników koniu-
gacji sahen i kahen
しめ給ふ shimetamafu (wymawiane shimetamō)

Forma dodawana do postaci mizenkei czasowników wszystkich koniugacji
Znaczenie: najwyższa forma sonkeigo używana wobec cesarza i jego najbliższej
rodziny oraz przedstawicieli rang książęcych.
ze stroną bierną
せらる seraru

i nahen
させらる saseraru

gacji sahen i kahen
しめらる shimeraru

Znaczenie: wysoka forma aprecjatywna sonkeigo używana wobec przedstawicieli
arystokracji dworskiej.

z czasownikiem honoryfikatywnym owashimasu ‘być’, ‘istnieć’

せおはします seohashimasu (wymawiane seowashimasu)

i nahen
させおはします saseohashimasu (wymawiane saseowashimasu)

gacji sahen i kahen
しめおはします shimeohashimasu (wymawiane shimeowashimasu)

Znaczenie: wysoka forma aprecjatywna sonkeigo używana wobec przedstawicieli
arystokracji dworskiej.
PRZYKŁADY
御年十八にて位につかせ給ふ。大鏡
Ontoshi jufuhachi (wymawiane jūhachi) nite kurai ni tsukasetamafu (wymawiane
tsukasetamō).
‘[Reizei] w wieku 18 lat wstąpił na tron.’
など、かくは謀らせおはしまししぞ。枕草子
Nado, kaku wa hakaraseohashimashi (wymawiane hakaraseowashimashi) shi zo.
‘Dlaczego skłamał pan w taki sposób?’
Porównanie form: dokonanej ri i strony biernej ru.
りる
未然形られ
連用形りれ
終止形りる
連体形るるる
已然形れるれ
命令形れれよ
Połączenia:
1. forma trybu dokonanego ri

izenkei z czasownikami koniugacji yodan
mizenkei z czasownikami koniugacji sahen

Informacje uzupełniające 143
2. forma strony biernej ru

mizenkei z czasownikami koniugacji yodan, rahen i nahen
PRZYKŁADY
ただ木ぞ三つ立てる。り更級
Tada ki zo mitsu tateru.
‘Tylko trzy drzewa rosną.’
* Partykuła zo ぞ wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei i pełni funkcję
emfatyczną.
いづれの舟にか乗らるべき。る大鏡
Izure no fune ni ka noraru beki.
‘Na który statek powinien pan wsiąść?’
* Partykuła ka か wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei i oznacza
pytanie.
Porównanie form: sprawczej su, czasu przeszłego ki oraz czasownika su
すきす(サ変)
未然形せせせ
連用形せ — し
終止形すきす
連体形するしする
已然形すれしかすれ
命令形せよ — せよ
Połączenia:
su – mizenkei z czasownikami koniugacji yodan, rahen i nahen
ki – ren’yōkei z czasownikami wszystkich koniugacji
PRZYKŁADY
1. Forma sprawcza (causativum)
女房にも歌よませ給ふ。枕草子
Nyoubau (wymawiane nyōbō) ni mo uta yomasetamafu (wymawiane yomasetamō).
‘Książę wyrecytował damom dworu poemat.’
世の中に絶えて桜のなかりせば、春の心はのどけからまし。古今集
Yo no naka ni taete sakura no nakariseba, haru no kokoro wa nodokekaramashi.

‘Gdyby na świecie w ogóle kwiatów wiśni nie było, nasze serca wiosną byłyby
spokojne.’
2. Czas przeszły ki
都より下りし時に、(...) 土佐
Miyako yori kudarishi toki ni, (...)
‘Kiedy opuściłem stolicę, (...)’
3. Czasownik su
しやせまし、せずやあらまし。徒然
Shi ya semashi, sezu ya aramashi.
‘Czy mam to zrobić, czy też może nie?’

3.16. Ćwiczenia: formy mowy zależnej,
wolitywne, forma porównawcza,
passivum i causativum
るたしさすなりごとしまほし
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR

1. 楫の音ぞほのかにすなる。万葉集
2. 明けぬといふなればやがて御堂よりおりぬ。蜻蛉

3. 物語してゐたるほどに、人々あまた声して来なり。宇治拾遺
4. いかなる人なりけん、たづね聞かまほし。徒然
5. 言はまほしき事もえ言はず。更級
6. 同じう死ぬることも、敵にあうてこそ死にたけれ。平家
7. 見に行かまほしけれど、さらに道も覚えず。宇治拾遺
8. 湯水ものどへ入れられず。平家
9. おごれる人も久しからず、ただ春の夜の夢のごとし。平家
10. 西宮の大臣流され給ふ。蜻蛉
11. 験あらん僧たち、祈り試みられよ。徒然
12. ありがたきもの、舅にほめらるる婿。枕草子
13. 今一度呼ばれていらへむ。更級
14. あはれ悲しと思ひなげかる。更級
15. 人知れずうち泣かれぬ。更級
16. 冬はいかなる所にも住まる。徒然
17. 梅の匂ひにぞ、いにしへの事も立ち返り恋しう思ひいでらるる。徒然
18. その辺に知りたる者やあると尋ねしむれども、今昔
19. 便りごとに物も絶えず得させたり。土佐
20. この花の散るを惜しうおぼえさせ給ふ。宇治拾遺
21. 人々に物語ども読ませて聞き給ふ。源氏
22. 上も笑はせ給ふ。枕草子
23. 夜ふかく出でさせ給ひぬ。和泉式部日記
24. 大臣に仰せて固く城の門を守らしむ。今昔
25. 何によりてか目を喜ばしむる。方丈記
3. Proszę podać, które czasowniki łączą się z formami ru i su, a które

z formami raru i sasu.
1. 出づ 5. 死ぬ
2. 遊ぶ 6. 乗る
3. あり 7. 逃ぐ
4. 見る 8. 心す

Ćwiczenia: formy mowy zależnej, wolitywne, forma porównawcza... 147

A O
あまた amata – dużo, mnóstwo 覚ゆ oboyu – myśleć, wracać myślami,
明く aku – świtać, rozjaśniać się; shimo wspominać; shimo nidan
nidan おごる ogoru – odnieść sukces; yodan
ありがたし arigatashi – wart posiadania, 思ひ出づ omohiizu (wymawiane omoiizu)
cenny – wspominać; shimo nidan
思ひなげく omohinageku (wymawiane
D omoinageku) – opłakiwać, żałować;
大臣 daijin – minister yodan
惜しむ oshimu – żałować; yodan
H 仰す ohosu (wymawiane ōsu) – mówić, for-
久し hisashi – wieczny, trwały ma aprecjatywna sonkeigo; shimo nidan
ほのかに honoka ni – delikatnie
辺に hotori ni – w okolicy, w pobliżu S
さらに sarani – wraz z negacją na końcu
I zdaniu oznacza ‘absolutnie nie’, ‘zu-
いかなる ikanaru – jaki, jakiego typu pełnie nie’
祈る inoru – modlić się; yodan 舅 shiuto (wymawiane shūto) – teść, te-
いにしえ inishie – dawny, przeszły ściowa
いらふ irafu (wymawiane irō) – odpowia- 僧たち sautachi (wymawiane sōtachi) –
dać; czasownik shimo nidan mnisi
K T
か ka – partykuła pytajna wymagająca od 立ち返る tachikaeru – powracać; yodan
orzeczenia postaci rentaikei 尋ぬ tazunu – pytać; yodan
楫 kaji – kapitan; ster 便り tayori – list, wiadomość
験あり ken ari – doświadczony 敵に会ふ teki ni afu (wymawiane ō) –
声す koesu – mówić, rozmawiać; sahen spotkać się oko w oko z wrogiem, stać
恋し kohishi (wymawiane koishi) – utę- naprzeciw wroga
skniony
U
M 上 uhe (wymawiane ue) – zwierzchnik,
御堂 midau (wymawiane midō) – pałac, cesarz
rezydencja
婿 muko – pan młody Y
やがて yagate – natychmiast, od razu,
N szybko
流す nagasu – skazywać na banicję より yori – z, odpowiednik współczesnej
西宮 Nishimiya – imię własne partykuły kara から
のど nodo – gardło 湯水 yumizu – wrzątek

3.17. Słowa posiłkowe używane
w epoce Nara
W epoce Nara (VIII w.) istniały odrębne słowa posiłkowe, które później
wyszły z użycia. Należały do nich:
ゆ yu
Znaczenie: strona bierna, forma potencjalna, spontaniczność czynności
Połączenie: mizenkei z czasownikami koniugacji yodan, kahen i rahen
Odmiana: shimo nidan
らゆ rayu
Znaczenie: strona bierna, forma potencjalna, spontaniczność czynności
Połączenie: mizenkei z czasownikami koniugacji samogłoskowych, nahen i sahen
Odmiana: shimo nidan
す su
Znaczenie: honoryfikatywność, forma aprecjatywna sonkeigo
Odmiana: yodan
ふ fu
Znaczenie: ciągłość czynności, kontynuacja czynności
Odmiana: yodan
ゆ下二段らゆ下二段す四段ふ四段
未然形えらえさは
連用形え — しひ
終止形ゆ — すふ
連体形ゆる — すふ
已然形ゆれ — せへ
命令形 — — せ —

Słowa posiłkowe używane w epoce Nara 149
W okresie Heian powyższe słowa posiłkowe wyszły wprawdzie z użycia,

ale przetrwały w niektórych czasownikach w postaci zleksykalizowanej, jako
część tematu niepodzielna morfologicznie. Oto wybrane przykłady:
おぼゆ oboyu ‘myśleć’, forma aprecjatywna, pochodzi o strony biernej czaso-

wnika omofu (wymawiane omō)
思はゆ omohayu → 思ほゆ ohoyu → 思ぼゆ oboyu
聞こゆ kikoyu ‘mówić’, forma modestywna, pochodzi od strony biernej cza-

sownika kiku, czyli ‘słuchać’
聞かゆ kikayu → 聞こゆ kikoyu
おぼす obosu ‘myśleć’, forma aprecjatywna, pochodzi od aprecjatywnej formy

czasownika omofu (wymawiane omō)
思はす omohasu → 思ほす ohosu → 思ぼす obosu
住まふ sumafu (wymawiane sumō) ‘mieszkać’, pochodzi od czasownika sumu

połączonego z formą ciągłą fu
住ま suma ＋ふ fu
語らふう katarafu (wymawiane katarō) ‘opowiadać’, pochodzi od czasownika

kataru połączonego z formą ciągłą fu
語ら katara ＋ふ fu
向かふ mukafu (wymawiane mukō) ‘siedzieć, być naprzeciw’, pochodzi od

czasownika muku połączonego z formą ciągłą fu.
向か muka ＋ふ fu
PRZYKŁADY
か行けば人に厭はえかく行けば人に憎まえ、ゆ、 2x連用形万葉集
Ka ikeba hito ni itohae kaku ikeba hito ni nikumae,
‘Kiedy tam pójdę, będę nielubiany, a kiedy tutaj przyjdę – zostanę znienawi-
dzony.’
妹を思ひ寝の寝らえぬに秋の野にさを鹿鳴きつ妻思ひかねてらゆ、未然
形万葉集
Imo o omohii (wymawiane omoii) no neraenu ni aki no ya ni sa o shika nakitsu
tsuma omohikanete (wymawiane omoikanete)
‘Nie mogę zasnąć, kiedy wspominam ukochaną. Na jesiennych polach ryczy
jeleń. Czyżby i on tęsknił za swoją żoną?’

秋の夕べはわれを偲はせ。す、命令形万葉集

Aki no yufube (wymawiane yūbe) wa ware o shinohase (wymawiane shinowase)!
‘Proszę, wspomnij mnie w jesienny wieczór!’
天の原振り放け見れば渡る日の影も隠らひ、 (...) ふ、連用形万葉集

Ama no hara furisake mireba wataru hi no kage mo kakurahi (wymawiane kakurai)
(...)
‘Patrzę w górę na odległe niebo, a promienie słońca przechodzącego przez
nieboskłon stają się niewidoczne (...)’

3.18. Słowa posiłkowe używane od epoki
Muromachi
W epoce Muromachi (1392–1573) pojawiły się nowe słowa posiłkowe,

które pozostawały w użyciu aż do końca epoki Edo (1603–1868).
Słowa posiłkowe o znaczeniu honoryfikatywnym

ます masu
Znaczenie: honoryfikatywność
1. postać modestywna (kenjōgo) お…….申し上げる
2. postać grzeczna teineigo …….ます
Odmiana: nieregularna
しゃる sharu
Znaczenie: honoryfikatywność, postać aprecjatywna (sonkeigo) なさる
Połączenie: czasowniki koniugacji yodan i nahen – mizenkei
Odmiana: shimo nidan (Muromachi) lub yodan (Edo)
さっしゃる sassharu
Znaczenie: honoryfikatywność, postać aprecjatywna (sonkeigo) なさる
Połączenie: czasowniki koniugacji kami ichidan, kami nidan, shimo ichidan, shimo
nidan, sahen, kahen i rahen – mizenkei
Odmiana: shimo nidan (Muromachi) lub yodan (Edo)
ますしゃるさっしゃる
下二段四段下二段四段
未然形ませしゃれしゃらさっしゃれさっしゃら
連用形まししゃれしゃりさっしゃれさっしゃり
終止形ます/まするしゃるしゃるさっしゃるさっしゃる
連体形ます/まするしゃるしゃるさっしゃるさっしゃる
已然形ませ/ますれしゃれしゃれさっしゃれさっしゃれ
命令形ませ/ませいしゃれしゃれいさっしゃれさっしゃれい

PRZYKŁADY
撫づればこのごとくすべすべいたしまする。ます、連体形丁寧語, 狂言, 末
広がり
Nazureba kono gotoku subesube itashimasuru.
‘Kiedy się głaszcze w ten sposób, to staje się gładkie.’
暇とらしゃれ。しゃる、命令形日本永代

Itoma torashare!
‘Proszę się rozwieść (dosł. wziąć sobie wolne)!’
必ず恨みさっしゃるな。さっしゃる、終止形浄瑠璃大経師昔暦

Kanarazu uramisassharu na!
‘Nie wolno pani odczuwać zawiści!’
Słowa posiłkowe o znaczeniu trybu przypuszczającego

ぢゃ ja
Znaczenie: tryb oznajmujący, odpowiednik współczesnej spójki de aru である
Połączenie: czasowniki z postacią rentaikei, rzeczowniki – bezpośrednio
さうな sauna (wymawiane sōna)

Znaczenie: wykładnik ewidencjonalności ‘wygląda na’, ‘wydaje mi się, że’,
‘podobno’, ‘mówią, że’; odpowiednik współczesnych form sō da そうだ, rashii
らしい
Połączenie: czasowniki – ren’yōkei lub rentaikei, przymiotniki – dochodzi do
rdzenia, z rzeczownikami bezpośrednio
げな gena
Znaczenie: wykładnik ewidencjonalności: ‘wygląda na’, ‘wydaje mi się,
że’, ‘podobno’, ‘mówią, że’; odpowiednik współczesnych form: yōda ようだ,
rashii らしい
Połączenie: rentaikei lub shūshikei

Słowa posiłkowe używane od epoki Muromachi 153
ぢゃさうなげな
未然形ぢゃら – –
連用形ぢゃっさうにげに
終止形ぢゃさうなげな
連体形ぢゃ/ぢゃるさうなげな
已然形 – さうなれげなれ
命令形 – – –
PRZYKŁADY
日の入る方は極楽ぢゃと聞くが、(...) じゃ、終止形平家
Hi no hairu kata wa gokuraku ja to kiku ga, (...)
‘Słyszałem, że słońce zachodzi w miejscu wskazującym kierunek raju (...)’
江戸も昔は踊ったさうなが、(...) さうな、連体形浮世風呂

Edo mo mukashi wa odotta sauna (wymawiane sōna) ga, (...)
‘Podobno dawniej również w Edo wykonywało się tańce bon odori [na święto
zmarłych], ale (...)’
これははや隅田川の渡りにてありげに候ふ。げな、連用形謡曲隅田川

Kore wa haya Sumidagawa no watari nite arigenisaburafu (wymawiane arigenisaburō).
‘Wydaje mi się, że tutaj znajduje się na rzece Sumida przystań.’

3.19. Upodobnienia fonetyczne słów
posiłkowych jodōshi
Upodobnienia fonetyczne słów posiłkowych dotyczą postaci wyjściowej

rentaikei oraz ren’yōkei. Ze względu na rodzaj zmian dźwiękowych możemy
wyróżnić trzy typu upodobnień.
1. u-onbin ウ音便 upodobnienie samogłoski u

słowa posiłkowe koniugacji przymiotnikowej typu beshi べし, maji まじ, mahoshi
まほし, tashi たし przyjmujące w postaci ren’yōkei końcówkę ku, zamieniają ją,
przed wyrazami koniugowanymi z grupy yōgen oraz partykułą koneksywną te,
na samogłoskę u.
べくおぼゆ → べうおぼゆ
beku oboyu – beu (wymawiane byō) oboyu ‘myślę, że powinien’
まほしくす → まほしうす
mahoshiku su – mahoshiu (wymawiane mahoshū) su – ‘chętnie zrobić’
2. i-onbin イ音便 upodobnienie samogłoski i

słowa posiłkowe koniugacji przymiotnikowej, typu beshi べし, maji まじ, przyj-
mujące w formie rentaikei końcówkę ki, zamieniają ją, przed wyrazami no-
minalnymi z grupy taigen oraz niektórymi partykułami, jak na przykład kana
(funkcja emfatyczna), na samogłoskę i.
べきかな → べいかな beki kana – bei kana ‘powinien’

まじきぞ → まじいぞ majiki zo – majii zo ‘chyba nie jest’
3. hatsu-onbin 撥音便 upodobnienie półsamogłoski n

czasowniki koniugacji rahen, przymiotniki koniugacji kari katsuyō, czasowniki
przymiotne koniugacji nari katsuyō i tari katsuyō oraz słowa posiłkowe typu
beshi, maji, przyjmujące w postaci rentaikei końcówkę u, zamieniają ją przed
słowami posiłkowymi nari (zdanie oznajmujące) i meri (tryb przypuszczający)

Upodobnienia fonetyczne słów posiłkowych jodōshi 155
na półsamogłoskę n ん, która w zapisie może się wprawdzie nie pojawiać, ale

istnieje w wymowie.
meri
あるめり arumeri → あんめり anmeri → あめり ameri (wymawiane anmeri) ‘wydaje
mi się, że jest’
よかるめり yokarumeri → よかんめり yokanmeri → よかめり yokameri (wymawiane
yokanmeri) ‘wydaje mi się, że jest dobry’
静かなるめり shizukanarumeri → 静かなんめり shizukananmeri → 静かなめり shi-
zukanameri (wymawiane shizukananmeri) ‘wydaje mi się, że jest cichy’
ざるめり zarumeri → ざんめり zanmeri → ざめり zameri (wymawiane zanmeri)
‘wydaje mi się, że nie ma’
べかるめり bekarumeri → べかんめり bekanmeri → べかめり bekameri (wymawia-
ne bekanmeri) ‘wydaje mi się, że powinien być’
nari
あるなり arunari → あんなり annari → あなり anari (wymawiane annari) ‘jest’
よかるなり yokarunari →よかんなり yokannari →よかなり yokanari (wymawiane
yokannari) ‘jest dobry’
静かなるなり shizukanarunari → 静かなんなり shizukanannari → 静かななり shi-
zukananari (wymawiane shizukanannari) ‘jest cichy’
ざるなり zarunari → ざんなり zannari → ざなり zanari (wymawiane zannari)
‘nie ma’
べかるなり bekarunari → べかんなり bekannari → べかなり bekanari (wymawiane
bekannari) ‘powinien być’
PRZYKŁADY:
子になり給ふべき人なめり。なるめり竹取
Ko ni naritamō beki hito nameri (wymawiane nanmeri).
‘Wydaje mi się, że powinna zostać naszym dzieckiem.’
女は髪のめでたからむこそ、人の目立つべかんめれ。べかるめり徒然
Wonna (wymawiane onna) wa kami no medetakaramu koso hito no medatsu be-
kanmere.
‘Wydaje mi się, że prześliczne kobiece włosy zwracają na siebie uwagę.’
* partykuła emfatyczna koso wymaga od orzeczenia na końcu zdania postaci izenkei

3.20. Ćwiczenia powtórzeniowe: słowa
posiłkowe
1. Proszę połączyć czasowniki i przymiotniki z następującymi słowami

posiłkowymi i podać znaczenie całej konstrukcji.
用言りずぬむけりなりまじまほしき
読む
よし
見る
蹴る
あり

Ćwiczenia powtórzeniowe: słowa posiłkowe 157
2. Proszę połączyć czasowniki i przymiotniki z następującymi połącze-

niami słów posiłkowych i podać znaczenie całej konstrukcji.
用言てけりりきなましつべしなむてむ
過ぐ
書く
死ぬ
なし
咲く
3. Proszę wyjaśnić podkreślone formy i przetłumaczyć na język polski

fragmenty tekstów:
「竹取物語」 Taketori monogatari (Opowieść o zbieraczu bambusów)
今は昔、竹取の翁といふものありけり。野山にまじりて、竹を取りつゝ、よろづの事に
使ひけり。名をば、さかきの造となむいひける。その竹の中に、もと光る竹なむ一筋
ありける。怪しがりて寄りて見るに、筒の中光りたり。それを見れば、三寸ばかりなる
人、いと美しうて居たり。翁いふやう、
「われ朝ごと夕ごとに見る竹の中に、おはする
にて知りぬ。子になり給ふべき人なめり」
とて、手にうち入れて家に持ちて来ぬ。妻の
女に預けて養はす。美しきこと限りなし。いと幼ければ籠に入れて養ふ。竹取の翁、
竹を取るに、この子を見つけて後に、竹取るに、節を隔ててよごとに、金ある竹を見
つくること重なりぬ。かくて翁やうやう豊かになりゆく。

SŁOWNICZEK (WYRAZY WEDŁUG KOLEJNOŚCI WYSTĘPOWANIA):

昔 mukashi – dawno temu 三寸sanzun – 1 sun – miara długości (1,3
竹取 taketori – zbieracz bambusów cm)
翁 okina – starzec 打ち入る uchiiru – włożyć, wsadzić
さかきの造 Sakaki no Miyatsuko – imię 持ちて来 mochite ku – przynieść
własne やうに yauni (wymawiane yōni) – w ten
野山 noyama – górskie pola sposób
まじる majiru – chodzić, wędrować; yodan にて nite – partykułą spójnikowa, łączy
つつ tsutsu – partykuła spójnikowa ozna- się z czasownikami za pomocą posta-
czająca: wraz z, razem z, równocze- ci rentaikei i oznacza: dzięki czemuś,
śnie z z takiego powodu
よろづの事 yorozu no koto – różne rzeczy 妻の女 tsuma no me – żona
をば oba – partykuła o połączona z par- 預く azuku – oddać, powierzyć, czasow-
tykułą ba, konstrukcja ma znaczenie nik koniugacji shimo nidan
emfatyczne 養ふ yashinafu (wymawiane yashinō) –
もと moto – podstawa wychowywać
なむ namu – partykuła emfatyczna two- 限りなし kagiri nashi – nieograniczony,
rząca konstrukcję kakarimusubi (po- bezgraniczny
wiązanie zakończenie), wymaga od 幼し wosanashi (wymawiane osanashi) –
orzeczenia postaci rentaikei młody, mały
あやがしる ayashigaru – podejrzewać, 籠 kago – koszyczek, pudełko
mieć wątpliwości; czasownik koniu- 節 fushi – kolanko
gacji rahen やうやう yauyau (wymawiane yōyō) –
一筋 hitosuji – kolanko, kawałek stopniowo, sukcesywnie
に ni – partykuła spójnikowa, tworzy 重なる kasanaru – powtarzać się
zdanie czasowe: ‘kiedy...’, ‘gdy...’
「枕草子」清少納言 Makura no sōshi (Zapiski spod wezgłowia), Sei

Shōnagon
春は曙。やうやう白くなりゆく山際すこしあかりて、紫だちたる雲の細くたなびきた
る。
夏は夜、月の頃はさらなり、闇もなほ螢の多く飛びちがひたる。雨など降るもをか
し。
秋は夕暮。夕日のさして山のはいとちかうなりたる、烏のねどころへ行くとて、三
つ四つ二つ三つなどと飛びいそぐさへあはれなり。まいて雁などのつらねたるが、
いとちひさく見ゆるは、いとをかし。日入りはてて、風の音、虫の音などはいふべ
きにあらず。
冬はつとめて。雪の降りたるは、いふべきにもあらず。霜のいとしろき、またさらで

Ćwiczenia powtórzeniowe: słowa posiłkowe 159
もいと寒きに、火など急ぎおこして、炭もてわたるも、いとつきづきし。昼になり
て、ぬるくゆるびもていけば、火桶の火もしろき灰がちになりてわろし。
SŁOWNICZEK (WYRAZY WEDŁUG KOLEJNOŚCI WYSTĘPOWANIA):

曙 akebono – poranek はなやかに hanayaka ni – radośnie, we-
やうやう yauyau (wymawiane yōyō) – soło
stopniowo ねどころ nedokoro – gniazdo
山際 yamagiha (wymawiane yamagiwa) – まいて maite – bardziej, jeszcze bardziej
wierzchołek góry 雁 kari – dzikie gęsi
紫だつ murasakidatsu – robić się fioleto- 連ぬ tsuranu – w grupach, w parach,
wym klucz
たなびく tanabiku – ciągnąć się, unosić się いと ito – bardzo
さらなり saranari – nie trzeba nawet mó- つとめて tsutomete – poranek
wić, jeszcze bardziej jest 霜 shimo – szron
飛びちがふ tobichigafu (wymawiane 火桶 hioke – piecyk
tobichigō) – fruwać, latać; yodan おこす okosu – obudzić, rozbudzić; yodan
をかし wokashi (wymawiane okashi) – 灰 haigachi – popiół
piękny, uroczy, cudny, wspaniały つきづきし tsukizukishi – odpowiedni,
夕暮 yufugure (wymawiane yūgure) – harmonijny
zmierzch ゆるぶ yurubu – ostygnąć, wystygnąć;
夕日 yufuhi (wymawiane yūhi) – zachód yodan
słońca

Rozdział 4
Kategoria
honoryfikatywności
keigo
Kategoria honoryfikatywności w klasycznym języku japońskim • Leksy-

kalne i gramatyczne wykładniki honoryfikatywności • Język aprecjatyw-
ny sonkeigo • Język modestywny kenjōgo • Język grzeczny teineigo •
Zestawienie form leksykalnych sonkeigo, kenjōgo i teineigo wybranych
czasowników

4.1. Kategoria honoryfikatywności
w klasycznym języku japońskim
Kategoria honoryfikatywności, keigo 敬語1, pojmowana jako zbiór wy-

kładników gramatycznych i leksykalnych, pełniła ważne funkcje w klasycz-
nej japońszczyźnie. Określała relacje międzyludzkie, pokazując wiek, pozycję
społeczną, rangę czy status społeczny zarówno nadawcy, jak i odbiorcy wypo-
wiedzi. Bardzo często stanowiła też wskazówkę, kto jest podmiotem w zda-
niu, ponieważ zasadą, powszechnie stosowaną w tekstach klasycznych, było
unikanie zaimków osobowych oraz podawania imion i nazwisk bohaterów.
W klasycznej japońszczyźnie keigo można podzielić na trzy typy:

Sonkeigo 尊敬語 – język aprecjatywny, używany w dialogach i partiach
narracyjnych, skierowany wobec bohatera wypowiedzi, któremu należy okazać
szacunek z powodu jego pozycji społecznej lub wieku, jak również wobec
innych osób należących do jego najbliższego otoczenia lub wobec rzeczy sta-
nowiących jego własność.
Kenjōgo 謙譲語 – język modestywny, używany w dialogach i partiach narra-
cyjnych, przez lub wobec bohaterów o niższej pozycji społecznej lub młodych
wiekiem, którzy traktowani są w uniżony sposób.
Teineigo 丁寧語 – język grzeczny, używany w dialogach i partiach narracyj-
nych, skierowany wobec odbiorcy wypowiedzi. Teineigo nie pełni funkcji ani
aprecjatywnej ani modestywnej, a jego nacechowanie pozytywną wartością
honoryfikatywną odbywa się na linii: nadawca wypowiedzi, czyli narrator —
jej odbiorca, czyli czytelnik.
1
We współczesnej japońszczyźnie dla określenia honoryfikatywności, oprócz słowa keigo,
używa się ponadto terminu taigū hyōgen 待遇表現, czyli wyrażenia relacyjne, zróżnicowane ze
względu na nadawcę, odbiorcę oraz bohatera wypowiedzi. Więcej na temat honoryfikatywno-
ści zob.: Romuald Huszcza, Honoryfikatywność. Gramatyka, pragmatyka, typologia, PWN, Warsza-
wa 2006.

4.2. Leksykalne i gramatyczne wykładniki
honoryfikatywności
Formy honoryfikatywne tworzone były za pomocą wyrazów nacecho-

wanych grzecznościowo oraz odpowiednich konstrukcji gramatycznych. Do
najważniejszych sposobów wyrażania honoryfikatywności należały środki
leksykalne, takie jak: zaimki osobowe i właściwe czasowniki honoryfikatyw-
ne, które stanowiły najbardziej rozbudowaną warstwę kategorii keigo. Ich
wartość honoryfikatywną wyznaczały leksykalne ekwiwalenty czasowników
właściwych w ramach grup: aprecjatywnej sonkeigo, modestywnej kenjōgo oraz
grzecznej teineigo. Drugą grupę tworzyły wykładniki gramatyczne, a więc
prefiksy i sufiksy honoryfikatywne, słowa posiłkowe strony biernej i formy
sprawczej oraz czasowniki pomocnicze będące wykładnikami odpowiedniej
wartości keigo.
4.2.1. Język aprecjatywny sonkeigo
Leksykalne wykładniki honoryfikatywności sonkeigo

Aprecjatywne zaimki osobowe (daimeishi 代名詞) i ich adresaci
君 kimi – pan, pani
上 uhe (wymawiane ue) – cesarz
お前 omahe (wymawiane omae) – cesarz, przedstawiciel rodziny cesarskiej,
osoba o wysokiej pozycji na dworze, bóstwo
御身 onmi – szanowny pan, pani
そこもと sokomoto – pan, pani
みまし (汝) mimashi – pani
いまし(汝) imashi – pani
貴殿 kiden – pan, pani
殿下 tenga lub denka (okres Edo) – książę, regent, siogun, przedstawiciel władz
殿 tono – książę, regent, generał (wobec osoby o wysokiej pozycji i randze);
mąż (żona wobec męża)

164 Kategoria honoryfikatywności keigo
Czasowniki honoryfikatywne o znaczeniu aprecjatywnym sonkeigo
Znaczenie we współ-
Czasownik Koniugacja Znaczenie
czesnej japońszczyźnie
遊ばす四段なさる ‘robić, czynić’

asobasu
いますサ変いらっしゃる ‘być, istnieć’

imasu おいでになる
いまそかりら変いらっしゃる ‘być, istnieć’

imasokari おいでになる
いますがり
imasugari
おはすサ変いらっしゃる ‘być, istnieć’

ohasu (owasu) おいでになる ‘przyjść, pójść’
おはしますサ変いらっしゃる ‘być, istnieć’

ohashimasu おいでになる ‘przyjść, pójść’
(owashimasu)
仰す下二段おっしゃる ‘mówić, rozkazywać’

ousu (ōsu) お命じになる
のたまふ四段おっしゃる ‘mówić’

notamafu
(notamō)
のたまはす下二段おっしゃる ‘mówić’

notamahasu
(notamawasu)
思す四段お思いになる ‘myśleć’
obosu, omohosu
(omōsu)
思しめす四段お思いになる ‘myśleć’

oboshimesu
大殿籠る四段お休みになる ‘kłaść się spać, spać’

ootonogomoru
(ōtonogomoru)
聞こす四段お聞きになる ‘słuchać’

kikosu めしあがる ‘jeść’
お治めになる ‘rządzić, dowodzić’

Leksykalne i gramatyczne wykładniki honoryfikatywności 165
聞こしめす四段お聞きになる ‘słuchać’

kikoshimesu めしあがる ‘jeść’
お治めになる ‘rządzić, dowodzić’
御覧ずサ変ご覧になる ‘widzieć, patrzeć’

goranzu
しろしめす四段お治めになる ‘rządzić’

shiroshimesu ご存知である ‘wiedzieć, znać’
給ふ四段お与えになる ‘dawać, wręczać’

tamafu (tamō) くださる ‘dostawać od’
給はす下二段お与えになる ‘dawać, wręczać’

tamahasu (tama- くださる ‘dostawać od’
wasu)
つかはす四段おやりになる ‘wysyłać, posyłać’

tsukahasu お与えになる ‘wręczać, dawać’
(tsukawasu)
賜〔給〕ぶ四段お与えになる ‘dawać, wręczać’

tabu くださる ‘dostawać od’
召す四段めしあがる ‘jeść’
mesu おめしになる ‘nosić, mieć na sobie’
お呼びになる ‘wezwać’
まします四段いらっしゃる ‘być, istnieć’

mashimasu
奉る四段めしあがる ‘jeść’
tatematsuru おめしになる ‘nosić, mieć na sobie’
お乗りになる ‘wsiadać, jechać’
参る四段めしあがる ‘jeść’
mawiru おめしになる ‘nosić, mieć na sobie’
(mairu) なさる ‘robić’
* W nawiasach podany jest sposób zapisu według transkrypcji Hepburna

Gramatyczne wykładniki honoryfikatywności sonkeigo

Czasowniki pomocnicze o znaczeniu aprecjatywnym sonkei
hojodōshi
W funkcji gramatycznych wykładników form honoryfikatywnych sonkeigo
występowały honoryfikatywne czasowniki pomocnicze sonkei hojodōshi 尊敬補
助動詞, które w takim użyciu traciły swoje podstawowe znaczenie. Modyfiko-
wały jedynie czasownik właściwy nadając mu wartość aprecjatywną. Łączyły
się z innymi czasownikami poprzez postać ren’yōkei.
Znaczenie we współczesnej
Czasownik Koniugacja
japońszczyźnie
たまふ (給ふ) 四段お‒になる
tamafu (tamō) なさる
たぶ (賜ぶ) 四段お‒になる
tabu なさる
たうぶ (賜ぶ) 四段お‒になる
taubu (tōbu) なさる
おはすサ変お‒になる
ohasu (owasu) なさる
おはしますサ変お‒になる
ohashimasu (owashimasu) なさる
* W nawiasach podany jest sposób zapisu według transkrypcji Hepburna
Prefiksy honoryfikatywne (settōgo 接頭語) o znaczeniu

aprecjatywnym
御 go, gyo, o, ohon, on, mi – oznacza szacunek, znaczenie aprecjatywne

go
御幣 gohei – wotywne talizmany shinto
ご息子 gomusuko – syn
御覧 goran – spojrzenie
ご達 gotachi – damy dworu
御殿 goten – rezydencja, posiadłość
ご膳 gozen – jedzenie, pożywienie
gyo
Prefiks używany był wraz z rzeczownikami związanymi z osobą cesarza
御杯 gyohai – czarka z sake

御衣 gyoi – stój cesarza

御製 gyosei – coś wykonanego, skomponowanego, ułożonego przez cesarza
(na przykład wiersz)
o
お室 omuro – pokój
お前 omahe (wymawiane omae) – pan, pani, osoba o wysokiej pozycji społecznej
on
おん櫛 ongushi – grzebień

おん身 onmi – pan, pani
おん物語 onmonogatari – opowieści
おん贈物 on’okurimono – prezent
おん衣 onzo – strój
ohon (wymawiane ōn)
Prefiks stosowany był często wobec osób o najwyższej randze, takich jak cesarz
i jego rodzina, książęta krwi
御時 ohontoki (wymawiane ōntoki) – panowanie, czasy [cesarza]
御はぶり ohonhaburi (wymawiane ōnhaburi) – pogrzeb osoby wysokiej rangą
御節句 ohonsekku (wymawiane ōnsekku) – święto
mi
Prefiks stosowany był często wraz z rzeczownikami związanymi tematycznie
z bóstwami, religią oraz cesarzem
み門 mikado – brama pałacu cesarskiego, cesarz
み狩 mikari – polowanie, w którym bierze udział cesarz
み子 miko – książę
み言 mikoto – cesarskie słowa
み輿 mikoshi – przenośny ołtarz mikoshi
み心 mikokoro – serce
み国 mikuni – kraj, prowincja
み位 mikurahi (wymawiane mikurai) – pozycja, ranga
み法 minori – prawo buddyjskie
み霊 mitama – dusza, duch, bóstwo
み岳 mitake – wysoka góra, miejsce zstępowania bóstw
み世 miyo – rządy cesarza, świat, życie
み幸 miyuki – podróż cesarza
み息所 miyasundokoro – matka następcy tronu

Sufiksy honoryfikatywne (setsubigo 接尾語) o znaczeniu

aprecjatywnym
殿 tono (dono) – pan, pani, książę, Jego Ekselencja, mąż

中納言殿 chūnagondono – pan, radca średniego szczebla
関白殿 kanpakudono – Jego Ekselencja Regent
君 kimi (gimi) – pani

Sufiks używany był wobec kobiet, córek wysokich urzędników
母君 hahagimi – pani (matka)
姫君 himegimi – księżniczka
阿君 anigimi – pani (mniszka)
上 uhe (wymawiane ue) – pan, pani, szanowna osoba

父上 chichiuhe (wymawiane chichiue) – pan ojciec
母上 hahauhe (wymawiane hahaue) – pani matka
尼上 aniuhe (wymawiane aniue) – pani mniszka
氏 uji, shi – ród, pan pani

田中氏 Tanakauji, Tanakashi – ród Tanaka
Słowa posiłkowe (助動詞) o znaczeniu aprecjatywnym
Strona bierna ukemi 受身 ru, raru2

など、かくし歩かるるぞ。更級
Nado, kaku shi arikaruruzo?
‘Dlaczego chodzi Pan w ten sposób?’
Strona sprawcza shieki 使役 su, sasu, shimu3

せ給ふ setamafu, させ給ふ sasetamafu, しめ給ふ shimetamafu
Konstrukcje będące połączeniem strony sprawczej i słowa posiłkowego tamafu
(wymawiane tamō) o znaczeniu aprecjatywnym, stanowią najwyższy stopień
sonkeigo używany wobec cesarza, jego rodziny i osób o randze książęcej.
上も笑わせ給ふ。枕草子
Uhe mo warawasetamafu (wymawiane warawasetamō).
‘Również i cesarz się roześmiał.’
2
Zob.: Słowa posiłkowe jodōshi, formy strony biernej, rozdział 3.13., s. 137.
3
Zob.: Słowa posiłkowe jodōshi, formy strony sprawczej, rozdział 3.14., s. 139.

山崎にて出家せしめ給ひてけり。大鏡
Yamazaki nite shukke seshimetamahitekeri (wymawiane seshimetamaitekeri).
‘W Yamazaki porzucił świat doczesny i został mnichem.’
PRZYKŁADY
かぐや姫、少しあはれとおぼしけり。おぼす竹取
Kaguyahime sukoshi ahare (wymawiane aware) to oboshikeri.
‘Księżniczka Kaguya pomyślała o tym z niewielkim żalem (smutkiem).’
* Czasownik obosu – ‘myśleć’, ‘zastanawiać się’, używany w stosunku do osób wyż-
szych rangą.
かぐや姫、「もの知らぬこと、なのたまひそ。」とてのたまふ竹取

Kaguyahime, mono shiranu koto, na notamahiso (wymawiane notamaiso), tote
‘„Proszę nie mówić o rzeczach, o których nie ma pan pojęcia” – rzekła księż-
niczka.’
* Czasownik notamafu (wymawiane notamō) – ‘mówić’, ‘opowiadać’, używany wobec
osób wyższych rangą. Konstrukcja na notamahiso oznacza zakaz. Składa się z partykuły
na występującej przed czasownikiem i partykuły finalnej so łączącej się z czasownikiem
za pomocą postaci ren’yōkei. Całe wyrażenie tłumaczy się jako: ‘nie wolno (czegoś
zrobić)’.
おびえ騒がせ給ふな。息もせで伏させ給へ。せ給ふ、させ給ふ、更級

Obiesawagasetamafu (wymawiane setamō) na! Iki mo sede fusasetamahe (wyma-
wiane sasetamae)!
‘Proszę tak okropnie nie hałasować! Proszę się uspokoić i położyć!’
* Konstrukcje honoryfikatywne setamafu (wymawiana setamō) i sasetamafu (wymawiana
sasetamō) – utworzone z połączenia formy sprawczej z czasownikiem honoryfikatywnym
tamafu, użytym tutaj jako czasownik pomocniczy. Najwyższa forma keigo stosowana
wobec cesarza i jego rodziny.
大御酒給ひ禄給はむとて給ふ伊勢
Oomiki (wymawiane ōmiki) tamahi (wymawiane tamai), roku tamahamu (wy-
mawiane tamawamu) tote
‘Chciałem, żeby [ta osoba] dała mi sake i jeszcze wynagrodzenie.’
* Czasownik tamafu (wymawiane tamō) – ‘dostać, otrzymać (od osoby wyższej rangą)’.
不死の薬に、また、壺具して御使ひに賜はす。賜はす竹取

Fushi no kusuri ni, mata tsubo gushite otsukai ni tamahasu (wymawiane tamawasu).
‘[Kaguyahime] włożyła do szkatułki lekarstwo na nieśmiertelność i wręczyła
cesarzowi, aby je zażył.’
* Czasownik tamahasu (wymawiane tamawasu) – ‘wręczyć’, ‘podać’, używany w sto-
sunku do osób wyższych rangą.

まだ暁におはす。おはす源氏
Mata, akatsuki ni ohasu (wymawiane owasu).
‘[Książę] wróci przed świtem.’
* Czasownik ohasu (wymawiane owasu) – ‘być’, ‘iść’, ‘przyjść’, ‘wracać’, używany w sto-
昔惟喬の親王と申す親王おはしましけり。おはします伊勢
Mukashi Koretaka no miko to mausu (wymawiane mōsu) miko ohashimashikeri
(wymawiane owashimashi).
‘Dawno temu był sobie pewien książę o imieniu Koretaka.’
* Czasownik ohashimasu (wymawiane owashimasu) – ‘być’, ‘istnieć’, używany w stosun-
ku do osób wyższych rangą.
いにしへをおもほすらし. おもほす万葉集

Inishie o omohosurashi (wymawiane omōsurashi).
‘Wydaje mi się, że cesarz rozmyśla o przeszłości.’
* Czasownik omohosu (wymawiane omōsu) – ‘myśleć’, ‘zastanawiać się’, używany w sto-
わらひののしるをうへにも聞こしめして、(...) 聞こしめす枕草子

Warahinonoshiru (wymawiane warainonoshiru) o uhe (wymawiane ue) nimo ki-
koshimeshite,(..)
‘Cesarz również usłyszał głosy śmiejących się [dam dworu] (...)’
* Czasownik kikoshimesu – ‘słyszeć’, ‘jeść’, ‘spożywać’, ‘władać’, ‘rządzić’, używany
w stosunku do osób wyższych rangą. Tutaj w znaczeniu ‘słyszeć’.
きたなき所の物聞こしめしたれば、御心地悪しからむものぞ。聞こしめす竹取
Kitanaki tokoro no mono kikoshimeshitareba, mikokochi ashikaramu mono zo.
‘Ponieważ [księżniczka] spożywała nieczyste potrawy z tego świata, to pewnie
musi czuć się źle.’
* Czasownik kikoshimesu – ‘słyszeć’, ‘jeść’, ‘spożywać’, ‘władać’, ‘rządzić’, używany
wobec osób wyższych rangą. Tutaj w znaczeniu ‘jeść’.
御大君の聞こしめす天の下に国はしも多にあれども、(...) 聞こしめす万葉集

Ookimi (wymawiane ōkimi) no kikoshimesu ame no shita ni kuni wa shimo sawa
ni aredomo, (...)
‘Chociaż nasz władca włada na ziemi wieloma krainami, (...)’
* Czasownik kikoshimesu – „słyszeć”, „jeść”, „spożywać”, „władać”, „rządzić”, używany
wobec osób wyższych rangą. Tutaj w znaczeniu ‘rządzić’, ‘władać’.

さるものありとは鎌倉殿までも知ろしめされたるらんぞ。知ろしめす平家
Saru mono ari to wa Kamakuradono made mo shiroshimesaretaruran zo.
‘Podobno nawet pan z Kamakury [siogun Yoritomo] zna tego człowieka.’
* Czasownik shiroshimesu – ‘znać’, ‘wiedzieć’, używany w stosunku do osób wyższych
rangą.
惟光召して御帳、屏風など、あたりあたり、したてさせ給ふ。召す, させ給ふ源氏

Koremitsu meshite michau (wymawiane michō), byaubu (wymawiane byōbu) nado
atariatari shitatesasetamafu (wymawiane sasetamō).
‘[Genji] wezwał Koremitsu i wraz z nim rozstawił zasłonę i parawan.’
* Czasownik mesu – ‘wezwać’, ‘zawołać’, ‘wsiąść’, używany w stosunku do osób wyż-
szych rangą, tutaj w znaczeniu ‘wezwać’. Konstrukcja honoryfikatywna sasetamafu (wy-
mawiane sasetamō) – utworzona z połączenia formy sprawczej z czasownikiem hono-
ryfikatywnym, pomocniczym tamafu (wymawiane tamō) – najwyższa forma sonkeigo
używana w stosunku do cesarza i jego rodziny.
それより御輿に召して福原へ入らせおはします。召す, せおはします平家
Sore yori mikoshi ni meshite Fukuhara e hairaseohashimasu (wymawiane seowa-
shimasu).
‘[Regent] wsiadł do powozu i udał się stąd aż do Fukuhary.’
* Czasownik mesu – ‘wezwać’, ‘zawołać’, ‘wsiąść’, używany w stosunku osób wyższych
rangą, tutaj w znaczeniu ‘wsiąść’. Konstrukcja honoryfikatywna seohashimasu (wymawia-
ne seowashimasu) – utworzona z połączenia formy sprawczej z czasownikiem honoryfika-
tywnym, pomocniczym ohashimasu (wymawiane owashimasu). Najwyższa forma sonkeigo
stosowana w stosunku do cesarza, jego rodziny i najwyższych urzędników dworskich.
御歌をよみてつかはす。つかはす竹取。

Gyouta o yomite tsukahasu (wymawiane tsukawasu).
‘Napisał i wręczył [księżniczce] poemat.’
* Czasownik tsukahasu (wymawiane tsukawasu) – ‘wręczyć’, ‘podać’, ‘posyłać’, używany
w stosunku do osób wyższych rangą.
御手跡うつくしう遊ばし、御才学すぐれてましましければ、(...) あそばす, ましま

す平家
Mishuseki utsukushiu (wymawiane utsukushū) asobashi, gosaikaku sugurete ma-
shimashikereba, (...)
‘Ponieważ [książę] pięknie pisał znaki, zaś jego wiedza w dziedzinie języka
i klasyków chińskich była wybitna, (...)’
* Czasownik asobasu – ‘robić’, ‘czynić’, używany w stosunku do osób wyższych rangą.
Czasownik mashimasu – ‘być’, ‘istnieć’ używany w stosunku do osób wyższych rangą.

物もつゆばかり参らず。参る源氏
Mono mo tsuyu bakari mawirazu (wymawiane mairazu).
‘[Książę] nie jadł zupełnie nic.’
* Czasownik mawiru (wymawiane mairu) – ‘jeść’, ‘pić’, ‘nosić na sobie’, ‘robić’ używany
w stosunku do osób wyższych rangą. Tutaj w znaczeniu ‘jeść’.
いと暑しや。これより薄き御衣奉れ。奉る源氏
Ito atsushi ya. Kore yori usuki onzo tatematsure!
‘Ach, jak bardzo jest gorąco! Proszę, załóż letni strój!’
* Czasownik tatematsuru – ‘jeść’, ‘zakładać’, ‘nosić’, ‘wsiadać’, używany w stosunku do
osób wyższych rangą. Tutaj w znaczeniu ‘wkładać’, ‘mieć na sobie’.
もし金給はぬものならば、かの衣の質返し賜べ。給ふ, 賜ぶ竹取
Moshi kane tamahanu (wymawiane tamawanu) mono naraba, kano koromo no
shichi kaeshitabe!
‘Jeśli nie dostanę zapłaty, proszę zwrócić mi to runo [ognistego szczura].’
* Czasownik tamafu (wymawiane tamō) – ‘dawać’, ‘wręczać’, ‘dostawać’, używany
w stosunku do osób wyższych rangą. Tutaj w znaczeniu ‘dostawać’. Czasownik po-
mocniczy tabu łączy się z postacią ren’yōkei czasownika kaesu (‘zwracać’) i nadaje mu
wartość aprecjatywną.
この鹿の鳴くは聞きたうぶや。たうぶ大和
Kono shika no naku wa kiki taubu (wymawiane tōbu) ya.
‘Czy słyszał pan, jak ryczy jelonek?’
* Czasownik pomocniczy taubu (wymawiane tōbu) połączony się z postacią ren’yōkei
czasownika kiku (‘słuchać’) nadaje mu wartość aprecjatywną.
「あなかま」とて脇息に寄りおはす。おはす源氏
Anakama tote kefusoku (wymawiane kyōsoku) ni yoriohasu (wymawiane owasu).
‘„Ach, ciszej!” – zawołał i oparł się na podnóżku.’
* Czasownik pomocniczy ohasu (wymawiane owasu) połączony się z postacią ren’yōkei
czasownika yoru (‘opierać się, wspierać się’) nadaje mu wartość aprecjatywną.
姫は重き病をし給へば、え出でおはしますまじ。給ふ、おはします竹取
Hime wa omoki yamai o shitamaheba (wymawiane shitamaeba), e ideohashimasu-
maji (wymawiane ideowashimasumaji).
‘Księżniczka ciężko się rozchorowała i nie mogła opuścić [domu].’
* Czasowniki pomocnicze: tamafu (wymawiane tamō) łączący się z postacią ren’yōkei
czasownika su (‘robić’, tutaj: ‘chorować’) i ohashimasu (wymawiane owashimasu) łączący
się z postacią ren’yōkei czasownika izu (‘opuszczać, wychodzić’) nadają im wartość
aprecjatywną.

4.2.2. Język modestywny kenjōgo
Leksykalne wykładniki honoryfikatywności kenjōgo

Modestywne zaimki osobowe (daimeishi 代名詞)
1. おのれ onore – ja
2. われ（我）ware – ja
3. まろ(麻呂、麿) maro – ja, zaimek męski i kobiecy
4. なにがし (何某、某) nanigashi – ja, zaimek męski
5. それがし (某) soregashi – ja, zaimek męski
6. わらは(童) waraha (wymawiane warawa) – dziecko (poniżej 10 lat)
Czasowniki honoryfikatywne o znaczeniu modestywnym kenjōgo
承る四段お聞きする, うかがう, ‘pytać’, ‘słuchać’

uketamaharu いただく ‘otrzymać’
(uketamawaru)
聞こゆ下二段申し上げる ‘mówić’

kikoyu
聞こえさす下二段申し上げる ‘mówić’

kikoesasu
申す四段申し上げる ‘mówić’
mausu (mōsu)
啓すサ変申し上げる ‘mówić (do cesarzowej,

keisu następcy tronu)’
奏すサ変申し上げる ‘mówić (do cesarza,

sousu (sōsu) tennō, mikado)’
奉る四段さしあげる ‘dawać, wręczać’

tatematsuru
賜る四段いただく ‘otrzymywać,
tamaharu ちょうだいする dostawać’
(tamawaru)
つかうまつる四段おつかえする ‘służyć’

tsukaumatsuru いたす ‘robić’
(tsukōmatsuru)

つかまつる四段おつかえする ‘służyć’

tsukamatsuru いたす ‘robić’
まうづ下二段うかがう ‘odwiedzać,

mauzu 参詣する iść do świątyni’
(mōzu)
まかづ下二段下がる, 退出する, ‘odchodzić, wychodzić’

makazu 出かける
まかる四段退出する ‘odchodzić, wychodzić’

makaru 出かける
参らす下二段さしあげる ‘wręczać, dawać’

mawirasu
(mairasu)
参る四段うかがう ‘odwiedzać, przyjść’

mawiru さしあげる ‘wręczać’
(mairu)
侍りラ変おそばにいる ‘służyć, usługiwać’

haberi おつかえする
候ふ四段おそばにいる ‘służyć, usługiwać’

saburafu, saurafu おつかえする
(saburō, sōrō)
* W nawiasach podany jest sposób zapisu według współczesnej transkrypcji Hepburna
Gramatyczne wykładniki honoryfikatywności kenjōgo

Czasowniki pomocnicze o znaczeniu modestywnym (kenjō
hojodōshi)
Wykładnikami gramatycznych form honoryfikatywnych kenjōgo były ho-
noryfikatywne czasowniki pomocnicze, kenjō hojodōshi 謙譲補助動詞, które,
podobnie jak w przypadku gramatycznych form aprecjatywnych, traciły swo-
je podstawowe znaczenie i modyfikowały czasownik właściwy, nadając mu
znaczenie modestywne. Łączyły się z innymi czasownikami poprzez postać
ren’yōkei.

Znaczenie we współczesnej
Czasownik Koniugacja
japońszczyźnie
たてまつる (奉る) 四段いたす

tatematsuru お...する
まうす (申す) 四段いたす

mausu (mōsu) お...する
まゐらす (参らす) 下二段いたす

mawirasu (mairasu) お...する
きこゆ (聞こゆ) 下二段いたす

kikoyu お...する
きこえさす(聞こえさす) 下二段いたす

kikoesasu お...する
給ふ下二段いたす
tamafu (tamō) お...する
Prefiks honoryfikatywny (settōgo 接頭語) o znaczeniu

modestywnym
拙 setsu – ja, moja osoba (znaczenie modestywne)
拙者 sessha – ja
Sufiksy honoryfikatywne (setsubigo 接尾語) o znaczeniu

modestywnym
ども domo – ja, my
身ども midomo – ja, my
ら ra – my
Sufiks używany był do tworzenia liczby mnogiej i stosowany często wobec
osób bliskich. Wyrażał zażyłość relacji.
妻ら tsumara – żony, moje żony
め me – ja, on, ona

Sufiks używany wobec osób trzecich wyrażał pogardę.
それがしめ soregashime – ja

PRZYKŁADY
燕の巣に手をさし入れさせて探るに、「物もなし」と申すに、(...) 申す竹取
Tsubakurame no su ni te o sashiiresasete saguru ni, mono mo nashi to mausu (wy-
mawiane mōsu) ni,(...)
‘Służący, jak mu kazano, włożył rękę do gniazda jaskółek i przez chwilę je
przeszukiwał, po czym rzekł do swojego pana: „Niestety, nic tam nie ma.” ’
* Czasownik mausu (wymawiane mōsu) – ‘mówić’, ‘rzec’, używany przez nadawcę
wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy wypowiedzi.
竹の中より見つけ聞こえたりしかど、(...) 聞こゆ竹取
Take no naka yori mitsukekikoetarishikado, (…)
‘[Starzec] znalazł w kolanku bambusu [istotkę], ale (...)’
* Czasownik kikoyu – jako czasownik pomocniczy hojodōshi dołączony jest do postaci
ren’yōkei właściwego czasownika mitsuku – ‘znaleźć’. Konstrukcja używana przez nadawcę
wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec referenta, czyli bohatera wypowiedzi.
ありつることさま、語り聞こえさすれば、(...) 聞こえさす枕草子

Aritsuru koto sama, katarikikoesasureba, (...)
‘Kiedy opowiadał [księciu] o tym, co się zdarzyło, (...)’
* Czasownik kikoesasu – ‘mówić’, ‘opowiadać’, używany przez nadawcę wypowiedzi
w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy.
かしこき仰せごとをたびたび承りながら、(...) 承る源氏
Kashikoki oosegoto (wymawiane ōsegoto) tabitabi uketamaharinagara (wymawiane
uketamawarinagara) (...)
‘Otrzymałem od cesarza wiele mądrych wskazówek (...)’
* Czasownik uketamaharu (wymawiane uketamawaru) – ‘otrzymać’, ‘dostać’, używany
przez nadawcę wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy.
二十余日、石山に参る。参る更級
Hatsuka yoka Ishiyama ni mawiru. (wymawiane mairu)
‘Udam się do świątyni Ishiyama po 20. dniu tego miesiąca.’
* Czasownik mawiru (wymawiane mairu) – ‘odwiedzić’, ‘udać się’, używany przez
nadawcę wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji. Tutaj czasownik modestywny ma-
wiru wyraża szacunek wobec miejsca pielgrzymki, jakim jest świątynia.
ありつるやう、啓すれば、(...) 啓す枕草子
Aritsuru yau (wymawiane yō), keisureba,(...)
‘Kiedy opowiadał [cesarzowej] o tym, co się zdarzyło, (...)’
* Czasownik keisu – ‘mówić’, ‘rzec’, używany przez nadawcę wypowiedzi w celu
uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy, jakim jest cesarzowa bądź następca tronu.

あはれなりつる事、しのびやかに奏す。奏す源氏
Aharenaritsuru (wymawiane awarenaritsuru) koto, shinobiyaka ni sousu (wyma-
wiane sōsu).
‘Mówił po cichu [do cesarza] o swoich smutnych przeżyciach.’
* Czasownik sousu (wymawiane sōsu) – ‘mówić’, ‘rzec’, używany przez nadawcę
wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy, jakim jest cesarz.
「はやかへらせ給ひなん」と聞こゆれば、(...) 聞こゆ源氏

Haya kaerasetamahinan (wymawiane kaerasetamainan) to kikoyureba,(...)
‘Kiedy powiedział: dobrze, aby pan szybko wrócił [do domu], (...)’
* Czasownik kikoyu – ‘mówić’, ‘rzec’, używany przez nadawcę wypowiedzi w celu
uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy.
まかでなむとし給ふを、(...) まかづ源氏
Makadenamu to shitamafu (wymawiane shitamō) o,(...)
‘Chociaż [Rokujō] postanowiła opuścić dwór, (...)’
* Czasownik makazu – ‘wyjść’, ‘opuścić’, używany przez nadawcę wypowiedzi w celu
uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy.
ただ一人徒歩よりまうでけり。まうづ徒然
Tada hitori kachi yori maudekeri (wymawiane mōdekeri).
‘Przyszedłem sam na piechotę.’
* Czasownik mauzu (wymawiane mōzu) – ‘przyjść’ używany przez nadawcę wypowiedzi
w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy.
筑紫の国に湯浴みまからむ。まかる竹取
Tsukushi no kuni ni yuamimakaramu.
‘Postanowiłam udać się do Tsukushi, aby zażyć kąpieli w gorących źródłach.’
* Czasownik makaru – ‘opuszczać, wychodzić’, ‘przyjść’, ‘zażywać’ używany przez
nadawcę wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy. Tutaj w znaczeniu
‘zażyć kąpieli’.
女房の装飾、裳、唐衣折に合ひ、たゆまでさぶらふかな。さぶらふ枕草子

Nyobau (wymawiane nyobō) no saushoku (wymawiane sōshoku), mo, karaginu ori
ni ahi (wymawiane ai), tayu made saburafu (wymawiane saburō) kana.
‘Damy dworu usługiwały [cesarzowi] starannie ubrane w dopasowane do pory
roku kimona, spódnice i kamizelki.’
* Czasownik saburafu (wymawiane saburō) – ‘służyć’, ‘być u boku’, używany przez
nadawcę wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy.

4.2.3. Język grzeczny teineigo
Leksykalne wykładniki honoryfikatywności teineigo

Czasowniki honoryfikatywne o znaczeniu grzecznym teineigo
znaczenie we współ-
czasownik koniugacja znaczenie
侍りラ変あります ‘być, istnieć’
haberi おります
ございます
候ふ四段あります ‘być, istnieć’
saburafu, saurafu おります
(saburō, sōrō) ございます
参る四段まいります ‘iść, przyjść’
mawiru
(mairu)
Gramatyczne wykładniki honoryfikatywności teineigo

Czasowniki pomocnicze (teinei hojodōshi)
Wykładnikami gramatycznych form honoryfikatywnych teineigo były cza-
sowniki pomocnicze teinei hojodōshi 丁寧補助動詞, które w takich konstruk-
cjach traciły swoje podstawowe znaczenie, nadając czasownikom właściwym
wartość honoryfikatywną. Łączyły się z innymi czasownikami poprzez postać
ren’yōkei.
Czasownik Koniugacja Znaczenie we współczesnej

japońszczyźnie
侍りラ変 —ます
haberi ございます
候ふ四段 —ます
saburafu, saurafu ございます
(saburō, sōrō)
PRZYKŁADY
いかなる所にか、この木はさぶらひけん。さぶらふ竹取
Ikanaru tokoro ni ka, kono ki wa saburahiken (wymawiane saburaiken)?

‘W którym miejscu było to drzewo?’

* Czasownik saburafu (wymawiane saburō) – ‘być’, ‘istnieć’, używany przez nadawcę
wypowiedzi w celu jej ugrzecznienia. Adresatem takiej formy grzeczności jest czytelnik.
辛き目を見さぶらひつる。さぶらふ枕草子
Karaki me o misaburahitsuru (wymawiane misaburaitsuru).
‘Miałam bardzo przykre doświadczenie.’
* Czasownik pomocniczy saburafu (wymawiane saburō), połączony z postacią ren’yōkei
czasownika miru (‘patrzeć, widzieć’), nadaje mu wartość grzeczną. Adresatem takiej
formy grzeczności jest czytelnik.
故郷へは錦を着て帰れといふことのさうらふ。さうらふ平家
Kokyau (wymawiane kokyō) e wa nishiki o kite kaere to ifu (wymawiane yū) koto
no saurafu (wymawiane sōrō).
‘Stało się tak, że powiedziano mu, aby powrócił w rodzinne strony ubrany
w jedwabne, haftowane kimono.’
* Czasownik saurafu (wymawiane sōrō) – ‘być’, ‘istnieć’, używany przez nadawcę wy-
powiedzi w celu jej ugrzecznienia. Adresatem takiej formy grzeczności jest czytelnik.
Konstrukcja koto no saurafu odpowiada współczesnej konstrukcji koto ga aru, czyli ‘zda-
rzyć się’, ‘stać się’.
大徳寺にもいかなる故か侍りけん。侍り徒然
Daitokuji ni mo ikanaru yue ka haberiken?
‘Z jakiego powodu znalazło się to w świątyni Daitoku?’
* Czasownik haberi – ‘być’, ‘istnieć’, używany przez nadawcę wypowiedzi w celu jej
ugrzecznienia. Adresatem takiej formy grzeczności jest czytelnik.
ただいまあさましきこと見侍りつ。侍り徒然
Tadaima asamashiki koto mihaberitsu.
‘Właśnie w tym momencie dostrzegłem dziwną rzecz.’
* Czasownik haberi – jako czasownik pomocniczy hojodōshi dołączony jest do właściwego
czasownika miru – ‘widzieć’, ‘patrzeć’, ‘dostrzec’. Konstrukcja używana przez nadawcę
w celu ugrzecznienia jego wypowiedzi. Adresatem takiej formy grzeczności jest czytelnik.
「今参りつる道に紅葉のいとおもしろきところのありつる」と言ふに (...) 参る更級

Ima mawiritsuru (wymawiane mairitsuru) michi ni momiji no ito omoshiroki tokoro
no aritsuru to ifu (wymawiane yū) ni, (...)
‘„Właśnie kiedy przechodziłam, po drodze znalazłam miejsce, gdzie bardzo
pięknie czerwieniły się klony” – rzekła.’
* Czasownik mawiru (wymawiane mairu) – ‘iść’, ‘przyjść’, ‘przechodzić’ – używany
przez nadawcę wypowiedzi w celu jej ugrzecznienia. Adresatem takiej formy grzecz-
ności jest czytelnik.

4.3. Zestawienie wykładników leksykalnych
kategorii keigo wybranych czasowników
Sonkeigo Kenjōgo Teineigo

Czasownik Znaczenie forma forma forma
aprecjatywna modestywna grzeczna
あり ‘być, istnieć’ います, おはす, 侍り, 侍り,

をり ‘być, istnieć’ おはします, 遊ばす, 候〔侍〕ふ候〔侍〕ふ
いますがり
行く ‘iść, pójść’ いますがり,おはす, 参づ, まかる, 参る

来る ‘przyjść’ おはしますまかんづ, 参る
思ふ ‘myśleć’ おぼす, おぼしめす, 存ず

考ふおもほす, おもほしめす
聞く ‘słuchać’ 聞こす, 聞こしめす承る
言ふ ‘mówić’ のたまふ, のたまはす, 奏す[天皇],

仰す, 仰せられる啓す [皇后,皇太
子], 申す, 聞こゆ,
聞こえさす
見る ‘widzieć’ 御覧ず, めす
与ふ ‘dawać, 賜ぶ, 賜〔給〕ふ〔四段〕, 奉る, 奉らす,

wręczać’ 賜はす参る, 参らす
寝 ‘spać’ 大殿籠る
着る ‘nosić, mieć 召す, 聞こしめす, 奉る

na sobie’
食ふ ‘jeść’ 召す, 聞こしめす,

奉る, 食す
す ‘robić, 遊ばす, 召す, 致す, 仕る,

czynić’ 聞こしめす仕うまつる
受く ‘otrzymać, 賜る
もらふ dostać’

4.4. Informacje uzupełniające
Czasownik tamafu
Czasownik tamafu (wymawiane tamō) 給ふ używany był zarówno w funkcji
czasownika aprecjatywnego sonkeigo, jak i modestywnego kenjōgo.
Jako czasownik aprecjatywny odmieniał się według koniugacji yodan
i oznaczał ‘wręczać, dawać’. Pełnił ponadto funkcję aprecjatywnego czasow-
nika pomocniczego sonkei hojodōshi dodawanego do formy ren’yōkei innych
czasowników.
Jako czasownik modestywny odmieniał się według koniugacji shimo nidan
i nie występował samodzielnie, ale wyłącznie w funkcji czasownika pomocni-
czego kenjō hojodōshi. Bardzo często występował w połączeniu z czasownikami,
których znaczenie powiązane było z postrzeganiem zmysłowym, jak na przy-
kład: miru ‘widzieć’, omofu (wymawiane omō) ‘myśleć’, shiru ‘znać’, ‘wiedzieć’
czy kiku ‘słuchać’.
給ふ tamafu 給ふ tamafu
四段尊敬語下二段謙譲語
未然形給は給へ
連用形給ひ給へ
終止形給ふ給ふ
連体形給ふ給ふる
已然形給へ給ふれ
命令形給へ給へよ
PRZYKŁADY
Tamafu jako czasownik aprecjatywny sonkeigo

人に若菜たまひける御歌尊敬語古今集

Hito ni wakana tamahikeru (wymawiane tamai) gyouta.

‘To pieśń o tym, jak książę wręczał ludziom młode zioła.’
* Czasownik tamafu (wymawiane tamō) – ‘dawać’, ‘wręczać’ jako czasownik aprecja-
tywny wobec bohatera wypowiedzi.
御子さへ生まれたまひぬ。尊敬語源氏
Miko sahe (wymawiane sae) umaretamahinu (wymawiane tamai).
‘[Ze związku cesarza i konkubiny] urodził się książę.’
* czasownik tamafu (wymawiane tamō) – jako czasownik pomocniczy hojodōshi dodany
do czasownika umaru – ‘urodzić się’ tworzy gramatyczną konstrukcję aprecjatywną.
Tamafu jako czasownik modestywny kenjōgo

朝見たまへむ。謙譲語今昔
Asa mitamahemu (wymawiane tamae).
‘Chciałbym zobaczyć poranek.’
* Czasownik tamafu (wymawiane tamō) – jako czasownik pomocniczy hojodōshi dodany
do czasownika miru – ‘widzieć’, ‘patrzyć’ tworzy gramatyczną konstrukcję modestywną.
いとかしこしとなむ思ひ給ふる。謙譲語枕草子
Ito kashikoshi to namu omohitamafuru (wymawiane omoitamauru).
‘Myślę, że to jest bardzo mądre.’
* Czasownik tamafu (wymawiane tamō) – jako czasownik pomocniczy hojodōshi dodany
do czasownika omofu (wymawiane omō) – ‘myśleć’ tworzy gramatyczną konstrukcję
modestywną. Partykuła emfatyczna namu tworzy konstrukcję kakarimusubi (powiązane
zakończenie) wymagając od orzeczenia na końcu zdania postaci rentaikei.
Czasowniki mawiru i tatematsuru
Czasownik Znaczenie Znaczenie Znaczenie

sonkeigo kenjōgo teineigo
参る（まゐる） ‘jeść, pić’ ‘odwiedzać’ ‘iść ‘iść, przyjść’

mawiru (mairu) do świątyni’
koniugacja yodan ‘dawać, wręczać’
‘robić coś dla
kogoś’
奉る（たてまつる） ‘jeść’ ‘dawać, wręczać’

tatematsuru ‘mieć na sobie, czasownik
koniugacja yodan nosić’, pomocniczy
‘wsiadać, jechać’

Czasowniki haberi, saburafu, saurafu
Czasownik Znaczenie teineigo Znaczenie kenjōgo
侍り(はべり） ‘być, istnieć’ ‘służyć, być na służbie,

haberi czasownik pomocniczy usługiwać’
koniugacja rahen
候ふ（さぶらふ, ‘być, istnieć’ ‘służyć, być na służbie,

さうらふ） czasownik pomocniczy usługiwać’
saburafu (saburō),
saurafu (sōrō)
koniugacja yodan
PRZYKŁADY
狩の御衣を奉る。尊敬語源氏
Kari no onzo o tatematsuru.
‘Miał na sobie strój na polowanie.’
* Czasownik tatematsuru – ‘mieć na sobie’, ‘nosić’ jako czasownik aprecjatywny sonkeigo.
あはれと思ふ人侍りき。丁寧語源氏
Ahare (wymawiane aware) to omofu (wymawiane omō) hito haberiki.
‘Była osobą, o której myślał ze wzruszeniem.’
* Czasownik haberi – ‘być’, ‘istnieć’ jako czasownik grzeczny teineigo.
(帝のおそばには)たれ々か侍る。謙譲語源氏
(Mikado no osoba ni wa) taretare ka haberu?
‘Kto służy [u boku cesarza]?’
* Czasownik haberi – ‘służyć’, ‘być u boku’ jako czasownik modestywny kenjōgo.
Połączenia różnych rodzajów kategorii keigo

W tekstach klasycznych narrator często posługiwał się tzw. podwój-
nymi formami keigo łącząc ze sobą formy aprecjatywne z modestywnymi
i grzecznymi. Najczęstsze połączenia to:
Połączenie kenjōgo z sonkeigo

Narrator posługując się taką konstrukcją wyraża szacunek poprzez zasto-
sowanie form kenjōgo wobec odbiorcy danej czynności, a form sonkeigo wobec
podmiotu wykonującego czynność.

中納言参りたまひて、御扇たてまつらせたまふ (...) 枕草子

Chūnagon mawiritamahite (wymawiane mairitamai), miougi (wymawiane miōgi)
tatematsurasetamafu (wymawiane tatemasturasetamō), (...)
‘Radca średniego szczebla przyszedł w odwiedziny [do księcia] i wręczył mu
wachlarz, (...)’
参りたまふ mawiritamafu
Czasownik modestywny mawiru (wymawiane mairu) – ‘odwiedzać’, ‘przychodzić’ –
odnosi się do księcia, którego odwiedził, stojący niżej w hierarchii, radca. Czasownik
pomocniczy o znaczeniu aprecjatywnym tamafu wyraża szacunek do samego radcy,
wykonawcy czynności.
たてまつらせたまふ tatematsurasetamafu
Czasownik modestywny tatematsuru – ‘wręczyć’, ‘dawać’ – wyraża szacunek wobec
księcia, któremu wręczany jest wachlarz. Konstrukcja składająca się z formy spraw-
czej se dodanej do czasownika pomocniczego tamafu (wymawiane tamō) ma znaczenie
aprecjatywne i jest wyrazem szacunku wobec wykonawcy czynności, czyli radcy.
(かぐや姫が帝に)御文奉り給ふ。竹取
(Kaguyahime ga mikado ni) mifumi tatematsuritamafu (wymawiane tamō).
‘(Księżniczka Kaguya) wręczyła (cesarzowi) list.’
奉り給ふ tatematsuritamafu
Czasownik tatematsuru – ‘dawać’, ‘wręczać (coś osobie wyższej rangą)’, użyty w funkcji
kenjōgo pokazuje niższą pozycję księżniczki w stosunku do cesarza. Czasownik tamafu
(wymawiane tamō) jako czasownik pomocniczy w funkcji sonkeigo użyty jest przez
narratora w stosunku do księżniczki.
かぐや姫に見せ奉り給へ。竹取
Kaguyahime ni misetatematsuritamahe (wymawiane tatematsuritamae)!
‘Pokaż księżniczce Kaguya!’
奉り給ふ tatematsuritamafu
Słowo posiłkowe tatematsuru o znaczeniu modestywnym ujawnia niższą pozycję słu-
żącego wobec księżniczki. Słowo posiłkowe tamafu (wymawiane tamō) o znaczeniu
aprecjatywnym występuje w trybie rozkazującym (postać meireikei) i skierowane jest
wobec służącego, czyli wykonawcy czynności.

なにがしを選びて奉り給へるは、(...) 源氏
Nanigashi o erabite tatematsuritamaheru (wymawiane tatematsuritamaeru) wa, (...)
‘Pan [Kashiwagi] wybrał mnie, abym mógł mu wręczyć (...)’
奉り給ふtatematsuritamafu
Czasownik modestywny tatematsuru – ‘wręczyć’, ‘dawać’, używany jest przez nadawcę
wypowiedzi w celu uniżenia jego pozycji wobec odbiorcy wypowiedzi. Czasownik po-
mocniczy tamafu (wymawiane tamō) o znaczeniu aprecjatywnym, użyty przez narratora,
skierowany jest wobec nadawcy.
Połączenie sonkeigo z sonkeigo

Narrator w tekstach prozatorskich używa podwójnej konstrukcji sonkeigo
do wyrażenia szacunku wobec postaci wywodzących się z najwyższych warstw
społecznych. Jest to tzw. „podwójne keigo” (nijū keigo 二重敬語) lub inaczej
„najwyższe keigo” (saikō keigo 最高敬語). Osoba, wobec której stosuje się tę
konstrukcję, to najczęściej cesarz, przedstawiciel rodu cesarskiego lub przed-
stawiciel najwyższej arystokracji dworskiej.
人のそしりをもえはばからせたまはず。源氏
Hito no soshiri o mo e habakarasetamahazu (wymawiane setamawazu).
‘[Cesarz] nie był w stanie nie przejmować się plotkami innych.’
せたまふ setamafu
Forma sprawcza se w znaczeniu sonkeigo połączona z czasownikiem pomocniczym ta-
mafu (wymawiane tamō) również w znaczeniu sonkeigo.
「いかやうにかある」と問ひ聞こえさせ給へば、(...) 枕草子

Ika yau (wymawiane yō) ni ka aru to tohikikoesasetamaheba (wymawiane to-
ikikoesasetamae), (...)
‘„Co to jest [za stelaż]?” – zapytał książę.’
させ給うふ sasetamafu
Forma sprawcza sase w znaczeniu sonkeigo dodana do czasownika pomocniczego apre-
cjatywnego tamafu (wymawiane tamō).
Połączenie kenjōgo z teineigo

Narrator, posługując się taką konstrukcją, wyraża szacunek poprzez zasto-
sowanie form modestywnych kenjōgo wobec odbiorcy danej czynności, a form
teineigo – wobec czytelnika.

いかにかくいふぞと申し侍りしかば、(...) 徒然
Ika ni kaku iu zo to maushihaberishikaba (wymawiane mōshihaberi), (...)
‘Kiedy zapytał, dlaczego, tak właśnie rzekł: (...)’
申し侍り maushihaberi
Czasownik modestywny mausu (wymawiane mōsu), użyty przez nadawcę wypowiedzi,
uniża jego pozycję w stosunku do adresata wypowiedzi, natomiast czasownik grzeczny
haberi użyty jest z szacunku do czytelnika.
Połączenie sonkeigo z teineigo

Narrator, posługując się taką konstrukcją, wyraża szacunek poprzez za-
stosowanie form sonkeigo wobec bohatera wypowiedzi, a form teineigo wobec
czytelnika.
『君はいまだ知ろしめされさぶらふはずや。』平家
Kimi wa imada shiroshimesaresaburafu (wymawiane shiroshimesaresaburō)
hazu ya.
‘Czy Jaśnie Pan wie o tym? Wydaje mi się, że chyba nie.’
* partykuła ya na końcu zdania pełni funkcje pytania retorycznego.
知ろしめされさぶらふ shiroshimesaresaburafu
Czasownik aprecjatywny shiroshimesu, wzmocniony przez stronę bierną ru użytą
w znaczeniu honoryfikatywnym, wywyższa odbiorcę wypowiedzi, czyli cesarza.
Czasownik grzeczny saburafu (wymawiane saburō) użyty jest z szacunku do czytelnika.
Forma maiestatis
Osoby o wysokiej pozycji społecznej, jak na przykład cesarz, cesarzowa
czy członkowie rodziny książęcej, używały wobec siebie form sonkeigo, aby
podkreślić własny prestiż i wzbudzić szacunek u rozmówcy. Ta konstrukcja
nazywana jest jison keigo 自尊敬語 (dosł. keigo z szacunku do samego siebie),
czyli keigo jako forma maiestatis.
「持ちて侍るかぐやひめを奉れ。顔かたちよしと聞こしめして、御使いを給ひしか
ど、かひなく見えずなりにけり。」と仰せらる。竹取
Mochite haberu Kaguyahime o tatematsure! Kao katachi yoshi to kikoshimeshite,
mitsukahi (wymawiane mitsukai) o tamahishikado (wymawiane tamai), kahi (wy-
mawiane kai) naku miezunarinikeri to ooseraru (wymawiane ōseraru).

‘Cesarz rzekł: „Oddaj mi [za żonę] Kaguyahime, którą sam wychowywałeś!

Słyszałem, że ma piękną twarz i figurę i chociaż wysłałem po nią służbę, to
niestety nie udało im się jej zobaczyć.”’
奉るtatematsuru, 聞こしめすkikoshimesu, 給ふ tamafu, 仰せらるる ooseraruru

Osobą mówiącą jest cesarz, który używa wobec siebie czasowników aprecjatywnych:
tatematsuru ‘dawać’, ‘wręczać’, kikoshimesu ‘słuchać’, ‘słyszeć’, tamafu (wymawiane tamō)
‘posyłać’ oraz ooseraruru (wymawiane ōseraruru) ‘mówić’.

4.5. Ćwiczenia: kategoria keigo
1. Proszę wyjaśnić znaczenie następujących czasowników:
1. 侍り 4. 参る
2. 奉る 5. しろしめす
3. 啓す 6. 給ふ
2. Proszę podać formy w sonkeigo i kenjōgo dla następujących cza-

sowników:
1. 言ふ 3. 聞く
2. 思ふ 4. す
3. Proszę odmienić i podać znaczenie następujących czasowników ho-

noryfikatywnych:
のたまふめす参る侍り仕まつるおはす
MZ
RY
SH
RT
IZ
MR

Ćwiczenia: kategoria keigo 189
4. Proszę wyjaśnić formę podkreślonych czasowników honoryfikatyw-

nych i przetłumaczyć zdania na język polski.
1. いとやむごとなき際にはあらぬが、すぐれて時めきたまふ、有りけり。源氏
2. 旅の御姿ながらおはしたり。源氏
3. これ、頭中将の奉らせたまふ。御返り、とく。源氏
4. 宮は大殿ごもりにけり。竹取
5. いかに思し召さむ。源氏
6. それよりぞ、御馬にはたてまつりける。源氏
7. これみな人のしろしめしたることなれば、大鏡
8. かぐや姫少しあはれとおぼしけり。竹取
9. 壷に御文添へて参らす。竹取
10. 子となりたまふべき人なめり。竹取
11. 身を捨ててぬかをつき（仏に）祈り申すほどに、更級
12. いみじく静かに公に御文奉り給ふ。竹取
13. 会ひ参らせむとて、かくありくなり。宇治拾遺
14. 御息所、はかなき心地に悩み給ひて、まかでなむとし給ふ。源氏
15. 公になにごとにもつかうまつらんにたへたる者になむ。大鏡
16. いとあはれなることも侍りき。方丈記
17. 少しも物詣での気色とも見え候はず。平家
18. これよりめづらしきことは候ひなむや。源氏
19. 二三日はつやつや物ものたまはず。沙石集
20. 君「知らばや」とおもほしたり。源氏
21. 帝御衣を脱ぎてたまふ。源氏
22. あさましきまで目を驚かしたまふ。源氏
23. 御笛をたてまつる。うち笑ひて取り給ふ。源氏
24. 見捨てたてまつる悲しく、更級
25. かぐや姫、答へて奏す。竹取
5. Proszę wyjaśnić podkreślone formy i przetłumaczyć fragment tekstu

na język polski
中納言参りたまひて、御扇たてまつらせ給ふに、「隆家こそいみじき骨は得て侍べ
れ。それを張らせて参らせむとするに、おぼろけの紙はえ張るまじければ、もとめ侍
るなり。」「いかやうにかある」問ひ聞こえさせ給へば、
と申し給ふ。「すべていみじう
侍り。
『さらにまだ見ぬ骨のさまなり』となむ人々申す。まことにかばかりのは見えざ
りつ。」
と、言たかくのたまへば、「さては、扇のにはあらで、海月のななり」
と聞こゆれ
ば、
「これ隆家が言にしてむ」とて、わらひ給ふ。枕草子


A もとむ motomu (*求める motomeru, shimo
ありく ariku – chodzić, poruszać się, jeź- nidan) – nabyć, potrzebować
dzić; yodan
あさまし asamashi – nieoczekiwany, nie- N
spodziewany, zaskakujący ぬかをつく（頭をつく）nuka o tsuku – kła-
niać się, skłaniać głowę twarzą do
B podłogi
ばや baya – partykuła o znaczeniu wo-
litywnym: ‘chcę (coś zrobić)’, ‘zamie- O
rzam (coś zrobić)’; łączy się z czasow- 御衣 onzo – strój, szata
nikami i przymiotnikami za pomocą おり ori – czas, moment
postaci mizenkei. 公 ohoyake (wymawiane ōyake) – cesarz,
cesarzowa; dwór cesarski
H おぼろけの oboroke no – (od czasownika
張る haru – naciągać, pokrywać; yodan przymiotnego おぼろけなり oborokena-
骨 hone – stelaż (na wachlarz) ri) zwykły, przeciętny, normalny
I S
いと ito – bardzo さま sama – postać, kształt, forma
K T
かばかり kabakari – tego typu, taki; tylko 旅 tabi – podróż
to, tylko taki 隆家 Takaie – imię własne dworzanina
かく kaku – tego typu, taki 頭中将 Tou no Chuujau (wymawiane Tō
際 kiha (wymawiane kiwa) – pozycja, no Chūjō) – imię własne przyjaciela
ranga, stanowisko księcia Genji, tytułowego bohatera
言 koto – słowa, opowieść, plotki Genji monogatari
海月 kurage – meduza ときめく tokimeku – cieszyć się względami
つやつや tsuyatsuya – przysłówek wy-
M magający od orzeczenia formy negacji,
御笛 mifue – flet oznacza: zupełnie nie, absolutnie nie
御返り mikaeri – powrót
御扇 miougi (wymawiane miōgi) – wa- W
chlarz わらふ (笑ふ) warafu (wymawiane warō)
御姿 misugata – wygląd, strój – śmiać się
宮 miya – książę
御息所 Miyasundokoro – tytuł oznaczają- Y
cy matkę następcy trony やむごとなし yamugotonashi – niezwykły,
物詣 monomaude (wymawiane monomōde) nieprzeciętny, arystokratyczny (przy-
– pielgrzymka do świątyni miotnik ku katsuyō)

Rozdział 5
Nominalne
części mowy
taigen
Klasyfikacja nominalnych części mowy • Rzeczownik • Zaimek • Liczebnik

5.1. Klasyfikacja nominalnych części mowy
Nominalne części mowy tworzą grupę wyrazów zwaną w języku japońskim

taigen 体言. Pełnią funkcję nazywającą oraz wskazującą lub określającą liczbę
albo miarę. Ze względu na kryterium semantyczne i morfologiczne możemy
je podzielić na:
rzeczowniki meishi 名詞
竹取物語 Taketori monogatari – „Opowieść o zbieraczu bambusu” (tytuł utworu)
梅 ume – ‘śliwa’
楽しみ tanoshimi – ‘radość, przyjemność’
奈良 Nara – miasto Nara (nazwa własna)
清少納言 Sei Seunagon (wymawiane Shōnagon) – Sei Shōnagon (imię własne)
zaimki daimeishi 代名詞

あれ are – ja
こ ko – ten
たれ tare – kto
かなた kanata – w tamtą stronę, tam
いづかた izukata – dokąd, gdzie
liczebniki sūshi 数詞
千年 chitose – tysiąc lat
一つ hitotsu – jeden
二人 futari – dwoje ludzi

5.2. Rzeczownik
W klasycznym języku japońskim, podobnie jak we współczesnym, rze-

czowniki (meishi) należały do grupy taigen i były nieodmienne. Ze względu na
to, co dany rzeczownik nazywał, można wydzielić trzy grupy:
1. rzeczowniki własne koyū meishi 固有名詞

Rzeczownikami własnymi są: imiona ludzi, zwierząt, postaci fikcyjnych,
nazwiska, przezwiska, nazwy geograficzne itd.
PRZYKŁADY
源氏物語 Genji monogatari – „Opowieść o księciu Genjim”, tytuł opowieści
dworskiej
かぐや姫 Kaguyahime – księżniczka Kaguya, bohaterka opowieści „Taketori mo-
nogatari”
京都 Kyauto (wymawiane Kyōto) – Kioto, stolica Japonii
隅田川 Sumidagawa – rzeka Sumida
2. rzeczowniki pospolite futsū meishi 普通名詞

Rzeczowniki pospolite stanowią najliczniejszą grupę.
PRZYKŁADY
遊び asobi – ‘koncert, przyjęcie z muzyką na żywo’
あらまし aramashi – ‘plan, zamiar’
文 fumi – ‘list’
故郷 furusato – ‘stara stolica (Nara)’; ‘miejsce rodzinne, dom’
花 hana – ‘kwiat’; ‘wiśnia sakura lub śliwa’
ほだし hodashi – ‘więzy, kajdany’
本意 hoi (wymawiane hon’i, półsamogłoska n nie była zapisywana) – ‘cel, pra-
gnienie, życzenie’
影 kage – ‘światło, blask; kształt’
かたち katachi – ‘twarz, wygląd, sylwetka’
際 kiha (wymawiane kiwa) – ‘pozycja, ranga; czas; miejsce’

194 Nominalne części mowy taigen
景色 keshiki – ‘stan, sytuacja’

行幸 miyuki – ‘podróż, wycieczka, wyjazd cesarza lub członka rodziny cesar-
skiej’
物思ひ monoomohi (wymawiane monoomoi) – ‘zamyślenie, zastanowienie’
悩み nayami – ‘choroba, cierpienie’
行ひ okonahi (wymawiane okonai) – ‘rytuał buddyjski, ceremoniał w świątyni
buddyjskiej’
宿世 sukuse – ‘los, przeznaczenie’; ‘poprzednie życie, wcielenie’
つとめて tsutomete – ‘wczesny poranek’; ‘następnego dnia rano’
うつつ utsutsu – ‘jawa’
才 zae – ‘wiedza, nauka (znaków i literatury chińskiej)’; ‘talent’
* rzeczowniki pospolite w funkcji rzeczowników własnych

W klasycznych języku japońskim niektóre rzeczowniki pospolite były używane
również w funkcji rzeczowników własnych w specyficznych, wyspecjalizowa-
nych znaczeniach. Najbardziej popularne to:
川 kawa
jako rzeczownik pospolity – ‘rzeka’
jako rzeczownik własny – Kamogawa, czyli rzeka Kamo w Kioto
寺 tera
jako rzeczownik pospolity – ‘świątynia’
jako rzeczownik własny – Miidera (inna nazwa tej świątyni: Onjōji), nazwa
świątyni szkoły buddyjskiej tendai w Ōtsu. Czerpano w niej wodę używaną
podczas ceremonii ubuyu, czyli pierwszej kąpieli po narodzinach następcy tronu.
山 yama
jako rzeczownik pospolity – ‘góra’
jako rzeczownik własny – Hiei, nazwa góry pod Kioto, gdzie znajduje się
świątynia Enryakuji
PRZYKŁADY
月の面白きに、夜ふくるまで遊びをぞしたまふなる。源氏
Tsuki no omoshiroki ni, yo fukuru made asobi o zo shitamafu (wymawiane shitamō)
naru.
‘Wygląda na to, że skoro księżyc jest taki piękny, koncert będzie trwał do
późnej nocy.’
たまへ、その数珠しばし。行ひしてめでたき身にならむ。枕草子
Tamahe (wymawiane tamae), sono zuzu shibashi. Okonahi (wymawiane okonai)
shite medetaki mi ni naramu.

Rzeczownik 195
‘Niech pan pożyczy mi na chwilę swojego różańca. Chciałabym odprawić mo-

dły, aby stać się lepszym człowiekiem.’
人は、かたち、ありさまのすぐれたらんこそ、あらまほしかるべけれ。徒然草
Hito wa, katachi, arisama, no suguretaran koso, aramahoshikarubekere.
‘Ludzie z pewnością chcieliby mieć piękną twarz i sylwetkę.’
いとやむごとなき際にはあらぬが、すぐれて時めきたまふありにけり。源氏
Ito yamugotonaki kiha (wymawiane kiwa) ni wa aranu ga, sugurete tokimekitamafu
(wymawiane tokimekitamō) arinikeri.
‘Wprawdzie [Kiritsubo] nie miała najwyższej pozycji, to jednak cieszyła się
szczególnymi względami cesarza.’
3. Rzeczowniki defektywne keishiki meishi 形式名詞

Rzeczowniki defektywne, inaczej zwane nominalizatorami, nie występują
samodzielnie i są rzeczownikami jedynie w funkcji składniowej, stanowiąc
konstytutywne człony w konstrukcjach czasownikowych.
PRZYKŁADY
こと koto – nominalizacja czasowników i przymiotników
(...) 白きこと雪のごとし。
(...) shiroki koto yuki no gotoshi.
‘Biały niczym śnieg.’
ほど hodo – funkcja emfatyczna

身のほどを知れ。
Mi no hodo o shire!
‘Poznaj samego siebie!’
よし yoshi – nominalizacja czasowników, przymiotników i czasowników po-

siłkowych
勝ちたるよしを報ず。
Kachitaru yoshi o houzu (wymawiane hōzu).
‘Powiadomić o zwycięstwie.’
4. Rzeczowniki odsłowne
Rzeczowniki odsłowne tworzone były poprzez dodanie sufiksów ku lub
raku do wyrazów grupy yōgen i słów posiłkowych jodōshi oraz sa lub mi do
przymiotników i czasowników przymiotnych.

sufiks ku
Sufiks ku く łączy się z:
1. postacią mizenkei czasowników koniugacji yodan, rahen, słów posiłko-
wych keri (keraku), ri (raku), zu (naku), mu (maku)
2. postacią rentaikei słowa posiłkowego ki (shiku)
3. starą (używaną w okresie Nara) formą postaci mizenkei przymiotników
ku-katsuyō, która była zakończona na ke (keku) oraz shiku-katsuyō, zakończoną
na shike (shikeku)
言ふ ifu → 言はく ihaku (wymawiane iwaku) – ‘mówienie’

知る shiru → 知らく shiraku – ‘znajomość, wiedza’
知らず shirazu → 知らなくshiranaku – ‘niewiedza’
思ふ omofu → 思はく omohaku (wymawiane omowaku) – ‘myślenie’
安し yasushi → 安けく yasukeku – ‘spokój, uspokojenie’
美し utsukushi → 美しけく utsukushikeku – ‘piękno’
PRZYKŁADY:
梅の花散らくはいづく。万葉集
Ume no hana chiraku wa izuku?
‘Gdzie opadają kwiaty śliwy (dosł. gdzie odbywa się opadanie śliw)?’
心に持ちて安けくもなし。万葉集
Kokoro ni mochite yasukeku mo nashi.
‘Nie możesz znaleźć w sercu ukojenia.’
Forma ku na końcu zdania ma znaczenie emfatyczne:

磯ごとに海人の釣船泊てにけりわが船泊てむ磯の知らなく。万葉集
Iso goto ni ama no tsuribune hatenikeri, waga fune hatemu iso no shiranaku.
‘Statek poławiaczek pereł zacumował przy skalistym wybrzeżu. Mój statek
zupełnie nie wie, jak wspaniałe jest skaliste wybrzeże.’
sufiks raku
Sufiks raku らく łączy się z:
1. postacią shūshikei czasowników koniugacji kami nidan, shimo nidan, kahen,
sahen, nahen, słów posiłkowych shimu (shimuraku), nu (nuraku), tsu (tsuraku),
mu (maku)
2. postacią mizenkei czasowników koniugacji kami ichidan
老ゆ oyu → 老ゆらく oyuraku – ‘starzenie się’

恋ふ kofu → 恋ふらく kofuraku (wymawiane kōraku) – ‘kochanie’

Rzeczownik 197
見る miru → 見らく miraku – ‘patrzenie’

書かしむ kakashimu → 書かしむらく kakashimuraku – ‘dawanie do napisania’
PRZYKŁADY
里人のわれに告ぐらく (...) 万葉集
Satobito no ware ni tsuguraku (...)
‘To, co zostało mi powiedziane przez ludzi z wioski, to (...)’
Forma raku na końcu zdania ma znaczenie emfatyczne:

草枕旅に久しくあらめやと妹に言ひしを年の経ぬらく。万葉集
Kusamakura tabi ni hisashiku arameyato imo ni ihishi (wymawiane iishi) o toshi
no henuraku.
‘Chociaż obiecałem ukochanej, że moja podróż nie będzie długa, minął już
rok od wyjazdu.’
sufiks sa
Sufiks sa さ łączy się z:
1. postacią shūshikei przymiotników koniugacji typu shiku (shiku katsuyō)
2. rdzeniem przymiotników koniugacji typu ku (ku katsuyō) i czasowników
przymiotnych koniugacji typu nari (nari katsuyō) i tari (tari katsuyō)
悲し kanashi → 悲しさ kanashisa – ‘smutek’

口惜し kuchiwoshi → 惜しさ kuchiwoshisa (wymawiane kuchioshisa) – ‘żal’
いみじ imiji → いみじさ imijisa – ‘wspaniałość, niezwykłość’
憂し ushi → 憂さ usa – ‘cierpienie, złość’
つれなし tsurenashi → つれなさ tsurenasa – ‘żałość, smutek’
らうたし rautashi → らうたさ rautasa (wymawiane rōtashi) – ‘wspania-
łość’
不愛なり buainari → 不愛さ buaisa – ‘niemiły, niesympatyczny, niedo-
godny’
静かなり shizukanari → 静かさ shizukasa – ‘spokój’
堂堂たり daudautari → 堂々さ daudausa (wymawiane dōdō) – ‘monumen-
talność, wspaniałość’
PRZYKŁAD:
逢はでやみにし憂さを思ひ徒然
Ahade (wymawiane awade) yaminishi usa o omohi (wymawiane omoi).
‘Rozmyślam nad smutkiem, kiedy związek [pomiędzy mężczyzną a kobietą]
kończy się brakiem przysięgi (dosł. bez spotkań).’

sufiks mi
Sufiks mi み łączy się z:
1. postacią shūshikei przymiotników koniugacji typu shiku (shiku katsuyō)
2. rdzeniem przymiotników koniugacji typu ku (ku katsuyō) i czasowników
przymiotnych koniugacji typu nari (nari katsuyō) i tari (tari katsuyō)
高し takashi → 高み takami ‘wysokość’

浅し asashi → 浅み asami ‘płytkość’
深し fukashi → 深み fukami ‘głębokość’
悲し kanashi → 悲しみ kanashimi ‘smutek’
なつかし natsukashi → なつかしみ natsukashimi ‘tęsknota’
静かなり shizukanari → 静かみ shizukami ‘spokój’
堂堂たり daudautari → 堂堂み daudaumi (wymawiane dōdō) ‘monumental-
ność, potęga’
Konstrukcja będąca połączeniem: rzeczownika, partykuły o i rzeczownika

odsłownego zakończonego na mi
rzeczownik + を+ przymiotnik, czasownik przymiotny + み

Znaczenie: zdanie przyczynowe: ‘ponieważ’, ‘dlatego że’
Konstrukcja używana od okresu Heian, głównie w poezji waka.
PRZYKŁADY
夜を寒み Ya o samumi ‘ponieważ noc jest chłodna’
山を高み Yama o takami ‘ponieważ góra jest wysoka’
浪を無み Namida o nami ‘ponieważ nie ma łez (ktoś nie płacze)’
Konstrukcja み mi …….み mi
Sufiks mi połączony z postacią ren’yōkei czasowników i słów posiłkowych użyty

podwójnie. Oznacza czynność wykonywaną naprzemiennie.
Znaczenie: odpowiednik współczesnej konstrukcji ...tari ...tari suru, ‘robić coś (kil-
ka czynności) równocześnie lub na przemian’
PRZYKŁADY
神無月降りみ降らずみ定めなき時雨ぞ冬の始めなりける。後撰
Kanazuki furimi furazumi sadame naki shigure zo fuyu no hajime narikeru.

Rzeczownik 199
‘Dziesiąty miesiąc. Przelotny deszczyk, który raz pada, raz nie pada, zapowiada
początek zimy.’
* Partykuła rekcyjna zo modyfikuje orzeczenie na końcu zdania do postaci rentaikei.
生駒の山を見れば、曇りみ晴れみ、たちゐる雲やまず。伊勢
Ikoma no yama o mireba, kumorimi haremi, tachiwiru (wymawiane tachiiru) kumo
yamazu.
‘Kiedy patrzy się na górę Ikoma, raz osnutą chmurami, a raz nie, to chmury
unoszą się nad nią nieustannie.’
Sufiksy łączące się z rzeczownikami
Sufiks めく meku
Sufiks meku, który łączy się z rzeczownikami, służy do tworzenia czasowników
odrzeczownikowych.
Znaczenie: ‘wygląda na’, ‘zachowuje się niczym’, ‘sprawia wrażenie, że’
めく
未然形めか
連用形めき
終止形めく
連体形めく
已然形めけ
命令形めけ
春めく harumeku – ‘wygląda, jakby przyszła wiosna’

親めく oyameku – ‘sprawia wrażenie rodzica’
山里めく yamazatomeku – ‘sprawia wrażenie górskiej wioski’
子めく komeku – ‘wygląda na dziecko’
Sufiks meku może łączyć się również z rdzeniem przymiotników i czasowników

przymiotnych oraz z przysłówkami.

青し aoshi 青めく aomeku – ‘sprawia wrażenie niebieskiego’

古し furushi 古めく furumeku – ‘wygląda na wiekowy, stary’
今 ima 今めく imameku – ‘wygląda na współczesny, modny’
PRZYKŁADY
木深くおもしろく、山里めきて、(...) 源氏
Ki fukaku omoshiroku, yamazatomekite (...)
‘Było dużo ciekawych drzew, a całość sprawiała wrażenie górskiej wioski (...)’
いと古めきたるごけはい (...) 源氏
Ito furumekitaru gokehai (...)
‘Wyglądała dosyć staroświecko (...)’
Sufiks がり gari
Sufiks gari łączył się z rzeczownikami, najczęściej żywotnymi. Od okresu Heian
poprzedzony był dodatkowo partykułą no. W zdaniu towarzyszyły mu cza-
sowniki oznaczające ruch, na przykład: 行く iku (‘iść, pójść’), 来 ku (‘przyjść’),
来る kitaru (‘przyjść’).
Znaczenie: ‘w kierunku’, ‘do miejsca, gdzie ktoś przebywa’, ‘wobec kogoś’
妹がり imogari – ‘do ukochanej, w stronę ukochanej, do domu ukochanej’

人のがり hitonogari – ‘do kogoś, do czyjegoś domu, wobec kogoś’
PRZYKŁAD
さしたる事なくて人のがり行くは、よこらぬことなり。徒然
Sashitaru koto nakute hitonogari iku wa, yokaranu koto nari.
‘Nie jest dobrze odwiedzać kogoś w jego domu bez zapowiedzenia (nie mając
konkretnej sprawy).’
Sufiks がね gane
Sufiks gane, podobnie jak gari, łączył się z rzeczownikami, najczęściej
żywotnymi.
Znaczenie: ‘przeznaczony na’, ‘kandydat na’
后がね kisakigane ‘kandydatka na cesarzową, przeznaczona na cesarzową’

婿がね mukogane ‘kandydat na zięcia’
PRZYKŁAD
女ぎみたちは后がねとかしづき奉り給ひしほどに、(...) 大鏡
Wonnagimitachi (wymawiane onnagimitachi) wa kisakigane tokashizukitatematsu-
ritamahishi (wymawiane kashizukitatematsuritamaishi) hodo ni, (...)
‘Damy dworu starannie zajmowały się kandydatką na cesarzową (...)’
5.3. Zaimek
Drugą grupę zaliczaną do wyrazów nominalnych taigen tworzą zaimki (dai-

meishi 代名詞). Zaimek jest częścią mowy, którego podstawową funkcję stano-
wi zastępowanie innych wyrazów w zdaniu. W zależności od zastępowanego
wyrazu, zaimki w języku klasycznym można podzielić na:
1. Zaimki osobowe jin daimeishi 人代名詞

Zaimki osobowe wskazują na osobę orzeczenia i pełnią rolę podmio-
tu w zdaniu. W klasycznym języku japońskim były rzadko używane, a ich
funkcję wskazywania na osobę czasownika przejęły honoryfikatywne formy
czasowników.
zaimki I osoby あ, あれ, わ, われ, おのれ, おの, おのが, ま ‘ja’

ろ, わがみ, わたくし, みづから
zaimki II osoby な, なれ, なんぢ, おんみ, きみ, いまし, みま ‘ty’

し,ごぜん, おまへ
zaimki III osoby か, かれ, あ, あれ ‘on, ona, ono’
zaimki た, たれ, なにがし, それがし ‘ktoś, kto’

nieokreślone
Zaimki I osoby
あ (吾, 我) a – zaimek I osoby używany w okresie Nara; w okresie Heian
zamienił się w zaimek dzierżawczy あが aga ‘mój’, podobnie jak わが waga
(na przykład あが君 aga kimi ‘mój ukochany’).
あれ (吾, 我) are – zaimek I osoby używany w okresie Nara
わ (我, 吾) wa – zaimek I osoby
われ (我, 吾) ware – zaimek I osoby, który powstał z połączenia zaimka wa
i sufiksu re; używany od okresu Heian
おのれ (己) onore – zaimek I osoby, podkreśla osobisty udział: ‘ja sam, oso-
biście’, ma znaczenie modestywne.
おの (己) ono – zaimek I osoby

おのが (己が) onoga – zaimek I osoby, który powstał z połączenia zaimka ono
z partykułą ga; ‘ja, ja sam’
まろ (麻呂，麿) maro – zaimek I osoby używany w okresie Nara i Heian za-
równo przez kobiety, jak i przez mężczyzn, a od okresu średniowiecza – przez
mężczyzn
わがみ (わが身) wagami – zaimek I osoby, również w znaczeniu zaimka dzier-
żawczego: ‘ja sam, mój’
わたくし (私) watakushi – zaimek I osoby, używany w sytuacjach oficjalnych,
służbowych
みづから (自ら) mizukara – zaimek I osoby, w epokach Nara, Heian i Ka-
makura używany był zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety, a od okresu
Muromachi wyłącznie przez kobiety. Oznacza również zaimek dzierżawczy:
‘mój’, ‘ja sam(a)’.
Zaimki II osoby
な (汝) na – zaimek II osoby, używany przez osoby wyższe rangą wobec
niższych rangą
なれ(汝) nare – zaimek II osoby, używany w relacjach osób bliskich
なんぢ (汝, なむぢ) nanji – zaimek II osoby, początkowo zapisywany był na-
muji, później od okresu Kamakury nanji. Używany wobec osób niższych rangą.
おん身 onmi – zaimek II osoby, używany wobec osób wyższych rangą, wyraża
lekki szacunek
きみ (君) – zaimek II osoby
いまし (汝) imashi – zaimek II osoby, używany do okresu Heian
みまし (汝) mimashi – zaimek II osoby, używany wobec osób wyższych rangą
ごぜん (御前) gozen – zaimek II osoby, używany wobec kobiet
おまへ (御前) omahe (wymawiane omae) – zaimek II osoby, używany wobec
osób wyższych rangą
Zaimki III osoby

か (彼) ka – zaimek III osoby, używany wobec osób znajdujących daleko od
rozmówcy
かれ (彼) kare – zaimek III osoby, używany wobec osób znajdujących daleko
od rozmówcy
あ (彼) a – zaimek III osoby, używany wobec osób znajdujących daleko od
rozmówcy
あれ (彼) are – zaimek III osoby, używany wobec osób znajdujących daleko
od rozmówcy

Zaimek 203
Zaimki nieokreślone
た (誰) ta – zaimek nieokreślony, ‘ktoś’
たれ (誰) tare – zaimek nieokreślony, ‘ktoś’; od okresu nowożytnego pojawia
się forma dare (だれ)
なにがし (何がし, 某) nanigashi – zaimek nieokreślony, ‘ktoś’, ‘jakiś człowiek’,
często używany przez mężczyzn również jako zaimek I osoby
それがし (某) soregashi – zaimek nieokreślony, używany również jako zaimek
I osoby przez mężczyzn
2. Zaimki wskazujące shiji daimeishi 指示代名詞

Zaimki wskazujące mogą wskazywać przedmioty, obiekty, kierunek lub
miejsce. Charakteryzują się ponadto dodatkowym zróżnicowaniem, jeśli cho-
dzi o dystans pomiędzy wskazywanym obiektem a nadawcą oraz adresatem
wypowiedzi. W zależności od obiektu, który wskazują, wyróżnia się trzy typy
zaimków wskazujących:
1. Zaimki wskazujące rzeczy jibutsu daimeishi 事物名詞

2. Zaimki wskazujące miejsce basho daimeishi 場所名詞
3. Zaimki wskazujące kierunek hōkaku daimeishi 方角名詞
zaimki wskazujące Rzecz miejsce kierunek

obiekt bliski こ, これここ, これこち, こなた
nadawcy ‘ten, ta, to’ ‘tutaj,tu’ ‘w tę stronę’
obiekt bliski そ, それそこ, それそち, そなた
odbiorcy ‘tamten, tamta, ‘tam’ ‘w tamtą stronę’
tamto’
obiekt równie あ, あれ, か, かれかしこあち, あなた,
daleki od nadawcy, ‘tamten, tamta, ‘tam’ かなた
jak i odbiorcy tamto’ ‘w tamtą stronę’
obiekt いづれ, なにいづこ, いづく, いづち, いづかた
nieokreślony ‘który, jaki, co’ いづら ‘dokąd’
‘gdzie’
PRZYKŁADY
吾を待つと君が濡れけむ、(...) 万葉集、石川郎女
A o matsu to kimi ga nurekemu, (...)
‘W oczekiwaniu na mnie, zalałeś się łzami, (...) Ishikawa Iratsume’

おのれを知るを、物知れる人といふべし。徒然草
Onore o shiru o, mono shireru hito to ifu (wymawiane yū) beshi.
‘Można powiedzieć, że człowiek, który zna samego siebie, zna się na świecie.’
何がしはしれ者の物語をせむ。源氏
Nanigashi wa shiremono no monogatari o semu.
‘Chyba jakiś głupiec opowiada historię.’
かれは、何ぞとなん男に問ひける。伊勢
Kare wa nani zo to nan otoko ni tohikeru (wymawiane toikeru).
‘[Ona] zapytała mężczyznę: „co to jest?”’
それをとりてたまへ。竹取
Sore o torite tamahe (wymawiane tamae).
‘Weź proszę tamtą [rzecz] i podaj mi.’
あの男こち寄れ。更級
Ano otoko kochi yore.
‘Hej, mężczyzno, podejdź tutaj!’
いづれの御時にか、女御、更衣あまたさぶらひ給ひける。源氏
Izure no ohontoki (wymawiane ōntoki) ni ka, nyougo (wymawiane nyōgo), kaui
(wymawiane kōi) amata saburahitamahikeru (wymawiane saburaitamaikeru).
‘Za jakich czasów mogło się to zdarzyć? Na dworze [pewnego cesarza] służyło
wiele dam i garderobianych.’

5.4. Liczebnik
Liczebniki (sūshi 数詞) należą do grupy taigen i są nieodmienne. Opisują

liczbę, miarę lub ilość. Ze względu na pełnioną funkcję można wyróżnić li-
czebniki główne i porządkowe.
Liczebniki główne:
Jako liczebniki główne używane były przede wszystkim liczebniki pochodzenia
rodzimego. W zdaniu mogły pełnić funkcję zarówno wyrazów samodzielnych,
jak i niesamodzielnych, kiedy połączone były z konkretnym klasyfikatorem.
一 hito – ‘jeden’
二 futa – ‘dwa’
三 mi – ‘trzy’
四 yo, yon – ‘cztery’
五 i, itsu – ‘pięć’
六 mu – ‘sześć’
七 nana – ‘siedem’
八 ya – ‘osiem’
九 kokono – ‘dziewięć’
十 too (wymawiane tō), so – ‘dziesięć’ (morfem so służy do liczenia
kolejnych dziesiątek)
二十 hata – ‘dwadzieścia’
三十 miso – ‘trzydzieści’
四十 yoso – ‘czterdzieści’
五十 iso – ‘pięćdziesiąt’
六十 muso – ‘sześćdziesiąt’
七十 nanaso – ‘siedemdziesiąt’
八十 yaso – ‘osiemdziesiąt’
九十 kokonoso – ‘dziewięćdziesiąt’
百 momo, o – ‘sto’ (morfem o służy do liczenia kolejnych setek)
五百 io – ‘pięćset’
八百 yao – ‘osiemset’
千 chi – ‘tysiąc’
万 yorozu – ‘dziesięć tysięcy’

Liczebniki porządkowe
W funkcji liczebników porządkowych najczęściej występowały liczebniki si-
nojapońskie, stosowane z partykułą dzierżawczą no の.
一 ichi – ‘pierwszy’
二 ni – ‘drugi’
三 san – ‘trzeci’
四 shi – ‘czwarty’
五 go – ‘piąty’
六 roku – ‘szósty’
七 shichi – ‘siódmy’
八 hachi – ‘ósmy’
九 kiu (wymawiane kyū), ku – ‘dziewiąty’
十 jufu (wymawiane jū) – ‘dziesiąty’
百 hyaku – ‘setny’
千 sen – ‘tysięczny’
万 man – ‘dziesięciotysięczny’
W języku klasycznym istniały ponadto „liczebniki przyrzeczownikowe” tzw. meisū

名数, których znaczenie zostało ściśle powiązane z konkretnym rzeczownikiem.
Liczebniki takie pełniły funkcję zleksykalizowanych fraz i wyrażeń o znaczeniu
idiomatycznym.
WYBRANE PRZYKŁADY
一 (ichi) jeden
一の人 ichi no hito – ‘regent sprawujący władzę w imieniu cesarza, sesshō lub
kanpaku’
一の家 ichi no ie – ‘ród sprawujący urząd regenta’
一の宮 ichi no miya – ‘następca tronu lub najważniejsza księżniczka’
一の上 ichi no uhe (wymawiane ue) lub kami – ‘pierwszy minister, Minister
Lewej Strony’
一人 ichijin – ‘cesarz, najważniejsza osoba w państwie’
二 (ni) dwa
二神 nishin – ‘bóstwa Izanami i Izanagi’
二都 nito – ‘dwie stolice: Nara i Kioto’
三 (san) trzy
三界 sankai – ‘trzy światy na ścieżce wcieleń: życie przeszłe, teraźniejsze
i przyszłe’

Liczebnik 207
三景 sankei – ‘trzy znane miejsca widokowe: Matsushima, Itsukushima,

Amanohashidate’
三公 sankou (wymawiane sankō) – ‘trzech ministrów: Minister Lewej Stro-
ny, Minister Prawej Strony, Minister Środkowy’
三教 sankyau (wymawiane sankyō) – ‘trzy nauki: buddyzm, sintoizm, kon-
fucjanizm’
三社 sansha – ‘trzy świątynie: Ise jingū, Iwashimizu Hachimangū, Kamo
jinja’
三山 sanzan – ‘trzy góry w krainie Yamato: Unebiyama, Ameno Kaguyama,
Miminashiyama’
四 (shi) cztery
四姓 shisei – ‘cztery wielkie rody: Minamoto, Taira, Fujiwara, Tachibana’
五 (go) pięć
五穀 gokoku – ‘pięć roślin: ryż, pszenica, żyto, soja, len’
五味 gomi – ‘pięć smaków: kwaśny, gorzki, słodki, ostry, słony’
五節句 gosekku – ‘pięć dorocznych świąt: Dzień Człowieka (7 I), Momo no
sekku (Święto dziewcząt 3 III), Tango no sekku (Święto chłopca
5 V), Tanabata (Święto zakochanych 7 VII), Chōyō no sekku (Święto
chryzantem 9 IX)’
六 (roku) sześć
六道 rokudau (wymawiane rokudō) – ‘sześć ścieżek transmigracji: piekło
(jigoku), świat głodnych demonów (gaki), świat zwierząt (chikushō),
świat walczących demonów (ashura), świat ludzi (ningen), świat istot
niebiańskich (tenjō)’
六根 rokukon – ‘sześć elementów: wzrok, słuch, węch, smak, fizyczność,
umysł’
七 (shichi) siedem
七福神 shichifukujin – ‘siedmiu bogów szczęścia: Daikokuten, Ebisu, Benza-
iten, Bishamonten, Fukurokuju, Jurōjin, Hotei’
Klasyfikatory
W klasycznym języku japońskim używano klasyfikatorów do liczenia kon-
kretnych rzeczowników żywotnych bądź nieżywotnych. Były one elementami
składowymi fraz zawierających liczebniki główne i porządkowe. Pod względem
semantycznym uzależnione były od klas rodzajowych rzeczowników.

WYBRANE PRZYKŁADY
Rzeczowniki osobowe i żywotne
一柱 hitohashira – ‘klasyfikator bóstw sintoickich kami’
一人 hitori – ‘klasyfikator ludzi, osób (kolejne liczebniki: 二人 futari, 三人
mitari, 四人 yotari)’
一尾 ichibi – ‘klasa ryb i małych zwierząt morskich’
一枚 ichimai – ‘klasa ryb płaskich np. flądra’
一羽 ichiha (wymawiane ichiwa) – ‘klasa ptaków oraz zajęcy i królików’
Rzeczowniki nieżywotne
一袋 hitobukuro – ‘klasa rzeczy przechowywanych w torebkach’
一振り hitofuri – ‘klasa broni białej: miecz katana 刀, miecz tachi 太刀’
一鉢 hitohachi – ‘klasa roślin: drzew i krzewów’
一箱 hitohako – ‘klasa rzeczy przechowywanych w pudełku’
一張り hitohari – ‘klasa różnych przedmiotów: moskitiera kaya 蚊帳, zasłona,
żaluzje sudare 簾, parasol kasa 傘, lampion andon 行灯, łuk yumi 弓,
bębenek tsuzumi つづみ’
一株 hitokabu – ‘klasa roślin: drzew i krzewów’
一重 hitokasane – ‘klasa ubrań: kimono kosode 小袖’; ‘klasa słodyczy: ciastek
w kształcie okrągłym kagami mochi 鏡餅’
一頭 hitokashira – ‘klasa posągów Buddy’
一折 hitoori – ‘klasa słodyczy kashi 菓子’
一筋 hitosuji lub一条 ichideu (wymawiane ichijō) – ‘klasa różnych przedmio-
tów mających długi kształt: ręczniczek tenugui 手ぬぐい; pas obi 帯;
sznur himo 紐’
一具 hitoyorohi (wymawiane hitoyoroi) – ‘klasa strojów: kimono, ubranie,
zbroja’
一番 ichiban – ‘klasa zabaw: przedstawienia, turnieje ahase (wymawiane awa-
se) 合はせ’; ‘zawody sumō; przedstawienie teatru nō’
一幕 ichimaku – ‘klasa przedstawień, sztuk teatralnych’
一面 ichimen – ‘klasa instrumentów: instrumenty biwa 琵琶 i koto 琴; lustro’
一輪 ichirin – ‘klasa kwiatów’
一句 ikku – ‘klasa poezji: wierszy haiku 俳句’
一服 ippuku – ‘zażycie dawki lekarstwa; zaciągnięcie się fajką’
一首 isshu – ‘klasa poezji: wierszy tanka 短歌’
一年 lub一歳 hitotose: ‘rok, lata (np. 百年 momotose – 100 lat, 千年 chitose –
1000 lat)’

5.5. Ćwiczenia: rzeczowniki,
zaimki i liczebniki
1. Proszę pogrupować poniższe wyrazy do klasy: rzeczowników, zaim-

ków osobowych lub wskazujących, liczebników oraz podać ich zna-
czenie.
1. おん身 12. なにがし

2. 文 13. 去年
3. あれ 14. 思はく
4. いづち 15. おのれ
5. なんぢ 16. こと
6. 千年 17. 后がね
7. うつつ 18. 老ゆらく
8. 安けく 19. あ
9. そなた 20. こなた
10. いづく 21. 遊び
11. つとめて 22. 人のがり
3. Proszę wymienić przedmioty lub istoty, które liczone są za pomocą

następujących klasyfikatorów:
1. 一張り 5. 一首
2. 一重 6. 一筋
3. 一尾 7. 一羽
4. 一面 8. 一杯
4. Proszę utworzyć od podanych wyrazów z grupy yōgen rzeczowniki

odsłowne i podać ich znaczenie.
1. 悲しさ–
2. 嬉しみ–

3. 不愛なりさ–
4. 広しみ–
5. いみじさ–
6. 深しみ–
7. 高しみ–
8. 憂しさ–
9. 思ふく–
10. 見るらく–
11. 悲しむらく–
5. Proszę utworzyć czasowniki odrzeczownikowe za pomocą sufiksu

słowotwórczego meku i podać ich znaczenie.
1. 親 4. 唐
2. 春 5. 時
3. 色

Rozdział 6
Wyrazy określające,
nieokreślające
oraz partykuły
Klasyfikacja wyrazów określających, nieokreślających i partykuł • Słowa

atrybutywne • Przysłówek • Spójnik • Wykrzyknik • Partykuła • Partykuły
przypadków • Partykuły spójnikowe • Partykluły rekcyjne • Partykuły final-
ne • Partykuły przysłówkowe • Partykuły emfatyczne

6.1. Klasyfikacja wyrazów określających,
nieokreślających i partykuł
W klasycznym języku japońskim wyróżniane były jako części mowy wy-

razy określające shūshokugo 修飾語 koniugowane lub niekoniugowane oraz
nieokreślające hishūshokugo 非修飾語, mogące pełnić funkcję spójnika. Wyrazy
określające dzieliły się na wyrazy atrybutywne rentaishi 連体詞 będące mo-
dyfikatorami przyrzeczownikowymi oraz przysłówki fukushi 副詞, natomiast
wyrazy nieokreślające podzielone były na spójniki setsuzokushi 接続詞 oraz
wykrzykniki kandōshi 感動詞.
Osobną grupę omawianą w niniejszym rozdziale stanowią partykuły joshi
助詞, które według tradycyjnej doktryny gramatycznej zaliczane były do wyra-
zów niesamodzielnych, obejmujących niezwykle zróżnicowany i bogaty zbiór
leksykalny. Podstawową cechą partykuł jest ich postpozycyjny charakter w szy-
ku zdania. Partykuły zawsze zajmują miejsce po określanych częściach mowy,
a mogą łączyć się z wyrazami nominalnymi, czyli rzeczownikami, zaimkami,
liczebnikami lub wyrazami koniugowanymi, a więc czasownikami, przymiotni-
kami lub czasownikami przymiotnymi. Niektóre partykuły łączą się wyłącznie
z określoną grupą części mowy, a niektóre odznaczają się podwójną łączliwością.
Ze względu na wartość semantyczną i łączliwość morfologiczną można
wyróżnić następujące grupy partykuł:
Partykuły przypadków kaku joshi 格助詞

Partykuły przypadków gramatycznych łączą się z wyrazami nominalny-
mi oraz słowami atrybutywnymi i mają charakter wieloznaczny komunikując
różne funkcje językowe.
ga, が, no の, o を, ni に, e へ, to と, yori より, kara から, nite にて, shite して
Partykuły spójnikowe setsuzoku joshi 接続助詞

Partykuły spójnikowe łączą poszczególne części zdań współrzędnie lub
podrzędnie złożonych.
ba ば, tomo とも, domo ども, ga が, ni に, o を, te て, shite して, de で, tsutsu
つつ, nagara ながら, monono ものの, monoo ものを, monokara ものから

Klasyfikacja wyrazów określających, nieokreślających i partykuł 213
Partykuły rekcyjne kakari joshi 係助詞

Partykuły rekcyjne tworzą konstrukcję kakarimusubi (powiązane zakończe-
nie) wpływając na określoną postać orzeczenia w zdaniu. Mają najczęściej
znaczenie emfatyczne lub pytajne.
zo ぞ, namu なむ, koso こそ, ka か, ya や, kawa かは, yawa やは, wa は, mo も
Partykuły finalne shūjoshi 終助詞

Partykuły finalne występują na końcu zdania. Łączą się z wyrazami ko-
niugowanymi i mogą oznaczać: zakaz, wątpliwość, pytanie lub wolitywność.
na な, so そ, baya ばや, namu なむ, teshika てしか, teshiga てしが, teshigana
てしがな, nishika にしか, nishiga にしが nishigana にしがな, moga もが, mogana
もがな, gana がな, mogamo もがも, ka か, kashi かし, na な, yo よ, mo も
Partykuły przysłówkowe fukujoshi 副助詞

Partykuły przysłówkowe mają znaczenie ograniczenia lub porównania.
Występują najczęściej z wyrażeniami ilości i miary oraz określeniami miejsca
i czasu. Łączą się z wyrazami nominalnymi i przysłówkami.
dani だに, sura すら, sahe さへ, shi し, nomi のみ, bakari ばかり, made まで
Partykuły emfatyczne kantō joshi 間投助詞

Partykuły emfatyczne mogą pojawić się w środku lub na końcu zdania
i pełnią funkcje podkreślające, wyrażające emocje i uczucia.
ya や, yo よ, o を

6.2. Słowa atrybutywne
Słowa atrybutywne rentaishi 連体詞 należą do wyrazów nieodmiennych.

W klasycznej japońszczyźnie pełniły funkcję opisującą, przydawkową wobec
rzeczowników. Wywodziły się z innych części mowy, ale z czasem usamodziel-
niły się pod względem morfologicznym tworząc osobną grupę części mowy.
Najczęściej używane słowa atrybutywne:
あらぬ aranu – ‘inny, niepasujący, nieodpowiedni, różny’

あら＋ぬ
Słowo wywodzi się od postaci mizenkei czasownika ari (‘być, istnieć’) po-
łączonego z postacią rentaikei słowa posiłkowego zu oznaczającego negację.
あらゆる arayuru – ‘wszystkie, wszystek’

あら＋ゆる
Słowo wywodzi się od postaci mizenkei czasownika ari (‘być, istnieć’), do
którego dołączone jest (używane tylko w okresie Nara) słowo posiłkowe yu
(shimo nidan), w formie atrybutywnej (rentaikei), oznaczające stronę bierną.
ありつる aritsuru – ‘przykładowy; miniony’

あり＋つる
Słowo pochodzi z połączenia postaci ren’yōkei czasownika ari (‘być, istnieć’)
z atrybutywną postacią (rentaikei) czasownika pomocniczego tsu o znaczeniu
dokonaności.
ある aru – ‘pewien’
Słowo pochodzi od postaci atrybutywnej (rentaikei) czasownika ari (‘być,
istnieć’).
いかなる ikanaru – ‘jaki, jakiego typu’

Słowo wywodzi się od postaci atrybutywnej (rentaikei) czasownika przy-
miotnego ikanari (‘jaki, jakiego typu’).

Słowa atrybutywne 215
往んじ inji – ‘zeszły, poprzedni, miniony’

往に＋し – 往にし – いにじ – いんじ
Słowo pochodzi od postaci ren’yōkei czasownika inu (‘odchodzić, umierać’)
połączonego z udźwięcznioną postacią atrybutywną (rentaikei) słowa posiłko-
wego ki oznaczającego czas przeszły.
いはゆる ihayuru (wymawiane iwayuru) – ‘tak zwany’

いは＋ゆる
Słowo wywodzi się od postaci mizenkei czasownika ifu (wymawiane yū,
‘mówić’), do którego dołączone jest (używane tylko w okresie Nara) sło-
wo posiłkowe yu (shimo nidan), w postaci atrybutywnej, oznaczające stronę
bierną.
かかる kakaru – ‘tego typu, taki jak’

Słowo pochodzi od postaci atrybutywnej (rentaikei) czasownika kakari (‘wi-
sieć, wieszać, zawieszać’).
来たる kitaru – ‘nadchodzący’

き＋たる
Słowo pochodzi od postaci ren’yōkei czasownika ku (‘przychodzić, nadcho-
dzić’) połączonego z atrybutywną postacią (rentaikei) słowa posiłkowego tari
o znaczeniu ciągłości czynności.
なでふ nadefu (wymawiane najō) – ‘jakiego typu, jaki’

なにてふ – なんでふ – なでふ
Słowo pochodzi od konstrukcji nani to ifu (wymawiane yū) なにと言ふ (‘co
to jest?’, ‘jak się nazywa?’), która uległa uproszczeniu fonetycznemu, dając
formę nadeu (wymawiane najō).
去んぬる sannuru – ‘poprzedni, miniony’

さり＋ぬる – さんぬる upodobnienie fonetyczne półsamogłoski n (hatsu-
onbin)
Słowo pochodzi od postaci koneksywnej (ren’yōkei) czasownika saru (‘od-
chodzić, mijać’), połączonego z postacią rentaikei słowa posiłkowego nu ozna-
czającego dokonaność.
然る saru – ‘tego typu, taki, jak’

さ＋ある – さる
Słowo pochodzi od zaimka sa (‘taki, ten’) połączonego z atrybutywną po-
stacią (rentaikei) czasownika ari (‘być, istnieć’).

216 Wyrazy określające, nieokreślające oraz partykuły
させる saseru – ‘[nie] aż tak, [nie] w takim stopniu’

さ＋せ＋る – させる
Słowo pochodzi od zaimka sa (‘ten, taki’) połączonego z postacią mizenkei
czasownika su (‘robić, czynić’) i postacią rentaikei słowa posiłkowego ri o zna-
czeniu dokonaności.
Słowo łączy się z formą negacji czasowników, przymiotników i czasowni-
ków przymiotnych.
さしたる sashitaru – ‘ważny, istotny’

さ＋し＋たる – さしたる
Słowo pochodzi od zaimka sa (‘ten, taki’) połączonego z postacią ren’yōkei
czasownika su (‘robić, czynić’) i postacią rentaikei słowa posiłkowego tari ozna-
czającego dokonaność.
PRZYKŁADY
つれづれわぶる人はいかなる心ならん。徒然
Tsurezurewaburu hito wa ikanaru kokoro naran?
‘Jakie serca mają (co czują) ludzie, którzy cierpią na bezczynność?’
さらば、そのありつる御文を賜はりて来。枕草子
Saraba, sono aritsuru mifumi o tamawarite ku.
‘W takim razie, proszę przynieść i dać mi list, o którym była mowa.’
こはなでふことをのたまふぞ。竹取
Ko wa nadeu (wymawiane najō) koto o notamafu (wymawiane notamō) zo?
‘Co mówią twoi współtowarzysze?’
さしたることなくて人のがり行くはよからぬことなり。徒然
Sashitaru koto nakute hito nogariyuku wa yokaranu koto nari.
‘Bez ważnego powodu (sprawy) nie wypada iść do czyjegoś domu.’
今は昔信濃の国に法師ありけり。去る田舎にて法師になりにければ、(...) 宇治
Ima wa mukashi Shinano no kuni ni hofushi (wymawiane hōshi) arikeri. Saru inaka
nite hofushi (wymawiane hōshi) ni narinikereba, (...)
‘Dawno temu w prowincji Shinano [dzisiejsze Shinshū] żył sobie pewien
mnich. Ponieważ właśnie w takiej wiosce został mnichem, (...)’
かかることは文にも見えず。徒然
Kakaru koto wa fumi ni mo miezu.
‘W liście nie było o takich rzeczach wzmianki.’

6.3. Przysłówek
Przysłówki fukushi 副詞 są wyrazami nieodmiennymi i pełnią funkcję

określającą dla czasowników, przymiotników i czasowników przymiotnych.
Ze względu na budowę można wyróżnić przysłówki będące adwerbialną formą
przymiotników predykatywnych i czasowników przymiotnych oraz przysłówki
właściwe.
Przysłówki utworzone od adwerbialnych form przymiotników i czasowni-
ków przymiotnych zakończone są na:
ku く w przypadku przymiotników predykatywnych

白く shiroku – ‘biało’
細く hosoku – ‘wąsko’
おもしろく omoshiroku – ‘ciekawie’
ni に lub to とw przypadku czasowników przymiotnych

はるかに haruka ni – ‘odległe, daleko’
すずろに suzuro ni – ‘nieoczekiwanie, niespodziewanie’
堂々と daudau to (wymawiane dōdō to) – ‘wyniośle, okazale’
Przysłówkami właściwymi są wyrazy, które nie powstały jako adwerbialne

formy przymiotników i czasowników przymiotnych, a które określają wyrazy
koniugowane w pozycji przydawkowej lub orzeczeniowej. W klasycznej ja-
pońszczyźnie przysłówki właściwe podzielone zostały z uwagi na kryterium
semantyczne na następujące grupy:
Przysłówki stanu, jōtai no fukushi 状態の副詞

Opisywały dany stan lub sytuację
ひねもす hinemosu – ‘przez cały dzień, od rana do wieczora’
いかが ikaga – ‘jak, co’
ふと futo – ‘szybko, od razu, natychmiast’

かたみに katamini – ‘wzajemnie, nawzajem’

かく kaku – ‘w ten sposób’
かねて kanete – ‘od dawna, dawniej’
さ sa – ‘w ten sposób, tak więc’
しばし shibashi – ‘przez pewien czas, chwilowo’
しひて shihite (wymawiane shiite) – ‘na siłę, wbrew czyjejś woli’
さらに sarani – ‘ponadto, ponownie (w zdaniach twierdzących)’
すこし sukoshi – ‘trochę, troszeczkę, niewiele’
すでに sudeni – ‘już, właśnie’
ただちに tadachini – ‘szybko, od razu, natychmiast’
とく toku – ‘szybko, natychmiast’
つとに tsutoni – ‘od rana’
やがて yagate – ‘szybko, natychmiast’; ‘wkrótce’; ‘mianowicie’
やをら yaora – ‘spokojnie’
よに yoni – ‘bardzo’; ‘w rzeczywistości’
Przysłówki stopnia, teido no fukushi 程度の副詞

Opisywały w jakim stopniu coś się dzieje lub wydarza.
あまた amata – ‘wiele, dużo’
げに geni – ‘w rzeczywistości, naprawdę’
はなはだ hanahada – ‘bardzo, w dużym stopniu’
いとど itodo – ‘stopniowo, powoli’
ここら kokora – ‘bardzo wiele, w dużym stopniu’
しか shika – ‘w ten sposób’
そこら sokora – ‘bardzo dużo, wiele’
すこぶる sukoburu – ‘trochę, niewiele, tylko trochę’
うたた utata – ‘stopniowo, sukcesywnie’
やうやう yauyau (wymawiane yōyō)– ‘stopniowo, powoli’
PRZYKŁADY
日々に過ぎゆくさま、かねて思ひつるには似ず。徒然
Hibi ni sugiyuku sama, kanete omohitsuru (wymawiane omoitsuru) ni wa nizu.
‘Dni mijają i nic nie jest podobne do tego, o czym rozmyślałem dawniej.’
日もやうやう暮れぬれば、やをらすべり入りて、(...) 大和
Hi mo yauyau (wymawiane yōyō) kurenureba, yaora suberiirite, (...)
‘Ponieważ powoli zaczęło się ściemniać, [mężczyzna] po cichu wszedł [za
zasłonkę do pokoju kobiety], (...)’

Przysłówek 219
わが弓の力は竜あらばふと射殺して、(...) 竹取
Waga yumi no chikara wa tatsu araba, futo ikoroshite, (...)
‘Jestem tak silny, że gdyby teraz pojawił się smok, zabiłbym go szybko jednym
strzałem.’
いかがはせん。枕草子
Ikaga wa sen?
‘Dlaczego chcesz to zrobić?’
京にとくあげたまひて、(...) 更級
Kyau (wymawiane kyō) ni toku agetamahite (wymawiane agetamaite) (...)
‘Proszę szybko przybyć do stolicy (...)’
そこらの年ごろ、そこらの金給ひて、(...) 竹取
Sokora no toshigoro, sokora no kogane tamahite (wymawiane tamaite), (...)
‘W ciągu kilku lat zebrał dużo pieniędzy (...)’
げにただ人にはあらざりけりとおぼして、(...) 竹取
Geni tada hito ni wa arazarikeri to oboshite, (...)
‘[Cesarz] pomyślał, że [księżniczka Kaguya] naprawdę nie jest zwykłym czło-
wiekiem.’
何ぞ、ただ今の一念において、ただちにすることのはなはだかたき。徒然
Nani zo, tadaima no ichinen ni oite, tadachi ni suru koto no hanahada kataki.
‘Dlaczego właśnie w tej chwili tak niezwykle trudno jest to natychmiast
zrobić?’
天皇つとに興き、夜く寝ねまして、(...) 日本記
Sumeramikoto tsutoni oki, osoku inemashite, (...)
‘Cesarz wstał wcześnie rano i położył się późnym wieczorem.’
Przysłówki modalne, chinjutsu fukushi 陳述副詞

Przysłówki modalne wskazywały stopień pewności sądu i łączyły się
z określoną formą czasowników lub przymiotników.

Przysłówki łączące się z formą negacji czasowników
Znaczenie we współczes- Znaczenie w języku

Przysłówek Połączenie
nym języku japońskim polskim
え打消‒ できない ‘nie móc (czegoś

e ず, じ, まじ zrobić)’
つゆ打消‒ 決して, 全く, 全然, 少しも ‘absolutnie nie,

tsuyu ず, じ, まじ zupełnie nie, ani
trochę’
さらに打消‒ 決して, 全く, 全然, 少しも ‘absolutnie nie,

sarani ず, じ, まじ zupełnie nie, ani
trochę’
絶えて打消‒ 決して, 全く, 全然, 少しも ‘absolutnie nie,

taete ず, じ, まじ zupełnie nie, ani
trochę’
よに打消‒ 決して, 全く, 全然, 少しも ‘absolutnie nie,

yoni ず, じ, まじ zupełnie nie, ani
trochę’
おほかた打消‒ 決して, 全く, 全然, 少しも ‘absolutnie nie,

ohokata ず, じ, まじ zupełnie nie, ani
(ōkata) trochę’
ゆめ打消‒ 決して, 全く, 全然, 少しも ‘absolutnie nie,

yume ず, じ, まじ zupełnie nie, ani
trochę’
よも打消推量̶ まさか…..決して ‘czyżby’, ‘raczej nie’

yomo じ, まじ
をさをさ打消‒ ほとんど, めったに, 中々 ‘raczej nie, rzadko,

wosawosa ず, じ, まじ zupełnie nie’
(osaosa)
いと打消‒ あっまり, たいして ‘nie za bardzo, raczej

ito ず, じ, まじ nie’

Przysłówek 221
Przysłówki łączące się z innymi formami czasowników
Znaczenie Znaczenie w języku

Przysłówek Połączenie
w języku japońskim polskim
ゆめ禁止̶な1, 絶対, 決して ‘absolutnie nie,

yume べからず, raczej nie’
な……..そ2
ゆめゆめ禁止̶ な, 絶対, 決して ‘absolutnie nie,

yumeyume べからず, raczej nie’
な…..そ
いたく禁止̶ な, べあっまり ‘nie za bardzo,

itaku からず, な…… raczej nie’
.そ
いかで願望 — ばや, なんとかして ‘jakoś’

ikade なむ, もがな
定めて推量̶ む, べしきっと, 必ず ‘na pewno,

sadamete absolutnie’
けだし推量̶ む, べし多分 ‘chyba,

kedashi prawdopodobnie’
あたかも比況, ごとし丸で, ようだ ‘zupełnie jak, niczym’

atakamo
いかに疑問どうしてか ‘dlaczego’

ikani
いつしか希望 — む, な早くしたい ‘chciałbym szybko’

itsushika む3, たし
なに疑問 — か, は4 どうしてか ‘dlaczego’
nani
なぞ疑問 ̶ か, はどうしてか ‘dlaczego’
nazo
いと断定̶ なり, 大変, 非常に ‘bardzo’

ito たり
1234
1
Partykuła finalna na oznaczająca zakaz – zob. partykuły finalne, rozdział 6.8.5., s. 249.
2
Konstrukcja na…so oznaczająca zakaz – zob. partykuły finalne, rozdział 6.8.5., s. 249.
3
Partykuła finalna namu o znaczeniu wolitywnym – zob.partykuły finalne, rozdział 6.8.5.,
s. 249.
4
Partykuły rekcyjne ka, wa, zob. partykuły rekcyjne, rozdział 6.8.3., s. 243.

PRZYKŁADY
えさらぬ事のみいとど重なりて、(...) 徒然
E saranu koto nomi itodo kasanarite, (...)
‘Nagromadziły się wyłącznie sprawy, których nie można uniknąć (...)’
* przysłówek e i przeczenie zu w postaci rentaikei.
問ひつめられて、え答へずなりはべりつ。徒然
Tohitsumerarete (wymawiane toitsumerarete) e kotahezu (wymawiane kotaezu)
nari haberitsu.
‘Zostałem zasypany pytaniami i nie byłem w stanie na nie odpowiedzieć.’
* przysłówek e i przeczenie zu w postaci shūshikei.
つゆまどろまれず。更級
Tsuyu madoromarezu.
‘Zupełnie nie mogę spać.’
* przysłówek tsuyu i przeczenie zu w postaci shūshikei.
よも子を捨てては逃げじ。今昔
Yomo ko o sutete wa nogeji.
‘Chyba nie zamierzasz porzucić dziecka i uciec?’
* przysłówek yomo i przeczenie w trybie przypuszczającym ji w postaci shūshikei.
冬枯れの景色こそ秋にはをさをさ劣るまじけれ。徒然
Fuyu kare no keshiki koso aki ni wa wosawosa (wymawiane osaosa) otoru majikere.
‘Zimowy, wyschnięty krajobraz zupełnie nie ustępuje [pięknu] jesieni.’
* przysłówek wosawosa i przeczenie w trybie przypuszczającym maji w postaci izenkei
(partykuła rekcyjna koso).
雪のいと高うはあらで、うすらかに降りたるいとこそをかしけれ。枕草子

Yuki no ito takau (wymawiane takō) wa arade, usurakani furitaru ito koso woka-
shikere (wymawiane okashikere).
‘Pięknie jest, kiedy śnieg nie pada zbyt mocno, a jedynie bardzo delikatnie.’
* pierwszy przysłówek ito łączy się z negacją (tutaj partykuła koneksywna negacji de)
i oznacza ‘nie za bardzo’, ‘niezbyt’, natomiast drugi występuje w zdaniu twierdzącym
i oznacza ‘bardzo’.
暇さらに許させ給はず。源氏
Itoma sarani yurusasetamahazu (wymawiane yurusasetamawazu).
‘[Cesarz] absolutnie nie wyraził zgody na odesłanie [ukochanej Kiritsubo].’
* przysłówek sarani i przeczenie zu w postaci shūshikei.

Przysłówek 223
ゆめこの雪落とすな。大和
Yume kono yuki otosu na.
‘Absolutnie nie wolno ci strącać śniegu [z tego drzewa].’
* przysłówek yume łączy się z partykułą finalną na, która oznacza zakaz: ‘nie wolno
(czegoś robić)’.
いたく罪なつくり給ひそ。平家
Itaku tsumi na tsukuritamahiso (wymawiane tsukiritamaiso)!
‘Absolutnie nie wolno popełniać przestępstw!’
* przysłówek itaku łączy się z konstrukcją złożoną z dwóch partykuł finalnych na i so
przedzielonych czasownikiem w postaci ren’yōkei (czasowniki koniugacji kahen i sahen
– mizenkei), która oznacza zakaz: ‘nie wolno (czegoś robić)’.
定めて習ひあることに侍らん。土佐
Sadamete narahi (wymawiane narai) aru koto ni haberan.
‘Z pewnością jest wiele rzeczy do nauczenia się.’
* przysłówek sadamete i forma trybu przypuszczającego mu (tutaj n) w postaci shūshikei.
いつしか梅咲かなむ。更級
Itsushika ume sakanamu.
‘Chciałabym, aby szybko zakwitły śliwy.’
* przysłówek itsushika w połączeniu z partykułą finalną namu (dochodzi do czasowni-
ków w postaci mizenkei), która ma znaczenie wolitywne: ‘chciałbym, aby ktoś lub coś
zrobił coś dla mnie’ (odpowiada współczesnej konstrukcji -te hoshii てほしい).
その里にいとなまめいたる女はらから住みにけり。伊勢
Sono sato ni, ito namameitaru wonna (wymawiane onna) hara kara suminikeri.
‘W tej wiosce mieszkały dwie niezwykle piękne siostry.’
* przysłówek ito i zdanie oznajmujące.
なぞかう暑きに、この格子はおろされたる。源氏
Nazo kau (wymawiane kō) atsuki ni, kono kaushi (wymawiane kōshi) wa orosa-
retaru?
‘Dlaczego, chociaż jest tak gorąco, żaluzje są opuszczone?’
* przysłówek nazo i zdanie pytajne.

6.4. Ćwiczenia: słowa atrybutywne
i przysłówki
1. Proszę przetłumaczyć następujące zwroty na język polski:
1. ある人 5. あらゆる美しき物
2. ある暮れ方 6. いわゆる手段
3. いわゆる折り琴 7. さしたること
4. かかる折 8. させること
2. Proszę wyjaśnić podkreślone wyrazy i przetłumaczyć zdania na język

polski.
1. 五月のばかりなどに山里にありく、いとをかし。枕草子
2. つゆのまにいつか千年をわれは経にけむ。古今集
3. 春はあけぼの。やうやう白くなりゆく山ぎわすこしあかりて、紫だちたる雲
の細くたなびきたる。枕草子
4. 堀川殿すでに失せ給ひぬ。大鏡
5. 今日風雲のけしきはなはだ悪し。土佐
6. さのみもえ隠させ給はじ。枕草子
7. 次郎、さること候ふとて、平家
8. 義仲、いんじ年の秋、宿意を達せんがため旗をあげ、平家
9. 落窪の君とゆめ知らず。落窪
10. いかで見ばやと思ひつつ。更級
3. Proszę przetłumaczyć zdania i wyjaśnić, jaką częścią mowy są pod-

kreślone wyrazy.
1. ありとしある人は、みな浮き雲の思ひをなせり。方丈記
2. 物思へるけはひしてある人々も忍びてうち泣くさま源氏
3. 淵瀬さらに変はらざりけりと言ひてある人のよめる歌土佐

Ćwiczenia: słowa atrybutywne i przysłówki 225

A
あかる akaru – rozjaśniać się, czerwienić O
się; czasownik koniugacji yodan 落窪 Ochikubo – Ochikubo, tytułowa
ありく ariku – chodzić, poruszać się, jeź- bohaterka opowieści Ochikubo mono-
dzić; yodan gatari (Opowieść o Ochikubo)
思ひをなす omohi (wymawiane omoi)
B o nasu – niepokoić się, zaprzątać sobie
ばや baya – partykuła o znaczeniu wo- głowę myślami
litywnym: ‘chcę (coś zrobić)’, ‘zamie- 折り琴 orikoto – składane koto, instru-
rzam (coś zrobić)’; łączy się z czasow- ment muzyczny
nikami i przymiotnikami za pomocą 折 ori – czas, moment
postaci mizenkei.
S
C 忍ぶ shinobu – robić coś ukradkiem;
千年 chitose – 1000 lat yodan
宿意 shukui – dawne myśli, pragnienia,
F żale
淵瀬 fuchise – dno i bieg rzeki
T
H たなびく tanabiku – unosić się, płynąć;
旗 hata – proporzec, flaga yodan
堀川殿 Horikawadono – książę Horikawa 達すtassu – osiągnąć, zrealizować
K U
けはひす kehahisu (wymawiane kehai- 失す usu (*useru) – czasownik koniuga-
su) – wyglądać jak, wyglądać niczym cji shimo nidan o znaczeniu: ‘znikać’,
(czasownik su dodany do rzeczownika ‘odchodzić’
kehai oznaczającego ‘stan’, ‘wygląd’.
Y
M 山ぎは yamagiha (wymawiane yamagiwa)
物思ふ monoomofu (wymawiane mono- – wierzchołki gór, szczyty gór
omō) – rozmyślać, myśleć [o ukocha- 義仲 Yoshinaka – (imię własne)
nym]; yodan
紫だつ murasakidatsu – stawać się fiole-
towym

6.5. Spójnik
Spójniki setsuzokushi 接続詞 są wyrazami nieodmiennymi, a ich podstawową

funkcją jest łączenie poszczególnych części w zdaniach podrzędnie lub
współrzędnie złożonych. Ze względu na znaczenie można wyróżnić następujące
rodzaje spójników:
1. Spójniki łączne, heiretsu setsuzokushi 並列接続詞

および oyobi – ‘i, oraz’
また mata – ‘i, oraz’
ならびに narabini – ‘i, oraz’
はた hata – ‘i, oraz’
2. Spójniki rozłączne, sentaku setsuzokushi 選択接続詞

あるいは aruiha (wymawiane aruiwa) – ‘lub, albo’
あるは aruha (wymawiane aruwa) – ‘lub, albo’
または mataha (wymawiane matawa) – ‘lub, albo’
もしくは moshikuha (wymawiane moshikuwa) – ‘lub, albo’
3. Spójniki uzupełniające, tenka setsuzokushi 添加接続詞

しかも shikamo – ‘ponadto, w dodatku, a’
かつ katsu – ‘ponadto, w dodatku, przy tym’
なほ naho (wymawiane nao) – ‘ponadto, w dodatku’
4. Spójniki wynikowe, junsetsu setsuzokushi 順接接続詞

ゆゑに yueni – ‘dlatego, z tego powodu’
さらば saraba – ‘dlatego, w takim razie, w związku z tym’
されば sareba – ‘dlatego, z tego powodu’
しからば shikaraba – ‘skoro tak, w takim razie’
かかれば kakareba – ‘dlatego, w takim razie’
しかして, しかうして shikashite, shikaushite (wymawiane shikōshite) – ‘następnie,
z kolei’
よつて yotte – ‘dlatego, z tego powodu, w związku z tym’

Spójnik 227
かくて kakute – ‘w ten sposób, w takim razie, skoro tak’

すなはち sunahachi (wymawiane sunawachi) – ‘mianowicie, innymi słowy, ina-
czej mówiąc’
5. Spójniki przeciwstawne, gyakusetsu setsuzokushi 逆接接続詞

されど saredo – ‘ale, jednak, przecież, to jednak’
されども saretomo – ‘ale, jednak, przecież’
さるに saruni – ‘pomimo że, jednak’
さりながら sarinagara – ‘ale, jednak’
さるは saruha (wymawiane saruwa) – ‘ale, jednak’
しかるに shikaruni – ‘aczkolwiek, ale’
しかるを shikaruo – ‘jednak, ale’
しかれども shikaredomo – ‘jednak’
ただし tadashi – ‘chociaż, mimo że’
6. Spójniki zmiany tematu, wadai tenkan setsuzokushi 話題転換接続詞

さて sate – ‘otóż, a więc’
しかるあひだ shikaruahida (wymawiane shikaruaida) – ‘z tego powodu, w związ-
ku z tym, a więc’
そもそも somosomo – ‘tymczasem, jednak’
それ sore – ‘tymczasem, jednak’
PRZYKŁADY
色および光妙にして、例の花に異なり。今昔
Iro oyobi hikari tahe (wymawiane tae) ni shite, rei no hana ni kotonari.
‘I kolor, i połysk tego kwiatu są piękne i różnią się od zwykłych kwiatów.’
関白殿、また御前に候ふ人々も、(...) 大鏡
Kanpakutono, mata omahe (wymawiane omae) ni saburafu (wymawiane saburō)
hitobito mo, (...)
‘Ci ludzie służą zarówno u ministra regenta, jak i u księcia (...)’
枝の長さ七尺あるいは六尺徒然
Eda no nagasa nana shaku aruiha (wymawiane aruiwa) roku shaku
‘Laska miała długość siedmiu lub sześciu shaku.’
*shaku – miara długości wynosząca 33 cm.
ゆく川の流れは絶えずして、しかももとの水にあらず。方丈記

Yuku kawa no nagare wa taezushite, shikamo moto no mizu ni arazu.
‘Prąd rzeki rwie bez przerwy, a przy tym nie jest to ta sama woda.’

「さらばあらがひ給へ」と言はれて (...) 徒然

Saraba aragahitamahe (wymawiane aragaitamae) to iharete (wymawiane iwarete)
(...)
‘„W takim razie zmierz się ze mną na słowa!” – powiedział’
力をつくしたること少なからず。しかるに緑いまだ賜らず。竹取
Chikara o tsukushitaru koto sukunakarazu. Shikaruni midori imada tamaharazu
(wymawiane tamawarazu).
‘Niewystarczająco się starałeś. Dlatego też nie otrzymasz jeszcze nagrody.’
川中へ落ちぬ。されどもちっとも水におぼれず。平家
Kawanaka e ochinu. Saredomo chittomo mizu ni oborezu.
‘Wpadł do rzeki, a jednak nie utopił się w wodzie.’
行けどもえあはで帰りけり。さて読める。伊勢
Ikedomo e ahade (wymawiane awade) kaerikeri. Sate yomeru.
‘Chociaż poszedł, to wrócił, ponieważ nie mógł spotkać się [z ukochaną].
I wówczas skomponował poemat.’

6.6. Wykrzyknik
Wykrzykniki kandōshi 感動詞 należą do nieodmiennych części mowy. Wy-

rażają różnorodne stany emocjonalne, jak na przykład zaskoczenie, rozczaro-
wanie, zachwyt, podziw, zwątpienie lub wahanie. Należą do grupy wyrazów
nieokreślających i występują na początku zdania. Wykrzykniki w klasycznej
japońszczyźnie można podzielić na trzy grupy: wykrzykniki emocjonalne kandō
kandōshi 感動感動詞, wykrzykniki modalne ōtō kandōshi 応答感動詞 i wykrzyk-
niki adresatywne yobikake kandōshi 呼びかけ感動詞.
1. Wykrzykniki emocjonalne
Wykrzykniki emocjonalne komunikują uczucia – zarówno pozytywne, jak i ne-
gatywne:
あな ana – wyraz zaskoczenia, podziwu, radości, smutku: ‘och’, ‘ach’
あはや ahaya (wymawiane awaya) – wyraz zaskoczenia, zdziwienia, strachu:
‘ojej’, ‘ach’
すは suha (wymawiane suwa) – wyraz zdziwienia, zaskoczenia: ‘ojej’, ‘och’
やや yaya – wyraz zdziwienia, zaskoczenia, złości: ‘ojej’, ‘och’
あはれ ahare (wymawiane aware) – wyraz szczęścia, radości, zaskoczenia, zdzi-
wienia, smutku, bólu: ‘och’, ‘ach’, ‘ojej’
2. Wykrzykniki modalne
Wykrzykniki modalne odzwierciedlają uczucia zwątpienia, niedowierzania,
wahania lub zgody oraz odmowy.
いな ina – wyraz dezaprobaty, braku zgody: ‘oj nie’, ‘nie’
いさ isa – wyraz dezaprobaty: ‘nie’
いさや isaya – wyraz niezdecydowania, niepewności, wahania: ‘hmm’
いや iya – wyraz zdziwienia, niedowierzania: ‘oo’, ‘no nie’
いいえ iie – wyraz odmowy: ‘nie’
はい hai – wyraz aprobaty: ‘tak’
おうおう（をうをう）ouou (wymawiane ōō) – wyraz aprobaty: ‘tak’

3. Wykrzykniki adresatywne
Wykrzykniki adresatywne skierowane są bezpośrednio do adresata wypowie-
dzi. Ich główną funkcją jest nawiązanie kontaktu z adresatem, podtrzymanie
go lub zakończenie.
いざ iza – stosowany w celu zwrócenia uwagi adresata wypowiedzi: ‘oj’, ‘hej’
いかに ikani – stosowany w celu zwrócenia uwagi adresata: ‘oj’, ‘hej’
いで ide – komunikuje potrzebę uzyskania aprobaty ze strony adresata
なう nau (wymawiane nō)– stosowany w celu zwrócenia uwagi adresata wy-
powiedzi: ‘oj’, ‘ej’
もし moshi – stosowany w celu zwrócenia uwagi adresata wypowiedzi: ‘oj’, ‘ej’
やよ yayo – stosowany w celu przywołania adresata: ‘oj’, ‘ej’
やや yaya – stosowany w celu przywołania adresata: ‘oj’, ‘ej’
PRZYKŁADY
いざかぐや姫、きたなき所にいかでか久しくおはせむ。竹取
Iza Kaguyahime kitanaki tokoro ni ikadeka hisashiku ohasemu (wymawiane owa-
semu).
‘Oj! Księżniczko! Do kiedy będziesz przebywać w tak nieczystym świecie?’
いで、君も書い給へ。源氏
Ide, kimi mo kaitamahe (wymawiane kaitamae)!
‘Hej! Ty też, proszę, napisz!’
初めよりいなと言ひてやみぬ。徒然
Hajime yori ina to ihite (wymawiane iite) yaminu.
‘Od początku mówił „nie”, więc zrezygnował.’
ややと言へど答へもせで逃げて、(...) 大和
Yaya to ihedo (wymawiane iedo), kotahe (wymawiane kotae) mo sede nigete, (...)
‘„Ej!” – zawołała [matka], ale [mężczyzna] nie odpowiedział i uciekł.’
Wykrzykniki w połączeniu z przymiotnikami i czasownikami przymiotnymi
Wykrzykniki w połączeniu z przymiotnikami lub czasownikami przymiotnymi

zajmują zawsze miejsce na początku zdania. Przymiotniki i czasowniki przymiotne
mogą wystapić bez końcówki fleksyjnej, jedynie w postaci samego rdzenia lub w
postaci shūshikei, do której dochodzi partykuła emfatyczna ya.

Wykrzyknik 231
PRZYKLADY
あなめでたや徒然
Ana medetaya!
‘Ach, to wspaniałe!’
* wykrzyknik ana w połączeniu z rdzeniem przymiotnika medetashi, do którego do-
chodzi partykuła ya.
あはれいと寒しや源氏
Ahare (wymawiane aware) ito samushiya!
‘Ach, jakże jest zimno!’
* wykrzyknik ahare (wymawiane aware) w połączeniu z postacią shūshikei przymiotnika
samushi, do którego dochodzi partykuła ya.

6.7. Ćwiczenia: spójniki i wykrzykniki
1. Proszę zaklasyfikować poniższe wyrazy do odpowiednich części mowy

i podać znaczenie.
1. されば 5. されど
1. おうおう 6. かかれど
2. しからば 7. かくて
3. いな 8. あな
4. あはれ 9. いや
2. Proszę wyjaśnić podkreślone słowa i przetłumaczyć zdania na język

polski.
1. むかしありし家はまれなり。あるいは去年やけて、今年作れり。方丈記
2. 金ある竹を見つくること重なりぬ。かくて翁やうやうゆたかになりゆく。竹取
3. いで覚え給へ。大鏡
4. いなさもあらず。竹取

G M
去年 gozo – zeszły rok まれなり marenari – rzadki
O Y
己 onore – ja ゆたかなり yutakanari – bogaty

6.8. Partykuły
Według klasycznej doktryny gramatycznej partykuły są nieodmiennymi

i niesamodzielnymi częściami mowy (fuzokugo 付属語). Mogą łączyć się za-
równo z wyrazami należącymi do grupy taigen, jak i grupy yōgen, a łączliwość
jest zawsze postpozycyjna.
6.8.1. Partykuły przypadków

Partykuły przypadków, kakujoshi 格助詞, są wykładnikami przypadków gra-
matycznych.
が ga, の no
Połączenie: rzeczowniki
Znaczenie: wykładnik mianownika lub dopełniacza
1. Partykuła podmiotu (wykładnik mianownika)

父がいはく、仏には人のなりたるなり。徒然
Chichi ga ihaku (wymawiane iwaku), hotoke ni wa hito no naritarunari.
‘„Został Buddą” – powiedział ojciec.’
2. Partykuła dzierżawcza (wykładnik dopełniacza)

我が宿のすだれ動かし秋の風吹く。万葉集
Waga yado no sudare ugokashi aki no kaze fuku.
‘W moim domu wieje jesienny wiatr, poruszając zasłonami.’
竹取が家竹取
Taketori ga ie
‘Dom zbieracza bambusów’
我が家
Wa ga ie
‘Mój dom’

いかなれば四条大納言のはめでたく、兼久がはわろかるべきぞ。宇治拾遺
Ika nareba Shideu (wymawiane Shijō) Dainagon no wa medetaku, Kanehisa ga wa
warokarubeki zo.
‘Dlaczego tak jest, że wielki radca stanu Shijō jest wspaniały, a Kanehisa
może być zły?’
をo
Znaczenie: wykładnik biernika, oznacza dopełnienie bliższe
諸矢をたばさみて的に向かふ。徒然
Moroya o tabasamite mato ni mukafu (wymawiane mukō).
‘Trzymając [w ręku] strzały, strzelał do celu.’
境を出でて下総の国のいかたといふ所に泊りぬ。更級
Sakai o idete Shimotsuki no kuni no Ikata to ifu (wymawiane yū) tokoro ni tomarinu.
‘Przekroczywszy granicę, zatrzymał się na noc w miejscu zwanym Ikata w pro-
wincji Shimotsuki.’
Konstrukcja oba をば
Partykuła przypadku o w połączeniu z partykułą ba ma znaczenie emfatyczne.
PRZYKŁAD
命を捨てても、おのが君の仰ごとをば叶へむとこそ思ふべけれ。竹取
Inochi o sutetemo, onoga kimi no oose (wymawiane ōse) goto oba kanahemu (wy-
mawiane kanaemu) to koso omoku (wymawiane omō) bekere.
‘Nawet kosztem własnego życia należy bezwzględnie wypełniać rozkazy swo-
jego pana.’
に ni
Połączenie: rzeczowniki; wyrazy z grupy yōgen – rentaikei
Znaczenie: wykładnik przypadka często odpowiadającego polskiemu celow-
nikowi, oznacza czas, miejsce, powód, przyczynę oraz cel
駿河の国にいたりぬ。伊勢
Suruga no kuni ni itarinu.
‘Dotarłem do prownicji Suruga.’

Partykuły 235
東の方に住むべき国求めにとて行きけり。伊勢
Higashi no hau (wymawiane hō) ni sumu beki kuni motome ni tote ikikeri.
‘Udał się na wschód na poszukiwanie krainy, w której mógłby zamieszkać.’
よろづのことは月見るにこそ慰むものなれ。徒然
Yorozu no koto wa tsuki miru ni koso nagusamu mono nare.
‘Wszystkie zmartwienia można rozwiać, patrząc na księżyc.’
へe
Znaczenie: ‘do, w kierunku’
昔男和泉の国へ行きけり。伊勢
Mukashi otoko Izumo no kuni e ikikeri.
‘Dawniej pewien mężczyzna udał się do prowincji Izumo.’
と to
Znaczenie: wykładnik komitatywu (‘z kimś’); mowa niezależna lub za-
leżna
1. ‘z, wraz z, razem z’

わらべと腹立ち給へるか。源氏
Warabe to haradachitamaheru (wymawiane haradachitamaeru) ka.
‘Czy będzie pan sprzeczał się z dziećmi?’
2. przytaczanie wypowiedzi, wprowadzanie mowy zależnej: ‘mówi (się), że’;

‘twierdzi (się), że’; ‘nazywa się’
人に問へば八幡の宮と言ふ。平家
Hito ni toheba (wymawiane toeba) Hachiman no miya to ifu (wymawiane yū).
‘Kiedy spytałem, powiedziano mi, że [świątynia] nazywa się Hachiman no
Miya.’
Konstrukcja とて tote
Konstrukcja とて tote pochodzi od と言って to itte

Znaczenie: ‘mówiąc, że’; ‘tłumacząc, że’; ‘jako’

PRZYKŁAD
女もしてみむとてするなり。土佐
Wonna (wymawiane onna) mo shite mimu tote surunari.
‘I ja, będąc kobietą (jako kobieta), chcę spróbować.’
より yori
Znaczenie: ‘od, z, w porównaniu’
暁より雨が降れば、(...) 土佐
Akatsuki yori ame ga fureba, (...)
‘Ponieważ deszcz pada od rana, (...)’
前より行く水源氏
Mahe (wymawiane mae) yori iku mizu,
‘Woda, wypływająca przed nami’
その人、かたちよりは心なむまさりたりける。伊勢
Sono hito, katachi yori wa kokoro namu masaritarikeru.
‘Serce tej kobiety (człowieka) przewyższa jej urodę.’
Konstrucja zdania czasowego
postać rentaikei czasowników + yori 連体形＋より

Znaczenie: ‘zaraz po’, ‘jak tylko’, ‘natychmiast po’
PRZYKŁAD
旅に出づるより雨が降りぬ。
Tabi ni izuru yori ame ga furinu.
‘Zaraz po naszym wyruszeniu w podróż spadł deszcz.’
にて nite
Znaczenie: wykładnik narzędnika; powód, przyczyna
1. wykładnik narzędnika – ‘w, za pomocą, przy pomocy’

十二にて御元服し給ふ。源氏
Jifuni (wymawiane jūni) nite ongenpuku shitamafu (wymawiane shitamō).
‘[Książę] przeszedł ceremonię dojrzałości w wieku 12 lat.’

Partykuły 237
筆にて書く。
Fude nite kaku.
‘Pisać pędzlem.’
船にて漕ぎめぐる。更級
Fune nite kogimeguru.
‘Wiosłować [płynąc] łódką.’
2. Powód, przyczyna: ‘z powodu, przez’

雨にて出でず。
Ame nite idezu.
‘Nie wychodzę z powodu deszczu.’
我朝ごと夕ごとに見る竹の中におはするにて知りぬ。竹取
Ware asagoto yufugoto (wymawiane yūgoto) ni miru take no naka ni ohasuru (wy-
mawiane owasuru) nite shirinu.
‘Znalazłem cię tutaj, ponieważ codziennie rano i wieczorem zbieram bambus.’
* Z czasownikami łączy się za pomocą postaci rentaikei.
して shite
Znaczenie: wykładnik narzędnika; wykładnik przypadka często odpowiada-
jącego polskiemu celownikowi
1. wykładnik narzędnika: ‘za pomocą, czymś, jako, wraz z’

刀して切る。
Katana shite kiru.
‘Ciąć mieczem.’
友して行く。
Tomo shite iku.
‘Iść z przyjacielem.’
2. wykładnik celownika w zdaniach z formą sprawczą (causativum)

男して行かしむ。
Otoko shite ikashimu.
‘Kazał mężczyźnie pójść.’

6.8.2. Partykuły spójnikowe

Partykuły spójnikowe, setsuzoku joshi 接続助詞, łączą się z czasownikami,
przymiotnikami, czasownikami przymiotnymi oraz słowami posiłkowymi i peł-
nią funkcję łączników w zdaniach współrzędnie bądź podrzędnie złożonych.
ば ba
1.
Znaczenie: zdanie warunkowe – ‘jeśli’
悪人のまねとて人を殺さば、悪人なり。徒然
Akunin no mane tote hito o korosaba, akunin nari.
‘Jeśli naśladując złych ludzi, dopuścimy się morderstwa, to sami okażemy się
złymi ludźmi.’
2.
Połączenie: izenkei
Znaczenie: zdanie czasowe (‘kiedy’) lub przyczynowe (‘ponieważ’)
財あれば、恐れ多く、貧しければ、恨み切なり。方丈記
Takara areba, osore ōku, mazushikereba, urami sechinari.
‘Kiedy ma się pieniądze, ma się też dużo zmartwień, a kiedy jest się biednym,
odczuwa się silny żal.’
いと幼ければ、籠に入れて養ふ。竹取
Ito osanekereba, kago ni irete yashinafu (wymawiane yashinō).
‘Ponieważ była bardzo mała, [starzec i staruszka] umieścili ją w pudełeczku
i zajęli się jej wychowaniem.’
と to, とも tomo
Połączenie: W okresie Nara i Heian czasowniki łączyły się z postacią shūshikei,
a od okresu Kamakura z postacią rentaikei. Przymiotniki łączyły się z postacią
ren’yōkei.
Znaczenie: ‘nawet jeśli’
かくさしこめてありとも、かの国の人来ば、みな開きなむとす。終止形竹取
Kaku sashikomete aritomo, ka no kuni no hito koba, mina akinamu to su.

Partykuły 239
‘Nawet jeśli dobrze cię zamkniemy, to jeśli twoi ludzie po ciebie przyjadą, to
i tak z pewnością wszystko otworzą.’
死ぬるとも敵にうしろを見すな。連体形平家
Shinurutomo kataki ni ushiro o misuna.
‘Nawet jeśli przyjdzie ci umrzeć, nie wolno odwracać się plecami (pokazywać
pleców) do wroga.’
唐の物は、薬のほかは、なくとも事欠くまじ。連用形徒然
Kara no mono wa kusuri no hoka wa, nakutomo koto kakumaji.
‘Nawet jeśli poza lekarstwami nic innego nie będzie dostępne z chińskich
towarów, to chyba nie odczujemy ich braku.’
ど do, ども domo
Połączenie: izenkei
Znaczenie: ‘chociaż, pomimo że, zarówno z’’
穂に出でたりと、かひやなからむ。蜻蛉
Ho ni idetarito, kahi (wymawiane kai) ya nakaramu.
‘Chociaż wyjdzie to na jaw, to i tak nie odniesie żadnego skutku.’
文を書きてやれども、帰りごともせず。竹取
Fumi kakite yaredomo, kaerigoto mo sezu.
‘Chociaż pisali i wysyłali do niej [księżniczki Kaguya] listy, nie dostawali
żadnej odpowiedzi.’
遠くみれども近く見れどもいとおもしろし。土佐
Tohoku (wymawiane tōku) miredomo chikaku miredomo ito omoshiroshi.
‘Patrząc zarówno z daleka, jak i z bliska, jest to bardzo ciekawe.’
が ga
Połączenie: rentaikei
Znaczenie: ‘ale, chociaż; i’
1. ‘ale, chociaż, mimo że’

昔より多くの白拍子ありしが、かかる舞はいまだ見ず。平家
Mukashi yori ohoku (wymawiane ōku) shirabyaushi (wymawiane shirabyōshi) arishi
ga, kakaru mahi (wymawiane mai) wa imada mizu.

‘Dawniej było wiele tancerek shirabyōshi, ale teraz nie widuje się już takich
tańców.’
2. ‘i’
娘ふたりありけるが、姉は人の妻にてありけり。宇治拾遺
Musume futari arikeru ga, ane wa hito no me nite arikeri.
‘Miał dwie córki i młodsza wyszła za mąż.’
で de
Znaczenie: forma koneksywna o znaczeniu negacji
親のあはすれども、聞かでなむありける。伊勢
Oya no ahasuredomo (wymawiane awasuredomo), kikade namu arikeru.
‘Rodzice kazali mu się ożenić, ale ich nie posłuchał (dosł. pozostał nie po-
słuchawszy ich).’
に ni, を o
Znaczenie: ‘chociaż, pomimo’; ‘ponieważ’; ‘kiedy’
1. zdanie przeciwstawne – ‘chociaż, mimo że’

十月つごもりなるに、もみぢ散らで盛りなり。更級
Kaminatsuki tsugomorinaru ni, momiji chirade sakarinari.
‘Chociaż nastał dziesiąty miesiąc, to liście klonu nie opadają i są w pełnym
rozkwicie.’
まかでなむとし給ふを、暇さらに許させ給はず。源氏
Makadenamu to shitamafu (wymawiane shitamō) o, itoma sarani yurusasetamahazu
(wymawiane tamawazu).
‘Chociaż [Kiritsubo] chciała opuścić pałac, cesarz absolutnie jej na to nie
pozwolił.’
2. zdanie przyczynowe – ‘ponieważ’

あまりに憎きに、その法師をばまづ軌れ。平家
Amari ni nikuki ni, sono hofushi (wymawiane hōshi) oba mazu kire!
‘Zabij tego mnicha, ponieważ gorąco go nienawidzę!’
* Partykuły o i ba をば, kiedy występują razem mają znaczenie emfatyczne, dodatkowo
podkreślając dopełnienie.

Partykuły 241
君により言の繁きを古郷の明日香の川に潔身しにゆく。万葉集
Kimi ni yori koto no shigeki o furusato no Asuka no kawa ni minogi shiniyuku.
‘Ponieważ przez ciebie tak o mnie plotkują, pojadę do naszej starej stolicy
oczyścić się w rzece Asuka.’
3. zdanie czasowe – ‘kiedy’

かぐや姫あやしがりて見るに、鉢の中に文あり。竹取
Kaguyahime ayashigarite miru ni, hachi no naka fumi ari.
‘Kiedy księżniczka Kaguya podejrzliwie zajrzała [do środka], w czarce znaj-
dował się list.’
Konstrukcja なくに naku ni
Konstrukcja naku ni stanowi połączenie najstarszej odmiany słowa posiłkowego

zu z partykułą ni.
Znaczenie: ‘chociaż nie ma’, ‘chociaż nie istnieje’, ‘pomimo że nie ma’.
Często używana była w poezji waka.
PRZYKŁAD
み山には松の雪だに消えなくに都は野辺の若菜つみけり古今集
Miyama ni wa matsu no yuki dani kienaku ni Miyako wa nohen no wakana tsumikeri.
‘Chociaż w głębokich górach śnieg nie zniknął jeszcze z gałązek sosny, to
w stolicy zbiera się już pierwsze wiosenne zioła.’
て te, して shite
Połączenie: te – ren’yōkei; shite – ren’yōkei, łączy się z przymiotnikami, cza-
sownikami przymiotnymi i czasownikami posiłkowymi jodōshi, nie łączy się
ze zwykłymi czasownikami
Znaczenie: forma koneksywna – ‘i’
粟津にとどまりて、師走の二日、京に入る。更級
Awazu ni todomarite, shihasu (wymawiane shiwasu) no futsuka, Kyau (wymawiane
kyō) ni hairu.
‘Zatrzymałem się w Awazu i do stolicy wjechałem dopiero 2 dnia 12 miesiąca.’
我が御家へも寄り給はずしておはしたり。竹取
Waga oie e mo yoritamahazushite (wymawiane yoritamawazushite), ohashitari (wy-
mawiane owashitari).
‘Nie wstąpiwszy nawet do swojego domu, udał się [do księżniczki].’

つつ tsutsu
Znaczenie: robiąc coś równocześnie, powtarzać jakąś czynność
物語しつつ月をながむるに、(...) 更級
Monogatari shitsutsu tsuki o nagamuru ni, (...)
‘Podczas słuchania opowieści, patrzyłam na księżyc.’
ながら nagara
Połączenie: czasowniki – ren’yōkei, przymiotniki koniugacji shiku katsuyō –
shūshikei, pozostałe przymiotniki – dochodzi bezpośrednio do rdzenia; bezpo-
średnio do rzeczowników
Znaczenie: robić coś równocześnie; ‘chociaż’; ‘tak jak’
1. robić coś równocześnie, powtarzać

笑ひながら涙を流す者もありけり。今昔
Warahinagara (wymawiane warainagara) namida o nagasu mono mo arikeri.
‘Były osoby, które śmiały się przez łzy (śmiejąc się, płakały).’
2. ‘chociaż’
もの憂ながら少しゐざり出でて対面し給へり。源氏
Mono unagara sukoshi wizariidete (wymawiane izariidete) taimen shitamaheri (wy-
mawiane shitamaeri).
‘Chociaż nie było to przyjemne, zbliżył się przesuwając się na kolanach.’
3. nagara z rzeczownikiem, znaczenie: w stanie niezmiennym, ‘tak jak’

旅の御姿ながらおはしたり。竹取
Tabi no misugata nagara ohashitari (wymawiane owashitari).
‘Przyszedł [jak stał] w stroju z podróży.’
ものの monono, ものから monokara, ものを monowo

Znaczenie: ‘chociaż, mimo że’
つれなくねたきものの、忘れがたきにおぼす。源氏
Tsurenaku netakimonono, wasuregataki ni obosu.
‘Chociaż odczuwał wyjątkową zazdrość, uważał, że trudno mu będzie o niej
zapomnieć.’

Partykuły 243
春の野に若菜つまむと来しものを散り交ふ花に道は惑ひぬ。古今集
Haru no no ni wakana tsumamu to kishi monowo (wymawiane monoo) chirikafu
(wymawiane chirikō) hana ni michi wa madohinu (wymawiane madoinu).
‘Chociaż przyszedłem na wiosenne pole pozbierać młode zioła, zagubiłem się
wśród kwiatów wiśni, które opadły.’
6.8.3. Partykuły rekcyjne

Partykuły rekcyjne, kakari joshi 係助詞, tworzące konstrukcję kakarimusubi
係り結び (powiązane zakończenie) pełniły funkcję przede wszystkim emfatycz-
ną (kyōi 強意), podkreślającą część zdania lub słowo, przy których stały. Ich
cechą charakterystyczną była modyfikacja gramatyczna orzeczenia w zdaniu.
Partykuła Postać orzeczenia Znaczenie

ぞ rentaikei podkreślenie
なむ rentaikei podkreślenie
や rentaikei pytanie
か rentaikei pytanie
やは rentaikei pytanie retoryczne
かは rentaikei pytanie retoryczne
こそ izenkei podkreślenie
PRZYKŁADY
雨ぞ降りし。ぞ‒ き連体形
Ame zo furishi.
‘Deszcz padał.’
雨なむ降りし。なむ‒き連体形

Ame namu furishi.
雨や降りし。や‒き連体形

Ame ya furishi?
‘Czy deszcz padał?’
いつか雨降りし。か‒き連体形
Itsu ka ame furishi?
‘Kiedy padał deszcz?’

雨こそ降りしか。こそ‒き已然形

Ame koso furishika.
ものの音もただ夜ぞ、ひときはめでたき。ぞ‒めでたし連体形徒然

Mono no oto mo tada yo zo, hitoki wa medetaki.
‘Dźwięki i głosy, zwłaszcza nocą, cudownie się rozchodzą.’
水の泡にぞ似たりける。ぞ‒けり連体形方丈記

Mizu no awa ni zo nitarikeru.
‘Była podobna do piany na wodzie.’
Pytania retoryczne やは yawa、かは kawa
Partykuły pytajne ya i ka, kiedy występowały wraz z partykułą wa, oznaczały

pytanie retoryczne.
PRZYKŁADY
さてもやは、永らへ住むべき。徒然
Sate mo yawa nagarahesumubeki (wymawiane nagaraesumubeki)?
‘Czyżbyśmy czyniąc tak mogli żyć wiecznie? [Jest to z pewnością niemożliwe].’
花はさかりに月はくまなきをのみ見るものかは。徒然
Hana wa sakari ni tsuki wa kumanaki o nomi miru mono kawa?
‘Czyż jedynie kiedy kwitną wiśnie, możemy podziwiać księżyc na bezchmur-
nym niebie? [Oczywiście, że nie tylko].’
梅の花、色こそ見えね、香やはかくるる。古今集
Ume no hana, iro koso miene, ka yawa kakururu.
‘Czyżby kwiaty śliwy o niewidocznej barwie również swój zapach skrywały?
[Oczywiście, że nie].’
Partykuły wa は i mo も
Do partykuł rekcyjnych kakari joshi zaliczane były ponadto dwie partykuły: wa は i

mo も, które w podobnym znaczeniu używane są we współczesnej japońszczyźnie.
Partykuła wa mogła występować zarówno w środku zdania (znaczenie wskazujące
na temat) lub na jego końcu (znaczenie emfatyczne). Mogła być używana również
w konstrukcjach porównawczych.
Partykuła mo używana była w konstrukcjach porównawczych i emfatycznych.
Znaczenie: ‘również’, ‘i to, i to’, ‘zarówno to, jak i to’

Partykuły 245
Partykuła Postać orzeczenia Znaczenie
は shūshikei podkreślenie, porównanie
も shūshikei egzemplifikacja
PRZYKŁADY
は wa
春はあけぼの。(...) 夏は夜。枕草子
Haru wa akebono. (...) Natsu wa yo.
‘Wiosną [to piękny] poranek. Latem – noc.’
* Partykuła wa użyta w konstrukcji porównawczej.
この手紙は殿上人みな見てしは。枕草子
Kono tegami wa tenjiaubito (wymawiane tenjōbito) mina miteshi wa.
‘Ten list przeczytali (dosł. widzieli) wszyscy dworzanie.’
* partykuła wa w środku zdania wskazuje na temat, a na końcu pełni funkcję emfa-
tyczną.
も mo
木の花は、濃きも薄きも紅梅。徒然
Ki no hana wa, koki mo usuki mo kurenai ume.
‘Kwiaty kwitnące na drzewach to zarówno ciemne, jak i jasnoczerwone kwiaty
śliwy.’
* partykuła mo w konstrukcji porównawczej.
潮満ちぬ。風も吹きぬべし土佐
Shio michinu. Kaze mo fuki nubeshi.
‘Nastąpił przypływ. I również wiał wiatr.’
* partykuła mo w znaczeniu ‘również’.
Konstrukcja ずは zu wa
Konstrukcja ずは zu wa stanowi połączenie słowa posiłkowego zu (negacja) z

partykułą wa. Ma dwa znaczenia:
1. ‘jeśli nie, ‘o ile nie’
2. ‘nie zrobiwszy’

PRZYKŁADY
1.
この皮衣は火に焼かむに焼けずはこそまことならめと思ひて、(...) 竹取
Kono kawaginu wa, hi ni yakamu ni, yakezuwa, koso makoto narame to omohite
(wymawiane omoite) (...).
‘Spróbuję spalić to runo. Jeśli nie ulegnie płomieniom, uznam, że jest praw-
dziwe.’
2.
かくばかり恋ひつつあらずは高山の磐根し枕きて死なましものを。万葉集
Kaku bakari kohitsutsu (wymawiane koitsutsu) arazuwa, takayama no iwane shi
makite shinamashi monowo (wymawiane monoo).
‘Nie zaznawszy do tej pory miłości, czyż nie szkoda byłoby umrzeć, leżąc
gdzieś pod skałą w wysokich górach?’
Formy skrócone z użyciem partykuł rekcyjnych
Partykuły rekcyjne w połączeniu z określonymi czasownikami tworzą konstrukcję

orzeczenia domyślnego.
PRZYKŁADY
とぞ, となむ, とや, とか

Orzeczenie domyślne w postaci rentaikei:
言ふ ifu (wymawiane yū) – ‘mówić, rzec, powiedzieć, stwierdzić’
思ふ omofu (wymawiane omō) – ‘myśleć, sądzić, uważać’
聞く kiku – ‘słuchać’, ‘pytać’
飛びつきたりけるとぞ。徒然
czyli
飛びつきたりけるとぞ「いふ」。
Tobitsukitarikeru to zo [ifu].
‘[Mówią], że [piesek] podskoczył.’
にや, にか
Orzeczenie domyślne w postaci rentaikei:
ある aru – ‘być, istnieć, znajdować się’

Partykuły 247
あらむ aramu – ‘chyba będzie, chyba będzie istniał, chyba będzie się znajdować’
ありけむ arikemu – ‘chyba był, chyba istniał, chyba znajdował się’
あやし。ひが耳にや源氏
czyli
あやし。ひが耳にや「あらむ」。
Ayashi. Higamimi niya [aramu].
‘To dziwne! Czyżbym się przesłyszał (niedosłyszał)?’
にこそ
Orzeczenie domyślne w postaci izenkei:
あれ are – ‘jest, znajduje się, istnieje’
あらめ arame – ‘chyba jest, chyba znajduje się, chyba będzie’
ありけめ arikeme – ‘chyba był, chyba istniał, chyba się znajdował’
心すべきことにこそ。徒然
czyli
心すべきことにこそ「あれ」。
Kokoro subeki koto ni koso [are].
‘Powinno [być tak, że] się uważa!’
ぞ, なむ, や, か, こそ＋名詞
Orzeczenia domyślne w postaci rentaikei lub izenkei (koso):
なる naru – ‘jest’ (zo, namu, ya, ka)
なれ nare – ‘jest’ (koso)
これなむ鳥都といふを聞きて伊勢
czyli
これなむ鳥都「なる」といふを聞きて
Kore namu miyakodori [naru] to ifu (wymawiane yū) o kikite
‘Słyszałem, że podobno jest to wróbelek (dosł. ptaszek ze stolicy).’

6.8.4. Ćwiczenia: partykuły przypadków, spójnikowe i rekcyjne
1. Proszę wyjaśnić podkreślone formy i przetłumaczyć zdania na język polski.
1. 石山にこもりたれば、夜もすがら雨ぞいみじく降る。更級
2. 名をば讃岐の宮麻呂となむ言ひける。竹取
3. をりふしの移り変はるこそものごとにあはれなれ。徒然
4. 夜は暗き、道やまどへる。古今集
5. 山の端に日のかかるほど、住吉の浦を過ぐ。更級
6. 初心の人、二つの矢を持つことなかれ。徒然
7. 中将、例のうなづく。源氏
8. ただ一人、徒歩よりまうでけり。徒然
9. 行きて行きて駿河の国に至りぬ。伊勢
10. かぐや姫きと影になりぬ。竹取
11. 御衣して耳をふたぎ給ひつ。源氏
12. 都にて山の端に見し月なれども、土佐
13. 川の水にて手を洗ひて、源氏
14. 命長ければ、恥多し。徒然
15. 風に吹かれて鳴きけるを、かしがましとて捨てつ。徒然
16. 説法いみじくしてみな人涙を流しけり。徒然
17. 薬も食はず、やがて起きもあがらで病みふせり。
18. 身はいやしながら母なむ宮なりける。
19. 千歳を過ぐすとも一夜の夢の心地こそせめ。徒然
20. 二人行けど行き過ぎがたき秋山をいかにか君がひとり越ゆらむ。万葉集
21. いづれの山か天に近き。竹取
22. 空よりや降りけむ、土よりやわきけむ。徒然
2. Proszę uzupełnić zdania o orzeczenie domyślne i przetłumaczyć na

język polski.
1. まことにただ人にはあらざりけるとぞ。…………. 徒然
2. 異説を好む、浅才の人の必ずあることなりとぞ。……………. 徒然

Partykuły 249
3. Proszę postawić orzeczenie w odpowiedniej postaci i przetłumaczyć

zdania na język polski.
1. 門よくさしてよ。雨もぞ……………………..（降る）徒然
2. もののあはれは秋こそ……………………….（まさる）徒然
3. などか今まで参り給はざり…………. ……….. （つ）枕草子
4. 紫の花の中には、かきつばたぞ少し……………（にくし）枕草子

C O
千歳 chitose – 1000 lat 折節 orifushi – pora roku
I S
異説 isetsu – podejrzane teorie, niepraw- 讃岐の宮麻呂 Sanuki no Miyamaro – imię
dziwe teorie własne
石山 Ishiyama – nazwa znanej świątyni 初心 shoshin – początkujący, laik
buddyjskiej, położonej około 50 km 浅才senzai – płytka wiedza
od Kioto すがら sugara – przez całą
いやし iyashi – biedny, niskiej rangi 住吉 Sumiyoshi – nazwa własna miejsco-
wości; nazwa świątyni
K 駿河 Suruga – nazwa własna, dawna na-
かかる kakaru – opadać, zachodzić zwa prowincji, dzisiaj stanowi część
かきつばた kakitsubata – irys prowincji Shizuoka
かしがまし kashigamashi – hałaśliwy, nie-
przyjemny T
際 kiha (wymawiane kiwa) – szczyt, ただひと tadahito – zwykły człowiek,
wierzchołek przeciętny człowiek
こもる komoru – ukryć się, schować się;
yodan U
移り変はる utsurikaharu (wymawiane
M utsurikawaru) – zmieniać się; yodan
まどふ madofu (wymawiane madō) – być
zagubionym, czuć się niespokojnym; Y
yodan やがて yagate – z tego powodu, w kon-
まさる masaru – być lepszym, być wyjąt- sekwencji
kowym, przewyższać; yodan 病み伏す yamifusu – leżeć obłożnie
宮 miya – pałac, rezydencja, książę chorym, być złożonym chorobą ; yodan
にくし nikushi – nielubiany

6.8.5. Partykuły finalne

Partykuły finalne, shūjoshi 終助詞, występują na końcu zdania i mają róż-
ne znaczenia, od funkcji zakazu począwszy, poprzez formy wolitywne, aż po
emfatyczne.
な na
Połączenie: shūshikei, wyjątek stanowią czasowniki koniugacji rahen – rentaikei
Znaczenie: zakaz – ‘nie wolno, nie należy’
あやまちすな。徒然
Ayamachisu na.
‘Nie wolno się pomylić!’
な na
Połączenie: łączy się z wyrazami z grupy taigen oraz pojawia się na końcu
zdania po postaci shūshikei wyrazów z grupy yōgen
Znaczenie: funkcja emfatyczna – odpowiada współczesnym partykułom fi-
nalnym yo, nā
かれぞ、この常陸の守のむこの少将な。今昔
Kare zo, kono Hitachi no kami no muko no Seushau (wymawiane Shōshō) na.
‘To jest Shōshō, zięć zarządcy prowincji Hitachi.’
この影を見ればいみじう悲しな。更級
Kono kage o mireba imijiu (wymawiane imijū) kanashina.
‘Kiedy patrzę na cień, robi mi się bardzo smutno.’
な……..そ na…… so
Połączenie: na + czasownik w postaci ren’yōkei + so; wyjątek: czasowniki
koniugacji kahen i sahen – mizenkei
Znaczenie: zakaz – ‘nie wolno, nie należy’
月な見給ひそ。竹取
Tsuki namitamahiso (wymawiane namitamaiso).
‘Nie wolno patrzyć na księżyc!’
ここにな来そ。宇津保
Koko ni nakoso.
‘Nie wolno tu przychodzić!’

Partykuły 251
さなせそ。損ふな。枕草子

Sa naseso. Sokonafu (wymawiane sokonō) na.
‘Nie wolno tak robić! Nie wolno [tego] niszczyć!’
ばや baya
Znaczenie: forma wolitywna – ‘chcieć’, ‘pragnąć’
ほととぎすの声たづねに行かばや。枕草子
Hototogisu no kowe (wymawiane koe) tazune ni ikabaya.
‘Chciałbym pójść posłuchać śpiewu kukułki.’
てしか teshika, てしが teshiga, てしがな teshigana

かぐや姫を得てしがな。竹取
Kaguyahime o eteshigana.
‘Chciał zdobyć księżniczkę Kaguya.’
にしか nishika, にしが nishiga, にしがな nishigana

山にこもりにしがな。宇津保
Yama ni komorinishigana.
‘Chciał zaszyć się w górach.’
もが moga, がな gana, もがな mogana, もがも mogamo

Połączenie: łączy się z rzeczownikami oraz przymiotnikami i czasownikami
posiłkowymi jodōshi w formie ren’yōkei
心ある友もがな。徒然
Kokoro aru tomomogana.
‘Chciałbym mieć przyjaciela wrażliwego.’

死なずの薬もが。竹取
Shinazu no kusuri moga.
‘Chcę mieć lekarstwo na nieśmiertelność.’
あしひきの山はなくもが万葉集
Ashihiki no yama wa nakumoga
‘Chciałbym, aby nie było wysokiej góry.’
なむ namu
Znaczenie: forma wolitywna – ‘chciałbym, aby ktoś coś zrobił’, odpowiada
współczesnej konstrukcji -te hoshii てほしい
梅咲かなむ。更級
Ume sakanamu.
‘Chciałabym, aby zakwitły śliwy.’
か ka, かな kana
Połączenie: występuje na końcu zdania, z wyrazami z grupy yōgen łączy się
z postacią rentaikei oraz dochodzi bezpośrednio do rzeczowników
Znaczenie: forma emfatyczna, odpowiada współczesnej partykule finalnej よ
翁丸をいみじうも打ちしかな。枕草子
Okinamaro o imijiu (wymawiane imijū) mo uchishi kana.
‘Uderzył mocno psa o imieniu Okinamaro.’
苦しくも降りくる雨か万葉集
Kurushikumo furikuru ame ka.
‘To, co sprawia kłopot, to deszcz, który się rozpadał.’
かし kashi
Połączenie: na końcu zdania
Znaczenie: forma emfatyczna, odpowiada współczesnym partykule finalnej よ
われはこのごろわろきぞかし。更級
Ware wa konogoro waroki zo kashi.
‘Ostatnio czuję złość.’

Partykuły 253
6.8.6. Partykuły przysłówkowe

Partykuły przysłówkowe, fuku joshi 副助詞, pełnią w zdaniu funkcję uzu-
pełniającą i łączą się z różnymi częściami mowy, zarówno z wyrazami z grupy
yōgen, jak i taigen.
だに dani
Połączenie: z wyrazami z grupy yōgen łączy się z postacią rentaikei, wyjątek
stanowią czasowniki koniugacji sahen łączące się za pomocą postaci ren’yokei;
dochodzi bezpośrednio do wyrazów z grupy taigen
Znaczenie: ‘nawet’; ‘przynajmniej to’, ‘tylko to’, ‘co najmniej to’
光やあると見るに、ほたるばかりの光だになし。竹取
Hikari ya aru to miru ni, hotaru bakari no hikari dani nashi.
‘Kiedy spojrzał, co tam tak świeci, okazało się, że nawet iskierek świetlików
tam nie ma.’
この願ひをだに成就しなば、悲しむべきにあらず。太平記
Kono negahi (wymawiane negai) o dani ni jiauju (wymawiane jōju) shinaba, ka-
nashimubeki ni arazu.
‘Jeśli przynajmniej to moje pragnienie się spełni, to nie mam czego żałować.’
すら sura
Połączenie: z wyrazami z grupy yōgen łączy się z postacią rentaikei, wyjątek
stanowią czasowniki koniugacji sahen łączące się za pomocą postaci ren’yokei;
Znaczenie: ‘nawet’; ‘przynajmniej to’, ‘tylko to’, ‘co najmniej to’
聖などすら前の世のこと夢に見るは、いと難かなり。更級
Hijiri nado sura mahe (wymawiane mae) no yo no koto yume ni miru wa, ito ka-
takanari.
‘Nawet świątobliwy mnich rzadko widzi w snach poprzednie życie.’
さへ sahe (wymawiane sae)

Połączenie: łączy się z wyrazami z grupy yōgen z postacią rentaikei, wyjątek
stanowią czasowniki koniugacji sahen, łączące się za pomocą postaci ren’yokei;


Znaczenie: ‘ponadto, w dodatku’, ‘aż’
春雨ににほへる色もあかなくに、香さへなつかし山吹の花古今集
Harusame ni nihoheru (wymawiane nioeru) iro mo akanaku ni, ka sahe (wyma-
wiane sae) natsukashi yamabuki no hana.
‘Kwiat yamabuki (japońska róża). Kolor jego [płatków], na których lśnią kro-
pelki wiosennego deszczu, nigdy mi się nie znudzi. A w dodatku i zapach
wzbudza nostalgię.’
し shi, しも shimo
Połączenie: łączy się z wyrazami z grupy yōgen i z grupy taigen
Znaczenie: emfatyczne: ‘właśnie’, ‘przynajmniej’, ‘tylko’
今し羽根といふ所に来ぬ。土佐
Ima shi Hane to ifu (wymawiane yū) tokoro ni kinu.
‘Właśnie w tej chwili dotarliśmy do miejscowości Hane.’
けふしも端におはしましけるかな。源氏
Kefu (wymawiane kyō) shimo hashi ni ohashimashikeru (wymawiane owashima-
shikeru) kana.
‘Właśnie dzisiaj przebywała na werandzie.’
のみ nomi
Połączenie: łączy się z postacią rentaikei wyrazów z grupy yōgen, dochodzi
bezpośrednio do rzeczowników
Znaczenie: emfatyczne: ‘tylko’, ‘wyłącznie’, ‘szczególnie’, ‘zwłaszcza’
月花はさらなり、風のみこそ人に心はつくめれ。徒然
Tsuki, hana wa saranari, kaze nomi koso hito ni kokoro wa tsukumere.
‘Nie trzeba nawet mówić o księżycu czy kwiatach, ale na pewno wiatr szcze-
gólnie porusza ludzkie serca.’
ばかり bakari
Połączenie: łączy się z postacią shūshikei wyrazów z grupy yōgen, w znacze-
niu emfazy częściej dochodzi do postaci rentaikei; dochodzi bezpośrednio do
rzeczowników

Partykuły 255
Znaczenie: określenie czasu: ‘około’, ‘mniej więcej’, emfaza: ‘tylko’, ‘wy-

łącznie’
夜中ばかりに人皆寝静まりはてて今昔
Yonaka bakari ni hito mina neshizumarihatete
‘Mniej więcej około północy wszyscy ucichli i poszli spać.’
我ばかりかく思ふにや。徒然
Wa bakari kaku omofu (wymawiane omō) niya.
‘Czy tylko ja tak uważam?’
まで made
Połączenie: łączy się bezpośrednio z rzeczownikami, a z wyrazami z grupy
yōgen łączy się z postacią rentaikei
Znaczenie: ograniczenie: ‘do’, ‘aż do’; stopień: ‘nawet’; emfaza: ‘tylko’, ‘wy-
łącznie’;
zdanie warunkowe: ‘nawet jeśli (nie ma)’
明くるより暮るるまで東の山際をながめて過ぐす。更級
Akuru yori kururu made higashi no yamagiha (wymawiane yamagiwa) o nagamete
sugusu.
‘Od wschodu do zachodu słońca spędzałam czas obserwując wschodnie szczy-
ty gór.’
あやしの法師ばらまで喜びあへり。源氏
Ayashi no hofushibara (wymawiane hōshibara) made yorokobiaheri (wymawiane
yorokobiaeri).
‘Nawet ktoś o tak niskiej pozycji jak mnich cieszy się z tego.’

6.8.7. Partykuły emfatyczne
Partykuły emfatyczne, kantō joshi 間投助詞, pojawiają się na końcu zdania

i pełnią funkcje podkreślające.
や ya, よ yo
Połączenie: ya łączy się z wyrazami z grupy yōgen (postać rentaikei) i z gru-
py taigen; yo łączy się z wyrazami z grupy yōgen (postać shūshikei) i z grupy
taigen
Znaczenie: odpowiada współczesnej partykule emfatycznej yo
この川は西国一の大河ぞや。平家
Kono kawa wa Saigoku ichino taiga zo ya.
‘Ta rzeka jest największą rzeką w zachodnich prowincjach.’
人の言ふらむことをまねぶらむよ。枕草子
Hito no ifuramu (wymawiane yūramu) koto o maneburamu yo.
‘Podobno [papuga] naśladuje to, co mówią ludzie.’
を o
Połączenie: łączy się z wyrazami z grupy yōgen i z grupy taigen oraz party-
kułami
Znaczenie: odpowiada współczesnej partykule emfatycznej ne
さりともあこはわが子にてを、あれよ。源氏
Saritomo ako wa waga ko nite o, areyo.
‘W takim razie, zostań moim dzieckiem!’

6.9. Ćwiczenia: partykuły finalne,
przysłówkowe i emfatyczne
1. Proszę wyjaśnić podkreślone formy i przetłumaczyć zdania na język

polski.
1. 夢をだに見ばや。源氏
2. 雪降らなむ。紫式部日記
3. 大納言殿に知らせ奉らばや。更級
4. あふと見る夢路にとまる宿もが。曽我物語
5. うれしくものたまふものかな。竹取
6. 惟光、とく参らなむとおぼす。源氏
7. なにか射る。な射そ。な射そ。大鏡
8. あっぱれ、よからう敵がな。平家
9. あなかま、人に聞かすな。更級
10. 畜生すら法を聞きて悪心をとどめて、善心を発すことかくのごとし。今昔
11. このたびは跡だに見えねば、舟に渡る。更級
12. 昔越えしも冬ぞかしと思ひ出でらるるに、
そのほどしも、いと荒う吹いたり。更級
13. 唐衣着つつ慣れにし妻しあれば、はるばる来ぬる旅をしぞ思ふ。伊勢
14.「竜の首の玉取り得ずは、帰り来な。」竹取
15.「恨み申さばやと思ひて尋ね申すなり。」徒然
16. あはれ、紅葉をたかむ人もがな。徒然
17. 今はいかで見聞かずにありにしがな。蜻蛉
18. 世はなれて、かかる山中にしも生ひけむよ。更級
19. 世の中にさらぬ別れのなくもがな。伊勢
20. 追ひ風、やまず吹かなむ。土佐


A N
悪心 akugokoro – zły charakter, złe serce 慣る naru – przyzwyczaić się (koniugacja
あなかま anakama – wykrzyknik: oj!, ci- shimo nidan)
cho!, cisza!
跡 ato – ślady, tutaj: kierunek, cel po- O
dróży 発すokosu – wywoływać, wzbudzać
あっぱれ appare – ach!, och!; wykrzyknik 追ひ風 ohikaze (wymawiane oikaze) –
wyrażający zachwyt wiatr wiejący od strony burty
C S
畜生 chikushiau (wymawiane chikushō) – さらぬ saranu – inny, pozostały
zwierzęta, owady, ptaki
D T
大納言 dainagon – wielki radca 玉取り tamatori – zdobycie klejnotu
竜の首 tatsu no kubi – szyja smoka
H 尋ぬ tazunu – poszukiwać, badać, pytać,
法 hofu (wymawiane hō) – sutra, prawo odwiedzać; czasownik shimo nidan
buddyjskie
Z
K 善心 zenshin – dobre serce, dobro
唐衣 karagoromo – chiński strój
敵 kataki – wróg, przeciwnik Y
惟光 Koremitsu – służący księcia Genji, 宿 yado – nocleg, dom na nocleg
bohatera Genji monogatari 夢路 yumeji – droga marzeń, droga snów

Bibliografia
Horiuchi Takeo 堀内武雄, Kobun no atarashii sokushūhō 古文の新しい速修法 (Nowa,

szybka metoda opanowania klasycznego języka japońskiego), Gakutōsha
学燈社, Tōkyō 1983.
Huszcza Romuald, Honoryfikatywność. Gramatyka, pragmatyka, typologia, Dialog, War-
szawa 1996.
Huszcza Romuald, Ikushima Maho, Majewski Jan, Gramatyka japońska, podręcznik
z ćwiczeniami, tom I, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Huszcza Romuald, Ikushima Maho, Majewski Jan, Pietrow Jarosław, Gramatyka
japońska, podręcznik z ćwiczeniami, tom II, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiel-
lońskiego, Kraków 2003.
Iwanami Kogojiten 岩波古語辞典 (Słownik klasycznego języka japońskiego wydaw-
nictwa Iwanami), Iwanami 岩波, Tōkyō 1990.
Kasuga Kazuo 春日和男, Kokugo shigaisetsu 国語史概説 (Pełna historia języka japoń-
skiego), Yūseidō 有精堂, Tōkyō 1980.
Komai Akira, Rohlich Thomas H., An Introduction to Classical Japanese, Bonjinsha
Tōkyō 1991.
McCullough Helen Craig, Bungo Manual: Selected Reference Materials for Students of
Classical Japanese, Cornell East Asia Series, no. 48, Cornell University 1988.
Nagahashi Hiroshi 永橋博, Kobun dokkaihō 古文読解法 (Metoda odczytywania i in-
terpretacji tekstów klasycznych), Nichieisha 日栄社, Tōkyō 1990.
Naka Mitsuo 中光雄, Naka sensei no koten bunpō no kiso to jissen 中先生の古典文法
の基礎と実践 (Podstawy i praktyka klasycznego języka japońskiego profesora
Naki), Bun’eisha 文英堂, Tōkyō 2000.
Nakamura Kikuichi 中村菊一, Kiso kara wakaru koten bunpō 基礎からわかる古典文
法 (Gramatyka klasycznego języka japońskiego od podstaw), Nichieisha 日栄
社, Tōkyō 1986.
Nakamura Kikuichi 中村菊一, Kiso kara wakaru kobun tango 基礎からわかる古文単
語 (Słownictwo klasycznego języka japońskiego od podstaw), Nichieisha 日栄
社, Tōkyō 1983.
Nakano Hiroo 中野博雄, Nakamura Kikuichi 中村菊一, Kiso kara wakaru kobun, bun-
kei, tango seiri 基礎からわかる古文、文型、単語整理 (Klasyczny język japoński od
podstaw, konstrukcje gramatyczne i uporządkowana leksyka), Nichieisha 日栄
社, Tōkyō 1995.

260 Bibliografia
Ōkubo Hiroaki 大久保広行, Koten, kobun (Klasyczny japoński, klasyczne teksty),

Shōbunsha 昭文社, Tōkyō 1985.
Shirane Haruo, Classical Japanese: a Grammar, Columbia University Press 2005.
Shōgakukan Kogodaijiten 小学館古語大辞典 (Wielki słownik języka klasycznego wy-
dawnictwa Shōgakukan), Shōgakukan, Tōkyō 1993.
Tsukishima Hiroshi 築島裕, Kokugo no rekishi 国語の歴史 (Historia języka japońskie-
go), Tōkyō Daigaku Shuppankai 東京大学出版会, Tōkyō 1977.
Vovin, Alexander, A Reference Grammar of Japanese Old Prose, Routledge Curzon, New
York 2003.
Yamamoto Natsuhiko 山本夏彦, Kanbon bungobun 完本文語体 (Style prozy klasycznej,
pełne wydanie), Bunshun bunko 文春文庫, Tōkyō 2003.
Teksty literackie
Nihon koten bungaku taikei 日本古典文学大系 (Wielki zbiór japońskiej literatury kla-
sycznej), Iwanami 岩波書店, Tōkyō 1957–1968.
Nihon koten bungaku zenshū 日本古典文学全集 (Zbiór wszystkich dzieł literatury kla-
sycznej), Shōgakukan 小学館, Tōkyō 1971–1975.

Wykaz skrótów tytułów cytowanych
utworów literackich
い
伊勢伊勢物語 Ise monogatari (Opowieści z Ise, X w.)
十六夜十六夜日記 Izayoi nikki (Pamiętnik 16 nocy, 1279), Mniszka
Abutsu
う
宇治拾遺宇治拾遺物語 Ujishūi monogatari (Opowieści z Uji, XII w.)
浮世風呂 Ukiyoburo (Łaźnie ulotnego świata, 1809–13),
Shikitei Sanba
宇津保宇津保物語 Utsuho monogatari lub Utsubo monogatari (Opo-
wieści z dziupli, X w.)
お
落窪落窪物語 Ochikubo monogatari (Opowieść o Ochikubo, X w.)
奥の細道 Oku no hosomichi (Ścieżkami północy, 1694), Mat-
suo Bashō
大鏡 Ōkagami (Wielkie zwierciadło, XII w.)
か
蜻蛉蜻蛉日記 Kagerō nikki (Pamiętnik ulotnych chwil, 954),
Matka Michitsuny
狂言末広がり Kyōgen Suehirogari (Farsa kyōgen, Szczęśliwa przy-
szłość, XVIII w.)
後撰後撰和歌集 Gosenwakashū (Późniejszy wybór poezji waka,
951)
源氏源氏物語 Genji monogatari (Opowieść o księciu Genjim,
1008), Murasaki Shikibu
今昔今昔物語集 Konjaku monogatarishū (Zbiór opowieści dawnych
i dzisiejszych, XII w.)

262 Wykaz skrótów tytułów cytowanych utworów literackich
さ
更級更級日記 Sarashina nikki (Pamiętnik z Sarashiny, 1020),
Córka Sugawary Takasue
紗石集 Shasekishū (Zbiór piasku i kamyków, 1279–1283),
mnich Mujū
千載集千載和歌集 Senzaiwakashū (Antologia poezji japońskiej tysią-
ca lat, 1187)
た
太平記 Taiheiki (Kronika wielkiego pokoju, XIV w.)
大経師昔暦 Daikyōji mukashigoyomi (Mistrz starych kalenda-
rzy, 1715), Chikamatsu Monzaemon,
竹取竹取物語 Taketori monogatari (Opowieść o zbieraczu bam-
busów, X w.)
徒然草 Tsurezuregusa (Zapiski z wolnych chwil, 1310–
1331), Yoshida Kenkō
土佐土佐日記 Tosa nikki (Pamiętnik z Tosy, 934), Ki no Tsurayuki
な
日本永代日本永代倉 Nihon eitaigura (Wieczysty skarbiec japoński,
1642), Ihara Saikaku
日本紀日本書紀 Nihonshoki ( Kronika japońska, 720)
能隅田川 Nō Sumidagawa (sztuka nō Rzeka Sumida, XIV w.)
は
平家平家物語 Heike monogatari (Opowieść o rodzie Taira, XIII
w.)
方丈記 Hōjōki (Zapiski z szałasu, 1212), Kamo Chōmei
ま
枕草子 Makura no sōshi (Zapiski spod poduszki, XI w.),
Sei Shōnagon
万葉集 Man’yōshū (Dziesięć tysięcy liści, VIII w.)
紫式部日記 Murasaki Shikibu nikki (Pamiętnik Murasaki Shi-
kibu, XI w.), Murasaki Shikibu
や
大和大和物語 Yamato monogatari (Opowieści z Yamato, 951)

Słownik japońskich terminów gramatycznych
B
basho daimeishi 場所代名詞 zaimek wskazujący miejsce
bun no tōchi 文の倒置 inwersja, czyli zmiana szyku zdania
bunsetsu no shōryaku 文節の省略 aposjopeza, czyli zdanie urwane
C
chinjutsu no fukushi 陳述副詞 przysłówek modalny
D
daimeishi 代名詞 zaimek
dakuon 濁音 głoska udźwięczniona (np. za ざ, da だ)
dantei 断定 tryb oznajmujący
denbun 伝聞 mowa zależna
dōshi 動詞 czasownik
F
fukubun 複文 zdanie złożone podrzędnie
fukujoshi 副助詞 partykuła przysłówkowa
fukushi 副詞 przysłówek
futsū meishi 普通名詞 rzeczownik pospolity
fuzokugo 付属語 wyraz niesamodzielny
G
gendai kanazukai 現代仮名遣 współczesny system ortograficzny kany
gojūonzu 五十音図 tabela 50 dźwięków (sylabariusz kla-
syczny)
gyakusetsu setsuzokushi 逆説接続詞 spójnik przeciwstawny
H
handakuon 半濁音 głoska bezdźwięczna szeregu na p- (np.
pa ぱ)

264 Słownik japońskich terminów gramatycznych
hatsuon 撥音 półsamogłoska n (ん)

hatsu-onbin 撥音便 upodobnienie półsamogłoski n (ん)
heiretsu setsuzokushi 並列接続詞 spójnik łączny
hikyō 比況 forma porównawcza
hishūshokugo 非修飾語 słowo nieokreślające
hōkaku daimeishi 方角代名詞 zaimek wskazujący kierunek
I
i-onbin イ音便 upodobnienie samogłoski i
imi 意味 znaczenie
in’yōbun 引用文 zdanie cytowane
izenkei 已然形 postać dokonana, warunkowa
J
jibutsu daimeishi 事物代名詞 zaimek wskazujący rzeczy
jin daimeishi 人代名詞 zaimek osobowy
jiritsugo 自立語 wyraz samodzielny
jison keigo 自尊敬語 forma maiestatis
jodōshi 助動詞 słowo posiłkowe
joshi 助詞 partykuła
jōtai no fukushi 状態の副詞 przysłówek stanu
jūbun 重文 zdanie złożone współrzędnie
junsetsu sestuzokushi 順接接続詞 spójnik wynikowy
jutsugo 述語 orzeczenie
K
kahen katsuyō カ変活用 koniugacja czasowników wg szeregu ka
kakari joshi 係助詞 partykuła rekcyjna
kako 過去 czas przeszły
kami ichidan katsuyō 上一段活用 górnoszczeblowa jednosamogłoskowa ko-
niugacja czasowników samogłoskowych
kami nidan katsuyō 上二段活用 górnoszczeblowa dwusamogłoskowa ko-
kandōshi 感動詞 wykrzyknik
kanryō 完了 tryb dokonany
kantō joshi 間投助詞 partykuła emfatyczna
katsuyō 活用 koniugacja
katsuyō shinai 活用しない wyraz nieodmienny

Słownik japońskich terminów gramatycznych 265
katsuyō suru 活用する wyraz odmienny

kei 形 postać wyjściowa koniugacji
keishiki meishi 形式名詞 rzeczownik defektywny
keiyōdōshi 形容動詞 czasownik przymiotny
keiyōshi 形容詞 przymiotnik
kibō 希望 wolitywność, forma wolitywna
koyū meishi 固有名詞 rzeczownik – nazwa własna
ku katsuyō ク活用 koniugacja przymiotnikowa typu ku
kyōi 強意 wzmocnienie, emfaza
M
meireikei 命令形 postać rozkazująca
meishi 名詞 rzeczownik
meisū 命数 liczebnik przyrzeczownikowy
mizenkei 未然形 postać niedokonana
N
nahen katsuyō ナ変活用 koniugacja czasowników wg szeregu na
nari katsuyō ナリ活用 koniugacja czasowników przymiotnych
typu nari
nijūkeigo 二重敬語 podwójne keigo, połączenie form aprecja-
tywnych sonkeigo z sonkeigo
O
onbin 音便 upodobnienia fonetyczne, upodobnienia
dźwiękowe
R
rahen katsuyō ラ変活用 koniugacja czasowników wg szeregu ra
rekishiteki kanazukai 歴史的仮名遣 system ortograficzny klasycznego języka
japońskiego
rentaidomebun 連体止め文 zdanie zakończone na postaci rentaikei
rentai shūshokugo 連体修飾語 słowa określające grupę podmiotu
ren’yōkei 連用形 postać koneksywna
ren’yō shūshokugo 連用修飾語 słowa określające grupę orzeczenia
rentaikei 連体形 postać atrybutywna, przydawkowa
rentaishi 連体詞 słowa atrybutywne, modyfikator przyrze-
czownikowy

266 Słownik japońskich terminów gramatycznych
S
sahen katsuyō サ変活用 koniugacja czasowników wg szeregu sa
saikō keigo 最高敬語 najwyższa forma keigo, połączenie form
aprecjatywnych sonkeigo z sonkeigo
seion 清音 „czysty dźwięk”, spółgłoski nieudźwięcz-
nione (np. ka か, ha は, ma ま, na な)
sentaku setsuzokushi 選択接続詞 spójniki rozłączne
setsubigo 接尾語 sufiks
setsuzoku 接続 połączenie
setsuzoku joshi 接続助詞 partykuły spójnikowe
setsuzokushi 接続詞 spójnik
settōgo 接頭語 prefiks
shieki 使役 forma sprawcza (causativum)
shiji daimeishi 指示名詞 zaimek wskazujący
shiku katsuyō シク活用 koniugacja przymiotnikowa typu shiku
shimo ichidan katsuyō 下一段活用 dolnoszczeblowa jednosamogłoskowa ko-
shimo nidan katsuyō 下二段活用 dolnoszczeblowa dwusamogłoskowa ko-
shugo 主語 podmiot
shūjoshi 終助詞 partykuła finalna
shūshikei 終止形 postać finitywna, słownikowa
shūshokugo 修飾語 słowo określające
soku-onbin 促音便 upodobnienie spółgłosek geminowanych
sonkei hojodōshi 尊敬補助動詞 czasownik pomocniczy aprecjatywny
sōnyūbun 挿入文 parenteza, czyli zdanie wtrącone
suiryō 推量 tryb przypuszczający
sūshi 数詞 liczebnik
T
taigen 体言 wyraz podmiotowy, wyraz nominalny
tanbun 単文 zdanie pojedyncze
tari katsuyō タリ活用 koniugacja czasowników przymiotnych
typu tari
teido no fukushi 程度の副詞 przysłówek stopnia
teinei hojodōshi 丁寧補助動詞 czasownik pomocniczy grzeczny
tenka setsuzokushi 転化接続詞 spójnik uzupełniający

Słownik japońskich terminów gramatycznych 267
U
uchikeshi 打消 negacja, przeczenie
ukemi 受身 strona bierna (passivum)
u-onbin ウ音便 upodobnienie samogłoski u
W
wadai tenkan setsuzokushi spójnik zmiany tematu
話題転換接続詞
Y
yodan katsuyō 四段活用 czteroszczeblowa koniugacja czasowni-
ków spółgłoskowych
yōgen 用言 wyraz koniugowany

Rozdział 1
Aneks – tabele
gramatyczne
1. Koniugacje słów z grupy yōgen

2. Słowa posiłkowe jodōshi – informacje podstawowe
3. Koniugacje słów posiłkowych jodōshi
4. Połączenia słów posiłkowych i partykuł z wyjściowymi postaciami kei
5. Zestawienie form i konstrukcji kłopotliwych

270 Aneks – tabele gramatyczne
1. Koniugacje słów z grupy yōgen

Yōgen MZ RY SH RT IZ MR
四段 a i u u e e
聞くきかきききくきくきけきけ
上一段 i i iru iru ire iyo
見るみみみるみるみれみよ
下一段 e e eru eru ere eyo
蹴るけけけるけるけれけよ
上二段 i i u uru ure iyo
起くおきおきおくおくるおくれおきよ
下二段 e e u uru ure eyo
捨つすてすてすつすつるすつれすてよ
カ変 ko ki ku kuru kure koyo, ko
来こきくくるくれこよ,こ
サ変 se shi su suru sure seyo
すせしすするすれせよ
な変 shina shini shinu shinuru shinure shine
死ぬしなしにしぬしぬるしぬれしね
ラ変 ara ari ari aru are are
ありあらありありあるあれあれ
ク活用 (ku) ku shi ki kere
—
よし (よく) よくよしよきよけれ
シク活用 (shiku) shiku shi shiki shikere
—
美し (うつくしく) うつくしくうつくしうつくしきうつくしけれ
カリ活用 kara kari karu kare
— —
からかりかるかれ
ナリ活用 nara nari, ni nari naru nare nare
静かなりならなり、になりなるなれなれ
タリ活用 tara tari, to tari taru tare tare
堂堂たりたらたり, とたりたるたれたれ

Aneks – tabele gramatyczne 271
2. Słowa posiłkowe jodōshi – informacje podstawowe

Jodōshi Koniugacja Połączenie Znaczenie
ず nieregularna mizenkei negacja
ざり kari katsuyō
じ nieregularna mizenkei negacja w trybie przypuszczającym:
‘chyba nie’
まじ ku katsuyō shūshikei negacja w trybie przypuszczającym:
kari katsuyō rahen: rentaikei ‘chyba nie’
き nieregularna ren’yōkei czas przeszły
けり rahen ren’yōkei czas przeszły narracyjny,

funkcja emfatyczna
たり tari katsuyō taigen tryb oznajmujący
たり rahen ren’yōkei dokonaność, ciągłość czynności
り rahen yodan: izenkei dokonaność, ciągłość czynności
sahen: mizenkei
ぬ nahen ren’yōkei dokonaność
つ shimo nidan ren’yōkei dokonaność
なり nari katsuyō taigen, ren’yōkei, tryb oznajmujący
なり rahen shūshikei rahen: rentaikei tryb przypuszczający, cytowanie
む yodan mizenkei tryb przypuszczający w czasie
むず sahen przyszłym
けむ yodan ren’yōkei tryb przypuszczający w czasie
przeszłym
らむ yodan shūshikei, tryb przypuszczający w czasie
rahen: rentaikei teraźniejszym
べし ku katsuyō shūshikei tryb przypuszczający, możliwość,
kari katsuyō rahen: rentaikei powinność
めり rahen shūshikei tryb przypuszczający
rahen: rentaikei
まし nieregularna mizenkei tryb przypuszczający, warunkowy
らし nieregularna shūshikei tryb przypuszczający
rahen: rentaikei
ごとし ku katsuyō rentaikei +ga taki jak, tego typu jak
taigen+ no
まほし shiku katsuyō mizenkei forma wolitywna
たし ku katsuyō ren’yōkei forma wolitywna
まうし ku katsuyō mizeneki forma wolitywna w formie negacji
る shimo nidan mizenkei: yodan, rahen, nahen strona bierna, honoryfikatywność,
らる shimo nidan mizenkei: pozostałe potencjalność
す shimo nidan mizenkei: yodan, rahen, nahen strona sprawcza, honoryfikatywność
さす shimo nidan mizenkei: pozostałe
しむ shimo nidan mizenkei strona sprawcza, honoryfikatywność

3. Koniugacje słów posiłkowych jodōshi

Jodōshi MZ RY SH RT IZ MR
ずずずずぬね
ざりざらざり ― ざるざれざれ
じ ― ― じじじ ―
まじまじくまじくまじまじきまじけれ ―
まじからまじかり ― まじかる ― ―
き（せ） ― きししか ―
けりけら ― けりけるけれ ―
たり完了たらたりたりたるたれたれ
たり断定たらたり, とたりたるたれたれ
りらりりるれれ
ぬなにぬぬるぬれね
つててつつるつれてよ
なり断定ならなり, になりなるなれなれ
なり推量 ― ― なりなるなれ ―
む（ん） ‒ ― むむめ ―
むず（んず） ‒ ― むずむずるむずれ ―
けむ（けん） ‒ ― けむけむけめ ―
らむ（らん） ― ― らむらむらめ ―
べしべくべくべしべきべけれ ―
べからべかり ― べかる ― ―
めり ‒ めりめりめるめれ ―
ましましか ― ましましましか ―
ませ
らし ― ― らしらしらし ―
（らしき）
ごとしごとくごとくごとしごとき ― ―
まほしまほしくまほしくまほしまほしきまほしけれ ―
まほしからまほしかり ― まほしかる ―
たしたくたくたしたきたけれ ―
たからたかり ― たかる ―
まうし ― まうくまうしまうきまうけれ ―
るれれるるるるれれよ
らるられられらるらるるらるれられよ
すせせすするすれせよ
さすさせさせさすさするさすれさせよ
しむしめしめしむしむるしむれしめよ

4. Połączenia słów posiłkowych i partykuł z wyjściowymi postaciami kei

Postać Słowa posiłkowe Partykuły
koniugacji jodōshi joshi
未然形す, さす, しむば
る, らるで
ず, じばや
む, ましなむ
まほしな…そ（カ変, サ変）
り
（サ変）
連用形き, けりて, して
つ, ぬつつ, ながら
たり（完了）とも（形容詞）
けむてしか, てしが, てしがな
たしにしか, にしが, にしがな
もが, がな, もがな, もがも
すら, さへ（サ変）
終止形べしとて
まじと, とも (Nara)
らむながら(しく活用)
めり, らしなら
なり
（推定）な
ものの, ものを, ものから
は, も
か, かも, かな
連体形ごとしが, の, に, を
べし, まじ, らむ, めり, らしものの, ものを, ものから
なり（伝聞）（ラ変, 形容詞, 形容や, か, やは, かは, なむ, ぞ,
動詞）より
と, とも (Kamakura)
か, かな,
だに, すら, さへ
のみ, ばかり, まで, や
已然形り
（四段）ば,
ど, ども
命令形かし, や, よ

5. Zestawienie form i konstrukcji kłopotliwych
Keri
1. Słowo posiłkowe keri (czas przeszły narracyjny) w postaci shūshikei
よろづのことに使ひけり。竹取 Yorozu no koto ni tsukahikeri (wymawiane tsu-
kaikeri). ‘Wyrabiał z nich różne rzeczy.’
昔男ありけり。伊勢 Mukashi wotoko (wymawiane otoko) arikeri. ‘Dawno temu
był sobie mężczyzna.’
2. Słowo posiłkowe ri (tryb dokonany) w postaci shūshikei

霧たなびけり。土佐 Kiri tanabikeri. ‘Unosi się mgła.’
* Czasownik tanabiku (‘unosić się’) połączony za pomocą postaci izenkei ze słowem
posiłkowym ri
Kere
1. Słowo posiłkowe keri (czas przeszły narracyjny) w postaci izenkei
これは竜のしわざにこそありけれ。竹取 Kore wa tatsu no shiwaza ni koso arikere.
‘To był czyn smoka.’
2. Słowo posiłkowe ri (tryb dokonany) w postaci izenkei

秋の野をにほはす萩は咲けれども (...) 万葉集 Aki no no o nihohasu (wyma-
wiane niowasu) hagi wa sakeredomo, (...) ‘Chociaż kwitną krzewy lespedezy,
unosząc swój zapach nad jesiennymi polami, (...)’
* Czasownik saku (‘kwitnąć’) połączony za pomocą postaci izenkei ze słowem posił-
kowym ri
3. Postać izenkei w odmianie przymiotników koniugacji ku katsuyō lub

shiku katsuyō
雪の(...)いとこそをかしけれ。枕草子 Yuki no (...) ito koso okashikere. ‘Zwłasz-
cza śnieg jest uroczy.’
Shi
1. Słowo posiłkowe ki (czas przeszły) w postaci rentaikei
京より下りしときに、(...) 土佐 Kyau (wymawiane kyō) yori kudarishi toki ni, (...)
‘Kiedy opuszczaliśmy stolicę (...)’

2. Partykuła przysłówkowa shi

今し羽根といふところに来ぬ。土佐 Ima shi Hane to ifu (wymawiane yū) tokoro
ni kinu. ‘Właśnie przybyliśmy do miejscowości Hane.’
3. Czasownik nieregularny su (robić, czynić) w postaci ren’yōkei

女もしてみむ。土佐 Wonna (wymawiane onna) mo shite mimu. ‘I ja, jako ko-
bieta, chcę spróbować [napisać pamiętnik].’
Shika
1. Słowo posiłkowe ki (czas przeszły) w postaci izenkei
雨のいたく降りしかば、(...) 大和 Ame no itaku furishikaba, (...) ‘Ponieważ
deszcz bardzo padał, (...)’
2. Przysłówek itsushika (‘szybko, wkrótce’)

いつしか梅咲かなむ。更級 Itsushika ume sakanamu. ‘Chciałabym, aby szybko
zakwitły śliwy.’
Shite
1. Czasownik su w postaci ren’yōkei połączony z partykułą koneksywną te
わが身を後にして、人を先にするにはしかず。徒然 Waga mi o ato ni shite hito
o saki ni suru ni wa shikazu. ‘Najlepiej jest stawiać sprawy innych przed swoimi
własnymi.’
2. Partykuła przypadka shite

友とする人一人二人して行きけり。伊勢 Tomo to suru hito hitori futari shite
ikikeri. ‘Poszedł wraz z kilkoma przyjaciółmi.’
3. Partykuła koneksywna shite

我が御家へも寄り給はずしておはしたり。竹取 Waga oie e mo yoritamahazushite
(wymawiane yoritamawazushite), ohashitari (wymawiane owashitari). ‘Nie wstą-
piwszy nawet do swojego domu, udał się [do księżniczki].’
Se
1. Czasownik su (‘robić, czynić’) w postaci mizenkei
花もみな咲きぬれど、音もせず。更級 Hana mo mina sakinuredo, oto mo sezu.
‘Chociaż kwiaty już zakwitły, to nie mam [od matki] żadnej wiadomości.’

2. Słowo posiłkowe ki (czas przeszły) w postaci mizenkei

世の中に絶えて桜のなかりせば、春の心はのどけからまし。古今集 Yo no naka
ni taete sakura no nakariseba, haru no kokoro wa nodokekaramashi. ‘Gdyby na
świecie w ogóle kwiatów wiśni nie było, nasze serca wiosną byłyby spokojne.’
3. Słowo posiłkowe su (forma sprawcza)

女房にも歌よませ給ふ。枕草子 Nyobō ni mo uta yomasetamafu (wymawiane
yomasetamō). ‘Książę wyrecytował damom dworu poemat.’
Tari
1. Słowo posiłkowe tari (tryb dokonany)
酒、よき物ども持て来て、船に入れたり。土佐 Sake, yoki mono domo mote kite,
fune ni iretari. ‘Przynieśli ze sobą sake oraz jedzenie i załadowali na statek.’
2. Słowo posiłkowe tari (tryb oznajmujący)

忠盛,備前の守たりしとき、(...) 平家 Tadamori Bizen no mori tarishi toki, (...) ‘Kie-
dy Tadamori był dowódcą policji w prowincji Bizen, (...)’
3. Czasownik przymiotny koniugacji tari katsuyō

松吹く風も索々たり。平家 Matsu fuku kaze mo sakusakutari. ‘Wiatr wieje po-
śród sosen i lekko szumi.’
Nari
1. Słowo posiłkowe nari (tryb przypuszczający i mowa zależna)
明け果てぬなり。枕草子 Akehatenunari. ‘Wydaje mi się, że zapadł zmierzch.’
2. Słowo posiłkowe nari (tryb oznajmujący)

母なむ藤原なりける。伊勢 Haha namu Fujihara (wymawiane Fujiwara) nari-
keru. ‘Matka była z rodu Fujiwara.’
3. Czasownik przymiotny koniugacji nari katsuyō

心身ながく静かなり。徒然 Shinshin nagaku shizukanari. ‘I dusza, i ciało są
jak zawsze spokojne.’
Te
1. Słowo posiłkowe tsu (tryb dokonany) w postaci ren’yōkei
この男は垣間見てけり。大和 Kono wotoko (wymawiane otoko) wa kaimamite-
keri. ‘Ten mężczyzna przyjrzał się z ukradka [kobiecie].’

2. Partykuła koneksywna te
粟津にとどまりて、師走の二日、京に入る。更級 Awazu ni todomarite, shihasu
(wymawiane shiwasu) no futsuka Kyau (wymawiane kyō) ni hairu. ‘Zatrzymałem
się w Awazu i do stolicy wjechałem dopiero 2. dnia 12. miesiąca.’
Nite
1. Partykuła przypadku nite
にて十二にて御元服し給ふ。源氏 Jifuni (wymawiane jūni) nite ongenpuku
shitamafu (wymawiane shitamō). ‘[Książę] przeszedł ceremonię dojrzałości
w wieku 12 lat.’
2. Słowo posiłkowe nari (tryb oznajmujący) w postaci ren’yōkei

父はなほ人にて、母なむ藤原なりける。伊勢 Chichi wa nao hito ni te, haha namu
Fujihara (wymawiane Fujiwara) narikeru. ‘Ojciec był zwykłym człowiekiem,
matka natomiast była z rodu Fujiwara.’
3. Postać ren’yōkei czasowników przymiotnych koniugacji nari katsuyō

声は幼げにて文読みたる、いとうつくし。枕草子 Koe wa osanagenite fumi yomita-
ru ito utsukushi. ‘Urocze jest, jak dziecko czyta list swoim dziecinnym głosikiem.’
Namu
1. Połączenie słów posiłkowych: nu (tryb dokonany) i mu (tryb przy-
puszczający)
髪もいみじく長くなりなむ。更級 Kami mo imijiku nagaku narinamu. ‘Włosy na
pewno bardzo pięknie urosną.’
* konstrukcja oznacza pewność czynności, łączy się z postacią ren’yōkei słów z grupy yōgen
2. Partykuła finalna namu (forma wolitywna)

梅咲かなむ。更級 Ume sakanamu. ‘Chciałabym, aby zakwitły śliwy.’
3. Partykuła rekcyjna namu (znaczenie emfatyczne)

その人、かたちよりは心なむまさりたりける。伊勢 Sono hito, katachi yori wa ko-
koro namu masaritarikeru. ‘Serce tej kobiety [człowieka] przewyższa jej urodę.’
4. Słowo posiłkowe mu (tryb przypuszczający) połączone z wybranymi

czasownikami
死なば一所で死なむ。平家 Shinaba, hitotokorode shinamu. ‘Skoro mam
umrzeć, to chciałbym umrzeć w tym samym miejscu.’
* czasownik shinu (‘umierać’) w postaci mizenkei połączony ze słowem posiłkowym mu.

Na
1. Słowo posiłkowe nu (tryb dokonany) w postaci mizenkei
いざ桜我も散りなむ… 古今集 Iza sakura ware mo chirinamu… ‘Odejdę, podob-
nie jak opadające kwiaty wiśni…’
2. Partykuła finalna na (zakaz).

あやまちすな。徒然 Ayamachi su na! ‘Nie wolno robić błędów!’
3. Przysłówek na łączący się z partykułą finalną so (zakaz)

月な見給ひそ。竹取 Tsuki na mitamahiso (wymawiane mitamaiso)! ‘Panie, nie
wolno patrzyć na księżyc!’
4. Partykuła finalna na (emfaza)

この影を見れば、いみじう悲しな。更級 Kono kage o mireba, imijiu (wymawiane
imijū) kanashi na. ‘Kiedy spojrzy się na ten cień, robi się bardzo smutno.’
Ni
1. Słowo posiłkowe nu (tryb oznajmujący) w postaci ren’yōkei
一夜のうちに塵灰となりにき。方丈記 Hitoya no uchi ni chirihahi (wymawiane
chirihai) to nariniki. ‘W przeciągu jednej nocy wszystko zamieniło się w popiół.’
2. Słowo posiłkowe nari (tryb oznajmujący) w postaci ren’yōkei

この川飛鳥川にあらねば、(...) 土佐 Kono kawa Asukagawa ni araneba, (...) ‘Po-
nieważ ta rzeka nie jest rzeką Asuka (...)’
3. Partykuła przypadku ni
駿河の国にいたりぬ。伊勢 Suruga no kuni ni itarinu. ‘Dotarłem do prownicji
Suruga.’
4. Partykuła spójnikowa ni
十月つごもりなるに、もみぢ散らで盛りなり。更級 Kaminatsuki tsugomorinaru ni,
momiji chirade sakarinari. ‘Chociaż nastał dziesiąty miesiąc, to liście klonu nie
opadają i są w pełnym rozkwicie.’
5. Czasownik przymiotny koniugacji nari w postaci ren’yōkei

波も静かに治まりて、(...) 十六夜 Nami mo shizukani osamarite, (...) ‘Fale na
morzu ucichły.’

Nu
1. Słowo posiłkowe zu (negacja) w postaci rentaikei
都に見えぬ鳥なれば、みな人見知らず。伊勢 Miyako ni mienu tori nareba, mina
hito mishirazu. ‘Ponieważ jest to ptak, którego nie widziano w stolicy, nikt go
nie zna.’
2. Słowo posiłkowe nu (tryb dokonany) w postaci shūshikei

暮れぬれば参りぬ。枕草子 Kurenureba mawirinu (wymawiane mairinu). ‘Kiedy
się ściemniło, przybyłam na dwór.’
3. Czasowniki inu (odejść) koniugacji nahen w postaci shūshikei

おのが行かまほしき所へいぬ。竹取 Onoga ikamahoshiki tokoro e inu. ‘Odejdę
tam, dokąd chciałbym pójść.’
Ne
1. Słowo posiłkowe zu (negacja) w postaci izenkei
風波やまねば、(...) 土佐 Kazenami yamaneba, (...) ‘Ponieważ wiatr i fale nie
uspokoiły się, (...)’
2. Słowo posiłkowe nu (tryb dokonany) w postaci meireikei

もとの御かたちとなり給ひね。竹取 Moto no onkatachi to naritamahine (wyma-
wiane naritamaine)! ‘Proszę powrócić do dawnego wyglądu.’
Ramu
1. Słowo posiłkowe ramu (tryb przypuszczajacy) w postaci shūshikei
かぐや姫と申す人ぞおはすらむ。竹取 Kaguyahime to mausu (wymawiane
mōsu) hito ohasuramu (wymawiane owasuramu). ‘Była sobie kobieta zwana
księżniczką Kaguya.’
2. Słowo posiłkowe tari (tryb dokonany) połączone ze słowem posiłko-

wym mu (tryb przypuszczający)
この障子口にまろは寝たらむ。源氏 Kono shaujiguchi (wymawiane shōjiguchi)
ni maro wa netaramu. ‘Będę spać przed rozstawionym parawanem.’
3. Słowo posiłkowe ri (tryb dokonany) połączone ze słowem posiłko-

wym mu (tryb przypuszczający)

生けらむほどは、武に誇るべからず。徒然 Ikeramu hodo wa bu ni hokorubekarazu.

‘Dopóki się żyje, nie należy być dumnym z walecznych czynów.’
4. Czasownik makaru (odejść) połączony z słowem posiłkowym mu (tryb

przypuszczający)
文書きおきてまからむ。竹取 Fumi kaki okite makaramu. ‘Zostawiam napisany
list i już odchodzę.’
Ru
1. Słowo posiłkowe ru (passivum) w postaci shūshikei
舎人が寝たる足を狐に食はる。徒然 Toneri ga netaru ashi o kitsune ni kuharu
(wymawiane kuwaru). ‘Służącemu podczas snu lis odgryzł nogi (dosł. nogi
zostały zjedzone przez lisa).’
2. Słowo posiłkowe ri (tryb dokonany) w postaci rentaikei

大納言殿の参り給へるなりけり。枕草子 Dainagondono no mawiritamaheru (wy-
mawiane mairitamaeru) narikeri. ‘Wielki radca przyszedł.’
Re
1. Słowo posiłkowe ru (passivum) w postaci mizenkei lub ren’yōkei
物は少し覚ゆれども、腰なむ動かれぬ。未然形竹取 Mono wa sukoshi oboy-

uredomo, koshi namu ugokarenu. ‘Chociaż trochę pamiętał [co się wydarzyło],
to nie mógł zupełnie się poruszać.’
大将暇申して福原へこそ帰られけれ。連用形平家 Taishau (wymawiane

Taishō) hima maushite (wymawiane mōshite) Fukuhara e koso kaerarekere. ‘Ge-
nerał pożegnał się i wrócił do Fukuhary.’
2. Słowo posiłkowe ri (tryb dokonany) w postaci izenkei lub meireikei

あだなりと名にこそ立てれ桜花已然形古今集 Adanari to na ni koso tatere saku-
rabana ‘Kwiaty wiśni, o których mówi się, że tak szybko opadają’
今宵はただに臥し給へれ。命令形落窪 Koyohi (wymawiane koyoi) wa tadani

fushitamahere (wymawiane fushitamaere)! ‘Dzisiaj w nocy proszę po prostu się
położyć!’

Indeks wybranych terminów gramatycznych
A czasowniki pomocnicze o znaczeniu

aposjopeza, czyli zdanie wtrącone rozdz. modestywnym rozdz. 4.2.2., s. 173
1.4., s. 36 czasowniki przymiotne rozdz. 2.4., s. 74
aprecjatywne zaimki osobowe rozdz. D
5.3., s. 201 daimeishi patrz: zaimek
dani patrz: partykuły emfatyczne
B dantei patrz: formy trybu oznajmującego
ba patrz: partykuły spójnikowe de patrz: partykuły spójnikowe
bakari patrz: partykuły przysłówkowe domo patrz: partykuły spójnikowe
baya patrz: partykuły finalne dopełnienie rozdz. 1.4., s. 36
beshi rozdz. 3.8., s. 115. dźwięki bezdźwięczne rozdz. 1.5., s. 44
bungo patrz: klasyczny język japoński dźwięki udźwięcznione rozdz. 1.5., s. 44
rozdz. 1.1., s. 14.
E
C e patrz: partykuły przypadków
chinjutsu fukushi patrz: przysłówki mo-
dalne F
czasownik rozdz. 2.2., s. 59 forma maiestatis rozdz. 4.4., s. 181
czasowniki honoryfikatywne o zna- forma sprawcza o znaczeniu honoryfi-
czeniu aprecjatywnym rozdz. 4.2.1., katywnym rozdz. 3.14., s. 139; rozdz.
s. 163 4.2.1.,s. 163
czasowniki honoryfikatywne o znacze- formy negacji rozdz. 3.2., s. 95
niu grzecznym rozdz. 4.2.3., s. 178 formy trybu oznajmującego rozdz. 3.3.,
czasowniki honoryfikatywne o zna- s. 100
czeniu modestywnym rozdz. 4.2.2., formy czasu przeszłego rozdz. 3.5.,
s. 173 s. 104
czasowniki pomocnicze rozdz. 4.2., formy trybu dokonanego rozdz. 3.6.,
s. 163 s. 106
czasowniki pomocnicze o znaczeniu forma trybu przypuszczającego i mowy
aprecjatywnym rozdz. 4.2.1., s. 163 zależnej rozdz. 3.7., s. 131
czasowniki pomocnicze o znaczeniu formy wolitywne rozdz. 3.11., s. 132
grzecznym rozdz. 4.2.3., s. 178 forma porównawcza rozdz. 3.12., s. 135

282 Indeks wybranych terminów gramatycznych
formy strony biernej rozdz. 3.13., s. 137 I

formy strony sprawczej rozdz. 3.14., inwersja zdania rozdz. 1.4., s. 36
s. 139 Iroha uta patrz: pieśń Iroha
fu rozdz. 3.17., s. 148 izenkei patrz: postać dokonana
fukujoshi patrz: partykuły przysłówkowe J
fukushi patrz: przysłówki ja rozdz. 3.18., s. 151
futsū meishi patrz: rzeczowniki pospolite język aprecjatywny rozdz. 4.2.1., s. 163
język modestywny rozdz. 4.2.2., s. 173
G język grzeczny rozdz. 4.2.3., s. 178
ga patrz: partykuły spójnikowe język nowożytny rozdz. 1.1., s. 14
ga patrz: partykuły przypadków język starożytny rozdz. 1.1., s. 14
gana patrz: partykuły finalne język średniowieczny 1.1.
ganbuntai patrz: styl elegancki ji rozdz. 3.2., s. 95
gena rozdz. 3.18., s. 151 jindai meishi patrz: zaimki osobowe
gendaigo patrz: współczesny język japoń- jison keigo patrz: forma majestatis
ski joshi patrz: partykuły
gotoshi rozdz. 3.12., s. 135 jōtai no fukushi patrz: przysłówki stanu
gramatyczne wykładniki honoryfika-
tywności aprecjatywnej rozdz. 4.2.1., K
s. 163 ka patrz: partykuły finalne
gramatyczne wykładniki honoryfikatyw- ka patrz: partykuły rekcyjne
ności modestywnej rozdz. 4.2.2., s. 173 kahen patrz: koniugacja nieregularne
gramatyczne wykładniki honoryfikatyw- kahen
ności grzecznej rozdz. 4.2.3., s. 178 kakari joshi patrz: partykuły rekcyjne
gyakusetsu setsuzokushi patrz: spójniki kako patrz: formy czasu przeszłego
wynikowe kaku joshi patrz: partykuły przypadków
kami ichidan patrz: koniugacja samogło-
H skowa górno szczeblowa jedno-samo-
ha patrz: partykuły rekcyjne głoskowa
hatsuon patrz: półsamogłoska n kami nidan patrz: koniugacja samogło-
hatsu–onbin patrz: upodobnienia półsa- skowa górno-szczeblowa dwu-samo-
mogłoski n głoskowa
heiretsu setsuzokushi patrz: spójniki łącz- kanbunkundoku buntai ·patrz: styl chiński
ne odczytywany po japońsku
hentai kanbun patrz: styl chinski zmie- kanbuntai patrz:styl chiński
niony kandōshi patrz: wykrzykniki
hikyō patrz: forma porównawcza kanryō patrz: formy trybu dokonanego
hishūshokugo patrz: wyrazy nieokreśla- kantō joshi patrz: partykuły emfatyczne
jące kara patrz: partykuły przypadków
historyczny zapis ortograficzny kana kashi patrz: partykuły finalne
rozdz. 1.5., s. 44 kategoria honoryfikatywności keigo
hyōjungo patrz: standardowy język ja- rozdz. 4.1., s. 162
poński rozdz. 1.1., s. 14 kawa patrz: partykuły rekcyjne

Indeks wybranych terminów gramatycznych 283
keishiki meishi patrz: rzeczowniki defek- koniugacja spółgłoskowa cztero-szcze-

tywne blowa rozdz. 2.2.1., s. 59
kemu rozdz. 3.8., s. 115 koniugacje czasowników rozdz. 2.2.,
kenjō hojodōshi patrz: czasowniki pomoc- s. 59
nicze o znaczeniu modestywnym koniugacje czasowników przymiotnych
kenjōgo patrz: język modestywny rozdz. 2.4., s. 74
keri rozdz. 3.5., s. 104 koniugacje nieregularne rozdz. 2.2.2.,
ki rozdz. 3.5., s. 104 s. 64
kibō patrz: formy wolitywne koniugacje przymiotnikowe rozdz. 2.3.,
klasyfikacja części mowy rozdz. 1.3., s. 70
s. 33 koniugacje regularne rozdz. 2.2.1., s. 59
klasyfikatory rozdz. 5.4., s. 205 konstrukcja kakarimusubi rozdz. 6.8.3.,
kōgo patrz: współczesny język japoński s. 243
koniugacja czasowników przymiotnych konstrukcja mu to su patrz: mu to su
typu nari rozdz. 2.4., s. 74 rozdz. 3.8., s. 115
koniugacja czasowników przymiotnych koso patrz: partykuły rekcyjne
typu tari rozdz. 2.4., s. 74 koyū meishi patrz: rzeczowniki własny
koniugacja nieregularna kahen rozdz. ku katsuyō patrz: koniugacja przymiotni-
2.2.2., s. 64 kowa typu ku
koniugacja nieregularna nahen rozdz.
2.2.2., s. 64 L
koniugacja nieregularna rahen rozdz. leksykalne wykładniki honoryfikatywno-
2.2.2., s. 64 ści aprecjatywnej rozdz. 4.2.1., s. 163
koniugacja nieregularna sahen rozdz. leksykalne wykładniki honoryfikatywno-
2.2.2., s. 64 ści modestywnej rozdz. 4.2.2., s. 173
koniugacja przymiotnikowa typu ku leksykalne wykładniki honoryfikatyw-
rozdz. 2.3., s. 70 ności grzecznej rozdz. 4.2.3., s. 178
koniugacja przymiotnikowa typu shiku liczebniki rozdz. 5.4., s. 205
rozdz. 2.3., s. 70 liczebniki główne rozdz. 5.4., s. 205
koniugacja samogłoskowa dolno-szcze- liczebniki porządkowe rozdz. 5.4.,
blowa dwu-samogłoskowa rozdz. s. 205
2.2.1., s. 59 liczebniki przyrzeczownikowe meisū
koniugacja samogłoskowa dolno-szcze- rozdz. 5.4., s. 205
blowa jedno-samogłoskowa rozdz.
2.2.1., s. 59 M
koniugacja samogłoskowa górno-szcze- made patrz: partykuły przysłówkowe
blowa dwu-samogłoskowa rozdz. mahoshi rozdz. 3.11., s. 132
2.2.1., s. 59 maji rozdz. 3.2, s. 95.
koniugacja samogłoskowa górno-szcze- mashi rozdz. 3.8., s. 115
blowa jedno-samogłoskowa rozdz. masu rozdz. 1.1., s. 15
2.2.1., s. 59 maushi rozdz. 3.11., s. 132
koniugacja samogłoskowa górno-szcze- meireikei patrz: postać rozkazująca
blowa jedno-samogłoskowa rozdz. meishi patrz: rzeczownik
2.2.1., s. 59 meisū patrz: liczebnik przyrzeczownikowy

meri rozdz. 3.8., s. 115 nominalne części mowy rozdz. 5.1., s. 192
mizenkei patrz: postać niedokonana nu rozdz. 3.6., s. 106
mo patrz: partykuły rekcyjne nubeshi rozdz. 3.8., s. 115
modestywny zaimek osobowy rozdz.
4.2.2., s. 173 O
moga patrz: partykuły finalne o patrz: partykuły emfatyczne
mogamo patrz: partykuły finalne o patrz: partykuły spójnikowe
mogana patrz: partykuły finalne o patrz: partykuły przypadków
monokara patrz: partykuły spójnikowe okolicznik rozdz. 1.4., s. 36
monono patrz: partykuły spójnikowe orzeczenie rozdz. 1.4., s. 36
monoo patrz: partykuły spójnikowe
mu rozdz. 3.8., s. 115 P
mu to su rozdz. 3.8., s. 115 parenteza, czyli zdanie wtrącone rozdz.
muzu rozdz. 3.8., s. 115 1.4., s. 36
partykuły przypadków rozdz. 6.8.1.,
N s. 233
na patrz: partykuły finalne partykuły spójnikowe rozdz. 6.8.2.,
na …so patrz: partykuły finalne s. 238
nagara patrz: partykuły spójnikowe partykuły rekcyjne rozdz. 6.8.3., s. 243
nahen patrz: koniugacja nieregularna partykuły finalne rozdz. 6.8.5., s 249
nahen partykuły przysłówkowe rozdz. 6.8.6.,
namashi rozdz. 3.8., s. 115 s. 252
namu patrz: partykuły rekcyjne partykuły emfatyczne rozdz. 6.8.7.,
namu połączenie nu i mu rozdz. 3.6., s. 255
s. 106 pieśń Iroha rozdz. 1.5.1., s. 45
namu patrz: partykuły finalne . podmiot rozdz. 1.4., s. 36
nari (formy trybu oznajmującego) rozdz. postać atrybutywna rozdz. 1.6., s. 50
3.3., s. 100 postać dokonana rozdz. 1.6., s. 50
nari (formy trybu przypuszczającego postać finitywna rozdz. 1.6., s. 50
i mowy zależnej) rozdz. 3.10., s. 131 postać koneksywna rozdz. 1.5., s. 50
nari katsuyō patrz: koniugacja czasowni- postać niedokonana rozdz. 1.5., s. 50
ków przymiotnych typu nari postać rozkazująca rozdz. 1.5., s. 50
ni patrz: partykuły spójnikowe przymiotniki keiyōshi rozdz. 2.3., s. 70
ni patrz: partykuły przypadków prefiksy honoryfikatywne rozdz. 4.2.,
nikemu rozdz. 3.8, s. 115. s. 163
nikeri rozdz. 3.8., s. 115 prefiksy słowotwórcze łączące się
niki rozdz. 3.8, s. 115. z yōgen rozdz. 2. 6., s. 79
nishiga patrz: partykuły finalne połączenia różnych rodzajów kategorii
nishigana patrz: partykuły finalne rozdz. keigo 4.4., s. 181
nishika patrz: partykuły spójnikowe połączenie kenjōgo z sonkeigo rozdz. 4.4.,
nite patrz: partykuły przypadków s. 181
no patrz: partykuły przypadków połączenie kenjōgo z teineigo rozdz. 4.4.,
nomi patrz: partykuły przysłówkowe s. 181

połączenie sonkeigo z sonkeigo rozdz. 4.4., sentaku setsuzokushi patrz: spójniki roz-
s. 181 łączne
połączenie sonkeigo z teineigo rozdz. 4.4., setsuzoku joshi patrz: partykuły spójni-
s. 181 kowe
przydawka rozdz. 1.4., s. 36 setsuzokushi patrz: spójnik
przysłówek rozdz. 6.3., s. 217 sharu rozdz. 3.18., s. 151
przysłówki łączące się z formą negacji shi patrz: partykuły przysłówkowe
czasowników rozdz. 6.3., s. 217 shieki patrz: formy strony sprawczej
przysłówki łączące się z innymi formami shiji daimeishi patrz: zaimki wskazujące
czasowników rozdz. 6.3., s. 217 shiku katsuyō patrz: koniugacja przymiot-
przysłówki modalne rozdz. 6.3., s. 217 nikowa typu shiku
przysłówki stanu rozdz. 6.3., s. 217 shimo ichidan patrz: koniugacja samogło-
przysłówki stopnia rozdz. 6.3., s. 217 skowa dolno-szczeblowa jedno-samo-
partykuła rozdz. 6.8., s. 233 głoskowa
shimo nidan patrz: koniugacja samogło-
R skowa dolno-szczeblowa dwu-samo-
rahen patrz: koniugacja nieregularna ra- głoskowa
hen shimu rozdz. 3.14. s. 139
ramu rozdz. 3.8., s. 115 shite patrz: partykuły spójnikowe
raru rozdz. . 3.13., s. 137 shūshikei patrz: postać finitywna
rashi rozdz. 3.8., s. 115 shūshokugo patrz: wyrazy określające
rayu rozdz. 3.17., s. 148 słowa atrybutywne rozdz. 6.2., s. 214
ren’yōkei patrz: postać koneksywna słowa posiłkowe rozdz. 3.1., s. 94
rentaikei patrz: postać atrybutywna sonkei hojodōshi patrz: czasowniki po-
rentaishi patrz: wyrazy atrybutywne mocnicze o znaczeniu aprecjatywnym
ri rozdz. 3.6., s. 106 sonkeigo patrz: język aprecjatywny
rikeri rozdz. . 3.6., s. 106 sōrōbuntai patrz: styl sōrō
riki rozdz. . 3.6., s. 106 spójnik rozdz. 6.5., s. 226
ru rozdz. 3.13., s. 137 spójniki łączne rozdz. 6.5., s. 226
rzeczownik rozdz. 5.2., s. 193 spójniki przeciwstawne rozdz. 6.5.,
rzeczownik defektywny rozdz. 5.2., s. 226
s. 193 spójniki rozłączne rozdz. 6.5., s. 226
rzeczownik odsłowny rozdz. 5.2., s. 193 spójniki uzupełniające rozdz. 6.5.,
rzeczownik pospolity rozdz. 5.2., s. 193 s. 226
rzeczownik własny rozdz. 5.2., s. 193 spójniki wynikowe rozdz. 6.5., s. 226
spójniki zmiany tematu rozdz. 6.5.,
S s. 226
sahe patrz: partykuły przysłówkowe standardowy język japoński rozdz. 1.1.,
sahen patrz: koniugacja nieregularna sa- s. 14
hen styl sōrō rozdz. 1.1.2., s. 24
sassharu rozdz. 3.18., s. 151 styl chiński rozdz. . 1.1.2., s. 24
sasu rozdz. 3.18., s. 151 styl chiński odczytywany po japońsku
sauna rozdz. 3.18., s. 151 rozdz. 1.1.2., s. 24

styl chiński zmieniony rozdz. 1.1.2., tekemu rozdz. 3.8., s. 115

s. 24 tekeri rozdz. 3.6., s. 106
styl chiński zjaponizowany rozdz. 1.1.2., teki rozdz. 3.6., s. 106
s. 24 temashi rozdz. 3.8., s. 115
styl elegancki rozdz. 1.1.2., s. 24 temu rozdz. 3.8., s. 115
styl japoński rozdz. 1.1.2., s. 24 tenka setsuzokushi patrz: spójniki uzupeł-
styl mieszany japońsko–chiński rozdz. niające
1.1.2., s. 24 teshiga patrz: partykuły finalne
su rozdz. 3.14., s. 139 teshigana patrz: partykuły finalne
sufiks ku patrz: rzeczowniki odsłowne teshika patrz: partykuły finalne
sufiks raku patrz: rzeczowniki odsłowne to patrz: partykuły przypadków
sufiksy łączące się z yōgen rozdz. 2.6., to patrz: partykuły spójnikowe
s. 79 tomo patrz: partykuły spójnikowe
sufiksy łączące się z rzeczownikami tsu rozdz. 3.6., s. 106
rozdz. 5.2. , s. 193 tsubeshi rozdz. 3.8., s. 115
sufiksy honoryfikatywne aprecjatywne tsutsu patrz: partykuły spójnikowe
rozdz. 4.2.1., s. 163
sufiksy honoryfikatywne modestywne U
rozdz. 4.2.2., s. 173 uchikeshi patrz: formy negacji
suiryō patrz: formy trybu przypuszcza- ukemi patrz: formy strony biernej
jącego u–onbin patrz: upodobnienia samogło-
sura patrz: partykuły przysłówkowe ski i
sūshi patrz: liczebnik upodobnienia fonetyczne czasowników
system ortograficzny klasycznego języka przymiotnych rozdz. 2.5., s. 77
japońskiego rozdz. 1.4., s. 44 upodobnienia fonetyczne przymiotni-
ków rozdz. 2.5., s. 77
T upodobnienia fonetyczne słów posiłko-
tabela gojūonzu rozdz. 1.4., s. 44 wych rozdz. . 3.19., s. 154
taigen patrz: nominalne części mowy upodobnienia fonetyczne czasowników
tamafu rozdz. 4.4., s. 181 rozdz. 2.2.3., s. 67
tari (tryb oznajmujący) rozdz. 3.3., s. 100
tari (tryb dokonany 3.6.) rozdz. 3.6., W
s. 106 wabuntai patrz: styl japoński
tari katsuyō patrz: koniugacja czasowni- wadaitenkan setsuzokushi patrz: spójniki
ków przymiotnych typu tari zmiany tematu
tarikeri rozdz. 3.6., s. 106 waka kanbuntai patrz: styl chiński zja-
tariki rozdz. 3.6., s. 106 ponizowany
tashi rozdz. 3.11., s. 132 wakankonkō buntai ·patrz: styl mieszany
te patrz: partykuły spójnikowe japońsko–chiński
teido no fukushi patrz: przysłówki stopnia wyjściowe postaci kei rozdz. 1.6., s. 50
teinei hojodōshi patrz: czasowniki pomo- wykrzykniki rozdz. 6.6., s. 229
cnicze o znaczeniu grzecznym wykrzykniki adresatywne rozdz. 6.6.,
teineigo patrz: język grzeczny s. 229

wykrzykniki emocjonalne rozdz. 6.6., yawa patrz: partykuły rekcyjne

s. 229 yo patrz: partykuły finalne
wykrzykniki modalne rozdz. 6.6., s. 229 yodan patrz: cztero-szczeblowa koniuga-
wyrazy koniugowane yōgen rozdz. 2.1., cja czasowników spółgłoskowych
s. 56 yori patrz: partykuły przypadków
wyrazy nieokreślające rozdz. 6.1., s. 212 yu rozdz. 3.17., s. 148
wyrazy niesamodzielnie rozdz. 1.3., s. 33
wyrazy nominalne taigen rozdz. 5.1., Z
s. 192 zaimek rozdz. 5.3., s. 201
wyrazy określające shūshokugo rozdz. zaimki osobowe rozdz. 5.3., s. 201
6.1., s. 212 zaimki wskazujące rozdz. 5.3., s. 201
wyrazy samodzielne rozdz. 1.3., s. 33 zasady odczytywania wyrazów w kla-
sycznej ortografii rozdz. 1.5.2., s. 46
Y zdanie cytowane rozdz. 1.4., s. 36
ya patrz: partykuły emfatyczne zo patrz: partykuły rekcyjne
ya patrz: partykuły rekcyjne zu rozdz. 3.2., s. 95

Koniugacje słów z grupy yōgen
Yōgen MZ RY SH RT IZ MR
四段 a i u u e e
聞くきかきききくきくきけきけ
上一段 i i iru iru ire iyo
見るみみみるみるみれみよ
下一段 e e eru eru ere eyo
蹴るけけけるけるけれけよ
上二段 i i u uru ure iyo
起くおきおきおくおくるおくれおきよ
下二段 e e u uru ure eyo
捨つすてすてすつすつるすつれすてよ
カ変 ko ki ku kuru kure koyo, ko
来こきくくるくれこよ,こ
サ変 se shi su suru sure seyo
すせしすするすれせよ
な変 shina shini shinu shinuru shinure shine
死ぬしなしにしぬしぬるしぬれしね
ラ変 ara ari ari aru are are
ありあらありありあるあれあれ
ク活用 (ku) ku shi ki kere ―
よし (よく) よくよしよきよけれ
シク活用 (shiku) shiku shi shiki shikere ―
美し (うつくしく) うつくしくうつくしうつくしきうつくしけれ
カリ活用 kara kari ― karu ― kare

からかりかるかれ
ナリ活用 nara nari, ni nari naru nare nare
静かなりならなり、になりなるなれなれ
タリ活用 tara tari, to tari taru tare tare
堂堂たりたらたり, とたりたるたれたれ
Koniugacje słów posiłkowych jodōshi
Jodōshi MZ RY SH RT IZ MR
ずずずずぬね
ざりざらざり ― ざるざれざれ
じ ― ― じじじ ―
まじまじくまじくまじまじきまじけれ ―
まじからまじかり ― まじかる ― ―
き（せ） ― きししか ―
けりけら ― けりけるけれ ―
たり完了たらたりたりたるたれたれ
たり断定たらたり, とたりたるたれたれ
りらりりるれれ
ぬなにぬぬるぬれね
つててつつるつれてよ
なり断定ならなり, になりなるなれなれ
なり推量 ― ― なりなるなれ ―
む（ん） ― ― むむめ ―
むず（んず） ― ― むずむずるむずれ ―
けむ（けん） ― ― けむけむけめ ―
らむ（らん） ― ― らむらむらめ ―
べくべくべしべきべけれ ―
べし ―
べからべかり ― べかる ―
めり ― めりめりめるめれ ―
ましましか ― ましましましか ―
ませ
らし ― ― らしらしらし ―
（らしき）
ごとしごとくごとくごとしごとき ― ―
まほしまほしくまほしくまほしまほしきまほしけれ ―
まほしからまほしかり ― まほしかる ―
たしたくたくたしたきたけれ ―
たからたかり ― たかる ―
まうし ― まうくまうしまうきまうけれ ―
るれれるるるるれれよ
らるられられらるらるるらるれられよ
すせせすするすれせよ
さすさせさせさすさするさすれさせよ
しむしめしめしむしむるしむれしめよ

Klasyczny Język Japoński

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Klasyczny Język Japoński

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Iwona Kordziƒska-Nawrocka

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Projekt okładki i stron tytułowych

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego i Autorka dziękują prof. Watanabe Hideo za udostępnienie

ISBN 978-83-235-2678-0 (PDF)

© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013

Publikacja dofinansowana przez Fundację im. Takashimy

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Rozdział 1 Klasyczny język japoński – wprowadzenie . . . . . . . . . 13

1.1. Klasyczny język japoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Rozdział 2 Wyrazy koniugowane yōgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

2.1. Wyrazy koniugowane yōgen, czyli czasowniki, przymiotniki i czasowniki

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Rozdział 3 Słowa posiłkowe jodōshi .......................... 93

3.1. Słowa posiłkowe jodōshi – typologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Rozdział 4 Język honoryfikatywny keigo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

4.1. Kategoria honoryfikatywności w klasycznym języku japońskim . . . . . . . . 162

Rozdział 5 Nominalne części mowy taigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

5.1. Klasyfikacja nominalnych części mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Rozdział 6 Wyrazy określające i nieokreślające

6.1. Klasyfikacja wyrazów określających, nieokreślających i partykuł . . . . . . . 212

Wykaz skrótów tytułów cytowanych utworów literackich . . . 261

Słownik japońskich terminów gramatycznych . . . . . . . . . . . . . . . 263

Aneks – tabele gramatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

1. Koniugacje słów yōgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

Indeks wybranych terminów gramatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Prezentowana tu książka jest pierwszym na polskim rynku wydawniczym

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

określającą. Tworzą ją słowa atrybutywne, przysłówki, spójniki, wykrzykniki

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Cytowane w książce japońskie wyrazy i przykłady zdań zostały poda-

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831

Tabela transliteracji i transkrypcji głosek japońskich

Zapis Transliteracja ortograficzna Transkrypcja

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 7261783A61613831