ADRIAN HOTI

Gjurmë zërash
- INTERVISTA NË SHKODËR-

SHKODËR, 2018
 ADRIAN HOTI

GJURMË zërash
- INTERVISTA NË SHKODËR -

SHKODËR, 2018

Recensues:
Prof.dr. Hamit Boriçi

Redaktorë:
Zija Vukaj
Dr. Irida Hoti
Gjurmë zërash
- INTERVISTA NË SHKODËR-
Dy fjalë nga autori

“Gjurmë zërash” është një botim biografik, që përmban

34 intervista të realizuara në Shkodër, për radion BBC në
Shqip, në vitet 2005-2007, me emra të njohur të fushave të
ndryshme të shkencës, artit, kulturës, sportit etj.
Personalisht, realizimin e këtyre intervistave, e vlerësoj si
një nga përvojat më mbresëlënëse në punën time si gazetar,
që filloi në vitin 1993 në Radio Shkodra, për të vazhduar
me bashkëpunimin disavjeçar me BBC në Shqip! E veçoj
këtë përvojë më së shumti për mundësinë e evidentimit të
potencialeve të kulturës dhe qytetërimit shkodran, përmes
zërit të këtyre personaliteteve, në një nga mediat më pres-
tigjioze shqipfolëse, siç ishte radio BBC në Shqip.
Ky botim shoqërohet me një CD në audio, që përmban
këto “rrëfime në mikrofon” të transmetuara në rubrikën e
posaçme “Intervista”. Kjo rubrikë, me një kohëzgjatje prej
15 minutash, ishte pjesë e emisionit të mëngjesit në BBC
në Shqip, për disa vite me radhë. Pjesë e këtij emisioni
kanë qenë edhe emra të tjerë shkodranësh në zë, të cilët
janë intervistuar nga kolegët e mi të BBC-së në Tiranë dhe
në Londër. Seksioni i BBC-së në Shqip, që nga rihapja e tij
në vitin 1993 e deri në mbylljen e transmetimeve në fund
shkurtin e vitit 2011, solli përmes mikrofonit, shumë per-
6 Ardian Hoti

sonalitete dhe njerëz të thjeshtë nga të gjitha trevat shqip-

folëse e më gjerë.
Në variantin e shkruar të këtyre intervistave, që në këtë
botim janë vendosur në rend alfabetik, është ruajtur ori-
gjinaliteti i gjuhës së folur të të intervistuarve, disa prej të
cilëve shprehen me një gegnishte të pastër, disa në idiolekt,
të tjerë në gjuhë standard.
Realizimi i këtij botimi është një dëshirë e kahershme, e
nxitur edhe nga miq e të afërm, me qëllim dokumentimin e
vlerave dhe të kontributit që dhanë dhe vazhdojnë të japin
shumë nga personazhet e këtij libri, në ruajtjen dhe përçimin
më tej të traditës së kulturës dhe qytetarisë shkodrane. Ky
botim vjen edhe si një homazh për të gjithë ato personalitete
që nuk jetojnë më dhe që pata fatin e kënaqësinë t’i inter-
vistoja e tashmë janë pjesë e këtij libri.
Falënderimet për këtë botim janë së pari për të inter-
vistuarit, për atë çfarë ato përfaqësojnë, për gatishmërinë,
thjeshtësinë dhe modestinë e tyre për të rrëfyer përvojën
vetjake.
Falënderoj drejtuesit e seksionit të BBC në Shqip, në
veçanti Julia Goga Cooke, si ideatorja e rubrikës “Intervista”,
si dhe kolegët, gazetarë të këtij seksioni, për inkurajimin e
realizimit të këtyre intervistave.
Mirënjohje të veçantë për recensuesin e këtij libri Prof.
dr. Hamit Boriçin, për redaktorin letrar Zija Vukaj dhe për
bashkëshorten time Iriden, për redaktimin gjuhësor dhe
ndjekjen hap pas hapi të këtij botimi.

Autori
Shkodra me pasurinë e saj kulturore
e intelektuale Ështe një burim i
pashtershëm…

BBC në Shqip e filloi rubrikën “Intervista” me synimin

për të sjellë tek dëgjuesi jo vetëm lajme e politikanë, por
edhe njerëz të letërsisë, artit, muzikës, shkencës, sportit,
kulturës, vlerave shpirtërore të popullit. Për vetë natyrën e
tij, ndryshe nga intervistat e lajmeve, të shkurtra e më së
shumti me stil kombativ, ky program kërkonte të sillte një
stil tjetër interviste, atë të bashkëbisedimit, ulur me një
kafe përpara, që do të shpaloste për dëgjuesin personazhe,
të cilët ata i njihnin përmes veprës, por jo jetës së tyre.
Sigurisht, Shkodra me pasurinë e saj kulturore e in-
telektuale është një burim i pashtershëm, ku Ad Hoti lëvroi
aftësitë e tij si gazetar. Këto 34 intervista janë vetëm një
pjesë e morisë së intervistave nga Shkodra, që së bashku
thurin pjesë të historisë e trashëgimisë së këtij qyteti.
Me pyetjet e tij të thjeshta, me vëmendjen dhe dëgjimin
e thellë tek i intervistuari, me elegancën e sjelljes, dhe me
humorin shkodran, Adi solli freski, kulturë e kënaqësi në
valët e radios.
Janë tre gjëra që e dallojnë një intervistues mjeshtër:
përgatitja e hulumtimi i thellë, kurioziteti e dëshira për t’i
dhuruar dëgjuesit fakte të reja e emocion, si dhe takti që e
bën të intervistuarin të ndjehet lirshëm e të hapet me ty. Ad
Hoti i ka të treja këto cilësi.

Julia Goga Cooke

Ish-drejtuesja e seksionit BBC në shqip
“GJURMË zërash” – NJË LIBËR ME VLERA
PROFESIONALE DHE HISTORIKE PËR KULTURËN
DHE QYTETARINË

Adrian Hoti, gazetar kronist, reporter dhe publicist,

paraqitet përpara audiencës me një libër, në jetësim të pro-
jektit “Intervista në Shkodër” për BBC në Shqip (2005-2007),
ideuar, hartuar e realizuar me profesionalizëm.
Në këtë vëllim janë përmbledhur 34 intervista me perso-
nalitete, shkodranë në zë, emra të shquar në fusha të jetës e
të veprimtarisë kulturore, artistike, akademike, shkencore,
sportive etj. Ata, në përgjigjet dhënë pyetjeve të gazetarit,
flasin, tregojnë, dëshmojnë për ecurinë e tyre në gjurmë të
pararadhësve, në kohët e hershme e të vona.
Arshi Pipa, poeti, gjuhëtari, kritiku, përkthyesi e peda-
gogu shkodran, vlerësonte dhe porosiste: “Shkodra ka një
traditë që mund të humbë, që nuk duhet të humbë, që nuk
duhet lanë me humbë”. Në këtë vështrim, përmbledhja me
intervista, titulluar “Gjurmë zërash”, është një kontribut
me vlerë historike e bashkëkohëse. Një prej veçorive të kë-
tij botimi është se lexuesi ka në dorë edhe një CD në audio
për çdo të intervistuar, kështu që ai ndjen zërat, ligjërimet
e kumtet që i përcillen drejtpërsëdrejti audiencës.
Me këto synime, autori është përpjekur të projektojë
e ndërtojë një strukturë, prirë kryesisht nga tematika
e problematika e artit, kulturës e shkencës (aktorë,
këngëtarë, shkrimtarë, kompozitorë e piktorë), por edhe
me një konceptim më të gjerë të termit “kulturë”, sipas
Gjurmë zërash 9

togfjalëshit “kulturë e gjithanshme”, janë intervistuar disa

personalitete të shquara në jetën e qytetit të Shkodrës.
Sjellim në vëmendje klerikët Angjelo Masafra, Argjipeshkv
i Shkodrës dhe President i Konferencës Ipeshkvnore të
Shqipërisë, At Zef Pllumi dhe Muhamed Sytari, Myfti i
Shkodrës.
Qarqeve akademike u përkasin profesorët: Ahmet
Osja, shkencëtar i gjithënjohur kombëtar, i vlerësuar edhe
në Fjalorin Enciklopedik të Akademisë së Shkencave të
Shqipërisë, Mahir Hoti pedagog e studiues, një nga rektorët
e Universitetit “Luigj Gurakuqi”, Tomor Osmani pedagog
e studiues, autor i tre vëllimeve, emërtuar “Tradita dhe
bashkëkohësia – vështrime gjuhësore”, historiani Kahreman
Ulqini; shkrimtarët Skënder Drini, Xhahid Bushati e Paulin
Selimi, fotografi Angjelin Nenshati, mjekja kirurge Zyliha
Kraja, komentatori sportiv Ymer Striniqi etj.
Përvoja prej më se një çerekshekulli në gazetari i ka
ardhur në ndihmë kolegut Adrian Hoti për të kapërcyer
vështirësitë që paraqet “intervista” si një nga llojet e shkri-
meve të kategorisë informative të gazetarisë. Nga pyetjet e
larmishme dhe ndërhyrjet e tij gjatë procesit të intervistimit
shihet se gazetari ka bërë një punë parapërgatitore serioze
për njohjen e personalitetit publik, veprës dhe veprimtarisë
së tij. Mjafton t’u hedhim një sy intervistave me këngëtarët
Bik Ndoja e Gjok Vata dhe këngëtaret File Gjeloshi e Florinda
Fishta për të parë se përgjigjet, dhënë pyetjeve të gazetarit
kanë nxjerrë në pah të përbashkëtat dhe të veçantat e tyre
artistike. Bik Ndoja është përjetësuar në kujtesën e qyte-
tarëve edhe tej Shkodrës si këngëtar i muzikës popullore
qytetare, mjeshtër i Jareve; Gjok Vata edhe si kantautor, File
Gjeloshi e mirëpritur për më shumë se 30 vjet në studiot e
Radio-Shkodrës e të Radio-Tiranës, Florinda Fishta që jetën
artistike e nisi me “Turtulleshën” e Ramadan Sokolit për të
10 Ardian Hoti

vazhduar në skenat e Shkodrës, të Tiranës e thuajse të të

gjithë qyteteve në Shqipëri; duartrokitur edhe në kryeqytete
të Ballkanit dhe të Europës.
Të 34 intervistat e përmbledhura në një vëllim marrin
vlera dokumentare për historinë e artit, të kulturës dhe të
shkencës në Shkodër. Të 34 personalitetet publike kanë
qenë dhe mbeten aktorë e faktorë historishkrues të jetës
dhe veprimtarisë artistike të Shkodrës. Në historinë e teatrit
“Migjeni”, përkrah paraardhësve të tyre meritojnë dhe kanë
vendin e nderit aktorët e shquar Ndrek Prela, Bep Shiroka,
Gëzim Kruja, Paulin Preka, Zyliha Miloti etj. Atyre u dhanë
jetë shkrimtarët të prirë nga dramaturgu Fadil Kraja, që u
promovua në letërsi me vëllimet poetike “Kanga ime” dhe
Melodi malësore”, për të hyrë dramaturgji me dramën “Fi-
sheku në pajë” e vijuar në këtë fushë të krijimtarisë me më
shumë se 40 drama e komedi, nisur me “Gjaku i Arbërit”
dhe “Baca i gjetajve”, mirëpritur edhe në skenat e Tiranës,
të Durrësit, Korçës, Prishtinës etj. Shkrimtari Paulin Selimi,
autor i 7 vëllimeve me tregime humoristike, me novela, me
ese, epigrame etj., pareshtur shkroi për teatrin “Migjeni”
dhe Estradën e Shkodrës skeçe, monologë, komedi me një
akt, parodi, intermexo, aforizma, dialogë. Në vargun e re-
gjizorëve profesionistë të teatrit “Migjeni” rreshtohet edhe
Serafin Fanko. Në mjediset e atij institucioni, në vitet ’60 të
shekullit XX ai hodhi shtat si krijues, regjizor i disa pjesëve
të spikatura teatrale, por edhe si interpretues i shumë roleve
në teatër e në kinematografi.
Vlera e këtij libri shihet në përvojat vetjake që promo-
vojnë të intervistuarit; në frytin e punëve, veprave dhe vep-
rimtarive; në idetë, mendimet që ata i shfaqin me thjeshtësi
e modesti, qoftë edhe të formuluara si sentenca, rrjedhojë e
fakteve, përjetimeve, analizave dhe përgjithësimeve që kanë
Gjurmë zërash 11

arrirë. Violinisti Mark Kaftalli, shumë vjet drejtor artistik

i Estradës së Shkodrës, hyri në rrugën e artit muzikor me
një çifteli që babai i tij e mbante varur mbi oxhak. Mesazhi:
jo vetëm talenti, dhuntia, por vullneti e puna këmbëngulëse
janë faktorë të dorës së parë për të pasur suksese edhe në
fushën e kulturës. Vështirësi të shumta ka përballuar alpi-
nisti e speleologu Gëzim Uruçi në ekspeditat për zbulimin
e shumë shpellave në Veleçik, Jezercë e në lartësitë e tjera
alpine.
Shumë thënie-sentenca, mendime sintezë, drejtpërsëd-
rejti apo tërthorazi janë reagime për gjendje e zhvillime në
realitetin bashkëkohës të shoqërisë. Shkëpusim nga inter-
vistat disa sentenca që paraqesin interes për përmbajtjen
ideore e problemore për të sotmen dhe të ardhmen: Pro-
fesor Ahmet Osja: “Asnjëherë nuk jam penduar që zgjodha
bujqësinë. Edhe sot edhe 100 herë po të aplikojsha përsëri
bujqësinë do të përzgjidhja”; Zef Çoba, drejtues, orkestrues,
autor i muzikës për 15 filma shqiptarë: “Kënga qytetare
shkodrane paraqet një rrënjë shumë më të thellë të trashë-
gimisë së kulturës sonë kombëtare”; rapsodi Jonuz Delaj
“Folklori asht pashaporta, është identitet i shqiptarit dhe
identitet i çdo kombi”; profesor Kahreman Ulqini formulon
një prej tipareve dalluese të Shkodrës e të kombit tonë:
“Toleranca ndërfetare është karakteristikë etnokulturore e
popullit shqiptar, nuk i përket ndonjë besimi fetar”; Tamara
Gaci, moskovitja prej vitesh shkodrane, bashkëshorte e të
ndjerit Pjetër Gaci, violinist dhe kompozitor, në intervistën
e saj nënvizon urtinë e tij, thënien: “Artistët janë gjithmonë
të pasur, janë të pasur edhe kur janë të varfër.”
Libri është një homazh, një përmendore e shkruar për
personalitetet që janë ndarë nga jeta: për At Zef Pllumi; për
shkrimtarët Skënder Drini e Paulin Selimi; për këngëtarët
12 Ardian Hoti

Bik Ndoja e Tonin Tërshana, File Gjeloshi e Florinda Fishta;

për regjizorin Serafin Fanko dhe aktorët Ndrek Prela, Bep
Shiroka; për kompozitorin Mark Kaftalli; për speleologun
Gëzim Uruçi; për Marije Rranzin një ndër të parat vajza
kampione kombëtare në atletikë; për Angjelin Nenshatin, që
me aparatin e tij fotografik për një gjysëm shekulli “shkroi”
historinë e qytetit të Shkodrës; për artistin e madh Pje-
tër Gaci, që në trashëgiminë krijuese artitike ka lënë edhe
këngën-hymn ‘PËR TY ATDHE’; për piktorin Ndoc Gurashi,
që me veprat e tij çoi më tej trashëgimin e babait të tij Kolë
Gurashi.
Vlera e punës jo pak e vështirë e autorit shpaloset edhe
në përpjekjet e tij për të tejkaluar problemet në raportet e
ndërkalljen e gjuhës standarde me të folmen e Shkodrës,
që kanë ushtruar shumica e të të intervistuarve.
Në përmbyllje të këtyre shënimeve përgëzoj kolegun
Adrian Hoti për nismën dhe realizimin e këtij projekti me
profesionalizëm dhe i uroj vazhdimësi në rrugën që ka nisur
me librin “Gjurmë zërash”.

Hamit Boriçi
Gazetar
VOICESPHERE

Ky vëllim me titull “Gjurmë zërash”-Intervista në Shko-

dër, për BBC në Shqip, është produkti i një pune prej profe-
sionisti dhe dashamirësi të qytetit dhe të kulturës së tij. Për
Shkodrën është folur, është shkruar, është kënduar, janë
bërë legjenda e ditirambe; është anatemuar e ngacmuar,
është ekzaltuar e himnizuar; është parë nga afër e nga larg;
nga këndvështrimet më të larmishme objektive dhe subjek-
tive; nga syri i ftohtë i aparatit fotografik dhe nga shpirti i
ngrohtë i artistit. Në dalldisjen e tij poetike biri i saj Migjeni
e quan “Dashnorja e shekujve”. Dhe ky cilësim poetik, bëhet
nganjëherë rruga e vetme për të plazmuar perceptimin emo-
cional dhe semantik të këtij entiteti madhështor, por edhe
misterin e një rrugëtimi të gjatë e të sinkronizuar të bijve të
këtij qyteti për të krijuar dhe ruajtur lavdinë e një areali me
vlerën e një metropolis etno-kulturor të kombit tonë.
Kur meditimi njerëzor endet në labirintet e kohërave,
kur mendja e njeriut bën shoqërime idesh, objektesh, per-
sonazhesh e bëmash, që shtrihen në kohën dhe hapësirën
e këtij vendi që quhet Shkodër, mahnitet ndër të tjera edhe
për vazhdimësinë e nivelit të lartë të punëve që kanë ditur të
bëjnë banorët e këtij qyteti. Që këtu buron vlera e fiksimit
të individëve dhe breznive, që me kontributin e tyre i kanë
dhënë madhështinë Shkodrës. Dhe kjo është edhe vlera e
madhe e punës së autorit Adrian Hoti, që i pikasi, i njohu,
i fokusoi dhe i përjetësoi një pjesë të madhe të këtyre bijve
e bijave të pavdekshëm, që me shpirtin e tyre krijues, kër-
14 Ardian Hoti

kues, studiues, interpretues e ruajtën dhe ia rritën më tej

shkëlqimin qytetit të tyre në një segment të rëndësishëm
të rrugëtimit të pafund të brezave.
Ky libër përmban një galeri personash nga të gjitha fu-
shat e dijes dhe të kontributit njerëzor. Puna e tyre është e
madhe, por gjuha e tyre është e thjeshtë. Në thjeshtësinë
magjike të tyre spikat edhe individualiteti, lexuesi dëgjon
zërin e secilit, përfytyron edhe tiparet e fytyrës së këtyre
njerëzve të çmuar, edhe veshjen, edhe lëvizjen e duarve dhe
tipareve, edhe timbrin dhe lartësinë e zërit. Këta individë
të shkëlqyer kanë jetuar e disa vazhdojnë të jetojnë mes
njerëzve, mes të njohurve e të dashurve të tyre.
Qyteti i njeh të gjithë, edhe nga kontributi, por edhe
nga veçoritë individuale. I njeh dhe ka dëshirë e nevojë t’i
ndigjojë ashtu siç janë apo kanë qenë. Për këto arsye, si
dhe për faktin që shumica e tyre kanë kërkuar vetë, autori
Hoti e ka menduar që ta ruajë të folurën e tyre në nivelin e
ligjërimit origjinal ose, siç, trajtohet në disiplinën e sociolin-
guistikës, në idiolekt. Substrati kryesor i këtij idiolekti është
e folura gege, por personazhet këtu dallohen nga variacionet
personale që përbëjnë AND-në e secilit. Kësisoj, kjo vepër,
krahas vlerës dokumentare, memuare dhe historike bëhet
një VOICESPHERË ku gjenden të përjetësuar njerëzit tanë
të vyer e të dashur.

ZIJA VUKAJ
Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, Shkodër
Intervista
në Shkodër
(për BBC në Shqip)
 AHMET OSJA
Specialist në fushën e bujqësisë- “Mjeshtër i Madh”

“Asnjëherë nuk jam penduar

që zgjodha bujqësinë. Edhe sot edhe 100 herë
po të aplikojsha përsëri bujqësinë do të përzgjidhja.”

Ahmet Osja lindi në fshatin Luarz të Shkodrës më 25 qershor

të vitit 1939. Eshtë profesor i shkencave bujqësore dhe mban
urdhrin “Mjeshtër i Madh”, akorduar në vitin 2009 nga Presi-
denti i Republikës. Për afro 30 vjet punoi si ekspert dhe pastaj
si drejtues në Institutin e Misrit dhe Orizit. Njihet për rolin e
çmuar në krijimin e hibrideve të rinj të misrit si dhe evoluimin
e teknologjisë së tij si dhe është autor dhe bashkautor i disa
botimeve në lëmin e bujqësisë shqiptare.

***
 Z. Osja, vlerësoheni si një ndër specialistët më
të mirë në Shqipëri në fushën e bujqësisë me një
përvojë të gjatë pune. Tani që jeni në pension a
vazhdoni të kontribuoni në këtë fushë?
Faktikisht, njeriu ka jetën e tij të vazhdueshme, por
edhe jetën e tij të punës, vjen një kohë, kur mbushet numri
i viteve dhe njeriu pastaj fillon bën një jetë tjetër. Unë tani
jam në pension. Nga vetë dëshirat e mia dhe lidhjet që kam
në gjithë hapësirën shqiptare me fermerë të ndryshëm për
probleme të bujqësisë, unë nuk jam i shkëputur. Mund t’ju
them diçka: Shqipëria ka 36 rrethe; gjatë vitit që kaloi unë
kam pasë fatin që këto rrethe t’i vizitoj 2-3 herë.

Pra, ju keni bërë një inspektim në të gjithë vend-

in. Si e vlerësoni gjendjen në të cilën ndodhet
bujqësia në Shqipëri?
Është e rëndësishme të theksohet se është krijuar një
psikozë që bujqësia nuk është më prioritet, përkundrazi
jo vetëm që është prioritet, por bujqësia në Shqipëri është
domosdoshmëri. Në çfarë shtyllash e mbështes unë këtë?
Shqipëria ka kushte klimatiko-tokësore të tilla që i af-
rojnë mundësi dhe resurse, përveç kësaj ka edhe një traditë
shumë të lashtë, mundet të ketë 7-8 mijë vjet që ushtro-
het bujqësi këtu dhe asnjëherë natyra nuk e ka zhgënjyer
Gjurmë zërash 19

njeriun që është marrë me të, përkundrazi i ka krijuar atij

vazhdimisht të ardhura për të rritur mirëqenien dhe për të
ndikuar rrjedhimisht në rritjen e numrit të popullatës.

Si mendoni z. Osja, a vlerësohet sa duhet bujqë-

sia në Shqipëri dhe çfarë peshe ka ajo në zhvi-
llimin e vendit?
Jo, nga bujqësia nuk pritet shumë, përkundrazi tek
ne bujqësia është domosdoshmëri, duhen trajnuar gjithë
qytetarët shqiptarë dhe ne duhet t’i prodhojmë vetë ushqi-
met tona, meqenëse i kemi mundësitë. Duke prodhuar ne
fitojmë shumë, për arsye se këto ushqime në masën 60-70%
i blejmë jashtë dhe i blejmë me pare të fortë, me dollar ose
me euro. Këto para duhet të përdoren për të krijuar vende
pune jo për të blerë ushqime, të cilat kanë një afat 24 orë
jo më tepër.

z. Osja, si erdhi përkushtimi juaj ndaj bujqësisë?

Ishte diçka që ju imponua në kohën kur filluat
studimet apo një përzgjedhje e juaja?
Edhe sot edhe 100 herë po të aplikojsha përsëri bujqësi
do të përzgjidhja. E para, kam krijuar mundësi ta njoh mirë
Shqipërinë, ta shkel atë dhe këtë ma ka ofruar pikërisht
bujqësia; e dyta, është një profesion shumë njerëzor, as-
njëherë nuk më ka qëlluar të jem në konflikte.

Ju njiheni si autori i disa studimeve dhe risive në

bujqësi. Çfarë veçoni si më të rëndësishme nga
gjithë kjo veprimtari e juaja në këtë fushë?
Arritjet gjithmonë janë kolektive, nuk janë individuale,
sidomos në shkencë, pa bashkëpunim nuk mund të kesh
20 Ardian Hoti

arritje. Unë kam punuar për vite me radhë në Institutin e

Misrit e Orizit, i cili zuri fill këtu në Shkodër, më 1 korrik
1971 dhe deri sot nuk e ka shkëputur veprimtarinë, e cila
ka qenë mjaft e zgjedhur, mjaft bashkëkohore dhe mjaft
rezultative. Fakti që edhe sot hibridet, që janë krijuar në
Institutin e Misrit dhe të Orizit në Shkodër që para 20 vje-
tëve vihen në provë me hibride që vijnë nga firma shumë
prestigjoze të Europës, nisur edhe nga kushtet e përshtat-
shme klimatiko-tokësore të vendit tonë, vijojnë të kultivohen
me shumë rezultat nga fermerët, tregon se është një punë
e mirëfilltë shkencore dhe është një sodisfaksion i madh
jo vetëm për mua, por për gjithë atë kolektiv shkencor që
punoi me përkushtim dhe dije.

Keni qenë Ministër i Bujqësisë dhe i Pyjeve në

fillim të viteve 1990. E konsideroni këtë si kul-
min e karrierës suaj?
Jo, çështja e emërimit si ministër është më shumë nga
ana administrative. Unë më tepër në jetën time i vë rëndësi
punës shkencore, punës në terren, kurse çështja e minis-
trit është më tepër një stad, nga i cili drejton dhe dërgon
politika në instanca më të larta, siç janë Kuvendi etj. Për
mua ishte e rëndësishme se kur shkova ministër nuk pata
shumë vështirësi, se puna shkencore më kishte përgatitur
aq shumë sa të qenit ministër nuk e shihja fare me shumë
vështirësi, e shihja si normale.

Dhe çfarë veçoni si arritje në bujqësi në kohën

kur ju ishit ministër?
Ekonomia e përqendruar kishte akumuluar shumë pa-
suri dhe bujqësia në vitet 1990 ishte shumë e pasur. Vetëm
Gjurmë zërash 21

në fermën e Lushnjës kishte 14 mijë hektarë tokë dhe si e

tillë ajo kishte një prodhim tepër të fuqishëm, rreth 400 ha
ishin të mbjella me pambuk. Mendo se çfarë kulture luksi
ishin këto, plus pastaj që kishte një sistem të drithërave
të bukës, kishte një sistem tepër të fuqishëm të blegtorisë,
kishte disa sektorë me 800-900 krerë lopë, por këto pasuri
nuk u vlerësuan si duhet dhe i quajtëm të pavlefshme. Ne
e kuptuam që kemi bërë gabime, por në fillim edhe këto
gabime ndoshta falen, për arsye se kishte probleme të tjera
edhe më të mëdha dhe njerëzit ndoshta e harruan që ka
edhe një pasuri që duhet pasur kujdes.

Ju kemi parë edhe si pjesëmarrës në shumë akti-

vitete që i kushtohen mjedisit këtu në Shkodër.
Duket që ndiheni mirë në këtë fushë.
E paraftyroj këtë si një tren: janë shinat, lokomotiva
edhe vagoni. Kuptohet shina është vetë pasuria natyrore,
dijet njerëzore, lokomotiva është komuniteti dhe vagoni i
parë pas lokomotivës është mjedisi, domethënë jo vetëm
për ne, por për gjithë botën.

Çfarë veçoni nga resurset natyrore të Shqipë-

risë?
Ne kemi një pasuri të madhe natyrore, të jashtëzakon-
shme. Mjafton vetëm një fakt, ujë. Ne derdhim në 7 detrat
e Mesdheut 10% të ujërave të Mesdheut, në një sekondë
mesatarisht në 7 detrat e Mesdheut derdhin 14 mijë m
kub ujë. Kjo sasi uji kaq e madhe, që është një kontribut i
jashtëzakonshëm, ka të veçantën e vet tek ne për arsye se
gjithë shtetet e Mesdheut janë horizontal dhe ujërat rrjedhin
të ndotura ose shumë të përdorura, kurse ne jemi pingul,
22 Ardian Hoti

jemi vertikal dhe burimet e ujërave tona janë mbi 900m

mbi nivelin e detit, përjetësisht të pandodura, përjetësisht
të pashtershme. Në këtë vështrim, çështja e mjedisit te ne
merr një kuptim jo më nacional, por global, për arsye se ne
ndihmojmë në mjedis jo vetëm veten tonë por edhe të tjerët.
Një tjetër pasuri janë pyjet. Ne kemi 1 milion e 50 mijë ha
pyje. Sot dihet se në 1 ha pyje fiksohet rreth 4.6 ton karbon
gjatë vitit. Ky është një pastrim i madh i ajrit dhe sot Ko-
muniteti Europian po mundohet ta nxisë këtë duke paguar
shuma të konsiderueshme për pyjet. Ne nuk jemi futur ende
në këto struktura, sepse duhet të jemi shumë të zotë që të
aplikojmë me projekte dhe të përfitojmë fondet.

Me gjithë këto pasuri mjedisore që ju veçoni,

ndotja e mjedisit në Shqipëri është në nivele
problematike. Si e shpjegoni këtë?
Ne kemi një ndotje komunale nuk kemi ndotje indus-
triale, p.sh. shtetet e Europës janë të ndotura jo në rrugë
komunale, ndotja atje është në shkallë shumë të lartë, e
bën industria. Po sjell një shembull: Një nga fshatrat tona
Vermoshi, administron 1 milion m kub dru, përveç kësaj
ka edhe një lum që kalon përmes fshatit, që është në 900 m
mbi nivelin e detit dhe ky lum derdhet në Detin e Zi. Mendo
se çfarë resursesh kemi ne, të jashtëzakonshme, jemi të
lidhur jo vetëm me Ballkanin, por edhe më gjerë.

Bëhen shumë veprimtari kushtuar ambientit,

në Shkodër shpeshherë zhvillohen takime me
palën malazeze për ruajtjen e liqenit të Shkod-
rës si një pasuri e përbashkët, bëhen projekte,
akordohen fonde, por pak ndikim duket se kanë.
Si e shpjegoni këtë?
Gjurmë zërash 23

Para viteve ’90 nuk ka pasur hiç ose fare punë me mje-
disin, për arsye se nuk ka pasur fare trajtim te komuniteti.
Tani sidomos këto 10 vitet e fundit është bërë një punë
jashtëzakonisht e fuqishme në drejtim të edukimit mjedi-
sor. Sot shkruhet shumë për mjedisin, organizohen takime
dhe kjo bën që shkalla e njohjes së mjedisit të jetë më e
madhe, kjo për mua është një gjë e jashtëzakonshme. Kjo
sasi ndihmash, parash që janë harxhuar këto 10 vitet e
fundit është kaq e vogël në kuptimin e punës që është bërë,
që po ta marrim dhe ta analizojmë të gjithë ne do të ishim
kryelartë.

Ju thoni se kjo do të ketë një efekt të mëvon-

shëm?
Shumë, pa diskutim, p.sh.marrim liqenin e Shkodrës ka
3.7 miliard m kub ujë. Gjithë shteti i Izraelit ka 1miliard.7,
d.m.th. vetëm liqeni i Shkodrës ka 2.2. herë ujë më shumë
se gjithë Izraeli si shtet. Pra, mendo se ky ujë derdhet në det
dhe vetëm Buna derdh 22 miliard e 400 milion m kub ujë
për 365 ditë, nga 56 miliard që derdh në Nil. Duke i pasë
këto shifra me të vërtetë vendi jonë është shumë i vogël në
territor dhe i vogël në popullatë, por shumë i madh në resurse
dhe kjo duhet të bëhet prezent, dhe për këtë duhet harxhuar
shumë dhe jo vetëm ne, por gjithë Komuniteti Evropian.

Shkodra krahas liqenit ka detin dhe malet, që

vlerësohen si resurse shumë të favorshme për
zhvillimin e turizmit, por në fakt turizmi është
një sektor shumë i pazhvilluar aktualisht. Çfarë
e pengon zhvillimin e tij?
E para, duhet të kemi më tepër investime për rrugët;
24 Ardian Hoti

e dyta, ka mungesë informacioni (duhet punuar dhe in-

vestuar më shumë edhe në këtë drejtim); e treta, (që është
shumë e rëndësishme) ne duhet të fillojmë t’i prodhojmë
vetë ushqimet tona, pra duhet të fillojmë të kemi edhe anën
tradicionale, p.sh. duhet të bëjmë shumë për emancipimin
e pritësave, duhet të bëjmë shumë për menazhimin e gji-
thë këtyre vlerave që të jenë të mundshme të njihen nga të
huajt. Shqipëria përveç turizmit natyror ka shumë të favor-
shëm edhe turizmin kulturor. Ne jemi një vend i banuar
qysh herët, vetëm hapësira e Shkodrës mendohet të jetë e
populluar mbi 7-8 mijë vjet, por mbi 350 vjet i ka shumë
aktive. Vetëm kalaja e Shkodrës ka lind dhe ka rritë aty 17
mbretër e mbretëresha, 2500-2400-2200 vjet ma parë dhe
këto fakte janë shumë të vlefshme.

Përveç se autor i disa botimeve në cv-në tuaj shë-

nohet edhe autorësia e skenareve të dy filmave.
Është një lidhje kjo mes bujqësisë dhe artit?
Ana vizive e prezantimit të gjithë këtyre pasurive është
gjinia më e shtrenjtë, më e mundshme për ta bërë prezent.
Gjurmë zërash 25

Unë në këtë këndvështrim kam bashkëpunuar, jam mu-

nduar që gjithnjë shumë probleme të bujqësisë t’i fus edhe
në film dhe jam shumë i kënaqur se ato kanë luajtur një
rol shumë të rëndësishëm qoftë në edukimin, si edhe në
aftësimin e njerëzve për këtë dhe janë përdorë edhe si filma
tekniko-shkencorë.

A vazhdoni të botoni?
Unë vazhdimisht botoj dhe tani kohët e fundit marr pjesë
në një gazetë “Kurora e gjelbër”, pothuajse në çdo numër
atje kam rubrikën time. Tani pres të më dalë një shkrim
për “Bjeshkët e nëmuna” për arsye se siç thamë edhe më
parë ndër pasuritë që ka Shqipëria janë Alpet, por Alpet
vetë janë ana gjeografike, kurse “Bjeshkët e nëmuna” janë
ana etnografike. Mirëpo për nga ana gjeografike, Bjeshkët
e nëmuna ne i kemi prezantuar në mënyrë korrekte ndër-
sa nga ana etnografike jemi në borxh se nuk kemi pasur
shumë etnografë dhe jo shumë të përkushtuar që këto vlera
kaq të mëdha shpirtërore të bëhen njohura. Në Bjeshkët e
Nëmuna ka lindur “Eposi i kreshnikëve”. Janë 25 mijë var-
gje, kjo nuk është një pasuri vetëm e jona por është pasuri
e gjithë këtyre popujve që janë rreth e përqark, dhe e gjithë
Europës. Europa nderohet se diku këtu në brigjet e Detit
të Adriatikut janë disa maje që quhen Bjeshkët e Nëmuna
dhe ato kanë shërbyer për të nxitur shpirtin kulturor të
këtij populli.

Me këtë kurrikulum të pasur dhe punë me për-

kushtim në gjithë këto vite, sot a ndiheni i vle-
rësuar?
Ndihem shumë i vlerësuar. Vlerësimi im më i madh janë
26 Ardian Hoti

miqtë. Unë kam shumë miq nga Vermoshi në Konispol. Këtë

vit të ri pata shumë kartolina, telegrame.
Më kanë ardhur 11 libra të shkruar nga Saranda, Ti-
rana, Shkodra etj. Gjithë këto janë një pasuri e madhe,
jam në borxh, mundohem të jem korrekt, të njoh mirësinë
e tyre. Në botë ka mjaft mirëbërësa, por atyre u mungon
karburanti, mirënjohja dhe njeriu këtu gabon duhet të jesh
shumë mirënjohës ndaj secilit për secilën punë.

BBC në Shqip, Janar, 2006

 ALI LAÇEJ
Intelektual

“Shkodra mbetet kryeqyteti i Ilirisë,

mbetet qyteti par exelance i krijuar në mënyrë natyrore pranë ujërave
dhe mbetet qyteti që në një mënyrë a një tjetër do të vazhdojë të jetë
udhëkryq i ideve, njerëzve, por edhe interesave tepër të mëdha.”

Ali Laçej lindi në Shkodër më 18 nëntor të vitit 1956. Është

diplomuar në inxhinieri mekanike dhe iu përkushtua këtij
profesioni deri në fillimin e viteve ’90 për t’iu dedikuar më
pas veprimtarive administrative dhe drejtuese në politikë dhe
pushtetin vendor. Si përfaqësues i së majtës, i përfshirë në
partinë Aleanca Demokratike, Laçej ka qenë Prefekt i Shkodrës
në vitin 1998. Pas kësaj periudhe dhe në vazhdim ka patur një
angazhim të gjerë me organizatat joqeveritare. Është krijuesi
i organizatës “Economy Relief Agency” dhe që nga viti 2000
është përfshirë në Federatën Universale të Paqes. Aktualisht
është Kryetar i Këshillit Kombëtar të Ambasadorëve të Paqes
në Shqipëri.

***
 Zoti Laçej, ju vetë çfarë veçoni nga CV -ja juaj:
profesionin, angazhimin në politikë apo në sho-
qërinë civile?
Unë jam besimtar i parimit të njëshmërisë. Unë mendoj
se të marrurit me politikë duhet të jetë kulmimi i dijeve
profesionale dhe i dijeve që njeriu merr për shoqërinë civile.
Modeli i shoqërisë civile nuk është asgjë tjetër, veçse një
synim që duhet arritur nëpërmjet zhvillimeve politike dhe
unë mendoj që çdo zhvillim politik në të mirë të përmirësi-
mit të cilësisë së jetës duhet të vijë nga synimi për të arritur
standardet e një shoqërie civile. Fatkeqësisht ne vlerësojmë
si shoqëri civile pjesëmarrjen në organizatat jofitimprurëse.
Ato janë vetëm një aspekt i civilizimit të jetës. Janë një sërë
institucionesh të tjera, duke filluar që nga institucioni i një
individi të lirë që mendon lirshëm, që ka synime të mira,
që ka prirje pozitive, që është le të themi besimtari i mirë i
çështjes së paqes, që mund të sjellë në politikë kontribute
që janë shumë pozitive.

Keni qenë në detyrën e prefektit të Shkodrës në

vitin 1998, një nga periudhat më të trazuara për
Shkodrën. Si jeni ndjerë në këtë detyrë?
Mund të them se në këtë periudhë në Shkodër kishte
një luftë të brendshme dhe një luftë të jashtme. Në Shko-
Gjurmë zërash 29

dër përgatiten në prapavijë, të gjitha trazirat që duhet të

ndodhin, për të ekspozuar që ky komb nuk ka një histori,
që ky komb nuk ka një harmoni të brendshme, që ky komb
ka shumë paragjykime të veta që do ta pengojnë në rrugën
e zhvillimit dhe unë mendoj se pikërisht në atë fazë, këto
përpjekje u intensifikuan. Unë mendoj se periudha më e
vështirë është periudha e pranverë – vjeshtës së vitit 1998
në qytetin e Shkodrës, pas rënies së të gjitha institucioneve
të shtetit dhe të pushtetit vendor në qytetin e Shkodrës, si
dhe ato të drejtësisë, të cilët jo vetëm u sulmuan, u grabitën
dhe u dogjën, por nga ana tjetër ju mungonte funksionimi
normal. Kujtoj me shumë admirim në atë periudhë për-
pjekjet e udhëheqësve të besimit, që treguan dhe dhanë një
shembull të shkëlqyer jo vetëm kombëtar, por edhe ndër-
kombëtar, se në Shkodër janë burimet e paqes. Në atë kohë
më kujtohet që njerëz që konsideroheshin si agresivë dhe
ekstremistë në mendimin e tyre politik, kontribuan jash-
tëzakonisht mirë për paqen. Ata hoqën dorë nga një pjesë
e inateve personale, për hir të së mirës së përgjithshme të
qytetit dhe thirrja në skenë e disa elementeve të kësaj natyre
bëri të mundur që ne të kapërcejmë impaktin e mungesës
së pushtetit vendor, të policisë së rendit, gjykatave etj. Unë
mendoj se pikërisht në atë periudhë fillon një etapë e dytë
e transformimit tonë, kur ne përpiqemi dhe nuk ia kemi
arritur akoma që shteti nga armik dhe sundues i shtetasve
të fillojë të bëhet pjesë e mendimit të tyre dhe të fillojë të
afrojë standardet e veta me standardet historike të komu-
nitetit që jeton në këtë shtet.

Z. Laçej, që prej vitit 1999 i jeni përkushtuar

aktiviteteve me organizatat joqeveritare dhe së
fundmi edhe me Federatën e Ambasadorëve të
30 Ardian Hoti

Paqes. Si e vlerësoni këtë periudhë në krahasim

me angazhimin në politikë dhe qeverisjen vend-
ore?
Unë mendoj, se në këtë periudhë jam plotësuar me
njohje të gjera ndërkombëtare, pasi kjo lëvizje ka karakter
ndërkombëtar. Kam parë siç thotë populli edhe ma keq se
ne, kam pa shumë më mirë dhe kam arritur ndoshta të
bëhem më i duruar, ndoshta edhe mosha bën punën e vet,
po gjatë këtyre viteve kam pasur rast mbi të gjitha të zgjeroj
rrethin e miqve të njohur dhe bashkë me to dhe të prurjeve
të dijeve. Kam pasur rast të studioj disiplina relative, të cilat
ne nuk i kemi patur prezente në Shqipëri, dikur jo të lejuara,
tashmë joprezente dhe gjatë gjithë kësaj kohe kam njohur
një dimension tjetër, dimensionin e fuqishëm shpirtëror,
që është një komponent, që në Shqipëri duhet ta lëvrojmë
shumë, sepse jeta nuk fiton cilësitë e veta, nëse dimensioni
shpirtëror nuk ka arritur përmasa të barabarta ose së paku
në zhvillimin material. Kështu, unë mendoj se këto 10 vjet
kanë qenë një shkollë, studim i vazhduar, por mbi të gjitha
ka qenë pikërisht një periudhë gati-gati akademike, në të
cilën unë mund të them se universiteti i jetës më ka shtuar
diçka që unë e quaj si pasuri.

Aktualisht Kryetar i Këshillit të Ambasadorëve

të Paqes në Shqipëri. Si erdhi ky angazhim për
ju?
Angazhimi me sa duket është i natyrshëm. Në psikolo-
gjinë tonë bën pjesë tradita familjare, e të tjera si këto. Fakti
është që ne ruajmë fisin si diçka të shenjtë dhe brenda fisit
unë kam të trashëguar në hershmëri besim ndryshe nga ai
që mbart familja sot dhe fakti është që të dyja pjesët e fisit
Gjurmë zërash 31

nuk kanë humbur lidhjet njerëzore, për rrjedhojë ato i kanë

transmetuar gjithmonë njëri – tjetrit besim dhe respekt të
ndërsjellë, që do të thotë se ato kanë qenë të gatshëm për
të bashkëpunuar pavarësisht diferencave dhe pikërisht kjo
ndoshta më ka ndihmuar në vitin ’98, kur isha prefekt për
të kuptuar dhe për të afruar diferencat. Mbase kjo ka bërë
që Federata e Paqes, në atë kohë Federata e Familjeve të
Bashkuara për Paqen Botërore të më ftonte në vitin 2002
për t’u bërë Ambasador i Paqes në nivel ndërkombëtar dhe
që nga ajo kohë unë i jam përkushtuar kësaj veprimtarie,
e cila ka karakter kombëtar dhe ndërkombëtar dhe duke
patur një plan ambicioz. Nuk do të përmend emra, sepse
këtu hyjnë figura politike që kanë mbajtur apo mbajnë pos-
te presidenciale, kryeministrore, njerëz të familjes mbre-
tërore, trashëgimtarë, doktorë shkencash, artistë, njerëz
të shpirtit gazetar, siç jeni edhe ju, të cilët bëjnë pjesë në
një korpus shumë të fuqishëm prej 1200 ambasadorësh të
paqes në Shqipëri, që unë mendoj se përbëjnë, le të themi
themelin e një lëvizje ndryshe në Shqipëri, e cila duhet
të kontribuojë për të përmirësuar mënyrën e të jetuarit,
32 Ardian Hoti

cilësinë e jetesës, që do të thotë për të përmirësuar edhe

atë që ju përmendët, që ne i themi nganjëherë politikë, për
të përmirësuar vizionet, implementimin e vizioneve, për të
përmirësuar marrëdhëniet njerëzore, për të përmirësuar
edhe instrumentet me të cilët ne mund të realizojmë këto
marrëdhënie njerëzore.

Flasim pak tani për pasionet tuaja. Me çfarë ju

pëlqen të merreni më shumë?
Unë mendoj se hobi për çdo njeri ka karakter histo-
rik. Hobi im fillestar në rininë e hershme ka qenë letërsia
artistike dhe futbolli. Më vonë me ndryshimin e kushteve
fizike, mosha bën të veten, unë e ndryshova topin e futbo-
llit me gjylet e bilardos. Më vonë kur erdhi koha e syzeve,
megjithëse kam shumë dëshirë të fitoj, fillova të humbas në
bilardo, ku unë e çmoja veten si mjeshtër, e humba edhe
atë dhe kjo ndodhi më shumë për faktin se ndihesha keq
kur humbisja. Atëherë hoqa dorë si çdo sportist që largohet
nga sporti.
Hobi mbeten filozofitë alternative deri në nivelin e me-
tafizikës, hobi im mbeten marrëdhëniet ndërkombëtare dhe
dëshira për të zbuluar se cilat janë trendet e zhvillimit në
qendrat e mëdha të vendimmarrjes botërore, në mënyrë
që ato t’i vemë në shërbim të orientimit të drejtë të njerëz-
ve që njoh, që i dua, pse jo edhe në shërbim të çështjes
kombëtare. Një pjesë të madhe të ditës (8-10 orë, mund të
duket pak e çuditshme) ia dedikoj leximit, komunikimit në
nivel ndërkombëtar, marrjes së informacionit të paditur,
filozofive alternative dhe shkollave alternative që ofrohen,
nganjëherë të mveshura paksa me misticizëm, por që janë
filozofi alternative të ndërtimit të një njerëzimi të ri, që pret
Gjurmë zërash 33

një tranzicion, i cili do të ketë karakter global për mendi-

min tim.

Ky pasion pas studimeve dhe kërkimeve a ka të

bëjë me ndonjë pikësynim në të ardhmen?
Njeriu fillimisht në karrierën e tij ka shumë dëshirë
të sigurojë ushqime dhe veshje të mjaftueshme, ne kemi
qenë një popull i varfër. Në hapin e dytë, ai synon t’i kthejë
këto pasuri, të ketë sa më shumë para, pastaj kur bëhet i
vetëdijshëm se kjo pasuri është e mirë, i siguron atij rehati,
ai kërkon ta kthejë këtë në pushtet, të ketë sa më shumë
pushtet mbi të tjerët, në mënyrë që ata t’ia garantojnë atij
këto dy elementet e para, pas kësaj pasi e kapërcen etjen
për pushtet, ai i drejtohet etjes për dije. Kur fillon e plotëson
një pjesë të jetës për dije kupton se sa më shumë pasurohet
aq më shumë varfërohet në kuptimin e mospasjes së asaj
që nuk arrin ta marrë. Njeriu, mendoj se i drejtohet pari-
meve thelbësore, që nganjëherë quhet besim tek zoti, besim
te krijuesi dhe unë mendoj se faza e fundit e bën njeriun
të qetë, i jep besim në vetvete dhe i thotë që objektivi më i
mirë është që të vdesësh pasi ke plotësuar shërbimin ndaj
të tjerëve. Të plotësosh shërbimin ndaj të tjerëve do të thotë
t’u japësh njerëzve atë që është më e mira për ta, kur ato e
kërkojnë ose kur koha e kërkon.

Z. Laçej, vitet e fundit janë larguar jashtë vendit

një pjesë e madhe e intelektualëve, por shumë
edhe në Tiranë, në kryeqytet. Duke u nisur nga
përvoja juaj që nuk lëvizët asnjëherë nga Shkod-
ra, si mendoni çfarë e mban sot një intelektual
të lidhur me këtë qytet?
34 Ardian Hoti

Shpesh kujtoj një ndër momentet, kur në një festë kom-

bëtare në Pallatin e Brigadave, (kur për arsye të asaj periu-
dhe), ambasadorja kanadeze, propozoi që të më siguronte
për 7 ditë largimin tim bashkë me familjen në Kanada, gjë
që ishte një objektiv i admirueshëm për shumë shqiptarë.
Në atë kohë mendoja se isha akoma shumë i vlefshëm për
arsye të trazirave në vazhdim dhe për arsye të emergjencës
së ardhjes së bashkatdhetarëve tanë nga Kosova. Mendoj
se kam bërë zgjedhjen e duhur në atë kohë, mendoj se kam
pasur rastin gjatë gjithë këtyre kohëve, (unë kam shëtitur
pothuajse gjithë botën) të zgjedh një vend tjetër për të je-
tuar. Them se ka qenë shumë e mundimshme të rrish këtu,
pasi Shkodra është e privuar nga zhvillimi ekonomik dhe
plotësimi i nevojave ekonomike bëhet me vështirësi, por nga
ana tjetër mendoj se kjo është kompensuar me një pjesë të
asaj që njerëzit nuk e gjejnë kollaj, që është dashuria dhe
respekti njerëzor, që unë i kam gjetur dhe i gjej në mjedisin
shkodran. Shkodra mbetet kryeqyteti i Ilirisë, mbetet qyteti
par exelance i krijuar në mënyrë natyrore pranë ujërave dhe
mbetet qyteti që në një mënyrë a një tjetër do të vazhdojë të
jetë udhëkryq i ideve, njerëzve, por edhe interesave tepër të
mëdha.

BBC në Shqip, Shtator, 2007

 ANGJELIN NENSHATI
Fotograf

“Nëpërmjet fotografisë jeta fiksohet, pra ndalet,

i thuhet nji çasti ‘Ndal!’.”

Angjelin Nënshati lindi në Shkodër më 12 shkurt 1929. Ai është

vazhduesi i fotografëve të traditës shkodrane që pa zhurmë
është ulur përbri emrave të mëdhenj të fotografisë, si: Marubi,
Bici, Jakova, Rraboshta etj. Angjelin Nenshati është fotografi,
që gjatë 50 viteve iu përkushtua këtij profesioni dhe ka re-
alizuar numrin më të madh të fotografive ndër vite, madje ky
numër është edhe më i madh se ai i paraardhësve të tij në
këtë gjini.

***
 Në Fototekën Kombëtare Marubi shënohet se me
autorësinë tuaj janë të arshivuara deri në vitin
1970 rreth 250 mijë foto. Ndërkohë që tani jemi
në 2006-ën, pas 30 e sa vitesh në sa arrin numri
i fotografive që keni realizuar?
Ju falënderoj së pari, sepse më rreshtoni përkrah emna-
ve të mëdhenj të fotografisë shqiptare dhe kjo më përmallon
me ju thanë të drejtën. Si shifër nuk jam përpjekë me sak-
tësi me e regjistru ose ma mirë me e numëru, por për me
jua dhanë këtë përgjigje di t’ju them, se duhet mat pulsi i
ngjarjeve të qytetit dhe me nxjerrë shifrat e punës sime.

Pra, kjo do të thotë se ju nuk keni munguar në

asnjë ngjarje që ka pasur Shkodra deri më sot?
Kështu asht, djalë i dashtun, sepse kam ndjekë çdo vep-
rimtari, çdo aktivitet, pra vetë jetën e gjallë të qytetit tim.

Si ka lindur pasioni për fotografinë tek ju? Kur

keni filluar t’i përkushtoheni këtij profesioni?
Me të vërtetë asht pasion, pasion i lindur, sepse edhe
vetë rrethanat e qytetit ose vetë ndikimet më kanë ba me
u fut në këtë zanat. Nana diftote, se një vlla ma i madhi i
familjes kishte dëshirë me ba ndonjë fotografi diletante n’
at kohë, por aparatet ishin të rralla. Ai vdiq i ri, por ky ndi-
Gjurmë zërash 37

kim gati –gati mbet një peng, ose njëfarë frymëzimi për mu
dhe unë po ashtu tuj lujt me një aparat të vogël që nana
ma afroi ashtu kam fillu me punu me të dhe ky ndikim më
ka ndjek kudo, student, mësues dhe së fundmi si fotograf.
Kam fillu punën në vitin 1957, zyrtarisht fotograf i qytetit
dhe së pari, kam punu te dyqani i Rraboshtës, sepse ai në
atë kohë ishte i paralizum, dhe tuj pasë bindjen se unë kam
garanci për një punë të mirë, një punë të ndershme, ma
besoi edhe dyqanin e tij.

Çfarë e ka mbajtur gjallë tek ju pasionin për

fotografinë gjatë këtyre 50 viteve? Nuk ndodhi
ndonjëherë që ju të ndiheshit i lodhur apo edhe
jo i shpërblyer?
Pasioni e mban çdo profesionist në çdo punë, jo veç te
fotografia. Na kena shembuj të mjaft punëtorve të mirë, por
tek unë ishte vetë jeta dhe tuj e ditë se nëpërmjet fotografisë
jeta fiksohet, pra ndalet, i thuhet nji çasti ‘Ndal!’, atje ku
domosdo ke zgjedh pikën ma të bukur, kulmin e lëvizjes,
atë që të frymëzon, doemos ishte një nxitje, sikurse asht
nxitje te shkrimtari, te piktori, ose ma mirë me thanë me
ndjek n’at mënyrë jetën e qytetit ishte vetëm pasioni, ishte
vetëm mirësia ose dashnia për qytetin tim dhe kurdoherë
unë kam thirrë me të madhe se: Ma i bukuri vend kët dhè,
asht Shkodra ku kam le.

Cilat foto keni ma për zemër që ju pëlqejnë me i

pa ma shpesh? Keni ndonjë fond, që ju e veçoni
si ma të çmuarin e karrierës suaj?
Mund të përgjigjem me bindje se çdonjena fotografi ka
vlerën e vet, randsinë e vet, por ajo që më ka tërheq shumë
38 Ardian Hoti

në këto 50 vite në këtë profesion janë fotot e fmijve, fmija që

asht i sinqertë e pikrisht këtu unë gjej kënaqësinë e punës
sime. Shiko sa je ba ti vetë sot dhe kujton se dikur të kam
ba nji fotografi. Pra, ju më shpërbleni mu sot, sepse më
vlerësoni punën time, por edhe ngjarje të tjera. Përveç ktyne
ka edhe shumë foto të tjera të preferume për mu, mund
të jetë momenti i një inagurimi, i një ngjarje historike. Po
kujtojmë këtu 2 Prillin ose lëvizjet e tjera demokratike në
Shkodër etj.

Ju keni filmuar, keni fotografuar jetën e një qy-

teti, jetën e Shkodrës. Ky qytet ka patur ato
periudhat e vështira, uljet dhe ngritjet e tij. Ka
patur momente, ku ju nuk jeni ndjerë mirë dhe
me keqardhje keni shkrepur aparatin?
Po asht e vërtetë, ishin edhe ngjarje të dhimshme ose
të pakandshme të qytetit, por në një mënyrë a dasht me i
ndjek, a dasht me i fiksue si momente të kqija ndoshta, por
derisa kishe si pikësynim me shkru historinë e qytetit tim
edhe ato kanë vlerat e veta.

Jeni i pranishëm vazhdimisht gjatë 50 viteve

në çdo veprimtari, në çdo ngjarje që ka patur
qyteti i Shkodrës dhe vazhdimisht fotografoni.
Fotografoni njerëzit, pamje të ndryshme. Si re-
agojnë njerëzit kur ua jepni këto fotografi edhe
pse ato nuk kanë qenë të vëmendshëm ndaj atij
çasti të fotografimit?
Domosdo ndiqet ngjarja, mirëpo ngjarjet i bajnë nje-
rëzit e aty mrendë asht njeriu, mund të themi interpret i
ngjarjeve. Shpeshherë janë të pavëmendshëm, por ai që e
Gjurmë zërash 39

ndjek këtë fiksim, ose ka vu re që ka marrë pjesë fotografi,

ai domosdo e ndjek dhe e kërkon fotografinë. Ndërsa në
ngjarje të tjera, pra e përgjithshmja e ngjarjeve regjistrohet
dhe ruhet në një arkiv. Mund të tham se asnjëherë nuk jam
gjetë i ballafaqum keqas me ngjarjen. Gjithkund më kanë
pranu, sepse ndoshta kam kenë edhe i njoftun si profesionist
në punën time, por shtoj sepse edhe unë vetë nuk e kam
shpërdoru profesionin, kam qenë besnik i një korrektese jo
vetëm si profesionist zanatçi, me dit me gjet kandin, me dit
me u fut kur duhet, jam përpjek me ken edhe i njerëzishëm,
sepse kjo punë përveç delikatesës don edhe sjellje të mira,
aq sa m’u bind tjetri, që nuk neglizhohet.

A jeni kujdesur që pasionin për fotografinë t’ua

trashëgoni edhe pasardhësve tuaj? Në Shkodër
ekziston foto ‘Nenshati’.
Po ban pyetje që më prek. Kisha me u përgjigjë, që secili
krenohet për një trashëgimni e unë çdo virtyt timin, ose
veçori time, po kërkoj me t’u përgjigj tuj zbërthy pullën e
këmishës sime. Shih, po të diftoj dejt e mi, këto dej si të tujt,
si të tjerëve, na i dhanë prindt tanë, prandaj na trashëgojmë
vlerat, virtutet, edukatën e prindërve tanë, kështu edhe për
profesionin, fëmijt e mi, besoj do të ndikohen nga unë.

Teknologjia e fotografisë ka evoluar sot. Ka hyrë

në përdorim gjerësisht teknologjia digjitale, por
ju vazhdimisht shiheni me aparatin e tipit ana-
log. Pse kjo preferencë?
Më vjen mirë që keni vu re edhe këtë veçori. Me thanë të
drejtën, tashti unë në moshën 77 vjeçare pranoj që teknika
në çdo fushë të jetës ka ec, nuk asht kurrë vonë me mësu,
40 Ardian Hoti

por mu më duket se gati - gati jam në të dalun, ishalla zoti

na jep shëndet, por jam në të dalun, prandaj kam vendos
t’i kushtohem kësaj pune që kam ba deri më sot. Fmijt, pa-
sardhësit i janë fut teknikës së re, por unë ende punoj me
filmin, sepse bindem ma shumë kur e shoh filmin në dorë
se sa në kompjuter.

Ju edhe sot këtu në intervistë keni ardhur së

bashku me aparatin fotografik. Ju ndodh ndo-
njëherë të dilni pa aparatin?
Gjatë ditës shpesh jam me aparat, por ndonjë rast dal
edhe pa aparatin, mirpo dita ka ngjarjet e veta dhe unë shoh
se jam i mangët, kur shoh diçka që duhet fiksu dhe nuk
e kam aparatin me vedi. Dhe përsëris, gati – gati baj be që
kurrë nuk duhet me dalë pa aparat. Prandaj, edhe sot e kam
marrë me vete aparatin me qëllim që këtu në këtë bashkë-
bisedim, me ju o djalë, që do t’ju falënderoj për intervistën
dhe kështu së bashku të bajmë një fotografi.

Ju falënderoj z. Nenshati që ishit i pranishëm në

rubrikën “Intervista” të BBC në Shqip.
Unë ju falënderoj ju, që po bani regjistrimin historik të
njerëzve të qytetit.

BBC në Shqip, Maj, 2006

Angjelin Nënshati, ndërroi jetë në prill të vitit 2008,

në moshën 79 vjeçare.
 ANGJELO MASAFRA
(ANGELO MASSAFRA)
Arqipeshkv i Dioqezës Shkodër-Pult

“Shqipëria i ka përvetësuar besimet fetare në kohë të ndryshme dhe

forma të ndryshme, por duhet të nënvizoj faktin që populli ynë shqiptar
gjithmonë e ka ruajtur pozitivisht bindjen se besimi fetar është i
shenjtë, dhe unë mendoj se ky element është elementi i parë dhe bazë për
të kuptuar harmoninë dhe tolerancën fetare në vend.”

Angjelo Masafra, arbëresh, lindi më 23 mars 1949 në San

Marzano di San Giuseppe në Itali. Që në fillim të viteve 1990
u caktua nga Selia e Shenjtë të shërbente si klerik në Shqi-
përi. Aktualisht është Arqipeshkvi i Dioqezës Shkodër-Pult,
njëkohësisht edhe Presidenti i Konferencës Ipeshkvnore të
Shqipërisë.

***
 Monsinjor, sa kohë bëhet që jeni në drejtimin e
Arqipeshkvisë së Shkodrës?
Prej gati 8 vitesh jam Ipeshkv i Shkodrës, jam shugëruar
ipeshkv nga Papa Gjon Pali i dytë, më 6 janar 1997 në Romë,
më pas jam shugëruar ipeshkv i Rrëshenit dhe Ambasador
Apostolik i Lezhës. Pas vdekjes së të ndjerit monsinjor Fran
Ilia, u caktova nga Papa si arqipeshkv i Shkodrës dhe prej
gjashtë vitesh jam President i Konferencës Ipeshkvnore të
Shqipërisë.

Z. Masafra, ju vini nga Italia dhe i përkisni komu-

nitetit arbëresh. Mund të dimë diçka më shumë
për prejardhjen tuaj?
Jam arbëresh, kam lindur në Samarcano, në rrethin e
Tarontos në jug të Italisë, në krahinën e Apulias. Jam krenar
që jam arbëresh. Kam lindur në një familje që punonte në
fushë, në një familje me gjashtë fëmijë, një familje shumë
katolike, shumë besimtare si nga nëna dhe nga babai (të cilët
na kanë dhënë shembull të jashtëzakonshëm). Në shtëpinë
time kemi folur vetëm arbërisht, pastaj në shkollë fillova të
mësoja gjuhën italiane dhe dialektin lokal. Tani jam 56 vjeç,
por kur linda gjuha arbëreshe ka qenë shumë e kuptueshme
me gjuhën tonë në Shqipëri. E kujtoj kur babai im ka qenë
në Luftën e Dytë Botërore në Shqipëri, më thoshte se ishte
si përkthyes mes shqiptarëve dhe shefave ushtarakë.
Gjurmë zërash 43

Pra, ju jeni lindur dhe rritur në Itali. Sa e keni

ndjerë veten shqiptar?
Vërtet shumë, sepse gjithmonë jemi çmuar si fshat i
veçantë, që kemi pasur një prejardhje dhe një gjuhë tjetër,
në fakt na kanë thirrë ‘gjegjër’, tashti vijnë ‘gjegjërit’, dome-
thënë ata që vijnë nga prejardhja e Shqipërisë pak a shumë
me prejardhje gege.

Çfarë e mban një arbëresh të lidhur me Shqipë-

rinë, personalisht Ju?
Gjuha, traditat. Fatkeqësisht në fshatin tonë, kemi më-
suar të flasim vetëm përmes traditës. S’kemi mësuar të
lexojmë, nuk kemi pasur literaturë në Samarcano, si p.sh.
në zonat e Kozencës apo në Palermo. Sipas traditës kemi
mësuar me dëshirë disa këngë popullore shumë të thjesh-
ta dhe kam pasur gjithmonë dëshirë të vija në Shqipëri si
misionar. Edhe kur kam qenë seminarist e kam pasur vër-
tet këtë thirrje misionare për Shqipërinë ose Afrikën. Këto
kanë qenë dy qëllimet e mia gjatë formimit si seminarist
françeskan.

Si u bë e mundur realizimi i kësaj dëshire që ju

erdhët në Shqipëri?
Si seminarist, u shugërova meshtar në vitin 1994, që
atëherë e kisha atë dëshirë, por në fillim të viteve ’90 u për-
poqa të filloja të lexoja pak shqip. Gjeta një gramatikë nga
zona e Kozencës dhe fillova të lexoja. Kur filluan lëvizjet
demokratike më lindi një dëshirë e fortë të vija këtu. Në fakt
ardhja e parë në Shqipëri ka qenë më 1 dhjetor 1991. Kujtoj
se erdha me shumë vështirësi, ika me shumë vështirësi,
gati si një aventurë, duke u kthyer nga Igumenica. Atëherë
44 Ardian Hoti

u kërkova eprorëve që të vija në Shqipëri si misionar. Në

gusht të vitit 1993 kam ardhur përfundimisht, domethënë
si misionar françeskan. Kam punuar në Lezhë, në Troshan,
pastaj Selia e Shenjtë më ka emëruar si ipeshkv.

Cilat ishin përshtypjet e para kur erdhët në Shqi-

përi? A përputheshin me ato përshtypje që ju
keni patur për këtë vend?
Dikush mbetet i zhgënjyer, sepse atje krahinën tonë,
në Apulia gjatë verës, kur isha fëmijë gjithmonë dëgjonim
Radio Tiranën që fliste kundër të gjithëve, kundër gjithçkaje.
Edhe kur kemi ardhur këtu kemi parë një shkatërrim të
jashtëzakonshëm. Ka qenë përshtypje e çuditshme, mjerim
dhe dëshirë që të ndihmonim. Nga ana fetare në mënyrë të
veçantë kemi pasur këtë dëshirë për të rimëkëmbur kishën
tonë martire, e cila ka vuajtur aq shumë gjatë komunizmit.
Në fakt më kujtohet shumë mirë një gjë, në rrugët e para
që kemi bërë sapo kemi ardhur në Shqipëri, fakti që tregoja
se isha arbëresh na e hapte rrugën, na priste një mikpritje
e jashtëzakonshme.

Mon sinjor, si janë fillesat tuaja si klerik? Çfarë

u bë shtysë që t’i përkushtoheni fesë?
E thashë më përpara, se prindërit kanë qenë besimtarë
shumë të mirë, nëna ime shkonte çdo ditë në meshë në orën
pesë, kur kthehej na gatuante bukë, shkonte në punë në
fushë në këmbë. Sakrifica, besimi, feja e fortë e prindërve
na u trashëgua edhe ne. Në Samarcano vinte një frat për
të kërkuar lëmoshë. Duke parë këtë frat u dashurova me
idealin françeskan dhe shkova në seminar për të vazhduar
studimet. Kam pasur vite formimi, studimi e deri në shu-
gurim ushtarak.
Gjurmë zërash 45

Nga përvoja juaj, a është e vështirë të shërbesh

si klerik në Shqipëri? Si jeni ndjerë gjatë këtyre
viteve?
Nëse kthej kokën e mendoj them se si kemi pasur mu-
ndësi të mbijetojmë, të kalojmë problemet, vështirësitë e
pesë viteve më parë. Tani kudo, motrat, besimtarët janë një
mijë herë më mirë se në fillimin e demokracisë, se ka qenë
një mjerim i jashtëzakonshëm.
Kujtoj herën e parë që kam ardhur në Shqipëri, më 1
dhjetor 1991 kemi sjellë një furgon me gjëra (edhe bukë).
Nuk kemi gjetur bukë në Shqipëri. Këto nuk duhet të ha-
rrohen. Shpeshherë na kanë thënë: Pse keni ardhur?
Ne nuk kemi ardhur për asnjë qëllim tjetër, veçse për që-
llime fetare. Ne kemi lënë ambiente shumë më të këndshme,
të pastra, të mira. Unë jam i bindur që Zoti, i cili është në
fillimin e thirrjes, qoftë si frat, si misionar apo si ipeshkv,
më ka udhëhequr gjithmonë. Unë shpeshherë kujtoj fjalët që
më tha në predikim Papa Gjon Pali i Dytë, kur më shugëroi
Ipeshkv në Romë: “Shpirti i Shenjtë do të të udhëheqë në të
gjitha rrugët që do të bësh.” Jam i bindur që Papa më ka
falur Shpirtin e Shenjtë që më udhëheq edhe sot. Nëse shikoj
vështirësitë që kemi kaluar, varfërinë, problemet (marsi i
vitit ’97-’98), kur mendoj, reflektoj, e duhet të reflektojmë
mund të them si i kemi kaluar këto probleme.
Nuk duhet t’i harrojmë këto gjëra, jo për të akuzuar
njeri, është dytësore kjo, por për të thënë se disa gjëra i
tejkalojmë nëse dëshirojmë të jemi lidhur me Zotin, me
njëri-tjetrin.

Aktualisht Kisha Katolike a i ndjen pasojat e

ateizmit pesëdhjetëvjeçar që kaloi Shqipëria?
46 Ardian Hoti

Ne kemi bërë shumë hapa në çdo pikëpamje. Më të duk-

shëm janë hapat e jashtëm, kemi ndërtuar kisha, shkolla,
por ndoshta nuk duhet të nënvlerësohet puna e brendshme,
puna shpirtërore. Në këtë mënyrë njeriu u shndërrua. Sot,
shumë njerëz besimtarë janë vërtet më besimtarë. Një re-
gjim, i cili dashje pa dashje ka detyruar me dhunë, ka bërë
që njeriu të thithë njëfarë materializmi, ateizmi. Shumë
ecin pas parave. Sa herë flas kundër atyre që kanë mbjellur
drogë, atyre që kanë shitur vajza për gjëra të këqija, kuptoj
se këto pasoja të komunizmit janë edhe sot.

Nga përvoja juaj në Shqipëri çfarë opinioni keni

krijuar, sa të lidhur janë shqiptarët me fenë? Sa
besimtarë jemi?
Shpeshherë ne flasim më shumë nga ana negative se nga
ana pozitive. Unë mendoj se ne jemi (flas për kishën katoli-
ke) një kishë e gjallë, që katolikët kanë ndryshuar shumë,
kemi njëfarë angazhimi për të ndihmuar njëri- tjetrin edhe
pjesëmarrja në meshë është më e madhe. Në fillim ka qenë
rrëmujë, dikush pinte duhan, nuk kuptonte asgjë. Sot gati
Gjurmë zërash 47

në çdo kishë, besimtarët rrinë urtë, fillojnë të këndojnë,

marrin pjesë me më shumë entuziazëm në sakramente, por
megjithatë unë dëshiroj që besimtarët të jenë më të mirë.

Z. Masafra, Shqipëria në arenën ndërkombëtare

merret si shembull i mirë për bashkëjetesën fe-
tare. Ju si e vlerësoni tolerancën fetare në Shqi-
përi, e kryesisht këtu në Shkodër?
Është e vërtetë se Shqipëria është një shembull për
bashkëjetesën dhe Papa Gjon Pali i Dytë, kur erdhi në Shqi-
përi më 5 prill 1993 e theksoi këtë edhe unë shpeshherë e
përdor këtë, por ne e dimë shumë mirë historikisht Shqipëria
i ka përvetësuar besimet fetare në kohë të ndryshme dhe
forma të ndryshme, por duhet të nënvizoj faktin që populli
ynë shqiptar gjithmonë e ka ruajtur pozitivisht bindjen se
besimi fetar është i shenjtë, dhe unë mendoj se ky element
është elementi i parë dhe bazë për të kuptuar harmoninë dhe
tolerancën fetare në vend. Krahas kësaj, kjo tolerancë është
forcuar sa herë popullit tonë i është dashur të bashkohet për
të mbrojtur idealet e larta, siç është liria, pavarësia etj., për-
mendim pavarësinë në 1912-ën, për të cilën bashkëpunuan
të gjithë. Po përmend edhe një fakt historik të fundit, në
vitin 1991 te kapela e varrezave të Rrëmajit apo te Xhamia
e Plumbit ishin krah për krah të krishterë e myslimanë për
të kthyer dritën e fesë në Shkodër, por më lejoni të shtoj
se unë vlerësoj se duhet të punohet më shumë e më mirë
për të forcuar këtë bashkëjetesë. Këtë duhet ta bëjmë ne
shqiptarët ndër vete, sepse ne nuk mund të prishim traditat
që të parët na kanë lënë.

Z. Masafra, Arqipeshkvia e Shkodrës në përgji-

thësi zona veriore e Shqipërisë, ku është e përqe-
48 Ardian Hoti

ndruar Komuniteti Katolik, përballet këto vite të

tranzicionit me probleme nga më të ndryshmet,
me varfëri, papunësi e kryesisht me fenomenin
e gjakmarrjes. Sa po ndikon kisha katolike në
zbutjen e këtyre fenomeneve?
Unë mendoj se shumë kemi bërë, e shumë mbetet për
t’u bërë. Ne kemi shumë shkolla, kopshte, qendra ditore
etj. për të dhënë formimin e duhur, për të qenë afër fëmi-
jëve. Kemi disa struktura për shëndetësinë, ambulanca,
që i ndihmojmë të varfërit sipas mundësive dhe i japim një
punë. I bëjmë këto gjëra për të realizuar atë parim, për të
ndihmuar në vende ku shteti nuk është i pranishëm.
Shumë njerëz kemi pajtuar, por edhe shumë njerëz
mbeten për t’u pajtuar.
Të respektohet jeta e secilit, të kemi më shumë durim
është më mirë.
Fjala e Zotit është për të gjithë.
I lumi ai njeri që mban fre gjuhën dhe armën.
I uroj e i bekoj të gjithë.

BBC në Shqip, Dhjetor, 2006

 AT ZEF PLLUMI
Klerik

“Urrejtja me urrejtjen nuk mbaron kurrë,

inati me inatin nuk mbaron kurrë,
dhuna me dhunë nuk mbaron kurrë,
duhet dikush që të falë.”

At Zef Pllumi lindi më 28 gusht të vitit 1924 në fshatin Mali i

Rencit, në Lezhë. Ai iu përkushtua fesë që në moshë të vogël.
Studimet teologjike i ka përfunduar në Kuvendin Françeskan
të Shkodrës, ku dhe ka shërbyer deri në vitin 1946. Në dhje-
torin e këtij viti ai u arrestua së bashku me shumë klerikë të
tjerë nga regjimi i asaj kohe. Pasi vuajti dënimin e parë prej tre
vitesh, At Zef Pllumi u arrestua sërish në 1967-ën menjëherë
pas mbylljes së institucioneve të kultit në Shqipëri dhe u dënua
me 25 vjet burg me akuzën: “Agjitacion e propogandë”. Kreu
22 vite të këtij dënimi dhe u lirua në vitin 1989. Me kthimin e
lirisë fetare në vend At Zef Pllumi iu rikthye sërish jetës kleri-
kale, por pa harruar premtimin që siç thotë ai u kishte dhënë
bashkëvuajtësve të tij në burgjet e monizmit për të rrëfyer atë
kalvar të gjatë persekutimi dhe vuajtjesh, sidomos të klerit
50 Ardian Hoti

katolik. At Zef Pllumi i ka përmbledhur kujtimet në botimin

e tij me tre vëllime me titull: “Rrno vetëm për me tregu”. Rreth
këtyre kujtimeve përqendrohet dhe kjo intervistë.

***
 “Rrno vetëm për me tregu”, përse ky titull At?
Tingëllon sikur ju jetoni vetëm për këtë që-
llim.
Sigurisht, e kalumja që ka pasë ky popull nuk mund të
kuptohet sot. Pse? Shkolla asht krejtsisht tjetër, edukacioni
asht krejtsisht tjetër.

At pse thoni që është e nevojshme ‘me tregu’?

Unë jam i vjetër. Mos i harroni vuajtjet që kena kalu,
që të mos përsëriten. Po duhet medoemos me tregu për me
mbajt historinë. Librin që kam shkru nuk e kam shkru libër
artistik, unë kam shkru si Turçedidi dhe si gjithë shkrim-
tarët e vjetër latino-romakë, unë kam shkru një histori.

Për të gjithë ata që nuk e kanë lexuar këtë libër,

çfarë mund të veçoni si kujtimet, që ju kanë lënë
më mbresa dhe që i mbani të paharrueshme?
Unë kam shkru atë që mund të besohet. Unë kam jetu
ato që nuk mund të besohen. Gjatë këtyne 50 vjetëve kanë
ndodhë gjana të cilat nuk mund t’i marrin njeriu me mend,
unë nuk i kam shkru disa gjana për mos me kenë i pabe-
sueshëm, por me jetu i kam jetu. Unë e kam pa Kel Çobën
me plagën në kambë e i kishin shti krypë, nuk e kam shkru.
Kam pa Padër Pal Dodën, ishte i stërmarum dhe Dritën
52 Ardian Hoti

Kosturi, meqenëse ishte mjeke ia kishin shti në dhomë për

m’i ba hismet. Nuk mund të përshkruhen ato që kena jetu
na. Ajo ça kam shkru vetë asht nji gja tepër e vogël.

Në tregimet e tuaja At, ju flisni më shumë për

të tjerët se për vuajtjet tuaja.
Çka kam vujt unë nuk asht kurrgja ça ka vujt i gjithë
populli shqiptar. Ky popull ka vujt në mënyrë të jashtza-
konshme.
Gjurmë zërash 53

Përpara se të burgoseshit ju thoni në libër se

jeni përpjekur shumë të ruani arkivin e kishës
Françeskane. Pse ju e konsideroni domosdo-
shmëri ruajtjen e arkivit. Çfarë vlerash kishte
ky arkiv?
Na shqiptarët nuk i japim randsi, por randsia ma e
madhe në botë janë muzeumet e arkivat. Nuk asht asgja
ajo ça asht sot në Arkivin e Shtetit, asht një pjesë shumë e
vogël. Arkivi françeskan asht kenë qysh prej 1415 deri më
1945 dhe ka kenë arkivi ma i vjetër që ka mujt me kenë.
Ne kemi pasë gjithçka në të. Kam kqyr tashti në Arkivë të
Shtetit. Më kanë thanë gjendet vetëm prej vitit 1720. Unë
e di kur jam kenë në Arkiv që filloshin në 1415. Asht kenë
gjithçka e përshkrume rregullisht.

Ju thoni ky arkiv ka pasë gjithçka. Çfarë veçoni

si më të rëndësishme në këtë arkiv?
Na fretënt kemi jetu me popull dhe gjithë jetën e popullit
na e kemi përshkru në imtësi.

Në librin tuaj ju shpeshherë jepni detaje që shpre-

hin mirëkuptimin dhe tolerancën fetare edhe në
kushtet e vështira të burgut ku ju keni qenë. Ju
thoni se një ndër miqtë tuaj më të ngushtë në
qeli ishte një i burgosur i besimit islam.
Kisha në burg një shok, thirrej Muhamet Kosovrasti.
Tash asht në Belgjikë.
- Më pyeti njiherë: Kush janë miqtë tuj ma për zemër?
-I thashë: myslimanët.
Nuk kam ditë me i da, janë kenë ma tepër se vllazënt
e mi. Në burg nuk ka pasë dallim feje. Ishim të gjithë të
barabartë.
54 Ardian Hoti

Padër, megjithëse jeni klerik, ju shpreheni se

mbroni pikëpamjet anarkiste. Për çfarë anarkiz-
mi bëni fjalë?
As nuk du me cenu kend, as nuk du me më cenu kush,
ky asht anarkizmi jem. I gjithë ky popull asht anarkist. Na
nuk mund të formojmë shtet, as vlleht1, as shqiptarët nuk
mund të formojnë shtet. Kemi 100 vjet, a kemi formu shtet?
Nuk kemi formu shtet. Diktaturës nuk i thojnë shtet. As
diktatura e Ahmet Zogut, as diktatura e Enver Hoxhës nuk
janë shtet.

Me pak fjalë, Padër, si e përshkruani jetën tuaj?

Si ka qenë ajo?
Ah, jeten teme nuk e ndrroj, kam vujt, nuk e ndërroj
vujtjen. Kur isha në burg më thojshin shkollë, unë kam tha-
në se shkollat nuk i zëvendëson me burgje, nuk kam mësu
vetëm punt e liga, kam msu se edhe mes njerëzve të ligj ka
edhe njerëz fisnikë, edhe aty ku nuk ka jetë, ka jetë.

1. vllah,-u m.sh. vlleht (të), pjesëtar i një popullsie me gjuhë

amtare një dialekt rumun dhe që është marrë kryesisht me blegtori:
vllehtë e Shqipërisë. (Fjalor i Gjuhës shqipe, Tiranë, 20016, f.1195.)
Gjurmë zërash 55

Në burgjet e komunizmit si ka qenë raporti i

fisnikëve me të ligjtë?
Ke ba pyetje shumë të vështirë, komunistët ne na tho-
shin që ishim armiq, ne nuk kemi pasë pushkë, por ishim
armiq ideologjikë dhe ne të burgosunit ideologjikë na kanë
rujt, gjysa e të burgosunve që janë kenë spiunë. Nuk rute me
policë ai, nuk m’i dite mendimet, mendimet m’i dite vetëm
shoku jem, ai që flente me mu, kjo ishte dija e partisë.

Kur dhe si ka fillu jeta juaj si klerik?

Ke ba pyetje shumë të vështirë. Mu më duket se kam
le këtu. Unë kam hy pesë vjeç këtu. Më ka marrë një prift
gjerman 5 vjeç deri 7 vjeç. Pa mbush 7 vjeç kam hy në
Kolegjën Françeskane, qysh atëherë jam eduku këtu, nuk
di tjetër.

Megjithë vuajtjet, torturat, persekutimin e gjatë

që keni kaluar, arritët të mbijetonit. Edhe sot
në moshën 82 vjeçare duket se gëzoni shëndet
të mirë?
Nuk e di. Kur jam kenë në burg kam qenë njeriu ma
i smut i burgut, punt e zotit janë punt e zotit. Se kam me
pasë kaq jetë, s’ ma ka marrë mendja as mu e askërkuj.

At, gjatë këtyre viteve a ju ka rastisur të tako-

heni me ish persekutorët tuaj? Çfarë ndjeni për
ta sot?
Jam taku, jam stërtaku, u kam ba mirë aq sa kam pasë
mundsi. Nuk e di a kupton çka don me thanë me dashtë
armikun. Unë nuk nuk kam pasë kurrë urrejtje:
56 Ardian Hoti

Urrejtja me urrejtjen nuk mbaron kurrë,

inati me inatin nuk mbaron kurrë,
dhuna me dhunë nuk mbaron kurrë,
duhet dikush që të falë.

Tashmë kur ka kaluar 15 vjet që është rikthyer

liria e besimit fetar në Shqipëri a mendoni se
gjithçka ka shkuar në vendin e vet?
Jo jo, mendon ti se zgjidhen shpejt?!
Sa ka ndejt komunizmi? Ka ndjet 50 vjet. Ka me u dasht
edhe 50 vjet me u hekë komunizmi.

At Zef Pllumi, a vazhdoni të shkruani?

Vazhdoj me shkru. Jam në përfundim të një veprës
së fillume: “Njerëz fisnikë”, ban fjalë për njato feudalët që
i ka pasë dënu Enver Hoxha. Fisnikëria që kanë pasë ata
në zemër asht kenë e pabesueshme, jam mundu me i vu
në dukje. E kam shkru pjesën e parë, kam pjesën e dytë.
Nuk e di sa ka me kenë interesante, por gjykojnë të tjerët.
Kam të shkrume, por nuk i botoj, kanë me u botu mas de-
kes teme, nuk i botoj se nuk du polemika, nuk ma ka qejfi
tashi. Jam tepër plak me fillu polemikë.
Kam të bame gati për botim “Historia kurrë e shkrume”,
asht e përfundume, asht nji histori e thanun, e trashëgume
jo e shkrume.

BBC në Shqip, Shtator, 2006

At Zef Pllumi, ndërroi jetë më 25 shtator të vitit 2007,

në moshën 83 vjeçare.
 BEP SHIROKA
Aktor i mirënjohur

“Unë edhe në rolet ma dramatike mundohem me e fut të qeshunën.

Unë vij nga një familje, në të cilën është lëvru humori.
Jam i biri i Kolë Shirokës, që ka përgatit e ka ba karnavalet dikur.
Në shtëpinë tonë veç asht qesh.”

Bep Shiroka lindi më 25 shtator të vitit 1933 në qytetin e

Shkodrës. I rritur në një familje me tradita artistike, i ati i
tij Kolë Shiroka ishte organizuesi i karnavaleve në qytetin e
Shkodrës, zgjodhi rrugën e artit duke u diplomuar në Liceun
Artistik “Jordan Misja” në Tiranë. Pas disa vitesh aktivizimi në
trupat amatore në vitin 1960 u bë pjesë e Trupës Profesioniste
të Teatrit “Migjeni”. Gjatë gjysëm shekulli karriere artistike, Bep
Shiroka ka interpretuar, si aktor komik dhe dramatik, rreth
160 role në teatër dhe kinematografi, të cilat e kanë bërë atë
të dashur jo vetëm për publikun shkodran, por edhe për atë
mbarëshqiptar.

***
 Ardian Hoti

Kur ju duhet të flisni për veten, për jetën tuaj

artistike, është diçka që e bëni me qejf apo nos-
talgjia ju shqetëson?
E vshtirë asht me folë për veten aq ma tepër, kur ke
punu në teatër edhe flet për një aktivitet që asht ma shu-
më kolektiv se personal, sepse në fakt s’ke si ban teatër i
vetëm, prandaj unë kam pasë fatin e mirë me e fillu punën
në teatrin “Migjeni”, një teatër me emën shumë të mirë, me
artista tepër të mirë, që në atë kohë, kur unë kam hy me
disa shokë të mi: Paulin Preka, Roza Xhuxha, Rrok Dajçi
etj., ne nuk kishim ba shkollë, por ato u bane edhe kolegët
tonë, partnerët tonë, profesorët tonë edhe prindërit tonë, se
atherë ishim të rinj. Në fakt, në këtë teatër kemi gjetë ngroh-
tësi prindërore, që ka influencu për mirë në punën tonë.

Sa vite bëhen që jeni shkëputur nga teatri?

Unë jam shkëput që në 1998-ën, kam dalë në pension.
Kam ndejt edhe 10 vjet pas moshës së datës së pensionit,
pastaj s’ kishte kuptim ma me ndejt, sepse mosha ban
punën e vet. Sot jam 73 vjeç.

A e ka zbehur mosha pasionin tuaj për aktrimin?

Nëse do ju ofrohej ndonjë rol a do i ktheheshit
interpretimit?
 59

Pa me pasë ndonjë rast edhe mund të kthehem për

ndonjë gja të vogël në teatër, por mendja fillon me harru,
nuk e ka njeriu atë shkathtësinë e duhun. Nuk ka ato ma
të randësishmit, shokët më të cilët ka punuar tanë jetën
pa pasë as ma të voglin mendim të keq për kta ma të rinjtë
që janë sot, por gjithkush kërkon shoktë e vet, miqtë e vet.
Jam njeri që dishroj me ndi mirë për teatrin tem, aty ku
kam kalu një pjesë të madhe të jetës teme mbi 40 vjet.

Si i kujtoni fillimet tuaja me teatrin? Si u bë Beb

Shiroka aktor?
Si çdo fëmijë, në shkollë asht fillu kjo punë si me re-
citime, si me skeçe, pjesë teatrale për fëmijë, e ma vonë në
Shtëpinë e Pionierit, Shtëpinë e Kulturës, por pasioni im
i parë ka qenë piktura, sepse edhe baba jem asht marrë
me atë punë. U rrita mes ngjyrave, penelave, telajove, por
asnjëherë nuk jam nda nga skena. Kam kenë me grupet e
Shtëpisë së Kulturës, kam lujt me regjizorin Andrea Skanjeti,
por që të jetojshe, që të ishte profesioni im kryesor teatri
nuk më kishte shku ndonjëherë nëpër mend. Në teatër ishte
lind nevoja për të rinj. Erdhën, më gjetën si amator i vjetër
në Shtëpinë e Kulturës. Pranova, bana provën e parë, dola
mirë. Në fillim nuk pranova, se punojshe piktor në NTUS
(ndërmarrjen tregtare), por më pas kur hyna, (pak ma vonë
se shokët e tjerë), i thashë vedit të përpiqem me e ba mirë
këtë punë, këtë zanat. Nuk më ka shku keq me ndihmën e
regjizorëve, të shokëve, të punës time.

Cili është roli juaj i parë që keni interpretuar

në skenë?
Roli im i parë i mirëfilltë në studio ka qenë Vel Sokoli,
60 Ardian Hoti

drama “Nora e Kelmendit” e Andrea Skanjetit. Partnere kam

pasë Rozën Xhuxha Anagnosti, pastaj ka ardhë Esat Oktrova
prej studimeve nga Bashkimi Sovjetik dhe filloi punën me
një dramë ruse “Histori korkutase”. Aty kam pasë bashkë
me Tinkën Kurti dhe Lec Bushatin rol kryesor, (ishin tre
role kryesore). Kështu u futa në valle, kur ka sukses me të
parin, kalon te i dyti edhe ec. Esat Oktrova ka ba një punë
të mirë me ne të rinjtë. Na ka dhanë atë që ne në atë kohë
nuk mundshim me ba, na dha shkollën, sekretet e zanatit
na i mësoi me shumë durim, me shumë pasion, me shumë
dashuni. I pat rezultat puna me ne. Unë dhe një grup sho-
kësh të tjerë u patëm cilësu në Festivalin e parë kur shkuam
atje si shpresa, e ardhmja e teatrit “Migjeni”.

Z. Shiroka, thatë se keni filluar interpretimin

me rolin e Vel Sokolit në planin dramatik, po ju
mbaheni mend edhe për interpretimet e spika-
tura në shumë komedi dhe në filma, në planin
e humorit. Si ndodhi ky kalim nga drama tek
humori?
Si pasion, si dëshirë kam pasë dramën, drama më ka
pëlqy shumë, sepse drama ka ma botë, por nuk asht e
thanun se edhe komedia nuk ka botën e vet, ka botë. Ro-
let duhet të luhen sa ma serioz, që të dalin halli i madh që
personazhi ka, në mënyrën ma serioze, që të bahet komik
para të tjerëve. Roli i parë që kam lujt komedi ka qenë te
“Çifti i lumtun”. Vetë “Çifti i lumtun” ka një histori të vogël.
E pat shkru Big Pepa skeç për estradën dhe u lujt në estra-
dë. Rolin e fanatikut në skeç e ka pasë Tano Banushi. Kur
u pa në estradë u pa që ishte i bukur, që kishte brumin e
një komedie. Iu tha Big Pepës, nëse mundej ta zmadhonte,
me e ba ma të madhe, me e ba komedi. Nuk njati një javë
Gjurmë zërash 61

dhe e pruni komedi. Atëherë e pa Ndrek Luca. Ai tha me

e ba film dhe u ba film. Këtu filloi e para, tu pa rezultatin
e komedisë së parë fillun me shkru për trupën tonë. Janë
ba rreth 6-7 komedi, kurse drama kam lujt 120. Ndoshta
këtu, kam kenë ma i pëlqyeshëm për publikun, e kështu
dasht pa dasht Bep Shirokës i mbet emni komik. Edhe unë
çuditem e më merr gazi.

Përveçse në rolin e fanatikut, te “Çifti i lumtur”,

një tjetër rol i spikatur është edhe ai i xhanda-
rit, në “Koncert në vitin ’36”. Si jeni ndjerë në
këto role? Keni ndonjë mbresë të veçantë nga
xhirimet e këtyre filmave?
Saimir Kumbaro më telefonon një natë, për një film që
donte me ba, një tregim i Dhimitër Shuteriqit, që Kiqo Blushi
e kishte ba skenar. “Po ta dërgoj dhe më pëlqen që të jesh
në grup. Zgjidh cilin rol të dush”, - më tha.
E lexova skenarin dhe zgjodha rolin që më pëlqeu. Fil-
min e kemi ba në Libohovë. Ishte Robert Ndrenika, Mirush
62 Ardian Hoti

Kabashi, Gjon Karma dhe kemi ndejt një muaj në Libohovë,

ku kemi xhiru. Jam veshë xhandar ditën e parë atje, ku
kemi fillu xhirimin, (sepse aty kishim hotelin, restorantin,
ushqimin, sheshin e xhirimit, në një vend) dhe i kam heq
rrobat e xhandarit kur kam ikë prej Libohovës. Ma vunë
emnin xhandari i Libohovës. Doli film i mirë, ka pasur suk-
ses jo vetëm këtu, por edhe nëpër festivale.

Sot, kur e shihni interpretimin tuaj gjatë trans-

metimeve të filmave si ju duket? Mendoni se
keni dhënë maksimumin në këto role, apo ka
vend për korrigjime?
Ka vend shumë për korrigjime, sepse kjo është e keq-
ja e filmit, në teatër nuk e sheh vedin, bën një shfaqje të
mirë ose të keqe, lind, rritet dhe vdes një vepër artistike,
kurse në fim ajo çka ke ba mbetet dhe kur e sheh bahesh
kritik i vetvetes dhe nuk mundesh me ba asgja se ajo është
shtampu atje.

Pra, ju njiheni më së shumti në planin e humorit

‘të qeshni dhe të bëni të tjerët të qeshin’. A është
humori një tipar i jetës suaj të përditshme?
Gjurmë zërash 63

Unë edhe në rolet ma dramatike mundohem me fut të

qeshunën. Unë vij nga një familje, që pak a shumë asht
lëvru humori. Jam i biri i Kolë Shirokës, që ka përgatit e ka
ba karnavalet dikur. Në shtëpinë tonë veç asht qesh.

Beb Shiroka, njihet jo vetëm si aktor, por edhe si

skenograf. Keni realizuar skenografinë e disa dra-
mave që janë vënë në skenë nga trupa e teatrit
“Migjeni”. Si erdhi aktivizimi në këtë fushë?
Pasioni im i parë ka qenë piktura, pra pasioni i skenog-
rafisë lidhet me pikturën. Rasti solli që të punoj në teatër.
Ndonjëherë me nevojë, ndonjëherë pa nevojë, ndonjëherë
me konkurs, ndonjëherë me të zgjedhun, regjizorët kër-
koshin skenografi prej meje, sepse pata ba skenografinë e
parë, një skenografi gjigande, shumë të bukur, ishte për
një dramatizim që bani Esat Oktrova, “Zekthi”. Pas saj kam
punu rreth 30 skenografi në teatër. Ishte pasion, thjesht
pasion dhe nuk jam i pendum që jam marrë me atë punë,
më ka dhanë kënaqësi.

Tani në pension, larg skenës dhe shesh xhirime-

ve, si kalon një ditë për ju në Shkodër?
Si kalojnë gjitha ditët e pensionistave. Bahen detyrat
e shtëpisë si pleqtë, pak shamatë me grun, pi një kafe me
shokët, jena nga profesione të ndryshme, mjekë, aktorë,
elektriçistë etj. Mirë është me të aktivizu, me të thirrë për
diçka ndonjëherë.

BBC në Shqip, Nëntor, 2007

Bep Shiroka, ndërroi jetë në Korrik të vitit 2010,

në moshën 76 vjeçare.
 BIK NDOJA
Këngëtar - “Artist i merituar”

“Talenti asht shpirti i kangëtarit/artistit,

nuk ka mundësi me ndejt pa e shfaqë
atë që ndjen në shpirtin e tij.”

Bik Ndoja, lindi në Shkodër më 13 gusht1925. Ai është njëri

nga këngëtarët më të shquar të muzikës popullore e qytetare
shkodrane të gjysmës së dytë të shekullit XX. Në moshën 44
vjeçare iu akordua titulli “Artist i Merituar” për mjeshtërinë në
interpretimin e këngëve popullore, në veçanti jareve shkodra-
ne. Përveç si interpretues, Bik Ndoja është edhe autor i disa
këngëve të ahengut shkodran.

***
 Z. Ndoja, si ndiheni sot kur dëgjoni interpre-
timet tuaja, të cilat janë realizuar para shumë
vitesh?
Sigurisht ndihem mirë, sepse realizova andrrën për t’u
quajt një kangëtar popullor, sidomos për kangën tonë të
bukur shkodrane, të cilën e dashurova qysh në fëmini. Këtë
unë nuk e kuptosha, por e pashë në ftyrat e të tjerve, kur
unë pata fatin me pasë zanin e bukur, me pasë talentin,
dashuninë e madhe për kangën tonë shkodrane dhe pata
fatin me arrit qëllimin tem, që sot quhem kangëtar popullor
shkodran.
66 Ardian Hoti

Kur ka filluar të këndojë Bik Ndoja? Si lindi tek

ju pasioni për këngën?
Rodi jonë. E kena mbiemrin Gjergji, jena tre vëllazën
e një motër, të gjithë të kangës alegro, mes tyne unë u
rrita dhe qysh fëmi fillova me këndu. Fillimisht kishim një
komshije që këndonte kangë popullore në lagjen tonë ‘Rus
i Vogël’. Quhej Pina e Hil Palit. Një mramje, kur baba më
kërkoi të këndoja, sa përfundova kangën e parë, duke fillu
kangën e dytë erdhi Pina të hynte në strofën e dytë. Kështu
më ftoi të këndonim së bashku në ballkonin e saj. Dhe kë-
shtu u krijua një aheng i vogël. Ky mbeti si prezantimi i
parë si fëmi. Duke u rrit filluan të më kërkonin të këndoja
në dasma.

Dhe në ç’moshë ishit ju atëherë?

Mund të isha shtatë-tetë vjeç, kisha repertorin tem me
10 këngë. Për natyrën teme ishin të vështira.

Pra ju ishit fëmi kur filluat të këndonit në dasma!

Si ndiheshit në këto ambiente?
Është interesante. Filloi të dëgjohej emni im. Një ditë
isha duke ecur, kur dëgjova muzikë, u ndala. Po martohej
djali i Kryetarit të Bashkisë, më ftuan të këndoja. E kështu
nisa të këndoja në dasma.

Cilat këngë shkodrane ju kanë tërhequr më shu-

më?
Këndoja kangët ma të vështira pa e ditë se ça janë. Jaret
kanë qenë të cilësume shumë dhe jam mundu me i këndu
që i vogël. Nisa me i ra violinës pa shkollë. Kisha edhe disa
shokë të tjerë dhe bënim qejfe fëminore.
Gjurmë zërash 67

Dhe pas debutimeve të para të moshës fëminore

si vazhdoi aktivizimi juaj më tej si këngëtar?

Erdhi koha për shërbim ushtarak dhe me shku në Ti-

ranë. Fillova me fitu emën si kangëtar. Shkova në Tiranë
dhe në vitin 1945 në punëtori. Krijuam një grup të vogël,
më kërkuan në Radio Tirana. Kam fillu me Paulin Palin,
mjeshtër i kangëve dhe shkova te ai me fletoren e kangë-
ve, i cili asht habit kur ka pa repertorin me 150 kangë. U
prezantova, bana një provë, hyna në emision, mbetën të
kënaqun, ishte emisioni i parë ku merrja pjesë. Kam për-
fitu shumë nga Paulini, zgjerova repertorin tem. Nga 150
këngë u bënë më shumë dhe ma të freskëta. Kur erdha në
Shkodër, më pritën me krahë hap, fillova koncertet, fillova
në Radio Shkodra. Në atë kohë, Shkodra ka pasë shumë
aktivitet.

Keni marrë pjesë në shumë turne e koncerte

jashtë Shqipërisë. Ç’kujtoni nga këto aktivitete?
Si pritej atje jashtë atdheut kënga popullore?

U përgatitëm për të dhënë një koncert në Jugosllavi,

rreth vitit 1948 në Titograd. Pritja ishte shumë e ftohtë,
askush nuk po na priste në hotel, por ne vendosëm të nis-
nim ahengun tonë. Dhe kur përfundum ishin mëse 200
vetë përjashta nga populli që ishin mbledh të na dëgjonin,
e thërrisnin “Bravo Shkodër”. Ato që ishin lajmëru mos me
na prit erdhën menjëherë. Të nesërmen në Podgoricë na
ftun të jepnim koncertin e parë, i cili shkoi shkëlqyeshëm.
Pastaj shkum në Cetinë, jena prit edhe ma bukur, se kishte
ma shumë shqiptarë.
68 Ardian Hoti

Përveçse si interpretues i këngës popullore, ju

z.Ndoja njiheni edhe autor i disa këngëve të
ahengut shkodran. Nga ju vinte frymëzimi për
të krijuar?
Unë jam autodidakt dhe nuk kam kry shkollë për këtë,
por tu u bazu te baballarët tanë që kanë kriju kangë, edhe
shumë të bukura. Talenti asht shpirti i kangëtarit/artistit,
prandaj nuk ka mundësi me ndejt pa e shfaqë atë që ndjen
në shpirtin e tij.

A mund ta kujtojmë ndonjërën prej këtyre kë-

ngëve sot mbase edhe në melodi?
Unë kam ba nji kangë ma tepër familjare, kur isha i
sëmurë, ia dedikova grus teme.
“…Tuj kujtue ato ditë kalume n’gëzim
Sa fort malli më ka shtërngu
bahem zog t’vi fluturim.
Gjurmë zërash 69

O syni zi, për mu je flori

O syni i zi, pa ty s’mund të rri.”

Tani që jeni shkëputur nga skena dhe interpre-

timi me se ju pëlqen të merreni?
Unë mundohem, përpiqem, kam dëshirë, me ia arrit me
shkru për jetën teme dhe kangët që shkrova.

BBC në Shqip, Qershor, 2006

Bik Ndoja, ndërroi jetë në dhjetorin e vitit 2015,

në moshën 90 vjeçare.
 FADIL KRAJA
Shkrimtar, dramaturg - “Mjeshtër i madh”

“Ka raste, që krijohen në skenë, që jo vetëm aktorin,

por edhe autorin e përmallojnë dhe njëherësh e bëjnë krenar,
ndjen edhe ai se është pjesë e këtij suksesi,
është pjesë e kësaj gjallërie, e kësaj dashurie të madhe për artin.”

Fadil Kraja, shkrimtar dhe dramaturg i mirënjohur, lindi më

11 tetor të vitit 1931 në Shkodër. Autor i mbi 50 dramave dhe
komedive të shfaqura në të gjithë teatrot profesioniste të Shqi-
përisë si edhe në Kosovë, Mal i Zi, Maqedoni dhe në diasporë.
Për disa dekada drejtoi degën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe
Artistëve për Shkodrën. Për kontributin e tij në fushën e artit
dhe të kulturës nga Presidenti i Shqipërisë, Rexhep Meidani,
i është akorduar titulli “Mjeshtër i madh”.

***
 Kur ju ftuam për këtë intervistë thatë se e kishit
kohën me shumë kursim pasi po punoni. Çfarë
po shkruani aktualisht?
Çfarë jam duke shkruar? Sapo mbarova një komedi me
temë shoqërore, e dorëzova në teatrin “Migjeni”, kurse tani
jam në dorën e fundit të një romani me temë nga ato që më
pëlqejnë, me temë patetike, për kalvarin e një dukagjinasi,
të cilin kam pasur fatin ta njoh dhe që është vërtet prototip
i gjithë asaj popullsie kaq të vuajtur, me kaq dhimbje dhe
me kaq shpresa për jetën.

Me këtë roman që pritet të dalë në shtyp në sa

arrin numri i veprave të Fadil Krajës?
Janë të larmishme. Unë kam vëllime poetike, vëllime tre-
gimesh, librete operash, kam shumë drama, mbi 40 drama,
romane shqip dhe italisht, të botuara në Itali, të shkruara
direkt në gjuhën italiane. Tani është duke më tërhequr pro-
za, sepse ndoshta është edhe mosha, akumulohen kujtimet,
mendimet dhe njeriu i shfleton herë pas here dhe mundohet
t’i nxijë në letër.

Z. Kraja, si janë fillimet tuaja si shkrimtar, si

dramaturg?
Fillimet: është si puna e jetës së njeriut, rinia është
72 Ardian Hoti

poezi, pastaj fillon proza, edhe unë fillova me poezi dhe

isha në bankat e shkollës kur shkrova vjershat e para.
Botoheshin në atë kohë në një gazetë që dilte për letrarët e
rinj dhe quhej “Letrari i ri”, me drejtor të mirënjohurin Kolë
Jakova. Aty aderuam të gjithë ne të parët dhe pastaj në
moshën 22-23 vjeçare mora pjesë në konkurs me vëllimin
tim të parë “Kënga ime”, që fitoi në atë kohë çmimin e parë.
Ishte për mua një gjë e madhe, sepse paguheshin 40 mijë
lekë, në atë kohë ishin shumë të mëdha dhe m’u duk një
pasuri e tërë. Pastaj vazhduan libra të tjerë poetikë, pra
vazhdoi rinia me disa vëllime poetike, si: “Melodi malësore”,
“Albanisch” etj.

Dhe kur filloi suksesi? Cila është vepra që ju

afirmoi?
Me veprën e parë godita në shenjë, fitova çmimin e
Gjurmë zërash 73

Republikës, kjo më bëri të njohur si poet, në atë kohë isha

mësues fshati, në fshatrat e Shkodrës. Pastaj do të vinte
periudha 1966-’67, kur unë kalova nga poezia në drama-
turgji, dhe siç duket edhe aty qëllova, se pas dramës sime
të parë në 1967-tën “Fisheku në pajë” duket se e gjeta ve-
ten më tepër aty dhe iu kushtova dramaturgjisë. Rrodhën
pastaj dramat e tjera, por është “Fisheku në pajë” që më
ka nxitur, sepse të them të drejtën jo vetëm se u prit mirë
por ndoshta sepse është drama që është shfaqur më tepër
në dramaturgjinë shqipe, mbi 500 herë në teatro, jo vetëm
në territorin shqiptar, por edhe në Kosovë, Mal të Zi deri te
shqiptarët e Amerikës.

Emri Fadil Kraja është i lidhur ngushtë me teat-

rin “Migjeni” të Shkodrës. Dramat më të njohura
që ky teatër ka vënë në skenë përveçse “Fisheku
në pajë” janë edhe “Gjaku i Arbrit”, “Baca i Gje-
tajve”, “Çështja e Blertës” etj. janë krijimet tua-
ja, por që i përkasin viteve më parë. Aktualisht
duket sikur bashkëpunimi juaj me teatrin nuk
po funksionon si duhet! Pse kjo shkëputje?
Janë dy pyetje, bashkëpunimi dhe shkëputja. Bash-
këpunimi i parë ka dhe një rastësi të bukur do të thoja.
Në atë kohë kisha shok pune, koleg në Klubin e Rinisë,
Serafin Fankon dhe morëm dy udhëtime bashkë, ai mori
udhëtimin për në Çekosllovaki për të studiuar për regjizor
ndërsa unë mora rrugën e ushtrisë, shkova ushtar në Vlorë
dhe në Sarandë, por para se të niseshim i bëmë premtim
njëri- tjetrit, që unë të shkruaja dramën e parë dhe drama
e parë që ai do të vinte në skenë (ishte premtim rinor), të
ishte drama ime. Ndodhi pikërisht kështu. Ai u kthye para
kohe nga Çekosllovakia, se u prishën marrëdhëniet mes
74 Ardian Hoti

dy shteteve në atë kohë dhe drama e tij e parë e vënë në

skenë ishte drama ime e parë “Fisheku në pajë”. Pata fatin
e mirë jo vetëm që pata një regjizor si Serafin Fanko, që më
vonë bëri emër, sot e konsideroj (sot për sot) regjizorin më
të mirë që ka vendi ynë. Kisha fatin tjetër të mirë se në atë
kohë, teatri “Migjeni” kishte figura shumë të njohura, shumë
të mirënjohura në shkallë kombëtare, ishin aktore të tilla,
si: e mirënjohura Tinka Kurti, Vitore Nino, Violeta Sekuj,
Antoneta Fishta; aktorë të mirënjohur, si: Ndrekë Prela,
Prengë Lëkunda, Lec Bushati, Paulin Laca, Bep Shiroka,
Ymer Bala që kishin potencë shpirtërore dhe si të thuash
isha i sigurt në suksesin që do kishin.

Kur krijonit një personazh në dramat tuaja, keni

pasur parasysh gjithmonë edhe aktorin që do ta
interpretonte këtë personazh?
Patjetër. Unë e shkrova “Fisheku në pajë” në atë kohë
Gjurmë zërash 75

duke ditur ose duke ëndërru që do ta luante Tinka Kurti.

Bile-bile ka qenë e bukur, sepse kur e lexuan, e pëlqyen.
Menjëherë më ndali Tinka në rrugë e më tha: Cilin rol ke
pa për mu?
Më vonë në dramat e tjera që pasuan unë kisha parasysh
pikërisht këta aktorë që do ta luanin. Te “Gjaku i Arbrit”,
p.sh. kush mund ta luante loken më mirë se Tinka Kurti
dhe unë pikërisht duke parë Tinkën e shkrova këtë. Kush
mund ta luante plakun e urtë më mirë se sa Lec Bushati.
Këto janë raste të mira, ose fat i mirë për mua që i kisha këto
aktorë. Unë punova për ata dhe ata punuan për mua.

Megjithatë z. Kraja a ia keni arritur gjithmonë,

që ta vini personazhin në interpretimin e atij
aktor që keni dëshiruar, apo kjo ka qenë një
përzgjedhje e dikujt tjetër?

Gjithmonë kam pasur një kriter në krijimtarinë time:

pasi e dorëzoja veprën nuk ishte më e imja, ishte e regjizorit
dhe nuk ka regjizor që do t’i dalë keq pjesa. Pra, si të thuash
ia dorëzoja atij dhe ndodhte që nuk e shihte në atë rol që
e jepja. Marrim “Fisheku në pajë”, unë e kisha parasysh
Lec Bushatin, kurse përkundrazi, Serafini ia dha Prengë
Lëkundes dhe e dubloi me Ndrek Prelën. Prengë Lëkunda
luajti 100 shfaqjet e para, pastaj fati i keq, pikërisht duke
luajtur këtë dramë në hidrocentralin e Vaut të Dejës, i ra
atak në zemër dhe vdiq. Më pas rreth 400 shfaqje të tjera i
luajti Ndrek Prela dhe i luajti shumë bukur. Po kështu edhe
në një rast tjetër regjizori nuk ia ka dhënë rolin atij aktori
që unë kisha menduar se do të ishte më i përshtatshëm,
por kjo nuk më ka prishur punë.
76 Ardian Hoti

Do i kthehem sërish pyetjes së mëparshme, ar-

syeja e ndërprerjes së bashkëpunimit në këto
vitet e fundit mes jush dhe teatrit “Migjeni”. A
lidhet kjo pikërisht me mungesën sot të këtyre
aktorëve dhe regjizorëve që ju keni bashkëpu-
nuar fillimisht?
Unë dhe Serafini kemi disa vjet që nuk vëmë më në ske-
në. Jo se nuk kam shkruar drama. Gjatë këtyre 10 vjetëve
më janë vënë në skenë: 3 drama në Kosovë, 3 të tjera në
Mal të Zi, një në Amerikë, dy të tjera janë vënë nga trupat
e teatrit profesionist të Maqedonisë. Jo se s’kam shkruar
por të them të drejtën këtë hemoragji të madhe që e pësoi
i gjithë kombi, e pësoi edhe Shkodra dhe padyshim edhe
teatri. Aktorët më të mirë që kishte ky teatër ikën, ikën në
dy kuptime: vdiqën, u plakën. Vdiqën Prendë Lëkunda,
Adem Kastrati, Paulin Laca, Lec Bushati, që ishin potenca
e kësaj trupe. Disa të tjerë ikën, p.sh. Ymer Bala, një aktor
aq i mirë, sot është në Amerikë, dikush tjetër iku në Itali. Po
në Amerikë iku e famshmja Justina Alija, e cila aq bukur e
luajti rolin kryesor tek drama: “Djem të mbarë” së bashku
me Ymer Balën, pra ikën të dy këto. Pata insistuar: o do ta
luante Justina Alija, rolin kryesor ose e tërhiqja dramën. Po
kështu edhe me “Bacën e Gjetajve”, më kujtohet ne vumë
një kusht që bacën ta luante Ndrek Luca, mirëpo në atë
kohë ishte e zorshme të merrje aktorë nga Tirana. E mo-
rëm dhe shkuam në Kosovë, kur na ftuan dhe ishte diçka
prekëse. Kjo dramë më ka lënë përshtypje të madhe, sepse
shfaqja e tretë kur u dha plasi tërmeti brenda në sallë në
Shkodër dhe u drodh salla që ishte plot, megjithatë aktorët
nuk luajtën nga vendi. Ishte dridhja e tretë mbas dy ditësh
dhe këtë shfaqje e kishin vënë për t’i dhënë zemër popullit.
Nuk luajtën aktorët dhe nuk luajtën as spektatorët. Më
Gjurmë zërash 77

kujtohet njëherë në Preshevë, tek po interpretonte Ndrek

Luca në skenë, një nga spektatorët, një plak si sonambul,
ishte magjepsur, hipi në skenë, dhe qeleshen e vet ia vuri
në kokë atij, e puthi në ballë dhe u ul ngadalë. E gjithë sa-
lla shpërtheu në këmbë. Më pas Ndrek Luca e pati lënë si
porosi, se me atë qeleshe në kokë do të vdes. Dhe kur vdiq
ne e kaluam trupin e tij nëpër rrugët e Tiranës dhe në kokë
kishte qeleshen e malësorit. Ka raste të tilla, që krijohen në
skenë, që jo vetëm aktorin, por edhe autorin e përmallojnë
dhe njëherësh e bëjnë krenar, ndjen edhe ai se është pjesë e
këtij suksesi, është pjesë e kësaj gjallërie, e kësaj dashurie
të madhe për artin.

Z. Kraja, suksesin ju thoni që e keni ndjerë që në

sallë, nga reagimi i publikut gjatë dhe në mbari-
min e shfaqjes, po nga kritika zytare e kohës si
jeni vlerësuar? A ka qenë gjithmonë i njëjtë ky
vlerësim me atë të publikut?
Nga kritika në atë kohë unë hyra në radhët e drama-
turgëve më të njohur, kishte edhe vërejtje e kritika, të cilat
kishin karakter politik, por ndonjëherë ata e tejkalonin
masën. Unë e kam vujtur shumë me Serafinin në dramat
tona, sidomos në provat gjenerale, që ishin gati-gati si një
lloj gjyqi, që kishte dy dënime, ose dënimin me “vdekje” ose
“lirimin” dhe mbaj mend kishte kritika ndër më qesharaket,
p.sh. kur vumë në skenë “Gjaku i Arbrit”, kritika shkonte
deri aty sa të ndryshonin edhe legjendën.

Ndryshe nga Shkodra dhe qytete të tjera, në Ti-

ranë janë shfaqur vitet e fundit kompani teat-
rore. A e shihni këtë një zgidhje të mirë për të
ardhmen e teatrit shqiptar?
78 Ardian Hoti

Jo zgjidhje, është një domosdoshmëri, sepse teatri në

përgjithësi dhe teatri i Shkodrës në veçanti, është gati –gati
në një kolaps. Është 50 vjeç mosha mesatare e aktorëve,
por a ka ndonjë pjesë që nuk ka rol të rinjsh. Ja, në kome-
dinë time që kam gati për ta vënë në skenë, janë një çift të
rinjsh, nuk ka kush t’i luajë. Pra ka mbet në kolaps teatri,
don aktorë të rinj. Është e domosdoshme që këto kompani
teatrore të bëhen.

Z.Kraja, ju falënderoj që ishit sot i pranishëm

në BBC në shqip.
Ju falënderoj edhe unë. Kam dhënë intervista për të
tjerë, por është e para herë që marr pjesë në një intervistë
për BBC-në, për të cilin kam respekt, sepse ka një histori
të gjatë që më lidh me shumë kujtime.

BBC në Shqip, Janar, 2007

 FILE GJELOSHI
Këngëtare

“Sikurse e kena rujt na origjinalitetin, ashtu si na e kena

interpretu kangën pa ndonjë ndryshim, edhe këngëtarët e rinj
duhet me e rujtë, mos me e bastardhu…duhet me këndu sa ma thjesht
por me profesionalizëm për me e përcjellë te ndigjuesi,
te publiku, sa ma origjinale kangën shkodrane.”

File Gjeloshi lindi në Shkodër në vitin 1932. Ajo i përket një

brezi të hershëm të këngëtarëve shkodranë dhe u bë e njohur që
në moshën 15-vjeçare për publikun shkodran. Gjatë karrierës
mbi 30 vjeçare në skenë ajo njihet si interpretuesja e shkëlqyer
e rreth 100 këngëve popullore shkodrane me të cilat shkëlqeu
jo vetëm në skenat shqiptare, por edhe jashtë vendit.

***
 Znj. File, që kur keni filluar të këndoni dhe si
erdhi te ju dëshira për muzikën?
Kam fillu të këndoj që në fmini, kam këndu shpesh në
këtë moshë në shkollë t’murgeshave. Dalja e parë në publik
ka qenë me rastin e ardhjes së Konti Cianos në Shkodër, u
ba një shfaqje, jo krejt e kompletume, në kinema “Rozafat”
dhe aty na thanën me dalë me një kostum kombëtar. Na
kostume kombëtare nuk kishim. Më kujtohet, isha 14 vjeç,
u vesha me kostum kombëtar jo të shkodraneve katolike
por të pjesës myslimane. Patëm shumë duartrokitje sidomos
na që ishim si moshat ma të vogla. Mbas shfaqjes, konti
Cianoja erdhi na takoi aty dhe na dha edhe një dhuratë. Me
të thanë të vërtetën ndjeva një kënaqësi të madhe.

Po dhe mbas këtij aktiviteti si rrodhën punët?

Si u afirmua File Gjeloshi si këngëtare?
Në atë kohë nuk kishte shpesh aktivitete artistike, të
hapuna në publik, po kush kishte dëshirë dhe talent kë-
ndonte nëpër shpija. Kangëtarët që u dijshin se ishin në
atë kohë por edhe kompozitorët shumë të njoftun që kishte
Shkodra, mundoheshin që edhe ne të na nxjerrshin ifije
në pah. Për t’ parën herë në Shkodër unë dhe Bik Ndoja
kena ba dy duete, të kompozume prej dy kompozitorave të
ndryshëm: “Kndon bylbyli poshtë zalli”, e ka ba Paulin Pali
Gjurmë zërash 81

dhe “S’ka ma të bukur se prandverën”, na e ka dhanë Rud

Gurashi prej Tirane na e ka pru dhe ka thanë nuk du me
ma këndu askush vetëm Biku dhe Filja. Me këto kena fitu
bajagi famë, sepse ishin dy kangë të bukra, këto duete ishin
diçka e re dhe u pëlqyen shumë. Kështu kam fillu ahengun
shkodran, tuj vazhdu me jaret: “Për mu paska kenë kismet”,
“Djalë të du, mori të du” edhe shumë e shumë kangë të tjera,
që i këndosha me shumë pasion.

Znj. File, ju gjithmonë keni interpretuar live në

publik. Po këngët që transmetoheshin aso kohe
(1945) në “Radio Shkodra” ishin interpretime të
drejtpërdrejta apo edhe me incizim?
Kur u kriju “Radio Shkodra”, Bik Ndoja më tha se në
“Radio Shkodra” lypin një femën për me këndu. Biku më
tha: Kam mendu për ty File që të vish me e provu zanin në
“Radio Shkodra”. Shkova me u provu në Radio, më pëlqynen
zanin dhe kështu fillova me këndu edhe në “Radio Shkodra”.
Në atë kohë në radio nuk kishte shumë aparatura e kangët
tona u transmetoshin me nji altoparlant në Pjacë. Kam kë-
ndu direkt në mikrofon. Na këndoshim direkt edhe në orën
82 Ardian Hoti

5 të nadjes. Treçerek ore me këndu, një herë Biku një herë

unë. M’i kanë mësu shumë kangë të ahengut shkodran disa
prej emnave të njohun të këtij ahengu, si: Kolë Vjerdha, Kolë
Gurashi etj., që m’ftoshin edhe në shpia për me msu kangën
shkodrane. E kishe me shumë pasion dhe jam mundu mos
me ja ndryshu asnjë pikë, asnjë presje, mos me ia humbë
asgja nga origjinalja e këtyne kangëve.
…fragment nga kënga “…”.

Përveçse në Shkodër, ju znj. File keni marrë pjesë

edhe në shumë koncerte të zhvilluara në qytete
të tjera të Shqipërisë. Si është pritur interpretimi
juaj nga publiku joshkodran?
Kena shku në shumë qytete të tjera për me këndu dhe
kanga shkodrane asht pëlqy shumë gjithkund. Kujtoj kur
për herë të parë në kryeqytet në Tiranë asht dhanë një
koncert vokal-instrumental ku u interpretunen edhe kangë
popullore shkodrane. Di të tham që kur asht ba ai koncert
në Teatrin Popullor, publiku ka ndejt 10 minuta në kambë
tuj duartrokitë kangët tona. Kena ndejt nji javë tu dhanë
koncert në Tiranë e mandej kena shku me këndu edhe në
disa qytete të tjera deri n’Sarandë, e gjithkund jena pritë
shumë mirë.

Znj. File nga këto koncerte apo aktivetete të

ndryshme ku ju keni këndu, a ruani ndonjë kuj-
tim të veçantë qoftë me kolegë apo me admi-
ruesit tuaj?
Kam shumë kujtime, unë jam mundu me i ndejt disa
gjanave shumë korrekte dhe nuk e kam ndi vedin të fyme,
kur një pjesëtar i orkestrës teme apo ndonjë kangëtar me
Gjurmë zërash 83

bante vrejtje për veshjen ose më sugjeronte një veshje tjetër.

Më ka qëllu njëherë që isha e veshun me kostumin kom-
bëtar dhe më kishin vu shumë zbukurime edhe në ftyrë sa
nuk mu dukte kurrgja veç sytë, goja edhe hunda. Kto ishin
tiparet që m’njifshin. Veshja ishte shumë e përsosur, mirë-
po publiku kur dola filloi me qeshë, se nuk e kishte pa atë
lloj zbukurimi, ata dinin si me u veshë një gru shkodrane.
Mbas qeshjes së publikut unë fillova kangën. I thashë vedit:
Jepi File, që ta humbish këtë gaz dhe fillova me këndu. Masi
këndova publiku duartrokiti gjatë por unë nuk i delshe ma
publikut. Unë bana përshëndetjen dhe nuk dojsha me dalë
ma, por publiku vazhdoi me duartrokitje. Në fund dola për-
shëndeta e thashë: “Nji File ka ba nana, dy nuk ka, prandaj
faleminders prej jush”.
Përshëndeta edhe një herë publikun.

Kënga popullore tashmë ka evoluar, jo vetëm në

krijimtari, por edhe në interpretim. Ju si i vle-
rësoni këngët popullore, që interpretohen sot?
Sa janë ruajtur vlerat e asaj kohe?
Çuditem, sot ndigjoj disa kangë, që i kena këndu na
dikur e që tashti kanë marrë një tekst tjetër për tjetër, e
për ktë më dhimet ajo kangë, se gjithmonë asht thanë, që
kangës mos ia ndrysho tekstin as melodinë, lene ashtu si
e ka shkru kompozitori, se ja humb vlerën. Sot janë shumë
të rinj, që e kanë qejf me e këndu kangën popullore, por
kur kanë qejf me e këndu nuk duhet me e bastardhu. Te
shumë kangë popullore që i këndojnë sot melodia nuk asht
kërkund, fjalët nuk janë kërkund, veshja po ashtu... Unë
sot shoh e habitun si dalin në skenë, si i lejojnë me dalë, me
bluza të rame, me skulatura të hapuna… Na nuk kena dalë
84 Ardian Hoti

kurrë kështu në skenë, kena dalë të veshuna krejt thjesht.

Na edhe lëvizjet i kena pasë shumë të kufizume sikur me
dashtë me ndi një muhabet e tuj i lujtë pak duart. Në këtë
mënyrë kena ndejt në skenë.

Pra, ju thoni se vëmendja ka qenë e përqendruar

më tepër te vlerat e këngës, jo aq shumë te para-
qitja e këngëtarit në skenë?
Vetëm vlerën e kangës, kjo ka kenë kryesorja për ne. Unë
nuk kam dashtë me dalë aty për me i ba vedit një makiazh,
një zbukurim, unë kam dalë për me kallzu kangën teme,
atë që di për ta interpretu sa ma thjesht, sa ma bukur, tu
mos e ndërliku, tu mos ia humb vlerat asaj kange. Kjo ka
kenë kryesorja e kangës teme. Nuk kam dalë që të shtoj
fjalë, asnjë njeri që ka kompozu kangët e veta nuk më ka
thanë: pse File në këtë kangë që këndove nuk ma the këtë
fjalë po the këtë tjetrën, këtë nuk e kam ba kurrë.
Gjurmë zërash 85

Tuj përfitu prej rastit, sot në këtë intervistë do të kisha

me thanë edhe një këshillë për kangtarët e rinj: Sikurse
e kena rujt na origjinalitetin, ashtu si na e kena interpretu
kangën pa ndonjë ndryshim, edhe këngëtarët e rinj duhet
me e rujtë, mos me e bastardhu, të jenë ma korrekt te vesh-
ja. Kanga popullore don sa ma thjeshtësi, vetë kanga asht e
thjeshtë, asht për popull, prandaj duhet me e këndu sa ma
thjesht, por me profesionalizëm për me e përcjellë te ndigjuesi,
te publiku, sa ma origjinale kangën shkodrane”.

BBC në Shqip, Prill, 2006

File Gjeloshi, ndërroi jetë në qershor të vitit 2017,

në moshën 85 vjeçare.
 FILIP GURAZIU
Kryetari i Parë i Bashkisë, Shkodër
“Mjeshtër Sporti”, Ish-basketbollist

“Të gjithë të rinjtë duhen të edukohen me sportin,

pavarësisht bëhen sportista apo nuk bëhen sportista.
Sporti të krijon edukim, të jetosh në grup, të jetosh në shoqëri.”

Filip Guraziu ka lindur më 18 qershor të vitit 1943 në Tiranë.

“Mjeshtër sporti” që në moshën 18 vjeçare, ish-basketbollist i
mirënjohur i viteve ’60, me ekipet e “Vllaznisë”, “17 Nëntorit”
dhe Kombëtares Shqiptare të basketbollit në ato vite.

Filip Guraziu do të mbahet mend edhe si ish-Kryetari i Parë i

Bashkisë së Shkodrës në vitet e pas monizmit.

***
 Z. Guraziu, ju prezantova fillimisht si ish-
basketbollisti i mirënjohur, por edhe si ish-
Kryetari i parë i Bashkisë së Shkodrës në vitet
e pluralizmit? Për cilën nga këto dy periudha
dëshironi të flasim fillimisht?
Unë mendoj se duhet të flasim për basketbollin filli-
misht, se ndoshta edhe fakti që unë isha një basketbollist i
njohur me emën më ndihmoi shumë që të jem edhe të fitoj
edhe për Kryetar Bashkie, janë të lidhuna bashkë. Të flasim
njëherë për basketbollin.

Si e kujtoni këtë periudhë të angazhimit tuaj

në sport? Si erdhi pasioni për basketbollin tek
ju?
Duket ka të bajë edhe trashëgimia, se në familjen time
gjithmonë asht bisedu për gjyshin, i cili që në kohë të vjetra
këtu në Shkodër ishte kalorës shumë i mirë edhe kishte
fitu disa gara hipizmi, që ishte tradicionale në Shkodër me
distancën nga Katedralja deri te Kisha e Zojës. Kjo ishte ndër
aktivitetet e festës, kur u festote festa e Zojës së Shkodrës.
Baba me aftësi atletike shumë të mira, ishte atlet i kategorisë
së lartë, kampion i universiteteve italiane në vrapim 100
m dhe një hapsh, bile në kërcim së gjati njëhapsh kishte
një rezultat në moshën 19 vjeçare që deri vonë ishte rekord
88 Ardian Hoti

edhe për Shqipërinë megjithëse ky ishte i arritur në vitin

1925, pra ishte 6 e 60 së gjati, një shifër shumë e lartë për
atë kohë. Baba qysh të vogël më ka çu me pa sport, me pa
atletikë, me pa stadiume, me pa sporte duket nga kjo mu
më hyni në qejf sporti dhe kështu filloi kjo dëshirë e imja,
një pasion i madh për sportin, që lidhet edhe me rininë.

Dhe ju u shquat për një kohë gati 10 vjeçare

në basketboll jo vetëm me Vllazninë, por edhe
me ekipin kombëtar. Çfarë veçoni në këtë pe-
riudhë?
Fillimisht e nisa në Shkodër, te këndi “Spartak” me të
rinjtë e Spartakut, me të ndjerin Sandër Laca, që na dha
mësimet e para dhe menjëherë kalova në Tiranë, shkova të
jetoja te axha, ishte në gjendje më të mirë ekonomike dhe
kalova gjimnazin në Tiranë. Aty në Tiranë u aktivizova me
të rinjtë e “17 Nëntorit” dhe eksperiencën që unë kisha në
Shkodër ia kalova atyne. Unë isha ma i përparum në atë
kohë se ato dhe gradualisht ne u shqum aty, u bëmë një
grup, të cilët u bënë edhe me emër, të njoftun shumë gjatë
edhe ma mbrapa: Vaso Shaka, Bujar Shehu, Kosta Papa,
ishin të gjithë që u bënë edhe kampionë dhe anëtarë të
ekipit Kombëtar. Kështu filloi aktiviteti në Tiranë dhe unë
luajta me “17 Nëntorin”. Ma vonë kur u caktova me punë
në Shkodër, luajta edhe me Vllazninë e Shkodrës dhe patëm
rezultate të larta. Mendoj se ishte kënaqësi e madhe për mu
në atë kohë që 18 vjeç isha “Mjeshtër Sporti”, 18 vjeç isha
anëtar i ekipit kombëtar. Jam 5 herë kampion kombëtar,
kam fitu 15 kupa republike, anëtar i ekipit kombëtar, mje-
shtër sporti, kam lujt në pesëshe në kohën e Ballkaniadës
që ishte përfaqësuesja shqiptare e kështu me radhë.
Gjurmë zërash 89

Cilat kanë qenë ato ndeshjet që ju kanë lënë më

shumë mbresa?
Jeta e sportit asht një jetë shumë e bukur dhe interesan-
te. Nuk asht problemi që vetëm kalitesh fizikisht, por sporti
të krijon edukim të jetosh në grup, të jetosh në shoqëri, të
respektosh shokun, të dish kur shokun ta kesh në vësh-
tirësi ta ndihmosh jo vetëm në lojë por edhe jashtë loje.
Këto janë veçoritë e mëdha të edukimit sportiv. Them që të
gjithë të rinjtë duhen të edukohen me sportin, pavarësisht
bëhen sportista apo nuk bëhen sportista, mandej emocionet
janë të mëdha. Më kujtohet në vitin 1961 punë sekonda
loje (unë kam lujt shumë mirë nga distanca) realizova disa
kosha nga distanca dhe i dhashë fitoren “17 Nëntorit” dhe
u shpall kampion. Në vitin 1961 kampion. Isha vetëm 18
vjeç! Më ka lanë mbresa shumë një ndeshje kur ekipi ynë
kombëtar bëri me Kubën. Kishte ardhë skuadra përfaqë-
suese e universiteteve të Kubës, që një vit më parë në vitin
1962, kishin zanë vendin e dytë në Universiadën Botërore
në Brazil. Të parët kishin qenë jugosllavët, të dytët këta,
por ishin një skuadër shumë serioze dhe me kualitet, sepse
basketbollin ata e kanë shumë të zhvilluar. Fakti që ne luaj-
tëm dhe fituam, dhe në atë ndeshje unë isha heroi i fushës,
me atë detyrë që kisha, organizator loje të realizoj 28 pikë
ishte shumë e madhe. Kjo ishte një kënaqësi e jashtëzakon-
shme, sepse i dhurova një fitore vendit tem, kontribouam
për ngjyrat e flamurit. Në këto aktivitete ndërkombëtare ke
gjithmonë atë sensin e nacionalizmit, me mbrojt ngjyrat,
me nderu vendin tënd etj. Një gja shumë e çuditshme pat
ndodhë këtu në Shkodër, në vitin 1965, te këndi “Spartak”.
Ne konkuronim për vendin e parë me “17 Nëntorin”. Isha
me Shkodrën dhe nuk po na shkonte loja mirë. “17 Nën-
tori” ishte pesë pikë para, donte edhe dy minuta lojë dhe
90 Ardian Hoti

populli u largu nga këndi “Spartak”, sepse e menduan të

humbun atë lojë, por ai besimi në fitore shpeshherë krijon
situata shumë interesante. Unë arrita brenda një minuti
të shënoj tre kosha dhe t’i jap fitoren Vllaznisë. Dhe ato që
kishin mbet në stadium filluan me bërtitë dhe nga jashtë
vinin njerëzit duke pyetur: çfarë ndodhi?
- Fituam.
- Si është e mundun?
Këto janë gjana që të mbesin në kujtesë. Një moment
tjetër që më ka mbet në kujtesë ishte Ballkaniada, kur ne
u ndeshëm me jugosllavët. Jugosllavët ishin një nga ekipet
më të mirë në botë, por përveç kësaj një nga detyrat tona
të caktume “nga partia e asaj kohe” ishte që ne sidomos
me jugosllavët do të sakrifikoshim çdo gjë për me dalë me
dinjitet. Fati po na ndihmonte, kishin mbet dy minuta lojë,
rezultati ishte 60/60, kjo ishte diçka krejt e veçantë. Ka
mbet në histori kjo ndeshje, një tifozllek i jashtëzakonshëm.
Në këtë moment unë kisha shansin t’i jepja fitoren skuadrës,
62/60, por për fatkeqësinë time personale (sepse do të isha
ba një person i indinjum me atë fitore) topi çuditërisht doli
jashtë, u soll tre-katër herë dhe doli jashtë. Kjo më ka mbet
në sensin negativ, por asht një gja që nuk e harroj kurrë.

Z.Guraziu, ju i përkisni një familje që u perse-

kutua dhe u përndoq gjatë regjimit komunist.
Sa e vështirë ka qenë për ju kjo periudhë dhe si
ndikoi në ecurinë tuaj në sport?
Fati i familjes sime ishte fati i gjithë atyre familjeve, të
cilat do ta pësoshin nga komunizmi. Në familjen time, (unë
e kam shkru edhe në një libër që po botoj), në rangun ma të
lartë, nuk kemi njerëz që kanë bashkëpunu me okupatorin,
Gjurmë zërash 91

as s’kemi njeri që ka veshë këmishë të zezë me fashizmin,

as me nazizmin. Ishin intelektualë që punojshin në detyra
të caktume, mësuesa e kështu me radhë, pra ne nuk kemi
pasë asnjë sherr me okupatorin, megjithatë sherri ishte me
Enver Hoxhën, sepse këto njerëz ishin të diplomuar jashtë
shteti, kishin pru një frymë perëndimore në Shqipëri, e cila
binte në kundërshtim të hapur me dogmat antihumane të
komunizmit dhe në këtë rrugë ata u persekutuan me një
mënyrë krejtësisht të pakuptimtë. Baba, që ishte deri në
atë kohë një funksionar i lartë në Ministrinë e Industri-
minierave, se ishte financier u arrestu dhe brenda 6 ditëve
iu komuniku pushkatimi, pa kuptu pse, pa gjygj. Ne pastaj
u internuam etj., etj. Kanë kalu shumë vite dhe u desh
që të vinte viti 1991/’92, që plenumi i Gjykatës së Lartë,
(në kohën e Ramiz Alisë) të deklarojë se ato njerëz paskan
qenë të pafajshëm. Unë personalisht kam arrit që edhe në
periudhën e komunizmit falë aftësive të mia të sportit dhe
të shkollës (kam mbaru gjimnazin në Tiranë shkëlqyeshëm)
të kem të drejtën të vazhdoj universitetin në vitin 1960, por
të mos harrojmë se 60-ta ishte momenti ma liberal i gjithë
luftës së klasave në Shqipëri, sepse ishte Hrushovi, i cili
kishte dënu kultin e individit, pra kjo zbutje e klasave me
aftësitë e mia sportive dhe me intelektin tim arsimor më
ndihmun që të bëj shkollën edhe ky ishte shans i madh i
imi se pas shkolle unë punova si mësues. Megjithëse vetë
Shkodra më tërhoqi, kaloi pak kohë dhe për dënim politik
më hoqën nga basketbolli. Kaluan pak kohë të tjera më
çun mësues në zona të thella të Dukagjinit. Mandej falë
ndërhyrjes së Bilal Parrucës (ishte Kryetar i Komitetit në
atë kohë) unë u ktheva përsëri. Fillova arsimin. Pas 5 vjet
arsim më hoqën edhe nga arsimi. Vazhdova si arbitër, më
hoqën edhe nga arbitrimi. Pra, edhe unë kam pasë privime
92 Ardian Hoti

nga lufta e klasave, por natyrisht jo ashtu të rëndë, se për

fat nuk kam hy në burg.

Duket se këto persekutime mbaruan me luftën

e klasave në fillim të viteve ’90 kur edhe u lejua
pluralizmi, pikërisht në atë kohë ju u zgjodhët
Kryetari i parë i Bashkisë së Shkodrës për pe-
riudhën e pasmonizmit. Si qenë ato katër vite
të drejtimit të Shkodrës dhe ç’përvojë ishte për
ju?
Shembja e diktaturës dhe ardhja e demokracisë ishte një
moment shumë emocional për gjithë shqiptarët përgjithë-
sisht, edhe për mu natyrisht. Unë personalisht dhe shumë
shokë të mi e fillum punën me një idealizëm të madh, i cili na
jepte entuziazëm, megjithëse detyra ishte shumë e vështirë,
sepse në radhë të parë ne nuk kishim asnjë lloj eksperience
se çfarë do të thotë ‘Institucioni i Bashkisë’, një institucion
i zgjedhur nga populli, me një këshill të zgjedhur.
Për rrethanat e mia të këqija në Shkodër, meqë shkod-
ranët janë shumë të zotë dhe dogjën Komitetin e Partisë
krejt (që në fund të fundit ishte prona jonë), ne mbetëm pa
zyra. Vetë situata tranzitore na krijonte vështirësi të jashtë-
zakonshme, si: një papunësi të madhe, një rrënim i madh i
fabrikave, financat ishin zero, taksat e Bashkisë ishin zero,
megjithatë entuziazmi ishte i madh, dëshira ishte e madhe
dhe ne bëmë mjaft reforma. Ndër më të bukurat ishte kthimi
i dyqaneve pronarëve privat.

Një nga momentet që Shkodra u vu në qendër të

vëmendjes edhe ndërkombëtare ka qenë vizita
e Papa Gjon Pali i dytë këtu në Shkodër. Unë
Gjurmë zërash 93

isha në fillimet e gazetarisë në atë kohë, por e

kujtoj mjaft mirë që ju ishit shumë i angazhuar
dhe shumë i emocionuar nga kjo vizitë. Ju si e
kujtoni këtë moment?
Ju keni kap një moment shumë të rëndësishëm, Shkod-
ra për rrethanat e veta u bë e famshme në gjithë botën edhe
do të mbesin në histori ardhja e Papës. Është i pari Papë që
shkel tokën arbnore, tokën ilire. Ne kemi dhënë Papë nga
këtu, por jo që ka ardhë Papë këtu në Shqipëri. U entuziaz-
muam shumë dhe patëm përgëzime edhe nga qeveria. Ajo
që kujtoj unë është përgëzimi që vetë Papa Gjon Pali i dytë
para hypjes në helikopter më tha: “Të falënderoj Kryetar i
Bashkisë Shkodër për pritjen shumë miqësore që na krijuat
në qytetin tuaj”. Këto ishin fjalët më të bukura që unë nuk i
harroj. Patëm një sukses të madh, por ky sukses nuk ishte
i imi si Kryetar i Bashkisë, nuk ishte i Bashkisë, por ishte
i popullit të Shkodrës, sepse vlerat e popullit të Shkodrës
atë ditë spikatën në mënyrë të jashtëzakonshme. Këtu nuk
kishte përçarje fetare, këtu nuk pyetej: Kush asht Papa? A
asht i katolikëve a i myslimanëve, apo i ortodoksëve? Këtu
ishte një figurë e madhe e nivelit botëror që nderonte qyte-
tin dhe të gjithë qytetarët si me një impuls të brendshëm
treguan një rregull të madh. Kjo ishte meritë e qytetarëve.

BBC në Shqip, Nëntor, 2007

 FLORINDA GJERGJI (FISHTA)
Këngëtare - “Artiste e Merituar”

“Çifti Gjergji, kështu na thërret populli,

i gjithë populli i Shkodrës. Çifti Gjergji mos vdekshi kurrë!
Na ndalshin në rrugë, mos mbarofshi kurrë, këndofshi gjithmonë!
Por, nuk do këndojshim gjithmonë…..”

Florinda Gjergji, lindi në vitin1928, në Shkodër. Që në moshë

të re u bë e njohur për publikun në Shkodër falë zërit dhe pa-
sionit të saj për këngën. Aktualisht, Florinda Gjergji, njihet si
interpretuesja e shkëlqyer e shumë këngëve popullore shkod-
rane. Megjithëse sot në moshën 70-vjeçare Florinda Gjergji
nuk iu nda skenës deri para dy vitesh edhe si shprehet vetë
ishte kjo një ndarje e detyruar pas vdekjes së bashkëshortit
dhe partnerit të saj në skenë Ndrek Gjergjit. Duetet me bash-
këshortin për Florindën janë pjesa më e rëndësishme e jetës
së saj artistike.

***
 Si nisi rruga drejt artit dhe pasioni për kë-
ngën?
Unë kam lind me kangën përnjëherë: kur ka lind Flo-
rinda ka lind edhe kanga, se unë kam kenë e vogël shumë
kur shkojsha në kishë, kështu ka qenë atëherë se s’ kishim
ku me shku edhe na merrshin salezianet me vedi, por kam
pasë një fat, që rrallë kush e ka pasë. Në atë kohë isha nja
10 vjeçe kur në kishë erdhi një pianist i famshëm italian
Mario Etorre. Më dëgjon dhe më thotë: paske za të bukur,
hajde njëherë pikolina. Shkova e ndrojtun, por shëndet
unë nuk kam pasë hiç, se ka delte ai za nuk e di, si micë
e vogël kam kenë. Më dëgjon: hape gojën, merr frymë, me
diafragmë, më vente dorën në stomak me pa a punonte
diafragma. Mu më punonte diafragma natyralisht, kjo ishte
një fitore e madhe për mu, m’ ka ba me këndu. Unë s’ kam
ditë fort kangë, zanin e kam lirik prej natyre, këndoj edhe
operistike, edhe popullore, por lirike jam. Më thotë: do të
fillosh me këndu për së mbari, më ven detyrimisht me kë-
ndu pjesë të mëdha, serenatat e Shubertit.
Për me këndu në kishë u donte me ditë edhe Ave Marinë
e Shubertit dhe Ave Marinë e Gunoit. Këta ishin dy perlat
ma të zorshme dhe ma të bukura. Po nuk i dite këta, më
thonte nuk bahesh këngëtare kurrë. U mundova shumë,
aq u lodha me ato nota, me atë vibrato të tmerrshëm që
kisha unë. I kapsha notat bukur, kaq me fat të madh kam
96 Ardian Hoti

qenë unë. Më kanë ndi gjithfarë njerëzish, por kur ka ardhë

Geraldina në kishë dhe ka kthy kryet me pa, ça asht ky
fëmi hyjnor që këndon Ave Marinë e Shubertit, kjo ka qenë
kënaqësia ma e madhe, një mbretneshë me kthy kokën e
mu kjo s’më hiqet asnjëherë nga mendja.

Si vazhdoi më pas? Si lindi dashuria për këngën

popullore shkodrane?
Unë kisha kojshie në mëhallën time Marie Krajën, ajo
ishte nuse aty te ne. E kisha fill mas murit. Kur kam ndi
Marie Krajën tu këndu kangën popullore n’at mënyrën e
saj, unë jam mahnit. Edhe unë shkojshe e rrijshe nën pen-
xhere të saj me sahata të tanë edhe tanë jetën teme kam ba
ashtu si bante Maria. Kam fillu me kangën ma të thjeshtë,
me kangën ma të vogël popullore shkodrane e vjetër, të
profesor Ramadan Sokolit “Turtullesha”.
Profesor Ramadani, dritë pastë më thonte: e ke godit
shumë kangën.
- Jo, profesor njishtu e ke ba.
- Jo e ke godit, e ke ba shumë mirë kangën, i ke dhanë
një timbër shumë të bukur. Këto nuancat që i ban natyr-
shëm dalin bukur, këta janë lulet e kangës.

Znj. Florinda, ju keni interpretuar edhe në ope-

rën e parë shqiptare “Mrika”. Çfarë kujtoni nga
ky eveniment?
Kujtoj gjana të bukura, kujtoj që Prenk Jakova i madh
ka pasë besim që unë me lujt operën “Mrika”.
Kanë ba shumë Mrika në atë kohë, por një ndër ato
kam qenë edhe unë, arien e kisha pak të vështirë, e kisha
Gjurmë zërash 97

me nota të plota, me nota të gjata, me kalime të mëdha.

Abdulla Kalaci, më thote: a kena kërçik me e ba na Dushi
(se Dushi më kanë thirrë mu ata), a kena kërçik na dushi
me e mbaru? Do ta mbarojmë se s’bën, i thashë.
Ato ditë nuk harrohen, ato prova nuk harrohen, re-
volucion i diletantëve, s’ ishim asnjë profesionistë, ishim
tanë diletantë e me ba nji opera me diletantë nuk asht gja
e vogël.

Sot miq dhe kolegë thonë se ju vazhdoni të ruani

një potencë zëri ashtu si edhe shumë vite më
parë. Po pasioni për kangën a ka mbetur i një-
llojtë?
Ka mbet, vetëm se po më duket se nuk e kam ma atë
vullnetin e mëparshëm, jo pse nuk du, se jam rritë me
kangën, jam rritë me muzikën kam fluturu me të, por për
disa arsy të randa shumë, unë jam detyru me e lanë. Me-
gjithëse kam fillu me i thanë shoqnisë se do vi nganjëherë
t’ju shoh. Kam dy vjet që s’ kam shku në teatrin “Migjeni”,
te tempulli im i madh. Kam kujtime shumë të bukura. Një
98 Ardian Hoti

vajzë e vogël 17 vjeçare të hipi në atë skenë edhe mos ta

lshojë asnjëherë.

Ju pak më parë thatë se u detyruat të shkëputeni

nga skena dhe unë them që arsyeja qëndron tek
humbja e bashkëshortit tuaj, ndarja nga jeta e
z. Ndrek Gjergji, i cili përveç se bashkëshort ka
qenë edhe partneri juaj në skenë. Dueti i fam-
shëm Gjergji vazhdon të kujtohet me shumë
nostalgji nga artdashësit shkodranë.
Çifti Gjergji, kështu na thërret populli, i gjithë populli i
Shkodrës. Çifti Gjergji mos vdekshi kurrë! Na ndalshin në
rrugë, mos mbarofshi kurrë, këndofshi gjithmonë! Por, nuk
do këndofshim gjithmonë.
I shkreti Ndrekë, thonte: ne do ta bajmë një varr të
bukur piedestal.
-Pse Ndrek?
-Nuk do të shkojmë te vorret e vjetra katolike, aty ku
kena familjet, por te vorret e reja, se çifti Gjergji asht i të
gjithëve, prandaj jena të tanëve, prandaj s’ka dallime.
Gjurmë zërash 99

Si u njohët me Ndrekën? A ishte kënga ajo, që ju

lidhi me bashkëshortin tuaj apo duetet erdhën
pas njohjes?
Me dashurinë që kishim, me dashuri lindi kanga, pastaj
erdhën duetet, mandej u forcuan duetet, mandej punun
njerëzit për zanet tona të fuqishme. Ndreka ka qenë një
tenor i fuqishëm, ai nuk harrohet, ai ka qenë tenori më i
madh i Shkodrës, ka shku në harmoni shumë me zanin tem
soprano, komunikojshim mirë bashkë, jo vetëm se na lidhte
intimiteti jonë familjar, por na lidhte edhe kanga edhe zani
(që përputheshin këto dy zana të bukur).
Ne na lidhi nji diçka shumë e vogël, Prenk Jakova, kom-
pozitori jonë i madh. Pat ba nji veprim të vogël muzikor, i
thoshin “Gruni i ri”. Aty u njoftëm mandej, Ndreka erdhi
nga ushtria me pushime, nuk e njifsha si tenor. Masandej
rresht kanë ardhë gjanat e mëdhaja, njiherë kangët e vogla,
mbasandej kangët e mëdhaja, me duetet, na kena qenë një
duet shumë simpatik (jo se po flas për vedi), por dueti jonë
ka qenë shumë i kombinum dhe na lojshim në skenë, na
lojshim me kangën. Ngjanjëherë, Ndreka ngatërronte fja-
lët, e ngatërronte ndonjë strofë me tjetrën edhe ma bante
me dorë, hajt kaloji, kaloji. Mos harro ritmin thonte, ai ka
randsi. Ka pasë raste kur na e jepshin kangën nade dhe eja
e këndoje në mbramje, po kishim frikë. Po kurrë nuk kam
thanë që nuk e baj.

Znj. Florinda, interpretuese e sa këngëve jeni

ju?
E kangve? Me thanë 500 janë pak, me thanë 600 ndosh-
ta avitem. Nji ky libër që kam në dorë kaq i vjetër asht zver-
dhu nga koha: Florinda Gjergji, Ndrek Gjergji. Këtu tashti
me 21. 59 e ka vu Ndreka këtë datë se ka kenë e shënume
100 Ardian Hoti

për të, se kjo ka kenë dita e martesës sonë, dita e pranverës

dhe dita e martesës.

Si kalon një ditë për Florinda Gjergjin këtu në

Shkodër?
Sot për sot kalon nji zero, më duket se kam mbaru me
të tana, vetëm më mban nji shpresë, që të bahem me shë-
ndet ma mirë dhe do të shkoj prap në teatër, jo me këndu,
por me shku në turne me to, me ndejt me atë kolektiv të
mrekullueshëm, me ndejt me Zylin e me Bikun e me tanë
shokët, që nuk mund t’i harroj kurrë.

A mendoni se do t’i rezistoni kërkesës për të

dalë përsëri në skenë?
Jo, me dalë në skenë me superpozim po, se tashti e
kanë kollaj, na kena shpirt e mund të ndijmë, tashti kam
kasetën e bame me kangët e mia, tashti këndoj Margjelon
gjithë ditën e natën, se këndon Florinda kur ka qenë 40 vjeç
jo sot. Edhe sot e kisha këndu, po s’kam shpirt ma.

Duke ju falënderuar për intervistën, ju me cilën

këngë dëshironi ta përfundojmë këtë intervistë?
Unë kam qejf me këngën: “Jepma mollën që ke n’dorë”
me Ndrekën bashkë.
…Fragment nga kënga “Jepma mollën që ke n’dorë”

BBC në Shqip, Gusht, 2006

Florinda Gjergji, ndërroi jetë në qershor të vitit 2010,

në moshën 82 vjeçare.
 GËZIM KRUJA
Humorist - “Artist i Merituar”

“Tanë jetën kam kenë regjizor i vetvetes.

Nuk ka pasuni ma të madhe se me të dashtë populli.”

Gëzim Kruja lindi në Shkodër në vitin 1939. Gjatë 45 viteve

në skenë ka marrë pjesë në rreth 2500 shfaqje estrade, ku
përveçse si humorist, ka spikatur edhe si akrobat, xhongler,
imitues, ekuilibrues, kloun cirku, zbutës kafshësh.

Gëzim Kruja njihet jo vetëm si interpretues por edhe si krijues,

si autor i dhjetra komedive, qindra pjesëve të shkurtra humoris-
tike si dhe i një libri në po këtë gjini i botuar kohët e fundit.

***
 Gëzim Kruja, këto vitet e fundit, po ju shohim
shumë rrallë në skenë? A është kjo një tërheqje
nga humori apo ju humorin nuk e bëni vetëm
në skenë?
Keni shumë të drejtë, se këtu janë ba disa grupe humori,
gjithsecili ka lojën e vet, gjithsecili ka bukurinë e vet, ka
trupë profesioniste, unë kam grupin tim: ‘Eurogrup Gëzimi’.
Këto grupet kanë nji gja të keqe, se nuk arrijnë me u bashku
kurrë, asht si puna e partive, asht zor me ra në kodi.

Ku e keni gjetur veten ju si grup? Cilat janë

skenat tuaja, publiku juaj?
Ja, p.sh.: Vitin e Ri e kalova në Athinë, pati shumë
sukses. Më ftojnë në Itali, në Athinë, në Zvicër, pra jashtë
shteti më ftojnë. Në Shkodër kush më fton? Unë jam gati
me ba tashti (kam bisedu edhe me drejtorin e teatrit) një
shou në Shkodër me artistat ma të mirë, në qoftë se kanë
me pranu se asht zor me i marrë sot. Pare nuk kam, se të
kisha pare, me pare blej këdo. Napoleon Bonabarti ka thanë:
“Parja ban luftën”, na dona me ba humorin.

Gëzim Kruja të bëheni aktor a ka qenë një ëndërr

e juaja që u bë realitet apo ishte si një zbulim
spontan i talentit tuaj?
Gjurmë zërash 103

Kjo asht me të leme, unë gjyshin s’ e kam njoftë, po

gjyshi im paska qenë bejtaxhi, kurse babën e kam njoftë se
më ka lanë 19 vjeç, po ka qenë humorist në dasma, edhe
unë i biri i tij jam, kurse Çimi, që është djali jem s’ ka ku me
deviju, edhe ai asht i mirë në këtë fushë. Humori asht me
të leme, lodhu kot, ban shkollë sa të dush, humori asht me
të leme. Dramë mund të lozin kushdo, komedi asht shumë
zor, por kanë fillu me ba me qesh shumë vetë, kanë fillu me
këndu shumë vetë, këndojnë edhe me kaseta e CD.

Si janë fillimet tuaja me estradën profesioniste

të Shkodrës? Me ç’rol u aktivizuat fillimisht?
Unë jam aktor i vitit 1960. Që kur kam dalë për herë të
parë me estradën profesioniste, ma heret jam aktivizu me
grupin artistik në fabrikën e Duhan-cigareve, me Klubin e
Rinisë, me Kinema Punëtorin, që kanë qenë atëherë. Për
rolin e parë, më pat thirrë pastë dritë, Paulin Sekuj, njat
regjizor kam pasë t’parin edhe s’kam pasë ma regjizor, se
tanë jetën kam kenë regjizor i vetvetes. Më aktivizoi se më
pau tu lujt me fabrikën e cingareve, i pëlqeva, mandej fillova
me estradën në një pjesë me dy gjela, ma vonë me qen. Kjo
ka një lodhje të tmerrshme. Se unë hala gjelat i kuptojshe
veç kur dojnë me hangër e me pi ujë… Bile po të tregoj një
gja, ishim në Lushnje, kisha gjelin maje kokës, shumë i ri
atëherë edhe këndonte gjeli.
I thoshe këndo-këndonte.
Bërtet njeni nga salla: Bane edhe një herë me këndu
gjelin.
I thashë: Gjeli jem s’ kupton dy herë nji muhabet, për
humor….
Unë i kam t’shkrume po s’i mbaj mend, me mijëra role
kam lujt, të tana gjinitë i kam lujt.
104 Ardian Hoti

Në gjithë këtë mori rolesh që keni interpretuar,

kë veçoni? Cilët kanë qenë më të suksesshmit
për ju?
Roli ma i zorshëm por edhe i suksesshëm për mu, ka
kenë numri i telit, n’tel jo vetëm kam ecë por edhe kam kcy
vallen e Kukësit, pa shkop n’dorë, n’ dorë të Zotit, n’ekuilibër
të fortë. Kur arrita bana shoun, në 2001-shin, në Tiranë,
isha 60 vjeç dhe kam hyp prap në tel. Më kanë thanë ato
të cirkut: ti je budallë, po a ka artist qy hyp 60 vjeç maje
telit me kërcy valle. Ai ishte numri ma i zorshëm. Po kështu
të vështirë por edhe të bukur kanë qenë pjesët me shpend
edhe me kafshët, se dihet kafsha asht kafshë, s’po kuptojnë
njerëzit jo kafshët.

Sa e vështirë është për ju si një humorist të bëni

tipin e seriozit, kur është e nevojshme? Sa ju
besojnë njerëzit kur ju jeni serioz?
Më ka ndodh një rast, i kishte pasë vdekë baba një
shoku tem dhe si e kena zakon me i dhanë lamtumirën e
fundit, më sheh i biri dhe e merr gazi. Unë u bana nervoz.
Të nesërmen e takova dhe i thashë: a të ka dekë baba ty a
mu që qeshe?

Shumë nga monologjet dhe pjesët e humorit që

ju keni interpretuar me estradën janë krijuar nga
ju vetë. A mund të kujtojmë ndonjë prej tyre?
Nji plakë në fshat duke kullot disa gomarë në arë, dy djem
të ri dojnë me u tallë me plakën e i thojnë:
- A po lodhesh nana e gomarve?
Plaka i përgjigjet: Nga pak o djemtë e mi.


Gjurmë zërash 105

Hajduti kishte pa vjedhë një lopë, një viç edhe një dele. Sa
del nga fshati e xen roja me pushkë: mos luj!
Ku i more kto bagëti? Ec me mu në polici.
- Pashë nderin mos m’ço në polici, se po i ndajmë bashkë.
- Jo, jo, n’polici thotë roja.
- Ma mirë mor t’i ndajmë përgjysë.
Dikur i asht mbushë mendja rojes.
- Po si po i ndajmë? - pyet roja.
Hajduti i thotë: unë edhe lopa po marrim viçin, ti merr de-
len.
Dakord, - thotë roja.
Sa shkon në shtëpi, na ishim dy vetë, po si ma bani lopën
hajduti njeri.


Njeni e kishte grun e bukur, po memece. Pesë vjet martesë
s’ja kishte ndi hala fjalën. Iu dhimbte. Merr e fol me gishta. Ha,
ça m’ka gjet. Tanë kjo bukuri mos me folë gruja. I thet doktorit:
pashë nderin, a ka mundësi me ma ba operacion me më folë
gruja, se u thava me ia ndi zanin njiherë.
Dikur i thotë ai: Po ta baj operacion, por duhen shumë
pare.
-Të paguaj sa të dush, shes shpinë, veç grunë ta ndi tu
folë.
I bajnë operacion, del me sukses operacioni.
Mas nja nji muaji fillon me i thanë gruja: Ku qe? Ça bane?
Të kam pa me nji femën tu folë. Mos i fol kësaj, mos pi raki,
mos hajde vonë.
Ia pruni në maje të hundës. Ou, ça m’ gjet mu. Unë ta kisha
lanë grun si ka kenë përpara, pa za, a ban.
106 Ardian Hoti

I thotë doktorit: pashë nderin, a ke mundësi po të paguaj sa

të dush, ma ban grun mos me folë, si ka kenë përpara.
- I thotë doktori: Nuk mund ta baj.
- Aman, mor se më fike. Si me ia ba?
- I thotë doktori: Po të baj operacion ty, po të shurdhoj
mos me ndi grun.


Më thotë:
- Sa ban ky papagalli?
I përgjigjem
- Ban 700 lekë.
- Po pse?
- Din një gjuhë të huaj.
- Po ky papagalli tjetër sa ban?
- 800 lekë.
- Po pse?
- Din një gjuhë të huaj, po asht edhe përkthys.
- Po ky tjetri?,- thotë ajo.
- Ky ban 1000 lekë.
- Sa gjuhë të huaja din?
- Ky s’din asnji një gjuhë të huaj, po asht përgjegjësi i
ktyne.

Në shumë nga rolet tuaja, shprehni ndjeshmëri

të veçantë ndaj grave, po në realitet si është
Gëzim Kruja?
Gjurmë zërash 107

Mu ma kanë njit epitetin ‘Armiku i grave’ edhe kam ba

nji monolog të famshëm që e kam edhe në libër “Armiku i
grave”, po në fund e mbylli kaq bukur:
“Ma besoni mari gra, ju kam rrejt se s’ju kam sha;
burrat lodhen kot poshtë e përpjetë
se pa gratë e tyne nuk kanë jetë”.
Tanë jetën jam mundu me ba humor vetëm familjar, se
me politikë s’ jam marrë.

Po në periudhën e monizmit a ju ka sjellë ndo-

njëherë telashe humori apo keni qenë shumë i
kujdesshëm?
Unë jam rujt shumë, se një rast kam pasë, kisha një
rol me Drande Xhain. Shitshe tre papagalla. Po ju tregoj
shkurt, asht humor që nuk vdes kurrë.
Mbas këtij skeçi, mas nja dy ditësh, instruktori i par-
tisë, (s’ka nevojë për emën) më tha: na e ke ba me qëllim
atë pjesë….
Përveç kësaj kanë kenë shumë raste të tilla që kena
rreziku me humorin që kena ba.

Çfarë veçoni nga jeta juaj artistike? A ka mo-

mente që i kujtoni si më të lumturat po ndoshta
edhe më të vështirat?
Momente kam shumë. Nuk ka pasuni ma të madhe se
me të dashtë populli.
Gjithë m’ qeshin, m’ përshndesin, por po tregoj një
rast të veçantë për mu që e kam shkru, që do ta mbaj në
historikun tim. Isha në Mynih, në Gjermani. Isha me një
të Kosovës, kisha të veshun xhakovente, ftohtë ishte, me
108 Ardian Hoti

gjyslykë me kapele, kur shof nji gru me nji burrë. Bërtet ajo
gruaja: O Gimo, shikoje këtë gjermanin që i ngjitka Gëzim
Krujës. Unë hoqa kapelen: jam origjinal maj zojë, i thashë...
Kjo ishte gjaja ma e madhe në botë për mu. Të shkosh në
Tiranë respekte njeni respekte tjetri, po sa pare ban, jam
artist kam punu 46 vjet. Kam pasë disa citate të tjera, pat
ardhë një ish-ministër, më tha: po he more Gëzim kam ar-
dhë tri herë në Shkodër e të kam pa në biçikletë. I thashë:
a deshte me më pa në kamë?
Kurse një tjetër në Tiranë më tha: Ku je, pasuri kom-
bëtare?
I thashë: “Jam pasuni kombëtare, por jam pa pare”.

Ju thoni se artisti, humoristi këtu nuk vlerë-

sohet aq sa duhet megjithatë ju jeni vlerësuar
me titullin “Artist i merituar” shumë vite më
parë.
Jam i pari artist në Shkodër që kam marrë titullin “Ar-
tist i meritum” në ’77-ën. Kur kisha 60 vjetorin më dhanë
“Krenaria e qytetit” nga Bashkia Shkodër. Në 2004-shin ma
Gjurmë zërash 109

aprovun “Mjeshtër i madh i popullit” kurse në Presidencë

ma kthynen “Naim Frashëri i Artë”. Unë i thashë: I kam
edhe dy Naima të palamë në ar. Njeni më tha: mos u nxej
se vëllezërit Frashëri janë tre, po si more tre nuk e kalon
klasën.

Gëzim Kruja profesioni juaj është të bëni të tjerët

të qeshin. Po juve çfarë ju bën të qeshni?
Zor me më ba me qesh. Unë du me pa nji gja të madhe
atëherë qeshi, por shumë vetë ma bajnë këtë pyetje edhe
kënaqem, më thonë edhe emrin e ke Gëzim.
Ma kanë njit me qëllim me gëzu të tjerët.

Gëzim Kruja përveç humorit me çfarë tjetër ju

pëlqen të merreni?
Tifoz jam për sportin, për Vllazninë vdes, e kam ndjek
gjithkund, tash nuk mundem ma, se për shpirt kisha me
shku gjithkund ku shkon Vllaznia por nuk kena ekonomi
me i ndjek, makinë nuk kam, vetëm biçikletë. Në karrierën
teme vetëm dy biçikleta kam pas deri tashti, mendoj edhe
1 biçikletë me e ba pa dekë, me i pasë tri biçikleta, gja e
madhe si artist. Kur isha në Amerikë më thoshin: Ti, kaq
artist i madh je, a ke menaxher? A ke bodigard? A ke doktor
personal?
Unë i thashë: E han itu n’kthesë e ik në drejtim të pa-
ditun.., kaq më rujnë.

Pavarësisht 67 vjeç sot vazhdoni të jeni aktiv në

skenë. Deri kur shpresoni të jeni i tillë, të mos
i ndaheni skenës?
110 Ardian Hoti

Jam artist, kam punu 46 vjet, prap jam në lëvizje. Unë

e kam thanë një fjalë, Pitkini 80 vjeç del në skenë, unë kam
thanë deri në 70 mujsha me arrit 10 ma pak se ai, por e
shoh vedin e më kujtohet ajo shprehja angleze: Jo sa vjeç
je po sa shëndet ke… Gruaja më thotë mos i thuj kujt se je
60 vjeç, jo maj ma, jam 50… hahaha…

BBC në Shqip, Dhjetor, 2007

 GËZIM URUÇI
Ish-alpinist dhe speleolog
“Mjeshtër i merituar i sportit në alpinizëm”

“Harta turistike e Shqipërisë (1993),

prezanton 3000 shpella në territorin shqiptar.
Vendin e parë për këto shpella e zënë vetëm Alpet e Shqipërisë
së Veriut, ku janë me mijëra itinerare alpin, me qindra shpella
e sifone, ku mund të zhvillohen shumë bukur sporte
nga më të ndryshmet. Pra, Thethi, Valbona, Vermoshi janë
brilante të natyrës jo vetëm shqiptare, por edhe asaj evropiane.”

Gëzim Uruçi, lindi më 30 korrik të vitit 1949, në Shkodër. Pa-

sionet më të mëdha të jetës së tij janë alpinizmi dhe speleologjia.
Si alpinist ka ngjitur të gjitha majat e Shqipërisë, por edhe të
disa vendeve të botës, ndërsa si speleolog ka eksploruar mijë-
ra shpella, të cilat i ka përfshirë në një nga hartat turistike të
Shqipërisë. Alpinizmin dhe eksplorimet u detyrua t’i ndërpresë
në moshën 46 vjeçare për shkak të një traume shëndetësore,
por megjithëse i paralizuar në njërën këmbë me ndihmën e një
mjeti lëvizës që vetë e ka krijuar vazhdimisht është në lëvizje
dhe me dëshirën për të shkruar dhe botuar rreth eksplorimeve
112 Ardian Hoti

të tij në natyrën shqiptare. Për kontributin që ka dhënë në këtë

fushë, Gëzim Uruçi është nderuar me disa tituj dhe çmime
dhe në vitin 2003 është përfshirë edhe në librin e Biografive
të Kembrixhit.

***
 Pushtimi i majave apo eksplorimi i shpellave,
cila nga këto të dyja ka dominuar në pasionin e
Gëzim Uruçit?

Fillesa e gjithçkaje në hobin tim është me alpinizmin.

Shanset për t’ u marrë me këtë lloj sporti, të vështirë na-
tyrisht, por jashtëzakonisht interesant më lindën që në fë-
mijërinë time, pasi edhe baba im kishte mbaru një kurs
alpinizmi në rininë e tij të hershme në Itali dhe në Shqipëri
dhe kështu me Rrok Zojsin, Et’hem Osmanin e shumë e
shumë të tjerë krijuan bazat e para të alpinizmit jo vetëm
në Shkodër, por në të gjithë Shqipërinë. Këto ishin ajo bër-
thama apo nukli i parë në krijimin e sportit të alpinizmit
në Shqipëri. Në vitet pas çlirimit, unë isha pa i mbushur 4
vjeç, ngjitja ime e parë ishte në malin më të lartë në Jezercë.
Gjithkush çuditet dhe më thotë, se si arrite në këtë moshë
të ngjitesh, por unë pata një favor, se u ngjita në malin e
Jezercës mbi shpatullat e tim eti, kështu që ajo shënon dhe
ngjitjen time të parë në Alpet e Shqipërisë, pra në një moshë
fare të vogël, ku isha unë, nëna ime, baba im dhe Anatoli
Ziruga, drejtori i misionit arkeologjik sovjetik në Shqipëri
me të shoqen e tij.

Pra, z. Uruçi këtu nisi pasioni juaj për alpinizmin,

po si vazhdoi më pas?
114 Ardian Hoti

Në vitet e tjera edhe

kur dilnim për gjueti, za-
konisht shkonim në zonën
e Rrencit, Grykën e Gajta-
nit dhe në shumë vende të
tjera. Isha 5-6 vjeç dhe aty
ndodhën edhe fenomenet
më interesante në konso-
lidimin e koshiencës time
për ta ndjekë këtë sport.
Dëshira e babait tim ishte
e tillë që në këto zbulime
spelologjike më tepër edhe
në ato alpinistike kërkonte
të gjente një burim të pre-
historisë në vendin tonë
dhe kryesisht këtë e kër-
konim në shpella, në paretet e tyre, edhe në shkëmbinjtë e
ndryshëm në male kur shkonim, vizatime o diçka tjetër. Kur
hyra në klasë të parë, ai e pa optimale që unë të vazhdoja
të trajtohesha në sportin e alpinizmit, pranë Shtëpisë së
Pionierit në Shkodër.

Përveç majës së Jezercës, që përmendët pak më

parë, që e keni parë që në fëmijëri, si alpinist i
pavarur, cila ka qenë maja e parë që ka shkelë
Gëzim Uruçi?
Si alpinist i pavarur ishte ngjitja në malin e Veleçikut me
një grup shokësh të mi, isha 9 vjeç. Ne shkuam në Razëm
me shkollë, por unë aty bëra një gabim, sepse i kërkuam
mësuesit të fizkulturës, që kishim atëherë në shkollën “Salo
Halili”, që të shkonim në malin e Veleçikut. Ai nuk pranoi
Gjurmë zërash 115

dhe unë me një indiferentizëm pa vlerësim arrita të bëja

një propogandë me 10 shokë të mi dhe u arratisëm nga
kampingu dhe u ngjitëm në malin e Veleçikut. Natyrisht,
unë isha në rolin e udhëheqësit dhe përveç këtij atributi
për t’u krenu do të kisha edhe konseguencat e tjera që do
t’i mbaja si udhëheqës i kësaj guide turistike në malin e
Veleçikut. Por, jam përsëri i kënaqur sepse unë i dërgova
në malin e Veleçikut dhe i solla pa asnjë lloj avarie. Kurse,
aventura tjetër qe një aventurë me fëmijët e lagjes, kur në
një ditë të dielë në mëngjes arritëm të grumbullonim shumë
litarë nga puset e mëhallës dhe të niseshim shumë herët
për eksplorimin e shpellës së Jubanit. Natyrisht bëmë një
eksplorim, që përveç aventurës nuk kishte asgjë tjetër me
kthimin tonë çdo litar i kovave të pusit të lagjes “Ndocej” i
vendosëm tek dyert e këtyre shtëpive, pra jua kthyem.

Në sa maja jeni ngji-

tur gjatë gjithë vite-
ve që jeni marrë me
alpinizëm?
Në kohën e alpinizmit
në Shqipëri jam ngjitur në
të gjitha majat mbi 1500-
1700 m, pra nuk më ka
mbetur asnjë maje pa u
ngjitur në vendin tonë,
kurse në majat më të larta
të vendit tonë jam ngjitur
në Jezercë rreth 200 herë,
në majën e Korabit rreth
20 herë, por edhe në maja
të tjera të Alpeve jam ngji-
116 Ardian Hoti

tur si në dimër si në verë, por natyrisht nuk jam ngjitur

vetëm, por jam ngjitur me elitën e alpinizmit shqiptar, si:
Minella Kapo, Vangjel Ristanin, Petraq Kule, Kujtim Gjylbe-
gu, Hasan Temali, Ahmet Osja e shumë e shumë të tjerë.

Përveç majave të Shqipërisë jeni ngjitur edhe në

malet e vendeve të tjera?
Po, kam ngjitur them të gjitha mjajat më të larta të Eu-
ropës, kam ngjitur pak në Azi dhe në Afrikën e Veriut, në
Marok, por në 14 tetor 1994, kam arritur të isha shqiptari
i parë në Polin e Veriut, ku vendosa flamurin shqiptar.

Gëzim Uruçi, cilat janë kujtimet tuaja më të

veçanta, që ruani në këto ngjitje. Keni patur
momente të vështira që e keni ndjerë veten në
rrezik dhe mbase keni menduar edhe të kthehe-
ni, ta dështoni atë ngjitje?
Të kthehesha nga një intinerar nuk e kam menduar
asnjëherë, jo për kryefortësi, ose për siguri të tepruar, por
për një element, që e kisha si parim, përpara çdo ngjitje
krijoja një projekt-ide për kalimet në këto vende të vështira.
Ngjitja që më ka lanë më tepër mbresa të ithta ishte ajo e
marsit të vitit 1977 në malin e Jezercës, një itinerar dimëror,
kur gjatë ngjitjes në murin veri-perëndimor të Jezercës, një
prej partnerëve të ngjitjes pati një dhimbje të tmerrshme
stomaku. Ai u shkëput nga shkëmbi dhe ra poshtë rreth 21
m, por me ndihmën e Tagjemin Shehut (i cili nuk jeton më),
e priti si një portier dhe e devijoi nga një humnerë, që ishte
tërësisht e pjerrët dhe do të ishte me pasoja të rënda për
alpinistin nga Peshkopia, quhej Reshit Reshi. Kjo bëri që i
gjithë grupi si një varg të rrëshqiste i tëri nga maja e Jezercës
Gjurmë zërash 117

deri në gropat e bukura në Qafë Pejë. Unë atëherë isha vetëm

62 ose 60 m nga pigreku, nga maja e Jezercës. Kjo ka qenë
një ndër aksidentet më të rënda, të ndodhura ndonjëherë
në Alpe, pa përjashtuar edhe dy vdekje që kanë ndodhur
në zonën e Valbonës dhe në zonën e Korabit, por këto kanë
ndodhur prej orteqeve dhe disa gabimeve teknike.

Po gjatë eksplorimeve në shpella z. Uruçi jeni

ndeshur me të papritura?
Në speleologji kanë qenë këto, kur ne tentonim të ka-
lonim sifonin e shpellës së majës së Harapit, dhe atëherë
në kohën e monizmit nuk kishte mjete të sofistikuara për
kalimin e këtyre sifoneve në ujë dhe futëm brenda në një
kavanoz reçeli elektrikët e dorës që të mos lageshin dhe
kaluam në anën tjetër të sifonit me këto lloj ndriçimesh, por
menjëherë sa dolëm matanë, pak nga të ftohtit, se kaluam
pa veshje, një eksploratori, (shok i yni) i ra kavanozi nga
dora. Elektriku i dorës ra në humnerën e mbushur plot e
përplot me ujë, kështu që ne mbetëm pa ndriçim, vetëm
me një qiri, që mezi e ndezëm dhe kjo ishte mënyra për t’u
rikthyer. Kthimi u bë plotësisht në terr, një aventurë që
nuk mund të përshkruhet. Kurse aventura tjetër ndodhi
në shpellën e Grishajve, në Zagorë, ku ne shkuam për eks-
plorimin e shpellës së pëllumbave dhe aty për arsye se litari
na u lag nga rrjedhjet kastike, nuk mund të dilnim, kështu
që na nxorën fshatarët e asaj zone, që vinin nga Reçi, nga
Repishti etj., të cilëve u jam mirënjohës.

Z. Uruçi, sa shpella keni eksploruar dhe çfarë

ju ka lënë më shumë mbresa gjatë këtyre eks-
plorimeve?
118 Ardian Hoti

Unë jam autori i hartës turistike në Shqipëri, të cilën e

kam përfunduar në vitin 1993 dhe në të prezantohen 3000
shpella në territorin shqiptar, 3000 shpella të eksploruara
nga unë dhe shokët e mi. Duhet të them që vendin e parë
për këto shpella e zënë vetëm Alpet e Shqipërisë së Veriut,
ku janë me mijëra itinerare alpin, me qindra shpella e sifo-
ne, ku mund të zhvillohen shumë bukur sporte nga më të
ndryshmet. Pra, Thethi, Valbona, Vermoshi janë brilante të
natyrës jo vetëm shqiptare, por edhe asaj evropiane.

Z. Uruçi, kur e keni ndërprerë ngjitjen në male

dhe eksplorimin në shpella? Pra, deri kur vazh-
doi ky aktivitet?
Aktiviteti im ka vazhduar aktivisht dhe në garë deri
një muaj para se të paralizohesha, në vitin 1996. Edhe në
gjendjen e paralizës përsëri vazhdoj dhe kam udhëhequr
shumë ekspedita në Alpet e Shqipërisë, kryesisht me eks-
peditat angleze, pasi ekziston edhe një fondacion alpinistiko-
speleologjik mes anglezëve dhe shqiptarëve.

Si ndikoi trauma shëndetësore në jetën tuaj? Çfa-

rë ndodhi më pas me dëshirat dhe pasionet?
Kjo qe pjesa më e vështirë e jetës sime, sepse në moshën
46 vjeçare, unë mbeta i paralizuar, në një kohë që unë kisha
planifikuar shumë gjëra të tjera në lidhje me eksplorimet e
mia. Them që mbeten, se sëmundja qe shumë e rëndë, vitet
e paralizës i kalova në një mjerim njerëzor, derisa arrita të
ngrihesha në këmbë me shumë vështirësi dhe të ndërtoja
një mjet unikal, një biçikletë, që falë novacioneve të mia
arrita ta bëj e të filloj të lëviz. Unë falënderoj të gjithë ato
njerëz që më kanë ftuar dhe më ftojnë në aktivitete, sepse
Gjurmë zërash 119

më motivon, më bën edhe më të përgjegjshëm ndaj kon-

tributit tim, por duhet të them që çdo gjë nuk rregullohet
me kaq, njeriu ka nevojë të ushqehet, të vishet, e pse jo të
botoj edhe diçka nga ato që kam shkru. Nuk them se janë
super shkencore ose super artistike, por sjellin imazhin e
bukur të qytetit tonë, të shkencës shqiptare, të gjeografisë,
të folklorit, të etnografisë e shumë e shumë të tjera. Unë
do të punoj edhe pse jam në këtë gjendje deri në minutën
e fundit.

BBC në Shqip, Prill, 2007

Gëzim Uruçi ndërroi jetë në dhjetor të vitit 2012,

në moshën 63 vjeçare.
 GJOK VATA
Kantautor

“Mungesa e shikimit ka ndiku aq sa mund t’i ndikojë çdo njeriu...

unë nuk jam anku kurrë për këtë punë,
sepse ma ka shpërbly Zoti në drejtime të tjera,
më ka dhanë prirjen e kantautorit, prirjen e poetit,
prirjen e përkthyesit.”

Kantautori Gjok Vata, pavarësisht moshës vazhdon të japë

kontribut në fushën e muzikës, por edhe të letërsisë. Ai është
autori dhe interpretuesi i disa kangëve, por ajo që e bën të
veçantë Gjok Vatën mes artistëve shkodranë është se ai arriti
të evidentohej si i tillë pavarësisht të qenit i verbër.

***
 Z. Vata, ju prezantova me pak fjalë në fillim të
kësaj interviste, por mund të na thoni ju vetë
më në detaje se kush është Gjok Vata?
Gjok Vata ka lind në 15 korrik 1935 në Vermosh. Fati
ka dashtë që të vijshe qysh në fmini në Shkodër e të baja
jetën shkodrane. Kam fillu të aktivizohem në muzikë qysh
në moshën 6 vjeçare, duke u mundu me e formu krejt kan-
gën, e po në atë moshë i kam dhanë edhe tekstin. Kështu
që mund të konsiderohem një kantautor, (atëherë nuk kam
ditë çka don me thanë fjala kantautor). Kam pasë fatin e
mirë me m’u akordu një bursë për Liceun Artistik, ku kam
studiu Piano forte. Aty kam gjetë shokë e shoqe mjaft të
gatshëm me më ndihmu në të gjitha drejtimet për me rrit
nivelin tim kulturor sa ma nalt, kisha me thanë se ia kanë
mbrritë qëllimit, mbasi nëpërmjet syve të tyne unë kam lexu
ma shumë se 1000 libra gjatë asaj kohe kur kam qenë në
shkollë. Për fat të keq pikëpamjet e mia demokratike nuk
më kanë lanë me e vazhdu deri në fund shkollën. Jam për-
jashtu, për arsye politike, më 21 prill 1957, jam arrestu e
jam liru pas pak ditëve, duke mendu se për mu ishte ma i
dobishëm për shtetin një burg jashta burgut, se një burg
brenda burgjeve ma të ngushta. Jam qujt i deklasum, i
privum nga të drejtat e aktivitetit artistik qoftë në muzikë
a në letërsi. Kam punu punëtor në fabrikë të cigareve 23
vjet. Në vitet ’90 më ka thirrë vetja (mund të them se de-
122 Ardian Hoti

mokracia i ka thirrë të gjithë), por e kam ndi se duhet me

u aktivizu, kam këndu në meshën e parë, të ringjalljes së
tempujve fetarë në Shqipni më 11 nëntor 1990 ‘Ave Mari-
në’ e Schubertit, e cila është transmetu edhe nga shumë
radiostacione të huaja. Kam marrë pjesë në vitin 1992 në
festivalin e Kangës së Lehtë, në Radiotelevizion me një kangë
mjaft të suksesshme. E kam këndu me vajzën time Venonën,
e cila asht një kangëtare lirike, sot në Australi.

Kështu tash jam shumë, shumë i kënaqun me tanë atë

vuajtje të madhe që kam kalu në atë kohë dhe ia ka vlejt
me vujt, ia vlen çdo intelektuali me vujt për drejtësinë, që
asht në themel të shtetnimit.

Gjok Vata, ju keni arritur ta konfirmoni veten si

një kantautor i suksesshëm, pavarësisht munge-
sës së shikimit! Si ka ndikuar të qenit i verbër
në jetën tuaj?
Shikimi më ka ndiku aq sa mund t’i ndikojë çdo nje-
riu, por megjithatë me një vullnet, për të cilin i falemnders
Gjurmë zërash 123

Zotit, me një vullnet mjaft të lavdrueshëm i kam kalu këto

pengesa, kam fillu me mësu qysh heret, italisht, frengjisht,
gjermanisht e anglisht.

Kur kanë filluar tek ju problemet me shikimin?

Si ka ndodhur?
Problemet e mia kanë fillu në moshën 2 vjet e gjysëm,
një problem jashtëzakonisht i thjeshtë, por që koha e ka
ndërliku, për arsy të mungesës së përvojës në këtë drejtim.
Ka ndodh kjo që ka ndodh, megjithatë unë nuk jam anku
kurrë për këtë punë, sepse mu ma ka shpërbly Zoti në drejtime
të tjera, më ka dhanë prirjen e kantautorit, prirjen e poetit,
prirjen e përkthyesit. Kur a fjala për përkthime unë kam
përkthy disa kangë nga “Komedia hyjnore”.

Si ia keni arritur?
Unë e kam arritë këtë përpara se sa me mësu alfabetin
Brail, me ndihmën e shokëve, aty e mbrapa mas mësimit
të alfabetit Brail kam studju intensivisht, meqenëse kam
njoftë tastieren e pianos, më ka ndihmu shumë edhe për
kompjuter. Unë shkruaj vazhdimisht në kompjuter, ato
çka mbeten për t’u korrigju m’i korrigjon gruaja ime, që
asht një lexuese shumë e madhe. Jam shumë i kënaqun
që kam mbërrit këto rezultate. Po të ishte me përmendë
krijimtarinë time, unë kam botu një libër poetik me titull:
“Nata e dhimjeve”, nji vështrim kritik, drejtu shkrimeve të
përfaqësuesve të realizmit socialist. Kam në shtyp një vëllim
me poezi satirike: “Gjuha e thimcit”. Kam përfundu pothuaj
ditarin tim në formë romani me titullin: “Ditari i kujtimeve
të mia”, që e mendoj si krijimin ma të suksesshëm, gjë që
më vjen keq me i krahasu krijimet, se mendoj që çdo krijim
ka vlerën e vet.
124 Ardian Hoti

Çfarë veçoni në këtë ditar? Cilat janë ato kujtime

që ju i mbani si më të paharrueshmet?
Aty flitet pothuaj për të gjitha figurat e mëdha artistike
të vendit tonë. Unë kam pasë shumë miq, si: Vedat Kokonën,
Hamdi Sulçabegun, Mustafa Grebleshin, Nikollë Dakën, Izet
Bebeziqin, asht nji varg i madh figurash që aty spikat gjithë
filozofia e tyne lidhun me të gjitha degët e jetës. Janë pra
bisedimet që unë kam zhvillu me ta në kohë të ndryshme.

Pasioni juaj i parë, muzika ka nisur që në moshën

pesë vjeçare. Si erdhi tek ju ky pasion? Kishte
të bënte me traditën familjare të Gjok Vatës?
Unë traditën e kam të hershme, më kanë këndu gjithë
familjarët dhe nga tre fëmijë dy më këndojnë dhe këndojnë
mjaft mirë, spikasin, domethënë e kemi traditë muzikën
edhe letërsinë.

Çfarë dëshironi të veçojmë nga interpretimet

tuaja për ta ilustruar këtë intervistë?
Po është kanga “Yjet që adhuroj”, të cilën e kam kriju
dhe intepretu bashkë me vajzën, Venonën, në Festivalin e
31-të. Ka pasë sukses të jashtëzakonshëm dhe vazhdon me
qenë kangë e suksesshme.

Jeni autor i shumë poezive satirike. Çfarë ju

frymëzon për të shkruar në këtë gjini?
Në satirë jam mundu me i cekë të gjitha problemet ek-
zistuese të kohës: servilizmin, zyrtarizmin, burokratizmin,
çështjen e gjuhës, unë shkruj vazhdimisht në gegnisht,
mund ta them me keqardhje nuk jam dakord me Kongre-
Gjurmë zërash 125

sin e 1972-it për një arsy shumë madhore, sepse asht nji
përqindje jashtëzakonisht e madhe e letërsisë kombëtare
që po lehet pas dore, autorë të mëdhenj edhe unë nuk jam
dakord kurrsesi që një letërsi e shkrume gegnisht përgjatë
shumë shekujve do të jetë një fatkeqësi e madhe deri në atë
kohë që të mos rishikohet seriozisht kjo punë dhe t’i jepet
vendi që meriton secili prej dy dialekteve, të bajnë një gjuhë
që të jetë vërtet standard.

Gjok Vata, Këshilli Bashkiak i Shkodrës ju ka

akorduar titullin “Qytetar nderi” i qytetit. Si
ndiheni nga ky vlerësim?
Ndihem shumë mirë nga vlerësimi, por jo shumë mirë
nga respektimi i titullit. Si njeri i këtij titulli duhet të kisha
edhe mundësinë e pjesëmarrjes në debate serioze (gjithnji
e kam fjalën për debate kulturore), që do t’i shërbejshin
shumë publikut. Ne nuk hyjmë në Europë me politikë, po
nëse hyjmë në Europë hyjmë me kulturë, prandaj unë çudi-
tem pse i kushtohet kaq shumë minutazh politikës e kaq
shumë pak kulturës, kur ky minutazhi i kulturës asht ai
që i prin politikës për me hy në Europë.

Si kalon një ditë për Gjok Vatën këtu në Shko-

dër?
Një ditë për Gjok Vatën kalon shumë e shtërngume. Unë
shkruaj në kompjuter çdo ditë, lexoj çdo ditë, kur them lexoj,
nënkuptohet lexon gruaja ime për mu, që nuk lexon vetëm
për qejfin tim, por lexon për të dy kënaqësitë, se edhe asaj i
pëlqen shumë me lexu, i pëlqen jo vetëm me lexu, por edhe
me lexu në fushën e kritikës, me dhanë mendimin e vet. Ka
shumë raste kur mendimi i saj bahet edhe i imi dhe i imi
126 Ardian Hoti

i saj. Kështu ne jemi dy vetë që ujdisemi e herë nuk ujdi-

semi e megjithatë kemi një demokraci të madhe familjare.
Dëgjoj muzikë klasike, sa herë kam kohë të lirë, përpiqem
me thithë ajkën e jetës duke mendu gjithmonë atë fjalën
latine: “Jeta është e shkurt, arti asht i gjatë”.

Jeni interpretues i disa këngëve shkodrane. Me

cilën prej këtyre kangëve dëshironi ta mbyllim
këtë intervistë?
Me këngën: “Për mu paska kenë kismet”.

BBC në shqip, Maj, 2007

 JONUZ DELAJ
Lahutar

“Folklori asht pashaporta,

është identitet i shqiptarit
dhe identitet i çdo kombi.”

Lahuta, kjo vegël e hershme muzikore, por edhe tipike për

Malësinë e Veriut, sot gjendet si relike, në shumë shtëpi ma-
lësorësh, e varur në murin mbi oxhak, por ato që e përdorin
sot këtë instrument janë të rrallë. Një ndër to është rapsodi i
mirënjohur, Jonuz Delaj. Ai lindi më 24 prill të vitit 1950 në
Këlmend të Malësisë së Madhe dhe më shumë se një gjysëm
shekulli e ushtron këtë aktivitet artistik duke marrë pjesë në
festivale folklorike kombëtare dhe ndërkombëtare në të cilat
është nderuar edhe me çmime presticioze. Eshtë ndër të rra-
llët artistë që ka përjetësuar në këngë raspoditë e kreshnikëve
shqiptarë.

***
 Jonuz Delaj, sa vjeçare është kjo lahutë që mbani
në dorë?
Lahuta e Malësisë së Madhe është e lashtë sa kangët
e kreshnikëve dhe sa kreshnikët, se unë lahutën e gjeta
të varun, e u rrita bashkë me lahutën. I ka ra gjyshi edhe
baba. Në zonën teme ka pasë shumë lahutarë, do doja në
qoftë se më lejoni t’i përmend pak me emër: Nuhi Voçi nga
Vermoshi, Nikollë Loshi nga Vukli dhe duke iu afru fshatit
tim Martin Lleshi nga Nikci, Prenk Gjoni dhe disa të tjerë.
Lahutës malësore jo të gjithë i kanë ra, asht një instrument
që ka të veçantat e tij, prandaj edhe në Malësi kanë kenë
persona të veçantë që i kanë ra dha kanë këndu nëpër
dasma e nëpër lagje.

Pra, t’i bini lahutës dhe të këndoni është një pa-

sion i trashëguar nga të parët, po tek ju si dhe
kur u shfaq ky pasion?
Unë e gjeta të varun në mur, edhe aty filluan gishtat e
mi të lëvizin mbi telin e asaj lahute dhe bashkë me jehonën
e maleve unë fillova të këndoj. Me sa kujtoj, ka qenë një
kangë që e kam pasë shumë për zemër dhe e kam dhe në
diskun tim. Është një kangë, me një fabul shumë të bukur,
kur në një shtëpi po martoheshin dy djem edhe ky quhej
Osman Lika. Ky ishte nga një familje shumë e pasur, kishte
Gjurmë zërash 129

bagëti dhe i kishte qitë në bjeshkë, mirëpo atë ditë donte

me martu djemtë dhe në këtë kohë i thonë: ka ra plaçkë
në bjeshkë shkjau. Të dy djemtë që ishin duke pritë nuset,
morën me dalë me mbrojt pasurinë e tyne dhe kur dalin
vriten të dy. Ma bukur mund ta thotë edhe kanga:
…fragment me lahutë “...”.
“Osman Lika fis dragua
kish dy djem për mi martua
për i rrezik i kish qëllua.”
Melodinë e kam kriju vetë normalisht me mënyrën e të
kënduarit tim, po kjo është kënga e parë që kam këndu,
pastaj kanë ardhë të tjera.

Dhe kush ju ka mësuar t’i bini lahutës?

Unë gjyshin nuk e kam njoftë, më thoshte baba se ai i ka
ra shumë dhe baba i ka ra pak dhe unë normalisht duke pa
gishtat e babës që bishin mbi tel të lahutës fillova t’i bi.

Jonuz Delaj, përveçse i bini lahutës, i krijoni

vetë edhe tekstet e këngëve që këndoni. Çfarë
ju frymëzon në krijimin e këtyre këngëve?
Jeta është e pasun me fabula të ndryshme. Jam mundu
gjithmonë që kangët e mia t’i përshtaten kombit dhe të jenë
gjithmonë kombëtare, të qëndrueshme. Unë kam një tekst
kange që i përshëndes bashkatdhetarët: “Amaneti i nanës”,
ku thuhet “kur t’ju vijnë Bajram e pashkë…festoni bashkë”,
asht një amanet që nana jua len bijëve të saj..(siç thuhet në
vargjet e ksaj kange të cilën unë e këndoj vazhdimisht në
aktivitete e në turne në vende të ndryshme ku ka shqiptarë.
Një ditë një djalosh rreth 30 vjetave erdhi aty nga puna ime
dhe më tha:
130 Ardian Hoti

“Jonuz Delaj, kur t’ju vijnë Bajram e Pashkë, festoni

bashkë”.
E pashë.
Më thotë: “Nuk ke pse më sheh, se nuk më njeh. Unë
jetoj në Irlandë, por du një disk
tjetër prej tejet, se diskun tand e kam konsumu, asht
gjithmonë i qëndrueshëm, por unë e di krejt përmendsh”.
Edhe mu më duket se më la një fjalë, gjeta një fabul.
Pas pak ditësh e hodha në letër:

“Prej n’mërgim më ka ardhë një fjalë,

përshëndetje o lahutar,
N’Malësi të Madhe kjofsh kund gjallë
Kangën shqipe mos me ndalë.”

E kam si tekst kange, por në vijë melodike, në lahutë

nuk e kam hala.

Sa këngë ka krijuar dhe interpretuar deri tani

Jonuz Delaj?

Janë shumë kangë. Nuk di ta jap kështu me saktësi,

nuk mund të tham a janë 100 a 200, por ma shumë kam
këndu kangë për eposin, që nuk kanë mbet të identifiku-
me, nuk e di se sa, sepse dihet tek ne media ka qenë ma e
varfër në ato kohëra, mund t’i ketë rujt Televizioni Shqiptar
apo Radioja, nuk e di a i kanë në fonotekat e tyre. Por si
tematikë unë kam pëlqye ma shumë kangët e kreshnikëve,
kangët e moçme, masandej normalisht edhe në kangët e
nizamëve, që ka qenë një temë shumë e bukur, por edhe
shumë e dhimbshme.
Gjurmë zërash 131

“Kto nizamt e shqiptarisë

që po shkojnë Rumenisë
ka marrë malli i shtëpisë
ka marrë malli në shtëpi me shkue
mjer kush len nanë e grue
mjer kush len t’ngraten nanë
se len as bukë me ngranë.”

Ishte një kangë dhimjet. Ne kemi këndu edhe kangët

e kohës, por unë normalisht jam përqendru ma shumë te
klasikët.

Kur këndoni këngë të tilla, veshja juaj është

gjithmonë me kostum popullor, për ta plotësuar
sa më mirë figurën e folkloristit?
Asht shumë e vërtetë që unë gjithmonë plotësoj kos-
tumin kombëtar. Ai më pëlqen shumë. Më duket se jam
shumë i kompletum, me një kostum tjetër nuk e imagjinoj
se po këndoj një kangë malësore.
132 Ardian Hoti

Jonuz Delaj keni marrë pjesë shpesh edhe në

aktivitete ndërkombëtare të folklorit, ku keni
përfaqësuar Shqipërinë. Ç’kujtoni nga këto ak-
tivitete? Si është pritur kënga shqiptare, kënga
me lahutë?
Kanga me lahutë për mua (me sa kam arritë ta kuptoj)
është një relike, që pak kombe e kanë, jugosllavët e kanë.
Lahuta ka ecë bashkë me njerëzit. Lahutën e kam gjetë edhe
në zonat e shqiptarëve që jetojnë në Itali, asht prit shumë
mirë në Ankara në vitin ’90 dhe shumë muzikologë kanë
vërshu drejt meje për të më filmu, për të më intervistu.

Po në aktivitetet kombëtare që ju keni marrë

pjesë vazhdimisht, për shembull në festivalet e
folklorit në Shqipëri, si jeni ndjerë?
Ne kishim një traditë, që në festivalet kombëtare të Gjiro-
kastrës, të gjitha grupet kishin programet e tyre për të dalë
me dhanë shfaqjen nëpër vendet e Shqipërisë. Në Sarandë
jam pritë jashtëzakonisht mirë, sepse një gja të veçantë ka
lahuta, ka fjalën. Më ka ftu Gjirokastra në festivalin e jugut,
para do vitesh, ku këndova një kangë për parandalimin e
largimin nga gjakmarrja, që për mu asht një plagë jashtë-
zakonisht e randë. Po jap vetëm fundin.
“Jo, bre vëllazën gjak e lot
se na mallkon e bardha tokë
na mallkon toka e bardhë
e drita ktu s’ka si me dalë
dielli s’ka si me ra
kur sheh vrasjet vlla me vlla
jo kurrë gjaqe në këto male
se ktu i thonë Malësia e Madhe.”
Kjo është finalja e këngës.
Gjurmë zërash 133

Tashmë kur gjithnjë e më shumë po hyn muzi-

ka e ashtëquajtur bashkëkohore, sa i kërkuar
ndihet Jobuz Delaj në aktivitetet kombëtare e
ndërkombëtare?
Të gjitha llojet e muzikës kanë spektatorët e vet, lahuta
ka dashamirësit e vet, çiftelia po kështu, fyelli po kështu
e vegla të tjera të folklorit dhe ka dashamirësit e vet edhe
muzika rrok. Për mu folklori asht pashaporta, asht identitet
i shqiptarit dhe identitet i çdo kombi, sepse unë kam shëtit
gjithë Europën në Festivalet Ballkanike dhe di të baj dalle-
sat, sepse të gjithë ruajnë identitetin e vet.

Sa vazhdon të jetë e lidhur Malësia e Madhe me

këto vegla që i përkasin folklorit, me lahutën,
me fyellin? Ka tendencë për ta ruajtur këtë tra-
shëgimi?
Unë shpresoj. Ka raste, kur malësorët më thonë: Jonuz
duam me hapë dasmën me kangën tande, edhe jo vetëm me
kangën e lahutës, por edhe me kangën “Maje krahut”, por
këtë e bajnë ma shumë emigracioni, sepse dashje pa dashje
atje e kanë ma tepër ndjenjën e atdhedashurisë.

A jeni kujdesur ta trashëgoni pasionin për lahu-

tën e për folklorin në familjen tuaj?
Faktikisht koha bën të vetën dhe unë kam tre fëmijë, dy
vajza dhe një djalë. Me vajzën e dytë kam dhanë emisione
dhe kam qenë në festivale kombëtare dhe asht ma e apa-
sionume. Djali asht i vogël, hala në klasën e tetë.

Kthehemi edhe njëherë tek krijimtaria. Z. Delaj,

a vazhdoni të krijoni këngë apo jeni i kënaqur
me atë që tashmë keni arritur?
134 Ardian Hoti

Po normalisht që unë vazhdoj dhe kam shumë krijime

që më kanë mbet në sirtar dhe nuk kam forcë për t’i inçizu,
për t’i filmu dhe për të lanë një pasuri. Mund të mbeten në
letër nuk e dimë në të ardhmen ça vjen. Ky është si një lloj
apeli, për mu asht një dobësi, por do të thosha jo vetëm
për Jonuzin, por kushdo qoftë ai që ka pasuri kombëtare
t’ investojë në qoftë se ka mundësi, le të mbeten në disqe,
nëpër kaseta dhe videokaseta kjo pasuri, sepse Jonuzi po
ban të 60-tat.

Jonuz Delaj me cilën këngë të albumit tuaj të fu-

ndit dëshironi që ta mbyllim këtë intervistë?
Unë kam rreth tetë kangë aty në CD. Temat janë nor-
malisht të ndryshme, për kohën aktuale unë do të preferoja
të përshëndesja të gjithë shqiptarët kudo nëpër botë me
kangën: “Ju përshëndes prej Malësisë së Madhe”.

BBC në Shqip, Tetor, 2006

 Prof. dr. Kahreman ULQINI
Etnolog

“Shqiptari kurrë nuk ishte një fetar i përkushtuar sa bashkëfetarët,

ortodoksi shqiptar nuk ishte njësoj i përkushtuar si ortodoksi grek,
as myslimani shqiptar nuk iu afrua në devotshmëri myslimanit
boshnjak. Kjo ndoshta nuk e la me shku në ekstremitete,
në fanatizëm dhe kjo është veti etnokulturore.”

Prof. dr. Kahreman Ulqni lindi në Shkodër në vitin 1934. Që

pas përfundimit të studimeve të larta iu përkushtua historisë
dhe etnologjisë dhe sot njihet si autori i disa veprave dhe stu-
dimeve në këtë fushë. Një vend të veçantë në veprat e tij zënë
edhe marrëdhëniet ndërfetare në Shqipëri.

***
 Z. Ulqini, si janë fillesat tuaja me etnologjinë?
Pse zgjodhët t’i përkushtoheni kësaj fushe?
E kam kuptuar se të merresh me traditën e popullit tënd
është edhe shfaqje atdhetarizmi. Në shkollë të mesme jam
marrë me leximin e veprave me përmbajtje etnologjike, kjo
për arsye se në shtëpi kisha revistat: “Hylli i Dritës”, “Leka”
e “Cirka”, që dikur dilnin në Shkodër, si dhe libra të tillë:
“Kanuni i Lekë Dukagjinit” i Shtjefën Gjeçovit, “Visaret e
Kombit”, antologjinë e vyer “Bota Shqiptare” etj.
Kam filluar të botoj në të vetmen revistë shkencore në
vendin tonë, që dilte në Tiranë, në Buletinin Shkencor të
universitetit shtetëror të Tiranës, në vitin 1960.

Cila degë e etnologjisë është për ju më interesan-

te? Çfarë ju ka tërhequr më shumë për studimet
tuaja?
E tërë fusha e etnologjisë shqiptare është me interes.
Kam bërë hulumtime, kam shkruar për veshjet popullore,
për krahinat etnografike dhe për toponiminë historike, por
kryesisht i jam kushtuar studimit të shoqërisë tradicionale
shqiptare.
Kur u emërova punonjës shkencor në Institutin e Kul-
turës Popullore10 vjetët e para të punës ia kushtova kër-
kimeve rreth Institucionit të Bajrakut. Më 1991 kjo vepër
u botua.
Gjurmë zërash 137

Flasim pak për dy botimet tuaja të fundit: “Bajra-

ku në organizimin e vjetër shoqëror”, botim ky i
vitit 1996 në SHBA të Amerikës dhe më pas vjen
monografia “Struktura e shoqërisë tradicionale
shqiptare”, në vitin 2003. Çfarë trajtojnë këto
botime? Çfarë të rejash sjellin?
Studimi i Bajrakut i çeli
rrugën gjurmimeve më të gjera
të organizimit të vjetër shoqë-
ror në hapësirën shqiptare. Në
ato vepra trajtohet familja, fisi,
bashkësia, lidhjet e ndryshme
të bashkësive, raportet e tyre
me administratën shtetërore
etj. E reja është se struktura e
shoqërisë tradicionale, organi-
zimi i saj shoqëror dhe e drejta
popullore janë kudo njësoj në
viset shqiptare, si, në: Bajra-
kët e Malësisë së Shkodrës,
në ato të Kosovës, të Mirditës, në Sentet e Matit, në nëntë
malet e Dibrës, në Himarë dhe në Cërrik. Këto vepra kanë
karakter shterrues.

Z. Ulqini, ç’vend zë kanuni në studimet tuaja?

Nuk mund të shkëputet kanuni nga organizimi i vjetër
shoqëror, s’është njësoj si në epokën moderne. A mund të
ketë shtet pa ligje?
Ka marrrë fund koha e regjistrimit të normave kanu-
nore në terren. Sot kërkohet përgatitja e korpusit të drejtës
popullore shqiptare për të cilin jemi duke punuar.
138 Ardian Hoti

Ju keni botuar edhe veprën “Faktorë kulturorë

dhe fetarë”. Çfarë veçoni si më të rëndësishmet
ndër këta faktorë?
Fillimisht në veprën: “Faktorë kulturorë dhe fetarë” kam
trajtuar: e para, ndikimi i besimeve fetare në kulturën popu-
llore; e dyta, thellësia e ndjenjës fetare në popullin shqiptar;
e treta, qëndrimi i rilindasve rreth çështjes fetare; e katërta,
shteti shqiptar gjatë viteve 1912-1939, i krijuar mbi parime
laike e demokratike evropiane perëndimore ishte ndër shte-
tet më përparimtare në Ballkan. Kam arritur në përfundimin
se toleranca ndërfetare është karakteristikë etnokulturore
e popullit shqiptar, nuk i përket ndonjë besimi fetar. Kjo e
dallon shqiptarin nga serbi, kroati, bullgari, greku etj.

Sipas jush ç’ndikim ka pasur besimi fetar në

jetën kulturore shqiptare dhe sa i thellë është
ky besim?
Natyrisht faktori fetar ka ndikuar në popullin shqiptar
dhe këtë e marrim që në lashtësi, kur shqiptarët qenë pa-
ganë dhe u bënë të krishterë, duke u bërë të krishterë të tëra
festat pagane, zakonet, ritet pagane u fshinë dhe u morën
zakone të reja, por nga etnika nuk pësoi gjë, po kështu
dhe kur kishat u ndanë sipas qytetërimeve: kisha romake,
kisha bizantine etj., pat ndikime në kulturën e popullit,
por jo ndikime themelore. Po kështu kur erdhi islamizmi
me pushtimin turk ndikoi kultura orientale, bile gati ndikoi
njësoj në tërë popullin shqiptar, si ndikoi në tërë popullin
e Ballkanit, pavarësisht nga feja. Kurse diçka e veçantë
ishte ndjenja fetare, shqiptari kurrë nuk qe një fetar i për-
kushtuar sa bashkëfetarët, ortodoksi shqiptar nuk qe njësoj
i përkushtuar si ortodoksi grek, as myslimani shqiptar nuk
Gjurmë zërash 139

iu afrua në devotshmëri myslimanit boshnjak. Kjo ndoshta

nuk e la me shku në ekstremitete, në fanatizëm dhe kjo është
veti etnokulturore.

Z. Ulqini, sa e vështirë
është të hulumtosh në
etnologjinë shqiptare? Ju
vetë si keni hulumtuar?
Nuk mund të ketë etnolog
pa terrenin dhe pastaj janë bu-
rimet arkivore dhe është litera-
tura. Ka 30 vjet që marr pjesë,
bëj ekspedita vetjake ose kolek-
tive. Në kuadrin e Akademisë së
Shkencave të Insitutit, gjithmo-
në na janë krijuar kushte ide-
ale me makina në dispozicion,
me mjete, fotograf, skicograf etj., dhe zakonisht një muaj
në vit e kam bërë ekspeditë në terren dhe i kam shkelur të
gjitha krahinat etnografike të Shqipërisë.

Cila prej krahinave shqiptare ka qenë për ju më

interesante për hulumtim?
Për temën time, që ka të bëjë me strukturat shoqërore
tradicionale, interes e material kanë paraqitur krahinat e
Shqipërisë Veriperëndimore, Verilindore dhe nga jugu ka
paraqit Himara dhe Suli.

Pse janë të veçanta këto krahina?

Të veçantat ishin këto, se duke studiu Bajrakun, lindi
nevoja me u pa organizimi shoqëror a shkon ma tej, dhe
140 Ardian Hoti

studimet, gjurmimet filluan në 9 malet e Dibrës, në Mat,

në Himarë edhe për Sulin, megjithëse fizikisht nuk kam
qenë, se Suli gjendet në Greqi, i përket Çamërisë dhe si
rezultat se është i njëjti organizim shoqëror me tipare krejt
shqiptare.

Gjatë kontakteve tuaja me banorë të zonave të

ndryshme të vendit a ruani kujtime, që i mbani
si të veçanta, si të paharrueshme?
Kujtime, më mirë të them borxhe, kudo që kam shkuar
mikpritja ka qenë në shkallën më të lartë edhe në vende të
tilla që nuk i njihja, si: Himara, Kurveleshi me njerëz shumë
mikpritës, pra është mikpritja shqiptare më e veçanta pa
dyshim dhe kjo na ka ndihmu shumë.

Cili është konstatimi juaj? Çfarë e lidh realite-

tin e sotëm shqiptar me traditën e hershme? Sa
është ruajtur kjo traditë?
Duke filluar me vitin 1991 edhe deri më sot, apo si thi-
rret nga dikush periudha e tranzicionit (që s’e marrim vesh
ç’është ky tranzicion) ka një përmbysje, përmbysja fillon
me lëvizjen masive të popullsisë, ajka e popullsisë fshatare
është larguar, nuk është vetëm ana fizike, ka marrë me
vete traditën dhe kjo traditë ku ka shku, qoftë qytet, qoftë
jashtë shteti nuk i duhet kujt gjë, bile ata kanë luftuar ta
heqin atë traditë dhe e keqja tjetër shumë e madhe është
se qyteti është ruralizuar, është bërë fshatar, jo vetëm qy-
tetet periferike, por edhe Tirana. Po ta studiosh Tiranën në
pikëpamje etnografike, sheh gjithë lagjet përreth qendrës së
Tiranës janë mbushur me fshatarë. Këtu nuk ka paragjykim
fshatarë, se ne kulturën fshatare po studiojmë, por kultura
Gjurmë zërash 141

qytetare, qyteti është diçka tjetër. Kjo nuk ka ndodhur në

vende të tjera të Ballkanit, për arsye se ato kanë pasur edhe
kryeqytetin edhe qytetet me një sasi të madhe banorësh:
Sofja, Bukureshti sado që të kenë thithë fshatarë nuk janë
trondit, kurse Tirana, ishte qytet i vogël, prandaj, kjo ka
sjellë anomali, edhe është vështirë studiuesi tani të depër-
tojë. Një mungesë tjetër është se nuk ka statistika zyrtare,
kur s’ka gjendje civile tamam të rregullt, kur s’ka të dhëna
zyrtare (se të dhënat zyrtare kanë rëndësi, janë të sakta), sot
nuk merret vesh, një njeri ka dy-tre vendbanime, pra për
studiuesin është tejet e vështirë. Pastaj duhet ta pranojmë
gjithë këtë eksod, të gjithë shqiptarët, sidomos në shtete si
Greqia, ato rrezikohen të çkombëtarizohen. Do fillojë që në
brezin e dytë, fëmijët e tyre nuk do dinë më të flasin shqip,
duhet t’i ruhemi globalizmit, që është kozmopolitizëm, që
një popull kur mohon doket e veta, kur prish gjuhën e vet,
atëherë s’ka identitet. Po të shkosh në një dasëm në një
qytet si Shkodra, nuk ka më dasëm shkodrane, çdo gjë
është e huaj, veçse flitet shqip, të gjitha ritet, këngët etj.,
janë jo të traditës shkodrane. Pranohet evoluimi i dokeve,
i zakoneve, por jo përmbysja e tyre.

Z. Ulqini, shpeshherë krijohet ideja sikur reali-

tetin e sotëm shqiptar e mban të lidhur me të
kaluarën e hershme, Kanuni, e kam fjalën në
veçanti për fenomenin e gjakmarrjes në zonën
veriore të Shqipërisë.
Këto janë spekulime, ku krijohet shteti nuk ka gjak dhe
shteti nuk është krijuar sot, as sot 10 vjet, as sot 20 vjet.
Shteti është krijuar në 1912-tën, ka hequr keq të stabilizo-
het, po me ligjet shqiptare, kodin penal, kodin civil, mbaroi
çdo gjë. Ne sot çdo vrasjeje i themi gjakmarrje. Gjakmarrja
142 Ardian Hoti

zbatohej kur nuk kishte shtet dhe ai që vriste do të vritej,

kjo ishte gjakmarrja. Sot nuk është kjo, sot ka vetëgjyqë-
si, e bën gjyqin vetë ai, jashtë institucioneve të drejtësisë,
prandaj është ngatërruar.
Vetëgjyqësia nuk ka rregulla, vret gruan, vret fëminë,
vret njerëzit e pafajshëm, kurse kur ka qenë në fuqi gjak-
marrja nuk është vrarë gruaja, nuk është vrarë fëmija, nuk
është vrarë as mashkulli që ka qenë në moshë të kaluar
a në moshë të mitur. Ka pasur rregulla. Vetëgjyqësia nuk
ka rregulla.

A vazhdoni të hulumtoni z. Ulqini? A pritet ndo-

një botim?
Natyrisht derisa njeriu gëzon shëndet, puna kërkimore
nuk del në pension. Tani po përgatis një përmbledhje me
studime që titullohet: “Kundrime etnologjike”.

Çfarë trajton kjo?

Në fushën time të kërkimeve vazhdoj, natyrisht kam
plotësime, gjëra që dikur nuk kanë qenë të mundura të
thuheshin.

BBC në Shqip, Janar, 2008

 Prof. dr. MAHIR HOTI
Gjeograf

“Kena resurse njerëzore shumë të mëdha,

kudo që të shkosh në çdo rreth, në çdo universitet
apo në shkolla kemi pedagogë të aftë, specialistë të zotë që janë
kualifikuar brenda apo jashtë, ndonëse një pjesë nuk e pati fatin
të punojë në shkolla të sistemeve të ndryshme,
kjo për shkak edhe të luftës së klasave.”

Prof.dr. Mahir Hoti lindi më 15 janar të vitit 1948, në Shkodër.

Ai është një ndër gjeografët më të njohur në vend me një për-
vojë të gjatë në fushën e arsimit. Ka kontribuar në të gjitha
nivelet e arsimit, në veçanti në atë të lartin, ku spikati në de-
tyrën e rektorit të universitetit të Shkodrës, për dy mandate
radhazi. Mahir Hoti është përfshirë në vitin 2006 në Biografinë
e Kembrixh mes njerëzve të shquar në fushën e arsimit, si dhe
është përzgjedhur në listën e 100 arsimtarëve më të mirë të
botës për vitin 2006.

***
 Profesor, pas 35 vitesh në shërbim të arsimit si
ndiheni në këtë fushë?
Kuptohet, ndjehem shumë më i moshuar se atëherë,
në fillimet e këtij profesioni kur kam qenë djalë i ri. E ndjej
veten me një përvojë të gjatë në këtë fushë, natyrisht me
ato rezultatet e veta, në ato vende të ndryshme ku kam
punuar, me dëshira të ndryshme, me kushte të ndryshme
pak a shumë në shërbim të arsimit. Me kënaqësi sot shoh
se kemi krijuar shumë miq.
Është një gjë jashtëzakonisht e mirë kur punon në fu-
shën e arsimit, them se ndihesh gjithmonë si i ri, duke
qenë se ke kontakt me breza të shumtë studentësh. Është
një punë që të jep kënaqësi, megjithëse nuk vlerësohet aq
sa duhet qoftë si figurë, qoftë në vlerësimin materialist, por
është një fushë që unë e kam pasur për zemër, kam krijuar
backgraundin tim. Më ka takuar të punoj në të gjitha hallkat
arsimit, në shkollë tetëvjeçare dhe në shkollë të mesme, me
konvikt dhe pa konvikt, në shkollë të lartë dhe në pozicione
të ndryshme të arsimit të lartë, deri edhe në pozicionin e
rektorit të universitetit.

Kur dhe ku ka filluar profesioni juaj si arsim-

tar?
Pas përfundimit të studimeve të larta, ka qenë një vend-
Gjurmë zërash 145

im që më mbante në Departamentin e Gjeografisë në Tiranë,

por që nuk u realizua për kushte ekonomike familjare. Në
atë kohë baba i bëri letër kryeministrit dhe unë u trans-
ferova në qytetin e Shkodrës. Pati një koinçidencë, në të dy
semestrat 1971/72 punova në gjimnazin “Jordan Misja” dhe
orën e parë e kam dhënë aty, nuk e kujtoj fort mirë histori
apo gjeografi, e pastaj semestrin e dytë dhe një vit të plotë
i kam kaluar në gjimnazin që atëherë quhej “29 Nëntori”.
Kam vazhduar që nga viti 1972-1975, tre vjet pedagog në
Institutin e Lartë Pedagogjik, pastaj ka pasur një periudhë
lëvizjeje për qarkullimin e kuadrit. Më kujtohet si sot, ka
qenë një artikull në gazetën “Zëri i Popullit” redaktorial: “Kur
flet klasa nuk flet burokracia”, pas të cilit kemi lëvizur për
një ditë 18 pedagogë nga universiteti, megjithëse qarkullimi
në atë kohë kuptohej si një praktikë dhe ishim mësuar me
të, prekte më shumë ato kuadro që kishin shumë vite në
një vend pune. Unë pasi kisha punuar dy vjet në gjimnazet
e Shkodrës dhe tre vjet pedagog i ri, asistent, jam larguar
nga universiteti dhe jam transferuar në Dukagjin.
E kam filluar më 1 shtator 1975 si drejtor i shkollës
tetëvjeçare në Theth, pas disa muajsh si drejtor i Shkollës
Mesme të Bashkuar në Breg lumi, në qendër të Dukagji-
nit, ku kam ndejt gjithsejt 3 vjet deri në vitin 1978. Pas
Dukagjinit kam vijuar punën si Kryeinspektor i Arsimit,
në Seksionin e Arsimit (ashtu quhej atëherë), që përfshin-
te Rrethin e Shkodrës dhe Malësinë e Madhe. Pas katër
vitesh në seksion, në vitin 1982 kam ardhur pedagog në
ILP dhe në vitin 1993 pas ndryshimeve demokratike në
Shqipëri me zgjedhjet e para që u bënë për strukturat e
ulëta për departamente u zgjodha Drejtor i Departamentit
të Gjeografisë deri në vitin 2000. Me zgjedhjet e para që u
bënë të përgjithshme në universitetet shqiptare për rektor
146 Ardian Hoti

kandidova dhe fitova pozicionin e Rektorit të universitetit,

detyrë të cilën e mbaj edhe tashti. Por në të gjitha rastet
kudo që kam punuar nuk i jam ndarë gjeografisë.

Gjeografia ishte dega që ju preferonit për studi-

met e larta, apo qe diçka e detyruar në fillim e
që më vonë u kthye në pasion?
Ka qenë traditë që zakonisht nxënësit më të mirë të
gjimnazit të shkonin në degë të vështira, shumëkuj edhe i
realizohej ajo dëshirë. Unë kam kërkuar disa degë studimi
ndërmjet të cilave edhe degën histori-gjeografi. E kam pasur
me shumë pasion, mbase më shumë historinë. Kemi pasur
një mësues shumë të apasionuar në gjimnaz që na bënte
historinë, Mikel Prendushi. Kam qenë përgjegjës i rrethit
shkencor të historisë në rrethet jashtëshkollore që ka pa-
sur gjimnazi në atë kohë. Ndërsa kur përfundova studimet
në Histori- Gjeografi dhe kur fillova punën, veçanërisht në
arsimin e lartë, për shkak edhe të nevojave të atëhershme,
kam qenë i fokusuar tek gjeografia. Që nga viti 1972 iu
përkushtova fushës së gjeografisë dhe nuk e ndërrova më.
Për 35 vjet unë jap gjeografi, ndonëse profili i universitetit
në Tiranë ka qenë histori-gjeografi. Në këtë fushë u përqe-
ndrua edhe puna shkencore e kështu gjeografia u kthye
në pasion pasi është një degë që ka hapësira më shumë jo
vetëm në fushën e mirëfilltë të shkollës pra të didaktikës
së gjeografisë, por edhe në studimet shkencore, ose me
turizmin me problemet mjedisore dhe studimet rajonale
në përgjithësi.

Ku i keni përqendruar më së shumti studimet

shkencore? Çfarë ju ka tërhequr më shumë?
Gjurmë zërash 147

Krahas disa studimeve nga fusha e gjeografisë unë jam

specialist i gjeografisë fizike të botës, por tema e Shkodrës
ka qenë tema ime pothuajse e vetme bazore në studimet e
mia shkencore. Unë kam botuar pjesë të saj me kapituj të
veçantë dhe mendoj se edhe në ditët e sotme në konferen-
cat e ndryshme shkencore që janë bërë në plan kombëtar
e ndërkombëtar edhe jashtë, gjithmonë kam pasur tema që
lidhen ose me Velipojën ose me zonën e Mbishkodrës ose me
disa veçori të relievit, ose me kapriçot e rrjetit hidrografik të
kësaj zone, impaktet që ka pasur në mjedis. Kohët e fundit
po lëvrohet shumë edhe tema e turizmit, sepse Shqipëria
është një vend ideal për zhvillimin e turizmit.

Ju keni edhe një botim që ia keni kushtuar zonës

së Pukës. Pse përzgjodhët pikërisht këtë zonë?
Ka disa faktorë, vitet e punës në universitet dhe me
njohjen që kam pasur në atë zonë kam krijuar miq të shum-
të. Është një zonë që ka disa veçori, ka disa elemente të
rëndësishme të peizazhit gjeografik, ndoshta pak e lëkundur
sot, por Puka është quajtur simboli i pyjeve dhe mineraleve
dhe duke pasur parasysh këto resurse natyrore, duke pa-
sur parasysh krejt kompleksin gjeografik, me natyrën herë
të ashpër herë livadhore që ka kjo zonë, duke pasur edhe
një mik, po e personalizoj Gjovalin Alia, një mësues shumë
i apasionuar më ka ngacmuar, më ka shtyrë të bëjmë një
studim të përbashkët për Pukën duke dalë me një botim
modest në këndvështrime gjeografike dhe turistike. Ky libër
është produkt në fakt i kontributit të të dyve.

Mësimdhënia apo puna shkencore, cila ka mbi-

zotëruar në pasionin tuaj?
148 Ardian Hoti

Nuk mund të ndahet puna mësimore me atë shkencore,

sidomos në shkollën e lartë, ku pedagogut përveçse mësim-
dhënës i kërkohet absolutisht puna shkencore mbi bazën
e nivelit që ka, titujve a gradave shkencore që ka marrë
nga puna e mirëfilltë studimore – shkencore. Prandaj është
shumë e natyrshme që të shihen sa më në unitet, sa më në
ekuilibër dhe bile edhe të integrohen tek njëra tjetra.

Nisur nga përvoja juaj e gjatë në fushën e arsimit

të lartë duke qenë edhe në postin e rektorit të
universitetit, si mendoni cila është pika më e
fortë dhe më e dobët sot për Arsimin e Lartë në
Shqipëri?
Një pikë e fortë, shumë e rëndësishme, është dëshira e
shqiptarëve për arsimim në të gjitha nivelet. Nëse njerëzit
thonë që nuk ka dëshirë për arsimim, edukim etj., për me-
ndimin tim gabojnë. Po të shohim, në të gjitha periudhat në
Shqipëri, njerëzit kanë pasur uri, kanë pasur dëshirë për
arsimim, por nuk janë shoqëruar sa duhet me masa, nuk
janë shoqëruar sa duhet me impenjimin e njerëzve qoftë të
mësuesit, qoftë te drejtuesit e niveleve të ndryshme për t’i
dhënë mundësi të shfaqin maksimumin e tyre në këtë fushë.
Një pikë shumë e fortë e arsimit të lartë në Shqipëri janë
kuadrot. Kemi resurse njerëzore shumë të mëdha, kudo që të
shkosh në çdo rreth, në çdo universitet apo në shkolla kemi
pedagogë të aftë, specialistë të zotë që janë kualifikuar bre-
nda apo jashtë, ndonëse një pjesë nuk e pati fatin të punojë
në shkolla të sistemeve të ndryshme, kjo për shkak edhe të
luftës së klasave. Ashtu si dhe sot ka shumë kontigjente që
po mbarojnë studimet jashtë shtetit dhe përbëjnë një pikë
të fortë të arsimit tonë.
Gjurmë zërash 149

Ndërsa si një pikë të dobët them se është vlerësimi ako-

ma jo i mirë, kujdesi jo i veçantë, megjithë disa përpjekje me
disa zgjidhje, me disa ligje ose vendime që bëjnë fjalë për një
thellim, për një ecje me ritme më të shpejta të arsimit. Unë
mendoj se mësuesi dhe pedagogu duhet mbështetur si në
paga ashtu edhe në kushte më të mira logjistike në punë.

Profesor, jeni i përfshirë në Biografinë e famshme

të Kembrixhit për vitin 2006, mes njerëzve të
shquar të arsimit? Çdo të thotë kjo për ju?
Është një nder, natyrisht një vlerësim por edhe nje ob-
ligim i mëtejshëm, është një rast që përsëritet rrallë, një
herë në jetë. E vlerësoj aq sa duhet vlerësuar, nisur nga
pozicioni, mosha, aktiviteti shumëvjeçar nuk më bën që
të kaloj në një fazë të caktuar të një kënaqësie shumë të
veçantë, por përfaqëson një vlerësim që me ato metodat që
i përcaktojnë këto institucione ndërkombëtare, siç është Qe-
ndra Ndërkombëtare e Biografive, më shërben si një element
plotësues i gjithë veprimtarisë, i jetës sime. E çmoj edhe
si një vlerësim që përfaqëson diçka të rëndësishme mbase
edhe për familjen time.

BBC në Shqip, Korrik, 2007

 MARIJE RRANZI
“Mjeshtre e Merituar e Sportit”

“Kam sakrifiku shumë për sportin…

Gjithçka asht ba me vështirësi, por dëshira me marrë pjesë,
me marrë pikë, dojshe vetëm për vendin tem, për qytetin tem.”

Marie Rranzi, lindi në Shkodër në vitin 1929. “Mjeshtre e Meri-

tuar” e Sportit, e quajtur ndryshe sportistja e artë shkodrane
në vitet ’56-’60, Maria është model përzierjesh sportive, kam-
pione dhe rekordmene në shumë gara atletike për 12 vjet me
radhë. Është shpallur dy herë kampione në volejboll, tre herë
kampione në ping-pong, 8 herë nënkampione në basketboll.
Marie Rranzi sapo ka mbushur 76 vjeç, por i pëlqen të mbahet
si e re, me një makjazh të lehtë dhe veshje sportive të pret te
dera e një shtëpie dykatëshe tipike shkodrane. Historia e saj e
shkëlqyer në sport është fiksuar në një numër të madh fotosh
të ekspozuara kudo në banesën e saj, ku edhe po realizojmë
këtë intervistë.

***
 Dukeni në gjendje shumë të mirë fizike pavarë-
sisht viteve që mbani. A mos është pasioni për
sportin sekreti i kësaj rinie?
Influenca asht e sportit, por edhe tradita familjare, se
baba mbi 80 vjeç më ka vdekë, nana pak ma heret. Kështu
që jetën e kena ba shumë të mirë, pavarësisht se ka qenë
periudhë e vështirë, por baba asht mundu me na trajtu
mirë, me na dhanë gjithçka duhet. Ajo më ka mbajt.

Si janë fillimet e Marie Rranzit me sportin, që

kur nisi pasioni për atletikën?
Kam qenë në vitin e parë gjimnaz, por gjithmonë kam
kërku me lujt. Në atë kohë në volejboll, e kishim një top,
kërcim së larti e zgjati e kena pasë një terren në gjimnaz,
ku e gërvishim me gozhda për me kërcy. Kështu ka fillu
jeta sportive në shkollë. Mandej profesor Zef Hila asht ai
që më ka angazhu. Pa asnjë praktikë kam marrë pjesë në
Kampionatin Kombëtar të parë në ’46-tën.

Çfarë moshe ishit ju atëherë?

16 vjeç, sa kisha hy në gjimnaz.

Ju thatë se keni marrë pjesë në Kampionatin

e Parë Kombëtar të Atletikës. Si e kujtoni këtë
aktivitet?
152 Ardian Hoti

Në atë periudhë kur mora pjesë së pari, ne ishim pa

eksperiencë sportive. Më vuni profesor Zef Hila me ba 100
metërshin. Imagjino, na s’dijshim start, jo me kronometër,
por me flamur e bylbyl ka qenë fillimi. Atëherë mori pjesë
Durrësi, ka kenë Violeta Rama (halla e Edi Ramës). Atë e
kam njoftë edhe në Shkodër se kishte njerëz këtu. Shoqni
me të, u habitme, edhe në garë kur hime unë dola e para.
I thashë:
- Nuk vrapova shumë Violetë.
- Pse Marije?
- Se dojshe me të pasë edhe ty afër, të mrrijmë të dyja
përnjëherë.
Mandej kam ba edhe kërcim së gjati. Por, nuk kishte di-
siplina shumë, ishte kampionati i parë për ne në Shqipni.
Mandej kur u kthyme me diplomë, kur u ktheva në
shtëpi, u afrova te nana, i thashë kam dalë e para.
-A na ke pru ndonjë milion lekë?- më tha duke qeshë
me mu.
- Jo, i thashë, këtu asht
pa pare.
Filloi mandej prof. Zef
Hila me më marrë te Sta-
diumi i vjetër. Kështu ka
vazhdu jeta sportive. Unë
përveç garës 100 kam ba
200-in, kam ba kërcimin së
gjati, kam ba kërcimin së
nalti. Kam arrit me ba deri
në 12 gara për tri ditë plus
stafetave, rekorde kam 38.
Gjurmë zërash 153

Si u prit nga familja angazhimi juaj në sport?

Patët pengesa?
Në fillim ishte vështirësi, se kjo ishte në periudhën e
46-tës, kur ne ishim të pahapun, të panjoftun se ça asht
sporti tamam, se vetëm futbolli në atë periudhë ka qenë.
Vetëm trajtimi i babës dhe i vllait të madh kanë influencu
që të më lejoshin me marrë pjesë në sport. E vështirë, se
fjalë ka pasë mjaft në atë periudhë, por unë jam mundu me
marrë, me grumbullu edhe shoqet e mia, kam fut ma vonë
edhe motrën teme, Gjystinën dhe diçka u reabilitu gjendja
jonë sportive.

Znj. Marije, a ka patur momente të vështira gjatë

periudhës së sportit, e kam fjalën për gara që për
një arsye a një tjetër nuk keni arritur atë rezultat
që keni dëshiruar? Si jeni ndjerë në ato raste?
Vetëm këtu e kam pasë zemrën birë që s’kam pasë një
trajner tamam me punu me mu, siç punohet sot, mandej
me hope kanë qenë praktikat. Sporti don vazhdimisht me
kenë në lëvizje sportive për me mbajt ekuilibër.

Keni marrë pjesë edhe në shumë aktivitete ndër-

kombëtare në atletikë. Çfarë kujtoni nga këto
veprimtari?
Në Ballkaniadën e parë që u ba në Tiranë në ’46-tën, fill
pasi mbaroi Kampionati Kombëtar na kanë grumbullu, po
për fatin tonë të keq binte shi. Kur erdh puna me shku në
stadium i shifshim ato vajzat, flas për bullgaret, për rumu-
net, kishin marrë batanijet prej hotelit, kishin ba nxemjen,
ishin ba qull, ishin mbështjellë me batanije dhe pritshin.
Unë thashë:
154 Ardian Hoti

-Këta kanë mbaru, këta janë këput tu ba nxemje. Po

ato ishin o zot, o zot…
U vuna në garë me to, dola në finale dhe kam zanë
vendin e gjashtë, kurse në Rumani kam zanë vendin e pes-
të, mandej në Moskë kam zanë vend të dytë. Atje ka kenë
rezultati ma i bukur për mu, dhurata ma e bukur. Kam
dekoratën dhe diplomën.

Gjatë këtyre qëndrimeve jashtë shteti a keni

menduar ndonjëherë që të mos ktheheshit më
në Shqipëri, të arratiseshit pra asaj kohe?
Asnjëherë, se kam kenë e lidhun shumë me familjen
time, mandej vendi jot asht gjithçka. Në Bullgari kisha mujt
me ndejt.

Në çfarë kushtesh ushtrohej aso kohe atletika?

Ç’mundësi përgatitjeje kishte në atë periudhë
për këtë sport?
Kena kenë shumë mbrapa, unë flas edhe për jurinë.
100 metërshi ka pasë,
duhet të kishte tre kronometra, vendi i parë, vendi i
dytë dy, mandej të tjerët nga një kronometër dhe ishin të
rreshtumë në fund te finishi. Me kenë tre kronometra e mos
me punu asnjeni, ishte kulmi. Kjo ndodhte shpeshherë, se
nuk kishte lidhje kronometri me kronometër. Gjithçka asht
ba me vështirësi, por dëshira me marrë pjesë, me marrë pikë,
dojshe vetëm për vendin tem, për qytetin tem.

Marije Rranzi nuk njihet vetëm si ish atletja re-

kordmene, por edhe ish-basketbolliste dhe volej-
bolliste. Pse kjo pjesëmarrje në disa sporte?
Gjurmë zërash 155

Ishim në shkollë dhe na grumbullune. Mbaj mend dritë

pastë Rifat Uruçi më mësoi tre hapshin. Ti ke mu ba e mirë,
ke me u ba shumë e mirë, më tha.
- Pse, ku e po din?
- E shkathët je, e kape tre hapshin, se aty ishte vësh-
tirësia me nga me top me trehapsh. Më pëlqente me ba
kosha.
Edhe njëherë mbaj mend në gjimnaz me Elbasanin,
erdhën nana, motra e vëllai me më pa. Pata frikë se po luj
keq.
Kam lujt, sa flokët, kur kam mbaru garën ishin ba qull.
Nuk u ndala fare me i folë, bana sikur nuk kanë qenë në
fushë.
- He si u ndave? -më pyeti nana.
- Fitume.
- Kam kenë në fushë.
- Të kam pa, a më ke pa si jam tërbu në fushë (tu qeshë
me të).

Deri në çfarë vitesh keni vazhduar aktivitetin

sportiv?
Aktiviteti jem ka vazhdu deri në fund të ’58-ës, që më
është dhanë e drejta për me fillu studimet në Bullgari. Atje
kam ndejt gati tri vjet. Atje u sëmura, për arsye se para se
me u nisë unë shkova me rregullu një dhëmballë, por më
kishte mbetë teli i thym gjatë pastrimit brenda dhe tempe-
ratura më shkonte deri në 39. Megjithatë, nuk ma besonte
trajneri. I tha Dekanit, këtë a don me e çu në Shqipëri?
-Pse? Këtë e kam ma të mirën.
Edhe më futi në skuadër të qytetit. Por për çfarë kisha
shku? Me marrë njat dokument e të kthehesha.
156 Ardian Hoti

Pas këtij diplomimi si shkuan punët për Marije

Rranzin?
Kam ardhë në shkurt, shkollat kishin fillu, si arsimtare
nuk kishin vend, më mbajtën më komitet të fizkulturës. Vitin
tjetër më caktuan arsimtare, njëkohësisht kisha ekipin e
basketbollit të të rejave, nga vendi i tretë e çova në vend të
dytë, nga vendi i dytë e çova në vend të parë për disa vjet,
mandej u detyrova me e lanë, se 20 vjet me temperaturë,
tepër e fortë kam qenë.

Me gjithë këtë aktivitet, me gjithë këto rezultate

në sport, sa e vlerësuar ndiheni sot?
Vlerësimin asht e vështirë me ta thanë, se për çfarë
kam ba, nuk e ka ba asnjeri në Shqipëri atë që kam ba unë,
por në përgjithësi kanë qenë të heshtur për atë vlerësim që
duhet me më dhanë, duhej me më dhanë. Unë kam marrë
çmime deri te “Krenaria e Shkodrës”, kam marrë diploma,
kam marrë vlerësime prej të gjithëve, por sot ai vlerësimi
që më duhet mu, ma tepër për stimul, për kënaqësi se unë
nuk jam tu dekë urie. E kam pensionin, por unë jetoj vetëm.
Kam sakrifiku shumë për sportin.

Znj. Marije a e ndiqni me interes sot sportin

e atletikës? Ç’përshtypje keni, sa ka avancuar
atletika shqiptare?
Ka avancu shumë edhe ekipi shqiptar, punojnë trajnera
me ta dhe kanë gjetë edhe element me punu, se nuk asht
vetëm me punu, por duhet edhe elemeti me kenë i mirë.
Por unë kënaqem me këto të huajat. Them: Medet që s’kam
le tani!
Gjurmë zërash 157

Çfarë pasionesh të tjera keni pasur në jetë për-

veç sportit?
Vallzimi, më ka pëlqy me shku nëpër mbrëmje dhe sporti
bënte shpesh. Edhe me lexu kam lexu, kam qëndis, jeta e
fshatit më ka pëlqy shumë, se kena ba një shtëpi atje, e na
çonte baba çdo verë.

Si kalon një ditë këtu në Shkodër, për Marije

Rranzin?
Shtëpiake, duke u marrë me punët e shpisë, asgja tje-
tër.

BBC në Shqip, Nëntor, 2006

Marije Rranzi, ndërroi jetë në nëntorin e vitit 2014,

në moshën 85 vjeçare.
 MARK KAFTALLI
Kompozitor

“Kangën popullore e kam ndjek

me kujdesin ma të madh e me qejfin ma të madh.
Kam mbledh herë pas here, i kam vu në notë
dhe jam mundu me e pru në kohë.”

Kompozitori dhe instrumentisti i mirënjohur shkodran Mark

Kaftalli, lindi më 14 dhjetor 1933, në Shkodër. Për 30 vite me
radhë ishte drejtues i orkestrës profesioniste të estradës së
Shkodrës. Mark Kaftalli, përveçse si një nga interpretuesit më
të mirë në Shqipëri në instrumentin e violinës, njihet edhe si
krijues në disa gjini muzikore.

***
 Ju prezantova fillimisht si krijues në disa gjini
muzikore, por më shumë ju njohim si kompozitor
dhe orkestrues i shumë këngëve popullore, të
muzikës së lehtë dhe atyre për fëmijë. Në fakt
në sa arrin numri i këngëve që kanë autorësinë
tuaj? Cilat prej tyre i keni më për zemër?
Kangë kam shkru shumë, janë mbi 700 kangë që kam
kompozu për fëmijë e të mëdhenj e që janë prezantu në
festivale të ndryshme, në shfaqje estradash. Ju kërkoni me
ditë se cilat janë ato kangë që i kam ma për qejf, në fakt nuk
mund të veçoj pasi janë shumë prej tyne që i kam për zemër.

Si erdhi pasioni për muzikën tek ju z. Kaftalli?

Kur nisi kjo rrugë e gjatë?
Kam qenë në moshën 16 vjeçare. Ka qenë viti ’49. Shtë-
pia e Kulturës në atë kohë hapi kurse për violinë, për piano,
për mandolinë, fizarmonikë. Unë me dëshirë të madhe u
regjistrova në kursin e violinës, ku pedagogu i këtij instru-
menti ishte Zef Alimhilli. Me të fillova solfezhin, aty fillova
violinën, arritme me e mësu mirë jo vetëm unë, por edhe
shokët që ishin aty. Kena vazhdu këtu deri në vitin ’52 kur
u formu orkestra e madhe e Shtëpisë së Kulturës, atëhe-
rë me Prenk Jakovën, i cili shkroi një të quajtun veprim
muzikor “Drit mbi Shqipni”, të cilin kena shku me e dhanë
160 Ardian Hoti

edhe në Tiranë në verën e atij viti. Mbasandej në vjeshtë

u mobilizova ushtar dhe shkova në ansamblin e ushtrisë.
Aty për fatin tim ishte Nikolla Zoraqi, violinist i asaj kohe,
ma vonë edhe kompozitor, ku me qejfin ma të madh më
ka dhanë mësim gjatë kohës së shërbimit ushtarak edhe
vetëm studim kam ba 10 orë në ditë. Edhe ai më pruni
literaturën, që i takote violinës, e ndjente shumë kënaqësi
kur bate mësim me mu, edhe unë isha i lumtun. Kështu
që shërbimi ushtarak për mu ka qenë një shkollë e madhe
në drejtim të instrumentit të violinës. Masandej në ’58-tën
u formu në Shkodër Estrada. Qysh ditën e parë aty jam ba
pjesë e estradës së Shkodrës si orkestrant, më pas drejtues,
që e kam vazhdu rreth 25 vjet.

Z. Kafatalli, jeni krijuesi i vijës melodike të disa

kangëve popullore shkodrane, shumë të pëlqye-
shme. A ka qenë pikërisht kjo gjini, muzika po-
pullore, ku jeni ndier më mirë në krijimtarinë
tuaj?
Unë isha ushtar në 52-shin deri në 54-shin. Me kër-
kesën e tyne ndejta edhe një vjet atje, sepse në atë kohë
violina kishte pak, kështu në fundin e vitit ’55 kam ardhë në
Shkodër, ku u aktivizova në Orkestrën e madhe simfonike.
Më caktun shef muzike në Shtëpinë e Pionierit derisa u hap
Estrada në vitin ’58. Gjatë kësaj kohe jam bashku me shokë,
si: Abdulla Salabegun, instrumentist; Bik Ndoja, këngëtar e
të tjerë instrumentista dhe shkojshim nëpër shyqyre, nëpër
dasma. Atëherë ka qenë diçka tjetër nuk kena marrë shpër-
blime, ka qenë turp. Kangën popullore qysh atëherë e kam
ndjek me kujdesin ma të madh e me qejfin ma të madh.
Kam mbledh herë pas here, i kam vu në notë, sepse ato të
parët tonë kanë shkru tekste, se muzikë nuk kanë dijtë.
Gjurmë zërash 161

Për këtë unë kam punu, kam inçizu i kam vu në notë dhe
i kam në librin e kangëve popullore që besoj ka me qenë jo
e largët dita që do ta botoj. Gjatë kohës jam mundu me in-
çizimet e reja që kam ba me kenë ma të kohës, me tingëllu
ma për së mbari, me tingëllu pa nuancat, që duhet me kenë
edhe kam ba inçizime me orkestrën e estradës, ose kam ba
orkestër apastafat dhe kam shku në Radio Tirana e kam
ba inçizimin. Një ndër këto kangë asht edhe “Jar të du”, e
këndume nga Bik Ndoja.

Përveç kontributit tuaj

në ruajtje, përpunimin
dhe sjelljen në kohë të
këngëve të vjetra qy-
tetare, ju keni krijuar
edhe shumë këngë të
reja. Çfarë veçoni nga
kjo krijimtari? Ka ndo-
një kujtim të veçan-
të?
Kangë popullore më ka
qëllu me shkru shumë, ma-
ndej ajo dihet, aq sa kanë
mbet, por nuk më harrohet një nga kangët që ka një farë
historiku. Ishim me estradën (kena shku shpesh nëpër
fshatra e në malësi) në Fushë të Liqenit, në Ashtë Cukalit
tuj udhëtu atje. Ishte një pamje shumë e bukur, një freski
në pikë të zhegut, se pemët atje mbulojshin e kishe hije
gjithkund, në një rrugë me gjethe të ramë aty, ndijmë zilet
e një tufe bagëtish aty afër, shungullote pylli, me pa gja nuk
pamë, ata dalëngadalë u zhdukën. Ishim në grup. Me Tano
Banushin bisedume:
162 Ardian Hoti

-Tano a e ndive sa bukur? Unë du nji tekst për ikët, se

jam i frymëzum.
Nuk vonoi Tanoja, më dha teskstin, bana kangën. Ajo
kangë asht “Zile tingëlloni”.

Në fëmijërinë time, si pjesëmarrës në disa festi-

vale fëmijësh, që janë zhvilluar këtu në Shkodër,
mbaj mend disa këngë shumë të pëlqyeshme të
kompozuara nga ju. Çfarë ju frymëzonte në këtë
fushë?
Kangë për fëmijë kam shkru shumë, sepse ka pasë edhe
kërkesa shumë. Janë zhvillu festivale mas festivalesh në të
gjitha rrethet. Çdo vit ka pasë festivale, çdo vit kanë ardhë
letrat e kërkesat ku unë u jam përgjegjë të gjithave. Çmimet
kanë qenë shumë, shënime nuk kam mbajt, prandaj me
saktësi nuk mundem me folë për këtë, por tham në kangët
për fëmijë që më ka lënë mbresa është p.sh. në një festival
(në ata festivalet e para) pata shkru një kangë për akullo-
ren, asht edhe kanga: “Pula gjeli”, që e ka pasë këndu në
atë kohë Justina Alija.

Në kompozimet tuaja, përveç muzikës popullore

qytetare, ndihen edhe motivet e folklorit. Kam
parasysh këtu një nga veprat tuaja fantazi për
çifteli dhe orkestër. Pra, edhe tingujt e instru-
menteve tradicionalë kombëtare kanë qenë pre-
zent në krijimtarinë tuaj.
Kur kam lind unë, baba ka pasë një çifteli vjerrun në
shtëpi. Qysh në moshë të vogël, mund të kem qenë 4-5 vjeç,
kam fillu me i ra ka pak. Kështu që mu më hini në qejf ajo
dhe qysh i vogël kam fillu me i ra. Vijshin miq te baba, dij-
shin me i ra bukur, unë rrishe i ndigjoshe, të nesërmen e
Gjurmë zërash 163

merrshe unë me i ra si i ka ra ai, tuj mundu me msu edhe

kam pasë arrit me i ra mirë. Bile baba vinte n’shpi e merrte
me i ra, thote: kush ma ka prek çiftelinë?
Une u habitshe si e mori vesht. Ditët tjera e shikojshe si
e ka varë, n’çfarë krahu e ka vu, ka pasë një tufë në maje, e
shikojshe mirë, e fotografojshe dhe e vendosshe prap ashtu.
Vite baba, prap: kush ma ka prek çiftelinë?
Unë në atë kohë nuk e kuptojshe çakordimin, ai e njifte,
unë nuk e njifsha tamam, se isha i vogël. Kam arrit me i ra
në një mënyrë edhe mandej kur hina i rashë violinës, gishti
(po flas në gjuhën popullore) u zhdrivillu ma tepër, e kështu
që unë kam lujt me çifteli qetë e qetë, ça kam dashtë, ça m’ka
ardhë në mend edhe pata shkru nji fantazi mbi motivet e
çiftelisë t’zonave të ndryshme, pata fut edhe jugun n’mes e
punova edhe për orkestër, solist isha unë. Kjo pjesë u prit
shumë mirë nga spektatori.

Një drejtim tjetër i krijimtarisë suaj z. Kaftalli

është edhe kënga e muzikës së lehtë. Cilat veçoni
si realizimet tuaja më të mira në këtë gjini?
Rreth viteve ’59-’60 u ba i pari festival në Tiranë. U quajt
“Festivali i amatorëve”, se dihet profesionista nuk ka pasë
n’atë kohë. Merrshin pjesë nga e gjithë Shqipnia, ndër to
edhe unë çova kangën. U pëlqy, u këndu, më banën ftesë
atje. Ai festival a ba vetëm një natë, bile e mbaj mend si
sot, salloni ishte teatri i kukullave. Ai ka qenë një duet që e
këndune Brahim Tukiçi dhe Avni Mula. Aty në atë festival
ndodhi një gja që nuk e pritshe, u nderova me çmimin e
parë. Më dhanë edhe diplomën, më urunë shumë e shumë,të
gjithë kompozitorët: Agim Prodani etj. dhe pata mbet shumë
i kënaqun. Në vitin 1960 u ba festivali i parë i kangës në
Radio Televizion. Unë mora pjesë me kangën “Lule t’bukura
164 Ardian Hoti

sjell pranvera” këndu nga dueti Gjergji, me te cilën kangë u

nderova me çmim. Çmim të parë atë kohë nuk dhanen, po
më dhanë çmim të dytë, mu dhe dy kangve të tjera.

Përveç muzikës ka patur ndonjë tjetër pasion në

rini Mark Kaftalli?
Më ka qëllu shumë me u marrë me krijimtari, me ekze-
kutim, se i kam pasë pa ndërpremje njena me tjetrën, asht
dashtë me dhanë shfaqje mas shfaqjesh nëpër gjithë vend-
in, kështu që megjithëse e kam pasë dashtë sportin, por
kohën e kam pasë të xanun intensivisht gjatë 25 vjetëve pa
ndërpremje, kështu që me sport nuk më ka dalë koha me
u marrë se boll dëshirë e kam pasë, por kam mendu edhe
për sportin, i kam kushtu një kangë vllaznisë.

BBC në Shqip, Mars, 2007

Mark Kaftalli, ndërroi jetë në tetor të vitit 2014,

në moshën 81 vjeçare.
 MUHAMED SYTARI
Myfti i Shkodrës

“Unë mendoj se ekstremizmi buron nga padituria,

radikalizmi buron nga padituria. Islami në thelbin e tij
është fe e harmonisë dhe bashkëjetesës, është fe që e lejon njeriun
të punojë dhe të kërkojë mbi baza lirie të plotë,
ndërgjegjësimi të plotë dhe përzgjedhje të plotë.”

Muhamed Sytari, lindi në Shkodër më 21 janar të vitit 1978.

Aktualisht kreu i Myftinisë së Shkodrës, e nisi veprimtarinë e
tij klerikale si thirrës islam, vaiz në një nga xhamitë e qytetit
të Shkodrës. Imam Muhamed Sytari është autor i disa librave
dhe i shumë artikujve e studimeve mbi fenë islame si dhe rreth
disa nga figurave të islamizmit shqiptar.

***
 Z. Sytari, çfarë do të thotë të jesh ‘Thirrës is-
lam’?
Po filloj sipas mësimeve të fesë sonë me ‘Bismilahi rrah-
mane rrahim’, me emrin e Allahut Krijuesit Fuqiplotë. Thi-
rrës islam është një obligim i madh për cilindo mysliman
besimtar, por për prijësit e myslimanëve në veçanti, secili
prej tyre në një formë a në një tjetër është thirrës islam, pra
angazhimi kryesor i jetës së tij është thirrja në islam. Ai i
është përkushtuar fesë së Allahut dhe angazhimi kryesor
i jetës së tij është islami dhe përpiqet që në çdo moment
të jetës së tij ta reflektojë këtë islam në marrëdhënie me
të tjerët, në vetvete kryesisht, por në marrëdhënie me të
tjerët, me shoqërinë. Kështu që të jesh thirrës islam është
të përpiqesh t’i përhapësh këto mësime me të gjitha fuqitë
tuaja me shoqërinë ku jeton.

Si erdhi tek ju dëshira që t’i përkushtoheshit

besimit?
Çdo njeri lind i predispozuar për të besu. Ne në Islam
themi se Profeti Muhamed (a.s.) porosiste dhe thoshte se
“Çdo njeri lind i gatshëm për ta pranu besimin, por janë pri-
ndërit e tij, ata të cilët e gatuajnë më pas për të pranu një fe
apo një tjetër.”
Si iu përkushtova besimit? Unë kam lindur në një fa-
Gjurmë zërash 167

milje me tradita besimtare, unë vij nga një familje ku janë

bashkuar traditat islame me ato të krishtera, sepse familja
ime është myslimane, vij nga një familje me tradita islame,
nëna ime i përket një familjeje me tradita të krishtere, kështu
që unë jam edukuar që në moshë të vogël me Muhamedin
(a.s.) dhe me Jezusin. Jam edukuar me respektimin dhe
dashurinë për Muhamedin dhe për Jezusin, pastaj kur kam
shkuar në Siri dhe desh Zoti që të hyja në këtë fushë, në
këtë rrugë të madhe të thirrjes islame mësova që Muhamedi
dhe Jezusi ishin vëllezër, kështu që kjo ishte një mirësi e
madhe që arrita ta kuptoj këtë dhe të bëhem thirrës i kësaj
mirësie. Në familjen time jam edukuar me besimin islam.
Prindërit e mi janë myslimanë. Mamaja ime është e para
që ma ka mësuar shehadetin, pra dëshmia se nuk ka Zot
tjetër, përveç Allahut, kështu që nxitja e parë ka qenë nga
familjarët e mi pastaj ishte mbarësia e Allahut që arrita deri
këtu ku jam sot.

Ju përmendët pak më parë qëndrimin në Siri.

Çfarë ndikimi ka patur në formimin tuaj si thi-
rrës islam kjo periudhë e qëndrimit në Lindje?
Nëse në familjen time kam marrë njohuritë elementare
të fesë islame, në Siri, kam qëndruar për rreth 9 vite, kam
kryer shkollën e mesme dhe shkollën e lartë, kam kaluar
pjesën më të mirë të adoleshencës, por edhe rinisë së parë.
Atje kam filluar të kuptoj të thellohem në njohuritë e fesë
islame, kam filluar të kuptoj dhe të mësoj se islami është një
fe, të cilën krijuesi fuqiplotë ia ka zbritur njerëzisë, që ata
të jetojnë në harmoni me njëri-tjetrin. Atje kam gjetur dhe
kam prekur realitetin e asaj për të cilën ka nevojë njeriu sot,
nevojën për të jetuar në harmoni me veten e tij, me Zotin
e tij, por edhe me shoqërinë dhe kjo ka qenë një fatmirësi
168 Ardian Hoti

e madhe, sepse në Siri dijetarët islamë janë të shumtë dhe

thirrja e tyre është një thirrje shumë bashkëkohore.

Ekziston mendimi z. Sytari, që një pjesë e të

diplomuarve në universitetet fetare, të disa vend-
eve arabe, pas kthimit në Shqipëri, sjellin me
vete edhe tendencat ekstremiste fetare. Ju si
mendoni?
Unë mendoj në radhë të parë se nuk ka ekstremizëm në
fe, në islam nuk ka ekstremizëm. Unë mendoj se ekstremizmi
buron nga padituria, radikalizmi buron nga padituria. Islami
në thelbin e tij është fe e harmonisë dhe bashkëjetesës, është
fe që e lejon njeriun të punojë dhe të kërkojë mbi baza lirie
të plotë dhe ndërgjegjësimi të plotë dhe përzgjedhje të plotë.
Kështu që ekstremizmi apo radikalizmi nuk ka të bëjë fare
me islamin. Në qoftë se sot është përhapur se shumë të
diplomuar nga universitetet fetare të vendeve arabe sjellin
me vete tendenca ekstremiste unë pyes apo kërkoj që nëse
evidentohen këto tendenca të analizohen dhe pas analizës
duhet të kuptohet, se Islami është e pastër nga çdo lloj
propagande ekstremiste apo radikale.

Unë kam parasysh disa individë të veçantë që

nga paraqitja e jashtme identifikohen si besim-
tarë islam, por që ndryshojnë nga besimtarët
dhe hoxhallarët që jemi mësuar të shohim në
Shqipëri dhe kjo nga një pjesë opinionit, i de-
dikohet rrymave nga vendet arabe.
Është e vërtetë kjo që thoni ju për një pjesë të reali-
tetit tonë të përditshëm, por unë do theksoja dhe do të
ndalesha për të preçizu, që Shqipëria vendi jonë, që pas
Gjurmë zërash 169

hapjes së viteve ’90 ka qenë vend, ku kanë hyrë në liri të

plotë fondacione, drejtime, fe, sekte nga më të ndryshmet
dhe shumë prej tyre kanë ardhë edhe në emër të islamit.
Duke i analizuar kemi konkluduar dhe shohim se asgjë
nuk është e përbashkët ndërmjet tyre, ndërmjet islamit
në thelb, ndërsa përsa i përket aparencave të ndryshme
islami është fe që nuk gjykon, në aparencat e mirëfillta, por
islami thotë që sikurse thotë profeti Muhamed (a.s.): “Me
të vërtetë Allahu nuk shikon në pamjen tuaj të jashtme as
në veshjen, as aparencën tuaj, por në zemrat dhe në veprat
tuaja.” Një njeri, i cili me veprat e tij, me sjelljen e tij edhe
me aparencën e tij, në bazë të veprave nuk korrespondon
me mësimet e Islamit themi se është njeri, i cili e ka ndër-
tuar fenë e tij mbi paditurinë dhe injorancën. Zoti na ruajt
nga këto shfaqje, sepse ta ndërtosh fenë mbi baza paditurie
është e papranueshme, në islam është e refuzuar.

Z. Sytari, ku përqendroheni në predikimet tuaja

në xhami dhe çfarë synoni t’u përçoni besimta-
rëve?
Do thoja çfarë përgjegjësie ndoshta ka një vaiz sot në
një prej xhamive të Shkodrës, në cilëndo qoftë, kur këto
xhami frekuentohen nga njerëz të shumtë, por me nivele të
ndryshme intelektuale. Kam parasysh këtu, që në xhamiat
tona, (sidomos në ditën e xhuma, që është ditë tubimi më
e veçantë se herët e tjera), janë prezent njerëz intelektua-
lë, mësues, pedagogë mjekë, inxhinierë, janë prezent edhe
djem të rinj, gra, burra në mosha të ndryshme, kështu vaizi,
hatibi në këtë rast, personi i cili u komunikon njerëzve nga
minberi i xhamisë ka një përgjegjësi të madhe për të gjetur
një mesatare për t’u pranuar nga njerëzit të cilët e dëgjojnë,
sepse nuk mundet që njeriu të flasë për diçka, që nuk mund
170 Ardian Hoti

të kuptohet nga njerëzit, por që është edhe jashtë realitetit

të tyre. Kështu që mendoj se është përgjegjësi e dyfishtë për
vaizët e sotëm, për thirrësit e sotëm islamë që të kuptojnë
mirë realitetin e shqiptarëve, realitetin ku jetojnë shqiptarët
dhe pastaj të mundohen të gjejnë emërues të përbashkët
të realitetit të tyre me islamin, nevojat që ka ky realitet për
t’u përmirësuar nga mësimet e islamit.

Në veprat tuaja ju duket se i kushtoni një rëndësi

të veçantë evidentimit të figurave të islamizmit
shqiptar. Kam parasysh këtu monografinë kush-
tuar Vehbi Gavoçit.
Është e vërtetë se në vendin tonë ka patur dijetarë të
shquar islamë, të cilët kanë dhënë kontribut të vyer në fu-
sha të ndryshme të jetës shqiptare dhe mbi të gjitha në atë
të besimit. Një nga këto figura është padyshim edhe djali i
Shkodrës, dijetari i madh Vehbi Sulejman Gavoçi, i cili ka
ikur nga Shkodra në moshën 13 vjeçare vite më parë, tani
jeton në Siri në moshën 80 vjeçare. Vehbi Sulejman Gavoçi
Gjurmë zërash 171

është një njeri, i cili që në prezantimin e parë të nxit për ta

respektuar dhe për ta nderuar. Ai ka sakrifikuar jetën e tij
dhe i është përkushtuar thirrjes islame, është bërë dijetar
dhe autor i dhjetra veprave në gjuhën arabe, por edhe në
gjuhën shqipe. Kështu që të angazhohesh dhe të punosh
për të evidentuar veprat e hoxhallarëve të ndryshëm është
një detyrë fetare, por edhe kombëtare dhe kombi ynë, falë
Zotit ka patur përherë dijetarë myslimanë, të cilët kanë
kontribuar për të dhe për të mirën e tij.

Një tjetër vepër e juaja titullohet “Përpjekje të

dështuara”. Për çfarë përpjekjesh e keni fja-
lën?
Ka kohë që në vendin tonë ka një angazhim të grupeve
të caktuara për të abuzuar me aparencën dhe shfaqjen e
islamit, njerëz, të cilët janë angazhuar për të shpifur në
emër të kësaj feje, për të shpifur në emër të librit të kësaj
feje, për të shpifur për profetin e kësaj feje. Libri “Përpjekje
të dështuara” është një lloj replike me akuzuesit me prej-
ardhjen e Kuranit, është një lloj replike me abuzuesit me
profecinë e Muhamedit (a.s.), është një lloj replike e madhe
me të gjithë ato të cilët propogandojnë me të madhe se
islami e ka dhunuar dhe e ka persekutuar femrën. E vër-
teta është krejt ndryshe, realiteti i profetit Muhamed (a.s.),
marrëdhëniet e tij me gruan në përgjithësi, marrëdhëniet e
islamit me gruan, nxitja që bën Kurani për respektimin e
burrit e të gruas, barazia që vendos Kurani ndërmjet burrit
dhe gruas, nxitja për drejtësi në çdo aspekt të jetës, hedh
poshtë të gjitha këto pretendime, dhe unë them se përballë
fakteve dhe historisë së mirëfilltë, historisë që është shkruar
pa hile, historisë, e cila gjendet dhe është e lexueshme sot
për këdo që kërkon të vërtetën, përpjekjet e të gjithë atyre
172 Ardian Hoti

që mundohen për të hedhur baltë mbi islamin dhe shfaqjen

e tij janë përpjekje të dështuara.

Ç’mendim keni ju z. Sytari për marrëdhëniet

ndërfetare në Shqipëri dhe veçanërisht këtu në
Shkodër?
Unë shoh se realiteti i përditshëm shqiptar dëshmon
bashkëjetesën dhe harmoninë e mirëfilltë. Raste mund të
ndodhin, ngacmime të ndryshme, provokime të ndryshme
besoj se nuk i përkasin thirrjeve bashkëkohore qytetëruese,
por uroj nga njerëz, të cilët nuk kanë lidhje as me fenë e
Zotit as me urtësinë që buron nga kjo fe.

Çfarë ndjesie keni z. Sytari kur dëgjoni shprehjen

terrorizmi islamik?
Terrorizmi islamik është njësoj si të dëgjosh ose për ato
thirrje të parashikuesve të shkatërrimit të botës 2000 e pak
a 2000 pa pak, pra thirrje të cilat kanë për qëllim të anga-
zhojnë vëmendjen e njerëzve për diçka që nuk ekziston.
Gjurmë zërash 173

Ne themi që islami është fe e paqes, ne themi që profeti

Muhamed (a.s.) urdhëroi për bashkëjetesë ndërmjet njerëz-
ve, madje në një rast thuhet se teksa kalonte xhenazja e
një çifuti, profeti Muhamed (a.s.), i cili ishte duke ndenjur,
u ngrit në këmbë. Miqtë e tij përreth e pyetën: A ishte xhe-
nazja e një çifuti?
-A nuk është njeri! - u përgjigj.
Pra, ky islam, i cili thërret për gjithë këto vlera a mundet
që ky islam të jetë fe terrori, në asnjë mënyrë. Kështu që
është detyrë e thirrësve islamë, por dhe çdo myslimani që
të vërtetojë në realitetin e tij të përditshëm që islami dhe
terrorizmi janë dy të kundërta.

BBC në Shqip, Shtator, 2006

 NDOC KOL GURASHI
Piktor – “Mjeshtër i shquar në profesion”

“Arti më ka mbajt gjallë dhe të fortë.”

Ndoc Gurashi, lindi në prill të vitit 1925, në Shkodër. Rrjedh

nga një familje me tradita në fushën e artit. Banesa ku ka
lindur dhe jeton është ndër më karakteristiket në Shkodër,
ku sapo hyn përballesh me traditën, me orenditë e vjetra, që
familja Gurashi ka ruajtur me fanatizëm brez pas brezi. Po
krahas këtyre relikeve, të gjitha muret e brendshme të kësaj
banese mbartin pikturat e realizuara ndër vite nga Ndoc Gu-
rashi, piktori që mban titullin “Mjeshtër i shquar në profesion”,
si dhe disa medalje dhe çmime për tablotë që ka realizuar gjatë
50 viteve në këtë profesion.

***
 Me sa duket z. Gurashi, vitet nuk e kanë zbehur
tek ju pasionin për artin.
Është e vërtetë, është ai që më ka mbajt gjallë dhe të
fortë plus bashkëjetesa me shoqen time të jetës, e cila më
është gjet përkrah gjithmonë. Ajo ka qenë e gatshme me
më ndihmu në fusha të ndryshme, meqë jemi vetëm burrë
e gru e nuk kemi pasë fëmijë jemi gjet prezent gjithherë
shoqi-shojit e kështu që edhe ajo ka pjesën e saj në aktivi-
tetin tem artistik.

Si u bë piktor Ndoc Gurashi? Si lindi ky pasion

tek ju?
Në të vërtetë e kena trashëgimni shtëpie. Kam pasë
motrën time, që tash ka vdek, 94 vjeçare. Asht kenë nxa-
nëse e Idromenos dhe siç kalojnë punët e grave në heshtje
ashtu ka kalu edhe puna e saj, megjithëse në librin “Bijat
e Rozafës” asht shkru diçka për të. Unë ruj edhe vepra të
sajat, por një influencë tjetër ka qenë Idromeno, i cili ka qenë
mik shtëpie dhe kemi qenë kojshi. Idromeno me babën ka
pasë miqësi (baba ka kenë edhe i ahengut shkodran, po në
pleqni edhe ka pikturu), ky ka qenë një refleks i shoqënisë
mes Idromenos dhe punës së vajzës së tij. Prandaj, auto-
matikisht tuj pa motrën tuj pikturu asht sjellë në shtëpi
një lloj atmosfere e artit. Për fat tonë në Shkodër kena pasë
176 Ardian Hoti

profesor Vladimir Janin. Ai organizoi një kurs pikture pranë

Shtëpisë së Kulturës, ku kena kenë një brez i tanë i pikto-
rëve shkodranë, që kena punu aty. Atje jena rritë në art në
plot kuptimin e fjalës.

Z. Gurashi, sa piktura keni realizuar?

Unë e di që janë nja 130 punë. Gjenden nëpër vende të
ndryshme, gjenden edhe jashtë shteti, se për fat kam hap
edhe dy ekspozita, në Bari të Italisë, të cilat më kanë pasë
sukses. Jam ndihmu prej një mikut italian, me një fjalë kam
qenë pjesëmarrës i disa ekspozitave edhe jashtë.

Z. Gurashi çfarë ju ka frymëzuar më shumë për

të pikturuar? Çfarë pasqyrojnë më tepër tablotë
tuaja?
Tablotë e mia janë ma të shumta lulet, se ato i kam të
miat. Jam shumë realist. Ma kande atë realizëm, ajo që
shkolla jonë, po dhe asht ajo, që kushdo me e marrë vesht
ajo asht e bukura, pavarësisht nuk kritikoj kërkend se gjith-
kush ka rrymën e vet. Mandej kam peizazhin e kryesisht
peizazhin e Shkodrës së vjetër.
Jam mundu me e shfrytëzu në
shumë pamje, në shumë prizëm
Shkodrën e vjetër.
Nuk kam qenë piktor i port-
retit, kam punu ndonjë portret,
kam portrete të mia, të prindër-
ve të mi, por tamam i mirëfilltë
tradist si i thotë gjuha jonë e
zanatit nuk kam qenë. Krye-
sisht ka qenë natyra e qetë dhe
peizazhi.
Gjurmë zërash 177

I shisni pikturat tuaja z. Gurashi?

Absolut, nuk më ka shku në mend kurrë. Mundet të jetë

edhe një efekt i dashurisë që e kam kalu tuj mos pasë fëmi.
Dashurinë ia kam kalu punëve të mia. Unë nuk kam pas
tjetër kend përpos gruas. Nipat qofshin se i kam shumë të
mirë e të nderum, sot janë jashtë të gjithë, por me të thanë
të drejtën pikturat i ndjej sikur janë një krijesë e jemja.

Rridhni nga një familje e hershme qytetare e

Shkodrës. Të parët tuaj kanë qenë figura me
influencë në jetën politike, shoqërore, por dhe
kulturore të këtij qyteti. Çfarë ju bën që të ndi-
heni më mirë nga ajo që ju lanë në trashëgim të
parët tuaj?

Të them të drejtën, vetëm rruga e artit asht ma e lav-

dishmja. Baba, Kol Gurashi ka kenë me emën edhe në jetën
politike. Asht prej atyne që kanë punu edhe me Gurakuqin,
që ka hangër emigracionin për këtë punë. Ka jetu disa vjet
në Aleksandri të Egjyptit, derisa Zogu ka marrë forcat se-
rioze dhe atëherë e ka ftu, por gjithmonë me frikë, ka qenë
komisar i policisë, por baba ka qenë edhe njeri politik. Për
mos me harru, asht ai që bani librin “Shkodra e baballa-
rëve”. Unë në shtëpi kam një bagazh të pasun të notave të
ahengut shkodran, inçizimin e gjithë ahengut shkodran
që ka ba në radio Tirana dhe kam shumë dorëshkrime të
disa dramave, melodramave (mund të jenë 2-3), që janë
kaq interesante, por që nuk kanë pasë fatin me pa dritën e
botimit, me përjashtim të atij librit, për të cilin do falënderoj
padër Flavio Kavalini, françeskan, i cili më ka ndihmu për
botimin e tij.
178 Ardian Hoti

Jetoni në një banesë që është ndër më karak-

teristiket këtu në Shkodër, krahas pikturave
tuaja, kjo shtëpi mban shumë objekte dhe relike
të hershme, të cilat duket se janë ruajtur me
fanatizëm.
Me të thanë të drejtën me shumë fanatizëm. Kam nga
baba shumë të trashëgume, jam mundu me rindërtu edhe
unë prej Shkodrës së vjetër, disa objekte, brenda një dhome
me oxhak, por pavarësisht edhe të trashëgume, ka qenë
kujdesi i madh që mbas babës jam mundu me e mbajt vetë.
Por nuk duhet harru, se na mbesim ndër familjet e njoftuna
të Shkodrës dhe për këtë falënderoj edhe Shkodrën që na
respekton edhe për emnin, edhe përbamjen familjare edhe
për të gjitha. Ka shumë familje shkodrane, që janë të tilla,
që i kanë rujt gjanat e vjetra, megjithëse për fat periudha
e keqe, famëkeqe po i thona, e komunizmit, ka ndiku që
shumë prej tyne të hupin, kështu për shembull nga frika
se tash po kontrollona, i kanë hek armët e vjetra, e unë për
fat të mirë i kam rujt me xhelozi.

Z. Gurashi, ju shohim vazhdimisht të pranishëm

në veprimtaritë kulturore që zhvillohen këtu në
Shkodër, por në fakt ju kemi parë shpeshherë
së bashku me bashkëshorten tuaj që t’i drejto-
heni edhe stadiumit këtu në Shkodër sa herë që
luan Vllaznia. Pra, sporti është një tjetër pasion
i juaji?
Më ke prek në një degë pak delikate, se unë nuk jam
tifoz, unë kam grun tifoze. Mandej më asht dasht për hatër
të grus me shku në stadium, jo për vedi, unë nuk di tifo, as
nuk di kur bahet gol, jam krejt analfabet, po për fat ajo ishte
Gjurmë zërash 179

shumë tifoze, asht kenë një prej atyne tifozeve që kanë qenë
të mirënjohuna me kartelë, me librezë, me vend të shenjum
në stadium. Na e kena marrë mbrapa edhe nëpër Shqipni
dhe kur më pyetshin: Ndoc ku po shkon?
Iu përgjigjshe: po shkoj si i marri mbas kapadaisë.
Njëqind herë kam pi prej saj, se fitume, po gzim i madh,
- i thojsha unë, po kur humbshim në shtëpi ishte një mort,
tu kja, vunte seriozisht. Pra, ka qenë apasionante.

Si kalon një ditë këtu në Shkodër për Ndoc Gu-

rashin?
Me të thanë të drejtën, ditët në Shkodër mu m’i kande
shumë, kam qenë edhe jashtë, në Itali, në Zvicër. Nuk e
ndiej vedin ma mirë se në Shkodër kërkund, por megjithëse
më vjen keq, se Shkodra nuk asht ma Shkodra e mëpar-
shme, kanë ndërru njerëzit, ka ndërru dashnia mes nje-
rëzve, nuk asht ajo dashni e madhe që kanë pasë njerëzit,
ndoshta jam i gabum, por gjej një diferencë mes qytetarëve
që nuk ma kande hiç, që nuk na nderon ne si shkodranë,
180 Ardian Hoti

na kemi dasht shoqi-shoqin. Du me thanë një shembull të

shkurtër, me vdekjen e babës kam marrë vesh edhe kush
asht baba, po kam marrë vesh edhe sa kanë kenë miqtë e
babës. Kanë kenë 70 e sa kunora, brenda tyne kanë qenë
32 prej familjeve myslimane, kjo asht gjynah, kena pasë një
dashni të madhe për njeni-tjetrin. Kush janë faktorët nuk
më interesojnë hiç, por na të mos ndigjojmë kërkend por
të vijojmë rrugën tonë.

Z. Gurashi jeni vlerësuar me çmime, me medalje,

keni marrë pjesë në shumë ekspozita. A ndiheni
një piktor i vlerësuar?
Me të thanë të drejtën për këtu, mes atyne çmimeve që
kam, që pa mërzi po i citoj, jo për tjetër, por që t’i ndijnë
dikush se më duket se nuk i ndijnë ma kush, kam dy me-
dalje pune, nuk m’i kanë dhanë se kam qenë anëtar partie,
nuk kam qenë, (kemi qenë përçues të vijës së partisë, këtë
nuk mund ta mohojnë kërkush, se propaganda ishte e tillë).
Kam dy medalje pune, një “Naim Frashëri i klasit të dytë”,
një medalje për merita në art, kam një medalje tjetër, që
është “Mjeshtër i shquar në profesion”, që është si “Artist i
Merituar”, meqë puna ku punojshe unë nuk e përfshinte
këtë titull, kam edhe tash së fundi “Mirënjohja e qytetit”,
që për mu ka qenë ma e vlerësumja, se më është dhanë një
ditë kur kisha ba 80 vjet, e më duket se e meritosha.

A vazhdoni të pikturoni z. Gurashi?

Çdo ditë, makare një orë. Kam nja tri punë, që janë
të hedhuna të telajo, por që hala nuk janë realizu. E para
isha në Firence, herën e fundit, kur hypa atje te Piaca Sant
Agelo u shifte bukur Firencja me kupolën e kishës, bana
Gjurmë zërash 181

një zhgarravinë. Kur jam kthy këtu e mendova Danten tuj

këndu poemat e tij dhe kam vu Danten në plan të parë
dhe mbrapa shifet Firencja. Po një tjetër e bukur asht, po
nuk e di sa do e realizoj, se kur vjen puna te portretet jam
i vorfën, por jam optimist se do t’i realizoj, n’daç Danten,
n’daç këtë, asht ‘Zoja e malcis’. Kam mendu nji gru mal-
core me një fëmi, që pa kalu në prizmin fetar, po du që ta
emnoj ‘Zoja e malcis’, sikur asht puna e zojës së Shkodrës.
Dua t’ua dedikoj malcorëve tonë, të cilët ban vaki ne po i
mendojmë si shumë për keq, por që më duket që një të ne-
sërme, kanë me u ba qytetarë të Shkodrës, kanë me kenë
ma të mirë se na.

Pritet ndonjë ekspozitë tjetër me punimet e Ndoc

Gurashit?
Kam dëshirë, por tash ka nisë me u ba ifije e mykun
puna, se do të paraqes gjithmonë të vjetrat, megjithëse i
paraqes edhe ato pa frikë se janë të miat, por kisha dashtë
me ba diçka me të renë, me punë të reja, po ishalla më jep
zoti jetë e unë do ta baj edhe një ekspozitë.

Z. Gurashi, unë ju uroj jetë të gjatë e suksese!

Edhe unë ju falënderoj shumë për këtë intervistë e isha-
lla e ndijnë edhe të tjerët e kënaqen se qenka hala gjallë
Ndoc Gurashi.

BBC në Shqip, Qershor, 2006

Ndoc Gurashi, ndërroi jetë në shkurt të vitit 2018,

në moshën 93 vjeçare.
 NDREK PRELA
Aktor

“Aktori duhet të ketë parasysh,

me i folë shpirtit të spektatorit ma fort se sa synit t’tij
e shpirtit të spektatorit nuk mund t’i flitish
në rast se ti nuk ke shpirt.”

Ndrek Prela, lindi më 20 mars të vitit 1920, në Tivar të Malit

të Zi, në familje shqiptare. Është një ndër artistët e brezit të
hershëm të skenës dhe kinematografisë shqiptare. Karrierën
artistike Ndrek Prela, e filloi me teatrin “Migjeni” të Shkodrës
dhe ishte pjesë e trupës së këtij teatri për 30 vite me radhë, duke
interpretuar një mori personazhesh. Ndrek Prela ka mbetur në
kujtesën e publikut me disa role të spikatura në kinematografi,
si në personazhin e gjyshit, tek filmi “Komisari i Dritës” apo
tek roli i babait të sertë dhe fanatik te filmi: “Në fillim të verës”.
Veçantitë e talentit të tij janë origjinaliteti në interpretim, por
edhe timbri i një zëri të ngjirur.

***
 Z. Prela, a e ka zbehur mosha që mbani mbi supe
pasionin për skenën, për aktrimin?
Kanë kalu gjithë kta vjet që kam dalë në pension e pa-
sioni për teatrin më ka mbet si në fillim, sepse teatri u ba
për mu jeta ime, u ba dashnia ime. E kam pasë me shumë,
shumë dëshirë, me shumë andje.

Tani që jeni në moshën 86 vjeçare, nëse do ju

ofrohej ndonjë rol që ju përshtatet do të inter-
pretonit sërish?
Po, shpirtnisht do të isha i gatshëm, por mjerisht, fizi-
kisht nuk jam n’gjendje me e ba, sepse edhe ajo punë don
forcë.

Sa vite bëhen që jeni larguar nga skena?

Në vitin 1975 na thirri drejtori për me dalë në pension.
Unë i thashë se jam gati.

Edhe pas daljes në pension, ju z. Ndrekë keni

vazhduar të aktivizoheni me teatrin, apo jo?
Dy herë kam marrë pjesë. Në ’84-shin erdhën Fadil
Kraja me Serafin Fankon.
- Mirë se erdhët e shyqyr që ju ra ndër mend për mu.
184 Ardian Hoti

- Erdhëm me të pa dhe Fadili ka shkru një pjesë dhe

kur e ka shkru personazhin e ka pasë mendjen te ti, më
tha Serafini.
- Te unë?, - i thashë. Unë 9 vjet që kam dalë në pen-
sion.
- Jo, me ardhë e me ardhë.
Ma mbushne mendjen. Shkova. Ishte fjala për “Çështjen
e Blertës”, një rol i mrekullushëm.
...fragment “Çështja e Blertës”…
Gjurmë zërash 185

Si u bë aktor Ndrek Prela? Cili është roli juaj i

parë në skenë?
Rastësisht jam ba aktor. Kam dalë për herë të parë në
skenë në janar të vitit 1945. Një mësues letërsie në gimnaz
m’thotë:
- Du me vu një pjesë në skenë, a po vjen edhe ti?
- Ku di unë, unë nuk e njoh skenën.
- Me ardhë, me ardhë, - më tha.
E ma mbushi mendjen për me marrë pjesë te drama
“Bujtinën e të varfënve” e Maksim Gorkit. Atëherë isha pa
i mbush 25 vjetat dhe më dha një rol të një plakut nja 70
vjeç. Kam dalë në skenë pa asnjë dridhje. Nuk më ka ba as
përshtypjen ma të vogël. Përkundrazi, e ndijshe vedin krejt
të sigurt edhe e bana mirë atë rol, e pëlqyne dhe mandej
mbeta në teatër.

Pas këtij interpretimi të parë, si rrodhën punët?

Cilët janë personazhet e tjerë që ju ofruan?
Mandej mrapa në mars të 1945 kam shku ushtar në
Delvinë, do kohë mandej në Gjirokastër, mas nja një muaji
u kriju grupi artistik i divizionit të parë formues. Më çunë
aty për teatër e unë që kisha dalë njëherë në skenë u bana
regjizor i teatrit, e vumë nja tri pjesë në skenë, që e lanë pa
mend Gjinokastrën. Me të vërtetë deri vonë janë përmend
shfaqjet tona. Kam nxjerrë në skenë njerëz që s’kishin dalë
kurrë. Mandej jam liru prej ushtrijet, kam ardh në Shkodër
dhe sa erdha më thirrne, edhe hina, u bashkova edhe një-
herë me ish-shokët e mi të dikurshëm e vazhdova rrugën
me ta. Po, kam pasë fat në jetë. Kam marrë pjesë në një
trupë artistike me aktorë me të vërtetë të mëdhenj, aktorë
që më kanë ndihmu shumë me punën e tyne e me talentin
e tyne, me aftësitë e tyne të pakufishme.
186 Ardian Hoti

Keni interpretuar në skenë, në gjininë e dramës,

por edhe në kinematografi disa role. Ju vetë ku
jeni ndjerë më mirë?
Ma i sigurt e ma mirë e kam ndi vedin në teatër se sa
në kinematografi, sepse në teatër fillon pjesa e mbaron pa
ndërpremje, kurse në kinematografi coptohet grimca-grimca
e duhet me kalu prej nji gjendjes shpirtnore në një tjetër,
kështu që asht shumë e vështirë. Unë them: Arti kinema-
tografik don aktorë të fuqishëm, aktorë që t’interpretojnë jo
të losin.

Sa role i bëhen Ndrek Prelës që ka interpretuar

si në skenë ashtu dhe në kinematografi. E keni
në kujtesë?
Nuk i kam njeh kurrë rolet. Rolet nuk njehen me numër,
siç bajnë disa, njehen ato role që kanë spikat ma shumë se
tjerët. Unë 6-7 role i kam pasë tamam për qejf.

Dhe cilat janë këto role?

Janë disa role, p.sh.: Gjelosh Nikën te “Fisheku në pajë”
e kam pasë shumë për zemër. Kam pasë Sadri Lekën në
Bajram Curr “Plaku i maleve”, një rol i vogël, por i spikatun
e nja dy-tre tjerë që s’po hi me i rreshtu.

Çfarë kujtoni nga periudhat e xhirimeve p.sh.

nga filmi “Komisari i Dritës”?
M’ka pasë ba përshtypje të madhe nji send, kur patme
xhiru momentin e vrasjes së Dritanit, personazhit krye-
sor të filmit, regjizori bani vetëm dy dubla, që zakonisht
bahen dy, tre, pesë, shtatë. Fatkeqësisht filmi kishte qenë
Gjurmë zërash 187

me defekt, doli me vizë, u desht me e ripërtri, me e përsërit

e mandej nuk mujta me ba as gjysën e asaj që kishe ba në
xhirimin e parë.

Si mishërohej Ndrek Prela me personazhin që do

të interpretonte? Punonit shumë me rolin?
Për mendimin tem aktori duhet të ketë edhe dy gjana:
paraqitje të mirë, duhet të ketë edhe interpretim të mirë.
Interpretim të mirë nuk mund të ketë në kjoftë se nuk ka
shpirt. Prandaj kam thanë gjithmonë se aktori duhet të ketë
parasysh me i folë shpirti spektatorit ma fort se sa synit t’tij,
e shpirtit të spektatorit nuk mund t’i flitish në rast se ti nuk
ke shpirt.
M’ kujtohet një herë një skenë që po xhirojshim, në fund
më rrodhi nji pikë lot. Një shok i jemi m’thotë:
- Ça ke Ndrekë?
- Jo kurrgja, më ka hi diça në sy. (Nuk e kuptote.)

Dhe në fakt çfarë ju emocionoi në këtë rast?

Mu më emocionon çdo gja e mirë e bukur, e keqja m’
nervozon, m’ban me lujt meç. N’ rolet e mia jam mundu
gjithmonë me kërku ça asht e bukra. Për disa gjana kam
mbet konservator edhe për gjuhën për shembull. Unë kam
thanë gjithmonë dhe e them se: Shkodranishtja asht për
mu gjuha ma e bukur.

Po nga kontaktet tuaja me kolegët, me artistët

e tjerë të teatrit “Migjeni” çfarë kujtimesh rua-
ni?
Kujtime të mira. Kena kenë një kolektiv homogjen. Kena
188 Ardian Hoti

shku shumë mirë njeni me tjetrin. I kujtoj gjithmonë me

shumë nderim shokët: Zef Jubani, Vitore Nino, Bep Shiroka,
Tinka Kurti, Violeta Sekuj etj.

Ju thatë se veprimtarinë tuaj artistike e keni

nisur në moshën 25 vjeçare. Po nga fëmijëria
juaj çfarë kujtoni?
Hera e parë që kam dalë në skenë, ka qenë në 1933-shin,
në Argjentinë. Nji veprim muzikor vuni shkolla në skenë e
mora pjesë edhe unë, prandaj ajo ishte hera e parë.

Pse në Argjentinë? Pse ndodheshit atje?

Unë kam le në Tivar, në 1920-ën. Në moshën 5 vjeç
jena largu prej Tivarit familjarisht e kena ardhë në Shko-
dër. Mandej në Shkodër n’ at kohë punë nuk kishte dhe në
1927-ën baba i hypi anijes e shkoi në Argjentinë. Mas dy
vjetsh shkume edhe na: nana, vllau edhe unë, në ’29-ën.
Jam kthy mandej në 1934-shin.

Si i kujtoni vitet e qëndrimit atje larg Shqipë-

risë?
Për mu ata kanë kenë një pjesë e vjetve ma të bukura
të jetës teme, sepse argjentinasit ishin shumë të përzemërt,
kishim shoqni të mirë, njerëz të mirë, njerëz të ndershëm. E
kujtoj gjithmonë me mall at vend dhe gjithmonë dishrojshe
si e si me mujt mu kthy edhe njiherë me e pa at vend, por
nuk asht gja që bahet.

A keni pasur përveç aktrimit ndonjë pasion tje-

tër në jetë? Nëse do ishte sërish 25 vjeç Ndrekë
Gjurmë zërash 189

Prela, ç’profesion do të kishte zgjedhur?

Aktor, sepse nuk më zhgulet prej zemret.

BBC në Shqip, Janar, 2007

Ndrek Prela, ndërroi jetë në tetor të vitit 2011,

në moshën 91 vjeçare.
 PAULIN PREKA
Humorist - “Artist i Merituar”

“Arti ka normat e veta.

Improvizimet s’i kam dashtë,
disiplina artistike ka të veten.”

Paulin Preka, lindi më 2 shkurt 1935, në Shkodër. Që në fë-

mijërinë e hershme nis lidhja e tij me artin skenik, fillimisht si
aktor i dramës dhe më pas i komedisë dhe estradës. Për 40 vite,
Paulin Preka ishte pjesë e estradës profesioniste të Shkodrës,
ku ka interpretuar me mjeshtri qindra role. Për talentin dhe
profesionalizmin e tij në këtë fushë Paulin Preka mban titullin
“Artist i merituar”. Që pas daljes në pension i shtyrë më shumë
nga dëshira për t’u gjendur afër fëmijëve që zgjodhën rrugën e
emigracionit, Paulin Preka jeton në Itali dhe kthehet për pak
ditë në qytetin e tij në Shkodër vazhdimisht në periudhat që
kthehen emigrantët për pushime në vendlindje.

***
 Si ndiheni gjatë rikthimeve të shkurtra në vend-
lindjen tuaj?
Kur vijmë këtu, vijmë me mall dhe me gjet surpriza dhe
befasohemi për hir të asaj çfarë shohim, megjithatë unë
kënaqem, çmallem edhe me gurishtat, edhe me rrënojat e
pallateve që na i pat lanë pushteti i hershëm edhe me shu-
më gjana të tjera, që unë pres me i pa ma të bukura. Me të
vërtetë na vijmë për me pa surprizat e se sa kontribuojmë
ajo kuptohet, emigrantët janë tuj dhanë shumë në ekonomi,
sidomos djemtë e Shkodrës e të rrethinave kanë zbukuru
mjaft. Mu më vjen keq se asht tuj u zbukuru periferia, e
asht tuj mbet qyteti pak si në gropë.

Z. Preka po në Itali si ndiheni? Sa mundësi ka

për ta ndierë veten artist edhe atje?
Atje jemi larg, jo si profesionista, se po të hyjmë në
thellësi qoftë te teatri apo varieteja mund të punojmë me
ta, por mu nuk më është hap ndonjë shteg, sepse jam tuj
plasë me i msu dy fjalë italisht e s’po më hyjnë në kry, por
m’i kanë ba nja dy-tri oferta, qoftë në telenorma, qoftë edhe
në provincën time ku jetoj, por tuj mos dit gjuhën, stepen
të gjithë, se unë për Italinë do të flas italisht, ndërsa për
shqiptarët e mi kam aktivitete. Kam pasë raste që kam shku
në Milano, në Rimini, në Firence, në rrethinat e Romës, ku
192 Ardian Hoti

mblidhemi të gjithë shkodranë e shqiptarë, katolikë e mysli-

manë në një festë të Zojes së Shkodrës e bajmë një piknik të
mrekullushëm. Pastaj kam shku në Kanada, ishte një ofertë
e bukur, shkum me Zylin me Besën e Artiola Toskën. Kam
ba një aventurë të madhe se 72 vjeç, me ba 9 orë në aero-
plan, sa në hapje të shfaqjes (ishin 1000 shqiptarë brenda)
i thashë: jam i bindur që si spektator e keni në gojë fjalën
‘Mirë se keni ardhë!’ për mu keni të drejtë me thanë: dreqi
e pruni…..hahaha!, 72 vjeç në Kanada. Kena ba aktivitet
shumë të bukur atje dhe jena prit shkëlqyshëm, kena gjetë
fytyrat e shkodranëve, që nuk dimë ku i kena, befasohemi
kur i shohim. Pra, pa aktivitet nuk kam mbet.

Pra, ju thoni se vazhdoni aktivitetin, pavarësisht

moshës 72 vjeçare, po në teatrin “Migjeni” të
Shkodrës ka kohë që nuk ju shohim. Pse ndodhi
kjo shkëputje?
Nuk janë as ofertat. Unë jam afru, e kam ngrit zanin,
kam folë edhe me zotërinjtë që drejtojnë qytetin, po varet
mos me rrejt, jena mësu me hangër një supë, tashi unë
kisha me pasë qejf me e pasë edhe me mish supën. Njat
mishin e kanë vështirë me e gjet. Mirëpo aktori, artisti e
do një trajtim.

Këto ditë që jeni në Shkodër dhe kaloni përpara

teatrit “Migjeni”, si ndiheni kur e shihni ashtu
të heshtur?
Asht me të vërtetë me të trishtu, se unë mbaj mend jo
vetëm trupën profesioniste të teatrit, një trupë dinjitoze.
Këtu lëvizja amatore (s’du me lëvdu periudhën e hershme,
ajo ka pasë anën tjetër të medaljes), por ne si artista kena
Gjurmë zërash 193

ba festivale estradash amatore, që janë ba reklamat qysh

te Piaca e deri te teatri, a ndrit ajo rrugë, ka ardhë spekta-
tori me dyndje, amatoret jo ma profesionistet, e kur e shoh
sot, deri xhamat e dritareve i kanë heq e i kanë këmby me
llamarina kur mbyllet në atë farë feje, kur s’ke ambiente të
brendshme… Unë vetëm në një aspekt kënaqem, krijoj nos-
talgji, asht një iniciativë e bukur nuk e di cili prej drejtorave
e ka marrë tuj mbjell nga një pemë për një aktor të vdekur.
E ka ba edhe Teatri Kombëtar. Unë shkoj te ato pemë dhe
i shoh, se tu ken 72 kam fillu me harru edhe kolegët e mi
ndoshta. Ajo pemë m’i kujton secilin. Kjo asht një ide e bu-
kur. Pak të rrasuna janë si vende (tash po shtohena edhe
na tjerët), por më krijon nostalgji, më krijon një kujtim, një
mall, një karrierë, një punë të atëhershme tonën.

Flasim diçka për fillimet tuaja me artin! Kur ka

filluar dashuria e Paulin Prekës për teatrin, për
skenën?
Familja jeme ka qenë e varfën, shumë e varfën, baba
(dritë pastë) na sillte bukën e përditshme, me karrocë ka
punu e na si fëmi aktivizoheshim nëpër rrugica. Kena pasë
një rrugicë shumë të ngrohtë. Fillimi i karrierës sime asht
në teatrin e Kishës së Madhe, u kriju rrethi i kryqzatës.
Kryqzata u kriju ndër jezuitë, por elementi u mor nga Dom
Alfons Straski, një prift gjerman shumë i talentum. Ai ak-
tivizoi një grup, rreth të vetin që i trajtonte dhe na filloi një
punë profesionale me 7 xhuxhmaxhuxhat. Ndër to kam
kenë edhe unë (në rol). Kjo ka ndodh në ’43-shin, 8 vjeç kem
kenë. Pastaj u kriju Shtëpia e Pionierit në ’46-tën. Aty fillum
me u afru, u kriju rrethi i teatrit ma vonë e gjithë rrethet
e tjera të muzikës, pikturës etj., pastaj filloi aktiviteti me
klubin e Bashkimeve Profesionale, ku kena vu një dramë
194 Ardian Hoti

sovjetike: “Rinia e baballarëve” me Andrea Skanjetin. Mbas

saj kena vu me Xhorxh Zadenë një komedi të Molierit. Janë
prit shumë bukur të dyja. Aty jam aprovu për t’u pranu në
teatër, por nuk kishte organikë, unë punojshe marangoz
në atë kohë. Më kanë marrë pastaj pas një viti e më kanë
kalu në teatër për 8-9 vjet. Pas 9 vjetësh më kaluan në
estradë, sepse thanen se ky baka për estradë. Nuk më ka
ardhë mirë se e kisha qejf teatrin, por për hir të asaj bukës
së gojës, (sepse kush e kundërshtonte urdhrin atëherë), u
detyrova me hy në estradë.

Sa role ka interpretuar Paulin Preka gjatë gjithë

kësaj karriere?
Unë nuk mund t’i mbaj mend, se kena pasë katër pre-
miera në vjet, nga 4 role në vjet bajnë 16 role, për 10 vjet
bajnë 160 role për një vjet. Unë kam 40 vjet. Edhe në teatër
kam pasë role të mira.

Gjatë kësaj karriere të gjatë artistike z. Preka

duhet të keni patur dhe momente, ndodhi ske-
nike që i ruani në kujtesë edhe sot?
Ka fillu skleroza, nuk mbaj mend shumë gjana, por që
lapsuse kena pasë, kena harru një faqe tekst, e kena marrë
prep qysh prej fillimit.
P.sh. mbaj mend te “Shtatë shalianët”, kishim atë ak-
torin brilant të Shkodrës Adem Kastrati, por që mosha bën
të veten. As unë sot nuk jam i zoti ma me asimilu tekste
të gjata, bile falemnders që më mbesin në kujtim ato të
hershmet.
Me “Tokën tonë” me Zylihanë unë për vedi në një regjis-
trim që kena ba në Pallat të Kulturës në Tiranë, s’majshe
Gjurmë zërash 195

mend kurrgja. I them Zylit: O më qit në rrugë…. Atje e

kërkonte puna se ishte presidenti në sale.

…fragment “Toka jonë”…

Gjatë interpretimit në skenë z. Preka, a i keni

qëndruar gjithmonë besnik skenareve dhe tek-
steve të përgatitura më parë apo ju ka pëlqyer
edhe improvizimi?
Improvizimet s’ i kam dashtë, disiplina artistike, ka të
veten. Tash janë tmerr improvizimet, tash janë shkatërrime
që ban goja, nuk jam hiç për atë lloj arti. Arti ka normat
e veta, a mundesh të dalish nga pentagrami pa respektu
ata shtatë nota që t’i ka dhanë ai autor. Unë jam gri me
kolektivin: Mos më qitni fjalë xhepi, ndonëse del ndonjë
gja e bukur e hedhim në letër, e bën profesionale, por jo ta
nxjerrim direkt e në skenë. Nëse mund të marrim ndonjë
rast, p.sh. siç ka qenë te “Revizioni”, kur Loro Kovaçit i fiken
dritat në mes të shfaqjes, e mbas pak kohet erdhën, atëherë
196 Ardian Hoti

për me e nxjerrë (ku e lame fjalën para se me ik dritat), nuk

kishte drita në kohë të revizorit, për humor, komedi ishte.
Improvizimet s’ i kam pasë qejf, kam dashtë profesionalisht.
Këtë e kishin qejf edhe mjeshtrat e mëdhenj para meje. Me
kenë strikt, korrekt me atë ç’ka të jep autori, kena raste që
i kena pasuru materialet, por në letër, kanë dalë pastaj të
pasurume, ka një sipar, që e hap dhe e mbyll shfaqjen.

Kjo këmbëngulje për të mos dalë nga skenari a

lidhej me frikën që kishte aktori në daljen në
skenë për t’iu shmangur ndonjë gabimi, që në
periudhën e monizmit mund të konsiderohej si
politik?
Kjo ishte një ndër motot, sepse edhe ne ndonjëherë e
lëshonim ndonjë fjalë mbrapsht e hajde nxirre, i thojnë
çohet një i marrë e hedh një gur në ujë e çohen 100 e s’e
nxjerrin, prandaj ma mirë brendë për brendë, kjo edhe për
hir të diktatit që kena pasë, por edhe mjeshtërisht asht me
kenë korrekt.

Përveç si interpretues Paulin Preka njihet edhe

si autor i shumë skeçeve dhe pjesëve që janë
vënë në skenë nga Estrada. Sot a vazhdoni të
shkruani?
Gjurmë zërash 197

Vazhdoj me shkru nga një send të vogël, shumë pak.

Kam nisë një material me Gjosho Vasinë, por s’kam për
të kenë i zoti me e lujt me Gjoshon, se unë bana gabim e
bana në vargje. Është fjala për nja 5-6 banjo të qytetit të
Shkodrës, që i kena pas pasë, e sot janë mbyll. Materialet
shkruhen kur ke frymëzimin, kur të nxit dikush.

Faleminderit z. Preka, që ishit sot në BBC-i në

shqip.
Ju faleminderit edhe ju, e vazhdojeni me e pasë këtë
iniciativë, jo vetëm për këta aktorë e këta artista, por për
të gjitha sferat e jetës së Shkodrës. I merrni, sepse u jepni
ndihmesë e kujtesë edhe njerëzve të tjerë pasardhës mbas
nesh.

BBC në Shqip, Gusht, 2006

 PAULIN SELIMI
Shkrimtar humori

“Shkodra është qytet i humorit, njihet pra gjithmonë edhe barcaleta

ka dalë nga Shkodra. Unë kam le dhe jam rritë në një lagje, në një
rrugë që quhet “Gjuhadol”, ku ka pasë shumë mejhane, lokale, berberë,
këpuctarë, njerëz të humorit dhe të satirës, pra njaty jam mëku.”

Paulin Selimi lindi në Shkodër, në nëntorin e vitit 1947. Vlerë-

sohet si një nga shkrimtarët më të mirë të humorit në Shqipëri,
njihet si tekstshkruesi i qindra skeçeve dhe pjesëve të tjera
teatrale në gjininë e humorit, që janë vënë në skenë kryesisht
nga estrada profesioniste e Shkodrës, gjithashtu është edhe
autori i disa vëllimeve satirike. Për krijimtarinë e tij letrare
është dekoruar nga Presidenti i Republikës me urdhrin “Naim
Frashëri i Artë”.

***
 Z. Selimi ju prezantova si autori i shumë pjesëve
teatrale edhe i disa vëllimeve satirike, megjitha-
të ju mund ta saktësoni më mirë. Sa krijime në
gjininë e humorit mbajnë autorësinë tuaj?
Është e vërtetë krijimtaria ime është e ndarë në dy pjesë,
krijimtari për skenën, ku hyjnë skeçet, monologjet, komeditë
me një akt parodi, intermexot, aforizmat, dialogjet, njëko-
hësisht kam botuar rreth 7 libra me tregime humoristike,
me novela, me ese, me epigrame dhe përveç kësaj për vite
me radhë, për 35 vjet kam qenë bashkëpunëtor i ngushtë
i radios, i televizionit dhe i shtypit. Pjesë nga krijimtaria
ime është botuar edhe në gjuhë të huaja. Kam pasur këtë
kënaqësi, në qoftë se në estradë pjesa ma e madhe e krijim-
tarisë sime është vënë në skenë nga estrada e Shkodrës, por
njëkohësisht kam pasur bashkëpunim edhe me estradën e
Durrësit, Tiranës, Fierit, Korçës, Vlorës, Elbasanit, pra në
gjithë Shqipërinë.

Përpara se të vazhdojmë më tej bashkëbisedi-

min tonë, unë propozoj që të ndjekim për të
sjellë në kujtesë diçka nga krijimtaria juaj. Të
ndjekim një pjesë të interpretuar nga aktorët e
estradës profesioniste të Shkodrës Zyliha Miloti
dhe Zef Deda, nga skeçi i titulluar: “Kushuriri
nga Amerika”.
200 Ardian Hoti

Fragment nga “Kushuriri nga Amerika”…..

Z. Selimi, si lindi ideja për të shkruar këtë pjesë?

Çfarë ju frymëzoi?
Këtë material e kam shkruar rreth 15 vjet më përpara,
ishin momente, kur tërë njerëzit merrnin nisma të iknin
larg nga Shqipëria, atëherë më lindi nga një spunto kur
kam qenë fëmijë i vogël kam pasë pa një grimcë me estra-
dën profesioniste në atë kohë. Aty ishte një material pak a
shumë i ngjashëm, ku e kam marrë tharmin e materialit.
Në atë kohë ishte për të kritikuar shqiptarët që shkonin
në Amerikë, kishte aq shumë fukarallek sa kur vinin prej
Amerike, vetëm hirin sillnin me vete, por mua vetëm mjeti
më shërbeu. E kapa në aspektin tjetër, për të treguar që jeta
ndërtohet edhe në Shqipëri dhe nuk duhet të gjithë të vrapoj-
më për të braktisur vendin. Kur e shkrova, nuk e mendova
se do të kishte kaq sukses, sepse ishte një pjesë e destinuar
për skenë, por në saje të interpretimit të mrekullueshëm të
dy aktorëve, pra një material rreth 12 minuta, ku Zyli dhe
Zefi, dy ‘Z’-at e mbajnë gjallë, është një material pa asnjë
banalitet, ka mesazh, ka humor dhe interpretim, pra këtu
është ndërthurur ajo që thuhet shkrimi i shkrimtarit, regjia
Gjurmë zërash 201

e regjizorit dhe loja e aktorit. Kur këto të tre janë të bashkë-

renduara ka materiale të bukura. Në qoftë se njëra prej të
triave çalon, atëherë nuk ka materiale për estradë.

Jo vetëm kjo pjesë, por edhe shumë pjesë të

tjera të humorit të krijuara nga ju, i përkasin
disa viteve, rreth 10 viteve më parë, ndërkohë
që aktualisht thuhet se arsyeja e mungesës së
shfaqjes së estradës së Shkodrës në publik, prej
disa kohësh, qëndron tek ajo që Paulin Selimi
nuk po ofron më materiale. Është kështu e vër-
teta?
Po, tashti vjen njeriu e shkëputet nganjëherë, sepse
krijon disa kontradikta joantagoniste, nuk është se është
marrëdhënia si dikur, kanë hyrë marrëdhëniet kapitaliste,
harrohet që autori është kryesor, shteti vazhdon ende me
ato çmime si ka qenë dikur, materiali paguhet si dikur, pa
asnjë vlerë. Nuk është vetëm kjo, por në përgjithësi autorët
janë larguar.

Ju e thatë edhe pak më parë se suksesi juaj si

shkrimtar i humorit është i lidhur ngushtë me
trupën e estradës profesioniste të Shkodrës. Si
ka qenë ky bashkëpunim për ju?
Të them të drejtën, një bashkëpunim rreth 30 vjet ka
qenë një bashkëpunim i ngrohtë, i mirë, por njëkohësisht
unë në qoftë se e quaj në thonjëza atë “lavdinë time” nuk
e kam pasur nga estrada, sepse në estradë emri im nuk
ka dalë kurrë, autorët kanë qenë anonim, pra lavdia i ka
mbetur aktorit dhe regjizorit.
Madje “Kunatin e shokut Xhemal” (shkruar 20 vjet për-
202 Ardian Hoti

para), mbas shumë viteve është marrë vesh se e ka shkru

Paulin Selimi, se aty nuk ka dalë kurrë e shkruar që filan
material është nga filani, as monologu as dialogu. Krenarinë
ose respektin edhe nderin unë i kam pasur kur kam botuar
në gazetën “Drita”, në revistën “Nëntori”, në Hosteni, në
librat e mi, kur merrja ndonjë çmim, pavarësisht se estra-
da, është më e hapur, më masive, jepet në televizor, shihet
nga i gjithë populli, por pak njerëz e dinë që këto materiale
kanë një prind ka një babë, ka një autor. Në përgjithësi ato
mbesin si fëmijët ilegal.

Z. Selimi, të bësh humor është një pasion i juaji

i lindur, apo është diçka që është kultivuar nga
ambienti që ju ka rrethuar, nga familja, shoqëria
apo nga diçka tjetër?
Shkodra është qytet i humorit, njihet pra gjithmonë edhe
barcoleta ka dalë nga Shkodra. Unë kam le dhe jam rritë
në një lagje, në një rrugë që quhet “Gjuhadol”, ku ka pasur
shumë mejhane, lokale, berberë, këpuctarë, njerëz të humorit
dhe të satirës, pra aty jam mëku. Në atë rrugë përditë dëgjoja
anekdota, aforizma, fjalë humoristike dhe dashje pa dashje
atëherë në genin tim do të ketë qenë e talentit, por duke u
rrit, kjo ishte ujitja, në qoftë se po lindte pema e humorit,
ujin ma jepte kjo rrugë dhe ky qytet. Pra kudo që të hasësh
do të gjesh njerëz me humor, të cilët dashje pa dashje të
japim motivet e humorit.

Ndalemi pak tek barcaleta, që përmendët pak më

parë. Shkodra shquhet si një qytet që ka nxjerrë
barcaleta e kryesisht të karakterit politik në pe-
riudhën e monizmit. Barcaletat qarkullonin gojë
më gojë, po që rrallë herë njihej autori. Ishte
Gjurmë zërash 203

anonim nga frika e përndjekjes. Sot ju a i dilni

për zot ndonjërës prej këtyre barcaletave? A jeni
ju autori i ndonjerës prej tyre?
Sot është kollaj të marrësh autorësinë, po të themi desi-
denca më e heshtur mbas viteve ’46 ka qenë humori, mbasi
sistemi diktatorial pushkatoi, burgosi gjithë ato njerëz, kur
u pa që me forcë nuk bëhet aty filloi me gjuhën e Ezopit.
Këtu ka pasur shumë anekdota, shumë barcaleta desidente,
“armiqësore” quheshin në atë kohë. Mbaj mend që është
mbledh një plenum i Komitetit Qendror të Partisë së Punës
të asaj kohe vetëm të merrej me barcaletat e Shkodrës, kaq
i kishin frikë. Mund të përmendi një mikun tim që sot nuk
jeton më. Ai ishte autor i vërtetë, Tefë Palushi. Edhe unë
mund të kem nxjerrë ndonjë barcaletë, po s’ma ka mbajt aq
shumë. Po të tregoj një anekdotë me Tefë Palushin, është
origjinale, reale. Dolëm nga një seminar.

E pyet njeni Tefën:

- Tefë, cila është ma e mirë Benzi apo Zingfuja?
Mbetëm tanë, ç’asht ky muhabet!!?
Tefa u përgjigj ‘Zingfuja’.
Zingfuja ishte markë makine kineze që nuk krahasohej
me benzin.
-Si Zingfuja? Më fal ti shoku Tefë, nuk i njifke hiç ma-
kinat!
Tefa menjëherë përgjigjet: makinat i njof por nuk të
njoh ty”.

Se po t’i thonte se është më i mirë benzi, do hante

burg.
204 Ardian Hoti

Z. Selimi, a ka patur raste që ndonjë person me

përgjegjësi, në atë kohë, e ka ndjerë veten të
goditur nga krijimtaria juaj dhe ka reaguar ndaj
jush?
Ka pasur shumë raste, sepse humori ishte me emra
të krijuar, por shumë vetë e gjenin veten në materialet e
mia. Po tregoj një rast. Kjo nuk ka qenë në periudhën e
diktaturës, po në kohën e demokracisë, bëra një material:
“Mas mullarit’, e kam botuar tregim në vitin ’90. Një grua
vjen brigadiere, më pas bëhet kryetare partie, nënkryetare,
domethënë tregohet se degjenerimi moral është baraz me
degjenerimin politik dhe kur është dhënë nga estrada e
Shkodrës, shumë njerëz vinin e pyesnin:
-Për ke e ke ba? A e ke ba për mu?

Para disa vitesh ju është akorduar nga Presidenti

i Republikës, medalja “Naim Frashëri i Artë”. Si
ndiheni nga ky vlerësim?
Është një kënaqësi për autorin, sepse autori shkruan,
punon tërë jetën, interpretuesit marrin çmime, marrin tituj
dhe shkrimtari s’ka asgjë dhe m’u duk një nderim, një res-
pekt, pra medalja “Naim Frashëri i Artë”, pavarësisht se nuk
ka asgjë materiale, një stimul moral, po ne ende e kemi atë
postulatin e monizmit, kënaqemi edhe me lugë bosh.

Përveçse shkrimtar i humorit, kush është Paulin

Selimi, jeta familjare dhe pasione të tjera?
Kam mbaruar fakultetin “Histori-Filologji” për mësues.
E kam filluar krijimtarinë (letrare në qoftë se e quaj) në
Kukës, në vitet ’70, në moshë të re, 22 vjeç. Kam qëndruar
disa kohë aty. Kam ardhur në Shkodër, kam punuar për
Gjurmë zërash 205

vite në shkolla të fshatit, pastaj për 20 vjet me radhë kam

qenë mësues i letërsisë në shkollën e gjuhëve të huaja dhe
kam disa vite, që nga viti 2002 jam drejtor i shkollës artis-
tike “Prenkë Jakova”.

Ju thatë se për vite me radhë keni dhënë mësim.

Po nxënësit, si ju kanë parë më shumë, si mësues
i rreptë e kërkues apo si humorist?
Unë kam menduar se po më fusin edhe në Gines. Për
20 vjet që kam qenë mësues i letërsisë te “Gjuhët e huaja”
nuk kam mbetur kurrë asnjë nxënës. Kam pasur marrë-
dhënie të mira dhe kur i takoj sot, disa janë bërë pedagogë,
disa janë marrë me politikë, deputetë, gazetarë, bile sipas
disa informatave të gazetarëve jo të sakta krejtësisht, një
ish nxënës i imi, ndër më të mirët që kam pasur është në
seksionin e BBC-së, Arjan Koçi.

BBC në Shqip, Prill, 2006

Paulin Selimi, ndërroi jetë në janar të vitit 2013,

në moshën 66 vjeçare.
 SERAFIN FANKO
Regjizor-“Artist i Popullit”

“Teatri bashkëkohor për mua është trajtimi i vlerave,

i mesazheve, që ajo kohë i përcjell kohës sonë
dhe i përshtaten kohës sonë, i flasin kohës sonë,
dhe i flasin problemeve tona, shqetësimeve tona.”

Serafin Fanko, lindi në Shkodër në maj të vitit 1937. Vlerësohet

si një nga ikonat e artit skenik shqiptar, si regjisori i disa prej
pjesëve më spikatura teatrale, por edhe si interpretuesi i shumë
roleve në teatër dhe kinematografi. Veprimtaria e tij artistike si
regjizor dhe aktor është e lidhur kryesisht me teatrin “Migjeni”
të Shkodrës, por ka bashkëpunuar edhe me teatro të tjera jo
vetëm në Shqipëri, por edhe të vendeve të tjera.

***
 Sapo keni vënë në skenë një dramë me trupën e
Teatrit Kombëtar. Si ndjeheni pas kësaj shfaqje?
A i realizoi ambiciet e tua artistike?
Ambiciet e artistit nuk realizohen kurrë, sepse mendon
larg e më larg, megjithatë unë jam i kënaqur, kam punuar
me një trupë të talentuar, drama u mirëprit, u duartrokit
disa herë gjatë premierës. Ka pasur edhe vlerësime me su-
perlativa, sidomos prej brezit të vjetër, aktoreve të nderuara
të Teatrit Kombëtar, që tash janë në pension e që ishin
në radhën e parë. Drama trajtonte një problem shumë të
mprehtë, merrej me trafikimin e vajzave. Kështu që ishte
tepër ngacmuese në anën emocionale tek spektatori, go-
diste emocionalisht ato që ishin në karrige dhe unë ndjeja
psherëtimat, i shihja lotët që fshinin nga sytë.

Z. Fanko, kjo pjesë teatrale që titullohej “Babai”,

ju riktheu në skenë, ju riktheu në profesionin
tuaj të regjisë pas një shkëputje, që për artda-
shësit është e gjatë. Pse kjo pauzë?
Unë vërtet kam dalë në pension, por gjatë këtyre 14
vjetëve kam punuar vazhdimisht, jo në teatrin, në shtëpinë
time në teatrin “Migjeni”, por kam punuar me teatrin e Du-
rrësit. Kam vënë në skenë disa shfaqje në teatrin e Fierit,
kam vënë shfaqje në Strugë, ku kam dhanë ndihmesën time
për aq sa kam mundur për themelimin e teatrit shqiptar
208 Ardian Hoti

“Sofra”, me teatrin e Shkupit, me teatrin turk. Në Gjakovë

kam vënë pesë pjesë, po dhe në Mal të Zi kam qenë i ftuar
edhe me Teatrin Kombëtar të Malit të Zi, pra e kam pasur
jetën të mbushur me aktivitet, pavarësisht nga mosha. Për-
veç kësaj, kur kam pasur kohë të lirë në shtëpi jam marrë
me një lloj autobiografie në art, ndoshta jo për ta botuar,
por për ta lënë në arkivë të teatrit, se mund t’i shërbejë
ndokujt eksperienca ime si regjizor.

Çfarë u bë shtysë z. Fanko që t’i përkushtohe-

ni artit dramatik? Si janë fillesat tuaja në këtë
fushë?
Të flas për fillesat e largëta, krejt të largëta, se unë kam
qenë anëtar, pjesëmarrës në rrethin letrar të Shtëpisë së
Pionierit, në Shkodër, ku kam pasur pedagog të nderuarin
Ndrek Prela, prej të cilit kam marrë mësimet e para, kemi
realizuar disa shfaqje dhe pastaj kam vazhduar. Vazhdimi
kanë qenë kurset, shkolla për piano me Tida Melgushën,
rreth 4-5 vjet në rrethin e baletit me Filip Gjergjin dhe pastaj
përfundova në Ansambël të ushtrisë si valltar, në kursin e
pikturës me të nderuarin Danish Jukniu, Jakup Keraj. Ata
ishin të mëdhenj, ishin piktorë të nderuar qysh atëherë,
kurse unë isha një nxënës i thjeshtë, po e gjitha kjo më ka
ndihmuar për punën e mëvoshme pastaj si regjizor. Teatri
pak dinamik, sepse studimet e para të larta i kam marrë në
Akademinë e Arteve në Pragë për regji të filmit dhe sigurisht
montazhi në film është më dinamik se montazhi në teatër.
Edhe kjo më vonë më ka ndihmuar për të krijuar atë teatër
poetik, që e kam filluar në Shkodër dhe që me zor u pranua,
me shumë vështirësi, madje me halle dhe akuza për shkelje
të ideologjisë, por më në fund u pranua dhe mori rrugën e
vet. Në atë frymë janë vënë “Kanga e dhimbjes krenare” të
Gjurmë zërash 209

Migjenit, që ka qenë e para, “Efektivi”, “Tregim për Mak-

bethin” etj. Kanë qenë disa shfaqje që kanë pasur art, ato
lloj principesh, ku muzika, lëvizja, arti pamor/vizual janë
në funksion të krejt atij konceptimi të ri, një mënyre të re
(kam tentuar) për të realizuar edhe kërkesat e mia estetike
që kam pasur për teatër.

Teatrin “Migjeni” të Shkodrës, ju pak më parë e

quajtët shtëpinë tuaj. Si e kujtoni atë periudhë
kur ju jetuat në këtë shtëpi?
Patjetër, unë kam qenë i lumtur, që kam punuar me
një kolektiv jashtëzakonisht të talentuar. Sot për fat të keq
janë vetëm pesë vetë, por në kohën kur isha unë kanë qenë
35 bashkë me regjizorin. Kanë qenë një grup me të vërtetë
të talentuar edhe me eksperiencë që e kishin thënë fjalën
e vet artistike jo vetëm në shkallë rrethi e qyteti, por edhe
në shkallë kombëtare e mbarëkomëtare. Kënaqësia ime ka
qenë tepër e madhe që isha brenda këtij kolektivi dhe ato
u lëshuan si fëmijë të vegjël në prehërin tim regjizorial të
paformuar në atë kohë dhe kjo më ka dhënë ndihmesën më
të madhe për të ecur, për të vazhduar më tej.

Përveçse kënaqësi duhet të ketë qenë edhe e

vështirë për ju si regjizor, që ndërmjet këtij ko-
lektivi me emra të dëgjuar në art të përzgjidhni
interpretuesit për rolet e dramave që ju keni
vënë në skenë, apo jo?
Është drama që përcakton se kush do të marrin pjesë.
Aty kishte të rinj të talentuar, si: Ymer Bala, Vitor Bruçeti,
Elez Kadria, Donika Franja, që ishin të aftë e të mirë, por
sigurisht unë kam respektuar figurën, kam respektuar au-
torin, kam pasur mundësi të respektoj autorin, se i kam
210 Ardian Hoti

pasur njerëzit të aftë për t’i realizuar. Mendoj se s’ kemi

punuar keq.

Po sot, cilat janë marrëdhëniet me teatrin “Mi-

gjeni”?
Përveç marrëdhënieve shoqërore (sepse ato që janë unë
i dua, i respektoj, i dua me gjithë shpirt), marrëdhënie pune
nuk kam fare qysh se kam dalë në pension. Edhe një pjesë
që fillova u la, sepse ndërhyri një regjizor italian, me të cilin
kishin lidhur kontratë përpara se të fillohej dhe u ndërpre
puna, pastaj nuk vazhdoi më.

Teatri “Migjeni” i Shkodrës prej disa vitesh po

hesht. Ju si e përjetoni këtë mungesë aktiviteti
artistik?
Me dhimbje, e them sinqerisht me dhimbje, më vjen
jashtëzakonisht keq, por nuk është faji i aktorëve, as i or-
ganizimit të punës aty në teatër. Çfarë mund të bëhet me
gjashtë aktorë? Megjithëse teatri “Migjeni” përpiqet dhe ka
tentativa të mira. Ato kanë vënë shfaqje të mira, ka vënë
Bardh Smaja. Unë nuk i kam parë për fat të keq, por më
kanë folur mirë. Elez Kadria ka vënë shfaqje. Për mua, ndry-
shimet sa të mira kanë qenë, kanë sjellë edhe mangësi, sepse
teatri është varfëruar. Unë kam punuar edhe me teatrin e
Durrësit. Kam pasur vetëm dy aktorë, një pensionist dhe
një aktor të Durrësit dhe të tjerët kanë qenë të marrun prej
Tirane. Edhe ata janë në këtë gjendje.

Jeni një regjizor që keni përjetuar të dy periu-

dhat, teatrin në periudhën e monizmit si dhe
teatrin e sotëm. Si i shihni tendencat e reja në
këtë gjini?
Gjurmë zërash 211

Tendenca e re për ne, që ka filluar me kohë në botë është

një domosdoshmëri, por pa mohuar vlerat e dramës realiste.
Edhe drama realiste mund të trajtohet me tendenca të reja.
Ne kemi parë “Hamletin” për shembull në disa variante, kemi
parë “Makbethin”, kemi parë edhe shfaqje të tjera që janë
vënë mbi bazën e një konceptimi modern, bashkëkohor, por
nuk do të thotë bashkëkohore ndërrimi i veshjes, bashkë-
kohor për mua është trajtimi i vlerave, i mesazheve, që ajo
kohë i përcjell kohës sonë dhe i përshtaten kohës sonë, dhe
i flasin kohës sonë, dhe i flasin problemeve tona, dhe i flasin
shqetësimeve tona. Sot mendoj që kjo është një domosdo-
shmëri, unë jam për eksperimentimin (nuk jam kundër)
dhe më vjen mirë, se më duket se kam mbetur i ri, por nuk
duhet kaluar në ekstreme deri në atë shkallë, sa publiku
të mos marrë vesh asgjë se çfarë ndodh në skenë.

Z. Fanko, përveçse si regjizor, ju kemi parë disa

herë edhe në interpretime në kinematografi krye-
sisht.
Në film, në televizion janë rreth 15 role (mos gabohem)
a 18 role, nuk jam i sigurt. E para gjë që do t’ju them, në
premierën e filmit ku kam luajtur nuk kam shkuar asnjëherë
edhe pse kam qenë i detyruar të shkoj, sepse është bërë
një ceremoni e vogël. Kjo për faktin se kam pasur frikë nga
vetja, sinqerisht e them, nuk më ka pëlqyer vetja, jo pse e
shihja gjatë dublimeve, kur dublonim zërin në kinostudio,
jo pse kam pasur besim se jam më i mirë e di me të bëj më
mirë, por thjesht nuk më ka pëlqyer kurrë vetja në film,
megjithëse spektatori më ka dashur edhe ndoshta më shu-
më më njohin si aktor sesa si regjizor. Më kanë thirrë me
emrat e roleve: o Klark, o Cubel Breca, njerëz të panjohur
në Tiranë, në Durrës, në Vlorë, kudo ku kam qenë. Ishte
një kënaqësi e madhe për mua.
212 Ardian Hoti

Cilin prej këtyre roleve keni pasur më për ze-

mër?
Janë me të vërtetë disa, por Zekthi, ka qenë një ndër
rolet e mia të mira, pavarësisht se mban vulën e kohës në
atë periudhë. Ka qenë Cubel Breca, një ndër rolet e mia më
të mira, të cilin e mora rastësisht, sapo kisha ardhur nga
xhirimi i një filmi dhe isha me të vërtetë i lodhur, pesë muaj
kemi vonuar ta bëjmë. Po ka qenë edhe Klarku, megjithëse
rol episodik, ka qenë shumë fisnik, shumë i mirë, te “Fije
që priten”, Bardhyl Krasta te novela e Kadaresë “Emblema
e dikurshme”. Bile kam falënderime të veçanta nga Ismail
Kadare për atë rol, se ai kënaqet kur sheh punën e inter-
pretimit, kur është puna për të shkruar mandej kërkon
shumë.

Z. Fanko, ju thatë pak më parë, që kohët e fu-

ndit bashkëpunimin më të ngushtë e keni pasur
me Teatrin Kombëtar në Tiranë, ndërkohë që ju
vazhdoni të jetoni këtu në Shkodër. Çfarë ju lidh
me këtë qytet?
Vendlindja ime, është fëmijëria ime, është rinia ime,
janë varret e prindërve të mi, kam shtëpinë time këtu, kam
shoqërinë, kam gjithçka këtu, megjithëse gjakun e kam nga
Përmeti. Unë jam përmetar, po kam lindur në Shkodër. Po
Gjurmë zërash 213

unë i qëndroj besnik, jo vetëm se teatri dhe kolektivi i teatrit

me të cilët kam punuar kanë qenë të mrekullueshëm, por
këtu ka edhe një publik të mrekullueshëm. I ka ndjekur
shfaqjet tona, p.sh. unë them që “Këshilli i ndrikullave”
është parë rreth 70 herë pa ndërprerje edhe s’janë gjetur
bileta ose “Fisheku në pajë” rreth 300 herë si shfaqje, me
sallë plot gjithmonë etj., etj. Pra, janë pikërisht këto që më
kanë mbajtur të lidhur, por ndoshta jam edhe pak i vjetruar
në shije, që e dua, e dua Shkodrën (nuk jam fanatik) e dua
me gjithë shpirt.

Dhe së fundi, z. Fanko, si është për ju një ditë

këtu në Shkodër, si kalon një ditë?
Këtu është një ditë e mrekullueshme, kam një grua dhe
një nuse që janë bërë skllave të punës sime, të dëshirave
të mia artistike, që më ngacmojnë, m’i marrin përsipër të
gjitha telashet e tjera, po kam një nip e një mbesë me të cilët
kënaqem edhe shamatohem. Jam i lumtur pranë shtëpisë,
pranë njerëzve të mi.

BBC në Shqip, Maj, 2006

Serafin Fanko, ndërroi jetë në nëntorin e vitit 2007,

në moshën 70 vjeçare.
 SKËNDER DRINI
Shkrimtar

“Unë nuk jam shkodran, qytetin e dua shumë,

është një qytet që të bën shkrimtar si me zor, për vetë faktin se është
një qytet që historikisht është përballur me kontradikta
nga më të fuqishmet dhe është një qytet pa të cilën historia
e Shqipërisë do të ishte tejet e cunguar.”

Skënder Drini, lindi në Voskopojë në vitin 1935. Që kur ishte

fëmijë, familja e tij u transferua në Shkodër ku dhe kaloi gjithë
jetën. Skënder Drini, autori i mbi 20 romaneve, që në moshë
të re është afirmuar si një prej zërave të veçantë në letërsinë
shqipe, mjeshtër i tregimit të shkurtër dhe i prozës së gjatë.
Pas periudhës së monizmit, që në fillim të viteve ’90, Skënder
Drini shfaqet edhe në një tjetër dimension si analistit politik
në veçanti për çështjen shqiptare kombëtare, të cilës i ka
kushtuar qindra artikuj si dhe disa libra.

***
 Z. Drini, me romanin “Nata është grua”, që u
promovua pak ditë më parë këtu në Shkodër,
në sa arrin numri i botimeve tuaja në letërsinë
artistike?
Unë kam botuar rreth 30 vepra letrare, ku futen libra
me tregime, novela, romane, biografi, veprat e natyrës pu-
blicistike analitike, veprat eseistike.

Cili është botimi juaj i parë?

Libri im i parë është një vepër me tregime për fëmijë dhe
adoleshentë me titull: “Tregimet e së shtunës”. Ky libër ka
dalë në një kohë që isha 26-27 vjeç.

“Shembja e idhujve”, “Vraje tradhtinë”, “Midis

dy kohëve” janë këto disa nga titujt e romaneve,
që më vijnë në kujtesë për momentin. Po ju çfarë
veçoni nga krijimtaria juaj?
Është e vështirë të veçosh, se librat për një autor, për një
shkrimtar janë si fëmijët për një prind dhe nuk di të thuash
se cili është më i dashuri për ty. Një pjesë e krijimtarisë
sime është gjatë periudhës së diktaturës në Shqipëri, pjesa
tjetër vjen mbas fillimeve të demokracisë dhe konkretisht në
romanin “Shfytyrimi”, romani “Eklipsi Hënës”, me vëllimin
analitik eseistik “Shekulli i Kosovës” ose “Kthim në vetve-
216 Ardian Hoti

te”, si dhe vepra me sentenca dhe aforizma që ka titullin

“Përballja” dhe me një vepër tjetër që e kam në shtyp, që
titullohet: “Koha në absurd”. Edhe kjo është një grumbullim
i prozës sime publicistike analitike, është pjesa e dytë.

Z. Drini, ç’vend zë Shkodra në krijimtarinë

tuaj?

Unë nuk jam shkodran, qytetin e dua shumë, është një

qytet që të bën shkrimtar si me zor, për vetë faktin se është
Gjurmë zërash 217

një qytet që historikisht është përballur me kontradikta nga

më të fuqishmet dhe është një qytet pa të cilën historia e
Shqipërisë do të ishte tejet e cunguar. Mjafton të përmendësh
që këtu kanë qenë shumë herët disa përfaqësi të huaja
diplomatike, të cilët e kanë lënë vazhdën e tyre dhe nga kjo
kuptohet që Shkodra kishte rëndësi përtej Ballkanit, kishte
një rëndësi evropiane.

Ju thatë se nuk jeni shkodran, nga është origji-

na juaj?
Unë jam me origjinë nga Struga, nga Ohri. Familja ime
atje ka qenë familja e parë në Strugë dhe ne jemi shpërngu-
lur që aty mjaft herët për arsye se gjyshin tim e kanë vrarë
maqedonasit dhe im atë u mor pastaj me Lëvizjen Shqiptare
dhe ia dedikoi çdo gjë asaj dhe ne kemi ardhur në Shkodër
përpara shumë vitesh dhe unë këtu vazhdoj të jetoj.

Pjesa më e madhe e krijimtarisë suaj i përket

para viteve ’90, periudhës së monizmit. Si ka
qenë për ju kjo periudhë? E keni ndjerë censu-
rën?
Unë kam ndjerë presionin që kanë ndjerë pothuajse të
gjithë shkrimtarët, por kam pasë natyrisht edhe një presion
krejt të veçantë personal. Ndoshta është hera e parë që e
them publikisht, sepse nuk jam marrë me këtë çështje, disa
herë më kanë ndaluar botimin për arsye biografike dhe kam
çarë me shumë zor dhe vetë tendenca ime (ose fillimet e mia)
për t’u marrë me letërsi për fëmijë ishte një lloj kamuflazhi
se e dija që do tërheqja vëmendjen më pak duke u marrë
me këtë letërsi. Megjithatë vëmendja u përqendrua atëherë
shumë mbi mu, kur unë kalova nga letërsia për fëmijë tek
218 Ardian Hoti

letërsia për të rritur. Ndër sulmet kryesore që kam pasur, ka

qenë për veprën “Bajram Curri”, e cila shkoi për karton, u
hodh poshtë, e cilësuar si një vepër me karakter objektivist
borgjez. Dhe me shumë ndërhyrje u arrit që unë ta ribotoja
këtë vepër duke i bërë disa retushime, e në fakt e kalova
lumin si i thonë me ca ndryshime të vogla dhe nuk e di se
si nuk ra në sy kjo gjë.

Z. Drini, në karrierën tuaj ka një devijim inter-

esant, nga letërsi në diplomacy. Në vitet ’92-’96
keni qenë Sekretar i Parë i Ambasadës Shqiptare
në Turqi. Si u ndjetë në këtë detyrë?
Diplomacia është një përvojë tepër interesante, një për-
vojë e vështirë, një përvojë nga e cila njeriu mëson shumë
dhe aty unë kam kuptuar që sidomos për vendet e varfra:
Arma me të cilën luftohet në diplomaci është kultura.

Pse vetëm pesë vite në diplomaci, jo më shu-

më?
Në çdo pesë vite ka një rikthim, mund të shkosh në një
vend tjetër, mund të kthehesh në Ministrinë e Jashtme. Më
propozuan të punoja në Ministrinë e Jashtme, por jo aty ku
doja unë, dhe meqenëse kushtet e mia nuk i kisha shumë
të përshtatshme unë nuk pranova të punoj aty. Më tepër
propozimi ishte si shef protokolli, duke shfrytëzuar faktin
që unë di disa gjuhë të huaja, megjithatë nuk pranova.

Në vitet e fundit ju jeni përfshirë gjerësisht në

publicistikë. Keni trajtuar shpesh në shtypin e
ditës temën e Kosovës, atë të shqiptarëve në
Maqedoni dhe në Mal të Zi. Pse ju tërheq kjo
temë?
Gjurmë zërash 219

Kjo ishte një domosdoshmëri. Unë disa herë kam për-

mendur një nga figurat më të shquara të kulturës evropiane
Morenë. Ai diku te veprat e tij, flet për Zolanë, “Zolai me-
gjithëse ishte shkrimtar i madh, megjithëse ishte themelues
i shkollës natyraliste në Francë ai nuk ishte intelektual i
madh deri sa i doli për zot kombit të tij.” Pse e thotë? Jam
plotësisht dakord me Morenë. Ti mund të bësh vepra shu-
më të mëdha në fushën e letërsisë, por ato vepra mund të
rrahin probleme të ndryshme, jo për atë problem akut, për
të cilën ka nevojë kombi yt. Dhe unë kam shkru shumë për
problemet e Kosovës, natyrisht duke gjetur një tharm të ve-
çantë për ato shkrime, kam shkruar shumë për shqiptarët
në Mal të Zi, për Malin e Zi, për shqiptarët e Maqedonisë,
kam shkruar shumë për problemet e Evropës Juglindore
edhe më tej.

Ky vit, 2006-ta, vlerësohet si viti kyç për të ar-

dhmen e Kosovës. Ju si mendoni çfarë mund të
arrihet gjatë këtij viti?
Besnik Mustafajn e kam kundërshtuar qoftë këtu, qof-
të në Kosovë për thënien e tij që do arrihet një pavarësi e
kushtëzuar. Ai duhej të kishte gjetur ndoshta ndonjë fjalë
më të zbutur, më eufemistike për ta shprehur këtë ide. Po
kështu do jetë, unë mendoj kurdo që të arrihet këtë vit ose
në vitet e ardhshme do të jetë një pavarësi që do t’i venë ca
kushte. Kushti i parë që do t’i venë, mosndryshimi i kufijve,
ja një pavarësi e kushtëzuar, sepse nuk mund t’i thotë kush
Belgjikës mos u bashko me Francën, në qoftë se populli i
Belgjikës do të bashkohet me Francën ose i Gjermanisë s’
mund ta kundërshtojë asnjë njeri, nuk i kanë vënë kushte
atyre, kurse ty të thotë nuk do të ketë ndryshim kufijsh në
Ballkan.
220 Ardian Hoti

Po vdekja e Rugovës, si mendoni çfarë ndikimi

do të ketë në realizimin e kësaj aspirate?
Megjithë respektin që kam për një person që nuk ekzis-
ton më, kushdo qoftë ai, qoftë i madh apo qoftë i vogël, mu
nuk më hiqet dot nga mendja një shprehje franceze “Vdiq
mbreti, rroftë mbreti!”, sepse po shoh që sikur po e trajtojnë
si një lloj katakizme këtë. Natyrisht është një humbje shumë
e rëndësishme, një humbje shumë e madhe, por nuk është
një humbje që do t’i pengojë zhvillimet e rrugëve që do të
çojnë tek pavarësia e Kosovës. Do të zgjidhet nje tjetër në
postin që ai mbante, i cili hë për hë nuk do ta dublojë dot,
nuk do t’i afrohet dot figurës së Rugovës për disa arsye
se Rugova kishte disa vite të aktivitetit, 15 vjet në krye të
punëve kosovare, pastaj ishte e njohur brenda protoko-
llit ndërkombëtar. Veç asaj, ai përçonte një politikë, e cila
shkonte bukur ose pranohej nga komuniteti ndërkombëtar.
Të kthesh Gandin në shekullin XX-të nuk ishte vështirë se
në katër anët kërcitshin bombat, nisur nga fakti se këto
katër anë kishin nevojë për pavarësi, kishin nevojë për liri,
por ato kishin zgjedhur armën, Rugova zgjodhi rezistencën
paqësore. Një gjë është interesant në këtë fushë, edhe unë
kam menduar se në qoftë se do të vazhdonim me idenë e
rezistencës paqësore siç e trajtoi Rugova kam menduar se
kjo pavarësia mund të shkonte njëmijë vjet pa ardhur dhe
domosdo rezistenca paqësore do të sillte elemente të tjera
në aneks, të cilët do ta shtynin këtë, por një gja asht shu-
më e rëndësishme që ka zgjidhur Rugova, ne shqiptarët në
Ballkan na kanë trajtuar si gjaknxehtë, atëherë Rugova i
tha botës se ne dimë të jemi të duruar.

Z. Drini, analizoni vazhdimisht zhvillimet në

Kosovë, në Mal të Zi, por më duket se pak pro-
Gjurmë zërash 221

noncoheni për politikën e brendshme këtu në

Shqipëri.
Kam shkruar edhe për politikën e brendshme në Shqi-
përi, por më ka tërhequr më tepër problemi i trojeve shqip-
folëse jashtë kufijve të Shqipërisë, sepse ne këtu në Shqipëri
e kemi të zgjedhur problemin tonë kryesor, pavarësinë, ne
nuk vuajmë se jemi të varur prej dikujt tjetër, se jemi të
robëruar, pa të drejtat tona, ne vuajmë për ca budallallëqe
tona familjare.

Z. Drini, a jeni i kënaqur nga jeta? Keni një kri-

jimtari të pasur artistike dhe publicistike, por
a ndiheni i pasur materialisht?
Kjo për shkrimtarin ka rëndësi dhe nuk ka rëndësi.
Shkrimtari duhet të jetë aq i pasur sa të mos mendojë për
elementet më kryesore të jetës. Unë shpirtërisht jam shumë
i pasun, ekonomia është ekonomia që kanë pjesa dërrmuese
e shqiptarëve, pra do mbështetemi vetëm në atë pension
ose në ato para që na jep shteti. Nga librat fitohet aq pak,
sa po të ishte për të fitu nuk do ulesha të shkruaj librin,
se libri do para shumë për t’u botuar, shkon gjatë për t’u
shitur, për ata librarët është shumë e çuditshme, sillen si
të jenë ata shkrimtarë dhe unë kur vete te ato më duket
vetja librar.

BBC në Shqip, Shkurt, 2006

Skënder Drini, ndërroi jetë në dhjetor të vitit 2014,

në moshën 79 vjeçare.
 TAMARA GACI (Kudrickaja)

“Shqipen e di mirë fort edhe shkodrane e vërtetë jam!

“Bashkëshorti im, Pjetër Gaci, më thoshte: “Artistët janë gjithmonë të
pasur, janë të pasur dhe kur janë të varfër, sepse ata janë të pasur me
ndjenja, me pasione, ata janë të pasur në shpirt. Dhe e vërtetë, jeta ime
me Pjetrin ka qenë shumë e pasur edhe kur ne kena qenë të varfër dhe
këtë pasuri ai ia ka lanë kombit në krijimtarinë e tij. Unë jam krenare
për të dhe e di që emrat e krijuesve nuk fshihen nga memoria e kombit.”

Tamara Gaci (Kudrickaja) jeton në qytetin e Shkodrës, ku me

humor i thonë rusja e shqiptarizuar. Tamara është me origji-
në ruse, lindur në vitin 1937, në Moskë, prej nga u largua në
1957-ën, kur ajo ishte 20 vjeçare, për të ardhur në Shqipëri
përkrah bashkëshortit të saj, kompozitorit tashmë të ndjerë
Pjetër Gaci, me të cilin u dashurua kur muzikanti i njohur
shqiptar ishte me studime në Moskë.

***
 Znj. Tamara në bisedë paraprake më thatë se
kishit dëshirë t’ju quaja shkodrane, megjithë-
se në theksin e shqipes suaj dallohet pak edhe
rusishtja?
Me të vërtetë, kurse unë shkrihem, mu më duket vetja
tamam shkodrane e po më duket se edhe flas bukur shkod-
ranisht…..megjithëse shaka, është e vërtetë djali jem më
korrigjon gabimet ortografike, megjithëse shqipen e di mirë
fort edhe shkodrane e vërtetë jam. Së shpejti, në nëntor të
këtij viti festoj 50 vjetorin e ardhjes në Shqipëri, që unë jam
banore në Shqipëri, kurse për Shkodrën kam një simpati të
veçantë. Pse do të thuash? Sepse më kanë prit me ngrohtësi
në ditët më të vështira të jetës sime të acarit politik, kur
për ne të huajt ka qenë një kohë shumë e ashpër, tamam
e ashpër.

Ju në këtë qytet, znj. Tamara, ju solli dashuria,

ju solli njohja me Pjetër Gacin. Flasim pak për
këtë njohje. Si ndodhi në fakt?
E apasionuar pas muzikës, unë ndiqja koncertet në
sallat e konservatorit të Çajkovskit në Moskë. Atje u njoha
me bashkëshortin tim. Ai në atë kohë ishte student i shkël-
qyer në violinë, gjithmonë ka pasë sukses. Unë e ngacmova
vetë Pjetrin. Shkova me e uru mbas nji koncerti edhe vetë
224 Ardian Hoti

u njoha me atë, u prezantova, lidhëm miqësi, pas miqësisë

lindi dashuria dhe pastaj kaloi në dashuri të madhe dhe që
ne nuk u shkëputëm ma për gjithë jetën tonë.

A e patët të vështirë fillimisht të ambientoheshit

me jetën këtu në Shqipëri?
Ndoshta na ka ndihmu kjo dashuri e madhe, megjithëse
për këtë dashuri të madhe më është dashtë me pagu një
çmim shumë të madh, ndarjen me atdheun tim, të cilin unë
sigurisht e du fort. Atje lashë të afërmit e mi, disa prej të
cilëve nuk i kam pa ma asnjëherë në jetën time. Këto nuk
i kena parashiku sigurisht, por në vërtetë kështu ndodhi.
Ishte e vështirë, sepse Shqipëria ishte mbyllur hermetikisht.
Ne në familjen tonë ngushllonim veten me një citat filozofik
gjerman, të Niçes, i cili thotë që: “Kemi artin për të mos vde-
kur nga e vërteta”, na ndihmonte. Bashkëshorti zhytej në
krijimtari, unë në kohën e lirë mbas punës lexoja, dëgjoja
muzikën, shkruaja edhe poezi. Poezia është hobi im, hobi
dhe balsami i shpirtit. Unë nuk jam poete, por për mua
është balsam i shpirtit.

Si e përjetuat periudhën e prishjes së marrëdhë-

nieve të Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik dhe
a e patët të vështirë të merrnit vendimin për të
qëndruar këtu?
Sigurisht që ishte shumë e vështirë, por nuk e imagji-
nuam që do të jetë edhe aq i gjatë ky acar, kjo mbyllje e
Shqipërisë, megjithatë nuk e kena llogarit kurrë me u nda
njeni prej tjetrit. Në vitin 1975 dhe ne, sigurisht si familje,
na përfshiu acari politik, dhe kjo për shkak se unë isha e
huaj. Na kanë transferu në Vlorë, më pas në Elbasan pranë
Gjurmë zërash 225

klasës punëtore (i kena përjetu ca situata të vështira) dhe

kur përfunduam në Shkodër, në qytetin e lindjes së bash-
këshortit, kena marrë frymë ma lirisht dhe u kënaqëm. Në
ato kohëra ishte frika e burgimeve, dhe për këtë arsye në
atë kohë e dogja bllokun tim poetik edhe disa libra shumë
të vyer, ma vonë, mbas disa vitesh krijova bllokun tjetër
poetik, pjesë të të cilit i botova në vitin 2003, me titullin
“Impresione dhe kujtime”.

Znj. Tamara, a jeni penduar ndonjëherë që vend-

osët të rrinit në Shqipëri?
Jo, asnjëherë, se ku do të kisha lanë unë bashkëshortin
tim. Pa bashkëshortin nuk do të kisha shku askërkund
ma, vullneti i tij ishte me qëndru në Shqipëri dhe këtu
qëndruam. Pse? Jo, se nuk e kena pas “dy luftim” për këtë
çështje: unë për atdheun tim edhe ai për atdheun e tij, por
ai ishte krijues edhe më thoshte tekstualisht: “Unë di në
krijimtari me folë në gjuhën time amtare domethënë shqip,
çfarë do të bëj në Rusi?” Më bindi edhe mua me logjikën,
vendosa të vij pas tij.

Kur ka qenë rikthimi juaj i parë në Rusi dhe si

e përjetuat atë rikthim?
Në prill, kur ishin ngjarjet e fillimit të demokracisë në
Shkodër, në ’91-shin, bashkëshorti im m’erdhi e më vuri
në tavolinë dy bileta.
I thashë: pse more burrë? Me çfarë i ke ble? Se na
s’kishim as para.
- “Ti kaq vjet ke aspiru me pa atdheun tand, njerëzit
e tu, tashi pak kush ka mbet atje, së paku të shkosh e të
çmallesh mbas 30 e sa vjetëve me njerëzit e tu”, më tha.
226 Ardian Hoti

- Po ku i more paret?- i thashë.

“Mos më pyet ma gjatë”, tha.
Rezultoi se ai kishte shit pianon për këto dy bileta. Unë
sigurisht qava, qava, qava dhe nuk shkova hiq me qejf.
Shkova atje ndejta nja dy muaj me djalin edhe u ktheva.
Sa erdha më pyeti: pse kaq shpejt u ktheve?
- I thashë: Epo unë si kanarina, që rrinja e rrinja në
kafaz, kur u hap porta e kafazit, ajo nuk don me fluturu
ma kërkund, njiktu do të rri.

Një nga kulmet e krijimtarisë së Pjetër Gacit ësh-

të kënga ‘Për ty atdhe’. Znj. Tamara a e kujtoni
se si dhe në ç’rrethana u krijua kjo këngë?
Kjo është me tamam një histori shumë e bukur, tamam i
përgjigjet tekstit edhe inspirimit. Ishim në Malësi, andej sipër
nga Puka, atje panorama ishte e mrekullueshme, ishim me
një grup shokësh. Të gjithë lodronim, shëtitnim e mbledh-
nim dredhëza, vetëm Pjetri ishte veçu nga ne, qëndroi mu
në zgrip të atyre maleve, që me të zan edhe frikën.
Ça ban ai atje, përse nuk afrohet te ne, thosha me veh-
te! Afrohem dhe e dëgjoj që bërtiste: A haa…., bërtiste disa
herë edhe rrinte e dëgjonte jehonën që kthente mali, edhe
me tamam i kthehej jehona, malet e ktheshin jehonën, e
prap ai bërtiste, e prap priste me iu kthy jehona edhe njaty
u inspiru për kangën “Për ty atdhe”.
Kur erdhëm nga ky udhëtim, e hodhi çantën në korridor,
e fill te pianoja, edhe kur e dëgjoj, njato të bërtitunat e tija
dalin në tastierë edhe po njashtu bërtet si atje në malësi. E
lashë qetë. Kur pas pak, më thirri, tha: A do me dëgju një
kangë për atdhenë, njashtu siç i kena pa prej malesh me
fjalë dhe me muzikë. Fjalët janë të tijat.
Gjurmë zërash 227

Znj. Tamara, një tjetër këngë e Pjetër Gacit është

“Si lule zamak”, edhe kjo ka historinë e saj, i
kushtohet bukurisë së një vajze të njohur shkod-
rane në atë kohë. Si u ndjetë nga ky krijim? Patët
xhelozi apo jo?

Jo, larg qoftë… hahaha… Para së gjithash du t’ju them,

se teksti i kësaj kange asht nga Paulin Shtjefni, e dyta
Pjetri vetë e ka thanë në një intervistë: “Nëpërmjet vajzës
bukuroshe që punonte koriste në Shtëpinë e Kulturës, unë
këtë kangë ia dedikoj bukurive të tanë vajzave të Shkodrës”,
pastaj është edhe nji diçka tjetër: Gruaja e krijuesit nuk
duhet të jetë kurrë xheloze, sepse krijuesi gjithmonë pa pasë
një inspirim nuk mund të krijojë. Shyqyr që ka pasë ku me
u inspiru, shyqyr që Shkodra ka bukuri të tilla që me marrë
inspirim.
228 Ardian Hoti

Zonja Tamara bëhen 10 vjet pa Pjetër Gacin. Si

ka qenë kjo periudhë për ju?
Me thanë të drejtën, unë jam një person, që nga natyra
bashkëjetoj me qytetin, me qytetarët edhe më kanë ndihmu
shumë që unë të bëj një jetë aktive. Me shumë përkushtim,
me shoqet kena kriju shoqatën për mbrojtjen e të drejtave
të gruas, ku kena kriju linjën për gratë e vajzat, që ishte
shumë e nevojshme për ato e kena ba shumë mirë. Krijume
tashti nji shoqatë tjetër, që quhet: “Dimensione humane”.
Unë jam kryetare e asaj shoqate dhe ndjej që ajo pjesë që ka
mbet bosh nga bashkëshorti disi më mbushet. Pastaj nga
ana tjetër, kam edhe djalin këtu në Shkodër. Pata një fat
të madh që u bëra nënë. Kam një djalë të mrekullueshëm,
e kam rritë me përkushtim, me shumë dashuri, quhet Dri-
tan, asht tamam drita e syve të mi, punon mësues, është i
fejuar dhe së shpejti kam një gëzim të madh në familje, do
ta martoj, ëndërroj tashti të bahem gjyshe.

Znj. Tamara, këtë intervistë po e zhvillojmë këtu,

në këtë dhomë, që ju e quani dhomë muze, e ku
çdo gjë i kushtohet bashkëshortit tuaj Pjetër
Gacit.
Po asht e vërtetë. Këtu e kam muzeun tim. Çdo gjë që i
përkiste burrit tim unë e ruaj me shumë fanatizëm, e ruaj
filxhanin e tij të kafesë, takatukën e duhanit, të cilën e
përdorte, kur ishte mbështjellë me tymin e duhanit në mo-
mentet e krijimtarisë, ruaj arshivën e tij, ruaj dorëshkrimet,
botimet, ruaj fonotekën. I ruaj gjithë këto gjana si diçka
shumë të vyer. Kjo është vlera më e madhe për mu që unë
e kam në shtëpinë time.
Burri im më thoshte: “Artistët janë gjithmonë të pasur,
Gjurmë zërash 229

janë të pasur dhe kur janë të varfër, sepse ata janë të pasur
me ndjenja, me pasione, ata janë të pasur në shpirt.” Dhe e
vërtetë, jeta ime me Pjetrin ka qenë shumë e pasur edhe kur
ne kena qenë të varfër dhe këtë pasuri ai ia ka lanë kombit
në krijimtarinë e tij. Unë jam krenare për të dhe e di që emrat
e krijuesve nuk fshihen nga memoria e kombit.

BBC në Shqip, Tetor, 2007

 Prof. dr. TOMOR OSMANI
Gjuhëtar - “Mjeshtër i madh”

“Tashmë ka një orientim që gegërisht ti mund të shkruash,

mund të botosh një roman, mund të botosh një libër
sipas dëshirave të tuaja, por gjuha e administratës duhet të zbatojë
standardin gjuhësor të njohur, atë që është miratuar.’’

Prof.dr. Tomor Osmani, lindi në qershor të vitit 1935, në Shko-

dër. Është autori i disa librave në fushën e gjuhësisë. Për kon-
tributin që ka dhënë në gjuhën shqipe i është akorduar titulli
“Mjeshtër i madh”. Për shumë vite me radhë ka drejtuar Ka-
tedrën e Gjuhës Shqipe dhe Sektorin e Albanologjisë pranë
universitetit të Shkodrës.

***
 T’i përkushtoheni fushës së gjuhësisë ka qenë
një dëshirë e hershme e juaja apo diçka që ju
imponua fillimisht, por më pas u bë pasion?
Përkushtimi në studimin e gjuhës shqipe për mua ka
qenë një dëshirë, por që u kushtëzua më shumë me fillimin
e studimeve në degën “Gjuhë – letërsi” të universitetit të
Tiranës, shumë vite më parë. Kjo ishte e lidhur pak a shu-
më edhe me traditën familjare. Unë trashëgoj një bibliotekë
shumë të pasur nga prindërit e mi në gjuhë shqipe dhe
gjuhë të huaj, pavarësisht se gjatë regjimit monist një pjesë
e librave më të zgjedhur u detyruam t’i dorëzojmë ose të
digjen mbasi autorët e tyre ishin persona të padëshiruar për
regjimin monist. Kështu që dega “Gjuhë – letërsi” fillimisht
dhe më pas transferimi në Institutin e Lartë Pedagogjik të
Shkodrës të asaj kohe vendosën përfundimisht drejtimin
tim në fushën e gjuhësisë.

Cila fushë e gjuhësisë ka qenë më interesante

për ju?
Bëni një pyetje të drejtë, për arsye se gjuhësia nuk ka
një disiplinë, por disa disiplina të tjera dhe fillimisht unë
jam marrë me disa lëndë, kam zhvilluar leksionet e: Leksi-
kologjisë, Hyrjes në gjuhësi, Fonetikës, Praktikumit të gjuhës
shqipe, por në fund iu kushtova përfundimisht Morfologjisë
232 Ardian Hoti

së gjuhës së sotme shqipe. Në këto lëndë gjuhësore, ndonëse

janë të ftohta nga vetë lënda, unë kam gjetur në leksionet
që kam mbajtur edhe arritje të punës sime, dhe që reflekto-
hej kryesisht tek interesimi, vëmendja dhe pëlqimi i këtyre
leksioneve nga studentët.

Ju prej disa kohësh jepni mësim edhe në uni-

versitetin e Podgoricës. Ç’mund të thoni diçka
nga kjo përvojë?
Në vitin 2004-2005 pranë universitetit të Podgoricës u
hap dega e Ciklit të Ulët për studentët e trojeve shqiptare.
Aty vazhdojnë dy vite: viti i parë dhe viti i dytë. Unë zhvilloj
lëndën e Morfologjisë dhe shikoj te studentët se ka një se-
riozitet dhe interesim në rritje, gjë që e përligj hapjen e kësaj
dege. Ne ndjejmë kënaqësi kur shohim rezultatet e punës
sonë dhe gjithnjë e më tepër vërejmë se ka studentë jash-
tëzakonisht të mirë që nesër pasnesër do të bëhën mësues
të aftë të gjuhës shqipe në trojet shqiptare të Malit të Zi.

Cili është konstatimi juaj sa është ruajtur gjuha

shqipe në trevat shqiptare jashtë kufijve?
Në bisedë me banorë të zonave shqiptare dhe me studen-
tët, hapja e kufijve ka ndikuar jashtëzakonisht pozitivisht
në përhapjen e gjuhës shqipe. Dhe vërejmë se ato ndjekin
me shumë kënaqësi ligjëratat tona në standardin gjuhësor
që flasim dhe për të cilin ata kanë nevojë, për faktin se deri
tani ato kanë më tepër ligjërimin shtëpiak e të pazgjidhur,
kurse tani detyrohen të përdorin një gjuhë më të zgjedhur,
një standard më të përpunuar, pavarësisht se mund ta
ndërthurin edhe me ligjërimin e folur, por sidoqoftë vërejmë
vazhdimisht përmirësime dhe vetë këto studentë janë të
kënaqur me gjuhën që janë duke përdorur tani.
Gjurmë zërash 233

Një nga veprat tuaja është “Historia e alfabetit

të gjuhës shqipe”, botim ky i 20 viteve më parë.
Çfarë vlerësoni si më interesante në historinë
këtij alfabeti?
Në vitin 1987, në kuadër të 100 vjetorit të Mësonjëtores
shqipe të Korçës, unë botova “Historia e alfabetit të gjuhës
shqipe”, 287 faqe, që për atë kohë ishte monografia më e
plotë që u botua dhe pati jehonë pozitive. Ai kontigjent prej
1500 kopjesh u shit menjëherë, por unë ndjeja njëfarë de-
tyrimi karshi kulturës shqiptare, sepse nuk e kisha pasqy-
ruar të gjithë luftën dhe përpjekjen që kishin bërë patriotët
shqiptarë për historinë e alfabetit të gjuhës shqipe. Pra,
ne duhet të dimë këtë që aty nuk janë pasqyruar të gjitha
figurat e nderuara, që kanë dhënë një kontribut të shquar
për gjuhën shqipe. Prandaj në vitin 1999 punova përsëri
për këtë temë, tani në kushte krejt të reja dhe të lira dhe
hartova monografinë “Udha e shkronjave shqipe”, prej 600
faqesh, pra kishte afërsisht 2/3 më shumë se sa e para,
por megjithëse ka një strukturë pak a shumë të ngjashme,
ka interpretime të reja, konceptime të reja dhe ajo që ishte
më e rëndësishme, aty pasqyrova dhe punën që kanë bërë
disa nga patriotët tanë të mëdhenj, si: Faik Konica, Mithat
Frashëri, Gjergj Fishta, që më parë ne pothuajse s’i kemi
përmendur, ose i kemi trajtuar gjithmonë në kahun negativ
dhe jo pozitiv. Kështu që monografia doli një monografi e
plotë, që pati jehonë pozitive jo vetëm në Shqipëri, por edhe
në qarqet akademike të vendeve të tjera, si në Bullgari etj.,
ku u bënë recensione të favorshme për këtë temë. E rëndë-
sishme ishte kjo se për 350 vjet populli shqiptar dhe pa-
triotët shqiptarë luftuan për ta zgjidhur çështjen e alfabetit
të gjuhës shqipe dhe ajo që është karakteristike se ata zgjo-
dhën alfabetin latin, që tregonte pikërisht atë emancipimin
234 Ardian Hoti

kulturor të patriotëve shqiptarë drejt Europës së qytetëruar

dhe më 1908 pavarësisht se ishin nga krahina e nga zona
të ndryshme me pikëpamje fetare, të shtresave të ndryshme
të pasur, të varfër, megjithatë ata arritën në konsensus dhe
miratuan alfabetin e bukur që kemi sot, alfabetin e gjuhës
shqipe dhe kur u lexua aty në gazetë, të gjithë delegatët
duartrokitën. Kryetar komisioni për hartimin e alfabetit të
gjuhës shqipe ka qenë Gjergj Fishta, kurse Kryetar i Kon-
gresit të Manastirit ka qenë Mithat Frashëri, prandaj ishte
me të vërtetë një eveniment shumë i rëndësishëm, prandaj
kjo rrugë e gjatë e mundimshme është pasqyruar me pikat
më kulmore në “Udha e shkronjave shqipe”.

Z.Osmani, a vazhdoni të hulumtoni? Pritet ndo-

një botim tjetër i juaji?
Studiuesi po nuk botoi, ose po nuk hulumtoi, ai dësh-
ton, prandaj unë këto kohët e fundit jam duke u marrë në
momente të caktuara me përgatitjen e tri vëllimeve nga fusha
e studimeve të mia dhe shumë shpejt do të çoj në shtyp
vëllimin e parë me titull: “Tradita dhe bashkëkohësia – vësh-
trime gjuhësore”, ku kam përfshirë studimet më të mira nga
fusha e gjuhës shqipe. Të tre vëllimet mund t’i kalojnë 1000
faqe shtypi. Së bashku me kolegun Tefë Topalli jemi duke
shpjeguar një pjesë të leksikut të epikës së Fishtës që ka
Gjurmë zërash 235

nevojë për shpjegime dhe interpretime. Mendoj se një punë

e tillë sa është e vështirë, aq është edhe shumë rezultative
për ta kuptuar tamam Fishtën, për arsye se jo çdo fjalë në
çdo këngë ka të njëjtin kuptim, pra ne jemi duke shpjeguar
jo vetëm kuptimet kryesore të fjalëve dhe shprehjeve, por
edhe kuptimet e dyta në përputhje me këngën të cilën ne
marrim në analizë.

Aktualisht si i vlerësoni në ç’ nivel janë studimet

në fushën e gjuhësisë shqiptare?
Sigurisht pyetja është një pikë e vështirë për të dhënë
me objektivitet vlerësimet për gjuhësinë tonë. Vlerësimet
mund të jepen për vepra të veçanta për nivelin e tyre, por
ajo që është pozitive në rastin konkret është se edhe në fu-
shën e gjuhësisë hapja e dyerve të vendit tonë, që njerëzit të
kualifikohen jashtë pranë institucioneve shkencore, është
pasqyruar dhe do të pasqyrohet edhe në nivelin e veprave
shkencore që janë botuar dhe në shqip nuk janë pak vepra
shkencore, gjuhësore të botuara. Janë botuar fjalorë, gra-
matika, tekste shkollore etj. dhe shumë artikuj e studime
me vlerë jashtëzakonisht të madhe, që jo vetëm opinioni
këtu në Shqipëri, por edhe jashtë vendit është i interesuar
rreth punimeve që janë bërë gjatë këtij shekulli.

Z.Osmani, kohët e fundit një ndër temat më të

trajtuara në qarqet akademike dhe mediatike
është standardizimi i gjuhës shqipe. Sipas jush
a ka ardhur koha që të rishikohet ky standar-
dizim?
U bënë afërsisht 14 vjet, që në vitin 1992, kur u përkuj-
tua një përvjetor i Kongresit të Drejtshkrimit dhe me shumë
236 Ardian Hoti

konferenca që kemi vazhduar më tej, ne e kemi ngritur me

të madhe, që mjaft me konstatime, po t’i hyjmë punës dhe
të bëjmë përmirësime te standardi ynë gjuhësor pasi gjuha
standarde ka jashtëzakonisht nevojë, jo thjesht në planin e
pasurimit leksikor, por duhet shikuar edhe struktura gra-
matikore, p.sh. pasuria gjuhësore e autorëve gegë është pa-
sqyruar pak në standardin e sotëm gjuhësor. Kohët e fundit,
vitin e kaluar, u krijua Këshilli Ndërakademik për gjuhën
shqipe, i përbërë prej 17 vetash, ku marrin pjesë studiues
nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe nga Arbëreshët e
Italisë. Ky këshill po merret me shqyrtimin dhe pasurimin
e standardit gjuhësor. Sigurisht që duhet ta kuptoni diçka,
që sot jo gjithçka miratohet, ka edhe mendime të ndryshme,
ka mendime që kundërshtohen. Tani je i lirë ta thuash me-
ndimin tënd dhe besoj, që nuk do shkojë kjo punë me një
arrnim që mund t’i bëhet drejtshkrimit dhe standardit në
përgjithësi, por përkundrazi do të hyjë diçka më thellë, për
të dhënë një standard më të plotë që të pasqyrojë më mirë
pasurinë gjuhësore të tërë trevave shqiptare, jo vetëm siç
thuhet toskërisht.

Kjo tejzgjatje diskutimesh, tejzgjatje e arritjes së

një konsensusi për këtë rishikim standardizimi
ç’probleme mendoni se i sjell gjuhës shqipe?
Një gjë duhet kuptuar, në vitin 1916-1918 zhvilloi vep-
rimtarinë e saj, pra 90 vjet më parë, Komisia Letrare Shqipe
e Shkodrës dhe duhet vlerësuar ai fakt për të cilën unë kam
hartuar edhe një monografi, që ata ndonëse ishin shkodranë
u treguan shumë tolerantë, për faktin se ata nuk morën për
bazë, të folmen e Shkodrës, por zgjodhën për standardin
gjuhësor të folmen e Elbasanit dhe kjo ishte një ide shu-
më e guximshme, bile themi me bindje se Standardizimi i
Gjurmë zërash 237

gjuhës shqipe fillon pikërisht me Komisinë Letrare Shqipe të

Shkodrës, i cili është Institucioni i parë shkencor i krijuar në
vendin tonë. Ju bëtë pyetje: a është i vonuar?
I vonuar është, se edhe gjuhët e tjera bëjnë reforma në
gjuhë, pra shqipja prej 1972-it, deri tani i takon mbi 30
vjet, nuk ka pësuar asnjë reformë. Kanë ndodhur ndryshi-
me politike edhe demografike, pra të gjitha këto duhet të
diskutohen dhe të gjendet një konsensus, por gjithmonë
duke mos qenë konservatorë në pikëpamje të vjetëruara në
ato korniza të vjetëruara të së kaluarës.

Me gjithë ekzistencën e gjuhës standard sido-

mos këto 10 vite vazhdimisht ndeshemi me bo-
time, qoftë edhe artikuj të ndryshëm në median
e shkruar në gjuhën dialektore. Ju si e gjykoni
këtë fakt?
Faktikisht është kjo, ka një orientim që gegërisht ti
mund të shkruash, mund të botosh një roman, mund të
botosh një libër sipas dëshirave të tua, por gjuha e admi-
nistratës duhet të zbatojë standardin gjuhësor të njohur,
atë që është miratuar, prandaj edhe Këshilli Ndërakademik
ka një përgjegjësi të madhe. Ai duhet të marrë vendime të
tilla që të përqafohen nga të gjithë dhe të mos krijohen en-
klava, të cilat do ta kundërshtojnë. Pra, në qoftë se bëhet
një punë sa më serioze, e mirë dhe i hyhet në thellësi disa
problemeve që ka nevojë për të hyrë, mendoj se rezultati do
të jetë pozitiv, po në qoftë se do të bëhet vetëm një zbukurim
kozmetik atëherë vlera e tij do të jetë minimale dhe nuk do
të gjejë pasqyrimin e duhur në gjithë trevat shqiptare. Tani
janë zgjuar edhe kosovarët, shqiptarët e Maqedonisë, edhe
ato kanë kërkesat e tyre karshi gjuhës standarde, prandaj
238 Ardian Hoti

ka një vëmendje të veçantë për këtë problem dhe ka interes

të veçantë. Përgjegjësia e këtij këshilli është jashtëzakonisht
e madhe, për arsye se në qoftë se nuk tregohemi tolerant në
atë Këshill, duke u nisur me baza shkencore, rezultati nuk
ka për të qenë i kënaqshëm edhe për të tjerët.

Z.Osmani, jeni nderuar me titullin “Mjeshtër i

Madh”. Ç’do të thotë për ju ky titull?
Kur punon njeriu ka edhe sodisfaksionin e vet dhe një
ndër sodisfaksionet e mia është marrja e këtij titulli të lartë:
“Mjeshër i madh”. Patjetër unë kam detyrime për arsye se
këtë titull duhet ta shpërblej si me punën mësimdhënëse
ashtu edhe me punën shkencore. Edhe këto ditë edhe në
këtë moshë, pavarësisht nga kjo unë punoj me intensitet
të plotë, sikur kam punuar disa vite të para për t’i dhënë
gjuhësisë shqiptare edhe vepra të tjera përveç atyre që kam
botuar deri më sot.

BBC në Shqip, Qershor, 2006

 TONIN TËRSHANA
Këngëtar - “Mjeshtër i Madh”

“Kangët kanë kenë ma të bukura se kanë pasë melodi…

sot ka vetëm efekte.”

Tonin Tërshana, është cilësuar si një nga zërat më të mirë të

muzikës së lehtë shqiptare. Ai përbën një rekord në skenën
shqiptare, pasi që në debutimin e parë, në Festivalin e 4-t në
Radio në vitin 1965, merr çmimin e parë, kur ishte vetëm 16
vjeç. Ka marrë pjesë në mbi 20 festivale duke fituar 4 çmime të
para dhe duke u bërë një ndër këngëtarët më me shumë trofe
në festivale. Presidenti i Republikës Bamir Topi, i ka dhënë
titullin e lartë “Mjeshtër i Madh”.

Si shumë artistë të tjerë, në vitet e vështira të Shqipërisë, 1997-

’98, u largua nga vendi për arsye ekonomike dhe emigroi në
Greqi, siç thotë vetë kthehet rrallë në Shqipëri dhe këto periu-
dha të shkurtra qëndrimi këtu i kalon kryesisht në vendlindjen
e tij, në Shkodër. Është pikërisht prania e tij këto ditë në këtë
qytet që më mundësoi këtë intervistë me Tonin Tërshanën.

***
 Kur ju ftuam për këtë intervistë mësuam se pas
pak ditësh ju do të largoheni, do të ktheheni së-
rish në Greqi, pra pushimet mbaruan. Si i kaluat
këto ditë në Shqipëri?

Shkodra më emocionon, kam një nostalgji që nuk e

harroj, sepse kam kalu fmininë, deri në moshën 16-17 vjeç
kam ndejt këtu në Shkodër dhe mandej 40 vjet në Tiranë,
por në qoftë se duhet të përmendi fillimet e mia me kan-
gën këtu në Shkodër i kam, e pikrisht në hotel-turizmin e
Shkodrës, ku ka qenë një orkestër shumë e mirë, ma e mira
atherë në Shkodër. Më vinte turp me këndu në atë kohë
dhe u mshehsha mas atyne, ishte një kafaz te orkestra me
gjethe, u msheshe se më vinte turp me u pa. Aty fillova
lidhjet e para me kangën edhe më doli mbarë.

Në ç’moshë ishit ju atëherë kur filluat kë-

ngën?

14 vjeç, në 63-shin. Janë emocionet e para të kangës.

Kam këndu ma shumë serenatat në atë kohë. Shkojshim
te Insituti, ku asht sot universiteti, atje baheshin shpesh
aktivitete. Kujtoj një rast, delte njeni në skenë, bate sikur
këndonte, ndërsa unë këndosha i mshehun mas murit, me
u dukë si kur këndonte bukur ai që ishte në skenë.
Gjurmë zërash 241

Në fakt ishte zëri juaj?

Po, po.

Z. Tërshana çdo këngëtar, çdo artist, sidomos në

periudhën e monizmit, ka patur nevojë për një
mbështetje në fillimet e tij. Kush ju mbështeti fi-
llimisht e ju inkurajoi të vazhdoni me këngën?
Siç e thashë edhe ma sipër kam fillu këndu me kohë në
lokalin e Turizmit të Shkodrës, atje më ka ndigju një oficer,
Mersid Maksuti. Ai më rekomandoi me shku në estradën e
ushtarit, në vitin ’64-’65. Në atë kohë shkova, mbasi më re-
komandoi ai. Filimisht u takova me një instrumentist, Platon
Mezini, i cili punonte me estradën, si dhe me orkestrën e
lokalit të njoftun atëherë në Tiranë, në “Bar Sahati”.
Sa shkova aty, më njofti.
-Ti je ai djali i vogël që këndon në Shkodër?, - më pyeti.
-Po.
- Hajde na këndo ndonjë këngë.
Fillova me këndu aty. Një natë prej netësh vjen Ferdi-
nand Deda (ndjesë pastë), më thirri në tavolinë.
-Ti këndon bukur, - më tha.
Unë këndoshe në fakt kangë italiane, u lejoshin pak në
ato vite. Më la takim, u takum te Radio Tirana e vjetër, te
rruga e Kavajës. Ishin aty edhe Tonin Harapi, Nikolla Zoraqi
edhe Abdulla Grimci. Abdulla Grimci ishte shefi i redaksisë
së Radio Tiranës, në atë kohë. Këndova nja dy kangë në
provë dhe lashë përshtypje krejt të mirë. Kur filloi anketa e
parë e Radio Tiranës atë vit në ’65-ën ka këndu Vaçe Zela
kangën ‘Gjyshja’ ndërsa unë kam këndu kangën e “Gjeolo-
gëve” të Abdulla Grimcit. U ba diçka mjaft tërheqëse që mu
242 Ardian Hoti

më interesonte si famë. Këtë ia dedikoj ndjesë pastë Ferdinad

Dedës se ai më hapi rrugë tamam. Erdha në Shkodër. Mbas
dy-tre muajsh, në dhjetor më thirrën në festival.

Bëhet fjalë për festivalin e?

Festivalin e katërt, në ’65-ën. Aty më dha kangën e
Tonin Harapit “Të dua o det”.

…fragment nga kënga “Të dua o det”.

Me këtë këngë fitova çmim të parë, isha fëmi, të tjerët
ishin të gjithë burra.

Pra, ju për herë të parë në festival dhe fitues i

çmimit të parë?
Në një moshë krejt të re, 16 vjeç.

Z. Tërshana, jeni fitues i çmimit të parë edhe

në festivalin e shumë përfolur, në festivalin e
11-të të këngës në Radio Televizion, veprimtari
kjo që u godit rëndë nga regjimi i asaj kohe. U
dënuan, u përndoqën shumë pjesëmarrës. Me ju
çfarë ndodhi pas festivalit?
Disa thonë që janë përndjekë, por kërkush nuk asht për-
ndjekë nga interpretuesit, përveç drejtuesve. U dënuan Tedi
Paçrami, Todi Lubonja e ndonjë tjetër, por jo kangëtar.

Si e kujtoni këtë festival?

Festivali i 11-të ishte pak ma i avacum se koha, ndërsa
sot ai ndoshta nuk të ban ma përshtypje hiç, bile - bile mund
të duken edhe kangë të dobëta, mirëpo kangët atëherë kanë
Gjurmë zërash 243

kenë ma të bukura sepse kanë pasë melodi, sot nuk shohim

melodi, sot shohim vetëm efekte. Na kena pasë kompozitorë
shumë të mirë, unë kam pasë një bashkëpunim të mirë me
Pjetër Gacin, ai s’kishte za, por megjithatë ai këndonte edhe
vetë kangën. Një rast p.sh., në Festivalin e 11-të, që kam
këndu kangën e Pjetër Gacit “ Erdh pranvera” me të cilën
kam fitu çmim të parë, kur i binte pianos Pjetri i thoshe:
ma parë këndoj vetëm me ty se me gjithë orkestrën.

Z. Tërshana, nga pjesëmarrjet tuaja në aktivite-

te, kryesisht në festival, çfarë kujtoni si më të
veçantë?
Momenti ma i paharrueshëm është çmimi i parë në fes-
tivalin e katërt. Nuk e harroj se isha fmi, 16 vjeç. Kam shku
në Tiranë por nuk më pëlqete me ndejt atje, dosha me ik, me
ardhë në Shkodër. Disa herë jam përpjek me ik prej Tiranet,
nuk rrijsha dot, derisa një ditë më mori Tonin Harapi. Më
mori në shtëpi të tij një natë para festivalit, kur më del gjumi
në mëngjes e gjeta veten të lidhur me kambën e tavolinës,
më kishte lidhë kambën për tavolinë mos me ik.

Pse kjo këmbëngulje e Arapit për t’ju mbajtur

ju aty?
244 Ardian Hoti

Ka pa talentin, sepse më besoi këngën për në festival,

u nderova edhe unë edhe ai. Me atë kangë u shpalla fitues
i çmimit të parë.

Në çfarë moshe ishit kur shkuat përfundimisht

në Tiranë, u shkëputët nga Shkodra dhe vazh-
duat karrierën atje?
Në ’67-ën, 17 vjeç.

Si ndodhi kjo?
Shkova ushtar, u lirova nga ushtria për një raport sysh,
mora raport, erdha në Shkodër prap. Nuk kalova as një
muaj më morën në telefon, urgjentisht me shku te shefi i
Shtabit i Përgjithshëm Tiranë. Shkoj direkt në zyrë të shefit
të shtabit Petrit Dume.
- Ku don me shku? Në estradë?
- Po, në estradë, i thashë.
Kam fillu në atë kohë në estradë, kam ndejt dy vjet.

Interpretues i sa këngëve është Tonin Tërshana?

Ka ndonjë shifër?
Rreth 400 kangë, shumica muzikë e lehtë.

A vazhdoni të këndoni?
Vazhdoj të këndoj, kur më ftojnë në ndonjë rast. Më
duket sikur ka ikë koha e jonë, sikur ka ardhë një shije
tjetër, brezi i sotëm s’na begenisin shumë, përveç nostal-
gjisë. Nostalgjia asht tjetër gja sepse mosha jonë ndoshta
m’don, por ai 20 vjeçari më duket s’ka shijen për ato kangë
që kena këndu na.
Gjurmë zërash 245

Tashmë jetoni e punoni në Greqi. Sa vite bëhen

që jeni larguar nga Shqipëria?
Kam ikë në korrik të ’97-ës. Mbasi humba shtëpinë në
Tiranë, e lashë në firmat piramidale, ishte krejt e pamu-
ndur me jetu ma këtu, s’kisha ku me ndejt. Kisha vajzën,
Ornelën, në Greqi. Ajo bani të gjitha përpjekjet edhe ishte
mbështjetja ma e madh, sepse unë mbeta krejt në zero. Kë-
shtu që u detyrova me ik, sepse ishe krejt shumë keq edhe
pa punë, se në atë kohë nuk funksiononte ma as ansambli
e as estrada.

Si ndiheni në Greqi?
Zgjidhja nuk asht e mirë, nuk asht zgjidhja e duhun
kjo për mu. Është e keqja ma e mirë, që mund të thohet,
sepse jashtë nuk asht njeriu mirë sidomos në Greqi nuk
je mirë aspak.

Çfarë bëni ju atje? Me çfarë merreni?

Kam punu shumë punë të rënda (hamall, ndihmës-
murator) në fillim se tash s’mundem me punu ma, gruaja
punon.
Si kangtar kam marrë pjesë në disa aktivitete që janë
organizu nga shoqata të ndryshme ose kur kena ba ndonjë
mbrëmje, por pa ndonjë leverdi, pa asnjë interes.

Në rininë tuaj e keni dëshiruar emigracionin? E

keni ëndërruar?
Aspak, aspak. Për herë të parë kam dalë në ’69-ën në
Kinë, kam kenë ushtar. Kam ndejt katër muaj në Kinë, Kore,
Vietnam. Mandej kam dalë në ’78-ën në Ohër, Maqedoni, në
246 Ardian Hoti

’79-ën në Greqi. Në ’81-shin në Turqi. Oferta kam pasë me

ndejt në Turqi. Kishe frikë, edhe s’dojshe. Kam pasë edhe
vllazën komunista, kishe frikë mos i bajnë keq atyne edhe
nuk kam pasë asnjë lloj dëshire me ndejt jashtë.

Z. Tërshana, në përgjithësi artistët kanë ato pe-

riudhat e tyre të arta, të suksesit. Ju cilat pe-
riudha veçoni?
Kulmi i karrierës teme si kangëtar kanë qenë festivalet.
Kam marrë pjesë në disa festivale, kam marrë 4 herë çmime
si interpretues, dy herë çmim të parë, një herë të dytë, një
herë të tretë. Rrallë herë jam nda pa çmime në festivale. Ndër
këto veçoj kangën e Mark Kaftallit “Kthejllësi lumturie”.

…fragment nga kënga “ Kthjellësi lumturie”

Dhe së fundi ku e sheh të ardhmen e mëtejshme

Tonin Tërshana në Shqipëri a në Greqi?
Unë e shoh vedin gjithmonë këtu, por asht e vështirë
dhe them se asht krejt e pamundun për mu me jetu këtu.
E du me e pasë vedin këtu ku jam, këtu ku jena bashkë
sot, por asht e vështirë….

BBC në shqip, Shtator, 2007

Tonin Tërshana, ndërroi jetë në shtator të vitit 2015,

në moshën 66 vjeçare.
 XHAHID BUSHATI
Shkrimtar

“Shkrimtarët e letërsisë për fëmijë

në librat e tyre falin shumë dashuri,
sepse burimin e kanë pikërisht nga bota
dhe pastërtia e kësaj moshe.”

Xhahid Bushati, lindi në maj të vitit 1953, në qytetin e Shkod-

rës. Në letërsinë për fëmijë e të rinj, krijimtaria letrare e shkrim-
tarit Xhahid Bushatit zë një vend të rëndësishëm, sepse u për-
gjigjet kërkesave dhe psikologjisë së fëmijëve. Ai ka lëvruar me
sukses disa gjini letrare për fëmijë, duke botuar shumë libra në
prozë e poezi për të vegjlit. Xhahid Bushati është i pranishëm
me botimet e tij nëpër të gjitha revistat e fëmijëve, jo vetëm në
Shqipëri, por edhe në Kosovë, Maqedoni e Ulqin.

***
 Keni më shumë se tre dekada që i jeni përkush-
tuar letërsisë për fëmijë. Çfarë e tërheq, e frymë-
zon një shkrimtar që të krijojë në këtë gjini?
Në qoftë se do të nisi nga vetvetja, unë fillimet i kam pa-
sur në letërsinë për të rritur, por çuditërisht kur ju ktheva
kësaj letërsie e pashë se e gjeta veten më rehat, siç duket
këtu ishte talenti dhe kontributi im.
Do të thosha që bota e fëmijëve është një botë mjaft
interesante, me mjaft të papritura, me mjaft surpriza dhe
është një minierë e pashtershme dhe kush merret me botën
e fëmijëve doemos që ka një mision të madh, fisnik dhe nga
ana tjetër ajo është një botë që të fal dashuri dhe shkrimtarët
e letërsisë për fëmijë në librat e tyre falin shumë dashuri,
sepse burimin e kanë pikërisht nga bota dhe pastërtia e
kësaj moshe.

Z. Bushati, në qoftë se do të ktheheshit në fëmi-

jërinë tuaj, ç’ishte për ju ëndrra dhe realja për
këtë lloj letërsie?
Dua t’ju them se kam pasur një fëmijëri mjaft të bukur
dhe të lumtur dhe unë herë pas here i jam kthyer dhe i
kthehem asaj fëmijërie. Në rastin konkret tani si shkrimtar
marr motivet, por gjithmonë kam ëndërruar të jem shkrim-
tar dhe një ditë ajo u realizua, pikërisht kur isha student
Gjurmë zërash 249

dhe botova librin e parë me skica dhe tregime: “Dita e parë

e dëborës”. Vit pas viti kam botuar dhe libra të tjerë, por
shpeshherë e kthej kokën pikërisht tek fëmijëria ime, kur
ëndërroja të bëhesha shkrimtar dhe tek libri i parë, i cili
ka një dashuri të veçantë dhe zë një vend, është si puna e
atyre gurëve kilometrikë, mund të arrish kilometrin e një-
zetë, por kujtohesh dhe kthen kokën, sepse ke kaluar tek
kilometri i parë, i dytë, i tretë e me radhë.

E kujtoni çfarë ju frymëzoi për botimin tuaj të

parë?
Në qendër ishte bota e fëmijëve dhe ishte një libër me
skica e tregime, pra ishte prozë, kryesisht fëmijëria ime dhe
mosha ime si nxënës. Pra, motivet e shkollës ishin motivet
themelore të atij libri.

Ju lëvroni disa gjini: poezinë, përrallën, tregi-

min, pjesë për kukulla etj. Cila është për ju më
tërheqëse?
Unë aktualisht kam qejf të lëvroj të gjitha gjinitë, por
ajo që më pëlqen më shumë dhe ashtu siç kanë thënë edhe
studiuesit dhe kritikat letrare, arritjet më të mira tek unë
janë në poezi. Poezinë e kam si të thuash më për zemër,
por po të vesh re edhe në prozë (në tregime edhe në për-
ralla) ndihet natyra ime poetike dhe pikërisht suksesi im
dhe arritjet e mia më të mëdha janë pikërisht te parashko-
llorët. Aty është vërtet talenti dhe fytyra e vërtetë e Xhahid
Bushatit si shkrimtar.

Po novela dhe romani a bëjnë pjesë te projektet

e Xhahid Bushatit?
250 Ardian Hoti

Patjetër, por kërkoj një konceptim të mëtejshëm në pro-

zë dhe në përrallë dhe atëherë patjetër që së shpejti do të
hidhem edhe në këtë gjini.

Çdo libër, që nga laboratori krijues i shkrimtarit

dhe deri në botimin e tij medoemos që e ka një
histori. Ju kujtoni ndonjërën prej tyre?
Adi, çdo libër ka dhembje në laboratorin e shkrimtarit,
ka dashuri, ka përkushtim, ka sakrifica, netë për gjumë.
Çdo libër ka historinë e tij dhe është shumë interesante po
të mblidhen sot në një libër kujtimesh, që mund të jetë në
një të ardhme të largët. Ka pasur libra që janë kthyer nga
shtëpitë botuese, ka pasur libra që janë nderuar edhe me
çmime dhe unë dua të kujtoj një nga librat e mi, pikërisht
libri “Shhht se zogjtë po bëjnë gjumë”, një libër me poezi,
ku mori pjesë edhe bashkëshortja ime, që ilustroi me aq
dashuri dhe ai libër u nderua me çmimin kombëtar të le-
tërsisë për fëmijë 1998, akorduar nga Ministria e Kulturës,
Rinisë dhe Sportit. Interesantja ishte kjo, para se të jepej
çmimi unë piva një kafe me anëtarët e jurisë dhe njëri nga
anëtarët më thotë:
-Ai ishte libër i bukur, por çuditërisht më erdhi keq që
nuk mori çmim ilustratorja, sepse ilustrimet ishin po kaq
interesante, sa edhe poezitë, ishte një Ikbal Kalaja.
Unë në atë çast qesha dhe i thashë:
-Është gruaja ime. Më mirë t’ia kishit dhënë asaj se sa
mua.
-Po ne menduam t’jua jepnim çmimin të dyve, por di-
kush nga juria tha se dy nga një familje nuk bën, kështu
që çmimin e more ti.
Gjurmë zërash 251

Pra, shumë nga librat tuaj janë një kontribut

familjar, kam parasysh këtu përveç bashkëshor-
tes tuaj, shpeshherë në libra ndeshemi edhe me
emrin e vajzës suaj si piktore, si ilustruese e
këtyre botimeve?
Që kur jam martuar dhe kam filluar të botoj atë pjesë
librash, ai bëhet pronë kolektive edhe e vajzës, edhe e gruas,
pra të njëjtin shqetësim që kam unë e kanë edhe ato. Dhe
kjo është arsyeja që unë herë pas here ia jap vajzës qoftë për
ta ilustruar, apo për t’i bërë kopertinën. Ajo është redaktorja
dhe kritikja e parë, pra është një përgjegjësi jo vetëm e imja
por edhe e kolektivit tim të vogël familjar.

Xhahid Bushati është pjesëmarrës vazhdimisht

edhe në festivalet e këngës për fëmijë me tek-
ste këngësh. Cili është motivi i pjesëmarrjes në
këto veprimtari? A ka ndonjë tjetër emocion për
shkrimtarin pjesëmarrja në këto aktivitete?
Motivi im është për të pasuruar biografinë e shkrimtarit,
atë që quhet CV, por nga ana tjetër kënga ka një vlerë të
veçantë dhe krijon një emocion përherë edhe te krijimtaria
252 Ardian Hoti

e shkrimtarit për fëmijë, pra, unë nuk mund ta mendoj një

shkrimtar pa qenë pjesëmarrës në një aktivitet kombëtar,
siç është festivali, kam marrë pjesë më shumë se tre de-
kada në festivale.

Më vjen në mend tani një prej këngëve që ju i

keni shkruar tekstin “Gjeli te ballkoni”, e cila
megjithëse i përket festivalit të dhjetë viteve
më parë, mbetet e pëlqyeshme edhe sot nga të
vegjlit. Si lindi poezia e kësaj kënge?
Kompozitori Olego Gjergaj e kishte bërë këngën dhe me
tekst e çon në pranim, pra tek juria. Juria e hedh këngën
poshtë. Olego më thotë:
-Xhahid, ata e kanë pëlqyer muzikën, ndërsa tekstin e
kanë hedhur poshtë. Duhet nesër të dorëzohet.
Atëherë gjithë natën punuam këngën “Pse nuk fle Joni”,
që në qendër kishte pikërisht gjelin, që thoni ju dhe të
nesërmen në mëngjes, kur është çuar para komisionit, ko-
misioni ka pa që ishte një tjetër këngë, siç duket teksti e ka
përmbysur krejt konceptin e muzikës së mëparshme dhe
i ka dhënë një fizionomi dhe vërtet në atë festival kënga e
kënduar nga Klarisa Filipi qe e pëlqyeshme dhe siç duket
kam gjetur atë tharmin që është pak vështirë të gjesh tek
bota fëminore, pra ishte këngë me të vërtetë për fëmijë.

Z. Bushati, si mendoni, ç’vend zë libri sot në

edukimin e fëmijëve? Elektronika, televizioni,
kompjuteri apo të tjera zbavitje të këtij lloji a
mendoni se po heqin interesin e fëmijëve për
të lexuar?
Sot studiuesit, psikologët, pedagogët kanë mendime
Gjurmë zërash 253

dhe teori të ndryshme me këto raporte, mes kompjuterit,

televizionit dhe librit dhe është e vërtetë me teknikat dhe
zhvillimet kompjuterike shkenca ka arritur largësi të papara
dhe për një moment mendohet se të gjitha këto elemente,
gjithë kjo teknikë moderne ka triumfuar mbi librin. Unë do
thosha “Libri është një vlerë e pazëvendësueshme”. Edhe një
film multiplikativ, edhe një film elektronik, edhe një film
me kompjuter, doemos bazën dhe fillesën e kanë te libri,
pra ajo që quhet: “Libri asht një dritare për të parë botën,
libri mbetet për mua një monument, që duhet nderuar dhe
respektuar”.

Sa i stimuluar materialisht ndihet sot një shkrim-

tar në gjininë për fëmijë?

Aktualisht tek ne mungojnë shumë elemente, veçanë-

risht problemet e produksionit, marketingut apo agjencisë
së shpërndarjes. Realisht jemi shumë të varfër do të thosha
në këtë drejtim, por shkrimtari i letërsisë për fëmijë dhe kon-
kretisht unë, i qëndroj një lloj idealizmi dhe një lloj misioni
fisnik. I gjithë qëllimi im është të jap libra sa më të bukur dhe
me vlera artistike për letërsinë për fëmijë, pra t’u fal sa më
shumë dashuri dhe buzëqeshje. Vlerat financiare aktualisht
janë larg, shumë larg. Pra, të themi se është një ëndërr në
këtë drejtim. A do të bëhet realitet? Mbase ndoshta, po edhe
brezi im edhe sa do të shkruajë, kjo do të jetë një ëndërr
nga pikëpamja financiare. Po i gjithë qëllimi thashë, është
të kontribojmë e të japim libra të bukur, sepse vërtet një
libër i bukur ka një dimension jashtëzakonisht interesant
dhe kur bëhet pronë e fëmijëve, që ta gllabërojnë kupton që
shkrimtari ka bërë diçka të vlefshme në jetë.
254 Ardian Hoti

Kthehemi z. Bushati pak në fillimet e krijimtari-

së suaj. Çdo krijues, çdo artist edhe shkrimtari
besoj se ka një idhull të vetin kur niset për një
rrugë të gjatë siç është rruga e krijimtarisë. Për
ju, kush ka qenë?
Nga shkrimtarët këtu në Shqipëri, unë kam pasur Xhe-
vat Beqaraj dhe Odhise Grillon, ndërsa nga letërsia botërore
kam plot, nuk numërohen dhe për të gjithë këto mjeshtra,
këto ballarë unë përulem me respekt ndaj krijimtarisë së
tyre dhe për gjithë ato që do t’i kushtohen dhe do të krijojnë
letërsi për fëmijë, unë kam një nderim të veçantë dhe për-
sëri, përulem përpara veprës së tyre, sepse vërtet vepra e
tyre duhet admiruar, nderuar, sepse është një mision, është
diçka e bukur të bësh për fëmijët e botës.

BBC në Shqip, Korrik, 2006

 YMER STRINIQI
Komentator sporti

“Sporti është pasioni kryesor në jetën time.

Imitacioni nuk është pjesë e punës sime dhe as nuk duhet të jetë e asnjë
personi që del para mikrofonit, por duhet të krijojë stilin e vet
dhe ia kam arritur qëllimit.”

Ymer Striniqi, lindi në Shkodër, në qershor të vitit 1943. Nji-

het si komentatori dhe staticieni i mirënjohur i sportit, një
nga mjeshtrit më të shquar të mikrofonit sportiv. Për rreth
gjysëm shekulli, me profesionalizmin dhe pasionin e tij gjatë
transmetimeve të ndeshjeve të sportit në radio dhe televizion,
ka çuar peshë zemrat e qindra e mijëra sportdashësve shqip-
tarë. Statistikat e veçanta për të gjitha llojet e sporteve dhe
komentet domethënëse, në mediat lokale dhe kombëtare, e
kanë bërë Ymer Strinqin një personalitet të veçantë në fushën
e gazetarisë sportive.

***
 Jeni mësuar që në mikrofon të flisni vazhdimisht
për sportin. Po tani, që duhet të flisni për vete
si ndiheni?

Pak në pozitë të vështirë më keni vënë, do të jetë e

vështirë, por do të përpiqem të përmbledh ato që do më
kërkoni ju.

Z. Striniqi, si dhe kur janë fillimet tuaja me ga-

zetarinë sportive?

Sporti është një pasion i hershëm i imi, qysh në mos-

hën e fëmijërisë kam pasur mundësinë të shfletoj shtypin.
Koleksioni i gazetës ‘Sporti shqiptar’ fillimisht dhe në këto
vitet e fundit edhe pjesa tjetër e shtypit sportiv kanë ndi-
kuar patjetër që të rris dhe të përforcoj njohuritë e mia për
sportin, qoftë për sportin brenda vendit qoftë edhe jashtë
tij dhe me kalimin e kohës kjo ka ardhur duke u forcuar.
Unë falënderoj kolegun tim të vjetër, të ndjerin Rifat Uruçi,
sepse pat botuar në një gazetë të sportit në vitin 1956 një
portret për mua dhe kjo patjetër që më nxiti. Kam punuar
vazhdimisht duke patur mbështetjen edhe të Rifatit, por
edhe duke patur pasionin tim për t’ju përkushtuar plotësisht
sportit, që është pasioni kryesor në jetën time.
Gjurmë zërash 257

Në çfarë moshe keni filluar me publicistikën

sportive? Cilat janë angazhimet e para në këtë
fushë?
Kam pasur shumë dëshirë të jem pranë mikrofonit dhe
dëshira ime është realizuar, kur më datën 20 nëntor 1962
në stadiumin “Vojo Kushi”, quhej në atë kohë, sot “Loro
Boriçi” në Shkodër, kam transmetuar për Radio Shkodrën
ndeshjen e futbollit për Kampionatin Kombëtar midis skuad-
rave: Vllaznia dhe Besa e Kavajës, ndeshje kjo që përfundoi
barazim, me rezultatin 2 me 2.

Si ju dha mundësia që të komentoni këto ndeshje?

Po, kjo ishte patjetër dëshirë e imja, pasioni ka qenë
qysh heret. Më kujtohet, kur si fëmi transmetoja te fusha e
Bishtukut me mjete të improvizuara në lagjen time, por më
vonë kërkova që të provohem, fitova. Ishte një konkurs që
u zhvillua nga drejtuesit e Radio Shkodrës në atë periudhë
dhe me shumë përpjekje, duke kaluar edhe pengesa të tjera
kam arritur që të jem pranë mikrofonit dhe të jem një nga
radiokronistët më të vjetër në vendin tonë, sigurisht pas
Ismet Bellovës.

Pra, ju thoni që pasioni për të komentuar, për

të qenë në mikrofon është që në fëmijëri. Nga
buronte ky pasion? Kishit ndonjë idhull që dë-
shironit t’i ngjanit apo diçka tjetër?
Idhull kam pasur Anton Mazrekun, më vonë Ismet Be-
llovën, nga komentatorët shqiptarë, por edhe në botën e
jashtme, meqenëse unë ndiqja edhe transmetimet dhe në
atë periudhë, kam patur të tillë, të cilët nuk jam munduar
t’i imitoj, se imitacioni nuk është pjesë e punës sime dhe as
258 Ardian Hoti

nuk duhet të jetë e asnjë personi që del para mikrofonit, por

duhet të krijojë stilin e vet dhe ia kam arritur qëllimit.

Sa ndeshje ka komentuar Ymer Striniqi gjatë 45

viteve që kur ju përkushtuat transmetimit?
E vështirë është shumë t’i përgjigjem kësaj pyetje, janë
ndeshje të panumërta. Imagjino nga viti 1962 e deri në ditët
tona janë një numër shumë, shumë i madh ndeshjesh.

Megjithëse transmetimet thoni se janë të shum-

ta, por besoj se ato ndeshjet më emocionuese
mbesin në mendjen e një komentatori sportiv,
apo jo?
Patjetër, një nga ndeshjet më emocionuese që mbaj
mend ka qenë në prill të vitit 1974, këtu në stadiumin
e Shkodrës. Ishte një takim shumë interesant, për kam-
pionatin midis Vllaznisë dhe Flamurtarit të Vlorës. Ishte
periudha, kur Vllaznia ishte në garë sportive për titullin
Kampion Kombëtar me ekipin e Partizanit dhe dy ditë për-
para ndeshjes, organet e degës ushtarake në Shkodër në atë
periudhë kishin dërguar një oficer për të marrë sportistët
e Vllaznisë në zbor, jo se sportistët nuk do bënin zbor, por
ishte thjesht ndihmë indirekte që i jepte ekipit të Partiza-
nit, që ishte rivali kryesor i Vllaznisë. Lojëtarët u morën në
zbor, i patën dërguar në livadhin e Hamzit në Pukë, pastaj
u kthyen me ndërhyrjet e organeve drejtuese të rrethit, po e
gjithë kjo ishte një lloj presioni që i bëhej ekipit të Vllaznisë.
Është zhvilluar ndeshja me Vlorën, katër javë para mbari-
mit të kampionatit, pjesa e parë ishte e barabartë zero me
zero, në pjesën e dytë Vllaznia sulmoi vazhdimisht, sikurse
edhe në pjesën e parë dhe vetëm në minutën e ’78-të arriti
Gjurmë zërash 259

të realizonte golin e fitores me anë të lojëtarit elegant, që

unë e kam pasë debulesë gjatë gjithë karrierës së atij fut-
bollisti Seit Çanga dhe Vllaznia fitoi një me zero dhe shkoi
e sigurt drejt titullit kampion. Kjo ishte një nga ndeshjet
më emocionuese dhe patjetër me kalimin e kohës ka patur
edhe ndeshje të tjera emocionuese, sepse Vllaznia ka qenë
gjithmonë në luftë për vendet e nderit, megjithatë kam pasur
gjithmonë një parim, që nuk e ndryshoj edhe sot e kësaj dite
që kur del para mikrofonit, qoftë radiokronisti ose komentatori
i televizionit duhet të jetë krejtësisht i paanshëm.

Ju pra, jashtë mikrofonit e shprehni haptas atë

tifozllëkun tuaj për Vllazninë, jo vetëm në fut-
boll, por për të gjitha ekipet e Vllaznisë në sport,
por në mikrofon arrini që këtë tifozllëk të mos
e shfaqni. A ka patur ndonjë moment që nuk e
keni kontrolluar një gjë të tillë?

Ka qenë në televizion, para dy vjetësh, më 23 dhjetor

të vitit 2005, ishte një nga ndeshjet shumë të rëndësishme
në Shkodër, ku Vllaznia kishte përballë ekipin e Partizanit.
Ka qenë një i ftohtë i jashtëzakonshëm, nuk mbaj mend
të ketë patur të ftohtë më të madh, do thoja një acar rus.
Sulmonte Partizani, sulmonte Vllaznia, ndeshje shumë e
fortë dhe vetëm në minutën e ’83-të, Vllaznia ka realizuar
golin e fitores 1 - 0, me anë të brazilianit Zheraldino. Ka
patur pak tifozllëk, pak nga të ftohti pak nga dëshira, sep-
se më kujtohet që pak a shumë kanë imituar kolegët tanë
brazilianë me atë thirrjen e gjatë ‘goool!’
Kënaqësia ka qenë e jashtëzakonshme, por i ftohti ka
qenë i madh.
260 Ardian Hoti

Z. Striniqi, ju thatë se e ndiqni sportin shqiptar

në përgjithësi, por në veçanti Vllazninë që nga
viti 1962. Gjatë këtyre dyzet e sa viteve si ka
avancuar, si është zhvilluar futbolli këtu në
Shkodër, por në përgjithësi futbolli në Shqipëri?
Që nga viti 1962, që kur kam filluar të transmetoj, futbo-
lli ka një ecuri pozitive si në mbarë botën edhe në Shqipëri,
megjithëse hapat nuk janë shumë. Vitet e fundit ka një
dyndje të futbollistëve të huaj, ne i themi këtu në Shkodër
‘deng pa markë’, nuk ka ndonjë cilësi shumë të madhe,
thjesht janë futbollistë të huaj, por duhet të mos merren
një numër kaq i madh futbollistësh të huaj. Personalisht
mendoj të merren më pak, por të jenë cilësorë, të bëjë dife-
rencën në krahasim me futbollistët vendas, sepse mendoj
që edhe këtë sezon ka një dyndje jo të paktë, do të thoja të
madhe të futbollistëve të rinj të talentuar shqiptarë në të
gjitha skuadrat dhe kjo është një shenjë shumë e mirë, që
futbolli shqiptar ka një perspektivë për të filluar në vitet e
ardhshme.

Shkodra është quajtur gjithmonë si qyteti që

prodhon sportistë e në veçanti futbollistë. A
mund të vazhdojmë ta quajmë kështu apo ka
ndryshuar diçka?
Patjetër është komentatori i madh dhe i “pavdekshmi”
Anton Mazreku, që ka theksuar: “Shkodra prodhon futbo-
llistë, nuk prodhon naftë” dhe kjo është mjaft domethënëse,
sepse po dalin futbollistë, por duhet të jenë gjithnjë në
vëmendje, të mos merremi thjesht me ekipin e parë, por të
punojmë edhe me të rinjtë se kjo është e ardhmja e futbollit
tonë.
Gjurmë zërash 261

Ymer Striniqi, e keni ndjekur Vllazninë jo vetëm

në takimet që ka zhvilluar këtu në stadiumin e
Shkodrës, por edhe në stadiumet e gjithë rrethe-
ve të tjera të vendit, në disa raste edhe jashtë
shteti. Çfarë kujtoni nga këto ndeshje?
Kujtimet janë gjithnjë të bukura, si brenda vendit, ku
kam kaluar të gjithë stadiumet dhe në fushat sportive të
vendit tonë. Më bëri përshtypje ndeshja e fundit që zhvilloi
Vllaznia në Vlorë kundër Flamurtarit barazim 1 - 1, por mi-
qësia e madhe mes tifozëve të dy skuadrave tona, një pritje
vëllazërore, madje jam i autorizuar të përshëndes tifozët e
Flamurtarit, të cilët i kanë rezervuar një pritje shumë vë-
llazërore edhe në përgjigje të pritjes që i ka bërë Vllaznia në
fazën e parë dhe për të tilla gjëra kemi shumë nevojë.

Striniqi, përveç se si komentator njiheni edhe si

një nga staticienët më të mirë në vend në fushën
e sportit, për të gjitha aktivitetet sportive, jo
vetëm për futbollin. Si ia arrini kësaj?
262 Ardian Hoti

Është një pasion i hershëm edhe puna e statistikave.

Më ka ndihmuar shumë fakti që i kam koleksion gazetat
“Sporti”, që më 1 janar 1955. Kam qenë në moshën 12 vje-
çare kur kam filluar t’i grumbulloj gazetat, i kam të gjitha
të rujtura dhe përbën një kënaqësi shumë të madhe dhe ka
qenë burimi i parë i furnizimit për të punuar për statistikën
sportive. Edhe sot e kësaj dite e ushtroj dhe bashkëpunoj
me gazetën “Sporti shqiptar”, që është gazeta më e madhe
në vendin tonë.

Çfarë mund të kujtoni si më të veçantë nga këto

statistika që ju ruani?

Fakti kur Vllaznia ka realizuar golin e parë në Tiranë në

vitet ’80, gol i shënuar nga Ismet Hoxha kundër Partizanit
në kryeqytet, ishte një ndeshje që unë e kam transmetuar
në “Qemal Stafa”, së bashku me kolegun e mirënjohur Is-
met Bellova, ose një rast tjetër, një ndeshje me Dinamon
në Tiranë në vitin 1975, ku Vllaznia fitoi 1-0, ishte fitorja e
parë e shkodranëve në Tiranë dhe goli është realizuar nga
Çesk Ndoja.

A keni menduar t’i botoni ndonjëherë këto sta-

tistika, këto kujtime nga transmetimet tuaja?

Ju keni të drejtë, kjo ka qenë një dobësi e imja (që nuk

ia fali vetes), megjithatë mungesa e kushteve ka qenë një
nga pengesat ma të mëdha që kam patur, angazhimi edhe
në fushën e arsimit. Për 40 vjet unë kam kryer edhe punën
e arsimtarit, kam qenë arsimtar. Sigurisht këto edhe më
kanë penguar, por të shohim më vonë.
Gjurmë zërash 263

Pra, pasioni ka qenë sporti, por profesioni juaj ka

qenë ai i arsimtarit. A ka pasur raste gjatë më-
simdhënies, kur nxënësve t’ju jetë dukur sikur
po dëgjojnë komentin e një ndeshjeje sporti?

Jo kam pasur liri në këtë drejtim. Punën e arsimtarit e

kam kryer si arsimtar, punën e komentatorit e kam kryer
si komentator. Në kohën e lirë pastaj ka pasur raste që
nxënësit kanë pasur dëshirë të mësojnë, kam biseduar me
nxënësit shumë lirshëm, i kam dhënë informacion të freskët,
kam pasur kënaqësi prej tyre.

Fillimet si komentator i keni në radio, por shumë

shpesh ju shohim të përkushtuar edhe në trans-
metimet në television. Keni ndonjë preferencë
mes këtyre dy mediave?

Nuk e kam pasur të vështirë kalimin nga radioja në

televizion, madje për një kohë jo të pakët kam punuar edhe
për radion edhe për televizionin, megjithatë edhe me daljen
e televizioneve private, ka qenë një dëshirë e hershme e
imja. Ka kohë që kam filluar të komentoj ndeshjet edhe në
televizion. Ka qenë një ndeshje me Austrinë e Vienës “Ligën
e kampionëve”, ndeshje që Vllaznia e fitoi 2 - 0 në Shkodër.
Kam transmetuar për Televizionin Publik Shqiptar, por në
kujtesën time nuk mund të harroj edhe tre kampionate bo-
tërore që kam transmetuar për publikun shqiptar në vitet
’78, ’86 edhe njëkohësisht edhe dy kampionate botërore
të tjerë, që çoi numrin e tyre në pesë të transmetuar nga
unë, në vitin 1998 te televizioni privat ‘Shkodra TV1” dhe
në 2002-shin në televizionin privat ‘Rozafa”.
264 Ardian Hoti

Mosha nuk e ka zbehur fare pasionin tuaj për

sportin, se ju vazhdoni ta ndiqni Vllazninë kudo
që ajo shkon. Ndiheni ndopak i lodhur apo i
shpërblyer për gjithë këtë aktivitet tuajin?
I shpërblyer jo, i lodhun nuk ndihem, përkundrazi më
duket sikur rinohem. Pasioni është gjithnjë në rritje. Nuk
ankohem për asgjë kur jam përpara mikrofonit.

BBC në shqip, Mars, 2007

Ymer Striniqi, ndërroi jetë në mars të vitit 2015,

në moshën 71 vjeçare.
 Prof. dr. ZEF ÇOBA
Dirigjent, kompozitor

“Shkodra, ka qenë dhe mbetet

një pikë shumë interesante e muzikës.
Duhet forcu kjo traditë e muzikës sonë qytetare,
kaq e pasur e kaq e bukur këtu në Shkodër.”

Dirigjenti dhe kompozitori Zef Çoba, ka lindur në Shkodër në

vitin 1951. Zef Çoba është autori i disa veprave dhe pjesëve të
ndryshme vokale e instrumentale. Ka kompozuar muzikën e16
filmave artistikë shqiptar, si dhe disa këngë në stil të traditës
së këngës qytetare, shumë prej të cilave kanë fituar popullaritet
absolut, ndërmjet tyre është edhe kënga “Xhamadani vija-
vija”. Në vitin 1999, Zef Çoba krijoi (dhe vazhdon të drejtojë)
shoqatën Miqtë e muzikës “Rozafa Expression”, grupi koral,
i mirënjohur në Shqipëri dhe i vlerësuar edhe në aktivitete
ndërkombëtare. Këtë intervistë po e zhvillojmë në banesën e
kompozitorit, afër pianos ku ai po punon për krijimin e një
kënge të re shkodrane.

***
 Zoti Çoba, si mund ta quajmë këtë një këngë
popullore shkodrane apo një serenatë shkodra-
ne?
Duke ju falënderu për këtë mundësi që më jepni për me
folë përmes valëve të këtij stacioni me kaq prestigj fillojmë
dialogun duke ju shpreh vërtet sinqerisht atë preokupimin
tim që me vazhdu atë traditë të bukur që ka kënga qytetare
shkodrane. Serenata është një tjetër lloj muzike që ka edhe
fytyrën e muzikës së lehtë edhe subjekte vargjesh e tekstesh
e idesh që lidhen me një moment tjetër që ka të bëjë me
një destinacion tjetër, ndërsa kënga qytetare shkodrane
paraqet një rrënjë shumë më të thellë të trashëgimisë së
kulturës sonë kombëtare. Pikërisht për këtë unë bashkoj
shqetësimin tim krijues me paraardhësit tonë dhe me ko-
legët e mi të sotëm që me e ruajt dhe me e forcu këtë traditë
të muzikës sonë qytetare kaq të pasur e kaq të bukur këtu
në Shkodër.

Z. Çoba, kjo pjesë që sapo dëgjuam bën pjesë në

një album që ju prisni shumë shpejt ta prezan-
toni. Ç’mund të na thoni për këtë? Cila është
përmbajtja e këtij albumi?
Ka rreth 5 vjet që së bashku me tre kolegë të mi, autorë
të njohur tekstesh këtu në Shkodër por edhe më gjerë kemi
Gjurmë zërash 267

realizu një repertor të ri me 12 këngë të reja shkodrane.

Tashmë ky repertor ka kaq vite që është i realizum hala
nuk është gjetë mundësia e vënies në skenë, e regjistrimit
të tyre, pasi dihet që për këtë punë duhen mjete, por nga
ana tjetër gjithë kjo kohë më ka dhanë mundësi këto kangë
t’ia paraqes miqve, kolegëve dhe të mbledhi mendime që më
kanë shërby për të forcu nëse ka qenë nevoja për ndonjë
ndërhyrje të vogël.

Z. Çoba, sa vite bëhen që i jeni përkushtuar kri-

jimtarisë muzikore dhe si janë fillesat tuaja me
këtë fushë?
Më ke sjellë thellë në kujtime, sepse mu më ka ndodhë
një fenomen krejt natyrshëm, që jo zakonisht ndodh. Në
fëmijëri nuk kam frekuentu një shkollë të rregullt muzikore,
por kam frekuentu kurse që ishin pranë Shtëpisë së Pionie-
rit, më pas Qendra e Edukimit të Fëmijës. Në këtë përpjekje
për me mësu muzikën, ka pasë një moment për me kriju
muzikë dhe mbaj mend dhe me atë dorën naïve që sa ka
mësu shkrimin muzikor hodha disa nota që me të vërtetë
më erdhën ashtu natyrshëm. Një kangë që e pata lanë në
sirtar e mandej kur fillova seriozisht me u marrë me punën
krijuese, diku e pata çu në një festival, pat marrë një çmim,
një kujtim interesant ky. Më pas, në Akademi të Arteve, në
atë kohë konservatori, iu përkushtova seriozisht studimit,
vërtet e ndieva veten shumë fatlum, që m’u dha mundësia
për me apliku në jetë atë çfarë siç jua tregova natyrshëm
kishte ardhë tek unë, pra muzika. Kam studiu shumë, kam
pasë fat që kam pasë edhe një klasë me shokë shumë të mirë
që studionin, emra që tash janë ba të njohun në muzikën
shqiptare. Nuk mund të them që në shkollë i jam dediku
shumë punës krijuese. Kam pasë momente krijimtarie e në
268 Ardian Hoti

momentet ma interesante ka kenë kur një festival studen-

tit, ku unë isha dirigjent bashkë me një kolegun tim edhe
shok të kësaj periudhe, Xhavid Ujkanin, krijova një kangë
dhe shkova, trokita në dyert e orkestruesve ma të njohur
që kishte Tirana, por ato ishin aq të zanë me punë sa nuk
arritën për me ma orkestru. Atëherë unë i thashë vedit: pse
nuk ban ti përpjekjen?
Dhe me të vërtetë ka qenë një moment interesant kur
unë pashë të realizume në orkestër atë çfarë kisha hedhë
në nota në një partiturë. Ka qenë një moment inkurajues
për me njohë orkestrën, natyrisht këtë disiplinë e bënim
edhe në shkollë, por pata mundësi në një laborator krejt
fillestar edhe ta realizoj. Kjo më dha një shtysë tjetër që të
filloj të merrem edhe me orkestër.
Unë tashmë e dija kriterin e punës me baza për një
kompozitor dhe së pari, shkruva një album për piano. E
ndieva vedin shumë të kënaqun, kur pedagogët e nderuar
të konservatorit, përmendi këtu në mënyrë të veçantë: Çesk
Zadeja, Fehim Ibrahimi, më përshëndetën dhe jo vetëm
më inkurajuan, por edhe u banë nxitës që të botohet ky
album.

Z. Çoba, sa krijime keni realizuar gjatë gjithë

kësaj periudhe dhe cila ka qenë gjinia që ju keni
preferuar?
Në ’78-ën kam shkruar muzikën e parë të filmit, deri
sot numëroj 15 prej tyre, por momenti prap i realizimit të
muzikës së parë të filmit, kur e pashë para pak ditësh më
dha po ato emocione që kisha jetuar gjatë punës kur e ki-
sha kriju. Ka qenë ba një diskutim i ngushtë në drejtorinë
e kinostudios dhe për mu ishte një kërcim, një trampolinë
Gjurmë zërash 269

përnjëherësh shumë lart, ishte Ismail Kadare që ishte për-

ballë meje. Ishim kolegë përnjëherësh dhe për mu ishte
një nxitje, një inkurajim. Nuk i besoja vetes që me punën
e pak viteve kisha mbërrit të isha partner me këto emra
kaq të nderum të artit tonë shqiptar. Ishte regjizori i filmit
Rikard Larja dhe aktor njëkohësisht në atë film dhe drej-
tori i kinostudios Vitor Gjika, që përveç fjalëve të mira që
thanë, Vitor Gjika shkroi edhe një artikull, ku foli shumë
gjanë edhe për punën teme si krijmtari muzikore, si muzikë
filmi. Kjo më bani që të lidhesha me kinostudion. Në atë
kohë kishte një rregull, që krijuesit që ishin nëpër rrethe
nuk lejoheshin të merrnin pjesë në aktivitetet kryesore që
zhvillonin në Tiranë dhe kjo ishte për t’i vu në dispozicion
kryesisht të rretheve ku punonin, për me i nxit të punonin
për rrethet ku jetonin. Ndërsa në këtë rast, filmi më dha
një mundësi që të kem një rrugë të hapun dhe të realizoj
veprën. Te filmi kisha edhe diçka tjetër, që muzika do luhej.
Ishte një laborator i shkëlqyeshëm, jo vetëm që të realizoj
qëllimin në vedvedi me ba muzikën për filmin, por edhe të
eci një eksperimentet e mia, pasi unë nuk kisha mbaru një
shkollë të mirëfilltë në punën krijuese, por të studioja dhe
të ecja më përpara në drejtim të punës krijuese.
Më pas erdha në Shkodër, në vitin 1980 i vuna detyrë
vetes dhe ishte një zgjedhje e imja ardhja në Shkodër, sepse
në ato kohë kisha mundësi edhe të shkoja në institucio-
net që kishin një industri artistike, siç ishte: Kinostudioja,
Radiotelevizioni, Teatri i Operas, Ansambli i Kangëve dhe
Valleve. Kujtoj me shumë respekt Alfred Uçin, Ministrin e
Kulturës, që me këmbëngulje kishte dëshirë që unë të isha
pranë këtij institucioni, por unë zgjodha Shkodrën, sepse
për mu ka qenë dhe mbetet Shkodra një pikë shumë inter-
esante e muzikës.
270 Ardian Hoti

Kjo është një temë që ne do flasim pas pak.

Unë duke parë edhe atë pasionin që ju keni për
muzikën e parë të filmit që keni realizuar, bë-
het fjalë për filmin “Radiostacioni”, meqenëse
jemi edhe afër pianos, mund të luani një pjesë
të shkurtër?
Ka disa tema ky film, por një ndër temat që është shumë
e qartë, shumë e thjeshtë është një marsh që e shoqëron një
grup njerëzish që përpiqen me vu në punë radiostacionin
pas luftës, është një marsh që ekzekutohet me trompë.

…fragment…
Ky është një fragment krejt spontan, jam i papërgatitun
për me i kujtu deri edhe harmoninë që kam pasë përdorë,
por e di që kam pasë përdor shumë interferenca me një
logjikë kompozicionale, siç janë thurja e elementit popu-
llor, kështu që edhe në këtë këndvështrim ndihen me këtë
orkestracion që kam ndjekë edhe temat motivet popullore
që vijnë sa nga jugu edhe nga veriu.

Z. Çoba, këtë tematikë kanë edhe disa këngë që

ju keni kompozuar, siç është edhe kënga shumë
e njohur “Xhamadani vija-vija”.
Përsëri na solle tek ajo linjë që mbetet një fill shumë
delikat në brendinë time. Ne kemi një ndërgjegje kombë-
tare që përveç gjuhës që na jep identitetin tonë kemi edhe
gjuhën muzikore shumë të pasur tonën. Jam përpjekë që
të kompozoj këngë qoftë edhe në rrafshin e thjeshtë krejt të
traditës sonë popullore dhe një nga momentet më fatlume
që kam pasë në këtë drejtim është kur kompozova këngën,
kaq shumë të njohur të gjithë shqiptarëve, kudo që jetojnë
Gjurmë zërash 271

në botë sa shpeshherë prezantohem jo me emrin tim, kur

takoj shqiptarë që jetojnë në vende te ndryshme, por me
titullin e këngës, sepse e kam provu që e njohin të gjithë
“Xhamadanin vija-vija”, në fakt titulli origjinal i kësaj kënge
është: “Kam nji lot që pikon si ar”, dhe ky lot ishte ajo brengë,
ajo dhimbje e madhe e botës sonë në lidhje me Kosovën, lot
i cili vërtet rrodhi me aq ndjenja tragjike gjatë kohës që ko-
sovarët u detyruan të shpërngulen me forcë, me dhunë dhe
me një dhunë ekstreme nga trojet e tyre. Natyrisht ndoshta
janë të gjithë këto faktorë, që unë e ndieva vedin vërtet mirë
kur moralisht kisha mbështet në disa tinguj, me disa fjalë
së bashku, me poetin Alfred Çapaliku zgjidhjen muzikore
dhe njëkohësisht zgjidhjen e atij lamshi kaq të madh, kaq
të ndërlikuar, në thonjëza “të ndërlikuar” për çështjen e et-
nosit. Dihet tashmë që flitet shumë për problemet e trojeve
shqiptare. Këtu nuk ka bujë në fjalët e kësaj kënge, nuk ka
zhurmë, aty ku është elementi etnik aty është edhe identiteti
i popullit. Kështu në vargjet e këngës thuhet:

“Xhamadani vija-vija
është Kosova është Shqipnia,
Bjen lahuta e sharkia
është Kosova është Shqipnia.”

…kështu që në këtë këndvështrim kjo kangë, kaq e

thjeshtë në intonacion, kaq e thjeshtë në pretendimet e një
melosi, sa ma afër popullit të jetë thotë shumë dhe momenti
ma fatlum për mu ka qenë, kur u zhvillu në Tiranë, në sta-
diumin “Qemal Stafa” ndeshja Shqipërii-Kosovë, stadiumi
këndonte këngën time dhe të Alfredit.

Z. Çoba, përveç krijimtarisë, çfarë angazhimesh

të tjera keni në fushën e muzikës?
272 Ardian Hoti

Më keni ba një pyetje, që vërtet ndoshta për dikë tjetër

është e padukshme, por ndoshta edhe konfidenca që kena
bashkë, preokupimet që shkrijmë qoftë edhe si kolegë ju
japin mundësinë të dini edhe botën e padukshme të punës
sime. Unë prej disa vitesh jam i angazhuar në Radio Shkodra
dhe mbuloj detyrën time si gazetar për muzikën. Punoj në
Akademi të Arteve dhe jap mësim në degën e dirigjimit dhe
disa lëndë të tjera. Kam 13 studentë sot, që i jap atë profe-
sion me të cilin unë jam diplomuar ‘Mjeshtër kori’ dhe lëndë
të tjera. Kam një iniciativë që mendoj se meriton vëmendje.
Kam nis një kurs për edukimin e fëmijëve. Emërtimi vetë
është ‘Loja notave muzikore”, që është brenda psikologjisë
fëminore.

Shumë emra të njohur të artit dhe të kulturës

këtu në Shkodër këto vitet e fundit janë larguar
nga ky qytet, kryesisht jashtë vendit, por një
pjesë e madhe e tyre janë edhe në Tiranë sot.
Ju si ndiheni këtu në Shkodër?
Pyetja që më bani është mjaft delikate dhe shpeshhe-
rë tingëllon edhe e dhimbshme, sepse çdo emër i nderuar
kur i largohet Shkodrës ka lënë diçka mangut. Dihet që në
Gjurmë zërash 273

Shkodër kanë ndodhë evenimente, që janë për historinë e

muzikës, këto evinimente paraqesin, për mendimin tim,
edhe sot interes, por gjendja është e trishtueshme, e them
pa pikë ngurrimi, sepse mungon ajo forcë organizuese që t’i
mbledhin të gjithë këto forca artistike dhe t’i vënë në lëvizje.
Nuk mungojnë mjetet ekonomike dhe financiare, gjithmonë
brenda modestisë dhe mundësive, por nuk mungojnë. Puna
është me ditë për me i vu në lëvizje këta mekanizma.

Po ju, nisur nga kjo që thatë a jeni në një më-

dyshje mes Shkodrës dhe Tiranës apo diku tje-
tër?
Unë tashti jam jo në një mëdyshje, por jam edhe në
Shkodër edhe në Tiranë, sepse një pjesë të kohës e kam të
angazhuar në mjedisin ku jetoj këtu në Shkodër, por një
pjesë të kohës e kam të angazhuar edhe në këto institucione
që janë ma me emër. Unë e kam pasë gjithmonë, me lëvizjet
artistike që kam apliku e kam marrë pjesë, por këtë kontakt
me Tiranën sot e ndjej ma të nevojshme, e them me dhim-
bje, por çohem shumë heret në ditët që nisem në Tiranë,
bëj rrugën pa përtesë (4 orë në ditë shkuarje e ardhje) dhe
punoj me një entuziazëm të palodhshëm, ndaj preokupimet
e mia përtej një mjedisi që nuk ma jep këtë mundësi, si kur
është Shkodra. Mund të them që ka kohë që nuk shkruaj
partiturë për orkestrën simfonike, pasi siç e dimë këtu në
Shkodër nuk ekziston ma një e tillë, ndërsa në Tiranë këto
vite kam pasë rastin që të orkestroj, të punoj për orkestrën
dhe e ndjeva vedin e them ashtu sikur edhe në momentin
kur u ula për me shkru nota në partiturë, sikur ju ktheva
një dëshire që më mungon, për me komuniku me botën e
muzikës, se nëpërmjet tingujve të instrumentave muzikorë
që nuk ka gja ma të bukur në momentin krijues kalon në
274 Ardian Hoti

fantazinë e krijuesit, pastaj hidhen në pentagram në mo-

mentin që sheh që të tjerët i bijnë, i përdorin, aplikojnë ato
tinguj që unë kam pasë në fantazinë time krijuese.

BBC në Shqip, Dhjetor, 2005

 ZYLIHA KRAJA
Kirurge

“Shkodra ka pasë mjekë të mirë, e ka pasë traditë

dhe vazhdon të ketë mjekë të mirë.”

Zyliha Kraja lindi në qershor të vitit 1940 në Shkodër. Ajo është

mjekja e parë kirurge në Shkodër, si dhe ndër të parat femra në
këtë profesion në Shqipëri. Mjekja e njohur Zyliha Kraja filloi
punën si kirurge rreth 40 vite më parë dhe sot megjithëse në
pension vazhdon të japë kontributin e saj në sallat e kirurgjisë
në spitalin Rajonal të Shkodrës.

***
 Znj. Kraja, ju i keni plotësuar tashmë vitet e pu-
nës dhe zyrtarisht jeni në pension, por në fakt
nuk e keni hequr bluzën e mjekut. Unë persona-
lisht ju kam parë shpeshherë në spital, kjo do të
thotë se profesioni për ju nuk ka moshë?

Ky lloj profesioni në qoftë se ke shëndet të mirë nuk ka

moshë, por ka një favor, që me stafin që unë punoj, është
një staf i ri afërsisht rreth të 40-ve në moshë, më kanë mi-
rëprit, më trajtojnë shumë mirë, më mbajnë afër dhe kjo
ka rëndësinë e vet, prandaj unë vazhdoj të punoj. Natyrisht
dëshira është e madhe të punoj derisa të kem forcë.

Kjo do të thotë, që ju daljen në pension nuk e

keni pritur mirë?

Asnjeri nuk e pret mirë pensionin. Kur je i ri thu aman

të dal në pension, kur vjen mosha, nuk ke se çfarë të bash.
Unë isha mësu me një punë voluminoze, natyrisht është
punë me sakrifica, por më duket se më kënaq, megjithëse
kam këtë moshë, nuk e ndjej vedin aq të lodhun, natyrisht
është edhe ma pak përgjegjësi tashti që ndjej, se më përpara
kam qenë mjeke primare, tani asistoj, të paktën ndodhem
në punë, baj atë punën që kam kënaqësi, kjo më mban
ndoshta edhe gjallë.
Gjurmë zërash 277

Flasim pak, për ato fillimet tuaja në këtë profe-

sion, mjekësia ishte profesioni që ju keni zgje-
dhur vetë, keni dëshiruar apo fillimisht ishte
diçka që ju detyrua?
Dëshira ime ishte të vazhdoja mjekësinë, m’u realizua,
pata edhe kushtet, në atë kohë duheshin plotësuar edhe
disa kushte, ato i plotësoja. Kam pasë dëshirë që fëmijë t’i
ndihmoj tjetrit dhe mendoja, që kjo ishte puna që më jepte
ma kënaqësi, e zgjodha dhe m’u realizu.

Po më pas specialiteti i kirurges ishte përsëri një

dëshirë e juaja apo edhe kjo ju ofrua?
Kjo m’u ofrua nga doktor Ramiz Hafizi, ishte shefi i
kirurgjisë. Ai më shifte se isha shumë e apasionume pas
punës dhe më tha: pse nuk hyn në kirurgji.
-Po punoj, po nuk e di, ndoshta nuk më realizohet kjo
dëshirë, i thashë. E dijsha që është e vështirë, por nuk i
dija të gjitha vështirësitë, nuk e mendoja se kështu do të
ishte, megjithatë më doli mirë. E kam marrë pak me kurajo,
gjithmonë kurajon e rinisë, kur je i ri, të duket se mund të
bash gjithçka.
Kur iu thashë se do kisha dëshirë me vazhdu kirurgji,
se unë kam studiu për pediatri, kam studiu në Çekosllovaki
dhe vitin e fundit e kam ba në Tiranë, derisa jam pediatre,
pse nuk mund ta baj kirurgjinë. E dobët isha me shëndet,
e vockël me trup, por forcë fizike kam, e re jam, mirë kam
dalë me mësime, përse të mos ta vazhdoj, edhe nuk ma
penguan. U realizua edhe kjo.

Znj. Kraja, a e kujtoni operacionin e parë që keni

kryer, si jeni ndjerë?
278 Ardian Hoti

Me emocione të mëdha. Operacioni i parë, jo shikimin i

parë kur operonin të tjerët e kam pasë si një lloj debulese,
dhe pastaj mblodha veten dhe thashë: ky është profesioni
yt. Kur je në profesion nuk i ke emocionet që i sheh një i
jashtëm. Edhe unë kam këto emocione: jashtë jam shumë
e emocionume kur ndodh një aksident, kur jam në punë,
jam në punë dhe nuk më bën përshtypje asgja, vetëm si e
si ta shpëtoj.

A keni patur momente të vështira gjatë punës

në spital, e kam fjalën për ato raste që një mjeke
nuk mund t’i harrojë?
Kur ke shumë vite dhe ke punë shumë natyrisht ke edhe
raste të vështira, por unë kam një fat, kam pasë stafin shu-
më të mirë në spital, kanë qenë shumë pozitiv, kemi shku
shumë mirë, e kemi mbështet njeri- tjetrin dhe në momente
të vështira gjithmonë më kanë ndihmu. Dhe kur më kanë
zgjedhur shefe reparti, i thashë: se nuk mund ta baj, se e
kam të vështirë. Më thanë se do ta bash me ne. Atëherë, u
thashë, në qoftë se kam mbështetjen tuaj, unë besoj se do
Gjurmë zërash 279

të punoj bashkë me ju. Shkodra ka pasë mjekë të mirë, e ka

pasë traditë dhe vazhdon të ketë mjekë të mirë.

Marr shkas nga një film shqiptar “Plagë të vjet-

ra”, personazhi kryesor i këtij filmi, një malë-
sor i moshuar, nuk pranon të operohet nga një
kirurge, duke mos pasur besim në aftësitë e një
femre. Ju si mjeke në këtë specialitet a jeni ha-
sur ndonjëherë me këtë mentalitet?
Sheshherë në fillim, por kur fitova një farë eksperience,
një farë vetësigurie edhe për natyrë kam qenë pak sportive
edhe e vendosja që unë këtë do ta bëj dhe ai u stepte karshi
meje dhe e pranonte, po me vështirësi. Kam pasë një rast,
do bëhej operacion një burrë, ishte nja 47 vjeç, unë atëherë
isha 28 vjeçe, nuk ia mbusha edhe synin, e para si femën
dhe e dyta kishte edhe turp.
- Shtriju, të lutem, - i thashë.
- Jo, unë du doktor.
- Po, mirë i thashë, po të gjej një doktor.
Dal, bi doktorin, e kisha pa bashkë me të, unë vë kape-
len, vë maskën, lahem futem në operacion, ky nuk më sheh
fare, nuk më njeh. E operova, kur u çu ai, hoqa maskën
dhe më thotë: prap ti më bane?
-Më fal, më tha. Ndoshta ishte mosbesimi, të qenit fe-
mën. Kështu e kam fitu, me vështirësi pak besimin e pa-
cientëve.

Si ndihet një mjeke znj. Kraja, kur gjatë një ope-

racioni konstaton që pacienti nuk ka shpresë
për jetën?
280 Ardian Hoti

Përpjekja do të jetë se gjithmonë diçka do të bësh. Ti

mund t’i thuash familjarit që është i vështirë operacioni, ka
ardhë në gjendje të rëndë, nuk di si do ta kalojë, megjithatë
ky duhet ba, shanset nuk duhen të humbin kurrë. Gjith-
monë kam pasë një shpresë se gjithçka mund të ndodhin,
varet se nuk është gjithçka vetëm sëmundja, është edhe
organizmi, koha kur ka ardhë, specifika e sëmundjes, mo-
menti, natyrisht pregatitja, nuk punoshim vetëm, me staf.
Edhe sot punohet me staf.

Sa e vështirë është për një grua, për një bash-

këshorte, për një nënë siç jeni ju, profesioni i
kirurges?
Kjo është një sakrificë e madhe, prandaj edhe femrat
s’ shkojnë shumë në këtë zanat, sepse duhet të kesh edhe
kushtet lehtësuese në familje. Unë kam pasë fat të madh
me burrin tem, Fadil Kraja, i cili më ka mbështet gjithmonë,
më ka ndihmu dhe ndonjëherë në moment dëshpërimi (që
nuk ishte ndonjë i sëmurë mirë), shpesh mërzitesha, sepse
e kam jetu shumë profesionin, më thoshte: hajt se ke edhe
shokët aty, je e re, mos u mërzit, në shtëpi të ndihmoj unë.
Nuk kërkonte në shtëpi ndonjë përgatitje të madhe, se na-
tyrisht kam lanë edhe shumë gjana edhe mangut.

Në një intervistë që ka dhënë po për BBC-në pak

kohë më parë, bashkëshorti juaj, dramaturgu i
mirënjohur Fadil Kraja, na ka treguar se ju keni
qenë frymëzimi i tij për një nga personazhet
e dramave që ai ka shkruar. Është kështu: për
“Sinjalet e natës”?
Po unë shkojsha në kinema, më duhej te çohesha nga
Gjurmë zërash 281

kinemaja për rastet e urgjencave, nuk kam pasë orar as të

gjumit, as të ngrënies, as të zbavitjes, gjithkund shkojsha
me adresë, dhe me thanë të drejtën asnjëherë nuk kam
shku me përtesë. Siç është ajo kanga (se mund të duket
qesharake): me gëzim po shkoj në punë, unë aty kam shku
me kënaqësi të madhe në punë. Kur merrshim pushimin,
siç quhej 15-ditëshi, ne kishim një muaj pushim, s’kam
ndejt ma shumë se 15 ditë, se kirurgu nuk duhet të largohet
shumë se humb edhe shkathtësinë e duarve, shkurt unë
jetojsha me punën.

Dhe personazhi në dramën “Sinjalet e natës”

ishte një suprizë që jua bëri bashkëshorti apo
e përjetuat më përpara këtë, e ndihmuat që ta
shkruante?
Çdo projekt, që Fadili kishte e bisedonte me mu përpara,
jo se kërkonte mendim, por donte ta ndante atë kënaqësinë e
tij, unë bile i bajsha ndonjëherë vërejtje, e cila ishte ndoshta
edhe pa vend, po pak drastike. I thosha: hiqe këtë se nuk
shkon, disa gjana m’u dukshin si vulgare (ndonjë shpreh-
je). Më thonte: nuk
t’i jap m’i lexu, se
ti je shumë e ash-
për në kritikë. Pra
e kemi ditë se kur
do shkruhet, kur
do bahet dhe ku do
të jepet shfaqja. E
kam ndjek jashtë-
zakonisht Fadilin,
po ashtu edhe ai
punën time.
282 Ardian Hoti

Znj. Kraja si mendoni sa ka evoluae kirurgjia në

Shqipëri, e në veçanti këtu në Shkodër, që nga
fillimet tuaja deri sot?
Ka një evolim të vetë shkencës, që ka ecë, janë mjaft të
përgatitun edhe nga ana teorike, por janë të përgatitun edhe
nga ana praktike, i kanë mundësitë me ecë, mjetet tona të
punës kanë qenë shumë të varfra, shumë gjana i kena ba me
dorë. Ka ndërru edhe anestezia, sot bahet shumë ma lehtë.
Ne gjithçka e kemi ba me lidhje, me pak mjete, strukturat
i kemi pasë krejt të vjetra, me mëndafsh kena punu. Sot i
ke të gjitha të gatshme.

Cili është konstatimi juaj si mjeke sa i përket

ndërgjegjësimit të popullatës së këtushme për
kujdesin ndaj shëndetit? Si ka qenë dhe si ësh-
të?
Ka pasë një organizim tjetër: e para, kanë qenë ligjet
ma të rrepta dhe në qoftë se një i sëmurë nuk ka qenë i
vetëdijshëm që duhet të vijë në operacion, kena pasë ligjet
përpara, e kena detyru. Sot, i thu të sëmurit: don me u
operu, s’don me u operu, e ven para përgjegjësisë jo shte-
tërore, por personale. Ai do të vendosë me e ba ose mos
me e ba. Sot ka një informacion ma të plotë, sot për një gjë
dëgjon në televizor, e lexon në gazetë dhe vjen menjëherë:
kam frikë mos kam këtë, mos kam atë dhe sëmundjet na
duken se na janë shtu, por është t’u u shtu edhe mënyra
e diagnostikimit. Sot ke eko, rezonanca, skaner, të cilat
tashma i kena edhe në Shkodër.

Shpeshherë pacientët, njerëzit që kanë nevojë

për ndërhyrje i drejtohen Tiranës ose edhe jash-
Gjurmë zërash 283

të shtetit, duke neglizhuar pak shërbimin që i

ofrohet në qytete, në rrethe. A është i drejtë për
ju ky mentalitet?
Rastet që është e nevojshme me shku në Tiranë, që janë
disa ekzaminime të veçanta, që hala në Shkodër nuk po i
sjellin, ne i dërgojmë vetë, rastet e zakonshme shkojnë si
opinion. Është hala ai opinion me shku në Tiranë ose jashtë
shteti. Tashma edhe këtu ne Shkodër po bahen të gjitha,
me përjashtim të rasteve të veçanta.

Këshilli Bashkiak i Shkodrës ju ka akorduar çmi-

min “Qytetare nderi” para dy-tri vitesh. Si jeni
ndjerë nga ky vlerësim?
E falënderoj Bashkinë për këtë, por ndoshta edhe nuk e
kam vujt fort që ta marr këtë titull, pse unë e ndjej respek-
tin që kanë familjet e Shkodrës dhe jam shumë e kënaqun
që kam jetu në këtë ambient, ndoshta njoh psikologjinë e
shkodranëve nuk e di, po unë mund të them që jam ba si
ai i gjendjes civile, në çdo familje kam hy.

Znj. Kraja, përveç mjekësisë çfarë ju tërheq tje-

tër në jetë?
Muzika, e vetmja që më ban me harru shumë gjana,
natyrisht lexoj, ndjeki ato shfaqje të pakta që kemi, në ak-
tivitete shkoj kur më ftojnë, po arti më pëlqen, muzika më
pëlqen e çdo lloji dhe më shumë muzika klasike.

BBC në Shqip, Shtator, 2006

 ZYLIHA MILOTI
Aktore - “Artiste e merituar”

“Rolet janë ato që mbesin,

pavarësisht se janë kryesore apo jo.
Unë nuk i kam dallu kurrë, qoftë edhe dy fjalë në skenë,
nuk i kam nënvlerësu.”

Zyliha Miloti është një nga aktoret më të mirënjohura të humorit

në Shqipëri. Lindi në Shkodër, më 11 janar të vitit 1946. Për
më shumë se një gjysëm shekulli karrierë artistike në Teatrin e
Estradës, Zyliha Miloti, ka realizuar më shumë se 250 premiera
shfaqjeje. Galeria e personazheve që krijoi dhe eksperienca e
saj, bënë që Zyliha Miloti të mbetet një nga aktoret e shquara
në skenën e humorit shqiptar. Shquhet si një artiste me botë të
pasur shpirtërore, në interpretimin e së cilës rrjedh natyrshëm
humori shkodran.

***
 Znj. Miloti, kohët e fundit ju shohim më rrallë
në skenë, pse ndodh kjo?
Është e vërtetë, jo vetëm unë, por në përgjithësi trupa
e estradës së Shkodrës po shihet rrallë në skenë, teatri
diçka më ndryshe ka dhënë një dramë kohët e fundit, kjo
vjen për disa arsye. Fakti është se ne kemi mungesë mate-
rialesh, autorët mungojnë edhe kërkesat e pagave të tyre
janë në rritje, gja që ne si institucion buxhetor nuk mund
ta përballojmë.

Si e përjetoni këtë mungesë të skenës?

T’ju them të drejtën e përjetojmë të gjithë jo vetëm unë,
me dhimbje, sepse jemi mësuar të dalim në skenë e spekta-
tori shkodran ka kënaqësi të madhe, ka dëshirë të madhe
të na shikojë. Vazhdimisht gjatë rrugës na pyesin: Kur po
delni me ndonjë shfaqje të re? Kena dëshirë me ardhë me
ju pa.
Shkodranët janë shumë artdashës, dihet ajo punë, jena
borxhli ndaj tyre.

Të bëheni aktore humori ka qenë një ëndërr

e juaja, që u realizua apo erdhi si një zbulim
spontan i talentit? Pra si janë fillesat tuaja me
humorin?
286 Ardian Hoti

Të them të drejtën, në moshën 14 vjeçare ndoshta kam

qenë kur kam nisë rrugën e artit. Unë e kam fillu karrierën
time me një dramë, kam qenë nxënëse në shkollën “Jordan
Misja”, por me një ndërmarrje që na kishte në patronazh
“Nesheraku”. Unë kam interpretu rolin e një partizanes
së re, por për moshën jam dukur ma e rritur, të them të
drejtën jam nderu atëherë me diplomë, drejtor teatri në atë
kohë ka qenë Vehbi Çanga. Porsa mbarova klasën e shtatë
më thirri në teatër po unë mendova se po bëhem aktore e
teatrit, sepse dramën e kam pasur me shumë dëshirë. Por
nisur edhe nga të dhënat e tjera që kisha, fillova edhe me
këndu e me interpretu, siç duket e panë më shumë në këtë
krahun tjetër, të humorit. Megjithatë nuk fillova punë aq e
re, mbasi mbarova shkollën e mesme fillova punë tre muaj
si ekonomiste, atëherë më kanë marrë në teatrin “Migjeni”.
Kam fillu në qershorin e vitit 1967. Vitin e ardhshëm unë
bëj 40 vjet profesioniste.

Sa role ka interpretuar Zyliha Miloti gjatë ka-

rrierës 40 vjeçare?
Ne kemi pasë si plan shfaqjesh, pesë premiera në vit,
një për fëmijët në fund të vitit dhe katër për të rritur. Po t’i
llogarisim, në çdo premierë i kam pasë 5-6 role të mira, të
plota dhe me i llogarit janë shumë shumë role, por megji-
Gjurmë zërash 287

thatë thuhet: Rolet janë ato që mbesin pavarësisht se janë

kryesore apo jo. Unë nuk i kam dallu kurrë, qoftë edhe dy
fjalë në skenë, nuk i kam nënvlerësu.

Çfarë veçoni nga karriera juaja artistike? A ka

pasur ndonjë moment që e kujtoni si më të lum-
turin apo edhe më të vështirin?
Puna e artistit asht sa e bukur aq dhe e vështirë, don
shumë përkushtim, shumë mund dhe kur të shpërblehet
ky mund është kënaqësia ma e madhe. Jam nderu me mjaft
çmime e me tituj. Në vitin 2000 jam shpallë “Gruaja e she-
kullit” nga Instituti Biografik i Kembrixhit. Për mu ka qenë
një kënaqësi e madhe por të them të drejtën kënaqësinë
më të madhe e ndjej, kur i fitoj çmimet në vendin tim. Ka
kohë që më është bërë një propozim për: “Mjeshtre e madhe
e skenës”, jam në pritje, besoj se edhe ai ka me qenë një
gjë shumë e madhe për mua, një kënaqësi shumë e ma-
dhe. Kam fillu punën me aktorët më të shqum të humorit
shqiptar, tuj fillu nga Artisti i Popullit, Mjeshtri i Madh,
Tano Banushi. Unë kam qenë e re, kam qenë amatore dhe
të filloja punë me Tano Banushin ishte jashtëzakonisht e
vështirë. Jam ndier shumë mirë. E kam theksu edhe në
ndonjë intervistë tjetër që të punosh me Tano Banushin,
asht njësoj si të mbarosh Institutin e Lartë të Arteve. Pas
Tanos kam punuar me Artistin e Merituar, Hasan Smajlën,
Paulin Prekën e mrekullueshëm, Zef Dedën, Gjosho Vasinë,
Gëzim Krujën etj. Nuk asht e lehtë të kalosh nga një partner
në tjetrin, ndryshon mënyra e interpretimit. Të gjithë këto
periudha i kena kalu shumë bukur.

Të bësh humor në skenë, sidomos gjatë kohës

së monizmit, kur ju keni qenë në kulmin e ka-
288 Ardian Hoti

rrierës dhe natyrisht që ka qenë diçka e bukur,

por edhe e vështirë për shkak censurës dhe të
qenit gjithmonë nën kontroll. A ka patur ndonjë
moment për ju, kur jeni kritikuar për shkak të
ndonjë fjale a gjesti, që për atë kohë mund të
jetë konsideruar i tepërt?
Shumë e vështirë. Në vitet e para kam pasë regjizor z.
Paulin Sejko, në fillimet e mia kam interpretu rolin pozitiv.
Të them të drejtën ka qenë pak e vështirë, sepse në mes të
teksteve ke pasë shumë parulla politike dhe asht dashtë
me qenë shumë e kujdesshme. Për disa vite me radhë unë
e kam pësuar keq, por nuk dua t’ i kujtoj më.

Ju keni interpretuar role nga më të ndryshmet

në skenë. Kë veçoni më shumë? Ku jeni ndjerë
më mirë? Në cilin personazh?
Unë i du shumë, të gjithë i du shumë të them të drejtën,
por edhe te lokja jam ndi bukur. Bile disa më thonë: A ke
pasur vështirësi me folë? Unë nuk kam pasë vështirësi në
mënyrë absolute të dal një loke malësore, ndoshta e kena
pasë pak veshin e thyer, sepse ne kemi pasur shumë shfaqje,
kemi shkuar në malësitë tona e fshatrat tona, por e kam
ndier veten shumë mirë dhe nuk kam pasur vështirë të flas
si loke, asht me të vërtetë një rol i bukur.

…fragment nga roli i lokes…

Të interpretosh në skenë e sidomos në estradë,

për mentalitetin e asaj kohe në Shkodër, vitet
’67 kur ju keni filluar karrierën, a ka qenë e
vështirë për një vajzë të re, siç ishit ju?
Gjurmë zërash 289

Sigurisht, e vështirë ka
qenë. Me thanë të drejtën, unë
prindërit i kam pasë shumë
përparimtarë, nuk e kam ndi
në familjen time këtë gjë dhe
kam pasë fatin e madh të kem
një bashkëshort të kohës, mo-
dern, i cili edhe ai është ma-
rrë me art. Ka qenë baterist
në estradë për 7 vjet. Duke
qenë bashkë për disa kohë, turnetë i kena ba bashkë, nuk
e kam ndi fare këtë gja. Kam kalu një jetë të bukur në art,
pa vështirsi.

Një shtysë e madhe ka qenë edhe mbështetja që

ju ka dhënë spektatori shkodran.
Sigurisht, e du shumë, nuk e ndërroj për asnjë spek-
tator në botë. Kam shëtit gjithandej, deri në fund të botës
mundem me thanë, por këtë spektator s’e gjej kërkund. E
du shumë dhe i jam borxhlie.

Përveçse si një aktore humori, ju kemi parë

shpesh në skenë edhe në rolin e prezantueses.
Në këtë pozicion a jeni ndier aq mirë sa dhe në
estradë?
Po, të them të drejtën, vitet e para të miat kështu kanë
fillu, edhe drejtuese kam qenë dhe shfaqjet janë ndërtu
në mënyrë të atillë, pak si shtampë, prezantim i këngëve,
prezantim i aktorëve. Pastaj me Shtëpinë e Kulturës janë
organizu koncerte festive, festat e Reçit ku kam qenë spi-
kere disa herë. Në vitin 1980 me “Radio Shkodrën” e kam
290 Ardian Hoti

ndi veten tamam mirë e bukur, kur kemi ba një turne në

Kosovë, me kangëtarët ma të mirë popullorë: Ibrahim Tukiçi,
Valdet Hoxha, Xhevdet Hafizi, Florinda Gjergji etj. Mundem
me thanë që janë çu sallat në kambë, mënyra si i thojsha
ato tituj kangësh p.sh. ka qenë një këngë e Sali Manit “Mirë
se të gjejmë Kosova trime”. Mënyra se si e thosha, edhe tani
rrënqethem. Aty kam ndi me të vërtetë kënaqësi të madhe,
në rolin e prezantueses. Më ka takuar të drejtoj recitalet e
Bujar Qamilit, Adnan Balës dhe të disa të tjerëve dhe jam
ndier shumë mirë. Natyrshmënia është gjithçka.

Megjithëse me një karrierë mbi 40 vjeçare, ju

vazhdoni të jeni në një formë të mirë fizike, apo
siç e themi në Shkodër ‘Zyli vazhdon me kenë
e bukur’. Si e arrini? A i kushtoni shumë kohë
e vëmendje paraqitjes?
Jo, nuk është ashtu. Falënderoj Zotin, që unë gëzoj një
shëndet jashtëzakonisht të mirë, kjo është kryesorja. Por,
Zyli nuk është ashtu siç e shifni, Zyli është me një shtëpi
private shkodrane, me oborre, me lule, me shisa në dorë.
Edhe lodhem shumë, edhe i përkushtohem shumë familjes
dhe shtëpisë, kena edhe miq. Tham se njeriu duhet të jetë
i gjithanshëm.

Aktorët e humorit janë mësuar të bëjnë të tje-

rët të qeshin, po ju personalisht çfarë ju bën të
qeshni?
Të baj me qesh, them se jam Zyli aktorja që baj të qesh.
Unë në jetë kam pasë një motër që ka ba me qesh ma shumë
se Zyli. Ajo nuk jeton ma. Ajo kishte lind artiste tamam, e
ka pasë humorin në gojë. Ajo tamam të ka ba me qesh, por
unë jam aktorja që baj të tjerët me qesh.
Gjurmë zërash 291

Ka pasë raste në skenë, që për shkak të ndonjë

batute që ka lëshu ndonjë partner, ju ka marr
me vete e qeshuna?
Ka pasë raste, mira nuk asht me qeshë në skenë, me të
kapë gazi, ndonjë gafë, batutë, të gjithve na ka ndodh. Kujtoj
një batutë të Katrinës Biga, aktores së estradës së Shkodrës,
që sot jeton në Zvicër. Ishim në fshat, në Breg të Lumit, si
duket patëm emocione se kishin ardhë të Komitetit të Partisë
me ndjek shfaqjen tonë. Katrina del në skenë, kishim një rol
me Paulinin i veshun fshatar, me mustakë. E kishte emnin
Saluk. Katrina sipas tekstit duhet t’i thoshte:
“Valla mare Saluk e ke ba me hak me ta vu konopin e
pusit në fyt”,
por në fakt i thotë:
“Shiko mare Saluk e ke ba me hak me ta vu pinokun e
pycit në fyc…”
Kjo shkaktoi shumë humor e të qeshuna edhe te stafi
jonë në skenë.
“Me pasë dashtë me i gjetë këto fjalë nuk do t’i kisha
gjetë” -tha Katrina, mbas shfaqjes.
Tanë kena pasë raste të tilla në skenë. Unë kujtoj një
rast gjatë interpretimit të një roli, Beni që vjen vonë në shtëpi
u donte me thanë “e ke harru bidonin e benzinës në makinë”
thashë: “e ke harru bidonin e makinës në benzenë”….
Për spektatorin edhe ka raste që i kena kalu e nuk asht
kuptu gabimi. Mira asht mos me qeshë në skenë, por ndodh
edhe të harrohet kjo ndonjëherë.

Ndryshe nga vitet e mëparshme ku humori është

përcjellë në skenë përmes trupave të estradave,
292 Ardian Hoti

sot ka një tendencë më tepër individuale në këtë

gjini. Ju si e gjykoni këtë lloj të bërit humor?
Asht një formë e re, moderne, janë shfaqje të ditës. Ne
kena pasë zakonisht një tematikë në shfaqjet e estradës (pa
atë bosht nuk ke mujt me e ndërtu), tashma kohët kanë
ndryshu, ka ma liri. Ne na i kanë kontrollu materialet, ka
pasë raste që na janë heq 9 materiale të shfaqjes nga Komi-
teti i Partisë. Ajo që vërej me keqardhje sot është tendenca
me ba humor ma shumë përmes banalitetit, në fakt humori
shkodran nuk ka nevojë për banalitete.

Ka filluar krijimi i disa shoqërive të reja teat-

rore që prodhojnë për skenën dhe për ekranin.
A ju pëlqen të jeni pjesë e këtyre? Keni pasur
ndonjë ftesë?
Me thanë të drejtën, edhe ftesë mund të kena pasë. Unë
shkoj me material temin a me ndonjë pjesë që më pëlqen
dhe nuk bahem rob i tyne.

BBC në Shqip, Shkurt, 2006

PËRMBAJTJA

AHMET OSJA
Asnjëherë nuk jam penduar që zgjodha bujqësinë. Edhe sot edhe 100
herë po të aplikojsha përsëri bujqësinë do të përzgjidhja.
ALI LAÇEJ
Shkodra mbetet kryeqyteti i Ilirisë, mbetet qyteti par exelance i krijuar
në mënyrë natyrore pranë ujërave dhe mbetet qyteti që në një mënyrë
a një tjetër do të vazhdojë të jetë udhëkryq i ideve, njerëzve, por edhe
interesave tepër të mëdha.
ANGJELIN NENSHATI
Nëpërmjet fotografisë jeta fiksohet, pra ndalet, i thuhet nji çasti
‘Ndal!’,
ANGJELO MASAFRA
Shqipëria i ka përvetësuar besimet fetare në kohë të ndryshme dhe
forma të ndryshme, por duhet të nënvizoj faktin që populli ynë shqiptar
gjithmonë e ka ruajtur pozitivisht bindjen se besimi fetar është i shenjtë,
dhe unë mendoj se ky element është elementi i parë dhe bazë për të
kuptuar harmoninë dhe tolerancën fetare në vend.
AT ZEF PLLUMI
Urrejtja me urrejtjen nuk mbaron kurrë, inati me inatin nuk mbaron
kurrë, dhuna me dhunë nuk mbaron kurrë, duhet dikush që të falë.
BEP SHIROKA
Unë edhe në rolet ma dramatike mundohem ta fus të qeshunën. Unë
vi nga një familje, që pak a shumë asht lëvru humori brenda shpisë
teme. Jam i biri i Kolë Shirokës, që ka përgatit e ba karnavalet dikur.
Në shtëpinë teme veç asht qesh.
294 Ardian Hoti

BIK NDOJA
Talenti asht shpirti i kangëtarit/artistit,
nuk ka mundësi me ndejt pa e shfaqë atë që ndjen në shpirtin e tij.
FADIL KRAJA
Ka raste, që krijohen në skenë, që jo vetëm aktorin, por edhe autorin
e përmallojnë dhe njëherësh e bëjnë krenar, se ndjen edhe ai se asht
pjesë e këtij suksesi, asht pjesë e kësaj gjallnie, e kësaj dashurie të
madhe për artin.
FILE GJELOSHI
Kanga popullore don sa ma thjeshtësi, vetë kanga asht e thjeshtë, vetë
kanga asht për popull…
FILIP GURAZIU
Të gjithë të rinjtë duhen të edukohen me sportin, pavarësisht bëhen
sportista apo nuk bëhen...
FLORINDA GJERGJI (FISHTA)
Çifti Gjergji, kështu na thërret populli, i gjithë populli i Shkodrës. Çifti
Gjergji mos vdekshi kurrë! Na ndalshin në rrugë, mos mbarofshi kurrë,
këndofshi gjithmonë! Por, nuk do këndojshim gjithmonë…..
GËZIM KRUJA
-Tanë jetën kam kenë regjizor i vetvetes.
Nuk ka pasuni ma të madhe se me të dashtë populli.
GËZIM URUÇI
Harta turistike në Shqipëri (1993), prezanton 3000 shpella në territorin
shqiptar. Vendin e parë për këto shpella e zënë vetëm Alpet e Shqipërisë
së Veriut, ku janë me mijëra itinerare alpin, me qindra shpella e sifone,
ku mund të zhvillohen shumë bukur sporte nga më të ndryshmet.
GJOK VATA
Mungesa e shikimit ka ndiku aq sa mund t’i ndikojë çdo njeriu…..
unë nuk jam anku kurrë për këtë punë, sepse ma ka shpërbly Zoti në
drejtime të tjera, më ka dhanë prirjen e kantautorit, prirjen e poetit,
prirjen e përkthyesit.
JONUZ DELAJ
Folklori asht pashaporta, është identitet i shqiptarit dhe identitet i çdo
kombi.
Gjurmë zërash 295

KAHREMAN ULQINI
Shqiptari kurrë nuk ishte një fetar i përkushtuar sa bashkëfetarët,
ortodoksi shqiptar nuk ishte njësoj i përkushtuar si ortodoksi grek, as
myslimani shqiptar nuk iu afrua në devotshmëri myslimanit boshnjak.
Kjo ndoshta nuk e la me shku në ekstremitete, në fanatizëm dhe kjo
është veti etnokulturore.
MAHIR HOTI
Kena resurse njerëzore shumë të mëdha, kudo që të shkosh në çdo
rreth, në çdo universitet apo në shkolla kemi pedagogë të aftë, specia-
listë të zotë që janë kualifikuar brenda apo jashtë, ndonëse një pjesë
nuk e pati fatin të punojë në shkolla të sistemeve të ndryshme, kjo për
shkak edhe të luftës së klasave.
MARIJE RRANXI
Kam sakrifiku shumë për sportin…. Gjithçka asht ba me vështirësi,
por dëshira me marrë pjesë, me marrë pikë ka qenë e madhe, dojshe
vetëm për vendin tem, për qytetin tem.
MARK KAFTALLI
Kangën popullore e kam ndjek me kujdesin ma të madh e me qejfin
ma të madh. Kam mbledh herë pas here, i kam vu në notë dhe jam
mundu me e pru në kohë.
MUHAMED SYTARI
Islami në thelbin e tij është fe e harmonisë dhe bashkëjetesës, është
fe që e lejon njeriun të punojë dhe të kërkojë mbi baza lirie të plotë,
ndërgjegjësimi të plotë dhe përzgjedhje të plotë.
NDOC KOL GURASHI
Arti më ka mbajt gjallë dhe të fortë.
NDREK PRELA
Aktori duhet të ketë parasysh: Me i folë shpirti spektatorit ma fort se
sa synit t’tij
e shpirtit të spektatorit nuk mund t’i flitish në rast se ti nuk ke
shpirt.
PAULIN PREKA
Arti ka normat e veta.
Improvizimet s’ i kam dashtë, disiplina artistike ka të veten.
PAULIN SELIMI
296 Ardian Hoti

Shkodra është qytet i humorit, njihet pra gjithmonë edhe barcaleta ka

dalë nga Shkodra. Unë kam le dhe jam rritë në një lagje, në një rrugë
që quhet “Gjuhadol”, ku ka pasë shumë mejhane, lokale, berberë, kë-
puctarë, njerëz të humorit dhe të satirës, pra njaty jam mëku.
SERAFIN FANKO
Teatri bashkëkohor për mua është trajtimi i vlerave, i mesazheve, që ajo
kohë i përcjell kohës sonë dhe i përshtaten kohës sonë, i flasin kohës
sonë, dhe i flasin problemeve tona, shqetësimeve tona.
SKËNDER DRINI
Unë nuk jam shkodran, qytetin e dua shumë, është një qytet që të bën
shkrimtar si me zor, për vetë faktin se është një qytet që historikisht
është përballur me kontradikta nga më të fuqishmet dhe është një qytet
pa të cilën historia e Shqipërisë do të ishte tejet e cunguar.
TAMARA GACI
-Artistët janë gjithmonë të pasur, janë të pasur edhe kur janë të var-
fër.” - Pjeter Gaci
-Jeta ime me Pjetrin ka qenë shumë e pasur edhe kur kena qenë të
varfër. –T. Gaci
TOMOR OSMANI
-Pavarësisht moshës unë punoj me intensitet të plotë, sikur kam pu-
nuar disa vite më parë për t’i dhanë gjuhësisë shqiptare edhe vepra
të tjera.
TONIN TËRSHANA
Kangët kanë kenë ma të bukura se kanë pasë melodi, sot nuk shohim
melodi, sot shohim vetëm efekte.
YMER STRINIQI
Nuk ankohem për asgja kur jam përpara mikrofonit.
Imitacioni nuk asht pjesë e punës së asnjë komentatori, gjithmonë ai
përpiqet të krijojë stilin e vet.
XHAHID BUSHATI
Shkrimtarët e letërsisë për fëmijë në librat e tyre falin shumë dashuri,
sepse burimin e kanë pikërisht nga bota dhe pastërtia e kësaj mos-
he.
ZEF ÇOBA
Shkodra, ka qenë dhe mbetet një pikë shumë interesante e muzikës.
Gjurmë zërash 297

Duhet forcu kjo traditë e muzikës sonë qytetare, aq e pasur, aq e bukur

këtu në Shkodër.
ZYLIHA KRAJA
Shkodra ka pasë mjekë të mirë, e ka pasë traditë dhe vazhdon të ketë
mjekë të mirë.
ZYLIHA MILOTI
Rolet janë ato që mbesin, pavarësisht se janë kryesore apo jo. Unë
nuk i kam dallu kurrë, qoftë edhe dy fjalë në skenë, nuk i kam nën-
vlerësu.
298 Ardian Hoti

Kopertina
ADRIAN HOTI
Lindur në Shkodër në vitin 1965. Diplomuar në degën
“Juridik” dhe Master në “Shkencat e Komunikimit”.
Punon gazetar në Radio Shkodra, degë e RTSH-së, që
nga viti 1993 e në vazhdim.
Për 13 vite me radhë, 1998 - 2011, punoi si korrespo-
ndent i radios BBC në Shqip, për qarkun e Shkodrës. Përvojë
disavjeçare edhe në televizion, si moderator i edicioneve in-
formative, në disa stacione televizive kombëtare dhe lokale,
TVSH, TV Rozafa, Shkodra TV1, Star Plus TV.
I vlerësuar me Çmim të parë për “Kronikën më të mirë
radiofonike”, në konkursin Kombëtar të gazetarisë në vi-
tin 1999, organizuar nga Instituti Shqiptar i Medias dhe
Fondacioni Soros. Fitues edhe i disa çmimeve të tjera në
festivalin e përvitshëm të radiove shqipfolëse që zhvillohet
në Gjakovë.

“Shkodra me pasurinë e saj kulturore e intelektuale është

një burim i pashtershëm, ku Ad Hoti lëvroi aftësitë e tij si
gazetar. Këto intervista janë vetëm një pjesë e morisë së inter-
vistave nga Shkodra, që së bashku thurin pjesë të historisë
e trashëgimisë së këtij qyteti.”
Julia Goga Cooke
“Përvoja prej më se një çerekshekulli në gazetari i ka
ardhur në ndihmë kolegut Adrian Hoti për të kapërcyer vësh-
tirësitë që paraqet “intervista” si një nga llojet e shkrimeve
të kategorisë informative të gazetarisë. Të 34 intervistat e
përmbledhura në këtë vëllim marrin vlera dokumentare për
historinë e artit, të kulturës dhe të shkencës në Shkodër.”
Prof. dr. Hamit Boriçi
Gjurmë zërash 299

“Ky libër përmban një galeri personash nga të gjitha fu-

shat e dijes dhe të kontributit njerëzor. Puna e tyre është e
madhe, por gjuha e tyre është e thjeshtë. Në thjeshtësinë
magjike të tyre spikat edhe individualiteti, lexuesi dëgjon
zërin e secilit, përfytyron edhe tiparet e fytyrës së këtyre
njerëzve të çmuar, edhe veshjen, edhe lëvizjen e duarve dhe
tipareve, edhe timbrin dhe lartësinë e zërit.”
Zija Vukaj
300 Ardian Hoti