Chương 3:

Cấu trúc electron

trong nguyên tử

1
 NỘI DUNG
3.1. Những khám phá quan trọng trong vật lý đến đầu thế kỷ XX
3.1.1. Bản chất sóng của ánh sáng và bức xạ điện từ.
3.1.2. Max Plank và khái niệm lượng tử ánh sáng.
3.1.3. Hiện tượng quang điện - Einstein và lý thuyết về bản chất
lưỡng nguyên của ánh sáng.
3.1.4. Giả thiết của Louis de Broglie về tính lưỡng nguyên của vật chất.
3.1.5. Quang phổ vạch của nguyên tử H.
3.2. Mô hình nguyên tử H của Bohr.
3.3. Mô tả chuyển động của electron trong nguyên tử theo thuyết CHLT
cho nguyên tử H – vân đạo nguyên tử và các số lượng tử.
3.4. Thuyết cơ học lượng tử cho nguyên tử nhiều electron
- số lượng tử spin –
sự sắp xếp electron trong nguyên tử nhiều điện tử.

2
 Caáu truùc vỏ electron

Tính chaát cuûa caùc nguyeân toá phuï thuoäc vaøo söï saép xeáp vaø
naêng löôïng cuûa caùc electron.

Ta caàn tìm hieåu veà caáu truùc beân trong cuûa “ñaùm maây
electron”

3
Vaäy ta ñaõ bieát gì veà nguyeân töû?

4
 Moâ hình Thompsom

Electron tích ñieän aâm di

chuyeån trong ñaùm maây tích
ñieän döông

“Plum-Pudding” model

5
 Moâ hình Rutherford

Haït nhaân coù kích thöôùc nhoû

tích ñieän döông

Electron di chuyeån xung
quanh

Giöõa electron vaø haït nhaân
laø khoaûng troáng

6
Vaäy caùc electron coù traïng thaùi nhö theá naøo trong
nguyeân töû

Naêng löôïng?

Vaän toác?

Quyõ ñaïo di chuyeån?

7
Laøm theá naøo ñeå “thaáy” ñöôïc caáu truùc beân trong
cuûa lôùp voû electron

Nguyeân töû coù kích thöôùc quaù nhoû, ta khoâng theå nhìn
thaáy caáu truùc beân trong lôùp voû electron.

Ta chæ coù theå quan saùt moät caùch ‘giaùn tieáp’ thoâng qua
vieäc nghieân cöùu böùc xaï ñieän töø haáp thu hay phaùt xaï töø
nguyeân töû

8
 Baûn chaát soùng cuûa BXÑT

Böùc xaï ñieän töø laø moät soùng ñieàu hoøa goàm hai thaønh phaàn laø
ñieän tröôøng vaø töø tröôøng cuøng pha vaø vuoâng goùc vôùi nhau.

Böùc xaï ñieän töø ñöôïc bieåu thò ñaëc tröng baèng phöông trình soùng
ñieàu hoøa hình sin:
y = A sin ω t = A sin 2 π ν t

ω vaän toác goùc

ν taàn soá

9
Nhieãu Xaï

10
Baûn chaát soùng cuûa BXÑT

Böùc xaï ñieän töø di chuyeån trong chaân khoâng vôùi vaän toác aùnh
saùng c ≈ 3×108 m/s.

Moãi böùc xaï ñöôïc ñaëc tröng bôûi taàn soá vaø böôùc soùng theå hieän
qua bieåu thöùc: c
ν=
λ
trong ñoù: ν taàn soá (s−1 ≡ Hz)
c vaän toác aùnh saùng (m/s)
λ böôùc soùng (m)

11
Baûn chaát soùng cuûa BXÑT

Độ dài sóng (λ, m): Khoảng cách giữa hai đỉnh sóng kế cận.

Tần số (υ, Hz): Số lượng sóng đi qua điểm mốc trong 1 giây.

Biên độ (A, m): Độ cao tối đa của sóng (thay đổi từ -Amax đến Amax)

12
 Các bức xạ điện từ khác nhau có tương tác khác nhau đối với
vật chất nhưng đều có tốc độ di chuyển trong chân không là c ≈
3×1010 cm/s (vận tốc ánh sáng).
c = λν = 3.00×108 m/s
→ Tần số giảm khi độ dài sóng của bức xạ điện từ tăng.

Vì vận tốc ánh sáng = const., nếu biết được độ dài sóng (hay
tần số) thì có thể tính được tần số (hay độ dài sóng).

c c
c = λν λ= ν=
ν λ
13
 Ví duï

CO2 haáp thu böùc xaï coù böôùc soùng 0.018 mm. Haõy xaùc
ñònh taàn soá cuûa böùc xaï naøy?
8 m
3.00×10
ν= c = s = 1.7×1013 s-1
λ 0.018×10-3 m

Ñôn vò: 1 Hertz (Hz) ≡ 1 s-1

• Haõy tính böôùc soùng cuûa soùng FM coù taàn soá 90.7 MHz.
m
3.00×108 s
λ= c = = 3.31 m
ν 1
90.7×106 s
14
Ánh sáng xanh phát ra từ đèn đường
thủy ngân có độ dài sóng khoảng
436 nm. Hãy xác định tần số tương
ứng.

Từ phương trình c = λν → ν = c/λ

8 m   10 nm 
9

 3.00 x10  
c  s  m 
ν= =
λ 436nm

= 6.88 x1014 s −1 = 6.88 x1014 Hz

15
Mắt người có thể nhận ra ánh sáng có độ dài sóng lớn
nhất khoảng 700 nm. Hãy xác định tần số tương ứng.

Từ phương trình c = λν → ν = c/λ

 8 m   10 9
nm 
 3.00 x10  
c  s  m 
ν= =
λ 700nm

= 4.28 x1014 s −1 = 4.28 x1014 Hz

16
 PHỔ ĐIỆN TỪ
Bức xạ điện từ bao gồm các bức xạ vô tuyến, vi sóng (MW),
hồng ngoại (IR), khả kiến (VIS), tử ngoại (UV), tia X và tia γ.

Quang phổ liên tục của ánh sáng trắng

17
QUANG PHOÅ

18
19
 700 nm 400 nm

Red
Orange
Yellow
Green Blue
Indigo
Violet
Isaac Newton (1642-
(1642-1727)

20
 Naêng löôïng böùc xaï

Theo quan nieäm coå ñieån, naêng löôïng cuûa soùng phuï thuoäc
vaøo bieân ñoä.

Caùc lyù thuyeát coå ñieån gaëp khoù khaên trong vieäc giaûi thích
naêng löôïng cuûa Böùc xaï ñieän töø

21
Thuyeát löôïng töû (quantum theory)

Planck Einstein
22
Thuyeát löôïng töû (Plank 1900)

Khaùi nieäm hoaøn toaøn môùi :“naêng löôïng coù tính giaùn ñoaïn”.

Vaät chaát phaùt xaï naêng löôïng böùc xaï theo töøng löôïng nhoû goïi laø
löôïng töû (quantum).

Naêng löôïng cuûa 1 löôïng töû böùc xaï ñöôïc tính theo bieåu thöùc:

c
E = hν = h
λ
h haèng soá Planck, h = 6,62.10 J.s
–34

ν taàn soá böùc xaï (Hz)

λ böôùc soùng cuûa böùc xaï (m)
Theo Planck, naêng löôïng luoân ñöôïc truyeàn theo töøng boäi soá nguyeân
cuûa hν (ví duï: 1hν; 2hν; 22hν chöù khoâng theå laø 1,5hν; 4,7hν …)

23
 Hieäu öùng quang ñieän – thuyết lưỡng
nguyên ánh sáng (Einstein 1905)

Nhöõng böùc xaï khaùc nhau chieáu vaøo 1 taám kim loaïi vaø tieán
haønh khaûo saùt soá löôïng caùc haït electron phaùt ra töø taám kim
loaïi ñoù cuøng vôùi ñoäng naêng cuûa chuùng (Heinrich Hertz-1898)

24
Hieäu öùng quang ñieän

Electron chæ bò böùt ra khi taàn soá cuûa böùc xaï vöôït qua
moät giaù trò ν0 naøo ñoù (goïi laø giaù trò ngöôõng). Moãi
kim loaïi seõ coù moät giaù trò ν0 khaùc nhau.

Vôùi caùc böùc xaï coù taàn soá lôùn hôn ν0 thì:
Cöôøng ñoä doøng electron (soá haït electron) bò böùt ra tæ
leä thuaän vôùi cöôøng ñoä böùc xaï chöù khoâng tæ leä
thuaän vôùi taàn soá böùc xaï.
Ñoäng naêng cuûa electron bò böùt ra tæ leä thuaän vôùi taàn
soá cuûa böùc xaï ???
Bức xạ điện từ ko chỉ có tính sóng
mà còn có tính hạt
25
Baûn chaát haït cuûa aùnh saùng

• Theo Einstein aùnh saùng laø moät chuøm caùc haït

photon, moãi haït coù naêng löôïng:

Ephoton = hν

h = 6.63×10-34 J⋅s

26
Hieän töôïng quang ñieän

Doøng böùc xaï goàm nhieàu haït nhoû goïi laø photon. Moãi
photon coù naêng löôïng tæ leä vôùi taàn soá cuûa noù E = hν

Electron ñöôïc giöõ chaët trong nguyeân töû kim loaïi nhôø
vaøo löïc lieân keát vôùi haït nhaân (Elieân keát)

Muoán böùt electron ra khoûi kim loaïi caàn cung caáp cho
noù naêng löôïng lôùn hôn Elieân keát. Nhö vaäy ta coù theå thaáy
raèng Elieân keát = hν0.

27
Hieän töôïng quang ñieän

Nhöõng böùc xaï coù taàn soá ν thoûa ñieàu kieän hν > hν = E
0
coù
lieân keát

theå böùt electron khoûi taám kim loaïi. Phaàn naêng löôïng dö ra cuûa
böùc xaï seõ bieán thaønh ñoäng naêng cuûa electron sau khi thoaùt khoûi
beà maët kim loaïi.
Ekin = hν − hν0
E ñoäng naêng cuûa electron sau khi böùt khoûi beà maët kim loaïi
kin

hν naêng löôïng cuûa photon böùc xaï

hν naêng löôïng caàn thieát ñeå böùt 1 electron ra khoûi kim loaïi
0

28
 Ví duï
Naêng löôïng toái thieåu ñeå böùt moät electron ra khoûi cesium laø
3.05×10-19 J. Coù theå duøng aùnh saùng maøu xanh coù λ = 505 nm
ñeå böùt electron töø cesium hay khoâng?

-34 J⋅s ⋅ 8 m
6.63×10 3.00×10 s
Ephoton = hν = hc
λ =
505×10-9 m

= 3.94×10-19 J Ñöôïc!

Moãi electron bò böùt ra coù ñoäng naêng laø 0.89×10-19 J.

29
Quaù trình xaây döïng moâ hình voû
electron döïa treân caùc nghieân cöùu
quang phoå

30
 Quang phoå aùnh saùng traéng

AÙnh saùng traéng laø toå hôïp cuûa caùc böùc xaï ñôn saéc trong khoaûng
böôùc soùng 400 nm (tím) ñeán 700 nm (ñoû). Chieáu aùnh saùng traéng
qua thaáu kính ta ñöôïc quang phoå lieân tuïc cuûa caùc böùc xaï ñôn saéc
naøy

31
 Phoå nguyeân töû

Caùc chaát khi bò nung noùng phaùt ra aùnh saùng coù maøu saéc
khaùc nhau.

Cho chuøm aùnh saùng naøy qua thaáu kính seõ ñöôïc moät taäp
hôïp caùc vaïch .

32
Quang phoå vaïch cuûa Hydrogen

33
Quang phoå vaïch cuûa Hydrogen

34
Quang phoå vaïch cuûa Hydrogen

1885 Balmer : các vạch ở vùng khả kiến

1906-1914: Theodore Lyman: các vạch ở vùng tử ngoại

1908 Friedrich Paschen : Các vạch vùng hồng ngoại

1922 Frederick Sumner Brackett

1924 August Herman Pfund.

35
Coâng thöùc Rydberg (1890)
1 1 1 R = 1.097373 ×10 −7 m −1
= R( 2 − 2 )
λ (2) n
n>2

36
Moâ hình Bohr’s

1913: Bohr ñöa ra moâ hình nhaèm giaûi thích hieän

töôïng quang phoå vaïch

Bohr
37
 NGUYÊN TỬ H: MẪU NGUYÊN TỬ BOHR
- Electron chuyển động quanh
nhân trên những quĩ đạo tròn, có
năng lượng nhất định, gọi là các
trạng thái dừng (stationary state).
- Khi ở trên các quĩ đạo này,
electron có năng lượng xác định,
khi đó không có sự hấp thu hay
phát xạ năng lượng.
- Năng lượng chỉ phát ra hay thu
vào khi có sự chuyển electron từ
quĩ đạo này sang quĩ đạo khác:
∆E = Efinal – Eini = hν

38
Bohr: Nguyên tử hydrogen
e2 mv 2
- Lực: hướng tâm = ly tâm 2 =
4πε o r r
- Năng lượng: động năng + thế năng mv 2 − e2
E= +
h 2 4πε o r
- Moment góc: mvr = n
2π
→ Năng lượng trên quĩ đạo dừng:

1 me 4
En = − 2 2 2
n 8ε o h

39
Bohr: Năng lượng trong nguyên tử hydrogen

1 me 4 13,6 . −18
2,17810
E n = − 2 2 2 = − 2 eV = − J
n 8ε o h n n2
40
 Bohr: Giải thích quang phổ nguyên tử hydrogen

− 18 1 1
∆ E = E f − E i = − 2,17810
. ( 2 − 2 )J
n f ni
Lưu ý: ∆E = hν
∆E > 0: hấp thu năng lượng
∆E < 0: phóng thích năng lượng

41
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/hyde.html#c4
Quang phoå vaïch Hydrogen

Daõy Lyman : töû ngoaïi

n>1→n=1
Daõy Balmer : khaû kieán
n>2→n=2
Daõy Paschen : Hoàng ngoaïi
n>3→n=3 42
Quang phoå vaïch hydrogen

Daõy Lyman : töû ngoaïi

n>1→n=1
Daõy Balmer : khaû kieán
n>2→n=2
Daõy Paschen : Hoàng ngoaïi
n>3→n=3
43
 Ví duï
Xaùc ñònh böôùc soùng cuûa böùc xaï phaùt ra khi electron di
chuyeån töø quyõ ñaïo coù n = 4 ñeán n = 2?
Ephoton = ∆E = E2 – E4 ( < 0 )
hc
hν = = ∆E
λ
hc 16 ⋅ 6.63×10 -34 J⋅s ⋅ 3.00×10 8 m
→λ = = s
∆E 3 ⋅ 2.18×10-18 J
= 4.87×10-7 m = 487 nm Xanh

44
• Năng lượng giữa hai • Độ dài sóng ứng với năng
trạng thái ứng với n1= 6 lượng ∆E được cho bởi biểu
và n2=4 là: thức:
∆E = E f − Ei c hc
1 1
∆E = hν = h ⇒λ =
= −2,178.10 −18 ( − )J λ ∆E
2 2
n f ni
−34 3.00 x108 (m.s −1 )
λ = 6.63x10 ( J .s ) x
1 1 7.566 x10−20 J
= −2.178.10 −18 ( − )
16 36 = 2.63x10−6 m
= −7.566.10 −20 J

45
 NGUYÊN TỬ H: MẪU NGUYÊN TỬ BOHR

Electron chuyển động quanh
nhân trên những quĩ đạo tròn, có
năng lượng nhất định, gọi là các
trạng thái dừng (stationary state).

Khi ở trên các quĩ đạo này,
electron có năng lượng xác định,
khi đó không có sự hấp thu hay
phát xạ năng lượng.

Năng lượng chỉ phát ra hay thu
vào khi có sự chuyển electron từ
quĩ đạo này sang quĩ đạo khác:
∆E = Efinal – Eini = hν

46
47
Khieám khuyeát cuûa moâ hình Bohr

Chæ ñuùng cho tröôøng hôïp cuûa Hydrogen

Khoâng giaûi thích ñöôïc quang phoå cuûa caùc nguyeân toá
khaùc.

Moät moâ hình môùi ñöôïc xaây döïng

Moâ hình LÖÔÏNG TÖÛ
“QUANTUM MODEL”

48
 CẤU TRÚC LỚP VỎ e NGUYÊN TỬ
THEO CƠ HỌC LƯỢNG TỬ

1. Tính lưỡng nguyên của các hạt vi mô

2. Nguyên lý bất định Heisenberg và khái niệm đám mây
điện tử
3. Phương trình sóng Schrödinger và 4 số lượng tử

49
 GIẢ THUYẾT DE BROGLIE
Louis de Broglie đặt vấn đề: nếu bức xạ điện từ (vốn là
sóng) có thể có tính chất như một hạt tử thì các
electron và các hạt vi mô khác có thể biểu lộ tính chất
giống như sóng?

(1892-1987)
Năm 1925, trong luận văn Ph.D. của mình, de Broglie đã
dự đoán rằng một hạt tử có khối lượng m và vận tốc v sẽ
biểu lộ một độ dài sóng ¬, tính theo hệ thức:
E = mc2 (Einstein)
E = hν (Planck)
1929

m: khối lượng hạt (kg)
h: hằng số Planck (6,62 × 10-34 J.s)

λ: bước sóng (m)
v: vận tốc hạt (m/s)
(1 J = 1 kg.m2/s2) 50
 Ví duï
Tính böôùc soùng chuyeån ñoäng cuûa moät electron (m=9.11x10-31 kg)
chuyeån ñoäng vôùi vaän toác 3.00x108 m/s, vaø moät quaû golf (m=0.0453 kg)
chuyeån ñoäng vôùi vaän toác 62 m/s.

6.63×10 -34 J⋅s

= h
mv = 9.11×10-31 kg ⋅ 3.00×108 m
λe
s
J ×s 2 = 2.42×10-12 m
= 2.42×10-12
kg×m

6.63×10-34 J⋅s
λg = m = 2.4×10-34 m
0.0453 kg ⋅ 62
s
51
 Bài tập
Tính bước sóng của các vật thể sau: (a) 1 proton chuyển động với vận
tốc bằng 50% vận tốc ánh sáng; (b) 1 electron chuyển động với vận tốc
bằng 15% vận tốc ánh sáng; (c) một quả bóng (m=0.15kg) chuyển động
với vận tốc 45,06 m/s

Lưu ý: kg.m 2
J=
s2
Đáp số λ p = 2.6 ×10 −5 (nm)

λe = 1.6 × 10 −2 (nm)

λb = 9.8 ×10 −26 (nm)

52
Sóng De Broglie của một số vật thể
Tieåu phaân Khoái löôïng Toác ñoä (ms-1) Ñoä daøi soùng
(kg) (pm)

e khí (300K) 9.10 -31 1.10 5 7367

e ngtöû hidro 9.10 -31 2,2.10 6 335
e ngtöû Xe (n=1) 9.10 -31 1.10 8 7,37
Ngtöû He khí (300K) 9.10 –27 1000 73,7
Ngtöû Xe khí (300K) 9.10 –25 250 2,95
Traùi banh bay nhanh 0,1 20 3,32.10 -22
Traùi banh bay chaäm 0,1 0,1 6,63.10 -20

53
Tính chaát soùng haït cuûa vaät chaát

Soùng & haït laø hai maët cuûa vaät chaát

Vôùi vaät theå vó moâ: soùng lieân ñôùi coù böôùc soùng quaù
nhoû, tính chaát haït chieám öu theá

Vôùi vaät theå vi moâ: tính chaát soùng trôû neân quan troïng

54
Nguyeân lyù baát ñònh Heisenberg

Baûn chaát soùng haït cuûa haït vi moâ ñöa ñeán heä quaû quan
troïng :
“Khoâng theå xaùc ñònh chính xaùc caû vò trí vaø vaän toác
cuûa haït vi moâ”
Nguyeân lyù naøy ñöôïc theå hieän döôùi daïng toaùn hoïc :
h
∆x × ∆v ≥
4π m

∆x: độ bất định về vị trí
∆v: độ bất định về vận tốc

h: hằng số Planck
m: khối lượng của hạt

55
Ví dụ
Nguyên tử Hydro có bán kính 0.05 nm. Giả sử ta có thể
xác định vị trí của electron trong nguyên tử này với độ
chính xác là 1% so với bán kính nguyên tử. Hãy xác
định độ bất định về vận tốc của electron.
So sánh độ bất định này với độ bất định vận tốc của một
quả bóng có khối lượng 0.2 kg , bán kính 0.05m khi
biết vị trí của nó với độ chính xác bằng khoảng 1% bán
kính.

56
 Electron
m
Độ bất định vị trí ∆x = 0.01× 0.05nm ×10 −9 = 5 ×10 −13 m
nm
Độ bất định vận tốc
kg .m 2
−34
6.626 ×10
h s 8 m
∆v ≥ = −31 −13
= 1.15 ×10
4π m∆x 4(3.14)(9.11×10 kg )(5 ×10 m) s

Quả bóng
Độ bất định vị trí ∆x = 0.01× 0.05m = 5 × 10 −4 m
Độ bất định vận tốc kg.m 2
−34
6.626 ×10
h s −31 m
∆v ≥ = = 5 × 10
4π m∆x 4(3.14)(0.2kg )(5 ×10−4 m) s
57
Toång Quaùt
Khi noùi veà traïng thaùi chuyeån ñoäng cuûa
electron ta khoâng theå noùi tôùi quyõ ñaïo chính
xaùc cuûa noù maø chæ coù theå noùi ñeán xaùc suaát coù
maët cuûa noù trong
vuøng khoâng gian quanh haït nhaân.

58
Louis de Broglie (1892-1987) đề ra ý tưởng là
electron, trước đó được xem là hạt tử, cũng có
tính chất sóng.
Theo hướng suy nghĩ ấy, Erwin Schrödinger (1887-
1961, là nhà vật lý Áo) đã khảo sát cấu trúc nguyên tử
bằng cách nhấn mạnh đến các đặc tính sóng của
electron.

Schrödinger đưa ra phương trình sóng mô tả tổng quát bản

chất và năng lượng của hạt tử
h2 ∂ 2ψ ∂ 2ψ ∂ 2ψ Ze 2
− ( + + )− ψ = Eψ
8π 2 m ∂x 2 ∂y 2 ∂z 2 r
59
 Phöông trình soùng
ng Schrödinger
h2 ∂ 2ψ ∂ 2ψ ∂ 2ψ Ze 2
− 2 ( 2 + 2 + 2 )− ψ = Eψ
8π m ∂x ∂y ∂z r

Vôùi Ψ laø haøm soùng ñaëc tröng cho traïng thaùi cuûa electron
E: naêng löôïng toaøn phaàn cuûa electron
U: Theá naêng
h: Haèng soá Plank
x, y, z: caùc thaønh phaàn toaï ñoä.
m: khoái löôïng electron

Giaûi phöông trình Schrodinger ta seõ tìm ñöôïc caùc haøm soá Ψ vaø giaù trò
naêng löôïng E töông öùng. ñaëc tröng cho traïng thaùi chuyeån ñoäng cuûa
electron trong nguyeân töû

60
 Kết quả giải phương trình Schödinger
cho nguyên tử H

Gồm: hàm sóng Ψ và năng lượng tương ứng

Mỗi hàm Ψ có 3 thông số: n, l, ml (3 số lượng tử, quantum numbers)
- n: số lượng tử chính (principal quantum number):
1, 2, 3, …
K L M (dùng trong phổ học)
- l: số lượng tử phụ (angular momentum quantum number):
0, 1, 2, 3, …, (n-1)
s, p, d, f
- ml: số lượng tử từ (magnetic quantum number):
-l, …, 0, …, +l

61
 Hàm Ψ – Orbital nguyên tử

Hàm Ψ → Chuyển động của electron trong nguyên tử:

phức tạp

Xác suất bắt gặp electron tại vị trí nào đó quanh nhân: r2Ψ2
→ Tập hợp vùng không gian có khả năng tìm thấy electron
cao nhất: Orbital nguyên tử (Atomic orbital – AO)
→ Mỗi hàm Ψ có năng lượng nhất định → AO tương ứng

62
Hàm Ψ của nguyên tử H

63
Số lượng tử và orbital tương ứng

Orbital nguyên tử (AO Atomic Orbital)

64
Sự chuyển động của electron
Vai trò của lớp vỏ điện tử

Trong phản ứng hóa học: chỉ có lớp vỏ nguyên tử bị biến đổi
Cấu trúc lớp vỏ nguyên tử quyết định tính chất hóa học của nguyên tử

Chuyển động của electron

Mô hình nguyên tử củ: Rutherford, Bord

Mô hình hiện đại: electron chuyển động không theo một quĩ đạo xác định

Electron chuyển động với vận tốc rất lớn tạo thành một “đám mây” điện tử
Đám mây = Orbital nguyên tử

Đám mây càng dày đặc thì xác suất hiện diện điện tử càng lớn
65
Sự chuyển động của electron
Orbital nguyên tử

Orbital nguyên tử: bề mặt giới hạn vùng không gian quanh nhân mà tại
đó xác suất tìm thấy electron lớn hơn 90%

Khi nguyên tử có nhiều e: electron phân bố trong lớp vỏ từ mức năng
lượng thấp (gần nhân) đến mức năng lượng cao (xa nhân)

Có nhiều loại orbital hình dáng khác nhau: s, p, d, f

Orbital s Orbital p: px, py, pz

66
Orbitals : ñaùm maây electron

67
Bieåu dieãn Orbital
Daïng ñoà thò bieåu dieãn söï bieán thieân cuûa maät ñoä electron (Xaùc
suaát hieän dieän cuûa electron) theo khoaûng caùch ñeán nhaân.

68
Orbital s
• Hình dạng khối cầu
• Khả năng tìm thấy electron
không phụ thuộc vào hướng, mà
phụ thuộc khoảng cách đến nhân
• Vùng đậm có xác suất tìm thấy
electron cao
• Vùng trắng còn gọi là các mặt nút
nút hay nút (nodal surfaces, nodes)
có xác suất tìm thấy electron bằng
không
• Số nút tăng khi n tăng
•Với vân đạo ns, số nút là n-1

69
 Orbital p

orbital p (l = 1) coù daïng hình quaû taï ñoâi ñònh höôùng theo 3
truïc x, y, vaø z.

Kyù hieäu laø px, py, vaø pz.

70
Orbital d

Các vân đạo d có 2 dạng căn bản:

• Vân đạo: dxz, dyz, dxy, dx2-y2 có 4 múi tập trung trong mặt phẳng như theo
tên gọi.
• Vân đạo dz2 gồm 2 múi hướng theo trục z với một vành đai ở trong mặt
xy.
• Các vân đạo d với n>3 có dạng như 3d nhưng có các múi to hơn.

71
Orbital f

72
Soá löôïng töû

Laø caùc soá nguyeân xuaát hieän khi giaûi phöông trình soùng

Coù 3 loaïi soá löôïng töû
◦ Soá löôïng töû chính: n
◦ Soá löôïng töû Phuï : l
◦ Soá löôïng töû Töø ; m
l

Moät boä 3 soá löôïng töû bieåu dieãn moät orbital

73

Có các giá trị nguyên, dương 1,2,3 …

Liên quan đến kích thước của vân đạo nguyên tử (AO)
◦ n càng lớn, kích thước vân đạo càng lớn, electron càng xa nhân
◦ Electron có cùng giá trị n lập thành lớp electron

n 1 2 3 4 …

Tên lớp K L M N ..

Xác định năng lượng của vân đạo nguyên tử

◦ Với nguyên tử hydro hay nguyên tử có 1 electron. Năng lượng của
AO chỉ phụ thuộc vào n.
◦ Với nguyên tử nhiều electron, năng lượng của AO phụ thuộc vào n
và l.

74
• Cho biết hình dạng và tên của vân đạo nguyên tử
• Có giá trị phụ thuộc vào giá trị của n: từ 0 đến (n-1)
→ mỗi 1 lớp có n dạng vân đạo khác nhau
– n = 1: l = 0
– n = 2: l = 0, 1

số lượng tử l 0 1 2 3 4 …

Tên vân đạo s p d f g …

Đặc trưng cho độ lớn của momen động lượng của electron

75
 SỐ LƯỢNG TỬ TỪ (ml)
• Có giá trị nguyên từ - l … 0… +l
→ mỗi 1 phân lớp có (2l +1) giá trị
– l = 0: ml có 1 giá trị = 0
– l = 1: ml có 3 giá trị = -1, 0,1
– l = 2: ml có 5 giá trị = -2, -1, 0, 1, 2

Liên quan đến cách định hướng của các AO trong

không gian so với các vân đạo khác trong nguyên tử.

76
Soá löôïng töû spin ms

Ñöôïc ñöa ra vaøo naêm 1925 bôûi Samuel Gondsmit vaø
George Uhlenbeck

Coù 2 giaù trò +1/2 vaø – 1/2.

N
Số lượng tử spin Từ Trường ngoài

ms = ½
Moment từ S

77
Soá löôïng töû spin ms

S
Số lượng tử spin Từ trường ngoài

ms = -½
Moment từ N

78
 Boä caùc soá löôïng töû vaø caùc orbital töông öùng
n l m Soá orbital Soá vaân ñaïo Kyù hieäu Kyù hieäu vaân ñaïo
l
trong lôùp trong lôùp lôùp

1 0 0 1 1 K 1s

2 0 0 1 4 L 2s

1 -1, 0, +1 3 2px
2p y
2p z

3 0 0 1 M 3s
9
1 -1, 0, +1 3 3px
3p y
3p z

2 -2, -1, 0, +1, +2 5 (3d)

4 0 0 1 4s
16 N
1 -1, 0, +1 3 4px
4p y
4p z

2 -2, -1, 0, +1, +2 5 (4d)

3 -3, -2, -1, 0, +1, 7 (4f) 79

+2, +3
Caáu truùc voû electron theo quan
ñieåm löôïng töû

80
Voû Electron

Voû electron goàm caùc lôùp vaø phaân lôùp

LÔÙP goàm caùc orbital coù cuøng n

PHAÂN LÔÙP goàm caùc orbital coù cuøng n vaø l

81
Voû Electron

82
 Năng lượng của e trong ngtử H

Ngtử H ở trạng thái tự do (trạng thái cơ bản, trạng thái nền)

Cấu hình e của ngtử H ở trạng thái cơ bản: 1s1

Z2
E n = − 2 × 13,6 (eV)
n

83
 So sánh kết quả nguyên tử H theo
thuyết Bohr và thuyết cơ học lượng tử

Giống nhau:
- Các mức năng lượng
- Bán kính nguyên tử (xác suất bắt gặp electron cao nhất theo
cơ học lượng tử)

Khác nhau:
- chuyển động electron trong nguyên tử: Bohr: quĩ đạo tròn /
CHLT: vân đạo nguyên tử (AO)
- Bohr: mỗi quĩ đạo ứng với 1 mức năng lượng / CHLT: có thể
nhiều AO có cùng mức năng lượng (sự suy biến năng lượng)

84
Nguyeân töû nhieàu electron
Coù söï töông taùc giöõa caùc electron
Caùc electron khoâng coøn chuyeån ñoäng trong tröôøng löïc
ñoái xöùng caàu
Phöông trình soùng Schrodinger trôû neân quaù phöùc taïp
Phaûi duøng phöông phaùp giaûi gaàn ñuùng

85
 Thuyết cơ học lượng tử:
Nguyên tử nhiều electron

Tương tự như đối với nguyên tử H, nhưng tương tác electron và nhân phức
tạp → chỉ giải gần đúng

Mô hình: chỉ xét tương tác giữa 1 electron và “nhân”: tập hợp nhân và các
electron nằm gần nhân hơn → electron đang xét bị “nhân” hút với Z* (hay
điện tích hiệu dụng Zeff) < Z → electron bên ngoài bị các electron bên
trong “chắn” (→ hiệu ứng chắn: shielding effect)

Tiêu chuẩn để giải phương trình sóng: năng lượng phù hợp với thực tế

Kết quả:
→ các AO tương tự như nguyên tử H
→ Do hiệu ứng xuyên thấu (penetration) của các eletron trên các AO là
khác nhau: các electron trên vân đạo 2s xuyên thấu vào nhân nhiều hơn 2p
xuyên thấu vào nhân → các vân đạo 2s, 2p không đồng năng

86
Hieäu öùng chaén

Caùc electron beân trong bieán thaønh maøn chaén laøm yeáu
löïc huùt cuûa haït nhaân vôùi caùc electron beân ngoaøi →
caùc electron beân ngoaøi bò haït nhaân huùt bôûi ñieän tích
Z* nhoû hôn ñieän tích Z cuûa haït nhaân (Z*: goïi laø ñieän
tích hieäu duïng).

Hieäu öùng chaén σ (haèng soá chaén) cuûa caùc lôùp electron
beân trong ñoái vôùi electron khaûo saùt beân ngoaøi ñöôïc
xaùc ñònh nhö sau: σ = Z − Z*

87
Hieäu öùng chaén

Caùc electron lôùp beân trong coù taùc duïng chaén maïnh ñoái vôùi
electron lôùp beân ngoaøi.

Caùc electron trong cuøng moät lôùp coù taùc duïng chaén nhau yeáu
hôn so vôùi khaùc lôùp. Trong cuøng moät phaân lôùp caùc electron
chaén nhau caøng yeáu hôn.

Trong cuøng moät lôùp, taùc duïng chaén cuûa phaân lôùp giaûm khi l
taêng: ns > np > nd > nf.

Phaân lôùp electron baõo hoøa hoaëc baùn baõo hoøa coù taùc duïng chaén
maïnh ñoái vôùi electron lôùp beân ngoaøi.

88
Hieäu öùng xaâm nhaäp

Ñaëc tröng cho khaû naêng caùc electron beân ngoaøi coù theå
xuyeân qua caùc lôùp electron beân trong ñeå xaâm nhaäp
vaøo gaàn haït nhaân.

Electron xaâm nhaäp caøng maïnh seõ bò haït nhaân huùt
caøng maïnh vaø coù naêng löôïng caøng thaáp.

Trong cuøng moät lôùp, khaû naêng xaâm nhaäp cuûa caùc
phaân lôùp giaûm khi l taêng: ns > np > nd > nf.

89
 Biểu diễn sự phân bố mật độ electron

2s

3s
1s

3p

2p
3d

Electron trên 2s xuyên thấu vào nhân nhiều hơn trên 2p → Năng lượng 2s < 2p
90
 Naêng löôïng cuûa caùc orbital
Do coù söï töông taùc giöõa caùc electron, caùc phaân lôùp trong cuøng moät
lôùp seõ coù naêng löôïng khaùc nhau:
s<p<d<f

0 5p 4f
5s 4p 4d
E 4s 3p
3d
3s
2p
2s

1s
91
 Năng lượng của các AO
trong nguyên tử nhiều electron

92
Địa chỉ: số nhà Tên đường Quậ Thành phố
1 1
AO 2s: 2 0 0 + &−
2 2
(2, 0, 0, +½) và (2, 0, 0, -½)

93
Söï saép xeáp electron trong voû nguyeân töû

Tuaân theo 3 nguyeân taéc:

Nguyeân lyù beàn vöõng

Nguyeân lyù loaïi tröø Pauli

Qui taéc Hund

94
 Nguyeân lyù beàn vöõng

Electron seõ chieám caùc orbital coù naêng löôïng thaáp tröôùc.

Ví duï:

Li: hay [He]

1s 2s 2s
• Caáu hình electron thöôøng ñöôïc vieát döôùi daïng.

Li: 1s2 2s1 hay [He] 2s1

95
 Phân bố electron trong nguyên tử nhiều electron

1. Qui tắc bền vững: trạng thái

nền (trạng thái cơ bản):
electron chiếm các orbital có
năng lượng thấp trước, cao
sau.
→ Qui tắc kinh nghiệm
Klechkowski

96
 Qui taéc Klechkowski

7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2
4s 4p 4d 4f
3s 3p 3d
2s 2p
1s • 2 electrons

97
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2
4s 4p 4d 4f
3s 3p 3d
2s 2p
1s • 4 electrons

98
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2 2p6 3s2
4s 4p 4d 4f
3s 3p 3d
2s 2p
1s • 12 electrons

99
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2 2p6 3s2
3p6 4s2
4s 4p 4d 4f
3s 3p 3d
2s 2p
1s • 20 electrons

10
0
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2 2p6 3s2
3p6 4s2 3d10 4p6
4s 4p 4d 4f
5s2
3s 3p 3d
2s 2p
1s • 38 electrons

10
1
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2 2p6 3s2
3p6 4s2 3d10 4p6
4s 4p 4d 4f
5s2 4d10 5p6 6s2
3s 3p 3d
2s 2p
1s • 56 electrons

10
2
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2 2p6 3s2
3p6 4s2 3d10 4p6
4s 4p 4d 4f
5s2 4d10 5p6 6s2
3s 3p 3d
4f14 5d10 6p6 7s2
2s 2p
1s • 88 electrons

10
3
7s 7p 7d 7f
6s 6p 6d 6f
5s 5p 5d 5f • 1s2 2s2 2p6 3s2
3p6 4s2 3d10 4p6
4s 4p 4d 4f
5s2 4d10 5p6 6s2
3s 3p 3d
4f14 5d10 6p6 7s2
2s 2p
5f14 6d10 7p6
1s
• 108 electrons
10
4
Nguyeân lyù loaïi tröø Pauli

“Trong cuøng moät nguyeân töû , khoâng theå coù 2 electron coù 4
soá löôïng töû gioáng nhau.”

Trong moät orbital chæ coù toái ña 2 electron vaø 2 electron
naøy phaûi coù spin ngöôïc nhau.

Ví duï: 2 electron trong nguyeân töû Heli coù caùc soá löôïng töû
n l ml ms
electron 1 1 0 0 +½
electron 2 1 0 0 -½

He 1s2
a) b) c)
10
Đọc: mộ
một s hai (Không
(Không đọ
đọc: mộ
một s bì
bình phương)
phương) 5
Qui taéc Hund
“Trong 1 phân lớp, các electron được sắp xếp sao cho tổng số
spin là cực đại”
Hay có 1 số tối đa electron độc thân spin cùng dấu

C (Z=6) 1s2 2s2 2p2

px py pz px py pz px py pz
a) b) c)

10
6
Qui taéc Hund px py pz
C (Z=6) 1s2 2s2 2p2 [He] 2s2 2p2

N (Z=7) 1s2 2s2 2p3 He 2s2 2p3

O (Z=8) 1s2 2s2 2p4 He 2s2 2p4

F (Z=9) 1s2 2s2 2p5 He 2s2 2p5

Ne (Z=10) 1s2 2s2 2p6

Na (Z=11) 1s22s22p63s1 Ne 3s1

10
7
Caáu hình Electron

10
8
Một số lưu ý
Đặc điểm của lớp electron ngoài cùng

Đối với nguyên tử của tất cả các nguyên tố, lớp ngoài cùng chứa tối đa là 8 e

Các nguyên tử có 8 electron lớp ngoài cùng rất bền vững
Không tham gia phản ứng: khí hiếm, khí trơ

Nguyên tử có 1, 2, 3 electron ở lớp ngoài cùng: kim loại (trừ H, He, B)

Nguyên tử có 5, 6, 7 electron ở lớp ngoài cùng: phi kim

Nguyên tử có 4 electron ở lớp ngoài cùng có thể là phi kim hoặc kim loại
Ví dụ: C, Si: phi kim; Ge: á kim; Sn, Pb: kim loại

10
9
Viết cấu hình electron từ Scandi (Sc, z=21) đến kẽm (Zn, z=30)
Nhận xét sự phân bố electron vào vân đạo 3d

11
0
Một số lưu ý
Một số cấu hình electron đặc biệt

Do năng lượng của phân mức (n-1)d và ns sai khác nhau không đáng kể
Các nguyên tử: (n-1)d4 ns2, (n-1)d9 ns2 lần lượt chuyển sang cấu hình
(n-1)d5 ns1, (n-1)d10 ns1
Phân lớp (n-1)d có cấu hình e bán bão hòa hoặc bão hòa bền hơn

Ví dụ 1: Cr (Z = 24) có cấu hình [18Ar] 3d5 4s1 bền hơn cấu hình [18Ar] 3d4 4s2.
Ví dụ 2: Cu (Z = 29) có cấu hình [18Ar] 3d10 4s1 bền hơn cấu hình [18Ar] 3d9 4s2.

11
1
Một số lưu ý
Cấu hình electron của ion âm

Trường hợp ion âm: nguyên tử nhận thêm electron

A A x−
ZY + xe− 
→ ZY
Số e = p Số e = p + x

x electron nhận vào tiếp tục sắp xếp vào các phân lớp theo quy tắc Klechkowski

Ví dụ:
8O [He] 2s2 2p4 + 2e− 
→ 8O2− [He] 2s2 2p6 ≡ [Ne]
17Cl [Ne] 3s2 3p5 + 1e− 
→ 17Cl
−
[Ne] 3s2 3p6 ≡ [Ar]

11
2
Một số lưu ý
Cấu hình electron của ion dương

Trường hợp ion dương: nguyên tử mất đi electron

A - me− 
A m+
ZM → ZM

Số e = p Số e = p - m

m electron mất đi theo thứ tự từ lớp ngoài cùng trở vào trong

Ví dụ:
13Al [Ne] 3s2 3p1 − 3e− 
→ 13Al
3+
[Ne]
26Fe [Ar] 3d6 4s2 − 2e− 
→ 26Fe
2+
[Ar] 3d6
3+
− 3e− 
→ 26Fe [Ar] 3d5

11
3
Caáu hình electron
Vieát caáu hình electron cuûa:

Al: 1s 2 2s2 2p6 3s2 3p1

13

[Ne] 3s2 3p1

26Fe: [Ar] 4s2 3d6 [Ar]

4s 3d
Sn: [Kr] 5s 2 4d10 5p2
50

Pb2+: [Xe] 6s2 4f14 5d10

82

U: [Rn] 7s 2 6d1 5f3

92 11
4
 Luyện tập

Vieát caáu hình electron cuûa Phospho

Löu yù Phospho coù 15 electron

11
5
 7p 6d
7s 6p 5f
5d
6s 5p 4f
5s 4d
4p
4s 3d
3p 2 electron ñaàu ñöôïc ñieàn vaøo
Naêng löôïng

3s orbital 1s
2p
Löu yù 2 spin ngöôïc nhau
2s
coøn 13 electron nöõa

1s
11
6
 7p 6d
7s 6p 5f
5d
6s 5p 4f
4d
5s
4p
4s 3d
3p 2 electron tieáp theo ñieàn vaøo
Naêng löôïng

3s orbital 2s
2p
coøn 11 electron nöõa
2s

1s
11
7
 7p 6d
7s 6p 5f
5d
6s 5p 4f
4d
5s
4p
4s 3d
3p
Naêng löôïng

3s
2p
2s

1s
11
8
 7p 6d
7s 6p 5f
5d
6s 5p 4f
4d
5s
4p
4s 3d
3p
Naêng löôïng

3s
2p
2s

1s
11
9
 7p 6d
7s 6p 5f
5d
6s 5p 4f
4d
5s
4p
4s 3d
3p
Naêng löôïng

3s • Caáu hình electron

2p • 1s22s22p63s23p3
2s

1s
12
0
Ví duï

Vieát caáu hình electron cuûa:

Fe

Fe2+

Cl-

S2-

Ti

12
1
_____ 1. Which of the following is the correct symbol for the element: magnesium-25.

a. 25Mg
b. 25Mg
c. 25Mn
d. 25Mn

_____ 2. Which of the following electron configurations results from the ionization of the atom Li?
a. 1s2
b. 1s22s1
c. 1s22p1
d. 1s22s2

_____ 3. Francium (symbol Fr) is a radioactive element which is so rare that little chemistry has
been done with it. Nevertheless, quite a bit is known about its chemistry because of its placement in
the Periodic Table. For instance, how many valence electrons does Francium have?

a. 1
b. 3
c. 5
d. 7

12
2
_____ 4. The term isotopes refers to

a. atoms having the same number of neutrons.

b. atoms having the same number of neutrons and protons.
c. atoms having the same atomic number, and different atomic masses.
d. atoms having different atomic numbers, and the same atomic mass.

12
3
_____ 7. The Periodic Table displays the atomic mass of chlorine as 35.45 amu. If 75.8% of
naturally occurring chlorine has an atomic mass of 34.97 amu, what is the atomic mass of the other
naturally occurring isotope?

a. 35.95 amu
b. 36.95 amu
c. 37.95 amu
d. 38.95 amu

12
4
______ 13. Which pair of words correctly complete this statement: Ultraviolet light is more
dangerous than infrared light because it has more energy. The _______________ of
ultraviolet light is _____________ than infrared light.

a. wavelength .... longer

b. frequency ..... higher
c. speed .... greater
d. speed .... less

_____ 14. Which orbital diagram violates the rule "no two electrons can have the same set of four
identical quantum numbers"?

(a)
(b)
(c)
(d)
(e)

12
5
_____ 15. Which electron configuration for silicon would satisfy Hund's Rule?

(a) 1s2 2s2 2p6 3s2 3px0 3py1 3p z1

(b) [Ne] 3s2 3px1 3py1 3pz0
(c) 1s2 2s2 2p6 3s2 3px1 3py0 3p z1
(d) (a), (b) and (c)

(e) none of the above

12
6