Podstawy chemii 2022/23: 7.

Hydroliza, bufory

Hydroliza soli
Substancje amfiprotyczne
Bufory
Pojemność buforowa
Krzywe miareczkowania
Wskaźniki pH

prof. dr hab. Wacław Makowski

 Hydroliza soli
– reakcje protolityczne anionów lub kationów (powstałych w wyniku dysocjacji soli)
z cząsteczkami wody
sole słabych kwasów i mocnych zasad odczyn zasadowy
𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎: 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂 − + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑂𝐻−
𝐾𝐶𝑁: 𝐶𝑁 − + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻𝐶𝑁 + 𝑂𝐻−
𝐶𝑎(𝑁𝑂2 )2 𝑁𝑂2− + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻𝑁𝑂2 + 𝑂𝐻 −
sole słabych zasad i mocnych kwasów odczyn kwaśny
𝑁𝐻4 𝑁𝑂3 : 𝑁𝐻4+ + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝑁𝐻3 + 𝐻3 𝑂+
𝐴𝑙𝐶𝑙3 : 𝐴𝑙 𝐻2 𝑂 6 3+ + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐴𝑙 𝐻2 𝑂 5 𝑂𝐻 2+ + 𝐻3 𝑂+
sole słabych kwasów i słabych zasad ?
𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝑁𝐻4 : 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂 − + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑂𝐻 −
𝑁𝐻4+ + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝑁𝐻3 + 𝐻3 𝑂+

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #2

 Stała hydrolizy
Sól słabego kwasu HA (aniony A−) – zasada Brønsteda
𝐴− + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻𝐴 + 𝑂𝐻−

[𝐻𝐴][𝑂𝐻 − ] Stała hydrolizy anionu A−

𝐾𝑏 𝐴− = to stała równowagi reakcji zasadowej
[𝐴− ]
𝐾𝑤
Licznik i mianownik ilorazu reakcji mnożymy [𝐻𝐴][𝐻3 𝑂+ ][𝑂𝐻− ] 𝐾𝑤
przez [H3O+] (rozszerzenie ułamka) 𝐾𝑏 𝐴− = =
[𝐻3 𝑂+ ][𝐴− ] 𝐾𝑎 𝐻𝐴
𝐾𝑎 𝐻𝐴
Równania ogólne 𝑲𝒘
dla sprzężonej pary kwas-zasada: 𝑲𝒃 = 𝑲𝒂 𝑲𝒃 = 𝑲𝒘 𝒑𝑲𝒂 + 𝒑𝑲𝒃 = 𝟏𝟒
𝑲𝒂

Im słabszy kwas, tym mocniejsza sprzężona z nim zasada.

Im mocniejszy kwas, tym słabsza sprzężona z nim zasada.
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #3
 Hydroliza soli słabego kwasu i mocnej zasady
(aniony A− – zasada Brønsteda)
𝐴− + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻𝐴 + 𝑂𝐻− 𝐾𝑤 [𝐻𝐴][𝑂𝐻 − ]
=
𝑐𝑜 1 − 𝛼ℎ 𝑐𝑜 𝛼ℎ 𝑐𝑜 𝛼ℎ 𝐾𝑎 [𝐴− ]

𝐾𝑤 (𝑐𝑜 𝛼ℎ )2 𝑐𝑜 𝛼ℎ2 𝑲𝒘 stopień hydrolizy

= = 𝜶𝒉 ≈ soli słabego kwasu
𝐾𝑎 𝑐𝑜 (1 − 𝛼ℎ ) 1 − 𝛼ℎ 𝑲𝒂 𝒄𝒐 i mocnej zasady

𝐾𝑤 𝑐𝑜 𝑝𝐾𝑎 log 𝑐𝑜
[𝑂𝐻 − ] = 𝛼ℎ 𝑐𝑜 ≈ 𝑝𝑂𝐻 ≈ 7 − −
𝐾𝑎 2 2

pH roztworu soli
𝒑𝑲𝒂 𝐥𝐨𝐠 𝒄𝒐
𝒑𝑯 ≈ 𝟕 + + słabego kwasu
𝟐 𝟐 i mocnej zasady
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #4
 Hydroliza soli słabej zasady i mocnego kwasu
(kationy ZH+ – kwas Brønsteda)
𝑍𝐻 + + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝑍 + 𝐻3 𝑂+ 𝐾𝑤 [𝑍][𝐻3 𝑂+ ]
=
𝑐𝑜 1 − 𝛼ℎ 𝑐𝑜 𝛼ℎ 𝑐𝑜 𝛼ℎ 𝐾𝑏 [𝑍𝐻∓ ]

𝐾𝑤 (𝑐𝑜 𝛼ℎ )2 𝑐𝑜 𝛼ℎ2 𝑲𝒘 stopień hydrolizy

= = 𝜶𝒉 ≈ soli słabej zasady
𝐾𝑏 𝑐𝑜 (1 − 𝛼ℎ ) 1 − 𝛼ℎ 𝑲𝒃 𝒄𝒐 i mocnego kwasu

𝐾𝑤 𝑐𝑜 𝒑𝑲𝒃 𝐥𝐨𝐠 𝒄𝒐 pH roztworu soli

[𝐻3 𝑂+ ] = 𝛼ℎ 𝑐𝑜 ≈ 𝒑𝑯 ≈ 𝟕 − − słabej zasady
𝐾𝑏 𝟐 𝟐
i mocnego kwasu

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #5

 Hydroliza soli słabego kwasu i słabej zasady (1)
𝟏
dla soli typu AB (1:1) – np. CH3COONH4 𝒑𝑯 ≈ 𝟕 + 𝒑𝑲𝒂 − 𝒑𝑲𝒃
𝟐

Wyprowadzenie (dla dociekliwych / na piątkę)

[𝐴− ][𝐻3 𝑂+ ] +
𝐾𝑎 [𝐻𝐴]
𝐻𝐴 + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻3 𝑂+ + 𝐴− 𝐾𝑎 = [𝐻3 𝑂 ] =
[𝐻𝐴] [𝐴− ]

[𝑍𝐻+ ][𝑂𝐻− ] 𝐾𝑏 [𝑍]

𝑍 + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝑍𝐻+ + 𝑂𝐻− 𝐾𝑏 = [𝑂𝐻− ] =
[𝑍] [𝑍𝐻+ ]

𝐾𝑎 [𝐻𝐴] 𝐾𝑏 [𝑍]
𝐻3 𝑂+ + 𝑂𝐻− ⇆ 2 𝐻2 𝑂 𝐾𝑤 = [𝐻3 𝑂+ ][𝑂𝐻− ] =
[𝐴− ] [𝑍𝐻+ ]

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #6

 Hydroliza soli słabego kwasu i słabej zasady (2)
bilans ładunku
𝐴− + 𝑂𝐻− = 𝑍𝐻+ + [𝐻3 𝑂+ ] 𝐴− ≈ 𝑍𝐻+

bilans stężeń
𝑐𝑜 = 𝐴− + 𝐻𝐴 = 𝑍𝐻+ + [𝑍] 𝐻𝐴 ≈ [𝑍]

2
[𝐻𝐴] [𝑍] 𝐾𝑤 [𝐻𝐴] 𝐾𝑤 [𝐻𝐴] 𝐾𝑤
= = =
[𝐴− ] [𝑍𝐻+ ] 𝐾𝑎 𝐾𝑏 [𝐴− ] 𝐾𝑎 𝐾𝑏 [𝐴− ] 𝐾𝑎 𝐾𝑏

𝐾𝑎 [𝐻𝐴] 𝐾𝑎 𝐾𝑤 1
[𝐻3 𝑂+ ] = [𝐻3 𝑂+ ] = 𝑝𝐻 ≈ 𝑝𝐾𝑤 + 𝑝𝐾𝑎 − 𝑝𝐾𝑏
[𝐴− ] 𝐾𝑏 2
𝟏
𝒑𝑯 ≈ 𝟕 + 𝒑𝑲𝒂 − 𝒑𝑲𝒃
𝟐
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #7
 Hydroliza soli – przykłady
Wartości αh i pH dla stężenia 0,1 mol/dm3
Sole słabych kwasów i mocnych zasad Sole słabych zasad i mocnych kwasów

sól pKa αh pH sól pKb αh pH

CH3COONa 4,76 0,007 % 8,9 NH4Cl 4,75 0,007 % 5,1
NaClO 7,40 0,16 % 10,2 C6H6NH3Cl
9,37 1,5 % 2,8
chlorek aniliniowy
KCN 9,21 1,3% 11,1
10,33
Na2CO3 4,6 % 11,7 Sole słabych zasad i słabych kwasów
(pKa2)
12,32 sól pKa pKb pH
Na3PO4 37 % 12,6
(pKa3) CH3COONH4 4,76 4,75 7,0
HCOONH4 3,75 4,75 6,5
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #8
 Sole amfiprotyczne (1)
jednocześnie ulegają dysocjacji kwasowej i hydrolizie zasadowej
(np. dla wodorosoli kwasu H2A)

𝐻𝐴− + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻3 𝑂+ + 𝐴2− 𝟏
𝒑𝑯 ≈ 𝒑𝑲𝒂𝟏 + 𝒑𝑲𝒂𝟐
𝟐
𝐻𝐴− + 𝐻2 𝑂 ⇆ 𝐻2 𝐴 + 𝑂𝐻 −

Wyprowadzenie (dla dociekliwych / na piątkę)

[𝐻3 𝑂+ ][𝐻𝐴− ] [𝐻3 𝑂+ ][𝐴2− ]

𝐾𝑎1 = 𝐾𝑎2 =
[𝐻2 𝐴] [𝐻𝐴− ]

bilans stężenia jonów wodorowych

𝐾𝑎2 [𝐻𝐴− ] [𝐻3 𝑂+ ][𝐻𝐴− ]
𝐻3 𝑂+ = 𝐴2− − [𝐻2 𝐴] 𝐻3 𝑂+ = −
𝐻3 𝑂+ 𝐾𝑎1

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #9

 Sole amfiprotyczne (2)

+ 2
𝐾𝑎1 𝐾𝑎2 [𝐻𝐴− ] +
𝐾𝑎1 𝐾𝑎2 [𝐻𝐴− ]
𝐻3 𝑂 = 𝐻3 𝑂 =
𝐾𝑎1 + [𝐻𝐴− ] 𝐾𝑎1 + [𝐻𝐴− ]

bilans stężenia soli 𝑐𝑜 = [𝐻2 𝐴] + [𝐻𝐴− ] + 𝐴2−

−
dla roztworów niezbyt rozcieńczonych 𝑐𝑜 ≈ [𝐻𝐴 ]

𝐾𝑎1 𝐾𝑎2 𝑐𝑜
𝐻3 𝑂+ =
𝐾𝑎1 + 𝑐𝑜

𝟏
jeżeli 𝑐𝑜 ≫ 𝐾𝑎1 𝐻3 𝑂+ ≈ 𝐾𝑎1 𝐾𝑎2 𝒑𝑯 ≈ 𝒑𝑲𝒂𝟏 + 𝒑𝑲𝒂𝟐
𝟐

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #10

Sole amfiprotyczne – przykłady
Wartości pH – przybliżone oraz dokładne dla różnych stężeń

1 𝐾𝑎1 𝐾𝑎2 𝑐𝑜
𝑝𝐻 = − log
𝟏 2 𝐾𝑎1 + 𝑐𝑜
sól pKa1 pKa2 𝒑𝑯 ≈ 𝒑𝑲𝒂𝟏 + 𝒑𝑲𝒂𝟐
𝟐
co = 0,1 co = 0,01 co = 0,001
mol/dm3 mol/dm3 mol/dm3

NaHCO3 6,35 10,33 8,34 8,34 8,34 8,34

NaH2PO4 2,16 7,21 4,69 4,70 4,80 5,13
Na2HPO4 7,21 12,32 9,77 9,77 9,77 9,77
NaH2Cytr* 3,13 4,76 3,95 3,95 3,96 4,07
Na2HCytr* 4,76 6,40 5,58 5,58 5,58 5,58
*wodorosole kwasu cytrynowego
 Hydroliza – obliczenia (1)
Przykład 7.1: Jakie powinno być stężenie roztworu NH4Cl, by wykazywał on
pH = 5,5? (pKb NH3 = 4,75)

[𝐻3 𝑂+ ] = 10−5,5 = 3,16 ∙ 10−6

𝑁𝐻4+ + 𝐻2𝑂 ⇆ 𝑁𝐻3 + 𝐻3 𝑂+

𝑐𝑜 − 3,16 ∙ 10 −6 3,16 ∙ 10 −6 3,16 ∙ 10−6

[𝑁𝐻3 ][𝐻3 𝑂+ ]
𝐾𝑎 = 𝑲𝒂 = 𝑲𝒘 /𝑲𝒃 = 𝟏𝟎−𝟏𝟒 /𝟏𝟎−𝟒,𝟕𝟓 = 𝟓, 𝟔 ⋅ 𝟏𝟎−𝟏𝟎
[𝑁𝐻4+ ]

(3,16 ⋅ 10−6 )2 (3,16 ⋅ 10−6 )2

5,62 ⋅ 10−10 = 𝑐𝑜 = + 3,16 ⋅ 10−6 =
𝑐𝑜 − 3,16 ⋅ 10−6 5,62 ⋅ 10 −10
= 𝟏, 𝟕𝟖 ⋅ 𝟏𝟎−𝟐 𝒎𝒐𝒍/𝒅𝒎𝟑
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #12
 Hydroliza – obliczenia (2)
Przykład 7.2: Oblicz wartość stałej dysocjacji kwasu HA wiedząc, że roztwór
soli NaA o stężeniu 0,07 mol/dm3 wykazuje pH=12,3.

𝑝𝑂𝐻 = 14 – 𝑝𝐻 = 1,7 [𝑂𝐻 − ] = 10−1,7 = 0,0200

𝐴− + 𝐻2𝑂  𝐻𝐴 + 𝑂𝐻 −
0,07 − 0,02 0,02 0,02

[𝐻𝐴][𝑂𝐻 − ] (0,02)2 𝐾𝑤 10−14

𝐾𝑏 = −
= = 8,0 ⋅ 10−3 𝐾𝑎 = = −3
= 𝟏, 𝟐𝟓 ⋅ 𝟏𝟎−𝟏𝟐
[𝐴 ] 0,05 𝐾𝑏 8 ⋅ 10

𝑝𝐾𝑎 = − log 1 , 25 ⋅ 10−12 = 𝟏𝟏, 𝟗

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #13
 Bufor kwasowy
Roztwór zawierający podobne stężenia słabego kwasu HA (np. HCOOH, ck)
i jego soli z mocną zasadą (np. HCOONa, cs)

𝐻𝐴 + 𝐻2𝑂 ⇆ 𝐻3 𝑂+ + 𝐴−
𝑐𝑘 − 𝑥 𝑥 𝑥 tylko kwas
𝑐𝑘 − 𝑦 𝑦 𝑐𝑠 + 𝑦 kwas i sól – cofnięta dysocjacja HA
⇒ 𝒚 ≪ 𝒄𝒔 𝒊 𝒄𝒌

[𝐻3 𝑂+ ][𝐴− ] [𝐻3 𝑂+ ](𝑐𝑠 + 𝑦) [𝐻3 𝑂+ ]𝑐𝑠

𝐾𝑎 = = 𝐾𝑎 =
[𝐻𝐴] 𝑐𝑘 − 𝑦 𝑐𝑘

𝐾𝑎 𝑐𝑘 𝒄𝒔
[𝐻3 𝑂+ ] = 𝒑𝑯 = 𝒑𝑲𝒂 + 𝐥𝐨𝐠
𝑐𝑠 𝒄𝒌
równanie Hendersona-Hasselbacha
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #14
 Bufor zasadowy
Roztwór zawierający podobne stężenia słabej zasady Z (np. NH3, cz)
i jej soli z mocnym kwasem (np. NH4Cl, cs)

𝑍 + 𝐻2𝑂 ⇆ 𝑍𝐻+ + 𝑂𝐻 −
𝑐𝑧 − 𝑥 𝑥 𝑥 tylko zasada
𝑐𝑧 − 𝑦 𝑐𝑠 + 𝑦 𝑦 zasada i sól – cofnięta dysocjacja Z
⇒ 𝒚 ≪ 𝒄𝒔 𝒊 𝒄𝒛

[𝑍𝐻+ ][𝑂𝐻− ] (𝑐𝑠 + 𝑦)[𝑂𝐻− ] 𝑐𝑠 [𝑂𝐻− ]

𝐾𝑏 = = 𝐾𝑏 =
[𝑍] 𝑐𝑧 − 𝑦 𝑐𝑧

𝐾𝑏 𝑐𝑘 𝑐𝑠 𝒄𝒛
[𝑂𝐻− ] = 𝑝𝑂𝐻 = 𝑝𝐾𝑏 + log 𝒑𝑯 = 𝟏𝟒 − 𝒑𝑲𝒃 + 𝐥𝐨𝐠
𝑐𝑠 𝑐𝑧 𝒄𝒔

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #15

 Właściwości roztworów buforowych
𝒏𝒛 równanie uniwersalne,
𝒑𝑯 = 𝒑𝑲𝒂 + 𝐥𝐨𝐠 odnosi się do sprzężonej pary
𝒏𝒌 kwas-zasada

Roztwory buforowe
• nie zmieniają pH w wyniku rozcieńczenia
• w niewielkim stopniu zmieniają pH po dodaniu małych ilości kwasu lub zasady

Rozwór buforowy można wytworzyć

• mieszając roztwór słabego kwasu z roztworem jego soli z mocną zasadą
• częściowo zobojętniając roztwór słabego kwasu mocną zasadą
• działając mocnym kwasem na roztwór soli słabego kwasu i mocnej zasady

roztwór buforowy można wytworzyć nieświadomie!

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #16
 Roztwory buforowe – przykłady

sprzężona para
nazwa buforu pKa zakres pH
kwas zasada
mrówczanowy HCOOH HCOO− 3,75 2,8−4,8
octanowy CH3COOH CH3COO− 4,76 3,8−5,8
fosforanowy H2PO4− HPO42− 7,21 6,2−8,2
amonowy NH4+ NH3 9,25 8,3−10,3
węglanowy HCO3− CO32− 10,33 9,3−11,3
fosforanowy HPO42− PO43− 12,32 11,3−13,3

zakres pH = pKa ± 1

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #17

 Roztwory buforowe – obliczenia (1)
Przykład 7.3: Oblicz zmianę pH 1 dm3 buforu octanowego zawierającego
0,1 mol/dm3 CH3COOH (pKa = 4,75) i 0,05 mol/dm3 CH3COONa

po dodaniu: a) 0,02 mol NaOH, b) 0,05 mol HCl:

• roztwór wyjściowy
𝑛𝑠 0,05
𝑝𝐻 = 𝑝𝐾𝑎 + log = 4,75 + log = 𝟒, 𝟒𝟓
𝑛𝑘 0,1

a) po dodaniu 0,02 mol NaOH:

𝐶𝐻3𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑂𝐻 − → 𝐶𝐻3𝐶𝑂𝑂− + 𝐻2𝑂
𝑛𝑠 = 0,05 + 0,02 = 0,07 𝑚𝑜𝑙
0,07
𝑛𝑘 = 0,1 − 0,02 = 0,08 𝑚𝑜𝑙 𝑝𝐻 = 4,75 + log = 𝟒, 𝟔𝟗
0,08
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #18
 Roztwory buforowe – obliczenia (2)
Przykład 7.3 cd.

b) po dodaniu 0,05 mol HCl

−
𝐻3 𝑂+ + 𝐶𝐻3𝐶𝑂𝑂 → 𝐶𝐻3𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐻2𝑂
𝑛𝑘 = 0,1 + 0,05 = 0,15 𝑚𝑜𝑙
𝑛𝑠 = 0,05 − 0,05 = 0,00 𝑚𝑜𝑙 nie ma już roztworu buforowego!

𝑛𝑠
nie można już stosować równania 𝑝𝐻 = 𝑝𝐾𝑎 + log
𝑛𝑘

powstał roztwór 0,15 mol/dm3 CH3COOH (+ 0,05 mol/dm3 NaCl)

słaby kwas
𝑝𝐾𝑎 log 𝑐𝑜 4,75 −0,82
𝑝𝐻 ≈ − = − = 𝟐, 𝟕𝟗
2 2 2 2
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #19
 Roztwory buforowe – obliczenia (3)
Przykład 7.4: Jak sporządzić 100 cm3 roztworu buforowego o pH=9,1, mając do
dyspozycji roztwór NH3 o stężeniu 0,1 mol/dm3 i roztwór NH4Cl o stężeniu 0,05
mol/dm3?
Vz – objętość roztworu NH3 [dm3]
𝑛𝑧 𝑉𝑧 ⋅ 0,1
𝑝𝐻 = 14 − 𝑝𝐾𝑏 + log = 0,7079
𝑛𝑠 (0,1 − 𝑉𝑧 ) ⋅ 0,05
𝑛𝑧
9,1 = 14 − 4,75 + log
𝑛𝑠 𝑉𝑧 = 0,0261 𝑑𝑚3 = 26,1 𝑐𝑚3
𝑛𝑧
log = −0,15
𝑛𝑠
𝑉𝑠 = 100 − 26,1 = 73,9 𝑐𝑚3
𝑛𝑧
= 10−0,15 = 0,7079 Należy zmieszać
𝑛𝑠
26,1 cm3 roztworu NH3
i 73,9 cm3 roztworu NH4Cl
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #20
 Pojemność buforowa (1)
∆c – liczba moli mocnego jednoprotonowego kwasu
𝑑𝑐 Δ𝑐
𝛽= ≈ (lub zasady) dodana do roztworu buforowego
𝑑𝑝𝐻 Δ𝑝𝐻 w przeliczeniu na 1 dm3
∆pH – zmiana pH wywołana tym dodatkiem

Obliczanie pojemność buforowej (dla buforu kwasowego HA + NaA)

Dodajemy ∆c zasady (NaOH) 𝑐𝑠

𝑝𝐻1 = 𝑝𝐾𝑎 + log
– zachodzi reakcja: 𝑐𝑘
𝐻𝐴 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎𝐴 + 𝐻2𝑂 𝑐𝑠 + Δ𝑐
𝑝𝐻2 = 𝑝𝐾𝑎 + log
𝑐𝑘 − Δ𝑐
• stężenie soli NaA rośnie o ∆c
𝑐𝑠 + Δ𝑐 𝑐𝑠
• stężenie kwasu HA maleje o ∆c ∆𝑝𝐻 = log − log
𝑐𝑘 − Δ𝑐 𝑐𝑘
• pH rośnie 𝜟𝒄
znając ∆𝒄 można wyliczyć 𝜷 ≈
𝜟𝒑𝑯
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #21
 Pojemność buforowa (2)
Obliczanie pojemność buforowej cd.

Założenia: ck = cs = 0,1 mol/dm3 i ∆c = 0,01 mol/dm3

0,1 + 0,01 0,1 0,01

Δ𝑝𝐻 = log − log = 0,0864 𝛽≈ = 𝟎, 𝟏𝟏𝟔
0,1 − 0,01 0,1 0,0864

Zależność dokładna (dla dociekliwych / na piątkę)

całkowite stężenie buforu 𝐾𝑤 𝐾 𝐻 𝑂 + 𝑐
+ + 𝑎 3 𝑏
𝑐𝑏 = 𝐻𝐴 + [𝐴− ] 𝛽 = ln 10 + 𝐻3 𝑂
[𝐻3 𝑂+ ] 𝐾𝑎 + 𝐻3 𝑂+ 2

Obliczenia dla buforu

octanowego (0,1:0,1) 10−14 −4,76
10−4,76 10−4,76 0,2
pH = pKa = 4,76 𝛽 = 2, 303 + 10 + =
10−4,76 10−4,76 + 10−4,76 2
cb = 0,2 mol/dm3
= 𝟎, 𝟏𝟏𝟓
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #22
 Miareczkowanie
• technika chemicznej analizy ilościowej biureta

polegająca na dodawaniu roztworu

reagenta o znanym stężeniu (titranta) titrant
(np. r-r NaOH)
z biurety do roztworu substancji, której pH-metr
stężenie jest oznaczane (analitu)
• dla punktu końcowego
miareczkowania objętość zużytego elektroda
szklana
titranta odpowiada ilości oznaczanej
substancji
zlewka analit
• w reakcjach zobojętniania pomiar pH (np. r-r HCl)

można wykorzystać do wykrycia mieszadło

punktu końcowego miareczkowania magnetyczne

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #23

 Krzywe miareczkowania (1)
Zależności pH od objętości titranta obserwowane podczas miareczkowania
nadmiar NaOH nadmiar NaOH

CH3COONa
hydrolizująca sól
NaCl pH = 7+½pKa − 0,65

bufor (1:1)
mocny kwas pH = pKa
pH = 1 słaby kwas
pH = ½pKa + 0,5

VNaOH [cm3] VNaOH [cm3]

Miareczkowanie mocnego kwasu Miareczkowanie słabego kwasu
25 cm3 roztworu HCl (0,1 mol/dm3) 25 cm3 roztworu CH3COOH (0,1 mol/dm3)
za pomocą NaOH (0,1 mol/dm3) za pomocą NaOH (0,1 mol/dm3)
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #24
 Krzywe hydrolizująca sól Na3PO4
miareczkowania
(2) bufor 3 (1:1)

Na2HPO4
sól amfiprotyczna 2
bufor 2 (1:1) pH = ½(pKa2 + pKa3) = 9,77

NaH2PO4
Miareczkowanie sól amfiprotyczna 1
kwasu bufor 1 (1:1) pH = ½(pKa1 + pKa2) = 4,69
wieloprotonowego
słaby kwas
25 cm3 r-ru H3PO4 pH = ½pKa1 + 0,5
(0,1 mol/dm3)
za pomocą NaOH
(0,1 mol/dm3)

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #25

 Wskaźniki pH
- barwne kwasy organiczne, których barwa zależy od pH, dodawane
w niewielkich ilościach do badanego roztworu

𝑯𝑰𝒏𝒅 + 𝑯𝟐𝑶 ⇆ 𝑯𝟑𝑶+ + 𝑰𝒏𝒅−

𝒃𝒂𝒓𝒘𝒂 𝟏 𝒃𝒂𝒓𝒘𝒂 𝟐

[𝐼𝑛𝑑 − ] [𝐼𝑛𝑑 − ]
𝑝𝐻 = 𝑝𝐾𝑎 𝐻𝐼𝑛𝑑 + log = 10𝑝𝐻−𝑝𝐾𝑎 𝐻𝐼𝑛𝑑
[𝐻𝐼𝑛𝑑] [𝐻𝐼𝑛𝑑]

[𝐼𝑛𝑑 − ] [𝐼𝑛𝑑 − ]
< 0,1 roztwór ma barwę 1 roztwór ma
[𝐻𝐼𝑛𝑑] 0,1 < < 10
[𝐻𝐼𝑛𝑑] barwę przejściową
[𝐼𝑛𝑑 − ]
> 10 roztwór ma barwę 2
[𝐻𝐼𝑛𝑑] Zmiana barwy zachodzi zwykle
w zakresie 2 jednostek pH (pKa ± 1)
Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #26
 Kolory
wskaźników pH

oranż metylowy (3,1-4,4)

fenoloftaleina (8,2-10,0)

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #27

 Wykorzystane ilustracje
Slajd 23
Muskid, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titration-NaOH-HCl.svg

Slajd 24
14.7 Acid-Base Titrations w: OpenStax Chemistry 2e
https://openstax.org/books/chemistry-2e/pages/14-7-acid-base-titrations

Slajd 25
17.4: Titrations and pH Curves w: Chemistry: A Molecular Approach (Tro)
https://chem.libretexts.org/Bookshelves/General_Chemistry/Map%3A_A_Molecular_Approach_(Tro)/17%3A_Aqueous_Ionic
_Equilibrium/17.04%3A_Titrations_and_pH_Curves

Slajd 27
14.7 Acid-Base Titrations w: OpenStax Chemistry 2e
https://openstax.org/books/chemistry-2e/pages/14-7-acid-base-titrations

Podstawy chemii 2022/23: 7. Hydroliza, bufory #28