POLITECHNIKA WROCŁAWSKA

WYDZIAŁ MECHANICZNY

KIERUNEK: Automatyka i Robotyka (AIR)

PRACA PISEMNA
SEMINARIUM

Nowoczesne modyfikacje szkieł

- przykłady, właściwości - mechanizmy,
zastosowanie.

Modern modifications of glass

– examples, properties - mechanisms,
application.

AUTOR:
Jakub Ranowicz

PROWADZĄCY ZAJĘCIA:
dr hab. Marek Jasiorski

OCENA PRACY:

SPIS TREŚCI

Wrocław 2018
1. Czym jest

szkło?.........................................................................................3

2. Szkło a materiały ceramiczne…………………………………………3-4

3. Modyfikacje szkła – wprowadzenie…………………………………….4

4. Szkło piankowe………………………………………………………...4-5

5. Samoczyszczące szkło…………………………………………………5-6

6. Szkło fotochromowe……………………………………………...……6-7

7. Szkło elektrochromowe………………………………………………..7-8

8. Szkło hartowane……………………………………………………….7-8

9. Podsumowanie…………………………………………………………8-9

10. Bibliografia………………………………………………….…………...10

2
 1. Czym jest szkło?
Zanim przejdzie się do omawiania modyfikacji szkła powinno się rozpocząć od
zdefiniowania go jako takiego. Nie można omawiać ingerencji w charakter tworzywa nie
analizując uprzednio jego struktury oraz właściwości w stanie pierwotnym.

Definicji szkła jest bardzo wiele, poniżej przedstawiam kilka z nich:

Definicja według U.S. National Research Council: Każda substancja rentgenograficznie

bezpostaciowa, wykazująca przemianę zeszklenia (witryfikacji) jest szkłem
Definicja morfologiczna: Szkło jest amorficzne czyli nie posiada wykształconej postaci,
przyjmuje zaś kształt naczynia w którym zastygło
Definicja Mackenziego: Produkt niekrystaliczny
Definicja termodynamiczna szkła Szkło jest stanem nietrwałym, w którym brak jest
równowagi konfiguracyjnej (strukturalno- teksturalnej)
Definicja strukturalna: Struktura szkła charakteryzuje się brakiem uporządkowania
dalekiego zasięgu, nie wykazuje właściwości siatki dyfrakcyjnej dla promieniowania
rentgenowskiego.[1]
Definicja strukturalna jest najbliższa tej, z którą mogliśmy się spotkać na wykładzie lecz
nawet w połączeniu z pozostałymi nie dostarcza nam wszystkich cech szkła. Ponad
informacje w niej zawarte powinno się nadmienić, że szkło jest materiałem zaliczającym się
do grupy materiałów ceramicznych, z którymi ma pewne cechy wspólne oraz inne
wspomniane w punkcie następnym.
2. Szkło a materiały ceramiczne

Podczas klasyfikacji szkła jako materiału pojawiają się pewne rozbieżności. Na ogół
zakłada się, że jest to materiał ceramiczny ze względu na swoje właściwości. Nie ma
wątpliwości, że jest nieorganicznym ciałem stałym o budowie niekrystalicznej, lecz czy
spełnia wszystkie pozostałe cechy materiału ceramicznego? Występują wiązania jonowe i/lub
kowalencyjne, które nie przewodzą ładunku elektrycznego. Ciało stałe powstaje na skutek
schłodzenia formy ciekłej z pominięciem procesu krystalizacji który nie zachodzi ze względu
na dużą lepkość szkła. Na dzień dzisiejszy jako szkło traktujemy także substancje, które
podczas powstawania nie przechodzą przez fazę ciekłą np. otrzymywane metodą zol-żel, czy
drogą osadzania z fazy gazowej. Wiemy, że szkło jest najczęściej kruche i przezroczyste dla
zakresu fal spektrum widzialnego oraz podczerwieni, blokuje natomiast fale ultrafioletowe.
Niespełniony jest jednak warunek nieodwracalności procesu obróbki wysokotempereturowej.

3
Szkło można ponownie przetopić co stawia pod znakiem zapytania jego przynależność do tej
grupy.[2][3]

3. Modyfikacje szkła - wprowadzenie

Szkło jako materiał może być modyfikowany na różne sposoby. Możemy zarówno
ingerować w jego skład chemiczny jak i wykorzystywać go w połączeniu z innymi
materiałami co pozwala nam uzyskiwać zupełnie inne efekty. Poniżej opisanych jest
wyłącznie kilka możliwości z szerokiej gamy jaką stawia przed nami ten materiał.

4. Szkło piankowe

Jest to materiał inaczej zwany szkłem spienionym. Występuje w formie granulatu oraz
płyt, w których faza gazowa jest maksymalnie rozproszona w szkielecie szklanym. Do jego
cech należą: nieprzeźroczystość oraz niepalność. Jest materiałem nieorganicznym więc jest
odporny na korozję biologiczną, grzyby pleśniowe, owady i gryzonie. Na przestrzeni lat
wykonane z niego elementy; nie zmieniają pierwotnej formy ze względu na dużą
wytrzymałość na ściskanie. Szkło piankowe znajduje zastosowanie jako izolator termiczny
i akustyczny. Rozróżnia się dwa typy różniące się między sobą właściwościami:
czarne (d≈140kg/m3) i białe (d≈300kg/m3). Czarne szkło, którego struktura składa się z porów
zamkniętych, charakteryzuje się lepszymi właściwościami izolacyjnymi i większą
odpornością na absorpcję cieczy, dlatego jest bardziej popularne w budownictwie. Białe szkło
o porach otwartych wykazuje natomiast większą odporność na oddziaływania mechaniczne.
[4]
Szkło piankowe nie jest najnowszym materiałem gdyż proces technologiczny jego
wytwarzania opracowano już kilka lat temu ale ma duży potencjał. Przy porównywalnej cenie
do materiałów o tym samym zastosowaniu jest bardziej wydajny oraz posiada wyjątkową
przewagę, a mianowicie możliwość wytwarzania ze szkła uznanego powszechnie za odpad.
[5]
Szkło zanieczyszczone przez np.
CSP>5% (Chiral Stationary
Phases) nie może zostać ponownie
użyte w produkcji szklanych
pojemników bądź włókna
szklanego. Może natomiast być
wykorzystane przy produkcji

4
bryłek szkła spienionego. [6]
Sam proces wytwarzania szkła piankowego opiera się na dodaniu domieszek pianotwórczych
do przemielonego na drobny proszek szkła (najczęściej recyklowanego). Następnie
domieszkowane szkło jest wypalane w piecu, a następnie chłodzone i przycinane do
wymaganego przez nas kształtu. Może to być postać bloków lub granulatu.[7]

5. „Samoczyszczące szkło”

Do nazwy tej należy podejść

z przymrużeniem oka, gdyż szkło
tego typu nie pozostanie wiecznie
i w 100% czyste. Jest najczęściej
wykorzystywane w budownictwie
w postaci powłok nanoszonych na
szyby w trudno dostępnych
miejscach by zminimalizować ich
zabrudzenie. Powłoki te można
podzielić na dwie podstawowe kategorie: hydrofobowe i hydrofilowe. U obu z tych grup
zachodzi proces samooczyszczania się. Adekwatnie do swoich właściwości w pierwszej z
nich polega to na powstawaniu kropel polarnych cząsteczek wody na powierzchni
niepolarnej, które spływają po powierzchni zbierając ze sobą bród. W drugiej z nich polega to
na usuwaniu całej cienkiej równomiernie spływającej powłoki z wody. W jej przypadku
istnieje możliwość użycia takich substancji jak np. tlenki tytanu, które dodatkowo posiadają
możliwość chemicznego rozkładu zanieczyszczeń organicznych poprzez wykorzystanie
zjawiska fotokatalitycznego. Najlepszą formą dwutlenku tytanu jaka może zostać w tym celu
użyta to rutyl. Jego cząsteczki w skali nano są przezroczyste dla spektrum fal światła
widzialnego ale bardzo efektywnie absorbują fale ultrafioletowe. Niesie to ze sobą korzyści
gdyż nie ogranicza w żaden sposób naszego postrzegania lecz dodatkowo chroni nas jeszcze
lepiej przed promieniami UV niż czyste szkło. Dlatego wykorzystywany jest także w kremach
z filtrem chroniących nas przed szkodliwym promieniowaniem.

Należy przyjrzeć się dokładniej procesowi fotokatalitycznemu. „Według

międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) fotokatalizę definiuje się jako
proces chemiczny, który polega na zmianie szybkości reakcji chemicznej z udziałem światła
w obecności fotokatalizatora.” W naszym przypadku fotokatalizatorem jest TiO 2
(półprzewodnik), który absorbuje kwant promieniowania. Absorbowany foton powoduje

5
przeniesienie elektronu z pasma walencyjnego do pasma przewodnictwa z wytworzeniem
dziury elektronowej. W naszym przypadku proces zachodzi w roztworze wodnym więc
dziury elektronowe wchodzą w reakcję z cząsteczkami wody, generując rodniki
hydroksylowe.[9] Czy są one jednak zdrowe dla człowieka? W powyżej przedstawionej
sytuacji zaczynają się wydzielać reaktywne formy tlenu (RFT) najczęściej postaci O 2-● i ●OH.
Rodniki powodują powstawanie mutacji DNA w komórkach, które następnie
niekontrolowanie się mnożą co prowadzi bezpośrednio do powstawania nowotworów.
Powstawanie miażdżycy jest kolejnym skutkiem wystawienia organizmu na działanie RFT.
Rodniki utleniają lipidy, które tworzą blaszki miażdżycowe poprzez odkładanie się
w ścianach naczyń krwionośnych. Zwiększa to ryzyko zawału serca oraz udaru mózgu. Ich
oddziaływanie powoduje także szybsze starzenie się organizmu. Działają one na lipidy
naskórka, co wpływa na zmniejszenie się elastyczności skóry i szybsze
powstawanie zmarszczek.

Rodniki pod pewnymi względami są jednak korzystne dla naszego zdrowia. Nasz układ
odpornościowy zwalcza za ich pomocą drobnoustroje oraz wykorzystuje je do utleniania
toksycznych związków. [11] [12]

6. Szkło fotochromowe

Szkło fotochromowe (dawnej fotochromatyczne) to według międzynarodowej normy

ISO/FDIS 13666: „materiał mogący w sposób odwracalny zmieniać charakterystyki
transmisji światła w zależności od natężenia oraz długości fal nań padających.” [13]Proces
samoistnego i odwracalnego przyciemniania szkła został zainspirowany fotografią gdzie
sposób reakcji atomów srebra (Ag) na światło był już znany, jednak nie spełniał on założeń
gdyż proces tam wykorzystywany był nieodwracalny. Zastosowanie w szkle fotochromowym
halogenków srebra odpowiednio rozłożonych na całej powierzchni szkła pozwoliło na ciągłe i
odwracalne zmiany jego stanu zaciemnienia. Nie można jednak zapomnieć, że mimo iż są
rozłożone równomiernie na całej na całej powierzchni, to ich układ względem siebie jest
całkowicie dowolny. [14]

Pod wpływem promieniowania

UVA lub światła widzialnego
o krótszej długości fali, Ag+ ulega
redukcji z wykorzystaniem
istniejących w szkle elektronów.

6
Przy braku bodźca w postaci promieniowania o odpowiedniej długości fali, halogenki
utleniają się czego efektem będzie rozjaśnianie szkła. Szkło fotochromatyczne nie znajduje
natomiast zastosowania na większych powierzchniach ze względu na kilka bardzo istotnych
czynników. Czas reakcji jest stosunkowo długi co przekłada się na opóźnienie o wiele
bardziej widoczne na większych powierzchniach.[15] Reakcje zachodzące w tym podczas
przyciemniania i rozjaśniania tego szkła są wywoływane poprzez padanie promieni UV, co
skutkuje tym, że w przypadku wystąpienia cienia pewna część powierzchni może nie
zareagować tak jak reszta. Należy także pamiętać, że zwykła szyba także absorbuje
promienie UV, dlatego szkła fotochromowe stosowane np. w lusterkach wstecznych
samochodów w celu ograniczenia oślepiania kierowców przez światło będą się w mniejszym
stopniu zaciemniać za szybą. Ponadto występuje zjawisko nieodwracalnego przyciemnienia
pewnych drobin srebra co może skutkować podobnym wizualnie efektem do wypalania
pikseli na ekranach monitorów LCD. Pewne obszary po prostu przestaną reagować na
bodziec. Ostatnim z ograniczeń tego rodzaju szkła jest brak kontroli, któremu można
zapobiegać wykorzystując szkło elektrochromowe, któremu postanowiłem poświęcić
oddzielny rozdział. Właściwości fotochromowe tych szkieł wynikają z reakcji czynników
fotoczułych na to właśnie promieniowanie. Należy tu jednak pamiętać, że zwykła szyba
posiada również pewną zdolność do pochłaniania promieni UV. Stąd wniosek, że szkła
fotochromowe będą znacznie mniej zaciemniać się za szybą np. w samochodzie.

7. Szkło elektrochromowe

7
 Szkło elektrochromatyczne jest złożone i zaawansowane spośród technologii szklenia
o dających się regulować, zmiennych właściwościach ale posiada w porównaniu do szkła
fotochromowego niezwykłą przewagę jaką jest możliwość własnoręcznej regulacji
przyciemnienia szkła. Można je dostosować do indywidualnych potrzeb poprawiając komfort
i efektywność pracy w danym pomieszczeniu. Szkło elektrochromowe jest zbudowane
warstwowo. Każda pojedyncza warstwa ma cechy szczególne pozwalające na osiągnięcie
efektu przyciemniania szkła. Między dwiema taflami szkła z transparentnymi przewodnikami
znajdują się: materiał elektrochromatyczny, elektrolit oraz powłoka, która magazynuje jony.
Na skutek przyłożonego napięcia dochodzi do przepływu jonów które wywołuję reakcję
chemiczną. Ściemnienie materiału elektochromatycznego spowodowane jest przepływem
jonów do powłoki magazynującej. Odwracając kierunek pola elektrycznego, możemy
wywołać powrót jonów do powłoki aktywnej, co sprawia, że znowu staje się przejrzysta.[16]
[21] Do produkcji materiałów elektrochromatycznych wykorzystuje się bardzo często ITO
(Indium Tin Oxide – związek trójskładnikowy składający się z indu, cyny i tlenu). Jego
używanie jest tak popularne ze względu na jego charakterystyczne właściwości:
konduktywność (przewodnictwo elektryczne), optyczną przejrzystość ale także łatwość w
aplikacji w formie cienkiej warstwy. Aplikuje się go na powierzchnię za pomocą różnych
metod np. fizycznego osadzania z fazy gazowej (PVD) (można do tej metody zaliczyć
napylanie w polu magnetycznym lub odparowywania materiałów wiązką elektronową metodą
EB-PVD). [17]

8. Szkło hartowane

Szkło to nazywane szkłem bezpiecznym jest bardzo pożądane na dzień dzisiejszy ze

względu na swoje niesamowite właściwości. Przy tej samej grubości co tafla zwykłego szkła

8
potrafi osiągnąć nawet pięciokrotnie wyższą wytrzymałość mechaniczną. Jego odporność na
szok temperaturowy jest także wyższa. Nie można zapomnieć o bardzo istotnej dla
zastosowań cesze jaką jest pękanie na drobne tępe kawałeczki, które nie zranią nikogo w razie
spękania szkła.[18]

Szkło hartowane można wyprodukować dwoma różnymi metodami. Na dzień dzisiejszy

odchodzi się od procesu pionowego na rzecz procesu poziomego, który polega na
wprowadzeniu poziomo do pieca tafli szkła przesuwającej się po rolkach z materiału
ceramicznego. [19]

Proces hartowania szkła polega na nadaniu mu takiego układu naprężeń, który podwyższa
jego wytrzymałość mechaniczną,
na zginanie w szczególności.
Hartując podgrzewamy szkło do
temperatury ok 650°C aby
następnie szybko je schłodzić.
Gorące szkło podlega przemianom
właśnie podczas studzenia
dmuchawą powietrzną. Na
początku następuje skurcz warstw wierzchnich, w wyniku czego tracą swą ciągliwość, i
ściskają warstwy wewnętrzne. W warstwach zewnętrznych powstają naprężenia rozrywające
a w wewnętrznych – ściskające. W drugim okresie hartowania następuje natomiast inwersja
naprężeń. Wewnętrzne warstwy szkła mają naprężenia rozrywające, a zewnętrzne –
ściskające. Jest to spowodowane tym, że wciąż stygnąca warstwa środkowa ze względu na
sztywną skorupę nie może się już odpowiednio kurczyć Warto także wspomnieć, że objętość
nie zmienia się na skutek hartowania. Po hartowaniu obrabianie tafli szklanej jest niemożliwe
gdyż wszelka ingerencja może prowadzić do utraty właściwości lub uszkodzenia, dlatego
szkło hartowane jest dostępne wyłącznie zamówienie. [19]

Omówione powyżej naprężenia wpływają niekorzystnie na wytrzymałość oraz

właściwości fizykochemiczne szkła. Może to prowadzić do obniżenia jakości wykonania
wyrobu. By tego uniknąć szkło poddaje się tzw. odprężaniu. Polega ono na studzeniu
wyrobów w taki sposób, że naprężenia nie będą przekraczały określonych wartości
krytycznych, w których mogłoby dojść do poważnych uszkodzeń. [19]

9
 Szkło hartowane możemy znaleźć bardzo często w naszym otoczeniu. Jest stosowany przy
produkcji drzwi, kabin prysznicowych i szklanych schodów, które w przeciwnym wypadku
nie wytrzymały powierzanych im zadań. [20]

10
 9. Podsumowanie

Temat szkła jako takiego oraz jego wszelkich modyfikacji jest bardzo szeroki. W
powyższej pracy starałem się zawrzeć informacje na tematy moim zdaniem najciekawsze i o
możliwie największym potencjale biorąc pod uwagę ich przyszłe wykorzystanie. Czas pokaże
czy oczekiwania wobec nich się spełnią.

11
 BIBLIOGRAFIA

Co to jest szkło i Szkło a materiały ceramiczne

[1] https://brasil.cel.agh.edu.pl/~10sjzontek/polska/strona.pdf
[2] https://www.wikiwand.com/en/Glass
[3] http://home.agh.edu.pl/~lis/wp-content/uploads/2017/02/nom_III-2017-szk%C5%82a.pdf

Szkło piankowe
[4] http://ladnydom.pl/budowa/1,134801,17697159,Co_to_jest_szklo_spienione_.html
[5] http://ladnydom.pl/budowa/1,106566,17687129,Szklo_spienione__zastosowanie_i_ceny.html
[6] http://www.glass-international.com/news/view/converting-waste-glass-to-foam-glass
[7] https://www.wikiwand.com/en/Foam_glass
[8] http://www.geoglassgravel.ca/ - grafika
Samoczyszczące szkło
[9] http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2016/235.pdf - efekt fotokatalityczny
[10]http://elewacje.pl/pl/aktualnosci/Samoczyszcz%C4%85ce%20szk%C5%82o%20SGG
%20BIOCLEAN;145.html – zdjęcie Wrocław Główny
[11] https://wylecz.to/pl/zdrowy-styl-zycia/profilaktyka/wolne-rodniki-czym-sa-rodniki-i-jak-wplywaja-na-
zdrowie.html# - rodniki
[12] http://biotechnologia.pl/kosmetologia/artykuly/podstawowe-informacje-dotyczace-wolnych-rodnikow,10906
Szkło fotochromowe
[13] https://www.swiat-szkla.pl/component/content/article/1506
[14] https://www.wikiwand.com/en/Smart_glass
[15] http://www.if.pwr.wroc.pl/~kurzynowski/Studenckie/materialoznawstwo/Fotochromy.pdf
Szkło elektrochromowe
[16] https://www.swiat-szkla.pl/kontakt/5309-szklenie-elektrochromatyczne-w-budownictwie.html
[17] https://www.wikiwand.com/en/Indium_tin_oxide
[21] http://www.openaccessjournals.siftdesk.org/articles/full-text/Smart-Window-Technologies-
Electrochromics-and-Nanocellulose.html - grafika
Szkło hartowane
[18] http://myglass.eu/uslugi/obrobka-szkla/hartowanie-szkla/
[19] https://www.swiat-szkla.pl/kontakt/5146-zmiana-budowy-wewnetrznej-szkla-hartowanie-i-odprezanie.html
+grafika
[20] http://szklomal.eu/index.php/hartowanie-szkla/

Praca nawet fajnie napisana. Może miejscami czuć zbytnie kopiowanie ale jednak Autor
modyfikuje tekst i sam go przerabia dodając cytowanie. Przykłady są ciekawie opisane w
prosty i przystępny sposób ale nie populistyczny. Czytelnik się nie nudzi i z zaciekawieniem
ogarnia temat. Duży plus za wstęp i polemikę oraz obrazki. Ocena bdb (5,0).

12