MỤC TIÊU

1. Liệt kê các thành phần tham gia quá trình sinh tổng hợp protein
2. Trình bày được cấu trúc và chức năng của RNA vận chuyển và ribosome
3. Trình bày được các giai đoạn của dịch mã và biến đổi sau dịch mã
4. Nêu được các chất ức chế tổng hợp protein
5. Nêu được các bệnh lý liên quan đến dịch mã
Giai đoạn đầu tiên của quá trình dịch mã là hoạt hóa acid amin
Aminoacyl tRNA synthetase mang các acid amin tự do + ATP để tạo thành acid
amin hoạt hóa. Sau đó, nhờ một loại enzim đặc hiệu khác, axit amin đã được hoạt
hóa lại liên kết với tARN tương ứng để tạo nên phức hợp axit amin – tARN (aa –
tARN).
3. Sự dịch mã gồm 3 giai đoạn: giai đoạn khởi đầu; giai đoạn dịch mã và giai đoạn
kết thúc
- GIAI ĐOẠN MỞ ĐẦU:
Ribosome gắn tARN tại 3 vị trí: A (gắn aminoacyl - tARN); P(vị trí peptide -
tARN) và E (exit: chỗ thoát cho tARN sau khi tạo liên kết peptide)
Phức hợp tARN-Met đầu tiên đến gắn vào vùng P (tín hiệu cho sự dịch mã); tiểu
đơn vị của ribosome sẽ đính kết vào mARN và một tARN ở vị trí nhận biết đặc
hiệu (gần bộ ba mở đầu) và di chuyển đến bộ ba mở đầu (AUG). Đơn vị lớn
ribosome đến gắn vào để tạo nên cấu trúc ribosome hoàn chỉnh
Khi đó, quá trình dịch mã bắt đầu. Phức hợp tARN-aa tiếp theo gắn nối tiếp ở vùng
A. Lúc này liên kết peptide chưa hình thành.

- GIAI ĐOẠN KÉO DÀI:

Sau khi hình thành ribosme hoàn chỉnh, ribosome dịch chuyển đến bộ ba thứ nhất
(codon thứ 1). Tiếp theo tARN mang axit amin thứ nhất (aa1 – tARN) tiến vào,
anticodon khớp được với bộ mã này theo nguyên tắc bổ sung. Enzim xúc tác tạo
thành liên kết peptit giữa axit amin mở đầu và axit amin thứ nhất.
Ribosome dịch chuyển sang codon thứ 2, tARN vận chuyển axit amin mở đầu được
giải phóng. Tiếp theo, aa2 – tARN tiến vào ribosome bộ đối mã khớp được với bộ
mã này theo nguyên tắc bổ sung. Liên kết peptit giữa axit amin thứ hai và axit amin
thứ nhất được hình thành. Sự dịch chuyển của ribosome lại tiếp tục theo từng bộ ba
trên mARN. Như vậy, chuỗi polypeptit liên tục được kéo dài.
/Sau khi ribosome trượt tới một bước thì vị trí A trống và sẽ có một phức hợp aa
mới tới gắn vào A. Vị trí E là nơi thoát ra của tARN sau khi đã hình thành liên kết
peptide/

- GIAI ĐOẠN KẾT THÚC

Quá trình dịch mã hoàn tất khi ribosome gặp mã kết thúc (UGA, UAG hay UAA)
trên mARN. Hai tiểu phần của ribosome tách nhau ra và tác khỏi mARN.
Một enzim đặc hiệu loại bỏ axit amin mở đầu và giải phóng chuỗi polypeptit, quá
trình dịch mã hoàn tất. Chuỗi polypeptit sau đó hình thành phân tử protein hoàn
chỉnh.