1./2.

საკანონმდებლო ხელისუფლება(ზოგადი მიმოხილვა)

საკანონმდებლო ხელისუფლება ხალხის ნდობით აღჭურვილი ინსტიტუტია,
რომელიც მოქმედებს ერის სახელით და მოიცავს ქვეყანაში მცხოვრები ერებისა და
ხალხების, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ინტერესებს. თანამედროვე სახელმწიფოში
მიჩნეულია, რომ ხალხი, რომელსაც აქვს სუვერენული ხელისუფლება, თვითონ აკეთებს
ყველაფერს, რისი გაკეთებაც თავად შეუძლია, ხოლო იმას, რისი გაკეთებაც კარგად არ
შეუძლია, თავისი ნდობით აღჭურვილი პირების მეშვეობით ახორციელებს. ასეთ
შემთხვევაში ითვლება, რომ გადაწყვეტილება მიიღო ხალხმა, კანონიერი
წარმომადგენლების მეშვეობით.
ტერმინი „პარლამენტი“ მომდინარეობს ინგლისური და ფრანგული ენებიდან, ის
ლაპარაკს, მოლაპარაკებას ნიშნავს. საფრანგეთში პარლამენტად იწოდებოდა
სასამართლოები პროვინციულ დონეზე, პირველი რეალური პარლამენტი კი
(თანამედროვე გაგებით) ჩამოყალიბდა დიდ ბრიტანეთში. მის დაბადების, პირველად
მოწვევის თარიღად ითვლება 1265 წ. თავდაპირველად ინგლისის პარლამენტის
ფუნქცია მხოლოდ გადასახადების დაწესება იყო, მოგვიანებით კი მას საკანონმდებლო
უფლებამოსილება დაემატა.
ტერმინი „პარლამენტი“ ყველაზე ხშირად გამოიყენება საკანონმდებლო
ხელისუფლების აღსანიშნად, თუმცა გვხვდება მისი ისეთი სახელწოდებები,
როგორებიცაა რიკსტაგი(შვედეთი), კორტესები(ესპანეთი), სეიმი(ლატვია), მილი
მეჯლისი(აზერბაიჯანი), სტორტინგი(ნორვეგია) და სხვა.

3.პარლამენტის მახასიათებლები
გამოარჩევენ პარლამენტის შემდეგ ძირითად მახასიათებლებს: წარმომადგენლობა,
საკანონმდებლო ფუნქცია, დაფუძნების ფუნქცია, კონტროლის ფუნქცია, საჯაროობა.
ზოგჯერ ცალკე განიხილავენ დაკომპლექტების ფუნქციასაც.
კონსტიტუციათა უმრავლესობაში ხაზგასმულია, როგორც წესი, პარლამენტის
წარმომადგენლობითი მახასიათებელი. ის სრულიად სახელმწიფოს ხალხის
წარმომადგენლობაზე მიანიშნებს. უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელია მისი
საკანონმდებლო ხელისუფლების მატარებლობა და მთავრობის მაკონტროლებელი
ფუნქცია. ხშირად პარლამენტი კონსტიტუციაში მინიშნებულია, როგორც
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო.
წარმომადგენლობითობა: პარლამენტის ეს მახასიათებელი ნიშნავს იმას, რომ
პარლამენტი სამართლებრივ ურთიერთობებში წარმოადგენს ხალხს, როგორც მის
კანონიერ წარმომადგენელს კონსტიტუციის ძალით. ფართო გაგებით, ეს აღნიშნავს
უფლებამოსილებების განხორციელების შესაძლებლობას, რომელიც დელეგირებულია
ხალხის ან მისი ნაწილისგან მკაცრად განსაზღვრული ვადით არჩეულ
წარმომადგენლებზე და, ვიწრო გაგებით, გამოიხატება ამ უფლებამოსილების
განხორციელებაში ხელისუფლების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოების მიერ.
წარმომადგენლობითი დემოკრატია, ანუ წარმომადგენლების მეშვეობით
საპარლამენტო დაწესებულებების ფარგლებში გადაწყვეტილებების მიღება, დიდწილად
უზრუნველყოფს პოლიტიკური ხელისუფლების მაღალ ეფექტურობას, პოლიტიკურ
სტაბილურობას, სისტემის რაციონალურ ორგანიზაციას და სხვა.
წარმომადგენლობითობა განაპირობებს ხალხის პოლიტიკურ ქმედუნარიანობასა და
გადაწყვეტილებაუნარიანობას. ის გულისხმობს საქმიანობას ხალხისათვის და
პასუხისმგებლობას ხალხის წინაშე. ხალხი ხომ სწორედ ხელისუფლების წყაროა და
წარმომადგენლობითობაც პირდაპირ კავშირშია სახელმწიფოს ყველაზე დიდ
ღირებულებასთან - პიროვნების ინტერესების დაცვასთან.
არსებობს წარმომადგენლობის შემდეგი სახეები:
1)გეოგრაფიული - მისი წყალობით უზრუნველყოფილია სახელმწიფოს ყველა რეგიონის
წარმომადგენლობითობა, რაც ხელს უწყობს იმას, რომ მოქალაქეთა მიერ არჩეული
წარმომადგენლები უკეთ ახერხებდნენ ქვეყნის მთელი მოსახლეობის ინტერესების
დაბალანსებას. რეგიონის ინტერესების უკეთ დაცვა სწორედ მის წარმომადგენელს
შეუძლია, ამიტომ უდიდესი ყურადღება ექცევა ქვეყნის ტერიტორიის გონივრულ
დაყოფასაც საარჩევნო ოლქებად, რომელთა საზღვრების დადგენა შეიძლება ხდებოდეს
გეოგრაფიული, ადმინისტრაციული თუ ისტორიული კრიტერიუმების საფუძველზე.
2)ასახვითი - გულისხმობს, რომ პარლამენტის შემადგენლობაში უნდა შედიოდნენ
საზოგადოების ყველა ძირითადი ჯგუფის (ასაკობრივი, პროფესიული, სქესობრივი,
ეროვნული) წარმომადგენლები. სახალხო წარმომადგენლობა უნდა ემსახურებოდეს
მთელი საზოგადოების ინტერესების გამოხატვას და არა მისი მხოლოდ რომელიმე
ნაწილის. ამასთან ერთად, საზოგადოებისა და პარლამენტის „სარკისებური
შესაბამისობის“ მიღწევაც რთულია, თანამედროვე საზოგადოების
მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე. ამა თუ იმ ქვეყნებში დაწესებულია საჭირო
რეგულაციები, რომლებიც მოქალაქეებს აკისრებს პასუხისმგებლობას, თავად იზრუნონ
დეპუტატთა „სიჭრელესა“ და ისეთი კანდიდატების შერჩევაზე, რომლებიც
საზოგადოებრივი ინტერესების დაცვის გარანტები იქნებიან.
3)ფუნქციონალური - გულისხმობს სახელმწიფოში მოქმედი ძირითადი პოლიტიკური
ძალების წადმოდგენას საპარლამენტო დაწესებულებაში. მისი უზრუნველყოფაც
საკმაოდ მნიშვნელოვანია, რამეთუ თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის ნებას
დიდწილად პარტიები ქმნის. თავის მხრივ, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ სახალხო
წარმომადგენლობა არ შეზღუდოს პარტიულმა ინტერესებმა. დემოკრატია, რომელიც
პოლიტიკური მრავალფეროვნების საფუძველზე განისაზღვრება, გამომდინარეობს
ოპოზიციის არსებობის აუცილებლობიდან და არ უშვებს მონოპოლიას
ხელისუფლებაზე. აუცილებელია, რომ ყველა ის პოლიტიკური ძალა, რომელიც
მოქალაქეთა ნდობით სარგებლობს, ფლობდეს ამ ნდობის შესაბამის მანდატების
რაოდენობას.
შიდაორგანიზაციული დამოუკიდებლობა: პარლამენტის კიდევ ერთი მთავარი
მახასიათებელი არის ის, რომ იგი გარეგანი ძალებისა და სხვა სახელმწიფო
ინსტიტუტებისაგან დამოუკიდებლად არსებობს. პარლამენტის შიდაორგანიზაციული
დამოუკიდებლობა გულისხმობს პარლამენტის უფლებას, თვითონ მართოს თავისი
თავი დამოუკიდებლად, სხვა საჯარო სტრუქტურებისგან ჩაურევლად დააკომპლექტოს
საკუთარი მართვის სტრუქტურები და ერთპიროვნულად შეიმუშავოს/დაამტკიცოს
თავისი საქმიანობის მომწესრიგებელი ნორმატიული აქტი.
პარლამენტის ავტონომია, ძირითადად, ორ სახედ იყოფა:
1)ორგანიზაციული ავტონომია - გულისხმობს, რომ მხოლოდ და მხოლოდ პარლამენის
კომპეტენციაშია, თავისი ფუნქციების შესრულების მიზნით, გარეშე სუბიექტების
ჩაურევლად, თავად შექმნას საკუთარი მართვისთვის საჭირო ორგანოები. ერთი მხრივ,
პარლამენტი ქმნის მართვის ორგანოებს და, მეორე მხრივ, დამატებით დამხმარე
ორგანოებს(როგორებიცაა, მაგალითად, კომიტეტები და კომისიები).
2)სარეგლამენტო ავტონომია - გულისხმობს, რომ პარლამენტი თავად იღებს საკუთარ
რეგლამენტს და დამოუკიდებლად წყვეტს თავისი საქმიანობის შიდაორგანიზაციულ
საკითხებს. ეს იმისი გარანტიაა, რომ პარლამენტს თავად შეუძლია, ჩამოაყალიბოს
თავისი მუშაობის ფორმები და მეთოდები, დიციპლინისა და წესრიგის ჩათვლით და,
ამგვარად, იგი უზრუნველყოფს პარლამენტის მოწესრიგებულ ფუნქციონირებას
სახელმწიფო და კონსტიტუციურ სივრცეში.
რეგლამენტი არის ერთიანი იურიდიული აქტი, რომელშიც გაერთიანებული ნორმები
დადგენილი და კონკრეტიზებულია კონსტიტუციაში პარლამენტის სტატუსის,
ორგანიზაციისა და საქმიანობის ნორმების საფუძველზე. პარლამენტის რეგლამენტი
შედის იმ განსაკუთრებულ აქტთა რიცხვში, რომლებიც დეტალურად განსაზღვრავენ
პარლამენტის სტატუსს. მას არ გააჩნია კანონის ფორმა, მაგრამ პრობლემატურია მისი
ავტორიტეტულობა ხელისუფლების სხვა ორგანოებისთვის, ამიტომ ზოგიერთ ქვეყანაში
(შვედეთი, ესტონეთი) რეგლამენტები მიღება კანონის ფორმით.
უნდა განვსაზღვროთ ისიც, რომ კონსტიტუცია არ უნდა იქცეს რეგლამენტად და
პირიქით, რეგლამენტი არ უნდა იქცეს კონსტიტუციად. კონსტიტუციაში, როგორც
ხანგრძლივი მოქმედების აქტში, უნდა მოხდეს თავის არიდება შინაარსობრივი
თვალსაზრისით ზედმეტი დეტალიზაციისგან.
საჯაროობა: პარლამენტის მახასიათებლებიდან არ უნდა გამოგვრჩეს მისი
საჯაროობის ფუნქცია. საჯაროობა წარმოადგენს დემოკრატიისა და საპარლამენტო
საქმიანობისთვის დამახასიათებელ აუცილებელ ფაქტორს. მისი მთავარი პრინციპებია:
 1.ხელისუფალნი იძულებულნი არიან, ერთად ეძიონ ჭეშმარიტება;
2.ეს ძიება ხორციელდება მოქალაქეთა თვალწინ;
3.თავისუფალი პრესის წყალობით მოქალაქენი თავად იღებენ მონაწილეობას
ჭეშმარიტების ძიებაში და შეუძლიათ, შედეგები ხელისუფლებამდე მიიტანონ, რამეთუ
პარლამენტი სწორედ ხალხის ნებაზეა დაფუძნებული.
პარლამენტისა და პარლამენტის წევრთა საქმიანობა უნდა ხდებოდეს ხალხის წინ და
პარლამენტის საჯაროობა უზრუნველყოფილი უნდა იყოს დეპუტატთა და ფრაქციების
საზოგადოებასთან ურთიერთობის პროცესში.

4.პარლამენტის უფლებამოსილებების ფარგლები

უფლებამოსილების ცნობა: პარლამენტის სტატუსის ათვლის წერტილიდან ის
შეუდგება მუშაობასა და ხალხის ნდობის მანდატით აღჭურვილი უფლებამოსილებების
განხორციელებას. როგორც წესი, ახალარჩეული პარლამენტის ფუნქციაა, ცნოს არჩეულ
წევრთა უფლებამოსილება და უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო ლეგიტიმურად
გამოაცხადოს. პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილების ცნობა საკონსტიტუციო
კონტროლის ხელშია(აზერბაიჯანი). არსებობს შემთხვევები, როცა პარლამენტის
უფლებამოსილების ცნობის პროცედურაში აქტიურადაა ჩართული არჩევნების
ორგანიზატორი ორგანო, ხშირად საარჩევნო ადმინისტრაციის ზედა რგოლი(სომხეთი).
ზოგიერთი ქვეყნის საპარლამენტო ცხოვრება კი უშვებს ახალარჩეული პარლამენტის
უფლებამოსილების ცნობის პროცედურაში წინა მოწვევის პარლამენტის
წარმომადგენლობის მონაწილეობას(გერმანია).
პარლამენტის დათხოვნა: კონსტიტუციონალიზმი იცნობს პარლამენტის
ფუნქციონირების ვადამდე შეწყვეტის შესაძლებლობას. არსებობს შემთხვევები, როცა
პარლამენტი დამოუკიდებლად იღებს გადაწყვეტილებებს საკუთარი დაშლის შესახებ,
უფრო ხშირად კი დათხოვნა ხორციელდება სხვა ინსტიტუტების ჩართულობით.
როგორც წესი, საპრეზიდენტო რეჟიმებში დათხოვნის ინსტიტუტი არ მოქმედებს,
რადგან, სახელმწიფო მეთაურის ფიგურის სიძლიერიდან გამომდინარე, დამატებითი
მექანიზმების გამოყენების საჭიროება არ არსებობს. საპარლამენტო და შერეულ
რეჟიმებში კი აღნიშნული უფლებამოსილება სახელისუფლებო შტოებს შორის
წონასწორობის დაცვის ქმედითი ბერკეტია.
პარლამენტის დათხოვნის შესაძლებლობა, როგორც წესი, უნდობლობის ვოტუმის
შესაძლებლობას უპირისპირდება. არა მარტო საკანონმდებლო ხელისუფლებას შეუძლია
აღმასრულებლის გადაყენება, არამედ აღმასრულებელსაც აქვს უფლება, იგივე
განახორციელოს საკანონმდებლო ხელისუფლების მიმართ.
პარლამენტის დათხოვნის ინსტიტუტი პოლიტიკური კრიზისის დაძლევის
მნიშვნელოვან მექანიზმად მიიჩნევა. ის ჩამოყალიბდა, როგორც ხელისუფლების
ორგანოებს შორის წამოჭრილი კონფლიქტის მოგვარების საშუალება და წონასწორობის
შენარჩუნების ფაქტორი. მნიშვნელოვანია, რომ კრიზისის განმუხტვაში მონაწილეობს
ხალხი, ამომრჩეველთა ნება.
პარლამენტის დათხოვნის შესაძლებლობა საშიშ რისკებთანაა დაკავშირებული,
რომელთა თავიდან ასაცილებლად არსებობს ძირითადი კანონის დათქმების რამდენიმე
განსხვავებული სახე, მათ შორის:
1.სახელმწიფოს მეთაური ვალდებულია, დათხოვნის აქტთან ერთად გამოსცეს
ხელახალი არჩევნების დანიშვნის აქტი(ნიდერლანდი);
2.საპარლამენტო სტრუქტურებლა უწყვეტობის უზრუნველსაყოფად უნდა გააგრძელონ
მუშაობა(უნგრეთი);
3.დათხოვნა გავლენას არ ახდენს დეპუტატების უფლებებზე, პრივილეგიებსა და
იმუნიტეტზე(პორტუგალია).
დათხოვნის უფლებამოსილების მქონე სუბიექტები:
სახელმწიფოს მეთაური+
1)ერთპიროვნულად;
2)მთავრობასთან შეთანხმებით, მთავრობასთან კონსულტაციის შედეგად;
3)საპარლამენტო ფრაქციებთან კონსულტაციის შედეგად;
4)პალატის თავმჯდომარეებთან ერთად, პალატის თავმჯდომარეებთან შეთანხმებით;
5)რეფერენდუმის დახმარებით...
დათხოვნის საფუძვლები:
1)მთავრობისთვის ნდობის გამოუცხადებლობა;
2)პარლამენტის შეკრების შეუძლებლობა გარკვეული დროის მანძილზე;
3)გადაწყვეტილებაუუნარობა გარკვეული დროის მანძილზე;
4)სახელმწიფო ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობა...
დათხოვნის შემზღუდავი გარემოებები(ის შემთხვევები, რომლებიც ხელს უშლიან
დათხოვნის ინსტიტუტის ამოქმედებას):
1)პარლამენტის უფლებამოსილების დასაწყისი;
2)პრეზიდენტის უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე გარკვეული პერიოდი;
3)საგანგებო/საომარი/საალყო მდგომარეობა;
4)მთავრობისადმი ნდობა-უნდობლობის გამოცხადების პროცედურების პერიოდი;
5)იმპიჩმენტის პროცედურების პერიოდი;
6)განმეორებით ერთი და იმავე მიზეზით დათხოვნა;
7)ერთი წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ.
თვითდათხოვნა: ამ ინსტიტუტის არსებობა გარკვეულ რისკებთანაა დაკავშირებლი,
რადგან ის სახელისუფლებო კრიზისის გაღრმავების საფუძველია. მიუხედავად ამისა, ეს
უფლება მაინც არსებობს, რადგან თვითდაშლის აკრძალვა პარლამენტის
დამოუკიდებლობის შეზღუდვად მიიჩნევა. თვითდათხოვნა ხორციელდება ავსტრიაში,
უნგრეთში, ხორვატიაში, ტაჯიკეთში... გადაწყვეტილების მისაღებად პარლამენტართა
ხმების განსხვავებული რაოდენობაა დაწესებული ყველა ამ ქვეყანაში.
ორპალატიანი პარლამენტის რეალობაში, როგორც წესი, ხორციელდება ერთი
(ხშირად ქვედა პალატის) დათხოვნა. ზოგიერთ ქვეყანაში კი არსებობს ორივე პალატის
დათხოვნის შესაძლებლობა. ზოგჯერ ქვედა პალატის უფლებამოსილების შეწყვეტა
ავტომატურად იწვევს ზედა პალატის დაშლასაც.

5.ერთპალატიანობა და ორპალატიანობა
არსებობენ ერთპალატიანი (მონოკამერალური) და ორპალატიანი (ბიკამერალური)
პარლამენტები. ქვეყნის არჩევანი სხვადასხვა ფაქტორზეა დამოკიდებული, რაც
შეიძლება იყოს სახელმწიფოებრივი პრიორიტეტები, ტერიტორიული მოწყობა,
მოსახლეობის რიცხოვნობა, ეროვნული წარსული და ტრადიციები...
ორპალატიანობა: ტერმინი ბიკამერალიზმი ორპალატიანობას ნიშნავს. ისტორიულად
მისი დატვირთვა ან ფედერაციაში შემავალი სუბიექტების მაღალი ხარისხის
წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა იყო(აშშ), ან საზოგადოებაში ისედაც
უპირატესობის მქონე სოციალური კლასის პოლიტიკური ძალაუფლებით
აღჭურვა(ბრიტანეთი, ლორდთა პალატა). დღეს ორპალატიანი პარლამენტი მოქმედებს
მსოფლიოს ყველა მსხვილ სახელმწიფოში, ჩინეთის გარდა.
ორპალატიანობის მახასიათებლები:
1)ის მოიაზრება ფედერალიზმის რეალურ საფუძვლად, რადგან (ზედა პალატა)
უზრუნველყოფს კვაზისახელმწიფოებრივი ტერიტორიული წარმონაქმნების
დამოუკიდებლობასა და მათ ფართო, მასშტაბურ წარმომადგენლობას. რაც შეეხება
ქვედა პალატას, ფედერალურ სახელმწიფოში ისგანტვირთულია რეგიონული
ინტერესებისგან. უნიტარულ სახელმწიფოში ზედა პალატის მნიშვნელობა
შემცირებულია. ფედერაციის მიზანი (სუბიექტების სპეციალური ინტერესების
წარმოდგენა და დაცვა) სახეზე არ არის, რადგან ადმინისტრაციული ერთეულები არ
წარმოადგენენ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნებს. არაერთ უნიტარულ სახელმწიფოში,
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, ერპალატიანი პარლამენტები ერთპალატიანმა
ჩაანაცვლა.
2)ზედა პალატა სახელმწიფოში არსებულ მრავალ სოციალურ ჯგუფს წარმოადგენს,
რომელთაც განსხვავებული ინტერესები გააჩნიათ(რელიგიური, იდეოლოგიური,
ენობრივი, რასობრივი...). საპარლამენტო პალატაში მათი თანამშრომლობა კი მიდის
კონსესუსის დემოკრატიამდე.
3)ქვედა პალატა, როგორც წესი, შედგება პოლიტიკური წარმომადგენლობისგან და
პარტიების საქმიანობის ასპარეზია. ზედა პალატა კი ერთგვარი „მუხრუჭია“ იმ
შემთხვევაში, თუ ქვედა პალატის უპასუხისმგებლო საპარლამენტო უმრავლესობა
ხელში ჩაიგდებს კონტროლს. ზედა პალატა აბალანსებს ქვედა პალატის მოჭარბებულ
პარტიულ ინტერესებს.
4)ერთობლივ კომპეტენციას მიკუღვნებულ საკითხებზე ზედა პალატა ქვედას
საპირწონეა დაბალანსებული და ხარისხიანი გადაწყვეტილებების მისაღებად. ამასთან,
გააჩნია საკონტროლო-საზედამხედველო ფუნქციაც.
5)უმეტეს შემთხვევაში, ზედა პალატა არ ექვემდებარება ქვეყნის მეთაურის მიერ
დათხოვნას, რაც ხელს უწყობს პარლამენტის მუშაობის უწყვეტობას და ითვლება მის
ძლიერ მხარედ.
6)ბიკამერალიზმის პირობებში უკეთაა უზრუნველყოფილი ეროვნული უმცირესობის
წარმომადგენლობა.
7)ბიკამერალიზმი პატარა ქვეყნებში იმ შემთხვევაში ითვლება ეფექტურად, თუ ზედა
პალატაში რეალურადაა შესაძლებელი ქვეყნის მთელი მოსახლეობის ინტერესების
წარმოდგენა. ორპალატიანობის დატვირთვა აზრს კარგავს მაშინ, როცა რაიმე
ობიექტური გარემოებებით (მაგალითად, ეთნიკური კონფლიქტების გამო) ეს ვერ
ხერხდება.
8)ზოგიერთი მოსაზრების თანახმად, ბიკამერალიზმი აფერხებს კანონების განხილვა-
მიღებისა და ბიუჯეტის მიღების პროცესს, რაც ესოდენ აუცილებელია სოციალურ-
ეკონომიკური გავლენის დასაჩქარებლად.
განსხვავებული ორპალატიანობა და სახელწოდებათა მრავალფეროვნება: სხვადასხვა
ქვეყანაში პარლამენტის პალატები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან სახელწოდებით,
უფლებამოსილების ვადით, ფორმირების წესით და სხვა. რაც შეეხება პალატების
სახელწოდებებს, ისინიც განსხვავებულია. მაგალითისთვის, ზედა პალატა ხშირად
იწოდება სენატად(საფრანგეთი, ბელგია), საბჭოდ(შვეიცარია, გერმანია) და ა.შ.. ქვედა
პალატის სახელწოდებებიდან კი ყველაზე გავრცელებულია წარმომადგენლობითი
პალატა(აშშ, იაპონია), ეროვნული კრება/ასამბლეა/საბჭო, დეპუტატთა პალატა და სხვა.
უფლებამოსილებათა ფარგლები: უფლებამოსილების თვალსაზრისით, მსოფლიო
საპარლამენტო პრაქტიკა იცნობს თანასწორუფლებიან და არათანასწორუფლებიან
ორპალატიანობას. თანასწორუფლებიანი ბიკამერალიზმის პირობებში პაალტები
თანაბარი უფლებებით სარგებლობენ, ხოლო არათანასწორუფლებიანი ბიკამერალიზმის
დროს ერთ-ერთი პალატა (ხშირად ქვედა) უპირატესობით გამოირჩევა. არსებობენ ზედა
პალატები როგორც სუსტი, ისე ძლიერი საკანონმდებლო კომპეტენციით. სუსტი
საკანონმდებლო უფლებამოსილების შემთხვევაში პალატის კანონშემოქმედებითი
ფუნქცია მწირია. ძლიერი ზედა პალატის კანონშემოქმედებითი ფუნქცია სერიოზულ
კონკურენციას უწევს ქვედა პალატას შესაბამის საქმიანობაში. ის ჩართულია
საკანონმდებლო პროცესის ყველა ეტაპზე და მისი მოწონების გარეშე კანონი ვერ
ამოქმედდება(აშშ, იტალია, ავსტრია).
უფლებამოსილების ვადა: ზედა პალატის წევრთა უფლებამოსილება, ძირადად, 6
წელია. ხშირად გამოიყენება როტაციის წესი, რაც გულისხმობს უფლებამოსილი
ორგანოს, ამ შემთხვევაში, პარლამენტის ზედა პალატის, შემადგენლობის პერიოდული
განახლების შესაძლებლობას. არსებობს განსხვავებული ვადებიც, მაგალითად, 8 წელი 4
წელში ერთხელ განახლების პირობით(ბრაზილია), 9 წელი 3 წელში ერთხელ მესამედის
ჩანაცვლების პრინციპით(მაროკო)... გამონაკლის შემთხვევებში, ზედა პალატის
უფლებამოსილების ვადა ქვედა პალატის თანაბარია. რაც შეეხება ქვედა პალატის
უფლებამოსილების ვადებს, გავრცელებულ შემთხვევებში ის მერყეობს 4-დან 5 წლამდე,
თუმცა აქაცაა გამონაკლისები(მაგ., ირლანდიაში 7 წელი).
რიცხობრივი შემადგენლობა: ბიკამერალიზმის პრაქტიკაში, როგორც წესი, ზედა
პალატის რიცხობრივი შემადგენლობა ნაკლებია ქვედასთან შედარებით. ამასთან,
რთულია პარლამენტრთა რაოდენობის განმსაზღვრელი ფაქტორების ჩამოყალიბება.
მაგალითად, აშშ-ის სენატში 100 წევრია, წარმომადგენელთა პალატაში 435, მაშინ,
როდესაც იტალიის სენატში 315 წევრია, დეპუტატთა პალატაში 630 და ის გაცილებით
პატარაა აშშ-ზე. რეალობა ისაა, რომ თითოეული სახელმწიფო საკუთარი ინტერესებისა
და შესაძლებლობის საფუძველზე იღევს გადაწყვეტილებას პარლამენტართა
რაოდენობასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, საპარლამენტო პრაქტიკა
მრავალფეროვანია. ცალკეულ შემთხვევებში, ზედა პალატებში წევრთა რაოდენობა
განსაკუთრებით მცირეა.
ფორმირების წესი: პარლამენტარიზმი იცნობს ზედა პალატების ფორმირების
სრულიად განსხვავებულ წესებს. ზოგიერთ ქვეყანაში მათი არჩევა ხდება პირდაპირი
არჩევნებით(არგენტინა, ბრაზილია), არაპირდაპირი წესით(საფრანგეთი), შერეული
სისტემით(ესპანეთი)... ზოგჯერ, პალატის შემადგენლობის გარკვეული ნაწილი ინიშნება
უმაღლესი სახელმწიფო თანამდებობის პირების მიერ(სახელმწიფოს მეთაური ან
მთავრობის მეთაური, როგორც წესი).
არსებობს ზედა პალატის დაკომპლექტების ორიგინალური წესებიც. მაგალითად,
გერმანიის ბუნდესრატს ზოგიერთი არ მოიაზრებს პარლამენტის შემადგენლობაში,
ზოგიერთი კი მას ზედა პალატად თვლის, ზოგიც „ფარულ ორპალატიანობაზე“
საუბრობს, რაც გულისხმობს, რომ ის ფაქტობრივად ასრულებს საპარლამენტო
ფუნქციებს. ირლანდიის ეროვნული პარლამენტის ზედა პალატის ნაწილს ნიშნავს
პრემიერ-მინისტრი, ნაწილს-ზოგიერთი ირლანდიური უნივერსიტეტი და ნაწილიც
აირჩევა სპეციალური პროფესიული კანდიდატების სიიდან.
6.პარლამენტის მართვის ორგანოები
პარლამენტის სრულფასოვანი საქმიანობისთვის მნიშვნელოვანია დაკომპლექტების,
ანუ ე.წ. რეკრუტირების ფუნქციის დამოუკიდებლად განხორციელება, რომლის
ამოცანაა პოლიტიკური ხელმძღვანელობის პერსონალის არჩევა და მათალი დონის
პოლიტიკური პასუხისმგებლობის შეძენისთვის მისი მომზადება. პარლამენტის მართვა
ხორციელდება როგორც ერთპიროვნულად(თავმჯდომარე, მარშალი, სპიკერი,
პრეზიდენტი), ისე კოლეგიურად(ბიურო, პრეზიდიუმი, საბჭო).
პარლამენტის თავმჯდომარე: ის არის პირველი თანასწორთა შორის, რაც ნიშნავს
იმას, რომ თავმჯდომარე არაა დეპუტატი კოლეგების „უფროსი“, თუმცა
სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულებისას შეუძლია მნიშვნელოვანი აქცენტების
დასმა. ხელმძღვანელის უფლებამოსილებებს ძირითადად შიდაორგანიზაციული
ხასიათი აქვს, მიუხედავად იმისა, რომ ამოცანები, ფუნქცეიბი და
უფლებამოსილებებისაკმარისად მრავალრიცხოვანია.
ხელმძღვანელის უმთავრესი მოვალეობაა, წარმოადგინოს პარლამენტი, დაიცვას მისი
უფლებები და ღირსება, ხელი შეუწყოს მის საქმიანობას, გაუძღვეს მოლაპარაკებებს და
დაიცვას წესრიგი უწყებაში.
ძირითადი კანონები, როგორც წესი, თავად განსაზღვრავენ პარლამენტის უმაღლესი
თანამდებობის პირის სამართლებრივ მდგომარეობას. ზოგიერთი ქვეყნის კონსტიტუცია
მხოლოდ პარლამენტში ხელმძღვანელ პირთა არსებობის ფაქტს აფიქსირებს(დანია),
ზოგჯერ მათი არჩევის განმსაზღვრელ პირობაზე - საკანონმდებლო კრების წევრობის
აუცილებლობაზე მიანიშნებს(შვედეთი), ცალკეულ შემთხვევებში კი არჩევის სხვა
პროცედურული ნორმებიცაა გაწერილი.
პარლამენტის ხელმძღვანელს წაყენებული აქვს ავტორიტეტულობისა და
მიუკერძოებლობის პირობები. ავტორიტეტულობას განსაზღვრავს მისი
საზოგადოებრივი და სახელმწიფოებრივი სტატუსი, გამოცდილება, კვალიფიკაციის
დონე... მიუკერძოებლობის მთავარი პრინციპი კი ის არის, რომ პარლამენტის
თავმჯდომარის უფლებამოსილება შესაბამის სამართლებრივ ჩარჩოებში უნდა იყოს
მოქცეული, რათა ზიანი არ მიადგეს საერთო საპარლამენტო ინტერესს და დაცული იყოს
ნეიტრალიტეტი.
პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილეები: ისინი ზოგიერთ შემთხვევაში ცვლიან სპიკერს
და ახორციელებენ სხვა მნიშვნელოვან უფლებამოსილებებს. საპარლამენტო დემოკრატია
გულისხმობს თავმჯდომარის მოადგილეების პოსტების განაწილებას ფრაქციათა
პროპორციული წარმომადგენლობის პრინციპის საფუძველზე. ლიდერი ფრაქცია,
თავმჯდომარის პოსტთან ერთად, იღებს ერთი მოადგილის პოსტსაც. მართვის კოლეგიური
ორგანო: მისი შემადგენლობა, როგორც წესი, წარმომადგენლობითია. მის შემადგენლობაში
შედიან საპარლამენტო სტრუქტურების (ფრაქციების) წარმომადგენლები. ისინი ორგანიზაციას
უწევენ პარლამენტის მუშაობას, მეთვალყურეობენ სხვადასხვა საკითხის მოწესრიგებას და ა.შ..
7.პარლამენტის დამხმარე ორგანოები
ერთმანეთისგან განასხვავებენ მუდმივმოქმედ კომიტეტებსა და არამუდმივმოქმედ
კომიტეტბს(საგემოძიებო და სხვა დროებითი კომისიები).
მუდმივმოქმედი კომიტეტები: იყოფიან დარგობრივი პრინციპით, წინასწარ
განიხილავენ და ამზადებენ იმ საკითხებს, რომლებიც უმაღლესი წარმოამდგენლობითი
ორგანოს განმგებლობას მიეკუთვნება.
მუდმივმოქმედი კომიტეტები ითვლებიან პარლამენტის „თვალებად, ყურებად და
ხელებად“, რომლებიც უზრუნველყოფენ პარლამენტის სრულყოფას. მათი არსებობა და
მუშაობა ხელს უწყობს ოპტიმალურ ორგანიზაციასა და საკანონმდებლო ორგანოს
ფუნქციონირების მაღალ ხარისხს. ამასთან ერთად, უფრო კვალიფიციური და
კომპეტენტურია მათ მიერ მომზადებული საკითხი, რაც შინაარსობრივ ეფექტურობაზეც
მეტყველებს. მუდმივმოქმედი კომიტეტების საქმიანობის წყალობით, პარლამენტს
უფრო მეტი დრო რჩება დებატებისა და მთავრობის ზედამხედველობისთვის. მათი
განუსაზღვრელი მნიშვნელობის მიუხედავად, შესაძლოა უარყოფით მხარეზეც საუბარი,
რაც ძირითადად კომიტეტთა სიმრავლესთან, სიჭრელესა და არეულობასთანაა
კავშირში.
კომიტეტების დაკომპლექტებისას გამოიყენება ფრაქციათა პროპორციული
წარმომადგენლობის პრინციპი - თითოეულ კომიტეტში ცალკეული ფრაქციის
ადგილების რაოდენობა პროცენტულად უტოლდება პარლამენტში მისი ადგილების
რაოდენობას. ხაზგასასმელია, რომ პროპორციული წარმომადგენლობითი კვოტების
განაწილების შემდეგ ადგილების ათვისებისას პოლიტიკური ჯგუფები მაქსიმალურად
იყენებენ პროფესიულ ნიშანს, ანუ თავისი შემადგენლობიდან წევრებად ნიშნავენ
კომიტეტის დარგობრივი მიმართულების ადეკვატური კვალიფიკაციის მქონე
დეპუტატს.
რაც შეეხება კომიტეტების თავმჯდომარეებს, მათი შერჩევისას მნიშვნელოვანია ორი
ფაქტორი - პროფესიული და პარტიული. თავმჯდომარეები წარმართავენ კომიტეტების
მუშაობას, ასრულებენ საქმიანობისა და წევრთა კოორდინაციის, ინტეგრაციის
ფუნქციებს თანასწორობის პრინციპის დაცვით. როგორც წესი, მათ საკმაო პოლიტიკური
წონა გააჩნიათ პარლამენტის ფარგლებს გარეთაც.
კომიტეტების სამართლებრივი მდგომარეობის საფუძვლები, როგორც წესი,
კონსიტუციებშია განსაზღვრული, დეტალურად კი სხვა საკანონმდებლო აქტებით,
პირველ რიგში, პარლამენტის რეგლამენტით წესრიგდება.
საგამოძიებო და სხვა დროებითი კომისიები: დროებითი საგამოძიებო კომისიები
ზოგჯერ კვაზისასამართლო ორგანოებად მოიხსენიებიან. მათ ფუნქციებს განეკუთვნება
საპარლამენტო კონტროლი, შტოებს შორის კონფლიქტების მოგვარება. მნიშვნელოვანია
იმისი ხაზგასმა, რომ დროებითი საგამოძიებო კომისია ითვლება საპარლამენტო
უმცირესობის ინტერესთა დაცვის თვალსაჩინო საშუალებად.
 კონსტიტუციათა საფუძველზე კომისიები იქმნება სახელმწიფო მნიშვნელობის მქონე
საკითხებზე, კონკრეტული ფაქტის გამოსაძიებლად, საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე
საკითხთა გამოძიებისთვის, სხვადასხვა პრობლემის შესწავლისა და გამოძიების
ჩატარების მიზნით.

8.საპარლამენტო ფრაქცია
პარტიული ფრაქციები დეპუტატთა ისეთი გაერთიანებებია, რომელთა არსებობა
დღევანდელი უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოების კონსტიტუციური
საქმიანობის ჩარჩოებში აუცილებელია, რადგან პარლამენტს აძლევენ ფუნქციონირების
რეალურ გარანტიას, ქმნიან მის პოლიტიკურ სტრუქტურას, ახდენენ საპარლამენტო
ნების ფორმირებას და მიჰყავთ სხვადასხვა პოლიტიკური პოზიციები ეფექტურ
თანხმობამდე.
„ფრაქციო“ ლათინური ენიდან მოდის და დაქუცმაცებას ნიშნავს. ჯერ კიდევ შორეულ
წარსულში ჩამოყალიბდა ორი ცნების - პარტიისა და ფრაქციის მჭიდრო კავშირი. დიდი
ხნის მანძილზე ისინი მიიჩნეოდნენ სინონიმებად. არც თუ იშვიათად განიხილებოდნენ
კრიზისების მაპროვოცირებელ და საზოგადოების გამხლეჩ ძალებად. ინგლისელი
პუბლიცისტის - გ.ბოლონგროკის აზრით, ფრაქციები ექვემდებარება პირად, ჯგუფურ
ინტერესებს და ამას ეწირება საზოგადოებრივი ინტერესები. მედისონის თეორიის
თანახმად კი, სახელმწიფოში დაბალანსებული უნდა იყოს ჯგუფური და
საზოგადოებრივი ინტერესები. ფრაქციების საქმიანობაში სწორედ ჯგუფური და
საზოგადოებრივი ინტერესების თანაფარდობის პრობლემაა. მედისონის აზრით,
უმცირესობის ფრაქცია პრაქტიკულად საშიში არაა, ვინაიდან უმრავლესობას
ხელეწიფება, ჩააგდოს მისი ნებისმიერი განზრახვა. იგი საქმეს უმრავლესობის
ფრაქციაში ხედავს. საპარლამენტო მექანიზმმა უნდა უზრუნველყოს ამ ჯგუფური და
საზოგადოებრივი ინტერესების დაბალანსება.
აღსანიშნავია, რომ საარჩევნო უფლების დემოკრატიზაციის უშუალო ზემოქმედებით
გაჩნდა პოლიტიკური პარტიები, რომლებიც პოლიტიკური პროცესების ხელში ჩასაგდებ
ფაქტორებად მოგვევლინენ(მაგ., ინგლისში 1867 წელს).
მართალია, ფრაქციები არ ითვლება პარლამენტის სამუშაო ორგანოებად, თუმცა
წარმოადგენენ მის ორგანულ ნაწილებსა და მუდმივმოქმედ სტრუქტურებს, რაც
მნიშვნელოვანია საპარლამენტო დემოკრატიის ფუნქციონირებისა და
განვითარებისათვის. აქვე უნდა მოვიხმოთ ფაქტი, რომ მთელი რიგი ქვეყნების
კონსტიტუციური განვითარების ერთ-ერთი ნიშანი აღმოჩნდა სწორედ პოლიტიკური
სისტემის სტრუქტურიზაცია, რაც პირველ რიგში გამოიხატა ფრაქციების
დამკვიდრებით. ამის შემდეგ დამკვიდრდა ფრაქციათა პროპორციული
წარმომადგენლობის პრინციპი, რაც პოლიტიკურ ძალთა თანაფარდობის, შეკავებისა და
თანასწორობის გარანტად ითვლება.
ფრაქციების სტატუსი მოწესრიგებულია კონსტიტუციის დონეზე, ვინაიდან, როგორც
უკვე აღვნიშნეთ, საპარლამენტო ცხოვრებაში მათ არსებობას დიდი მნიშვნელობა აქვს.
პარლამენტის მუშაობისთვის ფრაქციათა არსებობა სავალდებულოა. ფრაქციების
შეკავშირების გარეშე დეპუტატები მოქმედებენ უფრო ინდივიდუალურად და არა,
როგორც ჯგუფი. ფრაქციები არა მხოლოდ საპარლამენტო საქმიანობის, არამედ
სახელმწიფოს მთელი პოლიტიკური სისტემის აქტიურ სუბიექტებს წარმოადგენენ,
აქტიურად მონაწილეობენ ხელისუფლების ფორმირებაში, წარმოადგენენ პარლამენტის
სასიცოცხლო ძალას და ხშირად გადამწყვეტ გავლენასაც ახდენენ მათ
გადაწყვეტილებებზე. ორგანიზაციული და სარეგლამენტო ავტონომიის ფარგლებში(რაც
საკანონმდებლო ხელისუფლებას გააჩნია), პარლამენტი თავადაა უფლებამოსილი,
რეგისტრაციაში გაატაროს და გააუქმოს ფრაქციები. ყველა ქვეყნის პარლამენტი
დამოუკიდებლად ახდენს ფრაქციის არსებობისთვის საჭირო დეპუტატთა რაოდენობას.
როგორც წესი, ის წარმომადგენლობითი ორგანოს რიცხოვნობაზეა დამოკიდებული.
რაც შეეხება ფრაქციისა და პარტიის ურთიერთკავშირს, ფრაქციების შექმნა
შესაძლებელია როგორც პარტიულ, ისე არაპარტიულ საფუძველზე. როგორც წესი,
პარტიული ფრაქციები უფრო მყარი, ორგანიზებული და მიზანმიმართულია, რაც
პარტიებთან მათი კავშირიდან გამომდინარეობს. ასევე, პარტიული ფრაქციები
შედარებით პრივილეგიებით სარგებლობენ. წარმომადგენლობით დემოკრატიას
მხოლოდ პარტიების საშუალებით შეუძლია მოქმედება. პარტიათა როლი იმდენად
მნიშვნელოვანია, რომ, ა.შაიოს აზრით, მაშინ, როცა პარლამენტარები მნიშვნელოვან
ფიგურებად გვეჩვენებიან, სინამდვილეში ისინი პოლიტიკურ პროცესებში ჭანჭიკებს
ემსგავსებიან.
ფრაქციების მეშვეობით პოლიტიკური პარტიები გავლენას ახდენენ პოლიტიკური
ნების ფორმირებაზე, ატარებენ საკუთარ პოლიტიკურ კურსს პარლამენტში,
გარკვეულწილად აკონტროლებენ კიდეც დეპუტატთა მოღვაწეობას.
ფაქტობრივად, ფრაქციები არის პარლამენტში პარტიების „წარმომადგენლობითი
ინსტანციები“. მათ ერთგვარი შუამავლის ფუნქცია აკისრიათ პარტიასა და პარლამენტს
შორის.

9.პარლამენტის წევრი
უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს (პარლამენტის) ეფექტურობა დიდწილად
დამოკიდებულია მთავარი მოქმედი პირის - პარლამენტის წევრის სტატუსზე,
რომელსაც რამდენიმე ძირითადი ელემენტის ერთობლიობა ქმნის(ესენია:
უფლებამოსილება, პრივილეგია, პასუხისმგებლობა).
პარლამენტის წევრის სამართლებრივი მდგომარეობის საფუძველს, როგორც წესი,
კონსტიტუცია ქმნის. პარლამენტისა და დეპუტატების სტატუსი, სამართლებრივი
კუთხით, ხალხისგან კი არ მომდინარეობს, არამედ კონსტიტუციიდან.
ყოველი კონსტიტუციის უპირველესი მიზანი უნდა იყოს ის, რომ მმართველებად
სათანადო თვისებების მქონე ხალხი მიიზიდოს. ხელისუფლებაში უნდა იყვნენ ისეთი
ადამიანები, რომლებმაც კარგად იციან, თუ რა არის საზოგადო სიკეთე და არაფერს
დაიშურებენ მის მისაღწევად. თავის მხრივ, გათვალისწინებული უნდა იყოს
სიფრთხილის ყველა ზომაც, რათა ამ ადამიანებმა თავიანთი სიქველე მთელი ამ ხნის
მანძილზე შეინარჩუნონ, ვიდრე ისინი მათდამი დაკისრებულ მოვალეობას ასრულებენ.
პარლამენტის წევრის ლეგიტიმურობის ათვლა იწყება უფლებამოსილების ცნობიდან.
ის მონაწილეობს პარლამენტისა და პალატების სხდომებში, გამოდის სიტყვით, შეაქვს
კანონპროექტები, მონაწილეობს ბიუჯეტის განხილვაში, საპარლამენტო სტრუქტურების
საქმიანობაში... სადეპუტატო საქმიანობაში აქტიურობის ხარისხი განსაზღვრავს მის
ბედს სამომავლო არჩევნებში.
პარლამენტის წევრის სტატუსი მოიცავს ისეთი არსებითი ხასიათის მახასიათებლებს,
როგორებიცაა: თავისუფალი მანდატი, იმუნიტეტი, ინდემნიტეტი, შეუთავსებლობა და
სხვა.

პარლამენტის წევრის სტატუსი

პარლამენტის წევრის სტატუსი მოიცავს ისეთი არსებითი ხასიათის მახასიათებლებს,
როგორებიცაა: თავისუფალი მანდატი, იმუნიტეტი, ინდემნიტეტი, შეუთავსებლობა და
სხვა.
თავისუფალი მანდატი: ტერმინი „მანდატი“ ლათინურიდან მოდის და დავალებას
ნიშნავს. საპარლამენტო მანდატში კი იგულისხმება ხალხის დავალება
დეპუტატებისადმი. თავისუფალი მანდატი გულისხმობს სამი კომპონენტის
ერთიანობას:
1)ყოველი დეპუტატი ერს წარმოადგენს მთლიანობაში(და არა მხოლოდ ამომრჩეველ
რეგიონს);
2)მისი გაწვევა დაუშვებელია უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე;
3)ის არ არის შეზღუდული წარმდგენი პოლიტიკური პარტიისა თუ ამომრჩეველთა
დავალებებით.
თანამედროვე საპარლამენტო დოქტრინა თანხმდება, რომ პარლამენტის წევრმა
გადაწყვეტილების მიღების დროს უნდა იხელმძღვანელოს საერთო სახელმწიფოებრივი
და არა იმ ტერიტორიული ერთეულების ვიწრო ინტერესებით, სადაც ის აირჩიეს. ეს
პრინციპი ნებისმიერ დეპუტატზე ვრცელდება. დეპუტატი მიჩნეულია „მთელი ერის
წარმომადგენლად“. ამასთანავე, თავისუფალი მანდატის არსებობის პირობებში,
დეპუტატები, ერთი მრივ, დამოუკიდებელნი უნდა იყვნენ საკუთარ
გადაწყვეტილებებში, ხოლო, მეორე მხრივ, მაქსიმალურად იცავდნენ ამომრჩეველთა
ინტერესებს.
თავისუფალი მანდატის პირობებში არავის აქვს უფლება, რაიმე ვალდებულებით
შეზღუდოს დეპუტატის თავისუფლება. ის პასუხისმგებელია მხოლოდ კონსტიტუციისა
და საკუთარი სინდისის წინაშე, გადაწყვეტილებებს იღებს შინაგანი რწმენით. ითვლება,
რომ პასუხისმგებლობის ტვირთის სიმძიმე ზრდის „სწორი“ გადაწყვეტილების
მოტივაციას. კონკრეტულ გადაწყვეტილებაზე ზეწოლა პარტიიდან კონსტიტუციის
დარღვევად შეიძლება შეფასდეს.
ამასთან, აღსანიშნავია, რომ თავისუფალი მანდატის არსებობა ასსუტებს პარტიულ
დისციპლინას, ზღუდავს ამომრჩეველთან კონტაქტის ვალდებულებას, ართულებს
პარტიის წინაშე აღებული ვალდებულებების შესრულებას, პარტიათა ჩართულობის
გარეშე, აბრკოლებს კენჭისყრას. დეპუტატმა თავისუფალი მანდატის ფარგლებში
სწორედ ის უნდა გააკეთოს, რაც ხალხს სჭირდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის რისკავს,
რადგან, ერთი მხრივ, აღარ წარადგენენ კანდიდატად მომავალ არჩევნებზე, მეორე
მხრივ, არ იქნება მხარდაჭერილი ამომრჩევლის მიერ.
თავისუფალი მანდატი სულაც არ გამორიცხავს დეპუტატის კავშირს ამომრჩეველთან.
უფრო მეტიც, თანამედროვე საპარლამენტო სამართალი იცნობს დეპუტატის
საქმიანობის მრავალფეროვან ფორმებს საარჩევნო ოლქში, რითაც ის ინარჩუნებს
კავშირს ამომრჩეველთან, აქტიურადაა ჩართული პრობლემების გადაწყვეტაში და სხვა.
თავისუფალი მანდატი არ უშვებს დეპუტატის გაწვევის შესაძლებლობას, იმ
შემთხვევაშიც კი, როცა ის ამომრჩევლის მოლოდინს არ ამართლებს და დაპირებებს არ
ასრულებს. დეპუტატის გაწვევა დაუშვებელია იმ შემთხვევაშიც, თუ პარლამენტის
წევრი დატოვებს თავის პოლიტიკურ პარტიას ან პარლამენტში ამ პარტიის ფრაქციის
რიგებს.
იმპერატიული მანდატი: ეს გულისხმობს იმას, რომ დეპუტატი არის იმ რეგიონის
წარმომადგენელი, რომელმაც აირჩია, ამომრჩეველს კი მისი გაწვევა შეუძლია ნებისმიერ
დროს და ის ვალდებულია, იმოქმედოს ამომრჩევლისა და წარმდგენი პოლიტიკური
ძალის ნების შესაბამისად. შინაარსობრივად, ის ჯერ კიდევ ანტიკურ დემოკრატიაშია
ცნობილი, როგორც რეპრეზენტაციული, ანუ უშუალო დემოკრატიის გამოხატულება.
მიუხედავად იმისა, რომ იმპერატიული მანდატი არ შეესაბამება თანაედროვე
სახელმწიფოსა და საზოგადოების პრიორიტეტებსა და სისტემურ ხედვებს(უამრავი
დემოკრატიული სახელმწიფო უარს ამბობს იმპერატიულ მანდატზე), რამდენიმე
ქვეყანაში ის მაინც შენარჩუნებულია(ჩინეთი, კუბა).
საპარლამენტო პრაქტიკაში არის შემთხვევები, როცა ფორმალურად აღიარებულია
თავისუფალი მანდატი, თუმცა იმავდროულად გამოკვეთილია იმპერატიული მანდატის
ნიშნები. მაგალითად, ზოგიერთ ქვეყანაში დეპუტატთა მიერ თავისუფლების ბოროტად
გამოყენების შესაზღუდად გამოიყენება პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების
ვადამდე შეწყვეტის მექანიზმი(უკრაინა).
პარლამენტის წევრის დაცვის გარანტიები(იმუნიტეტი, ინდემნიტეტი): იმუნიტეტი
იგივე ხელშეუხებლობაა. ის საპარლამენტო სუვერენიტეტის გამოხატულებას
წარმოადგენს. იმუნინტეტი არ არის აბსოლუტური დაცვის გარანტი, რადგან, როგორც
წესი, ექვემდებარება მოხსნას. იმუნიტეტი გულსიხმობს პარლამენტარის
ხელშეუხებლობას, რომელიც წარმოადგენს მისი სტატუსის მნიშვნელოვან გარანტიას.
ის, პირველ რიგში, იცავს მას შანტაჯისა და სისხლისსამართლებრივი დევნისგან ცრუ
საფუძვლებით. როგორც წესი, იმუნიტეტით დაცვას ექვემდებარება დაკავება,
დაპატიმრება, გამოძიება, ჩხრეკა, სისხლისსამართლებრივი დევნა,
სისხლისსამართლებრივი, სამოქალაქო და ადმინისტრაციული სამართალწარმოება.
ზოგადად, იმუნიტეტი გულისხმობს იმას, რომ პარლამენტის წევრი არ შეიძლება
პასუხისგებაში მიეცეს ან იყოს დაპატიმრებული სამართალდარღვევის ჩადენისთვის,
პარლამენტის ან მისი ხელმძღვანელი ორგანოების თანხმობის გარეშე. გამონაკლისს
წარმოადგენს შემთხვევები, როცა მას წაასწრებენ დანაშაულის ჩადენისი ადგილას.
ორპალატიან სისტემაში, როგორც წესი, იმუნიტეტით დაცულნი არიან ორივე
პალატის წევრები. გამონაკლისია, მაგალითად, გერმანია, სადაც ამ პრივილეგიით
სარგებლობენ მხოლოდ ბუნდესტაგის წევრები. ევროპის ქვეყნების უმრავლესობაში
იმუნიტეტი დროებითი ხასიათისაა, ინდემნიტეტი კი უვადოდ მოქმედებს.
შესაძლებელია იმუნიტეტის მოხსნაც, რომლის თაობაზე წინადადების უფლების მქონე
სუბიექტთა წრე განსხვავებულია(მთავარი პროკურორი, უზენაესი სასამართლოს
თავმჯდომარე, იუსტიციის სამინისტრო...).
ინდემნიტეტს რაც შეეხება, ეს იგივე პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებაა.
ინდემნიტეტის ფარგლებში, პარლამენტარი პასუხს არ აგებს თავისი შეხედულებებისა
და ქმედებებისთვის, რომლებიც უშუალოდაა დაკავშირებული მისი სადეპუტატო
უფლებამოსილების განხორციელებასთან. დეპუტატის გამოთქმული შეხედულებები,
პლენარულ თუ საპარლამენტო სხდომებზე, ასევე მის გარეთ, დაცულია ინდემნიტეტით.
ერთმანეთისგან განსხვავდება უპირობო (აბსოლუტური) და პირობითი
(შეზღუდული) ინდემნიტეტი. აბსოლუტური ინდემნიტეტი ის შემთხვევაა, როცა
პარლამენტის წევრის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების დათქმა მის მიერ
პარლამენტში და მის გარეთ გამოთქმული შეხედულებებისთვის გრძელდება
სადეპუატტო მანდატის უფლებამოსილების გასვლის შემდეგაც. შეზღუდული
ინდემნიტეტი კი გულისხმობს, რომ ამ პრინციპის მოქმედება შემოფარგლულია:
სესიების პერიოდით ან უფლებამოსილების ვადით; საპარლამენტო შენობით; არ
ვრცელდება შეურაცხმყოფელ გამოთქმებზე, სახელმწიფო საიდუმლოებაზე; იცავს
მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი, სისხლისსამართლებრივი და სამოქალაქო, ან
ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისგან.
 ინდემნიტეტი შესაძლებლობას აძლევს საპარლამენტო უმცირესობის
წარმომადგენლებს, რომ ყოველგვარი შიშის გარეშე, თავისუფლად გამოხატონ საკუთარი
აზრები, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს პლურალისტური დემოკრატიის გაღვივებას.
ინდემნიტეტის ცნების ქვეშ, ასევე, როგორც წესი, მოიაზრებენ სპეციალურ
შეღავათებსაც: ტრანსპორტის, კორესპონდენციების, საარჩევნო ოლქებში საქმიანობის,
მივლინებისა და სხვა წარმომადგენლობითი ხარჯების ანაზღაურების ვალდებულება.
შეუთავსებლობა: გულსიხმობს მიუკერძოებელი, დამოუკიდებელი და ინტერესთა
კონფლიქტისაგან თავისუფალი პარლამენტის წევრის საქმიანობას უმაღლეს
წარმომადგენლობით ორგანოში. შეუთავსებლობა წარმოადგენს სახელისუფლებო
ძალებს შორის ოპტიმალური ბალანსირებისა და კონტროლის უზრუნველყოფის ერთ-
ერთ ინსტრუმენტს. ყველაზე ხშირად პარლამენტის წევრთათვის შეუთავსებელია
ადმინისტრაციული ფუნქციები საჯარო სამსახურში და აქტიური სამეწარმეო
საქმიანობა:
1)შეუთავსებლობა საჯარო სამსახურში:
1.შეუთავსებლობა მინისტრის პოსტთან - სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილების
სისტემა ზღუდავს ხელისუფლების ერთი შტოს წარმომადგენლის, იმავდროულად,
მეორე ხელისუფლების შტოს ფარგლებში საქმიანობას(საპრეზიდენტო, შერეული
ქვეყნები). მინისტრის სტატუსის მოპოვების შემდეგ პარლამენტის წევრს
უფლებამოსილება უწყდება. არსებობს გამონაკლისები, როცა დეპუტატს უფლება აქვს,
სადეპუტატო მოვალეობის შესრულებას დაუბრუნდეს, თუ დატოვებს მინისტრის
პოსტს(შვედეთი). საპარლამენტო რეჟიმის ქვეყნებში, როგორც წესი, საკანონმდებლო და
სამთავრობო მოვალეობები შეთავსებადია(ბრიტანეთი).
2.შეუთავსებლობა მოსამართლის სტატუსთან - ეს, უპირველეს ყოვლისა,
გამომდინარეობს სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის პრინციპიდან. აქ
შედის სასამართლო ხელისუფლების განმახორციელებელი რგოლები, როგორც
საკონსტიტუციო კონტროლის, ისე მართლმსაჯულების სახით.
3.შეუთავსებლობა არჩევით თანამდებობასთან - თანამედროვე ბიკამერალური
პარლამენტები არ უშვებენ ერთდროულად ორივე პალატის წევრობის შესაძლებლობას.
თუ, მაგალითად, ერთ-ერთი პალატის წევრი აღმოჩნდება მეორე პალატის წევრად, ის
პირველი პალატიდან გათავისუფლებულად ითვლება(ირლანდია).
4.შეუთავსებლობა სხვა საჯარო სამსახურებთან - საერთაშორისო-დიპლომატიური
სამსახური, სამოქალაქო თუ სამართალდამცავი და სამხედრო სტრუქტურები,
განათლების, ეკონომიკის, სოფლის მეორნეობის სფეროები და ა.შ..
5.შეუთავსებლობა არაანაზღაურებად საქმიანობასთან - პარლამენტარები, მანდატის
მოქმედების დროის ფარგლებში, არ იზღუდებიან სხვადასხვა ტიპის სახელმწიფო
კომისიასა თუ პროგრამაში არაანაზღაურებადი საქმიანობისთვის.
6.შეთავსების დაშვება - საპარლამენტო სივრცეში, როგორც წესი, შეუთავსებელი
საქმიანობის ჩამონათვალში არ ხვდება პარლამენტის წევრის სამეცნიერო მოღვაწეობა,
სწავლება საგანმანათლებლო დაწესებულებებში, სახელოვნებო, საგამომცემლო და
სარედაქციო საქმიანობა, ინტელექტუალური მოღვაწეობა.
2)შეუთავსებლობა სამეწარმეო საქმიანობასთან: კერძო და საჯარო საქმიანობის
შეთავსებამ არ უნდა მოახდინოს გავლენა დეპუტატთა, როგორც ერის წარმომადგენლის
მანდატის, ფუნქციურ დატვირთვაზე. სამეწარმეო საქმიანობასთან შეუთავსებლობის
პრინციპი ზღუდავს პარლამენტის წევრის მიერ მანდატის პირობებში არსებული
გავლენის სფეროების საკუთარი ბიზნეს ინტერესებისათვის გამოყენების
შესაძლებლობას. თანამედროვე საპარლამენტო პრაქტიკა, როგორც წესი, საკუთრების
უფლების ღირებულებითი მასშტაბიდან გამომდინარე, დეპუტატს არ უკრძალავს
აქციებისა და წილის ფლობას კერძო საწარმოში. ცალკეულ შემთხვევებში ის არ
უზღუდავს მათი მართვის შესაძლებლობას უფლებამოსილების ვადის განმავლობაში და
ავალდებულებს, ამ მიმართულებით, წარმომადგენლების მეშვეობით მოქმედებას.
დეპუტატთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა: დეპუტატის უფლებამოსილება
მთავრდება უფლებამოსილების გასვლით ან ვადამდე. პრაქტიკა უფლებამოსილების
ვადამდე შეწყვეტას იცნობს პარლამენტის ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით, პირადი
სურვილით ან დეპუტატის სტატუსთან შეუთავსებელი საქმიანობის გამო. გერმანიაში
საარჩევნო კანონით საკონსტიტუციო სასამართლოს მინიჭებული აქვს უფლება, მიიღოს
დეპუტატის სტატუსის შეწყვეტის გადაწყვეტილება იმ შემთხვევაში, თუ ის
აკრძალული, არაკონსტიტუციურად ცნობილი პარტიის წევრი აღმოჩნდება.

10.პარლამენტის მუშაობის ორგანიზაცია

უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს საქმიანობა ხორციელდება სპეციფიკური,
ისტორიულად დამკვიდრებული ორგანიზაციული ფორმებით. პარლამენტის
საქმიანობის ორგანიზაციული ფორმები მრავალფეროვანია, რომელთა შორის
გამორჩეულია სხდომები თუ სესიები.
სესიები და სხდომები: სესიად იწოდება კანონმდებლობით განსაზღვრული დროის
მონაკვეთი, რომლის განმავლობაშიც პარლამენტი საკუთარ კომპეტენციათა დიდ
ნაწილს ახორციელებს.
1)პლენარული სხდომა - განსაზღვრული დღის წესრიგით პალატის წევრთა შეკრება
გადაწყვეტილებათა მისაღებად. მხოლოდ პლენარული სხდომაა უფლებამოსილი,
მიიღოს გადაწყვეტილება პარლამენტის განმგებლობას მიკუთვნებულ არსებით,
საკანონმდებლო და საკონტროლო უფლებამოსილებებზე.
2)მორიგი სესია - პარლამენტის კანონმდებლობით განსაზღვრული ორდინალური
მუშაობის პერიოდი. მისი მოწვევა სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულია(წელიწადში
ერთიდან ოთხამდე სიხშირით).
3)რიგგარეშე სესია - მოიწვევა იმ დროს, როდესაც გასულია მორიგი სესიის პერიოდი და
არსებოს განსახილველი საკითხები, რომელთა დროულად მიღებას სახელმწიფოებრივი
და საზოგადოებრივი მნიშვნელობა აქვს. რიგგარეშე სესია უნდა დამთავრდეს იმ
საკითხების ამოწურვისთანავე, რომელთა გამოც იქნა მოწვეული. ასევე, ის, როგორც
წესი, შემოფარგლულია განსაზღვრული ვადით.
4)საგანგებო სესია.
5)სავალდებულო სესია - ეს თავისებურება გვხვდდება საფრანგეთში. ის
განსაკუთრებულ შემთხვევებში იმართება(პარლამენტის შეკრება დათხოვნის შედეგად
ჩატარებული არჩევნების შემდეგ, პრეზიდენტის მიმართვის მოსმენა და სხვა).
6)ორგანიზაციული ან დამფუძნებელი სხდომები - ტარდება არჩევნების შემდეგ. მათი
მიზანია პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილების ცნობა, ფიცის დადება, სამუშაო
ორგანოების დაკომპლექტება...
ერთ შემთხვევაში, სესიის მოწვევა სახელმწიფოს ან აღმასრულებელი ხელისუფლების
მეთაურის ვალია. ეს რეალობა განსაკუთრებით მონარქიებშია გამოკვეთილი, სადაც
მეფეს არა მხოლოდ სესიის მოწვევის, არამედ დახურვის უფლებასაც ანიჭებენ. მეორე
შემთხვევაში, სესიის მოწვევა პარლამენტის უფლებამოსილებაა. განსხვავებულია სესიის
მოწვევის ინიციატორთა წრე. ეს უფლებამოსილება ხშირად მთავრობის მეთაურს ან
პარლამენტარებს აქვთ. განსხვავებულია რიგგარეშე და საგანგებო სესიების მოწვევის
რეგულაციებიც. ეს უფლებამოსილება სახელმწიფოს ხელშია, ინიცირება - პალატის
თავმჯდომარეები, მთავრობა, დეპუტატთა გარკვეული რაოდენობა და სხვა.
პარლამენტის სხდომები, როგორც წესი, ღიაა. შესაბამისი საფუძვლების არსებობისას,
სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისთვის, ის შეიძლება დაიხუროს.
ამასთან ერთად, საჯაროობის უზრუნველყოფა იმდენად პრიორიტეტულია, რომ
გამონაკლისი შემთხვევები მკაცრად რეგულირდება.
დღის წესრიგი: დღის წესრიგის განსაზღვრაზე, რომელიც ერთობ მნიშვნელოვანია,
გავლენას ახდენს აღმასრულებელი ხელისუფლება, განსაკუთრებით მაშინ, თუ
საპარლამენტო უმრავლესობას ფლობს. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება რიგითობის
განსაზღვრას დღის წესრიგში(შვედეთი - დეპუტატთა კითხვები, არჩევნები
პარლამენტში, სამთავრობო წინადადებები და ანგარიშები, პარლამენტის ორგანოთა
მოხსნებები, დეპუტატთა წინადადებები, კომისიების დასკვნები). დღის წესრიგით
განსაზღვრული საკითხების ამოწურვა ხდება დადგენილ ვადაში. აშშ-ში მოქმედებს
დისკონტინუიტეტის პრინციპი(ნებისმიერი საკითხი, რომლის განხილვა ვერ
დასრულდება სესიის მიმდინარეობისას, წყდება და ახალი სესიის დროს ხელახლა
იწყება). მისი საპირისპიროა კონტინუიტეტის პრინციპი(სესიის დამთავრების
შემთხვევაში შესაძლებელია საკითხის განხილვის გაგრძელება მომდევნო სესიაზე).
კვორუმი: კვორუმი, რომელიც პარლამენტის რეგლამენტითაა განსაზღვრული,
გულისხმობს პარლამენტის მუშაობის კანონიერებისთვის სხდომაზე დამსწრე
პარლამენტართა აუცილებელ მინიმუმს. როგორც წესი, ნორმა არის დეპუტატთა
უმრავლესობა. რეგლამენტები ხშირად განსაზღვრავენ სხდომაზე დეპუტატთა
დასწრების სავალდებულოობას. წინააღმდეგ შემთხვევებში, დაწესებულია სანქციები.
არსებობს გამონაკლისებიც ქვეყნების მიხედვით.
გადაწყვეტილების მიღების წესი:
1)ფარდობითი უმრავლესობის პრინციპი - გადაწყვეტილების მიღება იმ პოზიციის ან
კანდიდატის სასარგებლოდ, რომელმაც მეტი ხმა დაიმსახურა;
2)აბსოლუტური უმრავლესობის პრინციპი - გადაწყვეტილების მიღება პარლამენტართა
აბსოლუტური უმრავლესობის (50+1) მხარდაჭერით;
3)კვალიფიციური უმრავლესობის პრინციპი - გადაწყვეტილების მიღებისთვის
საკმარისი არაა აბსოლუტური უმრავლესობის მხარდაჭერა და აუცილებელია, მას მხარი
დაუჭიროს დეპუტატთა არანაკლებ 2/3-მა, ¾-მა და სხვა.
არსებითი მნიშვნელობა აქვს პარლამენტართა რაოდენობასაც, რაც შეიძლება იყოს
სხდომაზე დამსწრე პარლამენტართა რიცხვი, პარლამენტართა სრული შემადგენლობა,
პარლამენტართა სიითი შემადგენლობა.
საპარლამენტო პრაქტიკა იცნობს გადაწყვეტილების მიღებას კონსესუსით, როცა
შეთავაზების შემდეგ ოპოზიცია ან მოწინააღმდეგეები არ არსებობენ.
კენჭისყრის ფორმები:
1)ღია - ყველაზე აქტიურად გამოიყენება;
2)ფარული - საკადრო და პერსონალურ საკითხებზე;
3)სახელობითი - როცა, განსახილველი საკითხის აქტუალურობიდან გამომდინარე,
საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანია თითოეული დეპუტატის გამოვლენილი ნება;
4)ელექტრონული - შედეგები ტაბლოზე აისახება. ამასთან, შენარჩუნებულია
ტრადიციული ფორმებიც(ხელის აწევა, ფეხზე ადგომა, ბიულეტენები).

11.პარლამენტის საკანონმდებლო უფლებამოსილება

პარლამენტის ძირითადი და უმთავრესი ფუნქცია არის საკანონმდებლო
უფლებამოსილება, რომელიც მის უპირველესი საერთო მახასიათებლად მიიჩნევა. ეს
მისი ძირეული თვისებაა, რამეთუ ამ გზით მოქალაქეები არაპირდაპირ ქმნიან თავიანთ
კანონებს, რომელთაც უმაღლესი ძალა გააჩნიათ ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე.
პარლამენტის საკანონმდებლო საქმიანობა შეუზღუდავი არაა. კონსტიტუცია
გარკვეულწილად პარლამენტის საკანონმდებლო თავისუფლებასაც ზღუდავს.
პარლამენტის აქტები/კანონები არ შეიძლება გაუქმდეს ან შეიცვალოს სხვა სახელმწიფო
ორგანოს მიერ, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.
რაც შეეხება ხელისუფლების სხვა ორგანოთა აქტებს, ისინი უნდა შეესაბამებოდეს
პარლამენტის მიერ მიღებულ კანონებს.
კანონთა ბუნება: კანონი წარმოადგენს განსაკუთრებული წესით მიღებულ, უმაღლესი
იურიდიული ძალის მქონე ნორმატიულ აქტს.
არსებობს კანონთა სხვადასხვაგვარი კლასიფიკაცია:
1)იურიდიული ძალის მიხედვით: უმაღლეს საფეხურზე დგას კონსტიტუცია.
კონსტიტუციონალიზმი იცნობს კანონთა კლასიფიკაციას კონსტიტუციურ, ორგანულ
და ჩვეულებრივ კანონებად. კონსტიტუციური კანონები საკანონმდებლო იერარქიის
სათავეში მდგომი აქტიებია, რომელშიც იგულისხმება თავად კონსტიტუცია და ის
აქტები, რომელთაც ცვლილებები და დამატებები შეაქვთ მასში; ორგანული კანონები
სახელმწიფოებრივ ცხოვრებაში გამორჩეულად მნიშვნელოვან საკითხთა წრეს
აწესრიგებენ(მაგ., სასამართლოს, საბჭოების სტატუსი, პარლამენტის პალატების არჩევის
წესი და სხვა); ჩვეულებრივი/მიმდინარე კანონები მიიღება მრავალფეროვანი, თუმცა
შედარებით ნაკლებად მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ურთიერთობების
მოსაწესრიგებლად. კანონთა შორის გამორჩეული ადგილი უკავია კოდექსებს,
რომლებიც წარმოადგენენ კონკრეტული სფეროს მომწესრიგებელი დებულებების
სისტემატიზირებულ ერთობლიობას.
2)ტერიტორიული პრინციპის მიხედვით: განასხვავებენ ფედერალურ
კანონებს(რომელთა იურიდიული ძალა ვრცელდება ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე;
მიღების უფლებამოსილება გააჩნია ქვეყნის უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანოს) და
ფედერაციის სუბიექტის კანონებს(რომელთა მოქმედება შემოიფარგლება შესაბამისი
ავტონომიური წარმონაქმნის ტერიტორიით; მიღების უფლება გააჩნიათ ფედერაციის
სუბიექტების წარმომადგენლობით ორგანოებს).
პარლამენტის კომპეტენციების რეალიზაცია ასევე ხდება მის მიერ გამოცემულ სხვა
საპარლამენტო აქტებში, რომლებიც განსხვავდება იურიდიული ძალის მიხედვით. აქ
უნდა გამოვყოთ რეგლამენტი, დადგენილება, რეზოლუცია, განცხადება, მიმართვა და
სხვა დოკუმენტები, რომლებშიც პარლამენტი თავის ნებას გამოხატავს, თუმცა მათი
მიღებისას კანონის მიღებისთვის დადგენილი განსაკუთრებული პროცედურები არ
გამოიყენება.
საკანონმდებლო აქტებიდან გამომდინარეობენ კანონქვემდებარე აქტები და
იერარქიულად მათ შემდეგ მოდიან. სამართლებრივი აქტების იერარქია ადგილს
უთმობს საერთაშორისო ხელშეკრულებებსაც, რომელთა იურიდიული ძალა
განსხვავებულია შიდასახელმწიფოებრივი აქტების მიმართ. ზოგიერთ ქვეყანაში მათ
კონსტიტუციის თანაბარი იურიდიული ძალა გააჩნიათ(ავსტრია, ნიდერლანდი).
საკანონმდებლო პროცესი: საკანონმდებლო პროცესი ეწოდება კანონთა მისაღებად
წინასწარ განსაზღვრული წესებისა და პროცედურების ერთობლიობას. კანონის მიღების
პროცედურა წესრიგდება რეგლამენტითა და სხვა აქტებით. კანონშემოქმედების
პროცესში მნიშვნელოვანია სამოქალაქო მონაწილეობა და ერთპიროვნული
ძალაუფლების შეზღუდვა. კანონში, როგორც წესი, გამოხატულია სახელმწიფოში
ძალისა და გავლენის მქონე ძირითადი ცენტრების შეთანხმებული პოზიცია. კანონი
მაშინ ასრულებს მიზანს, თუ მისი მიღების პროცესი არის გამჭვირვალე და მასში
ჩართულია საზოგადოება. რაც შეეხება თვითონ მიღების პროცესს, ის შედგება შემდეგი
ეტაპებისგან:
1.კანონპროექტის შეტანა;
2.კანონპროექტის განხილვა;
3.კანონპროექტის მიღება;
4.კანონპროექტზე ხელის მოწერა უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;
5.კანონის გამოქვეყნება.
პარლამენტის საკონტროლო უფლებამოსილებები
პარლამენტის საკონტროლო უფლებამოსილება გამომდინარეობს სახელმწიფოში
ძალაუფლების დაბალანსებისა და გამიჯვნის ვალდებულებიდან და დამოკიდებულია
სახელმწიფოს მმართველობის მოდელზე. კონტროლის მიზანია მთავრობისა და სხვა
სახელმწიფო სტრუქტურების გამჭვირვალე მოქმედების უზრუნველყოფა და,
საჭიროების შემთხვევაში, კანონმდებლობით დადგენილი პასუხისმგებლობის ზომების
გამოყენება.
ითვლება, რომ პარლამენტის მიერ საკონტროლო უფლებამოსილების
განხორციელება ხალხის ნების გამოხატვის საშუალებაა, რადგან ირიბად ხორციელდება
ხალხის მიერ.
კონტროლის ფუნქცია ორგანულადაა შერწყმული პარლამენტის ნებისმიერ
საქმიანობასთან, დაწყებული პარლამენტის მუშაოს ფორმატში ცნობილი
მრავალფეროვანი სამართლებრივი ფორმებიდან, დამთავრებული პარლამენტარების
რეგიონებში, მუნიციპალურ წარმონაქმნებსა და უშუალოდ ამომრჩევლებთან
შეხვედრებით.
კონტროლის ეფექტურ საშუალებებად ითვლება საჯარო ხელისუფლების
ორგანოების/თანამდებობის პირების მიმართ საპარლამენტო კითხვები, ინტერპელაცია,
საპარლამენტო საგამოძიებო კომისია, ნდობა-უნდობლობის მექანიზმი,
თანამდებობიდან გადაყენება(მათ შორის - იმპიჩმენტი) და სხვა.
კონტროლის ფუნქცია ასევე გულისხმობს შემდგომი კონტროლის განხორციელების
შესაძლებლობასაც, ანუ კონტროლს მას შემდეგაც, რაც მთავრობამ ისედაც დაასრულა
მმართველობა.
კითხვა, შეკითხვა და ინტერპელაცია საპარლამენტო კონტროლის აქტუალურ,
ქმედით ფორმებად ითვლება. მათ საინფორმაციო/საკონსულტაციო კონტროლსაც
უწოდებენ. მათი მეშვეობით ერთმანეთს უკავშირდება სამოქალაქო საზოგადოება და
მთავრობა. პარლამენტს უფლება აქვს, თანამდებობის პირებთან მოთხოვნით მიიღოს
ინფორმაცია, მოისმინოს ანგარიში და სხვა. საპარლამენტო პრაქტიკიდან გამომდინარე,
კვირაში არანაკლებ ერთი სხდომა ეთმობა მთავრობისადმი მიმართვებსა და პასუხებს.
შეკითხვად იწოდება პარლამენტის მიართვა მნიშვნელოვან პოლიტიკურ
პრობლემაზე, რომელიც დღის წესრიგში შეტანის გზით ხდება განხილვის საგანი. მას
თან ახლავს კამათი და კენჭისყრა პასუხის შეფასების მიზნით. ინტერპელაცია კი
სასამართლო კონტროლის უფრო რთული ფორმაა, რომელიც დაკავშირებულია
აღმასრულებელი ხელისუფლების პოლიტიკასთან, მისი ქმედების მოტივებთან და
მიზნებთან, რაც საერთო ინტერესის საგანია. პარლამენტმა ან მისმა პალატამ შეიძლება
მიიღოს სპეციალური რეზოლუცია, რომელთა შედეგები სხვადასხვა ქვეყანაში
განსხვავებულია.

პარლამენტის სადამფუძნებლო, საფინანსო და საგარეო უფლებამოსილებები

სადამფუძნებლო: საპარლამენტო დაწესებულებები მონაწილეობენ სხვა უმაღლესი
სახელმწიფო, მათ შორის, კონსტიტუციური ორგანოებისა და თანამდებობის პირების
ხელისუფლებაში მოსვლის პროცესში. საპარლამენტო სადამფუძნებლო
უფლებამოსილება გამოიხატება იმაშიც, რომ მხოლოდ პარლამენტია უფლებამოსილი,
შექმნას საკანონმდებლო საფუძველი შესაბამისი თანამდებობის პირების ასარჩევად,
დასანიშნად, დასამტკიცებლად თუ ნდობის გამოსაცხადებლად.
საფინანსო: ბიუჯეტი (სახელმწიფო შემოსავლებისა და გასავლების აღმწერი
დოკუმენტი) მიიღება ყოველწლიურად, ამიტომ დეტალურად ხდება საშემოსავლო
ნაწილის გაანალიზება, დგინდება ბიუჯეტის შევსების წყაროები. ბიუჯეტის
დამტკიცება და კონტროლი მის შესრულებაზე საპარლამენტო კონტროლის
დამოუკიდებელი ფორმაა და საბიუჯეტო-საფინანსო კონტროლად იწოდება.
საგარეო: საგარეო ურთიერთობის სფეროში საპარლამენტო უფლებამოსილებები
ფართოა. პირველ რიგში, აღსანიშნავია რატიფიკაციისა და დენონსაციის უფლება.
რატიფიკაცია არის პარლამენტის მიერ სახელმწიფოს სრულუფლებიანი
წარმომადგენლის ხელმოწერილი საერთაშორისო ხელშეკრულების დამტკიცება,
რომელიც მას აძლევს იურიდიულ ძალას. დენონსაცია კი საერთაშორისო
ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტის ფორმაა. საერთაშორისო სამართლის ნორმების
მიხედვით, რატიფიკაციის პროცესში პარლამენტი არაა უფლებამოსილი, ცვლილება
შეიტანოს ტექსტში. მას მხოლოდ შეუძლია, დაეთანხმოს ან უარი თქვას მასზე. საგარეო
ურთიერთობის სფეროში პარლამენტის საქმიანობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი
მიმართულებაა, ასევე, საპარლამენტო დელეგაციების შექმნა და ამ ფორმით
თანამშრომლობა საერთაშორისო ორგანიზაციებსა თუ უცხო სახელმწიფოებთან.