Professional Documents
Culture Documents
Sooressi Addunyaa Kanaa Jeef Beezos NASA Himachuuf
Sooressi Addunyaa Kanaa Jeef Beezos NASA Himachuuf
Kaansariin ulaa gadameessaa Maalii? (‘cervical cancer’): Qaama kaansariin kun hubu kan sarviksii
jedhamu irraa yoo jalqabnu, sarviksiin qaama gadameessaa keessaan isa gara qaama saalaatti gadi
baay’achuu (walhoruu) seelotaa to’annaa ala yoo ta’u, erga yeroo dheeraa turee booda gara
Kaansariin ulaa gadameessaa kun yeroo dheeraadhaaf biyyoota guddatanitti kaansarii lubbuu
dubartootaa galaafachuudhaan sadarkaa 1fa irra ture yoo ta’u, sababa qorannaa (‘checkup’)fi
maloonni ittisa garagaraa, akkasumas dhukkubicha dafanii adda baasanii yaaluun babal’achaa
Biyyoota qorannoon dhukkuba duraafi hubannoon hatattamaan gara mana yaalaa deemuu,
akkasumas argamni yaala dhukkuba kanaa gadi bu’aa ta’e akka biyya keenya keessatti garuu,
ammallee kaansariin kun lubbuu haadholiifi obboloota keenya dubaraa hedduu galaafachuu
argisiisutti dubartoota kaansarii kanaan du’an keessaa %80 biyyoota guddataa jiran keessaati kan
lubbuun darbudha.
Waantoota kaansariiwwan hedduu namatti fidan adda baasanii beekuun hindanda’amu. Kaansariin
ulaa gadameessaa garuu vaayirasii ‘Human Vapilloma Virus’ jedhamuun namatti dhufa. Vaayirasiin
kun akaakuuwwan hedduu qabaatus, kanneen dhukkuba kana namatti fidu garuu akaakuuwwan
lama, “HPV 16 fi HPV 18”, kan jedhamaniidha. Vaayirasiin kun kan namaa namatti daddarbu karaa
walqunnamtii saalaati!
Vaayirasiin kun erga nama qabatee booda waggoota hedduu booda qaama ulaa gadameessaa gara
kaansariitti jijjiira. Kanneen vaayirasii kanaan qabaman hundi kaansariidhaan hinhubaman, gariin
akkasumaan vaayirasichi keessaa bada gariin ammoo turee gara dhukkuba kanaatti deema.
Ittisuun ni danda’ama:
Inni jalqabaa qunnaamtii saalaa namoota hedduu waliin raawwachuurraa of eeguudha. Yoo kan
hindanda’amne immoo kondomii fayyadamuudha. Haata’u malee vaayirasiin ‘HPV’ jedhamu kun
bay’ee olka’aa waan taheef dubartoota hedduu keessatti ni argama. Kanaafuu qunnaamtii
dubartoonni wagga 25 haga 49 ta’aniif waggaa sadii sadi’iin qorannoo akka taasisan gorfama.
Dubartoonni wagga 50 haga waggaa 64tti jiran ammoo waggaa shan shaniin kan qoratamuu qaban
yoo ta’u, kanneen waggaa 65 olii ammoo yoo kan duraan akka tasaa hinqoratamne malee isaan
hinbarbaachisu.
Biyyoota guddatanitti qorannaan kun dubartoota hundaaf (‘screening’) yeroo yeroodhaan kennama.
Obboleettonniifi harmooliin keenya garuu carraa kana hinqaban. Kanaaf dhukkubni kaansarii ulaa
gadameessaa akka kaansariiwwan biroo biyyoota guddatan osoo hintaane kan hubu biyyoota
guddataa jiranidha.
Biyya keenyatti dubartootni tamboo xuuxuun baratamaa ta’uu baatus tamboo xuuxuun waantota
dhukkuba kanaaf sababa dabalataa ta’an jedhamanii yaadaman keessaa tokko. Kanaaf tamboo
Karaan kan biroo ittiin ofirraa ittisan talaallii kaansarii kana ittisu fudhachuudhaani. Taalaalliin
kaansarii hagam dhukkubicha ittisuu danda’a gaaffii jedhuuf, akka qorannoowwan tokko tokko
ibsanitti talaalliin kun namoota talaallii kana fudhachuu isaaniin dura vaayiresii ‘HPV’ kanaan
Ta’us qorichoonni talaalliif oolan akkuma adda adda ta’an dandeettiin dhukkuba ittisuusaanii illee
walcaala. Umuriin itti dubartoonni talaallii kana fudhachuu qaban biyyootarraa biyyootatti xiqqoo
adda adda ta’us, baay’inaan waggaa 12 fi 13 gidduutti kan kennamu yoo ta’u, dubartoota osoo
hinfudhatiin isaan jala darbeef ammoo haga waggaa 18tti illee kennuun ni danda’ama.
Qorichoonni talaallii kanaaf oolan walumaagalatti, vaayirasii kaansarii kana nutti fidu ‘HPV’
sana fidan hedduun waan jiraniif. Bu’aan yaalii dhukkuba kanaa sadarkaa dhukkubichi irra jirurratti
waan hundaa’uuf kan dafee argame yaalame fayyadamaa ta’a. Mallattoowwan isaas:
Walqunnamtii saalaa booda qaamni saalaa dhiiguu, dhukkubbii yeroo qunnamtii saalaa duraan
hinjirre namatti dhaga’amuu
Marsaan laguu osoo hindhufiin (yeroo malee) gidduutti dhiiguu, marsaan laguu sababa umuriin erga
dhaabbatee booda qaamni saalaa deebi’ee dhiiguu,
Dhukkubbiiwwan gara garaa gadii mallattoowwan armaan olii wajjin walqabatanii dhufu.
Biyya keenyatti yeroo hedduu mana yaalaa kan deemamu erga mallattoon ba’ee irratti mul’atee
booda. Kun ammoo yeroo baay’ee erga dhukkubni kun fagoo deemeefi yaaluunsaa rakkisaa ta’etti.
Yeroo mallattoo argisiisees tahu gara mana yaalaa dhufan sadarkaa dhukkubichi irra jirurratti
ykn ammoo walitti qabanii (yaaliiwwan kanneen) kennuudhaan wal’aanama. Sun ga’ee ogeessa
fayyaa dhukkuba kana yaaluu yoo ta’u, dafnee deemuun immoo ga’ee keenya.
“The Youth of today are the leaders of tomorrow.” N.Mandella “Dargaggeessi har’aa, geggeessaa
boriiti.”jechuudha.
Carraan geggeessummaa borii eenyu harka illee hinjiru. Garuu, harka dargaggeessa har’aa keessa
“Youth is the best time to be rich, and the best time to be poor.” Kana jechuun duroomuunis,
hiyyoomuunis baruma dargaggummaa hafa. Dargaggeessa borii isa ibsate ta’i malee, dargaggeessa
Geggeessaa dhugaan hordoftoota oomisha osoo hintaane, geggeessaa akka isaa oomisha
jechuudha.
hawwuun gaariidha. Yoo itti gaafatamummaa sirriitti hin hubanne garuu gatii nama baasisiisa.
Geggeessummaan saayinsii bara 1930’n booda akka gosa barnoota tokkootti of danda’ee
saayinsii hiika ga’aa fi ifaa ta’e hin arganne jedhamee beekama. Hiika isaa sirriitti beekuun gocha
Beektonniifi bulchitoonni addunyaa kanaa geggeessummaa akkuma ilaalcha mataa isaaniitti hiika
ga’aa itti kennuuf yaalaniiru. Har’as hiika haaraa baay’ee argataa jira. Boris dabalataan hiika isa
har’aa irra fooya’ee ni argata. Haa ta’uu malee, hiikni muraasni kanneen armaan gadiiti.
Geggeessummaan kallattii hordoftoota osoo isaan hin jaallatiin dhiibbaa qajeelummaan injifachuun
jijiirsiisuun bu’aa amansiisaa biraan ga’uudha. (h.truman-usa-president).
Geggeessummaan dandeettii dhokataa nama keessaa baasee jireenya fooya’aa nama jiraachuudha.
Bill Bradley
Geggeessummaa dhugaan haala rakkisaa keessaan carraa guddinaa arga. Reed Markham
Hordoftoota gaarii osoo hin ta’iin geggeessitoota gaarii ta’uun hin danda’amu. Aristotle
Dargaggeessa Jechuun?
Oromoon akkas jedha, “ Dargaggeessaa hangam geessaa” jedha. Deebiin keessan maal ta’aa
laataa?Anaaf, deebiin isaa Hanguma mul’ata kee geessa kan jedhu ta’a. Addunyaa kana irraa
baay’ina uummataan sadarkaa ol’aanaa qabatee kan jiru Dargaggeessa dha. Biyya keenya
Dargaggummaan:-
Guyyaan har’aa barabaraa fi guyyaan borii immoo gonkumaa kan hin dhufne nutti fakkaata.
Geggeessaan Eenyuudha?
Hundi keenya of waan geggeessaa jirruuf geggeessaa akka taane hubachuun ogummaa guddaadha.
Ofii keenya tasgabbiifi ogummaan geggeessuun geggeessummaa olaanaaf balbala nuuf bana. Namni
ofii isaa akka geggeessaa jiru hubannoo gahaa hin qabne, geggeessummaa walxaxaa fi saayinsiin
Ani geggeessaa ‘MATAA’ kootiiti. Namni jalqabatti na geggeessuuf addunyaa kana irratti dirqama
qabu ANUMA.
Ofii kee geggeessitee gaafa galma yaadde biraan geessu, dhaloota baay’eetu sirraa fayyadama.
Akkasumas immoo gaafa sirriitti osoo hin geggeessiin haftu dhaloota baay’eetti karaa cufta.
guddaa addunyaa kanaa akka taate hin dagatiin. Dhaabbatni kunis SII FI KAAYYOO keeti.