‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫مرکبات غیرعضوی (‪)Non Organic Compound‬‬

‫عبارت از مرکباتی اند که دارای درجه ذوبان وغلیان بلند بوده و توسط مکروبها یا جراسیم تجزیه نمیشوند‪ .‬مرکبات غیر عضوی‬
‫نسبت به مرکبات عضوی باثباتتر بوده و طول عمر زیادی را دارا می باشند‪ .‬اکثرا مرکبات غیرعضوی قابلیت محترق شدن را‬
‫ندارند‪ ،‬اما بسیار کمی از آنها قابلیت سوخت را دارا میباشند‪ .‬تعامالت مرکبات غیرعضوی بدون کتلست بسیارسریع انجام‬
‫میشوند‪ .‬مرکبات غیر عضوی دارای روابط آیونیک بوده و هادی خوب برق می باشند‪ ،‬زیرا زمان عالوه شدن در آب به آیونهای‬
‫مثبت و منفی تجزیه شده و هدایت برق میکنند‪ .‬کتله مالیکولی مرکبات غیر عضوی نسبت به مرکبات عضوی کمتر میباشد‬
‫وهمچنان ازنظر تعداد مرکبات غیر عضوی نسبت به مرکبات عضوی کمتر میباشد‪ .‬مرکبات غیرعضوی به چهار گروپ اساسی‬
‫تصنیف میشوند‪.‬‬

‫‪ ( -3‬قلوی ها‪ ( -4 )Bases -‬نمک ها‪.)Salts-‬‬ ‫‪ ( -2‬تیزابها – ‪)Acids‬‬ ‫‪ ( -1‬اکسایدها – ‪(Oxides‬‬

‫‪ -1‬اکسایدها (‪:)Oxides‬‬

‫اکسایدها عبارت از مرکباتی کیمیاوی اند که از تعامل یک فلز و یک مالیکول آکسیجن یا از تعامل یک غیر فلز با یک مالیکول‬
‫آکسیجن تشکیل و تولید میشوند‪:‬‬

‫‪4 Al  3O2 ‬‬

‫‪ 2 Al 2 O3‬‬

‫‪4 Na  O2 ‬‬
‫‪ 2 Na 2 O‬‬

‫‪2 H 2  O2 ‬‬
‫‪ 2 H 2 O‬‬

‫‪S  O2 ‬‬
‫‪ SO2‬‬

‫‪C  O2 ‬‬
‫‪ CO2‬‬

‫در اکسایدها اتومهای فلز تنها با آکسیجن رابطه برقرار کرده میتوانند‪ ،‬اما با همجنس خود رابطه تشکیل کرده نمیتوانند‪ .‬فلزاتی که‬
‫دارای والنس متحول اند‪ ،‬زمان تعامل با آکسیجن اکسایدهای مختلف را از نگاه تقاوت نمبر اکسیدیشن تولید میکنند‪.‬‬
 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫طورمثال‪:‬‬

‫)فیرس اکساید( ‪ Fe 2 O‬‬

‫‪Fe  O2 ‬‬

‫)فیریک اکساید( ‪ Fe3 2O3‬‬

‫‪Fe  O2 ‬‬

‫)کاپریک اکساید( ‪ Cu 2 O‬‬

‫‪Cu  O2 ‬‬

‫)کاپرس اکساید( ‪ Cu 12O‬‬

‫‪Cu  O2 ‬‬

‫اکسایدهای فلزی خاصیت قلوی دارند که در نتیجه تعامل با آب قلویها را تولید میکنند‪ ،‬اکسایدهای غیرفلزی خاصیت تیزابی دارند‬
‫که در نتیجه تعامل با آب تیزابها را تولید میکنند‪ .‬قرار تعامالت ذیل‪:‬‬

‫‪MgO  H 2O ‬‬
‫‪ Mg (OH ) 2‬‬

‫‪Na2O  H 2O ‬‬
‫‪ NaOH  H 2 ‬‬

‫‪CO2  H 2O ‬‬
‫‪ H 2CO3‬‬

‫‪SO3  H 2O ‬‬
‫‪ H 2 SO4‬‬

‫بعضی اکسایدهای فلزات مانند‪ :‬کروم اکساید (‪ )CrO3‬و منگنیزاکساید ( ‪ ،)Mn2O7‬زمان تعامل با آب تیزابهایی چون (‪ H2CrO4‬و‬
‫‪ )HMnO4‬را تولید میکنند‪ .‬به این خاطر به نام انهایدریت تیزابها یا تیزابهای بدون آب یاد میگردند‪.‬‬

‫اکسایدهای غیرفلزی واکسایدهای قلزی درنتیجه تعامل با قلویها و تیزابها نمکها را تولید میکنند‪ .‬قرارتعامالت ذیل‪:‬‬

‫‪Na 2O  2 HCl ‬‬

‫‪ NaCl  H 2O‬‬

‫‪CO2  Ca(OH ) 2 ‬‬

‫‪ CaCO3  H 2O‬‬
 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫ترتیب نوشتن فورمول مالیکولی اکسایدها‪ :‬برای نوشتن فورمول مالیکولی اکسایدها نکات ذیل در نظرگرفته شود‪:‬‬

‫‪ )-1‬دراکسایدهای فلزی اتومهای با نمبراکسیدیشن مثبت (فلز) به سمت چپ فورمول و آکسیجن (منفی) به سمت راست فورمول نوشته‬
‫میشوند و ضرایب نسبتی اتومها در فورمول به سمت راست سمبول مربوط نوشته میشود‪ .‬طور مثال‪ :‬پوتاشیم اکساید (‪ ،)K2O‬المونیم‬
‫اکساید ( ‪ )Al2O3‬و اکساید آهن (‪.)Fe2O3‬‬

‫‪ )-2‬در اکسایدهای غیرفلزی عناصری که دارای الکترونگتیویتی کم اند‪ ،‬به سمت چپ عنصرآکسیجن نوشته میشوند‪ .‬طور مثال‪:‬‬
‫کاربن مونواکساید (‪ ،)CO‬کاربن دای اکساید (‪ ،)CO2‬وفاسفورس پنتا اکساید( ‪.)P2O5‬‬

‫سلسله الکترونگتیویتی یک تعداد عناصر را درنظر میگیریم‪:‬‬

‫‪P , N , H , Te , Se , S , Al , I , Br , Cl , O , F‬‬

‫الکترو نگتیویتی بیشتر میگردد‪.‬‬

‫الکترو نگتیویتی کاهش مییابد‪.‬‬

‫اکسایدها‪ :‬اکسایدهای فلزی و غیرفلزی به طورعموم به دو طریقه نامگذاری میشوند‪ .‬هر کدام را در ذیل مطالعه می کنیم‪:‬‬ ‫نام گذاری‬
‫‪ )1‬نام گذاری اکسایدها به طریقه معمولی‪ :‬در نامگذاری اکسایدهای به طریقه معمولی در مرحله اول نام فلز مربوط شامل در‬
‫فورمول ذکر گردیده‪ ،‬به تعقیب آن کلمه اکساید اضافه میگردد‪ .‬قرار فورمولهای ذیل‪:‬‬

‫کلسیم اکساید (‪ ،)CaO‬سودیم اکساید (‪ ،)Na2O‬باریم اکساید (‪ ،)BaO‬المونیم اکساید (‪ .)Al2O3‬هرگاه یک فلز با والنس متحول‬

‫)مختلف( اکسایدهای مختلف را تولید کند‪ ،‬درنامگذاری این اکسایدها ازپسوند اوس (‪ )ous‬و ایک (‪ )ic‬استفاده میگردد‪ .‬فلز دارای‬

‫نمبراکسیدیشن بلند با پسوند (‪ ،)ic‬وبا نمبرکسیدیشن پایین با پسوند (‪ )ous‬و در اخیر کلمه اکساید ذکر میگردد‪ .‬قرار فورمولهای‬

‫ذیل‪:‬‬

‫)کاپریک اکساید( ‪Cu+2O ------ Copper (ic) Oxide‬‬

‫(کاپرس اکساید )‪Cu+12O ------ Copper (ous) Oxide‬‬

 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫در نامگذاری اکسایدها اگر اکساید غیرفلزی باشد‪ ،‬دراین صورت تعداد اتومهای غیرفلز وآکسیجن را با کلمات خاص التینی مانند‪:‬‬

‫مونو(‪ mono‬یعنی یک)‪ ،‬دای (‪ di‬یعنی دو)‪ ،‬ترای (‪ tri‬یعنی سه)‪ ،‬تترا (‪ tetra‬یعنی چهار)‪ ،‬پنتا (‪ penta‬یعنی پنج ) می نویسند‪ .‬اما‪،‬‬

‫باید گفت که به عوض کلمه مونو اگر اکساید هم گفته شود کدام تفاوت نمیکند‪ ،‬هردو درست می باشند‪ .‬قرار فورمول کیمیاویهای ذیل‪:‬‬

‫نایتروجن اکساید یا مونواکساید ) ‪ ، (NO‬دای نایتروجن اکساید )‪ ، ( N 2 O‬دای نایتروجن پنتا اکساید ) ‪ ، ( N 2 O5‬سلفرترای‬
‫اکساید ) ‪. ( SO3‬‬

‫‪ )2‬نامگذاری اکسایدهای فلزی به طریقه بین المللی (‪ :)IUPAC‬در نامگذاری اکسایدها به طریقه (‪ )IUPAC‬درمرحله‬
‫اول نام فلز شامل دراکساید ذکر میگردد‪ ،‬متصل با نام فلز به سمت راست در بین قوس نمبراکسیدیشن فلز با ارقام رومی نوشته‬
‫میشود و در اخیر کلمه اکساید اضافه میشود‪ .‬قرار فورمول های ذیل‪:‬‬

‫اکساید )‪ (II‬آهن ‪Fe+2O ------‬‬ ‫اکساید )‪ (III‬آهن ‪Fe+32O3 ------‬‬

‫اکساید (‪ (II‬مس ‪Cu+2O ------‬‬ ‫اکساید )‪ (I‬مس ‪Cu+12O ------‬‬

‫اکسایدهای قلوی‪ :‬اکسایدهای فلزی را به نام اکسایدهای قلوی نیز یاد میکنند‪ .‬این اکسایدها زمان تعامل با آب قلویهای مربوط را‬

‫میسازند‪ .‬در این جا بعضی از اکسایدهای قلوی را درنظرمیگیریم که زمانی تعامل با آب قلوی میسازند‪.‬‬

‫طورمثال‪ :‬سودیم اکساید‪ .‬که سودیم هایدروکساید را میسازد‪ ،‬کلسیم اکساید‪ .‬که کلسیم هایدروکساید یا چونه آب نارسیده را میسازد‪ ،‬المونیم‬

‫اکساید که المونیم هایدروکساید را میسازد و آکساید آهن که هایدروکساید آهن را میسازد‪.‬‬

‫‪Na2O  H 2O ‬‬
‫‪ NaOH  H 2 ‬‬

‫‪Al2O3  H 2O ‬‬
‫‪ Al (OH )3‬‬

‫‪Fe2O3  H 2O ‬‬
‫‪ Fe(OH )3‬‬

‫‪CaO  H 2O ‬‬
‫‪ Ca (OH ) 2‬‬
‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫اکسایدهای قلوی (فلزی) در نتیجه تعامل با تیزاب نمک و آب را تولید میکند‪ .‬طورمثال‪ :‬سودیم اکساید با تیزاب نمک‪ .‬نمک سودیم‬
‫کلوراید را تولید میکند‪ ،‬اکساید مس با تیزاب نمک کلوراید مس را تولید میکند‪.‬‬

‫‪Na 2O  2 HCl ‬‬

‫‪ NaCl  H 2O‬‬

‫‪CuO  2 HCl ‬‬

‫‪ CuCl2  H 2O‬‬

‫اکسایدهای تیزابی‪ :‬اکسایدهای غیرفلزی به نام اکسایدهای تیزابی نیزیاد میشوند‪ ،‬زیرا درنتیجه تعامل با آب‪ ،‬تیزابهای مربوط‬
‫را تولید میکنند‪ .‬در این جا بعضی ازاکسایدهای تیزابی (غیرفلزی) را درنظر میگیریم که زمان تعامل با آب‪ ،‬تیزاب میسازند‪ .‬مانند‪:‬‬
‫کاربن دای اکساید و سلفرترای اکساید‪ .‬سلفرترای اکساید با آب‪ ،‬تیزاب گوگرد را میسازد‪ .‬کاربن دای اکساید با آب‪ ،‬تیزاب کاربونیک‬
‫اسید را میسازد‪ .‬قرار تعامالت ذیل‪:‬‬
‫‪CO2  H 2O ‬‬
‫‪ H 2CO3‬‬

‫‪SO2  H 2O ‬‬
‫‪ H 2 SO3‬‬

‫‪SO3  H 2O ‬‬
‫‪ H 2 SO4‬‬

‫اکسایدهای تیزابی (غیرفلزی) درنتیجه تعامل با قلویها‪ ،‬نمک و آب را تولید میکنند‪ ..‬طورمثال‪ :‬کاربن دای اکساید با قلوی سودیم‬
‫هایدروکساید‪ ،‬سودیم کاربونیت و سلفردای اکساید با سودیم هایدرکساید سودیم سلفایت را تولید میکند‪ .‬قرار تعامالت ذیل‪:‬‬
‫‪SO2  2 NaOH ‬‬
‫‪ Na2 SO3  H 2O‬‬
‫‪CO2  2 NaOH ‬‬
‫‪ NaCO3  H 2O‬‬
 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫اکسایدهای امفوتیری‪ :‬بعضی از اکسایدهای فلزی و یا هایدروکساید شان که در مقابل تیزاب قوی از خود خواص القلی و درمقابل‬
‫القلی قوی از خود خواص تیزابی را نشان دهند‪ ،‬به نام اکسایدها وهایدروکسایدهای امفوتریک یاد میشوند‪.‬‬

‫(خواص القلی)‬ ‫‪ZnO  2 HCl ‬‬

‫‪ ZnCl2  H 2O‬‬

‫‪( ZnO  2 NaOH ‬خواص تیزابی)‬

‫‪ Na2 ZnO2  H 2O‬‬

‫‪( Al (OH )3  3HCl ‬خواص القلی)‬

‫‪ AlCl3  3H 2O‬‬

‫‪( Al (OH )3  3NaOH ‬خواص تیزابی)‬

‫‪ Na3 AlO3  3H2O‬‬

‫استحصال اکسایدها‪ :‬اکسایدها را به صورت عموم به طریقه ذیل حاصل میکنند‪.‬‬

‫‪ )a‬از تعامل مستقیم عناصر فلزی وغیرفلزی با آکسیجن‪ ،‬قرار تعامالت ذیل‪:‬‬

‫‪4 K   O2 ‬‬
‫‪ 2 K 2 O‬‬

‫‪2Ca  O2 ‬‬
‫‪ 2CaO‬‬

‫‪S  O2 ‬‬
‫‪ SO2‬‬

‫‪ )b‬اکسایدهای را میتوان ازتجزیه کاربونیت ها قرار تعامالت ذیل به دست آورد‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪CaCO3 ‬‬‫‪‬‬ ‫‪CaO  CO2‬‬
‫‪‬‬
‫‪Na2CO3 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Na2O  CO2‬‬
‫‪ )c‬ازدی هایدریشن (کشیدن یک مالیکول آب) بعضی قلویها وتیزابها قرار تعامالت ذیل به دست آورد‪.‬‬

‫‪ )  H 2O‬‬
‫‪Ca (OH ) 2 (‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ CaO  H 2 O‬‬

‫‪2HNO3 ‬‬‫‪ N 2 O5  H 2 O‬‬

‫‪H 2O‬‬

‫‪ )d‬اکسایدها ازتجزیه نایتریت ها قرارتعامل ذیل حاصل میگردد‪.‬‬

‫‪ )e‬اکسایدها ازتجزیه سلفیتها قرارتعامل ذیل حاصل میگردد‪.‬‬

‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫‪‬‬
‫‪Al2 (SO4 )3 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Al2O3  3SO3‬‬

‫‪ )f‬اکسایدها از تجزیه اکسایدهای عالی قرار تعامل ذیل حاصل میگردد‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪P2 O5 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ P2 O3  O2‬‬

‫موارد استعمال اکسایدها‪ :‬به صورت عموم اکسایدها موارد استعمال گسترده ای دارند که بعضی ازآنها را قرار ذیل توضیح می‬
‫دهیم;‬

‫‪ )a‬برای تولید تیزابها به گونه مثال تولید تیزاب کاربونیک اسید‪ ،‬ازکاربن دای اکساید و آب‪.‬‬

‫‪SO3  H 2 O ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ H 2 SO4‬‬

‫‪ )b‬برای تولید قلویها به گونه مثال تولید قلوی سودیم هایدروکساید‪ ،‬ازسودیم اکساید و آب‪.‬‬

‫‪Na 2 O  H 2 O ‬‬
‫‪ 2 NaOH‬‬

‫‪ )c‬برای تولید نمکها به گونه مثال تولید کلوراید جست‪ ،‬از اکساید جست و تیزاب نمک‪.‬‬

‫‪ZnO  2 HCl ‬‬

‫‪ ZnCl 2  H 2 O‬‬

‫‪CaO  CO2 ‬‬

‫‪ CaCO3‬‬

‫تیزابها (‪ :)Acids‬در زندهگی روزمره خود ما با بسیاری از تیزابها سرو کار داریم‪ ،‬میوه جات اکثرا مانند‪ :‬سیتروسها‪،‬‬
‫تیزابها اند‪ ،‬نوشابههای گازدار و چای همچنان تیزابها اند‪ .‬تیزابها یک بخش عمده ازاکترولیتها را تشکیل داده اند که درکیمیا و‬
‫صنعت موارد استعمال زیادی دارند‪ .‬اسید یعنی تیزاب‪ ،‬از کلمه التینی اسیدوس (‪ ) Acidus‬اشتقاق یافته است که معنی لغوی آن‬
‫ترش میباشد ومعموالا از غیر فلزات توسط ساختن روابط اشتراکی به وجود میآیند‪ .‬تمامی تیزابها باالی معرفها اثر میکنند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کاغذ لتمس آبی را به سرخ تبدیل میکنند‪ .‬مگر درمقابل اندیکاتور فینول فتالین (‪ )C20H14O4‬بی رنگ میباشند و در نتیجه‬
‫تعامل با برخی از فلزات هایدروجن را آزاد میسازند‪.‬‬
 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫‪Zn   2 HCl ‬‬

‫‪ ZnCl 2  H 2 ‬‬

‫‪2 Na   2 HBr ‬‬

‫‪ 2 NaBr  H 2 ‬‬

‫تیزابها‪ ،‬شامل هایدروکلوریک اسید‪ ،‬سلفوریک اسید‪ ،‬دارای مزه ترش میباشند و نباید آنها را چشید‪ ،‬زیرا دارای ماهیت تخریش‬
‫کننده هستند‪ .‬هرگاه چند قطره تیزاب گوگرد (‪ )H2SO4‬را باالی ورقه فلز بریزیم‪ ،‬فلز تخریب گردیده و تیزاب شروع به تعامل با‬
‫فلز میکند‪.‬‬

‫محلولهای اسیدی دارای ‪ PH‬کمتر از ‪ 7‬هستند‪ PH .‬کمتر به معنی اسیدی بودن بیشتر و غلظت بلند آیونهای مثبت هایدروجن است‪.‬‬

‫اگر ‪ [H]>10-7‬باشد‪ PH<7 ،‬میشود‪ ،‬در این صورت ‪ [OH]<10-7‬بوده و ‪ POH>7‬میشود و محلول تیزابی خواهد بود‪.‬‬

‫اگر ‪ [H]<10-7‬باشد‪ PH>7 ،‬میشود‪ .‬در این صورت ‪ [OH]> 10-7‬بوده و ‪ POH<7‬میشود‪ .‬و محلول القلی خواهد بود‪.‬‬

‫نظریه سوانت ارهینوس در باره تیزابها‪ :‬تیزابها عبارت از مرکبات کیمیاوی هستند که در محلول آبی یا آبگین تولید آیون‬
‫هایدروجن (‪ )H+‬مینمایند‪.‬‬

‫‪ H   Cl ‬‬
‫‪HCl ‬‬

‫آیون تولید شده هایدروجن در محلول به حالت آزاد باقی نمانده‪ ،‬بلکه در مالیکول آب توسط الکترونهای آزاد‪ ،‬الکترونهای مدار‬
‫آخری که در تعامل سهیم نباشد‪ ،‬اکسیجن تحت جذب آمده و آیون هایدرونیم (‪ )H3O+‬را میسازد‪ .‬پس گفته میتوانیم که تیزابها‬
‫عبارت از مرکبات کیمیاوی اند که در محلول آبی آیون هایدرونیم را تولید میکنند‪.‬‬

‫‪HCl H‬‬
‫‪‬‬
‫‪2O‬‬
‫‪ H 3O   Cl ‬‬
‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫این تعریف به موادی که در آب حل میشوند محدود میباشد که یکی از اشکال مدل اسیدی ارهینوس در همین است‪ .‬نظریه ارهینوس‬
‫در تصحیح و تکمیل نظریات انتووان الوازیه وسرهامفری دیوی مطرح شد‪ .‬قبل از سوانت ارهینوس در سال ‪1800‬م‪ ،‬کیمیادانان‬
‫فرانسوی از جمله انتووان الوازیه‪ ،‬تصور میکردند که تمامی تیزابها دارای آکسیجن هستند‪ .‬این در حالی بود که کیمیادانان انگلیسی‬
‫از جمله سرهامفری دیوی معتقد بودند که تمامی تیزابها دارای هایدروجن هستند‪.‬‬

‫تعریف تیزابها به اساس نظریه بونستید ‪ -‬لوری‪ :‬به اساس نظریه بونستید ولوری تیزابها مرکباتی کیمیاوی اند‪ ،‬که قدرت‬
‫نصب پروتون (‪ )H+‬را باالی مواد دیگر داشته باشند‪ .‬یعنی تیزابها مواد پروتون دهنده (‪ )Proton- donator‬اند‪.‬‬

‫‪ H 3O   Cl ‬‬
‫‪HCl  H 2O ‬‬

‫به اساس نظریه بونستید – لوری پروتون (‪ )H+‬یک ذره کوچک بوده به هیچ صورت در محلول آبی نمیتواند به صورت مستقل‬
‫حرکت کند‪ ،‬بلکه درغبارالکترونی موادی دیگرداخل تعامل کیمیاوی میگردد‪ .‬در صورتی که مواد آب باشد‪ ،‬پروتون باالی جوره‬
‫الکترون آزاد اتوم آکسیجن نصب میشود و آیون هایدرونیم را تولید مینماید‪ .‬به اساس نظریه دانشمندان مذکور در ترکیب هر تیزاب‬
‫قلوی مزدوج آن موجود میباشد که به نام (‪ )Conjugate base‬یاد میگردد‪.‬‬

‫طورمثال‪:‬‬

‫‪ H 3O   Cl ‬‬
‫‪HCl  H 2O ‬‬
‫‪‬‬
‫درتعامل فوق انیون کلوراید ( ‪ ) Cl‬به نام قلوی مزدوج تیزابهایدروکلوریک اسید (‪ )HCl‬یاد میشود‪.‬‬

‫نظریه گلبرد ان لویس در باره تیزابها‪ :‬به اساس نظریه گلبرد ان لیویس‪ ،‬تیزابها عبارت ازمواد کیمیاوی اند‪ ،‬که درترکیب‬
‫خود دارای خالی الکترونی بوده وقدرت نصب جوره الکترون ها را باالی خود داشته باشند‪ .‬با به عبارت دیگرتیزابها موادی گیرنده‬
‫الکترون (‪ )Electron- acceptor‬اند‪ .‬طورمثال‪ :‬به اساس نظریه دانشمند مذکور هایدروجن (‪ )H+‬یک تیزاب است‪ ،‬زیرا به قسم‬
‫مواد الکترون گیرنده عمل میکند‪.‬‬

‫‪H   H 2O ‬‬
‫‪ H 3O ‬‬
‫به اساس نظریه لیویس مواد کیمیاوی که قدرت تولید پروتون (‪ )H+‬را نداشته باشد‪ ،‬ولی به قسم گیرنده جوره الکترونها عمل کنند‪،‬‬
‫نیزازجمله تیزابها اند‪.‬‬

‫طورمثال‪ :‬مالیکول برون ترای فلوراید (‪ )BF3‬ازجمله تیزابها است‪ ،‬زیرا به اطراف اتوم برون (‪ )B‬خالی الکترونی موجود بوده و‬
‫به قسم تیزاب عمل میکند‪.‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪BF3  NH 3 ‬‬
‫‪ F  B  N  H‬‬
‫‪‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪H‬‬
 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫نامگذاری اسیدها ‪ :‬تیزابها به اساس انیونهای غیر فلزی شان نامگذاری میشوند‪ .‬تیزابهای دو عنصری یا بدون اکسیجن که‬
‫معموال از هایدروجن و یک غیر فلز تشکیل گردیده اند‪ ،‬به نام هایدرواسید (‪ )Hydro acid‬یا باینری اسید (‪ )Binary acid‬یاد‬
‫میشوند‪ .‬از همین سبب در اثنای گرفتن نام تیزابهای دو عنصری اوال" کلمه هایدرو بعد نام انیون (غیرفلز ) با پسوند ایک (‪)ic‬‬
‫وکلمه اسید دراخیر ذکر میگردد‪.‬‬

‫مانند‪ :‬هایدرو برومیک اسید (‪ ،)HBr‬هایدرو کلوریک اسید (‪ ،)HCI‬هایدروفلوریک اسید (‪ .)HF‬وغیره‪...‬‬

‫تیزابهای سه عنصری یا آکسیجندار که معموال از هایدروجن‪ ،‬یک رادیکال آکسیجن و یک غیر فلز تشکیل شده اند‪ ،‬به نام اکسی‬
‫اسید ( ‪ (oxi acid‬یا تریشری اسید ( ‪ (Tertiary acid‬یاد میشوند‪ .‬در نامگذاری تیزابهای سه عنصری اوال نام عنصری گرفته‬
‫میشود که در رادیکال دارای نمبراکسیدیشن مثبت باشد و در اخیر با در نظرداشت نمبر اکسیدیشن عنصرمذکور نام تیزاب با کلمات‬
‫ایک اسید ( ‪ ) ic- acid‬و یا اوس اسید (‪ )ous –acid‬ختم میگردد‪.‬‬

‫طور مثال‪ - H2S+6 O4( :‬سلفوریک اسید (‪ - H2S+4 O3 ( ،‬سلفورس اسید)‪ - HN+5 O3( ،‬نایتریک اسید)‬

‫( ‪ - HN+3 O2‬نایترس اسید)‪.‬‬

‫اگر نمبراکسیدیشن از حالت بلند معمول زیاد باشد‪ ،‬دراین صورت در اول نام تیزاب مربوط‪ ،‬کلمه "پر" اضافه میگردد‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫)‪ HCI+7O4‬پرکلوریک اسید)‪.‬‬

‫اگر نمبر اکسیدیشن از حالت معمول کم باشد‪ ،‬در این صورت در اول نام تیزاب‪ ،‬پیشوند "هایپو" میآید‪ ،‬مانند‪ HCI+1O ( :‬هایپو‬
‫کلورس اسید)‪.‬‬

‫نامگذاری تیزابهایی که در ترکیب آن یک مالیکول آب اضافی موجود باشد‪ ،‬در نامگذاری آنها از پیشوند ‪ Ortho‬یا ‪ Metha‬استفاده‬
‫میگردد‪ .‬اگر از این نوع تیزابها یک مالیکول آب آن توسط یک ماده آب جذبان کشیده شود‪ ،‬به تیزاب میتا مربوط خود تبدیل‬
‫میگردند‪.‬‬

‫طورمثال‪:‬‬

‫‪H 3 PO4 ‬‬‫) ‪ HPO3  H 2O....( Metha  phosphoric acid‬‬

‫‪H 2O‬‬

‫‪H 3 ASO4 ‬‬‫) ‪ HASO3  H 2O....( Metha  Arsenic  acid‬‬

‫‪H 2O‬‬
‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫نامگذاری تیزابهای که در ترکیب آنها دو اتوم مرکزی موجود باشد‪ ،‬در نامگذاری این نوع تیزابها پیشوند پایرو ( ‪ ) pyro‬استفاده‬
‫شده بعدا" آیون مربوطه وپسوند ‪ ic‬و در اخیر کلمه ‪ Acid‬می آید‪.‬‬

‫طورمثال ‪:‬‬

‫‪H 4 P2 O7  Pyro  phosphoric acid‬‬

‫‪H 2 S 2O7  Pyro  Sulphoric acid‬‬

‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫خواص تیزابها (‪)Acids- properties‬‬

‫‪ )a‬تمامی تیزابها دارای مزه ترش هستند‪ .‬طورمثال‪ :‬ستریک اسید در لیمو‪ ،‬نارنج‪ ،‬مالته و کیوی وجود دارد که باعث ترشی مزه‬
‫آنها گردیده است‪.‬‬

‫‪ )b‬تیزابها باالی معرفها اثر میکنند‪ ،‬مثال‪ :‬کاغذ لتمس آبی را به رنگ سرخ تبدیل میکنند‪.‬‬

‫‪ )-c‬تیزابها در مقابل اندیکاتور فینول فتالین بی رنگ میباشند‪.‬‬

‫‪ )d‬تیزابها در نتیجه تعامل با برخی از فلزات گاز هایدروجن را آزاد میسازند‪.‬‬

‫‪2 Na  2 HCl ‬‬

‫‪ 2 NaCl  H 2 ‬‬

‫‪ )f‬تیزابها با القلیها تعامل نموده‪ ،‬نمک و آب را تولید میکنند‪.‬‬

‫‪NaOH  HCl ‬‬

‫‪ NaCl  H 2O‬‬

‫‪ )-g‬تیزابها با اکسایدهای فلزی تعامل کرده‪ ،‬نمک و آب را تولید میکنند‪.‬‬

‫‪CaO  2 HCl ‬‬

‫‪ CaCl2  H 2O‬‬

‫‪ )-h‬تیزابها باالی کاربونیت ها اثر نموده گاز کاربن دای اکساید (‪ )CO2‬را آزاد مینمایند‪.‬‬

‫‪CaCO3  2HCl ‬‬

‫‪ CaCl2  H 2O  CO2 ‬‬

‫‪ )-i‬تیزابها درمحیط آبی به آیونهای مثبت و منفی تجزیه شده و هدایت برق میکنند‪ ،‬یعنی ازجمله مواد الکترولیتی میباشند‪.‬‬

‫‪H 2 SO4 H‬‬

‫‪‬‬
‫‪2O‬‬
‫‪ H   HSO 4‬‬
11 ‫ و‬8 ‫صنوف‬

HNO3  H   NO  3
H 2O

:‫ قرار تعامالت ذیل‬.‫ تیزابها را به طرق مختلف حاصل مینمایند‬:‫طریقه های عمومی استحصال تیزابها‬

.‫تیزابها را میتوان از تعامل اکسایدهای غیرفلزی همراه با آب حاصل کرد‬

CO2  H 2O 
 H 2CO3  Corbonic acid

SO2  H 2O 
 H 2 SO3  Sulfurous acid

SO3  H 2O 
 H 2 SO4  Sulfuric acid

N 2O5  H 2O 
 HNO3  Nitric  acid

N 2 O3  H 2 O 
 HNO2  Nitrous  acid
‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫قلویها (‪ :)Bases‬قلویها ازجمله مرکبات بسیارمهم کیمیاوی بوده که درمحیط آبی به آیونهای مثبت و منفی تفکیک شده وهدایت‬
‫برق میکنند و از جمله الکترولیتها میباشند‪.‬‬

‫‪NaOH ‬‬‫‪ Na   OH   Strong  alkali‬‬

‫‪H 2O‬‬

‫‪‬‬
‫‪NH 4OH ‬‬‫‪ NH 4  OH   Weak  alkali‬‬
‫‪H2O‬‬

‫قلویها درصورت لمس لشم میباشند‪ .‬هر گاه شما کمی از خمیر مایه را در آب حل کنید و انگشت خود را در آن فرو ببرید‪ ،‬ماهیت‬
‫لشم بودن آنرا حس می کنید‪ .‬قلویها را میتوان به اساس نظریات دانشمندان چنین تعریف کرد‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ )a‬به اساس نظریه ارهینوس‪ ،‬قلویها عبارت از مرکبات کیمیاوی اند که در محیط آبی یا آبگین تولید آیون هایدروکساید ( ‪) OH‬‬
‫مینمایند‪.‬‬

‫‪NaOH ‬‬‫‪ Na   OH ‬‬

‫‪H 2O‬‬

‫خواض قلویها‪ :‬بعضی ازخواص قلویها قرار ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪ )a‬قلویها عبارت ازمرکبات کیمیاوی اند که درمحیط آبی تولید آیون هایدروکساید (‪ )OH-‬را مینمایند‪.‬‬

‫‪NaOH ‬‬‫‪ Na   OH ‬‬

‫‪H 2O‬‬

‫‪ )b‬قلویها کاغذ لتمس سرخ را رنگ آبی و محلول اندیکاتور فینول فتالین را رنگ ارغوانی میسازد‪.‬‬
 ‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫‪ )c‬قلویهای منحل در آب مزه تلخ داشته و لشم محسوس میشوند‪.‬‬

‫‪ )d‬قلویها با تیزابها تعامل نموده نمک و آب را میسازند که به نام تعامل خنثی سازی (‪ )Neutralization‬یاد میگردد‪.‬‬

‫‪NaOH  HCl ‬‬

‫‪ NaCl  H 2O‬‬

‫‪ )f‬قلویها با اکساید غیرفلزی (اکساید تیزابی) تعامل نموده نمک و آب را میسازد‪.‬‬

‫‪Ca(OH ) 2  CO2 ‬‬

‫‪ CaCO3  H 2O‬‬

‫استحصال قلویها‪ :‬قلویها را به طریقههای ذیل به دست می آورند‪:‬‬

‫‪ )a‬قلویها را میتوانیم از تعامل مستقیم فلزات گروپ اول و دوم با آب قرار تعامالت ذیل به دست آورد‪:‬‬

‫‪2 Na   2 H 2O ‬‬
‫‪ 2 NaOH  H 2 ‬‬

‫‪Ca   2 H 2O ‬‬
‫‪ Ca (OH ) 2  H 2 ‬‬

‫‪2 K   2 H 2 O ‬‬
‫‪ 2 KOH  H 2 ‬‬

‫‪ )b‬قلویها را میتوان از تعامل اکسایدهای فلزی همراه با آب قرار تعامالت ذیل به دست آورد‪:‬‬

‫‪Na 2 O  H 2O ‬‬
‫‪ 2 NaOH‬‬

‫‪MgO  H 2 O ‬‬
‫‪ Mg (OH ) 2‬‬

‫‪K 2O  H 2O ‬‬
‫‪ 2 KOH‬‬

‫‪ )c‬القلیهای غیر منحل در آب را میتوان از القلیهای منحل در آب قرار تعامل ذیل به دست آورد‪:‬‬

‫منحل ( ‪FeCl3  3NaOH‬‬ ‫‪)‬‬

‫‪ Fe(OH )3   NaCl‬‬

‫در این تعامل قلوی فریک هایدروکساید غیرمنحل و قلوی سودیم هایدروکساید منحل در آب میباشد‪.‬‬
‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫نوشتن فورمول ونامگذاری نمکها‪ :‬عبارت از مواد کیمیاوی اند که در اثر تعویض پروتون تیزاب (‪ )H‬با کتیون قلوی (فلز)‬
‫حاصل میشود‪.‬‬

‫‪NaOH  HBr ‬‬

‫‪ NaBr  H 2O‬‬

‫‪ )a‬در نوشتن فورمول نمک کتیون (فلز) را درسمت چپ می نویسند‪ .‬در نامگذاری نمکهای بدون اکسیجن‪ ،‬درمرحله اول نام کتیون‬
‫(فلز) ذکر میگردد‪ ،‬بعد نام انیون (غیرفلز) را با اضافه کردن پسوند (‪ )ide‬مینویسند‪.‬‬

‫طورمثال‪:‬‬

‫‪KCl  Potassium choloride‬‬

‫‪NaCl  Sudium choloride‬‬
‫‪NH 4Cl  Amunium  choloride‬‬

‫‪CaS  Calsium  Sulphide‬‬

‫‪ )b‬نامگذاری نمکهای آکسیجن دار به اساس تیزابهای مربوط شان صورت میگیرد‪ .‬نمکهایی که تیزاب مربوط شان با پسوند (‪)ic‬‬
‫ختم میگردد‪ ،‬در نامگذاری آنها پسوند (‪ )ate‬عالوه میشود‪ .‬طوری که اول نام کتیون گرفته میشود‪ ،‬بعد نام انیون و دراخیر پسوند‬
‫‪ ate‬اضافه میگردد‪.‬‬
‫‪H 3 PO4  Phosphoric acid‬‬
‫‪Na3 PO4  Sudium phasphate‬‬
‫‪NaNO3  Sudium Nitrate‬‬

‫‪CaSO4  Calssium Sulphate‬‬

‫‪ )c‬نمکهایی که تیزاب مربوط شان با پسوند اوس (‪ )ous‬ختم میگردد‪ ،‬در نامگذاری این نمکها پسوند (‪ )ite‬اضافه میگردد‪.‬‬
‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫‪H 2 SO3  Sulphurous acid‬‬

‫‪Na 2 SO3  Sudium  Sulphite‬‬

‫‪HNO2  Nitrous  acid‬‬

‫‪NaNO2  Sudium Nitrite‬‬

‫‪ )d‬هرگاه کتیون (جزمثبت نمک) ازنمبر اکسیدیشن متحول تشکیل شده باشد‪ ،‬در آن صورت بعد ازنام کتیون نمبراکسیدیشن آن در‬
‫داخل قوس با اعداد رومی نوشته شده‪ ،‬بعد نام انیون با پسوند (‪ )ide‬تحریر میگردد‪:‬‬

‫‪FeCl2  Ferrium( II )Chloride‬‬

‫‪FeCl3  Ferrium( III )Chloride‬‬

‫‪ )d‬نمکهایی که در ترکیب آنها گروپ هایدروکسیل شامل باشد‪ ،‬در نامگذاری آنها کلمه ‪ hydroxy‬عالوه میگردد‪.‬‬

‫‪Fe(OH )Cl  Ferr  ous  hydroxy Chloride‬‬

‫‪Fe(OH ) 2 Cl  Ferr  ic  di  hydroxy Chloride‬‬

‫‪ )f‬نمکهایی که در ترکیب آنها (‪ )H‬شامل باشد‪ ،‬درنامگذاری این نوع نمکها کلمه هایدرو (‪ )Hydro‬یا بای (‪ )bi‬عالوه میگردد‪.‬‬

‫‪NaHSO4  Sudium bi  Sulphate‬‬

‫‪NaHPO4  Sudium Hydro  phasphate‬‬

‫‪ )g‬تیزابهایی که دارای پیشوند (‪ )per‬باشد‪ ،‬نمکهای آنها چنین نامگذاری میشود‪ .‬اول نام فلز گرفته میشود بعد پیشونذ (‪)per‬‬
‫بعدا" نام غیرفلز و در اخیر پسوند (‪ )ate‬ذکر میشود‪.‬‬

‫‪HClO4  Per  chloric  acid‬‬

‫‪HMnO4  Per  Manganic acid‬‬

‫‪KMnO4  Potassium Per  Manganate‬‬

‫صنوف ‪ 8‬و ‪11‬‬

‫‪ )h‬تیزابهای که دارای پیشوند (‪ )Hypo‬باشد نمکهای آن چنین نامگذاری میشود‪ .‬اول نام فلز بعد کلمه (‪ )Hypo‬و دراخیر پسوند‬
‫(‪ )ite‬تحریر میگردد‪.‬‬

‫‪HClO  Hypo  chlorous  acid‬‬

‫‪KClO  Potassium Hypo  chlorite‬‬

‫نمکها از نگاه ترکیب به نمکهای خنثی‪ ،‬نمکهای تیزابی‪ ،‬و نمکهای قلوی تقسیم بندی گردیده است‪.‬‬

‫نمکهای خنثی ) ‪ :( Neutral Salts‬عبارت از نمکهایی است که محلول آبی شان دارای ‪ PH=7‬باشد‪.‬‬

‫‪KCl  Potassium chloride‬‬

‫‪NaCl  Sudium chloride‬‬

‫نمکهای تیزابی )‪ :( Acidic Salts‬عبارت از نمکهایی است که در زمان حل شدن در آب محیط تیزابی )‪ )PH<7‬را تولید می‬
‫نماید‪.‬‬

‫‪NaHSO4  Sudium Hydrogen Sulphate‬‬

‫‪KHPO4  Potassium Hydrogen Phasphate‬‬

‫نمکهای قلوی)‪ :(Basic Salts‬عبارت از نمکهایی است که در زمان حل شدن در آب‪ ،‬محیط قلوی‬

‫)‪ )PH>7‬را تولید نماید‪ .‬در ترکیب این نمکها گروپ هایدروکسیل موجود میباشد‪.‬‬

‫‪Cu (OH ) Br  Copper  Hydroxy Bromide‬‬

‫‪Cu (OH )Cl  Copper  Hydroxy Chloride‬‬