~©¢ qT+&ç >∑T»sê‘Y es¡≈£î...

e´edüú\ yÓ’|òü\´+ô|’ |ü+#·Hêe÷

eTH√CŸ $T≥º Vô ≤#Y.mdt . |òPü ˝≤ÿ

‘Ó\T>∑T : |Á uü ≤Û ø£sY eT+<ës¡, ]y˚sê

ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº

<Ûsä ¡ : s¡÷. 250/`
yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : ôdô|+º ãsY 2015
Ä+>∑e¢ T÷\+ : When A Tree Shook Delhi, The 1984 Carnage and its
Aftermath by Manoj Mitta and H.S. Phoolka,
Lotus Collection, Roli Books, New Delhi,
© Manoj Mitta and H.S. Phoolka
The Fiction of Fact-finding: Modi and Godhra,
HarperCollins Publishers India, 2014
© Manoj Mitta 2014
Á|ü‘T· \≈£î, $esê\≈£î: ôV≤’ <äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dt,º
bÕ¢{Ÿ HÓ+. 85, u≤˝≤J q>∑s,Y
>∑T&çeT˝≤ÿ|üPsY, ôV≤’ <äsêu≤<é - 500 006
bò˛Hé : 040 23521849
www.hyderabadbooktrust.blogspot.com

eTTÁ<äD : nqT|üeT Á|æ+≥sY‡,

Á^Hé eP´, 126 XÊ+‹q>∑s,Y ôV≤’ <äsêu≤<é ` 28
bò˛Hé : 23391364
 $wüj·Tdü÷∫ø£
~©¢ 1984 (‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+: Á|üu≤Û ø£s¡ eT+<ës¡)
~©¢ qT+&ç >∑T»sê‘Y es¡≈î£ eTT+<äTe÷≥ 9
~ |òæø£åHé Ä|òt bòÕøº̆ ô|ò’+&ç+>¥øÏ eTT+<äTe÷≥ 14
~©¢ 1984 eTT+<äTe÷≥ 22
eTH√CŸ $T≥º ø£<qä∏ +
1. q÷´ ~©¢ qT+∫ 26
2. <äTX¯Ù≈£îHê\T 30
3. dæ≈î£ ÿ\qT ìsêj·TT<ÛTä *ï #˚ùd m‘·T>Ô &∑ \É T 45
4. 32e u≤¢≈î£ 50
5. ˇø£ j·TT<äΔ Ms¡T&ç n>∑#ê≥T¢ 58
6. s¬ +&ÉT >∑Ts¡T<ë«sê\ ø£<ä∏ 64
7. ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£ düÔ㛑· 73
8. dü+‘ê|ü düeTj·T+˝À n‘ê´#ês¡+ 81
9. ôdq’ ´+ ˙&É˝ÀH˚ 88
10. qøÏ© Ms¡T&ÉT 96
ôV≤#Y.mdt. |òPü ˝≤ÿ ø£<qä∏ +
11. e´øÏÔ>∑‘· |ü‘·q+ 102
12. b˛sê≥+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ 113
13. eT+∫ì, #Ó&TÉ ‘√ ø£\|ü&+É 122
14. $#ês¡D≤ ‘·+‘·T 129
15. $#ês¡D qT+∫ ‘·|⁄ü Œø√e&É+ 140
16. eT]+‘·>± eTuÛ´Ñ ô|≥º&+É 150
17. eT\T|ü⁄ 158
18. rÁe dü+|òTü s¡¸D\T 166
19. Hêj·T≈£î\ n|ük˛bÕ\T 176
20. eTs√ ø=‘·Ô $#ês¡D≤ ø£$TwüHé 187
21. Ä\dü´yÓTqÆ Á|üu≤Û e+ 195
22. ø±düÔ+‘· ø£s¡TD 200
23. ∫e]e÷≥ 204
 >∑T»sê‘Y 2002 (‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+: ]y˚sê)
1. ø£å‘·>±Á‘ê.. >√Á<ë! 208
2. <ä] ‘Ó*j·Tì ªsê» <Ûsä à¡ +μ! 229
3. ªdüeT Hê´j·T+μ˝Àì ndüeT ø√D+! 251
4 ø£fi¢̄≈£î ø£&ÉT‘·THêï..! 278
5. yÓ÷&û $#ês¡D ` eTT&ç|&ü ìÉ Á|üXï¯ \T! 297
6. eTè‘·<V˚ ‰ü \ ‘·s*¡ +|ü⁄` yêdüyÔ ê\ eT[¢+|ü⁄! 319
7. ‘·|ü \ ≈£îù|Œ rs¡TŒ\T #Óù|Œ! 336
8. ì» ªìÁ<ëμ s¡D r]~! 361
9. ã] ‘Ó–+∫q Vü≤+‘·ø£ Áøös¡´+ 382
10. $eø£å $wü>±<∏ä! 404
11. eTT–+|ü⁄ 431
12. nqTã+<Ûä+ 433
 ~©¢ qT+&ç >∑T»sê‘Y es¡≈î£ eTT+<äTe÷≥

~©¢˝À 1984˝À, >∑T»sê‘Y˝À 2002˝À »]–q e÷s¡DôVAe÷\ô|’ |ü⁄düøÔ ±\T

sêj·T&É+ |üPs¡sÔ TTq ‘·sT¡ yê‘· m|ü⁄Œ&√ #·ìb˛sTTq e÷ ‘ê‘·jT· ´ mÁs¡+ dü‘´· Hêsêj·TD≈£î
dü+ã+~Û+∫q s¬ +&ÉT ñ‘·sÔ ê\T \_Û+#êsTT. n+<äT˝À ªdü+Á|ü<ësTTø±Ô $s√~Û ø£$T{°μ
ôV≤’ <äsêu≤<é $uÛ≤>∑+ ìs¡«Væ≤düTqÔ ï ˇø£ ãVæ≤s¡+>∑ düu˝ÑÛ À e÷{≤¢&eÉ \dæ+~>± ø√s¡T‘·÷
15 qe+ãsY 1968q n|üŒ{Ï Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ Ç+~sê >±+BÛøÏ sêdæq ˝ÒK ˇø£{.Ï
n+‘·≈î£ ø=Hêïfi¯¢ ÁøÏ‘y· T˚ e÷ ‘ê‘·jT· ´ ø£˙«qsY>± ôV≤’ <äsêu≤<é˝À C≤rj·T dü+Á|ü<ësTTø±Ô
$s√~Û ø£$T{° $uÛ≤>∑+ @sêŒ≥sTT+~. ø±+Á¬>dt bÕغ q>∑s¡ n<Û´ä ≈£îå &ç>± |üì#˚dqæ
nqTuÛÑe+, |ü\T≈£îã&ç e\¢ Äj·Tq ø£˙«qsY>± ìj·T$T‘·T\j·÷´s¡T. Çø£ ¬s+&√~
Ç+~sê>±+BÛ e´øÏÔ>∑‘· ø±s¡´<ä]Ù mHé.¬ø.X‚wüHé 1969 »qe]˝À rÁeyÓTÆq |üqT\
ˇ‹Ô&ç ø±s¡D+>± Ä düe÷y˚XÊìøÏ Ç+~sê>±+BÛ Vü‰»s¡T ø±˝Òsì¡ 18 qe+ãsY 1968q
e÷ ‘ê‘·jT· ´≈£î sêdæq ˝ÒK.
$$<Ûä eT‘√Hêà<ä Væ≤+kÕø±+&É\ô|’ ì» ìsêΔsD¡ ìy˚~ø£\qT yÓ\Te]+∫q
dü+Á|ü<ësTTø£ $s√~Û ø£$T{°øÏ n+‘·sê®rj·T+>± m+‘√ eT+∫ ù|s¡T+&˚~. bÕ˝Ÿ Áu≤dt
e+{Ï $X¯«$U≤´‘· s¡#s· TT‘·\T Ä ø£$T{° >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#˚yês¡T. e÷ ‘ê‘·jT· ´≈£î
Ç+~sê >±+BÛøÏ eT<Û´ä dü<ëÛ “¤eq‘√ »]–q Ä ñ‘·sÔ ¡ Á|ü‘T· ´‘·sÔ ê\˝À ô|<ä› $X‚w+ü
@MT ˝Ò<äT. ø±˙, Ç+~sê >±+BÛ Vü≤‘ê´q+‘·s¡+ 1984˝À #√≥T #˚düT≈£îqï
Vü≤‘ê´ø±+&Éô|’ #˚dqæ Hê |ü]XÀ<Ûqä ˝À kÕø屑·÷Ô ÄyÓT ≈£îe÷s¡T&Óq’ sêJyé >±+BÛjT˚
øπ +Á<ä _+<äTe⁄>± e⁄+&É≥+ e÷Á‘·+ qqTï ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚d+æ ~. á nq÷Vü≤´
|ü]D≤e÷\qT #·÷&É≈£î+&ÜH˚ e÷ ‘ê‘·j·T´ Hê ‘=$Tà<√ @≥ 1973˝ÀH˚ ø±\+
#˚XÊs¡T. eT\ø˘ ù|{Ÿ˝Àì yê] Ç+{À¢H˚ H˚qT ô|]–q|üŒ{Ïø° eT‘· Væ≤+düô|’ Äj·Tq‘√
#·]Ã+#˚ neø±X¯+ sê˝Ò<Tä . ø±˙, $_Ûqï dü+düÿè‘·T\ düyT˚ àfi¯q+ ˝≤+{Ï Ä Ç+{Ï
yê‘êes¡D≤ìï |æqï ej·TdüT˝ÀH˚ #·$#·÷XÊqT. e÷ ‘ê‘·jT· ´ mÁs¡+ dü‘´· Hêsêj·TD
m+‘√ uÛøÑ uÔÏ ≤Û eq e⁄qï Væ≤+<äTe⁄. Á|ü‹ X¯ìyês¡+ kÕúìø£ Ä+»H˚jT· kÕ«$T >∑T&çøÏ
Áø£eT+ ‘·|Œü ≈£î+&Ü yÓfiS¯ Ô <˚e⁄ì Á|ükÕ<ä+ rdüTø=#˚Ãyês¡T. nsTT‘˚ ‘·q düeTø±©q
10 ~©¢ 1984
e´≈£î\Ô T˝≤>± Äj·Tq m+‘√ eT+~ eTTdæ+¢ \‘√ Äràj·TyÓTqÆ kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\qT
ø£*–e⁄+&˚yês¡T. ‘·qT dü«j·T+>± ùwsê«DÏ <Û]ä +#˚yês¡T. ñs¡÷› |üÁ‹ø£\qT #·~y˚yês¡T.
Äj·Tq˝Àì á ãVüQfi¯‘«· uÛ≤eq≈£î m|ü⁄Œ&É÷ m˝≤+{Ï |üØø£å m<äTs¡Tø±˝Ò<Tä . ˇø£ÿ
1948˝À #Ó\sπ –q s¡C≤ø±s¡¢ Ä>∑&Ü\T, ÄHê{Ï b˛©düT #·s´¡ dü+<äs“¡ +¤ ˝À ‘·|Œü . Ä
‘·sT¡ yê‘· eT÷&ÉT <äXÊu≤›\ bÕ≥T ôV≤’ <äsêu≤<é m˝≤+{Ï eT‘·|sü y¡ TÓ qÆ Væ≤+kÕø±+&É\T
˝Ò≈î£ +&Ü Á|üXÊ+‘·+>± e⁄+~.
1978˝À q\¢≈î£ +≥ b˛©düT\T s¡MTC≤;ô|’ n‘ê´#ês¡+#˚d,æ ÄyÓT uÛsÑ qÔ¡ T ø={Ϻ
#·+|æq dü+<äs¡“¤+>± sêE≈£îqï >=&Ée\‘√ Hê≈£î ‘=*kÕ]>± eT‘· Væ≤+dü n+fÒ
@$T{À ‘Ó*dæ+~. eTÁ] #ÓHêï¬s&ç¶ Hêj·Tø£‘·«+˝Àì ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘·«+ b˛©düT\
#·s´¡ ≈£î e‘êÔdTü |ü\T≈£î‘·÷ s¡MTC≤;ì y˚X´¯ >± ∫Á‹+∫+~. ÄyÓT s√&ÉT¶ MT<ä $≥T\
ø√dü+ m<äTs¡T#·÷ùd<äì Á|ü#ês¡+ #˚d+æ ~. n+‘·es¡≈î£ Á|üuTÑÛ ‘·« ÄdüT\Ô qT \ø£´å + #˚dTü ≈£îì
kÕ>∑T‘·Tqï $<Û«ä +düø±+&É Ä ‘·sT¡ yê‘· eT‘· Væ≤+dü>± e÷]+~. Ä ‘·sT¡ yê‘· »dædº t
eTTø£<Ô sä Y ø£$TwüHé b˛©düT\ yê<äqqT m+‘· m+&É>{∑ HºÏ ê 1978Hê{Ï Væ≤+kÕø±+&É
ôV≤’ <äsêu≤<é n+‘·{øÏ ° eTØ eTTK´+>± ô|<ä› m‘·TqÔ bÕ‘· ãd”øÔ Ï $dü]Ô +∫+~. y˚TeTT+&˚
eT\ø˘ù|≥ bÕ‘· ãd”øÔ Ï <ä>sZ∑ ¡ ø±ã{Ϻ n~ rÁekÕúsTT˝À eT‘· Væ≤+dü #Ó\sπ –q ÁbÕ+‘ê˝À¢
ˇø£{>Ï ± e÷]+~. ‘=$Tà<äe ‘·s>¡ ‹∑ qT+∫ |üHïÓ +&Ée ‘·s>¡ ‹∑ es¡≈L£ Hê #·<Tä e⁄ á
>=&Ée\‘√ ‘·s#¡ ÷· ≈£î+≥T|ü&TÉ ‘·T+&˚~. e÷ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T ÁbÕ+‘ê\T ‘·s#¡ ÷· ø£s÷¡ Œ¤´
˙&É˝À _≈£îÿ_≈£îÿeT+≥T+&˚$. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À #·<Tä e⁄≈£î+≥Tqï s√E˝À¢ 1984 Ä>∑d˝ºt À
H˚qT ∫≥º∫e] eT‘· Væ≤+kÕø±+&ÉqT #·÷XÊqT. n‘·´+‘· <ës¡TD+>± »]–q eT‘√Hêà<ä
Væ≤+kÕø±+&É˝À¢ n<=ø£{Ï nì #Ó|Œü e#·TÃ. n|ü⁄Œ&ÉT yÓTT‘·+Ô 40 eT+~ ã\j·÷´s¡T.
nsTT‘˚, Ä ‘·sT¡ yê‘· ø=~› HÓ\\πø ~©¢˝À #√≥T #˚dTü ≈£îqï <ës¡TD e÷s¡Dø±+&É˝À
n~Ûø±]ø£ ˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡+ 2,733 eT+~ ã˝…q’ ≥Tº ‘˚*+~. ôV≤’ <äsêu≤<é˝ÀH˚ ø±<äT
<˚X¯+˝Àì eTπs Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘·+˝Àq÷ Ä kÕúsTT˝À eT‘√Hêà<ä Væ≤+dü≈£î #Ó\πs–q
<ëK˝≤\T ˝Òe⁄.
~©¢˝À »]–q e÷s¡DôVAeT+ uÛ≤s¡‘· <˚X¯ #·]Á‘·H˚ ˇø£ eT\T|ü⁄ ‹|æŒ+~. Ä
yÓ+≥H˚ e∫Ãq ˝Àø˘duü ÑÛ mìïø£\˝À dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ ñHêà<ëìï ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì sêJyé
>±+BÛ Hêj·Tø£‘«· +˝Àì ø±+Á¬>dt bÕغ nq÷Vü≤´yÓTqÆ $»j·÷ìï kı+‘·+ #˚dTü ≈£î+~.
1984 Hê{Ï s¡ø£ÔbÕ‘·+ô|’ $#ês¡D »]|æq $TÁXÊ ø£$TwüHé #ê˝≤ neø£‘·eø£>±
e´eVü≤]+∫+~. <ëìøÏ ‘√&ÉT sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ u≤Á; eTd”<Tä ÁbÕ+>∑D+˝À
sêeT»qàuÛ÷Ñ $T >∑T&çøÏ ‘·\T|ü⁄\T ‘Ó]∫ eT‘√Hêà<äT\≈£î eT]+‘· X¯øìÔÏ düeT≈£L]Ã+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 11
cÕu≤H√ düeTdü´ô|’ eTTdæ¢\qT dü+‘·è|æÔ|ü]#˚+<äT≈£î rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷ìøÏ Á|ü‹>±
sêeT»qàuÛ÷Ñ $T >∑T&çøÏ ‘Ós˝¡ |Ò qæ ≥Tº nì|æ+∫Hê Ä #·s´¡ Væ≤+<ä÷ C≤rj·Tyê<ëìøÏ
ndü\T Á|ü‹ì~Û>± uÛ≤$+#·ã&˚ uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغøÏ ˇø£ es¡+>± e÷]+~. á
$<Û+ä >± eT‘·|sü +¡ >± y˚&øÓ ÿÏ e⁄qï yê‘êes¡D+ eT<Û´ä ~©¢˝À |üÁ‹ø± s¡#s· TT‘·>± Hê
J$‘·+ ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~. H˚qT düV≤ü »+>±H˚ 1984 Hê{Ï Væ≤+kÕø±+&É u≤~Û‘T· \≈£î
Hê´j·T+ #˚≈£LsêÃ\qï \øå±´ìøÏ n+øÏ‘·eTj·÷´qT. ôV’≤<äsêu≤<é˝À u≤\´+ qT+#˚
Hê˝À ˝ÖøÏøy£ ê<ä+ |ü≥¢ @s¡Œ&çq n_Ûe÷qy˚T mìï n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¬ H’ ê yÓqø±&É≈î£ +&Ü
eTT+<äT≈£î kÕπ>+<äT≈£î <√Vü≤<ä+ #˚d+æ <äì H˚qT uÛ≤$düTHÔ êïqT. u≤~Û‘T· \≈£î »]–q
nHê´j·T+ rÁeyÓTÆq<Ó’Hê e÷]q ÄHê{Ï |ü]dæú‘·T\ eT<Ûä´ Á|ü<Ûëq MT&çj·÷˝À Ä
n+XÊìøÏ kÕúq+ ø£*Œ+#˚≥Tº #˚jT· &É+ n+‘· düT\TyÓq’ <˚+ ø±<äT.
1984 u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ ø√dü+ q&ÉT+ _–+∫q Hê´j·Tyê~ ôV≤#Y.mdt.
|òPü ˝≤ÿ‘√ H˚qT ø£\dæ |üì#˚jT· &É+ e\¢H˚ á e´edüú sê»ø°jT· H˚s>¡ ±fi¯≈¢ î£ , nÁø£e÷s¡Tÿ˝…q’
b˛©düT n~Ûø±s¡≈¢ î£ m˝≤ ø=eTTà ø±k˛Ô+<√ ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£L, yê]ô|’ |ü≥Tº<\ä >±
b˛sê≥+ ø=qkÕ–+#˚+<äT≈£î Hê≈£î M\sTT+~. |òüP˝≤ÿ, H˚q÷ ø£\dæø£≥Tº>± #˚dæq
ø£èwæ |ò*ü ‘·yT˚ ªªyÓHé m Á{° wüßø˘ ~©¢: <ä 1984 ø±πsïCŸ n+&é Ç{Ÿ‡ Ä|òsºü eY ÷‘Yμμ
|ü⁄düÔø£+. ãVüQXÊ á düeTdü´ô|’ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ yÓ\Te&çq düeTÁ>∑ Á>∑+<Ûä+ Ç<˚.
Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ n‹ ô|<ä› Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X¯ sê»<Ûëì˝À »]–q <ës¡TDyÓTÆq
e÷s¡DôVAeT+ô|’ á |ü⁄düøÔ +£ sêe&ÜìøÏ <ë<ë|ü⁄ 23 dü+e‘·‡sê\ düTBs¡È ø±\+
|ü{Ϻ+~. 2007˝À yÓ\Te&çq á |ü⁄düÔø£+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Hê´j·T e´edüú, |ü]bÕ\Hê
e´edüú˝Àì ˝À≥TbÕ≥¢qT yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó#˚Ã+<äT≈£î m+‘√ <√Vü≤<ä+ #˚dæ+~. Ä
eT<Û´ä ø±\+˝À 1984 Væ≤+kÕø±+&Éô|’ nH˚ø£ $#ês¡D\T »]–q|üŒ{Ïø° ø°\ø£yTÓ qÆ |üÁ‘ê\T
e÷Á‘·+ øπ e\+ 2000 dü+e‘·‡s¡+ ‘·sT¡ yê‘·H˚ ãj·T{ÏøÏ e#êÃsTT. n≥˝Ÿ _Vü‰Ø
yêCŸbÕsTT Á|üuÛÑT‘·«+ |ü⁄D´e÷ì Hê{Ï e÷s¡DôVAeT+ô|’ ‘êC≤>± eTs√ Hê´j·T
$#ês¡D ø£$T{°ì ìj·T$Tdü÷Ô Ä<˚XÊ\T C≤Ø nsTTq ‘·sT¡ yê‘·H,˚ n+‘· Ä\dü´+>±HÓH’ ê
Ä |üÁ‘ê\T ãj·T≥|ü&ܶsTT.
1984 e÷s¡D Vü≤ÀeT+ô|’ á |ü⁄düøÔ +£ yÓ\Te&É≥+˝À C≤|ü´+ »]–Hê düeTdü´
ÁbÕdü+–ø£‘· e÷Á‘·+ Ç|üŒ{Ïø° ‘·–qZ ≥Tº nì|æ+#·˝<Ò Tä . <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ì q÷‘·q ‘·sêìøÏ
#Ó+~qyêfi¯ó¢ eTTK´+>± dæ≈î£ ÿ\T e÷ n+#·Hê\≈£î $T+∫ á |ü⁄düøÔ ±ìï Ä<ä]+#ês¡T.
Ç+<äT˝À $e]+∫q $wüj·÷\|ü≥¢ m+‘√ ÄdüøÏÔì ø£qã]#ês¡T. 1984 e÷s¡D
Vü≤Àe÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q u≤<ÛTä ´˝…q’ sêJyé>±+BÛ‘√ bÕ≥T ÄHê&ÉT ôVA+eT+Á‹>± e⁄qï
12 ~©¢ 1984
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄, n˝≤π> n‘·´+‘· <ës¡TD+>± Væ≤+kÕø±+&É »]–q ‘·÷s¡TŒ ~©¢
ìjÓ÷»ø£esêZìøÏ bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+∫q ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y yÓTT<ä˝q’…
eTTK´ H˚‘\· +‘ê n|üŒ{Ïøπ #·ìb˛sTTq|üŒ{Ïø° á |ü⁄düøÔ ±ìøÏ n+‘· Ä<äsD¡ \_Û+#·&+É
ì»+>± $X‚wyü T˚ . ˇø£|øü ÿ£ á |ü⁄düøÔ +£ ô|’ X¯\´|üØø£\å T #˚ùd düMTø£\å T yÓ\Te&ÉT‘·T+&É>±H˚
Hê≈£î Á_≥Hé, ø¬ q&Ü bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À¢, nyÓT]ø± ø±+Á¬>dt˝À Bìô|’ e÷{≤¢&˚ neø±X¯+
\_Û+∫+~. Ç{°e* >∑T»sê‘Y 2002 C≤‹ Vü≤‘ê´ø±+&Éô|’ Hê ‘·<Tä |ü] |ü⁄düøÔ £ s¡#q· ≈£î
Ç~ m+‘√ Ä‘·à$XÊ«kÕìï, dü÷Œ¤]ìÔ Á|ükÕ~+∫+~.
1984 Væ≤+kÕø±+&É Á|ü<ëÛ q ì+~‘·T&ç˝≤ ø±≈£î+&Ü >∑T»sê‘Y Væ≤+kÕø±+&É˝À
Á|ü<Ûëq ì+~‘·T&Ó’q qπs+Á<ä yÓ÷B C≤rj·T kÕúsTT Hêj·T≈£î&ç>± m~π> Áø£eT+˝À
e⁄+&É≥+ e\¢ ªª~ |òøæ Hå£ é Ä|òt bòÕøº̆`ô|+’ò &ç+>¥: yÓ÷~ n+&é >√Á<ëμμ |ü⁄düøÔ £ s¡#q· e÷≈£î
ˇø£ ô|<ä› düyê\T>± e÷]+~. Væ≤+<äT‘·«≈£î n+øÏ‘y· TÓ qÆ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£qTdüqï˝À¢ kÕ–q
‘=* uÛ≤Ø eT‘·‘‘· «· Væ≤+dü $wüjT· +˝À nqTdü]+∫q |ü<‹Δä ô|H’ ˚ Äj·Tq Hê≥ø°jT·
m<äT>∑T<ä\ Ä<Ûës¡|&ü eç ⁄+~. >∑T»sê‘Y |ü⁄düøÔ £ s¡#q· ˝À Ç‘·sÁ¡ ‘ê mìï n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¬ H’ ê
1984 ~©¢ |ü⁄düøÔ +£ ‘√ b˛*ùdÔ e÷Á‘·+ n~Ûø±]ø£ ì»ìsêΔsD¡ ≤ |üÁ‘ê\T n|üŒ{Ïø+£ fÒ
#ê˝≤ düT\Te⁄>± \_Û+#êsTT. n+<äTe\¢H˚ Bìì yÓ\Te]+#˚+<äT≈£î M\sTT+~. ø=ìï
øπ düT\˝À düTÁ|”+ ø√s¡Tº CÀø£´+ #˚dTü ≈£îì yê{Ïô|’ >∑T»sê‘Y yÓ\T|ü\ $#ês¡D »s¡bÕ\ì
Ä<˚•+#·&+É , eT]ø=ìï øπ düT\ dü‘«· s¡ $#ês¡D≈£î Á|ü‘´˚ ø£ <äsê´|ü⁄Ô ãè+<ëìï (mdt◊{Ï)qT
ìj·T$T+#·&É+ e\¢H˚ n~Ûø±]ø£ |üÁ‘ê\T düT\Te⁄>± \_Û+#˚+<äT≈£î M\sTT+~.
»yêãT<ëØ ‘·q+ ø√D+˝À+∫ #·÷ùdÔ u≤~Û‘·T˝À¢ ˇø£¬s’q C≤øÏj·÷ C≤Á|ò” ÄHê{Ï
>∑T»sê‘Y e÷s¡DôVAe÷ìøÏ |ü<øä∏ £ s¡#q· #˚d+æ ~ qπs+Á<ä yÓ÷B, Äj·Tq Á|üuTÑÛ ‘·«+˝Àì
Ç‘·s¡ H˚‘˝· Ò nì Äs√|æd÷ü Ô <ëK\T #˚dqæ |òsæ ê´<˚ n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ ~. Ç+‘·{Ï
düeTÁ>∑yÓTÆq düe÷#ês¡+ n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï|üŒ{Ïø° yÓ÷B »yêãT<ëØ ‘·Hêìï
ìs¡÷|æd÷ü ,Ô n~Ûø±]ø£ ì»ìsêΔsD¡ ˝Àì ˝§düT>∑T\qT ã≥ºãj·T\T #˚d÷ü Ô yÓ\Te&çq
|ü⁄düøÔ +£ øπ e\+ Ç<=ø£ÿ{Ï e÷Á‘·yT˚ .
Á|ü‘˚´ø£ <äsê´|ü⁄Ô dü+düú yÓ÷BøÏ ø°¢Hé ∫{Ÿ Çe«&Üìï nVü≤à<ëu≤<é˝Àì ˇø£
yÓTõÅùd{º Ÿ 2013 &çôd+ãsY˝À düeT]ú+#ês¡T. <ë+‘√ ˝Àø˘duü ÑÛ mìïø£\ H˚|<ü ´ä∏ +˝À á
|ü⁄düøÔ ±ìï H˚qT 2014 |òÁæ ãe]˝ÀH˚ yÓ\Te]+#êqT. Ç˝≤+{Ï |ü⁄düøÔ +£ sêj·T&ÜìøÏ
m+‘√ kÕVü≤dü+ ø±yê\ì Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|Œü qedüs+¡ ˝Ò<Tä . eTTK´+>± yÓ÷Bô|’ ∫qï
$eTs¡Ù #˚dæHê Äj·Tq uÛÑ≈£îÔ\T dü+|òüT{Ï‘·+>± $s¡T#·T≈£î|ü&ÉT‘·Tqï yê‘êes¡D+˝À
eTØ ø£w+ºü . n+‘·≈î£ eTT+<äT 1984 ~©¢ e÷s¡DôVAeT+ $wüjT· +˝À Ç˝≤π> e÷qe
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 13
Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ |ü⁄düøÔ +£ yÓ\Te]+∫ e⁄+&É≥+, $~Û>± n~Ûø±]ø£ |üÁ‘ê\ô|,’ yêdüyÔ ê\ô|’
Ä<Ûës¡|ü&˚ $eTs¡Ù\qT ø=qkÕ–+∫e⁄+&É≥+ eT÷\+>±H˚ H˚qT $wüeT |üØø£å\qT
‘·≥Tº≈î£ ì ì\ã&É>*∑ >±qT. >∑T»sê‘Y |ü⁄düøÔ ±ìøÏ ≈£L&Ü $düèÔ ‘·yTÓ qÆ Á|üX+¯ dü\T \_Û+#êsTT.
Á|ü‘´˚ øÏ+∫ Væ≤+kÕø±+&É˝À e´ed”øú è£ ‘· Á|üyT˚ j·T+, H˚sêìï ø£|Œæ |ü⁄#˚Ã+<äT≈£î Á|üjT· ‘êï\T
»s¡>&∑ +É |ü≥¢ Ä+<√fi¯q #Ó+<˚yê]qT+∫ m≈£îÿe Á|üX+¯ dü\T e#êÃsTT. n˝≤+{Ï yê{Ï˝À
ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº≈£î #Ó+~q ^‘ê sêeTkÕ«$T qT+∫ nq÷Vü≤´+>± e∫Ãq
Äràj·T Á|ü‹düŒ+<äq ˇø£{Ï. Hê e÷‘·è uÛ≤wü nsTTq ‘Ó\T>∑T˝À á |ü⁄düÔø±\qT
Á|ü#T· ]+#ê\qT≈£î+≥Tqï≥Tº ÄyÓT Á|ü‹bÕ~+#ês¡T.
á$<Û+ä >± ^‘ê sêeTkÕ«$T #=s¡e e\¢H˚ á s¬ +&ÉT |ü⁄düøÔ ±\ dü+|ü⁄{Ï Çyêfi¯
MT #˚‘T· ˝À¢ e⁄+~. eè‹Ô|sü +¡ >±, Ç‘·sÁ¡ ‘ê $$<Ûä Çã“+<äT\T sêe#·Ãì ‘Ó*dæ ≈£L&Ü
á Á|ü#·Ts¡DqT #˚|ü{Ϻq+<äT≈£î ÄyÓT≈£î H˚qT Vü≤è<äj·T|üPs¡«ø£ <Ûäq´yê<ë\T
‘Ó*j·TCÒdTü ≈£î+≥THêïqT. m+‘√ ìã<ä‘Δ ‘· √ ÄyÓT |üPqTø√ø£ b˛sTTq≥ºsTT‘˚ á |ü⁄düøÔ ±\T
‘Ó\T>∑T˝À yÓ\Te&˚+<äT≈£î ÄkÕÿs¡y˚T e⁄+&˚~ ø±<äT. n<˚$<Ûä+>± n&ç–q yÓ+≥H˚
nqTyê<ëìøÏ ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*j·TCÒdqæ Ç+^¢wßü |ü⁄düøÔ £ Á|ü#T· s¡D ø£s\Ô¡ T ªªs√© ãTø˘‡μμ,
ªªVü‰s¡ŒsY ø±*Hé‡μμ yê]øÏ ø£è‘·»‘„ \· T. ªªyÓHé m Á{° wüßø˘ ~©¢: ~ 1984 ø±πsïCŸ n+&é
Ç{Ÿ‡ Ä|òsºü eY ÷‘YμμqT ªª~ |òøæ Hå£ é Ä|òt bòÕøº̆`ô|+’ò &ç+>¥: yÓ÷B n+&é >√Á<ëμμqT düsfi¡ y¯ TÓ qÆ
‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ ‘·sT¡ e® ÷ #˚dqæ ôV≤’ <äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº nqTyê<ä≈î£ \T Á|üu≤Û ø£sY eT+<ës¡≈î£ ,
]y˚sê≈£î Hê ø£è‘·»‘„ ê_Ûq+<äq\T. Ms¡+<ä] dü$Twæº ø£èwæ |ò*ü ‘·+ ‘Ó\T>∑T bÕsƒ≈¡ î£ \qT
‘·|Œü ø£ Äø£≥Tº≈î£ +≥T+<äì Ä•düTHÔ êïqT.

` eTH√CŸ $T{º
q÷´ ~©¢
04`08`2015
14 ~©¢ 1984

~ |òæø£åHé Ä|òt bòÕøº̆ ô|ò’+&ç+>¥øÏ eTT+<äTe÷≥

n≥˝Ÿ _Vü‰Ø yêCŸù|sTT Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ˝§+–b˛sTTq #·]Á‘˚ ñ+~. ˇ‹Ôfi≈¢̄ î£

y=~–b˛e&É+ ‘·|Œü •s¡dTü m‹Ô ì*∫q <ëK˝≤ ø£ì|æ+#·<Tä . ‘ê*ãq¢ u…~]+|ü⁄\≈£î
˝§+–b˛sTT 1999˝À nbòÕìÈ kÕúH˝é À.... yês¡T n|üV≤ü ]+∫q bÂs¡ $e÷q+, n+<äT˝Àì
Á|üj÷· DÏ≈î£ \≈£î Á|ü‹>± eTT>∑TsZ T¡ ñÁ>∑yê<äT\qT yêCŸù|sTT Á|üuTÑÛ ‘·«+ n|üŒ–+∫+~.
me]ø° >∑Ts¡T˝Ô ìÒ $wüjT· + @$T≥+fÒ, Ä ‘·sT¡ yê‘· s¬ +&˚fiøπ¢̄ eTs√ n‹yê<ä uÛ≤eC≤\+
m<äT≥ Äj·Tq Á|üuTÑÛ ‘·«+ kÕ–\|ü&+ç ~. ákÕ] dü«<˚o Væ≤+<äT‘·«≈£î <ëk˛Vü≤+ n+~.
lsêeTT&ÉT »ìà+∫q≥Tº $X¯«dædTü qÔ ï njÓ÷<Û´ä ˝Àì $yê<ëdüŒ<ä dü\ú +˝À $X¯«Væ≤+<ä÷
|ü]wü‘.Y . eTs√ s¬ +&ÉT s√E˝À¢ ‘·\ô|{Ïqº Á|ürø±‘·àø£ |üP»≈£î nqTeT‹ Çyê«\ì
2002 e÷]à 13e ‘˚Bq düTÁ|”+ø√s¡TºqT yêCŸù|sTT düsêÿs¡T ø√]+~. n|üŒ{ÏøÏ
|ü]dæú‘·T\T n‹ düTìï‘·+>± ñHêïsTT. Á|üuÛÑT‘·«+ ø√s¡Tº≈£î yÓfi‚¢Hê{ÏøÏ, 15 s√E\
eTT+<˚ >√Á<Ûë˝À s¬ ˝’ «Ò ùdwº Hü ˝é À »]–q >=&Ée rÁe s¡÷|ü+ rdüTø=qï $cÕ<ä+˝À 59
eT+~ s¬ \’ T Á|üj÷· DÏ≈î£ \T düJe <äV≤ü qeTj·÷´s¡T. Ä yÓ+≥H˚ MôV≤#Y|” ÁX‚DT\T eT‘·
ø£˝À¢˝≤\≈£î ‘Ós¡rXÊsTT. á e÷s¡DVü≤ÀeT+˝À yÓsTT´eT+~øÏ ô|’>± }#·ø√‘·\≈£î
>∑Ts¡j÷· ´s¡T. <ë&ÉT\T, Vü≤‘·´\≈£î >∑Ts¡sTTqyê]˝À m≈£îÿeeT+~ eTTdæ+¢ ˝Ò ñHêïs¡T.
Ç+‘· »]–Hê njÓ÷<Û´ä sêeT eT+~s¡ ìsêàD ø±´+ô|sTTHé $wüjT· +˝À MôV≤#Y|”
yÓK’ ]˝À øÏ+∫‘·TÔ e÷s¡TŒ ˝Ò<Tä . njÓ÷<Û´ä ô|’ ‘·q Á|ü#ês¡ düs[¡ e\¢H˚ >√Á<Ûë $cÕ<ä+
»]–+~. nsTTHê, Ä dü+düú ‘·q ø£sT¡ ø¬ q’ e´eVü‰s¡ <Û√s¡DìÏ mø£ÿ&Ü dü&*É +#·˝<Ò Tä .
j·T<∏ë‘·<∏ä+>± e÷]à 15e ‘˚BH˚ sêeTeT+~s¡ ìsêàD≤ìøÏ lø±s¡+ #·T&É‘êeTì
MôV≤#Y|” Á|üø{£ +Ï ∫+~. Ä y˚Ts¡≈î£ yêCŸù|sTT Á|üuTÑÛ ‘·«+ô|’ ˇ‹Ô&ç rdüT≈£îsêe&É+˝À
dü|\üò + nsTT+~. Ä s√E MôV≤#Y|” ‘·\ô|{Ïqº ø±s¡´Áø£e÷\≈£î nqTeT‹ Çyê«\+≥÷
Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·s|¡ ⁄üò q n{≤Øï »qs¡˝Ÿ k˛* kısê;®.. düTÁ|”+ø√s¡T˝º À yê~+#ês¡T.
N|òt »dædº t ;mHé øÏsêŒ˝Ÿ H˚‘è· ‘·«+˝Àì u…+#Y, MôV≤#Y|” e÷≥\qT $XÊ«dü+˝ÀøÏ
rdüTø√˝Ò<äT. Ä s√Eq πøe\+ Á|ürø±‘·àø£ |üP»≈£î e÷Á‘·y˚T ‘êeTT |ü]$T‘·+
ne⁄‘êeTqï Ä dü+düú H˚‘\· Vü‰MTì ‘√dæ|⁄ü ∫Ã+~. >√Á<Ûë nq+‘·s¡ Væ≤+kÕø±+&É˝À
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 15
á dü+dü≈ú î£ H˚s¡ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ñqï<äqï ˇπø ˇø£ÿ ø±s¡D+>±H˚ ø√s¡Tº Ç˝≤+{Ï yÓK’ ]ì
rdüTø√˝Ò<Tä . >∑‘+· ˝À Ç˝≤π> Á|ürø±‘·àø£ Á≈£‘T· e⁄qT njÓ÷<Û´ä ˝À ìs¡«Væ≤+#·Tø=+{≤eT+fÒ
ø√s¡Tº $X¯«dæ+∫+~. ∫es¡≈î£ n~.. u≤Á; eTd”<Tä $<Û«ä +kÕìøÏ <ë] rdæ+~. <˚X¯
$uÛÑ»q ‘·s¡Tyê‘· Ä kÕúsTT˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ˝ÖøÏø£yê<ëìï Á|üe÷<ä+˝À |ü&˚dæq
ñ<ä+‘·+ n~. n+<äTe\¢H˚ ª&çôd+ãsY 6 ì |ü⁄qsêeè‘·+ ø±˙j·T<ä\T#·Tø√˝Ò<Tä μ nì
u…+#Y ‘˚*à #Ó|Œæ +~. Á|ürø±‘·àø£ |üP» yÓqTø£ <ë–q |üHêï>±ìï |üd>æ ≥∑ >º *∑ –+~.
ø√s¡Tº ìs¡j í T· + yÓ\Te&çq ø=ìï >∑+≥˝À¢H˚ MôV≤#Y|” n~ÛH‘˚ · nXÀø˘ dæ+|ò÷ü ˝Ÿ
MT&çj÷· eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. ø√s¡Tº rs¡TŒ ìC≤ìøÏ ‘·eTπø nqT≈£L\+>± ñqï<äì
njÓ÷<Û´ä ˝À dæ+|ò÷ü ˝Ÿ yê´U≤´ì+#ês¡T. e÷]à 13, 2002q yÓ\Te]+∫q rs¡TŒ˝À
»]–q bıs¡bÕfÒ dæ+|ò÷ü ˝Ÿ˝À $»j·T>∑sê«ìøÏ ø±s¡D+ nsTT+~. n<˚>q∑ Tø£ eTs¡THê&˚
Ä bıs¡bÕ≥TqT ø√s¡Tº dü]#˚jT· ø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚, <˚Xe¯ T+‘·{≤ MôV≤#Y|” eT‘· ñÁ~ø£‘Ô \· qT
ô|+#·>*∑ – ñ+&˚~.
Ç+C+ø£Hå é Ä<˚XÊ\ <ë«sê j·T<∏ë‘·<ä∏ dæ‹ú ø=qkÕ>∑T‘·Tqï Á|üuTÑÛ ‘·« kÕ«BÛq+˝Àì
67 mø£sê\ dü˝ú ≤ìï ìs¡«∫+#˚ $wüjT· +˝À ø√s¡Tº bıs¡ã&ç+~. kÕ«BÛq+ düeTj·T+˝À
á dü˝ú ≤qï+‘ê 100 s¬ yÓq÷´ bÕ¢≥T¢>± $uÛõÑ +#ês¡T. nsTT‘˚, s¬ +&ÉT s¬ yÓq÷´ bÕ¢≥¢
|ü]~Û˝ÀH˚ j·T<∏ë‘·<ä∏ dæ‹ú ø=qkÕ>∑T‘·Tqï<äì ø√s¡Tº ù|s=ÿ+~. dü]>±Z á n+XÊH˚ï
MôV≤#Y|” |ü≥Tºø=+~. $yê<ëdüŒ<ä ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|üuTÑÛ ‘·« ÄBÛq+˝Àì uÛ÷Ñ $T˝À ‘êeTT
‘·\ô|{Ïqº |üP»≈£î #·≥㺠<ä‘Δ · ñqï<äì n~ yê~+#˚+<äT≈£î M\T ∫øÏÿ+~. ø√s¡Tº $#ês¡D
Áø£eT+ô|’ H˚qT μÇ+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dtμ˝À ˇø£ ø£<qä∏ + Á|ü#T· ]+#êqT. bıs¡bÕ≥T mø£ÿ&É
»]–+~, Ä ‘·|⁄ü Œ rs¡TŒ bÕsƒ+¡ ˝ÀøÏ m˝≤ #˚]+<äH~˚ sêXÊqT. Ä eTs¡THê&˚ N|òt
»dædº t øÏsêŒ˝Ÿ Hê ø£<Hä∏ êìï #·~yês¡T. n<˚ s√E ôw&É÷´˝Ÿ˝À ˝Òøb£ ˛sTTHê Äj·Tq
H˚‘·è‘·«+˝Àì u…+#Y á n+X¯+ô|’ $#ês¡DqT ø=qkÕ–+∫..rs¡TŒ˝Àì ndüŒwüº‘·ì
dü]#˚d+æ ~. düø±\+˝À »]|æq dües¡D‘√ MôV≤#Y|” ‘·\ô|{Ïqº |üPC≤ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ
<Óã“ ‘·–*+~. á sê»ø°j·T- Hê´j·T s¡düe‘·Ôs¡ Hê≥ø±ìøÏ ‘Ós¡ ~+#·&É+˝À
ñÁ‘˚Œø£s+¡ >± |üì#˚dqæ Hê ø£<Hä∏ êìï n|üŒ{À¢ yÓ\Te&çq nH˚ø£ ø£<Hä∏ ê\T Á|ükÕÔ$+#êsTT.
ªÁ|ò+ü {Ÿ˝H’… μé ˝À 2002 e÷]à 30e ‘˚Bq Hê´j·T ø√$<äT&ÉT @J q÷sê˙ ˇø£ yê´dü+
sêXÊs¡T. ªªÁ|üuTÑÛ ‘·« kÕ«BÛq+˝Àì 67.03 mø£sê\ dü˝ú ≤ìï ìs¡«Væ≤+#·&+É ˝À bıs¡bÕ≥Tq
»]–q ‘·|⁄ü ŒqT ˝ÒeHÓ‹qÔ |òTü q‘· |üP]Ô>± eTH√CŸ $T≥ºøπ <ä≈î£ ÿ‘·T+~. <ëì Ä<Ûës¡+>±
e÷]à 14e ‘˚Bq ø√s¡Tº düŒwü‘º ì· ∫Ã+~μμ nì Ä yê´dü+˝À q÷sê˙ $X‚w¢ +æ #ês¡T.
Hê >=|üŒqT Á|ü<]ä Ù+#·Tø√e&ÜìøÏ H˚qT Ç<ä+‘ê >∑Ts¡TÔ #˚jT· &É+ ˝Ò<Tä . ø±ø£b˛‘˚
ˇø£ bÕÁ‹πøj·TTì>± >∑‘· eTTô|Œ’ò @fi¯ó>¢ ± Hê´j·T e´edü≈ú î£ <ä>sZ∑ >¡ ± eTdü\T‘·THêïqT.
16 ~©¢ 1984
ÇHêïfi¯¢ nqTuÛÑe+˝À, Hê´j·T e´eVü‰sê˝À¢ì bıs¡bÕ≥¢qT ãj·T≥ô|fÒº+<äTπø H˚qT
ÁbÕ<Ûëq´‘·ìkÕÔqT. ∫es¡≈î£ n~ n‘·T´qï‘· Hê´j·T e´edüú nsTTq düTÁ|”+ø√s¡Tº nsTTHê,
á $wüjT· +˝À $TqVü‰sTT+#·˝<Ò Tä . njÓ÷<Û´ä ˝À Á|üuTÑÛ ‘·« kÕ«BÛq+˝Àì uÛ÷Ñ $T n+X¯+
ˇø£ ns¡T<Óq’ ñ<ä+‘·+. »]–q ‘·|⁄ü ŒqT yÓ+≥H˚ >∑T]Ô+∫ dü]#˚XÊs¡T. ô|>’ ±, q÷sê˙
nqï≥Tº n~ @<√ @eTs¡bÕ≥Tq »]–q ‘·|ü⁄Œ. ø±˙, #ê˝≤ dü+<äsꓤ˝À¢ @$T
»s¡T>∑T‘·T+<ä+fÒ, ø±yê\ì #˚dqæ ‘·|⁄ü ŒqT n+^ø£]+#˚+<äT≈£L e´edü\ú T düTeTTK+>±
ñ+&É≥+ ˝Ò<Tä .
>∑T»sê‘Y e÷s¡DVü≤ÀeT+ô|’ kÕ–q ì» ìsêΔsD¡ Á|üÁøÏjT· ˝Àì ‘·|⁄ü Œ\qT á
|ü⁄düøÔ +£ yÓ\T>∑T˝ÀøÏ rdüTø=∫Ã+~. á ì» ìsêΔsD¡ Áø£eT+ nH˚~ njÓ÷<Û´ä $yê<ä+ô|’
»]–q ‘·+‘·T≈£î dæd˝ü q’… ø=qkÕ–+|ü⁄! ì» ìsêΔsD¡ rs¡TqT ãj·T≥ô|fÒº düe÷#ês¡+
ø√dü+ e÷s¡DVü≤ÀeT+ô|’ $#ês¡D≈£î ìj·T$T+∫q ø£$TwüqT¢, ø£$T{°\ ìy˚~ø£\ MT<äH˚
H˚qT Ä<Ûës¡|&ü ˝É <Ò Tä . <äsê´|ü⁄Ô dü+dü\ú ìy˚~ø£\T, ø√s¡Tº rs¡TŒ\T, ñ‘·sÔ T¡ «\qT ôd‘’ +·
dü+bÕ~+∫ |ü]o*+#êqT. >√Á<Ûë nq+‘·s¡ Væ≤+dü˝À sê»ø°jT· , Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑
H˚s¡ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï ‘Ó*ù| yêdüyÔ ê\T ø=\¢\T>± ø£fi¢̄ eTT+<˚ ñHêïsTT. nsTTHê yê{Ïì
ø£|Œæ ô|fÒùº d˝≤, rÁeyÓTqÆ ‘·|⁄ü Œ\T ì» ìsêΔsD¡ ˝À #√≥T#˚dTü ø=HêïsTT. n+XÊ\ >∑T]Ô+|ü⁄,
yêdüyÔ ê\ m+|æø,£ kÕøå±´\ qyÓ÷<äT ˝Òø£ nqTe÷ì‘·T\ô|’ n+#·Hê $wüjT· +˝À ø£|≥ü ‘·«+
‘=+–#·÷dæ+~. <ë+‘√ yêdüyÔ ê\T eÁø°øs£ D¡ ≈£î >∑Ts¡j÷· ´sTT.
eTq<˚X+¯ ˝À ndæsú ¡ |ü⁄Hê~ô|’ kÕ>∑T‘·Tqï ì» ìsêΔsD¡ Á|üÁøÏjT· ô|’ H˚qT sêdæq
s¬ +&√ |ü⁄düøÔ +£ Ç~. Bì˙ eT‘· e÷s¡DVü≤Àe÷\ dü+ã+<Û+ä >±H˚ s¡∫+#êqT. ‘=*
|ü⁄düøÔ ±ìï 1984 ~©¢ dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ }#·ø√‘·\ô|’ yÓ\Te]+#êqT. >∑T»sê‘Y˝À 2002˝À
»]–q Væ≤+dü≈î£ ˇø£ yÓT\Æ TsêsTT e+{Ï b˛*ø£>± ~©¢ dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ }#·ø√‘·\qT
ù|s=ÿ+{≤s¡T. ì» ìsêΔs¡D eTTdüT>∑T˝À, yêdüÔyê\qT düe÷~Û #˚ùd+<äT≈£î »]–q
Á|üjT· ‘êï\ô|’ á s¬ +&ÉT |ü⁄düøÔ ±\T dü÷{Ï>± <äèwæº kÕ]+#êsTT. Ç˝≤+{Ï ‘·+‘·T e\¢
˝≤uÛ|Ñ &ü +ç ~ sêJyé>±+BÛHê ˝Òø£ qπs+Á<ä yÓ÷BHê.. nH˚~ \ø£´å ô|≥º˝<Ò Tä . ªyÓHé Ä Á{°
wüßø˘ ~©¢μ ù|s¡T‘√ ‘=* |ü⁄düÔø£+ 2007˝À $&ÉT<ä\ nsTT+~. ªª>∑T»sê‘Y eT‘·
e÷s¡DVü≤ÀeT+... kÕ«‘·+Á‘·´ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ #·]Á‘·˝ÀH˚ ‘=* |üP]Ô kÕúsTT s¡ødÔ£ øæ Ô£ ø±s¡´Áø£eT+μμ
n+≥÷ y˚T<Ûë$ nwüß‘√XŸ es¡¸H˚ #˚dqæ yê´K´\≈£î düe÷<Ûëq+>± á |ü⁄düøÔ +£ . m˝Ÿøπ
n&Ü«D° 2008˝À yÓ\Te]+∫q ‘·q d”«j·T Ä‘·àø£<˝ä∏ À >∑T»sê‘Yô|’ ˇø£ n<Û´ä j·T+
øπ {≤sTT+#ês¡T. n+<äT˝À á |ü⁄düøÔ +£ Á|ükÕÔeq ‘Ó#êÃs¡T. dæ≈î£ ÿ }#·ø√‘·\T uÛ≤Øm‘·TqÔ
kÕ>±j·Tì, <ë&ÉT\T @ø£|üø£å+>± ø=qkÕ>±j·Tì, |üs¡eT ìdæ‡>∑TZ>± yêdüÔyê\qT
ø£|Œæ ô|{≤ºsì¡ Äj·Tq Äπø|å +æ #ês¡T. Á|üdTü ‘Ô · s¡#q· ‘√ b˛*Ñ˚.. ‘=* |ü⁄düøÔ +£ ‘·j÷· Ø˝À
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 17
ô|<ä>› ± Çã“+~ |ü&˝É <Ò Tä . d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~ ôV≤#Ymdt |òPü ˝≤ÿ düV≤ü s¡#s· TT‘·>±
ñ+&É≥y˚T BìøÏ ø±s¡D+. dæ≈£îÿ u≤~Û‘·T\≈£î Hê´j·T+ ø√dü+ kÕ–q b˛sê{≤ìøÏ
|üP˝≤ÿ ‹s¡T>∑T˝Òì Hêj·Tø£‘«· + n+~düTHÔ êïs¡T. |üP˝≤ÿ e+{Ï yês¡T ‘√&ÉT ˝Òøb£ ˛e&É+
e\¢, á s¡#q· qT |üP]Ô #˚jT· &ÜìøÏ mH√ï düyêfi¯q¢ T m<äTs√ÿyê*‡ e∫Ã+~.
>∑T»sê‘Y dü+ã+<Û+ä >±, yêdüyÔ ê\qT düe÷~Û #˚jT· &É+‘√ eTT&ç|&ü qç @ ∫qï
$esêHÓ’ïHê ˇ&çdæ|ü≥Tºø√e&É+˝À ø£˙dü+>± eT÷&ÉT y˚πs«s¡T ÁX‚DT\≈£î #Ó+~q
Hê´j·Tyê<äT\T, ø±s¡´ø£s¡Ô\T, Á|üC≤y˚>∑T\ düVü≤ø±s¡+ rdüTø=HêïqT. á |ü⁄düÔø£+˝À
$ì|æ+#˚ >=+‘·Tø£ Hê<˚ nsTTHê, n+<äT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ n~Ûø±s¡ |üÁ‘ê\qT dü]#·÷dæ,
Hê s¡#q· qT dü]~<˚› |üìøÏ Ms¡T m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä+ #˚XÊs¡T. düTÁ|”+ø√s¡Tº e÷J
Hê´j·TeT÷]Ô J{° HêHêe‹ ø£$TwüH≈é î£ dü+ã+~Û+∫q ø°\ø£ düe÷#ês¡ eqs¡T\qT
Hê´j·Tyê~ eTT≈£î˝Ÿ dæHêΩ qT+∫ bı+<ëqT. >√Á<Ûë, >√Á<Ûë nq+‘·s¡ Væ≤+kÕø±+&É
u≤~Û‘T· \≈£î HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ Äj·Tq ÁbÕ‹ì<∏´ä + eVæ≤+#ês¡T. >√Á<Ûë s¬ \’ T
<äV≤ü q+ øπ düT˝À »]–q $#ês¡D >∑T]+∫.. á Á|üÁøÏjT· ˝À dü«j·T+>± bÕ˝§Zqï ø=*Hé
>=+C≤˝…«CŸ, yê‘ê‡, @@ Vü≤düH,é @&û cÕ\ qT+∫ düe÷#ês¡+ rdüTø=#êÃqT. düTÁ|”+ø√s¡Tº
|üs´¡ y˚øDå£ ˝À.. C≤øÏj÷· C≤Á|ò” |òsæ ê´<äTô|’ $#ês¡D »]|æq Á|ü‘´˚ ø£ <äsê´|ü⁄Ô ãè+<ä+
$wüjT· +˝À.. rkÕÔ ôd‘·˝≤«<é, Á|üC≤ y˚>T∑ ÄsY; l≈£îe÷sY*∫Ãq $\TyÓq’ $esê\ô|’
Ä<Ûës¡|&ü ܶqT. Ms¡+‘ê dü‘´· + ø√dü+ ˝Òø£ Hê´j·T+ ø√dü+ b˛sê&ÉT‘·Tqï eTqTwüß\T.
ø±ø£b˛‘˚ $#ês¡øs£ +¡ @$T≥+fÒ, Mfi¢̄ eT<Û´ä düeTq«j·T+ ø=s¡e&ç+~.
2002 Hê{Ï Væ≤+kÕø±+&Éô|’ »]–q ì» ìsêΔsD¡ >∑T≥TºqT ãj·T≥ô|≥º&+É ˝À
eTs√ eTTK´yÓTqÆ düyê˝ŸqT m<äTs√ÿyê*‡ e∫Ã+~. n<˚$T≥+fÒ, düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|ü‘´˚ ø£
|üs´¡ y˚øDå£ ˝À Á|ü‘´˚ ø£ <äsê´|ü⁄Ô ãè+<ä+ (dæ{Ÿ) |üì#˚d+æ ~. n+‘˚ø±<äT..eT‘· Væ≤+dü≈î£
dü+ã+~Û+∫q øπ düT˝À¢ <√wüß\T •øÏ+å |üã&ÉsH¡ ˚ n\yêf…qÆ uÛ≤eq <˚X#¯ ]· Á‘·˝ÀH˚ ‘=*kÕ]
uÛ>Ñ ï∑ yÓT+Æ ~. nVü≤à<ëu≤<é˝Àì qs√&Ü bÕ{Ïj÷· ˝À 96 eT+~ì }#·ø√‘·\T ø√dæq
øπ düT˝À n|üŒ{Ï >∑T»sê‘Y d”m+ yÓ÷B Á|üuTÑÛ ‘·«+˝Àì eT+Á‹ e÷j·÷ ø=&Üï˙øÏ ø√s¡Tº
•ø£å $~Û+#·&yÉ T˚ Ç+<äT≈£î Á|üã\ ñ<ëVü≤s¡D. düTÁ|”+ø√s¡Tº |üs´¡ y˚øDå£ e\¢H˚ Ç<ä+‘ê
kÕ<Û´ä eTsTT+~. n<˚ düeTj·T+˝À, Ç˝≤+{Ï |üs´¡ y˚ø‘åÏ · yê‘êes¡D+˝ÀH˚, >√Á<Ûë nq+‘·s¡
Væ≤+kÕø±+&É≈î£ ≈£îÁ≥ |üHêïs¡+≥÷ C≤Á|ò” Äs√|æ+∫q, yÓ÷B düV‰ü ÁbÕã\´+ >∑\
H˚‘\· +<ä]ø° ªdæ{Ÿμ ø°H¢ ∫é {Ÿ Ç∫Ã+~. Ç~ m˝≤ kÕ<Û´ä + nsTT+~? á Á|üXï¯ n+‘·
kÕVü≤dü+>±H˚, á |ü⁄düøÔ e£ T÷ ‘=*kÕ] n<˚kÕúsTT˝À düe÷<Ûëq+ yÓ‹øπ Á|üjT· ‘·ï+
#˚d+æ ~. C≤Á|ò” |òsæ ê´<äT≈£î ∫es¡≈î£ @ >∑‹ |ü{+ºÏ #ês¡H~˚ ãj·T≥ô|{Ï+º ~. kÕøå±´<Ûësê\
18 ~©¢ 1984
<Û«ä +kÕìøÏ, eÁø°ø]£ +#·&ÜìøÏ M\T ø£*Œ+#˚˝≤ kÕ–q, Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ ‘êe⁄ ˝Òì á
Á|ü‘´˚ ø£ |üs´¡ y˚øDå£ ˝Àì <äTs¡“s¤ ‘¡ ê«ìï á |ü⁄düøÔ +£ ãj·T≥ô|{Ï+º ~. 2012 |òÁæ ãe]˝À
nVü≤à<ëu≤<é yÓTõÁùd{º Ÿ ø√s¡Tº m<äT≥ ªdæ{Ÿμ düeT]Œ+∫q μeT÷dæy‘˚ μ· ìy˚~ø£ô|’ á
|ü⁄düøÔ +£ X¯\´ XÀ<Ûqä »]|æ+~. ªdæ{Ÿμ ø√]q≥Tº.. C≤Á|ò” |òsæ ê´<äTô|’ ‘·<Tä |ü] $#ês¡DqT
Ä|æyd˚ ÷ü Ô 2013 &çôd+ãsY˝À øπ düTqT ø√s¡Tº eT÷dæyd˚ +æ ~. ªdæ{Ÿμ Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº kÕøå±´\πø
|ü]$T‘·yTÓ ,Æ øπ düT eT÷dæy‘˚ · ìs¡j í ÷· ìøÏ e´‹πsø£+>± C≤Á|ò” y˚dqæ |æ{wÏ Hü qé T ø={Ïyº d˚ +æ ~.
dü]>±Z á düeTj·T+˝ÀH˚ á |ü⁄düøÔ +£ Áô|dt≈î£ yÓfió¯ ‘·Tqï~.
á |ü⁄düøÔ +£ yÓ\Te&ÉT‘·Tqï düeTj·T+ dü+<äs√“¤∫‘·yTÓ +Æ ~. á ø±\+˝ÀH˚ »]–q
kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£˝À¢ qπs+Á<ä yÓ÷B uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± ne‘·]+#ês¡T. Ç+‘·øH£ êï
eTT+<˚ |ü⁄düøÔ ±ìï rdüT≈£îsêyê\Hêï, Hê≈£~ M\T ø±˝Ò<Tä . m+<äT≈£+fÒ, >√Á<Ûë, >√Á<Ûë
nq+‘·s¡ ñ<ä+‘ê\T, }#·ø√‘·\ô|’ n~Ûø±]ø£ ìy˚~ø£\T, düe÷#ês¡+ >∑‘· eT÷&˚fió¯ ¢
>±H˚ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ edüTHÔ êïsTT. >√Á<Ûë øπ düT˝À 2011 |òÁæ ãe]˝À yÓ\Te&çq rs¡TŒ‘√
yÓTT<ä\sTTq á Áø£eT+, ªdæ{Ÿμ dü÷#·q‘√ 2013 &çôd+ãsY˝À qπs+Á<ä yÓ÷BøÏ yÓTõÁùd{º Ÿ
ø√s¡Tº ø°H¢ ∫é {Ÿ Çe«&É+ <ëø± kÕ–+~. á C≤|ü´+ nH˚~.. ˝À‘Óq’ |ü>T∑ fi¯ó¢ Ç∫Ãq
Hê´j·Te´edüú dü«s¡÷|ü>∑TD≤\qT |ü{Ϻ ÇdüTÔ+~. 1984 e÷s¡Dø±+&Éô|’ |ü⁄düÔø£+
rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ Hê≈£î, |üP˝≤ÿ≈£î 23 @fi¯ó¢ |ü{+ºÏ ~. ~©¢ $wüjT· +˝ÀHÓ‘’ ,˚ ì» ìsêΔsD¡
ìy˚~ø£˝Àì n+XÊ\T n~Ûø±]ø£+>± n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêe&Üìπø #ê˝≤ø±\+ |ü{+ºÏ ~.
qs¡yT˚ <Û+ä ‘√ eTT&ç|&ü qç ‘·eT H˚s¡ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ô|’ qyÓ÷<äsTTq n_Ûj÷Ó >±\
qT+∫ Ä H˚‘\· T $TqVü‰sTT+|ü⁄qT bı+~ ñ+&Ée#·TÃ. ø±˙, sêJyé>±+BÛ‘√ b˛*Ñ˚
yÓ÷B Á|üy˚Tj·÷ìï düTìï‘·+>±, ˝À‘·T>± |ü]o*+#·&É+ »]–+~. á Áø£eT+˝ÀH˚
nìï $#ês¡D\ qT+∫ yÓ÷BøÏ ªdæ{Ÿμ $TqVü‰sTT+|ü⁄ Ç∫Ãq |ü<‹Δä ì >∑eTì+#êqT.
<ëìe\¢ yêdüÔyê\qT ì>∑TZ ‘˚\Ã&É+˝À <ëì ø£|ü≥ yÓ’K] ‘Ó*dæe∫Ã+~. ø√s¡Tº≈£î
düeT]Œ+∫q ‘·q ªeTT–+|ü⁄μ ìy˚~ø£˝À..ªdæ{Ÿμ Hêô|’ Äs√|üD\T #˚dæ+~. 2002
Væ≤+kÕø±+&É yÓqø£ >∑\ sê»ø°jT· H˚s¡ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ã≥ºãj·T\T ø±yê\ì n+<ä]˝≤π>
H˚q÷ ø√s¡T≈£îHêïqT. Ç˝≤ Ä•+#·&+É ô|’ ‘·q ìy˚~ø£˝À ªdæ{Ÿμ ñ<˚X› Ê\qT n+≥>∑{+ºÏ ~.
<=+>∑*+∫q Hê á yÓTsTT˝Ÿ Ä<Ûës¡+>±, Äs√|üD\qT #˚dæ+~. b˛©dt n~Ûø±]
dü+»jYT uÛ{Ñ Ÿ 2011˝À yÓ÷BøÏ e´‹πsø£+>± düTÁ|”+ø√s¡T˝º À n|ò&æ $É {Ÿ <ëK\T #˚XÊs¡T.
á $yê<ëdüŒ<ä b˛©dt n~Ûø±]‘√ ≈£îeTà≈£îÿ nj·÷´s¡+≥÷ ªdæ{Ÿμ ˇø£ C≤_‘êqT
‘·j÷· s¡T#˚d+æ ~. n+<äT˝À Hê ù|s¡÷ #˚]Ã+~. düTÁ|”+ø√s¡T˝º À düeT]Œ+#˚+<äT≈£î uÛ{Ñ Ÿ
‘·j÷· s¡T#˚dTü ø=qï n|ò&æ $É {ŸqT #·÷dæ, n<äq+>± ª Hê s¡#q· qT+∫ eT]ø=ìï uÛ≤>±\qT
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 19
n|ò&æ $É {Ÿ≈î£ »‘·#sÓ TT´μ nì H˚qT Äj·Tq≈£î dü÷∫+#êqì Äs√|æ+#ês¡T. ìC≤ìøÏ,
Ç~ Hê Á|üyT˚ j·÷ìï ø±yê\H˚ ô|<ä$› #˚dæ #·÷|æ+#·&+É ‘·|Œü eTπsMT ø±<äT. ªdæ{Ÿμ
‘·eT ìy˚~ø£≈î£ nqTã+<Û+ä >± »‘·#d˚ qæ Hê á-yÓTsTT˝Ÿ kÕøå±´ìï |ü]o*+∫Hê á
$wüj·T+ ‘Ó\TdüTÔ+~. á-yÓTsTT˝Ÿ˝À BìøÏ dü+ã+~Û+∫ ˇπø ˇø£ yêø£´+ ñ+~.
n<˚$T≥+fÒ.. ªm+<äT≈£ì düTÁ|”+ø√s¡Tqº T ÄÁX¯sTT+#ê*‡q nìyês¡´‘·˝ÀøÏ HÓ≥㺠&ç+~
MT n|òæ&É${Ÿ˝À $e]+#·+&Éμì H˚qT uÛÑ{Ÿ≈£î dü÷∫+#ês¡T. Bì Ä<Ûës¡+>± ªdæ{Ÿμ
Hêô|’ Äs√|üD\qT s¡∫+#·e#·TÃ. H˚qT uÛ{Ñ ŸqT Á|üC≤ y˚>T∑ >± e÷s¡eT+≥THêïqH√,
yÓ÷B »yêãT<ëØ‘·Hêìï Á|ü•ï+#·&+É ˝À ‘·≥düú yÓK’ ] Á|ü<]ä Ù+#=<äì› ø√s¡T‘·THêïqH√
$eT]Ù+#=#·TÃ. <ëìøÏ ã<äT\T>± ªeT]ø=ìï uÛ≤>±\T..μ n+≥÷ Hê |ü≥¢ ‘·eT
düV≤ü è<äjT· ‘·qT ªdæ{Ÿμ #ê≥T≈£î+~.
nsTT‘˚, qqTï nÁ|ü‹wüb˜ Õ\T #˚jT· &ÜìøÏ ªdæ{Ÿμ #˚dqæ Á|üjT· ‘·ï+ eTs√s¡÷|ü+˝À
Hê≈£î u≤>±H˚ ø£*dæ e∫Ã+~. ì» ìsêΔsD¡ Á|üÁøÏjT· ≈£î dü+ã+~Û+∫q eTs√ nuÛ´Ñ +‘·sø¡ s£ ¡
ø√D≤ìï ø£qT>=H˚+<äT≈£î á ñ<ä+‘·+ ñ|üø]£ +∫+~. ªdæ{Ÿμ ≈£Ls¡TŒ˝Àì ˝À|üu÷ÑÛ sTTwü‘º ≈· î£
dü+ã+~Û+∫q n+X¯eT~. ªdæ{Ÿμ øÏ H˚‘è· ‘·«+ eVæ≤+∫q d”;◊ e÷J &Ós¬’ ø£sº Y ÄsYøπ
sê|òTü eHé, ˇø£Hê&ÉT uÀqT˝À ì\ã&çq n~Ûø±]. >∑T»sê‘Y e÷s¡DVü≤ÀeT+ »s¡>&∑ ÜìøÏ
<äXÊã›+ ÁøÏ‘+· , dü«j·T+>± $#ês¡DqT m<äTs=ÿHêïs¡T. sêJyé>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î <ë]rdæq
uÛÁÑ <ä‘ê yÓ|’ ˝üò ≤´\ô|,’ sê|òTü eHéqT $#ê]+#ês¡T. ø±ø£b˛‘˚ Äj·Tq ‘˚*>±ZH˚ ãj·T≥
|ü&bç ˛sTT, yêCŸù|sTT Vü≤j·÷+˝À |ü⁄qsêyêdü+ bı+<ës¡T. yêdüyÔ ê\qT <ë]eT[¢+∫,
øπ düTqT ˙s¡T>±]Ãy˚jT· >∑\ mH√ï n+XÊ\qT sê|òTü eHé n|ò&æ $É {Ÿ˝À n|üŒ{Ï düTÁ|”+ø√s¡Tº
Hê´j·TeT÷]Ô »dædº t CÒmdt es¡à H˚‘è· ‘·«+˝Àì ø£$TwüHé yÓ*øÏrdæ+~. ø±˙, <√wü ìsêΔsD¡
<ä>sZ∑ ≈¡ î£ e#˚Ãdü]øÏ, yÓTT‘·+Ô e´eVü‰s¡+ ˙s¡T>±]b˛sTT+~. m+<äTøÏ˝≤ »]–+<äH~˚
Ç|üŒ{Ïø° n+‘·Tã≥ºì $wüj·T+>±H˚ ñ+~. sêJyé>±+BÛ Vü≤‘·´ô|’ <äsê´|ü⁄Ô »]|æq
d”;◊ Á|ü<ëÛ q <äsê´|ü⁄Ô n~Ûø±] ø¬ . s¡|Tüò À‘·eÔ THé e\¢.. sê|òTü eHé n|ò&æ $É {Ÿ \_Û+∫+~.
n+<äT≈£î Äj·Tq≈£î ì»+>± <Ûqä ´yê<ë\T ‘Ó*bÕ*. Hê bÕÁ‹πøj·T eè‹Ô˝À uÛ≤>∑+>±
]b˛]º+>¥ ø√dü+ 1991-92 dü+e‘·‡sê˝À¢ »dædº t es¡à ø£$TwüHé $#ês¡D≈£î Vü‰»s¡j÷· ´qT.
»dædº t es¡à qT+∫ sê|òTü eHé, Äj·Tq ˝≤j·Ts¡¢ <ëø±, á e´eVü‰s¡+‘√ eTT&ç|&ü qç
Á|ü‹ ˇø£ÿ]˙ á dü+<äs“¡ +¤ >± e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± ø£\TdüTø=ì e÷{≤¢&˚ neø±X¯+ \_Û+∫+~.
ªdæ{ŸμøÏ kÕs¡<´ä∏ + eVæ≤+#·&ÜìøÏ sê|òTü eHé ‘·>s∑ H¡ ˚ $wüjT· +, n˝≤π> ªdæ{ŸμøÏ dü+ã+~Û+∫q
Ç‘·s¡ n+XÊ\qT ˝ÒeHÓ‘&Ô· +É ˝Àì <äèø£Œ<∏+ä @$T≥H˚~ ‘Ó\TdüTø√e&É+ nedüs+¡ . >√Á<Ûë
øπ düT ø±e#·Tà ˝Ò<+ä fÒ yÓ÷Bô|’ e∫Ãq n_Ûj÷Ó >±\ô|’ $#ês¡D ø±e#·TÃ.. ªdæ{Ÿμ ì»
20 ~©¢ 1984
ìsêΔs¡D Áø£e÷ìï m˝≤ q&ç|æ+∫+<äH˚~ ‘Ó\TdüTø=H˚ Á|üj·T‘·ï+˝À uÛ≤>∑+>±H˚ á
$wüj÷· \qT Á|ükÕÔ$+#êqT.
o]¸ø£ $wüj÷· ìøÏ eùd,Ô Ç~ ø±\Œìø£ s¡#q· ø±<äT. ø±˙, ªì» ìsêΔsD¡ - ˇø£
nuÛ÷Ñ ‘· ø£\Œqμ nì ù|s¡T ô|{≤ºqT. Ç˝≤+{Ï $s√<ÛëuÛ≤dü ø£*–q o]¸ø‘£ √ yÓ\Te&ÉT‘·Tqï
á |ü⁄düøÔ +£ #˚ùd |üq˝≤¢.. dü‘ê´ìï |ü*øπ X¯øìÔÏ ≈£L&É>&∑ TÉ ‘·T+~. e÷qe Vü≤≈£îÿ\
<äèø√ÿD+ qT+∫ s¡∫+∫q á |ü⁄düøÔ +£ ..n+‹eT kÕsê+X¯+˝À á <˚X¯ Á|ü»\ô|’ z
yê´U≤´q+. ñ<ës¡ Á|üC≤kÕ«$Tø£ ∫+‘·Hê|üs¡T\T>± ñ+&Ü\ì, #·≥ºã<äΔ bÕ\q≈£î,
ãVüQfi¯‘ê«ìøÏ ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü\H˚ á Á|ü»\ Äø±+ø£˝å À¢ì ã˝≤ìï á |ü⁄düøÔ +£ ì>∑TZ
‘˚\TdüT+Ô ~. sêJyé >±+BÛ 1984 mìïø£˝À¢ ‹s¡T>∑T˝Òì $»j·T+ kÕ~Û+#·&+É . 2002
e÷s¡Dø±+&É‘√ ˝Òø£ <ëìøÏ dü+ã+<Û+ä ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ yÓ÷B Á|üuÑÛ ô|]–b˛e&É+, áHê&ÉT
Äj·Tq Á|ü<Ûëì ø±e&É+ @$T dü÷∫düTÔqï~? Ç˝≤ y˚πs«s¡T s¡÷bÕ˝À¢ eT‘·‘·‘·«
sê»ø°j÷· \≈£î kÕe÷õø£ eT<ä‘› T· \_ÛdTü qÔ ï<äH~˚ á ñ<ä+‘ê\‘√ düTdüŒwü+º ne⁄‘√+~.
á kÕe÷õø£ eT<䛑·T Áø£eT+, ì» ìsêΔs¡D Á|üÁøÏj·TqT Á|üuÛ≤$‘·+ #˚ùdes¡≈£L
$dü]Ô +∫+~. #ê˝≤πødüT˝À¢ á Á|üÁøÏjT· m+‘·{Ï ≈£î~+|ü⁄\≈£î >∑T] ne⁄‘·T+<ä+fÒ,
$CÒ‘˝· Ò #·]Á‘·qT s¡∫kÕÔsq¡ ï ø£|≥ü HêqT&çì ‘·\|æ+|ü#d˚ Tü +Ô ~. >∑T»sê‘Y eT‘· |òTü s¡¸D\ô|’
1969˝À ìy˚~ø£ Ç∫Ãq »dædº t »>∑H√àVü≤Hé s¬ &ç¶ ø£$TwüH,é u§+u≤sTT n\¢sô¢¡ |’ 1992-
93˝À »dædº t lø£èwüí ø£$TwüHé Ç∫Ãq ìy˚~ø£\T e÷Á‘·yT˚ $TqVü‰sTT+|ü⁄. Çø£ $T>∑‘ê
ì» ìsêΔsD¡ \˙ï m≈£îÿebÕfi¯ó¢ nuÛ÷Ñ ‘· ø£\Œq\‘√ ì+&çb˛j·÷sTT. Hê´j·T e´edüú
kÕ~Ûø±]ø£‘‘· √ eTT&ç|&ü ,ç <ëì dü÷Œ¤]ìÔ <Óã“rùd$<Û+ä >± kÕ>∑T‘·Tqï á ì» ìsêΔsD¡ \
‘·+‘·T, $T>∑‘ê kÕVæ≤‘·´ e´ø°Ôø£s¡D\ ø£Hêï $Tqï>± <˚X¯ sê»ø°j·÷\qT eT\T|ü⁄
‹|üŒ>∑\T>∑T‘·THêïsTT. ªdæ{Ÿμ qT+∫ ø°H¢ ∫é {Ÿ bı+~q ‘·sT¡ yê‘˚, yÓ÷B C≤rj·T sê»ø°jT·
y˚~ø£ô|ø’ Ï e∫Ãq≥Tº, Á|ü<ëÛ ì nsTTq≥Tº eTq≈£î nì|ædTü +Ô ~. ø±˙, ‘Ós¡ yÓqTø£ ô|<äm› ‘·TqÔ
kÕπ> ø£≥Tºø<£ \ä∏ |üs«¡ + e÷Á‘·+ eTq≈£î ø£ì|æ+#·<Tä . Á|üC≤ ne>±Vü≤q˝ÀøÏ sêì Ç˝≤+{Ï
n+‘·sê\qT |üP]+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ á |ü⁄düøÔ +£ ˝À »]–+~.
Hê |ü]XÀ<Ûqä ≈£î düV≤ü ø£]+∫qyê]ì Ç|üŒ{Ïøπ >∑Ts¡TÔ #˚dTü ø=HêïqT. yê]‘√bÕ≥T
s¡#·Hê ø±\+˝À ‘·eT $\TyÓ’q n_ÛÁbÕj·÷\qT n+~+∫, |ü⁄düÔø£+ yÓTs¡T>∑T<ä\≈£î
‘√&ÜŒ≥Tì∫Ãq yê]ø° ø£è‘·»‘„ \· T ‘Ó\|ü&+É Hê u≤<Û´ä ‘·. á Áø£eT+˝À eTT+<äT es¡d˝ü À
>∑Ts¡TÔ #˚dTü ø√yê*‡q ù|s¡T nqT|üyTé >∑TbÕÔ. ø£∫Ñ·‘«· +‘√q÷, |ü<Tä HÓq’ XË*’ ‘√q÷ á
|ü⁄düøÔ +£ s¡÷bı+<ä&+É ˝À >∑TbÕÔ m+‘√ düV≤ü ø±s¡+ n+~+#ês¡T. ˝ÖøÏøy£ ê<ä kÕ<Ûqä
ø√dü+ »]–q nH˚ø£ b˛sê{≤˝À¢ uÛTÑ »+ uÛTÑ »+ ø£*|æ q&ç∫q düV≤ü #·sT¡ \+ y˚T+.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 21
eTT+<äTe÷≥ ‘=* uÛ≤>±˝À¢ Á|ükÕÔ$+∫q, njÓ÷<Û´ä ô|’ düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ n+X¯+˝À
‘·|⁄ü Œ mø£ÿ&É »]–+<äH~˚ >∑T]Ô+#·&+É ˝À Hê≈£î >∑TbÕÔ ‘√&ÉŒ&ܶsT¡ . *ãsêΩHé ø£$TwüHé
‘·s|¡ ⁄üò Hê´j·Tyê~>± n|üŒ{À¢ nqT|üyTé >∑TbÕÔ |üì#˚XÊs¡T. u≤Á; eTd”<Tä ≈£L*Ãy˚‘·
n+X¯+ô|’ ô|<äk› ÕúsTT Hêj·T≈£î\qT uÀqT˝À ì\u…{ºÏ Áø±dt m>±®$Tì+>¥ #˚XÊs¡T. Vü≤sê´Hê
n~Ûø±] nXÀø˘ UÒe÷ÿ ‘·s|¡ ⁄üò q yê~+∫, Ç{°e\ >∑TbÕÔ yês¡˝Ô À¢ ì*#ês¡T. Á|üuTÑÛ ‘·«
ÄdüT\Ô qT yÓqTπødüTø=H˚+<äT≈£î k˛ìj·÷>±+BÛ n\T¢&TÉ sêãsYº yêÁ<Ûë #˚dqæ Á|üjT· ‘êï\qT
á n~Ûø±] <Ûs’Ó ´¡ +>± ‹|æŒø={≤ºsT¡ .
Hê≈£î ø°\ø£yTÓ qÆ $esê\qT n+~+∫q dü«‘·+Á‘· Hê´j·T |ü]XÀ<Û≈ä î£ \T, ∫s¡ø±\
H˚d+Ôü ñcÕ sêeTHê<∏Hä ≈é î£ ‘·|Œü ø£ ø£è‘·»‘„ \· T #ÓbÕŒ*. øπ e\+ düe÷#ês¡+ n+~+#·&+É ‘√
dü]ô|≥º≈î£ +&Ü, nì«‹ #·‘T· sπ «~ nH˚ Hê´j·T $<ë´]úìì Hê≈£î düV‰ü j·T+>± |ü+|æ+#ês¡T.
|ü]XÀ<Ûqä Áø£eT+˝À H˚qT ùdø£]+∫q nìï |üÁ‘ê\T, ìy˚~ø£\≈£î >∑\ eT÷\ Ä<Ûësê\qT
ÄyÓT qyÓ÷<äT#˚XÊs¡T. eTT&ç s¡#q· >± ñ+&É>±H˚, Hê u≤\´ $TÁ‘·T&ÉT Væ≤eTB|t eTT|æŒ&ç
Á|ü‹ n<Ûë´j·÷ìï #·~yês¡T. Äj·Tq Á|üdüTÔ‘·+ nyÓT]ø±˝À sê»˙‹ ì|ü⁄DTì>±
|üì#˚düTÔHêïs¡T. á |ü⁄düÔø£ s¡#·q˝À Áù|s¡D≤‘·àø£ X¯øÏÔ>± Væ≤eTB|t ì*#ês¡T. Hê≈£î
HÓ‹’ ø£ eT<ä‘› T· qT n+~+∫q eTs√ e´øÏÔ n$T‘Y uÛ{Ñ ≤º#ês¡´. ª<ä f…yÆ Té Ä|òt Ç+&çj÷· μ˝À
Äj·Tq Hê düV≤ü À<√´–. bÕÁ‹πøj·T ø√D+˝À Äj·Tq n+~+∫q $esê\T s¡#q· ≈£î
m+‘√ |ü⁄wæìº Ç#êÃsTT. n˝≤π>, á |ü⁄düøÔ +£ yÓ\Te&É&+É yÓqTø£ m+‘√eT+~ ø£è£ wæ
ñ+~. eTTK´+>± ~©|t dæy÷Ó Hé, sêeT#·+Á<ä >∑TVü≤, ;J eØZd,t Äø±sY |üf˝Ò Ÿ, wüu≤Hê
Vü‰Jà, yêø£sY U≤J, Äowt UÒ‘·Hé, nìs¡T<äΔ ãVü≤˝Ÿ\qT >∑Ts¡TÔ#˚düTø√yê*. ªVü‰s¡ŒsY
ø=*Hé‡μ dü+bÕ<ä≈£î&ÉT n$T‘Y n>∑sê«˝Ÿ≈£î Hê |ü≥¢ $XÊ«dü+ ˝Òø£b˛sTTHê, z|æø£,
≈£îXÊÁ>∑ ãT~Δì ø£*>∑T+&Éø£b˛sTTHê á |ü⁄düÔø£+ á s¡÷|ü+˝À yÓ\Te&ç ñ+&É<äT.
Ç+‘·eT+~ Çìï s¡ø±\T>± #˚‘T· \T y˚dæ á |ü⁄düøÔ ±ìï ãj·T≥≈£î rdüT≈£îe#êÃs¡T. e{Ϻ
ø£è£ ‘·»‘„ \· T #Ó|Œæ yê] s¡TD+ rs¡TÃø√˝ÒqT.
n~Ûø±]ø£ ìy˚~ø£\ Ä<Ûës¡+>±H˚ Á|ü<Ûëq+>± Hê |ü]o\q kÕ–q|üŒ{Ïø°,
MT&çj÷· ˝À e∫Ãq ø£<Hä∏ ê\T, |ü⁄düøÔ ±\q÷ n<Û´ä j·Tq+ #˚XÊqT. eTTK´+>± Ç<äs› T¡
;CÒ|” H˚‘\· ‘√ Hê e÷J j·T»e÷ì X‚KsY >∑TbÕÔ »]|æq Ç+≥s¡÷«´, m˝Ÿ Ä&Ü«D°,
&ûÄsY ø±]Ôøπ j·THé, |” #·+Á<äXK‚ s¡H\é |ü⁄düøÔ ±\T, <ä Væ≤+<ä÷, <ä f…yÆ Té Ä|òt Ç+&çj÷· ˝À
e∫Ãq ø£<∏äHê\T ‘√&ÉŒ&ܶsTT. ø£<∏äq Áø£eT+˝À M{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q $esê\qT
dü+<äs√“¤∫‘·+>± ñ≥+øÏ+#êqT.
- eTH√CŸ $T≥º
22 ~©¢ 1984

~©¢ 1984 øÏ eTT+<äTe÷≥

&Û©ç ˝¢ À dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· m|ü⁄Œ&√ 1984˝À »]–q|üŒ{Ïø,° <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q,

yÓsTT´ n~Ûø±]ø£ ô|ò’fi¯¢≈£î $düÔ]+∫q düe÷#ês¡+ #ê˝≤ es¡≈£î 2001`2004
eT<Û´ä ø±\+˝À n+fÒ Ä }#·ø√‘·ô|’ ìj·T$T+∫q s¬ +&Ée Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|òTü +
$#ês¡D »s¡T|ü⁄‘·Tqï ø±\+˝ÀH˚ ø=~›ø=~›>± yÓ\T>∑T˝Àø=∫Ã+~.
»dædº t õ.{Ï.HêHêe‹ ø£$TwüHé $#ês¡D≤ ìy˚~ø£ 2005˝À yÓ\Te&çq|ü⁄Œ&ÉT
n|üŒ{Ï Á|ü<ÛëqeT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ ˝Àø£düuÛÑ˝À e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ªªÇs¡yÓ’ ˇø£ÿ
dü+e‘·‡sê\T >∑&∫É b˛j·÷sTT. nsTTHê ndü\T ì»+ ãj·T≥|ü&˝É <Ò qä ï uÛ≤eq Ç+ø±
n˝≤π> e⁄+&çb˛sTT+~μμ nHêïs¡T.
»dæºdt s¡+>∑Hê<∏ä $TÁXÊ H˚‘·è‘·«+˝Àì yÓTT<ä{Ï Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|òüT+
1985`86 eT<Ûä´ yÓTT‘·Ô+ $#ês¡DqT >∑T+uÛÑq+>± ìs¡«Væ≤dü÷Ô #˚dæq ‘·|æŒ<ëìï
dü]~<˚›+<äT≈£î >±qT` nqTø√ì |ü]D≤e÷\ eT<Ûä´ 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&Ée
Hê´j·T $#ês¡D≤ ø£$TwüHqé T ìj·T$T+#·&+É »]–+<ä˙, Ä ìj·Te÷ø£+ yÓqø£ e⁄qï
nÁ|üø{£ ‘Ï · ñ<˚X› +¯ Ç<˚qì Äj·Tq ˇ|ü⁄Œø√e&É+ ì»+>± nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ $wüjT· +.
‘·q bÕغ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé 1984˝À ø°H¢ é ∫{Ÿ Çe«&Üìï
HêHêe‹ ø£ $ Twü H é ≈£ L &Ü dü e T]ú + ∫q H˚ | ü < ∏ ä ´ +˝À ªÇ|ü Œ {Ï ø ° Ç+ø± ì»+
ãj·T{ÏøsÏ ê˝Ò<μä +≥÷ Äj·Tq 2005˝À Á|ü»˝ uÛ≤eqqT e´ø£|Ô sü #¡ &· +É yÓqø£ @y√
kÕ«s¡ú Á|üj÷Ó »Hê\THêïj·Tì #Ó|Œü ˝Ò+.
ÄHê{Ï ndü\T yêdüÔyê\qT ãj·T{ÏøÏ rj·÷\˙, Ç<ä›s¡T düTÁ|”+ ø√s¡Tº
Hê´j·TeT÷s¡T\Ô Ä<Û«ä s¡´+˝Àì s¬ +&ÉT Hê´j·T $#ês¡D≤ ø£$Twüq¢ yÓ|’ ˝üò ≤´\qT dü]~<ë›\˙
á |ü⁄düøÔ +£ dü+ø£*Œk˛Ô+~. n˝≤ dü]~<˚+› <äT≈£î ø±e\dæq+‘· düe÷#ês¡+ n+<äTu≤≥T˝À
e⁄+~. HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£ ˝À|üuÛÑ÷sTTwüº+>± e⁄qï|üŒ{Ïø° Ä ø£$TwüHé
ø±s¡´e´eVü‰sê\T e÷Á‘·+ Ä<äs¡ÙÁbÕj·T+>±, bÕs¡<äs¡Ùø£+>± e⁄Hêïj·TH˚ #ÓbÕŒ*.
HêHêe‹ ø£$TwüHé }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTqÔ ï ªø±πsïCŸ »dædº t ø£$T{°μøÏ
nìï Á|üuTÑÛ ‘·« &Ü≈£î´yÓT+≥¢ bòı{À ø±|”\qT rdüT≈£îH˚+<äT≈£î nqTeT‹ì∫Ã+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 23
n+<äTe\¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|ü#T· ]+∫q s¬ +&ÉT Hê´j·T $#ês¡D≤ ø£$Twüq¢ ìy˚~ø£\
MT<ä e÷Á‘·yT˚ ø±≈£î+&Ü HêHêe‹ ø£$TwüHé $#ês¡D≤ ø±\+˝À yÓ\T>∑T #·÷dæq nH˚ø£
]ø±s¡T\¶ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç á |ü⁄düøÔ +£ s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ qï~. $TÁXÊ ø£$TwüHé dæbÕò s¡dTü ‘√
»]|æq eT÷&ÉT |ü]bÕ\Hê|üs¡ <äsê´|ü⁄\Ô ìy˚~ø£\T á |ü⁄düøÔ +£ ˝À e⁄HêïsTT. n$:
` }#·ø√‘· düeTj·T+˝À b˛©düT dæã“+~ ‘·|Œæ <ë\ô|’ ≈£îdüTeT\‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{°
ìy˚~ø£.
` }#·ø√‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q πødüT\qT ]õwüºsY #˚düTø√e&É+˝À, <äsê´|ü⁄Ô˝À,
ÁbÕdæ≈L£ ´wüH˝é À ˝ÀbÕ\ô|’ C…H’ é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° ìy˚~ø£.
` }#·ø√‘·˝À eTs¡D+Ï ∫qyê] dü+K´ô|’ ÄsY.ø¬ . ÄVüAC≤ ø£$T{° ìy˚~ø£.
` &Û©ç ¢ b˛©düT\T ìj·T$T+∫q ìwüŒ\¤ yÓTqÆ y˚<é e÷sê« ø£$T{° ùdø£]+∫q kÕøå±´\T.
` Ä <äTs¡<èä wüøº s£ y¡ TÓ qÆ s√E˝À¢ b˛©düT ùdwº qü ¢ Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü T¡ ¢ yÓTT<ä\T≈£îì ø£$TwüqsY
es¡≈£î me¬ses¡T @+ #˚düTÔHêïs√ $e]dü÷Ô b˛©düT n~Ûø±s¡T¢ düeT]Œ+∫q
ìy˚~ø£\T.
` b˛©düT ùdwº qü ,¢ b˛©düT n~Ûø±s¡¢ ˝≤>¥ |ü⁄düøÔ ±\T (s√EyêØ ~q#·s´¡ \T).
` ô|ò’sYùdºwüq¢ ˝≤>¥ |ü⁄düÔø±\T.
` }#·ø√‘· düeTj·T+˝À $$<Ûä n~Ûø±]ø£ ôVA<ë˝À¢ |üì#˚dqæ yê]$ $TqVü‰
$TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q Ç‘·s¡ n|ò&æ $É ≥÷¢, ø£$TwüHé qyÓ÷<äT #˚dqæ
yê+>∑÷à˝≤\÷.
` HêHêe‹ ø£$TwüHé ]ø±s¡T\¶ ˝Àì n|ò&æ $É ≥÷¢, yê+>∑÷à˝≤\÷. ÄHê{Ï H˚s+¡ ˝À
uÛ≤>∑+ e⁄qï≥Tº Äs√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\, Á|üC≤ùde≈£î\
yê+>∑÷à˝≤\T ≈£L&Ü á |ü⁄düøÔ +£ ˝À e⁄HêïsTT.
Ç+‘· $kÕÔs¡yÓTÆq, dü+øÏ¢wüºyÓTÆq kÕøå±´<Ûësê\qT düÁø£eT+>± $ìjÓ÷–+#·T
ø√e&É+, »dæºdt $TÁXÊ, »dæºdt HêHêe‹ ø£$Twüq¢ ìy˚~ø£˝À¢ ø£|æŒ|ü⁄∫Ãq ìC≤\qT
yÓ*øÏrj·T&É+ ø£∫Ñ·+>± ˇø£ düyê˝Ò. n+<äT≈£î Hê´j·TXÊÅdÔü |ü]C≤„q+ e÷Á‘·yT˚ ø±≈£î+&Ü
Ä }#·ø√‘· >∑T]+N, Ä ‘·<äqq+‘·s¡ |ü]dæú‹ >∑T]+N |ü]|üPs¡íyÓTÆq ne>±Vü≤q
nedüs¡+.
á |ü⁄düøÔ £ s¡#s· TT‘·\≈£î n$ s¬ +&É÷ e⁄HêïsTT. ôV≤#Y.mdt. |òPü ˝≤ÿ d”ìj·TsY
Hê´j·Tyê~. }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚ùd+<äT≈£î »]–q b˛sê≥+˝À Äj·Tq
yÓTT<ä{qÏ T+N eTT+<äTes¡Tdü˝À e⁄Hêïs¡T. Çø£ eTH√CŸ $T{≤º Hê´j·TXÊÅdÔü $˝ÒK].
Äj·Tq ≈£L&Ü Ç<˚ \ø£´å +‘√ øπ düT dü+øÏw¢ ºü <äX˝¯ À¢ ndü\T ìC≤\qT yÓ*øÏrdü÷Ô e#êÃs¡T.
yê[¢<s›ä T¡ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\bÕ≥T #˚dqæ dü$Twæº ø£èwæ |ò*ü ‘·yT˚ á |ü⁄düøÔ +£ .
24 ~©¢ 1984
ôV≤#Y.mdt. |òPü ˝≤ÿ ªdæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°μøÏ ø£˙«qsY. »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé
m<äT≥ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò q Á|ü<ëÛ q+>± yê~+∫+~ á ø£$T{°jT˚ . Ä ‘·sT¡ yê‘·
HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ ø°\ø£+>± e´eVü≤]+∫q ªø±πsïCŸ »dædº t ø£$T{°μ Hê´j·T
yê<äT\ ãè+<ëìøÏ ≈£L&Ü |òPü ˝≤ÿH˚ H˚‘è· ‘·«+ eVæ≤+#ês¡T. nsTT‘˚ á |ü⁄düøÔ +£ Äj·Tq
HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ #˚dqæ yê<äq\ kÕsê+X¯+ ø±<äT. á |ü⁄düøÔ £ s¡#q· ˝À eTH√CŸ
$T{≤º uÛ≤>∑kÕ«eT´+ |üP]Ô>± _ÛqïyÓTqÆ ~. Äj·Tq ˇø£|øü ÿ£ }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q
yê´kÕ\qT es¡Tdü>± C≤rj·T |üÁ‹ø£\˝À (<ä f…yÆ Té ‡ Ä|òt Ç+&çj÷· , Ç+&çj÷· ≥T&˚, ~
Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt) sêdü÷HÔ ˚ á n+XÊìï ø£|Œæ |ü⁄#˚Ã+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïdüTqÔ ï nH˚øe£ T+~
sê»ø° j · T Hêj· T ≈£ î \qT, b˛©dü T $T*≥Ø n~Û ø ±s¡ ¢ q T, Á|ü u Û Ñ T ‘ê«~Û ø ±s¡ ¢ q T,
Hê´j·TeT÷s¡T\Ô qT, Á|üuTÑÛ ‘·« Hê´j·Tyê<äT\qT, s¡øDå£ XÊK øöHÓ‡˝ŸqT düìïVæ≤‘·+>±
|ü]o*dü÷Ô e#êÃs¡T. |ü⁄düøÔ £ dü«s¡÷bÕìï ìs¡sí TT+#·T≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· n~ Á|ü<ëÛ q+>±
HêHêe‹ ø£$TwüHé <äsê´|ü⁄˝Ô À yÓ*øÏe∫Ãq kÕøå±´<Ûësê\MT<ä Ä<Ûës¡|&ü eç ⁄+&˚˝≤ eTH√CŸ
$T{≤º $X‚w+ü >± ø£èwæ #˚XÊs¡T.
á |ü⁄düøÔ ±ìï s¬ +&ÉT uÛ≤>±\T>± $uÛõÑ +#ês¡T. yÓTT<ä{Ï uÛ≤>∑+˝À ôV≤#Y.mdt
|òPü ˝≤ÿ yê<äq\ Ä<Ûës¡+>± eTH√CŸ $T{≤º ÄHê{Ï dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·qT ˇø£ |üÁ‹ø±
$˝ÒK]>± $X‚w¢ +æ #ês¡T. s¬ +&Ée uÛ≤>∑+˝À Hê´j·T+ ø√dü+ #˚dqæ b˛sê≥+ rs¡TqT
ôV≤#Y.mdt.|òPü ˝≤ÿ eTH√CŸ $T{≤º≈î£ #ÓãT‘·Tqï |ü<‹Δä ˝À $e]+#ês¡T. |ü⁄düøÔ +£ ∫es√¢
ˇø£ u≤~Û‘T· &ç yê+>∑÷à\+‘√ düV‰ü Hê´j·T $#ês¡D≤ ø£$Twüq¢ m<äT≥ Á|üeTTKT\T
Ç∫Ãq kÕøå±´\qT nqTã+<Û+ä >± bı+<äT|üs#¡ &· +É »]–+~. $_Ûqï eqs¡T\ <ë«sê
ùdø£]+∫q ÄHê{Ï #Ûêj·÷ ∫Á‘ê\T |ü⁄düÔø£+ $\TeqT ÇqTeT&ç+|ü CÒkÕsTT. á
|ü⁄düøÔ +£ ˝Àì ìC≤ìC≤\ìï+{Ïø° s¡#s· TT‘·*<äs› ÷¡ ñeTà&ç>± u≤<Û´ä ‘·eVæ≤düTHÔ êïs¡T.
e÷qe Vü≤≈£îÿ\|ü{≤¢, s¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤ |ü{≤¢ Á|ü‘˚´ø£ n_Ûe÷q+ e⁄qï á
s¡#s· TT‘·\T ‘·eT á |ü⁄düøÔ +£ uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´+˝Àì ø=ìï <äTsêàs¡yZ TÓ qÆ <äfi≤Ø
e´edü\ú rs¡T‘ÓqTï\ô|’ <äèwækº Õ]+#˚+<äT≈£î <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô <äì uÛ≤$düTHÔ êïs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 25

~©¢ 1984
eTH√CŸ $T{≤º ø£<∏äq+
26 ~©¢ 1984

q÷´ ~©¢ qT+∫

19 qe+ãsY 1984:
Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ ‘·<qä +‘·s+¡ y˚˝≤~eT+~ dæ≈î£ ÿ\T nHê<Û\ä T>±,
$<Ûäe\T>±, ìsêÁX¯j·TT\T>± e÷] n|üŒ{ÏøÏ Ç+ø± 15 s√E˝…’Hê ø±˝Ò<äT. ÄyÓT
ø=&ÉT≈£L, yês¡dTü &É÷ nsTTq sêJyé>±+BÛ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·qT #Ó≥Tº ≈£L*b˛sTTq|ü⁄Œ&ÉT
@s¡Œ&˚ Á|üø+£ |üq\‘√ b˛˝≤Ãs¡T: ªª@<ÓH’ ê eTVü‰ eèø£+å H˚\≈£L*q|ü⁄Œ&ÉT <ëì #·T≥÷º
e⁄+&˚ uÛ÷Ñ $T ø£+|æ+#·&+É #ê˝≤ düV≤ü »+μμ.
‘·q ‘·*¢ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+>± ø=ìï düeT÷Vü‰\T Á|üe]Ô+∫q rs¡TqT düeT]úd÷ü Ô
sêJyé>±+BÛ ‘=*kÕ]>± #˚dqæ Ä Á|üø≥£ q dü+#·\q+ düèwæ+º ∫+~. ˇø£ HÓ\ ‘·sê«‘·
»s¡T>∑uÀj˚T kÕ<Ûës¡D mìïø£\ô|’ ø£Hï˚ dæ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·qT ø£|Œæ |ü⁄#˚Ã+<äT≈£î ñ<˚•› +∫q
düeTs¡qú n~.
Ç+~sê >±+BÛ eTs¡D+Ï ∫q ‘·sT¡ yê‘· ÄyÓT yÓTT<ä{Ï »j·T+‹ dü+<äs“¡ +¤ >±
~©¢˝À Ç+&çj÷· >π {Ÿ düMT|ü+˝Àì uÀ{Ÿ ø£u¢ Ÿ e<ä› ìs¡«Væ≤+∫q ô|<ä› ãVæ≤s¡+>∑ düu˝ÑÛ À
Ä Á|üø≥£ q #˚jT· &É+ e\¢ ª#Ó≥Tº ≈£L\&É+... uÛ÷Ñ $T ø£+|æ+#·&+É μ nqï n_Ûes¡qí ≈£î
$düèÔ ‘·yTÓ qÆ ÁbÕ#·Ts¡´+ \_Û+∫+~.
‘·q ‘·*ø¢ Ï ìyêfi¯ó\]ŒdüTqÔ ï Ä düeTj·T+˝À sêJyé >±+BÛ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·≈î£
ø±s¡≈î£ ˝…q’ H˚sd¡ Tü \Ô qT •øÏ+å #·&+É »s¡T>∑T‘·T+<äqï Vü‰MTìe«&É+ n≥T+∫ ø£˙dü+ Ä
ne÷qTwüyÓTÆq }#·ø√‘·qT K+&ç+#·&ÜìøÏ ≈£L&Ü Äj·Tq≈£î eTqkı|üŒ˝Ò<äT. Ä
e÷s¡Dø±+&ÉqT e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ø√D+˝À #·÷&É≈£î+&Ü, n~ <˚X¯+˝À Á|ü‹≈£L\
|ü]D≤e÷\≈£î <ë]rjÓTT#·Ãì e÷Á‘·+ nHêïs¡T. XÊ+‹ì |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#ê*‡q nedüsêìï
Á|ükÕÔ$dü÷Ô ªªeTq+ Äy˚X+¯ ‘√ rdüT≈£îH˚ @ #·s´¡ nsTTHê <˚XÊìøÏ Vü‰ì ø£*–düT+Ô ~.
eTq+ ø√|ü+‘√ #˚ùd |üqT\T ˇø√kÕ] <˚XÊìï $∫äqï+ #˚j·÷\qT≈£îH˚yêfi¯¢≈£î
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘É êsTTμμ nHêïs¡T.
sêJyé >±+BÛ, ø√|ü+ (ªÁø√<Ûμé ) nqï e÷≥qT H=øÏÿ |ü\T≈£î‘·÷ eT÷&ÉT s√E˝À¢|˝ü Ò
Ä s¡øbÔ£ Õ‘êìï ì*|æyd˚ qæ +<äT≈£î »Hêìï n_Ûq+~+#ês¡T. ìC≤ìøÏ n|üŒ{Ïøπ , ˇø£ÿ
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 27
&Û©ç ˝¢ ÀH˚ 3000 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T }#·ø√‘·≈î£ ã\j·÷´s¡T. ªªMTs¡T Ä s¡øbÔ£ Õ‘êìï Ä|ü&+É
e\¢H˚, MT düVü≤ø±s¡+ e\¢H˚ uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ ‹]– @ø£eTsTT+~. <˚X¯ düeTÁ>∑‘·
ø±bÕ&Éã&ç+~. uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝À #·ø£ÿì Á|üC≤kÕ«eT´+ e⁄+<äì Á|ü|ü+#·eT+‘ê
Á>∑V≤æ +#·>*∑ –+~μμ nHêïs¡T. á$<Û+ä >± e÷{≤¢&≥É + <ë«sê sêJyé>±+BÛ Ä e÷s¡Dø±+&É
nìyês¡´eTì dü÷∫+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT <ëìøÏ q–w”\T #Óø±ÿs¡T.
uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ #·]Á‘·˝ÀH˚ n‘·´+‘· ñ<˚«>∑u]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ Ä dü+<äs“¡ +¤ ˝À <˚X¯ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹
øπ e\+ sêuÀj˚T mìïø£\qT <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì ` dæ≈î£ ÿ\ô|’ ª#ê˝≤ ø√|ü+μ>± e⁄qï
es¡+Z yê] z≥¢qT ø=\¢>=fÒ+º <äT≈£î m˝≤+{Ï <ë|ü]ø£+ ˝Ò≈î£ +&Ü Ä$<Û+ä >± e÷{≤¢&Üs¡T.
ÄHê{Ï ‘·q yÓTT‘·+Ô ñ|üHê´dü+˝À Ä|ü⁄\Ô qT ø√˝ÀŒsTTq ≈£î≥T+u≤\ >∑T]+∫>±˙,
n~ sê»ø°jT· Áù|sπ |æ‘· Væ≤+kÕø±+&É nì Á>∑V≤æ +∫q ˝Ò<ë dæ≈î£ ÿ\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î
Á|üjT· ‹ï+∫q Ç‘·s¡ eT‘·dTü \Ô >∑T]+∫>±˙ e÷≥e÷Á‘·+>± ≈£L&Ü Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä .
17 »qe] 1985:
|ü~ùV≤qT s√E\ ÁøÏ‘+· »]–q kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À ø±+Á¬>dt bÕغøÏ nK+&É
$»j·÷ìï kÕ~Û+∫ ô|{Ïqº Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ sêJyé >±+BÛ ˇø£ yÓ|’ ⁄ü q, bÕs¡y¢ TÓ +≥Ø
e´eVü‰sê\ eT+Á‹ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y eTs=ø£ yÓ|’ ⁄ü q (áj·Tq ìjÓ÷»ø£es¡yZ TÓ qÆ
‘·÷s¡TŒ &Û©ç ˝¢ À dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· eTØ ô|<ä› m‘·TqÔ »]–+~) q&ÉTdüT+Ô &É>± sêÅw|ºü ‹ü
C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ ˝Àø£duü ˝ÑÛ À n&ÉT>∑Tô|{≤ºsT¡ .
sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q Äj·Tq ñuÛÑj·T düuÛÑ\qT<˚›•+∫ Ç˝≤
Á|üdü+–+#ês¡T: ªªÇ+~sê >±+BÛ Vü≤‘ê´q+‘·s¡+ ~©¢˝À, <˚X¯+˝Àì ø=ìï Ç‘·s¡
ÁbÕ+‘ê\˝À n\¢s÷¡ ¢ Væ≤+kÕø±+&Ü #Ó\sπ >±sTT. yê{Ï˝À ÁbÕD qwü+º , ÄdæÔ qwü+º
dü+uÛ$Ñ +∫+~. nsTT‘˚ kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘· ‘·≈î£ ÿe e´e~Û˝À |ü]dæ‹ú ì n<äT|ü⁄ #˚ùd+<äT≈£î
Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£]qƒ yÓTqÆ #·s´¡ \T rdüT≈£î+~. Ä Væ≤+kÕø±+&É˝À u≤<Û\ä ≈£î>∑Ts¬ q’ ≈£î≥T+u≤\≈£î
Hê Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|ü>±&ÛÉ kÕqTuÛ÷Ñ ‹ì ‘Ó*j·TCÒdTü qÔ ï~.μμ
sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·qT Á|ükÕÔ$dü÷Ô #˚dqæ eT* Á|üø≥£ q
n~. n+‘·≈£î eTT+<äT Äj·Tq #Ó|ü⁄Œø=∫Ãq ª#Ó≥Tº ≈£L\&É+ ` <ëì#·T≥÷º e⁄qï
uÛ÷Ñ $T ø£+|æ+#·&+É μ nH˚ n_Ûes¡qí ≈£î ø=qkÕ–+|ü⁄>± e⁄+<ä~. sêÅw|ºü ‹ü Á|üd+ü >∑+
‘·sê«‘· n<˚s√E ñuÛj Ñ T· düu\ÑÛ ÷ ˇπø s¡øy£ TÓ qÆ kÕ<Ûës¡D ªªrsêàHêìïμμ ÄyÓ÷~+#êsTT.
n+<äT˝À ªªÇ+~sê>±+BÛ uÛ≤s¡‘·<˚XÊ˙ï, uÛ≤s¡‘· Á|üC≤˙ø±˙ï m+‘√ >±&ÛÉ+>±
Áù|$T+#ês¡T. Ä Áù|eT mìï ‘·sê˝…H’ ê #Ó≈î£ ÿ #Ó<sä ≈¡ î£ +&Ü eTq‘√H˚ e⁄+≥T+~ μμ nì
e⁄+~. ø±˙, ÄyÓT ù|s¡T‘√ dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q }#·ø√‘· |ü≥¢ $#êsêìï e÷Á‘·+ Ä
rsêàq+ e´ø£+Ô #˚jT· ˝Ò<Tä .
28 ~©¢ 1984
1984˝À »]–q eTs√ n‹ô|<ä› $|ü‘·TÔ uÛÀbÕ˝Ÿ >±´dt <äTs¡È≥q. <ëìô|’
˝Àø˘duü ÑÛ ‘·øDå£ y˚T düŒ+~dü÷Ô Ä <äTs¡≥È q≈£î ø±s¡≈î£ ˝…q’ H˚sd¡ Tü \ú MT<ä nedüsy¡ TÓ qÆ nìï
dæ$˝Ÿ, ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·s´¡ \T rdüT≈£î+{≤eT+≥÷ Vü‰MT Ç∫Ã+~. Ç+~sê >±+BÛ Vü≤‘ê´q+‘·s¡
dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·˝À Ä|ü⁄\Ô qT ø√˝ÀŒsTTq ≈£î≥T+u≤\≈£î ˝Àø˘duü ÑÛ ø£˙dü+ dü+‘ê|ü+
≈£L&Ü Á|üø{£ +Ï #·˝<Ò qä ï $wüjT· + n|ü⁄Œ&ÉT eT]+‘· ø={§º∫Ãq≥Tº ø£ì|æ+∫+~.
10 Ä>∑dtº 2005:
1984 Hê{Ï }#·ø√‘·˝À eTs¡D+Ï ∫qyê] Áù|‘ê‘·à\T ø±+Á¬>dt bÕغ H˚‘è· ‘·«+˝Àì
dü+ø°sí¡ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï yÓ+{≤&˚+<äT≈£î eT∞¢ e#êÃsTT. <ë+‘√ Çs¡y’Ó ˇø£ÿ dü+e‘·‡sê\
‘·sT¡ yê‘· yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± ˝Àø˘duü ÑÛ á n+X¯+ô|’ #·]Ã+∫+~. n+‘·≈î£ s¬ +&ÉT
s√E\ eTT+<äT s¬ +&Ée Hê´j·T$#ês¡D≤ ø£$TwüHé ìy˚~ø£qT ˝Àø˘duü ˝ÑÛ À Á|üyX˚ ô¯ |{º&yÉ T˚
Ä #·sá ≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£.
nsTT‘˚ »dædº t õ.{Ï.HêHêe‹ ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£˝À øπ +Á<ä eT+Á‹ »>∑Bwt
f…≥Æ s¢ Y MT<ä #·s´¡ rdüTø√yê\ì #˚dqæ dæbÕò s¡dTü qT ‹s¡dÿü ]+#ê\ì øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+
Á|ü‹bÕ~+∫+~. Ä Á|ü‹bÕ<äqqT dü+ø°sí¡ Á|üuTÑÛ ‘·«+˝Àì uÛ≤>∑kÕ«eT´ |üø±å \‘√ düV‰ü
nìï sê»ø°jT· bÕغ\÷ rÁe+>± e´‹πsøÏ+#êsTT. ø±+Á¬>dt bÕغ n<Û´ä ≈£îå sê\T, dü«ØZjT·
sêJyé >±+BÛ düreTDÏ leT‹ k˛ìj·÷>±+BÛ e÷Á‘·+ »>∑Bwt f…≥Æ s¢ qY T Á|üuTÑÛ ‘·«+
qT+∫ ‘·|Œæ +#·&ÜìøÏ yÓqø±&Üs¡T. m+<äTø£+fÒ Ä #·s´¡ e\¢ #·ìb˛sTTq ‘·q uÛsÑ ≈Ô¡ î£
H˚s+¡ ˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄+<äqï Äs√|üD\T e#˚à Á|üe÷<ä+ e⁄+~. 1984˝À }#·ø√‘·
»]–q s¬ +&ÉT HÓ\˝À¢H˚ »>∑Bwt f…≥Æ s¢ qY T ‘=*kÕ]>± øπ +Á<ä eT+Á‹ì #˚d+æ ~ sêJyé
>±+BÛj˚T.
Á|üuTÑÛ ‘·«+ rdüT≈£îqï #·s´¡ \≈£î dü+ã+~Û+∫q ìy˚~ø£ (m{ÏÄsY) MT<ä ˝Àø˘duü ˝ÑÛ À
yÓ\T¢y‹Ó qÔ $eTs¡Ù\≈£î dü]>± düe÷<Ûëq+ #Óù|Œ|ü]dæ‹ú ˝Òøb£ ˛e&É+‘√ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹
eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ ìC≤sTTr>± ‘·|Œæ <ëìï ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. ªªÇs¡y’Ó ˇø£ÿ dü+e‘·‡sê\T
>∑&É∫b˛j·÷sTT. nH˚ø£ bÕغ\T n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃsTT. nsTTHê Ç+ø± ì»+
ãj·T≥|ü&˝É <Ò Tä , Hê´j·T+ »s¡T>∑˝<Ò Tä nH˚ uÛ≤eq e÷Á‘·+ n˝≤π> e⁄+&çb˛sTT+~μμ
nHêïs¡T.
ªdüuÛÑ≈£î ˇø£ <äèø£Œ<∏ä+, ˇø£ uÛ≤y√<˚«>∑+ nH˚$ e⁄+{≤j·Tμì n+^ø£]dü÷Ô
ªªÁ|üuTÑÛ ‘·«+ rdüT≈£îqï #·s´¡ \ ìy˚~ø£ (m{ÏÄsY)qT |ü⁄q:|ü]o*+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+<äìμμ
Äj·Tq ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√, ìã<ä‘Δ ‘· √ düu≈ÑÛ î£ Vü‰MT Ç#êÃs¡T. ªªHêHêe‹ ø£$TwüHé @ e´≈£î\Ô
MT<äHÓ’Hê ‹]– <äsê´|ü⁄Ô »s¡bÕ\ì dü÷∫ùdÔ ˝Ò<ë @yÓ’Hê πødüT\qT eT∞¢ ‘Ó]∫,
|ü ⁄ q'$#ês¡ D »s¡ b Õ*‡q nedü s ¡ + e⁄+<ä ì ù|s=ÿ+fÒ ‘· | ü Œ ≈£ î +&Ü <ëìì
neT\T#˚kÕÔeTìμμ ≈£L&Ü Äj·Tq düu≈ÑÛ î£ Vü‰MT Ç#êÃs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 29
m≥ºøπ \≈£î rÁekÕúsTT˝À e∫Ãq ˇ‹Ô&øç Ï ‘·˝§–Z »^›wt f…≥Æ s¢ Y sêJHêe÷ #˚dæ
Á|üuÛÑT‘ê«ìø°, ø±+Á¬>dt bÕغø° eT]+‘· Çã“+~ø£s¡ |ü]dæú‹ ‘·˝…‘·Ô≈£î+&Ü #˚XÊ&ÉT.
Äj·Tq‘√bÕ≥T HêHêe‹ ø£$TwüHé Á|ükÕÔ$+∫q eTs√ ˝Àø˘duü ÑÛ düuTÑÛ ´&ÉT dü»H® é ≈£îe÷sY
≈£L&Ü kÕúìø£ &Û©ç ¢ Á|üuTÑÛ ‘·« |ü<$ä qT+∫ yÓ<’ =*>±&ÉT.
11 Ä>∑dtº 2005:
»^›wt f…≥Æ s¢ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY\ sêJHêe÷\‘√ <Ûs’Ó ´¡ + |ü⁄+E≈£îqï eTH√àVü≤Hé
dæ+>¥ n+‘·≈î£ eTT+<ä] s√E ˝Àø£duü ˝ÑÛ À e÷{≤¢&qç |üŒ{Ïø+£ fÒ sê»´düu˝ÑÛ À m≈£îÿe
ñ‘ê‡Vü ≤ +>± ø£ ì |æ + #ês¡ T . ªªì»+ Ç+ø± ãj· T ≥|ü & É ˝ Ò < ä q ï uÛ ≤ eq n˝≤π >
e⁄+&çb˛sTT+~μμ nì ~>∑Te düu˝ÑÛ À e´ø£+Ô #˚dqæ e÷≥\qT m>∑Te düu˝ÑÛ À eT]+‘·
$es¡+>± ªª1984˝À ‘·|⁄ü Œ\T »]>±sTT. $$<Ûä ø£$TwüqT¢ $#ês¡D »]bÕsTT. eTq≈£î
Ç|üŒ{Ïø° ndü\T yêdüeÔ y˚T$T{À ‘Ó*j·T<äqï dü+>∑‹ eTq+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ø±ã{Ϻ $#ês¡D
ø=qkÕ–rsê*μμ nHêïs¡T. ~>∑Te düuÑÛ Á|üø≥£ q˝À ªªuÛ≤eq e⁄+~μμ nqï e÷≥ kÕúq+˝À
Ç|ü⁄Œ&ÉT ªªeTq+<ä]ø° ‘Ó\TdüTμμ nqï e÷≥ #˚]+~.
}#·ø√‘· ‘·<qä +‘·s¡ |ü]D≤e÷\qT >∑eTì+∫ dü«j·T+>± dæ≈î£ ÿ eT‘·dTü &ú q’Ó
eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ ªª1984 Hê{Ï <ës¡TD dü+|òTü ≥q\ ‘·sT¡ yê‘· ‹]– Ä‘·à$XÊ«dü+
|ü⁄+Eø√&ÜìøÏ dæ≈î£ ÿ düe÷C≤ìøÏ #ê˝≤ ø±\+ |ü{+ºÏ ~μμ nHêïs¡T. }#·ø√‘· ø£fi+¯ ø±ìï
eT÷≥>∑≥Tº≈î£ qï »^›wt f…≥Æ s¢ Y e+{Ï e´øÏÔ ‘·q eT+Á‹es¡+Z ˝ÀH˚ e⁄+&É≥+‘√ Äj·Tq
Ä‘·às¡øDå£ dæ‹ú ˝À e⁄+&˚yês¡T. »^›wt f…≥Æ s¢ Y sêJHêe÷ düeT]Œ+#·>±H˚ sêÁ‹øÏ sêÁ‘˚
Äj·Tq˝À Ä‘·à$XÊ«dü+ ô|]–+~.
1984 }#·ø√‘· dü+|òTü ≥q\T #√≥T#˚dTü ≈£îqï yÓqTyÓ+≥H˚ sêJyé>±+BÛ dæ≈î£ ÿ
C≤‹øÏ ø£åe÷|üD\T #Ó|æŒe⁄+&Ü*‡+~. >∑‘êìï >∑Ts¡TÔ#˚düT≈£î+≥÷ sêJyé >±+BÛ
#˚j·T˝Òø£b˛sTTq |üìì eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ Ç|ü⁄Œ&ÉT <ÛÓ’s¡´+>± #˚XÊs¡T. ªªH˚qT dæ≈£îÿ
düe÷C≤ìπø ø±<äT j·÷e‘Y uÛ≤s¡‘· C≤‹øÏ ø£eå ÷|üD #Óù|Œ+<äT≈£î ≈£L&Ü yÓqTø±&ÉqT.
m+<äTø£+fÒ 1984˝À »]–q dü+|òTü ≥q\T eTq sêC≤´+>∑+˝À bı+<äT|ü]∫q C≤rj·T
uÛ≤eq≈£î $s¡T<äΔ£yÓTÆq$μμ nHêïs¡T. n+‘˚ø±<äT ªªe÷ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|ü⁄q, <˚X¯+˝Àì
j·÷e‘Y Á|üC≤˙ø£+ ‘·s|¡ ⁄ü q ÄHê&ÉT »]–q <ëìøÏ H˚qT dæ>T∑ ‘Z √ ‘·\~+#·T≈£î+≥THêïqTμμ
nì ≈£L&Ü nHêïs¡T.
30 ~©¢ 1984

<äTX¯Ù≈£îHê\T

sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ |üjT· ìdüTqÔ ï yêVü≤q düeTT<ëj·T+ MT<ä ø£Ás¡\÷,
ø±>∑&Ü\÷ <Û]ä +∫q, Çs¡y’Ó eT+~‘√ ≈£L&çq ˇø£ >∑T+|ü⁄ <ë&ç #˚d+æ ~. n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô
sêÅw|ºü ‹ü *yÓ÷dæHé ø±s¡T yêfi¯≈¢ î£ n+<ä≈î£ +&Ü ‘·|Œæ +#·Tì y˚>+∑ >± eTT+<äT≈£î b˛sTT+~.
ø±˙ ø±Hê«jYT˝À ∫e] ø±s¡T˝À e⁄qï sêÅw|ºü ‹ü Áô|dt ôdÁø£≥Ø e÷Á‘·+ Ä
<ë&çì ‘·|Œæ +#·Tø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. <äT+&É>T∑ \T Äj·Tq ø±s¡T n<ë›\qT <Û«ä +dü+ #˚XÊs¡T.
|ü–*q n<ë›\ dü+<äT˝À¢+∫ ø±>∑&Ü\qT ˝À|ü*øÏ <ä÷]à ø±s¡TqT ‘·>T∑ \u…f+ºÒ <äT≈£î
Á|üj·T‹ï+#ês¡T.
1984 nø√ºãsY 31q (Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ s√E) kÕj·T+Á‘·+ 4`45
>∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q düeTT<ëj·T+ MT<ä á$<Ûyä TÓ qÆ bÕX¯$ø£ <ë&ç
»]–+~. sêqTqï eT÷&ÉT s√E\T <˚X¯ sê»<Ûëì˝À »s¡T>∑qTqï 3000 eT+~ dæ≈î£ ÿ\
}#·ø√‘·≈î£ n<=ø£ eTT+<ädTü Ô dü÷#·q.
Ä <ë&ç »]–q|ü⁄Œ&ÉT sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ Ä˝Ÿ Ç+&çj÷· ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ
Ä|òt yÓT&çø˝£ Ÿ ôdH’ ‡Ó dt (m◊◊m+mdt)˝À e⁄qï leT‹ Ç+~sê>±+BÛ bÕ]úe X¯Øsêìï
#·÷ùd+<äT≈£î yÓfió¯ HÔ êïs¡T.
uÛ≤s¡‘· Á|ü<ëÛ ì leT‹ Ç+~sê >±+BÛì ÄyÓT Ç+{À¢, ÄyÓT n+>∑sø¡ ≈å£ î£ \˝Àì
Ç<äs› T¡ e´≈£î˝Ô Ò ø±*à #·+bÕs¡T. Ä Ç<äs› ÷¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À s¬ +&ÉT XÊ‘·+ ≈£L&Ü ˝Òì
n\Œdü+U≤´ø£ •≈£îÿ eT‘êìøÏ #Ó+~qyês¡T. n+‘·≈£î ◊<äT HÓ\\ eTT+<äT leT‹
Ç+~sê >±+BÛ |ü+C≤uŸ ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT nDÏ∫y˚ùd Á|üjT· ‘·ï+˝À uÛ≤>∑+>± dæ≈î£ ÿ\≈£î
|üs¡eT |ü$Á‘·yÓTÆq neTè‘YdüsY dü«s¡í <˚yê\j·T+ MT<ä <ë&ç #˚ùd+<äT≈£î ôd’Hê´ìøÏ
nqTeT‹ ì#êÃs¡T. Ä <ë&ç˝À nH˚øe£ T+~ ne÷j·Tø£ j·÷Á‹≈£î\T #·ìb˛j·÷s¡T.
n+<äT≈£î Á|ürø±s¡+>±H˚ ÄyÓT n+>∑sø¡ ≈å£ î£ \T ÄyÓTô|’ ø±\TŒ\≈£î bÕ\Œ&ܶsT¡ .
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ˇø£ Á|üuTÑÛ ‘ê«~ÛH‘˚ q· T, n+<äT˝Àq÷ n~Ûø±s¡+˝À e⁄qï Á|ü<ëÛ q
eT+Á‹ì Vü≤‘·´ #˚jT· &É+ nH˚~ n<˚ Á|ü<eä∏ T+. 34 dü+e‘·‡sê\ uÛ≤s¡‘· >∑D‘·+Á‘êìï
n‘·˝≤≈£î‘·\+ #˚d÷ü Ô e∫Ãq |ü+C≤uŸ ‹s¡T>∑Tu≤≥T |ü‘q· + |üs´¡ ekÕq+ Ä Vü≤‘·´.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 31
uÛ≤s¡‘· sêÅw|ºü ‹ü ù|s¡T≈£î e÷Á‘·yT˚ sêC≤´ìøÏ düs√«qï‘· n~Ûø±], ‘=* bÂs¡T&ÉT,
Á‹$<Ûä <äfi≤\ düTÁ|”+ ø£e÷+&És.Y 1984 nø√ºãsY 31 kÕj·T+Á‘·+ Äj·Tq yêVü≤q
düeTT<ëj·T+ MT<ä <ë&ç #˚dqæ >∑T+|ü⁄˝Àì yêfi¯ó¢ dæ≈î£ ÿ\≈£î e´‹πsø£+>± ìHê<ë\T
#˚XÊs¡T. j·÷<Ûäè∫äø£+>± ÄHê{Ï uÛ≤s¡‘· sêÅwüº|ü‹ C≤„˙ C…’˝Ÿdæ+>¥ dü«j·÷Hê dæ≈£îÿ
eT‘·dTü &Ô TÉ . n|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq bÕ\yéT $e÷HêÁX¯jT· + qT+∫ H˚sT¡ >± Ä˝Ÿ Ç+&çj÷·
ÇHédæº≥÷´{Ÿ Ä|òt yÓT&çø£˝Ÿ ôd’HÓ‡dt (m◊◊m+mdt)≈£î edüTÔHêïs¡T. ñ‘·Ôs¡ jÓTyÓTHé˝À
|üs´¡ {ÏdTü qÔ ï Äj·Tq ‘·q |üs´¡ ≥qqT eT<Û´ä ˝ÀH˚ s¡<Tä #› d˚ Tü ≈£îì VüQ{≤VüQ{Ïq dü«<˚XÊìøÏ
#˚s¡T≈£îHêïs¡T.
C…˝’ Ÿd+æ >¥ yêVü≤q düeTT<ëj·T+ XÊ+‹<ä÷‘· eTVü‰‘êà >±+BÛ e÷sYZ ù|s¡T‘√
e⁄qï ÇqïsY ]+>¥ s√&é MT<äT>± Ä˝Ÿ Ç+&çj÷· ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt yÓT&çø˝£ Ÿ ôdH’ ‡Ó dtqT
düMT|ædTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&çøÏ øπ e\+ ˇø£ øÏ˝ÀMT≥sY <ä÷s¡+˝À á <ë&ç »]–+~.
1984˝À C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ Áô|dt ôdÁø£≥Ø>±, Ä ‘·sT¡ yê‘· C≤rj·T yÓTHÆ ê]{°
ø£$TwüHé #Ós’ à¡ Hé |üì#˚dqæ ‘·s√¢#H· é dæ+>¥ ` ÄHê&ÉT sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q düeTT<ëj·T+ô|’
<ë&ç m˝≤ »]–+<√ Á|ü ‘ · ´ ø£ å kÕøÏ å > ± <ë<ë|ü ⁄ ¬ s +&É T <ä X Êu≤› \ ‘· s ¡ T yê‘·
yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± yê+>∑÷à\$T#êÃs¡T. 1984 dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·ô|’ ìj·T$T+#·ã&ɶ
yÓTT<ä{Ï »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé $X¯«dü˙j·T‘·qT ø√˝ÀŒe&É+ e\¢, 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À
eT∞¢ ‘êC≤>± $#ês¡D »]ù|+<äT≈£î ìj·T$T+#·ã&ɶ »dædº t õ.{Ï. HêHêe‹ ø£$TwüHé
m<äT≥ Äj·Tq kÕø£´å $T#êÃs¡T. sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q düeTT<ëj·T+ô|’ »]–q <ë&ç‘√
uÛÁÑ <ä‘ê yÓ|’ \üò ´+ ãj·T≥|ü&qç |üŒ{Ïø,° m◊◊m+mdt+mdt #·T≥÷º ô|<ä› dü+K´˝À e⁄qï b˛©düT\T
Ä dü+|òTü ≥qqT ô|<ä>› ± |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√˝Ò<Tä . uÛ≤s¡‘· <˚X¯ ‘=* bÂs¡T&ç MT<ä
<ë&ç#ù˚ d+<äT≈£î ‘Ó–+∫q <äT+&É>T∑ \˝À ˇø£ÿ]HÓH’ ê n¬sdüTº #˚jT· ˝Ò<Tä .
‘·‘·Œ¤*‘·+>±H˚ sêÅwüº|ü‹ C≤„˙ C…’˝Ÿdæ+>¥ MT<ä ø=~› ì$TcÕ˝ e´e~Û˝À,
m◊◊m+mdt m<äTs¡T>± eTs√ <ë&ç »]–+~. C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥≈L£ , Äj·Tq eT‘êìø°
e´‹πsø£+>± ìHê<ë\T #˚d÷ü Ô ˇø£ n\¢] eT÷ø£ Äj·Tq yêVü≤q düeTT<ëj·T+ô|’ sêfi¯¢
es¡¸+ ≈£î]|æ+∫+~. sêÅwüº|ü‹ e⁄qï yêVü≤q+ MT<ä ≈£L&Ü ø=ìï sêfi¯ó¢ |ü&ܶsTT.
ãT˝…{¢ Ÿ Á|üP|òt n<ë›\Tqï yêVü≤q+ ø±ã{Ϻ n~ sêfi¢̄ <ë&çì ‘·≥Tºø√>∑*–+~. nsTT‘˚
sêÅw|ºü ‹ü øÏ s¡øDå£ >± ì*∫q u≤&û>±s¡T\¶ T e÷Á‘·+ >±j·T|ü&ܶsT¡ .
Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î dü+ã+~Û+∫q yêsêÔ ø£<Hä∏ ê\‘√bÕ≥T sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q
düeTT<ëj·T+ô|’ »]–q <ë&ç yês¡Ô ≈£L&Ü Ä eTs¡Tdü{Ï s√E |üÁ‹ø£˝À¢ Á|üeTTK+>±
Á|ü#T· ]+#ês¡T . ªªC…˝’ Ÿd+æ >¥ ø±s¡Tô|’ sêfi¯¢ <ë&ç` ~©¢˝À uÛjÑ T· + uÛj
Ñ T· +μμ n+≥÷ f…*Á>±|òt
|üÁ‹ø£ Ä yês¡≈Ô î£ o]¸øq£ T ô|{Ï+º ~. ªmsTTsY b˛s¡Tº qT+∫ m◊◊m+mdt≈î£ yÓfió¯ qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT
32 ~©¢ 1984
sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q düeTT<ëj·T+ MT<ä <äT+&É>T∑ \T sêfi¢̄ es¡¸+ ≈£î]|æ+#ês¡T. ãT˝…{¢ Ÿ
Á|üP|òt yêVü≤q+ ne&É+ e\¢ sêÅw|ºü ‹ü øÏ @MT neø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° ø±Hê«jYT˝Àì eT÷&ÉT
yêVü≤Hê\T <Û«ä +düeTj·÷´sTTμ n+≥÷ yês¡qÔ T Á|ü#T· ]+∫+~.
Äs√E Ç+~sê>±+BÛ eTs¡D≤ìøÏ kÕqTuÛ÷Ñ ‹ ‘Ó*ù|+<äT≈£î m◊◊m+mdt #·T≥÷º
ô|<ä› dü+K´˝À #˚]q »q+˝À Ç‘·s¡ dæ≈î£ ÿ Á|ü»\‘√bÕ≥T ø±+Á¬>dt bÕغ ÁfÒ&é j·T÷ìj·THé
$uÛ≤>∑+ ø±s¡´ø£sÔ¡ »^®‘Y dæ+>¥ ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. n|üŒ{ÏøÏ Ç+ø± Ç+~sê>±+BÛ eTs¡D
yês¡Ô n~Ûø±]ø£+>± <ÛäèMø£]+#·˝Ò<äT. #ê˝≤ Ä\dü´+>±, eT<Ûë´Vü≤ï+ ˇ+{Ï>∑+≥
ÁbÕ+‘·+˝À ÄyÓT eTs¡D yês¡Ô n~Ûø±]ø£+>± yÓ\Te&ç+~. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À 24 >∑+≥\
Áô|y’ ≥˚ T yêsêÔ#êqfi¯ó¢ ˝Òì Ä s√E˝À¢ á yês¡Ô Á|ü<ëÛ q+>± yêsêÔ |üÁ‹ø£\ eT<Ûë´Vü≤ï|ü⁄
Á|ü‘´˚ ø£ dü+∫ø£\ <ë«sê yÓ\&¢ sÉ TT+~.
sêÅw|ºü ‹ü ô|’ s¬ +&ÉekÕ] »]–q <ë&ç >∑T]+∫ 1985˝À ìj·T$T+#·ã&ɶ yÓTT<ä{Ï
»dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé m<äT≥ Á|ü‘´· ø£å kÕøÏ>å ± »^®‘Y dæ+>¥ yê+>∑÷à\$T#êÃs¡T.
ªªC≤„˙ eTTsê›u≤<éμμ (C≤„˙ C…’˝Ÿdæ+>¥ q•+#ê*), ªªdüsê›sY >∑<ë›sY ôV’≤μμ (düsê›sY\T
$Á<√VüQ\T), ªªK÷Hé ø£ ã<ë¢ K÷Héμμ (s¡ø±ÔìøÏ Á|ürø±s¡+ s¡øyÔ£ T˚ ) n+≥÷ ìHê<ë\T
#˚d÷ü Ô ˇø£ ∫qï >∑T+|ü⁄ sêÅw|ºü ‹ü ø±Hê«jYT MT<ä sêfi¯ó¢ s¡T$«q≥Tº Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T.
ªyêfi¯ó¢ n+‘· <ës¡TD+>± s¬ #·Ã>=&ÉT‘·THêï nø£ÿ&ÉTqï b˛©düT\T e÷Á‘·+ eT÷>∑
Áù|ø£≈å î£ ˝≤¢ #·÷düT+Ô &çb˛j·÷s¡˙, sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ m◊◊m+mdt qT+∫ kÕj·T+Á‘·+
5.15 ≈£î yÓ[b¢ ˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü nø£ÿ&É dæ≈î£ ÿ\≈£î e´‹πsø£+>± #˚dTü qÔ ï ìHê<ë\T
Ä>∑˝Ò<ä˙, |ü]dæú‹ n+‘·ø£+‘·≈£L ‘·eT≈£î e´‹πsø£+>± e÷s¡T‘·T+&É&É+ >∑eTì+∫
n|üŒ{Ïes¡≈L£ n+<ä]‘√bÕ≥T nø£ÿ&˚e⁄qï dæ≈î£ ÿ\T HÓeTà~>± ˇø£ÿs=ø£ÿsπ yÓ[b¢ ˛e&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºs˙¡ μ »^®‘Y dæ+>¥ ‘·q yê+>∑÷à\+˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
~©¢ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ n<∏ë]{°˝À Ç+»˙sY>± |üì#˚d÷ü eÔ ⁄qï &ç.|æ.>∑T˝≤{° nH˚
ˇø£ Væ≤+<ä÷ kÕøÏå »dædº t HêHêe‹øÏ düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À ªm◊◊m+mdt düMT|ü+˝À
dæ≈î£ ÿ\≈£î e´‹πsø£+>± ìHê<ë\T #˚dTü qÔ ï >∑T+|ü⁄˝À 20 ` 25 eT+~øÏ $T+∫ ˝Òsì¡ μ
ù|s=ÿHêïs¡T. ªdü<sä T¡ >∑T+|ü⁄q≈£î ø±+Á¬>dt bÕغ kÕúìø£ øöì‡\sY ns¡TH® <é ëdt Hêj·Tø£‘«· +
eVæ≤+#ê&Éìμ ≈£L&Ü #ÓbÕŒs¡T. (Ä e÷s¡DôVAeT+ »]–q ø=~› HÓ\˝À¢H˚ n~
Áù|sπ |æ+∫q ‘=* ñÁ>∑yê<ä <ë&ç˝À Äj·Tq ã˝…b’ ˛j·÷s¡T).
m◊◊m+mdt düMT|ü+˝Àì dü|s›üò »Y +>¥ mHéøπ y¢ ˝é À e⁄+&˚ ≈£î\B|t dæ+>¥ nH˚
dæ≈î£ ÿ yê´bÕ] sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ sêø£≈î£ ø=+‘· eTT+<˚ nø£ÿ&çqT+∫ yÓ[b¢ ˛j·÷s¡T.
1985˝À $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À Äj·Tq Á|ü<ëÛ ì Ç+~sê>±+BÛ
eTè‹øÏ dü+‘ê|ü+ ‘Ó*ù|+<äT≈£î m◊◊m+mdt≈£î ‘·s¡*e∫Ãq »q+˝À #ê˝≤eT+~
dæ≈î£ ÿ\T ≈£L&Ü e⁄qï≥Tº Äj·Tq düŒwü+º >± ù|s=ÿHêïs¡T.
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 33
ìC≤ìøÏ Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´ »]–q 1984 nø√ºãsY 31 Hê&ÉT ñ<äjT· +
XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· |ü]dæ‹ú e÷eT÷\T>±H˚ e⁄+~. Äs√E ‘·q n‘·>Ô ±] ∫øÏ‘‡· ø√dü+
≈£î\B|t dæ+>¥ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ìsê≥+ø£+>± m◊◊m+mdt≈£î e∫ÃyÓfi¯¢&Éy˚T n+<äT≈£î
ì<äs¡Ùq+.
≈£î\B|t dæ+>¥ yÓTT<ä≥ ñ<äjT· + 10.00 ` 11.30 >∑+≥\ eT<Û´ä m◊◊m+mdt≈î£
e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT n<˚ ÄdüT|üÁ‹ mì$T<äe n+‘·dTü ˝Ô À ãT˝…≥¢ T¢ ~–q Ç+~sê>±+BÛ X¯Øsêìï
ˇø£ &Üø£sº ¢¡ ãè+<ä+ |üØøÏkå ˛Ô+~. Ä‘·sT¡ yê‘· Äj·Tq kÕj·T+Á‘·+ Hê\T>∑T ÁbÕ+‘·+˝À
s¬ +&√kÕ] e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Ç+~sê>±+BÛ #·ìb˛j·÷s¡ì, ÄyÓT bÕ]úe X¯Øs¡+ Ç+ø± Ä
ÄdüT|üÁ‹˝ÀH˚ e⁄+<ä˙ ‘Ó*dæ+~. ‘·qT s¬ +&√kÕ] e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ÄdüT|üÁ‹ e<ä› ô|<ä›
dü+K´˝À e⁄qï »q+ >∑T]+∫ $e]dü÷Ô ≈£î\B|t dæ+>¥ ªªÄ >∑T+|ü⁄˝À nH˚øe£ T+~
düsê›Ø\® T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡ìμμ ù|s=ÿHêïs¡T.
‘·\bÕ>± ø±s¡D+>± dæ≈î£ ÿ\qT düT\Te⁄>± >∑Ts¡T|Ô ≥ü eº #·TÃ. dæ≈î£ ÿ eT‘êìπø #Ó+~q
sêÅw|ºü ‹ü MT<ä Vü≤sƒê‘·T>Ô ± <ë&ç »s¡>>∑ ±H˚ n+‘·es¡≈L£ m◊◊m+mdt e<ä› >∑T$T≈£L&çq
»q+˝À e⁄qï dæ≈î£ ÿ\T Áø£eT+>± nø£ÿ&ç qT+∫ yÓ[b¢ ˛j·÷s¡T. m◊◊m+mdt e<ä› ˇø£
∫qï >∑T+|ü⁄ dæ≈î£ ÿ\ô|’ <ë&ÉT\qT Áù|sπ |æ+∫+~.
sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙C…˝’ Ÿd+æ >¥ MT<ä s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ <ë&ç »]–q|üŒ{Ïø° b˛©düT ]ø±s¡T˝¶ À¢
yê{Ï >∑T]+∫q Á|ükÕÔeH˚ ˝Ò<äT. ãVüQXÊ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Vü≤‘·´≈£î >∑T¬s’qHê&˚ á
<ë&ÉT\T »s¡>&∑ +É n+<äT≈£î ˇø£ ø±s¡D+ ø±e#·TÃ.
b˛©düT yÓ|’ ˝üò ≤´\ >∑T]+∫ 18 dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· 2002 @Á|æ˝Ÿ 23 Hê&ÉT
~©¢ b˛©düT ø£$TwüqsY düTuÛ≤wt {+&ÉHqé T HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ Áø±dt m>±®yTé
#˚XÊs¡T. Äj·Tq ‘·|⁄ü Œq+‘ê ‘·q øÏ+~ b˛©düT n~Ûø±s¡T˝À¢ ˇø£s¬ q’ #·+Á<ä Á|üø±wt
MT<ä≈î£ HÓfXºÒ Ês¡T. m◊◊m+mdt e⁄qï õ˝≤¢≈î£ Á|ü‘´· ø£+å >± u≤<Û´ä ‘·eVæ≤+#˚~ #·+Á<ä
Á|üø±ùw nì #ÓbÕŒs¡T. sêÅw|ºü ‹ü MT<ä »]–q <ë&çì ‘·qT #·÷&É˝<Ò Hä êïs¡T. Ä $wüj÷· ìï
|ü]o*+#·eTì #·+Á<ä Á|üø±wt≈î£ #ÓbÕŒqHêïs¡T. ªªsêÅw|ºü ‹ü ô|’ <ë&ç #˚dqæ <äT+&É>T∑ \T
mes√ ‘·qT Ä ‘·sê«‘· ‘Ó\TdüT≈£îH˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ˝Ò<ìä μμ ≈£L&Ü ≥+&ÉHé $e]+#ês¡T.
sêÅwüº|ü‹ô|’ »]–q <ë&çøÏ dü+ã+~Û+∫q n~Ûø±]ø£ düe÷#êsêìï ¬s+&ÉT
Hê´j·T$#ês¡D≤ ø£$Twüq¢ ìy˚~ø£˝À¢ q÷ ns¡ø=s¡>± Á|ükÕÔ$+#·&+É ÄX¯Ãs¡´eTì|ædTü +Ô ~.
` Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ 1984 nø√ºãsY 31 Hê&ÉT sêÅw|ºü ‹ü ô|’ »]–q
<ë&ç >∑T]+∫ »dæºdt $TÁXÊ ø£$TwüHé Ç˝≤ ù|s=ÿ+~: ªªm◊◊m+mdt e<ä›
>∑T$T≈£L&çq »q+˝À+∫ ø=+<äs¡T ø√|ü+‘√ sêÅwüº|ü‹ |üj·TìdüTÔqï yêVü≤q
düeTT<ëj·T+ MT<ä <ë&ç #˚dqæ ≥Tº, yêfi¯ó¢ s¡T$«q sêfi¢̄ e\¢ ø=ìï yêVü≤Hê\T
<Û«ä +düyTÓ qÆ ≥Tº ‘Ó\Tk˛Ô+~.μμ
34 ~©¢ 1984
` m◊◊m+mdt e<ä› sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q düeTT<ëj·T+ MT<ä ˇø£ >∑T+|ü⁄ sêfi¢̄<ë&çøÏ
bÕ\Œ&ç+<äqï $wüj÷· ìï »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé »^®‘Y dæ+>¥ n|ò&æ $É {Ÿ qT
Á|ükÕÔ$+#·&+É <ë«sê ù|s=ÿ+~. Ä <ë&ç »s¡>&∑ ÜìøÏ ø=~› ì$TcÕ\ eTT+<äT
ôV≤#Y.ø¬ .b˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y \*‘Y e÷ø£H,é dü»H® é ≈£îe÷sY, <Ûsä y¡ Té <ëdt XÊÅd,Ôæ ns¡TH® é
<ëdt e+{Ï &Ûç©¢ n~Ûø±s¡ ø±+Á¬>dt bÕغ Hêj·T≈£î\T m◊◊m+mdt≈£î e∫Ã
|ü~ì$TcÕ˝À¢H˚ yÓ[b¢ ˛j·÷s¡ì »^®‘Y dæ+>¥ #Ó|Œæ q yê+>∑÷à˝≤ìï ø£$TwüHé
m˝≤+{Ï yê´U≤´q+ #˚jT· ≈£î+&Ü ]ø±s¡T¶ #˚d+æ ~.
sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ MT<ä »]–q <ë&ÉT\H˚ |ü{+ºÏ #·Tø√ì b˛©düT\T Çø£
kÕe÷q´ dæ≈î£ ÿ Á|üC*ï @+ s¡økåÏ ÕÔsT¡ ? ÄHê&ÉT nø£ÿ&˚ e⁄qï ª~ Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dtμ
|üÁ‹ø£ $˝ÒK] CÀôd|òt eT*j·÷ø£Hé n|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT\ e÷qdæø£ <Û√s¡DÏ m˝≤e⁄+<√
»dædº t $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ $e]+#ês¡T. 1984 nø√ºãsY 31q n\¢sT¡ ¢ #Ó\sπ –q|ü⁄Œ&ÉT
m◊◊m+mdt ãj·T≥ ~©¢ n&çwqü ˝Ÿ b˛©dt ø£$TwüqsY >ö‘·yTé øö˝Ÿ uÛ≤Ø b˛©düT
ã\>∑+‘√ $<ÛTä \qT ìs¡«]ÔdTü HÔ êïs¡T. ø±˙ n\¢sq¢¡ T n<äT|ü⁄ #˚ùd+<äT≈£î yêfi¯ó¢ m≥Te+{Ï
Á|üjT· ‘·ïeT÷ #˚jT· ˝Ò<Tä . ‘·qT n&çwqü ˝Ÿ b˛©dt ø£$TwüqsY >ö‘·+ øö˝ŸqT MTs¡T m+<äT≈£î
CÀø£´+ #˚dTü ø√e&É+˝Ò<ìä n&ç–‘˚ ªªH˚H+˚ #˚jT· ˝ÒqTμμ nHêïs¡ì CÀôd|òt eT*j·÷ø£Hé
‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
n&çwqü ˝Ÿ b˛©düT ø£$TwüqsY >ö‘·yTé øö˝Ÿ ìdü‡Vü‰j·Tdæ‹ú nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ ~.
Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ø°, ÄyÓT yês¡dTü &çø° düMT|ü ã+<ÛTä e⁄ ≈£L&Ü nsTTq
Äj·Tq≈£î m+‘√ n~Ûø±s¡+ e⁄+~. m◊◊m+mdt e⁄qï <äøDåÏ ~©¢‘√ düV‰ü eT÷&ÉT
õ˝≤¢\T Äj·Tq n~Ûø±s¡ |ü]~Û˝ÀH˚ e⁄HêïsTT.
n\¢s¡T¢ #Ó\πs>∑T‘·Tqï ‘=*<äX¯˝À #·s¡´\T rdüTø√e&É+˝À ~©¢ n~Ûø±s¡
j·T+Á‘ê+>∑+ $|òü\eTsTT+~. ø√˝Ÿø£‘ê (ø£\ø£‘êÔ) ˝Àì n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+
düŒ+~+∫q rs¡T≈£î Ç~ |üP]Ô>± _ÛqïyÓTqÆ ~. leT‹ Ç+~sê >±+BÛ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ |ü⁄Œ&ÉT
ÄyÓT ≈£îe÷s¡T&ÉT sêJyé >±+BÛ ø√˝Ÿø‘£ ê |üs´¡ ≥q˝À e⁄Hêïs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT ~©¢˝À ˝≤π>
ø√˝Ÿø‘£ ê˝À ≈£L&Ü ô|<ä› m‘·TqÔ Væ≤+kÕ‘·àø£ n\¢sT¡ ¢ #Ó\sπ >±sTT. nsTT‘˚ ‘=* ∫Vü‰ï\T
ø£q|ü&>É ±H˚ ø£eT÷´ìdüT\º Hêj·Tø£‘«· +˝Àì kÕúìø£ Á|üuTÑÛ ‘·«+ C≤Á>∑‘|Ô· &ü ç ‘·øDå£ y˚T ôdH’ ê´ìï
s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|æ XÊ+‹uÛÁÑ <ä‘\· qT |ü⁄qs¡T<ä]Δ +∫+~.
ø√˝Ÿø‘£ ê˝À ≈£L&Ü n\¢s≈¢¡ î£ bÕ\Œ&ç+~ ø±+Á¬>dt ø±s¡´ø£s˝Ô¡ .Ò yêfi¯ó¢ ñ<äjT· +
11 >∑+≥\ qT+#˚ ø√˝Ÿø‘£ ê˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø£ì|æ+∫q Á|ü‹ dæ≈î£ ÿ MT<ë <ë&ç
#˚jT· &É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . eT<Ûë´Vü≤ï+ 2 >∑+≥\ ø£˝≤¢ ø√˝Ÿø‘£ ê˝À ôdq’ ´+ s¡+>∑+˝ÀøÏ
~–+~. <ë+‘√ nø£ÿ&É |ü]dæ‹ú n<äT|ü⁄‘·|Œü ˝Ò<Tä .
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 35
ÄHê&ÉT ~©¢˝À #Ó\sπ –q ‘=*<äX¯ n\¢sq¢¡ T ø√˝Ÿø‘£ ê yêdüeÔ ⁄´&É÷, s¡#s· TT‘ê
nsTTq n$T‘·yé |òTü Àwt Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷XÊs¡T. Äj·Tq n|ü⁄Œ&ÉT m◊◊m+mdt MT<äT>±
ãdüT‡˝À Á|üj÷· DÏdTü HÔ êïs¡T. 1995˝À ~ q÷´j·÷s¡ÿsY |üÁ‹ø£˝À Á|ü#T· ]‘·yTÓ qÆ ‘·q
yê´dü+ ªª~ |òüTÀdtº Ä|òt $Tôddt >±+BÛμμ˝À Äj·Tq ~©¢˝À n~Ûø±s¡ ø±+Á¬>dt bÕغ
ø±s¡´ø£s\Ô¡ T dæ≈î£ ÿ\MT<ä <ë&ÉT\≈£î @$<Û+ä >± Áù|sπ |æ+#ês√ ø£fi≈¢¯ î£ ø£{qºÏ ≥Tº $e]+#ês¡T.
dü+|òüT≥q »]–q 1984 dü+e‘·‡s¡+˝À n$T‘·yé |òüTÀwt ~©¢ j·T÷ìe]‡{°˝À
|üì#˚dTü HÔ êïs¡T. Ä <äTs¡<èä wüøº s£ y¡ TÓ qÆ s√EHê&ÉT Äj·Tq @<√ kı+‘· |üìMT<ä ~©¢
yêDÏ»´ øπ +Á<äyTÓ qÆ ø£Hêï{Ÿ ù|d¢ ˝t À ãdüT‡ e÷] m◊◊m+mdt düMT|ü+˝Àì dü|s›üò Y »+>¥
mHéøπ y¢ ≈é î£ yÓfió¯ HÔ êïs¡T. Äj·Tq sêdæq yê´dü+˝Àì ø=ìï uÛ≤>±\T Ç˝≤ e⁄HêïsTT:
ªªe÷ ãdüT‡ Äs√E ì+&ÉT>± ˝Òø£b˛e&É+ #ê˝≤ nkÕ<Ûës¡D+>± nì|æ+∫+~.
Ä kÕº|ü⁄˝À+∫ ãdüT‡ ãj·T\T<˚s¡T‘·T+&É>± ˇø£ e´øÏÔ <ä>∑Zs¡˝Àì ø±sê´\j·T+ qT+∫
|üs¡T¬>‘·TÔ≈£î+≥÷ e∫à mø±ÿ&ÉT. eT<Ûä´ej·TdüTqï Ä e´øÏÔ bÕ+≥T wüs¡Tº <Ûä]+∫
#·÷&ܶìøÏ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´–˝≤ e⁄qï dæ≈£îÿ eT‘·düTÔ&ÉT.
s√p |üj·Tì+#˚ ãdüT‡ ø±e&É+ e\¢ ø±uÀ\T eTT+<äTyÓqø£ Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü
#·|ü⁄Œq mπøÿXÊ&ÉT. ø±˙ Ä ‘·sê«‘· »]–q |ü]D≤e÷\qTã{Ϻ n+‘·ø£+fÒ
<äTs¡<äèwüºø£s¡yÓTÆq s√E n‘·ìøÏ eTs=ø£{Ï ˝Ò<äT nì|æ+∫e⁄+≥T+~. m+<äTø£+fÒ
n~ Ç+~sê>±+BÛ bÕ]úe X¯Øs¡+ e⁄qï m◊◊m+mdt ÄdüT|üÁ‹ MT<äT>± yÓfi¢‚ ãdüT‡.
ø±+Á¬>dt bÕغ˝Àì ø=+<äs¡T ÄyÓT Msê_Ûe÷qT\T dæ≈£îÿ\MT<ä Á|ürø±s¡+
rs¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î n|üŒ{Ïπø s√&É¢MT<ä ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡T. ˇø£ >∑T+|ü⁄ n+‘·≈£î eTT+<˚
sêÅwüº|ü‹ C≤„˙ C…’˝Ÿdæ+>¥ ø±Hê«jYT MT<ä <ë&ç #˚dæ+~.
nsTT‘˚, e÷˝À me]ø° á $wüj·÷˝ÒMT n|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó*j·Te⁄. ~©¢˝À dæ≈£îÿ\
MT<ä mqï&É÷ m˝≤+{Ï <ë&û »]–q ñ<ëVü≤s¡D\T ˝Òe⁄ ø±ã{Ϻ y˚T+ n|ü⁄Œ&ÉT
@e÷Á‘·+ }Væ≤+#·˝Ò<äT. Çs¡TyÓ’|ü⁄˝≤ #Ó≥T¢ u≤s¡T\T r]q≥Tºqï Ä $XÊ\yÓTÆq s√&ÉT¶
MT<äT>± yÓfi¯óÔqï e÷ ãdüT‡qT <ë≥T≈£î+≥÷ ˇø£{Ï ‘·sê«‘· ˇø£{Ï mkÕÿsYº yêVü≤Hê\T
y˚>∑+>± <ä÷düT¬øfi¯¢ kÕ>±sTT. ÄdüT|üÁ‹ düMT|ædüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&É uÛ≤Ø dü+K´˝À
»q+ >∑T$T≈£L&ç e⁄+&É≥+ ø£ì|æ+∫+~. n~ nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq >∑T+|ü⁄. n+<äT˝À
#=ø±ÿ\≈£î >∑T+&û\T ô|≥Tºø√ì, ø£fi¯ó¢ mÁs¡u≤]e⁄qï j·TTe≈£î\T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T.
ãdüT‡˝Àì e÷ düV≤ü #·s¡ dæ≈î£ ÿ Á|üj÷· DÏ≈î£ &ÉT Ä+<√fi¯q>± ˝Ò∫ ãj·T{ÏøÏ ‘=+–#·÷&É&+É
H˚qT >∑eTì+#êqT. n‘·qT ãdüT‡ ~– yÓ[¢b˛e&ÜìøÏ Çø£ @e÷Á‘·+ neø±X¯+ ˝Ò<äT.
mø£ÿ&É #·÷dæHê <äT+&É>∑T\T n≥÷ Ç≥÷ ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡T.
36 ~©¢ 1984
ÄdüT|üÁ‹ <ä>∑Zs¡e⁄‘·Tqï ø=B› s√&ÉT¶MT<äTqï j·TTe≈£î˝ Á|ües¡Ôq˝À e÷s¡TŒ
ø={§º∫Ãq≥Tº ø£ì|æ+#·kÕ–+~. ø=+<ä] <ä>∑Zs¡ ÇqT|ü sê&é\÷, ôd’øÏ˝Ÿ #Ó’q÷¢ Ç‘·s¡
e÷s¡D≤j·TT<Ûë\÷ e⁄HêïsTT. yêfi¯ó¢ ø£ì|æ+∫q Á|ü‹ ø±s¡Tq÷, ãdüT‡q÷ Ä|æ
yÓ‘·T≈£î‘·THêïs¡T.
e÷ ãdüT‡˝À øÏ{Ïø° |üø£ÿq ≈£L#·Tìe⁄qï ˝≤e⁄bÕ{Ï eTVæ≤fi¯ n+<ä]ø£+fÒ eTT+<äT
ãj·T≥ @+ »s¡T>∑T‘√+<√ ø£ìô|{Ϻ+~. ÄyÓT ˇø£ÿkÕ]>± d”{À¢+∫ ˝Ò∫ dæ≈£îÿ
Á|üj·÷DÏ≈£î&çì ø£ì|æ+#·≈£î+&Ü <ëø=ÿeTàì Væ≤+B˝À ôV≤#·Ã]+∫+~.
n‘·qT eDÏøÏb˛‘·÷ #·|ü⁄Œq d”≥T øÏ+<ä qøÏÿ ≈£L#·THêï&ÉT. ø±ùd|ü{Ïπø KØ<Ó’q
<äTdüT\Ô T <Û]ä +∫q ø=+<äsT¡ j·TTe≈£î\ <äèwæº e÷ ãdüT‡ô|’ |ü&+ç ~. yêfi¯˝¢ À #ê˝≤eT+~
‘·eT #˚‘T· \≈£î ôdø’ ˝Ï Ÿ #ÓH’ \é T #·T≥Tº≈î£ ì e⁄+&É≥+ H˚qT >∑eTì+#êqT. ãdüT‡ Ä|üeTì
Äs¡Tdü÷Ô yêfi¯ó¢ ø=+‘·<ä÷s¡+ e÷ ãdüT‡ yÓ+≥ |üs¡T>∑T\T rXÊs¡T. Á&Ó’esY Ä|ü>±H˚
ªãdüT‡˝À me¬s’Hê dæ≈£îÿ\T e⁄Hêïsêμ nì Á|ü•ï+#ês¡T.
e÷ ãdüT‡ Á&Óe’ sY ‘·\ n&É+¶ >± }|ü⁄‘·÷ ª˝ÒsT¡ μ nHêï&ÉT. Hê≈£î ø=+#Ó+ <ä÷s¡+˝À
≈£L#·Tì e⁄qï dæ≈£îÿ Á|üj·÷DÏ≈£î&ÉT uÛÑj·T+‘√ eT]+‘· qø±ÿ&ÉT.
ãj·T{ÏqT+∫ ø=+<äs¡T j·TTe≈£î\T m–¬s–] ãdüT‡ øÏ{Ïø°˝À¢+∫ ˝À|ü*øÏ ‘=+–
#·÷düTHÔ êïs¡T. dæ≈î£ ÿ\T me¬sH’ ê e⁄Hêïsê nì Á|üj÷· DÏ≈î£ \qT Á|ü•ïdüTHÔ êïs¡T. ‘·eT˝Àì
ø£dæ ô|ø’ Ï ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü yêfi¯ó¢ n+‘· e÷eT÷\T>± n&É>≥∑ + ÄX¯Ãs¡´+ nì|æ+∫+~.
eTT+<äT>± ˇø£ Á|üj·÷DÏ≈£î&ÉT ãdüT‡˝À dæ≈£îÿ˝…es¡÷ ˝Òs¡ì #Ó|üŒ&É+‘√ $T>∑‘ê
Á|üj·÷DÏ≈£î\T ≈£L&Ü n<˚ e÷≥ nHêïs¡T. ªy˚T+ ‘·«s¡>± Çfi¢̄≈£î yÓfi≤¢*, Çø£ ãdüT‡qT
b˛ìe«+&çμ nì eT] ø=+<äs¡T nuÛÑ´]ú+#ês¡T.
<ë+‘√ yêfi¯ó¢ yÓqøÏÿ ‘·–Z ãdüT‡qT b˛ìeTàqï≥Tº #˚‘·T\÷bÕs¡T.
]+>∑Ts√&ÉT¶ <ëfÒ es¡≈£L Á|üj·÷DÏ≈£î˝…es¡÷ H√s¡T $|üŒ˝Ò<äT.μμ
Ç+~sê>±+BÛ dæ≈£îÿ\ #˚‘·T˝À¢ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡j·÷´s¡qï yês¡Ô ãj·T{Ïø=∫Ãq
ø=~› >∑+≥\≈£î n$T‘·yé |òTü Àwt |üjT· ìdüTqÔ ï ãdüT‡˝Àì Á|üj÷· DÏ≈î£ \T ‘·eT≈£î @e÷Á‘·+
|ü]#·jT· + ˝Òì ˇø£ dæ≈î£ ÿ ÁbÕD≤\qT Ä$<Û+ä >± s¡ø+åÏ #ês¡T. ìC≤ìøÏ m◊◊m+mdt
ÄdüT|üÁ‹ e<ä› $~Ûìs¡«Vü≤D #˚dTü qÔ ï ndü+U≤´ø£ b˛©düT\ ÄodüT‡\T ˝Ò≈î£ +&Ü <äT+&É>T∑ \T
n˝≤ q&çs√&ÉTM¶ T<ä ãdüT‡qT Ä|ü>*∑ >π yês¡T ø±<äT.
Ä kÕj·T+Á‘·+ ◊<äT+bÕe⁄≈£î sêÅw|ºü ‹ü yÓ[b¢ ˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· m◊◊m+mdt
|ü]düsê˝À¢H˚ ‘=* Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\T yÓTT<ä˝j·÷´j·Tì, Ä‘·sê«‘· n$ ~©¢
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 37
n+‘·{øÏ ° dü‘«· s¡yT˚ yê´|æ+#êj·Tì b˛©düT ]ø±s¡T\¶ T düŒwü+º #˚dTü HÔ êïsTT. ~©¢ yÓTT‘·+Ô ˝À
yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+ 5`55≈£î
»]–+~. n~ ˇø£ $<Û+ä >± ∫qï dü+|òTü ≥q: z dæ≈î£ ÿ eT‘·dTü &ú ç yÓ÷{≤s¡T ôdø’ ˝Ï ŸqT
<äT+&É>T∑ \T ‘·>T∑ \u…{≤ºsT¡ .
m◊◊m+mdt ≈£L&É*øÏ øÏ˝À MT≥s¡T <ä÷s¡+ ˝À|ü˝Ò, ns¡_+<√ e÷sYZ `
m◊◊m+mdt s¡B› s¡V≤ü <ë]MT<ä— sêÅw|ºü ‹ü , Á|ü<ëÛ qeT+Á‘·T\ n~Ûø±s¡ ìyêkÕ\≈£î
≈£L‘·y≥˚ T <ä÷s¡+˝À Ä dü+|òTü ≥q »]–+~.
yÓ÷{≤sY ôdø’ ˝Ï ŸqT ‘·>T∑ \u…{qºÏ dü\ú + m◊◊m+mdt≈î£ |ü•Ãe÷q e⁄qï $qjYT
q>∑sY b˛©dt ùdwº Hü é |ü]~Û øÏ+<ä≈î£ edüT+Ô ~. kÕj·T+Á‘·+ 5`55≈£î Ä dü+|òTü ≥q
»]–q≥Tº #Ó|⁄ü HÔ êï $qjYT q>∑sY b˛©dt ùdwº Hü ≈é î£ dü+ã+~Û+∫q s√EyêØ &ÓØ’ ˝À
<ë<ë|ü⁄ Äs¡T>∑+≥\T Ä\dü´+>±, sêÁ‹ 11`40øÏ <ëì ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡+
qyÓ÷<äsTT+~.
ndü˝q’… øπ düTqT n+fÒ |òdü ºt ÇHé|sπüò àwüHé ]b˛sYº (m|ò◊t ÄsY)qT eTØ Ä\dü´+>±
Ä eTs¡THê&ÉT 1 qe+ãsY 1984q ô|˝’ò Ÿ #˚XÊs¡T. n~≈£L&Ü $qjYT q>∑sY b˛©dt
ùdwº Hü é |ü]~Û˝À dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q nH˚ø£ Ç‘·s¡ <ë&ÉT\‘√ ø£*|æ Ä yÓ÷{≤s¡T ôdø’ ˝Ï Ÿ
<äV≤ü q+ øπ düTqT m|ò◊t ÄsY HÓ+. 600/84˝À qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T.
Ä\dü´+ e÷≥ n≥T+∫‘˚, nø√ºãsY 31q dæ≈£îÿ\ô|’ ô|<ä› m‘·TÔq »]–q
Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ÉT\ô|’ ô|\’ò T #˚dqæ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï øπ düT n~ ø±<äT.
Äs√E m◊◊m+mdt ÄdüT|üÁ‹øÏ ñ‘·sÔ êq 10 øÏ.MT.\ <ä÷s¡+˝À e⁄qï dü_e® T+&ç
b˛©dt ùdwº Hü é yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï øπ düTqT ]õwüsº Y #˚dæ ‘·q Á|ü‘´˚ ø£‘q· T #ê≥T≈£î+~. Ä
b˛©dt ùdwº Hü é eTTK´ n~Ûø±], n‘·ì ô|’ n~Ûø±] Çs¡Te⁄s¡÷ dæ≈î£ ÿ eT‘·dTü \ú T ø±e&Üìø°,
dü‘«· s¡yT˚ øπ düT qyÓ÷<äT ø±e&Üìø° eT<Û´ä dü+ã+<Û+ä @MT ˝Ò<ìä #Ó|Œü ˝Ò+.
ndæôd+º {Ÿ b˛©dt ø£$TwüqsY øπ e˝Ÿ dæ+>¥, ÇHé‡ô|ø£sº Y >∑Ts¡TyÓTsTT˝Ÿ dæ+>¥ #·Ts¡T≈£î>±
e´eVü≤]+∫ Äs√E sêÁ‹ 8`10 ‘·sê«‘· ôVA˝Ÿùd˝Ÿ ≈£Ls¡>±j·T\ e÷¬sÿ{Ÿ e<ä›
‘=+uÛ’… eT+~ <äT+&É>T∑ \qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îì m|ò◊t ÄsY HÓ+. 633qT qyÓ÷<äT
#˚XÊs¡T. dü_®eT+&ç b˛©dt ùdºwüHé≈£î Ä ù|s¡T nø£ÿ&ç ≈£Ls¡>±j·T\ e÷¬sÿ{Ÿ e\¢H˚
e∫Ã+~.
n+‘·eT+~ <äT+&É>T∑ \qT ˇπøkÕ] n¬sdüTº #˚d,æ m|ò◊t ÄsY qyÓ÷<äT #˚jT· &É+
nH˚~ dæ≈£îÿ\ô|’ <ë&ÉT\qT n]ø£fÒº+<äT≈£î ~©¢ yÓTT‘·Ô+˝À rdüT≈£îqï yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï
ø£]qƒ #·s´¡ . Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚ n‹ô|<ä› Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X|¯ ⁄ü sê»<Ûëì˝À ˇø£ n\Œdü+U≤´ø£
es¡+Z MT<ä Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ÉT\T »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ø£ì|æ+∫q Hê´j·TbÕ\Hê #·s´¡ ≈£î
dü+øπ ‘·+ n~.
38 ~©¢ 1984
ø±˙, dü_e® T+&ç b˛©dt ùdwº Hü ˝é À øπ e˝Ÿ dæ+>¥, >∑Ts¡TyÓTsTT˝Ÿ dæ+>¥\T rdüT≈£îqï
Ä ø£]qƒ #·s´¡ \T ˇø£ m‘Ó‘Ô’ ˚ ` Ç‘·s¡ b˛©düT ùdwº Hü \é ˝Àì yê] düV≤ü #·s¡ b˛©düT\T
≈£L&Éã\T≈£îÿqï≥Tº>± ô|ô’ |q’ #·s´¡ \T rdüTø√e&É+ ˝Ò<ë ndü\T @ #·sê´ #˚|≥ü øº b£ ˛e&É+
eTs=ø£m‘·T.Ô \ø£àå D sπ K <ë{Ïq Ä Ç<äs› T¡ dæ≈î£ ÿ b˛©düT n~Ûø±s¡¢ MT<ä nqT≈£îqï≥Tº>±H˚
n~Ûø±s¡ e´edüú ‘·øDå£ y˚T y˚≥T y˚d+æ ~.
s¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤qT neT\T #˚j·÷\ì Á|üj·T‹ï+∫q Ä Ç<ä›s¡T b˛©düT
n~Ûø±s¡T\qT, yês¡T Ç‘·s¡ <äT+&É>T∑ \ Ä‘·àôdsú’ ê´ìï <Óã“rj·T≈£î+&Ü n<˚ s√E sêÁ‹
$<ÛTä ˝À¢+∫ ‘·|Œæ +∫+~. Ä Ç<ä]› ˙ $~Ûìs¡«Vü≤D≈£î |üìøÏsêìyêfi¯ó>¢ ± Á|üø{£ +Ï #·&+É ,
eTπs Ç‘·s¡ b˛©düT n~Ûø±s¡T\ô|H’ ê Ä$<Ûyä TÓ qÆ #·s´¡ \T rdüTø√ø£b˛e&É+ j·÷<äè∫äø+£
ø±<äT.
Äs√E sêÁ‹ 8`32≈£î ø£ì|æùdÔ ø±*Ãy˚‘· ñ‘·sÔ T¡ «\T Çyê«\ì ø√s¡T‘·÷ dü_e® T+&ç
b˛©dt ùdwº Hü é qT+∫ ˇø£ yÓs’ ˝Y d… t yÓTùdCŸ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ô|n’ ~Ûø±s¡T\T ˇø£ÿkÕ] ñ*øÏÿ
|ü&ܶs¡T. Ç‘·s¡ b˛©düT ùdºwüq¢ dæã“+~ e´eVü≤]düTÔqï rs¡T≈£L dü_®eT+&ç b˛©dt
ùdwº Hü é b˛©düT\T e´eVü≤]düTqÔ ï rs¡T≈£L eT<Û´ä e⁄qï ‘˚&Ü yê]øÏ ns¡eú TsTT+~.
øπ e˝Ÿd+æ >¥, >∑Ts¡TyÓTsTT˝Ÿ dæ+>¥\T ø√]q≥Tº ø£s÷¡ Œ¤´ $~Û+#˚+<äT≈£î nqTeT‹
Çe«˝Ò<ìä Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|Œü qedüs+¡ ˝Ò<Tä . ô|>’ ± yêfi¯ó¢ yÓs’ ˝Y d… t yÓTùdCŸ |ü+|æ+∫q
ø=~› >∑+≥˝ e´e~Û˝ÀH˚ ~©¢ b˛©düT $uÛ≤>∑|⁄ü n~Ûø±s¡ <=+‘·s˝¡ À s¬ +&√ kÕúsTT˝À
e⁄qï n&çwqü ˝Ÿ b˛©dt ø£$TwüqsY VüQ≈£îyéT#·+<é C≤‘·yé dü_e® T+&ç b˛©dt ùdwº Hü ˝é À
yê*b˛j·÷s¡T.
edü÷HÔ ˚ Äj·Tq Ä b˛©dt ùdwº Hü ˝é Àì Ä Ç<äs› T¡ dæ≈î£ ÿ n~Ûø±s¡q¢ T $<ÛTä ˝À¢+∫
‘·|Œæ +#ês¡T. 1984 Hê{Ï Væ≤+dü ` ~©¢ b˛©düT\ bÕÁ‘·ô|’ ]f…sÆ ¶Y Á|üuTÑÛ ‘ê«~Ûø±]
≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ »]|æq |ü]bÕ\Hê|üsy¡ TÓ qÆ <äsê´|ü⁄Ô ìy˚~ø£˝À ªª<äT+&É>T∑ \qT
ô|<ä› dü+K´˝À n¬sdüTº #˚dæq+<äT≈£î •ø£å>± Ä Ç<ä›s¡T b˛©düT n~Ûø±s¡¢qT <ë<ë|ü⁄
ñ<√´>∑+˝À+∫ ‘=\–+∫q+‘· |üì#˚XÊs¡Tμμ nì ù|s=ÿHêïs¡T.
n&çwqü ˝Ÿ b˛©dt ø£$TwüqsY VüQ≈£îyéT#·+<é C≤‘·yé 24 @Á|æ˝Ÿ 1986 Hê&ÉT
$TÁXÊ ø£$TwüHé eTT+<äT ªn\¢s¢¡ düeTj·T+˝À øπ e˝Ÿd+æ >¥, >∑Ts¡TyÓTsTT˝Ÿ dæ+>¥\T $<ÛTä \qT
düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+#·˝<Ò ìä kÕø£´å + #Ó|Œü &É+ eTØ Vü‰kÕ´düŒ<ä+μ nì ≈£îdüTeT \‘ê
$T≥º˝Ÿ ‘·q ìy˚~ø£˝À yê´U≤´ì+#ês¡T.
dü_e® T+&ç b˛©düT ùdwº Hü qé T VüQ≈£îyéT#·+<é C≤‘·yé dü+<ä]Ù+#·&Üìø£+fÒ eTT+<äT
sêÁ‹ 8`32 ì$TcÕ\≈£î ø£ì|æùdÔ ø±*Ãy˚‘· ñ‘·sÔ T¡ «\qT ø√s¡T‘·÷ n<˚ b˛©düT ùdwº Hü qé T+∫
e∫Ãq yÓs’ ˝Y d… t nuÛ´Ñ s¡qú qT ‹s¡dÿü ]+∫q≥Tº Ä<Ûësê\THêïsTT. øπ e˝Ÿ dæ+>¥≈î£ ñ<˚•› +∫q
nìï dü+<˚XÊ\qT õ˝≤¢ ôV≤&éø±«s¡sº ‡Y ˝Àì ˇø£ n~Ûø±]øÏ Ø&Ós¬’ øº̆ #˚j÷· \ì ñ‘·sÔ ¡
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 39
õ˝≤¢ Ç+#ÛêsY® C≤‘·yé e<ä› &ç|üP´{°>± |üì#˚ùd mdt.¬ø. dæ+>¥ Ä sêÁ‹ 9`22≈£î
Ä<˚XÊ\T C≤Ø#˚XÊs¡T. yÓs’ ˝Y d… t yÓTùdCŸ |ü+|æq >∑+≥ e´e~Û˝À|ü˝Ò øπ e˝Ÿ dæ+>¥qT
$<ÛTä \qT+∫ ‘·|Œæ +∫q≥Tº M{Ïe\¢ s¡TEee⁄‘√+<äì ≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ ìy˚~ø£˝À
ù|s=ÿHêïs¡T.
1990˝À yÓ\Te&çq ≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ ìy˚~ø£ ªπøe˝Ÿ dæ+>¥, >∑Ts¡TyÓTsTT˝Ÿ
dæ+>¥ \qT ñ<√´>±\qT+∫ ‘=\–+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+ yêfi¯ó¢ |ü]dæ‹ú ì n<äT|ü⁄ #˚ùd+<äT≈£î
b˛©düT X¯øìÔÏ ñ|üj÷Ó –+#ê\ì rÁe+>± Á|üjT· ‹ï+#·&yÉ T˚ μ nì ù|s=ÿ+~.
VüQ≈£îyéT #·+<é C≤‘·yé #˚dqæ eTs=ø£ ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe |üì nø√ºãsY 31 sêÁ‹
kÕúì≈£ Á|ü»\T ã+~Û+∫q ø=+‘·eT+~ <äT+&É>T∑ \qT $&ÉT<ä\#˚sTT+#·&+É nì dü_e® T+&ç
ÁbÕ+‘· u≤~Û‘T· \T ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ n|ò&æ $É {Ÿ Ä<Ûës¡+>± ≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ ‘·q ìy˚~ø£˝À
yê´U≤´ì+#ês¡T.
øπ e˝Ÿd+æ >¥, >∑Ts¡TyÓTsTT˝Ÿ dæ+>¥\ e÷~]>± Ç‘·s¡ b˛©düT ùdwº qü ˝¢ Àì n~Ûø±s¡T\T
ø±s¡´#·s¡D≈£î ~>∑≈£î+&Ü n&ÉT¶≈£îH˚ eTTUÀ´<˚›X¯+‘√H˚ yê]ô|’ Ä$<Ûä+>± #·s¡´\T
rdüTø√e&É+ »]–+~.
eTs=ø£ eTTK´yÓTqÆ n+X¯+ @$T≥+fÒ ` ~©¢˝À yÓTT‘·+Ô 76 b˛©düT ùdwº qü T¢
e⁄+fÒ øπ e\+ ◊<äT b˛©düT ùdwº qü T¢ e÷Á‘·yT˚ 31 nø√ºãsY 1984 Hê&ÉT dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£
Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ÉT\ô|’ øπ düT\T qyÓ÷<äT #˚XÊsTT. n$ $qjYT q>∑s,Y dü_e® T+&ç b˛©düT
ùdwº qü ‘¢ √bÕ≥T &çô|Hò ‡é ø±\˙, Vü≤ÖCŸ U≤dt, X¯øs£ |Y Pü sY b˛©düT ùdwº qü T¢.
Ä ◊<äT b˛©düT ùdwº qü T¢ ≈£L&Ü ˇø£{Ï s¬ +&ÉT≈£î $T+∫ øπ düT\T qyÓ÷<äT #˚jT· ˝Ò<Tä .
nyÓH’ ê Ä s√E kÕj·T+Á‘·+ ‘·eT |ü]~Û˝À »]–q dü+|òTü ≥q\ìï+{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q$.
ø=~›bÕ{Ï m|ò◊t ÄsY˝Ò ◊q|üŒ{Ïø° yÓTT<ä{Ï s√E Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\ rs¡T‘ÓqTï\T
@$<Û+ä >± e⁄HêïjÓ÷ ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î n$ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
yê{Ï˝À eT÷&ÉT b˛©düT ùdwº qü T¢ m◊◊m+mdt ÄdüT|üÁ‹ #·T≥Tº |üøÿ£ \ dæ≈î£ ÿ\ô|’
»]–q Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ÉT\qT qyÓ÷<äT #˚XÊsTT. &Ûôç |Hò ‡é ø±\˙, $qjYT q>∑s,Y Vü≤ÖCŸ
U≤dt b˛©düT ùdwº qü T¢ m◊◊m+mdt #·T≥Tº|øü ÿ£ ˝Ò e⁄+{≤sTT. Bìì ã{Ϻ sêÅw|ºü ‹ü yêVü≤q
düeTT<ëj·T+ô|’ <ë&ç #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· <äT+&É>T∑ \T m◊◊m+mdt ≈£L&É* qT+∫ Hê\T>∑T
yÓ|’ ⁄ü ˝≤ $<Û«ä +dü+ düèwædº ÷ü Ô yÓfi≤¢sì¡ ns¡eú Te⁄‘·T+~.
b˛©düT\T qyÓ÷<äT #˚dæq m|òt◊ÄsY\T, n–ïe÷|üø£ XÊK ]ø±s¡T¶\ ˝Àì
düe÷#ês¡+ ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï dü]b˛j·÷sTT. 31 nø√ºãsY 1984 Hê{Ï kÕj·T+Á‘·+
qyÓ÷<Ó’q πødüT\qT ã{Ϻ eTT+<äT>± m◊◊m+mdt ≈£L&É* ˝Àì Hê\T>∑T s√&É¢ô|’H˚
<äV≤ü qø±+&É øπ +ÁBø£è‘·eTsTT+<äì düŒwüeº Te⁄‘√+~.
40 ~©¢ 1984
¬s+&√ eTTK´yÓTÆq n+X¯+ b˛©düT ùdºwüqT¢ nø√ºãsY 31q ]õwüºsY #˚dæq
m|ò◊t ÄsY\˙ï Á|ü<ëÛ q+>± <äV≤ü qø±+&É≈î£ dü+ã+~Û+∫qy˚. yê{Ï˝À <äT+&É>T∑ \T dæ≈î£ ÿ\
#·sêdüTÔ\qT (yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯ó¢, ø±s¡T¢, Á≥≈£îÿ\T), dæúsêdüTÔ\qT (cÕ|ü⁄\T, Çfi¯ó¢,
>∑Ts¡T<ë«sê\T) ‘·>T∑ \u…≥&º +É >∑T]+∫q $es¡DÒ e⁄+~.
Çø£ e´≈£îÔ\ MT<ä »]–q <ë&ÉT\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ n$ πøe\+ dæ≈£îÿ\
‘·\bÕ>±\T ˝≤– ‘·>∑T\u…≥º&É+, yêVü≤Hê˝À¢+∫ •≈£îÿ\qT øÏ+<ä≈£î ˝≤– ø=≥º&É+
e+{Ï dü+|òTü ≥q\πø Ä m|ò◊t ÄsY\T |ü]$T‘·eTj·÷´sTT. @ ˇø£ÿ m|ò◊t ÄsY˝Àq÷ 31
nø√ºãsY Hê&ÉT »]–q kÕeT÷Væ≤ø£ Væ≤+kÕø±+&É≈£î, Vü≤‘·´\≈£î dü+ã+~Û+∫q ñ
<ëVü≤s¡D\T ˝Òe⁄. dæ≈î£ ÿ\ Vü≤‘·´\T Ä eTs¡Tdü{Ï s√E ñ<äjT· + qT+#˚ yÓTT<ä\j·÷´sTT.
<˚X¯ sê»<Ûëì˝À eT÷&ÉT s√E\≈£î ô|>’ ± kÕ–q Ä Vü≤‘ê´ø±+&É˝À 2,733
eT+~ dæ≈î£ ÿ\T (n~Ûø±]ø£ n+#·Hê Á|üø±s¡+) ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T. qyÓ÷<äT #˚jT· ã&çq
yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï Vü≤‘·´ 1 qe+ãsY 1984 ‘Ó\y¢ ês¡T C≤eTTq ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝Àì wüV≤ü <äs¡
ÁbÕ+‘·+˝À »]–+~. nø£ÿ&É Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ e´øÏÔ ˇø£ Á≥≈£îÿ Á&Óe’ sY. ô|Á{À˝Ÿ |ü+|ü⁄
e<ä› n‘·&ìç yêVü≤q+˝À+∫ ãj·T≥≈£î ˝≤– #·+|æyd˚ qæ ≥Tº $TÁXÊ ø£$TwüHé >∑T]Ô+∫+~.
Çø£ eT÷&Ée eTTK´yÓTÆq n+X¯+, nø√ºãsY 31 kÕj·T+Á‘·+ »]–q •≈£îÿ
e´‹πsø£ Væ≤+kÕø±+&É≈î£ dü+ã+~Û+∫q øπ düT\qT qyÓ÷<äT #˚dqæ Ä ◊<äT b˛©düT
ùdwº qü T¢ ≈£L&Ü Ä eTsêï&ÉT ñ<äjT· + qT+∫ »]–q Vü≤‘·´\÷, Ç‘·s¡ Væ≤+kÕø±+&Éô|’
øπ düT\T qyÓ÷<äT #˚ùd $wüjT· +˝À yÓqøÏÿ ‘·>±ZsTT.
ìs¡Tù|<ä dæ≈£îÿ\T ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘ê˝À¢H˚ Vü≤‘·´\T m≈£îÿe>± »]>±sTT.
ø£fi≤´DY|⁄ü ], yÓTT+>√˝Ÿ |ü⁄], düT˝≤ÔHé |ü⁄], &Û©ç ¢ ø£+{ÀHéyTÓ +{Ÿ e+{Ï •yês¡T ÁbÕ+‘·
b˛©düT ùdwº qü ¢ |ü]~∏˝À ø£˙$˙ ms¡T>∑ì Ø‹˝À ô|<ä› m‘·TqÔ Vü≤‘ê´ø±+&É »]–+~.
nø√ºãsY 31q sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ ‘·q kı+‘·es¡+Z yê] MT<ä »s¡T>∑T‘·Tqï
<ë&ÉT\qT Äù|+<äT≈£î m˝≤+{Ï #·s´¡ \÷ rdüTø√˝Ò<Tä . Äs√E Äj·Tq Á|üuTÑÛ ‘·«|üsy¡ TÓ qÆ
e´eVü‰sê\˝À ‘·\eTTqÿ˝…’ e⁄+&É≥y˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. Ç+~sê>±+BÛ
eTs¡D+ <äècÕº´ @s¡Œ&çq |ü]bÕ\Hê|üsy¡ TÓ qÆ X¯SHê´ìï uÛØÑ Ô #˚ùd n‘·´edüs¡ ø±s¡´Áø£eT+˝À
Äj·Tq ìeT>∑ïyÓTÆ e⁄Hêïs¡T.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À sêÅw|ºü ‘ü T· \T, Á|ü<ëÛ qeT+Á‘·T\T n~Ûø±s¡+˝À e⁄+&É>± eTs¡D+Ï ∫q
dü+|òTü ≥q\T >∑‘+· ˝À e⁄HêïsTT. yÓTT<ä≥>± uÛ≤s¡‘· ‘=* Á|ü<ëÛ qeT+Ár, Ç+~sê>±+BÛ
‘·+Á&û nsTTq »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA 1964˝À n~Ûø±s¡+˝À e⁄+&É>±H˚ #·ìb˛j·÷s¡T.
Ä ‘·sê«‘· HÓÁVüA yês¡düT&ç>± e∫Ãq ˝≤˝Ÿ ãVü≤<ä÷sY XÊÅdæÔ ≈£L&Ü n~Ûø±s¡+˝À
e⁄+&É>±H˚ 1966˝À bÕøÏkÕúH‘é √ j·TT<ëΔq+‘·s¡ ˇ|üŒ+<ä+ MT<ä dü+‘·ø+£ #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘·
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 41
Vü≤sƒê‘·T>Ô ± >∑T+&Ób˛≥T‘√ eTs¡D+Ï #ês¡T. Ä s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ˝À¢q÷ d”ìj·TsY eT+Á‹
>∑T˝≤®Ø˝≤˝Ÿ q+<ë <ë<ë|ü⁄ HÓ\ s√E\ bÕ≥T, n+fÒ ø±+Á¬>dt bÕغ ø=‘·Ô Hêj·T≈£î&çì
mqTï≈£îH˚+‘·es¡≈L£ ‘ê‘êÿ*ø£ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± |ü<Mä u≤<Û´ä ‘·\T ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
n<˚ |ü<äΔ‹˝À ‘ê‘êÿ*ø£ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ì ìj·T$Ts#˚ neø±X¯+ sêÅwüº|ü‹
C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ eTT+<äT ≈£L&Ü e⁄+&ç+~. ‘ê‘êÿ*ø£ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ |ü<$ä øÏ ns¡TΩ˝q’…
Ç<ä›s¡T d”ìj·TsY eT+Á‘·T\T Á|üDuŸ eTTKØ®, |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄\T n+<äTu≤≥T˝À
e⁄Hêïs¡T. ø±˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ Ä |ü<‹Δä ì bÕ{Ï+#·˝<Ò Tä . m◊◊m+mdt e<ä› ø±+Á¬>dt bÕغ
nÁ>∑Hêj·Tø£‘«· + »]|æq #·sá ˝À eTs√ $<ÛëHêìï nqTdü]+#ê\ì Äj·TqqT ø√]+~.
Ç~es¡ø{£ Ï s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ˝À¢ »]–q≥Tº me]ì Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± mqTïø√yê\H˚
$wüjT· +ô|’ 1984˝À m˝≤+{Ï #·sêà »s¡T>∑˝<Ò Tä . ø±+Á¬>dt bÕغ Hêj·T≈£î\+‘ê Ç+~sê
>±+BÛ ø=&ÉTø¬ q’ sêJyé >±+BÛì` eT+Á‹ es¡Z düuTÑÛ ´&ÉT ø±ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø,° sê»ø°j÷· ˝À¢øÏ
øπ e\+ Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘y· T˚ e∫Ãq|üŒ{Ïø° ` Äj·TH˚ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± e⁄+&Ü\ì
@ø£Á^e+>± ø√s¡T≈£îHêïs¡T. ‘ê‘êÿ*ø£ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ dü«dæÔ |ü*øÏ
sêJyé >±+BÛì, n‘·ì ‘·*ø¢ Ï yês¡dTü &ç>± Á|ü<ëÛ ì |ü<$ä ˝À ìj·T$T+#ê\ì sêÅw|ºü ‹ü
C…˝’ Ÿd+æ >¥ jÓTyÓTHé qT+∫ ~©¢øÏ eNÃsê>±H˚ ø±+Á¬>dt bÕغ H˚‘\· T ø√sês¡T. Ç+~sê>±+BÛ,
sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘ê«\T s¬ +&ç+{Ï˝Àq÷ ø°\ø£ düeTj·÷˝À¢ ôVA+ eT+Á‹>± |üì#˚dqæ
|æ.$. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ ÄHê&ÉT »]–q sê»ø°jT· Hê≥ø£+ >∑T]+∫ 2002˝À »dædº t
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT kÕø£´å + #ÓbÕŒs¡T. 31 nø√ºãsY 1984 ñ<äjT· + Ç+~sê>±+BÛ
Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ |ü⁄Œ&ÉT sêJyé >±+BÛ, eT]ø=+<äsT¡ Ç‘·s¡ H˚‘˝· ≤¢>π |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄
≈£L&Ü ~©¢˝À ˝ÒsT¡ . Äs√E kÕj·T+Á‘·+ ~©¢ #˚sT¡ ø√>±H˚ Äj·Tq msTTsY b˛sYº qT+∫
H˚sT¡ >± m◊◊m+mdt≈î£ yÓfi≤¢sT¡ . |”M Ç˝≤ $e]+#ês¡T:
ªªÄdüT|üÁ‹˝À H˚qT yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ø£\TdüT≈£îqï e´øÏÔ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Á|æì‡|ü˝Ÿ
ôdÁø£≥Ø |æ.dæ.n˝…>±®+&És.Y n+‘ê nsTTb˛sTT+<äì Äj·Tq <ë«sêH˚ Hê≈£î ‘Ó*dæ+~.
e÷ eTT+<äT ˇø£ ø£s¡Ôe´+ e⁄+~. |üø£ÿ >∑~˝À ø=+<äs¡T düVü≤#·s¡ H˚‘·\THêïs¡T.
sêJyé >±+BÛj˚T Á|ü<Ûëq eT+Á‹ u≤<Ûä´‘·\T d”«ø£]+#ê\ì y˚T+ nø£ÿ&˚ ìs¡íj·÷ìøÏ
e#êÃ+
á˝À>± sêJyé >±+BÛ sêe&É+‘√ H˚qT Äj·TqqT ø£*XÊqT. Ç‘·s¡ H˚‘·\T
≈£L&Ü e#êÃs¡T. y˚T+ rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ >∑T]+∫ Äj·Tq≈£î #ÓbÕŒ+. Ä ‘·s¡Tyê‘·
H˚qT nø£ÿ&çqT+∫ H˚s¡T>± 1 nø£“sY s√&ÉT¶ (Ç+~sê>±+BÛ ø±sê´\j·T+)≈£î yÓfi≤¢qT.
nø£ÿ&É ø±+Á¬>dt bÕs¡¢yÓT+≥Ø uÀs¡T¶ düe÷y˚X¯yÓTÆ nedüs¡yÓTÆq ˝≤+#Û·Hê\qT |üP]Ô
42 ~©¢ 1984
#˚j·Te\dæ e⁄+~. ~©¢˝À n+<äTu≤≥T˝Àe⁄qï Ç‘·s¡ düuÛÑT´\+<ä]˙ yÓ+≥H˚ nø£ÿ&çøÏ
s¡eTàì |æ*#ê+.
eTT+<äT>± y˚T+ dü+‘ê|ü rsêàHêìï ÄyÓ÷~+#ê+. Ä ‘·sê«‘· sêJyé >±+BÛ#˚‘·
Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± Á|üe÷D d”«ø±s¡+ #˚sTT+#ê*‡+~>± sêÅw|ºü ‹ü øÏ dæbÕò s¡dTü #˚j÷· \ì
ìs¡íj·T+ rdüT≈£îHêï+. Ä y˚Ts¡≈£î sêÅwüº|ü‹ì dü+uÀ~Ûdü÷Ô ˇø£ ˝ÒKqT ‘·j·÷s¡T
#˚XÊ+. á˝À>± C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ $<˚X+¯ qT+∫ ‹]– e∫à ÄdüT|üÁ‹ì dü+<ä]Ù+#ês¡T.
n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+ Äs¡T >∑+≥\≈£î sêJyé >±+BÛ #˚‘· Á|ü<Ûëq eT+Á‹>± Á|üe÷D
d”«ø±s¡+ #˚sTT+#˚+<äT≈£î Äj·Tq n+^ø£]+#ês¡T.μμ
Ä$<Û+ä >± ˇø£ e÷J ø£eT]¸jT· ˝Ÿ ô|˝’ {… Ÿ nsTTq sêJyé >±+BÛ 40 @fi¯¢ ej·TdüT˝À
Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± |ü<Mä u≤<Û´ä ‘·\T d”«ø£]+#ês¡T. Äj·Tq‘√bÕ≥T n<˚ s√E sêÅw|ºü ‹ü
uÛeÑ Hé˝À |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄, eTs√ eTT>∑TsZ T¡ H˚‘\· #˚‘· ≈£L&Ü eT+Á‘·T\T>± Á|üe÷D
d”«ø±s¡+ #˚sTT+#ês¡T.
e÷‘·è $jÓ÷>∑+˝À e⁄qï|üŒ{Ïø,° |ü]bÕ\HêqTuÛeÑ + ˝Òøb£ ˛sTTq|üŒ{Ïø° sêJyé >±+BÛ
m◊◊m+mdt ÄdüT|üÁ‹ qT+&ç sêCŸueÑÛ Hé yÓ|’ ⁄ü edüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&É ô|<ä› m‘·TqÔ »]–q
Væ≤+kÕø±+&ÉqT >∑eTì+#·≈î£ +&Ü e⁄+&˚+<äT≈£î ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<Tä . ìC≤ìøÏ yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥>±
dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ –+~ ns¡_+<√ e÷sY˝Z ÀH˚. ~ Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt˝À
Á|ü#·T]+#·ã&ɶ ˇø£ yês¡Ô Á|üø±s¡+ Ä e÷s¡Z+˝À n|ü⁄Œ&ÉT Á|ü‹ 50 >∑C≤\≈£î ˇø£
yêVü≤q+ ‘·>T∑ \ã&ÉT‘·÷ ø£ì|æ+∫+~.
Væ≤+kÕø±+&É≈î£ dü+ã+~Û+∫q dü+øπ ‘ê\T n+‘· <ä>sZ∑ ˝¡ À ø£ì|ædTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT sêÅw|ºü ‹ü
uÛeÑ Hé˝À »]–q ‘=* eT+Á‹es¡Z düe÷y˚X+¯ ˝À Ä dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ Væ≤+düô|’ #·]Ã+#·≈î£ +&Ü
e⁄+&É&ÜìøÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<Tä . sêJyé >±+BÛ Hêj·Tø£‘«· +˝À ø=‘·Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|üe÷D
d”«ø±s¡+ #˚dqæ ø=~› ì$TcÕ\πø eT+Á‹es¡Z düe÷y˚X+¯ »]–+~.
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT Ç∫Ãq kÕø£´å +˝À dæ≈î£ ÿ
e´‹πsø£ Væ≤+kÕø±+&É MT<ä ÄHê{Ï eT+Á‹ es¡Z düe÷y˚X+¯ ˝À #·]Ã+∫q≥Tº, <ëìì
m<äTs=ÿH˚+<äT≈£î $$<Ûä #·s´¡ \T dü÷∫+∫q≥Tº #ÓbÕŒs¡T. ªø£s÷¡ Œ¤´ $~Û+|ü⁄, n<äq|ü⁄
b˛©düT dæã“+~ì øπ +ÁBø£]+#·&+É , ôdì’ ø£ ã\>±\qT $ìjÓ÷–+#·&+É e+{Ï #·s´¡ \‘√
düV‰ü nìï s¡ø±\ #·s´¡ \÷ rdüTø√yê\ì eT+Á‹es¡+Z kÕ<Ûës¡D nqTeT‹ì Ç∫Ã+~μ
nHêïs¡T.
Ä nqTeT‹ dü«j·T+>± |æ.$. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄πø e]ÔdTü +Ô ~. n|ü⁄Œ&ÉT <˚X¯ sê»<Ûëì˝À
XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· $uÛ≤>∑+ u≤<Û´ä ‘· Äj·Tq |ü]~Û˝ÀH˚ e⁄+~. ôVA+ eT+Á‹>± Äj·Tq
‘·øDå£ y˚T ôdì’ ø£, ns¡ôú dì’ ø£ ã\>±\qT s¡+>∑+˝À ~+|æ b˛©düT\‘√ ø£\dæ |üì#˚ùd˝≤
#·÷&Ée#·TÃ.
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 43
ìC≤ìøÏ |æ.$. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ >∑qø£ Ä$<Û+ä >± dæ≈î£ ÿ\ s¡øDå£ ≈£î düŒwüyº TÓ qÆ Ä<˚XÊ\T
C≤Ø #˚deæ ⁄+fÒ, 31 nø√ºãsY kÕj·T+Á‘·+ ø£s÷¡ Œ¤´ $~Û+#˚+<äT≈£î nqTeT‹+#ê\ì
dü_e® T+&ç b˛©düT ùdwº Hü qé T+∫ e∫Ãq $»„|ìÔæ ~©¢ b˛©düT ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T |üøÿ£ q|ü&d˚ æ
e⁄+&˚yês¡T ø±<äT. yêfi¯ó¢ Ä $»„|ìÔæ ‹s¡dÿü ]+#·&yÉ T˚ ø±<äT Ä Ç<äs› T¡ b˛©düT n~Ûø±s¡T\H˚
$<ÛTä ˝À¢+∫ ‘·|Œæ +#ês¡T. qe+ãsY 1 qT+∫ ø£s÷¡ Œ¤´ $~ÛdTü qÔ ï≥Tº Á|üø≥£ q yÓ\Te&çq|üŒ{Ïø°
n~ neT\T˝ÀøÏ sêe&ÜìøÏ eTs√ 48 >∑+≥\ düeTj·T+ |ü{+ºÏ ~. á ˝À>± n~Ûø±]ø£
n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ 2,733 eT+~ dæ≈î£ ÿ\ ÁbÕD≤\T >±*˝À ø£*dæb˛j·÷sTT. (dæ{»Ï Hé‡
»dædº t ø£$T{° n+#·Hê Á|üø±s¡+ 3,870 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡j÷· ´s¡T).
Á|ü»\ s¡øDå£ ≈£î dü+ã+~Û+∫ eT+Á‹es¡Z ìs¡j í ÷· \qT neT\T #˚jT· e\dæq u≤<Û´ä ‘·
Hê´j·T+>± ‘·q<˚ nsTTq|üŒ{Ïø° ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q eT÷&ÉT ù|J\ *œ‘· kÕø£´å +˝À
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Ä $wüjT· + ù|s=ÿq˝Ò<Tä . nø√ºãsY 31Hê&ÉT ø£ì|æ+∫q <äTX¯Ù≈£îHê\
H˚|<ü ´ä∏ +˝À, Ä eTsêï&ÉT dæ≈î£ ÿ\ô|’ yÓTT<ä˝q’… Vü≤‘ê´ø±+&ÉqT n]ø£≥&º +É ˝À ‘·q yÓ|’ \üò ´+
>∑T]+∫ Äj·Tq Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä .
ÄHê{Ï øÏw¢ ºü düeTj·T+˝À |”M ì ø£*dæq ø=~›eT+~ ãj·T{Ï n~Ûø±s¡T˝À¢ d”ìj·TsY
n&=«πø{Ÿ, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î&ÉT sê+ C…sࡃ ˝≤˙ ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. 31 nø√ºãsY kÕj·T+Á‘·yT˚
‘êqT |”Mì Äj·Tq ìyêdü+˝À ø£*dæq≥Tº, ‘·ø£åDy˚T ôd’Hê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ
~+#·e\dæ+~>± ø√]q≥Tº, n|ü⁄Œ&ÉT |”M ì]¢|+Ôü >± e⁄qï≥Tº HêHêe‹ ø£$TwüH≈é î£
Ç∫Ãq kÕø£´å +˝À sê+ C…sࡃ ˝≤˙ yÓ\&¢ +ç #ês¡T.
nsTT‘˚ $esê˝ÒMT #Ó|Œü ≈£î+&Ü |”M ª‘·–q nìï #·s´¡ \÷μ rdüT≈£î+{≤eTì sê+
C…sƒ¡à˝≤˙øÏ Vü‰MT Ç#êÃs¡T. ~©¢ ‘·>∑T\ã&çb˛‘·Tqï Ä düeTj·T+˝À 30 ì$TcÕ\
bÕ≥T kÕ–q ‘·eT düe÷y˚X+¯ ˝À ôVA+ eT+Á‹ |”M ‘·q øÏ+~ @ ˇø£ÿ n~Ûø±]‘√HÓH’ ê
bò˛Hé˝À>±˙ Á|ü‘´· ø£+å >± >±˙ dü+uÛ≤wæ+#·øb£ ˛e&É+ ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+∫+<äì sê+ »sƒà¡ ˝≤˙
ù|s=ÿHêïs¡T.
|æ.$. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ ôVA+ eT+Á‹>± e⁄qï 31 nø√ºãsY 1984 kÕj·T+Á‘·+
Hê{Ï |ü]dærú ` mì$T<˚fi¢̄ ‘·sT¡ yê‘· Äj·Tq Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± e⁄qï 6 &çôd+ãsY
1992 eT<Ûë´Vü≤ï+ Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<äT\T eT<Û´ä j·TT>±\Hê{Ï eTd”<Tä qT ≈£L*Ãy˚dqæ |üŒ{Ï
|ü]dærú ˇπø˝≤ nì|ækÕÔsTT. n$ s¬ +&É÷ b˛©düT ã\>±\qT øπ +ÁBø£]+∫ yÓ+≥H˚
CÀø£´+ #˚dTü ø√yê*‡q |ü]dæ‘ú T· \T. nsTT‘˚ Ä s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ˝À¢q÷ |”M düs¬ q’ #·s´¡ \T
rdüTø√e&É+˝À $|ò\ü eTj·÷´s¡T. s¬ +&ç+{Ï eT<Û´ä ‘˚&Ü @$T≥+fÒ 1984˝À Äj·Tq
øπ e\+ ôVA+ eT+Á‹ ø±ã{Ϻ dæ≈î£ ÿ\qT s¡ø+åÏ #·&+É ˝Àì yÓ|’ ˝üò ≤´ìøÏ Äj·Tq ˇø£ÿ&˚
u≤<ÛTä ´&ÉT ø±<äT.
44 ~©¢ 1984
1984˝À eTs=ø£ eTTK´yÓTqÆ n+X¯+ @$T≥+fÒ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ ìedæ+#˚
ÁbÕ+‘·+ düMT|ü+˝ÀH˚ Væ≤+kÕø±+&É »]–+~. uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝Àì
eTVü‰eTVüQ\+‘ê ìedæ+#˚ \÷f…H‡é , ~©¢ düV‰ü nH˚ø£ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î Væ≤+kÕø±+&É
yê´|æ+∫+~.
õ˝≤¢ yÓTõÅùd{º Ÿ nXÀø˘ C…{’ ¢° Á|üuTÑÛ ‘·« ñqï‘ê~Ûø±]>± ‘·q uÛ$Ñ wü´‘·TqÔ T ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü,
\÷f…H‡é ~©¢˝À »]–q Væ≤+kÕø±+&É >∑T]+∫ $TÁXÊ ø£$TwüHé eTT+<äT kÕø£´å $T#êÃs¡T.
ÄHê&ÉT b˛©düT\T ‘·eT $~Ûìs¡«Vü≤D˝À m+‘· u≤<Û´ä ‘ê s¡V≤æ ‘·+>± e´eVü≤]+#ês√
$e]dü÷,Ô ø=+‘·eT+~ j·TTe≈£î\T ø±s¡M¢ T<ä sêfi¯ó¢ s¡Te⁄«‘·THêïs¡ì ‘êqT dü|s›üò »Y +>¥
s√&é˝Àì ˇø£ b˛©düT n~Ûø±]øÏ |òæsê´<äT#˚ùdÔ ªMTπs+ Ä+<√fi¯q |ü&Éø£+&ç. yêfi¯ó¢
øπ e\+ dæ≈î£ ÿ\qT e÷Á‘·yT˚ yÓ+{≤&ÉT‘·THêïs¡Tμ nHêï&Éì #ÓbÕŒs¡T.
XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· qT |üs´¡ y˚ø+åÏ #˚ yÓTõÅùd{º Ÿ>± Äπsfi¢̄ nqTuÛeÑ + e⁄qï Äj·Tq ªÄs√E
ø=~› eT+~ b˛©düT\T ˝≤؃\T ñ|üj÷Ó –+∫ ˝À&Ûû s√&ÉT˝¶ Àì ∫qï >∑T+|ü⁄qT ne©\>±
n<äT|ü⁄ #˚jT· >∑*– e⁄+&˚yês¡ì H˚qT ø£∫Ñ·+>± #Ó|Œü >∑\qTμ nHêïs¡T. »eT÷à ø£oàsY
e+{Ï düTìï‘·yTÓ qÆ sêÅcÕºìøÏ Ä‘·sê«‘· N|òt ôdÁø£≥Ø>± yÓ[q¢ Ä ñqï‘ê~Ûø±] n+#·Hê
Ç~.
~©¢ \÷f…H‡é ~©¢˝ÀH˚ U≤Hé e÷¬sÿ{Ÿ ÁbÕ+‘·+˝À b˛©düT\ n\dü‘«· + >∑T]+∫
Á|üeTTK s¡#s· TT‘· ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥ ≈£L&Ü dü]>±Z Ç˝≤+{Ï n_ÛÁbÕj·÷H˚ï e´ø£+Ô #˚XÊs¡T.
nø√ºãsY 31 kÕj·T+Á‘·+ m+.C…. nø£“sY nH˚ $˝ÒK] Ç+{ÏøÏ &çqïsY≈î£ yÓfió¯ +Ô &É>±
Äj·Tq U≤Hé e÷¬sÿ{Ÿ ÁbÕ+‘·+˝À ø=+‘·eT+~ <äT+&É>T∑ \T dæ≈î£ ÿ\ cÕ|ü⁄\qT \÷{°
#˚dTü +Ô &É{≤ìï #·÷XÊs¡T. nø£ÿ&˚ e⁄qï <ë<ë|ü⁄ 20 eT+~ b˛©düT\T Ä <äT+&É>T∑ *ï
#Ó<äs¡>=≥º&ÜìøÏ m˝≤+{Ï Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T≈£î+&Ü ø£fi¯¢|üŒ–+∫ #·÷dü÷Ô e⁄+&É{≤ìï
≈£L&Ü Äj·Tq >∑eTì+#ês¡T. eTs=ø£#√≥ ˇø£ dæ≈î£ ÿ j·T»e÷ìøÏ #Ó+~q {≤ø°‡ kÕº+&éì
<äT+&É>T∑ \T b˛©düT\ düeTø£+å ˝ÀH˚ ø±s¡‘¢ √ düV‰ü ‘·>T∑ \u…≥&º Üìï, b˛©düT\T Áù|ø£øå £
bÕÁ‘· b˛wæ+#·&Üìï ôd‘’ +· ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥ >∑eTì+#ês¡T.
nsTT‘˚, nXÀø˘ C…{’ ,¢° ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥\T dü«j·T+>± #·÷dæq Ä dü+|òTü ≥q\ MT<ä
b˛©düT\T m˝≤+{Ï øπ düT\÷ qyÓ÷<äT #˚jT· ˝Ò<Tä . Äe÷≥ø=ùdÔ \÷f…H‡é ÁbÕ+‘·+ yÓTT‘·+Ô ˝À
dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\ô|’ ˇø£ÿ≥+fÒ ˇø£ÿ øπ ôdH’ ê qyÓ÷<äT ø±˝Ò<Tä .
á$<Ûyä TÓ qÆ yê‘êes¡D+˝À eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T »]–q }#·ø√‘·˝À 3000 eT+~
dæ≈î£ ÿ\T ã\j·÷´s¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 45

dæ≈£îÿ\qT ìsêj·TT<ÛäT*ï #ù̊d m‘·TÔ>∑&É\T

kÕ<Ûës¡D+>± ô|<ä› m‘·TÔq e÷s¡DôVAe÷\T #Ó\πs–q|ü⁄Œ&ÉT Ä‘·às¡ø£åD≈£î
m˝≤+{Ï neø±X¯+˝Òì ìs¡Tù|<ä˝Ò m≈£îÿe>± ã\e⁄‘·T+{≤s¡T. ø±˙, 1984 »]–q
e÷s¡DôVAeT+˝À ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝Àì ø£fi≤´D|ü⁄] 11e u≤¢≈£î dæ≈£îÿ\T Ç+<äT≈£î
$TqVü‰sTT+|ü⁄. yêfi¯ó¢ ìs¡Tù|<ä˝Ò nsTTq|üŒ{Ïø° yêfi¯¢ <ä>sZ∑ ¡ nqTeT‹e⁄qï Äj·TT<Ûë\÷,
‘·÷{≤\÷ e⁄+&É≥y˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+.
dæø>¢Ï ±sY dæ≈î£ ÿ\T>± e´eVü≤]+#·ã&˚ M] >∑T]+∫ #ê˝≤eT+~øÏ ô|<ä>› ± ‘Ó*j·T<äT.
dæ≈î£ ÿ\T Á|ü<ëÛ q+>± |ü+C≤uŸ qT+∫ e\dü eùdÔ ` kÕ+Á|ü<ësTTø£+>± ø£+kÕ* eè‹Ôì
#˚ùd á dæø>¢Ï ±sY dæ≈î£ ÿ\T e÷Á‘·+ sê»kÕúHqé T+∫ e\dü e#êÃs¡T. M] eT÷˝≤\T
sê»kÕúH˝é Àì e÷sê«sY ÁbÕ+‘·+˝À e⁄HêïsTT. dæ≈î£ ÿ eT‘êìøÏ ôdì’ ø£ $<ÛëHêìï n\e]Ãq
Á|üeø£Ô >∑Ts¡T >√$+<éd+æ >¥ Äj·TT<Ûë\T ‘·j÷· s¡T#˚dæ sTT#˚Ã u≤<Û´ä ‘·qT eT÷&ÉTe+<ä\
dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘+· á dæø>¢Ï ±sY dæ≈î£ ÿ\≈£î n|üŒ–+#ês¡ì Á|ür‹. ‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± dæø>¢Ï ±sY
dæ≈î£ ÿ\≈£î Ä]úø£ k˛úeT‘·‘√ ì$T‘·+Ô ˝Ò≈î£ +&Ü kı+‘· ≈£‘T· \Ô ÷, ‘·TbÕ≈£î\÷ ø£*– e⁄+&É≥+
nH˚~ ø±\Áø£eT+˝À ˇø£ Ä#ês¡+>± e÷]b˛sTT+~.
~©¢ eTTì‡|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüH˝é À ø£fi≤´D|ü⁄] yês¡T≈¶ î£ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#˚ &Ü.
nXÀø˘ >∑TbÕÔ nH˚ Hêj·T≈£î&ÉT ø£fi≤´DY|⁄ü ] 11e yês¡T˝¶ Àì dæø>¢Ï ±sY dæ≈î£ ÿ\ MT<ä <ë&ç
#˚ùd+<äT≈£î 1984 qe+ãsY 1e ‘˚B ñ<äj·T+ ˇø£ >∑T+|ü⁄qT yÓ+fÒdüT≈£îì
ãj·T\T<˚sê&ÉT. ãVüQXÊ dæ≈£îÿ\ e<ä› ˝…’ôdqT‡qï Äj·TT<Ûë\T e⁄Hêïj·Tqï dü+>∑‹
Äj·Tq≈£î ‘Ó*dæe⁄+&Éøb£ ˛#·TÃ, ‘Ó*dæHê ô|<ä>› ± ˝…øÿ£ #˚dæ e⁄+&Éøb£ ˛e#·TÃ.
~©¢˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À e÷~]>±H˚ á n\¢] eT÷ø£\T ≈£L&Ü ø£Ás¡\T,
ÇqT|ü #·Te«\T, øÏs√dæHé &Éu≤“\T, f…sÆ T¡ ¢ yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì |ü≥Tº≈î£ ì ø£fi≤´DY|⁄ü ] 11e
yês¡T¶ MT<ä <ë&çøÏ ~>±sTT.
nsTT‘˚ dæøÏ¢>±sY dæ≈£îÿ\T ‘·eT e<ä›qTqï ‘·TbÕ≈£î\qT ñ|üjÓ÷–+∫
m~]+#·&É+‘√ Ä >∑T+|ü⁄˝Àì yêfi¯¢+‘ê ˇø£ÿkÕ] _‘·Ôs¡b˛j·÷s¡T. ‘·eT <ä>∑Zs¡Tqï
Hê≥T Äj·TT<Ûë\T Ä ‘·TbÕ≈£î\ eTT+<äT m+<äT≈£L |üìøÏsêeqï dü+>∑‹ yêfi¯≈¢ î£ ÇfÒº
ns¡eú TsTT+~. ô|>’ ± ~©¢˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ e÷~]>± #Ó<Tä s¡TeT<äTs¡T>± ø±≈£î+&Ü
dæ≈î£ ÿ\T Ä yês¡T˝¶ À ˇπø #√≥ øπ +ÁBø£è‘·yTÓ Æ e⁄Hêïs¡T. yêdüyÔ êìøÏ n<=ø£ dæ≈î£ ÿ ãd”.Ô
46 ~©¢ 1984
Ç+~]>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+ rs¡TÃ≈£î+{≤+ nì ns¡Tdü÷HÔ ˚ Ä >∑T+|ü⁄ ø=‘·Ô
m‘·T>Ô &∑ ‘É √ yÓqøÏÿ ‘·–+Z ~. Ä ‘·sê«‘· ø=~› ì$TcÕ˝À¢H˚ Ä ÁbÕ+‘êìøÏ b˛©düT\T
e#êÃs¡T. nsTT‘˚, b˛©düT\T e∫Ã+~ dæ≈î£ ÿ\qT ø±bÕ&˚+<äTø√, yê] MT<ä eT∞¢ <ë&ÉT\T
»s¡>≈∑ î£ +&Ü #·÷ùd+<äTø√ ø±<äT. ‘·~«s¡T<äyΔ TÓ qÆ \ø£´å +‘√ n+fÒ dæ≈î£ ÿ\qT ìsêj·TT<ÛTä *ï
#˚j÷· \qï ñ<˚X› +¯ ‘√ e#êÃs¡T.
ø£fi≤´DY|ü⁄] b˛©düT ùdºwüHé n~Ûø±] dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– ‘·q kÕj·TT<Ûä
b˛©düT ã\>∑+ eT<Û´ä q ì\ã&ç ˇø£ ø±–‘·+ rdæ 11e yês¡T˝¶ À ˝…ô’ dHé‡&é Äj·TT<Ûë\T
ø£*–e⁄qï yê] ù|s¡q¢ T #·~$ $ì|æ+#·&+É yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ .
ø£fi≤´DY |ü⁄]˝À HÓ\ø=qï ñÁ~ø£Ô |ü]dæ‘ú T· \qT n<äT|ü⁄ #˚ùd+<äT≈£î >±qT yêfi¯+¢ ‘ê
‘·eT ‘·eT Äj·TT<Ûë\qT ‘·øDå£ y˚T b˛©düT\≈£î n|üŒ–+#ê\ì Äj·Tq VüQ≈£î+ C≤Ø
#˚XÊ&ÉT. dæ≈î£ ÿ\≈£î b˛©düT˝Ò s¡øDå£ ø£*|ækÕÔsì¡ qeTàã*ø±&ÉT. nsTT‘˚ dæ≈î£ ÿ\T mes¡÷
Äj·Tq e÷≥*ï $X¯«dæ+#·øb£ ˛e&É+‘√ ∫e]øÏ ]yê\«sYrdæ yêfi¢̄ì u…~]+#ê&ÉT.
Ä$<Û+ä >± ˝…ô’ dqT‡ e⁄qï Äj·TT<Ûë\qìï+{Ï˙ kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£îqï ‘·sT¡ yê‘·
b˛©düT\T nø£ÿ&˚ s¡ø<Ô£ ëVü≤+‘√ ø±#·T≈£îì e⁄qï <äT+&É>T∑ \≈£î dæ≈î£ ÿ\qT dü$T<Û\ä T>±
e~˝Òdæ yÓ[b¢ ˛j·÷s¡T. Ä ÁbÕ+‘·+ qT+∫ b˛©düT\T Ç+ø± |üP]Ô>± ìÅwÿü $T+#·øe£ TT+<˚
&Ü.nXÀø˘ >∑TbÕÔ Hêj·Tø£‘«· +˝Àì kÕj·TT<Ûä <äT+&É>T∑ \T ‹]– <ë&ÉT\qT yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ .
nsTT‘˚, Äj·TT<Ûë\T ˝Òøb£ ˛sTTHê ã\e+‘·T˝…q’ ø£+kÕ* dæ≈î£ ÿ\T ‘·eT eè‹ÔøÏ
dü+ã+~Û+∫q |üìeTT≥¢qT Äj·TT<Ûë\T>± #˚dTü ≈£îì yê]ì >∑{>ºÏ ±H˚ m<äTs=ÿHêïs¡T.
dæ≈£îÿ\ Á|ü‹|òüT≥q >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îqï b˛©düT\T eT∞¢ s¡+>∑Á|üy˚X¯+ #˚XÊs¡T.
yêfi¯ó¢ edü÷HÔ ˚ <ë&ÉT\qT ‹|æŒø=&ÉT‘·Tqï dæ≈î£ ÿ\qT ‘·eT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T.
Ä$<Û+ä >± ø£fi≤´D|ü⁄] b˛©düT ùdwº Hü é 1984 qe+ãsY 1 Hê&ÉT 25 eT+~
dæ≈î£ ÿ\qT ìs¡“+~Û+∫+~. yêfi¢̄ Äj·TT<Ûë\qT kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£îì, yêfi¯H¢ ˚ n<äT|ü⁄˝ÀøÏ
rdüT≈£î+~. ô|>’ ±, Ä dæ≈î£ ÿ˝Ò >=&Ée\≈£î bÕ\Œ&ܶs+¡ ≥÷ #·≥+º neùV≤fi¯q #˚dTü qÔ ï≥Tº
yê]ô|’ m|òt◊ÄsY HÓ+. 424/84 qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. ÄsêÁ‹ dæ≈£îÿ\qT ø£fi≤´D|ü⁄]
b˛©düT ùdwº Hü ˝é À ìs¡“+~Û+∫ eTsêï&ÉT rVü‰sY C…\’ T≈£î ‘·s*¡ +#ês¡T. |ü~ùV≤qT s√E\≈£î
ô|H’ ˚ yêfi¯ó¢ rVü‰sY C…˝’ À¢ eT>±Z*‡ e∫Ã+~.
<ë&ÉT\T #˚dqæ <äT+&É>T∑ \ MT<ä øπ düT\T ô|≥º&ÜìøÏ ã<äT\T, <ë&ÉT\≈£î >∑Ts¬ q’
u≤~Û‘T· \ MT<äH˚ b˛©düT\T øπ düT\T ãHêsTT+#ês¡T. mø£ÿ&ç qT+#√ e∫Ãq <äT+&É>T∑ \T
‘·eT MT<ä <ë&ç#d˚ Tü +Ô fÒ Ä‘·às¡øDå£ ≈£î Á|üjT· ‹ï+#·&yÉ T˚ Ä dæ≈î£ ÿ\T #˚dqæ H˚sy¡ TÓ bÆ ˛sTT+~.
11e u≤¢≈î£ ≈£î #Ó+~q 25 eT+~ dæ≈î£ ÿ\≈£î ‘√&ÉT |üøÿ£ H˚ e⁄qï o\+|üPsY
ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q eTs√ dæ≈î£ ÿqT ≈£L&Ü n¬sdüTº #˚XÊs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 47
n~Ûø±]ø£+>± ìsêΔ]+∫q Vü≤‘·´≈£î >∑T¬s’qyê] dü+K´qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
á ñ<ä+‘êìï #·÷&Ée#·TÃ. 1984 qe+ãsY yÓTT<ä{Ï yês¡+ ~©¢˝À yÓTT‘·+Ô 2,733
eT+~ dæ≈î£ ÿ\qT Vü≤‘·e÷]ùdÔ n+<äT˝À 1,234 eT+~ ˇø£ÿ ‘·÷s¡TŒ ~©¢øÏ #Ó+~qyêπs.
dü>+∑ Vü≤‘·´\T qe+ãsY 1Hê&˚ »]>±sTT. Ä dü+<äs“¡ +¤ >± b˛©düT\T n¬sdüTº #˚d+æ ~
yÓTT‘·+Ô 26 eT+~ì e÷Á‘·yT˚ . yêfiËH¢’ ê <ë&ÉT\T #˚dqæ yêfi¯ó¢ ø±<äT, <ë&ÉT\≈£î >∑Ts¬ q’
dæ≈£îÿ\T!
ø£fi≤´D|ü⁄] b˛©düT ùdwº Hü é dæã“+~ qe+ãsY 2 kÕj·T+Á‘·+ qT+N j·T<Û̊#÷ >¤ ±
<√|æ&û\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·Tqïyêfi¢̄qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. nsTT‘˚
n|üŒ{Ïøπ Vü≤‘ê´ø±+&É˝À dü>u∑ ≤Û >∑+ |üPs¡sÔ TT+~.
Ä\dü´+>±HÓH’ ê <äT+&É>T∑ \ MT<ä #·s´¡ \T rdüTø√e&É+ yÓTT<ä˝q’… ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü
Vü≤‘ê´ø±+&É n˝≤π> ø=qkÕ–+~. |üÁ‹ø±$˝Òø£s¡T\ |ü⁄D´e÷ì yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ãq
Á‹˝Àø˘|ü⁄] 32e u≤¢ø˘˝À »]–q Vü≤‘ê´ø±+&É ~Á>±“¤+‹ì ø£*–düTÔ+~. (Ç+<äT≈£î
dü+ã+~Û+∫q $esê\T ‘·<äT|ü] n<Ûë´j·T+˝À #·÷&Ée#·TÃ). Á‹˝Àø˘|ü⁄] ≈£L&Ü
ø£fi≤´D|ü⁄] b˛©düT ùdwº Hü é |ü]~Û˝Àπø edüT+Ô ~.
1984Hê{Ï dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·d+ü <äs“¡ +¤ >± yÓTT‘·+Ô ~©¢˝ÀH˚ n‘·´+‘· <ës¡TDyÓTqÆ
Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\T »]–q ÁbÕ+‘·+˝Àì b˛©düT ùdwº Hü é e´eVü≤]+∫q rs¡T
Ç~.
ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À yÓTT‘·+Ô 2,733 eT+~ Vü≤‘·T˝…q’ ≥Tº n~Ûø±]ø£+>± ìsêΔ]ùdÔ
n+<äT˝À <ë<ë|ü⁄ dü>∑+ eT+~ì n+fÒ 1,234 eT+~ì ˇø£ÿ ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝ÀH˚
#·+|æyX˚ Ês¡T. yê]˝À 600 eT+~ ˇø£ÿ ø£fi≤´D|ü⁄] b˛©düT ùdwº Hü é |ü]~Û˝Àì yêπs.
Á|üuTÑÛ ‘·«+ (¬s+&ÉT <äXÊu≤›\ ‘˚&Ü‘√) ìj·T$T+∫q s¬ +&ÉT Hê´j·T $#ês¡D
ø£$T{°\ b<äT≥` n¬sdüsº TTq 25 eT+~ dæ≈î£ ÿ˝Ò ø±≈£î+&Ü, Ç‘·s¡ nH˚øe£ T+~ kÕ≈£îå \T
ø£fi≤´D|ü⁄] 11e u≤¢≈î£ ˝À »]–q |òTü Àsê\ >∑T]+∫ kÕø£´å + #ÓbÕŒs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
ø=ìï :
` e´øÏ>Ô ‘∑ · Äj·TT<Ûë\qT kÕ«BÛq+#˚jT· ø£b˛‘˚ b˛©düT s¡øDå£ e⁄+&É<ìä u…~]dü÷Ô
‘· q ‘· T bÕøÏ ì b˛©dü T \T kÕ«BÛ q + #˚ d ü T ≈£ î Hêïs¡ ˙ , ‘· e T M~Û q T+∫
yÓ[b¢ ˛j˚T≥|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT ÇHé‡ô|ø£sº Y ‘ê´– 11e u≤¢ø˘ >∑Ts¡T<ë«sê MT<ä <ë&ç
#˚dTü ø√+&Éì <ä÷s¡+>± e⁄qï <äT+&É>T∑ \≈£î ø£qTôd>’ ∑ #˚XÊ&É˙ sêyéTdæ+>¥ nH˚
n‘·qT #ÓbÕŒ&ÉT.
` ‘·q 12 uÀsY &ÉãT˝Ÿ u≤´¬s˝Ÿ >∑Hqé T kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£î+≥÷ ô|q’ T+∫ e∫Ãq
Ä<˚XÊ\ Á|üø±s¡+ n˝≤ #˚j÷· *‡ edüTqÔ ï≥Tº ÇHé‡ô|ø£sº Y ‘ê´– #ÓbÕŒ&É˙, b˛©düT\T
48 ~©¢ 1984
n˝≤ yÓ[b¢ ˛j·÷s√ ˝Òs√ <äT+&É>T∑ \T ‘·eT u≤¢ø˘ MT<ä $s¡T#·T≈£î|ü&ç $#·Ã\$&ç>±
<√|æ&\û ≈£L, Vü≤‘·´\≈£L bÕ\Œ&ܶsì¡ \#·àHéd+æ >¥ nH˚ n‘·qT
$e]+#ê&ÉT.
` Äj·TT<Ûë\qT n|üŒ–+#ê\qï ÇHé‡ô|ø£sº Y Ä<˚XÊìï ‘·qT bÕ{Ï+#·øb£ ˛e&É+‘√
Ç~ ô|q’ T+∫ e∫Ãq VüQ≈£î+ n+≥÷ Äj·Tq ]yê\«sY #·÷|æ u…~]+#ê&É˙,
<ë+‘√ ‘·q Äj·TT<Ûëìï b˛©düT\≈£î n|üŒ–+#êq˙, <ëì‘√ bÕ≥T ø£‹˙Ô ,
∫qï >=&É*¶ ˙ ≈£L&Ü rdüT≈£îb˛j·÷s¡˙, b˛©düT\T yÓ[q¢ eTs¡Tø£Då y˚T kÕeT÷Væ≤ø£
Væ≤+kÕø±+&É yÓTT<ä\sTT+<äì XÊ+‘ê dæ+>¥ nH˚ n‘·qT ‘·q yê+>∑÷à\+˝À
ù|s=ÿHêï&ÉT. 11e u≤¢ø˘ qT+∫ b˛©düT\T n¬sdüTº #˚dæ rdüTø¬ [¢q yê]˝À
XÊ+‘ê dæ+>¥ ˝Ò&TÉ . nsTT‘˚ Äj·Tqq÷, Äj·Tq ø=&ÉT≈£îq÷ b˛©düT\T ‘·sê«‘·
n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îì Ä sêÁ‘·+‘ê ø£fi≤´D|ü⁄] b˛©dt ùdºwüH√¢ ìs¡“+~Û+∫
ñ<äjT· + e~*y˚XÊs¡T. yêfi¯ó¢ ‹]– e#˚Ã≥|üŒ{Ïøπ yêfi¯¢ Ç\T¢ ø±*b˛sTT e⁄+~.
` ø±ã÷˝Ÿd+æ >¥, XÀuÛ≤dæ+>¥\ Äj·TT<Ûë\qT ÇHé‡ô|ø£sº Y ‘ê´– ãè+<ä+ Äs√E
ñ<äjT· y˚T kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£î+~. b˛©düT\T yêfi¢̄ Ç+{Ïì ≈£L&Ü k˛<ë #˚XÊs¡T.
Äj·TT<Ûë\T n|üŒ–+∫q yêfi¢̄+‘ê b˛©düT ùdwº Hü ˝é À e⁄Hêïs¡ì #ÓãT‘·÷ yêfi¯q¢ T
b˛©düT ùdwº Hü ≈é î£ rdüT≈£îb˛j·÷s¡T. ÄHê&ÉT ˝≤ø£|˝t À ìs¡“+~Û+∫q 25 eT+~
dæ≈î£ ÿ˝À¢ Mfi¯S¢ e⁄Hêïs¡T.
á kÕøå±´\ìï+{Ï˙ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+≥÷ düTÁ|”+ø√s¡Tº e÷J Hê´j·TeT÷]Ô
»dædº t HêHêe‹ H˚‘è· ‘·«+˝Àì s¬ +&√ $#ês¡D≤ dü+|òTü + 2005˝À ‘·q ìy˚~ø£˝À
ª<äT+&É>T∑ \ <ë&çqT+∫ ‘·eTqT ‘êeTT ø±bÕ&ÉT≈£î+≥Tqï dæ≈î£ ÿ\ Äj·TT<Ûë\qT kÕ«BÛq+
#˚dTü ≈£îì ÇHé‡ô|ø£sº Y ‘ê´–, n‘·ì dæã“+~ nHê´j·T+>± e´eVü≤]+#ês¡Tμ nì ù|s=ÿ+~.
Væ≤+kÕø±+&É˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ\T|ü+#·T≈£îqï &Ü.nXÀø˘ >∑TbÕÔqT <√wæ>± Á|üø{£ +Ï ∫+~,
b˛©düT\T dæ≈î£ ÿ\qT ìsêj·TT<ÛTä \qT #˚dæ yÓ[b¢ ˛>±H˚ <äT+&É>T∑ \T <ë&çøÏ ~–q ñ<ä+‘·+ô|’
|ü\T kÕøå±´\qT ]ø±s¡T¶ #˚d+æ ~.
HêHêe‹ ø£$TwüHé Ç<˚ n+X¯+ô|’ 1990˝˝À ‘·qø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe kÕúsTT Á|ü‘´˚ ø£
$#ês¡D≤ dü+|ò÷ü \T »]|æq <äsê´|ü⁄Ô ìy˚~ø£\qT d”«ø£]+∫, <Ûèä Mø£]+∫+~.
n˝≤+{Ï ø£$T{°˝À¢ ˇø£fqÆ… ≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{° 1984˝À »]–q
kÕeT÷Væ≤ø£ Væ≤+kÕø±+&ÉqT m<äTs√ÿe&É+˝À b˛©düT\ yÓ|’ ˝üò ≤´\ô|’ $#ês¡D »]|æ+~.
]f…sÆ ¶Y ôV≤’ ø√s¡T¶ »&ç® C….&ç.C…H’ ,é ]f…sÆ ¶Y b˛©düT n~Ûø±] &ç.ø¬ .n>∑sê«˝Ÿ\ H˚‘è· ‘·«+˝Àì
eTs√ ø£$T{° b˛©düT\ ˝ÀbÕ\qT, πødüT\T ô|ò’\T #˚j·T&É+˝À, ø=qkÕ–+#·&É+˝À
ÁbÕdæ≈L£ ´wüHé e´eVü≤]+∫q rs¡TqT $#ê]+∫+~.
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 49
Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìj·T$T+∫q á s¬ +&ÉT $#ês¡D≤ dü+|ò÷ü \T $_Ûqï ø√D≤˝À¢ düeTdü´qT
$X‚¢wæ+∫q|üŒ{Ïø° dæ≈£îÿ\qT ìsêj·TT<ÛäT*ï #˚dæq |òüT≥qô|’ e÷Á‘·+ ˇπø s¡ø£yÓTÆq
n_ÛÁbÕj·÷ìï e´ø£+Ô #˚XÊsTT. ø£fi≤´D|ü⁄] 11e u≤¢≈î£ ˝À dæ≈î£ ÿ\ Äj·TT<Ûë\qT b˛©düT\T
ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>±, ã\e+‘·+>± rdüT≈£îb˛j·÷s¡˙, ‘·<ë«sê dæ≈î£ ÿ\T ‘·eTqT ‘êeTT
ø±bÕ&ÉT≈£îH˚+<äT≈£î M\T˝Ò≈î£ +&Ü #˚XÊs¡˙ ≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{° ù|s=ÿ+~.
ø±>±, ªdæ≈î£ ÿ\ ÁbÕD≤\≈£L ÄdüT\Ô ≈£L s¡øDå£ ø£*ŒkÕÔeTì qeTàã*øÏ yê]<ä>]Z∑
Äj·TT<Ûë\qT kÕ«BÛq+ #˚dTü ø√e&É+ <ë«sê b˛©düT\T e+#·q≈£î bÕ\Œ&ܶs˙¡ , ‘êeTT
Ç∫Ãq Vü‰MTøÏ ø£≥Tºã&ç e⁄+&Éøb£ ˛>±, dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q <ë&ÉT˝À¢ b˛©düT\T |üs√ø£+å >±
bÕ\T|ü+#·T≈£îHêïs¡˙μ C…H’ é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° ù|s=ÿ+~.
11e u≤¢≈£î˝À »]–q dü+|òüT≥q\ô|’ nìï <äsê´|ü⁄Ô ø£$T{°\ n_ÛÁbÕj·T+
ˇø£ÿfÒ` ªdæ≈£îÿ\qT #·+|ü&É+˝À b˛©düT\T kÕúìø£ n~Ûø±s¡ bÕغ Hêj·T≈£î&ç‘√
≈£îeTàø£ÿj·÷´s¡Tμ. á e÷≥qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìj·T$T+∫q $#ês¡D≤ ø£$T{°\T ø±≈£î+&Ü
yπ̊s ø£$T{°\T #Ó|Œæ e⁄+fÒ ` uÛ≤s¡‘· <˚X¯ sê»<Ûëì˝À...kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ã, Á|üC≤kÕ«eT´
e´edüú @s¡Œ&ç 35 dü+e‘·‡sê˝…q’ ‘·sT¡ yê‘· Ç+‘· |òTü Às¡+ »s¡T>∑T‘·T+<ë nì mes¡÷
qy˚Tàyêπs ø±<äT.
n<˚$<Û+ä >±, dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· ô|<äm› ‘·TqÔ kÕ–q eT÷&ÉT s√E˝À¢ yÓTT<ä{Ï
s¬ +&ÉT s√E\÷` b˛©düT\T <äT+&É>T∑ \qT ø±≈£î+&Ü dæ≈î£ ÿ\H˚ n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡qï
$wüj÷· ìï qeTà&É+ ≈£L&Ü n+‘˚ ø£w+ºü . rÁekÕúsTT˝À Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ –q ‘·÷s¡TŒ,
|ü•ÃeT ~©¢˝À¢ì b˛©düT ]ø±s¡T\¶ qT |ü]o*ùdÔ #ê\T n|üŒ{Ï |ü]dæ‹ú ns¡eú Te⁄‘·T+~.
1984 qe+ãsY 1, 2 ‘˚B˝À¢ ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝À ` b˛©düT\T yÓTT‘·Ô+ 26 eT+~
dæ≈î£ ÿ\qT, 4>∑Ts¡T <äT+&É>T∑ \qT n¬sdüTº #˚XÊs¡T. ø±>±, |ü•ÃeT ~©¢˝À b˛©düT\T 40
eT+~ dæ≈î£ ÿ\qT, 31 eT+~ <äT+&É>T∑ \qT n¬sdüTº #˚XÊs¡T. Vü≤‘·´\˙ï n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT
j·÷<äè∫äø£+>± »]>±j·Tqï sêJyé >±+BÛ yê´K´≈£î á n~Ûø±]ø£ ìsêΔs¡D\T,
>∑D≤+ø±\T |üP]Ô $s¡T<ä+Δ >± e⁄HêïsTT.
50 ~©¢ 1984

32e u≤¢≈î£
2 qe+ãsY1984. eT<Ûë´Vü≤ï+ s¬ +&ÉT ø±ek˛Ô+~. ‘·eT≈£î n+~q düe÷#ês¡+
Á|üø±s¡+ eTT>∑TsZ T¡ |üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \T ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝À ‘·≈î£ ÿe Ä<ëj·TesêZ\yêfi¯ó¢ ìedæ+#˚
s¡B› ÁbÕ+‘·yTÓ qÆ Á‹˝Àø˘|⁄ü ]øÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&É yê]øÏ <ë]øÏ n&É+¶ >± ø±+Áø°≥T
ô||’ ⁄ü \T, #Ó≥¢ ø=eTà\T y˚dæ e⁄+&É≥+, ø=+‘· <ä÷s¡+˝À ø£Ás¡\T |ü≥Tº≈î£ ì mes¡÷ Ä
M~Ûy|’Ó ⁄ü sê≈£î+&Ü ˇø£ >∑T+|ü⁄ ø±|ü˝≤ ø±düT+Ô &É&+É ø£ì|æ+∫+~.
Ç+&çj·THé mø˘‡Áô|dt $˝Òø£s¡T\T sêVüQ˝Ÿ uÒ&û, CÀôd|òt e÷*j·÷ø£Hé\T—
»qdü‘êÔ≈î£ #Ó+~q n˝Àø˘ ‘√e÷sY e⁄qï ø±s¡T Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ <ä>]Z∑ es¡≈î£
e∫à Ėb˛sTT+~. dæ≈î£ ÿ\T ìedæ+#˚ Ä u≤¢≈î£ ≈£î yÓfi¢‚ <ë]˝À <ë<ë|ü⁄ e+<äeT+~‘√
≈£L&çq >∑T+|ü⁄ n&ÉT>¶ ±e⁄+~.
$˝Òøs£ T¡ \T Ä >∑T+|ü⁄ e<ä≈› î£ yÓ[¢ e÷{≤¢&Ü\qT≈£î+≥T+&É>±H˚ n≥T yÓ|’ ⁄ü qT+∫
yÓ÷{≤s¡T ôdø’ ˝Ï Ÿô|’ Ç<äs› T¡ b˛©düT\T yê]øÏ m<äTs=#êÃs¡T. sêVüQ˝Ÿ uÒ&û yêfi¢̄qT Ä|æ
ª32e u≤¢≈î£ ˝À Vü≤‘ê´ dü+|òTü ≥q\T @yÓTHÆ ê »]>±j·÷?μ nì n&ç>±s¡T.
Ç<äs› T¡ b˛©düT˝À¢ ô|<ä‘› q· T ª@+ »s¡T>∑˝<Ò Tä , 32e u≤¢≈î£ Á|üXÊ+‘·+>± e⁄+~μ
nHêï&ÉT. >∑T∫à >∑T∫à Á|ü•ï+#·&+É ‘√ Äj·TH˚ ªπøe\+ z Ç<ä]› ï e÷Á‘·+ #·+ù|XÊs¡T.
n+‘·ø+£ fÒ @+ »s¡T>∑˝<Ò Tä μ nì #Ó|Œæ yÓ[b¢ ˛j·÷s¡T.
b˛©düT\T n≥T yÓfi¯¢>±H˚ <äT+&É>∑T\>∑T+|ü⁄ M]ô|’øÏ sêfi¯ó¢ s¡Te«&É+
yÓTT<ä\Tô|{Ï+º ~. ‘Ó\ì¢ ≈£îsêÔ, ô|C’ ≤e÷ <Û]ä +∫q >∑T+|ü⁄ Hêj·T≈£î&ÉT ªªyÓqøÏÿ yÓ[b¢ ˛+&ç
˝Òøb£ ˛‘˚ |ü]D≤e÷\T rÁe+>± e⁄+{≤sTTμμ n+≥÷ ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT.
<ë+‘√ $˝Òøs£ T¡ \ nqTe÷q+ eT]+‘· ã\|ü&+ç ~. yÓTT‘·+Ô q>∑se¡ T+‘ê n|üŒ{Ïøπ
eT÷≈£îeTà&ç Vü≤‘·´\‘√ #ê˝≤ ñÁ~ø£+Ô >± e⁄+~. Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝À Ç+ø±
rÁeyÓTqÆ |òTü Às¡+ @<√ »]–e⁄+≥T+<äì yê]øÏ ns¡eú TsTT+~.
yÓ÷Vü≤Hédæ+>¥ nH˚ 32e u≤¢≈£î yêdüÔe⁄´&ÉT yêfi¯¢øÏ ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡+
n+~+#ê&ÉT. ‘·eT M~Û˝À $<Ûä«+dü+ düèwæºdüTÔqï ˇø£ >∑T+|ü⁄ u≤]qT+∫ n+‘·≈£î
eTT+<äT s√E sêÁ‘˚ n‘·qT ‘·|Œæ +#·T≈£îì b˛©düT\qT ÄÁX¯sTT+#ê&ÉT. ø±˙ yês¡T
≈£L&Ü ‘·]$Ty˚jT· &É+‘√ n‘·qT Ä ñ<äjT· y˚T |üÁ‹ø± ø±sê´\j·÷ìøÏ e∫à |ü]dæ‹ú ì
$e]+#ê&ÉT.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 51
Ä >∑T+|ü⁄ ‘·eTqT 32e u≤¢≈î£ ˝ÀøÏ yÓfi˙¢̄ j·Tø£ b˛e&É+‘√ $˝Òøs£ T¡ \T H˚sT¡ >±
ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©düT ùdwº Hü ≈é î£ yÓfi≤¢sT¡ . Á‹˝Àø˘ |ü⁄] ÁbÕ+‘·+ Ä b˛©düT ùdwº Hü é |ü]~Û˝Àπø
edüTÔ+~. yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏ˝Ÿô|’ ‘·eT≈£î m<äTs¡T|ü&ɶ b˛©düT\ e÷~]>±H˚ ø£fi≤´DY|ü⁄]
b˛©dt ùdwº Hü é &É÷´{° Ä|òd” sü Y ≈£L&Ü #ê˝≤ ìs¡ø¢ ´å£ +>± ªªÁ‹˝Àø˘|⁄ü ]˝ÀH˚ ø±<äT, ‘·eT
b˛©dtùdwº Hü é |ü]~Û˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\÷ Á|üXÊ+‘·+>± e⁄HêïsTTμμ nHêï&ÉT.
Äs√E ñ<äjT· y˚T ˇø£ ôdì’ ø±~Ûø±] ‘·q ôdì’ ≈£î\‘√ >∑dÔ” ‹s¡T>∑T‘·÷ Ä b˛©dt
ùdwº Hü ≈é î£ e∫à ªMTπøyÓTHÆ ê ôdì’ ø£ düV‰ü j·T+ ø±yê˝≤?μ nì Ä b˛©düT ùdwº Hü é Vü≤ÖCŸ
Ä|òd” sü Y dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–ì n&ç>±&É˙, &É÷´{° Ä|òd” sü Y »s¡ï*düT\º ≈£î #Ó|Œæ qfÒº
Äj·Tq ≈£L&Ü ª@MT nedüs+¡ ˝Ò<Tä , Á‹˝Àø˘|⁄ü ]˝À Vü≤‘·´˝ÒMT »s¡T>∑˝<Ò Tä μ nqï≥Tº
≈£îdüTeT \‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{° $#ês¡D≤ ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
|üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \T Ä b˛©düT ùdwº Hü é qT+∫ yÓ[b¢ ˛‘·÷ Äes¡D˝Àe⁄qï ˇø£
Á≥≈£îÿ MT<ä $|üØ‘·+>± á>∑\T eTTdüTs¡T‘·T+&É≥+ >∑eTì+#ês¡T. <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓ[¢ #·÷ùdÔ
>∑Ts¡T|Ô ≥ü &º ÜìøÏ M˝Òq¢ +‘·>± ø±*b˛sTT e⁄qï eTT>∑TsZ T¡ e´≈£î\Ô ø£fiã‚ sê\T, dü>+∑ ø±*
eT÷\T>∑T‘·Tqï eTs=ø£ dæ≈î£ ÿ e´øÏÔ Ä Á≥≈£îÿ˝À e⁄+&É≥+ ø£ì|æ+∫+~.
dü>∑+ düŒèVü≤˝À e⁄qï dæ≈£îÿ e´øÏÔ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷H˚ ª‘·qT |ü+C≤uŸ qT+∫
Á‹˝Àø˘|⁄ü ]˝À e⁄qï ‘·q ã+<ÛTä e⁄\qT #·÷&É{≤ìøÏ e#êÃq˙, Ä s√E ‘Ó\¢ yês¡T
C≤eTTq ø=+<äs¡T <äT+&É>∑T\T ‘·eT Ç+{Ïô|’ <ë&ç#˚dæ ‘·q ã+<ÛäTe⁄\q+<ä]˙
#·+ù|XÊs¡˙, ‘·qô|’ ≈£L&Ü øÏs√dæHbé ˛dæ ì|üŒ+{Ï+#ês¡˙, Hê\T>∑T >∑+≥\T>± ‘·qT Ä
Á≥≈£îÿ˝À |ü&eç ⁄Hêïq˙μ #ÓbÕŒs¡T.
|üÁ‹ø± $˝ÒKs¡T\T yÓ+≥H˚ b˛©düT ùdwº Hü é ˝À|ü*øÏ yÓ[¢ Ä $wüjT· yÓTÆ ì\BùdÔ
&É÷´{° Ä|òd” sü Y ª‘·qøπ + ‘Ó*j·T<ä˙, Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü Y dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–ì n&É>+∑ &Éìμ
‘·|Œæ +#·T≈£îHêï&ÉT. $˝Òøs£ T¡ \≈£î nø£ÿ&É Ä dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– C≤&É @MT ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
n+‘·{‘Ï √ ‘·eT Á|üjT· ‘êïìï $s¡$T+#·Tø√≈£î+&Ü Ä |üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \T <ä>sZ∑ ˝¡ À
e⁄qï wüøs£ |Y ⁄ü sY b˛©düT ùdwº Hü ≈é î£ yÓ[¢ |òsæ ê´<äT #˚XÊs¡T. ø±˙ nø£ÿ&ç b˛©düT\T ªÁ‹˝Àø˘|⁄ü ]
‘·eT |ü]~Û˝ÀøÏ sê<ä˙, ø£fi≤´D|ü⁄] b˛©düT ùdwº Hü é |ü]~Û øÏ+<ä≈î£ edüT+Ô <ä˙, nø£ÿ&É
@+ »]–Hê ‘·eT≈£î dü+ã+<Û+ä ˝Ò<˙ä μ nHêïs¡T.
nsTT‘˚ Ä $˝Òøs£ T¡ \ Á|üj÷· dü eè<Ûë ø±˝Ò<Tä . nø£ÿ&É yê]øÏ ˇø£ ôdì’ ø£ ãè+<ä+
m<äTs¡e&É+‘√ »]–q $wüjT· + yÓTT‘·+Ô $e]+#ês¡T. ôdì’ ø£ ‘·ìF ãè+<ä+ ø£e÷+&ÉsY
ø£\ï˝Ÿ |æ|mæ dt u…sTTHé‡ yÓ+≥H˚ 32e u≤¢≈î£ ≈£î ˇø£ ôdì’ ø£ ãè+<ëìï |ü+|ækÕÔqì Vü‰MT
Ç#êÃ&ÉT.
52 ~©¢ 1984
<ë+‘√ Ä kÕj·T+Á‘·+ Hê\T>∑T >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À ôdì’ ø£ düV‰ü j·T+ m+‘·es¡≈î£
e∫Ã+<√ #·÷<ë›eTì |üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \T eTT>∑TsZ ÷¡ eT∞¢ Á‹˝Àø˘|⁄ü ]øÏ yÓfi≤¢sT¡ . ø±˙
ákÕ] 32e u≤¢≈î£ ≈£î ø±<äT ø£<ë yê]ì ndü\T Á‹˝Àø˘|⁄ü ] bı*y˚Ts¡\øπ sê≈£î+&Ü
ˇø£ kÕj·TT<Ûä eT÷ø£ eT<Û´ä ˝ÀH˚ n&ÉT≈¶ î£ +~.
<ë+‘√ Ä $˝Òøs£ T¡ \T ◊{Ïz Á_&ç® yÓ|’ ⁄ü yÓfi≤¢sT¡ . ‘·÷s¡TŒ ~©¢ø° $T>∑‘ê q>∑sêìø°
eT<Ûä´ j·TTeTTHê q~ô|’ e⁄qï Á|ü<Ûëq e+‘Óq n~. nø£ÿ&É yêfi¢̄øÏ ‘·q yÓ’e÷ìø£
<äfi+¯ ‘√ edüTqÔ ï z kÕÿ«Á&ÉHé ©&ÉsY m<äTs¡j÷· ´s¡T. ø±˙ Äj·Tq |üqT\ ˇ‹Ô&ç e\¢
yêfi¯¢øÏ düVü‰j·T+ #˚j·T˝ÒqHêïs¡T. n\¢s¡¢≈£î >∑T¬s’q wüVü≤<ësY nH˚ ÁbÕ+‘êìï
dü+<ä]Ù+#˚+<äT≈£î Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ sêJyé >±+BÛ edüTHÔ êïs¡˙, Ä @sêŒ≥¢˝À e⁄HêïeT˙
#ÓbÕŒs¡T. (nsTT‘˚, Ä |üs´¡ ≥q Ä ‘·sê«‘· s¡<s›ä TT+~).
nø£ÿ&˚ e⁄qï z ÄØà Á≥≈£îÿqT #·÷|ædü÷Ô yêfi¯¢ düVü‰j·T+ rdüTø=eTàì
dü÷∫+#êsêj·Tq. nsTT‘˚ Ä ôdì’ ø£ n~Ûø±] ≈£L&Ü düV‰ü j·T+ #˚jT· ˝Òq˙ Á_&ç® ne‘·*
∫es¡ ôdì’ ø£ yÓs’ ˝Y d… t j·T÷ì{Ÿ e⁄+~ nø£ÿ&çøÏ yÓ[¢ Á|üjT· ‹ï+#·eTì dü\Vü‰sTT#êÃs¡T.
nsTT‘˚, yÓs’ ˝Y d… t j·T÷ì{Ÿì |üs´¡ y˚ødåÏ Tü qÔ ï ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ ≈£L&Ü ‘·q ìdü‡Vü‰j·T‘·qT
e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. b˛©düT ôV≤&é ø±«s¡ºsY‡ <ä>∑Zs¡˝ÀH˚ e⁄+~ ø±ã{Ϻ nø£ÿ&çøÏ yÓfi¯¢eTì
dü÷∫+#ês¡T.
|ü≥Tºe<ä\ì $Áø£e÷s¡Tÿ˝≤¢>± Ä eTT>∑TsZ T¡ $˝Òøs£ T¡ \÷ kÕj·T+Á‘·+ ◊<äT>∑+≥\
ÁbÕ+‘·+˝À b˛©düT ôV≤&éø±«s¡ºsY‡˝À H˚s¡T>± b˛©düT ø£$TwüqsY düTuÛ≤wt {+&ÉHé
ø±sê´\j·T+˝ÀøÏ yÓfi≤¢sT¡ . nø£ÿ&É n&çwqü ˝Ÿ b˛©düT ø£$TwüqsY ìœ˝Ÿ ≈£îe÷sY (áj·Tq
Ä ‘·sê«‘· ø=H˚ïfi¢̄øÏ ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·s|¡ ⁄üò q ˝Àø£duü ÑÛ düuTÑÛ ´&Éj÷· ´s¡T), eT]ø=+<äsT¡
n~Ûø±s¡T\T bò˛qT¢ #˚d÷ü Ô ø£ì|æ+#ês¡T.
Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝ÀøÏ ‘·eTqT Á|üy•˚ +#·ìe«&É+ ˝Ò<qä ï $˝Òøs£ T¡ \ e÷≥qT
ìœ˝Ÿ ≈£îe÷sY qeTà˝Ò<Tä . á ªù||üs√fi¯óμ¢ >√s¡+‘·\T ø=+&É+‘·\T #˚kÕÔsì¡ ìs¡ø¢ ´å£ +>±
yê´U≤´ì+#ês¡T. ‘êqT Á|üdüTÔ‘·+ ªn‹~∏ bÕÁ‘·μ˝À e⁄Hêïq˙, ~©¢ qT+∫ Ç{°e˝Ò
‘·qqT Çø£ÿ&çøÏ b˛dtº #˚XÊs¡˙ #ÓbÕŒs¡T. b˛©düT ø£+Á{À˝Ÿ s¡÷+øÏ bò˛Hé #˚jT· &É+ ‘·|Œü
‘êqT #˚jT· >∑*–+<˚MT ˝Ò<ìä nHêïs¡T.
<ë+‘√ Ä $˝Òø£s¡T\T kÕj·T+Á‘·+ Äs¡T>∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À, Nø£≥T¢
eTTdüTs¡T≈£î+≥Tqï y˚fi¯ eT∞¢ Á‹˝Àø˘|⁄ü ]øÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô dü]>±Z n<˚
düeTj·T+˝À ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü é Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü Y dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– ‘·q
yêVü≤q+˝À nø£ÿ&çøÏ e#êÃs¡T.
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 53
b˛©düT\÷, n\¢] eT÷ø£\÷ ‘·|Œü Ç‘·sT¡ \T Á|üy•˚ +#·&ÜìøÏ M˝Òì¢ dæ‹ú ˝À
e⁄qï 32e u≤¢≈î£ ˝ÀøÏ yÓfi+¢‚ <äT≈£î >∑+≥\ ‘·sã¡ &ç>± #˚d÷ü Ô e∫Ãq Ä $˝ÒKs¡T\ Á|üjT· ‘·ï+
∫e]øÏ dü|\üò eTsTT+~. dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– yê]ì ‘·q yêVü≤q+˝À 32e u≤¢≈î£ ˝ÀøÏ
rdüT≈£îì yÓfiø¢̄ £ ‘·|Œü ˝Ò<Tä .
uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· @ q>∑s+¡ ˝Àq÷ »s¡T>∑q+‘·{Ï
|òTü Àsê‹ |òTü Às¡yTÓ qÆ qs¡yT˚ <Û+ä Ä$<Û+ä >± yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ã+~. b˛©dt ôV≤&éø±«s¡sº ‡Y ≈£î
øπ e\+ |ü~øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝Àì Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝À Ä qs¡yT˚ <Û+ä »]–q
¬s+&ÉT s√E\ es¡≈£L n~ >∑T≥Tº #·|ü⁄Œ&ÉT ø±≈£î+&ÜH˚ e⁄+&çb˛sTT+~. ÄVüQC≤
ø£$T{° ‘˚*Ãq n~Ûø±]ø£ ˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡+ Ä u≤¢≈î£ ˝À 400 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T }#·ø√‘·≈î£
>∑Ts¡j÷· ´s¡ì yÓ\&¢ sÉ TT+~. »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé ≈£L&Ü 2005 Hê{Ï ‘·q ìy˚~ø£˝À
32e u≤¢≈î£ ˝À ìedæ+#˚ <ë<ë|ü⁄ yÓTT‘·+Ô dæ≈î£ ÿ\qT #·+|æyd˚ qæ ≥Tº ù|s=ÿ+~.
eTT>∑TsZ T¡ $˝ÒKs¡T\˝À ˇø£s¬ q’ sêVüQ˝Ÿ uÒ&û »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT
23 y˚T 2001q kÕø£´å + #ÓãT‘·÷ ‘·q≈£î Ä ÁbÕ+‘·+ ø±*b˛sTTq X¯yê\‘√, ‘Ó–|ü&qç
nej·Tyê\‘√ ≈£L&çq ˇø£ düeTTÁ<ä+˝≤ n>∑T|æ+∫+~ nHêï&ÉT. 32e u≤¢≈î£ ˝À mø£ÿ&É
#·÷dæHê ø±*b˛sTTq e÷qe ø£fi‚ãsê\T, ‘Ó–b˛sTTq nej·Tyê\T, yÓ+Á≥Tø£\T
|ü&eç ⁄qï≥Tº #ÓbÕŒ&ÉT. Ä düeTj·T+˝À $<äT´‘Y düs|¡ süò ê ≈£L&Ü ˝Ò<˙ä , b˛©düT J|ü⁄
ôV≤&é˝…’≥¢ yÓ\T>∑T ‘·|üŒ eTπsB ˝Ò<ä˙, X¯yê\MT<ä ø±\T y˚j·T≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î
n&ÉT>∑Ty˚jT· &É+ ‘·eT≈£î m+‘√ ø£weºü TsTT+<ä˙ ù|s=ÿHêïs¡T.
Ç+ø± ø±\T‘·÷, bı>∑\T ø£≈£îÿ‘·Tqï ø£fi‚usê\qT <ë≥T≈£î+≥÷ eTT>∑TZs¡T
$˝Òø£s¡T\T ‹s¡T>∑T Á|üj·÷DeTj·÷´s¡T. nø£ÿ&É »]–q $wüj·T+ô|’ ‘êqT ‘·q ô|’
n~Ûø±s¡T\≈£î düe÷#ês¡+ n+~+∫q≥Tº dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– yê]øÏ #ÓbÕŒs¡T.
$˝Òøs£ T¡ \T Ä u≤¢≈î£ ˝À ‹s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT n+‘·es¡≈L£ mø£ÿ&Óøÿ£ &√ <ë≈£îÿqï eTVæ≤fi¯\T,
|æ\\¢ T >∑»>∑»eDÏøbÏ ˛‘·÷ yê] #·T≥÷º eT÷– »]–q |òTü Àsê\ >∑T]+∫ ‘·eT >√&ÉT
$ì|æ+#ês¡T. $˝Òø£s¡T\T yÓ[¢b˛‘·T+fÒ n&ÉT¶≈£îì <äT+&É>∑T\T ‘·eT MT<ä eT∞¢
<ë&ç#k˚ ÕÔsπ yÓ÷q˙ ‘·eTqT $&ç∫ yÓfi§¢<˙›ä s√~dü÷Ô ã‹$T˝≤&Üs¡T. <ë+‘√ CÀôd|òt
eT*j·÷ø£Hqé T yê]øÏ n+&É>± nø£ÿ&˚ e⁄+∫ $T>∑‘ê Ç<äs› T¡ $˝Òøs£ T¡ \T ‘·–q düV‰ü j·T+
@sêŒ≥T #˚ùd+<äT≈£î b˛©dt ôV≤&éø±«s¡sº ‡Y øÏ yÓfi≤¢sT¡ .
nø£ÿ&É n&çwqü ˝Ÿ ø£$TwüqsY ìœ˝Ÿ ≈£îe÷sY Ç+ø± bò˛q¢‘√ _J>± e⁄Hêïs¡T.
sêVüQ˝Ÿ uÒ&,û n˝Àø˘ ‘√e÷sY\ qT+∫ 32e u≤¢≈î£ ˝À »]–q |òTü Às¡ø*£ ô|’ ‘=* ìy˚~ø£
n+<äT≈£îqï dü<sä T¡ ªn‹~∏ bÕÁ‘·μ b˛wædTü qÔ ï n&çwqü ˝Ÿ ø£$TwüqsY >±s¡T yÓ+≥H˚ b˛©düT
ø£+Á{À˝Ÿ s¡÷+≈£î düeT#ês¡+ n+~+∫ ‘·q <Ûsä êàìï HÓsy¡ s˚ T¡ kÕÔqì e÷≥ Ç#êÃs¡T.
54 ~©¢ 1984
dü]>±Z n|ü⁄Œ&˚ eTs√ d”ìj·TsY n<äq|ü⁄ b˛©dt ø£$TwüqsY VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·yé
nø£ÿ&ÉøÏ e#êÃs¡T. ‘·÷s¡TŒ ~©¢ n+‘ê |üs´¡ {Ï+∫ edüTHÔ êïq˙, n+‘ê Á|üXÊ+‘·+>±
e⁄+<ä˙, eTTK´+>± Á‹˝Àø˘|⁄ü ] ÁbÕ+‘·+˝À eT+∫ C≤Á>∑‘\Ô· T rdüTø√e&É+ »]–+<ä˙
#Ó|ü⁄Œø=#êÃsêj·Tq.
nsTT‘˚, $˝ÒKs¡T\T uÒ&û, ‘√e÷sY\T Á‹˝Àø˘|ü⁄] 32e u≤¢≈£î˝Àì <ës¡TD
|ü]dæ‹ú >∑T]+∫ $e]+#˚ dü]øÏ Äj·Tq nyêø£ÿj·÷´s¡T. yÓ+≥H˚ ìœ˝Ÿ ≈£îe÷sY yÓ|’ ⁄ü
‹]– ªªá $˝Òøs£ T¡ \T yÓTT<ä{kÏ Õ] e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ‘·qT ø±sê´\j·T+˝ÀH˚ e⁄qï|üŒ{Ïø°
‘·qø¬ +<äT≈£î #Ó|Œü ˝Ò<ìä μμ ì\BXÊs¡T.
uÒ&,û ‘√e÷sY\‘√ bÕ≥T düe÷#ês¡ ùdø£sD¡ ≈£î e∫Ãq Ç‘·s¡ $˝Òøs£ T¡ \eTT+<äT
Ä Ç<äs› T¡ d”ìj·TsY b˛©düT n~Ûø±s¡T\T |üsd¡ Œü s¡+ rÁe+>± yê<äT˝≤&ÉT≈£îHêïs¡T. ªªMT≈£î
düe÷#ês¡+ n+~+#·&+É Hê &É÷´{° ø±<äTμμ nHêïs¡T ìœ˝Ÿ ≈£îe÷sY. @~@yÓTHÆ ê 32e
u≤¢≈î£ ˝Àì |ü]dæ‹ú >∑T]+∫ yÓTT<ä{kÏ Õ] $˝Òøs£ T¡ \T #Ó|Œæ q|ü⁄Œ&˚ Äj·Tq ø£+Á{À˝Ÿs÷¡ +≈£î
düe÷#ês¡+ n+~+∫ ‘·q øÏ+~ b˛©düT dæã“+~ì nÁ|üeT‘·+Ô #˚XÊs¡T.
á dü+|òTü ≥q »]–q ø=ìï dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· yÓ\Te&çq ≈£îdüTyéT \‘ê
$T≥º˝Ÿ ø£$T{° ìy˚~ø£˝À ìœ˝Ÿ ≈£îe÷sY ÄHê&ÉT b˛©düT ø£+Á{À˝Ÿ s¡÷+qT nÁ|üeT‘·+Ô
#˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT Ä düe÷#ês¡+ yÓs’ ˝Y d… t <ë«sê VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·y≈é î£ ≈£L&Ü n+~+#·&+É
»]–+<ä˙, ‘·q≈£î Ä $wüjT· + mes¡÷ #Ó|Œü ˝Ò<qä ï Äj·Tq yê<äq nã<äeΔ Tì düŒwü+º
nsTT+~.
yÓTT‘·+Ô MT<ä ∫es¡≈î£ n<˚s√E sêÁ‹ 7 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À VüQ≈£î+ #·+<é
C≤‘·yé 32e u≤¢≈î£ qT dü+<ä]Ù+#ês¡T. Ä‘·sT¡ yê‘· Äj·Tq ‘·q øÏ+~ ‘·<Tä |ü] ôVA<ë˝À
e⁄qï, ‘·÷s¡TŒ ~©¢øÏ Á|ü‘´· ø£å u≤<ÛTä ´&Óq’ &ç|Pü ´{° ø£$TwüqsY ùdyê<ëdt‘√ |òTü s¡¸D |ü&ܶsT¡ .
b˛©düT n~Ûø±s¡T\T 32e u≤¢≈î£ ≈£î sêe&Üìï #·÷dæq Á|ü‘´· ø£å kÕøÏå $˝Òø]£
CÀôd|òt e÷*j·÷ø£H.é u≤~Û‘T· \ nuÛ´Ñ s¡qú y˚Ts¡≈î£ Äj·Tq n|ü⁄Œ&ÉT 32e u≤¢≈î£ ˝ÀH˚
e⁄+&çb˛j·÷s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·y,é ùdyê<ëdt\≈£î kÕúìø£ b˛©düT\ ø£+fÒ
m≈£îÿe>± Ä $˝Òøsπ£ nø£ÿ&ç $esê\T #ÓbÕŒs¡T.
Ä M~Û˝À #Ó˝≤¢ #Ó<äTs¡T>± |ü&çe⁄+&ç, Ç+ø± ø±\T‘·Tqï X¯yê\ MT<äT>±
$˝Òø]£ ‘√bÕ≥T q&ÉT#·T≈£î+≥÷ yÓ[q¢ VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·yé eT<Û´ä ˝ÀH˚ yÓqøÏÿ e#˚ÃXÊs¡T.
Ç+ø± ÁbÕD≤\‘√ e⁄qï yêfi¯ì¢ yÓ+≥H˚ nø£ÿ&çqT+∫ rdüT≈£îyÓfie¢¯ Tì Äj·Tq b˛©düT\≈£î
Ä<˚XÊ*#êÃs¡T. b˛©düT XÊK Á|ü‹wüºqT ì\u…≥Tº≈£îH˚ #·s¡´˝À¢ uÛ≤>∑+>± ø£fi≤´DY|ü⁄]
b˛©düT ùdwº Hü é Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü Y dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–ì $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ìs¡ø¢ ´å£ +>±
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 55
e´eVü≤]+∫q+<äT≈£î, |ü]dæ‹ú rÁe‘· >∑T]+∫ ô|’ n~Ûø±s¡T\≈£î dü‘«· s¡yT˚ düe÷#ês¡+
n+~+#·q+<äT≈£î düôdŒ+&é #˚XÊs¡T.
Ä #·s´¡ e\¢ yêdüeÔ |ü]dæ‹ú ˝À e÷πsŒMT sê˝Ò<Tä . ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü é
ñqï‘ê~Ûø±]ì e÷]Ãq|üŒ{Ïø° nø£ÿ&É Vü≤‘·´\T Ä–b˛˝Ò<äT. ≈£îdüTeT \‘ê $T≥º˝Ÿ
ø£$TwüHé ìy˚~ø£ Á|üø±s¡+ 1984 qe+ãsY 2e ‘˚B sêÁ‹ ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü é
|ü]~Û˝À eTs√ 30 eT+~øÏ ô|>’ ± dæ≈î£ ÿ\T Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡j÷· ´s¡T. Ä ‘·<Tä |ü] n~Ûø±]ø£
$#ês¡D˝À¢ d”ìj·TsY b˛©düT n~Ûø±s¡T\ n\dü‘ê«ìøÏ nH˚ø£ kÕøå±´\T \_Û+#êsTT.
Ä <ës¡TD+ »]–q |ü~ùV≤&ÉT dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· ‘=*kÕ]>± »dædº t HêHêe‹
ø£$TwüHé eTT+<äT Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº yÓs’ ˝Y d… t dü+<˚XÊ\ ‘ê\÷≈£î ˝≤>¥ ãTø˘\ s¡÷|ü+˝À Ä
kÕøå±´\T ãj·T{|ü&ܶsTT. &ç|Pü ´{° b˛©dt ø£$TwüqsY ùdyê<ëdt 32e u≤¢ø˝˘ À »]–q
qs¡yT˚ <Û+ä >∑T]+∫ ‘·qø¬ es¡÷ #Ó|Œü ˝Ò<qä ï e÷≥ nã<äeΔ T˙, $˝Òøs£ T¡ \T Ä $wüjT· +
b˛©dt ôV≤&éø±«s¡ºsY‡øÏ #Ó|üŒ&Üìø£+fÒ eTT+<˚ Äj·Tq≈£î n~Ûø±]ø£+>± düe÷#ês¡+
#˚]+<ä˙ Ä ˝≤>¥ ãTø˘‡ <ë«sê düŒwüeº TsTT+~.
Çe˙ï ãj·T≥|ü&¶É ‘·sT¡ yê‘· ùdyê<ëdt ≈£L&Ü 2002˝À »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé
eTT+<äT Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝À \÷{°\÷, Vü≤‘·´\÷ »s¡>T∑ ‘·Tqï $wüjT· + 1984
qe+ãsY 1 eT<Ûë´Vü≤ï+ 3`10πø ‘·q≈£î ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü é Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü Y
qT+∫ dü+<˚X+¯ n+~+<äì ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. n+‘˚ø±<äT, *œ‘· |üPs¡«ø£ kÕøå±´\ H˚|<ü ´ä∏ +˝À
Äj·Tq 1984 qe+ãsY 1 kÕj·T+Á‘·+ ‘·qT ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>±H˚ Á‹˝Àø˘ |ü⁄]øÏ
<ä÷s¡+>± e⁄Hêïqì ≈£L&Ü n+^ø£]+#ês¡T.
b˛©düT ]ø±s¡T\¶ <ë«sê, u≤~Û‘T· \ *œ‘·|Pü s¡«ø£ kÕøå±´\ <ë«sê ÄHê&ÉT ø±+Á¬>dt
Hêj·T≈£î\T, b˛©düT\T ≈£îeTàø£ÿsTT qs¡yT˚ <Û+ä kÕ–+∫q yÓq’ + s¡TEesTT+~.
1984 nø√ºãsY 31e ‘˚B sêÁ‹, qe+ãsY 1e ‘˚B ñ<äjT· + Á‹˝Àø˘|⁄ü ]
#·T≥Tº |üøÿ£ \ es¡Tdü>± »]–q nH˚ø£ düe÷y˚XÊ\T @$<Û+ä >± e´ed”øú è£ ‘· Væ≤+dü≈î£
<ë]rXÊjÓ÷ Á|ü‘´· ø£å kÕ≈£îå \T $e]+#ês¡T.
‘·÷s¡TŒ ~©¢ ìjÓ÷»ø£es¡+Z qT+∫ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTqÔ ï ø±+Á¬>dt bÕغH‘˚ ·
ôV≤#Yø¬ m˝Ÿ uÛ>Ñ ‘∑ ,Y Á‹˝Àø˘ |ü⁄] ø±+Á¬>dt bÕغ XÊK n<Û´ä ≈£îå &Óq’ sê+bÕ˝Ÿ düs√CŸ\T
ø=ìï düe÷y˚XÊ\≈£î dü«j·T+>± Vü‰»s¡j÷· ´s¡T.
Ä düe÷y˚XÊ\˝À+#˚ 400 eT+~ <äT+&É>T∑ \T ÇqT|ü ø£&\¶û T, ø£Ás¡\T, øÏs√dæHé
&Éu≤“\T |ü≥Tº≈î£ ì yÓ[¢ Ä u≤¢≈î£ ô|’ qe+ãsY 1 ñ<äjT· + 10 >∑+≥\ qT+#˚ <ë&çì
yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À Ä M~Û˝Àì dæ≈î£ ÿ\+‘ê ø£*dæ <äT+&É>T∑ \qT >∑{>ºÏ ±H˚
56 ~©¢ 1984
Á|ü‹|òTü {Ï+#ês¡T. kÕúìø£ >∑Ts¡T<ë«sê˝À n+<äs÷¡ #˚] ø£èbÕD≤\T, Ç‘·s¡ Äj·TT<Ûë\
düV‰ü j·T+‘√ <äT+&É>T∑ \qT m<äTs=ÿHêïs¡T.
nsTT‘˚, b˛©düT\T s¡+>∑Á|üyX˚ +¯ #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· Ä M~Û˝Àì dæ≈î£ ÿ\ |ü]dæ‹ú
e÷]b˛sTT+~. ø£fi≤´DY|ü⁄] b˛©dt ùdºwüHé Vü≤ÖCŸ Ä|ò”düsY dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–
b˛©düT dæã“+~ì yÓ+≥u…≥Tº≈£îì nø£ÿ&çøÏ #˚s¡T≈£îqï yÓ+≥H˚ <äT+&É>∑T\qT
‘·]$Tø=≥º&ÜìøÏ ã<äT\T >∑Ts¡T<ë«sê˝À dü+|òTü {Ï‘+· >± e⁄qï dæ≈î£ ÿ\qT me] Çfi¢̄˝À¢øÏ
yêfi¯ó¢ yÓ[¢b˛yê\ì Ä<˚•+#ês¡T. yêfi¯¢ uÛÑÁ<ä‘·≈£î b˛©düT\T u≤<Ûä´‘· eVæ≤kÕÔs¡ì
qeTàã*ø±s¡T.
>∑T+|ü⁄>± ø±≈£î+&Ü me]øÏ yês¡T>± #Ó˝≤¢ #Ó<Tä s¬ b’ ˛‘˚ <äT+&É>T∑ \T ‘·eT MT<ä
düT\Te⁄>± <ë&ÉT\T #˚kÕÔs¡qï uÛÑj·T+‘√ dæ≈£îÿ˝…es¡÷ yÓTT<ä≥ Äj·Tq e÷≥qT
$ì|æ+#·Tø√˝Ò<Tä . <ë+‘√ dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´^ ‘·TbÕøÏì >±*˝ÀøÏ ù|*à u…~]+#ês¡T.
∫e]øÏ dæ≈î£ ÿ\+‘ê >∑Ts¡T<ë«sêqT e~* Çfi¢̄≈î£ yÓ[b¢ ˛ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä . yêfi¢̄˝≤ yÓ[b¢ ˛>±H˚
kÕúìø£ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T sê+bÕ˝Ÿ düs√CŸ, &Ü. nXÀø˘ >∑TbÕÔ\ H˚‘è· ‘·«+˝À <äT+&É>T∑ \T
ˇø£ÿkÕ]>± dæ≈î£ ÿ\ Çfi¢̄MT<ä |ü&ܶsT¡ . #·+|ü⁄ø√+&ç, n‘ê´#êsê\T #˚dTü ø√+&ç MT Çwü+º
nqï≥Tº>± Ä <äT+&É>T∑ \≈£î ùd«#·Ãq¤ T Á|ükÕ~+∫ b˛©düT\T e∫Ãq <ë]q yÓ[b¢ ˛j·÷s¡T.
yêfi¯ó¢ Ä s√»+‘ê nø£ÿ&É j·T<Û̊#÷ >¤ ± }#·ø√‘·qT ø=qkÕ–+#ês¡T. sêÁ‹|üP≥
Ä M~Û˝À mø£ÿ&Ü ˇø£ÿ ˝…≥’ T ≈£L&Ü yÓ\>∑˝<Ò Tä . yÓ÷Vü≤Hé dæ+>¥ ˝≤+{Ï ˇø£]<äs› T¡
dæ≈£îÿ\T e÷Á‘·+ Ä Nø£{À¢ m˝≤>√˝≤ ‘·|æŒ+#·T≈£îì nø£ÿ&çqT+∫ ÁbÕD≤\‘√
ãj·T≥|ü&>É *∑ >±s¡T. qe+ãsY 2e ‘˚B Hê{ÏøÏ Ä e÷s¡DôVAeT+ rÁe‘·˝À ø=+‘·
e÷s¡TŒ e∫Ã+~. ô|’ eTT>∑TsZ T¡ $˝Òøs£ T¡ \T Ä kÕj·T+Á‘·+ Äs¡T >∑+≥\≈£î 32e u≤¢≈î£ ˝À
n&ÉT>∑Tô|{Ïqº |ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&É ˇø£ÿ dæ≈î£ ÿ≈£L&Ü ÁbÕD≤\‘√ ˝Ò&TÉ .
kÕeT÷Væ≤ø£ Væ≤+kÕø±+&É≈£î s¡T∫eT]–q @<˚X¯+˝À ≈£L&Ü nB ˇø£ <˚X¯
sê»<Ûëì˝Àì ∫qï u≤¢≈£î˝À @Hê&É÷ Ç+‘·{Ï |òüTÀs¡ø£* #√≥T#˚düTø√˝Ò<äT. uÛ≤s¡‘·
Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü]dæ‹ú ì #·øÿ£ ~~› Hê´j·Tã<äΔ bÕ\qqT HÓ\ø=˝ÒŒ+<äT≈£î düs¬ q’ #·s´¡ \T rdüT≈£îqï
bÕbÕqb˛˝Ò<Tä . Á‹˝Àø£|⁄ü ] ÁbÕ+‘·+ yÓTT‘·+Ô ˝À eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T }#·ø√‘· »]–‘˚
b˛©düT\T ˇπø ˇø£ÿ øπ düTqT qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. Ä øπ ôdH’ ê <Ûsä êà‘·Tà&Óq’ Á≥j·T˝Ÿ »&ç®
$#ês¡D »]ù|Hê{Ï es¡≈L£ |ü<fi˚ b¢̄ Õ≥T kÕ>∑T‘·÷ e∫Ã+~. »dædº t mdt.mHé.~Û+Á>±
1995˝À Hê´j·T e´edüú Á|ü‹wüq˜ T ø±bÕ&Ü\qï ñ<˚X› +¯ ‘√ Ä øπ düTqT 70 øπ düT\T>±
$uÛÑõ+#ês¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 57
32e u≤¢≈£î˝À »]–q <ës¡TDyÓTÆq }#·ø√‘·≈£î @ b˛©düT n~Ûø±]˙
»yêãT<ëØ>± #˚jT· ˝Ò<Tä . dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–, ùdyê<ëdt, VüQ≈£î+#·+<é C≤‘·y\é ô|’
e÷Á‘·+ ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düT\ <ë«sêH√ ˝Òø£ &çbÕsYyº TÓ +≥˝Ÿ Ábıd”&+ç >¥‡ <ë«sêH√ »]e÷Hê\qT
e÷Á‘·+ $~Û+#ês¡T. nsTT‘˚ Ä ‘·<qä +‘·s¡ ø±\+˝À yêfi¯ø¢ Ï ≈£L&Ü j·T<∏ëÁ|üø±s¡+
ˇø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe |ü<√qï‘·T\T \_Û+#êsTT. Çø£ »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé nsTT‘˚
n‘·´+‘· <ës¡TDyÓTqÆ Ø‹˝À qs¡yT˚ <Û+ä »]–q ‘·÷s¡TŒ ~©¢øÏ dü+u+~Û+∫ ˇø£ÿ b˛©düT
MT<ä ≈£L&Ü H˚sêìï ÄbÕ~+#·˝<Ò Tä . ‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± ø£$TwüHé ìy˚~ø£ yÓ\Te&çq eT÷&ÉT
HÓ\\≈£î ÄHê{Ï &ç|Pü ´{° ø£$TwüqsY Ä|òt b˛©dt ùdyê<ëdt ôdŒwü˝Ÿ b˛©dt ø£$TwüqsY
ôVA<ë˝À <äsê®>± |ü<Mä $s¡eTD #˚jT· >∑*>±s¡T.
n˝≤π>, 32e u≤¢≈î£ }#·ø√‘·˝À Á|ü‘´· ø£+å >± bÕ˝§Zqï sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\
$wüj÷· ìøÏ eùdÔ »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé 2005˝À á $<Û+ä >± yê´U≤´ì+∫+~:
ªkÕúìø£ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î˝…q’ ôV≤#Yø¬ m˝Ÿ uÛ>Ñ ‘∑ ,Y sê+bÕ˝Ÿ düs√CŸ, &Ü.nXÀø˘ >∑TbÕÔ\T
á ÁbÕ+‘·+˝À »]–q dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ n\¢s˝¢¡ À #·Ts¡Tø¬ q’ bÕÁ‘· b˛wæ+∫q≥Tº ‘Ó\Tk˛Ô+~μ.
nsTT‘˚ á Hêj·T≈£î\+‘ê Ä ‘·<äq+‘·s¡+ ÁøÏ$Tq˝Ÿ πødüT\ qT+∫ ìs√›wüß\T>±
ãj·T≥|ü&ܶsT¡ . yê]MT<ä m˝≤+{Ï #·s´¡ \q÷ ø£$TwüHé dæbÕò s¡dTü #˚jT· ˝Ò<Tä . ôV≤#Yø¬ m˝Ÿ
uÛ>Ñ ‘∑ qY T n‘·ì XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ |ü]dæ‹ú ì <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì e~*y˚d+æ ~. Ä$<Û+ä >±
H˚sêìøÏ bÕ\Œ&çq ô|<ä› ‘·\ø±j·T\˙ï ‘·|æŒ+#·Tø√e&É+‘√ Ä ø±–‘ê\ $#ês¡D
‘·÷‘·÷eT+Á‘·+>± eTT–dæb˛sTT+~.
58 ~©¢ 1984

ˇø£ j·TT<äΔMs¡T&ç n>∑#ê≥T¢

Ç+~sê>±+BÛ ` eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY. Ä Ç<ä]› ˝À ˇø£sT¡ sê»ø°jT· y˚‘Ô·
ø±>± Ç+ø=ø£sT¡ j·TT<ä$Δ e÷Hê\ #√<ä≈î£ &ÉT. Çs¡Te⁄] eT<Ûë´ kÕs¡÷|ü´‘· ˝Ò<Tä . ø±˙
$~Û©\ |üs¡+>± #·÷ùdÔ e÷Á‘·+ yê] J$‘ê\˝À ø=+‘· nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq b˛*ø£
ø£ì|ædüTÔ+~.
1971˝À uÛ≤s¡‘· ` bÕøÏkÕúH\é eT<Û´ä »]–q j·TT<ä+Δ ã+>±¢<X˚ Ÿ≈î£ $eTTøÏìÔ
Á|ükÕ~ùd,Ô Ç+~sê>±+BÛøÏ nbÕs¡yTÓ qÆ ø°]ÁÔ |ü‹wü̃\qT düeT≈£L]Ã+~. ÄyÓT≈£î <˚X+¯ ˝Àì
n‘·T´qï‘· ªuÛ≤s¡‘· s¡‘ï· μ nyês¡Tq¶ T n+~+∫+~. n<˚$<Û+ä >± eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥
‘·˝≤«sY≈î£ ≈£L&Ü Ä j·TT<ä+Δ ˝À ø£qãs¡∫q Ms¡‘ê«ìøÏ <˚X+¯ ˝ÀH˚ s¬ +&Ée n‘·T´qï‘·
|ü⁄s¡kÕÿs¡yTÓ qÆ ªeTVü‰MsY #·Áø£μ \_Û+∫+~.
@&ÉT Á|ü|+ü #· n<äT“¤‘ê˝À¢ ˇø£fqÆ… ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ e⁄qï ÄÁ>± q>∑s+¡ MT<ä 1971
&çôd+ãsY 3 ns¡úsêÁ‹ bÕøÏkÕúHé »]|æq yÓ’e÷ìø£ <ë&çì Äj·Tq B≥T>±
‹|æŒø={Ϻq+<äT≈£î Ä nyês¡T¶qT Á|ü<ëq+ #˚XÊs¡T. ÄÁ>±˝Àì u≤+ãsY kÕÿ«Á&ÉHé
ø£e÷+&ÉsY>± |üì#˚düTÔqï eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY nÁ|üeT‘·Ô‘· e\¢ bÕøÏkÕúHé
j·TT<äΔ $e÷Hê\T ô|<ä›>± qwüº+ ø£*–+#·≈£î+&ÜH˚ ‘√ø£ eTT&ÉT#·T≈£îì yÓqøÏÿ
yÓ[¢b˛j·÷sTT.
eTVü‰MsY #·Áø£ ãVüQeT‹ Á|ü<ëH√‘·‡e+ dü+<äs“¡ +¤ >± ù|s=ÿqï $esê\ Á|üø±s¡+
eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY H˚‘è· ‘·«+˝Àì u≤+ãsY $e÷Hê\T X¯Á‘·T$e÷Hê\qT
‘·]$Tø=&ÉT‘·÷ bÕøÏkÕúHé ˝À|ü*øÏ #=#·TÃ≈£îb˛sTT Ä <˚X¯+˝À rÁe $<Ûä«+kÕìï
düèwæº+#êsTT. düsY>√<Ûë˝Àì bÕøÏkÕúHé yÓ’e÷ìø£ kÕúesêìï ø√\Tø√˝Òì$<Ûä+>±
<Óã“rXÊsTT. ‹]– Ä eTs¡Tdü{sÏ √E »]|æq m<äTs¡T<ë&ç˝À dü]Vü≤<äT˝› À¢ì Hê\T>∑T
bÕøÏkÕúHé ôdì’ ø£ kÕúesê\˝À eT÷&ç+{Ïì <Û«ä dü+ #˚XÊsTT. ‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± uÛ≤s¡‘· ôdq’ ´+
eTT+<äT≈£î #=#·TÃ≈£îyÓfi+¢‚ <äT≈£î M\sTT+~. Ä yÓe’ ÷ìø£ <äfi+¯ kÕ~Û+∫q $»j·÷\≈£î
eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY n<äT“¤‘· Bøå±<äø‘å£ \· ÷, eP´Vü≤ HÓ|’ ⁄ü D≤´˝Ò Á|ü<ëÛ q ø±s¡D+.
eTVü‰MsY #·Áø£ nyês¡Tq¶ T n+~dü÷Ô ÄHê{Ï Ç+~sê>±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·˝≤«sY Hêj·Tø£‘«·
Á|ü‹uÛqÑ T, <Ûs’Ó ´¡ kÕVü≤kÕ\qT m+‘·>±H√ ø=ìj·÷&ç+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 59
Ç~ »]–q |ü<eä T÷&˚fifl¯ ‘·sê«‘· 1984 nø√ºãsY 31q Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î
>∑Ts¡j÷· ´s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY J$‘·+˝À ≈£L&Ü nqTø√ì $cÕ<ä+
n\TeTT≈£î+~. Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+>± kÕ–q dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· düeTj·T+˝À
‘·q Ç+{ÏMT<ä <ë&ç#˚dæq <äT+&É>∑T\ô|’ Ä‘·às¡ø£åDø√dü+ ø±\TŒ\T »]|æq+<äT≈£î
Äj·TqqT ˇø£ kÕ<Ûës¡D H˚sd¡ Tü &ú ˝ç ≤ ø£≥ø£{≤\ yÓqøÏÿ |ü+|æ+#ês¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT ‘·˝≤«sY uÛ≤s¡‘· yÓe’ ÷ìø£<fiä +¯ qT+∫ Á>∑÷|t ø¬ ô|Hº >é ± |ü<Mä $s¡eTD
#˚dæ yê´bÕs¡y‘˚ >Ô· ± Jeq+ kÕ–düTHÔ êïs¡T. ôd+Á≥˝Ÿ ~©¢, yÓdºt |üf˝Ò Ÿ q>∑s˝Y Àì yÓTsTTHé
s√&ÉT¶ MT<äTqï dü«+‘· Ç+{Ï eTT+<äT uÛ≤>∑+˝À ˇø£ <äTdüT\Ô c˛s¡÷yéTqT ìs¡«Væ≤dü÷Ô
yÓqø£ b˛s¡¸H˝é À ìedædTü HÔ êïs¡T. Ĭsïfi¯¢ ‘·sê«‘· dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·ô|’ $#ês¡D »]ù|+<äT≈£î
ìj·T$T+∫q »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ ‘·˝≤«sY düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ <ë«sê
á øÏ+~ $esê\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT:
1984 qe+ãsY 1q yÓTT<ä˝q’… dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· ~©¢˝À eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T
ø=qkÕ–+~. yÓTT<ä{Ï s√CÒ ñ<äjT· + 9.30 >∑+≥\≈£î ‘·˝≤«sY >∑èVü≤+ MT<ä ‘=*
Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ç »]–+~. n|ü⁄Œ&ÉT ~e+>∑‘· Á|ü<ëÛ ìøÏ dü+‘ê|ü dü÷#·ø+£ >± nìï
cÕ|ü⁄˝≤¢>π ‘·˝≤«sY ‘·q cÕ|tqT ≈£L&Ü eT÷ùdXÊs¡T. <äT+&É>T∑ \ >∑T+|ü⁄ Ä eT÷dæyj ˚ T· ã&ç
e⁄qï cÕ|t MT<ä sêfi¢̄‘√ <ë&ç#j ˚ T· &É+ yÓTT<ä\Tô|{Ï+º ~.
ø=~›ùd|ü{À¢H˚ ìjÓ÷Hé ˝…≥’ ‘¢ √ ≈£L&çq c˛s¡÷yéT ôdH’ é uÀs¡T,¶ øÏ{øÏ \° n<ë›\T
<Û«ä +düyTÓ bÆ ˛j·÷sTT. ø=+<äsT¡ <äT+&É>T∑ \T >π ≥TqT <ë≥T≈£î+≥÷ ˝À|ü*øÏ e∫à cÕ|ü⁄˙,
Ç+{Ï˙ ‘·>T∑ \u…f+ºÒ <äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. ‘·˝≤«sY, ‘·q ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\‘√ ø£\dæ
‘·øDå£ y˚T eT+≥\qT Ä]Œy˚XÊs¡T. øπ e\+ ns¡ øÏ˝ÀMT≥sY <ä÷s¡+˝À e⁄qï b˛©dt
ùdwº Hü ≈é î£ ‘·˝≤«sY mìï kÕs¡T¢ bò˛Hé #˚dHæ ê b˛©düT\ qT+∫ m˝≤+{Ï Á|ü‹düŒ+<äHê
sê˝Ò<Tä . <ë+‘√ ‘·˝≤«πs ãj·T{ÏøÏ e∫à ‘·eTô|’ <ë&ç #˚jT· e<äì› >∑T+|ü⁄qT nuÛ´Ñ ]ú+#ês¡T.
ªªHêe<ä› 12 uÀsY ˝…ô’ dHé‡&é >∑Hé e⁄+~. Hê |æ\\¢ #˚‘T· ˝À¢ Vü‰ø° dæ≈º î£ ÿ\THêïsTT.
nsTTHê e÷≈£î me]‘√q÷ b˛{≤¢&˚ ñ<˚X› +¯ ˝Ò<Tä . #˚‘T· \T CÀ&ç+∫ ø√s¡T‘·THêïqT,
<äjT· #˚dæ e÷ Ç+{Ïì e~* yÓ[b¢ ˛+&ç. H˚qT ˇø£ ]f…sÆ ¶Y &çô|Hò ‡é Ä|òd” sü ìY , 1971
bÕøÏkÕúHé j·TT<ä+Δ ˝À bÕ˝§ZqïyêDÏï. uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+∫ eTVü‰MsY #·Áø£ nyês¡Tq¶ T
≈£L&Ü n+<äT≈£îHêïqT nì yê]ì |ü<|˚ <ü ˚ y˚&TÉ ≈£îHêïqTμμ n+≥÷ »dædº t s¡+>∑Hê<∏é
$TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À ‘·˝≤«sY ù|s=ÿHêïs¡T.
nsTT‘˚ 1971˝À bÕøÏkÕúHé yÓe’ ÷ìø£ <ë&çì ‹|æŒø={Ïqº ≥Tº 1984˝À Äj·Tq
‘·q Ç+{Ïô|’ <ë&çøÏ ~–q dü«<˚o <äT+&É>T∑ \ <ë&çì ‹|æŒø=≥º˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. Çs¡T>∑T
bıs¡T>∑T yêfi¯ó¢ CÀø£´+ #˚dTü ≈£îì m˝≤>√ dü]› #Ó|Œæ >∑T+|ü⁄qT |ü+|æ+#˚XÊs¡T. nsTT‘˚
60 ~©¢ 1984
yÓqøÏÿ ‘·–qZ fÒº ‘·–qZ Ä >∑T+|ü⁄ ñ<äjT· + 11.30 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À eT∞¢ ‘·˝≤«sY
Ç+{Ïì eTT≥º&+ç ∫+~. Ä s√&ÉT¶ MT<˚ e⁄qï eTs√ dæ≈î£ ÿ |ò]ü ï#·sY cÕ|ü⁄qT ‘·>T∑ \u…{qºÏ
‘·sT¡ yê‘· ‘·˝≤«sY c˛s¡÷yéT MT<ä |ü&ܶsT¡ . wü≥sº qY T $s¡>=Z{ºÏ cÕ|ü⁄≈£î ì|üŒ+{Ï+#ês¡T.
bı>∑ Ç\¢+‘ê yê´|æ+#·&+É ‘√ ‘·˝≤«sY ≈£î≥T+ã+ ñøÏÿ]_øÏÿs¡sTT´+~.
eT+≥\T yê´|ædTü +Ô &É>±H˚ <äT+&É>T∑ \T cÕ|ü⁄˝À+∫ me]øÏ n+~+~ yês¡T
<√#·Tø√e&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. ª‘·TbÕøÏ ñ+<äHêïe⁄>± @B <äeTTà+fÒ ø±\TÃμ nì
ø=+<äs¡T ¬s#·Ã>={ϺHê ‘·˝≤«sY ‘·e÷sTT+#·T≈£îHêïs¡T. ªªHê≈£î MT‘√ @ X¯Á‘·T‘·«eT÷
˝Ò<Tä . Hê ÁbÕD≤\≈£î, Hê ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ ÁbÕD≤\≈£î Vü‰ì ø£*–q|ü⁄Œ&ÉT ‘·|Œü ‘·TbÕøÏì
ñ|üjÓ÷–+#·qTμμ nì #ÓbÕŒs¡T. n<äèwüºeXÊ‘·TÔ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T yêfi¯¢+‘ê ø£*dæ
<äT+&É>T∑ \qT eT∞¢ yÓfi>¢̄ ={≤ºsT¡ .
Ä ‘·sT¡ yê‘· n<˚ s√E kÕj·T+Á‘·+ 2.30 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À eT÷&√kÕ]
eT]+‘· ô|<ä› m‘·TqÔ <ë&ç#X˚ Ês¡T. ákÕ] c˛s¡÷yéT >π {Ÿ eTT+<äs¡ s¬ +&ÉT Á|üuTÑÛ ‘·«
s√&ÉTs¶ y¡ êD≤ dü+düú ãdüT‡\T e∫à Ä>±sTT. ÇqT|ü sê&é\q÷, <äV≤ü q kÕe÷Á– |ü≥Tº≈î£ ì
dæ≈î£ ÿ\≈£î e´‹πsø£+>± |æ∫à ìHê<ë\T #˚d÷ü Ô yê{Ï˝À¢+∫ eT]+‘· ô|<ä› >∑T+|ü⁄ ~–+~.
nsTTq|üŒ{Ïø° Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T yêfi¢̄+‘ê >∑T$T≈£L&ç yê]øÏ @<√ $<Û+ä >± q#·ÃC…|⁄ü ‘·÷
Äù|+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T.
kÕj·T+Á‘·+ 4.00 >∑+≥\ø£˝≤¢ >∑T+|ü⁄ eT]+‘· ô|<ä<› sä TT+~. kÕúìø£ b˛©düT
ùdwº Hü é n~Ûø±] n+#·Hê Á|üø±s¡+ yê] dü+K´ <ë<ë|ü⁄ 2000 es¡≈L£ e⁄+≥T+~.
‘·˝≤«sY n+#·Hê Á|üø±s¡+ 5000 es¡≈L£ e⁄+{≤s¡T. yêfi¢̄ ìHê<ë˝À¢ e´ø£eÔ Te⁄‘·Tqï
yÓÁ] Äy˚X+¯ #·÷düT+Ô fÒ |ü]dæ‹ú n<äT|ü⁄‘·|⁄ü Œ‘·Tqï≥ºì|æ+∫+~. á˝À>± yêfi¯ó¢ $dæ]q
ˇø£ sêsTT s¡øDå£ >± ì\T#·Tqï e´≈£î˝Ô À¢ ˇø£]ì rÁe+>± >±j·T|ü]∫+~.
<ë+‘√ n|üŒ{Ïes¡≈L£ n&ÉT>¶ √&É>± ì\T#·Tqï Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T yêfi¯+¢ ‘ê ø£ø±$ø£\+
nsTTb˛j·÷s¡T. n&ÉT¶ ‘=\>∑&+É ‘√ <äT+&É>T∑ \T eTT+<äT≈£î <ä÷düT≈£îe∫à cÕ|ü⁄ ãj·T{Ï
π>≥T ‘êfi≤ìï ã<ä›\T ø={≤ºs¡T. ø=+<äs¡T ÇcÕºsê»´+>± cÕ|ü⁄qT <√#·Tø√e&É+
yÓTT<ä\Tô|&ç‘,˚ eT]ø=+<äsT¡ Ç+{À¢ì yêfi¢̄ø√dü+ yÓ‘ø· &£ +É ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ‘·˝≤«sY
‘·q ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\‘√ ø£\dæ Ç+{Ï yÓqTø£ uÛ≤>∑+˝À ˇø£ >∑~˝À qøÏÿ ≈£L#·THêïs¡T.
cÕ|ü⁄qT <√#·T≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· <äT+&É>T∑ \+‘ê yÓ[b¢ ˛‘ês¡qï ÄXÊuÛ≤e+‘√ e⁄Hêïs¡T
Äj·Tq.
ø±˙, <äT+&É>∑T\T n+‘·{Ï‘√ dü+‘·è|æÔ #Ó+<ä˝Ò<äT. ø=+<äs¡T cÕ|ü⁄≈£î
ì|üŒ+{Ï+#ês¡T. <ä≥yº TÓ qÆ bı>∑ Ç\¢+‘ê yê´|æ+∫+~. yÓqTø£y|’Ó ⁄ü qï ‘·\T|ü⁄qT ≈£L&Ü
ã<ä\› T ø={º&+É ‘√ |ü]dæ‹ú eT]+‘· $wü$T+∫+~. ˝À|ü*øÏ #=#·TÃ≈£îe∫Ãq yêfi¯≈¢ î£
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 61
‘·˝≤«sY ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T ø£+≥ã&ܶs¡T. ˇø£&ÉT ÇqT|üsê&é‘√ ‘·˝≤«sY MT<ä <ë&ç
#˚XÊ&ÉT. Ä <Óã“≈£î Äj·Tq |üH=ïø£{Ï $]–b˛sTT+~. s¬ +&ÉT ô|<äe⁄\÷ N*b˛j·÷sTT.
‘·eT ÁbÕD≤\qT ø±bÕ&ÉTø√yê\+fÒ ‘·q <ä>sZ∑ T¡ qï ‘·TbÕøÏì $ìjÓ÷–+#·ø‘£ |· Œü ìdü]
|ü]dæ‹ú n~. n+‘˚ ‘·˝≤«sY yÓ+≥H˚ Á{Ï>sZ∑ Y H=ø±ÿs¡T.
‘·TbÕøÏ Áù|\T&ÉT X¯ã+› ‘·øDå£ Á|üu≤Û e+ #·÷|æ+∫+~. <äT+&É>T∑ \+‘ê >∑»>∑»
eDÏøbÏ ˛‘·÷ ˇø£ÿkÕ]>± ãj·T{ÏøÏ |üsT¡ >∑T\T ô|{≤ºsT¡ . nsTT‘˚ yêfi¯ó¢ eTØ <ä÷s¡+ @MT
b˛˝Ò<Tä . cÕ|ü⁄ düMT|ü+˝ÀH˚ ˇø£#√≥ >∑T$T≈£L&ç ‘·˝≤«sY Ç+{Ïy|˚ ⁄ü #·÷&ÉkÕ>±s¡T.
á˝À>± b˛©düT\T s¡+>∑Á|üyX˚ +¯ #˚XÊs¡T. ‘·˝≤«sY Ç+{Ï MT<ä <ë&ç yÓTT<ä˝’… <ë<ë|ü⁄
mì$T~ >∑+≥\T >∑&∫ç q ‘·sT¡ yê‘· b˛©düT\T nø£ÿ&çøÏ e#êÃs¡T. ø±˙ yê]ì #·÷dæ
<äT+&É>T∑ \ >∑T+|ü⁄ nø£ÿ&ç qT+∫ @MT bÕ]b˛˝Ò<Tä . mø£ÿ&çyêfi¢̄øÿ£ &˚ #√<ä´+ #·÷dü÷Ô
n˝≤π> ì\ã&ܶsT¡ .
|ü]$T‘· dü+K´˝À e⁄qï U≤ø°\T ≈£L&Ü >∑T+|ü⁄qT #Ó<sä >¡ =fÒ+º <äT≈£î @e÷Á‘·+
Á|üjT· ‹ï+#·˝<Ò Tä . ô|>’ ± yêfi¢̄‘√ ø£*dæb˛sTTq≥Tº, ‘·˝≤«sY ‘·TbÕøÏì m<äTs=ÿH˚+<äT≈£î
<äT+&É>T∑ \ |üø±å q ì*∫q≥Tº, <äT+&É>T∑ \≈£î ‘·eT ‘·TbÕ≈£î\ s¡øDå£ qT ø£*ŒdüTqÔ ï≥Tº
nì|æ+∫+~. ‘·˝≤«sY Ç+{Ïy|’Ó ⁄ü b˛©düT\T |ü\Te÷s¡T¢ ‘·eT ‘·TbÕ≈£î\qT ù|˝≤Ãs¡T.
b˛©düT\ eT<ä‘› T· <äT+&É>T∑ \≈£î ø=‘·Ô ñ‘ê‡Vü‰ì∫Ã+~. ‘·˝≤«sY ‘·q Ç+{Ï yÓTT<ä{Ï
n+‘·dTü qÔ T+∫ ‘·TbÕøÏ‘√ Á|ü‹düŒ+~düT+Ô fÒ n+<äs÷¡ n˝≤π> #·÷dü÷Ô ì\ã&ܶsT¡ .
á˝À>± ø=+<äsT¡ |üøÿ£ qTqï Çfi¢̄ô|ø’ Ï møÏÿ ø±>∑&Ü\T n+{Ï+∫ ‘·˝≤«sY Ç+{Ïô|ø’ Ï
$düs&¡ +É yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . ø±ùd|ü{˝Ï ÀH˚ ‘·˝≤«sY Ç+{Ïô|q’ Tqï ªãs¡‡‹μ (ˇ+{] >∑~)øÏ
ì|üŒ+≥T≈£î+~. <ë+‘√ ¬s{Ϻ+|ü⁄ ñ‘ê‡Vü≤+‘√ ø=+<äs¡T eT∞¢ ‘·˝≤«sY Ç+{À¢øÏ
#=s¡ã&˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT »]–q ‘·TbÕøÏ ø±\TŒ˝À¢ eTT>∑TsZ T¡ e´≈£î\Ô T
nø£ÿ&çøø£ ÿ£ &˚ #·ìb˛j·÷s¡T. eTs√ @&ÉT>∑Ts¡T rÁe+>± >±j·T|ü&ܶsT¡ . >±j·T|ü&y¶É ê]˝À
Ç<äs› T¡ Ä ‘·sT¡ yê‘· ÄdüŒÁ‹˝À eTs¡D+Ï #ês¡T.
Ä eTs¡D≤\T b˛©düT dæã“+~˝À rÁe Á|üø+£ |üq\qT düèwæ+º #êsTT. ÄyÓ+≥H˚
Ç<äs› T¡ d”ìj·TsY b˛©düT n~Ûø±s¡T\T nø£ÿ&çøÏ ‘·s*¡ e#êÃs¡T. ~©¢ ôd+Á≥˝Ÿ &çÅdøºæ º̆
b˛©dt ÇHé#êsY® nyÓ÷<é ø±+‘Y e∫Ãq ø±ùd|ü{øÏ Ï b˛©dt ø£$TwüqsY düTuÛ≤wt {+&ÉHé
nø£ÿ&çøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T.
düTuÛ≤wt ≥+&ÉHé s¬ +&ÉT Hê´j·T $#ês¡D dü+|ò÷ü \≈£î düeT]Œ+∫q ‘·q *œ‘·
|üPs¡«ø£ n|ò&æ $É {Ÿ˝À Ç˝≤ ù|s=ÿHêïs¡T: ªÄs√E kÕj·T+Á‘·+ 5.30øÏ ôVA+ eT+Á‹
|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄‘√ ø±´_HÓ{Ÿ ôdÁø£fÒ]j·T{Ÿ˝À »s¡T>∑uÀj˚T düe÷y˚XÊìøÏ ‘·qT
ãj·T\T<˚sT¡ ‘·T+&É>± yÓdºt |üf˝Ò Ÿ q>∑sY >=&Ée >∑T]+∫ ‘·q≈£î düe÷#ês¡+ n+~+<ä˙,
62 ~©¢ 1984
yÓ+≥H˚ eTs√ n~Ûø±]ì Ä düe÷y˚XÊìøÏ |ü+|æ+∫ ‘·qT ‘·˝≤«sY ìyêkÕìøÏ
#˚sT¡ ≈£îHêïq˙ #ÓbÕŒs¡T. ˇø£ dæ≈î£ ÿ ‘·q Ç+{Ï øÏ+~ uÛ≤>±ìøÏ ì|üŒ+{Ï+#·&+É ‘√ yÓTT<ä{Ï
n+‘·dTü Ô qT+∫ >∑T+|ü⁄ ô|ø’ Ï ø±\TŒ\T »]|æq≥Tº ‘·q≈£î n+~q düe÷#ês¡+˝À ù|s=ÿqï≥Tº
Äj·Tq $e]+#ês¡T.μ
n‘·T´qï‘· kÕúsTT b˛©düT n~Ûø±] dü+|òTü ≥Hê dü˝ú ≤ìøÏ dü«j·T+>± sêe&É+‘√
‘·˝≤«sY MT<ä Á|ürø±s¡+ ø√dü+ ‘·Vü≤‘·Vü≤˝≤&ÉT‘·Tqï >∑T+|ü⁄ ø=+‘· Ä+<√fi¯q≈£î
>∑Ts¡sTT+~. nsTT‘˚, b˛©düT\T <äT+&É>T∑ \qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î >±˙, >∑T+|ü⁄qT
#Ó<sä >¡ =fÒ+º <äT≈£î >±˙ Á|üjT· ‹ï+#·˝<Ò Tä .
b˛©düT\ <äèwæº n+‘ê Hê´j·Tã<äΔ bÕ\qô|’ ø±≈£î+&Ü ‘·˝≤«sYqT m˝≤
ìsêj·TT<ÛTä DÏï #˚j÷· ˝≤ nqï n+X¯+ô|H’ ˚ øπ +ÁBø£è‘·yTÓ Æ e⁄+~.
ˇø£ ÄØà y˚T»sY Ä<Û«ä s¡´+˝À ôdì’ ø£ <äfi+¯ ˇø£{Ï nø£ÿ&çøÏ #˚sT¡ ≈£î+~. Ä ‘·sT¡ yê‘·
≈£L&Ü b˛©düT\T nø£ÿ&É #·≥$º s¡T<ä+Δ >± >∑T$T≈£L&ç e⁄qï >∑T+|ü⁄qT #Ó<sä >¡ =fÒº Á|üjT· ‘·ï+
#˚jT· ˝Ò<Tä . ˇø£ j·TT<äMΔ s¡T&ç MT<ä <ë&çøÏ ~–q <äT+&É>T∑ \˝À b˛©düT\T m˝≤+{Ï
uÛj
Ñ ÷Ó ‘ꌑê˙ï ø£*–+#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. Ä |ü]dæ‹ú Á|ü‹ ˇø£ÿ]˙ $düàj·÷ìøÏ >∑T]#˚d+æ ~.
&ç|Pü ´{° b˛©dt ø£$TwüqsY nyÓ÷<é ø±+‘Y eTs√ Ç+{Ï ô|’ ø£|⁄ü ŒMT<ä≈î£ #˚sT¡ ≈£îì
˝Ö&é d”Œø£sY <ë«sê ‘·˝≤«sYqT ˝§+– bıeTàì ø√]q ‘·sT¡ yê‘· ˝À|ü*qT+∫ ‘·TbÕøÏ
ø±\TŒ\T Ä–b˛j·÷sTT. ‘·q, ‘·q ≈£î≥T+ãdüuTÑÛ ´\ ÁbÕD≤\≈£î s¡øDå£ ø£*ŒkÕÔqì nyÓ÷<é
ø±+‘Y <ä>∑Zs¡ e÷≥ rdüT≈£îì ‘·q ‘·TbÕøÏ˙, 60 sö+&É¢ eT+<äT>∑T+&ÉT kÕeTÁ–˙
n|üŒ–+∫ eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY b˛©düT\≈£î ˝§+–b˛j·÷s¡T.
nsTT‘˚, &ç|Pü ´{° b˛©dt ø£$TwüqsY nyÓ÷<é ø±+‘Y ‘·qT Ç∫Ãq e÷≥≈£î ø£≥Tºã&ç
e⁄+&É˝<Ò Tä . ‘·˝≤«sY ôVA<ëqT, ‘·q Ç+{Ïì <äT+&É>T∑ \T eTT≥º&+ç #·&+É e\¢ $~Û˝ìÒ
|ü]dæ‹ú ˝À Ä‘·às¡øDå£ ø√dü+ Äj·Tq ø±\TŒ\T »s¡T|üe\dæe∫Ãq dæ‹ú ˙ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ
rdüTø√≈£î+&Ü ‘·˝≤«sYqT ˇø£ kÕ<Ûës¡D Vü≤+‘·≈î£ &ç˝≤>± n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îì øπ düT
ô|{≤ºs¡T.
|üfÒ˝Ÿq>∑sY b˛©dt ùdºwüHé˝À 1984 qe+ãsY 1 Hê{Ï dæ≈£îÿ\ }#·ø√‘·
dü+<äs“¡ +¤ >± qyÓ÷<Óq’ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düT n<˚. dæ≈î£ ÿ\ MT<ä sê»<Ûëì n+‘·{≤
Væ≤+kÕø±+&É »s¡T>∑T‘·Tqï düeTj·T+˝À ˇø£ dæ≈î£ ÿô|H’ ˚ eTs¡s¶ Y øπ düT qyÓ÷<äT #˚jT· &É+
ì»+>± ˇø£ $cÕ<ä+.
b˛©düT\T m|òt◊ÄsY˝À ‘·|üŒ+‘ê ‘·˝≤«sY<˚ nqï≥Tº ù|s=ÿHêïs¡T. Äj·Tq
Ç+{ÏMT<ä <ë&çøÏ bÕ\Œ&çq <äT+&É>T∑ \ MT<ä m˝≤+{Ï #·s´¡ \÷ rdüTø√˝Ò<Tä . dü+|òTü ≥Hê
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 63
dü˝ú ≤ìøÏ n‘·T´qï‘· b˛©düT n~Ûø±s¡T\T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Ä ÁbÕ+‘·+˝À ø£s÷¡ Œ¤´
ñ‘·sÔ T¡ «\qT neT\T|ü]#˚+<äT≈£î m˝≤+{Ï Á|üjT· ‘·ïeT÷ #˚jT· ˝Ò<Tä .
‘·˝≤«sY≈î£ ‘·q e<ä› e⁄qï ôdì’ ø£ <Ûèä e|üÁ‘ê˝ÒM |üìøÏsê˝Ò<Tä . Vü≤‘ê´s√|üD\T
m<äTs=ÿH˚ düeTj·T+˝À ≈£L&Ü s¡øDå£ XÊK dæã“+~øÏ ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ dü<Tä bÕj·÷\T
e⁄+{≤sTT. ø±˙ b˛©düT\T ‘·˝≤«sY <ä>sZ∑ T¡ qï yÓe’ ÷ìø£ <äfi¯ >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡Tq¶ T kÕ«BÛq+
#˚dTü ≈£îì Äj·TqqT ˇø£ kÕ<Ûës¡D H˚sd¡ Tü &ú ˝ç ≤ ˝≤ø£|˝t À |ü&X˚ Ês¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· qe+ãsY
3q n~Ûø±]ø£+>± n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îì |ü~ùV≤qT s√E\ bÕ≥T rVü‰sY C…’\T˝À
ìs¡“+~Û+#ês¡T.
‘·qT b˛dtº Á>±&ÉT´j˚T{Ÿq˙, yêj·TTùdq˝À ñqï‘ê~Ûø±]>± |üì#˚XÊqì m+‘·
#Ó|Œæ Hê $q≈£î+&Ü C…\’ T n~Ûø±s¡T\T Äj·TqqT dæ ø±¢dt U…B’ \‘√ ø£*|æ e⁄+#ês¡T.
Äj·Tq‘√ bÕ≥T rVü‰sY C…\’ T˝À e⁄qï qπs+<äsY dæ+>¥ nH˚ eTs√ u≤~Û‘T· &ÉT ªC…\’ T
n~Ûø±s¡T\T ‘·˝≤«sY #˚‘· U…B’ \ ˝…Á{ÏH\é qT ≈£L&Ü X¯óÁuÛ+Ñ #˚sTT+#ês¡ìμ 2001˝À
s¬ +&Ée Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|òTü + eTT+<äT kÕø£´å + #ÓbÕŒs¡T.
1984 Hê{Ï dæ≈£îÿ\ }#·ø√‘·ô|’ ìj·T$T+∫q ¬s+&ÉT Hê´j·T $#ês¡D≤
dü+|ò÷ü ˝À¢q÷ ‘·˝≤«sY øπ düT Á|ükÕÔeq≈£î e∫Ãq|üŒ{Ïø° Äj·TqqT b˛©düT\T m+<äT≈£î
ã*|üXó¯ e⁄qT #˚XÊs¡ì>±˙, ÄHê&ÉT dü+|òTü ≥Hêdü\ú +˝ÀH˚ e⁄qï ì+~‘·T\ô|’ m˝≤+{Ï
#·s´¡ \÷ m+<äT≈£î rdüTø√˝Ò<ìä >±˙ Á|ü•ï+#·˝<Ò Tä .
b˛©düT ø£$TwüqsY düTuÛ≤wt ≥+&ÉHé ‘·|⁄ü Œq+‘ê ‘·q øÏ+~ n~Ûø±] nyÓ÷<é
ø±+‘Yô|ø’ Ï HÓ{yºÏ X˚ Ês¡T. 2004˝À s¬ +&Ée Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|ò÷ü ìøÏ düeT]Œ+∫q
‘· q *œ‘· | ü P s¡ « ø£ n|ò æ & É $ {Ÿ ˝ À Äj· T q ` ª‘· q Ä‘· à s¡ ø £ å D Vü ≤ ≈£ î ÿqT
$ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥Tqïμ Á>∑÷|t ø¬ ô|Hº é eTH√àVü≤Hé ;sY dæ+>¥ ‘·˝≤«sY≈î£ b˛©düT s¡øDå£
ø£*Œ+#·eTì ‘êqT nyÓ÷<é ø±+‘YqT Ä<˚•+∫q≥Tº>± ù|s=ÿHêïs¡T. ‘·˝≤«sYô|’ rdüT≈£îqï
#·s´¡ \qT >∑eTìùdÔ b˛©düT\T ÄHê&ÉT dæ≈î£ ÿ\qT ìsêj·TT<ÛTä *ï #˚ùd+<äT≈£î nqTdü]+∫q
$<Ûëq+ ns¡eú Te⁄‘·T+~. b˛©düT\T <äT+&É>T∑ \‘√ ≈£îeTàø£ÿsTT nø£ÿ&Éøÿ£ &Ü ø±düsÔ TTHê
Á|ü‹|òTü {ÏdTü qÔ ï dæ≈î£ ÿ\qT nDÏ∫y˚ùd+<äT≈£î #˚jT· ì Á|üjT· ‘·ï+ n+≥÷˝Ò<Tä .
Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ bÕ]úe <˚V≤ü + e⁄qï ÄdüT|üÁ‹øÏ yÓfió¯ qÔ ï sêÅw|ºü ‹ü
C≤„˙ C…˝’ Ÿd+æ >¥ô|’ »]–q <ë&ç yÓTT<ä\T≈£îì 1984 nø√ºãsY 31 kÕj·T+Á‘·+ qT+∫
dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q <ë&ÉT\ìï+{Ï $wüjT· +˝Àq÷ b˛©düT\T yÓTT‘·+Ô >± Áù|ø£øå £ bÕÁ‘·≈î£
|ü]$T‘·eTj·÷´s¡T.Ä eTs¡THê&ÉT n+fÒ qe+ãsY 1 ñ<äjT· + qT+N dæ≈î£ ÿ\ô|’ <ë&ÉT\T
Vü≤‘ê´ø±+&É\T>± e÷]b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘·H˚ b˛©düT\T CÀø£´+ #˚düTø√e&É+
yÓTT<ä\sTT´+~. n<ÓH’ ê ‘·˝≤«sY øπ düT˝À, ø£fi≤´DY|⁄ü ], Á‹˝Àø˘|⁄ü ] dü+|òTü ≥q˝À¢ ˝≤>±
b˛©düT\ CÀø£´+ kÕeT÷Væ≤ø£ H˚s+¡ eT]+‘· ô|]π>+<äTøπ <√Vü≤<ä+ #˚d+æ ~.
64 ~©¢ 1984

¬s+&ÉT >∑Ts¡T<ë«sê\ ø£<∏ä

~©¢˝Àì dæ≈£îÿ\≈£î n‘·´+‘· #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q |ü$Á‘· düú˝≤\T
s¬ +&ÉT ñHêïsTT. n$ |ü~eT+~ dæ≈î£ ÿ eT‘· Á|üeø£˝Ô À¢ ‘=$Tà<äe Á|üeø£Ô nsTTq >∑Ts¡T
‘˚CŸ ãVü≤<äTsY neTs¡‘«· +‘√ eTT&ç|&ü qç $.
Ä s¬ +&ç+{Ï˝À ˇø£{Ï dædt >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê. n~ yÓTT|òTü ˝Ÿ kÕÁe÷C≤´ìøÏ
Á|ürø£ nsTTq mÁs¡ø√≥ düMT|ü+˝À e⁄+~. eT÷&ÉT X¯‘êu≤›\ ÁøÏ‘·+ Ws¡+>∑CÒãT
Ä<˚XÊ\‘√ nø£ÿ&É >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsY •s¡dTü ‡qT K+&ç+#·&+É »]–+~. Çø£ s¬ +&Ée~
s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê. Ç~ bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ uÛeÑ q+ düMT|ü+˝À e⁄+~. •s¡dTü ‡˝Òì ‘˚CŸ
ãVü≤<äTsY ø£fiã‚ sêìï s¡V≤ü dü´+>± ‘Ó∫à Äj·Tq •wüß´\T nø£ÿ&É düe÷~Û #˚XÊs¡T.
Á|ü|+ü #·+˝À m+<äs√ eT‘· ô|<ä\› T Væ≤+dü≈î£ >∑Ts¬ q’ ≥Tº #·]Á‘· #ÓãT‘·T+~. ø±˙
‘˚CŸ ãVü≤<äTsY ‘ê´>∑+ ìs¡T|üe÷qyÓTÆq~. m+<äTø£+fÒ Äj·Tq ‘·q eT‘·+ ø√dü+
ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡ eT‘·+ yê] ùd«#·Ã¤ ø√dü+ ‘·q ÁbÕD≤\H˚ n]Œ+#ês¡T. Ç‘·s¡ eT‘ê\≈£î
#Ó+~q Á|ü»\qT ÇkÕ¢+ eT‘·+˝ÀøÏ e÷πsÃ+<äT≈£î Ws¡+>∑CãÒ T #˚dqæ es¡Tdü Á|üjT· ‘êï\≈£î
|üsêø±wüº >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsY Vü≤‘·´. ≈£î\ e´edü˝ú À n‘·T´qï‘· kÕΔq+˝À e⁄qï Áu≤Vü≤àD
ø£oàØ |ü+&ç{Ÿ\T Ws¡+>∑CãÒ T eT‘·e÷]Œ&ç Á|üjT· ‘êïìøÏ dü$T<Û\ä j·÷´s¡T. ø£oàsY ˝Àj·T˝À
ìedæ+#˚ @¬øø’ £ Væ≤+<ä÷ ≈£î\+ yê]~.
ø£‹Ô #·÷|æ eT‘·e÷]Œ&ç #˚dTü ≈£î+{≤yê #·kÕÔyê nH˚ Ä u…~]+|ü⁄qT+∫ ‘·eTqT
ø±bÕ&Ée\dæ+~>± ø√s¡T‘·÷ ø£oàØ |ü+&ç≥¢ ‘·s|¡ ⁄üò q ˇø£ Á|ü‹ì~Ûes¡+Z |ü+C≤uŸ ˝Àì
Äq+<é|Pü sY kÕVæ≤uŸ≈î£ yÓ[¢ >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsYqT X¯sD¡ T ø√]+~. ø£oàØ |ü+&ç≥¢
<äTs¡Z‹ì #·÷dæ Äj·Tq rÁe+>± #·*+∫ b˛j·÷s¡T. #·Áø£e]Ôì m~]+#·&É+˝Àì
Á|üe÷<ëìï Äj·Tq @e÷Á‘·+ ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü yê] |üø±å q ì\ã&˚+<äT≈£î dæ<eΔä Tj·÷´s¡T.
ªeTT+<äT MTs¡T Ws¡+>∑CãÒ T e<ä≈› î£ yÓ[¢ >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsYqT eTTdæ+¢ eT‘·+
d”«ø£]+#˚˝≤ ˇ|æŒ+#·+&ç, n|ü⁄Œ&ÉT y˚T+ ≈£L&Ü MT eT‘·+ d”«ø£]kÕÔ+ nì #Ó|Œü +&çμ
nì ø£oàØ |ü+&ç≥≈¢ î£ Äj·Tq dü÷∫+#ês¡T. ø£oàØ |ü+&ç{Ÿ\T #Ó|Œæ q Ä e÷≥\T $qï
Ws¡+>∑CãÒ T yÓ+≥H˚ >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsYqT mÁs¡ø√≥≈£î |æ*|æ+#ê&ÉT.
Ws¡+>∑CãÒ T‘√ >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsY ªªH˚qT Væ≤+<ä÷ eT‘êìï >±˙, Áu≤Vü≤àD
Ä~Û|‘ü ê´ìï ø±˙ @e÷Á‘·+ qeTàqT. ø±˙ ‘·eT $XÊ«kÕ\qT ‘êeTT ø£*–e⁄+&˚ yê]
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 65
Vü≤≈£îÿqT e÷Á‘·+ >ös¡$kÕÔqTμμ nì ìs¡«› +<ä«+>± #ÓbÕŒs¡T. Ws¡+>∑CãÒ T Äj·Tq‘√
ªªHê e÷≥ô|’ ÇkÕ¢+ eT‘·+ d”«ø£]kÕÔy√, >∑Ts¡Te⁄>± @<Ó’Hê n<äT“¤‘êìï düèwæºkÕÔy√
‘˚\TÃø√μμ nHêï&ÉT. Äj·Tq ÇkÕ¢+ eT‘·+ d”«ø£]+#˚+<äT≈£î ìsêø£]+#·&+É ‘√ sêC≤»„qT
~Ûøÿ£ ]+#ê&Éqï H˚s+¡ ô|’ eTs¡D •ø£å $~Û+#ê&ÉT.
Ä$<Û+ä >± 1675 qe+ãsY 11q >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsY •s¡dTü ‡qT ãVæ≤s¡+>∑+>±
K+&ç+#ês¡T. Ä Á|ü<X˚ +¯ ˝ÀH˚ (#ê+<é˙#Íø˘) Äj·Tq •wüß´\T Ä ‘·<qä +‘·sø¡ ±\+˝À
>∑Ts¡T<ë«sêqT ì]à+#ês¡T. •s¡#˚ä<äHêìøÏ dü÷∫ø£>± Ä >∑Ts¡T<ë«sê≈£î dædt >∑+CŸ
>∑Ts¡T<ë«sê nì ù|s¡Tô|{≤ºsT¡ .
>∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsYqT Vü≤‘·e÷]Ãq Hê{Ï sêÁ‘˚ Äj·Tq •wüß´&=ø£sT¡ •s¡dTü
˝Òì >∑Ts¡T ø£fiã‚ sêìï s¡V≤ü dü´+>± ˇø£ ã+&ç˝À s¬ d’ Hæ ê˝Àì ‘·q Ç+{ÏøÏ rdüTø¬ fi≤¢&TÉ .
nsTT‘˚ Ws¡+>∑CãÒ T ôdì’ ≈£î\T >∑Ts¡T X¯Øs¡+ø√dü+ q>∑se¡ T+‘ê >±*+|ü⁄ #·s´¡ \T #˚|fü ºÒ
dü]øÏ Ä •wüß´&ÉT Vü≤&Ü$&ç>± >∑Ts¡T ø£fiã‚ sêìï ‘·q Ç+{Ï˝ÀH˚ |üP&çÃô|{Ϻ yÓTT‘·+Ô
Ç+{Ïì ‘·>T∑ \u…fXºÒ Ê&ÉT. Ä ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À n‘·´+‘· Hê≥ø°jT· +>± >∑Ts¡T yÓTT+&Üìï
|üP&çÃq Á|ü<X˚ +¯ ˝ÀH˚ (bÕs¡y¢ TÓ +≥T uÛeÑ q+ düMT|ü+˝À) s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sêqT
ì]à+#ês¡T.
Væ≤+<äTe⁄\ ø√dü+ ‘·q ÁbÕD≤\qT n]Œ+∫q >∑Ts¡T ‘˚CŸ ãVü≤<äTsY düàè‹øÏ
∫Vü‰ï\T>± ì*∫q dædt >∑+CŸ, s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê\ô|’ <äT+&É>T∑ \T <ë&ç #˚XÊs¡T.
Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ eTsêï&˚ »]–q Ä <ë&ç˝À bÕ˝§Zqï yê]˝À n‘·´~Û≈î£ \T
Væ≤+<äTe⁄˝Ò.
$∫Á‘·+ @$T≥+fÒ <ë&ç #˚jT· &ÜìøÏ m+‘√ nqTe⁄>± e÷s¡TeT÷\q e⁄qï
dædt >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê ˇø£ Á¬ød’ eÔü b˛©düT n~Ûø±] |ü⁄D´e÷ì #Ó≈î£ ÿ #Ó<sä ≈¡ î£ +&Ü
ø±bÕ&Éã&ç‘,˚ uÛ≤s¡‘· bÕs¡y¢ TÓ +≥T uÛeÑ q+ |üøÿ£ M~Û˝À e⁄qï s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê
e÷Á‘·+ <ës¡TD+>± <Û«ä +düeTsTT+~. n+‘˚ø±<äT nø£ÿ&É Ç<äs› T¡ dæ≈î£ ÿ\T düJe+>±
‘·>T∑ \u…≥㺠&ܶsT¡ . uÛ≤s¡‘· <˚X¯ #·]Á‘·˝À Ç|üŒ{Ïes¡≈L£ @ kÕeT÷Væ≤ø£ n\¢s˝¢¡ Àq÷
>∑Ts¡T<ë«sê MT<ä <ë&ç #˚jT· &ÉeTH˚~ »s¡T>∑˝<Ò Tä . Ç<˚ ‘=* dü+|òTü ≥q. bÕs¡y¢ TÓ +≥T≈£î
≈£L‘·y≥˚ T <ä÷s¡+˝À e⁄qï s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê≈£î á <äTs¡‹Z |ü≥&º +É eTØ $cÕ<ä+.
ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§Zqï ø±+Á¬>dt bÕغ j·TTe H˚‘˝· À¢ ˇø£sT¡
ø£eT\Hê<∏.é n|ü⁄Œ&Üj·Tq eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ qT+∫ ˝Àø£duü ≈ÑÛ î£ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTHÔ êïs¡T.
Ç|ü⁄Œ&ÉT (2007˝À) Äj·Tq eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ eT+Á‹es¡Z+˝À πø_HÓ{Ÿ ôVA<ë˝À
Ä]úø£ XÊU≤e÷‘·T´\T>± e⁄Hêïs¡T. ÄHê&ÉT ◊<äT >∑+≥\ bÕ≥T j·T<Û̊#÷ >¤ ± kÕ–q
s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê $<Û«ä +düø±+&É˝À ø£eT˝ŸHê<∏é <ë<ë|ü⁄ s¬ +&ÉT >∑+≥\bÕ≥T
dü«j·T+>± bÕ˝§ZHêïs¡T.
66 ~©¢ 1984
eP´Vü‰‘·àø£+>± s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê n‘·´+‘· ø°\ø£yÓTÆq ÁbÕ+‘·+˝À
e⁄+&É≥+‘√ ø£eT˝ŸHê<∏é Ä eTT≥º&˝ç À bÕ˝§ZHêï&Éqï $wüj÷· ìï Ç<äs› T¡ b˛©düT ñ
qï‘ê~Ûø±s¡T˝Ò <Ûèä Mø£]+#ês¡T. yê]˝À ˇø£sT¡ ~©¢ b˛©dt ø£$TwüqsY düTuÛ≤wt ≥+&ÉHé
ø±>±, eTs=ø£sT¡ n<äq|ü⁄ b˛©dt ø£$TwüqsY >ö‘·yTé øö˝Ÿ. Ms¡T ø±ø£ Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt
$˝ÒK] dü+»jYT dü÷] ≈£L&Ü á $wüj÷· ìï <Ûèä Mø£]+#ês¡T.
~©¢ qT+∫ bÕs¡y¢ TÓ +≥T≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTqÔ ï ôV≤#Yø¬ m˝Ÿ uÛ>Ñ ‘∑ ,Y »>∑BXŸ
f…≥Æ s¢ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY, <Ûsä y¡ Té <ëdt XÊÅd\Ôæ MT<ä e∫Ãq H˚sês√|üD\ø£+fÒ ø£eT˝ŸHê<∏Mé T<ä
e∫Ãq H˚sês√|üD #ê˝≤ rÁeyÓTqÆ ~. ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À á q\T>∑Ts¡T m+|”\ Á|üyT˚ j·T+
>∑T]+∫q |òsæ ê´<äT\T Á|ü<ëÛ q+>± u≤~Û‘T· \ qT+∫ e#êÃsTT. nsTT‘˚ »>∑BXŸ f…≥Æ s¢ ,Y
<Ûsä y¡ Té <ëdt XÊÅd\Ôæ MT<ä e÷Á‘·yT˚ ø£∫Ñ·yTÓ qÆ kÕøå±´<Ûësê\T \_Û+#êsTT. Væ≤+kÕø±+&É
nq+‘·s+¡ yêfi¯ó¢ ‘·eT nqT#·sT¡ \qT $&ÉT<ä\ #˚sTT+#˚+<äT≈£î Á|ü‘´· ø£+å >± s¡+>∑+˝ÀøÏ
~>±s¡T. n¬sdüsº TTq ø±+Á¬>dt ø±s¡´ø£s\Ô¡ $&ÉT<ä\ ø√dü+ »>∑BXŸ f…≥Æ s¢ ,Y <Ûsä y¡ Té <ëdt
XÊÅd\Ôæ T d”ìj·TsY b˛©dt n~Ûø±s¡T\e<ä› ô|s’ M¡ \T #˚jT· &Üìï |ü\Te⁄s¡T |üÁ‹ø± $˝ÒKs¡T\T
>∑eTì+#ês¡T.
1984 qe+ãsY 1 ñ<äjT· + ñ‘·sÔ ¡ ~©¢˝À ôVA<ë |üs+¡ >± ~«rj·T kÕúsTT˝À
e⁄qï e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ |üsπ sê nH˚ b˛©düT ñqï‘ê~Ûø±] n\¢] eT÷ø£\ eTT≥º&˝ç À e⁄qï dædt
>∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê e<ä≈› î£ #˚sT¡ ≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT |ü]dæ‹ú @ ø£Då yÓTHÆ ê $k˛Œ¤≥q+ #Ó+<˚˝≤
e⁄+~.
>∑Ts¡T<ë«sê |üøÿ£ H˚ e⁄qï #ê+~˙ #Íø˘ e÷¬sÿ{Ÿ˝À <ë<ë|ü⁄ 200 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T
ø£‘T· \Ô ÷, ãfi≤¢\÷ |ü≥Tº≈î£ ì <äT+&É>T∑ *ï m<äTs√ÿ&ÜìøÏ dü+dæ<+Δä >± e⁄Hêïs¡T. >∑Ts¡T<ë«sê≈£î
¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄˝≤ >∑T$T≈£L&çe⁄qï <äT+&É>∑T\T •≈£îÿ\qT ¬s#·Ã>=fÒº$<Ûä+>± ìHê<ë\T
#˚düTÔHêïs¡T.
e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ |üsπ sê Ç‘·s¡ b˛©düT n~Ûø±s¡T\ e÷~]>± dæ≈î£ ÿ\qT ìsêj·TT<ÛTä *ï
#˚dæ <äT+&É>∑T\ <äj·÷<ëøÏåD≤´\≈£î e~*y˚j·T≈£î+&Ü, yêfi¯¢+<ä]˙ >∑Ts¡T<ë«sê˝ÀøÏ
yÓfie¢̄ Tì ø√sês¡T. dæ≈î£ ÿ\≈£î b˛©düT s¡øDå£ ø£*Œ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+<äì e÷≥ Ç#êÃs¡T.
Ç∫Ãq e÷≥≈£î ø£≥Tºã&ç >∑Ts¡T<ë«sêô|’ <ë&ç #˚jT· &ÜìøÏ e∫Ãq <äT+&É>T∑ \‘√ ø£]qƒ +>±
e´eVü≤]+#ês¡T. ‘·q #˚‹øÏ+<ä b˛©düT dæã“+~ dü+K´ |ü]$T‘·+>± e⁄qï|üŒ{Ïø° yê]
kÕj·T+‘√H˚ Äj·Tq ô|<ä› >∑T+|ü⁄qT #Ó<sä >¡ =≥º>*∑ >±s¡T.
ì»+>± Ä$<Û+ä >± #˚jT· &ÜìøÏ m+‘√ >∑T+&Ó<s’ÓÛ ´¡ +, #êø£#ø· ´£ + ø±yê*. •≈£îÿ\qT
düTs¡øÏå‘·+>± >∑Ts¡T<ë«sê˝À|ü*øÏ |ü+|æ+#·>±H˚ <äT+&É>∑T\ >∑T+|ü⁄\T ÄÁ>∑Vü≤+‘√
>∑Ts¡T<ë«sê MT<ä≈î£ sêfi¯ó¢ $düs&¡ +É ÁbÕs¡+_Û+#êsTT. e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ |üsπ sê, Ç‘·s¡ b˛©düT\T
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 67
‘·eT e<ä› e⁄qï ]yê\«s¡q¢ T #·÷|æd÷ü Ô <äT+&É>T∑ \qT u…~]+∫ yêfi¯ó¢ >∑Ts¡T<ë«sê <ä>sZ∑ ≈¡ î£
sê≈£î+&Ü n<äT|ü⁄#˚XÊs¡T. á˝À>± u≤wüŒyêj·TT >√fi≤\T, ‘·~‘·s¡ kÕe÷Á–‘√ eT]ø=+‘·
b˛©düT dæã“+~ nø£ÿ&çøÏ #˚sT¡ ≈£î+~. <ë+‘√ b˛©düT\T eT]+‘· <ä÷≈£î&ÉT>± e´eVü≤]+∫
>∑T+|ü⁄qT #Ó<sä >¡ ={º>*∑ >±s¡T.
u≤wüŒyêj·TT >√fi≤\T Á|üj÷Ó –+#·&+É e\¢ #ê+<é˙ #Íø˘ s√&ÉT≈¶ î£ Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤
#˚]q >∑T+|ü⁄\qT ‘·]$Tø=≥º&+É düT\TesTT+~. <ë<ë|ü⁄ {ÖHé Vü‰˝Ÿ es¡≈L£ <äT+&É>T∑ \qT
b˛©düT\T ‘·]$Ty˚XÊs¡T. dædt >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê MT<ä <ë&ç $|ò\ü eTe&É+‘√ n\¢]
eT÷ø£\T Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì •≈£îÿ\ cÕ|ü⁄\ MT<ä <äèwæìº øπ +ÁBø£]+#êsTT. <äT+&É>T∑ \T
•≈£îÿ\ cÕ|ü⁄\qT <√#·Tø√e&É+, ‘·>T∑ \u…≥&º +É #˚dTü qÔ ï≥Tº b˛©düT n~Ûø±s¡T\≈£î yÓs’ ˝Y d… ˝t À
dü+<˚XÊ\T n+<ësTT.
<äV≤ü qø±+&ÉqT n]ø£f+ºÒ <äT≈£î |üsπ sê Ä Á|ü<X˚ ÊìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. n|üŒ{Ïøπ
nø£ÿ&É neTè‘Y yê#Y ø£+ô|˙ ‘·>T∑ \ã&çb˛‘·T+&É≥+ ø£ì|æ+∫+~. Ä ÁbÕ+‘·+ qT+∫
n+‘ê yÓ[b¢ ˛yê*‡+~>± |üsπ sê ôV≤#·Ã]ø£\T C≤Ø #˚XÊs¡T. nsTTHê mes¡÷ Äj·Tq
e÷≥\qT |ü{+ºÏ #·Tø√ø£b˛e&É+‘√ XÊ+‘· uÛÁÑ <ä‘\· |ü]s¡øDå£ ≈£î ÄHê&ÉT @ Ç‘·s¡ b˛©düT
n~Ûø±Ø rdüTø√&ÜìøÏ kÕVü≤dæ+#·ì #·s´¡ \qT <Ûs’Ó ´¡ +>± rdüT≈£îHêïs¡T.
n\¢] eT÷ø£\ô|’ ø±\TŒ\T »s¡T|üe\dæ+~>± Äj·Tq ‘·q øÏ+~ dæã“+~ì
Ä<˚•+#ês¡T. ø=‘ê«˝Ÿ b˛©dt ùdwº Hü ˝é À |üì#˚ùd •eÁ|ükÕ<é nH˚ ø±ìùd㺠T˝Ÿ ˇø£ dæ≈î£ ÿ
yê´bÕ] #Ó|⁄ü Œ\ <äTø±D≤ìï <√#·T≈£î+≥Tqï <äT+&É>T∑ \ô|’ eT÷&ÉT sö+&ÉT¢ ø±\TŒ\T
»]bÕ&ÉT. n+<äs÷¡ #·÷düT+Ô &É>±H˚ ˇø£ <äT+&É>T∑ &ÉT H˚\ø=]– nø£ÿ&çøø£ ÿ£ &˚ eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· |ü]s¡øDå£ ø√dü+ ø±\TŒ\T »]|æq Ä kÕVü≤dü ø±ìùd㺠T˝Ÿ≈î£ 200
s¡÷bÕj·T\ q>∑<Tä ãVüQeT‹ ÇdüTqÔ ï≥Tº <äT+&É>T∑ \ >∑T+&Ó\T eT]+‘· C≤]b˛j˚T˝≤
e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ |üsπ sê |ü_ø¢ ˘ yÓTøÆ ˘ dæd+ºü ˝À Á|üø{£ +Ï #ês¡T. Ç≥T ø±\TŒ\T, n≥T q>∑<Tä
ãVüQeT‹ Á|üø≥£ q u≤>± |üì#˚XÊsTT. n\¢] eT÷ø£\˙ï Ä <Óã“≈£î ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü
e÷j·TyÓTbÆ ˛j·÷sTT. Ä$<Û+ä >± dædt >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê |ü]s¡ø+åÏ #·ã&ç+~.
]f…sÆ ¶Y ñqï‘ê~Ûø±] ≈£îdüTyéT\‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{° ìy˚~ø£˝À Ç˝≤ ù|s=ÿHêïs¡T
ªªl e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ |üsπ sê <äè&ÛÉ dü+ø£\Œ+‘√ rdüT≈£îqï düeTT∫‘· #·s´¡ e\¢ n\¢]eT÷ø£\T
nø£ÿ&çqT+∫ #Ó˝≤¢ #Ó<Tä s¡j÷· ´sTT. Ä ‘·sT¡ yê‘· ~©¢ n+‘·{≤ n\¢sT¡ ¢ ø=qkÕ–Hê Ä
ÁbÕ+‘·+˝À e÷Á‘·+ eT∞¢ m˝≤+{Ï rÁeyÓTqÆ dü+|òTü ≥Hê #√≥T#˚dTü ø√˝Ò<Tä . b˛©düT
n~Ûø±s¡T\T >∑qø£ n\¢sq¢¡ T n<äT|ü⁄#˚ùd+<äT≈£î ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√, ‘·eT X¯øyÔÏ T˚ s¡≈î£ Á|üjT· ‹ïùdÔ
ø=~›bÕ{Ï dæã“+~‘√ ≈£L&Ü eT+∫ |ò*ü ‘ê\T kÕ~Û+#·e#·Ãì á ñ<ä+‘·+ #ê≥T‘√+~.μμ
ø±˙, <äTs¡<èä wüeº XÊ‘·÷Ô dæd>t +∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sê e<ä› rdüT≈£îqï≥Tº ÄHê&ÉT ~©¢˝À
eTπs Ç‘·s¡ dæ≈î£ ÿ |ü$Á‘· dü˝ú ≤\ e<ë› b˛©düT\T ø£]qƒ yÓTqÆ #·s´¡ \T rdüTø√˝Ò<Tä . XÊ+‹
68 ~©¢ 1984
uÛÁÑ <ä‘\· |ü]dæ‹ú ì n<äT|ü⁄˝ÀøÏ ‘Ó#Ã˚ +<äT≈£î e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ |üsπ sê e÷~]>± Äj·Tqø£+fÒ
n‘·T´qï‘· kÕúHê˝À¢ e⁄qï düTuÛ≤wt ≥+&ÉHé >±˙, >ö‘·yTé øö˝Ÿ >±˙ Á|üjT· ‹ï+#·˝<Ò Tä .
n\¢] eT÷ø£\ô|’ u≤wüŒyêj·TT >√fi≤\T Á|üjÓ÷–+#·&É+, ø±\TŒ\T »s¡|ü&É+ e+{Ï
#·s´¡ \T ø±<äT ø£<ë ø£˙dü+ ˝≤؃\qT ≈£L&Ü Á|üj÷Ó –+#·˝<Ò Tä .
b˛©düT\T m˝≤+{Ï ø£]qƒ #·s´¡ \T #˚|≥ü øº b£ ˛e&É+ e\¢H˚ s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sê
e<ä› n\¢] eT÷ø£\T s¬ {Ï+º ∫q ñ‘ê‡Vü≤+‘√ $<Û«ä +dü+ düèwæ+º #êsTT. >∑Ts¡T<ë«sê˝À
e⁄qï dæ≈î£ ÿ\ MT<ä sêfi¢̄ es¡¸+ ≈£î]|æ+#êsTT. ø=+<äsT¡ >∑T&Éù¶ |*ø£\qT ô|Á{À˝Ÿ˝À
eTT+∫ n+{Ï+∫ >∑Ts¡T<ë«sê˝ÀøÏ $dæsês¡T. dæ≈î£ ÿ\ eT‘·$XÊ«kÕ\qT n>ös¡e|üsT¡ dü÷Ô
nH˚øk£ Õs¡T¢ >∑Ts¡T<ë«sê Á|üV≤ü Ø >√&ÉqT mø±ÿs¡T. Á|ü<ëÛ q <ë«sêìï ã<ä\› T ø=fÒ+º <äT≈£î
Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. ∫e]øÏ <ëìøÏ ì|ü⁄Œ ô|{≤ºsT¡ . >∑Ts¡T<ë«sê düeTT<ëj·T+˝Àì ˇø£
dæ≈î£ ÿ ñ<√´– >∑èVü‰ìï ‘·>T∑ \u…{≤ºsT¡ . Ç<äs› T¡ dæ≈î£ ÿ\qT #·+|æyX˚ Ês¡T.
»dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé á dü+|òTü ≥q≈£î dü+ã+~Û+∫ s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sê˝À
e⁄+&˚ eTTøÏj Ô ÷· sY dæ+>¥ kÕøå±´ìï qyÓ÷<äT #˚d+æ ~. >∑Ts¡T<ë«sê >π ≥T eTT+<äs¡ Ç<äs› T¡
dæ≈î£ ÿ\qT <äT+&É>T∑ \T @$<Û+ä >± düJe <äV≤ü q+ #˚XÊs√ Äj·Tq $e]+#ês¡T. Äs√E
eT<Ûë´Vü≤ï+ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± <äT+&É>T∑ \T >∑Ts¡T<ë«sê düeTT<ëj·T+˝ÀøÏ #=s¡ã&˚+<äT≈£î
Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. nsTT‘˚ >∑Ts¡T<ë«sê |üPC≤s¡T\T, dæã“+~ ø£‘T· \Ô T |ü≥Tº≈î£ ì yê]ì
‘·]$Tø={≤ºsT¡ . >=&ÉeqT XÊ+‹j·TT‘·+>± |ü]wüÿ]<ë›eTqï ñ<˚X› +¯ ‘√ ˇø£ dæ≈î£ ÿ eè<äT&Δ TÉ
#˚‘T· \T CÀ&çd÷ü Ô n\¢]eT÷ø£qT nø£ÿ&çqT+∫ yÓ[b¢ ˛e\dæ+~>± nuÛ´Ñ ]ú+#ê&ÉT. ø±˙
>∑T+|ü⁄˝Àì ø=+<äsT¡ <äT+&É>T∑ \T Ä eè<äT&Δ ç MT<ä <ë&ç#d˚ æ ãj·T{ÏøÏ á&ÉTÃ≈£î b˛j·÷s¡T.
nø£ÿ&É $~Ûìs¡«Vü≤D˝À e⁄qï b˛©düT\T #·÷düT+Ô &É>±H˚ Ä eè<äT&Δ ìç $|üØ‘·+>± ø={≤ºsT¡ .
Ä ‘·sê«‘· ~©¢˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ #˚dqæ ≥Tº>±H˚ n‘·ì MT<ä ô|Á{À\Te+{Ï<<˚ √
b˛dæ ì|üŒ+{Ï+#ês¡T.
‘·q ‘·+Á&ç MT<ä »s¡T>∑T‘·Tqï |òTü Àsêìï #·÷dæ ‘·≥Tºø√˝Òø£ Ä eè<äT&Δ ç ≈£îe÷s¡T&ÉT
m˝≤¬>’Hê ‘·+Á&çì s¡øÏå+#·Tø√yê\qï ñ<˚›X¯+‘√ >∑Ts¡T<ë«sê π>≥T ãj·T{ÏøÏ
|üsT¡ >¬ ‘·T≈Ô î£ +≥÷ e#êÃ&ÉT. <äT+&É>T∑ \T n‘·&ìç ≈£L&Ü |ü≥Tº≈î£ ì $|üØ‘·+>± ø={Ϻ
ì|üŒ+{Ï+#ês¡T. eT]ø=+‘·eT+~ dæ≈î£ ÿ\T eTT+<äTø=∫à m˝≤>√˝≤ ø±\T‘·Tqï Ä ‘·+Á&û
ø=&ÉT≈£î\qT >∑Ts¡T<ë«sê ˝À|ü*øÏ rdüTø¬ fi≤¢sT¡ . n|üŒ{Ïø+Ï ø± yê[¢<s›ä ÷¡ ø=q ÁbÕD≤\‘√H˚
e⁄Hêïs¡T. yêfi¯¢ì yÓ+≥H˚ ÄdüT|üÁ‹øÏ ‘·s¡*+#·e\dæ+~>± nø£ÿ&ÉTqï b˛©düT\qT
dæ≈£îÿ\+‘ê m+‘√ ÁbÕ<Û˚j·T|ü&ܶs¡T. ø±˙ e÷qe‘·«+˝Òì Ä b˛©düT\T @e÷Á‘·+
düŒ+~+#·˝<Ò Tä . yêfi¢̄ ìs¡ø¢ ´å£ + e\¢H˚ Ä ‘·+Á&û ø=&ÉT≈£î\T n+<ä] ø£fie¢̄ TT+<˚ ÁbÕD≤\T
$&ç#ês¡ì »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT eTTøÏj Ô ÷· sY dæ+>¥ $e]+#ês¡T.
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 69
b˛©düT\T nø£ÿ&É u§‹Ô>± ‘·eT $<ÛTä \qT ìs¡«]Ô+#·˝<Ò ë n+fÒ n<˚+ ø±<äT.
yêfi¯ó¢ ø±\TŒ\T »]bÕs¡T. ø±ø£b˛‘˚ <äT+&É>T∑ \ MT<ä ø±<äT, >∑Ts¡T<ë«sê˝À ø£‘T· \Ô T
|ü≥Tº≈î£ ì Ä‘·às¡øDå£ #˚dTü ≈£î+≥Tqï dæ≈î£ ÿ\ MT<ä! n+‘˚ø±<äT düTBs¡+È >± kÕ–q >∑Ts¡T<ë«sê
eTT≥º&ç düeTj·T+˝À b˛©düT\T |ü\Te÷s¡T¢ <äT+&É>T∑ \‘√ bÕ≥T >∑Ts¡T<ë«sê˝À nÁø£eT+>±
#=s¡ã&ܶs¡T. ~©¢˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À #˚dæq≥Tº>±H˚ Çø£ÿ&É ≈£L&Ü b˛©düT\T
<äT+&É>T∑ \qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e&ÜìøÏ ã<äT\T dæ≈î£ ÿ\H˚ n¬sdüTº #˚XÊs¡T. á $wüj÷· ìï
b˛©düT ]ø±s¡T˝¶ Ò düŒwü+º #˚dTü HÔ êïsTT. n\¢] eT÷ø£˝À¢ ˇø£ e´øÏìÔ #·+bÕ&É+≥÷ ø£q«sYõ‘Y
dæ+>¥ MT<ä b˛©düT\T Vü≤‘ê´ H˚s¡+ qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. Äj·Tq Ä‘·às¡ø£åDø√dü+
>∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òì dæ‹ú ˝À ‘·q ˝…ô’ dHé‡&é >∑H‘é √ ø±\TŒ\T »]bÕs¡T. Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\
nq+‘·s+¡ sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ 1984 Hê{Ï }#·ø√‘· $wüjT· +˝À rdüT≈£îqï
$<Ûëq|üsy¡ TÓ qÆ ìs¡j í T· +˝À uÛ≤>∑+>± Ç‘·s¡ øπ düT\‘√ bÕ≥T ø£q«sYõ‘Yô|’ ô|{Ïqº eTs¡s¶ Y
øπ düT ≈£L&Ü ø={Ïyº j ˚ T· ã&ç+~.
1984 Hê{Ï Ç‘·s¡ Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\≈£L s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sêô|’ »]–q
<ë&çø° eT<Û´ä qTqï ˇø£ eTTK´yÓTqÆ ‘˚&Ü @$T≥+fÒ á >∑Ts¡T<ë«sê \T{°ïdt ~©¢˝Àì
bÕs¡y¢ TÓ +≥T uÛeÑ q+ |üøÿ£ H˚ ôV≤’ ôd≈£L´]{° $◊|æ CÀHé˝À e⁄+~. n+<äTe\¢H˚ }#·ø√‘·
düeTj·T+˝À Çø£ÿ&É n‹ ‘·≈î£ ÿe Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\T »]>±sTT. ~©¢˝Àì Ç‘·s¡
õ˝≤¢\ô|’ kÕj·TT<Ûä eT÷ø£\T ÇcÕºsê»´+>± Væ≤+düø±+&ÉqT ø=qkÕ–dü÷Ô e⁄+fÒ á
q÷´ ~©¢ õ˝≤¢ e÷Á‘·+ Ç+~sê>±+BÛ bÕ]úe X¯Øsêìï ñ+∫q rHéeT÷ØÔ uÛeÑ Hé≈î£
e#˚Ã b˛j˚T »q+‘√ dü+<ä&>ç ± e⁄+&ç+~.
ìC≤ìøÏ s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sêqT #·T≥TºeTT{Ïqº >∑T+|ü⁄ ≈£L&Ü rHé eT÷]Ô
uÛÑeHéqT dü+<ä]Ù+∫ edüTÔqïyêfi‚¢. ø=+‘·eT+~ Væ≤+<äTe⁄\qT •≈£îÿ\T s¡ø±uŸ>∑+CŸ
>∑Ts¡T<ë«sê˝À ã+~Û+#ês¡T nqï e<ä+‹ yê´|æ+#·&+É ‘√ >∑Ts¡T<ë«sê e<ä› <ë<ë|ü⁄
4,000 eT+~ es¡≈L£ >∑T$T≈£L&Üs¡T. Ä |ü⁄ø±s¡T m+‘· ã\+>± yê´|æ+∫+<ä+fÒ
b˛©düT ø£$TwüqsY dü«j·T+>± s¡+>∑+˝ÀøÏ ~– eTs√ Ç<äs› T¡ ñqï‘ê~Ûø±s¡T\‘√ yÓ+≥H˚
>∑Ts¡T<ë«sê˝ÀøÏ yÓ[¢ ì»+>± dæ≈î£ ÿ\T me]HÓH’ ê ã+~Û+#êsê nì ‘·ìF #˚XÊs¡T.
Äj·Tq≈£î >∑Ts¡T<ë«sê˝À øπ e\+ z Äs¡T>∑Ts¡T Væ≤+<äTe⁄\T ø£ì|æ+#ês¡T. yêfi¯+¢ ‘ê
>∑Ts¡T<ë«sê˝À |üì#˚ùd ñ<√´>∑T\T. ‘·eTqT mes¡÷ ã+~Û+#·˝<Ò ìä yêfi¯ó¢ Äj·Tq≈£î
#ÓbÕŒs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT ø£$TwüqsY düTuÛ≤wt ≥+&ÉHé Ä Äs¡T>∑Ts¡T Væ≤+<äTe⁄\q÷
>∑Ts¡T<ë«sê ãj·T≥≈£î rdüT¬ø[¢ yêfi¯¢+‘ê Ä >∑Ts¡T<ë«sê˝À |üì#˚ùd ñ<√´>∑T\˙,
yêfi¢̄HeÓ s¡÷ ã+~Û+#·˝<Ò ˙ä >∑T$T≈£L&çq »HêìøÏ q#·ÃC…bÕŒs¡T. <ë+‘√ düTBs¡øÈ ±\+
ø=qkÕ–q Ä eTT≥º&ç n+‘·{‘Ï √ eTT–dæ mø£ÿ&çyêfi¢̄øÿ£ &çøÏ yÓ[b¢ ˛j˚T+<äT≈£î M\sTT+~.
á $wüj÷· ìï dü«j·T+>± ≥+&ÉH˚ s¬ +&ÉT Hê´j·T$#ês¡D≤ ø£$Twüq¢ eTT+<äT #ÓbÕŒs¡T.
70 ~©¢ 1984
s¡ø±uŸ>+∑ CŸ dü+|òTü ≥q˝Àì eTs√ Á|ü‘´˚ ø£‘· @$T≥+fÒ sê»ø°jT· H˚‘\· T H˚s+¡ ˝À
Á|ü‘´· ø£+å >± bÕ˝§Zq&É+. n\¢] eT÷ø£\T >∑Ts¡T<ë«sêqT eTT≥º&+ç ∫q|ü⁄Œ&ÉT bÕs¡y¢ TÓ +≥T
düuTÑÛ ´&ÉT ø£eT˝ŸHê<∏é #ê˝≤ùd|ü⁄ yê]‘√bÕ≥T nø£ÿ&˚ e⁄Hêïs¡T. ø±s¡D+ @yÓTHÆ ê Äj·Tq
>∑T+|ü⁄‘√ ø£*dæb˛sTT e⁄+&É≥+ nH˚~ nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ $wüjT· +. e÷eT÷\T>± mø£ÿ&ÓH’ ê
n\¢] eT÷ø£\T ;uÛÑ‘·‡+ düèwæºdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T, |üÁ‹ø±$˝ÒKs¡T\
ø£+≥|ü&É≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô|ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y, dü»®Hé ≈£îe÷sY e+{Ï
Hêj·T≈£î\≈£î ÄHê{Ï }#·ø√‘·‘√ $T>∑‘ê H˚‘\· ø£+fÒ m≈£îÿe dü+ã+<Ûë\Tqï|üŒ{Ïø°
yêfi¯ó¢ e÷s¡TeT÷\q ‘Ósy¡ qÓ Tø£ e⁄+≥÷ n\¢] eT÷ø£\qT eTT+<äT≈£î q&ç|+æ #ês¡T.
n+<äTe\¢ Hê´j·T$#ês¡D≤ ø£$T{°\ eTT+<äT yêfi¢̄≈î£ e´‹πsø£+>± u≤~Û‘T· \ |üs√ø£å
kÕøå±´\T ‘·|Œü Á|ü‘´· ø£å kÕøå±´\T ˝Òe⁄.
ø£eT˝ŸHê<∏é e÷Á‘·+ 1984 qe+ãsY 1 Hê{Ï s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sê eTT≥º&ç
düeTj·T+˝À <ë<ë|ü⁄ s¬ +&ÉT >∑+≥\ bÕ≥T >∑Ts¡T<ë«sê m<äTs¡T>± dü«j·T+>± >∑T+|ü⁄‘√
ø£*dæe⁄Hêïs¡T. n+<äTe\¢H˚ Ä eTs¡THê{Ï Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt >∑Ts¡T<ë«sê eTT≥º&øç Ï
Äj·TH˚ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+∫q≥Tº yês¡Ô Á|ü#·T]+∫+~. Ä H˚s¡+˝À ø£eT˝ŸHê<∏é≈£î
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄+<äì |üÁ‹ø± $˝Òø]£ dü+CjYT dü÷] yês¡Ô sêdæq|ü⁄Œ&ÉT>±˙, s¡+>∑Hê<∏é
ø£$TwüH≈é î£ n|ò&æ $É {Ÿ düeT]Œ+∫q|ü⁄Œ&ÉT>±˙, »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT dü«j·T+>±
kÕø£´å + #Ó|Œæ q|ü⁄Œ&ÉT >±˙ m˝≤+{Ï Á|ü‹ÁøÏj÷· , K+&ÉHê sê˝Ò<Tä . ø£eT˝ŸHê<∏é >∑Ts¡T<ë«sê
m<äTs¡T>± >∑T+|ü⁄qT ìj·T+Á‹düT+Ô &É≥+, >∑T+|ü⁄˝Àì yêfi¯ó¢ Äj·Tq Ä<˚XÊ\ ø√dü+
m<äTs¡T #·÷&É≥+ Ä $˝Òø]£ >∑eTì+#ês¡T. ø£eT˝ŸHê<∏é >∑T+|ü⁄‘√ @+ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs√
dü+CjYT dü÷] düŒwü+º >± $q˝Ò<Tä ø±˙ Äj·Tq m<äTs¡T>±H˚ ø=+<äsT¡ e´≈£î\Ô T >∑Ts¡T<ë«sê
MT<ä <ë&ç #˚jT· &Üìï #·÷XÊs¡T. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ Ç<äs› T¡ dæ≈î£ ÿ\T >∑Ts¡T<ë«sê m<äTs¡T>±,
s√&ÉTM¶ T<ä n–ïøÏ ÄVüQ‹ nj·÷´s¡T.
á$<Û ä + >± dæ ≈ £ î ÿ\ }#· ø √‘· ˝ À ø±+Á¬ > dt Hêj· T ≈£ î \T Á|ü ‘ · ´ ø£ å + >±
bÕ˝§ZHêïs¡H+˚ <äT≈£î s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê dü+|òTü ≥q ‹s¡T>∑T˝Òì kÕø£´å +>± ì*∫+~.
qe+ãsY 3 Hê&ÉT ùd{º Ÿ‡yÓTHé |üÁ‹ø£ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·qT $X‚w¢ dæ ÷ü Ô s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê
eTT≥º&ç düeTj·T+˝À ø£eT˝ŸHê<∏é nø£ÿ&˚ e⁄+&É{≤ìï Á|ükÕÔ$+∫+~. ªªsê»ø°jT· Hêj·T≈£î\
bÕÁ‘·qT b˛©düT\T ≈£L&Ü $eT]Ù+#ês¡T. <äV≤ü qø±+&É≈î£ bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï yêfi¢̄qT n<äT|ü⁄
#˚ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+∫q|ü⁄Œ&ÉT nH˚øe£ T+~ øöì‡\s¡T¢ b˛©düT\qT n&ÉT≈¶ î£ Hêïs¡T nì
yês¡T Äs√|æ+#ês¡T. s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sê e<ä› ø£eT˝ŸHê<∏≈é î£ @+|üì n+≥÷ ø=+<äsT¡
b˛©düT n~Ûø±s¡T\T nuÛ´Ñ +‘·s+¡ e´ø£+Ô #˚XÊs¡Tμμ nì sêdæ+~.
ø£eT˝ŸHê<∏é ñìøÏ Ä$<Û+ä >± |ü∫Ã>± ãj·T≥|ü&≥É +‘√ b˛©dt ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T
düTuÛ≤wt ≥+&ÉHé, >ö‘·yéT øö˝Ÿ\T ¬s+&ÉT $#ês¡D≤ ø£$Twüq¢ m<äT≥ Ä $wüj·÷ìï
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 71
<ÛäèMø£]+#·ø£‘·|üŒ˝Ò<äT. ª‘·qqT sêJyé >±+BÛj˚T dü«j·T+>± nø£ÿ&çøÏ |ü+|æ+#ês¡ì
ø£eT˝ŸHê<∏é #Ó|æŒq≥Tº >ö‘·yéT øö˝Ÿ ù|s=ÿHêïs¡T. ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·s¡Tyê‘· »dæºdt
HêHêe‹ ø£$TwüHé ø£eT˝ŸHê<∏é≈£î H√{°düT C≤Ø #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq ≈£L&Ü >=&Ée
düeTj·T+˝À ‘êqT nø£ÿ&˚ e⁄qï≥Tº ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. n|üŒ{ÏøÏ ø£eT˝ŸHê<∏é eTH√àVü≤Hé
dæ+>¥ eT+Á‹es¡+Z ˝À yêDÏ»´ XÊU≤e÷‘·T´\j·÷´s¡T. nsTT‘˚ |üÁ‹ø± $˝ÒK] dü+»jYT
dü÷], u≤~Û‘· dæ≈î£ ÿ eTTøÏj Ô ÷· sY dæ+>¥\T Äs√|æ+∫q≥Tº ‘êqT n\¢] eT÷ø£\qT eTT+<äT≈£î
q&É|˝ü <Ò ìä , yê]ì ‘êH˚MT ìj·T+Á‹+#·˝<Ò ìä ù|s=ÿHêïs¡T.
»dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé ø£eT˝ŸHê<∏é düe÷<Ûëq+ #ê˝≤ ndü+ã<ä+Δ >± e⁄+<äì
yê´U≤´ì+∫+~. ªª<ë<ë|ü⁄ s¬ +&ÉT >∑+≥\ bÕ≥T >∑Ts¡T<ë«sê m<äT≥ e⁄+&ç @+ #˚XÊs¡qï
<ëìøÏ ø£eT˝ŸHê<∏é düs¬ q’ düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü ˝Ò<Tä . b˛©düT ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T Ä Á|ü<X˚ ÊìøÏ
e∫Ãq|üŒ{Ïø° Äj·Tq yêfi¯¢qT ø£\e≈£î+&ÜH˚ yÓ[¢b˛e&É+ $∫Á‘·+.μμ Ç+‘·»]–Hê
H˚sês√|üDqT+∫ ‘·|æŒ+#·T≈£îqï+<äT≈£î, eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ‘·\e+|ü⁄\T
rdüT≈£îsêq+<äT≈£î Äj·Tq ‘·qqT ‘êqT n_Ûq+~+#·Tø√e#·TÃ.
»yêãT<ëØ ‘·q+ nH˚ ìj·Te÷ìï ‘·\øÏ+<äT\T #˚dü÷Ô HêHêe‹ ø£$TwüHé
>∑Ts¡T<ë«sê |òTü ≥q˝À yÓTT‘·+Ô ‘·|⁄ü ŒqT nø£ÿ&É e⁄qï n+<ä]ø£+fÒ øÏ+~ kÕúsTT n~Ûø±]
düuŸ ÇHé‡ô|ø£sº Y ôVAwæj÷· sY dæ+>¥≈L£ , n‘·ì ø±ìùd㺠Tfi¢̄ø° |ü]$T‘·+ #˚d+æ ~. <ë<ë|ü⁄
◊<äT>∑+≥\ bÕ≥T kÕ–q Ä Ä|üπswüHé˝À n‘·T´qï‘· kÕúsTT b˛©düT n~Ûø±s¡T\T
Á|ü‘´· ø£+å >± bÕ˝§Zqï|üŒ{Ïø° øπ e\+ ˇø£ düuŸ ÇHé‡ô|ø£sº Y Ä >=&ÉeqT m˝≤ n<äT|ü⁄
#˚jT· >∑\&√ ø£$TwüHé $e]+#·˝<Ò Tä . >∑Ts¡T<ë«sêqT <Û«ä +dü+ #˚dHæ ê, Ç<äs› T¡ dæ≈î£ ÿ\qT
<ës¡TD+>± Vü≤‘·´ #˚dæHê @ ˇø£ÿ <äT+&É>∑T&ç MT<ë #·s¡´ rdüTø√˝Ò<äT. d”ìj·TsY
b˛©düT n~Ûø±s¡T\≈£î ≈£L&Ü u≤<Û´ä ‘· e⁄+<äì ø£$TwüHé @<ÓH’ ê Äs√|üD #˚deæ ⁄+fÒ
ø£eT˝ŸHê<∏qé T $&ç∫ô|fÒ+º <äT≈£î neø±X¯+ e⁄+&˚~ ø±<äT.
ìC≤ìøÏ, ø£eT˝ŸHê<∏é ìs√›wæ nì ø£$TwüHé mø£ÿ&Ü ù|s=ÿq˝Ò<Tä . ªªdüs¬ q’ kÕøå±´\T
˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢μμ ø£eT˝ŸHê<∏é Ä >∑T+|ü⁄qT eTT+<äT≈£î q&çbÕ&Éì >±˙, >∑Ts¡T<ë«sê
MT<ä »]–q <ë&ç˝À Äj·Tq Á|ü‘´· ø£å Á|üyT˚ j·T+ e⁄+<äì >±˙ #Ó|Œü &É+ kÕ<Û´ä ø±<äì
e÷Á‘·yT˚ ù|s=ÿ+~. eTs√$<Û+ä >± #ÓbÕŒ\+fÒ u…ì|ò{æ Ÿ Ä|òt &Í{Ÿ (dü+<˚V≤ü + ø±s¡D+>±
H˚sd¡ Tü ìÔ øÏ ø£*>π ˝≤uÛ+Ñ ) øÏ+<ä Äj·TqqT e~*ô|{Ï+º ~. n+<äT≈£î Á|ü<ëÛ q+>± s¬ +&ÉT
n+XÊ\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+~. ˇø£{Ï s¡ø±uŸ>+∑ CŸ >∑Ts¡T<ë«sê |òTü ≥q »]–
n|üŒ{Ïøπ Çs¡y’Ó @fi¯ó¢ <ë{Ï+~. n+<äTøπ ø£eT˝ŸHê<∏é ‘êqT nø£ÿ&çøÏ m˝≤ yÓfi≤¢&TÉ , @+
#˚XÊ&ÉT nH˚ Á|üXï¯ \≈£î dü]>± düe÷<ÛëHê\T #Ó|Œü ˝Òøb£ ˛j·÷&Éì ø£$TwüHé uÛ≤$+∫+~.
nsTT‘˚ Ç<˚ ‘·sêÿìï Ç‘·s¡ Hêj·T≈£î\ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü nqTdü]ùdÔ yêfi¯¢+<ä]˙
72 ~©¢ 1984
≈£L&Ü e~*y˚j÷· *. ø±˙ n˝≤ »s¡T>∑˝<Ò Tä . yêDÏ»´ eT+Á‹ ø£eT˝ŸHê<∏≈é î£ e´‹πsø£+>±
ã\yÓTqÆ kÕøå±´<Ûësê\Tqï|üŒ{Ïø° ø£$TwüHé Äj·Tq |ü≥¢ Á|ü‘´˚ ø£ kÕqTuÛ÷Ñ ‹ì ø£qã]∫+<äì
»>∑BXŸ f…≥Æ s¢ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY e+{Ï H˚‘\· T uÛ≤$ùdÔ ‘·|⁄ü Œ|ü≥&º ÜìøÏ ˝Ò<Tä .
ø£eT˝ŸHê<∏qé T e~*y˚jT· &ÜìøÏ HêHêe‹ ø£$TwüHé ù|s=ÿqï eTs√ $∫Á‘·yTÓ qÆ
ø±s¡D+ @$T≥+fÒ s¡ø±uŸ >∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê e<ä› n\¢] eT÷ø£\≈£î Äj·Tq Hêj·Tø£‘«· +
eVæ≤+#ê&É+≥÷ |üÁ‹ø± $˝Òø]£ dü+»jYT dü÷] #Ó|Œæ q kÕø£´å +˝ÀH˚ Äj·Tq≈£î eT<ä‘› T· >±
ˇø£{Ï s¬ +&ÉT e÷≥\T e⁄Hêïj·Tq&É+. ª>∑T+|ü⁄qT nø£ÿ&çqT+∫ yÓ[b¢ ˛j˚T˝≤ #˚ùd+<äT≈£î
ø£eT˝ŸHê<∏é Á|üjT· ‹ï+#ê&Éì, n|ü⁄Œ&ÉT >∑T+|ü⁄ ø=+‘· yÓqøÏÿ ≈£L&Ü ‘·–+Z <äìμ dü+»jYT
dü÷] #Ó|Œü &É+ e\¢ bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´&ÉT ø£eT˝ŸHê<∏é bÕÁ‘·ô|’ ˇø£ ìs¡j
í ÷· ìøÏ sêe&É+
düeT+»dü+ ø±<äì ø£$TwüHé n_ÛÁbÕj·T|ü&+ç ~. ìC≤ìøÏ dü+»jYTdü÷] düeT]Œ+∫q
n|ò&æ $É {ŸqT ‘·eT≈£î nqT≈£L\yÓTqÆ |ü<‹Δä ˝À e]Ô+|üCdÒ Tü ø√e&É+ e\¢H˚ Ä n_ÛÁbÕj·T+
@s¡Œ&ç+~. 1985 Hê{Ï ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À Äj·Tq #Ó|Œæ +<˚$T≥+fÒ ª>∑Ts¡T<ë«sê˝À
#=s¡ã&˚+<äT≈£î ø=+<äsT¡ $|ò\ü Á|üjT· ‘·ï+ #˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT ø£eT˝ŸHê<∏é n<äTbÕ»„˝À¢ ø=+<äsT¡
e⁄+&É≥+ ø£ì|æ+∫+~μ nì. nsTT‘˚ n<˚ n|ò&æ $É {Ÿ˝À Äj·Tq ªø±+Á¬>dt H˚‘· ø£eT˝ŸHê<∏é
H˚‘è· ‘·«+˝À >∑Ts¡T<ë«sê ãj·T≥ 4000 eT+~ >∑T+|ü⁄ e⁄+&É{≤ìï ‘êqT #·÷dæq≥Tºμ
ù|s=ÿHêï&ÉT. 2001˝À HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT Á|ü‘´· ø£+å >± kÕø£´å + #Ó|Œæ q|ü⁄Œ&ÉT
≈£L&Ü ÄHê&ÉT ªø£eT˝ŸHê<∏é >∑T+|ü⁄q≈£î Hêj·Tø£‘«· eVæ≤düTHÔ êï&Éì, >∑T+|ü⁄˝Àì yêfi¯ó¢
Äj·Tq dü÷#·q\ø√dü+ m<äTs¡T #·÷düTHÔ êïs¡ì, ø=+<äsT¡ Äj·Tq düeTø£+å ˝ÀH˚ >∑Ts¡T<ë«sê
MT<ä <ë&ç ≈£L&Ü #˚XÊs¡ìμ #ÓbÕŒs¡T.
yÓTT‘·Ô+MT<ä n|ü⁄Œ&ÉT ø£eT˝ŸHê<∏é bÕÁ‘·ô|’ dæ_◊ $#ês¡D »]|æ+#ê\ì
Ä<˚•+#˚+<äT≈£î ø±e\dæqìï kÕøå±´<Ûësê\T ø£$TwüHé e<ä› e⁄HêïsTT. s¡ø±uŸ>∑+CŸ
>∑Ts¡T<ë«sê m<äTs¡T>± >∑T+|ü⁄‘√ ø£\dæ s¬ +&ÉT >∑+≥\ bÕ≥T >∑&|ç qæ ø£eT˝ŸHê<∏é nø£ÿ&˚
ÁbÕD≤bÕj·T dæú‹˝À ø=≥Tº$T{≤º&ÉT‘·Tqï Ç<ä›s¡T dæ≈£îÿ\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î m˝≤+{Ï
Á|üj·T‘·ïeT÷ #˚j·T˝Ò<äT. >∑T+|ü⁄˝Àì e´≈£îÔ\÷, b˛©düT\÷ dæ≈£îÿ\ MT<ä <ë&ÉT\T
»]ù|+<äT≈£î nqTeT‹+∫q ø£eT˝ŸHê<∏é ìC≤ìøÏ düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#·&+É ˝À ø±<äT,
düeTdü´qT düèwæ+º #·&+É ˝À uÛ≤>∑+ |ü+#·T≈£îHêï&Éqï~ #ê˝≤ düŒwü+º >± ‘˚*+~. s¡ø±uŸ
>∑+CŸ >∑Ts¡T<ë«sê dü+|òTü ≥q˝À Äj·Tq bÕÁ‘·ô|’ »yêãT #Ó|Œü ì Á|üXï¯ \T 1984 Hê{Ï
dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·≈î£ ô|k’ ÕúsTT˝À m+‘· ≈£îÁ≥ »]–+<√ ãVæ≤s¡‘Z +· #˚kÕÔsTT.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 73

ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£ düÔ㛑·
1984 qe+ãsY 1 ñ<äjT· + qT+∫ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· yÓTT<ä˝q’… |ü⁄Œ&ÉT ~©¢˝À
5,000 eT+~ ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\÷, ôdì’ ≈£î\÷ n+<äTu≤≥T˝À e⁄Hêïs¡T. @e÷Á‘·+ Ä\dü´+
#˚jT· ≈£î+&Ü yê]ì s¡+>∑+˝ÀøÏ >∑qø£ ~+|æ e⁄+fÒ` »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé
#Ó|Œæ q≥Tº ø£∫Ñ·+>± |ü]dæ‹ú Ç+‘· <ës¡TD+>± e⁄+&ç e⁄+&˚~ ø±<äT. ôdì’ ≈£î\T ø£˙dü+
2,000 eT+~ dæ≈î£ ÿ\ Vü≤‘·´\HÓH’ ê ìyê]+#·>*∑ >π yês¡T.
ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À yÓTT‘·+Ô eTs¡D+Ï ∫q dæ≈î£ ÿ\ dü+K´ 1988˝À n~Ûø±]ø£+>±
Á|üø{£ +Ï ∫q düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+ 2,733. n+fÒ eT÷&ç+≥ s¬ +&ÉT e+‘·T\ eT+~
ÁbÕD≤\qT ôd’ì≈£î\T ø±bÕ&É>∑*π>yês¡T. á eTs¡D≤\≈£î dü+ã+~Û+∫q n~Ûø±]ø£
n+#·Hê 1986˝À ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. ôdì’ ≈£î\qT >∑qø£ qe+ãsY 1 ñ<äjT· y˚T s¡+>∑+˝ÀøÏ
~+|æ e⁄+fÒ #ê˝≤ eT+~ ã‹πøyês¡ì »dædº t $TÁXÊ #Ó|Œü &É+ Hê´j·Ty˚T. 72 >∑+≥\
bÕ≥T ø=qkÕ–q Ä Vü≤‘ê´ø±+&É düeTj·T+˝À nyê+#Û˙· j·TyÓTqÆ ø=~› >∑+≥\ Ä\dü´+
<ës¡TDyÓTqÆ Á|üu≤Û e+ #·÷|æ+∫+~. ~©¢˝À n‘·´~Ûø£ Vü≤‘·´\T yÓTT<ä{Ï s√CÒ »]>±sTT.
á Á|üuTÑÛ ‘·« yÓ|’ \üò ´+ ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£yTÓ qÆ <ë, dæ≈î£ ÿ\≈£î >∑TDbÕsƒ+¡ #ÓbÕŒ\qï
≈£î‘·+Á‘·+˝À uÛ≤>∑+>± ø±yê\ì Ä\dü´+ #˚XÊsê nqï Á|üXï¯ \T düV≤ü »+>±H˚ ‘·˝‘… T· ‘Ô êsTT.
qe+ãsY 1 Hê{Ï kÕj·T+Á‘·+ ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+bÕs¡T. ø±˙ Ä ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü
eT÷&Ée ‘˚B kÕj·T+Á‘·+ es¡≈L£ ôdì’ ≈£î\T düãÔ T›>± e⁄+&É≥+, eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T
dæ≈î£ ÿ\ô|’ ìsê≥+ø£+>± <ë&ÉT\T »s¡>&∑ Üìï >∑eTì+∫q|ü⁄Œ&ÉT á Á|üXï¯ \≈£î eT]+‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘· ô|s¡T>∑T‘·T+~.
~©¢˝À »]–q Væ≤+kÕø±+&É ˇø£ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]–+<ë nì s¡+>∑Hê<∏é
$TÁXÊ ø£$TwüHé $#ês¡D »]|æq|üŒ{Ïø° <ëìì |üøÿ£ q ô|≥º&+É <ë«sê ‘·qT ≈£L&Ü
düãÔ ‘› · bÕ{Ï+∫+~. 1984 nø√ºãsY 31 kÕj·T+Á‘·+ sêJyé >±+BÛ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹
|ü<ä$ì n~Ûwæº+∫q ø=~› ì$TcÕ\ e´e~Û˝ÀH˚ ªôd’Hê´ìï dæ<äΔ+>± e⁄+#ê\˙
nedüsy¡ TÓ qÆ ‘˚ yÓ+≥H˚ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#ê\˙μ Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚dqæ ≥Tº $TÁXÊ ø£$TwüHé
ù|s=ÿ+~. ‘·q ‘·*¢ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+>± ~©¢˝À Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ >π neø±X¯+
e⁄+<äì eTT+<˚ }Væ≤+∫q+<äT≈£î sêJyé >±+BÛì n_Ûq+~+∫+~. Äj·Tq Ä<˚XÊ\qT
bÕ{Ï+#·&+É ˝À $|ò\ü yÓTqÆ +<äT≈£î øÏ+~ kÕúsTT Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>±ìï n_ÛX+¯ dæ+∫+~.
74 ~©¢ 1984
ªªÁ|üuTÑÛ ‘·«+ n|üŒ{Ïøπ ôdH’ ê´ìï nÁ|üeT‘·+Ô #˚d+æ ~ ø±ã{Ϻ ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY, ~©¢
b˛©dt ø£$TwüqsY nø√ºãsY 31e ‘˚B sêÁ‘˚ ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|æ düTìï‘·yTÓ qÆ
ÁbÕ+‘ê˝À¢ >∑dÔ” @sêŒ≥T #˚dæ e⁄+&Ü*‡+~μ nì ø£$TwüHé yê´U≤´ì+∫+~. nsTT‘˚,
ªb˛©dt ùdwº qü ¢ Vü≤Ödt Ä|òd” sü ¢¡ qT+∫ Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+
yê]øÏ n+<äøb£ ˛e&É+ e\¢H˚ ôdH’ ê´ìï $ìjÓ÷–+#·&+É ˝À C≤|ü´+ »]–+<äìμ ø£$TwüHé
ù|s=ÿ+~. »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé á n+XÊìï Ç+‘· ‘˚*>±Z ø={Ïbº Õπsj·T&É+
eT÷\+>±H˚ n~ |ò≈ü î£ Ô ø£+{Ï ‘·T&ÉT|ü⁄ ìy˚~ø£>± ù|s¡T>±+∫+~.
1984 Hê{Ï dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q ø°\ø£yTÓ qÆ n+XÊ\ô|’ yÓTT<ä{Ï
Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|òTü + yÓ|’ ˝üò ≤´\qT dü]~<˚+› <äTøπ <ë<ë|ü⁄ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·sT¡ yê‘·
s¬ +&Ée Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|ò÷ü ìï ìj·T$T+#·&+É »]–+~. »dædº t õ.{Ï. HêHêe‹
H˚‘è· ‘·«+˝Àì Ä s¬ +&Ée Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|òTü + eT]+‘· bÕs¡<sä Ù¡ ø£+>± $#ês¡D
»]|æq|üŒ{Ïø,° n<˚$<Û+ä >± 1984˝À ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|ü&+É ‘√ dü+ã+<Û+ä
e⁄qï nH˚øe£ T+~ yê+>∑÷à˝≤\qT ãVæ≤s¡+>∑+>± qyÓ÷<äT #˚dqæ |üŒ{Ïø° yÓTT<ä{Ï $#ês¡D≤
dü+|òTü + ø£+fÒ yÓTs¡T>¬ q’ |ò*ü ‘ê\qT @MT kÕ~Û+#·˝øÒ b£ ˛sTT+~. }#·ø√‘· ø±\+ Hê{Ï
~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY |æ.õ.>∑yêjYT, b˛©dt ø£$TwüqsY mdt.dæ.≥+&ÉH,é ôVA+ eT+Á‹
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄, Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ Á|æì‡|ü˝Ÿ ôdÁø£≥Ø |æ.dæ.n˝…>±®+&És,Y ø£e÷+&ç+>¥
y˚T»sY »qs¡˝Ÿ C….mdt.»e÷«˝Ÿ yÓTT<ä˝q’… yê]ì ø£$TwüHé $#ê]+∫+~.
yêfi¢̄ |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äyΔ TÓ qÆ yê<äq\qT qyÓ÷<äT #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü »dædº t
HêHêe‹ ø£$TwüHé ÄHê&ÉT n+<äTu≤≥T˝Àe⁄qï ôdH’ ê´ìï yÓ+≥H˚ bÂs¡ n~Ûø±s¡T\≈£î
düV‰ü j·T+>± s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|ü≈î£ +&Ü #˚dqæ ø£eå ÷s¡Ω+ø±ì C≤bÕ´ìøÏ ø±s¡D≤\qT e÷Á‘·+
yÓ*øÏrj·T˝Òøb£ ˛sTT+~. Ä nkÕ<Ûës¡D Ä\dü´+ e\¢H˚ <˚X¯ sê»<Ûëì˝À e+<ä˝≤~eT+~
bÂs¡T\T ã˝…’b˛j·÷s¡T. ô|’>± ‘·qø£+fÒ eTT+<äT $#ês¡D »]|æq $TÁXÊ ø£$TwüHé
e÷~]>±H˚ ~©¢ øπ +Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+˝À XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· |ü]dæ‹ú $wü$T+#·&ÜìøÏ
<ë]rdæq Ä C≤bÕ´ìøÏ sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·ù|ŒMT ˝Ò<ìä , øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+#˚
sê»ø°jT˚ ‘·s+¡ >± ìj·T$T+#·ã&ɶ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY |æ.õ.>∑yêjYT, b˛©dt ø£$TwüqsY
mdt.dæ.≥+&ÉH˝é Ò ndü\T u≤<ÛTä ´\ì ù|s=ÿ+~.
2005˝À »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£qT ˝Àø£duü ˝ÑÛ À Á|üyX˚ ô¯ |&ÉTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ ªªndü˝+Ò »]–+<√ yêdüeÔ + Ç+ø± ãj·T≥≈£î sê˝Ò<Hä ˚
$wüj·T+ eTq≈£î ‘Ó\TdüTμμ nHêïs¡T. n˝≤ nq&É+ yÓqø£ Äj·Tq eTqdüT˝Àì
ñ<˚X› y¯ T˚ $T{À >±˙ ÄHê{Ï }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q ˇø£ eTTK´yÓTqÆ n+X¯+ @$T≥+fÒ
ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#·&+É ˝À »]–q C≤|ü´+ yÓq≈£î e⁄qï ndü\T yêdüyÔ ê\qT
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 75
s¬ +&ÉT Hê´j·T$#ês¡D≤ dü+|ò÷ü \T ≈£L&Ü yÓ*øÏrj·T˝Òøb£ ˛j·÷sTT. >∑T&罶 À yÓT\¢ y˚T\T
nqï≥Tº>± »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé ‘·q $#ês¡DqT ãVæ≤s¡+>∑+>± »s¡T|ü&+É e\¢
$$<Ûä n~Ûø±s¡T\ yê<äq˝À¢ì ~Á>±“¤+‹ ø£*–+#˚ yÓ’s¡T<Ûë´\qT ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î
e÷Á‘·+ M\Tø£*–+~.
1984 nø√ºãsY 31 Hê{Ï dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫
y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ yê+>∑÷à\+:
1984 nø√ºãsY 31 ñ<äjT· + Ç+~sê>±+BÛ MT<ä <ë&ç »]–q ø=~› >∑+≥˝À¢H˚
~©¢˝À Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òTü ≥q\ H˚|<ü ´ä∏ +˝À ‘êqT ÄØà ôV≤&é ø±«s¡sº ‡Y ì nÁ|üeT‘·+Ô
#˚dæq≥Tº y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ #ÓbÕŒs¡T. bÂs¡ n~Ûø±s¡T\‘√ dü+ã+<Ûä+
HÓ\ø=\TŒ≈£îH˚+<äT≈£î>±qT b˛©dt ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé‘√ bò˛Hé˝À e÷{≤¢&˚+<äT≈£î
Á|üjT· ‹ï+#êqì nHêïs¡T. ñ<äjT· + 5 >∑+≥\ qT+∫ bò˛Hé ]+>∑e⁄‘·THêï Äj·Tq
n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sê˝Ò<˙ä , ãj·T{ÏøÏ yÓfi≤¢sq¡ ï düe÷<Ûëqy˚T m<äTs¡e⁄‘·÷ e∫Ã+<äì
nHêïs¡T. ∫e]øÏ sêÁ‹ 11.30øÏ ≥+&ÉHé ‘·q≈£î bò˛Hé #˚dæ ªª|ü]dæú‹ <ës¡TD+>±
e⁄qï|üŒ{Ïø° n<äT|ü⁄˝ÀH˚ e⁄+<äìμμ #Ó|Œæ q≥Tº »e÷«˝Ÿ ù|s=ÿHêïs¡T.
b˛©dt ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé yê+>∑÷à\+:
‘êqT Äs√E ñ<äj·T+ 10.30øÏ m◊◊m+mdt ÄdüT|üÁ‹ e<ä› e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT
y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ MT‘√ e÷{≤¢&Ü\qT≈£î+≥THêïs¡T nH˚ dü+<˚X+¯ n+~+<äì
#ÓbÕŒs¡T. b˛©dt ôV≤&éø±«s¡sº ‡Y øÏ #˚sT¡ ø√>±H˚ ñ<äjT· + 11.30øÏ ‘êqT »e÷«˝Ÿ≈î£ bò˛Hé
#˚dqæ ≥Tº ôdì’ ø£ ã\>±\qT dæ<+Δä >± e⁄+#·e\dæ+~>± ‘êqT Äj·TqqT nuÛ´Ñ ]ú+∫q≥Tº
‘Ó*bÕs¡T. sêÁ‹ 11.30øÏ Äj·Tq‘√ m˝≤+{Ï dü+uÛ≤wüD≤ »s¡T|ü˝<Ò Hä êïs¡T. Ä kÕj·T+Á‘·+
‘·qqT dü+Á|ü~+#˚+<äT≈£î »e÷«˝Ÿ Á|üj·T‹ï+#ês¡q&É+ ‘·|üŒì, nyêdüÔeeTì
K+&ç+#ês¡T.
1984 qe+ãsY 1 Hê{Ï dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫
˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY |æ.õ.>∑yêjYT yê+>∑÷à\+:
‘êqT ñ<äjT· + 7.30øÏ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ Ç+{ÏøÏ yÓfi≤¢q˙, n+‘·≈î£ eTT+<˚ ‘êqT
bò˛Hé #˚dqæ Á|üø±s¡+ b˛©dt ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé nø£ÿ&É≈î£ e∫à ‘·qqT ø£*XÊs¡˙ nHêïs¡T.
ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#˚+<äT≈£î #·s´¡ \T rdüTø√yê\ì ‘êqT ≥+&ÉH≈é î£ düŒwü+º >±
#ÓbÕŒqHêïs¡T. ‘·q Ä<˚XÊ\qT bÕ{ÏdTü qÔ ï≥Tº ≥+&ÉHé ≈£L&Ü Á|üø{£ +Ï #ês¡ì >∑yêjYT
#ÓbÕŒs¡T.
76 ~©¢ 1984
b˛©dt ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé yê+>∑÷à\+:
ndü\T Ä Á|ü‹bÕ<äq #˚d+æ <˚ ‘êqT nì nHêïs¡T. <äjT· #˚dæ ôdq’ ´+ düV≤ü ø±s¡+
rdüTø√yê\+≥÷ eTT+<äT ‘êH˚ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY >∑yêjYTqT ø√sêqHêïs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT
˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY >∑yêjYT y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ‘√ e÷{≤¢&Üs¡˙, nsTT‘˚ Äj·Tq
b˛©dt ø£$TwüqsY ø±sê´\j·÷ìøÏ e#˚Ã+<äT≈£î n+^ø£]+#·˝Ò<ä˙, <ëìøÏ ã<äT\T
eT<Ûë´Vü≤ï+ ˇ+{Ï>+∑ ≥≈£î ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY ø±sê´\j·÷ìπø ekÕÔqHêïs¡˙ #ÓbÕŒs¡T.
˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY >∑yêjYT yê+>∑÷à\+:
ñ<äjT· + 11 >∑+≥\≈£î Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ Á|æì‡|ü˝Ÿ ôdÁø£≥Ø |æ.dæ.n˝…>±®+&ÉsY
ø±sê´\j·T+˝À »]–q düe÷y˚XÊìøÏ ‘êqT Vü‰»s¡j·÷´q˙, |æ.dæ.n˝…>±®+&ÉsY
kÕs¡<´ä∏ +˝À »]–q Ä düe÷y˚X+¯ ˝À ôVA+ eT+Á‹ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄, ÄØà N|òt
»qs¡˝Ÿ m.mdt.yÓ<’ ´ä bÕ˝§ZHêïs¡˙ #ÓbÕŒs¡T. ‘êqT Çø£ @e÷Á‘·+ Ä\dü´+ #˚jT· ≈£î+&Ü
ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#ê\ì H=øÏÿ #Ó|Œæ q≥Tº ù|s=ÿHêïs¡T. ø±˙ Á|æì‡|ü˝Ÿ ôdÁø£≥Ø
|æ.dæ.n˝…>±®+&ÉsY e÷Á‘·+ eTT+<äT>± b˛©dt ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé, ôd’ìø±~Ûø±s¡T\T
kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+≥\≈£î b˛©dt ôV≤&éø±«s¡sº ‡Y ˝À düe÷y˚X+¯ ø±yê\ì Ä<˚•+#ês¡Hêïs¡T.
n<˚ s√E eT<Ûë´Vü≤ï+ s¬ +&ÉT >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À ‘·qqT yÓ+≥H˚ #·÷&Ü\qT≈£î+≥Tqï≥Tº
y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ bò˛Hé #˚XÊs¡ì #ÓbÕŒs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT Hê Ç+{ÏøÏ e#˚Ã+<äT≈£î
$\TyÓq’ düeTj·T+ eè<Ûë #˚jT· ≈£î+&Ü yÓ+≥H˚ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~>∑&+É eT+∫<ä˙, kÕj·T+Á‘·+
5 >∑+≥\≈£î »]π> düe÷y˚X+¯ ø√dü+ y˚∫e⁄+fÒ #ê˝≤ nqs¡+ú »s¡T>∑T‘·T+<ä˙ Äj·Tq≈£î
dü÷∫+∫q≥Tº >∑yêjYT ù|s=ÿHêïs¡T. ø±˙ y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ ‘·qqT ø£\yê\ì
|ü≥Tº|ü{≤ºs¡ì, b˛©dt ø£$TwüqsYqT ø£\e&É+ ‘·q≈£î Çwüº+˝Ò<äì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡˙
$e]+#ês¡T.
Á|æì‡|ü˝Ÿ ôdÁø£≥Ø |æ.dæ.n˝…>±®+&ÉsY yê+>∑÷à\+:
|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄, »qs¡˝Ÿ yÓ’<ä´ Vü‰»¬s’q düe÷y˚X¯+ ‘·q Ä<Ûä«s¡´+˝À
»]–+<äq&Üìï Äj·Tq K+&ç+#ês¡T. ‘·q ø±sê´\j·÷ìøÏ ôVA+ eT+Á‹ì s¡eTàq&É+,
Ä düe÷y˚XÊìøÏ ‘êqT n<Û´ä ø£‘å · eVæ≤+#·&+É Ábı{Àø±˝Ÿøπ $s¡T<äeΔ Tì #ÓbÕŒs¡T. ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ
>∑es¡ïsY >∑yêjYT ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|ü&+É >∑T]+∫ ‘·q≈£î m˝≤+{Ï Á|ü‹bÕ<äHê
#˚jT· ˝Ò<˙ä , ìC≤ìøÏ ôdq’ ´+ düV≤ü ø±s¡+ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î Äj·Tq≈£î me] nqTeTr
nedüs+¡ ˝Ò<˙ä $e]+#ês¡T. Á|ü<ëÛ ì sêJyé >±+BÛ eT<Ûë´Vü≤ï+ 1.30øÏ ‘·q<ë«sê,
øπ _HÓ{Ÿ ôdÁø£≥Ø <ë«sê ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#ê\+≥÷ Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚XÊs¡ì
n˝…>±®+&ÉsY #ÓbÕŒs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 77
y˚T»sY »qs¡˝Ÿ »e÷«˝Ÿ yê+>∑÷à\+:
bÂs¡ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ø√]‘˚ düV‰ü j·T+ n+~+#˚+<äT≈£î dæ<+Δä >± e⁄+&Ü\ì
ñ<äj·T+ 11 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À »qs¡˝Ÿ yÓ’<ä´ dæã“+~ qT+∫ ‘·q≈£î dü+<˚X¯+
e∫Ã+<äì #ÓbÕŒs¡T. n+<äTøπ ‘êqT ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY |æ.õ.>∑yêjYTøÏ bò˛Hé #˚dæ düV‰ü j·T+
n+~+#˚+<äT≈£î ôdq’ ´+ dæ<+Δä >± e⁄qï≥Tº ‘Ó*j·TCÒXÊqHêïs¡T. b˛©dt ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé
Ä $wüjT· yÓTÆ $TeTà*ï dü+Á|ü~kÕÔsì¡ Äj·Tq düe÷<Ûëq+ #Ó|Œæ q≥Tº ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T.
n<˚s√E eT<Ûë´Vü≤ï+ 1.30øÏ >∑es¡ïsY »qs¡˝Ÿ ø±sê´\j·T+˝À »]π> düe÷y˚XÊìøÏ
Vü‰»s¡T ø±e\dæ+~>± ‘·q≈£î eT<Ûë´Vü≤ï+ 12.30øÏ >∑es¡ïsY ø±sê´\j·T+ qT+∫
düe÷#ês¡+ e∫Ã+<äì #ÓbÕŒs¡T. ‘·qT sêCŸueÑÛ Hé #˚sT¡ ≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡T\T
e#˚Ã+‘· es¡≈£L 20 ì$TcÕ\ bÕ≥T y˚∫ e⁄+&Ü*‡ e∫Ã+<äHêïs¡T. ô|<ä› m‘·TÔq
ã\>±\T edüTHÔ êïj·T˙, ~©¢øÏ #Ó+~q Äs¡T b˛©düT õ˝≤¢\≈£î >±qT ÁbÕ<∏$ä Tø£+>±
øπ e\+ s¬ +&ÉT õ˝≤¢\qT ôdq’ ´+ #·÷düT≈£î+fÒ dü]b˛‘·T+<äì Ä düe÷y˚X+¯ ˝À ‘·q≈£î
#ÓbÕŒs¡Hêïs¡T. b˛©düT ø£$TwüqsY ≥+&ÉHé <äøDåÏ ~©¢, eT<Û´ä ~©¢\qT m+|æø£ #˚jT· >±H˚
eT<Ûë´Vü≤ï+ 2.02 >∑+≥\≈£î Ä $wüj÷· ìï ‘·q ã\>±\≈£î ‘Ó*j·TCÒXÊqHêïs¡T.
n~Ûø±s¡T\ ø£<Hä∏ ê\ eT<Û´ä e⁄qï á yÓs’ T¡ <Ûë´\ e\¢ ôdq’ ´+ Ä\dü´+>± s¡+>∑+˝ÀøÏ
~>∑&+É >∑T]+∫ mes¡T ìC≤sTTr>± ì»+ #ÓbÕŒs√ ø£qT>=q&É+ ø£w+ºü . yêfi¯¢ e÷≥˝À¢
‘˚&Ü\T e⁄qï|üŒ{Ïø° Ä q\T>∑Ts¡T bÂs¡, ôd’ìø£ n~Ûø±s¡T\ eT<Ûä´ ˇø£ $wüj·T+˝À
e÷Á‘·+ @ø°u≤Û e+ ø£ì|ædTü +Ô ~. ôdH’ ê´ìï M˝…q’ +‘· ‘·«s¡>± s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#ê\qï<˚
n+<ä] uÛ≤eq. me]øÏ yês¡T ‘·eTì ‘êeTT ø±bÕ&ÉT≈£îH˚ ñ<˚X› +¯ ‘√ s¡øs£ ø¡ ±\T>±
e÷{≤¢&Üs¡T. Ä q\T>∑Ts¡T n~Ûø±s¡T\÷ kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘· ‘·«s¡>± ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ
~+#ê\ì uÛ≤$+∫q|üŒ{Ïø° C≤|ü´+ »s¡>&∑ ÜìøÏ ø±s¡D+ yêfi¯¢ |ü]~Û˝À~ ø±<ä˙, Á|üuTÑÛ ‘·«
j·T+Á‘ê+>∑+˝À yê]ø£+fÒ n‘·T´qï‘· X¯øÏÔ @<√ yê]ì ìj·T+Á‹+#·&É+ e\¢H˚ Ä
<ës¡TDyÓTqÆ |ü]dæ‹ú @s¡Œ&ç+<ä˙ nì|ædTü +Ô ~. n˝≤+{Ï nr‘·Xø¯ ÔÏ @<ÓH’ ê e⁄+&ç e⁄+<ä+fÒ
n~ øπ e\+ Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑+˝Àì sê»ø°jT· Hêj·Tø£‘«· y˚T nsTTe⁄+≥T+~. ÄHê{Ï
ôVA+XÊU≤ eT+Á‹ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Á|üuTÑÛ ‘·«+˝Àì sê»ø°jT· $uÛ≤>∑+ b˛wæ+∫q
bÕÁ‘· >∑T]+∫ rÁeyÓTqÆ Á|üXï¯ \T ˝ÒeHÓ‘êÔsT¡ . ÄHê&ÉT ~©¢ øπ +Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+
ø±ã{Ϻ <ëì XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· T øπ +Á<ä+ |üs´¡ y˚øDå£ ˝ÀH˚ e⁄HêïsTT. n+fÒ Á|ü‘´· ø£+å >±
Äj·Tq nBÛq+˝ÀH˚ e⁄HêïsTT. nsTTq|üŒ{Ïø° }#·ø√‘· kÕ–qHêïfi¯S¢ Äj·Tq @ Á|üu≤Û $‘·
ÁbÕ+‘ê˙ï dü+<ä]Ù+#·˝<Ò Tä . Äj·Tq #˚d+æ <ä˝≤¢ ˇø£ düV‰ü j·Tø£ •_sêìøÏ yÓ[¢ nø£ÿ&É
‘·\<ë#·T≈£î+≥Tqï ø=+<äsT¡ e´≈£î\Ô qT |üsêeT]Ù+#·&+É e÷Á‘·yT˚ . |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄
78 ~©¢ 1984
»dædº t HêHêe‹ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À ‘êqT Væ≤+kÕø±+&É Á|ü»«]*¢q
@ ÁbÕ+‘ê˙ï dü+<ä]Ù+#·øb£ ˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{À $e]+#·˝<Ò Tä .
nsTT‘˚ }#·ø√‘· ø=qkÕ>∑T‘·Tqï ø±\+˝À |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ #·÷|æ+∫q
∫qïbÕ{Ï ø£ìø£s+¡ @$T≥+fÒ es¡Tdü>± bÂs¡ Á|üeTTKT\T ‘·qqT ø£\e&ÜìøÏ edüT+Ô fÒ
ø±<äqø£b˛e&É+. <˚X¯ sê»<Ûëì˝À ˇø£ n\Œdü+U≤´ø£ es¡Z+ MT<ä <ës¡TDyÓTÆq
e÷s¡Dø±+&É »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT n~Ûø±s¡ sê»ø°j·T+ @$<Ûä+>± Á|ü‹düŒ+~+∫+<√
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Ä düe÷y˚XÊ\T eTq≈£î ø±e\dæq Ä<Ûësê\qT n+~+#êsTT.
ñ<ëVü≤s¡D>± 1984 qe+ãsY 1Hê&ÉT kÕj·T+Á‘·+ 3 >∑+≥\≈£î #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT |ü≥«+‘Y
dæ+>¥, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î&ÉT ◊.¬ø.>∑TÁC≤˝Ÿ, ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ C….mdt. ns√sê\‘√
|æ.$. qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ »]|æq düe÷y˚XÊ\qT >∑eTì+#·e#·TÃ. Ä eTT>∑TZs¡÷ »dæºdt
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT sTT∫Ãq yê+>∑÷à\˝À¢ |æ.$.‘√ ˇø£ >∑+≥bÕ≥T kÕ–q Ä
düe÷y˚XÊ\T ‘·eTqT m+‘· ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚XÊjÓ÷ $e]+#ês¡T. #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT |ü≥«+‘Y
dæ+>¥ yê+>∑÷à\+ m˝≤ e⁄+<√ #·÷&É+&ç:
ªªôVA+ eT+Á‹ |æ.$. Ç+{À¢ m˝≤+{Ï Vü≤&Ü$&û ø£ì|æ+#·øb£ ˛e&É+ e÷≈£î
ÄX¯Ãs¡´eTì|æ+∫+~. Äj·Tq uÛ≤e s¡V≤æ ‘·+>±, ‘·q≈£î @MT |ü≥qº ≥Tº>± e⁄Hêïs¡T.
<˚X+¯ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï n\»&ç ‘ê\÷≈£î Äqyêfi¯ó,¢ Á|ü‘´˚ øÏ+∫ <˚X¯ sê»<Ûëì˝À, Äj·Tq
Ç+{Ï #·T≥÷º e⁄qï ñÁ~ø£Ô |ü]dæ‘ú T· \≈£î dü+ã+~Û+∫q Äqyêfi¯ó¢ ≈£L&Ü ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#·T‘·THêïsê nì y˚TeTT n&ç–‘˚ ªªkÕj·T+Á‘·+ ø£˝≤¢ ôdq’ ´+
Çø£ÿ&É e⁄+≥T+~μμ nHêïsêj·Tq. ªªôdH’ ê´ìï @$<Û+ä >± $ìjÓ÷–+#·Tø√uÀ‘·THêïs¡T?μμ
nì ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ ns√sê Á|ü•ïùdÔ ªª@]j·÷ ø£e÷+&És,Y ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsYqT
dü+Á|ü~+∫ ìs¡j í T· + rdüT≈£î+{≤s¡Tμμ nHêïs¡T. ªb˛©düT\≈£L ôdH’ ê´ìø° eT<Û´ä düeTq«j·T+
ø√dü+ ˇø£ C≤sTT+{Ÿ ø£+Á{À˝Ÿ s¡÷+ @sêŒ≥T #˚j÷· \˙, Á_{Ïwt Vü≤j·÷+˝À 1947˝À
n˝≤π> #˚XÊs¡˙, n|ü⁄Œ&ÉT yÓd’ st êj˚T |ü]dæ‹ú ì düMTøÏ+å #˚yês¡˙, n<˚$<Û+ä >± Ç|ü⁄Œ&ÉT
≈£L&Ü @sêŒ≥T #˚dæ ôVA+eT+Á‹ dü«j·T+>± >∑+≥>∑+≥≈£L |ü]dæ‹ú ì düMTøÏ+å #ê\˙μ
˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ ns√sê dü÷∫ùdÔ Äj·Tq ªªôdq’ ´+ e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· #·÷<ë›+μμ nHêïs¡T.
ôVA+ eT+Á‹ yÓK’ ] #ê˝≤ ì]¢|+Ôü >± Ä düeTdü´‘√ ‘·qøπ + dü+ã+<Û+ä ˝Ò<qä ï≥Tº>±
e⁄+~.μμ
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄q÷, ◊.¬ø.>∑TÁC≤˝Ÿq÷ (|æ.$.˝≤π> >∑TÁC≤˝Ÿ ≈£L&Ü Ä ‘·sê«‘·
Á|ü<ëÛ ì nj·÷´s¡T) ø£\e&É+ >∑T]+∫ |ü≥«s¡Hú é #Ó|Œæ q kÕøå±´ìï ˝…|Hºtò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ
ns√sê ‘·q yê+>∑÷à\+˝À düeT]ú+#ês¡T. $<˚XÊ+>∑ eT+Á‹>± n<äq|ü⁄ u≤<Û´ä ‘·\T
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 79
≈£L&Ü ìs¡«Væ≤+#ê*‡ edüTqÔ ï+<äT≈£î n|ü⁄Œ&ÉT |æ.$. #ê˝≤ ∫ø±>±Z e⁄Hêïs¡ì #ÓbÕŒs¡T.
ªªH˚qT |æ.$.‘√ e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT q>∑s+¡ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï #ê˝≤ $wüj÷· \T Äj·Tq≈£î
u§‹Ô>± ‘Ó*j·T<äì nì|æ+∫+~.μμ nHêïs¡T ns√sê. Ç+~sê>±+BÛ n+‘·´ÁøÏjT· \≈£î
Vü‰»s¡jT˚ ´+<äT≈£î $<˚XÊ\ qT+∫ e#˚à Á|ü‹ì<ÛTä \qT ]d”yé #˚dTü ø√e&É+, yê]øÏ ‘·–q
@sêŒ≥T¢ #˚jT· &É+ e+{Ï |üqT\πø m≈£îÿe düeTj·T+ yÓ∫Ã+#ê*‡ edüTqÔ ï≥Tº Äj·Tq
#ÓbÕŒs¡ì ns√sê nHêïs¡T.
e÷J Hê´j·T XÊU≤ eT+Á‹ XÊ+‹ uÛÑ÷wüDY qe+ãsY 1q $&ç>± |æ.$.ì
ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq≈£î |æ.$. |üìrs¡T |ü≥¢ n>ös¡e+ ø£*–+~. sê»<Ûëì˝À »s¡T>∑T‘·Tqï
}#· ø √‘· $wü j · T yÓ T Æ Ä dü e Tj· T +˝À |æ . $. dü + ã+~Û ‘ · n~Û ø ±s¡ ¢ ‘ √ bò ˛ H√¢
e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T. ªªÄj·Tq me]‘√HÓ‘’ ˚ bò˛H√¢ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs√ yê] e÷≥\T ‘·q≈£î
@MT $ì|æ+#·øb£ ˛sTTHê, |æ.$. dü÷#·q\T n+‘· Á|üu≤Û e+ #·÷|ü&+É ˝Ò<ìä e÷Á‘·+
Hê≈£î ns¡eú TsTT+~. |æ.$. #ê˝≤ Ä+<√fi¯q>± e⁄Hêïs¡T. Äj·Tq yÓTTVü≤+˝À ndü+‘·è|æÔ
e´ø£eÔ Te⁄‘√+~. ‘·q X¯øyÔÏ T˚ s¡≈î£ Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êï n$ |ò*ü +#·&+É ˝Ò<qä ï uÛ≤eq ø£*–+~μμ
nHêïs¡T XÊ+‹uÛ÷Ñ wüD.Y
nsTT‘˚ <äTs¡<äèwüºø£s¡yÓTÆq qe+ãsY 1 Hê&ÉT ‘êqT ì]¢|üÔ+>± e⁄Hêïq˙,
ndüeTs¡+ú >± e´eVü≤]+#êq˙ e∫Ãq Äs√|üD\qT »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT
|æ.$. >∑{Ϻ>± K+&ç+#ês¡T. uÀqT˝À e⁄qï @ e´øÏÔ nsTTHê n˝≤ K+&ç+#·&É+
düs«¡ kÕ<Ûës¡Dy˚T. Hê´j·T+>± #·÷ùdÔ |æ.$. |ü≥¢ e´ø£yÔ TÓ qÆ uÛ≤eq\T |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<ä+Δ >±
e⁄HêïsTT. |ü≥«+‘Y dæ+>¥ Äs√|æ+∫q≥Tº sê»ø°jT· ≈£îÁ≥ ø±s¡D+>±H˚ n|ü⁄Œ&ÉT |æ.$.
ì]¢|+Ôü >± e⁄+&ç e⁄+&Ü*. ˝Ò<ë XÊ+‹ uÛ÷Ñ wüDY #Ó|Œæ q≥Tº Äj·Tq ‘·q X¯øÔÏ y˚Ts¡≈î£
Á|üjT· ‹ï+∫Hê n~ |ò*ü +#·øb£ ˛sTT e⁄+&Ü*. Ç~ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Á|ü‹wüq˜ T e÷Á‘·yT˚
ø±<äT, Á|üuTÑÛ ‘·« Á|ü‹wü̃qT ≈£L&Ü <Óã“rùd yê+>∑÷à\+. m+<äTø£+fÒ sêJyé >±+BÛ
eT+Á‹ es¡+Z ˝À |æ.$. ø°\ø£yTÓ qÆ <˚X¯ n+‘·s‘Z¡ · uÛÁÑ <ä‘≈· î£ u≤<Û´ä ‘· eVæ≤düTHÔ êïs¡T. |æ.$.ô|’
m˝≤+{Ï Äs√|üD\T e∫ÃHê yê{Ï Á|üu≤Û e+ düV≤ü »+>±H˚ sêJyé >±+BÛô|q’ ≈£L&Ü
|ü&ÉT‘·T+~.
»dæºdt HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£ düeT]Œ+#˚ düeTj·÷ìøÏ πø+Á<ä+˝À eT∞¢
ø±+Á¬>dt bÕغ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~. n<˚deü Tj·T+˝À dü«ØZjT· sêJyé >±+BÛ düreTDÏ
leT‹ k˛ìj·÷>±+BÛ bÕغ n<Û´ä ≈£îå sê\j·÷´s¡T. |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄≈£L ÄyÓT≈£L eT<Û´ä
düìïVü≤‘· nqTã+<Û+ä @MT ˝Òøb£ ˛sTTHê (»dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé yÓ\Te&É&ÜìøÏ HÓ\
s√E\ eTT+<˚ |æ.$. #·ìb˛j·÷s¡T) ÄHê&ÉT ôVA+ eT+Á‹>±e⁄qï |æ.$. MT<ä »dædº t
80 ~©¢ 1984
HêHêe‹ ìy˚~ø£˝Àì yê´K´\ô|’ sêJyé >±+BÛ Á|ü‹wü˜ ≈£L&Ü Ä<Ûës¡|&ü ç e⁄+≥T+~.
$|üØ‘· |ü]D≤eT Áø£eT+˝À HêHêe‹ ø£$TwüHé ‘·q eTT+<äTqï, sê»ø°jT· +>± n‘·´+‘·
düTìï‘·yTÓ qÆ ~>± |ü]>∑D+Ï #·ã&˚ n+X¯+ô|’ kÕqT≈£L\+>± e´eVü≤]+∫+~.
|æ.$.øÏ e´‹πsø£+>± dü$es¡yTÓ qÆ Äs√|üD\qT qyÓ÷<äT #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü
Äj·Tq≈£î ø£$TwüHé ø°¢Hé ∫{Ÿ Çe«&É+ e\¢ »yêãT\ø£+fÒ nH˚ø£ Á|üX¯ï˝πø m≈£îÿe
ÄkÕÿs¡+ @s¡Œ&ç+~. ªªôVA+ eT+Á‹ kÕúsTT˝À m˝≤+{Ï C≤|ü´+ >±˙, düãÔ ‘› · >±˙
˝Ò<Tä μμ n+≥÷ ø£$TwüHé ìy˚~ø£ ˇø£ &=\¢‘q· |ü⁄ uÛ≤eqqT e´ø£+Ô #˚d+æ ~. n‘·´+‘·
ø°\ø£yTÓ qÆ n+X¯yTÓ qÆ |üŒ{Ïø° ø£$TwüHé |æ.$.ì m+<äT≈£î <√wü $eTT≈£îDÔ ïÏ #˚jT· &É+ »]–+<√
$e]+#·˝<Ò Tä . ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|ü&+É ˝À »]–q Ä\dü´+ >∑T]+∫ ìy˚~ø£˝À
m˝≤+{Ï $es¡D≤ ˝Ò<Tä . Ä n+XÊìï ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsYøπ |ü]$T‘·+ #˚d+æ ~.
ôVA+eT+Á‹, ˝…|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY Çs¡Te⁄s¡÷ n|ü⁄Œ&ÉT ~©¢˝ÀH˚ e⁄Hêïs¡T. nsTTHê
ndü\TqT e~˝Òdæ ø=düs¡TqT e÷Á‘·y˚T m+<äT≈£î <√wæ>± #·÷|æ+<√ ‘Ó*j·T<äT.
sê»<Ûëì˝ÀH˚ e⁄qï ôVA+ eT+Á‹ |”.M.øÏ dæ≈£îÿ\ }#·ø√‘·˝À b˝≤+{Ï u≤<Ûä´‘·
˝Òq≥Tº Á|üø{£ +Ï #·&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï? }#·ø√‘· »s¡T>∑T‘·Tqï düeTj·T+˝À |”.M.ì
ø£*dæq Á|üeTTKT\ Äs√|üD\ô|’ ø£$TwüHé #˚dqæ yê´K´: ªªÄ s√E˝À¢ ôVA+ eT+Á‹ì
ø£*dæq ø=+<äsT¡ Á|üeTTKT\≈£î Äj·Tq e´eVü‰s¡ XË*’ n|üŒ{Ï |ü]dæ‘ú T· \≈£î ‘·>≥Z∑ Tº>±
˝Ò<qä ï n_ÛÁbÕj·÷ìï ø£*–+∫+~.μμ
<√wüeT+‘ê Äj·Tq e´eVü‰s¡ XË*’ ~ nqïe÷≥! yÓTT‘·+Ô düeTdü´qT á$<Û+ä >±
|”.M. ªXÊØs¡ø£ uÛ≤wüμ ø√, eTs√ <ëìø√ |ü]$T‘·+ #˚jT· &É+ yÓq≈£îqï ø±s¡Dy˚T$T{À
HêHêe‹ ø£$TwüHé ù|s=ÿq˝Ò<Tä . |”.M. $wüjT· +˝À Ä$<Û+ä >± ≈£î|¢ +Ôü >± Á|ükÕÔ$+∫
<ë≥y˚jT· ≈£î+&Ü e⁄+fÒ Äj·Tq≈£î ªø°H¢ é ∫{Ÿμ Çe«&É+ ø£$TwüH≈é î£ ø£weºü Tj˚T´~. n+‘˚ø±<äT
n~ sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ≈£L&Ü düeTdü´>± e÷]e⁄+&˚~. @ Á|üuTÑÛ ‘ê«ì¬ø‘’ ˚
ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£qT düeT]Œ+∫+<√ Ä ø±+Á¬>dt Ä<Û«ä s¡´+˝Àì eTH√àVü≤Hé dæ+>¥
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ Çã“+<äT\qT düèwæ+º ∫e⁄+&˚~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 81

dü+‘ê|ü düeTj·T+˝À n‘ê´#ês¡+

1984 qe+ãsY yÓTT<ä{Ï yês¡+˝À dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q nH˚ø£ H˚sê\˝À ˇø£
H˚sêìï mes¡÷ ô|<ä>› ± |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . e÷eT÷\T s√E˝À¢ nsTT‘˚ n<˚ H˚s+¡ rÁe
dü+#·\Hêìï ø£*–+∫ e⁄+&˚~.
Ç+~sê>±+BÛ eTs¡D≤ìøÏ dü+‘ê|ü dü÷#·ø+£ >± ìHê<ë\T $Tqï+≥T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT
nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ <äT+&É>T∑ \ >∑T+|ü⁄\T s¬ ∫Ãb˛sTT dæ≈î£ ÿ eTVæ≤fi¯\ô|’ n‘ê´#êsê\T
#˚dTü HÔ êïs¡T. |üÁ‹ø£\T m+‘· ùd|üP Vü≤‘·´\T, \÷{°\T, <äV≤ü qø±+&É\≈£î dü+ã+~Û+∫q
yêsêÔ ø£ < ∏ ä H ê\ MT<ä H ˚ <ä è wæ º ì π ø +ÁBø£ ] +#êsTT. n‘ê´#êsê\ |ò æ s ê´<ä T \T
eTs¡T>∑Tq|ü&çb˛j·÷sTT. }#·ø√‘· nq+‘·s¡+ |ü~ùV≤qT s√E\ ‘·s¡Tyê‘· e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ dü+|ò÷ü \T |”|⁄ü ˝Ÿ‡ j·T÷ìj·THé |òsü Y &Óe÷Áø£{øÏ ˘ s¬ {’ Ÿ‡ (|æ.j·TT.&ç.ÄsY.), |”|⁄ü ˝Ÿ‡
j·T÷ìj·THé |òsü Y dæ$˝Ÿ *ãغdt (|æ.j·TT.dæ.m˝Ÿ.)\T ªªmes¡T <√wüß\T?μμ nH˚ ù|]≥
‘·eT n<Ûä´j·Tq ìy˚~ø£qT yÓ\Te]+#êsTT. n+<äT˝À Åd”Ô\ô|’ »]–q kÕeT÷Væ≤ø£
n‘ê´#ês¡ dü+|òTü ≥q\T ≈£L&Ü e÷ <äèwæøº Ï e#êÃj·Tì ù|s=ÿHêïsTT.
n‘ê´#ês¡ øπ düT\ $wüjT· +˝À eTÚHêìøÏ kÕe÷õø£ ø£fi+¯ ø£+ >∑T]+∫ u≤~Û‘T· \˝À
e⁄qï uÛÑj·Ty˚T ø=+‘·es¡≈£î ø±s¡D+. ø±>±, Çø£ÿ&É eTs=ø£ <äj·T˙j·TyÓTÆq n+X¯+
@$T≥+fÒ n‘ê´#ês¡ u≤~Û‘·T\T n<˚ düeTj·T+˝À nsTTqyêfi¯¢q+<ä]˙ ø√˝ÀŒsTT
nHê<Ûä\T>±, $<Ûäe\T>± e÷]e⁄Hêïs¡T. yê] Ç+&ÉT¢ <ä>∑Δ+ #˚j·Tã&ܶsTT. ˝…’+–ø£
>±j·T+ ø£+fÒ á $cÕ<ä+ yê]ì eT]+‘· rÁe+>± ≈£î+>∑Bdæ+~. Ç+<äT≈£î ‹s¡T>∑T˝Òì
kÕø£´å + Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝À »]–q }#·ø√‘·. Ä yês¡Ô |üÁ‹ø£\˝À |ü‘êø£ o]¸ø\£ ‘√
Á|ü#T· ]‘·eTsTT+~. ø±+Á¬>dt bÕغ düuTÑÛ ´\÷, b˛©düT\÷ ≈£L&Éã\T≈£îÿì kÕ–+∫q Ä
kÕeT÷Væ≤ø£ Vü≤‘ê´ø±+&É˝À Á|ü»\ <äèwæøº Ï sêì ~Á>±“¤+‹ì ø£*–+#˚ n+X¯+ @$T≥+fÒ
<ë<ë|ü⁄ 30 eT+~ dæ≈£îÿ eTVæ≤fi¯\qT <äT+&É>∑T\T m‘·TÔ≈£îb˛sTT <ä>∑Zs¡˝Àì ∫˝≤¢
Á>±eT+˝À 24 >∑+≥\bÕ≥T ‘·eT n<äT|ü⁄˝À e⁄+#·Tø√e&É+.
ø±s¡D+ @<ÓH’ ê ø±e#·Tà ø±˙ ~©¢˝À »]–q Ä ñHêà<ä Vü≤‘ê´ø±+&É ôVAs¡T˝À
˝…+’ –ø£ n+X¯+ô|’ n+<äs÷¡ eTÚq+ bÕ{Ï+#·&eÉ TH˚~ ÄHê&ÉT e÷qe eTè>±\≈£î eT]+‘·
kÕqT≈£L\‘·qT ø£*Œ+∫+~. e÷eT÷\T s√E˝À¢ e÷~]>± ÄHê&ÉT n‘ê´#ês¡ |òTü ≥q\ô|’
e∫Ãq |òsæ ê´<äT\ |ü≥¢ ‘·øDå£ y˚T rÁe+>± düŒ+~+∫ e⁄+fÒ |ü]dæ‹ú eTs√˝≤ e⁄+&˚~.
82 ~©¢ 1984
Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ sêJyé >±+BÛ ªªˇø£ eTVü‰ eèø£+å H˚\ ≈£L*q|ü⁄Œ&ÉT <ëì #·T≥÷º e⁄qï
uÛ÷Ñ $T dü«\Œ+>± ø£+|æ+#·&+É düV≤ü »y˚T ø£<ëμμ n+≥÷ n_Ûe]í+#· >∑*–π e⁄+&˚yês¡T
ø±<äT. Ç+~sê>±+BÛ #·ìb˛sTTq |ü~ùV≤qT s√E\ ˝À|ü˝Ò Äj·Tq Ä$<Û+ä >± dæ≈î£ ÿ\
}#·ø√‘·qT ‘·q ‘·*¢ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+>± ô|\T¢_øÏq Áø√<Ûä+>± n‹ ‘˚*>±Z
ø={Ïbº Õπsj·T&É+ ø£weºü Tj˚T´~.
#Ó≥Tº ≈£L*b˛e&É+ nH˚~ Ç+~sê >±+BÛ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø£. uÛ÷Ñ $T ø£+|æ+#·&+É
nH˚~ <ëì |ò*ü ‘·+>± dæ≈î£ ÿ\ô|’ #Ó\sπ –q kÕeT÷Væ≤ø£ Vü≤‘ê´ø±+&É≈î£ Á|ürø£. m+‘·
|üs√ø£+å >± #Ó|Œæ Hê sêJyé >±+BÛ ñ<˚X› +¯ ÄyÓTqT #·+|æq+<äT≈£î Á|ürø±s¡+>±H˚ }#·ø√‘·
#√≥T#˚dTü ≈£î+<äì düŒwü+º >± ns¡eú Te⁄‘·T+~. 1984 qe+ãsY 19 Hê&ÉT ~©¢ uÀ{Ÿ
ø£u¢ Ÿ e<ä› sê´©ì ñ<˚•› +∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ Á|ü»˝À¢ ô|\T¢_øÏq ÄÁ>∑V‰ü y˚XÊ\ e\¢H˚ Ä
e÷s¡D ø±+&É »]–q≥Tº ù|s=ÿHêïs¡T. nsTT‘˚ kÕeT÷Væ≤ø£ n‘ê´#êsê\qT Á|ükÕÔ$dü÷Ô
n$ ≈£L&Ü n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT Á|ü»˝À¢ ô|\T¢_øÏq ÄÁ>∑V≤ü + (Áø√<Û)é |ò*ü ‘·+ nì n+‘·
‘˚*>±Z nq>∑*–e⁄+&˚yês¡T ø±<äT. Ä Væ≤+kÕø±+&É yÓqø£ dæ≈î£ ÿ\≈£î >∑TDbÕsƒ+¡ #ÓbÕŒ\qï
dü+|òTü {Ï‘· Á|üjT· ‘·ïy˚T ø±≈£î+&Ü n+‘·≈î£ $T+∫ Ç‘·s¡ n+XÊ\T ≈£L&Ü e⁄HêïsTT.
b˛©düT\T >∑qø£ |ü{|º° ≥ü qº ≥Tº ñ+&Éøb£ ˛‘˚ ˝Ò<ë <äT+&É>T∑ \‘√ ≈£îeTà≈£îÿ ø±ø£b˛sTT
e⁄+fÒ n+‘· ô|<ä› m‘·TqÔ Vü≤‘ê´ø±+&É »]– e⁄+&˚<˚ ø±<äT.
~©¢˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À u≤~Û‘T· \T düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É ≥¢˝Àì n+XÊ\qT
ã{Ϻ #·÷ùdÔ n\¢] eT÷ø£˝À¢ ÄHê&ÉT @ ø√XÊHê Ç+~sê>±+BÛ #·ìb˛sTT+<äqï u≤<Û>ä ±˙,
<äT'K+>±˙ ø£ì|æ+#·˝<Ò ìä düŒwüeº Te⁄‘·T+~. yêfi¯ó¢ Ä düeTj·T+˝À n‘ê´#êsê\≈£î
≈£L&Ü bÕ\Œ&É≥y˚T Ç+<äT≈£î ˇø£ ‹s¡T>∑T˝Òì ì<äsÙ¡ q+. Ä Væ≤+kÕø±+&É u≤~Û‘T· \
kÕøå±´\ e˝≤¢, Ç‘·sT¡ \ Á|ü‘´· ø£å kÕøå±´\e˝≤¢ düŒwüeº Tj˚T´ <äèX¯´+ @$T≥+fÒ <äT+&É>T∑ \T
|ü≥sº êì dü+‘√wü+‘√, ndüu´ÑÛ +>± Á|üe]Ôd÷ü ,Ô $ø£{≤≥ºV‰ü kÕ\T #˚d÷ü Ô dæ≈î£ ÿ\ ÄdüT\Ô qT
<√#·T≈£î+≥÷, f…sÆ ‘¢¡ √ dæ≈î£ ÿ |ü⁄s¡Twüß\qT ‘·>T∑ \u…&÷É Ô ô|X’ Ê∫ø±q+<ëìï bı+<ä&+É .
nsTT‘˚ Ä$<Û+ä >± n\¢]eT÷ø£\ yÓTTVü‰˝À¢ Ç+~sê >±+BÛ #·ìb˛sTTq+<äT≈£î
y˚<äH˚ ø£ì|æ+#·˝Ò<äì u≤~Û‘·T\T ù|s=ÿq&É+‘√ sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ø√|ü+
e∫Ã+~. 1986 y˚T 31Hê&ÉT s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q *œ‘·|Pü s¡«ø£
n|ò&æ $É ≥¢˝À sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ªª@<ÓH’ ê Á|üe÷<ä+˝À ˇø£ •X¯óe⁄ ˝Ò<ë ˇø£ Äe⁄
#·ìb˛‘˚H˚ »q+˝À m+‘√ Äy˚<qä ø£\T>∑T‘·T+~ ø£<ë. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯ó¢ dü+‘√wü+>±
e⁄Hêïs¡q&É+ düeT+»düyÓT˝≤ ne⁄‘·T+~? n$ sê»ø°j·T <äTs¡T<˚›X¯+‘√, Á|ü#ês¡+
ø√dü+ |üø£&É“+B>± #˚dæq ø£*Œ‘· Äs√|üD\Tμμ nì ù|s=ÿ+~. ÇB sêJyé >±+BÛ
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 83
Á|üuÛÑT‘·«+ <äT+&É>∑T\ <äTsêàsêZ\qT düeT]ú+#·Tø=∫Ãq rs¡T. »]–+~ <ës¡TD≤‹
<ës¡TDyÓTqÆ dü+|òTü ≥q ø±ø£b˛sTTe⁄+fÒ á e÷≥\T Vü‰kÕ´düŒ<ä+>± nì|æ+∫e⁄+&˚$.
dæ { Ï » Hé ‡ »dæ º d t ø£ $ T{° ‘ √ dü V ü ‰ n+<ä s ¡ ÷ n‘ê´#ês¡ Äs√|ü D \qT
|ü{+ºÏ #·Tø√ø£b˛e&É+ e\¢ Hê´j·T|üs+¡ >± s¬ +&ÉT |ü]D≤e÷\T @s¡Œ&ܶsTT. n‘ê´#ês¡+
»]|æqyê&Óe&É÷ <√wæ>± •øÏå+#·ã&Éø£b˛e&É+ n≥T+∫, }#·ø√‘· düeTj·T+˝À
n‘ê´#êsê\qT $&ç H˚s+¡ >±, ˝Ò<ë Ç‘·s¡ H˚sê\‘√ ø£*|æ #·÷ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#·˝<Ò Tä .
‘·‘·Œ¤*‘·+>± }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\¬øe]ø° n‘ê´#êsêìøÏ >∑T¬s’q+<äT≈£î qwüº|ü]Vü‰s¡+
#Ó*+¢ #·˝<Ò Tä . düTBs¡È ø±\+˝À eT÷&ÉT $&É‘\· T>± Á|üø{£ +Ï ∫q qwü|º ]ü Vü‰s¡ bÕ´πøJ˝À
mø£ÿ&Ü n‘ê´#êsê\ >∑T]+∫q Á|ükÕÔeH˚ ˝Ò<äT. eTs¡D≤\T, >±j·÷\T, ÄdæÔqwüº+,
yê´bÕs¡ qwü+º yÓTT<ä˝q’… yê{Ï ù|s¡T‘√H˚ u≤~Û‘T· \≈£î qwü|º ]ü Vü‰sê\T #Ó*+¢ #ês¡T.
n‘ê´#ês¡ Äs√|üD\ $wüjT· +˝À »s¡T>∑T‘·Tqï e+#·q\qT Á|üeTTK ÅdyÔ” ê~
eT<ÛTä øÏX«¯ sY eTT+<˚ |üdøæ {£ ≤ºsT¡ . á n+XÊìï ÄyÓT ‘·q ªe÷qTwæμ |üÁ‹ø£˝À n|ü⁄Œ&˚
ã≥ºãj·T\T #˚XÊs¡T. e÷qTwæ |üÁ‹ø£ düsT¡ ÿ´˝ÒwHü é ‘·≈î£ ÿy˚ nsTTHê m+‘√ ù|s¡T Á|ü‹wü\˜ Tqï
|üÁ‹ø£. dæ≈£îÿ\ }#·ø√‘·ô|’ rdüTø=∫Ãq Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£ MT<ä nìï kÕ+Á|ü<ësTTø£
Á|ü‹ã+<Ûäø±\qT Á‘√dæsê»ì ˇø£ n‘ê´#ês¡ u≤~Û‘·Tsê* ∫Á‘êìï eTTK∫Á‘·+>±
eTTÁ~+#ês¡T. Ä u≤~Û‘T· sê* ø£<Hä∏ êìï ÄyÓT e÷≥˝À¢H˚ ˝À|ü* ù|J˝À¢ Á|ü#T· ]+#ês¡T.
Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝À »]–q <ës¡TD e÷s¡Dø±+&É qT+∫ ÁbÕD≤\‘√ ãj·T≥|ü&¶É
ÄyÓT ù|s¡T >∑Ts¡TB|t øösY. eTs=ø£ n‘ê´#ês¡ u≤~Û‘T· sê*HÓe]˙ eT<ÛTä øÏX«¯ sY m+#·Tø√
˝Òø£b˛j·÷s¡T. ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À ‘·q ≈£î≥T+ã+ yÓTT‘·Ô+ Vü≤‘·T\e&É+ e\¢
eT<Û´ä ej·TdüTÿsê˝…q’ >∑Ts¡TB|t øösY <Ûs’Ó ´¡ +>± ìX¯Ùu≤›ìï #Û~˚ +#·>*∑ >±s¡T. nsTT‘˚ Ç˝≤+{Ï
düTìï‘·yTÓ qÆ n+XÊ\qT |üøÿ£ qô|{≤º\qï Á|ü<ëÛ q Ádüe+‹ MT&çj÷· ìs¡j í T· + e\¢ >∑T+&Ó*ï
|æ+&çyù˚ d ÄyÓT $cÕ<ä>±<∏ä yÓ\T>∑T˝ÀøÏ sê˝Ò<Tä .
s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·sê«‘· »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT eT<ÛTä øÏX«¯ sY ô|˝’ò Ÿ
#˚dqæ ˇø£ n|ò&æ $É {Ÿ <ë«sêH˚ >∑Ts¡TB|t øösYô|’ »]–q kÕeT÷Væ≤ø£ n‘ê´#ês¡+ n~Ûø±s¡
]ø±s¡T˝¶ À¢øÏ møÏÿ+~. e÷qTwæ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#T· ]+∫q düe÷#êsêìï eT<ÛTä øÏX«¯ sY Ä
n|ò&æ $É {Ÿ˝À ‹]– bı+<äT|ü]#ês¡T. }#·ø√‘· »]–q ø=~› s√E˝À¢H˚ ]ø±s¡T¶ #˚jT· ã&ɶ
Ä ø£<qä∏ + Ç˝≤e⁄+~:
Á‹˝Àø˘|ü⁄], 32e u≤¢≈£î˝À ìedæ+#˚ 45 dü+e‘·‡sê\ >∑Ts¡TB|t øösY #Ó|æŒq
$wüj·T+ eTØ <ës¡TDyÓTÆq~. ÄyÓT ø£fi¢̄ eTT+<˚ ÄyÓT uÛÑs¡Ô˙, eTT>∑TZs¡T ø=&ÉT≈£î\˙
n‹ øÏsê‘·ø£+>± Vü≤‘·´#˚XÊs¡T. ÄyÓT uÛÑs¡Ô n<˚ ø±\˙˝À ∫qï cÕ|ü⁄qT q&çù|yê&ÉT.
84 ~©¢ 1984
ô|<ä› ø=&ÉT≈£î uÛÑ»Hé dæ+>¥ ¬s’˝Ò« ùdºwüHé˝À |üì#˚ùdyê&ÉT. ¬s+&√ ø=&ÉT≈£î ˇø£ πs&çjÓ÷
]ù|sY cÕ|ü⁄˝À |üì#˚ùdyê&ÉT. eT÷&√ ø=&ÉT≈£î Ä{À q&çù|yê&ÉT.
Äs√CÒ+ »]–+<√ >∑Ts¡TB|t øösY Ç˝≤ $e]+#ês¡T:
ªªqe+ãsY 1 (1984) Hê&ÉT ñ<äjT· + Ç+~sê e÷‘· X¯yêìï rHé eT÷]Ô uÛeÑ Hé≈î£
rdüTø=∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT n+<äs¡+ {°M eTT+<äT ≈£L#·Tìe⁄Hêï+. ñ<äj·T+ mì$T~ qT+#˚
ÄyÓT bÕ]úe X¯ØsêìøÏ ÁX¯<ëΔ+»* |òüT{ÏdüTÔqï <äèXÊ´\qT {°M˝À Á|ükÕs¡+ #˚düTÔHêïs¡T.
eT<Ûë´Vü≤ï+ ne⁄‘·T+&É>± Hê ∫qï ø=&ÉT≈£î ªªne÷à, Äø£˝Òk˛Ô+~. e+≥#ÓsTT´μμ
nHêï&ÉT. ñ<äj·T+ qT+N H˚qT @MT e+&É˝Ò<äT. ªªuÒ{≤, Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ dü+‘ê|ü+˝À
e⁄Hêïs¡T. ÄyÓT eTq≈£î ≈£L&Ü neTà ˝≤+{Ï<˚ ø£<ë. eTq+ Çø£ÿ&É dæús¡|ü&˚+<äT≈£î
ÄyÓT m+‘√ düVü‰j·T+ #˚XÊs¡T. n+<äTe\¢ Hê≈£î Çyêfi¯ kº yÓ*–+#ê\ì
nì|æ+#·&É+˝Ò<äTμμ nHêïqT.
Ç~ »]–q ø±ùd|ü{øπÏ e÷ MT<ä <ë&ç yÓTT<ä\sTT+~. Hê uÛsÑ êÔ, Ç<äs› T¡ ø=&ÉT≈£î\T
ãj·T≥≈£î |üs¡T¬>‘êÔs¡T. ø±˙, <äT+&É>∑T\T yêfi¢̄ì |ü≥Tº≈£îì düJe <äVü≤q+ #˚XÊs¡T.
Hê ∫qï ø=&ÉT≈£î Hê‘√H˚ Ç+{À¢ e⁄+&çb˛j·÷&ÉT. yê&ÉT yÓ+≥H˚ >∑&ɶ+ ^düT≈£îHêï&ÉT.
yÓ+Á≥Tø£\T ø£‹]Ô +#·T≈£îHêï&ÉT. á˝À>± e÷ Ç+{À¢ ø=+<äsT¡ #=s¡ã&ܶsT¡ . Ä eT>∑|\æ \¢
ej·TdüT 14 qT+∫ 16 @fi¯ó¢ e⁄+≥T+~. Hê ø=&ÉT≈£î uÛÑj·T+‘√ Hê yÓqø±\
<ë≈£îÿHêï&ÉT. nsTTHê yêfi¯ó¢ yê&çì ãj·T≥≈£î ˝≤>∑&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
yêfi¯ó¢ Hê <äTdüTÔ*ï ∫+ù|dæ Hê ø=&ÉT≈£î eTT+<˚ q>∑ï+>± ì\u…{≤ºs¡T. ªªnqï\÷,
n˝≤ #˚jÓTT<äT›. ÄyÓT Hêπø ø±<äT MT≈£î ≈£L&Ü neTà e+{Ï<˚ ø£<ëμμ nì Hê ø=&ÉT≈£î
yêfi¢̄ì m+‘√ ã‹$T˝≤&Ü&ÉT. ø±˙, yêfi¯ó¢ n<˚+ $ì|æ+#·Tø√≈£î+&Ü Hê ø=&ÉT≈£î
eTT+<˚ Hê MT<ä n‘ê´#êsêìøÏ bÕ\Œ&ܶs¡T. yêfi¢̄+‘ê ∫qï |æ\¢\T. <ë<ë|ü⁄ mì$T~
eT+~ es¡≈£L e⁄+{≤s¡T. ªªø=&ÉTø±, |òüs¡yê˝Ò<äT, qH˚ïyÓTÆHê #˚sTT. ø±˙, ˇø£ÿ{Ï
e÷Á‘·+ >∑Ts¡TÔô|≥Tºø√. H˚qT ˙ ˝≤+{Ï _&ɶ\≈£î »qàì#êÃqT. yêfi¯ó¢ á e÷s¡Z+˝À+#˚
á Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ e#êÃs¡Tμμ nHêïqT ˇø£&ç‘√.
yêfi¯ó¢ qqTï düs¡«HêX¯q+ #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· yÓ[¢b˛j·÷s¡T. H˚qT Hê ø=&ÉT≈£îì
rdüT≈£îì ãj·T≥ ≈£L#·Tìe⁄qï Ä&Éyêfi¢̄ >∑T+|ü⁄˝À #˚sêqT. ø±ùd|ü{Ïπø yêfi¯ó¢ eT∞¢
e#êÃs¡T. Hê ø=&ÉT≈£îì ãsêãsê M~Û eT\T|ü⁄ es¡≈£L á&ÉTÃ≈£î+≥÷ b˛j·÷s¡T.
ø£Ás¡\‘√ yê&çì $|üØ‘·+>± ø={≤ºs¡T. Ä ‘·sê«‘· yê&ç MT<ä øÏs√dæHé b˛dæ düJe+>±
‘·>∑T\u…{≤ºs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 85
H˚qT yê&çì ø±bÕ&˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#êqT. ø±˙, qqTï ø£‘·TÔ\‘√ u…~]+∫
ÄbÕs¡T. Hê #˚sTTì $s¡>=Z{≤ºs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT H˚qT |üP]Ô>± q>∑ï+>± e⁄HêïqT. X¯Øs¡+
MT<ä ø£|ü⁄Œø√&ÜìøÏ ∫qï >∑T&ɶ ù|*ø£ e⁄Hêï m˝≤>√ |üs¡T¬>‘·TÔ≈£î b˛sTT Hê ø=&ÉT≈£î
ÁbÕD≤\T ø±bÕ&ÉT≈£îì e⁄+<äTH˚yÓ÷. Hê ≈£î≥T+ã+˝À $T–*e⁄qï Ä ˇø£ÿ&çì
s¡ø+åÏ #·T≈£îH˚+<äT≈£î @yÓTHÆ ê #˚deæ ⁄+<äTH˚y÷Ó . Hê ≈£î≥T+ã+˝Àì q\T>∑Ts¡T eT>∑yêfi¯˝¢ À
ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü ÁbÕD≤\‘√ $T>∑\˝Ò<äT.μμ
1984˝À »]–q á <ës¡TD≤ìï >∑Ts¡TB|t øösY m+‘√ kÕVü≤dü+‘√ Á|ü|+ü #·+
eTT+<äT+∫Hê »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé e÷Á‘·+ 2005˝À Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ düeT]Œ+∫q
‘·q ìy˚~ø£˝À <ëì >∑T]+∫ HêeTe÷Á‘·+>±HÓH’ ê Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä . e÷qTwæ |üÁ‹ø£
ìsê«Vü≤≈£îsê\T eT<ÛTä øÏX«¯ sY 2001 y˚T 22 Hê&ÉT ø£$TwüHé eTT+<äT Ä <ës¡TD+
>∑T]+∫ eTÚœø£+>± $e]+∫, n|ò&æ $É {Ÿ düeT]Œ+∫q ‘·sT¡ yê‘· >∑Ts¡TB|t øösY ˝≤π>
m+‘√ eT+~ eTVæ≤fi¯\T eTT+<äTø=∫à ‘êeTT ≈£L&Ü kÕeT÷Væ≤ø£ n‘ê´#êsê\≈£î
>∑Ts¬ H’ êeT+≥÷ #ÓbÕŒs¡T. yê] |òsæ ê´<äT\qT ÄyÓT ]ø±s¡T¶ #˚dæ düeT]Œ+#ês¡T.
á |òTü ≥q\qT @e÷Á‘·+ |ü{+ºÏ #·Tø√ì yÓTT<ä{Ï Hê´j·T $#ês¡D≤ dü+|òTü +qT
|üøÿ£ q ô|{Ϻ »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHqé T ìj·T$T+∫q|ü⁄Œ&ÉT eT<ÛTä øÏX«¯ sY yÓ\T>∑T˝ÀøÏ
‘Ó∫Ãq <ës¡TD≤\T ‘·|Œü ø£ $#ê]+#·ã&É‘êj·Tì n+<äs÷¡ Ä•+#ês¡T. ø±˙, ø£$TwüHé
ìy˚~ø£ düeTs¡ŒD‘√ Ä n‘ê´#ês¡ |òTü ≥q\˙ï |üP]Ô>± eTs¡T>∑Tq |ü&bç ˛j·÷sTT.
»dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£˝À n‘ê´#ês¡ n+XÊìï @e÷Á‘·yTÓ HÆ ê
Á|ükÕÔ$+∫+<ä+fÒ n~ |ü•ÃeT ~©¢˝À düT˝≤ÔH|é ⁄ü ]øÏ #Ó+~q $<Ûeä sê\T |ü~à˙ øösY
düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿì eTTø£dÔ ]ü >± ñ≥+øÏ+#·&yÉ T˚ . Ä n|ò&æ $É {Ÿ˝À n‘ê´#ês¡+
nH˚ |ü<+ä ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ HêHêe‹ ø£$TwüHé |ü~à˙ øösY ‘·q ≈£L‘·Ts¡T yÓTHÆ ê øösY≈î£
@+ »]–+<äì #ÓãT‘√+<√ düŒwü+º >± ns¡+ú ø±˝Ò<+ä ≥÷ ‘·|Œæ +#·T≈£î+~. n<˚ n|ò&æ $É {Ÿ
>∑T]+∫ n+‘·≈î£ eTT+<ä] s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé dü$es¡+>± Á|ükÕÔ$+∫ e⁄+~.
nsTT‘˚, 1984 }#·ø√‘·ô|’ $#ês¡D »]|æq á Çs¡Te⁄s¡T düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·T eT÷s¡T˝Ô À¢
mes¡÷ ≈£L&Ü ‘·q ô|[¢ s√EHê&˚ yÓTÆHê øösY m<äTs=ÿqï <ës¡TD+ô|’ C…+&ÉsY
düTìï‘·‘«· +‘√ düŒ+~+#·˝<Ò Tä .
|ü~à˙ øösY ‘·q ≈£L‘·Ts¡T yÓTHÆ ê øösYô|’ »]–q <ës¡TD+ >∑T]+∫ 1985˝À
ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À Ç˝≤ $e]+#ês¡T:
ªª1984 qe+usY 1 Hê&ÉT y˚TeT+‘ê Ç+{À¢ ≈£L#·Tì e⁄Hêï+. Hê ≈£L‘·Ts¡T
yÓTHÆ ê øösY ô|[¢ ø±ã{Ϻ Ç\¢+‘ê ã+<ÛTä e⁄\‘√ dü+<ä&>ç ± e⁄+~. y˚T+ {° ‘ê>∑T‘·T+&É>±
86 ~©¢ 1984
ªdüsê›sY\+‘ê Çfi¯¢˝À¢H˚ e⁄+&Ü*. me]øÏ @MT »s¡T>∑<äTμ n+≥÷ ãj·T{ÏqT+∫
b˛©düT\ <ä+&√sê $ì|æ+∫+~. <ë+‘√ e÷ n+<ä]ø° ˇø£ÿkÕ] uÛÑj·Ty˚Tdæ+~. Ä
‘·s¡Tyê‘· ø±ùd|ü{Ïπø ˇø£ >∑T+|ü⁄ ‘·\T|ü⁄\qT ã<ä›\T ø={Ϻ e÷ Ç+{À¢øÏ #=s¡ã&ç+~.
yêfi¯ó¢ Hê ≈£L‘·Ts¡T MT<ä <ë&ç #˚dæ ÄyÓT <äTdüTÔ*ï ∫+|æ y˚j·T&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
Hê ≈£L‘·Ts¡T yêfi¢̄ì rÁe+>± Á|ü‹|òüT{Ï+∫+~. Ä‘·às¡ø£åD ø√dü+ ‘·qT ≈£L&Ü yêfi¢̄
<äTdüT*Ô ï ∫+|æ+~. yêfi¯ó¢ Ç+ø± s¬ ∫Ãb˛sTT Hê ≈£L‘·T]ì <ës¡TD+>± Væ≤+dæ+#ês¡T.
Hê ≈£L‘·T]ï e~˝Òj·T+&ç n+≥÷ Hê uÛÑs¡Ô yêfi¢̄ì m+‘√ y˚&ÉT≈£îHêï&ÉT. ìqTï ≈£L&Ü
#·+|ü⁄‘ê+ e⁄+Á&Ü, @ ˇø£ÿ dæ≈£îÿ Hê ø=&ÉT≈£L ÁbÕD≤\‘√ ãj·T≥|ü&É˝Ò&ÉT (ø√sT÷
;Û •UŸø± ã#êà qV”≤ ã#˚>±) n+≥÷ u…~]+#ês¡T. yêfi¯ó¢ Hê ≈£L‘·Ts¡T ø±fi¯S¢
#˚‘·T\÷ $s¡>=Z{Ϻ m‘·TÔ≈£îì b˛j·÷s¡T. es¡Tdü>± eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T yêfi¯ó¢ Hê
≈£L‘·T]ï ‘·eT ã+B>± ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Hê ≈£L‘·Ts¡T yÓTÆHê øösY rÁe
nHês√>∑´+‘√ |æ∫Ã<ëì˝≤ ‘·j·÷s¡sTT+~.μμ
1984 }#·ø√‘· düeTj·T+˝À Ç‘·s¡ #√≥¢ »]–qfÒº Çø£ÿ&Ü ø£ì|æ+∫q Á|ü‹
dæ≈î£ ÿ |ü⁄s¡Twüß&ç MT<ë <ë&ç #˚XÊs¡T. |ü~à˙ øösY ≈£L‘·T] ô|[¢ ø±ã{Ϻ Ä <äT+&É>T∑ \≈£î
Ä Ç+{À¢ ˇπø#√≥ ø±e\dæq+‘· dæ≈î£ ÿ\T <=]ø±s¡T: ªªyêfi¯ó¢ Hê uÛsÑ Ô¡ #·sD¡ dY +æ >¥q÷,
ø=&ÉT≈£î nXÀø˘ dæ+>¥q÷, bıs¡T–+{Ï ã©+<äsY dæ+>¥q÷, Hê k˛<äsT¡ \T Ç+<äsY dæ+>¥,
<ä©|t dæ+>¥\q÷, <Ûsä y¡ Té dæ+>¥ ø=&ÉT≈£î nì˝Ÿ dæ+>¥q÷ #·+ù|XÊs¡T. eTT+<äT ø£Ás¡\‘√
e÷ yêfi¢̄ ‘·\\T |ü>T∑ \>={≤ºsT¡ . Ä ‘·sT¡ yê‘· yê] MT<ä øÏs√dæHé b˛dæ ì|üŒ+{Ï+#ês¡T.
n+<äs¡÷ nø£ÿ&ç ø£ø£ÿ&˚ #·ìb˛j·÷s¡T. n<˚ sêÁ‹ z$T (<äT+&É>∑T˝À¢ ˇø£&ÉT) ˇø£
f…+b˛qT ‘Ó∫à #·ìb˛sTTq ø£fiã‚ sê\qìï+{Ï˙ n+<äT˝À y˚dTü ≈£îì rdüT≈£îb˛j·÷&ÉTμμ
nì |ü~à˙ øösY ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
<ë&ç#d˚ qæ yêfi¯ó¢ ‘·eT Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyêπs ø±ã{Ϻ #ê˝≤
eT+~ ù|s¡q¢ T |ü~à˙ øösY ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À bı+<äT|ü]#ês¡T. ‘·q ≈£L‘·Ts¡TqT m‘·T≈Ô î£
b˛sTTq yêfi¯¢˝À ˇø£ ô|<ä›eTìwæ ù|s¡T ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ. n‘·qT øÏs√dæHé &û\sY.
kÕúìø£ ˝Àø£düuÛÑ düuÛÑT´&ÉT dü»®Hé ≈£îe÷sY≈£î n‘·´+‘· düìïVæ≤‘·T&ÉT. düT˝≤ÔHé |ü⁄]˝À
»]–q Vü≤‘ê´ø±+&É≈î£ dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ n|ò&æ $É {¢˝À ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ, dü»H® é
≈£îe÷sY\ ù|s¡T¢ Á|ükÕÔ$+#·ã&ܶsTT. nsTT‘˚, 1987˝À ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ
ˇø£ ]{Ÿ |æ{wÏ Hü ˝é À` ]õwüsº Y ø±˙ ˝Ò<ë <äsê´|ü⁄Ô »s¡>ì∑ øπ düT\ $#ês¡Dô|’ ôV≤’ ø√s¡Tº
ùdº $~Û+∫+~. Ä ‘·sT¡ yê‘· u≤~Û‘T· \ |òsæ ê´<äT\qT |üØ•*+#˚+<äT≈£î @sêŒ≥T #˚dqæ
Ä n&çàìÅùdº{Ïyé ø£$T{° ìj·Te÷ø±H˚ï s¡<äT›#˚dæ+~. ø=ìï πødüT˝À¢ yêfi¯ó¢ Vü≤‘·´≈£î
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 87
bÕ\Œ&˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+∫Hê Ä Ç<ä]› ˝À me]˙ Ç+‘·es¡≈L£ •øÏ+å #·&+É »s¡T>∑˝<Ò Tä .
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤μ≈£î Ç~ n<ä+› |ü&TÉ ‘√+~. }#·ø√‘· düeTj·T+˝À <äT+&É>T∑ \
>∑T+|ü⁄\≈£î Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+∫q≥Tº nH˚ø£ n|òæ&É$≥¢˝À Äs√|üD\T yÓ\T¢yÓ‹ÔHê
2004˝À »]–q ˝Àø£duü ÑÛ mìïø£\˝À dü»H® é ≈£îe÷sY <˚X+¯ yÓTT‘·+Ô ˝ÀH˚ n‘·´~Ûø+£ >±
8,55,543 z≥¢qT bı+~ ]ø±s¡T¶ düèwæ+º #ês¡T. Ç~ uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´+ rs¡T‘ÓqTï\qT
dü÷∫k˛Ô+~.
88 ~©¢ 1984

ôd’q´+ ˙&É˝ÀH˚
Äs¡Te+<ä\≈£î $T+∫q |ü<ë\‘√ Á|ükÕÔ$+#·ã&çq n+X¯+. »dædº t s¡+>∑Hê<∏é
$TÁXÊ ø£$TwüHé ìy˚~ø£˝À @ n|òæ&É${Ÿ≈£L Ç+‘· $düÔè‘·yÓTÆq #√≥T \_Û+#·˝Ò<äT.
n\¢s¡¢ düeTj·T+˝À ø=+<äs¡T b˛©düT n~Ûø±s¡T¢ ø£qãs¡∫q e÷qe‘ê <äèø£Œ<∏ëìøÏ
CÀ–+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ ˇø£ >=|üŒ ñ<ëVü≤s¡D n+≥÷ ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£˝À |ü<˚
|ü<˚ ù|s=ÿ+~. nsTT‘˚, n<˚ }#·ø√‘·˝À ÄyÓT ‘·q uÛÑs¡Ôq÷, ô|<ä› ø=&ÉT≈£îq÷
b˛>=≥Tº≈£î+~.
ø=+‘·eT+~ b˛©düT n~Ûø±s¡T\T ªe÷qe‘ê <äèø£Œ<∏ä+μ ø£qã]#ês¡q&É+˝À
dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. ø±˙, yêfi¯¢ ‘√{Ï Ç‘·s¡ ndü+U≤´ø£ b˛©düT\T n<˚ düeTj·T+˝À
u≤<Ûä´‘·\qT $düà]+#ês¡H˚~, Ç+ø± dü÷{Ï>± #ÓbÕŒ\+fÒ n\¢] eT÷ø£\‘√
≈£îeTàø£ÿj·÷´s¡H~˚ ≈£L&Ü n+‘˚ ì»+. CÀ–+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ˝ÀH˚ Ç+<äT≈£î ø±e\dæq
kÕø£´å + e⁄+~. Ä }#·ø√‘·˝À Á|üuTÑÛ ‘√«<√´– nsTTq ‘·q uÛsÑ qÔ¡ ÷, eTT>∑TsZ T¡ ≈£îe÷s¡T˝À¢
ô|<ä› ≈£îe÷s¡TD°ï ÄyÓT ø√˝ÀŒsTT+~. eTT>∑TsZ T¡ b˛©düT\T >∑qø£ ø±bÕ&Éøb£ ˛sTT e⁄+fÒ,
yêfi¯ó¢ ‘Ó–+∫ n\¢] eT÷ø£\qT ‘·eT ]yê\«s¡‘¢ √ u…<sä >¡ =≥ºøb£ ˛sTT e⁄+fÒ $T>∑‘ê
Ç<äs› T¡ ø=&ÉT≈£î*ï ≈£L&Ü <äT+&É>T∑ \T #·+ù|dæe⁄+&˚yês¡T.
Ä eTT>∑TsZ T¡ b˛©düT\ Á|ües¡qÔ n_Ûq+<ä˙j·TyÓTqÆ <˚. nsTT‘˚, CÀ–+<äsY øösY
n|ò&æ $É {Ÿ˝À Ç+ø± b+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q |ü\T n+XÊ\THêïsTT. yê{Ïì $TÁXÊ
ø£$TwüHé $düà]+∫+~ ˝Ò<ë ‘=øÏÿô|{Ϻ+~. kÕøå±´\|ü≥¢ ø£$TwüHé @$<Ûä+>±
e´eVü≤]+∫+<√ $X‚w¢ +æ #ê*‡q nes¡+ e⁄+~. 1984 qe+usY 1Hê&ÉT ÁbÕD≤\T
>∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tº≈î£ ì |üsT¡ >∑T\T rdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT nqTø√≈£î+&Ü ÄyÓT uÛsÑ êÔ, ô|<ä› ø=&ÉT≈£L
ˇø£ ~≈£Lÿ, Ç<ä›s¡T ∫qï ø=&ÉT≈£î˝‘√ ÄyÓT eTs√ ~≈£Lÿ nsTTb˛j·÷s¡T. ÄHê{Ï
dü+|òTü ≥qqT $e]dü÷Ô CÀ–+<äsY øösY ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À Ç˝≤ ù|s=ÿHêïs¡T:
ªª1984 qe+ãsY 3 Hê&ÉT y˚TeTT (H˚q÷ Hê Ç<ä›s¡T ∫qï ø=&ÉT≈£î\÷) ˇø£
bı<ä˝À <ë≈£îÿì e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT z >∑T+|ü⁄ e÷ yÓ’|ü⁄q≈£î e∫Ã+~. yêfi¢̄ #˚‘·T˝À¢ {≤]Ã
˝…’≥T¢ e⁄HêïsTT. yêfi¯ó¢ eT$Tà*ï >∑eTì+∫ |ü≥Tº≈£îHêïs¡T. y˚T+ Væ≤+<äTe⁄\eTì H˚qT
yêfi¢̄‘√ #ÓbÕŒqT. ø±˙ Hê |æ\¢\ ‘·\\ô|’ e⁄qï ‘·\bÕ>± >∑Ts¡TÔ\qT >∑T]Ô+#ês¡T.
ªªø±<äT, MTs¡T •≈£îÿ\T. MT E≥TºqT Ç|ü⁄Œ&˚ ø£‹]Ô +∫q≥Tº ‘Ó\Tdü÷HÔ ˚ e⁄+~μμ nHêïs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 89
Ä yÓ+≥H˚ Hê Ç<ä›s¡T ø=&ÉT≈£î\˙ ø=≥º&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. ªªø=≥ºø£+&ç, ø=≥ºø£+&ç.
y˚T+ ì»+>± Væ≤+<äTe⁄\y˚Tμμ nì H˚qT Væ≤+B˝À ÁbÕ<Û̊j·T|ü&ܶqT. n|ü⁄Œ&ÉT Ä
>∑T+|ü⁄˝À+∫ ˇø£ e´øÏÔ eTT+<äTø=∫à ªªyêfi¢̄ e÷≥\T $ì|æ+#·Tø√+&ç. yêfi¢̄H˚MT
nqø£+&çμμ n+≥÷ yê]+#ê&ÉT. eTeTà*ï <ä>∑Zs¡˝Àì >∑T&çøÏ |ü+|æ+#·eTì Ç‘·s¡¢≈£î
dü÷∫+#ê&ÉT. yês¡T eTeTà*ï >∑T&çøÏ rdüTø¬ fi¯óqÔ ï düeTj·T+˝À ø=+<äsT¡ Hê ≈£îe÷s¡T\
MT<ä eT∞¢ ø£‘·TÔ\‘√, sê&É¢‘√ <ë&ç #˚XÊs¡T. H˚qT yêfi¢̄ì n&ÉT¶≈£îHêïqT. ˇø£ ø£‹Ô
<Óã“øÏ Hê ø±\T Ns¡T≈£îb˛sTT $|üØ‘·+>± s¡ø£Ô+ ø±]+~.
>∑T&ç |üPC≤] eTeTà*ï >∑T&ç ˝À|ü*øÏ |ü+|æ+∫ ãj·T{Ï qT+∫ ‘êfi¯+ y˚XÊ&ÉT.
ªª˝À|ü˝Ò e⁄+&É+&ç. ø£s¡÷Œ¤´ m‹Ôy˚dæq ‘·s¡Tyê‘· $TeTà*ï >∑Ts¡T<ë«sê≈£î #˚s¡TkÕÔqTμμ
nHêï&ÉT. n~ kÕ>∑sY|üPsY •yê\j·T+. eT] ø±ùd|ü{Ïπø >∑T&ç m<äT≥ ˇø£ >∑T+|ü⁄
#˚]+~. yêfi¯ó¢ |üPC≤]øÏ e´‹πsø£+>± e÷{≤¢&É≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. ‘êfi¯+
|ü>∑T\>=&ÜÔeTì u…~]+#ês¡T. ø=+<äs¡T Ä Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T ≈£L&Ü. |üPC≤] ‘êfi¯+
rj·Tø£b˛‘˚ >∑T&çì ‘·>∑T\u…fÒºj·T+&ç nì n]#ê¬ses√. ø=+<äs¡T Á–˝Ÿ˝À+∫ ˝À|ü*øÏ
øÏs√dæHé b˛dæ ì|üŒ+{Ï+#˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#ês¡T. H˚qT neTàyê] $Á>∑Vü≤+ bÕ<ë\
MT<ä ‘·\ô|{Ϻ eTeTà*ï s¡ø+åÏ #·T ‘·©¢ nì y˚&TÉ ≈£îHêïqT. Hê‘√bÕfÒ Hê ≈£îe÷s¡T*<äs› ÷¡
_>∑Zs¡>± @&Ée&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT ì+&Ü u≤¢+ø¬ {Ÿ ø£|⁄ü Œ≈£îì e⁄qï ˇø£ e´øÏÔ nø£ÿ&çøÏ e∫à >∑T&çøÏ ì|üŒ+{Ï+#˚
Á|üj·T‘·ï+ #˚j·Te<ä›ì yêfi¢̄ì ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT. qqTï nø±ÿ qTe⁄« mø£ÿ&çøÏ yÓfi≤¢*?
nì n&ç>±&ÉT. eTVü‰sêD° uÛ≤>¥øÏ nì #ÓbÕŒqT. H˚qT ≈£L&Ü n≥TyÓ’ù| e⁄+{≤qT.
H˚qT $TeTà*ï s¡øÏåkÕÔqT nHêï&ÉT. Hê≈£î m+<äTø√ n‘·ì MT<ä yÓ+≥H˚ qeTàø£+
ø£\T>∑˝Ò<äT. n|ü⁄Œ&É‘·qT ‘êqT ˇø£ b˛©dt ÇHé‡ô|ø£ºsYq˙, ‘·q e<ä› ]yê\«sY ≈£L&Ü
e⁄+<ä˙ #ÓbÕŒ&ÉT. >∑T&ç yÓqTø£ ‘·\T|ü⁄ ‘êfi¯+#Ó$ ≈£L&Ü ‘·q e<ä› e⁄+<äì nHêï&ÉT.
‘·qT ø£|⁄ü Œ≈£îqï u≤¢+ø¬ {Ÿì ‘=\–+#ê&ÉT. n‘·qT |üP]Ô b˛©düT j·T÷ìbòÕ+˝À e⁄+&É≥+
>∑eTì+#êqT. ‘·q >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶qT ≈£L&Ü #·÷|æ+#ê&ÉT. <ë+‘√ Hê≈£î $XÊ«dü+
@s¡Œ&ç+~. Ä‘·sê«‘· n‘·qT ˝Ö&édŒ” ø£s˝Y À ªª|üøÿ£ H˚ e⁄qï s¬ \’ T |ü{≤º\ e<ä› ñÁ>∑yê<äT\T
e⁄Hêïs¡˙, n+<äs¡÷ yÓ[¢ bı+&É˙μμ »Hê\qT ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT. <ë+‘√ #ê˝≤ eT+~
nø£ÿ&çqT+∫ bÕ]b˛j·÷s¡T. eTeTà*ï Äj·Tq >∑T&ç yÓqTø£ <ë«s¡+qT+∫ ãj·T≥≈£î
rdüTø=#êÃ&ÉT. ◊<ës¡T>∑Ts¡T ‘·q nqT#·sT¡ \qT |æ*∫ Mfi¯ì¢ eTq+ ø±bÕ&Ü* nHêï&ÉT.
yêfi¯ó¢ eTeTà*ï ø=+‘· <ä÷s¡+ rdüT¬øfi≤¢s√ ˝Ò<√ n\¢]eT÷ø£ eT∞¢ eTeTà*ï
#·T≥TºeTT{Ϻ+~. ªá düsê›sY |æ\¢*ï m+<äT≈£î rdüT¬øfi¯óÔHêïe⁄. Mfi¢̄ì rdüT¬øfi‚Ô e÷≈£î
90 ~©¢ 1984
‘·˝≤ 500 s¡÷bÕj·T\ Ä<ëj·T+ b˛‘·T+~.μ nHêïs¡T. á dæ≈£îÿ |æ\¢*ï m{Ϻ
|ü]dæú‘·T˝À¢q÷ rdüT¬øfi¢̄ìe«+ nHêïs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT b˛©dt ÇHé‡ô|ø£ºsY ‘·q ]yê\«sYqT
ãj·T≥≈£î rdæ ªme¬s’Hê eTT+<äT≈£î eùdÔ ø±*ÃbÕπskÕÔqTμ nì u…~]+#ê&ÉT. Ç+ø=ø£
b˛©düT ≈£L&Ü ‘·q ]yê\«sYqT ãj·T≥≈£î rXÊ&ÉT. <ë+‘√ Ä <äT+&É>T∑ \T Vü≤&É*b˛sTT
yÓqøÏÿ ‘·>±Zs¡T. Ä ÇHé‡ô|ø£ºsY‘√ bÕ≥T ‘√&ÉT>± edüTÔqï eTs√ Ç<ä›s¡T b˛©düT\T
≈£L&Ü e÷s¡ZeT<Ûä´+˝ÀH˚ ‘êeTT ø£|ü⁄Œ≈£îqï u≤¢+¬ø≥¢qT rùdXÊs¡T. yêfi¯ó¢ ≈£L&Ü |üP]Ô
b˛©düT j·T÷ìbòÕ+˝À e⁄Hêïs¡T. yê]˝À ˇø£‘·qT ‘êqT ≈£L&Ü b˛©düT ÇHé‡ô|ø£ºsYqì
#ÓbÕŒ&ÉT. yêfi¯ó¢ eTeTà*ï >∑Ts¡T<ë«sê ø£+{ÀHÓà+{Ÿ e<ä› e~˝Òdæ yÓ[¢b˛j·÷s¡T.μμ
m+‘√ ø°\ø£yÓTÆq á Hê≥ø°j·T ø£<∏äHêìï $X‚¢wæ+∫q »dæºdt s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ
ø£$TwüHé ‘·q ÁbÕD≤\qT |üD+>± ô|{Ϻ CÀ–+<äsY øösYq÷ ÄyÓT Ç<äs› T¡ ≈£îe÷s¡T\˙
s¡ø+åÏ ∫q b˛©düT n~Ûø±]ì >∑T]Ô+#˚+<äT≈£î rÁe+>± Á|üjT· ‹ï+#·&+É »]–+<äì ‘·q
ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~. CÀ–+<äsY øösY n_Ûe]í+∫q≥Tº Ä b˛©düT n~Ûø±Ø, n‘·ì
nqT#·sT¡ \÷ eTTdüT>∑T\T m+<äT≈£î <Û]ä +#ês√ ‘Ó\TdüTø√yê\qï<˚ ø£$TwüH≈é î£ qï ÄdüøÔÏ
nH˚~ ns¡eú Te⁄‘√+~. ãVüQXÊ n\¢] eT÷ø£\ dü+K´ ø£+fÒ ‘·eT dü+K´ #ê\‘·≈î£ ÿe
ø±ãfÒº ‘êeTT b˛©düT\eTì ‘Ó*j·T˙j·T≈£L&É<ìä nqT≈£îHêïπsyÓ÷ nì ≈£L&Ü ø£$TwüHé
‘·q ìy˚~ø£˝À }Vü‰>±q+ #˚d+æ ~.
b˛©düT\T eTTdüT>∑T\T m+<äT≈£î <Û]ä +#ês¡qï ÄdüøìÔÏ Á|ü<]ä Ù+#·&yÉ T˚ ‘·|Œü CÀ–+<äsY
øösY #Ó|Œæ q <ë+{À¢ì ø°\ø£yTÓ qÆ kÕøå±´<Ûësê\qT >∑T]Ô+#·&+É ˝À ø£$TwüHé $|ò\ü eTsTT+~.
n\¢] eT÷ø£\ u≤]q |ü&≈É î£ +&Ü ‘·q ≈£îe÷s¡T\qT bı<ä$ |ü≥Tº≈î£ qï|ü⁄Œ&ÉT <äT+&É>T∑ \T
b˛©düT ÇHé‡ô|ø£sº ‘Y √ @eTHêïs√ CÀ–+<äsY øösY ø£$TwüH≈é î£ düŒwü+º >± $e]+#ês¡T.
ªe÷≈£î ◊<˚dæ e+<ä\ s¡÷bÕj·T\ Ä<ëj·÷ìï sê≈£î+&Ü #˚dTü HÔ êïe⁄ qTe⁄«μ. ˇø=ÿø£]øÏ
◊<˚dæ e+<ä\ s¡÷bÕj·T\T! Ä <äT+&É>T∑ \ u≤<Û+ä ‘ê Ä]úø£ qwü+º >∑T]+#˚. yêfi¯ó¢ n˝≤
nqï ‘·sT¡ yê‘· b˛©düT\T ‘·eT e<ä› e⁄qï ]yê\«s¡q¢ T ãj·T≥≈£î rdæ u…~]+#ês¡T.
dæ≈î£ ÿ\ô|’ Væ≤+kÕ ø±+&É ˇø£ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]–+<äH+˚ <äT≈£î kÕø£´å + Ç~. n\¢]
eT÷ø£\≈£î mes√ &ÉãT“\T #Ó*d¢ Tü HÔ êïs¡T. m+‘·eT+~ dæ≈î£ ÿ\qT #·+bÕs¡T nH˚ <ëìì
ã{Ϻ Ä yÓTT‘êÔ\T #Ó*+¢ #·ã&ÉT‘·THêïsTT.
Ä Væ≤+kÕø±+&É j·÷<äè∫äø+£ >± »]–+~ ø±<ä˙, <ëì yÓqø£ ô|’ kÕúsTT˝À ô|<ä›
≈£îÁ≥e⁄+<äH˚ yê<äq≈£î á bÕ]‘√wæø±\ #Ó*+¢ |ü⁄ n+X¯+ ã\+ #˚≈L£ s¡Tk˛Ô+~. nsTTHê,
s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé Væ≤+kÕø±+&É <ëìø£<>˚ ± n|üŒ{Ï ø£|⁄ü Œ&ÉT »]–+<äH˚ ‘·q
n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ mø£ÿ&É uÛÑ+>∑+ ø£\T>∑T‘·T+<√qì á $wüj·÷ìï ø£|æŒ|ü⁄∫Ã+~. Ä
Væ≤+kÕø±+&É˝À bÕ˝§Zqïyê]ì ªdü+|òTü $Á<√Vü≤ X¯≈î£ \Ô Tμ, }s¡÷ ù|s¡÷ ˝Òì ø±+Á¬>dt
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 91
bÕغ ø±s¡´ø£s\Ô¡ T n+≥÷ n_Ûe]íd÷ü Ô e∫Ã+~. Vü≤+‘·≈î£ \≈£î &ÉãT“\T #Ó*d¢ Tü HÔ êïs¡T
nqï e÷≥\ì |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì e⁄+fÒ ø±+Á¬>dt bÕغ ø±≈£î+&Ü eTπs Ç‘·s¡
dü+düú nsTTHê Ä Væ≤+kÕø±+&É≈î£ ì<ÛTä \qT düeT≈£L]Ã+<ë nH˚ n+X¯+ô|’ <äsê´|ü⁄Ô
»]|æ+∫ e⁄+&˚~. nsTT‘˚ Vü≤+‘·≈î£ \≈£î &ÉãT“ #Ó*+¢ |ü⁄ n+XÊìï ø£$TwüHé ˝…øÿ£ ˝ÀøÏ
rdüTø√˝Ò<Hä ~˚ düTdüŒwü+º . ‘·q ìy˚~ø£˝À Ç‘·s¡ Çã“+~ø£sy¡ TÓ qÆ n+XÊ\qT ‘=\–+∫qfÒº
Bìì ≈£L&Ü ‘=\–+∫ e⁄+{≤s¡T. CÀ–+<äsY øösYqT >∑Ts¡T<ë«sê dü<Hä é ø£+{ÀHéyTÓ +{Ÿ≈î£
#˚]Ãq ‘·sT¡ yê‘· ÄyÓT≈£L b˛©düT\≈£î eT<Û´ä »]–q á dü+uÛ≤wüDqT ≈£L&Ü ìy˚~ø£˝À+∫
‘=\–+#ês¡T. ªªy˚TeTT ˇø£y|’Ó ⁄ü dæ≈î£ ÿ\qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£î+≥÷, Vü≤‘·e÷s¡TdüTqÔ ï
düeTj·T+˝À MT MT<ä e÷≈£î m+<äT≈£î C≤* ø£*–+<√ e÷πø ns¡+ú ø±e&É+˝Ò<Tä μμ nì
CÀ–+<äsY øösY‘√ b˛©düT\T nHêïs¡T. Bqs¡+ú b˛©düT\T Ä Væ≤+kÕø±+&É˝À dü«j·T+>±
bÕ˝§ZHêïs¡ì ˇ|ü⁄Œø√e&ÉyT˚ . }#·ø√‘· ô|<ä› m‘·TqÔ ˇø£ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]–+<äH+˚ <äT≈£î
Ç<√ dü÷#·q.
s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé ìy˚~ø£˝À Á|ükÕÔ$+#·ã&çq CÀ–+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ˝À
`b˛©düT\≈£î Vü≤‘ê´ø±+&É˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄qï≥Tº>± dü«j·T+>± ˇø£ b˛©ùd nqï
e÷≥\≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘· e⁄+≥T+~. ÄHê&ÉT düTÁ|”+ø√s¡Tº dæ{+ºÏ >¥ »&ç>® ± e⁄qï
s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ‘·q rs¡TŒq≈£î nes√<Û+ä >± e⁄+&É≈L£ &É<Hä ˚ ñ<˚X› +¯ ‘√H˚ Ä yêø±´ìï
‘=\–+#ês¡q&É+˝À dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . CÀ–+<äsY øösY 1986 »qe] 31q $TÁXÊ
ø£$TwüHé eTT+<äT Vü‰»¬sq’ |ü⁄Œ&ÉT ~©¢ Á|üuTÑÛ ‘·« Hê´j·Tyê~ ÄsY.ø¬ . Äq+<é dü]>±Z Ä
yêø£´+ >∑T]+∫ Á|ü•ï+∫q|üŒ{Ïø° <ëìì ‘=\–+#ês¡+fÒ n~ ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£+>±
»]–+<äì düŒwüeº Te⁄‘√+~. Áø±dt m>±®$TH˚wHü é ]ø±s¡T¶ Á|üø±s¡+ ‘·q‘√ n|ü⁄Œ&ÉT b˛©dt
ÇHé‡ô|ø£sº Y á$<Û+ä >± nqï≥Tº CÀ–+<äsY øösY ù|s=ÿHêïs¡T: ªHê≈£î s¡øDå£ >± b˛©düT\T
e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT <ë]˝À b˛©düT ÇHé‡ô|ø£sº Y @ ø±s¡D+ #˚‘H· √ ˙ MT<ä C≤* ø£*–+~ ø±˙
˝Òøb£ ˛‘˚ y˚T+ düsê›s좡 n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e&Éy÷Ó #·+ù|j·T&Éy÷Ó #˚ùdyêfi¢̄+.μ
ôdq’ ´+ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–q ˇø£ s√E ‘·sT¡ yê‘· n\¢] eT÷ø£\T CÀ–+<äsY øösY
uÛsÑ ˙Ô¡ , ô|<ä› ø=&ÉT≈£î˙ #·+ù|dæq ñ<ä+‘êìï »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé ‘·q
ìy˚~ø£˝À ø£|Œæ |ü⁄#·Ã&É+ ≈£L&Ü ô|<’ ëì˝≤π> #ê˝≤ rÁeyÓTqÆ n+X¯+. ÄHê&ÉT CÀ–+<äsY
øösY ≈£î≥T+ã+ bÕ\+ ø±\˙˝À ìedæ+#˚~. Ä ÁbÕ+‘·+ eP´Vü‰‘·àø£+>± ø°\ø£yTÓ qÆ
ÁbÕ+‘·+. $e÷HêÁX¯j·÷ìø°, ø£+{ÀHÓà+{Ÿ≈£L düMT|ü+˝À e⁄+≥T+~. qe+ãsY 1
kÕj·T+Á‘·+ Hê\T>∑T >∑+≥\≈£î ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+∫q Ä ÁbÕ+‘·+ <äøDåÏ b˛©düT
õ˝≤¢ |ü]~Û˝ÀøÏ edüT+Ô ~. ôdì’ ø£ |üV≤ü sê˝À e⁄qï|üŒ{Ïø° bÕ\+ ø±\˙˝À n\¢] eT÷ø£\
92 ~©¢ 1984
Ä>∑&Ü\≈£î m˝≤+{Ï Ä≥+ø£eT÷ ø£\T>∑˝<Ò Tä . ôdq’ ´+ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–q‘·sê«‘· ≈£L&Ü
~©¢˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À y˚˝≤~ eT+~ dæ≈£îÿ\qT <√#·T≈£îì, düJe <äVü≤q+
#˚dqæ ≥Tº>±H˚ á ÁbÕ+‘·+˝Àq÷ #˚XÊs¡T. bıs¡T>∑Tq e⁄+&˚ ˇø£ Væ≤+<ä÷ ≈£î≥T+ã+
C≤*‘√ CÀ–+<äsY øösY ≈£î≥T+u≤ìøÏ ÄÁX¯jT· + ø£*Œ+∫ n\¢] eT÷ø£\ u≤]qT+∫
ø±bÕ&ç+~. ø±˙ n<˚ s√E kÕj·T+Á‘·+ n\¢] eT÷ø£\T eTs√kÕ] <ë&çøÏ ~>∑&+É ‘√
Ä Ç+{Ï j·T»e÷ì yê]ì eTs√ Væ≤+<äTe⁄\ Ç+{ÏøÏ ‘·s*¡ +#ê&ÉT. bÕ\+ ø±\˙˝À
Çs¡y’Ó Hê\T>∑T >∑+≥\bÕ≥T Ä Væ≤+kÕø±+&É ø=qkÕ–+~. <ë+‘√ Ä s¬ +&√ Ç+{Ï
j·T»e÷ì ≈£L&Ü u…~] qe+ãsY s¬ +&ÉT kÕj·T+Á‘·+ yêfi¯ì¢ yÓ[b¢ ıeTàì ˇ‹Ô&ç #˚XÊ&ÉT.
~≈£îÿ‘√#·ì dæú‹˝À Ä ≈£î≥T+ã+ <ä>∑Zs¡˝À ìsêàD+˝À e⁄qï ˇø£ uÛÑeq+˝À
‘·\<ë#·T≈£î+~. ø±˙, ‘·\T|ü⁄\T ˝Òì Ä Ç+{Ï˝À yêfi¯ì¢ n\¢] eT÷ø£\T düT\Te⁄>±
|üd>æ {∑ ≤ºsTT. <ë+‘√ yêfi¯ó¢ ãj·T≥≈£î |üsT¡ >∑T rXÊs¡T. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ CÀ–+<äsY
øösY uÛsÑ êÔ, ô|<ä› ≈£îe÷s¡T&É÷ ˇø£~≈£Lÿ, ∫qï ≈£îe÷s¡T*<ä]› ‘√ ‘·qT eTs=ø£~≈£Lÿ
$&çb˛j·÷s¡T. Ä kÕj·T+Á‘·y˚T ÄyÓT uÛÑs¡Ô˙, ô|<ä› ø=&ÉT≈£î˙ <äT+&É>∑T\T |ü≥Tº≈£îì
<ës¡TD+>± #·+ù|XÊs¡T.
CÀ–+<äsY øösY, ÄyÓT Ç<äs› T¡ |æ\\¢ ÷ <ë≈£îÿ+≥÷ <ë≈£îÿ+≥÷ yÓfió¯ qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ
ˇø£ b˛©düT m<äTs¡j÷· ´&ÉT. ‘·eTì ø±bÕ&ÉeT+≥÷ ÄyÓT Ä b˛©düTqT y˚&TÉ ø=+~.
ø±˙ n‘·qT ªe÷‘√ e÷{≤¢&eÉ <äT,› ø±*à bÕπskÕÔ+μ n+≥÷ u…~]+#ê&ÉT. >∑‘´· +‘·s+¡
˝Òø£ Ä eTT>∑TsZ T¡ u≤~Û‘T· \÷ ÁbÕD≤\T ns¡#‹˚ ˝À ô|≥Tº≈î£ ì Ä sêÁ‘·+‘ê #Ó≥Tº bı<ä˝À¢
qøÏÿ ≈£L#·THêïs¡T. Ä eTs¡THê&ÉT n+fÒ qe+ãsY 3q yêfi¯≈¢ î£ m<äTs¬ q’ nqTuÛyÑ ê\˝À
n|ò&æ $É {ŸqT+∫ m+|æø£ #˚dTü ≈£îqï uÛ≤>±ìï e÷Á‘·yT˚ s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé ‘·q
ìy˚~ø£˝À bı+<äT|ü]∫+~. yêfi¢̄ì s¡ø+åÏ ∫q b˛©düT ÇHé‡ô|ø£sº Y ªMT MT<ä m+<äT≈£î
C≤* ø£*–+<√ ‘Ó*j·T&É+ ˝Ò<Tä . ˝Òøb£ ˛‘˚ y˚T+ düsê›sq¢¡ T n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e&Éy÷Ó
#·+|ü&ÉyÓ÷ #˚ùdyêfi¯¢+μ n+≥÷ #Ó|æŒq e÷≥\qT ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£˝À+∫
‘=\–+∫+~. á b˛©düT ÇHé‡ô|ø£sº Y nqï e÷≥\≈£L, n+‘·≈î£ eTT+<äT s√E CÀ–+<äsY
øösY≈î£ m<äTs¡T|ü&qç eTs√ b˛©düT ªe÷‘√ e÷{≤¢&=<äT,› ø±*ÃbÕπskÕÔ+μ nì nqï
e÷≥\≈£L eT<Ûä´ b˛*ø£\THêïsTT. b˛©düT\T ÄHê&ÉT m˝≤ e´eVü≤]+#ês√ n$
#ê{Ï #ÓãT‘·THêïsTT. ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+∫q Çs¡yH’Ó ê\T>∑T >∑+≥\ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü
|ü]dæ‹ú m+‘· <ës¡TD+>± e⁄+<√ Bìì ã{Ϻ ns¡eú Te⁄‘·T+~. bÕ\+ ø±\˙ ~©¢
ø£+{ÀHÓà+{Ÿ b˛©düT ùdwº Hü é |ü]~Û˝À e⁄+~. Ä b˛©dt ùdwº Hü ≈é î£ qe+ãsY 1Hê{Ï
kÕj·T+Á‘·+ qT+#˚ ôdì’ ø£ düV‰ü j·T+ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ã+~. nsTTq|üŒ{Ïø,° <˚X¯
sê»<Ûëì˝À ô|<ä› m‘·TÔq Væ≤+kÕø±+&É #Ó\πs–q ÁbÕ+‘ê˝À¢ bÕ\+ ø±\˙ ≈£L&Ü
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 93
ˇø£{ì ù|s¡T>±+∫+~. ø£+{ÀHÓà+{Ÿ b˛©dt ùdºwüHé |ü]~Û˝À »]–q }#·ø√‘·˝À
yÓTT‘·+Ô 341 eT+~ eTs¡D+Ï #ês¡T. yÓTT<ä{Ï s√CÒ Ä ÁbÕ+‘êìøÏ ôdì’ ø£ düV‰ü j·T+
\_Û+∫q|üŒ{Ïø° n‘·´+‘· <ës¡TDyÓTqÆ Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ –q ø£˝≤´DY|⁄ü ], düT˝≤ÔH|é ⁄ü ],
eT+>√˝Ÿ|⁄ü ]\ düsd¡ qü #˚]q @¬øø’ £ b˛©dt ùdwº Hü é n~. Ä eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T n+fÒ
qe+ãsY 3 kÕj·T+Á‘·+ es¡≈L£ nø£ÿ&ç |ü]dæ‘ú T· \ >∑T]+∫ u≤~Û‘T· \T düeT]Œ+∫q
n|ò&æ $É ≥¢˝À <˚ì˝Àq÷ ôdì’ ≈£î\T ìs¡«Væ≤+∫q düV‰ü j·Tø£ bÕÁ‘· >∑T]+∫q Á|ükÕÔeq
eT#·TÃ≈£î ≈£L&Ü ˝Ò<Tä . yê{Ï˝À CÀ–+<äsY øösY düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ #ê˝≤ ø°\ø£yTÓ qÆ ~.
~©¢ ø£+{ÀHÓà+{Ÿ b˛©dt ùdºwüHé neø£‘·eø£\ e\¢ ôd’q´+ bÕÁ‘· Á|üXÊïs¡úø£+>±
e÷]+~. ø£\ø£‘êÔ˝À nø√ºãsY 31Hê&˚ ôd’Hê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#ês¡T. nø£ÿ&É
Væ≤+kÕø±+&ÉqT ôd’q´+ yÓTT>∑Z˝ÀH˚ ‘·T+∫y˚j·T>∑*–+~. ø±˙, Çø£ÿ&É ~©¢˝À ô|<ä›
m‘·TqÔ #Ó\sπ –q Væ≤+kÕø±+&ÉqT e÷Á‘·+ n]ø£≥˝º øÒ b£ ˛sTT+~. <ëì yÓqø£ ô|<ä› ø±s¡Dy˚T
e⁄+~. qe+ãsY 1 ñ<äj·T+ qT+#˚ Vü≤‘·´\T yÓTT<ä˝…’q|üŒ{Ïø° <˚X¯ sê»<Ûëì˝Àì
n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ôd’Hê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#˚ $wüj·TyÓTÆ nH˚ø£ >∑+≥\bÕ≥T
}–dü˝≤&ÉT‘·÷ e∫Ã+~. }#·ø√‘·qT n&ÉTø¶ √e<äq› ï ñ<˚X› y¯ T˚ á C≤bÕ´ìøÏ ø±s¡D+
nì ns¡eú Te⁄‘√+~. n+<äTøπ ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+∫q ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü Ä#·sD¡ ˝À
m˝≤+{Ï ∫‘·XÔ ó¯ BΔ ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . Væ≤+kÕø±+&ÉqT n]ø£f+ºÒ <äT≈£î rdüT≈£îqï nH˚ø£ #·s´¡ ˝À¢
ˇø£{>Ï ± #Ó|⁄ü Œø√&Üìπø n~ |ü]$T‘·eTsTT+~. n+<äTøπ ø£s÷¡ Œ¤´ì Á|üø{£ +Ï #ês¡T ø±˙
mø£ÿ&Ü neT\T #˚dæq bÕbÕq b˛˝Ò<äT. ô|’øÏ XÊ+‹ »|ü+ #˚dæq Hêj·T≈£î˝Ò
˝ÀbÕsTTø±Ø>± Væ≤+kÕø±+&É˝À bÕ˝§ZHêïs¡T.
ôdq’ ´+ bÂs¡ n~Ûø±s¡jT· +Á‘ê+>∑+ ìj·T+Á‘·D˝À e⁄+&Ü˝≤ e<ë› nH˚ $wüjT· +˝À
n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·Tqï nH˚ø£ Ç‘·s¡ <˚XÊ˝À¢ e÷~]>± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À m|ü⁄Œ&É÷ dü+~>∑‘Δ ·
ñ‘·Œqï+ ø±˝Ò<Tä . n‹Áø£$T+#˚+<äT≈£î neø±XÊ\T e⁄qï|üŒ{Ïø° uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ˝≤>±
ôd’q´+ MT<ä bÂs¡n~Ûø±s¡ ìj·T+Á‘·D nH˚~ @ Á|üC≤kÕ«e÷´ì¬ø’Hê ‘·|üŒìdü]>±
e⁄+&Ü*‡q \ø£Då +. ø±˙, 1984˝À ~©¢˝À Ç~ n‹Áø£eTD≈£î >∑Ts¡sTT+~. ~©¢ ‘·sT¡ yê‘·
m≈£îÿe }#·ø√‘· »]–q ÁbÕ+‘·yÓTÆq ø±q÷ŒsY‘√ b˛*Ãq|ü⁄Œ&ÉT á $wüj·T+
düŒwüºeTe⁄‘·T+~.
ø±q÷ŒsY˝À qe+ãsY 1Hê{Ï ñ<äjT· + 9`30πø bÂs¡ n~Ûø±s¡jT· +Á‘ê+>∑+ ôdì’ ø£
düVü‰j·÷ìï nuÛÑ´]ú+∫+~. yês¡T n&ç–q |ü~ ì$TcÕ˝À¢H˚ yÓTT<ä{Ï $&É‘· ôd’q´+
nø£ÿ&É s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–+~. ø±q÷ŒsY ø£+fÒ nH˚ø£ ¬s≥T¢ m≈£îÿe }#·ø√‘· »]–q
~©¢˝À e÷Á‘·+ ôdq’ ´+ Äs¡T>∑+≥\T Ä\dü´+>± s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–+~. ø±q÷ŒsY˝À &çÅdøºæ º˘
yÓTõÅùd{º Ÿ Á_CÒ+Á<ä j·÷<äyé dü«j·T+>± H˚s+¡ ˝À uÛ≤>∑kÕ«$T nj·÷´&Éqï Äs√|üD\T
94 ~©¢ 1984
e⁄qï|üŒ{Ïø° ø±q÷ŒsY bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+ e÷Á‘·+ nø£ÿ&É ‘·øDå£ y˚T ø=‘ê«© b˛©dt
ùdwº Hü ˝é À b˛©düT\, ôdì’ ≈£î\ düeTwæº ø£+Á{À˝Ÿ s¡÷+qT @sêŒ≥T #˚d+æ ~. n˝≤+{Ï
düeTq«j·T+ ~©¢˝À ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . ø±q÷ŒsY˝À qe+ãsY 1 ns¡sú êÁ‹ ôdq’ ´+ ø±\TŒ\T
»]|æ Ç<ä › s ¡ T <ä T +&É > ∑ T \qT Vü ≤ ‘· e ÷]Ã+~. n<˚ ~©¢ ˝ À n\¢ ] eT÷ø£ \ qT
n<äT|ü⁄#˚ùd+<äT≈£î ôdq’ ´+ qe+ãsY 3q >±˙ ø±\TŒ\≈£î bÕ\Œ&É˝<Ò Tä . ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£
yÓTõÅùd{º Ÿ *œ‘· |üPs¡«ø£ Ä<˚XÊ\T e⁄+fÒ ‘·|Œü ôdq’ ´+ ø±\TŒ\T »]ù|+<äT≈£î M\T+&É<Tä .
ø±q÷ŒsY bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+ yÓTT<ä{Ï s√EHê&˚ Á|ü‹ ôd’ìø£ j·T÷ì{Ÿ≈£î ˇø√ÿ
yÓTõÅùd{º Ÿì øπ {≤sTT+∫+~. ~©¢˝À Ä|üìøÏ ˇø£ s√Eø£+fÒ m≈£îÿe düeTj·T+ |ü{+ºÏ ~.
ø£$Twüqsπ {Ÿ e´edü˝ú À b˛©düT\≈£î m–®≈L£ ´{Ïyé n~Ûø±sê\T e⁄Hêïj·TH˚ HÓ|+ü ‘√ Ä
Ä\dü´+ »]–+~.
ø±q÷ŒsY˝À ˇø£ ôdì’ ø£ n~Ûø±] m<äTs=ÿqï ns¡T<Óq’ nqTuÛeÑ + >∑T]+∫ »dædº t
s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé ≈£L&Ü ‘·q ìy˚~ø£˝À Á|ükÕÔ$+∫+~. ñÁ~ø£Ô |ü]dæ‘ú T· \
eT<Û´ä ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤μqT |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#˚+<äT≈£î nqTeT‹ ø√]q|ü⁄Œ&ÉT Ä ôdì’ ø£ n~Ûø±]øÏ
bÂs¡ n~Ûø±s¡jT· +Á‘ê+>∑+ qT+∫ ‹s¡kÕÿs¡+ m<äTs¡sTT+~. eTsêsƒê ˝…{’ Ÿ ÇHébÕò +Á{°
nH˚ ˇø£ |ü≥¢ ÷Hé≈î£ ìs¡«Vü≤D≤~Ûø±] nsTTq ø¬ ô|Hº é _. u≤¬s‘Y, qe+ãsY 1 Hê&ÉT
ñ<äjT· + ø±q÷ŒsY˝Àì ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À &çÅdøºæ º̆ yÓTõÅùd{º Ÿ Á_CÒ+Á<ä j·÷<äy‘é √, eTs√
yÓTõÅùd{º Ÿ‘√ ø£\dæ yÓfió¯ qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ dæ≈î£ ÿ Ç+{Ï MT<ä n\¢] eT÷ø£\T ô|<ä› m‘·TqÔ
<ë&ç#j ˚ T· &É+ ø£ì|æ+∫+~. Ä ñ<ä+‘·+ >∑T]+∫ ø¬ ô|Hº é u≤¬s‘Y, $TÁXÊ ø£$TwüHé eTT+<äT
Ç˝≤ yê+>∑÷à\$T#êÃs¡T.
ªªÄ n\¢] eT÷ø£\qT #Ó<äs¡>=fÒº+<äT≈£î, <ë&ç˝À ∫≈£îÿ≈£îqï dæ≈£îÿ\ ÁbÕD≤\qT
ø±bÕ&˚+<äT≈£î, <äT+&É>∑T\qT ø£˙dü+ 500 >∑C≤\ <ä÷s¡+ ‘·]$Tø=fÒº+<äT≈£î Hê
ôd’Hê´ìøÏ nqTeT‹ Çyê«\ì õ˝≤¢ yÓTõÅùdº{Ÿ Á_CÒ+Á<ä j·÷<äyéqT ø√sêqT. nsTT‘˚
Äj·Tq Hê e÷≥\qT |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü yÓ[¢ nø£ÿ&ÉTqï »q+‘√ dü+uÛ≤wæ+#·&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. <ä÷s¡+>± e⁄+&É≥+ e\¢ yêfi¢̄‘√ Äj·Tq ndü\T @+ e÷{≤¢&Üs√
Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. n\¢] eT÷ø£\T nø£ÿ&çqT+∫ ø£<ä\ø£b˛e&É+‘√ |ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑T|ü&˚
neø±X¯+ ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . <ë+‘√ |ü]dæ‘ú T· \T $wü$T+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø±\TŒ\T »s¡|&ü +É ‘√
düVü‰ Ç‘·s¡Á‘ê #·s¡´\T rdüT≈£îH˚+<äT≈£î nqTeT‹ ø√πs ◊mm|òt&ç 908 bòÕ+qT
ì+bÕqT.μμ
n|ü⁄Œ&ÉT Á_CÒ+Á<ä j·÷<äyé <ëìô|’ dü+‘·ø£+ #˚j·Tø£b˛>±, nø£ÿ&˚ e⁄qï eTs√
yÓTõÅùd{º Ÿì ≈£L&Ü dü+‘·ø+£ #˚jT· ≈£î+&Ü ìyê]+#ês¡T. n+‘˚ø±<äT ø¬ ô|Hº é u≤¬s‘Yì
yπ̊s @<ÓH’ ê ÁbÕ+‘êìøÏ yÓfie¢̄ T˙, Çø£ÿ&ç |ü]dæ‘ú T· \qT ‘·H˚ ìj·T+Á‹kÕÔq˙ #ÓbÕŒs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 95
nsTT‘˚ eT] ø±ùd|ü{À¢H˚ n\¢] eT÷ø£\T Ä dæ≈î£ ÿ Ç+{À¢øÏ #=s¡ã&ܶsTT. n+<äT˝À
e⁄+≥Tqï s¬ +&ÉT dæ≈î£ ÿ ≈£î≥T+u≤˝À¢ $<Ûeä sê\T>± e÷]q ˇø£ eTVæ≤fi¯qT ‘·|Œü $T>∑‘ê
n+<ä]˙ Ä <äT+&É>∑T\T #·+ù|XÊs¡T. yêfi¯¢ ÄdæÔì \÷{° #˚XÊs¡T. yêfi¯¢ Ç+{Ïì
‘·>T∑ \u…{≤ºsT¡ . ø¬ ô|Hº é u≤¬s‘Y n&ç–q|ü⁄Œ&˚ ‘·qT nqTeT‹ì Ç∫à e⁄+&Ü*‡+<äì Á_CÒ+Á<ä
j·÷<äyé Ä ‘·sT¡ yê‘· |üXÊÑêÔ||ü &ü ç e⁄+{≤πsyÓ÷ ‘Ó*j·T<äT.
ø±q÷ŒsY |ü]bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+ #Ó&<¶É ‘’Ó ,˚ ~©¢ |ü]bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+ |üse¡ T
ìø£èwüyº TÓ qÆ ~. n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï düe÷#êsêìï ã{Ϻ #·÷ùdÔ ø±q÷ŒsY˝À ø¬ ô|Hº é u≤¬s‘Y
˝≤>± ~©¢˝À @ ˇø£ÿ ôdì’ ø£ n~Ûø±] ≈£L&Ü bÂs¡ n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+‘√ |òTü s¡¸D
|ü&˝É <Ò Tä . CÀ–+<äsY øösY e+{Ï e+<ä˝≤~eT+~ u≤~Û‘T· \T ôdH’ ê´ìï s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|æq
‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü mH√ï <ës¡TD≤\qT m<äTs=ÿHêïs¡T. Ä*yé Á^Hé <äTdüT\Ô T <Û]ä +∫q
ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\T s¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤qT HÓ\ø=\Œ&É+ ø£+fÒ ‘·eT≈£î Ç∫Ãq Ä<˚XÊ\≈£î ø£≥Tºã&ç
Áø£eT•ø£Då qT bÕ{Ï+#·&yÉ T˚ eTTK´eTì uÛ≤$+∫e⁄+{≤s¡T.
96 ~©¢ 1984

qøÏ© Ms¡T&ÉT
1984 qe+ãsY 1 kÕj·T+Á‘·+ qT+∫ qe+ãsY 2 kÕj·T+Á‘·+ es¡≈L£ ~©¢
n+‘·{≤ <äX\¯ yêØ>± ôdq’ ´+ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–Hê, qe+ãsY 3 kÕj·T+Á‘·+ es¡≈L£
kÕeT÷Væ≤ø£ Vü≤‘ê´ø±+&É ‘·>T∑ eZ TTK+ |ü≥˝º <Ò Tä . eT÷&ÉT s√E\ ÁøÏ‘+· ˝≤π> ôdì’ ø£
ã\>±\T ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü b˛j·÷sTT. kÕeT÷Væ≤ø£ Vü≤‘·´\≈£î eT<ä‘› T· >± mes√ yê]ì
yÓqøÏÿ ˝≤–q≥Tº+~. ~©¢ n+‘·{≤ Ä‘·sT¡ yê‘· eT]ø=ìï s√E\ bÕ≥T #Ó<Tä s¡TeT<äTs¡T>±
ø=qkÕ–q Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òüT≥q\qT uÛÑÁ<ä‘ê <äfi≤\T ‘·eT düVü≤» kÕeTsêú´\qT
≈£L&ÉBdüT≈£îì ìj·T+Á‹+#êsTT.
}#·ø√‘· dü<Tä e› TDÏ–b˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· ôdq’ ´eT÷ b˛©düT\÷ ø£*dæ qe+ãsY
5 kÕj·T+Á‘·+ ôd+Á≥˝Ÿ ~©¢˝À |üø&£ “É +B>± dü+j·TTø£Ô ø±sê´#·sD¡ qT s¡÷bı+~+#ês¡T.
Ä |òTü qyÓTqÆ ø±sê´#·sD¡ ≈£î Á|ü‹|ò\ü +>± Ç<äs› T¡ n~Ûø±s¡T\≈£î Á|ü‹cÕº‘à· ø£yTÓ qÆ XÖs¡´
|ü‘ø· ±\T ≈£L&Ü \_Û+#êsTT. ~©¢˝À 3000 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T qs¡yT˚ <ÛëìøÏ ã˝…b’ ˛sTTq
H˚|<ü ´ä∏ +˝À uÛÁÑ <ä‘ê<äfi≤\≈£î \_Û+∫q n|üPs¡« |ü⁄s¡kÕÿsê\T n$.
$∫Á‘·+ @$T≥+fÒ Ä ñeTà&ç ø±sê´#·s¡D n\¢] eT÷ø£*ï n<äT|ü⁄
#˚j·T&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫+~ ø±<äT. n˝≤π>, dæ≈£îÿ\qT s¡øÏå+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫+B
ø±<äT. }#·ø√‘· ñ<Ûèä ‘·+>± kÕ>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT\T nqTdü]+∫q |ü<‹Δä ˝ÀH˚ qe+ãsY
5 Hê{Ï b˛©düT, ôdì’ ø£ ñeTà&ç ø±sê´#·sD¡ ≈£L&Ü <äT+&É>T∑ \qT ø±≈£î+&Ü u≤~Û‘T· \H˚
\ø£å´+>± ô|≥Tº≈£î+~. n+‘˚ø±<äT, Ç~es¡ø£{Ï n<Ûë´j·T+˝À $e]+∫q≥Tº 1971
bÕøÏkÕúHé j·TT<ä+Δ ˝À eTVü‰MsY #·Áø£ |ü‘ø· ±ìï bı+~q Ç+&çjT· Hé msTTsY bò˛sY‡ Á>∑÷|t
ø¬ ô|Hº é eTH√àVü≤Hé ;sYd+æ >¥ ‘·˝≤«sYqT |üf˝Ò Ÿq>∑s˝Y À qe+ãsY 1 Hê&ÉT (dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·
yÓTT<ä˝q’… s√EHê&ÉT) n¬sdtº #˚dæ C…\’ T≈£î |ü+|æq ~©¢ ôd+Á≥˝Ÿ &çÅdøºæ º˘ b˛©düT ñqï‘ê~Ûø±]
nyÓ÷<é ø±+‘˚ á ñeTà&ç ø±sê´#·sD¡ ≈£î n~Û|‹ü .
n+<äTe\¢H,˚ qe+ãsY 5q |üV‰ü sY>+∑ CŸ˝Àì ˇø£ dæ≈î£ ÿ ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+‘√
(yêfi¯ó¢ ‘·eT Ç+{À¢+∫ Ä‘·às¡øDå£ ø√dü+ n\¢] eT÷ø£\ MT<ä ø±\TŒ\T »]|æq|ü⁄Œ&ÉT)
b˛©düT\÷, ôdq’ ´eT÷ ñeTà&ç>± e´eVü≤]+∫q rs¡T j·÷<äè∫äøy£ TÓ qÆ ~ ø±<äT. ‘·eT
≈£î≥T+ã ô|<ä› nMTsY dæ+>¥qT n\¢] eT÷ø£\T Vü≤‘·´#˚dæq ‘·s¡Tyê‘·H˚ yêfi¯ó¢
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 97
Ä‘·às¡øDå£ ø√dü+ ø±\TŒ\T »]bÕs¡T. nMTsY dæ+>¥ ‘·+Á&ç ø±\+ qT+#˚ Ä ≈£î≥T+ã+
yê]øÏ y˚{≤&˚ n_ÛsT¡ ∫ e⁄+&É≥+ e\¢ yê]e<ä› ˝…ô’ dqT‡ e⁄qï Äj·TT<Ûë\THêïsTT.
b˛©düT\÷, ôdì’ ≈£î\÷ ø£*dæ ñeTà&ç>± Ä Ç+{Ï ˝À+∫ Äs¡T>∑Ts¡T eTVæ≤fi¯\÷,
◊<äT>∑Ts¡T |æ\\¢ ‘√ düV‰ü yÓTT‘·+Ô |ü<Vä ‰ü s¡T eT+~ì n¬sdüTº #˚XÊs¡T. ˝≤؃\‘√ #êeu≤~
n+<ä]˙ Á≥≈£îÿ˝À y˚düT≈£îì <ä]j·÷>∑+CŸ b˛©düTùdºwüHé≈£î rdüT¬øfi≤¢s¡T. sêÁ‘·+‘ê
yêfi¢̄≈î£ m˝≤+{Ï ÄVü‰s¡eT÷ Çe«≈£î+&Ü ‘·eT ø£d&ºü ˝û À ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T. Ä eTs¡Tdü{Ï
s√E yêfi¯ì¢ rVü‰sY C…\’ T≈£î ‘·s*¡ +#ês¡T. yêfi¯+¢ ‘ê mì$T~ s√E\ bÕ≥T Ä C…˝’ À¢
eT>±Z*‡ e∫Ã+~. ‘·q≈£î ‘·–*q ‘·÷{≤ <Óã“\ |ü⁄D´e÷ì Ä ≈£î≥T+u≤ìøÏ <ä>]Z∑
ã+<ÛTä yÓq’ qØ+<äsY dæ+>¥ ˇø£ÿ&˚ C…\’ T ìs¡“+<Û+ä qT+∫ ‘·|Œæ +#·T≈£îHêï&ÉT. Äj·TqqT
b˛©düT\T C…\’ T≈£î ø±≈£î+&Ü H˚sT¡ >± ÄdüT|üÁ‹øÏ ‘·s*¡ +#ês¡T. nsTT‘˚, n‘·qT ∫øÏ‘‡·
bı+<äT‘·÷ qe+ãsY 23q ÄdüT|üÁ‹˝ÀH˚ #·ìb˛j·÷&ÉT.
qπs+<äsY dæ+>¥ ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T »]|æq ø±\TŒ˝À¢ uÛÁÑ <ä‘ê <äfi≤\≈£î #Ó+~q
Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\T #·ìb˛sTTq H˚|ü<∏ä´+˝À yê] n¬sdüTº, ìs¡“+<Ûä+ #√≥T#˚düT≈£î+~.
|üV‰ü sY>+∑ CŸ ÁbÕ+‘·+˝À »]–q Ä ø±\TŒ˝À¢ n\¢]eT÷ø£˝Àì eT+>∑fiŸ<ëdt nH˚ e´ø°,Ô
ôdì’ ø£ ãè+<ëìøÏ #Ó+~q øÏwHü é ãVü≤<ä÷sY >∑Tsê+>¥ nH˚ ôdì’ ≈£î&É÷ eTs¡D+Ï #ês¡T. á
yês¡Ô Ä eTs¡Tdü{Ï s√E |üÁ‹ø£˝À¢ Á|üeTTK+>± e∫Ã+~. b˛©düT\, ôdì’ ≈£î\ C≤sTT+{Ÿ
Ä|üsπ wüH≈é î£ H˚‘è· ‘·«+ eVæ≤+∫q d”ìj·TsY b˛©düT n~Ûø±] nyÓ÷<é ø±+‘Y, uÛÁÑ <ä‘ê
ã\>±\ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ mdt.mdt. e÷qHé \≈£î Ä ø£<qä∏ +˝À Ms¡‘· ê«ìï CÀ&ç+#ês¡T. ñeTà&ç
Ä|üπswüHé düeTj·T+˝À >∑Tsê+>¥ nH˚ ôd’ì≈£î&ÉT eTs¡DÏ+#·&Üìï m‹Ô#·÷|ü⁄‘·÷
nyÓ÷<éø±+‘Y, e÷qHé\T ‘·eT ÁbÕD≤\≈£î ‘Ó–+∫ dæ≈£îÿ\ Á|ürø±sê‘·àø£ <ë&çì
‹|æŒø={Ïqº ≥Tº n_Ûe]í+#ês¡T. á ø£<qä∏ + ÁbÕ‹|ü~ø£H˚ yê]øÏ XÖs¡´ |ü‘ø· ±\qT Á|ü<ëq+
#˚j÷· \ì dæbÕò s¡dTü #˚XÊs¡T.
d”ìj·TsY b˛©dt n~Ûø±] nyÓ÷<é ø±+‘Y≈L£ , ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ bdt.mdt.e÷qHé≈L£ ,
Ä ñeTà&ç Ä|üπswüHé düeTj·T+˝À #·ìb˛sTTq ôd’ì≈£î&ÉT eT+>∑fiŸ <ëdt≈£L
(eTs¡D≤q+‘·s+¡ ) XÖs¡´ |ü‘ø· ±\qT 1985 pHé˝À sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|ü<ëq+
#˚dæ+~. Ä Á|ü<ëH√‘·‡e dü+<äs¡“¤+˝À Ms¡T˝…’q nyÓ÷<éø±+‘Y, e÷qHé\T ‘·eT
$~Ûìs¡«Vü≤D˝À ndüe÷qyÓTÆq <ÛÓ’s¡´kÕVü≤kÕ\q÷, n+øÏ‘·uÛ≤yê˙ï Á|ü<ä]Ù+∫q≥Tº
ù|s=ÿHêïs¡T. Äs√E |üV‰ü sY>+∑ CŸ Ç+{Ï˝ÀqT+∫ ø=+<äsT¡ <äT+&É>T∑ \T $#·øDå£ ≤s¡V≤æ ‘·+>±
ø±\TŒ\T yÓTT<ä\Tô|{Ϻq|üŒ{Ïø° á kÕVü≤düe+‘·T\ eTT+<äT ì\ã&É˝Òø£b˛j·÷s¡˙,
ø±ùd|ü{˝Ï ÀH˚ yês¡T ˝§+–b˛j·÷s¡˙ #Ó|⁄ü Œø=#êÃs¡T. yÓ+≥H˚ Ä Ç+{Ï qT+∫ 16
eT+~ e´≈£îÔ\qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ »]–+<äì $e]+#ês¡T. nsTT‘˚ Ä
98 ~©¢ 1984
n_Ûes¡qí ˝À ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± ˝Òì ø=ìï n+XÊ\qT ø£|Œæ |ü⁄#êÃs¡T. eTTK´+>±
n|ü⁄Œ&ÉT n¬sdüTº #˚dqæ yÓTT‘·+Ô |ü<Vä ‰ü s¡T eT+~˝À n‘·´~Û≈î£ \T Ä&Éyêfi¯ó,¢ |æ\˝¢ Ò nqï
$wüj·÷ìï <ë∫ô|{≤ºs¡T. yêfi¯¢+‘ê ˇπø ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+ düuÛÑT´\˙, dæ≈£îÿ\qT
}#·ø√‘·ø√düTqÔ ï H˚|<ü ´ä∏ +˝À Ä‘·à s¡øDå£ ø√dü+ ‘·eT Ç+{Ï˝ÀqT+∫ yêfi¯ó¢ ø±\TŒ\T
»s¡T|üe\dæ e∫Ã+<äqï yêdüyÔ êìï ‘=øÏÿô|{≤ºsT¡ .
Ç~ »]–q eT÷&˚fi¯¢ ‘·s¡Tyê‘· sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘·«+ dæ≈£îÿ\ }#·ø√‘·
düeTj·T+˝À ãHêsTT+∫q øπ düT\ìï+{Ï˙ ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√yê\ì ˇø£ $<Ûëq|üsy¡ TÓ qÆ
ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+~. »dæºdt s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé qT+∫ 1987˝À ø°¢Hé ∫{Ÿ
bı+~q ‘·sT¡ yê‘· sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ á øπ düT ÁbÕdæ≈L£ ´wüHé Á|ürø±sê‘·àø£+>±
»]–q≥Tº |üs√ø£+å >± n+^ø£]+∫+~.
nMTsYd+æ >¥ ≈£î≥T+ã+ MT<ä ãHêsTT+∫q Vü≤‘ê´H˚sêìï ñ|üd+ü Vü≤]+#·T≈£îH˚+<äT≈£î
sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ôd+Á≥˝Ÿ bò˛s¬ ì‡ø˘ ôdH’ ‡é ˝≤ãπs≥Ø (dæm|òmt dtm˝Ÿ) ìy˚~ø£MT<ä
Ä<Ûës¡|&ü +ç ~. n+<äT˝À |üV‰ü sY>+∑ CŸ ø±\TŒ˝À¢ ˇø£ ôdì’ ≈£î&ç, ˇø£ Ä+<√fi¯qø±s¡T&ç
ÁbÕD≤\qT rdæq ‘·÷{≤\T nMTsYdæ+>¥ ≈£î≥T+ã+ qT+∫ kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï
‘·TbÕ≈£î\˝À+∫ yÓ\Te&çq$ ø±eì e⁄+~. nsTT‘˚, n$ m+<äT˝À+∫ e∫Ãqy√
düŒwü+º >± #Ó|Œü ˝Ò<Tä . kÕ<Ûës¡D+>± b˛©düT\T e÷Á‘·yT˚ $ìjÓ÷–+#˚ 303 s¬ |’ ˝æò Ÿ˝À+∫
yÓ\Te&çq$ø±e#·Ãqï nqTe÷Hêìï yÓ*ãT∫Ã+~. á$<Û+ä >± dæm|òmt dtm˝Ÿ ìy˚~ø£
Ä dæ≈£îÿ ≈£î≥T+u≤ìøÏ nqT≈£L\+>± e⁄+~. b˛©düT\÷ ôd’ì≈£î\÷ |üs¡düŒs¡+
nqTø√≈£î+&Ü »s¡T|ü⁄≈£îqï Áø±dt ô|]’ò +>¥˝À Ä Ç<äs› T¡ #·ìb˛sTT e⁄+&Ée#·Tà nì Ä
ìy˚~ø£ dü÷#·qÁbÕj·T+>± ‘Ó*|æ+~.
Ä ìy˚~ø£ Ä<Ûës¡+>± n<äq|ü⁄ ôdwüHé‡ »&ç® mdt.|æ. dæ+>¥ #Í<äØ 1988
&çôd+ãsY˝À nMTsYd+æ >¥ ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\qT <√wü$eTT≈£î*Ô ï #˚XÊs¡T. Äj·Tq ‘·q
rs¡TŒ˝À Ç˝≤ ù|s=ÿHêïs¡T:
dæm|òtmdtm˝Ÿ ìy˚~ø£ ÁbÕdæ≈£L´wüHé≈£î nqT≈£L\+>± ˝Ò<äT ø±ã{Ϻ ~©¢ bÕ\Hê
j·T+Á‘ê+>∑+ ‘·q øπ düTqT ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√yê\ì nqT≈£î+≥Tqï≥Tº 28`7`1987q
|ü_ø¢ ˘ ÁbÕdæ≈L£ ´≥sY ˇø£ <äsU¡ ≤düTqÔ T düeT]Œ+#ês¡T. ø±\TŒ˝À¢ #·ìb˛sTTq eT+>∑fiŸ<ëdt,
øÏwHü é ãVü≤<ä÷sY\ X¯Øsê˝À¢ \_Û+∫q ‘·÷{≤\T ì+~‘·T\ qT+∫ kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£îqï
‘·TbÕ≈£î\˝À+∫ yÓ\Te&çq$ ø±eì ì|ü⁄DT\T n_ÛÁbÕj·T |ü&çq≥Tº Ä ìy˚~ø£
ù|s=ÿ+~.
ì+~‘·T\T ìs√›wßü \T>± $&ÉT<ä\e⁄‘ês¡ì n+<äs÷¡ m|üŒ{ÏqT+#√ nqT≈£îqï<˚.
nsTT‘˚, }#·ø√‘· düeTj·T+˝À <äT+&É>T∑ \ #˚‘T· ˝À¢ Vü≤‘·T˝…q’ dæ≈î£ ÿ\ ≈£î≥T+u≤\≈£î
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 99
Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|üø{£ +Ï ∫q qwü|º ]ü Vü‰s¡+ bı+<˚+<äT≈£î M]øÏ ns¡Ω‘· \_Û+#·˝<Ò Tä . m+<äTø£+fÒ
XÖs¡´ |ü‘·ø±\ ø£<∏äq+˝À n\¢] eT÷ø£\ #˚‘·T˝À¢ Vü≤‘·T&Ó’q nMTsYdæ+>¥qT ≈£L&Ü
ì+~‘·T&ç>± ù|s=ÿHêïs¡T. ‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± u≤~Û‘T· \ n~Ûø±]ø£ C≤_‘ê˝À Äj·Tq ù|s¡T
˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~. neTsYd+æ >¥ ù|s¡TqT }#·ø√‘·˝À u˝…q’ yê] C≤_‘ê˝À #˚sπ Ã+<äT≈£î
yê] ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T eTs√ <äXÊã›+ bÕ≥T b˛sê&Ü*‡ e∫Ã+~.
‘·eT ≈£î≥T+ã ìs√›w‘æ ê«ìï ìs¡÷|æ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î nMTsY dæ+>¥ ≈£îe÷s¡T&ÉT,
<Ûs’Ó ´¡ XÊ* Á‹˝Àø˘ dæ+>¥ 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À ìj·T$T+∫q s¬ +&Ée Hê´j·T $#ês¡D≤
dü+|òTü + eTT+<äT b˛©düT\ ≈£î‘·+Á‘êìï m‹Ô#÷· |ü⁄‘·÷ ˇø£ n|ò&æ $É {ŸqT <ëK\T #˚XÊ&ÉT.
~©¢ ôd+Á≥˝Ÿ &çÅdøºæ º̆ b˛©dt N|òt nyÓ÷<é ø±+‘Y ‘·q e´øÏ>Ô ‘∑ · kÕ«s¡+ú ø√dü+ ‘·eT
≈£î≥T+u≤ìï m˝≤ ã*|üXó¯ e⁄qT #˚XÊ&√ $e]dü÷Ô n‘·ìøÏ Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ç∫Ãq XÖs¡´
nyês¡T¶qT yÓqøÏÿ rdüT≈£îH˚˝≤ Ä<˚•+#ê\ì n+<äT˝À ø√sê&ÉT. Á‹˝Àø˘ dæ+>¥
ãj·T≥ô|{Ïqº yêdüyÔ ê\qT ~ Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt |üÁ‹ø£ ªªnyÓ÷<é ø±+‘Y≈î£ XÖs¡´
|ü‘ø· +£ Çe«&É+ dæ>T∑ #Z ≥˚ Tμμ nH˚ o]¸ø‘£ √ Á|üeTTK+>± Á|ü#T· ]+∫+~.
nyÓ÷<é ø±+‘Y, e÷qHé\T ‘·eT Á|ües¡qÔ ≈£î dü+C≤sTTw” #Ó|Œü eTì Ä<˚•dü÷Ô
H√{°dTü \T C≤Ø #˚jT· &É+ <ë«sê »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé |üV‰ü sY>+∑ CŸ ø±\TŒ\ n+XÊìï
rÁe+>±H˚ |ü]>∑D+Ï ∫+~. ø±˙, 2005˝À ‘·q ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+
ø£$TwüHé ‘·q W∫‘ê´ìï ø√˝ÀŒsTT+~. dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· H˚|<ü ´ä∏ +˝À ˇø£ dæ≈î£ ÿ ≈£î≥T+u≤ìï
n¬sdüTº #˚dæ eTØ XÖs¡´ |ü‘·ø±\qT bı+~q uÛÑÁ<ä‘ê<äfi¯ n~Ûø±s¡¢ njÓ÷>∑´‘·qT
ìs¡÷|æ+#ê*‡+~ b˛sTT, n\¢] eT÷ø£\ eTT≥º&øç Ï >∑Ts¬ q’ Ä ≈£î≥T+ã+ $#·øDå£ ≤
s¡V≤æ ‘·+>± ø±\TŒ\T »]|æ+<ë nH˚ n+X¯+ô|H’ ˚ <äèwæìº øπ +ÁBø£]+∫+~. n\¢] eT÷ø£\ô|’
#·s´¡ rdüTø√&ÜìøÏ ã<äT\T Ä‘·à s¡øDå£ ø√dü+ Á|üjT· ‹ïdüTqÔ ï Ä ≈£î≥T+ã+|ü≥¢ ø±]ƒq´+‘√
e´eVü≤]+∫q nyÓ÷<é ø±+‘Yô|’ e∫Ãq Äs√|üD\qT ø£$TwüHé ø={Ïyº d˚ +æ ~.
|üV‰ü sY>+∑ CŸ e<ä› nyÓ÷<éø±+‘Y dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ yÓK’ ]‘√ #·s´¡ \T rdüTø√˝Ò<ìä
#ê{Ï #Óù|Œ+<äT≈£î ø£$TwüHé ‘·q |ü<‹Δä øÏ _Ûqï+>± e´eVü≤]+∫+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT
dæ≈î£ ÿ\ ÄdüT\Ô qT \÷{°#d˚ qæ e´≈£î*Ô ï b˛©düT ø£d&ºü qû T+∫ $&ÉT<ä\ #˚j÷· \+≥÷ ‘·q
ô|n’ ~Ûø±] VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·y,é ø±+Á¬>dt H˚‘· <Ûsä y¡ Té <ëdt XÊÅdÔæ m+‘· ˇ‹Ô&ç ‘Ó∫ÃHê
nyÓ÷<é ø±+‘Y ˝§+>∑˝<Ò +ä ≥÷ á øπ düT‘√ dü+ã+<Û+ä ˝Òì $wüj÷· ìï eTT+<äT≈£î ‘Ó∫Ã+~.
n<˚deü Tj·T+˝À á øπ düT≈£î dü+ã+~Û+∫q ø°\ø£yTÓ qÆ n+XÊìï ø£$TwüHé $düà]+∫+~.
|üV‰ü sY>+∑ CŸ ≈£î≥T+ã+ Ä‘·às¡øDå£ ø√dü+ |ü]$T‘·T\≈£î $T+∫ ø±\TŒ\T »]|æ Ç<äs› T¡
e´≈£î\Ô #êe⁄≈£î ø±s¡DyÓTqÆ ≥Tº uÛ≤$+∫Hê ` 1984 Hê{Ï dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· H˚|<ü ´ä∏ +˝À
100 ~©¢ 1984
<äT+&É>T∑ \ eTT≥º&øç Ï >∑Ts¬ q’ Ä ≈£î≥T+u≤ìï n¬sdüTº #˚dqæ n~Ûø±s¡≈¢ î£ sêJyé >±+BÛ
Á|üuTÑÛ ‘·«+ XÖs¡´ |ü‘ø· ±\qT Á|ü<ëq+ #˚jT· &ÉeTH˚~ |ü⁄+&ÉT MT<ä ø±s¡+ #·\&¢ +É e+{Ï
#·s´¡ ø±<ë?
Ç+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ Á|üXï¯ qT »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé $düà]+∫Hê u≤~Û‘· dæ≈î£ ÿ
≈£î≥T+ã+ e÷Á‘·+ düe÷<Ûëq+ ø√dü+ >∑{>ºÏ ± |ü≥Tº|{ü +ºÏ ~. nyÓ÷<é ø±+‘Y, e÷qHé\≈£î
XÖs¡´ |ü‘ø· ±\qT @ ÁbÕ‹|ü~ø£q Á|ü<ëq+ #˚XÊs¡+≥÷ Ä ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´˝À¢ ˇø£s¬ q’
nÁMTø˘ dæ+>¥ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À ]{Ÿ |æ{wÏ Hü é ô|\’ò T #˚XÊs¡T. |ü‘ø· ±\ <ëVü≤+ e⁄qï Ä
Ç<ä›s¡T n~Ûø±s¡¢ eT÷\+>± ‘·eT ≈£î≥T+u≤ìøÏ ø£*–q ø£wüºqcÕº\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ
rdüT≈£îì á øπ düTqT ≈£L\+ø£w+ü >± $#ê]+#ê\ì Äj·Tq Ä |æ{wÏ Hü ˝é À ø√sês¡T.
ÄHê{Ï b˛©düT ìs¡“+<Û+ä e\¢ yê] ≈£î≥T+ã+˝À ˇø£ u≤\T&ÉT, ˇø£ u≤*ø£ rÁeyÓTqÆ
uÛj
Ñ ÷· +<√fi¯q\≈£î >∑Ts¬ ’ nHês√>∑´+‘√ ø=~› dü+e‘·‡sê˝À¢H˚ #·ìb˛j·÷s¡T.
ø=‘·>Ô ± neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ #·≥+º dü÷Œ¤]‘Ô √ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº Ä
Ç<äs› T¡ n~Ûø±s¡T\≈£î XÖs¡´ |ü‘ø· ±\T Çyê«\ì sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ sêÅw|ºü ‹ü C≤„˙
C…˝’ Ÿ dæ+>¥≈î£ dæbÕò s¡dTü #˚dqæ ô|\’ò TqT ø√s¡T≈º î£ düeT]Œ+#ê\ì Ä<˚•+∫+~. Ç‘·s¡
n+XÊ\‘√bÕ≥T |æ{wÏ qü sY á düe÷#êsêìï ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√yê\ì ø√sê&ÉT: ª$#·øDå£ ≤
s¡V≤æ ‘·+>± ø±\TŒ\T »]bÕs¡+≥÷ |üV‰ü sY >∑+CŸ Ç+{Ï qT+∫ n¬sdüT#º d˚ qæ ñeTà&ç
≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q 16 eT+~˝À Äs¡T>∑Ts¡T eTVæ≤fi¯\T, ◊<äT>∑Ts¡T |æ\\¢ T e⁄Hêïs¡qï
$wüj·÷ìï Ä ô|ò’\T <ë«sê sêÅwüº|ü‹ <äèwæºøÏ rdüT¬øfi≤¢sê?μ á <Óã“øÏ <äj·T´+
e<äT\T‘·T+<äH˚ nqT≈£î+≥THêïs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 101

~©¢ 1984
ôV≤#Y.mdt. |òüP˝≤ÿ ø£<∏äq+
102 ~©¢ 1984

e´øÏÔ>∑‘· |ü‘·q+
Ä s√E 31 nø√ºãsY 1984. ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T≈º î£ düe÷#ês¡+ n+<ä&ÜìøÏ >∑+≥
ø£+fÒ m≈£îÿe düeTj·Ty˚T |ü{+ºÏ ~. Ä düe÷#ês¡yTÓ HÆ ê ns¡ø=s¡>± e⁄+~. Ç+~sê >±+BÛ
MT<ä ø±\TŒ\T »]>±sTT. ø±*Ã+~ mes√ ‘Ó*j·T<äT. ø±˙, ÄyÓT rÁe+>± >±j·T|ü&ܶsT¡ .
Ä ~Á>±“¤+‹ø£sy¡ TÓ qÆ yês¡qÔ T+∫ H˚qT ‘˚sT¡ ø√ø£eTT+<˚ Hê düV≤ü #·s¡ Hê´j·Tyê<äT\T
leT‹ Ç+~sê>±+BÛô|’ Äs√E ñ<äjT· + ÄyÓT n+>∑sø¡ ≈å£ î£ ˝Ò m˝≤ ø±\TŒ\T »]bÕs√
#· ] Ã+#· T ø√e&É + yÓ T T<ä \ Tô|{≤º s ¡ T . ø±\TŒ\T »]|æ + ~ mes¡ q ïB dü Œ wü º + >±
‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê yêfi¢̄ ù|s¡¢ ∫es¡q dæ+>¥ nqï |ü<+ä e⁄+<äì e÷Á‘·+ nHêïs¡T.
1984 pHé˝À »]–q Ä|üsπ wüHé ã÷¢ kÕºs≈Y L£ á Vü≤‘·´≈£L eT<Û´ä @yÓTHÆ ê
dü+ã+<Û+ä e⁄+<ë? n|ü⁄Œ&ÉT dæ≈î£ ÿ\ |üse¡ T |ü$Á‘· dü\ú yÓTqÆ neTè‘Ydsü Y dü«s¡í <˚yê\j·T+
MT<ä ôdì’ ≈£î\T »]|æq <ë&ç˝À ñÁ>∑yê<äT\‘√ bÕ≥T nH˚øe£ T+~ ne÷j·Tø£ j·÷Á‹≈£î\T
≈£L&Ü #·ìb˛j·÷s¡T. leT‹ Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´ yÓqTø£ á dæ≈î£ ÿ ø√D+ e⁄+<˚y÷Ó qqï
nqTe÷q+ Hê≈£î düV≤ü »+>±H˚ ø£*–+~.
H˚q÷ dæ≈£îÿH˚ ø±ã{Ϻ #ê˝≤ Ä+<√fi¯q≈£î >∑Ts¡j·÷´qT. Hê düVü≤#·s¡T&=ø£s¡T
ªdæ+>¥ nì ù|s¡Tqï yêfi¢̄+‘ê dæ≈î£ ÿ\T nyê\ì @+ ˝Ò<Tä ø£<ëμ nHêï&ÉT. ì»y˚T, ñ‘·sÔ ¡
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À dæ+>¥ nH˚ |ü<+ä düs«¡ kÕ<Ûës¡DyÓTqÆ Ç+{Ïù|s¡T. nsTT‘˚ n+<äsT¡ dæ+>¥\÷
dæ≈î£ ÿ\T ø±ø£b˛sTTHê, n+<äsT¡ dæ≈î£ ÿ\÷ ‘·|Œü ìdü]>± dæ+>¥˝.Ò
á }Vü‰>±Hê\≈£î eT] ø±ùd|ü{À¢H˚ ‘Ós|¡ &ü +ç ~. ø±\TŒ\T »]|æqyêfi¯ó¢ dæ≈î£ ÿ
eT‘·dTü ˝ú qÒ ì Á|üuTÑÛ ‘·« nBÛq+˝Àì Ä˝Ÿ Ç+&çj÷· sπ &çj÷Ó ã≥ºãj·T\T #˚d+æ ~. Ä
yÓ+≥H˚ leT‹ Ç+~sê>±+BÛ |ü]dæ‹ú #ê˝≤ dü+øÏw¢ +ºü >± e⁄+<ä+≥÷ yêsêÔ |üÁ‹ø£\T
Á|ü‘´˚ ø£ dü+∫ø£\qT Á|ü#T· ]+#êsTT.
ôV≤’ ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷s¡T\Ô T Äs√E ‘·eT e´eVü‰sê\qìï+{Ï˙ yêsTT<ë y˚XÊs¡T.
Hê uÛ≤s¡´ |üì#˚ùd ø±sê´\j·T+˝À ≈£L&Ü |ü]dæ‹ú Ç<˚$<Û+ä >± e⁄+&=#·Ãì uÛ≤$+∫
H˚qT u…ø’ ˘ MT<ä |ü•ÃeT ~©¢˝Àì HêsêsTTDÏøÏ yÓfi≤¢qT. HêuÛ≤s¡´ |ò⁄ü &é f…ø±ï\õdt>º ± |üì
#˚dTü qÔ ï ø±sê´\j·T+ e÷Á‘·+ Á|üXÊ+‘·+>± e⁄+~. Äs√E ≈£L&Ü kÕj·T+Á‘·+ 5.30
es¡≈L£ ø±sê´\j·T+ j·T<ÛëÁ|üø±s¡+ |üì#˚dTü +Ô <äì nø£ÿ&ç dæã“+~ #ÓbÕŒs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 103
ndü\T H˚qT ôV’≤ø√s¡TºqT+∫ ãj·T\T<˚πseTT+<˚ Hê uÛ≤s¡´≈£î bò˛Hé #˚dæ
e⁄+&Ü*‡+~. nsTT‘˚, yÓTTu…’˝Ÿ bò˛qT¢ ˝Òì Ä s√E˝À¢ bò˛Hé #˚j·T&ÉeT+fÒ #ê˝≤
>∑>q∑ +>± e⁄+&˚~. |ü_ø¢ ˘ f…©bò˛Hé ã÷‘·T\T ≈£L&Ü mø£ÿ&√ ˇø£{Ï e⁄+&˚$. <äsU¡ ≤düTÔ
#˚dTü ≈£îì mH√ï dü+e‘·‡sê\T m<äTs¡T #·÷ùdÔ ‘·|Œü Ç+{ÏøÏ bò˛Hé ø£HøÓ Hå£ é <=]πø~ ø±<äT.
‘·«s¡>± ø±yê\+fÒ \+#·+ düeT]Œ+#·Tø√yê* ˝Ò<ë |ü\T≈£îã&ç e⁄qï yêfi¯¢ì
ÄÁX¯sTT+#ê*. H˚qT n|üŒ{ÏøÏ eT÷&˚fió¯ >¢ ± Hê´j·Tyê<ä eè‹Ô˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï|üŒ{Ïø°
e÷ Ç+{À¢ bò˛Hé ˝Ò<Tä . ~©¢˝Àì n‹ô|<ä› yêDÏ»´ øπ +Á<äyTÓ qÆ ø£Hêï{Ÿù|d¢ ˝t À bÕ‘·
uÛeÑ q+˝À e⁄qï Hê Ä|òd” Tü ≈£î ≈£L&Ü bò˛Hé kÂø£s´¡ + ˝Ò<Tä .
Hê uÛ≤s¡´ Ä|òd” Tü e<ä› y˚∫e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT leT‹ Ç+~sê>±+BÛ eTs¡D yês¡Ô Á|üu≤Û e+
Ä #·T≥Tº |üøÿ£ \ ô|<ä>› ± ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . düMT|ü+˝À e⁄qï e÷¬sÿ{Ÿ˝À »q Jeq+
kÕ<Ûës¡D+>±H˚ e⁄+~. ∫e]øÏ kÕj·T+Á‘·+ 5.30øÏ Hê uÛ≤s¡´ eTDÏ+<äsY Ä|òd” Tü qT+∫
ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. ÄyÓTqT H˚qT yÓTT<ä≥ ø£Hêï{Ÿù|¢dt˝Àì Hê ø±sê´\j·÷ìøÏ
rdüTø¬ fi≤¢qT. nø£ÿ&É ˇπø ˇø£ ñ<√´– nf…+&És>Y ± |üì#˚dTü +Ô {≤&ÉT. Ç<äs› T¡ |ü+C≤;\T
#ê˝≤ùd|ü⁄ Hêø√dü+ b<äTs¡T#·÷dæ Ç|ü⁄Œ&˚ yÓ[b¢ ˛sTTq≥Tº n‘·qT #ÓbÕŒ&ÉT. ìC≤ìøÏ
yêfi¯ó¢ e÷ Ç+{ÏøÏ e∫Ãq n‹<ÛTä \T. leT‹ Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´ ø±s¡D+>± ‘·eT ~©¢
|üs´¡ ≥qqT s¡<Tä › #˚dTü ≈£îì |ü+C≤uŸ≈î£ ‹]– yÓ[b¢ ˛‘·Tqï≥Tº Hê≈£î #Ó|Œü &ÜìøÏ e÷
Ç+{ÏqT+∫ e#êÃs¡T.
yêfi¯ó¢ Ä |ü]dæú‹˝À ~©¢ e~* yÓ[¢b˛yê\qTø√e&É+ Hê≈£î Ä+<√fi¯q
ø£*–+∫+~. Vü≤sê´Hê MT<äT>± |ü+C≤uŸ≈î£ Á|üj÷· D+ #˚jT· &É+ ø£+fÒ ~©¢˝À e⁄+&É≥y˚T
düTs¡øÏå‘·+ nì H˚qT ne÷j·Tø£+>± nqT≈£îHêïqT. m+<äTø£+fÒ ø=~› HÓ\\ ÁøÏ‘·+
|ü+C≤uŸ˝À »]–q ‹s¡T>∑Tu≤≥T düeTj·T+˝À Vü≤sê´Hê˝À ø£ì|æ+∫q dæ≈£îÿq˝≤¢
yêVü≤Hê˝À¢+∫ ãj·T≥≈£î ˝≤– yê]MT<ä Væ≤+<äTe⁄\T rÁe+>± <ë&ç#X˚ Ês¡T. n+<äTøπ
H˚q÷ Hê uÛ≤sê´ yÓ+≥H˚ Ç+{ÏøÏ yÓ[¢ e÷ ã+<ÛTä e⁄\ Á|üj÷· D≤ìï yêsTT<ë y˚sTT+#ê\ì
ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï+.
Á_{Ïwt Vü≤j·÷+˝À ì]à+∫q sêCŸ|<ü ,é∏ »q|ü<é∏ s√&É¢ ≈£L&É*øÏ #˚sT¡ ≈£îH˚ dü]øÏ
kÕj·T+Á‘·+ @&ÉT ø±ek˛Ô+~. ms¡T|ü⁄ dæ>ï∑ ˝Ÿ ˝…{’ Ÿ |ü&≥É +‘√ ≈£L&É*˝À Ä>±+. e÷eT÷\T
s√E˝À¢ nsTT‘˚ ~«#·Áø£ yêVü≤q+ ø±ã{Ϻ H˚qT $T>∑‘ê yêVü≤Hê\ qìï+{Ï˙ <ë≥T≈£î+≥÷
eTT+<äT≈£î yÓ[¢ Ä≈£î|ü#÷ ˝…{’ Ÿ ø√dü+ ìØøÏ+å #˚yêDÏï. ø±˙ Äs√E e÷Á‘·+ m+<äTø√
<Ûs’Ó ´¡ + #ê\ø£ yÓqøπ e⁄+&çb˛j·÷qT.
Ä≈£î |ü#÷ ˝…{’ Ÿ |ü&¶É ‘·sT¡ yê‘· ndüV≤ü q+‘√ HÓeTà~>± eTT+<äT≈£î ø£~˝≤qT.
n|üŒ{Ïøπ Nø£≥T¢ eTTdæsêsTT. e÷≈£î e´‹πsø£ ~X¯˝À ø±s¡T˝À edüTqÔ ï e´øÏÔ øÏ{øÏ ˝° À+∫
104 ~©¢ 1984
|æ∫Ã>± #˚sTT }|ü⁄‘·÷ ø£ì|æ+#ê&ÉT. qqTï eTT+<äT≈£î yÓfi§¢<ì›ä n‘·qT dü÷∫düTqÔ ï≥Tº
ns¡eú TsTT+~. ã+&çì s√&ÉT≈¶ î£ m&ÉeT yês¡>± ÄbÕqT. n‘·qT yÓ+≥H˚ ø±s¡T ~–
Vü≤&Ü$&ç>± |üsT¡ >¬ ‘·T≈Ô î£ +≥÷ Hê e<ä≈› î£ e#êÃ&ÉT. Hê≈£î u§‹Ô>± |ü]#·jT· + ˝Òì ˇø£
Væ≤+<ä÷ j·TTe≈£î&ÉT n‘·qT. ø=+<äsT¡ e´≈£î\Ô T Ä s√&ÉT¶ ∫es¡q dæ≈î£ ÿ ‘·\bÕ>± e⁄qï
yê]ô|’ <ë&ç#d˚ Tü qÔ ï≥Tº #ÓbÕŒ&ÉT. ªuÛj Ñ ÷· ´, eTT+<äT≈£î yÓfi≈¢̄ î£ . Ws¡+>∑CãÒ T s√&ÉT˝¶ À,
‘·T>∑ø¢ ˘ s√&ÉT˝¶ À dæ≈î£ ÿ\qT ø=&ÉT‘·THêïs¡T.μ
Ä düe÷#ês¡+ Hê yÓqTï˝À eDT≈£îqT |ü⁄{Ï+º ∫+~. <˚X¯ sê»<Ûëì˝À dæ≈î£ ÿ\T
\ø£´å +>± Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ >∑&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫q ‘=* dü÷#·q n~. <äj÷· eTj·TT&Óq’
Ä n|ü]∫‘·Tì |ü⁄D≤´q H˚qT Hê yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏ˝Ÿì eTs√ <ë]˝ÀøÏ eT[¢+#êqT.
dü+|üqï ÁbÕ+‘·yTÓ qÆ k‘Y mø˘‡f…q¸Hé bÕsYº eHé yÓqø±\ e⁄+&˚ neTè‘Yq>∑s˝Y Àì e÷
Ç+{ÏøÏ #˚sT¡ ø√&ÜìøÏ n~ #ê˝≤ #·T≥Tº <ë]. nsTTHê ‘·|Œü <äT. Ä <ë]˝À yÓfió¯ +Ô &É>±
yÓ÷{≤sY ôdø’ fiÏ ô¢̄ |’ e÷≈£î m<äTs¡T>± edüTqÔ ï eTs√ eTT>∑TsZ T¡ dæ≈î£ ÿ\T eTeTà*ï Ä|æ
n+‘·≈î£ eTT+<äT n|ü]∫‘· Væ≤+<äTe⁄ #Ó|Œæ q s√&ÉTô¶ |’ »s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+kÕø±+&É >∑T]+∫
ôV≤#·Ã]s#ês¡T.
e÷≈£î ˇø=ÿø£ÿ ì$Twü+ ˇø=ÿø£ÿ j·TT>∑+˝≤ nì|æ+#·kÕ–+~. eTDÏ+<äs,Y H˚q÷
uÛj
Ñ T· +‘√ _ø£ÿ#·∫Ãb˛‘·THêï+. sê»<Ûëì ~©¢˝À ôd‘’ +· dæ≈î£ ÿ\≈£î á $<Û+ä >± eTT|ü⁄Œ
eTT+#·Tø=düT+Ô <äì y˚TeTT ø£\˝À ≈£L&Ü }Væ≤+#·˝<Ò Tä . Ä cÕø˘ qT+∫ ‘˚sT¡ ø√&ÜìøÏ
e÷≈£î #ê˝≤ ø£wüºeTsTT+~. y˚T+ ndü\T n+‘· Vü≤&Ü$&ç>± Ç+{ÏøÏ m+<äT≈£î
ãj·T\T<˚sê+? Vü≤sê´Hê MT<äT>± |ü+C≤uŸ≈î£ yÓ[b¢ ˛e&É+ ø£+fÒ ~©¢˝ÀH˚ düTs¡ø‘åÏ +· >±
e⁄+&Ée#·Ãì e÷ ã+<ÛTä e⁄\≈£î q#·ÃC…|Œü &ÜìøÏ !
e÷ Ç\T¢ Ç+ø± ø=~› <ä÷s¡+˝À e⁄+<äq>± ã+&çì eT]+‘· Çs¡Tø¬ q’ ø√{≤¢
eTTu≤s¡ø˘ |üPsY s√&ÉT¶ yÓ|’ ⁄ü eT[¢+#êqT. y˚TeTT Á|ü‹s√p yÓfi¢‚ <ë]˝Àì >∑Ts¡T<ë«sê
‘·>T∑ \ã&çb˛e≥+ ø£\˝À ≈£L&Ü }Væ≤+#·ì dü+|òTü ≥q. y˚T+ Ç+{ÏøÏ #˚]q ‘·sT¡ yê‘·
Ä <ës¡TD≤ìï #·÷XÊ+. n<ÓH’ ê e÷ Ç+{Ï j·T»e÷ì, Äj·Tq ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T
>∑Ts¡T<ë«sê qT+∫ yÓ\Te&ÉT‘·Tqï bı>∑qT #·÷|æùdÔH˚ >∑eTì+#ê+. e÷ Ç+{Ï
j·T»e÷qT\T ãÁV”≤\T.
Ä >∑Ts¡T<ë«sê e÷ Ç+{ÏøÏ 400 MT≥s¡¢ <ä÷s¡+ ˝À|ü˝Ò e⁄+≥T+~. y˚T+
Ç+{ÏøÏ #˚sT¡ ≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT ãÁV”≤\T s√&ÉT≈¶ î£ ne‘·*|üøÿ£ ì\ã&ç #·÷düTHÔ êïs¡T. eTeTà*ï
Ä düeTj·T+˝À #·÷dæ ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T. düTs¡ø‘åÏ +· >± Ç\T¢ #˚sT¡ ≈£îqï+<äT≈£î m+‘√
dü+‘√wü|&ü ܶsT¡ . yêfi¯¢ ÄX¯Ãsê´ìøÏ ø±s¡D+ e⁄+~. e÷ Ç+{ÏøÏ e#˚à <ë]˝À e⁄qï
k‘Y mø˘‡f…q¸Hé e÷¬sÿ{Ÿ MT<ä n|üŒ{Ïøπ n\¢] eT÷ø£\T $s¡T#·T≈£î|ü&ܶjT· ≥. nø√ºãsY
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 105
31q #Ó\sπ –q ‘=* Væ≤+kÕø±+&É n~. leT‹ Ç+~sê>±+BÛ bÕ]úe X¯Øs¡+ #ê˝≤
>∑+≥\ ùd|ü⁄ Ä˝Ÿ Ç+&çj÷· ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt yÓT&çø˝£ Ÿ ôdH’ ‡Ó dt˝ÀH˚ e⁄+~. <ë+‘√
|ü]dæ‹ú u≤>±˝Ò<Tä ... Ç+{Ï yÓ|’ ⁄ü sêø£+&ç nì ãÁV”≤\T e÷≈£î düe÷#ês¡+ n+~+#˚+<äT≈£î
#ê˝≤ Á|üjT· ‹ï+#ês¡≥. Ä s√E˝À¢ Hê≈£î m˝≤+{Ï ø±+{≤ø˘º HÓ+ãsY ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢
yê]øÏ M\Tø±˝Ò<Tä .
e÷ ã+<ÛTä e⁄\T @yÓTbÆ ˛j·÷s¡ì yêfi¢̄ì n&ç>±+. \π>CŸ rdüT≈£îì yêfi¯ó¢ m|ü⁄Œ&√
yÓ[b¢ ˛j·÷s¡ì #ÓbÕŒs¡T. yêfi¯ó¢ yÓ[b¢ ˛e&ÉyT˚ eT+∫<äsTT+<ë, ˝Òø£ e÷‘√bÕ≥T Ç+{À¢H˚
e⁄+fÒ u≤>∑T+&˚<ë nì s¡øs£ ø¡ ±\ Ä˝À#·q\T eTeTà*ï eTT|æŒ]>=HêïsTT. >=&Ée\T,
Vü‰Vü‰ø±sê\T, ns¡T|ü⁄\T e÷≈£î nìï yÓ|’ ⁄ü \qT+N $q|ü&&É +É yÓTT<ä\sTT+~.
e÷ Ç+{Ï j·T»e÷ì yÓ+≥H˚ eTeTà*ï |òdü bºt ˛ò s¢ ˝Y Àì e÷ nbÕsYyº TÓ +{Ÿ˝ÀøÏ
yÓ[b¢ ıeTàì #ÓbÕŒs¡T. Äj·THê, Äj·Tq uÛ≤sê´, ∫qï ø=&ÉT≈£L, ∫qï ø√&É\÷ Á>ö+&é
bò˛s¢ ˝Y À e⁄+{≤s¡T. Äj·Tq ô|<ä› ø=&ÉT≈£L, ô|<ä› ø√&É\÷ ôdø£+&é bò˛s¢ ˝Y À e⁄+{≤s¡T.
m{Ϻ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢q÷ ˝…≥’ T¢ y˚jT· e<äì› eTeTà*ï ôV≤#·Ã]dü÷Ô Äj·Tq yÓTsTTHé >π {Ÿ≈L£ ,
yÓT≥¢ e÷sêZìø° ‘êfi≤\T y˚XÊs¡T. Ä sêÁ‹ y˚T+ m+‘· Vü≤&É*b˛‘·÷ >∑&bç ÕyÓ÷ #Ó|Œü ˝ÒqT.
Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ –q @ e÷s¡T eT÷\ ÁbÕ+‘·+˝ÀH√ ∫≈£îÿ≈£îb˛sTTq≥Tº nì|æ+∫+~.
eTs¡THê&ÉT ñ<äjT· + Ç+{ÏjT· »e÷ì Ç+{À¢ì ˝≤+&é˝H’… é bò˛Hé qT+∫ e÷
<ä>]Z∑ ã+<ÛTä e⁄ ‘˚CŸ Á|ü‘ê|t dæ+>¥≈î£ bò˛Hé #˚XÊqT. n+‘·es¡≈L£ e÷ >∑T+&Ó<&ä É ‘·>˝Z∑ <Ò Tä .
~©¢˝À e⁄qï e÷ @¬øø’ £ ã+<ÛTä e⁄ Äj·TH˚. e÷ n‘·´+‘· ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wæ ≈£L&Ü. #·+&û>&∑ ˝éÛ À
H˚qT m˝Ÿm˝Ÿ_ |üP]Ô #˚jT· >±H˚ ~©¢øÏ e∫à ÁbÕø°dº t ô|≥ºeTì ‘·H˚ dü÷∫+#ês¡T. Hê≈£î
Çø£ÿ&É @ ø=~›bÕ{Ï Ä<ëj·TyÓTHÆ ê \_Ûk˛Ô+<ä+fÒ n+‘ê Äj·Tq #·\y˚. Äj·Tq #˚‹˝À
‘·–qìï øπ düT\T+&˚$. H˚qT Äj·Tq≈£î #Ó+~q uÛeÑ q+˝ÀH˚ Hê Ä|òd” Tü qT @sêŒ≥T
#˚dTü ≈£îHêïqT. <ëìøÏ n<Ó› ≈£L&Ü @MT rdüT≈£îH˚yês¡T ø±<äT.
ne÷j·Tø£‘«· + e\¢H√, Ä<äTsê› e\¢H√ >±˙, yÓ+≥H˚ ‘·q |ü\T≈£îã&ç‘√ e÷≈£î
b˛©düT s¡øDå£ ø£*Œ+∫ eTeTà*ï ø±bÕ&ÉeTì H˚qT Äj·TqqT n&ç>±qT. n~ Ç|ü⁄Œ&ÉT
Hêe\¢ nj˚T´|üìø±<äì Äj·Tq #Ó|üŒ&É+‘√ ìsêÈ+‘·b˛j·÷qT. dæ≈£îÿ\ô|’ kÕj·TT<Ûä
>∑T+&Ü\ <ë&ÉT\ |ü≥¢ b˛©düT\T düŒ+~düTqÔ ï rs¡T eTs√˝≤ e⁄+<äì Äj·Tq $e]+#ês¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT >±˙ Hê≈£î ns¡+ú ø±˝Ò<Tä ` ˇø£ÿ y˚TeTTqï ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ø±<äT yÓTT‘·+Ô ~©¢
n+‘·{≤ |ü]dæ‹ú Ç˝≤π> e⁄+<äì! H˚qT $TeTà*ï ø±bÕ&˚+<äT≈£î @MT #˚jT· ˝Òì ìdü‡Vü‰j·T
dæ‹ú ˝À e⁄HêïqT nqï Äj·Tq e÷≥\T dæ≈î£ ÿ\ô|’ »s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+kÕø±+&É˝À b˛©düT\≈£î
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄+<äH+˚ <äT≈£î ‘=*dü÷#·q>± nì|æ+∫+~.
ªqTeP« eTDÏ+<äsY @<√ ˇø£$<Ûä+>± e÷ Ç+{ÏøÏ sê>∑*–‘˚ á dü+øå√uÛÑ
düeTj·T+˝À ˇø£]ø=ø£s+¡ <Ûs’Ó ´¡ + #Ó|⁄ü Œø√e#·TÃμ nHêïs¡T. ì»y˚T, ø±˙ Äj·Tq Ç+{ÏøÏ
106 ~©¢ 1984
düTs¡ø‘åÏ +· >± yÓfi¢‚ <ëπs~? e÷ nbÕsYyº TÓ +{Ÿ˝ÀH˚ me] ø£+{≤ |ü&≈É î£ +&Ü qøÏÿ e⁄+&É≥+
‘·|Œü eTs√ e÷s¡+Z ˝Ò<ìä |æ+∫+~. n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô e÷ Ç+{Ï j·T»e÷˙ Äj·Tq
yÓTT‘·+Ô ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T e÷≈£î ø=+&É+‘· n+&É>± e⁄Hêïs¡T. ‘·eT Ç+{Ïô|’ <ë&ç
»]π> Á|üe÷<ä+ e⁄+<äì ‘Ó*dæHê eTeTà*ï Ä<äT≈£îH˚+<äT≈£î yêfi¯ó¢ kÕVü≤dæ+#ês¡T.
yêfi¯ó¢ eTeTà*ï ˝À|ü\ ô|{Ϻ ãj·T{ÏqT+∫ ‘êfi¯+ y˚XÊs¡T. <äT+&É>T∑ \T eùdÔ
y˚T+ m|ü⁄Œ&√ yÓ[¢b˛j·÷eTì #ÓbıŒ#·ÃH˚~ yêfi¯¢ ñ<˚›X¯+. Ä |ü>∑\÷ sêÁr y˚T+
Á|ü|ü+#·+‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü _≈£îÿ_≈£îÿeT+≥÷ >∑&çbÕ+. }s¡≥ø√dü+ {°M
ô|≥Tº≈£îH˚+<äT≈£î ≈£L&Ü <ÛÓ’s¡´+ #˚j·T˝Ò<äT. nB ˇø£$<Ûä+>± e÷≈£î y˚T˝Ò #˚dæ+~.
m+<äTø£+fÒ Ç+~sê>±+BÛ bÕ]úe X¯Øs¡+ e⁄qï rHéeT÷ØÔ uÛeÑ q+ m<äT≥ s¬ #·Ã>=fÒ˝º ≤
ìHê<ë\T #˚dTü qÔ ï <äèXÊ´\qT #·÷ùdÔ eT]+‘· u…+uÒ\T |ü&bç ˛e\dæ e#˚Ã~. ÄHê&ÉT
n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï~ ˇπø ˇø£ #êq˝Ÿ <ä÷s¡<sä Ù¡ Hé. Á|üuTÑÛ ‘·« nBÛq+˝À e⁄qï Ä
#êq˝Ÿ˝À Á|ükÕs¡+ nsTTq ªªK÷Hé ø± ã<ë¢ K÷Hé ùd ˝Ò+π> (s¡ø±ÔìøÏ Á|ürø±s¡+
s¡øyÔ£ T˚ )μμ n+≥÷ »q+ ø£d>æ ± #˚dTü qÔ ï Væ≤+kÕ‘·à≈£ ìHê<ë\qT #·÷ùdÔ e÷ e÷qdæø£
|ü]dæ‹ú m˝≤nsTTb˛j˚T<√.
<ä÷s¡<sä Ù¡ Hé Á|ükÕsê\ e\¢H√ @yÓ÷ >±˙ Ä eTs¡Tdü{sÏ √E ñ<äjT· + qT+∫
n+fÒ qe+ãsY s¬ +&Ée ‘˚B ñ<äjT· + qT+N e÷ ÁbÕ+‘·+˝À s¬ #·Ã>=fÒº ìHê<ë\T
eT]+‘·>± e÷s¡TÁyÓ÷–b˛j·÷sTT. Äs√E ñ<äjT· + 11 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À ªK÷Hé
ø± ã<é˝≤ K÷Hé ùd ˝Ò+>π μ nH˚ ìHê<ë\T e÷ Ç+{Ï |üøÿ£ qT+∫ |ü<˚ |ü<˚ $ì|æ+#êsTT.
n$ eTVü‰ ø£d‘æ √ #˚dTü qÔ ï ìHê<ë\T. ìC≤ìøÏ yê{Ïì $+≥T+fÒ Hê X¯Øs¡+˝Àì s¡ø+Ô£
≈£L&Ü dü\dü\ eT]–b˛sTT Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+ rs¡TÃø√e\dæ+<˚
nì|æ+∫+~.
n|ü⁄Œ&ÉT |ü]dæ‹ú #ê˝≤ uÛj
Ñ T· +ø£s+¡ >± ‘·j÷· s¬ +’ ~. ˇø£ dæ≈î£ ÿ ≈£î≥T+ã+ ìedæ+#˚
e÷ |üø£ÿ Ç+{Ïì ‘·>∑T\u…fÒºXÊs¡T. dæ≈£îÿ\T mø£ÿ&Óø£ÿ&ÉTHêïs√ <äT+&É>∑T\≈£î u≤>±
‘Ó*dæq≥Tº>± e⁄+~. e÷ >∑T]+∫ ≈£L&Ü yêfi¢̄øÏ ø£∫Ñ·+>± ‘Ó*ùd e⁄+≥T+~. yêfi¯ó¢
e÷ Ç+{Ïy|’Ó ⁄ü sêfi¯ó¢ $düs&¡ +É yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . ø=ìï øÏ{øÏ \° n<ë›\T |ü–*b˛j·÷sTT.
øÏ+<ä e÷ Ç+{Ï j·T»e÷ì Ä >∑T+|ü⁄‘√ dæ≈£îÿyêfi¯ó¢ m|ü⁄Œ&√ bÕ]b˛j·÷s¡ì
#ÓãT‘·THêï&ÉT. ø±˙ <äT+&É>T∑ \T Äj·Tq e÷≥*ï qeTà&É+ ˝Ò<Tä . eT] ø±ùd|ü{À¢ Ä
n\¢] eT÷ø£\T yÓT≥¢ <ë] ‘·\T|ü⁄\qT ã<ä›\T ø=fÒº˝≤ e⁄Hêïs¡T. n+‘·˝À ¬s+&√
n+‘·düTÔ˝À e⁄+&˚ e÷ Ç+{Ï j·T»e÷ì ô|<ä› ø√&É\T (ÄyÓT »s¡àHé <˚X¯düTÔsê\T)
|üsT¡ >∑T|üsT¡ >∑Tq e∫à eTeTà*ï ‘·q nbÕsYyº TÓ +{Ÿ˝À <ëø√ÿeTì #Ó|Œæ +~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 107
Ä s¬ +&√ n+‘·dTü ˝Ô À ‘·\<ë#·T≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT e÷≈£î nì|æ+∫+~` Ä ãÁV”≤\
≈£î≥T+ã+ e÷ e\¢ ô|<ä› Á|üe÷<ëìï m<äTs√ÿuÀ‘√+<äì. dæ≈£îÿ\qT j·T<Û˚#·Ã¤>±
#·+|ü⁄ø√+&ç nì e~˝Òdqæ ø±\+ ø£<ë n~. e÷ |üøÿÏ +{À¢ e⁄+&˚ dæ≈î£ ÿ\T ‘·eT Ç\T¢
‘·>T∑ \ã&çb˛‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT m˝≤>√˝≤ ‘·|Œæ +#·Tø=ì yÓqø£ <ë«s¡+ >∑T+&Ü e÷ Ç+{Ï˝Àπø
e#êÃs¡T. <äT+&É>T∑ \T e÷ nbÕsYyº TÓ +{Ÿ ‘·\T|ü⁄\T ã<ä\› T ø=fÒº Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT
≈£L&Ü Ä ãÁV”≤\ ≈£î≥T+ã+ e÷≈£î s¡øDå£ >± ì*#ês¡T.
ªÇ+{À¢ me¬sH’ ê dæ≈î£ ÿ\T e⁄HêïπsyÓ÷ y˚T+ ‘·ìF #˚j÷· * eTsê´<ä>± ‘·\T|ü⁄\T
‘Ós¡e+&çμ nì mes√ >∑{Ϻ>± ns¡e&É+ $ì|æ+∫+~. Ç+{Ï j·T»e÷ì ≈£î≥T+ã
düuTÑÛ ´\T eTeTà*ï Nø£{>Ï ± e⁄qï ˇø£ n≥ø£MT<ä≈î£ møÏÿ <ëø√ÿeTì dü÷∫+#êπs ‘·|Œü
Ä u…~]+|ü⁄\≈£î @e÷Á‘·+ uÛj Ñ T· |ü&˝É <Ò Tä .
Hê uÛ≤s¡´ n|ü⁄Œ&ÉT Hê\T>∑T HÓ\\ >∑s“¡ e¤ ‹. ÄyÓT n≥ø£ô|ø’ Ï mø£ÿ&ÜìøÏ m+‘√
Á|üj÷· dü|&ü Ü*‡ e∫Ã+~. n≥ø£ #ê˝≤ Çs¡T>±Z ø£<\ä &ÜìøÏ @e÷Á‘·+ M\T ˝Ò≈î£ +&Ü
e⁄+~. Hê uÛ≤s¡´ |ü]dæ‹ú ì, ÄyÓT >∑s“¡ +¤ ˝À e⁄qï •X¯óe⁄ |ü]dæ‹ú ì ‘·\#·T≈£îì H˚qT
m+‘√ Ä+<√fi¯q |ü&ܶqT. Hê uÛ≤sπ ´yÓ÷ Hê >∑T]+∫ u…+>∑ô|≥Tº≈î£ +~. ‘·\bÕ>±ì
#·÷dæ me¬sH’ ê qqTï dæ≈î£ ÿ>± >∑T]Ô+∫ mø£ÿ&É <ë&ç #˚kÕÔs√ qqï~ ÄyÓT uÛj Ñ T· +. Ä
n≥ø£MT<ä y˚T+ ˇø£ >∑+≥ ø£+fÒ m≈£îÿe düeTj·T+ }|æ] _>∑ã{Ϻ >∑&bç Õ+.
∫e]øÏ ôdq’ ´+ e∫à n\¢]eT÷ø£\T bÕ]b˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· ãÁV”≤ ≈£î≥T+ã|ü⁄
»s¡àHé ø√&É\T e÷ >∑~ ‘·\T|ü⁄\T ‘Ó]∫+~. ªªÇ+ø£ MTπø+ uÛj Ñ T· +˝Ò<Tä . ôdq’ ´+ MT≈£î
s¡øDå£ >± e⁄+≥T+~μμ n+~. y˚T+ n≥ø£ MT~qT+∫ øÏ+~øÏ ~>±+. >∑s“¡ e¤ ‹ nsTTq
Hê uÛ≤s¡´ eTDÏ+<äsY ø£˙dü+ Hê\T>∑T n&ÉT>∑T\ m‘·TqÔ T+∫ <ä÷ø£e\dæ e∫Ã+~. ãj·T≥
ø=+‘·eT+~ ôd’ì≈£î\T e⁄qï eT÷&ÉT ôd’ìø£ yêVü≤Hê\T ø£ì|æ+#êsTT. e÷ Ç+{Ï
|üøÿ£ qT+&˚ ∫qï <äTdüT\Ô bòÕø£Øº øÏ #Ó+~q Væ≤+<ä÷ j·T»e÷ì ˇ‹Ô&ç e\¢ ôdì’ ≈£î\T
nø£ÿ&çøÏ e#êÃs¡T. ‘·>T∑ \ã&çb˛‘·Tqï bıs¡T>∑TqT+&˚ ˇø£ dæ≈î£ ÿ Ç+{ÏqT+∫ eT+≥\T
mø£ÿ&É ‘·q bòÕø£Øº øÏ yê´|ækÕÔj÷Ó nì Äj·Tq ˇø£ øÏ˝À MT≥s¡T <ä÷s¡+˝Àì ]+>¥s√&ÉT¶
(eTVü‰‘êà>±+BÛ s√&ÉT)¶ ≈£î |üsT¡ >¬ ‘·T≈Ô î£ yÓ[¢ ø£ì|æ+∫q ôdì’ ø£ yêVü≤Hê\qT rdüT≈£îì
e#êÃ&ÉT. Ä‘·sT¡ yê‘· ôdì’ ≈£î\T ªdæ≈î£ ÿ˝…es¬ H’ ê e⁄+fÒ e∫à e÷ yêVü≤Hê˝À¢ mø£ÿ+&ç,
n+<ä]˙ düV‰ü j·Tø£ •_sê\≈£î #˚sT¡ Ñê+μ nì Á|üø{£ +Ï #ês¡T. <ë+‘√ e÷ |üøÿÏ +{Ï
dæ≈î£ ÿ\T >∑ã>∑u≤ yÓ[¢ ˇø£ Á≥≈£îÿ mπøÿXÊs¡T.
yêfi¯¢ì y˚T+ nqTdü]+#·uÀ‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT Hê ‘·\ô|’ bÕ>± ˝Ò<äqï $wüj·T+
>∑Ts¡TøÔ =∫Ã+~. ‘Ó#T· Ã≈£î+<ëeTì yÓqøÏÿ yÓfiu¢̄ Àj·÷qT. eTDÏ+<äsY Hê #˚sTT |ü≥Tº≈î£ ì
Ç|ü⁄Œ&Ó+<äTø£~ nì yê]+∫+~. Á≥≈£îÿ˝À ˇø£ dæ≈£îÿ ôd’ì≈£î&ÉT ≈£L&Ü e⁄Hêï&ÉT.
bÕ*b˛sTTq ø£fió¯ ¢ n‘·ì ìdü‡Vü‰j·T dæ‹ú ì ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êïsTT. ôdì’ ≈£î\T øπ e\+ dæ≈î£ ÿ\qT
108 ~©¢ 1984
s¡ø+åÏ #·&ÜìøÏ e÷Á‘·yT˚ |ü]$T‘·+ ø±yê\˙ n\¢] eT÷ø£\qT @MT nq≈£L&É<ìä yê]øÏ
ø£∫Ñ·yTÓ qÆ Ä<˚XÊ\T e⁄qï≥Tº Hê≈£î Ä‘·sT¡ yê‘· ‘Ó*dæ+~.
n+<äs+¡ ˇπø ôdì’ ø£ Á≥≈£îÿ˝À mø±ÿ\qT≈£îqï|üŒ{Ïø° M\Tø±˝Ò<Tä . eTDÏ+<äsY
>∑s“¡ e¤ ‹ ø±ã{Ϻ m+‘· Á|üjT· ‹ï+∫Hê Á≥≈£îÿ mø£ÿ˝Òøb£ ˛sTT+~. n|ü⁄Œ&ÉT e÷ Ç+{Ï
j·T»e÷ì ≈£î≥T+ãy˚T eT∞¢ e÷≈£î kÕj·T+ #˚dæ+~. yêfi¯¢ ∫qï ø=&ÉT≈£L, ∫qï
ø√&É\÷ ø£\dæ eTeTà*ï ‘·eT ø±s¡T˝À møÏÿ+#·T≈£îì ôd’ìø£ yêVü≤Hê\ yÓqø£
ãj·T\T<˚sês¡T. nsTT‘˚ nqTø√≈£î+&Ü ]+>¥s√&ÉT˝¶ À ôdì’ ø£yêVü≤Hê\÷, e÷ ø±s¡÷
<ë]‘·|Œæ $&çb˛j·÷sTT. <ë+‘√ yêfi¯ó¢ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± eTeTà*ï Ä˝Ÿ Ç+&çj÷·
ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt yÓT&çø˝£ Ÿ ôdH’ ‡Ó dt ø±´+|üd˝t ÀøÏ rdüTø¬ fi≤¢sT¡ . nø£ÿ&É yêfi¢̄ ≈£î≥T+ã
düuTÑÛ ´*<äs› T¡ &Üø£sº T¡ >¢ ± |üì#˚dTü HÔ êïs¡T. e÷ |ü]dæ‹ú ‘Ó\TdüT≈£îì Ä &Üø£sº Y <ä+|ü‘T· \T
e÷≈£î ÄÁX¯jT· + ø£*Œ+#˚+<äT≈£î n+^ø£]+#ês¡T. ø±˙, n+<äTe\¢ e#˚à Á|üe÷<ëìï
<äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì Hê ‘·\ yÓ+Á≥Tø£\˙, >∑&ܶ˙ï rùdj·÷\ì dü÷∫+#ês¡T. n+‘·
‘ê´>∑+ #˚ùd+<äT≈£î H˚qT dæ<+Δä >± ˝ÒqT. n+<äTe\¢ eTπs<ÓH’ ê ÄÁX¯jT· + #·÷düTø√ø£
‘·|Œü <äì e÷≈£î nì|æ+∫+~.
@<ÓH’ ê ôdì’ ø£ yêVü≤q+ eùdÔ düV‰ü j·Tø£ •_sêìøÏ yÓfi&¢̄ yÉ T˚ ñ‘·eÔ TeTì H˚q÷
eTDÏ+<äsY ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï+. m+<äTø¬ H’ ê eT+∫<äì Ç+&çjT· Hé msTTsY˝H’… ‡é ˝À ô|˝’ {… Ÿ>±
|üì#˚ùd Hê Væ≤+<ä÷ ùdïVæ≤‘·T&ÉT ø¬ ô|Hº é <ë$+<äsY dæ+>¥ >¬ sTTπs≈£î bò˛Hé #˚jT· eTì Hê
uÛ≤s¡´ dü÷∫+∫+~. ˇø£kÕ] bÕsê$T*≥Ø ø£e÷+&ÉsY ˇø£]ï Äj·Tq Ç+{À¢ #·÷&É≥+
e\¢ Äj·Tq≈£î u≤>± |ü\T≈£îã&ç e⁄+&=#·Ãì ÄyÓT ñ<˚X› +¯ . H˚qT >¬ sTTπsøÏ bò˛Hé #˚XÊqT.
Äj·Tq uÛÁÑ <ä‘ê dæã“+~ì yÓ+≥u…≥Tº≈î£ ì ekÕÔsì¡ m+‘√ ñ<˚«>∑+‘√ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô
≈£Ls¡TÃHêï+.
ø±˙, Äj·Tq ‘·q ø£yTÓ +&√ ùdïVæ≤‘·T&çì dü+Á|ü~+#·&+É ≈£î<äs˝¡ <Ò ≥ä , eTs√
dæ≈î£ ÿ ô|˝’ {… Ÿì yÓ+≥u…≥Tº≈î£ ì e#êÃs¡T. ø¬ ô|Hº é m.mdt.eT*¢ nH˚ Ä ô|˝’ {… Ÿ Hê≈£î ≈£L&Ü
|ü]#·jT· düT&Ô .˚ Äj·Tq dæ≈î£ ÿyê&˚ nsTTq|üŒ{Ïø° ‘·\bÕ>± >±˙, >∑&+¶É >±˙ e⁄+&É<Tä .
eTeTà*ï yêfi¯ó¢ uÛÑÁ<ä+>± rdüT¬øfi¯¢>∑\s√ ˝Ò<√qì eTDÏ+<äsY uÛÑj·T|ü&ç+~. <ë+‘√
yêfi¯ó¢ MT MT<ä á>∑ yê\ìe«eTì, nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ‘·eT ÁbÕD≤*ï <Ûës¡b˛kÕÔeTì Hê≥ø°jT·
|òøü ÿ° ˝À Vü‰MTsTT#êÃs¡T. >¬ sTTπs, eT*¢ Çs¡Te⁄s¡÷ kÕπø‘Y˝À e⁄+{≤s¡T. m.◊.◊.m+.mdt
qT+∫ <ë<ë|ü⁄ @&ÉT øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+ e⁄+≥T+~. ø±s¡T q&ÉT|ü⁄‘·Tqï >¬ sTTπs yÓTsTTHé
s√&ÉT¶ MT<äqT+∫ ø±≈£î+&Ü dü+<äT >=+<äT\ e÷sêZìï+∫ ø±s¡TqT b˛ì#êÃs¡T.
m◊◊m+mdt ø±´+|üd˝t À e⁄+&É>±H˚ Äj·Tq dæ≈î£ ÿ\ ø√dü+ n\¢] eT÷ø£\T mø£ÿ&Óøÿ£ &É
ø±|ü⁄ø±düTHÔ êïs√ #ê˝≤ C≤Á>∑‘>Ô· ± n+#·Hê y˚XÊs¡T. n\¢] eT÷ø£\ ø£+≥|ü&≈É î£ +&Ü
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 109
eTeTà*ï #ê˝≤ C≤Á>∑‘>Ô· ± düTs¡ø‘åÏ · e÷s¡+Z >∑T+&Ü rdüT≈£îyÓfi≤¢sT¡ . ˇø£#√≥ ˇø£ >∑T+|ü⁄
m<äTs¬ q’ |üŒ{Ïø° yêfi¯ó¢ qqTï >∑T]Ô+#˚+<äT≈£î Mfi‚≈¢ î£ +&Ü #ê˝≤ y˚>+∑ >± <ë{Ï+#˚XÊs¡T.
>¬ sTTπs Ç+{ÏøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïø£ Äj·Tq uÛ≤s¡´ ‘·eT |üøÿÏ +{À¢ e⁄+&˚ ]f…sÆ ¶Y dæ≈î£ ÿ
ø£\ï˝Ÿ≈î£ |ü{qºÏ <äTs¡‹Z >∑T]+∫ $e]+#ês¡T. Ä ø£\ï˝Ÿ m+‘√ n+<ä+>± ì]à+#·T≈£îqï
q÷‘·q uÛeÑ q+ >∑T]+∫, <ëì Ç+{°]j·TsY >∑T]+N Ä$&É m|ü⁄Œ&É÷ #ÓãT‘·T+&˚yês¡T.
<äTs¡<èä wüeº XÊ‘·÷Ô n\¢]eT÷ø£\T Ä Ç+{Ïì ÄeTT+<äT s√CÒ düs«¡ HêX¯q+ #˚XÊj·T≥.
ˇø£ÿ #Ó+#êqT ≈£L&Ü $T>∑\Ã≈£î+&Ü yÓTT‘·+Ô kÕe÷qTq+‘ê <√#·T≈£îì b˛j·÷s¡≥.
nsTT‘˚ ø£\ï˝Ÿ‘√ düV‰ü Äj·Tq ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T e÷Á‘·+ m˝≤>√˝≤ yÓqTø£ <ë«s¡+
>∑T+&Ü ‘·|Œæ +#·T≈£îì M[¢+{À¢ ‘·\<ë#·T≈£îHêïs¡T.
qe+ãsY 2q ‘·q &É÷´{° eTT–+#·T≈£îì Ç+{ÏøÏ #˚sT¡ ≈£îqï >¬ sTTπs »]–q
<ës¡TD+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îì |üøÿÏ +{À¢ e⁄+&û yêfi¢̄ Ç+{Ïì ø±bÕ&É˝øÒ b£ ˛sTTq+<äT≈£î
m+‘√ $#ê]+#ês¡T. ‘êqT Ç+{À¢ e⁄+fÒ n\¢]eT÷ø£\qT n&ÉT¶≈£îH˚yê&çì nì
nHêïs¡T. <äT+&É>T∑ \+‘ê ñ‘·|Ô ]æ øÏ|+ü <ä\ì Äj·Tq ñ<˚X› +¯ . >∑T+&Ó <Ûs’Ó ´¡ + e⁄qï ˇø£ÿ&ÉT
e⁄+fÒ #ê\T m+‘·eT+~HÓH’ ê ‘·]$Tø={§º#÷ ì #ÓbÕŒs¡T. Äs√E ˇø£ Vü‰ø° dæøº ˘ rdüT≈£îì
Ä ÁbÕ+‘êìï ø±|ü˝≤ ø±j·T&ÜìøÏ yÓfi¯SÔ ªÇ|ü⁄Œ&ÉT @ Ç+{ÏMT~¬ø’Hê me&=kÕÔ&√
#·÷kÕÔqTμ nHêïs¡T.
ø±|ü˝≤ø±∫ Ç+{ÏøÏ ‹]–e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· Ä sêÁ‹ ‘·q≈£î ˇø£ |üØø£å m<äTs¬ q’ ≥Tº
#ÓbÕŒs¡T. ‘·qT mìï C≤Á>∑‘\Ô· T rdüT≈£îHêï Ä M~Û ∫es¡˝Àì ˇø£ dæ≈î£ ÿ\ Ç+{Ï˝ÀøÏ
n\¢] eT÷ø£\T C§s¡ã&ç ø£ì|æ+∫q edüTeÔ ⁄q˝≤¢ m‘·T≈Ô î£ ì b˛kÕ>±s¡≥. ‘·qT m+‘·
>∑{>ºÏ ± n]∫Hê, n&ÉT≈¶ î£ Hêï |ò*ü ‘·+ ˝Òøb£ ˛sTT+~.
dü]>±Z n|ü⁄Œ&˚ ˇø£ ôdì’ ø£ yêVü≤q+ ø£ì|æùdÔ |üsT¡ >¬ ‘·T≈Ô î£ ì yÓ[¢ <ëìï ÄbÕs¡T.
n+<äT˝À+∫ ˇø£ j·TTe ôd’ìø±~Ûø±]øÏ |ü]dæú‹ì $e]+∫ <äT+&É>∑T\ô|’ yÓ+≥H˚
ø±\TŒ\T »s¡T|üeTì ø√sês¡T. ø±˙, Ä ôdì’ ø±~Ûø±] ø±\TŒ\T »]ù|+<äT≈£î e÷≈£î
Ä<˚XÊ\T ˝Òeì ‘·q ìdü‡Vü‰j·T‘·ì e´ø£Ô+ #˚j·T&É+‘√ ¬>sTTπs n‘·ì MT<ä
$s¡T#·T≈£î|ü&ܶs¡T. ø£fi¯¢ eTT+<äT Ç+‘· »s¡T>∑T‘·T+fÒ MT≈£î Ç+ø± me] Ä<˚XÊ\T
ø±yê\ì ì\Bj·T&É+‘√ Ä j·TTe ôdì’ ø±~Ûø±]˝Àì ôdì’ ≈£î&ÉT y˚T˝§ÿHêï&ÉT. ‘Ó–+∫
s¬ +&ÉT sö+&ÉT¢ >±*˝ÀøÏ ø±\TŒ\T »]|æbÕ&ÉT. n+‘˚! Ä <Óã“≈£î <äT+&É>T∑ \T ˇø£]MT<ä
ˇø£sT¡ |ü&TÉ ‘·÷ ø£Då ≤˝À¢ nø£ÿ&çqT+∫ bÕ]b˛j·÷s¡T. Ä ôdì’ ≈£î\T yÓ[b¢ ˛sTTq ‘·sT¡ yê‘·
eT∞¢ n\¢] eT÷ø£\T Ä ÁbÕ+‘·+˝À n&ÉT>∑Tô|fÒº kÕVü≤dü+ #˚jT· ˝Ò<Tä .
y˚T+ ¬>sTTπs Ç+{À¢ ¬s+&ÉT s√E\T ‘·\<ë#·T≈£îHêï+. eT÷&ÉT Hê\T>∑T
s√E\bÕ≥T ø=qkÕ–q Væ≤+kÕø±+&ÉqT nDÏ∫y˚ùd+<äT≈£î m≥ºπø\≈£î ôd’ì≈£î\≈£î
110 ~©¢ 1984
Á|üuTÑÛ ‘·«+ n~Ûø±s¡+ Ç∫Ã+~. <˚X¯ sê»<Ûëìì |ü{|ºÏ &” dç Tü qÔ ï ñHêà<ëìï e<ä\>=fÒ+º <äT≈£î
ôdì’ ≈£î\≈£î ô|<ä>› ± ÁX¯$T+#ê*‡q nedüs+¡ sê˝Ò<Tä . ãVüQXÊ >¬ sTTπs bòÕs¡Tà˝≤ (>±˝À¢øÏ
ø±\TŒ\T »s¡T|ü&É+) Á|ü‹#√{≤ ‹s¡T>∑T˝Òì$<Ûä+>± |üì#˚dæ e⁄+≥T+~. Çø£qT+N
‘êeTT Áù|ø£øå £ bÕÁ‘· b˛wæ+#·uÀe&É+˝Ò<ìä ôdì’ ≈£î\T Ç∫Ãq dü+øπ ‘·+ »q+˝ÀøÏ yÓfi>¢¯ ±H˚
n+<ä]ø° eDT≈£î |ü⁄{Ï+º ~. dæ≈î£ ÿ\qT #·+|æ, yêfi¢̄ ÄdüT*Ô ï \÷{° #˚d,æ dæ≈î£ ÿ eTVæ≤fi¯\ô|’
n‘ê´#êsê\T #˚dæ leT‹ Ç+~sê >±+BÛ Vü≤‘·´≈£î Á|ürø±s¡+ rs¡TÃø√yê\qï ‘·eT
ìs¡j í ÷· ìøÏ dü«dæÔ #Ó|Œæ n\¢] eT÷ø£\T ÁbÕDuÛj Ñ T· +‘√ ø£qTeTs¡T>∑j÷· ´sTT.
qe+ãsY 5q ¬>sTTπsøÏ ô|ò’¢{Ÿ &É÷´{° e⁄+~. Væ≤+kÕø±+&É n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&˚
dü<Tä e› TDT>∑T‘√+~ ø±ã{Ϻ eTeTà*ï Ç+{À¢ ˇ+≥]>± e~˝Òdæ &É÷´{°øÏ yÓ[b¢ ˛e&ÜìøÏ
Äj·Tq≈£î eTqkı|üŒ˝Ò<Tä . #·+&û>&∑ ≈éÛ î£ yÓfi¢‚ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï ô|{¢’ò Ÿ˝À eTeTà*ï m˝≤¬>H’ ê
|ü+|æ+#·eTì Äj·TqqT ø√sê+. dü«dü\ú + |ü+C≤uŸ #˚sT¡ ≈£î+fÒ ø±˙ e÷ Ä+<√fi¯q
‘·><Z∑ Tä . >¬ sTTπs e÷ ø√]ø£qT eTìï+∫ ‘·q ø£+ô|˙ yêVü≤q+˝À eTeTà*ï msTTsY
b˛sY≈º î£ rdüTø¬ fi≤¢sT¡ . nø£ÿ&É ø£ì|æ+∫q <äèX¯´+ eTeTà*ï ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚d+æ ~. ~©¢
msTTsY b˛sYº yÓTT‘·+Ô ˇø£ düV‰ü j·Tø£ •_s¡+˝≤ e÷]b˛sTT dæ≈î£ ÿ\‘√ øÏ≥øÏ≥˝≤&ÉT‘√+~.
mø£ÿ&É #·÷dæHê |ü+C≤uŸ yÓfi¢‚ |òs¢ü TT{Ÿ ø√dü+ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô H˚\MT<ä ìdü‡Vü‰j·Tdæ‹ú ˝À
|ü&TÉ ≈£îì e⁄Hêïs¡T dæ≈î£ ÿ\T.
y˚T+ Ç+{À¢+∫ ø£≥Tºã≥º\‘√ ãj·T{ÏøÏ e#êÃ+ ø±ã{Ϻ e÷ <ä>sZ∑ ¡ ô|{¢’ò Ÿ {Ïø¬ ≥¢≈î£
&ÉãT“ ˝Ò<Tä . >¬ sTTπsH˚ {Ïø¬ {Ÿ\≈£î &ÉãT“ #Ó*+¢ #ês¡T. ô|{¢’ò Ÿ |üP]Ô>± ãTø˘ nsTTb˛sTTq|üŒ≥ø°
‘·q |ü\T≈£îã&çì ñ|üj÷Ó –+∫ {Ïø¬ ≥¢qT dü+bÕsTT+#ês¡T. ø±ø˘|{æ Ÿ˝À s¬ +&ÉT ≈£îØÃ\qT
y˚sTT+∫ eTeTà*ï m˝≤¬>H’ ê yÓTT<ä{Ï ô|{¢’ò Ÿ˝À |ü+|æ+#ê\qï~ Äj·Tq ñ<˚X› +¯ . nsTT‘˚
ø±ø˘|{æ Ÿ˝À me]˙ nqTeT‹+#·&+É ≈£î<äs<¡ ìä ˇø£ eTVæ≤fi≤ ñ<√´–ì #Ó|Œæ +~. ªãj·T≥
»s¡T>∑T‘·Tqï <ëìø£+‘·{øÏ ° nqTeT‹ e⁄+<ëμ n+≥÷ ÄyÓT MT<ä >¬ sTTπs $s¡T#·T≈£î|ü&ܶsT¡ .
ªÇ˝≤+{Ï düeTj·T+˝ÀHê MTs¡T s¡÷˝Ÿ‡ >∑T]+∫ e÷{≤¢&~˚ ?μ nì ì\BXÊs¡T. ∫e]øÏ
>¬ sTTπs q&çù| ô|{¢’ò Ÿ ø±ø˘|{æ Ÿ˝À ˇø£ÿ d”≥T˝À H˚q÷ eTDÏ+<äsY Ç<äs› +¡ ≈£Ls¡TÃì m˝≤>√˝≤
|ü+C≤uŸ #˚sT¡ ≈£îHêï+.
|ü+C≤uŸ˝À y˚T+ s¬ +&ÉT yêsê\T ñHêï+. ~©¢˝Àì e÷ yê´|üø±\≈£î dü«dæÔ #Ó|Œæ
XÊX¯«‘·+>± #·+&û>&∑ ≈éÛ î£ eTø±+ e÷s¡ÃeTì e÷ ≈£î≥T+u≤\ qT+∫ ˇ‹Ô&ç u≤>± ô|]–+~.
e÷≈£î ~©¢˝À m˝≤>∑÷ ‘˚CŸ Á|ü‘ê|t dæ+>¥ n+≈£î˝Ÿ ‘·|Œü yπ̊s ã+<ÛTä e⁄\T mes¡÷ ˝ÒsT¡ .
ø±ã{Ϻ ø=+‘· }–dü˝≤≥ nq+‘·s¡+ |ü+C≤uŸ≈£î eTø±+ e÷s¡Ã&Éy˚T eT+∫<äì
ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï+. Ä @sêŒ≥¢˙ï |üP]Ô#d˚ Tü ø√&ÜìøÏ s¬ +&ÉTeT÷&ÉT HÓ\\ düeTj·TeTHêï
|ü&ÉT‘·T+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 111
<˚X¯ sê»<Ûëì˝À XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· |ü]dæ‹ú |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#·ã&ç e⁄+≥T+<äqï uÛ≤eq‘√
qe+ãsY 20q y˚T+ eT∞¢ ~©¢øÏ ãj·T\T<˚sê+. n|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü ãdüT‡˝ÀH√, s¬ fi’ À¢H√
Á|üj÷· D+ #˚ùd+<äT≈£î e÷≈£î <Ûs’Ó ´¡ + #ê\˝Ò<Tä . Ks¡Tà m≈£îÿyÓH’ ê |òsü y¡ ê˝Ò<ìä $e÷q+˝ÀH˚
yÓfi≤¢+.
~©¢ msTTsY b˛s¡T˝º À ~>∑>±H˚ {≤ø°‡ e÷{≤¢&TÉ ≈£îì eTT+<äT Hê uÛ≤s¡´ |üì#˚ùd
ø±sê´\j·÷ìøÏ yÓfi≤¢+. ÄyÓTqT nø£ÿ&É ~+#˚dæ n<˚ {≤ø°‡˝À e÷ n+≈£î˝Ÿ yêfi¯¢
Ç+{ÏøÏ yÓfi≤¢qT. {≤ø°‡ n‘·qT e÷ n+≈£î˝Ÿ ã+>∑fi≤ es¡≈L£ sêq+≥÷ yÓTsTTHé s√&ÉT¶
MT<˚ {≤ø°‡ì Äù|XÊ&ÉT. n+‘˚ø±<äT MT≥sY ø£+fÒ ◊<äT ¬s≥T¢ n<äq+>± #ê]®
#Ó*+¢ #·eT+≥÷ &çe÷+&é #˚XÊ&ÉT. ◊<äT s¬ ≥T¢ m+<äT≈£î m≈£îÿe Çyê«\+≥÷ H˚qT
Á|ü•ïùdÔ n‘·qT ø√|ü+>± {≤ø°‡ ~– ‘·q #·÷|ü⁄&ÉT y˚\T }|ü⁄‘·÷ ªªÇkÕÔyê >=&Ée
#˚jT· eT+{≤yê #Ó|⁄ü Œμμ nì u…~]+#ê&ÉT.
Ä ÁbÕ+‘·+˝À >=&Ée |ü&‘ç ˚ Hêπøø±<äT e÷ n+≈£î˝Ÿ≈î£ ≈£L&Ü Á|üe÷<äeTì
uÛ≤$+∫ {≤ø°‡ Á&Óe’ sY‘√ ÇkÕÔqT ø±˙ qqTï ôV≤’ ø√s¡Tº <ä>sZ∑ ¡ ~+|üeTì ø√sêqT. nø£ÿ&Ó‘’ ˚
Hê≈£î ‘Ó*dæq dæøπ ÿ‘·s¡ ùdïVæ≤‘·T\T me¬sH’ ê düV‰ü j·T+ #˚ùd+<äT≈£î eTT+<äT≈£î ekÕÔsq¡ ï~
Hê Ä˝À#·q. ø±˙ n‘·qT ˇ|ü⁄Œø√˝Ò<Tä . ªªH˚qT sêqT. &ÉãT“\T Çø£ÿ&˚ Ç#˚ÃjYT. ˝Òøb£ ˛‘˚
@+ »s¡T>∑T‘·T+<√ #·÷k˛ÿμμ nHêï&ÉT. ~©¢˝À dæ≈î£ ÿ\ Vü≤‘·´\T Ä–b˛j·÷j˚TyÓ÷>±˙
yê]ì <√#·Tø√e&É+ e÷Á‘·+ Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄+<äì Hê≈£î ns¡úeTsTT+~.
{≤ø°‡ Á&Óe’ sY <äTsêàsêZìï m~]+#·&+É n+‘· ÁX‚jT· düÿs¡+ ø±<äì|æ+∫+~. n‘·qT ˇø£ÿ
∫{Ïø£ y˚ùdÔ <ë]q yÓfiy¢‚ êfi¢̄+‘ê >∑T$T≈£L&ç n‘·ìøπ e‘êÔdTü |ü\T≈£î‘ês¡T. dæ≈î£ ÿ\ |ü≥¢
Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷]q yê‘êes¡D+ e\¢ Hê≈£î ø£*–q uÛ≤eq\$.
Äs√E kÕj·T+Á‘·+ y˚T+ e÷ bòÕ¢{ŸøÏ yÓ[¢q|ü⁄Œ&ÉT e÷≈£î eTs√ ô|<ä› cÕø˘
‘·–*+~. Ç+{Ï j·T»e÷ì e÷≥ e÷Á‘·+>±HÓ’Hê #Ó|üŒ≈£î+&Ü e÷ bòÕ¢{ŸqT U≤∞
#˚sTT+#ês¡T. Hê kÕe÷qTq+‘ê Á>ö+&é bò˛s¢ ˝Y Àì ˇø£ >∑~˝À ≈£î|üŒ b˛XÊs¡T. Ç+{Ï
j·T»e÷ì ∫qï ø=&ÉT≈£L ∫qï ø√&É\÷ ‘·eT eTø±+ì y˚TeTTqï bòÕ{¢ Ÿ˝ÀøÏ e÷πsÃXÊs¡T.
ãÁV”≤\T n˝≤ #˚jT· &ÜìøÏ ø±s¡Dy˚T+{À #Ó|Œü ˝Ò<Tä . ô|>’ ± ªªMT kÕe÷qT mø£ÿ&çø°
b˛˝Ò<Tä . n+‘ê uÛÁÑ <ä+>± e⁄+~. MTs¡T m|ü⁄Œ&ÓH’ ê rdüTø¬ fi§¢#T· Ãμμ nHêïs¡T. ø±˙ mø£ÿ&çøÏ
yÓfi≤¢*? Ä |ü]dæ‹ú ˝À ˇø£ dæ≈î£ ÿ ≈£î≥T+u≤ìøÏ n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT me¬sH’ ê Ç\T¢ n<Ó≈› î£
ÇkÕÔsê? eT∞¢ e÷≈£î e÷ n+≈£î˝Ò ~ø£ÿj·÷´s¡T. Äj·Tq Ä dü+øÏw¢ ºü düeTj·T+˝À ‘·q
Ç+{Ï yÓqTø£ uÛ≤>∑+˝À edü‹ ø£*Œ+∫ Ä<äT≈£îHêïs¡T.
qe+ãsY 20q m<äTs¬ q’ á s¬ +&ÉT u≤<Ûøä *£ –+#˚ dü+|òTü ≥q\ e\¢ ~©¢˝À
e⁄+&É≈L£ &É<˙ä , |ü+C≤uŸ≈î£ yÓ[b¢ ˛e&ÉyT˚ ñ‘·eÔ TeT˙ rdüT≈£îqï e÷ ìs¡j í T· + eT]+‘·
112 ~©¢ 1984
<äè&É|&ü +ç ~. e÷≈£î Ä #˚<Tä nqTuÛyÑ ê\T m<äTs¡e&ÜìøÏ ˇø£ s√E eTT+<˚ Á|ü<ëÛ q
eT+Á‹ sêJyé >±+BÛ uÀ{Ÿ‡ ø£u¢ Ÿ e<ä› »]–q düu˝ÑÛ À ªªˇø£ eTVü‰ eèø£+å ≈£L*b˛sTTq|ü⁄Œ&ÉT
<ëì #·T≥÷º e⁄qï uÛ÷Ñ $T ø£+|æ+#·&+É düV≤ü »y˚Tμμ nqï >=|üŒ dü÷øÏìÔ Á|üe∫+#ês¡T.
n‘·T´qï‘· kÕúsTT˝À bÕ\ø£es¡+Z rdüT≈£îqï ìs¡j í T· + |ò*ü ‘·yT˚ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·
nqï n_ÛÁbÕj·T+ Á|ü»˝À¢ eT]+‘· ã\|ü&≥˚ Tº #˚d+æ ~ Äj·Tq Á|üø≥£ q. <ëì |ò*ü ‘·+>±H˚
{≤ø°‡ Á&Óe’ sY Hê |ü≥¢ n+‘· ‘Ó+|ü]‘·q+‘√ Á|üe]Ô+#·>*∑ >±&ÉT. dæ≈î£ ÿ\ |ü≥¢ m+‘·
neTsê´<ä>± e´eVü≤]+∫Hê @MT ø±<äqï BÛe÷ n‘·ì˝À @s¡Œ&ç+~. dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q
Væ≤+kÕø±+&É˝À Á|üuTÑÛ ‘·« Á|üyT˚ j·T+ e⁄+<äqï $wüjT· + ns¡yú TÓ qÆ ‘·sê«‘· ãÁV”≤\ e+{Ï
eT+∫yêfi¯¢ Á|ües¡qÔ ˝À ôd‘’ +· e÷s¡TŒ e∫Ã+~.
Hê≈£î Ä |ü]dæ‹ú ªj·T<Ûë sêC≤ ‘·<ëÛ Á|üC≤μ e+{Ï~ nì|æ+∫+~. }#·ø√‘·
ñ<Ûäè‘·+>± kÕ>∑T‘·Tqï düeTj·T+˝À ãÁV”≤\T ‘·eT ÁbÕD≤\≈£î ‘Ó–+∫ eTeTà*ï
ø±bÕ&˚+<äT≈£î m+‘√ <Ûs’Ó ´¡ +>± eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. ø±˙, øπ e\+ ø=~› s√E\ e´e~Û˝ÀH˚
#·T≥÷º e⁄qï yê‘êes¡D+ Á|üu≤Û e+ e\¢ yêfi¯ó¢ ≈£L&Ü e÷]b˛j·÷s¡T. ìC≤ìøÏ n|ü⁄Œ&ÉT
y˚T+ |ü+C≤uŸ˝À yê]øÏ <ä÷s¡+>± e⁄Hêï+. e÷ Á|ües¡Ôq e\¢H˚ yê]˝À e÷s¡TŒ
e∫Ã+<äH+˚ <äT≈£î @e÷Á‘·+ neø±X¯+ ˝Ò<Tä .
}#·ø√‘· ‘=*<äX˝¯ À yêfi¯ó¢ m+‘√ e÷qMj·T+>± e´eVü≤]+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+
yê]øÏ n|üŒ{ÏøÏ Ä }#·ø√‘·qT |üs√ø£+å >± Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T Áù|sπ |æk˛Ô+<äqï dü+>∑‹ ‘Ó*j·Tø£
b˛e&ÉyT˚ . ÄHê{Ï Vü≤‘ê´ø±+&É≈î£ , <√|”&û <Ís¡H® ê´\≈£î ø±s¡≈î£ \T dü+|òTü e´‹πsø£ X¯≈î£ \Ô T
nqï uÛ≤eq‘√ yêfi¯ó¢ e÷≈£î kÕj·T+ #˚ùd+<äT≈£î eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T.
sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ dæ≈î£ ÿ\ MT<ä Á|ürø±sê‘·àø£ Væ≤+kÕø±+&É≈î£ bÕ\ø£es¡+Z ˝À
n‘·T´qï‘· kÕúHê˝À¢ e⁄qïyêπs |ü<øä∏ £ s¡#q· #˚XÊs¡qï $wüj÷· ìï »HêìøÏ $$<Ûä |ü<‘Δä T· ˝À¢
ns¡eú Tj˚T´≥Tº #˚d+æ ~. <ë+‘√ dæ≈î£ ÿ\≈£î m+‘· <ä÷s¡+>± e⁄+fÒ n+‘· eT+∫<ä˙
˝Òøb£ ˛‘˚ kÕúìø£ ø±+Á¬>dt H˚‘\· ÄÁ>∑V‰ü ìï #·$#·÷&Ée\dæ edüT+Ô <äì »Hê\T Á>∑V≤æ +#ês¡T.
nø√ºãsY 31 sêÁ‹ qT+∫ qe+ãsY 2 ñ<äj·T+ es¡≈£î ñ<Ûäè‘·+>± Væ≤+kÕø±+&É
#Ó\sπ –q düeTj·T+˝À kÕj·T+ #˚dqæ yêfi¯ó¢ qe+ãsY 20q eTeTà*ï e~*+#·Tø√&ÜìøÏ
Hê≈£î eTs=ø£ ø±s¡D+ ø£ì|æ+#·&+É ˝Ò<Tä .
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 113

b˛sê≥+ bÁ Õs¡+uÛ+Ñ
20 qe+ãsY 1984q y˚T+ ~©¢øÏ ‹]– e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT m<äTs¬ q’ #˚<Tä nqTuÛyÑ ê\
<Óã“≈£î H˚qT Ç+ø± m+‘· ‘·«s¡>± M˝…‘’ ˚ n+‘· ‘·«s¡>± |ü+C≤uŸ≈î£ eTø±+ e÷πsÃj·÷\ì
nqT≈£îHêïqT. nsTT‘˚, Ä ‘·s¡Tyê‘· eT÷&√ s√CÀ Hê\T>√ s√CÀ ˇø£ düVü‰j·Tø£
•_sêìï dü+<ä]Ù+∫q|ü⁄Œ&ÉT Ä ìs¡íj·T+ ø±kÕÔ yÓqøÏÿ b˛sTT+~. ÄHê{Ï es¡Tdü
dü+|òTü ≥q\T Hê J$‘· >∑e÷HêH˚ï e÷πsÃXÊsTT.
@<ÓH’ ê ˇø£ düV‰ü j·Tø£ •_sêìï dü+<ä]Ù+∫ s¡eTà˙, nø£ÿ&É u≤~Û‘· dæ≈î£ ÿ\T
Hê´j·T düV‰ü j·T+ ø√dü+ n\eT{ÏdTü HÔ êïs¡˙ u≤sY øöì‡˝Ÿ˝À Hê≈£î u≤>± ‘Ó*dæq ˇø£
$TÁ‘·T&ÉT dü÷∫+#ê&ÉT. n‘·qT qqTï düTÁ|”+ ø√s¡T˝º À d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ Vü≤sY<y˚ é
dæ+>¥ e<ä≈› î£ rdüTø¬ fi≤¢&TÉ . Vü≤sY<y˚ é dæ+>¥ düTÁ|üd<æ Tä &Δ TÉ , Á|ü»\ eTìwæ, uÛ≤s¡‘· ø£eT÷´ìdüTº
ñ<ä´eT+‘√ eTy˚Tø£yTÓ qÆ e´øÏ.Ô Äj·Tq qqTï ~©¢ yÓTT‘·+Ô ˝À n‘·´~Ûø+£ >± }#·ø√‘·
#√≥T#˚dTü ≈£îqï ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝Àì |òsü w¡ t ãC≤sY düV‰ü j·Tø£ •_sêìøÏ |ü+|æ+#ês¡T.
nø£ÿ&É Hê≈£î ne÷qMj·T |ü]dæ‘ú T· \ eT<Û´ä n‘·´+‘· <äjT· ˙j·T+>± ø±\+
yÓfiã¢̄ T#·TÑ·Tqï y˚˝≤~ eT+~ u≤~Û‘T· \T ø£ì|æ+#ês¡T. yê]˝À n‘·´~Û≈î£ \T Á‹˝Àø˘|⁄ü ]
ø±\˙øÏ #Ó+~qyês¡T. Ä ˇø£ÿ ø±\˙˝ÀH˚ 400 eT+~øÏ ô|>’ ± dæ≈î£ ÿ\T }#·ø√‘·≈î£
ã\j·÷´s¡T. Ä •_s¡+˝À e⁄qï u≤~Û‘·T\+‘ê Á|ü<Ûëq+>± $‘·+‘·Te⁄\÷, |æ\¢˝Ò.
yê]‘√ bÕ≥T Hê>∑]ø˘ @ø˘‘ê eT+#Y≈£î #Ó+~q ø=~› eT+~ ø±s¡´ø£s¡Ô\T ≈£L&Ü
ø£ì|æ+#ês¡T. }#·ø√‘· H˚|<ü ´ä∏ +˝À ø=‘·>Ô ± kÕú|+æ ∫q dü+düú n~. yêfi¯ó¢ u≤~Û‘T· \≈£î
ÄVü‰s¡+, <äTdüT\Ô T, u≤¢+ø¬ ≥T¢ yÓTT<ä˝q’… $ n+~düTHÔ êïs¡T.
ˇø£ÿ Hê´j·TyêB n+<äTu≤≥T˝À ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ u≤~Û‘T· \≈£î n‘·´edüsy¡ TÓ qÆ
Hê´j·T|üs¡ nedüsê\qT mes¡÷ #·÷&É≥+ ˝Ò<Tä . ‘·eT ø¬ s¢ TTeTT\qT, bòÕsê\qT ì+|ü&+É ,
n|òæ&É$≥T¢ s¡÷bı+~+#·&É+, <äs¡U≤düTÔ\T sêj·T&É+ e+{Ï |üqT\˝À yê]øÏ ‘·ø£åD
düV‰ü j·T+ ø±yê*. yêfi¢̄ <äTdæ‹ú ì #·÷dæq ‘·sT¡ yê‘· ~©¢ qT+∫ eTø±+ m‘˚j Ô ÷· \qï
Hê ìs¡j í T· + |üøÿ£ ≈£î b˛sTT+~.
Ä kÕj·T+Á‘·+ Ç+{ÏøÏ yÓfi≤¢ø£ |òsü w¡ t ãC≤sY düV‰ü j·Tø£ •_s¡+˝À H˚qT #·÷dæq
|ü]dæ‹ú >∑T]+∫ #Ó_‘˚ Hê uÛ≤s¡´ eTDÏ+<äsY ≈£L&Ü yê]øÏ düV‰ü j·T+ #˚j÷· \qï Hê
ìs¡j
í ÷· ìï düeT]ú+∫+~. eTq ø£+fÒ Ä u≤~Û‘T· \ |ü]dæ‹ú eTØ <äjT· ˙j·T+>± e⁄+~
114 ~©¢ 1984
ø±ã{Ϻ yêfi¢̄øÏ ‘·|Œü ≈£î+&Ü düV‰ü j·T+ #˚j÷· * nqï~. Ä$<Û+ä >± }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î
Hê´j·TdüV‰ü j·T+ n+~+#˚ ø±s¡´Áø£eT+˝À Hê uÛ≤>∑kÕ«eT´+ |òsü w¡ t ãC≤sY düV‰ü j·Tø£
•_s¡+ qT+∫ yÓTT<ä\sTT+~. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&˚ |ü⁄+E≈£î+≥Tqï Hê ÁbÕø°ºdtqT ø=+‘·
‘·–+Z #·T≈£îì ‘·s#¡ ÷· düV‰ü j·Tø£ •_sêìï dü+<ä]Ù+#· kÕ>±qT.
Ä ‘·sT¡ yê‘· ˇø£ yêsêìøÏ \ø£àå DY dæ+>¥ nH˚ ˇø£ eè<äT&Δ TÉ Hê´j·T düV‰ü j·T+
ø√dü+ Hê <ä>∑Zs¡≈£î e#êÃ&ÉT. }#·ø√‘· düeTj·T+˝À ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT ø√˝ÀŒsTT
nHê<Û˝ä b’… ˛sTTq ‘·q q\T>∑Ts¡T eTqesêfi¯ì¢ ‘·q≈£î n|üŒ–+#˚˝≤ #˚jT· eTì qqTï
n‘·qT nuÛ´Ñ ]ú+#ê&ÉT. Ä q\T>∑Ts¡T yÓTqÆ sY Ä&É|\æ \¢ T HêØ ìπø‘·Hé nH˚ Åd,Ô” •X¯ó
|ü⁄qsêyêdü øπ +Á<ä+˝À e⁄Hêïs¡≥. yêfi¯ó¢ m<äTs=ÿ+≥Tqï y˚<qä eTT+<äT Hê e´øÏ>Ô ‘∑ ·
düeTdü´\T @bÕ{Ï$? Hê J$‘êìï |üD+>± ô|f…H̺ ê n˝≤+{Ï yêfi¢̄øÏ Hê´j·TdüV‰ü j·T+
#˚j÷· \ì H˚qT rdüT≈£îqï ìs¡j í T· + düs¬ q’ <˚ nì Hê≈£î nì|æ+∫+~. yêfi¢̄ <äTs¡“s¤ ¡
dæ‹ú ‘√ e÷ |ü]dæ‹ú ì b˛\Ã&Üìπø M\T˝Ò<Tä .
H˚qT }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò q ø√s¡T˝º À yê~+∫q yê{Ï˝À \ø£àå D dæ+>¥ øπ ùd
yÓTT≥ºyTÓ T<ä{~Ï . \ø£àå DY dæ+>¥ mø£ÿ&√ sê»kÕúHé ˝Àì n˝≤«sY nH˚ |ü˝≥¢… ÷s¡T qT+∫
‘·q ≈£L‘·T] ≈£î≥T+u≤ìï yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷ ~©¢øÏ e#êÃ&ÉT. Ä ≈£î≥T+ã+ ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝Àì
q+<äq>∑]˝À e⁄+&˚~. }#·ø√‘·˝À Äj·Tq ≈£L‘·Ts¡÷, n\T¢&÷É Ç<äs› ÷¡ #·ìb˛j·÷s¡T.
yêfi¯¢ q\T>∑Ts¡T Ä&É |æ\\¢ C≤&É >∑T]+∫ s√E\ ‘·sã¡ &ç yÓ‹øÏ‘˚ ∫e]øÏ 13 dü+e‘·‡sê\
‘·q ô|<ä› eTqesê\T dü‘êŒ˝Ÿ, eTT>∑TsZ T¡ #Ó˝fi¢… ‘¢¯ √ düV‰ü HêØ ìπø‘·H˝é À e⁄qï≥Tº ‘Ó*dæ+~.
‘·q eTqesêfi¯q¢ T ‘·q≈£î n|üŒ–+#·+&ç nì kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T XÊK n~Ûø±s¡T\qT
m+‘· y˚&TÉ ≈£îHêï Á|üj÷Ó »q+ ˝Òøb£ ˛sTT+~. ø√s¡Tº Ä<˚XÊ\T ˝Ò≈î£ +&Ü yêfi¯ì¢ MT≈£î
n|üŒ–+#·&+É kÕ<Û´ä + ø±<äì #ÓbÕŒs¡≥. ejÓ÷ eè<äT&Δ q’Ó Ä ù|<ä s¬ ‘’ T· ≈£î ø√s¡Tº ‘·\T|ü⁄
‘·≥&º +É kÕ<Û´ä eTj˚T´ |üì ø±<äT. n|üŒ{Ïøπ }s¡T qT+∫ ‘Ó#T· Ã≈£îqï ø=~› bÕ{Ï &ÉãT“
Ks¡ÃsTTb˛sTT+~. @ dæ≈î£ ÿ ˝≤j·Ts¬ H’ ê e÷qe‘ê <äèø£Œ<∏+ä ‘√ kÕj·T+ #˚jT· ø£b˛‘êsê
nqï ÄX¯‘√ n‘·qT ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T≈º î£ e#êÃ&ÉT. H˚qT düV‰ü j·Tø£ •_sê\ #·T≥÷º ‹s¡>&∑ +É
>∑eTì+∫q ø=+‘·eT+~ ˝≤j·Ts¡T¢ Äj·TqqT Hê e<ä≈› î£ |ü+|æ+#ês¡T.
\ø£àå DY dæ+>¥ ‘·s|¡ ⁄üò q ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À H˚qT ùV≤_j·Tdt ø±s¡Œdt |æ{wÏ Hü é ô|\’ò T
#˚XÊqT. Äj·Tq q\T>∑Ts¡T eTqesêfi¯q¢ T Äj·Tq≈£î n|üŒ–+#·e\dæ+~>± n+<äT˝À
ø√sêqT. øπ düTqT $#ê]+∫q u…+∫˝À ôV≤’ ø√s¡Tº Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô »dædº t Á|üø±wt
Hêsêj·TDY, »dædº t _.mHé.øÏsbY Õ˝Ÿ e⁄Hêïs¡T. Ä ‘·<qä +‘·s¡ ø±\+˝À _.mHé.øÏsbY Õ˝Ÿ
uÛ≤s¡‘· Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô nj·÷´s¡T. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT ø√˝ÀŒsTT nHê<Û˝ä q’… Ä u≤*ø£\
<äj·T˙j·T dæú‹ì $ì Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T Çs¡Te⁄s¡÷ #·*+∫b˛j·÷s¡T. yêfi¯ó¢ qqTï
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 115
‘·eT #Ûê+ãsY≈î£ |æ*|æ+#·T≈£îì |æ\\¢ ≈£î #Ó+<äe\dæq ÄdæìÔ ã+<ÛTä e⁄\T <äT]«ìjÓ÷>∑+
#˚jT· ≈£î+&Ü ø√s¡Tº nBÛq+˝À e⁄+#ê\ì uÛ≤$düTqÔ ï≥Tº #ÓbÕŒs¡T. H˚qT Ä Á|ü‹bÕ<äq≈£î
yÓ+≥H˚ n+^ø±s¡+ ‘Ó*j·TCÒXÊqT. Ä ‘·sT¡ yê‘· yêfi¯¢ ÄdæìÔ ø√s¡Tº nBÛq+˝À e⁄+#·T‘·÷
Ä q\T>∑Ts¡T |æ\©¢ ï yêfi¢̄ ‘ê‘·≈î£ n|üŒ–+#˚+<äT≈£î Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚XÊs¡T.
Ä$<Û+ä >± \ø£àå DY dæ+>¥ øπ düT |ü]cÕÿs¡+ nsTTq ‘·sT¡ yê‘· ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T≈º î£
}#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q @ øπ düT e∫ÃHê, <ëì ˝≤j·TsY mes¡H˚ <ëì‘√ ì$T‘·+Ô
˝Ò≈î£ +&Ü |ü]o*+#·&+É yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT. n˝≤+{Ï yê{Ï˝À eT÷&ÉT eTTK´yÓTqÆ Á|üC≤
Á|üj÷Ó »q yê´C≤´\T (|æ◊m˝Ÿ) e⁄HêïsTT. ˇø£{,Ï Á‹˝Àø˘|⁄ü ]˝À »]–q }#·ø√‘·
düeTj·T+˝À ñ<ëoq+>± e´eVü≤]+∫q d”ìj·TsY b˛©dt n~Ûø±] ôV≤#Y.dæ. C≤‘·yôé |’
‘·–q #·s´¡ rdüTø√yê\+≥÷ Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt $˝Òø]£ sêVüQ˝Ÿ uÒ&û ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ
|æ˝Ÿ. s¬ +&√~ düV‰ü j·Tø£ •_sê\qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ns¡+ú ‘·s+¡ >± m‹Ôyj ˚ T· ≈£L&É<ìä nuÛ´Ñ ]úd÷ü Ô
y˚dqæ |æ˝Ÿ. eT÷&Ée~ |”|⁄ü ˝Ÿ‡ j·T÷ìj·THé |òsü Y &Óe÷Áø±{Ïø˘ s¬ {’ Ÿ‡ (|æjT· T&çÄsY) nH˚
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+düú Á|üuÛÑT‘·«+ ø£qãs¡TdüTÔqï yÓTT+&ç yÓ’K]ì ã{Ϻ }#·ø√‘·ô|’
Hê´j·T$#ês¡D »]|æ+#ê\ì ôV≤’ ø√s¡Tqº T ø√s¡T‘·÷ y˚dqæ |æ˝Ÿ.
á yê´C≤´\ìï+{Ï˝Àq÷ Á|üC≤ Á|üj÷Ó »Hê\T m+‘·>±H√ e⁄qï|üŒ{Ïø° ôV≤’ ø√s¡Tº
yê{Ïì es¡Tdü>± ‹s¡dÿü ]dü÷bÔ ˛sTT+~. n|üŒ{Ïø+Ï ø± }#·ø√‘· >±j·÷\T e÷q˝Ò<Tä ,
|ü∫Ã>± e⁄HêïsTT. nsTTHê, #ê˝≤es¡≈î£ Á|üuTÑÛ ‘·« ˇ‹Ô&ç y˚Ts¡≈î£ @<√ ˇø£ kÕ+πø‹ø£
ø±s¡D≤ìï kÕ≈£î>± #·÷|æ ôV≤’ ø√s¡Tº yê{Ïì ‹s¡dÿü ]+∫+~.
Á|üuTÑÛ ‘·«+ H˚sd¡ Tü \ú qT yÓqøπ düT≈£îsêe&É+ #·÷dæq Hê≈£î n~Ûø±s¡ bÕغ düuTÑÛ ´\÷,
Ç‘·s¡ |ü\T≈£îã&ç e⁄qï e´≈£îÔ\÷ dü+|òüT{Ï‘·+>± |üì#˚düTÔqï yÓ’q+ ns¡úeTsTT+~.
u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ »s¡>±\+fÒ eTq+ ≈£L&Ü eqs¡T\qT düMTø£]+#·T≈£îì, ñeTà&ç>±
ø£èwæ#j ˚ ÷· *‡q nedüs+¡ e⁄+<äì|æ+∫+~. }#·ø√‘·ô|’ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+|ò÷ü \T
n|üŒ{Ïøπ ‘·eT $#ês¡D≤ ìy˚~ø£\qT yÓ\Te]+∫e⁄HêïsTT. n$ : |”|⁄ü ˝Ÿ‡ j·T÷ìj·THé
|òsü Y &Óe÷Áø£{øÏ ˘ s¬ {’ Ÿ‡ (|æjT· T&çÄsY), |”|⁄ü ˝Ÿ‡ j·T÷ìj·THé |òsü Y dæ$˝Ÿ *ãغdt (|æjT· Tdæm˝Ÿ)
\ ìy˚~ø£ ªªVüA ÄsY <ä –©ºμμ— »dædº t $.m+. ‘ês¡Tÿ+&˚≈î£ #Ó+~q dæ{»Ï Hé‡ |òsü Y
&Óe÷Áø£d” yÓ\Te]+∫q ìy˚~ø£ ªªÁ≥÷‘Y muÖ{Ÿ ~©¢ ej·T˝…Hé‡ ` ]b˛sYº ≥T <ä
H˚wHü μé μ— uÛ≤s¡‘· e÷J Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô mdt.m+. dæÁø° Ä<Û«ä s¡´+˝À yÓ\Te&çq
ªª]b˛sYº Ä|òt <ä dæ{»Ï Hé‡ ø£$TwüHμé μ. á nìï ìy˚~ø£˝À¢q÷ ÄHê{Ï H˚s+¡ ˝À Á|üuTÑÛ ‘ê«ìø°,
n~Ûø±s¡ bÕغø° e⁄qï uÛ≤>∑kÕ«eT´+ >∑T]+∫q Ä<Ûësê\T e´ø£ÔeTj·÷´sTT. yê{Ïì
>∑eTì+∫q|ü⁄Œ&ÉT ‘·|Œü ìdü]>± ñeTà&ç ø±sê´#·sD¡ nedüs+¡ nì|æ+∫+~. e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡øDå£ ø√dü+ ø£èwæ #˚dTü qÔ ï d”ìj·TsY Hê´j·Tyê<äT\÷, dæ≈î£ ÿ Hêj·T≈£î\÷,
116 ~©¢ 1984
H˚sd¡ Tü \Ô ≈£î •ø£\å T |ü&˝˚ ≤ bÕ≥T |ü&TÉ ‘·Tqïyêfi¢̄+<äs÷¡ ˇπø >=&ÉT>∑T øÏ+<ä≈î£ sêyê\˙,
eT+∫ düeTq«j·÷ìø° eP´Vü‰ìø° ñeTà&ç ø±sê´#·s¡DÒ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<ä˙
nì|æ+∫+~.
á Ä˝À#·q˝À¢+#˚ dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° (dæCd… )æ s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +~. n~ $_Ûqï
s¡+>±\≈£î #Ó+~q nH˚øe£ T+~ Á|üeTTKT\qT ˇø£ÿ ‘ê{ÏMT<ä≈î£ ‘Ó∫Ã+~. }#·ø√‘·ô|’
Hê´j·T $#ês¡D »s¡bÕ\qï &çe÷+&éqT sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä\dü´+>±HÓ’Hê
n+^ø£]+#·&+É ‘√ ñeTà&ç ø£èwæøÏ eT]+‘· }|ü⁄ e∫Ã+~. nsTT‘˚ dæ{»Ï Hé‡ »dædº t
ø£$T{° |üP]Ô kÕúsTT˝À @s¡Œ&É&ÜìøÏ #ê˝≤ düeTj·T+ |ü{+ºÏ ~. n+<ä]˙ düT\Te⁄>±
düMTø£]+#·>*∑ >π ˇø£ Á|üeTTK e´øÏÔ qT+∫ ø±≈£î+&Ü Hê˝≤+{Ï nHêeTø£ pìj·TsY
Hê´j·Tyê~ qT+∫ á Ä˝À#·qsêe&ÉyT˚ Ä Ä\kÕ´ìøÏ ø±s¡D+.
ÄHê{Ï |ü]dæ‘ú T· \÷, Hê ≈£îqï |ü]$T‘· kÕeTsêú´\qT ã{Ϻ Hê Ä˝À#·qqT
Ä#·sD¡ ˝ÀøÏ ‘˚e&É+ nH˚~ n+‘· düT\uÛyÑ T˚ MT ø±<äT. eTT+<äT>± H˚qT d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ
Vü≤sY<y˚ é dæ+>¥‘√ Hê Ä˝À#·qqT |ü+#·T≈£îHêïqT. Äj·Tq≈£î n~ u≤>± q∫Ã+~. ø±˙,
ø±sê´#·sD¡ $wüjT· yÓTÆ Äj·Tq ø=ìï dü+<˚V‰ü \T e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· eTs√
d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~ >±´Hé dæ+>¥ y√ÁVü‰qT dü+Á|ü~+#êqT. Äj·Tq ≈£L&Ü Vü≤sY<y˚ é
dæ+>¥˝≤π> n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶs¡T. d”ìj·TsY Hê´j·Tyê<äT\qT ˇπø y˚~ø£ô|’øÏ rdüTø=∫Ã
q&ç|+æ #·&+É #ê˝≤ dü+øÏw¢ yºü TÓ qÆ |üì nHêïs¡T. yêfi¢̄ eT<Û´ä |üsd¡ Œü s¡ b˛{°\T e⁄+&=#·TÃ
ø±˙ yê{Ï >∑T]+∫ n+‘· n‹>± }Væ≤+#·Tø√yê*‡q nedüs+¡ ˝Ò<ìä Hê≈£î nì|æ+∫+~.
Á|üeTTKT\ eT<Ûä´ e´øÏÔ>∑‘· b˛{°\T e⁄Hêï ne˙ï }#·ø√‘· düeTdü´ rÁe‘·eTT+<äT
‘˚*>±Z düsT¡ ø› √e#·TÃ.
y√ÁVü‰ e´ø£Ô+ #˚dæq nqTe÷Hê\qT H˚qT rÁeyÓTÆq$>±H˚ |ü]>∑DÏ+#êqT.
m+<äTø£+fÒ yÓTT‘·+Ô Á|üD≤[ø£H˚ <Óã“rùd n_ÛÁbÕj·T uÒ<ëÛ \≈£î ‘ê$e«&É+ Hê≈£î @e÷Á‘·+
Çwü+º ˝Ò<Tä . n+<äTøπ , #ê˝≤eT+~ n_Ûe÷ì+#˚ ã+>±¢<X˚ Ÿ j·TT<ä› Ms¡T&ÉT ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ
»qs¡˝Ÿ C….mdt. ns√sê Ä<Ûä«s¡´+˝À ˇø£ düe÷y˚XÊìï ìs¡«Væ≤ùdÔ u≤>∑T+≥T+<äì
Á|ü‹bÕ~+#êqT. y√ÁVü‰ Hê Á|ü‹bÕ<äqqT n+^ø£]+#ês¡T. ns√sê Hê´j·Tyê<ä dü+|òTü +
qT+∫ >±˙, e÷qe Vü≤≈£îÿ\ s¡+>∑+ qT+∫ >±˙ sê˝Ò<Tä >∑qTø£ ñeTà&ç y˚~ø£qT
Äj·Tq H˚‘è· ‘·«+˝À ìs¡«Væ≤+∫q|ü⁄Œ&ÉT me] qT+N ô|<ä>› ± e´‹πsø£‘· sêø£b˛e#·ÃH˚~
Äj·Tq ñ<˚X› +¯ .
nsTT‘˚ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ ns√sê‘√ Hê≈£î @e÷Á‘·+ |ü]#·jT· + ˝Ò<Tä . n+<äTøπ
~©¢˝À d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ>± ÁbÕø°ºdt #˚düTÔqï |ü+C≤uŸ Vü≤sê´Hê\ ôV’≤ø√s¡Tº e÷J
Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô ÄsY.mdt. Hês¡T˝≤ <ë«sê yê]e<ä≈› î£ yÓfi≤¢qT. Hês¡T˝≤≈£î ≈£L&Ü
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 117
Hê Ä˝À#·q q#·Ã&É+‘√ Äj·Tq yÓ+≥H˚ qqTï ˝…|òæºHÓ+{Ÿ »qs¡˝Ÿ ns√sê e<ä›≈£î
rdüTø¬ fi≤¢sT¡ . $T*≥Ø e´øÏÔ ø±e&É+ e\¢ ns√sê≈£î ô|<ä>› ± düeTdü´qT $e]+#ê*‡q
nedüs+¡ |ü&˝É <Ò Tä . ø±ø£b˛‘˚, Äj·Tq≈£î Hê´j·Tyê<ä dü+|òTü +‘√ >±˙, e÷qe Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\‘√ >±˙ |ü]#·j·÷\T ˝Òe⁄. Äj·Tq |æ\T|ü⁄q≈£î yê{Ï Á|ü‹düŒ+<äq m˝≤
e⁄+≥T+<äqï~ Á|üXï¯ .
Ä Áø£eT+˝À H˚qT düTÁ|üd<æ Δä s¡#s· TT‘· ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥ì dü+Á|ü~+#êqT. ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ
»qs¡˝Ÿ ns√sê‘√ ø£\dæ düe÷y˚XÊìï ìs¡«Væ≤+#˚+<äT≈£î Äj·Tq n+^ø£]+#ês¡T. d”ìj·TsY
Hê´j·Tyê~ y√ÁVü‰ ø£Hêï{Ÿ ù|d¢ ˝t À Á|üeTTK j·÷sYÿ s¬ kÕºs¬ +{Ÿ y˚~ø£>± düe÷y˚XÊìï
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ÄVü‰«q |üÁ‹ø£\T |ü+#˚ düeTj·T+˝À ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥ qqTï e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ s¡+>∑+˝À n+‘·sê®rj·T U≤´‹ >∑&+ç ∫q d”ìj·TsY n&É«øπ {Ÿ k˛© k˛sê; ®
e<ä≈› î£ rdüT≈£îyÓfi≤¢sT¡ . Hê Á|üjT· ‘êïìï Äj·Tq n_Ûq+~+#·&+É ì»+>± >=|üŒ n<äèwüeº TH˚
#ÓbÕŒ*. ◊ø£´y˚~ø£˝À bÕ\T|ü+#·Tø√e&Éy˚T ø±<äT u≤~Û‘·T\≈£î Hê´j·T+ #˚≈£LπsÃ
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ‘·qe+‘·T düV‰ü j·T+ n+~kÕÔqì ≈£L&Ü Äj·Tq e÷≥Ç#êÃs¡T.
1985 y˚T 11q ◊ø£´y˚~ø£ düe÷y˚X+¯ ìs¡«Væ≤+#ê\ì ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï+.
nsTT‘˚, <äTs¡<èä wüeº XÊ‘·÷Ô Ä düe÷y˚XÊìøÏ ˇø£ s√E eTT+<äT ~©¢˝À es¡Tdü>± Á{≤ì‡düsº Y
u≤+ãT\T ù|* nH˚øe£ T+~ eTs¡D+Ï #·&+É ‘√ düs«¡ Á‘ê uÛj Ñ ÷· qø£ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=+~.
Á|ü<ëÛ q+>± }#·ø√‘· »]–q ÁbÕ+‘ê˝À¢H˚ u≤+ãT ù|\Tfi¯ó¢ »s¡>&∑ +É ‘√ yê{Ï yÓqø£
ñqï ñ<˚X› +¯ düŒwüeº TsTT+~. b˛©düT\T yÓ+≥H˚ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~– dæ≈î£ ÿ ãè+<ë\ô|’
$s¡T#·T≈£î|ü&ܶsT¡ . ô|<ä› m‘·TqÔ n¬sdüT\º T #˚XÊs¡T. Ä Á{≤ì‡düsº Y u≤+ãT ù|\Tfi¯ó¢ 1984
}#·ø√‘·˝À e÷~]>± uÛ≤Ø kÕúsTT˝À Á|ürø±sê‘·àø£ Vü≤‘·´\T »s¡T>∑T‘êj·Tqï uÛj Ñ ÷· \qT
yê´|æ+|üCÒXÊsTT.
y˚T 11e ‘˚B ñ<äj·Ty˚T y√ÁVü‰ qqTï |æ*∫ Á{≤ì‡düºsY u≤+ãT ù|\Tfi¢̄ô|’
|üÁ‹ø£˝À¢ e∫Ãq yês¡Ô\ <Û√s¡DÏ |ü≥¢ Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. <˚X¯+˝À HÓ\ø=qï
ñÁ~ø£Ô yê‘êes¡D+ <äècÕº´ düe÷y˚XÊìï yêsTT<ë y˚dTü ø√e&É+ eT+∫<äì Äj·Tq
dü÷∫+#ês¡T. nsTT‘˚, n|üŒ{Ïøπ düe÷y˚X+¯ ø√dü+ düs«¡ X¯≈î£ \Ô T ˇ&ç¶ @sêŒ≥T¢ #˚dæ
e⁄+&É≥+ e\¢ m˝≤¬>H’ ê düe÷y˚XÊìï j·T<Ûë$~Û>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì uÛ≤$+#êqT.
nqT≈£îqï≥Tº>±H˚ Äs√E kÕj·T+Á‘·+ düe÷y˚X+¯ »]–+~. nsTT‘˚ y˚~ø£qT
@sêŒ≥T #˚jT· &É+˝À ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæ+∫q y√ÁVü‰ e÷Á‘·+ düe÷y˚XÊìøÏ <ä÷s¡+>±
e⁄+&çb˛j·÷s¡T. eTT+<äT e÷≥ Ç∫ÃqÁ|üø±s¡+ k˛© k˛sê;® düe÷y˚X+¯ ˝À #·Ts¡T≈£î>±
bÕ˝§ZHêïs¡T. ÄVü‰«ì+#·ã&çq Á|ür dü+|òTü + qT+N ˇø√ÿ düuTÑÛ ´&ç #=|ü⁄Œq ñeTà&ç
bò˛s¡+˝À ÁbÕ‹ì<Û´ä + ø£*Œ+#ê\qï k˛© k˛sê;® dü÷#·qqT n+<äs÷¡ ÄyÓ÷~+#ês¡T.
118 ~©¢ 1984
Ä düe÷y˚XÊìøÏ s¬ +&ÉT dæ≈î£ ÿ sê»ø°jT· |üø±å \T ` nø±©<äfiŸ, dæ≈î£ ÿ >∑Ts¡T<ë«sê
y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ ø£$T{° (&çmdtõm+dæ)\T Vü‰»¬sj ’ ÷· ´sTT. nsTT‘˚ dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°
(dæC…dæ) ‘·q \øå±´ìï kÕ~Û+#ê\+fÒ sê»ø°j·T+>± ‘·≥düú+>± e⁄+&Ü\˙, ø±ã{Ϻ
nø±©<äfiŸ, &çmdtõm+dæ\qT ø£$T{°˝À #˚s¡TÃø√e&É+ eT+∫~ ø±<äì k˛sê;®
dü÷∫+#ês¡T. Ç‘·s¡ düuTÑÛ ´\T ≈£L&Ü Ä dü÷#·q‘√ @ø°u$ÑÛ +#ês¡T.
dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° (dæCd… )æ s¬ +&Ée düe÷y˚X+¯ k˛© k˛sê;® Ç+{À¢ »]–+~.
n+<äT˝À |æj·TT&çÄsY n<Ûä´≈£åî\T >√_+<é eTTUÀfÒ, |æj·TTdæm˝Ÿ n<Ûä´≈£åî\T s¡»˙
ø=sƒêØ, dæ{»Ï Hé‡ bò˛s¡yTé |òsü Y &Óe÷Áø£d” (dæm|ò&t )ç Á|ü‹ì~Û mHé.&ç. |ü+#√Ø, Hê>∑]ø˘
@ø˘‘ê eT+#Y Á|ü‹ì~Û ~H˚wt yÓ÷Vü≤Hé, düŒsYÙ Á|ü‹ì~Û ø¬ .m+. dæ+>¥ bÕ˝§ZHêïs¡T.
yêfi¢̄+<ä]˙ dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° düuTÑÛ ´\T>± d”«ø£]+#·&+É »]–+~. dæCd… ˝æ À #˚]q
Ç‘·s¡ Á|üeTTKT˝À¢ »dædº t $.b+. ‘ês¡Tÿ+&˚, »dædº t ÄsY.mdt. Hês¡T˝≤, ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥,
˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ C….mdt. ns√sê, Ç+ø± »j·÷ C…{’ ,¢° >∑Ts¡“#·Hé dæ+>¥, Vü≤s¡<y˚ é dæ+>¥,
>±´Hé dæ+>¥ y√ÁVü‰ yÓTT<ä˝q’… yês¡T e⁄Hêïs¡T.
dæCd… ˝æ À k˛© k˛sê;® m+‘√ ÁøÏj÷· o\ düuTÑÛ ´˝…‘’ ˚ H˚qT n+<ä]ø£+fÒ ∫qï
ej·TdüT düuTÑÛ ´DÏï. dæCd… ìæ @sêŒ≥T #˚j÷· \qï Hê Ä˝À#·q≈£L, ø£èwæø° >∑T]Ô+|ü⁄>±H˚
qqTï Ä düe÷y˚XÊ˝À¢ uÛ≤>∑kÕ«$Tì #˚XÊs¡T. dæC…dæøÏ $.m+. ‘ês¡Tÿ+&˚ #Ó’s¡àHé>±
e⁄+fÒ u≤>∑T+≥T+<äì k˛© k˛sê;® Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ø±˙ ‘·qø£+fÒ uÛ≤s¡‘· e÷J
Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]Ô mdt.m+. dæÁø° n<Ûä´≈£åî\T>± e⁄+fÒ eT]+‘· düeTT∫‘·+>±
e⁄+≥T+<äì ‘ês¡Tÿ+&˚ #ÓbÕŒs¡T. dæÁø° ≈£L&Ü n+<äT≈£î ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. 1984 }#·ø√‘·ô|’
$#ês¡D »s¡T|ü⁄‘·Tqï Á|üeTTKT\ y˚~ø£ ªdæ{»Ï Hé‡ ø£$T{°μøÏ Äj·Tq n|üŒ{Ïøπ n<Û´ä ≈£îå \T>±
e⁄Hêïs¡T.
Çø£ dæCd… æ ø±s¡´<ä]Ù |ü<$ä ø√dü+ dü]Vü≤<äT› uÛÁÑ <ä‘ê<äfi+¯ ]f…sÆ ¶Y ñqï‘ê~Ûø±]
¬ ø .m|ò t . s¡ T dü T Ô + Jì >±˙ e÷J Á|ü u Û Ñ T ‘· « ñqï‘ê~Û ø ±] X¯ s ¡ D Y dæ + >¥ ì >±˙
ìj·T$T+#·Tø√yê\H˚ Á|ü‹bÕ<äq e∫Ã+~. nsTT‘˚ ÄHê{Ï düe÷y˚X+¯ ˝À yê]e⁄s¡÷
˝Òs¡T. <ë+‘√ ø±s¡´<ä]Ù ìj·÷eTø£+ »]π>+‘·es¡≈£î dæC…dæ ø£˙«qsY>± ø±sê´\j·T
u≤<Û´ä ‘·\T ìs¡«Væ≤+#ê\ì k˛© k˛sê;® qqTï |ü⁄s¡e÷sTT+#ês¡T.
Ä‘·sT¡ yê‘· s¡TdüT+Ô J, X¯sD¡ Y dæ+>¥\T $$<Ûä e´øÏ>Ô ‘∑ · ø±s¡D≤\e\¢ ‘êeTT dæCd… æ
ø±s¡´<ä]Ù u≤<Û´ä ‘·\T ìs¡«Væ≤+#·˝eÒ Tì #ÓbÕŒs¡T. <ë+‘√ eT¬se]HÓH’ ê ø±s¡´<ä]Ù |ü<$ä
ø√dü+ yÓ‘ø· &£ ÜìøÏ ã<äT\T á j·TTe≈£î&ÉT u≤>±H˚ |üì#˚dTü HÔ êï&ÉT ø±ã{Ϻ Ç‘·ì‘√H˚
dæCd… ì” q&ç|ùæ dÔ dü]b˛‘·T+~ nì 1985 E˝…˝’ À »]–q dæCd… æ eT÷&Ée düe÷y˚X+¯ ˝À
k˛© k˛sê;® qqTï ñ<˚›•+∫ nHêïs¡T. H˚qT Hê $eTTK‘·qT e´ø£Ô+ #˚ùd˝À>±H˚
$T>∑‘ê düuTÑÛ ´\+‘ê Ä Á|ü‹bÕ<äq≈£î ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*bÕs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 119
Ä $<Û+ä >± Hê´j·T XÊÅd+Ôü ˝À ñ<ä+Δ &ÉT˝…q’ yê]‘√ ≈£L&çq dæCdÒ ì” ìs¡«Væ≤+#˚
u≤<Û´ä ‘· Hê uÛTÑ »düÿ+<Ûë\ô|’ |ü&+ç ~. C≤rj·T ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q ôVA<ë \_Û+#·&+É
Hê≈£î ì»+>± >=|üŒ >ös¡ey˚T. nqTuÛeÑ +, |ü]C≤„q+ Hê≈£î ‘·≈î£ ÿyÓq’ |üŒ{Ïø° Hê˝Àì
#=s¡e, ìã<ä‘Δ \· ‘√ Ä ˝À≥TqT n~Û>$∑ T+#·e#·Ãì yêfi¯+¢ ‘ê uÛ≤$+#ês¡T.
Hê MT<ä yêfi¯¢≈£îqï qeTàø±ìøÏ B≥T>± H˚qT ≈£L&Ü ø£wüº|ü&ç |üì#˚XÊqT.
Hê´j·TXÊÅdÔü ø√$<äT˝…q’ yêfi¯ó¢ á n+X¯+ô|’ >∑+≥\ ‘·sã¡ &ç #·]ÃdüT+Ô fÒ $q&É+ >=|üŒ
n<äèwüº+ nì|æ+∫+~. yêfi¯ó¢ Ç‘·s¡¢+<ä]ø£+fÒ n‘·´~Ûø£ |ò”E rdüT≈£îH˚ d”ìj·TsY
Hê´j·Tyê<äT\T. nsTTq|üŒ{Ïø° ‘·eT neT÷\´yÓTqÆ düeTj·÷ìï dæCd… æ ø√dü+ ñ<ës¡+>±
yÓ∫Ã+#ês¡T. n+‘˚ø±<äT dæCd… æ nedüsê\ø√dü+ ‘·eT kı+‘· &ÉãT“qT Ks¡TÃô|{≤ºsT¡ .
Hêø£+fÒ m+‘√ nqTuÛÑeE„˝…’qyê]‘√ ≈£L&çq dæC…dæ H˚qT s¡÷bı+~+∫q |ü\T
eP´Vü‰\qT ÄyÓ÷~+#·&+É Hê˝À Ä‘·à$XÊ«dü+ ô|]π>˝≤ #˚d+æ ~.
Äs√E˝À¢ dæCd… æ düe÷y˚XÊ\T #ê˝≤es¡≈î£ »dædº t $.m+. ‘ês¡Tÿ+&˚ Ç+{À¢
»]π>$. nsTT‘˚ ø±s¡´Áø£e÷\ ìs¡«Vü≤D˝À k˛© k˛sê;®jT˚ ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæ+#˚yês¡T.
Äj·Tq @ $wüj÷· HÓï’ Hê m|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT ‘·q≈£î $e]+#ê\ì Ä<˚•+#·&+É ‘√ H˚qT
<ë<ë|ü⁄ Á|ü‹ s√p yê] Ç+{ÏøÏ yÓfiy¢‚ êDÏï. H˚qT sê>±H˚ H˚sT¡ >± ‘·qe<ä≈› î£ |ü+|æ+#ê\ì
Äj·Tq ‘·q ôdÁø£≥ØøÏ #Ó|Œü &É+e\¢ H˚qT @e÷Á‘·+ y˚∫ e⁄+&Ü*‡ e#˚Ã~ ø±<äT.
m˝≤+{Ï eTT+<ädTü Ô nbÕsTT+{ŸyTÓ +{Ÿ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ H˚qT Äj·TqqT ø£*ùdyêDÏï. Äj·Tq
nH˚øk£ Õs¡T¢ ‘·q |üqT\qT |üøÿ£ qô|{Ϻ eTØ Hê‘√ e÷{≤¢&y˚ ês¡T.
dæC…dæøÏ dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä $wüj·÷\ô|’ k˛© k˛sê;® ˇø£ÿ&˚ dü«j·T+>±
ìs¡jí ÷· \T rdüT≈£îH˚yês¡T. yê{Ï˝À dæCd… æ Ä|òd” Tü mø£ÿ&É e⁄+&Ü\H˚ n+X¯+ô|’ rdüT≈£îqï
ìs¡jí T· + ˇø£{.Ï ÄHê&ÉT Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ˝Òøb£ ˛e&É+e\¢ dæCd… æ ø±sê´\j·÷ìï ø°\ø£
ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï @ >∑Ts¡T<ë«sê Äes¡D˝ÀHÓH’ ê @sêŒ≥T #˚j÷· \ì nqT≈£îHêï+. Ä
Á|ü‹bÕ<äq <ë<ë|ü⁄ n+<ä]ø° q∫Ã+~. ø±˙ k˛© k˛sê;® e÷Á‘·+ <ëìì >∑{>ºÏ ±
e´‹πsøÏ+#ês¡T. dæCd… æ ø±sê´\j·T+ $wüjT· +˝À Äj·Tq≈£î ø£∫Ñ·yTÓ qÆ n_ÛÁbÕj·T+
e⁄+~. }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚≈L£ sπ à |üì øπ e\+ dæ≈î£ ÿ\≈£î |ü]$T‘·yTÓ qÆ ~>±
ø£ì|æ+#·≈£L&É<ä˙, n~ Hê´j·T+ ø√dü+ Á|ü‹ bÂs¡T&ç‘·s¡|ü⁄q #˚ùd ãèVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq
ø±s¡´Áø£eT+>± e⁄+&Ü\˙ Äj·Tq ñ<˚›X¯+. eqs¡T\ ø=s¡‘· e\¢ ø£˙dü nedüsê\T
ø=s¡e&çHê düsT¡ ø› √yê\Hêïs¡T. Ä$<Û+ä >± nø±©<äfiŸ H˚‘· >∑Ts¡T#·sD¡ Y dæ+>¥ ‘√ÁVü‰≈£î
dü+ã+~Û+∫q m+|æ ø±«s¡sº ‡Y ˝À dæCd… æ ø±sê´\j·÷ìï @sêŒ≥T #˚jT· &É+ »]–+~.
$TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+#˚ n|ò&æ $É {Ÿ\ düeTÁ>∑‘· $wüjT· +˝À k˛© k˛sê;®
@e÷Á‘·+ sêJ|ü&y˚ ês¡T ø±<äT. ªªdü+K´ô|’ ø±<äT HêD´‘·ô|’ <äèwæôº |≥Tºμμ nì m|ü⁄Œ&É÷
120 ~©¢ 1984
#Óù|Œyês¡T. u≤~Û‘T· \÷ ‘·~‘·sT¡ \ ‘·s|¡ ⁄üò q n|ò&æ $É ≥¢qT s¡÷bı+~+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT yê{Ï
ì+&Ü ìC≤\T, |ü∫à ìC≤\T ‘·|Œü n\+ø±sê\ e+{Ï$ e⁄+&É≈L£ &É<˙ä , ∫≥º∫e]
yêø£´+ es¡≈£L kÕ~Ûø±]ø£+>± e⁄+&Ü\˙ ìπs›•+#˚yês¡T. eTq kÕ≈£åî\qT eTqy˚T
Áø±dt m>±®yTé #˚dæ |üØøÏ+å #·Tø√yê\ì uÀ~Û+#˚yês¡T. $TÁXÊ ø£$TwüHé m<äT≥ Á|ü‘´· s¡T\ú T
Áø±dt m>±®yTé #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT eTq kÕ≈£îå \T u…+uÒ\T |ü&bç ˛sTT $|ò\ü + ne≈£L&É<Hä ~˚
Äj·Tq ñ<˚X› +¯ .
k˛© k˛sê;® ìπs•› +∫q á Á|üe÷D≤\ e\¢ Hê u≤<Û´ä ‘·\T nH˚ø£ s¬ ≥T¢ ô|]>±sTT.
Äj·Tq #Ó|Œæ q≥Tº n|ò&æ $É ≥¢qT |üø&£ “É +B>± s¡÷bı+~+#˚ u≤<Û´ä ‘· dæCd… æ ø£˙«qsY>±
Hêô|H’ ˚ e⁄+&˚~. nsTT‘˚ yÓTT‘·+Ô |üì n+‘ê Hê ˇø£ÿ&ç e\¢ ne&É+ nkÕ<Û´ä +. Ä
düeTj·T+˝À #ê˝≤eT+~ Hê´j·Tyê<äT\T dæCd… æ ø√dü+ n|ò&æ $É ≥T¢ ‘·j÷· s¡T#˚ùd+<äT≈£î
eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. yêfi¯˝¢ À #ê˝≤eT+~ ø£+fÒ H˚H˚ pìj·TsYì. n+<äTe\¢ H˚qT
H˚sT¡ >± ø±≈£î+&Ü k˛© k˛sê;® ù|s¡T#Ó|Œæ yê{Ïì düe]düT+Ô &˚yêDÏï.
ˇø£y˚fi¯ Hê <äèwæºøÏ sê≈£î+&Ü @yÓ’Hê n|òæ&É$≥T¢ ‘·|ü⁄Œ\‘√ yÓ[¢Hê yê{Ïì
dü]~<˚+› <äT≈£î ∫e] s¡≈≈å£ î£ &ç>± k˛sê;® m˝≤>∑÷ e⁄+&˚yês¡T. yÓTT<ä{Ï <äbÕò Äj·Tq
|ü]o\qø√dü+ düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É ≥¢qT Hê ø£+fÒ d”ìj·TsY Hê´j·TyêB düTÁ|üd<æ Δä
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´ø£sÔ¡ ˇø£sT¡ s¡÷bı+~+#ês¡T. k˛sê;® yê≥ìï+{Ï˙ ‹s¡dÿü ]dü÷Ô
ªªÇ˝≤+{Ï n|ò&æ $É ≥T¢ ø±<äT ø±e\dæ+~. M{Ï˝À yêdüyÔ ê\T ‘·≈î£ ÿe>±, n_ÛÁbÕj·÷\÷
#Ó|ü⁄Œ&ÉT e÷≥\÷ m≈£îÿe>± e⁄HêïsTTμμ nHêïs¡T. yê{Ïì Hêø£+fÒ d”ìj·TsY
s¡÷bı+~+#ês¡T ø±ã{Ϻ yê{Ïì H˚qT düe]+#·˝<Ò ìä #Ó|Œü uÀ‘˚ Äj·Tq eT+&ç|&ü ܶsT¡ .
ªªHê ø£<+ä ‘ê nqedüs+¡ . Ç˝≤+{Ï n|ò&æ $É {Ÿ ˇø£ÿ{Ï ô|˝’ò Ÿ nsTTHê ìH˚ï u≤<ÛTä ´&ç>±
|ü]>∑DkÏ ÕÔqTμμ nHêïs¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT Ä |ü~ n|òæ&É$≥¢q÷ |üø£ÿq ô|≥ºø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. Ä nqTuÛÑe+‘√
n|ò&æ $É ≥¢qT #ê˝≤ C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]o*+∫ neø£‘e· ø£\‘√ ≈£L&çq yê{Ïì @]y˚jT· &É+
»]π>~. <ë<ë|ü⁄ 3000 n|ò&æ $É ≥T¢ n+~‘˚ yê{Ïì e&Éb˛dæ øπ e\+ 550 n|ò≥æ $≥¢qT
e÷Á‘·yT˚ $TÁXÊ ø£$TwüHé eTT+<äT ô|˝’ò Ÿ #˚XÊ+. n+fÒ ◊<äT n|ò&æ $É ≥¢≈î£ ˇø£{Ï #=|ü⁄Œq
m+|æø£ nj·÷´j·Tqïe÷≥. n+‘· |üø&£ “É +B>± |üì#˚jT· &É+ e\¢H˚ Á|ü‘´· s¡T\ú T mìï
s¡ø±\T>± Áø±dt m>±®yTé #˚dHæ ê kÕ≈£îå \+‘ê >∑{>ºÏ ± ì\ã&É>*∑ >π yês¡T.
á ø±sê´ìï $»j·Te+‘·+>± |üP]Ô#ù˚ d+<äT≈£î H˚qT m+‘√ eT÷\´+ #Ó*+¢ #ê*‡
e∫Ã+~. 1985 E˝…’˝À dæC…dæ ø±sê´\j·÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫qHê{Ï qT+N 1986
Ä>∑d˝ºt À <ëìì eT÷dæyù˚ d+‘· es¡≈L£ n+fÒ $TÁXÊ ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£qT Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ
düeT]Œ+#˚Hê{Ï es¡≈L£ H˚qT |üP]Ô>± <ëìπø n+øÏ‘+· ø±yê*‡ e∫Ã+~. Ä |ü<eä T÷&ÉT
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 121
HÓ\\ ø±\+ H˚qT Á|ü‹ s√p <ë<ë|ü⁄ 14 >∑+≥\ #=|ü⁄Œq Ä ø±sê´\j·T+˝ÀH˚
>∑&bç ÕqT. dæCd… æ ø£˙«qsY>± |üP]ÔkÕúsTT˝À |üì#˚j÷· *‡ sêe&É+ e\¢ Hê e´øÏ>Ô ‘∑ ·
ÁbÕø°dº t n≥¬øøÏÿ+~.
Ä ø±\+˝ÀH˚ H˚qT ‘·+Á&ç qj·÷´qT. ‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± ô|]–q Ç+{Ï u≤<Û´ä ‘·\qT
≈£L&Ü $düà]+#ê*‡ e∫Ã+~. Hê eè‹Ô|sü y¡ TÓ qÆ J$‘·+ô|’ Ç~ eTTqTeTT+<äT m+‘·
Á|üu≤Û e+ #·÷|ü⁄‘·T+<√ H˚qT |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . s¬ +&ÉT >∑TÁsê\ MT<ä kÕ«Ø #˚jT· &É+
kÕ<Û´ä + ø±<äT ø£<ë.
Ä düeTj·T+˝À Hê ø£s¢ TT+≥¢ ø√dü+ H˚qT ø√s¡T≈º î£ yÓfiy¢‚ êDÒï ø±<äT. <ë+‘√
yêfi¯ó¢ düV≤ü »+>±H˚ eTs√ <ë] yÓ‘T· ≈£îÿHêïs¡T. nìï+{ÏøÏ $T+∫ Hê≈£î ÄÁX¯jT· $T∫Ãq,
Hê≈£î n‹ ô|<ä› ø£s¢ TT+{Ÿ nsTTq e÷ n+≈£î˝Ÿ ≈£L&Ü ‘·q øπ düTqT HêqT+∫ yÓqøÏÿ
rdüTø√e&É+ #ê˝≤ u≤<Ûä ø£*–+∫+~. dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° $wüjT· +˝À H˚qT #˚dTü qÔ ï
ø£èwæì Äj·Tq n_Ûq+~dü÷HÔ ˚ <ëì ø√dü+ ‘·q øπ düTqT ã*ô|≥º˝qÒ T nHêïs¡T. nsTT‘˚
Äj·Tq Hê≈£î HÓ\HÓ˝≤ Ç#˚à y˚‘H· êìï e÷Á‘·+ ì*|æyj ˚ T· ˝Ò<Tä .
n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&˚ Hê´j·Tyê~>± ì\<=≈£îÿ≈£î+≥Tqï <äX˝¯ À H˚qT #˚dqæ á ‘ê´>±\
|ò*ü ‘·+ eTTqTeTT+<äT @$<Û+ä >± |ü]D$T+#·uÀ‘√+<√ ÄHê&ÉT Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. ø±˙
Hê ø£seÔ¡ ´+ qT+∫ e÷Á‘·+ |üøÿ£ ≈£î ‘·|⁄ü Œø√˝ÒqT. eTT+<äT>± $TÁXÊ ø£$TwüHé e÷ ÄX¯\
MT<ä m˝≤ ˙fi¯ó¢ #·*¢+<√, }#·ø√‘·˝À sê»´+ bÕÁ‘·qT @$<Ûä+>± ø£|æŒ|ü⁄∫Ã+<√
ø£\es¡ |ü]#˚ $wüj÷· \qT H˚qT Çø£ÿ&É $e]kÕÔqT.
122 ~©¢ 1984

eT+∫ì #Ó&TÉ ‘√ ø£\>∑\|ü&+É

y˚TeTT »dæºdt s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé≈£î düeT]Œ+#˚+<äT≈£î n|òæ&É$≥¢qT
düMTø£]düTqÔ ï düeTj·T+˝À, ô|<ä› m‘·TqÔ Vü≤‘ê´ø±+&É »]–q ‘·÷s¡TŒ ~©¢ Á‹˝Àø˘|⁄ü ]˝À
ˇø£ b˛©dt n~Ûø±]‘√ nkÕ<Ûës¡D nqTuÛeÑ + m<äTs¬ +’ ~. }#·ø√‘· »]–q düeTj·T+˝À
dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü ˝é À Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü >Y ± e⁄Hêïs¡T. Á‹˝Àø˘|⁄ü ]
ÁbÕ+‘·+ ≈£L&Ü n|ü⁄Œ&ÉT ø£fi≤´DY|ü⁄] b˛©dt ùdºwüHé |ü]~Û˝ÀH˚ e⁄+&˚~. }#·ø√‘·
u≤~Û‘·T\ qT+∫ n|òæ&É$≥¢qT ùdø£]+#˚ Áø£eT+˝À H˚qT dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–ì
ø£\yê*‡ e∫Ã+~. ÄdüeTj·T+˝À Äj·Tq ≈£L&Ü n|ò&æ $É ≥¢qT ùdø£]+#˚ |üì˝À e⁄Hêïs¡T.
nsTT‘˚ Ä n|ò&æ $É ≥¢ \ø£´å + y˚sT¡ . yê{Ïì Äj·Tq øπ e\+ ‘·qqT ‘êqT ø±bÕ&ÉT≈£îH˚+<äT≈£î
ùdø£]düTÔHêïs¡T.
‘ê´– n|ü⁄Œ&ÉT düôdŒq¸H˝é À e⁄Hêïs¡T. 1984 qe+ãsY 2q Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e
u≤¢≈£î˝À »]–q e÷s¡Dø±+&É yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ãq H˚|ü<∏ä´+˝À $~Ûìs¡«Vü≤D˝À
H˚s|¡ Pü ]‘·+>± e´eVü≤]+∫q+<äT≈£î n<äq|ü⁄ b˛©dt ø£$TwüqsY VüQ≈£î+#·+<é C≤‘·yé
Äj·TqqT düôdŒ+&é #˚XÊs¡T. |üÁ‹ø±$˝Òø£s¡T\T ‘·q #·T≥÷º eT÷– e⁄+&É≥+ e\¢
‘·|Œü ìdüs¬ ’ Ä ìs¡jí T· + rdüT≈£îì e⁄+{≤s¡T.
düôdŒq¸Hé≈£î >∑T¬s’q|üŒ{Ïø° dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– ø£fi≤´DY|ü⁄] b˛©dt ùdºwüHé≈£î
ìsê≥+ø£+>± e∫Ãb˛‘·÷ ‘·q |ü\T≈£îã&çì ñ|üj÷Ó –dü÷HÔ ˚ e⁄Hêïs¡T. 1985 Ä>∑d˝ºt À
dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° ø±sê´\j·÷ìøÏ e∫Ãq ø=+<äsT¡ >∑‘+· ˝À n¬sdtº #˚jT· ã&çq
u≤~Û‘T· \T |òsæ ê´<äT #˚jT· &É+‘√ Hê≈£î á $wüjT· + ‘Ó*dæ+~. 1984 qe+ãsY 1Hê&ÉT
ø£˝≤´DY|⁄ü ]˝À Væ≤+kÕø±+&É≈î£ bÕ\Œ&çq <äT+&É>T∑ \qT m<äTs=ÿqï dæ≈î£ ÿ\˝À á u≤~Û‘T· \T
≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. ÄHê&ÉT Mfi¢̄+<ä]˙ dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– n¬sdtº #˚XÊs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT
Äj·Tq Mfi¢̄H˚ ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü ≈é î£ |æ*|æ+#·T≈£îì $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ ‘·q≈£î
nqT≈£L\+>± n|ò&æ $É ≥T¢ düeT]Œ+#·eTì ã\e+‘·ô|&ÉT‘·Tqï≥Tº #ÓbÕŒs¡T. á$<Û+ä >±
‘·|⁄ü Œ&ÉT kÕøå±´\qT düèwædº Tü qÔ ï ˇø£ H˚sd¡ Tü &ú ç ≈£îÁ≥qT ã≥ºãj·T\T #˚ùd neø±X¯+ Hê≈£î
\_Û+∫+~.
Ä ø£fi≤´DY|⁄ü ] u≤~Û‘T· \ <ë«sê dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–‘√ H˚sT¡ >± #·]Ã+#ê\ì
ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïqT. ‘·<qä T>∑TD+>± yêfi¯ó¢ Hê ‘·s|¡ ⁄ü q ‘ê´– e<ä≈› î£ yÓ[¢ ªMTs¡T #Ó|Œæ qfÒº
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 123
n|ò&æ $É ≥T¢ düeT]ŒkÕÔ+ >±˙ eTT+<äT e÷ ˝≤j·TsY‘√ ˇø£kÕ] e÷{≤¢&+É &çμ nì #ÓbÕŒs¡T.
‘ê´–øÏ Hê |üP]Ôù|s¡TqT yÓ\&¢ +ç #·≈î£ +&Ü øπ e\+ Vü≤s¡$+<äsY dæ+>¥ nì #Ó|Œü eTì
H˚qT yêfi¯≈¢ î£ eTT+<˚ dü÷∫+#êqT. m+<äTø£+fÒ MT&çj÷· m<äT≥ H˚qT m|ü⁄Œ&É÷ ôV≤#Y.mdt.
|òPü ˝≤ÿ ù|s¡T‘√ e÷{≤¢&TÉ ‘·T+{≤qT ø±ã{Ϻ |òPü ˝≤ÿ nq>±H˚ Äj·Tq >∑Ts¡T|Ô &ü ‘É ês¡ì Hê
ñ<˚›X¯+.
‘·q≈£î nqT≈£L\yÓTqÆ n|ò&æ $É ≥¢qT dü+bÕ~+#˚ ‘=+<äs˝¡ À e⁄qï ‘ê´– yÓ+≥H˚
qqTï ø£\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î n+^ø£]+#ês¡T. u≤~Û‘T· \qT yÓ+≥u…≥Tº≈î£ ì H˚qT ø£fi≤´DY|⁄ü ]
b˛©dt ùdwº Hü ≈é î£ yÓfi≤¢qT. n|ü⁄Œ&ÉT Hê ø£fi<¢̄ ë›\ u≤ø˘‡˝À ∫qï fÒ|t ]ø±s¡s¶ ìY eTT+<˚
neT]à <ëìì Hê wüsºY CÒãT˝À ô|≥Tº≈î£ HêïqT. u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£+>± Á|üuTÑÛ ‘·«+
düèwæ+º ∫q yê‘êes¡D+˝À H˚qT Ä$<Û+ä >± yÓfi&¢̄ +É m+‘√ Á|üe÷<ä+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~.
n+<äTøπ eTT+<äT C≤Á>∑‘>Ô· ± Hê ãè+<ä+˝Àì _.|æ.mdt. eT+>∑‘,Y ø£e÷+&ÉsY C….m+.mdt.
dü˝≤<é nH˚ Ç<ä]› ï b˛©dt ùdwº Hü é ãj·T≥ ø±|ü˝≤ ô|{≤ºqT. ˝À|ü\ nqTø√ì~ @<ÓH’ ê
»]–‘˚ Hê yÓ+≥ e⁄qï u≤~Û‘·T˝À¢ ˇø£s¡T yÓ\T|ü*øÏ e∫à yê]øÏ ôd’>∑ #˚kÕÔs¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯ó¢ ‘·øDå£ y˚T k˛© k˛sê;®, ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ ns√sê e+{Ï dæ{»Ï Hé‡ »dædº t
ø£$T{° düuTÑÛ ´\qT nÁ|üeT‘·+Ô #˚kÕÔsT¡ . ÇB Hê eP´Vü≤+.
n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô n˝≤+{Ï $|ü‘ÿ· s¡ |ü]dæ‹ú @MT @s¡Œ&É˝<Ò Tä . H˚qT ø£fi≤´DY|⁄ü ]
u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄ü ˝≤j·T]ï nqï |ü]#·jT· yêø±´\T dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– e<ä› u≤>±H˚
|üì#˚XÊsTT. Äj·Tq eTqdüT $|æŒ e÷{≤¢&Üs¡T. n+<äs÷¡ ø£\dæ ‘·qì ã*|üXó¯ e⁄qT
#˚XÊs¡ì qqTï q$Tà+#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. Ä Áø£eT+˝ÀH˚ 1984 nø√ºãsY 31Hê{Ï
kÕj·T+Á‘·+ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y Ç+{À¢ |üìïq ≈£îÁ≥ e\¢H˚ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· »]–+<ä+≥÷
dü+#·\q $wüj÷· ìï yÓ\&¢ +ç #ês¡T. ‘ê´– #Ó|Œæ q <ëì Á|üø±s¡+ Ä düe÷y˚X+¯ n‹
s¡V≤ü dü´+>± »]–+~. n<äq|ü⁄ b˛©dt ø£$TwüqsY VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·y‘é √ düV‰ü ‘·÷s¡TŒ
~©¢øÏ #Ó+~q |ü\Te⁄s¡T d”ìj·TsY b˛©dt n~Ûø±s¡T¢ n+<äT˝À bÕ˝§ZHêïs¡T. yêfi¯ó¢ ‘·eT
øÏ+~ n~Ûø±s¡≈¢ î£ |ü+|æ+∫q dü+<˚X+¯ : ªVü≤‘·´\T »s¡T>∑ìe«+&ç, H˚sêìøÏ dü+ã+~Û+∫q
Äqyêfi¯ó¢ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚jT· +&ç.μ
nH˚ø£ b˛©dt ùdºwüq¢ |ü]~Û˝À Vü≤‘·´\T ôV≤#·TÑ·>∑TZ kÕúsTT‘√ $#·Ã\$&ç>±
»]–q|üŒ{Ïø° ‘·H=ø£ÿ&˚ Çã“+<äT\≈£î >∑Ts¡j÷· ´qHêïs¡T ‘ê´–. ‘·q e\¢ »]–q ˇø£
ô|<ä› bıs¡bÕfÒ n+<äT≈£î ø±s¡DeTì yêb˛j·÷s¡T. Vü≤‘·´\T »]–q yÓ+≥H˚ X¯yê\qT
e÷j·T+ #˚jT· ø£b˛e&ÉyT˚ ‘·qT #˚dqæ ô|<ä› bıs¡bÕ≥ì #ÓbÕŒs¡T. $T>∑‘ê #√≥¢ X¯yê\qT
|üP]Ô>± ã÷&ç<Ó’b˛j˚T˝≤ ‘·>∑T\u…≥º&É+ ˝Ò<ë yê{Ïì eTs√ s¡Vü≤dü´ ÁbÕ+‘êìøÏ
‘·s*¡ +#·&+É »]–+<äHêïs¡T. Á‹˝Àø˘|⁄ü ] 32e u≤¢≈î£ ˝À #ê˝≤ ô|<ä› m‘·TqÔ Vü≤‘ê´ø±+&É
124 ~©¢ 1984
»s¡>&∑ +É e\¢ ‘·qT X¯yê\qT e÷j·T+#˚jT· ˝Òøb£ ˛j·÷qì u≤<Û|ä &ü ܶsT¡ . n<äq|ü⁄ b˛©dt
ø£$TwüqsY VüQ≈£î+ #·+<é C≤‘·yé X¯yê\qT e÷j·T+ #˚jT· eTì ‘·q≈£î #Ó|Œæ q|ü⁄Œ&ÉT
‘·qT nø£ÿ&É ô|<ä› m‘·TÔq Vü≤‘·´\T »]>±sTT ø±ã{Ϻ ø=ìï X¯yê\HÓ’Hê n+<ä]ø°
#·÷|æ+#·ø‘£ |· Œü <äì #Ó|Œü &É+‘√ Äj·Tq≈£î ø√|ü+ e∫Ã+<ä˙, n+<äTøπ ‘·qì düôdŒ+&é
#˚XÊs¡H~˚ ‘ê´– ñ<˚X› +¯ .
ÄHê{Ï kÕeT÷Væ≤ø£ H˚s+¡ ˝À ‘·q≈£î ≈£L&Ü uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ñ+<äqï dü+>∑‹ì
‘ê´– yÓ\&¢ +ç #·&+É }#·ø√‘· |ü≥¢ Hê≈£îqï ne>±Vü≤qqT eT]+‘· ã\|ü]∫+~. Çø£ÿ&É
Á‹˝Àø˘|ü⁄]˝À X¯yê\T ≈£î|üŒ‘Ó|üŒ\T>± |ü&çe⁄+fÒ` bÕ\+ø±\˙, düT˝≤ÔHé |ü⁄],
yÓTT+>√˝Ÿ|⁄ü ] yÓTT<ä˝q’… ÁbÕ+‘ê˝À¢ e+<ä\ dü+K´˝À Vü≤‘·´\T »]–q|üŒ{Ïø° nø£ÿ&É
X¯yê\ Äqyêfi¯ó¢ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚XÊs¡T. Á‹˝Àø˘|⁄ü ]ø° $T>∑‘ê ÁbÕ+‘ê\≈£L eT<Û´ä qTqï á
yÓs’ T¡ <Û´ä + ‘ê´– <äèwæ˝º À ˇø£ e÷j·T.
Á‹˝Àø˘|⁄ü ] Vü≤‘ê´ø±+&É >∑T]+∫ #Ó|Œæ q dü+>∑‘T· \T $qï ‘·sT¡ yê‘· Hê >∑T]+∫
Äj·Tq≈£î #Ó|üŒ&É+ eT+∫<äì|æ+∫+~. H˚qT ôV≤#Y.mdt.|òüP˝≤ÿì nì ‘Ó*j·T>±H˚
Äj·Tq ˇø£ÿkÕ] ñ*øÏÿ|ü&ܶs¡T. H˚qT Äj·Tq≈£î uÛÑs√kÕ ø£*Œdü÷Ô Hê≈£î #Ó|æŒq
$wüj·÷\qìï+{Ï˙ Á|ü»\ eTT+<äT ãVæ≤s¡+>∑|üs¡#·>∑*–‘˚ Hê d”ìj·Ts¡¢ <ë«sê
nÁ|üPesY≈î£ \_Û+#˚ Hê´j·T|üsy¡ TÓ qÆ s¡øDå£ \qT Äj·Tq≈£î ø£*Œ+#˚+<äT≈£î XÊj·TX¯≈î£ ˝Ô ≤
ø£èwæ #˚kÕÔqHêïqT. n+<äT≈£î Äj·Tq ª‘êqT Ç|ü⁄Œ&˚ @MT #Ó|Œü ˝Òq˙, ‘·sT¡ yê‘· ø£\TkÕÔq˙μ
nHêïs¡T. Hê $TÁ‘·T&ÉT e÷J $T*≥Ø ì|òü÷ n~Ûø±] C….m+.mdt. dü÷<é dü÷#·q
y˚Ts¡≈î£ e÷s¡T ù|s¡‘¢ √ bò˛H√¢ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+<ëeTì Äj·Tq≈£î #ÓbÕŒqT. Hê bò˛Hé {≤´|æ+>¥≈î£
>∑Ts¬ e’ ⁄+≥T+<äqï uÛ≤eq‘√ Äj·Tq n+<äT≈£î n+^ø£]+#ês¡T.
n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+ á ñ<ä+‘·eT+‘ê k˛© k˛sê;®øÏ $e]+#êqT. H˚qT
b˛©dt ùdwº Hü ≈é î£ yÓ[q¢ +<äT≈£î, nB ‘·q≈£î e÷≥e÷Á‘·+>± ≈£L&Ü #Ó|Œü ≈£î+&Ü yÓ[q¢ +<äT≈£î
k˛sê;® HêMT<ä eT+&ç|&ü ܶsT¡ . ‘·q nqTeT‹ ˝Ò≈î£ +&Ü Ç˝≤+{Ï Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ |üqT\T
Çø£eTT+<äT m|ü⁄Œ&É÷ #˚jT· e<äì› ôV≤#·Ã]+#ês¡T. Ç~ »]–q s¬ +&ÉT s√E\ ‘·sT¡ yê‘·
‘ê´– qT+∫ Hê≈£î bò˛Hé e∫Ã+~. eTT+<äT nqT≈£îqï≥Tº>±H˚ y˚T+ e÷s¡T ù|s¡‘¢ √
e÷{≤¢&TÉ ≈£îHêï+. @<√ ˇø£ $<Ûyä TÓ qÆ nÁ|üPesY>± e÷πs+<äT≈£î Äj·Tq ˇ|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡ì
Hê≈£î nì|æ+∫+~. n|ü⁄Œ&ÉT ø£Hêï{Ÿù|¢dt˝Àì düTÁ|üdæ<äΔ ø±«*{° ¬skÕº¬s+{Ÿ˝À
düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´+. ákÕ] H˚qT ø£fi<¢¯ ë›\ u≤ø˘‡˝À fÒ|]t ø±s¡s¶ ìY rdüTø¬ fi¯˝¢ <Ò Tä . Ä$wüjT· +
Äj·Tq≈£î ‘Ó*ùd˝≤ H˚qT |ü<|˚ <ü ˚ Hê ø£fi<¢̄ ë›\ u≤ø˘‡ì eT÷dü÷Ô ‘ÓsT¡ dü÷Ô ≈£Ls¡TÃHêïqT.
Ç+‘·#d˚ Hæ ê Ä düe÷y˚X+¯ @MT ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˝É <Ò Tä .
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 125
ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü ˝é À e÷~]>± Äj·Tq eTqdüT $|æŒ e÷{≤¢&˝É <Ò Tä .
ô|>’ ± Äj·Tq Hê≈£î düe÷#ês¡+ Çe«&ÜìøÏ ã<äT\T Hê qT+∫ düe÷#êsêìï sêã{≤º\ì,
Hê \ø£´å + @$T{À ‘Ó\TdüTø√yê\ì #·÷XÊs¡T. ‘·qT $TÁXÊ ø£$TwüHé eTT+<äT nìï
yêdüyÔ ê\qT ìC≤sTTr>± #ÓbÕÔs√ ˝Ò<√ @MT ‘˚*à #Ó|Œü ˝Ò<Tä . Ä ñ<ä+‘·+ >∑T]+∫
k˛© k˛sê;®øÏ $e]+∫q|ü⁄Œ&ÉT n˝≤+{Ï düe÷y˚XÊ\ e\¢ ˝≤uÛyÑ T˚ MT e⁄+&É<ìä nHêïs¡T.
Ä ‘·sT¡ yê‘· dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´– qT+∫ Hê≈£î eT∞¢ bò˛Hé sê˝Ò<Tä . ø=ìï HÓ\\
nq+‘·s+¡ H˚qT Äj·TqqT ~©¢ ø√s¡T˝º À #·÷XÊqT. ø£Hêï{Ÿù|d¢ ˝t À Äj·TqqT ø£*ùd+<äT≈£î
yÓ[¢q|ü⁄Œ&ÉT qqTï mes√ s¡Vü≤dü´+>± nqTdü]+∫q≥Tº ‘ê´– Hê≈£î #ÓbÕŒs¡T. e÷
düe÷y˚X+¯ >∑T]+∫ ‘·q d”ìj·TsY n~Ûø±s¡T\≈£î ‘Ó*dæ+<ä˙, b˛©dt ôV≤&éø±«s¡sº ‡Y ˝À
‘·q≈£î yêfi¯ó¢ ø±¢dt rdüT≈£îHêïs¡˙ #ÓbÕŒs¡T.
‘ê´^ì nÁ|üPesY>± e÷sêÃ\qï Hê Á|üjT· ‘·ï+ |ò*ü +#·øb£ ˛sTTHê }#·ø√‘·
düeTj·T+˝À me]HÓ’‘˚ ø±bÕ&É≈£î+&Ü >±*øÏ e~˝ÒXÊ&√ Ä e´≈£îÔ\ qT+#˚ ‘·q≈£î
nqT≈£L\+>± n|ò&æ $É ≥¢qT ùdø£]+#˚+<äT≈£î Äj·Tq ø√es¡Tº Á|üjT· ‘êï\T #˚XÊ&ÉH+˚ <äT≈£î
ø±e\dæqìï kÕøå±´<Ûësê\T \_Û+#êsTT. •ø£åqT ‘·|æŒ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î ‘ê´– #˚dæq
≈£îÁ≥\qT yÓ\¢&çdü÷Ô ø=+<äs¡T u≤~Û‘·T\T $TÁXÊ ø£$TwüHé≈£î n|òæ&É$≥T¢ ≈£L&Ü
düeT]Œ+#ês¡T. u…~]+|ü⁄\÷, e+#·Hê, ‘·|ü⁄Œ&ÉT ìy˚~ø£\ <ë«sê ‘ê´– ‘·q≈£î
nqT≈£L\+>± s¡÷bı+~+#·T≈£îqï Äs¡T n|ò&æ $É ≥¢qT ≈£îdüTeT \‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{° ‘·q
|ü]bÕ\Hê|üs¡yÓTÆq $#ês¡D≤ ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~. |òæsê´<äT<ës¡T˝À¢ ˇø£¬s’q XÀuÛ≤
dæ+>¥qT $TÁXÊ ø£$TwüHé m<äT≥ |üØøÏ+å #·&+É ≈£L&Ü »]–+~.
nsTTq|üŒ{Ïø° ‘ê´–øÏ e´‹πsø£+>± ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düT‘√ düV‰ü Äj·Tq
düôdŒq¸Hé ≈£L&Ü ø£+{Ï‘·T&ÉT|ü⁄ #·s¡´\T>±H˚ $T–*b˛j·÷sTT. @e÷Á‘·+ Ä\dü´+
#˚jT· ≈£î+&Ü Äj·TqqT eT∞¢ düØ«düT˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T. Ä ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düT˝À #·≥+º
Á|üø±s¡+ nedüsy¡ TÓ qÆ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY nqTeT‹ rdüTø√≈£î+&Ü #Ûê]®w{” Ÿì <ëK\T
#˚XÊs¡T. ø±ã{Ϻ Ä #·≥|º sü y¡ TÓ qÆ ˝ÀbÕìï kÕ≈£î>± #·÷|ü⁄‘·÷ Hê´j·TkÕúq+ ‘ê´–ì
ìs√›w>æ ± Á|üø{£ +Ï #˚d+æ ~. n+‘˚ø±<äT Ä ‘·sê«‘· ‘ê´–øÏ |ü<√qï‹ì ≈£L&Ü Ç#êÃs¡T.
∫e]øÏ Äj·Tq ndæôd+º {Ÿ ø£$TwüqsY Ä|òt b˛©dt nj·÷´s¡T.
‘ê´–‘√ bÕ≥T düV≤ü ì+~‘·T&ç>± ù|s=ÿqï ôV≤&é ø±ìùd㺠T˝Ÿ E^ÔsêyéT ≈£L&Ü
ny˚ $<Ûëq|üsy¡ TÓ qÆ ˝ÀbÕ\e\¢ <√wü $eTT≈£î&Ô j É ÷· ´s¡T. nsTT‘˚, E^ÔsêyéT øπ düT ‘ê´–
øπ düT e+{Ï~ ø±<äT. ìC≤ìøÏ E^ÔsêyéT Ä øπ düT qT+∫ ãj·T≥|ü&≥É + Hê≈£î ˇøÏ+‘·
}s¡≥ì∫Ã+~. 32e u≤¢≈î£ ˝À »]–q <ës¡TDyÓTqÆ Væ≤+kÕø±+&É‘√ dü+ã+<Ûeä TTqï
á Ç<äs› T¡ b˛©düT n~Ûø±s¡T\T ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düT\ qT+∫ ãj·T≥|ü&{É ≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫
126 ~©¢ 1984
Ç+‘· |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äyΔ TÓ qÆ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ ø±s¡D≤\THêïsTT. E^ÔsêyéT MT<ä ãHêsTT+∫q
πødüT ≈£îÁ≥|üP]‘·yÓTÆq~. ÄHê&ÉT ø£fi≤´DY|ü⁄] b˛©dt ùdºwüHé˝À E^ÔsêyéT ôV≤&é
ø±ìùd㺠T˝Ÿ>± e⁄Hêïs¡T. n‘·qT $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ìs¡ø¢ ´å£ +>± e´eVü≤]+#ê&ÉH˚ Äs√|üD
|ü∫à nã<ä+Δ . ô|>’ ± rÁe Á|ü‹≈£L\ |ü]dæ‘ú T· \ eT<Û´ä n‘·qT M˝…q’ +‘· m≈£îÿeeT+~
dæ≈î£ ÿ\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î rÁe+>± Á|üjT· ‹ï+#ês¡T.
E^ÔsêyéTqT ì+~+#·&É+ ns¡ús¡Væ≤‘·+. qe+ãsY 1q Á‹˝Àø˘|ü⁄] qT+∫
<äT+&É>T∑ \ >∑T+|ü⁄ m‘·T≈Ô î£ b˛sTTq 30 eT+~ dæ≈î£ ÿ eTVæ≤fi¯\qT ø=+‘· Ä\dü´+>±HÓH’ ê
ø±bÕ&çq+<äT≈£î Äj·TqqT n_Ûq+~+#ê*. <äT+&É>T∑ \T Ä eTVæ≤fi¯\qT düMT|ü+˝Àì
∫˝≤¢ Á>±e÷ìøÏ ‘·s¡*+∫ yê]ô|’ ˝…’+–ø£ <ë&çøÏ bÕ\Œ&ܶs¡T. ‘·eT Ä&Éyêfi¯¢qT
ø±bÕ&ÉeT+≥÷ yê] ã+<ÛTä e⁄\+‘ê E^ÔsêyéTqT y˚&TÉ ≈£îHêïs¡T.
n+‘·eT+~ Ä&Éyêfi¯ì¢ ø±bÕ&˚+<äT≈£î ‘·–q eqs¡T\T n+<äTu≤≥T˝À ˝Òøb£ ˛e&É+
e\¢ E^ÔsêyéT yÓ+≥H˚ @MT #˚jT· ˝Òøb£ ˛j·÷s¡T. nsTT‘˚ }#·ø√‘· »]–q 24 >∑+≥\
nq+‘·s¡+ n|üVü≤s¡D≈£î >∑T¬s’q ne÷àsTT\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î Äj·Tq≈£î neø±X¯+
\_Û+∫+~. ø=+<äsT¡ |üÁ‹ø±$˝Òøs£ T¡ \T 32e u≤¢≈î£ ˝À »]–q }#·ø√‘·qT ø£qT>=ì
‘·÷s¡TŒ õ˝≤¢ b˛©dt N|òt ùdyê<ëdt <äèwæøº Ï rdüTø¬ fi¢̄&+É ‘√ Äj·Tq ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt
ùdwº Hü é dü+<äsÙ¡ q≈£î e#êÃs¡T. ÄdüeTj·T+˝À dæ≈î£ ÿ j·TTe‘·T\qT ø=+<äsT¡ <äT+&É>T∑ \T
m‘·T≈Ô î£ b˛sTT ∫˝≤¢ Á>±eT+˝À ìs¡“+~Û+∫q yÓH’ êìï Äj·Tq≈£î E^Ôsêy˚T dü«j·T+>±
$e]+#ês¡T. b˛©düT dæã“+~˙, yêVü≤Hê\˙ rdüT≈£îì yÓ[¢ yê]ì $&ç|+æ #˚+<äT≈£î
nqTeT‹ì Çe«e\dæ+~>± ùdyê<ëdtqT ø√sês¡T.
$∫Á‘·yT˚ $T≥+fÒ yêVü≤Hê\qT rdüTø¬ fi‚Ô Ä Á>±eTdüT\Ô T yê{Ïì ‘·>T∑ \u…&ÜÔsq¡ ï
kÕ≈£î‘√ b˛©dt N|òt ùdyê<ëdt yÓTT<ä≥ nqTeT‹ì Çe«˝Ò<Tä . nsTTq|üŒ{Ïø° |üÁ‹ø±
$˝Òøs£ T¡ \ düeTø£+å ˝À E^ÔsêyéT |ü<|˚ <ü ˚ ÁbÕ<Ûj
˚ T· |ü&≥É +‘√ >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òø£ $düT≈£îÿ+≥÷
nqTeT‹+#ês¡T. nsTT‘˚ yêVü≤Hê\≈£î @<ÓH’ ê qwü+º »]–‘˚ E^ÔsêyéT<˚ u≤<Û´ä ‘· nqï
wüs‘¡ T· qT $~Û+#ês¡T.
ô|’n~Ûø±] qT+∫ nqTeT‹ \_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘· qe+ãsY 2 ñ<äj·T+
ø=+‘·eT+~ Á‹˝Àø˘|⁄ü ] eTVæ≤fi¯*ï ≈£L&Ü yÓ+≥u…≥Tº≈î£ ì E^ÔsêyéT ∫˝≤¢ Á>±e÷ìøÏ
yÓfi≤¢s¡T. n|üVü≤s¡D≈£î >∑T¬s’q eTVæ≤fi¯\‘√ b˛*ùdÔ ‘·q≈£î Ç∫Ãq b˛©düT dæã“+~
dü+K´ #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe ø±e&É+ e\¢ yê]ì s¡ø+åÏ #˚+<äT≈£î >∑+≥\ ‘·sã¡ &ç Á|üj÷· dü
|ü&Ée\dæ e∫Ã+~. ∫e]øÏ m˝≤>∑sTT‘˚H˚+ E^ÔsêyéT n|üVü≤s¡D≈£î >∑T¬s’q
eTVæ≤fi¯\q+<ä]˙ $&ç|+æ ∫ düV‰ü j·Tø£ •_sêìøÏ ‘·s*¡ +#ês¡T. e÷qe‘·«+ e⁄qï Ä
b˛©düT n~Ûø±] <ë<ë|ü⁄ ˇ+≥]>± yê]ì ø±bÕ&Üs¡T. Ç‘·s¡ b˛©dt ùdºwüq¢˝Àì
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 127
n~Ûø±s¡T\T, ‘·q düV≤ü #·sT¡ \T ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£+>± eTÚq Áù|ø£≈å î£ ˝≤¢ e÷]q dü+<äs“¡ +¤ ˝À
E^ÔsêyéT ‘·q u≤<Û´ä ‘·\qT <äè&ÛÉ dü+ø£\Œ+‘√ ìs¡«]Ô+#·&+É kÕe÷q´yÓTqÆ $wüjT· +
ø±<äT.
nsTT‘˚, Ä eTs¡THê&ÉT E^ÔsêyéT &É÷´{°øÏ sê>±H˚ nqTø√ì X¯sê|ò÷ü ‘·+ ‘·–*+~.
Äj· T q #˚ d æ q ø£ è wæ ì n_Û q +~+#ê*‡+~b˛sTT 32e u≤¢ ≈ £ î ˝À }#· ø √‘·
»s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT $~Ûìs¡«Vü≤D˝À H˚s¡|üP]‘·yÓTÆq ìs¡¢ø£å´+‘√ e´eVü≤]+#ês¡qï
n_Ûj÷Ó >∑+ô|’ Äj·TqqT n<˚s√E $<ÛTä \ qT+∫ düôdŒ+&é #˚XÊs¡T. Äj·Tq ô|n’ ~Ûø±]
nsTTq Vü≤ÖCŸ Ä|òd” sü Y dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–ô|’ e∫Ãq ìs¡ø¢ ´å£ + øπ düT˝À E^ÔsêyéTqT
≈£L&Ü <äTsêàs¡+Z >± Ç]øÏ+#ês¡T. yêdüyÔ êìøÏ ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü ˝é Àì ‘·q düV≤ü #·sT¡ \
≈£îÁ≥|üP]‘· n\dü‘ê«ìï ãj·T≥ô|≥º&+É e\¢H˚ E^ÔsêyéTqT y˚~+Û |ü⁄\≈£î >∑T]#˚XÊs¡T.
õ˝≤¢ b˛©dt N|òt ùdyê<ëdt ≈£î‘·+Á‘êìï ≈£L&Ü E^ÔsêyéT <Ûäs¡àìs¡‹
j·÷<äè∫äø+£ >± ã≥ºãj·T\T #˚d+æ ~. 1984 qe+ãsY 1q ø£˝≤´DY|⁄ü ] b˛©dt ùdwº Hü ˝é À
&É÷´{° n~Ûø±]>± $<ÛTä \qT ìs¡«]ÔdTü qÔ ï E^ÔsêyéT 32e u≤¢≈î£ ˝À ô|<ä› m‘·TqÔ Vü≤‘ê´ø±+&É
»s¡T>∑T‘√+<äqï düe÷#êsêìï ‘·øDå£ y˚T õ˝≤¢ b˛©dt N|òt ùdyê<ëdt≈î£ yÓs’ ˝Y d… <t ë«sê
n+~+#ês¡T. Ä $wüj÷· ìï ˝≤>¥ãTø˘˝À ≈£L&Ü qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ n|ü⁄Œ&ÉT
dæ≈î£ ÿ\ Vü≤‘·´\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#êsêìï ˝≤>¥ãTø˘˝À sêj·T≈£L&É<qä ï s¡V≤ü dü´
nÁø£eT Ä<˚XÊ\THêïsTT. yê{Ïì Äj·Tq bÕ{Ï+#·øb£ ˛e&ÉyT˚ Äj·Tq #˚dqæ eTVü‰|üsê<Û+ä .
b˛©düT $uÛ≤>±ìøÏ E^ÔsêyéT eTTqTeTT+<äT Ç˝≤+{Ï ªqcÕºìïμ eT∞¢ ø£*–+#·≈î£ +&Ü
e⁄+&˚+<äT≈£î Äj·TqqT n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT &É÷´{° n~Ûø±] u≤<Û´ä ‘·\qT+∫ ‘·|Œæ +∫ |ò˝” Ÿ¶
MT<ä≈î£ |ü+|æ+#ês¡T. E^ÔsêyéT b˛©dt N|òt ùdyê<ëdt≈î£ |ü+|æ+∫q Ä yÓs’ ˝Y d… t dü+<˚X+¯
<ë<ë|ü⁄ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ nq+‘·s+¡ yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ã+~. d”ìj·TsY b˛©düT n~Ûø±s¡T\T
1984Hê{Ï }#·ø√‘·˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\j·÷´s¡H˚+<äT≈£î n~ ˇø£ ã\yÓTÆq kÕø£å´+>±
ì*∫+~.
ø=ìï e÷kÕ\ nq+‘·s¡+ 1985˝À $TÁXÊ ø£$TwüHé≈£î düeT]Œ+#˚+<äT≈£î
n|ò&æ $É ≥¢qT s¡÷bı+~düTqÔ ï düeTj·T+˝À E^ÔsêyéT #˚dqæ nkÕ<Ûës¡D ùde >∑T]+∫
Hê≈£î ‘Ó*dæ+~. Á‹˝Àø˘|⁄ü ] ìyêdüT\T nH˚øe£ T+~ Ä ùde\qT m+‘·>±H√ Á|üdTü ‹Ô +#ês¡T.
$∫Á‘·+ @$T≥+fÒ E^ÔsêyéT Ç|üŒ{Ïø° düôdŒq¸H˝é ÀH˚ e⁄Hêïs¡T. Äj·Tqô|’ ãHêsTT+∫q
‘·|⁄ü Œ&ÉT ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düT ≈£L&Ü Ç+ø± ô|+&ç+>¥˝ÀH˚ e⁄+~. Ä‘·sT¡ yê‘· ø=+‘·eT+~
u≤~Û‘T· \‘√ ø£\dæ E^ÔsêyéT Hê<ä>sZ∑ ≈¡ î£ e∫Ã Ä ÁøÏ$Tq˝Ÿ øπ düTqT+∫ ‘·qqT $eTT≈£îDÔ ïÏ
#˚jT· e\dæ+~>± ø√sês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT H˚qT m+‘√ dü+~>±›ìøÏ >∑Ts¡j÷· ´qT. m+<äTø£+fÒ
Äj·Tq≈£î düV‰ü j·T+ #˚ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïùdÔ ndü\T ì+~‘·T&Óq’ dü÷sY MsY dæ+>¥ ‘ê´–
128 ~©¢ 1984
øπ düT ã\V”≤q|ü&TÉ ‘·T+<˚y÷Ó qì uÛj Ñ T· +. ˇø£|øü ÿ£ Ä øπ düT˝À ≈£îÁ≥|üP]‘·+>± Ç]øÏ+#·ã&ɶ
E^ÔsêyéTì s¡ø+åÏ #ê\ì Hê Vü≤è<äjT· + |ü]‘·|dæ Tü +Ô fÒ ` eTs√|üøÿ£ dü÷sY MsY dæ+>¥
‘ê´– MT<äTqï øπ düT ã\V”≤q|ü&TÉ ‘·T+~ ø±ã{Ϻ n˝≤ #˚jT· &ÜìøÏ M˝Ò<¢ ìä Hê eTqdüT
ôV≤#·Ã]+∫+~.
∫e]øÏ $TÁXÊ ø£$TwüH‘é √ #˚dTü qÔ ï eTVü‰j·TT<ä+Δ ø√dü+ E^ÔsêyéTì ‘ê´>∑+
#˚j·Tø£‘·|üŒ<äì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïqT. ‘ê´–øÏ •ø£å|ü&˚≥Tº #˚dü÷ÔH˚ eP´Vü‰‘·àø£+>±
e´eVü≤]dü÷Ô E^ÔsêyéTì ø±bÕ&˚ øÏw¢ yºü TÓ qÆ düyê˝Ÿì H˚qT d”«ø£]+#·˝øÒ b£ ˛j·÷qT.
E^ÔsêyéTqT ø±bÕ&˚+<äT≈£î H˚qT eTT+<äT≈£î sêø£b˛e&É+‘√ Hê düVü≤#·s¡
Hê´j·Tyê<äT\T ø=+<äsT¡ Äj·TqqT ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ C….mdt. ns√sê e<ä≈› î£ rdüTø¬ fi≤¢sT¡ .
E^ÔsêyéT ø£<Hä∏ êìï $ì, u≤~Û‘T· \‘√ #·]Ã+∫ n<ä+‘ê ì»y˚Tqì ìsêú]+#·T≈£îqï
‘·s¡Tyê‘· ns√sê Äj·Tq düôdŒq¸HéqT m‹Ôy˚j·÷\˙, $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ìs¡¢ø£å´+>±
e´eVü≤]+#ês¡H˚ øπ düT qT+∫ Äj·Tq ù|s¡TqT ‘=\–+#ê\˙ ø√s¡T‘·÷ n|üŒ{Ï b˛©dt
ø£$TwüqsY y˚<é e÷sê«≈£î ˝ÒK sêXÊs¡T. nsTT‘˚ <ëìe\¢ @MT ˇs¡>˝∑ <Ò Tä . ô|>’ ± Ç+‘·≈î£
eTT+<˚ #Ó|Œæ q≥Tº b˛©düT XÊK E^ÔsêyéT, ‘ê´–\ MT<ä Äs√|üD\T s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î
$|ò\ü Á|üjT· ‘·ï+ #˚d+æ ~. ìC≤ìøÏ b˛©düT XÊK≈£î yÓTT<ä{qÏ T+N dü÷sY MsY dæ+>¥
‘ê´– MT<ä m˝≤+{Ï #·sê´ rdüTø√yê\ì ˝Ò<äT. n+<äTπø b˛©düT\qT ÁbÕdæ≈£L´{Ÿ
#˚j·÷\+fÒ ˝…|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY eTT+<ädüTÔ nqTeT‹ì ‘·|üŒìdü]>± rdüTø√yê\qï
#·≥㺠<äΔ ìj·Te÷ìï bÕ{Ï+#·≈î£ +&Ü b˛©düT XÊK Ä øπ düTqT ô|˝’ò Ÿ #˚d+æ ~. Ä ˝À|ü+
ø±s¡D+>±H˚ ∫e]øÏ ‘ê´–‘√ bÕ≥T E^ÔsêyéT ≈£L&Ü øπ düT qT+∫ ãj·T≥|ü&ܶsT¡ .
b˛©dü T \ #ê]® w ” { Ÿ y˚ ~ Û + |ü ⁄ \ qT+∫ E^Ô s êyé T qT s¡ ø Ï å + #˚ + <ä T ≈£ î
Á|üjT· ‹ï+#·˝<Ò qä ï n|üsê<Ûuä ≤Û eq Hê˝À ˇø£|øü ÿ£ e⁄Hêï` u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò Hê´j·Tyê~>±
H˚qT Äj·Tq≈£î e´‹πsø£+>± m˝≤+{Ï n|æ&$É ≥÷¢ <ëK\T #˚jT· ˝Ò<qä ï dü+‘·è|æÔ ≈£L&Ü
e⁄+~. n+‘˚ø±<äT, ~©¢˝À rÁekÕúsTT˝À Væ≤+kÕø±+&É »]–q ÁbÕ+‘· b˛©düT\≈£î
HêHêe‹ ø£$TwüHé H√{°düT\T C≤Ø #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT E^ÔsêyéT≈£î ≈£L&Ü H√{°düT C≤Ø
#˚jT· &Üìï H˚qT >∑{>ºÏ ± e´‹πsøÏ+∫ <ëìì ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√yê\ì ø£$TwüHqé T ø√sêqT.
Á|ü‹≈£L\ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ dæ≈î£ ÿ eTVæ≤fi¯\qT ø±bÕ&çq+<äT≈£î Äj·TqqT n_Ûq+~+#ê\ì
nuÛ´Ñ ]ú+#êqT. eTs√ dü+‘·è|æÔ @$T≥+fÒ dæ≈î£ ÿ Åd\Ô” qT ø±bÕ&çq+<äT≈£î >±qT E^ÔsêyéT≈£î
ªdüs√bÕμ (ˇø£ kÕ+Á|ü<ësTTø£ dæ≈î£ ÿ >ös¡e |ü⁄s¡kÕÿs¡+) Ç#˚Ã˝≤ 1999˝À •s√eTDÏ
>∑Ts¡T<ë«sê Á|üã+<Ûøä ˘ ø£$T{°øÏ #Ó|Œæ ˇ|æŒ+#êqT.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 129

$#ês¡D ‘·+‘·T
$TÁXÊ ø£$TwüHqé T @ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ ìj·T$T+#·e\dæ e∫Ã+<√ >±˙ yê{Ï ø±s¡D+>±
‘=* s√E qT+#˚ n~ $X¯«dü˙j·T‘· dü+øå√uÛ≤ìï m<äTs=ÿ+~. }#·ø√‘·ô|’ $#ês¡D
»s¡TbÕ\qï &çe÷+&É¢qìï+{Ï˙ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ Äs¡T HÓ\\ bÕ≥T ìs¡›«+<ä«+>±
‹s¡dÿü ]dü÷Ô e∫Ã+~. n<˚deü Tj·T+˝À s¬ +&ÉT mìïø£\˝À n+fÒ 1984 &çôd+ãsY˝À
˝Àø˘duü ≈ÑÛ î£ , 1985 e÷]Ã˝À ~©¢ XÊdüqdüu≈ÑÛ î£ »]–q mìïø£˝À¢ n~Ûø±s¡ ø±+Á¬>dt
bÕغ ‘·q Á|ü‹≈£L\ Á|ü#ês¡+‘√ $»j·T+ kÕ~Û+∫+~.
ô|ø’ Ï #Ó|Œü ø£b˛sTTHê ªuÛ≤s¡‘· <˚X+¯ Á|üe÷<ä+˝À e⁄+~μ nqï Á|ü#ês¡ø±s¡´Áø£eT+
<ë«sê ` ‘·q Vü≤j·÷+˝À »]–q }#·ø√‘· dæ≈î£ ÿ\≈£î eT+∫ >∑TDbÕsƒ+¡ H˚]Œ+<äì
ø±+Á¬>dt bÕغ |üs√ø£+å >± düŒwü+º #˚d+æ ~. n+‘˚ø±<äT }#·ø√‘·ô|’ $#ês¡D »]|æ+#ê\qï
&çe÷+&Éq¢ T ‘√dæ|⁄ü #·TÑ·÷ sêJyé >±+BÛ (1985 »qe] Ç+&çj÷· ≥T&˚˝À) n~
düeTdæb˛sTTq düeTdü´\qT eT∞¢ s¬ #·Ã>=&ÉT‘·T+~ n+≥÷ |ü⁄+&ÉT MT<ä eT]+‘· ø±s¡+
#·*q¢ ≥Tº nHêïs¡T.
á H˚|<ü ´ä∏ +˝À 1985 @Á|æ˝Ÿ˝À $#ês¡D »]|æ+#˚+<äT≈£î ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡+fÒ
Äj·Tq Vü≤è<äjT· +˝À @<√ e÷s¡TŒ e∫Ã+<äì bıs¡bÕ≥Tq ≈£L&Ü mes¡÷ nqTø√s¡T.
s¬ +&ÉT <äbÕò \ mìïø£\˝À sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ }#·ø√‘·‘√ Ä≥˝≤&ÉT≈£î+~. Ä
‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü #ê˝≤ ø±\+>± dü\T|ü⁄‘·Tqï |ü+C≤uŸ düeTdü´≈£î ˇø£ |ü]cÕÿs¡+
<=s¡T≈£î‘·T+<äqï uÛ≤eq‘√ $#ês¡D≤ ø£$TwüHqé T y˚dTü qÔ ï≥Tº ìs=àVü≤e÷≥+>± ù|s=ÿ+~.
#·sá \T »s¡bÕ\+fÒ }#·ø√‘·ô|’ düs√«qï‘· Hê´j·TkÕúq+˝Àì Á|üdTü ‘Ô · Hê´j·TeT÷]Ô
#˚‘· $#ês¡D »]|æ+#ê\ì nø±©<äfiŸ H˚‘· dü+‘Y ˝À+>√yê˝Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ eTT+<ädTü Ô
wüs‘¡ T· qT $~Û+∫+~. ‘·<qä T>∑TD+>± $TÁXÊ ø£$TwüHqé T ìj·T$T+∫q|üŒ{Ïø° øπ Áå ‘· kÕúsTT
|ü]dæú‘·T˝À¢ e÷πsŒMT sê˝Ò<äT. 1984 qe+ãsY˝À <ës¡TDyÓTÆq Væ≤+kÕø±+&É≈£î
bÕ\Œ&Éy¶ êfi¢̄+‘ê @ •øå± ˝Ò≈î£ +&Ü ‘·eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø±\s¡T m>∑sπ düT≈£îì ‹s¡T>∑T‘·÷H˚
e⁄Hêïs¡T. Ç+ø± <ës¡TDyÓTÆq $wüj·T+ @$T≥+fÒ ÄHê{Ï }#·ø√‘·≈£î |ü<∏äø£s¡#·q
#˚dqæ H˚‘\· ≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À #√≥T ø£*Œ+#ês¡T, |ü<√qï‘·T\T Ç#êÃs¡T.
M≥ìï+{Ï Á|üu≤Û e+ ~©¢ n+‘·{≤ e⁄qï }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ô|’ rÁe+>± |ü&+ç ~.
yêfi¯ó¢ øπ e\+ }#·ø√‘·≈î£ e÷Á‘·yT˚ Á|ü‘´· ø£å kÕ≈£îå \T ø±<äT, ‘·eT MT<ä <ë&ÉT\T #˚dqæ
130 ~©¢ 1984
<äT+&É>T∑ \T @ •øå± |ü&≈É î£ +&Ü m˝≤ $Ás¡M>∑T‘·THêïs√ ø£fi≤¢sê #·÷düTqÔ ï yêfi¯ó.¢ n+<äTe\¢
HÓ\˝À|ü\ ‘·eT n|ò&æ $É ≥¢qT düeT]Œ+#ê\+≥÷ »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé Á|üø{£ q C≤Ø
#˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT yê]qT+∫ øπ e\+ ˇπø ˇø£ÿ n|ò&æ $É {Ÿ e÷Á‘·yT˚ e∫Ã+~. $#ês¡DqT
düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|üdüTÔ‘· Hê´j·TeT÷]Ô #˚‘· »]|ædüTÔHêï u≤~Û‘·T\≈£î m˝≤+{Ï uÛÑs√kÕ
@s¡Œ&É˝<Ò Tä . ÄHê{Ï yê‘êes¡D+˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷]Ô ≈£L&Ü }#·ø√‘· yÓq≈£îqï
ìC≤ìC≤\qT ãj·T≥≈£î rj·T˝Ò&HÉ ˚ u≤~Û‘T· \T uÛ≤$+#ês¡T.
»dædº t $TÁXÊ n|ò&æ $É ≥T¢ düeT]Œ+#˚ >∑&TÉ e⁄qT eTs√ HÓ\ bı&ç–+#ês¡T. nsTTHê
u≤~Û‘T· ˝À¢ qeTàø£+ ø£*–+#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT yê]ì ˇ|æŒ+#˚+<äT≈£î ˇø£ eT<Û´ä e]Ô
nedüs¡+ nì|æ+∫+~ Äj·Tq≈£î. n|üŒ{Ïπø y˚T+ u≤~Û‘·T\ ‘·s¡|òü⁄q $#ês¡D˝À
bÕ˝§Z+{≤eTì ‘Ó*j·TCÒjT· &É+ e\¢ düV‰ü j·T+ ø√dü+ Äj·Tq e÷ yÓ|’ ⁄ü #·÷XÊs¡T.
ìC≤ìøÏ Ä $#ês¡D ndü\T yÓTT<ä\T ø±<˚y÷Ó qì n+<äs÷¡ nqT≈£îH˚ Á|üe÷<ä+ @s¡Œ&ç+~.
n{≤¢+{Ï H˚|ü<∏ä´+˝À 1985 E˝…’ 29q dæ{Ï»Hé‡ »dæºdt ø£$T{°‘√ »dæºdt $TÁXÊ
yÓTT<ä{ÏkÕ]>± düe÷y˚XÊìï @sêŒ≥T#˚XÊs¡T. n+<äT˝À Hê‘√bÕ≥T »dæºdt $.m+.
‘ês¡Tÿ+&˚, »dædº t ÄsY.mdt.Hês¡T˝≤, k˛© k˛sê;® e+{Ï ùV≤e÷ ùV≤MT\T bÕ˝§ZHêïs¡T.
u≤~Û‘T· \≈£î uÛsÑ √kÕ ø£*Œ+#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#·e\dæ+~>± Äj·Tq eTeTà*ï ø√sês¡T.
yê]øÏ Hê´j·T+ »]π>˝≤ ‘êqT |ü≥Tº<\ä >± ø£èwæ#k˚ ÕÔq˙, m˝≤+{Ï n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¬ H’ ê
˝…øÿ£ #˚jT· q˙ nHêïs¡T.
Äj·Tq MT<äTqï >ös¡euÛ≤e+‘√ y˚T+ Ä e÷≥\qT qe÷à+. n|üŒ{Ïøπ e÷
ø±sê´\j·÷ìï @sêŒ≥T #˚dTü ≈£îHêï+ ø±ã{Ϻ }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q ìC≤ìC≤\qT
yÓ*øÏrkÕÔq+≥÷ Äj·Tq Ç∫Ãq Vü‰MTì u≤~Û‘·T\+<ä]ø° ‘Ó*j·TCÒùd+<äT≈£î e÷
ø±s¡´ø£s*Ô¡ ï q\TyÓ|’ ⁄ü \≈£L |ü+|æ+#ê+. u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò n|ò&æ $É ≥¢˙ï <ë<ë|ü⁄>± e÷
<ë«sêH˚ $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+#·ã&ܶsTT. »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé e÷≈£î n|üŒ–+∫q
ø±s¡´Áø£e÷ìï y˚T+ $»j·Te+‘·+>± |üP]Ô#j ˚ T· >∑*>±+. ø±˙ »dædº t $TÁXÊ $#ês¡DqT
‘·q kÕúsTTøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± ìs¡«Væ≤+∫ e÷≥ ì\u…≥Tºø√ø£b˛e&É+ e÷Á‘·+ #ê˝≤
u≤<Ûäø£*–+∫+~.
$#ês¡DqT $»j·Te+‘·+ #˚j÷· \qï Ä<äTsê›˝À sêuÀ‘·Tqï eTT|ü⁄ŒqT y˚T+
|üdøæ ≥£ º ˝Òøb£ ˛j·÷+. Hê´j·TeT÷s¡T\Ô T m|ü⁄Œ&É÷ ìC≤sTTr>± e´eVü≤]kÕÔs+¡ ≥÷ e÷≈£î
Hê´j·Tyê<äT\T>± •ø£Då Ç#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT #˚dqæ ñ<√“<Ûä n+<äTø√ ø±s¡D+. E˝…’ 29q
e÷‘√ »]|æq yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï düe÷y˚X+¯ ˝ÀH˚ »dædº t $TÁXÊ yÓ÷dü|Pü ]‘· Á|üø≥£ q #˚kÕÔsì¡
y˚T+ m˝≤ }Væ≤+#·>∑\+? u≤~Û‘·T\≈£î s¡ø£åD ø£*Œ+#·&É+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·÷
u≤~Û‘T· \ uÛÁÑ <ä‘ø· √düyT˚ yÓTT‘·+Ô $#ês¡DqT Áô|y’ ≥˚ T>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì uÛ≤$düTqÔ ï≥Tº
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 131
Äj·Tq Äs√E #ÓbÕŒs¡T. n+fÒ yÓTT‘·+Ô $#ês¡D n+‘ê Hê\T>∑T >√&É\eT<Û´ä s¡V≤ü dü´+>±
»s¡T>∑T‘·T+<äqïe÷≥.
n~ e÷≈£î ÄÁ>∑Vü‰ìï ø£*–+∫+~. $#ês¡D ìwüŒø£åbÕ‘·+>± e⁄+&Ü\+fÒ
ø£∫Ñ·+>± ãVæ≤s¡+>∑+>± »s¡>±\H˚~ n+‘·sê®rj·T+>± ÄyÓ÷~+∫q $<Ûëq+. <ëìì
Äj·Tq ‘·\øÏ+<äT\T #˚j÷· \qT≈£îHêïs¡T. u≤~Û‘T· \˝À uÛsÑ √kÕ ø£*Œ+#˚+<äTøπ ‘êqT Ä
ìs¡j
í T· + rdüT≈£îqï≥Tº eTeTà*ï q$Tà+#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. $#ês¡D s¡V≤ü dü´+>±
»]–‘˚ ‘·eTqT mes¡÷ >∑T]Ô+#·˝sÒ T¡ ø±ã{Ϻ u≤~Û‘T· \T ìs¡“j ¤ T· +>± yê+>∑÷à\$TkÕÔsì¡
Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T.
ø±˙ yêdüeÔ eTH˚~ m|ü⁄Œ&É÷ Ç+ø√$<Û+ä >± e⁄+&É<ìä y˚T+ Ä‘·sT¡ yê‘· Á>∑V≤æ +#ê+.
$#ês¡DqT s¡V≤ü dü´+>± ìs¡«Væ≤ùdÔ u≤~Û‘T· \ ñìøÏ ãj·T≥≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü e⁄+≥T+<äqï
Ä ñ<√“<Û˝ä À ì»+ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ, u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£yTÓ qÆ düeT÷Vü‰\ Á|ü‹ì<ÛTä \+
nì u≤Vü‰≥+>± #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥Tqï nH˚øe£ T+~ ˝≤j·Ts¡≈¢ î£ $#ês¡D˝À bÕ˝§ZH+˚ <äT≈£î
»dædº t $TÁXÊ nqTeT‹ì#êÃs¡T. Ä düeT÷Vü‰\T ªdæ{»Ï Hé‡ bò˛s¡+ |òsü Y Á≥÷‘Yμ, ªdæ{»Ï Hé‡
ø£$T{° |òsü Y |”dμt , ªHê>∑]ø˘ düTs¡ø±å dü$T‹μ e+{Ï eTTdüT>∑T\‘√ |üì#˚dTü HÔ êïsTT. dæ≈î£ ÿ\ô|’
}#·ø√‘· |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]–+~ ø±<ä˙, Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´≈£î, Ç{°e\ |ü+C≤uŸ˝À
»]–q Væ≤+<äTe⁄\ Vü≤‘·´\≈£î Á|ürø±s¡+>± n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT j·÷<äè∫äø£+>± n~
#√≥T#˚dTü ≈£î+<äì Ä Á>∑÷|ü⁄\T Á|ü#ês¡+ #˚dTü HÔ êïsTT.
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£ ãè+<ë\≈£î ≈£L&Ü $#ês¡D˝À bÕ˝§ZH˚ neø±X¯+
ø£*Œ+#·&+É e\¢ @ s√E mes¡T kÕø£´å + #ÓãT‘·THêïs¡H~˚ $TÁXÊ ø£$TwüHé <ë«sê yê]øÏ
eTT+<äT>±H˚ ‘Ó*dæb˛j˚T~. Ä düe÷#êsêìï $ìjÓ÷–+#·T≈£îì yêfi¯ó¢ kÕ≈£îå \qT kÕø£´å +
#Ó|Œü &ÜìøÏ sêø£eTT+<˚ u…~]+#˚yês¡T. Bìì ã{Ϻ Ä eTTdüT>∑T ãè+<ë\˙ï }#·ø√‘·
<√wüß\ ‘·s|¡ ⁄üò q |üì#˚dTü HÔ êïj·TH˚~ düŒwüeº TsTT+~. ø=ìï dü+<äsꓤ˝À¢ kÕ≈£îå \≈£î Ç≥T
$TÁXÊ ø£$TwüHé qT+∫ düeTq÷¢ ` n≥T <äT+&É>T∑ \ qT+∫ u…~]+|ü⁄\÷ ˇπøkÕ]
e#˚Ã$. yê{Ï $wüjT· yÓTÆ nH˚øe£ T+~ u≤~Û‘T· \T $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ |òsæ ê´<äT\T ≈£L&Ü
#˚XÊs¡T. ø±˙ |òü*‘·+ @MT ˝Òø£b˛sTT+~. ˇø£{Ï ¬s+&ÉT πødüT˝À¢ kÕ≈£åî\≈£î s¡ø£åD
ø£*Œ+#ê\ì »dædº t $TÁXÊ Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚dHæ ê Ä s¡øDå£ u≤<Û´ä ‘·qT ‹]– kÕúìø£
b˛©düT\πø (y˚T+ >∑{Ϻ>± e´‹πsøÏ+∫q|üŒ{Ïø°) n|üŒ–+#ês¡T. <ë+‘√ |òæsê´<äT
#˚dqæ yêfi¯ó¢ eT]+‘· uÛj Ñ ÷Ó ‘ꌑêìøÏ >∑T]ø±e\dæ e#˚Ã~.
ª$#ês¡D≤ ø±\+˝À kÕø£å´+ #ÓbÕŒ*‡q, #Ó|æŒq kÕ≈£åî\≈£î b˛©düT s¡ø£åD
ø£*Œ+#·eTì |ü<˚ |ü<˚ Ä<˚•+#·e\dæ e∫Ã+~μ nì »dædº t $TÁXÊ ‘·q ìy˚~ø£˝À
ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. Vü≤+‘·≈î£ \T M<ÛTä ˝À¢ ùd«#·Ã>¤ ± ‹s¡T>∑T‘·T+&É≥+ |ü≥¢ u≤~Û‘T· ˝À¢ e⁄qï
132 ~©¢ 1984
uÛj
Ñ ÷· +<√fi¯q\ >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$dü÷Ô ªÄ $\qT¢ ‘·eT≈£î e´‹πsø£+>± me¬sH’ ê n|ò&æ $É ≥T¢
<ëK\T #˚dæHê, kÕø£å´+ #Ó|æŒHê |ü]D≤e÷\T rÁe+>± e⁄+{≤j·T+≥÷ uÛÑs¡Ô\qT
ø√˝ÀŒsTTq Åd\Ô” q÷, Ç‘·s¡ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \q÷ u…~]düTHÔ êïs¡Tμ nqï $wüj÷· ìï
≈£L&Ü Äj·Tq n+^ø£]+#ês¡T. nsTT‘˚ $#ês¡DqT n+‘· s¡V≤ü dü´+>± ìs¡«Væ≤düTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT
kÕø£å´+ #Ó|üŒuÀj˚Tyê] $esê\T Ä $\q¢≈£î eTT+<˚ m˝≤ ‘Ó\TdüTÔHêïsTT, mes¡T
yê]øÏ düe÷#êsêìï #˚sy¡ d˚ Tü HÔ êïs¡T nH˚ n+X¯+ô|’ e÷Á‘·+ <äèwæº ô|≥º≈î£ +&Ü Äj·Tq
#ê˝≤ ‘Ó*$>± <ë≥y˚XÊs¡T.
ˇø£|øü ÿ£ <äT+&É>T∑ \÷, b˛©düT\÷ dæ≈î£ ÿ\qT u…~]dü÷eÔ ⁄+fÒ #·÷d”#÷· &Éq≥Tº
e~˝Òd,æ eTs√|üøÿ£ MT&çj÷· q÷, Ç‘·s¡ #Ó‘’ q· ´e+‘·T˝…q’ bÂs¡T\qT me«]˙ <ä>sZ∑ ≈¡ î£
sê˙j·T≈£î+&Ü ‘·\T|ü⁄\T eT÷düT≈£îì s¡V≤ü dü´+>± $#ês¡DqT ø=qkÕ–+#ês¡T. <ëìe\¢
»dædº t $TÁXÊ≈£î ‘·q ìy˚~ø£˝À kÕøå±´\qT ÇcÕºsê»´+>± eÁø°ø]£ +#˚+<äT≈£L— ø±+Á¬>dt
bÕغø° <ëì H˚‘\· ≈£L Á|üuTÑÛ ‘ê«ìø° ø°H¢ é ∫{Ÿì Á|ükÕ~+#˚+<äT≈£î #ê˝≤ düT\TesTT+~.
}#·ø√‘·≈£î bÕ\Œ&çq yê]øÏ e´‹πsø£+>± e∫Ãq kÕøå±´\T ãj·T{Ï Á|ü|ü+#êìøÏ
‘Ó*j·T≈£î+&Ü |üìïq ô|<ä› ≈£îÁ≥>± e÷]+~ á s¡V≤ü dü´ $#ês¡D≤ ‘·+‘·T.
Ç+‘·{Ï nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ ùde≈£î Á|ü‹|ò\ü + eTT≥º≈î£ +&Ü @MT b˛˝Ò<Tä . düTÁ|”+ø√s¡Tº
Hê´j·TeT÷]Ô>± |ü<Mä $s¡eTD #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· »dædº t $TÁXÊ≈£î ˇø£{Ï ø±<äT s¬ +&ÉT
uVüQeT‘·T\T \_Û+#êsTT. 1993˝À |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ H˚‘·è‘·«+˝Àì ø±+Á¬>dt
Á|üuTÑÛ ‘·«+ Äj·TqqT $∫Á‘·+>± ‘=* C≤rj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ø£$TwüHé (mHéôV≤#YÄsYd)æ
#Ós’ à¡ Hé>± ìj·T$T+∫+~. Ä‘·sT¡ yê‘· Äj·TqqT >=|üŒ ìwüŒø£bå Õ‹ nqï ù|s¡T‘√ ø±+Á¬>dt
bÕغ ‘·s|¡ ⁄üò q sê»´düu≈ÑÛ î£ mqTï≈£î+~.
dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·ô|’ $#ês¡D »s¡T|ü⁄‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT »dædº t $TÁXÊ ø±+Á¬>dt bÕغ
Á|üj÷Ó »Hê\qT @$<Û+ä >± ø±bÕ&Üs√ Ç|ü⁄Œ&ÉT eT]+‘· $es¡+>± |ü]o*<ë›+. @
$#ês¡D˝ÀHÓH’ ê kÕøå±´\qT qyÓ÷<äT #˚jT· &É+ n+fÒ kÕ≈£îå \qT Á|ü•ï+#·&+É , Áø±dt
m>±®yTé #˚jT· &É+ nH˚ Á|üÁøÏjT· n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ ~. Ä <äX˝¯ À kÕ≈£îå \T ‘·eT n|ò&æ $É ≥T¢
<ëK\T #˚kÕÔsT¡ . ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À kÕ≈£îå \ qT+∫ düs¬ q’ Á|ü‹düŒ+<äq sêø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°
Ä ‘·sT¡ yê‘· dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° |üPqTø√e&É+ e\¢ »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ yÓTT‘·+Ô
2,905 n|ò&æ $É ≥T¢ n+<ësTT.
»dædº t $TÁXÊ ‘·q≈£î n+~q n|ò&æ $É ≥¢˝À eT÷&ç+≥ s¬ +&ÉT e+‘·T\T ª}#·ø√‘·
u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£ n|ò&æ $É ≥T¢μ n+≥÷ ˇø£ $∫Á‘·yTÓ qÆ eØZøs£ D¡ #˚XÊs¡T. Ä }#·ø√‘·
»s¡>&∑ ÜìøÏ u≤~Û‘T· ˝Ò ndü\T u≤<ÛTä ´\T nì Äs√|æ+#·&+É ‘√H˚ »dædº t $TÁXÊ $X¯«dü˙j·T‘·
ø√˝ÀŒj·÷s¡T. Ä n|òæ&É$≥¢qT }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\≈£î e´‹πsø£+>± e∫Ãq$ nì
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 133
eØZø]£ +#·&+É yÓqø£ ã˝yÓTqÆ ø±s¡D+ e⁄+~. }#·ø√‘· ˇø£ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »>∑˝<Ò ìä
>=+‘Ó‘·Ô&É+‘√ Ä–b˛≈£î+&Ü n$ Ç+~sê>±+~Û eTs¡D+ Á|üuÛ≤e+‘√ }#·ø√‘·
j·÷<äè∫äø£+>± »]–+<äì ù|s=ÿHêïsTT. Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘·´ nq+‘·s¡+ dæ≈£îÿ\T
$TsƒêsTT\T |ü+∫ |ü+&ÉT>∑ #˚düT≈£î+≥÷ yêfi‚¢ }#·ø√‘·ì Áù|πs|æ+#ês¡ì ≈£L&Ü
ù|s=ÿHêïsTT. n+fÒ yêfi¯ó¢ }#·ø√‘· düeTT∫‘·yTÓ qÆ <˚ nì düeT]údTü HÔ êïs¡qïe÷≥.
‘·eT n_ÛÁbÕj·÷ìï e´ø£+Ô #˚ùd Vü≤≈£îÿ Ä n|ò&æ $É ≥T¢ <ëK\T #˚dqæ yê]øÏ
e⁄+~. nsTT‘˚ yê{Ï˝Àì Hê´j·T|üs¡ n+X¯+ Ø‘ê´ @ Hê´j·TeT÷]Ô nsTTHê yê{Ïì
eT÷≈£îeTà&ç>± ‹s¡düÿ]+#˚ ÄkÕÿs¡+ e⁄+~. m+<äTø£+fÒ Ä n|òæ&É$≥¢ìï+{Ï˝À
eT÷düb˛dæq≥Tº ˇπø s¡øy£ TÓ qÆ Äs√|üD\T, ˇπø s¡øy£ TÓ qÆ uÛ≤wü ñ|üj÷Ó –+#·ã&ç+~. Ä
kÕ≈£îå \T ‘êeTT e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± #·÷dæq n+XÊ\qT Á|ükÕÔ$+#·≈î£ +&Ü Ä }#·ø√‘· |ü<øä∏ +£
Á|üø±s¡+ »]–+~ ø±<äT, ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T ne÷j·T≈£î\T, yê]øÏ @ bÕ|ü+ ‘Ó*j·T<äT
n+≥÷ kÕ<Ûës¡D n_ÛÁbÕj·÷ìï eT÷≈£îeTà&ç>± e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. n+fÒ }#·ø√‘·
kÕ–+∫q yês¡T ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± qeT÷Hê n|ò&æ $É ≥T¢ ‘·j÷· s¡T#˚dæ n+<ä]ø°
|ü+∫q≥Tº düŒwüeº Te⁄‘√+~. s¡øs£ ø¡ ±\ e´≈£î\Ô T ô|\’ò T #˚dqæ n|ò&æ $É ≥T¢ nH˚ eTTdüT>∑T˝À
n˙ï <ë<ë|ü⁄ ˇπø qeT÷Hê˝À ø£$TwüH≈é î£ yÓ\T¢e˝≤ e#êÃsTT.
eTs√ |üøÿ£ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î eT<ä‘› T· >± e∫Ãq n|ò&æ $É ≥T¢ e÷Á‘·+ yê{Ï˝≤
>±≈£î+&Ü n|ò&æ $É ≥T¢ @$<Û+ä >± e⁄+&Ü˝À Ä$<Û+ä >± ˇø£<ëìøÏ ˇø£{Ï b˛*ø£˝≈Ò î£ +&Ü
$_Ûqï+>± e⁄HêïsTT. Á|ü‹ kÕø°å ‘·qT Á|ü‘·´ø£å+>± #·÷dæq dü+|òüT≥q $esê\qT
n+<äT˝À bı+<äT|ü]#ê&ÉT. yÓTT‘·+Ô 639 }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î nqT≈£L\+>± e∫Ãq
n|ò&æ $É ≥¢˝À Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #Ó|Œæ q≥Tº 550 n|ò&æ $É ≥T¢ dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° ‘·s|¡ ⁄üò q
H˚qT ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ y˚. »dædº t $TÁXÊ á n|ò&æ $É ≥¢qT ª}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î eT<ä‘› T· >±
e∫Ãq n|ò&æ $É ≥T¢μ nì eØZø]£ +#ês¡T. Ç$ dü«j·T+>± u≤~Û‘T· \T düeT]Œ+∫q$ ˝Ò<ë
u≤~Û‘T· \ |ü≥¢ kÕqTuÛ÷Ñ ‹ e⁄qïyês¡T düeT]Œ+∫q$.
kÕøå±´\qT qyÓ÷<äT #˚j÷· \ì »dædº t $TÁXÊ ìs¡sí TT+#·T≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· 1986
»qe] 27 qT+∫ ◊<äT s√E\ ‘=* $#ês¡D≤ ôdwüHqé T Á|üø{£ +Ï #ês¡T. s√E≈£î 25
eT+~øÏ #=|ü⁄Œq e#˚Ã˝≤ düeTqT¢ C≤Ø #˚XÊs¡T. n+<äT˝À }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î nqT≈£L\,
e´‹πsø£ n|ò&æ $É ≥T¢ dü>+∑ , dü>+∑ e⁄+&˚˝≤ #·÷XÊs¡T. nsTT‘˚ u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£
kÕ≈£îå \T mes¡÷ eTT+<äT≈£î sêe&É+ ˝Ò<Tä ø±ã{Ϻ yê]øÏ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·s|¡ ⁄üò q düeTqT¢
|ü+|æ+#ês¡T. yÓTT<ä{Ï s√E |æ*∫q yÓTT‘·+Ô 13 eT+~ u≤~Û‘T· \÷ ø£$TwüHé eTT+<äT
Vü‰»s¡j÷· ´s¡T. ø±˙ u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£yTÓ qÆ kÕ≈£îå ˝À¢ 12 eT+~øÏ düeTqT¢ C≤Ø #˚ùdÔ
Äs√E øπ e\+ ˇπø ˇø£ÿs¡T e#êÃs¡T. n‘·qT 40 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüTqï |òøü s° Y #·+<é
134 ~©¢ 1984
nH˚ Væ≤+<äTe⁄. n‘·ì n|ò&æ $É {Ÿ˝À Ç˝≤ e⁄+~: ªÄHê{Ï Væ≤+dü |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+
»]–+~ ø±<äT. Væ≤+dü≈î£ bÕ\Œ&É+&ç n+≥÷ ø±+Á¬>dt(◊) ø±s¡´ø£s\Ô¡ T >±˙, øöì‡\s¡T¢
>±˙ »Hêìï s¬ #·Ã>=≥º˝<Ò Tä μ.
}#·ø√‘·˝À ø±+Á¬>dt H˚‘·\ Vü≤düÔ+ ˝Ò<äì @ ÁbÕ‹|ü~ø£q n+≥THêï&√
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î n‘·&ìç Áø±dt m>±®yTé #˚j÷· \ì e÷ d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~ e÷*ø˘
dæ<|Δä &ü ܶsT¡ . ø±˙, |òøü s° Y #·+<é kÕø£´å + ÁbÕ<∏$ä Tø£ <äXq¯ T ≈£L&Ü <ë≥ø£b˛e&É+‘√ Ä
neø±X¯+ <äøÿ£ ˝Ò<Tä . á n|ò&æ $É {Ÿ ˙<˚Hê nì Á|ü•ï+∫q|ü⁄Œ&ÉT n‘·qT Ç+^¢wßü ˝À
f…|Æ t #˚deæ ⁄qï n|ò&æ $É {Ÿ ∫es√¢ Væ≤+B˝Àì ‘·q dü+‘·ø±ìï ã{Ϻ ‘·q<˚qì #ÓbÕŒ&ÉT.
nsTT‘˚, ‘·q≈£î Ç+^¢wt sê<ä˙, mes√ #˚j·TeT+fÒ n+<äT˝À @+e⁄+<√
‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ dü+‘·ø+£ #˚XÊqì |òøü s° Y #·+<é eTT+<˚ #Óù|ŒXÊ&ÉT. ªªÄ n|ò&æ $É {Ÿ˝À
@+ sêdæ e⁄+<√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. <ëìì Hê≈£î mes¡÷ #·~$ kÕsê+X¯+
‘Ó*j·T|üs¡#·˝Ò<äTμμ nHêï&ÉT. ‘·q ù|]≥ e⁄qï Ä n|òæ&É${Ÿô|’ ‘·<äT|ü] #·s¡´\T
rdüTø√qedüs+¡ ˝Ò<ìä #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q≈£î ‘Ó*dæq Ç<äs› T¡ e´≈£î\Ô T ªˇø£ ø£$T{°ì @sêŒ≥T
#˚XÊeT˙μ, ªn|ò&æ $É ≥T¢ ô|˝’ò Ÿ #˚dTü HÔ êïeT˙μ #Óù|Ô ‘·qT j·T<∏ë˝≤|ü+>± <ëìô|’ dü+‘·ø+£
#˚XÊqHêï&ÉT.
Ä$<Ûä+>± e÷ Á|ü‘·´s¡Tú\≈£î ÁbÕs¡+uÛÑ+˝ÀH˚ m<äTs¡T<Óã“ ‘·–*+~. n<äèX¯´
ìsê«Vü≤≈£î\T ‘êeTT ô|\’ò T #˚dqæ n|ò&æ $É ≥¢≈î£ dü+ã+~Û+∫q kÕ≈£îå \qT Á|üyX˚ ô¯ |{Ϻ
‘·eT yê<äq≈£î nqT≈£L\+>± ø£˙dü kÕøå±´<Ûësê\qT dü]>± #·÷|ü˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. ø±+Á¬>dt
Hêj·T≈£î\≈£î nqT≈£L\+>± n|ò&æ $É ≥T¢ düeT]Œ+∫q+‘· ‘˚*ø¬ q’ $wüjT· + ø±<ä~. »&ç®
<ë«sêH˚ Á|ü‘´· ]ú kÕ≈£îå \qT Á|üXï¯ \T n&É>±\ì ìã+<Ûqä $~Û+∫q|üŒ{Ïø° Ä kÕ≈£îå \T
e÷ Áø±dt m>±®$TH˚wHü qé T ‘·≥Tº≈î£ ì ì\ã&˚ |ü]dæ‹ú ˝Ò<Tä . »qe] 27 Hê&ÉT u≤~Û‘T· \≈£î
e´‹πsø£+>± ø£$TwüHé m<äT{ÏøÏ e∫Ãq, Á|ü‘´· ]úesêZìøÏ #Ó+~q ˇπø ˇø£ kÕøÏå ndü\T
Áø±dt m>±®$TH˚wHü øπé |üìøÏsê≈£î+&Ü b˛j·÷&ÉT. Ä n|ò&æ $É {Ÿ˝Àe⁄qï n+XÊ\T ‘·q$
ø±eHêï&ÉT.
≈£îÁ≥qT ø£|æŒ|ü⁄#·TÃø√&ÜìøÏ Á|ü‘·´s¡Tú\T #˚dæq Á|üj·T‘·ï+ ‘=* s√EHê{Ï
kÕø£´å +‘√H˚ u…&dç øæ ={Ï+º ~. nsTT‘˚ s¡V≤ü dü´ $#ês¡D ø±e&É+e\¢ Ä ñ<ä+‘·+ >∑T]+∫
ãj·T{Ï Á|ü|+ü #êìøÏ ‘Ó*j·TCÒùd+<äT≈£î ˇø£ÿ $˝Òø]£ ≈£L&Ü ø√s¡Tº >∑~˝À ˝Ò&TÉ . ÄHê&ÉT
$#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q yês¡\Ô qT $˝Òøs£ T¡ \T ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î e⁄qï @¬øø’ £ e÷s¡+Z
ø√s¡Tº yÓ\T|ü\ |ü&>ç ±|ü⁄\Tø±dü÷Ô me¬sH’ ê kÕøÏå m<äTs¡T|ü&‘ç ˚ ˝À|ü\ @+ »s¡T>∑T‘√+<√
n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îì sêj·T&ÉyT˚ . ≈£îÁ≥<ës¡¢ n<äèwü+º ø=B› Äs√E |òøü s° Y #·+<é @ $˝Òø]£
<äèwæ˝º Àq÷ |ü&øÉ b£ ˛e&É+‘√ Ä yês¡Ô |üÁ‹ø£˝À¢ sê˝Ò<Tä . nsTTq|üŒ{Ïø,° $#ês¡D≤ rs¡Tô|’
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 135
|üÁ‹ø£˝À¢ n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ edüTÔqï yês¡Ô\T e÷≈£î ø=+‘· ñ|üX¯eTHêH˚ï ø£*–+#˚$.
}#·ø√‘·qT ø£|Œæ |ü⁄#˚Ã+<äT≈£î ô|<ä› m‘·TqÔ kÕ>∑T‘·Tqï ≈£î{Ï\ Á|üjT· ‘êï\qT Ä yês¡\Ô T
ø=+‘·es¡ø¬ H’ ê n&ÉT≈¶ î£ +{≤j·Tì Ä•+#˚yêfi¢̄+.
ìC≤ìøÏ s¬ +&√ s√E »]–q ‘·‘+· >∑+ >∑T]+∫ eT]+‘· Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|⁄ü Œø√yê*.
ˇø£$<Û+ä >± Äs√E ≈£L&Ü yÓTT<ä{Ï s√E »]–+<˚ |ü⁄qsêeè‘·eTsTT+~. yÓTT‘·+Ô 12
eT+~ kÕ≈£åî\≈£î düeTqT¢ |ü+bÕs¡T. ~©¢ ˝Àì sêÅwüº, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«\T eTT+<˚
|üØøÏ+å ∫q }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£ kÕ≈£îå \T yêfi¯ó.¢ yê]˝À eT∞¢ ˇø£ÿ‘·H˚ ø£$TwüHé
eTT+<äT Vü‰»s¡j÷· ´&ÉT. n‘·ì ù|s¡T nõ‘Y dæ+>¥. n‘·ì n|ò&æ $É {Ÿ˝À Ç˝≤e⁄+~:
ªªn\¢sT¡ ¢ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]>±j·T+≥÷, ø±+Á¬>dt (◊) bÕغ / ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T
yê{Ïì ìs¡«Væ≤+#ês¡+≥÷ »s¡T>∑T‘·Tqï Á|ü#ês¡+ ‘·|⁄ü Œμμ. nsTT‘˚ n‘·qT kÕøÏå uÀqT˝À
ì\ã&ɶ ‘·sê«‘· n+‘·≈î£ eTT+<äTs√E |òøü s° Y #·+<é ø£+fÒ eTØ <ës¡TD+>± e÷{≤¢&Ü&ÉT.
|òøü s° Y #·+<é n|ò&æ $É {Ÿ˝À @+ sêdæe⁄+<√ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü dü+‘·ø+£ #˚XÊqì ù|s=ÿ+fÒ
nõ‘Y dæ+>¥ ndü\T Ä n|òæ&É${Ÿ ˝Àì dü+‘·ø£+ ‘·qT #˚dæ+~ ø±<ä˙, eT¬ses√
‘·qù|]≥ <=+>∑ dü+‘·ø£+ #˚XÊs¡˙ ≈£î+&É ã<ä›\Tø={≤º&ÉT. $TÁXÊ ø£$TwüHé n‘·ì
kÕøå±´ìï ªªkÕøÏøå Ï n|ò&æ $É {ŸqT #·÷|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT ‘êqT ø£$TwüH≈é î£ m˝≤+{Ï n|ò&æ $É {Ÿq÷
düeT]Œ+#·˝<Ò ìä #ÓbÕŒ&ÉTμμ n+≥÷ qyÓ÷<äT #˚dTü ≈£î+~.
Á|ü ‘ · ´ s¡ T ú \ ≈£ î Á≥\T á$<Û ä + >± y˚ T + }Væ ≤ +∫q <ëìø£ + fÒ y˚ > ∑ + >±
|ü{≤|ü+#·\e⁄‘·÷ e#êÃsTT. nõ‘Y dæ+>¥ ndü\T Ä dü+‘·øy£ T˚ ‘·q~ø±<äì #Ó|Œü &É+‘√
»dædº t $TÁXÊ≈£î @+ #˚j÷· ˝À bÕ\Tb˛˝Ò<Tä . Ä <=+>∑ dü+‘·ø+£ mes¡T #˚XÊs√ ˝À‘·T>±
$#ês¡D »]|æ <√wæô|’ #·s´¡ rdüTø√yê\ì y˚T+ >∑{>ºÏ ± |ü≥Tºã{≤º+. ≈£îÁ≥<ës¡T\≈£L,
ø√s¡T˝º Àe⁄qï yê] Á|ü‹ì<ÛTä ˝≈£L >=+‘·T˝À |ü∫ÃyÓ\ø±ÿj·T|ü&≥¶É sº TT+~. yêfi¯ó¢ n+<äT≈£î
m˝≤+{Ï nuÛ´Ñ +‘·se¡ T÷ #Ó|Œü ˝Òøb£ ˛j·÷s¡T. ∫e]øÏ »dædº t $TÁXÊ ‘·|Œü ìdüs¬ ’ Ä $wüjT· +ô|’
$#ês¡D »s¡|üeT+≥÷ ø£$TwüHé≈£î nqTdü+<Ûëì+#·ã&çq ˇø£ <äsê´|ü⁄Ô ø£$TwüHéqT
Ä<˚X+¯ #ês¡T. ªªÄ n|ò&æ $É {ŸqT m˝≤ düeT]Œ+#ês¡T? <ëì yÓqø£ e⁄qï ≈£îÁ≥ @$T{Ï?μμ
nì dü«‘·+‘·+Á‘·+>± <äsê´|ü⁄Ô »s¡bÕ*‡+~>± Äj·Tq n<˚s√E Ä<˚XÊ\T C≤Ø#˚XÊs¡T.
Çe˙ï ~q|üÁ‹ø£\˝À sê≈£î+&Ü b˛sTTq ø°\ø£yÓTÆq |ü]D≤e÷\T. nsTT‘˚
‘·\T|ü⁄\T eT÷dæ »s¡T|ü⁄‘·Tqï $#ês¡D≈£î dü+ã~Û+∫q düe÷#êsêìï y˚T+ @<√˝≤
|üÁ‹ø£\≈£î #˚sy¡ ù˚ dyêfi¢̄+. nõ‘Y dæ+>¥ kÕø£´å + >∑T]+∫q yês¡qÔ T |üÁ‹ø£\T ª‘·|⁄ü Œ&ÉT
kÕøå±´\qT Á|üy˚X¯ô|fÒº+<äT≈£î ø±+Á¬>dt H˚‘·\ $|òü\ j·T‘·ï+μ n+≥÷ Á|üeTTK+>±
Á|ü#·T]+#êsTT.
Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt á ø£<Hä∏ êìï ªn\¢s¢¡ øπ düT˝À ‘·q dü+‘·ø±ìï mes√ bò˛s¡Ø®
#˚XÊs¡qï kÕøÏμå nqï o]¸ø‘£ √ Á|ü#T· ]+∫+~. ªn|ò&æ $É {Ÿ˝Àì dü+‘·ø+£ ‘·q~ ø±<ä˙,
136 ~©¢ 1984
ndü\T ‘êqT b˝≤+{Ï n|ò&æ $É {Ÿq÷ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+#·˝<Ò ˙ä ‘·eT kÕπøå #Ó|Œü &É+‘√
~©¢ bÕ\ø£es¡+Z ˝À, ø±+Á¬>dt (◊) bÕغ˝À Á|üø+£ |üq\T yÓTT<ä\j·÷´sTTμ n+≥÷ yês¡Ô
yÓTT<ä{Ï ù|sê˝ÀH˚ Ä |üÁ‹ø£ sêdæ+~. Væ≤+<äTkÕúHé f…yÆ Té ‡ |üÁ‹ø£ ≈£L&Ü n<˚s√E nõ‘Y
dæ+>¥ ñ<ä+‘·+ô|’ ˇø£ yêsêÔ ø£<Hä∏ êìï Á|ü#T· ]+∫+~. n+<äT˝À ªπø+Á<ä+, ~©¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+
‘·s|¡ ⁄ü q ø£$TwüHé eTT+<äT Vü‰»¬sq’ kÕøÏå ‘êqT ndü\T ø£$TwüH≈é î£ m˝≤+{Ï n|ò&æ $É {Ÿq÷
düeT]Œ+#·˝<Ò ìä ù|s=ÿHêï&ÉTμ n+≥÷ sêdæ+~.
á$<Ûä+>± ‘·eT yÓ÷dü+ ã≥ºãj·T\T ø±e&É+‘√ ≈£îÁ≥<ës¡T˝À¢ eDT≈£î
yÓTT<ä\sTT+~. »]–q ‘·‘·+>∑+ e\¢ ø£+fÒ n~ |üÁ‹ø£˝À¢ sêe&É+ e\¢ m≈£îÿe
Ä+<√fi¯q|ü&ܶsT¡ . eT÷&√ s√E $#ês¡D yÓTT<ä\e&ÜìøÏ eTT+<äT Á|üuTÑÛ ‘·« Hê´j·TyêB,
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£ ãè+<ë\ Hê´j·TyêB Çs¡Te⁄s¡÷ Ä$<Û+ä >± |üÁ‹ø£˝À¢
yês¡\Ô T sêe&É+ |ü≥¢ ‘·eT nuÛ´Ñ +‘·sêìï e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. |üÁ‹ø± $˝Òøs£ q¢¡ T $#ês¡D≈£î
Vü‰»s¡Tø±≈£î+&Ü ìùw~Û+∫q|ü⁄Œ&ÉT ˝À|ü\ »]–q $wüj÷· \T |üÁ‹ø£˝À¢ m˝≤ ekÕÔjT· qï~
yêfi¯¢ yê<äq. n+fÒ ø£$TwüHé eTT+<äT @+ »]–Hê n~ |üÁ‹ø£˝À¢ sêe&ÜìøÏ M˝Ò<¢ Tä ,
yês¡\Ô ô|’ |üP]Ô ìùw<Û+ä $~Û+#ê* nH˚~ yêfi¢̄ &çe÷+&é.
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ |üÁ‹ø± ùd«#·Ã¤ ñ\¢+|òTæ +#·&ÜìøÏ M˝Òì¢ n+X¯+.
m+‘√ø±\+>± á ìj·Te÷ìï bÕ{Ïd÷ü Ô edüTqÔ ï+<äTe\¢ ˝À|ü\ »]–q $wüj÷· \
>∑T]+∫ ãj·T≥ #·]Ã+#·&ÜìøÏ M˝Ò<¢ Tä n+≥÷ @ Hê´j·TeT÷ØÔ Ä<˚•+#·˝&Ò TÉ . nsTT‘˚
Ç~ Ç‘·s¡ Hê´j·TeT÷s¡T\Ô ≈£î e]ÔdTü +Ô <˚y÷Ó >±˙ »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ≈£î e÷Á‘·+
e]Ô+#·<Tä . n+<äTøπ Äj·Tq $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q yês¡\Ô T |üÁ‹ø£\T Á|ü#T· ]+#·&ÜìøÏ
M˝Ò<¢ +ä ≥÷ ˇø£ ª>±>¥ Äs¡s¶ μY q÷, |üÁ‹ø± Á|üø≥£ qq÷ n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT C≤Ø #˚XÊs¡T.
s¡V≤ü dü´+>± »s¡T>∑T‘·Tqï $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q yês¡\Ô qT Á|ü#T· ]+#·&+É ø£$TwüHé
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT n&ÉTø¶ √e&É+ øÏ+<ä≈î£ edüT+Ô <ä˙, á Ä<˚XÊ\qT n‹Áø£$T+∫q e´øÏôÔ |,’
dü+düôú |’ ‘·>T∑ #·≥|º sü y¡ TÓ qÆ #·s´¡ \T rdüTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+<ä˙ n+<äT˝À ôV≤#·Ã]+#ês¡T.
ìC≤ìøÏ |üÁ‹ø£\qT Ä$<Û+ä >± ìj·T+Á‹+#˚ n~Ûø±s¡+ >±˙, yê{Ïô|’ @ #·s´¡ ˝…H’ ê
rdüT≈£îH˚ n~Ûø±s¡+ >±˙ ø£$TwüH≈é î£ ˝Ò<Tä . nsTTq|üŒ{Ïø° Äs√EqT+N |üÁ‹ø£\˙ï Ä
Ä<˚XÊ\qT •s¡kÕeVæ≤+∫ ãT~Δ>± $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ <ä÷s¡+>± e⁄HêïsTT. }#·ø√‘·
»]π> düeTj·T+˝Àq÷, Ä‘·sT¡ yê‘ê m+‘√ kÕVü≤kÕìï Á|ü<]ä Ù+∫q |üÁ‹ø£\T ø£$TwüHé
‘· e TqT H˚ s ¡ T >± {≤¬ s Z { Ÿ #˚ d æ q |ü ⁄ Œ&É T e÷Á‘· + ø£ ˙ dü Á|ü ‹ |ò ü T ≥qqT ≈£ L &Ü
Á|ü<]ä Ù+#·˝øÒ b£ ˛j·÷sTT. ãVüQX¯ 1985`86˝À sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ #ê˝≤ ã\+>±
e⁄+&É≥+, yês¡\Ô T sêj·T&ÜìøÏ e⁄qï |ü]$T‘·T˝Ò n+<äT≈£î ø±s¡D+ ø±e#·TÃ.
á |ü]D≤eT+ e÷ Hê´j·T b˛sê≥+ô|’ rÁeyÓTqÆ Á|üu≤Û yêìï #·÷|æ+∫+~.
»dædº t $TÁXÊ Ä Ä<˚XÊ\qT C≤Ø #˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT H˚qT ôd‘’ +· ‘·>T∑ Ø‹˝À Á|ü‹|òTü {Ï+#·q+<äT≈£î
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 137
qqTï H˚qT ì+~+#·Tø√yê*. s¡V≤ü dü´+>± »s¡T>∑T‘·Tqï $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q yês¡\Ô T
|üÁ‹ø£˝À¢ sêe&Üìï $eT]Ùdü÷Ô ~©¢ Á|üuÛÑT‘·« Hê´j·Tyê~ ÄsY¬ø Äq+<é, Væ≤+<ä÷
dü+Á|ü<ëj·Tyê<äT\ Hê´j·Tyê~ ˝≤˝≤sêyéT >∑TbÕÔ, Hê>∑]ø˘ düTs¡øå± dü$T‹ (Äs¡´
düe÷CŸ) rÁekÕúsTT˝À yê~düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT H˚qT ø√s¡Tº >∑~˝ÀH˚ e⁄HêïqT. n+‘˚ø±<äT
|üÁ‹ø£˝À¢ e∫Ãq Ä yês¡\Ô ˙ï H˚qT #ê˝≤ C≤Á>∑‘>Ô· ± dü+ã+~Û‘· kÕ≈£îå \≈£î n+~+∫q
düe÷#ês¡+ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç sêdæq$. n+<äTe\¢ Á|ü‘´· s¡T\ú T <ë&ç #˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT H˚qT
#ê˝≤ >∑+<äs¡>√fi≤ìøÏ >∑Ts¡j·÷´qT. Ä dü+øÏ¢wüº düeTj·T+˝À H˚q÷, Hê d”ìj·TsY
m+.mdt . e÷*ø˘ Ä‘· à s¡ ø £ å D ˝À |ü & ç b ˛j· ÷ +. ø=‘· Ô yê&ç ì ø±e&É + e\¢ ,
nqTuÛeÑ +˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ |üÁ‹ø£\≈£î düe÷#êsêìï #˚sy¡ d˚ qæ +<äT≈£î Hê≈£î e´‹πsø£+>±
»&ç>® ±s¡T m˝≤+{Ï Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚kÕÔs√, mø£ÿ&É Hê eè‹ÔJ$‘·+ <Óã“‹+≥T+<√ nì
H˚qT |æ∫Ã>± uÛj Ñ T· |ü&ܶqT. n+<äTøπ Ä >±>¥ Äs¡s¶ Y e\¢ ø£*>π Á|üe÷<ä+ >∑T]+∫
Ä˝À∫+#·˝Òø£b˛j·÷qT. ô|’>± |üÁ‹ø£\≈£î düe÷#êsêìï n+~+∫q qqTï mes¡÷
‘·|ü⁄Œ|ü≥ºq+<äT≈£î }s¡≥ bı+<ëqT. Ä Ä<˚X¯+ m+‘· rÁeyÓTÆq <äTwüŒ¤*‘ê\qT
#·÷|ü⁄‘·T+<√, |üÁ‹ø£\T m+‘·>± uÛj Ñ T· |ü&‘É êjÓ÷ H˚qT n|ü⁄Œ&ÉT }Væ≤+#·˝øÒ b£ ˛j·÷qT.
yÓTT‘·+Ô $#ês¡Dq+‘ê s¡V≤ü dü´+>± ìs¡«Væ≤+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+<äì nqï|ü⁄Œ&ÉT
ˇ|ü⁄Œø√e&É+ <ë«sê y˚T+ Ä~˝ÀH˚ |ü|⁄ü Œ˝À ø±\T y˚dæ e⁄+&É≥+ e\¢ »dædº t $TÁXÊ
u…~]+|ü⁄\qT >∑{Ϻ>± Á|ü‹|òüT{Ï+#ê\ì |üÁ‹ø£\qT y˚T+ (dæC…dæ) ø√s¡˝Òø£b˛j·÷+.
Á|üC≤_ÛÁbÕj·Ty˚T e÷≈£î s¡ø>å£ ± e⁄+≥T+<äì uÛ≤$+∫q y˚TeTT $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q
ÁbÕ<∏$ä Tø£ düe÷#ês¡+ n+fÒ ø£$TwüHé eTT+<äT Äs√E bes¡T kÕø£´å + #ÓbÕŒs¡T, mes¡T
¬>’sêΩ»s¡j·÷´s¡T e+{Ï $esê˝…’Hê |üÁ‹ø£\ <ë«sê m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\≈£î
‘Ó*j·T|üs#¡ ê\ì Á|üjT· ‹ï+∫ $|ò\ü eTj·÷´+.
»dædº t $TÁXÊ u…~]+|ü⁄\≈£î MT&çj÷· n+‘· düT\Te⁄>± ˝§+– eTÚq+ eVæ≤düT+Ô <äì
y˚Ty˚T ø±<äT e÷ Á|ü‘´· s¡T\ú T ≈£L&Ü }Væ≤+∫e⁄+&ÉsT¡ . nsTT‘˚, $#ês¡D≤ dü+>∑‘T· ˝ÒM
|üÁ‹ø£˝À¢ Á|ü#T· ]+#·&ÜìøÏ M˝Ò<¢ qä ï >±>¥ Äs¡s¶ Y $&ÉT<ä˝q’… ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü e÷ Á|ü‘´· s¡T\ú T
‘·eT kÕ≈£åî\qT ø£$TwüHé eTT+<äT Á|üy˚X¯ô|{Ϻ kÕø£å´+ #Ó|æŒ+#˚+<äT≈£î Çwüº|ü&É˝Ò<äT.
n+‘˚ø±<äT düeTqT¢ C≤Ø nsTTq kÕ≈£îå \+<ä] Çfi¢̄≈î£ yÓ[¢ kÕø£´å + #Óù|Œ+<äT≈£î MT¬ses¡÷
sêe<ä+› ≥÷ #ÓbÕŒs¡T. ªMTs¡T düeTq¢HM˚ T |ü{+ºÏ #·Tø√e<äT.› MTπøMT ø±<äT. ø£$TwüH≈é î£
MTs¡+‘ê <ä÷s¡+>± e⁄+&É+&çμ nì yêfi¢̄øÏ uÛsÑ √kÕ Ç#êÃs¡T. á$<Û+ä >± yêfi¯ó¢ m+‘·>±
Á|üjT· ‹ï+∫Hê Ä ôdwüHé ∫e] s√C…q’ 31 »qe] 1986 Hê&ÉT yêfi¯¢ kÕøÏå ˇø£sT¡
m˝≤>√ ø√s¡T≈º î£ e#êÃ&ÉT. n~ eTs√ >=|üŒ Hê≥ø±ìøÏ ‘Ós¡ rdæ+~.
ãdü+‘Y dæ+>¥ nH˚ Ä kÕøÏå Äs√E ñ<äjT· + ø£$TwüHé $#ês¡D »s¡T>∑T‘·Tqï
ø±sê´\j·÷ìøÏ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT eTT+<äT>± Hê≈£î m<äTs¡j·÷´&ÉT. n+<äTe\¢H˚ n‘·qT
138 ~©¢ 1984
yÓqøÏÿ yÓfi¯¢≈£î+&Ü kÕøÏå uÀqT˝À ì\ã&ç kÕø£å´+ #Óù|Œ+<äT≈£î M\sTT+~. n‘·qT
m˝≤+{Ï ÁuÛÑeT˝À e#êÃ&É+fÒ }#·ø√‘· düeTj·T+˝À <äT+&É>∑T\T ‘·q nqïqT
#·+|æyd˚ qæ +<äT≈£î, ÄHê&ÉT ‘·q ÄdæÔ yÓTT‘·+Ô <√|æ&øû Ï >∑Ts¬ q’ +<äT≈£î ø£$TwüHé yês¡T
@<√ qwü|º ]ü Vü‰s¡+ ÇdüTHÔ êïs¡T nqï ÁuÛeÑ T˝À e⁄Hêï&É‘q· T. n+<äTøπ ªø£$TwüHé eTT+<äT≈£î
sêe<äTμ› nì mes√ e∫à #Ó|Œæ Hê ≈£L&Ü $ì|æ+#·Tø√≈£î+&Ü e#êÃqT nHêï&ÉT Hê‘√.
ì»+>± n~ Hê n<äèwüeº TH˚ #ÓbÕŒ*. n‘·qT >∑qø£ Á|ü‘´· ]ú es¡+Z ˝≤j·Ts¡˝¢ À me]HÓH’ ê
ø£*dæ e⁄+fÒ ãj·T{Ï qT+∫ ãj·T{Ïøπ |ü+|æ+∫e⁄+&˚yêfi¯ó.¢
n‘·qT #Ó|Œæ q e÷≥*ï ã{Ϻ Ç~ Ç‘·s¡ eT÷dü n|ò&æ $É ≥¢˝≤+{Ï øπ düT ø±<äì
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Hê≈£î m≈£îÿe düeTj·T+ |ü≥˝º <Ò Tä . ÄHê&ÉT }#·ø√‘·, n\¢sT¡ ¢ ô|<ä›
b‘·TqÔ #Ó\sπ –q ‘·÷s¡TŒ ~©¢øÏ #Ó+~q e´øÏÔ n‘·qT. nsTTq|üŒ{Ïø° n‘·ì n|ò&æ $É {Ÿ˝À
Ç˝≤ e⁄+~: ªªe÷ ìjÓ÷»ø£es¡+Z ˝Àø£duü ÑÛ düuTÑÛ ´&ÉT (ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ )Y e÷ ÁbÕ+‘·+˝Àì
dæ≈î£ ÿ\qT m+‘√ Ä<äT≈£îHêï&ÉT. e÷≈£î mq˝Òì düV‰ü j·T+ #˚XÊ&ÉT. n<˚ $<Û+ä >± kÕúìø£
b˛©düT\T ≈£L&Ü e÷≈£î mq˝Òì ùde #˚XÊs¡T. e÷≈£î dü+|üPs¡í s¡øDå£ ø£*Œ+#ês¡T.μμ
ãdü+‘Y dæ+>¥≈î£ ndü\T H˚qT me]H√ ‘Ó*j·T<äT. n<˚$<Û+ä >± n‘·ì n|ò&æ $É {À¢ @+
sêdæe⁄+<√ H˚qT ≈£L&Ü n‘·ìøÏ $e]+∫ #Óù|Œ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ˝Ò<Tä . ÄHê&ÉT MT
ÁbÕ+‘·+˝À »]–+~ »]–q≥Tº »&ç® eTT+<äT #Ó|⁄ü Œ nì e÷Á‘·+ n‘·ìøÏ dü÷∫+#êqT.
n‘·qT dü]>±Z n˝≤π> #ÓbÕŒ&ÉT. Ä n|ò&æ $É {Ÿ ‘·qT ô|˝’ò Ÿ #˚d+æ <˚qì ø£$TwüHé
eTT+<äT ˇ|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. Ä n|òæ&É${Ÿ˝Àì sê‘·\T »]–q yêdüÔyê\≈£î $s¡T<äΔ+>±
m+<äT≈£î e⁄HêïjÓ÷ ‘·q≈£î ‘Ó*j·T<äHêï&ÉT. n‘·&ìç »&ç>® ±] <ë«sê Á|üXï¯ \T n&ç>π
neø±X¯+ e÷≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT $T>∑‘ê ìC≤\˙ï ãj·T≥|ü&ܶsTT. $#ês¡D≈£î eTT+<˚
n‘·ì‘√ e÷{≤¢&ç e⁄+&É≥+ e\¢ n‘·DïÏ @$<Û+ä >± Á|ü•ï+∫ yêdüyÔ ê\qT sêã{≤º˝À
Hê≈£î ns¡eú TsTT+~. ‘·<qä T>∑TD+>±H˚ e÷ d”ìj·TsY øöHÓ‡˝Ÿ mdt.|æ.e÷*ø˘ n‘·DïÏ
˝Öø£´+>± Á|ü•ï+#ês¡T. ªª}#·ø√‘· düeTj·T+˝À MT≈£î m˝≤+{Ï qwüeº T÷ »s¡T>∑˝<Ò Tä
ø£<ë?μμ nì n&ç>±s¡T.
n+‘˚, Ä Á|üXï¯ ≈£î ãdü+‘Y dæ+>¥ ˇø£ÿkÕ]>± #·*+∫ b˛j·÷&ÉT. }#·ø√‘·
düeTj·T+˝À ‘·q≈£î m˝≤+{Ï qwü+º ø£\>∑˝<Ò ìä m˝≤ nqT≈£î+{≤s¡ì ìsêÈ+‘·b˛j·÷&ÉT.
ªMTπs eT+≥THêïs¡÷?μ nì e÷*ø˘ì ÄX¯Ãs¡´+>± n&ç>±&ÉT. eT*¢ø˘ n<˚ Á|üXï¯ qT eT∞¢
y˚jT· &É+‘√ 32 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüTqï Ä ÁãVü≤à#ê] j·TTe≈£î&ÉT ˇø£ÿkÕ] uÀs¡TeTì
@&˚ÃXÊ&ÉT. ªªH˚qT Hê düs«¡ kÕ«ìï ø√˝ÀŒj·÷qj·÷´. Hê≈£î @MT $T>∑\˝Ò<Tä . ˙πø+
qwü+º ø£\>∑˝<Ò Tä ø£<ë nì MTs¡T m˝≤ nq>∑\T>∑T‘·THêïs¡T?μμ nHêï&ÉT >∑<~Zä ø£+>±.
}#·ø√‘·≈£î bÕ\Œ&çqyêfi¯ó¢ ø£$TwüHé eTT+<äT kÕøå±´\qT ‘ês¡Te÷s¡T #˚dü÷Ô
|üqTï‘·Tqï ≈£îÁ≥\qT ã≥ºãj·T\T #˚ùd+<äT≈£î á kÕøÏå s¡÷|ü+˝À e÷*ø˘≈î£ eT+∫
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 139
neø±X¯+ \_Û+∫+~. ªªndü˝+Ò »]–+<√ yÓTT‘·+Ô n+‘ê $es¡+>± #Ó|⁄ü Œ eT]μμ nì
n&ç>±&ÉT. n|ü⁄Œ&É‘q· T ªª‘·q≈£îqï ˇπø ˇø£ Ä<ëj·T eq¬sq’ <ëu≤ ôVA≥˝ŸqT <äT+&É>T∑ \T
‘·>∑T\u…fÒºXÊs¡ì, ‘·q Ç+{Ïì |üP]Ô>± <√#·T≈£îHêïs¡˙, ‘·q nqïì <ës¡TD+>±
#·+ù|XÊs¡˙, ô|[¢#˚düTø√&Üìø£ì ‘·qT ≈£L&Éu…≥Tº≈£îqï edüTÔkÕe÷Á–ì n+‘ê
m‘·T≈Ô î£ b˛j·÷s¡˙μμ #Ó|⁄ü Œø=#êÃ&ÉT.
ªªeT] qTe⁄« n|ò&æ $É {ŸqT Ç{≤¢ m+<äT≈£î Ç#êÃe⁄μμ nì n&ç>±s¡T e÷*ø˘.
ªHê≈£î ndü\T n+<äT˝À @+ sêdæe⁄+<√ ‘Ó*j·T<äTμ nHêï&ÉT ãdü+‘Y dæ+>¥. yêfi¯ó¢ ‘·q≈£î
n~ qwü|º ]ü Vü‰s¡+ ø√dü+ ÇdüTqÔ ï <äsU¡ ≤düìÔ #ÓbÕŒs¡Hêï&ÉT. $TÁXÊ ø£$TwüHé qyÓ÷<äT
#˚dqæ <ëì Á|üø±s¡+ n‘·ì kÕø£´å + á$<Û+ä >± e⁄+~: ªªe÷ ÁbÕ+‘· b˛©düT\T e∫à Hê
#˚‘· n|ò&æ $É {Ÿ MT<ä dü+‘·ø+£ rdüT≈£îHêïs¡T. Ç+^¢wßü ˝À sêdæe⁄qï Ä n|ò&æ $É {Ÿ˝À @+
sêdæ e⁄+<√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. yêfi¢̄ MT<ä qeTàø£+‘√ <ëìMT<ä dü+‘·ø+£ #˚XÊqT.μμ
ãdü+‘Y dæ+>¥ kÕø£å´+‘√ b˛©düT\÷ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\÷ @$<Ûä+>±
≈£îeTàø£ÿj·÷´s√ n+<ä]ø° düŒwüeº TsTT+~. yêfi¯ó¢ ø£$TwüHé eTT+<äT kÕøå±´\qT Ç+‘·
<ës¡TD+>± ‘ês¡Te÷s¡T #˚jT· &É+` yê]øÏ }#·ø√‘·˝À e⁄qï uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï dü÷∫k˛Ô+~.
ÄHê{Ï Væ≤+dü |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]–+<äqï Äs√|üD\ô|’ $#ê]düTqÔ ï »dædº t $TÁXÊ
ø£$TwüHé á kÕøå±´ìï ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüT≈£îì ‘·<äT|ü] #·s¡´\T #˚|ü≥ºe#·TÃ. ø±˙,
n+<äT≈£î $s¡T<ä+Δ >± qwüìº yês¡D≈£î q&ÉT+_–+∫ Çø£ ‘êqT }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î
e´‹πsø£ kÕ≈£åî\qT |æ\TeuÀq+≥÷ Á|üø£{Ï+#ês¡T »dæºdt $TÁXÊ. n+fÒ Ä
n|ò&æ $É ≥¢ìï+{Ï˙ ‹s¡dÿü ]+#ês¡qïe÷≥. Bìô|’ Á|üuTÑÛ ‘·«+>±˙, Äj·÷ Á>∑÷|ü⁄\T>±˙
ndü‡\T düŒ+~+#·˝<Ò Tä . yêfi¢̄+‘ê düeTj·T+ ø√dü+ ø±#·T≈£îìe⁄Hêïs¡T.
Ä ôdwüH˝é À »dædº t $TÁXÊ nõ‘Y dæ+>¥ ù|]≥ düeT]Œ+∫q <=+>∑ n|ò&æ $É {Ÿ ô|’
$#ês¡D≈£î Ä<˚XÊ\T C≤Ø#˚j·T&É+, u≤~Û‘·T\≈£î e´‹πsø£+>± <ëK˝…’q yÓTT‘·Ô+
n|ò&æ $É ≥¢qT ‹s¡dÿü ]+#·&+É nH˚$ eTeTà*ï ñ|üX$¯ T+|üCùÒ d+<äT≈£î rdüT≈£îqï ø£+{Ï
‘·T&ÉT|ü⁄ #·s´¡ \T. Äj·Tq Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ düeT]Œ+∫q ìy˚~ø£˝À nõ‘Y dæ+>¥ ñ<ä+‘êìï
ø£˙dü+ e÷≥e÷Á‘·+>±HÓH’ ê Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä . eT]+‘· <ës¡TDyÓTqÆ $wüjT· + @$T≥+fÒ
ø±+Á¬>dt H˚‘· ôV≤#Y¬øm˝Ÿ uÛÑ>∑‘YqT ìs√›wæ>± Á|üø£{Ï+#˚+<äT≈£î ny˚ u≤~Û‘· e´‹πsø£
n|ò&æ $É ≥¢qT ÁbÕ‹|ü~ø£>± #˚dTü ≈£îHêïs¡T.
140 ~©¢ 1984

$#ês¡D qT+∫ ‘·|⁄ü Œø√e&É+

ª»dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé nqTdü]düTqÔ ï nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ |ü<‹Δä H˚sd¡ Tü *ú ï
s¡ø+åÏ #ê\qT≈£îH˚yê] Á|üj÷Ó »Hê\qT HÓsy¡ s˚ T¡ dü÷,Ô ìC≤ìï bÕ‘·sπ k˛Ô+~.μ
ø£]qƒ yÓTqÆ |ü<Cä ≤\+. Äs√|üD n+‘·ø+£ fÒ rÁeyÓTqÆ ~. düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|üdTü ‘Ô ·
Hê´j·TeT÷]Ô H˚‘·è‘·«+˝À q&ÉTdüTÔqï ø£$TwüHé≈£î e´‹πsø£+>± #˚dæq yê´K´ n~.
düTÁ|”+ø√s¡Tº e÷J Hê´j·TeT÷]Ô Ä<Û«ä s¡´+˝À |üì#˚dTü qÔ ï Á|üeTTKT\ ãè+<ä+ qT+∫
e∫Ãq düeTkÕúsTT $eTs¡Ù n~. 1984 dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·˝À ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\ bÕÁ‘·qT
ø£|Œæ |ü⁄#˚Ã+<äT≈£î »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé Á|üjT· ‹ïk˛Ô+~ n+≥÷ dæ{»Ï Hé‡
»dædº t ø£$T{° n<Û´ä ≈£îå &ÉT »dædº t mdt.m+.dæÁø° Äs√|æ+#ês¡T. $#ês¡D Ç+ø± q&ÉTdüTqÔ ï
düeTj·T+˝ÀH˚ #˚dqæ Äs√|üD n~. ø£$TwüHé $#ês¡D qT+∫ ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√yê\ì
dæCd… æ ìs¡j í T· + rdüTø√&ÜìøÏ Á|ü<ëÛ q ø±s¡D+ ≈£L&Ü n<˚. dæCd… æ $düèÔ ‘·+>± #·]Ã+∫
eTØ á ìs¡j í T· + rdüT≈£î+~.
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚≈L£ sêÃ\qï \ø£´å +‘√ @sêŒf…,Æ yê] $XÊ«kÕìï
≈£L&Ü bı+~q ‘·sT¡ yê‘· dæCd… æ á$<Û+ä >± eT<Û´ä ˝À $#ês¡D qT+∫ ‘·|⁄ü Œø√yê\ì
ìs¡j í T· + rdüTø√e&É+ n+‘· kÕ<Ûës¡DyÓTqÆ $wüjT· + ø±<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° Ä ìs¡j í T· +
rdüT≈£îHêïeT+fÒ ø±s¡D+ e÷≈£î eTs√ <ë] ˝Òøb£ ˛e&ÉyT˚ . »dædº t $TÁXÊ $#ês¡DqT
ìwüŒø£bå Õ‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·sT¡ nì y˚T+ eTT+<˚ |üdøæ {£ ºÏ e⁄+&Ü*‡+~. >∑‘· n<Ûë´j·T+˝À
ù|s=ÿqï≥Tº $#ês¡DqT n‹ s¡Vü≤dü´+>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì ìs¡ísTT+∫ Äj·Tq
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝ÀH˚ ‘·q nqTe÷HêdüŒ<ä ñ<˚X› Ê*ï ãj·T≥ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· ~©¢
ø±+Á¬>dt H˚‘· ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ }#·ø√‘·‘√ dü+ã+<Û+ä ˝Ò<˙ä , ô|>’ ± u≤~Û‘· dæ≈î£ ÿ\qT
m+‘√ Ä<äT≈£îHêïs¡˙ ù|s=ÿ+{À yÓ\T¢e˝≤ e∫Ãq eT÷dü n|ò&æ $É ≥¢qT n<˚ s¡V≤ü dü´+
eTTdüT>∑T øÏ+<ä e÷ qT+∫ <ë∫ô|{Ϻ »dædº t $TÁXÊ eT]+‘· ãj·T≥|ü&ܶsT¡ . nsTT‘˚
1986 »qe]˝À ‘=* kÕøå±´\ |ü]o\Hê ôdwüHé eTT–ùd Hê{Ïøπ u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£+>±
<ëK˝…q’ Ä n|ò&æ $É ≥¢˙ï uÀ>∑det ì dæCd… æ ã≥ºãj·T\T #˚d+æ ~. yê≥ìï+{Ï˙ ‹s¡dÿü ]dü÷Ô
Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚j÷· \ì y˚T+ >∑{>ºÏ ± &çe÷+&é #˚XÊ+. n+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ $wüj÷· ìï
1986 »qe]˝ÀH˚ s¡TEe⁄ #˚jT· &É+, Ä ‘·sT¡ yê‘· s¬ +&ÉT HÓ\˝À¢|˝ü Ò $#ês¡D Á|üÁøÏjT·
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 141
qT+∫ dæCd… æ ‘·|⁄ü Œø√e&É+, Ä ‘·sT¡ yê‘· ø£$TwüHé ny˚ uÀ>∑dt n|ò&æ $É ≥¢qT ÁbÕ‹|ü~ø£>±
#˚dTü ≈£îì ø±+Á¬>dt bÕغ˙ ø±+Á¬>dt H˚‘\· ˙ ìs√›wßü \T>± ‘˚˝ÃÒ j·T&É+ n˙ï e÷ ø£fi¢̄
eTT+<äT ø£<˝ä ≤&ÉT‘·THêïsTT.
‘·|ü⁄Œ&ÉT n|òæ&É$≥¢‘√ }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\qT m<äTs=ÿH˚+<äT≈£î |üìïq ≈£îÁ≥
yÓTT<ä{Ï ôdwüHé˝ÀH˚ $|òü\eTe&É+‘√ 1986 e÷]Ã˝À u≤~Û‘·T\ ‘·s¡|òü⁄ kÕ≈£åî\qT
˝§+>∑BdüT≈£îH˚ |ü<‹Δä ˝À s¬ +&√ ôdwüHé kÕ–+~. u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£+>± <ëK˝…q’
‘·|⁄ü Œ&ÉT n|ò&æ $É ≥¢ìï+{Ï˙ ‘·|Œü ìdüs¬ ’ |üøÿ£ q|ü&j
˚ ÷· *‡ sêe&É+‘√ »dædº t $TÁXÊ s¬ +&√
ôdwüHé˝À πøe\+ e÷‘·s¡|òü⁄ kÕ≈£åî\qT e÷Á‘·y˚T $#ês¡D≈£î |æ*#ês¡T. yê]˝À @
ˇø£ÿs¡÷ >¬ s’ êΩ»s¡T ø±˝Ò<Tä . Áø±dt m>±®$TH˚wHü é düeTj·T+˝À yê]ì u…<sä >¡ =fÒ+º <äT≈£î
#˚jT· ì Á|üjT· ‘·ïeT+≥÷ ˝Ò<Tä . Hê>∑]ø˘ düTs¡ø±å dü$T‹ nH˚ Væ≤+<ä÷ kÕ+Á|ü<ësTTø£
esêZìøÏ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+∫q d”ìj·TsY ˝≤j·TsY sêyéT >∑TbÕÔ #ê˝≤ <ës¡TDyÓTÆq
Á|üXï¯ \T y˚d÷ü Ô kÕ≈£îå \T ø£˙ïfi¯ó¢ ô|≥Tº≈î£ H˚≥Tº #˚XÊ&ÉT. <ëìì ÇH˚ïfi¢̄ ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü
H˚qT eTs¡∫b˛˝Òøb£ ˛‘·THêïqT. yêfi¯ó¢ mìï s¡ø±\ ˙#·yTÓ qÆ m‘·T>Ô &∑ \É T y˚dHæ ê e÷
kÕ≈£åî\ $X¯«dü˙j·T‘·qT <Óã“rj·T˝Òø£b˛j·÷s¡T. sê»ø°j·T ≈£îÁ{‘√ }#·ø√‘· ˇø£
|ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ »]–+<äqï e÷ Äs√|üD ‘·|⁄ü Œ nì e÷ Á|ü‘´· s¡T\Δ T ìs¡÷|æ+#·˝øÒ £
b˛j·÷s¡T.
eT÷&Ée ôdwüHé 1986 @Á|æ˝Ÿ 2q yÓTT<ä\T ø±e\dæ e⁄+&ç+~. »dædº t $TÁXÊ
<ëìì ‘·q ìy˚~ø£˝À ªeTÚœø£ kÕøå±´\ ∫e] ôdwüHμé n+≥÷ Á|ükÕÔ$+#ês¡T. n~
øπ e\+ e÷ kÕ≈£îå \ yê+>∑÷à˝≤\ ø√dü+ ñ<˚•› +∫q ôdwüH.é Ä düeTj·T+˝ÀH˚ y˚T+
ø=+<äsT¡ n~Ûø±s¡T\qT kÕø£´å + ø√dü+ |æ*|æ+#ê\˙, yê]q Áø±dt m>±®yTé #˚ùd neø±X¯+
ø£*Œ+#ê\ì ø£$TwüHqé T ø√sê+. ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q <äsU¡ ≤düT˝Ô À ‘=$Tà~ eT+~
n~Ûø±s¡¢ ù|s¡q¢ T ù|s=ÿHêï+. yê]˝À }#·ø√‘· »]–q düeTj·T+˝À ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ
>∑es¡ïsY>± e⁄qï |æ.õ.>∑yêjYT, øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« ôVA+ XÊK ø±s¡´<ä]Ù m+.m+.¬ø.e©,
~©¢ b˛©dt ø£$TwüqsY>± e⁄qï düTuÛ≤wt ≥+&ÉH\é T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. }#·ø√‘·˝À Á|üuTÑÛ ‘·«
n~Ûø±s¡T\T, n~Ûø±s¡ bÕغ bÕ\T|ü+#·T≈£î+<äì s¡TEe⁄ #˚ùd+<äT≈£î Ä Á|üeTTKT\
Áø±dt m>±®$TH˚wHü é ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+<äì y˚T+ Ä•+#ê+.
nsTT‘˚, Ä ‘=$Tà~ eT+~ n~Ûø±s¡T\˝À ◊<äT>∑T]ì ‘êqT m|ü⁄Œ&√
$#ê]+#˚XÊqì #Ó|Œæ »dædº t $TÁXÊ eTeTà*ï ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚XÊs¡T.}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î
ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTqÔ ï Á|ü<ëÛ q |üøyå£ TÓ qÆ e÷≈£î @e÷Á‘·+ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü Äj·Tq yê]ì
$#ê]+#˚XÊs¡≥. <ë+‘√ e÷≈£î u≤>± ns¡eú TsTT+~, Á|ü»\q÷ MT&çj÷· q÷ $#ês¡D≈£î
<ä÷s¡+>± e⁄+#·&+É ˝À »dædº t $TÁXÊ≈£î eTπsy√ ñ<˚X› Ê\T e⁄Hêïj·Tì. ∫e]øÏ ø°\ø£yTÓ qÆ
142 ~©¢ 1984
<äX˝¯ À Äj·Tq eTeTà*ï ôd‘’ +· $#ês¡D≈£î <ä÷s¡+>± e⁄+#ês¡T. n+fÒ s¡V≤ü dü´ $#ês¡D˝À
eTs√ s¡V≤ü dü´ $#ês¡D nqïe÷≥.
n~Ûø±πs‘·sT¡ \qT kÕøÏå uÀqT˝À ì\u…{ºÏ s¡V≤ü dü´ $#ês¡D »]ù|≥|ü⁄Œ&ÉT dæ{»Ï Hé‡
Cdædº t ø£$T{°ì nqTeT‹+#ês¡T. ø±˙ n~Ûø±s¡T\ô|’ $#ês¡D »s¡T|ü⁄‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+
dæC…dæ ˝Ò≈£î+&Ü s¡Vü≤dü´ $#ês¡D˝À eTs√ s¡Vü≤dü´ $#ês¡D ˝≤>± ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
ø£˙dü+ yêfi¯ó¢ @+ kÕø£å´+ #ÓbÕŒs√ ≈£L&Ü e÷≈£î ‘Ó*j·Tìe«˝Ò<äT. Ä ◊<äT>∑Ts¡T
n~Ûø±s¡T\qT m|ü⁄Œ&√ ‘·q #Ûê+ãsY˝À $#ê]+#êqì »dædº t $TÁXÊ #ÓbÕŒs¡T ø±˙ Ä
$#ês¡D˝À @+ ‘˚*+<äH~˚ e÷Á‘·+ yÓ\&¢ +ç #·˝<Ò Tä . Äj·Tq e÷ MT<ä <äjT· #·÷|æ
#Ó|Œæ q e÷≥ @$T≥+fÒ ªªnedüs+¡ nqT≈£î+fÒ $T>∑‘ê q\T>∑Ts¡T n~Ûø±s¡T\qT ≈£L&Ü
$#ê]kÕÔqTμμ nì. yêfi¢̄ì Áø±dt m>±®yéT #˚ùd neø±X¯+ dæC…dæøÏ ø£*Œ+#·+&ç nì
nuÛ´Ñ ]ú+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq ªªÄ nedüs+¡ ˝Ò<Tä . nedüs+¡ nì uÛ≤$+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø£*ŒkÕÔqTμμ
nHêïs¡T.
Äj·Tq yÓK’ ] eTeTà*ï ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚d+æ ~. ªHê Çwüyº TÓ T∫Ãq≥Tº $#ês¡D
»s¡T|ü⁄‘êqT, e⁄+fÒ e⁄+&É+&ç b˛‘˚ bı+&çμ nqï≥Tº>± e⁄+<ä~. n|ü⁄Œ&ÉT H˚qT e÷
{°+ düuTÑÛ ´\‘√, ÁbÕ<∏$ä Tø£ $#ês¡D |üqT\qT #·÷düTqÔ ï ø±s¡´ø£s\Ô¡ ‘√, $+>¥ ø£e÷+&ÉsY
ÄsY.bdt.uÛ‘Ñ ê«˝Ÿ, ø£e÷+&ÉsY C….m+.mdt.dü÷<é, »‘Ó+<äsY øösY, >∑T]«+<äsY dæ+>¥\‘√
düe÷y˚Xy¯ TÓ Æ #·]Ã+#êqT. Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+∫ e∫Ãq &Ü≈£î´yÓT+≥¢qT e÷≈£î #·÷|æ+#·
ìsêø£]+∫q+<äTe\¢ n|üŒ{Ïøπ »dædº t $TÁXÊ |ü≥¢ ndü+‘·è|æ‘Ô √ e⁄qï e÷≈£î Äj·Tq
Á|üuTÑÛ ‘·« n~Ûø±s¡q¢ T e÷≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü $#ês¡D »s¡|&ü +É eT]+‘· ∫ø±≈£î ‘Ó|Œæ +∫+~.
Ä #·s´¡ ªMT~ øπ e\+ Áù|ø£øå b£ ÕÁ‘· e÷Á‘·yT˚ μ nì #Ó|Œæ q≥Tº nì|æ+∫+~. $#ês¡D≈£î
dü+ã+~Û+∫q yês¡\Ô qT MT&çj÷· Á|ü#T· ]+#·&ÜìøÏ M˝Ò<¢ +ä ≥÷ >±>¥ Äs¡s¶ qY T C≤Ø
#˚j·T&É+‘√ ˇø£yÓ’|ü⁄ $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q @ yêsêÔ |üÁ‹ø£˝À¢ sêe&É+ ˝Ò<äT.
eTs√ |üøÿ£ $#ês¡D˝À e÷ ñìøÏ e\¢ »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ kÕ~Ûø±]ø£‘· \_Ûk˛Ô+~.
|üÁ‹ø£˝À¢ ø£$TwüHé yês¡˝Ô MÒ T sêø£b˛sTTHê $#ês¡D düC≤e⁄>± »]π>˝≤ #·÷ùd+<äT≈£î
u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò q y˚T+ e⁄Hêï+ ø£<ë nqï uÛsÑ √kÕ Á|ü»˝À¢ e⁄+~. n+<äTe\¢ e÷
ñìøÏì ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì ‘·q e´øÏÔ>∑‘· mC…+&ÜqT neT\T#˚düT≈£îH˚ neø±XÊìï
Äj·Tq≈£î Çe«≈£L&É<ìä y˚T+ ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï+.
‘·<äqT>∑TD+>± dæ{Ï»Hé‡ »dæºdt ø£$T{° $TÁXÊ ø£$TwüHé $#ês¡D qT+∫
yÓ<’ =\>±\ì ìs¡j í T· + rdüT≈£î+~. n<=ø£ dü+#·\q yês¡Ô ne⁄‘·T+<ä˙, <ëìe\¢ »dædº t
$TÁXÊ Ä&ÉT‘·Tqï Hê≥ø£+ <˚X¯ Á|ü»\+<ä] <äèwæºøÏ yÓfi¯ó‘·T+<ä˙ y˚T+ uÛ≤$+#ê+.
Á|ü»˝≈£î ‘Ó*ùdÔ Äj·Tq ‘·q Á|ües¡ÔqqT ‘·|üŒ≈£î+&Ü e÷s¡TÃ≈£î+{≤s¡ì Ä•+#ê+.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 143
$#ês¡D Á|ü‹ <äX˝¯ À bÕ˝§ZH˚ d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ mdt.dæ.e÷*ø˘‘√ á ìs¡j í T· + $wüjT· yÓTÆ
H˚H˚ #·]Ã+#êqT. Á|ü‹s√p Äj·Tq‘√ ø£*dæ |üì#˚jT· &É+ e\¢ Hê≈£î yê]‘√ kÕìïVæ≤‘·´+
@s¡Œ&ç+~. e÷ Ç<ä]› Ä˝À#·q\÷ <ë<ë|ü⁄ ˇπø$<Û+ä >± e⁄+{≤sTT. y˚T+ $uÛ~Ò +#·T≈£îqï
dü+<äsꓤ\T <ë<ë|ü⁄ ˝ÒeH˚ #ÓbÕŒ*. $#ês¡DqT+∫ ‘·|⁄ü Œø√e&É+ ‘·|Œü eTs√ e÷s¡+Z
˝Ò<ìä Äj·Tq ≈£L&Ü n+^ø£]+#ês¡T. nsTT‘˚ dæCd… ìæ @sêŒ≥T #˚jT· &É+˝À ø°\ø£bÕÁ‘·
b˛wæ+∫q Ç‘·s¡ ô|<ä\› T á Á|ü‹bÕ<äq |ü≥¢ m˝≤ Á|ü‹düŒ+~kÕÔs√ ‘Ó*j·T<äT.
dæCd… æ ø£˙«qsY>± H˚qT n+<ä]‘√ ˇø£ düe÷y˚XÊìï @sêŒ≥T #˚XÊqT. »dædº t
$TÁXÊ <äTsêàs¡yZ TÓ qÆ b˛ø£&\É >∑T]+∫ H˚qT n|üŒ{Ïøπ yêfi¢̄+<ä] <äèwæøº Ï #·÷#êj·T>±
rdüT¬øfi≤¢qT. ô|’>± ìC≤ìC≤\T u≤Vü‰≥+>± ø£ì|ædü÷ÔH˚ e⁄HêïsTT. ø±ã{Ϻ $TÁXÊ
nqTdü]düTqÔ ï $<ÛëHê\qT >∑{>ºÏ ± Á|ü‹|òTü {Ï+#ê*‡q nedüs+¡ e⁄+<äì düe÷y˚X+¯ ˝À
@ø±_ÛÁbÕj·T+ e´ø£eÔ TsTT+~. nsTT‘˚ u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò q Á|ü<ëÛ q+>± b˛sê&ÉT‘·Tqï
dæCd… æ >∑qø£ ∫e] <äX˝¯ À ‘·|⁄ü Œ≈£î+fÒ u≤~Û‘T· \ Á|üj÷Ó »Hê\T <Óã“‹+{≤j˚TyÓ÷ nqï
ˇπø ˇø£ dü+<˚Vü≤+ e´ø£ÔeTsTT+~. Ä $wüj·TyÓTÆ H˚qT ≈£L&Ü m+‘√ ‘·s¡®quÛÑs¡®q
|ü&eç ⁄+&É≥+ e\¢ ˇø£ |ü]cÕÿs¡e÷sêZìï Á|ü‹bÕ~+#êqT.
ø£$TwüHé $#ês¡DqT+∫ dæCd… æ yÓ<’ =*–q ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò q
∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√ |üì#˚dTü qÔ ï Ç‘·s¡ dü+dü\ú ≈£î n+fÒ ª~©¢ dæø˘ >∑Ts¡T<ë«sê y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ
ø£$T{°μ (&çmdtõm+dæ)ø°, nø±©<äfiŸ≈£L kÕ<Ûä´yÓTÆq+‘· y˚Ts¡ düVü‰j·T düVü≤ø±sê\qT
n+~düT+Ô &Ü* nì Á|ü‹bÕ~+#êqT. dæCd… æ m˝≤>∑÷ yÓTT<ä{qÏ T+N Ä s¬ +&ÉT dü+dü\ú ‘√
ø£*dæ |üì#˚k˛Ô+~. á$<Û+ä >± dæCd… æ n≥T »dædº t $TÁXÊ $yê<ëdüŒ<ä $#ês¡D≤ rs¡TqT
Á|ü»\≈£î ãVæ≤s¡‘Z +· #˚jT· &É+‘√ bÕ≥T Ç≥T k˛<äs¡ dü+dü\ú <ë«sê u≤~Û‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò
b˛sê{≤ìï ø=qkÕ–+#·e#·TÃ. $_Ûqï düe÷C≤\≈£î #Ó+~q düTÁ|üd<æ Δä e´≈£î\Ô ‘√ ≈£L&çq
dæCd… æ $#ês¡D qT+∫ yÓ<’ =*–‘˚ »dædº t $TÁXÊ≈£î ô|<ä› m<äTs¡T <Óã“ ‘·–*q≥ºe⁄‘·T+~.
Äj·Tq Çø£ u≤~Û‘T· \ |ü≥¢ nHê´j·T+>± e´eVü≤]+#˚+<äT≈£î kÕVü≤dæ+#·sT¡ nì H˚qT
uÛ≤$+#êqT.
yÓTT‘·+Ô MT<ä dæCd… æ nìï ø√D≤˝À¢ á Á|ü‹bÕ<äqqT |ü]o*+∫ ÄyÓ÷~+∫+~.
$#ês¡DqT+∫ m+<äT≈£î ‘·|⁄ü Œø√e\dæ ek˛Ô+<√, »dædº t $TÁXÊ e´eVü‰s¡ XË*’ @$<Û+ä >±
e⁄+<√ Á|ü‹bÕ<äq˝À dü$es¡+>± bı+<äT|üs#¡ ê\ì düuTÑÛ ´\+<äs÷¡ n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶsT¡ .
‘·<qä T>∑TD+>± dæCd… æ |ü<ì›Ó $T~ ù|J\ ìy˚~ø£qT ‘·j÷· s¡T #˚d+æ ~. Hê´j·T ø√$<äT˝…q’
k˛© k˛sê;®, mdtdæ e÷*ø˘\T <ëìô|’ ‘·eT ÄyÓ÷<ä eTTÁ<ä y˚XÊs¡T. 31 e÷]Ã
1986q n+fÒ kÕ≈£îå \ $#ês¡D ∫e] ôdwüHé yÓTT<ä\j˚T´+<äT≈£î Ç+ø± s¬ +&ÉT s√E\T
e⁄+<äq>± dæCd… æ ø£˙«qsY>± H˚H˚ <ëìì ø£$TwüH≈é î£ n+<äCXÒ ÊqT.
144 ~©¢ 1984
Ä ìy˚~ø£˝À $#ês¡DqT+∫ ‘·|⁄ü Œø√yê\ì rdüT≈£îqï ìs¡j í ÷· ìï y˚TeTT Hê´j·T
ì|ü⁄DT\ |ü]uÛ≤wü≈î£ nr‘·+>± n+fÒ ªu≤jYTø±{Ÿ #˚dTü HÔ êï+μ, ª$‘YÁ&Ü ne⁄‘·THêï+μ
e+{Ï |ü<Cä ≤˝≤ìï ñ|üj÷Ó –+#·˝<Ò Tä . ªnìyês¡´yÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢...μ, ªy˚TeTT ø=qkÕ>∑&+É
e\¢ b˝≤+{Ï Á|üj÷Ó »Hê\÷ dæ~+Δ #·eqï ìs¡j í ÷· ìøÏ e∫à u≤<Û‘ä √ yÓ<’ =\T>∑T‘·THêï+μ
e+{Ï düsfi¡ y¯ TÓ qÆ |ü<ë˝À¢ e´ø£+Ô #˚XÊ+.
ø±ø£b˛‘˚ »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé $#ês¡DqT ˇø£ ‘·+‘·T kÕúsTTøÏ @$<Û+ä >±
~>∑C≤sêÃs√ >∑{>ºÏ ±H˚ #ÓbÕŒ+.
` kÕøå±´\qT e÷≈£î n+<äTu≤≥T˝À e⁄+#·qT nì ìsêø£]+∫q|ü⁄Œ&ÉT Çø£
yê~+#·&ÜìøÏ e÷≈£î @eTT+≥T+<äì Á|ü•ï+#ê+. nìï eTTK´yÓTqÆ $#ês¡D
dü+<äsꓤ˝À¢ dæCd… ìæ <ä÷s¡+>± e⁄+#·T‘·T+fÒ dæCd… æ ‘·q u≤<Û´ä ‘·\qT
@$<Û+ä >± ìs¡«Væ≤+#·>\∑ T>∑T‘·T+~?
` ìC≤ìøÏ y˚T+ m+‘√ |ü≥Tº<\ä >± $#ês¡D˝À bÕ˝§Z+≥÷, e÷ ùde\qT
ø£$TwüH≈é î£ n+~+#ê\ì ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷|ü⁄‘·T+fÒ ø£$TwüHé e÷Á‘·+ ø°\ø£yTÓ qÆ
<äX˝¯ À¢ eTeTà*ï |üøÿ£ ≈£î ô|&ÉT‘·÷ e∫Ã+~. $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q
düe÷#ês¡+ Hê\T–+≥ eT÷&=+‘·T\ y˚Ts¡ e÷≈£î @e÷Á‘·+ n+<äTu≤≥T˝À
˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~.
` $#ês¡D˝À ÁbÕ<∏$ä Tø£ düe÷#ês¡ ùdø£sD¡ Á|üÁøÏjT· qT yÓTT‘·+Ô e÷≈£î
‘Ó*j·Tìe«≈£î+&Ü n‹ s¡V≤ü dü´+>± e⁄+#ês¡T. $#ês¡D s¡V≤ü dü´+>±
»s¡T>∑T‘·T+<ä+fÒ n+<äT˝À eT∞¢ eTs√ s¡V≤ü dü´ $#ês¡D. #·≥+º ˝Àì ìj·TeT
ìã+<Ûqä \qT $#ês¡D ø£$TwüHé ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√ bÕ{Ï+#·˝<Ò Tä .
` ªªÁø±dt m>±®$TH˚wHü é e⁄+&É<Tä n+fÒH˚ n~Ûø±s¡T\T ø£$TwüHé eTT+<äT ùd«#·Ã>¤ ±
‘·eT yê+>∑÷à\+ ÇkÕÔs˙¡ , ìC≤ìï sêã{º&ÜìøÏ Ç<=ø£ |ü{wÏ yºü TÓ qÆ |ü<‘Δä ˙· μμ
ø£$TwüHé ∫Á‘·yTÓ qÆ yê<äq #˚d+æ ~. n<˚ düeTj·T+˝À }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \
‘·s|¡ ⁄ü kÕ≈£îå \qT e÷Á‘·+ $düèÔ ‘·+>± Áø±dt m>±®yTé #˚jT· &ÜìøÏ
nqTeT‹+#ês¡T. ø£$TwüHé nqTdü]+∫q á <ä«+<ä« $<Ûëq+ H˚sd¡ Tü \Ô ≈£î
ø=eTTàø±düTqÔ ï yê]øÏ Á|üj÷Ó »q+ ø£*–+#˚˝≤, ìC≤ìï ì\Te⁄ bÕ‘·s¡
y˚ùd˝≤ e⁄+~.
` $#ês¡DqT ‘·\T|ü⁄\T eT÷dæ s¡V≤ü dü´+>± ìs¡«Væ≤+#·&+É e÷ìy˚j÷· \ì
dæCd… æ dü$qj·T+>± ø£$TwüH≈é î£ $»„|Ôæ #˚k˛Ô+~. á s¡V≤ü dü´ $#ês¡D |ü<‹Δä
düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿøÏ $s¡T<äyΔ TÓ qÆ ~. Á|ü‘´˚ øÏ+∫ Ç+‘·{Ï ÁbÕeTTK´‘·,
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 145
Á|üC≤ Á|üj÷Ó »q+ e⁄qï $wüjT· +˝À Ä$<Û+ä >± #˚jT· &É+ Á|üC≤ Á|üuTÑÛ ‘·«
eT÷\dü÷Á‘ê\≈£î ≈£L&Ü $s¡T<ä+Δ .
»dædº t $TÁXÊ nqTdü]düTqÔ ï $<ÛëHê\qT ã≥ºãj·T\T #˚ùd+<äT≈£î Ç+‘· rÁe
|ü<Cä ≤\+ yê&çq|üŒ{Ïø° y˚T+ Ä ˝ÒKqT yÓ+≥H˚ |üÁ‹ø£\≈£î $&ÉT<ä\ #˚jT· ˝Ò<Tä . Äj·Tq
m˝≤ Á|ü‹düŒ+~kÕÔs√ #·÷<ë›eTì Ä>±+. nsTT‘˚ m+‘√ ùd|ü⁄ y˚∫ #·÷&Ü*‡q nedüs+¡
˝Ò≈î£ +&Ü Ä eTsêï&˚ Äj·Tq ø±sê´\j·T+ qT+∫ Hê≈£î bò˛Hé e∫Ã+~. ª$TeTà*ï
»&ç>® ±s¡T ns¡+® ≥T>± ø£\yê\qT≈£î+≥THêïs¡Tμ nì ø£$TwüHé ø±s¡´<ä]Ù ÄsY.m˝Ÿ.>∑TbÕÔ
#ÓbÕŒs¡T.
»dæºdt $TÁXÊ ‘·q #˚+ãsY˝À @ø±+‘·+>± Hê‘√ @ø£+>± ¬s+&ÉT >∑+≥\T
e÷{≤¢&Üs¡T. e÷ ñ|üd+ü Vü≤s¡D ˝ÒKqT ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø=eTàì |ü<˚ |ü<˚ ø√sês¡T.
dæCd… æ düuTÑÛ ´\ ÄyÓ÷<ä+ ˝Ò≈î£ +&Ü H˚qT Ä |üì#˚jT· ˝ÒqT nì #ÓbÕŒqT. Ä ˝ÒK˝Àì
ø=ìï n+XÊ\qT Äj·Tq Á|ükÕÔ$+#ês¡T. dæCd… øæ ° ø£$TwüH≈é L£ eT<Û´ä ‘·˝‹… qÔ uÛ<Ò ë_ÛÁbÕj·T\
>∑T]+∫ #·]Ã+#ês¡T. nsTT‘˚ Äj·Tq˝À m˝≤+{Ï |üXÊÑêÔ|eü T÷ ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . s¡V≤ü dü´
$#ês¡D≤ |ü<‹Δä H˚sd¡ Tü \ú ≈£î y˚T\T #˚ùd~>±, u≤~Û‘T· \≈£î nHê´j·T+ #˚ùd~>± e⁄+<äqï
yê<äqqT Äj·Tq K+&ç+#ês¡T. kÕ≈£îå \qT $#ê]+#˚ düeTj·T+˝À eT÷&√ ôdwüH˝é À
‘·˝‹… qÔ ø=ìï dü+|òTü ≥q\ e\¢H˚ á nb˛Vü≤ @s¡Œ&ç+~ ‘·|Œü ‘·qT e÷Á‘·+ Hê´j·T+>±H˚
e´eVü≤]+#êqì #Ó|⁄ü Œø=#êÃs¡T. ‘·eT≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T @sêŒ≥T¢ #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î ‘·–q
düeTj·T+ Çe«≈£î+&ÜH˚ yÓ[¢b˛yê\qTø√e&É+ uÛ≤e´+ ø±<äHêïs¡T. H˚qT Äj·Tq‘√
dæCd… æ düe÷y˚XÊìï n<˚ s√E @sêŒ≥T #˚kÕÔqì , eTs¡Tdü{Ï s√E e∫à @+ ìs¡j í T· +
rdüT≈£îqïB e∫à #ÓãT‘êq˙ nHêïqT.
$TÁXÊ ø£$TwüHé $#ês¡DqT+∫ dæCd… æ ‘·|⁄ü Œø√yê\ì rdüT≈£îqï ìs¡j í ÷· ìï ‹]–
yÓqøÏÿ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î ø±s¡D≤˝ÒMT ø£ì|æ+#·&É+˝Ò<äì dæC…dæ ø£$T{° düe÷y˚X¯+˝À
düuÛÑT´\+‘ê n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶs¡T. m+<äTø£+fÒ »dæºdt $TÁXÊ ‘·q $<ÛëHê\qT
e÷s¡TÃ≈£î+{≤qì >±˙, Á|üuTÑÛ ‘·«+ düeT]Œ+∫q &Ü≈£î´yÓT+≥¢qT dæCd… øæ Ï n+<äTu≤≥T˝À
e⁄+#·T‘êqì>±˙, yê+>∑÷à\+ Ç∫Ãq n~Ûø±s¡q¢ T Áø±dt m>±®yTé #˚ùd neø±X¯+ dæCd… øæ Ï
ø£*ŒkÕÔqì >±˙ #Ó|Œü ˝Ò<Tä . k˛© k˛sê;® >±s¡T Hê‘√bÕ≥T ø£$TwüHé $#ês¡D˝À¢ #·Ts¡T≈£î>±
bÕ˝§Zqï d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ e÷*ø˘qT ndü\T $TÁXÊ ñ<˚X› Ê˝…˝≤ e⁄HêïsTT nì n&ç>±s¡T.
$TÁXÊ Ç#˚à H√{Ïe÷≥\qT ã{Ϻ ø±≈£î+&Ü ]ø±s¡T\¶ qT nqTdü]+∫ eTT+<äT≈£î
yÓfi≤¢\ì Ç‘·s¡ düuTÑÛ ´\T n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶsT¡ . dæCd… æ ìs¡j
í T· +˝À e÷πsŒMT ˝Ò<ìä $TÁXÊ≈£î
#Ó|üŒeTHêïs¡T. pìj·TsY Hê´j·Tyê~HÓ’q H˚qT #Ó|üŒ&É+ ø£+fÒ Ä e÷≥qT
146 ~©¢ 1984
*œ‘·|Pü s¡«ø£+>± Çe«&É+ u≤>∑T+≥T+<äì H˚qHêïqT. <ë+‘√ ø£$TwüHé $#ês¡DqT+∫
dæCd… æ ‘·|⁄ü Œø√yê\qï ìs¡j í ÷· ìï |ü⁄qs¡T<ëÈ{dÏ ÷ü Ô dæÁøÏ ˇø£ ˝ÒKqT ‘·j÷· s¡T #˚XÊs¡T.
H˚qT $TÁXÊ≈£î Ä ˝ÒKqT n+~+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq˝À m˝≤+{Ï yÓqTø£&TÉ >∑T ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
ô|>’ ± Äj·Tq Hê‘√ >∑+≥ùd|ü⁄ e÷{≤¢&Üs¡T.
dæC…dæ ˝ÒK ‹s¡T>∑T˝Òì$<Ûä+>± e⁄+&É≥+ e\¢ Äj·Tq ‘·q m‘·TÔ>∑&ÉqT
e÷s¡TÃ≈£îHêïs¡T. qqTï dæCd… æ qT+∫ ãj·T≥≈£î e∫à ø£$TwüHé $#ês¡D˝À e´øÏ>Ô ‘∑ +· >±
bÕ˝§ZqeTì dü÷∫+#ês¡T. u≤~Û‘T· \ Á|üj÷Ó »q+ ø√dü+ H˚qT #˚dTü qÔ ï ø£èwæ #ê˝≤
>=|üŒ>± e⁄+<ä+≥÷ bı–&Üs¡T. dæCd… æ ‘·|⁄ü Œø√e&É+ ø±s¡D+>± ˙ ø£èwæq+‘ê m+<äT≈£î
eè<Ûë #˚dTü ≈£î+{≤e⁄ nHêïs¡T. nsTT‘˚, Ä ìs¡j í T· +˝À Hê bÕÁ‘˚ m≈£îÿe nì H˚qT
Äj·Tq≈£î #ÓbÕŒqT. qqTï ˝§+>∑BdüT≈£îH˚+<äT≈£î Äj·Tq eT]+‘·>± Á|üjT· ‹ï+#ês¡T.
‘·q Á|ü‹bÕ<äqqT n+^ø£]+∫ H˚qT ø£$TwüHé $#ês¡D˝À e´øÏ>Ô ‘∑ · kÕúsTT˝À bÕ˝§Z+fÒ
ª‘·–q Á|ü‹|ò\ü + eTTfÒ˝º ≤ #·÷kÕÔqìμ Vü‰MT Ç#êÃs¡T. Äj·Tq m+‘· Á|ü˝ÀuÛôÑ |{≤º\ì
#·÷dæHê H˚qT ˝§+>∑˝<Ò Tä . $TÁXÊ ‘·q ìy˚~ø£˝À e÷ Çs¡Te⁄] eT<Û´ä »]–q düe÷y˚X+¯
>∑T]+∫ >±˙, H˚qT #Ó|Œæ q e÷≥\ >∑T]+∫>±˙ @e÷Á‘·+ Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä .
yÓTT‘·Ô+MT<ä Ä #·s¡Ã\T ìÅwüŒjÓ÷»qeTj·÷´sTT. ø£$TwüHé $#ês¡D qT+∫
dæCd… æ ‘·|⁄ü Œ≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· H˚qT Hê ùde\qT |üs√ø£+å >± ø=qkÕ–+#êqT. n|üŒ{Ïøπ Hê
$TÁ‘·T&ÉT mHé.mdt.u≤yê ª~©¢ dæø˘ >∑Ts¡T<ë«sê y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ ø£$T{°μ (&çmdtõm+dæ)
‘·s|¡ ⁄ü q }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î øöHÓ‡˝Ÿ>± e´eVü≤]düTHÔ êï&ÉT. n|üŒ{Ï |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ e∫Ãq
e÷s¡TŒ\ e\¢ ‘·q $<ÛTä \qT ìs¡«Væ≤+#·&+É ˝À ø=+‘· Çã“+~ |ü&TÉ ‘·THêï&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT
kÕ≈£îå \+‘ê }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î nqT≈£L\yÓTqÆ yêfi¯ó¢ ø±ã{Ϻ n‘·qT yêfi¢̄ì Áø±dt
m>±®yTé #˚j÷· *‡q nedüs+¡ sê˝Ò<Tä . øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ, ~©¢ bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>±ìøÏ,
$$<Ûä u≤~Û‘· e´‹πsø£ Á>∑÷|ü⁄\≈£î #Ó+~q Hê´j·Tyê<äT˝Ò Ä kÕ≈£îå \qT Áø±dt m>±®yTé
#˚dTü HÔ êïs¡T. e÷ kÕ≈£îå \+‘ê ì»yÓTqÆ yêfi¯ó¢ ø±ã{Ϻ Ä Áø±dt m>±®$TH˚wHü ≈é î£ @e÷Á‘·+
‘·&ãÉ &É˝<Ò Tä . Ä$<Û+ä >± ôdwüHé kÕqT≈£L\+>± eTT>∑Tk˛Ô+<äì uÛ≤$düTqÔ ï ‘·sT¡ D+˝À
∫e] s√C…q’ @Á|æ˝Ÿ 14 Hê&ÉT Hê>∑]ø˘ düTs¡ø±å dü$T‹ (Äs¡´ düe÷CŸ) nH˚ Væ≤+<ä÷
kÕ+Á|ü<ësTTø£ dü+dü≈ú î£ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTqÔ ï d”ìj·TsY øöHÓ‡˝Ÿ ˝≤˝≤ sêyéT >∑TbÕÔ
˝Ò∫ ‘·q kÕ≈£îå \qT ≈£L&Ü Á|üyX˚ ô¯ |fÒ+º <äT≈£î eTs√ ôdwüHqé T ìs¡«Væ≤+#·e\dæ+~>±
nuÛÑ´]ú+#ê&ÉT.
yêdüyÔ êìøÏ Ä $»„|ìÔæ »dædº t $TÁXÊ ìs¡«› +<ä«+>± ‘√dæ|⁄ü ∫à e⁄+&Ü*‡+~.
m+<äTø£+fÒ yÓTT<ä{Ï ôdwüH˝é ÀH˚ Ä u≤~Û‘· e´‹πsø£ n|ò&æ $É ≥T¢ nuÛ≤düTbÕ\j·÷´sTT.
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 147
n|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq yê{Ïìï+{Ï˙ s¡<Tä › #˚dqæ $wüjT· + n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ø±ã{Ϻ n<˚
kÕ≈£îå \qT <=&ç<¶ ë]q nB ∫e] ôdwüH˝é À ∫e] s√EHê&ÉT eT∞¢ Á|üyX˚ ô¯ |fÒ+º <äT≈£î
nqTeT‹+#·≈L£ &É<Tä . ø±˙ $&É÷s¶ +¡ >± »dædº t $TÁXÊ n+<äT≈£î ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. ˝≤˝≤
sêyéT >∑TbÕÔ nuÛ´Ñ s¡qú qT eTìïùdÔ eTs√ ôdwüHé ìs¡«Væ≤+#·e\dæ e⁄+≥T+<äì ‘Ó*dæ
≈£L&Ü Äj·Tq n+<äT≈£î n+^ø£]+#ês¡T. n+‘·≈î£ eTT+<äT ‘·H˚ ‹s¡dÿü ]+∫q u≤~Û‘·
e´‹πsø£ n|ò&æ $É ≥¢qT b˝≤+{Ï $es¡D Çe«≈£î+&Ü ‘·q ìs¡j í ÷· ìï e÷s¡TÃ≈£îì eTØ
ˇ|ü⁄Œø√e&É+ #·÷ùdÔ <ëìyÓqø£ @<√ eT‘·\ãT e⁄+<äì|æ+∫+~.
Ä$<Û+ä >± u≤~Û‘· e´‹πsø£ kÕ≈£îå \ yê+>∑÷à˝≤\ø√dü+ @Á|æ˝Ÿ ∫e] yês¡+˝À
eTs√ ôdwüHqé T ìs¡«Væ≤+#˚+<äT≈£î ø£$TwüHé dæ<|Δä &ü +ç ~. n|ü⁄Œ&ÉT e÷≈£î ˇø£ dü+øÏw¢ ºü
|ü]dæ‹ú m<äTs¡sTT+~. Ä kÕ≈£îå \qT Áø±dt m>±®yTé #˚j÷· \+fÒ e÷≈£î ˇø£ d”ìj·TsY
n&=«πø{Ÿ ø±yê*. n+‘·≈î£ eTT+<äT dæCd… æ ‘·s|¡ ⁄ü q mdt.dæ.e÷*ø˘ ˇø£]<ä]› ì Áø±dt
m>±®yTé #˚XÊs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT ø£$TwüHé $#ês¡D qT+∫ dæCd… æ ‘·|⁄ü Œ≈£î+~ ø±ã{Ϻ e÷*ø˘
eTs√ bÕغ ‘·s|¡ ⁄üò q bÕ˝§Zq&ÜìøÏ M\T|ü&<É Tä . e÷*ø˘ ˝≤>± Áø±dt m>±®yTé #˚jT· &É+˝À
eT+∫ kÕeTs¡´ú + e⁄qï, ìã<ä‘Δ · ø£*–q n&=«πø{Ÿ n|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT <=s¡ø&£ +É #ê˝≤
ø£w+ºü . y˚T+ m+‘√ Á|üjT· ‹ï+∫q ‘·sT¡ yê‘· nø±©<äfiŸ ‘·s|¡ ⁄ü q |üì#˚dTü qÔ ï mdt.ôV≤#Y.
ìjÓ÷õ nH˚ ø±q÷ŒsY Hê´j·Tyê~ ø£ì|æ+#ês¡T. ø±q÷ŒsY n\¢s¢¡ øπ düT˝À $TÁXÊ ø£$TwüHé
$#ês¡D˝À n|üŒ{Ïøπ bÕ˝§ZHêïs¡T ø±ã{Ϻ düeTdü´ô|’ Äj·Tq≈£î ne>±Vü≤q e⁄+~.
nsTT‘˚ Ä ¬s+&ÉT s√E\ ôdwüHé˝À »dæºdt $TÁXÊ $#ês¡DqT s¡Vü≤dü´+>±
ìs¡«Væ≤düTqÔ ï $<Ûëq+ e÷≈£î ô|<ä› düeTdü´>± ‘·j÷· s¬ +’ ~. Á|ü‘´· s¡T\ú T u≤~Û‘· e´‹πsø£
kÕ≈£îå \≈£î m˝≤+{Ï ÁbÕD uÛj Ñ T· + ˝Òøb£ ˛sTTHê yêfi¢̄ n|ò&æ $É ≥¢qT e÷≈£î Ä\dü´+>±
bı<äTb› ˛sTTq‘·sT¡ yê‘· Çyê«\ì ˇ‹Ô&ç #˚XÊs¡T. <ë+‘√ Ä s¬ +&ÉT s√E\T ø£$TwüHé
n|òæ&É$≥¢qT e÷≈£î kÕj·T+Á‘·+ |üP≥ n+<äCÒdæ+~. <ë+‘√ Ä>∑y˚T|òü÷\MT<ä Ä
kÕ≈£îå \T ìedæ+#˚ düT<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓ[¢ düe÷#ês¡ ùdø£sD¡ »s¡bÕ*‡e#˚Ã~. Ç+<äT≈£î
s¬ +&ÉT ãè+<ë\T |üì#˚XÊsTT. ˇø£ ãè+<ëìøÏ »r+<äsY øösY ˝≤˝Ÿ, eTs√ ãè+<ëìøÏ
>∑T]«+<äsY bÕ˝Ÿ dæ+>¥ H˚‘è· ‘·«+ eVæ≤+#ês¡T. »r+<äsY eTVæ≤fi¯ ø£qTø£ eT‘·|sü +¡ >±
dü T ìï‘· y Ó T Æ q ÁbÕ+‘ê˝À¢ me]ø° nqTe÷q+ sê≈£ î +&Ü m≈£ î ÿe dü e ÷#ês¡ +
ùdø£]+#·>*∑ >π ~. ‘·qT ˇø£ ùde≈£î&çì yÓ+≥ u…≥Tº≈î£ ì yÓ[¢ düe÷#ês¡ ùdø£sD¡ »]ù|~.
s¬ +&ÉT ãè+<ë\÷ ns¡sú êÁ‹ Hê e<ä≈› î£ e∫à ‘êeTT ùdø£]+∫q düe÷#ês¡+ n+~ùdÔ
H˚qT H√{Ÿ‡ ‘·j÷· s¡T #˚dæ eTs¡Tdü{Ï s√E ñ<äjT· y˚T |ü+#·o˝Ÿ bÕsYÿ ÁbÕ+‘·+˝À ‘·q
k˛<ä] Ç+{À¢ e⁄+≥Tqï ø±q÷ŒsY Hê´j·Tyê~ mdt.ôV≤#Y. ìjÓ÷õ e<ä›≈£î yÓ[¢
148 ~©¢ 1984
n+<äCÒùdyêDÏï. u≤~Û‘· e´‹πsø£ n|òæ&É$≥¢˝À ù|s=ÿqï≥Tº Ä ÁbÕ+‘ê˝À¢ Væ≤+dü
»s¡>˝∑ <Ò qä &É+ |ü∫à nã<äeΔ Tì ìs¡÷|æ+#˚ düe÷#êsêìï, e÷´|ü⁄\‘√ düV‰ü Äj·Tq≈£î
$e]+#˚yêDÏï.
s¬ +&ÉT s√E˝À¢ <ë<ë|ü⁄ 30 eT+~ u≤~Û‘· e´‹πsø£ kÕ≈£îå \T kÕø£´å + Çyê«*.
>∑‘+· ˝À yÓTT<ä{Ï ôdwüq|ü⁄Œ&ÉT 60 eT+~ kÕ≈£îå \≈£î düeTqT¢ |ü+|æùdÔ øπ e\+ eTT>∑TsZ T¡
e÷Á‘·yT˚ ø√s¡T≈º î£ Vü‰»s¡j÷· ´s¡T. ø±˙ ákÕ] yÓTT‘·+Ô 30 eT+~ kÕ≈£îå \÷ e#êÃs¡T.
Ä kÕ≈£îå \T ªø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T Væ≤+düqT #·˝≤¢sπ Ã+<äT≈£î bÕ≥T|ü&ܶs˙¡ , dæ≈î£ ÿ\qT
ø±bÕ&˚+<äT≈£î ø£èwæ #˚XÊs¡˙μ #Ó|Œü &É+ |ü∫à nã<äe› Tì ìs¡÷|æ+#·&+É ˝À n&=«πø{Ÿ
ìjÓ÷õ $»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. nsTT‘˚ áyê<äq˝ÒM »dædº t $TÁXÊ eTT+<äT |üì#˚jT· ˝Ò<Tä .
Äj·Tq ã*«+<äsY dæ+>¥ nH˚ ˇπø ˇø£ kÕøÏå #Ó|Œæ q e÷≥*ï ÁbÕ‹|ü~ø£>± #˚dTü ≈£îì
ø±+Á¬>dt H˚‘· ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y ìs√›wæ nì ‘˚*ÃbÕπsXÊs¡T. }#·ø√‘·≈î£ Á|üD≤[ø£qT
s¡∫+#ês¡qï Äs√|üDqT+∫ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ qY T $eTTøÏÔ #˚XÊs¡T.
1986 Ä>∑d˝ºt À düeT]Œ+∫q ‘·q ìy˚~ø£˝À »dædº t $TÁXÊ ªªôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£
nqT≈£L\+>± düeT]Œ+∫q e+<ä˝≤~ n|òæ&É$≥¢˝À $X¯«dæ+#· <ä–q n+XÊ˝ÒMT
ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä μμ nì ù|s=ÿ+≥÷H˚ Ä yÓ+≥H˚ ã©«+<äsY dæ+>¥ kÕøå±´ìï ÁbÕ‹|ü~ø£>±
#˚düT≈£îì m˝≤+{Ï $es¡D Çe«≈£î+&Ü nkÕ<Ûës¡D+>± uÛÑ>∑‘YqT πødüT qT+∫
<√wü$eTT≈£îDÔ ïÏ #˚dTü qÔ ï≥Tº ù|s=ÿHêïs¡T. n&É«øπ {Ÿ ìjÓ÷J Áø±dt m>±®yTé #˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT
n<˚ ã*«+<äsY dæ+>¥ ‘·q≈£î sê»ø°j÷· \‘√, ø±+Á¬>dt (◊) bÕغ‘√ b˝≤+{Ï dü+ã+<Ûeä T÷
˝Ò<ìä eø±ÿDÏ+#ê&ÉT. ø±˙ $#ês¡D eTT–dæq s¬ +&˚fi¢¯ ‘·sT¡ yê‘· ø£\T>∑T˝À+∫ m\Tø£
ãj·T{ÏøÏ e∫Ãq≥Tº ãj·T{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. 1989 mìïø£\ düeTj·T+˝À n‘·qT
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ düs√bÕ (kÕ+Á|ü<ësTTø£ dæ≈î£ ÿ >ös¡e+) düeT]Œdü÷Ô HêHê Vü≤+>±e÷
#˚XÊ&ÉT. n|ü⁄Œ&˚ }#·ø√‘·˝À ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ‘Y √düV‰ü ø±+Á¬>dt H˚‘˝· e… ]ø° Á|üyT˚ j·T+
˝Ò<˙ä , Ç+~sê >±+BÛ Vü≤‘·´ »]–q ‘·sT¡ yê‘· 48 qT+∫ 72 >∑+≥\ bÕ≥T yêfi¯+¢ ‘ê
‘·q‘√H˚ e⁄Hêïs¡ì Á|ü<ëÛ ì sêJyé >±+BÛ Á|üø{£ +Ï #ês¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· 2007˝À ~©¢˝À
leT‹ w”˝≤ BøÏ‘å Y eT+Á‹ es¡+Z ˝À ã©«+<äsY dæ+>¥ ≈£îe÷s¡T&ÉT n]«+<äsY dæ+>¥ \M¢
eT+Á‹ |ü<$ä ì bı+<ë&ÉT.
ø±+Á¬>dt bÕغøÏ >±˙, Ä bÕغ H˚‘\· ≈£î >±˙ }#·ø√‘·‘√ m˝≤+{Ï Á|üyT˚ j·T+
˝Ò<ìä »dædº t $TÁXÊ ‘·q $#ês¡D≤ ìy˚~ø£˝À ˇø£ $düèÔ ‘· ∫Á‘êìï Ä$wüÿ]+#ês¡T. Ä
}#·ø√‘·≈î£ ø±s¡≈î£ \T }s¡÷ù|s¡÷ ˝Òì ªdü+|òTü e´‹πsø£ X¯≈î£ \Ô Tμ n˙, eTVü‰ nsTT‘˚
nø£ÿ&Éøÿ£ &Ü ø±+Á¬>dt bÕغøÏ #Ó+~q ø±s¡´ø£s\Ô¡ T yê]‘√ ø£*dæ e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± bÕ˝§Zqe#·TÃ
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 149
nHêïs¡T. Ä düeTj·T+˝À »]–q ˝À≥T bÕ≥¢≈î£ b˛©düT\T u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#·e\dæ
e⁄+≥T+<äì e÷Á‘·+ ñ<ës¡+>± ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. sê»ø°jT· ≈£îÁ≥qT nìï s¡ø±\T>±
ø£|Œæ |ü⁄#·TÑ·÷ }#·ø√‘·‘√ n~Ûø±s¡ bÕغ e´≈£î\Ô ≈£î >±˙, b˛©düT $uÛ≤>∑+ e´≈£î\Ô ≈£î
>±˙ m˝≤+{Ï dü+ã+<Ûä+˝Ò<äì ù|s=ÿHêïs¡T. n|üsê<ÛäT\˝À me]˙ <√wüß\T>±
ìs¡÷|æ+#·˝qÒ ì ù|s=ÿ+≥÷ ‘·q |ü<‹Δä ˝À ‘·qT ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ qY T, sêJyé >±+BÛì
ìs√›wßü \T>± Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° $#ês¡D qT+∫ yÓ<’ =\–q yÓq’ +ô|’ »dædº t $TÁXÊ ‘·q
ìy˚~ø£˝À m+‘√ e÷≥\ bı<äT|ü⁄qT bÕ{Ï+#ês¡T. ªø£$TwüHé ø±sê´#·s¡Dô|’ dæC…dæ
ìÅwÿü eTD ø=+‘·yT˚ s¡≈î£ Á|üu≤Û yêìï #·÷|æ+∫+~μ nì ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥÷H˚ Ä ìs¡j í ÷· ìï
‘·|⁄ü Œã{≤ºsT¡ . ø±˙, dæCd… æ 31 e÷]à 1986Hê&ÉT ‘·q≈£î düeT]Œ+∫q 18 ù|J\
ìÅwÿü eTD ˝ÒK˝Àì ˇø£ÿ n+XÊHÓï’ Hê ù|s=ÿH˚+<äT≈£î Äj·Tq≈£î eTqdüT sê˝Ò<Tä . ô|>’ ±
Ä ˝ÒK˝À ù|s=ÿqï ø±s¡D≤\T #ê˝≤es¡≈î£ ndü+ã<äyΔ TÓ qÆ , ìsê<Ûës¡yTÓ qÆ }Vü‰>±Hê\T
nì ù|s=ÿHêïs¡T. n+‘·{Ï‘√ Ä>∑≈£î+&Ü yÓTT<ä{Ï ˝ÒK Ç∫Ãq ¬s+Á&√E\≈£î Hê
Á|üyT˚ j·T+‘√ e÷ #Ós’ à¡ Hé ]f…sÆ ¶Y »dædº t mdt.m+.dæÁøÏ ªªdæCd… æ ‘·q ñ|üd+ü Vü≤s¡D ìs¡j
í T· +
qT+∫ yÓqøÏÿ ‘·>∑Z&É+˝Ò<äì ‘Ó*j·TCÒùd+<äT≈£î $#ê]düTÔHêï+μμ n+≥÷ sêdæq ˇø£
ù|J ˝ÒKqT e÷Á‘·+ Äj·Tq u≤>± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îHêïs¡T. 2 @Á|æ˝Ÿ 1986 Hê{Ï Ä
s¬ +&√ ˝ÒK˝À ªªe÷ ìs¡j í T· +˝À e÷s¡TŒ˝Ò<ìä n+≥THêïeT+fÒ e÷≈£î MT |ü≥¢ $XÊ«dü+
b˛sTT+<äìø±˙, ø£$TwüHé |ü≥¢ >ös¡e+ ‘·–+Z <äìø±˙ uÛ≤$+#·≈L£ &É<Tä μμ nì eTsê´<äø√dü+
sêdæq yêø±´ìï $TÁXÊ ôV≤’ ˝…{’ Ÿ #˚XÊs¡T. |ü<$ä ˝À e⁄qï »&ç® |ü≥¢ ]f…s¬Æ q’ »&ç® Ä
$<Û+ä >± >ös¡e+ #·÷|ü&+É nH˚~ ø£˙dü eTsê´<ä. n˝≤+{Ï ˝ÒKqT ˇø£kÕ] ø±<äT
s¬ +&ÉT kÕs¡T¢ (yÓTT<ä≥ ìy˚~ø£˝À n+‘·sꓤ>+∑ >±, Ä ‘·sT¡ yê‘· ∫es√¢ nqTã+<Û+ä >±)
|üP]Ô>± bı+<äT|ü]#ês¡T. n<˚deü Tj·T+˝À 18 ù|J\ yÓTT<ä{Ï ˝ÒK˝À ù|s=ÿqï ø±s¡D≤\˝À
ˇø£ÿ<ëìï ≈£L&Ü ù|s=ÿq≈£î+&Ü ‘=øÏÿô|{≤ºsT¡ . n+fÒ yÓTT<ä{Ï ˝ÒK≈£î Ä s¬ +&Ée ˝ÒK
dües¡D e+{Ï~, Ç<˚ eTTK´yÓTÆq~ nqï≥Tº>± ù|s=ÿHêïs¡T. »dæºdt $TÁXÊ‘√
e´eVü≤]+#˚+<äT≈£î Ä<Ûës¡+>± e⁄+≥T+<äì H˚qT n&ç–‘˚H˚ dæÁø° Ä ˝ÒK sêXÊs¡T.
eTsê´<ä|Pü s¡«ø£yTÓ qÆ Ä ˝ÒK »dædº t $TÁXÊ≈£î ˇø£ jÓ÷>∑´‘ê|üÁ‘·+>± ñ|üj÷Ó >∑|&ü &É +É ˝Àì
<√wüeT+‘ê Hê<˚.
150 ~©¢ 1984

eT]+‘·>± eTuÛÑ´ô|≥º&É+
~©¢ }#·ø√‘·≈î£ u≤<ÛTä ´˝…es√ »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé ‘˚\Ã˝Ò<Tä ø£qTø£ Ä |üì
#˚ùd+<äT≈£î s¬ +&ÉT ø£$T{°\qT ìj·T$T+#ê\+≥÷ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ dæbÕò s¡dTü #˚d+æ ~. ˇø£
ø£$T{° b˛©düT n~Ûø±s¡T\ MT<ä e∫Ãq Äs√|üD\qT $#ê]+#˚+<äT≈£î, s¬ +&√ ø£$T{°
øπ düT*ï dü]>± qyÓ÷<äT #˚jT· ˝Ò<˙ä , dü]>± <äsê´|ü⁄Ô »s¡T|ü˝<Ò ˙ä e∫Ãq |òsæ ê´<äT\qT
$#ê]+#˚+<äT≈£î ñ<˚•› +#·ã&ܶsTT. yê{Ï˝À s¬ +&√ ø£$T{° nìï n&É+¶ ≈£î\qT n~Û>$∑ T+∫
ø±+Á¬>dt H˚‘\· T dü»H® é ≈£îe÷sY, ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y \ MT<ä Vü≤‘ê´H˚s+¡ qyÓ÷<äT
#˚j÷· \+≥÷ dæbÕò s¡dTü #˚dæ sê»ø°jT· +>± ô|<ä› dü+#·\Hêìï düèwæ+º ∫+~. nsTT‘˚
ø±+Á¬>dt H˚‘·\T nH˚ø£ $yê<ë\T, *{Ïπ>wüqT¢ düèwæº+∫ yê]MT<ä m˝≤+{Ï #·sê´
rdüTø√≈£î+&Ü @fi¢̄ ‘·sã¡ &ç kÕ>∑BXÊs¡T.
‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± 1987 |òÁæ ãe]˝À @sêŒ≥T #˚jT· ã&ɶ Ä ø£$T{° q‘·qÔ &Éøq£ kÕ>∑T‘·÷
∫e]øÏ 1993 @Á|æ˝Ÿ˝À s¡<s›ä TTb˛sTT+~. ˇø£ ]f…sÆ ¶Y ôV≤’ ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷]Ô, ˇø£
]f…sÆ ¶Y b˛©düT n~Ûø±] e⁄+&˚$<Û+ä >± @sêŒ≥T #˚dqæ Ä ø£$T{°˝À ‘·s#¡ ÷· e÷s¡TŒ\T
»s¡T>∑T‘·÷ e#êÃsTT. yÓTT<ä{À¢ Ä ø£$T{°ì ªªC…H’ é ` u…qØ® ø£$T{°>±μμ e´eVü≤]+#ês¡T.
Ä ‘·sT¡ yê‘· n~ ªªb˛‹ ` s√wt ø£$T{°μμ>± e÷]+~. ∫es¡>± n~ ªªC…H’ é ` n>∑sê«˝Ÿ
ø£$T{°μμ nsTT+~. (Çø£ÿ&É yÓTT<ä{Ï C…H’ ,é ∫e] C…H’ é y˚sT¡ y˚sT¡ e´≈£î\Ô T). 1987˝À
‘=* $&É‘· dæbÕò s¡dTü \T #˚jT· &ÜìøÏ á ø£$T{° @&ÉT HÓ\\≈£î ô|>’ ± düeTj·T+ rdüT≈£î+~.
»dæºdt $TÁXÊ ø£$TwüHé≈£î düeT]Œ+∫q n|òæ&É$≥¢qT á ø£$T{°øÏ n+<äTu≤≥T˝À
e⁄+#˚+<äT≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ n+^ø£]+#·øb£ ˛e&ÉyT˚ Ä Ä\kÕ´ìøÏ Á|ü<ëÛ q ø±s¡D+. <ë+‘√
$~Û˝øÒ £ kÕ≈£îå \+<ä]˙ eT∞¢ n|ò&æ $É ≥¢qT düeT]Œ+#ê\+≥÷ ˇ‹Ô&ç #˚j÷· *‡ e∫Ã+~.
dæ{Ï»Hé‡ »dæºdt ø£$T{° >∑‘·+˝À »dæºdt $TÁXÊ ø£$TwüHé≈£î düeT]Œ+∫q |üø£&É“+B
düe÷#ês¡+ C…H’ é ` u…qØ® ø£$T{°øÏ \_Û+#·≈î£ +&Ü |üìïq ≈£î‘·+Á‘· eT~. »dædº t $TÁXÊ
ø£$TwüHé nìï n|ò&æ $É ≥¢q÷ ∫ÛHêï _Ûqï+ #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· eT∞¢ n<˚ u≤~Û‘T· \ e<ä≈› î£
yÓ[¢ n|òæ&É$≥T¢ ùdø£]+#·&É+ ø£wüºeTe⁄‘·T+<äqï dü+>∑‹ sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
‘Ó\TdüT. eTs√ |üøÿ£ }#·ø√‘· »]–q s¬ +&ÉTqïs¡ dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· ø=‘·>Ô ± e#˚Ã
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 151
n|ò&æ $É ≥¢ düeTs¡ŒD≈£î »]–q Ä\kÕ´ìï Á|ü‘´· s¡T\ú T düyê\T #˚jT· e#·Ãqï ìã+<Ûqä qT
≈£L&Ü ô|{≤ºs¡T.
á$<Û+ä >± ‘·q H√{Ï|øπæò wüH≈é î£ Á|ü‹düŒ+<äq>± e∫Ãq n|ò&æ $É ≥¢qT e÷Á‘·yT˚
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê*‡q Ä>∑‘´· + C…H’ é ` u…qØ® ø£$T{°øÏ @s¡Œ&ç+~. 1987 nø√ºãsY
14q Ä ø£$T{° yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥>± ø±+Á¬>dt H˚‘· dü»H® é ≈£îe÷sYô|’ eTs¡s¶ Y øπ düT qyÓ÷<äT
#˚j÷· \ì ~©¢ b˛©düT\qT Ä<˚•+∫+~. nq«sY øösY nH˚ eTVæ≤fi¯ ‘·q uÛsÑ Ô¡ qMHé
dæ+>¥qT düT˝≤ÔH|é ⁄ü ]øÏ #Ó+~q ø±+Á¬>dt H˚‘· Ä<Û«ä s¡´+˝À e∫Ãq >∑T+|ü⁄ Vü≤‘·e÷]Ã+<äì
#˚dqæ |òsæ ê´<äT ÁbÕ‹|ü~ø£>± Ä Ä<˚XÊ\T C≤Ø nj·÷´sTT. nsTT‘˚, s¬ +&ÉT s√E\
‘·sê«‘· b˛©düT\T Ä Ä<˚XÊ\qT ‘·eT≈£î H˚sT¡ >± ø±≈£î+&Ü ~©¢ bÕ\Hêj·T+Á‘ê+>∑+
<ë«sê |ü+|æ+#ê\+≥÷ yê{Ïì ‹|æŒø={≤ºs¡T. b˛©düT\≈£î H˚s¡T>± Ä<˚XÊ\T C≤Ø
#˚ùd n~Ûø±s¡+ ‘·eT≈£î e⁄+<ä+≥÷ ø£$T{° nø√ºãsY 19q eTs√ ˝ÒK sêdæ+~. Ä$<Û+ä >±
dü»H® é ≈£îe÷sY øπ düT˝À b˛©düT\≈£L, ø£$T{°ø° eT<Û´ä Á|ü‹wü+º uÛqÑ ø=qkÕ–+~.
1984 }#·ø√‘·˝À ˇø£ ø±+Á¬>dt H˚‘≈· î£ Á|üyT˚ j·T+ e⁄+<äqï $wüj÷· ìï Ä
eTs¡Tdü{Ï HÓ\˝À á |ü⁄düøÔ ±ìøÏ düV≤ü s¡#s· TT‘· nsTTq eTH√CŸ $T{≤º yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>±
|üÁ‹ø±eTTK+>± ãVæ≤s¡‘Z +· #˚jT· &É+‘√ Ä Á|ü‹wü+º uÛqÑ ≈£î ‘Ós|¡ &ü +ç ~. dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£
e´‹πsø£+>± C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° #˚dqæ dæbÕò s¡dTü >∑T]+∫ eTH√CŸ $T{≤º ªf…yÆ Té ‡ Ä|òt
Ç+&çj÷· μ ˝À sêdæq ‘=* ø£<qä∏ + Ä‘·<Tä |ü] es¡Tdü ø£<Hä∏ ê\≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£ nsTT+~.
yê{Ï˝À 1984 }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä <äX\¯ qT $T{≤º $e]+#ês¡T. eTH√CŸ
$T{≤º H˚q÷ ø£*dæ|ìü #˚jT· &ÜìøÏ, }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î e´‹πsø£+>± ñqï‘· kÕúsTT˝À
e⁄qï e´≈£î\Ô T |üqTï‘·Tqï ≈£îÁ≥\qT ø£*dæ m~]+#·&ÜìøÏ Ä ø£<Hä∏ ê˝Ò Áù|s¡Dì#êÃsTT.
1987 Hê{ÏøÏ eTH√CŸ $T{≤º Ç+ø± $<ë´]ú>± e⁄Hêï&ÉT. }#·ø√‘· »]–q ø±\+˝À
nsTT‘˚ ~©¢øÏ <ä÷s¡+>± mø£ÿ&√ ôV≤’ <äsêu≤<é˝À #·<Tä e⁄≈£î+≥THêï&ÉT. nsTTHê 1986˝À
|üÁ‹ø±$˝Òø]£ >± ~©¢˝À ô|qT dü+#·\q+ düèwæ+º #ê&ÉT.
dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ e´‹πsø£+>± C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° #˚dqæ dæbÕò s¡dTü ô|’ Á|üuTÑÛ ‘·«+
Á|ü<]ä Ù+∫q ñ<ëoq yÓK’ ]ì eTH√CŸ $T{≤º |üÁ‹ø±eTTK+>± m+&É>{∑ qºÏ ‘·sT¡ yê‘·
≈£L&Ü dü»®Hé≈£îe÷sYqT ø±bÕ&˚+<äT≈£î es¡Tdü Á|üj·T‘êï\T ø=qkÕ>±sTT. }#·ø√‘·
u≤~Û‘T· sê\T nq«sY øösY düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À dü»H® é ≈£îe÷sY‘√ bÕ≥T ÁãVü‰àq+<ä
>∑TbÕÔ nH˚ eTs√ Á|üeTTKT&ç ù|s¡T ≈£L&Ü e⁄+~. n‘·qT ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À ˇø£ ]{Ÿ|{æ wÏ Hü é
<ë«sê @ø£+>± C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° #·≥㺠<ä‘Δ H· ˚ düyê˝Ÿ #˚XÊ&ÉT. ìC≤ìøÏ ÁãVü‰àq+<ä
>∑TbÕÔ n|üŒ{Ïπø }#·ø√‘·≈£î dü+ã+~Û+∫ ¬s+&ÉT eTs¡¶sY πødüT˝À¢ $#ês¡DqT
152 ~©¢ 1984
m<äTs=ÿ+≥THêï&ÉT. nsTT‘˚ á $wüj·÷ìï n‘·qT ‘·q |æ{ÏwüHé˝À ù|s=ÿq≈£î+&Ü
<ë∫ô|{≤º&ÉT. nsTTq|üŒ{Ïø° n|üŒ{Ï ‘ê‘êÿ*ø£ N|òt »dæºdt jÓ÷π>X¯«sY <äj·÷fiŸ
H˚‘è· ‘·«+˝Àì ôV≤’ ø√s¡Tº u…+∫ ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ |æ{wÏ Hü qé T $#ês¡D≈£î d”«ø£]+∫+~.
nq«sY øösY π ø dü T ˝À C… ’ H é ` u… q Ø® ø£ $ T{° Ç∫Ãq dæ b ò Õ s¡ d ü T qT b˛©dü T \T
bÕ{Ï+#·qedüs+¡ ˝Ò<+ä ≥÷ ùdĺ s¡s¶ qY T ≈£L&Ü C≤Ø #˚d+æ ~. n+‘˚ø±<äT, nq«sY øösY
øπ düT‘√bÕ≥T Ç‘·s¡ @ øπ düT˝ÀHÓH’ ê Ä ø£$T{° Ç#˚à dæbÕò s¡dTü \qT neT\T #˚jT· ≈£L&É<ìä
ù|s=ÿ+~. n<˚$<Ûä+>± ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ |æ{ÏwüHé |ü]wüÿ]+#·ã&˚es¡≈£L m˝≤+{Ï
dæbÕò s¡dTü \÷ #˚jT· ≈£L&É<ìä C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°ì ìπs•› +∫+~.
}#·ø√‘· $wüj·T+˝À ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\≈£î m˝≤+{Ï »yêãT<ëØ‘·q+
e⁄+&É≈î£ +&Ü »dædº t <äj÷· fiŸ n+‘· K∫Ñ·yTÓ qÆ Ä<˚XÊ\T C≤Ø#˚jT· &É+ #·÷dæq ‘·sT¡ yê‘·
Hê eTqdüT m+<äTø√ X¯+øÏ+∫+~. Ç<˚ »dæºdt ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+ |”|ü⁄˝Ÿ‡
j·T÷ìj·THé |òsü Y &Óe÷Áø£{øÏ ˘ s¬ {’ Ÿ‡ (|æjT· T&çÄsY) nH˚ ˇø£ e÷qeVü≤≈£îÿ\ dü+|òTü +
}#·ø√‘·ô|’ Hê´j·T$#ês¡D »]|æ+#ê\+≥÷ |æ{wÏ Hü é y˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT düèwæ+º ∫q >∑+<äs>¡ √fi¯+
n+‘ê >∑Ts¡TÔø=∫Ã+~. n|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü (1985 |òæÁãe]˝À) áj·Tq }#·ø√‘·ô|’
$#ês¡D »]|æ+#ê\qï &çe÷+&é |ü≥¢ sêJyé>±+BÛ ø£qãs¡∫q yÓK’ ]H˚ nqTdü]+#ês¡T.
ª}#·ø√‘·ô|’ $#ês¡DqT ÁbÕs¡+_ÛùdÔ bÕ‘· >±j·÷\qT sπ |æq≥ºe⁄‘·T+~μ nì sêJyé
>±+BÛ n+fÒ »dædº t <äj÷· fiŸ eTs√ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î y˚dæ n~ ªªeT‘·ø˝£ À¢˝≤\qT
s¬ #·Ã>=&ÉT‘·T+~μμ nHêïs¡T. á yês¡Ô ~ Ç\¢Åùdfº &… é Mø°¢ Ä|òt Ç+&çj÷· e÷]à 24,
1985 dü+∫ø£˝À e∫Ã+~. Äs√E˝À¢ ø±+Á¬>dt esêZ\T ‘·s#¡ ÷· ª|ü+C≤uŸ˝À Vü≤‘·´≈£î
>∑Ts¡e⁄‘·Tqï Væ≤+<äTe⁄\ dü+>∑‘˚$T{Ï?μ n+≥÷ #˚ùd Á|ü‹<ë&çì ≈£L&Ü Äj·Tq
ìdü‡+ø√#·+>± ù|s=ÿHêïs¡T. øπ düT $#ês¡D dü+<äs“¡ +¤ >± »dædº t <äj÷· fiŸ ø£qãs¡∫q á
X¯Á‘·T|üP]‘· yÓK’ ] #ê˝≤eT+~ |üÁ‹ø± $˝Òøs£ T¡ \qT, $<ë´y˚‘\Ô· qT, e÷qe Vü≤≈£îÿ\
ø±s¡´ø£s¡Ô\qT ÄÁ>∑Vü‰ìøÏ >∑T]#˚dæ+~. yêfi¯ó¢ Äj·Tqô|’ |üs¡Te⁄ qwüº+ <ëyê ≈£L&Ü
y˚XÊs¡T. ªª‘·T#·Ãy¤ TÓ qÆ $˝Òøs£ T¡ \ ìy˚~ø£\ Ä<Ûës¡+>± y˚˝≤~eT+~ Á|ü»\qT øπ düT˝À¢
Ç]øÏ+#·˝qÒ Tμμ n+≥÷ Äj·Tq #˚dqæ yê´K´qT yêfi¯ó¢ rÁeyÓTqÆ H˚s+¡ >± |ü]>∑D+Ï #ês¡T.
|”|ü⁄˝Ÿ‡ j·T÷ìj·THé |òüsY dæ$˝Ÿ *ãغdt (|æj·TTdæm˝Ÿ), |”|ü⁄˝Ÿ‡ j·T÷ìj·THé |òüsY
&Óe÷Áø±{Ïø˘ s¬ {’ Ÿ‡ (|æjT· T&çÄsY)\T dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·ô|’ ªªmes¡T H˚sd¡ Tü \ú T?μμ nH˚ ù|s¡T‘√
yÓ\Te]+∫q ìy˚~ø£ >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$dü÷Ô »dædº t <äj÷· fiŸ ªªHê≈£î Ä ìy˚~ø£ MT<ä
@e÷Á‘·+ >ös¡e+ ˝Ò<äT. Ábıô|òdüs¡T¢ Ç˝≤+{Ï |ü]XÀ<Ûäq\T #˚j·T≈£L&É<äTμμ nì
yê´U≤´ì+#ês¡T. bÂs¡ düe÷»+ MT<ä n+‘· #·T\ø£q uÛ≤e+ e⁄qï Äj·Tq ndü\T
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 153
b˛©düT\÷ Á|üuÛÑT‘·«eT÷ Hê´j·T |ü]s¡ø£åDø√dü+ ‘·eT $<ÛäT\qT düÁø£eT+>±
ìs¡«]Ô+#·ø£b˛e&É+ e\¢H˚ Ábıô|òdüs¡T¢ ‘·~‘·s¡T\T CÀø£´+ #˚düTø√e\dæq Ä>∑‘·´+
@s¡Œ&ç+<äqï yêdüyÔ êìï $düà]+#ês¡T.
á $wüjT· +˝À »dædº t <äj÷· fiŸ yÓK’ ] ˇø£ÿfÒ ø±<äT, C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°ô|’ $~Û+∫q
ùdºÄs¡¶sYqT m‹Ôy˚sTT+#˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·« Hê´j·Tyê~ ÄsY.¬ø.Äq+<é @e÷Á‘·+
Á|üjT· ‹ï+#·øb£ ˛e&É+ ≈£L&Ü qqTï ø£\es¡|]ü ∫+~. »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüH˝é À u≤~Û‘T· \
|üø±å q Á|ü<ëÛ q+>± ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+∫+~ d”CdÒ H” ˚ ø±ã{Ϻ ø£˙«qsY ôVA<ë˝À H˚qT
dæ{Ï»Hé‡ »dæºdt ø£$T{°ì |ü⁄qs¡T<äΔ]+#êqT. $TÁXÊ ø£$TwüHé dæbòÕs¡düTô|’ @sêŒf…Æq
ø£$T{°ì á$<Û+ä >± |üìøÏsê≈£î+&Ü #˚jT· &É+ e÷≈£î <ës¡TDeTì|æ+∫+~. n+<äTøπ Ä
πødüT˝À d”CÒd”ì ˇø£ bÕغ˝≤ #˚s¡TÃø√yê\ì <äs¡U≤düTÔ ô|≥Tº≈£îHêï+. n<äèwüºeXÊ‘·TÔ
>∑‘·+˝À d”CÒd” ‘·s¡|òü⁄q $#ês¡D˝À bÕ˝§Zqï d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~ mdt.dæ.e÷*ø˘
Ç|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü e÷≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀH˚ e⁄Hêïs¡T. Äj·Tq e÷≈£î ‘·q düV≤ü ø±sêìï
n+~+#˚+<äT≈£î ˇ|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. m˝≤+{Ï |ò”E rdüTø√≈£î+&Ü d”CÒd” ‘·s¡|òü⁄q
yê~+#˚+<äT≈£î Äj·Tq dü+dæ<‘Δä q· T e´ø£Ô#˚XÊs¡T. ìC≤ìøÏ |òE ” rdüTø√ø£b˛e&ÉyT˚ ø±<äT
nH˚ø£ dü+<äsꓤ˝À¢ Äj·Tq ‘·q CÒãT˝À+#˚ Ks¡TÃ\qT uÛ]Ñ +#ês¡T.
C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°ô|’ ùdº $~Û+∫q ‘·sT¡ yê‘· 6 y˚T 1988q ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ
|æ{wÏ Hü é $#ês¡D≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô »dædº t <äj÷· fiŸ ~©¢˝À ˝ÒsT¡ . d”ìj·÷]{°
Ø‘ê´, sêÅùw‘º s· ¡ e´≈£î\Ô H˚ N|òt »dædº \t T>± ìj·T$T+#ê\qï ìã+<Ûqä e\¢ Äj·Tq
|üP]Ô kÕúsTT düs√«qï‘· Hê´j·TeT÷]Ô>± ôV’≤<äsêu≤<é ôV’≤ø√s¡Tº≈£î yÓ[¢b˛j·÷s¡T.
Ä$<Û+ä >± ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ |æ{wÏ Hü é »dædº t mdt._.yê<é H˚‘è· ‘·«+˝Àì u…+∫ eTT+<äT≈£î
yÓ[+¢ ~. C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°ô|’ $~Û+∫q ùdº Äs¡s¶ qY T yÓ+≥H˚ m‹Ôyj ˚ ÷· \ì, ø±+Á¬>dt
H˚‘· dü»H® é ≈£îe÷sYô|’ øπ düTqT qyÓ÷<äT #˚j÷· \ì d”CdÒ ” ‘·s|¡ ⁄üò q d”ìj·TsY Hê´j·Tyê~
mdt.dæ.e÷*ø˘ >∑{>ºÏ ± yê~+#ês¡T. »dædº t yê<é Ä øπ düT˝À »]–q ‘·‘+· >±ìï |ü]o*+∫
dü‘«· s¡yT˚ ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T. nq«sY øösY ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ˝À ÄHê{Ï $#ês¡D≤jÓ÷>∑´yÓTqÆ
H˚sêìï ù|s=ÿHêïs¡˙, Ä y˚Ts¡≈î£ øπ düTqT ]õwüsº Y #˚dæ $#ês¡D »s¡|&ü +É b˛©düT\ $~Û
n˙ dæCd… æ ‘·s|¡ ⁄üò q mdt.dæ.e÷*ø˘ #˚dqæ yê<äqqT »dædº t yê<é ÄyÓ÷~+#ês¡T. #·≥+º
‘·q |üì ‘êqT #˚dTü ø√ìe«≈£î+&Ü Á|üuTÑÛ ‘·« øöHÓ‡˝Ÿ ÄsY.ø¬ .Äq+<é &=+ø£‹s¡T>∑T&ÉT>±
yê~+#ês¡T. »dædº t <äj÷· fiŸ $~Û+∫q ùdº Äs¡s¶ eY \¢H˚ b˛©düT\T C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°
dæbÕò s¡dTü ô|’ @ #·sê´ rdüTø√˝Òøb£ ˛j·÷s¡ì #Ó|⁄ü Œø=#êÃs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT #·s´¡ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î
ùdº Äs¡sπ¶ n&É+¶ øÏ>± e⁄+<ä+fÒ yÓ+≥H˚ <ëìì m‹Ôyù˚ d+<äT≈£î ‘êqT dæ<yΔä T˚ qì »dædº t
yê<é Á|ü‹düŒ+~+#ês¡T.
154 ~©¢ 1984
Á|üuTÑÛ ‘·« Hê´j·Tyê~ ÄsY.ø¬ .Äq+<é n+‘·eT+∫ neø±XÊìï $ìjÓ÷–+#·T
ø√≈£î+&Ü ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£+>± eTÚq+ eVæ≤+#ês¡T. ‘·qT n+<äT≈£î ˇ|ü⁄Œ≈£î+fÒ ÁãVü‰àq+<ä
>∑TbÕÔ |æ{wÏ Hü é ≈£îÁ≥|üP]‘·yTÓ qÆ ~ ne⁄‘·T+~. }#·ø√‘·≈î£ u≤<ÛTä ´˝…q’ yê]ô|’ øπ düT\T
ô|fÒº ø£syÔ¡ ê´ìï ÄsY.ø¬ .Äq+<é Ä$<Û+ä >± >±*øÏ e~*y˚jT· &É+‘√ e÷ nqTe÷Hê\T
eT]+‘· ã\|ü&ܶsTT. |æ{ÏwüHé y˚dæq ÁuVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ≈£î Äq+<é nqT≈£L\+>±
e´eVü≤]+#ês¡T. ôV≤’ ø√s¡Tº ‘·q |æ{wÏ Hü é MT<ä rs¡TŒ yÓ\Te]+#˚+‘·es¡≈L£ H˚sd¡ Tü \Ô ô|’
m˝≤+{Ï m|ò◊t ÄsY\÷ ô|\’ò T #˚jT· ≈£L&É<Hä ~˚ ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ yê<äq. øπ düTqT m˝≤¬>H’ ê
Ä\dü´+ #˚ùd ñ<˚X› +¯ ‘√ ÄsY.ø¬ .Äq+<é n<äq|ü⁄ düe÷#êsêìï ô|˝’ò Ÿ #˚j÷· *‡ e⁄+<äqï
kÕ≈£î#·÷|æ øπ düTqT yêsTT<ë y˚j÷· \ì ø√sês¡T. »dædº t yê<é nsTTwü+º >±H˚ n+<äT≈£î
s¬ +&ÉT yêsê\ >∑&TÉ e⁄qT Çdü÷Ô ‘·<Tä |ü] $#ês¡DqT 20 y˚T 1988øÏ yêsTT<ë y˚XÊs¡T.
»dædº t yê<é á$<Û+ä >± eTT≈£îÿdü÷{Ï>± e´eVü≤]+#·&Üìï >∑eTì+∫q Á|üuTÑÛ ‘·«+
Ä ¬s+&ÉT yêsê\ >∑&ÉTe⁄qT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì Hê´j·T e´edüú˝À e÷s¡TŒ\T#˚dæ
sê»ø°jT· +>± düTìï‘·yTÓ qÆ Ä øπ düTqT »dædº t yê<é qT+∫ ‘·|Œæ +#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+∫+~.
ìC≤ìøÏ 1985˝À ≈£L&Ü Á|üuTÑÛ ‘·«+ dü]>±Z Ç˝≤π> #˚dæ $»j·T+ kÕ~Û+∫+~. n|ü⁄Œ&ÉT
»dædº t sêC…+<äsY dü#êsY`»dædº t yê<é\‘√ ≈£L&çq u…+∫ 1985 »qe] 11q |”|⁄ü ˝Ÿ‡
j·T÷ìj·THé |òsü Y &Óe÷Áø±{Ïø˘ s¬ {’ Ÿ‡ (|æjT· T&çÄsY) Ç∫Ãq |æ{wÏ Hü qé T $#ês¡D≈£î d”«ø£]+∫
πødüTqT |òæÁãe] 22≈£î yêsTT<ë y˚dæ+~. <ë+‘√ ø=ìï nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq es¡Tdü
dü+|òTü ≥q\T #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT. ∫e]øÏ Á|üuTÑÛ ‘·«+ m˝≤>√˝≤ ø√s¡Tº s√düsº qY T düe]+∫
Ä πødüTqT »dæºdt sêC…+<äsY dü#êsY`»dæºdt yê<é\ u…+∫ qT+∫ ‘=\–+∫ »dæºdt
<äj·÷fiŸ`»dæºdt _.mHé.ø£èbÕ˝Ÿ\ u…+∫øÏ yÓfi‚¢˝≤ #˚dæ+~. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ »dæºdt
<äj÷· fiŸ Á|üuTÑÛ ‘·« $<ÛëHêìøÏ ø=eTTàø±dü÷Ô }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ |üø+å£ eVæ≤düTqÔ ï e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ dü+|ò÷ü \MT<ë, MT&çj÷· MT<ë $s¡T#·T≈£î|ü&ܶsT¡ .
1988 y˚T˝À \_Û+∫q Ä s¬ +&ÉT yêsê\ yÓdTü \Tu≤≥TqT ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì
ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ øπ düTqT »dædº t yê<é u…+∫ qT+∫ ‘·|Œæ +#˚+<äT≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä|òTü y˚T|ò÷ü \
MT<ä ø£\ø£‘êÔ ôV≤’ ø√s¡Tº qT+∫ »dædº t ÄsY.mHé.ô|H’ qé T ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº ø=‘·Ô N|òt »dædº >t ±
ìj·T$T+∫+~. nsTT‘˚ ìØí‘· düeTj·T+˝À|ü\ Ä |üìì |üP]Ô#j ˚ T· &É+ ø£weºü TsTT+~.
m+‘· y˚>+∑ >± #·s´¡ \T rdüT≈£îHêï C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°ô|’ $~Û+∫q ùdº Äs¡s¶ qY T »dædº t
yê<é m‹Ôyù˚ d ‘˚B Hê{ÏøÏ n+fÒ 20 y˚T 1988 ˝À|ü\ N|òt »dædº >t ± ÄsY.mHé.ô|H’ é
|ü<Mä d”«ø±s¡ Á|üe÷D+ #˚jT· ˝Òøb£ ˛j·÷s¡T.
<ë+‘√ ôV’≤ø√s¡Tº s√düºsYqT e÷πsà neø±X¯+ Äj·Tq≈£î ˝Ò≈£î+&Üb˛sTT+~.
n+‘·≈î£ eTT+<˚ |ü<$ä ì #˚|{ü ºÏ e⁄+f˚ <ëìì e÷s¡Ã>∑*–e⁄+&˚yês¡T. nsTT‘˚ Äj·Tq
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 155
nìï dü+Á|ü<ëj·÷\qT |üøÿ£ ≈£î HÓfdºÒ æ |ü<$ä ì Ç+ø± #˚|≥ü øº b£ ˛sTTHê ø£\ø£‘êÔ qT+#˚
~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº ]õÅcÕºs≈Y î£ dü<sä T¡ ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ |æ{wÏ Hü qé T ‘·q u…+∫ eTT+<äT≈£î
20 y˚T Hê&ÉT e#˚Ã˝≤ e÷s¡ÃeTì Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚XÊs¡T. Ç+‘· <äTsêàs¡yZ TÓ qÆ |ü]dæ‘ú T· \
H˚|<ü ´ä∏ +˝À Äs√E }#·ø√‘·ô|’ »dædº t yê<é u…+∫øÏ ã<äT\T »dædº t ô|H’ é u…+∫ $#ês¡D
»]ù|+<äT≈£î eTT+<äTø=∫Ã+~. »dædº t ÄsY.mHé.ô|H’ é ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô>±
|ü<äM u≤<Ûä´‘·\T #˚|ü≥º&Üìø£+fÒ eTT+<äT »dæºdt ÄsY.mdt. Hês¡T˝≤ ~©¢ ôV’≤ø√s¡Tº
‘ê‘êÿ*ø£ Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô>± e⁄+&˚yês¡T. Äj·Tq n\T¢&TÉ »dædº t mdt.mdt.#·<ë›
9 »qe] 2002 Hê&ÉT HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ eTÚœø£+>± kÕø£å´+ #ÓãT‘·÷
Hê´j·Te´edü˝ú À #√≥T #˚dTü ≈£îqï á nyê+#Û˙· j·T ≈£î‘·+Á‘ê\qìï+{Ï˙ ãj·T≥ô|{Ϻ
m+‘√ y˚T\T #˚XÊs¡T.
»dædº t ÄsY.mHé.ô|H’ é ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷]Ô>± |ü<Mä u≤<Û´ä ‘·\T #˚|{ü qºÏ
‘=* s√EHê&˚ ‘·q u…+∫ eTT+<äT≈£î $#ês¡D≈£î e∫Ãq ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ |æ{wÏ Hü é
$wüjT· +˝À »dædº t yê<é ndü+|üP]Ô>± e~˝Òdqæ |üìì |üP]Ô #˚ùd+<äT≈£î @e÷Á‘·+
ÄdüøÔÏ #·÷|ü˝<Ò Tä . ô|>’ ±, C…H’ é ` u…qØ® ø£$T{° MT~ ùdº Äs¡s¶ Y m‹Ôy‘˚ ô· |’ #·sá qT ≈£L&Ü
düV≤æ +#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. e÷ ìs¡dqü \qT @e÷Á‘·+ ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü Ä |æ{wÏ Hü é $#ês¡DqT
y˚d$ü ôd\e⁄\T nsTTb˛j˚T+‘·es¡≈L£ yêsTT<ë y˚XÊs¡T. n+‘·{‘Ï √ á Hê≥ø±ìøÏ
‘Ós¡ @MT |ü&˝É <Ò Tä .
Ä |æ{wÏ Hü qé T 1988 y˚d$ü ôd\e⁄\ ‘·sê«‘· ‘˚BøÏ yêsTT<ë y˚dqæ |æ<|ä ü
Vü≤sƒê‘·T>Ô ± |æ{wÏ qü sYø,° Á|üuTÑÛ ‘ê«ìø° Ä øπ düTqT ‘·«s¡>± |ü]wüÿ]ùdÔ eT+∫<äqï dü+>∑‹
>∑Ts¡TøÔ =∫Ã+~. m+<äTø£+fÒ Ä eTs¡Tdü{Ï dü+e‘·‡s¡+ kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£\ dü+e‘·‡s¡+.
}#·ø√‘· eTs¡ø£ |ü&¶É ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY, »>∑BXŸ f…≥Æ s¢ Y e+{Ï Hêj·T≈£î\T
‘·eT≈£î Ä≥+ø£+>± e⁄qï C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° s¡<y›ä ê\ì ø√s¡T≈£îHêïs¡T. »dædº t ÄsY.mHé.ô|H’ é
~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô>± #˚j÷· *‡q |üìì y˚d$ü ôd\e⁄\ ø£+fÒ eTT+<˚
|üP]Ô #˚j÷· \ì uÛ≤$+#ês¡T. nsTT‘˚ e÷ ÁbÕ<Ûëq´‘· ‘·~«s¡T<ä+Δ >± e⁄+~. sêJyé
>±+BÛ Á|üy˚Tj·T+ e\¢ ôV’≤ø√s¡Tº dü«‘·+Á‘·‘· nH˚~ sêJøÏ >∑T¬s’+~ ø±ã{Ϻ 1989
&çôd+ãsY mìïø£\ ‘·s¡Tyê‘·H˚ Ä |æ{ÏwüHé $#ês¡D »]–‘˚ u≤>∑T+≥T+<äì y˚T+
uÛ≤$+#ê+. n+<äTe\¢ C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°ì s¡<Tä › #˚ùd @ Á|üjT· ‘êïHÓï’ Hê n&ÉT≈¶ î£ H˚
neø±X¯+ ø√dü+ m<äTs¡T#·÷&ÉkÕ>±+.
»dædº t ÄsY.mHé.ô|H’ ‘é √ bÕ≥T u…+∫˝Àì eTs√ Hê´j·TeT÷]Ô »dædº t õ.dæ.C…H’ é
jÓTTø£ÿ ≈£L‘·Ts¡T ô|[¢ s¡÷|ü+˝À e÷≈£î Ä neø±X¯+ \_Û+∫+~. Ä ô|[¢øÏ Vü‰»¬sq’
156 ~©¢ 1984
n‹<∏Tä ˝À¢ kÕø屑·÷Ô ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. dü»H® é ≈£îe÷sY˝≤π> }#·ø√‘·˝À
H˚sês√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ ôd‘’ +· ô|H’ `é C…H’ é u…+∫ $#ê]düTqÔ ï ÁãVü‰àq+<ä
>∑TbÕÔ |æ{wÏ Hü é $wüjT· +˝À düV≤ü »+>±H˚ m+‘√ Ädüø,ÔÏ Á|üj÷Ó »q+ e⁄+{≤sTT. nsTT‘˚
»dæºdt õ.dæ.C…’Hé eT+∫yês¡T, ìC≤sTTr|üs¡T\T ø£qTø£ Äj·TqπøyÓTÆHê Çã“+~
ø£\T>∑T‘·T+<˚yÓ÷ qì H˚qT yÓTT<ä≥ ‘·≥|ü{≤sTT+#êqT. ø±˙, ∫e]øÏ n˝≤+{Ï
neø±XÊìï #˚C≤s¡TÃø√e&É+ eT+∫~ ø±<äì|æ+∫+~. Ä düe÷#êsêìï H˚qT yÓ+≥H˚
eTH√CŸ $T{≤º≈î£ #˚sy¡ X˚ ÊqT. n‘·qT dü‘«· s¡yT˚ f…yÆ Té ‡ Ä|òt Ç+&çj÷· ˝À »dædº t C…H’ é
≈£îe÷¬sÔ ô|[¢˝À ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y bÕ˝§Zq&É+ô|’ nqTe÷Hê\qT e´ø£+Ô #˚d÷ü Ô ˇø£
yêsêÔ ø£<Hä∏ êìï sêXÊs¡T. »dædº t C…H’ ≈é L£ , ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y L£ m|üŒ{ÏqT+#√ ùdïVü≤+
e⁄+<äì C…H’ é øÏ+~ ø√s¡T˝º À Hê´j·TeT÷]Ô>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT uÛ>Ñ ‘∑ Y Hê´j·Tyê~>± bÕ˝§ZHy˚ ê&Éì
≈£L&Ü n+<äT˝À Á|ükÕÔ$+#ês¡T. @~@yÓTHÆ ê »dædº t C…H’ é ≈£îe÷¬sÔ ô|[¢˝À uÛ>Ñ ‘∑ Y bÕ˝§Zq&É+
ô|<ä› dü+#·˝≤HêH˚ï düèwæ+º ∫+~. Ä yêsêÔø<£ qä∏ +‘√ ø£\‘· #Ó+~q »dædº t C…H’ é ‘·qT Ä
øπ düT $#ês¡D≈£î <ä÷s¡+>± e⁄+≥Tqï≥Tº Á|üø{£ +Ï #ês¡T. Ä $<Û+ä >± ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ
|æ{wÏ Hü é $#ês¡D nìyês¡´+>± eTs√ u…+∫øÏ ã~© nsTT ø=ìï HÓ\\ bÕ≥T Ä\dü´+
nj˚T´≥Tº #˚jT· &É+˝À y˚T+ $»j·T+ kÕ~Û+#ê+.
1989 Á|ü<eäÛ ÷s¡+ú ˝À Ä øπ düT »dædº t _.mHé.ø£èbÕ˝Ÿ` »dædº t dæ.m˝Ÿ.#Í<äØ
u…+∫ eTT+<äT≈£î eT∞¢ ‘êC≤ $#ês¡D≈£î e∫Ã+~. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ »dædº t ø£èbÕ˝Ÿ
düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô>± yÓfi&¢¯ +É ‘√ e÷˝À ÄX¯\T ∫>∑T]+#êsTT. m+<äTø£+fÒ
Ä øπ düT $#ês¡D dü+<äs“¡ +¤ >± Äj·Tq 1984 }#·ø√‘·˝À H˚sd¡ Tü \Ô ô|’ øπ düT\T ô|˝’ò Ÿ
#˚jT· &É+˝À b˛©düT\ yÓ|’ \üò ´+ô|’ nH˚øk£ Õs¡T¢ |ò÷ü f…qÆ yê´K´\T #˚XÊs¡T. C…H’ `é u…qØ®
ø£$T{°ì düyê\T #˚d÷ü Ô ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ y˚dqæ |æ{wÏ Hü qé T ø={Ïyº j ˚ T· ø£b˛sTTHê Ä
ø£$T{° ø=qkÕ– nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T }#·ø√‘· øπ düT\T qyÓ÷<äT ø±ø£, <äsê´|ü⁄Ô »s¡|øü £
ô|+&ç+>¥˝À e⁄+∫q |ü]dæú‹ ‘=\–b˛‘·T+<äì, ø√s¡Tº n+<äT≈£î ‘·–q #·s¡´\T
rdüT≈£î+≥T+<äì y˚T+ m+‘√ Ä•+#ê+. ø±˙, e÷ ÄX¯\˙ï n&çj÷· dü˝Ò nj·÷´sTT.
˝Àø£duü ÑÛ mìïø£\T düMT|ædTü qÔ ï H˚|<ü ´ä∏ +˝À »dædº t ø£èbÕ˝Ÿ 4 nø√ºãsY 1989Hê&ÉT
‘·q |ü<‹Δä øÏ $s¡T<ä+Δ >± C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° ìj·÷eTø±ìï s¡<Tä › #˚d÷ü Ô rs¡TŒ #ÓbÕŒs¡T.
ìC≤ìøÏ ÁãVü‰àq+<ä >∑TbÕÔ y˚dqæ |æ{wÏ Hü é |ü]$T‘·yTÓ qÆ ~. ìj·TeT ìã+<Ûqä ˝À¢ ˇø£
ìj·Te÷H˚ï n+fÒ øπ düT\ ª<äsê´|ü⁄qÔ T |üs´¡ y˚ø+åÏ #˚ ø£$T{° n~Ûø±sêìïμ e÷Á‘·yT˚ n~
Á|ü•ï+∫+~. C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY≈î£ dæbÕò s¡dTü \T e÷Á‘·yT˚ #˚j÷· ˝≤
˝Òø£ H˚sT¡ >± b˛©düT\qT Ä<˚•+#˚ n~Ûø±s¡+ ≈£L&Ü Ä ø£$T{°øÏ e⁄+<ë nì n&ç–+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 157
»dædº t ø£èbÕ˝Ÿ >∑qø£ b˛©düT\≈£î H˚sT¡ >± Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚ùd n~Ûø±s¡+ ø£$T{°øÏ ˝Ò<ìä
uÛ≤$ùdÔ yÓTT‘·+Ô ø£$T{° ìj·÷eTø±ìï s¡<Tä › #˚j÷· *‡q, ‘·<ë«sê }#·ø√‘· øπ düT\qT
yÓqøÏÿ HÓfj ºÒ ÷· *‡q nedüs+¡ ˝ÒH˝˚ <Ò Tä .
»dædº t ø£èbÕ˝Ÿ rs¡TŒ≈£îqï $\Te m˝≤+{Ï<H’Ó ê mìïø£\ düeTj·T+˝À }#·ø√‘·
eTs¡øe£ ⁄qï Hêj·T≈£î\MT<ä n~ |ü˙ï{Ï »\T¢ nsTT+~. H˚sd¡ Tü &ú >ç ± ìsêΔ]+#·ã&çq
dü»H® é ≈£îe÷sYqT e÷Á‘·yT˚ ø±≈£î+&Ü C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y »>∑BXŸ
f…≥Æ s¢ \Y qT ≈£L&Ü øπ düT ñ#·TÃqT+∫ ãj·T≥|ü&d˚ +æ ~. ˇø£yfi˚ ¯ ôV≤’ ø√s¡Tº >∑qø£ C…H’ `é u…qØ®
ø£$T{°øÏ Ä n~Ûø±s¡+ e⁄+<äì <Ûèä Mø£]+∫ e⁄+fÒ á eTT>∑TsZ T¡ Hêj·T≈£î\qT mìïø£\˝À
ì\u…≥&º +É ø±+Á¬>dt bÕغøÏ ø£weºü Tj˚T´~. nq«sY øösY n|ò&æ $É {Ÿ Ä<Ûës¡+>± dü»H® é
≈£îe÷sY H˚sT¡ >± •øå±bÕÁ‘·T&ÉjT˚ ´yê&ÉT. $T>∑‘ê Ç<äs› T¡ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T ≈£L&Ü Ä
‘·sT¡ yê‘· n<˚u≤≥ |ü{≤º*‡ e#˚Ã~.
C…’Hé`u…qØ® ø£$T{°ì s¡<äT› #˚dü÷Ô »dæºdt ø£èbÕ˝Ÿ sTT∫Ãq rs¡TŒ K∫Ñ·+>±
kÕ+πø‹ø£ n+XÊ\‘√ (n˝≤+{Ï n~Ûø±sê\T Çe«e#êà ˝Ò<ë) ≈£L&ÉT≈£îì e⁄qï~.
}#·ø√‘· H˚s+¡ ˝À me]¬øH’ ê uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄+<ë ˝Ò<ë nqï n+X¯+‘√ <ëìø£d\ü T
dü+ã+<Ûyä T˚ ˝Ò<Tä . }#·ø√‘·˝À ‘·eT H˚s+¡ s¡TEyÓ’ ø±+Á¬>dt bÕغøÏ Çã“+~ø£sy¡ TÓ qÆ
|ü]dæ‘ú T· \T @s¡Œ&˚ düeTj·T+˝À e∫Ãq Ä rs¡TŒqT ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y
»>∑BXŸ f…≥Æ s¢ \Y T ‘·eT eTs¡øq£ T ‘·T&ç#d˚ Tü ≈£îH˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊs¡T. 1984 mìïø£\˝À
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y »>∑BXŸ f…≥Æ s¢ \Y T dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ ôd+{ÏyTÓ +≥T‘√ mìïø£˝À¢ HÓ>±ZsT¡ .
1989 mìïø£\˝À Ä }#·ø√‘·‘√ ‘·eT≈£î dü+ã+<Û+ä ˝Ò<ìä #Ó|⁄ü Œ≈£îHêïs¡T. yÓTT‘·+Ô
MT<ä yêfi¯ó¢ eTs√kÕ] $»j·T+ kı+‘·+ #˚dTü ≈£îHêïs¡T.
$∫Á‘·+ @$T≥+fÒ Ä rs¡TŒ e\¢ dü»H® ≈é î£ e÷sY≈î£ m˝≤+{Ï \;Δ ø£\T>∑øb£ ˛e&É+.
1984 mìïø£\˝À ˝≤π> 1989 mìïø£\˝À ≈£L&Ü ø±+Á¬>dt bÕغ Äj·Tq≈£î {Ïø¬ {Ÿ
Çe«&ÜìøÏ ìsêø£]+∫+~. Ä s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ\˝Àq÷ 1984 dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·˝À
#˚dqæ bÕbÕìøÏ n‘·qT |ü]Vü‰s¡+ #Ó*+¢ #·T≈£î+≥THêï&ÉT nH˚ #Ó|⁄ü Œ≈£îHêïs¡T. e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ ø√D+˝À #·÷ùdÔ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y »>∑BXŸ f…≥Æ s¢ \Y qT ø±+Á¬>dt bÕغ n<˚$<Û+ä >±
•øÏ+å #·øb£ ˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ ø£ì|æ+#·<Tä .
158 ~©¢ 1984

eT\T|ü⁄
1989 mìïø£\˝À ø±+Á¬>dt bÕغ |üsê»j·÷ìø° n|ü]wüÿè‘·+>± e⁄+&çb˛sTTq
1984Hê{Ï dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· düeTdü´≈£L eT<Û´ä ô|<ä>› ± dü+ã+<Û+ä ˝Òøb£ ˛e#·TÃ. ø±˙
Ä z≥$T e÷ ø£èwæøÏ >=|üŒ dü÷Œ¤]Ô ì∫Ã+~. $.|æ.dæ+>¥ Hêj·Tø£‘«· +˝À @s¡Œ&ɶ ø=‘·Ô
Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷˝Àì ø=+<ä]øÏ ñqï‘· |ü<eä ⁄\qT ø£*Œ+∫+~. dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°
eTTKT´˝À¢ ˇø£s¬ q’ k˛© k˛sê;®ì øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ <˚X¯ Hê´j·Te´edü˝ú ÀH˚ n‘·T´qï‘·yTÓ qÆ
n{≤Øï »qs¡˝Ÿ |ü<$ä ˝À ìj·T$T+∫+~. Äj·Tq≈£î n|üŒ{Ïøπ <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± m+‘√
ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\Tqï|üŒ{Ïø° sêC≤´+>∑ |üsy¡ TÓ qÆ ñqï‘·|<ü $ä ˝À ìj·T$T‘·T\e&É+ e÷Á‘·+
n<˚ yÓTT<ä{kÏ Õ]. n<˚$<Û+ä >± e÷J yÓe’ ÷ìø£<fiä ¯ ñqï‘ê~Ûø±] ns¡H® é dæ+>¥qT ~©¢
XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\qT H˚s¡T>± ìj·T+Á‹+#˚+<äT≈£î M˝…’q ˝…|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY |ü<ä$˝À
ìj·T$T+#·&+É eTs√ $X‚w+ü . dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°˝À Äj·Tq uÛ≤>∑kÕ«$T ø±ø£b˛sTTHê
n+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ |ü<$ä ˝À ˇø£ dæ≈î£ ÿ Á|üeTTKT&çì ìj·T$T+#·&+É <ë«sê $.|æ.dæ+>¥
Á|üuTÑÛ ‘·«+ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ dæ<+Δä >± e⁄qï≥Tº dü+øπ ‘ê‘·àø£+>±
‘Ó*j·T|ü]∫+~.
á |ü]D≤e÷\ |üs+¡ |üs˝¡ À uÛ≤>∑+>± qqTï ≈£L&Ü øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« kÕº+&ç+>¥
øöì‡˝Ÿ>± ìj·T$T+#·&+É »]–+~. Hê ej·TdüTq÷, kÕúsTT˙ <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì #·÷ùdÔ
n~ ˇø£ n|üPs¡«yÓTÆq >ös¡e+. ìC≤ìøÏ H˚qT n|üŒ{Ïπø $TÁXÊ ø£$TwüHé $#ês¡D
|üqT˝À¢ |ü&ç ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ bÕ≥T ÁbÕø°dº ≈t î£ <ä÷s¡eTj·÷´qT. Ä ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü Hê
düeTj·÷ìï $TÁXÊ ìy˚~ø£ ‘·<qä +‘·s¡ |ü]D≤e÷\≈£î m≈£îÿe>± yÓ∫Ã+#ê*‡ e∫Ã+~.
‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± Hê≈£î MT&çj÷· ˝À eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄ nsTT‘˚ e∫Ã+~ ø±˙ eè‹Ô|sü +¡ >±
m˝≤+{Ï \;Δ #˚≈L£ s¡˝<Ò Tä . Hê≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü Hê MT<ä øπ e\+ }#·ø√‘· øπ düT\qT
e÷Á‘·yT˚ #·÷ùd ˝≤j·TsY nH˚ eTTÁ<ä n|üŒ{Ïøπ |ü&bç ˛sTT+~.
Ä$<Û+ä >± }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q |üqT˝À¢ @fi¯¢ ‘·sã¡ &ç ‘·\eTTqÿ˝…’ e⁄qï
Hê≈£î nH˚øe£ T+~ ˝≤j·Ts¡T¢ Ä•+#˚ Ä b˛düTº nj·÷∫‘·+>± \_Û+#·&+É ˇø£ >=|üŒ
>ös¡eeTH˚ #ÓbÕŒ*. n+<äT≈£î dæC…dæ Á|üeTTKT\T k˛© k˛sê;®, ˝…|òæºHÓ+{Ÿ »qs¡˝Ÿ
C….bdt.ns√sê Á|ü<ëÛ q ø±s¡≈î£ \T. yêfi¯ó¢ ‘·eT+‘·≥ ‘êeTT>± Hê ù|s¡TqT dæbÕò s¡dTü
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 159
#˚XÊs¡T. kÕº+&ç+>¥ øöì‡˝Ÿ>± H˚qT düeT]Œ+∫q $$<Ûä ìy˚~ø£\T Ä ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À
Hê eè‹Ô|üs¡yÓTÆq m<äT>∑T<ä\≈£î m+‘√ <√Vü≤<ä+ #˚XÊsTT. n<äèwüºeXÊ‘·÷Ô Ä
m<äT>∑T<ä\ø√dü+ H˚qT <˚ìø° sêJ |ü&Ü*‡q nedüs+¡ sê˝Ò<Tä . m+‘√ ø±\+ qT+N
#˚düTÔqï }#·ø√‘· πødüT\≈£î dü+ã~Û+∫q |üqT\qT m|üŒ{Ï˝≤π> ø=qkÕ–+#˚+<äT≈£î
Hê≈£î nqTeT‹ì#êÃs¡T.
eTs=ø£ $X‚w+ü @$T≥+fÒ $.|æ.dæ+>¥ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq HÓ\˝À|ü˝Ò øπ +Á<ä
ôVA+XÊK eT+Á‹ eTT|òÔæ eTVü≤eTà<é düsT÷<é HêsYÔ u≤¢ø˝˘ Àì ‘·q #ê+ãsY˝À e÷‘√
1984 }#·ø√‘· >∑T]+∫ #·sá \T »]bÕs¡T. »dædº t Hês¡T˝≤, ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ ns√sê,
H˚q÷ Ä düe÷y˚X+¯ ˝À bÕ˝§ZHêï+. <ës¡TDyÓTqÆ Á|ü‹≈£L\ |ü]dæ‘ú T· \ eT<Û´ä ≈£L&Ü
u≤>± |üì#˚XÊs¡T n+≥÷ Äj·Tq eTeTà*ï Á|üX+¯ dæ+#·&+É ‘√ m+‘√ ñbıŒ+–b˛j·÷+.
H˚sd¡ Tü *ú ï •øÏ+å #˚+<äT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ nìï #·s´¡ \÷ rdüT≈£î+{≤eTì nj·Tq e÷‘√
nHêïs¡T.
Ä$<Û+ä >± $.|æ.dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·« ø£qãs¡∫q kÕqT≈£L\ <äèø£Œ<∏+ä e\¢ ‘êC≤
|æ{wÏ qü q¢ T qyÓ÷<äT #˚ùd$wüjT· yÓTÆ $TÁXÊ ø£$TwüHé ìj·T$T+∫q ø£$T{°ì |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#·&+É
>∑T]+∫q e÷ eP´Vü‰ìï e÷s¡TÃ≈£îHêï+. ~©¢ ôV’≤ø√s¡Tº C…’Hé`u…qØ® ø£$T{°ì s¡<äT›
#˚d÷ü Ô sTT∫Ãq rs¡TŒqT dæCd… æ ‘·s|¡ ⁄üò q düyê\T #˚d÷ü Ô düTÁ|”+ ø√s¡T˝º À n|”Œ\T ô|˝’ò Ÿ
#˚XÊ+. m˝≤>∑÷ C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° |ü⁄qs¡T<äsΔ D¡ qT ø=‘·Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+ e´‹πsøÏ+#·&+É
˝Ò<Tä ø£qTø£ düTÁ|”+ø√s¡T˝º À e÷ n|”Œ\Tô|’ ìs¡j í T· + yÓ\Te&˚es¡≈L£ y˚∫e⁄+&Ü*‡q
nedüs+¡ ˝Ò<qä T≈£îHêï+. düeTdü´ eT]+‘· Ä\dü´+ ø±≈£î+&Ü ôV≤’ ø√s¡Tº m‹Ô #·÷|æq
kÕ+πø‹ø£ ˝À≥TbÕ≥¢≈î£ neø±X¯+ ˝Ò≈î£ +&Ü ø=‘·Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø=‘·Ô H√{Ï|øπæò wüHé C≤Ø
#˚j÷· \ì dü÷∫+#ê+. øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷ dü÷#·qqT ÄyÓ÷~dü÷Ô 1990 e÷]Ã˝À
>∑T»sê‘Y ôV≤’ ø√s¡Tº e÷J Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô »dædº t |æ.mdt. b˛‹, ]f…sÆ ¶Y b˛©dt N|òt
|æ.m. s√cÕ\‘√ ˇø£ ø=‘·Ô ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+~.
<ë+‘√ Ç~es¡ø{£ Ï nq«sY øösY n|ò&æ $É {Ÿ Ä<Ûës¡+‘√H˚ dü»H® é ≈£îe÷sYô|’ #·s´¡
rdüT≈£îH˚+<äT≈£î M˝ÒsŒ¡ &ç+~. »dædº t |æ.mdt.b˛‹`|æ.m.s√cÕ ø£$T{° dæbÕò s¡dTü #˚dqæ
‘=* $&É‘· øπ düT˝À¢ nq«sY øösY øπ düT ≈£L&Ü e⁄+~. ákÕ] Ä ø£$T{° Ä<˚XÊqTkÕs¡+
<˚X+¯ ˝À n‘·T´qï‘· <äsê´|ü⁄Ô dü+düú nsTTq ôd+Á≥˝Ÿ ã÷´s√ Ä|òt ÇHÓ«dæ>πº wüHé (dæ_◊)
s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–+~. 11 ôdô|+º ãsY 1990Hê&ÉT ñ<äjT· + 6.45≈£î dæ_◊ ãè+<äyTÓ Tø£{Ï
|ü•ÃeT ~©¢, |ü•ÃeT|ü⁄] ÁbÕ+‘·+˝Àì ˇø£ Çs¡Tø¬ q’ M~Û˝À e⁄+&˚ dü»H® é ≈£îe÷sY
Ç+{ÏøÏ yÓ[+¢ ~. dü»H® é ≈£îe÷sYqT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· dæ_◊ ãè+<ä+
160 ~©¢ 1984
n‘·ì Ç+{Ïì k˛<ë #˚jT· &É+ yÓTT<ä\Tô|{Ï+º ~. n|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ >∑T+|ü⁄ Ä Ç+{Ïe<ä›
>∑T$T≈£L&ç dæ_◊øÏ e´‹πsø£+>± s¬ #·Ã>=fÒº ìHê<ë\T #˚jT· &É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. dü»H® é
≈£îe÷sYqT >∑qø£ n¬sdüT#º d˚ æ rdüTø¬ fi‚Ô |ü]D≤e÷\T rÁe+>± e⁄+{≤j·Tì ˝Ö&é d”Œø£sT¡ ¢
ô|≥Tº≈î£ ì eTØ yêfi¯ó¢ u…~]+#ês¡T. n+‘·ø+£ ‘·≈L£ n\¢] eT÷ø£\ dü+K´ô|]–+~.
yÓTT‘·+Ô Ä Á|ü<X˚ e¯ T+‘ê yê]‘√H˚ ì+&çb˛sTT+~. <ë+‘√ dæ_◊ n~Ûø±s¡T\≈£î dü»H® é
≈£îe÷sYqT Ç+{À¢+∫ ãj·T{ÏøÏ rdüT¬øfi¯¢&É+ nkÕ<Ûä´eTsTT+~. n¬sdüTº #˚j·T&ÜìøÏ
yÓ[q¢ dæ_◊ n~Ûø±s¡T˝Ò ã+B\T>± e÷]q≥ºsTT+~. <äT+&É>T∑ \T eT]+‘· s¬ ∫Ãb˛sTT
ãj·T≥ bÕsYÿ #˚deæ ⁄qï dæ_◊ yêVü≤Hê\qT <Û«ä +dü+ #˚XÊs¡T. dæ_◊ n~Ûø±s¡T\T mìïkÕs¡T¢
dü+Á|ü~+∫Hê kÕúìø£ b˛©düT\ qT+∫ düŒ+<äq sê˝Ò<Tä . dü»H® é ≈£îe÷sY Ç+{ÏøÏ yÓfi¢‚
ˇπø ˇø£ Çs¡T¬ø’q dü+<äTqT n\¢] eT÷ø£\T ÄÁø£$T+#·T≈£îì e⁄+&É≥+e\¢ ‘êeTT
nø£ÿ&çøÏ #˚sT¡ ø√˝Òøb£ ˛‘·THêïeTqï~ kÕúìø£ b˛©düT\ düe÷<Ûëq+.
á Hê≥ø£eT+‘ê dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tqº T+∫ j·÷+{Ïdùæ |≥Ø u…sTT˝ŸqT
rdüT≈£îH˚+‘· es¡≈L£ dæ_◊ n~Ûø±s¡T\qT ø£<\ä ≈£î+&Ü #˚ùd+<äT≈£î ñ<˚•› +∫+~. sêJyé
>±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ dü»H® é ≈£îe÷sYqT ø±bÕ&˚+<äT≈£î ø£\ø£‘êÔ qT+∫ s¡|Œæ +∫ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T≈º î£
Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô>± ìj·T$T+∫q »dædº t ÄsY.mHé.ô|H’ é >∑T]+∫ >∑‘· n<Ûë´j·T+˝ÀH˚
#Ó|⁄ü Œ≈£îHêï+ ø£<ë. Äj·Tq Ç|üŒ{Ïø° n<˚ |ü<$ä ˝ÀH˚ ø=qkÕ>∑T‘·T+&É&yÉ T˚ yê] BÛe÷
≈£î ø±s¡D+. ˇø£ Hê´j·Tyê~ dü»H® é ≈£îe÷sY ñ<ä+‘êìï »dædº t ô|H’ é <äèwæøº Ï rdüTø¬ [¢q
yÓ+≥H˚ j·÷+{Ïdæù|≥Ø u…sTT˝Ÿ e´eVü‰sêìï Äj·Tq »dæºdt m+.¬ø.#êyê¢≈£î
n|üŒ–+#ês¡T. ìC≤ìøÏ j·÷+{Ïdùæ |≥Ø u…sTT˝Ÿ≈î£ n|ü⁄Œ&ÉT neø±X¯yT˚ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ
dæ_◊ dü»H® é ≈£îe÷sYqT Äs√E ñ<äjT· y˚T n¬sdüTº #˚d+æ ~. nsTT‘˚ Ä $wüj÷· ìï
@e÷Á‘·+ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√˝Ò<Tä . dü»H® é ≈£îe÷sY Á|üdTü ‘Ô · |ü]dæ‹ú @$T≥ì »dædº t
#êyê¢ ≈£L&Ü n&É>˝∑ <Ò Tä . dæ_◊ n~Ûø±s¡T¢ ñ<äjT· + qT+∫ dü»H® é ≈£îe÷sY Ç+{Ïe<˚›
e⁄Hêïs¡ì #Ó|Œæ Hê Äj·Tq |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . ôV≤’ ø√s¡Tº ]õÅkÕºsqY T yÓ+≥H˚ dü»H® é ≈£îe÷sY
e<ä≈› î£ yÓfie¢¯ Tì dü÷∫+∫, n‘·&ìç $&ÉT<ä\ #˚j÷· \+≥÷ dæ_◊ì Ä<˚•+#ês¡T.
‘·q Ç+{Ï e<ä› >∑T$T≈£L&çq nqT#·sT¡ \≈£î dü»H® é ≈£îe÷sY dü«j·T+>± ‘·q≈£î
k˛ø±˝Ÿ¶ j·÷+{Ïdùæ |≥Ø u…sTT˝Ÿ \_Û+∫+<äì #ÓbÕŒs¡T. Ä u…sTT˝Ÿ e\¢ ‘·qqT n¬sdüTº
#˚jT· &É+ ˝Ò<Tä ø±ã{Ϻ dæ_◊ n~Ûø±s¡T\qT øπ eå T+>± yÓ[b¢ ˛ìe«+&ç nì yÓT≈Æ î£ rdüT≈£îì
eTØ $»„|Ôæ #˚XÊs¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘˚ dæ_◊ n~Ûø±s¡T\T ã‘·T≈£îJe⁄&Ü n+≥÷ nø£ÿ&çqT+∫
ãj·T≥|ü&>É *∑ >±s¡T. dæ_◊ n~Ûø±s¡T\≈£î »]–q nee÷q+ ø£+fÒ á e´eVü‰s¡+˝À
~©¢ b˛©düT\T e´eVü≤]+∫q rs¡T eTØ <ës¡TDyÓTqÆ ~. yêfi¯˝¢ ≤ Á|üe]Ô+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 161
#ê˝≤ eT+~ b˛©düT n~Ûø±s¡T\≈£î }#·ø√‘·˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄+<äH˚ Äs√|üD\T
m<äTs=ÿ+≥THêïs¡T. ˇø£ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î&çì n¬sdüTº #˚jT· &ÜìøÏ Ç|ü⁄Œ&ÉT düV≤ü ø£]+∫
q≥ºsTT‘˚ sπ |ü⁄ ‘·eT≈£î ≈£L&Ü n<˚ >∑‹ |ü&TÉ ‘·T+<äH~˚ yêfi¢̄ uÛj Ñ T· +. n+<äTøπ dü»H® é
≈£îe÷sYqT n¬sdüTº #˚ùd+<äT≈£î dæ_◊ Á|üjT· ‘êïìï kÕ>∑ìe«˝Ò<Tä .
sêJyé >±+BÛ mìïø£\˝À z&çb˛sTT, n~Ûø±sêìï ø√˝ÀŒsTTHê bÕ\Hê
j·T+Á‘ê+>∑+ MT<ä, b˛©düT\ MT<ä Äj·Tq |ü≥Tº @e÷Á‘·+ #Ó≈î£ ÿ#Ó<sä ˝¡ <Ò ìä á dü+|òTü ≥q
e\¢ düŒwüeº TsTT+~. $.|æ.dæ+>¥ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫à ≈£L&Ü bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+‘√
|üì#˚sTT+#·Tø√˝Òøb£ ˛j·÷s¡T. ø±˙ n~Ûø±s¡+ ø√˝ÀŒsTT Á|ü‹|üø+å£ ˝À e⁄+≥÷ sêJyé
>±+BÛ nqT≈£îqï~ #˚sTT+#·Tø√>∑*>±s¡T.
dü»®Hé ≈£îe÷sY πødüT˝À Á|üuÛÑT‘·«+ $|òü\eTe&É+‘√ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\≈£î,
Á|üuTÑÛ ‘ê«~Ûø±s¡T\≈£î, b˛©düT n~Ûø±s¡T\≈£î m+‘√ uÛsÑ √kÕ ø£*–+~. ‘êeTT ø£\dæø≥£ Tº>±
e⁄+fÒ }#·ø√‘· øπ düT˝À¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ rdüT≈£îH˚ @ ìs¡j í ÷· HÓï’ Hê ‹|æŒø=≥ºe#·Tà nqï
Ä‘·à $XÊ«dü+ ø£*–+~ yêfi¢̄ø.Ï
Ä ‘·sT¡ yê‘· »dædº t |æ.mdt.b˛‹`|æ.m.s√cÕ ø£$T{°ì Á|üuTÑÛ ‘·«+ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº
e÷J Hê´j·TeT÷]Ô C….&ç.C…H’ ,é ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ e÷J b˛©düT ñqï‘ê~Ûø±] &ç.ø¬ . n>∑sê«˝Ÿ\‘√
|ü⁄qs¡«e´d”øú ]£ +∫+~. n<äèwüeº XÊ‘·TÔ »dædº t C….&ç.C…H’ ,é &ç.ø¬ .n>∑sê«˝Ÿ\T Ç<äs› ÷¡ >∑{yºÏ êfi¯ó.¢
‘·eT ø£+fÒ eTT+<ä] ø£$T{° ns¡+ú ‘·s+¡ >± e~˝Òdqæ |üìì mìï n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¬ H’ ê
|ü≥Tº<\ä >± |üP]Ô #˚ùd+<äT≈£î yêfi¯ó¢ |üPqT≈£îHêïs¡T. eT+&É˝Ÿ ø£$TwüHé >=&Ée\T, n<ë«˙
s¡<jä∏ ÷· Á‘·, Ä ‘·sT¡ yê‘· $.|æ.dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü&bç ˛e&É+ e+{Ï rÁe dü+|òTü ≥q\
eT<Û´ä C…H’ é n>∑sê«˝Ÿ\ ø£$T{° ‘·q $<ÛTä \qT ìs¡«]Ô+#ê*‡ e∫Ã+~.
á˝À>± #·+Á<äXK‚ sY Hêj·Tø£‘«· +˝À ø±+Á¬>dt bÕغ eT<ä‘› T· ‘√ ø=‘·Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+
@sêŒ≥sTT+~. ø±+Á¬>dt bÕغ eT<ä‘› T· ˝Ò≈î£ +&Ü dü«‘·+Á‘·+>± @s¡Œ&ɶ $.|æ.dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T
ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\ô|’ #·≥|º sü y¡ TÓ qÆ #·s´¡ \T rdüTø√˝Òøb£ ˛‘˚, Çø£ ø±+Á¬>dt bÕغ eT<ä‘› T· ‘√
@s¡Œ&ɶ #·+Á<äX‚KsY Á|üuÛÑT‘·«+ @+ rdüT≈£î+≥T+<äì, C…’Hé`n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° ≈£L&Ü
n+‘·≈î£ eTT+<ä] ø£$T{° ø£+fÒ rÁeyÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· \qT m<äTs√ÿe\dæ edüT+Ô <äì y˚T+
uÛj
Ñ T· |ü&ܶ+. n+‘˚ø±<äT #·+Á<äXK‚ sY Á|üuTÑÛ ‘·«+ ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY |ü<$ä ˝À+∫
ns¡®Hé dæ+>¥qT ‘=\–+∫ e÷s¡ÿ+&˚j·Tdæ+>¥qT ìj·T$T+#·&É+‘√ e÷ uÛÑj·÷\T
s¬ {Ï+º |üj÷· ´sTT. nsTT‘˚, ø=~›s√E˝À¢H˚ #·+Á<äXK‚ sY |ü{≤¢, e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ |ü{≤¢
e÷ nqTe÷Hê\˙ï |ü{≤|ü+#·\j·÷´sTT. ìC≤ìøÏ Hê´j·T+ ø√dü+ #˚dqæ e÷ yÓTT‘·+Ô
b˛sê≥+˝À #·+Á<äX‚KsY, e÷s¡ÿ+&˚j·Tdæ+>¥\ ø=~› HÓ\\ |ü]bÕ\Hê ø±\y˚T ˇø£
dü«s¡j í T· T>∑+>± Ç|üŒ{Ïø° nqT≈£î+≥T+{≤+.
162 ~©¢ 1984
#·+Á<äX‚KsY n+‘·{Ï ìã<äΔ‘· ø£qãs¡#·&É+˝À ô|<ä›>± ÄX¯Ãs¡´|ü&Ée\dæ+<˚MT
˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· düeTj·T+˝ÀH˚ <ëìøÏ e´‹πsø£+>± >∑fi+¯ $|æŒq
@¬øø’ £ C≤rj·T Hêj·T≈£î&ÉT Äj·TH˚. »q‘ê bÕغ n<Û´ä ≈£îå &ç>± Äj·Tq 1984 e÷]à 2
Hê&ÉT ~©¢˝À »]–q XÊ+‹ sê©˝À bÕ˝§ZHêïs¡T. Äπsfi¢̄ ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü Äj·Tq
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ |ü≥,¢ eTTK´+>± ‘·q Á|üuTÑÛ ‘·«+ |üP]Ô>± ø±+Á¬>dt bÕغ eT<ä‘› T· ô|’
Ä<Ûës¡|&ü eç ⁄qï <äX˝¯ À ≈£L&Ü n+‘˚ ÁX¯<Δä ø£qãs¡#&· +É e÷Á‘·+ $X‚wyü T˚ .
#·+Á<äXK‚ sY >∑T]+∫ e÷≈£î ø=+‘ÓH’ ê ‘Ó\TdüT>±˙ e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ >∑T]+∫
e÷≈£î u§‹Ô>± |ü]#·jT· +˝Ò<Tä . nsTT‘˚ Äj·Tq ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY>± C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ
ø£$T{° dæbÕò s¡dTü \qT neT\T |ü]#˚+<äT≈£î rdüT≈£îqï #·s´¡ \T eTeTà*ï ÄX¯Ãs¡´ #·ø‘Ï T· *ï
#˚XÊsTT. ns¡H® é dæ+>¥‘√ b˛*ùdÔ e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ nH˚øs¬£ ≥T¢ düeTs¡ú bÕ\≈£î&Éì ‘·«s¡>±H˚
ns¡eú TsTT+~. ns¡H® é dæ+>¥ ~©¢ ˝…|Hºtò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y
eTTsƒêqT+∫ $eTs¡Ù\T m<äTs¬ q’ |ü⁄Œ&É˝≤¢ ‘êqT ìwüŒø£bå Õ‹qì #ê≥T≈£îH˚+<äT≈£î Ä‘·às¡øDå£
<Û√s¡D‘Ï √ e´eVü≤]+#˚yês¡T. y˚T+ m+‘· K+&ç+∫Hê uÛ>Ñ ‘∑ Y eTTsƒê ns¡H® é dæ+>¥qT
dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° düuTÑÛ ´&É+≥÷ <äTÅwŒü #ês¡+ #˚ùd~. dæ≈î£ ÿ nsTTq+<äTe\¢H˚ n‘ê´düøÔÏ
ø£qãs¡TdüTHÔ êï&É+≥÷ Äj·Tqô|’ $eTs¡Ù\T >∑T|æŒ+#˚~. nuÛ÷Ñ ‘· ø£\Œq\qT Á|ü#ês¡+
#˚ùd~. Ä m‘·T>Ô &∑ \É ˙ï Äj·TqqT n#˚‘q· TDÏï #˚ùd+<äT≈£î ñ<˚•› +∫q$.
e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ e÷Á‘·+ ìã<ä‘Δ ‘· √ e´eVü≤]dü÷Ô eT+∫ bÕ\Hê<ä≈îå£ &ç>±
ì*#ês¡T. Ç‘·s¡ bÕ\≈£î\ e÷~]>± }#·ø√‘· øπ düT\ $wüjT· +˝À düãÔ T›>± e⁄+&É≈î£ +&Ü
‘·q $<äT´ø£Ô <Ûsä êàìï ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√ ìs¡«Væ≤+#ês¡T. }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ »]π>˝≤
<äè&Û+É >± e´eVü≤]+∫q Ä eTVü≤˙j·TT&ÉT #˚dqæ ø£èwæøÏ H˚H˚ Á|ü‘´· ø£å kÕøÏìå . ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.
uÛ>Ñ ‘∑ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY ‘·~‘·s¡ øπ düT˝À¢ Äj·Tq ìC≤sTTr düŒwüeº TsTT+~.
C…H’ `é n>∑syY ê˝Ÿ ø£$T{° ñìøÏ˝À e⁄qï ‘=* e÷kÕ˝À¢ ø£$T{°øÏ b˛©düT\ qT+∫
ìs¡T‘ê‡Vü≤|üP]‘·yTÓ qÆ ìy˚~ø£\T n+<äT‘·T+&˚$. kÕ≈£îå \T n+‘·≈î£ eTT+<äT Ç∫Ãq
‘·eT kÕøå±´\qT yÓqøÏÿ rdüT≈£î+≥Tqï≥Tº b˛©düT\T Ä ìy˚~ø£˝À¢ ù|s=ÿH˚yês¡T. ø±>±
»dædº t C…H’ é ˇø£kÕ] qqTï |æ*∫ b˛©düT\ ìy˚~ø£˝À¢ì ìC≤ìC≤\qT ‘Ó\TdüT≈£îìs¡eTàì
ø√sês¡T. ‘·eT kÕøå±´\qT yÓqøÏÿ rdüT≈£îqï≥Tº ù|s=ÿqã&ɶ }#·ø√‘· u≤~Û‘· Åd\Ô” C≤_‘êqT
Hê≈£î sTT∫Ã, ì»+>± yêfi¯ó¢ ‘·eT+‘·≥‘êeTT yÓqøÏÿ ‘·>±Zsê ˝Òø£ me¬sH’ ê ã\e+‘·ô|&ç‘˚
yÓqøÏÿ ‘·>±Zsê nH˚~ ø£qTø=ÿeTàHêïs¡T. H˚qT $TÁXÊ ø£$TwüHé ø±\+ qT+N Hê‘√ ø£*dæ
|üì#˚düTÔqï »r+<äsY øösY ˝≤˝ŸqT Hê yÓ+≥ rdüT≈£îì u≤~Û‘·T\ e<ä›≈£î yÓfi≤¢qT.
n|ü⁄Œ&ÉT kÕøå±´\qT ‘ês¡Te÷s¡T #˚ùd+<äT≈£î b˛©düT\T #˚dqæ $$<Ûä Á|üjT· ‘êï\˙ï
ã≥ºãj·T\j·÷´sTT.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 163
y˚ T eTT yÓ T T<ä ≥ >± ø£ \ Tdü T ≈£ î qï u≤~Û ‘ · T sê\T ‘êqT kÕøå ± ´ìï yÓ q øÏ ÿ
rdüT≈£î+≥Tqï≥Tº b˛©düT\T ù|s=ÿq&É+ |ü∫à nã<äeΔ Tì ‘˚*Ã#Ó|Œæ +~. ‘·q kÕø£´å +
>∑T]+∫ $e]+#·eT+fÒ »]–q dü+>∑‘T· \˙ï |üPdü>T∑ ∫Ãq≥Tº #Ó|Œæ +~. Ä $wüj÷· \T
>∑‘+· ˝À H˚qT ÄyÓT ‘·s|¡ ⁄ü q »dædº t C…H’ ≈é î£ düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À e⁄qï $esê\‘√
dü]>±Z dü]b˛j·÷sTT.
Çø£ s¬ +&√ u≤~Û‘T· sê\T ‘·q e<ä≈› î£ ˇø£ düuŸ ÇHé‡ô|ø£sº Y e#êÃ&Éì, ÄHê{Ï
}#·ø√‘· dü+|òTü ≥qqT ‘êqT Äj·Tq≈£î $e]+#êqì #Ó|Œæ +~. ‘·q kÕø£´å +˝À ù|s=ÿqï
>∑T+&Ü\T ‘·q @¬øø’ £ ≈£îe÷s¡T&çøÏ @yÓTHÆ ê Vü‰ì ‘·\ô|fÒº neø±X¯+ e⁄+<ë nì n&ç–‘˚
Ä ÇHé‡ô|ø£sº Y ‘ê|”>± ªª@yÓ÷ y˚TyÓT˝≤ #Ó|Œü >∑\+? #·ìb˛sTTq ˙ uÛsÑ Ô¡ $wüjT· +˝À
˝≤π> ˙ ø=&ÉT≈£î $wüjT· +˝Àq÷ Ç+ø√ øπ düTqT ]õwüsº Y #˚kÕÔ+μμ nHêï&É≥. <ë+‘√
ÄyÓT eDÏøbÏ ˛sTT H˚qT @ kÕø£´å + #Ó|Œü qT nH˚d+æ <ä≥. Ä ‘·sT¡ yê‘· ˇø£ eTVæ≤fi≤ düuŸ
ÇHé‡ô|ø£sº Y e∫à <Ûs’Ó ´¡ + #Ó|Œæ , m˝≤+{Ï uÛj Ñ ÷· \÷ ô|≥Tºø√≈£î+&Ü kÕø£´å + Çe⁄« ìq÷ï
˙ ≈£îe÷s¡TDÏï me¬sH’ ê u…~]ùdÔ m+‘· ns¡sú êÁ‘ÓH’ ê ‘·q≈£î bò˛Hé #˚jT· eT˙, ‘·q yÓ+≥H˚
e∫à Ä<äT≈£î+{≤q˙ uÛsÑ √kÕ Çe«&É+‘√ ÄyÓT eT∞¢ kÕø£´å + #Óù|Œ+<äT≈£î ˇ|ü⁄Œ≈£î+~.
y˚T+ ø£*dæq eT÷&√ u≤~Û‘T· sê* |ü]dæ‹ú ≈£L&Ü ô|’ eTVæ≤fi¯ m<äTs=ÿqï |ü]dæ‹ú
˝≤+{Ï<.˚ ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ uÛÁÑ <ä‘q· T <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì $T>∑‘ê u≤~Û‘T· sêfi¢̄+‘ê ‘·eT
kÕøå±´\qT yÓqøÏÿ rdüT≈£î+≥THêïs¡ì b˛©düT\T ÄyÓT≈£î #Ó|Œü &É+ e\¢ ÄyÓT uÛj Ñ T· |ü&ç
yÓqøÏÿ ‘·–+Z ~. y˚T+ ÄyÓT <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓ[q¢ düeTj·T+˝ÀH˚ ÄyÓT ≈£L‘·Ts¡÷, n\T¢&÷É
≈£L&Ü nø£ÿ&çøÏ e#êÃs¡T. uÛsÑ Ô¡ Vü≤‘·´ øπ düT˝À kÕøå±´ìï m+<äT≈£î yÓqøÏÿ rdüT≈£îHêïe+≥÷
yêfi≤¢yTÓ ‘√ e÷eTT+<˚ yê<äq≈£î ~>±s¡T. ∫e]øÏ ‘·q n|ò&æ $É {Ÿ≈î£ ø£≥Tºã&ç e⁄+&˚˝≤
ÄyÓTqT ˇ|æŒ+#ês¡T.
á $esê\ìï+{Ï‘√ »dædº t C…H’ ≈é î£ H˚qT ˇø£ ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#êqT. Ä‘·<Tä |ü]
Ä$wüj÷· \qìï+{Ï˙ Äj·Tq ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥øÏ $e]+#ês¡T.
<ë+‘√ e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{°øÏ ˇø£ dü«‘·+Á‘· b˛©düT ãè+<ëìï
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ~©¢ b˛©düT\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ≈É î£ +&Ü ‘·q ø±sê´\j·T+ qT+#˚ H˚sT¡ >±
u≤~Û‘·T\ $#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q düeTqT¢ C≤Ø #˚ùd, n|òæ&É$≥¢qT |ü]o*+#˚
n~Ûø±sê\qT ø£$T{°øÏ ø£*Œ+#ês¡T. $<Ûëq|üsy¡ TÓ qÆ á ìs¡j í T· + e\¢ yÓTT‘·+Ô |ü]dæ‹ú
Hê≥ø°jT· +>± e÷]b˛sTT+~. }#·ø√‘·˝À uÛsÑ \Ô¡ qT ø√˝ÀŒsTTq #ê˝≤eT+~ eTVæ≤fi¯\T
<Ûs’Ó ´¡ +>± eTT+<äTø=∫à ‘·eT kÕøå±´\qT <Ûèä Mø£]+#ês¡T.
áH˚|<ü ´ä∏ +˝ÀH˚ ø±+Á¬>dt H˚‘\· T ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY\‘√ düV‰ü
nH˚øe£ T+~ô|’ øπ düT\T qyÓ÷<äT #˚jT· eT+≥÷ C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° dæbÕò s¡dTü #˚d+æ ~.
164 ~©¢ 1984
Ä dæbÕò s¡dTü \qìï+{Ï˙ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ ÄyÓ÷~+#ês¡T. $.|æ.dæ+>¥
e÷~]>±H˚ Äj·Tq sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ô|’ øπ düT\T qyÓ÷<äT #˚jT· eT+≥÷ dæ_◊øÏ
Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚XÊs¡T. nsTT‘˚, 1990 ôdô|º+ãsY˝À nq«sY øösY πødüT˝À dü»®Hé
≈£îe÷sYqT n¬sdüTº #˚jT· &ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫q|ü⁄Œ&ÉT m<äTs¬ q’ >∑+<äs>¡ √fi¯+qT <äèwæ˝º À
ô|≥Tº≈£îì dæ_◊ }#·ø√‘· πødüT\qT #˚|üfÒº+<äT≈£î yÓqTø£+»y˚dæ+~. sê»ø°j·T
Hêj·T≈£î\qT m<äTs√ÿe&É+ ø£+fÒ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY Ä<˚XÊ\qT |üøÿ£ q ô|≥º&yÉ T˚ eT+∫<äì
uÛ≤$+∫+~. ø=~› s√E\πø ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·q eT<ä‘› T· qT ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√e&É+ e\¢
#·+Á<äXK‚ sY Hêj·Tø£‘«· +˝Àì dü+ø°sí¡ Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä|ü<sΔä à¡ Á|üuTÑÛ ‘·«+>± e÷]b˛e&É+
e\¢H˚ dæ_◊ Ä ìs¡j í T· + rdüTø√>∑*–+~. ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ Ä<˚XÊ\qT
|üøÿ£ qô|≥º&yÉ T˚ ø±<äT, ø±+Á¬>dt bÕغ ‹]– n~Ûø±s¡+ ˝ÀøÏ e#˚Ã+<äT≈£î ≈£L&Ü dæ_◊
‘·qe+‘·T ø£èwæ #˚d+æ ~. 1991 Hê{Ï mìïø£\ düeTj·T+˝À sêJyé >±+BÛ l\+ø£
‘·$Tfi¯ f…>Æ s∑ ¢¡ #˚‹˝À Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡e&É+‘√ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· n+X¯+, <ëì Á|üu≤Û e+
e´edüMú T<ä ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~. á |ü]dæ‘ú T· \˝ÀH˚ }#·ø√‘· ø±\+˝À ôVA+ eT+Á‹>±
e⁄qï |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ ø±+Á¬>dt bÕغøÏ n<Û´ä ≈£îå &Éj÷· ´s¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· <˚X¯ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹
nj·÷´s¡T.
e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY>± ø=~› s√E˝Ò e⁄Hêïs¡T. ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.
uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± dæbÕò s¡dTü #˚dqæ øπ düT\ $wüjT· yÓTÆ ø±+Á¬>dt bÕغø,° Äj·Tq≈£L
eT<Û´ä $uÛ<Ò ë\T @s¡Œ&ܶsTT. ø±+Á¬>dt bÕغ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü
Äj·Tq uÛÑ>∑‘Yô|’ ô|ò’\T#˚dæq πødüT\qT ñ|üdü+Vü≤]+#˚+<äT≈£î Çwüº|ü&É˝Ò<äT. <ë+‘√
e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ ‘·q |ü<$ä ì ø√˝ÀŒyê*‡ e∫Ã+~. á n+X¯+ >∑T]+∫ ‘·<Tä |ü]
n<Ûë´j·T+˝À #·]Ã<ë›+.
u≤~Û‘T· \ |üø+å£ eVæ≤+∫q+<äT≈£î ˇø£|øü ÿ£ e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ eT÷\´+ #Ó*ù¢ dÔ
Ç+ø√|üøÿ£ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y >=|üŒ ãVüQeT‹ì n+<äT≈£îHêï&ÉT. sêJyé>±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+
1984˝ÀH˚ uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ ø±´_HÓ{Ÿ ôVA<ë‘√ eT+∫ b˛sYbº ˛ò *jÓ÷qT Á|ükÕ~+∫+~. Ä
‘·sT¡ yê‘· 1991 mìïø£\˝À uÛ>Ñ ‘∑ Y z&çb˛sTTq|üŒ{Ïø° 1993˝À Äj·TqqT eT∞¢ ø±+Á¬>dt
bÕغ ‘·s|¡ ⁄üò q ~©¢ eTTK´eT+Á‹ nuÛ´Ñ ]ú>± ì\u…{≤ºsT¡ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄. nsTT‘˚
n|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Á|ü»\T uÛ>Ñ ‘∑ qY T ‹s¡dÿü ]+#ês¡T. ~©¢ nôd+;¢øÏ ‘=*kÕ]>± »]–q Ä
mìïø£\˝À ø±+Á¬>dt bÕغì z&ç+∫ _C…|æ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~.
nsTT‘˚ 1991 ˝Àø£duü ÑÛ mìïø£\˝À ˇø£|øü ÿ£ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y ∫‘·T>Ô ± z&çb˛‘˚,
eTs√|üøÿ£ dü»H® é ≈£îe÷sY |òTü q$»j·T+ kÕ~Û+#·&+É nH˚~ eTq mìïø£\ sê»ø°j÷· \˝À
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 165
yÓ∫’ Á‘·+ nqTø√yê*. }#·ø√‘· Äs√|üD\T rÁe+>± e⁄Hêïj·Tqï ø±s¡D+‘√ dü»H® é
≈£îe÷sY≈î£ , eTs√ H˚‘· <Ûsä y¡ Té <ëdt XÊÅdøÔæ Ï ø±+Á¬>dt bÕغ 1984 mìïø£\˝À {Ïø¬ f¢Ò
Çe«˝Ò<Tä . }#·ø√‘· Äs√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï Hêj·T≈£î\qT mìïø£\≈£î <ä÷s¡+>±
e⁄+#ê\qï $<ÛëHêìï nqTdü]+∫ 1989 mìïø£\|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü dü»®Hé ≈£îe÷sY≈£î
ø±+Á¬>dt bÕغ {Ïø¬ {Ÿ Çe« ìsêø£]+∫+~.
1989 mìïø£\ |ü⁄D´e÷ì n~Ûø±s¡ bÕغ e÷]b˛e&É+‘√ #·{≤ºìøÏ #·Ts¡T≈£î<äq+
e∫Ã+~. }#·ø√‘·˝À nq«sY øösY uÛsÑ qÔ¡ T Vü≤‘·e÷]Ãq <äT+&É>T∑ \ eTTsƒê≈£î Hêj·Tø£‘«· +
eVæ≤+#ê&Éqï Äs√|üD˝ô|’ dü»H® é ≈£îe÷sYô|’ dæ_◊ øπ düT ô|{Ï+º ~. n˝≤+{Ï düeTj·T+˝À
‘ê]ÿø£+>± }#·ø√‘· Äs√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï Hêj·T≈£î\qT mìïø£\≈£î <ä÷s¡+>±
e⁄+#ê\qï bÕ\d”øÏ ø£≥Tºã&ç dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ ø±+Á¬>dt bÕغ á mìïø£\˝À ≈£L&Ü
bÕغ {Ϭø{Ÿ Çe«≈£L&É<äT. ø±˙ sê»ø°j·÷\≈£î Ç˝≤+{Ï ‘·sêÿ˝ÒMT |ü≥ºe⁄ ø±ã{Ϻ
ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·~«s¡T<ä+Δ >± Á|üe]Ô+∫+~. 1984 }#·ø√‘· ‘·sT¡ yê‘· yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>±
dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ 1991 mìïø£\˝À bÕغ {Ïø¬ {ŸqT Ç∫à ì\u…{+ºÏ ~. #·≥+º n‘·ìô|’
Ç+ø± #·s´¡ \T rdüTø√q|ü⁄Œ&ÉT ‘·H<˚ √ ñ<ës¡+>± #·s´¡ rdüT≈£î+≥Tqï≥Tº ø±+Á¬>dt bÕغ
e´eVü≤]+∫+~. rsê 1990˝À ø±+Á¬>ùd‘·s¡ Á|üuTÑÛ ‘·« Vü≤j·÷+˝À #·≥+º n‘·ìô|’
#·s´¡ rdüTø√&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT Vü≤sƒê‘·T>Ô ± n~ sê»ø°jT· ø£øå£ kÕ~Û+|ü⁄ #·s´¡ >±
ù|s=ÿ+≥÷ n‘·ìøÏ bÕغ {Ïø¬ {ŸqT Ç∫Ã+~. dü»H® é ≈£îe÷sYô|’ eTs¡s¶ Y øπ düT ô|+&ç+>¥˝À
e⁄+&É>±H˚ n‘·qT ìs√›wæ nì #êfÒ+<äT≈£î, n‘·ìøÏ |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ø±+Á¬>dt
bÕغ |üPqT≈£î+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À mìïø£\T düC≤e⁄>±, ùd«#·Ã¤>± »s¡T>∑T‘êj·Tqï
$wüj·÷ìï á dü+|òüT≥q ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+<˚yÓ÷ ø±˙ ` n<˚düeTj·T+˝À Çø£ÿ&ç
Á|üC≤kÕ«eT´+ Ç+ø± Hê´j·Tã<äΔ bÕ\qqT (s¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤qT) dü]>± ˇ+≥ã{Ï+º #·T
ø√˝Ò<qä ï $wüj÷· ìï ≈£L&Ü #ê≥T‘√+~.
166 ~©¢ 1984

rÁe dü+|òüTs¡¸D\T
s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\≈£î ô|>’ ± Hê´j·T+ ø√dü+ y˚T+ #˚dqæ düTBs¡È b˛sê≥ø±\+˝À,
düeTdü´qT düJe+>± e⁄+#˚+<äT≈£î s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ m+‘√ dü+øÏw¢ ºü |ü]dæ‘ú T· \qT m<äTs√ÿe\dæ
e∫Ã+~. yÓTT<ä≥>± 1987`89 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä düTÁ|”+ø√s¡Tº dæ{+Ï >¥ »&ç® s¡+>∑Hê<∏é
$TÁXÊ á düeTdü´qT ˙s¡T>±πsÃ+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#ês¡T. ‘·‘·Œ¤*‘·+>± Á|üuÛÑT‘·«+˝À,
Hê´j·T e´edü˝ú À e⁄qïyês¡T ≈£L&Ü yê]øÏ ‘·eT e+‘·T ‘√&ÜŒ≥T q+~+#ês¡T. }#·ø√‘·
u≤~Û‘·T\≈£î Hê´j·T+ #˚≈£LπsÃ+<äT≈£î #˚ùd Á|üj·T‘êï\qìï+{Ï˙ $|òü\+ #˚j·T&É+,
dæ≈î£ ÿ\≈£î ‘·–q >∑TDbÕsƒ+¡ #Ó|Œü &É+ nH˚~ bÕ\ø£es¡+Z ˇø£ <˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ #·s´¡ >± uÛ≤$+∫+~.
1984˝À dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ Á|üu+ÑÛ »q+‘√ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq, bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À eTTHÓïqï&É÷
˝Òq+‘· yÓTTs¡≥T yÓTC≤]{° ø£*–q ø±+Á¬>dt Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï y˚T+ m<äTs√ÿyê*‡ e∫Ã+~.
1989˝À Á|ü‹|üøå£ bÕغ\ ≈£L≥$T #˚‘T· ˝À¢ ø±+Á¬>dt |üsê»j·T+bÕ˝…q’ ‘·sT¡ yê‘· e÷Á‘·yT˚
y˚T+ Ä dü+øÏw¢ ºü |ü]dæ‹ú qT+∫ ãj·T≥|ü&>É *∑ >±+.
Ä ‘·<äq+‘·s¡+ 1992`93 dü+e‘·‡sê˝À¢ n+fÒ ø±+Á¬>dt bÕغ ‹]–
n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq |æ<|ä ü eT∞¢ e÷≈£î dü+øÏw¢ ºü |ü]dæ‘ú T· \T m<äTs¡j÷· ´sTT. }#·ø√‘·
Äs√|üD\Tqï ‘·eT Hêj·T≈£î\+‘ê ìs√›wßü ˝Ò nH˚ dü+øπ ‘ê\qT ø±+Á¬>dt bÕغ Çe«&É+
yÓTT<ä\Tô|{Ï+º ~. n<˚ düeTj·T+˝À <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± eT‘·|sü y¡ TÓ qÆ |òTü s¡¸D\T, ñÁ>∑yê<ä
<ë&ÉT\T ô|]>±sTT. u≤Á; eTd”<Tä ≈£L*Ãy˚‘· j·÷e<˚X› +¯ ˝À ñÁ~ø£‘Ô \· qT ô|+∫+~.
Á|ü‘´˚ øÏ+∫ <˚X¯ yêDÏ»´ sê»<Ûëì eTT+ãsTT˝À u≤+ãT ù|\Tfi¯≈¢ î£ ø±s¡DeTsTT+~.
dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘· $wüjT· +˝À b˛©düT\ MT<ë, ÁbÕdæ≈L£ ´wüHé MT<ë |ü≥Tº kÕ~ÛdTü qÔ ï
C…’Hé`n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{°ì 1993 Á|ü<∏äe÷s¡ú+˝À s¡<äT› #˚XÊs¡T. <ë+‘√ ø±+Á¬>ùd‘·s¡
Á|üuTÑÛ ‘·« Vü≤j·÷+˝À y˚T+ kÕ~Û+∫q ø=~›bÕ{Ï Á|ü>‹∑ ø±kÕÔ ∫ÛHêï _ÛqïeTsTTb˛sTT+~.
$.|æ.dæ+>¥ Á|ü<ëÛ ì>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT e÷ ˇ‹Ô&ç y˚Ts¡≈î£ eT÷&ÉT Á≥j·T˝Ÿ ø√s¡T\º qT @sêŒ≥T
#˚XÊs¡T. }#·ø√‘· øπ düT\qT dü‘«· s¡yT˚ |ü]wüÿ]+#ê\qï~ yê{Ï yÓqø£ e⁄qï eTTUÀ´<˚X› +¯ .
ø±˙, Ä‘·sT¡ yê‘· |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ H˚‘è· ‘·«+˝Àì ø±+Á¬>dt Á|üuTÑÛ ‘·«+ Vü≤j·÷+˝À
ny˚ø√s¡T\º T Hê´j·÷ìï ìsêø£]+#˚$>± e÷sêsTT.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 167
yê{Ï˝À ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ ø√s¡T≈º î£ kÕs¡<´ä∏ + eVæ≤düTqÔ ï »dædº t C…._.>√jÓT˝Ÿ dü«‘·+Á‘·+>±
e´eVü≤]+#·&+É yÓTT<ä\Tô|{°ôº |≥º>±H˚ á ‹s√>∑eTq e÷s¡TŒ #√≥T#˚dTü ≈£î+~. }#·ø√‘·
πødüT\ $wüj·T+˝À »dæºdt >√jÓT˝Ÿ ø£]ƒq yÓ’K] ne\+_+#ês¡T. Vü≤‘ê´s√|üD\T
m<äTs=ÿ+≥Tqï yê]ô|’ s¬ +&ÉT øπ düT˝À¢ •ø£\å T Ksês¡T #˚XÊs¡T. eT]ìï øπ düT˝À¢ ≈£L&Ü
Äj·Tq dü‘«· s¡ #·s´¡ \≈£î |üPqT≈£îHêïs¡T. }#·ø√‘· øπ düT\ $wüjT· +˝À Äj·Tq ø£qãs¡TdüTqÔ ï
|ü≥Tº<\ä ≈£T ø±+Á¬>dt esêZ\T u…+uÒ˝‹… bÔ ˛j·÷sTT. <ë+‘√ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yÓ+≥H˚ Äj·TqqT
eTs√#√{ÏøÏ ã~© #˚d+æ ~. Äj·Tq $#ê]düTqÔ ï øπ düT\qìï+{Ï˙ |üP]Ô>± >√jÓT˝Ÿ≈î£
e´‹πsø£ dü«uÛ≤e+ e⁄qï mdt.mdt.u≤˝Ÿ nH˚ Hê´j·TeT÷]ÔøÏ n|üŒ–+∫+~. Äj·Tq
ø√s¡Tº mø£ÿ&√ <ä÷s¡+>± e⁄+&É≥+‘√ u≤~Û‘T· \T HêHê u≤<Û\ä ≈£î >∑T]ø±e\dæ e∫Ã+~.
á #·s´¡ H˚sês√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï yês¡+<ä]ø° m+‘√ ñ|üXe¯ Tq+ ø£*–+∫+~.
Äs¡Tyê‘· yÓTT‘·Ô+ 123 πødüT\˝À H˚sês√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï yêfi¢̄+<ä]˙ »dæºdt
u≤˝Ÿ ìs√›wßü \T>± Á|üø{£ +Ï #˚XÊs¡T.
}#·ø√‘· øπ düT\ $wüjT· +˝À b<äTs¬ q’ düyêfi¯ó¢ Ç˝≤ e⁄+fÒ eTs√|üøÿ£ n|ü⁄Œ&˚
ø=ìï e´øÏ>Ô ‘∑ · düeTdü´\T qqTï #·T≥TºeTT{≤ºsTT. $TÁXÊ ø£$TwüHé m<äT{, ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À
dæCd… æ ‘·s|¡ ⁄üò q }#·ø√‘· øπ düT\qT yê~dü÷Ô e∫Ãq e÷ d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ mdt.dæ.e÷*ø˘
1993 »qe]˝À Vü≤sƒê‘·T>Ô ± #·ìb˛j·÷s¡T. Hê¬ø‘’ ˚ n|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ÿkÕ]>± nHê<ÛHä b’Ó ˛sTTq≥Tº
nì|æ+∫+~. Á|ü‹ ∫qï düeTdü´≈£L H˚qT Äj·Tqô|’H˚ m≈£îÿe>± Ä<Ûës¡|ü&˚yêDÏï.
Äj·Tq Hê≈£î n&ÉT>∑&ÉT>∑THê ‘·–q dü÷#·q*dü÷Ô #·ø£ÿì e÷s¡Zìπs›X¯q+ #˚ùdyês¡T.
Ç~˝≤e⁄+fÒ e÷ Ç+{À¢ @s¡Œ&ɶ eTs√ düeTdü´ qqTï Ç+ø± ø£è+>∑Bdæ+~. Hê ≈£îe÷s¡T&çøÏ
e÷qdæø£ m<äT>∑T<ä\ ˝Ò$T nH˚ rÁeyÓTqÆ Äs√>∑´ düeTdü´ e⁄qï≥Tº ãj·T≥|ü&+ç ~.
eT÷&˚fi¢¯ ej·TdüT e∫ÃHê yê&çøÏ e÷≥\T sê˝Ò<Tä . Á|ü‘´˚ ø£ nedüsê\Tqï |æ\\¢ ∫øÏ‘‡· ≈£î
düs¬ q’ ÄdüT|üÁ‹ ø√dü+ H˚q÷ Hê uÛ≤s¡´ eTDÏ+<äsY m+‘· yÓ‹øÏHê ˇø£ÿ{° ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
#ê˝≤eT+~ $<˚XÊ\≈£î yÓ[¢ ∫øÏ‘‡· #˚sTTùdHÔ ˚ |ò*ü ‘·eTT+≥T+<äì dü÷∫+#ês¡T. n+‘·≈î£
eTT+<äT s¬ +&˚fi¢¯ ÁøÏ‘+· eTDÏ+<äs≈Y î£ nyÓT]ø±˝À eT+∫ ñ<√´>∑ neø±X¯+ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT
y˚T+ <ëìì #˚C‘Ò T· ˝≤ e~˝ÒdTü ≈£îHêï+.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀH˚ n‹ô|<ä› ÄVü‰s¡ ÁbÕôddæ+>¥ ø£+ô|˙ nsTTq e÷Á&ÉHé |ò⁄ü &é
Ç+&ÉÅddº” ˝t À »qs¡˝Ÿ y˚TH˚»sY (f…øïÏ ø£˝Ÿ)>± |üì#˚dTü qÔ ï Hê uÛ≤s¡´ eTDÏ+<äs≈Y î£ ˇø£
nyÓT]ø£Hé dü+düú 1990˝À ñqï‘· #·<Tä e⁄\ø√dü+ ô|˝ò Àwæ|qt T sTT∫Ã+~. ø£Hê‡dt˝Àì
~ nyÓT]ø£Hé ÇHédæº≥÷´{Ÿ Ä|òt uÒøÏ+>¥ yês¡T ‘·qì W{ŸkÕº+&ç+>¥ Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ>±
Á|üø{£ +Ï #ês¡T. <ë+‘√ s¬ +&ÉT nyÓT]ø£Hé ø£+ô|˙\T ÄyÓT≈£î eT+∫ ñ<√´>∑$TkÕÔeT+≥÷
168 ~©¢ 1984
eTT+<äT≈£î e#êÃsTT. Hê uÛ≤s¡´≈£î nyÓT]ø±˝À eT]+‘· düyêfi¢̄‘√ ≈£L&çq u≤<Û´ä ‘·\qT
ìs¡«Væ≤+#˚ neø±X¯+ \_Û+∫q+<äT≈£î n|ü⁄Œ&ÉT ‘·q‘√bÕ≥T H˚qT ≈£L&Ü m+‘√
dü+‘√wæd÷ü HÔ ˚ rÁe dü+~>∑‘Δ ≈· î£ >∑Ts¡j÷· ´qT. ~©¢˝À Á|üuTÑÛ ‘·« kÕº+&ç+>¥ øöì‡˝Ÿ ñ<√´>±ìï
e<äT\T≈£îì H˚qT Hê uÛ≤s¡´‘√ bÕ≥T nyÓT]ø± yÓfi+¢‚ <äT≈£î dæ<+Δä >± ˝Òqì ø±<äT. ø=‘·Ô
Á|ü<X˚ +¯ ˝À, ø=‘·Ô ñ<√´>∑+ #·÷düT≈£îì ÄyÓT‘√ ø=‘·Ô J$‘êìï ÁbÕs¡+_Û+#˚+<äT≈£î H˚qT
dæ<yΔä T˚ . ø±˙, Çø£ÿ&É }#·ø√‘· øπ düT\qT #·÷düT≈£îH˚+<äT≈£î Hê≈£î ‘·–q Á|ü‘ê´e÷ïj·Ty˚TMT
ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T>± n≈£î+]ƒ‘· Bø£‘å √ #˚d÷ü Ô edüTqÔ ï |üì e÷ e\¢
∫ÛHêï_Ûqï+ ø±e&É+ Hê≈£î @e÷Á‘·+ Çwü+º ˝Ò<Tä . <ë<ë|ü⁄ ∫e] n+ø±ìøÏ #˚sT¡ ≈£îqï
Ä |üìì eT¬se¬sH’ ê eTT+<äT≈£î e∫à $»j·Te+‘·+>± |üP]Ô #˚kÕÔsq¡ ï ÄX¯ ≈£L&Ü
˝Ò<äT. eTs√|üø£ÿ H˚qT ‘√&ÉT ˝Ò≈£î+&Ü nyÓT]ø±˝À ‘·qT ˇ+≥]>± J$+#˚+<äT≈£î
eTDÏ+<äsY Çwü|º &ü ˝É <Ò Tä . n+<äTøπ nìyês¡´+>± Ä neø±XÊìï e<äT\Tø√ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä .
nyÓT]ø±˝À eè‹Ô|sü y¡ TÓ qÆ e´øÏ>Ô ‘∑ · m<äT>∑T<ä\ ø£+fÒ Çø£ÿ&É ˇø£ ÄX¯jT· kÕ<Ûqä ø√dü+
H˚qT #˚dTü qÔ ï |üìì |üP]Ô #˚jT· &ÉyT˚ eTTK´eTì Äy˚T eTT+<äT á ìs¡j í T· + rdüT≈£î+~.
Hê ø√dü+ ‘·q≈£î \_Û+∫q ns¡T<Óq’ neø±XÊìï ÄyÓT e<äT\Tø√e&É+‘√ Hê˝À
eT]+‘· |ü≥Tº<ä\ ô|]–+~. }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\≈£î Hê´j·T+ »]π> es¡≈£L
$ÁX¯$T+#·≈L£ &É<ìä >∑{>ºÏ ± ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïqT. Ç<ä+‘ê 1990 Hê{Ï e÷≥. s¬ +&ÉT
dü+e‘·‡sê\T >∑&#ç d˚ ]ü øÏ |ü]dæ‘ú T· \T nqTø√ì$<Û+ä >± e÷]b˛j·÷sTT. n≥T ø±+Á¬>dt
Á|üuTÑÛ ‘·«+ }#·ø√‘· ì+~‘·T\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î q&ÉT+ _–+#·&+É , Ç≥T Hê ≈£îe÷s¡T&ç
e÷qdæø£ nHês√>∑´+ ãj·T≥|ü&É≥+ qqTï rÁe ìsêX¯≈£î >∑T]#˚XÊsTT. 1992˝À
}#·ø√‘· øπ düT\qT #·÷&É&yÉ T˚ e÷H˚XÊqT. 1993 Á|ü<eäÛ ÷s¡+ú es¡≈L£ Hê e÷qdæø£
|ü]dæ‹ú n<˚$<Û+ä >± ø=qkÕ–+~. ìs¡T‘ê‡Vü≤+>±, @+ #˚j÷· ˝À ‘Ó*j·Tì n>∑eT´>√#·s¡
|ü]dæ‹ú ˝À e⁄+&çb˛j·÷qT.
nsTT‘˚, á |ü⁄düøÔ £ düV≤ü s¡#s· TT‘· eTH√CŸ $T{≤º 1993 E˝…˝’ À ˇø£ Ä+>∑¢
|üÁ‹ø£˝À sêdæq ìy˚~ø£ Hê düãÔ ‘Δ q· T ˇø£ÿkÕ]>± #Û~˚ +∫+~. |üÁ‹ø± $˝ÒK]>± eTH√CŸ
$T{≤º ‘·q $<äT´ø£Ô <Ûsä à¡ +˝À uÛ≤>∑+>± }#·ø√‘· n+X¯+ |ü≥¢ m|ü⁄Œ&É÷ Á|ü‘´˚ ø£ ÁX¯<Δä
ø£qãs¡TdüT+Ô &˚yê&ÉT. ~©¢ b˛©düT $uÛ≤>∑+˝À }#·ø√‘· øπ düT\ $#ês¡Dø√dü+ @sêŒ≥T
#˚jT· ã&ɶ Á|ü‘´˚ ø£ ôd˝Ÿ n~Û|‹ü nsTTq m.m.|òsü ÷¡ F sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ Á|üyT˚ j·T+
e⁄qï mì$T~ }#·ø√‘· øπ düT\qT ]õwüsº Y #˚dTü ≈£îqï≥Tº eTH√CŸ $T{≤º≈î£ ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT.
$$<Ûä ø±s¡D≤\ e\¢ yê{Ï <äsê´|ü⁄Ô $wüjT· +˝À eTT+<äT≈£î yÓfi˝¢̄ øÒ b£ ˛‘·THêïeTì ≈£L&Ü
Äj·Tq #ÓbÕŒ&ÉT. ø±s¡D+ @$T≥+fÒ Ä n|ò&æ $É ≥T¢ düeT]Œ+∫q yê] yê+>∑÷à˝≤\qT
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 169
ùdø£]+#˚+<äT≈£î b˛©düT\T yÓ[¢q|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ÿs¡÷ eTT+<äT≈£î sê≈£î+&Ü ‘êeTT ‘·eT
kÕøå±´\qT yÓqøÏÿ rdüT≈£î+≥THêïs¡≥. Ç<ä+‘ê $ì á ‘·‘+· >∑+ yÓqø£ @<√ >∑÷&ÉT|ü⁄sƒêD°
e⁄+<äì X¯+øÏ+∫q eTH√CŸ $T{≤º Ä u≤~Û‘T· \ ù|s¡˙¢ , ∫s¡THêe÷\˙ rdüT≈£îì Hê
e<ä≈› î£ e#êÃ&ÉT. Ä$<Û+ä >± e÷ Ç<ä]› nqTã+<Û+ä yÓTT<ä\sTT+~.
H˚qT yÓ+≥H˚ Hê ∫s¡ø±\ $TÁ‘·T&É÷, á $wüjT· +˝À nqTuÛeÑ E„&÷É nsTTq
»‹+<äsY øösY ˝≤˝ŸqT |æ*∫ eTH√CŸ $T{≤ºqT u≤~Û‘T· \ e<ä≈› î£ rdüTø¬ fi¯e¢ Tì dü÷∫+#êqT.
yê[¢<s›ä ÷¡ yÓ[¢ u≤~Û‘T· \qT ø£*XÊs¡T. sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î }#·ø√‘·˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+
e⁄+<äqï n+XÊìï ˇø£ÿs¡T ‘·|Œü $T>∑‘ê yêfi¯+¢ ‘ê yêfi¯‘¢ √ #ê˝≤ ndüŒwü+º >± ù|s=ÿHêïs¡T.
‘êyÓTes¡eT÷ }#·ø√‘· düeTj·T+˝À @ sê»ø°jT· Hêj·T≈£îD°ï Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷&É˝<Ò ˙ä ,
mes√ #Ó_‘˚ $Hêï+ n˙ #ÓbÕŒs¡T. n+<äs÷¡ ˇπø˝≤ #Ó|Œü &É+ yÓqø£ @<√ ≈£îÁ≥ e⁄+<äì
|æ+∫+~. n|ü⁄Œ&ÉT H˚qT Ä kÕ≈£îå \≈£î dü+ã+~Û+∫ Hê e<ä› e⁄qï n|ò&æ $É ≥¢˙ï+{Ï˙
yÓ‹ø±qT. yê] ù|s¡T¢ n+‘· ÁbÕ#·Ts¡´+˝À e⁄qï$ ø±ø£b˛e&É+ e\¢ n|ò&æ $É ≥¢qT
ø£qT>=q&É+ #ê˝≤ ø£weºü TsTT+~. ÄHê&ÉT yêfi¯ó¢ n|ò&æ $É ≥¢˝À sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î
e´‹πsø£+>± ù|s=ÿqï $wüj·÷\˙ï nø£ÿ&Ü Çø£ÿ&Ü mes√ nqT≈£î+≥T+fÒ $qï$.
n˝≤+{Ï #Ó|⁄ü Œ&ÉT e÷≥\qT ø√s¡Tº kÕø£´å +>± |ü]>∑D+Ï #·<Tä . yê{Ï Ä<Ûës¡+>± sê»ø°jT·
Hêj·T≈£î\ô|’ #·s´¡ rdüTø√e&É+ kÕ<Û´ä + ø±<äT.
á ø±s¡D+‘√H˚ $TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q Á|ü‘´· ø£å kÕ≈£îå \ C≤_‘ê˝À
yê] ù|s¡¢qT ÄHê&ÉT y˚T+ #˚s¡Ã˝Ò<äT. Hê e<ä› e⁄qï ø=ìï ø°\ø£yÓTÆq kÕ≈£åî\≈£î
dü+ã+~Û+∫q eTs√ C≤_‘êqT eTH√CŸ $T{≤º≈î£ n+~+∫ yê{Ïô|’ b˛©düT\T @+
#·s´¡ \T rdüT≈£îHêïs√ ø£qTø=ÿeTàì dü÷∫+#êqT. }#·ø√‘·ô|’ @sêŒ≥T #˚dqæ Á|ü‘´˚ ø£
ôd˝Ÿ b˛©düT n~Ûø±] m.m.|òsü ÷¡ F eTH√CŸ‘√ ‘·q≈£î ndü\T n˝≤+{Ï C≤_‘ê @B
n+<ä˝ Ò<äì #ÓbÕŒ&ÉT. Ä kÕ≈£ å î\qT C… ’ Hé `n>∑ sê«˝Ÿ ø£$T{° ndü\ T ]õwüºs Y
#˚dTü ø√˝Ò<y˚ ÷Ó qì nHêï&ÉT. n|üŒ{Ïøπ C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° s¡<Tä #› j
˚ T· ã&ç+~. <ë+‘√
eTH√CŸ $T{≤º yÓ[¢ n>∑sê«˝ŸqT ø£*dæ $#ê]+#ê&ÉT. Äj·Tq á eTTK´yÓTqÆ kÕ≈£îå \≈£î
dü+ã+~Û+∫q n|òæ&É$≥¢ô|’ πødüT\T qyÓ÷<äT #˚j·÷\ì ‘êqT m|ü⁄Œ&√ K∫Ñ·yÓTÆq
Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚dqæ ≥Tº #ÓbÕŒs¡T.
eT], dü»H® é ≈£îe÷sY ˝≤+{Ï <√wüß˝…q’ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\qT ø£≥ø£{≤\ yÓqøÏÿ
HÓ≥>º \∑ Ä n|ò&æ $É ≥¢˙ï @yÓTbÆ ˛j·÷sTT? á Á|üXï¯ m<äTs¡Tø±>±H˚ Hê˝À eT∞ ¢ @<√
ø=‘·Ô X¯ø,ÔÏ ñ‘ê‡Vü≤+ e∫Ãq≥ºsTT+~. H˚q÷, eTH√CŸ $T{≤º Ç<äs› +¡ ø£*dæ m+‘√
ÁX¯$T+∫ m≥ºøπ \≈£î ~©¢ ôVA+XÊK˝À Ä n|ò&æ $É ≥¢ C≤&ÉqT ø£qTø√ÿ>∑*>±+.
170 ~©¢ 1984
n$ m˝≤+{Ï <äsê´|ü⁄≈Ô î£ H√#·Tø√≈£î+&Ü ôVA+XÊK˝À m+<äT≈£î ˇø£ eT÷\q
<äTeTTàø=≥Tº≈î£ ì |ü&eç ⁄HêïjÓ÷ ns¡+ú #˚dTü ø√yê\+fÒ eTq+ ø=+‘· yÓqøÏÿ yÓfi≤¢*‡
e⁄+≥T+~. $.|æ.dæ+>¥ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ Á|üyT˚ j·T+
e⁄qï }#·ø√‘· øπ düT\qìï+{Ï˙ <˚X+¯ ˝À n‘·T´qï‘· <äsê´|ü⁄Ô dü+düú nsTTq dæ_◊øÏ
n|üŒ–dü÷,Ô $T>∑‘ê øπ düT\ $#ês¡D≈£î ~©¢ b˛©düT $uÛ≤>∑+˝À ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ ôd˝ŸqT
@sêŒ≥T #˚d÷ü Ô $<Ûëq|üsy¡ TÓ qÆ ìs¡j í T· + rdüT≈£îHêïs¡T. 1990˝À n˝≤+{Ï ˇø£ øπ düT˝À
dæ_◊ dü»H® é ≈£îe÷sYqT n¬sdüTº #˚ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#·&+É , n|ü⁄Œ&ÉT ô|<ä› >∑+<äs>¡ √fi¯+
‘·˝‘… &Ô· +É eTq+ Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #·]Ã+#·T≈£îHêï+. Ä #˚<Tä nqTuÛeÑ + e\¢ dæ_◊
}#·ø√‘· øπ düT\≈£î <ä÷s¡+>± e⁄+&Ü\ì ìX¯ÃsTT+#·T≈£î+~. 1991˝À ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ
>∑es¡ïsY e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ Á|üyT˚ j·T+ e⁄qï eTs√ 21 }#·ø√‘·
øπ düT\qT dæ_◊øÏ n|üŒ–+#ês¡T. yê{Ïì dæ_◊ z @&Ü~ bÕ≥T kÕ>∑Bdü÷Ô e∫Ã+~. Ä
21 øπ düT˝À¢ H˚qT ø=+<äsT¡ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î e´‹πsø£+>± ã\yÓTqÆ kÕøå±´\‘√
‘·j÷· s¡T#˚dqæ n|ò&æ $É ≥T¢ ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. á˝À>± e÷s¡ÿ+&˚jT· dæ+>¥qT ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ
>∑es¡ïsY |ü<$ä qT+∫ ‘·|Œæ +#ês¡T. Ä yÓqTyÓ+≥H˚ dæ_◊ }#·ø√‘· øπ düT\ $#ês¡D≈£î
~©¢ b˛©düT $uÛ≤>∑+˝À ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ ôd˝ŸqT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T ø±ã{Ϻ yê{Ïì dæ_◊
$#ê]+#ê*‡q |üì˝Ò<ä+≥÷ Ä yÓTT‘·Ô+ πødüT\qT ø£≥º>∑{Ϻ ~©¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
|ü+|æ+#˚d+æ ~. ~©¢ bÕ\≈£î\T yê{Ïì n≥T dæ_◊øÏ ‹|æŒ|ü+|ü&+É >±˙, Ç≥T ~©¢
b˛©düT $uÛ≤>∑+˝Àì }#·ø√‘· Á|ü‘´˚ ø£ ôd˝Ÿ≈î£ >±˙ |ü+|æ+#·&+É >±˙ #˚jT· ≈£î+&Ü
nìï+{Ï˙ z eT÷\q |ü&˚XÊs¡T. á$<Ûä+>± sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\≈£î e´‹πsø£+>±
ã\yÓTqÆ kÕøå±´\qTqï n|ò&æ $É ≥¢˙ï m˝≤+{Ï $#ês¡D≈£L H√#·Tø√≈£î+&Ü ˇø£ eT÷\q
<äTeTTàø=≥Tº≈î£ ì |ü&eç ⁄HêïsTT.
ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y≈£î e´‹πsø£+>± C…’Hé`n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° dæbòÕs¡düT #˚dæq
yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï øπ düT eT÷\q|ü&≥É + ˇø£ $cÕ<ä+. uÛsÑ qÔ¡ T ø√˝ÀŒsTTq Vü≤]à+<äsY øösY
nH˚ ˇø£ eTVæ≤fi¯ |üø±ÿ kÕøå±´\‘√ <ëK\T #˚dqæ n|ò&æ $É {Ÿ n~. ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À
ÄyÓT uÛsπÑ Ô ø±≈£î+&Ü ÄyÓT ø=&ÉT≈£L, n\T¢&÷É ≈£L&Ü ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T. #·ìb˛ø£
eTT+<äT ÄyÓT uÛÑs¡Ô ~©¢ b˛©düT $uÛ≤>∑+˝À ôV≤&é ø±ìùdºãT˝Ÿ>± |üì#˚ùdyês¡T.
C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° Ä øπ düT˝À #˚dqæ dæbÕò s¡dTü \qT ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY e÷s¡ÿ+&˚jT·
dæ+>¥ ÄyÓ÷~+∫ Ä n|ò&æ $É {ŸqT 1991 ôdô|+º ãsY˝À dæ_◊øÏ n|üŒ–+#ês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT
dæ_◊ ø±\j·÷|üq #˚d÷ü Ô e∫Ã+~. á n+X¯+ô|’ eTH√CŸ $T{≤º f…yÆ Té ‡ Ä|òt Ç+&çj÷· ˝À
ˇø£ ø£<Hä∏ êìï sêXÊs¡T. <ëìô|’ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y yÓ+≥H˚ düŒ+~+∫ ‘·qqT $TÁXÊ
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 171
ø£$TwüHé ìs√›w>æ ± Á|üø{£ +Ï ∫q ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü ‘·q ù|s¡TqT eT∞¢ Á|ükÕÔ$+#·&Üìï
Á|ü•ïdü÷Ô ˝…|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY≈£î ˝ÒK sêXÊs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT e÷s¡ÿ+&˚j·T dæ+>¥ uÛÑ>∑‘Y
nuÛ´Ñ +‘·s+¡ ô|’ C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° n_ÛÁbÕj·÷ìï ø√sês¡T. 1991 qe+ãsY 27q
C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{°øÏ ~©¢ ôVA+ XÊK dü+j·TTø£Ô ø±s¡´<ä]Ù dür“sY ôd˝’ ≤dt á$<Û+ä >±
sêXÊs¡T:
ª˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY |ü]o\q: |üÁ‹ø£˝À e∫Ãq ˇø£ yês¡qÔ T #·÷dæq ‘·sT¡ yê‘·
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y qqTï dü+Á|ü~+#ês¡T. ‘·q ù|s¡T Á|ükÕÔ$+∫ã&ɶ n|ò&æ $É {Ÿ Ä<Ûës¡+>±
C…’Hé`n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° #˚dæq dæbòÕs¡düT >∑T]+∫ Hê‘√ e÷{≤¢&Üs¡T. dæbòÕs¡düTqT
|ü]o*+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé >∑‘+· ˝À yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷ìï ø£$T{°
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê\H˚~ Äj·Tq n_Û˝≤wü.μ
ø±+Á¬>dt H˚‘\· ≈£î, Á|ü‘´˚ øÏ+∫ ‘·q≈£î »dædº t s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé Á|ükÕ~+∫q
ø°H¢ é ∫{ŸqT yê&ÉTø√yê\qï~ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y ñ<˚X› e¯ Tì Bìe\¢ ns¡eú Te⁄‘·T+~.
ªªdüs¬ q’ kÕøå±´<Ûësê\T ˝Òøb£ ˛e&É+#˚‘· n\¢] eT÷ø£\qT }#·ø√‘·≈î£ Áù|]+|æ+#ês¡+≥÷
l ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ e∫Ãq Äs√|üD\ô|’ ø£$TwüHé m˝≤+{Ï #·s´¡ \÷ rdüTø√˝Òø£
b˛‘√+~μμ n+≥÷ ÄHê&ÉT »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé Äj·TqqT ìs√›w>æ ± Á|üø{£ +Ï ∫+~.
nsTT‘˚ n<˚ $TÁXÊ ø£$TwüHé }#·ø√‘·ô|’ e∫Ãq Ç‘·s¡ e´øÏ>Ô ‘∑ · H˚sê\≈£î dü+ã+~Û+∫q
øπ düT\qT $#ê]+#˚+<äT≈£î ˇø£ ø£$T{°ì @sêŒ≥T #˚j÷· \+≥÷ dæbÕò s¡dTü #˚d+æ ~.
‘·‘Œ· *¤ ‘·+>±H˚ C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° Ä$s¡“$¤ +∫+~ nH˚ n+XÊìï Çø£ÿ&É >∑Ts¡T+Ô #·T
ø√yê*. áÁ|üø±s¡+ #·÷ùdÔ ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Yô|’ $#ês¡D »]ù|+<äT≈£î Äj·Tqô|’
>∑‘+· ˝À $TÁXÊ ø£$TwüHé yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷˝ÒMT n&É+¶ øÏ ø±<äì ns¡eú Te⁄‘·T+~.
ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Yô|’ $#ês¡D≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£ nsTTq Vü≤]à+<äsY øösY düeT]Œ+∫q
n|ò&æ $É {ŸqT >∑‘+· ˝À $TÁXÊ ø£$TwüHé |ü]o*+#·˝<Ò ìä C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ
‘Ó*j·TCÒd+æ ~. Vü≤]à+<äsY øösY ‘·q n|ò&æ $É {Ÿì 1987˝À n+fÒ $TÁXÊ ø£$TwüHé ‘·q
ìy˚~ø£qT Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ düeT]Œ+∫q ‘·sT¡ yê‘· ô|˝’ò Ÿ #˚d+æ ~. C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{°
ø£+fÒ eTT+<äTqï C…H’ `é u…qØ® ø£$T{° ø=‘·Ô n|ò&æ $É ≥¢qT ÄVü‰«ìdü÷Ô #˚dqæ Á|üø≥£ q≈£î
Á|ü‹düŒ+<äq>± ÄyÓT Ä n|ò&æ $É {ŸqT <ëK\T #˚d+æ ~. ÄHê&ÉT $TÁXÊ ø£$TwüHé |ü]o*+∫q
n|ò&æ $É ≥¢qT C…H’ `é u…qØ® ø£$T{°øÏ n+<äTu≤≥T˝À e⁄+#˚+<äT≈£î sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+
ìsêø£]+#·&+É e\¢H˚ Ä ø£$T{° }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ qT+∫ ø=‘·Ô n|ò&æ $É ≥¢qT ø√s¡T‘·÷
H√{Ï|øπæò wüHé C≤Ø #˚j÷· *‡ e∫Ã+~. $TÁXÊ ø£$TwüHé |ü]o*+∫q n|ò&æ $É ≥¢qT C…H’ `é u…qØ®
ø£$T{°øÏ Çe«&ÜìøÏ ìsêø£]+#·&É+ yÓqø£ }#·ø√‘·˝À Äs√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï
172 ~©¢ 1984
sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\qT ø±bÕ&É\qï ñ<˚X› +¯ <ë–e⁄+~. u≤~Û‘T· \ qT+∫ eT∞¢ ø=‘·>Ô ±
n|ò&æ $É ≥¢qT ùdø£]+#·&+É Ä <äX˝¯ À #ê˝≤ ø£w+ºü ne⁄‘·T+~ ø£qTø£ #·s´¡ rdüTø√e&É+
≈£î<äs¡<äqT≈£î+~. Ç˝≤+{Ï H˚|ü<∏ä´+˝À nìï n&ɶ+≈£î\qT n~Û>∑$Tdü÷Ô 1987˝À
Vü≤]à+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ã+~. (1990˝À $.|æ.dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·«+‘√
y˚T+ »]|æq ˝≤;sTT+>¥ e\¢ $TÁXÊ ø£$TwüHé≈£î dü+ã+~Û+∫q ]ø±s¡T¶\ìï+{Ï˙
|ü]o*+#˚ neø±X¯+ Ä‘·sT¡ yê‘· \_Û+∫+<äqï~ y˚sπ $wüjT· +).
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ øπ düT ô|\’ò T #˚jT· ≈£î+&Ü m+‘√ø±\+>± ‘ê‘ê‡s¡+ #˚d÷ü Ô
e∫Ãq dæ_◊ m|ü⁄Œ&Ó‘’ ˚ Vü≤]à+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ≈î£ e´‹πsø£+>± uÛ>Ñ ‘∑ Y ô|≥Tº≈î£ qï
<äsU¡ ≤düTÔ ‹s¡dÿü s¡D≈£î >∑Ts¬ +’ <√, n|ü⁄Œ&ÓH’ ê yÓ+≥H˚ #·Ts¡T>±Z e´eVü≤]+#ê*‡ e⁄+&Ó.
ø±˙, dæ_◊ n<˚ ì]¢|‘Ôü q· T Á|ü<]ä Ùdü÷Ô ∫e]øÏ Vü≤]à+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ‘√bÕ≥T
1992 qe+ãsY˝À sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ Á|üy˚Tj·T+ e⁄qï yÓTT‘·Ô+ 21 rÁeyÓTÆq
n|ò&æ $É ≥¢qT ø£≥>º {∑ ºÏ ~©¢ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ‹|æŒ |ü+|æ+#˚d+æ ~. Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ $e]+∫q≥Tº
~©¢ b˛©düT $uÛ≤>∑+˝À }#·ø√‘· øπ düT\qT #·÷ùd+<äT≈£î ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ ôd˝ŸqT @sêŒ≥T
#˚XÊs¡T nqï kÕ≈£î‘√ ‘·qT Ä u≤<Û´ä ‘·qT e~*+#·T≈£î+~. Ä ‘·<qä +‘·s+¡ sê»ø°jT·
Hêj·T≈£î\ Á|üyT˚ j·T+ e⁄qï ø=ìï }#·ø√‘· øπ düT\qT ≈£L&Ü Ä Á|ü‘´˚ ø£ b˛©düT ôd˝Ÿ≈î£
n|üŒ–+∫q|üŒ{Ïø° yê{Ï˝À eTTK´yÓTqÆ á 21 øπ düT\T ˝Òe⁄. Á|ü‘´· ø£å kÕøå±´\T ˝Òì
m+|æø£ #˚dqæ mì$T~ n|ò&æ $É ≥T¢ e÷Á‘·yT˚ n+<äT˝À e⁄HêïsTT.
Á|ü<ëÛ ì |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Vü≤j·÷+˝Àì á ≈£î‘·+Á‘êìï ã≥ºãj·T\T #˚d÷ü Ô
1993 ôdô|+º ãsY˝À Ç+&çj÷· ≥T&˚ |üÁ‹ø£˝À eTH√CŸ $T{≤º ªª1984 n\¢sT¡ :¢ sê»ø°jT·
Hêj·T≈£î\qT s¡ø+åÏ #˚ Á|üjT· ‘êï\Tμμ nH˚ o]¸ø‘£ √ eT÷&ÉT ù|J\ ø£<Hä∏ êìï sêXÊ&ÉT.
n<˚ dü+e‘·‡s¡+ qe+ãsY˝À ~©¢ XÊdüqdüu≈ÑÛ î£ »s¡T>∑qTqï ‘=* mìïø£\ H˚|<ü ´ä∏ +˝À
Ç+&çj÷· ≥T&˚ |üÁ‹ø£ á ø£<Hä∏ êìøÏ eTTK∫Á‘·+ô|’ ≈£L&Ü #√≥T ø£*Œ+∫+~. n|ü⁄Œ&ÉT
ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·s¡|òü⁄q eTTK´eT+Á‹ nuÛÑ´]ú>± b˛{°#˚düTÔqï~ eT¬ses√ ø±<äT
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ .˚ <ë+‘√ Ä ø£<qä∏ + Á|ü‘´· ]ú bÕغ ;CÒ|ø” Ï ˇø£ nÅd+Ôü >± e÷]+~.
nH˚ø£ XÊdüqdüu≤Û ìjÓ÷»ø£esêZ\˝À dæ≈î£ ÿ z≥s¡¢ dü+K´ >∑D˙j·T+>± e⁄+&É≥+ e\¢
≈£L&Ü }#·ø√‘· n+XÊìøÏ m+‘√ sê»ø°jT· ÁbÕ<Ûëq´‘· \_Û+∫+~. n<˚deü Tj·T+˝À
ø±+Á¬>dt bÕغøÏ |ü+C≤uŸ qT+∫ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTqÔ ï ˝Àø£duü ÑÛ düuTÑÛ ´&ÉT »>¥MT‘Y
dæ+>¥ Áu≤sY 1984 Hê{Ï }#·ø√‘· πødüT˝À¢ ì+~‘·T˝…’q sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\qT
ø±bÕ&˚+<äT≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|üjT· ‹ïk˛Ô+~ n+≥÷ ‘·q dü«+‘· bÕغ MT<äH˚ $eTs¡Ù\T
>∑T|æŒ+∫ dü+#·\q+ düèwæ+º #ês¡T. M≥ìï+{Ï Á|üu≤Û e+ e\¢ ø±+Á¬>dt bÕغ Á|ü‹wüqº T
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 173
ô|+#˚+<äT≈£î |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ≈£îdüTyéT \‘ê $T≥º˝Ÿ ø£$T{° sTT∫Ãq
ìy˚~ø£ Ä<Ûës¡+>± 1984 }#·ø√‘· düeTj·T+˝À n\ø£´å +>± e´eVü≤]+∫q <ë<ë|ü⁄
70 eT+~ b˛©düT n~Ûø±s¡T\ MT<ä #·s´¡ \T rdüT≈£î+≥Tqï≥Tº Á|üø{£ +Ï ∫+~. ;CÒ|”
‘·s|¡ ⁄üò q eTTK´eT+Á‹ |ü<$ä øÏ b˛{°|&ü TÉ ‘·Tqï eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+
}#·ø√‘·˝À sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ H˚sê\qT ø£|Œæ |ü⁄#˚Ã+<äT≈£î rdüT≈£îqï #·s´¡ >± <ëìì
rÁe+>± K+&ç+#ês¡T. n+‘˚ø±<äT ‘·q≈£î >∑qø£ n~Ûø±s¡ $TùdÔ dæ≈î£ ÿ\≈£î K∫Ñ·+>±
Hê´j·T+ »]π>˝≤ #·÷kÕÔq+≥÷ Vü‰MT sTT∫à ø±+Á¬>dt bÕغì Ä‘·às¡øDå£ ˝À |ü&X˚ Ês¡T.
ÄHê&ÉT f…yÆ Té ‡ Ä|òt Ç+&çj÷· |üÁ‹ø£ ìs¡«Væ≤+∫q ˇø£ düsπ «˝À 70 XÊ‘·+
eT+~ ~©¢ eTTK´eT+Á‹ |”sêƒ ìï n~Ûs√Væ≤+#˚ e´øÏÔ ‘·øDå£ y˚T |ü]wüÿ]+#ê*‡q ◊<äT
ø°\ø£yTÓ qÆ düeTdü´˝À¢ 1984 }#·ø√‘· <√wüß\qT •øÏ+å #·&+É ≈£L&Ü ˇø£≥ì ‘˚˝≤Ãs¡T.
<äXÊã› ø±\+>± á düeTdü´ô|’ |üì#˚dTü qÔ ï e÷≈£î á |ü]D≤e÷\ e\¢ e÷ Á|üjT· ‘·ï+
eè<Ûë ø±˝Ò<äqï uÛ≤eqqT ø£*–+#êsTT. f…ÆyéT‡ Ä|òt Ç+&çj·÷ düπs« ~©¢øÏ ‘=*
eTTK´eT+Á‹>± mìï¬øq’ eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê≈£î Áù|s¡Dì∫Ã+~. nsTT‘˚ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ
e∫Ãq ø=~› s√E˝À¢H˚ Äj·Tq≈£î sêC≤´+>∑|sü y¡ TÓ qÆ düeTdü´ m<äTs¡sTT+~. ~©¢ Ç+ø±
πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>±H˚ ø=qkÕ>∑T‘√+~ ø±ã{Ϻ ~©¢ XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ n+X¯+
eTTK´eT+Á‹ n~Ûø±s¡ |ü]~Û˝ÀøÏ sê<äqï~ <ëì kÕsê+X¯+. øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìj·T$T+#˚
˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY #˚‘T· ˝À¢H˚ ~©¢ XÊ+‹uÛÁÑ <ä‘\· T ø=qkÕ>∑T‘êsTT. <ëìe\¢ mìïø£\
düeTj·T+˝À }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚≈L£ s¡TkÕÔq+≥÷ Á|ü»\ øÏ∫Ãq e÷≥qT
ì\u…≥Tº≈î£ H˚+<äT≈£î eTTK´eT+Á‹øÏ #ê˝≤ |ü]$T‘·T\T @s¡Œ&ܶsTT.
H˚qT 1993 &çôd+ãsY˝À ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ C….mdt.ns√sê, »dædº t ÄsY.mdt.
Hês¡T˝≤ \‘√ ø£*dæyÓ[¢ yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± eTTK´eT+Á‹ eT<äHé˝≤˝Ÿ KTsêHêqT
ø£*XÊqT. Äj·Tq˝À Á|ü»\ øÏ∫Ãq yê>±›Hêìï m˝≤¬>’Hê ì\u…≥Tºø√yê\qï ‘·|üq
ø£ì|æ+∫+~. }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\≈£î Hê´j·T+ #˚ùd+<äT≈£î rdüTø√e\dæq #·s¡´\qT
>∑T]Ô+#˚+<äT≈£î eTT+<äT>± ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+#·+&ç nì y˚T+ Äj·Tq≈£î dü÷∫+#ê+.
yÓTT‘·+Ô düe÷#ês¡eT+‘ê n~Ûø±]ø£+>± ˇø£#√≥ qyÓ÷<äe⁄‘˚ Ä ‘·sT¡ yê‘· @ #·s´¡
rdüT≈£îH˚+<äTø¬ H’ ê M˝ÒsŒ¡ &ÉT‘·T+<äqï~ e÷ ñ<˚X› +¯ . Äj·Tq yÓ+≥H˚ »dædº t Hês¡T˝≤
#Ós’ à¡ Hé>±, qqTï yÓT+ãsY ôdÁø£≥Ø>± ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$Tdü÷Ô ñ‘·sÔ T¡ «\T C≤Ø #˚XÊs¡T.
nsTT‘˚ eTq bÕ\ø£ e´edüú Ä ø£$T{°ì eTT+<äT≈£î b˛ìe«˝Ò<äT. XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\
$wüjT· +˝À ø£$T{°\T y˚ùd n~Ûø±s¡+ eTTK´eT+Á‹øÏ ˝Ò<+ä ≥÷ ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY
|æ.ø¬ .<Ûëy˚ yÓ+≥H˚ ˇø£ |üÁ‹ø± Á|üø≥£ q $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. Ä $wüjT· +ô|’ #·]Ã+#˚+<äT≈£î
174 ~©¢ 1984
eTTK´eT+Á‹ eTeTà*ï eT∞¢ |æ*∫q|ü⁄Œ&ÉT »dædº t Hês¡T˝≤ ø£$T{° øπ e\+ eTTK´eT+Á‹øÏ
dü\Vü‰ sTT#˚Ã+<äT≈£î e÷Á‘·yT˚ ìj·T$T+#·ã&ç+<äì Á|üø{£ +Ï #ê*‡+~>± dü÷∫+#ê+.
n˝≤#˚ùdÔ e÷≈£î m˝≤+{Ï J‘·u‘ÑÛ ê´\T #Ó*+¢ #˚ neø±X¯+ e⁄+&É<ìä Äj·Tq Ä+<√fi¯q
e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT y˚T+ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ñ∫‘·+>± ùde\T n+~kÕÔeTì Äj·Tq≈£î
uÛsÑ √kÕ sTT#êÃ+.
Ä ‘·<qä +‘·s+¡ eT∞¢ eTs√ düeTdü´ ‘·˝‹… +Ô ~. ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY nqTeT‹
˝Ò≈î£ +&Ü ø£$T{°øÏ eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\T ø£*Œ+#·&+É , dæã“+~ì øπ {≤sTT+#·&+É M\T
ø±e&É+ ˝Ò<+ä ≥÷ eTTK´eT+Á‹ e÷≈£î #ÓbÕŒs¡T. n+<äT≈£î H˚qT eTπs+ |òsü y¡ ê˝Ò<˙ä ,
Hê ø±sê´\j·÷ìï eTÚ*ø£edü‹>±, Hê dæã“+~H˚ ø£$T{° dæã“+~>± ñ|üj÷Ó –+#·Tø√
e#·Ãì #ÓbÕŒqT. n˝≤π> ø£$T{° düe÷y˚XÊ\≈£î ‘·q Ç+{Ïì $ìjÓ÷–+#·Tø√e#·Ãì
»dædº t Hês¡T˝≤ Vü‰MT sTT#êÃs¡T. Ä$<Û+ä >± øπ +Á<ä+ düèwæ+º ∫q nìï s¡ø±\ n&É+¶ ≈£î\qT
n~Û>$∑ T+∫ »dædº t Hês¡T˝≤ ø£$T{° @sêŒ≥sTT+~. ‘·q ìy˚~ø£qT ìØí‘· HÓ\ s√E\
>∑&TÉ e⁄ ˝À|ü˝Ò Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ düeT]Œ+∫+~. Ç‘·s¡ #·s´¡ \T #˚|≥ü &º +É ‘√ bÕ≥T eTTK´+>±
C…’Hé`n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° dæbòÕs¡düT #˚dæq|üŒ{Ïø° πø+Á<ä ôVA+ XÊK ‘=øÏÿô|{Ϻq
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY\≈£î e´‹πsø£+>± <ëK˝…q’ 21 øπ düT\qT yÓ+≥H˚
]õwüsº Y #˚sTT+#ê\ì y˚T+ eTTK´eT+Á‹øÏ dü÷∫+#ê+. eTs√ ø±+Á¬>dt H˚‘· »>∑BXŸ
f…≥Æ s¢ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± <ëK˝…q’ , b˛©düT\T eT÷dæyd˚ qæ øπ düT >∑T]+∫ $e]+∫ @e÷Á‘·+
Ä\dü´+ #˚jT· ≈£î+&Ü <ëìì ≈£L&Ü ‹]– ‘Ósy¡ ê\ì #ÓbÕŒ+.
y˚T+ á$<Û+ä >± düeT]Œ+∫q |üø&£ “É +B düe÷#ês¡+‘√ eTTK´eT+Á‹ eT<äH˝é ≤˝Ÿ
KTsêHê m+‘√ ñ‘˚Ô»+ bı+~ }#·ø√‘· πødüT\ $wüj·T+˝À |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï yÓ+{≤&˚+<äT≈£î ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~>±s¡T. ì»+>± n<=ø£ $∫Á‘·yTÓ qÆ
|ü]dæ‹ú . m+<äTø£+fÒ ˇø£|øü ÿ£ >=|üŒ ˝ÖøÏøy£ ê<äT\eTì >=|üŒ\T #Ó|⁄ü Œ≈£îH˚ ø±+Á¬>dt
bÕغ Hêj·T≈£î\T 1984 }#·ø√‘· ì+~‘·T\qT s¡ø+åÏ #˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïdüT+Ô fÒ, eTs√|üøÿ£
Væ≤+<ä÷‘·« Ä~Û|‘ü ´· uÛ≤eC≤˝≤ìøÏ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#˚ eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê eT‘·V≤æ +dü
u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚≈L£ sπ Ã+<äT≈£î bÕ≥T|ü&TÉ ‘·THêïs¡T.
~©¢ eTTK´eT+Á‹>± eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê |ü<Mä u≤<Û´ä ‘·\T #˚|{ü qºÏ ø=~› s√E˝À¢H˚
ô|q’ ù|s=ÿqï 21 }#·ø√‘· øπ düT\qT Äj·Tq≈£î n+<äTu≤≥T˝À ˝Ò≈î£ +&Ü #˚ùd+<äT≈£î
øπ +Á<ä ôVA+XÊK ‘·q |ü]~Û˝ÀøÏ rdüT≈£î+~. »dædº t Hês¡T˝≤ ø£$T{° ìy˚~ø£qT nqTdü]+∫
#·s¡´\T rdüT≈£îH˚+<äT≈£î >±qT Ä 21 πødüT\qT ‹]– yÓqøÏÿ |ü+|æ+#·e\dæ+~>±
KTsêHê øπ +Á<ëìï ø√sês¡T. nsTT‘˚ Äj·Tq m+‘· Á|üjT· ‹ï+∫Hê |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 175
Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+∫ düŒ+<äq sê˝Ò<Tä . <ë+‘√ eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê eT+&ç|&ü TÉ ‘·÷ øπ +Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ }#·ø√‘· H˚s¡düTÔ\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ïk˛Ô+~ ø±ã{Ϻ ‘êqT ~©¢
eTTK´eT+Á‹>± C≤rj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ø£$TwüH˝é À |æ{wÏ Hü é y˚kÕÔqì Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
Ä u…~]+|ü⁄ u≤>±H˚ |üì#˚d+æ ~. yÓ+≥H˚ øπ +Á<ä ôVA+ XÊK n|üŒ{Ïøπ •~Û˝≤edü≈ú î£
#˚]q Ä øπ düT\qT eT÷≥>∑{ºÏ eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·÷ìøÏ |ü+|æ+∫+~. Ä n|ò&æ $É ≥¢˙ï
sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î e´‹πsø£+>± <ëK˝…q’ $ ø±ã{Ϻ øπ +Á<ä+ Ç+‘·ø±\+ m˝≤+{Ï
øπ düT\÷ ‘Óse¡ ≈£î+&Ü n\ø£´å + #˚jT· &É+ ì»+>± ˇø£ $cÕ<ä+.
Çìï n&ɶ+≈£î\qT n~Û>∑$T+∫ m≥ºπø\≈£î eT<äHé˝≤˝Ÿ KTsêHê Vü≤j·÷+˝À
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y n¬sdtº #˚jT· ã&ܶsT¡ . ~©¢ H˚‘˝· À¢ Äj·Tq n‘·´+‘· Á|üeTTKT&ÉT ø±ã{Ϻ
Ä n¬sdüTº ø±+Á¬>dt esêZ˝À¢ ô|qT dü+#·\q+ düèwæ+º ∫+~. eTs√|üøÿ£ nq«sY øösY uÛsÑ Ô¡
Vü≤‘·´≈£î dü+ã+~Û+∫q n|ò&æ $É {Ÿ˝À bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´&ÉT dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ e´‹πsø£+>±
dæ_◊ <ëK\T #˚dqæ øπ düT ∫e] Á≥j·T˝Ÿ <äX≈¯ î£ #˚sT¡ ø√e&É+ eTs√ $X‚w+ü . Çø£
Vü≤‘ê´s√|üD\≈£î dü+ã+~Û+#·ì |ü\T Ç‘·s¡ øπ düT˝À¢ •ø£\å T |ü&ܶsTT.
ô|<ä› m‘·TqÔ }#·ø√‘· »]–q ‘·÷s¡TŒ ~©¢øÏ dü+ã+~Û+∫q øπ düT\qT $#ê]+∫q
Hê´j·TeT÷]Ô mdt.mHé.~Û+Á>± @e÷Á‘·+ u…<sä ≈¡ î£ +&Ü s¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤ Á|üø±s¡+ #·ø#£ ø· ±
|ü]wüÿ]+∫ ø±+Á¬>dt bÕغì ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚XÊs¡T. Hê´j·TeT÷]Ô ~Û+Á>± ˇø£ÿsπ nH˚ø£
}#·ø√‘· øπ düT\qT |ü]wüÿ]+∫ 150 eT+~øÏ •ø£\å T $~Û+#ês¡T. Ç~˝≤ e⁄+fÒ ~©¢
ôV’≤ø√s¡Tº »&ç® nì˝Ÿ <˚yé dæ+>¥ }#·ø√‘·˝À ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTq Á|ü‹ ˇø£ÿ]
≈£î≥T+u≤\≈£î eT÷&ÉTqïs¡ \ø£\å s¡÷bÕj·T\ #=|ü⁄Œq qwü|º ]ü Vü‰s¡+ #Ó*+¢ #ê\+≥÷
rs¡TŒ #ÓbÕŒs¡T. sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘=*<äX¯˝À |ü~y˚\ s¡÷bÕj·T\ #=|ü⁄Œq
qwü|º ]ü Vü‰s¡+ #Ós+¢ #ê\ì rdüT≈£îqï ìs¡j í T· +‘√ b˛*ùdÔ á yÓTT‘·+Ô m+‘√ m≈£îÿe.
u≤~Û‘T· \≈£î #˚j÷· *‡+~ Ç+ø± m+‘√ e⁄qï|üŒ{Ïø° <√wüß\qT •ø£\å qT+∫ ‘·|Œæ +#˚
<Û√s¡DÏ b˛sTT á $<Ûyä TÓ qÆ e÷s¡TŒ sêe&É+ e÷≈£î ø=+‘· dü+‘·è|æìÔ ø£*–+∫+~.
nsTT‘˚ á eT+∫ s√E\T ø=~› ø±\y˚T e⁄HêïsTT. Hê´j·TeT÷]Ô mdt.mHé.~Û+Á>±
ã~© nj·÷´s¡T. Ä yÓ+≥H˚ eT∞¢ }#·ø√‘· øπ düT\T ‘·eT ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ø√˝ÀŒj·÷sTT.
eTs√|üøÿ£ Vü≤yê˝≤ n$˙‹ øπ düT˝À Ç‘·s¡ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\‘√ bÕ≥T Çs¡T≈£îÿì
1996 yÓTT<ä{À¢H˚ eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê ≈£L&Ü eTTK´eT+Á‹ |ü<$ä qT+∫ ‘·|⁄ü Œ≈£îHêïs¡T.
176 ~©¢ 1984

Hêj·T≈£î\ Ä|ük˛bÕ\T
ÄHê{Ï }#·ø√‘·˝À Äj·Tq>±] ìjÓ÷»ø£es¡+Z ˝À n‘·´~Ûø+£ >± Vü≤‘ê´ø±+&É
»]–+~. ~©¢ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\+<ä]˝À Äj·Tq≈£î mq˝Òì |ü\T≈£îã&ç e⁄+~.
nsTTHê Äj·Tq≈£î e´‹πsø£+>± kÕø£´å + #Óù|Œ+<äT≈£î #ê˝≤eT+~ u≤~Û‘T· \T eTT+<äT≈£î
e#êÃs¡T. 1984 qe+usY 1q dæ≈£îÿ\ô|’ }#·ø√‘· yÓTT<ä\e&ÜìøÏ eTT+<äT ‘·q
nqT#·sT¡ \qT Áù|sπ |æd÷ü Ô Äj·Tq nH˚ø£ düe÷y˚XÊ˝À¢ e÷{≤¢&Üs¡ì s¡TEe⁄\‘√ düV‰ü
$e]+#ês¡T. Ä u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ »]|æ+#˚+<äT≈£î y˚T+ m+‘√ b˛sê≥+ #˚XÊ+.
nsTTHê ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ øπ e\+ ˇø£ÿ øπ düT qyÓ÷<äT #˚jT· &ÜìøÏ b˛©düT\≈£î |ü~
dü+e‘·‡sê\ ø±\+ |ü{+ºÏ ~.
n<ÓH’ ê øπ +Á<ä+˝À ø±+Á¬>dt bÕغ Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü&bç ˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· 1996˝À
b˛©düT\T ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y MT<ä ‘=* m|ò.t ◊.ÄsY. (|òdü ºt ÇqŒ¤sπ àwüHé ]b˛sY)º qT ô|˝’ò Ÿ
#˚XÊs¡T. Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ Á|ükÕÔ$+∫q Vü≤]à+<äsY øösY n|ò&æ $É {Ÿ Ä<Ûës¡+>± b˛©düT\T
Ä |üì#˚XÊs¡T. b˛©düT XÊK˝À |üì#˚ùd Vü≤]à+<äsY øösY uÛsÑ qÔ¡ T Vü≤‘·´ #˚dqæ >∑T+|ü⁄qT
Áù|sπ |æ+∫+~ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ q˚ ì uÛ≤$+#·ã&ÉT‘√+~. 1991˝À »dædº t C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ
ø£$T{° á øπ düTqT dæ_◊ #˚‘· <äsê´|ü⁄Ô #˚sTT+#ê\ì dæbÕò s¡dTü #˚d+æ ~. ø±˙, ˇø£
dü+e‘·‡s¡+ bÕ≥T düeTj·T+ rdüT≈£îì Ä øπ düTqT ‘êqT <äsê´|ü⁄Ô #˚jT· ˝Òqì dæ_◊
‘˚*à #Ó|Œæ +~. ~©¢˝À _C…|æ ÁbÕ<˚•ø£ Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&çq ‘·sT¡ yê‘· yÓ+≥ã&ç‘˚ Çø£
>∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òø£ b˛©düT\T e÷qdüs√esY b˛©düT ùdwº Hü ˝é À á øπ düTqT qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T.
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± 1984˝ÀH˚ >±+BÛq>∑sY b˛©düT ùdwº Hü ˝é À
qyÓ÷<Óq’ eTs√ øπ düTqT ≈£L&Ü ‹]– ‘Ósy¡ ê\+≥÷ »dædº t C…H’ `é n>∑sê«˝Ÿ ø£$T{° eTs√
dæbÕò s¡dTü #˚d+æ ~. n»jYT øösY nH˚ u≤~Û‘T· sê\T uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ ì]›w+ºü >± #˚dqæ |òsæ ê´<äT
Ä<Ûës¡+>± Ä øπ düTqT ≈£L&Ü $#ê]+#ê\ì Ä<˚•+∫+~.
ø±˙, ô|’ s¬ +&ÉT øπ düT\≈£î >±qT b˛©düT\T øπ e\+ á ˇø£ÿ øπ düTqT e÷Á‘·yT˚ ,
nB ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y ù|s¡TqT Á|ükÕÔ$+#·≈î£ +&Ü, ô|˝’ò Ÿ #˚XÊs¡T! Çø£ Äj·TqqT n¬sdüTº
#˚j·T&ÜìøÏ yêfi¯¢dü\T m˝≤+{Ï Á|üj·T‘·ïeT÷ #˚j·T˝Ò<äì Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|üŒqedüs¡+
˝Ò<Tä ø£<ë. b˛©düT\qT+∫ ‘·q≈£î Ç+‘·{Ï düV≤ü ø±s¡+ \_ÛdTü qÔ ï|üŒ{Ïø° ∫e]øÏ Äj·Tq
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 177
n¬sdüTqº T e÷Á‘·+ ‘·|Œæ +#·Tø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. 1996˝À Ç+ø√ }#·ø√‘· øπ düT˝À b˛©düT\T
uÛ>Ñ ‘∑ qY T ‘·|Œü ìdü]>± n¬sdüTº #˚j÷· *‡ e∫Ã+~.
Á|üdTü ‘Ô +· ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº »&ç>® ±, ÄHê&ÉT Á≥j·T˝Ÿ ø√s¡Tº »&ç>® ± e⁄qï •eHêsêj·TDY
~Û+Á>± #=s¡e e\¢ n~ »]–+~. ~Û+Á>± kÕ~Û+∫q $»j·÷ìï dü]>±Z n+#·Hê
y˚j÷· \+fÒ ` b˛©düT\T ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y Á|üyT˚ j·T+ e⁄qï ‘·eT s¬ +&ÉT øπ düT\
$wüjT· +˝À m˝≤ e´eVü≤]+#ês√ >∑eTì+#ê*. Vü≤]à+<äsY øösY øπ düT˝À b˛©düT\T
ÄyÓT kÕøå±´ìï ˇø£{Ï ø±<äT, s¬ +&ÉT ø±<äT, Äs¡T kÕs¡T¢ $#ê]+∫ qyÓ÷<äT #˚dTü ≈£îHêïs¡T.
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± #Ó|Œæ q $wüj÷· \ô|’ ÄyÓTqT >∑T∫à >∑T∫à Á|ü•ï+#ês¡T.
}#·ø√‘·˝À ÄyÓT uÛsÑ ,Ô¡ ø=&ÉT≈£î, n\T¢&TÉ eTT>∑TsZ ÷¡ ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T. nsTTHê
‘êqT m+<äT≈£î n|ò&æ $É {Ÿ düeT]Œ+#êHê nì ‘·\u≤<äT≈£îH˚+‘·>± b˛©düT\T ÄyÓTqT
y˚~+Û #ês¡T. nsTT‘˚ n<˚ b˛©düT\≈£î á øπ düT˝À ø£˙dü+ ˇø£ÿkÕ¬sH’ ê ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ qY T
Á|ü•ï+#ê\ì e÷Á‘·+ nì|æ+#·˝<Ò Tä . á<äècÕº´ #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À
b˛©düT\T Ä øπ düT\qT ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√e&É+ ô|<ä>› ± ÄX¯Ãs¡´+ nì|æ+#·˝<Ò Tä . y˚T+
Ä øπ düTqT ‹]– ‘Ósy¡ ê\˙, <ëìì dæ._.◊.øÏ n|üŒ–+#ê\˙ ~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY
$»jYT ø£|Pü sY≈î£ <äsU¡ ≤düTÔ #˚XÊ+. <ëìô|’ Äj·Tq n<äq|ü⁄ k˛*dæ≥sY »qs¡˝Ÿ ø¬ .¬ø.dü÷<é
n_ÛÁbÕj·÷ìï ø√sês¡T. øπ düT |üPsê«|üsê\qT ≈£L\+ø£w+ü >± |ü]o*+∫q ‘·sT¡ yê‘· Ä
πødüT˝À »]–q ‘·|ü⁄Œ\qT m‹Ô #·÷|ü⁄‘·÷ ¬ø.¬ø.dü÷<é ˇø£ dü$es¡yÓTÆq ìy˚~ø£qT
düeT]Œ+#ês¡T. n+<äT˝À ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ qY T ø±bÕ&˚+<äT≈£î b˛©düT\T #˚dqæ Á|üjT· ‘êï\≈£î
>±qT yê]ô|’ #·s´¡ rdüTø√yê\ì ≈£L&Ü dü÷∫+#ês¡T. dü<sä T¡ ìy˚~ø£qT |ü]o*+∫q ‘·sT¡ yê‘·
~©¢ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ >∑es¡ïsY $»jYT ø£|Pü sY Vü≤]à+<äsY øösY øπ düTqT dæ._.◊.øÏ n|üŒ–+#ês¡T.
nsTT‘˚ dæ._.◊. <ëìô|’ #·s´¡ \T rdüT≈£îH˚ düeTj·÷ìøÏ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y e÷qdæø+£ >±
ndü«düT&ú ’Ó @ H˚sê˙ï $#ê]+#˚+<äT≈£î M˝Òì¢ dæ‹ú øÏ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT.
Bìø£+fÒ eTT+<äT n»jYT øösY n|òæ&É${Ÿ y˚Ts¡≈£î ‹]– ‘Ó]∫q πødüT˝À
b˛©düT\≈£î ~©¢ ôVA+ XÊK Ç∫Ãq ñ‘·sÔ T¡ «˝À á $<Û+ä >± e⁄+~: ªªπø+Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«
ôVA+ eT+Á‹‘·« XÊK ìs¡j í T· + rdüT≈£îH˚+‘·es¡≈L£ á øπ düT˝À ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y
Á|ükÕÔeq e⁄Hêï <ëìô|’ Á|üdTü ‘Ô êìøÏ b˛©düT\T m˝≤+{Ï #·sê´ rdüTø√≈£L&É<Tä μμ. Ä
Ä<˚XÊ\≈£î nqT>∑TD+>± b˛©düT\T uÛ>Ñ ‘∑ qY T e~˝Òdæ $T>∑‘ê eTT>∑TsZ T¡ ì+~‘·T\ô|’
#ê]®w≥” TqT <ëK\T #˚XÊs¡T. 1995 »qe] 4 Hê&ÉT n»jYT øösY dü«j·T+>± ø√s¡T˝º À
uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± ‹]– kÕø£´å + #Ó|Œæ q|üŒ{Ïø° b˛©düT\T ‘·eT ‘·|⁄ü ŒqT dü]~<äTø› √˝Ò<Tä .
‘·q kÕø£´å +˝À ªôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y 1984 nø√ºãsY 31 Hê{Ï sêÁ‹ ‘·eT M~Û˝À ˇø£
>∑T+|ü⁄qT ñ<˚•› +∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ b˛©düT\T eT÷&ÉT s√E\bÕ≥T CÀø£´+ #˚dTü ø√s¡˙,
178 ~©¢ 1984
Á|ü‹ dæ≈î£ ÿqT #·+|æ uÛ≤s¡‘· e÷‘· |ü≥¢ MT ø£syÔ¡ ê´ìï ìs¡«]Ô+#·+&ç n˙ Áù|sπ |æ+#·&+É
‘êqT $Hêïq,n»jYT øösY düŒwü+º >± #Ó|Œæ +~. nsTTHê, ÄHê{Ï »&ç® mdt.mdt.u≤˝Ÿ
ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y≈£î düeTqT¢ C≤Ø #˚j·T˝Ò<äT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ø=~› s√E\πø n+fÒ
1995 »qe] 27q Äj·Tq uÛ>Ñ ‘∑ HY ø˚ ±<äT b˛©düT\T ù|s=ÿqï $T>∑‘ê eTT>∑TsZ T¡ ì+~‘·T*ï
≈£L&Ü ìs√›wßü \T>± $&ÉT<ä\ #˚ùdXÊs¡T.
n»jYT øösY øπ düT˝À yÓTT‘·+Ô ì+~‘·T*ï ìs√›wßü \T>± $&ÉT<ä\ #˚dqæ »&é®
mdt.mdt.u≤˝Ÿ≈î£ n+‘·≈î£ eTT+<äT nH˚ø£ Ç‘·s¡ }#·ø√‘· øπ düT˝À¢ @<√ ˇø£ kÕ≈£î‘√
ì+~‘·T*ï ìs√›wßü \T>± $&ÉT<ä\#˚dqæ ]ø±s¡T¶ e⁄+~. Ä Áø£eT+˝ÀH˚ Äj·Tq n»jYT
øösY øπ düT˝À ≈£L&Ü n˝≤ e´eVü≤]+#ês¡T. b˛©düT\T HêHêe‹ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q
ìy˚~ø£ Á|üø±s¡+ mdt.mdt. u≤˝Ÿ yÓTT‘·+Ô 123 øπ düT\qT $#ê]+∫ n+<äT˝À s¬ +&ç+{Ïì
‘·|Œü $T>∑‘ê øπ düT\ìï+{Ï˝À ì+~‘·T\+<ä]˙ ìs√›wßü \ì ‘˚˝ÃÒ XÊs¡T. Äj·Tq≈£î eT÷&ÉT
õ˝≤¢ ø√s¡Tº düeTT<ëj·÷\T ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>± }#·ø√‘· πødüT\qT πø{≤sTT+#êsTT.
Ç˝≤+{Ï H˚|<ü ´ä∏ +˝À •eHêsêj·TDY ~Û+Á>± ‘·qø£+fÒ eTT+<ä] »&ç® mdt.mdt.u≤˝Ÿ ‘·q
düØ«düT ø±\+˝À |ü]wüÿ]+#·≈î£ +&Ü e~˝ÒjT· &É+e\¢ 1995 Ä>∑d˝ºt À ‘·q eTT+<äT≈£î
e∫Ãq s¬ +&ÉT øπ düT\ $wüjT· +˝À Ä dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ _Ûqï+>± e´eVü≤]+#ês¡T.
mdt.mdt.u≤˝Ÿ |ü]wüÿ]+#·≈î£ +&Ü e~˝Òdqæ Ä s¬ +&ÉT øπ düT˝À¢ ˇø£{Ï Á‹˝Àø˘|⁄ü ]˝À
ÁbÕ+‘·+˝À 400 eT+~ dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q~. b˛©düT\T Ä yÓTT‘·+Ô
Vü≤‘·´\qT ˇπø ª#ê˝≤Héμ ˝Ò<ë #ê]®w{” Ÿ˝À ù|s=ÿì <ëìì dü+øÏw¢ +ºü #˚XÊs¡T. n+<äTe\¢H˚
Äj·Tq <ëìì |ü]wüÿ]+#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. Ä øπ düT˝À H˚sês√|üD\T m<äTs=ÿ+≥Tqï yês¡T
250 eT+~. n+‘·eT+~ì Á|ü‹ ø√s¡Tº yêsTT<ë≈£L Vü‰»s¡T |üs#¡ &· +É #ê˝≤ ø£w+ºü >±
e÷]+~. nH˚øe£ T+~ e´≈£î\Ô T, Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì $$<Ûä Á|ü<X˚ Ê\˝À Vü≤‘·´\≈£î bÕ\Œ&çq
yÓH’ êìï ˇø£ z$Tïãdt øπ düT˝À ù|s=ÿq&É+ nH˚~ Hê´j·T XÊÅd|Ôü sü +¡ >±q÷, ‘ê]ÿø£+>±q÷
düs¬ +’ ~ ø±<äT. n+<äTe\¢H˚ •eHêsêj·TDY ~Û+Á>± eTT+<äT>± <ëìì y˚sT¡ y˚sT¡ øπ düT\T>±
$uÛõÑ +#ê\ì Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚XÊs¡T. Ä ∫qï #·s´¡ >=|üŒ Hê≥ø°jT· |ü]D≤e÷\≈£î
‘Ós˝¡ |Ò +æ ~. ˇπø #√≥ n+‘· ô|<ä› m‘·TqÔ »]–q Vü≤‘ê´ø±+&É≈î£ dü+ã+~Û+∫q øπ düT
|ü]cÕÿsêìï n~ düT\uÛ+¡ #˚d+æ ~. u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚j÷· \qï ‘·|qü ~Û+Á>±≈£î
e⁄+~. n+<äTøπ á |ü]cÕÿs¡ e÷sêZìï ø£qT>=q>∑*>±s¡T. ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ˝Àù| Ä
øπ düT˝À 107 eT+~ ì+~‘·T\˝À 93 eT+~øÏ ◊<äT dü+e‘·‡sê\ C…\’ T •ø£å $~Û+#ês¡T.
Á‹˝Àø˘|⁄ü ] }#·ø√‘· øπ düTqT $$<Ûä øπ düT\T>± $uÛõÑ +#ê\ì ~Û+Á>± rdüT≈£îqï
ìs¡j í T· + e\¢ eTs√ ø°\ø£yTÓ qÆ |ü]D≤eT+ #√≥T#˚dTü ≈£î+~. n<˚$T≥+fÒ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.
uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ s¬ +&ÉT øπ düT˝À¢ ñ#·TÃ\T _>∑TdüT≈£îHêïsTT. }#·ø√‘·˝À ‘·eT uÛsÑ \Ô¡ qT ø√˝ÀŒsTTq
 eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 179
dü‘êïMT u≤sTT, <äsÙ¡ Hé øösY\T ø√s¡T˝º À kÕø£´å + #ÓãT‘·÷ uÛ>Ñ ‘∑ Y Á|üyT˚ j·÷ìï düŒwü+º >±
$e]+#ês¡T. Ç‘·s¡ »&û˝® ≤¢ ì]¢|+Ôü >± e⁄+&É≈î£ +&Ü •eHêsêj·TDY ~Û+Á>± yê] kÕøå±´\
Ä<Ûës¡+>± uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ HêHé u…sTT\ãT˝Ÿ yês¡+≥¢qT C≤Ø #˚XÊs¡T. eTT+<äT>± Äj·Tq
dü‘êïMT u≤sTT Ç∫Ãq kÕø£´å +ô|’ 1996 »qe] 15q yês¡+{Ÿ C≤Ø #˚XÊs¡T. ˇø£
ø±´_HÓ{Ÿ kÕúsTT øπ +Á<ä eT+Á‹øÏ nB z Vü≤‘·´ øπ düT˝À HêHéus… TT\ãT˝Ÿ yês¡+{Ÿ C≤Ø
ne&É+ ãVüQXÊ <˚X¯ #·]Á‘·˝ÀH˚ yÓTT<ä{kÏ Õ] ø±e#·TÃ.n+<äTøπ H˚qT Ä ‘˚Bì ù|s=ÿHêïqT.
düV≤ü »+>±H˚ Ä #·s´¡ ˇø£ÿ ~©¢˝ÀH˚ ø±<äT <˚X¯ yê´|ü+Ô >± ô|<ä› dü+#·\qy˚T düèwæ+º ∫+~.
‘·q kÕúsTTØ‘ê´ @ Hê´j·TeT÷s¡sÔ TTHê HêHéus… TT˝ãT˝Ÿ yês¡+{Ÿ C≤Ø #˚jT· >∑\&Éì
uÛ>Ñ ‘∑ Y ≈£L&Ü }Væ≤+∫ e⁄+&É&TÉ .
n+<äTøπ Äj·Tq ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À y˚dqæ ]$»Hé |æ{wÏ Hü ˝é À ~Û+Á>±ô|’ |ü\T
e´øÏ>Ô ‘∑ · Äs√|üD\T #˚XÊ&ÉT. ns¡T<äT>± ñ|üj÷Ó –+#ê*‡q n~Ûø±sêìï ìs¡ø¢ ´å£ +>±,
j·T<Ûë˝≤|ü+>± ñ|üjÓ÷–+#ês¡+≥÷ ~Û+Á>±ô|’ Äj·Tq #˚dæq Äs√|üDô|’ B≥T>±
düŒ+~+#˚+<äT≈£î H˚qT Á|üuÛÑT‘·« Hê´j·Tyê<äT\ ãè+<ä+‘√ $düÔè‘·+>± #·]Ã+#êqT.
>∑‘+· ˝À ôV≤’ ø√s¡T\º T á $wüjT· +˝À $_Ûqï n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£+Ô #˚XÊj·T˙, ìsêΔ]‘·
øπ dt ˝≤ e+{Ï<M˚ T ˝Ò<ìä e÷ #·sá ˝À¢ ‘˚*+~.
uÛ>Ñ ‘∑ qY T n¬sdüTº #˚j÷· *‡q s√Eq n+fÒ 1996 »qe] 22q ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À
Äj·Tq ]$»Hé |æ{wÏ Hü é $#ês¡D≈£î e∫Ã+~. ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº »&ç® »dædº t »kÕŒ˝Ÿ dæ+>¥
eTT+<äT>± Ä |æ{wÏ Hü ˝é À ~Û+Á>±ô|’ #˚dqæ e´øÏ>Ô ‘∑ · Äs√|üD\qT rÁe+>± ‘·|⁄ü Œ|ü{≤ºsT¡ .
yÓ+≥H˚ Ä Äs√|üD\qT yÓqøÏÿ rdüTø√yê\˙ ˝Ò<+ä fÒ ø√s¡Tº ~Ûø±ÿs¡ H˚sêìï m<äTs√ÿyê*‡
edüTÔ+<äì uÛÑ>∑‘Y ‘·s¡|òü⁄ Hê´j·Tyê~ ÄsY.¬ø.Äq+<éqT ôV≤#·Ã]+#ês¡T. Äq+<é Ä
Äs√|üD\qT ñ|üd+ü Vü≤]+#·T≈£îqï ‘·sT¡ yê‘·H˚ »dædº t »kÕŒ˝Ÿ dæ+>¥ $#ês¡DqT #˚|{ü ≤ºsT¡ .
mH√ï ˝≤ |ü⁄düøÔ ±\qT s¡∫+∫q »dædº t »kÕŒ˝Ÿ dæ+>¥ á øπ düT $wüjT· yÓTÆ m+‘√ dü+dæ<Tä ˝Δ ’…
e∫Ãq≥Tº nì|æ+∫+~. ÄsY.ø¬ .Äq+<é ‘·q yê<äq≈£î eT<ä‘› T· >± @<√ ˇø£ bÕ‘· øπ düTqT
ñ≥+øÏ+∫q|ü⁄Œ&É˝≤¢ Äj·Tq ø£*Œ+#·T≈£îì Ä øπ düT |üPsê«|üsê\qT dü+øÏ|å +Ôü >± $e]+∫
Ä ˝≤j·TsY yê<äq≈£î e´‹πsø£+>± n+<äT˝ÀH˚ e⁄qï ˇø£ ù|sêqT m‹Ô#÷· |ü⁄‘·÷ e#êÃs¡T.
<ëìô|’ Á|ü‹yê<äq #˚j·T&É+˝À Äq+<é $|òü\eTe&É+‘√ uÛÑ>∑‘Y |æ{ÏwüHéqT ø√s¡Tº
ø={Ïyº d˚ +æ ~. »dædº t »kÕŒ˝Ÿ rs¡TŒ düeTs¡eú +‘·+>± e⁄+&É≥+‘√ uÛ>Ñ ‘∑ Y <ëìøÏ e´‹πsø£+>±
düTÁ|”+ ø√s¡T≈º î£ yÓfi¢‚ kÕVü≤dü+ #˚jT· ˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. Ä ‘·sT¡ yê‘· ø=~› s√E\≈£î ˇø£
ô|<ä› n$˙‹ øπ düT˝À \K÷ uÛ≤jYT bÕsƒø¡ ˘ Ç∫Ãq kÕø£´å + Ä<Ûës¡+>± Á|ü<ëÛ q eT+Á‹
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄≈£î dü«j·T+>± düTÁ|”+ø√s¡Tº Ç<˚$<Û+ä >± düeTqT¢ C≤Ø #˚d÷ü Ô n+<äT˝À
»dædº t »kÕŒ˝Ÿ dæ+>¥ rs¡TŒqT ñ<ëVü≤s¡D>± ù|s=ÿq&É+ $X‚w+ü .
180 ~©¢ 1984
q÷´ ~©¢˝Àì |üèB∏«sêCŸ s√&ÉT˝¶ À ˇø£ ôV≤’ ôd≈£L´]{° Á|üuTÑÛ ‘·« uÛeÑ q+˝À ìedæ+#˚
ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ. uÛÑ>∑‘YqT 1996 »qe] 25Hê{Ï #·\¢ì ñ<äj·T+ |üP≥ b˛©düT\T
n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&çqT+∫ rdüT¬ø[¢ Äj·Tq Hê\T>∑TkÕs¡T¢ ÁbÕ‹ì<Ûä´+
eVæ≤+∫q ‘·÷s¡TŒ ~©¢ ìjÓ÷»ø£es¡+Z ˝ÀH˚ e⁄+&˚ ø£søY s£ &Y ÷É e÷ ø√s¡Tº düeTT<ëj·T+˝À
•eHêsêj·TDY ~Û+Á>± m<äT≥ Vü‰»s¡T |ü]#ês¡T. ø√s¡Tº Äes¡D˝À 10,000 eT+~øÏ
ô|>’ ± »q+ >∑T$T≈£L&É≥+‘√ |ü]dæ‹ú ñÁ~ø£+Ô >± e÷]+~. ø√s¡Tº Á|üyX˚ ¯ <ë«sê\ìï+{Ï˙
eT÷dæy˚dæHê, Ç‘·s¡ ø√s¡Tº e´eVü‰sê\qìï+{Ï˙ s¡<äT› #˚dæHê n+‘·eT+~ m˝≤
>∑T$T≈£L&Üs√ ns¡+ú ø±˝Ò<Tä . b˛©düT\T nH˚ø£ eTT+<äT C≤Á>∑‘Ô· #·s´¡ \T rdüT≈£îHêïs¡T.
ø√s¡Tº düMT|ü+˝Àì s√&Éô¢ |’ Á{≤|òøæ ˘ sêø£b˛ø£\qT ìùw~Û+#ês¡T. yêfi¯ó¢ #˚|{ü qºÏ ã+<√ãdüTÔ
#·s´¡ \T #·÷dæ #·T≥Tº|øü ÿ£ \ e⁄qï dæ≈î£ ÿ\T eT∞¢ eTs√ ñ‘ꌑ·+ »s¡T>∑T‘·T+<˚y÷Ó qì
Vü≤&É*b˛j·÷s¡T.
u≤sY øöì‡˝Ÿ #Ós’ à¡ Hé ≈£L&Ü nsTTq ÄsY.ø¬ .Äq+<é H˚‘è· ‘·«+˝À <ë<ë|ü⁄ 100
eT+~ ˝≤j·Ts¡¢ ãè+<ä+ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y yÓ+≥ ø√s¡T≈º î£ e∫Ã+~. H˚q÷, |æ{wÏ qü s¡¢
‘·s|¡ ⁄ü q yê~+#˚ eTs√ ◊<äT>∑Ts¡T Hê´j·Tyê<äT\+ ≈£L&Ü ø√s¡T≈º î£ Vü‰»s¡j÷· ´+. ø√s¡Tº
düeTT<ëj·T+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#·&+É e÷≈£î m+‘√ ø£weºü TsTT+~. ∫es¡≈î£ ø√s¡Tº yÓqTø£
uÛ≤>∑+˝À »&û\® ≈£î øπ {≤sTT+∫q dü\ú +˝À e÷ ø±s¡q¢ T bÕsYÿ #˚dæ m˝≤>√˝≤ ˝À|ü*øÏ
Á|üy˚•+#ê+. n|üŒ{Ïπø ôV≤#Y.¬ø.b˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y yÓ+≥ e∫Ãq ˝≤j·Ts¡¢‘√ ø√s¡Tº >∑<ä+‘ê
ÁøÏøÏÿ]dæb˛sTT e⁄+~. •eHêsêj·TDY ~Û+Á>± ø√s¡Tº Vü‰˝À¢øÏ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· |ü\T
Hê≥ø°jT· |ü]D≤e÷\T #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT.
ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y bı{Ϻ>± e⁄+{≤&ÉT ø±ã{Ϻ ÁøÏøÏÿ]dæq Vü‰˝À¢ n+<ä]ø°
ø£ì|æ+#˚+<äT≈£î M\T>± ≈£îØà møÏÿ ì\ã&ܶ&TÉ . »&ç® e+ø£ #·÷dü÷Ô yÓ≥ø±s¡|⁄ü dü«s¡+‘√
ªqeTcÕÿsYμ nHêï&ÉT. ~Û+Á>± n<˚MT |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ ø√s¡Tº Ábı{Àø±˝Ÿ
Á|üø±s¡+ Vü‰˝À¢øÏ sê>±H˚ Äj·Tq ‘·\ e+∫ n+<ä]ø° ˇπøkÕ] n_Ûyê<ä+ #˚XÊs¡T.
ˇø=ÿø£ÿ]ø° $&ç>± qeTdüÿ]+#ê*‡q nedüs+¡ Äj·Tq≈£î ˝Ò<Tä . Á|ü‘´˚ øÏ+∫ ì+~‘·T&çøÏ
qeTdüÿ]+#ê*‡q nedüs¡+ n+‘·ø£+fÒ˝Ò<äT. nsTTHê eT] ø±ùd|ü{ÏøÏ uÛÑ>∑‘Y eT∞¢
eT]+‘· >=+‘·T ô|+∫ ªqeTcÕÿsYμ nHêï&ÉT. <ëìø° »&ç®>±] qT+∫ Á|ü‹düŒ+<äq
sêø£b˛j˚Tdü]øÏ yÓ≥ø±s¡+>± ªªqeTcÕÿsY‘√ ˝Ò˝Àμμ (qeTkÕÿsêHÓï’ ‘˚ d”«ø£]+#·T) nHêï&ÉT.
Äj·Tq ø±yê\H˚ »&ç>® ±]ì s¬ #·Ã>=fÒº Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü HÔ êï&Éì nì|æ+∫+~. ~Û+Á>±
ø√|ü+>± ªHê MT<ä≈î£ sêsTT $düTs¡T‘·Tqï≥Tº @$T{≤ qeTkÕÿs¡+?μ nHêïs¡T. Äj·Tq
˝≤j·TsY ÄsY.ø¬ .Äq+<é yÓ|’ ⁄ü ‹]– ª˙ ø£s¢ TT+≥T≈£î eTsê´<ä>± Á|üe]Ô+#·eTì #Ó|⁄ü Œμ
nì ôV≤#·Ã]+#ês¡T. ‘êeTT ø√s¡T≈£îqïfÒº »&ç>® ±s¡T ñ&çøbÏ ˛e&É+ #·÷dæ Äq+<é‘√bÕ≥T
Ç‘·s¡ ˝≤j·Ts¡T¢ eTTdæeTTdæ>± qe⁄«≈£îHêïs¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 181
Ä ‘·s¡Tyê‘· ˝≤j·Ts¡¢+‘ê nq÷Vü≤´yÓTÆq Ø‹˝À ~Û+Á>± |üø£åbÕ‘·+>±
e´eVü≤]düTÔHêïs¡˙, ‘·|ü⁄Œ #˚düTÔHêïs¡˙ neTsê´<äø£s¡+>± >√\>√\>± ns¡e&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. yêfi¯¢+‘ê ø±yê\ì >=&Ée düèwæº+∫ πødüTqT Äj·TqqT+∫ ã~©
#˚sTT+#·Tø√yê\ì #·÷düTqÔ ï≥Tº ns¡yú TÓ Æ H˚qT >∑{>ºÏ ± ªMT Á|ües¡qÔ ø√s¡Tº ~Ûø±ÿs¡+ øÏ+<ä≈î£
edüT+Ô <äìμ nHêïqT. Hê e÷≥\T |üì#˚dqæ ≥TºHêïsTT. n+<äs÷¡ Vü≤sƒê‘·T>Ô ± ns¡T|ü⁄\T
e÷H˚XÊs¡T. ø√s¡Tº Vü‰\T˝À eT∞¢ Á|üXÊ+‘·‘· @s¡Œ&ç+~. ‘·eT Ä≥\T kÕ>∑q+<äT≈£î
uÛ>Ñ ‘∑ Y ˝≤j·Ts¡¢ yÓTTVü‰\T yê&çb˛j·÷sTT.
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y u…sTT˝Ÿ |æ{wÏ Hü ôé |’ Çs¡T|üø±å \ yê<äq\T $qï ‘·sT¡ yê‘·
~Û+Á>± ‘·q rs¡TŒqT ]»s¡T«˝À e⁄+#·T‘·Tqï≥Tº Á|üø{£ +Ï #ês¡T. Ä yÓ+≥H˚ uÛ>Ñ ‘∑ Y eTs√
Hê≥ø±ìøÏ ‘Ósr¡ XÊs¡T. ‘·q≈£î #Ûêr˝À $|üØ‘·+>± H=|æŒ edüTqÔ ï≥Tº #ÓãT‘·÷ ø√s¡Tº
>∑~˝ÀH˚ ˇø£ ã\¢ô|’ yÓ\ø¢ ˝Ï ≤ |ü&TÉ ≈£îHêï&ÉT. >∑+<äs>¡ √fi¯+ #Ó\sπ >∑T‘·T+&É>± ø=+<äsT¡
˝≤j·Ts¡T¢ nø£ÿ&çqT+∫ yÓ[b¢ ˛‘˚ eT+∫<äì Hê≈£î dü÷∫+#ês¡T. uÛ>Ñ ‘∑ Y u…sTT˝Ÿ |æ{wÏ Hü é
ìsêø£]ùdÔ ãj·T≥ y˚∫e⁄qï »q+ ˝À|ü*øÏ #=#·TÃ≈£îe∫à $TeTà*ï ≈£îfi¯u¢ §&ÉTkÕÔsì¡
ôV≤#·Ã]+#ês¡T. H˚qT yê] e÷≥*ï d”]j·Tdt>± rdüT≈£îì yÓ+≥H˚ Hê düV≤ü #·sT¡ \‘√
ø£*dæ ø√s¡Tº yÓqø£ <ë«s¡+ >∑T+&Ü nø£ÿ&çqT+∫ ìÅwÿü $T+#êqT. n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+
uÛÑ>∑‘Y u…sTT˝Ÿ |æ{ÏwüHéqT ø√s¡Tº ‹s¡düÿ]+∫+<ä˙, ø±ø£b˛‘˚ Äj·TqqT ÄdüT|üÁ‹øÏ
‘·s*¡ +#ês¡˙ ‘Ó*dæ+~.
Ä eTsêï&ÉT ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ Y Äs√>∑´ |ü]dæ‹ú m˝≤ e⁄+<√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î
~Û+Á>± ÄdüT|üÁ‹ ]ø±s¡T\¶ qT ‘Ó|Œæ +#·T≈£îHêïs¡T. ñÁ~ø£Ô |ü]dæ‘ú T· \T n˝≤π> ø=qkÕ>±sTT.
eT÷&√ s√EHê&ÉT uÛ>Ñ ‘∑ qY T Çø£ C…\’ T≈£î ‘·s*¡ +#·e#·Ãì &Üø£sº T¡ ¢ ìy˚~ø£ Ç#êÃs¡T.
<ë+‘√ Äj·TqqT rVü‰sY C…’\T≈£î ‘·s¡*+#ês¡T. ø±˙ ‘·qqT ÄdüT|üÁ‹ C…’\T≈£î
‘·s*¡ +#ê\+≥÷ uÛ>Ñ ‘∑ Y eT∞¢ >=&Ée≈£î ~>±s¡T. Hê\T>√ s√E ~Û+Á>± uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ u…sTT\T
eT+ps¡T #˚XÊs¡T. Çø£qT+∫ ø√s¡T˝º À uÛ>Ñ ‘∑ Y m˝≤+{Ï Hê≥ø±\≈£î ~>∑sì¡ ìsêΔ]+#·T≈£îì
eT+∫ eTqdüT‘√ ~Û+Á>± Äj·Tq≈£î u…sTT˝Ÿ Ç#êÃs¡T. n|üŒ{ÏqT+N $#ês¡D
»s¡T>∑T‘·Tqï+‘· ø±\+ uÛ>Ñ ‘∑ Y Áø£eT+ ‘·|Œü ≈£î+&Ü ø√s¡T≈º î£ Vü‰»s¡j÷· ´&ÉT. Ç~˝≤ e⁄+&É>±
Á‹˝Àø˘|ü⁄]øÏ dü+ã+~Û+∫q Ç+ø√ πødüT˝À <äs¡ÙHé øösY #Ó|æŒq kÕø£å´+ Ä<Ûës¡+>±
1996 e÷]à 4q ~Û+Á>± uÛ>Ñ ‘∑ Y n¬sdüT≈º î£ eT∞¢ yês¡+{Ÿ C≤Ø #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ dü‘êïMT
u≤sTT øπ düT˝À Áø£eTã<ä+Δ >± ø√s¡T≈º î£ Vü‰»s¡e⁄‘·Tqï+<äTe\¢ <äsÙ¡ Hé øösY øπ düT˝À ≈£L&Ü
Äj·Tq≈£î yÓ+≥H˚ u…sTT˝Ÿ eT+ps¡T #˚XÊs¡T.
$TÁXÊ ø£$TwüHé $#ês¡D≤ø±\+ Hê{Ï qT+∫ e÷‘√ ø£*dæ |üì#˚dqæ düTÁ|üd<æ Δä
ÁøÏ$Tq˝Ÿ ˝≤j·TsY m+.mdt.ãT{≤*j·÷H˚ dü‘êïMT u≤sTT, <äsÙ¡ Hé øösY s¬ +&ÉT øπ düT˝À¢
e÷‘·s|¡ ⁄ü q yê~+#ês¡T. dü‘êïMT u≤sTT, <äsÙ¡ Hé øösY\T ìs¡Tù|<ä\T ø±ã{Ϻ $#ês¡D
182 ~©¢ 1984
e⁄qï|ü⁄Œ&É˝≤¢ yê]ì |ü•ÃeT ~©¢˝Àì ‹\ø˘ $Vü‰sY ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ø£søY s£ &Y ÷É e÷
ø√s¡Tº ÁbÕ+>∑D≤ìøÏ rdüT≈£îe∫à rdüTø¬ fi‚+¢ <äT≈£î y˚Ty˚T @sêŒ≥T¢ #˚XÊ+. #ê˝≤eT+~
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \T ‹\ø˘ $Vü‰sY˝ÀH˚ ø=‘·>Ô ± ìyêdü+ @s¡Œs¡#T· ≈£îHêïs¡T. e÷ düV≤ü #·sT¡ ˝À¢
ˇø£s¬ q’ Ä‘êà dæ+>¥ \Tu≤Hê Ä ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyêπs ø£qTø£ yê] sêø£b˛ø£\qT
#·÷düT≈£î+≥÷ e÷≈£L u≤~Û‘T· \≈£L eT<Û´ä nqTdü+<Ûëq ø£s>Ô¡ ± |üì#˚XÊ&ÉT.
1996 qe+ãsY 12 ` uÛ>Ñ ‘∑ Y Á|ü‘´· ø£å Á|üyT˚ j·T+ >∑T]+∫ dü‘êïMT u≤sTT ‘·q
πødüT˝À eT∞¢ ‘êC≤>± kÕø£å´+ #ÓbÕŒ*‡q ø°\ø£yÓTÆq s√E. nsTT‘˚ Äs√E ÄyÓT
nq÷Vü≤´+>± e÷≥e÷πsÃdæ+~. ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y 1984 qe+ãsY 1q Á‹˝Àø˘|⁄ü ]˝À
dæ≈î£ ÿ\qT #·+bÕ\+≥÷ »Hê*ï Áù|sπ |æ+#·&+É ‘·qT #·÷&É˝<Ò Tä nì #Ó|Œæ +~. <ë+‘√
nã<ä|Δ ⁄ü kÕø£´å $T∫Ãq+<äT≈£î »dædº t ~Û+Á>± ÄyÓT≈£î H√{°dTü C≤Ø#˚XÊs¡T.
πødüT Ä$<Ûä+>± eT\T|ü⁄ ‹s¡>∑&É+ qqTï ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚dæ+~. dü‘êïMT
u≤sTT Ç{≤¢ |æ*¢yÓTT>∑Z\T y˚dæq|ü⁄Œ&ÉT H˚qT ø√s¡Tº˝À ˝ÒqT. ìC≤ìøÏ Äs√E ÄyÓT
kÕø£´å + e⁄+<äqï dü+>∑‹ Hê≈£î eTT+<äT>± ‘Ó*j·T<äT. ãT{≤*j·÷ >±˙, \Tu≤Hê >±˙
Hê≈£î #Ó|Œü ˝Ò<Tä . øπ düT n˝≤ ne&ÜìøÏ ø±s¡Dy˚T$T{À, dü‘êïMT u≤sTT m+<äT≈£î n˝≤
#Ó|Œæ +<√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î ãT{≤*j·÷qT dü+Á|ü~+#êqT. ÄyÓT n+‘· Vü≤sƒê‘·T>Ô ±
m+<äT≈£î yÓTTVü≤+ ‹|ü⁄Œ≈£î+<√ ‘·q≈£L ÄX¯Ãs¡´+>± e⁄+<äì ãT{≤*j·÷ nHêï&ÉT.
\Tu≤Hê≈£î bò˛Hé #˚ùdÔ n‘·qT düŒ+~+#·˝<Ò Tä . Äs√E qT+N n‘·qT Hê≈£î <ä÷s¡+>±
e⁄+≥÷ e#êÃ&ÉT. }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \T ‹\ø˘ $Vü‰sY˝Àì \Tu≤Hê Ç+{ÏMT<ä <ë&ç
#˚XÊs¡T. ôV≤#Y.ø¬ .b˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ‘Y √ ≈£îeTTà¬øÿ’ n‘·H˚ dü‘êïMT u≤sTT #˚‘· Ä$<Û+ä >± kÕø£´å +
#Ó|Œæ +#ês¡ì yêfi¯¢ nqTe÷q+. Ä‘·sT¡ yê‘· \Tu≤Hê ø=+‘·ø±\+ bÕ≥T nC≤„‘+· ˝ÀøÏ
yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT. dæ≈î£ ÿ eT‘·+˝À n‘·T´qï‘· $uÛ≤>∑yTÓ qÆ nK˝Ÿ ‘·UŸÔ \Tu≤HêqT dæ≈î£ ÿ
eT‘·+ qT+∫ ãVæ≤wüÿ]dü÷Ô ª‘·ìj â ÷· μ>± Á|üø{£ +Ï ∫+~. nsTT‘˚ s¬ +&˚fi¢̄ ‘·sT¡ yê‘· uÛ≤Ø
qwü|º ]ü Vü‰s¡+ #Ó*+¢ ∫ n‘·qT eT∞¢ dæ≈î£ ÿ eT‘·+ rdüT≈£îHêï&ÉT.
Ç|ü⁄Œ&ÉT Ä˝À∫ùdÔ dü‘êïMT u≤sTT øπ düTqT Ç‘·s≈¢¡ î£ n|üŒ–+#·≈î£ +&Ü H˚H˚ ìs¡«Væ≤ùdÔ
u≤>∑T+&˚~ nì|ædTü +Ô ~. 1984 qT+∫ á düeTdü´ô|’ |üì#˚dTü HÔ êïqT ø±ã{Ϻ me]
yÓqTï b˛≥T e˝¢ qwü+º »]–Hê qqTï H˚qT ì+~+#·Tø√≈£î+&Ü e⁄+&É˝qÒ T. ø√s¡T˝º À
yêdüyÔ êìï ‘ês¡Te÷s¡T #˚dæ kÕø£´å + #Ó|Œæ q eTs¡THê&ÉT dü‘êïMT u≤sTT dü«j·T+>± e∫Ã
qqTï ø£*dæ+~. ‘·qT #˚dqæ ‘·|⁄ü ŒqT dü]~<äT≈› î£ +{≤q˙, Hê´j·T düV‰ü j·T+ #˚jT· eT˙
nuÛ´Ñ ]ú+∫+~. H˚qT m+<äTø¬ H’ ê eT+∫<äì ÄyÓT nqTeT‹‘√H˚ ÄyÓT e÷≥\˙ï M&çj÷Ó
]ø±s¡T¶ #˚sTT+#êqT. ÁbÕDuÛj Ñ T· + e\¢H˚ ‘êqT n˝≤ #Ó|Œü e\dæ e∫Ã+<ä˙, \Tu≤Hê
qT+∫ ‘· q ≈£ î eTT|ü ⁄ Œ bı+∫e⁄+<ä ˙ ÄyÓ T $e]+∫+~. »]–q ‘· | ü ⁄ ŒqT
dü]~<äT≈› î£ H˚+<äT≈£î, eT∞¢ ø√s¡T˝º À kÕø£´å + #Óù|Œ+<äT≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+#·eTì ø√]+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 183
dü‘êïMT u≤sTT Hê ø±sê´\j·÷ìøÏ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT j·÷<äè∫äø+£ >± |üjTÓ T˙sY
|üÁ‹ø± $˝ÒK] ‘·è|æHÔ ê<∏é nø£ÿ&˚ e⁄Hêïs¡T. Ä eTs¡THê{Ï ù||üs˝Y À Äj·Tq Ç<ä+‘ê
yês¡>Ô ± sêXÊs¡T. dü‘êïMT u≤sTT ø√]ø£ y˚Ts¡≈î£ H˚qT |æ{wÏ Hü qé T ‘·j÷· s¡T #˚XÊqT. ø±˙
<ëìô|’ dü+‘·ø+£ ô|fÒ+º <äT≈£î eTs¡THê&ÉT ÄyÓT Hê ø±sê´\j·÷ìøÏ sê˝Ò<Tä . ô|>’ ± n<˚s√E
@ e´øÏÔ nsTT‘˚ ‘·qqT u…~]+∫ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ nqT≈£L\+>± kÕø£´å + #Ó|Œæ +#ê&Éì
HêeTT+<äT yêb˛sTT+<√ n<˚ e´øÏ‘Ô √ bÕ≥T, n‘·ì |üøÿ£ H˚ ≈£Ls¡TÃì eTØ $˝Òøs£ ¢¡
düe÷y˚X+¯ ˝À bÕ˝§Z+~. ø√s¡T˝º À ‘·q kÕøå±´ìï m+<äT≈£î e÷s¡TÃ≈£î+<√ dü‘êïMT u≤sTT
Ç+ø√ ø=‘·Ô ø£<ä∏ #Ó|Œæ +~. ~©¢ nø±∞ <äfiŸ n<Û´ä ≈£îå &ÉT ne‘êsY dæ+>¥ Væ≤{Ÿ Ä<˚XÊ\‘√
Äj·Tq düeTø£+å ˝À ÄyÓT n˝≤ e÷{≤¢&≥É + eT]+‘· ~Á>±“¤+‹ì ø£*–+∫+~. dæ≈î£ ÿ
∫\¢s¡ sê»ø°j÷· \˝À bÕe⁄>± e÷]b˛sTTq dü‘êïMT u≤sTT ‘·qqT u…~]+∫+~ ne‘êsY
dæ+>¥ Væ≤{Ÿ Á|ü‘´· ]ú nsTTq |üsy¡ Té õ‘Y X¯sêï n+≥÷ Äs√|æ+∫+~.
Ç~ e÷≈£î ‘·–*q s¬ +&√ X¯sê|ò÷ü ‘·+. ø√s¡T˝º À Á|ü‹≈£L\ kÕø£´å + sTT∫Ãq
‘·sT¡ yê‘· Hê <ä>sZ∑ ≈¡ î£ e∫à ‘·~«s¡T<ä+Δ >± #Ó|Œæ q e÷≥\≈£î >∑qø£ dü‘êïMT u≤sTT
ø£≥Tºã&ç e⁄+fÒ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ôY |’ Ä øπ düTqT |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#˚+<äT≈£î M\T+&˚~. Ç|ü⁄Œ&ÉT
Ä neø±X¯+ |üP]Ô>± ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~. ÄyÓT >∑qø£ M&çj÷Ó fÒ|˝t À ]ø±s¡T¶ #˚dqæ
‘·q e÷≥ô|’ ì\ã&ç e⁄+fÒ kÕøÏìå u…~]+∫q+<äT≈£î >±qT »dædº t •eHêsêj·TDY
~Û + Á>± ôV≤#Y . ¬ ø .m˝Ÿ . uÛ Ñ > ∑ ‘ Y MT<ë, Ä‘êàdæ + >¥ \Tu≤Hê MT<ë ø=‘· Ô π ø dü T \T
ô|{Ï+º ∫e⁄+&˚yês¡T. dü‘êïMT u≤sTTì eT∞¢ ‘·q >∑T|æŒ{À¢øÏ rdüTø√e&É+ <ë«sê \Tu≤Hê
‘·qqT ‘êH˚ ø±<äT uÛ>Ñ ‘∑ ˙Y ø±bÕ&çq≥ºsTT+~. ne‘êsY dæ+>¥ Væ≤{Ÿ ≈£L&Ü \Tu≤Hê≈£î
eT<ä‘› T· Çe«&É+ e\¢ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+ #˚≈L£ sπ à $wüjT· +˝À nø±∞ <äfiŸ
ìã<äΔ‘· e÷≈£î z Á|üXÊïs¡úø£+>± e÷]+~. dæ≈£îÿ\ Á|üjÓ÷»Hê\qT s¡øÏå+#˚+<äT≈£î
Ä$s¡“$¤ +∫q nø±∞ <äfiŸ ìC≤ìøÏ ‘·q ndæ‘Ô ê«ìπø $s¡T<ä+Δ >± yÓfió¯ qÔ ï≥Tº nì|æ+∫+~.
Ä$<Û+ä >± ø=+‘·eT+~ nø±∞ <äfiŸ H˚‘\· T dæ≈î£ ÿ\ }#·ø√‘·qT Áù|sπ |æ+∫q yê]‘√
u≤Vü‰≥+>± $T˝≤K‘Y ne&É+ yÓTT<ä{qÏ T+N á düeTdü´ô|’ nø±∞ <äfiŸ‘√ ø£\dæ |üì#˚dTü qÔ ï
Hê≈£î #ê˝≤ u≤<Ûä ø£*–+∫+~. Ç+‘· <ës¡TD+>± dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î
bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø° Ä‘êàdæ+>¥ \Tu≤Hê, Äe‘êsY dæ+>¥ Væ≤{Ÿ\T nø±∞ <äfiŸ˝À
j·T<Ûë$~Û>± ø=qkÕ>±s¡T. nø±∞ <äfiŸ ~©¢ XÊK≈£î Væ≤{Ÿ Ç+#Ûê]® nsTT‘˚, \Tu≤Hê
ø±s¡´<ä]Ù nj·÷´&ÉT. ~©¢ dæ≈î£ ÿ >∑Ts¡T<ë«sê y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ ø£$T{°øÏ »]–q mìïø£\˝À
Äj·Tq bÕغ {Ïø¬ {Ÿô|’ b˛{° ≈£L&Ü #˚XÊ&ÉT. nø±∞ <äfiŸ }#·ø√‘· düeTdü´ô|’ |üì#˚jT· &É+
nH˚~ Hê´j·TkÕ<Ûäq ø√dü+ ø±<ä˙, πøe\+ sê»ø°j·T Á|üjÓ÷»Hê\ø√düy˚Tq˙ á
|ü]D≤e÷\T #ê{Ï #ÓbÕŒsTT.
184 ~©¢ 1984
Ä ≈£î{Ï\ sê»ø°j·÷\qT e~*+#·T≈£îì, dü‘êïMT u≤sTT πødüT˝À #˚‘·T\T
<äT\T|ü⁄≈£îHêïqT. Çø£qT+N ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± kÕø£´å + #ÓbÕŒ*‡e⁄qï
eTs√ u≤~Û‘T· sê˝…q’ <äsÙ¡ Hé øösY øπ düT MT<ä <äèwæìº øπ +ÁBø£]+#ê\ì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïqT.
‹\ø˘ $Vü‰sY qT+∫ ˇø£ u≤~Û‘T· \ ãè+<ä+ <äsÙ¡ Hé øösY øπ düT˝À Hê düV‰ü j·T+ ø√s¡T‘·÷
e∫Ã+~. H˚qT Ä øπ düT$wüjT· +˝À eT]+‘· nÁ|üeT‘·+Ô >± e⁄HêïqT. dü‘êïMT u≤sTT
kÕø£´å + #Ó|Œæ q eT÷&√ s√Eq <äsÙ¡ Hé øösY kÕø£´å + #ÓbÕŒ*‡ e⁄+~. ákÕ] m˝≤+{Ï
bıs¡bÕ≥T »s¡>∑&ÜìøÏ M˝Ò¢≈£î+&Ü Äs√E H˚H˚ dü«j·T+>± ø√s¡Tº≈£î Vü‰»s¡j·÷´qT.
<äsÙ¡ Hé øösY ø√s¡T˝º À ìs¡“j ¤ T· +>± ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ qY T >∑Ts¡TÔ |ü{+ºÏ ~. ‘·q kÕøå±´ìøÏ
dæsú +¡ >± ø£≥Tºã&ç e⁄+~. á øπ düTqT ~Û+Á>±qT+∫ eTs√ Hê´j·TkÕúHêìøÏ ã~© #˚j÷· \˙,
Ä Á|üjT· ‘·ï+ #˚ùd+<äT≈£î ‘·q≈£î ø=+‘· düeTj·T+ ø±yê\˙ n|ü⁄Œ&ÉT uÛ>Ñ ‘∑ Y ø√s¡Tqº T
ø√sê&ÉT. ~©¢ ôV’≤ø√s¡Tº≈£î Äy˚Ts¡≈£î ã~© <äs¡U≤düTÔqT düeT]Œ+#ê&ÉT. nsTT‘˚ Ä
<äs¡U≤düTÔ ô|+&ç+>¥˝À e⁄+&É>±H˚ dü«j·T+>± ~Û+Á>±H˚ ã~© nsTT yÓ[¢b˛j·÷s¡T.
uÛÑ>∑‘Y ‘·s¡|òü⁄ Hê´j·Tyê~ m˝≤¬>’Hê <äs¡ÙHé øösYqT ‘·qyÓ’|ü⁄ ‹|ü⁄Œ≈£îH˚+<äT≈£î
Á|üj·T‹ï+#ê\qï ñ<˚›X¯+‘√ ÄyÓT Áø±dt m>±®$TH˚wüHéqT mì$T~ HÓ\\≈£î ô|’>±
kÕ>∑BXÊ&ÉT. nsTTHê n+<äT˝À n‘·qT $»j·T+ kÕ~Û+#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. m+<äTø£+fÒ
y˚T+ ákÕ] #ê˝≤ C≤Á>∑‘·Ô>± e⁄Hêï+. Äj·Tq Á|üj·T‘êï\≈£î $s¡T>∑T&ÉT>±
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y <äsÙ¡ Hé øösYô|’ u…~]+|ü⁄\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêï&ÉT ø±ã{Ϻ uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ Ç∫Ãq
u…sTT˝ŸqT s¡<Tä › #˚j÷· \+≥÷ ø√s¡T≈º î£ H˚H=ø£ nØ®ì düeT]Œ+#êqT. Ä nØ®ô|’ yê<äq\T
»s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT uÛ>Ñ ‘∑ Y ‘·s|¡ ⁄üò Hê´j·Tyê~ ˝Ò∫ <äsÙ¡ Hé øösY Áø±dt m>±®$TH˚wHü qé T
‘·<äT|ü] yêsTT<ë˝À |üP]Ô #˚kÕÔq˙, uÛÑ>∑‘Y u…sTT˝ŸqT s¡<äT› #˚j·Te<ä›˙ ø√s¡TºqT
nuÛ´Ñ ]ú+#ê&ÉT. Ä e÷≥≈£î n‘·qT ø£≥Tºã&ܶ&TÉ ≈£L&Ü. nsTTHê á øπ düT $#ês¡D
e÷Á‘·+ <ë<ë|ü⁄ ◊<˚fi¢¯ bÕ≥T n˝≤ kÕ>∑T‘·÷H˚b˛sTT+~.
nsTT‘˚ <äsÙ¡ Hé øösY øπ düT˝À y˚T+ ì]«sêeT+>± #˚dqæ Á|üjT· ‘êï\ e\¢ ˇø£
düŒwüyº TÓ qÆ e÷s¡TŒ ø£ì|æ+∫+~. n~ uÛ>Ñ ‘∑ Y yÓ+≥ $#ês¡D≈£î e#˚à eT+B e÷s¡“\+
n+‘·ø+£ ‘·≈L£ ‘·–bZ ˛e&É+. yÓTT<ä{kÏ Õ] uÛ>Ñ ‘∑ Y ø√s¡T˝º À n&ÉT>∑Tô|{Ïqº |ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq
yÓ+≥ 100 eT+~ ˝≤j·Ts¡T¢ e#êÃs¡T. ø√s¡Tº ãj·T≥ n‘·ì Msê_Ûe÷qT\T 10,000
eT+~øÏ ô|>’ ± >∑T$T≈£L&Üs¡T. ø±>± $#ês¡D ∫e] <äX˝¯ À e÷Á‘·+ Äj·Tq yÓ+≥
πøe\+ ˇπø ˇø£ ˝≤j·TsY, Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT, n+>∑s¡ø£å≈£î\T e÷Á‘·y˚T e⁄Hêïs¡T.
n|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq bÕغ n~Ûø±s¡+˝À ˝Ò<Tä . j·TTHÓf’ &… é Á|ò+ü {Ÿ Ä<Û«ä s¡´+˝À øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+,
;CÒ|” Ä<Û«ä s¡´+˝À ~©¢ ÁbÕ<˚•ø£ Á|üuTÑÛ ‘·«+ |üì#˚dTü HÔ êïsTT. eT*<äX¯ øπ düT $#ês¡D
düeTj·÷ìøÏ uÛ>Ñ ‘∑ Y ‘·q sê»ø°jT· |ü\T≈£îã&çì |üP]Ô>± ø√˝ÀŒj·÷&ÉT.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 185
Ç+‘· #˚dHæ ê e÷≈£î dü+‘·è|æøÔ s£ y¡ TÓ qÆ ‘·T~ |ò*ü ‘·+ e÷Á‘·+ sê˝Ò<Tä . <äsÙ¡ Hé
øösY nH˚ ˇø£ÿ kÕøÏå #Ó|Œæ q e÷≥\ Ä<Ûës¡+>± ˇø£ }#·ø√‘· øπ düT˝À <√wüìsêΔsD¡
#˚jT· &É+ kÕ<Û´ä + ø±<äT n+≥÷ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ. uÛ>Ñ ‘∑ qY T ìs√›w>æ ± Á|üø{£ dÏ ÷ü Ô Á≥j·T˝Ÿ
ø√s¡Tº rs¡TŒ #Ó|æŒ+~. <äs¡ÙHé øösY Äs√|üD\≈£î eT<䛑·T>± ÁbÕdæ≈£L´wüHé yês¡T
eT]ø=+‘·eT+~ kÕ≈£åî\qT Á|üy˚X¯ô|{Ϻ ñ+&Ü*‡+~ nì ø√s¡Tº n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
ÄyÓ+≥H˚ H˚qT b˛©düT\T Ç‘·s¡ }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\qT á πødüT˝À kÕ≈£åî\T>±
ù|s=ÿq˝Ò<˙ä , øπ düT˝À eT]ø=+<ä]ï kÕ≈£îå \T>± #˚sT¡ dü÷Ô y˚T+ düeT]Œ+∫q <äsU¡ ≤düTqÔ T
ø√s¡Tº ‹s¡düÿ]+∫+<ä˙ $e]dü÷Ô ~©¢ ôV’≤ø√s¡Tº˝À ]$»Hé |æ{ÏwüHé ô|ò’˝Ÿ #˚XÊqT.
|òsæ ê´<äT<ë¬sq’ <äsÙ¡ Hé øösY ‘·q Äs√|üD≈£î ø£≥Tºã&ç e⁄Hêï ≈£L&Ü Çø£ÿ&É b˛©düT\T
n|”Œ\T #˚jT· ø£b˛e&É+ >∑eTì+#ê*. dü‘êïMT u≤sTT øπ düT˝À nsTT‘˚ |òsæ ê´<äT<ës¡T
e÷≥e÷]ÃHê ≈£L&Ü n|”Œ\TqT <ëK\T #˚XÊs¡T.
n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô »dædº t ÄsY.mdt.k˛~Û e÷ ]$»Hé |æ{wÏ Hü qé T ÄyÓ÷~dü÷Ô eT∞¢
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ yês¡+≥T¢ C≤Ø #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ 2004 y˚T˝À uÛ>Ñ ‘∑ Y ª&çyTÓ ì¸j÷· μ
nH˚ e÷qdæø£ »ãT“‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·THêï&ÉT ø±ã{Ϻ ‘êeTT Ä yês¡+≥TqT neT\T
#˚j·T˝ÒeT+≥÷ b˛©düT\T ø√s¡Tº≈£î ìy˚~ø£ düeT]Œ+#ês¡T. <ë+‘√ uÛÑ>∑‘Y Hê´j·T
$#ês¡DqT m<äTs=ÿH˚ dæ‹ú ˝À ˝Ò&HÉ ˚ ø±s¡D+ô|’ »dædº t k˛~Û e÷ |æ{wÏ Hü qé T &çdàæ dt
#˚XÊs¡T. uÛ>Ñ ‘∑ Y ø=&ÉT≈£î B|üø˘ ø√s¡T˝º À Hê e<ä≈› î£ e∫à ªª<äjT· #˚dæ Ç|üŒ{Ïø¬ H’ ê e÷
HêqïqT e~*ô|≥º+&çμμ nHêï&ÉT. n‘·ìøÏ >∑{>ºÏ ± düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ\qï+‘· Äy˚X+¯
eTT+#·Tø=∫ÃHê dü+kÕÿs¡+, u≤sY˝À Hê d”ìj·÷]{° n&=¶∫à @MT nq˝Òøb£ ˛j·÷qT.
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y •ø£å |ü&≈É î£ +&Ü #·≥+º qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√e#·Tà ø±˙ e÷ s¬ +&ÉT
<äXÊu≤›\ ì]«sêeT b˛sê≥+ |ò*ü ‘·+>± Á|üC≤ øπ Áå ‘·+˝À e÷Á‘·+ •ø£qå T ‘·|Œæ +#·Tø√˝Òø£
b˛j·÷&ÉT nqï<˚ e÷≈£î ø=+‘· ñ|üXe¯ THêìï∫Ã+~.
dü»H® é ≈£îe÷sY $wüj÷· ìøÏ eùdÔ n‘·ì W≥sY ~©¢ ìjÓ÷»ø£es¡+Z ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.
uÛ>Ñ ‘∑ Y ‘·÷s¡TŒ ~©¢ ìjÓ÷»ø£es¡+Z |üøÿ£ H˚ e⁄+≥T+~. nø£ÿ&É }#·ø√‘· düeTj·T+˝À
n‘·´~Ûø£+>± Væ≤+kÕø±+&É »]–+~. 1984 ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãq ¬s+&ÉT ˝Àø£düuÛÑ
mìïø£\˝Àq÷ sêJyé >±+BÛ dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ bÕغ {Ïø¬ {Ÿ Çe«&ÜìøÏ ìsêø£]+#ês¡T.
nsTT‘˚ 2004˝À e÷Á‘·+ n<˚ ìjÓ÷»ø£es¡+Z qT+∫ ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·s|¡ ⁄üò q b˛{°
#˚dæ Äj·Tq $»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT. dü»H® é ≈£îe÷sY MT<ä e⁄qï }#·ø√‘· øπ düT\˙ï
ø={Ϻy˚j·Tã&ܶj·T+≥÷ ø±+Á¬>dt bÕغ Á|ü#ês¡+ #˚dæ+~. ìC≤ìøÏ uÛÑ>∑‘Y e´‹πsø£
kÕøå±´\ø£+fÒ dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ e´‹πsø£+>± e∫Ãq kÕøå±´\T eT]+‘· ‹s¡T>∑T˝Òì$.
düT˝≤ÔH|é ⁄ü ], eT+>√˝Ÿ|⁄ü ], |ü+C≤; u≤>¥, HêHé>±¢jTY , bÕ\yéT ø±\˙ yÓTT<ä˝q’…
düãs¡“Hé ÁbÕ+‘ê˝À¢ »]–q $$<Ûä düe÷y˚XÊ˝À¢ bÕ˝§Zì dü»H® é ≈£îe÷sY n\¢] eT÷ø£\qT
186 ~©¢ 1984
dæ≈î£ ÿ\ô|ø’ Ï ñdæø=˝≤Œ&É+≥÷ e∫Ãq nH˚ø£ $X¯«dü˙j·TyÓTqÆ n|ò&æ $É ≥T¢ ndü\T $#ês¡Døπ
H√#·Tø√˝Ò<Tä . nq«sY øösY düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ Ä<Ûës¡+>± 1990 ôdô|+º ãsY˝À
dæ_◊ dü»H® é ≈£îe÷sYô|’ ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ øπ düT 12 dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· 2002 &çôd+ãsY˝À
ø={Ïyº j ˚ T· ã&ç+~. }#·ø√‘· øπ düT˝À¢ e∫Ãq $ø£è‘· |ü]D≤e÷\ |ò*ü ‘·+>± Ç<äs› T¡ ~©¢
b˛©düT n~Ûø±s¡T\T dæ_◊ì ø±<äì dü«j·T+>± dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ nqT≈£L\+>± kÕø£´å +
#Ó|Œü &É+‘√ n‘·qT ìs√›w>æ ± øπ düTqT+∫ ãj·T≥|ü&ܶ&TÉ .
dü»H® é ≈£îe÷sYqT n¬sdüTº #˚jT· &ÜìøÏ 1990˝À dæ_◊ n~Ûø±s¡T¢ Äj·Tq Ç+{ÏøÏ
yÓ[q¢ |ü⁄Œ&ÉT $<Û«ä +dü+ #Ó\sπ –+~ á düT˝≤ÔHé |ü⁄] øπ düT˝ÀH˚. 1984˝À n<˚ ÁbÕ+‘êìøÏ
#Ó+~q eTs√ }#·ø√‘· øπ düTqT $#ê]+∫q b˛©düT n~Ûø±s¡q¢ T dü»H® é ≈£îe÷sY ‘·q
‘·s|¡ ⁄üò kÕ≈£îå \T>± ø√s¡T˝º À Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ . düTUŸ ;sY dæ+>¥, sêCŸ dæ+>¥ nH˚ Ä Ç<äs› T¡
b˛©düT n~Ûø±s¡T¢ ‘êeTT ùd{º Ÿ e¬s‡dt düTsπ wt #·+<é nH˚ eTs√ øπ düT˝À Ä ÁbÕ+‘·+˝À
$#ê]+∫q|ü⁄Œ&ÉT dü»®Hé ≈£îe÷sY≈£î e´‹πsø£+>± ˇø£ÿ Äs√|üD ≈£L&Ü ‘·eT≈£î
m<äTs¡Tø±˝Ò<ìä kÕø£´å + #ÓbÕŒs¡T. ‘·q uÛsÑ qÔ¡ T Vü≤‘·´#˚dqæ <äT+&É>T∑ \ >∑T+|ü⁄q≈£î dü»H® é
≈£îe÷πs Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+#ê&É+≥÷ nq«sY øösY ô|{Ïqº øπ düT˝À n‘·ìì ìs√›w>æ ±
$&ÉT<ä\ #˚ùd+<äT≈£î Á≥j·T˝Ÿ ø√s¡Tº »&ç® eT+E >√jÓT˝Ÿ á b˛©düT\ kÕøå±´H˚ï
ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüT≈£îHêïs¡T. mH√ï Á|ü‹≈£L\ |ü]dæ‘ú T· \ eT<Û´ä eTT>∑TsZ T¡ ìs¡Tù|<ä }#·ø√‘·
u≤~Û‘T· \T ø√s¡T˝º À m+‘√ <Ûs’Ó ´¡ +>± dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ e´‹πsø£+>± #Ó|Œæ q kÕøå±´\
ø£+fÒ »dædº t >√jÓT˝Ÿ≈î£ á Ç<äs› T¡ b˛©düT n~Ûø±s¡T¢ #Ó|Œæ q kÕø£´å y˚T qeTà<ä–+~>±
ø£ì|æ+∫+~.
nsTT‘˚ dü»H® é ≈£îe÷sYqT á$<Û+ä >± ìs√›w>æ ± $&ÉT<ä\#˚jT· &Üìï ô|ø’ √s¡T\º T
‘·|Œü ≈£î+&Ü n&ÉT≈¶ î£ +{≤j·Tqï ÄX¯ Ç+ø± $T–˝Òe⁄+~. »dædº t eT+E >√jÓT˝Ÿ rs¡TŒ˝Àì
|ü\T ˝ÀbÕ\qT m‹Ô #·÷|ü⁄‘·÷ nq«sY øösY‘√ düV‰ü eTs√ @&ÉT>∑Ts¡T u≤~Û‘T· \T ]$»Hé
|æ{wÏ qü q¢ T ô|˝’ò Ÿ #˚XÊs¡T. •s√eTDÏ >∑Ts¡T<ë«sê Á|üã+<Ûøä ˘ ø£$T{° ≈£L&Ü eTs√ s¬ +&ÉT
]$»Hé |æ{wÏ qü q¢ T ô|˝’ò Ÿ #˚d+æ ~. ˇø£{Ï nq«sY øösY øπ düT˝À, s¬ +&√~ düTsπ XŸ #·+<é
‘·~‘·sT¡ \≈£î e´‹πsø£+>± <ëK˝…q’ 1984Hê{Ï øπ düT˝À. n<˚$<Û+ä >± dü»H® é ≈£îe÷sYqT
ìs√›wæ>± $&ÉT<ä\#˚j·T&É+ô|’ dæ_◊ ôd’‘·+ n|”Œ\T #˚dæ+~. ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ø£+fÒ
m≈£îÿe ø±\+ >∑&∫ç b˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· Ä ]$»Hé |æ{wÏ qü ô¢ |’ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº 2004 y˚T
17q n+fÒ dü»H® é ≈£îe÷sY ˝Àø£duü ÑÛ mìïø£˝À¢ >¬ *∫q yês¡+ s√E\≈£î Äj·Tq≈£î
H√{°dTü \qT C≤Ø #˚d+æ ~. 1984 Hê{Ï uÛ÷Ñ ‘ê\T dü»H® é ≈£îe÷sYqT Ç+ø± yÓ+{≤&ÉT‘·÷H˚
e⁄Hêïj·Tq&ÜìøÏ Ç<=ø£ dü÷#·q.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 187

eTs√ ø=‘·Ô $#ês¡D≤ ø£$TwüHé

}#·ø√‘· n+X¯+ sê»ø°jT· ∫Á‘·|≥ü + qT+∫ <ë<ë|ü⁄ n<äèX¯´yÓTbÆ ˛‘·Tqï≥Tº
nì|æ+#˚ düeTj·T+˝À, 1990\ ~«rj·÷s¡+ú ˝À yÓ+≥ yÓ+≥H˚ e∫Ãq eT÷&ÉT ˝Àø˘duü ÑÛ
mìïø£\‘√ ˇø£ÿkÕ]>± eT∞¢ ‘Ósô¡ |ø’ Ï e∫Ã+~. ákÕ] Hê´j·T e´edüú Á|ü<ëÛ q bÕÁ‘·qT
b˛wæ+∫+~. 1996˝À Hê´j·Te´edüú C≤Ø #˚dqæ s¬ +&ÉT Hê≥ø°jT· Ä<˚XÊ˝À¢ ˇø£{Ï
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y n¬sdüT≈º î£ <ë]rùd,Ô s¬ +&√~ }Væ≤+#·ì $<Û+ä >± }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î
qwü|º ]ü Vü‰sêìï nH˚øs¬£ ≥T¢ ô|]π>+<äT≈£î <√Vü≤<ä+ #˚d+æ ~. ‘·q kÕøå±´ìï yÓqøÏÿ rdüT≈£îì
dü‘êïMT u≤sTT düèwæº+∫q >∑+<äs¡>√fi¯+ <äècÕº´ Çø£qT+∫ H˚q÷, Hê düVü≤#·s¡T&ÉT
mHé.mdt.u≤yê #ê˝≤ nÁ|üeT‘·Ô+>± e⁄+&Ü\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï+. qwüº|ü]Vü‰s¡+
ô|+#·T‘·÷ ôV≤’ ø√s¡Tº C≤Ø #˚dqæ Ä<˚XÊ\ |ò*ü ‘·+>± ø£$TwüH≈é î£ nedüsy¡ TÓ qÆ |üÁ‘ê\qT
düeT]Œ+#˚+<äT≈£î >±qT }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \T ô|<ä› dü+K´˝À eTeTà*ï #·T≥TºeTT{≤ºsT¡ .
y˚T+ Ä düeTj·T+˝À ìX¯Ùã›+>± #˚d÷ü Ô b˛sTTq nH˚ø£ |üqT\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ sê≈£î+&Ü
e⁄+&çb˛j·÷sTT.
n≥˝Ÿ _Vü‰Ø yêCŸù|sTT Á|üuTÑÛ ‘·«+ 1999˝À eT÷&√kÕ] n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã
düTdæsú ¡ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï @sêŒ≥T #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· e÷ Hê´j·T b˛sê≥+ eT]+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·qT
dü + ‘· ] +#· T ≈£ î +~. }#· ø √‘· ô |’ eTs√ ø=‘· Ô E&ç w æ j · T ˝Ÿ $#ês¡ D ≤ ø£ $ Twü H é
ìj·T$T+#·ã&É≥+˝À nqTø√≈£î+&ÜH˚ H˚qT ø°\ø£ bÕÁ‘·qT b˛wæ+#êqT. |ü~ùV≤qT
dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘· eT∞¢ eTs√ Hê´j·T$#ês¡D≤? 1984Hê{Ï }#·ø√‘·ô|’ ø=‘·>Ô ±
eT∞¢ $#ês¡D »]ù|+<äT≈£î »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHqé T 2000 y˚T˝À ìj·T$T+#·&+É ô|’
e∫Ãq Á|ü‹≈£L\ $eTs¡Ù\qT ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ. ;CÒ|” Á|üuTÑÛ ‘·« Vü≤j·÷+˝À ˇø£
bÕ‘· ø±+Á¬>dt e´‹πsø£ düeTdü´qT e´øÏ>Ô ‘∑ · Á|üj÷Ó »Hê\ø√dü+ H˚H˚ s¬ #·Ã>=&ÉT‘·THêïqì
me¬sH’ ê nb˛Vü≤|ü&eÉ #·TÃ. n+<äTe\¢ á ‘êC≤ Hê´j·T$#ês¡D≤ ø£$TwüHé @sêŒ≥T≈£î
H˚qT #˚dqæ ˝≤;sTT+>¥ @MT ˝Ò<ìä düŒwü+º #˚dTü HÔ êïqT. 1999 qe+ãsY 1q }#·ø√‘·
15e yê]¸ø√‘·‡e+ dü+<äs“¡ +¤ >± @sêŒ≥T #˚dqæ dü+düàs¡D düu˝ÑÛ À eTs√ Hê´j·T$#ês¡D≤
ø£$TwüHé Ä˝À#·qqT Á|ükÕÔ$+#·&+É es¡øπ Hê bÕÁ‘· |ü]$T‘·+. ~©¢ ø±Héd≥ºæ ÷´wüHé
ø£u¢ Ÿ˝À Hê ‘·sT¡ yê‘· e÷{≤¢&qç ô|<ä\› T »dædº t sêCÒ+Á<ä dü#êsY, »dædº t ÄsY.mdt.Hês¡T˝≤
188 ~©¢ 1984
Hê Á|ü‹bÕ<äqqT Vü≤è<äjT· |üPs¡«ø£+>± düeT]ú+#ês¡T. Ä düu≈ÑÛ î£ eTTK´ n‹~Û>± e∫Ãq
;CÒ|” Hêj·T≈£î&ÉT ø¬ .ÄsY.eT˝≤ÿì yÓ+≥H˚ düŒ+~+∫ Ä n+X¯+ >∑T]+∫ Á|üuTÑÛ ‘·«+‘√
e÷{≤¢&‘É êqì Vü‰MT Ç#êÃs¡T.
nsTT‘˚ Ä‘·sT¡ yê‘· HÓ\s√E\T >∑&∫ç b˛sTTHê @MT »s¡T>∑˝<Ò Tä . Á|üeTTK |üÁ‹ø±
s¡#s· TT‘·, dü«‘·+Á‘· bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´&ÉT ≈£î\B|t Hêj·TsY 1992Hê{Ï u≤Á; eTd”<Tä
≈£L*Ãy˚‘· |òüT≥qô|’ sê»´düuÛÑ˝À e÷{≤¢&ÉT‘·÷ 1984Hê{Ï }#·ø√‘· H˚s¡düTÔ\qT
•øÏ+å #·&+É ˝À Á|üuTÑÛ ‘·« yÓ|’ ˝üò ≤´ìï Á|ü<ëÛ q+>± m+&É>{∑ ≤ºsT¡ . <ë+‘√ Ä düeTdü´ô|’ ‹]–
$#ês¡D »s¡bÕ\ì, n+<äT≈£î ‘êC≤>± eTs√ $#ês¡D≤ dü+|ò÷ü ìï ìj·T$T+#ê\ì
dü÷∫+#˚+<äT≈£î ;CÒ|” Hêj·T≈£î&ÉT ø¬ .ÄsY.eT˝≤ÿ˙øÏ neø±X¯+ \_Û+∫+~. eT˝≤ÿ˙
Á|ü‹bÕ<äqqT n<äèwü+º ø=B› nìï bÕغ\T düeT]ú+#êsTT. dü+<äsꓤqTkÕs¡+ eTT+<äTø=∫Ãq
Ä˝À#·q n~. ø±+Á¬>dt bÕغ‘√ düV‰ü @ X¯øÔ° <ëìì n&ÉTø¶ √˝Òøb£ ˛sTT+~.
ø±+Á¬>dt bÕغ $TqVü‰ $T>∑‘ê bÕغ\˙ï }#·ø√‘·ô|’ |ü⁄q]«#ês¡D »s¡bÕ\ì
|æ\T|ü⁄ Çe«&É+‘√ H˚qT eTs√kÕ] Ä n+XÊìï eTT+<äT≈£î rdüT¬øfi≤¢qT. ø=+<äs¡T
düV≤ü #·sT¡ \+ ø£*dæ ÄHê{Ï Á|üuTÑÛ ‘·«+˝Àì nÁ>∑ Hêj·T≈£î\qT, Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ n≥˝Ÿ
_Vü‰Ø yêCŸbÕsTT, ôVA+ eT+Á‹ ˝≤˝Ÿ ø£èwüí n&Ü«D°\qT ø£*dæ sê»ø°jT· bÕغ\
|æ\T|ü⁄qT neT\T |üs#¡ ê\ì nuÛ´Ñ ]ú+#ê+. Ä n+X¯+ ‘·q |ü]~Û˝À~ ø±ã{Ϻ ôVA+
eT+Á‹ n&Ü«DÏ düŒ+~dü÷Ô ø±+Á¬>dt bÕغ ‘·s|¡ ⁄ü q Á|ü‹|üøå£ Hêj·T≈£î&ÉT &Ü. eTH√àVü≤Hé
dæ+>¥ n<˚s√E Á|üø£≥q #˚kÕÔs¡ì m<äTs¡T#·÷XÊqì nHêïs¡T. ø±+Á¬>dt bÕغ
n+^ø£]+#·≈£î+&Ü á n+X¯+˝À eTT+<äT≈£î yÓfi¯¢&É+ ø£wüºeT˙, yÓ[‘˚ sê»ø°j·T
ø£økå£ Õ~Û+|ü⁄q≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêïeTqï ì+<äqT m<äTs√ÿe\dæ edüT+Ô <äì e÷‘√ Äj·Tq
düŒwü+º >± #ÓbÕŒs¡T.
∫e]øÏ n+‘·s‘Z¡ · Á|üe÷<ä+ e⁄qï|üŒ{Ïø° ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü &Ü.eTH√àVü≤Hé dæ+>¥
|ü⁄q]«#ês¡D≈£î ø±+Á¬>dt bÕغ eT<ä‘› T· Á|üø{£ +Ï #ês¡T. ;CÒ|ø” Ï ˝ÖøÏø£ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+
‘·Hq˚ ì uÛ≤$+#˚ ø±+Á¬>dt bÕغ eT‘·|sü +¡ >± »]–q }#·ø√‘·˝À ìC≤ìC≤\qT yÓ*øÏrùd
Á|üjT· ‘êïìï n&ÉTø¶ √˝Ò<Tä . Ä$<Û+ä >± 1999 &çôd+ãsY˝À }#·ø√‘·ô|’ ‹]– $#ês¡D
»s¡bÕ\qï &çe÷+&é≈£î @ø±_ÛÁbÕj·T+ sêe&ÉeTqï~ dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡ã&ç>± y˚T+
#˚dqæ Hê´j·Tb˛sê{≤ìøÏ \_Û+∫q >∑T]Ô+|ü⁄>± uÛ≤$+#ê+. ø±+Á¬>dt bÕغjT˚ >∑qø£
n~Ûø±s¡+˝À ø=qkÕ– e⁄+fÒ Ç+‘· $XÊ\ @ø±_ÛÁbÕj·T+ kÕ<Û´ä eTj˚T´~ ø±<äT nq&É+˝À
dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä .
á H˚|ü<∏ä´+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ }#·ø√‘·ô|’ ‹]– $#ês¡D »]ù|+<äT≈£î
düTÁ|”+ø√s¡Tº ]f…sÆ ¶Y »&ç® õ.{Ï.HêHêe‹ì ìj·T$T+∫+~. $#ês¡D≤+X¯+ |ü~ùV≤H˚fi¢̄
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 189
øÏ+<ä{~Ï ø±ã{Ï,º Á|üuTÑÛ ‘·« n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ düV≤ü »+>±H˚ q‘·qÔ &Éø£ q&ÉTdüT+Ô ~
ø±ã{Ϻ }#·ø√‘· ô|fi’ò ˙¢̄ ï »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüH≈é î£ n+<ä&ÜìøÏ eTs√ @&Ü~ ø±\+
|ü{+ºÏ ~. n˝≤π> bÕ‘· ]ø±s¡T\¶ ≈£î ‘√&ÉT }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \T, kÕ≈£îå \T, Á|üeTTKT\T
me¬sH’ ê düsπ ø=‘·>Ô ± n|ò&æ $É ≥T¢ düeT]Œ+#·e#·Ãì ø£$TwüHé Á|üø{£ +Ï #·&+É ‘√ <ë<ë|ü⁄
6,000 ø=‘·Ô n|ò&æ $É ≥T¢ e#êÃsTT.
>∑‘· Hê´j·TeT÷s¡T\Ô T ne\+_+∫q |ü<‹Δä ì |üøÿ£ qu…{ºÏ »dædº t HêHêe‹ nìï
]ø±s¡T\¶ qT n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À e⁄+#˚+<äT≈£î @sêŒ≥T¢ #˚XÊs¡T. øπ e\+ ôdì’ ø£
ã\>±\ $ìjÓ÷>±ìøÏ, b˛©düT\ô|’ Áø£eT•ø£Då ≤ #·s´¡ \≈£î dü+ã+~Û+∫q ô|fi’ò q¢¯ T e÷Á‘·+
s¡V≤ü dü´+>± e⁄+#ês¡T. yÓTT<ä{kÏ Õ]>± Ä ]ø±s¡T\¶ qT #·÷ùd neø±X¯+ sêe&É+ e\¢
<˚X¯ sê»<Ûëì˝À n+‘· uÛ≤Ø kÕúsTT˝À Vü≤‘ê´ø±+&É @$<Û+ä >± »]–+<√ eT]+‘·
$es¡+>± ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î M\sTT+~. ÄHê&ÉT Vü≤sƒê‘·T>Ô ± Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ >∑&+É
e\¢ b˛©düT\T ~Á>±“¤+‹øÏ >∑Ts¡j÷· ´s¡ì, øπ Áå ‘· kÕúsTT dæã“+~ qT+∫ ô|’ n~Ûø±s¡≈¢ î£
dü]>± düe÷#ês¡+ n+<äø£ Ä düeTj·T+˝À yês¡T n+<Ûøä ±s¡+˝À e⁄+&çb˛j·÷s¡+≥÷
sêJyé >±+BÛ Á|üuÛÑT‘·«+ #˚dæq yê<äq\˙ï |ü∫à nã<ëΔ\ì Ä ]ø±s¡T¶\ e\¢
düŒwüeº TsTT+~. b˛©düT\T düs¬ q’ düe÷#ês¡+ ˝Òø£ njÓ÷eTj·÷ìøÏ >∑Ts¡e&É+ ø±<äT `
yêfi¯ó¢ u≤Vü‰≥+>±H˚ nìï kÕúsTT˝À¢ dæ≈î£ ÿ\ Á|ü‹|òTü ≥qqT nD∫y˚d÷ü ,Ô Vü≤‘ê´ø±+&É≈î£
M\T ø£*Œ+#ês¡T. }#·ø√‘· yÓTT<ä˝q’… ‘=* s√EHê{Ï <ës¡TD≤\T e÷≈£î >∑‘+· ˝ÀH˚
‘Ó\TdüT. b˛©düT\T Äs√E dæ≈î£ ÿ\qT ìsêj·TT<ÛTä *ï #˚ùd |üì˝À ‘·\eTTqÿ\j·÷´s¡T.
‘·eT Çfi¢̄˝À¢ ‘·eTqT ‘êeTT s¡ø+åÏ #·T≈£îH˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#˚ dæ≈î£ ÿ\ô|H’ ˚ b˛©düT\T
#·s´¡ \T rdüT≈£îHêïs¡T.
HêHêe‹ ø£$TwüHé @sêŒ≥sTTq ‘·s¡Tyê‘· u≤~Û‘·T\ ‘·s¡|ü⁄q yê<äq\T
$ì|æ+#˚+<äT≈£î 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À y˚T+ ø=‘·Ô ø£$T{°ì @sêŒ≥T #˚XÊ+. n+‘·≈î£
eTT+<äT »dædº t $TÁXÊ ø£$TwüHé Vü≤j·÷+˝À @sêŒ≥T #˚dTü ≈£îqï dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°
(dæC…dæ) #ê˝≤ø±\+>± |üì#˚j·T&É+ ˝Ò<äT. ø£$T{° #Ó’s¡àHé »dæºdt mdt.m+.dæÁø°
#·ìb˛j·÷s¡T. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ •Ks¡+ »dædº t $.m+.‘ês¡Tÿ+&˚ eTØ ejÓ÷eè<äT\Δ j·÷´s¡T.
Çø£ k˛© k˛sê;® ‹]– n{≤Øï »qs¡˝Ÿ>± ìj·T$T‘·T\j·÷´s¡T. n<äèwüeº XÊ‘·TÔ eTs√
Ç<äs› T¡ Á|üeTTKT\T ≈£î\B|t Hêj·TsY, sêCÒ+Á<ä dü#êsY\T ø=‘·Ô dæCd… ˝æ À n+fÒ ªø±πsïCŸ
»dædº t ø£$T{°μ˝À #π̊s+<äT≈£î n+^ø£]+#ês¡T. bÕ‘· dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°‘√ b˛*ùdÔ
á ø=‘·Ô ø±πsïCŸ »dædº t ø£$T{° ø=+‘· sêJ<Û√s¡DìÏ ne\+_+∫+<äH˚ #ÓbÕŒ*. m+<äTø£+fÒ
q>∑s+¡ q\TeT÷\\ qT+∫ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \ kÕøå±´<Ûësê\qT ùdø£]+∫ ø£$TwüH≈é î£
190 ~©¢ 1984
düeT]Œ+#·&Üìø£jT˚ ´ Ks¡TÃ\qT uÛ]Ñ +#˚+<äT≈£î eTT+<äT≈£î e∫Ãq ~©¢ dæUŸ >∑Ts¡T<ë«sê
y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ ø£$T{° (&çmdtõm+dæ) ø√]q $<Ûä+>± ìã+<Ûäq\T s¡÷bı+~+#ê*‡
e∫Ã+~. ˝À>∑&É ≈£L&Ü dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{°øÏ &çmdtõm+dæH˚ ì<ÛTä \qT düeT≈£L]ÃHê
n|ü⁄Œ&ÉT Ä ø£$T{°øÏ düu´ÑÛ ‘·«+ Çe«˝Ò<Tä . sê»ø°jT· bÕغ\qT, eT‘·d+ü dü\ú qT dæCd… øæ Ï
<ä÷s¡+>± e⁄+#·&+É »]–+~. ø±˙ ákÕ] &çmdtõm+dæ ø±πsïCŸ »dædº t ø£$T{°˝À
düu´ÑÛ ‘ê«H˚ï ø±<äT ø£˙«qsY |ü<$ä ì &çe÷+&é #˚d+æ ~. nsTT‘˚ e÷≈£î Çã“+~ ø£*–+∫q
$wüjT· + @$T≥+fÒ 1996˝À ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ Y $wüjT· +˝À e÷≥e÷]Ãq dü‘êïMT
u≤sTT øπ düT˝À ÄHê{Ï &çmdtõm+dæ n<Û´ä ≈£îå &Óq’ ne‘êsY dæ+>¥ Væ≤{Ÿ nee÷qø£sy¡ TÓ qÆ
bÕÁ‘·qT b˛wæ+∫e⁄+&É≥+.
nsTT‘˚ ~©¢ dæUŸ >∑Ts¡T<ë«sê y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ ø£$T{° (&çmdtõm+dæ) düuTÑÛ ´\qT
ø±πsïCŸ »dæºdt ø£$T{°˝À düuÛÑT´\T>± rdüT≈£îHêï dæC…dæ dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹ÔøÏ m˝≤+{Ï
uÛ+Ñ >∑+ ø£*–+#·eTqï Vü‰MTì |ü+C≤uŸ eTTK´eT+Á‹ Á|üø±wt dæ+>¥ u≤<ä˝Ÿ qT+∫
bı+~q ‘·sT¡ yê‘·H˚ Ä Á|ü‹bÕ<äqqT n+^ø£]+#ê+. á$<Û+ä >± sêJ|ü&≥É + e\¢H˚
dæ{»Ï Hé‡ »dædº t ø£$T{° ù|s¡TqT ø±πsïCŸ »dædº t ø£$T{°>± e÷sêÃ\ì ìs¡sí TT+#êqT.
e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î @sêŒ≥T #˚jT· &ɶ ø£$T{°˝À sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\‘√
≈£L&çq bÕHÓ˝ŸqT ìj·T$T+#·&Üìï H˚qT ÄyÓ÷~+#·˝øÒ b£ ˛j·÷qT. ≈£î\B|t Hêj·TsY
#Ós’ à¡ Hé>±, &çmdtõm+dæ n<Û´ä ≈£îå &ÉT mø˘‡ n|òwæ j
æ ÷Ó ø£˙«qsY>±, H˚qT nk˛dæjT˚ {Ÿ>±,
$+>¥ ø£e÷+&ÉsY ÄsY.mdt.#Û‘· ê«˝Ÿ Á|ü<ëÛ q ø±s¡´<ä]Ù>± ø=‘·Ô ø±πsïCŸ »dædº t ø£$T{°
(dæCd… )æ @sêŒ≥sTT+~. n<˚deü Tj·T+˝À ~©¢ dæUŸ >∑Ts¡T<ë«sê y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ ø£$T{°
(&çmdtõm+dæ)øÏ »]–q mìïø£\˝À |üsy¡ Té õ‘Y dæ+>¥ X¯sêï &çmdtõm+dæ n<Û´ä ≈£îå &ç>±
mìïø£j÷· ´s¡T. Äj·Tq ø±+Á¬>dt bÕغøÏ nqT≈£L\T&Óq’ |üŒ{Ïø° e÷≈£î nìï$<Ûë˝≤ düV‰ü j·T+
#˚XÊs¡T. &çmdtõm+dæ e÷≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ ì<ÛTä \qT düeT≈£Ls¡Ã&ÉyT˚ ø±<äT Ç∫Ãq e÷≥≈£î
ø£≥Tºã&ç ø£$T{° ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À m˝≤+{Ï CÀø£´+ #˚düTø√≈£î+&Ü düVü≤ø£]+∫+~.
dæ≈î£ ÿ sê»ø°j÷· \T ndæsú +¡ >± e⁄qï|üŒ{Ïø° y˚T+ 1984 qT+N ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√ #˚dqæ ø£èwæ
e\¢H˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ \øå±´ìï ìsê≥+ø£+>± eTT+<äT≈£î rdüTø¬ fi¯>¢ *∑ >±eTqï~ Hê
$XÊ«dü+.
H˚qT HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ be]øÏ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#ê* nqï $wüjT· +ô|’
e÷˝À e÷≈£î m+‘√ #·sá »]–+~. ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À H˚qT øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« kÕº+&ç+>¥
øöì‡˝Ÿ>± ìj·T$T+#·ã&ܶqT ø±ã{Ϻ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#˚ neø±X¯+
Hê≈£î e⁄+~. Ä ôVA<ë˝ÀH˚ H˚qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ e<ä› e⁄qï nìï dü+ã+~Û‘· ]ø±s¡T\¶ T
HêHêe‹ ø£$TwüH≈é î£ n+<˚˝≤ #·÷&É>*∑ >±qT. Ä ôVA<ë e\¢ Áø£eTã<äΔ y˚‘q· +‘√
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 191
bÕ≥T $#ês¡D »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT Ç‘·s¡ Á|üuTÑÛ ‘·« kÕº+&ç+>¥ øöì‡fi¢̄≈î£ e÷~]>±H˚
Hê≈£î <ë<ë|ü⁄ 20 \ø£\å s¡÷bÕj·T\ bÕ]‘√wæø+£ \_ÛdTü +Ô ~. Çìï Á|üj÷Ó »Hê\T
e⁄qï|üŒ{Ïø° ø£$TwüHé m<äT≥ H˚qT }#·ø√‘· u≤~Û‘·T\πø ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#ê\ì
ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïqT. m+<äTø£+fÒ Çìï dü+e‘·‡sê\T>± á düeTdü´ô|’ |üì#˚dTü qÔ ï Hêø£+fÒ
nqTuÛeÑ E„&q’Ó e´øÏÔ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î \_Û+#·&+É ø£w+ºü . n+<äTøπ H˚qT ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À
d”ìj·TsY kÕº+&ç+>¥ øöì‡˝Ÿ ñ<√´>±ìøÏ sêJHêe÷ düeT]Œ+#êqT. Ä‘·sT¡ yê‘· HêHêe‹
ø£$TwüH≈é î£ dü+ã+~Û+∫q |üìuÛ≤s¡+ $|üØ‘·+>± ô|]–b˛e&É+‘√ Hê≈£î Ç‘·s¡ |üqT\≈£î
@e÷Á‘·+ düeTj·T+ <=s¡ø≈£ î£ +&Ü nsTT+~.
H˚qT &ÉãT“ dü+bÕ~+#˚+<äTπø }#·ø√‘· düeTdü´ yÓ+≥ã&ÉT‘·THêïqì πø+Á<ä
eT+Á‹>± |üì#˚dæq »^›XŸ f…Æ≥¢sY ãVæ≤s¡+>∑+>± Äs√|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT }#·ø√‘·
u≤~Û‘·T\≈£î ñ∫‘·+>± ùde\+~+#ê\ì 2004˝À rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ Hê
|üsT¡ e⁄ì*|æ+~. HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£ Ç+ø± yÓ\Te&Éøe£ TT+<äT mHé&{ç $Ï yês¡T
qq÷ï »^›XŸ f…≥Æ s¢ qY ÷ ˇø£ Á|ü‘´· ø£å Á|ükÕs¡ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ ÄVü‰«ì+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq
á$<Û+ä >± Hêô|’ Äs√|üD\T #˚XÊs¡T. Äj·TqqT ø£\TdüTø√e&É+ Hê≈£î n<˚ yÓTT<ä{kÏ Õ]
nsTTq|üŒ{Ïø° H˚H<˚ √ Äj·TqqT u≤¢øy˘ TÓ sTT˝Ÿ #˚ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#êq+≥÷ Á|ü#÷ q¤ ï
u…~]+|ü⁄\≈£î ~>±&ÉT. H˚qT #˚dqæ yê<äq ÁbÕ‹|ü~ø£>± HêHêe‹ ø£$TwüHé ª}#·ø√‘·
düeTj·T+˝À dæ≈£îÿ\ô|’ Væ≤+kÕø±+&É≈£î bÕ\Œ&çq ˇø£ ãè+<ëìøÏ Hêj·Tø£‘·«+
eVæ≤+#êeì düŒwüyº TÓ qÆ Äs√|üD\T e⁄qï+<äTq ˙ô|’ m+<äT≈£î #·s´¡ rdüTø√≈£L&É<Tä μ
n+≥÷ Äj·Tq≈£î H√{°dTü C≤Ø#˚jT· &É+‘√ Ç˝≤ Hêô|’ <ë&çøÏ ~>±&ÉT.
»^›XŸ f…≥Æ s¢ Y Ä$<Û+ä >± Hêô|’ s¬ #·Ã>=fÒº Äs√|üD\T #˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT nø±© <äfiŸ
H˚‘\· T, Á|üø±wt dæ+>¥ u≤<ä˝Ÿ, düTUŸ<y˚ é dæ+>¥\T Hê≈£î n+&É>± ì*#ês¡T. nsTT‘˚
ÄHê{Ï &çmdtõm+dæ n<Ûä´≈£åî&ÉT Á|üVü‰¢<é dæ+>¥ #·+&çjÓ÷ø˘ f…Æ≥¢sY≈£î düìïVæ≤‘·T&ÉT.
n|üŒ{Ïøπ f…≥Æ s¢ ≈Y î£ Äj·Tq ªdüs√bÕμ Á|ü<ëq+ #˚deæ ⁄Hêï&ÉT. n+<äTøπ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \
‘·s|¡ ⁄ü q HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ yê~+#˚+<äT≈£î H˚qT &çmdtõm+dæ qT+∫ <ä+&ç>±
&ÉãT“\T rdüT≈£îHêïq+≥÷ Á|üV‰ü <¢ é dæ+>¥ #·+&çj÷Ó ø˘ ≈£L&Ü Hê Á|ü‹wüqº T <Óã“rùd+<äT≈£î
»^›XŸ f…≥Æ s¢ ‘Y √ >=+‘·T ø£*bÕ&ÉT. Äy˚Ts¡≈î£ ø=ìï qøÏ© |üÁ‘ê\T ≈£L&Ü düèwæ+º #ê&ÉT.
n<äèwüºeXÊ‘·÷Ô Ä ≈£îÁ≥˝À &çmdtõm+dæ dæã“+~ e÷Á‘·+ uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±˝Ò<äT.
#·+&çj÷Ó ø˘ #˚dqæ <äTÅwŒü #ês¡+ m+‘·>± Á|üu≤Û e+ #·÷|æ+<ä+fÒ Hê¬ø+‘√ düT|ü]∫‘·T˝…q’
≈£î\B|t Hêj·TsY ªªHêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT yê~+#˚+<äT≈£î qTe⁄« &çmdtõm+dæ
qT+∫ 50 \ø£\å s¡÷bÕj·T\T rdüT≈£îHêïe≥ ì»y˚THêμμ nì n&ç>±s¡T.
192 ~©¢ 1984
ãVü Q XÊ n~ Hêø=ø£ |ü Ø øå ± dü e Tj· T +. >∑ ‘ · + ˝À ≈£ L &Ü Hê H√s¡ T
eT÷sTT+#˚+<äT≈£î Ç˝≤+{Ï Á|üjT· ‘êï˝Ò »]>±sTT. yê{Ïe\¢ ‘·eT Hêj·T≈£î\ô|’ q&ÉTdüTqÔ ï
øπ düT\T s¡<e›ä ⁄‘êj·Tqï~ yêfi¢̄ Ä˝À#·q. &çmdtõm+dæ n<Û´ä ≈£îå &ç>± #·+&çj÷Ó ø˘ Hê≈£î
e´‹πsø£+>± Ç#˚Ã Á|üø≥£ q\ e\¢ e÷ Hê´j·Tb˛sê≥+ mø£ÿ&É <Óã“‹+≥T+<√ nqï~
Hê uÛj Ñ T· +. nsTT‘˚, n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô &çmdtõm+dæ mìïø£\˝À #·+&çj÷Ó ø˘ z&çb˛sTT
|üsy¡ Té õ‘Y dæ+>¥ X¯sêï ‹]– &çmdtõm+dæ n<Û´ä ≈£îå &ç>± mìïø£j÷· ´s¡T. H˚qT }#·ø√‘·
øπ düT\ $#ês¡D≈£î >±qT &çmdtõm+dæ qT+∫ ˇø£ÿô|k’ Õ ≈£L&Ü rdüTø√˝Ò<ìä X¯sêï
Á|üø{£ +Ï ∫ n+‘·es¡≈L£ kÕ–q <äTÁwüŒ#êsêìøÏ ‘Ós~¡ +#ês¡T. H˚qT ‘·qì u≤¢øy˘ TÓ sTT˝Ÿ
#˚XÊq+≥÷ »^›XŸ f…≥Æ s¢ Y #˚dqæ Äs√|üDô|’ |üsT¡ e⁄qwü+º øπ düT ô|˝’ò Ÿ #˚XÊqT. \T~Ûj÷· Hê
Hê´j·TeT÷]Ô f…≥Æ s¢ ≈Y î£ H√{°dTü ≈£L&Ü C≤Ø #˚XÊs¡T.
ø=‘·Ô $#ês¡D‘√ e÷≈£î eTs√ ô|<ä› düeTdü´ m<äTs¡sTT+~. |ü<Vä ‰ü s¡T dü+e‘·‡sê\
‘·sT¡ yê‘· HêHêe‹ ø£$TwüHé ø=‘·Ô n|ò&æ $É ≥¢qT d”«ø£]+#·&+É yÓTT<ä\Tô|≥º&+É ‘√ y˚TeTT
ˇø£$<Ûyä TÓ qÆ ì]¢|‘Ôü · düeTdü´qT m<äTs√ÿe\dæ e∫Ã+~. #ê˝≤eT+~ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \˝À
‘·eT≈£î Hê´j·T+ »s¡T>∑T‘·T+<äqï ÄX¯ n+‘·]+∫+~. eTs√yÓ’|ü⁄ ø±\+ >∑&Ée&É+,
bÕ\≈£î\T e÷s¡&+É eT÷\+>± ø=+<äsT¡ u≤~Û‘T· ˝À¢ b˛©düT n~Ûø±s¡≈¢ L£ , sê»ø°jT·
Hêj·T≈£î\≈£L e´‹πsø£+>± kÕø£å´+ #Óù|Œ <ÛÓ’s¡´+ ô|]–+~. }#·ø√‘· nq+‘·s¡+
#ê˝≤eT+~ u≤~Û‘·T\T ~©¢ qT+∫ |ü+C≤uŸ≈£î ‘·s¡* yÓ[¢b˛j·÷s¡T. n˝≤+{Ïyê]
n|ò&æ $É ≥¢qT ùdø£]+#·&+É ˝À e÷≈£î |ü+C≤uŸ nø±©<äfiŸ Á|üuTÑÛ ‘·«+ kÕj·T+ #˚d+æ ~.
|ü+C≤uŸ eTTK´eT+Á‹ Á|üø±wt dæ+>¥ u≤<ä˝Ÿ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \‘√ @sêŒ≥T #˚dqæ ˇø£
düe÷y˚X+¯ ˝À e÷{≤¢&+˚ <äT≈£î s¡eTàì qqTï ÄVü‰«ì+#ês¡T. Á|üuTÑÛ ‘·«+ @sêŒ≥T #˚dqæ
øπ Áå ‘·kÕúsTT dæã“+~ n|ò&æ $É ≥¢qT s¡÷bı+~+#·&+É ˝À, Hê´j·T|üsy¡ TÓ qÆ n+XÊ\˝À m+‘√
düV‰ü j·T+ #˚XÊs¡T. n|ò&æ $É ≥¢qT |üs´¡ y˚ø+åÏ #˚+<äT≈£î H˚qT bÕ{Ïj÷· ˝≤, \T~Ûj÷· Hê,
neTè‘Ydsü Y ‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ |üs´¡ {Ï+#êqT.
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· \qT #π̊s+<äT≈£î ÁX¯$T+#·&yÉ T˚ ø±ø£ ákÕ] Á|ü‘´· ø£å kÕ≈£îå \T>±
|ü\Te⁄s¡T Á|üeTTKT\qT+∫ ≈£L&Ü kÕøå±´\qT ùdø£]+#ê+. $_Ûqï s¡+>±\≈£î #Ó+~q
düTÁ|üdæ<äΔ e´≈£îÔ\ qT+∫ *œ‘·|üPs¡«ø£+>±, eTÚœø£+>± kÕøå±´\qT düMTø£]+#ê+.
y˚T+ ø£$TwüH≈é î£ düeT]Œ+∫q kÕøå±´\˝À n|üŒ{Ï øπ +Á<ä eT+Á‹ sêyéT$˝≤dt bÕXÊ«Hé,
»eTTà ø£oàsY N|òt ôdÁø£≥] nXÀø˘ C…{’ ,¢° e÷J Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ ◊.¬ø.>∑TÁC≤˝Ÿ, e÷J ~©¢
eTTK´eT+Á‹ eT<äH˝é ≤˝Ÿ KTsêHê, düTÁ|üd<æ Δä s¡#s· TT‘·\T ≈£îX¯«+‘Y dæ+>¥, |ü≥«+‘Y
dæ+>¥, ˝…|òæºHÓ+{Ÿ »qs¡˝Ÿ C….mdt.ns√sê, d”ìj·TsY n&É«πø≥T¢ sêyéT C…sƒ¡à˝≤˙,
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 193
XÊ+‹uÛ÷Ñ wüD,Y ø¬ .¬ø.y˚DT>√bÕ˝Ÿ, »dædº t Hês¡T˝≤, e÷J >∑es¡ïsY >√$+<é Hêsêj·TDY,
Á|üeTTK kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£s¡Ô\T kÕ«$T n–ïy˚XŸ, eT<ÛäT øÏX¯«sY\T, Á|üeTTK |üÁ‹ø±
$˝Òøs£ T¡ ¢ C≤]® eØÈd,t sêVüQ˝Ÿ uÒ&,û dü+»jYT dü÷] yÓTT<ä˝q’… yês¡T e⁄Hêïs¡T.
}#·ø√‘· u≤~Û‘T· ≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#˚ Hê´j·Tyê<äT\ ãè+<ëìøÏ H˚qT H˚‘è· ‘·«+
eVæ≤+∫q+<äTe\¢ ø±\Áø£eT+˝À »dædº t HêHêe‹‘√ kÕìïVæ≤‘·´+ ô|]–+~. nsTT‘˚
n+‘·e÷Á‘êq e÷ eT<Û´ä yê–«yê<ë\T »s¡T>∑˝<Ò ìä ø±<äT. |ü\Tdü+<äsꓤ˝À¢ »]>±sTT.
n˝≤+{Ï yê{Ï˝À ˇø£ |òTü s¡¸D 2002˝À ø£fi≤´DY|⁄ü ] b˛©düT n~Ûø±s¡q¢ T Áø±dt m>±®yTé
#˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT #√≥T#˚dTü ≈£î+~. ø£fi≤´DY|⁄ü ] n‘·´~Ûø+£ >± Væ≤+kÕø±+&É »]–q ÁbÕ+‘·+.
Áø±dt m>±®yTé dü+<äs“¡ +¤ >± H˚qT b˛©düT\qT ªªø£fi≤´DY|⁄ü ] 11e u≤¢ø˘ MT<ä <äT+&É>T∑ \T
$s¡T#·T≈£î|ü&ɶ|ü⁄Œ&ÉT MTs¡T <äT+&É>∑T\ô|’ #·s¡´ rdüTø√≈£î+&Ü` <ë&çøÏ >∑Ts¡e⁄‘·Tqï
dæ≈£îÿ\qT+∫ Äj·TT<Ûë\qT m+<äT≈£î kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêïs¡T? m+<äT≈£î dæ≈£îÿ\qT
n¬sdüTº #˚XÊs¡T?μμ nì b˛©düT\qT Á|ü•ï+#êqT.
ªª<äT+&É>T∑ \T uÛ≤Ø dü+K´˝À e⁄+&É&+É e\¢ yê]ì n¬sdüTº #˚jT· &ÜìøÏ M\Tø±˝Ò<Tä μμ
n+≥÷ yês¡T ≈£î+{Ï kÕ≈£î\T #ÓbÕŒs¡T. <ë+‘√ ªªn˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT dæ≈î£ ÿ\ düV‰ü j·T+
rdüTø√≈£î+&Ü, dæ≈î£ ÿ\ Äj·TT<Ûë\qT m+<äT≈£î kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£îHêïs¡T? dæ≈î£ ÿ\H˚ m+<äT≈£î
n¬sdüTº #˚XÊs¡T?μμ nì n&É>±*‡ e∫Ã+~. nsTT‘˚ Ä Á|üX¯ïqT »dæºdt HêHêe‹
nqTeT‹+#·øb£ ˛e&É+ qqTï ÄX¯Ãsê´ìøÏ >∑T]#˚d+æ ~. ªeTT+<äT C≤Á>∑‘Ô· #·s´¡ ˝À¢ uÛ≤>∑+>±
Äj·TT<Ûë\qT kÕ«BÛq+ #˚dTü ø√e&É+˝À ‘·ù|ŒMT ˝Ò<Tä μ nì »dædº t HêHêe‹ nHêïs¡T.
n|ü⁄Œ&ÉT H˚qT ªªb˛©düT\T Væ≤+<äTe⁄\ >∑T+|ü⁄ qT+∫ ≈£L&Ü Äj·TT<Ûë\qT kÕ«BÛq+
#˚düT≈£îì e⁄+fÒ Ä e÷≥≈£î ns¡ú+ e⁄+&˚~μμ nHêïqT. »dæºdt HêHêe‹ ø√|ü+>±
ªªVæ≤+<äTe⁄\ e<ä› ≈£L&Ü Äj·TT<Ûë\T e⁄Hêïj·Tì Ä<Ûësê\T #·÷|æ+#·>\∑ yêμμ nHêïs¡T.
j·TTHÓf’ &… é q÷´dt Ä|òt Ç+&çj÷· (j·TTmHé◊) yêsêÔ dü+düú á yê<äqq+‘ê ]b˛sYº
#˚d+æ ~. dæ≈î£ ÿ\ Äj·TT<Ûë\qT b˛©düT\T kÕ«BÛq+ #˚dTü ø√e&É+ düãuÒ nì düeT]ú+∫q
»dædº t HêHêe‹ n+≥÷ yês¡Ô sêdæ+~. Ä ø£<Hä∏ êìï #·÷dæ »dædº t HêHêe‹ #ê˝≤
Çã“+~øÏ >∑ T s¡ j · ÷ ´s¡ T . qwü º ì yês¡ D #· s ¡ ´ ˝À¢ uÛ ≤ >∑ + >± j· T TmHé ◊ ]b˛s¡ º s Y
eTH√CŸ≈î£ e÷sYqT |æ*∫ ∫yê≥T¢ ô|{Ï,º ‘êqT Ä $wüjT· +˝À m˝≤+{Ï ‘·T~ìs¡j í ÷· ìøÏ
sê˝Ò<ìä Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
M{Ï dü+>∑‹ m˝≤ e⁄Hêï H˚qT e÷Á‘·+ »dædº t HêHêe‹ô|’ n#·+#·\ $XÊ«dü+‘√
e⁄HêïqT. Äj·Tq Ç#˚à ‘·T~rs¡TŒ ø√dü+ m+‘√ ÄX¯>± m<äTs¡T#·÷XÊqT. nsTT‘˚
Äj·Tq Ç∫Ãq rs¡TŒ ìs¡Tw› +ºü >± ø±≈£î+&Ü $TÁX¯eT+>± e⁄qï≥Tº Hê≈£î nì|æ+∫+~.
194 ~©¢ 1984
}#·ø√‘·˝À |ü\Te⁄s¡T sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î Á|üyT˚ j·T+ e⁄+<äì ìy˚~ø£˝À dü÷∫+#·&+É
dü+‘√wü+ ø£*–+∫+~. }#·ø√‘·˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…q’ ~©¢ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\+<ä]˙
n+<äT˝À Á|ükÕÔ$+#ês¡T. yê]˝À ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y, »^›XŸ f…Æ≥¢sY, dü»®Hé≈£îe÷sY,
<Ûsä y¡ Té <ëdt XÊÅdÔæ e⁄Hêïs¡T. ø±˙ ˇø£ÿ yÓTTVü≤e÷≥|ü⁄ jÓ÷>∑´‘ê|üÁ‘·+ e\¢ yÓTT‘·+Ô
rs¡TŒ ñ<˚X› y¯ T˚ <Óã“‹qï~. Äj·Tq ôVA+ eT+Á‹ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄, Á|ü<ëÛ q eT+Á‹
sêJyé >±+BÛ yÓTT<ä˝q’… C≤rj·T Hêj·T≈£î\qT á n+XÊìøÏ <ä÷s¡+>± e⁄+#ê\qï
‘ê|üÁ‘·jT· +‘√ ‘·|⁄ü Œq+‘ê ªkÕúìø£μ H˚‘\· øπ |ü]$T‘·+ #˚XÊs¡T.
BìøÏ ‘√&ÉT ø£$TwüHé ìy˚~ø£˝À ˇø£|üø£ÿ ªªkÕúìø£ ø±+Á¬>dt ◊ Hêj·T≈£î\T,
ø±s¡´ø£s\Ô¡ T }#·ø√‘·qT Áù|sπ |æ+#·&+É , dæ≈î£ ÿ\ô|’ <ë&ÉT\≈£î ~–q >∑T+|ü⁄\≈£î düV‰ü j·T+
n+~+#·&+É #˚XÊs¡+≥÷ #ê˝≤ n|ò&æ $É ≥T¢ dü÷∫+#êsTT. |ü\T≈£îã&û, kÕ<Ûqä dü+|ürÔ
e⁄qï e´≈£îÔ\ n+&É<ä+&É\T ˝Ò≈£î+&Ü n+‘· ô|<ä› m‘·TÔq, n+‘· y˚>∑+>± dæ≈£îÿ\
Vü≤‘·´\T »]π>$ ø±e⁄μμ nì ù|s=ÿHêïs¡T. ø±˙, n<˚ ìy˚~ø£˝À Ç+ø√|üøÿ£ nÁ>∑Hêj·T≈£î\≈£î
düs¬ q’ Hê´j·T düeTs¡qú ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ »dædº t HêHêe‹ ø°H¢ é ∫{Ÿ Á|ükÕ~+#ês¡T. ªªl sêJyé
>±+BÛ >±˙, eTπs Ç‘·s¡ nÁ>∑H‘˚ >· ±˙ dæ≈î£ ÿ\ô|’ <ë&ÉT\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#ês¡H+˚ <äT≈£î,
dü+|òTü {Ï‘· |ü]#ês¡H+˚ <äT≈£î m˝≤+{Ï Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄. @+ #˚dHæ ê kÕúìø£ ø±+Á¬>dt ◊
H˚‘\· ÷, ø±s¡´ø£s˝Ô¡ Ò #˚XÊs¡T. yêfi¯ó¢ ‘·eT e´øÏ>Ô ‘∑ · sê»ø°jT· Á|üj÷Ó »Hê\ø√düyT˚ #˚XÊs¡T.μμ
nì yê´U≤´ì+#ês¡T.
ìy˚~ø£˝À Ç˝≤+{Ï yÓ’s¡T<Ûë´˝Ò ø=+<äs¡T b˛©düT n~Ûø±s¡T\ n|üsê<Ûë\
$wüjT· +˝Àq÷ ø£ì|æ+#êsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ‘·÷s¡TŒ ~©¢, |ü•ÃeT ~©¢ õ˝≤¢\ b˛©düT
n~Ûø±s¡T\q+<ä]˙ Äj·Tq ìs√›wßü \T>± Á|üø{£ +Ï #·&+É eTeTà*ï ~Á>±“¤+‹øÏ >∑T]#˚d+æ ~.
ìC≤ìøÏ Ä s¬ +&ÉT õ˝≤¢\÷ }#·ø√‘·≈î£ n‘·´~Ûø+£ >± >∑Ts¬ q’ õ˝≤¢\T. »dædº t HêHêe‹
ìy˚~ø£ yÓ\Te&çq ø=~› s√E\πø H˚qT ªª&ç»bÕŒsTT+{Ï+>¥ »dæºdt HêHêe‹μμ nH˚
o]¸ø‘£ √ Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt |üÁ‹ø£˝À ˇø£ yê´dü+ sêXÊqT. Hê≈£î yÓTT<ä{qÏ T+N
m+‘√ düTVü≤è<들e dü+ã+<Ûë\Tqï e´øÏôÔ |’ Ä$<Û+ä >± ãVæ≤s¡+>∑+>± <ë&ç #˚jT· &É+
n+‘· e÷eT÷\T $wüjT· y˚TMT ø±<äT. Ä yê´dü+ô|’ kÕqT≈£L\, Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡ Á|ü‹düŒ+<äH˚
e∫Ã+~. nsTTq|üŒ{Ïø° Ä yê´dü+ Á|ü#T· ]+#·ã&ɶ ‘·sT¡ yê‘· H˚qT eT∞¢ »dædº t HêHêe‹ì
ø£\e&ÜìøÏ yÓqTø±&ÜqT. Äj·Tq ìy˚~ø£ e\¢ m+‘√ eT+∫ »]–q|üŒ{Ïø° n+<äT˝Àì
ø=ìï ˝ÀbÕ\ e\¢ <ëìô|’ ndüV≤ü q+ e÷Á‘·+ n˝≤π> e⁄+&çb˛sTT+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 195

Ä\dü´yÓTÆq Á|üuÛ≤e+
1984 Hê{Ï }#·ø√‘·ô|’ ‘êC≤>± $#ês¡D »]|æq »dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé
‘·q ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#˚Hê{ÏøÏ ø±+Á¬>dt bÕغ ‹]– n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~. n|üŒ{ÏøÏ
ÄbÕغ mì$T<˚fió¯ >¢ ± n~Ûø±sêìøÏ <ä÷s¡eTsTT+~. ø±+Á¬>dt bÕغøÏ n<Û´ä ≈£îå sê˝…q’ dü«ØZjT·
sêJyé >±+BÛ uÛ≤s¡´ k˛ìj·÷ >±+BÛ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ |ü<$ä øÏ dæ≈î£ ÿ e´øÏìÔ eTH√àVü≤Hé
dæ+>¥qT m+|æø#£ j ˚ T· &É+ eTs√ $~Û©\. 1984 }#·ø√‘· n+X¯+ HêHêe‹ ø£$TwüHé
ìy˚~ø£ s¡÷|ü+˝À eT∞¢ ‘ÓsM¡ T<ä≈î£ sêe&É+ ø±+Á¬>dt bÕغ Ä<Û«ä s¡´+˝À @s¡Œ&ɶ j·TTHÓf’ &… é
Áb˛Á¬ > dæ y é n\jÓ T Hé ‡ (j· T T|æ m ) Á|ü u Û Ñ T ‘ê«ìøÏ $T+>∑ T &É T |ü & É < ä ì Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ + >±
}Væ≤+#·qedüs+¡ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ }#·ø√‘·˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+ e⁄+<äì Ä ø£$TwüH˚
Ç<äs› T¡ ø±+Á¬>dt H˚‘\· T ø£eT˝Ÿ Hê<∏,é »^›XŸ f…≥Æ s¢ \Y ≈£î H√{°dTü \T C≤Ø#˚d+æ ~. Ä
Ç<ä]› ø° Ç|ü⁄Œ&ÉT eT+Á‹es¡+Z ˝À #√≥T ø£*Œ+#ês¡T. ‘·q≈£î e´‹πsø£+>± e∫Ãq ø£$TwüHé
ìy˚~ø£ |ü≥¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ @$<Û+ä >± düŒ+~düT+Ô <√ nì MT&çj÷· ˝À nH˚ø£ }Vü‰>±Hê\T
yÓ\Te&çq ‘·sT¡ yê‘· m≥ºøπ \≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£qT 2005 Ä>∑dºt
8q bÕs¡¢yÓT+≥T˝À Á|üy˚X¯ ô|&ÉT‘·Tqï≥Tº Á|üø£{Ï+∫+~. #·≥ºÁ|üø±s¡+ ìy˚~ø£qT
˝Àø£duü eÑÛ TT+<äT+#·&ÜìøÏ n<˚ ÄKs¡T s√E. m+<äTø£+fÒ @ $#ês¡D≤ ìy˚~ø£HH’Ó ê
ìj·TeT+ Á|üø±s¡+ düeT]Œ+∫q ‘˚B qT+∫ Äs¡T HÓ\\˝À|ü\ ˝Àø£duü ÑÛ eTT+<äT+#ê*.
Ä ìy˚~ø£ô|’ ‘·qT rdüT≈£îqï #·s¡´\ >∑T]+∫q ìy˚~ø£ (j·÷ø£åHé fÒ¬øHé ]b˛sYº `
m{ÏÄsY) s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ Äy˚Ts¡≈î£ >∑&TÉ e⁄ e⁄+≥T+~.
Äs√E ôVA+ eT+Á‹ •esêCŸ bÕ{Ï˝Ÿ ø£$TwüHé ìy˚~ø£qT, j·÷ø£Hå é fÒø¬ Hé
]b˛sYqº T düu≈ÑÛ î£ düeT]Œ+#·&Üìï H˚q÷, Hê düV≤ü #·sT¡ &ÉT $+>¥ ø£e÷+&ÉsY ÄsY.mdt.#Û‘· ê«˝Ÿ
sê»´düuÑÛ Áù|ø£≈å î£ \ >±´\Ø˝À ≈£Ls¡TÃì Á|ü‘´· ø£+å >± MøÏ+å #ê+. Ä düeTs¡ŒD yÓqTø£
@<√ eTs¡à+ e⁄qï≥Tº nì|æ+∫ ‘·øDå£ y˚T ˝Àø£duü ˝ÑÛ Àì Á|ü‹|üøHå£ ‘˚ · m˝Ÿ.ø¬ . n&Ü«D°
ø±sê´\j·÷ìøÏ yÓfi≤¢qT. Ä ìy˚~ø£ô|’ nqTdü]+#ê*‡q eP´Vü‰ìï s¡∫+#·T≈£îH˚+<äT≈£î
dü+øÏ|å Ôü $esê\T Çe«eTì H˚wqü ˝Ÿ &Óe÷Áø±{Ïø˘ n\jÓTHé‡ (mHé&mç ) qqTï n&ç>±s¡T.
ìy˚~ø£˝À ø£eT˝Ÿ Hê<∏≈é î£ u…ì|ò{æ Ÿ Ä|òt &Í{Ÿ (dü+<˚V≤ü + ø±s¡D+>± H˚sd¡ Tü ìÔ øÏ ø£*>π
˝≤uÛ+Ñ ) e]Ô+|üCj Ò T· &É+ e+{Ï n+XÊ\T qqTï ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü]#êsTT. Çø£ Á|üuTÑÛ ‘·«+
düeT]Œ+∫q j·÷ø£Hå é fÒø¬ Hé ]b˛sYº (m{ÏÄsY)qT |ü]o*ùdÔ eTØ ~Á>±“¤+‹ ø£*–+~.
196 ~©¢ 1984
ø£$TwüHé #˚dqæ #ê˝≤ dæbÕò s¡dTü \qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‹s¡dÿü ]+∫+~ ˝Ò<ë ndü\T |ü{+ºÏ #·T
ø√˝Ò<äT. n~ ìC≤ìøÏ ªj·÷ø£åHé fÒ¬øHé ]b˛sYºμ ø±<äT ªH√ j·÷ø£åHé fÒ¬øHé ]b˛sYºμ
nì|æ+∫+~.
n|üŒ{Ï Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·T XÊK eT+Á‹ »^›XŸ f…Æ≥¢sYô|’ ø£$TwüHé #˚dæq
n_ÛjÓ÷>±\qT m{ÏÄsY ‘˚*>±Z ø={Ϻ bÕπsdæ+~. dæ≈£îÿ\ô|’ <ë&ÉT\ ìs¡«Vü≤D˝À
#ê˝≤es¡≈î£ f…≥Æ s¢ ≈Y î£ Á|üyT˚ j·T+ e⁄+<äqï ø£$TwüHé ìs¡jí T· + Äj·Tqô|’ #·s´¡ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î
nqTe⁄>± ˝Ò<ìä m{ÏÄsY ù|s=ÿ+~. ø£$TwüHé |üP]Ô kÕúsTT˝À H˚sêìï ìsêΔ]+#·q|ü⁄Œ&ÉT
n‘·ìô|’ #·s´¡ rdüTø√e&É+ düããT ø±<äì ù|s=ÿ+~. ìC≤ìøÏ @ $#ês¡D≤ dü+|òTü yÓTHÆ ê
<√cÕs√|üD\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕdæ≈L£ ´wüHé yês¡T ì+~‘·T\ô|’ ªÁô|e’ ÷ ù|dò μ” øπ düT ô|\’ò T
#˚XÊsê nH˚~ e÷Á‘·y˚T |ü]o*düTÔ+<äqï yêdüÔyêìï m{ÏÄsY ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£+>±H˚
$düà]+∫+~.
HêHêe‹ ø£$TwüHé düeT]Œ+∫q ìy˚~ø£MT<ä ø£+fÒ m≈£îÿe>± Á|üuÛÑT‘·«+
düeT]Œ+∫q j·÷ø£Hå é fÒø¬ Hé ]b˛sYº MT<äH˚ <äèwæìº øπ +ÁBø£]+∫ <ë&ç #˚j÷· \qï Hê
n_ÛÁbÕj·T+‘√ mHé&çm H˚‘·\T @ø°uÛÑ$+#ês¡T. uÛÀ»q $sêeT+ ‘·s¡Tyê‘· ñuÛÑj·T
düu˝ÑÛ À¢ yêsTT<ë rsêàHê\T Á|üyX˚ ô¯ |{≤º\ì ìs¡j í T· + rdüT≈£îHêïs¡T. mHé&mç Hêj·T≈£î\‘√
düe÷y˚X+¯ eTT–dæ n&Ü«D° ø±sê´\j·T+ qT+∫ ãj·T{ÏøÏ sê>±H˚ Á|ü‹düŒ+<äq ø√s¡T‘·÷
{°M ø¬ yÓTsê\T, yÓTÁÆ ø√bò˛Hé\÷ qqTï #·T≥TºeTT{≤ºsTT. »^›XŸ f…≥Æ s¢ Y MT<ë, ø±+Á¬>dt
bÕغ bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ düuTÑÛ ´&ÉT dü»H® é ≈£îe÷sY MT<ë ø£$TwüHé dü÷#·q Á|üø±s¡+ #·s´¡ rdüTø√
ìsêø£]+∫q Á|üuTÑÛ ‘·«+ yÓK’ ]ô|’ Hê‘√bÕ≥T ‘·eT ÄÁ>∑V‰ü ìï |ü+#·T≈£îH˚+<äT≈£î $˝Òøs£ T¡ ¢
ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷bÕs¡T. nsTT‘˚ H˚qT e÷Á‘·+ dü+j·TeTq+ bÕ{Ïdü÷Ô ø±πsïCŸ »dæºdt
ø£$T{° ìs¡j í T· + rdüTø√ø£eTT+<˚ Hê n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£+Ô #˚jT· &É+ düããT ø±<äì
düe÷<Ûëq$T#êÃqT. n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+ ≈£î\B|t Hêj·TsY Ç+{À¢ @sêŒ≥T #˚dqæ
|üÁ‹ø± $˝Òøs£ ¢¡ düe÷y˚X+¯ ˝À dæCd… æ düŒ+<äqqT yÓ\&¢ kç ÕÔeTì $e]+#êqT. H˚qT n|ü⁄Œ&ÉT
@+ #Ó|æŒHê n~ dæ≈£îÿ\ Á|ü‹düŒ+<äq>± ø±≈£î+&Ü e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+s¡ø£å≈£î\
Á|ü‹düŒ+<äq>± e⁄+&Ü\qï~ Hê Äø±+ø£.å n+<äTøπ bÕs¡y¢ TÓ +≥T e<ä› MT&çj÷· ≈£î ø±+Á¬>dt
Hêj·T≈£î\ô|’ øπ düT\Tô|{Ϻ $#ês¡D »s¡bÕ\qï ø£$TwüHé dæbÕò s¡dTü \qT neT\T|üs#¡ ê\ì
e÷Á‘·yT˚ #ÓbÕŒqT.
nø£ÿ&çqT+∫ H˚sT¡ >± ≈£î\B|t Hêj·TsY Ç+{ÏøÏ yÓfió¯ +Ô &É>± nq÷Vü≤´+>± Hê≈£î
uÛ≤s¡‘· ø£eT÷´ìdüTº bÕغ (e÷]ÿ‡düT)º nÁ>∑ Hêj·T≈£î˝À¢ ˇø£s¬ q’ ãè+<ë ø±s¡‘Y qT+∫
bò˛Hé e∫Ã+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT Hê≈£î ÄyÓT‘√ |ü]#·jT· + ˝Ò<Tä ø±ã{Ϻ dü+ÁuÛeÑ ÷ìøÏ
>∑Ts¡j÷· ´qT. @ sê»ø°jT· bÕغ düV‰ü j·÷˙ï rdüTø√≈£L&É<qä ï ìj·TeT+‘√ Hê´j·T+
ø√dü+ b˛sê&ÉT‘·Tqï Hêe+{Ï yê]ì ÄyÓT m+<äT≈£î dü+Á|ü~kÕÔsT¡ . ø±ø£b˛‘˚ H˚qT
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 197
n|ü⁄Œ&˚ Á|ü‹|üøHå£ ‘˚ · ˝≤˝Ÿ ø£èwüí n&Ü«DÏ ø±sê´\j·T+ qT+∫ MT&çj÷· yÓ\T>∑T\qT
‘·|æŒ+#·T≈£î+≥÷ n|ü⁄Œ&˚ ãj·T{ÏøÏ e#êÃqT. ãè+<ë ø±s¡‘Y bÕغj˚TyÓ÷ j·TT|æm
Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À uÛ≤>∑kÕ«$T. nsTT‘˚ Hê nqTe÷Hê\qT yÓ+≥H˚ ìeè‹Ô #˚d÷ü Ô Hê yÓTTu…˝’ Ÿ
HÓ+ãsY ø£*dæq+<äT≈£î dü+‘√wü+ e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. Hê‘√ e÷{≤¢&+˚ <äT≈£î m|üŒ{ÏqT+#√
Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïqì #ÓbÕŒs¡T. nyÓT]ø±˝À e⁄+&˚ ‘·q y˚Tqø√&É\T k˛Hê* uÀdt qT+∫
Hê HÓ+ãsY dü+bÕ~+#êqHêïs¡T. k˛Hê* uÀdt 1984 }#·ø√‘· n+X¯+ô|’ e∫Ãq
ªªneTTμμ nH˚ #·\q∫Á‘· <äsÙ¡ ≈£îsê\T. Ä ∫Á‘êìøÏ nyês¡T¶ ≈£L&Ü \_Û+∫+~. n+<äT˝À
ãè+<ë ø±s¡‘Y dü«j·T+>± ˇø£ ø°\ø£yTÓ qÆ bÕÁ‘·qT b˛wæ+#ês¡T. Ç<ä+‘ê $qï ‘·sT¡ yê‘·
Hê≈£î m+‘√ Äq+<ä+>± nì|æ+∫+~. ãè+<ë ø±s¡‘Y ≈£L&Ü HêHêe‹ ø£$TwüHé
ìy˚~ø£ô|’ Hê n_ÛÁbÕj·÷ìï ø√sês¡T. H˚qT ≈£î\B|t Hêj·TsY Ç+{Ïe<ä› |üÁ‹ø± $˝ÒKs¡¢
düe÷y˚X+¯ eTT–j·T>±H˚ e∫à ø£\TkÕÔqì Vü‰MT Ç#êÃqT.
H˚qT ÄyÓT‘√ n˝≤ #ÓbÕŒH˚ >±˙ yÓTT‘·+Ô MT&çj÷· n+‘ê bÕs¡y¢ TÓ +≥T #·T≥Tº|øü ÿ£ \
yÓ÷Vü≤]+∫ e⁄qï Ä düeTj·T+˝À mø£ÿ&√ <äøDåÏ ~©¢˝Àì edü+‘Y $Vü‰sY˝À e⁄qï
≈£î\B|t Hêj·TsY Ç+{ÏøÏ $˝ÒKs¡T\T me¬sH’ ê ekÕÔsê nì #ê˝≤ ñ<˚«>∑+>± e⁄+~.
nsTT‘˚ ≈£ î \B|t Hêj· T sY Ç+{Ï dü M TbÕìøÏ sê>±H˚ Hê nqTe÷Hê\˙ï
|ü{≤|ü+#·\j·÷´sTT. ìØí‘d· eü Tj·T+ ø£+fÒ #ê˝≤ eTT+<˚ nø£ÿ&É #ê˝≤ eT+~ |üÁ‹ø±
$˝Òøs£ T¡ ¢ m<äTs¡T #·÷dü÷Ô n>∑T|æ+#ês¡T. y˚T+ nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T ì]«sêeT+>±
Hê´j·Tb˛sê≥+ #˚dqæ düeTdü´ sê»ø°jT· +>± e∫Ãq e÷s¡TŒ\ e\¢H√ eTs√ ø±s¡D+>±H√
eT∞¢ yês¡˝Ô À¢øÏ sêe&É+, ÁbÕ<Ûëq´‘· dü+‘·]+#·Tø√e&É+ m+‘√ ñ‘ê‡Vü≤+>± nì|æ+∫+~.
<ë<ë|ü⁄ nìï |üÁ‹ø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|ü‹ì<ÛTä \+‘ê e÷ $˝Òøs£ ¢¡ düe÷y˚XÊìøÏ
e#êÃs¡T. e÷ ø£$T{° n+‘·s‘Z¡ · düe÷y˚X+¯ |üPs¡j Ô T˚ ´+‘· es¡≈L£ yêfi¯ó¢ y˚∫e⁄Hêïs¡T. Ä
düe÷y˚X+¯ ˝À »dædº t sêCÒ+<äsY dü#êsY, ≈£î\B|t Hêj·TsY, &Ü.nÁ$Tø˘ dæ+>¥, &Ü. eTV”≤|t
dæ+>¥ e+{Ï ùV≤e÷ ùV≤MT\T bÕ˝§ZHêïs¡T. HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£˝Àì ˝À≥T bÕ≥¢
m‹Ô #·÷|ü&+É ø£+fÒ ø£$TwüHé #˚dqæ dæbÕò s¡dTü \qT ‘·øDå£ y˚T neT\T|ü]#˚˝≤ Á|üuTÑÛ ‘·«+ô|’
ˇ‹Ô&ç ‘Ó#˚à eP´Vü‰ìï nqTdü]+#·&É+ eT+∫<äqï Hê Á|ü‹bÕ<äqqT düe÷y˚X¯+˝À
n+<äs÷¡ n+^ø£]+#ês¡T.
|üÁ‹ø± $˝Òøs£ ¢¡ düe÷y˚X+¯ eTT–dæq ‘·sT¡ yê‘· H˚qT yÓ+≥H˚ ãè+<ë ø±s¡‘Y
ø±sê´\j·÷ìøÏ yÓfi≤¢qT. »^›XŸ f…Æ≥¢sY, dü»®Hé ≈£îe÷sY\ MT<ä #·s¡´ rdüTø√&ÜìøÏ
ìsêø£]dü÷Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+ ù|s=ÿqï kÕ≈£î\ C≤_‘êqT Hê≈£î ÄyÓT Ç#êÃs¡T. Ä qj·Te+#·ø£
ø±s¡D≤\qT #·÷dæq ‘·sT¡ yê‘· H˚qT dü‘«· s¡yT˚ ‘·–q kÕøå±´<Ûësê\‘√ ìy˚~ø£ ÇkÕÔqì
ÄyÓT≈£î Vü‰MT Ç∫à H˚s¡T>± Hê ø±sê´\j·÷ìøÏ e∫à ø±e\dæq düe÷#êsêìï,
&Ü≈£î´yÓT+≥¢qT yÓ+≥H˚ ÄyÓT≈£î |ü+|æ+#êqT. Ä‘·sT¡ yê‘· n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+ H˚qT
198 ~©¢ 1984
ˇø£ {°M dü÷º&çjÓ÷ qT+∫ eTs√ {°M dü÷º&çjÓ÷øÏ Á|ü‘·´ø£å Á|ükÕs¡ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢
bÕ˝§ZH+˚ <äT≈£î |üsT¡ >∑T\T ô|&ÉT‘·Tqï düeTj·T+˝À eT]ìï $esê\T ø√s¡T‘·÷ ãè+<ë
ø±s¡‘Y qT+∫ |ü<|˚ <ü ˚ ø±˝Ÿ‡ e#êÃsTT.
Ä eTsêï&ÉT n+fÒ 2005 Ä>∑dºt 9q m˝≤+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#·≈î£ +&ÜH˚
ñuÛj Ñ T· düu\ÑÛ ÷ yêsTT<ë |ü&ܶsTT. }#·ø√‘· n+X¯+ô|’ Á|ü‹|üø±å \T Ç∫Ãq yêsTT<ë
rsêàHê\qT nqTeT‹+#ê˝≤ e<ë› nqï $wüjT· +˝À Á|ü‹wü+º uÛqÑ @s¡Œ&ç+~. n|üŒ{Ïø°
Ç+ø± ãè+<ë ø±s¡‘Y qT+∫ Hê≈£î |æ\T|ü⁄\T edü÷HÔ ˚ e⁄HêïsTT. HêHêe‹ ø£$TwüHé
ìy˚~ø£ $wüjT· +˝À e⁄qï dü«\Œ $uÛ<Ò ë\ô|,’ Á|üuTÑÛ ‘·« düŒ+<äq˝Àì dü+~>∑‘Δ ô· |’ ˇø£
n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e#˚Ã+<äT≈£î ‘·sq®¡ uÛsÑ q®¡ |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. yêfi¯¢ bÕغ ˇø£ ìs¡jí T· + rdüT≈£îqï
‘·sT¡ yê‘· ãè+<ë ø±s¡‘Y qT+∫ Hê≈£î ∫e] |æ\T|ü⁄ e∫Ã+~. Äs√E eT<Ûë´Vü≤ï+
bÕs¡¢yÓT+≥T˝À #˚j·TuÀj˚T Á|üø£≥q˝À Hê dü÷#·qqT $XÊ«dü+˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T.
uÛ≤s¡‘· ø£eT÷´ìdüTº bÕغ (e÷]ÿ‡düT)º Á|ü‹bÕ~‘· yêsTT<ë rsêàHê\≈£î eT<ä‘› T· >±,
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± z≥T y˚jT· uÀ‘·Tqï≥Tº düu˝ÑÛ À #˚dqæ Á|üø≥£ q ø±+Á¬>dt bÕغøÏ
X¯sê|ò÷ü ‘·+˝≤ ‘·–*+~. ˇø£ $TÁ‘·|øü +å£ >± dæ|mæ + bÕغ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>±,
;CÒ|” düuTÑÛ ´\T Á|ü‹bÕ~+∫q yêsTT<ë rsêàHê\≈£î nqT≈£L\+>± z≥T y˚jT· &ÉeTH˚~
ì»+>± nq÷Vü≤´yÓTqÆ $wüjT· +.
nìï n+#·Hê\÷ ‘·|Œæ q ‘·sT¡ yê‘· Çø£ sê»ø°jT· dü+øå√uÛ+Ñ düèwæ+º #·ø£ ‘·|Œü <äH˚
ìs¡j í ÷· ìøÏ dæ|mæ + e∫Ãq≥Tº nì|æ+∫+~. dü+ø°sí¡ Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À uÛ≤>∑kÕ«$T nsTTq
<äøÏåD≤~ ÁbÕ+rj·T bÕغ Á<ä$&É eTTH˚ïÁ≥ ø£»>∑+ (&çm+¬ø) ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
e´‹πsø£+>± z≥T y˚jT· uÀ‘·Tqï≥Tº Á|üø{£ +Ï ∫+~. n<˚$<Û+ä >± @ $wüjT· +˝Àq÷ ;CÒ|‘” √
#˚‘T· \T ø£*ù|+<äT≈£î düùd$Tsê nH˚ ñ‘·sÔ ê~ düe÷CŸyê~ bÕغ ôd‘’ +· Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ
e´‹πsø£+>± z≥T y˚kÕÔqì #Ó|Œæ +~. á$<Ûyä TÓ qÆ Á|üuTÑÛ ‘·« e´‹πsø£ Á|üø≥£ q\˙ï |üÁ‹ø£˝À¢
|ü‘êø£ o]¸ø£\‘√ e#˚à dü]øÏ Á|üuÛÑT‘·«+ dü+øå√uÛÑ+˝À |ü&ç+~. Çø£ eTs√ <ë]˝Òø£
ÄeTs¡THê&ÉT ˝Àø˘duü ˝ÑÛ À, Ä‘·sT¡ yê‹ s√E sê»´düu˝ÑÛ À á n+X¯+ô|’ #·sá »]ù|+<äT≈£î
Á|üuTÑÛ ‘·«+ nsTTwü+º >±HÓH’ ê ~–sêø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä .
Ä$<Û+ä >± 2005 Ä>∑dºt 10 Hê&ÉT Ç‘·s¡ ø±s¡´Áø£e÷\ìï+{Ï˙ |üøÿ£ q ô|{Ϻ á
Á|üC≤ &çe÷+&éô|’ #·]Ã+#˚+<äT≈£î ˝Àø£duü ÑÛ d”Œø£sY nqTeT‹ì#êÃs¡T. Äs√E <√cÕs√|üD≈£î
>∑Ts¬ q’ Hêj·T≈£î˝ô|’ #·s´¡ rdüTø√yê*‡+<˚qì ˇø£ m+|æ ‘·sT¡ yê‘· eTs=ø£ m+|æ &çe÷+&é
#˚dTü +Ô fÒ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£fi|¢¯ Œü –+∫ #·÷dü÷Ô e⁄+&çb˛sTT+~. n≥T Á|ü‹|üøå£ bÕغ\ düuTÑÛ ´\÷,
Ç≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |üø±å \÷ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± z≥T y˚ùd |ü]dæ‹ú @s¡Œ&ç+~.
uÛ≤>∑kÕ«eT´ |üø±å \qT ‹]– ‘·qyÓ|’ ⁄ü ‹|ü⁄Œ≈£îH˚+<äT≈£î @¬øø’ £ e÷s¡+Z j·÷ø£Hå é fÒø¬ Hé
]b˛sYqº T |ü⁄qdü‡MTøÏ+å #˚+<äT≈£î dæ<|Δä &ü ≥É y˚T. Á|ü<ëÛ ì eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ #˚d+æ ~ dü]>±Z
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 199
n<˚. j·÷ø£Hå é fÒø¬ Hé ]b˛sY˝º À yÓs’ T¡ <Ûë´\T m˝≤ e⁄Hêï Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷Á‘·+ HêHêe‹
ø£$TwüHé ìy˚~ø£˝À Á|ükÕÔ$+∫q e´≈£îÔ\ MT<ä nedüs¡yÓTÆq ‘·<äT|ü] $#ês¡D
»s¡T|ü⁄‘·T+<ä˙ ˝Ò<ë Äj·÷ øπ düT\qT ‹]– ‘Ó]#˚+<äT≈£î, ‹]– <äsê´|ü⁄Ô »]ù|+<äT≈£î
nedüsy¡ TÓ qÆ #·s´¡ \˙ï Á|üuTÑÛ ‘·«+ rdüT≈£î+≥T+<ä˙ Á|üø{£ +Ï #ês¡T. s¬ +&ÉT s√E\ ÁøÏ‘+·
»^›XŸ f…≥Æ s¢ ≈Y î£ e´‹πsø£+>± m˝≤+{Ï #·sê´ rdüTø√yê*‡q nedüs+¡ ˝Ò<ìä j·÷ø£Hå é
fÒ¬øHé ]b˛sYº˝À Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó|æŒq <ëìøÏ á ìs¡íj·T+ |üP]Ô>± $s¡T<äΔyÓTÆq~. Çø£
>∑‘´· +‘·s+¡ ˝Ò<ìä »^›XŸ f…≥Æ s¢ Y Äs√E kÕj·T+Á‘·yT˚ ‘·q eT+Á‹|ü<$ä øÏ sêJHêe÷
düeT]Œ+#ês¡T. Çs¡yÓ’ @fi¢̄ ÁøÏ‘·+ #˚dæq ‘·|ü⁄Œ≈£î ˇø£ πø+Á<ä eT+Á‹ |ü<ä$ qT+∫
‘·|⁄ü Œø√e\dæsêe&É+ >∑‘+· ˝À m|ü⁄Œ&É÷ »s¡T>∑˝<Ò Tä . }#·ø√‘· <äjT· ‘√H˚ 1984˝À
‘=*kÕ]>± eT+Á‹|ü<$ä ì n\+ø£]+∫q e´øÏÔ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·sT¡ yê‘· n<˚ }#·ø√‘·
ù|s¡T‘√ |ü<$ä ì ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. uÛ≤s¡rj·T Á|üC≤kÕ«eT´+˝À mìï ˝ÀbÕ\THêï eTq+
|ü≥Tº<\ä >± |üì#˚ùdÔ n~ düC≤e⁄>± |üì#˚dTü +Ô <äì|ædTü +Ô ~. »^›XŸ f…≥Æ s¢ Y sêJHêe÷
düeT]Œ+∫q yÓ+≥H˚ dü»H® é ≈£îe÷sY≈î£ ≈£L&Ü sêJHêe÷ #˚jT· ø£‘|· Œü ˝Ò<Tä .
á sêJHêe÷ ñ<ä+‘ê\‘√ <Ûs’Ó ê´ìï |ü⁄+E≈£îqï eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ Ä‘·sT¡ yê‘·
sê»´ düuÛÑ˝À ø£$TwüHé ìy˚~ø£≈£î dü+ã+~Û+∫q eTs√ yêsTT<ë rsêàq+ô|’ #·s¡Ã
»s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ‘·eT HÓ‹’ ø£‘q· ÷, Wqï‘ê´ìï #ê{Ï#|Ó ⁄ü Œ≈£îH˚ Á|üjT· ‘·ï+
#˚XÊs¡T. uÛ≤y√<˚«>∑+‘√ Á|üd+ü –dü÷Ô dæ≈î£ ÿ C≤‹øÏ ø£eå ÷|üD #ÓbÕŒs¡T. Ç+~sê >±+BÛ
eTs¡D+ ‘·sT¡ yê‘· »]–+<ä+‘ê j·÷eC≤®‹øπ nee÷qø£s+¡ nHêïs¡T. C≤rj·T uÛ≤eqπø
n~ $s¡T<äyΔ TÓ qÆ <äì ñ<ëÈ{+Ï #ês¡T. }#·ø√‘· »]–q ‘·sT¡ yê‘· ÇHêïfi¯≈¢ î£ bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À
ø£eå ÷|üD ø√s¡&+É , n<ÓH’ ê Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ |ü<$ä ˝À e⁄qï ˇø£ dæ≈î£ ÿ #˚jT· &É+ $X‚w+ü .
|ü]dæú‘·T\T m˝≤+{ÏyÓ’Hê eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ n˝≤ ø£åe÷|üD\T #Ó|üŒ&Üìï ‘·≈£îÿe
n+#·Hêy˚j·T˝Ò+.
»^›XŸ f…≥Æ s¢ Y sêJHêe÷ ≈£L&Ü e÷eT÷\T ø£+fÒ >=|üŒ $»j·Ty˚Tqq&É+˝À
dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À Á|ü<ëÛ ì eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ #˚dqæ Á|üø≥£ q eT÷\+>±
ñ‘·sÔ ¡ ~©¢ >∑Ts¡T<ë«sêô|’ ÄHê&ÉT »^›XŸ f…≥Æ s¢ Y H˚‘è· ‘·«+˝À <ë&ç »]–+<äqï Äs√|üDô|’
dæ_◊ ‘êC≤>± $#ês¡D »]|æ+~. s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·sT¡ yê‘· <äsê´|ü⁄qÔ T #˚|≥ü &º +É
e\¢ #ê]®w{” Ÿ ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ s¬ +&˚fi˝¢̄ Àù| <ëìì dæ_◊ |ü]wüÿ]+∫+~. f…≥Æ s¢ ôY |’ e∫Ãq
Äs√|üD\T ñ{Ϻy˚qì 2007 ôdô|º+ãsY˝À ne©\>± ‘˚˝ÒÃdæ+~. 1984 Hê{Ï
}#·ø√‘·˝À n~Ûø±]ø£ ˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡yT˚ 2,733 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡j÷· ´s¡T.
Hê´j·T e´edüú Ç|üŒ{Ïes¡≈L£ øπ e\+ 6 øπ düT˝À¢ 13 eT+~ e´≈£î\Ô ≈£î e÷Á‘·yT˚ •ø£\å T
$~Û+∫+~. Ç‘·s¡ nìï øπ düT˝À¢q÷ b˛©düT\T yê{Ïì eT÷ùdj·T&Éy÷Ó ˝Ò<ë ø√s¡T\º T
yêfi¢̄+<ä]˙ ìs√›wßü \T>± $&ÉT<ä\#˚jT· &Éy÷Ó »]–+~.
200 ~©¢ 1984

ø±düÔ+‘· ø£s¡TD
1984 Hê{Ï }#·ø√‘·ô|’ ‘êC≤ Hê´j·T $#ês¡D |ò*ü ‘·+>± 2005˝À ˇø£
øπ +Á<ä eT+Á‹ sêJHêe÷ #˚jT· &É+, bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ ø£eå ÷|üD\T ø√s¡&+É
ˇø£$<Û+ä >± #Ó|⁄ü Œø√‘·>Z∑ |ü]D≤e÷\T. n˝≤π> y˚˝≤~ eT+~ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î
qwü|º ]ü Vü‰sêìï ô|+#˚+<äT≈£î ≈£L&Ü Ä $#ês¡D <√Vü≤<ä|&ü ≥É + dü+‘√wü+ ø£*–+#˚
$wüj·T+.
»dædº t HêHêe‹ ø£$TwüHé ìy˚~ø£ MT<ä 2005 Ä>∑d˝ºt À bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À »]–q
#·sá dü+<äs“¡ +¤ >± Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ Ç∫Ãq Vü‰MTì |ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì
Á|üuTÑÛ ‘·«+ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \+<ä]ø° ø=‘·Ô |ü⁄qsêyêdü bÕ´πøJì s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î
ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+~. Ä ‘·sT¡ yê‘· ◊<äTHÓ\˝À¢ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î s¡÷.717
ø√≥¢ bÕ´πøJì Á|üø{£ +Ï ∫+~. u≤~Û‘T· ˝À¢ nìï s¡ø±\ yê]ø° qwü|º ]ü Vü‰s¡ yÓTT‘êÔ\qT
ô|+∫+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î eTs¡D≤\ $wüj÷· ìøÏ eùdÔ }#·ø√‘·˝À #·ìb˛sTTq e´øÏÔ
≈£î≥T+u≤ìøÏ s¡÷.20,000 #=|ü⁄Œq e÷Á‘·yT˚ qwü|º ]ü Vü‰s¡+ #Ó*+¢ #ês¡T. ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº
»&ç® »dædº t nì˝Ÿ <˚yé dæ+>¥ <ëìì s¡÷. 3,50,000≈£î ô|+#ês¡T. 2005˝À Á|üuTÑÛ ‘·«+
<ëìì ‹]– s¡÷. 7,00,000 ≈£î ô|+#·T‘·÷ ñ‘·sÔ T¡ «\T C≤Ø #˚d+æ ~.
~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº »&ç® »dædº t nì˝Ÿ <˚yé dæ+>¥ Çs¡y’Ó y˚\ s¡÷bÕj·T\ qwü|º ]ü Vü‰sêìï
nH˚ø£ ¬s≥T¢ ô|+#·T‘·÷ HÓ\ø=*Œq dü+Á|ü<ëj·÷ìï Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·qT ªyêdüÔyêìøÏ
<ä>sZ∑ >¡ ±e⁄+&˚ $<ÛëHêìï nqTdü]+#˚+<äT≈£î ø£≥Tºã&çe⁄qï≥Tºμ Á|üø{£ +Ï ∫+~. 1996˝À
rs¡TŒ yÓ\Te]dü÷Ô ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº »&ç® ª<äT+&É>T∑ \T #·≥º e´‹πsø£+>± Á|ü»\ ÁbÕD≤\T
Vü≤]+#·&+É , yês¡T ãVæ≤s¡+>∑ dü˝ú ≤˝À¢ n+<äs÷¡ #·÷düT+Ô &É>±H˚ ‘·eT Á|üD≤[ø£qT u≤Vü‰≥+>±
neT\T|üs#¡ &· +É Ä+<√fi¯qø£*–+#˚ n+X¯+. Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·qøπ MT ‘Ó*j·T<äq&ÜìøÏ n~
s¡Vü≤dü´+>± »]–q Væ≤+kÕø±+&É ø±<äT. ø£˙dü+ <˚X¯ sê»<Ûëì˝ÀHÓ’Hê n\¢s¡¢qT
n<äT|ü⁄#˚jT· >∑\ eqs¡T\qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£*–e⁄+&Ü*μ nì yê´U≤´ì+#ês¡T.
~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tøπº #Ó+~q eTs√ »&ç® »dædº t ^‘ê $T≥º˝Ÿ Ä e÷≥\‘√ dü÷Œ¤]Ô
bı+~ 2005 y˚T˝À }#·ø√‘·˝À >±j·T|ü&qç yê]øÏ ≈£L&Ü qwü|º ]ü Vü‰s¡+ yÓTT‘êÔìï
ô|+#·T‘·÷ rs¡TŒ #ÓbÕŒs¡T. >±j·T|ü&qç yê]øÏ n+‘·≈î£ eTT+<äT øπ e\+ s¡÷.2,000
#=|ü⁄Œq Ç∫Ãq qwüº|ü]Vü‰s¡+ yÓTT‘êÔìï »dæºdt ^‘ê $T≥º˝Ÿ s¡÷.1,25,000 \≈£î
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 201
ô|+#ês¡T. nsTT‘˚ Ä rs¡TŒqT neT\T|ü]#˚˝À>±H˚ 2006 »qe]˝À øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+
eTs¡D+Ï ∫q ≈£î≥T+u≤\πø ø±ø£ >±j·T|ü&qç yê]øÏ ≈£L&Ü Ç#˚à qwü|º ]ü Vü‰s¡+ yÓTT‘êÔ\qT
eT]+‘· ô|+#·T‘·÷ ø=‘·Ô bÕ´πøJì Á|üø{£ +Ï ∫+~. ˇø√ÿ u≤~Û‘· ≈£î≥T+ã+˝À ˇø£]øÏ
#=|ü⁄Œq ñ<√´>∑+ ø£*Œ+#·&+É , ejÓ÷eè<äT\Δ ≈£î ô|q¸qT¢ Çe«&É+ yÓTT<ä˝q’… $ ≈£L&Ü Ä
bÕ´πøJ˝À #˚sêÃs¡T.
qwü|º ]ü Vü‰s¡+ yÓTT‘êÔ\qT ô|+∫q á ø=‘·Ô bÕ´πøJ e\¢ ` uÛsÑ \Ô¡ qT ø√˝ÀŒsTT
≈£î≥T+ã uÛ≤sêìï yÓ÷dü÷Ô |æ\\¢ #·<Tä e⁄\T, ô|[¢fi≈¢̄ î£ Çã“+<äT\T |ü&TÉ ‘·Tqï eTVæ≤fi¯\
J$‘ê\˝À m+‘√ e÷s¡TŒ e∫Ã+~. Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D>± ôVA+ eT+Á‹‘·« XÊK˝À
n~Ûø±]>± |üì#˚düTÔqï ◊._.øÏs¡DY #Ó|æŒq ˇø£ ñ<ä+‘êìï Çø£ÿ&É Á|ükÕÔ$+#·&É+
düeTT∫‘·+>± e⁄+≥T+~. øÏsD¡ Y Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ qwü|º ]ü Vü‰s¡ bÕ´πøJ
neT\Tø√dü+ ìj·T$T+∫q ø£$T{°øÏ düu´ÑÛ ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊs¡T.
yÓTTVæ≤+<äsY øösY nH˚ eTVæ≤fi¯ ‘·q uÛsÑ Ô¡ eTs¡D≤ìøÏ qwü|º ]ü Vü‰sêìï ø√s¡T‘·÷
düeT]Œ+∫q <äsU¡ ≤düTÔ |ü]cÕÿs¡+ Ä ø£$T{°øÏ dü+øÏw¢ +ºü >± e÷]+~. kÕ<Ûës¡D+>± @
u≤~Û‘T· ˝…H’ ê ‘·eT≈£î b<äTs¬ q’ ø£wqºü cÕº\ ‘ê\÷≈£î n~Ûø±]ø£ |üÁ‘ê\T, kÕøå±´<Ûësê\T
düeT]Œ+∫q|ü⁄Œ&˚ qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø±˙ ÄyÓT uÛÑs¡Ô >∑TπsàCŸ
dæ+>¥ Á|ü‘´˚ ø£ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ #·ìb˛e&É+ e\¢ ÄyÓT e<ä› m˝≤+{Ï n~Ûø±]ø£ |üÁ‘ê\÷
˝Ò≈î£ +&Ü b˛j·÷sTT. @ n~Ûø±]ø£ |üÁ‘ê\÷ ˝Òì u≤~Û‘T· sê\T n+≥÷ yÓTTVæ≤+<äsY
øösY >∑T]+∫ ø£sD¡ Y #ÓãT‘·Tqï|ü⁄Œ&˚ >∑‘+· ˝À H˚qT ìs¡«Væ≤+∫q ˇø£ øπ düT >∑Ts¡T≈Ô î£
e∫Ã+~.
eTT+u≤sTT˝À ìedæ+#˚ >∑TπsàCŸ dæ+>¥ 1983˝À yÓTTVæ≤+<äsY øösYqT ô|[¢
#˚dTü ≈£îHêï&ÉT. Ä‘·sT¡ yê‘· ø=Hêïfi¢̄bÕ≥T ÄyÓT |ü+C≤uŸ˝Àì ‘·q dü«Á>±eT+ K<ä÷sY
kÕôV≤uŸ˝ÀH˚ e⁄+≥÷e∫Ã+~. 1984 qe+ãsY˝À ÄyÓTqT ‘·q yÓ+≥ eTT+u≤sTTøÏ
rdüTø¬ fi¢̄&ÜìøÏ nìï @sêŒ≥T¢ #˚dTü ≈£îì e#êÃ&ÉT n‘·qT. n|ü⁄Œ&ÉT yêfi¢̄øÏ s¬ +&ÉT HÓ\\
ej·TdüTqï bÕ|ü ≈£L&Ü e⁄+~. |ü+C≤uŸ qT+∫ eTT+u≤sTTøÏ yÓfi¢‚ Áf…qÆ T yêfi¢̄ <äTs¡<èä wü+º
ø=B› ~©¢˝À dæ≈î£ ÿ\ô|’ »s¡T>∑T‘·Tqï }#·ø√‘·˝À ∫≈£îÿ≈£î b˛sTT+~. 1984 qe+ãsY
1q n+fÒ }#·ø√‘· yÓTT<ä˝q’… ‘=*s√EHê&ÉT Áf…qÆ T ~©¢˝Àì cÕVü≤<äsY s¬ ˝’ «Ò ùdwº Hü ≈é î£
#˚s¡T≈£î+~.
dæ≈î£ ÿ\ø√dü+ yÓ‘T· ≈£î‘·÷ e∫Ãq ˇø£ <äT+&É>T∑ \ >∑T+|ü⁄ ùdwº Hü ˝é À Ä–e⁄qï Ä
Áf…ÆHé˝ÀøÏ #=s¡ã&ܶs¡T. ‘·|æŒ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î >∑TπsàCŸ dæ+>¥≈£î m˝≤+{Ï neø±X¯eT÷
˝Ò≈î£ +&Üb˛sTT+~. <äT+&É>T∑ \T n‘·DïÏ Áf…HÆ ˝é À+∫ ãj·T{ÏøÏ á&ÉTÃ≈£îb˛sTT bÕ¢{ŸbÕò yéT
MT<ä <ës¡TD+>± ø={≤ºsT¡ . ø±ùd|ü{øÏ Ï n‘·qT #·∫Ãb˛j·÷&ÉqT≈£îì e~˝Òdæ Ä >∑T+|ü⁄
Ç‘·s¡ dæ≈î£ ÿ\qT yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷ eTT+<äT≈£î b˛sTT+~. bÕ¢{ŸbÕò + MT<ä |ü&eç ⁄qï ‘·q
202 ~©¢ 1984
uÛsÑ qÔ¡ T yÓTTVæ≤+<äsY øösY Ç‘·s¡ Á|üj÷· DÏ≈î£ \ düV‰ü j·T+‘√ ‹]– uÀ^˝ÀøÏ #˚]Ã+~.
ø±˙ ø±ùd|ü{À¢H˚ eTs√ <äT+&É>∑T\ >∑T+|ü⁄ nø£ÿ&çøÏ e∫Ã+~. ˇø£ >∑T+|ü⁄ ø£q|ü&ɶ
dæ≈î£ ÿq˝≤¢ ø=≥Tº≈î£ +≥÷ #·+|ü⁄≈£î+≥÷ b˛‘˚ Ç+ø√ >∑T+|ü⁄ e∫à <ë&çøÏ >∑Ts¬ q’ yê]
Äqyêfi¯ó¢ ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·T&É+ nH˚~ ~©¢ n+‘·{≤ eTT+<ädüTÔ>± nqT≈£îì neT\T
|ü]∫q Á|üD≤[ø£. bÕ¢{ŸbÕò yéT MT<ä e⁄qï s¡ø|Ô£ ⁄ü eTs¡ø\£ qT #·÷k˛, ˝Òø£ eTT+<ädTü Ô
düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡y÷Ó >±˙ Ä s¬ +&√ >∑T+|ü⁄ dü]>±Z yÓTTVæ≤+<äsY øösY e⁄qï uÀ^
eTT+<äT Ä–b˛sTT+~. ‘·eT düV≤ü #·sT¡ \T ø={Ïqº e´øÏÔ X¯Øs¡+ @yÓTbÆ ˛sTT+<äì yêfi¯ó¢
Á|üj÷· DÏ≈î£ \qT ì\BXÊs¡T. ø=+<äsT¡ Á|üj÷· DÏ≈î£ \T >=|üŒ düeTj·Tdü÷Œ¤]‘Ô √ mes√
e∫à n≥T á&ÉTÃ≈£îb˛j·÷s¡T nì #ÓbÕŒs¡T. ø±˙, yêfi¯¢ e÷≥*ï Ä <äT+&É>∑T\T
qeTà˝Ò<Tä . uÀ^˝ÀøÏ møÏÿ rÁe+>± yÓ‹øÏ ∫e]øÏ yêfi¯ó¢ ˇø£ u…sÔY øÏ+<ä ø=q}|æ]‘√
|ü&eç ⁄qï >∑Tsπ à+<äsY dæ+>¥qT ø£qT>=Hêïs¡T. yÓ+≥H˚ n‘·DïÏ eT∞¢ bÕ¢{ŸbÕò yéT MT<ä≈î£
á&ÉTÃ≈£îb˛sTT n+<äs÷¡ #·÷düT+Ô &É>±H˚ n‘·ì X¯Øs¡+ô|’ ô|Á{À\T b˛dæ ‘·>T∑ \u…{≤ºsT¡ .
‘·q ø£fi¯¢eTT+<˚ uÛÑs¡Ô ø±* ã÷&ç<Ó’b˛e&Üìï yÓTTVæ≤+<äsY øösY ìdü‡Vü‰j·T+>±
#·÷düTÔ+&çb˛sTT+~.
n<˚ ø£+bÕsYyº TÓ +≥T˝À Á|üj÷· D+ #˚dTü qÔ ï ˇø£ ≈£î≥T+ã+ yÓTTVæ≤+<äsY øösY
|ü]dæ‹ú øÏ C≤*|ü&ç ‘·eT‘√bÕ≥T ÄyÓTqT eTT+u≤sTTøÏ rdüTø¬ fi≤¢sT¡ . ÄyÓT ‘·q uÛsÑ Ô¡
neX‚cÕ\qT yÓ+≥ ‘Ó#T· Ã≈£îH˚+<äT≈£î bÕ¢{ŸbÕò yéT MT<ä≈î£ yÓ[¢ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· uÀ‘˚
yêfi¯ó¢ yê]+#ês¡T. <äT+&É>T∑ \T eT∞¢ e#êÃs¡+fÒ ákÕ] ÄyÓTøπ >±ø£ ÄyÓT ˇfiÀ¢ì
s¬ +&ÉT HÓ\\ ≈£L‘·T] ÁbÕD≤\≈£î ≈£L&Ü Á|üe÷<äeTì ôV≤#·Ã]+#ês¡T. Ä$<Û+ä >± uÛsÑ ‘Ô¡ √
ø£\dæ ãj·T\T<˚]q yÓTTVæ≤+<äsY øösY uÛsÑ qÔ¡ T ø√˝ÀŒsTT ‘·q s¬ +&ÉT HÓ\\ |üdøæ +£ <äT‘√
eTT+u≤sTTøÏ #˚s¡T≈£îqï~. ‘·qqT Ä<ä]+∫q Ä ≈£î≥T+ã+‘√ ¬s+&ÉT HÓfi¯¢bÕ≥T
eTT+u≤sTT˝ÀH˚ e⁄+&çb˛sTT+~. Äs¡Tyê‘· m˝≤>√ |ü+C≤uŸ˝Àì ÄyÓT ≈£î≥T+u≤ìøÏ
düe÷#ês¡+ n+~+#·&+É ‘√ yêfi¯¢ nqïj·T´ yÓTTVæ≤+<äsY øösYq÷ ÄyÓT _&Éq¶ ÷ ‹]–
‘·eT K<ä÷sY kÕôV≤uŸ Á>±e÷ìøÏ rdüTø¬ fi≤¢&TÉ .
ù|<ä]ø£+ ø±s¡D+>± yÓTTVæ≤+<äsY øösY ~©¢øÏ e∫Ã Ä dü+|òüT≥q >∑T]+∫
b˛©düT\≈£î |òsæ ê´<äT >±˙ m|ò◊t ÄsY <ëK\T >±˙ #˚jT· ˝Òøb£ ˛sTT+~. ÄyÓT <äjT· ˙j·T
>±<∏ä }#·ø√‘· »]–q |üHÓï+&˚fi¯¢ ‘·s¡Tyê‘· e÷≈£î ‘Ó*dæ+~. n<Ó’Hê }#·ø√‘·˝À
#·ìb˛sTTq yê] ≈£î≥T+u≤\≈£î qwüº|ü]Vü‰sêìï s¡÷.3,50,000 \≈£î ô|+#·T‘·÷
1996˝À ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº rs¡TŒ Ç∫Ãq dü+<äs“¡ +¤ >± ‘Ó*dæ+~. yÓTTVæ≤+<äsY øösY Á>±e÷ìøÏ
#Ó+~q dü+‘Y u≤u≤ ùdyê dæ+>¥ Hê e<ä≈› î£ e∫à »]–+<ä+‘ê $e]+∫ m˝≤¬>H’ ê
ô|]–q qwü|º ]ü Vü‰s¡+ ÄyÓT≈£î Ç|æŒ+#ê\ì ø√sê&ÉT. nsTT‘˚, ~©¢˝À ÄyÓT uÛsÑ Ô¡ eTs¡D≤ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q n~Ûø±]ø£ |üÁ‘ê˝ÒM »‘·|sü #¡ ˝· <Ò qä ï ø±s¡D+‘√ ÄyÓT ‘·s|¡ ⁄üò q H˚qT
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 203
ô|˝’ò Ÿ #˚dqæ <äsU¡ ≤düTqÔ T n|ü⁄Œ&ÉT ‹s¡dÿü ]+#ês¡T. yÓ+≥H˚ ~©¢ ôV≤’ ø√s¡T˝º À ]{Ÿ |æ{wÏ Hü é
ô|ò’˝Ÿ #˚XÊqT. nH˚ø£eT+~ u≤~Û‘·T\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ kÕ+πø‹ø£ ø±s¡D≤\ kÕ≈£î‘√
qwü|º ]ü Vü‰s¡+ Çe«&É+ ˝Ò<ìä n+<äT˝À m‹Ô#÷· bÕqT. Hê yê<äq˝Àì W∫‘ê´ìï >∑T]Ô+∫q
»dædº t dü+»DY øÏwHü é øösY Ä$<Û+ä >± qwü|º ]ü Vü‰s¡+ ‹s¡dÿü ]+∫q yê]ø√dü+ ˇø£ n|æŒ˝Ò{Ÿ
n<∏ë]{°ì @sêŒ≥T #˚j÷· \ì Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚XÊs¡T. »dædº t øösY |ü⁄D´e÷ì
@sêŒf…qÆ n|æŒ˝Ò{Ÿ n<∏ë]{° e+<ä˝≤~ eT+~ u≤~Û‘T· \≈£î qwü|º ]ü Vü‰sêìï Ç|æŒ+∫+~.
‘·q qwü|º ]ü Vü‰s¡+ <äsU¡ ≤düTÔ ‹s¡dÿü s¡D≈£î >∑Ts¬ q’ |ü⁄Œ&ÉT yÓTTVæ≤+<äsY øösY Hê
<ë«sê n|”Œ\TqT ô|˝’ò Ÿ #˚sTT+∫+~. Hê pìj·Ts¬ q’ ÇÁC≤sTT˝Ÿ n© Ä $wüjT· +˝À
n|æŒ˝Ò{Ÿ n<∏ë]{°˙, ô|H’ò êHé‡ ø£$TwüqsY õ.¬ø.e÷sê«Vt≤˙ |ü<|˚ <ü ˚ dü+Á|ü~+#ê&ÉT.
∫e]øÏ ~©¢˝À ‘·q uÛsÑ Ô¡ eTs¡D≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q |üÁ‘ê\qT düeT]Œ+#·&+É qT+∫
yÓTTVæ≤+<äsY øösY ≈£î ô|ò’HêHé‡ ø£$TwüqsY õ.¬ø.e÷sê«Vt≤ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ì#êÃs¡T.
n~Ûø±]ø£yTÓ qÆ <ÓH’ ê, nq~Ûø±]ø£yTÓ qÆ <ÓH’ ê ˇø£ düeTø±©q kÕøå±´ìï düeT]ŒùdÔ #ê\T
n|”Œ\T≈£î nqTeT‹kÕÔqì Äj·Tq #ÓbÕŒs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT ÇÁC≤sTT˝Ÿ n© $|üØ‘·+>±
Á|üjT· ‹ï+∫ ∫e]øÏ yÓTTVæ≤+<äsY øösY uÛsÑ Ô¡ 1984 qe+ãsY 1 Hê&ÉT ~©¢˝À #·ìb˛j·÷&Éì
|ü+C≤uŸ˝Àì K<ä÷sY kÕôV≤uŸ Á>±eT #Íø°<ësY qT+∫ ˇø£ |üÁ‘êìï dü+bÕ~+#ê&ÉT.
n~ >∑Tsπ àCŸ dæ+>¥ eTs¡D+Ï ∫q |ü]dæ‘ú T· \‘√ dü]>±Z dü]b˛sTT+~. õ.¬ø.e÷sê« 2005˝À
Ä |üÁ‘êìï >∑Tsπ àCŸ dæ+>¥ eTs¡D≤ìøÏ kÕø£´å +>± |ü]>∑D+Ï #ês¡T. Ç~˝≤ e⁄+&É>± Ä‘·sT¡ yê‘·
ø=~› s√E˝πø Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ eTH√àVü≤Hé dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·«+ }#·ø√‘· u≤~Û‘T· \≈£î Ç#˚Ã
qwü|º ]ü Vü‰sêìï s¬ {Ï+º |ü⁄ #˚d+æ ~.
ÄHê&ÉT >∑Tsπ àCŸ dæ+>¥ <ës¡TD Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ |ü⁄Œ&ÉT s¬ +&ÉT HÓ\\ |üdbæ Õ|ü>±
e⁄qï n‘·ì ≈£L‘·Ts¡T ≈£î˝Ÿ ;sY øösY Ç|ü⁄Œ&ÉT |ü]|üPs¡í j·TTe‹>± m~π>Hê{ÏøÏ á$<Û+ä >±
|ü]dæ‘ú T· \T kÕqT≈£L\+>± e÷sêsTT. yÓTTVæ≤+<äsY øösY ‘·q ≈£L‘·Ts¡T ≈£î˝Ÿ;sY øösYqT
‘·+Á&ç dü+s¡ø£åD˝À e⁄qï≥Tº>±H˚ ø£wüº|ü&ç ô|+∫ô|<ä›#˚dæ+~. ≈£î˝Ÿ;sY øösY #·ø£ÿ>±
#·<Tä e⁄≈£îì q]‡+>¥ ø√s¡T‡qT |üP]Ô#d˚ +æ ~. ÄyÓT ì•Ã‘ês¡+ú ≈£L&Ü »]–+~. ø±˙
Ä]úø£ Çã“+<äT\e\¢ ô|[¢ yêsTT<ë|ü&TÉ ‘·÷ ek˛Ô+~. 2006 qe+ãsY˝À ˇø£s√E
yÓTTVæ≤+<äsY øösY #˚‹˝À $TsƒêsTT bÕ¬ø{Ÿ‘√ e÷ Ç+{ÏøÏ e∫Ã+~. Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+∫
n|ü⁄Œ&˚ n+~q s¡÷.7,00,000\ #Ó≈£îÿqT Hê≈£î #·÷|æ+∫+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· ø=~›
s√E\πø |ü+C≤uŸ˝Àì dü«Á>±eT+˝À ‘·q ≈£L‘·Ts¡T ô|[¢ »]|æ+∫+~. Ä ô|[¢øÏ
Vü‰»s¡Tø±e&É+ Hê J$‘·+˝À mqï{Ïø° eTs¡∫b˛˝Òì ˇø£ uÛ≤y√<˚«>∑|Pü ]‘·yTÓ qÆ nqTuÛeÑ +.
ô|]–q qwü|º ]ü Vü‰s¡+ e\¢ yÓTTVæ≤+<äsY øösY, ≈£î˝Ÿ;sY øösY\ yÓTTVü‰˝À¢ e´ø£yÔ TÓ qÆ yÓ\T>∑TqT
#·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT Ç‘·s¡ nH˚øe£ T+~ u≤~Û‘T· \ J$‘ê\≈£î ≈£L&Ü Ç<˚$<Ûyä TÓ qÆ ñ|üXe¯ Tq+
\_Û+∫e⁄+≥T+~ nì|æ+∫+~. ìsê&É+ãs¡+>± »]–q Ä $yêVü≤+ Hê´j·T+ø√dü+
y˚T+ #˚dqæ düTBs¡È b˛sê≥ $»j·÷ìøÏ ˇø£ Á|ürø£.
204 ~©¢ 1984

∫e]e÷≥
uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìï n‹ô|<ä› Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X+¯ >±, Á|ü|+ü #·+˝À n‘·´+‘· y˚>+∑ >±
n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·Tqï Ä]úø£ e´edü˝ú À¢ ˇø£{>Ï ± m˝≤ |ü]>∑D+Ï ∫Hê <˚X¯ sê»<Ûëì˝À
Ç˝≤+{Ï C≤‹ Vü≤‘ê´ø±+&É »s¡>&∑ eÉ TH˚~ }Vü≤ø£+<äì $wüjT· +.
1948˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ dü+‘·ø£+ #˚dæq ◊ø£´sê»´ dü$T‹ ˇ|üŒ+<ä+ C≤‹
Vü≤‘ê´ø±+&ÉÉ (C…H√ôd&’ )é qT ªˇø£ C≤‹ì, ‘Ó>q∑ T, esêíìï ˝Ò<ë eT‘êìï yÓTT‘·+Ô >±H√
bÕøÏøå +£ >±H√ ìs¡÷à*+#˚+<äT≈£î ñ<˚•› +∫q kÕeT÷Væ≤ø£ Væ≤+kÕø±+&Éμ>± ìs¡«∫+∫+~.
Ä dü+e‘·‡s¡|⁄ü >∑D≤+ø±\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ 1984 ~©¢ C≤‹ Væ≤+kÕø±+&É
Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚ nÁ>∑kÕúq+˝À ì\TdüT+Ô ~.
eT÷&ÉT s√E˝À¢ eT÷&ÉT y˚\eT+~ dæ≈î£ ÿ\T ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTq Ä }#·ø√‘·qT
sêJyé >±+BÛ ªˇø£ eTVü‰ eèø£+å ≈£L*b˛sTTq|ü⁄Œ&ÉT <ëì #·T≥÷º e⁄qï uÛ÷Ñ $T ø£+|ædTü +Ô ~μ
n+≥÷ ‘˚*>±Z ø={Ïbº Õπsj·÷\ì #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT Á|üC≤u≤VüQfi¯´+˝À C≤‹ Vü≤‘ê´ø±+&ÉÉ
|ü≥¢ #Ó‘’ q· ´+ |ü]$T‘·+>±H˚ ø£ì|æ+∫+~.
yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± C≤‹ Vü≤‘ê´ø±+&Éô|’ uÛ≤s¡‘· bÕs¡y¢ TÓ +≥÷, Hê´j·TkÕúHê\÷
d”]j·Tdt>± #·]Ã+#êj·T+fÒ n~` 2002˝À >∑T»sê‘Y˝À »]–q C≤‹Vü≤‘ê´ø±+&ÉÉ
>∑T]+#˚. >∑T»sê‘Y˝À »]–q }#·ø√‘·˝À n~Ûø±]ø£ ˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡+ eT÷&ÉT HÓ\˝À¢
790 eT+~ eTTdæ+¢ \T, 254 eT+~ Væ≤+<äTe⁄\T #·ìb˛j·÷s¡T. 223 eT+~ e´≈£î\Ô T
C≤&É ‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛j·÷s¡T.
2002 Hê{Ï >∑T»sê‘Y }#·ø√‘·qT ìs¡«Væ≤+∫q Væ≤+<ä÷ $T‘·yê<ä uÛ≤s¡rj·T
»q‘ê bÕغ (;CÒ|)” <ëìì C≤‹ Vü≤‘ê´ø±+&É>± |ü]>∑D+Ï #·≈L£ &É<ìä yê~+∫+~.
1984 Hê{Ï ~©¢ }#·ø√‘·˝À #·ìb˛sTTqyêfi¯¢+‘ê ˇπø n\Œdü+U≤´ø£ esêZìøÏ
#Ó+~qyêfi¯ó¢ ø±>± >∑T»sê‘Y˝À #·ìb˛sTTqyêfi¢̄+‘ê ˇπø eT‘êìøÏ #Ó+~qyêfi¯ó¢ ø±<ä˙,
b˛©düT ø±\TŒ˝À¢ nH˚øe£ T+~ Væ≤+<äTe⁄\T ≈£L&Ü #·ìb˛j·÷s¡˙ ù|s=ÿ+~. n+<äT≈£î
Á|ü‹>± ø±+Á¬>dt •_s¡+ ~©¢ Væ≤+kÕø±+&ÉqT eT÷&ÉT s√E˝À¢ n<äT|ü⁄ #˚ùdÔ >∑T»sê‘Y
Væ≤+kÕø±+&ÉqT eT÷&ÉT HÓ\\bÕ≥T kÕ>∑Bdæq yÓH’ êìï m‹Ô #·÷|æ+~.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 205
Ä s¬ +&ÉT }#·ø√‘·\ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ ‘˚&Ü\ dü+>∑‹ m˝≤ e⁄Hêï Ä s¬ +&ç+{Ï˝Àq÷
Á|üuÛÑT‘·« uÛ≤>∑kÕ«eT´+ düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔ+~. ø±ø£b˛‘˚ ª#Ó≥Tº ≈£L\&É+ ` uÛÑ÷$T
ø£+|æ+#·&+É μ n+≥÷ sêJyé >±+BÛ 1984 Hê{Ï }#·ø√‘·qT ˇø£sø¡ +£ >± ø={Ϻ bÕπsùd`Ô
>∑T»sê‘Y eTTK´eT+Á‹ qπs+Á<ä yÓ÷B n|üŒ{Ïø+Ï ø± Væ≤+kÕø±+&É ø=qkÕ>∑T‘·T+&É>±H˚
q÷´≥Hé eT÷&Ée #·\q dü÷Á‘êìï eTT+<äT≈£î ‘Ó∫à ø={Ïbº ÕπsXÊs¡T. Äj·Tq ªªÁ|ü‹
eTTdæ+¢ #·s´¡ ≈£î e´‹πsø£+>± Væ≤+<äTe⁄\ Á|ü‹#·s´¡ e⁄+≥T+~μμ nHêïs¡T. 1984 ~©¢
}#·ø√‘· |ü]D≤e÷\qT Ä<äsÙ¡ +>± rdüT≈£îì yÓ÷B ≈£L&Ü n|üŒ{ÏøÏ Ç+ø± ñÁ~ø£Ô
yê‘êes¡D+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï <äX˝¯ ÀH˚ XÊdüq düuqÑÛ T s¡<Tä › #˚dæ eTT+<ädTü Ô mìïø£˝≈£î
yÓfi≤¢s¡T.
ø±+Á¬>dt bÕغ n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢ ;CÒ|” |üjT· ì+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &É+ e\¢ bÂs¡
düe÷» Á|ü‹düŒ+<äq ø£èÁ‹eT+>± e÷] ø=ìï esêZ\yês¡T 1984 Hê{Ï }#·ø√‘·
rÁe‘·qT ‘·≈î£ ÿe#˚dæ #·÷XÊs¡T. nyÓT]ø±˝À ìedæ+#˚ sê»ø°jT· XÊÅdyÔü ‘˚ Ô· nX¯ó‘√wt
esY¸H˚ Væ≤+<ä÷ eTTdæ+¢ |òTü s¡¸D\ô|’ sêdæq |ü⁄düøÔ +£ ˝À uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝Àì rÁeyÓTqÆ
‘·|⁄ü Œ&ÉT <Û√s¡DìÏ n+^ø£]dü÷HÔ ˚ ªdü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À >∑T»sê‘Y˝À »]–q n\¢sπ ¢
‘=* s¡ø£ÔbÕ‘· Væ≤+kÕø±+&Éμ n+≥÷ ù|s=ÿHêïs¡T. 2004 Hê{Ï ªn+&ÉsYkÕº+&ç+>¥
>∑T»sê‘Y ejÓTT˝…H‡é μ nH˚ yê´dü+˝À Äj·Tq 1984˝À ~©¢˝À dæ≈î£ ÿ\≈£î e´‹πsø£+>±
»]–q Væ≤+kÕø±+&ÉqT ‘=* Væ≤+kÕø±+&É>± |ü]>∑D+Ï #·˝eÒ T˙, m+<äTø£+fÒ ;CÒ|”
e÷~]>± ø±≈£î+&Ü ø±+Á¬>dt bÕغ <ëì|ü≥¢ ˇø£$<Ûyä TÓ qÆ |üXÊÑêÔ|ü <Û√s¡DÏ ø£qãs¡∫+<äì
yê~+#ês¡T.
sêJyé >±+BÛ Á|üuTÑÛ ‘·«+ }#·ø√‘· nq+‘·s+¡ dæ≈î£ ÿ\ |ü≥¢ mìï s¡ø±\T>±
X¯Á‘·T|üP]‘·+>± e´eVü≤]+∫+<√, düTBs¡+È >± ø=qkÕ–q ø±+Á¬>dt bÕغ |ü]bÕ\Hê
ø±\+˝À ÄbÕغøÏ m|ü⁄Œ&ÉT ‘·|⁄ü Œ#˚XÊeTH˚ |üXÊÑêÔ|ü uÛ≤eq ø£*–+<√ nX¯ó‘√wt esY¸H˚
ãVüQXÊ >∑T]Ô+∫q≥Tº˝Ò<äT. ø±+Á¬>dt bÕغ˝À Vü≤è<äj·T |ü]es¡Ôq e∫Ã+<äì
ìs¡÷|æ+#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïdü÷Ô Äj·Tq n<˚ ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q $$<Ûä #·s´¡ \qT ù|s=ÿq&É+
$∫Á‘·eTì|ædüTÔ+~.
Á|üeTTK »s¡ï*düTº X‚KsY >∑TbÕÔ >∑T»sê‘Y Væ≤+kÕø±+&É dü+<äs“¡ +¤ >± á s¬ +&ÉT
}#·ø√‘·\qT b˛*à #·÷|ü⁄‘·÷ sêdæq ªbÕ{Ÿ áCŸ u≤¢øs£ Y <ëHé ø¬ {Ï˝Ÿμ nqï yê´kÕìï
nX¯ó‘√wt esY¸H˚ ‘·q Ä<Ûës¡+>± Á|ükÕÔ$+#ês¡T. ñ<˚X› +¯ eT+∫<˚ nsTTHê Ä yê´dü+
‘·|⁄ü Œ<ë] |ü{+ºÏ #˚~>± e⁄+~. >∑T»sê‘Y eTTK´eT+Á‹ qπs+Á<ä yÓ÷Bô|’ #·s´¡ rdüTø√≈£î+&Ü
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ n≥˝Ÿ _Vü‰Ø yêCŸbÕsTT ‘ê‘ê‡s¡+ #˚jT· &Üìï m‹Ô#÷· |ü⁄‘·÷ 1984˝À
sêJyé >±+BÛ ‘·øDå£ y˚T ªqwüº ìyês¡D≈£îμ #·s´¡ \T rdüT≈£îHêïs¡ì ù|s=ÿHêïs¡T: ªªVü≤‘·´\
206 ~©¢ 1984
$wüjT· +˝À ãj·T{ÏøÏ e∫Ãq ˝Ò<ë u≤>± Á|ü#ês¡+˝À e⁄qï ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\+<äs÷¡
‘·–q eT÷\´+ #Ó*+¢ #ês¡Hêïs¡T. <√wüß\T>± •ø£\å T |ü&øÉ b£ ˛sTTq|üŒ{Ïø° ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.
uÛ>Ñ ‘∑ ,Y »^›XŸ f…≥Æ s¢ ,Y dü»H® é ≈£îe÷sY e+{Ï Hêj·T≈£î\ sê»ø°jT· J$‘ê\T }#·ø√‘·
ø£fi+¯ ø£+ qT+∫ ãj·T≥|ü&˝É øÒ b£ ˛j·÷sTTμμ nHêïs¡T. ìC≤ìøÏ ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y »^›XŸ
f…≥Æ s¢ \Y sê»ø°jT· J$‘ê\T ª1984 }#·ø√‘· ø£fi+¯ ø£+μ e\¢ @e÷Á‘·+ <Óã“‹q˝Ò<Tä .
ô|>’ ± ÄHê{Ï }#·ø√‘·≈î£ Á|üD≤[ø£\T s¡∫+∫q+<äT≈£î yê]øÏ ãVüQeT‘·T\T \_Û+#êsTT.
}#·ø√‘· y˚&ç˝À »]–q 1984 Hê{Ï mìïø£\˝À ¬>*∫q yÓ+≥H˚ sêJyé >±+BÛ
ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ≈Y î£ |ü<√qï‹ ø£*Œdü÷Ô ‘·q øπ _HÓ{Ÿ kÕúsTT eT+Á‹ |ü<$ä ì Á|ükÕ~+#ês¡T.
n<˚$<Û+ä >± »^›XŸ f…≥Æ s¢ ≈Y î£ Äj·Tq J$‘·+˝ÀH˚ ‘=*kÕ]>± düV‰ü j·Tø£ eT+Á‹ |ü<$ä ì
ø£*Œ+#ês¡T. yê[¢<s›ä ÷¡ sêJyé >±+BÛ |ü<Mä ø±\+ eTT–ùd es¡≈L£ n+fÒ 1989 es¡≈L£
eT+Á‹ |ü<eä ⁄˝À¢ ø=qkÕ>±s¡T.
X‚KsY >∑TbÕÔ, nX¯ó‘√wt esY¸H˚ e+{Ï Á|üeTTK Á|üC≤ s¡#s· TT‘·\ eTqdüT˝À¢H˚
Ç˝≤+{Ï yêdüyÔ ê\T qyÓ÷<äT ø±˝Ò<+ä fÒ 1984 }#·ø√‘· düeTj·T+˝Àq÷, Ä‘·sT¡ yê‘·
#√≥T #˚dTü ≈£îqï |ü]D≤e÷\ >∑T]+∫ m+‘· ‘·|⁄ü Œ&ÉT düe÷#ês¡+ yê´|æ#Ô +Ó ~ e⁄+<√
ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ. $düèÔ ‘· <äèw摺 √ #·÷ùd,Ô uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ kÕ~Û+∫q düeTdüÔ uÛÖ‹ø±_Ûeè~Δ,
Hê´j·T|üsy¡ TÓ qÆ dü+düÿè‹ Ç+ø± n|ü]|üø«£ <äX˝¯ ÀH˚ e⁄Hêïj·Tì|ædTü +Ô ~. Hê´j·T+ ø√dü+
#˚dqæ düTBs¡È b˛sê≥+ ø£˙dü+ ˇø£ÿ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î&çøÏ ˝Ò<ë ˇø£ÿ b˛©dt n~Ûø±]øÏ
nsTTHê •ø£å|ü&˚≥Tº #˚j·T˝Òø£b˛‘˚— 1984 }#·ø√‘· düeTj·T+˝Àq÷, Ä ‘·s¡Tyê‹
ø±\+˝Àq÷ nH˚ø£ e´edü\ú T ≈£î|üŒ≈£L*b˛‘˚— >∑T»sê‘Y kÕeT÷Væ≤ø£ Vü≤‘ê´ø±+&É≈î£
~©¢ }#·ø√‘· ñ<ëVü≤s¡D>± ì*ùdÔ bÂs¡ düe÷»+ ‘·qqT ‘êqT ì+~+#·Tø√ø£ ‘·|Œü <äT.
ª|üP]Ô kÕúsTT C≤Á>∑‘·Ô ø=s¡e&ç+~μ, ªìs¡+‘·s¡ ì|òü÷μ ˝À|æ+∫+~ nì düe÷C≤ìï
‘·|⁄ü Œ|ü≥≈º î£ +&Ü e⁄+&É˝+Ò .
mìï m<äTs¡T<Óã“\T ‹qï|üŒ{Ïø° s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\bÕ≥T kÕ–q Hê´j·T b˛sê≥+
n<äèwüºeXÊ‘·÷Ô |üP]Ô>± ìwüŒ¤\+ ø±˝Ò<äT. <ëìøÏ #Ó|ü⁄Œø√ ‘·>∑Z $»j·÷\T ø=ìï
\_Û+#êsTT: ôV≤#Y.ø¬ .m˝Ÿ.uÛ>Ñ ‘∑ ,Y dü»H® ≈é î£ e÷sY \ô|’ Vü≤‘ê´H˚s+¡ ô|’ $#ês¡D »]–+~—
$#ês¡D düeTj·T+˝À uÛ>Ñ ‘∑ Y ø=+‘·ø±\yÓTHÆ ê ø£≥ø£{≤\ yÓqøÏÿ yÓfi≤¢&TÉ — Hê´j·T $#ês¡D˝À
H˚s+¡ s¡TEyÓq’ |ü⁄Œ&ÉT »^›XŸ f…≥Æ s¢ Y ‘·q eT+Á‹ |ü<$ä øÏ sêJHêe÷ #˚j÷· *‡ e∫Ã+~—
#ê˝≤ Ä\dü´+>± Çs¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡Tyê‘·HÓ’Hê }#·ø√‘·ô|’ Á|ü<Ûëq eT+Á‹
bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À ø£eå ÷|üD\T #Ó|⁄ü Œø√yê*‡ e∫Ã+~.
»]–q qcÕº\T nbÕs¡yTÓ ‘Æ ,˚ \_Û+∫q |ò*ü ‘ê\T HêeTe÷Á‘·+. Ä |ò*ü ‘ê\qT
eT]+‘· dü+|òTü {Ï|sü #¡ T· ≈£îì, n$ XÊX¯«‘·+>± e⁄+&˚≥Tº #˚jT· &É+ Á|üdTü ‘Ô +· eTqeTT+<äTqï
düyê\T.
=∞<À*ò q∞@ì 207

QÆ∞[~å`ü 2002
=∞<À*ò q∞@ì
208 QÆ∞[~å`ü 2002

HõΔ`«QÍ„`å..QÀ„^è•!
2002, Ѷ≤„|=i 27.. LѨ„^Œ=O =ÚOK«∞H˘ã¨∞Î#fl L^ŒÜ«∞ "Õà◊! H˜H˜¯iã≤#
É’wÅ`À ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπ „ѨÜ∂« }˜™ÈÎOk. ~Ô Ö· ’¡ ã¨O^Œ∞ÖˉΩõ O_® "å~°O`å ZˆH¯ã≤
‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞. `«Å‰õΩ HÍëêÜ«∞ Ѩ\ Åì© `À L#fl"åiH˜ „Ѩ`ºÕ Hõ ѨiK«Ü∞« O J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
K«∂_»QÍ<Õ Hõ~°¿ã=‰õΩÅ∞ J<Õk `≥eã≤áÈ`«∞Ok. z=~°‰õΩ "å~°∞ i[~°∞fi_£ É’wÖ’¡H©
`Àã¨∞H˘KåÛ~°∞. "å~°O`å JÜ≥∂^躌 #∞Oz =ã¨∞<Î åfl~°∞. Ѩq„`« JÜ≥∂^躌 #QÆ~O° Ö’
`«ÅÃÑ\ì̃# =∞`« Hõ~‡° HÍO_»Ö’ áêÖÁæx..uiy =ã¨∞<Î åfl~°∞. gÃÇÏKüÑ‘ (qâ◊fi Ç≤ÏO^Œ∂
Ѩi+¨`ü) ^Õâ◊=∞O`«\Ï WÖÏO\˜ ã¨g∞Hõ~°}Å#∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# [iÑ≤Ok. N~å=Ú_»∞
[x‡OKå_»x ÉèÏqã¨∞#Î fl XHõ q"å^•ã¨Ê^Œ ã¨Å÷ OÖ’ ~å=∂ÅÜ«∞O xi‡OKåÅ<Õk P
ã¨Oã¨÷ Pâ◊Ü∞« O. ^•xH˜ ã¨<åflǨÏOQÍ JÜ≥∂^躌 ‰õΩ `«# „âı}∞Å#∞ ÉèÏsQÍ `«~e° ™ÈÎOk.
g~°∞ ‰õÄ_® JÖÏ JÜ≥∂^躌 ‰õΩ "≥o¡ QÆ∞[~å`üÖ’x `«=∞ ã¨fiã¨Ö÷ ÏʼnõΩ KÕ~∞° ‰õΩO@∞<åfl~°∞.
ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπ QÀ„^è• ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩOk. QÆ∞[~å`üÖ’H˜ „Ѩ"tÕ OKåHõ
Jk ~Ô O_À ¿ã+ì <¨ .£ JѨÊ\˜H˜ ã¨=∞Ü«∞O L^ŒÜ∞« O 7:40 xq∞ëêÅ∞. |O_ç Ã+_»∂ºÖò
Hõ<åfl S^Œ∞ QÆO@Å∞ PÅ㨺OQÍ „ѨÜ∂« }˜™ÈÎOk. \˜ÃÑ#¶ ∞¡ KÕã,≤ \©Å∞ `åˆQO^Œ∞‰õΩQÍ#∞
Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ XHõ\’ #O|~ü áê¡\òáê¶ "£∞ "≥Ñ· Ù¨ kQÍ~°∞. '*ˇ· N~åO— Jx J~°∞ã¨∂Î áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ·
J@∂W@∂ uiQÍ~°∞. ¿ã+ì <¨ Ö£ ’x ǨHõ~Ö¡° ’ =Úã≤O¡ Å∞ Z‰õΩ¯=. ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ ѨH¯õ <Õ ã≤QflÆ Öò
á¶êeÜ«∂ „áêO`«O LOk. Jk ѨÓiÎQÍ =Úã≤O¡ „áê|źOÖ’ LO@∞Ok. ^•x=Å¡
QÀ„^è• ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ Ö£ ’ Z@∞K«∂ã≤<å =Úã≤O¡ ǨHõ̂~¡ HõxÑ≤™êÎ~∞° .
áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ KÕi#"åi =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [~°Q_Æ O» ..P `«~∞° "å`«
H˘kÌ¿ãѨ\ ˜ˆH Zãπ-6 É’w =∞O@Ö’¡ HÍeáÈ=_»O..U^À TÇ≤ÏOK«x L`åÊ`«O
q~°∞K«∞‰õΩѨ_#ç @∞ì, JO`å Hõ#∞Ô~ѨÊáê@∞Ö’ [iyáÈ~ÚOk. Jk K≥Ñʨ _®xH˜ gÖË ÖËx
=∂#= ǨÏ##O! É’wÖ’ 58 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. U=∂„`«O QÆ∞~°∞ÑÎ @¨ Öì #Ë O`«QÍ
â◊s~° ÉèÏQÍÅ∞ HÍe ÉÁQÆ∞Åæ Ü«∂º~Ú. QÍÜ«∂Å`À Pã¨Ê„uÖ’ KÕi# =∞~˘Hõ~∞° ,..<åÅ∞QÆ∞
~ÀAÅ `«~∞° "å`« =∞~°}O˜ Kå~°∞. =∞~°}O˜ z# 59 =∞OkÖ’ 52 =∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞.
q∞ye# U_»∞QÆ∞i q=~åÅ∞ D ~ÀA‰õÄ `≥eÜ«∞=Ù. =∞$`«∞Ö’¡ 39 =∞Ok ѨÙ~°∞+¨μÅ∞
HÍQÍ, 12 =∞Ok „ã‘ÅÎ ∞, Zxq∞k =∞Ok Ñ≤ÅÅ¡ ∞ L<åfl~°∞. J~Ú`Õ, =∞$`«∞Ö’¡ J`«ºkè‰Ωõ Å∞,
QÆ∞OѨ٠Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’ ÅHõΔ ºOQÍ =∂i# Hõ~¿° ã=‰õΩÖË L<åfl~°∞. É’wÖ’x"åiÖ’ 58 =∞Ok
 =∞<À*ò q∞@ì 209
„áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞H˘<åfl~°∞. HÍe# QÍÜ«∂Å∞, W`«~° ~°HõÎ „=}ÏÅ`À g~°O`å
|Ü«∞@Ѩ_®¤~∞° .
QÀ„^è• ¿ã+ì <¨ #£ ∞ =keÃÑ\ì̃# 15 xq∞ëêÖ’¡<Õ ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπ =∞O@Ö’¡
z‰õΩ¯‰õΩOk. JѨÊ\˜H˜ |O_ç XHõ H˜Ö’g∞@~ü ‰õÄ_® áÈÖË^∞Œ . P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hͺa<£
'U—QÍ Ñ≤eKÕ "åKü @=~ü =^ŒÌ ~Ô Å· ∞ xÅ|_çáÈ~ÚOk. ¿ã+ì <¨ £ #∞Oz |Ü«∞Å∞^Õi#
`«~∞° "å`« |O_ç J^•@∞# PyáÈ=_»O Wk ~Ô O_À™êi. `˘e™êi áêiûÖò HÍ~åºÅÜ«∞O
=^ŒÌ PyOk. JѨÊ\˜H˜ ~Ô Å· ∞ áê¡\òáê¶ "£∞#∞ ^•@ÖË^∞Œ .
áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑH· ˜ =zÛ# ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπ, JHõ¯_» #∞Oz Hͺa<£ 'U— =^ŒÌ ^•HÍ
"≥o¡ xezáÈÜÕ∞=~°‰Äõ QÆÅ =∞^躌 HÍÅOÖ’ Uq∞ [iyOk? H˘kÌ =º=kèÖ’<Õ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡
ZO^Œ∞‰õΩ xeÑ≤"Ü Õ ∞« =Åã≤=zÛOk? WÖÏO\˜ „Ѩâfl◊ Å∞ „Ѩâfl◊ Å∞QÍ<Õ q∞yeáÈ`«∞<åfl~Ú.
ZHõ¯_® ^Œi ^˘~°H_õ O» ÖË^∞Œ . QÀ„^è• L^ŒO`«OÃÑ· 2011 Ѷ„≤ |=i 22# „Ѩ`ºÕ Hõ HÀ~°∞ì
785 ¿ÑrÅ f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iOzOk. HÍh D z‰õΩ¯#∞ =∂„`«O qѨÊÖËHáõ È~ÚOk.
HÍHõáÈ`Õ ^•xÃÑ· JÅ∞¡‰Ωõ #fl `≥~#° ∞ H˘kÌQÍ `˘ÅyOK«QeÆ yOk. |O_ç xezáÈ=_®xH˜
HÍ~°}=∞x K≥|∞`«∞#fl W^ŒiÌ x HÀ~°∞ì qKåiOzOk. "åix WeÜ«∂ãπ Ǩï¿ã<£ =ÚÖÏ¡,
J#fi~ü U HõÅO^Œ~Åü ∞QÍ QÆ∞iÎOKå~°∞. "åix =Ú^•Ì~ÚÅ∞QÍ HÍHõ ™ê‰õΩΔ Å∞QÍ „ѨÉ∞íè `«fi
<åºÜ«∞"åk „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . ^•x=Å¡ q+¨Ü∞« O `Õ@Ѩ_H» áõ ÈQÍ, =∞iO`« QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ
=∂iOk. qKå~°} „Hõ=∞OÖ’ ™ê‰õΩΔ Å∞ Z^Œ∞~°∞uiQÍ~°∞. 'z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ ÃÑ\˜ì |Å=O`«OQÍ
"åOQÆ∂‡ÅO WÑ≤ÊOKå~°∞— JO@∂ 2010 =∂iÛÖ’ "å~°∞ HÀ~°∞‰ì Ωõ áÈbã¨∞ÅÃÑ· Ѷ~≤ åº^Œ∞
KÕâß~°∞. J~Ú`Õ, "åi =∂@ʼnõΩ HÀ~°∞ì qÅ∞= W=fiÖË^∞Œ . áÈbã¨∞Å XuÎ_`ç À WzÛ#@∞ì
K≥|∞`«∞#fl P "åOQÆ∂‡ÖÏ<Õfl ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩOk. ^•x=Å¡ qKå~°}Ö’x H©ÅHõ
ÉèÏQÍxfl HÀ~°∞ì q㨇iOz#@∞ì J~ÚOk. HÍ|\˜ì HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ ã¨g∞H˜ΔOKåÅO@∂
L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ Ñ≤\ +˜ #¨ ∞¡ ^•YÅÜ«∂º~Ú. J~Ú`Õ, Hˆ ã¨∞ "≥Ú`«OÎ
U JOâ◊O K«∞@∂ì u~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œ#fl^Œ<kÕ WHõ¯_» QÆ∞iÎOK«_O» J=ã¨~O° . L^ÕâÌ º◊ ѨÓ~°fiHõOQÍ<Õ
~Ô Å· ∞#∞ ^ŒÇϨ #O KÕâß~å ÖË^• Ü«∂^Œ$zÛùHõ Ѷ∞¨ @#Å „Hõ=∞OÖ’ ^ŒQ=úÆ ∞~ÚO^• J<Õk
HÀ~°∞ì `ÕÖÏÛeû LOk.
D Ѷ∞¨ @# "≥#∞Hõ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ ‰õΩ„@ L#fl^Œx HÀ~°∞ì #q∞‡Ok. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Hõ~°¿ã=‰õΩÅ f~°∞`À QÆ∞OѨÙÅ =∞^茺 ˆ~y# Ѷ¨∞~°¬}Ö’¡Oz Ô~·Å∞ ^ŒÇ¨Ï#=∞~ÚO^Œx
x~å÷iOzOk. QÀ„^è• L^ŒO`«OÃÑ· qKå~°} [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x ã¨|~°‡f
*ˇ·Å∞ Ѩiã¨~åÖ’¡ D HÀ~°∞ì U~åÊ>ÿ̌Ok. QÆ∞OѨÙÅ =∞^茺 Ѷ¨∞~°¬}Å∞ `«k`«~° [\˜Å
"åã¨Î"åÅ#∞ HÀ~°∞ì "≥eH˜fÜ«∞QÆeyOk. áê¡\òá¶ê"£∞ÃÑ· =Úã≤¡=ÚÅ`À Hõ~°¿ã=‰õΩÅ∞
^Œ∞~°∞ã¨∞QÍ „Ѩ=iÎOz# JOâ◊O qKå~°}ÏkèHÍi ZHõ¯_® =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å‰õΩO_®
210 QÆ∞[~å`ü 2002
„ѨÜ∞« uflOKå~°∞. HÍh, =Ú^•Ì~ÚÅ `«~Ñ° Ù¨¶ <åºÜ«∞"åk Ѩ_h» Ü«∞ÖË^∞Œ . D L^ŒO`«OÖ’
^•y# "åã¨Î= HÀ}Ïxfl „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+¨<£Ö’ ÉèÏQÆOQÍ "≥eH˜fã¨∞‰õΩ~å=_»OÖ’
ã¨ÑŨ¶ =∞Ü«∂º~°∞. <åºÜ«∞=¸iÎ Ñ‘P~ü Ѩ>ÖË ò W^Õ JOâßxfl `«# f~°∞ÊÖ’ `«_=ç ∂~°∞.
''áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· Hõ~¿° ã=‰õΩʼnõΩ, ǨHõ~‰¡° Ωõ =∞^躌 Q˘_»= [iyOk. \©Å∞, \˜ÃÑ#¶ ‰¡ Ωõ _»|∞ƒÅ∞
K≥eO¡ KÕ q+¨Ü∞« OÖ’ Ѷ∞¨ ~°¬}Ѩ_®¤~∞° . JÖψQ, áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ ÃÑ^ŒÃÌ Ñ^ŒQÌ Í '*ˇ·
N~åO— x<å^•Å∞ KÕÜ∞« _»O ‰õÄ_® Ѷ∞¨ ~°¬}‰õΩ ^•ifã≤Ok——Jx PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞.. 'áê¡\òá¶ê"£∞ÃÑ· H˘O^Œ~°∞ =Úã≤¡O J=∂‡~ÚÅ`À Hõ~°¿ã=‰õΩÅ∞ `«Ñ¨ÙÊQÍ
„Ѩ=iÎOKå~°∞— J<Õn <åºÜ«∞=¸iÎ „^è∞Œ gHõiOKå~°∞.
áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Ѷ∞¨ ~°¬} JHõ¯_ç`À =Úyã≤áÈÖË^∞Œ . |O_ç QÀ„^è• ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ
KÕi# H˘kÌ xq∞ëêÖ’¡<Õ Zãπ-6 É’wÖ’ Q˘_»= [iy#@∞ì qKå~°}Ö’ `≥eã≤Ok. ''Ô~Ö· ’¡#∂
Q˘_»= [iyO^Œ<Õk „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+¨<£Ö’ x~°∂Ѩ} J~ÚOk. \©Å∞, \˜ÃѶ#∞¡
J=Ú‡‰õΩO@∂ ÉÏ~°∞ QÆ_®¤Å∞ L#fl H˘O`«=∞Ok ǨHõ~∞° ¡ Zãπ-6 É’wÖ’H˜ „Ѩ"tÕ OKå~°∞.
"åix Hõ~°¿ã=‰õΩÅ∞ J_»∞¤H˘<åfl~°∞. 'WHõ¯_» \©Å∞ J"≥Ú‡^Œ∞Ì— JO@∂ ^Œ∞~°∞ã¨∞QÍ
„Ѩ=iÎOKå~°∞. É’wÖ’Oz |Ü«∞@‰õΩ <≥\"ì˜ âÕ ß~°∞—— Jx <åºÜ«∞=¸iΠѨ>ÖË ò q=iOKå~°∞.
áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ,· É’wÖ’ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ Zxfl f~°∞Q¡ Í `«ÑÙ¨ ÊQÍ „Ѩ=iÎOzOn HÀ~°∞ì
„^è∞Œ gHõiOzOk. HÍh, J#O`«~O° É’w =∞O@Ö’¡ z‰õΩ¯‰õΩ#fl f~°∞#∞, f„=`«#∞ D
Ѷ¨∞@#Å „Hõ=∞"Õ∞n `«yæOK«*ÏÅ^Œ∞. ã¨Ç¨Ï[ „ѨuѶ¨∞@# "≥·Ñ¨Ù#‰õΩ <≥\ ˜ì, ^•x=Å¡
KÀ@∞KÕã∞¨ H˘#fl J#O`«~° qëê^Œ Ѩi}Ï=∂Å#∞..Z=~À ~Ô K«ÛQ˘@ì_O» =Å¡<Õ [iQÍÜ«∞x
ã¨~°∞ÌHÀÖËO. ÃÑ·QÍ, D L^ŒO`«OÖ’ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# "åiH©, D Q˘_»=ʼnõÄ
ã¨O|O^èOŒ LO^• ÖË^• J<ÕkQÍh, <Õ~∞° QÍ ZO^Œ~∞° Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ áêÖÁæ<åfl~°<kÕ QÍh
`≥Å∞ã¨∞H˘<Õ gÅ∞ ÖË^∞Œ . JnQÍHõ PǨï`«~Ú# "åiÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤ÅÅ¡ ∞ L<åfl~°∞.
WO`« Ѷ∞¨ ’~°O [~°Q_Æ ®xH˜ "å~°∂ ÉÏ^è∞Œ ºÖË#x ZÖÏ J#QÆÅO? JÖÏQÆ#∞Hõ JO>Ë
JO`«‰Ωõ q∞Oz J=∂#gÜ«∞`« LO_»^∞Œ . QÀ„^蕉õΩ QÆÅ ã¨∞n~°… =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å K«i„`«#∞
HÀ~°∞ì ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩOk. ''J=∂Ü«∞Hõ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ xÅ∞=Ù<å `«QÅÆ Éˇ\ #ì̃
Ѷ∞¨ @#Å∞ QÀ„^è•Ö’ [~°Q_Æ O» W^Õ `˘e™êi HÍ^Œ∞—— Jx "åºMϺxOzOk.
É’w `«QÅÆ |_»\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞QÍ..[iy# Ѷ∞¨ ~°¬} Hõ~¿° ã=‰õΩÅ ~Ô K«ÛQ˘>Ëì „Ñ¨=~°#Î
=Å¡<Õ [iyO^Œx HÀ~°∞ì x~åú~} ° ‰õΩ =zÛOk. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞.. É’wH˜ xѨÙÊÃÑ\˜,ì =∂#=
ǨÏ#<åxH˜ ^•ifã≤# Ѷ∞¨ @##∞.. `Àã¨∞H˘zÛ# Ѷ∞¨ @#Å „Hõ=∞OQÍ<Õ K«∂_®eû LO@∞Ok.
<åºÜ«∞ ѨiÉèÏ+¨Ö’ K≥áêÊÅO>Ë, K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ hÜ«∞ L^ÕâÌ º◊ O`À =∞#∞+¨μÅ∞ XˆHKÀ@
[=∞ HÍ=_»OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåe. ‰õΩ„@ Jx H͉õΩO_®, K«\Ïìxfl g∞i QÆ∞OѨÙÅ∞ Hõ\Ïì~<° Õ
J~å÷xfl ã‘fiHõi¿ãÎ, QÀ„^è• L^ŒO`«OÖ’ HÀ~°∞ì f~°∞Ê QÆ\ ˜ì k^Œ∞ÌÉÏ@∞‰õΩ QÆ∞~°ÜÕ∞ºk.
^•x`Àáê@∞ =Ú^•Ì~ÚʼnõΩ Ñ¨_#ç tHõÅΔ f„=`å `«Qˆ kæ . JxflO\˜H<õ åfl =ÚYºOQÍ
=∞<À*ò q∞@ì 211
QÀ„^è• J#O`«~° ǨÏ`åºHÍO_»#∞ ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ gÃÇÏKüÑ‘ `«k`«~°
Ç≤ÏO^Œ∂`«fiã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ T`«q∞zÛ# ~å[H©Ü∞« ÉèÏ+¨}Å#∞ HÀ~°∞ì f~°∞Ê `Àã≤ÑÙ¨ K«ÛQÆeQˆ k.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# "≥#Hõ ‰õΩ„@ HÀ}=¸, K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ hÜ«∞ L^ÕâÌ º◊ O`À [iÑ≤#
ã¨g∞Hõ~} ° Ï.. ~Ô O_»∂ ѨxKÕâßÜ«∞x HÀ~°∞ì `≥eÑ≤Ok. ''áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· [iy# Ѷ∞¨ ~°¬}#∞,
=Úã≤O¡ J=∂‡~ÚŠѨ@¡ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ „Ѩ=~°#Î #∞ Pã¨~å KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. =Úã≤O¡ Å
J=∂‡~Úx Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ Z`«∞‰Î Ωõ áÈ`«∞<åfl~°x =ÚO^Œã∞¨ Î ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆOQÍ W^Œ~Ì ∞° ..
QÆQÀæÅ∞ ÃÑ\Ïì~∞° . |O_çx K≥<· £ ÖÏy P¿ÑÜ«∂Åx ã≤QflÆ Öò á¶êeÜ«∂Ö’x `«=∞"åiH˜
ã¨∂zOKå~°∞—— Jx HÀ~°∞ì qâı¡+≤OzOk. [#O JѨÊ\˜HõѨÙÊ_»∞ J#∞HÀ‰õΩO_® [=∞
HÍÖË^Œx, ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ "å~°O`å QÆ∞q∞QÆ∂_®~°x x~åúiOzOk. qKå~°}Ö’
"≥eH˜=zÛ# Jxfl JOâßÅ#∞ ã¨=∞„QÆÑ~¨ ∞° ã¨∂.Î . ''QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# J<Õk áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ·
[iy# z#fl Q˘_»=‰õΩ ã¨fiÅÊ „ѨuѶ∞¨ @# HÍ<ÕHÍ^Œ∞. Hõ~¿° ã=‰õΩÅÃÑ· ^•_çH˜ =ÚO^Õ
ѨHͯQÍ Ñ¨^HŒä Oõ ~°zOz# ‰õΩ„@ Ѷe¨ `«=∞k—— Jx HÀ~°∞ì ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. ‰õΩ„@, K«@ì
q~°∞^Œú ã¨g∞Hõ~} ° Å =Å¡ XHõ Ѷ∞¨ @# [iyO^Œ#_»O..JÜ≥∂^躌 Hˆ ã¨∞Ö’ qKå~°} „Hõ=∂xfl
QÆ∞~°∞ΉõΩ `≥ã¨∞Î#flk. 1992Ö’ ÉÏ„c =∞ã‘^Œ∞ ‰õÄeÛ"Õ`« ˆHã¨∞Ö’ D Ô~O_»∞ ~°HÍÅ
JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞. HÍHõáÈ`Õ, Hõ~¿° ã=‰õΩÅÃÑ· ‰õΩ„@ Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞.
D Hˆ ã¨∞ #∞Oz c*ËÑ‘ <Õ`Å« ∞ ZÖòHˆ J_®fi}˜, =Ú~°m =∞<ÀǨÏ~ü *’+≤, L=∂ ÉèÏ~°uÅ#∞
"Õ~∞° KÕã.≤ .K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ # L^ÕâÌ º◊ O`À ã¨g∞Hõ$`«O JÜ«∂º~°<Õ JaèÜ∂≥ QÆO H˜O^Œ "åiÃÑ·
"Õ~∞° QÍ Hˆ ã¨∞ ÃÑ\Ïì~∞° .
HÀ~°∞ì WO`« |ÅOQÍ ‰õΩ„@ JOâßxfl qâ◊fiã≤OK«_®xH˜ P^è•~°O Uq∞\˜? ~Ô Å· ∞ÃÑ·
[iy# Z^Œ∞~°∞^•_ç f„=`«`À D JOâ◊O =Ú_çѨ_çOk. Ô~O_»∞™ê~°∞¡ |O_çx
PÑ≤"Ü Õ ∞« _»OÖ’ =¸ÖÏÅ#∞ Hõ#∞Q˘Ok. `˘e™êi |O_çx xeÑ≤#ѨÙÊ_»∞ ''~åà◊√¡ Ѩ_®¤~Ú.
=Úã≤O¡ =~åæxH˜ K≥Ok# "å~°∞ áêiûÖò PѶ㑠π "≥#Hõ #∞Oz ~Ô Å· ∞ÃÑH· ˜ ~åà◊√¡ ~°∞"åfi~°∞.
„ѨuQÍ Hõ~°¿ã=‰õΩÅ∞ KÕ`«∞Ö’¡ L#fl =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ QÆ∞OѨÙÃÑ·H˜ qã≤~å~°∞—— Jx HÀ~°∞ì
q=iOzOk. ã≤QflÆ Öò á¶êeÜ«∂ =^ŒÌ =∞~À™êi ~åà◊¡ ^•_ç [iyOk. JѨÊ\˜H˜ ^•_ç
UHõÑH¨ OΔõ QÍ =∂i.. L^è$Œ `«~∂° ѨO ^•eÛOk. `«=∞#∞ `å=Ú ~°HOΔ̃ K«∞HÀ=_»O HÀã¨O
Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ `«Å∞ѨÙÅ#∞, H˜\ H˜ Å© #∞ =¸ã≤"âÕ ß~°∞. ''P "≥O@<Õ QÆ∞OѨ٠"≥Ñ· Ù¨ #∞Oz
Ô~·Å∞ÃÑ· ^•_ç "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. `«Å∞ѨÙÅ#∞, H˜\ ˜H©Å#∞ |^ŒÌÅ∞H˘@ì_®xH˜ QÆ∞OѨÙ
„ѨÜ∞« uflOzOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JHõ¯_» `˘q∞‡k =O^ŒÅ‰õΩÃÑQ· Í =Úã≤O¡ Å∞ L<åfl~°∞.
"å~°O`å K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å „áêO`åÅ"å~°∞. "åi KÕ`∞« Ö’¡ Hõ„~°Å∞, ÃÑÑ· Ù¨ Å∞, W#∞Ѩ ~å_»∞,¡
^èiŒ Ü«∂Å∞, QÆ∞`åÊ PÜ«Ú^è•Å∞ L<åfl~Ú. XHõ QÆ∞OѨ٠"å\˜`À ^•_ç KÕã∞¨ OÎ _»QÍ<Õ,
=∞~À QÆ∞OѨ٠ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒQÌ Í J~°∞ã¨∂Î ~åà◊#¡ ∞, Ü«∂ã≤_£ ÉÏ\˜à#¡◊ ∞, ÃÑ„\’ÖòÖ’ =ÚOz
=∞O_çOz# QÆ∞_»¤ ¿ÑeHõÅ#∞ É’wÅÃÑH· ˜ qã≤iOk—— Jx HÀ~°∞ì `≥eÑ≤Ok. WÖÏO\˜
212 QÆ∞[~å`ü 2002
cè`å=Ç¨Ï Ñ¨iã≤÷uH˜ =∞iO`« P[ºO áÈã¨∂Î.. QÆ∞OѨÙÅ#∞ =∞iO`« Ô~K«ÛQ˘_»∞`«∂,
ã¨g∞ѨOÖ’x Jb =∞ã‘^Œ∞Ö’x Ö∫_£ ã‘ÊHõ~°¡ #∞Oz H˘O`«=∞Ok J~°∞ã¨∞Î<åfl~°x
QÆ∞iÎOzOk.
Hͺa<£ 'U— =^ŒÌ ~Ô Å· ∞ xez# H˘kÌ ã¨=∞Ü«∞O ֒ѨÖË Zãπ-6 É’w =∞O@Ö’¡
z‰õΩ¯‰õΩOk. W^ŒO`å ‰õΩ„@ѨÓi`«OQÍ [iyO^Œx, ÃÑ„\’Öò áÈã≤ xѨÙÊÃÑ@ì_O» =Å¡<Õ
É’w =∞O@Ö’¡ HÍeáÈ~ÚO^Œx HÀ~°∞ì `ÕeÛOk. HÀ~°∞ì Hõ^#Œä O „ѨHÍ~°O, XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ~åà◊¡
^•_ç H˘#™êQÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ, QÆ∞OѨÙÖ’ H˘O`«=∞Ok É’wÖ’H˜ „Ѩ"tÕ OK«_O» HõxÑ≤OzOk.
"åi KÕ`∞« Ö’¡ *ˇ„s Hͺ#∞¡ ÖËHõ HÍ~Àƒãπ (\˜#∞flÅ∞) L<åfl~Ú. "å\˜Ö’ W~°"·≥ b@~°¡
ÃÑ„\’Å∞ Ѩ_∞» `«∞Ok. ֒ѨʼnõΩ „Ѩ"tÕ OK«QÍ<Õ, ÃÑ„\’Öò#∞ K«Öã¡Ë ≤ xѨÙÊ ÃÑ>Ëâì ß~°∞.
nxHÀã¨O "å~°∞ Zãπ- 6, Zãπ - 7 É’wÅ =∞^躌 HÍ<åfiãπ#∞ HÀ¿ãâß~°∞. JÖÏ ÃÑH· ˜
ZH˜¯ É’wÅ =∞^躌 „áêO`«O QÆ∞O_® "≥o¡ Zãπ-6 É’wH˜ XHõ"Ñ·≥ Ù¨ QÆÅ `«Å∞ѨÙ#∞ `≥iKå~°∞.
'^•xH˜ =ÚO^Œ∞ ^Œ∞O_»QÆ∞Å∞ |Ü«∞@#∞OKÕ É’wH˜ xѨÙÊÃÑ\ÏìÅx „Ѩܫ∞uflOKå~°∞.
ÃÑ„\’ÖòÖ’ =∞O_çOz# QÆ∞_»Å¤ #∞ qã≤~å~°∞QÍh D Ѩ^HŒä Oõ ѨxKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•O`À
"Õ~ˆ ^•i "≥uHÍ~°∞. É’wÅ=∞^躌 ÉèÏQÍxfl HõuiÎ Oz |Å=O`«OQÍ Ö’Ñ¨Å‰õΩ "≥àÏ¡~∞° .
Ãã_¡ £ _À~ü#∞ `≥iz.. ֒ѨʼnõΩ „Ѩ"tÕ OKå~°∞. "åi KÕ`∞« Ö’¡ ÃÑ„\’Öò Hͺ#∞¡ L<åfl~Ú.
É’w JO`å ÃÑ„\’Öò K«ÖÏ¡~∞° . =∞O_çOz# QÆ∞_»Å¤ #∞ "Õã≤ É’wx `«QÅÆ Éˇ>âìË ß~°∞—— Jx
<åºÜ«∞=¸iΠѨ>ÖË ò ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
WO`« ã¨∞n~°… qâı+¡ } ¨ KÕã#≤ `«~∞° "å`« ‰õÄ_®, É’w `«QÅÆ |_»\ÏxH˜ HÍ~°}O
Uq∞@<Õk HÀ~°∞ì `ÕÅÛÖËHõáÈ~ÚOk. Ô~O_»∞™ê~°∞¡ |O_çx ZO^Œ∞‰õΩ xeÑ≤"ÕÜ«∂eû
=zÛO^Œ<kÕ K≥Ñʨ ÖË#>Ë.ì . Wn XHõ pHõ\ ˜ HÀ}OQÍ<Õ q∞yeáÈ~ÚOk. ‰õΩ„@ Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡
XHõ Ѷ∞¨ @# [iyO^Œ#∞H˘#flѨÙÊ_»∞.. ™ê^è•~°}OQÍ HÀ~°∞Åì ∞ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’x P^è•~åÅ#∞
„Ѩ=∂}OQÍ ã‘fiHõi™êÎ~Ú. J~Ú`Õ, ‰õΩ„@ JaèÜ≥∂QÆO #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞QÆÅ™ê÷~ÚÖ’
P^è•~åÅ∞ ÅaèOKåÜ«∂, Åaè¿ãÎ Jq ZÖÏO\˜=<Õk K«~Û° hÜ«∂Oâ◊O! <Õ~O° JO^Œi
ã¨=∞HõOΔ Ö’, Jn QÀ„^è•Ö’ [~°Q_Æ ®xfl |\˜ì D JOâßxH˜ =∞iO`« „áê^è•#ºO LOk.
D q+¨Ü∞« OÖ’ HÀ~°∞ì á¶È~Ô xûH± x"ÕkHõ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ#flk. H˘O^Œ~∞° ǨHõ~∞° ¡
K≥ÑÊ≤ #^•xfl P^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x qKå~°}ÏkèHÍi qxÑ≤Oz# "å^Œ#x P"≥∂kOzOk.
JÖψQ, xOk`«∞Ö’¡ H˘O`«=∞Ok "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ ã‘fiHõiOzOk. D xOk`«∞ÅO`å
J#O`«~° HÍÅOÖ’ Z^Œ∞~°∞uiQÍ~°∞. qâı+O¨ Uq∞@O>Ë, Ѷ∞¨ @# [iy# ã¨=∞Ü«∞OÖ’
É’wÖ’ L#fl „ѨÜ∂« }˜‰Ωõ Å∞QÍh, Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞QÍh '^ŒÇϨ #— Hõ^<Œä åxfl „^è∞Œ gHõiOK«Ö^Ë ∞Œ .
<å@H©Ü∞« Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ =∞O@Å∞ É’w ֒ѨÖË JÅ∞=Ú‰õΩ<åflÜ«∞#fl "å^Œ#x |ÅѨiKÕÖÏ
"åi "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ ÖË=Ù. 20 b@~°¡ ÃÑ„\’Öò Hͺ#∞¡ fã¨∞H˘x ‰õΩ„@^•~°∞Å∞ É’wÖ’H˜
=∞<À*ò q∞@ì 213
„Ѩ"tÕ OKå~°<Õ q+¨Ü∂« hfl Z=~°∂ x~åúiOK«Ö^Ë ∞Œ . H˜H¯˜ iã≤# É’wÖ’H˜ ÃÑ„\’Öò `Õ=_®xfl
`å=Ú K«∂_»Ö^Ë xŒ `«=∞ "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ `≥eáê~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ qKå~°}ÏkèHÍi
"å^Œ#Ö’x É’Å∞`«<åxfl HÀ~°∞ì ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . ''L^ŒÜ∞« O Zxq∞k QÆO@Å
„áêO`«OÖ’ Ѷ∞¨ @# [iyOk. L„kHõΠѨiã≤`÷ ∞« Å =Å¡ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~Ô Ö· ’¡x Jxfl
`«Å∞ѨÙÅ∞, H˜\ ˜H©Å∞ =¸ã≤"Õâß~°∞. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ „Ѩܫ∂}˜‰õΩÅ∞..^Œ∞O_»QÆ∞Å#∞
QÆ∞iÎOK«_»O, Jn =Ú‰õį=ÚYO `≥eÜ«∞x"åix QÆ∞~°∞ÎѨ@ì_»O Hõ+¨ì"Õ∞——#x HÀ~°∞ì
Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. HÀ~°∞ì Uq∞ KÕãO≤ ^ŒO>Ë "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~åxfl ^Œ∞O_»Q∞Æ Å#∞ QÆ∞iÎOK«_O» ,
QÆ∞iÎOK«HõáÈ=_»OQÍ =∂iÛ"Õã≤Ok. J~Ú`Õ, Jã¨Å∞ ֒ѨO ZHõ¯_»∞#fl^ŒO>Ë,
„ѨÜ∂« }˜‰Ωõ Ö’¡ Z=~°∂ ^Œ∞O_»Q∞Æ Å∞ É’wx |^ŒÅÌ ∞H˘@∞ì‰Ωõ x ֒ѨʼnõΩ ~å=_»O K«∂_»Ö^Ë ∞Œ .
QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ xOk`«∞Å#∞ ^À+¨μÅ∞QÍ `ÕeÛ tHõÅΔ ∞ „ѨH\õ O˜ KÕO^Œ∞‰õΩ `«y#
P^è•~åÅ∞ L<åflÜ«∞x HÀ~°∞ì qâ◊fiã≤OzOk. xOk`«∞Å#∞ ‰õΩ„@, K«@ì q~°∞^Œú ã¨g∞Hõ~} ° ,
ǨÏ`åº <Õ~åaèÜ∂≥ QÍÅ H˜O^Œ qKåiOzOk. "åiÖ’ 31 =∞Ok =Úã≤O¡ Å#∞ ^À+¨μÅ∞QÍ
`ÕeÛOk. JO^Œ∞Ö’ 11 =∞OkH˜ =∞~°}tHõΔ qkèã∂¨ Î 2011 =∂iÛ XHõ\’ `Õn# 41
¿ÑrÅ f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iOzOk. "åix Li fÜ«∞_»O Hõ<åfl "≥∞~°∞ÔQ·# tHõΔ ÖË^Œx
"åºMϺxOzOk. giÖ’ XHõ~∞° [c~ü a<åºq∞<£ ɡ„Ǩ. ɡ„Ǩ WzÛ# "åOQÆ∂‡Å"Õ∞
"≥Ú`«OÎ QÍ ‰õΩ„@ JaèÜ∂≥ QÍxH˜ =¸ÅO. J#O`«~° HÍÅOÖ’ ɡ„Ǩ Z^Œ∞~°∞uiy<å,
HÀ~°∞ì Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . QÀ„^è• L^ŒO`åxH˜ ɡ„Ǩ<Õ ã¨∂„`«^•è i Jx HÀ~°∞ì `ÕeÛOk.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# `«~∞° "å`« U_®káê@∞ ɡ„Ǩ HõxÑ≤OK«‰Ωõ O_®áÈÜ«∂~°∞. ɡ„Ǩ
„Ѩ^•è # ‰õΩ„@^•~°∞ J<ÕO^Œ∞‰õΩ K≥¿ÑÊ J<ÕHÍ<ÕHõ HÍ~°}ÏÖ’¡ Wn XHõ\ .˜ JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤
15 ~ÀAÅ `«~∞° "å`«, 2003 Ѷ„≤ |=i S^À `Õn# PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÖÏxfl #"≥∂^Œ∞
KÕâß~°∞. nx P^è•~°OQÍ<Õ xOk`«∞Ö’¡ 12 =∞Okx ^À+¨μÅ∞QÍ `ÕeÛ, "åiÖ’ U_»∞QÆ∞iH˜
HÀ~°∞ì =∞~°}^ŒO_»# qkèOzOk. ɡ„Ǩ "åOQÆ∂‡ÖÏxH˜ QÆÅ XѨÙÊHÀÅ∞, <Õ~° Hõ^<Œä åxH˜
|Åq∞KÕÛ JOâßÅ "≥Å_¡ ,ç ^•x f„=`« ^Œ$ëêì º HÀ~°∞ì Z‰õΩ¯=QÍ PÜ«∞# K≥¿ÑÊ q+¨Ü∂« Å
"≥Ñ· Ù¨ "≥ÚyæOk.
<Õ ~ ° Hõ ^ ä Œ < åxH˜ 㨠O |Okè O z# J<Õ H õ JOâßÅ#∞ ɡ „ Ǩ  "åOQÆ ∂ ‡ÅO
„^èŒ∞gHõiOzOk. ^•xfl J#∞ã¨iOz, W`«~° xOk`«∞Å`À Hõeã≤ ɡ„Ǩ ÃÑ„\’Öò
¿ãHõiOKå_»∞. HÍÖÏÉèÏÜü∞ ÃÑ„\’Öò |O‰õΩÖ’ U_»∞ HÍ~ÀƒãπÖ’¡ 140 b@~°¡ ÃÑ„\’Öò
xOѨÙH˘x ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ "≥à¡ı ^•iÖ’x J=∞<£ Jukä QÆ$ǨÏOÖ’ xÅfi KÕâß~°∞. Ѷ∞¨ @#
[~°Q_Æ ®xH˜ =ÚO^Œ∞ áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· Ѷ∞¨ ~°¬} [iyOk. P Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’ `å#∂ áêÖÁæ#fl@∞ì
ɡ„Ǩ ã¨fiÜ«∞OQÍ JOwHõiOKå~°∞. Ѷ∞¨ ~°¬} [iy# "≥#∞"≥O@<Õ H˘O`«=∞Ok Jukä
QÆ$ǨxH˜ Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° . JHõ¯_» xÅfi KÕã≤ LOz# U_»∞ HÍ~ÀƒãπÅ#∞ „uK«„Hõ
214 QÆ∞[~å`ü 2002
"åǨÏ#OÃÑ· "Õã∞¨ H˘x Hͺa<£ 'U— =^Œ‰Ì Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. ã¨iQÍæ JHõ¯_Õ |O_çx xeÑ≤"âÕ ß~°∞.
É’wx `«QÅÆ Éˇ\ #ì̃ "åiÖ’ `å#∞ L#fl@∞ì ɡ„Ǩ K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞. É’wH˜ xѨÙÊ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ
=¸_»∞ Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ „ѨÜ∞« uflOz#@∞ì q=iOKå~°∞. `˘Å∞`« É’wÅ =∞^躌 QÆÅ HÍ<åfiãπ#∞
HõuiÎ OK«_O» , J#O`«~O° ֒ѨŠ#∞Oz `«Å∞Ѩ٠fÜ«∞_»O, P `«~∞° "å`« É’w JO`å
ÃÑ„\’Öò K«e¡ xѨÙÊ ÃÑ@ì_O» .. WÖÏ ^ŒâÅ◊ "åsQÍ ^ŒÇϨ # =ӺǨxfl J=∞Å∞KÕã#≤ @∞ì
K≥áêÊ~°∞. É’wÖ’ =∞O@Å∞ ÖËã∞¨ OÎ _»QÍ, P É’wH˜ Z_»OQÍ L#fl ã¨∞~°H`Δ̃ « ã¨Å÷ OÖ’H˜
`å=∞O`å "≥o#¡ @∞ì `≥eáê~°∞. `«=∞#∞ `å=Ú HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ JѨÊ\˜Hˆ JHõ¯_»
KåÖÏ=∞Ok „ѨÜ∂« }˜‰Ωõ Å∞ L#fl@∞ì, "åiÖ’ W^ŒiÌ #∞Oz _»|∞ƒÅ∞, #QÆÅ∞ ^ÀK«∞‰õΩ#fl@∞ì
ɡ„Ǩ "≥Å¡_çOKå_»∞. giÖ’ XHõ~°∞ =∂=¸Å∞ „Ѩܫ∂}˜‰õΩ~åÅ∞ HÍQÍ, =∞~˘Hõ~°∞
Hõ~¿° ã=‰õΩ_»x `≥eáê~°∞.
F „ѨÜ∂« }˜‰Ωõ ~åÅ∞, Hõ~° ¿ã=‰õΩ_ç =ã¨∞=Î ÙÅ#∞ ɡ„Ǩ ^ÀK«∞‰õΩO@∞O_»QÍ K«∂âß#x
F =Úã≤O¡ „^è∞Œ gHõiOKå~°∞. giH˜ F "≥^· ∞Œ º_»∞ ‰õÄ_® [`« Hõeâß~°∞. Ѷ∞¨ @# [iy#
~ÀA L^ŒÜ∞« O ɡ„Ǩ `«# =^Œ‰Ì Ωõ =zÛ, QÍÜ«∂xH˜ zH˜`û« KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»x `≥eáê~°∞.
2003 [#=i 22# áÈbã¨∞Å∞ ɡ„Ǩ JÔ~ã¨∞ì#∞ K«∂Ñ≤OKå~°∞. JѨÊ\˜H© PÜ«∞#
#∞^Œ∞~°∞ÃÑ· QÍÜ«∞O ѨzÛQÍ<Õ LOk. XHõ #QÆÅ "åºáêix qKå~°}ÏkèHÍi „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° .
~Ô Ö· ’¡ ^ÀK«∞H˘#fl iOQÆ∞#∞ ɡ„Ǩ `«#‰õΩ Jq∞‡#@∞ì PÜ«∞# K≥áêÊ~°∞. WO`« =∞Ok
™ê‰õΩΔ Å∞, WO`« q=~°OQÍ 'P ~ÀA Uq∞ [iyO^ŒO>Ë..— JO@∂ ѨÓã¨Q∞Æ zÛ#@∞ì
K≥Ñʨ _»O`À HÀ~°∞,ì ɡ„Ǩ "åOQÆ∂‡ÖÏxfl ѨÓiÎQÍ qâ◊fiã≤OzOk. Jk ZO`«QÍ JO>Ë,
ɡ„Ǩ Z^Œ∞~°∞uiy<å, qKå~°} f~°∞#∞ =Ú^•Ì~ÚÅ `«~°Ñ¶¨Ù <åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞
JÉèíºO`«~°ÃÑ\˜ì<å HÀ~°∞ì "≥·YiÖ’ =∂~°∞Ê HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. "åOQÆ∂‡ÖÏÅ ^•fi~å#∂,
W`«~„° `å#∂ qKå~°}ÏkèHÍi x~°∂Ñ≤Oz# q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, ~Ô Å· ∞ÃÑ· ^•_çKãÕ #≤
QÆ∞OѨÙÖ’ ɡ„Ǩ L<åfl~°x, „áê}ÏÅ`À |Ü«∞@Ѩ_ç#"åiÖ’ H˘O^Œix J`«_»∞
^ÀK«∞‰õΩ<åfl_»x ~°∂_èç KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. J~Ú`Õ, D x~åú~}° `À..qKå~°}ÏkèHÍi K≥|∞`«∞#fl
Ѩ^Œú`«∞Ö’¡<Õ É’w `«QÆÅ|_çO^Œ<Õk, nx"≥#Hõ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# ‰õΩ„@ L#fl^Œ<Õ H©ÅHõ
JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ x~°∂Ñ≤`=« ∞~Ú#>Ë<ì å J<Õk „Ѩâßfl~°H÷ "õ ∞Õ . ÃÑQ· Í WѨÊ\˜=~°‰Äõ ɡ„Ǩ
`å#∞QÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»"∞Õ QÍh D Ѷ∞¨ @# #∞Oz „áê}ÏÅ`À |Ü«∞@Ѩ_#ç "åiÖ’ XHõ¯i
#∞Op D q+¨Ü∂« ʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« QÍ z#fl ™êHõΔ ºO ‰õÄ_® ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍHõáÈ`Õ ™ê‰õΩΔ Å
"åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡x D f„="≥∞ÿ# Ö’@∞#∞ HÀ~°∞ì Jã¨ûÅ∞ Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀHõáÈ=_»O
qKå~°}ÏkèHÍiH˜ ÉÏQÍ Hõeã≤ =zÛOk.
ɡ„Ǩ "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ ã¨O^ÕÇ¨ xH˜ `å=Ù L#fl =∞~À JOâ◊O WHõ¯_» „Ѩ™êÎqOK«∞
HÀ"åe. É’wx `«QÅÆ Éˇ@_ì ®xH˜ "å_ç# ÃÑ„\’Öò#∞ =ÚO^Õ H˘x xÅfi KÕã#≤ @∞ì ɡ„Ǩ
K≥|∞`«∞<åfl~°∞. ɡ„Ǩ "åOQÆ∂‡ÖÏxH˜ ѨÙ+≤ìx W=fi_»O HÀã¨O W^ŒÌ~°∞ ™ê‰õΔΩÅ#∞
=∞<À*ò q∞@ì 215
qKå~°}ÏkèHÍi „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . J~Ú`Õ J#∞‰õΩ#fl^˘Hõ>`ÿˇ Õ [iyOk =∞~˘Hõ\ !˜ "åi^Œ~Ì ∞°
Z^Œ∞~°∞u~°QÆ_»O, =∂iÛ =∂iÛ q=~°}Å∞ W=fi_»O`À QÆO^Œ~°QÀà◊O <≥ÅH˘Ok.
™ê‰õΩΔ e^Œ~Ì ∂° HÍÖÏÉèÏÜü∞ ÃÑ„\’Öò |O‰õΩÖ’ Ѩx"å~°∞. D |O‰õΩ #∞OKÕ Éˇ„Ǩ ÃÑ„\’Öò#∞
H˘#∞QÀÅ∞ KÕâß~°∞. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# <≥Å ~ÀAʼnõΩ 2002 U„Ñ≤Öò 10# XHõ™êi
D W^ŒÌi "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞. WѨÙÊ_»∞ ^•xH˜ aè#fl"≥∞ÿ# Hõ^äŒ<åxfl
qxÑ≤OKå~°∞. JѨÙÊ_»ÖÏ K≥áêÊ~°∞ Hõ^• Jx HÀ~°∞ì "åi<Õg∞ J_»QÖÆ ^Ë ∞Œ . "å~°∞ ~Ô O_À™êi
WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏxfl ã‘fiHõiOzOk. D W^ŒiÌ Ö’ ~°Ol`üãO≤ Q∑ Ѩ>ÖË ò _≥e=s =∂º<£
HÍQÍ, „Ѩ`åÑπãO≤ Q∑ Ѩ>ÖË ò Hͺ+≤Ü∞« ~ü. `˘e™êi qKåiOz#ѨÙÊ_»∞.. P ™ê÷~ÚÖ’ (140
b@~°∞¡ XˆH™êi) `«=∞ #∞Oz H˘#∞QÀÅ∞ [~°QÖÆ ^Ë xŒ K≥áêÊ~°∞. XHõ U_®k `«~∞° "å`«
2003 Ѷ„≤ |=iÖ’ ɡ„Ǩ `«# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ `å#∞ HÍÖÏÉèÏÜü∞ ÃÑ„\’Öò |O‰õΩ #∞Oz
ÃÑ„\’Öò H˘#∞QÀÅ∞ KÕã≤#@∞ì K≥Ñ≤Ê# `«~°∞"å`« "åi "≥·YiÖ’ =∂~°∞Ê =zÛOk.
''JO>Ë..JO>Ë.. áÈbã¨∞Å∞ =∞=∞‡efl JÖÏ J_çQÍ~°∞. Ѷ∞¨ @# [iy#~ÀA L^ŒÜ∞« O
Z=Ô~<· å =º‰õΩÅÎ ∞ J#∞=∂xOK«^QŒ æÆ q^èOŒ QÍ ÃÑ„\’Öò H˘#∞QÀÅ∞ KÕâß~å Jx J_çQÍ~°∞.
JO^Œ∞Hõx "Õ∞O 'ÖË^∞Œ — Jx ã¨=∂^è•#O W"åfieû =zÛOk—— Jx 2003 =∂iÛÖ’
"å~°∞ `å*Ï "åOQÆ∂‡ÅO WKåÛ~°∞. <åÅ∞ˆQà◊¡ `«~∞° "å`«, `≥ÇϨ Öϯ ã≤Oì Q∑ PѨ~ˆ +¨<Ö£ ’
~°Ol`üã≤OQ∑ Ѩ>ËÖò ^˘iH˜áÈÜ«∂~°∞. 'ɡ„Ǩ‰õΩ =O`«áê_®ÅO@∂ áÈbã¨∞Å∞
„Ѩ֒ÉèÃí Ñ\Ïì~∞° . ^•xHÀã¨O <å‰õÄ, „Ѩ`åÑπãO≤ Q∑ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi <À~ÚÖò
áê~°‡~ü K≥~À ~°∂.50 "ÕÅ∞ WKåÛ~°∞. =ÚO^Œ∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏxfl =∂iÛ K≥áêÊÅx
J_çQÍ~°∞— Jx HÔ "≥∞~åÅ ™êHΔ̃QÍ K≥Ñʨ _»O HõxÑ≤OzOk. W^ŒO`å J~Ú# `«~∞° "å`«..
2010 =∂iÛ <åÅ∞QÀ `Õn# ~°Ol`üãO≤ Q∑ Ѩ>ÖË ò HÀ~°∞‰ì Ωõ =KåÛ~°∞. <åºÜ«∞=¸iÎ
J_çy#ѨÙÊ_»∞ J`«_∞» =∞~À Hõ^#Œä O qxÑ≤OKå~°∞. '=∂ Ü«∞[=∂x |Å=O`«O g∞^Œ
"≥Ú^Œ\ ˜ "åOQÆ∂‡ÅO WKåÛ#∞— Jx K≥áêÊ~°∞. "åà◊¡ Ü«∞[=∂x XHõ =Úã≤O¡ . Wk
ÉÁOHõ_O» `«Ñʨ =∞ˆ~g∞ HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë, `˘e "åOQÆ∂‡ÅO #"≥∂^Œ∞ <å\˜H˜ ~å„+¨Oì
QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å`À L_çHᘠÈ`«∂ LOk. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ÉèÏQÆOQÍ
ÃÑ„\’Öò |O‰õΩ#∞ ã‘*ò KÕâß~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ Z=Ô~<· å, Jn XHõ =Úã≤O¡ Ü«∞[=∂x
^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ `«ÑÙ¨ Ê^•i Ѩ\ Oì˜ KÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOK«QÅÆ _®? JO`« ™êǨÏã¨O KÕÜ∞« QÆÅ_®?
HÍh, HÀ~°∞ì ѨÓiÎQÍ qâ◊fiã≤OzOk. `˘e "åOQÆ∂‡ÅO ~°Ol`üãO≤ Q∑ Ѩ>ÖË ò `«# Ü«∞[=∂x
„áÈ^ŒƒÅO`À WzÛ#@∞ì x~åúiOzOk. `≥ǨÏÖϯ ã≤ìOQ∑ PѨˆ~+¨<£ q+¨Ü«∞OÖ’#∂
Pâ◊Û~°ºHõ~O° QÍ J`«x =∂@<Õ =∞xflOzOk. `«ÑÙ¨ Ê_»∞ "åOQÆ∂‡ÅO WKÕÛO^Œ∞‰õΩ áÈbã¨∞Å∞
`«#‰õΩ ÅOK«O WzÛ#@∞ì PѨ~ˆ +¨<£ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~°Ol`ü ã≤OQ∑ Ѩ>ÖË ò K≥áêÊ_»∞. P
PѨ~ˆ +¨<£ x~°fiÇ≤ÏOz# qÖËHiõ ¿Ñ~°∞ Pj+π MË`<« .£ J`«_xç Ѩ>ÖË ò 'kb¡"åÖÏ— Jx
216 QÆ∞[~å`ü 2002
=º=ǨÏiOKå~°∞. ''P kb¡"åÖÏ ##∞fl `«Ñ¨ÙÊ^•i Ѩ\ ˜ìOKå_»∞. XHõ \©g ã‘iÜ«∞Öò
fã¨∞<Î åfl=∞O@∂.. <å`À P =∂@Å∞ K≥ÑÊ≤ OKå_»∞. áÈbã¨∞ÅÃÑ· P~ÀѨ}Å∞ KÕ~ÚOKå_»∞.
P_ç+<¨ £ HÀã¨=∞x ~°∂.Ô~O_»∞ "ÕÅ∞ WKåÛ_»∞. Z‰õΩ¯= _»|∞ƒ =ã¨∞OÎ ^Œ<Õ ¿Ñ~åã¨`À ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
JkèHÍi <À~ÚÖò áê~°‡~üÃÑ· W+ì̈"Ú≥ zÛ#@∞ì =∂\Ï¡_®#∞. PÜ«∞# =∂ W^ŒiÌ H˜ K≥~À
~°∂. 50 "ÕÅ∞ WzÛ#@∞ì K≥áêÊ#∞. ^•xHÀã¨O xOk`«∞ÅO@∂ PÜ«∞# K«∂Ñ≤Oz#
á¶⁄\’Ö’¡x =º‰õΩÅÎ #∞ HÀ~°∞Öì ’ QÆ∞~°∞ΠѨ\ÏìÅx PÜ«∞# K≥áêÊ~°x, ^•xH˜ ã¨~ˆ #<åfl#x..
+¨Ø\˜OQ∑Ö’ ÉèÏQÆOQÍ "åQÍ#∞—— Jx HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eáê~°∞. J`«_∞» K≥|∞`«∞#fl P Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ
^è•~å"åÇ≤ÏHõ ÃÑ· HÀ~°∞‰ì Ωõ z#fl ã¨O^ÕÇϨ =¸ `«Ö`ˇ ÖΫ ^Ë ∞Œ . ''XHõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ
K≥~À ~°∂. 50 "ÕÅ∞ WKåÛ~°#fl Hõ^#Œä O ZO`«=∂„`«O #=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë
xOk`«∞ÅO`å ^•^•Ñ¨ÙQÍ =Úã≤O¡ =~åæxH˜ K≥Ok#"å~°∞. `«# Éèqí +¨º`«∞Î Uq∞@<Õ PÖ’K«#
HÍã¨~Î Ú<å L#fl"å_≥=_»∂ HÀiHÀi „Ѩ=∂^•xfl H˘x`≥K∞« ÛHÀ_»∞. `«ÑÙ¨ Ê_»∞ ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ>Ëì ™êǨÏã¨O KÕÜ∞« ÖË_∞» —— Jx `«# f~°∞ÊÖ’ <åºÜ«∞=¸iÎ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° .
~Ô Å· ∞#∞ `«QÅÆ Éˇ>OìË ^Œ∞‰õΩ ‰õΩ„@ KÕã,≤ ^•xHÀã¨O Ѷ∞¨ @# [iy# =ÚO^Œ∞~ÀA
~å„`Õ ÃÑ„\’Öò ¿ãHõiOz ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°<Õ Hõ^äŒ#O K«∞@∂ì qKå~°}ÏkèHÍi "å^Œ#
JÅ¡|_çOk. K«Ñʨ QÍ, É’Å∞QÍ L<åfl.. Hõ^xŒä ZÖÏQÀ #_çÑO≤ Kå~°∞. JÖÏQÆx Jxfl
q+¨Ü«∂Ö’¡#∂ <≥@∞ì‰õΩ~åÖËHõáÈÜ«∂~°∞. =ÚYºOQÍ ™êHΔͺ^è•~åÖ’¡x Ö’@∞áê@¡#∞
HõÑÊ≤ ѨÙK«ÛÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ 94 =∞Ok xOk`«∞Å#∞ qKåiOz# HÀ~°∞,ì
"åiÖ’ 31=∞OkH˜ tHõΔÅ∞ "Õã≤Ok. `«H˜¯# 63=∞Okx =keÃÑ\˜ìOk. JO>Ë,
qKå~°}ÏkèHÍi ZO`« ayOz Hõ^äŒx Je¡<å =¸_çO@ Ô~O_»∞=O`«∞Å =∞Ok
|Ü«∞@Ѩ_®¤~°#fl=∂@. HÍHõáÈ`Õ i=∂O_£ HÍÅOÖ’ gà◊¡‰õΩ Éˇ~Úà◊√¡ ^˘~°Hõ_»O
Hõ+=ì̈ ∞~ÚOk. =∞~À"≥Ñ· Ù¨ QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡ JÔ~ã¨∞ì J~Ú# `À\˜
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«ã∞¨ Å÷ ‰õΩ =∞@∞‰õΩ "≥#∞"≥O@<Õ Éˇ~Úà◊√¡ ÅaèOKå~Ú. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ xOk`«∞Ö’¡
`˘q∞‡^Õà‰¡◊ Ωõ ÃÑQ· Í *ˇÅ· ∞Ö’ =∞yæ#"åˆ~ Z‰õΩ¯==∞Ok L<åfl~°∞. =∞ǨÏ=∞‡^£ Ǩï¿ãû<£
HõÖ’\Ï L^ŒO`«"∞Õ nxH˜ =∞Oz L^•Ç¨Ï~°}. HõÖ’\Ï QÀ„^è• =Úxã≤áêe\© J^躌 ‰õΩΔ _»∞.
PÜ«∞##∞ HÀ~°∞ì q_çzÃÑ>Ë<ì å\˜H˜ `˘q∞‡^Õà√◊ Q¡ Í *ˇÅ· ∞Ö’ L<åfl~°∞. ɡ~ÚÖò ~åHõáÈ=_»OÖ’
q=HõΔ HÀ}O LOk. J^Õq∞@O>Ë ZѨÊ\˜H© *ˇ·Ö’¡<Õ =∞yæáÈÜÕ∞ÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩQÍ#∞
g~°O^ŒiÃÑ· L„QÆ"å^Œ x~À^èŒHõ K«@ìO 'áÈ\Ï—x („Ñ≤"≥#¬<£ PѶπ >ˇ„~°i[O Ü«∂H±ì)
„ѨÜ∂≥ yOKå~°∞. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞ qKå~°} HÀã¨O 2009 E<£Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ HÀ~°∞#ì ∞ U~åÊ@∞
KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∂xH˜ 'áÈ\Ï—K«\Ïì<flÕ ZuÎ"âÕ ß~°∞. ™ê÷~¸ ã¨OѶ∞¨ O ã≤áê¶ ~°∞ûÅ`À áÈ\Ï
~°^∞Œ Ì HÍQÍ, QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞ì D x~°Ü ‚ ∂« xfl P"≥∂kOzOk.
QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ q_»∞^ŒÅ J~Ú# 63 =∞OkÖ’ =∞øbfi Ǩï¿ãû<£ W„|Ç‘ÏO L=∞~ür
XHõ~∞° . PÜ«∞# Hõ>Åì̌ "åºáêi. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ L=∞~ürx „Ѩ^•è # xOk`«∞xQÍ, QÀ„^è•
 =∞<À*ò q∞@ì 217
^ŒÇϨ #HÍO_»‰Ωõ =ÚYº ã¨∂„`«^•è iQÍ z„fHõiOKå~°∞. J~Ú`Õ, QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy#
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# P K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å ÖË~∞° . Ѷ∞¨ @#‰õΩ =ÚO^Œ∞~ÀA ~å„u ‰õΩ„@‰õΩ Ñ¨^HŒä õ
~°K#« KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=∞<£ Jukä QÆ$ǨÏOÖ’ [iy#@∞ì K≥|∞`«∞#fl ~Ô O_»∞ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡#∂
L=∞~ür áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. PÜ«∞# „Ѩ"Õ∞Ü«∞O HõxÑ≤OK«HõáÈ~Ú<å ‰õΩ„@^•~°∞QÍ<Õ
ѨiQÆ}O˜ Kå~°∞. ZO^Œ∞‰õO>Ë PÜ«∞# „áÈ^ŒƒÅO`À<Õ QÀ„^è• ^ŒÇϨ #HÍO_» ™êyO^Œ<kÕ
„Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. D Hˆ ã¨∞Ö’ xOk`«∞_»∞, ‰õΩ„@^•~°∞Ö’¡ XHõiQÍ K≥|∞`«∞#fl QÀ„^è•
=Úxã≤ÑÖ¨ ò H“xûÅ~ü aÖÏÖò ǨÏr "åOQÆ∂‡ÅO P^è•~°OQÍ<Õ L=∞~ürx JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞.
ã¨=∂"ÕâO◊ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ 'L=∞~ür #∞Oz ã¨O^ÕâO◊ =zÛOk. =∞iH˘xfl QÆO@Ö’¡
JÜ≥∂^躌 #∞Oz uiy =ã¨∞#Î fl ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπ Zãπ-6 É’wx `«QÅÆ Éˇ\ÏìeûOkQÍ
PÜ«∞# P^ÕtOKå~°∞— Jx aÖÏÖò ǨÏr ã¨=∂"Õâ◊OÖ’x q∞QÆ`å"åiH˜ K≥áêÊ~°<Õk
qKå~°}ÏkèHÍi Hõ^#Œä O. ‰õΩ„@‰õΩ ~°OQÆO ã≤^OúŒ KÕã#≤ @∞ì K≥|∞`«∞#fl ~Ô O_»∞ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡#∂
aÖÏÖò ǨÏr áêÖÁæ#fl@∞ì "åkOKå~°∞. 2003 Ѷ„≤ |=i S^À `Õn# ǨÏr HÀ~°∞Öì ’
"åOQÆ∂‡ÅO WzÛ# =∞~°∞<å_Õ L=∞~ürx JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. `≥Å`≥Å"å~°∞`«∞O_»QÍ WO\˜x
ÉèÏsQÍ áÈbã¨∞Å∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~∞° . PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J„Ѩ=∞`«OÎ QÍ
=º=ǨÏiOKå~°∞. QÀ„^è•Ö’ Ѷ∞¨ Opè =Úã≤O¡ Å∞ J`«ºO`« „áê|źO QÆÅ =~°Oæ . D =~åæxH˜
L=∞~ür ÃÑ^ŒÌ k‰õΩ¯. HÍ|>Ëì PÜ«∞##∞ WO\˜ #∞Oz fã¨∞HÔ àı@ ¡ ѨÙÊ_»∞ Jxflq^è•ÖÏ
*Ï„QÆ`ÅΫ ∞ fã¨∞H˘<åfl~°∞. 2002Ö’ ã≤^•ú~÷° =~°^~Œ å[<£ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _çQÍ 'QÆ∞[~å`ü : ^Œ
"Õ∞H˜OQ∑ PѶπ „\Ï*ˇ_—ô J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HOõ "≥Å∞=_çOk. QÀ„^è• L^ŒO`«O `«~∞° "å`« L=∞~ür
ã¨Ç¨ J<ÕH=õ ∞Ok Ѷ∞¨ Opè =Úã≤O¡ ÃÑ^ŒÅÌ ∞ WzÛ# „ѨH@õ #Å#∞ ѨÙã¨HÎ Oõ Ö’ á⁄O^Œ∞ѨiKå~°∞.
QÆ∞[~åfÖ’<Õ L#fl "åi „ѨH@ õ #Å#∞ ™ê÷xHõ „Ѩ™ê~° =∂^躌 =∂Ö’¡ ~å‰õΩO_® K«∂âß~°∞.
JѨÊ\˜ lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ü [Ü«∞Ou ~°q P^èfiŒ ~°ºOÖ’ [iy# âßOu ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ L=∞~ür
áêÖÁæ#fl@∞ì, [iy#^•xH˜ `«# =~°Oæ `«~Ñ° Ù¨¶ # |Ç≤Ï~°OQÆ Hõ=Δ ∂Ѩ} HÀi#@∞ì ѨÙãÎ̈HOõ Ö’
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. PÜ«∞#‰õΩ lÖÏ¡ Ü«∞O„`åOQÆO`À =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞ LO_Õq. JO^Œ∞=Å¡<,Õ
QÀ„^è• J#O`«~° Ѩi}Ï=∂Ö’¡ QÀ„^è• Ñ¨@}ì OÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ ta~°O #_ç¿ÑO^Œ∞‰õΩ L=∞~ürx
=∂„`«"∞Õ JkèHÍ~°∞Å∞ J#∞=∞uOKå~°∞. ɡ~ÚÖò W=fi‰õΩO_® `«##∞ "Õkãè ∞¨ <Î åfl~°O@∂
L=∞~ür 2003 U„Ñ≤ÖòÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’ Ñ≤\ +˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞. `«##∞ HÍ"åÅ<Õ
Hˆ ã¨∞Ö’ WiH˜OKå~°x Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞. ''„Ѩ^•è #=∞O„u J@Öò aǨs "å*ò¿Ñ~Ú QÆ∞[~å`ü
Ѩ~°º@#‰õΩ =zÛ#ѨÙÊ_»∞ <Õ#∞ =º=ǨÏiOz# f~°∞ =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ "≥∂nx
W|ƒOk ÃÑ\˜Oì k. JO^Œ∞=Å¡<Õ ##∞fl É’#∞Ö’ xÅɡ\Ïì~∞° —— Jx HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eáê~°∞.
2002 U„Ñ≤ÖòÖ’ "å*ò¿Ñ~Ú QÀ„^è•#∞ ã¨O^Œi≈OKå~°∞. '=∂ Ñ≤ÅÅ¡ #∞ Hˆ ã¨∞Å ¿Ñ~°∞`À
"ÕkOè ѨÙʼnõΩ QÆ∞i KÕã∞¨ <Î åfl~°∞— JO@∂ L=∞~ür PÜ«∞#‰õΩ q#uѨ„`«O WKåÛ~°∞. P
218 QÆ∞[~å`ü 2002
Ѩ„`«O "≥Ñ· Ù¨ K«∂ã¨∂Î "å*ò¿Ñ~Ú.. 'HÍãÎ̈ q=~°OQÍ K≥Ñʨ O_ç— Jx L=∞~ürx HÀ~å~°∞.
^•xH˜ PÜ«∞# 'D q+¨Ü∞« O <åHõ<åfl ÉÏQÍ "≥∂nˆH `≥Å∞ã¨∞— JO@∂ "≥@HÍ~°OQÍ
"≥∂n "≥Ñ· Ù¨ "ÕÖuˇ Î K«∂Ñ≤OKå~°∞. U"≥∞<ÿ å L=∞~ür ɡ~ÚÖò „ѨÜ∞« `åflÅ∞ Ѷe¨ OK«Ö^Ë ∞Œ .
Zxq∞^Õà¡◊ x~°ƒO^èOŒ `«~∞° "å`«.. PÜ«∞#ÃÑ· Hˆ ã¨∞#∞ ZuÎ"ãÕ #≤ `«~∞° "å`Õ |Ü«∞@‰õΩ=KåÛ~°∞.
L=∞~ür q_»∞^ŒÅ HÍ=_»O J<Õk "≥∂n ã¨~å¯~°∞‰õΩ ~°∞zOK«x q+¨Ü«∞O.
ZO^Œ∞HõO>Ë, PÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì#∞ J_»∞¤ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ QÆ∞[~å`üÖ’ L„QÆ"å^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ
„Hõ=∂xfl „ѨÉ∞íè `«fiO uiy „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃Ok. L=∞~ürx JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤ ѨHOΔõ ~ÀAʼnõΩ,
2003 Ѷ≤„|=i 19= `Õn# QÆ∞[~å`ü „ѨÉèí∞`«fiO L„QÆ"å^Œ x~À^èŒHõ K«\Ïìxfl
ѨÙ#~°∞^Œiú OzOk. QÀ„^è• L^ŒO`«O [iy# =¸_»∞ ~ÀAÖ’¡<Õ ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï L„QÆ"å^Œ
x~À^èHŒ õ K«@Oì J=∞Ö’¡H˜ =zÛOk. JѨÊ\˜^•HÍ Jk Pi¤<<≥ û£ ~°∂ѨOÖ’ K≥ÖÏ=∞}˜Ö’
LOk. J"≥∞iHÍÖ’x [O@ PHÍâ◊ÇϨ ~出ÅÃÑ· 11/9 ^•_ç <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Hˆ O„^ŒO Pi¤<<≥ û£
fã¨∞H˘zÛOk. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# `˘e ~Ô O_»∞ ~ÀAÖ’¡ 28 =∞Okx JÔ~ã¨∞ì KÕã,≤
"å~°O^ŒiÃÑ· ^•xfl "≥∂áê~°∞. ™ê^è•~°}OQÍ, =∞# J#∞Éè=í OÖ’H˜ =KÕÛ^•xH˜ aè#flOQÍ
ZO^Œ∞‰õΩ, U Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ D K«\Ïìxfl „ѨÜ∂≥ yOKåeû =ã¨∞#Î fl^Œ<kÕ Hõhã¨O K≥Ñʨ ÖË^∞Œ .
=¸_»∞ "å~åÅáê@∞ Ü«∞^èKÕ Û« Qù Í K«@ì „Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕâß~°∞. HÍh, P `«~∞° "å`Õ áêѨO
"≥∂n ã¨~å¯~°∞‰õΩ W|ƒO^Œ∞Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. J`«ºO`« J==∂#Hõ~°suÖ’ `å#∞
KÕã#≤ L„QÆ"å^Œ JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞HÀ"åeû=zÛOk. JѨÊ\˜Hˆ Ü«∂Éè·ˇ =∞Okx
D JaèÜ∂≥ QÍÅ H˜O^Œ x~°ƒOkèOKå~°∞. JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ "å~°O^ŒiÃÑ· "Õ̂~ ÃãHõ#Δ ¡ H˜O^Œ
Hˆ ã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞. ZO^Œ∞H© Ѩiã≤u÷ =zÛO^ŒO>Ë, Pi¤<<≥ û£ QÍ L#fl 'áÈ\’—H˜
ѨÓiÎ K«@ì ~°∂ѨO W=fi_®xH˜ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO `«O\ÏÅ∞ Ѩ_∞» `«∞#flk. JѨÊ\˜Hˆ ~å[ºã¨Éíè
„ѨÉ∞íè `«fi „Ѩuáê^Œ##∞ uÑ≤ÊH˘\ì̃Ok. z=i „ѨÜ∞« `«flOQÍ "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiO LÉèÜ í ∞«
ã¨ÉÅíè #∞ ã¨=∂"ÕâÑ◊ i¨ zOk. ã¨iQÍæ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ, JO>Ë 2002 =∂iÛ 25=
`Õn# QÀ„^è• xOk`«∞ÅÃÑ· "≥∂Ñ≤# L„QÆ"å^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ#∞ "≥∂n „ѨÉèí∞`«fiO
`˘ÅyOzOk. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞‰õΩ L„QÆ"å^Œ HÀ}Ïxfl Páêk™êÎ~å.. J<Õ ã¨O^ÕÇϨ O H˘xfl
~å[H©Ü∞« áêsìÖ’¡ HõxÑ≤OzOk. "å\˜ J#∞=∂<åÅ#∞ `˘ÅyOz, `«=∞`À Hõeã≤=KÕÛÖÏ
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ c*ËÑ‘ J„QÆ<åÜ«∞‰õΩÅ ã¨∂K«#"Õ∞~°‰Ωõ "≥∂n D x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°∞.
WÖÏO\˜ H˘xfl J#∞=∂<åÅ∞ `«Ñʨ "åãÎ̈"åxH˜ „Ѩ*Ï „Ѩux^è∞Œ ÅO`å L„QÆ"å^Œ K«\ÏìxH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ<Õ L<åfl~°∞. ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [~°Q_Æ ®xH˜ ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ
=ÚO^Œ∞ "å~°∞ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ L„QÆ"å^Œ ^•_çx ~°∞z K«∂âß~°∞. â◊H=Î̃ ∞O`«"∞≥ #ÿ Ps¤ZH±û
=∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞`À xO_ç# "åǨÏ#OÖ’ ^Œ∂ã¨∞H˘zÛ# S^Œ∞QÆ∞~°∞ ™êÜ«Ú^è∞Œ Å∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞
P=~°}Ö’ HÍÅ∞ÊʼnõΩ `≥Q|Æ _®¤~∞° . D Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x L„QÆ"å^Œ x~À^èHŒ õ
 =∞<À*ò q∞@ì 219
K«@Oì ÃÑ· Hˆ O„^ŒO PÖ’K«# KÕãO≤ k. ^•xH˜ "≥∂n ã¨ÇϨ HõiOKåeû =zÛOk. =∞iO`«
qz„`«OQÍ U_®k `«~∞° "å`« L=∞~ür JÔ~ã¨∞ì `«~∞° "å`«, 2003Ö’ D K«@Oì ѨÙ#ó
qxÜ≥∂QÆOÖ’H˜ =zÛOk. HÍHõáÈ`Õ, JѨÊ\˜^•HÍ 'áÈ\’—QÍ L#flk QÀ„^è• Hˆ ã¨∞#∞
^•x Ѩikè #∞Oz "≥∂n ã¨~å¯~°∞ `«ÑÊ≤ Oz# `«~∞° "å`«.. 'áÈ\Ï—QÍ =∂iOk.
XHõ™êi ~°^∞Œ Ì KÕã#≤ K«\Ïìxfl =∞~À™êi „ѨÜ∂≥ yOKåeû# `«Ñʨ xã¨i Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡H˜
"≥∂n ã¨~å¯~°∞#∞ <≥>¿ìË ãO`«.. |Å"≥∞#ÿ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ L=∞~ürH˜ =ºuˆ~HõOQÍ #"≥∂^Œ∞
JÜ«∂ºÜ«∂? PÜ«∞#ÃÑ· "≥∂Ñ≤# U JaèÜ∂≥ QÆ=¸ <åºÜ«∞ ѨsHõÖΔ ’ xÅ|_»Ö^Ë ∞Œ . =∞~À
q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë 2009Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ HÀ~°∞#ì ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _®xH˜ =ÚO^Œ∞..=∞~À™êi
L„QÆ"å^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ#∞ `˘ÅyOKå~°∞. ˆHO„^ŒOÖ’ =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑ „ѨÉèí∞`«fiO
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# "≥O@<Õ 'áÈ\Ï'x ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. D K«@Oì H˜O^Œ JѨÊ\˜^•HÍ
#"≥∂^Œ~Ú# Hˆ ã¨∞Å#∞ ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê÷~¸ ã¨OѶ∂¨ xfl U~åÊ@∞KÕãO≤ k. QÀ„^è•
Hˆ ã¨∞Ö’ áÈ\Ï „ѨÜ∂≥ QÍxfl D ã¨OѶ∞¨ O `«ÑÙ¨ Ê|\ì̃Ok. K«@Oì ~°^∞Œ ‰Ì Ωõ „ѨuáêkOzOk.
D ã¨∂K«##∞ 2009 Ѷ„≤ |=iÖ’ QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞ì P"≥∂kOzOk. ‰õΩ„@ JaèÜ∂≥ QÍxfl
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl L=∞~ür ã¨Ç¨ QÀ„^è• Hˆ ã¨∞ xOk`«∞ÅO^ŒiÃÑ<· å áÈ\Ï#∞ ~°^∞Œ Ì KÕâß~°∞.
<Õ~t° HΔÍ㨇 $uÖ’x "Õ~ˆ ™ê^è•~°} ÃãHõ#Δ ¡ H˜O^Œ‰Ωõ Hˆ ã¨∞Å#∞ =∂~åÛ~°∞. '„Ѩ^•è # ‰õΩ„@^•~°∞—x
q_çzÃÑ\˜<ì å.. ‰õΩ„@ JaèÜ∂≥ QÍÅ H˜O^Œ<Õ Hˆ ã¨∞#∞ qKåiOzOk.
|ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ`À L=∞~ürÃÑ· ÃÑ\˜#ì Hˆ ã¨∞ gyáÈ~ÚOk. WO`å
KÕã≤ qKå~°}ÏkèHÍi.. ɡ„Ǩ HÍHõ =∞~À =ºH˜xÎ =∂„`«"∞Õ L=∞~ürH˜ =ºuˆ~HõOQÍ HÀ~°∞‰ì Ωõ
fã¨∞‰õΩ~åQÆeQÍ~°∞. J`«_»∞ ã≤HõO^Œ~ü ¿+H± J<Õ Ç¨Hõ~ü. QÀ„^è• L^ŒO`«O `«~°∞"å`Õ
ã≤HOõ ^Œ~.ü .`˘e™êi L=∞~ürx K«∂âß~°∞. 'L=∞~ürÜÕ∞ KÕ~ÚOKå_»∞— Jx ɡ„Ǩ, ã≤HOõ ^Œ~ü
HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eáê~°∞. XHõ KÕ`ÀÎ QÀ„^è•Ö’ ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åxfl x~°fiÇ≤Ïã¨∂<Î ,Õ =∞~À KÕ`ÀÎ
QÀ„^è• ^ŒÇϨ #HÍO_»‰Ωõ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ#· "åiH˜ L=∞~ür Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JOkOKå~°<kÕ "åi
JaèÜ∂≥ QÍÖ’¡ XHõ\ .˜ D =∂@ "å~°∞ K≥Ñʨ QÍ<Õ 'Wk HÍãÎ̈ Juâ◊Ü∂≥ HÎ̃QÍ LOk— Jx
HÀ~°∞ì "åºMϺxOzOk. ‰õΩ„@ ~°K#« ‰õΩ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ L=∞~ür ¿Ñ~°∞ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ
=zÛO^Œx ɡ„Ǩ K≥áêÊ~°∞. Wk L=∞~ürÃÑ· Ô~O_À JaèÜ≥∂QÆO. ''L=∞~ür ¿Ñ~°∞
qxÑ≤OzO^Œx aÖÏÖò Ǩr K≥|∞`«∞<åfl~°∞. =\ì̃<Õ PÜ«∞# ¿Ñ~°∞ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ ~å=_»O
`«Ñʨ PÜ«∞# „Ѩ"∞Õ Ü«∂xfl x~åúiOKÕ ™êHΔͺ^è•~åÖËg ÖË=Ù—— Jx HÀ~°∞ì ¿Ñ~˘¯Ok. ã¨Oâ◊Ü∞«
<åºÜ«∞O H˜O^Œ L=∞~ürx q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. ''XHõ QÆ\ ì̃ ™êHõΔ º=¸ ÖË^∞Œ . XHõ |Å"≥∞#ÿ
P^è•~°=¸ ÖË^∞Œ . D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ WO`« f„="≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ H˜O^Œ xOk`«∞}˜‚ ^À+≤QÍ
ѨiQÆ}˜OK«_»O U=∂„`«O ã¨iHÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì D xOk`«∞_»∞ ã¨Oâ◊Ü«∞ <åºÜ«∂xfl
á⁄O^Œ∞`«∞<åfl_»∞—— Jx HÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥ÑÊ≤ Ok. J=Ù#∞, L=∞~ür ^À+≤ HÍ^Œx HÀ~°∞ì
220 QÆ∞[~å`ü 2002
K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . ã¨Oâ◊Ü∞« <åºÜ«∂<Õfl PÜ«∞# á⁄O^•~°∞. q_»∞^ŒÅ#∞ `Àã≤ÑÙ¨ K«ÛÖËx U_»∞QÆ∞~°∞
xOk`«∞Ö’¡ L=∞~ür XHõ~∞° . PÜ«∞#ÃÑ· f„="≥∞#ÿ P~ÀѨ}Å∞ KÕã,≤ Z<Àfl W|ƒO^Œ∞ʼnõΩ
QÆ∞i KÕã<≤ å, z=~°‰Ωõ q_çzÃÑ@ìHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . JѨÊ\˜Hˆ PÜ«∞# Zxq∞^Õà√◊ ¡ *ˇÅ· ∞Ö’
QÆ_áç ê~°∞. P~ÀQƺO ÉÏQÍ ^≥|ƒu#flk. q_»∞^ŒÅ J~Ú# ~Ô O_ÕàHˆ¡◊ , `«# 65= U@
2013 [#=iÖ’ L=∞~ür =∞~°}O˜ Kå~°∞.
„Ѩ^•è # ã¨∂„`«^•è iQÍ z„fHõiOz# =ºHÎ̃<Õ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∂« eû# =zÛ#ѨÊ_»∞,
‰õΩ„@^•~°∞ÅO`å XHõ¯^ŒQ~æÆ ° ã¨=∂"ÕâO◊ JÜ«∂º~°x ZÖÏ K≥Ñʨ QÆÅ~°∞? nxÃÑ· HÀ~°∞ì `«#
f~°∞ÊÖ’ =∞ø#O =Ç≤ÏOzOk. HÀ~°∞ì K≥ÑÊ≤ O^ŒÖÏ¡ Uq∞@O>Ë ''QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#‰õΩ XHõ
~ÀA =ÚO^Œ∞, JO>Ë Ñ¶„≤ |=i 26= `Õn# ‰õΩ„@^•~°∞ÅO`å J=∞<£ Jukä QÆ$ǨÏOÖ’
HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. JHõ¯_Õ ‰õΩ„@‰õΩ Ñ¨^HŒä õ ~°K#« [iyOk—— Jx =∂„`«"∞Õ q=iOzOk.
D ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ áêÖÁæ#fl ‰õΩ„@^•~°∞Ö’¡ aÖÏÖò Ǩr XHõ~°∞. L=∞~ür ã¨O^Õâ◊O
ѨOÑ≤OKå_»O@∂.. ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’x q∞QÆ`å"åiH˜ K≥ÑÊ≤ Ok W`«<.Õ P q^èOŒ QÍ Ç¨r
‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆ™êfiq∞. ÃÑQ· Í ~Ô Å· ∞ `«QÅÆ |_»∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J`«_∞» JHõ¯_Õ L<åfl~°∞.
P Ѩiã¨~åÖ’¡H˜ Jyfl=∂ѨHõ |$O^ŒO ~å‰õΩO_® `«# "åà◊¡`À Hõeã≤ J_»∞¤Ñ¨_®¤~°∞.
g\˜`Àáê@∞ =∞iH˘xfl JaèÜ≥∂QÍÅÃÑ· Ǩr ã¨Ç¨ 12 =∞Okx HÀ~°∞ì ^À+¨μÅ∞QÍ
`ÕeÛOk. giH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Éˇ„Ǩ "åOQÆ∂‡ÅO QÆ\Qì˜ Í Ñ¨xKÕãO≤ k. ǨrH˜ HÀ~°∞ì =∞~°}tHõΔ
qkèOzOk. J~Ú#ѨÊ\˜H,© Zãπ-6 É’wx `«QÅÆ Éˇ\ÏìeûOkQÍ L=∞~ür HÀi#@∞ì J`«_Õ
ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ L#fl"åiH˜ `≥eáê_»<Õ qKå~°}ÏkèHÍi JaèÜ∂≥ QÍxfl Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ .
D Hˆ ã¨∞Ö’x WO`« =ÚYº"≥∞#ÿ HÀ}Ïxfl JO`«QÍ Ñ¨iQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . JÖÏQÆ#∞Hõ
KÕÜ∞« #@ì~Ú`Õ, Zãπ-6 É’w<Õ ZO^Œ∞‰õΩ `«QÅÆ Éˇ\Ïìeû =zÛO^Œ<Õ QÆ_∞» ¤ „Ѩâfl◊ ‰õΩ HÀ~°∞ì
ã¨=∂^è•#O K≥áêÊeû =ã¨∞OÎ k. ÃÑQ· Í "≥Ú`«OÎ ‰õΩ„@Ö’ W^Õ H©ÅHõO. L=∞~ürx q_»∞^ŒÅ
KÕã#≤ ѨÊ\˜H,© D q+¨Ü∞« OÖ’ HÀ~°∞ì `«Ñʨ Hõ q=~°} W"åfieû LOk.
Wk XHõ¯>Ë HÍ^Œ∞, qKå~°}ÏkèHÍi Hõ^#Œä OÖ’x q∞QÆ`å f„="≥∞#ÿ Ö’@∞áê@¡ÃÑ<· å
HÀ~°∞ì JO`Õ J„Ѩ=∞`«`Î x« áê\˜OzOk. ã¨fi`«O„`« ™ê‰õΩΔ Å∞QÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃# `˘q∞‡k
=∞Ok gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ™êHΔͺÅ#∞ ѨÓiÎQÍ `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. "åãÎ̈=OQÍ [iy#
q+¨Ü∂« Ö’¡ H˘xfl "åiH˜ `≥eÜ«∞<Õ `≥eÜ«∞=Ù. |∞„~°‰Ωõ `Àz#@∞ì, <À\˜H˜ =zÛ#@∞ì
K≥ÑÙ¨ ʉõΩáÈÜ«∂~°∞. ^•x=Å¡ „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+<¨ Ö£ ’ J_»O¤ QÍ ^˘iH˜áÈÜ«∂~°∞. áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ·
Hõ~¿° ã=‰õΩʼnõΩ, ǨHõ~‰¡° Ωõ [iy# Ѷ∞¨ ~°¬} q+¨Ü∞« O „Ѩ™êÎ=#‰õΩ =zÛ#ѨÙÊ_»∞ "åi J*Ï˝#O
|Ü«∞@Ѩ_Oç k. nx=Å¡ HÀ~°∞ì ^Œ$+≤Öì ’ "å~°∞ qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. g~°O`å
™ê÷xHõ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞. `å=∞O`å ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ =KåÛ=∞x K≥áêÊ~°∞. áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ·
Z^Œ∞~°∞ K«∂âß=∞x `≥eáê~°∞. HÍh, áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑ· JO`« ÃÑ^ŒÌ Q˘_»= [iy# q+¨Ü∞« O
 =∞<À*ò q∞@ì 221
"åiH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. qKå~°}ÏkèHÍi „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃# W`«~° ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ aè#flOQÍ..g~°∞ P
Q˘_»= q+¨Ü∂« xfl Hõhã¨O „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ .
`˘q∞‡k =∞Ok gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ Ѩ㨠ÖË^xŒ HÀ~°∞ì x~åú~} ° ‰õΩ
=zÛOk. ~Ô Å· ∞ÃÑ· ^•_ç KÕãO≤ k 'gˆ~..gˆ~— JO@∂ "å~°∞ QÆ∞iÎOz# 31 =∞Okh
q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. W^Õ Hˆ ã¨∞Ö’ 31 =∞OkH˜ HÀ~°∞ì tHõÅΔ ∞ qkèOzOk. XˆH ã¨OYºÖ’
q_»∞^ŒÅ.. tHõÅΔ ∞ L#flO^Œ∞# H˘O`« JÜ≥∂=∞Ü«∂xH˜ QÆ∞~°Ü∞Õ º J=HÍâ◊O LOk. "Õ~ˆ
™ê‰õΩΔ Å∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÅ „ѨHÍ~°"∞Õ D 31 =∞OkH˜ tHõÅΔ ∞ Ѩ_®¤~Ú. HÍ|\˜ì D
q+¨Ü∞« OÖ’ QÆO^Œ~Q° Àà◊O Ug∞ ÖË^∞Œ . „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+<¨ Ö£ ’ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ XHõiH˜
XHõ~∞° á⁄O`«# ÖˉΩõ O_® Ѩ~㰠ʨ ~° q~°∞^Œú Hõ^<Œä åÅ#∞ qxÑ≤OKå~°∞. ^•x=Å¡ P 31
=∞Okh q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . XHõ ^ŒâÖ◊ ’ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ f~°∞ÃÑ· HÀ~°∞ì
Jã¨ÇϨ #O „Ѩ^iŒ ≈OzOk. ''gà◊‰¡ Ωõ ÉÁuÎQÍ UO `≥eã≤#@∞ì ÖË^∞Œ . gà◊√¡ K≥|∞`«∞#fl^Õ
Ѩ~=° ∞ ã¨`º« O J#∞HÀÖËO—— Jx =ºOQƺOQÍ J#flk. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
™êHõΔ ºO K≥Ñʨ x Hˆ ã¨∞Ö’¡ ÖËHõ g~°∞ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å#∞, "Õ̂~ ™ê‰õΩΔ Å∂ „^è∞Œ gHõiOz#
Hˆ ã¨∞Ö’¡<Õ tHõÅΔ ∞ Ѩ_®¤~Ú. gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ P~ÀÑ≤Oz#"åiÖ’ =ÚQÆ∞iæ H˜ tHõÅΔ ∞
Ѩ_®¤~Ú. J~Ú`Õ, "Õ~ˆ ™êHΔͺ^è•~åÅ =Å¡ `«Ñʨ g~°∞ K≥áêÊ~°x ^À+¨μÅ∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«Ö^Ë xŒ
HÀ~°∞ì ã¨Ê+ì̈OQÍ<Õ ¿Ñ~˘¯Ok.
qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞.. áÈbã¨∞Å∞ JѨÊK≥Ñʨ =∞#fl =∂@Å#∞
~å=∞ zÅ∞HõÖÏ¡ =e¡OKå~°∞. "åi Hõ^#Œä O „ѨHÍ~°O, JÜ≥∂^躌 #∞Oz uiy=ã¨∞#Î fl
Hõ~°¿ã=‰õΩʼnõΩ Jaè#O^Œ#Å∞ `≥e¿ÑO^Œ∞‰õΩ QÀ„^è• Ô~·ÖËfi ¿ãì+¨<£‰õΩ "å~°∞ "≥àÏ¡~°∞.
L^ŒÜ∞« O P~°∞ QÆO@ʼnõΩ áê¡\òáê¶ "£∞ÃÑH· ˜ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. Hõ~¿° ã=‰õΩÅ#∞ ã¨<å‡xOK«_®xH˜
ѨÓÅ^ŒO_»Å∞, "åiHÀã¨O H˘O`« uO_ç Ѩ@∞ì‰Ωõ áÈÜ«∂~°∞. WHõ¯_Õ "å~°∞ „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+<¨ Ö£ ’
^˘iH˜áÈÜ«∂~°∞. Ã+_»∂ºÖò „ѨHÍ~°O ã¨|~°‡u ZH±û„ÃÑãπ J~°~ú å„u 2.55 xq∞ëêʼnõΩ
QÀ„^è• ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ ~å"åe. J~Ú`Õ P ~ÀA S^Œ∞ QÆO@Å∞ PÅ㨺OQÍ =zÛOk. ZѨÙÊ_À
#_ç ~å„u# =KÕÛ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ HÀã¨O WÖÏO\˜ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _»O Uq∞@x _çÃÑ<¶ û£
<åºÜ«∞"åk „ѨtflOKå~°∞. "å~°O`å J"åHõ¯~ÚáÈÜ«∂~°∞. Uq∞ K≥áêÊÖ’ `≥eÜ«∞Hõ =∂@Å
HÀã¨O "≥`∞« H˘¯<åfl~°∞. ''Ö’Hõ=∞O`å ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜Qˆ "Õà◊ ^ŒO_»Å∂, uO_ô Uq∞\˜? Jk
ÉÏQÍ x„^Œ Ѩ>ìË ã¨=∞Ü«∞O. ™êfiQÆ`åÅ∞ ѨÅHõ_®xH©, ã¨<å‡<åÅ∞ KÕÜ∞« _®xH© J^•
ã¨=∞Ü«∞O? P"Õà◊ѨÙÊ_»∞ Z=Ô~·<å \©Å∂, \˜ÃѶ#∂¡ KÕ™êÎ~å? gà◊¡ ǨÏ_®=Ù_ç`À
Hõ~¿° ã=‰õΩʼnõΩ, P É’wÖ’x q∞QÆ`å „Ñ¨Ü∂« }˜‰Ωõ ʼnõΩ x„^•ÉèOí QÆO HÍ=_»O `«Ñʨ =∞ˆ~g∞
LO_»^∞Œ —— Jx HÀ~°∞ì Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. |O_ç ^•^•Ñ¨Ù S^Œ∞ QÆO@Å∞ PÅ㨺OQÍ
#_»∞ã¨∞Î#fl q+¨Ü«∞O `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú<å.. HõzÛ`«OQÍ J^Õ ã¨=∞Ü«∂xfl ZO^Œ∞‰õΩ
222 QÆ∞[~å`ü 2002
ZOK«∞‰õΩ<åfl~°#fl „Ѩâfl◊ ‰õΩ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ =^ŒÌ ["å|∞ ÖË^∞Œ . "å~°∞ JѨÙÊ_»∞ JHõ¯_»
L<åfl~°x x~°∂Ñ≤OKÕ "Õ̂~ P^è•~°O Ug∞ ÖË^∞Œ . ^ŒO_»Å∞, uO_ç Ѩ@∞ìH˘x `å=Ú ~Ô Ö· fiË
¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ "≥o#¡ @∞ì gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å#∞ P ~ÀA ~Ô Ö· ’¡ „ѨÜ∂« }˜Oz#
Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ „^è∞Œ gHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . ''=∂‰õΩ JÖÏO\˜ =∞#∞+¨μÅ∞ QÍh, JÖÏO\˜ ™êfiQÆ`O«
QÍh ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ —— Jx HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eáê~°∞. W^Õ =∂@#∞ W`«~° ™ê‰õΩΔ Å∞, P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
¿ã+ì <¨ Ö£ ’ qkèx~°fiǨÏ}Ö’ L#fl JkèHÍ~°∞Å∂ K≥áêÊ~°∞. `«=∞ Z^Œ∞>Ë ~Ô Å· ∞ `«QÅÆ |_çO^Œx
K≥|∞`«∞#fl gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, =∞O@Å∞ P~°Ê_®xH˜ ZO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ ?
JkèHÍ~°∞Å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ J„Ѩ=∞`«OÎ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ ? lÖÏ¡ Zã‘Ê ~åA ÉèÏ~°=æ #∞ ZO^Œ∞‰õΩ
ã¨O„ѨkOK«Ö^Ë ∞Œ ? q+¨Ü∂« xfl lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ü [Ü«∞Ou ~°q ^Œ$+≤Hì ˜ ZO^Œ∞‰õΩ fã¨∞HÔ à◊Ö¡ ^Ë ∞Œ ?
JHõ¯_»‰Ωõ "≥Ú^Œ\ Q˜ Í KÕ~∞° ‰õΩ#flk [Ü«∞Ou ~°q. J~Ú`Õ, WO`«ÖÏ „ѨtflOz<å gÃÇÏKüÑ‘
HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞Oz LÅ∞‰õÄѨÅ∞‰õÄ ÖË^∞Œ . D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ "åi ™êHΔͺÅ#∞ `Àã≤ÑÙ¨ K«Û_»O
`«Ñ¨Ê HÀ~°∞ì Ug∞ KÕÜ«∞ÖËHõáÈ~ÚOk. J^Õ q+¨Ü«∞O K≥Ñ≤ÊOk. ''Ѷ¨∞@# [~°QÆ_»O
K«∂âß=∞#fl "åi ™êHΔͺxfl, Ѷ∞¨ @# [iy#ѨÙÊ_»∞ JHõ¯_Õ L<åfl=∞x ÖËHõ ^ŒQ~æÆ À¡ L<åfl=∞x
"å~°∞ K≥|∞`«∞#fl =∂@Å#∞, "≥Ú`«OÎ QÍ "åi "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ u~°ã¯¨ iOK«_O» `«Ñʨ
=∞~À^•i HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ —— Jx ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
J~Ú`Õ, WÖÏO\˜ ZO`«=∂„`«O qâ◊fiã≤OK« gÅ∞ÖËx F gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~°Î
"åOQÆ∂‡ÖÏxfl Ѩ@∞ìH˘x QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å∞ <å<å ǨÏ_®=Ù_ç KÕâß~°∞. Ñ≤eH¡ ˜ ZÅ∞Hõ
™êHõΔ ºO J#fl K«O^ŒOQÍ D =º=Ǩ~°O ™êyOk. gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~ΰ „ѨH@õ # P^è•~°OQÍ
áÈbã¨∞Å∞ UHõOQÍ QÀ„^è• =Úxã≤áêe\© J^躌 ‰õΩΔ _»∞ =∞ǨÏ=∞‡^£ Ǩï¿ãû<£ HõÖ’\Ï#∞
JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# ѨHOΔõ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« HõÖ’\Ï#∞ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜
fã¨∞HÀ=_®xfl, Hˆ ã¨∞Ö’ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^ŒO[QÍ áÈbã¨∞Å∞ „ѨKå~°O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. HõÖ’\Ï
HÍO„ÔQãπ =∞x+≤. `«fi~°Ö’<Õ QÆ∞[~å`üÖ’ JÃãOc¡ ZxflHõÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ZxflHõÅ
|iÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsìx P`«‡~°H}Δõ Ö’ Ѩ_¿Õ ã Z`«∞QÎ _Æ Ö» ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ c*ËÑ‘ <Õ`Å« ∞ HõÖ’\ÏÃÑ·
`«ÑÙ¨ Ê_»∞ Hˆ ã¨∞ |<å~ÚOKå~°∞. HõÖ’\Ï `˘q∞‡^Õà√◊ ¡ *ˇÅ· ∞Ö’ QÆ_áç ê~°∞. L=∞~ür =Öˇ
PÜ«∞<å 2011Ö’ ã¨Oâ◊Ü∞« <åºÜ«∞O á⁄Ok q_»∞^ŒÅ JÜ«∂º~°∞.
HõÖ’\Ï „Ѩ*Ïr=#OÖ’ L#fl =ºHÎ̃. QÀ„^è•Ö’ PÜ«∞# `≥eÜ«∞x"å~°∞ ^•^•Ñ¨ÙQÍ
LO_»~∞° . J~Ú<å, qâ◊fiã≤OK«_®xH˜ gÅ∞ÖËx, Jã¨ûÅ∞ qÅ∞"Õ ÖËx gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
`«Ñ¨Ê ã¨fi`«O„`« ™êHõΔ ºO W=fi_®xH˜ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ =∞Ô~=~°∂ ÅaèOK«ÖË^Œ∞.
HõÖ’\ÏÃÑ· "≥∂Ñ≤# JaèÜ∂≥ QÍŠѨijÅ# „Hõ=∞OÖ’, gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~ΰ =Ú~°m^è~Œ ü
=¸ÖòKO« ^•h ™êHΔͺxfl ã‘fiHõiOK«_®xH˜ HÀ~°∞ì x~åHõiOzOk. HõÖ’\ωõΩ, =Ú~°m^è~Œ ‰ü Ωõ
=∞^躌 ~å[H©Ü∞« "≥~· O° L#fl q+¨Ü∂« xfl ZuÎ K«∂Ñ≤OzOk. '<Õ#∞ K«∂âß#∞— J#fl
=∞<À*ò q∞@ì 223
=Ú~°m^è~Œ ü ™êHΔͺxfl HÀ~°∞ì H˘>ËÜ ì ∞« =K«∞ÛQÍh.. Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’ HõÖ’\Ï L<åfl~°<kÕ =∂„`«O
"åãÎ̈=O. D q+¨Ü∞« O HõÖ’\Ï<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞. Ѷ∞¨ @# q+¨Ü∞« O `≥eã≤#
"≥O@<Õ, =Úxã≤áêe\© J^躌 ‰õΩΔ x Ǩϟ^•Ö’ `å#∞ JHõ¯_»‰Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl#x PÜ«∞#
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. PÜ«∞# "≥Úɡ·Öò á¶È#¡Ö’x ã¨=∂Kå~°O ‰õÄ_® n<Õfl „^èŒ∞gHõiã¨∞Î#flk.
Ç≤ÏO㨠„Ѩ[fiie¡# `«~∞° "å`Õ HõÖ’\Ï =KåÛ~°x qKå~°}ÏkèHÍi Ãã`· O« JOwHõiOKå~°∞.
WO`«=~°‰Äõ ÉÏQÍ<Õ LOk. WHõ¯_Õ Jã¨Å∞ Hõ^Œä "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok. ''Ç≤ÏO㨉Ωõ áêÅÊ_»∞`«∞#fl
QÆ∞OѨÙ#∞ HõÖ’\Ï ~Ô K«ÛQ˘\Ïì_∞» — J<Õk „Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. J~Ú`Õ, D "å^Œ##∞
HÀ~°∞ì qâ◊fiã≤OK«Ö^Ë ∞Œ . xOk`«∞_ç =~°#Î #∞ |\ì̃, PÜ«∞# JÖÏO\˜ "å_»x, Ç≤ÏOã¨#∞
„¿Ñˆ~Ñ≤OKå_»x #=∞‡_»O Hõ+¨ì"Õ∞#x Jaè„áêÜ«∞Ѩ_çOk. ZO^Œ∞HõO>Ë =Úxã≤áêe\©
J^躌 ‰õΩΔ x Ǩϟ^•Ö’ Z=Ô~<· å Uq∞ KÕÜ∂« eû L#fl^À J^ŒO`å HõÖ’\Ï KÕâß~°∞. J<ÕHõ
^Œâ◊Ö’¡ ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡ áêÖÁæ<åfl_»∞. lÖÏ¡ Zã‘Ê ÉèÏ~°æ=`À Hõeã≤ Ѩiã≤÷ux
ã¨g∞HΔ̃OKå~°∞. =∞O@Å#∞ P~°∞Ê`«∞#fl Jyfl=∂ѨHõ ã≤|ƒOkH˜ ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞. ^ŒQ~æÆ Ö° ’
L#fl ÉÏq #∞Oz hà◊√¡ `«~e° OKÕO^Œ∞‰õΩ ™êÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . "≥∂\Ï~°`¡ À hà◊#¡ ∞ `À¿ã@ѨÙÊ_»∞
Hõ~Ô O@∞ áȉõΩO_®, ZÖÏO\˜ JO`«~åÜ«∞O `«Ö`ˇ ‰Î« Ωõ O_® K«∂_®Åx q^Œ∞º`ü qÉèÏQÍxfl
HÀ~å~°∞. g@xflO\˜h HÀ~°∞ì ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩOk. ''xOk`«∞x Hõ^ŒeHõÅ∞
=∂=¸Å∞QÍ<Õ L<åfl~Ú. QÆ\ì˜ ™êHΔͺ^è•~°O ÖËx HÍ~°}OQÍ U JaèÜ∂≥ QÆOÃÑ<· å PÜ«∞##∞
^À+≤QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«ÖOË —— Jx HÀ~°∞ì ¿Ñ~˘¯Ok.
`«ÑÙ¨ Ê_»∞ ™êHΔͺÅ∞ K≥ÑÊ≤ HÀ~°∞#ì ∞ `«ÑÙ¨ Ê^•i Ѩ\Oì˜ K«_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOz# gÃÇÏKüÑ‘
HÍ~°ºHõ~Åΰ L^ŒO`«O`À `«ÅѨ@∞ìH˘#fl qKå~°}ÏkèHÍiH˜.. JO`«H<õ åfl ÃÑ^ŒÌ Z^Œ∞~°∞^≥ɃË
`«yeOk. xOk`«∞Ö’¡ 28 =∞Okx qKå~°} HÀ~°∞ì q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ
'™êHõΔ ºO— ѨÙ}Ϻ# JѨÊ\˜Hˆ 31 =∞Okx HÀ~°∞ì q_çzÃÑ\ì̃Ok. =Úã≤=¡ ÚÖË ÅHõΔ ºOQÍ
QÆ∞[~å`üÖ’ =∂~°}Ǩϟ=∞O "≥Ú^ŒÅ~Ú# `«~∞° "å`« D 28 =∞Okx áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕâß~°∞. 2002 Ѷ„≤ |=i 27, 28 `ÕnÖ’¡ QÀ„^è•Ö’ gix J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞H˘#fl@∞ì
áÈbã¨∞Å∞ K≥Ñʨ QÍ, qKå~°}Ö’ Jk `«Ñʨ x `ÕeOk. ^•O`À JѨÙÊ_»∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤
"å~°O^Œih HÀ~°∞ì =keÃÑ\˜Oì k.
25 =∞Okx "≥O@<Õ q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. q∞ye# =ÚQÆ∞~æ ∞° 2009 E<£Ö’
qKå~°} HÀ~°∞ì U~åÊ@∞‰õΩ =ÚO^Õ K«xáÈÜ«∂~°∞. gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞
u~°ã¯¨ iOK«_O» Hõ<åfl 28 =∞Okx q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« _»O J<Õ^Õ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞ʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ
^≥|ƒ Jx K≥áêÊe. giÃÑ· "≥∂Ñ≤# JaèÜ∂≥ QÍʼnõΩ áÈbã¨∞Å Hõ^<Œä åÖË P^è•~°=∞Ü«∂º~Ú.
QÀ„^è•Ö’ ~Ô Å· ∞#∞ `«QÅÆ Éˇ\ ,ì̃ JO`«=∞Ok „áê}ÏÅ∞ áÈ=_®xH˜ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ gˆ~
HÍ~°}=∞<Õk áÈbã¨∞Å „Ѩ^è•# JaèÜ≥∂QÆO. gi Hõ^äŒ#O „ѨHÍ~°O, 28 =∞Okh
XHõ¯™êiQÍ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . ~Ô O_»∞ ^ŒâÖ◊ ’¡ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. `˘Å∞`« 15 =∞Okx
224 QÆ∞[~å`ü 2002
Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’ x~°ƒOkèOKå~°∞. qKå~°} [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ "åiÖ’ XHõ~∞° *ˇÅ· ∞Ö’<Õ
=∞~°}O˜ Kå~°∞. 13 =∞Okx Ѷ∞¨ @# [iy# =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA# áÈbã¨∞Å∞ Ѩ@∞ìH˘<åfl~°∞.
giÖ’ XHõ~∞° i=∂O_£Ö’ LO_»QÍ#∂, =∞~˘Hõ~∞° ɡ~ÚÖòÃÑ· q_»∞^ŒÅ J~Ú# `«~∞° "å`å
K«xáÈÜ«∂~°∞. JO^ŒiH© JO^Œih HÀ~°∞ì 2011Ö’ q_çzÃÑ>Ëìã≤Ok. 28 =∞Okx
x~°ƒO^èOŒ Ö’x fã¨∞HÀ"åeû =zÛ# Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÃÑ· áÈbã¨∞Å ™êHõΔ ºO J|^•úÅ`À xO_ç
L#fl^Œx HÀ~°∞ì QÆ∞iÎOzOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, _çÃÑ<¶ û£ <åºÜ«∞"åk xÅnÜ«∞_»O`À "≥Ú`«OÎ
=º=Ǩ~°O áÈbã¨∞Å "≥∞_»Hˆ K«∞@∞ì‰Ωõ <Õ Ñ¨iã≤u÷ `«Öuˇ OÎ k. QÀ„^è• J#O`«~° JÅ¡~‰¡° Ωõ
Éèí∂q∞Hõ#∞ U~åÊ@∞KÕã¨∞‰õΩ<Õ „Hõ=∞OÖ’<Õ JHõ¯_» H˘O^Œih, WHõ¯_» H˘O^Œih
x~°ƒO^èOŒ Ö’H˜ fã¨∞H˘<åfl~°x _çÃÑ<¶ û£ <åºÜ«∞"åk QÆ\ Qì̃ Í x~°∂Ñ≤OK«QeÆ QÍ~°∞.
xOk`«∞Å JÔ~ã¨∞Ãì Ñ· qKå~°}ÏkèHÍi KåÖÏ PÅ"ÀHõQÍ qxÑ≤Oz# Hõ^#Œä O`À<Õ
"≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°O ɡ_zç H˘\ì̃O^Œx HÀ~°∞ì JOK«<å "ÕãO≤ k. `˘e 15 =∞Okx Ѷ∞¨ @#
[iy# ~À*Ë x~°ƒO^èOŒ Ö’H˜ fã¨∞H˘#fl@∞ì qKå~°}ÏkèHÍi K≥áêÊ~°∞. ZHõ¯_» JO>Ë, ~Ô Å· ∞ÃÑ·
"å~°O`å ^•_ç KÕã∞¨ OÎ _»QÍ Ñ¨@∞ìH˘#fl@∞ì `≥eáê~°∞. ZѨÙÊ_»∞ JO>Ë, ~Ô Å· ∞ =∞O@Ö’¡
HÍeáÈ`«∞O_»QÍ<Õ, L^ŒÜ∞« O 9.15 xq∞ëêʼnõΩ Jx q=iOKå~°∞. `å`«Ê~°ºO Uq∞@O>Ë,
~Ô Å· ∞‰õΩ xѨÙÊ JO@∞‰õΩ#fl QÆO@ `«~∞° "å`«, JHõ¯_» L<åfl~°x K≥|∞`«∞#fl qâı+¨ ã¨OYºÖ’x
=Úã≤O¡ QÆ∞OѨ٠ã¨=∞HõOΔ Ö’ JHõ¯_çHHõ ¯õ _Õ gix JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°#fl=∂@. W^Õ x["≥∞`ÿ Õ
KåÖÏ f„="≥∞#ÿ q+¨Ü∞« OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåeû LO@∞Ok. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl 94 =∞OkÖ’, D 14=∞OkÃÑ·<Õ (XHõ~°∞ qKå~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’
K«xáÈÜ«∂~°∞) f„="≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞ HÍ"åe. ™ê^è•~°}OQÍ J~Ú`Õ WÖÏ
Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’ Ѩ@∞ì|_Õ xOk`«∞Å∞ Hˆ ã¨∞ #∞Oz |Ü«∞@Ѩ_@» O J<Õk [~°Q^Æ ∞Œ . J^Õq∞\’
QÍh, XHõi^ŒiÌ x HÍ^Œ∞, `˘e~ÀA# Jn Ѷ∞¨ @# [iy# QÆO@Ö’<Õ Ñ¨@∞ìH˘<åfl=∞x
K≥|∞`«∞#fl 14 =∞Okh HÀ~°∞ì q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. Jn ã¨Oâ◊Ü∞« <åºÜ«∞"≥∂, =∞~À
HÍ~°}O`À HÍ^Œ∞. ÉË+~¨ `° ∞« QÍ x~ÀÌ+μ¨ Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ z =kÖËÜ∞« _»O Uq∞\˜?!
™ê=¸Ç≤ÏHõ ǨÏ`åºHÍO_» Ѷ∞¨ @#‰õΩ QÆÅ f„=`« Ѩ@¡ ™È~Ú ÖˉΩõ O_®, QÀ„^è•
Hˆ ã¨∞Ö’ "åãÎ̈"åÅ "≥eH˜f`«‰Ωõ [~°QÍeû# „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ÃÑ#∞ qѶ∂¨ `«OÖÏ, áÈbã¨∞Å
„ѨÇϨ ã¨#O ™êyOk. ™ê^è•~°}OQÍ XHõ ™êHΔ̃ K≥¿ÑÊ q+¨Ü∂« Å∞ =∞~À ™êHΔ̃ Hõ^#Œä O`À
ã¨iáÈÅHõáÈ`Õ P ™êHΔͺxfl ѨiQÆ}˜OK«~°∞. J~Ú`Õ, ^•xHÀã¨=∞x áÈbã¨∞Å
"åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ u~°ã¯¨ iOK«Ö^Ë ∞Œ . HÀ~°∞ì ã¨Ê+¨Oì QÍ Uq∞ K≥ÑÊ≤ O^ŒO>Ë..áÈbã¨∞ ™êHΔͺÅÃÑ<· Õ
P^è•~°Ñ_¨ ç 15 =∞OkÃÑ· JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ "≥∂Ѩ_O» [iyO^Œx, XHõ"àÕ ◊ "åi Hõ^#Œä O
#=∞‡â◊Hºõ OQÍ LO>Ë `«Ñʨ Hõ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ=_»O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
JO`ÕHÍ^Œ∞, =∞~À =∞Oz =∂@ ‰õÄ_® Uq∞ K≥ÑÊ≤ O^ŒO>Ë, XHõ ™êHõΔ ºO =∞~À ™êHõΔ ºO`À
=∞<À*ò q∞@ì 225
ã¨iáÈÅHõáÈ`Õ, P ™êHΔͺxfl #=∞‡â◊Hºõ O HÍxkQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ KåÅx <åºÜ«∞âß„ã¨OÎ Ö’
ZHõ¯_® ¿Ñ~˘¯#ÖË^xŒ ÃãÅqzÛOk. WO`« K≥ÑÊ≤ <å, áÈbã¨∞Å "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ "≥Ú`åÎxH˜
"≥Ú`«OÎ QÍ<Õ `Àã≤ÑÙ¨ K«ÛHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . ^•xH˜ J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. xOk`«∞Å#∞
ZѨÙÊ_»∞, ZHõ¯_» x~°ƒO^èŒOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~°#fl^•xÃÑ· iHÍ~°∞¤Ö’¡<Õ aè#fl Hõ^äŒ<åÅ∞
qxÑ≤OK«_O» "≥Ú^ŒÅ∞ KåÖÏ q+¨Ü∂« Å∞ ѨxKÕâß~Ú.
Ô~·Å∞ÃÑ· ^•_ç [iÑ≤# `«~°∞"å`« QÆ∞OѨ٠JHõ¯_ç #∞Oz Ѩ~å~°~ÚOk Jx
ZѶSπ P~üÖ’ LOk. D x"ÕkHõ#∞ Ѷ∞¨ @# [iy# ~ÀA L^ŒÜ∞« O 9.35 xq∞ëêʼnõΩ
`«Ü∂« ~°∞KÕâß~°∞. L^ŒÜ∞« O 9.15 xq∞ëêʼnõΩ 15=∞Ok xOk`«∞Å#∞ Ѷ∞¨ @<å ã¨e÷ Ö’
x~°ƒO^èOŒ Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl=∞x J^Õ áÈbã¨∞Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~°∞. WOHÍ =ÚYºOQÍ, áÈbã¨∞
'„á⁄_»H¬õ <£ iáÈ~°∞—ì Å#∞ J#∞ã¨iOz.. "åãÎ̈"åxH˜ "å~°∞ K≥|∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∂xH˜, 12
QÆO@Å `«~∞° "å`«, JO>Ë J^Õ ~ÀA ~å„u 9.30 xq∞ëêʼnõΩ "åix J^Œ∞ѨÙÖ’H˜
fã¨∞H˘<åfl~°∞. q+¨Ü∞« O |Ü«∞@Ѩ_áç È=_»O`À áÈbã¨∞eHõ fQÆ K«∞@ì_O» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° .
ã¨=∞Ü«∂Ö’¡ HõxÑ≤ã¨∞Î#fl JO`«~åxfl ã¨iKÕã¨∂Î, `«ÖÏ`ÀHõ ÖËx Jã¨`«ºÑ¨Ù Hõ^äŒ<åxfl
qxÑ≤OKå~°∞. áÈbã¨∞Å Hõ^#Œä O „ѨHÍ~°O, L^ŒÜ∞« O 9.15 xq∞ëêʼnõΩ 15 =∞Ok
=Úã≤O¡ Å#∞ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’ Ѩ@∞ìH˘<åfl~°∞. =∞^蕺ǨÏflO 12.30 =~°‰Äõ Hͺa<£ U =^ŒÌ
`«=∞ x~°ƒO^èOŒ Ö’ LOK«∞H˘<åfl~°∞. JHõ¯_ç#∞Oz ~Ô Ö· fiË áÈbãπ ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ fã¨∞HÔ o¡ JÔ~ã¨∞ì
HÍy`åÅ∞ ã≤^=úŒ ∞ÜÕ∞º=~°‰Ωõ , JO>Ë ~å„u 9.30 =~°‰Äõ LOKå~°∞. JO>Ë, ^•_ç KÕâß~°x
K≥|∞`«∞#fl =Úã≤O¡ Å QÆ∞OѨÙ#∞ Ѩ@∞ìH˘#fl `«~∞° "å`«, áÈbã¨∞ ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ QÍh "≥∞l„¿ã\ì ò
ã¨=∞HΔÍxH˜ QÍh fã¨∞‰õΩáÈÖË^#Œ fl=∂@. ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ "åˆ~ K≥ÑÙ¨ ʉõΩ#fl@∞ì J`«ºO`«
L„kHõ`Î `« À#∂, ã¨Ç¨ Ü«∞ Ѩ#∞ŠǨÏ_®=Ù_ç`À#∂ xO_ç L#fl Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’<Õ ^•^•Ñ¨Ù
=¸_»∞ QÆO@Å=~°‰Äõ x~°ƒO^èOŒ Ö’ LOKå~°∞. =∞i JO`« `˘H˜¯_ç L#flKÀ@, Z=Ô~<· å
W^ŒO`å K«∂ã≤ LO_®e Hõ^•? HÍh, áÈbã¨∞Å Hõ^<Œä åxfl JkèHÍ~°∞Å∞, „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Ö’¡
XHõ¯~°∂ „^è∞Œ gHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . ^•O`À 'xOk`«∞Å#∞ Hͺa<£ U Ѩiã¨~åÖ’¡ Ѩ@∞ìH˘<åfl=∞#fl
áÈbã¨∞ Hõ^#Œä O #=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË^∞Œ — Jx <åºÜ«∞=¸iΠѨ>ÖË ò `ÕÖÛË âß~°∞. K«∂_»É’`Õ
"å~°O^Œih Wà◊¡ #∞Oz Ѩ@∞ìH˘zÛ#@∞ì L#fl^Œx K≥áêÊ~°∞. Ѷ¨∞@# [iy# ~ÀA
™êÜ«∞O„`«O 4.30 xq∞ëêÅ #∞Oz QÀ„^è• Ñ¨@}ì OÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ‰õÄOaOQ∑ x~°fiÇ≤ÏOz#@∞ì
ã¨fiÜ«∞OQÍ HÀ~°∞ì `≥eÑ≤Ok. D „Hõ=∞OÖ’<Õ 15=∞Okx Wà◊¡ =^ŒÌ x~°ƒO^èŒOÖ’H˜
fã¨∞‰õΩ#fl@∞ì JOK«<å "ÕãO≤ k.
`˘e ~ÀA JÔ~ã¨∞Åì Hõ^<Œä åxfl `Àã≤ÑÙ¨ zÛ# HÀ~°∞,ì `«~∞° "å~Ú ÉèÏQÆOÖ’#∂ J^Õ
"≥Y· ix fã¨∞‰õΩOk. "≥Ú`«OÎ 28 =∞OkÖ’, q∞QÆ`å 13 =∞Okx =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA
L^ŒÜ∞« O 9.30 QÆO@ʼnõΩ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl=∞x áÈbã¨∞Å∞ K≥Ñʨ QÍ, "åi "å^Œ##∞
226 QÆ∞[~å`ü 2002
HÀ~°∞ì H˘\˜"ì ãÕ O≤ k. ~Ô Å· ∞ÃÑ· ^•_ç KÕã∞¨ #Î fl QÆ∞OѨÙÖ’ xOk`«∞Å#∞ QÆ∞iÎOKå=∞x áÈbã¨∞Å∞
`≥eáê~°∞. gi Hõ^<Œä åxfl _çÃÑ<¶ û£ <åºÜ«∞"åk ѨÓ~°fiѨHOΔõ KÕâß~°∞. `˘Å∞`« 15=∞Okx
J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞H˘#fl Ѩ^uúŒ Ö’<Õ, ‰õÄOaOQ∑Ö£ ’ ÉèÏQÆOQÍ gih Ѩ@∞ì‰Ωõ áÈÜ«∂~°x
"åkOKå~°∞. W^ŒO`å PÅH˜Oz# HÀ~°∞ì ''xOk`«∞Å#∞ ^•_ç KÕã∞¨ #Î fl QÆ∞OѨÙÖ’ K«∂âß=∞x
K≥|∞`«∞#fl áÈbã¨∞Å ™êHõΔ ºOÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @» O D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ã¨iHÍ^Œ∞—— Jx x~åúiOzOk.
JÖψQ, JÔ~ã¨∞ìʼnõΩ =ÚO^Œ∞ xOk`«∞Å ã≤÷ux `≥e¿Ñ P^è•~åÖËg ÅaèOK«ÖË^Œx
QÆ∞iÎOzOk.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# "≥O@<Õ ^Œ∞~åÖ’K«#`À XHõ „Hõ=∞OQÍ ™êy# JÔ~ã¨∞Åì
Ѩ~åfixfl `˘e™êi D ѨÙã¨HÎ "õ ∞Õ Ö’HõO ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ =ã¨∞#Î flk. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# L„QÆ"å^Œ∞Å
Ѩ<#Õ #fl =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ "≥∂n q+¨ÑÓ¨ i`« "åºYºÅ „ѨÉÏè =O QÀ„^è• Hˆ ã¨∞ÃÑ·
Ѩ_,ç ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’x xëêÊH˜HΔ õ HÀ}Ïxfl ^≥|ƒfã≤O^Œx ÉèÏqOKÕO^Œ∞‰õΩ D J„Hõ=∞ JÔ~ã¨∞Åì
L^ŒO`«"∞Õ x^Œ~≈° #O. "≥∂n "å‰õΩ¯Å#∞ x[O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ∂« eû# Jx"å~°º XuÎ_Hç ˜ áÈbã¨∞Å∞ QÆ∞i J~Ú#@∞ì JxÑ≤ã∞¨ #Î flk. "≥∞<ÿ åi\©ÅÃÑ·
™ê=¸Ç≤ÏHõ ǨÏO`«Hõ ^•_»∞Å∞ ™êy#O`«HÍÅ=¸, QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ JÔ~ã¨∞Åì q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
QÍ_è"» ∞≥ #ÿ ãÎ̈|`ú « <≥ÅH˘#flk. D „Hõ=∞OÖ’ =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# ѨHOΔõ
~ÀAʼnõΩ, 2002 =∂iÛ 14= `Õn# =∞~À q_»`« JÔ~ã¨∞Åì ∞ [iQÍ~Ú. JѨÊ\˜H˜
QÆ∞[~å`üÖ’ =O^ŒÖÏk =∞Ok J=∂Ü«∞Hõ =Úã≤=¡ ÚÅ∞ =∞$`«∞º"å`« Ѩ_®¤~∞° .
QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „áê~°OaèOz# `˘e k<åÖ’¡<Õ 28 `«ÑÙ¨ Ê_»∞ Hˆ ã¨∞Å#∞
áÈbã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞KÕâß~°∞. ã¨iQÍæ WÖÏO\˜ xi¡Ñ¨Î <≥·*Ï<Õfl á¶ÈÔ~xûH± ™êHΔͺÅ
q+¨Ü∞« OÖ’#∂ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. á¶È~Ô xûH± ™êHΔͺŠq+¨Ü∞« "≥∞ÿ áê\˜OKåeû# Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞
LÅ¡OѶ∞≤ Oz#@∞ì ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl, HÀ~°∞ì =∂„`«O 'ÉÏQÍ KÕâß~°∞— Jx áÈbã¨∞Å
Éè∞í [O `«\ Oì˜ k. <Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ x („ÔH"· ∞£ ã‘<)£ á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å∞ =KÕÛ^•HÍ áÈbã¨∞Å∞
Ѩi~°HOΔ̃ Kåe. HÍh, "å~°∞ PѨ<Õ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WOHÍ Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë,
Ѷ¨∞@# [iy# `˘e~ÀA #∞Op HÍe# Ô~·Å∞ É’wÖ’H˜ „Ѩ[Å#∞ J#∞=∞uã¨∂Î<Õ
L<åfl~°∞. WO`«\ ˜ L`åÊ`«O ZÖÏ [iyO^Œ<kÕ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ P„`«∞`«`À „Ѩ[Å∞ É’wÖ’
P z=~° #∞Oz Dz=~° ^•HÍ u~°∞QÆ∞`«∂, Jg Wg `å‰õΩ`«∞O_Õ"å~°∞. =∞~À
J^è•fi#fl"≥∞ÿ# ã¨OQÆu Uq∞@O>Ë, ÃÑ„\’Öò Ѩ_ç HÍeáÈ`Õ, ^•xfl x~°∂Ñ≤OK«_®xH˜
ѨxH˜=KÕÛ HÍeáÈ~Ú# J=âıëêÅ`À QÆÅ á¶È~Ô xûH± #=¸<åÅ ¿ãHõ~} ° ‰õΩ áÈbã¨∞ʼnõΩ
30 QÆO@Å∞ Ѩ\ Oì˜ k. Ѷ∞¨ @# [iy# Hͺa<£ U „áêO`«OÖ’ J^Õ ~ÀA# ѨOK«<å=∂
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. K«xáÈ~Ú Ñ¨_çL#fl =∞#∞+¨μÅ`À xO_çL#fl É’wÖ’ =∞@∞‰õΩ
=∞~°∞<å_»∞QÍh P `«O`«∞x [iÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . JѨÊ\˜Hˆ [#O É’wÖ’H˜ Z‰õΩ¯`«∞<åfl~°∞,
=∞<À*ò q∞@ì 227
kQÆ∞`«∞<åfl~°∞. WÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ #∞Oz ¿ãHõiOz# =ã¨∞=Î ÙÅ q=~åÅ#∞
#"≥∂^Œ∞KÕã#≤ ã‘[~ü iáÈ~°∞#ì ∞ (ѨOK«<å=∂)#∞ 2002 Ѷ„≤ |=i 28 = `Õn ™êÜ«∞O„`«O
5.45 #∞Oz 7.35 xq∞ëêÅ =∞^躌 Ö’ `«Ü∂« ~°∞KÕâß~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, 'Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ H˜
~å"åÅO—@∂ JǨχ^•ÉÏ^£ Hˆ O„^ŒOQÍ QÆÅ á¶È~Ô xûH± Ãã<· û£ ÖËÉ’ˆ~@sx U„Ñ≤Öò 28=
`Õn# HÀ~å~°∞. D "Õ∞~°‰Ωõ "Õ∞ XHõ\’ `Õn# á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å∞ É’wx ã¨O^Œi≈Oz
"≥àÏ¡~∞° . JѨÊ\˜H˜ <≥Å „H˜`"« ∞Õ „Ѩ=ÚY áê„uˆHÜ«∞ |$O^ŒO =zÛáÈ~ÚOk. W^ŒO`å
K«∂¿ãÎ U_»"åÖ’ #"åfiÖ’ J~°÷O HÍ^Œ∞. D |$O^ŒO U„Ñ≤Öò 3= `Õn# É’wx
ã¨O^Œi≈OzOk. É’wH˜ áÈbã¨∞Å∞ HÍѨÖÏ HÍã¨∞#Î fl f~°∞ÃÑ· Z_ç@~üû yÖò¤ „Ѩux^è∞Œ Å∞
cr =sæã,π kbÑπ Ѩ_˘æ#¯~ü, PHÍ~ü Ѩ>ÖË ò q㨇ܫ∞O =ºHõOÎ KÕâß~°∞. ''W^Õq∞\˜! É’w
Uq∞\˜? ^•x‰õΩ#fl „áê^è•#º`« Uq∞\˜? ^•xx LOz# KÀ@∞ WÖÏ L#fl^Õq∞\˜!
ZHõ¯_À =¸Å# XHõ QÀ^•=ÚÖ’ É’wx „Ѩ^~Œ ≈° #‰õΩ ÃÑ\ì̃#@∞ì xÅɡ\Ïì~∞° . K«∂¿ã.Î .
K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å ZHõ¯_® HÍѨÖÏ"å_»∞ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . [#O É’wx Z‰õΩ¯`«∞<åfl~°∞, kQÆ∞`«∞<åfl~°∞.
"å~°O`å Z=~À, ZHõ¯_ç#∞Oz =KåÛ~À! J_ç̂Q"å_»∞ ÖË_∞» . K≥¿ÑÊ"å_»∞ Jã¨Å∞ ÖË_∞» —
Jx "å~°∞ qã¨∞ÎáÈÜ«∂~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, D Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ É’w #∞Oz ^Õ#fl~Ú<å
fã¨∞ÔHà◊¡_®xH˜, U^≥·<å fã¨∞H˘zÛ JHõ¯_» ÃÑ@ì_®xH˜, XHõiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ<À,
=ºuˆ~HõOQÍ<À ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ =∂iÛ"ÕÜ∞« _®xH˜ HÍ=Åã≤#O`« J=HÍâ◊O L#fl^Œx
PO^Àà◊# "≥e|∞KåÛ~°∞. D áê„uˆHÜ«∞ „Ѩ=ÚY∞Å∞ K≥|∞`«∞#fl^•xH©, 'á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å∞
ã¨O^Œi≈OKÕ=~°‰Äõ É’wx =O^Œ Hõà`¡◊ À HÍѨÖÏ HÍâßO— J#fl áÈbã¨∞Å Hõ^<Œä åxH©,
^•xfl P"≥∂kOz# HÀ~°∞ì "≥·YiH© ǨÏã≤Î=∞â◊HÍO`«~°O LOk. ZO^Œ∞HõO>Ë, =ÚO^Õ
K≥Ñ≤Ê#@∞ì á¶ÈÔ~xûH± xѨÙ}∞Å∞ ã¨O^Œi≈OK«_®xH˜ <≥Å =ÚO^Œ∞ JHõ¯_»‰õΩ „Ѩ=ÚY
[~°fleã¨∞Åì |$O^ŒO É’wx K«∂ã≤, JHõ¯_ç Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ x"ÕkOzOk. <Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’x
J=âı+¨ #=¸<åÅ ¿ãHõ~}° Ö’, á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å#∞ Ñ≤Å=_»OÖ’ J"åOKèh« Ü«∞ *ÏѨºO
[~°QÆ_»O Ѩ@¡ =ºHõÎ=∞~Ú# PO^Àà◊#ŠѨ@¡ HÀ~°∞ì q=ÚY`« K«∂Ñ≤Ok. ''x["Õ∞!
"≥O@<Õ á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å ™êÜ«∂xfl áÈbã¨∞Å∞ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . JO`«=∂„`å# =zÛ#
#+¨"ì ∞Õ g∞ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞‰õO>Ë <Õ~O° [iy# „áêO`«OÖ’, Zãπ-6Ö’ 34 '=Ú^Œ=Ì ∂Öò—
(ˆHã¨∞ „áÈѨs)ì =ã¨∞=Î ÙÅ#∞ áÈbã¨∞Å∞ ¿ãHõiOz, „Ѩ`ºÕ HõOQÍ XHõ =ºHÎ̃`À á¶È~Ô xûH±
ÖϺÉò‰Ωõ ѨOÑ≤OKå~°∞—— JO@∂ HÀ~°∞ì ã¨O`«$Ñ≤Î "≥e|∞zÛOk.
ÉÏQÍ PÅ㨺O J~ÚáÈ=_»O`À "Õ∞Ö’ á¶ÈÔ~xûH± xѨÙ}∞ŠѨijÅ# XHõ
`«∂`«∂=∞O„`«OQÍ<Õ ™êyOk. É’w ֒ѨŠ#∞Oz ÃÑ„\’Öò K«Å_¡ O» =Å¡<Õ ^Œ∞~°@ … #
[iy#@∞ì x"ÕkHõ WKåÛ~°∞. D x"ÕkHõ áÈbã¨∞ʼnõΩ XHõ `«∞~°∞Ѷ٨ =ÚHõ¯ÖÏ Ñ¨xKÕãO≤ k.
nx P^è•~°OQÍ<Õ"å~°∞, ^Œ∞O_»Q∞Æ Å∞ Uq^èOŒ QÍ É’wÖ’H˜ „Ѩ"tÕ OKå~°<Õ ~°ÇϨ ™êºxfl
KèkÕ OK«_O» Ö’ Q˘Ñ¨Ê =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "Õã#≤ @∞ì P `«~∞° "å`« ~Ô O_»∞ <≥ÅʼnõΩ áÈbã¨∞Å∞
228 QÆ∞[~å`ü 2002
P~åƒù@OQÍ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘<åfl~°∞. "å~°∞ Ѷ∞¨ #OQÍ K≥|∞`«∞#fl =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ Uq∞@<Õk
J[Üü∞ HÍ#∂ÉèÏÜü∞ ÉÏsÜ«∂ J<Õ Ç¨Hõ~ü "åOQÆ∂‡ÅO K«∂¿ãÎ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ÉÏsÜ«∂
™êHõΔ ºO P^è•~°OQÍ ~Ô O_À JaèÜ∂≥ QÆ Ñ¨„`åxfl `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ HÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOKå~°∞.
É’wÅ =∞^茺 ÉèÏQÍxfl HÀã≤.. P "≥·Ñ¨Ù QÆÅ ^•fi~°O QÆ∞O_® É’wÖ’H˜ ^Œ∞O_»QÆ∞Å∞
^Œ∂ã¨∞H˘zÛ#@∞ì P Ѩ„`«OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. á¶È~Ô xûH± x"ÕkHõ`À D Hõ^#Œä O ã¨iáÈ~ÚOk.
HÀ~°∞ì f~°∞ÊÖ’ „Ѩ™êÎqOz# D '~°ÇϨ 㨺 Kè^Õ #Œ — Ѷ∞¨ @ìO "≥#Hõ QÆÅ `å`«Ê~°ºO K«∂¿ãÎ
^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iy# f~°∞, ^•xH˜ QÆÅ qÅ∞=, ã¨=∞„QÆ`« q+¨Ü∞« OÖ’ XHõ¯ =∂#= ǨωõΩ¯Å
Ѩi~°H‰Δõ Ωõ ÖË HÍ^Œ∞, „Ѩu XHõ¯~°∂ HõÅ=~åxH˜ QÆ∞i H͉õΩO_® LO_»Ö~Ë ∞° . Hˆ =ÅO á¶È~Ô xûH±
x"ÕkHõ#∞ Ѩ@∞ìH˘x ™êy# ^Ò~åƒùQºÆ ѨÓi`« ^Œ~åºÑ¨ÙÎ Wk. ‰õΩ„@^•~°∞ÅO@∂ áÈbã¨∞Å∞
Ѩ@∞ìH˘zÛ#"åix HÀ~°∞ì q_çzÃÑ_»∞`«∂áÈ=_»"Õ∞ nxH˜ x^Œ~°≈#O. W^ŒO`å K«∂¿ãÎ
áÈbã¨∞Å∞ "åã¨"Î åÅ∞ "≥eH˜fÜ«∞_»OÖ’ Hõ<åfl ~å[H©Ü∂« Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’<Õ Z‰õΩ¯=QÍ
=ÚxyáÈ~Ú#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. J#O`«~O° ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì xˆ~âÌ O◊ `À ~°OQÆOÖ’H˜ ky#
'ã≤\ò— („Ѩ`ºÕ Hõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ |$O^ŒO), HÀ~°∞ì f~°∞ÊÖ’ QÍh, qkèOz# tHõÖΔ ’¡QÍh "ÕÅ∞
ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . ÃÑQ· Í QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#Ö’ =∞~°∞QÆ∞# Ѩ_áç È~Ú# "åãÎ̈"åÅ#∞ `«# f~°∞Ê`À
HÀ~°∞ì "≥eH˜fã≤#@∞ì ÉèÏqOzOk. f~°∞ÊÖ’ 'ã≤\ò— KÕã#≤ =∂~°ÊÖÏ¡ Uq∞@O>Ë, ^À+¨μÅ
*Ïa`åÖ’ =∞~À ¿Ñ~°∞#∞ KÕiÛOk. HÀ~°∞ì q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ 63 =∞OkÖ’ XHõ~Ô #· W„|Ç‘ÏO
^è•OuÜ«∂#∞ ^À+≤QÍ „ѨH\õ O˜ zOk. „Ѩ`ºÕ Hõ HÀ~°∞ì K≥|∞`«∞#fl@∞ì QÀ„^è• ~Ô Å· ∞ L^ŒO`«O
‰õΩ„@ „ѨHÍ~°O [iy#@ì~Ú`Õ WO`« K≥`QΫ Í ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ™êQÆ_O» "≥#Hõ U^À |Å"≥∞#ÿ
HÍ~°}"Õ∞ LO_ç LO_®e. HÀ~°∞ì ã¨=∞HõOΔ Ö’<Õ ~°@~ì Ú# hK«"∞≥ #ÿ Z`«∞ÅÎ ∂l`«∞ÅÎ #∞
K«∂¿ãÎ, U<å\˜ÔH·<å x["≥∞ÿ# ǨÏO`«‰õΩÅ∞ HÀ~°∞ì É’#∞ Z‰õΩ¯`å~å J#fl ã¨O^ÕǨÏO
"Õkãè ∞¨ #Î flk. JÖÏO\˜ qâßfiã¨O U HÀâß<å HõÅQÆ_O» ÖË^∞Œ . QÀ„^è• ^ŒÇϨ #HÍO_»Ö’
`å"≥∞O^Œ∞‰õΩ qQÆ`r« =ÙÅ∞QÍ =∂~åeû =zÛO^Œ<kÕ `≥Å∞ã¨∞H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ JO^ŒiHõ<åfl
Z‰õΩ¯=QÍ Jyfl^ŒQ∞Æ Öú #·ˇ P J=∂Ü«∞‰õΩňH LOk. "åi qëê^•O`åÅÃÑ· g∞^Œ∞q∞H˜¯e
~å[H©Ü∞« Åaúx á⁄O^Œ∞`«∞#fl „ѨÉ∞íè `«fiO L#fl KÀ@, WÖÏO\˜ x[ x~åú~} ° [~°Q_Æ O»
=∞iO`« J=ã¨~O° !
=∞<À*ò q∞@ì 229

^Œi `≥eÜ«∞x '~å[ ^èŒ~°‡O—!

W^Õg∞ Ü«∞^ä•ÖÏѨOQÍ [iyOk HÍ^Œ∞! QÀ„^è• =^ŒÌ ~Ô Å· ∞ `«QÅÆ |_ç 58 =∞Ok
K«xáÈ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞~ÀA „ѨuѨHÍΔ Å∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞#∞ ã¨OÎ aèOѨ*âË ß~Ú. JÜ≥∂^躌
JOâ◊OÖ’ qѨHõΔ ã¨Éèí∞ºÅ∞ f„= PO^Àà◊#`À L<åfl~°∞. JѨÊ\˜H˜ H˘kÌ~ÀAÅ∞QÍ
=∞ǨÜ«∞[˝O ÖË^OŒ >Ë =∞ǨÏ`«~Î ° Hõ~‡° HÍO_»‰Ωõ ã¨<åflǨÅ∞ ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. P U_®k
=∂iÛ 15= `Õn# ~å=∞[#‡Éè∂í q∞ PÅÜ«∞ x~å‡}Ïxfl „áê~°Oaè™êÎ=∞x gÃÇÏKüÑ‘
„ѨH\õ O˜ zOk. ^•xHÀã¨=∞x D Ü«∞*Ï˝xfl ÖË^OŒ >Ë Hõ~‡° HÍO_»#∞ [~°∞ѨÙ`«∞#flk. HÍh,
~å=∂ÅÜ«∞ x~å‡}O KÕÑ@ ¨ _ì O» HÀ~°∞ì kèHͯ~°O H˜O^Œ‰Ωõ =ã¨∞OÎ k. JÜ≥∂^躌 „áêO`«OÖ’
Ü«∞^ä•`«^Œä ã≤u÷ x H˘#™êyOKåÅ#fl ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^ÕâßÅ∞ J=∞Ö’¡ L<åfl~Ú. 1992Ö’
ÉÏ„c =∞ã‘^Œ∞ ‰õÄeÛ"Õ`« <ÕѨ^䌺OÖ’ HÀ~°∞ì D P^ÕâßÅ#∞ *ÏsKÕã≤Ok. HÍ|\˜ì,
JÜ≥∂^茺֒ ã¨g∞Hõ$`«O J=Ù`«∞#fl Hõ~°¿ã=‰õΩÅ#∞ x~°ƒO^èŒOÖ’H˜ fã¨∞HÀ"åÅx,
~å=∂ÅÜ«∞ x~å‡}O HÀã¨O "å~°∞ fã¨∞HÔ à◊√`«∞#fl ™ê=∞„yx ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ"åÅx
ZOÑ‘Å∞ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞.
D JOâ◊OÃÑ· Ѷ„≤ |=i 26= `Õn# ~å[ºã¨Éíè =¸_»∞™ê~°∞¡ "å~Ú^• Ѩ_Oç k.
Ö’H±ãɨ Öíè ’ „ѨuѨHÍΔ Å PO^Àà◊#`À „Ѩâ’fl`«~Î åÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« eÛ =zÛOk.
gÃÇÏKüÑ‘ `«ÅÃÑ\˜#ì HÍ~°º„Hõ=∂xfl ÉèQí flÆ O KÕÜ∞« _®xH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO =^ŒÌ L#fl HÍ~åºK«~}° #∞
"≥Å_¡ Oç K«_®xH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO "≥#∞HÍ=ÚO^Œ∂ P_»∞`ÀOk. HÍh, J^Õ ~ÀA# Ö’H±ãɨ Öíè ’
J`«º=ã¨~° HÍ~°ºHõÖÏѨO [~°QÍeûLOk. Pi÷Hõ 㨈~fi x"ÕkHõ#∞, Ô~·ÖËfi |_≥˚\ò#∞
áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ã¨=∞iÊOKåe. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ „ѨuѨHΔõ ZOÑ‘Å#∞ âßOuOѨ*Ü Ë ∞« _»O
HÀã¨O „Ѩ^•è #=∞O„u J@Öò aǨs "å*ò¿Ñ~Ú ã¨ÉÖíè ’ „ѨH@ õ # KÕÜ∞« Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ .
HÍHõáÈ`Õ, PÜ«∞# „ѨãO¨ QÆOÖ’ H˘`«^Î #Œ "Õ∞g∞ ÖË^xŒ „ѨuѨHÍΔ Å∞ ÃÑ^Œq qiKå~Ú.
âßOuÉè„í ^Œ`Å« ‰õΩ ÉèOí QÆO Hõey`Õ `«Ñʨ gÃÇÏKüÑ‘ `«ÅÃÑ\˜#ì =∞ǨÜ«∞*Ï˝xfl ÉèQí flÆ O KÕ¿ãk
ÖË^xŒ „Ѩ^•è x K≥Ñʨ _»O ZOёʼnõΩ z„Ô~`«∞HÎ ˘zÛOk. nxÃÑ· "å~°∞ ã¨É#íè ∞ J_»∞H¤ À=_»O`À
"å~Ú^• Ѩ_Oç k. uiy =∞^蕺ǨÏflO ã¨=∂"Õâ=◊ ∞Ü«∂ºHõ.. „ѨÉ∞íè `«fiO Pi÷Hõ ã¨~ˆ fi x"ÕkHõ#∞,
~Ô Ö· fiË |_≥\˚ ò#∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. P ~ÀA ™êÜ«∞O„`«O JdÅѨHΔõ ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤Ï™êÎ=∞#fl
„Ѩ^•è x "å*ò¿Ñ~Ú Ç¨g∞ "Õ∞~°‰Ωõ „ѨuѨHÍΔ Å∞ ã¨ÉÖíè ’ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ã¨ÇϨ HõiOKå~Ú.
230 QÆ∞[~å`ü 2002
JdÅѨHΔõ ã¨=∂"ÕâO◊ [iyOk. UHÍaè„áêÜ«∂xfl ™êkèOK«‰Ωõ O_®<Õ J~°Oú `«~O° QÍ
=Úyã≤áÈ~ÚOk. ÖËà◊¡`À Hõeã≤ ѨiÔQ_»∞`«∂, `À_Õ≥à◊¡`À Hõeã≤ "Õ\Ï_®Å<Õ „ѨÉèí∞`«fi
J„ѨH\õ `˜ « "≥Y· i=Å¡ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ `«ÅÅ∞ HõÅ=ÖË^∞Œ . ''JdÅѨHΔõ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ „ѨuѨHÍΔ Å‰õΩ
#K«Û*ˇ¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨÜ∞« uflOzOk. JÜ≥∂^躌 „áêO`«OÖ’ Ü«∞^ä•`«^Œä ã≤u÷ x
HÍáê_»`å=∞x, 1992 <å\˜ Ѩiã≤u÷ ѨÙ#~å=$`«O H͉õΩO_® K«~º° Å∞ fã¨∞H˘O\Ï=∞x
Ǩg∞ WzÛOk. J~Ú`Õ, Jq Uq∞@<Õk „ѨÉèí∞`«fiO ã¨Ê+¨ìO KÕÜ«∞HõáÈ=_»OÃÑ·<å,
Hõ~¿° ã=‰õΩÅ L^è$Œ ux xÜ«∞O„uOKÕO^Œ∞‰õΩ Z@∞=O\˜ q^è•#O J=ÅOaOK«#∞#fln
`ÕeÛK≥Ñʨ HõáÈ=_»OÃÑ<· å „Ñ¨uѨHÍΔ Å`Àáê@∞ H˘xfl Zh¤Ü∞Õ q∞„`« ѨHÍΔ Å∞ ‰õÄ_® f„=
Jã¨O`«$Ñ≤xÎ =ºHõOÎ KÕâß~Ú—— JO@∂ <å\˜ JdÅѨHΔõ ã¨=∂"Õâ◊ q=~åÅ#∞ '^Œ Ç≤ÏO^Œ∂—
„ѨK∞« iOzOk. ã¨=∂"ÕâO◊ f~°∞ÃÑ· „Ѩ^•è # „ѨuѨHOΔõ ÉÏQÍ Jã¨ÇϨ <åxH˜ QÆ∞iJ~ÚOk.
áêsì J`«∞º#fl`« x~å‚Ü∞« Hõ =∞O_»e J~Ú# ã‘_|» ∂¡ ºã‘ ã¨É∞íè ºÖ’¡ JѨÊ\˜H˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
L#fl"åi`À JѨÊ\˜HõѨÙÊ_Õ HÍO„ÔQãπ áêsì J^茺‰õΔΩ~åÅ∞ ™ÈxÜ«∂QÍOnè J`«º=ã¨~°
ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO `«# =^ŒÌ L#fl HÍ~åºK«~} ° #∞ |Ü«∞@ÃÑ@ì_®xH˜
x~åHõiã¨∞#Î fl "≥#· OÃÑ· áêsì ã‘xÜ«∞~ü ã¨É∞íè º_»∞ J~°∞<˚ £ ã≤OQ∑ ã‘_|» ∂¡ ºã‘Ö’ =∂\Ï¡_®~°∞.
'' Ѩiã≤u÷ K«∂¿ãÎ ÃÑ#∞ L`åÊ`«O U^À =ÚOK«∞‰õΩ=KÕÛÖÏ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. W@∞ K«∂¿ãÎ
„ѨÉ∞íè `«fiO x=∞‡‰õΩ hÔ~uÎ#@∞ì LOk. ^ÕâO◊ ^•~°∞}"≥∞#ÿ Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯O@∞#flk.
^•xfl JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ, ~åÉ’`«∞#fl qѨ`∞« #Î ∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ U"≥∞<ÿ å PÖ’K«#Å∞
KÕã∞¨ <Î åfl~å JO>Ë K≥Ñʨ _®xH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO W+¨Ñì _¨ _» O» ÖË^∞Œ —— Jx J~°∞<˚ £ ã≤OQ∑ ã‘_|» ∂¡ ºã‘H˜
q=iOz#@∞ì '^Œ Ç≤ÏO^Œ∂— XHõ Hõ^#Œä O „ѨK∞« iOzOk.
JdÅѨHOΔõ Ö’#∂, ã‘_|» ∂¡ ºã‘Ö’#∂ U L`åÊ`«O QÆ∞iOz ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#Å∞ =ºHõOÎ
JÜ«∂ºÜ≥∂, J=hfl =∞~°∞<å\˜HõÖÏ¡ "åã¨Î= ~°∂ѨO ^•ÖÏÛ~Ú. JÜ≥∂^茺‰õΩ "≥o¡#
Hõ~¿° ã=‰õΩÖ’¡ `˘e |$O^ŒO QÆ∞[~å`ü‰Ωõ uiy =ã¨∂Î QÀ„^è• =^ŒÌ ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞iHÍ=_»O`À
qѨ`¯« ~° Ѷ∞¨ \ÏìxH˜ `≥~° ÖËzOk. „ѨÉ∞íè `«fiO L^•ã‘#OQÍ LO@∞#fl^Œ#fl „ѨuѨHÍΔ Å
q=∞ˆ~≈ x[=∞x `ÕeáÈ~ÚOk. ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ QÀ„^è• Ñ¶¨∞@# „Ѩ^è•x "å*ò¿Ñ~Úx,
„ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ #O|~ü 2, ǨϟO=∞O„u ZÖòHˆ J_®fi}©x P`«‡~°H} Δõ Ö’ Ѩ_ãÕ O≤ k. D
„ѨQÍ_è» Ç≤ÏO^Œ∞`«fi Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ Ѷ„≤ |=i 27# `Õn# "Õ~ˆ fi~°∞QÍ „ѨH@õ #Å∞ KÕâß~°∞. =Úã≤=¡ ÚÅ
QÆ∞iOz QÍh, 58 =∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∞~°}ÏxH˜ "åˆ~ HÍ~°}=∞x q=∞i≈OK«_O» QÍh
`«=∞ „ѨH@õ #Ö’¡ "å~°∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ gÃÇÏKüÑ‘ =º=Ǩ~° â‹e· `À Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
q+¨q∞ã¨∞<Î åflÜ«∞#fl "庉õΩÅ`« "åi Q˘O`«∞Ö’ ѨeH˜Ok. D Ѷ∞¨ @#Ö’ =Úã≤=¡ ÚÅ
áê„`«ÃÑ· ZHõ¯_® "åºMϺxOK«Háõ È=_®xfl '^Œ >ÿ̌"∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« — |Ü«∞@ÃÑ\˜Oì k.
=∞<À*ò q∞@ì 231
'gÃÇÏKüÑH‘ ˜ |∞[˚yOѨÙ-ÃÇÏK«ÛiHõ— ¿Ñi@ Ѷ„≤ |=i 28= `Õn ã¨OzHõ Ѩ`åHõ ji¬H`õ À
P Ѩ„uHõ „ѨK∞« iOzOk.
'' gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°º„Hõ=∂ŠѨ~°º=™ê#OQÍ<Õ ã¨fiã¨÷ÖÏʼnõΩ uiy =ã¨∞Î#fl 55
=∞Ok QÀ„^è• =^ŒÌ ^ŒÇ≤ÏOK«∞‰õΩáÈÜ«∂~°x „Ѩ^è•x "å*ò¿Ñ~Ú J<åfl~°∞. Jxfl~°HÍÅ
PO^Àà◊#Å#∞ Hõ\ ˜ìÃÑ\ÏìÅx gÃÇÏKüÑ‘x ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. Z\˜ì Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡#∂
âßOuÉè„í ^Œ`Å« #∞ HÍáê_ç f~°∞`å=∞x K≥áêÊ~°∞. D Ѷ∞¨ @##∞, JÜ≥∂^躌 Ö’ ~å=∂ÅÜ«∞
x~å‡}O HÀã¨O [~°∞QÆ∞`«∞#fl L^Œº=∂xH˜ =∞^躌 PÜ«∞# ÅOÔH ÃÑ\Ïì~∞° . 'Jxfl ~°HÍÅ
PO^Àà◊#Å#∞ PÑ≤"Ü Õ ∂« Åx gÃÇÏKüÑx‘ HÀ~°∞`«∞<åfl—#x PÜ«∞# K≥áêÊ~°∞. JÖψQ,
'JÜ≥∂^躌 ã¨=∞㨺#∞ Ç≤ÏO㨠^•fi~å QÍh, L^Œº=∂Å ^•fi~å QÍh Ѩi+¨¯iOK«_O» ™ê^躌 O
HÍ^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ Ô~O_Õ Ô~O_»∞ ^•~°∞Å∞! J~Ú`Õ ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞ [~°áêe. ÖË^ŒO>Ë
HÀ~°∞‰ì Ωõ =keÃÑ\Ïìe— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D Ѷ∞¨ @#‰õΩ, JÜ≥∂^躌 JOâ◊O`À ã¨O|O^èOŒ
L#fl^• Jx qÖËH~õ ∞° Å∞ „ѨtflOK«QÍ.. ''^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. JO^Œ∞`«∞#fl ã¨=∂Kå~°O
„ѨHÍ~°O, ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î x<å^•Å∞ KÕÜ∞« _»O =Å¡<Õ ~Ô Å· ∞#∞ Páêeû =zÛO^Œx `≥Å∞ã¨∞#Î flk—
Jx PÜ«∞# `≥eáê~°∞—— Jx Hõ^#Œä O „ѨK∞« iOzOk.
ǨϟO =∞O„u J_®fi}˜ =∞iO`« ã¨∂\˜QÍ gÃÇÏKüÑH‘ ˜ „ѨÉ∞íè `«fi "≥Y· ix ã¨Ê+ì̈O
KÕâß~°∞. PÜ«∞# gÃÇÏKüÑx‘ ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î ''f„= Ѩi}Ï=∂Å`À =Ú_çÑ_¨ #ç g∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞
JÜ≥∂^躌 Ö’ `«H} Δõ "Õ∞ xeÑ≤"ÜÕ ∞« O_ç—— Jx P^ÕtOKå~°∞. ''JÜ≥∂^躌 ‰õΩ "ÕÖÏk=∞Okx
~°ÑÊ≤ ã¨∞<Î åfl~°∞. "åà◊O¡ ^Œi`À ™ê=¸Ç≤ÏHõ „Hõ`∞« =Ùx x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ã≤^=úŒ ∞=Ù`«∞<åfl~°∞.
D Ѩiã≤÷u, HÀ~°∞ì kèHͯ~åxH˜ ^•i fã¨∞ÎOk—— Jx J_®fi}˜ J<åfl~°∞. x„QÆǨxfl
áê\˜OKåeûOkQÍ gÃÇÏKüÑH‘ ˜ Ç≤Ï`«=٠ѨeHÍ~°∞.''JÖÏ H͉õΩO_® "å~°∞ PO^Àà◊#Å#∞
H˘#™êyOKåÅ#∞‰õΩO>Ë, HÀ~°∞ì P^ÕâßÅ#∞ kèHõ¯iOz, âßOuÉèí„^Œ`«Å‰õΩ ÉèíOQÆO
HõeOæ KÕ"åiÃÑ· Z@∞=O\˜ K«~º° HÔ <· å „Ñ¨É∞íè `«fiO "≥#HÍ_»^∞Œ —— Jx J_®fi}˜ ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.
qÖËHõ~°∞Å`À =ÚMÏ=Úv ã¨OÉèÏ+≤OKÕ „Hõ=∞OÖ’ „Ѩ^è•x "å*ò¿Ñ~Ú `«#
ã¨ÊO^Œ#Å#∞ `≥eÜ«∞*ËÜ«∞QÍ, J_®fi}˜ ed`«Ñ¨Ó~°fiHõ „ѨHõ@#<Õ q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞.
''`«ÅÃÑ\˜#ì Ѩ#∞ÅxflO\˜h PÑ≤"Ü Õ ∞« O_ç—— Jx PO^Œ∞Ö’ gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`Å« ‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# ~ÀA# „ѨÉ∞íè `«fiO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz XHõ¯ J_®fi}˜ „ѨH@ õ # =∂„`«"∞Õ
"≥Å∞=_çOk. ^•xÖ’x JOâßÅ#∞ "å~åÎ=∂^躌 =∂Å∞ ÉÏQÍ „ѨKå~°OÖ’ ÃÑ\Ïì~Ú.
J_®fi}˜ QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#x YO_çOKå~°O@∂ "≥Å∞=_ç# '^Œ >ˇ"ÿ ∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« — Hõ^#Œä OÖ’
JÖÏO\˜ ã¨Ê+ì̈`« ÖË^∞Œ . Ѷ∞¨ @# [iy# H˘xfl QÆO@Ö’¡<Õ J_®fi}˜ „ѨH@ õ # q_»∞^ŒÅ
J~ÚOk. JO^Œ∞Ö’ <Õ~°∞QÍ QÀ„^è• Ñ¶¨∞@# „Ѩ™êÎ=#ÖË^Œ∞. =Úã≤¡=ÚÅ „Ѩ™êÎ=#
232 QÆ∞[~å`ü 2002
KÕâß~°∞QÍh, Jk QÀ„^è• ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ HÍ^Œ∞. JÜ≥∂^躌 JOâ◊OÃÑ· W~°∞ ѨHÍΔ Å‰õΩ K≥Ok#
=∞`« ÃÑ^ŒÅÌ ∞ ã¨O„ѨkOѨÙʼnõΩ ã≤^OúŒ HÍ"åÅx L^ÀƒùkOKå~°∞. WÖÏ PÜ«∞# P ~ÀA
q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ „ѨH@ õ #Ö’ JÜ≥∂^躌 QÆ∞iOz `«Ñʨ , =∞K«∞ÛÔH<· å QÀ„^è• „Ѩ™êÎ=# ÖË^∞Œ .
QÀ„^è• Ñ¶¨∞@# [iy#<å_Õ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ „ѨÉèí∞`«fiO Pi÷Hõ |_≥˚\ò#∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. P `˘O^Œ~Ö° ’ L#fl D W^Œ~Ì ∞° <Õ`Å« ∞ qxÑ≤Oz# `˘e ã¨ÊO^Œ#Å∞
âßOuÉè„í ^Œ`Å« #∞ uiy ™ê÷ÑO≤ K«QÅÆ ™ê÷~ÚÖ’ ÖË=Ù. Jq Hˆ =ÅO ^Œ∞~°ƒÅ „ѨÜ∞« `åflÅ∞QÍ<Õ
q∞yeáÈÜ«∂~Ú. ZO^Œ∞HõO>Ë [iy# Ѷ∞¨ @#‰õΩ gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`Ö« ’¡ XHõ¯ih „ѨÉ∞íè `«fiO
["å|∞^•sQÍ ¿Ñ~˘¯#ÖË^∞Œ . QÀ„^è•Ö’ JO`« Ѷ∞¨ ’~°O [~°Q_Æ ®xH˜ ÖËHõ ~Ô Å· ∞ `«QÅÆ |_»\ÏxH˜
<ÕÑ^¨ ºŒä OQÍ Ñ¨xKÕã#≤ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞, ǨHõ~¡° =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬} L^ŒO`åxH˜ K«@|ì ^ŒOú QÍ QÍh
=∞ˆ~ q^èOŒ QÍQÍh gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`Ö« ’¡ Z=ih ÉÏ^è∞Œ º}˜‚ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . =∞~À"≥Ñ· Ù¨ gÃÇÏKüÑ,‘
W`«~° Ç≤ÏO^Œ∞`«fi ã¨Oã¨Å÷ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ L<å‡^Œ =¸HõÅ∞ QÆ∞[~å`üÖ’ „ѨfHÍ~° ^•_»∞ʼnõΩ
kQÍ~Ú. Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í =∂#= =^èŒ ™êyOKå~Ú. "≥~Úº =∞OkH˜ÃÑQ· Í TK«HÀ`«Å∞ HÀÜ«∞QÍ,
JO^Œ∞Ö’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ =Úã≤=¡ ÚÖË L<åfl~°∞.
Ç≤ÏO^Œ∞`«fi â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ 1998Ö’ Hˆ O„^ŒOÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. P `«~∞° "å`«
^ÕâO◊ Ö’ =∞`« zK«∞Û ~ˆ QÆ_O» W^Õ `˘e™êi. Ѷ„≤ |=i 27= `Õn# "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}˜Ö’
=ºHõOÎ J~Ú# Ö∫H˜Hõ „Ѩuã¨ÊO^Œ#Å∞ P =∞~°∞Hõ} Δ OÖ’<Õ =∞@∞=∂Ü«∞O J~ÚáÈ~Ú#
„Hõ=∞O P `«~∞° "å`« ~ÀAÖ’¡#∂ H˘#™êyOk. Hˆ O„^ŒOÖ’#∂, QÆ∞[~å`üÖ’#∂ JkèHÍ~°O
J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl áêsìH˜ "å~°∞ J`«∞º#fl`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞. `˘e ^ŒâÖ◊ ’ gÃÇÏKüÑH‘ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ
H˘xfl "åºYºÅ∞ KÕã<≤ å P `«~åfi`Î~« åfi`«« "åi^Œ~Ì ∂° ѨÓiÎ ã¨|Î ∞úQÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞. x*ÏxH˜
P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åi *’HõºO ^ÕâßxH˜ J=ã¨~O° ! ^•x=Å¡ QÆ∞[~å`üÖ’ =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ·
[~°∞QÆ∞`«∞#fl Ç≤ÏOã¨#∞ x"åiOK«ÖHË áõ È~Ú<å, Hõhã¨O xÜ«∞O„uOK«_®xH˜ gÅ∞ LO_Õk.
QÆ∞[~å`üÖ’ =∂#= ǨÏ##HÍO_» `å~å™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° `«∞#flk. =∞~À"≥Ñ· Ù¨ áê~°"¡ ∞≥ O@∞
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#ÃÑQ· Íh, QÀ„^è• J#O`«~°
=∂~°}HÍO_»ÃÑ· QÍh "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}˜Å∞ U „ѨHõ@<å KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. „ѨuѨHΔÍÅ∞
Ѩ@∞ì|@ì_O» `À Ѷ∞¨ @# [iy# =∞~°∞<å_»∞ J_®fi}˜ Ö’H±ãɨ ‰íè Ωõ Ǩg∞ WKåÛ~°∞. P
=∞~°∞<å_»∞ „ѨH@ õ # KÕ™êÎ#x „ѨH\õ O˜ Kå~°∞QÍh JÖÏO\˜^gÕ ∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . QÆ∞[~å`ü
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ· J_®fi}˜ `˘e™êi =∂iÛ 11= `Õn#QÍh ã¨ÉÖíè ’ ѨÓiΙê÷~ÚÖ’
ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ . ã¨É‰íè Ωõ Ǩg∞Ѩ_ç „Ñ¨H@ õ # KÕ™êÎ#x K≥ÑÊ≤ , WO`« *ÏѨºO ZO^Œ∞‰õΩ
KÕÜ∂« eû =zÛO^Œ<kÕ PÜ«∞# K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . ''x["Õ∞! =∂iÛ 1# „ѨH@õ # KÕ™êÎ#x K≥áêÊ#∞.
JѨÙÊ_Õ „ѨHõ@##∞ ã≤^ŒúO KÕâß#∞. JѨÊ\˜#∞Oz Jk <å ^ŒQÆæ̂~ LOk. HÍHõáÈ`Õ
=∞<À*ò q∞@ì 233
Jx"å~°º HÍ~°}ÏÅ =Å¡ <Õ#∞ P „ѨH@ õ ##∞ ã¨ÉÖíè ’ K«^=Œ ÖËHáõ ÈÜ«∂#∞—— Jx =∂„`«"∞Õ
=∂iÛ 11= `Õn# J_®fi}˜ ã¨É‰íè Ωõ `≥eáê~°∞.
„Ѩ^•è x "å*ò¿Ñ~Ú =∂iÛ ~Ô O_À `Õn# >ˇeq[<£ ^•fi~å ^Õâ◊ „Ѩ[ʼnõΩ q[˝ÑÎ≤
KÕâß~°∞. HÍh, JѨÊ\˜Hˆ QÆ∞[~å`üÖ’ [~°QÍeû# Ѷ∞¨ ’~°O [iyáÈ~ÚOk. JO`«~`æ° «
Éèí„^Œ`« =º=Ǩ~åÅ ÉÏ^茺`« J_®fi}˜k. JÖψQ, HÍeáÈ`«∞#fl QÆ∞[~å`üÖ’x XHõ
xÜ≥∂[Hõ=~åæxH˜ ZOÑ‘QÍ „áêux^䌺O =Ç≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞. J~Ú<å, QÆ∞[~å`üÖ’
Ѩ~º° \˜OK«_®xH˜ =∂iÛ =¸_À `Õn =~°‰Äõ f~°∞ÉÏ>Ë HÍÖË^∞Œ . P `«~∞° "å`« <≥ʼnõΩ
QÍh "å*ò¿Ñ~Ú JHõ¯_»‰Ωõ "≥àÖ¡◊ HË áõ ÈÜ«∂~°∞. JѨÊ\˜H˜ QÆ∞[~å`ü =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ŠѶ∞¨ @ìOÖ’
„Ѩ^•è # JOHõO ѨÓ~°~Î Ú, K≥^∞Œ ~°∞=∞^Œ∞~°∞ Q˘_»=Å∞ [~°∞QÆ∞`«∂ L<åfl~Ú. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#
ÖËHõ QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ gÃÇÏKüÑH‘ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¨<fl≥ `«∞Î =∂@
J#ÖË^∞Œ . Z@ì̂HʼnõΩ =∂iÛ ~Ô O_À `Õn# '^Œ >ÿ̌"∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« — Jaè=i‚Oz#@∞ì..
"å*ò¿Ñ~Ú `«# '=ӺǨ`«‡Hõ =∞ø#O— g_®~°∞. JѨÙÊ_»∂ PÜ«∞# "≥Y· iÖ’ =∂~°∞Ê ÖË^∞Œ .
QÆ∞[~åfÅO`å ™ê=∞~°ãº¨ OQÍ LO_®Åx K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ Ñ¨iq∞`«O JÜ«∂º~°∞. '' QÆ∞[~å`üÖ’
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ~°HáÎõ ê`«O ã¨$+ìã≤ ∞¨ #Î fl =º‰õΩÅÎ ∞, ã¨Oã¨Å÷ #∞ PÜ«∞# ÃÇÏK«ÛiOK«Ö^Ë ∞Œ . J@∞=O\˜
"åà◊#¡ ∞ QÆ\Qì˜ Í Z^Œ∞~˘¯O\Ï=∞x K≥Ñʨ ÖË^∞Œ —— Jx '^Œ >ˇ"ÿ ∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« — L@OH˜OzOk.
gÃÇÏKüÑ‘ q+¨Ü∞« "≥∞ÿ "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}˜Å "≥Y· iÖ’ f„="≥∞#ÿ =∂~°∞Ê HõxÑ≤OK«_O»
^ÕxH˜ ã¨OHˆ `«O? Jn ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`« XHõ QÆ_∞» ¤ ^Œâ#◊ ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#flѨÙÊ_»∞ gà◊¡
=^Œ<åÖ’¡ WO`«\ ˜ ÉèÜ í ∞« O ZO^Œ∞‰õΩ =Úã¨∞~°∞‰õΩOk? gÃÇÏKüÑ‘ „Ѩux^è∞Œ Å |$O^ŒO
"åi^ŒÌi`À ã¨=∂"Õâ◊O J~Ú# `«~°∞"å`« Ѩiã≤÷`«O`å `«ÅH˜O^Œ∞Å∞ J~Ú#@∞ì
HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. gÃÇÏKüÑH‘ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ "å~°∞ Ѩ~∞° +¨ "åºYºÅ∞ KÕã#≤ ~ÀA<Õ, D |$O^ŒO
"åix HõÅ∞ã¨∞‰õΩOk. JѨÊ\˜#∞Op P W^ŒÌ~°∞ <Õ`«Å∞ =∂#ã≤HõOQÍ #ey#@∞ì
HõxÑ≤OKå~°∞. gÃÇÏKüÑ‘ #∞OKÕ HÍ^Œ∞, P ã¨O㨉÷ Äõ , c*ËÑH‘ © Q˘_»∞QÆ∞ ã¨Oã¨÷ J~Ú#
P~üZãπZãπ #∞Oz ‰õÄ_® "åiÃÑ· QÍ_è"» ∞≥ #ÿ ÉèÏ=*ÏÅ XuÎ_ç ѨxKÕãO≤ k. =ÚO^Œã∞¨ Î
U~åÊ>Ëg¡ ÖˉΩõ O_® JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ [iy# D ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ gÃÇÏKüÑ‘ J^躌 ‰õΩΔ _»∞ Jâ’H±
ã≤OѶ∂¨ Öò, P~üZãπZãπ „Ѩux^è∞Œ Å∞ =∞^Œ<£ ^•ãπ ^Õq, ~å"£∞ *’~Úãπ áêÖÁæ<åfl~°∞.
„ѨÉ∞íè `«fiO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz J_®fi}˜, J~°∞}ü *ˇ\· ,¡© ~°H}Δõ =∞O„u *Ï~ü˚ ÃÑ~¶ åflO_≥*ò Ǩ[~°Ü∂« º~°∞.
JHõ¯_»∞#fl"åiÖ’ XHõ¯ *Ïi˚ =∂„`«"∞Õ Ñ¨i"å~ü ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ |Ü«∞@ =ºHÎ̃.
Jâ’H± ã≤OѶ∂¨ Öò XuÎ_ç "Õ∞~°Hˆ D ã¨=∂"ÕâO◊ U~åÊ@~ÚOk. Z\˜ì Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡#∂
`«#`À ã¨=∂"ÕâO◊ HÍ"åÅx XHõ ~°HOõ QÍ PÜ«∞# P^ÕtOz#@∞ì J~ÚOk. x*ÏxH˜
JѨÊ\˜Hˆ PÜ«∞#, W`«~° gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`Å« ∞ „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· xѨÙÊÅ∞ K≥iQÍ~°∞. JÜ≥∂^躌 Ö’
PO^Àà◊#Å#∞ PÑ≤"ÕÜ«∂Å#fl "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}˜Å q[˝Ñ¨ÙÎÅ#∞ ѨÓzHõ ѨÙÅ¡ÖÏ¡
234 QÆ∞[~å`ü 2002
`Àã≤Ñ_¨ âÕ ß~°∞. gÃÇÏKüÑ‘ Láê^躌 ‰õΩΔ _»∞ yi~å*ò H˜â’~ü J~Ú`Õ, „ѨÉ∞íè `«fiO =Úã≤=¡ ÚʼnõΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ =º=ǨÏiã¨∞#Î fl^Œx ^Œ∞"≥∞‡uÎ áÈâß~°∞. ''âßOux HÍáê_®Åx =∞=∞‡efl
=∂„`«"∞Õ ZO^Œ∞‰õΩ J_»∞QÆ∞`å~°∞? HõÅ`«Å#∞ ~ˆ ѨÙ`«∞#fl "åix ZO^Œ∞‰õΩ J_»Q~Æ ∞° ?
Hõ`∞« ÅÎ ∞, HÍQÆ_®Å∞ Ѩ@∞ìH˘x ~Ô Å· ∞ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕã#≤ "åix ZO^Œ∞‰õΩ „ѨtflOK«~∞° ?——
JO@∂ yi~å*ò q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° .
ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "å*ò¿Ñ~ÚH˜, PÜ«∞# Hˆ a<≥\òÖ’x =∞O„`«∞ʼnõΩ Jâ’H± ã≤OѶ∂¨ Öò
`å#∞ É’kèOKåÅ#∞‰õΩ#flk É’kèOKÕâß~°∞. ã¨=∂"ÕâO◊ =∞^躌 Ö’<Õ ~°∞ã¨~∞° ã¨ÖÏ_»∞`«∂
ã≤OѶ∂¨ Öò |Ü«∞@‰õΩ~å=_®xfl "å~åÎ=∂^躌 =∂Å∞ „Ѩ=ÚYOQÍ „ѨK∞« iOKå~Ú. =∞^Œ<£
^•ãπ ^Õq P~üZãπZãπ ã‘xÜ«∞~ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞. P ã¨O㨉÷ Ωõ PÜ«∞# ã¨OÜ«ÚHõÎ *ÏfÜ«∞
HÍ~°º^Œi≈QÍ L<åfl~°∞. JÖÏO\˜ <Õ`« gÃÇÏKüÑ`‘ À Hõeã≤ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ<åÅx
x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. nxfl|\˜ì QÀ„^è• q+¨Ü«∞OÖ’ P~üZãπZãπ...gÃÇÏKüÑ‘ ѨHõΔO
fã¨∞‰õΩ#fl@∞ì J~°=÷ ∞=Ù`ÀOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, c*ËÑ‘ *ÏfÜ«∞ J^躌 ‰õΩΔ _»∞ *Ï<å Hõ$+¨=‚ ¸iÎ
Ãã`· O« gÃÇÏKüÑ‘ PÖ’K«#ňH =O`« áê_®~°∞. ^Õâ◊ qzÛù<åflxfl HÍOHΔ̃OKÕ â◊‰Ωõ ÖÎ Ë QÀ„^è•Ö’
ǨÏ`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤Ü∞« x PÜ«∞# „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# =∞#ã¨∞Ö’
=Úã≤¡=ÚÅ∞ `«Ñ¨Ê =∞Ô~=~°∂ ÖË~°<Õk ã¨∞ã¨Ê+¨ìO. gÃÇÏKüÑ‘ K«\Ïìxfl ÖˇHõ¯ KÕÜ«∞^Œ∞.
^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ K«~º° ʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∂ LO@∞Ok. J~Ú<å ã¨OѶ∞π Ѩi"å~ü J#∞|O^èŒ
ã¨Oã¨Å÷ ^Œ$+≤Öì ’ gÃÇÏKüÑ‘ XHõ *ÏfÜ«∞ ã¨Oã¨!÷ 'ã¨~å¯~°∞ q#ux u~°ã¯¨ iOz# gÃÇÏKüÑ—‘
¿Ñi@ '^Œ >ˇ"ÿ ∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« — XHõ Hõ^#Œä O „ѨK∞« iOzOk. ^Õâßxfl qëê^ŒO Hõq∞‡"Õã#≤
ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’#∂, „ѨÉèí∞`åfixH˜, áêÅHõ=~°æ áêsìH˜ =∞^茺 =∂@ HõÅ=x "≥·<åxfl
|Ü«∞@ÃÑ\˜Oì k.
gÃÇÏKüÑH‘ ˜ ^Œ∂~°O áê\˜Oz#@∞ì HõxÑ≤OKåÅx „ѨÉ∞íè `«fiO J#∞‰õΩ<åfl, c*ËÑ‘
<åÜ«∞Hõ`fi« O =∂„`«O JO^Œ∞‰õΩ ã≤^OúŒ QÍ ÖË^∞Œ . ZO`«¿ãѨ\ H˜ © c*ËÑ‘ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÀ„^è•
Ѷ∞¨ @##∞ YO_çOK«_O» , SZãπS ÖË^OŒ >Ë L„QÆ"å^Œ ã¨Oã¨Å÷ "≥Ñ· Ù¨ "ÕÅ∞ K«∂Ñ≤OK«_®xH˜
Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~°∞. JÜ≥∂^茺֒ gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~°ÎŠѶ¨∞#HÍ~åºÅ QÆ∞iOzQÍh,
Hõ~¿° ã=‰õΩÅ L„^ÕHÉõ iíè `« x<å^•Å QÆ∞iOz QÍh Ѩ<fl≥ `«∞Î =∂@ =∂\Ï¡_Ö» ^Ë ∞Œ .
"å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}©ÅÃÑ· Ѩi"å~ü â◊‰Ωõ ÅÎ #∞Oz XuÎ_ç f„="≥∞Oÿ k.QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @##∞
áêÅ<å ^Œ$+≤`ì À HÍ^Œ∞, Ãã^· •úOuHõ ÉèÏ=*ÏÅ ^Œ$+≤`ì À K«∂_®Åx Ѩ@∞ì|\ì̃Ok. *ÏfÜ«∞
„ѨÜ≥∂[<åÅ ™ê÷#OÖ’ ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKåÅO@∂ "åi KÕ`«∞Å∞
Hõ>Ü ìË ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . gÃÇÏKüÑÑ Ñ· q~°∞K«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ `˘Å∞`« H˘O`« „ѨÜ∞« uflOz#
"å*ò¿Ñ~Ú, J^•fihʼnõΩ gÃÇÏKüÑ‘ #∞OKÕ HÍ^Œ∞, P~üZãπZãπ, c*ËÑÖ‘ ’x Hõ~∞° _»∞QÆ\ #ì˜
|$O^ŒO #∞Op f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ`« =zÛOk. W^ŒO`å ‰õÄ_® QÆ∞[~å`ü =ÚYº=∞O„u
=∞<À*ò q∞@ì 235
#ˆ~O„^Œ"≥∂n „ѨHõ@#`À |^ŒÌÅ~ÚáÈ~ÚOk. Ѷ¨∞@# [iy# Ѷ≤„|=i 27= `Õn
™êÜ«∞O„`«O "≥∂n QÀ„^蕉õΩ "≥àÏ¡~°∞. JѨÊ\˜ˆH #∂º_èçb¡Ö’ "å*ò¿Ñ~Ú, J^•fihÅ
ã¨ÊO^Œ#Å∞ #"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú. J~Ú`Õ, "åiH˜ ѨÓiÎ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ „ѨH@õ ##∞ "≥∂n QÀ„^è•Ö’
q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞. JѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# QÆ∞[~å`ü =ÚYº=∞O„uQÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ fã¨∞H˘x
S^Œ∞ <≥ÅÅ∞ ‰õÄ_® HÍÖË^∞Œ . PÜ«∞# rq`«OÖ’ `˘e™êi ZxflHõÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯x =¸_»∞
~ÀAÅ „H˜`"« ∞Õ âßã¨#ã¨ÉÖíè ’ J_»∞QÆ∞ÃÑ\Ïì~∞° . „áêux^二 ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ H˘`«QÎ Í Ñ¨iK«Ü∞« O
J=Ù`«∞#fl <Õ`«. J~Ú<å, Xà◊¥¡áê~¸ `≥eÜ«∞‰õΩO_® =º=ǨÏiOKå~°∞. JÜ≥∂^茺
L^Œº=∞OÃÑ·<å, Hõ~°¿ã=‰õΩÅ Ô~K«ÛQ˘>Ëì „Ñ¨=~°Î#ÃÑ·<å "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}©Å∞ `«=∞
„ѨH@ õ #Ö’¡ H˘O`« HõÅ=~åxfl „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. áêsìÖ’x P '=∞Ǩ—<Õ`Å« =∞<ÀÉèÏ"åxfl
XHõ¯ =ÚHõ¯Ö’ "≥∂n `«∞OKÕâß~°∞. =ÚYº=∞O„ux J<Õk =∞izáÈ~Ú Ç≤ÏO^Œ∞`«fi
„ѨuxkèÖÏ ~Ô zÛáÈÜ«∂~°∞. QÀ„^è• L^ŒO`«O =Úã≤O¡ ŠѨ<#Õ O@∂ gÃÇÏKüÑ‘ KÕã∞¨ #Î fl
Z^Œ∞~°∞^•_çH˜ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~ˆ ÛÖÏ `«# Q˘O`«∞x J~°∞qKåÛ~°∞. P^è•~°O K«∂Ñ≤OK«‰Ωõ O_®<Õ
`˘O^Œ~á° ê@∞`À XHõ x~åú~} ° ‰õΩ =KÕÛâß~°∞. ѨHͯ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°"∞Õ QÀ„^è•Ö’ ~Ô Å· ∞‰õΩ
xѨÙÊ ÃÑ\Ïì~x° g∞_çÜ∂« ‰õΩ "≥Å_¡ Oç Kå~°∞. W^ŒO`å 'L„QÆ"å^Œ∞Å— Ѩ<#Õ x `ÕÖÛË âß~°∞.
=∞$`«∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ LO_»@O, "å~°O`å Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖË HÍ=_»O =Å¡ "≥∂n qxÑ≤Oz#
Hõ^äŒ<åxfl qâ◊fiã≤OKÕ"å~°∞ Z‰õΩ¯=QÍ<Õ LO\Ï~°∞. L„kHõÎ`«Å`À xO_ç# ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ#
"å`å=~°}OÖ’ JÖÏO\˜ "åºYºÅ∞ KÕÜ∞« _»O =Å¡ `«Ö`ˇ ÎÕ Ñ¨~º° =™ê#O, =ÚYºOQÍ
=Úã≤¡O =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ#∞ Jk ZO`«QÍ Ô~K«ÛQ˘_»∞`«∞O^Œ<Õk "≥∂nH˜ `≥eã≤
LO_»Háõ È=K«∞Û J#∞HÀ"åÖÏ? ÖËHõ ‰õΩ`«‰Ωõ `å L_»∞‰õΩ`«∂ q"ÕHâõ ¥◊ #º Ѩ`#« O JOK«∞#‰õΩ
KÕ~∞° ‰õΩO@∞#fl ~å„+¨Oì , Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å "≥Ñ· Ù¨ #‰õΩ =∞àıq¡ ^èOŒ QÍ P[ºO áÈâß~å?
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å „Hõ=∞O ZÖÏ "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞O^Œ<kÕ =∞~°∞<å_»∞,
JO>Ë Ñ¶„≤ |=i 28 <å\˜ Ѷ∞¨ @#Å`À ã¨∂Å÷ OQÍ J#∞Éè=í OÖ’H˜ =zÛOk. gÃÇÏKüÑ‘
~å„+¨"ì åºÑ¨Î |O^£, ^•xH˜ JkèHÍ~° c*ËÑ‘ |Ç≤Ï~°OQÆ =∞^Œ`Ì ∞« W=fi_»O`À QÆ∞[~å`ü JO`«\Ï
„ѨfHÍ~° ^•_»∞Å∞ |^ŒÅÌ Ü«∂º~Ú. áêÅHõ áêsì |O^£Ö’ áêÖÁæ#_»O JO>Ë áÈbã¨∞Å
KÕ`∞« Å∞ Hõ>Ü ìË ∞« _»"∞Õ ! ~å„+¨Oì Ö’ K«@Oì ѨxKÕÜ∞« ÖËx Ѩiã≤u÷ <≥ÅH˘Ok. WÖÏO\˜ J~åK«Hõ
"å`å=~°}OÖ’, Ç≤ÏO^Œ∂ „áê|ź JǨχ^•ÉÏ^£ #QÆ~O° Ö’x =Úã≤O¡ [<å"å㨠„áêO`«O
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ Uq∞ [iyO^À QÆ∞[~å`ü JO`«\Ï J"Õ ^Œ$âߺÅ∞ HõO@|_»∞`«∞<åfl~Ú.
D ™⁄Ãã\· Ö© ’ HÍO„ÔQãπ =∂r ZOÑ‘ ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ ã¨Ç¨ 68 =∞Okx áÈbã¨∞Å
ã¨=∞HõOΔ Ö’<Õ =kèOKå~°∞. '~°HOΔ̃ K«O_ç— JO@∂ *τѶ‘ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ, ~å„+ì̈
„ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÍxH˜ Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ á¶È#∞¡ KÕã<≤ å ѨeHˆ "å~°∞ ÖË~∞° .
236 QÆ∞[~å`ü 2002
ZO^Œ∞H˜O`«ÖÏ J~åK«H`õ fi« O |∞ã¨Å∞ H˘\˜Oì k? âßOuÉè„í ^Œ`Å« ∞ ZO^Œ∞‰õΩ J^Œ∞ѨÙ
`«áêÊ~Ú? J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HõÖ’¡e`« „áêO`åÖ’¡ Ѩ~º° \˜OK«_®xH˜ ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, =ÚYºOQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz XHõ¯~°∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ~åÖË^∞Œ . Jã¨Å∞
HÍ~°}O W^Õ! nxH˜ XˆH XHõ¯ q∞#Ǩ~ÚOѨ٠*Ïi˚ ÃÑ~¶ åflO_≥*ò. PÜ«∞# Ѷ„≤ |=i 28=
`Õn# ÉÏQÍ á⁄^Œ∞áÌ È~Ú# `«~∞° "å`« JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. =∞~°∞<å_»∞ H˘xfl
„áêO`åÖ’¡ Ѩ~º° \˜OKå~°∞. JѨÊ\˜H˜ QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú =¸_»∞
~ÀAÅ∞ J~ÚOk. =Úã≤O¡ Å∞ ÅHõΔ ºOQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ^•_»∞Å∞ `å~°™ê÷~ÚH˜
KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~Ú. WÖÏO\˜ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz QÍh, ã¨OѶ∞π
Ѩi"å~ü #∞Oz QÍh XHõ¯~°∂ |Ü«∞@‰õΩ~åÖË^∞Œ . Hˆ O„^ŒOÖ’ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `«fiO #_»∞ѨÙ`«∞#fl
c*ËÑ‘ „ѨÉèí∞`«fiO, `«# =∞O„u=~°æOÖ’x XˆH XHõ¯ =∞O„ux =∂„`«O WO^Œ∞‰õΩ
J#∞=∞uOzOk. HÍ|\˜,ì *Ïi˚ Ѩ~º° @# HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ [iyO^Õg∞ HÍ^Œ∞. *Ïi˚
=O\˜ „ѨMϺ`« ™È+¨eã¨∞ì <Õ`«#∞ QÆ∞[~å`ü‰õΩ Ñ¨OáêÅ#fl „ѨÉèí∞`«fi x~°‚Ü«∞O XHõ
ÖÏOKè#« „áêÜ«∞"≥∞#ÿ k"åÖÏHÀ~°∞ K«~º° . =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ xÜ«∞O„uOK«_®xH˜ "≥∂n
Ãã#· ºO ã¨ÇϨ HÍ~°O HÀ~å~°x, PѨx g∞^Œ *Ïi˚ JHõ¯_»‰Ωõ "≥o#¡ @∞ì |Ü«∞@‰õΩ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, áœ~° Ü«∞O„`åOQÍxH˜ KÕ^À_»∞QÍ Ãã<· åºxfl ѨOÑ≤Oz<å,
~å„+ì̈OÖ’ ^•x "≥∂ǨÏiOѨÙÃÑ· XHõ ~°H} Δõ =∞O„u áê„`Õg∞ LO_»^∞Œ .
*Ïi˚ =∂iÛ XHõ\’ `Õn# H˘xfl „áêO`åÖ’¡ Ѩ~º° \˜OKå~°∞. J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ
=Å¡ PÜ«∞# P™êO`«O |Ü«∞@ =ºH˜ÖΠψQ uiQÍ~°∞. ^•x=Å¡ ^•_»∞ʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl
=¸HõÅ∞, áÈbã¨∞Å f~°∞Ö’ U =∂~°∂ÊÖË^∞Œ . XHõ ^ŒâÖ◊ ’ =∞O„u „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ #Î fl HÍ<åfiÜü∞ÃÑ·
~åà◊√¡ Ѩ_®¤~Ú. JÅ¡~∞° ¡ [~°∞QÆ∞`«∞#fl KÀ@∞‰õΩ ã¨#flx^•i QÆ∞O_® "≥àO¡ı ^Œ∞‰õΩ PÜ«∞#
„ѨÜ∞« uflOK«QÍ =¸HõÅ∞ q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~Ú. Ѩ~º° @# =ÚyOK«∞H˘x uiy=zÛ# ~Ô O_»∞
~ÀAÅ `«~∞° "å`« PÜ«∞# `«# =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ '^Œ >ˇ"ÿ ∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« —`À ѨOK«∞H˘<åfl~°∞.
âßOu ™ê^è#Œ ‰õΩ `å#∞ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ "≥Å_¡ Oç Kå~°∞. Ѩ~º° @#Ö’ `«# "≥O@
xÅ=x ã‘ZO "≥∂n, =∞O„`«∞Å f~°∞ Ѩ@¡ `«# Jã¨O`«$Ñ≤xÎ ZHõ¯_® ^•K«∞HÀÖË^∞Œ .
1969Ö’ QÆ∞[~å`üÖ’ ã¨iQÍæ WÖÏO\˜ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å "å`å=~°}OÖ’<Õ XHõ „ѨuѨHΔõ
<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ, `å#Hõ¯_» Ѩ~º° \˜OK«_®xfl PÜ«∞# QÆ∞~°∞KÎ ãÕ ∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_®
âßOu ™ê÷Ñ#¨ ÅHõΔ ºOQÍ QÆ∞[~å`ü‰Ωõ "≥o#¡ @∞ì K≥áêÊ~°∞. ÉÏkè`« „áêO`åʼnõΩ HÍe#_»H#õ
KÕ~∞° H˘x Ѩiã≤u÷ x ã¨g∞HΔ̃Oz#@∞ì `≥eáê~°∞. JѨÊ\˜H© WѨÊ\˜H© `Õ_® K≥|∞`«∂, JѨÊ\˜
=ÚYº=∞O„u Ç≤Ï`ÕO„^Œ ^ÕâßÜü∞, PÜ«∞# =∞O„`«∞Å∞ `«# ‰õÄ_® #_çz#@∞ì QÆ∞~°∞Î
KÕâß~°∞. ''D ™êi <å J#∞Éè=í O Uq∞@O>Ë (<å HÍ<åfiÜü∞ÃÑ<· å ~åà◊√¡ Ѩ_®¤~Ú) =∞#
~å[H©Ü∞« áêsìʼnõΩ JkèHÍ~°O HÀã¨O H˘\Ï¡_∞» HÀ=_»O `«Ñʨ =∞ˆ~g∞ Ѩ@^ì xŒ `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl#∞.
=~°=Î ∂#OÖ’ =∞#‰õΩ q"ÕH=õ O`« <åÜ«∞Hõ`fi« =¸ÖË^∞Œ . JO`« Q˘Ñ¨Ê <åÜ«∞‰õΩÅ∂ ÖË~∞° ——
Jx ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
=∞<À*ò q∞@ì 237
PÜ«∞# L^ÕâÌ º◊ O ã¨∂\˜QÍ<Õ `≥Å∞ã¨∞#Î flk. JѨÙÊ_»∞ *Ïi˚ ÃÑ~¶ åflO_≥*ò Zh¤Ü∞Õ
‰õÄ@q∞ Hõhfi#~üQÍ L<åfl~°∞. ^•_»∞ʼnõΩ |Å=Ù`«∞#fl „Ѩ[Å#∞ ãÔ̈~#· ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Hõeã≤, "åix P^Œ∞‰õΩ<Õ Q˘Ñ¨ÊQÆ∞}Ïxfl "≥∂n „Ѩ^iŒ ≈OK«Ö^Ë #Œ fl^Õ *Ïi˚ P„HÀâ◊O. J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# =∂@Å∞ H˘O`«"∞Õ ~° "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}©H˜ ‰õÄ_® `«Q∞Æ Å∞`å~Ú.
WO`« [~°∞QÆ∞`«∞O>Ë P ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ∞ kèbÖ¡ ’ ‰õÄ~˘Ûx Uq∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞? q∞QÆ`å
áêsìÅ∞, <åÜ«∞‰õΩÖÏ¡Qˆ "å~°∂ XHõ ã¨OÜ«ÚHõÎ q#flѨO KÕã≤ ã¨iÃÑ\Ïì~∞° .
J_®fi}© =∂iÛ =¸_À`Õn =~°‰Ωõ QÆ∞[~å`ü‰Ωõ ^Œ∂~°OQÍ ZO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞? D
*ÏáêºxH˜ HÍ~°}O K≥áêÊÅO@∂ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ áÈi<å, ZOÑ‘Å∞ Qˆ e KÕã<≤ å J_®fi}©
#∞Oz ã¨ÊO^Œ# Hõ~∞° "≥O· k. ã¨=∂Yº ã¨∂„`åÅ „ѨHÍ~°O, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å JOâ◊O J_®fi}©
âßY ѨikèÖ’H˜ =ã¨∞OÎ k. QÆ∞[~å`üÖ’ =∞`« Ç≤ÏOã¨#∞ ~å[º"Õ∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOzO^Œ#fl
P~ÀѨ}‰õΩ ÖËHõ `«=∞ HÀáêyflx f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ =¸_»∞~ÀAÅ∞ gÅ∞
HõeÊOKå~°#fl JaèÜ∂≥ QÍʼnõΩ, J_®fi}© =∞ø#O =∞iO`« |ÖÏxflzÛOk.
Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë P `«~∞° "å`« Pˆ~à◊‰¡ Ωõ J_®fi}© `«# *Ï˝ÑH¨ ÍÅ#∞
ed`«|^ŒOú KÕâß~°∞. HÍh JO^Œ∞Ö’#∂ '*ÏѨºO— *Ï_» ÖË^∞Œ . x*ÏxH˜, QÆ∞[~å`ü JÅ¡~¡°
JOâßxH˜ PÜ«∞# `«# ѨÙã¨HÎ Oõ '<å ^ÕâO◊ -<å rq`«O—Ö’ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ XHõ J^蕺ܫ∂<Õfl
ˆH\Ï~ÚOKå~°∞. ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# Ç≤ÏO㨠„Ѩ[fiiÅ∞¡`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO
^è$Œ `«~å„+¨μxì áê„`«‰Ωõ Ѩiq∞`«O J~ÚO^Œ#fl q=∞~°≈#∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ „Hõ=∞OÖ’ `«# Ѩ~º° @#
QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOKå~°∞. '<Õ#∞ "≥à@ ¡ı ѨÊ\˜Hˆ =∞`« L„kHõ`Î Å« ∞ `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\Ïì~Ú— Jx
K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞.J~Ú`Õ PÜ«∞# Ѩ~º° @#‰õΩ =ÚO^Õ J`«ºO`« ^•~°∞}"≥∞#ÿ #~À_® áê\˜Ü∂« ,
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© ã¨~åÌ~Ñü Ù¨ ~å, ɡãìπ ÉËHsõ =O\˜ qëê^•O`åÅ∞ [iyáÈÜ«∂~Ú. 'QÀ„^è•
|Ü«∞@ Ç≤ÏO™êHÍO_» |^ŒÅÌ ~Ú# =¸_»∞ ~ÀAʼnõΩ <Õ#∞ "≥àÏ¡#∞— JO@∂ H˘O`«"∞Õ ~°
D q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞<å JOwHõiOKå~°∞. `«# Ѩ~º° @# ã¨O|O^èOŒ QÍ XHõ Ѩ„uHõ ~åã≤#
"å~°#Î ∞ PÜ«∞# L@OH˜OKå~°∞. HÍh *ÏáêºxH˜ QÆÅ HÍ~°}Ïxfl =∂„`«O ^•@"Õâß~°∞.
J_®fi}˜ Ѩ~°º@#‰õΩ Ñ¨Ó~°fi~°OQÆOQÍ '>ˇe„QÍѶπ— D "å~°Î#∞ „ѨK«∞iOzOk. ''ZÖòˆH
J_®fi}˜ Z@ì̂HʼnõΩ ~ˆ Ѩ٠QÆ∞[~å`ü "≥àÏ¡Åx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl~°∞. HÍHõáÈ`Õ ã¨∞=∂~°∞
=O^Œ QÆO@Å *ÏѨºO`À PÜ«∞# Dx~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°∞. JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ ~°HáÎõ ê`«O
„Hõ=∞OQÍ `«Q∞Æ =æ ÚYOѨ_∞» `«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# Ѩ~º° @# ™êQÆ#∞Ok—— Jx P
Ѩ„uHõ `≥eÑ≤Ok.
PÜ«∞# Hõ^#Œä OÖ’x =∞~À Jqâ◊fiã¨hÜ«∞ L^ŒO`åxfl WHõ¯_» „Ѩ™êÎqOK«∞HÀ"åe.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# ~ÀA# gÃÇÏKüÑx‘ xOkã¨∂Î J_®fi}˜, "å*ò¿Ñ~Ú =~°ã¨ „ѨH@õ #Å∞
KÕâß~°∞. `«~∞° "å`« U=∞~ÚO^ÀQÍh, gÃÇÏKüÑ‘ ^Œ∞â◊Û~°ºÃÑ· "åi^ŒiÌ "≥Y· i ǨÏ~îå`«∞QÎ Í
238 QÆ∞[~å`ü 2002
=∂iáÈ~ÚOk. JÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ [iyO^Œ<Õ „Ѩâfl◊ ‰õΩ ã¨=∂^è•#O ÖËHõ q=~°}#∞ J_®fi}˜
ѨÙãÎ̈HOõ Ö’ K«∂_»ÖOË . JѨÊ\˜^•HÍ gÃÇÏKüÑ‘ Ѩ@¡ Hõ#Ѩiz# ã¨Oâ◊Ü∞« O JO`«Ö’<Õ
ZÖÏ `˘ÅyáÈ~ÚOk? QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#Ö’ K«xáÈ~Ú# Hõ~¿° ã=‰õΩÅ#∞ J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞QÍ
z„fHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ`À ZO^Œ∞‰õΩ ~år Ѩ_®¤~∞° ? J<Õ JOâßÅÃÑ·
=∞#ã¨∞Ö’ =∂@#∞ L#flkL#fl@∞ì J^•fih |Ü«∞@ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . WO`«\ ˜ =ÚYº"≥∞#ÿ ÉèÏQÍxfl
q㨇iOK«_»O =Å¡ J_®fi}˜ Ѩ^ÕѨ^Õ qÅÑ≤Oz<å LѨÜ≥∂QÆO LO_»^Œ∞. ''QÆ∞[~å`ü
ǨÏ`åºHÍO_» "å*ò¿Ñ~Ú áêÅ#‰õΩ HõàO◊ HõO `≥zÛOk. ^ÕâO◊ Ö’ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ŠѶ∞¨ @#Å#∞
QÆ}hÜ«∞OQÍ `«yOæ KÕâß~°#fl =∞Oz ¿Ñ~°∞#∞ "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiO `≥K∞« Û‰õΩOk. ^•#flO`å
D ǨÏ`åºHÍO_» `«∞_çzÃÑ\ì̃Ok—— Jx 2008Ö’ „ѨK∞« iOz# `«# ѨÙã¨HÎ Oõ Ö’#∂, q_ç
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’#∂ J_®fi}˜ "庉õΩÅ`« K≥Ok<å, J^ŒO`å =\˜ì =∂@ňH Ѩiq∞`«=∞x
J#∞HÀ"åeû =ã¨∞OÎ k.
`«#n, "å*ò¿Ñ~Ún ^ŒâßÉÏÌÅ ¿ãflǨÏ|O^èŒO Jx ã¨fiÜ«∞OQÍ J_®fi}˜
~åã¨∞H˘<åfl~°∞. HÍh, "åi ã¨O|O^è•Ö’¡x JO`«\ ˜ QÍ_è`» « Ãã`· O« "≥∂n áêáêxfl
ã¨g∞HΔ̃OKÕ q+¨Ü∞« OÖ’ ZO^Œ∞‰õÄ H˘~°Q͉õΩO_®áÈ~ÚOk. P q+¨Ü∞« O J_®fi}©Ü∞Õ
K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞. "å*ò¿Ñ~ÚH˜ W+ì̈O ÖËHáõ È~Ú<å Hˆ =ÅO `«# Ѩ@∞ì^ÅŒ =Å¡<Õ "≥∂n
Ѩ^qŒ Ö’ H˘#™êQÆQeÆ QÍ~°x Q˘Ñ¨ÊQÍ ~åã¨∞H˘<åfl~°∞. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞
J`«ºO`« qzÛù#flHõ~° Ѷ¨∞@ìOÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOz# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =¸_»∞ ~ÀAÅáê@∞
=Úã≤=¡ ÚÅ#∞ "≥∂n ^ŒÜ∂« ^•HΔ̃}ϺʼnõΩ =kÖËÜ∞« _»"∞Õ HÍ^Œ∞, P `«~∞° "å`« ‰õÄ_® "≥∂n
"≥Ñ· Ù¨ J_®fi}˜ QÆ\ Qì˜ Í xÅ|_®¤~∞° . J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ L^•~°"å^Œ <åÜ«∞‰õΩxQÍ ¿Ñ~°∞#fl
"å*ò¿Ñ~Ú "≥∂n áêѨOÃÑ· Tyã¨ÖÏ_®~°∞.
D W^Œ~Ì ∞° <Õ`Å« ^èÀ~°}∞Ö’¡ `Õ_® L#fl^Œ<kÕ "åi QÆ∞[~å`ü Ѩ~º° @#Ö’ `˘e™êi
|Ü«∞@Ѩ_Oç k. J_®fi}˜ =∂iÛ =¸_À `Õn# "≥àÏ¡~∞° . `å#∞ ǨϟO =∞O„ux J<Õ
Z~°∞Hõ PÜ«∞#Ö’ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . <åÅ∞QÆ∞~ÀAÅ „H˜`O« gÃÇÏKüÑH‘ ˜ f„= ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞
*ÏsKÕã#≤ =ºHÎ̃ W`«<<Õ å J<Õ J#∞=∂#O HõeQˆ ÖÏ J_®fi}© =º=Ǩ~° â‹e· ™êyOk.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#ÃÑ· "≥∂n fã¨∞H˘#fl "≥Y· ix J_®fi}˜ JO`«~O° QÆO „ѨuѶe¨ ã¨∞#Î fl^Œ<kÕ
PÜ«∞# Ѩ~º° @# x~°∂Ñ≤OzOk. D Ѷ∞¨ @##∞ ѨHͯ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O [iy# L„QÆ"å^Œ
^•_çQÍ<Õ PÜ«∞# K«∂ã¨∞<Î åfl~°xÑ≤OzOk. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ<· å JÖÏO\˜
UH©ÉÏè "å<Õfl „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ J_®fi}˜, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å J}z"Õ`Ö« ’ áÈbã¨∞Å∞
qѶŨ =∞Ü«∂º~°#fl "å^Œ##∞ `«# Ѩ~º° @#Ö’ f„=OQÍ YO_çOKå~°∞. |Ǩïâß "≥∂n,
`«# K«~º° ʼnõΩ Hˆ O„^Œ„ѨÉ∞íè `«fiO #∞Oz WO`«‰Ωõ q∞Oz#Ü≥∂Qƺ`åѨ„`åxfl PtOz LO_»~∞° .
P `«~∞° "å`« <≥Å~ÀAʼnõΩ "å*ò¿Ñ~Ú QÆ∞[~å`ü‰Ωõ "≥àÏ¡~∞° . JѨÊ\˜^•HÍ ™êy#
<å@HÍxfl `«# Ѩ~º° @#`À ~°™êÉèÏ㨠KÕ¿ãâß~°∞. ÉÏkè`∞« ʼnõΩ #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O „ѨH\õ O˜ K«_O»
=∞<À*ò q∞@ì 239
`À<Õ „Ѩ^•è x ã¨iÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . "≥∂nx Ѩ~ÀHõOΔ QÍ ^À+≤QÍ xeáê~°∞. ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨∂HÎ̃ J~Ú# '~å[^è~Œ å‡xfl— =e¡OKå~°∞. áêʼnõΩ_»∞ x+¨ÊHõáΔ ê`«OQÍ =º=ǨÏiOKåÅx
D Pk=∞ ^è~Œ ‡° O K≥|∞`«∞#flk. =∞ǨÉèÏ~°`O« Ö’x XHõ Ѷ∞¨ @ìO Wk. JO|∞Åá⁄kÃÑ·
â◊Ü∞« xOz# cè+μ¨ ‡_»∞ '~å[^è~Œ ‡° O— "Õ∞~°‰Ωõ #_»∞K«∞HÀ"åeûOkQÍ ^è~Œ ‡° ~åA‰õΩ L^Àƒkè™êÎ_∞» .
Ö’Hõ „Ѩã^≤ =úŒ ∞~Ú#, ÉèÏ=QÆiƒù`"« ∞≥ #ÿ D ÉèÏ=#x `«# Ѩ~º° @# =ÚyOѨ٠ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
U~åÊ@∞KÕã≤# g∞_çÜ«∂ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ "å*ò¿Ñ~Ú |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~°∞. '=ÚYº=∞O„uH˜
g∞ˆ~^≥<· å ã¨O^ÕâO◊ W"åfiÅ#∞‰õΩO@∞<åfl~å— Jx g∞_çÜ∂« „ѨtflOK«QÍ, '<Õ#∞ WKÕÛ
ã¨O^ÕâO◊ XHõ¯>Ë. PÜ«∞# ~å[^è~Œ å‡xH˜ Hõ@∞ì|_®Åx HÀ~°∞`«∞<åfl#∞— Jx "åºMϺxOKå~°∞.
D Ѩ^•xH˜ Ö’`«~Ú# J~°=÷ ÚOk. J^Õq∞@<Õk JO^ŒiÖψQ <Õ#∂ â’kèOKå#∞. JO`«
HÍHõáÈ~Ú<å, Hõhã¨O J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ „ѨÜ∞« `«flO KÕâß#∞. ѨÙ@∞ìHõ =Å¡QÍh, ‰õΩÅO,
=∞`«O =Å¡ QÍh `«# áœ~°∞ŠѨ@¡ áêʼnõΩ_»∞ q=Hõ#Δ ∞ „Ѩ^iŒ ≈OK«~å^Œ<kÕ '~å[^è~Œ ‡° O—
™ê~åOâ◊O. "å*ò¿Ñ~Ú =∂@Å `å`«Ê~°ºO "≥∂nH˜ JO`«∞|>Ëì LO_®e. JO^Œ∞=Å¡<Õ
"å*ò¿Ñ~Ú Ñ¨H¯õ <Õ L#fl "≥∂n =ÚYOÖ’ ~°OQÆ∞Å∞ =∂~å~Ú. "≥O@<Õ q+¨Ü∂« xfl
`ÕeHõÑi¨ KÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. ''<Õ#∂ J^Õ KÕã∞¨ <Î åfl#O_ô—— Jx "å*ò¿Ñ~Ú "≥Ñ· Ù¨
uiy J<åfl~°∞. WOHÍ "≥∂nx W|ƒOk ÃÑ@ì_O» "å*ò¿Ñ~ÚH˜ W+¨Oì ÖË#@∞ì JxÑ≤OzOk.
`å#∞ "≥∂n =∂@Å#∞ qâ◊fiã≤ã∞¨ <Î åfl#x PÜ«∞# J<åfl~°∞. HÍh, PÜ«∞# W|ƒOk
Ѩ_#ç @∞ì HõxÑ≤ã∂¨ <Î LÕ Ok. =ÚYºOQÍ, "≥∂n QÆ∞[~å`üÖ’ Uq∞ KÕã∞¨ #Î flk, =Úã≤=¡ ÚÅ
Ѩ@¡ PÜ«∞# „ѨÉ∞íè `«fiO ZO`« q=Hõ#Δ ∞ „Ѩ^iŒ ≈ã¨∞#Î fln `«#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#x "å*ò¿Ñ~Ú D
ã¨∂HÎ̃ã∞¨ ^è`Œ À ã¨∂zOKå~°∞.
"å*ò¿Ñ~Ú Ñ¨~º° @# =Å¡ J#∞HÀ‰õΩO_®<Õ J~Ú<å XHõ =∞Oz Ѩi}Ï=∞O
[iyOk. =Úã≤=¡ ÚŠѨ@¡ "≥∂n J#∞ã¨iã¨∞#Î fl q=HõÖΔ ’x XHõ HÀ}O D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
ÉÏQÍ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =zÛOk. x~åfiã≤`« =Úã≤=¡ ÚŠѨ@¡ PÜ«∞# ZO`« Hõ@∞=ÙQÍ #_»∞K«∞
‰õΩ<åfl~°<kÕ Ö’HÍxH˜ `≥eÜ«∞=zÛOk. QÀ„^蕉õΩ "≥o¡ =KÕÛ „Hõ=∞OÖ’ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x
XHõ ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åxfl "å*ò¿Ñ~Ú ã¨O^Œi≈OKå~°∞. Jk ëê PÅ"£∞ ibѶπ HͺOѨÙ.
QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ JuZ‰õΩ¯=QÍ <≥`∞« ~Î ∞° áêi# #~À_® áê\˜Ü∂« ÉÏkè`∞« Å
HÀã¨O D ta~åxfl #_çÑ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. JѨÊ\˜H˜ QÀ„^è• Ñ¶¨∞@# [iy S^Œ∞ "å~åÅ∞
J=Ù`«∞<åfl =ÚYº=∞O„u `˘e™êi JHõ¯_»‰Ωõ "≥àÏ¡~∞° . JÖÏQÆx Jk PÜ«∞# HÀ~°∞‰õΩ#fl
Ѩ~º° @# HÍ^Œ∞. „á⁄\’HÍÖò =∞~åº^ŒÅ#∞ áê\˜OKåe HÍ|\˜,ì „Ñ¨^•è x`À áê@∞ "≥∂n
"≥àÏ¡~∞° . "å*ò¿Ñ~Ú Ñ¨~º° @# <å\˜H˜ L#fl Ѩiã≤u÷ Uq∞@O>Ë ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ ta~åÅ#∞
"≥Ú`«OÎ QÍ ZuÎ"~Õ ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. =ÚYºOQÍ =Úã≤O¡ ã¨Oã¨Å÷ ∞
x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl ta~åÅÃÑ· =∞iO`« QÆ∞„~°∞QÍ L<åfl~°∞. |Ǩïâß, `«# áêÅ<å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜
240 QÆ∞[~å`ü 2002
QÆ∞~°∞ÅÎ ∞QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ _»@O =Å¡<"Õ ∂≥ gÖˇ#· O`« `˘O^Œ~Q° Í "å\˜x =keOK«∞HÀ"åÅx
K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞. ã¨iQÍæ JѨÙÊ_Õ "å*ò¿Ñ~Ú JHõ¯_»‰Ωõ "≥àÏ¡~∞° . "å*ò¿Ñ~Ú ã¨=∞HõOΔ Ö’<Õ
ÉÏkè`∞« Ö’¡ H˘O^Œ~∞° "≥∂nx Qˆ eKÕâß~°∞. ''`«=∞ ™⁄O`« ^ÕâO◊ Ö’<Õ „Ѩ[Å∞ x~åfiã≤`∞« Å∞QÍ
=∂~åeû ~å=_»O ǨÏ$^ŒÜ∞« q^•~°H—õ =∞x "å*ò¿Ñ~Ú ™êO`«fi# ѨeH˜<å, "≥∂nx "å~°∞
=keÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . "å*ò¿Ñ~Úx WO`«ÖÏ Ç¨Ï$^ŒÜ∞« "Õ^#Œ ‰õΩ QÆ∞i KÕã∞¨ #Î flk Hˆ =ÅO =Úã≤O¡
x~åfiã≤`∞« Å ^Œ∞ã≤u÷ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ<kÕ QÆq∞OKåe. ^•xH˜ PÜ«∞#‰õΩ ™⁄O`« HÍ~°}O
‰õÄ_®LOk. P q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ JOwHõiOKå~°∞. '' WHõ¯_» WO`« ÃÑ@∞ìH˘x
U =ÚYO ÃÑ@∞ìH˘x <Õ#∞ q^Õj Ѩ~º° @#‰õΩ "≥àÏ¡e?—— Jx ÉÏǨ@OQÍ<Õ "åáÈÜ«∂~°∞.
WÖÏO\˜ Ñ≤zÛ Ñ≤zÛ =º=Ǩ~åʼnõΩ J_»∞H¤ @ õ ì Ѩ_®eûO^Õ#x ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
QÆ∞[~å`ü ^•_»∞Å∞ QÆ∞#ѨOÖÏ QÆ∞O_≥Å#∞ á⁄_»∞ã¨∞OÎ _»QÍ PÜ«∞# ã≤OQÆÑÓ¨ ~ü,
H˘ÅOaÜ«∂ ^ÕâߊѨ~º° @#‰õΩ |Ü«∞Å∞^Õi "≥àÏ¡~∞° . U^À HÀÖ’Ê~Ú# ÉèÏ=O, ÉèÜ í ∞« O
PÜ«∞# =^Œ#OÖ’ HõxÑ≤OKå~Ú. D q+¨Ü∂« xfl J~°∞}ü â∫s QÆ∞iÎOKå~°∞. PÜ«∞#
"å*ò¿Ñ~ÚÖ’ HõÅã≤ Ѩ~º° @#Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. q=∂#OÖ’ "å*ò¿Ñ~Ú`À Hõeã≤ `å#∞
„ѨÜ∂« }˜Oz# P Ѷ∞¨ \Ïìxfl 2009 PQÆã∞¨ Öì ’ '^Œ WO_çÜ∞« <£ ZH±û„ÃÑãπ— Z_ç@~ü W<£
pѶπ âıY~ü QÆ∞áêΉΩõ Z<£_ô \©g '"åH± ^Œ \ÏH±— HÀã¨O WzÛ# WO@~°∂fi ºÖ’ QÆ∞~°∞Î
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. J~°∞}ü â∫s K≥ÑÊ≤ #^•xfl |\˜,ì 'ZO^Œ∞‰õΩ JO`« qKå~°OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞?
Jx â∫s J_çQÍ~°∞. 'qKå~°O HÍHõ U=ÚOk? U =ÚYO ÃÑ@∞ìH˘x q=∂#O #∞Oz
kQÆ=∞O\Ï~°∞?. "åà◊O¡ `å Hõeã≤ <å =ÚMÏxH˜ D HõàO◊ HÍxfl ~°∞^•Ì~∞° —— Jx "å*ò¿Ñ~Ú
"åáÈÜ«∂~°∞. PÜ«∞# QÆ∞O_≥Ö’¡x ÉèÏ~åxfl H˘O`« kOKÕO^Œ∞‰õΩ â∫s „ѨÜ∞« uflOKå~°∞.
á⁄^Œ∞<Ì flÕ J_®fi}©H˜ á¶È<£KãÕ ≤ "≥∂n #∞Oz ~år<å=∂ HÀ~åÅx K≥a`Õ ÉÏQÆ∞O@∞Ok
Hõ^• Jx â∫s ã¨∂zOKå~°∞. J~Ú`Õ, "å*ò¿Ñ~Ú J_®fi}©H˜ á¶È<£ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë,
|Å"≥∞#ÿ HÍ~°}O ÖˉΩõ O_® =\ì̃<Õ J=`«e =∞#∞+¨μÅ#∞ XuÎ_ç ÃÑ@ì_O» "å*ò¿Ñ~Ú
`«`fi« O HÍ^Œx â∫s, D WO@~°∂fi ºÖ’ q=~°} WKåÛ~°∞.
q^Õj Ѩ~º° @# =ÚyOK«∞H˘zÛ# H˘kÌ~ÀAňH J_®fi}©`À "å*ò¿Ñ~Ú =ÚK«Û
\˜OKå~°∞. JѨÙÊ_»∞ "å~°∞ q=∂#OÖ’ „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ <Î åfl~°∞. 2002 U„Ñ≤Öò 12 #∞Oz
14 `ÕnÅ =∞^躌 c*ËÑ‘ *ÏfÜ«∞ HÍ~°º=~°æ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ QÀ"åÖ’ [iQÍ~Ú. ^•xHÀã¨=∞x
D J„QÆ<`Õ Å« ∞ QÀ"å‰õΩ "≥à√◊ `«∞<åfl~°∞. J#∞HÀ‰õΩO_® JѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_® â∫s JHõ¯_Õ
LO_»@O `«@ã≤O÷ zOk. "åi`Àáê@∞ ã‘xÜ«∞~ü =∞O„u [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑ ‰õÄ_® L<åfl~°∞.
"≥∂nÃÑ· `«#‰õΩ#fl ã¨OHÀKåxfl f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ W^Õ=∞Oz ã¨=∞Ü«∞O Jx "å*ò¿Ñ~Ú
ÉèÏqOKå~°∞. "≥∂nx =ÚYº=∞O„uQÍ H˘#™êyOK«_»OÃÑ· `«# Jã¨O`«$Ñ≤Îx PÜ«∞#
|Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . ^•O`À J_®fih Ug∞ J#ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. HÍHõáÈ`Õ QÀ"å ã¨=∂"ÕâßÖ’¡
=∞<À*ò q∞@ì 241
D JOâ◊OÃÑ· `å#∞ QÆ∞[~å`ü ã‘ZO`À =∂\Ï¡_`» å#x =∂„`«O "å*ò¿Ñ~ÚH˜ Ǩg∞
WKåÛ~°∞. D =º=Ǩ~°O QÀ"å ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ <å@H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. áêsìÖ’
"å*ò¿Ñ~Ú Hõ<åfl "≥∂nx |ÅѨiKÕ"åˆ~ Z‰õΩ¯=x `ÕeáÈ~ÚOk. Ju"å^Œ QÍÅ∞Ö’¡
"≥∂n Z@ì̂HʼnõΩ QÆ>Hì̌ ͯ~°∞.
W^ŒO`å ZÖÏ [iyOk? q=∂#OÖ’ "å*ò¿Ñ~Ú, J^•fihÅ =∞^躌 ‰õΩki#
XѨÊO^ŒO QÀ"åÖ’ J_»∞QÆ∞ÃÑ@ìQÍ<Õ ZÖÏ =∂iáÈ~ÚOk? "≥∂nx kOKåÅ<Õ f~å‡#O
áêsì ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ ZÖÏ gyáÈ~ÚOk? Jã¨Å∞ QÀ"åÖ’ Uq∞ [iyOk? J<Õ JOâßÅ#∞
`≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JO`«~`æ° O« QÍ =¸_»∞ HÀ}ÏÖ’¡ ã¨=∂Kå~°O JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOk.
JO^Œ∞Ö’ XHõ^•xfl J^•fih `«# *Ï˝ÑH¨ ÍÖ’¡ ѨkÅѨiKå~°∞. q∞QÆ`å ~Ô O_çO\˜x [ã¨fiO`ü
ã≤OQ∑, J~°∞}ü â∫s JOkOKå~°∞. J^•fih ѨÙã¨HÎ Oõ 2008Ö’ "≥Å∞=_ç`,Õ P `«~∞° "å`«
H˘kÌ HÍÖÏxˆH q∞QÆ`å W^Œ~Ì ∞° <Õ`Å« ∞ '"åH± ^Œ \ÏH±—‰õΩ WzÛ# WO@~°∂fi ºÅ∞ 2009
PQÆã∞¨ Öì ’ „Ѩ™ê~°O JÜ«∂º~Ú.
`å#∞ "å*ò¿Ñ~Ú`À Ô~O_Õ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ =∞øeHõOQÍ qÉèËkOKå#x J_®fih
~åã¨∞H˘<åfl~°∞. JÜ≥∂^躌 L^Œº=∞OÖ’ c*ËÑ‘ <Õ~∞° QÍ áêÖÁæ<Õ q+¨Ü∞« OÖ’ `˘e™êi
"å*ò¿Ñ~Ú =∂@x u~°ã¯¨ iOKå#x K≥áêÊ~°∞. "≥∂n `˘ÅyOѨ٠JOâ◊OÖ’ ~Ô O_À ã¨O^Œ~ƒ° Où
=ÚO^Œ∞H˘zÛO^Œx q=iOKå~°∞. "≥∂nH˜ L^•fiã¨Ñ¨ ѨÅHÍÅx „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞, Zh¤Ü∞Õ
q∞„`«ÑH¨ OΔõ Ö’x áêsìÖË HÍ^Œ∞, c*ËÑÖ‘ ’#∂ H˘O`«=∞Ok QÆ\Qì˜ Í Ñ¨@∞ìÑ\¨ Ïì~∞° .HÍh, W^ŒO`å
J^•fihH˜, ‰õÄ_»|Å∞H˘¯x J<åºÜ«∞OQÍ "≥∂nx ÅHõΔ ºO KÕã∞¨ H˘#fl@∞ì JxÑ≤OzOk.
ÃÑ·QÍ "≥∂n "≥·Ñ¶¨ÖϺxfl =∞s Éèí∂`«^ŒÌOÖ’ ÃÑ\ì̃ K«∂ѨÙ`«∞<åfl~°<Õk PÜ«∞# ÉèÏ=#.
'"å*ò¿Ñ~ÚÃÑ· Ãã·^•úOuHõ q~À^èŒ∞Å XuÎ_ç ÉÏQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk— Jx J_®fih
~åã¨∞H˘<åfl~°∞. gi =Å¡ áêsì, „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩu+ì̈ =∞O@QÆezáÈ`«∞<åflÜ«∞x PˆHÑΔ O≤ Kå~°∞.
''"å*ò¿Ñ~Ú U<å_»∂ <å`À <Õ~∞° QÍ J#ÖË^∞Œ QÍh "≥∂n ~år<å=∂ KÕ¿ãÎ ÉÏQÆ∞O@∞O^Œ<Õ
Jaè„áêÜ«∞O PÜ«∞#‰õΩ L#fl^Œ<kÕ <å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JÖÏO\˜ „Ѩuáê^Œ#‰õΩ
<Õ#∞ q=ÚY∞_çx J<Õk PÜ«∞#‰õÄ `≥Å∞ã¨∞— Jx J^•fih K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞.
QÆ∞[~å`ü q+¨Ü∞« O „Ѩ™êÎ=#‰õΩ =zÛ#ѨÙÊ_»ÖÏ¡ "å*ò¿Ñ~Ú 'PÖ’K«<å=∞QÆflO—QÍ
HõxÑ≤OKÕ"å~°x, ~Ô O_»∞ QÆO@Å∞ Hõeã≤ QÀ"å‰õΩ "≥o#¡ „ѨÜ∂« } ã¨O^Œ~åƒùxfl J^•fih
QÆ∞~°∞KÎ ãÕ ∞¨ H˘<åfl~°∞. JHõ¯_» KåÖÏ¿ãѨ\ Q˜ Í JÅ∞=Ú‰õΩ#fl =∞ø<åxfl [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑ ÉèQí flÆ O
KÕâß~°∞. ''"≥∂n QÆ∞iOz UO PÖ’zOKå~°∞?— Jx "å*ò¿Ñ~Úx PÜ«∞# P~å fâß~°∞.
'PÜ«∞# Hõhã¨O `«# ~år<å=∂#∞ ã¨=∞iÊOKåeû LO_®e—— Jx "å*ò¿Ñ~Ú |^Œ∞eKåÛ~°∞.
"≥O@<Õ J_®fih JO^Œ∞H˘<åfl~°∞. ''"≥∂nx `˘ÅyOK«_»O`À<Õ QÆ∞[~å`üÖ’ Ѩiã≤÷u
ã¨^∞Œ =Ì ∞}∞QÆ∞`«∞Ok J#∞‰õΩO>Ë <Õ#∞ PÜ«∞##∞ ~år<å=∂ KÕÜ∞« =∞x J_»∞QÆ∞`å#∞.
242 QÆ∞[~å`ü 2002
HÍh, JÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞O^•? <Õ#~Ú`Õ ^•x=Å¡ LѨÜ∂≥ QÆO Ug∞ÖË^xŒ J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
WÖÏO\˜ „Ѩuáê^Œ# =ÚO^Œ∞H˘¿ã,Î HÍ~°º=~°Oæ ÖËHõ *ÏfÜ«∞ =∞O_»e P"≥∂kã¨∞OÎ ^•
J<Õn <Õ#∞ YzÛ`«OQÍ K≥Ñʨ ÖË#∞—— Jx J_®fih ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
QÀ"åÖ’ ky# "≥O@<Õ `å#∞ "≥∂nH˜ á¶È<£ KÕã≤ ~år<å=∂‰õΩ ã≤^OúŒ HÍ"åÅx
HÀ~°`å#x "å*ò¿Ñ~ÚH˜ J_®fi}© `≥eáê~°∞. J#fl@∞ìQÍ<Õ J^•fih á¶È<£ KÕÜ∞« _»O, "≥∂n
X¿ÑÊã¨∞HÀ=_»O [iyáÈÜ«∂~Ú. áêsì ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "≥∂n, QÆ∞[~å`ü‰Ωõ QÆÅ ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ
=∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å K«i„`«"≥·Ñ¨Ù #∞Oz QÀ„^è•, QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ¨∞@#Å#∞ qâı¡+≤ã¨∂Î
„ѨãO¨ yOKå~°∞. ''U^Õ"∞≥ <ÿ å „Ñ¨É∞íè `«fi ÃÑ^ŒQÌ Í, <å ~å„+¨Oì Ö’ [iy# Ѷ∞¨ @#ʼnõΩ =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ
ÉÏ^躌 `« =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl#∞. ~år<å=∂ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ <Õ#∞ ã≤^—úŒ =∞x "≥∂n J#QÍ<Õ, ã¨ÉÅíè O`å
QÆQÀæÅ∞ ÖËzáÈ~ÚOk. '=^Œ∞.Ì .=^Œ∞—Ì J#fl Hˆ HõÅ∞ q∞#∞fl=Ú\Ïì~Ú.JѨÙÊ_»∞ JHõ¯_» =O^Œ‰Ωõ
ÃÑQ· Í x~å‚Ü∞« Hõ =∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ∞, „Ѩ`ºÕ Hõ PǨfix`«∞Å∞ ã¨=∂"Õâ=◊ ∞~Ú L<åfl~°∞. D
QÆO^Œ~Q° Àà◊O =∞^躌 <Õ J_®fih *’HõºO KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. `å#∞ ã‘xÜ«∞~°#¡ ∞ ã¨O„Ѩk™êÎ#x
K≥áêÊ~°∞. ã‘xÜ«∞~°#¡ ∞ PÜ«∞# ѨH¯õ ‰õΩ fã¨∞HÔ o¡ =∂\Ï¡_®~°∞. '"≥∂nx `˘ÅyOK«=^Œ∞—Ì
J<Õ^Õ "å~°O^Œi=∂@. ''ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’, ~å[H©Ü∂« Ö’¡ aè<åflaè„áêÜ«∂ʼnõΩ `å=Ù
HõeÊOKÕq^èOŒ QÍ D JOâ◊OÃÑ· JÖÏ K«~Û° =Úyã≤Ok—— Jx J_®fih K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞.
J_®fih ѨÙãÎ̈HOõ "≥Å∞=_ç# U_®kH˜ [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑, ѨÓiÎ aè#fl"≥∞#ÿ Hõ^#Œä O`À
=ÚO^Œ∞H˘KåÛ~°∞. áêsì ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ KÀ@∞KÕã∞¨ H˘#fl Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· PÜ«∞# JOkOz#
q=~åÅ∞ "Õ~°∞QÍ L<åfl~°∞. D q+¨Ü«∂Å∞ "≥Å¡_çOKÕ ã¨=∞Ü«∂xH˜ [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑
`å`å¯eHõOQÍ áêsìx =keÃÑ\Ïì~∞° . áêH˜™ê÷<£ =º=™ê÷щ¨ Ωõ _»∞ =∞ǨÏ=∞‡^£ Jb l<åflÃÑ·
™ê#∞‰õÄÅ Jaè„áêÜ«∂Å`À PÜ«∞# ~åã≤# ѨÙã¨HÎ Oõ ^Œ∞=∂~°O ~ˆ Ñ≤Ok. ^•xfl QÆ∞[~å`ü
„ѨÉ∞íè `«fiO x¿+kèOzOk. D Ѩi}Ï=∂Å`À PÜ«∞# H˘O`«HÍÅO áêsìH˜ ^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞.
âıY~ü QÆ∞áêÎ`À '"åH± ^Œ\ÏH±— HÀã¨O [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑ =ÚK«Û\˜OKå~°∞. ^Œ∞~°^∞Œ +¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ
QÀ"å q=∂# „ѨÜ∂« }OÖ’ `«=∞ =∞^躌 Uq∞ [iyO^Œ<kÕ PÜ«∞# ѨÓã¨Q∞Æ zÛ#@∞ì
q=iOKå~°∞. ''QÆ∞[~å`ü q+¨Ü∞« OÖ’ Uq∞ KÕÜ∂« e—— Jx `«#`À „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ #Î fl =ÚQÆ∞~æ ∞°
<Õ`Å« #∞ "å*ò¿Ñ~Ú „ѨtflOKå~°∞. H˘kÌ ¿ãѨ٠=∞ø#O `«~∞° "å`« =∞m¡ PÜ«∞<Õ J<åfl~°∞.
''QÆ∞[~å`ü QÆ∞iOz =∞#O PÖ’zOKåe—— Jx J<åfl~°∞. JѨÙÊ_Õ J_®fih ÖËz \Ï~ÚÖË\ò
k‰õΩ¯ áÈÜ«∂~°∞. áÈ`«∞#fl J_®fihx K«∂Ñ≤Oz ''Uq∞ KÕÜ∂« ÅO\Ï~À PÜ«∞##∞ J_»QOÆ _ç——
Jx [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑‰Ωõ ã¨∂zOKå~°∞. J_®fih uiy~åQÍ<Õ [ã¨fiO`ü P q+¨Ü∞« O PÜ«∞#‰õΩ
`≥eáê~°∞. 'áêsìÖ’ Q˘_»=Å~ÚáÈ`å~Ú—— Jx XHõ =ÚHõ¯Ö’ J_®fih `ÕÖÛË âß~°∞. JO>Ë,
"å*ò¿Ñ~Ú U^≥<· å K«~º° ‰õΩ LѨ„Hõq∞¿ã,Î `å#∞ "≥∂nH˜ Hõ=K«OÖÏ xÅ|_»`å#x K≥Ñʨ _»"∞Õ
J_®fih L^ÕâÌ º◊ =∂ Jx âıY~ü QÆ∞áêÎ „ѨtflOKå~°∞. ''J=Ù#∞. J_®fih L^ÕâÌ º◊ O J^Õ——#x
[ã¨fiO`ü |^Œ∞eKåÛ~°∞.
 =∞<À*ò q∞@ì 243
QÀ"å ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ Uq∞ [iyO^Œ<Õ q+¨Ü∞« "≥∞ÿ â∫s Hõ^#Œä OÖ’ =∞ixfl Pã¨HHÎ̃ ~õ °
q+¨Ü∂« Å∞ `˘OyK«∂âß~Ú. PÜ«∞# '"åH± ^Œ \ÏH±—‰õΩ WO@~°∂fi º Wã¨∂Î D ã¨OQÆ`∞« Å∞
|Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . 2002 U„Ñ≤ÖòÖ’ q^Õj Ѩ~º° @#‰õΩ "≥o#¡ ѨÙÊ_»∞ "≥∂n H˘#™êyOѨÙÃÑ·
"å*ò¿Ñ~ÚÖ’ qKå~°O HõxÑ≤OzO^Œx â∫s K≥áêÊ~°∞. Ѩ~º° @# =ÚyOK«∞H˘x =ã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞,
'U"≥∞<ÿ å D q+¨Ü∞« O J\’ W\’ `ÕeáÈ"åeû—O^Õ##fl xâ◊ÛÜ«∞`«fiO "å*ò¿Ñ~ÚÖ’
QÆ=∞xOKå#x K≥áêÊ~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ â∫s `«#‰õΩ`å#∞ ã‘fiÜ«∞ ã¨O*Ï~Ú+‘ WK«∞Û‰õΩ<åfl~°∞.
''QÆ∞[~å`üÖ’ [iy#^•x Hõ<åfl zO`«<å„QÆã"Î̈ ∞≥ #ÿ "å*ò¿Ñ~Ú ã≤`÷ Õ ##∞fl Jq∞`«OQÍ
ÉÏkèOzOk. WÖÏ PÖ’zOK«_O» J=∂#gÜ«∞"≥∂ =∞~˘Hõ\’ HÍ=K«∞Û<Õ"∂≥ ! J~Ú<å
<Õ<gÕ ∞ JO`« Q˘Ñ¨Ê L^•~° QÆ∞}O L#fl"å_Õflg∞ HÍ^Œ∞ Hõ^•!—— Jx â∫s J<åfl~°∞.
q=∂#OÖ’ J_®fi}˜, "å*ò¿Ñ~ÚÅ =∞^躌 [iy# ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ XHõ x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞H˘<åfl~°∞.J^Õq∞@O>Ë, 'q=∂#O ky# "≥O@<Õ "≥∂nH˜ J_®fi}˜ á¶È<£ KÕ™êÎ~∞° . P
~ÀA ™êÜ«∞O„`«O [iˆQ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ ~år<å=∂ ã¨=∞iÊOKÕO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞##∞ XÑ≤Ê™êÎ~∞° —
Jx q=iOKå~°∞. â∫s K≥Ñ≤Ê#^•xfl |\˜ì ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ~år<å=∂ ã¨=∞iÊOKÕ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥∂n =∂\Ï¡_∞» `«∂ '<å =Å¡ áêsì W|ƒOk Ѩ_‰» Äõ _»^∞Œ — Jx J<åfl~°∞.
PÜ«∞# =∂@Å∞ JOkOz# ã¨OHˆ `åxfl JO^Œ∞H˘#fl@∞ì, ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ qq^èŒ =~°ãÖ¨ ’¡
Pj#∞Öˇ· L#fl"å~°O`å XHõ¯ÃÑ@∞ì# J~°=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . ''ÖË^∞Œ . g∞~°∞ U `«ÑÓ¨ Ê
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ —— JO@∂ KÕ`∞« Å∞ J_»O¤ QÍ TѨÙ`«∂ Hˆ ‰õÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . "≥#Hõ "≥Ñ· Ù¨ ‰õÄ~°∞Û#fl
â∫s, "å*ò¿Ñ~Úx QÆ=∞xOKå~°∞. PÜ«∞# =ÚYOÖ’ "ÕQOÆ QÍ ~°OQÆ∞Å∞ =∂~°∞`«∞O_»@O,
=^Œ#OÖ’ q㨇ܫ∞ ~ˆ Y XHõ\ ˜ Hõ^eŒ áÈ=_»O ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤OzOk. PÜ«∞##∞ K«∂¿ãÎ
'JO^Œ~∂° =ÚO^Œ∞QÍ<Õ ‰õÄ_»|Å∞‰õΩ¯<åfl~°∞. XHõ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O <å g∞^Œ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
u~°∞QÆ∞ÉÏ>Ë Wk—— Jx XH˜O`« QÍÉè~í å Ѩ_∞» `«∞#fl@∞ì JxÑ≤OKå~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ â∫s
*’HõºO KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. '#ˆ~O„^Œ "≥∂n U q+¨Ü∂« Å∞ WHõ¯_» K≥áêÊ~À Jq J„QÆ<`Õ Å« ∞
=ÚO^Õ x~°~‚ ÚOz#q.q=∂#OÖ’ "å~°∞ fã¨∞H˘#fl x~°Ü ‚ ∞« O J=∞Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ<Õ W^ŒO`å
[~°∞QÆ∞`«∞#flk. D x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ#flѨÙÊ_»∞ <Õ#∞ "åi ‰õÄ_® L<åfl#∞—— Jx â∫s
q=iOKÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕâß~°∞. ^•O`À XHõ¯™êi ã¨=∂"Õâ◊ ǨÅ∞Ö’ xâ◊≈|ÌO P=iOzOk.
JO^Œi =ÚMÏÖ’¡ JÜ≥∂=∞Ü«∞O HõxÑ≤OzOk. HÍh, Jk XHõ¯ Hõ}Δ "Õ∞! uiy J~°∞ѨÙÅ∂,
Hˆ HõÅ∂ JO^Œ∞H˘<åfl~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "å*ò¿ÑÜ≥∂ ÖËHõ áêsì J^躌 ‰õΩΔ _À `≥eÜ«∞^Œ∞QÍh,
'|Ç≤Ï~°OQÆ ã¨É‰íè Ωõ "Õà~◊ ÚOk. HÍ|\ì̃, "≥∂n JOâ◊OÃÑ· ~ˆ Ѩ\ ˜ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞‰õΩO^•O— Jx K≥Ñʨ _»O`À ã¨=∂"ÕâO◊ J~°Oú `«~O° QÍ =Úyã≤Ok. ã¨=∂"Õâ◊ ã¨Ö÷ Ïxfl
=keáÈÜÕ∞@ѨÙÊ_»∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÃÇÏK«∞Û ã¨fi~°OÖ’ "≥∂n J#∞‰õÄÅ "åºYºÅ∞, x<å^•Å∞
KÕâß~°∞. D "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°O`À ''ã¨O^ÕÇϨ O ÖË^∞Œ . "å*ò¿Ñ~Ú ^•~°∞}OQÍ ÉèOí QÆÑ_¨ ®¤~<° kÕ
ã¨∞ã¨Ê+ì̈O—— Jx â∫s "åºMϺxOKå~°∞.
244 QÆ∞[~å`ü 2002
â∫s J#fl@∞ì x[OQÍ "å*ò¿Ñ~Ú ^•~°∞}OQÍ ÉèOí QÆÑ_¨ ®¤~å, "≥∂nx "å*ò¿Ñ~Ú
=ºuˆ~H˜OK«_O» Ö’ L^•`«Î qÅ∞= U^≥<· å Ѩx KÕãO≤ ^• J<Õk „Ѩâßfl~°H÷ "õ ∞Õ ! J^Õ ~ÀA
™êÜ«∞O„`«O c*ËÑ‘ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éíè [iyOk. D ã¨ÉÖíè ’ "å*ò¿Ñ~Ú, "≥∂nH˜ =HÍÖÏÎ
ѨÙK«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#, QÀ„^è• J#O`«~° Ç≤ÏOã¨ÅÃÑ· PÜ«∞# "≥∂n "≥Y· i<Õ
qxÑ≤OKå~°∞. ^•x=Å¡ áêsìÖ’ "≥∂nÃÑ· [~°∞QÆ∞`«∞#fl K«~Û° ~°∂Ѩ"∞Õ =∂iáÈ~ÚOk.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#‰õΩ =Úã≤=¡ ÚÅ^Õ ÉÏ^躌 `« Jx, J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ P Ѷ∞¨ @#‰õΩ
ã¨ÇϨ [ ã¨ÊO^Œ#QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ~å=_»O`À x"åiOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_Ö» ^Ë xŒ "å*ò¿Ñ~Ú Ãã`· O«
JOwHõiOKÕâß~°∞. WÖÏO@ѨÙÊ_»∞ "≥∂nx áêsì #∞Oz ÔQO\˜"ÕÜ«∂Åx PÜ«∞#
HÀ~°∞HÀ=_»OÖ’ J~°O÷ U=Ú#flk! HÍ|\˜,ì `˘e~ÀA ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ x~°~‚ ÚOz#@∞ì
(â∫s Hõ^#Œä O), ~Ô O_À ~ÀA# Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ J_»∞H¤ À=_»OÖ’ qѶŨ =∞~Ú#O^Œ∞#
"≥∂nÃÑ· K«~º° fã¨∞HÀ"åÅ#fl "å*ò¿Ñ~Ú „Ѩuáê^Œ#ÃÑ· K«~Û° #∞ á⁄_çyOK«_®xH˜ W|ƒO^Õ
ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk.
XHõ¯ ѨÓ@Ö’<Õ WO`«\ ˜ <å@H©Ü∞« =∂~åÊ! *ÏfÜ«∞ HÍ~°º=~°æ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’
Ju"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ x~°ã#¨ Å∞ "å*ò¿Ñ~Úx Tyã¨ÖÏ@Ö’H˜ <≥>ãìË #≤ @∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk.
HÍ~°}O U"≥∞<ÿ å HÍ=K«∞ÛQÍh, P~ÀA ™êÜ«∞O„`«O "å*ò¿Ñ~Ú KÕã#≤ „ѨãO¨ QÆO c*ËÑ‘
<åÜ«∞‰õΩÅ#∞ L`åûǨÏѨizOk. x*ÏxH˜ H˘kÌ QÆO@Å =ÚO^Œ∞ "å*ò¿Ñ~Úx x~°∞`«∞_Î xç
KÕãO≤ k D <åÜ«∞‰õΩÖË. PÜ«∞# ã¨ÉÖíè ’ XHõ¯™êiQÍ =Úã≤=¡ ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ xeKå~°∞.
Ju cè`å=Ç¨Ï Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’ #ey# =Úã≤¡=ÚÅ =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ x+¨¯~°¬QÍ
Jkq∞Ѩ_âÕ ß~°∞.
''=Úã≤=¡ ÚʼnõΩ ã¨ÇϨ r=#O `≥eÜ«∞^Œ∞. ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ `≥eÜ«∞^Œ∞. "å~°∞ ZHõ¯_»
rqã¨∞<Î åfl á⁄~°∞QÆ∞ á⁄_» y@ì^∞Œ . âßOuÜ«Ú`«OQÍ `«=∞ =∞`« ÉèÏ"åÅ#∞ "å~°∞ „ѨKå~°O
KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. HÍh Jk "åiH˜ #K«Û^Œ∞. L„QÆ"å^ŒO, ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞ „ѨÜ∂≥ yOz P
Ѩx KÕÜ∂« Å#∞‰õΩO\Ï~°∞. WѨÙÊ_»∞ D „Ѩ=∂^ŒOÃÑ· „ѨÑO¨ K«=∞O`å J„Ѩ=∞`«"Î ∞≥ ÿ LOk——
''QÆ ∞ [~å`ü Ö ’ Uq∞ [iyOk? 㨠| ~° ‡ f ZH± û „ÃÑãπ Ö ’ „Ѩ Ü « ∂ }˜ ã ¨ ∞ Î # fl
J=∂Ü«∞‰õΩÅ#∞ ã¨r=OQÍ ^ŒÇϨ #O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ‰õΩ„@ [iyOk. J^ÕQ#Æ ∞Hõ [~°QHÆ áõ È`Õ
`«^#Œ O`«~° qëê^•xfl QÆ∞[~å`üÖ’ x"åiOK«_O» ™ê^躌 =∞ÜÕ∞ºk. HÍh, JÖÏ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .
=∞#∞+¨μÅ#∞ xÅ∞=Ù<å `«QÅÆ Éˇ>âìË ß~°∞. Z=~å ‰õΩ„@^•~°∞Å∞? ^•xÃÑ· =∂ „ѨÉ∞íè `«fiO
^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°∞ѨÙ`«∞#flk. QÆ∞[~å`üÖ’ qëê^Œ Ѷ¨∞@ìO ZÖÏ "≥Ú^ŒÅ~ÚO^À =∞#O
=∞izáÈ=^Œ∞.Ì `«^#Œ ∞QÆ∞} Ѷ∞¨ @#Å∞ `«Ñʨ Hõ YO_»<å~°›"∞Õ . HÍh, zK«∞Û ÃÑ\˜Oì k Z=~°∞?
^•xfl JO`«\Ï Ñ¨i"åºÑ¨OÎ KÕãO≤ k Z=~°∞?——
QÀ„^è•, QÆ∞[~å`ü, "≥∂nÅ q+¨Ü∞« OÖ’ "å*ò¿Ñ~Ú `˘e<å\˜ ÉèÏ"åʼnõÄ, WѨÊ\˜
D "åºYºÅ‰õÄ á⁄O`«<Õ ÖË^∞Œ . QÀ„^è• ^ŒÇϨ #O `«~∞° "å`Õ Jã¨Å∞ Q˘_»= "≥Ú^ŒÅ~Ú#@∞ì
=∞<À*ò q∞@ì 245
PÜ«∞# `«# "å^Œ##∞ ѨÙ#~°fi º=ã‘÷HõiOK«∞H˘<åfl~°∞. =∂i# D "≥·Yi ã¨∂z
ã¨∞#Î fl^Õq∞@O>Ë ~Ô K«ÛQ˘>Ëqì ^èOŒ QÍ L#fl Hõ~¿° ã=‰õΩÅ f~°∞ Ѩ@¡ PÜ«∞#ˆHg∞ JÉèºí O`«~O°
ÖË^∞Œ . JO`ÕHÍ^Œ∞, Zxq∞k ~ÀAÅ „H˜`O« ëê PÅ"£∞ HͺOѨ٠=^ŒÌ '~å[^è~Œ ‡° O— QÆ∞iOz
=e¡Oz# =∂@ʼnõÄ, QÀ"å „Ñ¨ãO¨ QÍxH© á⁄ã¨Q_Æ O» ÖË^∞Œ . W^Õ JOâ◊OÃÑ· U„Ñ≤Öò 30=
`Õn# áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ ZOÑ‘Å∞ "å*ò¿Ñ~Úx xÅnâß~°∞. QÆ∞[~å`üÃÑ· P ~ÀA ã¨ÉÖíè ’
16 QÆO@Åáê@∞ K«~Û° [iyOk. 184= x|O^è#Œ „ѨHÍ~°O "å*ò¿Ñ~Ú K«~Û° ‰õΩ ã¨=∂^è•#
q∞KåÛ~°∞. `«# „ѨãO¨ QÍÖ’¡ `Õ_® HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl^Œ#fl "å^Œ##∞ H˘\ì̃"âÕ ß~°∞. ''QÆ∞[~å`üÖ’
<Õ#∞ Uq∞ K≥áêÊ<À QÀ"åÖ’#∂ J^Õ K≥áêÊ#∞. `Õ_® Ug∞ ÖË^∞Œ . <Õ#∞ "≥Ú`«OÎ =Úã≤O¡
[<åÉèÏ#∞ L^ÕÌtOz =∂\Ï¡_»ÖË^Œ∞. L„QÆ"å^•xfl ѨÙiQ˘ÖËÊO^Œ∞‰õΩ PÜ«Ú^èŒOQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘O@∞#fl W™ê¡OÖ’x XHõ ^èÀ~°}˜x =∂„`«"Õ∞ `«Ñ¨ÙÊ|\Ïì#∞. lǨ^£
x<å^•Å`À "≥Ú`«OÎ „ѨÑO¨ Kåxfl `«# Kè„« `«KåÛùÜ∞« Ö’H˜ `≥K∞« ÛHÀ"åÅx Jk K«∂ã¨∞#Î flk.
JÖÏO\˜ ^èÀ~°}x˜ ã¨ÇÏ≤ OK«_®xH˜ ÖË^∞Œ —— Jx "å*ò¿Ñ~Ú ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
Z@∞=O\˜ ã¨O^Œ~åƒùxH˜ *’_çOz lǨ^£ QÆ∞iOz "å*ò¿Ñ~Ú =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl~°<kÕ
QÆ=∞xOKåe. JÖÏ K«∂ã≤#@ì~Ú`Õ "≥∂n "≥Y· iÖ’H˜ "å*ò¿Ñ~Ú Ñ¨i=~°#Î „Hõ=∞O J<Õk
Ö’H±ãɨ íè „Ñ¨ãO¨ QÆO`À ã¨OѨÓ~°=‚ ∞~Ú#@∞ì JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ~å[ºã¨ÉÖíè ’ =∞iO`« ^è•\˜QÍ
PÜ«∞# `«# "≥Y· ix |Ü«∞@ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. P U_®k "Õ∞ P~À`Õn# ã¨=∂"ÕâßÅ∞
=ÚQÆ∞ã¨∞Î#fl ~å[ºã¨ÉèíÖ’ QÀ"å „Ñ¨ã¨OQÆOÃÑ· K«~°Û [iyOk. "≥∂nx Ѩ^Œq#∞Oz
`˘ÅyOKåÅx QÆ`« <≥ÅÖ’<Õ J#∞‰õΩ<åfl#∞QÍh, ^•x=Å¡ [iˆQ "Õ∞Å∞ Uq∞@<Õk
PÖ’zOKåeû =zÛO^Œx `≥eáê~°∞. '' QÆ∞[~å`ü áêʼnõΩ_çx =∂~åÛÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘x
<Õ#∞ QÀ"å ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ "≥àÏ¡#∞. HÍh, JHõ¯_»‰Ωõ "≥o#¡ `«~∞° "å`« <å ѨijÅ#Ö’
`≥eã≤# JOâ◊O Uq∞@O>Ë ^•x=Å¡ Ѩiã≤u÷ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_H» áõ ÈQÍ, =∞iO`« J^è•fi#flOQÍ
`«Ü«∂~°=Ù`«∞O^Œx QÆ∞iÎOKå#∞—— Jx "å*ò¿Ñ~Ú q=iOKå~°∞. `«^•fi~å QÆ∞[~å`ü
=∂~°}Ǩϟ=∞O ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ã¨OѶ∞π Ѩi"å~°OÖ’x qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ Juk"å^Œ∞Å XuÎ_Hç ˜
ÖÁOyáÈ~Ú#@∞ì c*ËÑ‘ =∂#gÜ«∞ =ÚYOQÍ K≥Ñʨ |_Õ "å*ò¿Ñ~Ú X¿ÑÊã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
PÜ«∞# ZO`«¿ãѨ\ H˜ © =∞`«O P^è•~°OQÍ `å#∞ Z=i Ѩ\Ï¡ `å~°`=« ∞ºO K«∂ѨÖ^Ë xŒ
K≥ѨÙÊHÀ=_®xˆH `«# ã¨=∂^è•#OÖ’ „áê^è•#ºO WKåÛ~°∞. QÀ"åÖ’, áê~°¡"≥∞O@∞Ö’
"å*ò¿Ñ~Ú „ѨãO¨ QÍÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ö∫H˜Hõ qÅ∞=ʼnõΩ Éè~í `° "« åHõºO ѨeHÍ~Ú.
=∂~°}Ǩϟ=∞O #∞Oz gÖˇ#· O`« Z‰õΩ¯= ~å[H©Ü∞« Åaú á⁄O^•Åx K«∂ã¨∞#Î fl
"≥∂nH˜ D Ѩi}Ï=∞O =∞iO`« |ÖÏxflzÛOk. =Úã≤O¡ L„QÆ"å^Œ ‰õΩ„@ [iyO^Œx,
^•x=Å¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡ P„QÆÇϨ O |^ŒÅÌ ~ÚO^ŒO@∂ `«# Hõ^<Œä åxfl =∞iO`« ~°OAQÍ
„ѨKå~°OÖ’ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ PÜ«∞#‰õΩ gÅ∞ HõeyOk. ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ f„=`« QÆi+ª̈™ê÷~ÚÖ’
246 QÆ∞[~å`ü 2002
L#fl WÖÏO\˜ "å`å=~°}O #∞Oz ÖÏÉèÑí _¨ ®Åx "≥∂n ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞=Å¡ ~å„+¨Oì Ö’
âßã¨#ã¨Éíè ZxflHõÅ∞ [~°Q_Æ ®xH˜ =∞~À U_®k HÍÅO L<åfl 2002 EÖˇ· 19= `Õn#
JÃãOc¡x J~°Oú `«~O° QÍ ~°^∞Œ Ì KÕ¿ãâß~°∞. =ÚO^Œã∞¨ Î ZxflHõʼnõΩ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º~°∞. nxH˜
PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ # HÍ~°}O Uq∞@O>Ë QÆ∞[~å`ü „Ѩu+¨#ì ∞ JѨMϺuáêÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl â◊‰Ωõ ÅÎ #∞
ã¨"åÖò KÕã∞¨ #Î fl@∞ì „Ñ¨H\õ O˜ Kå~°∞. ^•xHÀã¨=∞x uiy „Ѩ[Å f~°∞Ê#∞ HÀ~°∞`«∞#fl@∞ì
q=iOKå~°∞. J~Ú`Õ, D „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ZxflHõÅ ã¨OѶ∞¨ O QÆO_çH˘\˜Oì k. QÆ∞[~å`üÖ’x
Hˆ „Δ `«™ê÷~Ú Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å#∞ ZxflHõÅ ã¨OѶ∞¨ O ‰õΩΔ }‚OQÍ Ñ¨ijeOzOk. ~å„+¨Oì Ö’ x+¨ÊHõáΔ ê`«
áÈeOQ∑ [~°QÍÅO>Ë #=O|~ü ÖËHõ _çÃãO|~ü =~°‰Äõ PQÍeûO^Õ#x `ÕeÛ K≥ÑÊ≤ Ok.
ZxflHõÅ#∞ 㨄Hõ=∞OQÍ#∂, ã¨=∞„QÆ Ñ¨^`úŒ ∞« Ö’¡#∂ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ ZxflHõÅ ã¨OѶ∞¨ O
=ºHõÎO KÕã≤# Jaè„áêÜ«∂xfl ˆHO„^ŒO =ºuˆ~H˜OK«_»"Õ∞ HÍ^Œ∞, `«#‰õΩ#fl |ÖÏÅhfl
„ѨÜ∂≥ yOz D ~å*ϺOQÆ ã¨Oã¨#÷ ∞ ã¨"åÖò KÕãO≤ k.J™ê^è•~°} suÖ’ ~å„+¨Ñì u¨ *’HõºO
KÕã∞¨ H˘x, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨∂K«# KÕ¿ãÖÏ „ѨÜ∞« uflOzOk.
P U_®k _çÃãO|~üÖ’ [iy# ZxflHõÖ’¡ "≥∂n „|Ǩ‡O_»"≥∞ÿ# q[Ü«∞O
™êkèOKå~°∞. QÆ∞[~å`ü JÃãOc¡Ö’x 182 ™ê÷<åÖ’¡ PÜ«∞# áêsì 127 ã‘@∞¡ ^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩOk.
ã¨OѶπ∞ Ѩi"å~åxfl Ѩ~°=∂#O^ŒÑ¨iz# D q[Ü«∞O "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉèíx ѨÓiÎQÍ
`«∞_çzÃÑ>Ëãì O≤ k. D Ѩiã≤`÷ O« `å PÜ«∞##∞ =∞~À J™ê^è•~°} K«~º° ‰õΩ Ñ¨ÙiQ˘eÊOk.
P U_®k _çÃãO|~ü 22= `Õn# JǨχ^•ÉÏ^£ ã¨~åÌ~ü ¿ã_ì Ü ç ∞« OÖ’ [iy# "≥∂n
„Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~À`«û"åxH˜ „Ѩ^•è x "å*ò¿Ñ~Ú ã¨fiÜ«∞OQÍ Ç¨[~°Ü∂« º~°∞. ''XHõ „Ѩ^•è x
™ê÷~Ú =ºHÎ̃ =ÚYº=∞O„u „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~° HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ ~å=_»O ^Õâ◊ K«i„`«Ö’<Õ
Wk „Ѩ^=Œä ∞O—— Jx `«# "≥ÉòÃã\· òÖ’ "≥∂n ã¨iQÍæ<Õ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’
Ö’`«~Ú# QÍÜ«∞O KÕã#≤ P U_®k JO`«OÖ’ "å*ò¿Ñ~Ú Ñ¨i`«ÑΨ ^Œ∞:Y ÉèÏ~°O =Å¡
ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞#fl ã¨OѶ∞π Ѩi"å~°O Z@ì̂HʼnõΩ HÀÅ∞‰õΩOk. ã¨O`ÀëêÅ ã¨∞q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ
Ѩi"å~°OQÍ Ñ¨i_èq» ÖËO¡ ^Œ∞‰õΩ JHõ¯_»#∞Oz u~°∞QÆ∞ ѨÜ∞« #=∞~ÚOk.
"å*ò¿Ñ~Ú uiy ~°OQÆOÖ’H˜ =KåÛ~°∞. Pã¨HHÎ̃ ~õ "° ∞≥ #ÿ "≥∞eHõ Uq∞@O>Ë PÜ«∞#
=∞~À™êi 'qzÛù#flHÍ~°∞—_çx `«ÅÑ≤OKå~°∞. 2004 E<£Ö’ PÜ«∞#Ö’x L^•~°"åk
uiy =à◊√¡ q~°∞K«∞H˘x LO_®e. ÖË^OŒ >Ë JѨÊ\˜H˜ `≥eqÖ’H˜ =zÛ `«# K«~º° Å∞
=ÚÅ∞¡ÖÏ QÆ∞K«∞Û`«∂ LO_ç LO_®e. JѨÊ\˜H˜ H˘O`«HÍÅO „H˜`"« ∞Õ PÜ«∞# Ѩ^qŒ x
HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. TÇ≤ÏOK«xq^èOŒ QÍ PÜ«∞# áêsì Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÖ’¡ Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇO· k.
"≥∂nx `˘ÅyOK«Háõ È=_»OÖ’x "≥Ñ· Ũ¶ º"Õ∞ F@q∞H˜ QÆÅ „Ѩ^•è # HÍ~°}ÏÖ’¡ XHõ@x
PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞. ''QÆ∞[~å`ü „ѨÉèÏ=O ^Õâ◊=∞O`«\Ï HõxÑ≤OzOk. Wk "Õ∞O
TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . =∞=∞‡efl Ѷ∞¨ ’~°OQÍ ÉÏkèOz# q+¨Ü∞« q∞k. P Ѷ∞¨ @# `«~∞° "å`«, "≥∂nx
=∞<À*ò q∞@ì 247
f¿ãÜ«∂eû LOk—— Jx 2004 E<£ 13= `Õn# r \©gH˜ WzÛ# WO@~°∂fi ºÖ’
"å*ò¿Ñ~Ú ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, P „Ѩuáê^Œ##∞ uiy PÜ«∞# ÃÑH· ˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞.
Ô~O_Õà◊¡ „H˜`«O `å#∞ ëê PÅO HͺOѨ٠=^ŒÌ U '~å[^èŒ~凗xfl L^ÀƒkèOKå~À, P
^è~Œ å‡xfl áê\˜OK«_O» Ö’ "≥∂n qѶŨ =∞Ü«∂º~°x `ÕÖÛË âß~°∞. QÆ`åxH˜ WѨÊ\˜H© PÜ«∞#Ö’
HõxÑ≤Oz# =∂~°∞Ê Uq∞@O>Ë QÀ"å ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ `å#∞ U q+¨Ü∞« O QÆ∞iOz K≥Ñʨ _®xH˜
QÆ∞@HõÅ∞ q∞OQÍ~À ^•xflѨÙÊ_»∞ ^è•\˜QÍ ^è~·≥ º° OQÍ "≥Å_¡ Oç Kå~°∞. JHõ¯_ç`À PÜ«∞#
PQÆÖ^Ë ∞Œ . QÀ"åÖ’ Z^Œ∞~°~Ú# ^•~°∞} ÉèOí QÆáê@∞h ÅHõΔ ºÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . =ÚOɡַ ’ P
U_®k E<£ 22-24 `ÕnÖ’¡ [iˆQ áêsì *ÏfÜ«∞ HÍ~°º=~°æ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ QÆ∞[~å`ü
<åÜ«∞Hõ`fi« =∂~°∞Ê QÆ∞iOz K«iÛ™êÎ=∞x WO@~°∂fi º "ÕkHõQÍ ã¨Ê+¨Oì QÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
J~Ú`Õ, Wk ™ê^躌 =∂? ZO^Œ∞‰õO>Ë QÀ"å ã¨^㌠∞¨ û <å\˜H˜ PÜ«∞# „Ѩ^•è #=∞O„u.
=∂@#∞ K≥ÖÏ~ÚOK«∞HÀQÆÅ ã≤u÷ PÜ«∞#‰õΩ LOk. JÖÏO@ѨÙÊ_Õ PÜ«∞# Ju"å^Œ
<åÜ«∞‰õΩʼnõΩ ^•™ÈǨÏO J<åeû =zÛOk. =∞iѨÙÊ_»∞ PÜ«∞#‰õΩ Ñ¨^qŒ ‰õÄ_® ÖË^∞Œ .
D ã≤u÷ Ö’ =ÚOɡ· HÍ~°º=~°æ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ PÜ«∞# Ju"å^Œ |$O^•Å‰õΩ Z^Œ∞~˘_ç¤
xÅ|_»QÅÆ ~å? ÃÑQ· Í Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ ‰õÄ_® JO^Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË=Ù."å*ò¿Ñ~Ú uiy
^•_çH˜ ã≤^=úŒ ∞=Ù`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XHõ¯™êiQÍ K˘K«∞Û‰õΩ=zÛ# Ѩi}Ï=∂Å∂ "≥∂nˆH
ã¨ÇϨ HõiOKå~Ú.19 Uà◊¡ „ˆQ@~ü =ÚOɡ· Ü«Ú=u W„ëê`ü [Ǩ<£ ã¨Ç¨ #Å∞QÆ∞ix QÆ∞[~å`ü
áÈbã¨∞Å∞ Z<£H“O@~ü KÕâß~°∞. JѨÊ\’¡ D ã¨OѶ∞¨ @# ÃÑ^ŒÌ ã¨OK«Å#O ã¨$+≤Oì zOk.
=ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ "≥∂nx K«O¿ÑO^Œ∞‰õΩ ~°zOz# Ѩ^äŒHõOÖ’ g~°O`å ÉèÏQÆ
™êfi=ÚÅ<Õk áÈbã¨∞Å "å^Œ#. "åix Z<£H“O@~ü KÕã#≤ ã¨=∞Ü«∞O ã¨O^Œ~Àƒùz`«OQÍ
"≥∂nH˜ ZO`«QÍ<À LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ Oç k. "≥∂n 'ǨÏO`«‰Ωõ Å—#∞ QÍOnè#QÆ~ü ã¨g∞ѨOÖ’
E<£ 15= `Õn# Z<£H“O@~ü KÕâß~°∞. ^•xH˜ ~Ô O_»∞ ~ÀAÅ =ÚO^Õ "≥∂nÃÑ· "å*ò¿Ñ~Ú
Ѩ~∞° +¨"∞≥ #ÿ "åºMϺ<åÅ∞ KÕâß~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ "≥∂n 2004Ö’ `«# ã≤u÷ x ã¨∞ã≤~÷ O°
KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ W„ëê`ü [Ǩ<£ Z<£H“O@~ü Hˆ ã¨∞ LѨHiõ OzOk. D L^ŒO`åxfl ã‘cS
|∂@HõÑÙ¨ Z<£H“O@~üQÍ Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. W„ëê`ü ã¨Ç¨ #Å∞QÆ∞ix ‰õΩ„@ѨÓi`«OQÍ
ǨÏ`«ºKÕâß~°O@∂ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞ qÉèÏQÆOÖ’x L#fl`åkèHÍ~°∞ÅÃÑ· JaèÜ∂≥ QÆO "≥∂Ñ≤,
*ˇÅ· ∞‰õΩ Ñ¨OÑ≤OzOk.
W„ëê`ü L^ŒO`åxfl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x #ˆ~O„^Œ "≥∂n gÖˇ#· O`« Z‰õΩ¯=QÍ `«#
„Ѩu+ì̈#∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh, "å*ò¿Ñ~Ú WO@~°∂fi º ÃÑ^ŒÌ HõÅHõÖÏ<Õfl ã¨$+≤Oì zOk.
JO^Œ∞Ö’#∂ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy# "≥O@<Õ, "≥∂nx `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ `å#∞ KÕã#≤
„ѨÜ∞« `«flO x+¨ÊÅù =∞~ÚO^Œx "å*ò¿Ñ~Ú "åáÈ=_»O f„= ^Œ∞=∂~°O ~ˆ Ñ≤Ok. D q+¨Ü∞« O
Ö’ "å*ò¿Ñ~Ú <À~°∞ qÑ≤Ê# KåÖÏ HÍÖÏxH˜ QÍh J_®fi}˜, â∫s, [ã¨fiO`ü ã≤OQ∑ `«=∞
HÀ}ÏÅ#∞ qxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . "≥∂n `˘ÅyOѨ٠JOâ◊O =ÚO^Œ∞H˘zÛ#ѨÙÊ_»∞ áêsìÖ’x
248 QÆ∞[~å`ü 2002
W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "å*ò¿Ñ~Úx ÅHõΔ ºÃÑ@ìÖË^Œx =ÚQÆ∞æ~°∂ "≥Å¡_çOKå~°∞. r \©gH˜
WO@~°∂fi º WzÛ#ѨÙÊ_»∞ "å*ò¿Ñ~Ú, ~Ô O_Õà¡◊ „H˜`O« `å#∞ ~å[ºã¨É‰íè Ωõ `≥eÑ≤# q+¨Ü∂« ʼnõΩ
Hõ@∞ì|_®¤~∞° . "≥∂nx Ѩ^qŒ Ö’ H˘#™êyOKåÅx JOu=∞OQÍ `å<Õ x~°~‚ ÚOz#@∞ì
ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå~°∞. ''JѨÊ\’¡ ~Ô O_»∞ Jaè„áêÜ«∂Å∞ =ÚO^Œ∞H˘KåÛ~Ú. XHõ ѨHOΔõ "≥∂nx
`˘eyOKåÅx HÀiOk. <Õ#∂ J^Õ Jaè„áêÜ«∞O`À L<åfl#∞. =∞~À ѨHOΔõ "≥∂n `«¿ÑÊg∞
ÖË^∞Œ , J`«xx H˘#™êyOKåÅx "åkOzOk. JO^Œ~∂° Hõeã≤ z=~°‰Ωõ D =º=Ǩ~åxfl
<å <≥u#Î ÃÑ\Ïì~∞° . ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ =ºHõ"∞≥ #ÿ Jxfl Jaè„áêÜ«∂Å ™ê~åxfl ѨijeOz
x~°Ü‚ ∞« O fã¨∞HÀ"åeû =zÛOk—— Jx "å*ò¿Ñ~Ú q=iOKå~°∞.
"≥∂n `«Å~å`«x x~°~‚ ÚOKÕ ã¨OѨÓ~°‚ JkèHÍ~åxfl áêsìÖ’x ã¨É∞íè ºÅ∞ `«#‰õΩ
JѨÊyOz#@∞ì "å*ò¿Ñ~Ú K≥|∞`«∞<åfl~°∞. JѨÊ\’¡ `å#∞ áêsì ™ê~°kxä J<Õ q+¨Ü∂« xfl
PÜ«∞# K≥Ñʨ Hõ<Õ K≥áêÊ~°∞. Wk H˘`«Î q+¨Ü∞« O. QÆ`O« Ö’ =∞#O q#fl Hõ^<Œä åʼnõÄ nxH©
ǨÏã≤=Î ∞ â◊HÍO`«~O° LOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ â∫s Hõ^<Œä å<Õfl fã¨∞H˘O>Ë "≥∂n ~år<å=∂
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ `å#∞ ^•~°∞}OQÍ ÉèOí QÆÑ_¨ #ç @∞ì "å*ò¿Ñ~Ú `«ÅKå~°x PÜ«∞# K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
J~Ú<å, U„Ñ≤Öò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ Z=~°∞ "≥∂n "≥Ñ· Ù¨ xeKå~°<kÕ HÍ^Œ∞ „Ѩâfl◊ .
"åiÖ’ Z=~°∞ P Ѩx KÕã#≤ ѨÊ\˜H,© "≥∂nx QÔ O\˜"¿Õ ãO^Œ∞‰õΩ [iy# „ѨÜ∞« `åflÅ∞
ZÖÏ x+¨ÊÅù =∞~ÚOk Z=iH˜ "å~°∞ |Ü«∞@Ѩ_ç K≥ÑÊ≤ #ѨÊ\˜H© XHõ q+¨Ü∞« OÖ’ =∂„`«O
"åi =∞^躌 ™ê~°∂Ѩº`« LOk. J^Õq∞@O>Ë QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ "≥∂n
KÕ`∞« Å∞ ~°HOÎõ Ö’ `«_=» _»OÃÑ· "åiH˜ H˜Oz`«∞Î zO`å LO_»^∞Œ . "å~°O`å Ç≤ÏO^Œ∞`«fi‰õΩ
x|^Œ∞ÅÌ ∞. JkèHõ ã¨OMϺHõ "å^Œ"∞Õ x["≥∞#ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∞º=∞x #q∞‡OKÕO^Œ∞‰õΩ =zÛ#
U z#fl J=HÍâßhfl "å~°∞ =keÃÑ@ì~°∞. JkèHõ ã¨OMϺ‰õΩÅ Jaè„áêÜ«∞"Õ∞ "åiH˜
t~À^è•~°ºO. ^•xHÀã¨O J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ Ö∫H˜H"õ å^ŒO, K«@|ì ^Œú áêÅ# J<Õ ~å*ϺOQÆ
qÅ∞=Å#∂ |eÃÑ_»`å~°∞. D q+¨Ü∂« xfl XѨÙÊHÀ=_®xH˜ "å*ò¿Ñ~Ú `«# WO@~°∂fi ºÖ’
ã¨OHÀzOK«Ö^Ë ∞Œ . 2002Ö’ "≥∂nx `˘ÅyOKåÅ<Õ Jaè„áêÜ«∞O `«#‰õÄ L#fl ѨÊ\˜H©
QÆ∞[~å`üÖ’ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» 'JO`«H<õ åfl =∞iO`« ÖÏÉè^í •Ü«∞Hõ—=∞x ÉèÏqOz#@∞ì
J<ÀºÑ¨^âÕ O◊ QÍ "å*ò¿Ñ~Ú K≥áêÊ~°∞. WѨÙÊ_»∞ uiy "å*ò¿Ñ~Ú "≥∂nx `˘ÅyOKåÅx
HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. Jn `å#∞ Ѩ^Œqx HÀÖ’Ê~Ú# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ P áê`« q+¨Ü«∂xfl
u~°QÆ^À_»∞`«∞<åfl~°∞. D =º=Ǩ~°OÖ’ <≥·uHõ`« Hõ<åfl =ӺǨ`«‡Hõ HÀ}"Õ∞ Z‰õΩ¯=.
'[~°QÍeû# #+¨"ì ∞Õ ^À [iyáÈ~ÚOk J#∞‰õΩ<åflO. HÍh, =∂ x~°Ü ‚ ∞« O QÆ∞[~å`ü |Ü«∞@
ã¨=∂[OÖ’ WO`«ÖÏ Éˇ_ãç H≤ ˘_»∞`«∞O^Œx J#∞HÀÖË^∞Œ — Jx "å*ò¿Ñ~Ú "åáÈÜ«∂~°∞.
JO>Ë, 2002Ö’ áêsìÖ’x "≥∞*Ïi\© Jaè„áêÜ«∂xH˜ `å#∞ `«Å =OK«‰Ωõ O_® LO>Ë
ÉÏQÆ∞O_Õ^xŒ Ѩ~ÀHõOΔ QÍ K≥|∞`«∞<åfl~°#fl=∂@.
=∞<À*ò q∞@ì 249
ã¨OѶ∞π Ѩi"å~°OÖ’x Ju"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ`À 2002Ö’ `«ÅѨ_#ç ѨÙÊ_»∞ "å*ò¿Ñ~Ú
"≥#Hõ XHõ¯~°∂ ÖË^∞Œ . =∞OzHÀ, K≥_∞» HÀ D â◊‰Ωõ ÅÎ ÃÑ· "≥∂nH˜ WO`« Ѩ@∞ì L#fl^Œ<Õ
q+¨Ü∞« O JѨÊ\˜^•HÍ `«#‰õΩ `≥eÜ«∞ÖË^xŒ 2004Ö’ PÜ«∞# JOwHõiOKå~°∞. "≥∂nÃÑ·
K«~º° fã¨∞HÀ=_»O, Jn =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å q+¨Ü∞« OÖ’ tHΔ̃OK«_O» J<Õk "åi ^Œ$+≤Öì ’
J#∂ǨϺ"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O. JѨÊ\˜ c*ËÑ‘ J^躌 ‰õΩΔ _»∞ "≥OHõÜ∞« º <åÜ«Ú_»∞ 2004 EÖˇ·
13= `Õn# g∞_çÜ∂« `À =∂\Ï¡_®~°∞. J_®fi}©, J~°∞}ü *ˇ\· ¡© =O\˜ ¿ÇÏ=∂¿ÇÏg∞Å
=∞^Œ`Ì ∞« QÆÅ D <Õ`,« "å*ò¿Ñ~Ú =∂@x ѨÓzHõÑÙ¨ Å¡ÖÏ fã≤ ѨH¯õ #Ѩ_âÕ ß~°∞. =ÚOɡ·
*ÏfÜ«∞ HÍ~°º=~°æ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "≥∂n JOâ◊O Z*ˇO_®Ö’ LO_»^xŒ "≥OHõÜ∞« º `ÕeÛ
K≥áêÊ~°∞. D Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ `«‰õΩ¯==∞Ok H˘Å∞"≥·, Ju QÆ∞OÉèí#OQÍ K«~°ÛÅ∞ ™êy
=Úyã≤áÈÜÕ∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s É’~°∞¤ ã¨=∂"Õâ"◊ ∞Õ QÆu J~ÚOk. WѨÙÊ_»∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
QÆ∞[~å`üÖ’ <åÜ«∞Hõ`fi« =∂~°∞Ê LO_»É’^Œ#fl É’~°∞¤ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ z=~°‰Ωõ "å*ò¿Ñ~Ú
`«Å=OKåeû =zÛOk. P q^èOŒ QÍ PYi „ѨÜ∞« `«fl=¸ gyáÈ~ÚOk. JѨÊ\’¡ D
=∂r „Ѩ^•è #=∞O„u Z=iÔH`· Õ =∞izáÈÖËx áê~îO° K≥áêÊÅ#∞‰õΩ<åfl~À PÜ«∞# WѨÙÊ_»∞
áêsì `«~Ñ° Ù¨¶ „Ѩ^•è #=∞O„u JÉèºí i÷QÍ =ÚO^Œ∞H˘KåÛ~°∞. P~üZãπZãπÖ’ `«#‰õΩ ã¨=∂#OQÍ
Zky =zÛ# „ѨKå~°H± ã¨O[Üü∞ *’+≤x "≥∂n JxflÉÏ^躌 `«Å #∞Oz `«ÑÊ≤ Oz 2012Ö’
áêsì #∞Oz QÔ O>Ë~ÚOKå~°∞. áêsìÖ’ Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ "å*ò¿Ñ~ÚÃÑ· "≥∂n ÃÑK· ~≥ Úº ™êkèã∂¨ <Î Õ
=KåÛ~°∞.
"≥∂n q[Ü«∞O `åÅ∂‰õÄ áê^Œã∂¨ zHõÅ#∞ J_®fi}˜ „QÆO^ä㌠O÷¨ KÕã#≤ *Ï˝ÑH¨ ÍÖ’¡
QÆ=∞xOK«=K«∞Û. c*ËÑ‘ 2004Ö’ F_çáÈ=_»O, P "≥O@<Õ |^ŒÌÅ~Ú# JO`«~°æ`«
ã¨OHΔÀÉèÏÅÃÑ· `«# ѨÙã¨HÎ Oõ Ö’ J_®fi}˜ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ XHõ J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOKå~°∞. "≥∂nx
=keOK«∞HÀ=_®xH˜ z=iQÍ "å*ò¿Ñ~Ú KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ D ÉèÏQÆOÖ’ J_®fih
HõÑÊ≤ ÃÑ\Ïì~∞° . 2002 =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å`À "≥∂n =º=ǨÏiOz# Ѩ^uúŒ x áêsì F@q∞H˜
XHõ =ÚYº HÍ~°}OQÍ "å*ò¿Ñ~Ú ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. HÍh, 'F@q∞H˜ P~°∞ HÍ~°}Ï—ÅO@∂
J_®fi}˜ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Ö’¡ D JOâ◊O „Ѩ™êÎ=# ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í "≥∂nx J„Ѩu+ì̈áêÅ∞
KÕÜ∞« _®xH˜ ѨxQÆ@∞ìH˘x x~°O`«~åÜ«∞OQÍ ^Œ∞+¨ì „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ™êy#@∞ì K≥áêÊ~°∞. áêѨO
J_®fi}˜ 2013 <å\˜H˜ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ u~°QÆ|_ç `å<Õ "≥∂n q+¨Ü«∞OÖ’ |∂@HÍÅ
~åÜ«Ú_çÖÏ =∂~åeû=ã¨∞OÎ ^Œx <å_»∞ TÇ≤ÏOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞.`«fi~°Ö’ [~°Q#Æ ∞#fl ™ê~°fi„uHõ
ZxflHõÖ’¡ c*ËÑ‘H˜ ™ê~°^䌺O =Ç≤ÏOKÕ ZxflHõÅ „ѨKå~° Hõq∞\© K≥·~°‡<£QÍ "≥∂nx
xÜ«∞q∞OK«_O» ÃÑ· J_®fi}˜ H˜#∞Hõ =Ç≤ÏOKå~°∞. áêsìÖ’x Jxfl Ѩ^=Œ ÙʼnõΩ ~år<å=∂
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. J^ŒO`å x+¨ÊùÅ"Õ∞ J~ÚOk. 2013 ÃãÃÑìO|~ü 13=
250 QÆ∞[~å`ü 2002
`Õn# [iy# áê~°"¡ ∞≥ O@s É’~°∞¤ ã¨=∂"ÕâO◊ "≥∂nx 2014 ZxflHõÖ’¡ áêsì „Ñ¨^•è #=∞O„u
JÉèºí i÷QÍ x~°~‚ ÚOzOk. nxH˜ x~°ã#¨ QÍ J_®fi}˜ ã¨=∂"Õâßxfl |Ç≤Ï+¨¯iOKå~°∞.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# `«~∞° "å`« "≥∂n =~°ãQ¨ Í =¸_»∞ ZxflHõÅ#∞ QÔ eKå~°∞. Ѩ^àÕ Ö¡◊ ’<Õ
PÜ«∞# „Ѩu+ì̈ J#∂ǨϺOQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk. g\˜x ÃÑ÷ Ñ#· K«∂_»@O ã¨iHÍ^Œ∞. QÀ„^è•
L^ŒO`«OÃÑ· "≥∂n ã¨ÊOkOz# f~°∞Ö’<Õ PÜ«∞# L`å÷<åxH˜ =¸ÖÏÅ∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
Ç≤ÏO^Œ∞`«fi „ѨKå~åxfl =Ú#∞ÃÑ#fl_»∂ ÖË#O`« ^è•\˜QÍ ™êyOK«_®xH˜, HÍëêÜ«∞ ^ŒàÏxH˜
QÀ„^è• ~°∂ѨOÖ’ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ Hõeã≤=KåÛ~Ú. W^Õ "≥∂nx u~°∞QÆ∞ÖËx <Õ`#« ∞ KÕãO≤ k.
=Úã≤=¡ ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ UHõOKÕÜ∂« Å#fl ã≤^•úO`åxH˜ "≥∂n „ѨH@õ #Å∞,
K«~º° Å ^•fi~å (`«~∞° "åu J^蕺ܫ∂Ö’¡ K«∂™êÎO) =ºH©HÎ ~õ }° ÅaèOzOk. Ѷ„≤ |=i 27,28
`ÕnÖ’¡ (2002) PÜ«∞# KÕã#≤ "åºYºÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞`«fi‰õΩ U#∞QÆO`« |ÖÏxfl WKåÛ~Ú.
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# H˘xfl QÆO@Ö’¡<Õ "å*ò¿Ñ~Ú, J_®fi}˜ gÃÇÏKüÑH‘ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ
q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° . "≥∂n nxH˜ aè#flOQÍ =º=ǨÏiOKå~°∞. PÜ«∞# `˘e#∞Op gÃÇÏKüÑH‘ ˜
ã¨=∞~°#÷ QÍ, P ã¨Oã¨Ã÷ Ñ· =KÕÛ q=∞~°≈Å#∞ uÑ≤ÊH˘@ì_O» ѨxQÍ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. ^•x=Å¡
áêsìÖ’ J"Õ∞Ü«∞ =∞^Œ`Ì ∞« ‰õÄ_»Q@ Æ ∞ìHÀQÆeQÍ~°∞. `«#‰õΩ L^•fiã¨# ѨÅHõ_®xH˜ "å*ò¿Ñ~Ú
KÕã#≤ ~Ô O_»∞ „ѨÜ∞« `åflÅ∂gyáÈÜÕ∞ÖÏ KÕÜ∞« _»OÖ’ D|Å"Õ∞ Ѩx KÕãO≤ k. JO`«=∂„`«"∞Õ
HÍ^Œ∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÅÎ ∞, qKå~°}Å #∞Oz |Ü«∞@Ѩ_@ » OÖ’#∂ "≥∂nH˜ D ѨÙ#ó"åºMϺ#
ã¨ÇÏ≤ `« Hõ^#Œä "Õ∞ Hõ=K«OÖÏ xezOk.
=∞<À*ò q∞@ì 251

'ã¨=∞ <åºÜ«∞O—Ö’x Jã¨=∞ HÀ}O!

D ~ÀA# QÆ∞[~å`ü #=¸<å J<Õk Jaè=$kúH˜ Ѩ~åºÜ«∞Ѩ^OŒ QÍ =∂iáÈ~ÚOk.
XHõ Ö’HÀH˜ÖÎ Ï =∂i# D Ѩ^•xfl q#x"å~°∞ Z=~°∞? QÆ∞[~å`üÖ’ =¸_»∞ ZxflHõÖ’¡
#ˆ~O„^Œ "≥∂n `«# áêsìx =ÚO^Œ∞O_ç #_çÑO≤ Kå~°∞. JO^Œ∞Ö’ z=i ~Ô O_»∞ ZxflHõÅ#∞
QÆ∞[~å`ü #=¸<å Z*ˇO_®QÍ<Õ Z^Œ∞~˘¯x q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. D #=¸<å QÆ∞iOz
„|Ǩ‡O_»OQÍ T^Œ~Q° ˘\˜,ì P <À\˜ |ÅOÃÑ<· Õ 2007, 2012 ZxflHõÅ#∞ QÔ eKå~°x
K≥|∞`å~°∞. D ZxflHõÖ’¡ ѨeH˜Oz# QÆ}ÏOHÍÅ∞, =e¡Oz# =$kú âß`åÅ∞ `˘e ZxflHõÖ’¡
=∂„`«O HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . QÆ∞[~å`üÖ’ =∂~°}Ǩϟ=∞O [iy# H˘xfl <≥ÅÖ’¡<,Õ P U_®k
_çÃãO|~üÖ’ ZxflHõÅ∞ [iQÍ~Ú. D ZxflHõÖ’¡#∂ "≥∂n QÆ∞[~å`ü #=¸<å#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥KåÛ~°∞. HÍHõáÈ`Õ Wk Pi÷Hõ JOâßÅÃÑ· HÍHõ, <åºÜ«∞ HÀ}OÖ’ `«Ü∂« ~°~Ú# #=¸<å.
QÆ∞[~å`ü =∂~°}Ǩϟ=∞O ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ #"≥∂^Œ~Ú Ñ¨i+¨¯iOz# Hˆ ã¨∞Ö’¡#∂ ÖËHõ #_»∞ã¨∞#Î fl
Hˆ ã¨∞Ö’¡#∂ `«#„ѨÉ∞íè `«fiO ZO`« x+¨ÊHõáΔ ê`«OQÍ =º=ǨÏiã¨∞#Î fl^Œ<kÕ K≥ÑC¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
PÜ«∞# „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. WÖÏO\˜ J„ѨHõ\ ˜`« QÆ∞[~å`ü '<åºÜ«∞ #=¸<å— `˘e
HÍO`«∞Å#∞ JѨÊ\˜Hˆ QÆ∞[~åfÅ∞ ~°∞z K«∂âß~°∞.
'ã¨`fi« ~° <åºÜ«∞O— J<Õ ™êufiHõ ÉèÏ=#Ö’ D #=¸<å "Õà√◊ ¡ HõxÑ≤™êÎ~Ú. 'ã¨`fi« ~°O—
JO>Ë Uq∞@<Õk QÆ∞[~å`ü #~°"∞Õ ^èOŒ ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^Œ~Ú# Hˆ ã¨∞Ö’¡ "≥Å∞=_ç#
`˘e f~°∞Ê#∞ K«∂¿ãÎ J~°=÷ ∞~ÚáÈ`«∞Ok. ™ê=¸Ç≤ÏHõ ǨÏ`åºHÍO_»ÃÑ· qKå~°} HÀ~°∞ì
„Ѩ„Ѩ^=Œä ∞ f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iOzOk. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ Z‰õΩ¯= <≥`∞« ~Î ∞°
áêiOz# Ѷ∞¨ ’~° L^ŒO`åÖ’¡ Wk XHõ\ .˜ "≥O@Ѩ_ç Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ ÃÑ\˜Oì z 70 =∞Okx
TK«HÀ`« HÀâß~°∞. ã¨|~üHÍO`« lÖÏ¡ H˜_Ü ç ∂« _£ „QÍ=∞ ã¨g∞ѨOÖ’ 2002 =∂iÛ 2=
`Õn# ~Ô O_»∞ "åº#¡Ö’ T~°∞ =keáÈ`«∞#fl =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ Ѩ@∞ìH˘x, ~Ô O_»∞ "Õ~ˆ fi~°∞
„áêO`åÖ’¡ 'Ç≤ÏO^Œ∞`«fi— =¸HõÅ∞ =kèOKå~Ú. Ѩk H˜Ö’g∞@~°¡ Z_»OÖ’ ~Ô O_»∞ "åº#¡Ö’x
"å~°O`å =∞$`«∞º"å`«Ñ_¨ ®¤~∞° . x*ÏxH˜, WÖÏO\˜ Hˆ ã¨∞Å∞ J`«ºO`« [\˜Å"≥∞#ÿ q. "å\˜x
Ѩi+¨¯iOK«_O» KåÖÏ Hõ+Oì¨ . ZO^Œ∞HõO>Ë ~Ô O_»∞ „áêO`åÖ’¡ [iy# D ~Ô O_»∞ Ѷ∞¨ @#Ö’¡
XHõ™êˆ~ ǨÏ`«ºÅ∞ [iQÍ~Ú. J~Ú`Õ, HÀ~°∞ì Hˆ ã¨∞Å #"≥∂^Œ∞, ^Œ~åºÑ¨Ù,Î JaèÜ∂≥ QÍÅ
ã¨=∞~°Ê}, qKå~°} `«k`«~° Ѷ¨∞\ÏìÅxflO\˜h U_»∞<≥ÅÖ’¡<Õ Ñ¨ÓiÎ KÕ¿ãã≤ f~°∞Ê
"≥Å∞=iOzOk. D Ѷ∞¨ ’~° L^ŒO`«O =∂iÛ ~Ô O_»∞# KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩO>Ë, J^Õ U_®k
252 QÆ∞[~å`ü 2002
JHÀì|~ü 11= `Õn <å\˜H˜ Hˆ ã¨∞ `ÕeáÈ~ÚOk. xOk`«∞Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯#fl `˘q∞‡k =∞Okh
HÀ~°∞ì q_çzÃÑ>Ëãì O≤ k. Hˆ ã¨∞#∞ HÀ~°∞ì Ѩi+¨¯iOz# f~°∞ K«∂¿ã,Î ã¨`fi« ~°O Hõ<åfl Z‰õΩ¯=QÍ
`˘O^Œ~á° ê>Ë HõxÑ≤OzOk.
`˘O^Œ~° `˘O^Œ~Q° Í Hˆ ã¨∞Å#∞ K«∞@ìÉ>ˇ ìË „Hõ=∞O WHõ¯_ç`À P~ÚáÈÖË^∞Œ . =∞~À
~Ô O_»∞ Hˆ ã¨∞Ö’¡#∂ WÖÏO\˜ ǨÏ_®=Ù_ç f~°∞ÊÖË "≥Å∞=_®¤~Ú. ѨOKü=∞ǨÏÖò lÖÏ¡ ѨO_»~"ü å_®Ö’
XˆH „áêO`«OÖ’ 40 =∞Okx HõuHÎ ˜ |eKåÛ~°∞. D Hˆ ã¨∞Ö’ ‰õÄ_® JHÀì|~üÖ’<Õ f~°∞Ê
"≥Å∞=_çOk. D Hˆ ã¨∞Ö’ ‰õÄ_® JO^ŒiH˜ JO^Œ~∞° xOk`«∞Å∂ (21=∞Ok) q_»∞^ŒÅÜ«∂º~°∞.
ZO^Œ∞H˜ÖÏ JO>Ë, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ J`«ºkèHõ Hˆ ã¨∞Å qKå~°}Ö’ qxÑ≤OKÕ =∂>Ë =∞~À™êi
qO\ÏO. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ PÅ㨺O J~ÚO^Œx, <åºÜ«∞ „Ѩ„H˜Ü«∞Ö’ *ÏѨºO [iyO^Œx
™ê^è•~°}OQÍ K≥|∞`«∞O\Ï~°∞. D W|ƒOk =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡ =∞s Z‰õΩ¯=. ZO^Œ∞HõO>Ë
WÖÏO\˜ Hˆ ã¨∞Ö’¡ ~å[H©Ü∞« HÀ}O ^•y LO@∞Ok. xOk`«∞Å∞ ÃÑ^ŒãÌ O¨ YºÖ’ LO\Ï~°∞.
"åiÖ’ Z‰õΩ¯==∞Okq H˘`«Î =ÚMÏÅ∞ LO\Ï~Ú. "å\˜x QÆ∞~°∞ÑÎ @ ¨ _ì O» ÉÏkè`∞« ʼnõÄ,
™ê‰õΩΔ Å‰õÄ Hõ+"ì̈ ∞Õ .
QÆ∞[~å`ü <åºÜ«∞ #=¸<åÖ’ =∞™êÖωõΩ H˘^Œ=ÖË^∞Œ . H˘`«QÎ Í „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃#
á¶êãπì „\ÏH± HÀ~°∞Åì #∞ z`åÎ#∞™ê~°O ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆÑ~¨ K° _« O» "å\˜Ö’ Ju =ÚYº"≥∞#ÿ
k#∞ã¨∞. <åºÜ«∂xfl |eÃÑ\ì̃ J~Ú<å 'ã¨`«fi~°— ÅHΔͺxfl KÕ~°∞HÀ"åÅ#∞HÀ=_»OÖ’<Õ
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆ Ñ¨~åfixH˜ c[O <å@∞‰õΩOk. ^•O`À á¶êãπì „\ÏH± HÀ~°∞Åì U~åÊ@∞Ö’x
Ѩ~=° ∂~°O÷ ѨÙÅ∞ã¨∞QÍiáÈ`ÀOk. D HÀ~°∞Åì =º=Ǩ~°O ZÖÏ LO@∞O^ŒO>Ë, WO`«
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Wxfl Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩi+¨¯iOKå=∞x Ѷ∞¨ #"≥∞#ÿ ÖˇH¯õ Å#∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»OÖ’<Õ
Z‰õΩ¯= P„`«∞`« HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ã¨`fi« ~åxH˜, <åºÜ«∂xH˜ =∞^躌 á⁄O`«# ‰õΩ^Œ~H° áõ È=_»O
"≥#Hõ Z@∞=O\˜ L^ÕâÌ ßºÅ∂ ѨxKÕÜ∞« _»O ÖË^xŒ K≥Ñʨ ÖËO. JO`ÕO^Œ∞‰õΩ, H˜_Ü ç ∂« _£
Hˆ ã¨∞<Õ fã¨∞HÀO_ç. D Hˆ ã¨∞#∞ ã¨`fi« ~°O Ѩi+¨¯iOKå~°∞. ÉÏQÍ<Õ LOk. HÍh, qKå~°}Ö’
ÉèÏQÆOQÍ HÀ~°∞ìÖ’ Ǩ[~°∞ÃÑ\˜ì# xOk`«∞Å#∞ ÉÏkè`«∞Å∞ QÆ∞iÎOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.
™ê^è•~°}OQÍ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# Hˆ ã¨∞Ö’¡ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ `«ÑÙ¨ ÊÅ`«_H» Qõ Í
`«Ü∂« ~°∞KÕ™êÎ~∞° . WÖÏO\˜ Hˆ ã¨∞Ö’¡ ã¨`fi« ~° <åºÜ«∞ qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« Z^Œ∞~˘¯#Hõ `«Ñʨ x
JOâßÖ’¡ Wk XHõ\ .˜ nxH˜ =∞Oz L^•Ç¨Ï~°} 1984 ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ =∂~°}Ǩϟ=∞O.
áÈbã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞KÕã#≤ "åOQÆ∂‡ÖÏʼnõÄ, ™ê‰õΩΔ Å∞ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« ʼnõÄ á⁄O`«<Õ
ÖËHáõ È=_®xfl JѨÊ\’¡ HÀ~°∞ì QÆ∞iÎOzOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, <Õ~° x~°∂Ѩ}Ö’ H©ÅHõO HÍQÆÅ
„Ѩ^•è # ™ê‰õΩΔ Å#∞ áÈbã¨∞Å∞ HÍ"åÅ<Õ Hˆ ã¨∞‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LOz#@∞ì ‰õÄ_® Hõ#∞Q˘#flk.
H˜_Üç ∂« _£ Hˆ ã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ áÈbã¨∞Å∞, 1984 <å\˜ kb¡ áÈbã¨∞Å f~°∞#∞
`«ÅÑ≤OKå~°∞. "å~°∞ U Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ <å=∞~°∂áêÅ∞ ÖˉΩõ O_® KÕâß~°<kÕ
 =∞<À*ò q∞@ì 253
HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ QÆ=∞x¿ãÎ J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok. ™êO`«O ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨÓiÎ HÍHõ=ÚO^Õ f~°∞Ê#‰õΩ
`˘O^Œ~ð Ñ@ì_O» J<Õk QÆ∞[~å`ü <åºÜ«∞ #=¸<åÖ’ =∞~À =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O. H˜_Ü ç ∂« _£
Hˆ ã¨∞Ö’ 18 =∞OkÃÑ· áÈbã¨∞Å∞ Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° . JO^Œ∞Ö’ WѨÊ\˜^•HÍ `˘q∞‡k
=∞Okx JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞QÆeQÍ=∞x, q∞QÆ`å"å~°O`å Ѩ~åsÖ’ L<åfl~°x áÈbã¨∞Å∞
JaèÜ∂≥ QÆÑ„¨ `«OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. JHõ¯_ç`À J~ÚáÈÖË^∞Œ . Ѩ@∞ì|_ç# `˘q∞‡k =∞On
Ѩ@∞ì*ÏiáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ xã≤ûQÆ∞Qæ Í ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞. D q+¨Ü∂« xfl HÀ~°∞ì f~°∞Ê
"≥Å_¡ Oç zOk. Hõhã¨O ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Ö’¡ D 'ã¨ÇϨ HÍ~°O— JOk#@∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ
q~åÖò ^ÕâßÜü∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. ''ÉÏkè`∞« Å∞ ZO`« HÀi<å, ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ H˘#™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ
áÈbã¨∞Å∞ x~åHõiOKå~°∞. ™ê‰õΩΔ Å∞ ¿Ñ~°∞¡ K≥ÑÊ≤ <å qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ "å~°∞ 㨿ãq∞~å
J<åfl~°∞—— Jx <åºÜ«∞=¸iÎ Hõ#∞Q˘<åfl~°∞.
J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ 'H˜_Ü ç ∂« _£— f~°∞Ê „áê^è•#ºO ã¨O`«iOK«∞H˘Ok. 'Ç≤ÏO^Œ∞`«fi—
áêÅ#Ö’ ™êy# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Å qKå~°}Ö’, f~°∞Ê "≥Å∞=_ç# `˘e Hˆ ã¨∞ W^Õ.
'JO^ŒiH© ã¨=∂# <åºÜ«∞O- Z=i Ѩ\Ï¡ ѨHáΔõ ê`«O ÖË^∞Œ — J<Õ `«# „Ѩã^≤ úŒ q^è•<åxfl
c*ËÑ‘ |∞@ì^•YÅ∞ KÕ¿ãã≤Ok. x+¨ÊHõáΔ ê`åxfl áê`«~° "ÕÜ∞« _»OÖ’ P áêsì HÍO„ÔQãπ‰Ωõ
U =∂„`«O fã≤áÈÖË^∞Œ . HÍO„ÔQãπ ǨÏÜ«∂OÖ’ #"≥∂^Œ~Ú# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡ U
XHõ¯iH© tHõÅΔ ∞ Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ . c*ËÑ‘ ǨÏÜ«∂OÖ’ [iyOk Uq∞@O>Ë, WÖÏO\˜ ã¨O‰õΩz`«
`«`fi« „Ѩ^~Œ ≈° # q+¨Ü∞« OÖ’ <åºÜ«∞=º=㨉÷ Ωõ =∞~À KÕ~∞° Ê#∞ JOkOzOk. Ö∫H˜H"õ å^•xH˜
u~°∞QÆ∞ÖËx „Ѩuxkè Jx HÍO„ÔQãπ K≥ÑÙ¨ ʉõΩO@∞Ok. HÍh, ^•x Ç‘Ï# H˜~å`«Hõ K«i„`«#∞
K«∂¿ãÎ J^≥ÖÏ J=HÍâ◊"å^Œ =∞`«``« åfixfl ѨÙ}˜Hј Ù¨ K«∞Û‰õΩ#fln `≥Å∞ã¨∞OÎ k. c*ËÑ‘ Ѩiã≤u÷
JÖÏ HÍ^Œ∞. Jk ZO^Œ∞‰õÄ, Z=iH© ã¨O*Ï~Ú+‘ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=eû# Ѩx ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞‰õO>Ë
^•x Ãã^· •úOuHõ "≥Y· ~ˆ =∞`«``« fi« O`À =Ú_çÑ_¨ Oç k. "≥∂n ã¨~å¯~°∞ |∂@Hõ`åfixfl K«∂¿ã,Î
P^è∞Œ xHõ ~å[H©Ü∂« Å QÆ∞iOz *Ï~ü̊ Fˆ~fiÖò =ºHõOÎ KÕã#≤ ÉèÏ=#Å∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ =™êÎ~Ú.
''~å[H©Ü«∞ ѨiÉèÏ+¨ ZÖÏ LO@∞O^ŒO>Ë J|^•úÅ∞ x[OÖÏ HõxÑ≤OKÕ@∞ì,
#Å∞QÆ∞~°∂ Q“~°qOKÕ "åà◊x¡ Éè∂í ™ê÷Ñ`≤ O« KÕ¿ã@∞ì, L`«Î QÍeH˜ Éè∫uHõ~∂° ѨO WKÕÛ@∞ì
LO@∞Ok——
~å~Ú@~ü "å~åÎãO¨ 㨉÷ Ωõ 2013Ö’ "≥∂n WO@~°∂fi º WKåÛ~°∞. PÜ«∞# QÆ∞[~å`ü
=∂~°}HÍO_» Ѩ@¡ `«# ã¨ÊO^Œ#x `≥Å∞ѨÙ`«∂, HÍ~°∞ H˜O^Œ Ѩ_áç È~Ú# ‰õΩHõ¯Ñ≤Å¡ Ѩ@¡
HõeQˆ ÉÏ^è`Œ À ã¨iáÈÖÏÛ~°∞. 'H˜_Ü ç ∂« _£— Hˆ ã¨∞Ö’ =∞#‰õΩ HõxÑ≤OKÕk Uq∞@O>Ë áÈbã¨∞Å∞
ã‘ìiOQ∑ uѨÙÊ`«∞<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ ‰õΩHõ¯Ñ≤Å¡ XHõ\ ˜Hõ<åfl Z‰õΩ¯=™ê~°∞¡ HÍ~°∞ H˜O^Œ
Ѩ_áç È~ÚOk. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# =¸_À~ÀA# H˜_Ü ç ∂« _£
„QÍ=∞ „Ѩ[Å`À '"Õ∞O q∞=∞‡efl HÍáê_»ÖOË . áêiáÈO_ç— JO@∂ áÈbã¨∞Å∞ KÕ`∞« Å∞
254 QÆ∞[~å`ü 2002
Z`ÕãÎ #≤ ѨÙÊ_»∞ "≥Ú^Œ\ ™˜ êi ‰õΩHõ¯Ñ≤Å¡ HÍ~°∞ H˜O^Œ Ѩ_Oç k. H˘xfl H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°O
=Úã≤=¡ ÚÅ#∞ "Õ\Ï_»∞`«∂, ^•i "≥O@ `«~∞° =Ú`«∂ #_ç g^è∞Œ Ö’¡ =kèOKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞
HõeÊOz#ѨÙÊ_»∞ ~Ô O_À™êi ‰õΩHõ¯Ñ≤Å¡ HÍ~°∞ H˜O^Œ Ѩ_áç È~ÚOk. ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞HÔ àÏ¡Å#fl ÉÏkè`∞« Å q[˝ÑxÎ≤ áÈbã¨∞Å∞ `À¿ãã≤#ѨÙÊ_»∞, J~°H˘~°QÍ, J=Hõ`=« HõÅ∞QÍ
L#fl ™êHΔͺ^è•~åÅ`À<Õ qKå~°}#∞ ÖÏyOKÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ =¸_À™êi ‰õΩHõ¯ Ñ≤Å¡ HÍ~°∞
H˜O^Œ Ѩ_Oç k. XHõ `˘O^Œ~á° ê@∞ f~°∞Ê`À Hˆ ã¨∞#∞ |eÃÑ\˜#ì ѨÙÊ_»∞ <åÅ∞QÀ™êi Ѩ_Oç k.
'H˜iÜ«∂_£— Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê "≥Å∞Ѩ_#ç ã¨=∞Ü«∞O K«∂¿ã,Î q_»∞^ŒÅ J~Ú#"åiH˜
JO`«‰Ωõ q∞Oz# ÉèÏQƺO LO_»^xŒ Ñ≤ã∞¨ OÎ k. JÃãOc¡ ZxflHõʼnõΩ =∞~À ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞
L<åflÜ«∞#QÍ D Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê#∞ JHÀì|~üÖ’ "≥Å∞=iOKå~°∞. Hˆ ã¨∞Ö’ q_»∞^ŒÅ~Ú#
xOk`«∞Ö’¡ HÍÅ∂ÉèÏÜü∞ =∞e"å^£ XHõ~∞° . PÜ«∞#‰õΩ c*ËÑ‘ \˜HÔ \ò W=fi_»O, PÜ«∞#
QÔ eKÕÜ∞« _»O [iyáÈÜ«∂~Ú. =∞e"å^£‰Ωõ Hõeã≤ =zÛ# =∞~À JOâ◊O Uq∞@O>Ë,
HÀ~°∞ì f~°∞ÊÖ’ `«ÑÙ¨ ÊѨ\Ïìeû# JOâ◊"∞Õ n áÈbã¨∞ʼnõΩ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . f~°∞Ê#∞ ÃÑ· HÀ~°∞Öì ’
ã¨"åÖò KÕÜ∂« Åx qKå~°}ÏkèHÍiH˜ JxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
'H˜_Üç ∂« _£— Hˆ ã¨∞Ö’ ™êy# xã≤ûQÆ∞æ =º=Ǩ~°OÖ’x PYi ^Œ$ëêìO`«O U_®k
`«~°∞"å`« ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ìÖ’ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =zÛOk. D ˆHã¨∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ <åºÜ«∞
ã¨ÅǨ^•~°∞ (Jq∞Hõãπ ‰õĺs)QÍ =º=ǨÏiOz# ǨÏsâò ™êÖËfi HÀ~°∞‰ì Ωõ XHõ x"ÕkHõ
WKåÛ~°∞. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ· #"≥∂^≥#· Hˆ ã¨∞Ö’¡ xOk`«∞Å q_»∞^ŒÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ~å„+ì̈
„ѨÉ∞íè `«fiO JÑ‘ÊÖò‰Ωõ "≥àÖ¡◊ ^Ë <Œ kÕ P x"ÕkHõ ™ê~åOâ◊O. HÀ~°∞ì P^ÕâO◊ "Õ∞~°‰Ωõ 2003
_çÃãO|~üÖ’ QÆ∞[~å`ü ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fiO JѶ_≤ q» \ò#∞ ã¨=∞iÊOzOk. ÉÁHõ¯Å#∞ HõÑÊ≤
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ Wn Jn JO@∂ <å<å ™ê‰õΩÅ∞ K≥ÑÊ≤ Ok. HÍh, H˜_Ü ç ∂« _£ Hˆ ã¨∞Ö’
^˘iH˜áÈ~ÚOk. WHõ ÉÁOHõ_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃Ok. xOk`«∞ÅO`å q_»∞^ŒÅ J~Ú#
q+¨Ü∞« O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <À\©ã∞¨ JO^Œ∞‰õΩ<Õ=~°‰Äõ `≥eÜ«∞<Õ `≥eÜ«∞^Œx #=∞‡|eH˜Ok.
W^Œ~Ì ∞° „Ѩ`ºÕ Hõ „ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"å^Œ∞Å#∞ |eѨâ√◊ =ÙÅ#∞ KÕãO≤ k. gi^Œ~Ì ∞° ѨOKü=∞ǨÏÖò
lÖÏ¡Ö’ [iy# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩ~º° "ÕHãΔ̃ ∞¨ <Î åfl~°∞. 'q_»∞^ŒÅ=Ù`«∞#fl xOk`«∞Å
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ <åºÜ«∞ qÉèÏQÍxH˜ x"ÕkHõ W=fi_»O QÍh ÖËHõ Hõhã¨O ã¨=∂Kå~°O W=fi_»O
QÍh "å~°∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ — Jx "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO P~ÀÑ≤OzOk.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Hõà√◊ ¡ HõÑʨ _»O HÀã¨O QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO '`≥eÜ«∞^Œ∞— J<Õ "å^Œ#x
=ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ~å=_»O ÖË^xŒ , ^•x =∂@Ö’ x[O LO^Œx HÍ¿ãѨ٠J#∞‰õΩO^•O.
JѨÙÊ_»∞ `ÕÖË q+¨Ü∞« O Uq∞\˜? =∂~°}Ǩϟ=∞O `åÅ∂‰õÄ Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ KÕO^Œ∞‰õΩ
~å„+¨ì „ѨÉèí∞`«fiO U~åÊ@∞KÕã≤# =º=ã¨÷ ZO`«\ ˜ Jã¨Î=ºã¨Î qëê^Œ ã≤÷uÖ’ L#flk
`≥eã≤áÈ`«∞#flk. f~°∞Ê "≥Å∞=_ç# U_®k =~°‰Äõ H˜_Ü ç ∂« _£ L^ŒO`«"∞Õ `≥eÜ«∞^Œ#fl
„ѨÉ∞íè `«fiO, `«# "å^Œ#x |ÅѨ~∞° K«∞HÀ=_»O HÀã¨=∞#fl@∞ì J^Õ <≥ÅÖ’ (_çÃãO|~ü)
 =∞<À*ò q∞@ì 255
QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞Öì ’ JaèÜ∂≥ QÆÑ„¨ `«O ^•YÅ∞ KÕãO≤ k. JO^Œ∞Ö’ H˘`«QÎ Í 23 =∞Okx
xOk`«∞Å∞QÍ KÕiÛOk. uiy qKå~°} "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ™ê‰õΩΔ Å∞ Z^Œ∞~°∞u~°Q_Æ O» =O\˜
QÆO^Œ~Q° ÀàÏÅ`À |ÅÇ‘Ï#Ѩ_áç È~Ú, U^À ¿Ñ~°∞‰õΩ „Ѩã∞¨ `Î O« qKå~°} ™êQÆ∞`«∞#flk.
XHõ Ѩ^fúŒ áê_»∂ ÖˉΩõ O_® ™êy# 'H˜_Ü ç ∂« _£ Hˆ ã¨∞— J#∞Éè=í O`À ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
J„Ѩ=∞`«=Î ∞~ÚOk. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ŠѶ∞¨ @ìOÖ’ =∞~À qëê^•O`« Ѷ∞¨ @# ɡãìπ ÉËHsõ . D
ˆHã¨∞#∞ QÆ∞[~å`ü‰õΩ |Ü«∞@ ѨÙ#ifiKå~°} [~°áêÅx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^ÕtOzOk.
"åãÎ̈"åxH˜ H˜_Ü ç ∂« _£ Hˆ ã¨∞Ö’ <åºÜ«∂xH˜ `«∂@∞¡ á⁄_çz# "≥<· åxfl *ÏfÜ«∞ =∂#=
ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£ `˘e™êi "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞H˘zÛOk. QÆ∞[~å`üÖ’ =∂~°}HÍO_» [iy#
"≥O@<Õ —H˜_Ü ç ∂« _£— Hˆ ã¨∞Ö’ Hõq∞+¨<£ KåÖÏ <å@H©Ü∞« OQÍ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ=_»O [iyOk.
Hõq∞+¨<£ K≥~· ‡° <£ [ã≤ãì π *ËZãπ =~°‡ <Õ`$« `«fiOÖ’x |$O^ŒO 2002 =∂iÛ 19 #∞Oz 22
`ÕnÅ =∞^躌 QÆ∞[~å`üÖ’ Ѩ~º° \˜OzOk. Ѩ~º° @# q=~åÅ#∞ ã¨Oâı+¡ ã≤ ∂¨ Î QÆ∞[~å`ü
~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `åfixH˜ XHõ ~°ÇϨ 㨺 x"ÕkHõ#∞ WzÛOk. ^•x`Àáê@∞ `«# PÖ’K«#Å#∞
"Õ∞à◊qOz# 'J`«º=ã¨~° ã≤áê¶ ~°∞û—Å#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å
㨠O |O^è Œ O QÍ ÃÑ_» ∞ `« ∞ #fl ˆ H 㨠∞ Ö’¡ #"≥ ∂ ^Œ = Ù`« ∞ #fl ZѶ π S P~ü Å ∞ ¿ÑÅ=OQÍ,
`«ÑÙ¨ ÊÅ`«_H» Åõ `À LO@∞<åflÜ«∞x, ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „Ѩ„H˜Ü∞« #∞ J#º „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ÖËHõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞
„ѨÉÏè q`«O KÕã∞¨ <Î åflÜ«∞x JѨÊ\’¡ ÉÏQÍ q=∞~°≈Å∞ =KåÛ~Ú. Hõq∞+¨<£ ã¨ÊO^Œ#‰õΩ QÆÅ
=ÚYº HÍ~°}ÏÖ’¡ Wk XHõ\ .˜ D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ~å„+ì̈ áÈbã¨∞ʼnõΩ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«Å#∞
JѨÊyOK«_O» =∞Ozk HÍ^Œx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_#ç Hõq∞+¨<,£ XHõ S^Œ∞ =ÚYº"≥∞#ÿ Hˆ ã¨∞Å#∞
ZOÑ≤Hõ KÕãO≤ k. "å\˜ÃÑ· ã‘cS`À ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤OKåÅx „ѨÉ∞íè `åfixH˜ WzÛ# x"ÕkHõÖ’
HÀiOk. J~Ú`Õ Pâ◊Û~°ºOQÍ D SkO\˜Ö’ H˜_Ü ç ∂« _£ Hˆ ã¨∞ ÖË^∞Œ . Hõq∞+¨<£ x"ÕkHõÃÑ·
P U_®k U„Ñ≤Öò12= `Õn# ~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩuã¨ÊOkOzOk. Hõq∞+¨<£ ZuÎK∂« ã≤#
JOâßÅÃÑ· H˜Oz`«∞Î qKå~°O ‰õÄ_® P ã¨ÊO^Œ#Ö’ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ''áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
f~°∞#∞ â◊OH˜OK«ÖOË . `«‰Ωõ ¯= KÕÜ∞« ÖËO. Hˆ =ÅO q~À^è∞Œ Å „ѨKå~åxH˜ qÅ∞= W=fi_»O
=Å¡<Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#‰õΩ QÆÅ áê~°^Œ~°≈Hõ`«#∞ „Ѩtflã¨∞Î<åfl~°∞—— Jx ã¨=∂^è•#q∞zÛOk.
áÈbã¨∞ÅÃÑ· x~å^è•~°"∞≥ #ÿ P~ÀѨ}Å∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°#fl ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fiO q=∞~°≈#∞ "Õ∞
31= `Õn# ~åã≤# ÖËYÖ’ Hõq∞+¨<£ uÑ≤ÊH˘\˜Oì k. q~À^è∞Œ Å „ѨKå~°=∂Ü«∞Ö’ Ѩ_áç È~Ú
áÈbã¨∞ÅÃÑ· Hõq∞+¨<£ „Ѩuáê^Œ#Å∞ ѨOÑ≤O^Œ#fl Jaè„áêÜ«∂xfl YO_çOzOk.
~å*ϺOQÆOÖ’x 355 JkèH~õ } ° O „ѨHÍ~°O U^Õx Hˆ ã¨∞#∞ ã‘cSH˜ JѨÊyOKÕ JkèHÍ~°O
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ L#fl^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞ Z^Œ∞~°∞K«∂ã≤Ok. HÍh, ~°ÇϨ 㨺 J#∞|O^èOŒ ~°∂ѨOÖ’ ѨOÑ≤#
`«# ÖËY‰õΩ ~å„+ì̈ „ѨÉèí∞`«fiO #∞Oz ã¨ÊO^Œ# ÖË^Œ∞. ^•O`À Hõq∞+¨<£ „ѨÉèí∞`åfixH˜
256 QÆ∞[~å`ü 2002
JOkOz# x"ÕkHõ#∞, WѨÊ\˜^•HÍ #_çz# L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ#∞ |Ç≤Ï~°OQÆÑi¨ zOk.
Ѩ~º° @# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõq∞+¨<#£ ∞ ѨÅ∞=Ù~°∞ Hõeã≤ áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ f~°∞ÃÑ· Ѷ~≤ åº^Œ∞Å∞
KÕâß~°∞. "å\˜ P^è•~°OQÍ Ñ¨ijÅ# [iÑ≤# Hõq∞+¨<£ qã¨∞áÎ È~ÚOk. qO>Ë<Õ ~À=∂Å∞
xHõ¯ÉÁ_»∞‰õΩ<ÕÖÏ L#fl P q+¨Ü∂« Å#∞ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ WzÛ# ~°ÇϨ 㨺 x"ÕkHõÖ’ q=~°OQÍ
K«iÛOzOk. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ q+¨Ü∞« OÖ’ Uq∞ KÕÜ∂« Å<Õk '|Å"≥∞#ÿ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞—
~°∂ѨOÖ’ JOkOzOk. XHõ ~å*ϺOQÆ ã¨Oã¨÷ "≥∂n ã¨~å¯~°∞#∞ "ÕÖuˇ Î K«∂Ñ≤OK«_O»
W^Õ "≥Ú^Œ\ ™˜ êi. n#O`«\ H˜ © [ã≤ãì π =~°‡ K˘~°"Õ H©ÅHõOQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. Wk x[OQÍ<Õ
qz„`«"∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O. ZO^Œ∞HõO>Ë ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎQÍ LO_»QÍ 1995Ö’
[ã≤ãì π =~°‡ 'Ç≤ÏO^Œ∞`«fi—ÃÑ· KÕã#≤ "åºYºÅ∞ q"å^•ã¨Ê^Œ=∞Ü«∂º~Ú. 'ÂÇÏ≤ O^Œ∞`«fi#∞ ã¨O‰õΩz`«
KèåO^Œã¨"å^Œ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`åO^èŒ`«`À HõeÑ≤ K«∂_»ÖËO—— Jx "åºMϺxOKå~°∞.
J#∞HÀ‰õΩO_® ÅaèOz# D J=HÍâßxfl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x c*ËÑ‘ gÖˇ#· O`« Z‰õΩ¯=
~å[H©Ü∞« Åaúx á⁄OkOk. Ç≤ÏO^Œ∞`«fiÃÑ· f~°∞ÊxzÛ# J^Õ =ºH˜Î U_»∞ ã¨O=`«û~åÅ
`«~∞° "å`« Hõq∞+¨<£ K≥~· ‡° <£ Ǩϟ^•Ö’ QÆ∞[~å`ü =º=Ǩ~åÖ’¡H˜ K«∞~°∞QÍæ K˘K«∞Û‰õΩ~å=_»O
P áêsìx `«Ñʨ Hõ q㨇ܫ∞Ѩiz LO@∞Ok.
^•x=ÖÏ¡ HÍ=K«∞ÛQÍh, QÆ∞[~å`ü <åºÜ«∞ #=¸<å h_» #∞Oz <åºÜ«∞ ÉèÏ=##∞
Hõq∞+¨<£ *’HõºO |Ü«∞@Ѩ_Ü Õ ∞« ÖËHáõ È~ÚOk. JѨÊ\’¡ Hõq∞+¨<£ =º=ǨÏiOz# f~°∞#∞
ã≤OǨ=Ö’Hõ#O KÕã≤#ѨÙÊ_»∞ Uq∞ JxÑ≤ã¨∞Î#fl^ŒO>Ë, =\˜ì<Õ ã≤á¶ê~°∞ûÅ∞ W=fi_»O,
|Ç≤Ï~°OQÆÑ~¨ K° _« O» `À ã¨iÃÑ@ì‰Ωõ O_® "å\˜ J=∞Å∞#∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ KÕ XHõ =º=ã¨#÷ ∞ `å<Õ
U~åÊ@∞ KÕÜ∂« eûO^Œx JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. JÖÏO\˜ ~°H} Δõ U~åÊ@∞ ÖËHáõ È=_»O =Å¡ 2002
JHÀì|~üÖ’ H˜_çÜ«∂_£ ˆHã¨∞Ö’ "≥Å∞=_ç# f~°∞Ê qKå~°} „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ "≥Ú`«ÎOQÍ<Õ
‰õΩk¿Ñã≤Ok. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡ xOk`«∞ÅO`å |Ü«∞@Ѩ_@ » O`À H˜_Ü ç ∂« _£ XHõ
^èÀ~°}Q˜ Í Ñ¨xKÕãO≤ k. Jk ZO`« ^Œ∂~°O áÈ~ÚO^ŒO>Ë KåÖÏ Hˆ ã¨∞Å∞ qKå~°}‰õΩ
‰õÄ_® <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ . ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ^ŒâÖ◊ ’<Õ "å\˜x =¸ã≤"âÕ ß~°∞. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O|O^èOŒ QÍ
~å„+¨=ì ∞O`«\Ï 4,252 Hˆ ã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞ HÍQÍ, 2,215 Hˆ ã¨∞Å#∞ =¸ã≤"âÕ ß~°∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
JkèHÍ~°∞Å∞ '=¸ã≤"Õ`« x"ÕkHõÅ∞— W=fi_»O, HÀ~°∞ìÅ∞ P"≥∂kOK«_»O Ѩiáê\˜QÍ
=∂iOk. =∂#= ǨωõΩ¯Å ÉèÏ=##∞ ÉèOí QÆáê@∞‰õΩ QÆ∞iKÕã#≤ H˜_Ü ç ∂« _£ `«k`«~° Hˆ ã¨∞Å
L^ŒO`åÅ`À Hõq∞+¨<£ J„Ѩ=∞`«OÎ HÍ"åeû=zÛOk. =∞iH˘xfl K«~º° ʼnõΩ LѨ„Hõq∞OzOk.
ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ =_À^Œ~åÖ’x á¶êãπì „\ÏH± HÀ~°∞ì 2003 EÖˇ· 27= `Õn#
f~°∞Ê "≥Å∞=iOzOk. 14=∞Okx =kèOz# D L^ŒO`«OÖ’ xOk`«∞Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯#fl
21 =∞Okh HÀ~°∞ì q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. `«^∞Œ Ѩi J_»∞QÆ∞Å∞ "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<#£ ∞ ɡãìπ
ÉËHsõ Hˆ ã¨∞ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OzOk. ÃÑQ· Í Wk ã‘cS ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ Hõq∞+¨<£ ã¨∂zOz# S^Œ∞
 =∞<À*ò q∞@ì 257
Hˆ ã¨∞Ö’¡ XHõ\ .˜ ^•x=Å¡ ‰õÄ_® D f~°∞Ê ã¨OK«Å#O ã¨$+≤Oì zOk. WO`«\ ˜ =ÚYº"≥∞#ÿ
Hˆ ã¨∞ h~°∞QÍiáÈ=_®xH˜ ÃÑH· ˜ HõxÑ≤OKÕ HÍ~°}O Uq∞@O>Ë, „Ѩ^•è # HõH^Δõ •~°∞ J~Ú#
[Ç‘Ï~å ¿+H±, W`«~° ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ∞ qKå~°} ^ŒâÖ◊ ’ Z^Œ∞~°∞ uiQÍ~°∞. [Ç‘Ï~å
Ѷ∞¨ ’~°OQÍ K«OѨ|_ç# ÉËHsõ Ü«∞[=∂x ‰õΩ=∂Ô~.Î Hõà¡◊ =ÚO^Õ `«O„_ç, W`«~° ‰õΩ@∞O|
ã¨Éèí∞ºÅ∞, Ѩx"å~°∞ `«QÆÅ|_çáÈ=_»O HõàÏ¡~å K«∂ã≤# „Ѩ^è•# ™êHΔ̃. P"≥∞ f~°∞`À
ǨωõΩ¯Å ã¨OѶ∂¨ Å∞ "庉õΩÅѨ_®¤~Ú. `å#∞ xOk`«∞Å#∞ QÆ∞iÎOK«ÖHË áõ È`«∞<åfl#x [Ç‘Ï~å
HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eÑ≤Ok. ^•x P^è•~°OQÍ<Õ <åºÜ«∞=¸iÎ ÃÇÏKüܸ « =∞Ç≤Ï^• 24 ¿ÑrÅ
f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iOKå~°∞. HÍh, ™êH˜Δ ZO^Œ∞HõÖÏ Z^Œ∞~°∞ uiyOk, ^•x "≥#Hõ ɡkiOѨÙÅ∞
ÖËHõ „Ѩ֒ÉèÏÅ∞ U"≥∞<ÿ å Ѩx KÕâßÜ«∂ J<Õ kâ◊QÍ PÖ’K«<Õ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ™ê‰õΩΔ Å∞ "≥#H˜¯áÈ`Õ
`å<Õg∞ KÕÜ«∞ÖË#x =∂„`«O K≥Ñ≤Ê T~°∞‰õΩ<åfl~°∞. D ÉèÏ=#‰õΩ =¸ÖÏÅ∞ „a\˜+π
áêʼnõΩÅ∞ =∞#‰õΩ "å~°ã`¨ fi« OQÍ JOkOzáÈ~Ú# <åºÜ«∞=º=ã¨Ö÷ ’ HõxÑ≤™êÎ~Ú. #"≥∂^Œ∞
KÕã#≤ P^è•~åÅ#∞ |>Ëì HÀ~°∞Åì ∞ #_»∞K«∞HÀ"åÅx Jk K≥|∞`«∞#flk. ^•xfl J#∞ã¨iOz
<åºÜ«∞=¸iÎ =∞Ç≤Ï^•, Ü«∂O„uHõ ^èÀ~°}Ö˜ ’ <åºÜ«∞ ÉèÏ=#x "åºMϺxOKå~°∞. ''W^Õ
<åºÜ«∞O J#∞HÀ=_»O HÍ^Œ∞. P^è•~åÅ∞, "åãÎ̈"åÅ "≥Å_¡ xç |>Ëì HÀ~°∞Åì ∞ <åºÜ«∞O
Uq∞@<Õk K≥|∞`å~Ú—— Jx `≥eáê~°∞.
f~°∞Ê "≥Å∞=_ç# Ѩk ~ÀAʼnõΩ [Ç‘Ï~å ¿+H± ã¨OK«Å# „ѨH@ õ # KÕãO≤ k. `«##∞
ɡkiOKå~°x "≥Å_¡ Oç zOk. ^•x=Å¡ HÀ~°∞Öì ’ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏxfl "≥#H˜¯ fã¨∞H˘#fl@∞ì
K≥ÑÊ≤ Ok. EÖˇ· 7= `Õn# (2003) f™êÎ Ãã`«ÖÏfi^£`À Hõeã≤ g∞_çÜ∂« `À [Ç‘Ï~å
=∂\Ï¡_Oç k. ™ê÷xHõ Z"≥∞‡Ö˺ =∞^è∞Œ N"å`«û= `«##∞, ‰õΩ@∞OÉÏxfl ɡkiOz#@∞ì
`≥eÑ≤Ok. áÈbã¨∞ʼnõΩ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩ<ÕÖÏ |Å=O`«ÃÑ\Ïì_x»
P~ÀÑ≤OzOk. <åÅ∞QÆ∞ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« [Ç‘Ï~å *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£
Z^Œ∞@ Ǩ[~°~ÚOk. `«#‰õΩ Z^Œ∞~°~Ú# ɡkiOѨÙÅ#∞, ^•x=Å¡ HÀ~°∞Öì ’ Z^Œ∞~°∞uiy#
q+¨Ü∂« xfl Hõq∞+¨<‰£ Ωõ "≥Å_¡ Oç zOk. Hˆ ã¨∞ qKå~°}#∞ uiy [iÑ≤OKåÅx JÉèºí i÷OzOk.
D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ"åÅx Hõq∞+¨<£ x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩOk.
Jk XHõ J™ê^è•~°} J_»∞QÆ∞. D Hˆ ã¨∞Ö’ `«##∂ áêsìx (WOÑ‘_¡ )£ KÕÜ∂« Åx HÀ~°_O» `À
Hõq∞+¨<£ ã¨iÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . Hõq∞+¨<‰£ Ωõ QÆÅ ™ê^è•~°} Ѩikèx ^•\˜Ok. ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ KÕÜ∞« _»O,
"å\˜x „ѨÉ∞íè `«fiO J=∞Å∞KÕ¿ãÖÏK«∂_»@O J<Õ q[˝ÑÙ¨ ÅÎ „Ѩ„H˜Ü∞« #∞ ^•@∞H˘x =zÛOk.
ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl q∞#Ǩ~ÚOѨ٠^èÀ~°}∞Å =Å¡<Õ Hõq∞+¨<£ D x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞‰õΩOk. QÆ∞[~å`üÖ’ JÅ∞=Ú‰õΩ#fl "å`å=~°}=∞O`å „Ñ¨uѶ¨eOKÕq^èŒOQÍ,
'<åºÜ«∂xH˜ qѶ∂¨ `«O— Hõeyã¨∞#Î fl ɡãìπ ÉËHsõ f~°∞Ê#∞ ã¨"åÖò KÕãO≤ k. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’
ÃãÊ+¨Öò b"£ Ñ≤\ +˜ <¨ £ "ÕãO≤ k. JO^Œ∞Ö’ ~Ô O_»∞ q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ∞ KÕãO≤ k. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’
258 QÆ∞[~å`ü 2002
qKå~°}#∞ uiy „áê~°OaèOKåÅ<Õk XHõ\ ˜ HÍQÍ, P qKå~°}#∞ QÆ∞[~å`üÖ’ H͉õΩO_®
~å„ëêìxH˜ |Ü«∞@ [iÑ≤OKåÅ<Õk =∞~À JOâ◊O. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞#ì ∞ <Õ~∞° QÍ ã¨O„ѨkOK«_O»
=Å¡ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞Ãì Ñ· qâßfiã¨O ÖË^<Œ Õ ÉèÏ=# HõeQˆ gÅ∞Ok. J~Ú`Õ,
Hõq∞+¨<£ D q+¨Ü∞« OÖ’ ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ q=~°} Wã¨∂<Î Õ =zÛOk. f„="≥∞#ÿ x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞H˘x =ÚO^Œ∞HÔ à◊_¡ O» `«Ñʨ =∞~À ^•i `«# Z^Œ∞@ ÖË^xŒ K≥ÑÊ≤ Ok. ZѨÙÊ_≥<· å
f„="≥∞#ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, f„="≥∞#ÿ Ѩiëê¯~å<Õfl Ptã¨∞<Î åflÜ«∞<Õ ã¨∂K«# Hõq∞+¨<£ =∂@Ö’¡
^•y LOk. D Ѩi}Ï=∞O "≥∂nx f„=OQÍ x~åâ◊Ñi¨ zOk. `«# JkèHÍ~åxH˜ ^≥|ƒ
`«ye#@∞ì PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.
Hõq∞+¨<£ q*Ï˝Ñ#¨ g∞^Œ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì qKå~°}#∞ „áê~°OaèOK«_®xH˜ =ÚO^Õ
"≥∂n J„Ѩ=∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞. D =º=Ǩ~°OÖ’H˜ ~å„+¨Ñì u¨ HÍ~åºÅÜ«∂xfl ÖÏQÍ~°∞. [iy#
"å\˜H,˜ [~°∞QÆ∞`«∞#fl "å\˜Ñ@ ¨ ¡ H˜Oz`«∞ΠѨâßÛ`åÎÑO¨ ‰õÄ_® ÖˉΩõ O_® ~å„+¨Ñì u¨ HõÖÏO‰õΩ
"≥∂n |Ç≤Ï~°OQÆ ÖËY ~åâß~°∞. 2003 PQÆã∞¨ ì S^À `Õn# q_»∞^ŒÅ~Ú# D ÖËYÖ’
¿Ñ~°∞ „Ѩ™êÎqOK«‰Ωõ O_®<Õ *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<ã Ñ· ^•_çx Z‰õΩ¯ÃÑ\Ïì~∞° .
Hõq∞+¨<£ Ñ≤\+˜ <¨ `£ À á⁄OzL#fl =ÚѨÙÊ#∞ ѨãQ≤ \Æ ì˜ *Ï„QÆ`Ϋ Ѩ_®¤~∞° . XHõ¯™êiQÍ =∂@f~°∞
=∂iáÈ~ÚOk. JѨÊ\˜^•HÍ QÆ∞[~å`ü <åºÜ«∞ #=¸<å QÆ∞iOz ZO`« xã≤ûQÆ∞Qæ Í
T^Œ~Q° ˘\Ïì~À, ^•xH˜ f„= *ÏfÜ«∞"å^Œ ÉèÏ=O`À =Ú_çÃÑ\˜ì =∂\Ï¡_®~À WѨÙÊ_»∂
J^Õ ™ê÷~Ú Jaè=$kú =∞O„`«O JO^Œ∞H˘<åfl~°∞. QÆ∞[~å`ü =∂~°}Ǩϟ=∞O Hˆ ã¨∞Ö’¡ <åºÜ«∞O
JOk™êÎ#x K≥ÑÊ≤ # PÜ«∞#, WѨÙÊ_»∞ Jaè=$kÌ, âßOuÉè„í ^Œ`Å« ∞, ã¨=∂Yº „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
HÀã¨O P _ç=∂O_£#∞ =^Œ∞Å∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õÄ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. ~å„+¨ìѨuH˜ ~åã≤# ÖËY
Jaè=$kú QÆ}ÏOHÍÅ L@OH˜OѨÙ`À "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. „Ѩ}ÏoHõ ã¨OѶ∞¨ O *ÏfÜ«∞ Hõx+¨ª
=$kúx Zxq∞k âß`«OQÍ ÖˇH¯õ Hõ@Qì Í, QÆ∞[~å`üÖ’ Jk 10.2 âß`«OQÍ #"≥∂^Œ~ÚO^Œx
"≥∂n q=iOKå~°∞. '' D "åã¨"Î åÅ∞ K≥|∞`«∞#fl^Õq∞@O>Ë ^ÕâO◊ QÆ∞[~å`ü "≥Ñ· Ù¨ Pã¨HQΘ Í
K«∂ã¨∞#Î flk. ^Õâßxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑO≤ KÕ ™ê÷#OÖ’ QÆ∞[~å`ü L#flk'' Jx `≥eáê~°∞.
WHõ WHõ¯_» #∞Oz u@¡‰Ωõ ÅOH˜OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. QÆ∞[~å`üÖ’ =∂#= ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ∞¨ #
[~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œ#fl P~ÀѨ}Å "≥#Hõ ^Œ∞~°∞^ÕâÌ º◊ ѨÓi`« ÅHΔͺÅ∞ L<åflÜ«∞x ^Œ∂+≤OKå~°∞.
'' Jaè=$kúÑ^¨ •ä xfl J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ ™êfi~°÷ „ѨÜ∂≥ [# HÍOHõΔ „ѨÜ∞« uflã¨∞#Î flk. U"À q_ç
q_ç Ѷ∞¨ @#Å#∞ Ѩ@∞ìH˘zÛ, ÃÑ^ŒÌ Éè∂í `«^OÌŒ Ö’ K«∂Ñ≤OKåÅx K«∂ã¨∞#Î flk. Jaè=$kú
QÆ=∞<åxfl =∞O^ŒyOѨKÜ Õ ∂« Å<Õ UÔHH· õ ÅHõΔ ºO`À<Õ W^ŒO`å ™êQÆ∞`«∞#flk—— Jx q=∞~°≈Å∞
QÆ∞Ñ≤ÊOKå~°∞. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞ Hˆ =ÅO XHõ q_ç Ѷ∞¨ @<å? ÖËHõ =º=ã‘H÷ $õ `« qѶ∂¨ `åxfl
"≥Ú`«OÎ QÍ<Õ Ñ¨\ Kì˜ ÛÕ =∂Ü«∞x=∞KåÛ? JѨÊ\˜^•HÍ `å#∞ KÕã#≤ <åºÜ«∞ áÈ~å\Ïxfl,
~å„+ì̈ Jaè=$kú Hõ$+≤`À [`« KÕÜ∞« _®xH˜ "≥∂n KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flO, ã‘fiÜ«∞ ã≤^•úO`«
ㄬH@
õ ##∞ `«ÅÑ≤OzOk.
=∞<À*ò q∞@ì 259
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO`À <åºÜ«∞O `«ÅѨ_∞» `«∞#fl^Œ<Õ =∞øeHõ ã¨∂„`«OÃÑ· `«# ™⁄O`«
ã≤^•úO`åxfl PÜ«∞# ~°∂á⁄OkOKå~°∞. ''D `«~Ç° ¨ „QÆ∂ѨÙÅ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ K«∂ã¨∞OÎ >Ë
f„="≥∞#ÿ J#∞=∂<åÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ~å*ϺOQÆÑ~¨ O° QÍ ZxflHõ~Ú# „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ
„ѨÉ∞íè `åfiÅÃÑ<· å D „QÆ∂ѨÙʼnõΩ qâßfiã¨O ÖË^∞Œ —— Jx ^Œ∞Ü«∞º|\Ïì~∞° .
''=∞#k ã¨=∂Yº =º=ã¨.÷ Hˆ O„^Œ, ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, <åºÜ«∞, âßã¨# =º=ã¨Å÷ ∂
ã¨∞ǨÏ$^•ƒù= "å`å=~°}OÖ’ ѨxKÕÜ∂« Åx Jk xˆ~tÌ ã¨∞#Î flk. „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã¨Å÷ ‰õΩ
QÆÅ ã¨=∞+≤ì â◊HxÎ̃ ^≥|ƒfÜ«∞_®xH˜ H˘xfl „QÆ∂ѨÙÅ∞ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~Ú. „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜
JO`«‰Ωõ q∞Oz# Ǩxx `«Åɡ@Qì ÅÆ =∞~À â◊HΘ Un ÖË^∞Œ ——
'ã¨=∞+≤ì |ÅO— J<Õ ÉèÏ=##∞ "≥∂n `«ÑÙ¨ ÊQÍ L^ŒÇϨ iOKå~°∞. „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl
JkèHõ ã¨OMϺHõ "å^ŒOQÍ #q∞‡OKÕ ‰õΩ„@ nx "≥#Hõ LOk. Hˆ a<≥\òÖ’x =∞O„`«∞Å∞
ã¨=∞+≤Qì Í ÉÏ^躌 `« Ѩ_@ » =¸, ã¨=∂Yº ã¨∂Êùi`Î À =º=ã¨Å÷ ∞ ѨxKÕÜ∞« _»=¸ PÜ«∞#
^Œ$+≤Öì ’ XHõ¯>Ë. PÜ«∞# „ѨHÍ~°O K«∂¿ãÎ <åºÜ«∞=º=㨉÷ Ωõ Jã¨ûÅ∞ ã¨fi`«O„`«"∞Õ W=fi~å^Œ∞.
U =º=ã¨÷ Ѩxh Jk ã¨g∞HΔ̃OK«_O» , Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ K«_O» KÕÜ∞« ~å^Œ∞. "≥∂n ã¨∂zã¨∞#Î fl
JÖÏO\˜ =º=ã¨Ö÷ ’ áœ~° ã¨=∂[ Ѩ~º° "ÕH} Δõ ‰õΩ KÀ>ËLO_»^∞Œ . Ñ≤Å=x ¿Ñ~°O\ÏʼnõΩ
=zÛ#@∞ì, `«=∞‰õΩ`å=ÚQÍ `≥~ð ÑH· ˜ =zÛ ÃÑ^ŒÌ áÈ@∞QÍà◊√Ö¡ Ï ~Ô zÛáÈ`«∞#fl D =∂#=
ǨωõΩ¯Å ã¨OѶ¨∂ʼnõΩ g∞_çÜ«∂Ö’x H˘xfl =~åæÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O Åaèã¨∞Î#fl^Œx "≥∂n
^Œ∞Ü«∞º|\Ïì~∞° . z=~°‰Ωõ Jq „ѨÉ∞íè `åfixfl, <åºÜ«∞=º=ã¨#÷ ∞ Ãã`· O« "ÕÖuˇ Î K«∂Ѩ_®xH˜
Ã"#≥ ∞nÜ«∞x "åãÎ̈"åxfl ri‚OK«∞HÀÖËH,õ `«# JHõ¯ã¨∞#O`å D ~°∂ѨOÖ’ "≥àQ¡◊ HÆ Í¯~°∞.
ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞#ì ∞ HÍ^Œx, Hõq∞+¨<£ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞#ì ∞ P„â◊~ÚOz#
"≥<· åxfl ã¨Oã¨÷ ¿Ñ~°∞ Z`«‰Î Ωõ O_®<Õ "≥∂n „Ѩ™êÎqOKå~°∞. ''H˘xfl *ÏfÜ«∞ ã¨Oã¨Å÷ ∞ Ãã`· O«
D „ѨKå~åxfl "≥∂ã¨∂Î LO_»@O JxflO\˜H<õ åfl Z‰õΩ¯= HõÅ=~°Ñi¨ KÕ JOâ◊O—' Jx
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. W^ŒO`å K≥ÑÊ≤ , WHõ WHõ¯_» Jã¨Å∞ HõuxÎ , JO>Ë Ñ¨~=° ∞ q∞`«"å^Œ "≥Y· ix,
"≥∂n |Ü«∞@‰õΩ fâß~°∞. =∂#= ǨωõΩ¯Å HÀã¨O [~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ѩܫ∞`åflÅ#∞
JѨMϺuáêÅ∞ KÕÜ«∞_®xH˜ Éèí„^Œ`å ã¨=∞㨺Å∞ J<Õ Éèí∂`åxfl ÃÑ·H˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞.
Z<£ÃÇÏKüP~üã‘ „Ѩux^è∞Œ Å =¸~°ö "≥Y· ix f„=OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåeû LO@∞O^Œ#fl q^èOŒ QÍ
PÜ«∞# "åºYºÅ∞ L<åfl~Ú. QÆ∞[~å`ü ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~å„+¨Oì HÍ=_»O`À ^Õâ◊ Éè„í ^Œ`« HÀ}OÖ’
=ӺǨ`«‡Hõ „áê^è•#ºO Hõey L#fl^Œx PÜ«∞# K≥áêÊ~°∞.
^ÕâßxH˜ <åºÜ«∞|^Œú`«, Éèí„^Œ`«, ™œÉèÏQͺÅ∞ ã≤kúOѨ*Ë¿ãO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ =ÚY
^•fi~°OÖ’ QÆÅ QÆ∞[~å`ü ZO`«QÍ<À `À_®Ê@∞x Wã¨∂Î =zÛO^Œx "≥∂n QÆ∞~°∞KÎ âÕ ß~°∞.
^ÕâO◊ Ö’ ZHõ¯_® =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÖË [~°Q_Æ O» ÖË^#Œ fl@∞ì, QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_»#∞ =∞@∞ˆH
"Õ~∞° ÉèÏ=#`À K«∂Ñ≤ã∞¨ <Î åfl~°x P~ÀÑ≤OKå~°∞. ''^ÕâO◊ Ö’ ^˘g∞‡Å∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ L<åfl~Ú.
260 QÆ∞[~å`ü 2002
^•xH˜ QÆ∞[~å`ü q∞#Ǩ~ÚOѨ٠HÍ^Œ∞. ^Õâ◊=∞O`å =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞, ^˘g∞‡Å∞
[~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞, XHõ¯ QÆ∞[~å`ü<Õ ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨\ Oì̃ K«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞? W`«~° ~å„ëêìÖ’¡
Ju f„=™ê÷~ÚÖ’ ^˘g∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. "å\˜ q+¨Ü∞« OÖ’ ZO^Œ∞Hõx D áÈ@∞QÍà◊√¡
K«∞~°∞QÍæ ÖË~∞° ?—— Jx "≥∂n „ѨtflOKå~°∞.
"åã¨Î=O Uq∞@O>Ë, 2002‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍh, P `«~°∞"å`« QÍh QÆ∞[~å`ü
=∂~°}HÍO_»`À áÈÅÛ^Œy# (f„=`«Ö’QÍh, #+ì̈OÖ’ QÍh) =∞ˆ~ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ï ^ÕâO◊ Ö’
[~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . z#fl z#fl Ѷ∞¨ @#Å`À (^˘g∞‡) QÆ∞[~å`ü #~°"∞Õ ^è•xfl ã¨=∂#O KÕÜ∂« Åx
~å„+ì̈Ñu¨ H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ "≥∂n „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. Wk xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ ^Œ∞™êûǨÏã¨"∞Õ !
x*ÏxH˜, W`«~° ~å„ëêìÖ’¡ =∂#= ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ∞¨ #ÅÃÑ· ã¨Oã¨Å÷ ∞ =∂\Ï¡_H» áõ ÈÖË^∞Œ .
kb¡Ö’ 1984Ö’ ã≤‰Ωõ ¯ TK«HÀ`«Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’, 1992Ö’ =∞Ǩ~å„+¨Öì ’ ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ
‰õÄeÛ"Õ`« ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ [iy# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ· K«∞~°∞QÍæ =º=ǨÏiOKå~Ú. D Ѷ∞¨ ~°¬}Å
#∞Oz ~å[H©Ü∞« Åaú á⁄Ok „|Ǩ‡O_»"∞≥ #ÿ "≥∞*Ïi\©`À PÜ«∂KÀ@¡ áêsìÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜
=KåÛ~Ú. J~Ú<å, ã¨Oã¨Å÷ ∞ áêÅHõ Ç≤ÏOã¨#∞ YO_çOK«_®xH˜ "≥#∞HÍ_»Ö^Ë ∞Œ .
WѨÙÊ_çHõ Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« OÖ’H˜ =KåÛ~°∞. ÖËY L^ÕâÌ ßºxfl ~å„+¨Ñì u¨ H˜ q=iOK«_®xH˜
„ѨÜ∞« uflOKå~°∞. Hõq∞+¨<£ *’~°∞‰õΩ HõàO¡‹ KÕÜ∂« Åx ã¨∂zOKå~°∞. ^•xHÀã¨O '"åix
J_»QOÆ _ç! ™êfi`«O„`«ºO ã≤kOú z#<å\˜ #∞Op WѨÊ\˜^•HÍ f„=™ê÷~ÚÖ’ ^˘g∞‡Å∞,
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy# L^ŒO`åÅ∞ HÀH˘Å¡Å∞! P QÆ}OHÍÅ#∞ ã¨O„QÆÇÏ≤ OK«=∞x g∞~°∞
xˆ~tÌ OK«O_ç. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O|O^èOŒ QÍ ÃÑ\ì̃# Hˆ ã¨∞Ö’¡ WѨÊ\˜^•HÍ ZxflO\˜x
#"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞, ZxflO\˜Ö’ JaèÜ∂≥ QÆ Ñ¨„`åÅ∞ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞, Zxfl Hˆ ã¨∞Å#∞ ~°^∞Œ Ì
KÕâß~°∞, ZxflO\˜Ö’ xOk`«∞Å#∞ q_»∞^ŒÅ KÕâß~°<Õ q=~åÅ#∞ ~å„ëêìÅ "ås,
ã¨O=`«û~åÅ"ås |Ü«∞@ÃÑ\ÏìÅx HÀ~å——Åx "≥∂n q[˝ÑÎ≤ KÕâß~°∞. D ÖˇH¯õ Å∞ "≥Å_¡ ~» Ú`Õ
`«# Ѩ~∞° =Ù xÅ|_»∞`«∞O^Œ<kÕ PÜ«∞# QÆ\ ì̃ #=∞‡HõO. JO^Œ∞Hˆ ''P "åãÎ̈"åÅ "≥Å_¡ `ç À
ã¨`º« OÃÑ· HõÑÊ≤ # =Úã¨∞QÆ∞ `˘ÅyáÈ`«∞Ok—— Jx "≥∂n J<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ ''Z=i ™êfi~°÷
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ Uq∞\’ `Õ@`≥ÅO¡ J=Ù`«∞Ok. QÆ∞[~å`ü#∞ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, ^ÕâO◊ Ö’x
J`«ºO`« „Ѩuëêì`«‡Hõ =º=ã¨÷Å#∞, „Ѩ*Ï™êfi=∞º x~å‡}Ïhfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«_®xH˜
[~°∞QÆ∞`«∞#fl „ѨÜ∞« `åflÅ∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =™êÎ~Ú—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
=ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, QÆ}ÏOHõ `«∞Å#O QÆ∞iOz "≥∂n =∂\Ï¡_Õ
ã¨=∞Ü«∂xH˜ QÆ∞[~å`üÖ’ XHõ¯ Hˆ ã¨∞Ö’ ‰õÄ_® xOk`«∞ʼnõΩ tHõΔ Ñ¨_Ö» ^Ë ∞Œ . =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å
Hˆ ã¨∞Å∞ x~°∂Ѩ} HÍ=Ù, tHõÅΔ ∂ Ѩ_=» x PÜ«∞# K≥áêÊÅ#∞H˘O@∞<åfl~°∞. WÖÏO\˜
Hˆ ã¨∞Ö’¡ ^•<˘flHõ xÜ«∞=∞OQÍ K≥Ñʨ ^ŒÅ∞K«∞H˘<åfl~°∞. ^•xHÀã¨=∞<Õ D „Ѩuáê^Œ##∞
=ÚO^Œ∞‰õΩ`≥KåÛ~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, D ^˘_ç^¤ •i QÆ∞O_® `«# „Ѩ`º« i÷ HÍO„ÔQãπÃÑ· ^•_çH˜
 =∞<À*ò q∞@ì 261
„ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å q+¨Ü∞« OÖ’ HÍO„ÔQãπ áêe`« ~å„ëêìŠѨiã≤u÷ =∞iO`«
J^è•fi#flOQÍ L#fl^Œx x~°∂Ñ≤OKåÅ#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. `«##∞ `å#∞ Ö∫H˜Hõ áêsìQÍ#∂,
ã¨~fi° =∞`« ã¨"∞Õ ‡à◊# ÉèÏ=#‰õΩ T`«q∞KÕÛ "ÕkHõQÍ K≥ÑÙ¨ ʉõΩ<Õ HÍO„ÔQãπ |∂@Hõ`åfixfl
|Ü«∞@ÃÑ>Ëì q+¨Ü∞« OÖ’ "≥∂n "≥Y· i ã¨~~° Ú#^Õ. 1984 ã≤‰Ωõ ¯ TK«HÀ`«Å Hˆ ã¨∞ #∞Oz
„Ѩ^•è #=∞O„u ~år"£QÍOnè "≥Ú^ŒÅ∞ KÀ\Ï"≥∂\Ï HÍO„ÔQãπ <Õ`Å« ^•HÍ, JO`å `ÕeQÍæ
|Ü«∞@Ѩ_áç ÈÜ«∂~°∞. `å#∞ J^Õ áÈHõ_#» ∞ QÆ∞[~å`üÖ’ J#∞ã¨iã¨∞<Î åfl#O@∂ `«#
K«~º° Å#∞ ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n K«∂ã¨∞<Î åfl~°<kÕ K≥Ñʨ Hõ<Õ `≥eã≤áÈ`«∞#flk. <å_»∞
kb¡Ö’ ™êy# Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ QÆ∞[~å`üÖ’#∂ ™êyOK«∞HÀ=K«∞Û#x "≥∂n J#∞HÀ=K«∞Û.
HÍh, JѨÊ\˜H© WѨÊ\˜H© Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ =∂~åÜ«∞<Õk QÆ∞iÎOKåe. 1984`À áÈeÛ`Õ D<å_»∞
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ qHÍã¨O [iy, K«@áì êÅ# QÆ=∞#O QÆ}hÜ«∞OQÍ =∂iáÈ~ÚOk.
ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ· =º=ã‘H÷ $õ `« Ç≤ÏOã¨#∞ „ѨÜ∂≥ yOz# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ [iy# *ÏfÜ«∞
ZxflHõÖ’¡ HÍO„ÔQãπ áêsì Hõhqh Z~°∞QÆ∞#O`« „|Ǩ‡O_»"∞≥ #ÿ PkèÑ`¨ º« O`À q[Ü«∞O
™êkèOzOk. P ÔQÅ∞ѨÙ`À „Ѩ^è•x ~år"£QÍOnè J`«ºO`« â◊H˜Î=∞O`«"≥∞ÿ# <Õ`«QÍ
J=`«iOKå~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å JOâ◊"∞Õ ã¨ÉÖíè ’ K«~Û° ‰õΩ
~å‰õΩO_® áê~°"¡ ∞≥ O@∞#∞ ~år"£ ã¨~å¯~°∞ =¸ã≤ÃÑ\ì̃Ok. ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ·
U~åÊ>ˇ#ÿ Hõq∞+¨<£ 1987Ö’ x"ÕkHõ WzÛOk. P x"ÕkHõ#∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ã¨=∞iÊOz#
ã¨=∞Ü«∞OÖ’#∂ ~år"£ ã¨~å¯~°∞ 'ã≤‰Ωõ ¯— J<Õ =∂@ ã¨ÉÖíè ’ qxÑ≤OK«‰Ωõ O_® KÕãO≤ k.
W^Õ HÍO„ÔQãπ áêsì, QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_»ÃÑ· "å*ò¿Ñ~Ú ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· f„=
XuÎ_ç `≥zÛOk. D JOâ◊OÃÑ· Ö’H±ãɨ ,íè ~å[ã¨ÉÖíè ’¡ K«~Û° ‰õΩ Ñ¨@∞ì|\˜Oì k. F@∞ ^•fi~å#∂,
F@∞ ÖË ‰ õ Ω O_®#∂, PÜ« ∂ x|O^è Œ # Å „Ѩ H Í~° O D JOâßxfl KÕ Ñ ¨ \ Ïì Å x
|Å=O`«ÃÑ\˜Oì k. D q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì K˘~°= QÆ∞iOp =∂\Ï¡_∞» HÀ"åe. 1984
Hˆ ã¨∞`À áÈÅ∞Û‰õΩO>Ë 2002 Hˆ ã¨∞Å q+¨Ü∞« OÖ’ KåÖÏ H˘`«QÎ Í „Ѩ=iÎOzOk. ZO`À
L`«∞ûHõ``« À =ÚO^Œ∞H˘zÛOk. 1984 <å\˜H˜ ~å[H©Ü∞« „¿Ñ~ˆ Ñ≤`« <Õ~° ã¨O|O^èŒ Hˆ ã¨∞Å`À
=º=ǨÏiOK«_®xH˜ HÀ~°∞Åì ∞ JO`« ã¨∞=ÚYOQÍ ÖË=Ù. ÃÑQ· Í *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å
Hõq∞+¨<£ `«~°Ç¨ ã¨Oã¨÷Å KÕ^À_»∞ JѨÊ\’¡ ÖË^Œ∞. Hõq∞+¨<£#∞ 1993 JHÀì|~üÖ’
U~åÊ@∞KÕâß~°∞. Hõq∞+¨<£ Ѩx KÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ÏìHõ Jk Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ z# Ju f„="≥∞#ÿ
=∞`« Ç≤ÏO㨠L^ŒO`«O QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_».
HÍ|\ì̃, 2003Ö’ Hõq∞+¨<,£ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’ Ñ≤\ +˜ <¨ £ "Õã#≤ ѨÙÊ_»∞ XHõ „Ѩâfl◊
=ÚO^Œ∞H˘zÛOk. XHõ~°HõOQÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ Jk ѨsHõΔ. <åºÜ«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# K˘~°=ÃÑ·
=\ì̃<Õ _»ÉσÅ∞ H˘@∞ìHÀ=_»"∞Õ <å ÖËHõ =∞`« Ç≤ÏO㨠L^ŒO`«OÖ’ ^•xfl „Ѩ^iŒ ≈ã¨∞OÎ ^•
J<Õk `ÕeáÈ"åeû# ã¨=∞Ü«∞"≥ÚzÛOk. ѨÓiÎ K˘~°= „Ѩ^iŒ ≈OK«Háõ È~Ú<å, q+¨Ü∞« O
262 QÆ∞[~å`ü 2002
=∞@∞ˆH yi wã¨∞H˘x L<åfl, "≥Ú`åÎxH˜ D ã¨"åÖò#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ã‘fiHõiOzOk. D
<ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Hõq∞+¨<£ PO^Àà◊##∞ [ã≤ãì π gZ<£ Yˆ~ ™ê#∞Éè∂í u`À J~°O÷ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞.
HÍh, ÉÏkè`«∞ʼnõΩ LѨâ◊=∞#O HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<£ „ѨuáêkOz# f„="≥∞ÿ#
HÍ~åºK«~} ° ÃÑ· =∂„`«O ãÔ̈~#· Ѩ^uúŒ Ö’ =º=ǨÏiOK«Ö^Ë ∞Œ . k^Œ∞ÉÌ Ï@∞ K«~º° Å#∞ KÕÑ>¨ ìË
`˘e J=HÍâßxfl QÆ∞[~å`ü <Õ~ã° ‡¨ $u =º=㨉÷ Ωõ WKåÛ~°∞. ~å„+ì̈Ñu¨ H˜ =ÚYº=∞O„u
"≥∂n ÖËY ~åã≤# =¸_»∞ ~ÀAʼnõΩ HÀ~°∞ì D x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»O WHõ¯_» QÆ=∞<å~°›O.
P "≥O@<Õ QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ ÃÇÏ· HÀ~°∞Öì ’ JÑ‘ÊÖò#∞ ^•YÅ∞ KÕãO≤ k.
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ìÖ’ QÆ∞[~å`ü „ѨÉèí∞`«fiO ^•YÅ∞KÕã≤# Ñ≤\ ˜+¨<£ÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f„=
P„QÆÇϨ O =ºHõOÎ KÕãO≤ k. 'HõO\˜ `«∞_»∞Ѩٗ K«~º° QÍ PˆHÑΔ O≤ zOk. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’
xOk`«∞Å#∞ ~°HOΔ̃ KÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨÜ∞« uflã¨∞OÎ _»@OÃÑ· HÀ~°∞ì q~°∞K«∞‰õΩѨ_Oç k.
JѨÊ\’¡ "≥∂nÃÑ· [ã≤ãì π Yˆ~ KÕã#≤ "åºYºÅ∞ ÉÏQÍ „ѨKå~°OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. '~å[^è~Œ ‡° O—
QÆ∞iOz „Ѩ^•è x "å*ò¿Ñ~Ú KÕã#≤ Ç≤Ï`«É’^è#Œ ∞, ~å„+¨Ñì u¨ H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ "≥∂n =e¡Oz#
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ѨÅ∞‰õΩÅ#∞ [ã≤ãì π Yˆ~ QÆ∞~°∞KÎ âÕ ß~°∞. "≥∂nH˜ "å`«Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° . 'g∞ áêÅ#Ö’
~å[^è~Œ ‡° O ZHõ¯_» áê\˜ã∞¨ <Î åfl~°∞? ^À+¨μÅ#∞ tHΔ̃OK«ÖHË áõ È`Õ Ñ¨^qŒ #∞Oz `«ÑÙ¨ ÊHÀO_ç.
Z=ih ZO^Œ∞‰õÄ qKåiOK«HõáÈ=_»"Õ∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO HÍ^Œ∞. JÖÏO\˜ J~å÷xfl
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ Z=~°∂ ZHõ¯_® W=fiÖË^∞Œ —— Jx Ѷ∂¨ @∞QÍ p"å@∞¡ ÃÑ\Ïì~∞° . "≥O@<Õ
`«=∞ Z^Œ∞@ Ǩ[~°∞ HÍ"åÅx QÆ∞[~å`ü ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~°º^Œi≈x, ~å„+ì̈ _ôrÑ‘x
2003 ÃãÃÑOì |~ü 12 = `Õn# [ã≤ãì π Yˆ~ P^ÕtOKå~°∞.
XHõ "å~°O `«~∞° "å`« "åi^Œ~Ì ∂° Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ ÉˇkiOѨÙÅ∞ =ã¨∞OÎ >Ë
g∞~°O`å LO_ç Uq∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°O@∂ "åiH˜ ÉÏQÍ `«Å JO\Ï~°∞. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’
„ѨÉ∞íè `«fiO ZO^Œ∞‰õΩ *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^xŒ xÅnâß~°∞. ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ ZÖÏO\˜ ~°H} Δõ #∞
HõeÊOKå~°x J_»QÍæ, P W^ŒiÌ #∞Oz ã¨=∂^è•#O ÖË^∞Œ . W@∞ „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩ^•è # HÍ~°º^Œi≈
Ñ‘Hˆ ÅǨÏs QÍh J@∞ _ôrÑ‘ Hˆ K«„Hõ=iÎ QÍh =∂\Ï¡_`ç Õ X@∞ì! `«=∞ "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl Uq∞
K≥ÑÊ≤ ã¨=∞i÷OK«∞HÀ"åÖ’ `ÀK«Hõ `«ÅÅ∞ kOKÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. HÀ~°∞ì ÖË=<≥u#Î JOâßÖ’¡
H©ÅHõO Uq∞@O>Ë, JO`«=∞Ok ™ê‰õΩΔ Å∞ XHõ¯™êiQÍ Z^Œ∞~°∞u~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ "åiÃÑ·
ɡkiOѨÙÅ∞ ѨxKÕ¿ã gÅ∞ L#fl^Œ<Õ Hõh㨠J=QÍǨÏ# LO_®e Hõ^• Jx „ѨtflOzOk.
`å=Ú ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Ö’¡ "≥Ñ· Ũ¶ ºO K≥Ok#@∞ì "å~°∞ JOwHõiOKå~°∞. ™ê‰õΩΔ Å∞ Z^Œ∞~°∞
u~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ "åix uiy qKåiOKåeû LO^Œ<kÕ XHõ\ ˜ HÍQÍ, Hˆ ã¨∞#∞ uiy
qKåiOKåÅx HÀ~°∞Öì ’ Ñ≤\ +˜ <¨ £ "Õã≤ LO_®eûO^Œ<kÕ =∞~˘Hõ\ .˜
`≥e™È `≥eÜ«∞HÀ KÕâß=∞x K≥|∞`«∞#fl `«ÑÊ≤ ^•Å#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "≥eH˜fã≤Ok.
^•O`À QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixH˜ k‰õΩ¯ `ÀK«‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk. ÃÇÏ· HÀ~°∞Öì ’ "Õã#≤ Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞
 =∞<À*ò q∞@ì 263
ã¨=iOK«_»O `«Ñ¨Ê =∞~À ^•i HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞.[ã≤ìãπ Yˆ~ "åºYºÅ „Ѷ¨ÉèÏ=O
J#O`«~H° ÍÅOÖ’ QÆ∞[~å`üÖ’ f~°∞ÊÅ∞ "≥Å∞=_ç# Hˆ ã¨∞ÅÃÑ· QÆ}hÜ«∞OQÍ HõxÑ≤OzOk.
MË_Õ lÖÏ¡ Ѷ∞¨ ’_®ã¨~ü „QÍ=∞OÖ’ 14 =∞Okx TK«HÀ`« HÀâß~°∞. D Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê#∞
2003 #=O|~ü 24= `Õn# #_çÜ∂« _£ Ãã+¨<û£ [_ç˚ ã‘Hˆ ~å}Ë "≥Å∞=iOKå~°∞. 12
=∞Ok ^À+¨μÅ∞QÍ x~åúiOz tH˜OΔ Kå~°∞. qz„`«O Uq∞@O>Ë, JO`« KÕã<≤ å ɡãìπ ÉËHsõ
Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì *’HõºO Jã¨ûÅ∞ ѨxKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Hˆ ã¨∞ ѨÙ#:qKå~°}‰õΩ x~åHõiã¨∂Î
P U_®k _çÃãO|~ü 26= `Õn# ÃÇÏ· HÀ~°∞ì x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩOk. kQÆ∞= HÀ~°∞ì q_»∞^ŒÅ
KÕã#≤ "å~°O^Œih uiy Hˆ ã¨∞Ö’ =Ú^•Ì~ÚÅ#∞ KÕâß~°O@∂ [ã≤ãì π c*Ë ¿ã`åfl <Õ`$« `«fiOÖ’x
^è~Œ å‡ã¨#O „ѨÉ∞íè `«fi Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞ H˘\ì̃"ãÕ O≤ k.
*ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£ <Õ~°∞QÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ "≥à◊¡_»OÃÑ· D
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì ɡOKü qã¨∞~°∞¡ qã≤iOk. kQÆ∞= HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ ã¨=∞i÷ã∂¨ ,Î ~å„+¨Ñì u¨ H˜
"≥∂n ~åã≤# ÖËYÖ’x JOâßÅ#∞ „Ѩ™êÎqã¨∂Î Hõq∞+¨<ã Ñ· ^•_ç KÕãO≤ k. ''kQÆ∞= HÀ~°∞ì
Ѩ^uúŒ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . J„Hõ=∞OQÍ #_»∞K«∞HÀÖË^∞Œ . Jã¨Å∞ J„Hõ=∞O J<Õk HÀ~°∞ì f~°∞Êx
=„H©Hiõ Oz „ѨKå~°O KÕÜ∞« _»OÖ’<Õ LOk. ^•x`À áÈeÛ`Õ qKå~°}Ö’ U"≥∞<ÿ å H˘xfl
á⁄~°áê@∞¡ [iy<å Jq ÖˇH¯õ Ö’H˜ ‰õÄ_® ~å=Ù—— Jx ZuÎá⁄_çzOk. ~å„+¨Ñì u¨ H˜ "≥∂n
~åã≤# ÖËY#∞ ^•^•Ñ¨Ù `«# Q˘O`«∞`À qxÑ≤OzOk.
''Jã¨ÖË Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ ÉÏQÍÖË=Ù. qzÛù#flHõ~° L„kHõÎ "å`å=~°}O JÅ∞=ÚH˘x
LOk. H˘O`«=∞Ok ã¨fi„ѨÜ∂≥ [<åѨ~∞° Å∞ JyflH˜ P[ºO áÈã¨∞<Î åfl~°∞. `å=Ú ^ÕâßxH˜,
~å„ëêìxH˜ ZO`« =ÚѨÙÊ#∞ Hõeyã¨∞<Î åfl=∞<Õk "åiH˜ `≥eÜ«∞_»O ÖË^∞Œ . ‰õÄ~°∞Û#fl H˘=∞‡#∞
Z=~°∂ #~°∞HÀ¯~°∞. QÆ∞[~å`ü#∞ W|ƒOkÃÑ_ç`Õ ^Õâ=◊ ¸ W|ƒOk Ѩ_∞» `«∞Ok——
ɡOKü ã¨fi~°O, ^•x ™ê~åxfl |\ì̃ ÃÇÏ· HÀ~°∞‰ì Äõ , ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Äõ =∞^躌 Z_»O ÃÑ
^ŒQÌ Í Ug∞ ÖË^xŒ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ÃÇÏ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ [Ç‘Ï~å ¿+H± ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’ ã¨"åÖò
KÕâß~°∞. D Ѩi}Ï=∞O <åºÜ«∞ K˘~°= „Hõ=∞OÖ’<Õ XHõ ã¨OK«Å# ^Œ$ëêìO`åxH˜ `À=
"ÕãO≤ k. [ã≤ãì π ^˘Ô~™· êfiq∞ ~åA, [ã≤ãì π Jir`ü Ѩ™êÜ«∞`üÅ ÉˇOKü ÃÇÏ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞
`Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. Hõq∞+¨<£ Ñ≤\ +˜ <¨ ã Ñ· qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ [ã≤ãì π Yˆ~ qxÑ≤Oz# f„=
ÃÇÏK«ÛiHõ ã¨fi~åxfl ѨÙ}˜Hј Ù¨ K«∞Û‰õΩOk. [Ç‘Ï~å ¿+H± Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞ qKå~°}‰õΩ ã‘fiHõiOzOk.
[ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü `«# f~°∞ÊÖ’ ~Ô O_»∞ P^ÕâßÅ#∞ *ÏsKÕâß~°∞. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞#∞
ѨÙ#ifiKåiOK«_O» JO^Œ∞Ö’ XHõ\ ˜ J~Ú`Õ, P qKå~°} QÆ∞[~å`ü |Ü«∞@ x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õk
~Ô O_À P^ÕâO◊ . D Kåi„`«Hõ f~°∞Ê "≥Å∞=_ç# ã¨=∞Ü«∞O (2004 U„Ñ≤Öò 12) c*ËÑ‘
<Õ`«$`«fiOÖ’x Zh¤ÜÕ∞ „ѨÉèí∞`åfixH˜ x[OQÍ<Õ ^Œ∞â◊≈‰õΩ<åxfl "≥∂ã¨∞‰õΩ=zÛOk.
JO`«‰Ωõ q∞Oz# ^Œ∞iÌ#O =∞~˘Hõ\ ˜ "å*ò¿Ñ~Ú ã¨~å¯~°∞‰õΩ LO_»É’^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë
264 QÆ∞[~å`ü 2002
JѨÙÊ_Õ c*ËÑ‘ ZxflHõʼnõΩ ã≤^Œú=∞=Ù`«∂ LOk. f~°∞Ê "≥Å∞=_»\ÏxH˜ H˘kÌ ~ÀAÅ
H˜O^Œ>Ë 'ÉèÏ~°`ü "≥eyáÈ`«∞#flk— J<Õ x<å^ŒO`À ZxflHõÅ „ѨKå~° â◊OMÏxfl ѨÓiOzOk.
JO^Œ∞=Å¡<Õ "å*ò¿Ñ~Ú `å#∞ F_çáÈ~Ú# JHõ¯ã¨∞#O`å "≥∂nÃÑ·H˜ "˘eH˜OKå~°∞.
`«Ñʨ O`å PÜ«∞#^Õ#x xѨÙÊÅ∞ K≥iQÍ~°∞.
ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ ѨÙ#ifiKå~°}‰õΩ P^ÕtOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«# f~°∞ÊÖ’ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì
¿Ñ~˘¯#fl JOâßÅ#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ѨijeOzOk. Hˆ ã¨∞Ö’ áÈbã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨ÙÎ f~°∞#∞
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì `«ÑÙ¨ Ê|@ì_®xfl QÆ=∞xOzOk. `«ÑÙ¨ ÊÅ`«_H» Åõ `À =\ì̃ |∂@HõOÖÏ, ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
„Ѩ„H˜Ü«∞ `«Ü«∂~°=_®xfl ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì QÆ∞iÎOK«_»O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ^Œ$+≤ìH˜ =zÛOk. J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõq∞+¨<,£ f™êÎ Ãã`«ÖÏfi^£ÅÃÑ· ÃÇÏ· HÀ~°∞ì PˆHÑΔ } ¨ #∞ J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O
`Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. "≥∂n ã¨~å¯~°∞ áêáêxfl ZuÎK∂« ѨÙ`«∂ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì KÕã#≤ Hõ@∞"≥#· "åºYºÅ∞
"≥Ú`«OÎ f~°∞ʈH „áê}O! ''D<å_»∞ ZHõ¯_» K«∂ã≤<å Jaè#= h~ÀÖË HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞.
J=∂Ü«∞Hõ z<åfl~°∞Å∞, Jã¨Ç¨ Ü«∞ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ HÍeáÈ`«∞<åfl "åiH˜ Ѩ@^ì ∞Œ . D Ѷ∞¨ ’~åʼnõΩ
HÍ~°‰Ωõ Öˇ#· "åà◊#¡ ∞ ZÖÏ ~°HOΔ̃ KåÖÏ Jx PÖ’zã¨∂Î LO\Ï~°∞—— Jx "åºMϺxOzOk.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "ÕkHõQÍ WO`«\ ˜ Kåi„`«Hõ x~°Ü ‚ ∞« O "≥Å∞=_»@O "≥#Hõ *ÏfÜ«∞
=∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<‰£ Ωõ =~°ãQ¨ Í <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz# [ã≤ãì π =~°‡, [ã≤ãì π P#O^£Å
J‰õΩOiî`« L=∞‡_ç „â◊=∞ ^•y LOk. "åi „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ
[ã≤ãì π Yˆ~ K˘~°= ‰õÄ_® Hõeã≤=zÛOk. [ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü f~°∞Ê`À "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°"∞Õ
=∂iáÈ~ÚOk. J#O`«~° Ѩi}Ï=∂Å#∞ D f~°∞Ê |Ǩï=ÚY HÀ}ÏÖ’¡ xˆ~tÌ OzOk.
ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞ ѨÙ#ifiKå~°}‰õΩ P^ÕtOK«_O» `À =∞@∞ˆH ã¨iÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . <åºÜ«∞ qÅ∞=Å
Ѩi~°H}Δõ Ö’ H˘`«Î ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ <åOk ѨeH˜Ok. J^Õq∞@O>Ë, QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_»
ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^Œ~Ú# „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ Hˆ ã¨∞ŠѨ@¡ HÀ~°∞Åì ‰õΩ LO_Õ ["å|∞^•s`«<åxfl
ZuÎK∂« Ñ≤Ok.
ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ qKå~°}#∞ QÆ∞[~å`ü‰Ωõ |Ü«∞@ =ÚOɡַ ’ x~°fiÇ≤ÏOK«_O»
J<Õk ™ê^•ã‘^• x~°Ü ‚ ∞« O HÍ^Œ∞. =¸ÖÏÅ#∞ ã¨=¸ÅOQÍ ÃÑH˜eOz, „ѨtflOKÕ „ѨÜ∂≥ QÆO.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì K˘~°=, ã‘fiÜ«∞ „â◊^,úŒ <åºÜ«∞ÉèÏ=# Ѩ@¡ ^•xH˜ QÆÅ P¿ÑHõΔ =Å¡<Õ W^ŒO`å
™ê^躌 =∞~ÚOk. =ÚOɡַ ’ x+¨ÊHõáΔ ê`«OQÍ qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« #∞ #_çÑO≤ KÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì J<ÕHõ =ºÜ«∞„ѨÜ∂« ã¨Å∞ Ѩ_Oç k. WO`«KãÕ <≤ å, [Ç‘Ï~å ¿+H± ‰õΩ@∞O|O
=∞m¡ Z^Œ∞~°∞uiyOk. D™êi HÀ~°∞Öì ’ H͉õΩO_® |Ü«∞>Ë [Ç‘Ï~å XHõ „ѨH@ õ # KÕãO≤ k.
2004 #=O|~ü =¸_À `Õn# QÆ∞[~å`üÖ’x =_À^Œ~åÖ’ P"≥∞ g∞_çÜ∂« ã¨=∂"ÕâO◊
U~åÊ@∞KÕâß~°∞. c*ËÑ‘ <Õ`« `«##∞, `«# ‰õΩ@∞OÉÏxfl ɡkiOKå_»<kÕ "åã¨=Î O HÍ^Œx,
f™êÎ Ãã`«ÖÏfi^£ K≥Ñʨ _»O=Å¡<Õ `å#∞ JÖÏ K≥áêÊeû =zÛO^Œx [Ç‘Ï~å "≥Å_¡ Oç Kå~°∞.
 =∞<À*ò q∞@ì 265
[Ç‘Ï~å =∞~°∞ã¨\ ˜ <≥Å 21= `Õn# =ÚOɡ· HÀ~°∞‰ì Ωõ Ǩ[~°~ÚOk. 2002 =∂iÛ
XHõ\’ `Õn ~å„u ɡãìπ ÉËHsõ ÃÑ· ^•_ç [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ `å#∞ ÉèÜ í ∞« O`À ^•‰õΩ¯<åfl#x,
^•x=Å¡ Z=~°∞ ^•_ç KÕâß~°<kÕ K«∂_»Ö^Ë xŒ K≥ÑÊ≤ Ok.Wxfl "˘_ç^˘_»∞‰õΩÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl
„ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"åk ÉèÏ~°=æ ~å=Ù ZO`ÀH˘O`« Hˆ ã¨∞#∞ xÅɡ@Qì eÆ QÍ~°∞. P"≥∞ `˘e™êi
#Å∞QÆ∞~°∞ =º‰õΩÅÎ #∞ HÀ~°∞Öì ’ Ǩ[~°∞ÃÑ\Ïì~∞° . "å~°O`å ɡãìπ ÉËHsõ Ö’ ѨxKÕã#≤ HÍi‡‰õΩÅ∞.
^•_çÖ’ f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . =_À^Œ~å HÀ~°∞Öì ’ qKå~°} [iy#ѨÙÊ_»∞ "åà◊#¡ ∞
™ê‰õΩΔ Å∞QÍ QÆ∞iÎOK«_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞ x~åHõiOKå~°∞.
=ÚOɡ· HÀ~°∞Öì ’ gà◊√¡ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ WKåÛ~°∞. [Ç‘Ï~å ‰õΩ@∞O|O "≥#H˜¯áÈ~Ú<å,
gà◊¡ ™êHΔͺŠ=Å¡ ˆHã¨∞ xÅ|_çOk. ^•xH˜`À_»∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì QÆ\ ˜ì ~°HõΔ} K«~°ºÅ∞
fã¨∞HÀ=_»O ÉÏQÍ Hõeã≤=zÛOk. „ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"åk xÜ«∂=∞HõO q+¨Ü∞« OÖ’ HÀ~°∞ì
ÉÏkè`∞« Å#∞ ã¨O„ѨkOz "åi P"≥∂^ŒO "Õ∞~°‰Ωõ =∞Ǩ~å„+¨‰ì Ωõ K≥Ok# ÖÏÜ«∞~ü#∞ ZOÑ≤Hõ
KÕãO≤ k. W^Œ<Õ HÍ^Œ∞, Hˆ ã¨∞#∞ =ÚOɡ‰· Ωõ `«~e° OzOk "≥Ú^ŒÅ∞ qKå~°}, f~°∞Ê, tHõÅΔ
=~°‰Äõ „Ѩu ^Œâ#◊ ∂ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ zOk.WO`« KÕã<≤ å XHõ q+¨Ü∞« OÖ’ =∂„`«O
á⁄~°áê@∞ [iyáÈ~ÚOk. J^Õq∞@O>Ë Ñ¨Ù#ifiKå~°}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ, `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
HÀã¨O QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^ÕtOzOk. x*ÏxH˜, `˘e™êi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
[iÑ≤Ok ~å„+¨ì áÈbã¨∞ÖË. "åizÛ# x"ÕkHõÅ P^è•~°OQÍ<Õ =_À^Œ~å HÀ~°∞ì xOk`«∞Å#∞
=keÃÑ>Ëìã≤Ok. =∞m¡ WѨÙÊ_»∞ J^ÕáÈbã¨∞ʼnõΩ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^茺`«#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
JѨÊyOzOk. ^•x=Å¡ ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ "åà◊√¡ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ H˘`«Î HÀ}ÏÅ<Õg∞ "≥uHˆ „â◊=∞
fã¨∞HÀÖË^∞Œ . D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ 2006 Ѷ„≤ |=iÖ’ =ÚOɡ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iOzOk.
^•_çH˜ áêÅÊ_ç#@∞ì K≥|∞`«∞#fl 17 =∞OkÖ’ `˘q∞‡k =∞Okx ^À+¨μÅ∞QÍ x~åúiOzOk.
"åà◊O¡ ^ŒiH© rq`« Mˇ^· ∞Œ qkèOzOk. JO>Ë, ZHõ¯_À =_À^Œ~åÖ’ [iy# Ѷ∞¨ ’~åxH˜
=ÚOɡַ ’ <åºÜ«∞O ^ŒH¯˜ O^Œ#fl=∂@. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ x~å‡`«Å∞ „Ѩ=zOz# *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ
ÉèÏ=# „ѨuѶe¨ OKåeû# f~°∞ W^Œ~Ú`Õ HÍ^Œ∞!
ɡãìπ ÉËHsõ L^ŒO`«O H˘O`« ã¨∞MÏO`«"∞≥ <ÿ å WOHÍ Ñ¨ÓiÎ HÍÖË^∞Œ . qz„`«OQÍ D
Hˆ ã¨∞Ö’ ÉÏkè`∞« ~åÅ∞ [Ç‘Ï~å¿+H± Hõ@Hõ\ÏÅ∞ ÖˇH¯˜ OKåeû =zÛOk. P"≥∞#∞ „Ѩ֒ÉèÃí Ñ\Ïì~∞° .
HÀ~°∞Öì ’ Z^Œ∞~°∞uiˆQÖÏ KÕâß~°∞. `å=Ú `«ÑÊ≤ OK«∞H˘<åfl~°∞. z=~°‰Ωõ P"≥∞ |Å~ÚOk.
~Ô O_À™êi Z^Œ∞~°∞uiy#ѨÙÊ_»∞ P"≥∞ KÕã#≤ Ѷ~≤ åº^Œ∞ Z^Œ∞~°∞`«xflOk. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’
=ÚOɡ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê "≥Å∞=_ç# <≥Å~ÀAʼnõΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì [Ç‘Ï~å ¿+H±#∞ É’#∞Ö’
xÅɡ\ Oì˜ k. HÀ~°∞ì kèHͯ~åxH˜QÍ#∞ U_®k *ˇÅ· ∞ qkèOzOk. ^•x`Àáê@∞QÍ P"≥∞
Pã¨∞ÅÎ ÃÑ· ™È^•Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKåeûOkQÍ Ñ¨#∞flÅ âßY#∞ P^ÕtOzOk. P~°∞ ã¨O=`«û~åÅ
`«~∞° "å`« 2012 EÖˇÖ· ’ xOk`«∞Å q[˝ÑÃÎ≤ Ñ· =ÚOɡ· ÃÇÏ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ u~°Q^Æ À_çOk.
266 QÆ∞[~å`ü 2002
áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ á⁄~°áê@∞¡ L<åflÜ«∞O@∂ tHõΔ Ñ¨_#ç `˘q∞‡k =∞OkÖ’ S^Œ∞QÆ∞ix
q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. JOu=∞OQÍ Éˇãìπ ÉËHsõ Ѷ∞¨ @#Ö’ 14 =∞Ok K«xáÈ`Õ, #Å∞QÆ∞iH˜
tHõÅΔ ∞ Ѩ_®¤~Ú. Zxq∞^Õà¡◊ „H˜`O« uiy ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«Å#∞ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞ʼnõΩ
JѨÊyOKåÅx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì fã¨∞H˘#fl x~°Ü ‚ ∞« Ѷe¨ `«q∞ÖÏ HõxÑ≤OzOk.
XHõ ã¨fi`«O„`« ^Œ~åºÑ¨ÙÎ =º=ã¨÷ J=ã¨~åxfl ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞`Àáê@∞ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å
ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^Œ~Ú# =∞iH˘xfl H©ÅHõ Hˆ ã¨∞Å∂ <˘H˜¯ K≥|∞`«∞<åfl~Ú. <Õ~O° [iy#
~å„ëêìxH˜ |Ü«∞@ qKå~°} [i¿Ñ Ѩ^uúŒ x ™ê^è•~°}H© iõ OK«_®xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . ^•xÖ’
^•y# =º=ã‘H÷ $õ `«, Éè∫uHõ =ºÜ«∞ „ѨÜ∂« ã¨Å∞ ɡãÉìπ HË sõ Hˆ ã¨∞Ö’ `≥eã≤=KåÛ~Ú. D
<ÕѨ^䌺OÖ’ ɡãπì ÉËHõs ˆHã¨∞Ö’ ѨÙ#ifiKå~°} "≥Ú^ŒÖˇ·# Ô~O_Õà◊¡‰õΩ =∞~À Ѷ¨∞’~°Hõe
"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =zÛOk. WHõ¯_® ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì-=ÚOɡ· HÀ~°∞ìÖË =∞~À™êi ™ê^èŒ#OQÍ
ѨxKÕâß~Ú. Jk ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞. =¸_Õà¡◊ ‰õΩ=∂Ô~Î ã¨Ç¨ 14 =∞Ok ‰õΩ@∞O|
ã¨É∞íè ºÅ#∞ ae¯ãπ ÉÏ<À Hõà¡◊ =ÚO^Õ #iH˜ K«Oáê~°∞. ÉÏ<À#∞ |OkèOz ™ê=¸Ç≤ÏHõ
J`åºKå~°O [iáê~°∞. ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞#∞ ‰õÄ_® QÆ∞[~å`ü‰Ωõ |Ü«∞>Ë qKåiOKåÅx
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì x~°‚~ÚOzOk. `˘Å∞`« ae¯ãπÉÏ<À ˆHã¨∞ ^•Ç¨ÏŸ^£ lÖÏ¡ HÀ~°∞ìÖ’
#"≥∂^Œ~ÚOk. Ѷ∞¨ ’~°=∞~Ú# q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, D Hˆ ã¨∞ qKå~°} ^Œâ#◊ ∂ ^•@ÖË^∞Œ .
^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi Hˆ ã¨∞#∞ =¸ã≤"Ü Õ ∂« Åx HÀ~°QÍ, 2003 =∂iÛÖ’ HÀ~°∞ì P"≥∂kOzOk.
D q+¨Ü∞« OÖ’ áÈbã¨∞Å#∞ ae¯ãπÉÏ<À Hõhflàı¡ HÍ^Œ∞, *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£
ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ ‰õÄ_® HõkeOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. Hˆ ã¨∞#∞ "≥ÚQÆÖæ ’<Õ `«∞OKÕâß~°∞. x*ÏxH˜,
[ã≤ãì π =~°‡ QÆ∞[~å`ü Ѩ~º° @# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÆ∞iÎOz# S^Œ∞ =ÚYº"≥∞#ÿ Hˆ ã¨∞Ö’¡ ae¯ãπ
ÉÏ<À Hˆ ã¨∞ XHõ\ .˜ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕ~ÚOKåÅx QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixH˜ <å_»∞
PÜ«∞# ã¨=∞iÊOz# ~°ÇϨ 㨺 x"ÕkHõÖ’ D Hˆ ã¨∞ „Ѩ™êÎ=<å LOk.
ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞‰õΩ Ñ¨\ #ì̃ QÆu J<Õk =∞~À H©ÅHõ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘#Hõ `«Ñʨ x
Ѩiã≤u÷ x *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<‰£ Ωõ HõeÊOzOk. =º=ã‘H÷ $õ `« J#∞„Hõ=∞OÖ’
Wk WOHÀ =ÚYº"≥∞#ÿ J_»∞QÆ∞! JѨÊ\’¡ K≥~· ‡° <£QÍ [ã≤ãì π P#O^£ L<åfl~°∞. <åºÜ«∞O
HÀã¨O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì#∞ P„â◊~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ ae¯ãπ ÉÏ<À‰õΩ Hõq∞+¨<£ ã¨Ç¨ÏHõiOzOk.
JHõ¯_ç`À PQÆÖ^Ë ∞Œ . =∞iO`« K˘~°= „Ѩ^iŒ ≈Oz P"≥∞ `«~Ñ° Ù¨ # "åkOKÕO^Œ∞‰õΩ ã‘xÜ«∞~ü
<åºÜ«∞"åk ǨÏsâò ™êÖËfi#∞ ã¨O„ѨkOzOk. D Ѩi}Ï=∂Å`À QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’
QÆ∞|∞Å∞ |Ü«∞Å∞^ÕiOk. ǨÏ_®=Ù_çQÍ ae¯ãπ ÉÏ<À ˆHã¨∞Ö’ uiy ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#‰õΩ
P^ÕtOzOk. "≥·Yix =∂~°∞ÛH˘x fã¨∞H˘#fl x~°‚Ü«∞O HÍkk. ZHõ¯_» ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
ae¯ãπ ÉÏ<À q[˝ÑxÎ≤ =∞xflOz, Hˆ ã¨∞#∞ u~°Q^Æ À_»∞`«∞O^À#<Õ HõÅ=~°OÖ’Oz fã¨∞H˘#fl
K«~º° JO`Õ! =∞m¡ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤<å `ÕeO^Õg∞ ÖË^∞Œ . JѨÊ\Ï¡Qˆ , WѨÙÊ_»∂ áÈbã¨∞Ö’¡
 =∞<À*ò q∞@ì 267
HÍã¨~Î Ú<å ™ê#∂Éè∂í u HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ÃÑQ· Í ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ¿Ñ~°∞`À ae¯ãπ ÉÏ<À#∞ "ÕkOè Kå~°∞.
XHõ ~ÀA J~°~ú å„u ae¯ãπ ÉÏ<À#∞ Ñ≤eÑ≤OKå~°∞. P "ÕàÑ◊ C¨ _»∞ <Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ x
K«∂Ñ≤OK«=∞x XuÎ_Kç âÕ ß~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ 2003 _çÃãO|~üÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì *’HõºO
KÕã∞¨ ‰õΩOk. ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å #∞Oz `«ÑÊ≤ Oz ã‘cSH˜ JѨÊyOzOk.
Hˆ O„^Œ áêÅ<å Ѩikè, „Ѩ^•è x Ѩ~º° "ÕH} Δõ Ö’ ѨxKÕ¿ã *ÏfÜ«∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨Oã¨÷ Jk.
ZѨÙÊ_≥`· Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨*Ï=ÙQÍ ™êˆQO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ P „Ѩ„H˜Ü∞« #∞ ã‘cSH˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
JѨÊyOzO^À ˆHã¨∞Ö’ XHõ¯™êiQÍ ÃÑ#∞Hõ^ŒeHõ =zÛOk. ae¯ãπ ÉÏ<À ‰õΩ@∞O|
ã¨É∞íè ºÅ#∞ ѨÓ_çÛÃÑ\ì̃# „áêO`«OÖ’ ã‘cS JkèHÍ~°∞Å∞ `«=fiHÍÅ∞ [iáê~°∞. JHõ¯_»
ÅaèOz# =∂#= J=âıëêÅ#∞ ѨijeOz#ѨÙÊ_»∞ `≥eã≤O^Õq∞@O>Ë K«OÑ≤ ѨÓ_çÛ
ÃÑ>ËÑì Ù¨ Ê_»∞ =∞$`« â◊s~åÅÃÑ· 60 H˜Ö’Å LѨÙÊ#∞ áÈã≤ P `«~∞° "å`« HõÃÑÊ\Ïì~∞° . ^•x=Å¡
â◊"åÅ∞ `«fi~°QÍ ‰õΩo¡áÈ~Ú áÈã¨∞=ì ∂~åìxH˜ ѨxH˜~å#O`«QÍ tkäÅ=∞=Ù`å~Ú.
ae¯ãπÉÏ<À "åOQÆ∂‡ÅO P^è•~°OQÍ 12 =∞Okx ã‘cS JkèHÍ~°∞Å∞ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜
fã¨∞H˘<åfl~°∞. <Õ~ã° ∞¨ Å÷ `À ‰õΩ=∞‡‰õ¯Ü«∂º~°O@∂ W^Œ~Ì ∞° áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å#∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕâß~°∞. ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞#∞ ѨÙ#ifiKåiOKåÅx x~°~‚ ÚOz# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P Ѩxx
=ÚOɡ· HÀ~°∞‰ì Ωõ JѨÊyOzOk. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞#∞ J^Õ HÀ~°∞‰ì Ωõ `«~e° Oz JѨÊ\˜H˜
=¸_»∞ <≥ÅÅ∞ J=Ù`«∞#flk. ae¯ãπ ÉÏ<À QÆ\ Qì˜ Í xÅ|_çOk. 12 ~ÀAÅáê@∞ „HÍãπ
ZQÍ˚q∞xOQ∑#∞ k@=ÙQÆ∞O_≥Å`À Z^Œ∞~˘¯Ok. `«# a_»#¤ ∞, ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ#∞ ǨÏ`«º
KÕã≤ `«#ÃÑ· J`åºKå~°O [iÑ≤# "åix P"≥∞ HÀ~°∞ì ã¨=∞HõOΔ Ö’ QÆ∞~°∞ΠѨ\ Oì̃ k.
ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’ 2008 [#=iÖ’ f~°∞Ê "≥Å∞=_çOk. 12 =∞Ok xOk`«∞Ö’¡
11 =∞Okx ^À+¨μÅ∞QÍ x~åúiOz rq`« Mˇ^· ∞Œ qkèOKå~°∞. =∞~À xOk`«∞_»∞ qKå~°}
HÍÅOÖ’ K«xáÈÜ«∂_»∞. <Õ~åxH˜ ã¨ÇϨ HõiOKå~°O@∂ JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤ P~°∞QÆ∞~°∞ áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞Ö’¡ XHõiH˜ tHõΔ Ñ¨_Oç k. UZÃã· û ™È=∂ÉèÏ~Ú QÀsH˜ HÀ~°∞ì =¸_Õà¡◊ *ˇÅ· ∞ tHõΔ
qkèOzOk. ÉÏkè`∞« Å áÈã¨∞=ì ∂~°Oì iáÈ~°∞Åì #∞ =∂iÛ"Õâß~°<Õ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ Z^Œ∞~˘¯#fl
W^Œ~Ì ∞° „ѨÉ∞íè `«fi "≥^· ∞Œ ºÅ#∞ HÀ~°∞ì =kÖËãO≤ k. J~Ú`Õ, Hˆ ã¨∞Ö’ ‰õΩ„@ HÀ}Ïxfl =∂„`«O
HÀ~°∞ì „^è∞Œ gHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . <Õ~åxfl HõÑÊ≤ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õÄ, <Õ~Q° Íà◊#¡ ∞ ~°HOΔ˜ KÕO^Œ∞‰õÄ „ѨÜ∞« `åflÅ∞
[iQÍÜ«∞#fl "å^Œ##∞ Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . U"≥∞<ÿ å =ÚOɡ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê XHõ "≥∞Åÿ ∞~åÜ«∞<Õ
K≥áêÊe. ZO^Œ∞HõO>Ë =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’ XHõ áÈbã¨∞#∞ tH˜OΔ K«_O» J^Õ "≥Ú^Œ\ ™˜ êi.
JO`ÕH͉õΩO_®, xOk`«∞Å#∞ ^˘g∞‡^•~°∞¡ÖÏ H͉õΩO_®, J`åºKå~åxH˜ áêÅÊ_ç#
JaèÜ∂≥ QÆOÃÑ· qKåiOz tHΔ̃OK«_O» ‰õÄ_® W^Õ „Ѩ„Ѩ^=Œä ∞O.
ɡãìπ ÉËHsõ , ae¯ãπ ÉÏ<ÀÅ Hˆ ã¨∞Å#∞ uiy `≥iÑ≤OK«_®xH˜ Z<Àfl^•~°∞Å∞, =∞Ô~<Àfl
Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ H˘`«QÎ Í J#∞ã¨iOKåeû =zÛOk. J#O`«~° Hˆ ã¨∞Å qKå~°}Ö’ =∞ixfl
268 QÆ∞[~å`ü 2002
ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ~å=_®xH˜ D Hõ$¿+ ÉÏ@ "ÕãO≤ k. D ~Ô O_»∞ Hˆ ã¨∞Ö’¡ QÆ∞[~å`ü
áÈbã¨∞Å∞ áÈ+≤Oz# Ѩ~=° ∞ ѨHáΔõ ê`«, q„^ÀÇ¨Ï áê„`«x `˘e<åà◊Ö¡ ’<Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
QÆ∞iÎOzOk. JѨÊ\˜H˜ QÆ∞[~å`üÖ’ #"≥∂^Œ~Ú# `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ qKå~°}#∞ xeÑ≤"ãÕ ∂¨ Î
2003 #=O|~üÖ’ ¿ãì qkèOzOk. D `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ QÀ„^è• Hˆ ã¨∞ ‰õÄ_® XHõ\ .˜ 96
=∞Okx TK«HÀ`« HÀã≤# #~À_®áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞, 69 =∞Okx =kèOz# QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
Hˆ ã¨∞Å∂ D *Ïa`åÖ’ L<åfl~Ú. D Hˆ ã¨∞Ö’¡ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ áÈbã¨∞Å KÕ`∞« Ö’¡ <åâ◊#O
H͉õÄ_»^<Œ Õ L^ÕâÌ º◊ O`À<Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì D x~°Ü
‚ ∞« O fã¨∞‰õΩOk. *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å
Hõq∞+¨<`£ Àáê@∞ f™êÎ Ãã`«ÖÏfi^£‰Ωõ K≥Ok# Zh˚"À 'ã‘*ÑË —‘ q[˝ÑÃÎ≤ Ñ· HÀ~°∞ì D =∞^躌 O`«~°
K«~°ºÅ#∞ KÕѨ\ ì̃Ok. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ‰õ#∞ã¨#flÖ’¡x `˘q∞‡k ˆHã¨∞Ö’¡ *ÏfÜ«∞ =∂#=
ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£ QÆ∞iÎOz#"Õ <åÅ∞QÆ∞ Hˆ ã¨∞Å∞ L<åfl~Ú. Hõq∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞û KÕã#≤
=∞~À Hˆ ã¨∞ ɡãìπ ÉËHsõ . ^•xÃÑ· JѨÊ\˜Hˆ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕH}
Δõ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ Jxflq^è•Å Hõeã≤=zÛ# =∞~À =ÚYº"≥∞#ÿ ǨÏãÎ̈O, ǨÏsâò ™êÖËfi.
PÜ«∞# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ LO_ç QÆ∞[~å`üÖ’ HõѨÊ|_ç# Z<Àfl
ã¨`åºÅ∞ "≥eH˜~å=_®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~∞° . PÜ«∞# "å*ò¿Ñ~Ú Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ H˘O`«HÍÅO
™⁄e@~ü [#~°ÖòQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡x xOk`«∞Å∂, QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fi=¸
Z<≥flxfl Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ JÜ«∂º~°<kÕ ZuÎK∂« Ñ≤OK«_O» Ö’ ™êÖËfi Q˘Ñ¨ÊQÍ ã¨Ñb¨¶ Hõ$`«O
JÜ«∂º~°∞. =ÚYºOQÍ D Hˆ ã¨∞Ö’¡ ÉÏkè`∞« Å `«~Ñ° Ù¨¶ # "åkOKÕO^Œ∞‰õΩ QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO
xÜ«∞q∞Oz# „ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"å^Œ∞Å <ÕÑ^¨ •ä ºÅÃÑ· PÜ«∞# „Ѩ^•è # ^Œ$+≤ì ™êiOKå~°∞.
D q+¨Ü∞« OÖ’ `˘e#∞Op 'ã‘*ÑË —‘ KÕã∞¨ #Î fl "å^Œ#Å ÃÑÑ· Ù¨ PÜ«∞# "≥ÚQÍæ~∞° . QÆ∞[~å`ü#∞
<≥`«∞Î\ ˜Ö’ =ÚOK≥uÎ# ã¨Oã¨÷`À J#∞|O^èŒO L#fl"åix „ѨÉèí∞`«fi <åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞QÍ
ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°x 'ã‘*ÑË —‘ PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕãO≤ k. nxHÀã¨O KÕ`<« £ ëê ^Œ$ëêìO`åxfl
q=iOzOk. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Ö’ PÜ«∞# „ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"åk. <ÕÑ^¨ ºŒä O K«∂¿ã,Î
QÆ∞[~å`ü =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ „Ѩ^•è # HÍ~°}OQÍ xez# gÃÇÏKüÑÖ‘ ’ H©ÅHõ <Õ`,« PѶ㑠π
ÉË~~° Ö¡° ’ XHõ~∞° . JO`«=∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, WѨÙÊ_»∞ Z=iH˜ =ºuˆ~HõOQÍ PÜ«∞# "å^Œ#Å∞
qxÑ≤OKåeû# Ǩϟ^•Ö’ L<åfl~À QÆ`O« Ö’ "åi HÀã¨"∞Õ W^Õ Hˆ ã¨∞Ö’ ѨÅ∞™ê~°∞¡ HÀ~°∞Öì ’
ɡ~ÚÖò Ñ≤\ +˜ #¨ ∞¡ "Õâß~°∞. ™êÖËfi #∞Oz JO^Œ∞H˘#fl ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰Ωõ KÕ`<« £ ëê
ã¨Ç¨ =∞iH˘O^Œ~°x HÀ~°∞ì ѨHõ¯#ÃÑ>Ëìã≤Ok. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ „ѨÉèí∞`«fi <åºÜ«∞"å^Œ∞Å
xÜ«∂=∞HÍÅ#∞ QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞ì J#∞=∞u`À<Õ KÕÑ\¨ ÏìÅx HÀ~°∞ì ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
nx "≥#Hõ ™êÖËfi PÖ’K«#Å∞ „Ѩ^•è #OQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. Hˆ ã¨∞Å #"≥∂^Œ∞, ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’
áÈbã¨∞Å∞ ^•~°∞}"≥∞#ÿ q=HõΔ K«∂ѨÙ`«∞#fl "≥<· åhfl PÜ«∞# HÀ~°∞ì ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞.
=Úã≤O¡ Å∞ xOk`«∞Å∞QÍ L#fl QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#Ö’ _»[#∞‰õΩÃÑQ· Í Hˆ ã¨∞Å#∞ áÈbã¨∞Å∞
 =∞<À*ò q∞@ì 269
#"≥∂^Œ∞KÕâß~°∞. nxH˜ aè#flOQÍ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ xOk`«∞Å∞QÍ L#fl QÀ„^è• J#O`«~°
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡ =∞@∞‰õΩ Jã¨Å∞ ^Œ~庿ÑÎ ™êyOK«_O» ÖË^∞Œ . JO`ÕHÍ^Œ∞ D
Hˆ ã¨∞Ö’¡ xOk`«∞ʼnõΩ `«fi~°QÍ Éˇ~Úà◊√¡ =KÕÛÖÏ ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞. W^ŒO`å q=iOz#
™êÖËfi, 'QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ xOk`«∞ŠѨiã≤u÷ ѨÓiÎ q~°∞^ŒOú QÍ L#fl^Œ—x 2006 =∂iÛÖ’
ã¨=∞iÊOz# <À\òÖ’ `≥eáê~°∞.
WO`«\ ˜ Jã¨Î=ºã¨Î PO^Àà◊#Hõ~° Ѩiã≤÷`«∞Å∞ L#flѨÙÊ_»∞ Uq∞ KÕÜ«∂e?
L#flѨàO◊ QÍ D `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å#∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«Å #∞Oz
`«ÑÊ≤ OKåeû# J=ã¨~åxfl D Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ <Î åfl~Ú. HÍh, DѨx KÕÜ∞« _®xH˜
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ <åÅ∞ˆQà◊√¡ Ѩ\ ˜ìOk. x*ÏxH˜, JѨÊ\˜H˜ QÆ∞iÎOz# `˘q∞‡k ˆHã¨∞Å
qKå~°}ÃÑ· 2003 #=O|~üÖ’ qkèOz# ¿ã#ì ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì `˘ÅyOzOk. ɡãìπ ÉËHsõ
ˆHã¨∞ qKå~°} H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. J~Ú<å, ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#∞ Z=~°∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õk
x~°~‚ ÚOK«∞HÀ=_®xH˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨∞n~°H… ÍÅO Ѩ\ Oì˜ k. WO`«HÍÅ=¸ `˘q∞‡k
Hˆ ã¨∞Ö’¡ *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£ ^•YÅ∞ KÕã#≤ Ñ≤\ +˜ <¨ ã Ñ· qKå~°}#∞ "å~Ú^•
"Õã≤ J™ê^è•~°} *ÏáêºxH˜ HÍ~°}"≥∞Oÿ k. D =∞^躌 HÍÅOÖ’ 'ã‘*ÑË —‘ Z<Àfl™ê~°∞¡ q[˝ÑÎ≤
KÕãO≤ k. ã¨ÊO^Œ# ÖË^∞Œ . ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì JÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ KÕãO≤ k? nxÃÑ· WѨÙÊ_»∞ PÖ’z¿ãÎ
Uq∞ JxÑ≤ã∞¨ #Î fl^ŒO>Ë, ã‘cS ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕã∞¨ #Î fl ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê HÀã¨O HÀ~°∞ì
Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞#Î fl@∞ì JxÑ≤ã∞¨ #Î flk. ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’ "≥Å∞=_Õ f~°∞Ê f~°∞x K«∂ã≤#
`«~∞° "å`Õ D `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ Uq∞ KÕÜ∂« Ö’ x~°~‚ ÚOKåÅ<Õ `«ÅOѨÙ`À<Õ ã¨=∞Ü«∞O
QÆ_¿ç Ñã¨∂Î =zÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
ae¯ãπÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’ 2008 [#=iÖ’ f~°∞Ê "≥Å∞=_çOk. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤#
ã‘cS, D Hˆ ã¨∞Ö’ JO^ŒiH© tHõÅΔ ∞ Ѩ_ÖÕ Ï KÕÜ∞« QÆeyOk. JѨÙÊ_»∞QÍh ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
`«# =ӺǨxfl |Ü«∞@ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . ZÖÏK«∂ã≤<å ae¯ãπ ÉÏ<À L^ŒO`«OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
™êǨϙȿÑ`« „ѨÜ∂≥ QÆO KÕãO≤ k. qKå~°}#∞ QÆ∞[~å`ü‰Ωõ |Ü«∞@ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» Ö’<Õ
HÍ^Œ∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«#∞ ã‘cSH˜ JѨÊyOK«_O» Ö’#∂ H˘`«Î ѨÙO`«Å∞ `˘H˜¯Ok. ɡãìπ
ÉËHsõ `À áÈeÛ#ѨÙÊ_»∞ ae¯ãπ ÉÏ<À L^ŒO`«OÖ’<Õ HÀ~°∞ì =ӺǨÅ∞ Ѩ^∞Œ #∞QÍ Ñ¨xKÕâß~Ú.
ae¯ãπÉÏ<À q+¨Ü∞« OÖ’ KÕã#≤ @∞ìQÍ<Õ, D `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡#∂ H˘`«Î ѨÙO`«Å∞ `˘HͯÅx
HÀ~°∞ì PÖ’zOzOk. ae¯ãπÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê "≥Å∞=_ç# <≥Å ~ÀAʼnõΩ =∞<À‡Ç¨Ï<£
ã≤OQ∑ „ѨÉèí∞`«fiO JѶ≤_»q\ò ^•YÅ∞KÕã≤Ok. 'HÀ~°∞ì HÀ~°∞‰õΩO>Ë ˆHã¨∞Å#∞ ã‘cSH˜
JѨÊyOK«=K«∞Û. JÖψQ, QÆ∞[~å`ü‰Ωõ |Ü«∞@ qKå~°} [iÑ≤OK«=K«∞Û. D q+¨Ü∞« OÖ’
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ ZÖÏO\˜ JÉèºí O`«~O° ÖË^—Œ x „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. D
~Ô O_»∞ „Ѩuáê^Œ#ÅÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì HÀi# g∞^Œ@ `«# Jaè„áêÜ«∂xfl "≥Å_¡ Oç zOk.
270 QÆ∞[~å`ü 2002
J~Ú`Õ, [ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü <Õ`$« `«fiOÖ’x ^è~Œ å‡ã¨#O D ~Ô O_»∞ „Ѩuáê^Œ#Ö’¡
^Õxh J#∞ã¨iOK«Ö^Ë ∞Œ . =¸_À =∂~°Oæ KÕÑ\¨ Oì̃ k. „Ѩ`ºÕ Hõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ |$O^ŒO (ã≤\ò)
U~åÊ@∞KÕÜ∂« Åx 2008 =∂iÛ 26= `Õn# x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩOk. 'ã≤\ò—#∞ ™ê÷xHõ,
™ê÷xHˆ `«~° „áêuѨkHõ# U~åÊ@∞KÕãO≤ k. WO^Œ∞Ö’ QÆ∞[~å`ü‰Ωõ K≥Ok# =ÚQÆ∞~æ ∞° ã¨sfiã¨∞
áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞, W^Œ~Ì ∞° |Ü«∞@ ~å„ëêìʼnõΩ K≥Ok# i>ÿ̌~∞° ¤ JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ
LO\Ï~°∞. HÀ~°∞ì Uq∞ L^ÕtÌ OzO^ŒO>Ë ™ê÷x‰õΩÅ∞ ã≤\òÖ’ LO_»@O =Å¡ q+¨Ü∞« OÃÑ·
"åiH˜ Z‰õΩ¯= J=QÍǨÏ# LO@∞Ok. ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ· ™ê÷xHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ "Õ¿ã XuÎ_xç
x"åiOK«_®xH˜ ™ê÷xHˆ `«~∞° Å∞ ^ÀǨÏ^ŒO KÕ™êÎ~∞° . D ã¨=∞#fiÜ«∂xfl ™êkèOK«_O» HÀã¨O
J#fl@∞ì 'ã≤\ò— K≥~· ‡° <£QÍ |Ü«∞@ ~å„ëêìxH˜ K≥Ok# ã‘cS =∂r _≥~Ô· Hõ~ì ü P~üHˆ ~åѶ∞¨ =<£#∞
xÜ«∞q∞OzOk. HÀ~°∞ì =∞~À ~°H} Δõ K«~º° #∞ ‰õÄ_® KÕÑ\¨ Oì̃ k. `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
ѨÙ~ÀQÆux ZѨÊ\˜HõѨÙÊ_»∞ `«#‰õΩ `≥eÜ«∞*ËÜ«∂Åx 'ã≤\ò—‰õΩ xˆ~ÌtOzOk. n<Õfl
'„Hõ=∂#∞QÆ`« „Ѩ=~°HÎ ÍkèÖYË — ( HõO\©#∂º~ÚOQ∑ =∂O_»"∞Õ ãπ) JO\Ï~°∞. D q^è•<åxfl
[ã≤ãì π =~°‡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . 1990Ö’¡ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ`À =Ú_çÑ_¨ #ç *ˇ<· £ ǨÏ"åÖÏ
Hˆ ã¨∞#∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ KÕ „Hõ=∞OÖ’ PÜ«∞# D Ѩ^uúŒ x =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~°∞.
`˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨ÙÎ q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Z<Àfl~°HÍÅ xˆ~âÌ ßÅ#∞ WzÛ<å,
~°H}Δõ K«~º° Å#∞ KÕÑ\¨ <ì̃ å J"Õg 'ã≤\ò—ÃÑ· ѨxKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . "≥Ú`«OÎ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „Hõ=∞OÖ’
'ã≤\ò— ã¨fi`«O„`«OQÍ Ñ¨xKÕã≤# ^•YÖÏ ÖË^Œ∞. ^•xH˜ JѨÊyOz# `˘q∞‡k ˆHã¨∞Ö’¡
=ÚYºOQÍ =Úã≤=¡ ÚÅ∞ „Ѩ^•è # xOk`«∞Å∞QÍ QÆÅ QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ D Ö’@∞ H˘\ÁìzÛ#@∞ì
HõxÑ≤OzOk. D Hˆ ã¨∞Ö’ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å ^•iÖ’<Õ ã≤\ò ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ™êyOk. áÈbã¨∞Å∞
ZÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~°∞, "åÔ~O`« Jâ◊‰Ωõ ÅÎ ∞QÍ L<åfl~°<kÕ HõxÑ≤ã∂¨ Î L<åfl
'ã≤\ò— HÍãÎ̈ ‰õÄ_® P kâ◊QÍ (`˘e J^蕺ܫ∞OÖ’ „Ѩ™êÎqOz#@∞ì) PÖ’zOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì `«# „Ѩ^=Œä ∞ „áê^è•#ºOQÍ 'ã≤\ò— U~åÊ@∞#∞ ZO^Œ∞‰õΩ ZOK«∞‰õΩ#fl^Œ<kÕ
„Ѩâfl◊ . x*ÏxH˜, JѨÊ\˜Hˆ ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ ã‘cS =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOz
LOk. J~Ú#ѨÊ\˜H© 'ã≤\ò— "≥Ñ· Ù¨ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "≥ÚQÆ_æ ®xH˜ <å\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ‰õÄ_®
H˘O`« ^ÀǨÏ^ŒO KÕâß~Ú. ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê 2008 [#=iÖ’ "≥Å∞=_çOk.
JѨÊ\˜H˜ ^ÕâO◊ Ö’ J<ÕHõ =∂~°∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. 2004Ö’ Hˆ O„^ŒOÖ’ c*ËÑ‘ <Õ`$« `«fiOÖ’x
Zh¤Ü∞Õ „ѨÉ∞íè `«fiO áÈ~Ú HÍO„ÔQãπ ™ê~°^ºŒä OÖ’x Ü«¸Ñ‘U JkèHÍ~°O KÕÑ\¨ Oì˜ k. D
HÍÅOÖ’ Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ã¨O|O^è•Å∞ JO`«O`«=∂„`«OQÍ L<åfl~Ú. HÍ|\ì̃, 2004
`«~∞° "å`« QÆ∞[~å`ü‰Ωõ ã¨O|OkèOz# Hˆ ã¨∞Å#∞ ã‘cSH˜ JѨÊy¿ãÎ J#=ã¨~° ~å[H©Ü∞«
„Ѩ"∞Õ Ü«∂xH˜ `å=Ù WzÛ#@∞ì J=Ù`«∞Ok. JÖÏKÕ¿ã,Î Hˆ O„^ŒOÖ’x HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO
^ŒÜ∂« ^•HΔ̃}ϺʼnõΩ "≥∂nx HÀ~°∞ì =keÃÑ\ì̃#@∞ì J=Ù`«∞Ok. 'g∞~°∞ ZÖÏ HÀ~°∞‰õΩO>Ë
 =∞<À*ò q∞@ì 271
JÖÏ KÕÜ∞« O_ç— Jx JѨÊ\˜H˜ <≥Å „H˜`"« ∞Õ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ¿ãfiK«Û#ù ∞
WzÛOk. J~Ú<å JOu=∞OQÍ 'ã≤\ò—#∞ U~åÊ@∞KÕÜ∂« Å<Õ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ ZÖÏ =KåÛ~°∞?
2008 =∂iÛ 26= `Õn# 'ã≤\ò—‰õΩ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«Å∞ JѨÊyã¨∂Î P^ÕâßÅ∞ *ÏsKÕã#≤
[ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü, D q+¨Ü∂« xfl ^•@"Õâß~°∞. ''ˆHã¨∞Ö’¡x ã¨∞xfl`« HÀ}ÏÅ ^Œ$ëêì º 'ã≤\ò—
U~åÊ@∞ Jx"å~°º"≥∞Oÿ k—— Jx =∂„`«"∞Õ K≥áêÊ~°∞.
'ã≤\ò— U~åÊ@∞ =Å¡ H˘xfl „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ L<åflÜ«∞x HÀ~°∞ì ÉèÏqOzOk. J~Ú`Õ,
ã≤\ò ‰õÄ~°∞ÊÖ’ [iy# á⁄~°áê@¡ =Å¡ "≥Ú`«ÎOQÍ<Õ D „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ <≥~°"Õ~°‰õΩO
_®áÈÜ«∂~Ú. ('ã≤\ò— K≥·~°‡<£QÍ ~åѶ¨∞=<£ ZOÑ≤Hõ ZÖÏ ã¨~°~ÚOk HÍ^Œ<Õk U_À
J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOK«_O» [iyOk) ~åѶ∞¨ =<£ q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨=∂^è•<åÅ∞ ^˘~°Hxõ „Ѩâfl◊ Å∞
WOHÍ q∞yÖË L<åfl~Ú. |Ǩïâß D q+¨Ü∂« ÖËg [ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü‰Ωõ `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú
LO_»=K«∞Û. JO^Œ∞=Å¡<Õ ^è~Œ ‡° Hõ~ΰ $`«fiO =Ç≤ÏOKåeû =KÕÛ J`«∞º#fl`« Ǩϟ^•‰õΩ PÜ«∞#
J#~°∞›_∞» J~Ú<å xÜ«∞q∞OKå~°∞. Z@ìHˆ ʼnõΩ `«# ZOÑ≤HÖõ ’x á⁄~°áê@∞#∞ 2010
U„Ñ≤ÖòÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì QÆ∞iÎOK«QeÆ yOk. 'ã≤\ò—Ö’ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L#fl W^ŒiÌ x P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
`«ÑÊ≤ OK«Hõ `«Ñʨ x Jx"å~°º Ѩiã≤u÷ U~°Ê_çOk. "åi^Œ~Ì ∞° QÆ∞[~å`ü SÑ‘Zãπ JkèHÍ~°∞ÖË.
"åiÖ’ XHõ~∞° w`å *’„Ç‘Ï HÍQÍ, ~Ô O_À JkèHÍi t"å#O^£ ~°≠Ï. 'ã≤\ò—‰õΩ xÜ«∞q∞Oz#
~Ô O_ÕàHˆ¡◊ gix HÀ~°∞ì `˘ÅyOzOk. QͺOQ∑ã~ì¨ ü ™È„Ǩ|∞nÌ<£ ¿+H± |∂@HõÑÙ¨ Z<£H“O@~ü
Hˆ ã¨∞#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕH}
Δõ Ö’ w`å *’„Ç‘Ï ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕâß~°∞. D „Hõ=∞OÖ’ Hˆ ã¨∞‰õΩ
ã¨O|OkèOz# H©ÅHõ"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~åxfl P"≥∞ HÀ~°∞ì =^ŒÌ ^•Kå~°x `≥eã≤Ok. D
HÍ~°}OQÍ P"≥∞#∞ ã≤\ò #∞Oz `«ÑÊ≤ OKå~°∞. ~°≠Ï q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ ã≤\ò U ÉÏkè`∞« ʼnõΩ
<åºÜ«∞O KÕÜ∂« Åx ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ ™êyã¨∞#Î fl^À P ÉÏkè`∞« ÖË PÜ«∞#ÃÑ· Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞.
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Ö’ „Ѩ^•è # ™êHΔ̃ [H˜Ü∂« *τѶ,‘ "≥∂n áêÅ#Ö’ =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ·
ǨÏ`åºHÍO_» [~°Q_Æ ®xH˜ „Ѩ`º« Hõ,Δ Ñ¨~ÀHõΔ ÉÏ^è∞Œ ºÅO@∂ 2009 U„Ñ≤Öò XHõ *Ïa`å
WzÛOk. JO^Œ∞Ö’ ~°≠Ï ¿Ñ~°∞ LOk. nO`À `À\˜ ã¨É∞íè º_ç<Õ 'ã≤\ò— „ѨtflOKåeû =zÛOk.
'ã≤\ò—Ö’ q∞ye# z=i ™ê÷xHõ JkèHÍi Jj+π ÉèÏ\˜Ü∂« . PÜ«∞##∂ ã≤\ò
#∞Oz `˘ÅyOKåeû L<åfl HÀ~°∞ì ÃÑ· ѨÓ`«Å`À ã¨iÃÑ\˜Oì k. #~À_® áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ
™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨ÙÎ q+¨Ü∞« OÖ’ ã≤\ò JkèHÍ~°∞Å∞ xOk`«∞Å`À ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J~Ú
=º=ǨÏiã¨∞<Î åfl~°x ÉÏkè`∞« Å∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’ Ñ≤\ +˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞. D ~Ô O_»∞
Hˆ ã¨∞Å#∞ ÉèÏ\˜Ü∂« <Õ Ñ¨~º° "ÕHãΔ̃ ∞¨ <Î åfl~°∞. ~å#∞~å#∞ ã¨=∞㨺 =ÚkiOk. 'ã≤\ò— „Ѩ`ºÕ Hõ
„ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"åk P~üHˆ ëê 2010 Ѷ„≤ |=iÖ’ Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕâß_»∞. ÉÏkè`∞« Å
=º^äÖŒ ’x Ü«∞^•~°`÷ x« PÜ«∞# ~år<å=∂ ÖËY „^è∞Œ gHõiOzOk. ÉèÏ\˜Ü∂« , PÜ«∞#
H˜Ok JkèHÍ~°∞ÅÃÑ· ëê q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° . |Å"≥∞#ÿ "å^Œ#Å#∞ qxÑ≤OK«_®xH˜ `«#‰õΩ
'ã≤\ò— ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O ÖË^Œx P~ÀÑ≤OKå~°∞. ™ê‰õΔΩÅ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ x~åúiOK«QÆÅ
272 QÆ∞[~å`ü 2002
P^è•~åÅ#∞ JOkOK«_®xH˜ "≥#∞HÍ=ÚO^•_»∞`«∞#fl^Œx q=∞i≈ã¨∂Î H˘xfl ^Œ$ëêìO`åÅ#∞
q=iOKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞Ö’¡ „Ѩ^•è # ™ê‰õΩΔ Å∞QÍ
L#fl áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ Z"£∞Hˆ \ÏO_»<,£ Ñ‘c QÀO_çÜ∂« Å#∞ QÆ\ Qì˜ Í „ѨtflOK«_®xH˜
`å#∞ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flO ã≤\ò =Å¡ h~°∞QÍiáÈ~ÚO^Œx ëê "åáÈÜ«∂~°∞. #~À_® áê\˜Ü∂« ,
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Å© ∞ D W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å áêÅ<å Ѩ~º° "ÕH} Δõ Ö’<Õ L<åfl~Ú. J~Ú`Õ,
gi #∞Oz 'ã≤\ò— H˘`«QÎ Í "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ÖË^xŒ ëê Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞.
`å#∞ J_çy#ѨÙÊ_»∞ ZѨÙÊ_À "≥Ú^Œ\’¡ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞ʼnõΩ "å~°∞ WzÛ# „ѨH@ õ #Å#∞
`«# =ÚMÏ# Ѩ_âÕ ß~°x P"Õ^#Œ =ºHõOÎ KÕâß~°∞. JÖÏO\˜ P^è•~åÅ`À ëê KÕÜ∞« QÆeyOk,
H˘`«QÎ Í x~°∂Ñ≤OK«QeÆ Qˆ k Uq∞ LO@∞Ok? "å\˜x Ѩ@∞ìH˘x PÜ«∞# Uq∞ „Ѩâfl◊ Å∞
`«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ H˘x J_»QQÆ ÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞? `å#∞ ~år<å=∂ KÕÜ∞« _®xH˜ "å~°O =ÚO^Œ∞
‰õÄ_® 'ã≤\ò— ^˘OQÆ <å@HÍÅ∞ P_çO^Œx Ѷ∂¨ @∞QÍ q=∞i≈OKå~°∞. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡
U_®k H˜O^Œ@ #"≥∂^Œ~Ú# "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ HÀ~°∞ì ǨÅ∞Ö’<À, qKå~°}‰õΩ H˘kÌ
=ÚO^Œ∞QÍ<À `«# "≥Ñ· Ù¨ `Àã¨∞<Î åfl~°x "åáÈÜ«∂~°∞.
ã≤\ò<Õ HÍ^Œ∞ ™ê÷xHõ HÀ~°∞Åì f~°∞#∂ ëê `«∂~åÊ~°|\Ïì~∞° . qKå~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’
<åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ ^Œ∞~°ÇϨ OHÍ~åxfl „Ѩ^iŒ ≈ã¨∞<Î åfl~°x Ѷ~≤ åº^Œ∞KÕâß~°∞. <åºÜ«∞=¸iÎ cÜ«¸
*’+≤ L^ŒO`åxfl ™È^•Ç¨Ï~°}OQÍ qxÑ≤OKå~°∞. '' ÉÏkè`∞« Å∞-™ê‰õΩΔ Å Ñ¨@¡ <åºÜ«∞=¸iÎ
cÜ«¸ *’+≤ „Ѩ=~°#Î J`«ºO`« JÉèºí O`«~H° ~õ O° QÍ LO@∞#flk. ÉÏkè`∞« Å#∞ PÜ«∞#
ɡ^~Œ Q° ˘_»`å~°∞. ™ê‰õΩΔ Å#∞ J^Œ~Q° ˘_»`å~°∞. "≥Ú`«OÎ QÍ "å~°∞ Z^Œ∞~°∞uiˆQ "å`å=~°}O
HõeÊ™êÎ~∞° . ^•xHÀã¨O "åix Z^Õ"Ì å KÕ™êÎ~∞° , QÆ^=Œ ∂~Ú™êÎ~∞° . |Å¡#∞ K«~∞° ã¨∂Î LO\Ï~°∞.
xOk`«∞Å QÆ∞iÎOѨ٠„Ѩ^~Œ ≈° ##∞ [~°QhÆ Ü«∞~°∞. P „Ѩ^~Œ ≈° #Ö’ áêÖÁæ<OÕ ^Œ∞‰õΩ ™ê‰õΩΔ Å#∞
É’#∞ ZHõ¯hÜ«∞~°∞—— Jx `≥eáê~°∞. `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩ~º° "ÕHãΔ˜ ∞¨ #Î fl „Hõ=∞OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
^Œ$+≤Hì ˜ ëê ÖËY =zÛOk. ëê ÖËY`À ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì J„Ѩ=∞`«=Î ∞~ÚOk. `å#∞ U~åÊ@∞KÕã#≤
'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ ã¨=∞„QÆ`« ^≥|ƒuxáÈ~Ú, PK«~} ° Ö’ Jk U QÆu Ѩ\ Oì̃ ^Œ<kÕ `≥e¿Ñ
„Ѩ=∂^Œ Ѷ∞¨ O\˜HQõ Í ÖËY#∞ ѨiQÆ}O˜ zOk. f~°∞ÊʼnõΩ q~å=∞O „ѨH\õ O˜ zOk. qKå~°}
H˘#™êyOK«O_çHÍh `å=Ú K≥¿ÑÊ=~°‰Ωõ `«∞k f~°∞ÊÅ∞ =∂„`«O W"˘fi^ŒxÌ [ã≤ãì π _ô̂H
*ˇ<· £ <Õ`$« `«fiOÖ’x ɡOKü P^ÕtOzOk. P~°∞ <≥ÅÅ `«~∞° "å`« QÆ∞Ń~üæ Hˆ ã¨∞ q∞#Ǩ
q∞QÆ`å Hˆ ã¨∞ÅÃÑ· ¿ã#ì ∞ ZuÎ"ãÕ O≤ k. P `«~∞° "å`« P~°∞ <≥ÅʼnõΩ P Hˆ ã¨∞Ö’#∂ ¿ã#ì ∞
`˘ÅyOzOk. D Hˆ ã¨∞Ö’ "å^Œ#Å∞ qO@∞#fl <åºÜ«∞=¸iÎ cÜ«¸ *’+≤x `˘ÅyOz,
=∞~˘Hõix xÜ«∞q∞OK«_O» =Å¡ D =∂„`«O *ÏѨºO [iyOk.
*’+≤x `˘ÅyOK«_®xH˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ U_®kHÍÅO Ѩ\ ˜ìOk. ZO^Œ∞‰õO>Ë
QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞ì ^•fi~å<Õ PÜ«∞#ÃÑ· K«~º° fã¨∞HÀ"åe. *’+≤ q+¨Ü∞« OÖ’ áê\˜Oz#
Ѩ^uúŒ x 'ã≤\ò— ã¨É∞íè º_»∞ ÉèÏ\˜Ü∂« ‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =iÎOѨ*Ü
Ë ∞« HõáÈ=_»O Pâ◊º~°ÛO Q˘e¿Ñ
 =∞<À*ò q∞@ì 273
JOâ◊O. ëê J@∞ HÀ~°∞Åì qKå~°}ÃÑ<· å W@∞ 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ<· å JÉèºí O`«~åÅ∞ =ºHõOÎ
KÕâß~°∞. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`«OÖ’ ã¨~å¯~°∞ ÉèÏQÆ™êfi=∂xfl HõÑÊ≤ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ D ~Ô O_»∞
=º=ã¨÷Å∞ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åflÜ«∞x P~ÀÑ≤OKå~°∞. J~Ú<å ÉèÏ\˜Ü«∂#∞ 'ã≤\ò—Ö’
H˘#™êyOKå~°∞. nx=Å¡ ëê `«# ÖËYÖ’ PO^Àà◊#=ºHõÎO KÕã≤#@∞ì, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
Ѩ~°º"ÕHõΔ}Ï Ñ¨ikè ‰õΩkOK«∞‰õΩáÈ~ÚOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨`«ºHõΔ Ñ¨~°º"ÕHõΔ}Ö’ L<åfl..
~å#∞#flHÍÅOÖ’ ã≤\ò ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ZÖÏO\˜ q∞„â◊=∞ Ѷe¨ `åÅ#∞ JOkOK«#∞#fl^Œ<OÕ ^Œ∞‰õÄ
Wk =ÚO^Œã∞¨ Î ã¨∂K«#!
'ã≤\ò— `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Å#∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕãO≤ k. "å@xflO\˜Ö’H˜ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
Hˆ ã¨∞Ö’ „Ѩ^•è # ™êHΔ̃ *τѶ‘ KÕã#≤ Ѷ~≤ åº^Œ∞, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕHHΔõ õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ |$O^ŒO
x+¨ÊHõáΔ ê`åxfl, ã¨fi`«O„`«`#« ∞ „áê=∂}˜Hõ ѨsHõ‰Δ Ωõ QÆ∞i KÕãO≤ k. D Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ *τѶ‘
~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Å#∞ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~°∞. <Õ~∞° QÍ =ÚYº=∞O„u "≥∂nÃÑ<· Õ JaèÜ∂≥ QÆO "≥∂Ѩ_O»
JO^Œ∞Ö’ XHõ\ ˜ J~Ú`Õ, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © TK«HÀ`«Å "≥#Hõ ‰õΩ„@ L#fl^Œ<kÕ =∞~À
JOâ◊O. HÍHõáÈ`Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì fã¨∞H˘#fl F x~°Ü ‚ ∞« O`À D ѨsHõΔ #∞Oz Z@ì̂HʼnõΩ
'ã≤\ò— |Ü«∞@Ѩ_Q» eÆ yOk. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ "Õ∞~°‰Ωõ Hˆ ã¨∞ qKå~°}ÃÑ· qkèOz# ¿ã#ì ∞
(S^À J^蕺ܫ∞OÖ’ q=~°"∞≥ #ÿ K«~Û° LOk) 2011 ÃãÃÑOì |~üÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ZuÎ"ãÕ O≤ k.
x[ x~åú~} ° „Hõ=∞OÖ’ <Õ~Ñ° Ó¨ i`« ~å[H©Ü∞« ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO q+¨Ü∞« "≥∞ÿ Ñ≤e"¡ Ú≥ QÆÅæ ∞ "Õã≤
'ã≤\ò— |Ü«∞@Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ D x~°Ü ‚ ∞« O LѨHiõ OzOk. ã≤\ò JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ
2010 "Õ∞Ö’ WzÛ# x"ÕkHõ‰õΩ, ˆHã¨∞#∞ =¸ã≤"ÕÜ«∂ÅO@∂ 2012 Ѷ≤„|=iÖ’
JǨχ^•ÉÏ^£ <åºÜ«∞=¸iÎH˜ WzÛ# x"ÕkHõ‰Ωõ á⁄O`«<Õ ÖË^∞Œ . QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Ö’
qKå~°}ÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ¿ãì ZuÎ"ãÕ #≤ S^Œ∞ <≥ÅʼnõΩ ã≤\ò Hˆ ã¨∞ '=¸ã≤"`Õ « x"ÕkHõ—#∞
ã¨=∞iÊOzOk. ã≤\òÖ’x ™ê÷xHˆ `«~° JkèHÍi J~Ú# UˆH =∞Ö’›„`å ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ
x"ÕkHõ ã¨=∞iÊOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# "≥∂n q+¨Ü∞« "≥∞ÿ Ö’`≥#· ѨijÅ#Å∞ [iáê~°∞.
P `«~∞° "å`« JǨχ^•ÉÏ^£ ÃÇÏ· HÀ~°∞‰ì Ωõ WzÛ# x"ÕkHõ nxH˜ aè#flOQÍ LOk. ã≤\ò
™ê÷xHõ JkèHÍi Ç≤Ï=∂Oâ◊√ â◊√HÍ¡ ^•xfl ã¨=∞iÊOKå~°∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ "≥eH˜=zÛ# „Ѩu‰õÄÅ
JOâßÅ∞ KèåÜ«∞ʼnõΩ ‰õÄ_® q∞QÆʼnõΩO_® KÕ¿ãâß~°∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ HÍÅ=∞O`«\Ï 'ã≤\ò—
KÕãO≤ ^Õq∞@O>Ë K«@Oì Ö’x „Ѩu ÖÁã¨∞QÆ∞#∞ "å_»∞H˘x, Jã¨O|^Œú P^è•~åÅ#∞ „Ѩ^iŒ ≈ã¨∂,Î
"åãÎ̈"åÅÃÑ· xO_® =Úã¨∞QÆ∞ HõÑÊ≤ Ok. JkèHÍ~°∞Å∞, ~å[H©Ü∞« =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ ã¨Ç¨
=ÚYº=∞O„u "≥∂nx, PÜ«∞# ™ê„=∂*Ϻxfl ѨkÅOQÍ |Ü«∞@Ѩ_ãÕ O≤ k.
'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ „Ѩu q+¨Ü∂« xfl ÃÑ÷ Ñ<· Õ K«∂âß~°∞. ^•x=Å¡ ɡãìπ ÉËHsõ ,
ae¯ãπ ÉÏ<À L^ŒO`åÅ∞ JOkOKÕ `å`«Ê~°ºO "åiH˜ JO^Œ‰Ωõ O_®áÈ~ÚOk. XHõ"Ñ·≥ Ù¨
*τѶ‘ "≥Ú`«∞‰Î Ωõ O@∂<Õ LOk.Wk ~å[º „áÈ`åûǨÏHõ Ç≤ÏO㨠`«Ñʨ =∞ˆ~g∞ HÍ^Œx "åkã¨∂<Î Õ
274 QÆ∞[~å`ü 2002
L#flk. P"≥∞ Ѷ≤~åº^Œ∞#∞ ѨijeOz# `«~°∞"å`≥·<å 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ J„Ѩ=∞`«ÎO
HÍ"åe Hõ^•! `«=∞ ‰õΩ„@ |Ü«∞@‰õÄ_»^<Œ Õ L^ÕâÌ º◊ O`À<Õ Éˇãìπ ÉËHsõ , ae¯ãπ ÉÏ<À
Hˆ ã¨∞Å#∞ `˘H˜¯ ÃÑ\Ïì~å J<Õ HÀ}OÖ’ ѨijÅ<Õ [~°ÑÖ¨ ^Ë ∞Œ . D "≥Ú`«OÎ „Hõ=∞OÖ’ ã≤\ò
KÕãO≤ ^ŒÖÏ¡ Uq∞@O>Ë, Z@∞=O\˜ ^•~°∞}, ^Œ∞~°ƒ~ù ° Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ D Hˆ ã¨∞Å#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
KÕÑ\¨ ì˜ Ñ¨i~°HOΔ˜ zO^À P q^è•<åxfl ѨÙ#â◊Û~°} KÕâß~°∞. JOu=∞OQÍ x„+≤¯Ü«∂Ѩ~`° åfixfl
Kå@∞‰õΩ<åfl~°∞. ''D ~Ô O_»∞ Hˆ ã¨∞Ö’¡x ѨÓ~Àfi`«~Î ° ã≤u÷ x ѨijeOz# `«~∞° "å`« D
=º=Ǩ~°OÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ=_»O 'ã≤\ò—‰õΩ ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ —— Jx KÕ`∞« Å∞ Z`ÕãÎ O≤ k. ɡãìπ
ÉËHsõ , ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩi+¨¯iOK«_O» Ö’ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO =º=ǨÏiOz# f~°∞ÃÑ·
XHõ¯ =ºuˆ~Hõ Ѩ^OŒ ‰õÄ_® á⁄O^Œ∞Ѩ~K° Ö« ^Ë ∞Œ . nxÃÑ· 'ã≤\ò— `«# x"ÕkHõÖ’ =∞ø#O
^•eÛOk. ÃÑQ· Í ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ XHõ Lz`« ã¨ÅǨ Ѩ_ãÕ O≤ k. D "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~åxfl
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ x"ÕkOz J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ"åÅx HÀ~åÅx „ѨuáêkOzOk.
D ã≤áê¶ ~°∞ûÅ#∞ ~°∂ѨHÅõ Ê#‰õΩ <åºÜ«∞™ê÷<åŠѨÓ~°fi f~°∞ÊÅ "≥Å∞QÆ∞Ö’ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ
xiÌ+ì¨ HÍ~åºK«~} ° #∞ xˆ~tÌ ã¨∂Î XHõ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OKåÅx HÀiOk.
WÖÏO\˜ J„Ñ≤Ü∞« "≥∞#ÿ q"å^•Ö’¡ z‰õΩ¯‰õΩ<åfl, "å^Œ#‰õΩ xÅ=ÖËx ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞
ã¨=∞iÊOz<å, ã≤\ò ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕã#≤ Hˆ ã¨∞Ö’¡ tHõÅΔ ∞ Ѩ_®¤~Ú. QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’<Õ HÍ^Œ∞,
QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡#∂ xOk`«∞Å∞ *ˇà· ‰¡◊ Ωõ áÈÜ«∂~°∞. W^Õ^À ã≤\ò
Q˘Ñ¨Ê^Œ#O HÍ^Œ∞. QÆ∞[~å`üÖ’ JãÎ̈=ºãÎ̈OQÍ `«Ü∂« ~°~Ú# <åºÜ«∞ =º=ã¨#÷ ∞ ɡãìπ ÉËHsõ
Hˆ ã¨∞ ~°∂ѨOÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì QÍ_çÖ’ ÃÑ\˜Oì ^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ XHõ „Ѩ|Å x^Œ~≈° #O. P `«~∞° "å`«
#∞Oz QÆ∞[~å`üÖ’x <åºÜ«∞™ê÷<åʼnõΩ XHõ q+¨Ü∞« O J~°O÷ J~ÚáÈ~ÚOk. Hˆ ã¨∞Å#∞
QÆ∞[~å`ü‰Ωõ |Ü«∞@ ѨÙ#ifiKåiã¨∞#Î fl f~°∞x |\˜ì 1984, 1992-93 Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ =∞`«
Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» WHõ<O≥ `«=∂„`«O ™ê^躌 O HÍ^Œx `≥eã≤áÈ~ÚOk.
J#O`«~° HÍÅOÖ’ ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞ D JOK«<å#∞ =∞iO`« |ÅѨizOk. D Hˆ ã¨∞
q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =∞iH˘O`« =ÚO^Œ∞HÔ o¡Ok. z=~°‰Ωõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«Å#∞ ‰õÄ
_® "≥∂n ã¨~å¯~°∞ #∞Oz ÖψQã¨∞H˘Ok. =ÚO^Œ∞ ɡãìπ ÉËHsõ , P `«~∞° "å`« ae¯ãπ
ÉÏ<À..WÖÏ „Ѩu Hˆ ã¨∞Ö’#∂ „Ѩu™ês "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO xã≤ûQÆ∞Qæ Í =º=ǨÏiOzOk.
g\˜`À áÈÅ∞Û‰õΩO>Ë, Ju Ѷ¨∞’~°"≥∞ÿ# ã≤÷uÖ’L#fl ˆHã¨∞Ö’¡ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#‰õΩ 'ã≤\ò—#∞
U~åÊ@∞KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ D ѨÓ~°fi~°OQÆO ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤OzOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
"≥O@Ѩ_@ » O`À QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^Œ~Ú# Hˆ ã¨∞Ö’¡
^Œ~åºÑ¨ÙÎ#∞ 'ã≤\ò— ѨÙ#:„áê~°OaèOzOk. QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å∞ `«ÑÊ≤ Oz# ÖËHõ ѨiQÆ}O˜ K«x
H˘O^Œ~∞° xOk`«∞Å#∞ QÆ∞iÎOz J#∞|O^èŒ JaèÜ∂≥ QÆ Ñ¨„`åxfl ^•YÅ∞ KÕãO≤ k. D
„Hõ=∞OÖ’ J`«ºO`« <å@H©Ü«∞OQÍ KÀ@∞KÕã¨∞H˘#fl L^ŒO`«O, "≥∂n „ѨÉèí∞`«fiOÖ’x
=∞<À*ò q∞@ì 275
=∞O„u =∂Ü«∂ H˘^•flh JÔ~ã¨∞.ì P `«~∞° "å`« =¸_Õà‰¡◊ Ωõ #~À_® áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞Ö’
H˘^•flhH˜ tHõΔ Ñ¨_Oç k.
™ê‰õΔΩÅ#∞ ɡ^Œ~°Q˘>ËìO^Œ∞‰õΩ XHõѨ^Œúu „ѨHÍ~°O [iy# „Ѩܫ∞`åflÅ#∞
Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì QÆ\ ì̃ K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ"åeû =zÛOk. =ÚYºOQÍ Éˇãπì
ÉËHõs ˆHã¨∞`À HÀ~°∞ì J„Ѩ=∞`«ÎO J~ÚOk. ™ê‰õΔΩÅÃÑ· U ™ê÷~ÚÖ’ ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞
„ѨÜ∂≥ y™êÎ~<° kÕ D L^ŒO`«O "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk. nxfl ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞,ì
Zxfl Hˆ ã¨∞Ö’¡ ZO`«=∞Ok ™ê‰õΩΔ Å∞ L<åfl~À , JO^ŒiH© ~°H} Δõ #∞ HõeÊOzOk. QÆ∞iÎOz#
`˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ S^Õà¡◊ áê@∞ qKå~°}#∞ HÀ~°∞ì xeÑ≤"ãÕ O≤ k. 2009 "Õ∞ XHõ\’ `Õn#
[ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü <Õ`$« `«fiOÖ’x ^è~Œ å‡ã¨#O D ¿ã#ì ∞ ZuÎ"ãÕ ∂¨ Î ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ~°H} Δõ
HõeÊOKåÅx P^ÕtOzOk. ''™êHõΔ ºO K≥ÑÊ≤ <å `«=∞‰õΩ Ug∞ HÍ^Œ<Õ ^è~·≥ åºxfl ™ê‰õΩΔ Å∞,
"åi |O^è∞Œ =ÙÖ’¡ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õÄ, ¿ãfiK«ÛQù Í, xsƒùuQÍ ™ê‰õΩΔ Å∞ "åOQÆ∂‡ÅO WKÕÛO^Œ∞‰õÄ——
~°H} Δõ HõeÊOK«_O» J=ã¨~=° ∞x HÀ~°∞ì q=iOzOk. ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ =ã¨∞#Î fl ɡkiOѨÙÅ
f~°∞, f„=`«x |\˜ì =¸_»∞ ~°HÍÅ ~°H} Δõ Å#∞ HÀ~°∞ì HõeÊOzOk. ™êHõΔ ºO K≥Ñʨ _®xH˜
WO\˜ #∞Oz HÀ~°∞‰ì Ωõ |Ü«∞Å∞^Õi# ^ŒQ~æÆ ° #∞Oz uiy WO\˜H˜ KÕ~∞° ‰õΩ<Õ ^•HÍ ~°H} Δõ
W=fi_»O XHõ Ѩ^uúŒ . ™ê‰õΩΔ Å WO\˜ ^ŒQ~æÆ å ~°H} Δõ U~åÊ@∞¡ KÕÜ∞« _»O ~Ô O_À Ѩ^uúŒ . WHõ
™êHΔ̃ P „áêO`«OÖ’ LO_»ÖxË Ñ¨iã≤u÷ `«Öuˇ #ΠѨÙÊ_»∞ |Ü«∞@ ~å„+ì̈OÖ’ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi
ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇϨ HÍ~åÅ`À x"å㨠U~åÊ@∞¡ KÕÜ∞« _»O =¸_À Ѩ^uúŒ . g\˜Ö’ Z=iH˜ ZÖÏO\˜
~°H} Δõ J=ã¨~"° ∂≥ QÆ∞iÎOz JOkOKÕ Ñ¨xx HÀ~°∞ì 'ã≤\ò—‰õΩ JѨÊyOzOk.
XHõ ^ŒâÖ◊ ’ `«=∞‰õΩ áÈbã¨∞Å #∞Op "ÕkOè ѨÙÅ∞ Z^Œ∞~°=Ù`«∞<åflÜ«∞x ™ê‰õΩΔ Å∞
Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . nxÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì PÖ’zOz ™ê‰õΩΔ Å ~°H}Δõ ÉÏ^躌 `«Å
#∞Oz QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å#∞ `«ÑÊ≤ OzOk. "åi ™ê÷#OÖ’ áê~åq∞e@s |ÅQÍÅ#∞
xÜ≥∂yOzOk. JѨÊ\˜#∞Oz "åiH˜ Hˆ O„^Œ áêi„âßq∞Hõ ~°H} Δõ |ÅQÍÅ∞ (ã‘SZãπZѶ)π
~°H} Δõ HõeÊã¨∞<Î åfl~Ú. ™ê‰õΩΔ Å ~°H} Δõ ‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì WO`«\ ˜ „áê^è•#ºO W=fi_®xH˜
HÍ~°}O LOk. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞ =Öˇ `å#∞ Ѩ~º° "ÕHãΔ̃ ∞¨ #Î fl U Hˆ ã¨∂ =\ì̃ „ѨÇϨ ã¨#OQÍ
`ÕeáȉõÄ_»^<Œ kÕ HÀ~°∞ì ÉèÏ=#. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ xÅÜ«∞OQÍ =∂i# ~å„+ì̈OÖ’ XHõ
`«@ã¨÷ Éè„í ^Œ`å qÉèÏQÆO`À ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ ~°H} Δõ HõeÊOK«_=» ∞<Õk =∂#= ǨωõΩ¯Å ™ê^è#Œ #∞
ѶŨ =O`«O KÕ¿ã QÆ\ ì̃ x~°Ü ‚ ∞« =∞<Õ K≥áêÊe.
<åºÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ ÖËHõ XHõ Ѩ^uúŒ „ѨHÍ~°O H˘`«Î ѨÙO`«Å∞ `˘Hõ¯_»O
J<Õk ZÖÏO\˜ qâı+¨ Ѷe¨ `åÅ#∞ JOkOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞O^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ Éˇãìπ ÉËHsõ fˆ~Ê
x^Œ~≈° #O. WHõ¯_» ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Å#∞ QÆ=∞xOKåe. QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ K«qK«∂_»x
Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ Z^Œ∞~À¯"åeû =zÛ#ѨÙÊ_»∞ "Õ¿ã q#∂`«fl J_»∞QÆ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ã¨=∞~°`÷ x«
276 QÆ∞[~å`ü 2002
`«Ñʨ Hõ „ѨuѶe¨ ã¨∞OÎ k. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JÖÏO\˜ Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯#_»OÖ’ =ºHÎ̃Q`Æ «
Hõ$+≤h q㨇iOK«ÖËO. HÍHõ`åmÜ«∞O HÍHõáÈ=K«∞ÛQÍh ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åÅ∞QÆ∞ H©ÅHõ
x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞HÀ=_®xH˜ [ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü „Ѩ`º« HõΔ ™ê^è#Œ OQÍ LѨHiõ OKå~°∞. `˘Å∞`«
Hˆ ã¨∞#∞ |Ü«∞@ ~å„ëêìxH˜ `«~e° Oz ѨÙ#ifiKå~°} [iáê~°∞. P `«~∞° "å`« ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞
ã‘cSH˜ JѨÊyOKå~°∞. J#O`«~O° 'ã≤\ò—#∞ U~åÊ@∞KÕâß~°∞. z=iQÍ ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ ~°H} Δõ
U~åÊ@∞KÕâß~°∞. z=i ~Ô O_»∞ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ 2009 "Õ∞ 10= `Õn# `«# Ѩ^gŒ q~°=∞}‰õΩ
=ÚO^Œ∞ "≥Å∞=iOKå~°∞. PÜ«∞# f~°∞ÊÖ’¡ =ºHõ=Î ∞ÜÕ∞º `åufiHõ`#« ∞ K«∂¿ã,Î =∞`åO^è`Œ #« ∞
ZO`« Pã¨ÇÏ≤ ºOK«∞‰õΩ<åfl~°<kÕ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ''x[OQÍ<Õ =∞`« L<å‡^Œ∞ʼnõΩ =∞`«O ÖË^∞Œ .
U L^ÕâÌ º◊ =¸, HÍ~°}=¸ ÖˉΩõ O_® J=∂Ü«∞Hõ „Ѩ[Å#∞ =kèOKÕ"å~°∞ L„QÆ"å^Œ∞Å`À
ã¨=∂#O—— Jx "åºMϺxOKå~°∞.
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`À<å‡^Œ∞Å#∞ (`«~°K«∂ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞QÍ á⁄~°|_»∞`«∞O\Ï~°∞)
L„QÆ"å^Œ∞Å`À ( q„^ÀǨïÅ∞) ã¨=∂#O KÕã≤ [ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü KÕã#≤ "åºYºÅ∞ PÜ«∞<Õ
K≥ÑÊ≤ # 'Jaè#= h~À—ʼnõΩ <Õ~∞° QÍ =iΙêÎ~Ú. JÖψQ, +≤HÍQÀ „ѨãO¨ QÆOÖ’ ™êfiq∞
q"ÕHÍ#O^Œ ÉÏ^è•`¨ÑΨ ǨÏ$^ŒÜ∞« O`À ѨeH˜# =∂@Å∞ 㨇 $uѨ^OŒä Ö’ "≥∞^Œ∞Å∞`å~Ú.
''™êOѶ∞≤ Hõ ^Œ∞~°a=è ∂#=¸,=∞`åO^è`Œ ,« ^•x cèuQ˘e¿Ñ ~°∂Ѩ"∞≥ #ÿ L<å‡^Œ=¸ J<Õq
D ã¨∞O^Œ~° ^èiŒ „ux |OkèOzÃÑ\Ïì~Ú. Éè∂í QÀàÏxfl Ç≤ÏO™ê`«∞źO KÕâß~Ú. =∂#=
~°HOÎõ `À `«_¿ç Ñâß~Ú. <åQÆiHõ`#« ∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕã≤ „ѨÑO¨ K«^âÕ ßÅ#∞ ^Œ∞Y:OÖ’ =ÚOKÕâß~Ú——
Jx q"ÕHÍ#O^Œ P"Õ^#Œ K≥O^•~°∞.
[ã≤ãì π Ѩ™êÜ«∞`ü, PÜ«∞# =ÚO^Œ∞ ѨxKÕã#≤ [ã≤ãì π Yˆ~Å∞ <åºÜ«∞ =º=㨉÷ Ωõ
„Ѩ|Å K˘~°=x HõeÊOz H˘`«Î ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ ~°zOKå~°∞. JxflO\˜H<õ åfl =ÚYºOQÍ
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^ŒÜ∞Õ º Hˆ ã¨∞Å∞ xÅ==x, gyáÈ`åÜ«∞<Õ ã¨ÇϨ [
ÉèÏ=#x "åi^Œ~Ì ∂° |^ŒÅÌ ∞H˘\Ïì~∞° . ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’ *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£
*’Hͺxfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î 2003Ö’ =ÚYº=∞O„u "≥∂n P„QÆÇ¨Ï HõO~î°O`À ~å„+¨ìѨuH˜
~åã≤# ÖËM,Ë WÖÏO\˜ Hˆ ã¨∞ÅÃÑ· "åi „ѨÉÏè "åxH˜ „Ѩ`º« HõΔ „Ѩ=∂}O. ^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO
ã≤kOú z#<å\˜#∞Op =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^Œ~Ú# Hˆ ã¨∞Å#∞ ã¨O„QÆÇÏ≤ OKåÅx
ÖËYÖ’ "≥∂n HÀ~å~°∞. PÜ«∞# L^ÕâÌ º◊ O Uq∞@O>Ë, ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞ gyáÈ=_»O H˘`«Î
q+¨Ü∞« "Õ∞g∞ HÍ^Œx, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ· ÃÑ>Ëì Hˆ ã¨∞Å∞ xÅ|_»Háõ È=_»O XHõ ^èÀ~°}Q˜ Í
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl^Œx x~°∂Ñ≤OKåÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. ѨÓ~°fiѨ٠J<åºÜ«∞Ѩ٠f~°∞ÊÅ#∞ J_»∞¤
ÃÑ@∞ìH˘x 2002 =∂~°}HÍO_»#∞ HõÑÊ≤ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ "≥∂n KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ D
W^Œ~Ì ∞° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ uÑ≤ÊH˘\Ïì~∞° . ™ê=∂lHõ =∞^Œ`Ì ∞« #∞ ѨÙ+¨¯ÅOQÍ Hõey LO_Õ
=∞<À*ò q∞@ì 277
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å Hˆ ã¨∞Ö’¡ KÕÑ>¨ ìË <åºÜ«∞K«~º° ʼnõΩ „Ѩu|O^èHŒ ÍÅ∞ `«Ñʨ =<Õ ÉèÏ=##∞ "å~°∞
`˘ÅyOKÕâß~°∞.
D "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞`«fi ÉèÏ=*ÏÅO ~°OQÆ∞ |@ì|Ü«∞Å∞ HÍ=_»O
Ãã`· O« H©ÅHõJOâ◊=∞<Õ K≥áêÊe. QÆ∞[~å`üÖ’ ɡãÉìπ HË sõ , ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞ʼnõΩ Ñ¨\ #ì̃
QÆux, ^•~°∞}"≥∞#ÿ D <åºÜ«∞ qѶ∂¨ `«OÃÑ· QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixH˜ k=∞‡ uiˆQq^èOŒ QÍ
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨uã¨ÊOkOz# f~°∞ K«∂¿ãÎ c*ËÑ‘ „Ѩ=zOKÕ 'JO^ŒiH© <åºÜ«∞O- Z=i
Ѩ\Ï¡ ѨHáΔõ ê`«O ÖË^∞Œ — J<Õk ZO`« â◊√+¨¯ x<å^•"≥∂ `≥eã≤áÈ`«∞#flk. =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ·
XHõ Ѩ^uúŒ „ѨHÍ~°O q=Hõ#Δ ∞ J=∞Å∞KÕÜ∞« _®xH˜ J„ѨH\õ `˜ « 'QÆ∞[~å`ü <åºÜ«∞ #=¸<å—
x<å^•xfl "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO qiqQÍ "å_»∞‰õΩOk.
278 QÆ∞[~å`ü 2002

Hõà◊¡‰õΩ Hõ_»∞`«∞<åfl..!
QÀ„^è• qëê^ŒO KÀ@∞KÕã∞¨ ‰õΩ#fl 24 QÆO@Ö’¡<Õ =Ú@ì_ç "≥Ú^ŒÖO·ˇ k. JǨχ^•ÉÏ^£
Ö’x QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· x© =¸HõÅ∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂ „áê|źO QÆÅ "Õ∞Ѷ∂¨ h
#QÆ~Öü ’x XHõ ÉèÏQÆOÖ’ =Úã≤O¡ Å∞ x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. J^Õ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· .© QÀ„^è• L^ŒO`«O
[iy# =∞~°∞<å_»∞ L^ŒÜ∞« O U_»∞ QÆO@Å #∞OKÕ ™⁄Ãã\· © =^Œ‰Ì Ωõ QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ
[#O ~å=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. =∞~À Zxq∞k QÆO@Ö’¡ ^•^•Ñ¨Ù Ѩk"ÕÅ=∞Ok^•HÍ
[=∞Ü«∂º~°∞. „Hõ=∞OQÍ Ñ¨iã≤÷u J`«ºO`« Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ~°∂ѨO fã¨∞‰õΩOk. "≥Ú^Œ@
x<å^•Å∞ KÕâß~°∞. P "≥O@<Õ J~°∞ѨÙÅ∞ Hˆ HõÅ∞ qxÑ≤OKå~°∞. K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ QÆ$ǨʼnõΩ
xѨÙÊ JO@∞H˘x P „áêO`«=∞O`å JyflH©ÅÅ∞ JÅ∞=ÚH˘<åfl~Ú. ÉèÜ í ∞« O`À Wà◊¡ #∞Oz
Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ fã¨∞#Î fl"åix |OkèOz J`åºKå~åÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞. J#O`«~O° Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í
=kèã∞¨ <Î åfl~°∞. QÆ∞OѨ٠KÕ`∞« Ö’¡Oz `«ÑÊ≤ OK«∞H˘#fl"å~°∞ „áê}ÏÅ∞ J~°KuÕ Ö’ ÃÑ@∞ìH˘x
ã¨#flx Q˘O^Œ∞Å#∞, q∞^≥ÅÌ #∞ ^• @∞H˘O@∂ HÍO„ÔQãπ =∂r áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè º_»∞
ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ x"å™êxH˜ =zÛѨ_∞» `«∞<åfl~°∞. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ PÜ«∞# ÃÑ^ŒÌ k‰õΩ¯.
=Úã≤O¡ ʼnõΩ `«ÅÖ’ <åÅ∞Hõ. áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ, HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ *τѶ‘ ÖϺO_£Ö<·ˇ £
#∞Oz ѨÅ∞=∂~°∞¡ á¶È<£ KÕã≤ =∂\Ï¡_®~°∞. Ѩiã≤u÷ x ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ K≥|∞`«∞<Õ L<åfl~°∞.
L^ŒÜ∞« O 11.30 QÆO@Å „áêO`«OÖ’ JǨχ^•ÉÏ^£ *Ï~ÚO\ò áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü Z"£∞Hˆ
\ÏO_»<£ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ =KåÛ~°∞. QÆ∞OѨÙÅ#∞ K≥^~Œ Q° ˘\Ïì~∞° . PÜ«∞# "≥O@ L#fl
„ÃãHì· O˜ Q∑ á¶È~°∞û.. ÉÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ù#∞ „ѨÜ∂≥ yOzOk. JHõ¯_» H˘kÌ¿ãѨ٠QÆ_Ñç #≤ `«~∞° "å`«
\ÏO_»<£ `«# á¶È~°∞û#∞ fã¨∞H˘x #~À_®áê\˜Ü∂« "≥Ñ· Ù¨ "≥àÏ¡~∞° . "≥à√◊ `«∂"≥à√◊ `«∂ *τѶ‘
WO\˜ =ÚO^Œ∞ Ѩk¿ÇÏ#∞=∞Ok áÈbã¨∞Å#∞ HÍѨÖÏ ÃÑ\Ïì~∞° . \ÏO_»<£ JÖÏ "≥àÏ¡~À
ÖË^À QÆ∞OѨÙÅ∞ WÖÏ KÕiáÈÜ«∂~Ú. áÈbã¨∞Å q[˝ÑÙ¨ ÅÎ #∞ ÉËMÏ`«~∞° KÕâß~Ú. ã¨OYº
"ÕÅÖ’¡ LO_»@O`À áÈbã¨∞Å∞ KÕ+Åì̈ ∞_çy K«∂ã¨∞OÎ _çáÈÜ«∂~°∞.
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã·\ © TK«HÀ`«ÅÃÑ· áÈbã¨∞Å∞ ˆHã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞. JO^Œ∞Ö’
"å~°∞ *τѶx‘ `«ÑÙ¨ Ê|\Ïì~∞° . =∞^蕺ǨÏflO ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 73 Uà◊¡ *τѶ‘ `«∞áêH© ¿ÑÅÛ_»O
=Å¡<Õ Ñ¨iã≤u÷ KÕ*ÏiáÈ~ÚO^Œx K≥áêÊ~°∞. ™êÜ«∞O„`«O <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩ \ÏO_»<£
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã·\ ©H˜ KÕ~°∞‰õΩ<Õã¨iˆH JO`å J~ÚáÈ~ÚOk. *τѶ‘ ã¨Ç¨ 69 =∞Okx
 =∞<À*ò q∞@ì 279
=kèOKÕâß~°∞. J^Õ ~ÀA# QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ á⁄~°∞QÆ∞<Õ #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ =∞iO`«
Z‰õΩ¯==∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. =∞$`«∞Å ã¨OYº =O^Œ‰Ωõ KÕ~∞° =Ö’ LOk. ™⁄Ãã\· © #∞Oz
Hˆ =ÅO S^Œ∞ H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’<Õ #~À_®áê\˜Ü∂« LOk. JHõ¯_» #∞Oz S^Œ∞
H˜Ö’g∞@~°∞¡ "≥o`Õ #~À_® QÍ"£∞ =ã¨∞OÎ k. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ J`«ºkèHOõ QÍ
~°H"Îõ ∂≥ _çÛ# „áêO`åeq. QÀ„^è•Ö’ `«QÅÆ |_ç# 58 =∞Ok ~Ô Å· ∞ „ѨÜ∂« }˜‰Ωõ Ö’¡ 54
=∞Okx JHõ¯_ç JkèHÍ~°∞Å∞ gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`« [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ JѨÊyOKå~°∞. DÜ«∞#
JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x D „áêO`åʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞. WHõ¯_» ™ê÷xHõ Z"≥∞‡Ö˺ =∂Ü«∂ H˘^•flh.
#~À_® „áêO`«OÖ’ ^•_»∞ʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl =¸HõÅ#∞ D W^ŒÌ~°∂ ^ŒQÆæ~°∞O_ç
Ô~K«ÛQ˘@ì_»O HõxÑ≤OzO^Œx ÉÏkè`«∞Å∞ `≥eáê~°∞. HÍe ÉÁQÆ∞æÅ~Ú#"å\˜Ö’ Ѩk
=∞$`«^ÇÕ ¨ ʼnõΩ D „áêO`«OÖ’ JO`«º„H˜Ü∞« Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Ѷ„≤ |=i 28= `Õn L^ŒÜ∞« O
#~À_® ã¨g∞ѨOÖ’x ~°"∂≥ ÖÏ #∞Oz ǨÏ`Õ¯â◊fi~ü â◊‡âß#"å\˜Hõ =~°‰Äõ JOu=∞Ü«∂„`«
™êyOk. D Ü«∂„`«Ö’ ÉèÏsQÍ [#O áêÖÁæ<åfl~°∞. Ü«∂„`« ™êQÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ #~À_®
„áêO`«OÖ’ #~°"∞Õ ^èOŒ "≥Ú^ŒÖO·ˇ k. ~À[O`å \ÏO_»<£ D „áêO`åÖ’¡<Õ uiQÍ~°∞. Ѩiã≤u÷ x
ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü Ñ‘ã‘ áêO_Õ‰Ωõ `≥eÜ«∞*Ëã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞. D „Hõ=∞OÖ’
=∞^蕺ǨÏflO 12.30 „áêO`«OÖ’ #~À_®Ö’ Hõ~∂° Êùº qkèOKå~°∞. ‰õÄb<åb Ѩ#∞Å∞
KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ"åˆ~ #~À_®Ö’ Z‰õΩ¯=. D „áêO`«OÖ’ JѨÊ\˜Hˆ `å~°™ê÷~ÚH˜ KÕiáÈ~Ú#
~°HáÎõ ê`åxfl Hõ~∂° Êùº POHõÅΔ ∞ xÜ«∞O„uOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∂ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. "å\˜H© QÆ∞[~å`ü
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõÄ =∞^躌 QÆÅ `Õ_® Uq∞@O>Ë, Ѷ∞¨ ~°¬}Å ^Œ$âߺÅ∞ Ju qãÎ̈ $`«OQÍ
>ˇeq[<£ `≥~Å° ÃÑ· HõxÑ≤OKå~Ú. x~°O`«~åÜ«∞ "å~åÎ „Ѩ™ê~° Kå#à◊√¡ JѨÊ\˜Hˆ ^Õâ=◊ ∞O`å
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ ~å=_»"∞Õ nxH˜ HÍ~°}O. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ =ºHõ=Î ∞ÜÕ∞º „‰õÄ~°`åfixfl,
^•~°∞} ^Œ$âߺÅ#∞ ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ JO`« ^ŒQ~æÆ Q° Í, JO`« q™êÎ~O° QÍ \©gÖ’¡ K«∂_»@O,
Ѩ~=° ∞ q^èfiŒ Oã¨Hõ Ѷ∞¨ \ÏìÅ#∞ Kå#à◊√¡ Ѩ@∞ìH˘x JOkOK«_O» QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ, JO`«™ê÷~ÚÖ’ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å#∞ #"≥∂^Œ∞KÕã≤<å, JO^Œ∞Ö’x Ѷ¨∞\ÏìÅ∞
`«ÑÊ≤ áÈÜ«∂~Ú. ^•_»∞ʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl"åix g_çÜ∂≥ Ö’¡ |OkèOz<å, JǨχ^•ÉÏ^£Ö’
[iy# Ju Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ· ^Œ$â◊º #"≥∂^Œ∞ [iy#@∞ì HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © TK«HÀ`«ÅÃÑ· JÖÏO\˜ ^Œ$â◊º P^è•~°"∞Õ g∞ áÈbã¨∞Å∞ ã¨=∞iÊOK«Ö^Ë ∞Œ .
JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x "å}˜[º ã¨=Ú^•Ü«∂Å „áêO`åxH˜ Ju ã¨g∞ѨOÖ’<Õ K«=∞<£ÑÙ¨ ~å
LOk. P „áêO`åxfl H˘xfl QÆO@Å áê@∞ JÅ¡i =¸HõÅ∞ =Ú@ì_Oç z<å P ^Œ$âߺÅ∂
#"≥∂^Œ∞ HÍÖË^∞Œ . QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © J<Õk *τѶ‘ K«~º° ‰õΩ [#O „ѨuK«~º° Jx =ÚYº=∞O„u
"≥∂n „ѨH\õ O˜ z#ѨÙÊ_»∞, P „ѨH@ õ ##∞ |ÅѨiKÕ ÖËHõ qÉèkË OKÕ ^Œ$â◊º ã¨=∂Kå~°O
280 QÆ∞[~å`ü 2002
Kå#à◊¡ =^ŒÌ ÖËHáõ È~ÚOk. ^•x=Å¡, *τѶ‘ =∞~°}ÏxH˜ ^•ifã≤# Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÃÑ· ÉÏkè`∞« Å∞
K≥ÑÊ≤ # qaè#fl Hõ^<Œä åÅ#∞ =∞@∞ˆH Kå#à◊√¡ „Ѩ™ê~°O KÕâß~Ú. P Hõ^<Œä åÅ#∞ XHõKÀ@
¿ÑiÛ`Õ ~°∂ѨÙQÆ>ìË ^Œ$â◊ºO Uq∞@O>Ë, *τѶ‘ x"å™êxfl H˘xfl QÆO@Åáê@∞ =¸HõÅ∞
kQƃOkèOKå~Ú. =¸HõʼnõΩ *τѶ‘ J_»∞¤ xeKå~°∞. =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ Ug∞ KÕÜÚ≥ ^ŒxÌ q[˝ÑÎ≤
KÕâß~°∞. =¸HõÅ∞ P ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤x D_ÕÛâß~Ú. |Ü«∞@‰õΩ ÖÏH˘¯zÛ H˘\Ïì~Ú. |@ìÅ∞
zO¿Ñã≤ #QÆflOQÍ P=~°}Ö’ uáêÊ~Ú. P `«~∞° "å`« =ÚHõ¯Å∞QÍ #iˆHâß~Ú. H˘#
TÑ≤i`À L#fl *τѶx‘ =∞O@Ö’¡ Ѩ_âÕ ß~Ú.
`å*Ï ã¨=∂Kå~°O, ^Œ$âߺÅ∞, "å~åÎ Hõ^OŒ ÉÏÅ`À ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ gHõ‰Δ Ωõ Å#∞
P‰õ@∞ì‰Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ Kå#à◊√¡ áÈ\© Ѩ_`» å~Ú. JÖÏO\˜ "å`å=~°}OÖ’ ‰õÄ_®, x~°O`«~åÜ«∞
"å~åÎ Kå#à◊√¡ WÖÏO\˜ XHõ „Ѩ`º« HõΔ ^Œ$â◊º "åã¨=Î Ç≤ÏO™ê Hõ$`åºxfl |OkèOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú.
ZO^Œ∞‰õΩ? nxÃÑ· áÈbã¨∞Å∞ WzÛ# q=~°} H˘O`«=~°‰Ωõ "åã¨"Î åxH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í LOk.
J^Õq∞@O>Ë, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« , #~À_® QÍ"£∞Ö’¡ WO`« ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
Ç≤ÏO™êHÍO_» [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx Kå#à◊√¡ TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . JO^Œ∞=Å¡ D „áêO`åÖ’¡x Ѩiã≤u÷ x
`«‰õΩ¯= JOK«<å "Õâß~Ú. Ô~O_»∞ Ѷ¨∞’~°Hõ$`åºÅ#∞ U HÍ~°}OQÍ g∞_çÜ«∂
Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^<Œ kÕ JÖÏ LOz`Õ, P Ö’@∞#∞ =∞~À ™êOˆHuHõ Pq+¨¯~°} JOkOz#
P^è•~°O ѨÓiOzOk. D P^è•~åxfl Z=~À ѨxQÆ@∞ìH˘x ¿ãHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . ^•x JO`«@
J^Õ "≥eH˜=zÛOk. QÆ∞[~å`ü =∞`«Ñ¶¨∞~°¬}Å<å\˜H˜ ^Õâ◊=∞O`«\Ï Kå#à◊√¡ qã¨ÎiO
z#@∞ìQÍ<Õ, "≥Úɡַ ò á¶È#∞¡ ‰õÄ_® JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú. ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞~°=Ù`∞« #fl"å~°∂,
^•_»∞Å∞ KÕã∞¨ #Î fl"å~°∂, W~°∞ѨHÍΔ Å∂ qãÎ̈ $`«OQÍ "≥Úɡַ ò á¶È#¡x LѨÜ∂≥ yOKå~°∞.
Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í #~°"∞Õ ^è•xH˜ áêÅÊ_»∞`«∞#fl"å~°∞ `«=∞ =∞^躌 ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜
Ѩ~㰠ʨ ~°O "≥Úɡַ òÖ’ =∂\Ï¡_∞» HÀ=_»"∞Õ HÍHõ, áÈbãπ JkèHÍ~°∞Å∞, ~å[H©Ü∞« <Õ`Å« `À#∂
ã¨OÉèÏ+≤OKå~°∞.
"≥Úɡַ ò á¶È<£ JO`«: x~å‡}OÖ’<Õ #"≥∂^Œ∞ =º=ã¨÷ LO@∞Ok. ^•<Õfl HÍÖò
_Õ\Ï iHÍ~ü¤ (ã‘_Pô ~ü) JO\Ï~°∞. Z=~°∞ Z=iH˜ HÍÖò KÕâß~°<kÕ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "å~°∞
U „áêO`«OÖ’ L<åfl~°<kÕ ã‘_Pô ~üÖ’ #"≥∂^Œ=Ù`«∞Ok. ã‘_Pô ~ü`À LѨÜ∂≥ QÆO Uq∞@O>Ë,
Ѷ∞¨ @# [iy#ѨÙÊ_»∞ JHõ¯_» L<åfl_® ÖË_® J<Õ^•x`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_®<Õ xOk`«∞Å#∞
áÈbã¨∞Å∞ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞HÀ=K«∞Û. D `«~Ç° ¨ P^è•~°O QÆ∞iOz QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞ʼnõΩ
`≥e¿ãLO_®e. ZO^Œ∞HõO>Ë ã‘_Pô ~ü iHÍ~°∞¤ P^è•~°OQÍ<Õ JѨÊ\˜H˜ ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ „H˜`O«
kb¡ áÈbã¨∞Å∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ÃÑ· ^•_ç KÕã#≤ xOk`«∞Å#∞ Ѩ@∞ìH˘<åfl~°∞.
QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å f~°∞`À WO`«\ ˜ H©ÅHõ P^è•~°O, QÆkÖ’ U#∞QÆ∞ K«O^ŒO
J~ÚáÈ~ÚOk. "≥∂n ™ê„=∂[ºOÖ’ K«@áì êÅ#‰õΩ U QÆu Ѩ\Oì˜ ^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ D L^ŒO`«"∞Õ
x^Œ~≈° #O. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy# H˘xfl "å~åÅ =~°‰Äõ áÈbã¨∞Å∞ ã‘_Pô ~üÖ’ xH˜ÑΔ "Ψ ∞≥ #ÿ
=∞<À*ò q∞@ì 281
ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . áÈbã¨∞ =º=ã¨Ö÷ ’x XHõ JkèHÍi,
qxÜ≥∂QÍxH˜ ã≤^OúŒ QÍ L#fl D qÅ∞"≥#· ã¨=∂Kå~° QÆxx "≥eH˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞. QÆ∞Ń~üæ
™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« , #~À_® QÍ"£∞ Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩ~º° "ÕHãΔ˜ ∞¨ #Î fl „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü áÈbã¨∞Å∞
"≥Úɡַ ò HõOÃÑhÅ#∞ ã¨O„ѨkOz ã‘_Pô ~üÅ#∞ ¿ãHõiOKå~°∞. =∂~°}Ǩϟ=∞O |^ŒÅÌ ~Ú#
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ѩ~㰠ʨ ~°O H˘#™êy# "≥Úɡַ ò ã¨OÉèÏ+¨}Å ã¨=∂Kå~°O D iHÍ~°∞Ö¤ ’¡
xH˜ÑΔ "Ψ ∞≥ Oÿ k. QÆ=∞xOKåeû# q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, ã‘_Pô ~üÅ#∞ ¿ãHõiOK«_"» ∞Õ PÅ㨺OQÍ
KÕâß~°∞. ÃÑQ· Í "å\˜x "≥O@<Õ LѨÜ∂≥ QÆÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® ѨH¯õ # LOKÕâß~°∞. "≥Ú`«OÎ QÍ
K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞ Wk "≥∂n áêÅ<å x~°¡HΔͺ<Õfl „ѨuѶ¨eã¨∞Î#flk. ZO^Œ∞HõO>Ë, áÈbã¨∞
=º=Ǩ~åÅ#∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ KÕ Ç¨ÏŸO âßY#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ PÜ«∞<Õ x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞. HÍ|\ì̃,
D q+¨Ü∞« OÖ’ JO^ŒiHõ<åfl Z‰õΩ¯= ÉÏ^躌 `« PÜ«∞#ˆH LO@∞Ok.
Z=~°∂ TÇ≤ÏOK«x ǨÏ~îå`ü Ѩi}Ï=∞O =Å¡ `«Ñʨ , ã‘_Pô ~ü, JO^Œ∞Ö’x ã¨=∂Kå~°O
ZѨÊ\˜H© "≥Å∞QÆ∞K«∂¿ãq HÍ=Ù. 2004Ö’ c*ËÑ‘ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ_áç È~Ú Hˆ O„^ŒOÖ’ HÍO„ÔQãπ
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛOk. ^•O`À "≥∂n J„Ѩ=∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞. 2002 QÀ„^è•, QÀ„^è•
J#O`«~° Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· qKå~°} [~°∞ѨÙ`«∞#fl <å<å=u Hõq∞+¨<£ Ѩikèx qã¨Î $`«O KÕâß~°∞.
=∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑ „ѨÉ∞íè `«fiO, Hõq∞+¨<£ ѨikèÖ’H˜ ~åx JOâßÅÃÑ· =∞~À Hõq∞+¨<£ "Õ¿ãÎ
W|ƒO^Œ∞Å∞ Ѩ_®eû =ã¨∞ÎO^Œx "≥∂n HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. JÖÏO\˜ „Ѩܫ∞`åflÅ#∞
xÅ∞=iOKÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ =∞ixfl qKå~°} JkèHÍ~åÅ∞ Hõ@Éì \ˇ Ïì~∞° .
`«##∞`å#∞(ã‘ZO) qKå~°} ѨikèÖ’H˜ `≥K∞« ÛH˘<åfl~°∞. JÖψQ, ~å„+¨ì =∞O„`«∞Å∞, áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞Å∞, =º‰õΩÅÎ ∞, ã¨Oã¨Å÷ #∞ Hõq∞+¨<£ „ѨtflOK«=K«∞Û#O@∂ 2004 EÖˇ· 20=
`Õn# "≥∂n „ѨÉèí∞`«fiO <À\˜Ñ¶≤ˆH+¨<£ *ÏsKÕã≤Ok.Hõq∞+¨<£‰õΩ =∞ixfl HÀ~°Å#∞
`«yeOK«_O» =Å¡ TÇ≤ÏOK«x Ѩi}Ï=∂Å∞ K«HKõ H« Í [iyáÈÜ«∂~Ú. JkèHÍ~åÅ#∞
ÃÑOK«∞H˘#fl <å<å=u Hõq∞+¨<,£ "≥Ú^Œ\ Q˜ Í áÈbã¨∞ JkèHÍi ~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ ã¨=∞#∞¡
*ÏsKÕãO≤ k. ã‘_Pô ~ü ã¨=∂Kå~åxfl uiy "å_»∞HõÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~å=_»OÃÑ· PÜ«∞##∞
Hõq∞+¨<£ „ѨtflOzOk. 2002Ö’ ã‘_Pô ~üÖ’x ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOK«_®xH˜ PÜ«∞<Õ
™ê^è#Œ OQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. D ã¨=∂Kå~åxfl "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ=KÕÛO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<£ qKå~°}
~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ J=HÍâ◊O WzÛOk. PÜ«∞# 2004 JHÀì|~ü 30=`Õn# Hõq∞+¨<£
Z^Œ∞@ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’ Ç≤ÏO™êHÍO_» `å~°™ê÷~ÚÖ’ LO_»QÍ,
™êy# "≥Úɡַ ò ã¨OÉèÏ+¨}Å ã‘_Pô ~üÅÃÑ· ã¨=∂Kå~°O =∞ødHõOQÍ W¿ãÎ ã¨iáÈÜÕ∞k.
HÍh, ~åǨïÖò P Ѩx =∞@∞ˆH KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ã‘_Pô ~ü ã¨=∂Kå~°O á⁄kq# ã‘_ô „Ѩ`∞« Å#∞
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JOkOKå~°∞. D ã¨=∂Kå~åxH˜ QÆÅ q™ÈÊù@Hõ â◊HxΘ PÜ«∞# P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
„QÆÇÏ≤ OK«Ö^Ë ∞Œ . `«H¯˜ # ã¨=∂Kå~°O WzÛ#@∞ìQÍ<Õ KåÖÏ =∂=¸Å∞QÍ JOkOKå~°∞.
282 QÆ∞[~å`ü 2002
QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_»‰Ωõ ã¨O|OkèOz, ^•KÕã#≤ ã¨`åºÅ#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞H˘zÛ,
|∞HÍ~ÚOKÕ, QÆ^=Œ ∂~ÚOKÕ, YO_çOKÕ <Àà◊‰¡ Ωõ `åà◊O "ÕÜ∞« QÆÅ Ju H©ÅHõ P^è•~°O D
q^èOŒ QÍ "≥eH˜ =zÛOk.
D ~°ÇϨ ™Èº^•…@#`À "≥∂n ã¨~å¯~°∞ qâ◊fiã¨hÜ«∞`«ÃÑ· J<ÕHõ „Ѩâfl◊ Å∞ `«Ö`ˇ åÎ~Ú.
ã‘_Pô ~ü ã¨=∂Kå~°O KÕuH˜O^Õ L<åfl áÈbã¨∞Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ KÕ`∞« Å∞ Hõ@∞ìH˘x LO_ç
áÈÜ«∂~°∞? Ç≤ÏO™êHÍO_» [~°∞QÆ∞`«∞#fl „áêO`«OÖ’<Õ L#fl xOk`«∞Å#∞ Ѩ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õÄ,
`≥~° "≥#Hõ LO_ç ‰õΩ„@x J=∞Å∞KÕã∞¨ #Î fl ã¨∂„`«^•è ~°∞Å#∞ QÆ∞iÎOKÕO ^Œ∞‰õÄ ã‘_Pô ~ü
ã¨Ç¨Ü«∞O`À ZO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œ∞? D „Ѩâ◊flʼnõΩ ã¨=∂^è•#O ^˘~°HÍÅO>Ë,
áÈbã¨∞ JkèHÍi â◊~‡° Z@∞=O\˜ „Ѩu‰õÄŠѨiã≤`÷ ∞« Ö’¡ WO`«\ ˜ qÅ∞"≥#· ã¨=∂Kå~åxfl
¿ãHõiOKå~°<kÕ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. x*ÏxH˜, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« TK«HÀ`«Å∞
™êy#ѨÙÊ_»∞ â◊~‡° JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ ÖË~∞° . P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# ÉèÏ"£#QÆ~ü lÖÏ¡ Zã‘ÊQÍ
ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~°∞. =∞`« Ç≤ÏOã¨#∞ QÆ\ Qì̃ Í Z^Œ∞~˘¯#fl lÖÏ¡ áÈbã¨∞ JkèÑ`¨ ∞« Ö’¡ PÜ«∞#
XHõ~∞° . ^•xH˜ „ѨuѶŨ O ‰õÄ_® K≥eO¡ K«∞H˘<åfl~°∞. WOHÍ ~å„+ì̈O ~°H"Îõ ∂≥ _»∞`«∞O_»QÍ<Õ
~åǨïÖò â◊~‡° #∞ |kb KÕâß~°∞.
ÉèÏ"£#QÆ~Öü ’ =∞`«Ñ∞¨¶ ~°¬}Å∞ "≥Ú^ŒÅÜÕ∞º<å\˜H˜ PÜ«∞# KÕuÖ’180 =∞Ok ™êÜ«Ú^èŒ
áÈbã¨∞Å∞ L<åfl~°∞. =∞ixfl |ÅQÍÅ#∞ ѨOáêÅx ÃÑJ· kèHÍ~°∞Å#∞ PÜ«∞# HÀ~å~°∞.
WHõ¯_Õ PÜ«∞# =$uÎ x|^Œ`ú « HÍÅѨsHõ‰Δ Ωõ xezOk. '=∞iO`« ™êÜ«∞OÃÑ· Z‰õΩ¯= Pâ◊Å∞
ÃÑ@∞ìHÀ=^Œ∞.Ì ''Ü«∞O„`åOQÆ=∞O`å `«@ã¨÷ ã≤u÷ Ö’H˜ "≥oá¡ È~ÚOk—— Jx _ôrÑ‘ HÔ . K«„Hõ=iÎ
ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. JѨÙÊ_»∞ ~åǨïÖò â◊~‡° XHõ Z`«∞"Î âÕ ß~°∞. Z\ì̃Ñi¨ ã≤`÷ ∞« Ö’¡#∂ `«# H˜O^Œ
L#fl áÈbã¨∞Å∞ `«@ã¨`÷ Ö« ’H˜ *ÏiáȉõΩO_® K«∂ã¨∞HÀ"åÅx J#∞H˘<åfl~°∞. ™ê^è•~°}OQÍ
HÍÅ∞ÊÅ=~°‰Äõ Ѩiã≤u÷ =¿ã<Î Õ J^Œ#ѨÙ|ÅQÍÅ#∞ HÀ~åÅ<Õk áÈbã¨∞ x|O^è#Œ . ~åǨïÖò
â◊~‡° K«∞~°∞QÍæ HõkÖÏ~°∞. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl „áêO`åÖ’¡ Hõ~∂° Êùº J=∞Ö’¡H˜
=zÛOk. JÅ¡i=¸HõÅ#∞ ã¨=∞~°=÷ ∞O`«OQÍ Z^Œ∞~˘¯#_»"∞Õ HÍ^Œ∞, J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ HÍÅ∞ÊʼnõÄ
"≥#∞nÜ≥Ú^Œ∞Ì Jx áÈbã¨∞ʼnõΩ PÜ«∞# P^ÕâßÅ∞ WKåÛ~°∞. ^•x=Å¡ ÉèÏ"£#QÆ~ü#∞
=∞~À QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © H͉õΩO_® PѨQeÆ QÍ~°∞. x*ÏxH˜ JѨÊ\˜H˜ Ѩiã≤u÷ Ju ã¨∞xfl`«OQÍ
LOk. U Hõ} Δ Ï<≥fl· <å =∞`À<å‡^Œ â◊‰Ωõ ÅÎ `åH˜_Hç ˜ |^ŒÅÌ ÜÕ∞ºq^èOŒ QÍ LOk. ~åǨïÖò
K˘~°=`À QÆ∞[~å`üÖ’<Õ JuÃÑ^ŒÌ ^•~°∞} =∂~°}Ǩϟ=∞O `«$\˜Ö’ `«ÑÊ≤ áÈ~ÚOk. XHõ
ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨ٠=∂iÛ ~Ô O_À `Õn# =∞^Œ~™° ê =^ŒÌ áÈQÆ∞Ѩ_Oç k. ÉèÏ"£#QÆ~ü t"å~°Ö¡ ’x D
=∞^Œ~™° êÖ’ É’^è<Œ å `«~Q° `Æ ∞« Å`Àáê@∞ q^•º~°∞Å÷ ∞ LO_ÕO^Œ∞‰õΩ =ã¨u U~åÊ@∞¡ L<åfl~Ú.
QÆ∞OѨ٠JHõ¯_»‰Ωõ "≥à@ ¡ı ѨÊ\˜H˜ =∞^Œ~™° êÖ’ <åÅ∞QÆ∞ =O^ŒÅ=∞Ok q^•º~°∞Å÷ ∞ L<åfl~°∞.
"å~°O^Œih ֒ѨÖË LOz =∞^Œ~™° ê‰õΩ xѨÙÊÃÑ\ÏìÅx QÆ∞OѨ٠„ѨÜ∞« uflOzOk. ~åǨïÖò
=∞<À*ò q∞@ì 283
â◊~°‡ P^ÕâßÅ∞ JO^Œ∞H˘#fl ™êÜ«Ú^èŒ áÈbã¨∞Å∞ QÆ∞OѨÙÃÑ·H˜ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞.
H˘O`«=∞OkH˜ `«∂\Ï QÍÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞ `Àã¨∞H˘x =ã¨∞OÎ _»@O`À
QÆ∞OѨ٠K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°~ÚOk. JѨÊ\˜^•HÍ Ñ¨iã≤u÷ x ã¨g∞H˜OΔ z# ~åǨïÖò â◊~‡° ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å
`À ã¨=∂"ÕâO◊ JÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ "≥àÏ¡~∞° . PÜ«∞# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ LO_»QÍ<Õ =∞~À™êi QÆ∞OѨÙ
=∞^Œ~™° ê#∞ =Ú@ì_Oç zOk. J„Ѩ=∞`«"Î ∞≥ #ÿ |ÅQÍÅ∞ QÆ∞OѨÙÃÑH· ˜ uiy HÍÅ∞ÊÅ∞ [i
áê~Ú. `«∂\Ï ^≥|ƒÅ`À H˘O`«=∞Ok JHõ¯_çHHõ ¯õ _Õ =∞~°}O˜ Kå~°∞. q+¨Ü∞« O `≥Å∞ã¨∞H˘#fl
~åǨïÖò â◊~‡° , „ÃãHì· O˜ Q∑ á¶È~°∞û`À Ѷ∞¨ @<å ã¨e÷ =^Œ‰Ì Ωõ |Ü«∞Å∞^Õ~å~°∞. =∞^Œ~™° ê "≥Ñ· Ù¨
"≥à¡ı ^•~°∞Åhfl =∞O_»∞`«∞<åfl~Ú. „@‰õΩ¯Å∞, ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ ^Œ∞OQÆÅ`À ZHõ¯_çHHõ ¯õ _» ~À_»#¡ ∞
=¸ã≤"âÕ ß~°∞. ''=¸HõÅ∞ KåÖÏ Ñ¨^uúŒ „ѨHÍ~°O =º=ǨÏiã¨∞<Î åfl~Ú. <Õ#∞ =∞^Œ~™° ê
=^ŒÌ‰õΩ KÕ~°∞HÀ‰õΩO_® ZHõ¯_çHõHõ¯_» J_®¤Å∞ ÃÑ>Ëìâß~Ú. =ÚO^Œ∞‰õΩáȉõΩO_® >ˇÿ~°∞¡
=∞O_çOKå~Ú—— Jx `≥eáê~°∞. W^ŒO`å K«∂ã≤# `«~∞° "å`« JO`å ѨHͯ Ѩ^HŒä Oõ `À<Õ
^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞ì ~åǨïÖò J~°O÷ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ HÍ<åfiÜü∞#∞
U~åÊ@∞KÕâß~°∞. ™êÜ«Ú^èŒ ~°H}Δõ Hõey# D HÍ<åfiÜü∞Ö’ =∞^Œ~™° êÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ#fl Ñ≤ÅÅ¡ #∞
JHõ¯_ç#∞Oz `«~e° OKå~°∞. "åiH˜ ~°H} Δõ QÍ „ÃãHì· O˜ Q∑ á¶È~°∞û xezOk, #QÆ~O° Ö’x F
=∞ã‘^∞Œ Ö’H˜ "åix ã¨∞~°H`Δ˜ O« QÍ KÕ~åÛ~°∞. qz„`«O Uq∞@O>Ë J=∂Ü«∞‰õΩÅ „áê}ÏÅ#∞
HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ J`«ºO`« „ѨÜ∂« ã¨Éiíè `«OQÍ ™êy# D „ѨÜ∞« `åfl#flO`å `«# Q˘Ñ¨ÊQÍ
K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞ ZÖòHˆ J_®fi}˜. 2008Ö’ "≥Å∞=_ç# `«# P`«‡Hõ^ÖŒä ’ ÉèÏ"£#QÆ~ü =∞`«
Ѷ∞¨ ~°¬}Å QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOKå~°∞. `å<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ =ÚYº=∞O„u "≥∂nx, ÉèÏ"£#QÆ~Öü ’x
áêsì HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞ J„Ѩ=∞`«OÎ KÕâß~°x K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞. ^•x=Å¡<Õ =∞^Œ~™° êÖ’ L#fl
=Úã≤O¡ Å#∞ áÈbã¨∞Å∞ `≥yOz HÍáê_®~°x `≥eáê~°∞.
J~Ú`Õ, ÉèÏ"£#QÆ~ü =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ J_»∞H¤ À=_»O `«# Ѷ∞¨ #`«QÍ 2008Ö’
J_®fi}˜ K≥ÑÙ¨ ÊH˘#fl^•xH©, ~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ Z^Œ∞~°~Ú# J#∞Éè"í åxH© á⁄O`«<Õ ÖË^∞Œ .
ÉèÏ"£#QÆ~ü JOâ◊OÃÑ· QÆ∞[~å`ü JѨÊ\˜ ǨϟO âßY ã¨Ç¨ Ü«∞ =∞O„u QÀ~åú<£ [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« ‰õÄ,
~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ =∞^躌 á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨} [iyOk. [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« `«##∞ "≥∞K«∞Û‰õΩO@∂<Õ
áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ K«xáÈ=_»OÃÑ· <˘K«∞Û‰õΩ<åfl~°x â◊~‡° `≥eáê~°∞.
'' g∞~°∞ ÉÏQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. HÍHõáÈ`Õ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ KÀ@∞KÕã∞¨ H˘#fl =∞~°}ÏÅ x+¨ÊuÎ
JO`« ÉÏQÍ ÖË^∞Œ —— Jx [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« `«#`À J#fl@∞ì â◊~‡° K≥áêÊ~°∞. J~Ú`Õ, áÈbã¨∞
HÍÅ∞ÊʼnõΩ ^•ifã≤# Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞|>Ëì =∞~°}ÏÅ x+¨ÊuÎ P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞O^Œx, =∂iÛ
16# [iy#@∞ì K≥|∞`«∞#fl ã¨OÉèÏ+¨}Ö’ PÜ«∞#`À `å#∞ J#fl@∞ì â◊~‡° `≥eáê~°∞. P
`«~∞° "å`« "å~°O ~ÀAňH ~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ |kb J~ÚOk. |kbH˜ =ÚO^Œ∞~ÀA
JO>Ë =∂iÛ 23= `Õn#, =∞^Œ~°™êÃÑ· ^•_ç̂Hã¨∞Ö’ PÜ«∞# 21 =∞Okx JÔ~ã¨∞ì
284 QÆ∞[~å`ü 2002
KÕâß~°∞. "åixq_»∞^ŒÅ KÕÜ∂« ÅO@∂ ™ê÷xHõ c*ËÑ‘ <Õ`Å« #∞Oz áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å
^•HÍ, â◊~‡° ÃÑ· f„="≥∞#ÿ XuÎ_ç fã¨∞H˘KåÛ~°∞. JO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# x~åHõiOKå~°∞. P
`«~∞° "å`« 24 QÆO@Ö’¡<Õ PÜ«∞#‰õΩ |kb J~ÚáÈ~ÚOk.JǨχ^•ÉÏ^£ HõO„\’Öò ~°∂"£∞
qÉèÏQÆOÖ’ _ôãÑ‘ Q‘ Í áÈã≤Oì Q∑ WKåÛ~°∞. x*ÏxH˜, HõO„\’Öò ~°∂"£∞Ö’ KÕ¿ã^Õg∞ LO_»^∞Œ .
HÍh, P H˘Å∞"Õ PÜ«∞#‰õΩ Hõeã≤=zÛOk. PÜ«∞# áêÅ<å qÉèÏQÆO ѨikèÖ’<Õ L#flO^Œ∞#
#~À_® áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Å`À ѨiK«Ü∞« O U~°Ê_çOk. JǨχ^•ÉÏ^£ áÈbãπ
Hõq∞+¨#~ü Ñ‘ã‘ áêO_Õ "Õ∞ U_À `Õn# â◊~‡° #∞ Ñ≤eÑ≤OKå~°∞. D ~Ô O_»∞ Hˆ ã¨∞Å#∞
Ѩ~º° "ÕHãΔ̃ ∞¨ #Î fl „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü‰Ωõ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ ã¨ÇϨ HõiOKåÅx HÀ~å~°∞.
z~°HÍÅOQÍ =∞~°∞QÆ∞#Ѩ_áç È~Ú# XHõ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ™êOˆHuHõ ™êHΔͺ^è•~°O ~åǨïÖò
~åHõ`À "≥eH˜ =zÛOk. J^Õ "≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~° ¿ãHõ~} ° . ~åǨïÖò SS\© HÍ#∂Ê~ü
q^•ºi÷. ZÅ„HÍìxH± WO[hiOQ∑ Ѩ@Éì „íè ^Œ∞_»∞. Pã¨HHΘ ˘kÌ <åºÜ«∞ âß„ã¨OÎ Ö’ „QÍ_»∞ºÜÕ∞+¨<£
KÕâß~°∞. "≥Úɡַ ò ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOKåÅ<Õ PÖ’K«# ZÖÏ HõeyO^Œ<kÕ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O
Pã¨H^Θ •Ü«∞HõOQÍ LO@∞Ok. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’¡ [iy# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞, áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO L#fl^Œx „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å∞
QÆ\ Qì̃ Í P~ÀÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü JkèÑu¨ UˆH ™ÈÅOH˜x ~åǨïÖò
â◊~‡° HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~°x, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· ZHÍZH˜#
K«~º° Å∞ fã¨∞HÀÖË=∞x ™ÈÅOH˜H˜ q=iOKå~°∞. ^•xHÀã¨O =ÚO^Œã∞¨ Î U~åÊ@∞¡, ѨHͯ
™êHΔͺÅ∞ J=ã¨~=° ∞x K≥áêÊ~°∞. =ÚYºOQÍ „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å "å^Œ#Ö’ Ѩ㨠ZO`«<kÕ
x~åúiOK«∞HÀ"åeû LO@∞O^Œx q=iOKå~°∞. nxHÀã¨O ™êOˆHuHõ ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞
ѨijeOKåeû LO@∞O^Œx K≥áêÊ~°∞. JO^Œ∞Ö’ÉèÏQÆOQÍ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl
"åi "≥Úɡַ ò á¶È#¡‰Ωõ K≥Ok# ã‘_Pô ~ü ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõi¿ãÎ ã¨iáÈ`«∞O^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
™ÈÅOH˜ P"≥∂^ŒO`À D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ~åǨïÖò â◊~‡° XHõ ÖËY#∞ ã≤^OúŒ KÕâß~°∞. ™ÈÅOH˜
H˜O^Œ ѨxKÕ¿ã JkèHÍ~°∞Ö’¡ XHõi ã¨O`«HOõ `À ÖËY q_»∞^ŒÅ~ÚOk. JѨÊ\’¡ JǨχ^•ÉÏ^£
ѨikèÖ’ ã¨sfiãπ „á⁄"≥_· ~» ü ¿ã=Å#∞ U\© JO_£ \© (S_çÜ∂« ‰õΩ Ñ¨Ó~°fi<å=∞O), ÃãÖòáȶ ~üû
(=_®áÈ<£‰Ωõ ѨÓ~°fi<å=∞O) J<Õ ~Ô O_»∞ "≥Úɡַ ò HõOÃÑhÅ∞ JOkã¨∂OÎ _Õq. ~åǨïÖò
ѨÓxHõ`À `«Ü∂« ~°~Ú# ÖËY#∞ D ~Ô O_»∞ HõOÃÑhʼnõΩ JOkOKå~°∞. ÖËY JO^Œ∞H˘#fl
"å~°O ~ÀAÖ’¡<Õ U\© JO_£ \© ã¨ÊOkOzOk. >ˇHì± û á¶ê~Ô ‡\òÖ’ „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü HÀi#
ã¨=∂Kå~åxfl ã‘_ô ~°∂ѨOÖ’ JOkOzOk. P ã‘_ôx „ÔH·"£∞ „ÉÏOKü‰õΩ W=fi_®xH˜
=ÚO^Œ∞QÍ ~åǨïÖò â◊~‡° , `«# Ѩ~û° #Öò HõOѨӺ@~üÖ’ HÍÑ‘ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ZO^Œ∞‰õΩ?
D „Ѩâfl◊ ‰õΩ 2009Ö’ ã≤\ò Z^Œ∞@ Ǩ[~°~Ú#ѨÙÊ_»∞ ~åǨïÖò ã¨=∂^è•#q∞KåÛ~°∞.
''"Õ∞O ~Ô O_»∞ HõOÃÑhÅ #∞Oz ã¨=∂Kå~°O HÀ~åO. ~Ô O_À HõOÃÑh #∞Op q=~åÅ∞
=∞<À*ò q∞@ì 285
JOk#ѨÙÊ_»∞, P ~Ô O_»∞ HõOÃÑhÅ∞ JOkOz# ã¨=∂Kå~åxfl XHõ ^ŒQ~æÆ ° ÃÑ@∞ìH˘x
ѨijeOKåeû LO@∞Ok. ^•xHÀã¨"∞Õ ã‘_xô HÍÑ‘ KÕã∞¨ H˘<åfl#∞—— Jx q=iOKå~°∞.
ÃãÖòáȶ ~°∞û <åxÛ <åxÛ ZѨÊ\˜HÀQÍh ã¨=∂Kå~°O W=fiÖË^∞Œ . Jn Z"£∞Zãπ
Ü«∂HÔ ûãπ á¶ê~Ô ‡\òÖ’ JOkOzOk. nx QÆ∞iOz ~åǨïÖò‰Ωõ J=QÍǨÏ# ÖË^∞Œ . ^•x=Å¡
JǨχ^•ÉÏ^£ „Ѩ^•è # áÈbã¨∞ HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ HõOѨӺ@~ü qÉèÏQÆOÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl Hˆ *Ë
K«O^Œ# ã¨ÇϨ HÍ~åxfl PÜ«∞# fã¨∞H˘<åfl~°∞. ÃãÖòáȶ ~°∞û ѨOÑ≤# ã¨=∂Kå~°OÖ’ KåÖÏ
ÉèÏQÍÅ∞ Jã¨Ê+ì̈OQÍ L#fl@∞ì QÆ∞iÎOKå~°∞. D Ѩx g∞^Œ K«O^Œ# J<ÕH™õ ê~°∞¡ ÃãÖòáȶ ~°∞û
HõOÃÑh „Ѩux^è∞Œ Å#∞ HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. Z@ì̂HʼnõΩ "å~°∞ HÀi#q^èOŒ QÍ ã¨=∂Kå~åxfl
ã‘_Öô ’ xH˜ÑΔ OΨ KÕã≤ HõOÃÑh JOkOzOk. J~Ú`Õ, P ã‘_ô <Õ~∞° QÍ K«O^Œ# #∞Oz
~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ JO^ŒÖ^Ë ∞Œ . ^•xfl PÜ«∞#‰õΩ Ñ‘Ñ‘ áêO_Õ KÕ~"° âÕ ß~°∞. JѨÊ\˜H˜ áêO_Õ
„ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü JkèÑu¨ QÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ fã¨∞H˘<åfl~°∞. XHõ Hõ=iOQ∑ Öˇ@~ü`À ã‘_xô ~åǨïÖò‰Ωõ
WKåÛ~°∞. ã¨=∂Kå~åxfl |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hõ¯hÜ≥Ú^ŒÌx, ~åǨïÖò =∂„`«"Õ∞ JO^Œ∞Ö’x
q=~åÅ#∞ qâı+¡ O≤ KåÅx áêO_Õ QÆ\ Qì˜ Í ã¨∂zOKå~°∞.
ã¨=∂Kå~åxfl qâı+¡ O≤ K«_O» Ö’ÉèÏQÆOQÍ PÜ«∞# ÃãÖòáȶ ~°∞û JOkOz# ã‘_xô
`«# Ѩ~°û#Öò HõOѨӺ@~üÖ’ HÍÑ‘ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. WѨÊ\˜ˆH U\© JO\ò \© WzÛ#
ã‘_Öô ’x ã¨=∂Kå~åhfl HÍÑ‘ KÕã≤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #flO^Œ∞#, ~Ô O_çO\˜h ѨijeOK«_O» `ÕeHõ
J~ÚOk. K«∂¿ã,ΠѶ„≤ |=i 25 #∞Oz =∂iÛ <åÅ∞QÀ `Õn =∞^躌 (2002) HÍÅOÖ’
JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’ "≥Ú`«OÎ S^Œ∞ ÅHõÅΔ á¶È<£ HÍÖòû #"≥∂^Œ~Ú#@∞ì `ÕeOk. ~Ô O_»∞
HÍ~°}ÏÅ =Å¡ PÜ«∞# D Ô~O_»∞ ã‘_ôÖ’¡x ã¨=∂Kå~åxfl XHõKÀ@ ‰õΩѨÊáÈã≤
qâı+¡ O≤ K«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. JO^Œ∞Ö’ XHõ HÍ~°}O Uq∞@O>Ë, =ÚO^Õ K≥ÑÊ≤ #@∞ì PÜ«∞#‰õΩ
Z"£∞Zãπ Ü«∂HÔ ûãπ á¶ê~Ô ‡\òÃÑ· J=QÍǨÏ# ÖË^∞Œ .ÃãÖòáȶ ~üû ã‘_Pô ~ü KÕuH˜ JOk# H˘kÌ
~ÀAÖ’¡<Õ PÜ«∞#‰õΩ |kb HÍ=_»O ~Ô O_À HÍ~°}O. EÖˇ· `˘e"å~°OÖ’ PÜ«∞#‰õΩ
ã¨∂~°`‰ü Ωõ |kb J~ÚOk. i[~°∞fi áÈbãπ Hõ=∂O_≥O\òQÍ "≥àÏ¡~∞° . ^•x=Å¡ ã‘_ô
qâı+¡ } ¨ ,ã¨Oâı+¡ }
¨ ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# Ѩx J~°Oú `«~O° QÍ PyáÈ~ÚOk.
ã¨∂~°`‰ü Ωõ |kbg∞^Œ "≥à¡ı ã¨=∞Ü«∞O ^ŒQ~æÆ ° Ѩ_∞» `«∞O_»QÍ, ~åǨïÖò XHõ~ÀA
K«O^Œ#‰õΩ Hõ|∞~°∞ÃÑ\Ïì~∞° . ~Ô O_»∞ ã‘_Åô ∞ P"≥∞ KÕuH˜ WzÛ, „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü JkèÑu¨ H˜
KÕ~Û° =∞x HÀ~å~°∞. P"≥∞ P Ѩx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WHõ ÖÏÉèOí ÖË^#Œ ∞H˘x `å#∞ "≥à_¡◊ ®xH˜
=ÚO^Œ∞~ÀA P ã‘_Åô #∞ K«O^Œ# #∞Oz "≥#H˜¯ fã¨∞H˘<åfl~°∞. HõO„\’Öò ~°∂"£∞Ö’
ѨxKÕ¿ã L^Àºyx „Ѩ`ºÕ Hõ ^Œ∂`« (Ô~_· ~» )ü QÍ P ã‘_Åô #∞ WzÛ áêO_Õ =^Œ‰Ì Ωõ ѨOáê~°∞.
áêO_Õ‰õΩ P ã‘_ôÅ∞ JOk#@∞ì, `å#∞ ѨOÑ≤# =ºH˜Î ‰õÄ_® P q+¨Ü«∂xfl „^èŒ∞g
HõiOz#@∞ì ~åǨïÖò â◊~‡° K≥áêÊ~°∞. J~Ú`Õ, =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨=∂Kå~åxfl L#fl`åkèHÍ~°∞ʼnõΩ
286 QÆ∞[~å`ü 2002
KÕ~"° ¿Õ ã q^è•#O WÖÏÔQ`· Õ LO_»~å^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë, KÕ~åÛ#∞ J#fl =ºHÎ̃, áêO_Õ #∞Oz
ZÖÏO\˜ „^è∞Œ gHõ~} ° Ѩ„`åxfl fã¨∞‰õΩ~åÖË^∞Œ . JÖψQ, ѨOÑ≤# =ºHÎ̃, Hõ=iOQ∑ ÖËY#∞
[`« KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . J^Õ=∞O>Ë P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«# =ºHÎ̃Q`Æ « ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩ_»∞ ÃãÅ=ÙÖ’
L<åfl_»x 'ã≤\ò—‰õΩ ~åǨïÖò `≥eáê~°∞. ÖÏOKè«#„áêÜ«∞"≥∞ÿ# ~å`«HÀ`«Å Ѩxx
[~°QHÆ áõ È=_»O "≥∂n ã¨~å¯~°∞‰õΩ Hõeã≤ =zÛOk. Wk [iy# ~Ô O_Õà‰¡◊ Ωõ QÍh ã‘_Pô ~üÖ’x
ã¨=∂Kå~°O |Ç≤Ï~°`æ O« HÍÖË^∞Œ . q#_®xH˜ 'x["Õ∞ Hõ^•!— Jx JxÑ≤OKÕ@∞ì D =º=Ǩ
~å#flO`å "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO H˘\ì̃"Ü Õ ∞« _®xH˜ gÖˇ#· O`« "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ HõeyOk. EÖˇÖ· ’
ã¨∂~°`‰ü Ωõ áÈ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ, Ѩ~û° #Öò HõOѨӺ@~ü Ǩ~ü"¤ ~Õ Öü ’x ã‘_Pô ~ü ÃÑà·¶ #¡◊ ∞
lÑπ á¶ê~Ô ‡\òÖ’H˜ =∂iÛ U\© JO_£ \©, ÃãÖòáȶ ~°∞û HõOÃÑhÅ ã¨=∂Kå~åxfl XˆH ã‘_Öô ’H˜
~åǨïÖò HÍÑ‘ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ ~åǨïÖò‰Ωõ K«O^Œ# ã¨ÇϨ HõiOzOk.
D ã‘_ô „Ѩ`«∞Ö’¡ XHõ^•xfl 2004 JHÀì|~ü 30= `Õn# [ã≤ìãπ <å<å=u
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ~åǨïÖò ã¨=∞iÊOKå~°∞. JѨÊ\˜H˜ ~åǨïÖò Z"£∞Zãπ Ü«∂HÔ ûãπ á¶ê~Ô ‡\òÃÑ·
J=QÍǨÏ# ÃÑOK«∞H˘<åfl~°∞. ÃãO„@Öò _çÑÙ¨ º>Ë+<¨ ã Ñ· QÍOnè#QÆ~Öü ’x ã‘cS HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’
JѨÙÊ_»∞ ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~°∞. ~åǨïÖò [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ Ǩ[~°∞HÍ=_®xH˜
=¸_»∞ "å~åÅ =ÚO^Œ∞ ^Œ WO_çÜ∞« <£ ZH±û„ÃÑãπ ^è•~å"åÇ≤ÏHõ Hõ^<Œä åÅ#∞ "≥Å∞=iOK«_O»
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜Oì k. ~åǨïÖò ã¨OáêkOz# ã‘_ô |Ü«∞@H˘¿ãÎ ZÖÏO\˜ Ѩ~åº=ã¨<åʼnõΩ
^•ifã¨∞OÎ ^Œ<kÕ qâı+¡ ã≤ ∂¨ Î ™êy# D Hõ^<Œä åÅ∞ #=O|~ü 21= `Õn# "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.
P =∞~°∞<å_Õ ~åǨïÖò =∞~À qKå~°} =º=ã¨÷ Z^Œ∞@ Ǩ[~°∞ HÍ"åeû LOk. Jk
[ã≤ãì π Ü«¸ã‘ ɡ#s˚ Hõq∞\©. QÀ„^è• L^ŒO`«OÖ’ ~Ô Ö· fiË ~°H} Δõ HÀ}Ïxfl J^躌 Ü«∞#O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^ŒO D Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. D ~°∂ѨOÖ’ QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fi
=º=Ǩ~°OÖ’ Hˆ O„^ŒO *’HõºO HõÅQÆ*ãË ∞¨ H˘Ok. x*ÏxH˜, WÖÏO\˜ „Ѩ=∂^ŒO XHõ\ ˜
=ÚOK«∞H˘ã¨∞OÎ ^Œx "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO =ÚO^Õ ÉèÜ í ∞« Ѩ_Oç k. ^•xHÀã¨=∞x Hˆ O„^ŒOÖ’
„ѨÉèí∞`«fiO =∂i# =∞~°∞HõΔ}"Õ∞ [ã≤ìãπ <å<å=u Hõq∞+¨<£‰õΩ qã¨Î $`« JkèHÍ~åÅ#∞
Hõ@ìɡ\ ˜ìOk.
~åǨïÖò‰Ωõ [ã≤ãì π ɡ#s˚ Hõq∞\© ã¨=∞#∞¡ *ÏsKÕãO≤ k. PÜ«∞# Pnè#OÖ’ L#fl
Jxfl~°HÍÅ ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ Hõq∞\©H˜ JO^Œ*Ü Ë ∂« Åx P^ÕtOzOk. ~åǨïÖò `«# ^ŒQ~æÆ °
QÆÅ ã‘_ô „Ѩ`∞« Ö’¡ =∞~À^•xfl [ã≤ãì π ɡ#s˚ Hõq∞\©H˜ JO^Œ*âË ß~°∞. ^•xx Hõq∞\© '[<£
ã¨OѶ∞¨ ~°¬ =∞OKü— J<Õ Zh˚"À `«~Ñ° Ù¨¶ # "åkã¨∞#Î fl =Ú‰õΩÖò ã≤<囉Ωõ JO^Œ*ãË O≤ k. JÖÏ
H͉õΩO_® `å<Õ ã‘_Öô ’x JOâßÅ#∞ [ã≤ãì π ɡ#s˚ Hõq∞\© ѨijeOK«_®xH˜ „ѨÜ∞« uflO
K«=K«∞Û. ZO^Œ∞HõO>Ë ÃãÖòáȶ ~üû QÀ„^è• (Ô~Å· ∞ L^ŒO`«O [iy#) ѨikèÖ’#∂ ¿ã=Å#∞
JOkã¨∞#Î fl^Œx,P ã¨=∂Kå~åhfl ã‘_Öô ’ JOkOzO^Œx ~åǨïÖò â◊~‡° Hõq∞\©H˜ `≥eáê~°∞.
 =∞<À*ò q∞@ì 287
x*ÏxH˜ P ã¨=∂Kå~°O `å=Ú HÀ~°Háõ È~Ú<å ÃãÖòáȶ ~°∞û `å#∞QÍ JOkOzO^Œx
‰õÄ_® K≥áêÊ~°∞. JxflO\˜Hõ<åfl=ÚYºOQÍ JѨÊ\˜ˆH ã‘_ôÖ’ U=Ú#fl^Œ<Õk JѨÊ\˜ˆH
|Ç≤Ï~°`æ O« J~ÚáÈ~ÚOk.D „Hõ=∞OÖ’ <åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞, ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, ÉÏkè`∞« Å∞
=ÚO^Œ∞H˘KåÛ~°∞. ~åǨïÖò ã‘_Öô ’x ã¨=∂Kå~°O P^è•~°OQÍ "å~°∞ `«=∞ "å^Œ#Å#∞
QÆ\ ˜ìѨ~°∞K«∞H˘<åfl~°∞. ^•xÖ’Oz =∂Ü«∂ H˘^•flh, [Ü«∞nÑπ Ѩ>ËÖò, áÈbã¨∞
L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ `«k`«~° ѨÅ∞‰õΩ|_ç Hõey# =º‰õΩÎÅÃÑ· ã‘_ô P^è•~°OQÍ K«~°ºÅ∞
fã¨∞HÀ"åÅx "å~°∞ QÆ\ Qì̃ Í _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. TK«HÀ`«Å∞ ™êQÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ =∂Ü«∂
H˘^•flh, [Ü«∞nÑπ Ѩ>ËÖòÅ∞ <Õ~°Ñ¶¨∞@<åã¨÷eÖ’<Õ L<åfl~°#fl „Ѩ`«ºHõΔ ™ê‰õΔΩÅ
"åOQÆ∂‡ÖÏʼnõΩ, ã‘_Öô ’x JOâßÅ∞ Jq∞`« qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ KÕ‰Äõ ~åÛ~Ú.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞ ǨÏsâò ™êÖËfi 2006 =∂iÛ 20= `Õn#
HÀ~°∞‰ì Ωõ XHõ x"ÕkHõ JOkOKå~°∞. P x"ÕkHõÖ’ PÜ«∞# ã‘_ô q+¨Ü∂« xfl ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞. ^•YÖˇ#· J<ÕHõ ~°HÍÅ JѶ_≤ q» @¡#∞ ѨijeOKÕ „Hõ=∞OÖ’ ã‘_ô
q+¨Ü∂« xfl HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eÜ«∞*ËÜ∂« Åx ÉèÏqOz, D x"ÕkHõ#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕâß~°∞. 'K«~º° Ö’¡x
ѨHáΔõ ê`«— HÀ}Ïxfl ã‘_ô "≥eH˜ `≥zÛ#O^Œ∞#, JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl"åi „Ѩ"∞Õ Ü«∞O
ÖËx U^Õx ã¨Oã¨#÷ ∞ ã¨O„ѨkOz, ã‘_ô qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ „^è∞Œ gHõiOKåÅx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞#ì ∞
HÀ~å~°∞. ã‘_ô ѨijÅ#‰õΩ J#∞ã¨iOz# D Ѩ^uúŒ , J#O`«~° HÍÅOÖ’ #~À_® áê\˜Ü∂« ,
#~À_® QÍ"£∞ ã¨Ç¨ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨`ºÕ HõOQÍ KÕÑ\¨ #ì˜ `˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ QÆ∞[~å`ü
áÈbãπ qÉèÏQÆOÖ’x „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨O㨉÷ Ωõ JѨÊyOKÕO^Œ∞‰õΩ „¿Ñ~°}QÍ xezOk.
JѨÊ\˜H˜ D`˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Å qKå~°}ÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì qkèOz# ¿ãì J=∞Ö’¡<Õ
LOk. ɡãπì ÉËHõs, ae¯ãπ ÉÏ<À ˆHã¨∞Ö’¡ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Åf~°∞ q"å^•ã¨Ê^ŒOQÍ
=∂~°_O» `À 2003 #=O|~üÖ’ D Hˆ ã¨∞Ö’¡ qKå~°}#∞ PÑ≤"~Õ ÚOzOk. ã‘_ô "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
~å=_»O =Å¡ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞ŠѨxf~°∞Ö’x =∞~À HÀ}=¸ |Ü«∞@Ѩ_Oç k. =∞`À<å‡^Œ
=¸HõÅ`À áÈbã¨∞JkèHÍ~°∞Å∞ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ JÜ«∂º~°<kÕ XHõ JOâ◊O. JO`«H<õ åfl =ÚYº"≥∞#ÿ
JOâ◊O Uq∞@O>Ë, Hˆ ã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ "≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~° qxÜ≥∂QÆOÖ’ "å~°∞
ѨÓiÎQÍ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. D JOâß<Õfl ã‘_ô L^ŒO`«O |Ü«∞@ÃÑ\˜Oì k. J~Ú`Õ, ã‘_xô
™êHΔͺ^è•~°OQÍ „^è∞Œ gHõiOK«_®xH˜ =∞~À S^Õà√◊ ¡ PQÍeû =zÛOk. QÆ∞iÎOz# `˘q∞‡k
Hˆ ã¨∞ŠѨ~º° "ÕH} Δõ HÀã¨O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 'ã≤\ò—x 2008 =∂iÛÖ’ U~åÊ@∞KÕãO≤ k. ~åǨïÖò
ã‘_ôx 'ã≤\ò— ™êOˆHuHõ ™êHΔͺ^è•~°OQÍ QÆ∞iÎOz, ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#‰õΩ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘Ok.
WO`« =ÚYº"≥∞#ÿ ™êHΔͺ^è•~åxfl 'ã≤\ò— ѨH¯õ # ÃÑ\ÏìÅ<åfl ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë JѨÊ\˜Hˆ
ã‘_Öô ’x JOâßÅ∞ qã¨Î $`«OQÍ „ѨKå~°OÖ’ L<åfl~Ú. =ÚYºOQÍ #~À_® TK«HÀ`«Å
Hˆ ã¨∞Ö’ =∂Ü«∂H˘^•flh, [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË òʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ xez#"å~°∞ P ã¨=∂Kå~åxfl
288 QÆ∞[~å`ü 2002
„Ѩ^•è # J„ãÎ̈O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ÃÑQ· Í, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨`º« HõΔ Ñ¨~º° "ÕH}
Δõ Ö’ `å#∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
™êyOKåeûLOk. D ã≤u÷ Ö’ ã‘_ô q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— Wëêì~ÚëêìʼnõΩ `å=Ù ÖË^∞Œ .
W^ŒO`å [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ H˘^•flh "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
Wxfl q+¨Ü∂« Å∞ HõÅ=_»O`À, H˘^•flh, Ѩ>ÖË ò `«ÑÊ≤ OK«∞HÀÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. #~À_®
^•~°∞} TK«HÀ`«Å∞ [iy# U_Õà¡◊ `«~∞° "å`«, P ~°HHÎ̂õ oÖ’ "åi KÕ`∞« Å∞ xO_® `«_ãç #≤
q+¨Ü∞« O `Õ@`≥ÅO¡ J~ÚOk. #~À_® QÍ"£∞ Hˆ ã¨∞Ö’ Ѩ>ÖË ò#∞ ^À+≤QÍ `ÕeÛ# HÀ~°∞,ì
#~À_® áê\˜Ü∂« , #~À_® QÍ"£∞.. ~Ô O_»∞ =∂~°}Ǩϟ=∂Å`À#∂ =∂Ü«∂ H˘^•flh
„Ѩ"Õ∞Ü«∂xfl „^èŒ∞gHõiOzOk. 'ã≤\ò—‰õΩ D <Õ`«Å∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ á⁄O`«#
ÖËHáõ È=_»O "åi H˘OѨ =ÚOzOk. ^•xH˜`À_»∞ <Õ~O° [iy# Ѷ„≤ |=i 28= `Õn#
"åÔ~Hõ¯_» L<åfl~°<kÕ ÃãÖò iHÍ~°∞¤ ^•fi~å `≥eã≤áÈ`«∞#flk. H˘^•flh, Ѩ>ÖË Åò "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞
2008 _çÃãO|~üÖ’ 'ã≤\ò— #"≥∂^Œ∞KÕãO≤ k. ã¨=∂[OÖ’ "åi‰õΩ#fl ~å[H©Ü∞« ѨÅ∞‰õΩ|_ç,
„áê|ÖϺxfl (ˆHã¨∞#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« _»OÖ’) 'ã≤\ò— Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . "åi JÔ~ã¨∞Ãì Ñ·
z=i^•HÍ L^•~°OQÍ =º=ǨÏiOzOk. <Õ~∞° QÍ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞H˘<Õ gÅ∞<åfl P Ѩx
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . W^ŒiÌ H© 2009 [#=i 26= `Õn# <À\©ã∞¨ Å∞ WzÛOk. `«# Z^Œ∞@
=¸_»∞ ~ÀAÖ’¡ Ǩ[~°∞HÍ"åÅx HÀiOk. "å~°∞ ~åHõáÈ=_»O`À =∞~À ~Ô O_»∞ ~ÀAʼnõΩ
QÆ_∞» =Ù á⁄_çyOzOk. J~Ú<å "åi *Ï_»Ö^Ë ∞Œ . JѨÊ\˜HQ˜ Íh "åi^Œ~Ì ∞° J*Ï˝`O« Ö’H˜
"≥o#¡ @∞ì 'ã≤\ò—‰õΩ `≥eÜ«∞ÖË^∞Œ . ZO`« Ñ≤ez<å ~å=_»O ÖË^OŒ @<Õ U^À `Õ_® L#fl^Œx
J~°O÷ HÍ"åe. ǨÏ`åº <Õ~åaèÜ∂≥ QÍxfl Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl W^Œ~Ì ∞° =º‰õΩÅÎ #∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _®xH˜
ã≤\ò "≥#∞HÍ=ÚO^Œ∞ P_çOk. D q+¨Ü«∞OÖ’ 'ã≤\ò—Ö’x q∞„â◊=∞ ‰õÄ~°∞Ê Ãã·`«O
ѨxKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . W^ŒO`åHõeã≤ n#flO`å ~À`« =º=Ǩ~°OÖÏ =∂iÛ "ÕãO≤ k. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
Ѩ~∞° =Ù#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ "åi^Œ~Ì ∞° Ѩ~åsÖ’ L#fl@∞ì Ѷ„≤ |=i ~Ô O_À `Õn#
ã≤\ò „ѨH\õ O˜ Kåeû=zÛOk. P `«~∞° "å`« =¸_»∞~ÀAʼnõΩ H˘^•flh, Ѩ>ÖË òÅ∞ Ãã+¨<û£
HÀ~°∞ì #∞Oz =ÚO^Œã∞¨ Πɡ~ÚÖò á⁄O^•~°∞.
W^ŒO`å [iy# Ô~O_»∞ <≥ÅʼnõΩQÍh, JO>Ë =∂iÛ27= `Õn# H˘^•flh,
Ѩ>ÖË òÅ#∞ 'ã≤\ò— JÔ~ã¨∞ì KÕãO≤ k. JѨÊ\˜^•HÍ J=∞Ö’¡ L#fl =ÚO^Œã∞¨ Πɡ~ÚÖò L`«~Î ∞° fiÅ#∞
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì H˘\˜"ì Ü
Õ ∞« _»O, "åi JÔ~ã¨∞ì XˆH™êi [iQÍ~Ú. JѨÊ\’¡ H˘^•flh "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’
=∂`åtâ◊√ ã¨OHˆ =Δ ∞ âßY =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl~°∞. ÃÇÏ· HÀ~°∞ì L`«~Î ∞° fiÅ∞ "≥Å∞=_ç#
"≥O@<Õ P"≥∞ `«# Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕÜ∞« _»O, P `«~∞° "å`« H˘xfl QÆO@Ö’¡<Õ ã≤\ò
JkèHÍ~°∞Å∞ P"≥∞#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _»O [iyáÈÜ«∂~Ú. Ö∫H˜Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ÉèÏ=# Ѩ@¡
qâßfiã¨O Hõey#"åiH˜ ÅaèOz# JѨÓ~°fi"≥∞#ÿ <≥u· Hõq[Ü«∞O Wk. 1984 ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ
JÅ¡~¡° =º=Ǩ~°OÖ’ K«∂¿ã,Î P ^•~°∞}O [iy# <åÅ∞ˆQà◊‰¡ Ωõ QÍh q[Ü«∞O ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ .
 =∞<À*ò q∞@ì 289
~år"£ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã#≤ [QÆnâò >ÿ̌@~¡ ü ~år<å=∂ KÕâß~°∞.1984
Hˆ ã¨∞Ö’ PÜ«∞# <Õ~° „Ѩ"∞Õ Ü«∂xfl <åºÜ«∞ qKå~°} ã¨Oã¨÷ „^è∞Œ gHõiOK«_O» `À PÜ«∞#
kyáÈHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . qz„`«"∞Õ q∞@O>Ë, WѨÙÊ_»∞ QÆ∞[~å`ü =∞`« ^•_»∞Å L^ŒO`«OÃÑ·
ѨxKÕã∞¨ #Î fl i>ÿ̌~∞° ¤ <åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ãì π <å<å=u ™ê~°^ºŒä OÖ’x Hõq∞+¨<Õ JѨÙÊ_»∂ x[
x~åú~} ° [iÑ≤Ok. ã≤‰Ωõ ¯ TK«HÀ`«Ö’¡ >ÿ̌@~¡ ü f~°∞#∞ `«ÑÙ¨ Ê|\ì̃Ok. D ~Ô O_»∞ ^•~°∞}
Ѷ∞¨ \ÏìʼnõΩ =∞~À áÈeHõ ‰õÄ_® HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. =∞O„uH˘^•flh ™⁄O`« xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ
J~Ú# #~À_®Ö’<Õ J`«ºkèHõ TK«HÀ`« =∞~°}ÏÅ∞ #"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú. 1984 ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’
‰õÄ_® =∞O„u ÃÇÏKüHÔ ZÖò ÉèQí `Æ ü „áêux^二 O =Ç≤ÏOz# `«∂~°∞Ê _èbç Ö¡ ’<Õ ‰õΩѨÊÅ∞`≥Ñʨ Å∞QÍ
â◊"åÅ∞ ÖËKå~Ú. J~Ú`Õ, W^Œ~Ì ∂° JÔ~ã¨∞ì JÜ«∂º~°∞. ÉèQí `Æ ,ü H˘^•flhÅ#∞ É’<≥H¯˜ OK«_O» Ö’
qѨs`«"∞≥ #ÿ *ÏѨºO [iyOk. D =∞^躌 HÍÅOÖ’ "å~°∞ „|Ǩ‡O_»"∞≥ #ÿ ZxflHõÅ q[Ü«∂Å#∞
JO^Œ∞H˘<åfl~°∞.x*ÏxH˜, JѨÊ\˜H˜ "åiÃÑ· Hˆ ã¨∞Å∞ #"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú. HÀ~°∞Öì ’ ™êHΔͺÅhfl
"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ<Õ L<åfl~Ú. J~Ú<å, ÉèÏs "≥∞*Ïi\©Å`À "å~°∞ QÔ Å∞á⁄O^•~°∞.
=∞#^ÕâO◊ Ö’x „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã¨÷ „áê=∂}˜H`õ ‰« Ωõ „Ѩâßfl~°H÷ Oõ KÕã∞¨ #Î fl JOâ◊q∞k.
H˘^•flh 1998Ö’ `˘e™êi áÈ\© KÕÜ∞« QÍ, 78 "ÕÅ F@¡ "≥∞*Ïi\© ÅaèOzOk. QÀ„^è•
J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ 2002 _çÃãO|~üÖ’ [iy# ZxflHõÖ’¡ P"≥∞ 1.10
ÅHõÅΔ F@¡ PkèHºõ `«`À QÔ Å∞á⁄O^•~°∞. 2007 ZxflHõÅ <å\˜H˜ Jk 1.80 ÅHõÅΔ ‰õΩ
KÕ~∞° ‰õΩOk. "≥Ú`«OÎ QÆ∞[~å`ü ~å„+ì̈ K«i„`«Ö’<Õ Jk iHÍ~°∞™¤ ê÷~Ú "≥∞*Ïi\© HÍ=_»O
QÆ=∞<å~°›O.
x[ x~åú~°} HÀ}O ZÖÏ LO_®e? D ã¨O^ÕǨxH˜ QÆ∞[~å`ü ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
ã¨ÊOkOz# f~°∞‰õΩ J`«ºO`« „áê^è•#º`« LOk. H˘^•flh =ÚO^Œã∞¨ Πɡ~ÚÖò#∞ H˘\˜"ì ãÕ ∂¨ Î
2009 =∂iÛ 27= `Õn# ÃÇÏ· HÀ~°∞ì =ÚYº"≥∞#ÿ "åºYºÅ∞ KÕãO≤ k. =∞`« ^•_»∞ʼnõΩ
áêÅÊ_Õ"åix L„QÆ"å^Œ∞Å`À ã¨=∞OQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}O˜ KåÅ#fl ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ^Œ$HõÊ^ä"Œ ∞Õ P
"åºYºÖ’¡ „Ѩu^èfiŒ xOKå~Ú. ''=∞`«=∞ø_躻 "å^Œ∞Å∞ U =∞`åxH© K≥O^Œ~∞° . U HÍ~°}O
ÖˉΩõ O_® =\˜<ì Õ J=∂Ü«∞‰õΩÅ#∞ á⁄@ì#ɡ@∞ì‰Ωõ <Õ L„QÆ"å^Œ∞ÅHõ<åfl "åˆ~q∞ "≥∞~°∞QÆ∞HÍ^Œ∞——
Jx ÃÇÏ· HÀ~°∞ì ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. H˘^•flh, Ѩ>ÖË òÅÃÑ· K«~º° Å q+¨Ü∞« OÖ’ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨∞n~°H… ÍÅO áê@∞ Tyã¨ÖÏ@#∞ „Ѩ^iŒ ≈OK«_®xfl ÃÇÏ· HÀ~°∞ì PˆHÑΔ O≤ zOk. x*ÏxH˜
Wk z#fl q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. ÃÇÏ· HÀ~°∞Öì ’ H˘^•flh, Ѩ>ÖË òÅ∞ `«=∞"å^Œ# q=iOKå~°∞.
W<åflà◊¥¡ XHõ z#fl Hˆ ã¨∞ ‰õÄ_® `«=∞ÃÑ· ÖË^xŒ , 'ã≤\ò— =zÛ# `«~∞° "å`Õ <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∞º
JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ #"≥∂^Œ∞KÕâß~°x P~ÀÑ≤OKå~°∞. J~Ú`Õ, "åi "å^Œ##∞ HÀ~°∞ì H˘\˜"ì ãÕ O≤ k.
'' „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ „Ѩ=ÚY ™ê÷<åÖ’¡ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl =º‰õΩÅÎ ÃÑ<· å D „Ѩu"å^Œ∞ÅÃÑ· (H˘^•flh,
Ѩ>ËÖò) =zÛ#>Ëì P~ÀѨ}Å∞ =KåÛ~Ú. "åi <Õ~° „Ѩ"Õ∞Ü«∞OÃÑ· „Ѩ`«ºHõΔ ™ê‰õΔΩÅ∞
290 QÆ∞[~å`ü 2002
"åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ WKåÛ~°∞. HÍh, ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍ~°∞Å∞ D q+¨Ü∂« Å#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ ——
Jx p"å@∞¡ ÃÑ\ì̃Ok. JO`ÕHÍ^Œ∞, P~°∞QÆ∞iH˜ÃÑQ· Í „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å∞ gi^ŒiÌ ¿Ñ~°∞¡
„Ѩ™êÎqOK«_®hfl QÆ∞~°∞Î KÕãO≤ k. H˘^•flh, Ѩ>ÖË òÅ Éˇ~ÚÖò Ñ≤\ +˜ #¨ #¡ ∞ H˘\ì̃"ãÕ O≤ k. D
q+¨Ü∞« OÖ’ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ ~åǨïÖò â◊~‡° JOkOz# ã‘_Öô ’x "≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~°O
„ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. =ÚYºOQÍ Ñ¶∞¨ @<åã¨e÷ ã≤u÷ x „áê^äqŒ ∞HõOQÍ QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ D
™êOˆHuHõ ™êHΔͺ^è•~°O qÅ∞"≥#· áê„`«x áÈ+≤OzOk. W^Õ q+¨Ü∞« O ÃÇÏ· HÀ~°∞ì `≥eÑ≤Ok.
H˘^•flh ÃãÖò ã¨=∂Kå~åxfl|\˜ì L^ŒÜ∞« "Õà◊ 40 xq∞ëêÅ∞ P"≥∞ #~À_®Ö’ L<åfl~°x,
=∞^蕺ǨÏflO JO`«H<õ åfl Z‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞O JHõ¯_» QÆ_áç ê~°x HÀ~°∞ì `ÕeÛOk.
H˘^•flhx JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤ <≥Å~ÀAʼnõΩ [H˜Ü∂« *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«
Å#∞ 'ã≤\ò—‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì JѨÊyOzOk. ~åǨïÖò â◊~‡° ã‘_xô W<åflà◊¥¡ áÈbã¨∞Å∞
=\ì̃QÍ<Õ ^ŒQ~æÆ ° ÃÑ@∞ìHÀ=_»OÃÑ· JѨÙÊ_»∞ 'ã≤\ò— ^Œ$+≤ì ™êiOzOk. `«# Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ 'ã‘_—ô
q+¨Ü∂« xfl *τѶ‘ „Ѩ™êÎqOK«_"» ∞Õ nxH˜ HÍ~°}O. =ÚYº=∞O„u, ~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `«fiO, áÈbã¨∞
L#fl`åkèHÍ~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ P"≥∞ "≥Ú`«OÎ 31 ~°HÍŠѶ~≤ åº^Œ∞Å#∞ KÕâß~°∞. JO^Œ∞Ö’
ã‘_ô „Ѩ™êÎ=# QÆÅ ÉèÏQÍxfl 'ã≤\ò— ѨijeOzOk. ''áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ, c*ËÑ‘ <Õ`Å« ‰õΩ
=∞^躌 [iy# ã¨OÉèÏ+¨}Å∞ #"≥∂^Œ~Ú# ã‘_xô #~À_® áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
Hˆ ã¨∞Å#∞ Ѩ~º° "ÕHãΔ˜ ∞¨ #Î fl ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi Jã¨ûÅ∞ Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . ^Œ~åºÑ¨ÓÎ [~°ÑÖ¨ ^Ë ∞Œ ——
Jx *τѶ‘ P~ÀÑ≤OKå~°∞. ~åǨïÖò 2004 JHÀì|~ü 30= `Õn# [ã≤ãì π <å<å=u
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã‘_xô WKÕÛ=~°‰Äõ "≥Úɡַ òáȶ <£ ™êHΔͺ^è•~°O QÆ∞iOz áÈbã¨∞ʼnõΩ `≥eÜ«∞Hõ
áÈ=_»O Uq∞\˜? WO`« x~°H¡ Δõ ºOQÍ áÈbã¨∞Å∞ ZÖÏL<åfl~°∞? J<Õ HÀ}O 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’
ZyiáÈ~ÚOk. ^•x=Å¡ Uq∞ [iyO^ŒO>Ë, U Hˆ ã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’<≥<· å H©ÅHõO HÍQÆÅ
XHõ =ÚYº"≥∞#ÿ ™êOˆHuHõ ™êHΔͺ^è•~åxfl, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy# `˘e ~Ô O_»∞#fl~°
ã¨O=`«û~åÅáê@∞ ZO^Œ∞‰õΩ =¸Å# Ѩ_âÕ ß~°<Õ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ , ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ Ѩ^∞Œ <≥H¯˜ OK«QÅÆ
„Ѩâfl◊ #∞ J_çQˆ J=HÍâ◊O ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. ~åǨïÖò â◊~‡° 2002Ö’ ~Ô O_»∞ "≥Úɡַ ò
HõOÃÑhÅ∞ JOkOz# ã¨=∂Kå~åxfl xH˜ÑΔ OΨ KÕã#≤ Jã¨Å∞ ã‘_Åô #∞ JǨχ^•ÉÏ^£ „ÔHO·
„ÉÏOKü‰Ωõ JOkOKå~°∞. 'ã≤\ò— ѨO^ä• =Å¡, P ã‘_Åô #∞ ZO^Œ∞‰õÖÏ `˘H˜¯ÃÑ\Ïì~x° „ÔH"· ∞£
„ÉÏOKü#∞ xÅnÜ«∞_»O ™ê^躌 O HÍÖË^∞Œ .
W^ŒO`å WÖÏ LO>Ë, ÖÏOKè#« „áêÜ«∞"≥∞#ÿ ~å`«HÀ`«ÖgË ÖËHáõ È=_»O`À "≥∂n
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ HÍ"åeû#O`« "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ ^˘iH˜Ok. áÈbã¨∞ iHÍ~°∞Ö¤ ’¡ ZHõ¯_® "≥Úɡַ ò
á¶È<£ ã¨=∂Kå~°O „Ѩ™êÎ=#QÍh, JÖÏO\˜ #"≥∂^Œ∞ KèåÜ«∞Å∞QÍh ÖË=x „ѨÉ∞íè `«fiO
YO_çOzOk. ÃÑQ· Í uÑ≤ÊuÑ≤Ê ~åǨïÖò â◊~‡° <≥u<Î Õ `«ÑÙ¨ Êx ~°∞kÌOk. 2011Ö’ ~åǨïÖò
â◊~‡° ÃÑ· „Hõ=∞tHõ}Δ K«~º° ʼnõΩ ã≤^=úŒ ∞~ÚOk. ~åQÆ^fiÕ ëêÅ`À ~°yeáÈÜÕ∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ „Ѩ*Ï
=∞<À*ò q∞@ì 291
"ÕQ∞Æ Å#∞ U Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ "Õ\Ï_»`åÜ«∞<ÕO^Œ∞‰õΩ ~åǨïÖò L^ŒO`«"∞Õ „Ѩ|Å x^Œ~≈° #O.
PÜ«∞#ÃÑ· <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍÅ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ "≥∂áê~°∞. 1) JkèHÍiHõ J#∞=∞u ÖˉΩõ O_®
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOKå~°∞. 2) JkèHÍiHõ J#∞=∞u ÖˉΩõ O_® Jã¨Å∞
ã‘_ôÖ’¡x ã¨=∂Kå~åxfl Ñ‘ã‘Ö’H˜ HÍÑ‘ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞ 3) `«# =^ŒÌ ã‘_ôÅ∞ L#fl@∞ì
^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞HÔ à◊Ö¡ ^Ë ∞Œ 4) xiÌ+ì̈ J#∞=∞u ÖˉΩõ O_® ã‘_Åô #∞ [ã≤ãì π
<å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOKå~°∞. x*ÏxH˜, [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ~åǨïÖò
â◊~‡° ã‘_ô W=fi_®xfl JÉèºí O`«~ð Ñ@ì_O» PÜ«∞#ˆH Hõeã≤ =zÛOk. ZO^Œ∞HõO>Ë U^Õx
ã¨=∂Kå~åxfl qKå~°} Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JOkOz# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ™ê‰õΩΔ ÅÃÑ· ZÖÏO\˜ K«~º° Å∞
fã¨∞HÀ~å^Œ<kÕ XHÍ<˘Hõ <åºÜ«∞ ã¨∂„`«O. JÖÏO\˜ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ HõeÊOK«Háõ È`Õ ™ê‰õΩΔ Å∞
x[ x~åú~} ° „Ѩ„H˜Ü∞« ‰õΩ ã¨ÇϨ HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ [O‰õΩ`å~°∞. D „áêuѨkHõÃÑ<· Õ ~åǨïÖòÃÑ·
K«~º° Å∞ fã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ —Hͺ\ò— (ÃãO„@Öò J_ç‡x„¿ã+ì <¨ £ „\˜|∞º#Öò) x~åHõiOzOk.
ã‘_Åô ∞ L<åflÜ«∞<Õ q+¨Ü∂« xfl ~åǨïÖò â◊~‡° [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ WKÕÛ^•HÍ
`«=∞‰õΩ `≥eÜ«∞ÖË^xŒ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO KÕã#≤ XѨÙÊHÀÅ∞#∞ 2012 U„Ñ≤ÖòÖ’ "≥Å∞=iOz#
f~°∞ÊÖ’ 'Hͺ\ò— ZuÎK∂« Ñ≤Ok.
~åǨïÖò#∞ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO HÍ"åÅ<Õ ÅHõΔ ºO KÕã∞¨ H˘Ok. PÜ«∞#`À Hõi#î OQÍ
=º=ǨÏiOK«_O» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜Oì k. J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ n#O`«\ H˜ © =¸Å"≥∞#ÿ ã‘_Åô =º=
Ǩ~°OÖ’ 'ã≤\ò—, kQÆ∞= ™ê÷~Ú áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å#∞ =∂„`«"∞Õ ÉÏ^è∞Œ ºÅ#∞ KÕã≤ KÕ`∞« Å∞
^Œ∞e¿Ñã¨∞‰õΩOk. ~åǨïÖò [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã‘_Åô #∞ ã¨=∞iÊOz# `«~∞° "å`«,
"å\˜x ZO^Œ∞‰õΩ ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀÖË^xŒ D áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å#∞ 'ã≤\ò— „ѨtflOzOk.
g∞_çÜ∂« Ö’ „Ѩ=ÚYOQÍ Hõ^<Œä åÅ∞ ~å=_»O "≥Ú^ŒÅÜ«∂ºHõ, 'J„ˆ~..JÖÏO\˜ ã‘_ô L#fl
q+¨Ü∞« "Õ∞ =∂‰õΩ `≥eÜ«∞^Õ!— JO@∂ JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’x áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞
<å@HÍÖÏ_»@O „áê~°OaèOKå~°∞. JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’x QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_®
áê\˜Ü«∂, #~À_®QÍ"£∞ ˆHã¨∞Å#∞ Ѩ~°º"ÕHΔ̃ã¨∞Î#fl „ÔH·"£∞„ÉÏOKü áÈbã¨∞Å Pâ◊Û~åºxH˜
J~Ú`Õ JO`ÕÖ‰Ë Ωõ O_® áÈ~ÚOk. JѨÊ\˜HÔ <· å „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü áÈbã¨∞Å∞ HõkÖÏ~å JO>Ë,
Jn ÖË^∞Œ . ~åǨïÖò â◊~‡° ^ŒQ~æÆ ° L#fl ã‘_xô á⁄O^Œ@"≥∂, ÖËHõ iHÍ~°∞Ö¤ ’¡Oz Jã¨Å∞
ã‘_Åô #∞ "≥eH˜fÜ«∞_»"∂≥ "å~°∞ KÕÜ∂« e. HÍh, JÖÏO\˜^gÕ ∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .W^ŒO`å Uq∞
ã¨∂zã¨∞#Î flk? áÈbã¨∞Å L¿ÑHõ‰Δ Ωõ HÍ~°}O, H˘^•flh „Ѩ"∞Õ Ü«∞OÃÑ· 2002Ö’ #"≥∂^Œ~Ú#
~å`«ÑÓ¨ ~°fiHõ P~ÀѨ}Å#∞ "å~°∞ H˘\ì̃"Ü Õ ∞« _»"∞Õ <å? ~å[H©Ü∞« `«k`«~° ÉÏǨϺ XuÎà‰¡◊ Ωõ
ÖÁOyáÈ~Ú, „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü "åãÎ̈"åÅ#∞ HõÑÊ≤ ÃÑ\ì̃O^Œx J#∞HÀ"åÖÏ? HÍ~°}O U"≥∞<ÿ å
HÍ=K«∞ÛQÍh, HÍ"åÅ<Õ „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü ã‘_Åô JOâßxfl `˘H˜¯ÃÑ\˜Oì ^Œ<kÕ ã¨∞ã¨Ê+¨Oì . ~åǨïÖò
â◊~‡° 2004 JHÀì|~ü 30# [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã‘_Åô #∞ ã¨=∞iÊOz#<å\˜
292 QÆ∞[~å`ü 2002
#∞Oz 2008 =∂iÛ26# QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_®áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞Å#∞ ã≤\ò KÕÑ>¨ =ìË ~°‰Äõ ,
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ™êHΔͺ^è•~åÅ q+¨Ü∂« <Õfl Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . áÈbã¨∞Å q㨇~°} ^èÀ~°}x˜
tHΔÍ~°› <Õ~O° QÍ 'ã≤\ò— QÆ∞iÎOzOk. J~Ú`Õ, `«ÑÙ¨ Ê Z=i^Œ<kÕ x~åúiOKåeû =zÛ#ѨÙÊ_»∞
=∂„`«O 'ã≤\ò— K«∂Ѩ٠qã¨ÎiOK«ÖË^Œ∞. ˆH=ÅO W^ŒÌ~°∞ kQÆ∞=™ê÷~Ú JkèHÍ~°∞Å#∞
PˆHÑΔ O≤ zOk. Ѩ~º° "ÕHHΔõ õ JkèHÍ~°∞Å∞, P ÃÑ"· åi ™ê÷~Ú q㨇~°}ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°Ñ_¨ O» Ö’
á⁄~°|_çOk. ZO`« ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’ [iy# ‰õΩ„@ =º=Ǩ~å#fl~Ú<å "≥Úɡַ ò ™êHΔͺ^è•~°O
P^è•~°OQÍ "≥eH˜fã¨∞‰õΩ~åQÆÅ â◊HÎ̃ 'ã≤\ò—‰õΩ LOk. HÍh,D "≥Ñ· Ù¨ QÍ ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ Z‰õΩ¯
ÃÑ@ì_O» Ö’ 'ã≤\ò— qѶŨ "≥∞Oÿ k.
XO>ˇ^Œ∞Ì áÈHõ_»QÍ ™êy# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ f~°∞#∞ ã¨=∞i÷OK«∞HÀ=_»OÖ’ 'ã≤\ò—Ö’
x*ÏÜ«∞f HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. ã‘_ôÅ =º=Ǩ~°OÖ’ "≥Ú^Œ@ `«~°∞}ü |~À\ò#∞ 'ã≤\ò—
„ѨtflOzOk. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å HÍÅOÖ’ `«~∞° }ü „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü W<£ÃãÊHõ~ì Qü Í Ñ¨xKÕâß~°∞.
#~À_®QÍ"£∞ Hˆ ã¨∞Ö’ PÜ«∞# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi. #~À_®QÍ"£∞Ö’ 11 =∞Ok =Úã≤=¡ ÚÅ#∞
ǨÏ`«º KÕâß~°∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’ ã‘_Åô #∞ ZO^Œ∞‰õΩ ÉèÏQÆO KÕÜ∞« ÖË^xŒ 'ã≤\ò— „ѨtflOK«QÍ,
'`≥eÜ«∞^Œ∞— J<Õ XˆH =∂@`À `«~∞° }ü ã¨iÃÑ\Ïì~∞° . ~åǨïÖò [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<#£ ∞
Hõe¿ã=~°‰Äõ Jã¨Å∞ ã‘_Åô q+¨Ü∞« "Õ∞ `«#‰õΩ `≥eÜ«∞^Œx K≥áêÊ~°∞. Ѷ∞¨ @# [iy#
Ѷ„≤ |=i 28= `Õn# H˘^•flh, Ѩ>ÖË òÅ∞ #~À_®Ö’ L<åfl~°O@∂ "≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~°O
P^è•~°OQÍ "≥Å∞=_ç# F "å~°#Î ∞ K«∂¿ã^•HÍ, `«#‰õΩ P q+¨Ü∞« "Õ∞ `≥eÜ«∞^Œx `«~∞° }ü
K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞. P"≥O@<Õ `å#∞ J„Ѩ=∞`«OÎ JÜ«∂º#x, "åi^ŒiÌ ã¨=∞#∞¡ *ÏsKÕâß#x
`«~∞° }ü "≥Å_¡ Oç Kå~°∞. "åix Ñ≤eÑ≤Oz „ѨtflOKå#x, `å=Ú Pã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÀ„^è•
L^ŒO`«OÖ’ =∞~°}O˜ z#"åi =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ LOz# ™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„uÖ’ L<åfl=∞x
"å~°∞ `≥eáê~°x `«~∞° }ü q=iOKå~°∞. #~À_®Ö’ ǨÏ`åºHÍO_» [~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’
`å=Ú #~À_® K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ ÖË ÖË=∞x K≥áêÊ~°∞. "åi "å^Œ##∞ uÑ≤ÊH˘>Ëì |Å"≥∞#ÿ ™êHΔͺ^è•~°O
Un ÖËHáõ È=_»O`À `å#∞ K«~º° fã¨∞HÀÖËHáõ ÈÜ«∂#x q=~°} WKåÛ~°∞.
J~Ú`Õ, `«~°∞}ü |~À\ò "å^Œ#x 'ã≤\ò— qâ◊fiã≤OK«ÖË^Œ∞.`å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ
Jâ◊‰Ωõ _Î ~» ÚOk K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# =ÚO^Œ∞ÃÑ\ì̃# q+¨Ü∂« Å#∞ H˘\˜"ì ãÕ O≤ k. ''`«~∞° }ü
=∂@Å∞ #=∞‡|∞kú HÍ=_»OÖË^∞Œ . JѨÊ\’¡ Jxfl"å~åÎ =∂^躌 =∂Ö’¡#∂ ã‘_Åô q+¨Ü∞« O
„Ѩ=ÚYOQÍ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ =zÛOk. HÍ|\˜,ì Dq+¨Ü∞« O `«~∞° }ü‰Ωõ `≥eÜ«∞^Œ#∞HÀÖË=∞——x
Jaè„áêÜ«∞Ѩ_çOk. `«~°∞}ü "≥·Ñ¨Ù #∞Oz —L^ÕÌâ◊ѨÓ~°fiHõ "≥·Ñ¶¨ÅºO— KÀ@∞KÕã¨∞H˘#fl@∞ì
x~åúiOzOk.`«~∞° }ü f~°∞ J`«ºO`« JÉèºí O`«~H° ~õ O° QÍ L#fl^Œ#fl 'ã≤\ò—, ^•xH˜QÍ#∞
"Õã#≤ ÃÑ^ŒÌ tHõΔ Uq∞@O>Ë, PÜ«∞#ÃÑ· âßYѨ~"° ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ"åÅx P^ÕtOzOk.
=∞<À*ò q∞@ì 293
=∞~À áÈbã¨∞ JkèHÍi rZÖò ã≤OѶ∂¨ ÖòÃÑ<· å JÖÏO\˜ K«~º° Å<Õ ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
#~À_®áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Ö’¡ ã≤OѶ∂¨ Öò ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi. ã≤\ò Z^Œ∞@
ã≤OѶ∂¨ Öò, `«~∞° }ü‰Ωõ aè#fl"≥∞#ÿ "å^Œ# qxÑ≤OKå~°∞. [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ KÕuH˜
JO^Œ_®xH˜=ÚO^Õ ã‘_Åô q+¨Ü∞« O `«#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#x ã≤OѶ∂¨ Öò K≥áêÊ~°∞. HÍh, K«~º° Å
q+¨Ü∂« xH˜ =KÕÛã¨iH˜ `«~∞° }ü ^èÀ~°}<˜ Õ H˘#™êyOKå~°∞. H˘^•flh, Ѩ>ÖË Åò #∞ Ñ≤eÑ≤OKå#x,
Ѷ∞¨ @# [iy# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZHõ¯_» L<åfl~°<kÕ P~å fâß#x K≥áêÊ~°∞. JO`ÕQÍh
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~°O`À "åizÛ# q=~åÅ∞ ã¨iáÈÅ∞`«∞<åflÜ«∂ ÖË^• J<Õk `«~∞° }ü
QÍh, ã≤OѶ∂¨ ÖòQÍh ѨijeOK«Ö^Ë ∞Œ . Hˆ ã¨∞#∞ h~°∞Q͈~Û WO`«\ ˜ f„="≥∞#ÿ L¿ÑHõ#Δ ∞
„Ѩ^iŒ ≈Oz<å "åi Ѩ@¡ Hõi#î "≥Y· i fã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åÖË^∞Œ . '„H˜q∞#Öò
K«~º° Å∞ J=ã¨~O° ÖË^∞Œ — Jx `«# `«∞k x"ÕkHõÖ’ `ÕÖÛË ã≤Ok.
tHΔÍ~°›"∞≥ #ÿ <Õ~åxH˜ áêÅÊ_ç# W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞ÅÃÑ· K«~º° Å#∞, 'âßY—‰õΩ =∂„`«"∞Õ
Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« _»OÃÑ· J@∂W@∂ "å^Œ#‰õΩ `å=Ù LOk. HÍh, âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ K«~º° ÖÏ
ÖËHõ „H˜q∞#Öò K«~°ºÖÏ J<Õk ѨHõ¯#ÃÑ_ç`Õ, <Õ~° ã¨O|O^è•xfl W^ŒÌ~°∞ H˜Ok™ê÷~Ú
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ =∞@∞ˆH ‰õΩkOK«_®xfl =∂„`«O 'ã≤\ò— ã¨=∞i÷OK«∞HÀÖË^∞Œ . WHõ¯_À „Ѩâfl◊
`«Ö`ˇ ∞« `Î ∞« Ok. H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl D x~°H¡ Δõ ºOÃÑ· D W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å =∂kˆ~..„ÔH"· ∞£
„ÉÏOKü JkèÑu¨ Ñ‘ã‘ áêO_Õ ã¨Ç¨ L#fl`« áÈb™êkèHÍ~°∞Å#∞ ‰õÄ_® ã≤\ò `ÕeQÍæ ZO^Œ∞‰õΩ
=keÃÑ\˜Oì k? ÃÑQ· Í ã‘_Åô =º=Ǩ~°O`À Ñ‘ã‘ áêO_Õ ¿Ñ~°∞ =Ú_çÑ_¨ Oç k. ÃãÖòáȶ ~°∞û
HõOÃÑh ã‘_xô PÜ«∞<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ ~åǨïÖò â◊~‡° ‰õΩ WKåÛ~°∞. ^•xfl qâı+¡ O≤ z, ã¨Oâı+¡ O≤ KÕ
Ѩxx JѨÊyOKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, `«# =^ŒÌ QÆÅ ã‘_xô ~åǨïÖò â◊~‡° [ã≤ãì π <å<å=u
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOKÕ<å\˜H˜ áêO_Õ „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü ÉÏ^躌 `«Ö’¡<Õ L<åfl~°∞. =ÚO^Õ K≥ÑÊ≤ #@∞ì
ã‘_Åô =º=Ǩ~°OÖ’ `«# ¿Ñ~°∞ =Ú_çÑ_¨ ç LO_»@O`À, g∞_çÜ∂« Ö’ `«`û« O|O^èŒ Hõ^<Œä åÅ∞
=ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ q∞QÆ`å"åi Hõ<åfl Z‰õΩ¯=QÍ PÜ«∞<Õ J„Ѩ=∞`«OÎ J~ÚLO_®e.
ã‘_ôÅ =º=Ǩ~°OÖ’, =ÚYºOQÍ "≥Úɡ·Öò á¶È<£ ã¨=∂Kå~°O ~°∂ѨOÖ’x
™êHΔͺ^è•~åxfl Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ K«_O» Ö’ áêO_Õ "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz [iy# "≥Ñ· Ũ¶ ºOÃÑ· 'ã≤\ò— PÜ«∞##∞
„ѨtflOK«Ö^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞Hõx? nxH˜ *τѶ<‘ Õ HÍ~°}O.=ÚYº=∞O„u, „ѨÉ∞íè `«fiO, áÈbã¨∞Å∞
ã¨Ç¨ 63 =∞Ok ¿Ñ~°∞¡ QÆŠѶ~≤ åº^Œ∞ *Ïa`å#∞ *τѶ‘ ã≤\ò‰Ωõ ã¨=∞iÊOK«QÍ, JO^Œ∞Ö’
áêO_Õ ¿Ñ~°∞ ÖË^∞Œ . ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ~åǨïÖò â◊~‡° #∞ 45= =Ú^•Ì~ÚQÍ ¿Ñ~˘¯Ok.
^•x=Å¡ *τѶ‘ 'ã≤\ò—‰õΩ q=~°} WK«∞ÛHÀ"åeû =zÛOk. ™ê‰õΩΔ Å =~°ãÖ¨ ’ LO_®eû#
â◊~‡° ¿Ñ~°∞ á⁄~°áê@∞# „Ѩu"å^Œ∞Å *Ïa`åÖ’ KÕiO^Œx P"≥∞ `≥eÑ≤Ok. J^ÕQ#Æ ∞Hõ
*Ïa`åÖ’ áêO_Õ ¿Ñ~°∞#∞ *τѶ‘ KÕiÛLO>Ë, JO`« `ÕeQÍæ 'ã≤\ò— PÜ«∞##∞ q_çz
ÃÑ@ìQeÆ Qˆ k HÍ^Œ∞. JѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Ö’¡ ã¨O*Ï~Ú+‘ WK«∞ÛHÀ"åeû LO_Õk.
294 QÆ∞[~å`ü 2002
~åǨïÖò â◊~‡° JOkOz# ã‘_Åô #∞ W<åflà◊¥¡ ZO^Œ∞‰õΩ `˘H˜¯ÃÑ\Ïì~<° kÕ XHõ JOâ◊"∞≥ `ÿ ,Õ
H©ÅHõ"≥∞ÿ# ˆHã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨ÙÎÖ’ ã‘_ôÖ’x "≥Úɡ·Öò á¶È<£ ã¨=∂Kå~åxfl ZO^Œ∞‰õΩ
LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀÖË^<Œ kÕ =∞~À JOâ◊O. D„Ѩâfl◊ ‰õΩ áêO_Õ YzÛ`«OQÍ W~°∞‰õΩ#Ѩ_"Õ å~°∞.
JѨÙÊ_»∞ ™êHΔͺ^è•~åŠѨijÅ# „Hõ=∞O `˘Å∞`« JǨχ^•ÉÏ^£ áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü HÍ~åº
ÅÜ«∂xfl, J@∞#∞Oz ~å„+¨ì ǨϟO âßY#∞ ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨikèÖ’H˜ `≥zÛ LO_Õk. P ~ÀAÖ’¡
ǨϟO âßY ÉÏ^躌 `«Å#∞ ‰õÄ_® =ÚYº=∞O„`Õ Ñ¨~º° "ÕHãΔ̃ ∞¨ <Î åfl~°∞. HÍ|\ì̃, 'ã≤\ò— F `Õe
Hõáê\˜ x~åú~} ° ‰õΩ (Jxfl~°HÍÅ ^Œ~åºÑ¨ÙÅÎ #∞Oz "≥∂nH˜ q∞#Ǩ~ÚOѨÙ) =zÛ LO_Õk
HÍ^Œ∞. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ç≤ÏO㨉Ωõ ÖËHõ P Ç≤ÏO™êHõ$`åºxfl =∞~°∞QÆ∞ѨiKÕO^Œ∞‰õΩ
„ѨÉ∞íè `«fiÃÑ^ŒÅÌ ™ê÷~ÚÖ’ ZÖÏO\˜ ‰õΩ„@ [~°QÖÆ ^Ë xŒ K≥ÑÊ≤ LO_ÕkHÍ^Œ∞.
2002 ^Œ=∞#HÍO_»‰õΩ HÍ~°‰õΩÖˇ·#"åix Ѩ\ ˜ìKÕÛ P^è•~åÅ∞, ™êHΔͺÅ#∞
`˘H˜¯ÃÑ\˜ì# =º=Ǩ~°OÖ’ ["å|∞^•s`«#O =Ç≤ÏOKåeû# áêO_Õ `«Ñ≤ÊOK«∞H˘x
LO_»=K«∞Û. HÍh, 2013Ö’ =∂„`«O `«ÑÊ≤ OK«∞HÀÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. 2004Ö’ [iy# W„ëê`ü
[Ǩ<£ |∂@HõÑÙ¨ Z<£H“O@~ü Hˆ ã¨∞Ö’ áêO_Õx ã‘cS JÔ~ã¨∞ì KÕãO≤ k. PÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì
q+¨Ü∞« OÖ’ H˘^•flh L^ŒO`«O ѨÙ#~å=$`«O J~ÚOk. H˘^•flh `«~Ç° ¨ Ö’<Õ áêO_Õ,
=¸_»∞ <≥ÅÅáê@∞ J*Ï˝`O« Ö’H˜ "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. JÔ~ã¨∞ì <å\˜H˜ H˘^•flh=ÖË PÜ«∞<å
~å„+ì̈OÖ’ XHõ "≥Å∞QÆ∞ "≥Å∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. JÔ~ã¨∞<ì å\˜H˜ áêO_Õ J_ç+#¨ Öò _≥~Ô· Hõ~ì ü [#~°Öò
™ê÷~ÚH˜ KÕ~å~°∞. "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO 2013 PQÆã∞¨ ì 13= `Õn# áêO_Õ#∞ ã¨ÃãÊO_£ KÕã#≤
`«~∞° "å`Õ, ã‘cS PÜ«∞##∞ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩOk. =∞~À Pã¨HHÎ̃ ~õ ° JOâ◊O Uq∞@O>Ë,
ã≤\ò qKåiOz# W^Œ~Ì ∞° áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Ö’¡ XHõ_#·≥ ã≤OѶ∂¨ Öò#∞ Ãã`· O« , |∂@HõÑÙ¨
Z<£H“O@~ü Hˆ ã¨∞Ö’ ã‘cS JÔ~ã¨∞Kì ãÕ O≤ k. =∞~À HÍ~°}O =Å¡#∂ 2013Ö’ ã≤OѶ∂¨ Öò
¿Ñ~°∞ "å~åÎ =∂^躌 =∂Ö’¡ „Ѩ=ÚYOQÍ qxÑ≤OzOk. Jk F=∞Ç≤ÏàÏ Ji¯>ˇHÃì± Ñ· xѶ∂¨
=º=Ǩ~°O. P"≥∞ q+¨Ü∞« OÖ’ 2009Ö’ ã≤OѶ∂¨ Öò‰Ωõ , JѨÊ\˜ ~å„+¨ì ǨϟO âßY ã¨Ç¨ Ü«∞
=∞O„u Jq∞`ü ëê‰õΩ =∞^躌 á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨} [iyOk. P"≥∞ÃÑ· Hõ<flÕ ã≤ LOKåÅx
'™êÃÇÏÉò— P^ÕtOz#@∞ì ëê `«#‰õΩ `≥eáê~°x ã≤OѶ∂¨ Öò, ã‘cSH˜ K≥Ñʨ _»O JѨÊ\’¡
ã¨OK«Å#O ã¨$+≤Oì zOk. á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨}Å ã‘_hô PÜ«∞# JOkOKå~°∞.
*τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ XHõ ÉèÏQÆO J~Ú# ã‘_Åô =º=Ǩ~°OÖ’ ã≤\ò '=¸ã≤"`Õ «
x"ÕkHõ— #∞ 2012 Ѷ„≤ |=iÖ’ HÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOzOk. J~Ú`Õ, JO`«\ `˜ À "≥Úɡַ ò
á¶È<£ ã¨=∂Kå~° =$`åÎO`«O =Úyã≤áÈÖË^∞Œ . P `«~∞° "å`« P~°∞ <≥ÅʼnõΩ #~À_® áê\˜Ü∂«
Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê "≥Å∞=_çOk. "åãÎ̈"åÅ#∞ `«qfifÜ«∞_»OÖ’ ~åǨïÖò â◊~‡° ã‘_Hô ˜ QÆÅ
J"Õ∞Ü«∞ â◊HxÎ̃ QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ 'ã≤\ò— Tyã¨ÖÏ@#∞ f~°∞Ê |@ì|Ü«∞Å∞ KÕãO≤ k. Ãã+¨<û£
HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ *’`«flû Ü«∂yflH± 2012 PQÆã∞¨ ì 29= `Õn# f~°∞Ê#∞ qxÑ≤OKå~°∞.
=∞<À*ò q∞@ì 295
#~À_® #~°"∞Õ ^èOŒ Ö’ H˘^•flhx „Ѩ^•è # ã¨∂„`«^•è iQÍ HÀ~°∞ì `ÕeÛOk. 28 Uà◊¡ HÍ~åQÍ~°
tHõ#Δ ∞ qkèOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ã¨∞n~°… =∞`«Ñ∞¨¶ ~°¬}Å K«i„`« LOk. HÍh WO`«
K«i„`«Ö’ ~å„+¨ì =∞O„u™ê÷~Ú =ºHÎ̃x ^À+≤QÍ x~åúiOz# ^•YÖÏ ÖË^∞Œ . JO^Œ∞=Å¡
Ü«∂yflH± f~°∞Ê JѨÊ\’¡ ÃÑ#∞ ã¨OK«Å#O ã¨$+≤Oì zOk. WO`«\ ˜ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ f~°∞Ê#∞
"≥Å∞=iOz# HÀ~°∞.ì . H˘^•flh JÔ~ã¨∞‰ì Ωõ L„`ÕÊ~°HOõ QÍ Ñ¨xKÕã#≤ "≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~°
™êHΔͺxfl =∂„`«O u~°ã¯¨ iOzOk. H˘^•flhH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å∞ ã≤\ò =^ŒÌ
qxÑ≤Oz# "å^Œ#Å<Õ Ñ¨iQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘x tHõÅΔ ∞ qkèOzOk. qKå~°}„Hõ=∞OÖ’
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~° ™êHΔͺ^è•~°O xÅ|_»ÖHË áõ È~ÚOk. nxH˜ 'ã≤\ò— "≥Ñ· Ũ¶ º"Õ∞
HÍ~°}O. `«y# J„Ѩ=∞`«`Î `« À D ™êHΔͺ^è•~åxfl ã≤^OúŒ KÕÜ∞« HõáÈ=_»O =Å¡, ^À+¨μÅ#∞
É’<≥H¯˜ OK«_O» Ö’ Jk `«∞~°∞Ѷ٨ =ÚHõ¯ HÍÖËHáõ È~ÚOk. Hõhã¨O Ju ã¨fiÅÊ JOâßÅ#∂
QÆ∞iÎOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO ÃÑ^ŒÌ â◊~åѶ∂¨ `«OQÍ Ñ¨i}q∞OzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ H˘^•flh
"≥Úɡַ ò á¶È<£ q+¨Ü∂« <Õfl fã¨∞HÀO_ç. P "≥Úɡַ ò Z=i ¿Ñ~°∞`À #"≥∂^≥· L#fl^Œ<Õ
„áê^äqŒ ∞Hõ q+¨Ü∂« xfl 'ã≤\ò— P~å fÜ«∞ÖËHáõ È~ÚOk. "≥Úɡַ ò Hõ<H≥ ¬õ <#£ ∞ `«# ¿Ñ~°∞
g∞^Œ<Õ fã¨∞H˘#fl^• ÖË^• J<Õk XHõ JOâ◊O. JO`«H<õ åfl =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë
Jk Z=i ¿Ñ~°∞`À #"≥∂^Œ~Ú<å, <Õ~°O [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ P"≥∞ P "≥Úɡ·Öò#∞
LѨÜ∂≥ yOKå~å ÖË^• J<Õ^~Œ Ú<å 'ã≤\ò— `≥Å∞ã¨∞H˘x LO_®e. 'ã≤\ò— D Ѩx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
"åãÎ̈"åxH˜ P "≥Úɡַ ò c*ËÑ‘ áêsì ¿Ñ~°∞ g∞^Œ #"≥∂^≥O· k. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞, ^•xfl
H˘^•flhH˜ P"≥∞ áêsì WzÛO^Œ<kÕ ã≤\ò x~°∂Ñ≤OKåe. „Ѩ*τѨuxkèQÍ L<åfl~°∞ HÍ|\ì̃,
`«# "å^Œ#‰õΩ |ÅOQÍ P"≥∞ LѨÜ∂≥ yOKÕ Öˇ@~ü ÃÇÏ_£û#∞, P"≥∞ KÕã#≤ HÍÖòû q=~åÅ#∞,
JÖÏ ‰õÄ_® HÍ^ŒO>Ë, P #O|~üÖ’ P"≥∞`À `«~°K«∂ =∂\Ï¡_Õ"åix QÆ∞iÎOz
"åOQÆ∂‡ÖÏxfl #"≥∂^Œ∞ KÕÜ≥ÚK«∞Û. 'ã≤\ò— D Ѩ#∞ÖËg KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ^•x=Å¡ <Õ~°
Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’<Õ H˘^•flh L<åfl~°<OÕ ^Œ∞‰õΩ q∞ye# XˆH XHõ P^è•~°O, H˘~°Q͉õΩO_®
áÈ~ÚOk. 'ã≤\ò— f~°∞`À ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ H˘^•flh "≥Ñ· Ù¨ "å^Œ#‰õΩ |ÅO KÕ‰Äõ iOk. HÍÖò
iHÍ~°∞Ö¤ ’ ã¨∂zã¨∞#Î fl P #O|~ü#∞ H˘^•flh Z#fl_»∂ LѨÜ∂≥ yOK«Ö^Ë xŒ P"≥∞ `«~Ñ° Ù¨¶
<åºÜ«∞"åk HÀ~°∞Öì ’ QÆ\ Qì̃ Í "åkOKå~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡, HÀ~°∞ì KÕÜ∞« QÆeyOn Ug∞
LO_»^∞Œ . H˘^•flh Ѷ֨ Ï<å #O|~ü #∞OKÕ =∂\Ï¡_®~°x K≥|∞`«∞#fl"å^Œ#Ö’ Ѩ㨠ÖË^xŒ
HÀ~°∞ì `ÕÖÛË ã≤Ok. ã¨^~Œ ∞° "≥Úɡַ ò#∞ H˘^•flh (37= =Ú^•Ì~Ú) LѨÜ∂≥ yOKå~°<kÕ
Y~å~°∞KÕÜ∞« QÆÅ kâ◊QÍ ZÖÏO\˜ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ (ã≤\ò) [~°QHÆ áõ È=_»O Pâ◊Û~°ºÑ¨~∞° ã¨∞#Î fl^Œx
HÀ~°∞ì "åºMϺxOzOk.
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ™êHΔͺ^è•~°O q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— L^•ã‘# "≥Y· i Ѩ@¡ HÀ~°∞ì Pâ◊Û~°ºO
=ºHõOÎ KÕÜ∞« _»=∞O>Ë Uq∞\˜? 'ã≤\ò— ã¨fi`«O„`«OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _»O ÖË^<Œ kÕ ZuÎK∂« Ѩ@O
296 QÆ∞[~å`ü 2002
`«Ñ¨Ê Wk =∞~˘Hõ\ ˜ HÍ^Œ∞. "≥Ú`«ÎOQÍ K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞ 'ã≤\ò—ÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì LOz#
qâßfiã¨O, ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆ"∞≥ Oÿ ^Œ<kÕ `Õ@`≥ÅO¡ J=Ù`«∞#flk. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡#∂, QÆ∞_çÖ¤ ’
"≥∞Å¡ Uq∞@O>Ë Hˆ ã¨∞Å qKå~°} „Hõ=∞O ѨÓiΙê÷~Ú ~°H} Δõ Å =∞^躌 #_çKÖÕ Ï ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
QÆ\ ì˜ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩOk. ^•x=Å¡ ™ê‰õΩΔ Å∞ ^è~·≥ º° OQÍ xÅ|_®¤~∞° . D<å\˜H© H˘^•flh
*ˇÅ· ∞"åã¨O KÕÜ∞« _®xH˜ HÍ~°}q∞^Õ. H˘^•flh <Õ~° x~åú~} ° „Hõ=∞OÖ’ ™ê‰õΩΔ Å‰õΩ QÆ\ ˜ì
Éè„í ^Œ`#« ∞ HõeÊOK«QeÆ y# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞,ì 'ã≤\ò— Ѩ~º° "ÕH}
Δõ Ö’ =∞@∞‰õΩ H˘O`« `«_É» Ï@∞‰õΩ
QÆ∞~°~ÚOk. Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’x Ö’@∞áê@¡#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x, "≥Úɡַ ò á¶È<£ ™êHΔͺ^è•~åxfl
'ã≤\ò— `ÕeQÍæ `«ÑÊ≤ OK«QeÆ yOk. J™ê^è•~°} suÖ’ <Õ~° x~åú~} ° , tHõÅΔ Y~å~°∞ kâ◊QÍ
^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞, xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ ~åǨïÖò â◊~‡° ã‘_Öô Ë =∞Å∞Ѩ٠uáêÊ~Ú. PÜ«∞# 2002Ö’
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOK«_O» ÅQÍ~Ú`«∞ 2004Ö’ P ã¨=∂Kå~åxfl ã‘_ô
~°∂ѨOÖ’ |Ü«∞@ÃÑ>Ë^ì •HÍ, Hˆ ã¨∞Å ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞, qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« #∞ Jq qâı+O¨ QÍ
„ѨÉèÏq`«O KÕâß~Ú. J^ÕQÆ#∞Hõ ~åǨïÖò â◊~°‡, D q+¨Ü«∂Å#∞ |Ü«∞@‰õΩ
fã¨∞‰õΩ~åHõáÈ~Ú#>ˇ~¡ Ú`Õ H˘^•flh <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl x~åúiOKåeû# Ѩiã≤u÷ H˜ 'ã≤\ò—
<≥@|ì _Õ^Õ HÍ^Œ∞. JѨÙÊ_çHõ P"≥∞#∞ ^À+≤QÍ É’<≥H¯˜ OK«_=» ∞<Õ „Ѩâflı L`«Ê#flO HÍ^Œ∞.
=∞<À*ò q∞@ì 297

"≥∂n qKå~°} - =Ú_çѨ_»x „Ѩâ◊flÅ∞!

QÍOnè#QÆ~Öü ’x 'ã≤\ò— HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ 2010 =∂iÛ 27= `Õn# #ˆ~O„^Œ
"≥∂n "≥àÏ¡~∞° . *τѶ‘ KÕã#≤ Ѷ~≤ åº^Œ∞#∞ ѨijeOKåeûOkQÍ 'ã≤\ò—#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì HÀi#
11 <≥ÅʼnõΩ, "≥∂n ã≤\ò JkèHÍ~°∞Å =ÚO^Œ∞ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. 'ã≤\ò— ã¨=∞#¡‰Ωõ ã¨ÊOkOz
"≥∂n, qKå~°}#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. ["å|∞^•s`«#O q+¨Ü«∞OÖ’
x[OQÍ<Õ Wk XHõ "≥∞ÿÅ∞~å~Ú! q∞ye# q+¨Ü«∂ÖˇÖÏ L<åfl, 'Wk ã¨OÉèí==∂!—
JxÑ≤OKÕÖÏ P ™ê÷~Ú =ºHÎ̃x Ñ≤Å=#OѨ_O» K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^Œy# Ѩi}Ï=∞"Õ∞. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å
L^ŒO`«OÖ’ =ºHõ=Î ∞~Ú# <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∞º ã¨O|O^èŒ P~ÀѨ}ÅÃÑ· XHõ =ÚYº=∞O„ux
^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨Oã¨÷ „ѨtflOK«_O» J<Õk ^ÕâK◊ i« „`«Ö’<Õ Wk `˘e™êi. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ P^è•~°OQÍ
'ã≤\ò— "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ *ÏsKÕãO≤ k.
*τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞ÃÑ· ѨxKÕÜ«∞_»O J<Õk 'ã≤\ò— ã¨=∞„QÆ`«‰õΩ, ã¨fi`«O„`«`«‰õΩ XHõ
ѨsHõ!Δ JѨÊ\˜H˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì xˆ~âÌ O◊ Ö’ 'ã≤\ò— =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O|O^èOŒ QÍ #"≥∂^Œ~Ú#
`˘q∞‡k =ÚYº"≥∞#ÿ Hˆ ã¨∞Å#∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕã∞¨ #Î flk. J~Ú`Õ "å\˜ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÎ XHõ Z`«∞,Î
2009 U„Ñ≤Öò 27# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì JѨÊyOz# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ÉÏ^躌 `«Å∞ XHõ Z`«∞.Î ã¨=∂[OÖ’
ѨÅ∞‰õΩ|_ç Hõey# 63 =∞Ok „Ѩ=ÚY∞Å#∞ *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ "Õ∞~°‰Ωõ 'ã≤\ò— „ѨtflOKåeû#
Ѩiã≤u÷ U~°Ê_çOk. JO^Œ∞Ö’ #ˆ~O„^Œ "≥∂n XHõ~∞° . PÜ«∞##∞ „Ѩu"å^Œ∞Å *Ïa`åÖ’,
XHõ\’ =Ú^•Ì~ÚQÍ *τѶ‘ á⁄O^Œ∞ѨizOk. QÆ∞[~å`üÖ’x "≥Ú`«OÎ 25 lÖÏ¡Ö’¡ 14
lÖϡŠѨikèÖ’ [iy# =∞`« HõÅǨÅxflO\˜ "≥#Hõ #ˆ~O„^Œ "≥∂n ‰õΩ„@ L#fl^Œ<kÕ
*τѶ‘ „Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ JOâßxfl 'ã≤\ò—‰õΩ JѨÊyOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
[ã≤ãì π Jir`ü Ѩ™êÜ«∞`ü ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Å#∞ xˆ~tÌ OKå~°∞. Hˆ =ÅO *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ·
ѨijÅ# [~°Ñ_¨ "» ∞Õ HÍ^Œ∞, 'K«@Oì xˆ~tÌ Oz# K«~º° Å#∂— fã¨∞HÀ"åÅx ã¨Ê+ì̈OQÍ<Õ
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Uq∞\© ã¨Ê+¨ì`«? J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ 'ã≤\ò— ã¨`«fi~° <åºÜ«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# K«~°ºÅ‰õΩ
LѨ„Hõq∞OK«=K«∞Û#<Õk ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ã¨∞ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. D Ѩx KÕÜ∞« _®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ,
<Õ~° tHΔÍ ã¨‡ $uÖ’x 154= ÃãHõ<Δ £ ѨikèÖ’H˜ *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ =ã¨∞OÎ ^•ÖË^• J<Õk
'ã≤\ò— ѨijÅ# [~°QÍeû LO@∞Ok. D ÃãHõ<Δ #£ ∞ „ѨÜ∂≥ yOK«^QŒ æÆ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ L<åflÜ«∞x
ÉèÏqOz#ѨÙÊ_»∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „áê~°OÉèÏxH˜ ã¨∂K«HQõ Í ZѶSπ P~ü #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∂« e.
298 QÆ∞[~å`ü 2002
*τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞ÃÑ· 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#~Ú`Õ „áê~°OaèOzOkQÍh, ZѶπSP~ü#∞
=∂„`«O #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨∞n~°H… ÍÅO ™êyOk. U_®k HÍÅO áê@∞
„ѨtflOK«_O» , qKåiOK«_O» ..J<Õ x~°O`«~° „Ѩ„H˜Ü∞« H˘#™êyOk. D „Hõ=∞OÖ’ "≥Ú`«OÎ
163 =∞OkH˜ ã¨=∞#∞¡ *ÏsKÕã≤ "åi "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. g~°O^Œih
'„áê^äqŒ ∞Hõ qKå~°}— ¿Ñi@ 'ã≤\ò— Ñ≤eÑ≤OzOk. áÈh „áê^äqŒ ∞Hõ qKå~°} `«O`«∞ ѨÓiÎ
JÜ«∂ºÔH<· å ZѶSπ P~ü #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ ^• JO>Ë Jn ÖË^∞Œ . 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ 2010
"Õ∞ 12= `Õn#, JO>Ë „áê^äqŒ ∞Hõ qKå~°} `«`O« QÆO =Úyã≤# `«~∞° "å`« 'qKå~°}
x"ÕkHõ—#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOKå~°∞. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^Õt¿ãÎ JѨÊ\˜Hˆ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞
#"≥∂^≥· H˘O`« ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iy#, *τѶ‘ „Ѩ`º« HõΔ ™êHΔ̃QÍ QÆÅ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Ö’
'`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î #∞ H˘#™êy™êÎ=∞x P x"ÕkHõÖ’ HÀ~å~°∞. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’x Jã¨Å∞
HÀ}Ïxfl ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨikè#∞Oz `«ÑÊ≤ OK«_O» `«Ñʨ Wk =∞~˘Hõ\ ˜ HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë
QÆ∞[~å`ü JO`«\Ï ™êy# =∞`« =∂~°}Ǩϟ=∂Å "≥#Hõ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ"∞Õ Ü«∂xfl
`ÕÖÛË q^èOŒ QÍ qâßÅ „áêuѨkHõ# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°ÑO≤ KåÅx *τѶ‘ HÀ~°∞‰õΩOk. JO`ÕQÍh,
ZHõ¯_À XHõ ^ŒQ~æÆ ° U^À XHõ Hˆ ã¨∞‰õΩ =∂„`«"∞Õ ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨiq∞`«O HÍ"åÅ<Õk P"≥∞
JaèÖÏ+¨ HÍ<ÕHÍ^Œ∞. P"≥∞ Ѷ≤~åº^Œ∞ L^ÕÌâ◊ºO ‰õÄ_® Jk HÍ^Œ∞. nxH˜`À_»∞ *τѶ‘
Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ „Ѩ™êÎqOz# HÍÅOÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì H˘xfl H©ÅHõ J_»∞QÆ∞Å∞ "ÕãO≤ k. ɡãìπ
ÉËHsõ , ae¯ãπ ÉÏ<À Hˆ ã¨∞Å ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =ºHõOÎ KÕã#≤
<Õ~åaèÜ∂≥ QÆ ÉèÏ"åÅ∞ WO^Œ∞‰õΩ XHõ L^•Ç¨Ï~°}.
=Ú‰õΩo`« J=kè QÆey# QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`åxH˜, qâßÅѨikè QÆÅ *τѶ‘
Ѷ≤~åº^Œ∞‰õΩ =∞^茺 ǨÏã≤Î=∞ â◊HÍO`«~°O L<åfl, 'ã≤\ò— „Ѩuáê^Œ##∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
P"≥∂kOzOk. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞Ö’ `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ H˘#™êyOKåÅx [ã≤ãì π
_ô̂H *ˇ<· £ HÀ~å~°∞.
"≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞=∞O„uQÍ L#fl QÀ~åú<£ [_®Ñ¶Ü ‘ ∂« , W^Œ~Ì ∞° áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞ÅÃÑ· =zÛ# P~ÀѨ}Å#∞ ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘x, '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î #‰õΩ 'ã≤\ò—
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì J#∞=∞u á⁄OkOk. P W^Œ~Ì ∞° áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ Z"£∞Hˆ \ÏO_»<,£ Ñ‘c
QÀO_çÜ∂« . (D =º=Ǩ~°OÖ’ J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ "≥∂n <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∞ºOÃÑ<· å „Ñ¨tflOKÕq^èOŒ QÍ
^Œ~åºÑ¨ÙΠѨikèx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ÃÑOK«_®xfl J^蕺ܫ∞O z=~À¡ K«∂™êÎO) WO`«\ ˜
„ѨÜ∂« ã¨Éiíè `«"∞≥ #ÿ ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ x~°~Hú° õ „ѨÜ∞« `«flO 2012 Ѷ„≤ |=i Zxq∞^À `Õn#
=ÚyOѨÙ#‰õΩ =zÛOk. JǨχ^•ÉÏ^£ "≥∞l„ã‘iì Ü«∞Öò HÀ~°∞‰ì Ωõ 'ã≤\ò— '`«∞k x"ÕkHõ—#∞
ã¨=∞iÊOzOk. "≥∂n ã¨Ç¨ , *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ ¿Ñ~˘¯#fl "å~°O^Œih tHΔÍ~°› <Õ~° Ѩikè
#∞Oz `«ÑÊ≤ OKåÅx HÀiOk.
=∞<À*ò q∞@ì 299
ã≤\ò JkèHÍ~°∞Å∞ D JOK«∞#‰õΩ KÕ~∞° HÀ=_»O J<Õk Jx"å~°ºO. Jk ѨÓ~°fi
x~å‚Ü∞« Hõ JOâ◊O HÍ#@ì~Ú`Õ ã≤\ò ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ DQÆu Ѩ@_ì O» ã¨ÇϨ ["≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O.
nxH˜ J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û. JO^Œ∞Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ k Uq∞@O>Ë.. `«# '=ÚyOѨÙ
x"ÕkHõ—Ö’ 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ "≥∂n "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x JOâßÅ#∞ ã¨∂\˜QÍ, ã¨Ê+¨Oì QÍ
á⁄O^Œ∞Ѩ~K° Ö« ^Ë ∞Œ . "≥∂n K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å#∞ <Õ~t° HΔÍ㨇 $u ѨikèH˜ |Ü«∞@"å~°∞ #"≥∂^Œ∞
KÕÜ∞« _»"∞Õ nxH˜ HÍ~°}O. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ· ѨijÅ# WOHÍ „áê^äqŒ ∞Hõ qKå~°} ^ŒâÖ◊ ’<Õ
L#flѨÙÊ_»∞, "≥∂nx 'ã≤\ò—„ѨtflOzOk. ^•x=Å¡ PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÅO <Õ~° tHΔÍ ã¨‡ $uÖ’x
161=ÃãHõ<Δ £ H˜O^Œ #"≥∂^Œ∞ H͉õΩO_®áÈ~ÚOk. U^≥<· å Hˆ ã¨∞‰õΩ ã¨O|OkèOz# "åã¨"Î å
Å∞, Ѩiã≤`÷ ∞« Å`À ã¨O|O^èOŒ LO_˘K«∞Û##∞‰õΩ#fl Z=i<≥<· å D ÃãHõ<Δ £ „ѨHÍ~°O ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
JkèHÍi Ñ≤eÑ≤Oz „ѨtflOK«=K«∞Û. '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î Ö’ ÉèÏQÆOQÍ "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ *Ïs
J~Ú#@ì~Ú`Õ PÜ«∞# ÃãHõΔ<£ 161 ѨikèÖ’H˜ =KÕÛ"å~°∞. K«zÛ#@∞ì "åã¨Î"åÅ∞
"≥Å_¡ Oç Kåeû =KÕÛk. ZO^Œ∞HõO>Ë D ÃãHõ<Δ x£ „ѨÜ∂≥ y¿ã,Î „Ѩun („ѨH@ õ #/ x~åHõ~}° )
ѨHͯQÍ #"≥∂^Œ∞ HÍ"åeûO^Õ. L`«Î~˘`«Î~å <Õ~åaèÜ≥∂QÍxH˜ QÆ∞~°ÜÕ∞º„Ѩ=∂^ŒO
L#fl^Œ#∞H˘#fl"å~°∞.. ã‘fiÜ«∞ „ѨH@ õ #‰õΩ x~åHõiOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ D ÃãHõ<Δ £ HõeÊã¨∞#Î flk.
^•x=Å¡ D <åºÜ«∞ x|O^è#Œ ‰õΩ ™ê~°fi„uHõ QÆ∞iÎOѨ٠L#flk. 'YzÛ`«"∞≥ #ÿ Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡
ã¨=∂^è•#O K≥áêÊeû—# Jx"å~°º`«‰õΩ "≥∂nx QÆ∞i KÕÜ«∂eû# J=ã¨~åxfl 'ã≤\ò—
q㨇iOK«_»O qO`«Q˘Å∞ѨÙ`«∞Ok. J#O`«~°HÍÅOÖ’ *τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞Ö’ ¿Ñ~˘¯#fl
J<ÕH=õ ∞OkÃÑ· ã≤\ò, ÃãHõ<Δ £ 161x „ѨÜ∂≥ yOz,"åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ #"≥∂^Œ∞KÕãO≤ k. JѨÙÊ_»∂
"≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ *ÏsHÍÖË^∞Œ . <Õ~t° HΔÍ ã¨‡ $u ѨikèH˜ "≥Å∞ѨŠ#"≥∂^Œ∞ KÕã#≤ "≥∂n
"åOQÆ∂‡ÅO P^è•~°OQÍ "≥∞l„¿ãiì Ü«∞Öò HÀ~°∞‰ì Ωõ 'ã≤\ò— ã¨=∞iÊOz# '=ÚyOѨ٠x"ÕkHõ—
XHõ Jã¨OQÆ`« =º=Ǩ~°OQÍ<Õ q∞yeáÈ~ÚOk.
"≥∂n "åOQÆ∂‡ÅO #"≥∂^Œ∞Ö’ PÜ«∞#ÃÑH· ˜ „Ѩâfl◊ Å∞ ã¨OkèOzOk UˆH =∞Ö’›„`å.
PÜ«∞# i>ˇ~ÿ ∞° ¤ ã‘cS JkèHÍi. qKå~°} `˘q∞‡k QÆO@Åáê@∞ ~Ô O_»∞ q_»`Å« ∞QÍ
™êyOk. Wxfl QÆO@Åáê@∞ ™êy# qKå~°} x_çq J<Õk q+¨Ü∞« f„=`«#∞ ã¨∂zã¨∞#Î flk.
qKå~°}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ "≥∂nx 72 „Ѩâfl◊ Å∞ J_çQÍ~°∞.ed`« „ѨuÖ’x „Ѩu ¿ÑrÃÑ· "≥∂n
ã¨O`«HOõ fã¨∞H˘<åfl~°∞. D „Ѩux Ѩije¿ãÎ „Ѩâfl◊ Å f~°∞ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. "≥∂n
K≥ÑÊ≤ # ã¨=∂^è•#O`À ZHõ¯_® =∞Ö’›„`å qÉèkË Oz# ^•YÖÏÖË^∞Œ . =∂=¸Å∞ q+¨Ü∂« Å∞
ã¨~ˆ , q"å^•ã¨Ê^Œ ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ =zÛ#ѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_® uiy „ѨtflOKÕO^Œ∞‰õΩ
„Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œ∞. "≥∂n "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x MÏmÅ#∞, q~°∞^Œú JOâßÅ#∞ Ѩ@∞ìH˘x,
"≥∂nx W~°∞‰õΩ#ÃÑ>Ëì „Ñ¨Ü∞« `«flO H˘kÌQÍ ‰õÄ_® KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . x*ÏxH˜, 'ã≤\ò— „ѨâßflѨ„`«O
J<Õk *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞#∞ P^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x `«Ü∂« ~°~ÚOk. Ѷ~≤ åº^Œ∞‰õΩ QÆÅ qãÎ̈ $ux
300 QÆ∞[~å`ü 2002
|\˜,ì J<ÕHõ HÀ}ÏÅ#∞ ã¨Ê $tOKÕq^èOŒ QÍ „Ѩâfl◊ ŠѨ~O° Ѩ~° H˘#™êQÍe. HÍh, J#∞|O^èŒ
„Ѩâ◊flÅO@∂ ÖˉõΩO_® P™êO`«O „Ѩâ◊fl-["å|∞-„Ѩâ◊fl J#fl@∞ì qKå~°} ™êyOk.
"≥∂n "å^Œ#O`å #"≥∂^Œ∞ JÜÕ∞º@@∞ì K«∂_»@"Õ∞ =∞Ö’›„`å „Ñ¨^•è # ѨxQÍ ÃÑ@∞ìH˘#fl@∞ì
HõxÑ≤OzOk.JO`ÕQÍh, PÜ«∞# K≥¿ÑÊ q+¨Ü∂« Ö’¡ ZHõ¯_≥<· å á⁄ã¨QxÆ `«#O HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl^•†
K«@ì q~°∞^Œú K«~º° ʼnõΩ áêÅÊ_ç# ÉèÏ=# =ºHõOÎ J=Ù`«∞#fl^• J<Õk Ѩijeã¨∂,Î J@∞=O\˜
JOâßÅ∞ LO>Ë <˘H˜¯ÃÑ>Ëì Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ ZHõ¯_® J#∞ã¨iOK«Ö^Ë ∞Œ . WÖÏO\˜ ^èÀ~°}˜ =Å¡
"≥∂n XHõ\ ˜ Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡<Õ LK«∞Û #∞Oz *ÏiáÈÜ«∂~°∞. <Õ~° tHΔÍ㨇 $uÖ’x
ÃãHõ<Δ £ 161H˜ "≥Å∞=ÖË W~°∞ѨHÍΔ Å∂ =º=ǨÏiOKå~Ú. ^•x=Å¡ 'YzÛ`«"∞≥ #ÿ Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡
ã¨=∂^è•#O K≥¿ÑÊ— Jx"å~°º`«#∞Oz "≥∂n `«Ñ≤ÊOK«∞H˘<åfl~°∞. 'Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ#∞Oz
„ѨtflOKÕ— Ѩx ã≤\ò JkèHÍ~°∞ʼnõÄ `«ÑÊ≤ áÈ~ÚOk.
'L„QÆ"å^Œ— "åºYºÅÃÑ· "≥∂nx W~°∞‰õΩ#ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— Tyã¨ÖÏ_çOk.
QÀ„^è• L^ŒO`«O [iy# H˘xfl QÆO@Ö’¡<Õ W^ŒO`å 'L„QÆ"å^Œ∞Å ‰õΩ„@— JO@∂ "≥∂n
„ѨH\õ O˜ Kå~°∞. J~Ú`Õ, D JOâ◊OÃÑ· 'ã≤\ò— JkèHÍi, "≥∂nx QÆ\ Qì˜ Í xÅnÜ«∞ÖË^∞Œ .
nxH˜ ã¨Ê+¨Oì QÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl HÍ~°}O Uq∞@O>Ë, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì D JOâ◊OÃÑ· U_®k
„H˜`«O ã¨ÊOkOzOk. QÀ„^蕈Hã¨∞Ö’ L„QÆ"å^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞_»O
ã¨iHÍ^ŒO@∂ (áÈ\Ï) ™ê÷~¸ ã¨g∞HΔÍ ã¨OѶ∞¨ O HÀ~°∞‰ì Ωõ XHõ x"ÕkHõ WzÛOk. ZO^Œ∞Hõx
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @##∞ L„QÆ"å^ŒO`À =Ú_çÃÑ@ì~å^À P x"ÕkHõÖ’ q=~°OQÍ<Õ K«iÛOzOk.
.Ô~Å· ∞#∞ `«QÅÆ Éˇ\Ïì~x° K≥|∞`«∞#fl ^Œ∞O_»Q∞Æ Å∞ ¿ÑÅ∞_»∞ Ѩ^•~å÷Å#∞ ÖËHõ =∞O_Õ =ã¨∞=Î ÙÅ#∞
LѨÜ∂≥ yOz# ^•YÖÏ ÖË^xŒ x"ÕkHõ ¿Ñ~˘¯Ok. JÖψQ, Zãπ-6 É’wÃÑ· ^•_çKãÕ #≤ "å~°∞,
É’wÖ’H˜ XHõ"≥·Ñ¨Ù ZHͯ~°x, ^•x=Å¡ É’wÖ’ Ô~O_À"≥·Ñ¨Ù #∞Oz „Ѩܫ∂}˜‰õΩÅ∞
|Ü«∞@Ѩ_ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞ L#fl^Œx x"ÕkOzOk. DÔ~O_»∞ HÍ~°}ÏÅs`åº QÀ„^è•
L^ŒO`åxfl L„QÆ"å^Œ∞ŠѨxQÍ ÉèÏqOK«Ö=Ë ∞x `ÕeÛK≥ÑÊ≤ Ok. P x"ÕkHõ#∞ JǨχ^•ÉÏ^£
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì P"≥∂kOzOk. P x"ÕkHõ P^è•~°OQÍ 2009 Ѷ„≤ |=iÖ’ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì XHõ „ѨH@õ #
KÕãO≤ k. '' (QÀ„^è•Ö’) [iyOk xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ x"≥fi~°Ñi¨ KÕ Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ Ѷ∞¨ @<Õ. JÖÏQÆx
WÖÏO\˜ „Ѩu Ѷ∞¨ @#‰õÄ, L„QÆ"å^Œ K«~º° ‰õΩ =iÎOѨ*¿Ë ã x~°fiK«#O`À =Ú_çÃÑ@ìÖOË ——Jx
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì ã¨∞ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
QÀ„^è• L^ŒO`åxfl L„QÆ"å^ŒK~« º° QÍ z„fHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflxfl
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì f~°∞Ê |@ì|Ü«∞Å∞ KÕãO≤ k. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ "≥∂n ‰õΩ„@
KÕâß~°#fl *τѶ‘ P~ÀѨ}ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ ™êyOKåeû# P=â◊ºHõ`#« ∞ f~°∞ÊÖ’x D ÉèÏQÆO
=∞iO`« |ÅѨizOk. "≥∂nx „ѨtflOKÕ@ѨÙÊ_»∞ =∞Ö’›„`å, 'L„QÆ"å^ŒO— J<Õ =∂@
^˘~°‰¡ Ωõ O_® *Ï„QÆ`Ϋ Ѩ_®¤~∞° . —g∞~°∞ JÖÏO\˜ P~ÀѨ} KÕÜ∞« _®xH˜ „áêuѨkHõ Uq∞\˜?—
 =∞<À*ò q∞@ì 301
Jx "≥∂nx „ѨtflOKå~°∞. HÍh, '<Õ#∞ ZÖÏO\˜ "åºYºÅ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ — J<Õ ã¨=∂^è•#O`À
"≥∂n `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOKå~°∞. XHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ J_»QÍeû# „Ѩâfl◊ #∞
fã¨∞HÔ o¡, =∞~Àã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ "ÕÜ∞« _»O =Å¡ "≥∂nH˜ HÍ"åeû#O`« "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ ÅaèOzOk.
XHõ =~°ã„¨ Hõ=∞OÖ’ „Ѩâfl◊ Å#∞ J_»∞QÆ∞`«∂, QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# [iy# Ѷ„≤ |=i 27= `Õn
=∞^蕺ǨÏflO JÃãOc¡Ö’ "≥∂n KÕã#≤ „ѨH@ õ #ÃÑ· ѨÅ∞ „Ѩâfl◊ Å∞ "Õâß~°∞. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’
PÜ«∞# 'L„QÆ"å^Œ— "åºYºÅ#∞ `«_=ç ∂~°∞. x*ÏxH˜, D „Ѩâfl◊ "ÕÜ∞« _®xH˜ Wk ã¨O^Œ~ƒ° Où
HÍ^Œ∞.ZO^Œ∞HõO>Ë D"åºYºÅ#∞ "≥∂n P~ÀA ™êÜ«∞O„`«O QÀ„^è• Ñ¨@ì}Ïxfl
ã¨O^Œi≈Oz#ѨÙÊ_»∞ KÕâß~°∞. D kQÆ∞= ã¨OÉèÏ+¨}Å „Hõ=∞O K«∂¿ã,Î „Ѩâfl◊ Å Hˆ ox ZÖÏ
~°HÎ̃ Hõ\ Oì̃ Kå~°<kÕ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
=∞Ö’›„`å : ѨHͯ Ѩ^HŒä Oõ `À, áêH˜™ê÷<£ / SZãπSÅ∞ [iÑ≤# `≥~° "≥#Hõ ‰õΩ„@
HÍ~°}OQÍ<Õ QÀ„^è• ~Ô Å· ∞ ^ŒÇϨ #O [iyO^Œx g∞~°∞ „ѨH\õ O˜ Kå~å?Jk x[=∞~Ú`Õ
^•xH˜ „áêuѨkHõ Uq∞\˜?
"≥∂n : JÃãOc¡Ö’ JÖÏO\˜ Ѩ^•Å#∞ <Õ#∞ LK«Ûiù OK«<ÖÕ ^Ë ∞Œ . HÍHõáÈ`Õ D
JOâ◊OÃÑ· g∞_çÜ∂« ##∞fl H˘xfl„Ѩâfl◊ Å∞ "ÕãO≤ k. áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨÓiÎ H͉õΩO_®,
Ug∞ =∂\Ï¡_Ö» =Ë ∞x "åiH˜ K≥áêÊ#∞.
‰õΩ„@ L^ŒO`«OÖ’ XHõ q+¨Ü∂« xfl "≥∂n WHõ¯_» JOwHõiOKå~°∞. J^Õq∞@O>Ë,
áÈbã¨∞Å∞ <Õ~° HÍ~°}ÏÅ#∞ "≥eH˜fÜ«∞#O`«=~°‰Äõ "≥∂n Ug∞ KÕÜ∞« ^ŒÅ∞K«∞HÀÖË^∞Œ .
PÜ«∞# `˘e ã¨ÊO^Œ# ™ê~åOâ◊O W^Õ. nx^•fi~å PÜ«∞# K≥Ñʨ Hõ<Õ K≥|∞`«∞#fl q+¨Ü∞« O
XHõ\ ˜ WHõ¯_» LOk. J^Õq∞@O>Ë, ~å„+ì̈OÖ’ âßOuÉè„í ^Œ`Å« #∞ ǨÏiOѨ*¿Ë ã™ê÷~ÚÖ’
~Ô K«ÛQ˘>Ëì TǨQÍ<åÅ∞, =\ì̃ =^ŒO`«∞Å∞ *’~°∞QÍ ™êQÆ∞`«∞<åfl, "å\˜ xÜ«∞O„`«}‰õΩ
"≥∂n Ug∞ KÕÜ∞« ^ŒÅ∞K«∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . WÖÏO@ѨÙÊ_»∞ Z=iÔH<· å ~ Ωõ ¯# Uq∞ `«\Ïìe?
áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨÓiÎ JÜÕ∞º=~°‰Ωõ PQƉΩõ O_® Jxfl J„Ѩ=∞`«`Î Å« #∞ ÉËMÏ`«~∞° KÕã∂¨ ,Î
QÀ„^è•Ö’ "≥∂n L„QÆ"å^Œ P~ÀѨ}Å∞ ZÖÏ KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞ J<Õ „Ѩâfl◊ ~å"åe Hõ^•!
HÍh, 'ã≤\ò— JÖÏO\˜ „Ѩâfl◊ Å#∞ "≥∂nH˜ ã¨OkèOK«Ö^Ë ∞Œ . Ѷ∞¨ @#[iy# L^ŒÜ∞« O #∞Oz
™êÜ«∞O„`«O ֒Ѩ٠<å@H©Ü∞« Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ =∂i# `«# "≥Y· ix "≥∂n ZHõ¯_® ^•K«∞HÀÖË^∞Œ .
áÈbã¨∞ÖË U q+¨Ü∞« "≥∞<ÿ å `ÕÖÏÛe Jx L^ŒÜ∞« O =∂\Ï¡_#ç =∞x+≤, ™êÜ«∞O„`åxHõÖÏ¡
QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#ÃÑ· =ÚO^Œã∞¨ Î f~°∞Ê WKÕÛâß~°∞. „ѨtflOKÕ „Hõ=∞OÖ’ =∞Ö’›`å D JOâßxH˜
^ŒQ~æÆ Q° Í=KåÛ~°∞. QÀ„^è•Ö’ "≥∂n g∞_çÜ∂« #∞ ‰õÅ∞ã¨∞H˘#_®xfl =∞Ö’›„`å „Ñ¨™êÎqOKå~°∞.
=∞Ö’›„`å : QÀ„^è•Ö’ g∞~°∞ g∞_çÜ∂« „Ѩux^è∞Œ Å#∞ HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~å?
"≥∂n : <Õ#∞ HõÖHˇ ~ìõ ü HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ L<åfl#∞. JѨÙÊ_»∞ JHõ¯_çH˜ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
g∞_çÜ∂« „Ѩux^è∞Œ Å∞ =KåÛ~°∞. "åiH˜ <Õ#∞ [iy# Ѷ∞¨ @# QÆ∞iOz K≥áêÊ#∞. ÉÏkè`«
302 QÆ∞[~å`ü 2002
‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ `«Ö’ ~°∂. Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ∞ ѨiǨ~°O W™êÎ=∞x, D Ѷ¨∞@#‰õΩ
ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ#· "åix =keÃÑ>Ëì „Ñ¨ãH¨ Î̃ ÖË^xŒ „ѨH\õ O˜ Kå#∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ „Ѩ[Å∞ âßOu
™ê=∞~°™êºÅ#∞ HÍáê_®Åx q[˝ÑÎ≤ KÕâß#∞. ^•xH˜`Àáê@∞ Ѷ¨∞@<åã¨÷eÖ’ L#fl "å~°∞
<å‰õΩ K≥Ñ≤Ê# "åã¨Î"åÅ#∞ |\˜ìK«∂¿ãÎ, D Ѷ¨∞@# "≥#Hõ f„="≥∞ÿ#, ѨHͯ „Ѩ}ÏoHõ`À
J=∞Å∞ KÕã≤# ‰õΩ„@ ^•y L#fl@∞ì JxÑ≤ã¨∂Î L#fl^Œx g∞_çÜ∂« „Ѩux^è∞Œ ʼnõΩ `≥eáê#∞——
QÀ„^è•Ö’ WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ KÕã#≤ P~ÀѨ}Å#∞ D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ PÜ«∞# `«#‰õΩ
`å<Õ k^Œ∞‰Ì Ωõ <åfl~°∞. `å#∞ Hˆ =ÅO ‰õΩ„@ QÆ∞iOKÕQÍh, L„QÆ"å^ŒO QÆ∞iOz =∂\Ï¡_Ö» ^Ë xŒ
"≥∂n JO@∞<åfl, xÅ∞=iOKÕ „ѨÜ∞« `«flO 'ã≤\ò— KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . x*ÏxH˜, PÜ«∞# WѨÙÊ_»∞
K≥|∞`«∞#fl =∂@Å∞, P ~ÀA "≥∂n QÀ„^è• Ñ¨~º° @#ÃÑ· q_»∞^ŒÅ~Ú# JkèHÍiHõ „ѨH@õ #`À
qÉèkË ã¨∞<Î åfl~Ú.JHõ¯_çHHõ ¯õ _Õ Ñ¨iã≤u÷ x PHõoOK«∞H˘x JHõ¯_çHHõ ¯õ _Õ x~åú~} ° ‰õΩ ~åQÆÅ
"≥∂n â◊HxÎ̃ QÀ„^è•Ö’ PÜ«∞# „ѨH@ õ # "≥Å_¡ ç KÕãO≤ k. ѨHͯ Ѩ^HŒä Oõ `À ‰õÄ_»|Å∞H˘¯x
[iÑ≤# L„QÆ"å^Œ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° Wk— Jx =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ "≥∂n QÀ„^è•Ö’
J<åfl~°x JkèHÍiHõ „ÃÑãπ „ѨH@ õ # `≥eÑ≤Ok. qâı+} ¨ ÏÅ#∞ QÆ∞Ñ≤Êã¨∂Î "åQÍú~Ö° Ï ™êy#
PÜ«∞# „ѨH@ õ #Ö’, 'xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ Wk ѨÓiÎQÍ L„QÆ"å^Œ ‰õΩ„>Ë—#x <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞.
JѨÊ\’¡ PÜ«∞#Ö’ HõxÑ≤Oz# WÖÏO\˜ xâ◊ÛÜ«∞`«fi ^èÀ~°}˜ Zxq∞^Õà¡◊ `«~∞° "å`«
'ã≤\ò— Z^Œ∞@ Ǩ[~°~Ú#ѨÙÊ_»∞ =∂„`«O HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . PÜ«∞# ã≤\ò‰Ωõ K≥ÑÊ≤ O^ŒÖÏ¡
Uq∞@O>Ë, D Ѷ∞¨ @# XHõ ™ê^è•~°} (f„="≥∞#ÿ , ѨHͯ „Ѩ}ÏoHõ) <Õ~° ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆOQÍ
[iyO^Œx q=iOKå~°∞. WHõ¯_» =∞#‰õΩ PÜ«∞#Ö’x Ѩi}˜`« ^èÀ~°}˜ ‰õÄ_® (JxÑ≤ã∂¨ Î
LOk) HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. |∞kúÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ<Õ PÜ«∞# ã≤\ò‰Ωõ `«#"≥Ñ· Ù¨ #∞Oz Uq∞ J~°O÷
KÕ~ÚOKåÅ#∞‰õΩ<åfl~°<kÕ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O =ÚYºO. QÀ„^è•Ö’ Ѷ„≤ |=i 27= `Õn#,
K«∞@∂ì JO`«\ ˜ f„= L„^ÕHÉõ iíè `« "å`å=~°}O <≥ÅH˘<åfl, `å#∞ =∂„`«O `«y#O`«
x„QÆÇ¨ xfl áê\˜OKå#x K≥Ñʨ _»"∞Õ "≥∂n =∂@Å L^ÕâÌ º◊ O.
x*ÏxH˜ 2010 <å\˜H˜ aè#fl"≥∞ÿ# "å`å=~°}O LOk. JO^Œ∞=Å¡<Õ "≥∂n
'ã≤\ò— Z^Œ∞@, L„QÆ"å^ŒO „Ѩ™êÎ=# KÕÜ∞« ‰õΩO_® *Ï„QÆ`ÑΫ _¨ ®¤~∞° . HÍh, 2002Ö’ JÖÏ
HÍ^Œ∞. JѨÊ\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ "Õ~∞° QÍ L<åfl~Ú. QÀ„^è• L^ŒO`«OÃÑ· "≥∂n Hõ~¯° â◊"∞≥ #ÿ ã¨fi~°O
qxÑ≤OKÕ ã¨=∞Ü«∂xH˜ *ÏfÜ«∞OQÍ, JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ J<ÕHõ Ѩi}Ï=∂Å∞ [iQÍ~Ú.
„ѨÑO¨ Kåxfl lǨn „Ѩ=∂^ŒO =}˜H㘠∞¨ #Î flk. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#‰õΩ H˘kÌ<Å≥ Å =ÚO^Œ∞QÍ
#∂ºÜ«∂~ü¯Ö’x =~°Öò¤ „>Ë_ã ãO@~ü Éè=í <åÅ#∞ ‰õÄeÛ"Õâß~°∞. #∂º_èbç Ö¡ ’x ÉèÏ~°`«
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ÃÑ· ^•_ç [iyOk. QÀ„^è• L^ŒO`«O <å\˜H˜ JÅ∞=ÚH˘x L#fl WÖÏO\˜
"å`å=~°}Ïxfl "≥∂n `«#‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =∞Å∞K«∞H˘<åfl~°∞. D Ѷ∞¨ @# [iˆQ<å\˜H˜
J"≥∞iHÍ JѨÊ\˜ J^躌 ‰õΩΔ _»∞ *Ïi˚ |∞+π ÃãÃÑOì |~ü 11 ^•_»∞ʼnõΩ „ѨuK«~º° QÍ L„QÆ"å^ŒOÃÑ·
 =∞<À*ò q∞@ì 303
Ü«Ú^ŒOú „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. P Ü«Ú^Œú "Õ∞Ѷ∂¨ Å#∞ áêH˜™ê÷<£ ѨtÛ=∞=∞^躌 ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ^•HÍ
qã¨iÎ OKå~°∞. áê~°"¡ ∞≥ O@∞ÃÑ· ^•_ç ^Œiq∞ÖÏ =O^ŒÅ "ÕÅ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ããx· Hõ |ÅQÍÅ∞
`«∂~°∞Ê =∞^躌 ã¨iǨÏ^Œ∞ÖÌ ’¡ "≥∂ǨÏiOKå~Ú. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡, QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @##∞ ‰õÄ_®
L„QÆ"å^Œ∞Å MÏ`åÖ’ "ÕÜ∂« Å<Õk "≥∂n „ѨÜ∞« `«flO. HÍHõáÈ`Õ WHõ¯_» XHõ z‰õΩ¯ LOk.
™ê^è•~°}OQÍ L„QÆ"å^Œ K«~º° Ö’¡ HõxÑ≤OKÕ "å`å=~°}O QÀ„^è• L^ŒO`«OÖ’ ÖË^∞Œ . JO>Ë
~Ô Å· ∞#∞ `«QÅÆ Éˇ@_ì ®xH˜ â◊H=Î̃ ∞O`«"∞≥ #ÿ Ps¤ZH±û ¿ÑÅ∞_»∞ Ѩ^•~å÷xfl "å_»Ö^Ë ∞Œ . UˆH 47
`«∞áê‰õΩÅ`À q~°∞K«∞‰õΩѨ_Ö» ^Ë ∞Œ . JѨÇϨ iOz# q=∂#O`À ^•_ç KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•xH˜`À_»∞
Ѷ„≤ |=i 27= `Õn# Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ #∞Oz, „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å #∞Oz áÈbã¨∞Å∞ ¿ãHõiOz#
q=~åÖ’¡ QÍh, P ~ÀA `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ ZѶSπ P~üÖ’QÍh, ZHõ¯_® L„QÆ"å^Œ „Ѩ™êÎ=#
ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ ‰õÄ_® ÖË^∞Œ .
L„QÆ"å^Œ "åºYºÅÃÑ· "≥∂nx <˘H˜¯Ñ¨@_ì O» Ö’ qѶŨ O HÍ=_»O =Å¡ QÀ„^è• J#O`«~°
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å q+¨Ü∞« OÖ’ PÜ«∞# „Ѩ^iŒ ≈Oz# =OK«<å tÖÏÊxfl áÈÅ∞ÛHÀ=_»OÖ’
'ã≤\ò— ÉËÅQÍ q∞yeáÈ~ÚOk. =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· ^•_»∞Å#∞ xÜ«∞O„uOKåeû# ÉÏ^躌 `« XHõ
=ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨ÓiÎQÍ "≥∂nÃÑ<· Õ LOk. HÍh, PÜ«∞# ã¨=∂^è•<åÖÏ¡Qˆ ã≤\ò ã≤^OúŒ
KÕã∞¨ H˘#fl „Ѩâfl◊ Å∂ ã¨OkQÆ`ú `« À L<åfl~Ú. "≥∂n ÉÏ^躌 `«x QÆ∞~°∞Î KÕ¿ã q+¨Ü∞« OÖ’
H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤OKÕ L^ŒO`«O, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· .© QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ∞¨ ~°¬}Å „Hõ=∞O
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk, `˘e ~°HáÎõ ê`«O [iyOk WHõ¯_Õ. JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’x D ™⁄Ãã\· ©
H˘xflQÆO@Åáê@∞ JÅ¡i QÆ∞OѨÙÅ QÆ∞ÃÑÊ\’¡ LOk.L„QÆ"å^Œ "åºYºÅ =∂@ ZÖÏ L<åfl,
WÖÏO\˜ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ f~°∞|_çQÍ ã¨ÊOkOK«_O» J<Õk "≥∂n`À<Õ "≥Ú^ŒÅ∞HÍÖË^∞Œ .
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å K«i„`«Ö’ `˘e#∞Op HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl ã¨O„Ѩ^•Ü«∞"Õ∞ Wk. z#fl
„QÍ=∞O #∞Oz ÃÑ^ŒÌ #QÆ~O° ^•HÍ, W^Õ =~°∞㨠H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. 2002 JǨχ^•ÉÏ^£Ö’
D *ÏѨºO H˘xfl QÆO@Å∞ HÍ=K«∞Û,1984 kb¡Ö’ Jk H˘xfl ~ÀAÅ∞ HÍ=K«∞Û. áêÅ<å
K«~º° Ö’¡ [iˆQ *ÏѨºO =Å¡ J#∞áê`« „Hõ=∞OÖ’ (ÖˇH¯õ ÃÑ\˜#ì @∞ì) TK«HÀ`«Å∞ ™êˆQO^Œ∞‰õΩ
"≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍHõáÈ`Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì *’HõºO =Å¡, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å "≥#∞Hõ
QÆÅ P=~°HÎ õ ¿ÇÏ`«∞=Ù#∞ "≥uH˜ Ѩ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ XHõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨O㨉÷ Ωõ `˘e™êi J=HÍâ◊O
ÅaèOzOk. HÍh, P J=HÍâßxfl 'ã≤\ò— =º~°÷ѨizOk. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã·\ ©Ö’ JO`«
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î Ç≤ÏO㨠[~°∞QÆ∞`«∞O>Ë ã¨HÍÅOÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ ? ÃÑQ· Í P ~ÀA#
PÜ«∞# P Ѩiã¨~åÖ’¡<Õ ~Ô O_»∞ QÆO@ʼnõΩ ÃÑQ· Í QÆ_áç ê~°∞. D JOâ◊OÃÑ· „Ѩâfl◊ #∞ KåÖÏ
*Ï„QÆ`QΫ Í ("≥∂nH˜ W|ƒOk~åx Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡) ã≤\ò "ÕãO≤ k. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’ Uq∞
[iyO^Œ<kÕ QÍh, ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ ǨÏ`«º QÆ∞iOzQÍh, Jk [iy# S^Œ∞ QÆO@Å=~°‰Äõ
`«#‰õΩ `≥eÜ«∞^Œx "≥∂n K≥áêÊ~°∞. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ Uq∞
#"≥∂^Œ~ÚO^Œ<kÕ K«∂^•ÌO..
304 QÆ∞[~å`ü 2002
=∞Ö’›„`å : JÅ¡i QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· é Ñ· ^•_»∞Å∞ KÕã∞¨ #Î fl q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
g∞‰õΩ ã¨=∂Kå~°O LO^•? XHõ"àÕ ◊ LO>Ë ZѨÙÊ_»∞, Z=i ^•fi~å g∞‰õΩ q+¨Ü∞« O
`≥eã≤Ok? JѨÙÊ_»∞ g∞~°∞ ZÖÏO\˜ K«~º° Å∞ fã¨∞H˘<åfl~°∞?
"≥∂n : <å‰õΩ QÆ∞~°∞#Î flO`« =~°‰Äõ , P ~ÀA ~å„u âßOuÉè„í ^Œ`Å« ÃÑ· ã¨g∞HõΔ
[~°∞ѨÙ`«∞<åfl#∞. "Õ∞Ѷ∂¨ h#QÆ~Öü ’x QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’¡ [iy# ^•_»∞Å
QÆ∞iOz JѨÙÊ_Õ <å‰õΩ `≥eã≤Ok.
"≥∂nH˜ "Õã#≤ „Ѩâfl◊ Å „Hõ=∞OÖ’ Wk 31= „Ѩâfl◊ . D „Ѩâfl◊ #∞ =¸_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ
J_çQÍ~°∞. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã·\ ©ÃÑ· QÆ∞OѨÙÅ ^•_ç QÆ∞iOz# ã¨=∂Kå~°O g∞‰õΩ L#fl^•
J<Õk „Ѩâfl◊ Ö’ `˘eÉèÏQÆO. ^•xH˜ "≥∂n ã¨=∂^è•#O, J=Ù#∞. ZѨÙÊ_»∞, Z=i ^•fi~å
`≥Å∞ã¨∞H˘<åfl~°<kÕ „Ѩâfl◊ Ö’ ~Ô O_ÀÉèÏQÆO. áÈbã¨∞Å ^•fi~å J<Õk ã¨=∂^è•#O. P LѨ
„Ѩâfl◊ Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ ZѨÙÊ_»∞ Jx J#flѨÙÊ_»∞, PÜ«∞# ã¨∂zOz# ã¨=∞Ü«∞O K«∂¿ãÎ
Pâ◊Û ~°ºO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. '~å„u [iy#— âßOuÉè„í ^Œ`Å« ã¨g∞HΔÍ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ `≥eã≤O^Œx
PÜ«∞# K≥|∞`«∞<åfl~°∞. P ~å„u "≥∂n fã¨∞H˘#fl ã¨=∞ãÎ̈ K«~º° Å „Hõ=∂xfl 'ã≤\ò— "Õ̂~
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ JOK«<å"Õã∂¨ Î QÆ∞iÎOz# JOâ◊O Uq∞@O>Ë PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl ã¨=∂"ÕâO◊
~å„u 8.30 QÆO@ʼnõΩ [iyOk. D q+¨Ü∂« xfl 2012Ö’ ã¨=∞iÊOz# '=ÚyOѨÙ
x"ÕkHõ— 256= ¿ÑrÖ’ ã≤\ò ¿Ñ~˘¯Ok. "Õ̂~fi~°∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ 'ã≤\ò— #"≥∂^Œ∞KÕã#≤ ~Ô O_»∞
=ÚYº"≥∞#ÿ JOâßÅ#∞ =Ú_çÃÑ\˜,ì QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`«O QÆ∞iOz `å#∞ "≥Ú^Œ\™˜ êi
q<åfl#x "≥∂n K≥|∞`«∞#fl HõzÛ`«"∞≥ #ÿ ã¨=∞Ü«∂xfl D ѨÙã¨HÎ "õ ∞Õ `˘e™êi |Ü«∞@
ÃÑ\˜Oì k. Jk, ~å„u 8.30 QÆO@Å∞. ã≤\ò x"ÕkHõ „ѨHÍ~°O QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © TK«HÀ`«Å∞
KÀ@∞KÕã∞¨ H˘#fl ã¨=∞Ü«∞O =∞^蕺ǨÏflO 3.45 QÆO@Å∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ™⁄Ãã\· © =∞O@Ö’¡
HÍeáÈ`«∂, ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ ã¨Ç¨ J<ÕH=õ ∞Ok ǨÏ`«=∞Ü«∂º~°x 'ã≤\ò— `«# x"ÕkHõÖ’x
494= ¿ÑrÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok.
P ~ÀA ~å„u 8.30 QÆO@ʼnõΩ `«#‰õΩ q+¨Ü∞« O `≥eã≤O^Œx "≥∂n K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
Wk ã¨=∞~°h÷ Ü«∞ HÍÅ qÅO|# HÍ^Œ<kÕ ã¨∞ã¨Ê+ì̈O. HÍh 'ã≤\ò—‰õΩ W^Õg∞ Ѩ@Öì ^Ë ∞Œ .
PÜ«∞# "å^Œ#`À qÉèkË OK«_O» QÍh, PÜ«∞# f~°∞ =Å¡ `«Öuˇ #ΠѨ~º° =™ê<åÅ#∞ QÆ∞iOz
x"ÕkHõÖ’ „Ѩ™êÎqOK«_O» QÍh KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . QÆ∞Ń~ü™æ ⁄Ãã\· x© JÅ¡i QÆ∞OѨÙÅ∞ =Ú@ì_Oç K«_O» ,
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î TK«HÀ`«Å∞ HÀÜ«∞_»OÃÑ· ã¨HÍÅOÖ’ `«#‰õΩ ã¨=∂Kå~°O JO^ŒÖ^Ë #Œ fl "≥∂n
"å^Œ##∞ XHõ~H° Oõ QÍ 'ã≤\ò— JOwHõiOz#@∞ì HõxÑ≤OzOk. K«∂¿ã,Î <åÅ∞QÆ∞ QÆO@Å
HõÖÏ¡ `å#∞ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ H˜ KÕ~∞° H˘#fl@∞ì *Ï~ÚO\ò Hõq∞+¨#~ü Z"£∞Hˆ \ÏO_»<£ K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
J~Ú<å "≥∂nH˜ D q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞_®xH˜ =∞~À S^Œ∞ QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞O Ѩ\ Oì˜ k.
âßOuÉè„í ^Œ`Å« ã¨g∞HõΔ [~°∞ѨÙ`«∞#flѨÙÊ_»∞ `˘e™êi PÜ«∞#‰õΩ D "å~°Î `≥eã≤Ok. WHõ
=∞<À*ò q∞@ì 305
'ã≤\ò— „Ѩâfl◊ Ö’x =¸_À ÉèÏQÆO, `≥eÜ«∞QÍ<Õ Uq∞ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞ J<Õk. D
„Ѩâfl◊ "ÕÜ∞« _»O =Å¡ LѨÜ∂≥ QÆO Ug∞ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞‰õO>Ë, `≥eÜ«∂eû# H©ÅHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
"≥∂nH˜ `≥eÜ«∞‰õΩO_®áÈ~ÚOk. HÍ|\˜,ì PÜ«∞##∞ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`«OÖ’ ÉÏ^è∞Œ º_çx
Kտ㠄Ѩâflı L`«Ê#flO HÍ^Œ∞. JÖψQ, ZѨÙÊ_»∞, ZÖÏ JO@∂ 'ã≤\ò— ™êyã¨∞#Î fl J<Õfi+¨}‰õÄ
J~°O÷ HÍÖË^∞Œ .
QÆ∞[~å`üÖ’ |^ŒÅÌ ~Ú# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« _»OÃÑ· ^Œ$+≤ì ™êiOz#@∞ì
ã¨fiÜ«∞OQÍ "≥∂n K≥|∞`«∞#fl^•xH©, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`«O QÆ∞iOz H˘xfl QÆO@Åáê@∞
PÜ«∞#‰õΩ `≥eÜ«∞HõáÈ=_®xH© =∞^躌 á⁄O`«# ‰õΩ^Œ~_° O» ÖË^∞Œ . D "≥~· ∞° ^蕺xfl 'ã≤\ò—
Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . XHõ"Ñ·≥ Ù¨ QÀ„^è• L^ŒO`«O `«~∞° "å`«..=~°∞ã¨QÍ "≥∂n x~°fiÇ≤ÏOz#
ã¨=∂"ÕâßÅ q=~åÅ#∞ 'ã≤\ò— `«# x"ÕkHõÖ’ KåÖÏ *Ï„QÆ`QΫ Í á⁄O^Œ∞ѨizOk. ÃÑQ· Í,
J=hfl =Úã≤¡=ÚÅÃÑ· [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^•_»∞Å#∞ xÜ«∞O„uOK«_»OÃÑ·<Õ ^Œ$+≤ì ÃÑ\Ïì~Ú.
=∞~À"≥Ñ· Ù¨ , ã¨=∂Kå~° qÅO|#ÃÑ· "≥∂n q=~°}#∞ 'ã≤\ò— P"≥∂kOzOk.
'ã≤\ò— `«# x"ÕkHõÖ’ Ѷ„≤ |=i 28= `Õn# [iy# Ѷ∞¨ @#Å „Hõ=∂xfl XHõ
^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ `≥zÛOk. =∞^蕺ǨÏflO XO\˜QOÆ @ „áêO`«OÖ’ =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ "≥∂n
QÍOnè#QÆ~Öü ’ `˘e ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. JѨÊ\˜H˜ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’ Ѩiã≤u÷
"Õ_H≥ ¯˜ Ok. JѨÊ\˜Hˆ , JO>Ë L^ŒÜ∞« O 11.30QÆO@ʼnõΩ *Ï~ÚO\ò Hõq∞+¨#~ü \ÏO_»<£
™⁄Ãã\· © „áêO`«OÖ’ Ѩ~º° \˜OKå~°∞. PÜ«∞# JHõ¯_»‰Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∂xˆH "≥~Úº=∞OkH˜
ÃÑQ· Í QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ KÕ~å~°∞. J„Ѩ=∞`«"Î ∞≥ #ÿ \ÏO_»<,£ „ÃãHì· O˜ Q∑ á¶È~°∞û#∞ ~°OQÆOÖ’H˜ kOz,
ÉÏ+¨Ê"åÜ«Ú QÀàÏÅ#∞ „ѨÜ≥∂yOKå~°∞. 12.20 xq∞ëêʼnõΩ J^Œ#Ѩ٠|ÅQÍÅ#∞
ѨOáêÅO@∂ "Õ∞Ѷ∂¨ h#QÆ~ü áÈbãπ ¿ã+ì <¨ £ #∞Oz HõO„\’Öò ~°∂"£∞‰õΩ á¶È<£ =zÛOk.
JѨÊ\˜H˜ ™⁄Ãã\· x© Ѩk"ÕÅ=∞OkH˜ ÃÑQ· Í =Ú@ì_Oç Kå~°∞.
=∞^蕺ǨÏflO XO\˜ QÆO@‰õΩ "≥∂n âßOuÉè„í ^Œ`Å« #∞ ã¨g∞H˜OΔ Kå~°∞. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞,
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’ Ѩiã≤u÷ q+¨q∞ã¨∞#Î fl q+¨Ü∞« O PÜ«∞#‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_® LO@∞O^•?
`«#‰õΩ #~À_®áê\˜Ü∂« TK«HÀ`«Å q+¨Ü∞« O ‰õÄ_® `≥eÜ«∞^Œx "≥∂n JO@∞<åfl~°∞.
W^≥ÖÏ ™ê^躌 O?JO`å z‰õΩ¯=Ú_çÖÏ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ZO^Œ∞HõO>Ë, 12.30 QÆO@ʼnõΩ
#~À_® áÈbãπ ¿ã+ì <¨ £ ѨikèÖ’ Hõ~∂° Êùº qkèOKå~°∞. QÀ„^è• L^ŒO`«O `«~∞° "å`«, QÆ∞[~å`üÖ’
x¿+^èŒ P[˝Å∞ `˘e™êi D „áêO`«OÖ’<Õ J=∞Ö’¡H˜ =KåÛ~Ú. P P[˝Å∞ Ѩiã≤u÷ x
J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~åÖËHáõ ÈÜ«∂Ü«∞<Õk "Õ̂~ JOâ◊O. HÍh, Ѩiã≤u÷ f„=`«ÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fi
Ü«∞O„`åOQÍxH˜ J=QÍǨÏ# L#fl^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ, D K«~ˆ º x^Œ~≈° #O.
'`≥eÜ«∞^Œ∞— J<Õ "≥∂n ã¨=∂^è•#O J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ ã¨OkQÆ`ú #« ∞ Hõeyã¨∞#Î flk.
Ѷ„≤ |=i 28= `Õn# "≥∂n QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Ѩiã¨~åÖ’¡<Õ H˘xflQÆO@Å∞ QÆ_áç ê~°∞.
JǨχ^•ÉÏ^£ ëêÇ‘ÏÉÏQ∑Ö’x ã¨~∂° ¯ º\ò ǨÏ∫ãπ Z<≥Hû± Ö’ áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å`À
306 QÆ∞[~å`ü 2002
PÜ«∞# âßOuÉè„í ^Œ`Å« ã¨g∞HõΔ [iáê~°∞. D Éè=í #O, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ Hˆ =ÅO =¸_»∞
H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’<Õ LOk. JHõ¯_» ™êÜ«∞O„`«O <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩ "≥∂n ã¨=∂"ÕâO◊
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. P ã¨=∞Ü«∂xH˜ ™⁄Ãã\· Ö© ’ [~°QÍeû# Ѷ∞¨ ’~°O [iyáÈ~ÚOk. \ÏO_»<£
Ô~O_À™êi JѨÙÊ_»H¯õ _»‰Ωõ =KåÛ~°∞. JHõ¯_çH˜ H˘kÌ^∂Œ ~°OÖ’ "≥∂n ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ _»QÍ,
JÅ¡i =¸HõÅÃÑ· HÍÅ∞ÊʼnõΩ \ÏO_»<£ P^ÕâßeKåÛ~°∞. D HÍÅ∞ÊÖ’¡ J<ÕH=õ ∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~∞° .
™⁄Ãã\· Ö© ’ z‰õΩ¯|_ç# Ñ≤ÅÅ¡ ∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ã¨Ç¨ 150 =∞Okx ã¨∞~°H`Δ˜ O« QÍ JHõ¯_ç#∞Oz
`«~e° OKÕO^Œ∞‰õΩ \ÏO_»<£ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. ''㨄Hõ=∞OQÍ â◊= ѨOKåÜ«∞fx ѨÓiÎKãÕ ≤
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ áÈã¨∞=ì ∂~°Oì HÀã¨O ѨOÑ≤OKåÅ——x W<£ÃãÊHõ~ì ü Hˆ r Z~åÌ#∞ \ÏO_»<£
P^ÕtOKå~°∞.
P `«~°∞"å`« =∞iH˘xfl QÆO@Å∞ QÆ_çKÕ=~°‰õÄ, QÀ„^è• L^ŒO`«O ^Œiq∞ÖÏ
KÀ@∞KÕã∞¨ H˘#fl `˘e Ju Ѷ∞¨ ’~° =∂~°}HÍO_» QÆ∞iOz H˘kÌQÍ<≥<· å "≥∂nH˜ ã¨=∂Kå~°O
ÖË^∞Œ . PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ #^•xH˜ `«Å∂Ѩ_"» ∞Õ `«Ñʨ 'ã≤\ò—‰õΩ Wã¨∞=∞O`« ã¨O^ÕÇϨ =¸ HõÅQÆÖ^Ë ∞Œ .
D =∞^躌 HÍÅOÖ’ áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO =∞^躌 qãÎ̈ $`«OQÍ á¶È<£ HÍÖòû #_çz#@∞ì
'ã≤\ò— ã¨fiÜ«∞OQÍ QÆ∞iÎOzOk. =∞^蕺ǨÏflO 2.05 xq∞ëêʼnõΩ \ÏO_»<£ HõO„\’Öò ~°∂"£∞‰õΩ
á¶È<£ KÕã,≤ J^Œ#Ѩ٠|ÅQÍÅ∞ ѨOáêÅx HÀ~å~°∞. P ã¨=∞Ü«∂xH˜ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’
ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ `«k`«~∞° Å#∞ QÆ∞OѨ٠=Ú@ì_Oç zOk. D „Hõ=∞OÖ’ 2.14 xq∞ëêʼnõΩ
=∞~À á¶È<£ HõO„\’Öò~∂° "£∞‰õΩ "≥oO¡ k. ™⁄Ãã\· H© ˜ xѨÙÊÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ QÆ∞OѨ٠„ѨÜ∞« uflã¨∞#Î fl^Œx,
JѨÙÊ_»H¯õ _» q^è∞Œ Ö’¡ L#fl W<£ÃãÊHõ~ì ü Z~åÌ ã¨=∂Kå~°q∞KåÛ~°∞. 2.45 xq∞ëêʼnõΩ Z~åÌ
~Ô O_À™êi HõO„\’Öò ~°∂"£∞‰õΩ á¶È<£ KÕâß~°∞. =Úã≤=¡ ÚÅ<ÕHÍ^Œ∞, áÈbã¨∞Å#∞ ‰õÄ_®
QÆ∞OѨ٠K«∞@∞ì=Ú\ì̃O^Œx K≥áêÊ~°∞.
QÆQ∞Æ ~˘Ê_çKÕ Ñ¶∞¨ _çÜ∞« Å∞ ^ŒQ~æÆ Ñ° _¨ ∞» `«∞<åfl~Ú. ~å„+ì̈ áÈbãπ ÉÏãπ HÔ . K«„Hõ=iÎ
#∞Oz "≥o¡# ã¨=∂Kå~åxfl |\˜ì, PÜ«∞#‰õΩ ™⁄Ãã·\ ©Ö’ Uq∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œ<Õk
ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ `≥Å∞ã¨∂<Î Õ L#fl^Œx 'ã≤\ò— ã¨fiÜ«∞OQÍ¿Ñ~˘¯Ok. JO`ÕHÍ^Œ∞, =∞^蕺ǨÏflO
3.16 xq∞ëêʼnõΩ áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü Ñ‘ã‘ áêO_Õ P^ÕâO◊ `À =∞~À L#fl`« áÈbãπ
JkèHÍi Ñ‘c QÀO_çÜ∂« 4.05 xq∞ëêʼnõΩ ™⁄Ãã\· H© ˜ KÕ~∞° H˘<åfl~°∞. JѨÊ\˜H˜ H˘kÌ
xq∞ëêÅ=ÚO^Õ \ÏO_»<£ P „áêO`åxH˜ =KåÛ~°∞.
áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞ʼnõΩ ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ q+¨Ü∂« Å∞ `≥Å∞ã¨∂<Î Õ LO\Ï~Ú.
HÍh, "≥∂nH˜ =∂„`«O ZÖÏO\˜ ã¨=∂Kå~°O LO_»^∞Œ . ZHõ¯_® á⁄ã¨QxÆ =º=Ǩ~°O
Wk. 4.30 QÆO@ʼnõΩ ã¨~∂° ¯ º\ò ǨÏ∫ãπÖ’ ã¨g∞HõΔ ã¨=∂"ÕâO◊ J~Ú# H˘kÌ ¿ãѨ\ H˜ ˜
"≥∂n g∞_çÜ∂« ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 5.30 QÆO@Å =~°‰Ωõ ã¨=∂"ÕâO◊ [iyOk.
~å„ëêìxH˜ Ãã<· åºxfl Ñ≤Å"åÅx x~°~‚ ÚOz#@∞ì D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ "≥∂n „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
=∞<À*ò q∞@ì 307
JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ KÕ*Ï~°∞`«∞#fl Ѩiã≤u÷ H˜ PÜ«∞# „ѨH@õ # J^ŒOÌ Ñ¨\Oì˜ k. J~Ú`Õ, Ãã<· åºxfl
Ñ≤eÑ≤OKåÅ#fl x~°Ü ‚ ∞« O =Å¡ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ‰© Ωõ XiˆQ^Õg∞ LO_»^∞Œ . ZO^Œ∞‰õO>Ë JѨÊ\˜Hˆ
~å„+¨Oì Ö’x JuÃÑ^ŒÌ Ѷ∞¨ ’~°O [iyáÈ~ÚOk. H˘kÌQOÆ @Ö’¡ "≥∂n D q+¨Ü∞« O QÆ∞iOz
`≥Å∞ã¨∞ HÀ#∞<åfl~°∞. ™êÜ«∞O„`«O P~°∞ QÆO@ʼnõΩ ã¨~∂° ¯ º\ò ǨÏ∫ãπ #∞Oz |Ü«∞Å∞^Õ~ˆ
=ÚO^Œ∞QÍ, 'âßOux HÍáê_»O_ç— JO@∂ "≥∂n WzÛ# ÖÏOKè#« „áêÜ«∞ ã¨O^Õâßxfl
^Œ∂~°^~Œ ≈° <£ iHÍ~°∞¤ KÕãO≤ k. JHõ¯_»#∞Oz PÜ«∞# QÍOnè#QÆ~Öü ’x `«# x"å™êxH˜
"≥àÏ¡~∞° . ~å„u 8.30 QÆO@ʼnõΩ âßOuÉè„í ^Œ`Å« ÃÑ· ã¨g∞HõΔ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’
™êy# ™ê=¸Ç≤ÏHõ #~°"∞Õ ^èOŒ QÆ∞iOz "≥∂n K≥|∞`«∞#fl@∞ì, P ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’<Õ PÜ«∞#
`˘e™êi q<åfl~°∞.
L^ŒÜ∞« O #∞Oz ™êÜ«∞O„`«O ^•HÍ, ~å„+¨Oì Ö’x âßOuÉè„í ^Œ`Å« ÃÑ· Wxfl f~°,¡
WO`«=∞Ok`À "≥∂n ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞ Hõ^•! JѨÙÊ_≥H¯õ _® QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
„Ѩ™êÎ=<Õ ~åÖË^•? PÜ«∞#‰õΩ `≥eÜ«∞<Õ `≥eÜ«∞^Œ#fl "å^Œ#‰õΩ Ñ¨Ù+≤xì WKÕÛ q+¨Ü∞« O
Uq∞@O>Ë, g∞_çÜ∂« ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ#fl [~°fleã¨∞Åì ∞ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © q+¨Ü∂« <Õfl
q㨇iOKå~°∞. D ã¨=∂"ÕâO◊ [~°Q_Æ ®xH˜ H˘kÌ ¿ãѨ\ ˜ =ÚO^Œ∞, JHõ¯_çH˜ H˘kÌ ^Œ∂~°OÖ’<Õ
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’ ^•~°∞}O [iyáÈ~ÚOk. HÍh, XHõ¯ qÖËHiõ ‰õÄ_® "≥∂n Z^Œ∞@
P q+¨Ü∂« xfl „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ .~å„+ì̈=∞O`«\Ï =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ ÉèQí ∞Æ =æ ∞O@∞#fl "Õà,◊ XHõ
=∂r ZOÑ‘x xÅ∞=Ù<å #iH˜ =ÚHõ¯Å∞KÕã≤ =∞O@Ö’¡ Ѩ_ÕÜ«∞_»O ã¨Ç¨ ZÖÏO\˜
^•~°∞}ÏÅ∞ ™⁄Ãã·\ ©Ö’ [~°QÍÜ«∞#flk [~°fleã¨∞ìʼnõΩ `≥eÜ«∞^ŒxÑ≤ã¨∞Î#flk. "åi<≥·<å
H˘O`«=~°‰Ωõ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞ÛQÍh ǨϟO, =ÚYº=∞O„u Ѩ^=Œ ÙÅ#∞ ã¨OÜ«ÚHõOÎ QÍ
x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl =ºHÎ̃H˜ `≥eÜ«∞^Œx ã¨iÃÑ@∞ìHÀ=_»O ZÖÏ? q+¨q∞ã¨∞#Î fl âßOuÉè„í ^Œ`Å« ÃÑ·
ã¨g∞HΔÍ ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» XHõ Z`«∞.Î ^•xH˜`À_»∞ ~å„+¨ì xѶ∂¨ ã¨Oã¨Å÷ ∞, HõO„\’Öò
~°∂"£∞Å#∞Oz =KÕÛ —™ê÷~¸ x"ÕkHõ—Å∞ PÜ«∞#‰õΩ JO^Œ∞`«∞O\Ï~Ú. "å\˜x
ѨijeOK≥<· å PÜ«∞# `≥Å∞ã¨∞H˘x LO_»=K«∞Û. áÈh, ~å„u 8.30 QÆO@ʼnõΩ `≥eã≤O^Œ#fl
"≥∂n =∂@Å#∞ "å^Œ#HÀã¨O #=Ú‡^•O. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ `«#‰õΩ U q+¨Ü«∞=¸
`≥eÜ«∞‰õΩO_® KÕã#≤ áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å#∞ ÉÏ^è∞Œ ºÅ#∞ KÕÜ∂« eHõ^•! PÜ«∞#
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . áÈh 'ã≤\ò— J~Ú<å PѨx KÕã≤ LO_»=K«∞Û Hõ^•! ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Ö’¡ "≥∂n,
áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å#∞ `«ÑÙ¨ Ê|\Ïìeû LO@∞Ok. Ѩiã≤u÷ x K«H¯õ k^Œ_Ì O» Ö’ "≥Ñ· Ũ¶ ºO`À
áê@∞, ã¨=∂"ÕâßÅ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ#∂, ™ê÷~¸ x"ÕkHõÅ#∞ ã¨=∞iÊOKÕ@ѨÙÊ_»∂ ã¨HÍÅOÖ’
`«##∞ J„Ѩ=∞`«OÎ KÕÜ∞« #O^Œ∞‰õΩ "åix PÜ«∞# ÉÏ^è∞Œ ºÅ#∞ KÕã≤ f~åe. "åi x~åfiHõO
=Å¡ áÈ~ÚOk J=∂Ü«∞Hõ =Úã≤O¡ Å „áê}ÏÅ∞ =∞@∞ˆH HÍ^Œ∞, x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ x+¨ÊHõáΔ ê`«
áêÅ<å^Œ‰ΩΔõ _»<Õ =∞Oz¿Ñ~°∞ ‰õÄ_® áÈ~ÚOk.
308 QÆ∞[~å`ü 2002
HÍh, JѨÊ\˜#∞Op 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ Ǩ[~°Ü∞Õ º=~°‰Äõ U XHõ¯ áÈbã¨∞ JkèHÍiÃÑ<· å
„ѨÉ∞íè `«fiO K«~º° fã¨∞HÀÖË^∞Œ . HÍ|\ì̃, D q+¨Ü∞« OÖ’ "≥∂nx QÆ\ Qì˜ Í xÅn¿ãO^Œ∞‰õΩ
'ã≤\ò—‰õΩ ÅaèOzOk. Ѷ∞¨ @# [~°Q_Æ ®xH˜, P q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞_®xH˜ =∞^躌 ZO^Œ∞HõO`«
*ÏѨºO L#fl^Œx "≥∂nx „ѨtflOK«=K«∞Û. XHõ q+¨Ü∞« O`À ѨiK«Ü∞« OÖ’H˜ "≥à_¡◊ O» Ö’ WO`«\ ˜
Z_»O `«Ö`ˇ _Ϋ O» , 1984Ö’ „Ѩ^•è #=∞O„u ~år"£QÍOnè Hõ<åfl ‰õÄ_® "≥∂n q+¨Ü∞« OÖ’
qâ◊fiã≤OK«_»"Õ∞ |ǨïHõ+¨ìO! ZO^Œ∞HõO>Ë QÀ„^è• J#O`«~°O `«ÖˇuÎ# Ѩiã≤÷`«∞Å#∞
ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ `å#∞ „ѨÜ∞« uflã¨∞#Î fl@∞ì "≥∂n ã¨fiÜ«∞OQÍ K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞.
~år"£ Ѩiã≤u÷ Jk HÍ^Œ∞. ã≤‰Ωõ ¯Å TK«HÀ`«Å∞ ™êQÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ ~år"Õ ã‘fiÜ«∞ qKå~°OÖ’
=ÚxyáÈ~Ú L<åfl~°∞. P HÍÅ=∞O`å PÜ«∞# f<£=¸iÎ Éè=í <£Ö’ `«e¡ WOk~åQÍOnè
áêi÷=^ÕǨÏO =^ÕÌ Z‰õΩ¯=QÍ QÆ_çáê~°∞. 1992Ö’ JѨÊ\˜ „Ѩ^è•#=∞O„u Ñ‘g
#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù‰õÄ q∞#Ǩ~ÚOѨ٠LOk. L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò „ѨÉ∞íè `«fiO`À c*ËÑ‘ <Õ`Å« ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯
Ѷe¨ `«OQÍ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ #∞ ‰õÄeÛ"տ㠄Ѩ=∂^•xfl =ÚO^Œã∞¨ QÎ Í x"åiOKÕ
q+¨Ü∞« OÖ’ PÜ«∞# =ÚO^Œ~° HÍà◊‰¡ Ωõ ~å*ϺOQÆO |O^è<Œ åÅ∞ "ÕãO≤ k.
"≥∂n "å^Œ#Ö’¡ =ºHÍÎ=ºHõOÎ QÍ á⁄_»K∂« ѨÙ`«∞#fl Jã¨=∞O[㨠^èÀ~°}x˜ 'ã≤\ò—
Ѩ@∞ìH˘x L#fl@ì~Ú`Õ *τѶ‘ PÜ«∞#ÃÑ· KÕã#≤ P~ÀѨ}ʼnõΩ QÆÅ |ÖÏxfl QÆ∞iÎOK«QeÆ Qˆ k.
=Úã≤=¡ ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ™êy# ã¨=∞ã¨Î =∂~°}HÍO_»Ö’¡#∂ "≥∂nH˜ <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
L#fl^Œ#fl *τѶ‘ "å^Œ##∞ „^è∞Œ gHõiOKÕk. WO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O L#fl^Œx „QÆÇÏ≤ OK«_O»
=Å¡<Õ 'ã≤\ò— q+¨Ü∂« Å#∞ *Ï„QÆ`QΫ Í ^•@"ÕãO≤ k. "≥∂nx Z^Œ∞~˘¯<Õq^èOŒ QÍ `«# `«^∞Œ Ѩi
„Ѩâfl◊ ʼnõΩ Ñ¨^∞Œ #∞ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . x[x~åú~}° ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OÖ’ D „Ѩâfl◊ ňHo J<Õk XHõ
áê~îåxfl =∞#‰õΩ q∞yeÛOk. =∞#O "Õ¿ã ÖËHõ "ÕÜ∞« x „Ѩâfl◊ Å#∞ |\˜,ì x[ x~åú~} ° ‰õΩ
QÆÅ ã¨=∞„QÆ`«x `ÕeQÍæ<Õ x~åúiOK«∞HÀ=K«∞Û. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~°º"ÕHõΔ}Ö’ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
[~°∞ѨÙ`«∞<åfl..`≥eqQÍ HÀ~°∞ì HõO\’¡ Ѩ_‰» Ωõ O_® 'ã≤\ò— `«ÑÊ≤ OK«∞HÀQÆeyOk. Hõhã¨O
~Ô O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ =∞#O D q+¨Ü∂« xfl QÆ=∞xOK«=K«∞Û. QÀ„^è• L^ŒO`«O "≥#Hõ
L„QÆ"å^Œ ‰õΩ„@ L#fl^Œ#flѨÙÊ_»∞QÍh, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’ ^•_»∞Å∞ [~°Q_Æ ®xH˜, P q+¨Ü∞« O
`≥eÜ«∞_®xH˜ =∞^躌 |Ǩï Z_»O L#fl^Œx J~°O÷ J=Ù`«∞#flѨÙÊ_»∞QÍh "≥∂nx ÉÏ^è∞Œ º_çx
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ .
2002 =∂~°}HÍO_» "≥#∞Hõ "åãÎ̈"åÅ#∞ "≥eH˜fÜ«∞_®xH˜ 'ã≤\ò— KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË
^Œ∞.WÖÏO\˜ HõÅÊ<å`«‡Hõ x[ x~åú~} ° `«O`«∞#∞, 1948 <å\˜ „Ѩã^≤ úŒ ™ê^Œ$â◊ºO`À
áÈÅÛ_®xH˜ ÖË^∞Œ . JѨÙÊ_Õ ^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO ÅaèOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«Ö’x D
`˘e^ŒâÖ◊ ’<Õ Ö∫H˜H"õ å^ŒO HÀã¨O xÅ|_®eû# J=ã¨~O° U~°Ê_çOk. JÖÏO\˜ XHõ
„ѨÜ∂≥ QÆ ^ŒâÖ◊ ’ JѨÊ\˜ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞ǨÏ`«~Î ° ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ ^•~°∞Å∞ "ÕãO≤ k. ^ÕâßxH˜
=∞<À*ò q∞@ì 309
™êfi`«O„`«ºO ã≤kOú z# P~°∞ <≥ÅʼnõΩ,1948 [#=i 30= `Õn# =∞Ǩ`å‡QÍOnè ǨÏ`«º‰õΩ
QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO"≥Ñ· Ù¨ #∞Oz z#fl á⁄~°áê@∞ [iy<å,
Jk uiy ÉèÏ~°`« LѨYO_®xfl ^Õâ◊ qÉè[í # <å\˜ ~°HáÎõ ê`« Ѷ∞¨ _çÜ∞« Ö’¡H˜ <≥>¿ìË ã „Ñ¨=∂^ŒO
LOk. =∞Ǩ`«∞‡_»∞ =∞~°}O˜ z# q+¨Ü∞« O `≥Å∞ã¨∞H˘#fl J~°QOÆ @Ö’<Õ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«
`˘e QÆ=~°fl~ü [#~°Öò ÖÏ~ü¤ =∞øO\òÉÏ@<£, PÜ«∞# <ÕÅ~åe# a~å¡ Ç¨Ï∫ãπ‰Ωõ KÕ~∞° H˘<åfl~°∞.
=∞øO\òÉÏ@<£ x"åà◊√Å∞ JiÊã¨∞#Î fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JHõ¯_» áÈQÆ∞Ѩ_#ç QÆ∞OѨÙÖ’Oz Z=_À
XHõ_∞» Hˆ HõÅ∞ ÃÑ@ì_O» HõxÑ≤OzOk. 'QÍOnèx =Úã≤O¡ ǨÏ`«ºKÕâß_»∞— Jx J`«QÍ_»∞ P
„QÆǨÏO`À TyáÈ`«∞<åfl_»∞. Jkq#fl =∞øO\òÉÏ@<£ J„Ѩ=∞`«Î=∞Ü«∂º~°∞. ~åQÆÅ
„Ѩ=∂^•xfl QÆ∞iÎOKå~°∞. JáÈǨÏÅ∞, TǨQÍ<åʼnõΩ "≥Ú^Œ\’¡<Õ QÆO_çH˘\ÏìÅx
J#∞‰õΩ<åfl~°∞. ''=¸~°∞_ö ®! QÍOnèx K«OÑ≤Ok XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù J<Õk JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞——
Jx J`«QÍ_ç <À~°∞ =¸~ÚOKå~°∞. x*ÏxH˜ JѨÊ\˜H˜ QÍOnèx Z=~°∞ ǨÏ`«º KÕâß~°<kÕ
x~åú~} ° HÍÖË^∞Œ . HÍHõáÈ`Õ XHõ ǨÏ`«º [~°Q_Æ ®xH˜, ^•xH˜ HÍ~°‰Ωõ Å#∞ QÆ∞iÎOK«_®xH˜
=∞^躌 , `«Ö`ˇ ÎÕ J"åOKèh« Ü«∞ Ѩi}Ï=∂Å#∞ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ã¨=∞~°O÷ QÍ Z^Œ∞~˘¯<ÕO
^Œ∞‰õΩ =∞øO\òÉÏ@<£ ã¨=∞Ü«∞ã¨∂ÊùiÎ =∞Oz "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞#∞ HõeÊOzOk. JO`ÕHÍ^Œ∞,
„áê^äqŒ ∞Hõ ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨÓiÎ JÜÕ∞º=~°‰Äõ , QÍOnè ǨÏ`«ºÃÑ· "å~åÎ =∂^躌 =∂Ö’¡, =ÚYºOQÍ
JHÍâ◊"å}˜Ö’ „ѨH@ õ # "≥Å∞=_»Ö^Ë ∞Œ . ǨÏO`«‰Ωõ x q+¨Ü∞« OÖ’ áÈbã¨∞Å #∞Oz ã¨Ê+ì̈`«
ÅaèOz# `«~åfi`« =∂„`«"∞Õ , JO>Ë ™êÜ«∞O„`«O P~°∞QÆO@ʼnõΩ JHÍâ◊"å}˜Ö’ `˘e™êi
„ѨH\õ O˜ Kå~°∞. JO^Œ∞Ö’#∂ QÍOnè ǨÏ`«º "å~°#Î ∞ =∂„`«"∞Õ „Ѩ™ê~°O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•x`À
áê@∞ ǨÏO`«‰õΩ_ç q=~åÅ#∂ JOkOKå~°∞. PHÍâ◊"å}˜Ö’ D Ô~O_»∞ q+¨Ü«∂Å∞
[q∞bQÍ „Ѩ™ê~°=∞Ü«∂º~Ú. '' D ~ÀA ™êÜ«∞O„`«O 5.20 xq∞ëêʼnõΩ #∂º_èbç Ö¡ ’
=∞Ǩ`å‡ QÍOnè ǨÏ`«º‰õΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. PÜ«∞##∞ XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=٠ǨÏ`«ºKÕâß_»∞—— Jx
JHÍâ◊"å}˜ „Ѩ™ê~°O KÕãO≤ k. ^•x=Å¡ =∞Ǩ`«∞‡_ç ǨÏ`«º `«~∞° "å`«, =∞~å~îå „ÉÏǨχ}∞ÅÃÑ·
^•_»∞Å∞ [~°Q_Æ O» q∞#Ǩ ^ÕâO◊ „ѨâßO`«OQÍ<Õ LOk.
1948<å\˜ áêÅ<å „Ñ¨=∂}ÏÅ#∞ ZO`«=~°‰õΩ "≥∂n áê\˜OKå~°∞?D
q+¨Ü∂« Å#∞ ѨijeOKåeû# 'ã≤\ò— ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ PÜ«∞# "å^Œ#x qâßfiã¨OÖ’H˜
fã¨∞H˘Ok. J^Õ ^èÀ~°}˜x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =^ŒÌ ѨÙ#:„Ѩ^Œi≈OzOk. D q+¨Ü«∞OÖ’
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞ Ãã`· O« QÆ~›°hÜ«∞"Õ∞. tHΔÍ~°› q∞#Ǩ~ÚOѨÙ#∞ á⁄O^Õq^èOŒ QÍ J`«∞º#fl`«
<åºÜ«∞™ê÷#O #_»∞K«∞H˘Ok. Hõhã¨O ~Ô O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ D q+¨Ü∞« O |Ü«∞@Ѩ_Oç k.
ã¨~ˆ , ã≤\ò‰Ωõ ã¨É∞íè ºÅ xÜ«∂=∞HõOÖ’ HÀ~°∞ì `≥eq`«‰Ωõ ¯=QÍ =º=ǨÏiOzO^Œ<kÕ QÆ`«
J^蕺ܫ∂Ö’¡ K«∂âßO. "åi K«i„`«, <ÕѨ^䌺Os`åº 'ã≤\ò—#∞ ã¨=∞„QÆ Ñ¨^Œú`«∞Ö’¡
x+¨ÊHõáΔ ê`«OQÍ #_»ÑQ¨ ÅÆ ~å ÖË^• J<Õk HÀ~°∞ì ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . WHõ ~Ô O_À
310 QÆ∞[~å`ü 2002
ã¨O^Œ~ƒ° Où Uq∞@O>Ë, "≥∂nH˜ tHΔÍ~°› q∞#Ǩ~ÚOѨÙ! D q+¨Ü∞« OÖ’ ã≤\ò ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞,
XHõ =∞^茺=iÎÖÏ Ñ¨~°º"ÕH˜ΔOK«_»OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì qѶ¨Å=∞~ÚOk. *τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞ÃÑ·
ѨxKÕÜ∂« Åx 2009 U„Ñ≤ÖòÖ’ [ã≤ãì π Jir`ü Ѩ™êÜ«∞`ü P^ÕtOKå~°∞. P `«~∞° "å`«
H˘kÌ~ÀAňH PÜ«∞# Ѩ^gŒ q~°=∞} KÕâß~°∞. JѨÊ\˜#∞Oz, ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ [ã≤ãì π _ô̂H *ˇ<· £
<Õ`$« `«fiOÖ’x ɡOKü Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ zOk. QÆ\ ì̃ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ"åeû# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [ã≤ãì π
*ˇ·<£ ɡOKü x„+≤¯Ü«∂Ѩ~°`«fiO „Ѩ^Œi≈OzOk. ã≤\ò ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ L#fl XHõ~°∞ QÆ∞Ń~üæ
™⁄Ãã\· © Hˆ ã¨∞#∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ z# f~°∞#∞ =¸_À J^蕺ܫ∞OÖ’ =∞#O QÆ=∞xOKåO. D
ã¨É∞íè ºxÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fi <åºÜ«∞"åk f„="≥∞#ÿ P~ÀѨ}Å∞ KÕâß~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å
"≥#‰õΩ#fl ~å[º „¿Ñ~°}#∞ =∞~°∞QÆ∞ѨiKÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— „Ѩܫ∞uflã¨∞Î#fl^Œx ‰õÄ_®
q=∞i≈OKå~°∞. J~Ú<å, [ã≤ãì π _ô̂H *ˇ<· £ ɡOKü ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ . 'HõàO◊ H˜`—« ã¨É∞íè º_çx
ã≤\òÖ’<Õ H˘#™êyOzOk. JÖψQ, *τѶ‘ ˆHã¨∞Ö’ "≥∂nH˜ 'ã≤\ò— "Õã≤# „Ѩâ◊flÖ’¡
H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl q~°∞^Œ`ú x« ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ z#
f~° ∞ #∞ Ѩ i je¿ãÎ , ^Œ â ßÉÏÌ Å ∞QÍ XHõ 㨠fi `« O „`« =º=㨠÷ J<Õ =∞Oz¿Ñ~° ∞ #∞
ã¨OáêkOK«∞H˘#fl ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞,ì P „Ѩu+¨#ì O`å <ÕÅ~åÅ∞Û‰õΩ#fl@∞ì J~ÚOk.
Ѩ~º° "ÕH}Δõ =º=ã¨Ö÷ ’ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ JOQÆO, <åºÜ«∞ ã¨ÅǨÏ^•~°∞. Ѩ~º° "ÕH}Δõ „Hõ=∞OÖ’
ã¨fi`«O„`« PÖ’K«#Å#∞, ã¨∂K«#Å#∞ `«#‰õΩ JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞"åkx
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞ ã¨ÅǨÏ^•~°∞QÍ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩO@∞Ok. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ z#
`˘q∞‡k Hˆ ã¨∞Ö’¡ <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ Ç¨Ïsâò ™êÖËfi =º=ǨÏiOKå~°∞. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ·
'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨ~º° "ÕH} Δõ ‰õΩ =∂„`«O <åºÜ«∞ ã¨ÅǨÏ^•~°∞QÍ ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞"åk ~åA
~å=∞K«O„^Œ<#£ ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì xÜ«∞q∞OzOk. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „Hõ=∞OÖ’ 'ã≤\ò— ã¨=∞iÊOKÕ ÖˇH¯õ ‰õΩ
q∞H˜¯e x"ÕkHõÅ#∞, Ѩ„`åÅ#∞, "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ J^茺ܫ∞#O
KÕã≤#O`«QÍ, =ÚQÆ∞æ~°∞ ã¨Éèí∞ºÅ [ã≤ìãπ *ˇ·<£ ɡOKü ‰õÄ_® KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ã¨fi`«O„`«OQÍ
=º=ǨÏiã¨∂,Î ^Œ~åºÑ¨ÙΠѨÙ~ÀQÆuÖ’ H©ÅHõ Éè∂í q∞Hõ áÈ+≤OKå~°∞. PÜ«∞# Ѩx Ѩ^uúŒ
K«∂ã≤# "åiH˜, Jáê~° q+¨Ü∞« J=QÍǨÏ#, Ö’`«~Ú# ѨijÅ<åâ◊HΘ QÆÅ =ºH˜QÎ Í `«ÅÑ≤OKÕ
"å~°∞. "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ <åºÜ«∂kèHÍiQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. JÖÏO\˜
<ÕѨ^䌺O Hõey# ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ Ñ¨ÓiÎ ã¨fi`«O„`«OQÍ
=º=ǨÏiOKå~°∞. =ÚYºOQÍ, Jxfl~°HÍÅ JaèÜ∂≥ QÍÅ #∞Oz "≥∂nx q∞#Ǩ~ÚOKåÅx
'ã≤\ò— "åkOz#ѨÙÊ_»∞, ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ QÆ\ Qì̃ Í =ºuˆ~H˜OKå~°∞. HÍHõáÈ`Õ PÜ«∞#
J<ÕHõ Ѩiq∞`«∞Ö’¡ ѨxKÕâß~°∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ PÜ«∞# K˘~°= =Å¡, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ PÜ«∞#
x"ÕkOKÕ q+¨Ü∂« ʼnõΩ |ÅO KÕ‰Äõ iO^Œ<kÕ "åã¨=Î O. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ
'ã≤\ò— ~°∂á⁄OkOK«∞H˘#fl K«„\ÏxH˜ |Ü«∞@ PÖ’K«#Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£
„ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ .
=∞<À*ò q∞@ì 311
"≥∂nH˜ 'ã≤\ò— ã¨OkèOz# „Ѩâfl◊ Ö’¡ ^•y# |∂@Hõ`åfixfl QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ ~åA
~å=∞K«O„^Œ<£ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. PÜ«∞# WKÕÛ x"ÕkHõÖË ^Œ~åºÑ¨Ù Ѩ~º° "ÕH} Δõ Ö’ ã¨∞„Ñ‘O
HÀ~°∞‰ì Ωõ Hõà¥◊ ,¡ K≥=ÙÅ∂! JÖÏO\˜ H©ÅHõ x"ÕkHõÖ’ PÜ«∞# ZHõ¯_® „Ѩâfl◊ ŠѨ~O° Ѩ~ð Ñ·
Ѩ<fl≥ `«∞Î =∂@ J#ÖË^∞Œ . ^•x=Å¡ ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ H˘~°QÍx „Ѩâfl◊ Å#∞ "≥∂nH˜ "Õã<≤ å,
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Hõà#¡◊ ∞ =∞Éèºí ÃÑ\ì̃ 'ã≤\ò— `«ÑÊ≤ OK«∞HÀQÆeyOk. WÖÏO\˜ áêHΔ̃H^õ $Œ +≤ì =Å¡
~åA ~å=∞K«O„^Œ<,£ gÃÇÏKüÑ‘ 'L„QÆ"å^Œ— "åºYºÅ‰õΩ ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fiO =O`« áê_ÕÖÏ
KÕÜ∞« _»OÖ’x "≥∂n ÉèÏ"åxfl ѨãQ≤ @ Æ Öì HË áõ ÈÜ«∂~°∞. HÍHõáÈ`Õ Ñ¶„≤ |=i 27 Ѷ∞¨ @#Å
„Hõ=∞OÃÑ· =ã¨∞#Î fl P~ÀѨ}Å#∞ ѨiQÆ}O˜ KÕ ("å\˜x 'ã≤\ò— u~°ã¯¨ iOzOk) q+¨Ü∞« OÖ’
~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ QÆ\ Qì̃ Í xÅ|_®¤~∞° . *τѶ‘ 'ã≤\ò—‰õΩ ã¨=∞iÊOz# Ѷ~≤ åº^Œ∞#∞ |\ì̃,
QÀ„^è• #∞Oz uiy=zÛ# `«~∞° "å`« "≥∂n `«# WO\˜H˜ áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å#∞
Ñ≤eÑ≤OKå~°∞. <åÅ∞QÆ∞ QÀ_»Å =∞^躌 [iy# D ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "≥∂n, "åiH˜ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ
ã¨∂K«# KÕâß~°∞. =∞~°∞<å_»∞ gÃÇÏKüÑ‘ ~å„+ì̈ "åºÑÎ̈ |O^£ LOk. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
'Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ `«=∞ P„QÆÇ¨ #flO`å "≥àQ¡◊ HˆÆ ¯O^Œ∞‰õΩ gÅ∞ HõeÊ^•Ì—=∞x "åi`À"≥∂n J<åfl~°∞.
QÀ„^è•Ö’KÕã#≤ 'L„QÆ"å^Œ— "åºYºÅ Hõ<åfl, *τѶ‘ KÕã∞¨ #Î fl D JaèÜ∂≥ QÆO Ju f„="≥∞#ÿ k.
"≥∂n x"åã¨OÖ’ [iyO^Œx K≥|∞`«∞#fl ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ#fl JkèHÍ~°∞Ö’¡ XHõ~∞° ,
*τѶ‘ "å^Œ##∞ „^è∞Œ gHõiOKå~°∞. PÜ«∞# ¿Ñ~°∞ ã¨O[Üü∞ Éè\í ò. P ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ PÜ«∞#
áêÖÁæ<åfl~°∞. J~Ú`Õ, =ÚYº=∞O„u "≥∂n ã¨Ç¨ J<ÕH=õ ∞Ok Éè\í ò Ǩ[sÃÑ· qÉèkË OKå~°∞.
'ã≤\ò— 2010 "Õ∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ XHõ x"ÕkHõ WzÛOk. D ã¨=∂"ÕâO◊ q+¨Ü∞« OÖ’
'qâ◊fiã≤OK«^QŒ æÆ P^è•~å—ÖËg "≥∂nH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÅaèOK«Ö^Ë xŒ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
'ã≤\ò— "å^Œ##∞ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ `Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ =∞kèOKåeûOk
qâ◊fiã¨hÜ«∞`« P^è•~°OQÍ<Õ QÍh =\˜ì JOK«<åÅÃÑ· HÍ^Œx `ÕeÛK≥áêÊ~°∞. áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ "≥∂n Kå@∞QÍ ã¨∂K«#Å∞ KÕâß~°#fl JaèÜ≥∂QÆO #∞Oz PÜ«∞##∞
q∞#Ǩ~ÚOKåÅ#fl 'ã≤\ò— "≥Y· i`À ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ qÉèkË OKå~°∞. áÈbã≤OQ∑ q+¨
Ü«∞OÖ’ "≥∂n *’HõºO KÕã∞¨ H˘<åfl~°#fl JaèÜ∂≥ QÍÅ f„=`« ^Œ$ëêì º '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î
`«Ñʨ ^ŒxÑ≤ã∞¨ ^Î xŒ 2011 [#=iÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ PÜ«∞# x"ÕkOKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞,
'`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î „áê^äqŒ ∞Hõ qKå~°} ¿Ñi@ HÍ^Œ∞..<Õ~t° HΔÍ㨇 $u „ѨHÍ~°O [~°QÍeû
L#fl^Œx ‰õÄ_® ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. ^•O`À 'ã≤\ò— =∞~À™êi '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î #‰õΩ ã≤^OúŒ
HÍ"åeû =zÛOk. ZO^Œ∞HõO>Ë JѨÊ\˜Hˆ XHõ™êi Jk ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì #∞Oz '`«^∞Œ Ѩi
^Œ~åºÑ¨Ù—Î #‰õΩ J#∞=∞u á⁄OkOk. =∞O„u QÀ~åú<£ [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« , áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞
Z"£∞Hˆ \ÏO_»<,£ Ñ‘c QÀO_çÜ∂« Å#∞ 2010 #=O|~üÖ’ „ѨtflOzOk. D =ÚQÆ∞iæ x
`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ ÉèÏQÆOQÍ 'ã≤\ò— qKåiOKÕ<å\˜H˜ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•
312 QÆ∞[~å`ü 2002
~°∞QÍ xÜ«∞q∞`«∞Å∞ HÍÖË^∞Œ . "åiÃÑ· Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ì qKå~°} [~°Ñ_¨ ®xH˜ `«y# P^è•~åÅ∞
ÅaèOK«Ö^Ë xŒ 'ã≤\ò— `≥eã≤Ok. WѨÙÊ_»∞ =∞~À™êi `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤OKåÅx ~åA
~å=∞K«O„^Œ<£ HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜, ѨHͯ ã¨=∂Kå~°O, P^è•~åÅ`À =ÚO^Œ∞‰õΩ
=KÕÛO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò—‰õΩ Wk =∞~À =∞Oz J=HÍâ◊O.QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å "≥#Hõ
~å[H©Ü∞« ÃÑ^ŒÅÌ ™ê÷~ÚÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ‰õΩ„@ [iyO^Œ#fl JaèÜ∂≥ QÆOÃÑ· QÆ\ ì̃ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
Ѷe¨ `åxfl JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò—‰õΩ gÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
q+¨Ü∞« OÖ’ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<‰£ Ωõ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ PÖ’K«#Å∞ L<åfl~Ú. '' QÀ„^è• J#O`«~°
Ѷ∞¨ @#Ö’¡ "≥∂n áê„`«ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÎ Hˆ O„nHõiOKåe. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ „ѨÜ∞« `«flO
KÕÜÚ≥ ^Œ#Ì fl ã¨O^Õâßxfl áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÍxH˜ (PÜ«∞#) ѨOÑ≤#@∞ì K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
HÍ|\˜,ì nx"≥#∞Hõ PÜ«∞#‰õΩ <Õ~° „Ѩ"∞Õ Ü«∞O LO^• ÖË^• J<Õk xQÆ∞æ `ÕÖÏe—— J<Õk
~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ PÖ’K«#. "≥∂n x"åã¨OÖ’ [iy#@∞ì K≥|∞`«∞#fl ã¨=∂"ÕâO◊ ÃÑ·
ZO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„nHõiOKåÅ<Õk =∞^躌 O`«~° x"ÕkHõÖ’ qѨÙÅOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. QÀ„^è•
L^ŒO`«O [iy# "≥#∞"≥O@<Õ =Úã≤¡=ÚÅÃÑ· "≥Ú^ŒÅ~Ú# =∞`« ^Œ=∞#HÍO_» Ѩ@¡
"≥∂n L^•ã‘#OQÍ L<åfl~°x, ^•x=ÖË¡ D 'ã¨=∂"Õâ◊O—ÃÑ· J#∞=∂<åÅ∞ HõÅ∞QÆ∞
`«∞<åflÜ«∞x q=iOKå~°∞. ''Ѷ„≤ |=i 28= `Õn# "≥Ú^ŒÖ#·ˇ =∞`«^•_»∞Å#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ
"≥∂n KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÖËg HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . P ~ÀA# PÜ«∞# [iÑ≤# Ѩ~º° @#Å∞,
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ WzÛ# P^ÕâßÅ#∞ |\˜,ì PÜ«∞# fã¨∞H˘#fl K«~º° Åhfl "≥∞<ÿ åi\©Å ~°H} Δõ Ö’
x~°Ü ‚ ∂« `«‡HõO HÍ"åeûLOk. HÍh JÖÏ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . JO`ÕHÍ^Œ∞, Ѷ„≤ |=i 28= `Õn#
Jã¨Å∞ ZÖÏO\˜ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ K«~º° Å#∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°<kÕ "≥∂n K≥Ñʨ ~°∞. PÜ«∞# =ºH˜QÎ `Æ «
ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩÅ∞ K≥Ñʨ ~°∞. z=~°‰Ωõ JkèHÍ~°∞Å∞, áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∂ <À~°∞ "≥∞^ŒÑ~¨ ∞° ——
Jx ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ HÀ~°∞‰ì Ωõ x"ÕkOKå~°∞.
Ѷ≤„|=i 28= `Õn# "≥∂n ZÖÏO\˜ 'x~°‚Ü«∂`«‡Hõ K«~°ºÅ∞— fã¨∞HÀ‰õΩO_®
=\˜ì<Õ KÕ`«∞Å∞ #Å∞ѨىõΩO@∂ QÆ_çÑ≤# "≥·#O, =ÚO^Œ∞~ÀA [iy#@∞ì K≥|∞`«∞#fl
'ã¨=∂"ÕâO◊ — ÃÑ· `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ J=ã¨~åxfl |ÅOQÍ <˘H˜¯K≥ÑÊ≤ Ok. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 2011
=∂iÛ 15= `Õn#, nxÃÑ· ã≤\ò Jaè„áêÜ«∞O HÀiOk. 'x"ÕkHõÖ’ (~åA ~å=∞K«O„^Œ<)£
Ö’x JOâßÅ "≥Å∞QÆ∞Ö’ `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°Ñ_¨ O» J=ã¨~=° ∞x J#∞‰õΩO@∞<åfl~å—
Jx „ѨtflOzOk. JO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— JOwHõiOzOk. D™êi `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù,Î "≥∂n
Hˆ O„^ŒOQÍ [~°áêeûLOk. `˘e™êi `«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ J#∞=∞u á⁄Ok#ѨÙÊ_»∞,
\ÏO_»<,£ QÀO_çÜ∂« Å#∞ 'ã≤\ò— =∞~À™êi Ñ≤eÑ≤Oz qKåiOzOk. HÍh, W^Õ ã¨∂„`åxfl
"≥∂nH˜ =iÎOѨKÜ Õ ∂« eû =KÕÛã¨iH˜ =∂„`«O "≥#∞Hõ_∞» QÆ∞ "ÕãO≤ k. ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∞« _®xH˜
㨿ãq∞~å JOk. x*ÏxH˜, ~å=∞K«O„^Œ<£ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ# JOâßÅ#∞ |\˜,ì `«Ñʨ ‰õΩO_®
2011Ö’ "≥∂nH˜ 'ã≤\ò— ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕã≤ LO_®e. "≥∂nx „ѨtflOK«_O» Ö’ QÆ`O« Ö’
 =∞<À*ò q∞@ì 313
`«#"≥Ñ· Ù¨ #∞Oz [iy# Ö’@∞áê@¡#∞, L¿ÑHõ#Δ ∞, q㨇~°}#∞ ã¨ik^Œ∞‰Ì Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ D
~°∂ѨOÖ’ 'ã≤\ò—‰õΩ =∞Oz J=HÍâ◊"∞Õ ÅaèOzOk. HÍh, D ^ŒâÖ◊ ’ PÜ«∞#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
48 "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ #"≥∂^Œ∞KÕãO≤ kQÍh, "≥∂nx =∂„`«O Ñ≤Å=ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í H˘xfl
„Ѩâfl◊ ʼnõΩ "≥∂n =∞@∞ˆH ã¨=∂^è•#O W=fiQÆÅ~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ PÜ«∞##∞ H͉õΩO_®,
PÜ«∞# ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩ_»∞ (PѶ㑠~¨ ü W<£ ÃãÊ+¨Öò _»∂º\©) ã¨O[Üü∞ Éè"í åû~ü‰Ωõ 'ã≤\ò— ã¨=∞#∞¡
*ÏsKÕãO≤ k. Éè"í åû~ü, W`«~° „Ѩ`º« HõΔ ™ê‰õΩΔ Å∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÅ P^è•~°OQÍ "≥∂nÃÑ·
'`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î #∞ 'ã≤\ò— K«∞@ìK∞« >Ëãì O≤ k. 2011 U„Ñ≤Öò 24= `Õn# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ x"ÕkHõ#∞
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOzOk.
J#∞‰õΩ#fl@∞ìQÍ<Õ 'ã≤\ò— =∞~À™êi "≥∂nx q∞#Ǩ~ÚOzOk. =∞`«^•_»∞Å
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ KÕã#≤ ÖËHõ KÕÜ∞« x Ѩ#∞Å∞ "Õ\ H˜ © "≥∂nx `«ÑÙ¨ Ê|@ì#=ã¨~O° ÖË^xŒ x"ÕkHõÖ’
¿Ñ~˘¯Ok. 'ã≤\ò— ã¨=∞iÊOz# P^è•~åÅ#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞,ì ~å=∞K«O„^Œ<‰£ Ωõ JѨÊyOzOk.
QÆ`O« Ö’ KÕã#≤ @∞ìQÍ<Õ, 'ã≤\ò— á⁄O^Œ∞Ѩiz# q+¨Ü∂« ÅÃÑ· ã¨fi`«O„`« ѨijÅ# KÕÜ∂« Åx
HÀiOk. HÀ~°∞ì D™êi =∞iH˘xfl J_»∞QÆ∞Å∞ =ÚO^Œ∞Hˆ ã≤Ok. 'ã≤\ò— QÆ∞iÎOz# JOâßÅÃÑ·
Jaè„áêÜ«∂xfl JOkOK«_"» ∞Õ HÍ^Œ∞, "å\˜ "åã¨qÎ Hõ`#« ∂ xQÆ∞æ `ÕÖÏÛeûOkQÍ ~å=∞K«O„^Œ<‰£ Ωõ
ã¨∂zOzOk. ''(ã≤\ò) x"ÕkHõ#∞ Ö’`≥#· ѨijÅ#‰õΩ, qâı+¡ } ¨ ‰õΩ QÆ∞i KÕÜ∞« O_ç. `«#
x"ÕkHõÖ’ ã≤\ò #"≥∂^Œ∞KÕã#≤ ™ê‰õΩΔ Å „ѨH@ õ #Å#∞ P^è•~°O KÕã∞¨ H˘x g∞^≥#· ã¨fi`«O„`«
JOK«<å‰õΩ ~°O_ç. "≥Ú`«OΠѨiã≤u÷ ÃÑ· g∞ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ ã¨=∞iÊOK«O_ç—— Jx 2011
"Õ∞ S^À `Õn# "≥Å∞=iOz# L`«~Î ∞° fiÖ’¡ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì HÀiOk. =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O
Uq∞@O>Ë <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞‰õΩ D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ HÀ~°∞ì qK«H} Δõ ÏkèHÍ~åxfl WzÛOk.
ã≤\ò qKåiOz# áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨Ç¨ U ™êHΔ̃<<·≥ å J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ ~å=∞ K«O„^Œ<£
HõÅ∞ã¨∞HÀ=K«∞Û. JO`«Hõ<åfl =ÚYº"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O =∞~˘Hõ\ ˜ LOk. '' P^è•~åÅ#∞
ѨijeOz g∞ Jaè„áêÜ«∂xfl #"≥∂^Œ∞ KÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ Z=iÃÑ<· <·≥ å <Õ~åaèÜ∂≥ QÆO "≥∂
Ѩ=K«∞Û#x g∞‰õΩ JxÑ≤¿ãÎ, `«Ñ¨Ê‰õΩO_® g∞ x"ÕkHõÖ’ ã¨^Œ~°∞ =ºH˜Î ¿Ñ~°∞#∞
á⁄O^Œ∞ѨiK«O_ç—— Jx HÀ~°∞ì ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯Ok. „Ѩ^•è #OQÍ "≥∂n =º=Ǩ~°O, PÜ«∞#
f~°∞ Ѩ@¡ JÉèºí O`«~åÅ∞ LO_»@O=Å¡<Õ '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î #‰õΩ ~å=∞K«O„^Œ<£ Ѩ@∞ì|\Ïì~∞° .
HÍ|\ì̃ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì L^ÕâÌ º◊ O ã¨Ê+ì̈OQÍ<ÕLOk. "≥∂nH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „H˜q∞#Öò Hˆ ã¨∞
#"≥∂^Œ∞ KÕÜ∂« eû# J=ã¨~O° LO@∞O^• ÖË^• J<Õk x~°~‚ ÚOKÕ JOâßxfl HÀ~°∞.ì .
~å=∞K«O„^Œ<Hˆ£ =keÃÑ\˜Oì k.
JǨχ^•ÉÏ^£, kb¡Ö’¡ Ѩ~°º\˜Oz J<ÕHõ=∞Ok ™ê‰õΔΩÅ#∞ ~å=∞K«O„^Œ<£
HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. J#O`«~O° HÀ~°∞‰ì Ωõ XHõ x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOKå~°∞. "≥∂nH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∂« Åx HÀ~å~°∞. ~Ô K«ÛQ˘>Ëì "åºYºÅ∞ KÕÜ∞« _»OÃÑ· JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞
KÕÜ∂« Åx 2011 EÖˇ· 25# ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’ ã¨∂zOKå~°∞. QÀ„^è• J#O`«~°
314 QÆ∞[~å`ü 2002
=∞`« ^•_»∞Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ "≥∂n WO@ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áÈbã¨∞ JkèHÍi ã¨O[Üü∞
Éè\í ò áêÖÁæ#ÖË^#Œ fl 'ã≤\ò— "å^Œ##∞ PÜ«∞# `Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. Jk K≥áêÊeûOk 'ã≤\ò—
HÍ^Œx K«∞~°Hõ JO\˜OKå~°∞. D L^ŒO`åxfl „Ѩ™êÎqã¨∂Î, =ÚYº=∞O„uÃÑ· <åºÜ«∞
qKå~°}‰õΩ ã≤^=úŒ ∞ÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ `«y# HÍ~°}ÏÖË L<åflÜ«∞x Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . PÜ«∞#
=∂@Ö’¡x ÉèÏ=O Uq∞@O>Ë Éè\í ò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ#fl JOâßxfl QÍh, ã‘ZOÃÑ·
PÜ«∞# P~ÀѨ}Å#∞ QÍh JOu=∞OQÍ xQÆ∞`æ ÖÕ ÏÛeûOk <åºÜ«∞™ê÷#"Õ∞. Hˆ ã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
„áê^äqŒ ∞Hõ ^ŒâÖ◊ ’ LO_»QÍ, Éè\í ò "å^Œ# Ѩ@¡ JѨ#=∞‡HÍxfl Hõey LO_»@O ã¨iHÍ^Œx
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''Éè\í ò „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+<¨ Ö£ ’ xÅ|_»QeÆ y`Õ PÜ«∞# "å^Œ##∞ qâ◊fiã≤OK˘K«∞Û.
W`«~° ™ê‰õΩΔ Å∞ PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÅO`À UH©Éqíè OKå~å ÖË^• J<Õ^•x`À xq∞`«OÎ ÖˉΩõ O_®
"≥∂n x~°fiÇ≤ÏOz# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ Éè\í ò áêÖÁæ#fl@∞ì HÀ~°∞ì x~åúiOK«=K«∞Û. JÖψQ, D
ã¨=∂"ÕâO◊ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ "≥∂n =∞ødHõOQÍ *ÏsKÕã#≤ @∞ì K≥|∞`«∞#fl L`«~Î ∞° fiÅ JOâßhfl
„^è∞Œ gHõiOK˘K«∞Û—— Jx ~å=∞K«O„^Œ<£ q=iOKå~°∞. x*ÏxH˜, D ã¨=∂"ÕâO◊ [iy#
`˘q∞‡^Õà‰¡◊ Ωõ QÍh Éè\í ò |Ü«∞@‰õΩ ~åÖË^∞Œ . JÖψQ, D ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ PÜ«∞# ZÖÏO\˜
áê„`«x áÈ+≤OKå~°<nÕ `≥eÜ«∞^Œ∞. D q+¨Ü∂« ÅxflO\˜h ~å=∞K«O„^Œ<£ ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞H˘<åfl~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ WO`«HÍÅOQÆ_zç áÈ~Ú<å Éè\í ò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ#ÖË^∞Œ
Jx K≥Ñʨ QÆÅ YzÛ`«"∞≥ #ÿ P^è•~°O XHõ¯\© ÅaèOK«x q+¨Ü∂« hfl QÆ∞~°∞KÎ âÕ ß~°∞. HÍ|\˜ì
q"å^•ã¨Ê^Œ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "≥∂n x[OQÍ<Õ P "åºYºÅ∞ KÕâß~å J<Õk xQÆ∞`æ ÅÕ Û_»"∞Õ
<åºÜ«∞ qKå~°} ѨikèQÍ LO@∞Ok. D JOâ◊OÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „áê^äqŒ ∞Hõ ^ŒâÖ◊ ’ L#flO^Œ∞#,
~Ô K«ÛQ˘>Ëì "åºYºÅ∞ KÕã#≤ JaèÜ∂≥ QÆO H˜O^Œ "≥∂nÃÑ· ÉèÏ~°`« tHΔÍ㨇 $uÖ’x ÃãHõ#Δ ¡
H˜O^Œ Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∂« Åx ~å=∞K«O„^Œ<£ ã¨∂zOKå~°∞. '„áê^äqŒ ∞Hõ ^ŒâÖ◊ ’— J<Õ =∂@Ö’
^Œ~åºÑ¨ÙÎ =Úyã≤, qKå~°} "≥Ú^ŒÅ~Ú#ѨÙÊ_»∞ Ju f„="≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ "≥∂Ѩ=K«∞Û##fl
^èfiŒ x ѨÅ∞‰õΩ`«∞#flk.
ã¨O[Üü∞ Éè\í ò "åOQÆ∂‡ÖÏxfl P^è•~°OQÍ Hˆ ã¨∞#∞ xi‡OKåÅx ~å=∞K«O„^Œ<£
ã¨=∞~°O÷ QÍ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞ QÍh, JO`« „ѨÜ∂« ã¨Ñ_¨ ®eû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . "≥∂n
"åOQÆ∂‡ÅOÖ’x "≥z· „ux q㨇iOK«_O» =Å¡<Õ PÜ«∞#H˜xfl z‰õΩ¯Å∞ HõeQÍ~Ú. ÖË#@ì~Ú`Õ
ã¨∞ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ , `«∞OK«_®xH˜, `≥OK«_®xH˜ gÅ∞ÖËx QÆ\Ñì˜ Ù¨ <åkÃÑ· Hˆ ã¨∞#∞ PÜ«∞# xÅɡ@Qì eÆ y
LO_Õ"å~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, QÀ„^è• L^ŒO`«O [iy# H˘xfl QÆO@Ö’¡<Õ "≥∂n KÕã#≤ L„QÆ"å^Œ
"åºYºÅÃÑ· ~å=∞K«O„^Œ<£ ˆHO„nHõiOz LO_®eûOk. ^•x=Å¡ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å
ÉÏ@Ö’<Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ =∞.=∞ JxÑ≤Oz# 'ã≤\ò— |O_®~°O |Ü«∞@Ѩ_áç ÈÜÕ∞k. D q+¨Ü∞« O
QÆ=∞#OÖ’ ÖËHáõ È=_»O =Å¡ x[ x~åú~}° „Ѩ„H˜Ü∞« *Ï=QÍiáÈ=_®xH˜ gÅ∞ HõeÊOz#@∞ì
J~ÚOk. JO`«H<õ åfl ^•~°∞}O Uq∞@O>Ë, `«# `«∞k x"ÕkHõÖ’ ZHõ¯_® "≥∂n 'x~å‚Ü∞« Hõ
K«~º° Å— JOâß<Õfl ~å=∞K«O„^Œ<£ „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . =∞^躌 O`«~° x"ÕkHõÖ’ D JOâ◊O
=∞<À*ò q∞@ì 315
„Ѩ=ÚYOQÍ =ÚO^Œ∞H˘zÛOk. `å*Ï x"ÕkHõÖ’ =∂„`«O =∞ø#O =Ç≤ÏOKå~°∞. QÀ„^è•
L^ŒO`«O [iy# =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ Jyæ ~°QÆ∞Å∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ "≥∂n
Z@∞=O\˜ 'x~°Ü ‚ ∞« Hõ K«~º° Å∞— fã¨∞HÀÖË^xŒ =∞^躌 O`«~° x"ÕkHõÖ’ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£
PˆHÑΔ O≤ Kå~°∞. "≥∂n f~°∞#∞ ã¨∂\˜QÍ „ѨtflOKÕO^Œ∞‰õΩ D ^ŒâÖ◊ ’ ~å=∞K«O„^Œ<‰£ Ωõ gÅ∞
HõeyOk. =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ ^•_»∞Å#∞Oz HÍáê_Õ Ñ¨xÖ’ `å#∞ x=∞QÆfl=∞~Ú L#fl@∞ì
"≥∂n K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞. HÍh, JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x ~Ô O_»∞ „áêO`åÖ’¡ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î TK«HÀ`«Å∞
™êQÆ∞`«∞<åfl, PÜ«∞#‰õΩ P q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞ÖË^∞Œ . PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x "≥~· ∞° ^蕺xfl
Ѩ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ~å=∞K«O„^Œ<‰£ Ωõ , =∞^躌 O`«~° x"ÕkHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ gÅ∞ HõeyOk. D
q+¨Ü∞« OÖ’ "≥∂nH˜ 'ã≤\ò— ^Œ#∞flQÍ xezOk. =∞`« ^•_»∞Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ "≥∂n Z<≥flxfl
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞, ZÖÏO\˜ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°<kÕ `«# x"ÕkHõÖ’ UHõ~∞° =Ù
ÃÑ\ì̃Ok. PÜ«∞# JO`« „ѨÜ∂« ã¨Ñ_¨ ç fã¨∞H˘#fl x~°Ü ‚ ∂« ÖËg Hˆ „Δ `«™ê÷~ÚÖ’ Ѷe¨ `«O
W=fiÖËHõáÈÜ«∂Ü«∞x =ÚHÍÎ~ÚOzOk. '`«^Œ∞Ѩi ^Œ~åºÑ¨ÙΗ֒ÉèÏQÆOQÍ 'ã≤\ò— "≥∂n
J#∞K«~∞° _»∞ Éè"í åû~ü#∞ qKåiOzOk. JѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ O^Õq∞@O>Ë QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
ã¨Ç¨ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ Ѷ∞¨ ’~° Hõ$`åºÅ∞ [iy# „áêO`åÖ’¡ Ѩ~º° \˜OK«_®xH˜ "≥∂nH˜ S^Œ∞
~ÀAÅ ã¨=∞Ü«∞O Ѩ\Oì˜ k. =∞i JO`«HÍÅO Uq∞KÕâß~°∞? TÑ≤i ã¨ÅѨ#O`«QÍ JkèHÍ~°
q^èŒ∞Ö’¡ =ÚxyáÈÜ«∂~°<Õk ã¨=∂^è•#O. QÀ„^è• Ñ¶¨∞@# [iy# `˘e~ÀA "≥∂n
'x~°‚Ü«∂`«‡Hõ K«~°ºÅ∞— fã¨∞H˘<åfl, J"Õg =∞~°∞<å\˜ TK«HÀ`«Å#∞ xÅ∞=iOK«ÖËHõ
áÈÜ«∂~Ú. J~Ú<å, D q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— "å^Œ#Hˆ ~å=∞K«O„^Œ<£ "≥ÚQÆ∞æ K«∂Ñ≤OKå~°∞.
''JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl =∞`« ^•_»∞Å#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n „ѨÜ∞« uflOKå~°x
'ã≤\ò— x~åú~°}‰õΩ =zÛOk. 'ã≤\ò— Jaè„áêÜ«∂xfl ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ=K«∞Û ÖËHõ
P"≥∂kOK«=K«∞Û ‰õÄ_®. HÍh, ^•xH˜=ÚO^Œ∞ D JOâ◊O`À —qÉèkË OK«QÅÆ P^è•~°O—
Un ÖË^xŒ x~åú~} ° HÍ=eû LO@∞Ok—— Jx ~å=∞K«O„^Œ<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 'qÉèkË OK«x
P^è•~°O— J<Õk "≥∂n qKå~°}`À =Ú_çÑ_¨ #ç JOâ◊=∞<Õk QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ ~å=∞K«O„^Œ<£
qѶŨ O K≥O^•~°∞. „Ѩ^•è #OQÍ D HÍ~°}OQÍ<Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì xˆ~âÌ O◊ Ö’ ™êy# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
=\ì̃˜ q∞^二 QÍ q∞yeáÈ~ÚOk.
WHõ WHõ¯_ç#∞Oz J#∞^ÕâÌ º◊ Ѩi}Ï=∂Å∞ K«HKõ H« Í KÀ@∞KÕã∞¨ H˘<åfl~Ú. ã¨O[Üü∞
Éèí\ò "åOQÆ∂‡ÖÏxfl P^è•~°O KÕã¨∞H˘x "≥∂nÃÑ· <åºÜ«∞ qKå~°} [iÑ≤OKåÅx
~å=∞K«O„^Œ<£ HÀ~å~°∞. PÜ«∞# ã¨∂zOz# f~°∞ =Å¡<Õ HÍ=K«∞Û, ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ· Ѩ~º° "ÕH} Δõ #∞
WO`«\ `˜ À xeÑ≤"Ü Õ ∂« Åx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 2011 ÃãÃÑOì |~ü 12= `Õn# J~°Oú `«~O° QÍ
x~°Ü‚ ∞« O fã¨∞‰õΩOk. Wk x[OQÍ<Õ Ç¨Ï~îå`ü Ѩi}Ï=∞O. ZO^Œ∞‰õO>Ë, Z=Ô~<· å =ºHÎ̃ÃÑ·
<Õ~åaèÜ≥∂QÍÅ∞ "≥∂áêeû# J=ã¨~°O L#fl^Œ#∞‰õΩO>Ë x~°ÉèíºO`«~°OQÍ P Ѩx
KÕÜÚ≥ K«∞Û#x HÀ~°∞ì K≥ÑÊ≤ Ok. J~Ú`Õ, ~å=∞K«O„^Œ<,£ "≥∂n ¿Ñ~°∞#∞ ã¨∂zOz<å P
316 QÆ∞[~å`ü 2002
q+¨Ü∂« xfl `«# x~°Ü ‚ ∂« xfl "≥Å_¡ Oç KÕ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ ‰õÄ_® „Ѩ™êÎqO
K«ÖË^Œ∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, W^Õ ˆHã¨∞ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ =ÚO^Œ∞H˘zÛ# ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O #∞Op
"≥^· ˘ÅyOk. J^Õq∞@O>Ë, <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞ WKÕÛ `«∞k x"ÕkHõ#∞ 'ã≤\ò— ‰õΩ <Õ~∞° QÍ
HÀ~°∞ì JOkOKåe. P Ѩxx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . `å#∞ JOkOK«_O» H͉õΩO_® <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞
#∞Oz á⁄O^•e J#∞H˘O>Ë 'ã≤\ò— á⁄O^Œ=K«∞Û#x [ã≤ãì π *ˇ<· £ <Õ`$« `«fiOÖ’x ^è~Œ å‡ã¨#O
ã¨∂zOzOk. JO>Ë, ~å=∞K«O„^Œ<£ `«∞k x"ÕkHõ#∞ K«∂_»@O K«∂_»Háõ È=_»O J<Õk
'ã≤\ò— JcèëêìxH˜ =ke"Õã≤O^Œ#fl=∂@. ^•x=Å¡ `«∞k x"ÕkHõ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞HÀ"åeû# P=â◊ºHõ`« 'ã≤\ò—‰õΩ ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. x*ÏxH˜, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "≥Y· i
J<Õk ~å=∞K«O„^Œ<£ =∞^躌 O`«~° x"ÕkHõ#∞ WzÛ#ѨÊ\˜ ^•x ã¨ÊO^Œ#‰õΩ Ñ¨ÓiÎ aè#fl"≥∞#ÿ k.
~å=∞K«O„^Œ<£ ѨijÅ#Å "≥Å∞QÆ∞Ö’ =∞~À™êi ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕÜ∂« Åx JѨÊ\’¡ 'ã≤\ò—#∞
HÀ~°∞ì xˆ~tÌ OzOk. „Ѩ=∂}ÏÅ s`åº#∞, f„=`«#∞ s`åº ‰õÄ_®, ~å=∞K«O„^Œ<£ `«∞k
x"ÕkHõ Hõ<åfl =∞^躌 O`«~° x"ÕkHõ Jxflq^è•Å „âı+"ì̈ ∞≥ #ÿ k. JO^Œ∞Ö’ "≥∂nÃÑ· '`«^∞Œ Ѩi
^Œ~åºÑ¨Ù—Î [iÑ≤OKåÅx QÆ\Qì˜ Í HÀ~å~°∞. HÍh,`«∞k x"ÕkHõÖ’ =∂„`«O, ~Ô K«ÛQ˘>Ëì "åºYºÅ∞
KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ "≥∂nx qKåiOKåÅx =∂„`«O K≥áêÊ~°∞.
'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ· Ѩ~º° "ÕH}Δõ #∞Oz `«#‰õΩ `å#∞ "≥#H˜¯ ~å=_»O QÍh, ~å=∞K«O„^Œ<£
`«∞k x"ÕkHõÃÑ· "≥Y· i fã¨∞HÀ=_»OÖ’QÍh ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì J#∞ã¨iOz# q^è•<åÖ’¡ Ѩ~㰠ʨ ~°
aè#fl q+¨Ü∂« Å∞ L<åfl~Ú. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì PK«~} ° #∞ K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞, W^ŒO`å Jã¨ÇϨ [
=º=Ǩ~°OÖÏ `Àã¨∞ÎOk. JÖψQ, <åºÜ«∞=º=ã¨÷ÃÑ· |ÅѨ_»∞`«∞#fl XuÎ_çx Jk
ã¨∂zã¨∞#Î flk. ~å=∞K«O„^Œ<£ `«∞kx"ÕkHõ#∞ =ÚO^Œ∞ ÃÑ@∞ìH˘x "≥∂nÃÑ· '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î
KÕÜ∂« eûOkQÍ 'ã≤\ò—#∞ `å=Ú HÀ~°QÅÆ =∂ J<Õk <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ‰õΩ ã¨Ê+ì̈`« ÖË^xŒ
JxÑ≤ã∞¨ #Î flk. ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ· Ѩ~º° "ÕH}Δõ [~°Ñ_¨ O» J<Õk <åºÜ«∞=º=ã¨÷ K˘~°=Ö’ XHõ ÉèÏQÆO.
J™ê^è•~°} QÆ∞}O, ã¨xfl"ÕâO◊ Hõey# Hˆ ã¨∞Ö’¡ WÖÏO\˜ Ѩ~º° "ÕH}Δõ #∞ HÀ~°∞Åì ∞ Pt™êÎ~Ú.
ã¨=∂[OÖ’ ѨÅ∞‰õΩ|_ç Hõey# =º‰õΩÎÅÃÑ· [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#‰õΩ P@OHÍÅ∞
Z^Œ∞~°∞H͉õΩO_® K«∂_»@O HÀã¨O ™ê^è•~°}OQÍ HÀ~°∞Åì ∞ Ѩ~º° "ÕH}Δõ [~°∞ѨÙ`å~Ú. "≥∂nÃÑ·
*τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ, ~å=∞K«O„^Œ<£ `«∞k x"ÕkHõ#∞ JO^Œ∞H˘#flѨÊ\˜#∞Op
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "≥Y· iÖ’ L^•ã‘#`« HõxÑ≤OK«_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. `«=∞ „H˜Ü∂« jÅHõ áê„`«
J<Õk, <åºÜ«∞ =º=ã¨÷ Ѩi^è∞Œ Å#∞ ^•@∞H˘x áÈ`«∞#fl^• J<Õ ã¨O^ÕÇϨ O <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞
Ñ‘_çOzOk. ^•x=Å¡ ~å=∞K«O„^Œ<£ `«∞k x"ÕkHõÖ’ "≥∂nÃÑ· QÆÅ „Ѩuáêk`«
JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ"åÅx 'ã≤\ò—#∞ HÀ~åÅ#fl PÖ’K«#‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
^Œ∂~°"∞≥ Oÿ k. U^Õx Hˆ ã¨∞Ö’ JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∂« ÖÏ ÖË^• J<Õk ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
JkèHÍi x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . W`«~° ^ÕâßÖ’¡, =ÚYºOQÍ WOQÆO¡ _£, J"≥∞iHÍÖ’¡, =∞øeHõOQÍ<Õ
 =∞<À*ò q∞@ì 317
=∞#‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ q^è•#O J=∞Ö’¡ LOk. JHõ¯_» JaèÜ∂≥ QÍÅ #"≥∂^Œ∞ÃÑ· x~°Ü ‚ ∂« xfl
^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi H͉õΩO_® <åºÜ«∞"åk fã¨∞H˘O\Ï~°∞. J~Ú`Õ, =∞# <åºÜ«∞=º=ã¨Ö÷ ’
XHõ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ LOk. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi x~°Ü ‚ ∞« O`À qÉèkË Oz# ѨHOΔõ Ö’, Hˆ ã¨∞
^Œ~åºÑ¨ÙΠѨikèÖ’x <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ Ѷ~≤ åº^Œ∞^•~°∞ P x~°Ü ‚ ∂« xfl ã¨"åÖò KÕÜ∞« =K«∞Û.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 2011 ÃãÃÑOì |~ü 12# f~°∞Êx "≥Å∞=iOzOk. 'g∞ `«∞k x"ÕkHõ#∞
JǨχ^•ÉÏ^£ "≥∞l„¿ã\ì ò HÀ~°∞Öì ’ ã¨=∞iÊOK«O_ç— Jx ã≤\ò#∞ P^ÕtOzOk.QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
Hˆ ã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ D HÀ~°∞ì áêÅ<å ѨikèÖ’ˆH =ã¨∞OÎ k. Ѷ~≤ åº^Œ∞^•~°∞‰õΩ Éè~í À™ê q+¨Ü∞« OÖ’
H˘xfl xiÌ+ì¨ P^ÕâßÅ∞ WzÛOk. XHõ"àÕ ◊ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_®, Hˆ ã¨∞#∞
=¸ã≤"Ü Õ ∂« Åx ã≤\ò ÉèÏq¿ã,Î =ÚO^Œ∞QÍ *τѶH‘ ˜ P q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞*ËÜ∂« Åx K≥ÑÊ≤ Ok.
P"≥∞#∞ Ñ≤eÑ≤Oz, ã≤\ò ѨikèÖ’x ã¨=∞ã¨Î P^è•~åÅ#∞ ã¨=∞iÊOKåÅx, P `«~∞° "å`Õ
^Œ~åºÑ¨ÙÎ =¸ã≤"`Õ « x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOKåÅx ¿Ñ~˘¯Ok. ZÖÏ K«∂ã≤<å *τѶ‘ Hˆ ã¨∞
<åºÜ«∞ =º=ã¨÷ K«i„`«Ö’<Õ XHõ J~°∞^≥#· ^Œ$ëêìO`«OQÍ xezáÈ`«∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë
^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀˆ~ì Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ z#ѨÊ\˜H© Hõhã¨O JaèÜ∂≥ QÍÅ #"≥∂^Œ∞
[~°Q‰Æ Ωõ O_®<Õ Hˆ ã¨∞ =¸`«|_çOk. J~Ú`Õ, D „ѨÜ∂≥ QÆO ѨÓiÎQÍ x+¨ÊÅù O J~Ú#@∞ì
HÍ^Œ∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÎÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~°º"ÕHõΔ} ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ZO`À qÅ∞"≥·# P^è•~åÅ∞
|Ç≤Ï~°`æ =« ∞Ü«∂º~Ú. "å\˜x PÅO|# KÕã∞¨ H˘x *τѶ‘ `«^∞Œ Ѩi áÈ~°∞‰õΩ ã≤^=úŒ ∞~ÚOk.
'ã≤\ò— `«∞k x"ÕkHõ#∞ „ѨuѶ∞¨ \˜ã∂¨ Î *τѶ‘ Ñ≤\ +˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕãO≤ k.
<åºÜ«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# Jâ◊HõÎ`«#∞ ZO`«"Õ∞~° |Ü«∞@ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl^À `≥eÜ«∞^Œ∞QÍh,
~å[H©Ü∞« Ѩ~º° =™ê<åʼnõΩ =∂„`«O 'ã≤\ò— `«∞k x"ÕkHõ ÉÏ@Å∞ "ÕãO≤ k. *ÏfÜ«∞
~°OQÆãÅ÷¨ OÃÑ· "≥∂n "≥Å∞QÆ∞ÅÃÑ· Q˘Ñ¨Ê ã¨OHˆ `åxfl JOkOzOk. U^À XHõ ^ŒâÖ◊ ’,
U^À XHõ Ѩ^uúŒ Ö’ `«$\˜Ö’<≥<· å 'x[ x~åú~} ° — LK«∞ÛÖ’Oz |Ü«∞@Ѩ_`» å#<Õ "≥Y· ix
"≥∂n `˘e#∞Op „Ѩ^iŒ ≈ã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞. "≥∂n 2009 Ѷ„≤ |=i `˘q∞‡^À `Õn# _ôZ<£U
"å~åÎ ã¨O㨉÷ Ωõ WO@~°∂fi º WKåÛ~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ãì π
Jir`ü Ѩ™êÜ«∞`ü <Õ`«$`«fiOÖ’x ^èŒ~å‡ã¨#O *τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞ÃÑ· `«∞k ѨijÅ#
[~°∞ѨÙ`«∞#flk. ''HÍ"åÅx `≥eã≤ `«ÑÙ¨ Ê KÕã#≤ @ì~Ú`Õ <Õ#∞ Hõ=Δ ∂~°∞›_xç HÍ^Œ∞. `«Ñʨ Hõ
tH˜OΔ KåeûO^Õ. JÖÏH͉õΩO_® `≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ <å "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz `«ÑÙ¨ Ê[iy LO>Ë =∂„`«O,
J<ÕH™õ ê~°∞¡ q#flqOz#@∞ì <Õ#∂ =∞x+≤<#Õ <Õk QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀ"åe. HÍ|\˜,ì
JO^ŒiÖÏ <Õ#∂ ‰õÄ_® H˘xfl `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KÕÜÚ≥ K«∞Û. HÍh, ^Œ∞~°∞^ÕâÌ º◊ `«ÅOѨÙ`À =∂„`«O
U Ѩh KÕÜ∞« ÖË^∞Œ —— Jx WO@~°∂fi ºÖ’ "≥∂n K≥áêÊ~°∞. ã≤\ò `«∞k x"ÕkHõ WzÛ#
~Ô O_»∞<≥ÅʼnõΩ "≥∂n ã¨fi~°O =∂i áÈ~ÚOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕH}Δõ L<åfl, "åã¨"Î åÅ#∞
Hõ¿ÑÊÜ«∞_»OÖ’ 'ã≤\ò— ã¨Ñ¶¨bHõ$`«O J~Ú#^Œâ◊Ö’ q∞ug∞i# JǨÏOÉèÏ= Éèíi`«∞_≥·#
"≥∂nÖ’ =Ú#∞Ѩ\ ˜ "≥Y· i =∞@∞=∂Ü«∞O J~ÚáÈ~ÚOk. 2012 EÖˇÖ· ’ PÜ«∞#
318 QÆ∞[~å`ü 2002
'#~¸ ^Œ∞xÜ«∂— L~°∂Ì Ñ¨„uHõ‰Ωõ WO@~°∂fi º WKåÛ~°∞. ''=∞`« ^•_»∞ʼnõΩ HÍ~°}=∞~Ú#
„ѨÉ∞íè `åfixfl ã¨ÇÏ≤ OK«_®xH˜ ÖË^∞Œ . |Ç≤Ï~°OQÆ „Ѩ^âÕ O◊ Ö’ Lif¿ãÜ«∂e. Li fÜ«∞_»O
JÖÏ WÖÏ HÍ^Œ∞. P ^≥|ƒ‰õΩ =KÕÛ =O^Õà¡◊ =~°‰Äõ U áêʼnõΩ_»∂ JÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO
KÕÜ«∞_®xH˜ ™êǨÏã≤OK«~å^Œ∞. XHõ"Õà◊ Jk <Õ<Õ J~Ú<å, Li fÜ«∂eûO^Õ—— Jx
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x x[ x~åú~}° Å "åã¨=Î |ÅOÃÑ· "≥∂nH˜ ÅaèOz# q[Ü«∂xfl
D "åºYºÅ∞ Kå@Hõ<Õ Kå@∞`«∞<åfl~Ú.
#ˆ~O„^Œ "≥∂nx „Ѩ^è•x JÉèíºi÷QÍ „ѨHõ\ ˜OK«_®xH˜ W^Õ `«y# `«~°∞}=∞x
c*ËÑ‘ ÉèÏqOzOk. D "Õ∞~°‰Ωõ 2013 ÃãÃÑOì |~üÖ’ PÜ«∞# JÉèºí i÷`åfixfl Y~å~°∞KÕãO≤ k.
JѨÊ\˜H˜ H˘xfl ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ 'ã≤\ò— `«∞k x"ÕkHõ#∞ *τѶ‘ ã¨"åÖò KÕâß~°∞. "≥∞l„¿ã\ì ò
c*Ë QÆ}„`å ã¨=∞HõOΔ Ö’ *τѶ‘ `«~Ñ° Ù¨¶ <åºÜ«∞"åk "å^Œ#Å∞ =Úyâß~Ú. "≥∂n q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
c*ËÑ‘ fã¨∞H˘#fl K˘~°=#∞ HÀ~°∞ì f~°∞Ê =∞iO`« L`åûǨÏѨizOk. *τѶ‘ Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞
J^Õ U_®k _çÃãO|~ü 26= `Õn# "≥∞l„¿ã\ì ò c*Ë QÆ}„`å H˘\ì̃"âÕ ß~°∞. ^Œ~åºÑ¨ÙÎ #∞Oz
"≥∂nH˜ q∞#Ǩ~ÚOѨÙx W"åfiÅ#fl ã≤\ò "å^Œ##∞ 440 ¿ÑrÅ f~°∞ÊÖ’ P"≥∂kOKå~°∞.
WѨÊ\˜^•HÍ ™êy# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ f~°∞ÃÑ· ѨÓiÎ ã¨O`«$Ñ≤xÎ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. 'ã≤\ò— J_»QÍeû#
„Ѩâfl◊ Å∞ QÍh, QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO K≥áêÊeû# ã¨=∂^è•<åÅ∞QÍh Ug∞ q∞QÆÖ^¡Ë xŒ "≥∞l„¿ã\ì ò
`ÕÖÛË âß~°∞. JÖÏQÆ~Ú`Õ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`«O QÆ∞iOz, Jk [iy# S^Œ∞ QÆO@Å
=~°‰Äõ `«#‰õΩ `≥eÜ«∞^Œx "≥∂n JO@∞<åfl~°∞. #=∞‡|∞kú HÍx, ã¨=∞i÷OK«_®xH˜ gÅ∞
ÖËx WÖÏO\˜ ["å|∞ÅÃÑ· HÀ~°∞ì Uq∞ K≥|∞`«∞Ok? "≥∂nÃÑ· *τѶ‘ P~ÀѨ}Å#∞ H˘\˜"ì ãÕ ∂¨ ,Î
"≥∞l„¿ã\ì ò =∞iH˘xfl Pã¨HHÎ̃ ~õ ° "åºYºÅ∞ KÕâß~°∞. ''Ãã<· åºxfl ѨOáêÅx JÉèºí i÷OKå~°∞.
Ѩiã≤u÷ x J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜ Jxfl K«~º° Å∂ fã¨∞H˘<åfl~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’
"≥∂n Jaè#O^Œ<åѨÓ~°fiHõ K˘~°=#∞ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞—— Jx H˘xÜ«∂_®~°∞. J=Ù#∞ =∞i!
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © Ѷ∞¨ ’~° Hõ$`«ºO [iyáÈ~Ú# H˘xfl xq∞ëêʼnõΩ, JO>Ë <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩ
[iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "≥∂n Ãã<· åºxfl Ñ≤Å"åÅx x~°~‚ ÚOKå~°∞. D K«~ˆ º Q“~°=hÜ«∞
<åºÜ«∞=¸iÎH˜ 'Jaè#O^Œ<åѨÓ~°fiHõ K˘~°=—ÖÏ QÀK«iã¨∞#Î flk. "≥∂n 'Jaè#O^Œ<åѨÓ~°fiHõ
K˘~°=—#∞ „Ѩ^iŒ ≈Oz#@∞ì x~åúiOz# 'x[ x~åÌ~} ° — |$O^ŒO, `«#‰õΩ ~å„u 8.30
QÆO@Å=~°‰Äõ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © L^ŒO`«O QÆ∞iOz `≥eÜ«∞^Œ#fl "≥∂n XѨÙÊHÀÅ∞#∞
^Œ~åºÑ¨ÙÎ „Hõ=∞OÖ’ KåÖÏ `≥eqQÍ q㨇iOzOk. "≥Ú`«OÎ Hõ^ÖŒä ’ hu ã¨Ê+ì̈OQÍ LOk.
ã¨~Ô #· „Ѩâfl◊ Å∞ ã¨OkèOK«‰Ωõ O_® ã¨~Ô #· P^è•~åÅ#∞QÍh, ã¨~Ô #· Ѷe¨ `åÅ#∞QÍh ~å|@ì_O»
™ê^躌 O HÍ^Œ∞!
=∞<À*ò q∞@ì 319

=∞$`«^ÕǨÅ `«~°eOѨ٠- "åãÎ̈"åÅ =∞o¡OѨÙ!

'=∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨ٠QÆ∞iOz..— JkèHÍiHõ Öˇ@~üÃÇÏ_£ÃÑ· ~åã≤# ÖËYÖ’x
q+¨Ü∞« ÉèÏQÆq∞k. D ÖËY#∞ QÆ∞[~åfÖ’ ã≤^OúŒ KÕâß~°∞. QÀ„^è• qëê^ŒOÖ’ K«xáÈ~Ú#
58 =∞OkÖ’ 54 =∞Ok =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙÃÑ· D ÖËY#∞ ~åÜ«∞_»O [iyOk. P
~ÀA K«xáÈ~Ú#"åi #∞Oz #Å∞QÆ∞i =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ "Õ~∞° KÕâß~°∞. ‰õΩ@∞O|ã¨É∞íè ºÅ∞,
|O^è∞Œ =ÙÅ∞ QÆ∞iÎOK«_O» `À, =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ "åiH˜ JkèHÍ~°∞Å∞ JѨÊyOKå~°∞. `«=∞
"åix fã¨∞H˘x "å~°∞ ~À_»∞¤ =∂~°Oæ Ö’ P#O^£, ^•Ç¨ÏŸ^£, =_À^Œ~å, ѨOKü=∞ǨÏÖò
lÖϡʼnõΩ "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. q∞QÆ`å 54 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ JÖψQ Ѩ_Lç <åfl~Ú. JѨÊ\˜H˜ Ѷ∞¨ @#
[iy 12 QÆO@Å∞ ^•\˜áÈ~ÚOk. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å HÀã¨O |O^è∞Œ =ÙÅ∞ ~åHõáÈ=_»O =Å¡<À,
=zÛ#"å~°∞ ‰õÄ_® ÉÏQÍ HÍeáÈ~Ú ÉÁQÆ∞Åæ ~Ú# ã≤u÷ Ö’x =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ QÆ∞iÎOK«ÖHË õ
áÈ=_»O =Å¡<À "å\˜x JHõ¯_ç#∞Oz Hõ^eŒ OKÕ gÅ∞ ÖËHáõ È~ÚOk. 12 QÆO@Å `«~∞° "å`«,
JO>Ë Ñ¶≤„|=i 27= `Õn ~å„u JkèHÍ~°∞Å∞ ÖÏOKè«#„áêÜ«∞ ÖËY#∞ ã≤^ŒúO KÕ¿ã
ã¨=∞Ü«∂xH˜, ~å„+¨=ì ∞O`å P á⁄^Œ∞@ Ì [iy# Ѷ∞¨ ’~åxH˜ „=∂#Ê_çáÈ~ÚOk.
QÀ„^è• ~Ô "≥#∂º JkèHÍi (=∞=∞¡`^ü •~ü), Zy˚‰Äõ º\˜"£ "≥∞l„¿ã\ì ò J~Ú# =∞¿ÇÏO„^Œ
<åÅfiÜ«∂ ã¨O`«HOõ `À ÖËY q_»∞^ŒÅ J~ÚOk. q∞yeáÈ~Ú# 54 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙ
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ JѨÊ\˜ qâ◊fi Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩi+¨`ü (gÃÇÏKüÑ)‘ QÆ∞[~å`ü âßY ã¨Ç¨ Ü«∞ „Ѩ^•è #
HÍ~°º ^Œi≈ [Üü∞nÑπ Ѩ>ÖË ò#∞ L^ÕtÌ Oz D ÖËY ~åâß~°∞. QÀ„^è• L^ŒO`«OÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
„áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# Hõ~¿° ã=‰õΩÅ#∞ D ã¨O¿ã÷ ã¨g∞HõiOz JÜ≥∂^躌 ‰õΩ Ñ¨OÑ≤OzOk.
HÍ|\˜,ì K«xáÈ~Ú#"å~°∞ UU „áêO`åʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞, "åi ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ q=~åÅ∞
Uq∞@<Õk gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`Å« ‰õΩ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. HÍh, JkèHÍ~°∞Å∞ D kâ◊QÍ P~å fÜ«∞ÖË^∞Œ .
WѨÙÊ_»∞ "å~°∞ ~åã¨∞#Î fl ÖËYÖ’ J@∞=O\˜ „Ѩ™êÎ=<Õ ÖË^∞Œ . ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ"åeûOkQÍ gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`#« ∞ HÀ~å~°∞. x*ÏxH˜, =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ fã¨∞‰õΩ<Õ
ǨωõΩ¯ K«@„ì ѨHÍ~°O ‰õΩ@∞O|ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ =∂„`«"∞Õ LO@∞Ok. JÖÏH͉õΩO_® „ÃÑ"· \Õ ò
=º‰õΩÅÎ ‰õΩ, ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ JѨÊyOK«_O» K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ <Õ J=Ù`«∞Ok.
ÖËY#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ Ѩ^uúŒ J`«ºO`« Jã¨ÇϨ [OQÍ#∂, J„Ѩ=∞`«`Î å ã¨OHˆ `«O
QÍ#∂ LOk. z#flkQÍ xQÆ∂_è» â‹e· Ö’x D ÖËYÖ’x JOâßÅ#∞ K«∂¿ã,Î JkèHÍ~°∞Å∞
320 QÆ∞[~å`ü 2002
q=~°} WK«∞ÛHÀ"åeû# J=ã¨~O° L#fl^Œx JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. '' ÃÑ#· „Ѩ™êÎqOz# q+¨Ü∞«
( =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨ٠QÆ∞iOz) ã¨O|O^èOŒ QÍ q+¨}‚ =^Œ#O`À `≥eÜ«∞*ËÜÚ« #k
U=∞#QÍ, Ѷ„≤ |=i 27, 2002# QÀ„^è• ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ £ =^ŒÌ ~Ô Å· ∞ É’wH˜ J™êOѶ∞≤ Hõ
â◊HÅÎõ ∞ xѨÙÊÃÑ\Ïì~∞° . kQÆ∞= ¿Ñ~˘¯#fl =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ `«~e° OѨÙ#‰õΩ gÅ∞QÍ "≥Ú`«OÎ --
--- „@‰õΩ¯Ö’¡H˜ KÕ~Û° _»O [iyOk. (g∞~°∞) HÀ~°∞‰õΩO>Ë "å\˜x fã¨∞HÀ=K«∞Û—— #<Õk
ÖËYÖ’x q+¨Ü∞« ÉèÏQÆO. ÖËY#∞ >ÿ̌ÑÙ¨ KÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ „@‰õΩ¯Å ã¨OYº J<Õ ^ŒQ~æÆ ° MÏmx
LOKå~°∞. "≥Ú`«OÎ S^Œ∞ „@‰õΩ¯Å#∞ ã≤^OúŒ KÕã#≤ @∞ì KÕ`ÀÎ ~åâß~°∞. JÖψQ XHÀ¯ „@‰õΩ¯Ö’
Zxfl =∞$`«^ÇÕ Ï¨ Å#∞ `«~e° ã¨∞<Î åfl~°∞, „@‰õΩ¯Å il„¿ã+ì <¨ £ <≥O|~°∞¡ KÕu~å`«`À #"≥∂^Œ∞
KÕâß~°∞. D *Ïa`å#∞ J#∞ã¨iOz
r*Ë 16 \© 9253 - 12 (=∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞)
r*Ë 17 \© 7557 - 15
r*Ë 17 \© 7327 - 12
r*Ë 17 5055 - 12
r*Ë 17 x 3225 - 3
„@‰õΩ¯Ö’¡H˜ KÕiÛ# =∞$`«^ÇÕ ¨ Å *Ïa`å#∞ á⁄O^Œ∞Ѩiz# HÍy`«OÃÑ· =∞=∞¡`^ü •~ü
ã¨O`«HOõ KÕâß~°∞. `«~∞° "åu ¿ÑrÖ’ XHÀ¯ „@‰õΩ¯Ö’H˜ KÕiÛ# =∞$`«^ÇÕ ¨ Å ã¨OYº#∞
Ѩ\ Hì̃ õ ã¨Ç¨ q=~°OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D q=~åÅ∂ KÕu~å`«`À<Õ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞. ¿Ñr
kQÆ∞= ÉèÏQÆOÖ’ 'ÃÑ#· ã¨∂zOz# =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ=_»O [iyOk—
Jx XHõ =~°ãÖ¨ ’ ~åâß~°∞. ã‘fiHõiOz#@∞ì WzÛ# iã≤ÑÃìπ Ñ· ǨÏ+π=ÚMò \© Ѩ>ÖË ò ã¨O`«HOõ
LOk. [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò `«~Ñ° Ù¨¶ # ǨÏãπ=ÚMò =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞.
QÀ„^è•Ö’ =∞~°}O˜ z# 54 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ"åeûOkQÍ gÃÇÏKüÑx‘ ÖËY
Ö’ HÀ~°_O» , <åºÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , ~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ "åKåº~°O÷ `À xO_ç LOk. U ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’
~åã≤#ѨÊ\˜H© D ÖËY K«@Ñì ~¨ O° QÍ K≥Å∞¡ÉÏ@∞ HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ~°HÎõ
ã¨O|Okè‰Ωõ Å∞ ÖË^OŒ >Ë ã¨O~°H‰Δõ Ωõ ʼnõΩ `«Ñʨ =∞Ô~=iH© ™êfinè#Ѩ~K° _« ®xH˜ ÖË^∞Œ . XHõ"àÕ ◊
q∞#Ǩ~ÚOѨ٠W"åfieû# Ѩiã≤u÷ `«Öuˇ `Î ,Õ P „Ѩ`ºÕ Hõ HÍ~°}Ïxfl ÖËYÖ’ „Ѩ™êÎqOKåe.
ÖËYÖ’ J@∞=O\˜ q=~°}Ën ÖË^Œ∞. ^•x=Å¡ Z=i<À ã¨O`«$Ñ≤ΠѨiKÕ „Ѩܫ∞`«flO
[iyO^Œ#fl J#∞=∂<åxH˜ =∞iO`« T`«O WzÛ#@∞ì J~ÚOk. gÃÇÏKüÑ`‘ À c*ËÑ‘
JO@H͈Q =º=Ǩ~°O, P ã¨Oã¨÷ WzÛ# |O^£ Ñ≤Å∞ѨÙ#‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞^Œ`Ì ∞« ѨeHˆ =~°‰Äõ
áÈ~ÚOk. gÃÇÏKüÑH‘ ˜ c*ËÑ‘ „ѨÉ∞íè `«fiO ѨÓiÎQÍ Ö’|_çáÈ~ÚO^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ, [Ü«∞nÑπ
Ѩ>ËÖò‰õΩ JkèHÍ~°∞Å∞ ~åã≤# ÖËMË ^•YÖÏ. 'g∞~°∞ HÀ~°∞‰õΩO>Ë =∞$`«^ÕǨÅ#∞
ã‘fiHõiOK«=K«∞Û— Jx ÖËYÖ’ JÉèºí i÷OKå~°∞. ~Ô O_»∞ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ JkèHÍ~°∞Å f~°∞#∞
QÆi›OKåeû LOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ü«∞^ä•`«^Œä ã≤u÷ L`«~Î ∞° fiÅ#∞ LÅ¡OѶ∞≤ OK«_"» ∞Õ ^èºÕ Ü«∞OQÍ
 =∞<À*ò q∞@ì 321
JѨÊ\˜Hˆ gÃÇÏKüÑ,‘ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ#∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ã¨g∞Hõiã¨∞#Î flk. ^•xH˜`À_»∞,
QÆ∞[~å`üÖ’ âßOuÉè„í ^Œ`Å« #∞ ^≥|ƒf¿ãq^èOŒ QÍ JѨÊ\˜Hˆ ~å„+¨ì |O^£‰Ωõ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk.
H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Äõ D ÖËY q+¨Ü∞« O =∞~°∞QÆ∞#Ѩ_áç È~ÚOk. QÀ„^è•
Hˆ ã¨∞Ö’ áÈbã¨∞Å∞ Jxfl Ѩ„`åÅ∞, ™êHΔͺ^è•~åÅ`Àáê@∞ D ÖËY#∂ ã¨=∞iÊOKå~°∞.
QÀ„^è•, QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· qKå~°} [~°∞ѨÙ`«∞#fl [ã≤ãì π r\© <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ
^•xfl áÈbã¨∞Å∞ JOkOKå~°∞. ^•x=Å¡ Hõq∞+¨<£ [~°∞ѨÙ`«∞#fl qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« XH˜O`«
W~°HÍ@OÖ’ Ѩ_áç È~ÚOk. ~Ô O_»∞ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ ÖËY "≥Å∞QÆ∞K«∂ã≤# ã¨=∞Ü«∂xH˜
Jq∞`« „áê^è•#º`« LOk.JѨÊ\˜H˜ <≥Å ~ÀAÅ „H˜`"« ∞Õ 'ã≤\ò— [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò#∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕãO≤ k. #~À_® QÍ"£∞ TK«HÀ`«Å Hˆ ã¨∞Ö’ ™ê‰õΩΔ Å "åOQÆ∂‡ÖÏÅ`Àáê@∞, „Ѩ*Ï "ÕQ∞Æ
~åǨïÖò â◊~‡° 2004Ö’ "≥Å∞=iOz# ã‘_Åô P^è•~°OQÍ ‰õÄ_® Ѩ>ÖË ò#∞ x~°ƒO^èOŒ Ö’H˜
fã¨∞H˘<åfl~°∞. =∞~À HÍ~°}O Uq∞@O>Ë, U_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« D ÖËY
|Ü«∞@Ѩ_<Õ å\˜H,˜ QÆ∞[~å`ü ÃÇÏ· HÀ~°∞ì H©ÅHõ f~°∞Ê#∞ "≥Å∞=iOzOk. ã‘_Öô ’x JOâßÅ#∞
™êHõΔ ºOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K˘K«∞Û#x HÀ~°∞ì „^è∞Œ gHõiOzOk. #~À_® #~° ǨÏ`«ºÅ L^ŒO`«OÖ’
ã‘_Öô ’x á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨}Å P^è•~°OQÍ JѨÊ\˜ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’x =∞O„u =∂Ü«∂
H˘^•flh, [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË òÅ <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∞ºOÃÑ· 'ã≤\ò— Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. D
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ã‘_Öô ’x JOâßÅ#∞ ™êHõΔ ºOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K˘KåÛ J<Õ JOâ◊OÃÑ· K«~Û° [~°QÍæ,
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì J#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOzOk. ~åǨïÖòâ~◊ ‡° ã‘_Öô ’x „Ѩ^•è # ÉèÏQÆO Uq∞@O>Ë,
Ѷ„≤ |=i 27, 28 `ÕnÖ’¡ =∞O„`«∞Å∞, áÈbã¨∞ʼnõΩ [Ü«∞nÑπ Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ á¶È#∞¡ KÕâß~°∞.
=ÚYº=∞O„u HÍ~åºÅÜ«∞O`À =∂\Ï¡_®~°∞. Ѷ≤„|=i 27= `Õn# ™êy# á¶È<£
ã¨OÉèÏ}Å#∞|\˜,ì =∞$`«^ÇÕ ¨ Å ™êfinè<åxH˜ gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`Å« ∞ ÃÑ™· ê÷~ÚÖ’ „ѨÜ∞« `åflÅ∞
™êyOz LO_˘K«∞Û#xÑ≤ã∞¨ OÎ k.
ÉÏkè`∞« Å `«~Ñ° Ù¨¶ # [<£ ã¨OѶ∞¨ ~°¬ =∞OKü (*ËZãπZ"£∞) J<Õ Zh˚"À Hõq∞+¨<£
Z^Œ∞@ Ǩ[~°~ÚOk. =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ "≥∂nx Ñ≤ez qKåiOKåÅx D ã¨Oã¨÷
KåÖÏHÍÅOQÍ HÀ~°∞`«∞#flk. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕã∂¨ ,Î =∞=∞¡`^ü •~ü ã¨O`«HOõ `À
q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ ÖËY JOâßxfl '*ËZãπZ"£∞— „Ѩ=ÚYOQÍ „Ѩ™êÎqOzOk. D ÖËY#∞
ѨijeOz# `«~∞° "å`≥<· å "≥∂nx „HÍãπ ZQÍ˚"∞£ KÕÜ∂« Åx HÀiOk. ~å„+¨=ì ∞O`«\Ï
gÃÇÏKüÑ‘ =Úã≤O¡ ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ [~°Ñ`¨ Å« ÃÑ\ì̃# Ѷ∞¨ ’~° #~°"∞Õ ^èOŒ Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO <Õ~°
ÉèÏQÆ™êfiq∞QÍ L#fl^Œ<kÕ '*ËZãπZ"£∞— „Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. D ã¨Oã¨÷ q[˝ÑÎ≤ "Õ∞~°‰Ωõ
ÖËY#∞ Hõq∞+¨<£ ѨijÅ#‰õΩ ã‘fiHõiOzOk. ''=ÚYº=∞O„u P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ =∞=∞¡`^ü •~ü,
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞, "å\˜`À Z\˜ì ã¨O|O^èOŒ ÖËx [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò J<Õ =ºH˜HÎ ˜ JѨÊyOKå~°∞.
=ÚO^Õ x~°~‚ ÚOz#@∞ì =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKå~°∞—— Jx '*ËZãπZ"£∞—
"åkOzOk.
322 QÆ∞[~å`ü 2002
J™ê^è•~°} suÖ’ ed`«ÑÓ¨ ~°fiHõ „^è∞Œ gHõ~} ° P^è•~°O KÕuH˜ zH˜¯Ok. ^•x
P^è•~°OQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO QÆ∞@∞ì#∞ ~°@∞ì KÕÜ∂« eû LOk. ^•xHÀã¨O =∞=∞¡`^ü •~ü#∞ Ñ≤eÑ≤Oz
qKåiOKåÅx '*ËZãπZ"£∞— HÀiOk. D "Õ∞~°‰Ωõ 2009 ÃãÃÑOì |~ü S^À `Õn# =∞=∞¡`^ü •~ü
#ÖÏfiÜ«∂ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JѶ_≤ q» \ò#∞ ã¨=∞iÊOKå~°∞.JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^OúŒ
KÕã#≤ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ ™êfinè#O KÕã#≤ @∞ì #ÖÏfiÜ«∂ JOwHõiOKå~°∞.
J@∞=O\˜ ÖËY#∞ ZO^Œ∞‰õΩ ~åÜ«∂eû =zÛO^Œ<kÕ #ÖÏfiÜ«∂ q=iOK«Ö^Ë ∞Œ . x|O^è#Œ Å
„ѨHÍ~°O, ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ∞ =zÛ QÆ∞iÎOz, "≥O@ fã¨∞HÔ àı=¡ ~°‰Äõ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ áÈb
ã¨∞Å Pnè#OÖ’ LOKåe. QÀ„^è• =∞$`«^ÇÕ ¨ Å q+¨Ü∞« OÖ’ JÖÏ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞‰õΩ?
D „Ѩâfl◊ ‰õΩ #ÖÏfiÜ«∂ K≥ÑÊ≤ # ã¨=∂^è•#O Uq∞@O>Ë, W^Œ~Ì ∞° ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å P^ÕâßÅ
"Õ∞~°‰Ωõ #_»∞K«∞‰õΩ<åfl#x K≥áêÊ~°∞. QÀ„^è• lÖÏ¡ "≥∞l„¿ã\ì ò (HõÖHˇ ~ìõ )ü , J^Œ#Ѩ٠lÖÏ¡
"≥∞l„¿ã\ì ò (J^Œ#Ѩ٠HõÖHˇ ~ìõ )ü ã¨∂zOz#q^èOŒ QÍ ed`«ÑÓ¨ ~°fiHõ ÖËY ~åâß#x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
ÃÑ· "åà◊√¡ K≥ÑÊ≤ #@∞ì `å#∞ #_»∞K«∞‰õΩ<åfl##fl #ÖÏfiÜ«∂ XѨÙÊHÀÅ∞#∞ |\ì̃,
Hõhã¨O =¸_»∞~°HÍÅ ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ `«Ö`ˇ ∞« `Î ∞« <åfl~Ú. ~å„+¨Oì Ö’ JѨÊ\˜H˜ L#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅx x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»O ã¨|ÉË<å? D
q"å^•ã¨Ê^Œ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»OÖ’ "≥∂n „Ѩ"∞Õ Ü«∞O ‰õÄ_® L#fl^•? =∞~°∞<å_»∞
~å„+¨=ì ∞O`«\Ï |O^£‰Ωõ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛ# gÃÇÏKüÑH‘ ,˜ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyOKåeû# J=ã¨~O°
L#fl^•? =Úã≤O¡ ÅÃÑ· „ѨfHÍ~° ^•_»∞Å#∞ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OK«_O» Ö’ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO ǨÏãÎ̈O
L#fl^Œx „^è∞Œ gHõiOKÕ „Hõ=∂xH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í D ã¨O^ÕÇ¨ Å∞<åfl~Ú. <å<å=u Hõq∞+¨<,£
P~ü̂H ~åѶ∞¨ =<£ <Õ`$« `«fiOÖ’x 'ã≤\ò—.. ~Ô O_»∂ D ã¨O^ÕÇ¨ Å#∞ ѨiQÆ}O˜ Kå~Ú. "≥∂n
„Ѩ"∞Õ Ü«∞OѨ@¡ „Ѩu‰õÄÅ x~åú~} ° ‰õΩ ~å=_»OÃÑ· ~Ô O_»∞ ã¨Oã¨Å÷ ∂ ^Œ∂~°O áê\˜OKå~Ú.
J~Ú`Õ, =¸_çO\˜Ö’ ~Ô O_»∞ ã¨O^ÕÇ¨ Å q+¨Ü∞« OÖ’ aè#fl ѨijÅ#Å∞, JOK«<åʼnõΩ
=KåÛ~Ú. K«xáÈ~Ú#"å~°∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰õΩ áÈ`«∞#fl „Ѩܫ∂}˜‰õΩÅ∞ HÍ|\˜ì, "åi
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ Ѷ∞¨ @# [iy# ~å„u P #QÆ~åxH˜ `«~e° OK«_O» Ö’ á⁄~°áê@∞ Ug∞
ÖË^xŒ qKå~°} ã¨Oã¨Å÷ ∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~Ú. D x~°Ü ‚ ∂« xfl fã¨∞HÀ=_»OÖ’ "≥∂nH˜
‰õÄ_® „Ѩ"∞Õ Ü«∞O L#fl^• J<Õ q+¨Ü∞« O =zÛ#ѨÙÊ_»∞ XHõ^•x`À XHõ\ ˜ qÉèkË OKå~Ú.
gÃÇÏKüÑH‘ ˜ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å JѨÊyO`«ÃÑ<· å ~Ô O_»∞ ã¨fi~åÅ∞ qxÑ≤OKå~Ú.
D ã¨Oã¨Å÷ KÕuÖ’ XˆH P^è•~°O (ÖËY) L<åfl, x~åú~} ° Ö’¡ aè#fl "≥Y· ~°∞Å∞
=ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. nxfl|\˜ì <å<å=u Hõq∞+¨<£, ã≤\ò Ѩxf~°∞Ö’ ã‘fiÜ«∂`«‡Hõ`«áêÅ∞
J`«ºkèHOõ QÍ L#fl@∞ì `ÕÅ∞`«∞#flk. Jq [~°∞ѨÙ`«∞#fl qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« ÃÑ· ã‘fiÜ«∂`«‡Hõ`«
„ѨÉÏè =O |bÜ«∞OQÍ L#flk. XˆH q+¨Ü∞« OÖ’ "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∞« _®xH˜ Hõq∞+¨<£
x~åHõiOK«QÍ, "≥∂nx Ñ≤eÑ≤Oz 'ã≤\ò— "åOQÆ∂‡ÅO #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
 =∞<À*ò q∞@ì 323
Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’ 'ã≤\ò— Ѩx KÕã∞¨ #Î fl^Œ<kÕ QÆ∞~°∞Î ÃÑ@∞ìHÀ"åe. ^•x=Å¡ "≥∂nx Ñ≤ez
qKåiOK«‰Ωõ O_® PÜ«∞#‰õΩ H©<¡ z£ \ò W=fi_®xH˜ LO_»^∞Œ . S^À J^蕺ܫ∞OÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl@∞ì,
ã'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÎ ™êy# HÍÅ=∞O`«\ Ö˜ ’ XˆH XHõ¯™êi (2010 =∂iÛ 27) "≥∂n 'ã≤\ò—
Z^Œ∞@ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞.
x*ÏxH˜ JѨÊ\˜H˜ U_®k =ÚO^Œ∞ "≥∂nx qKåiOKåÅx <å<å=u Hõq∞+¨<#£ ∞
'*ËZãπZ"£∞— HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ HÀ~å~°∞. gi Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞ Hõq∞+¨<£ H˘\ì̃"ãÕ O≤ k. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
„@‰õΩ¯Ö’¡ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅ<Õk '™ê÷xHõ x~°Ü ‚ ∞« O— Jx 2009 ÃãÃÑOì |~ü
18= `Õn# WzÛ# L`«~Î ∞° fiÖ’¡ ¿Ñ~˘¯Ok. nxH˜ aè#flOQÍ ã¨fiÜ«∞OQÍ =ÚYº=∞O„u
"≥∂n ã¨=∞HõOΔ Ö’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ 'UHõÑH¨ —Δõ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ#fl@∞ì
2012 "Õ∞Ö’ 'ã≤\ò— `«# `«∞k x"ÕkHõÖ’ `≥eÑ≤Ok. QÀ„^è•Ö’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’
"≥∂n áêÖÁæ#fl@∞ì PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÅO ^•fi~å 'ã≤\ò—„^è∞Œ gHõiOK«∞‰õΩOk. ÉÏ^躌 `«x lÖÏ¡
"≥∞l„¿ãì\ò (HõÖˇHõì~ü) ã¨Ç¨ '™ê÷xHõ Ü«∞O„`åOQÆO—ÃÑ· "≥∂¿ÑO^Œ∞‰õΩ <å<å=u KÕã≤#
„ѨÜ∞« `«flO`À áÈeÛ#ѨÙÊ_»∞, 'ã≤\ò— "å^Œ#Ö’ ^Œ=Ú‡ L#fl^ŒxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
<å<å=u Hõq∞+¨<£ J*Ï˝#O ~Ô O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ |Ü«∞@Ѩ_Oç k. ™ê‰õΩΔ Å É’#∞Ö’
"≥∂nx xÅɡ>OìË ^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<£ 㨿ãq∞~å J#flk. JO`ÕHÍ^Œ∞, "≥∂nH˜ „Ѩu‰õÄeOKÕ
U JOâßhfl `«# ^ŒiH˜ ~åhÜ«∞ÖË^∞Œ . z=~°‰Ωõ `å#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã#≤ W^Œ~Ì ∞° ã‘xÜ«∞~ü
áÈbãπ JkèHÍ~°∞Å "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Ãã`· O« [ã≤ãì π <å<å=u
x~åHõiOKå~°∞. =∞`« ^•_»∞Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~å„+ì̈ ǨϟO âßY ã¨Ç¨ Ü«∞ =ÚYº HÍ~°º^Œi≈
( ã≤|ƒOk =º=Ǩ~åÅ∞) Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü, JѨÊ\˜ JǨχ^•ÉÏ^£ áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü
Ñ‘ã‘ áêO_ÕÅ#∞ Hõq∞+¨<£ qKåiOzOk. "åi^Œ~Ì ∞° H©ÅHõ"∞≥ #ÿ q+¨Ü∂« Å#∞ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° .
"åi "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ 2004 PQÆã∞¨ Öì ’ QÆ∞[~åfÖ’ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞. "åi „ѨH@ õ #
~Ô O_»∞ JOâßÅ`À =Ú_çÑ_¨ Lç Ok. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ fã¨∞H˘ã¨∞<Î åfl~°#QÍ<Õ
PO^Àà◊# K≥O^•=∞x W^Œ~Ì ∂° JOwHõiOK«_O» JO^Œ∞Ö’XHõ\.˜ HÍHõáÈ`Õ ^•xÃÑ· x~°Ü ‚ ∞« O
J`«∞º#fl`« ~å[H©Ü∞« ™ê÷~ÚÖ’ fã¨∞‰õΩ#flO^Œ∞# `å=Ú KÕÜ∞« QÆeyO^Õg∞ ÖË^<Œ kÕ "å~°∞
XѨÙÊH˘#fl ~Ô O_À JOâ◊O. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«^•_»∞Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ gÃÇÏKüÑ‘ L^ÕâÌ ßºÅ
Ѩ@¡ `«#∞ ÉèÜ í ∞« Ѩ_#ç =∂@ x[=∞x Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü `≥eáê~°∞. ''QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#Ö’
gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ K«xáÈÜ«∂~°x <å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. ^•xHÀã¨O P ã¨Oã¨÷ =∞~°∞<å_»∞
|O^£‰Ωõ Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. HÍ|\˜,ì âßOuÉè„í ^Œ`Å« ‰õΩ ZÖÏO\˜ qѶ∂¨ `«O HõÅ∞QÆ∞`«∞O^À##fl
ÉèÜ
í ∞« ã¨O^ÕÇ¨ ʼnõΩ <Õ#∞ QÆ∞~°Ü∂« º#∞—— Jx <å~åÜ«∞}ü K≥áêÊ~°∞. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ =ÚO^Œã∞¨ Î
K«~º° Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ fã¨∞HÀÖË^∞Œ ? D „Ѩâfl◊ ‰õΩ PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ O^Õq∞@O>Ë ''=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„uH˜ (JǨχ^•ÉÏ^£) `«~e° OKåÅx L#fl`«™ê÷~ÚÖ’ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°∞——
Jx `≥eáê~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ D x~°Ü ‚ ∂« xfl =ÚYº=∞O„u "≥∂n ã¨fiÜ«∞OQÍ fã¨∞H˘<åfl~°x,
324 QÆ∞[~å`ü 2002
PÜ«∞# ã¨=∞HõOΔ Ö’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ<Õ ™ê÷~Ú `«#‰õΩ ÖË^xŒ <å~åÜ«∞}ü
q=iOKå~°∞.
Ñ‘ã‘ áêO_Õ Ãã`· O« W^Õ K≥áêÊ~°∞. `«# áêÅ<å JkèHÍ~åʼnõΩ QÆŠѨiq∞ux
^•K«∞ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . '' P ~å„u "Õà◊ ZO^Œ∞‰õΩ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
JǨχ^•ÉÏ^£‰õΩ fã¨∞‰õΩ=ã¨∞Î<åfl~°<Õk <å‰õΩ`≥eÜ«∞^Œ∞. JÖÏO\˜ x~°‚Ü«∞O Z=~°∞
fã¨∞‰õΩ<åfl~°<Õn `≥eÜ«∞^Œ∞. HÍHõáÈ`Õ ^•^•Ñ¨Ù 58 =∞$`«^ÕǨÅ#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰õΩ
fã¨∞‰õΩ=ã¨∞Î<åfl~°x ÖËHõ fã¨∞‰õΩ=KÕÛâß~°x q#flѨÙÊ_»∞ =∂„`«O, U^À L`åÊ`«O
=ÚOK«∞H˘ã¨∞#Î fl^Œx ÉèÜ í ∞« Ѩ_®¤#∞. ZO^Œ∞HõO>Ë JǨχ^•ÉÏ^£ #QÆ~O° , =∞`«Ñ~¨ O° QÍ J`«ºO`«
ã¨∞xfl`« „áêO`«O. J^˘Hõ ''xѨÙÊÃÑ>Ëì =`«∞ÅÎ ÃÑ>ì̌—— Jx áêO_Õ K≥áêÊ~°∞. PÜ«∞# `«#
"åOQÆ∂‡Å=∞O`å QÆ∞[~åfÖ’ WKåÛ~°∞. HÍh, ''xѨÙÊÃÑ>Ëì =`«∞ÅÎ ÃÑ>ˇ—ì J<Õ LѨ=∂<åxfl
=∞@∞‰õΩ WOy¡+Öπ ’ (\˜O_»~Éü ÏH±û) LK«Ûiù OKå~°∞. Ѩiã≤u÷ f„=`«ÃÑ· áêO_Õ ZO`«QÍ
HõÅ=~°Ñ_¨ ∞» `«∞#flk D Ѩ^OŒ ã¨∂zã¨∞#Î flk.=¸Å=∞Å∞ѨÙÖ’ =ÚѨÙÊ á⁄OzL<åfl, `å#∞
KÕÜ∞« QÆeyO^Õg∞ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞‰õΩ? '' =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ fã¨∞‰õΩ~å"åÅ<Õk
<Õ#∞ fã¨∞H˘#fl x~°Ü ‚ ∞« O HÍ^Œ∞. <å‰õΩ `≥eã≤ L#fl`«™ê÷~ÚÖ’<Õ x~°Ü ‚ ∞« O [iyOk.
HÍ|\˜ì ^•x J=∞Å∞Ö’ <Õ#∞ *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ#fl"åix |\˜,ì
x~°‚Ü«∞O J=∞Å∞#∞ J_»∞¤‰õΩ<Õ JkèHÍ~°O <å‰õΩÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ JǨχ^•ÉÏ^£
ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ QÆ∞O_® =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙ#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <Õ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ —— Jx áêO_Õ
K≥áêÊ~°∞.
<å<å=u Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ W^ŒÌ~°∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ‰õΩO_»|^ŒÌÅ∞H˘\Ïì~°∞.2004
PQÆã∞¨ Öì ’ Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ "å~°∞ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. ѨÓã¨Q∞Æ zÛ#@∞ì Jhfl K≥áêÊ~°∞. x*ÏxH˜,
<åºÜ«∞=º=ã¨÷Ѩ~°OQÍ#∂, ~å[H©Ü«∞OQÍ#∂ =∂i# "å`å=~°}"Õ∞ "åi <À~°∞
`≥iÑ≤OzOk. ɡãìπ ÉËHsõ , ae¯ãπÉÏ<À Hˆ ã¨∞Ö’¡ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <Õ~∞° QÍ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩOk.
Hˆ O„^ŒOÖ’ Zh¤Ü∞Õ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `«fiO ™ê÷#OÖ’ Ü«¸Ñ‘U JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛOk. WÖÏ
<åºÜ«∞, ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂Ö’¡Oz ã¨∂\˜QÍ ã¨ÊOkOz# D JkèHÍ~°∞Å∞, 'ã≤\ò— Z^Œ∞@
=∂„`«O Z^Œ∞~°∞uiQÍ~°∞. 2009Ö’ XHõ™êi, 2012Ö’ =∞~À™êi ™êi Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü,
Ñ‘ã‘ áêO_ÕÅ#∞ 'ã≤\ò— „ѨtflOzOk. QÆ`« "≥Y· iH˜ aè#flOQÍ q+¨Ü∂« Å#∞ *Ï„QÆ`QΫ Í
^•@"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ "å~°∞ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. ZO^Œ∞HõO>Ë JѨÊ\˜ÖψQ WѨÙÊ_»∂ "å~°∞
QÍe"å@∞QÍ<Õ =º=ǨÏiOKå~°∞. 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ Ǩ[~°Ü∞Õ º<å\˜H˜ L#fl "å`å=~°}O
JÖÏO\˜k =∞i! 2007Ö’[iy# QÆ∞[~å`ü JÃãOc¡ ZxflHõÖ’¡ "≥∂n =~°∞ã¨QÍ ~Ô O_À™êi
=ÚYº=∞O„u JÜ«∂º~°∞.~å[H©Ü∞« OQÍ u~°∞QÆ∞ÖËx <Õ`Q« Í ZkQÍ~°∞. ^•xH˜`À_»∞ <å<å=u
Hõq∞+¨<£ =Öˇ, "åix 'ã≤\ò— ™ê‰õΩΔ Å∞QÍ Ñ≤Å=ÖË^∞Œ . =ÚYº=∞O„u ã¨Ç¨ 63 =∞OkÃÑ·
=∞<À*ò q∞@ì 325
*τѶ‘ KÕã#≤ P~ÀѨ}Å s`åº D W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å#∞ qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\—ò Ñ≤eÑ≤OzOk.
g~°∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÅP^è•~°OQÍ "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ W=fi_®xH˜ <å<å=u Hõq∞+¨<£
<å_»∞ x~åHõiOzOk. P J#∞Éè=í O =Å¡<Õ "å~°∞ 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ `«=∞‰õΩ W|ƒOk HõÅ∞QÆx
suÖ’ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ WzÛ LO\Ï~°x JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. "åi xã¨ûǨÜ«∞`« QÆ∞iOz 'ã≤\ò—
K≥~· ‡° <£ ~åѶ∞¨ =<£ 2010Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOz# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ x"ÕkHõÖ’ H˘xfl "åºYºÅ∞
KÕâß~°∞. '' "åi^ŒiÌ Ñ¨^gŒ HÍÖÏÅ∞ ZѨÙÊ_À ѨÓ~°Ü Î ∂« º~Ú. J~Ú<å, „ѨÉ∞íè `«fiO "åix
H˘#™êyã¨∞#Î flk. HÍ|\ì̃ =ÚYº=∞O„uH˜ ÖËHõ ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∂\Ï¡_Õ
Ѩiã≤u÷ "åiH˜ ÖË^∞Œ —— Jx ~åѶ∞¨ =<£ `≥eáê~°∞.
HÍ~°}O U"≥∞<ÿ å HÍ=K«∞ÛQÍh, <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü, áêO_ÕÅ∞
WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏxH©, 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ KÕã#≤ „ѨH@ õ #‰õÄ á⁄O`«<Õ ÖË^∞Œ . =∞$`«^ÇÕ ¨ Å
`«~e° OѨ٠q+¨Ü∞« OÖ’ ZHõ¯_À `«ÑÙ¨ Ê [iyO^Œ#fl ÉèÏ=##∞ "å~°∞ <å<å=u Hõq∞+¨<£
Z^Œ∞@ =ºHõÎO KÕâß~°∞. HÍh, 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ ‰õÄ_® J@∞=O\˜
J#∞=∂<åxfl „ѨH\õ O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . 'xѨÙÊÃÑ>Ëì =`«∞ÅÎ ÃÑ>ì̌— =O\˜ ã¨=∞㨺 QÆiq∞x ã¨∂zOKÕ
LѨ=∂<åÅ#∞ áêO_Õ 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ „ѨÜ∂≥ yOK«Ö^Ë ∞Œ . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HÍe ÉÁQÆ∞Åæ ~Ú#
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅx "≥∂n x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ<Õ<å\˜H˜ P #QÆ~O°
Ѩiã≤u÷ ZÖÏ L#fl^Œ#fl „Ѩâfl◊ #∞ áêO_Õ ^•@"Õâß~°∞. HÍHõáÈ` 'Õ ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å f~°∞
giH˜ ÉÏQÍ Hõeã≤ =zÛOk. QÆ`O« Ö’ "å~°∞ <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÅO`À,
WѨÊ\˜ ã¨=∂^è•<åÅ#∞ ã¨iáÈeÛ "åix xÅn¿ã Ѩxx 'ã≤\ò— KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . qz„`«O
Uq∞@O>Ë, Z=i Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç 'ã≤\ò—^Œ~åºÑ¨ÙÎ „áê~°OaèOzO^À, P"≥∞ JOkOz#
32 P~ÀѨ}Å *Ïa`åÖ’ Wn XHõ\ .˜ "≥∂n x~°Ü ‚ ∞« O "Õ∞~°Hˆ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ
KÕ~∞° ‰õΩ<åflÜ«∞x <å<å=u Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ <å~åÜ«∞}ü, áêO_ÕÅ∞ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ WKåÛ~°∞.
"å\˜ P^è•~°OQÍ<Õ *τѶ,‘ ^•xfl Ѷ~≤ åº^Œ∞ *Ïa`åÖ’ KÕiÛOk. HÍh, P"≥∞ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ·
Ѩx KÕã∞¨ #Î fl 'ã≤\ò—, QÆ`« =$`åÎO`åÅ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ‰õΩO_® `å*ÏQÍ "åix
qKåiOzOk. =∞$`«^ÕǨÅ `«~°eOѨÙÃÑ· "≥∂n x~°‚Ü«∞O Ѩ@¡ ÉèíÜ«∞ã¨O^ÕǨʼnõΩ
Ö’#~Ú#@∞ì Hõq∞+¨<‰£ Ωõ Ö’QÆ_» "åizÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏxfl XHõ~H° Oõ QÍ 'ã≤\ò— iHÍ~°∞Ť
#∞Oz K≥iÑ≤"ãÕ O≤ k. 2004 <å\˜ "åOQÆ∂‡ÖÏʼnõΩ "åix |^Œ∞Åú #∞ KÕÜ∞« _®xH˜ 'ã≤\ò—‰õΩ
=zÛ# W|ƒOk Uq∞\˜? JÖÏQÆ#∞Hõ KÕ¿ã,Î gÃÇÏKüÑ‘ |O^£ ^Œiq∞ÖÏ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å
`«~°eOѨ٠=Å¡ `«Öˇ`«ÎQÆÅ f„= âßOuÉèí„^Œ`«Å ã¨=∞㨺ÃÑ· „ѨÉèí∞`«fi Ü«∞O„`åOQÆOÖ’
JO`«~°æ`«OQÍ f„= PO^Àà◊#Å∞ =ºHõÎO J~Ú<å, ÅHõΔ ºÃÑ@ìHõ "≥∂n "≥ÚO_çQÍ
=º=ǨÏiOKå~°<Õ q+¨Ü«∂xfl 'ã≤\ò— JO`« `ÕeQÍæ q㨇iOK«_»O ™ê^茺Ѩ_Õk HÍ^Œ∞.
HõzÛ`«OQÍ K≥áêÊÅO>Ë, U Pâ◊#∞ J~Ú`Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ~ˆ HÔ uÎOzO^À, 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞
[ã≤ãì π _ô̂H *ˇ<· £ ɡOKü Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ z# f~°∞`À J^ŒO`å h~°∞QÍiáÈ~ÚOk.
326 QÆ∞[~å`ü 2002
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’áêÖ’¡ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ k Uq∞@O>Ë, =∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ <å<å=u Hõq∞+¨<,£ 'ã≤\ò—Å x~åú~} ° Ö’¡ JO`« `Õ_® ZO^Œ∞‰õΩ =zÛO^Œ<kÕ
Hõhã¨O ѨijeOK«Ö^Ë ∞Œ . "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°OÖ’ ZO`«‰Äõ K«~Û° ‰õΩ ~å‰õΩO_® áÈ~Ú#
q+¨Ü∞« O XHõ@∞Ok. J^Õq∞@O>Ë, ã¨O|O^èOŒ ÖËx =ºH˜HÎ ,˜ Jn [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò =O\˜
"å_çH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ZÖÏ ™êfinè#O KÕã∞¨ OÎ k? =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙÃÑ·
™ê÷xHõ Ü«∞O„`åOQÆO x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ#fl^Œx <å<å=u Hõq∞+¨<£ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k.
=∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY P^è•~°OQÍ<Õ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕã#≤ @∞ì
„^è∞Œ gHõiOzOk. ZO^Œ∞‰õΩ? '=∞$u K≥Ok# "å~°O`å gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞— Jx Hõq∞+¨<£
`≥eÑ≤Ok. x*ÏxH˜, =∞$uK≥Ok# 54=∞OkÖ’ 19 =∞Ok Z=~°<kÕ JkèHÍ~°∞Å∞ QÆ∞iÎOK«
ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. =∞~°∞<å_»∞, JO>Ë Ñ¶„≤ |=i 28= `Õn# "åi _ôZ<£UÅ#∞ ¿ãHõiOz,
JkèHÍ~°∞Å∞ ^ŒQ~æÆ ∞° O_ç JO`«º„H˜Ü∞« Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙÃÑ· '*ËZãπZ"£∞— "å^Œ#x x~å^è•~° ѨiHõÅÊ#Å∞QÍ <å<å=u
Hõq∞+¨<£ H˘\ì̃"Õã≤Ok. "≥∂n ã¨∂K«# ÖËHõ PÜ«∞# P^Õâ◊OÃÑ·<Õ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ËÖò‰õΩ
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyOKå~°#fl D ã¨Oã¨÷ P~ÀѨ}‰õΩ J~°O÷ ÖË^xŒ `ÕÖÛË ã≤Ok. ^•xHÀã¨O
=∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY K«@„ì ѨHÍ~°O K≥Å^¡ xŒ , ÃÑQ· Í Jk Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ # J<Õ
q+¨Ü∂« xfl [ã≤ãì π <å<å=u Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . ÖËY "≥#Hõ "≥∂n Pjã¨∞ûÅ∞ LO_˘K«∞Û##fl
Jaè„áêÜ«∞O Ñ≤\ ˜+¨#~°∞¡ ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ =ºHõÎOKÕã≤<å, Hõq∞+¨<£ x~åHõiOzOk.
Hõq∞+¨<£ ^èÀ~°}˜ ZÖÏ L#fl^ŒO>Ë, "≥∂n QÀ„^è•Ö’ L<åfl, Z@∞=O\˜ H©ÅHõ x~°Ü ‚ ∂« Å∞
P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# fã¨∞HÀÖË^∞Œ . =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OK«_O» ,
"å\˜x gÃÇÏKüÑ‘H˜ W=fi_»O `«k`«~° x~°‚Ü«∂Å#∞ PÜ«∞#‰õΩ `≥eã≤ ÖËHõ PÜ«∞#
JOwHÍ~°O`À fã¨∞HÀÖË^∞Œ .
K≥ÑÊ≤ #^•xHõÖÏ¡ `«ÅHÍÜ«∞ TѨ_O» Ö’ 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞, <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ
Ug∞ fã≤áÈÖË^∞Œ . =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ `«~e° OKåÅ<Õ x~°Ü ‚ ∞« O "≥∂n ã¨=∞HõOΔ Ö’ fã¨∞H˘#fl@∞ì
'ã≤\ò— „^è∞Œ gHõiOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò#∞ L^ÕtÌ Oz =∞=∞¡`^ü •~ü
~åã≤# ÖËY`À "≥∂nH˜ ã¨O|O^èOŒ ÖË^xŒ <˘H˜¯ K≥ÑÊ≤ Ok. "≥∂nx qKåiOz#ѨÙÊ_»∞
=∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞# =^ŒÌ „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . PÜ«∞##∞ Ѩ<fl≥ `«∞Î =∂@
J_»‰Ωõ ¯O_®<Õ D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ `«#‰õΩ `å#∞ 'ã≤\ò— x~åú~} ° ‰õΩ =KÕÛã≤Ok. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞
z=i Hõ} Δ O =~°‰Äõ „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆO Pnè#OÖ’<Õ L<åflÜ«∞x "≥∂n 'ã≤\ò— ‰õΩ
`≥eáê~°∞. ÖËYÖ’x JOâßxH˜ PÜ«∞# „ѨH@ õ # aè#flOQÍ LOk. J~Ú<å, PÜ«∞##∞
xÅnÜ«∂Åx 'ã≤\ò—‰õΩ JxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . XHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ =∂„`«O =∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY
JOâßxH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í 'ã≤\ò— "≥oO¡ k. '=∞$`«^ÇÕ ¨ Å ™êfinè#OÃÑ· [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò q∞=∞‡efl
ã¨O„ѨkOKå~å?— Jx "≥∂nx „ѨtflOz# „Hõ=∞OÖ’ D JOâßxfl `åH˜Ok.
=∞<À*ò q∞@ì 327
ã≤\ò : g∞‰õΩ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò `≥Å∞™ê? JѨÊ\’¡ PÜ«∞# gÃÇÏKüÑ‘ QÆ∞[~å`ü
âßY ã¨Ç¨ Ü«∞ „Ѩ^•è # HÍ~°º^Œi≈QÍ L<åfl~°∞. QÀ„^è•Ö’ q∞=∞‡efl PÜ«∞# HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~å?
JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ "≥O@ LO_ç fã¨∞HÔ àıO¡ ^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOKåÅx [Ü«∞nÑπ
q∞=∞‡efl JÉèºí i÷OKå~å?
"≥∂n : J=Ù#∞. JѨÊ\˜ gÃÇÏKüÑ‘ ã¨Ç¨ Ü«∞ „Ѩ^•è # HÍ~°º^Œi≈ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò
<å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. PÜ«∞# ##∞fl QÀ„^è•Ö’ Hõeâß~å ÖË^• J#flk QÆ∞~°∞‰Î Ωõ ~å=_»O ÖË^∞Œ .
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅx XHõ™êix~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘#fl `«~∞° "å`«,
~°"å}Ï ã¨<åflǨÅ∞ ã¨Ç¨ JxflHÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ JkèHÍ~°Ü«∞O„`åOQÆ"Õ∞ ^ŒQÆæ~°∞O_ç
K«∂ã¨∞‰õΩO@∞Ok. Jk "åi qkèÖ’ ÉèÏQÆO. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ ZѨÙÊ_»∞ ZÖÏ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ
KÕ~∞° ‰õΩ<åflÜ«∞<Õk <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. HÍh, lÖÏ¡ Ü«∞O„`åOQÆO, áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞,
Pã¨Ê„u x~åfiǨωõΩÅ ™êfinè#OÖ’<Õ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ L<åfl~Ú.
„Ѩu Ѩ^•xfl Pz`«∂ã¨∂Î "≥∂n ã¨=∂^è•#q∞KåÛ~°∞. PÜ«∞# =∂@Å ™ê~åOâ◊O
Uq∞@O>Ë =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨ٠x~°Ü ‚ ∞« O `«#^Õ J~Ú<å, P x~°Ü ‚ ∞« O J=∞Å∞Ö’
=∂„`«O `«#‰õΩ „Ѩ"∞Õ Ü«∞O ÖË^xŒ "≥∂n K≥|∞`«∞<åfl~°∞. ÖËY q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞# ‰õÄ_®
q㨇iOKå~°∞. `«^•fi~å Ѩ>ÖË ò#∞ L^ÕtÌ Oz ~åã≤# P ÖËY`À `«#‰õΩ ã¨O|O^èOŒ ÖË^xŒ
PÜ«∞# K≥Ñʨ Hõ<Õ K≥áêÊ~°∞. [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò#∞ QÀ„^è•Ö’ Hõeã≤On ÖËxn QÆ∞~°∞ÖÎ ^Ë xŒ
"≥∂n J<åfl~°∞. "≥∂nx X_çãÑ≤ @ ¨ ∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Wk 'ã≤\ò—‰õΩ ÉÏQÍ Hõeã≤=KÕÛ q+¨Ü∞« O.
ZO^Œ∞HõO>Ë =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆO ™êfinè#OÖ’ L<åflÜ«∞x PÜ«∞# K≥áêÊ~°∞.
ã¨iQÍæ WHõ¯_» "≥∂nx xÅnÜ≥ÚK«∞Û. 'g∞~°∞ `«ÑÙ¨ Ê K≥|∞`«∞<åfl~°∞— JO@∂ =∞=∞¡`^ü •~ü
ÖËY q+¨Ü∂« xfl „Ѩ™êÎqOK˘K«∞Û. ÖËY `å`«Ê~åºxfl q_»=∞izK≥ÑÊ≤ , =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ gÃÇÏKüÑ‘
`«~Ñ° Ù¨¶ # ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl@∞ì „^è∞Œ gHõiOKÕ iã≤ÑÃìπ Ñ· ã¨O`«HOõ LOk. D q+¨Ü∂« xfl
'ã≤\ò— "≥∂n ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞HÔ o`Õ Hõ^Œä =∞~ÀÖÏ LO_Õk. JѨÙÊ_»∞, `å#∞ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J~Ú#@∞ì
=zÛ# JaèÜ∂≥ QÍxfl `Àã≤ÑÙ¨ K«Û_»O PÜ«∞#‰õΩ =∞ǨHõ+Oì̈ QÍ =∂i LO_Õk.
"≥∂n qKå~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ HÍ^Œ∞, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ WzÛ# x"ÕkHõÖ’#∂ D
ed`«Ñ¨Ó~°fiHõ ™êHΔͺ^è•~åxfl 'ã≤\ò— q㨇iOzOk. =∞$`«^ÕǨÅ#∞ L#flѨàÏ#
JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅx "≥∂n P^ÕtOKå~°<kÕ *τѶ‘ JaèÜ∂≥ QÍÖ’¡ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ k.
J~Ú<å, "≥∂nx =∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY q+¨Ü∞« "≥∞ÿ 'ã≤\ò— „ѨtflOK«Ö^Ë ∞Œ . „ѨHOõ Ѩ<åÅ∞
ã¨$+≤Oì K«QÅÆ ÖËY q+¨Ü∞« O |Ü«∞@‰õΩ "≥Å_¡ ç H͉õΩO_® "≥∂nÃÑ· x"ÕkHõ `«Ü∂« sÖ’
*Ï„QÆ`Ϋ Ѩ_Oç k. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙÃÑ· "≥∂n ѨÅ∞‰õΩÅ<Õ 'ã≤\ò— =Hͯ}˜OzOk.
QÀ„^è• #∞Oz JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<Õ=~°‰Äõ , =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ ѨÓiÎQÍ „ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å
™êfinè#OÖ’<Õ L<åflÜ«∞#fl PÜ«∞# "å^Œ#x JOwHõiOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
328 QÆ∞[~å`ü 2002
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ K«@ì „Ñ¨HÍ~°O [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò ™êfinè#OÖ’ L#flq+¨Ü∂« hfl 'ã≤\ò— XѨÙÊHÀHõ
`«Ñʨ ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ, ^•xH˜ 'ã≤\ò— Uq∞ K≥ÑÊ≤ O^ŒO>Ë, =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x
™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„uH˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl `«~∞° "å`« '[Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò ÖËY#∞ Pã¨Ê„u x~åfiǨωõΩʼnõΩ,
™ê÷xHõ áÈbã¨∞ʼnõΩ JOkOKå~°∞. "åi P"≥∂^ŒO`À Pã¨Ê„u #∞Oz =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
fã¨∞H˘<åfl~°∞— Jx q=iOzOk.
JO>Ë, =∞$`«^ÇÕ ¨ Å ™êfinè#OÖ’ ÖËY XHõ eOH± _®‰õΩº"≥∞O\òÖÏ Ñ¨xKÕãO≤ ^Œx
'ã≤\ò— JOwHõiã¨∞#Î fl^Œ#fl=∂@. P ÖËY#∞ K«∂Ñ≤Oz# `«~∞° "å`Õ Pã¨Ê„u Ü«∂[=∂#ºO
[Ü«∞nÑπ‰Ωõ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕãO≤ ^Œx `«# x"ÕkHõÖ’ ã¨Ê+¨Oì QÍ<Õ ¿Ñ~˘¯Ok.
HÍHõáÈ`Õ JÖÏO\˜ ÖËY =Å¡ HõeQˆ Ѩ~º° =™ê<åÅ *’eH˜ 'ã≤\ò— "≥àÖ¡◊ ^Ë ∞Œ . QÀ„^è• J#O`«~°
Ç≤ÏO™êHÍO_» ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ, |O^£ =Úã¨∞QÆ∞Ö’ =Úã≤=¡ ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
~°HáÎõ ê`«O ã¨$+≤Oì z# ã¨Oã¨`÷ À "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO JO@HÍyO^Œ<Õ f„= JaèÜ∂≥ QÆO`À P
ÖËY =Ú_çÑ_¨ Oç k. Jk "≥∂n ã¨~å¯~°∞ áêáêxfl |@ì|Ü«∞Å∞ KÕãO≤ k. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
gÃÇÏKüÑH‘ ˜ „ѨÉ∞íè `«fiO ™êfinè#Ѩ~K° _« O» J<Õk ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ ã¨OHˆ `åÅ#∞ JOkã¨∞#Î flk.
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î =∞`À<À‡^Œ Ç≤ÏOã¨#∞ ZQÆ^À¿ãO^Œ∞‰õΩ gÃÇÏKüÑ‘ J=∞~°`fi« O ¿Ñi@ P_ç#
<å@HÍxH˜ P ÖËY ™êkèHÍiHõ`#« ∞ HõeÊOzOk.
Jk ã¨OHˆ `«=∂ HÍ^• J<Õk ѨH¯õ #ɡ_`ç ,Õ ÖËY q+¨Ü∞« "≥∞ÿ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨=∂^è•#O K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åeûOk KåÖÏ<Õ LOk. HÍh, "≥∂n qKå~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 'ã≤\ò—
J@∞=O\˜ q=~°}#∞ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . x*ÏxH˜, ÖËY#∞ JO^Œ∞H˘#fl [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò#∞
JѨÊ\˜Hˆ 'ã≤\ò— JÔ~ã¨∞ì KÕãO≤ k. ÖËY#∞ JO^Œ∞H˘#fl H˘kÌ QÆO@Ö’¡<,Õ [Ü«∞nÑπ #~À_®
TK«HÀ`«Å#∞ ™êyOz#@∞ì ã¨fiÜ«∞OQÍ x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok. J~Ú<å, ÖËY JOâ◊OÃÑ·
"≥∂nx J_»QÍÅx 'ã≤\ò—‰õΩ JxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . K«∞Hõ¯Å#∞ HõeÑ≤ ã¨=∞„QÆ z„`åxfl ~°∂ѨÙQÆ>ìË
Ѩxx ZO^Œ∞‰õΩ J~°Oú `«~O° QÍ PÑ≤"ãÕ O≤ ^Œ<Õ ^•xÃÑ· 'ã≤\ò— `«#^≥#· `«~å¯xfl qxÑ≤OzOk.
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyã¨∂Î ~åã≤# ÖËY`À "≥∂n ã¨Ç¨ U L#fl`«™ê÷~Ú =ºHÎ̃H© ã¨O|O^èOŒ
ÖË^xŒ ã≤\ò ¿Ñ~˘¯Ok. z=~°‰Ωõ Dq+¨Ü∞« O QÀ„^è• lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ü [Ü«∞Ou ~°qH˜ ‰õÄ_®
`≥eÜ«∞^Œx `≥eÑ≤Ok. ÖËY =º=Ǩ~°=∞O`å Hˆ =ÅO =∞=∞¡`^ü •~ü x~åfiHõ"∞Õ #x `ÕÖÛË ã≤Ok.
`å#∞ [Ü«∞Ou ~°q K≥ÑÊ≤ # „ѨHÍ~°OQÍ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JkèHÍiHõOQÍ ™êfinè#O KÕã#≤ @∞ì
=∞=∞¡`^ü •~ü #ÖÏfiÜ«∂ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ [Ü«∞Ou ~°q "≥Ñ· Ù¨ 'ã≤\ò— =HÍÖÏÎ
ѨÙK«∞Û‰õΩOk. 'P"≥∞‰õΩ Ug∞ `≥eÜ«∞^Œ∞— Jx ¿Ñ~˘¯Ok. JO`ÕHÍ^Œ∞, [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ
QÀ„^è•Ö’ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕÜ∞« ÖË^xŒ , "å\˜ ‰õÄ_® PÜ«∞# JǨχ^•ÉÏ^£
=~°‰Äõ "≥àÏ¡~x° 'ã≤\ò— "≥Å_¡ Oç zOk.
JOu=∞OQÍ XHõ kQÆ∞= ™ê÷~Ú JkèHÍix "≥„i "≥OQÆàÑ◊ ʨ QÍ z„fHõiOKå~°∞.
`«Ñ¨ÊO`å #ÖÏfiÜ«∂ÃÑ·H˜ <≥>Ëìâß~°∞. XHõ"Õà◊ #ÖÏfiÜ«∂ ~åã≤# ÖËY‰õΩ qÅ∞= ÖË^Œ∞
=∞<À*ò q∞@ì 329
J#∞‰õΩO>Ë, =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙÃÑ· JkèHÍiHõOQÍ =∞~À Ѩ„`«"∞≥ `ÿ Õ LO_®e Hõ^•!
Jã¨Å∞ D JOâß<Õfl 'ã≤\ò— Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . #ÖÏfiÜ«∂ ã¨O`«HOõ `À L#fl P ÖËY#∞
[Ü«∞nÑπ, ™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„u x~åfiǨωõΩʼnõΩ K«∂Ñ≤Oz# `«~∞° "å`Õ "å~°∞ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
™êfinè#O KÕâß~°∞. "åã¨"Î åÅ∞ WÖÏ LO_»QÍ, [Ü«∞Ou ~°q "å^Œ#<Õ 'ã≤\ò— ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞H˘Ok. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ 2010 "Õ∞Ö’ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’ J^Õ q+¨Ü∞« O ã¨Ê+¨Oì
KÕãO≤ k. ''#ÖÏfiÜ«∂ ѨÓiÎ ÉÏ^躌 `å~°ÇÏ≤ `«OQÍ =º=ǨÏiOKå~°∞. Hˆ ã¨∞ „áêѨiì J~Ú#
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ JѨÊyã¨∂Î ÖËY ~åâß~°∞—— Jx 'ã≤\ò— PˆHÑΔ O≤ zOk. nxH˜QÍ#∞
D kQÆ∞=™ê÷~Ú JkèHÍiÃÑ· âßMÏѨ~O° QÍ Hõi#î "≥∞#ÿ K«~º° fã¨∞HÀ"åÅx ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
ã≤\ò ^Œ~åºÑ¨ÙÎ „Hõ=∞=∞O`å WÖψQ LOk. ^À+¨ x~åú~} ° KÕÜ∂« eû =zÛ#ѨÙÊ_»∞ „ѨÉ∞íè `«fi
Ü«∞O„`åOQÆOÖ’x J`«ºO`« kQÆ∞=# LO_Õ ã≤|ƒOkx =∂„`«"∞Õ É’#∞Ö’ xÅɡ_∞» `«∂
=ã¨∞#Î flk. ÖËYÃÑ· #ÖÏfiÜ«∂ ã¨O`«HOõ L#flO^Œ∞#, JO`«H<õ åfl `«‰Ωõ ¯=™ê÷~Ú ã≤|ƒOkx
"≥uH˜ Ѩ@∞ìHÀ=_»O 'ã≤\ò—‰õΩ gÅ∞ HÍÖË^∞Œ .
Ѩ~°º"ÕHõΔ‰õΩ~åeQÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì HõÅ∞QÆ*Ëã¨∞HÀHõáÈ~Ú#@ì~Ú`Õ, =º=Ǩ~°O
WHõ¯_ç`À =Úyã≤áÈÜÕ∞k. 'ã≤\ò— ã¨=∞iÊOz# „áê^äqŒ ∞Hõ x"ÕkHõÃÑ· ã¨fi`«O„`« Jaè„áêÜ«∞O
"≥Å_¡ Oç KåÅx <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<#£ ∞ HÀ~°∞ì HÀiOk. ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’
H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl `Õ_®#∞ PÜ«∞# QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. =∞=∞¡`^ü •~ü#∞
`«ÑC¨ |@ì_O» Jã¨=∞O[ã¨=∞x ~å=∞K«O„^Œ<£ J<åfl~°∞. JO`«H<õ åfl =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥àÖ¡◊ ^Ë ∞Œ .
~Ô Å· ∞ L^ŒO`«O [iy# ~ÀA# QÀ„^蕉õΩ "Õ~ˆ fi~°∞QÍ "≥∂n, [Ü«∞nÑπ KÕ~∞° H˘<åfl~°∞.
"åi^Œ~Ì ∞° QÀ„^è•Ö’ Ѩ~㰠ʨ ~°O HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl~å ÖË^• J<Õ q+¨Ü∞« OÖ’ aè#fl"å^Œ#Å∞
qxÑ≤OKå~Ú. `«=∞ HõÅ~ÚHõÃÑ· <≥ÅH˘#fl J#∞=∂<åÅ#∞ `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n,
[Ü«∞nÑπÅ∞, `«=∞ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ â◊`«^ä• „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. ''QÀ„^è•Ö’ PÜ«∞##∞
HõÅ∞ã¨∞‰õΩ#fln ÖËxn QÆ∞~°∞Î ÖË^∞Œ — Jx "≥∂n K≥áêÊ~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`«
=∞iO`« Pz`«∂z ã¨ÊOkOKå~°∞. `å#∞ "≥∂nx QÍh ~å„+¨ì =∞O„`«∞Å#∞ QÍh QÀ„^è•Ö’
HõÅ=ÖË^Œx Ѩ>ËÖò K≥áêÊ~°∞. "åã¨Î=O Uq∞@O>Ë PÜ«∞# J^Õ ~ÀA# QÀ„^è•Ö’
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. Ѩ>ÖË ò =∞iO`« =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥o,¡ "≥∂n QÀ„^è•Ö’<Õ
L#fl q+¨Ü∞« O `«#‰õΩ `≥eÜ«∞ÖË^xŒ `≥eáê~°∞. ' #ˆ~O„^ŒÉÏè ~Ú "≥∂nx <Õ#∞ HõÅ=ÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ, <Õ#∞ "≥o¡# ~ÀA<Õ "≥∂n ‰õÄ_® QÀ„^è•#∞ ã¨O^Œi≈Oz#@∞ì =∞~°∞<å_»∞
k#Ѩ„uHõÅ∞ K«∂ã≤ `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl#∞— Jx Ѩ>ÖË ò q=iOKå~°∞.
"åi^ŒiÌ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡#∂ á⁄ã¨QxÆ q+¨Ü∂« Å∞ L#flq+¨Ü∞« O [Ü«∞Ou ~°q
„ѨH@õ #`À `ÕeáÈ~ÚOk. P"≥∞ Ü«∞^ä•ÖÏѨOQÍ D q+¨Ü∂« ʼnõΩ |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hͯ~°∞.
P"≥∞ HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’<Õ "≥∂n ã¨=∞HõΔOÖ’ ã¨=∂"Õâ◊O [iy# q+¨Ü«∂xfl HõÖˇHõì~ü
330 QÆ∞[~å`ü 2002
"≥Å_¡ Oç Kå~°∞. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ J^Õ~ÀA ~å„u JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅx UHõ„w=OQÍ
x~°~‚ ÚOz#@∞ì "≥∂n 'ã≤\ò—‰õΩ `≥eáê~°∞. PÜ«∞# `≥eÑ≤# q+¨Ü∂« Å`À P"≥∞ K≥ÑÊ≤ #
q+¨Ü∂« Å∞ qÉèkË OKå~Ú. ^•x=Å¡ "≥∂n x~°∂Ñ≤OK«_®xH˜ „ѨÜ∞« uflã¨∞#Î fl JOâßxH˜
Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk. `«# HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ "≥∂n x~°fiÇ≤ÏOz# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ [Ü«∞nÑπ
Ѩ>ÖË ò áêÖÁæ#fl@∞ì HõÖHˇ ~ìõ ü `≥eáê~°∞. `«# ™ê÷~¸ x"ÕkHõÖ’ 2010 "Õ∞ 12= `Õn# D
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ XHõ <À\ò#∞ 'ã≤\ò— JOkOzOk. '' HõÖHˇ ~ˆìõ \òÖ’[iy# ã¨=∂"ÕâßxH˜ gÃÇÏKüÑ‘
HÍ~°ºHõ~ΰ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò ‰õÄ_® Ǩ[~°~Ú#@∞ì [Ü«∞Ou ~°q "≥Å_¡ Oç Kå~°∞—— Jx 'ã≤\ò—
`≥eÑ≤Ok. ~Ô O_»∞ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« ã≤\ò Kè~·≥ ‡° <£ ~åѶ∞¨ =<£ ã¨O`«HOõ `À =∞~À —<À\ò—#∞
ã¨=∞iÊOzOk. D <À\òÖ’ =∞iO`« =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥o,¡ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò
áêÖÁæ#fl@∞ì „^è∞Œ gHõiOzOk. J~Ú`Õ, ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ ZO`«=∞Ok áêÖÁæ<åfl~°∞, x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞H˘<Õ@ѨÙÊ_»∞ Z=Ô~=ix ã¨O„ѨkOKå~°<kÕ ã¨Ê+ì̈O HÍÖË^xŒ K≥ÑÊ≤ Ok. WѨÊ\˜=~°‰Ωõ
`≥eã≤#^•xfl |\ì̃, HõÖHˇ ~ìõ ü H͉õΩO_® ǨϟO âßY ã¨Ç¨ Ü«∞ =∞O„u QÀ~åú<£ [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« ,
gÃÇÏKüÑ‘ HÍ~°ºHõ~ΰ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞— Jx P <À\òÖ’ `≥eáê~°∞.
"≥∂n, [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ Z<Àfl á⁄ã¨QxÆ q+¨Ü∂« Å∞ L<åfl~Ú.
HõÖHˇ ~ìõ ü [Ü«∞Ou ~°q, 'ã≤\ò— K≥~· ‡° <£ ~åѶ∞¨ =<£Å „ѨH@
õ #ʼnõΩ á⁄O`«# ÖË^∞Œ . J~Ú<å,
D q+¨Ü∂« ÅÃÑ· `ÕÅ∞ÛHÀ"åÅx 'ã≤\ò— J#∞HÀÖË^∞Œ . <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞ ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£
2011 [#=i 20= `Õn# D „ѨH@ õ #Å∞, "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡x "≥~· ∞° ^蕺Å#∞ `˘e™êi
ZuÎK∂« áê~°∞. `«# x"ÕkHõÖ’ PÜ«∞# "≥∂n "åOQÆ∂‡ÖÏxfl „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ QÍh, D
JOâßxfl ÖË=<≥`_Ϋ O» Ö’ PÜ«∞# L^ÕâÌ º◊ O ã¨Ê+ì̈OQÍ<Õ LOk. ''`å#∞ #ˆ~O„^Œ "≥∂nx
HõÅ=ÖË^#Œ fl [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò =∂@Å∞ #=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË=Ù. D JOâ◊O`Àáê@∞ ÃÑ·
#∞Oz Z=~À XHõ~∞° K≥Ñʨ ‰õΩO_®, ѨÙ~°=∂~ÚOKÕ=~°‰Äõ XHõ |Ü«∞@ =ºH˜HÎ ˜ =∞=∞¡`^ü •~ü
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyOKÕ"å_»∞ HÍ^Œ<Õ HÀ}OÃÑ<· å ѨijÅ# [~°áêeû L#flk—— Jx
~å=∞K«O„^Œ<£ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— ‰õΩ <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞ JOkOz#
ã¨∂K«# ã¨∂\˜QÍ<Õ L#flk. Ѩ>ÖË ‰ò Ωõ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyã¨∞#Î fl@∞ì ÖËY#∞ JOkOKåÅO@∂
=∞=∞¡`^ü •~ü#∞ xˆ~tÌ Oz# P 'ÃÑ· #∞Oz Z=~À XHõ~∞° — Z=~°<kÕ QÆ∞iÎOKåÅx 'ã≤\ò—#∞
PÜ«∞# HÀ~å~°∞. HÍh, 'ã≤\ò— D kâ◊QÍ KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^∞Œ . `«∞k x"ÕkHõÖ’ =\˜Qì Í
|∞HÍ~ÚOzOk. "≥∂nx [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò HõÅ=<Õ ÖË^xŒ ¿Ñ~˘¯Ok. '`«^∞Œ Ѩi ^Œ~åºÑ¨Ù—Î
¿Ñi@ Ñ≤e"¡ Ú≥ QÆÅæ ∞ "ÕãO≤ k. "≥∂n ã¨=∞HõOΔ Ö’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ q+¨Ü∞« OÖ’ aè#fl"≥∞#ÿ
Hõ^<Œä åxfl 'ã≤\ò— qxÑ≤OzOk. ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ#fl"åi q=~åÅ∞ K≥|∞`«∂, =∞O„`«∞Å∞,
JkèHÍ~°∞Å∞, „Ѩ*τѨux^èŒ∞Å∞ `«Ñ¨Ê Z=~°∂ JHõ¯_» ÖË~°x ¿Ñ~˘¯Ok. 'ã≤\ò— Uq∞
K≥áêÊÅ#∞‰õΩO@∞#fl^À J~°O÷ J=Ù`«∂<Õ LOk. [Ü«∞Ou ~°q „ѨH@ õ #, ã≤\ò K≥~· ‡° <£
=∞<À*ò q∞@ì 331
~åѶ∞¨ =<£ <À\òÅ#∞ `Àã≤~å[x, Ѩ>ÖË ò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ ÖË~x° 'ã≤\ò— x~°∂Ñ≤OKåÅx
K«∂ã¨∞#Î flk. ã¨=∂"ÕâO◊ `«~∞° "å`« "≥∂n J^Õ P=~°}Ö’ g∞_çÜ∂« #∞ HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞.
WHõ¯_» 'ã≤\ò— XHõ =∞Oz ѨijÅ# [iÑ≤Ok. J^Õq∞@O>Ë 'J^Õ ~ÀA# [Ü«∞nÑπ
Ѩ>ÖË ò QÀ„^è•Ö’ L<åfl~°∞. HÍh, "≥∂nx HõÅ∞ã¨∞HÀÖË^∞Œ — Jx K≥ÑÊ≤ Ok. "≥∂n`À HõÅ~ÚHõÃÑ·
[Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x JOâßÅ#∞ ã¨ikkÌOk. Ѩ>ÖË ò HõÖHˇ ~ˆìõ \òÖ’ L<åfl~°∞QÍh,
ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ áêÖÁæ#ÖË^Œx `≥eÑ≤Ok. WÖÏ `«# =OK«<åtÖÏÊxfl 'ã≤\ò— |Ü«∞@
ÃÑ@∞ìH˘Ok. ''QÀ„^è•Ö’ ‰õΩ@∞O|ã¨É∞íè ºÅ∞ fã¨∞HÔ à◊Q¡ Í q∞yeáÈ~Ú# 54 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
QÆ\ ì̃ áÈbãπ |O^À|ã¨∞Î =∞^躌 JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x ™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„uH˜ `«~e° OKå~°∞.
D `«`O« QÆ=∞O`å [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò HõÖHˇ ~ì̂õ \òÖ’ L<åfl~°∞. PÜ«∞#
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å "≥O@ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ KÕ~∞° H˘<åfl~°∞—— Jx x"ÕkHõÖ’ `≥eÑ≤Ok.
Ѷ¨∞@#Å „Hõ=∂xfl ZO`«QÍ J@∂W@∂ KÕã≤ ã¨iÌK≥áêÊÅx K«∂ã≤<å, D
„ѨÜ∞« `åflʼnõΩ XHõi "åOQÆ∂‡ÅO QÆO_çH˘\˜Oì k. ã¨∞n~°… =$uÎ J#∞Éè=í O Hõey# áÈbã¨∞
L#fl`åkèHÍi Sr nѨH± ã¨fi~°∂Ñπ D "åOQÆ∂‡ÖÏxfl WKåÛ~°∞. "≥∂n ã¨=∞HõOΔ Ö’ [iy#
ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ PÜ«∞# áêÖÁæ<åfl~°∞. =_À^Œ~å ~ˆ O*ò Sr nѨH± ã¨fi~°∂Ñπ, `«# ~ˆ O*ò
ѨikèÖ’x QÀ„^è•Ö’ P ~À[O`å L<åfl~°∞. '"≥∂n ~Ô Ö· fiË Ü«∂~°∞¤ =^Œ‰Ì Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<Õ@ѨÊ\˜H˜
Ç≤ÏO^Œ∂ =¸HõÅ∞ PÜ«∞##∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. PÜ«∞##∞ ¿ÇÏà◊# KÕâß~Ú. PÜ«∞#
=ÚMÏ<Õ ZQÆ`åo KÕâß~Ú— Jx nѨH± ã¨fi~°∂Ñπ `≥eáê~°∞.^•x=Å¡ ''JHõ¯_ç#∞Oz HõÖHˇ ~ˆìõ \ò
=~°‰Äõ "≥∂nH˜ |O^À|ã¨∞QÎ Í <Õ#∞ "≥àÏ¡#∞. HõÖHˇ ~ì̂õ \òÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å∞, áÈbã¨∞
L#fl`åkèHÍ~°∞Å`Àáê@∞, PÜ«∞# g∞_çÜ∂« „Ѩux^è∞Œ Å#∞, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨Oã¨Å÷ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. "≥∂n HõÖHˇ ~ˆìõ \òÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ <Õ`Å« #∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°<Õ
q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞# „ѨH@õ # ѨÙ#~°∞^•…\ 㘠∞¨ #Î flk. "≥∂n ã¨=∞HõOΔ Ö’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’
[Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò áêÖÁæ<åfl~°#fl [Ü«∞Ou ~°q „ѨH@ õ #‰õΩ T`«O ÅaèOzOk. ZO^Œ∞HõO>Ë
P ~ÀA# QÀ„^è•#∞ ã¨O^Œi≈Oz# Ç≤ÏO^Œ∂ <Õ`Ö« ’¡H˜ J`«ºO`« ѨÅ∞‰õΩ|_ç Hõey#"å_»∞
[Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò. ÃÑQ· Í,PÜ«∞# "≥O@ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ `«~e° OKåÅx ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞‰õΩ#flѨÙÊ_»∞ Ѩ>ÖË ò HõÖHˇ ~ˆìõ \òÖ’ L<åfl~°x 'ã≤\ò— ã¨fiÜ«∞OQÍ ¿Ñ~˘¯Ok. JO`«=∂„`«"∞Õ
HÍ^Œ∞,Ѩ>ÖË ò `«# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å#∞ K«∂ã≤<å "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO, gÃÇÏKüÑ‘
Ö’áê~¸HÍiQÍ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J~Ú#@∞ì `ÕÅ∞`«∞Ok.P~ÀA (Ѷ„≤ |=i27) J~°~ú å„u 11.30
QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `å#∞ HõÖHˇ ~ìõ ü [Ü«∞Ou ~°qx HõÅ∞ã¨∞H˘#fl@∞ì [Ü«∞nÑπ `≥eáê~°∞.
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å`À xO_ç# „@‰õΩ¯Å∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ |Ü«∞Å∞^Õ~_° ®xH˜ H˘kÌ =ÚO^Œ∞QÍ
P"≥∞#∞ [Ü«∞nÑπ Hõeâß~°∞. JO`« ~å„u"Õà◊ [Ü«∞Ou ~°qx [Ü«∞nÑπ ZO^Œ∞‰õΩ
HõÅ∞ã¨∞HÀ=eû =zÛOk? D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ [Ü«∞nÑπ#∞ xÅnÜ«∞_®xH˜QÍh, Éè\Ë © "≥#∞Hõ
332 QÆ∞[~å`ü 2002
QÆ∞@∞ì#∞ ~°@∞ì KÕÜ∞« _®xH˜QÍh 'ã≤\ò— „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . JѨÊ\˜^•HÍ K≥|∞`«∂ =ã¨∞#Î fl
~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Ö’¡ aè#fl HÀ}ÏÅ∞ qK«∞Û‰õΩ<åfl~Ú. `«# H˜Ok JkèHÍi J~Ú# =∞=∞¡`^ü •~ü
JOkOz# ÖËY q+¨Ü∞« O [Ü«∞Ou ~°qH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞ Jx WѨÊ\˜^•HÍ =∞#O ÉèÏqOKåO.
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å "≥O@ Ѩ>ÖË ò "≥o#¡ @∞ì K≥Ñʨ _»O [iyOk. HÍh, [Ü«∞nÑπ "åOQÆ∂‡ÅO
n#flO`å ѨÓ~°fiѨHOΔõ KÕ¿ãã≤Ok.
q+¨Ü«∞=∞O`å `Õ@`≥Å¡O J~ÚáÈ~ÚOk. WO`«Ö’ =∞iH˘xfl q+¨Ü«∂Å∞
|Ü«∞@Ѩ_®¤~Ú.J^Õ ~ÀA ~å„u (Ѷ„≤ |=i 27) ǨϟO ã¨Ç¨ Ü«∞ =∞O„u QÀ~åú<£ [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« ,
[Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË òÅ =∞^躌 á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨} ™êyOk. J~Ú`Õ, =∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY‰õÄ,
"≥Úɡַ ò á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨}‰õÄ ã¨O|O^èOŒ ÖË^xŒ x~°∂Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— „ѨÜ∞« uflOzOk.
^•xHÀã¨O ^Œ~åºÑ¨ÙÎ |$O^ŒO Ѩ_#ç „Ñ¨Ü∂« 㨠=∞ixfl J#∞=∂<åÅ#∞ ~ˆ HÔ uÎOzOk.
á¶È<£Ö’ "åi^Œ~Ì ∞° =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ#fl q+¨Ü∞« O „Ѩ*Ï "ÕQ∞Æ ~åǨïÖò â◊~‡° JOkOz# ã‘_Öô ’x
HÍÖò iHÍ~°~¤ Öü ’ #"≥∂^Œ~ÚOk. QÀ„^è• #∞Oz "≥∂n x„+¨¯q∞Oz# `«~∞° "å`« ~å„u
8.30 #∞Oz 9.30 QÆO@Š֒Ѩ٠QÀ~åú<£ [_®Ñ¶Ü ≤ ∂« , [Ü«∞nÑπÅ∞ <åÅ∞QÆ∞™ê~°∞¡
á¶È<£Ö’ =∂\Ï¡_»∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú`Õ, WO^Œ∞Ö’ J#∞=∂xOKåeûO^Õg∞ ÖË^ŒO@∂
ZѨÊ\˜ÖψQ 'ã≤\ò— q+¨Ü∂« xfl `ÕeHõÑi¨ KÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOzOk. '|Ǩïâß =∞$`«^ÇÕ ¨ Å
"≥O@ JǨχ^•ÉÏ^£ =~°‰õÄ "≥àı¡O^Œ∞‰õΩ [Ü«∞nÑπ#∞ J#∞=∞uOKåÅx áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ =∞O„u P^ÕâßÅ∞ WzÛ LO\Ï~°∞— Jx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k.
ã≤\ò "å^Œ##∞ x[=∞x HÍ¿ãѨ٠JOwHõiOz<å, JO`« ~å„u "Õà◊ "≥∂n =ºH˜QÎ `Æ «
ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩ_»∞ (PѶ㑠~¨ ü P<£ ÃãÊ+¨Öò _»∂º\©) ã¨O[Üü∞ |"åû~ü‰Ωõ [Ü«∞nÑπ á¶È<£ KÕã≤
=∂\Ï¡_®eû# J=ã¨~O° Uq∞\˜? |"åû~ü`À [Ü«∞nÑπ ã¨O„ѨkOѨÙʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
=ÚYº"≥∞#ÿ P^è•~åxfl `«∞k x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò ѨH¯õ # ÃÑ>Ëãì O≤ k. |"åû~ü 2010 [#=iÖ’
<å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JѶ_≤ q» \ò#∞ ã¨=∞iÊOKå~°∞. |"åû~ü#∞ Ñ≤ez qKåiOKåÅ#fl
'*ËZãπZ"£∞— q[˝ÑÃÎ≤ Ñ· Hõq∞+¨<£ PÜ«∞##∞ qKåiOzOk. =ÚYº=∞O„u HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’x
ÖϺO_£ á¶È<£‰Ωõ ~ÀA‰õΩ Z<Àfl HÍÖòû ZHõ¯_≥H¯õ _ç #∞OKÀ =ã¨∞OÎ \Ï~Ú. J^Õ Ñ¨^`úŒ ∞« Ö’¡
=zÛ# [Ü«∞nÑπ HÍÖò#∞ P ~ÀA (Ѷ„≤ |=i 27) `å#∞ JO^Œ∞H˘#fl@∞ì JѶ_≤ q» \òÖ’
|"åû~ü K≥áêÊ~°∞. ''[Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò PѶ㑠π á¶È<£HÀ, ÃãÖò á¶È<£HÀ P ~ÀA ÖËHáõ È`Õ P
`«~∞° "å`« ~ÀAÖ’¡ ZѨÙÊ_≥<· å á¶È<£ KÕã≤ LO\Ï~°∞. KåÖÏHÍÅO J~ÚáÈ=_»O =Å¡
JѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# <å`À Uq∞ =∂\Ï¡_®~°<kÕ QÆ∞~°∞Î ÖË^∞Œ —— Jx |"åû~ü `≥eáê~°∞.
WÖÏ =kÖËã#≤ JOâßÅ∞ 'ã≤\ò— `«∞k x"ÕkHõÖ’ HÀH˘Å¡Å∞QÍ L<åfl~Ú. 'ÃÑ·
#∞Oz Z=~À XHõ~∞° — ѨÙ~°=∂~ÚOK«‰Ωõ O_® #ÖÏfiÜ«∂ `å#∞QÍ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyOz LO_»~#° fl ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ ѨijÅ##∂ Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ .
=∞<À*ò q∞@ì 333
J^ŒO`å =∞=∞¡`^ü •~ü x~åfiHõO =Å¡<Õ [iyO^Œx 'ã≤\ò— `ÕÖÛË ã≤Ok. Jxfl JaèÜ∂≥ QÍÅ
#∞Op "≥∂nx q∞#Ǩ~ÚOKåÅx HÀ~°_®xfl |\˜,ì K«∞Hõ¯Å#∞ (P^è•~åÅ#∞) XHõ^•x`À
XHõ\ ˜ HõÅ∞ѨÙ`«∂áÈ~Ú QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«^•_»∞Å <å\˜ QÆ∞[~å`ü =ÚYz„`åxfl
~°∂Ѩ٠Hõ\ Oì˜ K«_O» Ö’ 'ã≤\ò— "≥#∞HÍ=ÚO^•_ç#@∞ì JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. Uq∞\© P =ÚYz„`«O?
áÈbã¨∞Å KÕuH˜ U P^è•~°O ^˘~°H¯õ áÈ~Ú<å, "≥∂n 'L„QÆ"å^Œ—"åºYºÅ∞ KÕâß~°∞. QÀ„^è•
^ŒÇϨ #O [iy# =∞~°∞<å_»∞ gÃÇÏKüÑ‘ WzÛ# |O^£ Ñ≤Å∞ѨÙ#‰õΩ "≥∂n áêsì =∞^Œ`Ì ∞«
„ѨH\õ O˜ zOk. L#fl`åkèHÍ~°∞Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_®, Ѷ∞¨ @# [iy# ~å
„`Õ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OKåÅx PÜ«∞# x~°~‚ ÚOKå~°∞. |O^£ ~ÀA#
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î =∂~°}HÍO_»#∞ [~°Ñ#¨ ∞#fl [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ , =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JѨÊyã¨∂Î
=∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY#∞ JOkOKå~°∞.
HÍHõáÈ`Õ 'ã≤\ò— f~°∞ "≥∂nH˜ ÉÏQÍ Hõeã≤=zÛOk. "≥∂n x~°Ü ‚ ∞« O`À =Ú_çÑ_¨ #ç
U JOâßhfl ^Œ~åºÑ¨ÙÎ |$O^ŒO Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ Hˆ =Δ ∞OQÍ
`«~e° OKÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ [~°QÍeû# U~åÊ@¡#∞ =∂„`«"∞Õ "≥∂n Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ Kå~°x 'ã≤\ò— `Õ
eÛOk. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å`À „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ KÕÜ∂« Å#fl `«ÅOѨ٠D x~°Ü ‚ ∞« O "≥#∞Hõ L#fl^Œ#fl
*τѶ‘ P~ÀѨ}#∞ `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å`À ÉèÏsQÍ [iÑ≤# Tˆ~yOѨÙÖË =∞`«
Ç≤ÏOã¨#∞ ZQÆ^ÀâßÜ«∞#fl "å^Œ##∞ `Àã≤ÑÙ¨ K«Û_»O HÀã¨O ã‘xÜ«∞~ü áÈbãπ JkèHÍi
P~ü*Ë ã¨"åh "åOQÆ∂‡ÖÏxfl „ѨÜ∂≥ yOzOk. HÍe ÉÁQÆ∞Åæ ~Ú# Ѩk =∞$`«^ÇÕ ¨ Å`À
#~À_® ã¨g∞ѨOÖ’x ~å"≥∂Öò #∞Oz ǨÏ`Õ¯â◊fi~ü „H˜=∞\’iÜ«∞O =~°‰Äõ Tˆ~yOѨÙQÍ
fã¨∞ÔHo¡ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [iÑ≤OKå~°∞. P "≥O@<Õ P „áêO`«=∞O`å =∞`«^•_»∞Å∞
"≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. J~Ú`Õ, D Tˆ~yOѨÙ#‰õΩ, ^•_»∞ʼnõΩ ã¨O|O^èOŒ ÖË^#Œ fl ã¨"åh
"å^Œ##∞ 'ã≤\ò—#∞ J_»∞ä Ñ@∞ìH˘Ok. ã¨fiÜ«∞OQÍ `å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ ,
ã¨"åhH˜ =∞^躌 Ѷ„≤ |=i 27,28 `ÕnÖ’¡ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î á¶È<£ ã¨OÉèÏ+¨} #_çz#@∞ì `Õe<å,
PÜ«∞# =∂@ˆH 'ã≤\ò— qÅ∞= WzÛOk. „Ѩâfl◊ ňHo`À xO_ç# x[ x~åú~} ° „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’
ã≤\ò, ã¨~Ô #· =º‰õΩÅÎ ‰õΩ ã¨~Ô #· „Ѩâfl◊ Å∞ ã¨OkèOK«Ö^Ë xŒ ã¨Ê+¨Oì J=Ù`«∞#flk. áÈbã¨∞ JkèHÍi
Z<£Hˆ |~À\ò "åOQÆ∂‡ÖÏxfl 'ã≤\ò— LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ#fl fˆ~ nxH˜ x^Œ~≈° #O. =∞`«^•_»∞Å∞
[iy# HÍÅOÖ’ JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’x ÉÏÑ¨Ó #QÆ~ü áÈbãπ ¿ã+ì <¨ £ ã¨Éò W<£ÃãÊHõ~ì Qü Í
|~À\ò ѨxKÕâß~°∞. <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ 2002 EÖˇ· XHõ\’ `Õn# PÜ«∞# JѶ_≤ q» \ò
ã¨=∞iÊOKå~°∞. Ѷ≤„|=i 28= `Õn# ~å„+¨ìOÖ’ L#fl Ѩiã≤÷ux |~À\ò JO^Œ∞Ö’
q=iOKå~°∞. ''"å~åΠѨ„uHõÅ Hõ^<Œä åÅ#∞ |\ì̃, gÃÇÏKüÑ‘ |O^£ Ñ≤Å∞ѨÙ#‰õΩ c*ËÑ‘
=∞^Œ`Ì ∞« WzÛ#O^Œ∞# ~å„+ì̈=∞O`«\Ï ã¨OѨÓ~°‚ |O^£ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. QÀ„^è• #∞Oz
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. JO`Õ, XHõ¯™êiQÍ =∞`« Ç≤ÏO™êQÆ∞flÅ∞
334 QÆ∞[~å`ü 2002
ZQÆãÑ≤ _¨ ®¤~Ú. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡ P„QÆÇϨ O Hõ@Åì ∞ `≥OK«∞H˘Ok. Ü«Ú=‰õΩÅ∞, =$^Œ∞Åú ∞..JO`å
p=∞Å ÉÏ~°∞ÖÏ¡ g^è∞Œ Ö’¡H˜ ~å=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . H˘kÌ¿ãѨ\ Ö˜ ’<Õ ÉÏѨÓ#QÆ~ü áÈbãπ
¿ã+ì <¨ £ ѨikèÖ’x „áêO`åÖ’¡ ÃÑ^ŒÃÌ Ñ^ŒÌ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ áÈQÆ∞Ѩ_®¤~∞° . Ö’Ö’# ~°Q∞Æ Å∞`«∞#fl
Hõã≤, „ѨfHÍ~åÅ#∞ f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ L„k‰õΩÎÅÜ«∂º~°∞—— Jx |~À\ò q=iOKå~°∞.
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙ`À 2002Ö’ `«Öuˇ #Î Éè∫uHõ Ѩiã≤u÷ x D kQÆ∞=™ê÷~Ú JkèHÍi
Hõà‰¡◊ Ωõ Hõ@Qì Í, ^•^•Ñ¨Ù W"Õ ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#Å∞ `«=∞#∞ "≥O\Ï_ç#@∞ì 2004Ö’ `«#
"åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ L#fl`«™ê÷<åÖ’¡ L#fl Ñ‘ã‘ áêO_Õ, Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü `≥eáê~°∞.
ZѨÊ\˜ÖψQ ("≥∂nÃÑ·) JaèÜ≥∂QÍÅ #"≥∂^Œ∞‰õΩ `å=Ù WKÕÛ D P^è•~åxfl
‰õÄ_® ~åѶ¨∞=<£ <Õ`«$`«fiOÖ’x 'ã≤\ò— `«# ^Œ~åºÑ¨ÙÎÖ’ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀÖË^Œ∞. J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áêO_Õ, <å~åÜ«∞}ü `«#‰õΩ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ ÉÏQÍ "å_»∞‰õΩOk.
`«∞k x"ÕkHõÖ’ '"å~°∞ JkèHÍ~°∞—Å<Õ ^èfiŒ xx |ÅOQÍ qxÑ≤OzOk. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å `«~e° OѨÙ
x~°Ü ‚ ∞« O`À U^À [iyáÈ`«∞O^Œ#fl ã¨O^ÕÇϨ O `«=∞‰õΩ ÃÑ^ŒQÌ Í HõÅ∞QÆÖ^Ë xŒ "å~°∞ K≥áêÊ~°∞.
ZO^Œ∞Hõx `«∞k x"ÕkHõÖ’ 2010Ö’~åѶ∞¨ =<£ WzÛ# <À\ò#∞ Ãã`· O« 'ã≤\ò— `˘H˜¯ÃÑ\˜Oì k?
=∞=∞¡`^ü •~ü ÖËY#∞ JOkOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò
áêÖÁæ#fl@∞ì <À\òÖ’ ~åѶ∞¨ =<£ „^è∞Œ gHõiOKå~°∞. x*ÏxH˜,2012 <å\˜ `«∞k x"ÕkHõ#∞
=∂„`« " Õ ∞ K« ∂ ã≤ # "å~° ∞ , 'ã≤ \ ò — `å#∞ "≥ e H˜ f ã≤ # "å㨠Π" åÅ<Õ `å#∞ ZO`«
xsfi~°ºÑ¨izO^Œ<kÕ QÆ∞iÎOK«_O» Hõ+Oì̈ .
^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ =∞Å∞ѨÙuѨÊQÆÅ XHõ H©ÅHõ P^è•~åxH˜ `«∞k x"ÕkHõÖ’'ã≤\ò— Hõhã¨O
KÀ@∞ W=fiÖË^∞Œ . ™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„u =^ŒÌ P ~ÀA L^ŒÜ∞« O Ѩiã≤u÷ ZÖÏ L#fl^Œ<kÕ
"åQÆ∞_»∞QÍÜ«∞ J~Ú# [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò `«# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . ã≤qÖò
Pã¨Ê„u =^ŒÌ <≥ÅH˘#fl <å@H©Ü«∞ "å`å=~°}Ïxfl q=iOKå~°∞. PÜ«∞# K≥Ñ≤ÊOk
q#flѨÙÊ_»∞, QÀ„^è• ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ £ =^ŒÌ "≥∂nH˜ Z^Œ∞~°~Ú# J#∞Éè=í O QÆ∞iOz nѨH±
ã¨fi~°∂Ñπ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å∞ `«ÅѨÙ#‰õΩ =™êÎ~Ú. "≥∂nx Ç≤ÏO^Œ∂ =¸HõÅ∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì
Qˆ e KÕã#≤ @∞ì PÜ«∞# ã¨fi~°∂Ñπ `≥eáê~°∞. D L^ŒO`«O`À L`åûǨÏO á⁄Ok# Ç≤ÏO^Œ∂
q∞`«"å^Œ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ =∞~°∞<å_»∞ =∞iO`« ~Ô zÛáÈÜ«∂~Ú. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ LOz# ™ÈÖÏ
ã≤qÖò Pã¨Ê„u =^ŒÌ L<å‡^ŒO ѨÓx# =¸HõÅ∞ g~°OQÆO KÕâß~Ú. Pã¨Ê„u "≥Ñ· Ù¨ QÍ
=zÛ# W^Œ~Ì ∞° c*ËÑ‘ „Ѩ*τѨux^è∞Œ ÅÃÑ· Éè∫uHõ ^•_çH˜ `≥Q|Æ _®¤~Ú. ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú#
D <Õ`Å« ∞ `«fi~°Ö’<Õ "≥∂n Hˆ a<≥\òÖ’ KÕ~#° ∞<åfl~°<kÕ WHõ¯_» QÆ=∞<å~°›O.''™êˆ~*ö ò Z"≥∞‡Ö˺
Jq∞`ü ëê, _®Hõ~ì ü =∂Ü«∂ H˘^•flh ™ÈÖÏ ã≤qÖò Pã¨Ê„ux ã¨O^Œi≈OKå~°∞. "åix XHõ
ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨ٠K«∞@∞ì=Ú\ì̃Ok. 11 QÆO@Å #∞Oz 11.30 =~°‰Ωõ , J~°QOÆ @ ¿ãѨÙ
JHõ¯_ç#∞Oz "åix Hõ^ÅŒ hÜ«∞ÖË^∞Œ . Hõ~¿° ã=‰õΩÅ#∞ HÍáê_»ÖHË áõ ÈÜ«∂~°O@∂ f„=OQÍ
=∞<À*ò q∞@ì 335
q~°∞K«∞‰õΩѨ_Oç k—— Jx [Ü«∞nÑπ `≥eáê~°∞. `å#∞ P q+¨Ü∂« xfl ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ
JO@∂<Õ, [iy# L^ŒO`åxfl H˘^•flh ‰õÄ_® „^èŒ∞gHõiOKå~°∞. XHõ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨÙ
`«##∞, Jq∞`ü ëê#∞ K«∞@∞ì=Ú\ì̃O^Œx K≥áêÊ~°∞. `«=∞‰õΩ, „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
"å~°∞ ÃÑ^ŒÌÃÑ@∞ì# x<å^•Å∞ KÕâß~°x `≥eáê~°∞. "å~°∞ =∞iO`« =ÚO^Œ∞‰õΩ
^Œ∂ã¨∞H˘KÕÛO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°x, P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áÈbã¨∞Å |O^À|ã¨∞`Î À `å=Ú
|Ü«∞@Ѩ_®¤=∞x K≥áêÊ~°∞. |Ǩïâß JÖÏO\˜ XuÎ_Öç ’OKÕ, H˘^•flh #~À_®‰õΩ "≥o¡
LO_®e.'ã≤\ò— JaèÜ∂≥ yOz#@∞ì Ѩ>ÖË ò`À Hõeã≤ P"≥∞ =∞`« Ç≤ÏOã¨#∞ ZQÆ^Àã≤ LO_®e.
^•x=Å¡ =∞ixfl =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ áÈQÆ∞Ѩ_®¤~Ú. J~Ú`Õ, "å\˜Ö’ D™êi =Úã≤O¡ Å"Õ
Z‰õΩ¯=QÍ L<åfl~Ú. x*ÏxH˜, QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«^•_»∞Å "≥#∞Hõ ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ„@ ^•y
L#fl^Œ<kÕ *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’x „Ѩ^•è #JOâ◊O. nxÃÑ<· Õ 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°∞ѨÙ`«∞#flk.
J~Ú<å, Ѷ∞¨ @#Å „Hõ=∂xfl á⁄OkQÍæ ¿Ñ~ˆ Û =ÚYº"≥∞#ÿ Ѩxx =kÖËãO≤ k.
336 QÆ∞[~å`ü 2002

`«Ñ¨ÙÊÅ ‰õΩ¿ÑÊ f~°∞ÊÅ∞ K≥¿ÑÊ!

Wk Ѩ^Œgq~°=∞} KÕã≤# JkèHÍix ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 2008Ö’ ã≤\ò K≥·~°‡<£QÍ
xÜ«∞q∞OK«_®xH˜ =ÚO^Œ\ ˜ =ÚK«Û@. Wk 2002Ö’ QÆ∞[~å`ü =∂~°}Ǩϟ=∞O Hõ<åfl
=ÚO^Œ∞ [iy# ã¨OQÆu. WѨÙÊ_»∞ =∞#O K≥ѨÙʉõΩ<Õ L^ŒO`«O =∞#efl 1991=
ã¨O=`«û~°OÖ’H˜ fã¨∞HÔ à◊√`«∞Ok. JѨÊ\˜H˜ P~ü̂H ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ H˘<Õflà◊¡ ã¨sfiã¨∞ =∂„`«"∞Õ
q∞ye LOk. PÜ«∞# JѨÙÊ_»∞ F ZxflHõÅ ã¨É‰íè Ωõ 'ѨÓiΙê÷~Ú Éè„í ^Œ`å Ѩ~º° "ÕH} Δõ Ï
JkèHÍi'QÍ L<åfl~°∞. `«q∞à◊<å_»∞Ö’ Sr Ǩϟ^•Ö’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl ~åѶ∞¨ =<£, =∞„^•ãπ
(WѨÊ\˜ K≥<fl·≥ ) ã¨g∞ѨOÖ’x NÃÑ~°O|∞^Œ∂~üÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éíè ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
Éè„í ^Œ`å =ÅÜ«∂xfl xi‡OKÕ Ñ¨xÖ’ L<åfl~°∞. 1991 "Õ∞ 21# `Õn# x~°fiÇ≤ÏOz# D
ã¨ÉÖíè ’ =∂r „Ѩ^•è #=∞O„u ~år"£QÍOnè áêÖÁæO@∞<åfl~°∞. ~å[H©Ü∞« „Ѩ=ÚY∞Ö’¡ JѨÊ\’¡
„áê} =ÚѨÙÊ#∞ Z‰õΩ¯=QÍ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl <Õ`« PÜ«∞#.
P ~ÀA ~å„u ã¨iQÍæ 10.10 xq∞ëêʼnõΩ ~år"£QÍOnè HÍ<åfiÜü∞ |Ç≤Ï~°OQÆ
ã¨Éíè [~°∞QÆ∞`«∞#fl „áêO`åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩOk. ã¨Éíè [~°∞QÆ∞`«∞#fl „áêO`«O qâßÅ"≥∞#ÿ MÏm
ã¨Å÷ O. ã¨Éíè HÀã¨=∞x JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ `å`å¯eHõOQÍ "ÕkHõÅ∞, `À~°}ÏÅ∞ xi‡OKå~°∞.
JѨÊ\˜^•HÍ "≥∞ÿ^•#OÖ’ u~°∞QÆ∞`«∞#fl ~åѶ¨∞=<£, ~år"£ ~åQÍ<Õ PÜ«∞##∞
HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =_ç=_çQÍ J@∞"≥Ñ· Ù¨ "≥àÏ¡~∞° . "≥à√◊ `«∂, ã¨ÉÃíè Ñ· xѶ∂¨ ÃÑ>Ëì Ѩxx
H˜Ok™ê÷~Ú JkèHÍ~°∞ʼnõΩ JѨÊyOKå~°∞. ѨÙ~°∞+¨μÅ∞, „ã‘ÅÎ HÀã¨O "Õ̂~fi~°∞ ‰õĺÅ∞
U~åÊ@∞KÕâß~°∞. ã¨ÉÏè "Õk‰õ‰Ωõ ѨH¯õ QÍ, ã¨a‰è Ωõ Å∞ Pj#∞Öˇ#· „áêO`åxH˜ ^Œ∂~°OQÍ
P~°H`Δ̃ « „áêO`åxfl (Ãã~Ôì Ö· ò *’<£) U~åÊ@∞KÕâß~°∞. P „áêO`«OÖ’ ѨÙ~°∞+¨μÅ∞, „ã‘ÅÎ ∞
"Õ~ˆ fi~°∞ =~°ãÖ¨ ’¡ xÅ|_®¤~∞° . "å~°O`å Jukä HÀã¨O Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞. "åi KÕ`∞« Ö’¡
âßÅ∞"åÅ∞, ^ŒO_»Å∞, áêsì HõO_»∞"åÅ∞ L<åfl~Ú. QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ XHõix XHõ~∞°
`Àã¨∞‰õΩO@∂ ǨÏ_®=Ù_çQÍ L#fl D ‰õĺÅÃÑ<· Õ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å Hõà√◊ ¡ xeKå~Ú.
WO`«Ö’ ~år"£QÍOnè =KåÛ~°∞. "ÕkHõ "≥Ñ· Ù¨ "≥à√◊ `«∂, JHõ¯_» =~°ãÖ¨ ’¡ xÅ|_ç# "åix
HõÅ∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ J@∞"≥Ñ· Ù¨ J_»∞QÆ∞Å∞ "Õâß~°∞. ''JѨÙÊ_»∞ <Õ#∞ PÜ«∞#‰õΩ Ñ¨k J_»∞QÆ∞Å
^Œ∂~°OÖ’ #_»∞ã¨∞<Î åfl#∞. gSÑ‘ Éè„í ^Œ`#« ∞ K«∂ã¨∞HÀ=_»O`Àáê@∞ PÜ«∞# K«∞@∂ì =ÅÜ«∞O
Hõ\ #ì̃ áÈbã¨∞Å JѨ„=∞`«`Î #« ∞ Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ KÕO^Œ∞‰õΩgÅ∞QÍ P ^Œ∂~°O áê\˜OKå#∞—— Jx
=∞<À*ò q∞@ì 337
J#O`«~O° ~åѶ∞¨ =<£ "≥Å_¡ Oç Kå~°∞. D =ÅÜ«∞"Õ∞ ‰õĺŠ=^Œ‰Ì Ωõ "≥à√◊ `«∞#fl ~år"£#∞
JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x LOk.
"ÕkHõ =^ŒÌ ã¨a‰è Ωõ ʼnõΩ ~år"£ Jaè"å^ŒO KÕâß~°∞. J@∞ #∞Oz Z_»=∞ "≥Ñ· Ù¨ #‰õΩ
Ѩiz# Z„~° u"åp g∞^Œ∞QÍ #_çz"≥àÏ¡~∞° . ÉϺiÔHÔ _»¡ ^•HÍ "≥o,¡ HÀÖÏǨÏÅOQÍ ÖËz
xÅ|_ç# [<åÅ#∞ HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. J#O`«~O° u"åp g∞^Œ∞QÍ ‰õΩ_ç "≥Ñ· Ù¨ #‰õΩ uiQÍ~°∞.
J@∞"≥Ñ· Ù¨ ÉÏ~°∞Å∞ fi# "åiH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í "≥o,¡ "å~°∞ JOkã¨∞#Î fl"å\˜x z~°∞#=Ùfi`À
ã‘fiHõiã¨∞<Î åfl~°∞. ''=ÚO^Œ∞ =~°ãÖ¨ ’ xÅ|_ç# W^Œ~Ì ∞° `å=Ú `≥zÛ# áêsì HõO_»∞"åÅ∞
WzÛ# `«~åfi`å, JHõ¯_ç#∞Oz ZO`«‰õÄ Hõ^ŒÅ_»OÖË^Œ∞. gSÑ‘H˜ ^ŒQÆæ~°QÍ ~å"åÅx
K«∂âß~°∞. =ÚO^Œ∞‰õΩ Hõ^∞Œ Å∞`«∞#fl PÜ«∞##∞ JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x LO_®Åx „ѨÜ∞« uflOKå~°∞.
Jk <Õ#∞ QÆ=∞xOz "åix ѨH¯õ ‰õΩ ÖψQâß#∞—— Jx ~åѶ∞¨ =<£ K≥áêÊ~°∞. gSÑ‘ Éè„í ^Œ`«
q+¨Ü∞« OÖ’, `å#∞ fã¨∞H˘#fl, `«#‰õΩ QÆ∞~°∞#Î fl z=i K«~º° J^Õ. P '`«~∞° "å`« "≥O@<Õ—
~åѶ∞¨ =<£ JHõ¯_ç#∞Oz HõkÖÏ~°∞. H˘xfl xq∞ëêÅáê@∞ JHõ¯_» HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . '' u~°∞QÆ∞
„ѨÜ∂« }O U~åÊ@¡ QÆ∞iOz áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ ã¨∂K«#Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JHõ¯_ç#∞Oz
H˘kÌ¿ãѨ٠gѨ٠=∞o¡OKå#∞—— Jx ~åѶ∞¨ =<£ `≥eáê~°∞. XHõ Éè„í ^Œ`å Ѩ~º° "ÕH} Δõ Ï JkèHÍi
J~ÚLO_ç , `« # ‰õ Ω ^•Ñ¨ Ù <Õ '=ÚѨ Ù Ê— HÍK« ∞ H˘x L#fl q+¨ Ü « ∂ xfl ZO^Œ ∞ ‰õ Ω
QÆ=∞xOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°#fl „Ѩâfl◊ ‰õΩ ~åѶ∞¨ =<£ =^ŒÌ ["å|∞ ÖË^∞Œ . ~åѶ∞¨ =<£ gѨ٠=∞o¡Oz#
ã¨=∞Ü«∞O Z@∞=O\˜^OŒ >Ë, ~år"£#∞ [#O ^•^•Ñ¨Ù K«∞@∞ì=Ú\Ïì~∞° . ѨÓiΙê÷~ÚÖ’
`«xvÅ∞ KÕã,≤ H˘kÌ =∞Ok<Õ ‰õĺÅÖ’H˜ J#∞=∞u™êÎ~<° kÕ x["Õ∞HÍ=K«∞Û. HÍh, [#O
=∞^躌 z‰õΩ¯‰õΩ#fl ~år"£ K«∞@∂ì P Hõ} Δ OÖ’ JÉè„í ^Œ`å "å`å=~°}O <≥ÅH˘x LOk.
~år"£ u~°∞QÆ∞ „Ѩܫ∂}ÏxH˜ HÍ<åfiÜü∞#∞ ã¨Oã≤^ŒúѨiKÕO^Œ∞‰õΩ H˘kÌ¿ãѨ٠"ÕkHõ‰õΩ
^Œ∂~°OQÍ QÆ_Ñç #≤ @∞ì ~åѶ∞¨ =<£ K≥|∞`«∞<åfl~°∞. J^Õ x["≥∞`ÿ ,Õ PÜ«∞# H˘xfl xq∞ëêÅ∞
HÍ^Œ∞, KåÖÏ¿ã¿Ñ gSÑ‘x =kÖËã≤ áÈ~Ú LO_®e.
ZO^Œ∞HõO>Ë ~åѶ∞¨ =<£ uiy JHõ¯_»‰Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<Õ@ѨÊ\˜H˜ Z„~° u"åpÃÑ· ~år"£
qQÆ`r« qÖÏ Ñ¨_ç L<åfl~°∞. ~år"£ ǨÏ`«º‰õΩ ^•ifã≤# Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅÃÑ· [ã≤ãì π *ËZãπ
=~°‡ Hõq∞+¨<£ qKå~°} [iÑ≤Ok. Hõq∞+¨<‰£ Ωõ 1991 PQÆã∞¨ ì 14= `Õn# ~åѶ∞¨ =<£ 16
¿ÑrÅ JѶ≤_»q\ò ã¨=∞iÊOKå~°∞. x*ÏxH˜, NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü Ѷ¨∞@# ^Õâ◊ K«i„`«<Õ
=∂iÛ"ÕãO≤ k. P `«~∞° "å`« ^ŒâßÉÏÌxH˜ QÀ„^è• L^ŒO`«O =∞~À™êi ^Õâ◊ ~å[H©Ü∂« Å#∞
=∞Å∞Ѩ٠uÑ≤ÊOk. N ÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü L^ŒO`«O`À ã¨∞n~°… K«i„`« Hõey# áêsì D<å\˜H©
HÀÅ∞HÀÖËHáõ È`«∞#flk. XHõ KÕ`ÀÎ F@∞¡ ~å|\ì̃, =∞~À KÕ`ÀÎ ^Õâ◊ ѨQÍæÅ∞ KÕÑ@ ¨ Qì ÅÆ ã¨`åÎ
L#fl <åÜ«∞‰õΩ_ç H˘~°`« D<å\˜H© P áêsìx "Õkãè ∞¨ #Î flk.
~åѶ¨∞=<£ gѨ٠uѨÊ_®xH˜, uiy ~å=_®xH˜ =∞^茺 =ÚYº"≥∞ÿ# Ѷ¨∞@#Å∞
[iyáÈÜ«∂~Ú. P —H˘kÌ ¿ãѨ\ —˜ Ö’<Õ KåÖÏ q+¨Ü∂« Å∞ [iyáÈÜ«∂~Ú. ã¨iQÍæ JѨÙÊ_»∞
338 QÆ∞[~å`ü 2002
Uq∞ [iyO^Œ<kÕ HÍiÎ̂HÜ«∞<£ `«# ѨÙãÎ̈HOõ Ö’ q=iOKå~°∞. ~år"£QÍOnè ǨÏ`«ºHˆ ã¨∞ÃÑ·
HÍiÎ̂HÜ«∞<£ <Õ`«$`«fiOÖ’x ã‘cS |$O^ŒO ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iyOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«#
^Œ$+≤Hì ˜ =zÛ# q+¨Ü∂« Å#∞ 2004Ö’ ~åã≤# 'ã¨`åºxH˜ ã¨ÑŨ¶ `«— J<Õ Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’ q=~°OQÍ
K«iÛOKå~°∞. ~år"£ JOu=∞ Ѷ∞¨ _çÜ∞« Å#∞ ^Œ$â◊º=∂#O KÕâß~°∞. HÍiÎ̂HÜ«∞<£ Hõ^#Œä O
„ѨHÍ~°O, F HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~ΰ ~år"£‰Ωõ âßÅ∞"å |Ǩ˙HõiOKå~°∞. P `«~∞° "å`« PÜ«∞#`À
á¶⁄\’ kQÍ~°∞. 'JѨÙÊ_»∞ J`«_∞» ^•^•Ñ¨Ù ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å`À ~år"£#∞ Jkq∞Ѩ@∞ìH˘<åfl_»∞—.
J`«_xç ZÖÏQÀ q_çÑO≤ K«∞H˘x ~år"£ =ÚO^Œ∞‰õΩ HõkÖÏ~°∞. ‰õĺ֒WOHÍ W~°"·≥ =∞Ok
L<åfl~°∞. "å~°O^Œih XH˘¯Hõ¯iQÍ PÜ«∞# ѨÅHõiOKå~°∞. J@∞#∞Oz „ã‘ÎÅ∞ L#fl
‰õĺ"≥Ñ· Ù¨ J_»∞QÆ∞Å∞ "Õâß~°∞. HÍO„ÔQãπ =∞Ç≤ÏàÏ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ H˘O`«=∞Ok PÜ«∞#‰õΩ
Jaè#O^Œ#Å∞ `≥eáê~°∞. P `«~∞° "å`« HÀH˜Å =O`«∞ =zÛOk. ~år"£‰Ωõ P ÉÏeHõ
Hõq`« K«kq qxÑ≤OzOk. ~år"£ =∞O„`«=ÚQÆ∞Åú Ü«∂º~°∞. JHõ¯_Õ H˘kÌ¿ãѨ٠xÅ|_ç
áÈÜ«∂~°∞. HÀH˜Å "≥#∞Hõ 'P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞— xÅ|_ç LOk. 'ã¨iQÍæ <åÜ«∞‰õΩ_çH˜
Z^Œ∞~°∞QÍ =zÛ, `«##∞ `å#∞ ¿ÑÖËÛã¨∞‰õΩO—^Œx HÍiÎHˆ Ü«∞<£ q=iOKå~°∞. '~år"£ |∞Öˇ\¡ ò
„ѨÓѶπ HÍ~°∞ ã¨ÉÏè „áêOQÆ}ÏxH˜ KÕ~∞° H˘#fl Ѩk xq∞ëêňH JO`å J~ÚáÈ~ÚOk— Jx
HÍiÎ̂HÜ«∞<£ `≥eáê~°∞.
ã¨ÉèÏ „áêO`«OÖ’ ~år"£ rqOz# z=i Ѩk xq∞ëêÖ’¡ PÜ«∞#‰õΩ Uq∞
[iyO^Œ<Õk ~åѶ¨∞=<£‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. PÜ«∞#‰õΩ JѨÊyOz# Éèí„^Œ`å ÉÏ^茺`«Å∞
Z@∞áÈÜ«∂Ü≥∂ `≥eÜ«∞^Œ∞.^•x=Å¡ qQÆ`r« qQÍ Ñ¨_Lç #fl ~år"£#∞ PÜ«∞# K«∂â߈~QÍh,
Jã¨Å∞ ~år"£ =∞~°}O ZÖÏ ã¨OÉèqí OzO^Œ<kÕ `å#∞QÍ K≥Ñʨ ÖËx Ѩiã≤u÷ Ö’ L<åfl~°∞.
JO^Œ∞=Å¡ JѶ≤_»q\ò#∞ ã≤^ŒúO KÕÜ«∞_»OÖ’ PÜ«∞# kfifÜ«∞ ã¨=∂Kå~° =#~°∞ÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ ®eû =zÛOk. e|ˆ~+¨<£ PѶπ `«q∞à◊ DÅO (Zbì\ D © ) =O\˜ „Ѩ=∂^ŒH~õ °
ã¨O㨉÷ Ωõ K≥Ok# ^è•#∞ Éè„í ^Œ`å=ÅÜ«∞OÖ’ L#fl =ºHÎ̃x KÕ~∞° HÀQÆeyOk. KÕ*`Ë ∞« ÖÏ
[iyáÈ~Ú# Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ `«ÑÊ≤ ^ŒO =Å¡<Õ XHõ Zbì\D © HÍ~°ºHõ~‰Î° Ωõ W^ŒO`å ™ê^躌 =∞~ÚOk.
nxÃÑ· `«# JѶ_≤ q» \òÖ’ ~åѶ∞¨ =<£ q=~°} WKåÛ~°∞. ~åѶ∞¨ =<£ "≥Ú`«OÎ "å`å=~°}Ïxfl
‰õΩkOKÕã,≤ Ѩ~∞° ÅÃÑ· `«ÑÙ¨ Ê<≥>ìË Ñ¨^`úŒ ∞« Ö’¡ JѶ_≤ q» \ò `«Ü∂« ~°∞KÕâß~°∞. ^•xHÀã¨O PÜ«∞#
=∞Ç≤ÏàÏ ZÃã· û W.J#∞ã¨∂Ü«∞ WzÛ# ã¨=∂Kå~°OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ®¤~∞° .¿ÑÅ∞_»∞Ö’ J#∞ã¨∂Ü«∞
~Ô O_»∞ "Õà√◊ ¡ `≥yáÈÜ«∂~Ú.
XHõ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ ‰õΩkOz# ã¨=∂Kå~°OÖ’Oz PÜ«∞# "≥eH˜fã≤# qâı+¡ } ¨ K«∂¿ãÎ
q㨇ܫ∞O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ~år"£ ǨÏ`«º‰õΩ ^•ifã≤# Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺʼnõΩ Z=~À HÍ^Œ∞,
~år"Õ HÍ~°}=∞x ~åѶ∞¨ =<£ `ÕÖÛË âß~°∞. q+¨Ü∂« #flO`å J#∞ã¨∂Ü«∞ <À\’¡ ÃÑ\ì̃, `«#
"å^Œ##∞ <Õ~∞° ÊQÍ qxÑ≤OKå~°∞. áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O J=`«Å Z„~° u"åpH˜ ‰õΩ_ç"Ñ·≥ Ù¨
=∞<À*ò q∞@ì 339
‰õĺÅÖ’ `˘‰õΩ¯‰õΩO@∂ `Àã¨∞‰õΩO@∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=_®xH˜ „ѨÜ∞« uflã¨∞#Î fl QÆ∞OѨÙ#∞
~år"£ =∞iO`« L`åûǨÏѨiKå~°x, D q+¨Ü∞« OÖ’ `«# Éè„í ^Œ`« q+¨Ü∂« <Õfl =∞izáÈ~Ú
„Ѩ=iÎOKå~°x P~ÀÑ≤OKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, =ÚO^Œ∞‰õΩ `Àã¨∞H˘ã¨∞#Î fl „ã‘ÅÎ #∞ PѨ_®xH˜
J#∞ã¨∂Ü«∞ „ѨÜ∞« uflã¨∞OÎ _»QÍ, PÜ«∞# "åiOKå~°x K≥áêÊ~°∞.D „ã‘ÅÎ QÆ∞OѨÙÖ’<Õ ^è•#∞
‰õÄ_® L#fl^Œx ~åѶ∞¨ =<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
"≥Ú`«OÎ q+¨Ü∂« xfl ã¨OH˜ÑΔ OΨ KÕã,≤ ~åѶ∞¨ =<£ Uq∞ K≥áêÊ~°<kÕ PÜ«∞# =∂@Ö’¡<Õ
Ѩije^•ÌO. '(D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ J#∞ã¨∂Ü«∞ K≥ÑÊ≤ #^•xfl|\ì̃ K«∂¿ã,Î "ÕkHõ‰Ωõ ѨH¯õ #
QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ áÈQÆ∞Ѩ_#ç "åix `«#"≥Ñ· Ù¨ =KÕÛÖÏ ~år"£ L`åûǨÏѨiKå~°∞. JѨÙÊ_»∞ "åix
áÈbã¨∞Å∞ "≥#H˜¯ <≥\ "ì˜ ãÕ ∞¨ <Î åfl~°∞. Jk QÆ=∞xOz# gSÑ‘ "åix "åiOKå~°∞. "åix
`«# ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ ~åhÜ«∞=∞x KÕ`∞« Å`À ÃãQ· Æ KÕâß~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î „ã‘ÅÎ ∞
PÜ«∞#"≥Ñ· Ù¨ `Àã¨∞H˘KåÛ~°x J#∞ã¨∂Ü«∞ `≥eÑ≤Ok."å~°∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å‰õΩO_® J#∞ã¨∂Ü«∞
"≥#H˜¯ `Àã¨∞#Î flk. JѨÙÊ_»∞ =∞~À™êi gSÑ‘ "åiOKå~°∞. J#∞ã¨∂Ü«∞ Éè∞í [OÃÑ· z#flQÍ
`«\ ,ì̃ '<≥=∞‡kOK«O_ç— Jx J<åfl~°∞)—.
JѨÙÊ_»∞ ~åѶ¨∞=<£ JHõ¯_» ÖË~°∞. u~°∞QÆ∞ „Ѩܫ∂}O U~åÊ@¡#∞ Ѩ~°º"ÕHΔ̃OKÕ
ѨxÖ’ L<åfl~°∞. WO`«Ö’<Õ L`åÊ`«O q~°∞K«∞‰õΩѨ_Oç k. ''("ÕkHõ#∞ =ke#) H˘kÌ¿ãѨ\ Hˆ˜ Õ
ÃÑ^ŒÌ ¿ÑÅ∞_»∞ â◊|ÌO qxÑ≤OzOk—— JxK≥áêÊ~°∞. ''P "≥O@<Õ "ÕkHõ =^ŒÌ‰õΩ uiy
=KåÛ#∞. Éè∂í q∞H˜ U_»∞ #∞Oz Zxq∞k J_»∞QÆ∞Å Z`«∞ÖÎ ’ ÃÑ^ŒÌ "≥Å∞QÆ∞ P=iOzOk.
H˘xfl HõΔ}ÏÅ ^•HÍ HÍOu HõxÑ≤OzOk. WO`«Ö’ P „áêO`«=∞O`å HõÖ’¡ÅO
P=Ç≤ÏOzOk. Z@∞Ѩ_`ç Õ J@∞ [#O Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. ã¨ÉÏè „áêOQÆ}=∞O`å
QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ =∂iOk—— Jx q=iOKå~°∞. WO`åKÕã≤ ~åѶ∞¨ =<£ K≥ÑÊ≤ Ok Uq∞@O>Ë,
`å#∞ ǨÏ`åº ^Œ$âߺ<Õfl K«∂_»QeÆ QÍ#x, JѨÙÊ_»∞ `«#‰õΩ ¿ÑÅ∞_»∞ =Å¡ „Ѩ[fiie¡# ÃÑ^ŒÌ
"≥Å∞QÆ∞ HõxÑ≤OzO^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 'H˘kÌ¿ãѨ\ ˜ ^•HÍ JHõ¯_» ÉÏO|∞ ¿Ñe# q+¨Ü∞« O
`≥eÜ«∞ÖË^∞Œ — Jx K≥áêÊ~°∞. WHõ¯_® 'H˘kÌ ¿ãѨٗ ã¨=∞Ü«∞O ~åѶ∞¨ =<£ fã¨∞H˘<åfl~°∞. D
q+¨Ü∞« OÖ’ PÜ«∞##∞ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. ZO^Œ∞HõO>Ë, JÖÏO\˜ ã≤u÷ Ö’ Z=~°∞<åfl
HÍã¨Î `≥eq_çÖ’H˜ =zÛ J„Ѩ=∞`«OÎ HÍ=_®xH˜ U"≥∞<ÿ å H˘O`«ã=¨ ∞Ü«∞O Ѩ_∞» `«∞Ok.
W^ŒO`å JÜÕ∞º@ѨÊ\˜H˜ â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ Ps¤ZH±û ¿ÑÅ∞_»∞ ^è•\˜H˜ ~år"£QÍOnè, PÜ«∞#‰õΩ
Éè„í ^Œ`#« ∞ HõeÊOz# `˘q∞‡k =∞Ok áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨Ç¨ 18 =∞Ok „áê}ÏÅ∞
QÍeÖ’ Hõeã≤áÈÜ«∂~Ú.
áÈbã¨∞Å qÅ∞"≥#· „áê}ÏÅ∞ áÈ~Ú LO_»=K«∞Û. HÍh, P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞#∞
xÅ∞=iOK«_O» Ö’ "å~°∞ Ѷ∞¨ ’~°OQÍ qѶŨ O JÜ«∂º~°<kÕ ã¨∞ã¨Ê+¨Oì . ÖË^OŒ >Ë,=O^ŒÖÏk
Ö’Ç¨Ï LO_»Å#∞ ^Œ∞ã¨∞ÖÎ ’¡ ^•K«∞H˘x Jukäx HõÅ∞ã¨∞H˘<Õ Öˇ#· ∞Ö’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ~å=_»O
340 QÆ∞[~å`ü 2002
Z=iÔH<· å ZÖÏ ™ê^躌 O? ~åѶ∞¨ =<£ qxÑ≤ã∞¨ #Î fl 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxH˜ |Ü«∞>Ë D
„Ѩâfl◊ ‰õΩ ã¨=∂^è•#O ^˘~°HÍe. PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl@∞ì `å#∞ ÅHõΔ ºO KÕã∞¨ H˘#fl =ºHÎ̃
#∞Oz JÜ«∂z`« ã¨ÇϨ HÍ~°O ÅaèOK«Háõ È~Ú<å, ^è•#∞ JHõ¯_»‰Ωõ KÕ~∞° H˘x LO_Õk. HÍ
|\˜,ì Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ ~år"£#∞ `«ÑÙ¨ Ê|@ì_O» =∞iO`« Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« "Õ∞ J=Ù`«∞Ok.
„Ѩu JOâßxfl Pz`«∂z JѶ_≤ q» \òÖ’ ~åѶ∞¨ =<£ á⁄O^Œ∞ѨiKå~°∞. J#∞ã¨∂Ü«∞
QÆ=∞xOz#@∞ì, ~år"£QÍOnèÖ’ =ºHõ=Î ∞~Ú# x~°H¡ Δõ º ÉèÏ=# D ~ÀA# H˘`«QÎ Í JÅ=
_çOk HÍ^Œx, H˘<Õflà◊√Q¡ Í PÜ«∞# J^Õ ^èÀ~°}Ö˜ ’ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~°x ~åѶ∞¨ =<£ K≥áêÊ~°∞.
'=∂i# gSÑ‘ „ѨKå~° â‹e· — J<Õ LѨ ji¬Hõ H˜O^Œ D JOâßÅ#∞ ~åѶ∞¨ =<£ „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
~år"£ Hõh㨠Éè„í ^Œ`#« ∂ Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_® ZÖÏQÆO>Ë JÖÏ [#O`À =∞"Õ∞HõO HÍ=_®xH˜
ZÖÏ „ѨÜ∞« uflã¨∞OÎ \Ï~°<kÕ "å~åΠѨ„uHõÅ Hõ^<Œä åÅ#∞ L@OH˜ã∂¨ Î "åkOKå~°∞. ~år"£
1989Ö’ „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ x HÀÖ’ÊÜ«∂~°x, JѨÊ\˜#∞OKÕ D ^èÀ~°}˜ PÜ«∞#Ö’
„Ѩ"tÕ OzO^Œx q=iOKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, `«=∞ <åÜ«∞‰õΩ_ç f~°∞#∞ PÜ«∞# áêsì ã¨É∞íè ºÅ∞
‰õÄ_® ™êfiQÆuã¨∞<Î åfl~°x, PÜ«∞# Éè„í ^Œ`« q+¨Ü∂« xfl "å~°∞ ѨÓiÎQÍ =keÃÑ>Ëâì ß~°x
K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞. 'gSÑ‘ PÖ’K«# ã¨~o° J<Õk PÜ«∞# áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ ‰õÄ_® „ѨÉÏè q`«O
KÕã#≤ @∞ì HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ^•x=Å¡ "å~°∞, PÜ«∞# HÀã¨O U~åÊ@∞ KÕ¿ã ã¨ÉÅíè q+¨Ü∞« OÖ’
Hõh㨠J„Ѩ=∞`«`Î « áê\˜OK«_O» ÖË^∞Œ . PÜ«∞##∞ Ñ≤eÑ≤Oz,ZÖÏѨ_`ç Õ JÖÏ ã¨ÉÅíè ∞ x~°fiÇ≤Ï
ã¨∞<Î åfl~°∞. P x~°H¡ Δõ ºO f„=`« U ™ê÷~ÚÖ’ L#fl^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü ¿ÑÅ∞_Õ
ÃÑ^ŒÌ x^Œ~≈° #O— Jx ~åѶ∞¨ =<£ `≥eáê~°∞.
Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻ#flO`å ~år"£ 'PÖ’K«<å ã¨~o° —ÃÑH· ˜ ~åѶ∞¨ =<£ <≥>âìË ß~°∞. J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J#∞ã¨∂Ü«∞ "åOQÆ∂‡ÖÏxfl U"Õ∞~°‰õΩ qâ◊fiã≤OK«=K«∞Û#<Õk Hõhã¨O
PÖ’zOK«Ö^Ë ∞Œ . D q+¨Ü∞« OÖ’ `å#∞QÍ K«∂ã≤#k, K≥Ñʨ QÆey#k Ug∞ ÖËHáõ È~Ú<å,
'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl qxÑ≤OK«_®xH˜ =∂„`«O ZHõ¯_® "≥#∞HÍ_»Ö^Ë ∞Œ . 'JѨÊ\˜H˜
WOHÍ `«xvÅ∞ ѨÓiÎ HÍÖË^∞Œ . P Ѩx H˘#™êQÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ [#O ZQÆ|_®¤~∞° .
~år"£‰Ωõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ HõeÊã¨∞#Î fl áÈbã¨∞Å=ÅÜ«∞O.."åix xÅ∞=iOK«_®xH˜ „ѨÜ∞« uflO
zOk. JѨÙÊ_»∞ ~år"£ "åiOKå~°∞. "å~°∞ `«#^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =KÕÛÖÏ L`åûÇ¨Ï Ñ¨iKå~°∞.WHõ¯_Õ
z=i™êiQÍ gSÑ‘ Éèí„^Œ`«‰õΩ ÉèíOQÆO "å\˜e¡Ok— Jx q=iOKå~°∞. Hõ^äŒ<åxfl
H˘#™êyã¨∂.Î . ''áÈbã¨∞ =ÅÜ«∂xH˜ XHõ"Ñ·≥ Ù¨ gSÑ‘, =∞~À"≥Ñ· Ù¨ PÜ«∞##∞ KÕ~∞° HÀ=_®xH˜
QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ `Àã¨∞H˘ã¨∞#Î fl [#O L<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ =∞Ç≤ÏàÏ ZÃã· û J„Ѩ=∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞.
áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O g∞^Œ∞QÍ K˘K«∞ÛH˘ã¨∞#Î fl"åix P"≥∞ "≥#H˜¯,"≥#H˜¯ <≥>ãìË ∞¨ <Î åfl~°∞. "ÕkHõ
"≥Ñ· Ù¨ <≥@∞ìH˘ã¨∞#Î fl "åix PѨ_®xH˜ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ QÆ#∞Hõ gSÑ‘ *’HõºO
KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_®, "åi Ѩx "åix KÕÜ∞« x¿ã,Î gSÑ‘ „áê}Å∞ ^ŒHˆ ¯q—— Jx =ÚHÍÎ~ÚOKå~°∞.
=∞<À*ò q∞@ì 341
J#∞ã¨∂Ü«∞ =∂@Å#∞ Ѩ@∞ìH˘x 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^äŒ#O`À "≥Ú^ŒÅ~Ú#
~åѶ∞¨ =<£, z=~°‰Ωõ Éè„í ^Œ`ë Ñ· gSÑ‘ '=∂i# PÖ’K«# ã¨~o° 'ÃÑH· ˜ q+¨Ü∂« xfl =∞o¡OKå~°∞.
JOu=∞OQÍ ~åѶ∞¨ =<£ K≥áêÊÅ#∞‰õΩO@∞#flk Uq∞@O>Ë, Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ ~år"£,
PÜ«∞# áêsì HÍ~°ºHõ~Öΰ Ë HÍ~°}Éè∂í `«∞Å∞. J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ `å#∞, `«# <Õ`$« `«fiOÖ’x
áÈbã¨∞Å∞ =∂„`«O ã¨=∞~°O÷ QÍ `«=∞ q^è∞Œ Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 'NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü |Ç≤Ï~°OQÆ
ã¨É‰íè Ωõ Éè„í ^Œ`#« ∞ HõeÊOK«_O» Ö’ áÈbã¨∞Å "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz U Ö’@∂ [~°QÖÆ ^Ë —Œ <Õ ™ê~åOâßxfl
JѶ_≤ q» \òÖ’ JOkOKå~°∞.
J~Ú<å, ~åѶ∞¨ =<£, PÜ«∞# ã≤|ƒOk `«ÑÊ≤ OK«∞HÀÖË~∞° . ZO^Œ∞‰õO>Ë ~åѶ∞¨ =<£
„Ѩ=zOz# 'L`åûǨÏѨiKÕ Hõ^#Œä O— „ѨHÍ~°O K«∂ã≤<å É’Öˇ_O» `« Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ũ¶ ºO
H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. ~åѶ∞¨ =<£ JѶ_≤ q» \ò#∞ |\ì̃, Z„~° u"åpH˜ ‰õΩ_ç"Ñ·≥ Ù¨ #
x~åfiǨωõΩÅ∞ ÉÏiˆH_£ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ P "≥Ñ· Ù¨ # QÆ\ ì̃ Éè„í ^Œ`å
=ÅÜ«∞O xi‡OKåeû LOk Hõ^•! ~åѶ¨∞=<£ "å^Œ#<Õ H˘kÌ¿ãѨ٠JOwHõi^•ÌO.
JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ Jukäx HõÅ∞ã¨∞H˘<Õ „áêO`«OÖ’H˜ ^è•#∞ K˘K«∞Û‰õΩ=ã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞ ~år"£#∞
HÍáê_®eû# D =ÅÜ«∞O U=∞~Ú áÈ~ÚO^Œ<kÕ „Ѩâfl◊ . `«=∞ L^•ã‘#, x~°H¡ Δõ º "≥Y· ix
HõÑÊ≤ ÃÑ@∞ìHÀ=_»O HÀã¨"∞Õ áÈbã¨∞Å∞ <≥áêxfl ~år"£ QÍOnèÃÑH· ˜ <≥_∞» `«∞<åfl~°∞. ^•xHÀã¨O
J<åÖ’z`«OQÍ gSÑ‘ KÕã#≤ ÃãQ· ÅÆ `À `å=Ú `«QÍæeû =zÛO^Œx K≥|∞`«∞<åfl~°∞. Zxfl
Hõ^ÅŒä ∞ qxÑ≤Oz<å, Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ áÈbã¨∞Å∞ ÉÏ^躌 `« Ѩ_H» õ `«Ñʨ ^Œ∞. D q+¨Ü∞« O
^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ#ѨÙÊ_»∞ KåÖÏ`≥eqQÍ ¿ÑÅ∞_»∞Ö’ K«xáÈ~Ú# áÈbã¨∞ JkèHÍiÃÑH· ˜ `«ÑÙ¨ Ê#∞
<≥>âìË ß~°∞. NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü ¿ÑÅ∞_»∞Ö’ Zã‘Ê \©Hˆ Zãπ =∞Ǩχ^£ WH̓Öò =∞~°}O˜ Kå~°∞.
lÖÏ¡ áÈbã¨∞ JkèÑu¨ Ǩϟ^•Ö’ PÜ«∞# ã¨Éíè ^ŒQ~æÆ ° |O^À|ã¨∞#Î ∞ Ѩ~º° "ÕHãΔ̃ ∞¨ <Î åfl~°∞.
WH̓Öò#∞ `≥~ð ÑH· ˜ fã¨∞‰õΩ~å=_»O`À<Õ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O ѨH¯õ ‰õΩ `«ÑÙ¨ ʉõΩOk.
P~°H`Δ̃ « „áêO`«OÖ’H˜ "≥àO¡ı ^Œ∞‰õΩ ^è•#∞ =∞iH˘O^Œ~∞° „ѨÜ∞« uflO_»QÍ, PÜ«∞# K«∂âß~°∞.
"åix ~åhÜ«∂Åx áÈbã¨∞Å#∞ P^ÕtOKå~°∞.
JѨÙÊ_»∞ áÈbã¨∞ =ÅÜ«∂xH˜ ã¨Éò W<£ÃãÊHõì~ü ÔH. LÅQÆ<å^äŒ<£ <Õ`«$`«fiO
=Ç≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞. PÜ«∞# JѶ_≤ q» \ò#∞ Ѩ@∞ìH˘x, ~åѶ∞¨ =<£, Zã‘Ê WH̓ÖòÃÑH· ˜ `«# ^•_çx
=∞o¡OKå~°∞.LÅQÆ<å^ä<Œ £ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åhfl *’_çOz `«# "å^Œ#x qxÑ≤OKå~°∞.
'P~°H`Δ̃ « „áêO`åxH˜ KÕ~∞° H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘O`«=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. "å~°∞
áÈbã¨∞ =ÅÜ«∂xH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í =KåÛ~°∞. =ÅÜ«∂xfl ^•@∞H˘x "≥àO¡ı ^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞.
Jk gSÑ‘ QÆ=∞xOKå~°∞. "åix `«#"≥·Ñ¨Ù ~åx"åfiÅO@∂ KÕ`«∞Å∞ Táê~°∞— Jx
q=iOKå~°∞. WѨÙÊ_çHõ WH̓Öò =O`«∞ =zÛOk. ''Zã‘ÊQÍ~°∞ JHõ¯_Õ L<åfl~°∞. "åix
J#∞=∞uOKåÅx PÜ«∞#‰õÄ_® KÕ`∞« Å∞ Táê~°∞. =∂‰õΩ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . ^•x=Å¡ P =∞Ç≤Ïà◊Å
342 QÆ∞[~å`ü 2002
|$O^ŒO ^ŒO_»Å∞ Ѩ@∞ìH˘x xÅ|_ç#"åi =~°ãÖ¨ ’H˜ K˘~°|_»QeÆ yOk—— Jx LÅQÆ
<å^ä<Œ £ K≥áêÊ~°∞.
J#∞ã¨∂Ü«∞ ‰õÄ_® "åOQÆ∂‡ÅO WKåÛ~°∞QÍh, ^•xQÆ∞iOz „Ѩ`ÕºHõOQÍ
„Ѩ™êÎqOKåeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë P"≥∞ "å^Œ##O`å `«# JѶ_≤ q» \òÖ’
~åѶ∞¨ =<£ Ü«∞^ä•`«^OŒä QÍ á⁄O^Œ∞ѨiKå~°∞. J#∞ã¨∂Ü«∞ "åOQÆ∂‡ÅO „ѨHÍ~°O, ~år"£
XHõ™êi HÍ^Œ∞, ~Ô O_»∞ ™ê~°∞¡ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ ÉèOí QÆO HõeyOKå~°∞. áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O "≥#H˜¯
<≥>ãìË ∞¨ #Î fl"åix `«#"≥Ñ· Ù¨ =KÕÛÖÏ L`åûǨÏѨiz#ѨÙÊ_»∞ "≥Ú^Œ\ ™˜ êi, ^è•#∞#∞ J^Œ∞ѨÙ
KÕã∞¨ #Î fl `«##∞ xÅ∞=iOz#ѨÙÊ_»∞ ~Ô O_À™êi ~år"£ Ju x~°H¡ ÍΔ ºxfl „Ѩ^iŒ ≈OKå~°x
P"≥∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^è•#∞, ~år"£‰õΩ KåÖÏ ^ŒQÆæ~°QÍ =KÕÛã≤O^Œx
J#∞ã¨∂Ü«∞ `≥eÑ≤Ok. JѨÊ\˜ J_ç+#¨ Öò Zã‘Ê, ~åѶ∞¨ =<£ H˜O^Œ ѨxKÕã∞¨ #Î fl L#fl`åkèHÍi
J~Ú# g ~å=∞Hõ$+¨<‚ £ ‰õÄ_® 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä å<Õfl qxÑ≤OKå~°∞. ã¨ÉÏè "≥∞^ÿ •#OÖ’
~år"£‰Ωõ ™êfiQÆ`O« ѨeH˜# JkèHÍi PÜ«∞#. ~år"£ [#OˆHã≤ K«∂ã¨∂Î KÕ`∞« Å∞ TѨ_O» ,
ã¨O[˝Å∞ KÕÜ«∞_»O =O\˜q KÕã≤#@∞ì `˘e JѶ≤_»q\òÖ’ ~å=∞Hõ$+¨‚<£ ZHõ¯_®
„Ѩ™êÎqOK«Háõ È=_»O QÆ=∞<å~°›O. ~åѶ∞¨ =<£ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl qxÑ≤Oz# ~ÀA<Õ
D JѶ_≤ q» \ò ^•YÖˇO· k. J^Œ#Ѩ٠JѶ_≤ q» \ò#∞ JOkOKåÅx [ã≤ãì =π ~°‡ Hõq∞+¨<£
HÀi#ѨÙÊ_Õ ~å=∞Hõ$+¨<‚ £ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . 'WkQÀ D "≥Ñ· Ũ¶ ºO
=Å¡— ÖË^OŒ >Ë D HÍ~°}O =Å¡ ~år"£QÍOnè ǨÏ`«º [iyO^Œx g∞~°∞ K≥Ñʨ QÆÅ~å? Jx
Hõq∞+¨<,£ ~å=∞Hõ$+¨<‚ #£ ∞ „ѨtflOzOk. nxH˜ ã¨=∂^è•#OQÍ 1991 ÃãÃÑOì |~üÖ’ J^Œ#ѨÙ
JѶ_≤ q» \ò#∞ ã¨=∞iÊOKå~°∞.
~åѶ∞¨ =<£ HÍ=K«∞Û, PÜ«∞# H˜O^Œ ѨxKÕã#≤ JkèHÍ~°∞Å∞ HÍ"˘K«∞Û, U=∂„`«O
`«_∞» =ÚHÀ‰õΩO_® QÆOѨQ∞Æ `«QÎ Í XˆH "å^Œ# qxÑ≤OKå~°∞. J^Õq∞@O>Ë, P`å‡Ç¨ïu
ÉÏO|~°∞ ZÖÏÔQ<· å ~år"£QÍOnèx KÕ~∞° H˘x LO_Õk. PÜ«∞# f~°∞ =Å¡ áêsì HÍ~°ºHõ~Åΰ ‰õΩ
Éè„í ^Œ`« Ѩ@¡ Ѩ\Oì˜ Ñ¨Ù ÖËHáõ È~ÚOk. P"≥∞#∞ (^è•#∞) `«#"≥Ñ· Ù¨ #‰õΩ ~åhÜ«∂Åx áÈbã¨∞Å#∞
HÀ~°_O» ~år"£ KÕã#≤ Ju Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ Éè„í ^Œ`å `«ÑÊ≤ ^ŒO. Wk P`«‡Ç¨Ï`åºã¨^$Œ â◊º"≥∞#ÿ
K«~º° . XHõ¯=∂@Ö’, áÈbã¨∞Å#∞ "åà◊¡ Ѩxx "å~°∞ KÕÜ∞« hÜ«∞HõáÈ=_»O=Å¡<Õ ~år"£QÍOnè
K«xáÈÜ«∂~°∞. ~åѶ∞¨ =<£, J`«x H˜O^Œ ѨxKÕã#≤ JkèHÍ~°∞Å∞ KÕãO≤ ^ŒÖÏ¡ Uq∞@O>Ë,
=º=Ǩ~°O `«=∞ <≥uHÎ ˜ K«∞@∞ìHÀ‰õΩO_® K«∂ã¨∞H˘<åfl~°∞. ^•xHÀã¨O Z=i Éè„í ^Œ`« HÀã¨O
`å=Ú xÜ«∞q∞`«∞ÅÜ«∂º~À PÜ«∞#ÃÑHˆ· "≥Ú`«OÎ <≥áêxfl `À¿ãâß~°∞.
"åi "å^Œ#Ö’ ZO`« Ѩ㨠L#fl^À `≥eÜ«∞^Œ∞QÍh, ~år"£ ǨÏ`«º Hˆ ã¨∞ =∂„`«O
=∞Å∞Ѩ٠uiyOk. Jk ZÖÏO\˜ =∞Å∞Ѩ٠JO>Ë <åºÜ«∞ qKå~°} =º=ã¨`÷ À áê@∞QÍ,
„Ѩ*Ï "ÕkHõÅ∂ J„Ѩ=∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞. 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åÅ∞ qxÑ≤Oz# U JѶ_≤ q» \ò
 =∞<À*ò q∞@ì 343
„Ѩ™êÎ=<å D "ÕkHõÅÃÑ· KÀ@∞ KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . WÖÏO\˜ Hõ^<Œä åÅ`À ~år"£ÃÑ· Z^Œ∞~°∞^•_çH˜
ky# ~åѶ∞¨ =<£, PÜ«∞# H˜Ok JkèHÍ~°∞Å#∞ <åºÜ«∞qKå~°} =º=ã¨,÷ JO^Œ∞‰õΩ ZHõ¯_®
"åix ÉÏ^èŒ∞ºÅ#∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.''Éèí„^Œ`åq^èŒ∞Ö’¡ L#fl U =ºH˜ÎQÍh `«#ÉÏ^茺`«Å#∞
L¿ÑHΔ̃OKå~å ÖËHõ Ö’áêÅ∞ KÕâß~å J<Õk x~åúiOKÕ— x~°Ü ‚ ∂« kèHÍ~°O L<åfl [ã≤ãì π =~°‡
Hõq∞+¨<,£ 'ÉÏ^è∞Œ ºÅ—#∞ `ÕÖÛË q+¨Ü∂« xfl q㨇iOzOk. x*ÏxH˜, NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü ã¨É‰íè Ωõ
Éè„í ^Œ`#« ∞ HõeÊOz# "åiÖ’ ~åѶ∞¨ =<Õ J`«∞º#fl`« JkèHÍi. ǨÏ`«º Hˆ ã¨∞#∞ KèkÕ OK«_O» Ö’
PÜ«∞# =ºHÎ̃Q`Æ « q=~°} Ju H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k. nxH˜ aè#flOQÍ Hõq∞+¨<£ PÜ«∞# WzÛ#
q=~°}#∞, q∞QÆ`å ™ê^è•~°} JѶ_≤ q» @¡ ^˘O`«~Ö° ’ Hõe¿Ñã≤Ok. JÖÏ `«Ü∂« ~°~Ú#
~Ô O_À x"ÕkHõÖ’x JOâßÅ#∞=∂„`«O |Ü«∞@‰õΩ "≥Å_¡ Oç K«Ö^Ë ∞Œ . qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où
Ö’QÍh, D „Hõ=∞OÖ’ =ÚO^Œ∞H˘zÛ# K«~Û° Å#∞, x~åú~} ° Å#∞ x"ÕkHõÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩi
z#ѨÙÊ_»∞QÍh ~åѶ∞¨ =<£ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl Hõhã«O `«_=» ∞ÖË^∞Œ . J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’
PÜ«∞# JѶ_≤ q» \ò`À =Ú_çÑ_¨ #ç HÍO„ÔQãπ, „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ „Ѩ=ÚY∞Öˇ=~°∂ q+¨Ü∂« xfl
á⁄_çyOK«QÅÆ ∞K«∞HÀÖË^∞Œ .
P q^èOŒ QÍ K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞, ~år"£QÍOnèH˜ JO`« ^ŒQ~æÆ Q° Í ^è•#∞ ZÖÏ "≥àQ¡◊ eÆ yO^Œ<Õ
JOâ◊OÃÑ· ~åѶ∞¨ =<£, J`«x H˜Ok JkèHÍ~°∞Å∞ qxÑ≤Oz# Hõ^<Œä åÅ#∞ `˘e™êi D
ѨÙãÎ̈H"õ ∞Õ |Ü«∞@ÃÑ_»∞`«∞#flk. QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_»ÃÑ· [iy# x[ x~åú~} ° „Ѩ„H˜Ü∞« ,
x"ÕkHõÖ’x JOâßÅ#∞ „Ѩ^=Œä ∞OQÍ D ѨÙã¨HÎ "õ ∞Õ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk. D áÈeHõÖ’
HÍHõ`åmÜ«∂xfl q∞Oz# QÆ=∞‡`«∞Î LOk. J^Õq∞@O>Ë, ~år"£QÍOnè ǨÏ`«º‰õΩ ^•ifã≤#
Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ#∞ "≥eH˜fÜ«∞_»O `˘e ã¨O^Œ~ƒ° Où J~Ú`Õ QÆ∞[~å`ü =∞`«^•_»∞Å#∞
Z^Œ∞~˘¯#_»OÖ’ "≥∂n U"≥∞<ÿ å `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KÕâß~å J<Õk ѨijeOK«_O» =∞e ã¨O^Œ~ƒ° Où .
1991 L^ŒO`«OÃÑ· [iÑ≤# x[x~åú~}° x"ÕkHõ "≥Å∞QÆ∞áÈã¨∞H˘x LO>Ë, 2002 QÆ∞[~å`ü
=∞`« Ç≤ÏOã¨ÃÑ· U~åÊ@~Ú# x[ x~åú~}° Hõq∞\©H˜ ~åѶ∞¨ =<£ ™ê~°^ºŒä O =Ç≤ÏOK«QeÆ Qˆ "å~°∞
HÍ^Œ∞. =∞~À qz„`«O Uq∞@O>Ë, Ü«∂^Œ$zÛùH"õ ∞Õ HÍ=K«∞ÛQÍh [ã≤ãì π =~°‡ Ãã`· O« QÆ∞[~å`üÃÑ·
x[ x~åú~} ° [iáê~°∞. Ѩ^gŒ q~°=∞} `«~∞° "å`« PÜ«∞# *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å
Hõq∞+¨<£ K≥~· ‡° <£QÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ fã¨∞H˘<åfl~°∞. DǨϟ^•Ö’ =∞`«^•_»∞Å∞ [iy# "≥O@<Õ
P ~å„+¨Oì Ö’ Ѩ~º° \˜OKå~°∞. =∞`« Ç≤ÏOã¨Ö’ "≥∂n ã¨~å¯~°∞ <Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl "≥Å_¡ Oç z#
`˘e ™êkèHÍiHõ Q˘O`«∞Hõ PÜ«∞#. ~åѶ∞¨ =<£ ™ê~°kQä Í QÆÅ 'ã≤\ò— nxH˜ aè#flOQÍ
=º=ǨÏiOzOk. [iy#^•xH˜ "≥∂n ã¨~å¯~°∞ ÉÏ^茺`« Ѩ_®Å#fl [ã≤ìãπ =~°‡
Jaè„áêÜ«∞O`À qÉèkË OzOk. XHõ JOâ◊OÃÑ· J^è•fi#flOQÍ x[ x~åú~} ° [iyѨÙÊ_»∞,
Jk =∞~À JOâ◊OÃÑ· =∞iO`« K≥`QΫ Í x[x~åú~} ° [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ ZÖÏ^•i K«∂ѨÙ`«∞O
^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ W^Õ „Ѩ|Å x^Œ~≈° #O. x*ÏxH˜ ã¨fi`«O„`« "≥Y· i Hõey# <åºÜ«∞=¸iÎQÍ
344 QÆ∞[~å`ü 2002
[ã≤ãì π =~°‡‰õΩ =∞Oz¿Ñ~°∞Ok. XHõ™êi PÜ«∞##∞ Hõeã≤#ѨÙÊ_»∞ ~år"£ Hˆ ã¨∞ JOâßxfl
„Ѩ™êÎqOKå#∞. NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü qëê^ŒOÃÑ· ~åѶ¨∞=<£ ã¨=∞iÊOz# JѶ≤_»q\òÖ’x
x"≥fi~°Ñ¨iKÕ JOâßÖˇ<Àfl L<åfl~Ú. '"å\˜ÃÑ· ZO^Œ∞Hõx g∞~°∞ _˘OHõu~°∞QÆ∞_»∞QÍ
=º=ǨÏiOKå~°—x „ѨtflOKå#∞. HÍh, P q+¨Ü∂« Å#∞ |Ü«∞@‰õΩ "≥Å_¡ Oç KÕO^Œ∞‰õΩ [ã≤ãì π
=~°‡ x~åHõiOKå~°∞.
U"≥∞<ÿ å [ã≤ãì π =~°‡ ã¨=∂^è•#O K≥áêÊeû# q+¨Ü∂« Å∞ KåÖÏ<Õ L<åfl~Ú. ~åѶ∞¨ =<£
"≥·Ñ¶¨ÅºO K≥Ok#@∞ì H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã¨∞Î#flk. J~Ú<å, ~åѶ¨∞=<£#∞ [ã≤ìãπ =~°‡
`«ÑÊ≤ OKÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. PÜ«∞# WÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ KÕâß~°<kÕ Ñ¨ijeOz f~åe. Hˆ ã¨∞Ö’x
ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ JOâßÅ =Å¡ "≥Ú`«OÎ qKå~°}Ö’ ã¨Q"Æ ∞Õ |Ü«∞@, JO^Œi ã¨=∞HõOΔ Ö’
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 1991-92Ö’ "≥Ú`«OÎ 74 ~ÀAÅáê@∞ Hõq∞+¨<£ qKå~°} x~°fiÇ≤Ï¿ã,Î
JO^Œ∞Ö’ 37 ~ÀAÅáê@∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ H͉õΩO_®, Hˆ =ÅO HÔ "≥∞~åÅ Z^Œ∞@ qKåiO
Kå~°∞. ~åѶ∞¨ =<£ ã¨Ç¨ ѨÅ∞=Ù~°∞ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ D qKå~°}‰õΩ Ç¨[~°Ü∂« º~°∞.
„ѨtflOKÕ„Hõ=∞OÖ’ Z<Àfl JѶ_≤ q» @∞¡, Ѩ„`åÅ∞, „ѨH@ õ #Å#∞ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOKå~°∞.
Éè„í ^Œ`å HÍ~°}ÏÅ s`åº "å\˜x QÀѨºOQÍ<Õ LOKÕâß~°∞. z=~°‰Ωõ qÖËH~õ ∞° ʼnõΩ ‰õÄ_®
—L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O QÆ∞iOz `≥eÜ«∞xq^èOŒ QÍ D QÀѨº =º=Ǩ~°O #_çzOk.
~åѶ∞¨ =<£ JѶ_≤ q» \ò#∞ ã¨=∞iÊOz#ѨÙÊ_»∞QÍh, ^•xP^è•~°OQÍ PÜ«∞##∞ „HÍãπ ZQÍ˚q∞
<Õ+<¨ £ [iÑ≤#ѨÙÊ_»∞QÍh g∞_çÜ∂« ‰õΩ L¿ÑÊ JO^ŒÖ^Ë ∞Œ . JO`å XHõ Ѩ^uúŒ „ѨHÍ~°O
KÕâß~å ÖË^• J<Õk ѨH¯õ #ÃÑ_ç`,Õ ~åѶ∞¨ =<£ `«# "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz qxÑ≤Oz# Hõ^#Œä OÖ’x
z#fl JOâ◊=¸ g∞_çÜ∂« ‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_® QÆ\ ì˜ xÜ«∞O„`«}#∞ qkèOKå~°∞.
x[ x~åú~} ° ‰õΩ ã¨O|OkèOz# ~Ô O_À x"ÕkHõ#∞ QÀѨºOQÍ LOKÕã#≤ Hõq∞+¨<,£
`˘e x"ÕkHõ#∞ 1992 E<£Ö’ q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. D x"ÕkHõ ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ ZO`«QÍ<À
Hõeã≤ =zÛOk. ~åѶ∞¨ =<£ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O 291 ¿ÑrÅ x"ÕkHõÖ’ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
ZO^Œ∞‰õΩ? D Hõ^<Œä åxfl u~°ã¯¨ iOK«_O» =Å¡<Õ „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë xŒ Hõq∞+¨<£ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
["å|∞ WzÛOk. 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O ã¨=ºOQÍ ÖË^xŒ `ÕeÛK≥ÑÊ≤ Ok. =∞~À =∂@Ö’
K≥áêÊÅO>Ë ~år"£#∞ ^è•#∞ KÕ~∞° HÀ=_®xH˜ ã¨O|OkèOz# Ju H©ÅHõ JOâ◊OÃÑ· ~åѶ∞¨ =<£
WzÛ# q=~°}#∞ [ã≤ãì π =~°‡ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . [ã≤ãì π =~°‡ Hõq∞+¨<,£ `«#
x"ÕkHõÖ’ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^äŒ<åxfl Ѩ^ÕѨ^Õ „Ѩ™êÎqOzOk.HÍh, D Hõ^äŒ<åxfl
~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ =Ú_çÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . ^•x=Å¡ PÜ«∞# `ÕeQÍæ |Ü«∞@Ѩ_Q» eÆ QÍ~°∞.
x"ÕkHõÖ’ uiy á⁄O^Œ∞Ѩiz# ~åѶ∞¨ =<£ „HÍãπ ZQÍ˚q∞<Õ+<¨ Ö£ ’x H˘xfl ÉèÏQÍÅ#∞
ѨijeOz<å, PÜ«∞# "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz "≥Ñ· Ũ¶ ºO [iyO^Œ<kÕ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. ^•x`Àáê@∞
qKå~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ^•è #OQÍ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä OÃÑ<· Õ J@∂W@∂ "å^Œ#Å∞
™êQÍ~Ú.
=∞<À*ò q∞@ì 345
"å^Œ#Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞"åk ã‘Zãπ "≥^· ºŒ <å^ä<Œ £ D Hõ^<Œä åxfl
|ÅѨiKå~°∞. ~åѶ∞¨ =<£ ã¨Ç¨ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å `«~Ñ° Ù¨¶ # PÜ«∞# qKå~°}Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞.
' áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O "≥#∞Hõ [#O ÉÏ~°∞Å∞ fi L<åfl~°∞. H˘O`«=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ "åà◊#¡ ∞
^•@∞H˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åÅx „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. "åix áÈbã¨∞Å∞ "≥#H˜¯ <≥_∞» `«∞<åfl~°∞.
Jk ~år"£QÍOnè QÆ=∞xOKå~°∞."åix `«#"≥Ñ· Ù¨ #‰õΩ =KÕÛÖÏ 'L`åûǨÏѨiKå~°∞—. ^•x=Å¡
PQÆO`«‰Ωõ Å∞ áÈbã¨∞ =ÅÜ«∂xfl KèkÕ OK«∞H˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åQÆeQÍ~°∞— Jx "≥^· ºŒ <å^ä<Œ £
`≥eáê~°∞. L#fl UJ=HÍâßhfl =^Œ∞Å∞HÀx =∞Oz <åºÜ«∞"åkÖÏ "≥^· ºŒ <å^ä<Œ £ =º=ǨÏiO
Kå~°∞. ^•xHÀã¨O PÜ«∞# 'L`åûǨÏѨiKÕ Hõ^<Œä å—xH˜ *’_çOѨÙQÍ =∞~À TÇ¨Ï KÕâß~°∞.
'P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞ (~år"£ „ѨÜ∂« }˜Oz#) HÍ<åfiÜü∞Ö’ =zÛLO_Õ J=HÍâ◊O LOk—
Jx K≥áêÊ~°∞.z=i xq∞+¨OÖ’ Öˇ#· ∞Ö’ KÕ~_° O» =Å¡<Õ ^è•#∞ JO`« ^ŒQ~æÆ Q° Í ~åQÆeyO^Œ<kÕ
"≥^· ºŒ <å^ä<Œ £ ÉèÏ=O. "åã¨=Î OÖ’ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O |Ü«∞@‰õΩ ZÖÏ HõxÑ≤OzO^ŒO>Ë
XHõ L#fl`« áÈbã¨∞JkèHÍi `«##∞ `å#∞ HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ qxÑ≤Oz# "å^Œ#ÖÏ
Hõ<åfl, áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ `«=∞"≥Ñ· Ù¨ #∞Oz Ѩxfl# <åºÜ«∞ =ӺǨxfl `«ÅÑ≤OzOk.
D Hõ^#Œä OÃÑ· H˘O^Œ~∞° Z^Œ∞~°∞"å^Œ#Å∞ qxÑ≤OKå~°∞. qz„`«OQÍ "å~°∞ Ãã`· O«
~åѶ∞¨ =<£ ¿Ñ~°∞ „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . "åiÖ’ Z"£∞Z<£ Hõ$+¨=‚ ∞}˜ XHõ~∞° .D ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞"åk
ã¨ÉÏè x~åfiǨωõΩÅ `«~Ñ° Ù¨¶ # qKå~°}Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. `«q∞à◊<å_»∞ „Ѩ^âÕ ò HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©
`«~Ñ° Ù¨¶ # HõÑÖ≤ ò ã≤|Öò Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. z=ixq∞+¨OÖ’ P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ H˜
KÕ~∞° ‰õΩ#fl^Œ#fl "å^Œ##∞ Hõ$+¨=‚ ∞}˜ H˘\ì̃"âÕ ß~°∞. 'P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞ PQÆO`«‰Ωõ ~åeÖÏ
K˘~°|_»Ö^Ë ∞Œ . "≥Ú^Œ\ #˜ ∞Op ‰õĺ֒<ÕLOk— Jx "åkOKå~°∞. áÈbã¨∞Å 'L`åûǨÏѨiKÕ—
Hõ^<Œä åxfl ã≤|Öò u~°ã¯¨ iOKå~°∞. ^•xHÀã¨O PÜ«∞# ǨÏiÉÏ|∞ J<Õ =ºH˜Î fã≤# á¶⁄\’Å#∞
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JOkOKå~°∞. P`å‡Ç¨ïu ^Œàã◊ ɨ ∞íè ºÅ |$O^ŒOÖ’ ǨÏiÉÏ|∞ X‰õ_∞» . ¿ÑÅ∞_»∞Ö’
J`«_∞» ‰õÄ_® K«xáÈÜ«∂_»∞. ~år"£ K«xáÈ~Ú# q+¨Ü∂« xfl Zbì\ D © pѶπ „ѨÉÏè Hõ~<° £
‰õΩ „^è∞Œ gHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ Ç¨ÏiÉÏ|∞ D á¶⁄\’Å∞ fâß~°x ã≤|Öò `≥eáê~°∞. D á¶⁄\’Å#∞
|\ì̃ ~Ô O_»∞ q+¨Ü∂« Å∞ `Õ@`≥ÅO¡ J=Ù`«∞<åflÜ«∞x K≥áêÊ~°∞. ~år"£QÍOnè ~å=_®xH˜
KåÖÏ=ÚO^Õ ^è•#∞ P~°H`Δ̃ « „áêO`åxH˜ KÕ~∞° H˘<åfl~°<kÕ XHõ JOâ◊O. ^•x=Å¡, P
„áêO`«OÖ’ L#fl"åix QÆ=∞xOK«_®xH˜, `«xvÅ∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ áÈbã¨∞ʼnõΩ HÍ"åeû#O`«
ã¨=∞Ü«∞O L#fl^Œ<kÕ ~Ô O_À JOâ◊O.
ã¨Éíè ^ŒQ~æÆ ° ^˘iH˜# ǨÏiÉÏ|∞ HÔ "≥∞~åÖ’ Ѩk á¶⁄\’Å∞ L<åfl~Ú. "ÕkHõ=^ŒÌ
Éèí„^Œ`å U~åÊ@∞¡ ZO`« ^•~°∞}OQÍ L<åflÜ«∞<ÕO^Œ∞‰õΩ D á¶⁄\’ÖË ™êHõΔ ºOQÍ
xÅ∞ã¨∞<Î åfl~Ú. Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOz# á¶⁄\’Ö’¡ XHõ\’, `˘q∞‡^À á¶⁄\’Å#∞ K«∂¿ãÎ
D q+¨Ü∞« O H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. P~°H`Δ˜ « „áêO`«OÖ’ ^è•#∞ xÅ|_ç# ^Œ$âߺÅ#∞
346 QÆ∞[~å`ü 2002
Jq |OkèOKå~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ á¶⁄\’Ö’ P`å‡Ç¨ïu ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ t=~åã¨<£ HõxÑ≤OKå_»∞.
HÀH˜Å‰õΩ "≥#QÍæ J`«_∞» , ^è•#∞ xÅ|_ç L<åfl~°∞. `˘q∞‡^À á¶⁄\’#∞ ~år"£ K«xáÈ=_®xH˜
H˘kÌ Ñ¶∞¨ _çÜ∞« Å =ÚO^Œ∞ fâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ ‰õÄ_®, =~°ãÖ¨ ’ HÀH˜Å‰õΩ "≥#Hõ "≥Ñ· Ù¨ ^è•#∞
HõxÑ≤OzOk. "å\˜x K«∂¿ãÎ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä OÖ’ Ѩ㨠ÖË^xŒ Ñ≤ã∞¨ OÎ k. PQÆO`«‰Ωõ Å∞
Z=~°∂ Öˇ#· ∞Ö’ K˘~°|_»Ö^Ë xŒ ‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞OÎ k. P á¶⁄\’Ö’ HÀH˜Å Éè∞í [OÃÑ· K≥~Úº
"Õã≤ ~år"£ xÅ|_ç L<åfl~°∞. PÜ«∞#‰õΩ H˘OK≥O Z_»OQÍ xÅ|_ç# =∞Ç≤ÏàÏ ZÃã· û
J#∞ã¨∂Ü«∞ z~°∞#=ÙfiÅ∞ #=Ùfi`«∞#flk. HÀH˜Å "≥#Hõ xÅ|_ç# ^è•#∞,`«# =O`«∞ HÀã¨O
Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞#Î flk. JѨÙÊ_»∞ ^è•#∞ ã¨iQÍæ J#∞ã¨∂Ü«∞‰õΩ Z^Œ∞~°∞QÍ LOk. ^Œ$âߺÅ
~°∂ѨOÖ’x D ã≤ãÖ¨ #·ˇ ™êHΔͺʼnõΩ QÆÅ qÅ∞=#∞ Hõq∞+¨<£ „Ѩã∞¨ uÎ OzOk. K«∂ã¨∞OÎ >Ë
^è•#∞ ''JHõ¯_»∞#fl q∞QÆ`å"åiÖψQ LOk. ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ P"≥∞ KåÖÏ =∂=¸Å∞QÍ
xÅ|_ç LOk. Z=~°∂ J_»∞‰¤ Ωõ #fl@∞ì ÖË^∞Œ .Jxfl J#∞=∞`«∞Å∞ á⁄O^Õ JHõ¯_çH˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl@∞ì
JxÑ≤ã∞¨ OÎ k—— Jx Hõq∞+¨<£ "åºMϺxOzOk.
^è•#∞#∞ |OkèOz# á¶⁄\’ÅÃÑ· ZO`À xQÆ∂_è"» ∞≥ #ÿ ѨijÅ##∞ Hõq∞+¨<£ KÕãO≤ k.
HÍh, P HÍ~°}OQÍ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl u~°ã¯¨ iOK«Ö^Ë ∞Œ . á¶⁄\’Å#∞ |\ì̃ "ÕkHõ
"≥#∞Hõ "≥Ñ· Ù¨ `«y#O`« "≥Å∞`«∞~°∞ ÖË^xŒ , JO`å =∞ã¨H=õ ∞ã¨HQõ Í HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl^Œx QÆ∞iÎOzOk.
^•x=Å¡ J#kèHÍ~° =º‰õΩÅÎ ∞ Ãã`· O« `ÕeQÍæ ‰õĺ֒ Hõeã≤áÈÜÕ∞ gÅ∞#fl^Œx K≥ÑÊ≤ Ok.
W^ŒO`å K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞ ~år"£ =zÛ# `«~∞° "å`Õ ‰õĺ֒ K˘~°|_ç, PÜ«∞#‰õΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í
"≥o¡ LO_»=K«∞Û#x J#∞=∂#O =ºHõOÎ KÕãO≤ k. x*ÏxH˜, á¶⁄\’Å#∞ |\˜,ì H˘O`«=∞Ok
"ÕkHõ‰Ωõ Ѩiã¨~åÖ’¡ pHõ\’¡ xÅ|_ç L<åfl~°∞. "åix áÈbã¨∞Å∞ ѨijeOz#@∞ìQÍh,
`«xv KÕã#≤ @∞ìQÍhÖË^∞Œ . ZHõ¯_À ^Œ∂~°OQÍ áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. "å~°O`å
=ÅÜ«∞O ֒ѨÖË HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. D ^Œ$âߺxH˜ aè#flOQÍ ~åѶ∞¨ =<£ x"ÕkHõ LOk.
'"ÕkHõ‰õΩ "≥#Hõ 60 J_»∞QÆ∞Å^Œ∂~°OÖ’ `å\˜K≥@∞¡ L<åfl~Ú.JHõ¯_» KåÖÏ=∞Ok
áÈQÆ∞Ѩ_®¤~∞° . áÈbã¨∞Å∞ K≥ÑÊ≤ <å q#‰õΩO_® JHõ¯_Õ xÅ|_ç L<åfl~°∞. JO^Œ∞=Å¡ "ÕkHõ
"≥#Hõ "≥Ñ· Ù¨ 25 #∞Oz 30 J_»∞QÆ∞Å ^Œ∂~°OÖ’ áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O U~åÊ@∞KÕâßO— Jx
PÜ«∞# `≥eáê~°∞.
~åѶ∞¨ =<£ K≥|∞`«∞#fl ^Œ∂~°O J<Õk, ã¨iQÍæ "≥Å∞`«∞~°∞ Ѩ_@ » O ÖË^xŒ Hõq∞+¨<£
QÆ∞iÎOz# „áêO`åxH˜ H˘xfl ~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ LOk. ^•x=Å¡ ~åѶ∞¨ =<£ 'L`åûǨÏѨiKÕ—
Hõ^<Œä åxfl Hõq∞+¨<£ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . ~år"£QÍOnèx Hˆ O„^ŒO KÕã∞¨ H˘x ǨÏiÉÏ|∞
P~°∞ á¶⁄\’Å∞ fâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ z=i á¶⁄\’Ö’ ^è•#∞ ‰õÄ_® HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. P á¶⁄\’Å#∞
K«∂Ñ≤ã∂¨ ,Î ''~år"£ JHõ¯_»‰Ωõ =zÛ#ѨÊ\˜#∞Op PÜ«∞# ѨH¯õ #, K«∞@∂ì [#O =¸y
L<åfl~°∞. g∞~°∞ (~åѶ∞¨ =<£) K≥|∞`«∞#fl@∞ì 30 J_»∞QÆ∞ŠѨikèÖ’ áÈbã¨∞=ÅÜ«∞O LO>Ë
=∞<À*ò q∞@ì 347
á¶⁄\’Ö’¡ ~år"£ JO`« ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞ ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í, JO`« ^Œ∂~°OÖ’
L#fl"åix WO`« ^ŒQ~æÆ Q° Í Ñ≤eÑ≤OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O ÖË^∞Œ — Jx Hõq∞+¨<£ ¿Ñ~˘¯Ok.
qz„`«OQÍ ~åѶ∞¨ =<£ "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x JOâßÅ#∞ ѨijeOK«_O» ^•fi~å<Õ , PÜ«∞#
Hõ^<Œä åxfl Hõq∞+¨<£ JOu=∞OQÍ H˘\ì̃"ãÕ O≤ k.
ZHõ¯_À áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O "≥Å∞ѨŠL#fl "åix ~år"£ K«∂ã≤, ÃãQ· ÅÆ ∞ KÕâß~°<kÕ
#=∞‡|∞kú HÍx q+¨Ü∞« =∞x Hõq∞+¨<£ `ÕÖÛË ã≤Ok. JHõ¯_ç`À PQÆÖ^Ë ∞Œ . áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å
`«~Ñ° Ù¨¶ # =HÍÖÏΠѨÙK«∞ÛH˘#fl "≥^· ºŒ <å^ä<Œ £ qxÑ≤Oz# "å^Œ#Ö’x _˘Å¡`<« åxfl ZuÎK∂« Ñ≤Ok.
'JO`« ^Œ∂~°OÖ’ L#fl"åix ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ Ñ≤Å=_»O J™ê^躌 O.XHõ"àÕ ◊ ~år"£QÍOnè P Ѩx
KÕã<≤ å áÈbã¨∞=ÅÜ«∞O =∂>Ëq∞\˜? =KÕÛ "åix J#∞=∞uOK«_O» , áÈÜÕ∞"åiH˜ ѨOѨ_O»
HÀã¨O =ÅÜ«∞O U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ Hõ^•— Jx „ѨtflOzOk. PQÆO`«‰Ωõ Å∞ K˘~°|_Õ
"å`å=~°}O HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl, á¶⁄\’Ö’¡x ^Œ$âߺÅ#∞ |\ì̃ D ã¨O^Œ~ƒ° Où `À Jk á⁄ã¨Q_Æ O»
ÖË^xŒ ¿Ñ~˘¯Ok. x*ÏxH˜, áÈbã¨∞Å "å^Œ##∞ |\˜ì K«∂ã≤<å, Z=Ô~<· å =ÅÜ«∂xfl
KèkÕ OK«∞H˘xáÈ`«∞O>Ë J@∞=O\˜"åi Hõ^eŒ HõŠѨ@¡ =∞iO`« J„Ѩ=∞`«`Î #« ∞ áê\˜OKåe
Hõ^•!
áÈbã¨∞Å "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl HõÑÊ≤ ѨÙK«∞ÛHÀ=_»O HÀã¨"∞Õ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl `≥~ð ÑH· ˜
`≥KåÛ~°<kÕ ™ê~åOâ◊OÖ’ JOu=∞OQÍ `ÕeáÈ`«∞#flk. ~åѶ∞¨ =<£ "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ Ѩã¨
ÖË^xŒ , PÜ«∞# JѶ_≤ q» \ò‰Ωõ Ñ≤ã~¨ O° `« qÅ∞"å ÖË^xŒ XHõ~H° Oõ QÍ Hõq∞+¨<£ `ÕeÛ"ÕãO≤ k.
"å\˜x Jã¨ûÅ∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J@∞"≥Ñ· Ù¨ qKå~°}#∞
=∞o¡OKÕO^Œ∞‰õΩ W+ì̈Ñ_¨ Ö» ^Ë ∞Œ . =∞øeHõ JOâßÅ#∞ "≥eH˜fÜ«∞_»OÖ’ Hõq∞+¨<£ "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜
W^˘Hõ x^Œ~≈° #O. =∞øeHõ JOâ◊O Uq∞@O>Ë 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O J<Õk ~åѶ∞¨ =<£
JѶ_≤ q» \ò ^•fi~å, PÜ«∞# WzÛ# =∞ødHõ "åOQÆ∂‡ÅO ~°∂ѨOÖ’ ~°∂ѨÙk^Œ∞‰Ì Ωõ #flk.
J~Ú`Õ, Hõq∞+¨<£ D q+¨Ü∂« xfl =kÖËãO≤ k. áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å `«~Ñ° Ù¨¶ <åºÜ«∞"åk
qxÑ≤Oz# J<ÕHÍ<ÕHõ "å^Œ#Ö’¡ ^•xfl XHõ\ Q˜ Í [=∞ Hõ>ãìË O≤ k. D Hõ^#Œä O `«Ü∂« ~°~Ú#
=¸ÖÏÅ#∞ Hõq∞+¨<£ WO`« QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ =∂~°ÛHõáÈ~ÚLO>ËÕ ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ L^•fiã¨#
`«¿ÑÊk HÍ^Œ∞. PÜ«∞# =$uÎ rq`«O JHõ¯_ç`À =Úyã≤áÈÜÕ∞k. HÍh, Hõq∞+¨<£ D Hõ^Œä
<åxfl ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞"åk "≥^· ºŒ <å^ä<Œ ‰£ Ωõ =Ú_çÃÑ>Ëãì O≤ k.x*ÏxH˜, <åºÜ«∞"åk J<Õ"å_»∞
`å#∞ =HÍÖÏΠѨÙK«∞Û‰õΩ#fl"åix |Ü«∞@"ÕÜ∞« _»O HÀã¨O "å^Œ<å „Hõ=∞OÖ’ ZO`« "Õ∞~°HÔ <· å
"≥à`◊ å~°∞. ^•xH˜ "åix `«ÑÙ¨ Ê Ñ¨@Öì OË . HÍh, Hõq∞+¨<£ Ѩx Uq∞\˜? Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜
HÍ~°}"≥∞#ÿ '=º‰õΩÅÎ —x QÆ∞iÎOK«_®xH˜ Hõq∞+¨<£ U~åÊ>ˇOÿ k.JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ ~åѶ∞¨ =<£ `«##∞
`å#∞ ã¨=∞i÷OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ qxÑ≤Oz# Hõ^äŒ#OÖ’x ã¨O^ÕǨÏѨÓi`« HÀ}ÏÅ#∞
"≥eH˜fÜ«∞_»O ^•x Ѩx. P Ѩx #∞Oz Z\˜ì Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡#∂ Hõq∞+¨<£ ѨH¯õ ‰õΩ áÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ
ÖË^∞Œ .
348 QÆ∞[~å`ü 2002
~åѶ∞¨ =<£ Hõ^<Œä åxfl Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ =∞~˘Hõ~∞° Ãã`· O« ѨÓ~°fiѨHOΔõ KÕâß~°∞. PÜ«∞#
_ôSr ZãπÑ‘ =∂^ä∂Œ ~ü. N ÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü ã¨ÉÖíè ’ q^è∞Œ Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz# JkèHÍ~°∞Ö’¡ ,
Ǩϟ^•Ö’ ~åѶ∞¨ =<£ Hõ<åfl XˆHXHõ ~åºO‰õΩ kQÆ∞=# L#fl JkèHÍi. "≥^· ºŒ <å^ä<Œ £ Hõq∞+¨<£
Z^Œ∞@ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ìx áÈbã¨∞ JkèHÍi PÜ«∞#. ~år"£ #∞Oz ÅaèOz# ã¨ÇϨ HÍ~°O,
„¿Ñ~°}=Å¡ ^è•#∞ z=i xq∞+¨OÖ’ PQÆO`«∞‰õΩ~åeÖÏ K˘~°|_»Ö^Ë xŒ =∂^ä∂Œ ~ü K≥áêÊ~°∞.
^•x=Å¡ PÜ«∞# "åOQÆ∂‡ÅO, q∞QÆ`å áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å "å^Œ#Ö’¡ X^ŒQÖÆ ^Ë ∞Œ . =∂^ä∂Œ ~ü
K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å#∞ Hõq∞+¨<,£ 'L`åûǨÏѨiKÕ Hõ^<Œä å—xfl „ѨtflOz# J<ÕHõ "å^Œ#Ö’¡
XHõ\ Q˜ Í =∂„`«"∞Õ KÕiÛOk. x*ÏxH˜, =∂^ä∂Œ ~ü JO`«=~°̂H Ѩiq∞`«O HÍÖË^∞Œ . Jã¨Å∞
"åãÎ̈=OÖ’ Uq∞ [iyO^Œ<kÕ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . '„Ѩ[Å#∞ `«#"≥Ñ· Ù¨ =KÕÛÖÏ ~år"£
L`åûǨÏѨ~K° _« O» <Õ#∞ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ — Jx =∂^ä∂Œ ~ü J#fl@∞ì `«# x"ÕkHõÖ’ Hõq∞+¨<£
L@OH˜OzOk. ~åѶ∞¨ =<£ Hõ^#Œä O`À<Õ HÍ^Œ∞, ^è•#∞#∞ `å#∞ xÅ∞=iOKå##fl J#∞ã¨∂Ü«∞
"åOQÆ∂‡ÅO`À#∂ =∂^ä∂Œ ~ü qÉèkË OKå~°∞. '=∞QÆ áÈbã¨∞Å∞ ÖËHõ P_» áÈbã¨∞Å∞ Z=~°∂,
[<åÅ#∞ "≥#H˜¯ <≥_∞» `«∞O_»QÍ <Õ#∞ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ — Jx "≥Å_¡ Oç Kå~°∞.
~åѶ∞¨ =<£ Hõ^#Œä O`À UH©Éqíè OKÕO^Œ∞‰õΩ =∂^ä∂Œ ~ü 㨿ãq∞~å J<åfl~°∞. `«# ã‘xÜ«∞~ü
JkèHÍi "å^Œ#`À<Õ qÉèkË OKå~°∞. HÍh, P q+¨Ü∂« Å#∞ ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ ‰õÄ_®
Hõq∞+¨<£ „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’x "åã¨=ΠѨiã≤`÷ ∞« ÖË PÜ«∞##∞, q∞QÆ`å áÈbã¨∞Å
"å^Œ#Å #∞Oz "Õ~∞° KÕã#≤ @∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. Ѷ∞¨ @# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~år"£‰Ωõ ^ŒQ~æÆ À¡<Õ
=∂^ä∂Œ ~ü L<åfl~°∞. ¿ÑÅ∞_»∞Ö’ PÜ«∞# QÍÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü ã¨ÉÖíè ’ áÈbã¨∞Å
Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl qÑ≤ÊK≥Ñʨ QÆÅ =ºHÎ̃Q`Æ « "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ PÜ«∞#‰õΩ LOk. ZO^Œ∞HõO>Ë
PÜ«∞# q∞QÆ`å áÈbã¨∞ÖÏ¡,Éè„í ^Œ`å q^è∞Œ Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ JHõ¯_» ÖË~∞° . =∞„^•ãπ q=∂<å„â◊Ü∞« O
#∞Oz NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éíè =~°‰Äõ ~år"£QÍOnèH˜ |O^À|ã¨∞QÎ Í =∂^ä∂Œ ~ü#∞
~åѶ∞¨ =<£ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞.
Éè„í ^Œ`å q^è∞Œ Ö’¡ áêÖÁæ#fl =¸_»∞=O^ŒÅ =∞Ok áÈbã¨∞ ã≤|ƒOkÖ’ =ÚQÆ∞~æ ∞°
JkèHÍ~°∞Å#∞ Hõq∞+¨<£ `«ÑÙ¨ Ê|\ì̃Ok. ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ "åiÖ’ =∂^ä∂Œ ~ü ÖË~∞° . Éè„í ^Œ`å
"≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ ~åѶ∞¨ =<£#∞ ÉÏ^è∞Œ º}˜‚ KÕãO≤ kQÍh, ѨÓiÎ ™êOˆHuHõ HÍ~°}ÏÅ#∞ K«∂Ñ≤OzOk.
NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü ã¨É‰íè Ωõ Éè„í ^Œ`å JkèÑu¨ QÍ, PÜ«∞#ÃÑ· ^Àëê~ÀѨ} KÕãO≤ k. ~åѶ∞¨ =<£
ã¨Ç¨ =ÚQÆ∞~æ ∞° JkèHÍ~°∞ŠѨ@¡ =∞Ǩ L^•~°`« K«∂Ñ≤OzOk. ǨÏ`Àº^ŒO`«O ã¨=∞Ü«∞OÖ’
JHõ¯_çH˜ ã¨g∞ѨOÖ’<Õ L<åfl~°#fl (ã¨g∞Ѩ=iÎ) HÍ~°}OQÍ<Õ `«ÑÙ¨ Ê|\ì̃Ok. x*ÏxH˜,
xˆ~tÌ Oz# Éè„í ^Œ`å „Ñ¨=∂}ÏʼnõΩ Ö’|_»‰Ωõ O_®, ~år"£‰Ωõ ^ŒQ~æÆ Q° Í P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞
"≥àO¡ı ^Œ∞‰õΩ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞#∞ HõeÊOK«_O» "å~°∞ KÕã#≤ `«ÑÊ≤ ^ŒO. P q+¨Ü∞« O Hõq∞+¨<£
Ѩ\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . JÖψQ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O qxÑ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ ~åѶ∞¨ =<£ K≥eO¡ K«∞H˘#fl
=¸Åº=¸ Ug∞ ÖË^∞Œ .
=∞<À*ò q∞@ì 349
Z=ix ZO^Œ∞‰õΩ ÉÏ^è∞Œ ºÅ#∞ KÕã∞¨ #Î fl^Œ<Õ ã¨Ê+¨`ì « Hõq∞+¨<£ x~°Ü
‚ ∞« OÖ’ H˘~°=_çOk.
^•x=Å¡ "≥eH˜=ã¨∞#Î fl XHÀ¯ P^è•~°O`À `≥eã≤=ã¨∞#Î fl Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺʼnõΩ
`«y#@∞ì ã¨ÊOkOK«ÖHË áõ È~ÚOk. ^è•#∞ PQÆO`«‰Ωõ ~åeQÍ z=i xq∞+¨OÖ’ K˘~°|_»Ö^Ë ∞Œ
Jx Hõq∞+¨<Õ K≥|∞`«∞#flk. JO>Ë, KåÖÏ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ P~°H`Δ̃ « „áêO`åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl>Ëì
Hõ^•? ǨÏiÉÏ|∞ fã≤# `˘e á¶⁄\’ ~år"£QÍOnè JHõ¯_»‰Ωõ ~å=_®xH˜ QÆO@ =ÚO^Œ∞
fã≤Ok. ^è•#∞ PQÆO`«‰Ωõ ~åÖÏ HÍ^• J<Õk `ÕÖÛË O^Œ∞‰õΩ D XHõ¯ P^è•~°O ã¨iáÈ`«∞Ok.
P á¶⁄\’Ö’ ^è•#∞ =∞~À=ÚQÆ∞~æ ∞° =∞Ç≤Ïà◊Å`À Hõeã≤ xÅ|_çLOk. ¿ÑÅ∞_»∞Ö’ K«xáÈ~Ú#
HÀH˜Å, P"≥∞ `«e¡ Å`å Hõ}<‚ ,£ áÈbã¨∞ Ñ‘ã‘ K«O„^ŒÅ ѨH¯õ <Õ ^è•#∞ HõxÑ≤OzOk.
Jukäx HõÅ∞ã¨∞H˘<Õ"åi *Ïa`åÖ’ ^è•#∞ ÖË^∞Œ . J~Ú<å, JO`«¿ãѨ٠P"≥∞
JHõ¯_» xÅ|_ç<å áÈbã¨∞ʼnõΩ J#∞=∂#O HõÅQÆÖË^Œ∞. ÃÑ·QÍ P"≥∞ =\˜ì<Õ JHõ¯_»
xÅ|_»Ö^Ë ∞Œ . ɡÖòì ÉÏO|∞#∞ â◊s~åxH˜ K«∞@∞ìH˘Ok. "≥∞@Öò _ç>Hˇ ~ìõ `ü À â’kè¿ã,Î ÉÏO|∞#∞
QÆ∞iÎOK«_»O ÃÑ^ŒÌHõ+¨ìO HÍ^Œ∞. JO`«Hõ<åfl =ÚYºOQÍ ã¨ÖÏfi~ü Hõg∞*ò ^èŒiOzOk.
NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü =O\˜ z#fl Ѩ@} ì OÖ’ JѨÊ\’¡ Jk Jã¨ÇϨ ["≥∞#ÿ =„ã¨^Î •è ~°} H˜O^Œ
ÖˇH¯õ ! ~åѶ∞¨ =<£ JѶ_≤ q» \òÖ’x JOâßÅ#∞ D `˘e á¶⁄\’ Éè∂í ™ê÷Ñ`≤ O« KÕ¿ãã≤Ok.
JO`ÕHÍ^Œ∞, NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü Ѷ∞¨ @#Ö’ Z=i áêѨO ZO`« J<Õk `Õ@`≥ÅO¡ KÕ¿ãã≤Ok.
`˘e á¶⁄\’#∞, ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ H˘xfl Ѷ∞¨ _çÜ∞« ʼnõΩ =ÚO^Œ∞ fã≤# á¶⁄\’#∞ Ѩijeã¨∂Î
Hõq∞+¨<£ H˘xfl JOâßÅ#∞ ~å|\˜Oì k. ''K«∂ã¨∞OÎ >Ë P"≥∞ JO^ŒiÖψQ J#∞=∞u fã¨∞H˘x
=zÛ#@∞ì LOk. Z=~°∂ J_»∞¤‰õΩ#fl@∞ì HõxÑ≤OK«_»O ÖË^Œ∞—— Jx ¿Ñ~˘¯Ok. HÍh,
~åѶ∞¨ =<£ÃÑ· ^Àëê~ÀѨ} KÕÜ∂« eû=zÛ#ѨÙÊ_»∞ =∂„`«O, á¶⁄\’ ™êHΔͺxfl ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞HÀÖË^Œ∞.
á¶⁄\’Å`Àáê@∞, =∞~À „|Ǩ‡O_»"∞≥ #ÿ ™êHΔͺ^è•~°O ‰õÄ_® Hõq∞+¨<£ KÕuH˜ JOkOk.
`«xvÅ∞ ѨÓ~°~Î Ú#"å~°∞, HÍx "åi =∞^躌 # ^è•#∞ xÅ|_ç LO_»_®xfl Jk QÆ∞iÎOzOk.
Z„~° u"åpÃÑ· #_»∞K«∞H˘O@∂ =ã¨∞Î#fl ~år"£QÍOnè HÀã¨O P"≥∞ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î#fl
^Œ$âߺxfl Jk Ѩ@∞ìH˘Ok. J^Õ g_çÜ∂≥ ѶÖ≤ ò‡. ¿ÑÅ∞_»∞ [iy# ~å„u ã¨ÉÏè „áêO`«OÖ’
z„fHõiOz# ^Œ$âߺÅ∞ JO^Œ∞Ö’ xH˜ÑΔ =Ψ ∞Ü«∂º~Ú. ã¨ÉÏè x~°fiǨωõΩÅ∞ "ÕkHõ ^Œ$âߺÅ#∞
fÜ«∞_®xH˜ g_çÜ∂≥ „QÍѶ~¨ #ü ∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. ~år"£QÍOnè ǨÏ`«º#∞ Jx"å~°ºO KÕã#≤
<å@H©Ü∞« Ѷ∞¨ @#Å#∞ g_çÜ∂≥ |OkèOzOk. "≥Å Hõ@Öì xË D ™êHΔͺ^è•~åxfl 'QÀѨº
ã¨=∂Kå~°O— H˜O^Œ *ÏfÜ«∞ xѶ∂¨ ã¨Oã¨÷ J~Ú# WO>ˇe*ˇ<û£ |∂º~À (Sc), Hõq∞+¨<‰£ Ωõ
JOkOzOk.
NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü Ѷ∞¨ @# [iy# =∞~°∞<å_»∞, JO>Ë 1991 "Õ∞ 22= `Õn# Sc
pѶπ Z"£∞Hˆ <å~åÜ«∞}<£, „Ѩ^•è x K«O„^ŒâYı ~ü‰Ωõ ÖËY ~åâß~°∞. ¿ÑÅ∞_»∞ q+¨Ü∞« OÖ’
350 QÆ∞[~å`ü 2002
`«#‰õΩ#fl JOK«<åÅ#∞ „Ѩ^•è xH˜ PÜ«∞# "≥Å_¡ Oç Kå~°∞. áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O L<åfl, ÉÏiÔH_»∞¡
xi‡Oz<å, J#kèHÍ~° =º‰õΩÅÎ ∞ ã¨∞Å∞=ÙQÍ<Õ P~°H`Δ̃ « „áêO`«OÖ’H˜ K˘~°|_»QÅÆ Ñ¨iã≤u÷
HõxÑ≤ã¨∞Î#fl^Œx <å~åÜ«∞}<£ `ÕeÛK≥áêÊ~°∞. J`«∞º#fl`«™ê÷~ÚÖ’ [iÑ≤# ã¨=∂Kå~°
q`«~} ° Ö’ „Ѩ^•è xH˜ PÜ«∞# W^Õ q+¨Ü∞« O ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. `«xvÅ∞ ѨÓiÎ KÕã∞¨ H˘x
^ŒO_»Å∞, âßÅ∞"åÅ∞ Ѩ@∞ìH˘x xÅ|_ç#"åi =~°ãÖ¨ ’ ã¨iQÍæ ZѨÙÊ_»∞ 'P"≥∞' (JѨÊ\˜H˜
^è•#∞ q=~åÅ∞ |Ü«∞@‰õΩ ~åÖË^∞Œ ) K˘~°|_çO^Œ<kÕ Sc `≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JѨÊ\˜Hˆ
„ѨÜ∞« uflã¨∞#Î flk. „Ѩ^•è xH˜ <å~åÜ«∞}<£ ~åã≤# ÖËY#∞ |\ì̃ D q+¨Ü∞« O `≥Å∞ã¨∞#Î flk.
'~år"£QÍOnèx Jaè#Okã¨∞#Î fl f~°∞ K«∂ã¨∞OÎ >Ë, PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ Q° Í =zÛ#ѨÙÊ_»∞ 'P"≥∞—
K˘~°|_çO^• ÖËHõ KåÖÏ=ÚO^Õ JO`« ^Œ∂~°O ~åQÆeyO^• J<Õk WѨÊ\˜H˜ WѨÙÊ_»∞
x~åúiOK«∞HÀ=_»O Hõ+Oì̈ — Jx <å~åÜ«∞}<£ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° .
=∞~À ~°HOõ QÍ K≥áêÊÅO>Ë, [ã≤ãì π =~°‡ Hõq∞+¨<£ U~åÊ@∞‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO, ~åѶ∞¨ =<£
'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl qxÑ≤OK«_®xH˜ KåÖÏ =ÚO^Õ <å~åÜ«∞}<£ wÜ«∂eû# ^ŒQ~æÆ °
w`« w¿ãâß~°∞. x[ x~åú~}° Ö’ Hõ+"ì¨ ∞≥ #ÿ ÉèÏQÍxfl PÜ«∞# JѨÊ\˜Hˆ QÆ∞iÎOKå~°∞. `«xvÅ∞
ѨÓiÎKãÕ ∞¨ H˘x xÅ|_ç#"åi =∞^躌 ‰õΩ P"≥∞, ~år"£QÍOnè ~å=_®xH˜ =ÚO^Õ KÕ~∞° ‰õΩ#fl^•
J<Õk `ÕÅÛ_»"∞Õ x[ x~åú~} ° =∞øeHõ qkè Jx `≥Qˆ ã≤ K≥áêÊ~°∞. ~åѶ∞¨ =<£, ã¨ÇϨ K«~°
áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å JѨ~å^èOŒ f„=`« ZO`« J<Õk D „Ѩâfl◊ ‰õΩ ^˘iˆH ã¨=∂^è•#OÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. ~år"£ ~å‰õ‰Ωõ =ÚO^Õ P"≥∞ JHõ¯_»‰Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ#fl^Œx ~°∞A"≥`· Õ
"å~°∞ Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ JѨ~å^èOŒ KÕã#≤ @∞ì ѨiQÆ}O˜ Kåeû LO@∞Ok. D HÍ~°}OQÍ<Õ ~åѶ∞¨ =<£,
~år"£QÍOnè =zÛ# `«~∞° "å`Õ, Jn PÜ«∞# x~°H¡ Δõ º ^èÀ~°}˜ =Å¡<Õ ^è•#∞ JHõ¯_»‰Ωõ
K˘~°|_»QeÆ yO^Œx JO`« QÆ\ Qì̃ Í "åkOKÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. ~åѶ∞¨ =<£ "å^Œ##∞
H˘\˜ì"Õã≤# Hõq∞+¨<£, D q+¨Ü«∞OÖ’ =∂„`«O qã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# "≥·Yix „ѨHõ\ ˜OK«ÖË^Œ∞.
x*ÏxH˜, D q+¨Ü«∂xfl `ÕÅÛ_»"Õ∞ x[x~åú~°} Ѩ~°=∂~°÷O HÍ"åeû LO@∞O^Œx
ǨÏ`Àº^ŒO`«O [iy# ~Ô O_À ~ÀA<Õ <å~åÜ«∞}<£ xˆ~tÌ OKå~°∞.
¿ÑÅ∞_»∞ [iy JѨÊ\˜H˜ WOHÍ XHõ ~ÀA‰õÄ_® HÍÖË^∞Œ . ǨÏiÉÏ|∞ fã≤#
á¶⁄\’Å#∞ k^ÕÑÌ x¨ á¶È~Ô xûH± Ãã<· û≥ ãπ qÉèÏQÆOÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡#∂,
<å~åÜ«∞}<£ K«∞~°∞HÔ #· ѨijÅ# KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. g_çÜ∂≥ #∞ Ѩije¿ãΠɡÅ∞ì ÉÏO|∞#∞
#_»∞=Ú‰õΩ K«∞@∞ìHÀ=_»O =Å¡ "≥ÚO_≥O q∞QÆ`å â◊s~°ÉÏè QÆO #∞Oz "Õ~~° ÚáÈ~ÚOk.
`«Å, KÕ`∞« Å∞ `«∞<å`«∞#HõÖ·ˇ K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°∞QÍ Ñ¨_®¤~Ú. ǨÏO`«‰Ωõ ~åÅ∞ ^èiŒ Oz# ã¨ÖÏfi~ü
Hõg∞*ò#∞ K«∂ã≤#"≥O@<Õ 'Wk Ju Jã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# =„ã¨Î^è•~°}— Jx <å~åÜ«∞}<£
ÉèÏqOKå~°∞. ¿ÑÅ∞_»∞ Ѩ^•~å÷Å∞ |Ü«∞@‰õΩ HõxÑ≤OK«‰Ωõ O_® LO_»@O HÀã¨"∞Õ P"≥∞
JÖÏO\˜ =„™êÎÅ#∞ ZOK«∞H˘#fl^Œx PÜ«∞# QÆ∞iÎOKå~°∞. g_çÜ∂≥ ѶÖ≤ ò‡Ö’x ^Œ$âߺÅ∞
KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. ǨÏ`«º‰õΩ áêÅÊ_çOk Z=~°<kÕ `≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ,
=∞<À*ò q∞@ì 351
ˆHã¨∞#∞ KèÕkOKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ Jq L<åflÜ«∞x <å~åÜ«∞}<£ x~åúiOK«∞H˘<åfl~°∞.
JO^Œ∞=Å¡<Õ q+¨Ü∂« xfl „Ѩ^•è #=∞O„u ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞HÔ àıO¡ ^Œ∞‰õΩ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º~°∞. '' |Ç≤Ï~°OQÆ
ã¨É‰íè Ωõ ã¨O|OkèOz# g_çÜ∂≥ ^Œ$âߺŠѨijÅ# H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. 'P"≥∞#∞ QÆ∞iÎOKÕ—
Ѩx #_»∞ã¨∞#Î flk—— Jx ÖËYÖ’ `≥eáê~°∞.
'P"≥∞#∞ QÆ∞iÎOKÕ— J<Õ Ñ¨^•Å#∞ PÜ«∞# ÃÑ^ŒÌ JHõ~Δ åÖ’¡ ~åâß~°∞. nxfl|\˜ì
g_çÜ∂≥ Ö’ ^è•#∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl^Œ<kÕ `ÕÅ∞`«∞#flk. x*ÏxH˜ Wk J^Œ∞~°∞áê@∞#∞
HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O. ZO^Œ∞HõO>Ë, ^è•#∞ ZÖÏ LO@∞O^Œ<kÕ JѨÊ\˜H˜ `≥eã≤Ok ^ŒQ~æÆ Q° Í
LO_ç á¶⁄\’Å∞ fã≤# ǨÏiÉÏ|∞‰õΩ =∂„`«"∞Õ . q∞QÆ`å "åÔ~=~°∂ P"≥∞#∞ JѨÊ\˜HO˜ HÍ
(á¶⁄\’Ö’¡) K«∂_»ÖË^Œ∞. g_çÜ≥∂ P^è•~°OQÍ <å~åÜ«∞}<£, ǨÏO`«‰õΩ~åex QÆ∞iÎOz
T~°∞HÀÖË^∞Œ . P"≥∞ P~°H`Δ˜ « „áêO`åxH˜ =ÚO^Õ KÕ~∞° ‰õΩ#fl^• ÖËHõ ~år"£ =zÛ# `«~∞° "å`«
K˘~°|_çO^• J<Õk x~åúiOK«∞HÀ=K«∞Û#x ‰õÄ_® ÉèÏqOKå~°∞. g_çÜ∂≥ Ö’x ^Œ$âߺÅ#∞
|\˜ì ǨÏiÉÏ|∞ `«# HÔ "≥∞~å`À `˘q∞‡^À á¶⁄\’#∞ fã≤# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ z„fHõ~}° [iy#@∞ì
JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ^•x=Å¡ H˘xfl xq∞ëêÖË L#fl P g_çÜ∂≥ Ö’ ^è•#∞, ~år"£‰Ωõ ã¨g∞ѨOÖ’
xÅ|_ç LOk. HÍ|\ì̃, ~åѶ∞¨ =<£ 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl xQÆ∞`æ ÖÕ ÛË ÖËHõ x~åúiOKÕ
â◊HΘ D ™êHΔͺ^è•~åxH˜ LOk.
Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ g_çÜ∂≥ HͺÃã@∞ì#∞ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. ã¨É‰íè Ωõ ã¨O|OkèOz#
=ÚYº"≥∞#ÿ ÉèÏQÍÅ ^ŒQ~ˆæÆ g∞ HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . 'W^Õq∞\˜?— Jx Hõq∞+¨<£ qã¨∞áÎ È~ÚOk.
''Wk x[OQÍ<Õ J™ê^è•~°}O. ã¨Éíè ~ÀA fã≤# HͺÃã@∞ìÖ’ ã¨É‰íè Ωõ ã¨O|OkèOz#
H©ÅHõ ÉèÏQÍÅ∞ =∞ã¨QÍæ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. =ÚYºOQÍ ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ ^Œ$âߺÅ∞ ã¨iQÍæ
HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . ~år"£ ã¨Éíè ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ ~å=_»O, âßÅ∞"åÅ∞, áêsì HõO_»∞"åÅ∞ ã‘fiHõiOK«_O»
=O\˜ ^Œ$âߺÅ∞ bÅQÍ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú—— Jx Hõq∞+¨<£ ¿Ñ~˘¯Ok. ~år"£ ǨÏ`Àº^ŒO`åxfl
KèkÕ ã¨∞#Î fl ã‘cS |$O^ŒO D HͺÃã@∞ì#∞ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JOkOzOk. ^•xfl ѨijeOKÕ
„Hõ=∞OÖ’ Hõq∞+¨<£ =∞iH˘O`« ѨijÅ# KÕãO≤ k. ''~år"£QÍOnè Z„~°u"åp g∞^Œ #_»∞ã¨∂Î
"ÕkHõ "≥Ñ· Ù¨ QÍ "≥à√◊ `«∞#fl ^Œ$âߺÅ∞ H˘kÌQÍ ‰õÄ_® HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ —— Jx `≥eÑ≤Ok.
W^ŒO`å K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞ g_çÜ∂≥ HͺÃã@∞ìÃÑ· Z=i K≥Ü∂≥ º Ѩ_#ç @∞ì ã¨Ê+ì̈O
J=Ù`«∞#flk. ZO^Œ∞HõO>Ë Sc pѶπ <å~åÜ«∞}<£, ǨÏ`«º [iy# =∞~°∞<å_Õ HͺÃã@∞ì#∞
K«∂âß~°∞. JO^Œ∞Ö’x q+¨Ü∂« Å#∞ ã¨∞xt`«OQÍ Ñ¨ijeOKå~°∞. HÍh, Hõq∞+¨<£ K«∂¿ã
ã¨=∞Ü«∂xH˜, Ug∞ HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . 'Wk H˘O`« H©ÅHõOQÍ<Õ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk— Jx
HͺÃã@∞ì QÆ∞iOz <å~åÜ«∞}<£ `«# ÖËYÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ g_çÜ∂≥ ÃÑ· ѨijÅ#
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl^Œx, 'P"≥∞#∞ QÆ∞iÎOKÕ— Ѩx [~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œh „Ѩ=ÚYOQÍ „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
JO>Ë, ã¨Éíè HÀã¨O fã≤# Dg_çÜ∂≥ Ö’, P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞x |Ü«∞@ÃÑ@ìQÅÆ ^Œ$âߺÅ∞
#"≥∂^Œ∞ J~Ú#>Ëì Hõ^•!
352 QÆ∞[~å`ü 2002
WÖÏO\˜ Jã¨ÇϨ [ Ѩiã≤u÷ L`«Ê#fl=∞~Ú#ѨÙÊ_»∞ Hõq∞+¨<£ J<Õ HÍ^Œ∞, HÍãÎ̈
q"ÕHOõ L#fl Z=Ô~<· å ™ê^è•~°}OQÍ Uq∞ KÕ™êÎ~∞° ? =ÚO^Œ∞QÍ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ÅÃÑ·
J#∞=∂#O =ºHõOÎ HÍ"åe. HͺÃã@∞ìÖ’ =∞ã¨QÍæ =∂i# ÉèÏQÍÅ∞ ã¨Ê+¨=ì ∞~Ú`Õ ã¨ÇϨ [OQÍ
"åˆ~ W|ƒOkѨ_`» å~°∞. ^•x=Å¡ Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ∞ |Ü«∞@Ѩ_Õ J=HÍâ◊O LO@∞Ok.
HÍ|\ì̃ KÕ¿ãwÎ ¿ãÎ D Ѩx áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ÖË KÕã≤ LO_®Åx Hõq∞+¨<‰£ Ωõ `«\Ïìe. nxH˜
aè#flOQÍ Hõq∞+¨<£ HÍiÎHˆ Ü«∞<£ <Õ`$« `«fiOÖ’x ã‘cS |$O^•xfl "ÕÖuˇ Î K«∂ã≤Ok. HͺÃã@∞ìÖ’
=∞~°∞QÆ∞Ѩ_#ç ^Œ$âߺÅ∞, Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺŠHÀ}ÏÅ#∞ "≥eH˜fÜ«∞_»OÖ’ Hõ<åfl ǨÏ`Àº^ŒO`«O
"≥#∞Hõ ‰õΩ„@#∞ KèkÕ OK«_O» Ö’<Õ Z‰õΩ¯= LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ `» åÜ«∞x JxÑ≤ã∞¨ OÎ ^Œx Hõq∞+¨<£
¿Ñ~˘¯Ok. ZO^Œ∞H˜ÖÏ [iyO^Œ<kÕ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx ã‘cSx Hõq∞+¨<£ P^ÕtOzOk.
'qÅ∞"≥#· ™êHΔͺ^è•~°O =∞~°∞QÆ∞HÍ=_»O J<Õk Hõq∞+¨<‰£ Ωõ H˘O`« #+ì̈^•Ü«∞Hõ"∞Õ . HÍh,
JO`«H<õ åfl Z‰õΩ¯=QÍ <Õ~° ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ· =∞iO`« Z‰õΩ¯= „ѨÉÏè =O Ѩ_Õ J=HÍâ◊O LOk—
Jx Hõq∞+¨<£ `≥eÑ≤Ok. HÍ|\ì̃, "≥Ú`«OÎ ÉÏ^躌 `« ã‘cS =Ç≤ÏOKåeûO^Õ#x `ÕÖÛË ã≤Ok.
HÍiÎHˆ Ü«∞<£ Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. '' "Õ∞O J^Õ Ñ¨x g∞^Œ L<åflO. g_çÜ∂≥ Ö’x
=ÚYº ÉèÏQÍÅ#∞ HÍ"åÅx =∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° _« O» [iyO^•, Z=Ô~<· å \ÏOѨiOQ∑‰Ωõ áêÅÊ_®¤~å
J<Õk QÆ∞iÎOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åflO. ^•xHÀã¨O q^Õj xѨÙ}∞Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O
fã¨∞H˘O@∞<åflO—— Jx HÍiÎHˆ Ü«∞<£ q=iOKå~°∞. HÍh, D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ [iy# ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’
Uq∞ `ÕeO^Œ<Õk D~ÀA^•HÍ |Ü«∞@‰õΩ ~åÖË^Œ∞. Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ z=i™êiQÍ
Ǩ[~°~Ú#ѨÙÊ_»∞ HÍiÎ̂HÜ«∞<£, =∞m¡ J^Õáê@ áê_®~°∞. ''Ѩx [~°∞QÆ∞`«∞#flk. q^Õj
xѨÙ}∞Å x"ÕkHõ HÀã¨O Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞<Î åflO—— Jx `≥eáê~°∞. "åã¨=Î OÖ’ Uq∞ [iyO^Œ<kÕ
`≥eÜ«∞‰õΩO_®, D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ `å<Õg∞ KÕÜ∞« ÖË#x Hõq∞+¨<£ KÕ`∞« Å∞ Z`ÕãÎ O≤ k. ^•x=Å¡
¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ H˘kÌ xq∞ëêÅ =ÚO^Œ∞ ^è•#∞ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl g_çÜ∂≥ Ö’x ÉèÏQÍÅ#∞, Jn
Hõq∞+¨<£ qKå~°}‰õΩ H©ÅHõ ™êHΔͺ^è•~°OQÍ =∂~°QÅÆ ^Œ$âߺÅ#∞ K≥i¿ÑÜ«∂eû# J=ã¨~O°
Uq∞\˜? P Ѩx Z=~°∞ KÕâß~°<kÕ `≥eÜ«∞‰õΩO_® áÈ~ÚOk. ^•x `åÅ∂‰õÄ "åã¨"Î åÅ∞
Éèí∂™ê÷Ñ≤`«O J~ÚáÈÜ«∂~Ú. g_çÜ≥∂ \ÏOѨiOQ∑ =º=Ǩ~åxfl Hõq∞+¨<£, Éèí„^Œ`å
"≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ HÍHõ ã‘cS ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ =Ú_çÃÑ>Ëãì O≤ k. JO`ÕHÍ^Œ∞, Sc pѶπ <å~åÜ«∞}<£#∞
Ñ≤eÑ≤OKÕ PÖ’K«<å KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . <å~åÜ«∞}<£#∞ „ѨtflOz L#fl@ì~Ú`Õ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ~Ô O_»∞
q+¨Ü∂« Ö’¡ ã¨Ê+¨`ì « =KÕÛk. JO^ŒiHõ<åfl =ÚO^Œ∞, ^è•#∞#∞ P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞QÍ
QÆ∞iÎOz#"å_»∞ <å~åÜ«∞}<£. HÍ|\˜,ì D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ PÜ«∞# #∞Oz =∞ixfl q=~åÅ∞
fã¨∞HÀ=K«∞Û J<Õk XHõ JOâ◊O. `å=Ú 'P"≥∞#∞ QÆ∞iÎOKÕ— ѨxÖ’ L<åfl=∞x <å~åÜ«∞}<£
ÖËYÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. HÍ|\˜ì PѨx ZO`«=~°‰õΩ =zÛOk, =ÚYºOQÍ Z„~°u"åp
ã¨g∞áêxH˜ P"≥∞ ZѨÙÊ_»∞ =zÛO^Œ<kÕ P~å fÜ«∞=K«∞Û#<Õk ~Ô O_À JOâ◊O.
=∞<À*ò q∞@ì 353
g_çÜ∂≥ HͺÃã@∞ì#∞ ™êHΔͺ^è•~°OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«_O» Ö’ Hõq∞+¨<£ "≥Ñ· Ũ¶ ºO K≥OkOk.
P "≥Ñ· Ũ¶ ºO f„=`« ZO`« J<Õk =∞„^•ãπÖ’ "≥Ú^ŒÅ~Ú# ~år"£ ǨÏ`Àº^ŒO`«O Hˆ ã¨∞
qKå~°} „Hõ=∞OÖ’ H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤OzOk. g_çÜ∂≥ HͺÃã@∞ìÖ’ x[OQÍ ^è•#∞
HõxÑ≤OK«^•ÖË^• J<Õ q+¨Ü∞« OÖ’ ã‘cS =∞ø#O g_çOk. XHõ™êH˜xΔ HÀ~°∞‰ì Ωõ fã¨∞H˘zÛOk.
J`«x¿Ñ~°∞ ÃãÅfiO. `å#∞ g_çÜ∂≥ Ö’ ^è•#∞#∞ K«∂ã≤#@∞ì ÃãÅfiO HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eáê~°∞.
x*ÏxH˜, ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ H˘kÌ x_çqÖ’ z„fHõ~} ° [iyOk. ^•x=Å¡ ^è•#∞ eѨHÎ Í
Å"Õ∞ g_çÜ∂≥ Ö’ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. D q+¨Ü∂« xfl ÃãÅfiO q=iOKå~°∞. g_çÜ∂≥ „QÍѶ~¨ ‰ü Ωõ
ã¨Ç¨ Ü«∞OQÍ ÃãÅfiO ã¨Éíè ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥àÏ¡~∞° . ¿ÑÅ∞_»∞ [iy# =∞~°∞<å_»∞ Ü«∞[=∂x
™êO|Ü«∞º x"åã¨OÖ’x ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ Ö’ g_çÜ∂≥ #∞ ÃãÅfiO K«∂âß~°∞. =ÚYºOQÍ P
ÉèÏQÍÅ#∞ Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ =∂iÛ =∂iÛ Ñ¨ijeOKå~°∞. ''~år"£QÍOnèx =∞Ç≤Ïà◊Å∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì
L<åfl~°∞."åi =∞^躌 Ö’Oz ^è•#∞ K˘K«∞ÛH˘x =ÚO^Œ∞H˘zÛOk. PÜ«∞#‰õΩ Ju ã¨g∞áêxH˜
KÕ~∞° ‰õΩOk—— Jx ÃãÅfiO `≥eáê~°∞. Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ =∂iÛ =∂iÛ K«∂_»@O =Å¡ ^è•#∞ HõxÑ≤Oz#
ÉèÏQÆO =∞ã¨HÅõ ∞ =∞ã¨HÅõ ∞QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ ^Œx K≥áêÊ~°∞.
"≥Ú`«OÎ Hõ^ÖŒä ’ K«=∞`å¯~°Éiíè `« =∞Å∞Ѩ٠Uq∞@O>Ë, ¿ÑÅ∞_»∞ [iy# ~Ô O_»∞
~ÀAʼnõΩ, JO>Ë "Õ∞ 23= `Õn L^ŒÜ∞« O ™êO|Ü«∞º #∞Oz g_çÜ∂≥ #∞ áÈbã¨∞Å∞
™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°x ÃãÅfiO `≥eáê~°∞. ^•xH˜ XHõ~ÀA =ÚO^Œ∞ <å~åÜ«∞}<£
~åã≤# ÖËY`À ÃãÅfiO K≥|∞`«∞#fl q+¨Ü∂« Å∞ á⁄ã¨Q_Æ O» ÖË^∞Œ . Sc JkèHÍ~°∞Å∞ "Õ∞ 22=
`Õn<Õ g_çÜ∂≥ #∞ K«∂¿ãÜ«∞_»O,P`å‡Ç¨ïu ÉÏO|~°∞#∞ ѨxQÆ>ìË Ñ¨xx "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ>ËÜ ì ∞« _»O
[iyáÈÜ«∂~Ú. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ã‘cS ™êH˜Δ "å^Œ##∞ ã¨O^ÕÇÏ≤ OKåeû LO@∞Ok. `«#
Ü«∞[=∂x ™êO|Ü«∞º ^ŒQ~æÆ ° XˆH HͺÃã@∞ì L#fl^Œx, ^•xfl Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ =∂iÛ K«∂_»@O
=Å¡ áê_»~ÚO^Œ#fl ÃãÅfiO =∂@Ö’¡ á⁄ÖˇO¡ `« ~Ô Å¡O`« J<Õk xQÆ∞æ `ÕÖÏÛeûLOk.
'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl [ã≤ãì π =~°‡ Hõq∞+¨<£ `Àã≤ÑÙ¨ zÛ# ^Œiq∞ÖÏ, Jã¨Å∞
P JOâ◊"∞Õ HÀ~°∞Öì ’ qxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . XHõ ™êHΔ̃QÍ ~åѶ∞¨ =<£ HÀ~°∞‰ì Ωõ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞.
PÜ«∞# Ãã`· O« D Hõ^<Œä åxfl qxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . 1998 [#=iÖ’ "≥Å∞=_ç# 1,656
¿ÑrÅ HÀ~°∞ì f~°∞ÊÖ’#∂ ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ#∂ Hõ#Ñ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ#∞
ѨijeOK«_O» HÀ~°∞ì Ѩx HÍ^Œ<kÕ x[O. ѨÓiΠǨÏ`Àº^ŒO`«OÃÑ<· Õ qKå~°} ™êyO^Œ<nÕ
HÍ^Œ#ÖËx q+¨Ü∞« "Õ∞. HÍh, qKå~°} „Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæ#fl "åi "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞, WzÛ#
„ѨH@õ #Å∞ Jhfl 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl Ѩ~ÀHõOΔ QÍ u~°ã¯¨ iOKå~Ú. ã‘cS „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì
U XHõ¯ ™êHΔ̃ ‰õÄ_®. P~°H`Δ̃ « „áêO`åxH˜ |Ü«∞@ L#fl =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ `«# "≥Ñ· Ù¨ =KÕÛÖÏ
~år"£QÍOnè L`åûǨÏѨiz#@∞ìQÍh, "å~°O`å áÈbã¨∞ =ÅÜ«∂xfl KèÕkOK«∞H˘x
=ÚO^Œ∞‰õΩ K˘K«∞Û‰õΩ =zÛ#@∞ìQÍh K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í nxH˜ aè#fl"≥∞#ÿ "å`å=~°}O
354 QÆ∞[~å`ü 2002
P~°H`Δ˜ « „áêO`«OÖ’ L#fl@∞ì HÀ~°∞ì QÆ∞iÎOzOk. ~år"£QÍOnè HÀã¨O Ѩ_Qç ÍѨÙÅ∞ Ѩ_∞» `«∞#fl
[<åÅ`À P „áêO`«=∞O`å QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ L#fl@∞ì,ѨÅ∞=Ù~°∞ ™ê‰õΩΔ Å "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞
HÀ~°∞ì L@OH˜OzOk. ^è•#∞ q+¨Ü∞« OÖ’ aè#flã¨fi~åÅ∞ qxÑ≤OKå~Ú.H˘O^Œ~ˆ "≥∂ `«xvÅ∞
ѨÓiÎKãÕ ∞¨ H˘x xÅ|_ç#"åi =~°ãÖ¨ ’ ~år"£ ~å=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ #∞OKÕ ^è•#∞ xÅ|_ç
L#fl^Œx K≥Ñʨ QÍ, ÖË^∞Œ .. ~år"£ =zÛ# `«~∞° "å`«<Õ `«xvÅ∞ ѨÓiÎ KÕã∞¨ H˘#fl "åi
=~°ãÖ¨ ’H˜ P"≥∞ K˘~°|_çO^Œx =∞iH˘O^Œ~∞° `≥eáê~°∞. ^è•#∞ ZÖÏ U "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz P
~°H`Δ˜ « „áêO`«OÖ’H˜ =zÛO^Œ<kÕ JÖÏ LOz`Õ, 'L`åûǨÏѨ~K° _« O» — =O\˜ <å@H©Ü∞«
Ѷ∞¨ @#Å∞ ^Œ~≈° #q∞zÛ#@∞ì giÖ’ Z=~°∂ K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . Ѷ∞¨ @#Å „Hõ=∂xfl ¿Ñ~ˆ Û„Hõ=∞OÖ’
HÀ~°∞ì Ãã`· O« WÖÏO\˜ Hõ^<Œä åʼnõΩ `å=Ù ÖË^xŒ `ÕÖÛË ã≤Ok. ''ǨÏiÉÏ|∞ fã≤# "≥Ú^Œ\ ˜
á¶⁄\’#∞, ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ QÆO@ QÆO@#fl~° =ÚO^Œ∞.. JO>Ë ~å„u 8.30 #∞Oz 9.30
QÆO@Å =∞^躌 Ö’ fã≤#@∞ì LOk. Jk‰õÄ_®, á¶⁄\’#∞ "ÕkHõ‰Ωõ Z_»=∞ "≥Ñ· Ù¨ xÅ|_ç
fã≤#@∞ìOk—— Jx HÀ~°∞ì ¿Ñ~˘¯Ok. ã¨iQÍæ, "ÕkHõ‰Ωõ Z_»=∞ "≥Ñ· Ù¨ <Õ ~år"£QÍOnè ǨÏ`«º
[iyO^Œ<kÕ WHõ¯_» QÆ=∞<å~°›O.
U_Õà¡◊ `«~∞° "å`«, JO>Ë 1999 "Õ∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ѨijÅ#‰õΩ D JOâ◊O
=zÛOk. kQÆ∞= HÀ~°∞ì Jaè„áêÜ«∂<Õfl J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O ã¨=∞i÷OzOk. áÈbã¨∞Å
Jã¨=∞~°`÷ #« ∞ „^è∞Œ gHõiOzOk. =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ Wk Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ HÍ"åe. HÍh,
JÖÏ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . 1992Ö’ [ã≤ãì π =~°‡ Hõq∞+¨<£ x"ÕkHõ`À É’#∞ ZHͯeû=zÛ# ~åѶ∞¨ =<£,
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê<å\˜H˜ P Ѷ¨∂`«O #∞Oz ^•^•Ñ¨Ù HÀÅ∞H˘<åfl~°∞. ã¨∞„Ñ‘O f~°∞Ê
"≥Å∞=_»\ÏxH˜ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ =ÚO^Õ PÜ«∞# ã‘cS pѶπQÍ xÜ«∞q∞OK«|_®¤~°∞.
~år"£QÍOnè ǨÏ`Àº^ŒO`«OÖ’<Õ HÍ^Œ∞, g_çÜ∂≥ \ÏOѨiOQ∑ =º=Ǩ~°OÖ’#∂ W^Õ
ã¨Oã¨÷ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤Ok. TÇ≤ÏOK«x Ѩi}Ï=∞O Uq∞@O>Ë, 'ZOÑ≤Hõ Ѩ^uúŒ x „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì
`«~∞° "å`« `˘e™êi P Ѩ^qŒ x KÕÑ\¨ #ì̃ =ºHÎ̃ ~åѶ∞¨ =<Õ. *ˇ<· £ ǨÏ"åÖÏ Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê#∞
"≥Å∞=iOKÕ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ã‘cSH˜ D q^è"Œ ∞≥ #ÿ xÜ«∂=∞Hõ Ѩ^uúŒ x [ã≤ãì π =~°‡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° .
N ÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü L^ŒO`«O ~åѶ∞¨ =<£ áêe@ ÃÑ#∞ L`åÊ`«O HÍ"åeûLOk.
HÍh, JÖÏ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . ^•xH˜ [ã≤ãì π =~°‡ Hõq∞+¨<£ "≥Y· ~ˆ HÍ~°}O. ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ
#"≥∂^≥#· ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ Hõq∞+¨<£ Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀHõáÈ=_»O XHõ HÍ~°}O. JO`«H<õ åfl
=ÚYºOQÍ, ^À+¨ x~åú~°}‰õΩ QÆ∞Ô~·# JkèHÍ~°∞Å#∞ ^ŒO_çOKÕ q+¨Ü«∂xfl Hõq∞+¨<£,
`«q∞à◊<å_»∞ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =kÖËãO≤ k. ^À+¨ x~åú~} ° ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞
‰õÄ_»|Å∞H˘¯x K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å#∞ `«Ñʨ , ^•x J=`«Å‰õΩ K«∂¿ã „ѨÜ∞« `«flO Hõq∞+¨<£
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Hõq∞+¨<£ qKå~°}‰õΩ QÆŠѨiq∞`«∞Ö’¡ Wk =ÚYº"≥∞#ÿ k. ' áÈbã¨∞Å "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz
ZÖÏO\˜ Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ũ¶ ºO [~°QÖÆ ^Ë —Œ x ~åѶ∞¨ =<£, J`«x ã¨ÇϨ K«~° JkèHÍ~°∞Å∞ "åkOz#@∞ì
=∞<À*ò q∞@ì 355
Hõq∞+¨<£ `≥eÑ≤Ok. "åiÖ’ XHõ¯~°∂ =ºHÎ̃Q`Æ « ÉÏ^躌 `«#∞ =Ç≤ÏOKÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^xŒ
¿Ñ~˘¯Ok. nx=Å¡ Z=i ÉÏ^躌 `« ZO`« J<Õk q_çq_çQÍ x~°~‚ ÚOK«_O» ™ê^躌 O HÍ=_»O
ÖË^xŒ , âßMÏѨ~O° QÍ<Õ Wk `ÕÖÏÛeû L#fl^Œx Hõq∞+¨<£ "≥Å_¡ Oç zOk.
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ QÆÅ qâıëêkèHÍ~åŠѨ@¡ [ã≤ãì π =~°‡‰õΩ WÖÏO\˜ ÉèÏ=# LO_»@O
=Å¡<Õ áÈbã¨∞Å∞ <≥Q∞Æ ‰æ Ωõ ~åQÆeQÍ~°∞. XHõ Z`«∞QÎ _Æ Q» Í X‰õΩ¯=∞‡_çQÍ XˆH "å^Œ# qxÑ≤Oz
qKå~°} „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ x¿ãÎ[ѨiK«QÆeQÍ~°∞. x[ x~åú~°}ÃÑ·<å [ã≤ìãπ =~°‡ |ÅÇ‘Ï#
JOK«<åÅ |bÜ«∞"≥∞#ÿ „ѨÉÏè =O Ѩ_Oç k. x~°Ü ‚ ∂« Ö’¡ ã¨fi`«O„`« "≥Y· ix XHõ¯ <åºÜ«∞=¸iÎ
=∂„`«"∞Õ „Ѩ^iŒ ≈OK«QÅÆ ~°∞. nxH˜ aè#flOQÍ q_çq_ç ÉÏ^躌 `«Å x~°Ü ‚ ∞« O J<Õk `«#
Hõ<åfl âßYѨ~O° QÍ<Õ ÉÏQÍ KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`å~°x [ã≤ãì π =~°‡ JO@∞<åfl~°∞. '=∂ "≥Ñ· Ũ¶ ºO
ÖË^∞Œ — Jx JO`«QÍ XˆHã¨fi~°O`À ã‘fiÜ«∞ ~°H} Δõ "å^•xfl qxÑ≤Oz# áÈbã¨∞Å#∞ U=∞x
tHΔ̃™êÎ=∞#fl "≥Y· iH˜ Hõq∞+¨<£ =zÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J^Õ x["≥∞`ÿ Õ [ã≤ãì π =~°‡ XHõ
q+¨Ü∞« OÖ’ q=~°} W"åfiÅ∞ûO@∞Ok. `«q∞à◊<å_»∞ „ѨÉ∞íè `«fiO, `«# áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å#∞
`å<Õ ^ŒO_çã∞¨ OÎ ^Œx ZÖÏ J#∞‰õΩ<åfl~°<kÕ K≥ÑÊ≤ f~åe.
TÇ≤ÏOz#@∞ìQÍ<Õ `«q∞à◊<å_»∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ~åѶ∞¨ =<£ ã¨ÇϨ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ÅÃÑ·
`«^∞Œ Ѩi K«~º° ÅÃÑ· Hõq∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ#∞ Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . x*ÏxH˜ giH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Hõq∞+¨<£ xiÌ+Oì̈ QÍ Ug∞ `ÕÅÛÖË^∞Œ . D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ qKå~°}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ
qÉèÏQÆOÖ’x „Hõ=∞tHõ} Δ Ï Hõq∞\© <À\©ã∞¨ Å∞ WzÛ T~°∞‰õΩOk. "å~°∞ P <À\©ã∞¨ ʼnõΩ
`«∂`«∂=∞O„`«O ã¨O*Ï~Ú+‘Å∞ WK«∞ÛH˘x, `ÕeQÍæ |Ü«∞@Ѩ_áç ÈÜ«∂~°∞. ~åѶ∞¨ =<£ ã¨ÇϨ
JkèHÍ~°∞Å∞ Hõq∞\©H˜ Uq∞ K≥áêÊ~°<kÕ |Ü«∞@‰õΩ ~åÖË^∞Œ . nxH˜ ã¨O|OkèOz# q=~åÅ#∞
<Õ#∞ ~åѶ∞¨ =<£ `«~Ñ° Ù¨¶ # =HÍÖÏΠѨÙK«∞ÛH˘#fl "≥^· ºŒ <å^ä<Œ £ #∞Oz ¿ãHõiOKå#∞. Hõq∞+¨<£
ã¨∂zOz# "Õ∞~°‰Ωõ , Hõhã¨O ѨÓiΙê÷~Ú qKå~°}#∂ „ѨÉ∞íè `«fiO [iÑ≤OK«Ö^Ë xŒ "å\˜x
ѨijeOz#ѨÙÊ_»∞ `≥eã≤Ok. `≥~Å° "≥#Hˆ =∞yæáÈÜÕ∞ âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ qKå~°}f~°∞ =Å¡,
~åѶ∞¨ =<£ Uq∞ ã¨O*Ï~Ú+‘ WK«∞Û‰õΩ<åfl~°<kÕ P ÉèQí =Æ O`«∞_ç̂H `≥eÜ«∂e. ѨÓ~°fiOÖψQ
'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^#Œä O qxÑ≤OKå~å ÖË# ã‘fiÜ«∞ ~°H} Δõ Ï~°O÷ =∞ˆ~^≥<· å Hõ^Œä JÖÏ¡~å
J<Õk Z=i â◊H"Î̃ ∞Õ ~°‰Ωõ "å~°∞ TÇ≤ÏOK«∞HÀ"åeûO^Õ!
HÍHõáÈ`Õ âßYѨ~"° ∞≥ #ÿ qKå~°}Ö’ PÜ«∞#‰õΩ XHõ q+¨Ü∞« O ÉÏQÍ Hõeã≤ =zÛOk.
~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ [ã≤ãì π =~°‡ Hõq∞+¨<£ #∞Oz ÅaèOz# „ѨâO◊ 㨠Jxfl ^ÀëêÅ#∞ Hõ_yç "ÕãO≤ k.
¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ =ÚO^Œ\ ˜ Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ũ¶ ºOÖ’ ~åѶ∞¨ =<£ ÉÏ^躌 `« ZO`« L<åfl, ¿ÑÅ∞_»∞ J#O
`«~O° PÜ«∞# =º=ǨÏiOz# f~°∞#∞ [ã≤ãì π =~°‡ Jaè#OkOKå~°∞. x*ÏxH˜, ¿ÑÅ∞_»∞
J#O`«~° ã≤u÷ x Ѩ~º° "ÕHOΔ̃ KÕ Ñ¨xx PÜ«∞# =∞~À ã‘xÜ«∞~ü JkèHÍi ~å=∞Hõ$+¨<‚ ã ÑH· ˜
<≥>âìË ß~°∞. nxH˜ aè#flOQÍ Hõq∞+¨<£ ã¨ÊOkOzOk. ''¿ÑÅ∞_»∞ [iy# Hõ} Δ O #∞Oz
=∞~°∞<å\˜ =~°‰Äõ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’<Õ LO_ç PÜ«∞# Q˘Ñ¨ÊQÍ `«# q^è∞Œ Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞——
356 QÆ∞[~å`ü 2002
Jx ~åѶ¨∞=<£#∞ PHÍâßxH˜ Z`ÕÎã≤Ok. JO`«QÍ Éèí∞[O `«>Ëì Ѩx ~åѶ¨∞=<£ Uq∞
KÕâß~°∞? ''á¶⁄\’Å`À xO_ç# ǨÏiÉÏ|∞ ÔH"≥∞~å#∞ Ѷ¨∞@<åã¨÷e #∞Oz "≥eH˜fã≤
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞. `«^•fi~å <Õ~° P^è•~åxfl *Ï„QÆ`QΫ Í Éè„í ^ŒÑi¨ Kå~°∞—— Jx Hõq∞+¨<£
¿Ñ~˘¯Ok. JO`ÕHÍ^Œ∞, áÈbã¨∞Å Éèí„^Œ`å "≥·Ñ¶¨ÖϺxH˜QÍ#∞ ~åѶ¨∞=<£#∞ ÉÏ^èŒ∞º_çx
KÕ¿ã@ѨÙÊ_»∞, D q+¨Ü∂« xfl ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ"åeû LO@∞O^Œh `≥eÑ≤Ok.
ÃÑH· ˜ W^ŒO`å ÉÏQÍ<Õ LOk. ¿ÑÅ∞_»∞`À JÅ∞=Ú‰õΩ#fl =∞O@Ö’¡ ǨÏiÉÏ|∞
HÔ "≥∞~å HÍeáÈ~Ú, ѨxH˜~å‰õΩO_® áÈ=_®xH˜=ÚO^Õ ~åѶ∞¨ =<£ J„Ѩ=∞`«∞_Î ·≥ ™êfinè#OÖ’H˜
fã¨∞H˘<åfl~°x Hõq∞+¨<£ K≥|∞`«∞#flk. qz„`«O Uq∞@O>Ë `å#∞ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOz#
JѶ≤_»q\òÖ’ ~åѶ¨∞=<£ ÔH"≥∞~å q+¨Ü«∂<Õfl „Ѩ™êÎqOK«ÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞#
™êǨÏã≤OK«Ö~Ë ∞° ‰õÄ_®. JÖÏKÕ¿ãÎ HÔ "≥∞~å #∞Oz á¶⁄\’Å#∞ |Ü«∞@‰õΩfã≤# "≥#· OÃÑ·
PÜ«∞# „Ѩâfl◊ Å#∞ Z^Œ∞~À¯"åeû LO@∞Ok. JO^Œ∞=Å¡<Õ D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ PÜ«∞# `«#
JѶ≤_»q\òÖ’ Pz`«∂z ã¨ÊOkOKå~°∞. ''<Õ~° Ѷ¨∞@<åã¨÷eÖ’ áÈbã¨∞ =ÅÜ«∞O
U~åÊ@∞KÕâß#∞. xѨÙ}∞Å∞ =zÛ Ñ¨ijÅ# [i¿Ñ=~°‰Äõ JHõ¯_»∞#fl Un K≥^~Œ ‰° Ωõ O_®
K«∂âß#∞. ^•x=Å¡ qÅ∞"≥#· P^è•~åÅ#∞ Ѩi~°HOΔ˜ K«QeÆ QÍO—— Jx ~åѶ∞¨ =<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
QÆ=∞x¿ãÎ ÔH"≥∞~å J#fl =∂>Ë JѶ≤_»q\òÖ’ HõxÑ≤OK«^Œ∞. HÍh, Hõq∞+¨<£ PÜ«∞#
KÕÜ∞« x^•xH˜ „áÈ`åûǨÏHÍxfl JOkOzOk. ÃÑQ· Í, "Õ@∞ #∞Oz `«ÑÊ≤ OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl ~åѶ∞¨ =<£ qxÑ≤Oz# q+¨Ü∂« <Õfl HõÑÊ≤ ÃÑ>Ëãì O≤ k.
ÔH"≥∞~å#∞ Éèí„^ŒÑ¨iKÕq+¨Ü«∞OÖ’, ˆHΔ„`« "åã¨Î"åÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞, JÖÏ
Éè„í ^ŒÑ~¨ K° _« ®xH˜ J#∞ã¨iOKåeû# Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ ~åѶ∞¨ =<£ ÉèOí QÆÑ~¨ K° _« ®hfl Ѩ\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ .
ǨÏiÉÏ|∞ HÔ "≥∞~å q+¨Ü∞« OÖ’ „Ѩâfl◊ Å#∞ Z^Œ∞~À¯"åeû =ã¨∞OÎ ^Œ<Õ ÉèÜ í ∞« O ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ
LOk. ^•xH˜`À_»∞ HÔ "≥∞~å QÆ∞iOz ÃÑ÷ Ñ<· Õ `«_=» ∞@O "≥#Hõ |Å"≥∞#ÿ <åºÜ«∞ HÍ~°}ÏÅ∞
L<åfl~Ú. á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å∞ =KÕÛ=~°‰Äõ <Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ ã≤u÷ QÆu =∂~°‰Ωõ O_® K«∂_»QeÆ
QÍ#x ~åѶ∞¨ =<£ `«# JѶ_≤ q» \òÖ’ „^è∞Œ gHõiOKå~°∞. PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å∞
=∞~°∞<å_»∞ L^ŒÜ«∂xH˜ Ѷ¨∞@<åã¨÷eH˜ KÕ~°∞H˘<åfl~°∞.JѨÊ\˜ˆH ~åѶ¨∞=<£, <Õ~°Ñ¶¨∞@<å
ã¨e÷ #∞Oz HÔ "≥∞~å#∞ `˘ÅyOKå~°∞. ^•xfl W^Œ~Ì ∞° áÈbã¨∞ʼnõΩ WzÛ ™ê÷xHõOQÍ L#fl
á¶⁄\’ ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ ‰õΩ Ñ¨OÑ≤OKå~°∞. ã¨∂_ì Ü
ç ∂≥ Ü«∞[=∂x HÔ "≥∞~åÖ’Oz sÅ∞#∞ |Ü«∞@‰õΩ
fã≤ ѨijeOKå_»∞. K«∂¿ãÎ Jq HõÅ~ü ѶÅ≤ ∞‡Å∞. "å\˜x k^ÕÌ ™œHõ~º° O, ѨiHõ~åÅ∞
ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ Ö’ ÖË=Ù. P q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞# áÈbã¨∞ʼnõΩ `≥eáê_»∞. "åi ã¨∂K«# "Õ∞~°‰Ωõ
|Ü«∞@‰õΩ fã≤# HõÅ~ü sÖò#∞ "Õ~∞° QÍ XHõ HÍy`«OÖ’ K«∞\˜ì WKåÛ_»∞. ^•xfl "å~°∞
áÈbã¨∞ _çáê~°∞"ì ∞≥ O@∞ á¶⁄\’„QÍѶ~¨ ü HÔ . =~°^~Œ å[<£ KÕuÖ’ ÃÑ\Ïì~∞° . HõÅ~ü sÖò#∞
k^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ P ~À[O`å ("Õ∞ 22) =~°^~Œ å[<£ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. HÍh ‰õΩ^Œ~Ö° ^Ë ∞Œ .
 =∞<À*ò q∞@ì 357
x*ÏxH˜, á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞ʼnõΩ „Ѩ`ºÕ H˜Oz# Ѩx Jk. ~åѶ∞¨ =<£ ^•xfl KÕuÖ’H˜
fã¨∞H˘<åfl~°∞. ^•x=Å¡ K«@ì =ºuiHõ"Î ∞≥ #ÿ Ѩi}Ï=∂Å∞ =~°∞ã¨QÍ [iyáÈÜ«∂~Ú.
á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å |$O^•xH˜ Ñ‘ K«O„^ŒâYı ~°<£ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå~°∞. NÃÑ~°O|∞^Œ∂~ü
¿ÑÅ∞_»∞ Ѷ∞¨ @#ÃÑ· PÜ«∞# '^Œ Ѷ㨠ìπ Ǩ˙º=∞<£ ÉÏOÉò— ¿Ñ~°∞`À ѨÙã¨HÎ Oõ ~åâß~°∞. JO^Œ∞Ö’
PÜ«∞# HÔ "≥∞~å L^ŒO`åxfl „Ѩ=ÚYOQÍ „Ѩ™êÎqOKå~°∞. x*ÏxH˜, =∞~°∞<å_»∞ ("Õ∞ 22)
<Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ H˜ =zÛ~åQÍ<Õ K«O„^ŒâYı ~°<,£ HÔ "≥∞~å HÀã¨"∞Õ â’kèOKå~°∞. HÍh, ZO`«
"≥uH˜<å Jk HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .P ~ÀA k#Ѩ„uHõÖ’¡ „ѨK∞« iOz# ¿ÑÅ∞_»∞ „áêO`« á¶⁄\’Ö’¡
HÔ "≥∞~å HõxÑ≤OzOk. JO^Œ∞=Å¡<Õ K«O„^ŒâYı ~°<£ HÔ "≥∞~å QÆ∞iOz Z‰õΩ¯= „ѨÜ∞« uflOKå~°∞.
' <Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ H˜ ã¨O|OkèOz, =∞øeHõ x|O^è#Œ Uq∞@O>Ë <Õ~Ñ° ∞¨¶ @<å ã¨e÷ #∞Oz
Hˆ =ÅO Hõ`Δ „« QÍ`«∞Å#∞ =∂„`«"∞Õ `˘ÅyOKåe. q∞QÆ`å "Õ\ h˜ `åHõ~å^Œ∞. xѨÙ}∞Å∞
=zÛ Ñ¨sHõÅΔ ‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ^Õ •HÍ Ü«∞^ä•ã≤u÷ x H˘#™êyOKåe—— Jx K«O„^ŒâYı ~°<£ `«#
ѨÙãÎ̈HOõ Ö’ q=iOKå~°∞.
HÔ "≥∞~å Uq∞ J~ÚO^Œ<kÕ K«O„^ŒâYı ~°<‰£ Ωõ JO`«∞|@ìÖ^Ë ∞Œ . D q+¨Ü∞« OÖ’
PÜ«∞#‰õΩ PÜ«∞# TÇ≤ÏOK«∞HÀ=_»O `«Ñʨ =∞~À ^•i ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë Hˆ ã¨∞ „áêѨsì
q=~åÅ#∞ ~åѶ∞¨ =<£ Ѩ^uúŒ QÍ HÍy`«OÃÑ· (ã‘[~ü "≥∞"≥∂) #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•x=Å¡
á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞ÖËHÍ^Œ∞, „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü |$O^•Å∂ W|ƒOkѨ_®¤~Ú. "Õ∞ 22= `Õn#
„ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü áÈbã¨∞Å∞ ~°OQÆOÖ’H˜ kQÍ~°∞. HÔ "≥∞~å =~°^~Œ å[<£ =^ŒÌ L#fl@∞ì JѨÊ\˜H˜
"åiH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. ~år"£ ǨÏ`«º‰õΩ x~°ã#¨ QÍ P ~À[O`å `«q∞à◊<å_»∞Ö’ ã¨OѨÓ~°‚
|O^£ [iyOk. =∂Ô~¯@∞¡, á¶È\’ ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ Å∞ ѨxKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•O`À =~°^~Œ å[<£
ZO`« „ѨÜ∞« uflOz<å á¶⁄\’Å∞ kkÌOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. =∞~°∞<å_»∞ =∞^蕺ǨÏflxH˜QÍh P
Ѩx ѨÓiÎ HÍÖË^∞Œ . JѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# `«q∞à◊<å_»∞ á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å#∞ HõÅ∞ã¨∞H˘x
HõÅ~ü ѶÅ≤ ∞‡#∞ "åi KÕuÖ’ ÃÑ\Ïì~∞° . P ~ÀA ~å„uH˜ QÍh ǨÏiÉÏ|∞ fã≤# á¶⁄\’Å#∞
K«O„^ŒâYı ~°<£ K«∂_»ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. WO`« PÅ㨺OQÍ XHõ P^è•~åxfl "≥eH˜fÜ«∞_»OÃÑ,·
~åѶ∞¨ =<£#∞ L^ÕtÌ Oz K«O„^ŒâYı ~°<£ =ºOQƺ qã¨∞~°∞¡ qã≤~å~°∞. ''Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ #∞Oz
HÔ "≥∞~å#∞ `˘ÅyOK«_O» Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ #. <å‰õΩ `≥eã≤#O`«=~°‰Ωõ nxH˜ K«@ì
Ѩi~°H} Δõ JkèH͈~ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOz LO_®e—— Jx K«O„^ŒâYı ~°<£ J<åfl~°∞.
=ÚHõ¯Å~Ú# ^è•#∞ `«Å ÉèÏQÍxfl ѨijeOKÕ „Hõ=∞OÖ’, ǨÏiÉÏ|∞ fã≤# `˘e
á¶⁄\’Ö’ HõxÑ≤Oz# 'P"Õ∞— D"≥∞ Jx K«O„^ŒâYı ~°<£ ѨãQ≤ \Æ Ïì~∞° . JO`Õ, XHõ¯™êiQÍ
ã¨O„Éèí=∂â◊Û~åºÅ‰õΩ Ö’#Ü«∂º~°∞. `å#∞ HõxÃÑ\˜ì# ã¨OK«Å<å`«‡Hõ q+¨Ü«∂xfl
Z=i`À<≥<· å ѨOK«∞HÀ"åÅx J#∞H˘<åfl~°∞. J~°~ú å„u ã¨=∞Ü«∞OÖ’ '^Œ Ç≤ÏO^Œ∂— Ѩ„uHõ#∞
358 QÆ∞[~å`ü 2002
PÜ«∞# ã¨O„ѨkOKå~°∞. =∞~°∞<å_»∞, JO>Ë "Õ∞ 24= `Õn# '^Œ Ç≤ÏO^Œ∂— Ѩ„uHõ
„ѨK«∞iOz# á¶⁄\’Ö’¡ `˘e™êi ^è•#∞ HõxÑ≤OzOk. Ö’HÍxHõO`å ѨiK«Ü«∞O
J~Ú#ѨÙÊ_Õ, JO^ŒiÖψQ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® ^è•#∞ á¶⁄\’#∞ K«∂âß~°∞.
''JѨÊ\˜H˜ "Õ∞O (ã‘cS „Ѩ`ºÕ Hõ |$O^ŒO), „ÔH"· ∞£ „ÉÏOKü áÈbã¨∞Å∞ WOHÍ á¶⁄\’Å#∞
ѨijeOKÕ Ñ¨xÖ’<Õ L<åflO. ã‘cS Hˆ ¿ã WOHÍ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WO`«Ö’ '^Œ
Ç≤ÏO^Œ∂— Ѩ„uHõÖ’ á¶⁄\’Å∞ =KåÛ~Ú. ^•O`À "Õ∞=∞O`å (^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨Oã¨Å÷ ∞) XH˜O`«
k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞~°Ü∂« ºO—— Jx `«# ѨÙãÎ̈HOõ Ö’ HÍiÎ̂HÜ«∞<£ XѨÙÊH˘<åfl~°∞.
W^ŒO`å ~åѶ∞¨ =<£ x~åfiHõO =Å¡<Õ [iyOk. <Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ѩi~°H}Δõ q+¨Ü∞« OÖ’
J#∞ã¨iOKåeû# Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ ÉèOí QÆÑi¨ z, ^˘_ç^¤ •~°∞Å#∞P„â◊~ÚOKå~°∞. ^•x=Å¡ XHõ^•x
"≥O@ XHõ\ Q˜ Í J™ê^è•~°} Ѩi}Ï=∂Å∞ =~°∞ã¨QÍ [iyáÈÜ«∂~Ú. HÍHõáÈ`Õ PÜ«∞#
f~°∞`À ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ =ÚO^Œ∞ [iy# Ѷ∞¨ ’~° Ѩi}Ï=∂ÖÏ¡O\˜"gÕ , J#O`«~° K«~º° Å =Å¡
`«Ö`ˇ HΫ áõ È=_»O H˘O`« T~°@ HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O. JÖÏQÆx PÜ«∞##∞ „ѨtflOK«‰Ωõ O_®
=keÃÑ>Ëì Ѩiã≤u÷ ~å‰õÄ_»^∞Œ . HÔ "≥∞~å#∞ Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ #∞Oz `˘ÅyOK«_O» , "≥O@<Õ
™ê÷xHõ ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ ‰õΩ Ñ¨OÑ≤OK«_O» , JO^Œ∞Ö’x sÅ∞#∞ k^ÕOÌ KÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« _»O
K«∂¿ãÎ XH˜O`« ã¨O^ÕÇϨ O HõÅ∞QÆ∞`«∞#flk. `«# Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺŠ#∞Oz ^Œ$+≤xì =∞o¡OK«QÅÆ
P^è•~°O U^≥<· å á¶⁄\’Ö’¡ ^˘~°H=õ K«∞Û#x ~åѶ∞¨ =<£ PtOKÕ WO`« ǨÏ_®=Ù_ç KÕâß~å
J<Õ J#∞=∂#O `«Ö`ˇ ∞« `Î ∞« Ok. HÍh, D „Ѩâfl◊ Å∞, ã¨O^ÕÇ¨ ÖËg Hõq∞+¨<‰£ Ωõ `«@Öì ^Ë ∞Œ .
ÃÑQ· Í, ǨÏiÉÏ|∞ HÔ "≥∞~å áê_»=‰õΩO_® Ѩi~°HOΔ̃ K«_O» ^•fi~å K«@|ì ^Œú q^è∞Œ Å#∞ PÜ«∞#
ã¨=∞~°O÷ QÍ Ñ¨iѨÓiÎ KÕâß~°x H˘xÜ«∂_çOk. qz„`«O Uq∞@O>Ë, U HÔ "≥∞~å L^ŒO`«O
`À<≥`· Õ PÜ«∞# T~°@ á⁄O^•~À J^Õ L^ŒO`«O Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅÃÑ· PÜ«∞#‰õΩ Li
ayOzOk.
~åѶ∞¨ =<£ 1999 [#=iÖ’ J`«ºO`« <å@H©Ü∞« Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ ѨÙ#~°∞`å÷#O á⁄O^•~°∞.
=∞~À™êi ‰õÄ_® PÜ«∞# 'ÔH"≥∞~å— L^ŒO`å<Õfl `«∞~°∞Ѷ٨ =ÚHõ¯ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. D™êi
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì #∞Oz Ü≥∂Qƺ`åѨ„`«O á⁄O^•~°∞. PÜ«∞# ã‘cS pѶQπ Í xÜ«∞q∞`«∞Å∞
JÜÕ∞º<å\˜H˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ìÖ’ ~år"£ ˆHã¨∞ qKå~°} [~°∞QÆ∞`«∂ LOk. =ÚQÆ∞æ~°∞
<åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ ÉˇOKü ˆHã¨∞#∞ qKåiOzOk. f~°∞Ê ^ŒQÆæ~°‰õΩ =KÕÛã¨iH˜ ɡOKüÖ’
UHÍaè„áêÜ«∞O H˘~°=_çOk. =ÚQÆ∞~æ ∂° =¸_»∞~°HÍÅ f~°∞ÊÅ#∞ ~åâß~°∞. q∞QÆ`å qÉè^Ë •Å
=∂@ ZÖÏ L<åfl 'L`åûǨÏѨiKÕ— Hõ^<Œä åxfl "å~°∞ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ `Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. ¿ÑÅ∞_»∞‰õΩ
=ÚO^Œ∞, `«~°∞"åu Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· ã‘cS qxÑ≤Oz# "å^Œ#Å<Õ „^èŒ∞gHõiOKå~°∞.
~åѶ∞¨ =<£#∞ Jaè#OkOK«_O» ã¨||∞QÍ LO@∞O^Œx f~°∞Ê ~å¿ã@ѨÙÊ_»∞ [ã≤ãì π "å^è•fi‰õΩ
JxÑ≤OzOk. ^•Ñ¨iHõO ÖˉΩõ O_® ã¨∞uÎ OKå~°∞. =¸_»∞ f~°∞ÊÖ’¡ XHõ¯ ^•xÖ’<Õ ~åѶ∞¨ =<£
=∞<À*ò q∞@ì 359
QÆ∞iOz# LÖËY¡ #Å∞ #"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú.Jaè#O^Œ#Å∞ JOkOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ, [ã≤ãì π
"å^è•fi z#fl LáÈ^•…`O« `À "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° .
''PÜ« ∞ # qkè x~° fi Ǩ Ï }Ö’ L<åfl~° ∞ ——Jx „áê~° O aè O Kå~° ∞ . ''JѨ Ù Ê_Õ
N ÃÑ~°O|∞^Œ∂~üÖ’ <Õ~° Ѷ∞¨ @# KÀ@∞KÕã∞¨ H˘Ok—— Jx H˘#™êyOKå~°∞. x*ÏxH˜, P
Ѷ∞¨ @# <å\˜H˜ ~åѶ∞¨ =<£ Éè„í ^Œ`å Ѩ~º° "ÕH}
Δõ Ï JkèÑu¨ . HÍ|\˜,ì Hõ^#Œä O ™êQÆ∞`«∞#flf~°∞#∞
K«∂¿ãÎ PÜ«∞##∞ ÉÏ^è∞Œ º_çx KÕã≤ É’<≥H¯˜ OKÕO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œã∞¨ Î ã¨<åflǨxfl `«ÅÑ≤ã∞¨ #Î flk.
J~Ú`Õ, [ã≤ãì π "å^è•fi `«ÅOѨ٠Wk HÍ^Œ∞. Ѷ∞¨ @# Ѩ@¡ ~åѶ∞¨ =<£ „Ѩuã¨ÊO^Œ##∞
#"≥∂^Œ∞ KÕ¿ãO^Œ∞Hˆ Ѩiq∞`«O JÜ«∂º~°∞.JO`ÕHÍ^Œ∞, PÜ«∞# f~°∞ K«∂ã¨∞OÎ >Ë, Éè„í ^Œ`å
"≥Ñ· Ũ¶ ºO`À ~åѶ∞¨ =<£‰Ωõ „Ѩ"∞Õ Ü«∞"Õ∞ ÖË^xŒ ÉèÏqã¨∞#Î fl@∞ì JxÑ≤ã∞¨ #Î flk. [ã≤ãì π "å^è•fi
`«# Hõ^äŒ<åxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑ≤OKå~°∞. ''PÜ«∞# (Ѷ¨∞@# [iy#) "≥O@<Õ
J„Ѩ=∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞. Ѩiã≤u÷ f„=`«#∞ JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_Õ J~°O÷ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. JѨÊ\˜#∞Op
<Õ~° Ѷ∞¨ @<åã¨e÷ Ö’<Õ LO_çáÈÜ«∂~°∞. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ã¨Ç¨ Ü«∞ Ѩ#∞Å#∞ H˘#™êyã¨∂<Î Õ =∞~À"≥Ñ· Ù¨
#∞Oz <Õ~Ñ° ∞¨¶ @<å ã¨e÷ Ö’x P^è•~åÅ∞ K≥^~Œ ‰° Ωõ O_®, K≥_áç ȉõΩO_® Jxfl *Ï„QÆ`ÅΫ ∞
fã¨∞H˘<åfl~°∞—— Jx `≥eáê~°∞. ''ˆHã¨∞#∞ KèkÕ OK«_O» Ö’ H©ÅHõ P^è•~°O J~Ú# HÔ "≥∞~å#∞
ǨÏiÉÏ|∞ =∞$`«^ÇÕ Ï¨ O =^ŒÌ Hõ#∞Q˘<åfl~°∞—— Jx =ÚHÍÎ~ÚOKå~°∞.
[ã≤ãì π "å^è•fi JOkOz# Ü≥∂Qƺ`åѨ„`«OÖ’x z@ìz=i "åHͺÅ∞ ~åѶ∞¨ =<£
JO^ŒÖÏÅ#∞ JO^Œ∞HÀ=_®xH˜ ™Èáê#OQÍ xeKå~Ú. ã‘cS _≥·Ô~Hõì~üQÍ Ñ¨^Œqx
KÕÑ@ ¨ _ì ®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ™ê#∞‰õÄÅ "å`å=~°}Ïxfl HõeÊOKå~Ú. WO`«ÖÏ ~åѶ∞¨ =<£#∞
PHÍâßxH˜ Z`ÕãÎ #≤ [ã≤ãì π "å^è•fi, J^Õ f~°∞ÊÖ’ Éè„í ^Œ`« q+¨Ü∞« OÖ’ PÜ«∞# "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ#∞
ZuÎ K«∂Ñ≤OKå~°∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ PÜ«∞# q∞QÆ`å W^Œ~Ì ∞° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ Hõ<åfl Z‰õΩ¯=
*ÏQÆ~∂° Hõ`#« ∞ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. ~år"£QÍOnè ~å=_®xH˜ =ÚO^Õ Z„~°u"åp „áêO`«OÖ’x
‰õĺ֒ ^è•#∞ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î xÅ|_çO^Œx [ã≤ãì π "å^è•fi `≥eáê~°∞. J~Ú`Õ, PÜ«∞#
x~åú~} ° Ö’¡ ã¨Ê+¨`ì « H˘~°=_çOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ PÜ«∞# ǨÏiÉÏ|∞ fã≤# `˘e á¶⁄\’#∞,
`˘q∞‡^À á¶⁄\’#∞ XHõ\ Q˜ Í<Õ [=∞Hõ\Ïì~∞° . "å\˜x XˆH™êi fã≤#@∞ì ÉèÏqOKå~°∞.
''~å„u `˘q∞‡k#fl~° J~ÚOk. ~år"£ HÀã¨O áêsì HõO_»∞"åÅ∞, âßÅ∞"åÅ∞, ^ŒO_»Å∞
Ѩ@∞ìH˘x =zÛ# "å~°O`å "åi "åi ‰õĺÅÖ’ ã≤^OúŒ QÍ LO_®Åx "≥∞‰ÿ Ωõ Ö’ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
K≥|∞`«∞<åfl~°∞. ^è•#∞ JѨÙÊ_»∞ `«eH¡ ˜ (Å`å Hõ}<‚ )£ , ‰õΩ=∂Ô~‰Î Ωõ (HÀH˜Å)‰õΩ =∞^躌 xÅ|_ç
LOk. H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O QÆ_zç Ok. WO`«Ö’ ~år"£ =KÕÛã≤#@∞ì "≥∞‰ÿ Ωõ Ö’ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
~år"£ =KåÛ~°∞. PÜ«∞# ~å=_»O K«∂ã≤, ‰õĺ֒ L#fl #ox, ã¨∞Éèí (P`å‡Ç¨ïu ^Œà◊
ã¨É∞íè ºÅ∞) JHõ¯_ç #∞Oz "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. JѨÙÊ_»∞ #ox KÕux ã¨∞Éèí QÆ\ Qì̃ Í Ñ¨@∞ìH˘Ok.
P"≥∞ =ÚYOÖ’ HõÅ=~°O HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. WO`«Ö’ ÃÑ^ŒÌ ¿ÑÅ∞_»∞ â◊|OÌ qxÑ≤OzOk.
360 QÆ∞[~å`ü 2002
^è•#∞ `«##∞ `å#∞ ¿ÑÖËÛã¨∞H˘Ok—— JO@∂ [ã≤ãì π "å^è•fi Ѷ∞¨ @#Å „Hõ=∂xfl ¿Ñ~°∞Û‰õΩO@∂
áÈÜ«∂~°∞.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê "≥Å∞=_»\ÏxH˜ =ÚO^Õ, ~åѶ∞¨ =<£ÃÑ· âßYѨ~"° ∞≥ #ÿ qKå~°}
=Úyã≤Ok.„Hõ=∞tHõ}Δ Ï Hõq∞\©, PÜ«∞##∞ Jxfl ^Àëê~ÀѨ}Å #∞Oz q∞#Ǩ~ÚOzOk.
D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨~Ô #· J=QÍǨÏ# ÖËHáõ È=_»O =Å¡ HÍ=K«∞ÛQÍh, "≥Ú`åÎxH˜
~åѶ∞¨ =<£ QÆ∞[~å`ü‰Ωõ KÕiáÈÜ«∂~°∞. JѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# Ѩ^gŒ q~°=∞} KÕâß~°∞. K«i„`«Ö’
JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ ™ê~°∂Ѩº`« QÆŠѶ∞¨ @#Å∞ HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ ã¨OÉèqí ã¨∂Î LO\Ï~Ú. ~åѶ∞¨ =<£
q+¨Ü∞« OÖ’ W^Õ [iyOk. 1984 ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ TK«HÀ`«Å∞, 2002 =Úã≤O¡ =ºuˆ~Hõ
#~°"∞Õ ^è•Ö’¡ JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯#fl W^Œ~Ì ∞° „Ѩ=ÚY∞Å `«Å~å`«#∞ xˆ~tÌ OKÕ H©ÅHõ
Éè∂í q∞Hõ#∞ ~åѶ∞¨ =<£ áÈ+≤OKåeû =zÛOk. ~år"£QÍOnè 1991Ö’ PÜ«∞# Hõà¡◊ =ÚO^Õ
Ѩ~=° ∞ѨkOK«QÍ, 2012Ö’ PÜ«∞# "≥Y· i`À #ˆ~O„^Œ "≥∂n Hˆ ã¨∞Å #∞Oz |Ü«∞@Ѩ_ç
áÈÜ«∂~°∞. ~åѶ¨∞=<£ ѨÙ#~°∞`å÷#O á⁄Ok# Ô~O_»∞™ê~°∂¡ ˆHO„^ŒOÖ’ J@ÖòaǨs
"å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fi"Õ∞ JkèHÍ~°OÖ’ LOk. D <ÕÑ^¨ •ä º#flO`å Ѩije¿ã,Î *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ·
^Œ~åºÑ¨ÙÎ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ, ã≤\ò K≥~· ‡° <£QÍ `«# ã¨ÇϨ [ <≥*· Ïxfl |Ü«∞@ÃÑ@∞ìH˘#fl ~åѶ∞¨ =<£
#∞Oz `«Ñʨ Hõ ã¨O*Ï~Ú+‘ HÀ~åeû LO@∞Ok.J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O qâ◊fiã≤Oz ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
JkèHÍiQÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ JѨÊyOz<å, `«# ^èÀ~°}<˜ Õ ~åѶ∞¨ =<£ H˘#™êyOKå~°∞. "≥∂n
„ѨÉ∞íè `åfixfl W|ƒOkÃÑ>Ëì "åãÎ̈"åÅ#∞ âßâ◊fi`«OQÍ Éè∂í ™ê÷Ñ`≤ O« KÕ¿ãâß~°∞.
=∞<À*ò q∞@ì 361

x[ 'x„^•—~°} fik!
''=∂~°}ÏÜ«Ú^è•Å`À xO_ç# ~Ô O_»∞ "åǨÏ<åÅ#∞ g∞~°∞ "≥O@ fã¨∞HÔ àÏ¡~∞° .
J=Ù<å?——
——J=Ù#∞——
''P |à◊Ö¡ ’ q∞+¨<£ QÆ#∞flÅ∞ L<åfl~Ú. J=Ù<å——
''J=Ù#∞——
'' QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ KÕã≤# [#OÃÑ· „ѨÜ≥∂yOKåÅ<Õ L^ÕÌâ◊ºO`À<Õ g∞~°∞ q∞+¨<£
QÆ#∞flÅ#∞ "≥O@ fã¨∞HÔ àÏ¡~∞° . JO`Õ Hõ^•?——
'' J=ã¨~°O Ѩ_ç`Õ, JÖÏO\˜ J=ã¨~°O U~°Ê_ç`Õ `«Ñ¨ÊHõ „ѨÜ≥∂yOKåÅ<Õ
J#∞‰õΩ<åfl#∞. <åÃÑ· ^•_ç [~°QÆ_»O =O\˜ U^≥·<å Ѷ¨∞@# [iyLO>Ë HõzÛ`«OQÍ
LѨÜ≥∂yOKÕ"å}˜‚——
'' =∂~°Oæ ã¨#flQÍ LO_»@O =Å¡<Õ P "åǨÏ<åÅ#∞ "≥O@ fã¨∞HÔ à◊Ö¡ HË áõ ÈÜ«∂~°∞.
J=Ù<å?——
'' J=Ù#∞——
'' J^ÕQ#Æ ∞Hõ =∂~°Oæ qâßÅOQÍ LO_ç "≥àQ¡◊ ÅÆ Ñ¨iã≤u÷ LO>Ë..g∞~°∞ q∞+¨<£
QÆ#∞flÅ`À HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤ LO_Õ"å~°∞. J=Ù<å ?——
'' |Ǩïâß. J=HÍâ◊O LOk. J=Ù#∞——
'' J^Õ [iyLO>Ë =∞~°}ÏÅ∞ WOHÍ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ LO_ç LO_Õq. J=Ù<å?——
''J=Ù#∞——
'' =∂~°Oæ z#flkQÍ LO_ç g∞ HÍ~°∞¡ ֒ѨʼnõΩ ~åÖËx Ü«∂^Œ$zÛùHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å
=Å¡<Õ q∞+¨<£ QÆ#∞flʼnõΩ Ñ¨x K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . J=Ù<å?——
'' nxH˜ =ÚO^Õ ã¨=∂^è•#O WKåÛ#∞. g∞‰õΩ <Õ#∞ K≥ÑÊ≤ Ok U=∞O>Ë, U =∂„`«O
gÅ∞<åfl HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤ LO_Õ"å_ç#x——
'' q∞+¨#∞ QÆ#∞fl`À <Õ~∞° QÍ HÍÅ∞ÊÅ∞ [i¿Ñ"å~°∞. J=Ù<å?——
'' q∞+¨#∞ QÆ#∞fl`À<Õ——
'' ÉèÜ
í ∂≥ `åÊ`«O ~ˆ áêÅ<Õ PÖ’K«# #∞Oz g∞~°∞ WÖÏO\˜ K«~º° ‰õΩ ã≤^=úŒ ∞~Ú#@∞ì
<Õ#∞ J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞. x["Õ∞<å?——
362 QÆ∞[~å`ü 2002
'' ^•xfl g∞~°∞ ZÖÏÔQ<· å J#∞HÀO_ç. "åà◊#¡ ∞ tHΔ̃OK«_O» HÀã¨"∞Õ <Õ#∞ "≥àÏ¡#∞.
"åà◊á Ñ· |bÜ«∞"≥∞#ÿ „ѨÉÏè =O LO_®Å<Õ L^ÕâÌ O◊ `À, Ããx· Hõ ^Œ$+≤Hì À}O #∞Oz PÖ’zOz
P x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl#∞——
'' g∞~°∞ ÉèÜ
í ∂≥ `åÊ`«O ~ˆ áêÅ#∞‰õΩ#flk J=∞$`üã~¨ Öü ’ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. "≥Ú`«OÎ
ѨO*ÏÉò JO`«\Ï. J=Ù<å?——
''J=Ù#∞. ѨO*ÏÉò JO`«\Ï. <Õ#∞ "åà◊¡ Ãã~÷· åºxfl ^≥|ƒfÜ«∂Åx J#∞‰õΩ<åfl#∞.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°¡ ^è~·≥ åºxfl ‰õΩOQÆnÜ«∂Åx J#∞‰õΩ<åfl#∞——
'' WÖÏO\˜ 'ÉèÜ í ∂« #Hõ— Ѩ^uúŒ x J=ÅOaOK«_O» =Å¡ Jã¨=∞‡u =∞iO`« Ö’`«∞QÍ
QÆ∂_»∞Hõ@∞ì‰Ωõ O^Œx, WÖÏO\˜ K«~º° „a\˜+π ™ê„=∂[ºO Ѩ@¡ JQ“~°=OQÍ „Ѩ=iÎOz#@∞ì
J=Ù`«∞O^Œx g∞‰õΩ JxÑ≤OK«Ö^Ë •?——
'' <Õ#∞ W+ì̈ÑÓ¨ iÎQÍ PÖ’zOz PѨx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . HÍHõáÈ`Õ „áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞
‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ JO`«‰Ωõ q∞Oz# ^•i ÖË^∞Œ HÍ|>Ëì JÖÏ KÕÜ∂« eû =zÛO^Œx <å =∞#™êûH˜HΔ ˜
ã¨iKÌ Ñ≥ Ù¨ ʉõΩ<åfl#∞. <åºÜ«∞|^ŒOú QÍ PÖ’zOK«QÅÆ U H˘OK≥O 'q"ÕH=õ O`«∞—_≥<· å QÍh
<Õ#∞ ãÔ̈~#· Ѩ<Õ KÕã#≤ @∞ì „QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. ÉèÜ
í ∂« #Hõ K«~º° Ö’x ^ŒÜ∂« ~°Ì HÀ}Ïxfl
"å~°∞ K«∂_»QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. <å‰õΩ ^è#Œ º"å^•Å∞ `≥Å∞ѨÙ`å~°∞.ZO`À k=º"≥∞#ÿ Ѩx KÕã∞¨ #Î fl@∞ì
<Õ#∞ J#∞‰õΩ<åfl#∞. <Õ#∞ ZÖÏO\˜ áêѨO KÕÜ∞« ÖË^xŒ "å~°∞ „QÆÇÏ≤ ™êÎ~∞° ——
[#~°Öò Ô~y<åÖò¤ _»Ü«∞º~ü J#fl@∞ìQÍ<Õ, PÜ«∞# P^ÕâßÅ`À 1919 U„Ñ≤Öò
13# [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑Ö’ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# ~°HõÎáê`«O KÀ@∞KÕã¨∞HÀ=_®xfl H˘O^Œ~°∞
'q"ÕHõ=O`«∞—Öˇ·# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞, ZO`À=∞Ok „a\˜+¨~°∞¡ k=º"≥∞ÿ# =∞Oz ѨxQÍ<Õ
ѨiQÆ}O˜ Kå~°∞. ã¨iQÍæ 80 Uà◊¡ `«~∞° "å`« QÆ∞[~å`üÖ’x 'q"ÕH=õ O`«∞—Öˇ#· F@~°∞¡ ‰õÄ_®
|Ǩïâß WÖψQ J#∞H˘x LO\ψ~"≥∂! QÀ„^è•, J#O`«~° QÀ„^è• Ç≤ÏO™êHÍO_»x "≥∂n
Z^Œ∞~˘¯#fl f~°∞#∞ g~°∞ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`åxH˜ [iy# k=º"≥∞#ÿ =∞Oz ѨxQÍ ÉèÏqOz
LO\ψ~"≥∂!
ÖÏǨϟ~üÖ’ 1919 #=O|~ü 19# _»Ü∞« º~üÃÑ· qKå~°} [iyOk. q™êÎ~O° QÍ#∂,
f„=™ê÷~ÚÖ’#∂ _»Ü∞« º~üÃÑ· „HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ Ñ¨~㰠ʨ ~°O
™êy# Ѩ^∞Œ <≥#· „Ѩâfl◊ ÅѨ~O° Ѩ~° Wk. _»Ü∞« º~ü#∞ qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê¯\Ï¡O_£ =∂r
™⁄eã≤@~ü [#~°Öò ÖÏ~ü¤ qeÜ«∞"£∞ ǨÏO@~ü <Õ`$« `«fiOÖ’ Zxq∞k =∞Ok`À Hõq∞\©x
xÜ«∞q∞OKå~°∞. x~°O‰õΩâ◊ áêÅ#`À JѨMϺuáêÖˇ#· K«i„`« QÆÅ =Å㨠~å[ºO "Õã#≤
D Hõq∞\© KåÖÏÖ’`«∞Ö’¡H˜ "≥o¡ qKåiOzOk. ^•x=Å¡<Õ _»Ü∞« º~ü =O\˜ QÆQ∞Æ ~åÊ@∞
HõeyOKÕ =Å㨠~å[º Ѷ∞¨ ’~° ~°ÇϨ ™êºÅ‰õΩ „ѨfHõQÍ xez# JkèHÍi ~°OQÆ∞x |Ü«∞@
ÃÑ@ìQeÆ yOk. _»Ü∞« º~ü |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ, Jn ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ qã≤~ˆ „Ѩâfl◊ ʼnõΩ ã¨=∂^è•#O
K≥áêÊeû# ã¨OHõ@OÖ’H˜ <≥@Qì eÆ yOk.
=∞<À*ò q∞@ì 363
ǨÏO@~ü Hõq∞\©Ö’x Zxq∞k =∞OkÖ’ =ÚQÆ∞~æ ∞° ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞. ѨO*ÏÉò JѨÊ\˜
ÖˇÑ<ì≤¶ O≥ \ò QÆ=~°fl~ü, _»Ü∞« º~ü ã¨Ç¨ #Å∞QÆ∞~°∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ É’#∞Ö’ xÅɡ\ ,ì˜ Hõq∞\©Ö’x
Zxq∞k =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∂ „Ѩâfl◊ Å#∞ ã¨OkèOKÕ qKå~°} Ѩ^uúŒ x Hõq∞\© ZOK«∞ H˘Ok.
D =Å㨠JkèHÍ~°∞Å#∞ xt`«OQÍ ã¨∂\˜QÍ „ѨtflOK«_O» Ö’, Hõq∞\©Ö’x „a\˜+π ã¨É∞íè ºÅ`À
áÈeÛ`Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ Q˘Ñ¨Ê `≥Q∞Æ =x, ã¨fi`«O„`«`x« „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. x[ x~åú~} °
„Ѩ„H˜Ü∞« #∞ XHõ ã¨"åÖòQÍ fã¨∞H˘x =∞# ã¨É∞íè ºÅ∞ U ™ê÷~ÚÖ’ ã¨#fl^Œ=ú ∞Ü«∂º~°<OÕ ^Œ∞‰õΩ
"≥Ú^Œ\’¡ L^ŒÇϨ iOz# _»Ü∞« º~ü`À ã¨O"å^ŒOÖ’x H˘O`« ÉèÏQÆ"∞Õ =∞K«∞Û`«∞#Hõ. _»Ü∞« º~ü`À
[iy# D ã¨O"å^ŒOÖ’ áêÖÁæ#flk QÆ∞[~å`ü‰Ωõ K≥Ok# ÉÁOÉÏ~Ú <åºÜ«∞"åk ã¨~ü
z=∞<£ÖÏÖò Ãã`«ÖÏfi^£.
_»Ü∞« º~üx LK«∞ÛÖ’H˜ ÖÏy, `«#‰õΩ `å<Õ ã‘fiÜ«∞ #+ì̈^•Ü«∞Hõ XѨÙÊHÀÅ∞ „ѨH@ õ #
KÕ~ÚOKÕ Ñ¨^Œúux Ãã`«ÖÏfi^£ J#∞ã¨iOKå~°∞. „HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑ HÀã¨O PÜ«∞#
ZOK«∞H˘#fl ѨO^ä• Ñ¨@¡ „a\˜+~¨ ‰¡° Ωõ JÉèºí O`«~O° LOk. [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑‰Ωõ ^•if¿ã
=∂~°æO =∂~°}ÏÜ«Ú^è•Å∞ Hõey# HÍ~°∞¡ "≥à◊¡_®xH˜ =∞s z#flk HÍHõáÈ`Õ "å\˜x
֒ѨʼnõΩ fã¨∞HÔ o¡ âßOuÜ«Ú`«OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨=∂"ÕâO◊ ÃÑH· ˜ QÆ∞iÃÑ\ì̃, ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
„Ѩ[Å#∞ _»Ü«∞º~ü ‰õÄeÛ"Õ¿ã"å_® J<Õ „Ѩâ◊fl#∞ Ãã`«ÖÏfi^£ ã¨OkèOKå~°∞. =∂~°
}ÏÜ«Ú^è•Å`À xO_ç# HÍ~°#¡ ∞ J`«_∞» ֒ѨʼnõΩ fã¨∞HÔ à◊_¡ O» JÜÕ∞ºÑ¨x HÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì
'ã¨OÉèÏ=º`«—‰õΩ ã¨O|OkèOz# WÖÏO\˜ „Ѩâ◊flʼnõΩ ã¨ÊOkOKÕO^Œ∞‰õΩ _»Ü«∞º~ü
x~åHõiOK˘K«∞Û. HÍh, J`«_∞» "≥„i"å_çÖÏ `ÕÖÏ_»∞. WѨÙÊ_»∞ KÕã#≤ ^•xHõ<åfl WOHÍ
Z‰õΩ¯=QÍ<Õ KÕÜ∂« Å#∞‰õΩ#fl@∞ì JOwHõiOz, `«#‰õΩ `å<Õ =∞ixfl z‰õΩ¯Ö’¡ Ѩ_áç ÈÜ«∂_»∞.
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’ _»Ü∞« º~ü #∞Oz ["å|∞Å∞ ~å|@ì_O» Ö’ Ãã`«ÖÏfi^£ K«∞~°∞QÍæ
=º=ǨÏiOKå~°∞. `«#‰õΩ=ÚO^Œ∞ W^Œ~Ì ∞° „a\˜+π ã¨É∞íè ºÅ∞ "Õã#≤ „Ѩâfl◊ ʼnõΩ _»Ü∞« º~ü WzÛ#
ã¨=∂^è•<åÅ#∞ =∞iO`« q=~°}Ï`«‡HõO, ã¨=∞„QÆO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =∂„`«"Õ∞ Ãã`«ÖÏfi^£
„ѨtflOKå~°∞. „Ѩ^•è # qKå~°}`À `«#‰õΩ ã¨O|O^èOŒ ÖË^∞Œ J#fl@∞ì =º=ǨÏiOKå~°∞.
ZÖÏO\˜ =ÚO^Œã∞¨ Î ÃÇÏK«ÛiHõ ÖˉΩõ O_®<Õ `å#∞ HÍÅ∞ÊʼnõΩ P^ÕtOz#@∞ì ÖÏ~ü¤ ǨÏO@~ü
J_çy# „Ѩâfl◊ ‰õΩ _»Ü∞« º~ü JOwHõiOKå_»∞. ã¨É‰íè Ωõ J#∞=∞u ÖË^xŒ K≥ÑÊ≤ <å P QÀÅÖ’,
'q#QÆÅ KåÖÏ=∞Ok— Ãã`· O« q#HõáÈ=K«∞Û#<Õ L^ÕâÌ O◊ `À <Õ~∞° QÍ, ZÖÏO\˜ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞
W=fi‰õΩO_®<Õ HÍÅ∞ÊʼnõΩ P^ÕtOKå#x _»Ü∞« º~ü XѨÙʉõΩ<åfl_»∞. HÍÅ∞ÊÅ^•HÍ áȉõΩO_®,
'ã¨=∂"Õâ"◊ ∞≥ #ÿ QÆ∞OѨÙx K≥^~Œ Q° ˘\ÁìK∞« Û. J~Ú<å, _»Ü∞« º~ü WO`«Ñ∞¨¶ ’~åxH˜ áêÅÊ_®¤_∞» .
J^Õ=∞O>Ë, 'QÆ∞OѨ٠K≥kiáÈÜÕ∞^•HÍ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ_¨ O» `«# q^è∞Œ Ö’¡ ÉèÏQÆ—=∞x _»Ü∞« º~ü
"åkOKå_»∞.
W^Œ~Ì ∞° „a\˜+π ã¨É∞íè ºÅ∞ J_»∞QÆ∞`«∞#fl „Ѩâfl◊ ʼnõΩ XѨÙÊHÀÅ∞QÍ _»Ü∞« º~ü ã¨=∂^è•<åÅ∞
K≥|∞`«∞O_»QÍ, Ãã`«ÖÏfi^£ =O`«∞ =zÛOk. JѨÊ\˜^•HÍ _»Ü«∞º~ü JOwHõiã¨∞Î#fl
364 QÆ∞[~å`ü 2002
q+¨Ü∂« ÅÃÑ<· Õ <˘‰õΩ¯`«∂, =∂~°}ÏÜ«Ú^è•Å`À xO_ç# HÍ~°#¡ ∞ gÅ∞ÖËHõ |Ü«∞>Ë =kÖËã#≤
"≥·#OÃÑ· `«# „Ѩâ◊flÅ#∞ ã¨OkèOKå~°∞. x*ÏxH˜, Ãã`«ÖÏfi^£ „Ѩâ◊flÅhfl 'ã¨OÉèÏ=º`«—
HÀ}OÖ’<Õ ÖË=Ù. HÍÅ∞ÊÅ∞ =Úyã≤, 400 =∞Ok qQÆ`r« =ÙÖˇ· JO`«‰Ωõ ~Ô O_çO`«Å∞
HõΔ`«QÍ„`«∞Å∞QÍ Ñ¨_çL#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’#∂, _»Ü«∞º~ü ZO`« x~°ÌÜ«∞QÍ L#flk
x~°∂Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ Ãã`«ÖÏfi^£ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. "≥∞^ÿ •#OÖ’ QÍÜ«∞Ѩ_ç L#fl"åi q+¨Ü∞« OÖ’
U"≥∞<ÿ å ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~å Jx „ѨtflOK«QÍ, ' ÖË^∞Œ . HõzÛ`«OQÍ ÖË^<Œ Õ
K≥áêÊe. J~Ú<å, Jk <å Ѩx HÍ^Œ∞. ^•xHÀã¨O Pã¨Ê„`«∞Å∞ L<åfl~Ú. "≥^· ºŒ JkèHÍ~°∞Å∞
L<åfl~°∞. QÍÜ«∞Ѩ_#ç "å_»∞ JHõ¯_»‰Ωõ "≥o¡ `«#‰õΩ "≥^· ºŒ O KÕÜ∞« =∞x "Õ_∞» HÀ"åe. JO`Õ—
Jx _»Ü∞« º~ü ã¨=∂^è•#q∞KåÛ_»∞.
x[ x~åú~} ° „Hõ=∞OÖ’ Hõq∞\©Ö’x ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ Ѩ_#ç „â◊=∞ z#flk
HÍ^Œ∞. U q^èOŒ QÍ K«∂ã≤<å ^•xfl ™êHΔͺ^è•~åÅ #"≥∂^Œ∞ H˜O^Œ ‰õΩkOK«_O» ÉèÏ=ºO
HÍ^Œ∞. D q+¨Ü∞« OÖ’ Ãã`«ÖÏfi^£`Àáê@∞ q∞QÆ`å W^Œ~Ì ∂° QÆ\ Qì˜ Í xÅ|_®¤~∞° . x~åú~}° ‰õΩ
=zÛ# JOâßÅ #"≥∂^Œ∞ H˜O^Œ ѨiQÆ}O˜ KåeûO^Õ#x YO_ç`O« QÍ K≥áêÊ~°∞. nxÃÑ·
W~°∞ѨHÍΔ Å∞ "≥ÚO_çQÍ xÅ|_»@O`À UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^è#Œ ‰õΩ gÅ∞ ÖˉΩõ O_®áÈ~ÚOk.
D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ǨÏO@~ü Hõq∞\© ~Ô O_»∞ x"ÕkHõÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕãO≤ k. S^Œ∞QÆ∞~°∞ „a\˜+π
ã¨É∞íè ºÅ ("≥∞*Ïi\©) x~åú~} ° Å`À XHõ x"ÕkHõ, =ÚQÆ∞~æ ∞° ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÅ ("≥∞<ÿ åi\©)
x~åú~} ° Å`À =∞~Àx"ÕkHõ#∞ ã≤^OúŒ KÕãO≤ k. x"ÕkHõÅ∞ ~Ô O_»∞ J~Ú<å _»Ü∞« º~ü <Õ~åxfl
„^è∞Œ gHõiOK«_O» Ö’ Un "≥#∞nÜ«∞ÖË^∞Œ . [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑ Ѷ∞¨ ’~åxH˜ „Ѩuã¨ÊO^Œ#QÍ
_èbç ,¡ ÉÁOÉÏ~Ú „ÃÑã≤_h≥ ûÖ’¡#∂, ѨO*ÏÉòÖ’#∂ P„QÆÇ¨ "ÕâßÅ∞ ~°Q∞Æ Å∞`«∞#fl `«~∞° }OÖ’<Õ
Hõq∞\© `«# qKå~°}#∞ ѨÓiÎKãÕ O≤ k._»Ü∞« º~ü Ѷ∞¨ ’~åxfl YO_çOKÕ ã¨fi~°OÖ’ `«Ñʨ ~Ô O_»∞
x"ÕkHõÖ’¡x JOâßÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù XHõ¯>Ë. „a@<£‰Ωõ ѨOÑ≤Oz# <À\òÖ’ "≥„· âßÜü∞ ÖÏ~ü¤
KÕ"∞£ ûѶ~¨ .¤ü . D x"ÕkHõÖ’¡x ã¨∂HõΔ ‡Éè^Ë •xfl L@OH˜OKå~°∞.
„Ѩ^•è #OQÍ ~Ô O_»∞ JOâßÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç _»Ü∞« º~üx „a\˜+π ã¨É∞íè ºÅ Hõq∞\©
PˆHÑΔ O≤ zOk. =ÚO^Œã∞¨ Î ÃÇÏK«ÛiHõ ÖˉΩõ O_® HÍÅ∞ÊʼnõΩ P^ÕtOK«_O» JO^Œ∞Ö’ XHõ\ .˜
'[#O K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°~Ú—# `«~∞° "å`« ‰õÄ_® HÍÅ∞ÊÅ#∞ H˘#™êyOK«_O» =∞~À JOâ◊O.
ѨO*ÏÉò JO`«\Ï Ñ¨iã≤u÷ x QÍ_çÖ’ ÃÑ\ÏìÅ<Õ^Õ J`«x L^ÕâÌ º◊ O J~Ú<å, ^•xHÀã¨O
x~°fiÇ≤ÏOKåeû# 'q^èŒ∞Å q+¨Ü«∞OÖ’ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ÉèÏ=#Å—‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º_»x Hõq∞\©
Jaè„áêÜ«∞Ѩ_çOk. HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨‰õΩO_®<Õ QÆ∞OѨÙx K≥^Œ~°Q˘@ìÖË=∞<Õ "å^Œ#
#=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË^xŒ ÉèÏqOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ _»Ü∞« º~ü fã¨∞‰õΩ#fl x~°Ü ‚ ∞« O =Å¡
'ѨO*ÏÉò ~°HOΔ˜ K«|_çO—^Œx, '1857 q„^ÀǨÏO ™ê÷~ÚÖ’x u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =ÚѨÙÊ #∞Oz
`«ÑÊ≤ OK«|_çOk— J<Õ qãÎ̈ $`« ™êkèHÍiHõ`« Hõey# "å^Œ##∞ Hõq∞\© `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk.
=∞<À*ò q∞@ì 365
ÉèÏ~°fÜ«∞ Hõq∞\©Ö’x ã¨É∞íè ºÅ∞ =∞iO`« f„="≥∞#ÿ YO_»# ã¨fi~°O qxÑ≤OKå~°∞.
'"≥O@ ÃÑ@∞ìH˘x "≥àQ¡◊ eÆ y#@ì~Ú`Õ q∞+¨#∞ QÆ#∞flʼnõÄ Ñ¨x K≥ÑÊ≤ LO_Õ"å_ç##fl _»Ü∞« º~ü
"≥Y· i—ÃÑ· ã¨É∞íè ºÅ∞ q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° . QÆ∞OѨ٠K≥kiáÈ=_»O "≥Ú^ŒÅ~Ú# `«~∞° "å`« ‰õÄ_®
"≥O@ `≥K∞« Û‰õΩ#fl =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ J~ÚáÈÜÕ∞^•HÍ HÍÅ∞ÊÅ#∞ _»Ü∞« º~ü H˘#™êyOKå_»x
"åáÈÜ«∂~°∞. HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ‰¨ Ωõ O_® QÆ∞OѨÙx K≥^~Œ Q° ˘>Ëì Ѩiã≤u÷ ÖË^#Œ fl „a\˜+π Hõq∞\©
"å^Œ#x, _»Ü∞« º~ü ã‘fiÜ«∞ „ѨH@õ #x L@OH˜ã∂¨ Î ã¨É∞íè ºÅ∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. _»Ü∞« º~ü „Ѩ=~°#Î
'J=∂#gÜ«∞O. „a\˜+π áœ~°∞_»∞ KÕÜ∂« eû# Ѩx HÍ^Œk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x „a\˜+π áê
Å#‰õΩ Q˘Ñ¨Ê JѨKå~°O— JO@∂ `«# x"ÕkHõ#∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ =ÚyOKå~°∞.
"≥„· âßÜü∞ ÖÏ~ü¤ KÕ"∞£ ûѶ~¨ ¤ü D ~Ô O_»∞ x"ÕkHõÖ’¡x JOâßÅ#∞ ѨijeOz, `«∞^Œ‰Ωõ
_»Ü∞« º~ü <Õ~O° KÕã#≤ @∞ì „^è∞Œ gHõiOKå~°∞. ''J=ã¨~O° J~Ú# ^•x Hõ<åfl Z‰õΩ¯= KÕâß_»∞.
XHõ q"ÕH=õ O`«∞_çÖÏ #_»∞K«∞HÀÖË^∞Œ . Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ J#∞=∞uOz# "Õ∞~°HÔ <· å =∂#=`«fiO
„Ѩ^iŒ ≈OK«Ö^Ë ∞Œ —— Jx x~åúiOKå~°∞. ^•O`À _»Ü∞« º~ü `«# Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂KÕã≤ kQÍÅ∞
=ÚY"Õ∞ã¨∞H˘x WOQÆO¡ _£‰Ωõ "≥oá¡ È"åeû =zÛOk. P ~ÀAÖ’¡ „a\˜+π ã¨=∂[OÖ’
_»Ü∞« º~ü‰Ωõ P^Œ~} ° , =ÚYºOQÍ ÉèÏ~°`Öü ’x =Å㨠JkèHÍ~°∞Å, ã¨O„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ „âı}∞Å
=∞^Œ`Ì ∞« ÖËHáõ È`Õ, J`«_ç <Õ~åxH˜ ã¨i`«∂Qˆ tHõ<Δ Õ J#∞Éèqí Oz LO_Õ"å_»∞. K«\ÏìŠѨ@¡
q^èÜ Õ ∞« `« ÖËx _»Ü∞« º~ü =O\˜ JkèHÍ~°∞Å#∞ '<Õ~° ÉÏ^躌 `«— #∞Oz HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ „a\˜+π
áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ 'ѨiǨ~°O #∞Oz <åºÜ«∞"≥∞#ÿ q∞#Ǩ~ÚOѨٗ K«\Ïìxfl
P"≥∂kOKå~°∞. WÖÏO\˜ qÉèlí `« "å`å=~°}OÖ’ ǨÏO@~ü Hõq∞\© U~åÊ@∞ J~Ú x[
x~åú~}° ‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. x[ x~åú~}° =∞^躌 Ö’ Hõq∞\©H˜ ã¨ÇϨ HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
x~åHõiOKå~°∞. ѨO*ÏÉòÖ’ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤# <åÜ«∞‰õΩÅ q_»∞^ŒÅ‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO
x~åHõiOK«_O» `À, Hõq∞\©H˜ =ºuˆ~HõOQÍ HÍO„ÔQãπ |Ç≤Ï+¨¯~°} Ñ≤Å∞ѨÙx WzÛOk.
Zxfl Ö’@∞áê@∞¡ L#flѨÊ\˜H© x[ x~åú~} ° ‰õΩ ã¨O|OkèOz# Hõ$+≤Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
K«i„`«Ö’<Õ Ç¨ÏO@~ü Hõq∞\© XHõ "≥∞Åÿ ∞~å~ÚQÍ xezOk. Hõq∞\©Ö’x „a\˜+,π ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨É∞íè ºÅ =∞^躌 Zxfl qÉè^Ë •Å∞ L<åfl, XHõ ^ŒâÖ◊ ’ Hõq∞\©x HÍO„ÔQãπ |Ç≤Ï+¨¯iOz#ѨÊ\˜H,©
x[ x~åú~°} „Ѩ„H˜Ü«∞ J<Õk ZO`«Ö’`«∞QÍ,x+¨ÊHõΔáê`«OQÍ ™êQÍÅ<Õ^•xÃÑ· H˘xfl
ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ „Ѩu+≤Oì zOk. Hõq∞\© ZO`«^∂Œ ~°O áÈ~ÚO^ŒO>Ë,z=∞<£ÖÏÖò Ãã`«ÖÏfi^£
`«∞k~°∂Ѩ٠WzÛ# ÉèÏ~°fÜ«∞ x"ÕkHõ, "≥„· âßÜü∞h =keÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑
Ѷ∞¨ @# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ ѨO*ÏÉòÖ’ =∂~°¬Öò ÖÏx qkèOK«_O» ÃÑ· PÜ«∞#x `«ÑÙ¨ Ê|\ì̃Ok.
=∞i D ™ê÷~ÚÖ’ Juâ◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ , J`«∞º#fl`«"∞≥ #ÿ =Å㨠™ê„=∂*Ϻxfl z~å‰õΩ ÃÑ>Ëì
^è~·≥ º° O KÕã#≤ g~°∞ ZO`«\ ˜ XuÎà#¡◊ ∞ Z^Œ∞~˘¯xLO\Ï~À „Ѩ`ºÕ HõOQÍ K≥áêÊeû# ѨxÖË^∞Œ .
[eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑ qKå~°} "≥Ú^ŒÅ∞ HÍ=_®xH˜ H˘xfl<≥ÅÅ =ÚO^Œ∞ „a\˜+π
~å[ =Oâ◊O Ãã`«ÖÏfi^£x <≥\· ò (Ü≥∂^è∞Œ _»∞) a~°∞^Œ∞`À ã¨`¯« iOzOk. qKå~°} HÍÖÏxH˜
366 QÆ∞[~å`ü 2002
PÜ«∞# ÉÁOÉÏ~Ú qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O LѨ‰Ωõ ÅѨu. z=∞<£ÖÏÖò 1946Ö’ `«# *Ï˝ÑH¨ ÍÅ#∞
~åã¨∞H˘<åfl~°∞. '*Ï˝ÑH¨ ÍÅ `«ÅáÈ`«— ¿Ñi@ "≥Å∞=_ç# D ѨÙãÎ̈HOõ Ö’, Hõq∞\©Ö’ Ѩx
KÕã∞¨ #Î flHÍÅOÖ’ `«##∞ ZÖÏ „Ѩ֒ÉèÏʼnõΩ QÆ∞iKÕãO≤ n q=~°OQÍ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . Hõq∞\©
~Ô O_»∞ =ÚHõ¯Å∞ JÜÕ∞ºO`« f„="≥∞#ÿ Jaè„áêÜ«∞ Éè^Ë OŒ á⁄_»K∂« ã≤#ѨÙÊ_»∞, HÍãÎ̈ Ѩ@∞ì
ã¨_e» ¿ãÎ ~Ô O_»∞ Ѩ^=Œ ÙÅ#∞ W™êÎ=∞x Z~° "Õâß~°x K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞. =ÚO^Œ∞QÍ ÉÁOÉÏ~Ú
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì `å`å¯eHõ <åºÜ«∞=¸iÎQÍ xÜ«∞q∞™êÎ=∞x J<åfl~°x, "≥„· âßÜü∞ <Õ`$« `«fiOÖ’
ѨxKÕ¿ã HÍ~°ºx~°fiǨÏHõ =∞O_»eÖ’ <åºÜ«∞ ã¨É∞íè º_çQÍ KÕ̂~O^Œ∞‰õΩ Jk ѨÓ~°fi~°OQÆOQÍ
Ѩx KÕã∞¨ OÎ ^Œx Ǩg∞ WKåÛ~°x Ãã`«ÖÏfi^£ q=iOKå~°∞. P `«~∞° "åu HÍÅOÖ’ PÜ«∞#
=∞iO`« q=~°} WKåÛ~°∞. 1920Ö’ ~Ô O_»∞ x"ÕkHõÅ#∞ „ѨK∞« iOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =zÛ#
D „Ѩuáê^Œ#Å∞ =∂=¸Å∞ ã¨OÉèÏ+¨}Ö’¡ ^˘i¡#"ÕQÍh, xiÌ+Oì¨ QÍ =ÚO^Œ∞H˘zÛ#q
HÍ^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D „Ѩuáê^Œ#ÃÑ· Ãã`«ÖÏfi^£ ZÖÏ ã¨ÊOkOKå~°∞? ''<Õ#∞ ZO`«=∂„`«O
Pâ◊Û~°ºÑ¨_Ö» ^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë "Õ∞O `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤ x"ÕkHõÖ’ "≥„· âßÜü∞x Ãã`· O« `«ÑÙ¨ Ê|\ÏìO.
=∂~°¬Öò ÖÏ qkèOKåeû# J=ã¨~O° QÍh, ^•xfl H˘#™êQÍeû# ѨxQÍh ÖË^xŒ "Õ∞O
Hõ~åYO_çQÍ K≥¿ÑÊâßO. P "≥Y· i „a\©+O≤ _çÜ∂« „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~åºK«~} ° ÃÑ· f„=„ѨÉÏè =O
K«∂Ñ≤OzOk—— Jx PÜ«∞# q=iOKå~°∞.
Z#Éè·ˇ Uà◊¡ `«~∞° "å`« K«∂¿ã,Î x[ x~åú~}° Å x~°fiǨÏ}Ö’ Ãã`«ÖÏfi^£ ™ê÷ÑO≤ z#
L#fl`« „Ѩ=∂}ÏʼnõΩ PÜ«∞# ™⁄O`« QÆ_¤» QÆ∞[~å`üÖ’ ѨÓiÎQÍ uÖ’^ŒHÍÅ∞ WKÕÛâß~°∞.
2002 <å\˜ ™ê=¸Ç≤ÏHõ ǨÏ`åº<Õ~åÅÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì i>ÿ̌~∞° ¤ <åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ãì π r\©
<å<å=u Ѩ^àÕ √◊ Q¡ Í qKå~°} [~°∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞. QÀ„^è• J#O`«~° ǨÏ`åº<Õ~åÅÃÑ· <åºÜ«∞O
HÀã¨O áÈ~å_»∞`«∞#fl"åiH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO JOkã¨∞Î#fl f™êÎ Ãã`«ÖÏfi^£, z=∞<£ÖÏÖò
Ãã`«ÖÏfi^£‰Ωõ =Úx=∞#=~åÅ∞. Wk Ü«∂^Œ$zÛùH"õ ∞Õ J~Ú<å, Hõ~∞° } zÑ≤ÊÖË¡ q+¨Ü∞« O.
[ã≤ìãπ <å<å=u Hõq∞+¨<£ Ѩx f~°∞Ö’x q~°∞^Œú`«x Ѩ\ ˜ìWKÕÛ JOâßÖˇ<Àfl
Hõxã¨∞<Î åfl~Ú. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ PÜ«∞# qKå~°}#∞ Uà◊‰¡ Ωõ Uà◊√¡ á⁄_çyOK«∞‰õΩO@∂ áÈ`«∞<åfl~°∞.
=∞~À"≥Ñ· Ù¨ W<Õflà◊¡ qKå~°} `«~∞° "å`« ‰õÄ_®, âßOuÉè„í ^Œ`Å« #∞ =∞$QƺO KÕã#≤ "åiÖ’
„Ѩ^•è # =ºHÎ̃ J~Ú# "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ ÖËHõ <À\©ã∞¨ W"åfieû# J=ã¨~O° LO@∞O^Œx
PÜ«∞# J#∞HÀ=_»OÖË^∞Œ . "≥∂nx Ñ≤Å"åÅx, qKå~°}Ö’ =ÚYº ÉèÏQÆ™êfiq∞QÍ L#fl
[<£ ã¨OѶ∞¨ ~ü¬ =∞OKü (*ËZãπZ"£∞) Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ HÀ~°∞`«∞<åfl Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . ZѨÙÊ_»∞
"≥∂n „Ѩ™êÎ=# =zÛ<å [ã≤ãì π <å<å=u =ÚYOÖ’ q=ÚY`« „Ѩã∞¨ Êù@O J=Ù`«∞Ok.
PÜ«∞# "≥Y· i`À qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« ѨiǨ㨄áêÜ«∞OQÍ q∞yeáÈ`«∞#flk.
[ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ xÜ«∞=∞x|O^è#Œ Å#∞ =∂~°∞Û`«∂ 2004 EÖˇÖ· ’
„Ѩ`ÕºHõ ã¨=~°} `≥zÛ# ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ `≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ H˘O`«, ^≥Ñ≤Êá⁄_çKÕ =∂@Å
=∞<À*ò q∞@ì 367
~°∂ѨOÖ’ WOH˘O`« "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_® D q+¨Ü∂« xfl JOwHõiOzOk. "å[¿Ñ~Ú
<Õ`$« `«fiO Ö’x c*ËÑ‘ „ѨÉ∞íè `«fiO Hˆ O„^ŒOÖ’ Ѩ_áç È~Ú# ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ `«~∞° "å`« QÆ∞[~å`ü
„ѨÉèí∞`«fiO D ã¨=~°}x fã¨∞H˘zÛO^Œ<Õk QÆ∞~°∞Î LOK«∞HÀ"åe. =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑
™ê~°^ºŒä OÖ’x HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO 2002 Ç≤ÏO™êHÍO_»ÃÑ· `å*ÏQÍ <åºÜ«∞ qKå~°}‰õΩ
P^ÕtOK«#∞#fl^Œx JѨÊ\’¡ ~å[H©Ü∞« =~åæÖ’¡ *’~°∞QÍ TǨQÍ<åÅ∞ ™êQÆ∞`«∞O_Õq.
nxH˜ „Ѩuã¨ÊO^Œ#QÍ<Õ ã¨=~°}#∞ fã¨∞H˘KåÛ~°<OÕ ^Œ∞‰õΩ, ^•xfl ZOK«∞‰õΩ#fl ã¨=∞Ü«∞"Õ∞
x^Œ~≈° #O. XHõ Hõq∞+¨<£ Ѩx KÕã∞¨ OÎ _»QÍ =∞~À^•xfl Hˆ O„^ŒO xÜ«∞q∞OK«_O» [~°Q^Æ ∞Œ .
=∞Ǩ J~Ú`Õ [ã≤ìãπ <å<å=u Hõq∞+¨<£ ѨikèÖ’H˜ ~åx q+¨Ü«∂ÅÃÑ· Hõq∞+¨<£#∞
"ÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok QÍh, ã¨=∂O`«~° Hõq∞\©x "ÕÜ∞« _»O ã¨=∞~°h÷ Ü«∞ K«~º° HÍÉ’^Œ∞.
nxfl ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘<Õ =ÚO^Œã∞¨ Î K«~º° QÍ, XHõ =ÚYº=∞O„uQÍ `å#∞ ã¨Ç¨ `«#
„ѨÉ∞íè `«fiOÖ’x Z=i<≥<· å qKåiOK«QeÆ Qˆ ÖÏ <å<å=u Hõq∞+¨<£ JkèHÍ~°Ñi¨ kèx "≥∂n
qã¨ÎiOKå~°∞. QÀ„^è•, J#O`«~° Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ qKåiOKÕ „Hõ=∞OÖ’ 'JѨÊ\’¡
=ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã#≤ =ºH˜xÎ , P HÍÅOÖ’ =∞O„`«∞Å∞QÍ Ñ¨xKÕã#≤ "åix, JѨÊ\˜
áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å#∞, q_ç =º‰õΩÅÎ #∞, ã¨Oã¨Å÷ #∞ Hõq∞+¨<£ qKåiOK«=K«∞Û— Jx H˘`«QÎ Í
*ÏsKÕã#≤ <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<Ö£ ’ QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO xˆ~tÌ OzOk.
ã‘fiÜ«∞ Ѩi`åºQÍxH˜ ã≤^Œú=∞=Ù`«∞<åfl=∞#fl Q˘Ñ¨Êã¨O[˝x <À\˜Ñ¶≤ˆH+¨<£ ^•fi~å
WzÛ#@∞ì JxÑ≤OzOk. Ç≤ÏO™êHÍO_»x [iÑ≤Oz# "åi`À (c*ËÑ,‘ gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQ∑
^ŒàòʼnõΩ K≥Ok# QÆ∂O_®Å∞) „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J~ÚO^• ÖË^• J<Õk qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ
‰õÄ_® Hõq∞+¨<‰£ Ωõ <À\˜+Hˆ≤ +¨<£ JkèHÍ~°q∞zÛOk. Hõq∞+¨<£ JkèHÍ~åÖ’¡ H˘`«QÎ Í KÕiÛ#
JOâ◊O Uq∞@O>Ë, '~å[H©Ü∞« , ~å[H©Ü∞Õ `«~° ã¨Oã¨Å÷ ∞ U"≥<· å Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ∞¨ @#Ö’¡
ѨOK«∞H˘#fl@∞ì XHõ"àÕ ~◊ ∞° A=Ù J~Ú`Õ, "å\˜ÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiO ZÖÏ =º=ǨÏiOzO^Œ—<Õk
Hõq∞+¨<£ xQÆ∞æ fÜ«∞=K«∞Û. JO>Ë, `å#∞ ( "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO) <Õ~∞° QÍ <Õ~O° Ö’ áêÖÁæ#fl@∞ì
x~°∂Ñ≤OK«QÅÆ „Ѩ`º« HõΔ P^è•~åÖËg ÖËHáõ È~Ú<å, Ç≤ÏO™êHÍO_»x [iÑ≤Oz# HÍëêÜ«∞
ã¨Oã¨Å÷ `À ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J~Ú#O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ `«##∞ ÉÏ^è∞Œ º~åex KÕÜ∞« =K«∞Û#x <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<£
^•fi~å "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO K≥|∞`«∞#fl^Œ#fl=∂@!
=∞~À~°HOõ QÍ K≥áêÊÅO>Ë, 2004Ö’ `«##∞ ã¨=∞i÷OKÕ „ѨÉ∞íè `«fiO Hˆ O„^ŒOÖ’
Ѩ_áç È~Ú# "≥O@<Õ #ˆ~O„^Œ "≥∂n `«#‰õΩ `å<Õ qKå~°} ѨikèÖ’H˜ =KåÛ~°∞. =∂#=
ǨωõΩ¯Å Ñ¨i~°H} Δõ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ `˘e#∞Op UU JOâßÅ<≥`· Õ „Ѩ^•è #OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥ã¨∞Î<åfl~À, P Jxfl JOâßÅÃÑ· qKå~°}#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ `«#‰õΩ `å#∞QÍ
=ÚO^Œ∞H˘KåÛ~°∞. |Ü«∞@ „ѨKå~°O [iy#@∞ì W^ŒO`å "≥∂n ǨÏ$^ŒÜ∞« Ѩi=~°#ΠѶe¨ `«O
HÍ<ÕHÍ^Œ∞. ѨzÛ ~å[H©Ü∞« OÖ’ ÉèÏQÆO. D <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<£ J<Õk Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ·
368 QÆ∞[~å`ü 2002
XHõ qÅO|# „Ѩuã¨ÊO^Œ#. J~Ú`Õ, „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ "Õ¿ã Hõq∞+¨#∞¡ ã¨fi`«Ç¨ QÍ<Õ Ug∞
KÕÜ∞« QÆÅ ã≤u÷ Ö’ LO_»=<Õ "åãÎ̈qHõ ~å[H©Ü∞« ÉèÏ=# #∞Oz K«∂¿ã,Î "≥∂n W|ƒOk
Ѩ_Õ „ѨãHˆ¨ Î ÖË^∞Œ . ™êfi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`« WÖÏO\˜ Hõq∞+¨##¡ ∞ Z<Àfl
K«∂ã≤Ok. Jq `å=∞∞ xÜ«∞q∞Oz# „ѨÉ∞íè `«fiO HÀã¨O JOH˜`=« ∞~Ú Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl „Hõ=∞OÖ’
HõàO◊ H˜`Ñ« Ó¨ i`« q"å^•Ö’¡ z‰õΩ¯|_çáÈ~Ú qëê^•O`«OQÍ =Úyã≤áÈ`«∂ LO\Ï~Ú.
HÍ|>Ëì `«# „ѨÉ∞íè `«fiO U~åÊ@∞KÕã#≤ <åºÜ«∞qKå~°} Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ xeKÕO^Œ∞‰õΩ
=∂„`«"∞Õ "≥∂_ô ã¨∞=ÚY`« =ºHõOÎ KÕâß~°∞. ~Ô O_Õà√◊ Q¡ Í <å<å=u Hõq∞+¨<£ Ѩxf~°∞x
K«∂ã¨∞#Î flO^Œ∞#, Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ѨÓiÎ ã¨fi`«O„`«`x« W"åfiÅx "≥∂n J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
HÍh, ã¨fi`«O„`«`« q+¨Ü∞« OÖ’ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<#£ ∞ ǨÏO@~ü Hõq∞\©`À áÈÅÛ_®xˆH
ÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ, ǨÏO@~ü Hõq∞\©`À áÈe¿ãÎ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨∂„`«|^ŒOú QÍ
Z‰õΩ¯=ã¨fi`«O„`«`« LOk. ǨÏO@~ü Hõq∞\© U~åÊ@∞ HÍ~åºx~°fiǨÏHõ =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ "Õ∞~°‰Ωõ
[iyOk. Hõq∞\©H˜ ZÖÏO\˜ <åºÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ xˆ~âÌ ßÅ∞ W=fi_»O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . D HÍ~°}OQÍ
ǨÏO@~ü Hõq∞\©H˜ ZÖÏO\˜ K«@|ì ^Œú JkèHÍ~åÅ∞ ÖË=Ù. ^•x=Å¡ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ #"≥∂^Œ∞
KÕÜ∞« _»"∞Õ QÍh, "å\˜x „^è∞Œ gHõiOKåeûOkQÍ ™ê‰õΩΔ Å#∞ HÀ~°Ö^Ë ∞Œ . _»Ü∞« º~ü =O\˜ ™ê‰õΩΔ Å∞
Hõq∞\© Z^Œ∞@ `«=∞#∞`å=Ú |Ç≤Ï~°`æ O« KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕÖÏ L#∞‡Y∞Å#∞ KÕÜ∞« _»O=~°Hˆ qKå~°}
„Ѩ„H˜Ü∞« Ѩiq∞`«O J=Ù`«∞Ok. HÍh, <å<å=u Hõq∞+¨<£ JÖÏHÍ^Œ∞. Hõq∞+¨<#£ ∞ qKå~°}
JkèHÍ~åÅK«@Oì - 1952 H˜O^Œ U~åÊ@∞KÕâß~°∞. ã≤qÖò HÀ~°∞‰ì Ωõ LO_Õ Jxfl JkèHÍ~åÅ#∞
[ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ DK«@Oì Hõ@Éì \ˇ Oì˜ k. nxfl „ѨÜ∂≥ yOz, Z=iÔH<· å Hõq∞+¨<£
<À\©ã∞¨ Å∞ *ÏsKÕã,≤ ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ ¿ãHõiOz #"≥∂^Œ∞KÕÜ∞« =K«∞Û. x*ÏxH˜, D K«@Oì
„\˜|∞º#Öò PѶπ ZOÔH· fis (P^è•~åÅ∞) K«@Oì - 1921 ¿Ñi@ KåÖÏHÍÅO K≥ÖÏ=∞}˜Ö’
LOk. ǨÏO@~ü Hõq∞\© qKå~°} ѨÓiÎ J~Ú# H˘O`«HÍÖÏxˆH aÅ∞¡ ~°∂ѨOÖ’ P"≥∂kOz
K«@Oì KÕâß~°∞. ™êfi`«O„`«ºO =zÛ# H˘`«ÖÎ ’ H˘xfl=∂~°∞ÊÅ∞ KÕ~∞° ÊÅ`À K«\Ïìxfl =∞iO`«
ã¨=∞„QÆO KÕâß~°∞.
WѨÙÊ_Õ HÍ^Œ∞, ǨÏO@~ü Hõq∞\© HÍÅO #∞Op x[ x~åú~} ° ‰õΩ ã¨O|OkèOz#
K«@ìO â◊HÎ̃=O`«OQÍ<Õ LOk. qKå~°} „Ѩ„H˜Ü«∞Ö’ ã¨=∂Kå~° „HÀ_ôHõ~°} =∂„`«"Õ∞
HÍ^Œ∞, JO`«‰Ωõ q∞Oz# H©ÅHõ Hõ~"ΰ åºÅ∞ ^•xH˜ L<åfl~Ú. JO>Ë, ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ XHõ
^ŒQ~æÆ ° ‰õÄ~°Û_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õÄ_® Hõq∞+¨<£ "≥∂nx Ñ≤ez, P P^è•~åÅÃÑ· Uq∞ K≥|∞`å~°x
J_»Q˘K«∞Û. D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ QÆÅ JkèHÍ~åÅÃÑ· J#∞=∂#"Õ∞ JHõ¯~ˆ ^¡ ∞Œ . `«#
JkèHÍ~åŠѨikèx ÃÑOK«∞`«∂ 2004Ö’ ã¨=~°} fã¨∞H˘zÛ# `«~∞° "å`« ‰õÄ_® Hõq∞+¨<£
q=ÚYOQÍ LO_»@O`À, ^•xÃÑ· „Éè=í ∞Å∞ ѨÓiÎQÍ ã¨_e» áÈÜ«∂~Ú. 2002 ™ê=¸Ç≤ÏHõ
 =∞<À*ò q∞@ì 369
ǨÏ`åº<Õ~åÅ "≥#Hõ "åã¨Î"åÅ#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ=ã¨∞ÎO^Œ#fl #=∞‡HõO ѨÓiÎQÍ
áÈ~ÚOk. KÕuÖ’ L#fl P^è•~åÅ#∞ qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<£ J~Ú+¨`ì x« K«∂Ѩ_O»
J<Õk K«\Ïìxfl JѨÇ¨ 㨺O áêÅ∞ KÕÜ∞« _»O `«Ñʨ =∞ˆ~g∞ HÍ^Œ∞.
"≥∂nx xÅɡ\ì˜ „ѨtflOK«_®xH˜ [ã≤ãì π <å<å=u =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åHõáÈ=_»O qKå~°}
JkèHÍ~åÅ K«@Oì Ö’x <åÅ∞QÀ ÃãHõ<Δ £ ã¨∂ÊùixÎ ^≥|ƒfã≤#@∞ì J~ÚOk. Hõq∞+¨<‰£ Ωõ
ã≤qÖò HÀ~°∞‰ì Ωõ O_Õ JkèHÍ~åÅ#∞ ã¨O„Hõq∞OѨ*ãË #≤ ÃãHõ<Δ £ Wk. ^ÕâO◊ Ö’ U =¸Å#
L#fl =ºH˜HÎ ˜ J~Ú<å ã¨=∞#∞¡ *ÏsKÕã,≤ `«# P^ÕâßÅ#∞ J=∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ JkèHÍ~°O,
„ѨtflOKÕ JkèHÍ~°O Hõq∞+¨<‰£ Ωõ Jk HõeÊOzOk. Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨O„Hõq∞OѨ*ãË #≤ D
qâı+¨ <åºÜ«∂kèHÍ~åÖË, x[ x~åú~}° ‰õΩQÆÅ „áê^è•<åºxfl `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ <Î åfl~Ú. qKå~°}
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åãÎ̈"åÅ`À =Ú_çÑ_¨ #ç =º‰õΩÅÎ #∞ `«# =^Œ‰Ì Ωõ Ñ≤eÑ≤OK«∞H˘<Õ JkèHÍ~°"∞Õ
QÆ#∞Hõ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ÖËHáõ È`Õ, `«#‰õΩ JѨÊyOz# Hõ~"ΰ åºÅ#∞ <≥~"° ~Õ Û° ÖË^∞Œ . D K«@Oì Ö’x
ÃãHõ<Δ £ 8c H˜O^Œ "≥∂_ôx Ñ≤eÑ≤OKÕ K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ ÉÏ^躌 `«x x~°H¡ Δõ ºO KÕã∞¨ #Î flO^Œ∞#
[ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ Ãã`· O« J^Õ™ê÷~ÚÖ’ =Ú^•Ì~ÚÖÏ É’#∞Ö’ xÅ|_®eû =ã¨∞OÎ k.
Hˆ ã¨∞`À ã¨O|O^èOŒ L#fl"åà◊‰¡ Ωõ ™ê^è•~°}OQÍ <åÅ∞QÀ ÃãHõ<Δ £ H˜O^Œ ã¨=∞#∞¡ ѨOѨ=K«∞Û.
ã¨O^ÕǨã¨Ê^Œ „Ѩ=~°Î#, Hõà◊OH˜`« „Ѩu+¨ìx Hõey#"åiH˜ =∂„`«O ÃãHõΔ<£ 8c H˜O^Œ
ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∂« eû LO@∞Ok. x+¨ÊHõáΔ ê`« qKå~°} ǨωõΩ¯‰õΩ, ã¨ÇϨ [ <åºÜ«∞
ã¨∂„`åʼnõΩ D U~åÊ@∞ XHõ ~°H}Δõ Hõ=K«OÖÏ Ñ¨x KÕã∞¨ OÎ k. ''qKå~°}Ö’ K≥áêÊÅ#∞‰õΩ#flk
K≥ѨÊQÆÅ J=HÍâ◊O =ºHÎ̃H˜ W"åfie. `«# "å^Œ#x |ÅѨiKÕ P^è•~åÅ#∞ P =ºHÎ̃
ã¨=∞iÊOKåe—— Jx ÃãHõ<Δ £ 8c xˆ~tÌ ã¨∞#Î flk. H˘O`«=∞OkH˜ JÖÏO\˜ J=HÍâ◊O W=fi_®xfl
qâıëêkèHÍ~åÖ’¡ ÉèÏQÆOQÍ K«∂_»‰Äõ _»^∞Œ . qKå~°} U ^ŒâÖ◊ ’ L<åfl ‰õÄ_®, ~Ô O_»∞
ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ Hõq∞+¨<,£ ÃãHõ<Δ £ 8c HõeÊOKÕ ~°H} Δõ #∞ JOkOKåÅx K«@Oì K≥|∞`«∞#flk.
'XHõ =ºH˜Î „Ѩ=~°#Î ÃÑ· qKå~°} [~°QÍeû# J=ã¨~O° L#fl^Œ—x Hõq∞+¨<£ ÉèÏqOz#ѨÙÊ_»∂,
'qKå~°} HÍ~°}OQÍ XHõ=ºH˜Î „Ѩu+¨Ãì Ñ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O Ѩ_=» K«∞Û#x J#∞H˘#flѨÙÊ—_»∂
D ~°H} Δõ Å#∞ HõeÊOK«_O» [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
2002 HõÖ’¡Å HÍÅOÖ’ "≥∂n =ÚYº=∞O„u =∂„`«"∞Õ H͉õΩO_® ǨϟOâßY
ÉÏ^躌 `«Å#∞ ‰õÄ_® `å<Õ x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞, PÜ«∞#ÃÑ· qKå~°} [~°Ñ‰¨ Ωõ O_® LO_Õ
J=HÍâ◊"∞Õ ÖË^∞Œ . qKå~°} =Å¡ J`«x „Ѩu+ì̈ÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O Ѩ_∞» `«∞O^• ÖË^•
J<Õ^•x`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_®<Õ ÃãHõ<Δ £ 8c H˜O^Œ Ñ≤Å"åeû LO@∞Ok. D q+¨Ü∞« OÖ’
K«@Oì ã¨Ê+ì̈OQÍ LOk. q∞#Ǩ~ÚOѨÙʼnõΩ `åqKÕÛ ÖÁã¨∞QÆ∞ÖËg K«@Oì Ö’ ÖË=Ù. HÍ|\ì̃,
PÜ«∞# „Ѩ=~°#Î ÃÑ· `«# x~åú~} ° Å#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« _»O Hõq∞+¨<£ `«Ñʨ xã¨i ÉÏ^躌 `«.
2004Ö’ K«\ÏìxH˜ ã¨=~°} fã¨∞H˘zÛ# J#O`«~O° , `«^•fi~å JѨÊ\˜^•HÍ Jã¨Ê+¨Oì QÍ
370 QÆ∞[~å`ü 2002
L#fl KåÖÏ q+¨Ü∂« Å#∞ <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<£ „Ѩã∞¨ Êù@O KÕã#≤ `«~∞° "å`« ‰õÄ_®, K«@|ì ^Œú
q^è∞Œ Å x~°fiǨÏ}Ö’ Hõq∞+¨<£ "≥Ñ· Ũ¶ ºO K≥O^Œ@O P"≥∂^ŒÜ∂≥ QƺO HÍ^Œ∞.
ã¨=~°}‰õΩ QÆÅ `åi¯Hõ Ѩ~º° =™ê#OQÍ, "≥∂n =∞`« ^•_»∞Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `å#∞
KÕã#≤ , KÕÜ∞« x JxflѨ#∞ÅÃÑ· Hõq∞+¨<‰£ Ωõ JѶ_≤ q» \ò ã¨=∞iÊOz LO_Õ"å~°∞. K«@ì ã¨=~°}
J#O`«~O° [iy LO_®eûOk Uq∞@O>Ë Hõq∞+¨<£ `å*Ï <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<#£ ∞ *Ïs KÕÜ∂« e.
`«# qKå~°} ѨikèÖ’x =ÚYº=∞O„u `«k`«~°∞Å#∞ `«=∞„Ѩ=~°Î#ÃÑ· JѶ≤_»q@∞¡
ã¨=∞iÊOKåÅx P^ÕtOKåe. JÖÏ KÕã#≤ @ì~Ú`Õ `«# "å^Œ#Å`À "≥∂n HõzÛ`«OQÍ
JѶ_≤ q» \ò ã¨=∞iÊOz LO_Õ"å~°∞. P Ѩx KÕÜ∞« _»OÖ’ "≥∂n qѶŨ O K≥Ok`Õ, ^•xfl
`«#Ѩ@¡ JQ“~°=O K«∂Ѩ_O» QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ z, JѨÊ\˜Hˆ J`«xH˜8c H˜O^Œ ~°H}Δõ HõeÊOz<å..
<åÅ∞QÀ ÃãHõ<Δ £ H˜O^Œ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕã≤ LO_Õk. K«@Ñì ~¨ O° QÍ xˆ~tÌ Oz# WÖÏO\˜
K«~º° ÖËg Hõq∞+¨<£ fã¨∞‰õΩ#fl áêáê# áÈÖË^∞Œ
<Õ~∞° QÍ "≥∂nx qKåiOKåÅx K«@Oì K≥|∞`«∞<åfl, JÖÏH͉õΩO_®, W`«~∞° Å
"åOQÆ∂‡ÖÏÅ #∞Oz J`«x „Ѩ=~°#Î ÃÑ· XHõ x~åú~}° ‰õΩ ~å"åÅx „ѨÜ∞« `«flOK«_O» "≥Ú`«OÎ
Hõq∞+¨<£ U~åÊ@∞ ã¨∂ÊùiΈH qѶ¨∂`«O Hõeyã¨∞ÎOk. ÃÑ·QÍ qKå~°}Ö’ JѨÊ\˜^•HÍ
"≥eH˜=zÛ# P^è•~åÅ∞ "≥∂nH˜ =ºuˆ~HõOQÍ L<åfl~Ú. =∞$`«^ÕǨÅ#∞ gÃÇÏKüÑ‘H˜
JѨÊyã¨∂Î QÀ„^è• Ü«∞O„`åOQÆO JOkOz# iã≤ÑÙ¨ ,ì J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥∂n ã¨O^Œ~≈° #
=O\˜ q+¨Ü∂« Å∞ Hõq∞+¨<£ ^Œ$+≤Hì ˜ =KåÛ~Ú. =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ gÃÇÏKüÑH‘ ˜ JѨÊyOK«_O»
"≥#Hõ "≥∂n Pjã¨∞ûÅ∞ |ÅOQÍ Ñ¨xKÕâßÜ«∞#fl P~ÀѨ}x Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_®, D
iã≤ÑÙ¨ Ãì Ñ· Hõq∞+¨<£ ѨijÅ# KÕÜ∞« _»O ‰õΩ^Œ~x° Ѩx. ÃãHõ<Δ £ 8c ~°H}
Δõ QÆ∞iOz D<å\˜H©
Hõq∞+¨<£ Ü≥∂zOK«_O» ÖË^∞Œ . qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ "≥∂n K≥¿ÑÊ U q+¨Ü∞« =¸ |Ü«∞@‰õΩ
á⁄Hõ¯‰õΩO_®, D ÃãHõ<Δ £ HÍáê_»∞`«∞Ok. x+¨ÊHõáΔ ê`« qKå~°} H˘#™êˆQO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ `«#‰õΩ#fl
qâıëêkèHÍ~åÅ#∞ H˘O`« ‰õΩkOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n ã≤^OúŒ HÍ"åeû LO@∞Ok. ÖË^OŒ >Ë
Hõq∞+¨<£ JkèHÍ~åŠѨikèx ÃÑOK«∞`«∂ fã¨∞H˘#fl x~°Ü ‚ ∂« xfl, Hˆ =ÅO `«à√◊ ‰õΩɡà√◊ ‰õΩÅ
=º=Ǩ~°OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåeû LO@∞Ok. x+¨ÊHõáΔ ê`« qKå~°} "Õ∞~°‰Ωõ XHõ =ÚYº=∞O„uH˜
ZÖÏO\˜ ~°H} Δõ Å∞ J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
"≥∂nÃÑ· =zÛ# JaèÜ∂≥ QÍÅÃÑ· PÜ«∞# #∞Oz U q^è"Œ ∞≥ #ÿ q=~°}#∞ #"≥∂^Œ∞
KÕÜ∞« ‰õΩO_®<Õ ZÖÏ =º=ǨÏiã¨∞OÎ ^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ, =ÚO^Œã∞¨ Î „Ѩ^~Œ ≈° #ÖÏ QÀ„^è• L^ŒO`«OÃÑ·
ÃãÃÑOì |~ü 2008# q_ç x"ÕkHõx Hõq∞+¨<£ ã¨=∞iÊOzOk. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#Ö’ =ÚYº=∞O„u
ÖËHõ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ ÉèÏQÆO J~Ú# "åi „Ѩ"∞Õ Ü«∞OÃÑ· 'HõzÛ`«OQÍ ZÖÏO\˜ P^è•~åÅ∞
ÖË=Ù— Jx Hõq∞+¨<£ `«# x"ÕkHõÖ’ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. "≥∂nH˜ ã¨O|OkèOz# =~°‰Äõ
Hõq∞+¨<£ x"ÕkHõÖ’x q^è•#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ Ö’@∞áê@∞¡ J<Õq Ѷ‰¨ Ωõ Î <åºÜ«∞ âß„ã¨Î ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ q.
 =∞<À*ò q∞@ì 371
2002 Ѷ„≤ |=i 27 L^ŒÜ∞« O [iy# Ѷ∞¨ @# "≥#∞Hõ ‰õΩ„@ ^•y L#fl^Œx Hõq∞+¨<£
x~åúiOzOk. QÀ„^è• L^ŒO`åxH˜ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ D „Ѩ`ºÕ Hõ JOâßÖ’¡ Z=~°∂ "≥∂nH˜
=ºuˆ~HõOQÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ P~ÀѨ}Å∞ KÕÜ∞« ÖË^xŒ `≥eÑ≤Ok. =ÚYºOQÍ "≥∂n áê„`«
J<Õk P ~ÀA =∞^蕺ǨÏflO QÀ„^蕉õΩ PÜ«∞# ~å=_»O`À<Õ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. "≥∂nÃÑ· P
=∂„`«O ѨijÅ# KÕÜ∞« _®xÔH<· å HÍ~°}O ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . QÀ„^è• L^ŒO`«OÖ’ XHõ"àÕ ◊
"≥∂n áê„`« U"≥∞ÿ<å L#fl^• J<Õk qKåiOKåÅx 2004 ã¨=~°}Ö’ Hõq∞+¨<£#∞
HÀ~°_O» [iyOk. HÍ|\˜,ì PÜ«∞# áê„`«ÃÑ· Hõq∞+¨<£ ã¨ÊOkOKåeû =zÛOk.
=Úã≤=¡ ÚÅ q+¨Ü∂« xH˜ =KÕÛã¨iH˜ qKå~°} „Hõ=∞OÖ’ Hõq∞+¨<£ Jhfl q^è•#
~°HõΔ}Å∞ fã≤"ÕÜ«∞_»O J`«ºO`« „Ѩ=∂^ŒHõ~°O. ‰õΩ„@ Ѷ¨e`«OQÍ<Õ QÀ„^è•Ö’ Ô~·Å∞
`«QÅÆ |_çO^Œ#fl Hõq∞+¨<,£ D K«~º° Ö’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î =Úã≤O¡ Å∞ ÉèÏQÆ=∞~Ú#@∞ì `ÕeÛOk.
gix <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ ∞QÍ `ÕÅÛ_®xH˜ Hõq∞+¨<£ Ѩ^fúŒ áê_»∂ Ug∞ áê\˜OK«Ö^Ë ∞Œ . "åiH˜ ÃãHõ<Δ £
8c ~°H} Δõ JOkOK«_O» QÍh "åOQÆ∂‡ÖÏÅ #"≥∂^Œ∞‰õΩ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∞« _»O QÍh
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . kfifÜ«∞ „âı}˜ ã¨=∂Kå~°OÃÑ<· Õ P^è•~°Ñ_¨ ç g~°O`å <Õ~O° Ö’ áêÖÁæ#fl@∞ì
`ÕÖËÛã≤Ok. D "≥Ú`«ÎO „Hõ=∞OÖ’ Hõq∞+¨<£, áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ x"ÕkHõÃÑ·<Õ Ñ¨ÓiÎQÍ
P^è•~°Ñ_¨ Oç k. ǨÏ`åº<Õ~åÅ Hˆ ã¨∞Ö’ qKå~°} HÀ~°∞‰ì Ωõ áÈbã¨∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍi <À~ÚÖò
áê~°‡~ü WzÛ# x"ÕkHõ#∞, J^Õ ˆHã¨∞Ö’ áÈbã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã≤# "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞,
XѨÙÊHÀÅ∞ „ѨH@ õ #Å#∞ Hõq∞+¨<£ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘Ok. ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ‰õÄeÛ"Õ`ë Ñ·
x[ x~åú~} ° [iÑ≤# [ã≤ãì π e|~å›<£ Hõq∞+¨<,£ qKå~°}Ö’ J#∞ã¨iOz# Ѩ^`úŒ ∞« ʼnõÄ,
<å<å=u Hõq∞+¨<£ f~°∞‰õÄ á⁄O`«<Õ ÖË^∞Œ . JѨÊ\˜ "å[¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’x =∞O„`«∞Å∞
ZÖòHˆ J_®fi}©, =Ú~°m =∞<ÀǨÏ~ü *’+≤, L=∂ ÉèÏ~°fÅ "å^Œ#Å#∞ [ã≤ãì π e|~å›<£
Hõq∞+¨<£ J`«ºO`« ™ê=^è•#OQÍ PÅH˜OzOk. x*ÏxH˜, JѨÊ\˜Hˆ D =ÚQÆ∞iæ ÃÑ· W^Õ
Hˆ ã¨∞Ö’ ã‘cS <Õ~åaèÜ∂≥ QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k.
[ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ x~åúiOz# =Úã≤O¡ <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ *Ïa`åÖ’, ‰õΩ„@‰õΩ
„Ѩ^è•# ã¨∂„`«^è•i JO@∂ „ѨKå~°O [iy# =∞øbfi L=∞~ür, JѨÊ\˜ QÀ„^è•
=Úxã≤áêe\© „ÃÑã≤_O≥ \ò =∞Ǩχ^£ HõÖ’\Ï L<åfl~°∞. "åi^ŒiÌ x <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ ∞QÍ x~åúiOz#
Ѩ^uúŒ H˜ QÆÅ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« P `«~∞° "å`« ~Ô O_ÕàHˆ¡◊ K≥kiáÈ~ÚOk. 2011 Ѷ„≤ |=iÖ’
QÀ„^è• Hˆ ã¨∞Ö’ qKå~°} HÀ~°∞ì L=∞~ür, HõÖ’\ÏÅ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. "åi`Àáê@∞
=Úã≤O¡ ã¨=Ú^•Ü«∂xH˜ K≥Ok# =∞~À 61=∞Okx ‰õÄ_® =kÖËãO≤ k.HÀ~°∞ì "åiH˜
`«=∞ "å^Œ#Å∞ qxÑ≤OK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O W=fiHõáÈ~Ú#@ì~Ú`Õ, "å~°∞ `«=∞#∞ x~ÀÌ+μ¨ Å∞QÍ
x~°∂Ñ≤OK«∞HÀQÆeˆQ J=HÍâ◊O HÀÖ’ÊÜÕ∞"å~°∞. x[ x~åú~°} „Ѩ„H˜Ü«∞Ö’ WÖÏO\˜
K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ x [ã≤ãì π <å<å=u áê\˜Oz LO_®eûOk. ^•x=Å¡ PÜ«∞# L=∞~ür
372 QÆ∞[~å`ü 2002
Hõ#∞ã¨#flÖ’¡<Õ ~Ô Å· ∞x `«QÅÆ Éˇ\Ïì~#° fl áÈbã¨∞Å "å^Œ#x "≥∂ã≤, JÉèÏã¨∞áêÅ∞ H͉õΩO_®
LO_Õ"å~°∞. QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ `«# x"ÕkHõ#∞
„HÀ_ôHiõ OKÕÑx¨ ã¨∞n~°… HÍÅOQÍ KÕã∞¨ OÎ _»QÍ, qKå~°} HÀ~°∞ì f~°∞Ê "≥Å∞=_çOk. QÀ„^è•
‰õΩ„@ÃÑ· XHõ x~åú~} ° ‰õΩ =KÕÛ=ÚO^Œ∞, L=∞~ür, HõÖ’\ÏÅ "å^Œ#Å#∞ PÅH˜OKåÅ#fl
=ÚO^Œã∞¨ Î Z~°∞Hõ#∞ D f~°∞Ê Hõq∞+¨<‰£ Ωõ HõeyOzO^•? J^Õ [iy LO>Ë qKå~°}
HÀ~°∞ì ÖψQ, <å<å=u Hõq∞+¨<£ Ãã`· O« áÈbã¨∞Å Hõ@∞ìH^õ ÖŒä ’¡ ~°∂ѨÙk^Œ∞‰Ì Ωõ #fl P^è•~åʼnõΩ
^Œ∂~°OQÍ LO_Õk.
J~Ú`Õ, =∞`« HõÖ’¡Å Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· WO`« ѨHáΔõ ê`«ÑÓ¨ i`«OQÍ qKå~°} [~°Ñ_¨ O»
H˘`«Î Ѩi}Ï=∞"Õ∞g∞ HÍ^Œ∞. 1984 ã≤‰Ωõ ¯ TK«HÀ`«ÅÃÑ· [iy# qKå~°} ‰õÄ_® ã¨iQÍæ
W^Õ Ñ¨^`úŒ ∞« Ö’¡ #_çzOk. x[ x~åú~}° Hõq∞\©H˜ <Õ`$« `«fiO =Ç≤ÏOz# JѨÊ\˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
<åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ãì π ~°OQÆ<å^ä£ q∞„âß, D TK«HÀ`«Å "≥#Hõ ZÖÏO\˜ ‰õΩ„\Ï ÖË^OŒ @∂
~år"£QÍOnè ã¨Ç¨ HÍO„ÔQãπ <Õ`Å« O^ŒiH© H©<¡ z£ \ò WKÕÛâß~°∞. [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£
f~°∞x |\˜,ì q∞„âß Hõq∞+¨<£ ^•iÖ’<Õ Jn #_»∞ã¨∞OÎ ^Œx J#∞HÀ=K«∞Û. `å#∞ x~ÀÌ+μ¨ Å∞QÍ
`ÕeÛ# UXHõ¯iH© Hõq∞+¨<£ <À\©ã¨∞Å∞ W=fi‰õΩO_®<Õ 1986Ö’ `«# x"ÕkHõx
ã¨=∞iÊOzOk. HÍO„ÔQãπ <Õ`Å« #∞ x~ÀÌ+μ¨ Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«_O» `«Ñʨ q∞„âß Hõq∞+¨<‰£ Ωõ
"Õ̂~ ^•s Ug∞ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞‰õO>Ë [ã≤ãì π q∞„âß Hõq∞+¨<‰£ Ωõ qâ◊fiã¨hÜ«∞`Õ ÖË^∞Œ . ã≤‰Ωõ ¯
TK«HÀ`«ÅÃÑ· H˘`«QÎ Í qKå~°} [iÑ≤OKåÅO@∂ ÉÏkè`« ã¨=Ú^•Ü«∞O _ç=∂O_£‰Ωõ
ã¨ÊOkã¨∂Î 2000Ö’ "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiO Hõq∞+¨<x£ xÜ«∞q∞OzOk. Hõq∞+¨<£ U~åÊ@∞
<å\˜H˜ ~år"£QÍOnè ǨÏ`«º‰õΩ QÆ∞~°~Ú XHõ ^Œâß|ÌO QÆ_çzáÈ~ÚOk. P `«~°∞"å`«
~Ô O_À™êi J™ê^è•~°} suÖ’ <åºÜ«∞ qKå~°}‰õΩ Hõq∞+¨<#£ ∞ U~åÊ@∞KÕÜ∞« QÍ, Z=~À
HÍ^Œ∞, [ã≤ãì π <å<å=`ÕÜ∞Õ ^•xH˜ <Õ`$« `«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞.
[ã≤ãì π q∞„âß Hõq∞+¨<£ qKå~°} Ѩ^uúŒ Ö’x q^è•#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ Ö’@∞áê@¡ =Å¡,
Hõq∞+¨<£ U~åÊ@∞ ÅHΔͺxˆH ^≥|ƒ `«yeOk. JÖÏ K«∂¿ã,Î kb¡ L^ŒO`«OÖ’ [ã≤ãì π
<å<å=u ¿Ñ~°∞HÔ <· å x|O^è#Œ Å ã¨OѨÙ\˜x J#∞ã¨iOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ =¸Å q~å@∞ìÅ∞
=O\˜ Ñ‘g #~°ã≤OǨ~å=Ù, Hõ=∞Öò<å^ä£, ÃÇÏKüˆHZÖò ÉèíQÆ`ü, [QÆnâò >ˇÿ@¡~ü, ã¨[˚<£
‰õΩ=∂~üʼnõΩ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕâß~°∞. qz„`«O Uq∞@O>Ë W^Õ i>ˇÿ~°∞¤ <åºÜ«∞=¸iÎ
QÆ∞[~å`ü JÅ¡~á° Ñ· qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∞« _®xH˜ XѨÙÊHÀÖË^∞Œ .
x~ÀÌ+Q≤ Í x~°∂Ñ≤OK«∞HÀ"åÅx PÜ«∞##∞ HÀ~°ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞.QÆ∞[~å`ü JÅ¡~á° Ñ· "Õã#≤
Hõq∞+¨<£‰õΩ [ã≤ìãπ <å<å=ux xÜ«∞q∞OKÕ@ѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# kb¡ JÅ¡~°¡ÃÑ· qKå~°}
[~°∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞. ^•O`À `˘e =¸_Õà√◊ ¡ Ug∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_®<Õ QÆ_zç áÈÜ«∂~Ú. kb¡
Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÃÑ· qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ `å#∞ áê\˜Oz# ã¨O„Ѩ^•Ü«∂ʼnõΩ Ñ¨ÓiÎ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ
=∞<À*ò q∞@ì 373
"≥Y· ix QÆ∞[~å`ü Ö’ [ã≤ãì π <å<å=u „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. qKå~°} ÖˉΩõ O_®<Õ =ÚO^Œã∞¨ Î
x~åú~°}ʼnõΩ =KÕÛÜ«∞_»O J<Õ [ã≤ìãπ q∞„âß Hõq∞+¨<£ `«~å¯xfl [ã≤ìãπ <å<å=u
JOkѨÙK«∞Û‰õΩ#fl@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk.
"≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∂« Åx '*ËZãπZ"£∞— Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ q[˝ÑÎ≤ KÕãO≤ k. D
q*Ï˝Ñ#¨ Å#∞ ^Œ∞~°ÇϨ OHÍ~° ѨÓi`«OQÍ Hõq∞+¨<£ `Àã≤"ãÕ #≤ f~°∞x ѨijeOKåe. 2006
[#=i #∞Oz 2008Ö’ Hõq∞+¨<£ QÀ„^è•ÃÑ· x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOKÕ =~°‰Äõ '*ËZãπZ"£∞—
=¸_»∞ JѶ_≤ q» @¡#∞ ^•YÅ∞ KÕãO≤ k. "≥∂nx Ñ≤ez qKåiOKåÅ<Õk P JѶ_≤ q» @¡Ö’x
™ê~åOâ◊O. áÈbã¨∞ JkèHÍi ~åǨïÖò â◊~°‡ `«# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 2004
JHÀì|~üÖ’ XHõ ã‘_xô Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOKå~°∞. P `«~∞° "å`« P ã‘_ô U=∞~ÚO^À
`≥eÜ«∞^Œ∞. '*ËZãπZ"£∞—, `«# JѶ_≤ q» @¡Ö’ =∞~°∞QÆ∞#Ѩ_áç È~Ú# P qÅ∞"≥#· P^è•~°O
QÆ∞iOz „Ѩ`ÕºHõOQÍ „Ѩ™êÎqOzOk. ~åǨïÖò â◊~°‡ P ã‘_ôx "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛ#
ã¨O=`«û~°O `˘e =∂™êÖ’¡<Õ Hõq∞+¨<£ Ѩ^ŒgHÍÅO á⁄_çyOKå~°∞. P ^Œ∞~°^Œ$+ì̈Hõ~°
k<åÖ’¡ QÀ„^è•, JǨχ^•ÉÏ^£Å ѨikèÖ’ #_çz# "≥Úɡַ ò ã¨OÉèÏ+¨}Å∞ D ã‘_Öô ’
xHΔ̃ÑOÎ̈ JÜ«∂º~Ú. #~À_® áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’¡ [iy# =∂~°}HÍO_»ÃÑ·
[~°∞QÆ∞`«∞#fl ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ ã¨ÇϨ HõiOKÕ q^è∞Œ Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ ã¨sfiãπ „á⁄"≥_· ~» ¡° #∞Oz PÜ«∞#
D ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOKå~°∞. WÖÏO\˜ ã‘_ô |Ü«∞@‰õΩ ~å=_»O "≥∂nH˜ K≥_z¤» ~å‰õΩ
HõeyOz f~°∞`«∞Ok. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« ^•_»∞ʼnõΩ X_çQ\Æ #ì˜ "å~°∞ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
JkèHÍ~°∞Å∞, áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨O|O^èOŒ Ö’ L<åfl~°#fl
"≥∂n „Ѩ`º« ~°∞Å÷ "å^Œ#x ã‘_Öô ’x JOâßÅ∞ „^è∞Œ =ѨiKÕÖÏ L<åfl~Ú. 'QÀ„^è•Ö’ ~Ô Å· ∞
^ŒÇϨ #O "≥#Hõ L„QÆ"å^Œ ‰õΩ„@ LOk— J<Õ "≥∂n JaèÜ∂≥ QÆO Ãã`· O« gyáÈ`«∞O^Œx
JxÑ≤OzOk.
[ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ 2008Ö’ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’ D ã‘_ô JOâßxfl
=∞~°∞QÆ∞ѨizOk. ã‘_Hô ˜ QÆÅ ™êkèHÍiHõ`x« QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨtflOK«_O» `À PÜ«∞#
P JOâßxfl ѨH¯õ ‰õΩ `À¿ãâß~°∞. J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì ^•x qÅ∞=x QÆ∞iÎOzOk.
#~À_® áê\˜Ü∂« TK«HÀ`«Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [iÑ≤# ã¨OÉèÏ+¨}ÖË =∂Ü«∂ H˘^•flh ^À+¨
x~åú~}° ‰õΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~Ú. Hˆ ã¨∞Ö’ ã‘_Hô ˜ QÆÅ „áê^è•<åºxfl ÃÇÏ· HÀ~°∞ì QÆ∞iÎOz# ^Œiq∞ÖÏ,
"≥∂_ô ã¨ÇϨ U_»∞QÆ∞~°∞ =º‰õΩÅÎ ‰õΩ ã¨=∞#∞¡ *Ïs KÕÜ∂« ÅO@∂ 2009 U„Ñ≤ÖòÖ’ '*ËZãπZ"£∞—
=∞~À™êi [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ q*Ï˝Ñ#¨ #∞ ã¨=∞iÊOzOk. "≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡
*Ïs KÕã,≤ ZO^Œ∞‰õΩ „HÍãπ ZQÍ˚q∞<£∑ KÕÜ∂« Å<ÕO^Œ∞‰õΩ 18 HÍ~°}ÏÅ#∞ `«=∞ Ñ≤\ +˜ <¨ Ö£ ’
K«∂Ñ≤OzOk. QÀ„^è• Ñ¶¨∞@# [iy# `˘e~ÀA<Õ, ^•xfl L„QÆ"å^Œ ‰õΩ„@QÍ "≥∂n
¿Ñ~˘¯#_»O JO^Œ∞Ö’ XHõ HÍ~°}O. 'z#fl P^è•~°O ‰õÄ_® ÖˉΩõ O_® "≥∂n P „ѨH@ õ #
374 QÆ∞[~å`ü 2002
KÕâß~°—<Õk '*ˇZãπZ"£∞— "å^Œ#. ^•x=Å¡ 'Ô~O_»∞ ã¨=¸Ç¨Å =∞^茺 q^ÕfiëêÅ∞
~åA‰õΩ<åfl~Ú— Jx P~ÀÑ≤OzOk. '~å„+¨Oì Ö’ âßOux K≥^~Œ Q° ˘>Ëì JÖÏO\˜ "åºYºÅ∞
KÕÜ∞« _»O "≥#Hõ "≥∂n L^ÕâÌ º◊ O Uq∞@<Õk f„=OQÍ Ñ¨\ Oì˜ K«∞HÀ"å—Åx "åkOzOk.
ã¨∞n~°… xsHõ}
Δ `«~∞° "å`« Z@ì̂HʼnõΩ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ ã¨=∞#¡ JOâ◊OÃÑ·
2009 ÃãÃÑOì |~üÖ’ ã¨ÊOkOzOk. JѨÊ\˜H˜ D JOâßxfl '*ËZãπZ"£∞— <åÅ∞ˆQà◊√Q¡ Í
ÖË=<≥`«∞Î`ÀOk. ã¨=∞#¡ÃÑ· Hõq∞+¨<£ "≥·Yix K«∂¿ãÎ, WO`« *ÏѨºO fã¨∞H˘x‰õÄ_®
X~°QÉÆ \ˇ Oì˜ ^Õg∞ ÖË^xŒ `ÕÅ∞`«∞Ok. '*ˇZãπZ"£∞— =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ# 18 HÍ~°}ÏÅ#∂
Hõq∞+¨<£ `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. „HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑∑ #∞Oz "≥∂nx q∞#Ǩ~ÚOKåÅ#fl P„`«∞`«
U^À, "å\˜x u~°ã¯¨ iOK«_®xH˜ K«∂Ñ≤# HÍ~°}ÏÖ’¡ =ºHõOÎ J~ÚOk. 'L„QÆ"å^Œ ‰õΩ„@—ÃÑ·
„ѨH@ õ #Å∞, ~Ô K«ÛQ˘>Ëì "åºYºÅ∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ ѨxKÕã#≤ q"ÕHOõ Uq∞\˜? nxÃÑ· "≥∂nx
xÅn¿ã Ѩiã≤u÷ ~å‰õΩO_® Hõq∞+¨<£ J<ÕHõ ™ê‰õΩÅ#∞ J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ Ok.
P^è•~åÖËq∞@<Õk XHõ¯ =ÚHõ¯ ‰õÄ_® K≥Ñʨ ‰õΩO_®<Õ, QÀ„^è•ÃÑ· "≥∂n „ѨH@ õ #x
Hõq∞+¨<£ ã¨=∞i÷OzOk. 'Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O [iy# L„QÆ"å^Œ K«~º° JO@∂ "≥∂n KÕã#≤
„ѨH@õ #—ÃÑ· ã¨ÊOkã¨∂Î ' QÀ„^è• HõÖHˇ ~ìõ ü `«k`«~° JkèHÍ~° „âı}∞Å #∞Oz JOk# x"ÕkHõÅ∞
P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# =^ŒÌ L<åfl~Ú— Jx Hõq∞+¨<£ `ÕeÛOk. JO`«‰Ωõ XHõ U_®k
=ÚO^Œ∞ QÀ„^è•ÃÑ· Hõq∞+¨<£ WzÛ# x"ÕkHõ‰Ωõ Wk ѨÓiÎ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ x~åú~}° . ZO^Œ∞HõO>Ë
Hõq∞+¨<£ K≥|∞`«∞#fl"å~°∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ ZHõ¯_® JÖÏO\˜ „Ѩ™êÎ=# ÖË^∞Œ . 2009
x"ÕkHõÖ’ Hõq∞+¨<£ K≥|∞`«∞#fl@∞ì, Ѩ^äŒHõO „ѨHÍ~°"Õ∞ QÀ„^è• Ô~·Å∞x L„QÆ"å^Œ∞Å∞
`«QÅÆ Éˇ\Ïì~x° "åÔ~Hõ¯_® JѨÙÊ_»∞ K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . JѨÊ\’¡ QÀ„^è• HõÖHˇ ~ìõ Qü Í [Ü«∞Ou ~°q
L<åfl~°∞. Hõq∞+¨<£ K≥|∞`«∞#fl —J<ÕH=õ ∞Ok JkèHÍ~°∞Å∞— Jx Hõq∞+¨<£ K≥|∞`«∞#fl"åiÖ’
'=ÚO^Œã∞¨ Î L„QÆ"å^Œ Ѩ^HŒä Oõ —ÃÑ· „ѨH@ õ # KÕÜ∞« _®xH˜ =ÚO^Œ∞ "≥∂n ã¨O„ѨkOz#@∞ì
K≥Ñʨ |_Õ XˆH XHõ¯ JkèHÍi ~°q. QÀ„^è• <Õ~° Ѷ∞¨ @#ÃÑ· ÖËxáÈx"åºYºÅ∞ KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩ
„HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑#∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ „Ѩ=∂^ŒO #∞Oz "≥∂nx `«ÑÊ≤ OKÕO^Œ∞‰õΩ, PÜ«∞#
„ѨH@ õ #x HÍ"åÅ<Õ q㨇iOzOk.
'*ËZãπZ"£∞— q*Ï˝Ñ#¨ x u~°ã¯¨ iã¨∂<Î ,Õ J#O`«~° Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ "≥∂n "åºYºÅ∞
P[ºO áÈã≤ LO_Õ J=HÍâ◊O LO^Œx =∂„`«O Hõq∞+¨<£ "åºMϺxOzOk. ' P „ѨH@ õ #
HõeyOz# „ѨÉÏè =O—ÃÑ· ã¨ÊOkã¨∂,Î 'Jk QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ∞¨ @#ʼnõΩ L„`ÕÊ~°HOõ QÍ
ѨxKÕã#≤ W`«~° JOâßÅ#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕã∞¨ OÎ k— Jx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. =∞~À q^èOŒ QÍ
K≥áêÊÅO>Ë, QÀ„^è•ÃÑ· "≥∂n „ѨHõ@#`À<Õ ~å„+¨ìOÖ’ âßOuÉèí„^Œ`«Å Ѩiã≤÷u
q+¨q∞OzO^Œx ѨÅ∞=Ù~°∞ `«=∞ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. "≥∂nx W~°∞‰õΩ#ÃÑ@ìQÅÆ
D "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘x, Hõhã¨O ™ê^蕺™ê^蕺ŠѨijÅ##∂ Hõq∞+¨<£
=∞<À*ò q∞@ì 375
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . XHõ =ÚYº=∞O„uQÍ#∂, ǨϟO =∞O„uQÍ#∂ ~å*ϺOQÆÑ~¨ ° JkèHÍ~åÅ#∞
Hõey# =ºH˜QÎ Í "≥∂n =∂„`«"∞Õ ["å|∞ W=fiQÆey# „Ѩâfl◊ Å∞ H˘xfl L<åfl~Ú.
x*ÏxH˜, Hõq∞+¨<£ =º=Ǩ~åÖ’¡ "ÕÅ∞ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì x~åHõiOzOk.
^•x =Å¡ "≥∂nH˜ ã¨=∞#¡ q+¨Ü∞« OÖ’ `«# u~°™ê¯~° "≥Y· ix Hõq∞+¨<£ xÅɡ@∞ìHÀQÆeyOk.
"≥∂nH˜ ã¨=∞#∞¡*Ïs KÕ¿ãq^èOŒ QÍ Hõq∞+¨<x£ P^ÕtOKåÅO@∂ '*ËZãπZ"£∞— ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’
Ñ≤\ +˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕãO≤ k. <å@H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂Å =∞^躌 D Ñ≤\ +˜ <¨ x£ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
H˘\ì̃ "ÕãO≤ k. x*ÏxH˜, Ñ≤\ +˜ <¨ ã Ñ· `˘Å∞`« ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOzOk. Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ,
QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixH˜ 2009 =∂iÛ 19# <À\©ã∞¨ Å∞ *Ïs KÕãO≤ k. <åÅ∞QÆ∞ ~ÀAÅ
`«~∞° "å`« P L`«~Î ∞° fiÅ#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩOk. =∞~À =¸_»∞ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« Ñ≤\ +˜ <¨ x£
H˘\˜"ì ãÕ O≤ k. x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOK«_®xH˜ =ÚO^Õ ^•xÃÑ· XHõ Jaè„áêÜ«∂xH˜ ~å=_»O
ã¨iHÍ^Œx ¿Ñ~˘¯Ok. J~Ú`Õ, QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« ^•_»∞ÅÃÑ· [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£
`«# x"ÕkHõ#∞ WzÛ# "≥O@<Õ, ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ Hõq∞+¨<£ HÍÅO fiáÈ`«∞Ok. JѨÙÊ_»∞
x"ÕkHõÖ’ k^Œ∞ÉÌ Ï@∞‰õΩ J=HÍâ◊O LO_»^∞Œ .
WÖÏO\˜ q^è•#O =Å¡ ~å[H©Ü∞« Åaú á⁄Ok#"åiÖ’ "≥∂n "≥Ú^Œ\ "˜ åˆ~g∞
HÍ^Œ∞. "åã¨Î"åxH˜ =∞#^Õâ◊OÖ’ 'x[ (J) x~åú~°}— (U JOâßhfl Wuq∞`«÷OQÍ
`ÕÅÛHõáÈ=_»O) ^èÀ~°}˜ ÃÑiyáÈ~Ú, x[ x~åú~}° J<Õk XHõ JѨ"å^Œ∞QÍ q∞yeáÈ`ÀOk.
<åºÜ«∞ =º=㨉÷ Ωõ ™œÇ¨~°OÌ QÍ LO@∂<Õ, ^•xfl XHõ Ѩ^uúŒ „ѨHÍ~°O xsfi~°ºO KÕã∞¨ #Î fl
D "≥∂ã¨HÍi LÅ¡OѶ∞¨ # q^è•#O Jã¨Å∞ ~°OQÆ∞x WѨÙÊ_»∞ JO`å QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl~°∞. i>ÿ̌~∞° ¤
ÖËHõ „Ѩã∞¨ `Î « <åºÜ«∞=¸iÎ <Õ`$« `«fiOÖ’ ™êy# Hõq∞+¨#¡ 'x[ (J) x~åú~} ° — ^èÀ~°}x˜
Ö’`«∞QÍ J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã¨iѨ_® ã¨=∂Kå~°O LOk. '`«H}Δõ „Ѩ*Ï „ѨÜ∂≥ [#O—`À
=Ú_çÑ_¨ #ç JOâßÅÃÑ· =∂„`«"∞Õ Hõq∞+¨##¡ ∞ K«@|ì ^ŒOú QÍ U~åÊ@∞KÕÜ∂« Å<Õk xÜ«∞=∞O.
J~Ú`Õ, x[ x~åú~} ° ¿Ñi@ ™êˆQ 'x[ (J) x~åú~} ° —Å∞ <åºÜ«∞ ÉèÏ=#‰õΩ HõeyOKÕ
HõàO◊ HõO f„=`«x JOK«<å Hõ@_ì O» ‰õÄ_® Hõ+"ì¨ ∞Õ . xQÆ∂_è"» ∞≥ #ÿ JOâßÅ#∞ Ѩ\ Kì˜ ÛÕ q^èOŒ QÍ
"åã¨"Î åÅ #"≥∂^Œ∞ LO_®Å<Õ ã¨∂„`åxH˜, D 'x[ (J) x~åú~} ° — ѨÓiÎ „Ѩu‰õÄÅ
^èÀ~°}.˜ ™ê=∂lHõ „ѨÉÏè "åʼnõΩ ÖÁOyáÈ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, áêÅ<å ã¨O|O^èŒ
q+¨Ü∂« ʼnõΩ QÆÅ „áê^è•<åºhfl [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ kQÆ*ψ~Ûã¨∞OÎ k. kQÆ∞= ¿Ñ~˘¯#fl
H˘xfl ÅHõ} Δ ÏÅ#∞ |\˜ì 'x[ (J) x~åú~} ° — ^èÀ~°}x˜ QÆ∞iÎOK«=K«∞Û.
q∞ug∞i# *ÏѨºO!
QÀ„^è• Ç≤ÏO㨠[iy# Pˆ~à◊‰¡ Ωõ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ `«# x"ÕkHõ#∞ WzÛOk.
2008Ö’ x"ÕkHõ#∞ WKÕÛ ã¨=∞Ü«∞OÖ’, 'QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«^•_»∞ÅÃÑ<· å ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
z=iH˘zÛOk. `«fi~°Ö’<Õ P x"ÕkHõ#∂ JOk™êÎ=∞—x Hõq∞+¨<£ ¿Ñ~˘¯Ok. Hõq∞+¨<£
=∂@Ö’¡<Õ K≥áêÊÅO>Ë.. '' QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· ÅaèOz# P^è•~åŠѨijÅ#x
376 QÆ∞[~å`ü 2002
"Õ∞O ѨÓiÎ KÕâßO—— Jx HÀ~°∞‰ì Ωõ `≥eÑ≤Ok. D ѨÙãÎ̈HOõ 2013 z=~À¡ JK«∞Û‰õΩ "≥à¡ı
ã¨=∞Ü«∂xH˜ ‰õÄ_® JÖÏO\˜ KèåÜ«∞ÖËg HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . K«∂_»É’`Õ [ã≤ãì π <å<å=u
Hõq∞+¨<,£ [ã≤ãì π Z"£∞Zãπ eɡ~å›<£ Hõq∞+¨<£ ™ê÷ÑO≤ z# i"åAx JOkѨÙK«∞Û‰õΩ<Õ@>Ëì
HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ‰õÄeÛ"Õ`ë Ñ· qKå~°}#∞ ѨÓiÎKÜ Õ ∞« _®xH˜ [ã≤ãì π eɡ~å›<£
Hõq∞+¨<‰£ Ωõ 17 Uà◊√¡ Ѩ\Oì˜ k. WO`«KãÕ ‘ ‰õÄeÛ"Õ`« ‰õΩ„@x KÕkOè K«ÖHË áõ È~ÚOk. x"ÕkHõÅ∞
W=fi_»OÖ’ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ =ÚO^Œ∞, [ã≤ãì π eɡ~å›<£ Hõq∞+¨<£ U~°Êiz#
L^•Ç¨Ï~°} LOk. ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ‰õÄeÛ"Õ`« `«~∞° "å`«, 17 Uà◊‰¡ Ωõ [ã≤ãì π eɡ~å›<£
Hõq∞+¨<£ `«# x"ÕkHõx ã¨=∞iÊOzOk. ‰õÄeÛ"Õ`‰« Ωõ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ Z=~°<kÕ W^Œq∞`«O÷ QÍ
`ÕÅÛ‰õΩO_®<Õ x"ÕkHõx ѨÓiÎ KÕãO≤ k. ‰õÄeÛ"Õ`« "≥#Hõ ‰õΩ„@ HÀ}Ïxfl H˘kÌ"∞Õ ~°‰Ωõ
=∂„`«"∞Õ `«_qç ∞Ok. D Hõq∞+¨#¡ Ѩxf~°∞#∞, =Å㨠HÍÅOÖ’ ѨxKÕã#≤ ǨÏO@~ü
Hõq∞\©`À ã¨iáÈÅÛ_®xˆH ÖË^∞Œ . [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑ TK«HÀ`«Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ 1919Ö’
kb¡, ѨO*ÏÉò, ÉÁOÉÏ~Ú „áê"≥hûÖ’¡ <≥ÅH˘#fl HõÖ’¡Å Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÃÑ· J^躌 Ü«∞<åxH˜ D
Hõq∞\©x "Õâß~°∞. x~°ã#¨ Å`À J@∞ì_∞» ‰õΩ`«∞#fl kb¡, ÉÁOÉÏ~Ú, JǨχ^•ÉÏ^£ #QÆ~åÅ#∞
Hõq∞\© ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨O^Œi≈Oz, qKå~°} x~°fiÇ≤ÏOzOk. [#~°Öò _»Ü∞« º~ü "≥Ú^ŒÅ∞
=∞Ǩ`å‡QÍOnè =~°‰Äõ ZO^Œi<À Ñ≤eÑ≤Oz "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. WO`«
Ѩxh S^Œ∞ <≥ÅŠ֒ѨÖË Ñ¨ÓiÎKãÕ ,≤ ~Ô O_»∞ x"ÕkHõÅ#∞ Hõq∞\© JOkOzOk.
„Ѩ^è•# ™ê‰õΔΩÅ#∞ Ñ≤eKÕO^Œ∞‰õΩ x~åHõ~°}
<å<å=u Hõq∞+¨<£ qKå~°}Ö’ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^Œy# JOâ◊O U^≥<· å L#fl^ŒO>Ë, "≥∂_ôx
Ñ≤eÑ≤Oz „HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑ KÕ¿ãq^èOŒ QÍ '*ËZãπZ"£∞— ™êyã¨∞#Î fl <åºÜ«∞ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞
uÑ≤ÊH˘@ì_O» `«Ñʨ =∞ˆ~g∞ÖË^∞Œ . 1984 ã≤‰Ωõ ¯Å =^èÃŒ Ñ· qKåiOz# [ã≤ãì π q∞„âß Hõq∞+¨<£
‰õÄ_® WÖψQ =º=ǨÏiOzOk. kb¡Ö’ [iy# =∂~°}HÍO_»‰õΩ ["å|∞^•s`«#O
=Ç≤ÏOKåeû# ™ê÷<åÖ’¡ L#fl ~år"£ QÍOnèx QÍh, =∞ˆ~ HÍO„ÔQãπ <Õ`x« QÍh Hõq∞+¨<£
qKå~°} „Hõ=∞OÖ’ „ѨtflOK«<Õ ÖË^∞Œ . =∞~À"≥Ñ· Ù¨ NHõ$+¨‚ Hõq∞+¨<£ nxH˜ ѨÓiÎ q~°∞^Œú
"≥Y· ix „Ѩ^iŒ ≈OzOk. 1992-93 ÉÁOÉÏ~Ú =∞`« JÅ¡~á° Ñ· qKå~°} „Hõ=∞OÖ’ Hõq∞+¨<,£
=∞Ǩ~å„+ì̈‰Ωõ K≥Ok# =ÚQÆ∞~æ ∞° =ÚYº=∞O„`«∞Å#∞ ( ã¨∞^è•Hõ~ü <åÜ«∞H±, â◊~^° £ Ѩ"å~ü,
=∞<ÀǨÏ~ü *’+≤) Ñ≤eÑ≤Oz „HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑ [iÑ≤Ok. WÖÏO\˜ L^•Ç¨Ï~°}<Õ QÆ∞[~å`ü
JÅ¡~¡° q+¨Ü∞« OÖ’ K«∂_»@O [iyOk. 1969Ö’ QÆ∞[~å`ü ã‘ZO Ç≤Ï`ÕO„^Œ ÉèÏÜü∞
^ÕâßÜü∞x [ã≤ãì π [QÆ<À‡Ç¨Ï<£~Ô _ç¤ Hõq∞+¨<£ Ñ≤eÑ≤Oz „HÍãπ ZQÍ˚q∞xOQ∑ [iÑ≤Ok.
„ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· xÜ«∂=∞Hõ 'J#∞~åQÆO—
_èbç ¡ TK«HÀ`«Å L^ŒO`«OÃÑ· [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ ã¨=∞~°O÷ QÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
JѨÊ\˜ "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉèí∞`«fiO, ã≤‰õΩ¯ TK«HÀ`«ÅÃÑ· [ã≤ìãπ <å<å=ux UiHÀi
=∞<À*ò q∞@ì 377
xÜ«∞q∞OzOk. ÃãHõ<Δ £ 8c H˜O^Œ,ÉÏkè`∞« Å∞, ™ê‰õΩΔ Å∞ Ѷ~≤ åº^Œ∞KÕã#≤ „Ѩu HÍO„ÔQãπ
<Õ`x« Hõq∞+¨<£ Ñ≤eÑ≤OzOk. "åix „ѨtflOzOk. Z<Àfl "åãÎ̈"åÅ#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
fã¨∞H˘zÛOk. QÆ∞[~å`ü L^ŒO`åxH˜ =KÕÛã¨iH˜, =ÚYº=∞O„u ã¨Ç¨ Z=i<≥<· å qKåiOKÕ
JkèHÍ~åÅ#∞ Hõq∞+¨<£ á⁄OkOk. HÍ|\˜ì ÃãHõ<Δ £ 8c H˜O^Œ JѨÊ\˜ ã‘ZO "≥∂nH˜
Hõq∞+¨<£ <À\©ã∞¨ WzÛ LO_»=K«∞Û. HÍh, áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ =∂„`«"∞Õ ÃãHõ<Δ £ 8cx
Ѩiq∞`«O KÕãO≤ k. nxH˜ q~°∞^ŒOú QÍ [ã≤ãì π NHõ$+¨‚ Hõq∞+¨<£ ѨxKÕãO≤ k. t=¿ã#
ã¨∞„Ñ‘O ÉÏÖò~î儈H‰õΩ D ÃãHõΔ<£#∞ =iÎOѨ*Ëã≤Ok. =∞`« JÅ¡~°¡`À PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ
ã¨O|O^èOŒ ÃÑ· <Õ~åaèÜ∂≥ QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞KÕ¿ã „Hõ=∂xH˜ Wk Éè∂í q∞HõQÍ Ñ¨xH˜ =zÛOk.
ÃÇÏK«ÛiHõ Ѩ„`«O
Z=i<À ~°HOΔ̃ KÕO^Œ∞‰õΩ =∞@∞ˆH <å<å=u Hõq∞+¨<,£ qKå~°} „Hõ=∂xfl ÃãHõ<Δ £
8c #∞Oz `«ÑÊ≤ OK«Ö^Ë ∞Œ . QÀ„^è•ÃÑ· WzÛ# x"ÕkHõÖ’ =∞øbfi L=∞~ürÃÑ· <Õ~åaèÜ∂≥ QÍxfl
Hõq∞+¨<£ "≥∂Ñ≤Ok. J~Ú`Õ, D x~åú~} ° ‰õΩ ~å=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ PÜ«∞#‰õΩ ZÖÏO\˜
<À\©ã∂¨ W=fiÖË^∞Œ . [ã≤ãì π eɡ~å›<£ Hõq∞+¨<£ ‰õÄ_® ã¨iQÍæ WÖψQ KÕãO≤ k. "å*ò¿Ñ~ÚÃÑ·
`«Ñʨ =∞Ô~=iÃÑ<· å Hõq∞+¨<£ <Õ~åaèÜ∂≥ QÆO "≥∂ѨÖ^Ë ∞Œ . JÜ≥∂^躌 L^Œº=∞OÖ’ <Õ~∞° QÍ
áêÖÁæ#fl J_®fi}© `«k`«~°∞ÅÃÑ·#∞Oz ^Œ$+≤ìx =∞o¡OKåÅ<Õ P„`«∞`«Ö’Oz Hõq∞+¨<£,
qKå~°} „Hõ=∂xH˜ "≥#∞fláÈ@∞ á⁄_çzOk.
Jã¨O^Œ~°ƒù =ÚHÍÎ~ÚOѨÙÅ∞
Jã¨O^Œ~ƒ° ù =ÚHÍÎ~ÚOѨÙʼnõΩ Ñ¨~åºÜ«∞Ѩ^OŒ QÍ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ xezOk.
Hˆ O„^Œ ǨϟO âßY ѨikèÖ’ 2008 #∞Oz Ñ‘_Zô Ѷπ ~°∂ѨOÖ’ <å<å=u Hõq∞+¨<£ x"ÕkHõ
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOk. K«∂¿ã.Î . JO^Œ∞Ö’x H©ÅHõ ÉèÏQÍÅ#∞ #"≥∂^Œ∞KÕã#≤ Ѩ^uúŒ #=Ùfi
`≥ÑÊ≤ ã¨∞OÎ k. x"ÕkHõÖ’ KåÖÏ KÀ@¡ ¿ÑrʼnõΩ ¿ÑrÖË >ÿ̌ÑO≤ Q∑ `«ÑÙ¨ ÊÅ`À xO_çáÈÜ«∂~Ú.
JQÆO`«‰õΩÅ∞ É’w- 6x |^ŒÌÅ∞H˘@∞ìH˘x ֒ѨʼnõΩ „Ѩ"ÕtOz.. "≥O@ `≥K«∞ÛH˘#fl
HÍ~ÀƒãπÖ’¡x ÃÑ„\’Öò#∞ K«e¡ xѨÙÊ ÃÑ\Ïì~<° Õ "å^Œ#‰õΩ Ñ¨Ù+≤xì KÕ‰Äõ ~ˆ Û ™êHõΔ ºO Un
„ѨÜ∂« }˜‰Ωõ Å∞ ÖËHõ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ #∞Oz áÈbã¨∞Å∞ ¿ãHõiOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°x `≥e¿Ñ ÉèÏQÆO,
"≥Ú`«OÎ x"ÕkHõÖ’<Õ H©ÅHõ"∞≥ Oÿ k. D ÉèÏQÆOÖ’<Õ `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ ^˘~å¡~Ú. =∞K«∞Û‰õΩ
H˘O`« ÉèÏQÍxfl L#flk L#fl@∞ì WHõ¯_» L@OH˜ã∞¨ <Î åfl#∞. 'It is true that no passen-
ger has said that he had seen anybody entering the coach with a Carboi
or so-e container filded with petrol and throwing it inside the coach. What
they have said is th't init)ally burning rags and bttles and pouches filmed
with inflammable0liquid were thrjwn inside the coak' thrgugh the broken
windows. Some of them had fallen on the floor and some had fallen on the
seats. The burning rags would have surely started burning other things
378 QÆ∞[~å`ü 2002
with which they had come into contact. The seats were of rexine !nd
therefore the burning bags thad had vallen on the seats must have made
them burn and cause rmoke. All phat (must have caused lot of confushon
amongst the passengers of coach s/6 and that is pzobably the reason
why there is no cleqr and complete evidence regarding how and within
how much time, there$was0qo much smoke in txe coach. The cmoke
had cuased breathon there or in any other part of Gujarat.'
Pˆ~à◊‰¡ Ωõ ÃÑQ· Í ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [iÑ≤ <å<å=u Hõq∞+¨<£ WzÛ# x"ÕkHõ WÖÏ Jã¨OMϺHõ
^ÀëêÅ∞, >ˇÑÿ O≤ Q∑ `«ÑÙ¨ ÊÅ`À <å<å HõOQÍoQÍ `«Ü∂« ~°~ÚOk.
ÔH"≥∞~åÅ J_»∞QÆ∞# "åãÎ̈"åÅ áê`«~°
[ã≤ìãπ q∞„âß Hõq∞+¨<£ 1984 =∂~°}HÍO_»ÃÑ· qKå~°}#∞ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ
x~°fiÇ≤ÏOzOk. Hõq∞+¨<£ x~°Ü ‚ ∞« O J<ÕHõ ã¨O^ÕÇ¨ ʼnõΩ `åqzÛOk. [ã≤ãì π q∞„âß qKå~°}
„Hõ=∂#flO`å ÔH"≥∞~åÅ ã¨=∞HõΔOÖ’<Õ Ñ¨ÓiÎ KÕâß~°∞. „ѨÉèí∞`«fi JkèHÍ~°∞Å#∞
qKåiOKÕ@ѨÙÊ_»∞ =∞iO`« QÀѨº`«#∞ áê\˜OKÕ"å~°∞. 'ÔH"≥∞~å qKå~°} ѨikèÖ’ HÔ "≥∞~å
qKå~°}— #_ç¿Ñ"å~°∞. JkèHÍ~°∞Å∞ É’<≥H¯˜ "åOQÆ∂‡ÅO Wã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞ HÀ~°∞Öì ’H˜ g∞_çÜ∂«
„Ѩux^è∞Œ Å∞, „Ѩ[Å<Õ HÍ^Œ∞, ÉÏkè`∞« Å `«~Ñ° Ù¨¶ <åºÜ«∞"å^Œ∞Å#∞ Ãã`· O« J#∞=∞uOKÕ"å~°∞
HÍ^Œ∞. ~år"£ ǨÏÜ«∂OÖ’ [ã≤ãì π q∞„âß x~°fiÇ≤ÏOz# D qKå~°} Ѩ^uúŒ J<Õk áê~°^~Œ ≈° Hõ`«
J<Õ =∂@‰õΩ f„= HõàO◊ HÍxfl `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. ã¨iQÍæ WÖÏO\˜ ã¨O^Œ~åƒù<flÕ Z^Œ∞~À¯"åeû
=zÛ#ѨÙÊ_»∞ [ã≤ìãπ [QÆ<À‡Ç¨Ï<£ Ô~_ç¤ aè#flOQÍ ã¨ÊOkOKå~°∞. áêÅHõ=~åæʼnõΩ QÆ\ ˜ì
„ѨuѶ∞¨ @##∞ ~°∞z K«∂Ñ≤OKå~°∞. QÆ∞[~å`üÖ’ 1969Ö’ =∞`« JÅ¡~∞° ¡ [iQÍ~Ú. _èbç Ö¡ ’
=Öˇ.. JѨÊ\’¡ QÆ∞[~å`üÖ’#∂ HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fi"Õ∞ LOk. „ѨÉ∞íè `«fiO [ã≤ãì π [QÆ<À‡Ç¨Ï<£
Ô~_ç¤ <Õ`«$`«fiOÖ’ Hõq∞+¨<£#∞ xÜ«∞q∞OzOk. qKå~°} „Ѩ„H˜Ü«∞#∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ
x~°fiÇ≤ÏOK˘^ŒOÌ @∂ JѨÊ\˜ QÆ∞[~å`ü ã‘ZO Ç≤Ï`ÕO„^ŒÉÏè Üü∞ ^ÕâßÜü∞.. [ã≤ãì π [QÆ<À‡Ç¨Ï<£
~Ô _çH¤ ˜ ÖËY ~åâß~°∞. ÃÑQ· Í 'Wk K«@Oì . Hõ@∞ì|_ç f~åeûO^Õ—#x ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. D
ã¨∂K«# ÖÏO\˜ P^Õâßxfl [ã≤ãì π [QÆ<À‡Ç¨Ï<£ ~Ô _ç¤ x~°fiÌ O^ŒfiOQÍ `Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. ' ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ‰õΩ
QÆÅ qÅ∞=#∞, Hõq∞+¨<ã Ñ· LO_Õ #=∞‡HÍxfl ^≥|ƒfã¨∞OÎ k— JO@∂ „ÃÑ"· \Õ ò qKå~°}
Ѩ^uúŒ x PÜ«∞# u~°ã¯¨ iOKå~°∞. "≥Ú`«OÎ qKå~°}#∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ Ñ¨ÓiÎ KÕâß~°∞.
[ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£ ‰õÄ_® W^Õ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl H˘#™êyOzOk. HÍHõáÈ`Õ "åãÎ̈=
HÀ}ÏÅ#∞ `«Ñ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ "Õ̂~ =∂~åæÖ’¡ „Ѩܫ∞uflOzOk. áÈbã¨∞ JkèHÍi P~üc
N‰õΩ=∂~ü ^•YÅ∞ KÕã#≤ JѶ_≤ q» \òÃÑ· Hõq∞+¨<£ ã¨ÊOkOz# fˆ~ nxH˜ x^Œ~≈° #O.
N‰õΩ=∂~ü 2011 ÃãÃÑìO|~üÖ’ <å<å=u Hõq∞+¨<£‰õΩ JѶ≤_»q\ò ã¨=∞iÊOKå~°∞.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’ ÃÑO_çOQ∑Ö’ L#fl „Ѩ*ÏÇ≤Ï`« "åº*Ϻxfl h~°∞Q͈~ÛO^Œ∞‰õΩ "≥∂n, `≥~°
=∞<À*ò q∞@ì 379
"≥#∞Hõ ‰õΩ„@ʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~°x `«# Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ N‰õΩ=∂~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. x*ÏxH˜,
JѨÊ\˜H˜ H˘xfl <≥ÅÅ =ÚO^Õ (U„Ñ≤Öò) =∞~À áÈbã¨∞ JkèHÍi ã¨O[Üü∞ Éè\í ò D
q+¨Ü∂« xfl ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞HÔ àÏ¡~∞° . =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ 2002 U„Ñ≤Öò
`˘q∞‡^À `Õn# N‰õΩ=∂~ü ~å„+ì̈ xѶ∂¨ qÉèÏQÆO JkèÑu¨ QÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ ã‘fiHõiOKå~°∞.
P =∞~°∞ã¨\ ~˜ ÀA PÜ«∞# H˜Ok JkèHÍi J~Ú# Éè\í ò.. N‰õΩ=∂~ü#∞ ǨÏ_®=Ù_çQÍ
"≥∂n =^Œ‰Ì Ωõ fã¨∞HÔ àÏ¡~<° kÕ „Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. q#=ã¨∞#Î fl q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë,
'~°ÇϨ 㨺 ¿ã"å xkè— #∞Oz Éè\í ò‰Ωõ Ѩk ÅHõÅΔ ∞ ~°∂áêÜ«∞Å∞ W"åfiÅx "≥∂n..N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ
K≥áêÊ~°∞. QÆ∞[~å`ü =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å JOâ◊OÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ"åÅO@∂ „Ѩ=ÚY #~°HÎ ,˜
™ê=∂lHõ"`Õ Î« =∞e¡HÍ ™ê~åÉÏÜü∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Öì ’ „Ѩ*ÏÇ≤Ï`« "åº[ºO ^•YÅ∞ KÕâß~°∞.
HÀ~°∞Öì ’ D "åº*Ϻxfl "Õ∞<Õ*ò (|O^À|ã¨∞)Î KÕ¿ã Ѩxx Éè\í ò‰Ωõ "≥∂n JѨÊyOKå~°∞.
D q+¨Ü∂« xfl Éè\í ò `˘q∞‡^Õà¡◊ `«~∞° "å`« |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . nxÃÑ· ™ê~åÉÏÜü∞ [ã≤ãì π
<å<å=u Hõq∞+¨<#£ ∞ P„â◊~ÚOKå~°∞. D =º=Ǩ~°O`À N‰õΩ=∂~ü ¿Ñ~°∞ =Ú_çÑ_¨ ç
L#flO^Œ∞#..PÜ«∞# q=~°}#∞ HÀ~åÅO@∂ Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞. P"≥∞ q[˝ÑÎ≤
"Õ∞~°‰õΩ 2011 PQÆã¨∞ìÖ’ N‰õΩ=∂~ü‰õΩ [ã≤ìãπ <å<å=u `åv^Œ∞Å∞ ѨOÑ≤OKå~°∞.
''™ê~åÉÏ~Ú 'Ñ≤Öò— q+¨Ü«∞OÖ’ ã¨O[Üü∞ Éèí\ò KÕã≤# P~ÀѨ}ÅÃÑ· g∞~°∞ U"≥∞ÿ<å
K≥áêÊÅ#∞H˘O@∞<åfl~å? JÖÏQÆ#∞Hõ J~Ú`Õ g∞~°∞ JѶ_≤ q» \ò#∞ ^•YÅ∞ KÕÜÚ≥ K«∞Û—
Jx N‰õΩ=∂~ü#∞ HÀ~å~°∞. Hõq∞+¨<£ HÀiHõ "Õ∞~°‰Ωõ P U_®k ÃãÃÑOì |~ü 15= `Õn#
N‰õΩ=∂~ü JѶ_≤ q» \ò#∞ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞.. Wk [iy# Ѩk¿ÇÏ#∞ ~ÀAÖ’¡<Õ
PÜ«∞# Hõq∞+¨<£ Z^Œ∞@ Ǩ[~°Ü«∂º~°∞. PÜ«∞# WO`« "ÕQÆOQÍ ã¨ÊOk™êÎ~°x
TÇ≤ÏOK«ÖHË áõ È~Ú# Hõq∞+¨<£ `«`~Ϋ Ñ° _¨ áç È~ÚOk. x*ÏxH˜, JѨÊ\˜H˜ N‰õΩ=∂~ü U_»∞
JѶ_≤ q» @¡#∞ "Õ̂~fi~°∞ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ã¨=∞iÊOKå~°∞. U_Õà¡◊
„H˜`«O `˘e JѶ≤_»q\ò#∞ ã¨=∞iÊOz# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞ødHõOQÍ H˘xfl q+¨Ü«∂Å∞
Hõq∞+¨<£ ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ~å=_»O `«Ñʨ WÖÏ `åv^Œ∞Å∞ JO^Œ∞HÀ=_»O W^Õ `˘e™êi.
Hõq∞+¨<£ ã¨=∞HõOΔ Ö’ P U_®k ÃãÃÑOì |~ü 30= `Õn# „Ѩ`ºÕ Hõ qKå~°} [iyOk.
<åºÜ«∞ qKå~°} „Ѩ„H˜Ü∞« #∞ ^≥|ƒfÜ«∞_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå~°O@∂ "≥∂nÃÑ· N‰õΩ=∂~ü
KÕã#≤ P~ÀѨ}Å *’eH˜ Hõq∞+¨<£ "≥àÖ¡◊ ^Ë ∞Œ . N‰õΩ=∂~ü `«# JѶ_≤ q» \òÖ’ LѨÜ∂≥ yOz#
XHõ =∂@ `å=Ú L^ÕtÌ OK«x J~å÷xfl ã¨∞Êùiã¨∞#Î fl^Œx, ^•xfl =∂~åÛÅx Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ Hõq∞+¨<£
HÀiOk. "≥∂nH˜ H˜Oz`«∞Î W|ƒOk HõeyOKÕ Ñ¨xx á⁄~°áê@∞<≥<· å `å#∞ KÕÜ∞« É’#<Õ
q+¨Ü∂« xfl ^•Ñ¨iHõO ÖˉΩõ O_® Hõq∞+¨<£ Kå@∞‰õΩ#flk. WO`«H© N‰õΩ=∂~ü JѶ_≤ q» \òÖ’
JO`« JÉèºí O`«~H° ~õ "° ∞≥ #ÿ =∂@ U=Ú#flk? ' ã¨^~Œ ∞° q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨ÊOkOKåeûOkQÍ
Hõq∞+¨<£ ##∞fl P^ÕtOzOk— Jx PÜ«∞# JO^Œ∞Ö’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 'P^ÕâO◊ — J<Õ =∂@
380 QÆ∞[~å`ü 2002
`˘ÅyOKåÅx PÜ«∞##∞ Hõq∞+¨<£ HÀ~°∞`«∞#flk. ''g∞‰õΩ "Õ∞"≥∞Hõ¯_» P^ÕâßÅ∞ WKåÛO?
'JÖÏQÆ#∞Hõ J~Ú`Õ KÕÜ≥ÚK«∞Û— J<Õ =∂@‰õΩ J~°÷O Jk HÍ^Œ∞ Hõ^•! ã¨ÊOkOK«
^ŒÅ∞K«∞H˘O>Ë<Õ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åÅ<Õk =∂ ÉèÏ=#— Jx Hõq∞+¨<£ "åkOzOk. 'Hõq∞+¨<£
Z‰õΩ¯= KÕã¨∞Î#flk— J<Õ ÉèÏ=O "≥∂nH˜ ZHõ¯_» HõÅ∞QÆ∞`«∞O^À#<Õ HõÅ=~°O [ã≤ìãπ
<å<å=uÖ’ ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤OzOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞ =º=Ǩ~åÖ’¡ `å#∞
`«Å^Œ∂iÛ#@∞ì =zÛ# P~ÀѨ}Ö’¡x "åãÎ̈"åÅ#∞ "≥eH˜f¿ãO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<£ Jq∞`«
L`åûǨÏO K«∂ѨÙ`«∞#fl^Œx "≥∂n J#∞‰õΩ<Õ gÅ∞Ok. HÍ|\˜,ì 'P^ÕâO◊ — J<Õ =∂@
fã≤"ÕÜ«∂Åx Hõq∞+¨<£ HÀ~°∞`«∞#flk. J~Ú`Õ, Ѩ^Œg Q“~°=O ^≥|ƒu#‰õΩO_® D
=º=Ǩ~åxfl *Ï„QÆ`QΫ Í K«H¯õ k^•Ìe. ^•xHÀã¨O N‰õΩ=∂~ü#∞ HÔ "≥∞~åÅ ã¨=∞HõOΔ Ö’ Hõq∞+¨<£
qKåiOzOk. HÔ "≥∞~åÅ J_»∞QÆ∞# W<åflà◊¥¡ =∞~°∞QÆ∞#Ѩ_áç È~Ú# "åã¨"Î åÅ#∞ D
ѨÙãÎ̈HOõ `˘e™êi ÉÏǨϺ „ѨÑO¨ K«O Z^Œ∞@ LOK«∞`«∞#flk. "åãÎ̈"åÅ#∞ `«ÑÊ≤ OKÕ Ñ¨x
ZO`« KåHõKH« ºõ OQÍ, K«∞~°∞QÍæ ™êyO^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ , N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ =∞^躌 ™êy#
D ã¨OÉèÏ+¨}ÖË ~°∞A=Ù!
Hõq∞+¨<£ : JѶ_≤ q» \ò#∞ ѨOѨÙ`«∂..^•xH˜ XHõ ÖËY#∞ [`« KÕâß~°∞. ' Hõq∞+¨<£
<å‰õΩ ~åã≤# ÖËY #O..Ö’ P^ÕtOz# „ѨHÍ~°O <Õ#∞ Zxq∞^À JѶ≤_»q\ò#∞
ã¨=∞iÊã¨∞Î<åfl#∞— Jx ÖËYÖ’ g∞~°∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. HÍh, "Õ∞O ~åã≤# ÖËYÖ’ JÖÏ
ZHõ¯_® ¿Ñ~˘¯#ÖË^∞Œ . 'JѶ_≤ q» \ò#∞ ^•YÅ∞ KÕÜ∞« O_ç— Jx ÖËYÖ’ ZHõ¯_≥<· å P^ÕtOKå=∂?
( 2011 PQÆã∞¨ ì 3# `å#∞ ~åã≤# ÖËY#∞ Hõq∞+¨<£ PÜ«∞#‰õΩ K«∂Ñ≤OzOk)
N‰õΩ=∂~ü: g∞ ÖËYÖ’ 'JÖÏQÆ#∞Hõ J~Ú`Õ KÕÜÚ≥ K«∞Û— J<Õ =∂@ "å_®~°∞.
'g∞~°∞ ##∞fl P^ÕtOz#@∞ì—QÍ ^•xfl <Õ#∞ J#fi~ÚOK«∞H˘<åfl#∞. HÍ|>Ëì, 2011
ÃãÃÑOì |~ü 15 <å\˜ ÖËYÖ’ P =∂@ LѨÜ∂≥ yOKå#∞.
Hõq∞+¨<£ : g∞‰õΩ ã¨Ê+¨Oì KÕã∞¨ #Î flk Uq∞@O>Ë ã¨O[Üü∞ Éè\í ò, ™ê~åÉÏÜü∞ ÖË=<≥u#Î
JOâßÅÃÑ· `«Ñʨ xã¨iQÍ JѶ_≤ q» \ò#∞ ^•YÅ∞ KÕÜ∂« Åx Hõq∞+¨<£ q∞=∞‡efl P^ÕtOK«_O»
ÖË^∞Œ . HÍ|\ì̃, g∞ ÖËYÖ’x 'P^ÕtOz# „ѨHÍ~°O— J<Õ =∂@#∞, J^Õ J~°O÷ ^èfiŒ xã¨∞#Î fl
JѶ_≤ q» \òÖ’x =¸_À ÉèÏQÆOÖ’x Ѩ^•Å#∞ `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ g∞~°∞ ã≤^"úŒ ∞Õ <å?
N‰õΩ=∂~ü : ÖË^∞Œ . P Ѩ^•Å#∞ ÖËY ÖËHõ JѶ_≤ q» \ò #∞Oz `˘ÅyOKåÅx
<Õ#∞ J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ
Hõq∞+¨<£ : WOHÀ™êi g∞‰õΩ K≥|∞`«∞<åflO. Hõq∞+¨<£ J#x =∂@Å#∞ J#fl@∞ì
K≥Ñʨ _»O ã¨iHÍ^Œ∞. ÖËYÖ’x =∂ ÉèÏ+¨ ã¨Ê+ì̈OQÍ LOk. ZHõ¯_® q∞=∞‡efl JѶ_≤ q» \ò
^•YÅ∞ KÕÜ∞« =∞x P^ÕtOK«Ö^Ë ∞Œ .
N‰õΩ=∂~ü : ™ê~åÉÏÜü∞ "åº[ºOÃÑ· Jxfl q=~åÅ∞, ã¨=∂Kå~åxfl Hõq∞+¨<£
HÀ~°∞`«∞#fl@∞ì P ÖËY#∞ |\ì̃ <å‰õΩ J~°O÷ J~ÚOk.
=∞<À*ò q∞@ì 381
D =º=Ǩ~°O`À <å‰õΩ#fl ã¨O|O^èOŒ ÃÑ· q=~°} W"åfiÅx xˆ~tÌ Oz#@∞ì
ÉèÏqOKå#∞. Q“~°=hÜ«∞"≥∞#ÿ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ QÆ∞[~å`ü ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fiO xˆ~tÌ Oz# LÖËY¡ #
x|O^è#Œ Å`À <å Zxq∞^À JѶ_≤ q» \ò‰Ωõ <Õ~∞° QÍ ã¨O|O^èOŒ LOk.
Hõq∞+¨<£ "≥Ú`«∞‰Î Ωõ Ok. |u=∞ÖÏ_»∞‰õΩOk. J~Ú<å N‰õΩ=∂~ü 㨿ãq∞~å J<åfl~°∞.
'JÖÏQÆ#∞Hõ J~Ú`Õ— J<Õ =∂@#∞ SzÛùH`õ « QÍ<Õ `«Ñʨ P^ÕâO◊ QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«~å^ŒO@∂
ZO`« HÀi<å q#ÖË^∞Œ . K«∂_»O_ç.. Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ U ™ê÷~ÚH˜ kQÆ*Ï~åÜ≥∂! ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
<åºÜ«∞=¸iÎQÍ Ñ¨xKÕã#≤ =ºHÎ̃ ZO`«QÍ ky=zÛ „áê^èÜ Õ ∞« Ѩ_∞» `«∞<åfl~À QÆ=∞xOK«O_ç!
"≥∂nx K«∂_®eû# HÀ}O q+¨Ü∞« OÖ’ WO`«QÍ `«`~Ϋ Ñ° _¨ Õ =∞x+≤, UO ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕã≤ U
"åãÎ̈"åÅ#∞ "≥eH˜f™êÎ~∞° ? ÃÑQ· Í PÜ«∞# ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ H©ÅHõ JOâ◊OQÍ "≥∂n L<åfl~°∞.
WÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ QÀ„^è• J#O`«~° Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· Hõq∞+¨<£ Jã¨Å∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕã∞¨ #Î fl^•
ÖËHõ "åã¨"Î åÅ#∞ `«ÑÊ≤ OKÕ Ñ¨xÖ’ L#fl^• J<Õ J#∞=∂#O ~å=_»O ã¨ÇϨ [O. HÍ~°}O
Uq∞@<Õk |Ü«∞@‰õΩ "≥Å_¡ Oç K«‰Ωõ O_®<Õ, ^ŒâßÉÏÌxH˜ ÃÑQ· Í ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ ™êQÆnã¨∞#Î flk.
K«∂_»É’`Õ... WѨÊ\’¡ Hõq∞+¨<£ x"ÕkHõ "≥Å∞QÆ∞ K«∂¿ã Ѩiã≤`÷ Õ HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . D
Ѩi}Ï=∂Å#∞ UHõã∂¨ „`«`« H˜O^Œ‰Ωõ `≥zÛ xt`«OQÍ Ñ¨ijeOKÕ"åiH˜, XHõ q+¨Ü∞« O
QÆ∞~°∞OÎ _Õ LO_®e. ɡãìπ ÉËHsõ Hˆ ã¨∞#∞ uiy qKåiOKåÅO@∂ *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å
Hõq∞+¨<£.. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì#∞ P„â◊~ÚOK«_®xfl `«Ñ¨ÙÊ|_»∞`«∂ 2003 PQÆã¨∞ìÖ’ "≥∂n,
JѨÊ\˜ ~å„+ì̈Ñu¨ J|∞ÌÖò HõÖÏO‰õΩ ÖËY ~åâß~°∞. '' g∞ ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ=ã¨∞#Î fl q+¨Ü∞« O
Uq∞@O>Ë.. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =∂r <åºÜ«∞=¸iÎ <Õ`$« `«fiOÖ’ XHõ Hõq∞+¨<#£ ∞ WѨÊ\˜Hˆ
~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fiO xÜ«∞q∞OzOk. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ ^•ifã≤# Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÃÑ· Jxfl HÀ}ÏÅ
#∞Oz Hõq∞+¨<£ ѨijÅ# [~°∞ѨÙ`«∞Ok. ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë Hõq∞+¨<ã Ñ·
|∞~°^Œ K«ÖÏ¡Åx „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åfl~°∞. Hõq∞+¨<£ ѨxH˜ =OHõÅ∞ ÃÑ_»∞`«∂, ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î#
^Œ∞„+¨ÊKå~°O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞—— Jx P ÖËYÖ’ "≥∂n P„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞.. 'D ™êfi~°Ñ÷ ~¨ °
â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ Hõhã¨O Hõq∞+¨<£ `«# x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOKÕ=~°HÔ <· å PˆQ@∞ì ÖË=Ù. Wk J`«ºO`«
^Œ∞~°^$Œ +ì̈H~õ ° ^èÀ~°}—˜ Jx =∞O_çÑ_¨ ®¤~∞° . Ѩ^àÕ √◊ ¡ QÆ_zç áÈÜ«∂~Ú. PÜ«∞# '™êfi~°Ñ÷ ~¨ °
â◊‰Ωõ ÅÎ ∞—QÍ =Ú„^Œ"ãÕ #≤ "å~°∞ Hõq∞+¨<£ x"ÕkHõ HÀã¨O D<å\˜H© Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞.
`å*ÏQÍ 2013 _çÃãO|~ü 31= `Õn# QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO [ã≤ãì π <å<å=u Hõq∞+¨<£
QÆ_∞» =Ù#∞ 21= ™êi á⁄_çyOzOk.
382 QÆ∞[~å`ü 2002

|i `≥yOz# ǨÏO`«Hõ „H“~°ºO

kb¡Ö’x áÈbãπ „Ѩ^•è # HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ Hˆ =ÅO 10 H˜Ö’g∞@~°¡ ѨikèÖ’¿Ñ
„uÖ’H±ÑÙ¨ i LO@∞Ok. 1984 #=O|~ü 1= `Õn L^ŒÜ∞« O Ѩk QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞O.
JѨÊ\˜H˜ H˘xflQÆO@Å =ÚO^Œ∞ „Ѩ^•è #=∞O„u WOk~åQÍOnèx P"≥∞ JOQÆ~H° ‰Δõ Ωõ Å∞
ǨÏ`«ºKÕâß~°∞. XHõ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨ٠„uÖ’H±ÑÙ¨ iÖ’x 32= ÉÏ¡H± =^ŒÌ QÆ∞q∞QÆ∂_çOk. QÆ∞OѨÙ
KÕ`«∞Ö’¡ W#∞Ѩ ~å_»∞¡, Hõ>ˇìÅ∞, H˜~Àã≤<£ _»ÉσÅ∞ L<åfl~Ú. D ÉÏ¡H±Ö’ ã≤‰õΩ¯Å∞
x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. H˜H¯˜ iã≤áÈ~Ú# [#O`À ^Œ∞~°Oæ ^ŒÉiíè `« Ѩiã¨~åÖ’¡ "å~°O`å rqã¨∞<Î åfl~°∞.
WOk~åQÍOnèx ǨÏ`«ºKÕã#≤ JOQÆ~H° ‰Δõ Ωõ Å∞ ã≤‰Ωõ ¯ *ÏfÜ«ÚÅ∞ HÍ=_»O`À, ™ê÷xHõ HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ~å"£∞áêÖò ã¨~À*ò, _®Hõ~ì ü Jâ’H± QÆ∞áêÎÅ <Õ`$« `«fiOÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ QÆ∞OѨ٠D
„áêO`åxfl K«∞@∞ì=Ú\˜Oì k.
QÆ∞OѨÙ^•_ç #∞Oz `«ÑÊ≤ OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ã≤‰Ωõ ¯Å∞ QÆ∞~°∞^•fi~åÖ’ `«Å^•K«∞H˘<åfl
~°∞.ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ Hõ$áê}ÏÅ∞, KÕuH˜ ^˘iH˜# W`«~° z#fl PÜ«Ú^è•Å#∞ Ѩ@∞ìH˘x, ֒ѨʼnõΩ
~å=_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOz# QÆ∞OѨÙx Hõeã≤H@ õ ∞ìQÍ xÅ∞=iOKå~°∞. WO`«Ö’ JHõ¯_»‰Ωõ
áÈbã¨∞Å∞ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. "åi "åÅHõO K«∂¿ãÎ QÆ∞OѨ٠#∞Oz ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ ~°HOΔ̃ K«_®xH˜
=zÛ#@∞ìÖË^Œ∞. ™ê÷xHõ áÈbãπ ¿ãì+¨<£ JkèHÍi â◊¥~üg~üã≤OQ∑ `åºw QÆ∞OѨÙx
K≥^~Œ Q° ˘>ËOì ^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . ÃÑQ· Í QÆ∞~°∞^•fi~åx MÏmKÕã≤ Z=i Wà◊‰¡ Ωõ "å~°∞
"≥oá¡ È"åÅx ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ P^ÕtOKå~°∞. 'q∞=∞‡efl HÍáê_»@O <å ÉÏ^躌 `«— Jx Éè~í À™ê
WKåÛ~°∞.
`åºy =∂@Å#∞ ã≤‰õΩ¯Å∞ qâ◊fiã≤OK«ÖË^Œ∞. QÆ∞~°∞^•fi~åx MÏm KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
x~åHõiOKå~°∞. Wà◊¡ ^ŒQ~æÆ ° J~Ú`Õ `ÕeQÍæ ^•_»∞ʼnõΩ Z~° J=Ù`å=∞x ÉèÜ í ∞« Ѩ_®¤~∞° .
"åi "≥Y· i`À `åºy ~°yeáÈÜ«∂~°∞. ÃÇÏK«ÛiHõQÍ QÍeÖ’H˜ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. `åºy
f~°∞`À ã≤‰Ωõ ¯Å∞ cèue¡áÈÜ«∂~°∞. Z@∂ `ÀK«Hõ JÜ≥∂=∞Ü«∞OÖ’ Ѩ_áç ÈÜ«∂~°∞. áÈbãπ
JkèHÍi P^Õâß<Õfl z=~°‰õΩ áê\˜OKå~°∞. JѨÊ\˜^•HÍ "å~°∞ ^ÕxQÆ∞iOz J~Ú`Õ
ÉèÜ
í ∞« Ѩ_∞» `«∂ =KåÛ~À J^Õ [iyOk. QÆ∞~°∞^•fi~å #∞Oz |Ü«∞@H˘zÛ# "≥O@<Õ ã≤‰Ωõ ¯
ÅÃÑ· ™êÜ«Ú^èŒ QÆ∞OѨ٠PHõeQ˘#fl@∞ì q~°∞K«∞‰õΩѨ_Oç k. g^è∞Œ Å∞, Wà◊√.¡ .WÖÏ „ѨuKÀ\Ï
"Õ\Ï_çOk. ^•_ç "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Hõ} Δ ÏÖ’¡<Õ áÈbã¨∞Å∞ P „áêO`åxfl MÏm KÕâß~°∞. J_»∂P¤ ѨÓ
ÖˉΩõ O_® <Õ~åʼnõΩ áêÅÊ_ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ =¸HõÅ#∞ Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í =kÖËâß~°∞. WO`«
=∞<À*ò q∞@ì 383
ã¨=∞Ü«∞O Jx ÖË^∞Œ . J_»∞‰¤ Ωõ <Õ"å~°∞ ÖË~∞° . ã≤‰Ωõ ¯Å x"å㨠ÉÏ¡Hñ ÑH· ˜ =zÛѨ_∞» `«∂<Õ
L<åfl~°∞. P ~ÀA, =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA, P `«~∞° "åu ~ÀA..JqzÛù#flOQÍ #~°=^èŒ ™êQÆ∞`«∂<Õ
LOk.
^Õâ◊ qÉè[í # `«~∞° "å`« XˆH „áêO`«OÖ’ WO`«=∞Okx TK«HÀ`« HÀÜ«∞_»O
W^Õ `˘e™êi. 1984 kb¡ Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ 2,733 =∞Ok ã≤‰Ωõ ¯Å∞ ǨÏ`«º KÕÜ∞« |_»QÍ,
JO^Œ∞Ö’ 400 =∞Okx XHõ¯ 32= ÉÏ¡HÖ± ’, ^•x Ѩiã¨~° „áêO`åÖ’¡<Õ =kèOKå~°x
JkèHÍiHõ ÖˇH¯õ ÖË K≥|∞`«∞<åfl~°∞. D ã¨OYº 1919 [eÜ«∞<£ "åÖÏÉÏQ∑ =∂~°}HÍO_»
=∞$`«∞Å Hõ<åfl Z<Àfl ~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=. JѨÊ\’¡ 379 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. QÆ∞[~å`üÖ’x
JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ 2002 Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ K«xáÈ~Ú#"åi ã¨OYº Hõ<åfl H˘OK≥O `«‰Ωõ ¯=. WHõ¯_»
442 =∞Ok |e JÜ«∂º~°∞. JO>Ë JǨχ^•ÉÏ^£ #QÆ~=° ∞O`å HõeÑ≤ ZO`«=∞Ok K«x
áÈÜ«∂~À, ^•^•Ñ¨Ù JO`Õ=∞Ok `«∂~°∞Ê kb¡Ö’x XHõ z#fl „áêO`«O J~Ú# 32=
ÉÏ¡HÖ± ’<Õ =∞$`«∞º"å`«Ñ_¨ ®¤~∞° .
1984 ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ ^•_»∞Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’, áÈbã¨∞Å L^•ã‘# „Ѩ=~°#Î ÃÑ·
i>ˇ~ÿ ∞° ¤ „ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍi ‰õΩã¨∞"£∞ Å`å q∞@ìÖò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ 1987 #∞Oz 1990
=~°‰Ωõ âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ qKå~°} ™êyOk. `åºyx, _çÑÓ¨ º\© Hõq∞+¨#~ü ¿ã"å ^•ãπ, J_ç+#¨ Öò
Hõq∞+¨#~ü ÃÇÏKüã‘ *Ï`«"Å£ #∞ q∞@ìÖò `«ÑÙ¨ Ê|\Ïì~∞° . „uÖ’H±ÑÙ¨ i ǨÏ`åºHÍO_»‰Ωõ "åix
ÉÏ^èŒ∞ºÅ∞QÍ x~åúiOKå~°∞. JѨÊ\˜ áÈbã¨∞ iHÍ~°∞¤Å#∞, ÉÏkè`«∞Å∞ ã¨=∞iÊOz#
JѶ_≤ q» @¡#∞ Ѩijeã¨∞OÎ _»QÍ, ~°HáÎõ ê`«O [~°Q_Æ ®xH˜ ^•ifã≤# HÍ~°}ÏÅÃÑ· ã¨=∞„QÆ
z„`«O ~°∂ѨÙHõ\ Oì̃ k. P ~ÀA L^ŒÜ∞« O `«∂~°∞Ê kb¡ HÍO„ÔQãπ ZOÑ‘ ÃÇÏKü̂HZÖò ÉèQí `Æ ü
32= ÉÏ¡H‰± Ωõ ã¨g∞ѨOÖ’<Õ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~Åΰ `À z#fl z#fl QÆ∞OѨ٠ã¨=∂"ÕâßÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOK«_»O `˘@ì`˘e ^Œ$â◊ºO. áÈbã¨∞Å ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯`À P "≥O@<Õ TK«HÀ`«Å∞
"≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. 1984 =∂~°}HÍO_»ÃÑ· 2000 #∞Oz 2005 =~°‰Ωõ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
=∂r <åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ãì π r\© <å<å=u <åºÜ«∞ qKå~°} [iáê~°∞. „Ѩ[Å ã¨ÇϨ [
P„QÆÇϨ „ѨH@ õ # ¿Ñi@ K≥ÖÏ=∞}˜Ö’ L#fl JkèHÍiHõ Hõ^<Œä åʼnõΩ aè#flOQÍ `≥~"° #≥ Hõ
Hõ^Œä #_çz#@∞ì <å<å=u „^è∞Œ gHõiOKå~°∞.
~å[H©Ü«∞ „áÈ^ŒƒÅO`À JÅ¡i=¸HõÅ∞ ZHõ¯_®ÖË#O`« |ÖÏxfl ѨÙOAHÀQÍ,
áÈbã¨∞Å ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯`À =∞~°}ÏÅã¨OYº QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk. áÈbã¨∞Å
Ö’áê~¸HÍs ã¨ÇϨ HÍ~°O ÖˉΩõ O_® 32= ÉÏ¡HÖ± ’, Jn ^Õâ◊ ~å[^è•xÖ’ JO`«=∞Ok
ǨÏ`«º‰õΩ QÆ∞iHÍ=_»O ™ê^躌 =∞ÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞. W^Õ q+¨Ü∂« xfl q∞@ìÖò, [ã≤ãì π <å<å=u
`ÕeÛK≥áêÊ~°∞. XHõ¯™êiQÍ QÆ∞OѨ٠q~°∞K«∞‰õΩѨ_@ » O`À Uq∞ KÕÜ∂« Ö’ `≥eÜ«∞ÖË^xŒ ,
Z@∂ áêÅ∞áÈHõ `«aƒ|ƒ~ÚáÈÜ«∂=∞O@∂ áÈbã¨∞Å∞ K≥ÑÊ≤ # HÍHõ=∞‡ Hõ^ÅŒä #∞ "åi^Œ~Ì ∂°
384 QÆ∞[~å`ü 2002
`Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞.„uÖ’H±ÑÙ¨ iÖ’ J™êOѶ∞≤ Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ kb¡ áÈbã¨∞Å∞ Ug∞
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í QÆ∞~°∞^•fi~åÖ’x ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ |Ü«∞@‰õΩ Ñ¨OÑ≤OK«_O» ^•fi~å <Õ~° LѨH~õ }° O
QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. HÍ"åÅ<Õ `«‰Ωõ ¯==∞Ok áÈbã¨∞Å`À JHõ¯_»‰Ωõ "≥àÏ¡~∞° . =∂~°} HÍO_»‰Ωõ
`À= "Õâß~°∞. '`«‰Ωõ ¯= ã≤|ƒOk— J<Õ™ê‰õΩ`À HõàÑ¡◊ ʨ yOz K«∂ã¨∞OÎ _çáÈÜ«∂~°∞. P `«~∞° "å`«
36 QÆO@ʼnõΩ ÃÑQ· Í ™ê=¸Ç≤ÏHõ =^èxŒ ™êˆQO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ <Õ`Å« `À pHõ\ ˜ J=QÍǨÏ#
‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA ™êÜ«∞O„`«OQÍh JuHõ+Oì̈ g∞^Œ '^Œ WO_çÜ∞« <£ ZH±û
„ÃÑãπ—„QÆ∂ѨÙH˜ K≥Ok# =ÚQÆ∞~æ ∞° áê„uˆHÜ«ÚÅ∞ 32= ÉÏ¡H± „áêO`åxH˜ KÕ~∞° HÀÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞.
áÈbã¨∞Å ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯`À<Õ 32= ÉÏ¡H± <≥`∞« ~Î À_çO^Œx JkèHÍiHõOQÍ x~åúiOK«_O»
J<Õk â◊~åѶ∂¨ `«O =O\˜ Ѩi}Ï=∞O. „Ѩ[Å HÀáÈ„kHõÎ =ºH©HÎ ~õ } ° Ë =∂~°}HÍO_» JO@∂
'K≥@∞ì— ™ê^Œ$â◊ºOQÍ ~år"£QÍOnè KÕã#≤ „Ѩã^≤ úŒ ã¨∂„fHõ~} ° #∞ D x~åú~} ° ѨÓ~°fiѨHOΔõ
KÕ¿ãã≤Ok. PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ #@∞ì, '=∞Ǩ=$HõOΔ ‰õÄeáÈ=_»O— =Å¡ =∂„`«"∞Õ 32= ÉÏ¡HÖ± ’
Éè∂í q∞ HõOÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .HÍO„ÔQãπ QÆ∂O_®Å‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ ã¨ÇϨ HõiOK«‰Ωõ O_®, "åix <Õ~åʼnõΩ
„¿Ñ~ˆ Ñ≤OK«‰Ωõ O_® LO>Ë, „Ѩu^èfiŒ #∞Å f„=`« JO`«QÍ LO_Õk HÍ^Œ∞. „uÖ’H±ÑÙ¨ ix,
JÖψQ kb¡ JO`«\ h˜ WO`«QÍ ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∞« QÆeQˆ k HÍ^Œ∞.
„uÖ’H±Ñ¨Ùi`À ã¨i`«∂QÆQÆÅ „áêO`«O JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x #~À_® áê\˜Ü«∂.
2002Ö’ QÆ∞[~å`ü JO`«\Ï [iy# TK«HÀ`«Ö’¡ „Ѩ[Å∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# „áê}ÏÅ∞
áÈQ˘@∞ì‰Ωõ #fl „áêO`«O Wk. #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ 96 =∞Ok K«xáÈ~Ú#@∞ì JkèHÍ~°
ÖˇH¯õ Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~Ú. kb¡Ö’x áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ 10 H˜Ö’g∞@~°¡
ѨikèÖ’ „uÖ’H±ÑÙ¨ i LO>Ë, JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x áÈbãπ Hõq∞+¨#~ü HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ S^Œ∞
H˜Ö’g∞@~°¡ Hõ<åfl `«‰Ωõ ¯= ^Œ∂~°OÖ’<Õ #~À_® áê\˜Ü∂« LOk. „uÖ’H±ÑÙ¨ iÖ’ JÅ¡i
=¸HõÅ#∞ ÉèQí `Æ ü #_çÑ¿≤ ã,Î #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’ P Ѩxx =∂Ü«∂ H˘^•flh KÕâß~°∞. P
`«~∞° "å`« H˘O`« HÍÖÏxˆH P"≥∞ ~å„+ì̈ =∞O„u JÜ«∂º~°∞. „uÖ’H±ÑÙ¨ iÖ’ ÉèQí `Æ ü „Ѩ`º« HõΔ
„Ѩ"∞Õ Ü«∞O`À áÈeÛ`Õ =∞iO`« <Õ~∞° QÍ H˘^•flh =∂~°}HÍO_»Ö’ áêÅ∞ѨOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
ÉèQí `Æ ‰ü Ωõ aè#flOQÍ P"≥∞ Ѷ∞¨ ~°¬} [~°∞QÆ∞`«∞#fl „áêO`åxH˜ "≥àÏ¡~∞° . #∞~åh =∞ã‘^∞Œ
Z^Œ∞@ ÉèÏsQÍ QÆ∞q∞QÆ∂_ç# =¸HõÅ#∞ P"≥∞ Hõeâß~°∞. ~Ô K«ÛQ˘>ËÖì Ï =∂\Ï¡_®~°∞.
=¸HõʼnõΩ ã¨fiÜ«∞OQÍ Hõ`∞« ÅÎ #∞ ѨOzÃÑ_»∞`«∂ HõxÑ≤OKå~°∞. H˘^•flh =zÛ"≥o#¡ "≥O@<Õ
#∞~åh =∞ã‘^Œ∞x ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞_»O, P"≥O@<Õ #~À_®áê\˜Ü«∂Ö’ TK«HÀ`«Å∞
"≥Ú^ŒÅ∞HÍ=_»O..K«HKõ H« Í [iyáÈÜ«∂~Ú.
Ѷ∞¨ ~°¬}Å J#O`«~O° , "å\˜x ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩO@∂ ~år"£QÍOnè, "≥∂n KÕã#≤
`åi¯Hõ "å^Œ#Ö’¡#∂ ™ê=∞ºO HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ~år"£ 'K≥@∞ì— ™ê^Œ$â◊ºO`À "≥∂n ÉÏQÍ
„ѨÉÏè q`«∞_»Ü∂« º~°∞. PÜ«∞# `«#^≥#· â‹e· Ö’ #∂º@<£ ã¨∂„`åxfl L^•…\ O˜ Kå~°∞. QÀ„^è•
=∞<À*ò q∞@ì 385
J#O`«~° ǨÏ`«ºÅ#∞ 'K«~º° „ѨuK«~º° Å Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ì „Hõ=∞O—QÍ #=∞‡|eˆHO^Œ∞‰õΩ "≥∂n
„ѨÜ∞« uflOKå~°∞.J~Ú`Õ, „uÖ’H±ÑÙ¨ i L^ŒO`«OÖ’ =∂kiQÍ<Õ, "≥∞*Ïi\© ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’
L#fl P„QÆÇϨ O Hõ<åfl J`«ºkèHOõ QÍ #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’ „ѨH\õ `˜ =« ∞~ÚO^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ,
z=~°‰õΩ <åÜ«∞‰õΩÅ∂ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ JÜ«∂º~°<ÕO^Œ∞‰õΩ ÖˇHõ¯‰õΩ q∞H˜¯eQÍ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L<åfl~Ú.
QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«Ñ∞¨¶ ~°¬}ʼnõΩ áÈbã¨∞Å∞ J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞.
áÈbãπ „Ѩ^è•# HÍ~åºÅÜ«∞O ã¨g∞ѨOÖ’L#fl „uÖ’H±Ñ¨ÙiÖ’ KÕã≤#@∞ìQÍ<Õ, #~À_®
áê\˜Ü∂« "åã¨∞ʼnõΩ P„â◊Ü∞« O W=fi_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞ x~åHõiOKå~°∞. `«^•fi~å "åix
ǨÏO`«Hõ =¸HõʼnõΩ =kÖËâß~°∞. „áê~°<÷ å ã¨e÷ HÍHõáÈ~Ú<å, áÈbã¨∞Å ~°H} Δõ „áêO`«OQÍ
K«∂ã≤<å D „áêO`åxH˜ „áê^è•#º`« LOk. ZO^Œ∞‰õO>Ë #~À_®áê\˜Ü«∂‰õΩ Ju
ã¨g∞ѨOÖ’<Õ 20 ZHõ~åÅ qã‘~Î O‚° Ö’ ¿ã\ì ò i[~üfi áÈbãπ (ZãπP~üÑ)‘ HͺOѨãπ LOk.
P q^èOŒ QÍ K«∂ã≤<å, #~À_®áê\˜Ü∂« ^•_»∞ʼnõΩ J#∞"≥#· „áêO`«O HÍ<ÕHÍ^Œ∞. ǨÏO`«Hõ
=¸HõÅ ^•_»∞Å #∞Oz `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ„Hõ=∞OÖ’ ZãπP~üÑ‘ HͺOѨãπ "≥Ñ· Ù¨ Ѩ~∞° QÆ∞Å∞
ÃÑ_»∞`«∞#fl =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ áÈbã¨∞Å∞ `«iq∞"Õâß~°∞. HͺOѨãπ Ѩiã¨~åÖ’¡ "å~°∞ `«Å
^•K«∞ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOKå~°∞.
#~À_® áê\˜Ü∂« Ѷ∞¨ @# QÆ∞iOz `˘e™êi *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£
=∂iÛ 31, 2002# q_»∞^ŒÅ KÕã≤# x"ÕkHõÖ’ „Ѩ™êÎqOzOk. D TK«HÀ`«Å
L^ŒO`«O JѨÙÊ_Õ JkèHÍiHõOQÍ |Ü«∞@H˘zÛOk. Hõq∞+¨<£ K≥~· ‡° <£ [ã≤ãì π *ˇZãπ =~°‡
<Õ`$« `«fiOÖ’x |$O^ŒO ÉÏkè`« „áêO`åÖ’¡ Ѩ~º° \˜Oz D x"ÕkHõx `«Ü∂« ~°∞KÕãO≤ k.
ëê¿ÇÏ PÅ"£∞ ta~°OÖ’x ÉÏkè`∞« Å#∞ |$O^ŒO HõÅ∞ã¨∞H˘x =∂\Ï¡_Oç k. "å~°∞ K≥ÑÊ≤ #
q=~åÅ P^è•~°OQÍ Ñ¶„≤ |=i 28, 2002Ö’ #~À_®áê\˜Ü∂« , #~À_® „QÍ=∂Ö’¡ ™êy#
'"ÕkOè ѨÙÅ— „Hõ=∂xfl u~°Q~Æ åã≤Ok. 'JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ [~°Q#Æ ∞#fl f„="≥∞#ÿ ^•_»∞ʼnõΩ
#~À_®áê\˜Ü∂« , #~À_®Ö’¡ [iy# Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ „áê~°OÉèí ã¨∂zHõÅ∞— Jx "åºMϺxOzOk.
P ~ÀA L^ŒÜ∞« O #∞~åh =∞ã‘^∞Œ ÃÑ· =¸HõÅ^•_ç`À "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Ç≤ÏOã¨`À cèue¡#
=Úã≤=¡ ÚÅ∞ ZãπP~üÑ‘ HÍfi~°~ì ûü "≥Ñ· Ù¨ Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ÃÑ\Ïì~∞° . ''ÉèÜ
í ∞« Ѩ_áç È~Ú# ™ê÷x‰õΩÅ∞
~°H}Δõ HÀ~°∞`«∂ ZãπP~üÑ‘ HͺOѨ٠=^Œ‰Ì Ωõ "≥àÏ¡~∞° . HÍh, "åix ["å#∞¡ "≥#H˜¯ `«i"Õ∞âß~°∞——
Jx `«# x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok.
HÍáê_®eû#"åà◊x¡ "≥#H˜¯ `«~=° ∞_»O Uq∞\˜? P„â◊Ü∞« O HÀã¨O =zÛ# =Úã≤=¡ Ú
Å#∞ QÆ∞[~å`ü áÈbã¨∞Å∞ `«iq∞H˘@ì_O» J<Õk #~À_®áê\˜Ü∂« , #~À_® „QÍ=∞OÖ’<Õ
HÍ^Œ∞, 2002 <å\˜ QÆ∞[~å`ü Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JxflKÀ\Ï¡ "å~°∞ WÖψQ „Ѩ=iÎOKå~°∞.
ZO`À „áê^è•#º`« Hõey# 'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`«O P `«~∞° "å`« U_Õà‰¡◊ Ωõ QÍh #"≥∂^Œ∞
386 QÆ∞[~å`ü 2002
HÍÖË^∞Œ . Jk‰õÄ_® 'ã≤\ò— U~åÊ@∞#∞ =ºuˆ~H˜ã∂¨ Î [H˜Ü∂« *τѶ‘ ^•YÅ∞ KÕã#≤ Ñ≤\ +˜ <¨ ã Ñ·
ã¨ÊOkã¨∂Î ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 2009 U„Ñ≤Öò 27= `Õn# WzÛ# P^ÕâßÅ `«~∞° "å`Õ D
JOâ◊O `≥~°ÃÑ·H˜ =zÛOk. P`«~°∞"å`« Ô~O_»∞ <≥ÅʼnõΩ, JO>Ë EÖˇ· 11# P~üc
N‰õΩ=∂~üx 'ã≤\ò— „ѨtflOzOk. QÆ∞[~å`ü Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ N‰õΩ=∂~ü ZãπP~üÑ‘
JkèѨuQÍ L<åfl~°∞. qKå~°} ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ Z<Àfl JO`«~°æ`« q+¨Ü«∂Å#∞ PÜ«∞#
|Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ ["å#¡ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° J<Õk JO^Œ∞Ö’ XHõ\ .˜
^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ "≥<åfl_ç# P ~ÀA# #~À_®áê\˜Ü∂« ‰õΩ K≥Ok# ÉÏkè`∞« Å∞
JHõ¯_»∞#fl ZãπP~üÑ‘ „QÆ∂ѨÙ-2 ÃÇÏ_£HÍfi~°~ì ûü =^Œ‰Ì Ωõ ~åQÍ, P„â◊Ü∞« O WKÕÛO^Œ∞‰õΩ ["å#∞¡
x~åHõiOKå~°x N‰õΩ=∂~ü JOwHõiOKå~°∞.
JÖÏQÆx JO^ŒiH˜ JO^Œih "≥#H˜¯ ѨOÑ≤Oz"ÕÜ∞« ÖË^∞Œ . L^ŒÜ∞« O =zÛ# 500
=∞Ok =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ HÍOáœO_£Ö’H˜ J#∞=∞uOKå~°∞. "åix J#∞=∞uOKÕ q+¨Ü∞« OÖ’
ZãπP~üÑ‘ „QÆ∂Ñπ - 2 JkèHÍ~°∞Å∞ `˘Å∞`« N‰õΩ=∂~üx ã¨O„ѨkOKå~°∞. =∂#=`«fiO`À
PÜ«∞# "åix ֒ѨʼnõΩ ~åhÜ«∂Åx P^ÕtOKå~°∞. P `«~∞° "å`« ‰õÄ_® KåÖÏ=∞Ok
QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ ZãπP~üÑ‘ ^•fi~°O =^Œ‰Ì Ωõ =KåÛ~°∞. J~Ú`Õ, D™êi JkèHÍ~°∞Å∞
N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ ã¨=∂Kå~°O W=fiÖË^∞Œ . =zÛ# "åà◊#¡ ∞ =zÛ#@∞ì "≥#H˜¯ `«iq∞H˘\Ïì~∞° .
JÖÏ "≥#H˜¯ ѨOÑ≤Oz"Õã#≤ "åiÖ’ H˘O^Œ~∞° =¸HõÅKÕ`∞« Ö’¡ Ѩ_ç ^•~°∞} Ѩ~º° =™ê<åʼnõΩ
QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. KåÖÏ=∞Ok áÈbã¨∞Å∞ QÆ∞[~å`ü JO`«\Ï JѨÊ\’¡ 'Ç≤ÏO^Œ∞`«fi— XuÎ_Hç ˜
QÆ∞i JÜ«∂º~°x XѨÙʉõΩ<åfl, #~À_®áê\˜Ü«∂Ö’x ZãπP~üÑ‘ Hõ=∂O_≥O\ò, J`«x
_çÑÓ¨ º\©Å f~°∞x „Ѩ`ºÕ HõOQÍ „Ѩ™êÎqOK«∞HÀ"åeû LO@∞Ok. ZO^Œ∞‰õO>Ë N‰õΩ=∂~ü
K≥ÑÊ≤ #^•xfl |\˜,ì "åi^Œ~Ì ∂° =Úã≤O¡ JkèHÍ~°∞Å∞. Wk Uq∞ qkè qÖÏѨO! WÖÏO\˜
q+¨Ü∞« O XHõ\ ˜ L#fl^Œ<kÕ ‰õÄ_® WѨÊ\˜=~°‰Ωõ |Ü«∞@‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞.
áêÅ<å HÀ}OÖ’ „Ѩu q+¨Ü«∂xfl ã¨∞xt`«OQÍ Ñ¨ijeOKåÅx ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#
xˆ~âÌ ßÅ∞ 'ã≤\ò—‰õΩ L<åfl~Ú.J~Ú<å ZãπP~üÑ‘ Qˆ @∞ =^ŒÌ [iy# HõÑ@ ¨ =º=Ǩ~åxfl
ã≤\ò x"ÕkHõ HõÑÊ≤ ÃÑ>Ëãì O≤ k. ZãπP~üÑ‘ Hõ=∂O_≥O\òQÍ Ñ¨xKÕã#≤ Y∞s¬^£ JǨχ^£ Zã‘Ê
Ǩϟ^• Hõey# SÑ‘Zãπ. `«# q^è∞Œ ʼnõΩ ã¨O|O^èOŒ ÖËx XuÎà√◊ ¡ `À\˜ áÈbã¨∞Å #∞Oz
=zÛ<å, =∞Ô~Hõ¯_ç#∞Oz =zÛ<å PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ ã‘xÜ«∂i\© s`åº uÑ≤ÊH˘\˜ì LO_»=K«∞Û.
™ê^è•~°}OQÍ „Ѩ`ºÕ Hõ J#∞=∞u ÖˉΩõ O_® âßOuÉè„í ^Œ`Å« q+¨Ü∂« Ö’¡ ZãπP~üÑ‘ ã≤|ƒOk
*’HõºO HõeyOK«∞HÀ~°∞. D q+¨Ü∂« xfl JOwHõiOz<å, Ѷ„≤ |=i 28, 2002 <å\˜
„Ѩ`ºÕ Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡, QÆ∞=∞‡OÖ’ xÅ|_ç#"åix ~°HOΔ˜ K«_O» Ö’ q`«i¯OKÕk U=ÚO@∞Ok?
PѨ^ŒÖ’ z‰õΩ¯H˘#fl ÉÏkè`«∞Å "Õ_»∞HÀà◊¡#∞ =∞xflO_»@OÖ’ JǨχ^£ â◊+¨a+¨Å‰õΩ
`åq=fi‰õÄ_»^Œ∞. x*ÏxH˜, D q+¨Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# ÃÑ·JkèHÍ~°∞Å J#∞=∞u HÀã¨O
=∞<À*ò q∞@ì 387
‰õÄ_® PQÍeû# ѨxÖË^∞Œ . J~Ú`Õ, N‰õΩ=∂~ü Jaè„áêÜ«∞Ѩ_#ç @∞ì, L^ŒÜ∂« <Õfl =zÛ#
"åi q+¨Ü∞« OÖ’ Hõhã¨O L#fl`« JkèHÍix ã¨O„ѨkOKÕ „â◊=∞<≥<· å JǨχ^£ fã¨∞H˘<åfl~°∞
QÍh, P `«~∞° "å`« =zÛ# "åiQÆ∞iOz P =∂„`«O ‰õÄ_® PÜ«∞# PÖ’zOK«Ö^Ë ∞Œ .
N‰õΩ=∂~ü 'ã≤\ò—‰õΩ WzÛ# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x H˘xfl ÉèÏQÍÅ#∞ Ѩije¿ãÎ D q+¨Ü∞« O
J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
WÅ∂¡"åH˜à¥◊ ¡ =keÃÑ\˜ì =zÛ#"åix Qˆ @∞¡ `≥iz ֒ѨʼnõΩ J#∞=∞uOKåÅx,
"å~°∞ LO_»\ÏxH˜ U~åÊ@∞¡ KÕÜ∂« Åx >ˇeá¶È<£Ö’ JǨχ^£‰Ωõ =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍeKåÛ#∞. P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ H˘xfl |ÅQÍÅ∞ |O^À|ã¨∞Î HÀã¨O |Ü«∞@‰õΩ"≥àÏ¡~∞° . ^•x=Å¡ MÏm J~Ú#
ÉϺÔÔ~‰õΩÖ’¡ "åix LOKåÅx ã¨∂zOKå#∞. W"Õ q+¨Ü«∂Å#∞ ed`«Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ
Hõ=∂O_≥O\ò‰õΩ á¶êH±û KÕâß#∞. J~Ú`Õ, =Úã≤¡=ÚÅ#∞ HͺOѨÙÖ’ LOK«∞HÀ=_»OÃÑ·
JǨχ^£,J`«x _çÑÓ¨ º\© qѨs`«OQÍ ÉèÜ í ∞« Ѩ_®¤~∞° . '<å P^ÕâßÅ#∞ g∞~°∞ áê\˜ã∞¨ <Î åfl~°O`Õ.
^•x=Å¡ g∞‰õΩ =KÕÛ ã¨=∞㨺 Ug∞ LO_»^∞Œ . WÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ KÕâß~°x Z=~°∂ q∞=∞‡efl
„ѨtflOK«~∞° — Jx ‰õÄ_® "åiH˜ K≥áêÊ#∞. P ~ÀA ™êÜ«∞O„`«O <Õ#∞ q#flk Uq∞@O>Ë,
^•_»∞Ö’¡ z‰õΩ¯H˘x P„â◊Ü∞« O HÀã¨O XHõ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞OѨ٠ZãπP~üÑ‘ HͺOѨãπ =^Œ‰Ì Ωõ ~åQÍ,
Hõ=∂O_≥O\ò ֒ѨʼnõΩ ~åx=fiÖË^∞Œ . J~Ú`Õ, D q+¨Ü∂« ÖËg Hõ=∂O_≥O\ò JѨÙÊ_»∞
QÍh P `«~∞° "å`«QÍh <å ^Œ$+≤Hˆì fã¨∞H˘x ~åÖË^∞Œ . Hõ=∂O_≥O\ò x~åHõiOz# ^Œiq∞ÖÏ
"≥#∞kiy# =Úã≤=¡ ÚÖ’¡ H˘O^Œ~∞° #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ =¸HõÅ KÕ`∞« Ö’¡ Ѩ_ç K«xáÈÜ«∂~°x
`≥Å∞ã¨∞H˘<åfl#∞.
#~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ q^è∞Œ Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl `«# H˜Ok JkèHÍ~°∞ÅÃÑ· N‰õΩ=∂~ü
"≥∂Ñ≤# JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ ZÖÏK«∂ã≤<å J`«ºO`« f„="≥∞#ÿ q. JO`« `ÕeQÍæ =kÖËÜ∂« eû#q
HÍ^Œ∞. J`«∞º#fl`«™ê÷~Ú ~å[H©Ü∞« x~°Ü ‚ ∞« O "Õ∞~°Hˆ QÀ„^è• J#O`«~° Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iQÍÜ«∞#fl
*τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞‰õΩ ã¨ÊO^Œ#QÍ<Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œ<kÕ QÆ∞~°∞Î KÕã∞¨ ‰õΩ#flѨÙÊ_»∞ D
q+¨Ü∂« xH˜ QÆÅ „áê^è•#º`« J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. N‰õΩ=∂~ü "åOQÆ∂‡ÅO "Õ∞~°‰Ωõ ZãπP~üÑ‘
Hõ=∂O_≥O\ò JǨχ^£x, PÜ«∞# _çÑÓ¨ º\© Y∞ˆ~+≤x 'ã≤\ò—Ñ≤ez, "åi "å^Œ#x #"≥∂^Œ∞
KÕãO≤ k. P "Õ∞~°HÔ <· å 'ã≤\ò— KÕÜ∞« _»O ÉÏQÆ∞Ok QÍh, D ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åiH˜ ZÖÏO\˜
„Ѩâfl◊ Å∞ "Õã,≤ ZÖÏO\˜ ã¨=∂^è•<åÅ∞ ~å|\Ïì~<° kÕ Ju =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O. HͺOѨãÖπ ’
ã¨iѨ_® ã¨Å÷ O L#flѨÊ\˜H© #~À_®áê\˜Ü∂« ÉÏkè`∞« ʼnõΩ P„â◊Ü∞« O W=fi_»OÖ’ aè#flOQÍ
ZO^Œ∞‰õΩ "≥#∞HÍ=∞O^Œ∞ P_®~°x QÆ\ Qì̃ Í „ѨtflOK˘K«∞Û. Jxfl JkèHÍ~åÅ∞ LO_ç ‰õÄ
_® ÉÏkè`∞« Å#∞ "åi ^Œ∞~°^$Œ ëêìxH˜ ZO^Œ∞‰õΩ =kÖËÜ∂« eû =zÛO^Œx, Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’
z‰õΩ¯|_çáÈ~Ú# "åix ~°HOΔ˜ K«‰Ωõ O_® KÕ`∞« Å∞ Hõ\ "ì˜ ãÕ O≤ k Z=~°x P~å fÜ≥ÚK«∞Û.
"åi qKå~°}Ö’ |Ü«∞@Ѩ_JÕ OâßÅ#∞ |\˜,ì J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ =∞~À™êi N‰õΩ=∂~üx 'ã≤\ò—
388 QÆ∞[~å`ü 2002
Ñ≤ez „ѨtflOK«∞O_»=K«∞Û. HÍh, D „Ѩâfl◊ ÖËg 'ã≤\ò— J_»QÖÆ ^Ë ∞Œ . Ö∫H˜H"õ å^Œ "å`å=~°}Ïxfl
HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ, âßOuÉè„í ^Œ`Å« Ѩi~°H} Δõ ‰õΩ Hõ@∞ì|_ç "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO =º=ǨÏiOzO^•
ÖË^• J<Õk `≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ D „Ѩâfl◊ Å∞ ZO`«QÍ<À LѨHiõ ™êÎ~Ú. D Ѩxx 'ã≤\ò—
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . `å#∞ Uq∞ KÕÜ∂« eûLO_ç, HÍ"åÅ<Õ KÕÜ∞« ‰õΩO_® 'ã≤\ò— =kÖËãO≤ ^Œ<kÕ
JǨχ^•ÉÏ^£ "≥∞l„¿ãì\ò‰õΩ 2012 Ѷ≤„|=iÖ’ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõ#∞ Ѩije¿ãÎ
`≥eã≤áÈ`«∞Ok. "≥∂n „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ WzÛ# „Ѩ*Ï "ÕQ∞Æ Å
qâ◊fiã¨hÜ«∞`«x H˜OK«Ñi¨ KÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— U HÀâß<å "≥#∞nÜ«∞ÖË^∞Œ . D q+¨Ü∞« OÖ’
`«# ^èÀ~°}Ø Ñ· ^•Ñ¨iHõO „Ѩ^iŒ ≈OK«Ö^Ë ∞Œ . N‰õΩ=∂~ü "åOQÆ∂‡ÅO q+¨Ü∂« xˆH =¿ã,Î
PÜ«∞# K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« ÅHõ<åfl ‰õÄ_® #~À_® áê\˜Ü∂« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy# 40 ~ÀAʼnõΩ
N‰õΩ=∂~ü xѶ∂¨ JkèÑu¨ QÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ fã¨∞‰õΩ#fl q+¨Ü∂« xˆH 'ã≤\ò— „áê^è•#º`« WzÛOk.
N‰õΩ=∂~ü 'ZãπP~üÑ—‘ JkèÑu¨ QÍ LO_»QÍ, #~À_®áê\˜Ü∂« ‰õΩ ã¨g∞ѨOÖ’x HͺOѨãπ
W<£Kåi˚QÍ L#fl =^Œ~É° ’`«∞ JkèHÍi „Ѩ=~°#Î ÃÑ· |Ü«∞@Ѩ_#ç q+¨Ü∂« Å#∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’
ѨHõ¯#ÃÑ>ËìÜ«∞_»O [iyOk. W^ŒO`å "≥∂nH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =º=ǨÏiOK«_»OÖ’
ÉèÏQÆOQÍ<Õ [iyOk.
'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`åxfl ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕ¿ã q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— "≥Ñ· Ũ¶ ºO, ^•xHÀã¨O
ѨH_õ ƒ» OnQÍ XHõ^•xH˜ XHõ\ ˜ JÅ∞¡‰Ωõ O@∂ áÈ~Ú# Hõ^<Œä åŠѨ~º° =™ê#O Uq∞@<Õk
P `«~∞° "å`« P~°∞ <≥ÅʼnõΩ `≥eã≤ =zÛOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê`À D JOâ◊O =∞~À™êi
`≥~ð ÑH· ˜ =zÛOk. ZÖÏO\˜ <åºÜ«∞O HÀã¨O J<Õflà◊¡ áê@∞ Z^Œ∞~°∞K«∂_»@O [iyO^À,
JÖÏO\˜ K«i„`å`«‡Hõ f~°∞Êx HÀ~°∞ì "≥Å∞=iOzOk. =∂Ü«∂ H˘^•flh ã¨Ç¨ 32 =∞Okx
^À+¨μÅ∞QÍ x~åúiOzOk. U q+¨Ü∂« xfl J~Ú`Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍ~°∞Å∞ HÍ"åÅx q㨇iã¨∂Î
=KåÛ~À, P 'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`åxfl 1,969 ¿ÑrÅ f~°∞ÊÖ’ <åºÜ«∞=¸iÎ *’fi º+¨fl
Ü«∂yflH± Ѩ^ÑÕ ^¨ Õ „Ѩ™êÎqOKå~°∞. 'ZãπP~üÑ—‘ Qˆ @∞ =^Œ‰Ì Ωõ =zÛ#"åix uÑ≤Ê Ñ¨OÑ≤#"å~°∞
PѨ^ÖŒ ’ Ѩ_#ç q+¨Ü∂« xfl x~åúiOKå~°∞. L^ŒÜ∞« O 'ZãπP~üÑ—‘ HͺOѨãÖπ ’H˜ "≥àQ¡◊ eÆ y#
H˘kÌ=∞Ok J^Œ$+¨"ì ∞Õ ÉÏQÆ∞O^Œx, q∞QÆ`å"åix =¸HõÅ Hõ`∞« ÅÎ H˜O^Œ‰Ωõ `À¿ãâß~°x
Ü«∂yflH± "åºMϺxOKå~°∞. .
HͺOѨãÖπ ’ „áê}ÏÅ∞ xÅ∞ѨىõΩ#fl"å~°∞ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å`À#∂, Qˆ @∞ =^ÕÌ
"≥#H˜¯ `«i"Õ∞ã≤#"åiÖ’ ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú#"åi J#∞Éè"í åÅ`À#∂ f~°∞Ê xO_çáÈ~ÚOk.
'''ZãπP~üÑ‘— HÍfi~°ì~üû Ѩiã¨~åÖ’¡H˜ ~å=_®xH˜QÍh, ֒ѨʼnõΩ „Ѩ"ÕtOK«_®xH˜ QÍh
=Úã≤=¡ Ú Å#∞ J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . ZÖÏÔQ<· å ֒ѨʼnõΩ "≥àÏ¡Åx K«∂ã≤#"åix H˘\Ïì~∞° .
L^ŒÜ∞« O HͺOѨãÖπ ’H˜ ~åQÆÅy#"åˆ~ |Ǩïâß P„â◊Ü∞« O á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞. P `«~∞° "å`«
=zÛ#"å~°O^ŒiH© „Ѩ"âÕ ßxfl x¿+kèOKå~°∞—— JO@∂ ÉÏkè`∞« Å „ѨH@õ #Å ™ê~åxfl f~°∞ÊÖ’
‰õΩÑ¡ HΑ iõ OKå~°∞.
 =∞<À*ò q∞@ì 389
'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`åxH˜ <åºÜ«∞HÀ}OÖ’ ÅaèOz# QÆ∞iÎOѨ٠x~åâ◊Ñ~¨ ∞° ã¨∞OÎ k.
D q+¨Ü∞« OÖ’ *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙKÎ ãÕ #≤ "å~°∞ HÍ"åÅ<Õ `˘H˜¯ÃÑ\˜#ì @∞ì JxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
WO`åKÕã≤ *τѶ‘ Ѷ≤~åº^Œ∞ÃÑ· 'ã≤\ò— KÕã≤O^ŒÖÏ¡ 2009Ö’ N‰õΩ=∂~ü "åOQÆ∂‡ÅO
#"≥∂^Œ∞KÕÜ∞« _»O,2012Ö’ `«# x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOK«_O» =∂„`«"∞Õ . qz„`«O Uq∞@O>Ë,
D =∞^躌 HÍÅOÖ’<Õ #~À_®áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞Ö’ ^Œ~åºÑ¨Ù‰Î Ωõ , qKå~°}‰õΩ 'ã≤\ò— W<£Kåi˚QÍ
=º=ǨÏiOzOk. HÍ|\ì̃, N‰õΩ=∂~ü "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x JOâßÅ#∞ #~À_®áê\˜Ü∂«
ÉÏkè`∞« Å∞ „^è∞Œ gHõiOz# q+¨Ü∞« O 'ã≤\ò—‰õΩ HõzÛ`«OQÍ `≥Å∞ã¨∞.
'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`«OÖ’ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ∞ WzÛ# ÉÏkè`∞« ʼnõΩ N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ JǨχ^£
á¶È<£ KÕã#≤ q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞HõáÈ=K«∞Û. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `å=Ú J#∞Éèqí Oz# Ѩiã≤u÷ x,
HõàÏ¡~å K«∂ã≤# q+¨Ü∂« Å#∞ =∂„`«"∞Õ "å~°∞ K≥áêÊ~°∞. J~Ú`Õ, qKå~°} „Hõ=∞OÖ’
#~À_®áê\˜Ü«∂ ˆHã¨∞, N‰õΩ=∂~ü "åOQÆ∂‡ÅOÖ’x JOâßÅ#∞ ‰õÄ_® ^•@∞H˘x
áÈ~ÚOk. Qˆ @∞ =^ŒÌ ÉÏkè`∞« Å#∞ "≥#H˜¯ `«~"° ∞Õ ã≤# W^Œ~Ì ∞° 'ZãπP~üÑ—‘ JkèHÍ~°∞Å
¿Ñ~°∞¡ qKå~°}Ö’ |Ü«∞@H˘KåÛ~Ú. 'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`åxfl #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ ã≤\ò
qѶŨ O HÍQÍ, P W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å#∞ Hˆ ã¨∞Ö’ xOk`«∞Å∞QÍ KÕ~åÛÅx #~À_® áê\˜Ü∂«
Hˆ ã¨∞Ö’ ÉÏkè`∞« Å∞ HÀ~å~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Qˆ @∞ =^ŒÌ Hˆ Ñ‘ Ѩ~ˆ Mò HÍHõ =∞~˘Hõ~∞° (=uÎ<Õ
ÉÏkè`∞« Å∞ ^Œ`åxÜ«∂ Jx Ñ≤eKå~°∞) L<åfl~°x ÉÏkè`∞« Å∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞. J™êOѶ∞≤ Hõ
â◊‰Ωõ ÅÎ Hõ<åfl Ѷ∞¨ ’~°OQÍ `«=∞`À P W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å∞ =º=ǨÏiOKå~°x, â◊„`«∞=ÙÖÏ¡
„Ѩ=iÎOKå~°x ÉÏkè`∞« Å∞ "åáÈÜ«∂~°∞. #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ =Úã≤=¡ ÚÅ TK«HÀ`«‰Ωõ
[iy# ‰õΩ„@Ö’ Ѩ~ˆ Mò, ^Œ`åxÜ«∂Å∞ Ãã`· O« ÉèÏQÆO ѨOK«∞‰õΩ<åfl~°x P~ÀÑ≤OKå~°∞.
J~Ú`Õ, ˆHã¨∞Ö’ xOk`«∞Å∞QÍ Ñ¨ˆ~Mò, ^Œ`åxÜ«∂Å#∞ KÕˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ HÀ~°∞ì
ã¨=∞‡uOK«ÖË^Œ∞. =∂Ü«∂ H˘^•flh, =∞~À 32 =∞Ok [iÑ≤# ‰õΩ„@`À P W^ŒÌ~°∞
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ „Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖË^Œx ¿Ñ~˘¯Ok. XHõ =∂r =∞O„ux ^À+≤QÍ É’#∞Ö’
xÅɡ@_ì O» Ö’ JO`«∞ÖËx `≥Q∞Æ =`À f~°∞Ê K≥ÑÊ≤ # Ü«∂yflH±, ÉÏkè`∞« ʼnõΩ P„â◊Ü∂« xfl
x~åHõiOK«_O» ÃÑ· =∂„`«O <åºÜ«∞ѨijÅ#‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀÖË^∞Œ . ^•_»∞Ö’¡ z‰õΩ¯H˘#fl ÉÏkè`∞« Å
HÀã¨O Qˆ @∞¡ `≥~=° _»O J<Õk 'ZãπP~üÑ—‘ ã≤|ƒOk qkè HÍ^Œx P"≥∞ `«ÅKå~°∞. ÃÑQ· Í,
'ZãπP~üÑ—‘ Ѩiã¨~åÖ’¡ Éè„í ^Œ`åq^è∞Œ Å x~°fiǨÏ}Ö’ x|O^è#Œ ńѨHÍ~°O =º=ǨÏiOKå
~°O@∂ ѨÓiÎ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ "≥Y· ix „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. =∂#= rq`åÅ Hõ<åfl „áêO`« Ѩq„`«`x«
HÍáê_Õ JOâßxˆH P"≥∞ „áê^è•#º`«x WKåÛ~°∞. ''XHõ „ѨÜ∂≥ [#O HÀã¨O (["å#∞¡)
JHõ¯_» xÜ≥∂yOK«|_ç#ѨÙÊ_»∞ |Ü«∞@"å~°∞ P Ѩiã¨~åÖ’¡H˜ ~å‰õΩO_® K«∂_»_O» "åi
qkè. ÉÏkè`∞« ÅѨ@¡ q=HõxΔ K«∂Ѩ_O» =Å¡<Õ "å~°∞ JÖÏ KÕã#≤ @∞ìQÍ HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ ——
Jx P"≥∞ q=iOKå~°∞. ''"åiÖ’ L`«∞ûHõ`« Z‰õΩ¯=QÍ#∂, ã¨∞xfl`«`fi« O `«‰Ωõ ¯=QÍ#∂
390 QÆ∞[~å`ü 2002
LO>Ë LO_»=K«∞Û. JÖÏQÆx "åix ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆO KÕÜ∞« ÖË=Ú. "å~°∞ `«=∞‰õΩ JѨÊyOz#
q^è∞Œ Å#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl>Ëì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk—— Jx =ÚHÍÎ~ÚOKå~°∞. Ѩ~ˆ Mò, ^Œ`åxÜ«∂Å
x~ÀÌ+`≤ fi« OÃÑ· Ü«∂yflH± QÆ\ ì̃ |Å"≥∞#ÿ "å^Œ<Õ KÕâß~°∞. J~Ú`Õ, `«=∞‰õΩ „Ѩ`ºÕ H˜Oz#
„áêO`«OÖ’H˜ ÉÏkè`«∞Å#∞ J#∞=∞uOK«_»OÃÑ· 'ZãπP~üÑ‘— Ü«¸x\ò x|O^èŒ#Ö’¡
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ =zÛ# q+¨Ü∂« xfl P"≥∞ q㨇iOKå~°∞. J^Õ~ÀA L^ŒÜ∞« O
H˘O`«=∞Ok ÉÏkè`∞« ʼnõΩ HͺOѨãÖπ ’H˜ „Ѩ"âÕ O◊ HõeÊOz# q+¨Ü∂« xfl ã¨fiÜ«∞OQÍ Ü«∂yflH±
„^è∞Œ gHõiOKå~°∞. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ "å~°∞ `«=∞ q^è∞Œ Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°<Õ ¿Ñi@ Ѩ~ˆ Mò,
^Œ`åxÜ«∂Å #_»=_çH#õ ∞ "≥#∞ˆHã¨∞H˘x ~å=_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . #"≥∂^Œ~Ú# P^è•~åÅ#∞
|\ì̃ P"≥∞ Hˆ ã¨∞ ѨijÅ# KÕã≤ LO_®e. `«=∞ ÃÑJ· kèHÍ~°∞Å =∞ødHõ P^ÕâßÅ "Õ∞~°̂H
"å~°∞ ÉÏkè`∞« Å#∞ "≥#H˜¯ ѨOÑ≤Oz"Õâß~å J<Õk `«Ñʨ Hõ ѨijeOKåeû LOk. 'ZãπP~üÑ—‘
JkèHÍ~°∞Ö’¡ Z=Ô~<· å ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆO ѨOK«∞‰õΩ<åfl~å ÖË^• J<Õk JÖÏ LOz`Õ, "åi
q^èŒ∞Å∞QÍ HõxÑ≤OKÕ q+¨Ü«∂Ö’¡ =zÛ# ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# =∂~°∞Ê J<Õk =∂~°}HÍO_»x
~°QeÆ OK«_O» Ö’ ‰õΩ„@^•~°∞ʼnõΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç ^Œ<kÕ ã¨∞ã¨Ê+ì̈O. 'ZãπP~üÑ—‘ L^ŒO`«OÖ’x
HÍ~°ºHÍ~°} ã¨O|O^è•xfl QÆ∞iOz PÖ’zOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO=Å¡ áÈbã¨∞Å Ö’áê~ÚHÍs
=º=Ǩ~åÅÃÑ· "Õ@∞Ѩ_Õ gÅ∞ ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk.
`å=Ú Uq∞ KÕã<≤ å J_ç̂Q"å~°∞ ÖË~<° Õ nè=∂ #~À_® áê\˜Ü∂« W<£ÃãÊHõ~ì ü Hˆ Hˆ
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ Hˆ ã¨∞Ö’ =∞iO`«QÍ „Ѩã∞¨ Êù@=∞~ÚOk. PÜ«∞# ѨikèÖ’x „áêO`«OÖ’<Õ
ǨÏ`åºHÍO_» [iyOk HÍ|\˜ì =ÚO^Œ∞QÍ PÜ«∞#^Õ ÉÏ^躌 `« J=Ù`«∞Ok. ~å[H©Ü∞«
["å|∞^•s`«<åxfl xQÆnæ ã¨∂,Î XHõ =∞O„u ™ê÷~Ú =ºHÎ̃x ^À+≤QÍ „ѨH\õ 㘠∂¨ Î qâı+"¨ ∞≥ #ÿ
f~°∞Êx "≥Å∞=iOz# HÀ~°∞ì, áÈbã¨∞ ["å|∞^•s`«#OÃÑ· =∂„`«O JѨiѨHõfiOQÍ
=º=ǨÏiOK«_O» qKå~°H~õ O° . JÅ¡i =¸HõÅ`À ‰õΩ=∞‡Hõ¯~Ú# JaèÜ∂≥ QÆOÃÑ· "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü
"åÖÏ#∞ tHΔ̃OKåÅ#fl ÉÏkè`∞« Å q[˝ÑxÎ≤ HÀ~°∞ì `Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏx Hˆ ã¨∞
#∞Oz q=Ú‰õΩ_Î xç KÕã∂¨ Î K≥ÑÊ≤ # HÍ~°}ÏÅ∞ ZO`À Pã¨HxÎ̃ Hõey™êÎ~Ú. ZO^Œ∞HõO>Ë
'ZãπP~üÑ—‘ JkèHÍ~°∞Å Hˆ ã¨∞Ö’ =∂kiQÍ <Õ~° f„=`«x ‰õΩkOKÕ JOâßÖËg "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ
‰õΩ =iÎOK«=Ù. #~À_®áê\˜Ü∂« `«# ѨikèÖ’ L#flO^Œ∞#, P „áêO`«OÖ’ JÅ¡i =¸HõÅ
ÉÏi #∞Oz =Úã≤¡OÅ#∞ ~°HΔ̃OKåeû# „Ѩ^äŒ=∞ ÉÏ^茺`« PÜ«∞#^Õ. D q+¨Ü«∞OÖ’
PÜ«∞# "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl Ü«∂yflH± Hõhã¨O 40ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ L@OH˜OKå~°∞. Hõà¡◊ =ÚO^Õ #~°"∞Õ ^èOŒ
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl P¿Ñ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ‰õΩO_®, ѨÓiÎQÍ ã¨ÇϨ HõiOKå~°x† „Ѩ^=Œä ∞ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
JkèHÍi Ǩϟ^•Ö’ ™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ =∂Ü«∞O KÕÜ∞« _®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå~°x..WÖÏ J<ÕHõ
f„="≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏÃÑ· "≥∂áê~°∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏx J<ÕHõ q+¨Ü∂« Ö’¡
HÀ~°∞ì `«ÑÙ¨ Ê|\ì̃Ok. Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áÈbã¨∞Å∞ ÃÑ^Œ™Ì ê÷~Ú HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°x
=∞<À*ò q∞@ì 391
PÜ«∞# "åkOK«_®xfl PˆHÑΔ O≤ K«_O» JO^Œ∞Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ q. PÜ«∞# "å^Œ#x HÀ~°∞ì
u~°ã¯¨ iOK«_O» "≥∂n „ѨÉ∞íè `åfixH˜ â◊~åѶ∂¨ `«"∞Õ Jx K≥áêÊe. #~À_®áê\˜Ü∂« ã¨Ç¨
ѨÅ∞KÀ@¡ =Úã≤¡=ÚÅÃÑ· ™êyOz# #~°"Õ∞^èŒOÖ’ "≥∂n áê„`«ÃÑ· JaèÜ≥∂QÍÅ∞
"≥∂Ñ≤#ѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# „ѨÉ∞íè `«fiO KÕã#≤ „Ѩ^•è # "å^Œ#‰õΩ, áÈbã¨∞Å HÍÅ∞ÊÅ JOâßxfl
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ Q˘Ñ¨ÊKÕã≤ K≥ÑÊ≤ # Ѩ^uúŒ x*ÏxH˜ XHõ „Ѩu^èfiŒ x. D HÍÅ∞ÊÖ’¡ KåÖÏ=∞Ok
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ K«xáÈ~Ú#@∞ì "≥∂n ta~°O ÖˇH¯õ Å∞ fã≤Ok. ~år"£QÍOnè`À áÈeÛ`Õ
"≥∂n KåÖÏ "≥∞~°∞QÍæ =º=ǨÏiOKå~°<Õ ã¨∂K«# D "å^Œ#Ö’ LOk. QÆ∞[~å`üÖ’ áÈbã¨∞Å
HÍÅ∞ÊÖˇ<· å [iQÍ~Ú QÍh, 1984Ö’ JÅ¡i =¸HõÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ XHõ¯ `«∂\Ï
J~Ú<å ¿ÑÅÖË^xŒ K≥Ñʨ ^ŒÅ∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞.
*τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ· ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ÉèÏQÆOQÍ JǨχ^£ÉÏ^£ áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü Ñ‘ã‘ áêO_Õx
'ã≤\ò— qKåiOzOk. ~°HáÎõ ê`åxfl xÅ∞=iOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¶„≤ |=i 28, 2002# [iy#
áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ 17 =∞Ok K«xáÈ~Ú#@∞ì áêO_Õ `≥eáê~°∞. PÜ«∞#
K≥|∞`«∞#fl ~ÀA JǨχ^•ÉÏ^£Ö’x #~À_®áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’¡ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
TK«HÀ`«Å∞ ™êQÍ~Ú. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞`À =Ú_çÑ_¨ ç LO_»@O =Å¡ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
ˆHã¨∞ qKå~°}#∞ xeÑ≤"Õã≤, #~À_®áê\˜Ü«∂ ˆHã¨∞Ö’ 2012Ö’ HÀ~°∞ì f~°∞Ê
"≥Å∞=iOzOk. áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ L^ŒO`«OÃÑ· <åºÜ«∞HÀ}OÖ’ `˘e™êi ã¨ÊOkOz#
f~°∞Ê W^Õ. JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ 17 =∞Ok HÍÅ∞ÊÖ’¡ K«xáÈ~Ú#@∞ì K≥|∞`«∞<åfl~°∞ Hõ^•!
JO^Œ∞Ö’ ZO`«=∞Ok #~À_®áê\˜Ü∂« ‰õΩ K≥Ok#"åà◊√¡ L<åfl~°∞? QÀ„^è• qëê^ŒO [iy#
=∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA #∞Op, JO>Ë Ñ¶„≤ |=i 28= `Õn #∞Oz =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ
^•_»∞Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. [~°QÍÜ«∞x K≥|∞`«∞#fl áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ U ™ê=∂lHõ =~°Oæ
"å~°∞ ZO`«=∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞? JkèHÍ~° =~åæÅ∞ „Ѩ=ÚYOQÍ |*Ï~ÚOK«∞‰õΩO@∞#fl@∞ì,
áÈbã¨∞Å *’HõºO JO`« f„=™ê÷~ÚÖ’QÍh, xëêÊHΔ̃HOõ QÍ QÍh ÖË^xŒ Ü«∂yflH± `«#
f~°∞ÊÖ’ `ÕeÛK≥áêÊ~°∞.nO`À áÈbã¨∞Å∞ hà◊√¡ #=∞ÖÏeû =zÛOk. #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’
`å=Ú [iÑ≤# HÍÅ∞ÊÖ’¡ ZO`«=∞Ok K«xáÈ~ÚOn Wuq∞`«O÷ QÍ ÖˇH¯õ K≥Ñʨ ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞.
XHõ =Úã≤O¡ , XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù =∞~°}O˜ z#@∞ì ZÃã· û "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ, Jã≤ÃãOì \ò Hõq∞+¨#~ü
Z"£∞\© ~å}Ï, _çÑÓ¨ º\© Hõq∞+¨#~ü Ñ‘c QÀO_çÜ∂« K≥áêÊ~°∞. HÀ~°∞ì QÆ\Qì˜ Í „ѨtflOK«_O» `À
'ÖË^∞Œ .. ÖË^∞Œ XHõ¯~ˆ K«xáÈÜ«∂~°∞. J`«_∞» =Úã≤O¡ — Jx `«`~Ϋ á° ê@∞QÍ QÀO_çÜ∂«
=∂@ =∂~åÛ~°∞. W^Œ~Ì ∞° K«xáÈ`Õ JO^Œ∞Ö’ XHõ~∞° , XHõ¯~ˆ K«xáÈ`Õ P XHõ¯~°∂ =Úã≤O¡
ZO^Œ∞‰õΩ L<åfl~°<^Õ •xH˜ áÈbã¨∞Å #∞Oz ã¨=∂^è•#O ÖË^∞Œ . áÈbã¨∞Å∞ K≥¿ÑÊ JOÔH
g∞^Õ HÀ~°∞ì P^è•~°Ñ_¨ ®eû LO@∞Ok. HÍÅ∞ÊÖ’¡ K«xáÈ~Ú#"åi ã¨OYºx Y~å~°∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ
„ѨÜ∞« `åflxflQÍh, ^•xHÀã¨O á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å#∞ ã¨O„ѨkOKÕO`« „â◊=∞xQÍh áÈbã¨∞Å∞
392 QÆ∞[~å`ü 2002
fã¨∞HÀÖË^∞Œ . `å=Ú K≥|∞`«∞#fl@∞ì #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ ZO`«=∞Ok HÍÅ∞ÊÖ’¡ K«xáÈÜ«∂~°∞,
ZO^Œ~°∞ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~°<Õk `ÕÖËÛ á¶ÈÔ~xûH± P^è•~åxfl K«∂ѨÖËHõáÈÜ«∂~°∞. #~À_®
áê\˜Ü∂« Ö’ K«xáÈ~Ú# "≥Ú`«OÎ =∞$`«∞Ö’¡ Z=i â◊s~åÅÃÑ<· <·≥ å QÍÜ«∂Å QÆ∞~°∞ÅÎ ∞
L<åflÜ«∂ J<Õk á¶È~Ô xûH± xѨÙ}∞Å`À ѨijÅ# KÕ~ÚOK«_O» Ö’ "≥Ñ· Ũ¶ ºO K≥O^•~°∞.
áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ#∞ „^è∞Œ gHõiOKÕ `«∂\Ï á⁄_çx =∞$`«∞Å â◊s~åÅ #∞Oz ÖËHõ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞
[iy# „áêO`« g^è∞Œ Ö’¡Oz áÈbã¨∞Å∞ ¿ãHõiOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞.
âß„ã‘ÜÎ ∞« =∞x K≥Ñʨ ^ŒQæÆ x"ÕkHõÖgË ÖËHáõ È=_»O`À áÈbã¨∞Å∞ `«=∞ "å^Œ#x
qã¨ÎiOK«∞‰õΩO@∂áÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ gÅ∞ ÅaèOzOk. Ѷ¨∞~°¬}Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞
=º‰õΩÖÎ =ˇ ~°∂ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°ÑÖ¨ ^Ë xŒ J_»O¤ QÍ "åkOKÕ^•HÍ áÈÜ«∂~°∞. =∞~À =∂@Ö’
K≥áêÊÅO>Ë, JÅ¡i =¸HõÅ∞ ¿ÑÅ∞_»∞, =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ ZÖÏO\˜ ™ê^è<Œ åÅ#∞,
=ã¨∞=Î ÙÅ#∞ „ѨÜ∂≥ yOK«Ö^Ë xŒ "å~°∞ K≥Ñʨ ^ŒÅ∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. "å~°∞ JÖÏ K≥Ñʨ _®xH˜ HÍ~°}O
LOk. XHõ"Õà◊ „ÃÑ·"Õ\ò =º‰õΩÎÅ∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨ÖË^Œx K≥ѨÊHõáÈ`Õ "å~°∞ z‰õΩ¯Ö’¡
Ѩ_áç È`å~°∞. =¸HõÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨iѨ_® |ÅQÍÅ#∞ ZO^Œ∞‰õΩ "≥∂ǨÏiOK«Ö^Ë <Œ Õ
„Ѩâfl◊ ‰õΩ `«=∞ ã¨O*Ï~Ú+‘x WK«∞ÛHÀ"åeû =ã¨∞OÎ k. JѨÙÊ_»∞ D Jã¨OQÆ`« =º=Ǩ~åxfl
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜#ì áÈbã¨∞Å "≥∞_»Hˆ Jk K«∞@∞ì‰Ωõ áÈ`«∞Ok. áÈbã¨∞Å∞ ™ê=∞~°ãº¨ "å`å=~°}
™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°ÑÖ¨ ^Ë xŒ `ÕeáÈ`«∞Ok. "å~°∞ K≥|∞`«∞#fl@∞ì XHõ¯ Ç≤ÏO^Œ∞=Ó
HÍÅ∞ÊÖ’¡ K«xáÈÖË^xŒ ~°∂_èç J=Ù`«∞Ok. "åi "å^Œ#‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ, J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡
~°∞A=Ù J~Ú#@∞ì, KåÖÏ=∞Ok `«=∞ =∞ødHõ „ѨH@ õ #Ö’¡ XѨÙʉõΩ#fl@∞ì, áÈbã¨∞Å
HÍÅ∞ÊÖ’¡ K«xáÈ~ÚOn, QÍÜ«∞Ѩ_çOn XHõ¯ =Úã≤¡OÖË#<Õk ã¨fiÜ«∞OQÍ áÈbã¨∞ÖË
XѨÙʉõΩ#fl@∞ì J=Ù`«∞Ok. J~Ú`Õ, JÖÏ KÕã<≤ å zˆH¯. JѨÙÊ_»∞ `«=∞ "Õe`À `«=∞
Hõ#∞fl<Õ á⁄_»∞K«∞‰õΩ#fl@∞ì J=Ù`«∞Ok. #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’ ¿Ñe# „Ѩu `«∂\Ï áÈbã¨∞Å∞
¿ÑeÛ#^Õ J~Ú`Õ, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ (J™êOѶ∞≤ Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞) â◊s~åÅÃÑ· HÍHõ, =Úã≤O¡ Å (ÉÏkè`∞« Å)
â◊s~åÅÃÑ<· Õ "å\˜ QÍÜ«∞Ѩ٠QÆ∞~°∞ÅÎ ∞ ZO^Œ∞‰õΩ L#fl@∞ì?
HÀ~°∞ì D JOâßxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ~åQÍ, ' „ÃÑ"· @ Õ ∞ =º‰õΩÖÎ =ˇ ~°∂ HÍÅ∞ÊÅ∞
[~°ÑÖ¨ ^Ë ∞Œ — Jx "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ (Ñ‘_|» ∂¡ º 274) K≥áêÊ~°∞. HÍÅ∞ÊÅ∞ XHõ¯ áÈbã¨∞ÖË
[iáê~°∞, JO^Œ∞Ö’ XˆH XHõ¯~°∞, Jn =Úã≤O¡ K«xáÈÜ«∂~°∞ J<Õ "å^Œ#x x[=∞x
XHõ Hõ}Δ O #=Ú‡^•O. Z‰õΩ¯==∞Ok =Úã≤O¡ Å∞ „ÃÑ"· \Õ ò =º‰õΩÅÎ HÍÅ∞ÊÖ’¡<Õ K«xáÈÜ«∂~°x,
f„=OQÍ QÍÜ«∞Ѩ_®¤~x° ÉÏkè`∞« Å∞ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡ ¿Ñ~˘¯#fl, x[=∞x ~°∞A=Ù ‰õÄ_®
J~Ú# JOâ◊O =∂>Ëq∞@<Õk ÃÑ^ŒÌ „Ѩâßfl~°H÷ Oõ J=Ù`«∞Ok. ã¨OÉèÏ=º`å ã¨∂„`åxfl
=iÎOѨ*ãË ≤ K«∂¿ã,Î Z‰õΩ¯=QÍ [iˆQO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O L#fl^Õ=∞O>Ë, #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’
=Úã≤O¡ Å#∞ QÍÜ«∞Ѩiz#, K«OÑ≤"ãÕ #≤ `«∂\ÏÅ∞ ѨÓiÎQÍ „ÃÑ"· \Õ ò =º‰õΩÅÎ `«∞áêH©Q˘\ÏìÅ
#∞Oz =∂„`«"∞Õ =i¬Oz LO\Ï~Ú.
=∞<À*ò q∞@ì 393
„ÃÑ"· \Õ ò =º‰õΩÅÎ ∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤#@∞ì x~åú~} ° HÍ=_»O áÈbã¨∞Å
HÍÅ∞ÊÅ Hõ^xŒä H˘\˜"ì Ü Õ ∞« _»O`À ã¨iÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ .1984Ö’ „uÖ’H±ÑÙ¨ i L^ŒO`«OÖ’ áÈbã¨∞Å∞
J™êOѶ∞≤ Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ `À JO@HÍy# Ѩiã≤`÷ Õ WHõ¯_® L#fl@∞ì `ÕeáÈ~ÚOk. ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê=∞#fl "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ =∂@Å∞ ' ZO`«=∂„`«O #=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË=Ù— Jx
HÀ~°∞ì ¿Ñ~˘¯Ok. áÈbã¨∞Å∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°ÑÖ¨ ^Ë <Œ kÕ ã¨Oâ◊Ü∂« xH˜ `å=Ù ÖËx q+¨Ü∞« O.
ÃÑQ· Í áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ =∞~°}O˜ zOk XˆH XHõ¯~°x QÀO_çÜ∂« ã¨fiÜ«∞OQÍ JOwHõiOKå~°∞.
Z‰õΩ¯==∞Ok K«xáÈ~ÚOk, QÍÜ«∞Ѩ_Oç k `«∂\ÏÅ QÍÜ«∂Å =Å¡<#Õ <Õ ™ê‰õΩΔ Å Hõ^<Œä åÖ’¡
"åã¨=Î O L#fl^Œx Ü«∂yflH± JOwHõiOKå~°∞. J~Ú`Õ, #~À_®áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞Ö’ XHõ\ ˜
=∞~À^•xfl YO_çOKÕ q^èOŒ QÍ L#fl "å^Œ#Å#∞ qxÑ≤Oz# áÈbã¨∞Å f~°∞x QÍh, "≥Ú`«OÎ QÍ
QÆ∞[~å`ü Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ P¿ÑO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå=∞O@∂, á⁄O`«# ÖËx QÆ}ÏOHÍÅ#∞
ã¨=∞iÊOz# "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fi "≥Y· ix QÍh Hõhã¨O Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ .
2002Ö’ Uq∞ [iyO^Œ<Õ q+¨Ü∂« ÅÃÑ· JÅ∞¡‰Ωõ áÈ~Ú# =∞Ǩ z„fHõ~} ° Å#∞
^•@∞H˘O@∂ =ÚO^Œ∞H˘zÛ# „Hõ=∞OÖ’, ÉÏkè`∞« Å∞ HÀi#@∞ì "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏÃÑ· qKå~°}
[i¿ÑO^Œ∞‰õΩ Ü«∂yflH± JOwHõiOz LO_®e. D Hˆ ã¨∞Ö’ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ #∞Oz ~å|\˜#ì
q+¨Ü∂« Å∞ KåÖÏ<Õ L<åfl~Ú. áÈbã¨∞Å HÍÅ∞ÊʼnõΩ ã¨O|OkèOz# XHõ Ѷ∞¨ @#x Ü«∂yflH±
H˘kÌ q∞#Ǩ~ÚOѨ٠‰õÄ_® ÖˉΩõ O_® JOwHõiOKÕâß~°∞. =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ áÈbã¨∞Å∞ ã¨∞~°H`Δ˜ «
„áêO`åxH˜ `«~e° ã¨∞#Î fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ D Ѷ∞¨ @# [iyOk. ÉÏQÍ á⁄^Œ∞áÌ È~Ú# `«~∞° "å`«
|Ü«∞Å∞^Õi# `«=∞ "åǨÏ<åxfl J_»∞H¤ ˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =¸HõÅ∞ ^Ò~°#˚ ºÑ¨Ói`«OQÍ =º=ǨÏiOKåÜ«∞x
ÉÏkè`«∞Å∞ K≥áêÊ~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉÏkè`«∞ʼnõΩ ~°HõΔ}QÍ H˘kÌ=∞Ok áÈbã¨∞Å∞
"åǨÏ#OÖ’ L<åfl~°∞. JO`« pHõ\’¡ áÈbã¨∞Å∞ QÆ∞i K«∂ã≤ HÍÖËÛ Ñ¨iã≤u÷ LO_»^∞Œ .
"å~°∞ KÕÜ∞« QÆeyO^ŒÖÏ¡ QÍeÖ’H˜ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ_¨ "» ∂≥ , ÉÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ùx „ѨÜ∂≥ yOz
=¸HõÅ#∞ K≥^~Œ Q° ˘@ì_"» ∂≥ [~°QÍe. D q+¨Ü∂« xfl Ü«∂yflH± ÉÏQÍ<Õ Ñ¨@∞ìH˘<åfl~°∞.
pHõ\’¡<Õ JO`« ÉÏQÍ QÆ∞iK«∂ã≤ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°ÑQ¨ eÆ y#ѨÙÊ_»∞, ѨQÅÆ ∞ =∞Ô~O`À ÉÏQÍ
HÍÅÛQÆey LO_®e Hõ^• Jx ã¨O^ÕÇϨ O =ºHõOÎ KÕâß~°∞. ''XHõ™êi HÍÅÛ_»O`À<Õ WO`«
KÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ (=¸HõÅ#∞Oz ÉÏkè`∞« Å#∞ ~°HOΔ̃ K«_O» ).. Ñ‘_|» ∂¡ º 274 ("≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ)
K≥ÑÊ≤ #@∞ì J#flxfl q_»`Å« ∞ HÍeÛ#ѨÙÊ_»∞ WOÔHO`« KÕã≤ LO_»=K«∞Û—— #O@∂ Pâ◊Û~°ºO
=ºHõOÎ KÕâß~°∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ K≥ÑÊ≤ #^•xfl |\ì̃, #∞~åh =∞ã‘^∞Œ x ‰õÄÅQ˘>Ëì „Ñ¨Ü∞« `«flO
[~°∞QÆ∞`«∞#flѨÊ\˜#∞Op áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∂ L<åfl~Ú. =∞ã‘^∞Œ x ‰õÄÅQ˘_»∞`«∞#fl
J™êOѶ∞≤ Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩQÍh, "åiÃÑ· HÍÅ∞ÊʼnõΩ P^ÕtOKÕO^Œ∞‰õΩQÍh P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ ZO`« ^Œ∂~°OÖ’ L<åfl~°<kÕ , JǨχ^•ÉÏ^£ áÈbã¨∞ HõO„\’Öò
~°∂"£∞H˜ PÜ«∞# `≥iÑ≤ ÖˉΩõ O_® ѨOÑ≤# ã¨O^ÕâßÅ#∞ |\˜ì JOK«<å"ÕÜ∞« =K«∞Û. ''JO`å
394 QÆ∞[~å`ü 2002
ÉÏQÆ∞Ok. áê\˜Ü∂« Ö’ âßOu, P#O^ŒO "≥e¡ q~°∞ã¨∞<Î åfl~Ú—— JO@∂ HõO„\’Öò~∂° "£∞H˜
"≥∞ÿã¨∂~ü"åÖÏ Ñ¨OÑ≤# XHÍ<˘Hõ ã¨O^Õâßxfl f~°∞ÊÖ’ <åºÜ«∞=¸iÎ „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
"≥∞ÿã¨∂~ü"åÖÏ U ™ê÷~ÚÖ’ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ <Õ`«$`åfixfl JOkOKå~°∞, ZO`«QÍ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯
JÜ«∂º~°<Õk Jk `Õ@`≥Å¡O KÕã¨∞Î#flk. 'Wk #QÆ~°O HÍeáÈ`«∞O>Ë h~À Ѷ≤_ÕÅ∞
"å~ÚOK«∞H˘O@∞#fl K«O^ŒOQÍ LOk— Jx Ü«∂yflH± "åºMϺxOKå~°∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏx h~À`À áÈeÛ# HÀ~°∞,ì =∞~À"≥Ñ· Ù¨ ZÖÏO\˜ <Õ~° ѨÓi`« K«~º° Å`À PÜ«∞#‰õΩ
ã¨O|O^èOŒ ÖË^xŒ ZÖÏ x~åúiOK«QÅÆ ^Œ∞?
#~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ á⁄^Œ∞Ì á⁄_»∞ã¨∞#Î fl ™êÜ«∞OHÍÅO"Õà◊ TK«HÀ`«Å∞ ™êy#
Ѩ^uúŒ ÃÑ· qKå~°} ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ HõO@`«_ç ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. PÜ«∞# ѨâßÛ`åÎѨ
ã¨fi~°O Ѩ@¡ HÀ~°∞ì ™ê#∞Éè∂í u K«∂Ñ≤OzOk. PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
™ê=¸Ç≤ÏHõ TK«HÀ`«Å∞ ™êQÍ~Ú. #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ ~Ô O_»∞ ~Ô ã≤_x≥ ¬Ü∞« Öò ™⁄Ãã\· Å©
=∞^躌 Ö’ "å@~ü \ϺOH± LO@∞Ok. ^•x=Å¡ P „áêO`«=∞O`å 'Ü«¸— PHÍ~°OÖ’
LO_ç, =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜÕ∞ ^•i LO_»^∞Œ .`å=Ú `«~∞° =ÚH˘ã¨∞#Î fl =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ P „áêO`å
xH˜ KÕ~∞° ‰õΩ<ÕÖÏ =¸HõÅ∞ KÕâß~Ú. P `«~∞° "å`« Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í =kèOK«_O» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~Ú.
Ѩx ѨÓ~°Ü Î ∂« ºHõ `«QÅÆ Éˇ\Ïì~Ú. =ÚO^Œ∞~ÀA [iy# QÀ„^è• ^Œ∞~°@ … #‰õΩ cèuQ˘e¿Ñ
„Ѩuã¨ÊO^Œ#QÍ<Õ W^ŒO`å[iyOk. ZO`« HõzÛ`«OQÍ TK«HÀ`« HÀâß~°O>Ë, QÀ„^è• =^ŒÌ
~Ô Å· ∞ É’wÖ’¡Oz 58 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ "≥eH˜fÜ«∞QÍ, YzÛ`«OQÍ J<Õfl =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞
\ϺOH±|O_£ „áêO`«OÖ’ HÍeáÈ~Ú# ã≤u÷ Ö’ HõxÑ≤OKå~Ú. D ǨÏ`åºHÍO_» Ü«∂^Œ$zÛùHOõ
QÍ [iyO^• ÖËHõ ã¨iQÍæ QÀ„^è•Ö’ ZO`«=∞Ok HÍeáÈÜ«∂~À JO`Õ ã¨OYºÖ’ K«OáêÅ<Õ
J™êOѶ≤∞Hõ â◊‰õΩÎÅ L^ÕÌâ◊ºO JO^Œ∞Ö’ L#fl^• J<Õk HÀ~°∞ì Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞. (58
=∞Ok É’wÖ’<Õ K«xáÈQÍ, =∞~˘Hõ~°∞ P `«~°∞"å`« Pã¨Ê„uÖ’ zH˜`«û á⁄O^Œ∞`«∂
K«xáÈÜ«∂~°∞)
#~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ [_»Å∞qÑ≤Ê# Ç≤ÏO™êHÍO_»ÃÑ· áÈbã¨∞Å ã¨O*Ï~Ú+‘=∂@
ZÖÏ L<åfl, HÍe|∂_ç^~Œ Ú# 58 =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ K«∂ã≤# `«~∞° "å`Õ "åiÖ’ K«Å#O
=zÛ K«~º° ʼnõΩ kQÍ~°<kÕ HÀ~°∞ì QÆ∞iÎOzOk. P cè`å=Ç¨Ï ^Œ$âߺxfl K«∂ã≤ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ
K«eOzáÈ~Ú, ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# ã¨Ç¨Ü«∞Hõ K«~°ºÅ#∞ KÕѨ\Ïì~°∞. Ug∞ KÕÜ«∞x^•xHõ<åfl
PÅ㨺OQÍ<≥<· å U^À XHõ Ѩx KÕÜ∞« _»O =∞Oz^Õ. JO`«=∂„`å# áÈbã¨∞Å∞ P ~À[O`å
`≥e™È `≥eÜ«∞HÀ KÕã#≤ á⁄~°áê@¡#∞ JO`« `ÕeQÍæ =∞xflOK«=KåÛ? #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’
H˘xflQÆO@Åáê@∞ ǨÏO`«Hõ =¸HõÅ#∞ Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í =kÖËã,≤ z=~À¡ H˘xfl K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩO
>Ë áêѨO Hõ_Qˆç ã¨∞‰õΩ#fl>Ë<ì å? ZÖÏO\˜ MÏ`«~∞° ÖËx áÈbã¨∞Å "≥Y· iH˜ ã¨O|OkèOz#
D „Ѩâfl◊ ʼnõΩ HÀ~°∞ì f~°∞ÊÖ’ ã¨=∂^è•#O ÖË^∞Œ .
 =∞<À*ò q∞@ì 395
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ L^ÕâÌ ßºxfl â◊OH˜OK«_O» Ö’‹ q∞#Ǩ~ÚOѨ٠W=fiHõáÈ~Ú<å, HÀ~°∞ì
PÜ«∞#x =\˜<ì Õ =keÃÑ\˜Oì k.''"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ `«# QÆ∞iOz `å#∞ K≥ÑÙ¨ ʉõΩ#fl q+¨Ü∂« Å#∞
ѨijeOz#ѨÙÊ_»∞, P ~ÀA PÜ«∞# „Ѩ=~°#Î Ö’ ã¨O^ÕÇ¨ ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ , q㨇ܫ∞ѨiKÕ HÀ}ÏÅ∞
L#fl@∞ì `≥Å∞ã¨∞#Î flk. PÜ«∞# ZO`«=∂„`«O `«@ã¨∞x÷ QÍ ÖË~∞° —— Jx HÀ~°∞ì "åºMϺxOzOk.
JO`ÕHÍ^Œ∞, J`«_∞» „áê^äqŒ ∞Hõ, ™ê^è•~°} K«~º° Å#∞ Ãã`· O« fã¨∞HÀÖË^xŒ , Uq∞ [iyO^Œ<kÕ
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩQÍh, Pkâ◊QÍ ^Œ~åºÑ¨ÙÎx #_çÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩQÍh „Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œx
PˆHÑΔ O≤ zOk. qkè x~°fiǨÏ}Ö’ x+¨ÊHõáΔ ê`«OQÍ ÖË_x» `ÕeÛK≥ÑÊ≤ Ok. J^Õ HÀ~°∞ì P
`«~∞° "åu "åHõºOÖ’<Õ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ#∞ HõqΔ ∞OKÕãO≤ k. ''qkè x~°fiǨÏ}Ö’ x~°H¡ Δõ ºOQÍ
ÖËHõ Jã¨=∞~°`÷ `« À =º=ǨÏiOz#O`«=∂„`å<Õ, <Õ~° „Ѩ=$uÎ ÖËHõ ^Œ∞~°∞ƒkú`À =º=ǨÏiOz#@∞ì
ÉèÏqOK«ÖOË —— Jx ¿Ñ~˘¯Ok. HÀ~°∞ì f~°∞Ê QÆO^Œ~Q° Àà◊O`À xO_çáÈ~ÚLOk. XHõ"Ñ·≥ Ù¨
ã¨O^ÕǨã¨Ê^ŒOQÍ#∂, q㨇ܫ∞ѨiKÕ q^èŒOQÍ#∂ áÈbãπ JkèHÍi „Ѩ=~°Î# LO^Œx
JO@∞Ok. ™ê=¸Ç≤ÏHõ TK«HÀ`«Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J`«_∞» `«@ã¨O÷ QÍ ÖË_x» ‰õÄ_® K≥|∞`«∞O
k. Hõh㨠„áê^äqŒ ∞Hõ, ™ê^è•~°} K«~º° Å∞ Ãã`· O« fã¨∞HÀÖË^hŒ =∂\Ï¡_∞» `«∞Ok. ^Œ~åºÑ¨ÙhÎ
x~°H¡ Δõ ºO KÕâß_»x x~åúiã¨∞OÎ k. WO`å K≥ÑÊ≤ , z=iH˘KÕÛã¨iH˜, ^Œ∞~°∞ƒkú<À ÖËHõ U^≥<· å
<Õ~° ã¨fiÉèÏ"å<Àfl PáêkOK«ÖOË Jx `ÕÖÛË ã¨∞OÎ k.
"å@~ü\ϺOH± ã¨g∞ѨOÖ’ HÍe|∂_ç^Œ~Ú# 58 =∞Ok =∞$`«^ÕǨÅ#∞
K«∂_»@O`À "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ „Ѩ=~°#Î Ö’ =zÛ# =∂~°∞Êx, Jâ’‰õΩx ã≤u÷ `À áÈÅÛ_»O
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. D =º=Ǩ~°=∞O`å K«∂¿ã,ΠѨQÅÆ O`å h~Àx, ™êÜ«∞O„`åxH˜ Jâ’‰õΩ_çx
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏÖ’ HÀ~°∞ì áÈÅ∞Û‰õΩ#fl@∞ì JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HõoOQÆ ™ê„=∂[º qã¨~Î }° J#O`«~O° ,
JѨÊ\˜^•HÍ ™êy# cè`å=Ç¨Ï Ç≤ÏO㨠Ѩ@¡ Hõey# q=ÚY`« #∞Oz Jâ’‰õΩ_çÖ’ *Ï˝<À^ŒÜ∞«
~ˆ YÅ∞ qK«∞ÛH˘<åfl~Ú. D L^•`«Î Ѷ∞¨ \Ïìxfl "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ ^•HÍ qãÎ̈iOK«_O» Ö’ HÀ~°∞ì
H˘OK≥O Z‰õΩ¯=QÍ<Õ ¿ãfiK«Ûxù fã¨∞H˘Ok.
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ tHΔÍ~°› <Õ~° „Ѩ=~°#Î ÃÑ· <åºÜ«∞=¸iÎ Ü«∂yflH± q~°∞^Œú x~åú~}
° ʼnõΩ
=KåÛ~°∞. ™êÜ«∞OHÍÅO =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ K«∂ã≤# `«~∞° "å`« ã¨~ˆ .. ^•xH˜ =ÚO^Œ∞, ѨQÅÆ O`å
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ „Ѩ=iÎOz# Ѩ^uúŒ x HÀ~°∞ì PˆHÑΔ O≤ zOk. ''Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯#_»OÖ’
z`«âÎ √◊ kú ÖË^∞Œ . á⁄^Œ∞áÌ ⁄_çK=Õ ~°‰Ωõ [iy# Ѷ∞¨ @#Ö’¡ ZHõ¯_® PÜ«∞# „Ѩ=~°#Î Ö’ x*Ï~Úf
HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞—— Jx "åºMϺxOzOk. WHõ¯_ç#∞Oz PÜ«∞#Ö’ =zÛ# Ѩi=~°Î#x
q=iOKå~°∞. ''"å@~ü \ϺOH± =^ŒÌ Ѩ_Lç #fl J<ÕH=õ ∞Ok =Úã≤=¡ ÚÅ =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
K«∂ã≤# `«~∞° "å`Õ, "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ `«# q^è∞Œ ŠѨ@¡ HõzÛ`«OQÍ =º=ǨÏiOKå~°∞. HÍe#
QÍÜ«∂Å`À ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞#fl =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ zH˜`û« HÀã¨O `å<Õ Ñ¨H¯õ #∞O_ç Pã¨Ê„uH˜ `«~°
eOKå~°∞—— Jx <åºÜ«∞=¸iÎ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J~Ú`Õ, JO`«^•HÍ Ñ¨iã≤u÷ q+¨q∞OK«_®xH˜
396 QÆ∞[~å`ü 2002
^•ifã≤# "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ tHΔÍ~°› <Õ~° „Ѩ=~°#Î x HÀ~°∞ì QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í,
PÜ«∞# ã¨=∞Ü«∂xH˜ ã¨ÊOkOz ã¨Ç¨ Ü«∞HõK~« º° Å#∞ KÕÑ@¨ Hì áõ È~Ú LO>Ë =Úã≤O¡ =∞~°}ÏÅ
ã¨OYº =∞iO`« ÃÑiˆQ^Œx ¿Ñ~˘¯Ok. #~À_®áê\˜Ü∂« ѨikèÖ’ Q˘O^Œ∞Ö’¡, ã¨O^Œ∞Ö’¡
"Õ\Ï_ç Ѩ@∞ìH˘x 96=∞Ok =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ `≥QÆ #~°∞‰õΩ`«∞O>Ë Ñ¨QÅÆ O`å K«∂ã¨∞OÎ _çáÈ~Ú,
ZѨÙÊ_À ~å„uH˜ K«~º° ʼnõΩ LѨ„Hõq∞OK«_"» ∞Õ ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ ã¨ÊO^Œ<å?!
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ ã¨ÊO^Œ# f~°∞x P"≥∂kOK«_O» Ö’<Õ HÍ^Œ∞, PÜ«∞#x qKåiOKåÅ#fl
ÉÏkè`«∞Å q[˝Ñ≤Îx u~°ã¨¯iOK«_»OÖ’#∂ `«~°¯O HõxÑ≤OK«^Œ∞. 'Jk ^Œ~åºáêÎ! g∞~°∞
KÕÑ\¨ #ì̃ ^•xfl ^Œ~åºÑ¨ÙÎ J#_»O, P Ѩ^•<Õfl Qˆ e KÕÜ∞« _»"∞Õ J=Ù`«∞Ok— J#fl HÀ~°∞,ì
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏÃÑ· Hˆ ã¨∞#∞ ÃÑ@ì_®xH˜ =∂„`«O 㨿ãq∞~å J#flk. W^ŒO`å K«∂¿ãÎ 'W^ŒiÌ H©
<åºÜ«∞O [~°QÍÅ—<Õ ã¨=∞`Òź "≥Y· ix ZOK«∞H˘#fl@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. WÖÏO\˜ "≥Y· i
<åºÜ«∞ J#∞=iÎ`« „Ѩ=∂}ÏʼnõΩ `«yO^• HÍ^• J<Õ^•xÖ’ ã¨Ê+¨`ì « ÖË^∞Œ . <Õ~O° [~°Q_Æ ®xH˜
=ÚO^Õ =ÚO^Œã∞¨ Î *Ï„QÆ`ÅΫ ∞ fã¨∞HÀHõáÈ=_»O ~°∂ѨOÖ’#∂, <Õ~O° [iy# `«~∞° "å`«
^Œ~åºÑ¨ÙxÎ ã¨iQÍæ KÕÜ∞« HõáÈ=_»O ~°∂ѨOÖ’#∂ qkè x~°fiǨÏ}Ö’ x~°H¡ Δõ ºO =Ç≤ÏOz#@∞ì
HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl, ѨâßÛ`åÎѨ „ѨH@ õ #`À J^ŒO`å ѨH¯õ ‰õΩ áÈ`«∞O^•?
„uÖ’H±ÑÙ¨ i L^ŒO`«O`À #~À_®áê\˜Ü∂« Hˆ ã¨∞#∞ áÈeÛ#@ì~Ú`Õ, 'ã¨=∞`Òź
^Œ$+≤—ì ÃÑ· Ü«∂yflH± PÖ’K«#Å∞ =∞sJO`« H˘\˜áì êˆ~Ü«∞^ŒQqæÆ HÍ^ŒxÑ≤ã∞¨ OÎ k. 32= ÉÏ¡HÖ± ’x
g^è∞Œ eflO_® =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°∞QÍ Ñ¨_Lç <åfl~Ú. #~À_®áê\˜Ü∂« \ϺOH±|O_£
=^ŒÌ Hõ#∞Q˘#fl =∞$`«^ÇÕ ¨ ʼnõΩ P~°∞~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ â◊"åÅ∞ QÆ∞@ìÅ∞Ѩ_®¤~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
"≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖÏ =Öˇ „uÖ’H±ÑÙ¨ iÖ’ ZÃã· û â◊¥~üg~ü ã≤OQ∑ `åºy qkè x~°fiǨÏ}Ö’ L<åfl~°∞.
=∞$`«∞º, â◊‡âß# ^Œ$âߺʼnõΩ `åºyÖ’ H˜Oz`«∞ΠѨâßÛ`åÎÑO¨ ÖË^∞Œ . `«# ¿ã+ì <¨ £ ѨikèÖ’
JO`«=∞Ok ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ TK«HÀ`«Å∞ HÀã¨∞OÎ >Ë Uq∞ KÕã∞¨ <Î åfl=x xÅnã≤# "åˆ~ ÖË~∞° .
P ~ÀA, =∞~°∞ã¨\ ˜ ~À[O`å TK«HÀ`«Å∞ ™êQÍ~Ú. „uÖ’H±ÑÙ¨ i ~°nQÌ Í LO_Õ „áêO`«O.
JÖÏO\˜KÀ>Ë q∞QÆ`åÉÏ¡Hű #∞Oz 32= ÉÏ¡Hx± q_»Q˘>Ëãì ∂¨ ,Î JÅ¡i =¸HõÅ∞ ÉϺiÔH_»#¡ ∞
~À_»‰¡ Ωõ J_»O¤ QÍ ÃÑ\Ïì~Ú. ^•O`À H˘xfl~ÀAÅ áê@∞ D „áêO`«O kb¡ #∞Oz "Õ~~° Ú
áÈ~ÚOk. Ç≤ÏO™È<å‡^ŒO`À TyáÈ`«∞#fl =¸HõÅ^•_ç #∞Oz XHõ ~å„u"Õà◊
J^Œ$+ì̈=âß`«∂Î XHõ =ºHÎ̃ `«ÑÊ≤ OK«∞H˘<åfl_»∞. HÍáê_®ÅO@∂ áÈbã¨∞Å =^Œ‰Ì Ωõ Ѩ~∞° QÆ∞
fÜ«∞QÍ, "å~°∞ J`«_xç `«iq∞H˘\Ïì~∞° . ZÖÏQÀ`«O\ÏÅ∞ Ѩ_ç =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA L^ŒÜ∂« xH˜
F Ѩ„uHÍ HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl_»∞. ~°H"Îõ åÇ≤ÏHõÅ∞ áê~°∞`«∞#fl 32= ÉÏ¡HÖ± ’H˜
J_»∞QÆ∞ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ '^Œ WO_çÜ∞« <£ ZH±û„ÃÑãπ— áê„uˆHÜ«ÚÅ∞ =¸_»∞™ê~°∞¡ „ѨÜ∞« uflOz
qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. qkè x~°fiǨÏ}Ö’ "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜QÍ#∞ `åºyÃÑ· Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã#≤ ѨÊ\˜H,©
™êOˆHuHõ HÍ~°}ÏÅ`À =keÃÑ>Ëâì ß~°∞. `åºy qKå~°}‰õΩ `«y# P^ÕâßÅ#∞ „ѨÉ∞íè `«fiO
#∞Oz á⁄O^Œ@OÖ’ kb¡ áÈbã¨∞Å∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞.
=∞<À*ò q∞@ì 397
áÈbã¨∞ ["å|∞^•s`«#O q+¨Ü∞« OÖ’ 2012 PQÆã∞¨ Öì ’ #~À_®áê\˜Ü∂« ÃÑ·
"≥Å∞=_ç# f~°∞Ê, JѨÊ\˜H˜ P~°∞<≥ÅÅ „H˜`O« *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞ÃÑ· 'ã≤\ò— ã¨=∞iÊOz#
x"ÕkHõ ^•iÖ’<Õ #_çÑO≤ zOk. "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü"åÖωõΩ ÃÑ#· L#fl áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å~Ú#
QÀO_çÜ∂« , `åO_»<Å£ ∞ U `«ÑÓ¨ Ê KÕÜ∞« ÖË^xŒ x"ÕkHõ `ÕeÛOk. "åã¨=Î OÖ’ ^•~°∞}"≥∞#ÿ
TK«HÀ`«Å∞ ™êy# #~À_®áê\˜Ü∂« , QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © „áêO`åÅ∞ D W^Œ~Ì ∞° SÑ‘ZãπÅ
áêÅ<å ѨikèÖ’<Õ L<åfl~Ú. 'x~°H¡ Δõ ºO`À <Õ~åxH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ #ç — JaèÜ∂≥ QÆOÃÑ· SÑ‘ã‘
304U ÃãHõ<Δ £ H˜O^Œ P W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å#∞ qKåiOKåÅx ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ ã¨∂zOz<å,
'ã≤\ò— Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . x*ÏxH˜ Ju z#fl <Õ~åʼnõΩ D ÃãHõ<Δ £ =iÎã∞¨ OÎ k. JaèÜ∂≥ QÍÅ∞
~°∞A=~Ú`Õ QÆi+ª̈OQÍ ~Ô O_Õà√◊ ¡ tHõΔ Ñ¨_∞» `«∞Ok.
U"≥∞<ÿ å ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ ã¨ÅǨÅ#∞ 'ã≤\ò— Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . QÀO_çÜ∂« ,
`åO_»<Å£ ÃÑ· „H˜q∞#Öò K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ=_»OÃÑ· `˘e#∞Op `«#‰õΩ#fl =ºuˆ~Hõ`x« 2012
Ѷ„≤ |=iÖ’ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’#∂ „Ѩ^iŒ ≈OzOk. ‰õΩ„@Ö’ ÉèÏQÆO ѨOK«∞‰õΩ<åfl~°∞,
<Õ~åxH˜ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OKå~°∞ =O\˜ f„="≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ#∞ JÖÏ LOz`Õ, Hõhã¨O 'x~°H¡ Δõ ºO—
K«∂áê~°<Õ HÀ}OÖ’#∂ "åiÃÑ· qKå~°}‰õΩ 'ã≤\ò— 㨿ãq∞~å JOk. J~Ú`Õ, 'D W^Œ~Ì ∞°
JkèHÍ~°∞Å∞ x~°H¡ Δõ ºOQÍ =º=ǨÏiOKå~°x JOu=∞OQÍ `ÕÅ∞`«∞#flk— Jx x"ÕkHõÖ’
x~åúiOzOk. 'ã≤\ò— ^Œ$+≤Öì ’ P x~°H¡ Δõ ºO, <Õ~° „¿Ñ~ˆ Ñ≤`« x~°H¡ Δõ ºO HÍ^Œ∞, =$uÎÑ~¨ O° QÍ
`«ÑÙ¨ Ê_»∞ „Ѩ=~°#Î ‰õΩ ã¨O|OkèOz# x~°H¡ Δõ ºO. ã‘xÜ«∞~ü JkèHÍ~°∞Å ™ê÷~ÚÖ’ LO_®eû#@∞ì
QÍ "å~°∞ =º=ǨÏiOK«Ö^Ë xŒ x"ÕkHõÖ’ `ÕeÛOk. QÀO_çÜ∂« , `åO_»<Å£ ÃÑ· âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ
K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ"åÅO@∂ 2010 #=O|~üÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’
'ã≤\ò— HÀiOk. J^Õ "≥Y· ix 2012<å\˜ x"ÕkHõÖ’#∂ ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ zOk. ''Jq∞Hõãπ
‰õĺs ã¨∂zOz#@∞ì SÑ‘ã‘ ÃãHõ<Δ £ 304U H˜O^Œ qKåiOK«_O» ã¨iHÍHõáÈ=K«∞Û—— Jx
`≥eÑ≤Ok.
ã≤\ò ã¨∂zOz# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ K«~º° J~Ú# âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ qKå~°} J<Õk,
`≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ D =º=Ǩ~åxfl 1984 <å\˜ Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡H˜ ÖωõΩ¯áÈ~ÚOk.
JѨÙÊ_»∞‰õÄ_® `åºyÃÑ· JkèHÍ~°∞Å~Ú# _çѨӺ\© Hõq∞+¨#~ü ¿ã"å^•ãπ, J_ç+¨#Öò
Hõq∞+¨#~ü ÃÇÏKüã‘ *Ï`«"Å£ ÃÑ· âßMÏѨ~"° ∞≥ #ÿ K«~º° fã¨∞H˘<åfl~°∞. HÍh, ^•x=Å¡ "åiH˜
áÈ~ÚO^Õg∞ ÖË^∞Œ . qKå~°}Ö’ ^•ãπ x~ÀÌ+Q≤ Í `ÕÖÏ~°∞. JO^Œ~∞° JkèHÍ~°∞ÖÏ¡Qˆ Ѩ^À#fl`«∞Å∞
JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. qKå~°} <å\˜H˜ Ѩ^gŒ q~°=∞} KÕã#≤ *Ï`«",£ J_ç‡x„¿ã\ì "˜ £ „\˜|∞º#Öò#∞
P„â◊~ÚOz ѨÓiÎ Ñ≤OKè#« ∞ ™œHõ~º° O á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞. `«=∞ ѨikèÖ’x „uÖ’H±ÑÙ¨ iÖ’
JO`« ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î =∂~°}HÍO_» [iy<å z#fl P^è•~åhfl "å~°∞ ã¨OáêkOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞.
J~Ú<å "å~°∞ ^ÕxH© ÉèÜ í ∞« Ѩ_®eû# ѨxÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk.
398 QÆ∞[~å`ü 2002
L#flk L#fl@∞ì K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åÅO>Ë QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’¡ ™êy#
=∂~°}HÍO_»Å „Hõ=∂xH˜ QÀO_çÜ∂« , `åO_»<Å£ ∞ Z_»OQÍ ÖË~∞° . Ç≤ÏO㨠f„=~°∂ѨO
^•ÅÛ_®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ =ÚѨÙÊ JOK«∞Ö’¡ xez# D ~Ô O_»∞ „áêO`åÅ#∞ g~°∞ "Õ~ˆ fi~°∞QÍ
ã¨O^Œi≈OKå~°∞. ^•_»∞Å#∞ J_»∞H¤ À"åeû# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ g~°∞ ZHõ¯_» L<åfl~°x K«∂¿ã,Î
LO_®eû# ^ŒQ~æÆ ° H͉õΩO_®, JHõ¯~°ÖxË KÀ@ L#fl@∞ì `ÕÅ∞`«∞Ok. "å~°∞ ã¨O^Œi≈OKÕ
ã¨=∞Ü«∂xˆH J<ÕHõ „Ѩ=∂^Œ ã¨OHˆ `åÅ∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. ÃÑQ· Í "å~°∞ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
L#fl KÀ@∞‰õΩ, P „áêO`åÅ∞ J>Ëì ^Œ∂~°OÖ’ ÖË=Ù. WÖÏ Ñ≤e¿ãÎ JÖÏ Ñ¨ÅHõQÅÆ Ñ¨iã≤`÷ Õ
LOk. HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë =∞m¡ uiy ~åQÆÅ J=HÍâ◊O "åiH˜ LOk. J~Ú`Õ, Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í
~°HõÎáê`«O H˘#™êyáÈ`«∞#flHÍÅ=∞O`å g~°∞ P„áêO`åÖ’¡ ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ 2011 [#=iÖ’ ã¨=∞iÊOz# `«#x"ÕkHõÖ’ ~å=∞K«O„^Œ<£ W^Õ q+¨Ü∞« O
ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. '' D „áêO`åÖ’¡ ZHõ¯_À XHõ KÀ@‰õΩ `«H} Δõ O KÕ~∞° H˘x `«=∞ q^è∞Œ Å∞
x~°fiÇ≤ÏOK«Háõ È=_®xfl =∂„`«"∞Õ "≥Ñ· Ũ¶ ºOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«~å^Œ∞. [# #+ì̈O [~°Q_Æ ®xH˜
gÅ∞#fl^Œ<Õ q+¨Ü∞« O gi^ŒiÌ J=QÍǨÏ#Ö’ L#fl^Œ<kÕ "åã¨=Î O—— Jx ~å=∞K«O„^Œ<£
"åkOKå~°∞. D JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨HÍÅOÖ’ Ѷ∞¨ @<å ã¨e÷ H˜ KÕ~∞° H˘x "≥#∞"≥O@<Õ K«~º° Å∞
KÕÑ\¨ #ì˜ @ì~Ú`Õ =∂~°}HÍO_»x xÅ∞=iOz, „áê} #ëêìxfl `«ÑÊ≤ OK«QeÆ y LO_Õ"å~°x
PÜ«∞# HÀ~°∞ì ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞.
~å=∞K«O„^Œ<£ ã¨OÉèÏ=º`« QÆ∞iOz =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl~°∞. JÅ¡~∞° ¡ [iy# ~ÀA,
Jn TK«HÀ`«Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# =∞^蕺ǨÏflO "ÕàÖ◊ ’ D JkèHÍ~°∞Å∞ ZHõ¯_» L<åfl~°<Õ
^•xH˜ ã¨O|OkèOz# JOâ◊O`À Jk =Ú_çѨ_çOk. P ~ÀA L^ŒÜ«∞O "å~°∞ P
„áêO`åʼnõΩ "≥à_¡◊ ®xfl =∞~À~°HOõ QÍ K«∂_»ÖOË . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ L^ŒÜ∞« O 11.30 QÆO@ʼnõΩ
`åO_»<£ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã·\ ©H˜ "≥àÏ¡~°∞. z#fl QÆ∞OѨ٠XHõ\ ˜ ~åà◊√¡ ~°∞=Ùfi`«∞#fl ^Œ$â◊ºO
PÜ«∞# HõO@ Ѩ_Oç k. "≥O@<Õ `«# |ÅQÍÅ#∞ „ѨÜ∂≥ yOz, ÉÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ùx =ke
QÆ∞OѨÙx `åO_»<£ K≥^Œ~°Q˘\Ïì~°∞. J@∞#∞Oz =∞^蕺ǨÏflO #~À_®áê\˜Ü«∂‰õΩ
KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. #∞~åh =∞ã‘^∞Œ =^ŒÌ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ, =Úã≤=¡ ÚʼnõΩ =∞^躌 f„=™ê÷~ÚÖ’
L„kHõΠѨiã≤`÷ ∞« Å∞ <≥ÅH˘#fl@∞ì QÆ∞iÎOKå~°∞. JѨÊ\˜Hˆ =∞ã‘^∞Œ q^èfiŒ Oã¨O "≥Ú^ŒÖá·ˇ È~ÚOk.
Hõ@_ì O» Ö’x H˘O`«ÉÏè QÆO ^≥|ƒuOk. Ѩiã≤u÷ f„=`«x J~°O÷ KÕã∞¨ H˘#fl PÜ«∞# Hõq∞+¨#~ü
Ñ‘ã‘ áêO_Õ JOwHÍ~°O`À =∞^蕺ǨÏflO 12.30 QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’
Hõ~°∂Êùº „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. JO`«=~°‰õÄ ÉÏQÍ<Õ LOk.HÍh =\˜ì<Õ Hõ~°∂Êùºù „ѨHõ\ ˜¿ãÎ
U=∞=Ù`«∞Ok? J^ÕO =∞O„`«^OŒ _»O HÍ^Œ∞ Hõ^•! `åO_»<£ u~°∞QÆ∞=ÚYO Ѩ\ #ì˜ Ñ¨k
xq∞ëêÖ’¡<Õ áÈbã¨∞Å∞ KÕ`∞« Å∞ Hõ>ãìË ∞¨ H˘<åfl~°∞. „ѨâßO`«OQÍ L#fl ^ŒiÜ«∂ѨÓ~ü‰Ωõ
`åO_»<£ KÕ~∞° H˘x, JHõ¯_Õ =¸_»∞ QÆO@Åáê@∞ QÆ_áç ê~°∞. qKå~°}Ö’ „ѨtflOK«QÍ,
=∞<À*ò q∞@ì 399
^ŒiÜ«∂ѨÓ~ü =∞`« Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ `å=Ù#fl ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# „áêO`«=∞x `åO_»<£ q=~°}
WKåÛ~°∞. ''Jxfl QÆO@Å∞ ^ŒiÜ«∂ѨÓ~üÖ’ L#fl `åO_»<£ XHõ¯ K«~º° ‰õÄ_® fã¨∞‰õΩ#fl
^•YÖÏ ÖË^∞Œ . áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊʼnõΩ P^ÕtOz# XHõ¯ L^ŒO`åhfl L^ŒÇϨ iOK«Ö^Ë ∞Œ —— Jx
'ã≤\ò— `«# x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok.
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © `«QÅÆ |_çáÈ`«∞#fl^Œx, ™ê÷xHõ x"åã¨∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl
Ü«∞x W<£ÃãÊHõ~ì ü Hˆ r Z~åÌ ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ ã¨=∂Kå~°O Wã¨∞<Î åfl Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀHõáÈ=_»O
^•~°∞}O. P ~ÀA <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩQÍh `åO_»<£ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ KÕ~∞° HÀÖË^∞Œ .
JѨÊ\˜Hˆ =∂~°}HÍO_» =Úyã≤Ok. HÍO„ÔQãπ =∂r ZOÑ‘ ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ ã¨Ç¨ 69
=∞Okx TK«HÀ`« HÀ¿ãâß~°∞. D "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°OÖ’ `åO_»<£ KÕãO≤ k Uq∞@x K«∂
¿ãÎ, ZÖÏQÀ „áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞`«∞#fl [H˜Ü«∂ *τѶ‘ ã¨Ç¨ ѨÅ∞=Ùix JHõ¯_»#∞Oz
`«~e° OKå~°∞. #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’ "å@~ü \ϺOH± ^ŒQ~æÆ ° HÍeáÈ~Ú K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°∞QÍ Ñ¨_ç
L#fl =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ XHõ¯ ^ŒQ~æÆ ° QÆ∞@ì áÈ~ÚOKå~°∞. #~À_® áê\˜Ü∂« L^ŒO`«O P
~ÀA P~°∞ QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [iyOk. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· x© ^•_»∞Å #∞Oz HÍáê_»@O
Ö’x PÜ«∞# "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl Ѩije¿ã,Î JO`«H<õ åfl Z‰õΩ¯= Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ #~À_® áê\˜Ü∂« Ö’x
^•~°∞}ÏÅ#∞ PѨ_®xH˜ PÜ«∞# Ug∞ KÕã≤ LO_Õ"å~°∞ HÍ^Œ<kÕ ã¨Ê+¨Oì J=Ù`«∞#flk.
QÀO_çÜ∂« Ãã`· O« `«# ÃÑ· JkèHÍi ^•iÖ’<Õ #_çKå~°∞. PÜ«∞# 11 QÆO@Å
„áêO`«OÖ’ #~À_®áê\˜Ü∂« ‰õΩ KÕ~∞° H˘<åfl~°∞. JHõ¯_» =¸_»∞ QÆO@Å∞ QÆ_áç ê~°∞. D
=∞^躌 HÍÅOÖ’<Õ #∞~åh =∞ã‘^∞Œ ‰õÄeáÈ~ÚOk. P "≥O@<Õ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î Ç≤ÏO™êHÍO_»
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ `å#∞ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊʼnõΩ P^ÕtOKå#x, HÍÅ∞ÊÖ’¡
XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù, XHõ =Úã≤O¡ =∞~°}O˜ Kå~°x QÀO_çÜ∂« q=iOKå~°∞. =∞^蕺ǨÏflO 2.20
QÆO@Å „áêO`«OÖ’ —Ѩiã≤u÷ q+¨q∞OK«—QÍ<Õ QÀO_çÜ∂« P „áêO`«O #∞Oz 'Ü«∞^ä•~°O÷ QÍ
áêiáÈÜ«∂_»∞— Jx 'ã≤\ò— ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ Wz¯# x"ÕkHõÖ’ „^è∞Œ gHõiOzOk. `åO_»<£
ÖψQ QÀO_çÜ∂« ‰õÄ_® ^ŒiÜ«∂ѨÓ~ü‰Ωõ KÕ~∞° H˘x JHõ¯_Õ LO_çáÈÜ«∂~°∞. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
q+¨Ü∞« "≥∞ÿ `«#‰õΩ W<£ÃãÊHõ~ì ü Z~åÌ #∞Oz ZÖÏO\˜ ã¨=∂Kå~°O ÖË^xŒ QÀO_çÜ∂« K≥Ñʨ
_»O ^•~°∞}O. ™êÜ«∞O„`«O 4:05 QÆO@ʼnõΩ ã¨fiÜ«∞OQÍ Hõq∞+¨#~ü, QÀO_çÜ∂« ‰õΩ á¶È<£KãÕ ≤
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· H© ˜ KÕ~∞° HÀ"åÅx P^ÕtOKå~°∞. JѨÊ\˜Hˆ `åO_»<£ ™⁄Ãã\· H© ˜ KÕiáÈÜ«∂~°∞.
™⁄Ãã\· Ö© ’ `åO_»<`£ À Hõeã≤ QÀO_çÜ∂« ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ, `«~e° OѨ٠K«~º° Ö’¡ áêÖÁæO@∞O_»QÍ<Õ,
#~À_® áê\˜Ü∂« Ö’ PÜ«∞# H˜Ok ã≤|ƒOk JO`Õ Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ ™ê÷~ÚÖ’ =∞~À ™ê=¸Ç≤ÏHõ
=^èŒ [iyáÈ=_®xH˜ `«=∞ x„+≤¯Ü«∂Ѩ~`° fi« O`À gÅ∞ HõeÊOKå~°∞.
JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ JO`« ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# =∞#∞+¨μÅ∞ ǨÏ`«ºÅ‰õΩ QÆ∞i HÍ=_»O,
QÍÜ«∞Ѩ_@» O J<Õk qkè x~°fiǨÏ}Ö’ QÀO_çÜ∂« , `åO_»<Å£ =~°ã¨ "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÖË HÍ~°}=∞<Õk
ã¨Ê+ì̈O J=Ù`«∞#flk. D W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl '<Õ~åxfl „¿Ñ~ˆ Ñ≤OKÕ x~°H¡ Δõ ºO—QÍ
400 QÆ∞[~å`ü 2002
QÆ∞iÎOKÕ q+¨Ü∞« OÖ’ `˘e#∞Op 'ã≤\ò— =ºuˆ~Hõ"Y·≥ i`À<Õ LOk. J~Ú`Õ, D q+¨Ü∞« OÖ’
~å=∞ K«O„^Œ<£ 2011 EÖˇÖ· ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ WzÛ# x"ÕkHõÖ’ =¸_»∞JOâßÅ H˜O^Œ
Ѩ^∞Œ <≥#· ÉèÏ+¨Ö’ gi "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl ZuÎK∂« âß~°∞.
- `«# ѨikèÖ’x „áêO`åÖ’¡ JO`« ÃÑ^ŒÌ =ÚѨÙÊ HõxÑ≤ã∞¨ #Î flѨÙÊ_»∞ `åO_»<£
#~À_® ÖËHõ QÆ∞Ń~üæ #∞Oz =∞^蕺ǨÏflO 12.40 „áêO`«OÖ’ "≥#∞kiQÆ_O» Ö’ J~°"÷ ∞Õ
ÖË^Œ∞.
- QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· Ö© ’ Ѩiã≤u÷ KÕ*ÏiáÈ`«∞#fl^Œx ÉÏQÍ `≥eã≤ LO_ç ‰õÄ_®
=∞^蕺ǨÏflO ~Ô O_»∞ QÆO@Å HõÖÏ¡ `åO_»<£ JHõ¯_»‰Ωõ KÕ~∞° HÀHõáÈ=_»OÖ’ J~°O÷ ÖË^∞Œ .
ÃÑQ· Í `å#∞ JѨÙÊ_»∞ L#fl „áêO`«OÖ’ ÃÑ^ŒQÌ Í PO^Àà◊# HõeyOKÕ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∂ ÖË=Ù.
Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’ ( =∞^蕺ǨÏflO 2 QÆO@Å #∞Oz 3.45 QÆO@Å =~°‰Ωõ QÆ∞Ń~üÖæ ’x Ѩiã≤u÷ )
ѨÓiÎ "≥Ñ· Ũ¶ ºO K≥O^Œ\Ïxfl ZÖÏ K«∂ã≤<å, „áê^äqŒ ∞Hõ Ѷ∞¨ @<å`«‡Hõ JOK«<å#∞ |\˜ì
x~°H¡ Δõ ºOQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåeû LO@∞Ok.
- Ç≤ÏO™êHÍO_» =Úki, áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ ^•HÍ Ñ¨iã≤u÷ kQÆ*Ïi# ã≤u÷ Ö’
QÀO_çÜ∂« =∞^蕺ǨÏflO 2.20 QÆO@Å „áêO`«OÖ’ #~À_®x =keÃÑ@ì_O» Ö’ J~°O÷
ÖË^Œ∞.
<Õ~åxH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞QÍ KÕÜ∞« _»OÃÑ· ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ KÕã#≤ "å^Œ#Å∞ 'ã≤\ò—x
HõkeOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. U"À H˘xfl q+¨Ü∂« Ö’¡ qÉèkË OK«_O» HÍ^Œ∞, JO`«H<õ åfl Z‰õΩ¯=
J~Ú+ì̈`«<Õ PÜ«∞# Ѩ@¡ Ѩ@¡ 'ã≤\ò— =ºHõÎO KÕã≤Ok. PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∂xfl 'ã≤\ò—
=∞xfl¿ãÎ U=∞=Ù`«∞Ok? D W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å `«Å~å`«Å∞ u~°Q|Æ _ç LO_Õq. JѨÙÊ_»∞
["å|∞^•s`«<åxfl xÅn¿ã „Hõ=∞O `åO_»<,£ QÀO_çÜ∂« ňH Ѩiq∞`«O JÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞.
<åÜ«∞Hõ`fi« ÉÏ^躌 `« J<Õ ã¨∂„`åxfl =iÎOѨ*¿Ë ã,Î z=~°‰Ωõ JǨχ^•ÉÏ^£ áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü
Ñ‘ã‘ áêO_Õ, QÆ∞[~å`ü ~å„+¨ì _ôrÑ‘ HÔ . K«„Hõ=iÎÅ∞ JѨÙÊ_»∞ H˘xfl „Ѩâfl◊ ÅÔH<· å ã¨=∂^è•#O
K≥áêÊeû~å=K«∞Û. JѨÙÊ_»∞, '<Õ~åxH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÅ—<Õ ã¨∂„`«O J`«∞º#fl`« ™ê÷~Ú =~°‰Äõ "≥o¡
'"≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO U `«ÑÓ¨ ÊKÕÜ∞« ÖË^—Œ #fl 'ã≤\ò— x~åú~}
° #∞ `À¿ãã¨∞H˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ~Ú
LO_Õk.Jn „Ѩ`ºÕ H˜Oz =ÚYº=∞O„u, ǨϟOâßY ÉÏ^躌 `«Å#∞ ‰õÄ_® `å<Õ K«∂ã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞,
âßOuÉè„í ^Œ`Å« ‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ÉÏ^躌 `« PÜ«∞#^Õ J~Ú#ѨÙÊ_»∞, W^Õ [iy f~°∞`«∞Ok.
~å=∞K«O„^Œ<£ Jaè„áêÜ«∂xH˜ QÆÅ |ÖÏxfl 'ã≤\ò— x"ÕkHõ Ãã`· O« ã¨∂zã¨∞#Î flk.
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· x© QÆO@Å `«~|° _ç K«∞@∞ì=Ú\˜,ì JHõ¯_ç „Ñ¨[Å#∞ TK«HÀ`«Å∞ HÀã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞
XHõ¯ L#fl`åkèHÍi ‰õÄ_® JHõ¯_» ÖˉΩõ O_® áÈÜ«∂~°#fl „Ѩâfl◊ ÃÑ· `«=∞ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡
`åO_»<,£ QÀO_çÜ∂« WzÛ# ã¨=∂^è•<åʼnõΩ Ñ¨~㰠ʨ ~°O á⁄O`«# ÖËHáõ È=_®xfl 'ã≤\ò—
`«#x"ÕkHõÖ’ QÆ∞iÎOzOk. QÆ∞Ń~üÖæ ’ Ѩiã≤u÷ q+¨q∞ã¨∞#Î fl^Œx 2.45 QÆO@ʼnõΩ Z~åÌ
`«#‰õΩ ã¨=∂Kå~°O WKåÛ~°x, '"≥O@<Õ— JHõ¯_»‰õΩ KÕ~°∞HÀ"åÅx QÀO_çÜ«∂‰õΩ
=∞<À*ò q∞@ì 401
—xˆ~tÌ OKå—#x `åO_»<£ "åkOKå~°∞. J~Ú`Õ, PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«#‰õΩ
JÖÏO\˜ ã¨=∂Kå~°"∞Õ n JO^ŒÖ^Ë xŒ QÀO_çÜ∂« `Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. `åO_»<£ "å^Œ#Ö’ x[O
ÖË^xŒ 'ã≤\ò—, D JOâ◊OÃÑ· [iÑ≤# `«# qKå~°}Ö’ HõxÃÑ\˜Oì k. ''JÖÏO\˜ P^ÕâO◊
ÖËHõ ã¨O^ÕâO◊ J<Õk HõO„\’Öò ~°∂"£∞Ö’ ÖË^OŒ >Ë "≥Úɡַ òÖ’ #"≥∂^Œ∞ HÍÖË^∞Œ . JÖÏO
@ѨÙÊ_»∞, `å#∞ xiÌ+ì̈ P^ÕâßÅ∞ WzÛ#@∞ì PÜ«∞# ZÖÏ K≥|∞`å~°∞?—— Jx 'ã≤\ò—
„ѨtflOzOk. W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å q=~°}Å∞ ZO^Œ∞H˜O`« q~°∞^ŒOú QÍ L<åflÜ«∞<Õk `åO_»<£
K≥Ñʨ ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. nxfl|\ì̃, QÀO_çÜ∂« #∞Oz =zÛ# J`«º=ã¨~° ã¨O^ÕâO◊ `À `åO_»<£
`å#∞ L#fl „áêO`«O #∞Oz Hõ^ÅŒ ‰õΩO_®L<åfl~°x ÉèÏqOK«_®xH˜ gÅ∞Ok. JO>Ë nx
J~°O÷ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © =∂~°}HÍO_»x [~°Ñ_¨ ®xH˜ [iy# ‰õΩ„@Ö’ PÜ«∞# ÉèÏQÆ™êfiq∞QÍ
L<åfl~°<<Õ å? '<Õ~åxH˜ ^•if¿ã x~°H¡ Δõ ºO— ÖË^xŒ "åkOKÕ `˘O^Œ~Ö° ’ 'ã≤\ò—,<Õ~° ѨÓi`«
‰õΩ„@x ~°zOK«_O» Ö’ ÉèÏQÆOQÍ [iy# „Ѩ^•è # LÅ¡OѶ∞¨ #Å#∞ QÆ∞iÎOKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞
zH˜¯<å KÕ*`Ë ∞« ÖÏ *Ï~°q_»∞K«∞‰õΩ#fl^•? <Õ~° HÀ}OÖ’#∂ D JkèHÍ~°∞Å#∞ qKåiOz#@∞ì
'ã≤\ò— K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»O =∞ixfl J#∞=∂<åʼnõΩ `å=Ù Wã¨∞#Î flk. J~Ú`Õ <Õ~° ‰õΩ„@‰õΩ ÖËHõ
<Õ~åxfl „¿Ñ~ˆ Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ D W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å∞ „ѨÜ∞« uflOKå~°<OÕ ^Œ∞‰õΩ QÆÅ J=HÍâßxfl
„^è∞Œ gHõiOK«QÅÆ ãÔ̈~#· P^è•~åÖËg #"≥∂^Œ∞ HÍÖË^xŒ 2012 <å\˜ x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò—
¿Ñ~˘¯Ok. D q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— ZOK«∞H˘#fl Ѩ^•Å‰õΩ „áê^è•#º`« LOk. D Ѩ^•Ö’¡
ZHõ¯_® =∂~°}HÍO_»‰Ωõ [iy# ‰õΩ„@Ö’ giH˜ ã¨O|O^èOŒ LO_ÕO^Œ∞‰õΩ QÆÅ J=HÍâßxfl
H˘\ì̃"ãÕ #≤ ^èfiŒ x HõxÑ≤OK«^∞Œ . `åO_»<,£ QÀO_çÜ∂« ÅÃÑ· ZÖÏO\˜ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞
KÕÜ∂« Å<åfl, ^•xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ P^è•~åÖËg `«y#O`«QÍ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË=x 'ã≤\ò—
`«∞k JOK«<å‰õΩ =zÛ#@∞ì D Ѩ^•Å∞ ã¨∂z™êÎ~Ú. HÍeáÈ`«∞#fl QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· x©
~°HOΔ˜ KÕO^Œ∞‰õΩ `å#∞QÍh QÀO_çÜ∂« QÍh ZO^Œ∞‰õΩ *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^<Œ Õ „Ѩâfl◊ ‰õΩ \ÏO_»<£
["å|∞ K≥Ñʨ ÖËx ã≤u÷ Ö’ L<åfl~°x `≥eã≤ ‰õÄ_® ã≤\ò WÖÏO\˜ JOK«<å‰õΩ =zÛO^Œ<kÕ
QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ"åeû# JOâ◊O. nxH˜QÍ#∞ K≥ÑÊ≤ # Jã¨=∞O[㨠HÍ~°}ÏÅ#∞, qKå~°}Ö’
áÈbã¨∞ʼnõΩ FÑ≤#O`« ¿ãfiK«Ûxù =fi_®xfl K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞ 'ã≤\ò— xëêÊH˜HΔ `õ <« Õ J#∞=∂xOKåeû
=ã¨∞Î#flk. J`«º=ã¨~° ã¨=∞Ü«∂Ö’¡ QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã·\ ©Ö’ ÖËHõ #~À_®áê\˜Ü«∂Ö’
L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ ZO^Œ∞‰õΩÖˉΩõ O_® áÈÜ«∂~À HõxÃÑ>Ëì q+¨Ü∞« "≥∞ÿ H˜Oz`«∞Î „â◊^•ú 'ã≤\ò—
K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ . "åã¨=ΠѨiã≤`÷ ∞« ÅÃÑ· <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞ ã¨OkèOz# „Ѩâfl◊ Å#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ
<åºÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ JOâßÅÃÑH· ˜ `«# "å^Œ#x 'ã≤\ò— =∞o¡OzOk. XHõi x~°H¡ Δõ ºO =∞~°}ÏxH˜
HÍ~°}O J~Ú# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’<Õ SÑ‘ã‘ ÃãHõ<Δ £ 304 U x „ѨÜ∂≥ yOKåeû LO@∞O^Œx
"åkOzOk. '' =∞~°}ÏxH˜ `«H}Δõ HÍ~°}"≥∞#ÿ x~°H¡ ÍΔ ºxH˜ =∂„`«"∞Õ D x|O^è#Œ =iÎã∞¨ OÎ k.
JÖÏQÍHõ =∞~°}O ã¨OÉèqí OK«_®xH˜ ^•ifã≤# J<ÕHÍ<ÕHõ HÍ~°}ÏÖ’¡ XHõK~« º° ÖËHõ
402 QÆ∞[~å`ü 2002
`≥eÜ«∞Hõ [iy# XHõ Ѩx ‰õÄ_® ÉèÏQÆ=∞~Ú#ѨÙÊ_»∞ D ÃãHõ<Δ #£ ∞ =iÎOѨ*Ü Ë ∞« ÖËO——
Jx ¿Ñ~˘¯Ok.
'ã¨g∞Ѩ =iÎ HÍ~°}O— J<Õ ã¨∂„`åxfl <˘H˜¯ K≥|∞`«∂ 'ã≤\ò— KåÖÏ J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ
suÖ’ =º=ǨÏiOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ D ã¨∂„`åxfl |\˜ì 304U H˜O^Œ QÀO_çÜ∂« U
q^èOŒ QÍ#∂ ÉÏ^è∞Œ º_»∞ HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ =∂~°}Ǩϟ=∞O K≥Å~ˆ QÆ_®xH˜
=ÚO^Õ J^Œ$+¨=ì âß`«∂Î QÀO_çÜ∂« P „áêO`åxfl =keÃÑ>Ëâì ß~°∞. #~À_®áê\˜Ü∂« #∞
=keáÈ=_»OÖ’ ã¨O^ÕÇ¨ ã¨Ê^Œ HÀ}ÏÅ∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl, J"Õg PÜ«∞##∞ É’#∞ ZH˜¯OK«Ö=Ë Ù.
D q+¨Ü∞« O ZÖÏ L<åfl 'ã≤\ò— "å^Œ##∞ |\ì̃, QÀO_çÜ∂« Ѩ~ÀHõOΔ Ö’ [iy# <Õ~åxH˜
PÜ«∞# xO^•~°∞›_∞» HÍÉ’~°∞. D Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ QÀO_çÜ∂« QÆ_Ñç #≤ ã¨=∞Ü«∞O, ã¨Ö÷ ÏÅ#∞
|\ì̃, —<Õ~åxH˜ ^•ifã≤# x~°¡HõΔ ºO— J<Õ ã¨∂„`«O J=∞Å∞ÃÑ· `«#^≥·# "åºMϺ<åxfl
'ã≤\ò— *’_çOzOk. ''^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ `Õe# q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, P ~ÀA ™êÜ«∞O„`«O P~°∞
QÆO@ʼnõΩ #~À_®áê\˜Ü∂« Ö’ Ѷ∞¨ @# [iyOk. JѨÊ\˜H˜ ã¨iQÍæ <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩ
=ÚO^Œ∞ QÀO_çÜ∂« JHõ¯_»#∞Oz "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. n#flO`å QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩO>Ë,
JHõ¯_» [iy# ǨÏ`åºHÍO_»`À QÀO_çÜ∂« ‰õΩ <Õ~∞° QÍ ZÖÏO\˜ ã¨O|O^èOŒ ÖË^<Œ kÕ `≥eã≤
áÈ`«∞#flk. QÀO_çÜ∂« =∞^蕺ǨÏflO 2. 20 QÆO@Å HõÖÏ¡ P „áêO`åxfl =keÃÑ>Ëâì ß~°∞——
Jx q=iOzOk.
ÃãHõ<Δ £ 304U q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ã≤\ò KÕã#≤ ã¨O‰õΩz`« "åºMϺ#O HÍÅO K≥eá¡ È~Ú#
'QÆ∞_ç¤ QÆ=fi— =O\˜k. '<Õ~åxH˜ ^•ifã≤# x~°H¡ Δõ ºO— ã¨∂„`åxH˜ QÆŠѨikèx WOHÍ
ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ ^Œ$+≤`ì À<Õ K«∂ã¨∞#Î flk. =∞~À"≥Ñ· Ù¨ ~å=∞K«O„^Œ<£ "≥e|∞zÛ# Jaè„áêÜ«∂Å∞
<åºÜ«∞ ÉèÏ=#Ö’ =zÛ# =∂~°∞ÊʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ L<åfl~Ú. WÖÏO\˜^Õ =∞~À ÃÑ^ŒÌ
PѨ^xŒ Éè’áêÖò qëê^ŒO ~°∂ѨOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1984Ö’ K«qK«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞, D
<åºÜ«∞ÉèÏ=# ѨÙ~ÀQÆux á⁄OkOk. x*ÏxH˜, „ѨÑO¨ K«OÖ’ ã¨OÉèqí Oz# áêi„âßq∞Hõ
L`åÊ`åÖ’¡HÖõ Ï¡ Éè’áêÖò Ü«¸xÜ«∞<£ HÍÔ~ƒ· _£ á¶êºHõsì Ö’ [iy# „Ѩ=∂^ŒO J`«ºO`«
Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ Oÿ k. Z~°∞=ÙÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕ¿ã D á¶êºHõsì ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ qÉèÏQÆO _≥~Ô· Hõ~ì Qü Í =ÚOɡH· ˜
K≥Ok# Hˆ â◊¥Éò =∞Ç‘ÏO„^• LO_Õ"å~°∞. á¶êºHõsì ~ÀA"ås =º=Ǩ~åÅ`À PÜ«∞#‰õΩ
ã¨O|O^èOŒ ÖËHáõ È~Ú#ѨÊ\˜H© ÃãHõ<Δ £ 304U H˜O^Œ HÀ~°∞ì PÜ«∞#ÃÑ· JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ "≥∂Ñ≤
^À+≤QÍ x~åúiOzOk. „áê}ÏO`«Hõ "åÜ«Ú=ÙÅ∞ bH± J~Ú# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hˆ â◊¥Éò Éè’áêÖò
K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ ŠѨ~ã° ~¨ åÖ’¡<Õ ÖË~∞° . =∞`À<å‡^Œ ǨÏ`«ºÅ∞ H˘#™êQÆ∞`«∞#flѨÙÊ_»∞ `åO_»<,£
QÀO_çÜ∂« Å∞ L#fl „áêO`«O`À QÆ#∞HõáÈeÛ`Õ Hˆ â◊¥Éò „Ѩ=∂^Œ ã¨e÷ #∞Oz ZHõ¯_À
KåÖÏ^Œ∂~°OQÍ L<åfl~°∞. 'ã≤\ò— ÖˇH¯õ „ѨHÍ~°O, 'ã¨g∞Ѩ =iÎ HÍ~°}O— J<Õ ã¨∂„`åxfl
=∞<À*ò q∞@ì 403
=iÎOѨ*¿Ë ã,Î Hˆ â◊¥Éò xO^•~°∞›_Õ HÍÉ’~°∞. J~Ú`Õ, '<Õ~åxH˜ ^•ifã≤# x~°H¡ ÍΔ º—xH˜
QÍ#∞ 2010Ö’ Hˆ â◊¥Éòx ^À+≤QÍ x~°~‚ ÚOKÕ@ѨÙÊ_»∞, D ™êOˆHuHõ JOâ◊O J_»∞~¤ åÖË^∞Œ .
W^Œ~Ì ∞° JkèHÍ~°∞Å#∞ 'ÉÏ^躌 `«— #∞Oz q=Ú‰õΩÅÎ #∞ KÕÜ∞« _»O HÀã¨O 'ã¨g∞Ѩ
=iÎ HÍ~°}=∞—<Õ ã¨∂„`åxfl 'ã≤\ò— J_»∞"¤ Ü Õ ∞« _»O ѨiǨ㨄áêÜ«∞O. 'ã≤\ò—x #_çÑO≤ z#
P~üˆH ~åѶ¨∞=<£ Ô~O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ „H˜`«O ~år"£QÍOnèx JO`«"≥ÚOkOz# ˆHã¨∞Ö’
ã¨fiÜ«∞OQÍ <Õ~åaèÜ≥∂QÍÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. JѨÊ\’¡ PÜ«∞# Ѩ~°º"ÕHõΔ}Ö’ ^˘i¡#
Éè„í ^Œ`åѨ~"° ∞≥ #ÿ Ö’áêʼnõΩQÍ#∞ 'ã¨g∞Ѩ =iÎ HÍ~°}=∞—<Õ ã¨∂„`«O H˜O^Õ ~åѶ∞¨ =<£x
qKåiOK«_O» WHõ¯_» QÆ=∞<å~°›O.
404 QÆ∞[~å`ü 2002

q=HõΔ q+¨ QÍ^äŒ!

„Ѩ^•è #=∞O„uQÍ ~år"£QÍOnèH˜ Jk `˘e |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨É.íè #∂ºkb¡Ö’x É’\òû
HõÉ¡ òÖ’ 1984 #=O|~ü 19= `Õn# ã¨Éíè [iyOk. JѨÊ\˜H˜ "å`å=~°}O f„=
ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ`À xO_ç LOk. ~år"£QÍOnè `«e,¡ ѨÓ~°fi „Ѩ^•è x WOk~åQÍOnè [Ü«∞Oux
ѨÙ~°ã¯¨ iOK«∞H˘x U~åÊ@~Ú# ã¨É‰íè Ωõ PÜ«∞# Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨É<íè å\˜H˜
P"≥∞ ǨÏ`«º‰õΩ QÆ∞~°~Ú 20 ~ÀAÅ∞ J=Ù`«∞#flk. P "≥O@<Õ XHõ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O
J=∞Å∞KÕã#≤ Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’ "ÕÖÏk=∞Ok ã≤‰Ωõ ¯Å Ñ≤ÅÅ¡ ∞ J<å^äÅŒ Ü«∂º~°∞. Éè~í Åΰ #∞
HÀÖ’Ê~Ú q`«O`«∞=ÙÅ∞QÍ q∞yÖÏ~°∞. =∞`« ^•_»∞Ö’¡ ã¨~fi° O HÀÖ’Ê~Ú x~å„â◊ÜÚ« Å∞QÍ
=∂~å~°∞. PÜ«∞# `«e¡ =∞~°}ÏxH˜ |^Œ∞Å∞ f~°∞ÛHÀ=_»OHÀã¨O [iy# „ѨfHÍ~° ^•_»∞Å
`À P JÉèÏQÆ∞ºÅ =∞#ã¨∞, `«#∞=٠ѨzÛѨÙO_»∞QÍ =∂~å~Ú. J~Ú<å, "≥Ú`«OÎ „ѨãO¨ QÆOÖ’
"åix ZHõ¯_® ~år"£QÍOnè F^•~°ÛÖË^∞Œ ã¨iHõ^• Hõhã¨O "åi QÆ∞iOz# PÖ’K«<Õ
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í, [iy# Ѷ∞¨ ’~åxfl ã¨=∞i÷OKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º~°∞. ZO`« ^Œ$_èO» QÍ
P ^•~°∞}Hõ$`åºxfl `å#∞ ã¨=∞i÷ã∞¨ #Î fln „Ѩã^≤ úŒ ~°∂ѨHõ JÅOHÍ~°O`À áÈeÛK≥áêÊ~°∞.
''WOk~åQÍOnè QÍi ǨÏ`«º `«~∞° "å`« ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï =∞`«^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. P ã¨=∞
Ü«∞OÖ’ „Ѩ[Å∞ f„=P„QÆǨÏO`À ~°yeáÈ`«∞<åfl~°<Õ q+¨Ü«∞O =∞#O^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞.
Uq∞\© ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ xÅ∞=Ù<å ‰õΩ^ÕÅ~ÚáÈ`«∞#fl^• J<Õ ÉèÏ=# P H˘kÌ~ÀAŠѶ∞¨ @#Å`À
`«ÖˇuÎOk. HÍh, W^ŒO`å ã¨Ç¨Ï["Õ∞! XHõ =∞Ǩ=$HõΔO ‰õÄeáÈ~Ú#ѨÙÊ_»∞ ^•x
K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å LO_Õ <ÕÅ Hõ^ÅŒ ÉÏ~°_O» =∂=¸ÖË——#x ~år"£ QÍOnè ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∞`«
^•_»∞Å q+¨Ü∞« OÖ’ ~år"£ `«##∞ `å#∞ "Õ~∞° KÕã∞¨ H˘#fl@∞ì XHõ"àÕ ◊ JxÑ≤Oz<å, ^•x
"≥#∞Hõ =∂#= ǨωõΩ¯Å Ñ¨@¡ ã¨Ê $Ç¨Ï Hõ<åfl Z‰õΩ¯=QÍ =ӺǨ`«‡Hõ HÀ}"Õ∞ ^•yL#flk.
''U K«~º° J~Ú<å HÍ=K«∞Û, HÀáê"ÕâßÅ #∞Oz `«ÅÃÑ@ì_O» ^ÕâßxH˜ Ji+¨^ì •Ü«∞Hõ"∞Õ
J=Ù`«∞Ok. JÖÏO\˜ K«~º° Å<Õq ^Õâßxfl =ÚHõ¯Å∞ KÕÜ∂« Åx K«∂¿ã â◊‰Ωõ ÅÎ „ѨÜ∞« `åflňH
JOu=∞OQÍ KÕܸ « `«x JOk™êÎ~Ú—— Jx `≥eáê~°∞. ~å#∞#fl ZxflHõÅ#∞ ^Œ$+≤Öì ’
LOK«∞H˘x,=¸_»∞ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« 'WHõ Hõ\ Ãì˜ Ñ@ìO_ç— Jx =¸HõʼnõΩ PÜ«∞# Ǩï‰õΩO
*ÏsKÕâß~°∞. JѨÊ\˜Hˆ ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï <≥`∞« \Î H˜ ˘Å∞¡QÍ =∂iOk. XHõ¯ kb¡Ö’<Õ D =¸_»∞
~ÀAÖ’¡ =¸_»∞ "ÕÅ=∞Ok ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ =kèOKå~°∞. ''HÍh, (Ç≤ÏO™êHÍO_») ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜y#
=∞<À*ò q∞@ì 405
Ѩ^fúŒ , ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ uiy SHõº`«#∞ Kå\˜# Ѩ^fúŒ , =ÚYºOQÍ X‰õΩ¯=∞‡_çQÍ UHõ`å\˜ÃÑH· ˜
=zÛ# Ѩ^Œúf, ^•xHÀã¨O g∞~°∞ JOkOz# ã¨Ç¨Ü«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~åÖ’¡ XHõ ã≤ã¨Öˇ·#
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ÉèÏ~°`åxfl „ѨÑO¨ K«O ^Œi≈ã¨∞OÎ k—— Jx ~år"£ J<åfl~°∞. PÜ«∞# J#fl@∞ìQÍ<Õ,
P `«~∞° "å`« <≥Å~ÀAʼnõΩ [iy# ZxflHõÖ’¡ ^Õâ◊ „Ѩ[Å∞ 'ã≤ãÖ¨ #·ˇ „Ѩ*Ï™êfi=∂º—xfl
Kå\Ï~°∞. ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ∞ JÅ∞¡‰Ωõ #fl "å`å=~°}OÖ’ [iy# D ZxflHõÖ’¡ HÍO„ÔQãπ áêsìH,˜
^•x K«i„`«Ö’<Õ Hõhqh Z~°∞QÆxsuÖ’ ~år"£QÍOnè 400 ã‘@‰¡ Ωõ ÃÑQ· Í `≥zÛÃÑ\Ïì~∞° .
QÆ∞[~å`üÖ’ 2002 QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«^•_»∞Å ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’, ã¨iQÍæ ~år"£
QÍOnè 'ã≤ãÖ¨ #·ˇ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO— #=¸<å<Õ #ˆ~O„^Œ "≥∂n J#∞ã¨iOz#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk.
[iy# Ѷ∞¨ @#ÅѨ@¡ H˜Oz`«∞ΠѨâßÛ`åÎÑO¨ ÖË^∞Œ . ÃÑQ· Í, D HÍÅ=∞O`å PÜ«∞# 'Q“~°=
Ü«∂„`«— ¿Ñi@ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÅíè #∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· ^•_»∞ʼnõΩ
áêÅÊ_ç# `«~∞° "å`Õ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ Q“~°=O W#∞=∞_çOzO^Œ<kÕ Kå@_»"∞Õ D Ü«∂„`«Å
Ѩ~=° ∂~°O÷ . 'Q“~°=O— J<Õ Hõ=Kåxfl `«#‰õΩ`å#∞ J_»∞ä Ñ@∞ìHÀ=_»O J<Õk PÜ«∞#
=ӺǨÏOÖ’ XHõ ÉèÏQÆO. `«#ÃÑ· =KÕÛ P~ÀѨ}Å#∞, "≥Ú`«OÎ QÆ∞[~å`ü ã¨=∂[OÃÑH· ˜
=∞o¡Oz, ~å„+¨ì Q“~°"åxfl =∞O@Hõe¿ÑO^Œ∞‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^•_çQÍ ^•xfl z„fHõiOKåÅx
"≥∂n „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. W^Õ =ӺǨxfl 2002 ÃãÃÑOì |~ü <≥ÅO`å K«∞~°∞QÍæ „Ñ¨Ü∂≥ yOKå~°∞.
P `«~∞° "å`« `˘q∞‡^Õà‰¡◊ Ωõ "≥∂n 'ã¨^•ƒù=# q∞+¨<—£ #∞ „áê~°OaèOKå~°∞. "≥∂n
2011 ÃãÃÑOì |~ü 17= `Õn# `«# 61= ѨÙ\˜#ì ~ÀA [~°∞ѨÙH˘<åfl~°∞. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
PÜ«∞# 'ã¨^•ƒù=#—‰õΩ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞. D ^Œâ◊Ö’ PÜ«∞# ã¨=∂[OÖ’x =~åæÅ`À
ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°~Ú#áÈ~Ú# ã¨=∂[ ã¨O|O^è•Å#∞ HõeÑ≤
‰õΩ>ËìO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åfl~°∞. "å*ò¿Ñ~ÚÖÏ =∞`« ã¨Ç¨Ï#O, ã¨Ç¨Ï#jÅ`« L#fl
P^è∞Œ x‰õΩxÖÏ á¶ÈA ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ "≥∂n D Z`«∞"Î âÕ ß~°∞. JѨÊ\˜H˜ "å~°O „H˜`"« ∞Õ PÜ«∞#‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ f~°∞Ê "≥Å∞=_çOk. PÜ«∞#ÃÑ· H˘#™êQÆ∞`«∞#fl ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ xeÑ≤"Ü Õ ∂« Åx
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^ÕâßezÛOk. 2013 _çÃãO|~üÖ’ "≥∂n =∞~À™êi D JOâ◊OÃÑ· „Ѩ[Å
=ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. PÜ«∞##∞ ^Àëê~ÀѨ}Å #∞Oz q∞#Ǩ~ÚOKåÅO@∂ 'ã≤\ò— "Õ
ã≤# Ñ≤\ +˜ <¨ #£ ∞ P <≥ÅÖ’ "≥∞l„¿ã\ì ò P"≥∂kOKå~°∞. =∞`« Ç≤ÏO™êHÍO_» ã¨=∞Ü«∞OÖ’
`å#∞ 'Hõu"Î å^Œ~° g∞^Œ #_»Hõ ÖÏO\˜ ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ =∞#óã≤u÷ —H˜ QÆ∞~°~Ú#@∞ì ÉÏ¡QÖ∑ ’
K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞. ''JѨÊ\’¡ "≥Ú^Œà`¡◊ À ã¨Ç¨ Hõ^ÅŒ ÉÏiáÈÜ«∂#∞—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ZO^Œ∞‰õΩ?
'Jq∞`«OQÍ „¿Ñq∞OKÕ QÆ∞[~åf ™È^Œ~™Œ° È^Œs=∞}∞ŠǨÏ`«ºÅ‰õΩ,"å~°∞ "≥∂ã¨∞#Î fl ^Œ∞MÏ:ʼnõΩ—
HÍ~°}=∞Ü«∂º#O@∂, P <Õ~O° Ö’ ÉèÏQÆ™êfiq∞x JÜ«∂º#O@∂ `«##∞ "ÕÖuˇ Î K«∂ѨÙ`«∞O>Ë
`«@∞ìHÀ=_»O Hõ+=ì̈ ∞~ÚO^Œx K≥áêÊ~°∞. ''[iy# ^•xH˜ Jã¨ÖË ‰õΩq∞eáÈ`«∞#fl =ºHÎ̃x,
406 QÆ∞[~å`ü 2002
J^Õ HÍ~°}OQÍ ^Œ∂+≤ã∂¨ Î LO>Ë =∂#Ê_çáÈ~Ú# =∞k ZO`«QÍ ^Œ∞YóѨ٠ã¨∞_»∞Ö’¡
#eyáÈ`«∞O^À g∞~°∞ TÇ≤ÏOK«QÅÆ ~å?—— Jx "≥∂n „ѨtflOKå~°∞.
uiy 2002 HÍÖÏxH˜ "≥o`Õ, Q“~°= Ü«∂„`«Å HÍÅ=∞O`å "≥∂n q"å^•ã¨Ê^Œ
"åºYºÅ Ѩ~O° Ѩ~x° H˘#™êyOKå~°∞. "≥∞Ǩû<å lÖÏ¡Ö’x ÉËK~ù« år „áêO`«OÖ’ [iy#
|Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÖíè ’ PÜ«∞# áêÖÁæ<åfl~°∞. JHõ¯_» "≥∂n KÕã#≤ "åºYºÅ∞ f„= ^Œ∞=∂~°O
~ˆ áê~Ú. q^Õfi+¨ „ѨãO¨ QÍxH˜ „Ѩ|Å ^•YÖÏÖÏ xeKå~Ú. "åH± ¿ãfiK«Û‰ù Ωõ JѨ"å^Œ∞QÍ
„ѨÑO¨ K«O ÉèÏqOz# "≥∂n "åºYºÅÃÑ· J#O`«~H° ÍÅOÖ’ x[ x~åú~} ° |$O^ŒO ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
[iÑ≤Ok.
ÃÑH· ˜ Zxfl K≥ÑÊ≤ <å, *ÏfÜ«∞ ZxflHõÅ ã¨OѶ∞¨ O "≥Y· ~ˆ "≥∂nx Q“~°=Ü«∂„`«Å‰õΩ
`«H} Δõ O ѨÙiQ˘eÊOk. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« ^•_»∞Å∞ [iy# "≥O@<Õ QÆ∞[~å`üÖ’
ZxflHõʼnõΩ áÈ"åÅx "≥∂n J#∞H˘<åfl~°∞. J~Ú`Õ, PÜ«∞# q[˝ÑxÎ≤ *ÏfÜ«∞ ZxflHõÅ
ã¨OѶ∞¨ O `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk.D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ "≥∂n J™ê^è•~°} x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°∞. WOHÍ
U_®k HÍÅO q∞yeLO_»QÍ<Õ, QÆ∞[~å`ü JÃãOc¡x 2002 EÖˇ· 19# ~°^∞Œ Ì KÕâß~°∞.
~år"£QÍOnè 1984Ö’ "Õã#≤ Z`«∞Î Wk. kb¡Ö’ ã≤‰Ωõ ¯ =ºuˆ~Hõ ^•_»∞Å∞ [iy# ~Ô O_»∞
<≥ÅňH ™ê~°fi„uHõ ZxflHõÅ∞ [iQÍ~Ú. J^Õ Z`«∞#Î ∞ c~°∞áȉõΩO_® QÆ∞[~å`üÖ’ J=∞Å∞KÕã≤
F@¡ ѨO@ ѨO_çOK«∞HÀ"åÅx "≥∂n PÖ’zOKå~°∞. HÍHõáÈ`Õ PÜ«∞# XHõ q+¨Ü∂« xfl
q㨇iOKå~°x JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J^Õq∞@O>Ë 1984 KÕ^∞Œ J#∞Éè=í O`À *ÏfÜ«∞ ZxflHõÅ
ã¨OѶ∞¨ O J„Ѩ=∞`«"Î ∞≥ Oÿ k. JѨÊ\˜#∞Oz áœ~° Ѩ~º° "ÕH}
Δõ Ï ã¨Oã¨÷ ~°∂ѨOÖ’ Q˘Ñ¨Ê áê„`«x
áÈ+≤™ÈÎOk. QÆ∞[~å`ü JÃãOc¡ ~°^~ÌŒ Ú# S^Œ∞ <≥ÅʼnõΩQÍh ZxflHõÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ .
D =∞^躌 HÍÅOÖ’ =∂r „ѨÉ∞íè `«fi L^Àºy *ËZ"£∞ eOQÀ¤ <Õ`$« `«fiOÖ’x Dã‘ |$O^ŒO
QÆ∞[~å`üÖ’ Ѩ~º° \˜OzOk. '¿ãfiK«ÛQù Í, x+¨ÊHõáΔ ê`«OQÍ ZxflHõÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«QÅÆ Ñ¨iã≤u÷
QÆ∞[~å`üÖ’ „Ѩã∞¨ `Î åxH˜ ÖË^—Œ x PQÆã∞¨ ì 16= `Õn# eOQÀ¤ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. =Úã≤=¡ ÚÅ
rq`åÅÃÑ· =∞`«^•_»∞Å „ѨÉÏè "åxfl ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘<Õ D x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°<kÕ
xifi"å^•Oâ◊O. ''=∞`« ^•_»∞Å HÍ~°}OQÍ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î „Ѩ[Å∞ `«=∞ x"å㨠„áêO`åÅ#∞
MÏm KÕã≤ `«~e° áÈÜ«∂~°∞. "å~°∞ uiy =KÕÛ Ñ¨iã≤u÷ WѨÊ\’¡ HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ . D
Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ ZxflHõÅ *Ïa`åÅ#∞ ã≤^ŒúO KÕÜ«∞_»O =Å¡ f„= ֒ѨÉèí∂~Ú+¨ìOQÍ
`«Ü∂« ~°Ü∂« º~Ú—— Jx eOQÀ¤ q=iOKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, âßOuÉè„í ^Œ`Å« Ѩiã≤u÷ ™ê^è•~°}
ã≤u÷ H˜ ~åÖË^xŒ ,^•x=Å¡ J`«ºkèHõ ã¨OMϺHõ F@~°Ö¡ ’, =ÚYºOQÍ JÅÊã¨OMϺ‰õΩÖ’¡ ÉèÜ í ∞« O
ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl^Œx ¿Ñ~˘¯Ok. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ZxflHõÅ∞ [iÑ≤`Õ ÉÏkè`« [<åÉèÏ
áÈeOQ∑ Hˆ O„^•Å‰õΩ ~å=_®xH˜ [O‰õΩ`å~°∞—— Jx `≥eÑ≤Ok. Ѩ~º° @#Ö’ ÉèÏQÆOQÍ
qaè#fl =~åæÅ`À eOQÀ¤ |$O^ŒO ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iÑ≤Ok. JѨÙÊ_»∞ `«# ^Œ$+≤ìH˜,
=∞<À*ò q∞@ì 407
J#∞Éè=í OÖ’H˜ =zÛ# q+¨Ü∂« Å#∞ „^è∞Œ gHõiã¨∂,Î ''[iy# ^•xH˜ H˘OK≥"∞≥ <ÿ å qKå~°O
ÖË#ѨÙÊ_»∞ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ZÖÏ QÍ_çÖ’ Ѩ_`» å~Ú?—— Jx Dã‘ "åºMϺxOzOk.
*ÏfÜ«∞ ZxflHõÅ ã¨OѶ∞¨ O, "≥∂nx ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘<Õ D =∂@Å∞ J#fl^Œ<kÕ
ã¨∞ã¨Ê+¨Oì .D"Õ∞~°‰Ωõ QÆ∞[~å`üÖ’x Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÃÑ· Dã‘ 40 ¿ÑrÅ x"ÕkHõ ã¨=∞iÊOzOk.
P x"ÕkHõ "≥∂nH˜ Ѩ@Öì #Ë O`« HÀѨO `≥zÛOzOk. P `«~∞° "å`« "å~°O u~°Q‰Æ Ωõ O_®<Õ
=_À^Œ~åÖ’ [iy# ã¨ÉÖíè ’ "≥∂n áêÖÁæ<åfl~°∞. D™êi *ÏfÜ«∞ ZxflHõÅ ã¨OѶ∞¨ OÃÑ<· Õ
^•_çx Z‰õΩ¯ÃÑ\Ïì~∞° . „Ѩ^•è # ZxflHõÅ Hõq∞+¨#~ü eOQÀ¤ ¿Ñ~°∞#∞ fã¨∞H˘x=∞s =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ
^Œ∞~åƒù+Ö¨ Ï_®~°∞. '^Œ >ÿ̌"∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« —, '^Œ WO_çÜ∞« <£ ZH±û„ÃÑãπ— Ѩ„uHõÅ∞ 2002
PQÆã∞¨ ì 23 ã¨OzHõÖ’ „ѨK∞« iOz# ^•xfl |\ì̃, =_À^Œ~å ã¨ÉÖíè ’ Hõhã¨O P~°∞™ê~°∞¡
eOQÀ¤x PÜ«∞# ѨÓiοÑ~°∞ J~Ú# *Ë"∞£ û "≥∞Mÿ ÖË ò eOQÀ¤`À "≥∂n ã¨OÉ’kèOKå~°∞.
eOQÀ¤ XHõ „ÔH·ã¨Î=Ù_»∞ Jx, W@b ã¨O`«uH˜ K≥Ok# HÍO„ÔQãπ áêsì J^茺‰õΔΩ~åÅ∞
™ÈxÜ«∂QÍOnèH˜ PÜ«∞# H˘=Ú‡ HÍã¨∞<Î åfl~°x K≥Ñʨ _®xˆH Jxfl™ê~°∞¡ "≥∂n PÜ«∞#
¿Ñ~°∞#∞ „Ѩ™êÎqOKå~°∞. <À\˜H˜ ǨÏ^Œ∂ÑÌ ^¨ ∂Œ Ì ÖËx q^èOŒ QÍ eOQÀ¤ÃÑ· K≥Å~ˆ yáÈÜ«∂~°∞.
''eOQÀ¤ W@b #∞Oz =KåÛ~å Jx XHõ ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤ ##∞fl J_çQÍ~°∞. U"≥∂=∞i..P
q+¨Ü∞« O ~år"£QÍOnèx J_çy`Õ ÉÏQÆ∞O_Õ^<Œ åfl#∞. eOQÀ¤ ™ÈxÜ«∂‰õΩ |O^è∞Œ "å Jx
Z=~À J_çQÍ~°∞. U"≥∂QÍh, "åi^Œ~Ì ∞° K«iÛÖ’ HõÅ∞ã¨∞‰õΩO\Ï~°∞ Jx <Õ#∞ ã¨=∂^è•#O
WKåÛ#∞—— Jx `≥eáê~°∞.
ÉËK~ù« år ã¨Éíè 2002 ÃãÃÑOì |~ü `˘q∞‡^À `Õn# [iyOk. Q“~°= Ü«∂„`«
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ ~Ô O_À~ÀA# x~°fiÇ≤ÏOz# D ã¨ÉÖíè ’ "≥∂n áêÖÁæ<åfl~°∞. PÜ«∞# "åQÆ∞_»∞‰õΩ
JO`«∂á⁄O`«∂ ÖˉΩõ O_®áÈ~ÚOk. =∞`« Ç≤ÏO™êHÍO_» ^Œ$âߺÅ∞ HõÅÖ’ "≥∞ke<å
aQÆ∞ã¨∞‰õΩáÈ`«∞#fl =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· PÜ«∞# t"åÖˇ`åÎ~∞° . =∞`« ^•_»∞Å ÉÏkè`∞« Å∞ uiy
ã¨fiã¨Ö÷ ÏʼnõΩ "≥àO¡ı ^Œ∞‰õΩ [O‰õΩ`«∞<åfl~°x Dã‘ `«# x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯#_»O "≥∂nx x~åâ◊
ѨizOk. L`«~Î „° Ѩ^âÕ òÖ’ ã¨=∂*ò"ån =ÚYº=∞O„u JdÖËâò Ü«∂^Œ"£ 'Ö∫H˜Hõ áêÅ#—Ö’
=Ú[Ѷ~¨ #ü QÆ~ü =Úã≤=¡ ÚÅ∞ ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åÖ’¡ ZÖÏO\˜ ^Œ∞~°ƒ~ù ° rq`åÅ∞ QÆ_áç ê~À,
QÆ∞[~å`üÖ’ 2002Ö’ J^Õ ^Œ∞ã≤u÷ x =Úã≤=¡ ÚÅ∞ K«qK«∂âß~°∞. QÆ∞[~å`ü Ѩ~º° @#Ö’
L#fl Dã‘ |$O^•xfl Zh˚"ÀÅ∞, ÉÏkè`∞« Å∞ HõÅ∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. |Å=O`«OQÍ ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ
ta~åÅ#∞ `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° ¡ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°x "å~°∞ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞.
ã¨fiã¨Ö÷ ÏʼnõΩ "≥àÖ¡◊ xË Ñ¨iã≤`÷ ∞« Ö’¡ L#fl"åih L¿ÑHΔ̃OK«_O» ÖË^xŒ "åáÈÜ«∂~°∞. nx=Å¡
`˘ÅyOz# HͺOѨÙʼnõΩ ^ŒQ~æÆ À¡<Õ >ˇO@∞¡ "Õã≤ `å`å¯eHõ U~åÊ@∞¡ KÕã#≤ @∞ì Zh˚"ÀÅ#∞
L@OH˜ã∂¨ Î Dã‘ ¿Ñ~˘¯Ok.
408 QÆ∞[~å`ü 2002
ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ ta~åÅ#∞ `˘ÅyOKåeûO^Õ##fl `«# x~°Ü ‚ ∂« xfl "≥∂n |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ
ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OKå~°∞. ÉËK«ù~år |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÖ’ PÜ«∞# D JOâßÅÃÑ· f„=OQÍ
„Ѩuã¨ÊOkOKå~°∞. XHõ P~ÀѨ}‰õΩ =∞~À P~ÀѨ}‰õΩ =∞^躌 á⁄O`«# ÖËx Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡
ÉËK~ù« årÖ’ c*ËÑ‘ ã¨Éíè H˘#™êyOk. QÆ∞[~å`ü JO`«\Ï ta~åÖ’¡ J#∞^ÕâÌ ◊ =º=Ǩ~åÅ∞
™êQÆ∞`«∞<åflÜ«∞x P~ÀÑ≤OzOk. WOHÍ JHõ¯_»H¯õ _® ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åÅ∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åflÜ«∞O>Ë,
J^ŒO`å HÍO„ÔQãπ '|∂@HõÑÙ¨ Ö∫H˜H"õ å^ŒO— ѨÙ}º"Õ∞#x ^Œ∞Ü«∞º|\ì̃Ok. QÆ∞[~å`üÖ’
`«ÅÃÑ\ì̃# #n [ÖÏÅ „áê*ˇ‰Ωõ #ì ∞ HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~H˜ã∞¨ #Î fl^ŒO@∂, ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åÅ
JOâßxfl ÃÑH· ˜ `≥zÛ "≥@HÍ~°OQÍ =∂\Ï¡_®~°∞. ''Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ Ѩq„`«OQÍ ÉèÏqOKÕ „âß=}
(„âß=}=∂ã¨O)Ö’ "Õ∞O #~°‡^• [ÖÏÅ#∞ ã¨|~°‡uÖ’H˜ =kÖÏO.g∞~°∞ ~ˆ Ѩ٠JkèHÍ~°OÖ’H˜
(HÍO„ÔQãπ) =zÛ# `«~∞° "å`« W^Õ Ñ¨xx ~°O*Ï<£ <≥ÅÖ’ KÕÜ∞« =K«∞Û—— Jx "≥∂n J<åfl~°∞
^•x=Å¡ U^À Ö’`«~Ú# Ãã^· •úOuHõ qÉè^Ë •Å∞ á⁄_»K∂« áêÜ«∞#fl ÉèÏ=##∞ ~ˆ HÔ uÎOKå~°∞.
P =Úã¨∞QÆ∞Ö’ Jã¨ÖË QÍÜ«∞Ѩ_ç L#fl =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ ^•~°∞}OQÍ H˜OK«Ñi¨ Kå~°∞.
~å[H©Ü∞« q=∞~°≈‰õΩ, q+¨ „ѨãO¨ QÍxH˜ =∞^躌 QÆÅ w`«#∞ "≥∂n K≥i¿Ñâß~°∞.
J`«ºO`« qHõ$`«"∞≥ #ÿ „Ѩâfl◊ ŠѨ~O° Ѩ~#° ∞ ã¨OkèOKå~°∞. ''WѨÙÊ_»∞ =∞#O Uq∞ KÕÜ∂« e?
ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åÅ#∞ `«Ñʨ xã¨iQÍ H˘#™êyOKåÖÏ? tâ◊√ L`«ÊuÎ Hˆ O„^•Å#∞ =∞#O
áÈ+≤OKåÖÏ?—— Jx |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ „ѨtflOKå~°∞. =∞~À =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë, =Úã≤=¡ ÚÅ∞
ÉÏkè`« =Úã¨∞QÆ∞Ö’ ã¨Ç¨ Ü«∞ ta~åÖ’¡ u+ì̈"ãÕ ≤ Ǩ~ÚQÍ Ñ≤ÅÅ¡ #∞ HõO@∞<åfl~°x K≥|∞
`«∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜, ã¨O^Œ~ƒ° Où "Õ~∞° HÍ=K«∞Û, q#_®xH˜ Hõ@∞=ÙQÍ LO_»=K«∞Û. HÍh,
Ç≤ÏO^Œ∂`«fi â◊‰Ωõ ÅÎ <À@ `«~K° ∂« P_Õ JOâ◊"∞Õ Wk. [<åÉèÏ ã¨=∞㨺x JiHõ>ìË q+¨Ü∞« OÖ’
`«# „ѨÉ∞íè `«fiO QÆ~ƒ° ù x~À^èHŒ õ K«~º° ʼnõΩ ZO`«QÍ Hõ@∞ì|_ç L#fln K≥¿ÑÊ q∞+¨`À =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ·
^•_ç KÕâß~°∞. ''~å„+¨Oì Jaè=$kú ™êkèOKåÅO>Ë ã¨=∞~°÷ ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} q^è•#O,
^•x J=∞Å∞ `«Ñʨ xã¨i. D q+¨Ü∞« OÖ’ =∂ „ѨÉ∞íè `«fiO Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À LOk—— Jx
"≥∂n J<åfl~°∞.
''=∞#O S^Œ∞-=∞#‰õΩ áêuHõ—— J<Õ ^èÀ~°}˜ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl^Œx J<åfl~°∞. Wk =Úã≤=¡ Ú
Å#∞ ^•~°∞}OQÍ "≥@HÍ~°O KÕÜ∞« _»O `«Ñʨ =∞ˆ~g∞ HÍ^Œ∞. ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} K«~º° ʼnõΩ,
`«^•fi~å ~å„+ì̈ „ѨQuÆ H˜ J_»∞Ѥ _¨ ∞» `«∞<åfl~°O@∂, =\ì̃ ѨÙ}ϺxH˜ HÍÅ∞ ^Œ∞"Õfi "≥Ú~°@∞
=º=Ǩ~åxfl "≥∂n ™êyOKå~°∞. XHõ =Úã≤O¡ #Å∞QÆ∞~°∞ ÉèÏ~°ºÅ =~°‰Äõ Hõey LO_Õ
"≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞#∞ =Úã≤O¡ Ѩ~û° #Öò ÖÏ HõeÊã¨∞#Î flk. P q+¨Ü∂« xfl =ºOQƺ ^èÀ~°}Ö˜ ’
"≥∂n „Ѩ™êÎqOKå~°∞. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ''=∞#O ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} q^è•<åxfl J=∞Å∞
KÕÜ«∞ÖË=∂? JO^Œ∞‰õΩ JÉèíºO`«~°ÃÑ_»∞`«∞#flk Z=~°∞? =∞# ^•iH˜ U =∞`« `≥QÆ
J_»∞¤Ñ¨_»∞`«∞#flk?—— Jx „ѨtflOKå~°∞. P "≥O@<Õ PÜ«∞# ã¨fi~°O Hõiî#OQÍ
=∞<À*ò q∞@ì 409
=∂iáÈ~ÚOk. ''=∞`« [<åÉèÏ#∞ =$kú KÕã∞¨ H˘O@∂ áÈ`«∞#fl"åiH˜ =∞#O QÆ∞}áê~îO°
K≥áêÊeû# J=ã¨~O° LOk—— Jx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. J^Õ ^èÀ~°}Ö˜ ’ '=∞^Œ~åû Ñ≤ÅÅ¡ — „Ѩ™êÎ=#
`≥KåÛ~°∞. „áê^äqŒ ∞Hõ q^Œº#∞ ‰õÄ_® ѨÓiÎ KÕÜ∞« ÖËHáõ È`«∞#fl "å~°O`å (=∞^Œ~åû q^•º~°∞Å÷ ∞)
~å„ëêìxH˜ ÃÑ^ŒÌ |~°∞=ÙQÍ =∂~°∞`«∞<åfl~°x P„QÆÇϨ O =ºHõOÎ KÕâß~°∞. P "≥O@<Õ Éè„í ^Œ`å
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ^Œ$+≤ì =∞o¡OKå~°∞. ''=∞$`«∞ºÉËÇ¨ ~°∞Å#∞ Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í =keÃÑ>Ëãì ≤ T~°∞HÀÖËO——
Jx J<åfl~°∞. PÜ«∞# D=∂@#∞ P~°∞ <≥ÅÅ „H˜`O« =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· =∂~°}HÍO_»‰Ωõ
áêÅÊ_ç# Ç≤ÏO^Œ∞`«fi QÆ∂O_®Å#∞ L^ÕÌtOz J#ÖË^Œ∞. `å#∞ =Úã≤¡=ÚÅ<Õ QÆ∞i
KÕã¨∞Î<åfl#x K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ ''QÆ∞[~å`ü#∞ <åâ◊#OKÕÜ«∞_®xH˜ ‰õΩ„@Å∞ KÕã¨∞Î<åfl——~°#fl
J~å÷ÅOHÍ~åxfl LѨÜ∂≥ yOKå~°∞. ''^•=Ó^£ W„|Ç‘ÏO =O\˜ "å~°∞ Hõ~åpÖ’ ‰õÄ~˘Ûx
WHõ¯_» q^èfiŒ Oã¨O ã¨$+≤Oì KåÅx, =∞$`«∞º „H©_Å» #∞ ™êyOKåÅx Kտ㠄ѨÜ∞« `åflʼnõΩ
HÍÅO K≥eá¡ È~ÚOk—— Jx K≥áêÊ~°∞. QÆ∞[~å`ü‰Ωõ K≥Ok# „Ѩ=ÚY <Õ`« ã¨~åÌ~ü =Å¡ÉòÉè Ïè Üü∞
Ѩ>ÖË ò‰Ωõ "å~°ã∞¨ _çQÍ `«##∞ `å#∞ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘<åfl~°∞. JÅÊ ã¨OMϺHõ =~åæʼnõΩ „Ѩ`ºÕ Hõ
"≥ã¨∞Å∞ÉÏ@∞¡ HõeÊOK«_»OÃÑ· Ç≤ÏO^Œ∞`«fi â◊‰õΩÎʼnõΩ QÆÅ q=ÚY`«#∞ "≥∂n |Ü«∞@
ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. ''S^Œ∞ HÀ@¡ =∞Ok QÆ∞[~åfÅO =∞#O. =∞# P`«‡Q“~°"åxfl, <≥u· Hõ
jÅ`«x =∞#O Kå@∞HÀQÆey`Õ, JbÅ∞, =∂bÅ∞, [=∂bÅ Z`«∞ÖÎ gË =∞#efl `åHõÖ=Ë Ù——
Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
~°O*Ï<£, |Ǩï ÉèÏ~°º`«fiO, =∞^Œ~åûÅ∞..WÖÏ Jxfl q+¨Ü∂« Ö’¡#∂ =Úã≤=¡ ÚÅ<Õ
"≥∂n ÅHõΔ ºO KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. z=~°‰Ωõ P =∞`« ™ê=∂lHõ =~°Oæ ¿Ñ~°∞#∞ fã¨∞HÀ=_®xH˜
‰õÄ_® "≥#∞HÍ_»Ö^Ë ∞Œ . =∞s=ÚYºOQÍ ÉËK~ù« år ã¨É<íè å\˜H˜ L#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å s`åº "≥∂n
"åºYºÅ‰õΩ =∞iO`« ^ŒÇϨ # ã¨fiÉèÏ=O LOk. JK«ÛO ~år"£QÍOnè É’\òû HõÉ¡ ò „ѨãO¨ QÍ<Õfl
ÉËK«ù~år ã¨Éèí `«ÅÑ≤OzOk. QÍÜ«∞Ѩ_ç# ÉÏkè`« ѨHõΔO Ѩ@¡ H˜Oz`«∂ΠѨâßÛ`åÎѨO
ÖËHáõ ÈQÍ,=∞iO`« QÍÜ«∞ѨiKÕ „‰õÄ~°"∞≥ #ÿ "≥Y· ix "≥∂n „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. HÍHõáÈ`Õ 1984`À
áÈeÛ`Õ 2002 <å\˜H˜ <åºÜ«∞=º=ã¨÷ K˘~°= qã¨iÎ OzOk. Wk XH˜O`« T~°@ HõeyOKÕ
q+¨Ü∞« O. ^•x=Å¡ `«∂`«∂=∞O„`«OQÍ<≥<· å HÍ=K«∞ÛQÍh, "≥Ú`åÎxH˜ ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆOÃÑ·
"≥∂n q=~°} W=fiHõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. *τѶ‘ D „Ѩã¨OQÆO q+¨Ü«∂xfl `«# Ѷ≤~åº^Œ∞Ö’
„Ѩ™êÎqOKå~°∞. ^•O`À 2010 =∂iÛÖ’ 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ "≥∂n Ǩ[~°~Ú#ѨÙÊ_»∞, D
JOâ◊OÃÑ· „ѨtflOKå~°∞. =ÚYºOQÍ =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ L^ÕtÌ Oz '=∞#O S^Œ∞- =∞#‰õΩ
áêuHõ— JO@∂ KÕã#≤ "åºYºÅ#∞ 'ã≤\ò—„Ѩ™êÎqOzOk. J~Ú`Õ, D q+¨Ü∞« OÃÑ· =zÛ#
JÉèºí O`«~åÅ#∞ "≥∂n H˘\ì̃"âÕ ß~°∞. „ѨãO¨ QÆOÖ’H˜ XHÀ¯ "åºYºx fã¨∞H˘x, `å#∞ U
L^ÕâÌ º◊ O`À J#flk K≥ÑÙ¨ ʉõΩáÈÜ«∂~°∞.
D (ÉËK~«è år) „ѨãO¨ QÆO „Ѩ`ºÕ H˜Oz U^≥<· å ã¨=¸Ç¨<Àfl ÖËHõ =∞`å<Àfl =∞#ã¨∞Ö’
ÃÑ@∞ìH˘x KÕãO≤ kHÍ^Œ∞. J^˘Hõ ~å[H©Ü∞« „ѨãO¨ QÆO. ^ÕâO◊ Ö’ ÃÑiyáÈ`«∞#fl [<åÉèÏ
410 QÆ∞[~å`ü 2002
ã¨=∞㨺#∞ <Õ#∞ „Ѩ™êÎqOKå#∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ '=∞#O ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} K«~º° Å#∞
J=∞Å∞ KÕÜ∞« ÖË=∂?— Jx „ѨtflOKå#∞. ™êfi~°÷ „ѨÜ∂≥ [<åÅ HÀã¨O ѨxKÕ¿ã H˘O`«=∞Ok
<Õ##fl =∂@Å#∞ =„H©HõiOKå~°∞. `å=Ú `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞H˘#fl K«„@OÖ’H˜ "å\˜x
WiH˜OKÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞, `«ÑÙ¨ Ê_»∞ ÉèÏëêºÅ∞ K≥áêÊ~°∞. <Õ#∞ <å_»∞ KÕã#≤ ZxflHõÅ „ѨãO¨
QÆO `«~åfi`« ZHõ¯_® ZÖÏO\˜ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ KÀ@∞KÕã∞¨ HÀÖË^<Œ kÕ g∞ ^Œ$+≤Hì ˜ `≥ã∞¨ <Î åfl#∞.
'ã≤\ò—‰õΩ WzÛ# ã¨=∂^è•#OÖ’ "≥∂n, ѨÓiÎQÍ ^•@"Õ`« ^èÀ~°}x˜ „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞.
J~Ú<å, PÜ«∞# ã¨=∂^è•#O =∞iH˘xfl J#∞|O^èŒ „Ѩâfl◊ Å#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥ã∞¨ #Î flk.
=ÚO^Œ∞QÍ K≥áêÊeû# q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, "≥∂n K≥|∞`«∞#fl@∞ì ÉËK~ù« år ã¨ÉÖíè ’ PÜ«∞#
KÕã#≤ k ZxflHõÅ „ѨãO¨ QÆO HÍ<ÕHÍ^Œ∞. D ã¨Éíè [iy# (ÃãÃÑOì |~ü 2002) <å\˜H˜
ZxflHõÅ „ѨH@ õ # q_»∞^ŒÅ HÍÖË^∞Œ . P `«~∞° "å`« =¸_»∞ <≥ÅʼnõΩ, JO>Ë _çÃãO|~üÖ’,
QÆ∞[~å`üÖ’ JÃãOc¡ ZxflHõÅ∞ [iQÍ~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H© Jk ZxflHõÅ ã¨É#Ëè x "≥∂n
XHõ"àÕ ◊ ÉèÏqã¨∞OÎ >Ë, Jk 'Q“~°=Ü«∂„`«— ã¨∂ÊùixÎ kQÆ*ÏiÛ"Õ¿ã ‰õΩ\˜Å „ѨÜ∞« `«fl"Õ∞
HÍQÆÅ^Œ∞.ZO^Œ∞HõO>Ë ÉËK~ù« år ã¨É#íè ∞ Q“~°=Ü«∂„`«Ö’ ÉèÏQÆOQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~°<Õ "åã¨"Î åxfl
"≥∂n ^•zÃÑ@ì_®xH˜ HÍ~°}O LOk. D "åã¨"Î åxfl "≥Å_¡ ¿ç ãÎ KåÖÏ W|ƒOkHõ~° „Ѩâfl◊ Å#∞
PÜ«∞# Z^Œ∞~À¯"åeû =ã¨∞Î<åfl~°∞. Z=i Q“~°=O ÃÑiyO^Œx PÜ«∞# "Õ_»∞Hõ
KÕã∞¨ H˘O@∞<åfl~°<kÕ "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩâfl◊ . Z@∞=O\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ Ü«∂„`«‰Ωõ |Ü«∞Å∞^Õ~åeû
=zÛO^Œ<kÕ ~Ô O_À„Ѩâfl◊ . =∞`« ^•_»∞Å`À JѨÊ\˜H˜ H˘kÌ HÍÅO H˜O^Õ QÆ∞[~å`ü ‰õΩ^ÕÅ~Ú#
Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ÉËK~ù« år ã¨ÉÖíè ’ '^Õâ◊ [<åÉèÏ =$kú—ÃÑ· ZO^Œ∞HõO`« PO^Àà◊# K≥O^•~°<kÕ
=¸_À „Ѩâ◊fl. =Úã≤¡OÅ QÆ∞iOz `«~°K«∂ qxÑ≤OKÕ "≥@HÍ~°Ñ¨Ù JÅOHÍ~°ÉèÏ+¨x
„ѨÜ∂≥ yOz#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flѨÙÊ_»∞, U =∞`å<Àfl, ã¨=¸Ç¨<Àfl ÅHõΔ ºO KÕã∞¨ HÀÖË^xŒ
ZÖÏ K≥|∞`å~°<kÕ <åÅ∞QÀ „Ѩâfl◊ . =∞~À™êi ^•_»∞ʼnõΩ, L„kHõ`Î Å« ‰õΩ ^•ifÜ«∞#O`«
=∂„`å# ÉËK~ù« år ã¨ÉÖíè ’ "≥∂n LѨÜ∂≥ yOz# f„= ^ŒÇϨ # ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ ÉèÏ+¨, ^Õfi
+¨ „ѨãO¨ QÆO H͉õΩO_®áÈ~ÚO^• J<Õk S^À „Ѩâfl◊ . D S^Œ∞ „Ѩâfl◊ Å∞, WÖÏO\˜"Õ
=∞iH˘xfl ã¨O^ÕÇ¨ ÅÃÑ· "≥∂nx 'ã≤\ò— xÅnÜ«∂eû LOk. P Ѩx [~°Q#Æ O`«=~°‰Äõ
=Úã≤=¡ ÚŠѨ@¡ ã¨=∂[OÖ’ "≥∂n „Hõ=∂#∞QÆ`O« QÍ q^Õfiëêxfl ~°yeã¨∂Î =KåÛ~å
ÖË^• J<Õk `Õ@`≥ÅO¡ HÍ^Œ∞.
=∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# Z<Àfl H©ÅHõ HÀ}ÏÅ#∞ =keÃÑ\˜#ì >Ë,ì D
q+¨Ü∞« OÖ’#∂ "≥∂nx 'ã≤\ò— =keÃÑ>Ëãì O≤ k. ÉËK~ù« år ã¨ÉÃíè Ñ· PÜ«∞##∞ J#∞|O^èŒ
„Ѩâ◊flÅ#∞ "ÕÜ«∂Åx J#∞HÀÖË^Œ∞. [#ã¨OYº =Úã¨∞QÆ∞Ö’ =Úã≤¡=ÚÅ QÆ∞iOz
J=∞~åº^ŒH~õ O° QÍ =∂\Ï¡_#ç "≥∂n f~°∞‰õΩ 'ã≤\ò— =∞ø<åOwHÍ~°O `≥eÑ≤Ok. D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
2010 "Õ∞Ö’ ÉËK~ù« år ã¨ÉÃíè Ñ· „áê^äqŒ ∞Hõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ x"ÕkHõ#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ 'ã≤\ò— XHõ
=∞<À*ò q∞@ì 411
x"ÕkHõ ã¨=∞iÊOzOk. J\’W\’ "≥Úyæ#@∞ì HõxÑ≤OK«‰Ωõ O_® *Ï„QÆ`Ϋ Ѩ_Oç k. '' "≥∂n
WzÛ# q=~°} #=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË^∞Œ . =$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl JÅÊã¨OMϺ‰õΩÅ ã¨=∞㨺#∞
`«_∞» =Ú`«∂ PÜ«∞# „ѨãO¨ QÆO ™êyO^Œ<kÕ ã¨Ê+ì̈O J=Ù`«∞#flk—— Jx 'ã≤\ò— `≥eÑ≤Ok.
x"ÕkHõÖ’ "≥Å∞=iOz#, ^Œ$+≤ì ™êiOz# q+¨Ü∂« Å#∞ |\˜ì D x"ÕkHõ J`«ºO`«
#+¨^ì •Ü«∞Hõ Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. '#=∞‡â◊Hºõ OQÍ ÖË^∞Œ — J#_»OÖ’ *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞`À
'ã≤\ò— UH©Éqíè Oz#@∞ì JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ L^ÕtÌ OKÕ "≥∂n ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆO
KÕâß~°<kÕ *τѶ‘ „Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. P"≥∞ JaèÜ∂≥ QÍxH˜ =∞iO`« |ÅO KÕ‰Äõ ~ˆ Û
q^èOŒ QÍ, '=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl JÅÊ ã¨OMϺHõ [<åÉèÏ ã¨=∞㨺— QÆ∞iOKÕ "≥∂n Ѩ~ÀHõOΔ QÍ
"åºYºÅ∞ KÕâß~°x 'ã≤\ò— Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. WO`«=~°‰Äõ ÉÏQÍ<ÕLOk. HÍh, XHõ
=~°Oæ ÃÑ· =∞~À =~åæxfl ZQÆ^À¿ãÖÏ ™êy# "≥∂n „ѨãO¨ QÆO, PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl ~å[H©Ü∞«
„ѨãO¨ QÆO J<Õ Ñ¨ikèx K≥i¿Ñã≤# q+¨Ü∞« "≥∞ÿ =∂„`«O 'ã≤\ò— <À~°∞ "≥∞^ŒÑÖ¨ ^Ë ∞Œ . KÕ^∞Œ
"åãÎ̈"åÅ#∞ "≥eH˜fÜ«∂eû =zÛ#ѨÙÊ_»∞ 'ã≤\ò— "≥#∞HÍ=ÚO^Œ∞ P_»@O H˘`«Î q+¨Ü∞« O
HÍ^Œ∞. J^Õ=∞O`« Pâ◊Û~°º=¸ HõeyOK«^∞Œ . HÍHõáÈ`Õ "≥∂nѨ@¡ 'ã≤\ò— `˘e<åà◊¡ #∞Oz
=º=ǨÏiã¨∞#Î fl f~°∞#∞ Jk Ѩ\ ì̃ Wã¨∞#Î flk.
D q+¨Ü∞« OÖ’ 'ã≤\ò— "≥Y· i ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì x~°Ü ‚ ∞« O`À =∞iO`« H˘\ÁìzÛ#@∞ì
HõxÑ≤OK«_O» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃Ok. 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÃÎ Ñ· H˘#™êyã¨∞#Î fl Ѩ~º° "ÕH} Δõ #∞ 2011
ÃãÃÑOì |~üÖ’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì LѨãO¨ ǨÏiOK«∞H˘Ok. P `«~∞° "å`« S^Œ∞ <≥ÅʼnõΩ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
'=¸ã≤"`Õ —« x"ÕkHõ#∞ JǨχ^•ÉÏ^£ "≥∞l„¿ã\ì ò‰Ωõ 'ã≤\ò— ã¨=∞iÊOzOk. *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞
P^è•~°OQÍ "≥∂nÃÑ· qKå~°} [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ `«y# P^è•~°O XHõ¯\© ÅaèOK«Ö^Ë xŒ `≥eÑ≤Ok.
2010Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ WzÛ# x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò— Hõ#Ѩ~z° # ^≥· finÉèÏ=O 2012Ö’
JǨχ^•ÉÏ^£ "≥∞l„¿ã\ì ò ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =KÕÛã¨iH˜ "≥∂nH˜ q=ÚH˜xÎ HõeyOKÕkQÍ =∂iáÈ~ÚOk.
Jxfl ~°HÍÅ qKå~°}Å #∞Oz "≥∂nx q∞#Ǩ~ÚOKåÅx 'ã≤\ò— HÀiOk. ÉËK~ù« år
ã¨Éíè ã¨Ç¨ "≥∂n ~Ô K«ÛQ˘>Ëì „Ñ¨ãO¨ QÍÅÃÑ· =zÛ# P~ÀѨ}ÅÃÑ· 'ã≤\ò— x~åú~} ° J<Õk
=∂i# ^•xã¨fi~° f„=`«#∞ Ѩ\ ì˜ Wã¨∞#Î flk. ''P~ÀѨ}ʼnõΩ QÆ∞i J~Ú# xiÌ+ì¨ q+¨Ü∂« Ö’¡
ZHõ¯_® <Õ~° ã¨fiÉèÏ=O =ºHõOÎ HÍÖË^∞Œ —— Jx `«# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ '=¸ã≤"`Õ « x"ÕkHõ—Ö’ `ÕÖÛË ã≤Ok.
2010 <å\˜ x"ÕkHõÖ’ H˘O`« |Ü«∞@Ѩ_#ç ã≤\ò, 2012 <å\˜H˜ `«# ~°OQÆ∞x ѨÓiÎQÍ
"≥Å_¡ ç KÕã∞¨ H˘Ok. ÉËK~«è år ã¨ÉÖíè ’ =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ· "≥∂n KÕã#≤ Kå@∞=∂@∞ =∂@Å
^•_»∞Ö’¡ <Õ~° ã¨fiÉèÏ="Õ∞ ÖË^xŒ =∞iO`« ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥¿ÑÊã≤Ok. =ÚO^Œ\ ˜ x"ÕkHõÖ’
'ã≤\ò—"≥∂n „Ѩã¨OQÆOÃÑ· H˘O`≥·<å ã¨O^ÕǨÏO =ºHõÎO KÕã≤Ok. WѨÙÊ_çHõ JO^Œ∞‰õÄ,
ZO^Œ∞‰õÄ `å=Ù ÖËx q^èOŒ QÍ Jxfl J#∞=∂<åÅ#∞ K≥i¿Ñã≤Ok. x*ÏxH˜, 2012
412 QÆ∞[~å`ü 2002
x"ÕkHõ (=¸ã≤"`Õ « x"ÕkHõ) ~°∂ѨOÖ’ 'ã≤\ò—KÕã#≤ LѨHÍ~°O "≥∂n =∞ˆ~ ã¨O^Œ~ƒ° Où
Ö’#∂, Z=i #∞Op JO^Œ∞H˘x LO_»~∞° .
ÉËK~«è år „ѨãO¨ QÆOÃÑ· 2002Ö’ ~°ã=¨ `«~Î ° <å@HõO #_»=QÍ, `«kfi~°∞^Œú =ÚyOѨÙ#∞
'ã≤\ò— WzÛOk. ÉËK~«è år ã¨Éíè LѨ<åºã¨ „Ѩux JOkOKåeûOkQÍ 2002 ÃãÃÑOì |~ü
10= `Õn# *ÏfÜ«∞ "≥∞<ÿ åi\© Hõq∞+¨<,£ QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixfl HÀiOk. P =ÚO^Œ∞
~À*Ë "≥∂n ÉËK~«è år ã¨ÉÖíè ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. 'Q“~°=Ü«∂„`«Ö’ "≥∂n ^ŒÇϨ #jÅ "åºYºÅ∞
KÕã#≤ —@∞ì =∞~°∞<å\˜ k#Ѩ„uHõÖ’¡ Hõ^<Œä åÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. "å\˜ P^è•~°OQÍ *ÏfÜ«∞
"≥∞<ÿ åi\© Hõq∞+¨<£ ã¨ÊOkOzOk. ÉËK~«è år „ѨãO¨ QÆO ѨÓiÎ áê~îåxfl W"åfiÅx HÀiOk.
„ѨÉèí∞`«fiO D Ѩxx ~å„+¨ì xѶ¨∂ qÉèÏQÆO JkèѨu (ZãπSc) P~üc N‰õΩ=∂~ü‰õΩ
ѨÙ~°=∂~ÚOzOk. ÉËKè«~år ã¨ÉèíÖ’ "≥∂n „Ѩã¨OQÆOÃÑ· JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl
ã¨=∂Kå~å#flO`å áÈQÆ∞KÕã≤ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ѨOÑ≤`Õ ã¨iáÈ`«∞Ok. J~Ú`Õ, D „ѨãO¨ QÆOÖ’
^ŒÇ¨Ï#jÅ "åºYºÅ∞ L<åflÜ«∞<Õ q+¨Ü«∞O P `«~°∞"å`«QÍh „ѨÉèí∞`«fiOÖ’x
L#fl`åkèHÍ~°∞ʼnõΩ QÆ∞~°∞~Î åÖË^∞Œ . ^•O`À "å~°∞ <åÅ∞Hõ Hõ~∞° K«∞H˘<åfl~°∞. N‰õΩ=∂~ü
QÆ`« K«i„`« =Å¡ ‰õÄ_® "å~°∞ HõÅ=~åxH˜ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. JѨÊ\˜H˜ <≥Å „H˜`"« ∞Õ `«#
f~°∞`À PÜ«∞# "≥∂n „ѨÉ∞íè `åfixfl z~å‰õΩÃÑ\Ïì~∞° . ~å„+ì̈OÖ’ âßOuÉè„í ^Œ`Å« Ѩiã≤u÷
ã¨*Ï=ÙQÍ L#fl^Œx ~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `«fiO Dã‘H˜ `≥ÅѨQÍ, `«kfi~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ x"ÕkHõ#∞ N‰õΩ=∂~ü
JOkOKå~°∞. ''ÃÑH· ˜ JO`å ÉÏQÍ<ÕL#fl@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flkQÍh ã¨=∂[O ֒֒ѨŠÉèÜ í ∂« Å∞,
L„kHõ`Î e« OHÍ JÅ∞=ÚH˘<Õ L<åfl~Ú—— Jx N‰õΩ=∂~ü x"ÕkOKå~°∞. JxflO\˜`Àáê@∞
N‰õΩ=∂~ü x"ÕkHõ#∞ ‰õÄ_® QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞H˘x 2012 PQÆã∞¨ Öì ’ *ÏfÜ«∞ ZxflHõÅ
ã¨OѶ∞¨ O `«# x"ÕkHõ#∞ q_»∞^ŒÅKÕãO≤ k. =ÚO^Œã∞¨ Î ZxflHõÅ HÀã¨O JkèHÍ~° áêsì
KÕã#≤ q[˝ÑxÎ≤ `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. ~å„+ì̈OÖ’ <Õ~° tHΔÍ <åºÜ«∞=º=ã¨÷ ѨÓiÎQÍ Ñ¨`#« ã≤u÷ H˜
KÕi# "åãÎ̈"åxfl Dã‘ ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ~å=_»OÖ’ N‰õΩ=∂~ü Jq∞`« ã¨fi`«O„`«OQÍ =º=
ǨÏiOKå~°∞. PÜ«∞# xѶ∂¨ qÉèÏQÆO ÉÏ^躌 `«Å#∞ 2002 U„Ñ≤ÖòÖ’ fã¨∞H˘<åfl~°∞. UU
ã¨O^Œ ~åƒùÖ’¡ HÀ~°∞Åì ∞ ZÖÏ =º=ǨÏiOKåÜ«∞<Õk JѨÊ\˜#∞Op `«#‰õΩ#fl xѶ∂¨ ã¨=∂Kå~°O
"Õ∞~°‰Ωõ Dã‘H˜ q=iOKå~°∞.
~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `«fiO ÉèÜ
í ∞« Ѩ_#ç >Ëì [iyOk. Zxfl XuÎà√◊ ¡ =zÛ<å, =∞#™êûH˜Δ „ѨHÍ~°"∞Õ
`å#∞ #_»∞K«∞H˘O\Ï#x N‰õΩ=∂~ü =∞~À™êi x~°∂Ñ≤OKå~°∞. *ÏfÜ«∞ "≥∞<ÿ åi\© Hõq∞+¨<£
q*Ï˝Ñ#¨ #∞ ÃÑ_»Kq≥ # ÃÑ\ÏìeûOkQÍ ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å∞ |Å=O`«ÃÑ\Ïì~∞° . D „Hõ=∞OÖ’
2002 ÃãÃÑOì |~ü 12= `Õn# JѨÊ\˜ ~å„+ì̈ _ôrÑ‘ HÔ . K«„Hõ=iÎ ã¨fiÜ«∞OQÍ N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ
á¶È<£ KÕâß~°∞. '„ѨãO¨ QÆ áê~îåxfl ѨOá⁄^ŒxÌ ~å„+ì̈ ǨϟO âßY J^Œ#Ѩ٠=ÚYº HÍ~°º^Œi≈
(ã≤|ƒOk =º=Ǩ~åÅ∞) Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü K≥|∞`«∞<åfl~°∞— Jx `≥eáê~°∞. x*ÏxH˜,
=∞<À*ò q∞@ì 413
WÖÏ á¶È#¡Ö’ P^ÕâßÅ∞ W=fi_»O K«\ÏìxH˜, áœ~° „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ qѶ∂¨ `«O HõeyOKÕ
q+¨Ü∞« O. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡, N‰õΩ=∂~ü H͉õΩO_® =∞Ô~=Ô~#· H˜Ok™ê÷~Ú JkèHÍi LO>Ë
`«Ñ¨ÊHõ `«ÖÏ_çOKÕ"å~°∞. ÃÑ·QÍ, Z^Œ∞~°∞u~°QÆ_»O =Å¡ `«#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ KåÖÏ
q+¨Ü∂« Å#∞ |Ü«∞@‰õΩ `À_˘K«∞Û#x `≥eã≤#ѨÙÊ_»∞ `ÕeQÍæ ÖÁOyáÈ`å_»∞. ZãπScÖ’H˜
~åHõ=ÚO^Œ∞, N‰õΩ=∂~ü *ÏfÜ«∞ xѶ∂¨ ã¨Oã¨÷ (Sc)Ö’ 2000 =~°‰Äõ ѨxKÕâß~°∞. D
„Hõ=∞OÖ’ 1994Ö’ W„™È JO`«iHõΔ ‰õΩOÉèíHÀ}OÖ’ PÜ«∞#ÃÑ· PaèÜ≥∂QÍÅ∞
#"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú. H˘O`«=∞Ok âß„ã¨"Î `Õ ÅΫ #∞ HÍ"åÅ<Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ JkèHÍiQÍ L#fl N‰õΩ=∂~ü
D Hˆ ã¨∞Ö’ WiH˜OKå~°<Õ P~ÀѨ}Å∞ =KåÛ~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# J"å~°∞Ť ∞,
Ѩ^À#fl`«∞Å∞ á⁄O^Œ∞`«∂ áÈÜ«∂~°∞. 1998Ö’ 'JѨÙ~°∂Ѩ ¿ã=Å—‰õΩ QÍ#∞ ~å„+¨Ñì u¨
Ѩ`H« Íxfl JO^Œ∞ H˘<åfl~°∞. QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ 2000Ö’ J^Œ#Ѩ٠_ôrÑ‘QÍ
Ѩ^À#flu HõeÊOzOk. 11 Uà◊¡ `«~°∞"å`« 2005Ö’ PÜ«∞# W„™È ˆHã¨∞ #∞Oz
|Ü«∞@Ѩ_®¤~∞° .
2002 <å\˜H˜ N‰õΩ=∂~ü <≥u#Î 'W„™È— HõuÎ "ÕÖÏ_»∞`«∞#flk. J~Ú<å, PÜ«∞#
"≥Y· iÖ’ ZÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÖË^∞Œ . D q+¨Ü∂« xfl Z=~À HÍ^Œ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ P~üHˆ ~åѶ∞¨ =<Õ
„^è∞Œ gHõiOKå~°∞. JѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# WOHÍ 'ã≤\ò— ÉÏ^躌 `«Å∞ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . 2002 "Õ∞
P~À `Õn# „Ѷ¨O\òÖˇ·<£ Ѩ„uHõÖ’ N‰õΩ=∂~üÃÑ· XHõ"åºã¨O ~åâß~°∞. 'Sc—Ö’
ѨxKÕã∞¨ #Î flѨÙÊ_»∞ N‰õΩ=∂~ü`À `«#‰õΩ QÆÅ =ºHÎ̃Q`Æ « J#∞|O^è•xfl 'áÈbã¨∞ JO`«~O° QÆO
"≥Å_¡ —ç J<Õ ji¬H`õ À „ѨK∞« iOKå~°∞. ''N‰õΩ=∂~ü qÅ∞=ʼnõΩ Hõ@∞ì|_ç# xMÏ~°û~Ú#
JkèHÍi. <å‰õΩ#fl D Jaè„áêÜ«∂xfl =∂~°∞ÛHÀ"åeÛ =KÕÛÖÏ, U q+¨Ü∂« hfl WO`«=~°‰Äõ
<Õ#∞ q#ÖË^∞Œ . PÜ«∞# J`«ºO`« ÉèHí ÑÎ̃ ~¨ ∞° _»∞. q∞`«ÉÏè +≤. ÃÑ^ŒQÌ Í JÅ"å@∞¡ ‰õÄ_® ÖË=Ù.
HÍHõáÈ`Õ N‰õΩ=∂~üÖ’ <å‰õΩ HõxÑ≤Oz# z#fl֒ѨO Uq∞@O>Ë, =∞x+≤ "≥ÚO_ç.
=∞#=∞O`å ã¨OÜ«∞=∞#O áê\˜OKÕ q+¨Ü∂« Å#∞, PÜ«∞# |Ü«∞@‰õΩ J<Õ™êÎ~∞° . |ǨÏâß
D ÅHõ}Δ O =Å¡<Õ PÜ«∞# QÆ∞[~å`üÖ’ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ #K«Ûx Ѩ#∞Å∞ `«ÅÃÑ_»∞`«∂ L<åfl~°∞——
Jx ~åѶ∞¨ =<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. áÈbã¨∞ ã¨O㨯~°}Å P=â◊º`«H#õ ∞ <˘H˜¯ K≥|∞`«∂ '' K≥ÑÊ≤ #k
qx `«Å=OK«∞H˘x "≥oá¡ È=_»"∞Õ D ~ÀAÖ’¡ Ö’HõhuQÍ K≥ÖÏ=∞}˜ J=Ù`«∞#flk. D
Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡, N‰õΩ=∂~ü =O\˜ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ J=¿ÇÏà◊#ÖË Z^Œ∞~°=Ù`å~Ú. "åix uHõ¯
=∞#∞+¨μÅ∞QÍ [=∞Hõ_`» å~°∞—— Jx ~åѶ∞¨ =<£ `≥eáê~°∞.
~åѶ∞¨ =<£ K≥ÑÊ≤ #@∞ì `«#‰õΩ#fl 'uHõ¯—x N‰õΩ=∂~ü =∞~À™êi |Ü«∞@ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞.
*ÏfÜ«∞ "≥∞ÿ<åi\© Hõq∞+¨<£‰õΩ W"åfieû# x"ÕkHõ#∞ `˘H˜¯ÃÑ\ÏìÅ#fl _ôrÑ‘ =∞ødHõ
P^ÕâßÅÃÑ· N‰õΩ=∂~ü „Ѩ=iÎOz# fˆ~ nxH˜ ^•YÖÏ. JѨÊ\˜Hˆ PÜ«∞# ~°OQÆOÖ’H˜
kQÍ~°∞. ZãπSc JkèÑu¨ Ǩϟ^•Ö’, H˜Ok JkèHÍ~°∞Å #∞Oz "≥∂n„ѨãO¨ QÍÅÃÑ· x"ÕkHõÅ∞
414 QÆ∞[~å`ü 2002
`≥Ñ≤ÊOK«∞H˘<åfl~°∞. N‰õΩ=∂~ü P^Õâ◊OÃÑ· PÜ«∞# H˜Ok JkèHÍi „ѨÉèÏ`ü Ѩ>ËÖò
J„Ѩ=∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞. Q“~°=Ü«∂„`«Ö’ ÉèÏQÆOQÍ ÉËK~«è år, Kè#« ™ê‡ (Ѩ^•ä <£ lÖÏ¡) Ö’¡
"≥∂n KÕã#≤ ^ŒÇϨ #jÅ „ѨãO¨ QÍÅÃÑ· ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOz N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ JOkOKå~°∞.
Ѩ>ÖË ò ѨOÑ≤# x"ÕkHõÅ∞ N‰õΩ=∂~ü KÕuH˜ ѨÓiÎQÍ JO^•~Ú. _ôrÑ≤ WzÛ# =∞ødHõ
P^ÕâßÅ#∞ uÑ≤ÊH˘_»∞`«∂, K«@ì Ѩi~°H} Δõ ‰õΩ Ñ¨Ó#∞H˘<Õ „Hõ=∞OÖ’ ~Ô O_»∞ ™êǨϙȿÑ`«
x~°Ü‚ ∂« Å#∞ N‰õΩ=∂~ü fã¨∞H˘<åfl~°∞. Hõq∞+¨<,£ F ™êkèHÍiHõ ã¨Oã¨.÷ JÖÏO\˜ ã¨Oã¨÷
=∂@x =\˜ì<Õ fã≤"ÕÜ«∞_»O =∂=¸Å∞ =º=Ǩ~°O HÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì, '<À\˜=∂@QÍ
H͉õΩO_®, `«=∞i (K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ hÜ«∞) P^ÕâßÅ#∞ eY`«ÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ W"åfi—Åx _ôrÑ‘x
N‰õΩ=∂~ü HÀ~å~°∞. P "≥O@<Õ ZÖÏO\˜ PÅ㨺O KÕÜ∞« ‰õΩO_® „ѨÉÏè `ü Ѩ>ÖË ò WzÛ#
x"ÕkHõ#∞ ‰õÄ_® K«„Hõ=iΠѨijÅ#‰õΩ Ñ¨OÑ≤OKå~°∞. 2009Ö’ 'ã≤\ò— ã¨=∞HõOΔ Ö’ D
q+¨Ü∂« xfl N‰õΩ=∂~ü „^è∞Œ gHõiOKå~°∞.(_ôrÑ‘H˜ ѨOÑ≤#) Ѩ>ÖË ò x"ÕkHõ *ÏfÜ«∞ "≥∞<ÿ åi\©
Hõq∞+¨<£ q[˝Ñ≤ÎH˜ ã¨ÊO^Œ#QÍ `«Ü«∂~°~ÚO^Œx HÍ^Œx N‰õΩ=∂~ü `≥eáê~°∞. "≥∂n
Q“~°=Ü«∂„`« QÆ∞iOz `«=∞ qÉèÏQÆO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz WzÛ# 'xѶ∂¨ x"ÕkHõ— Jx q=iOKå~°∞.
'U^Õx „ѨãO¨ QÆO =∞`« L„kHõ`Î Å« #∞ ~Ô K«ÛQ˘>Ëkì QÍ L#fl^Œ—x ÉèÏqOz#ѨÙÊ_»∞ áÈbã¨∞
=∂#∞º=Öò „ѨHÍ~°O, P q+¨Ü∂« xfl „ѨÉ∞íè `«fiO ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ~å=_»O ZãπSc qÉèÏQÆO
qkè Jx N‰õΩ=∂~ü QÆ∞~°∞KÎ âÕ ß~°∞.
K«„Hõ=iÎH˜ ~Ô O_»∞ x"ÕkHõÅ#∞ ѨOÑ≤Oz# =∞~°∞<å_»∞, JO>Ë ÃãÃÑOì |~ü 13=
`Õn# N‰õΩ=∂~ü#∞ XHõ q+¨Ü«∞O "ÕkèOzOk. x"ÕkHõ#∞ |ÅѨiKÕ QÆ\ ˜ì ™êHõΔ ºO
LO_®Å<Õk `«\ Oì˜ k. "≥O@<Õ PÜ«∞# ÉËK~ù« år ã¨ÉÖíè ’ "≥∂n „ѨãO¨ QÆOÃÑ· P_çÜ∂≥ ,
g_çÜ∂≥ iHÍ~°∞Ť ∞ U"≥∞<ÿ å ^˘~°‰Ωõ `åÜ«∂ J<Õk „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. g_çÜ∂≥ ^˘~°HÖõ ^Ë ∞Œ QÍh,
P_çÜ∂≥ #∞ „ѨÉÏè `üÑ>¨ ÖË ò ã¨OáêkOK«QeÆ QÍ~°∞. P_çÜ∂≥ "≥eH˜f`« J<Õk, D =º=Ǩ~åxfl
`˘H˜¯ÃÑ\ÏìÅ#fl K«„Hõ=iÎ „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ qѶ∂¨ `«OQÍ =∂iOk. D Ѩi}Ï=∂Å∞ K«„Hõ=iÎx
‰õΩOQÆnâß~Ú. =ÚOK«∞H˘ã¨∞Î#fl L`åÊ`åxfl PѨ_»O HÀã¨O, N‰õΩ=∂~ü HÀi#@∞ì
ed`«ÑÓ¨ ~°fiHõP^ÕâßÅ∞ W=fi_®xH© "≥#∞nÜ«∞ÖË^∞Œ .Hõq∞+¨<£ q*Ï˝Ñ#¨ #∞ ѨH¯õ # ÃÑ>ËÜ ì ∂«
ÅO@∂ ã¨fi^Œã∂¨ iÎ `À ~åã≤ `«# ã¨O`«HOõ `À ÖËY#∞ N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ ѨOáê~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞,
D =º=Ǩ~åxfl Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü‰Ωõ ‰õÄ_® =Ú_çÃÑ\Ïì~∞° . ''D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ =∞#O U
x"ÕkHÍ W"åfieû# J=ã¨~O° ÖË^xŒ (ÃãÃÑOì |~ü) 11= `Õn# Uã‘Zãπ (ǨϟO âßY)
<å‰õΩ `≥eáê~°∞—— Jx ÖËYÖ’ q=iOKå~°∞. ã¨iQÍæ W^Õ ã¨=∞Ü«∂xH˜ <å~åÜ«∞}ü KÕã#≤
„ѨH@õ #‰õΩ Wk ѨÓiÎ =ºuˆ~HõOQÍ LOk. '' „ѨãO¨ QÆO `åÅ∂‰õÄ áê~îåºOâßxfl ã¨OáêkOKÕ
ѨxÖ’ L<åflO. JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜=zÛ# "≥O@<Õ ^•xfl Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ѨOѨÙ`åO—— Jx '^Œ
WO_çÜ∞« <£ ZH±û„ÃÑãπ—‰õΩ <å~åÜ«∞}ü `≥eáê~°∞.
 =∞<À*ò q∞@ì 415
'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ 2009 _çÃãO|~ü 12= `Õn# <å~åÜ«∞}ü "åOQÆ∂‡ÖÏxfl
#"≥∂^Œ∞KÕâß~°∞. JѨÙÊ_»∞"å~°∞ D x"ÕkHõ L^ŒO`«OÃÑ· PÜ«∞##∞ „ѨtflOKå~°∞.
''(Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆ „Ѩu JO^Œ‰Ωõ O_® ^•Kտ㠄ѨÜ∞« `«flO) D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ
ZÖÏO\˜ x"ÕkHõ#∂ ѨOá⁄^ŒxÌ <Õ#∞ _ôrÑ‘H˜ K≥ÑÊ≤ #@∞ì *Ï˝ÑH¨ Oõ ÖË^∞Œ —— Jx <å~åÜ«∞}ü
q=iOKå~°∞. P `«~∞° "å`« <åÅ∞QÆ∞ ~ÀAʼnõΩ K«„Hõ=iÎ "åOQÆ∂‡ÖÏxfl 'ã≤\ò— #"≥∂^Œ∞
KÕãO≤ k. 'QÆ∞~°∞Î ÖË^∞Œ — JO@∂ ™ê‰õΩÅ∞ K≥¿ÑÊ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ K«„Hõ=iÎH˜ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë
ÖËYÖ’x KÕu~å`«, ã¨O`«HOõ ~Ô O_»∂ K«„Hõ=iÎ".Õ D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ÃÑJ· kèHÍi "≥Y· i`À
qÉèkË OK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . ''D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ZÖÏO\˜ x"ÕkHÍ Ñ¨Oáêeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ ——
Jx <å~åÜ«∞}ü `«#`À J#fl@∞ì K«„Hõ=iΠѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå~°∞. x*ÏxH˜, K«„Hõ=iÎ f~°∞
™êǨϙȿÑ`«"∞≥ #ÿ ^Õg∞ HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë ÖËYÖ’x ~å`«, ã¨O`«HOõ =Å¡ PÜ«∞# J_»O¤ QÍ
^˘iH˜áÈÜ«∂~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞, D =º=Ǩ~åxfl HõÑÊ≤ ÃÑ@ì_®xH˜ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO KÕã#≤
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hõ¯‰õΩO_® PѨÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. HÍHõáÈ`Õ W"Õg 'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
f~°∞Ö’ =∂~°∞Êx fã¨∞‰õΩ~åÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. K«„Hõ=iÎ ÖÁ_»ÖÁ_» "åˆQã≤# q+¨Ü∂« Å#∞,
=ÚYºOQÍ ÖËY q+¨Ü∂« xfl =∞~°∞QÆ∞# Ѩ_ãÕ O≤ k.
`«#ÃÑ· JkèHÍi`À 2009Ö’ K«„Hõ=iÎ qÉèkË OK«_®xH˜ KåÖÏ =ÚO^Œ∞QÍ,D
W^Œ~Ì ∞° ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å#∞ 2002Ö’<Õ N‰õΩ=∂~ü Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. z=~°‰Ωõ `«# =$uÎ
rq`åxfl |eÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õÄ "≥#∞nÜ«∞ÖË^∞Œ . "åi^ŒiÌ P^ÕâßÅ#∞ ÉËMÏ`«~∞° KÕã∂¨ Î ÃãÃÑOì |~ü
16= `Õn# ÉËK«ù~år „Ѩã¨OQÆ „Ѩux Hõq∞+¨<£‰õΩ PÜ«∞# ѨOÑ≤OKå~°∞. „Ѩ*Ï
„ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ, "å\˜H˜ ÉèíOQÆO HõeyOKÕ ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å P^ÕâßʼnõΩ =∞^茺 áÈ\©
<≥ÅH˘#flѨÙÊ_»∞, „Ѩ*Ï „ѨÜ≥∂[<åňH ÃÑ^ŒÌÑ‘@ "ÕÜ«∞_»O N‰õΩ=∂~ü ã¨Ç¨Ï[ <≥·[O.
HÍh, 2002Ö’ PÜ«∞# JO`«H<õ åfl H©ÅHõ"∞≥ #ÿ , f„="≥∞#ÿ J_»∞QÆ∞ "Õâß~°∞. J^Õq∞@O>Ë
`«# =^ŒÌ ã¨=∂Kå~å#flO`å |Ç≤Ï~°OQÆÑ~¨ K° åÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl~°∞. JѨÊ\’¡ [iy#
~Ô O_»∞ Ѩi}Ï=∂Å∞ PÜ«∞##∞ D "≥Ñ· Ù¨ QÍ PÖ’zOѨ*âË ß~Ú. N‰õΩ=∂~ü K«~º° Å`À
„ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ^ŒÅÌ Ñ¨iã≤u÷ ‰õΩ_çuÖ’ Ѩ_¤» ZÅ∞HõÖÏ `«Ü∂« ~°~ÚOk. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ „ѨÉ∞íè `«fi
ÃÑ^ŒÖÌ Ë ~°OQÆOÖ’H˜ kQÍ~°∞. 'ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆO `åÅ∂‰õÄ ZÖÏO\˜ P^è•~°O ÖË^∞Œ — Jx
=ÚYº=∞O„u =ÚYº HÍ~°º^Œi≈ Ñ‘Hˆ q∞„âß ÃãÃÑOì |~ü 14= `Õn '^Œ WO_çÜ∞« <£ ZH±û„ÃÑãπ—
„ѨuxkèH˜ `≥eáê~°∞. ''=ÚYº=∞O„u „ѨãO¨ QÆOÃÑ· >ËÑÙ¨ Å∞QÍh, „ѨãO¨ QÆ áê~îåºOâ◊ „Ѩ`∞« Å∞
QÍh ÅÉèºí O HÍÖË^∞Œ . ^•x=Å¡ Hõq∞+¨<£ HÀi# ã¨=∂Kå~°O ѨOѨÖHË áõ È`«∞<åflO—— Jx
q∞„âß q=iOKå~°∞.
J~Ú`Õ, P =∞~°∞<å_Õ XHõ¯™êiQÍ ^•"å#ÅO JÅ∞=Ú‰õΩOk. ÉËK~ù« år ã¨ÉÖíè ’
"≥∂n „ѨãO¨ QÆO '™êì~ü Kå#Öò—Ö’ „Ѩ™ê~°=∞~ÚOk. JѨÊ\’¡ „Ѩ=ÚY Kå#Öò J~Ú#
416 QÆ∞[~å`ü 2002
'™êì~—ü Ö’ P_çÜ∂≥ >ËÑÙ¨ „Ѩ`º« HõOΔ HÍ=_»O`À JO`«\Ï QÆQÀæÅ∞ ÖËzáÈ~ÚOk. >ËÑÙ¨ ʼnõΩ
J#∞|O^èOŒ QÍ Q“~°=Ü«∂„`«ÃÑ· ZãπSc x"ÕkHõ#∂ Kå#Öò q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. P_çÜ∂≥
>ËÑÙ¨ Hõ<åfl D x"ÕkHˆ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ Z‰õΩ¯= W|ƒOkHõ~O° QÍ =∂iOk. Dã¨ÉÖíè ’ "≥∂n
„ѨãO¨ QÆO J`«ºO`« ^ŒÇϨ # ã¨fiÉèÏ=O`À L#fl^Œ#fl g∞_çÜ∂« Hõ^<Œä åÅ#∞ D x"ÕkHõ
„^è∞Œ gHõiOzOk. ''"≥∂n „ѨãO¨ QÆOÖ’ LѨÜ∂≥ yOz# ÉèÏëêâ‹e· JÅÊ ã¨OMϺHõ =~åæÅ
=∞#ã¨∞Å#∞ QÍÜ«∞ѨiKÕÖÏ LOk. ^•x=Å¡ ~å„+¨Oì Ö’ =∞iO`«QÍ =∞`« L„kHõ`Î Å« ∞
ÃÑK«∞ÛiÅ¡=K«∞Û—— Jx ÉËK~ù« år ã¨É#íè ∞ P x"ÕkHõ „Ѩ=ÚYOQÍ „Ѩ™êÎqOzOk. q+¨q∞ã¨∞#Î fl
Ѩiã≤u÷ x H˘O`≥<· å J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ `≥K∞« ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ, ~Ô O_À JOHÍxH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO `≥~°
fã≤Ok. "≥∂n L^•…@#ÃÑ· ZÖÏO\˜ x"ÕkHÍ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ZãπSc #∞Oz JO^ŒÖ^Ë xŒ
|∞HÍ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOzOk. Jk ZÖÏ Z=~°∞ KÕâß~°<kÕ 2009 EÖˇ· 15#
'ã≤\ò—‰õΩ N‰õΩ=∂~ü q=iOKå~°∞. ZãπSc x"ÕkHõÖ’x JOâßÅ#∞ Kå#Öò „Ѩ™ê~°O
KÕã#≤ H˘kÌQOÆ @Ö’¡<Õ K«„Hõ=iÎ, `«##∞ Ñ≤eÑ≤OKå~°x N‰õΩ=∂~ü K≥áêÊ~°∞.„ѨÉ∞íè `«fi „Ѩ^•è #
HÍ~°º^Œi≈ r ã¨∞Éσ~å=Ù ã¨∂K«# "Õ∞~°‰Ωõ N‰õΩ=∂~ü`À K«„Hõ=iÎ =∂\Ï¡_®~°∞. Kå#Öò
q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ x"ÕkHõ‰Äõ , ZãπScH© ã¨O|O^èOŒ ÖË^xŒ „ѨH@ õ # KÕÜ∂« Åx HÀ~å~°∞.
`å#∞ x~åHõiOK«_"» ∞Õ HÍ^Œ∞, JÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ Hõ\ Ãì̃ Ñ\ÏìeûOkQÍ K«„Hõ=iÎH˜
N‰õΩ=∂ˆ~ Z^Œ∞~°∞ ã¨ÅǨ WKåÛ~°∞. 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ D JOâ◊"∞≥ ÿ K«„Hõ=iÎ ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ .
ZãπSc x"ÕkHõ#∞ YO_çOKÕO^Œ∞‰õΩ [iy# x+¨ÊÅù „ѨÜ∞« `åflÅ QÆ∞iOz <À~°∞ qѨÊÖË^∞Œ .
'Uã‘Zãπ(ǨϟO) ÖË^ŒO>Ë ã‘Zãπ, "åiÖ’ XHõi ã¨∂K«# "Õ∞~°‰õΩ Kå#Öò „Ѩ™ê~åÅ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ <Õ#∞ N‰õΩ=∂~ü#∞ ã¨O„ѨkOKå#∞— Jx =∂„`«"∞Õ K«„Hõ=iÎ JOwHõiOKå~°∞.
WѨÊ\˜^•HÍ ZÖÏ =º=ǨÏiOz<å, ZãπSc x"ÕkHõ#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞HÀ"åÅ#fl P^Õâßhfl
x~åHõiOK«_O» `À L#fl`åkèHÍ~°∞Å ã¨ÇϨ #O ѨÓiÎQÍ #tOzOk. N‰õΩ=∂~üÃÑ· "Õ@∞‰õΩ
ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º~°∞. D „Hõ=∞OÖ’ ÃãÃÑOì |~ü 17= `Õn#, JO>Ë Kå#Öò „Ѩ™ê~åʼnõΩ ~Ô O_»∞
~ÀAÅ `«~°∞"å`« N‰õΩ=∂~ü#∞ |kb KÕâß~°∞. L#flѨà◊OQÍ xѶ¨∂qÉèÏQÆO #∞Oz
`«ÑÊ≤ OKå~°∞.
Wxflxfl ^•~°∞Ö’¡, Z<≥fl<Àfl Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆOÃÑ· ~°KÛ« [~°‰Ωõ ¯O_®
P¿ÑO^Œ∞‰õΩ "≥∂n „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨÜ∞« uflOzOk. qz„`«OQÍ Ñ¨^àÕ ¡◊ `«~∞° "å`« D „ѨãO¨ QÆOÖ’
'<Õ~° ã¨fiÉèÏ=O— ÖË^xŒ 'ã≤\ò— `ÕeÛOk. D q+¨Ü∞« OÖ’ Zxfl uq∞‡x|q∞‡xÅ∞ [iQÍÜ«∞<Õk
'ã≤\ò— QÆ=∞#OÖ’ L<åfl, x"ÕkHõÖ’ Hõhã¨O „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . x*ÏxH˜ 2010Ö’ "≥∂nx
„ѨtflOz#ѨÙÊ_»∞ ã¨~å¯~°∞ KÕu"å@OÃÑ· 'ã≤\ò— H˘xfl „Ѩâfl◊ Å∞ J_çyOk. ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆOÃÑ·
ZãπSc WzÛ# x"ÕkHõÖ’x JOâßÅ∞ q∞=∞‡efl W|ƒOkÃÑ\ÏìÜ∞« x, ^•x=Å¡ P x"ÕkHõ#∞
ZãπSc`À YO_çOѨ*Ü Ë ∂« Åx <å~åÜ«∞}ü#∞ g∞~°∞ ѨÙ~°=∂~ÚOKå~°<kÕ x["Õ∞<å?
=∞<À*ò q∞@ì 417
Jx 'ã≤\ò— „ѨtflOzOk. 'ÖË^∞Œ . <Õ#∞ Uã‘Zãπ (ǨϟO)‰õΩ JÖÏO\˜ P^ÕâßÖËg∞ W=fiÖË^∞Œ —
Jx "≥∂n ã¨=∂^è•#q∞KåÛ~°∞. N‰õΩ=∂~ü |kb JOâßxfl ã≤\ò „Ѩ™êÎqOzOk.
''N‰õΩ=∂~ü P~ÀѨ}Ö’¡ x[O ÖË^∞Œ . ™ê^è•~°} |kb „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ PÜ«∞##∞
=∂~°Û_»O [iyOk. ǨϟO âßY #∞Oz =zÛ# „Ѩuáê^Œ##∞ „ѨÉ∞íè `«fiO P"≥∂kOzOk.
JO`Õ—— Jx "≥∂n q=iOKå~°∞. PÜ«∞##∞ ~Ô O_»∞ J#∞|O^èŒ „Ѩâfl◊ Å#∞ 'ã≤\ò— J_»‰Ωõ ¯O
_®<Õ =kÖËãO≤ k. Jq 1) '™êì~—ü Kå#Öò ZãπSc x"ÕkHõ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕã#≤ `«~∞° }OÖ’<Õ
N‰õΩ=∂~ü#∞ ZO^Œ∞‰õΩ |kb KÕâß~°∞? 2) xѶ∂¨ qÉèÏQÆOÖ’ Ѩ@∞ì=∞x S^Œ∞ <≥ÅÅ∞
‰õÄ_® ѨxKÕÜ∞« ‰õΩO_®<Õ |kb KÕ¿ãÜ«∞_»O, ™ê^è•~°} |kb H˜O^Œ‰Ωõ =ã¨∞OÎ ^•?
N‰õΩ=∂~ü x"ÕkHõ 'ã≤\ò— KÕuÖ’LOk. K«„Hõ=iÎ ÖËY PÜ«∞# KÕu~å`«`À<Õ
LOk. "≥∂nx QÆ\ Qì˜ Í xÅnÜ«∞_®xH˜ D P^è•~åÅ∞ KåÅ∞. D "≥Ñ· Ù¨ QÍ 'ã≤\ò— Jã¨ûÅ∞
PÖ’K«# KÕÜ∞« HõáÈ=_®xfl q∞Oz# Ѷ∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O =∞~˘Hõ\ L˜ O_»^∞Œ . ÃÑQ· Í K«„Hõ=iÎ,
ÉËK~ù« år „ѨãO¨ QÆ áê~îåxfl HõÑÊ≤ ÃÑ>Ëì „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ [iy#@∞ì ã¨fiÜ«∞OQÍ JOwHõiOKå~°∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H© "≥∂n A@∞ì Ѩ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ "≥#∞HÍ=ÚO^Œ∞ P_®~°∞.
'™êì~—ü Kå#Öò „Ѩ™ê~åʼnõΩ =¸_»∞ ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ K«„Hõ=iÎ, N‰õΩ=∂~ü‰Ωõ ÖËY ~åâß~°∞.
"≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°OÖ’ <å~åÜ«∞}Ë ã¨∂„`«^•è i J<Õk ÖËY#∞|\˜ì `≥eã≤áÈ`«∞#flk. JÖÏO@
ѨÙÊ_»∞ '<å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞— Jx "≥∂nKÕ`∞« Å∞ Hõ_Qˆç ã¨∞HÀ=_»O JO`« `ÕeHõ HÍ^Œ∞. <å~åÜ«∞}
U âßY L^ÀºQÆ =º=Ǩ~åʼnõΩ JkèÑ`¨ À, P ǨϟOâßY#∞ JѨÊ\’¡ "≥∂n Ѩ~º° "ÕHãΔ˜ ∞¨ <Î åfl~°∞.
=ÚYº=∞O„u ™ê÷~Ú =ºH˜xÎ Hˆ =ÅO _ôrÑ‘ ÖËY P^è•~°OQÍ É’<≥H¯˜ OK«_O» Hõ+=ì¨ ∞=Ù`«∞O^Œx,
^•xHÀã¨O =∞iO`« Ѩ^Œ∞<≥·# P^è•~°O J=ã¨~°O J=Ù`«∞O^Œx 'ã≤\ò— ÉèÏqOz
LO_»=K«∞Û.HÍh, "≥∂nx ^˘~°H|õ ∞K«∞Û‰õΩ<Õ gÅ∞ ÖËx, JÖÏO\˜ J=HÍâ◊O ÖËx HÀ}OÖ’<Õ
"≥∂nx 'ã≤\ò— „ѨtflOzOk. '<å~åÜ«∞}ü#∞ g∞~°∞ P^ÕtOKå~å?— J<Õ „Ѩâfl◊ J@∞=O\˜^.Õ
XHõ"Ñ·≥ Ù¨ , Hõq∞+¨<£ KÕuH˜ x"ÕkHõ KÕ~‰° Ωõ O_® KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ <å~åÜ«∞}ü KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅÃÑ·
^˘iH˜# ѨHͯP^è•~åÅ#∞ =kÖËã¨∞ÎOk. =∞~À"≥·Ñ¨Ù 'x"ÕkHõ#∞ YO_çOѨ*Ë¿ãO^Œ∞‰õΩ
<å~åÜ«∞}ü#∞ ѨÙ~°=∂~ÚOKå~å— Jx "≥∂nx J_»∞QÆ∞`«∞Ok. Wk =\˜ì =^ŒOux áÈe#
P~ÀѨ}. 'ÖË^∞Œ — J#fl XHõ¯ =∂@`À |Ü«∞@Ѩ_áç È=K«∞Û. 'HÍ^Œ∞— J<ÕO^Œ∞‰õΩ ZÖÏQÆ∂
P^è•~°O LO_»^∞Œ HÍ|\˜,ì "≥∂n [O‰õÄÉÁO‰õÄ ÖˉΩõ O_® |∞HÍ~ÚOKÕÜÚ≥ K«∞Û. HÍh,
K«„Hõ=iÎ ÖËY#∞ JÖÏ `Àã≤ÑÙ¨ K«Û_»O ‰õΩ^Œ~x° Ѩx. J~Ú<å, "≥∂nx „ѨtflOz#ѨÙÊ_»∞QÍh,
541 ¿ÑrÅ `«∞k x"ÕkHõÖ’QÍh ÖËY T¿ã ÖˉΩõ O_® `˘H˜¯ÃÑ>Ëãì O≤ k. D =º=Ǩ~°O`À
=Ú_çÑ_¨ #ç J<ÕHõ JOâßÅ#∞ `«_qç ∞# N‰õΩ=∂~ü "åOQÆ∂‡ÖÏxH© W^Õ QÆu Ѩ\ Oì˜ zOk.
W`«~° JOâßÖÏ¡ˆQ ÉËKè«~år L^ŒO`«OÖ’#∂ N‰õΩ=∂~ü K≥Ñ≤Ê# q+¨Ü«∂ÅÃÑ· 'ã≤\ò—
Ѩ\ Oì˜ Ñ¨Ù`À =º=ǨÏiOzOk.
418 QÆ∞[~å`ü 2002
ÉËKè«~år L^ŒO`«=∞<Õ HÍ^Œ∞, ~å[ºOZO`«QÍ |i`≥yOz =º=ǨÏiOzOk,
=∂\Ï¡_Oç ^Œ<kÕ Hõà‰¡◊ Ωõ Hõ>ìË ^Œ$ëêìO`åÖˇ<Àfl 2002Ö’ #"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú. "å\˜Ö’ H˘xflO\˜
Ѩ@¡ =∞ø<åxfl, =∞iH˘xfl Ѩ@¡ "≥Ú‰õΩ¯|_ç "≥Y· ix 'ã≤\ò— „Ѩ^iŒ ≈OzOk. q^Õfi+¨ „ѨãO¨ QÍÅ∞
KÕã≤# Ѷ¨∞@#Ö’¡ H˘xflO\˜x 2010 x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò— ÃÑ·ÃÑ·# `«_çq∞ ã¨iÃÑ\˜ìOk.
JO^Œ∞Ö’ ÉËK~«è år L^ŒO`«O XHõ\ .˜ HÍh, 2012<å\˜ x"ÕkHõÖ’ =∂„`«O ÉËK~ù« år
Ѷ∞¨ @#ÃÑ· <åÅ∞‰õ uˆ~Qˆ ã≤Ok. "≥∂n `«# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’ JOwHõiOz<å, 'ã≤\ò— x"ÕkHõÖ’
KÀ@∞ ^ŒH¯õ x ^Œ$ëêìO`åÅ∞ Z<Àfl L<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’Oz "≥∂n q^Õfi+¨ „ѨãO¨ QÍÅ`À
=Ú_çÑ_¨ ,ç 'ã≤\ò— =kÖËã#≤ H˘xfl L^ŒO`åÅ#∞ WHõ¯_» K«∂^•ÌO.
"≥∂n „Ѩã¨OQÍÅ∞ - Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O <Õ~°QÍà◊¡ =∞^茺 q=HõΔ
QÀ„^è• L^ŒO`«O [iy# ~ÀA# =ÚYº=∞O„u "≥∂n ~å„+¨ì „Ѩ[ʼnõΩ âßOu
㨠O ^Õ â ◊ O JOkOK« Ö Ë ^ Œ ∞ . ^•xHÀ㨠O =∞~° ∞ <å\˜ ™êÜ« ∞ O„`« O =~° ‰ õ Ä "Õ z
K«∂_®eû=zÛOk. JѨÊ\˜H˜ QÀ„^è• J#O`«~° #~°"∞Õ ^èOŒ `å~°™ê÷~Úx JO^Œ∞‰õΩOk.
JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’ áêâ◊qHõ"∞≥ #ÿ Ѷ∞¨ ’~°Heõ [iyáÈ~ÚOk. QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_®
áê\˜Ü∂« , #~À_® QÍ"£∞ TK«HÀ`«Å∞ =Úyã≤áÈ=_»"∂≥ ÖË^OŒ >Ë `«∞k <≥`∞« \Î ˜ Ѷ∞¨ \ÏìxH˜
KÕ~∞° HÀ=_»"∂≥ [iyáÈÜ«∂~Ú. ~Ô Å· ∞ =∞O@Ö’¡ `«QÅÆ |_ç# ~ÀA<Õ QÀ„^è• Ñ¨@} ì ÏxH˜
H˘xfl QÆO@Å =º=kèÖ’ "≥∂n KÕ~∞° H˘<åfl~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ P =∞~°∞<å_»∞ JǨχ^•ÉÏ^£
=∞O@Ö’¡ HÍeáÈ~Ú<å, P k‰õΩ¯ˆH áÈÖË^∞Œ . JǨχ^•ÉÏ^£‰Ωõ ã¨g∞ѨOÖ’<Õ JO`« cÉè`í û« O
[iy<å, =¸_»∞ „áêO`åÖ’¡ XHõ¯^•hfl ã¨O^Œi≈OK«Ö^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞‰õΩ? P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
PÜ«∞# 'KÕ*ÏiáÈ`«∞#fl Ѩiã≤u÷ x â◊H"Î̃ ∞Õ ~°‰Ωõ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« _»OHÀã¨O JkèHÍ~°∞Å`À
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∂, `«Q∞Æ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞H˘O@∂ `«Å=Ú#HõÅ∞QÍ L<åfl~°∞— J<Õk
'ã≤\ò— ã¨=∂^è•#O. 2012 <å\˜ `«∞k x"ÕkHõÖ’ D q+¨Ü∂« xfl 'ã≤\ò— ¿Ñ~˘¯Ok. J~Ú
`Õ, D x"ÕkHõ, 2010 <å\˜ x"ÕkHõ`À á⁄ã¨Q_Æ "» ∞Õ ÖË^∞Œ . '' `å#∞ QÀ„^è• Ñ¨@} ì Ïxfl
2002 Ѷ„≤ |=i 27= `Õn# ã¨O^Œi≈Oz#@∞ì "≥∂n JOwHõiOKå~°∞. JÖψQ JǨχ^•ÉÏ^£
ѨikèÖ’x QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« `«k`«~° „áêO`åÖ’¡ =∂iÛ S^Œ∞, P~°∞
`ÕnÖ’¡ Ѩ~°º\˜Oz#@∞ì ‰õÄ_® XѨÙÊH˘<åfl~°∞. q=HõΔ`À ‰õÄ_ç# "≥∂n "≥·Yix D
Ô~O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ ã¨∂zã¨∞Î<åfl~Ú. QÍOnè#QÆ~ü #∞Oz QÀ„^蕉õΩ "≥àÏ¡ÅO>Ë 300
H˜Ö’g∞@~°∞¡ „ѨÜ∂« }˜OKåe. JO`« ^Œ∂~° „áêO`åhfl XHõ¯~ÀAÖ’ "≥∂n KÕ~∞° H˘<åfl~°∞.
f„="≥∞#ÿ =∞`« ^•_»∞Å∞ [iy ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î =Úã≤=¡ ÚÅ∞ =∞~°}O˜ z<å, ™ê÷xHõ „áêO`åʼnõΩ
"≥à_¡◊ ®xH˜ =∂„`«O PÜ«∞#‰õΩ gÅ∞ HÍÖË^∞Œ —— Jx 2010 x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò— PˆHÑΔ O≤ zOk.
ã≤\ò K≥~· ‡° <£ ~åѶ∞¨ =<£, D x"ÕkHõ`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® XHõ <À\ò#∞ ã¨=∞iÊOKå~°∞.
''QÀ„^è• Ñ¨@ì}ÏxH˜ ã¨HÍÅOÖ’ KÕ~°∞HÀQÆey#ѨÙÊ_»∞, =∞`« ^•_»∞Ö’¡ z‰õΩ¯‰õΩ#fl
=∞<À*ò q∞@ì 419
JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ ZO^Œ∞Hõx Ѩ~º° \˜OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°x J_çy#ѨÙÊ_»∞, "≥∂n ã¨~Ô #· HÍ~°}O
K≥Ñʨ ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞—— Jx P <À\òÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 2012 <å\˜H,˜ 2010 x"ÕkHõÖ’x
JOâßʼnõΩ aè#fl"≥∞#ÿ "≥Y· ix 'ã≤\ò— fã¨∞H˘Ok. JO`ÕHÍ^Œ∞, P x"ÕkHõÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞H˘zÛ# „Ѩu JOâßhfl `«#‰õΩ `å<Õ ~°^∞Œ Ì KÕ¿ãã¨∞‰õΩOk.
XHõ"àÕ ◊ PÜ«∞# TÑ≤i fã¨∞HÀÖË#O`«QÍ '`«Å=Ú#HõÅ~Ú— L<åfl~°x J#∞H˘<åfl,
JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’ QÀ„^è• J#O`«~° =∞`«^•_»∞Å`À ~°Q∞Æ Å∞`«∞#fl „áêO`åÅ#∞ PÜ«∞#
ã¨O^Œi≈OK«_®xH˜ gÅ∞Ok.ZO^Œ∞HõO>Ë 'ã≤\ò— =∂@Ö’¡<Õ, PÜ«∞# P „áêO`åÖ’¡<Õ
Ѷ„≤ |=i 28= `Õn# ~Ô O_»∞QÆO@Åáê@∞ QÆ_áç ê~°∞. QÍOnè#QÆ~ü #∞Oz HÍ<åfiÜü∞Ö’
|Ü«∞Å∞^Õi P ~ÀA ™êÜ«∞O„`«O <åÅ∞QÆ∞ QÆO@ʼnõΩ JǨχ^•ÉÏ^£ ã¨~∂° ¯ º\ò ǨÏ∫ãπ‰Ωõ
=ÚYº=∞O„u "≥∂n KÕ~∞° H˘<åfl~°∞. JkèHÍ~°∞Å`À ã¨=∂"Õâßxfl =ÚyOK«∞H˘x 4.30
QÆO@ʼnõΩ JHõ¯_Õ g∞_çÜ∂« ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. 5.30 QÆO@Å =~°‰Äõ g∞_çÜ∂« `À
=∂\Ï¡_,ç JHõ¯_ç#∞Oz |Ü«∞Å∞^Õ~ˆ O^Œ∞‰õΩ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º~°∞. ™êÜ«∞O„`«O P~°∞ J=Ù`«∞O_»QÍ
^Œ∂~°^~Œ ≈° <£ ã≤|ƒOk, ~å„+ì̈ „Ѩ[ʼnõΩ =ÚYº=∞O„u âßOu ã¨O^Õâßxfl iHÍ~°∞¤ KÕâß~°∞.
U_»∞ QÆO@Å „áêOfÜ«∞ "å~°ÎʼnõΩ =ÚO^Œ∞, =ÚYº=∞O„u ã¨O^Õâßxfl `˘e™êi
~å„+¨=ì ∞O`«\Ï „Ѩ™ê~°OKÕâß~°∞. 2010Ö’ 'ã≤\ò— Z^Œ∞@ Ǩ[~°~Ú# H˘xfl ~ÀAʼnõΩ
D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ "≥∂n `«# ÉÏ¡QÖ∑ ’ ã¨ÊOkOKå~°∞. P ~ÀA ( Ѷ„≤ |=i 28) =∞^蕺ǨÏflO
`å#∞ âßOu ã¨O^ÕâO◊ WzÛ#@∞ì PÜ«∞# K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞. W^≥ÖÏ ™ê^躌 O? <å_»∞ PÜ«∞#
WzÛ# ã¨O^ÕâO◊ „Ѩu, ^•xfl iHÍ~°∞¤ KÕã#≤ >ËÑÙ¨ PÜ«∞# ÉÏ¡Q∞Æ Ö’ L<åfl~Ú. HÍ|\ì̃,
ã¨O^Õâ◊O WzÛ# ã¨=∞Ü«∞ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡x Jã¨OQ«`åfixfl "≥∂n QÆ∞iÎOz LO\Ï~°x
JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. PÜ«∞# WzÛ# âßOuã¨O^Õâßxfl Ѩije¿ã,Î QÀ„^è• ^ŒÇϨ <åxH˜ HÍ~°}=∞~Ú#
=Úã≤=¡ ÚÅ#∞ Hõi#î OQÍ tH˜™Δ êÎ=∞x ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ JѨÊ\˜Hˆ ~å„ëêìxfl
~å=}HÍ+¨Oì ÖÏ =∂iÛ"Õã#≤ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ q+¨Ü∞« OÖ’ =∂„`«O f„= ã¨fi~°O qxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
QÀ„^è• L^ŒO`«O [iy# =∞~°∞ã¨\~˜ ÀA =∞^蕺ǨÏflO #∞OKÕ =∞`« ^•_»∞Å∞ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú.
|Ǩïâß ^•x=Å¡<Õ "≥∂n `«# âßOu ã¨O^ÕâO◊ =∞^蕺ǨÏflO q_»∞^ŒÅ J~Ú#@∞ì ÉÏ¡Q∞Æ Ö’
K≥ÑÙ¨ ÊH˘x LO\Ï~°∞. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« ^•_»∞Å „áê~°OÉèÏxH˜ =ÚO^Õ ã¨O^ÕâO◊
WKåÛ#x K≥Ñʨ _®xH˜ „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. JѨÊ\˜H˜ XHõ¯ ^•_ç L^ŒO`«O ‰õÄ_® "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
~åÖË^xŒ K≥áêÊÅ#∞H˘O@∞<åfl~°∞.
^ŒÜ∂« =∞Ü«ÚÖˇ#· 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞, D z‰õΩ¯=Ú_çx q¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ ZHõ¯_® „ѨÜ∞«
uflOK«Ö^Ë ∞Œ . "≥∂n âßOu ã¨O^ÕâO◊ ã¨iQÍæ ZѨÙÊ_»∞ iHÍ~°∞¤ J~ÚO^Œ<Õ q+¨Ü∂« xfl
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx "åiH˜ JxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞‰õΩ? 'ã≤\ò— L^ÕâÌ º◊ O "Õ~∞° QÍ LO_»@"Õ∞
nxH˜ HÍ~°}O. =Úã≤¡O, Ç≤ÏO^Œ∂ <Õ~°QÍà◊¡ =∞^茺 q=HõΔ#∞ "≥∂n „Ѩ^Œi≈Oz#@∞ì
420 QÆ∞[~å`ü 2002
H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl, 'ã≤\ò— *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . JÖψQ, 2002 Ѷ„≤ |=i 27=
`Õn ~å„u `«# x"åã¨OÖ’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ "≥∂n WzÛ#@∞ì
K≥|∞`«∞#fl P^ÕâßÅ q+¨Ü∞« "≥∞ÿ ^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ [iÑ≤OKåÅ#fl ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞ ã¨ÅǨ^•~°∞
~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ ã¨∂K«##∂ Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . HÍHõ g∞^Œ L#fl Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ "åi
P„QÆÇ¨ "ÕâßÅ#∞ K«ÖÏ¡~∞° ÛHÀhÜ«∂Åx D ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ "≥∂n, áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ
K≥áêÊ~°<kÕ „Ѩ^•è # JaèÜ∂≥ QÆO. QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ [iy#
D ã¨=∂"Õâ◊ q=~åÅ#∞ |Ü«∞@‰õΩ fã¨∞‰õΩ~å"åeû# J=ã¨~O° ÃÑ<· å, ^•xfl q^Õfi+¨
„Ѩã¨OQÆO HÀ=Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ~å=_»OÃÑ·<å ~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ KåÖÏ q+¨Ü«∂ÖË
„Ѩ™êÎqOKå~°∞. HÍh, 'ã≤\ò— `«∞k x"ÕkHõÖ’ J"Õg HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ÃÑQ· Í, XHõ"àÕ ◊ JÖÏ
PÜ«∞# =∂\Ï¡_#ç ѨÊ\˜H,© ^•xH© QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõÄ =Ú_çÃÑ@ìÖ=Ë ∞x'
ã≤\ò— Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. '' <åÅ∞QÆ∞ QÀ_»Å =∞^躌 ã¨=∂"ÕâO◊ [iyOk. "å^Œ# HÀã¨O
XHõ Hõ}Δ O "≥∂n JÖÏ K≥áêÊ~°<Õ J#∞‰õΩO^•O. U=∞=Ù`«∞Ok? ^•x=Å¡ U L`åÊ`«=¸
=ÚOK«∞‰õΩ~å^Œ∞—— Jx 'ã≤\ò— `ÕÖÛË ã≤Ok. <åÅ∞QÆ∞ QÀ_»Å =∞^躌 ã¨OÉèÏ+¨}#∞ qâßÅ
Ç≤ÏO^Œ∂ [<å=o q<Õ J=HÍâ◊OÖË^∞Œ HÍ|\˜,ì "≥∂n P^ÕâßÅ`À<Õ =∞`« q^ÕfiëêÅ Jyfl
Ö’H˜ ~å„+¨Oì `Àã≤"Ü Õ ∞« |_ç#@∞ì ÉèÏqOK«Ö=Ë ∞x q=iOzOk. nxH˜ ã¨=∞~°#÷ QÍ<Õ, =∞`«
^•_»∞Å#∞ J_»∞H¤ À=_»OÖ’ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH©, "≥∂n P^ÕâßʼnõÄ =∞^躌
ã¨O|O^èOŒ L#fl^• J<Õkâ◊QÍ 'ã≤\ò— PÖ’K«<Õ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . x*ÏxH˜, ^•_»∞Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’
áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨ÊOkOK«<Õ ÖË^∞Œ . z=iH˜ ^•_»∞Å „Hõ=∞OÃÑ· W<£ÃãÊHõ~ì ü ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞
ã¨=∂Kå~°O Wã¨∞Î<åfl áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ HÍ~åºÅÜ«∂Å #∞Oz HÍÅ∞
|Ü«∞@ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ .
<åÅ∞QÆ∞ QÀ_»Å =∞^躌 "≥∂n =∂\Ï¡_#ç =∂@ʼnõΩ 'ã≤\ò— Pã¨HHÎ̃ ~õ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏ+¨ºO
K≥ÑÊ≤ Ok. W^Õ <≥*· Ïxfl PÜ«∞# P~°∞|Ü«∞@ 24 QÆO@Ö’¡ÑÙ¨ KÕã#≤ <åÅ∞QÆ∞ „ѨãO¨ QÍÖ’¡#∂
|Ü«∞@ÃÑ@∞ìH˘Ok. ^Œ∂~°^~Œ ≈° <£Ö’ „Ѩ™ê~°O J~Ú# âßOu ã¨O^ÕâO◊ ã¨Ç¨ Ѷ„≤ |=i
27, 28 `ÕnÖ’¡ =ÚYº=∞O„u <åÅ∞QÆ∞KÀ@¡ „ѨãO¨ yOKå~°∞. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @##∞ Hˆ O„^ŒOQÍ
KÕã∞¨ H˘<Õ D „ѨãO¨ QÍÅ∞ H˘#™êQÍ~Ú. ''=∞Ǩ Ѷ∞¨ ’~°O [iyáÈ~ÚOk. W^ŒO`å HÍ"åÅ<Õ
KÕâß~°∞. ^À+¨μÅ#∞ Ѩ@∞ìH˘x Hõi#î OQÍ tHΔ̃™êÎO—— J<Õ^Õ D „ѨãO¨ QÍÅ ™ê~åOâ◊=∞x
ã≤\ò `«∞k x"ÕkHõÖ’ `≥eÑ≤Ok. JO>Ë, JѨÊ\˜Hˆ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î QÀ„^è• J#O`«~°
=∂~°}HÍO_»‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl, "≥∂n =∂„`«O XHõ¯ =Úã≤¡=ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ<Õ
"åºYºÅ∞ KÕâß~°x 'ã≤\ò— K≥Ñʨ Hõ<Õ K≥|∞`«∞#fl^Œ#fl=∂@. ^Œ∂~°^~Œ ≈° <£Ö’ „Ѩ™ê~°O J~Ú#
"≥∂n „ѨãO¨ QÆO Ãã`· O« QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @##∞ YO_çOK«_®xH˜, ^•xH˜ HÍ~°}"≥∞#ÿ "åà◊#¡ ∞
ÃÇÏK«ÛiOK«_®xˆH Ѩiq∞`«O J~ÚOk. ''WÖÏO\˜ ^Œ∞â◊Û~°ºÅ#∞ QÆ∞[~å`ü ZO`«=∂„`«O
=∞<À*ò q∞@ì 421
ã¨ÇÏ≤ OK«^∞Œ . ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ#· "å~°∞ "åi ^Œ∞+¨¯ $`åºÅ‰õΩQÍ#∞ f„"åuf„=OQÍ tH˜OΔ K«|_»`å~°∞.
Jn JÖÏ WÖÏ HÍ^Œ∞. WÖÏO\˜ Ѷ∞¨ ’~°O `«ÅÃÑ\ÏìÅ#fl PÖ’K«##∞ Z=_»∂, HõÅÖ’
KÕÜ∞« _®xH˜ Ãã`· O« ÉèÜ í ∞« Ѩ_áç ÈÜÕ∞ÖÏ, JO^Œ∞‰õΩ XHõ =∞K«∞Û`«∞#HõÖÏ tHõ#Δ ∞ J=∞Å∞
KÕ™êÎO—— Jx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. J^Õ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =KÕÛã¨iH˜ PÜ«∞# Q˘O`«∞
ѨÓ_»∞‰õΩáÈ~ÚOk. „Ѩã¨OQÍÖ’¡ "åi„Ѩ™êÎ=# ÃÑ^ŒÌQÍ HõxÑ≤OK«^Œ∞. `«Ñ¨Êxã¨i
J~Ú#ѨÙÊ_≥<· å "åi ÉÏ^艌 Ωõ , P"Õ^#Œ ‰õΩ „Ѩuxkèx J#fl@∞ì PÜ«∞# Q˘O`«∞ ѨÅ∞‰õΩ`«∞Ok.
''K«\Ïìxfl LÅ¡OѶ∞≤ OK«_O» ã¨=∂*ÏxH˜ ZO`«=∂„`«O =∞OzkHÍ^Œ∞. g∞~°O`å Hõ#|~°∞ã¨∞#Î fl
ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ#∞ <Õ#∞ Jaè#Ok™êÎ#∞. HÍh, <Õ#∞ KÕ`∞« Å∞ *’_çOz q∞=∞‡efl "Õ_∞» H˘<Õk
Uq∞@O>Ë, =∞<Àx|ƒ~åxfl Hõey LO_»O_ç. âßOux HÍáê_»O_ç—— Jx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞
L^ÕtÌ Oz "≥∂n q[˝ÑÎ≤ KÕâß~°∞. ã¨iQÍæ ~år"£QÍOnè É’\òûHõÉ¡ ò „ѨãO¨ QÍxfl QÆ∞~°∞‰Î Ωõ
`≥KÛÕ D q[˝ÑxÎ≤ "≥∂n XHõ¯ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ L^ÕtÌ OKÕ KÕâß~°∞. W^Œ~Ì ∞° <Õ`Ö« ’¡#∂
'=∞#O =Ô~ûãπ "å~°∞— J#fl HõO~î° ^èfiŒ x qxÑ≤OzOk. HÍHõáÈ`Õ =∞`« Ç≤ÏO™êQÆ∞flÅ∞
^Œ@Oì QÍ JÅ∞=Ú‰õΩáÈ`«∞#fl ã≤u÷ H˜, "≥∂n „ѨãO¨ QÆO =∞iO`« P[ºO áÈã≤Ok.
2002Ö’ "≥Å∞=_ç# JkèHÍiHõ "åºMϺ<åÅ∞, ã¨OÉèÏ+¨}Å∞, „ѨHõ@#Ö’¡
HõxÑ≤Oz# f„= q=Hõ‰Δ Ωõ , ^Œ∂~°^~Œ ≈° <£ „ѨãO¨ QÆO J^ŒOÌ Ñ¨\ Oì̃ ^Œx K≥Ñʨ Hõ `«Ñʨ ^Œ∞.
ã¨iQÍæ W^Õ HÍÅOÖ’ Z_ç@~üû yÖò¤ '`«ÑÙ¨ ÊÅ∂ XѨÙÊÅ∂— J<Õ ¿Ñi@ XHõ x"ÕkHõ#∞
q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. 2002 "Õ∞Ö’ q_»∞^ŒÅ J~Ú# D x"ÕkHõÖ’, W~°∞ =∂~°}HÍO_»Å
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’#∂ „ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍ~° „ѨH@ õ #Ö’¡ q=ˆHΔ HõxÑ≤OzO^Œx ¿Ñ~˘¯Ok. Hˆ „Δ `«
Ѩ~º° @#Ö’ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ J#∞Éè=í OÖ’H˜ =zÛ# q=~åÅ∞ QÆÅ D x"ÕkHõ#∞ Z_ç@~üû
yÖò¤ g∞_çÜ∂« ‰õΩ q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. ''QÀ„^è• L^ŒO`åxfl „Ѩ™êÎqOKåeû =zÛ#ѨÙÊ_»∞
'J=∂#gÜ«∞ ǨÏ##O— Jx, 'J=∂#gÜ«∞ =∂~°}HÍO_»— Jx '=∂~°}HÍO_»— J<Õ
qâıëêÅ#∞ („ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍiHõ „ѨH@ õ #Ö’¡) LѨÜ∂≥ yOKå~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÀ„^è•
J#O`«~° ^•_»∞Å QÆ∞iOz =∂\Ï¡_®eû =zÛ#ѨÙÊ_»∞ '(K«@ì) LÅ¡OѶ¨∞hÜ«∞ HõÖ’¡Å
Ѷ∞¨ @#Å∞— Jx. =\˜Qì Í 'Ѷ∞¨ @#Å∞— J<Õ qâı+} ¨ Ïxfl "å_®~°∞—— Jx x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok.
ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ÃÑ· "≥∂n xO^•Ñ¨Ó~°fiHõ "åºYºÅ∞
=ÚYº=∞O„u 2002 =∂iÛ XHõ\’ `Õn# r Kå#Öò‰Ωõ WO@~°∂fi º WKåÛ~°∞.
D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ "≥∂n KÕã#≤ "åºYºÅ∞ J#O`«~H° ÍÅOÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ^Œ∞=∂~°O ~ˆ áê~Ú.
WO@~°∂fi ºÖ’x =ÚYºÉèÏQÍÅ#∞ Z_ç@~üû yÖò¤ `«# x"ÕkHõÖ’ „ѨK∞« iOzOk. WO@~°∂fi º
=¸Åáê~î°O HÀã¨O 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞, r Kå#Öò#∞ ã¨O„ѨkOKå~°∞. Ô~O_»∞™ê~°∞¡
QÆ∞~°∞ÎKÕã≤<å, XHõ™êi <À\©ã¨∞ WzÛ<å Kå#Öò Ü«∂[=∂#ºO >ËѨÙ#∞ JOkOK«
ÖËHõáÈ~ÚOk. nO`À yÖò¤ x"ÕkHõÖ’x ÉèÏQÍÅÃÑ·<Õ 'ã≤\ò— P^è•~°Ñ¨_®eû =zÛOk.
422 QÆ∞[~å`ü 2002
'ã≤\ò— ^Œ~åºÑ¨ÙÎ "≥Ú`«OÎ Ö’ D WO@~°∂fi º‰õΩ qâı+¨ „áê^è•#º`« LOk. ZO^Œ∞HõO>Ë ~år"£
QÍOnè KÕã#≤ '=∞Ǩ =$HõOΔ — ã¨∂„fHõ~} ° ‰õΩ „Ѩu^èfiŒ <å J#fl@∞ì, "≥∂n #∂º@<£ 'K«~º° -
„ѨuK«~º° — ã¨∂„`åxfl =e¡OKå~°∞. HÍHõáÈ`Õ D ã¨∂„fHõ~} ° Å#∞ "Õ̂~fi~°∞ ã¨O^Œ~åƒùʼnõΩ
"å~°∞ =iÎOѨ*¿Ë 㠄ѨÜ∞« `«flOKÕâß~°∞. 'WOk~åQÍOnè ǨÏ`«º‰õΩ ã¨^Àº[x`«OQÍ „ѨfHÍ~°
^•_»∞Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.D Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ÖËHõ áêÅHõ áêsìH˜ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
ÖË^∞Œ — Jx K≥áêÊÅx ~år"£QÍOnè „Ñ¨Ü∞« uflOKå~°∞. nxH˜ J^Œ#OQÍ =∞~À ã¨=∞㨺
"≥∂n ã¨∂„fHõ~} ° Ö’ LOk. ^•x=Å¡ "≥Ú`«OÎ =º=Ǩ~°O =∞iO`« QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ
`«Ü∂« ~°~ÚOk. "≥∂n L^ÕâÌ º◊ OÖ’ K«~º° Un? ^•xH˜ „ѨuK«~º° Uq∞\˜? QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ©
L^ŒO`«OÖ’, "≥∂n ^Œ$+≤Öì ’ ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ_¨ O» J<Õ^Õ K«~º° . "åãÎ̈"åxfl
u~°̂Qã≤# D Ѩ^uúŒ x K«∂¿ã<Î ,Õ =Úã≤=¡ ÚŠѨ@¡ "≥∂n x~°Ü Ì ∞« =∞#ãÎ̈`fi« O `Õ@`≥ÅO¡
J=Ù`«∞Ok. H˘xfl QÆO@Å∞QÍ =Úã≤=¡ ÚÅ „áêO`åxfl K«∞@∞ì=Ú_»∞`«∞#fl =¸HõÅÃÑH· ˜
XHõ"àÕ ◊ ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤<å, P`«‡~°H} Δõ Ö’ÉèÏQÆOQÍ JÖÏKÕ¿ã ǨωõΩ¯ D
=∂r ZOÑ‘H˜ LOk. ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ =∞$`«∞º"å`«Ñ_¨ ç JѨÊ\˜H˜ XHõ ~À*Ë J~ÚOk.
WO`«Ö’<Õ *τѶ‘ K«~º° ÃÑ· "≥∂n f~°∞ÊÅ∞ K≥¿ÑÊâß~°∞. JHõ¯_ç`À PQÆÖ^Ë ∞Œ . PÜ«∞##∞
K«OÑ≤#"åix "≥#∞ˆHã¨∞H˘KåÛ~°∞.
"≥∂nx 2010Ö’ „ѨtflOz#ѨÙÊ_»∞, r Kå#Öò WO@~°∂fi º JOâßxfl 'ã≤\ò—
„Ѩ™êÎqOzOk. HÍHõáÈ`Õ WO@~°∂fi ºÖ’ „Ѩ^è•# q"å^•ã¨Ê^Œ ÉèÏQÍxfl =kÖËã≤Ok.
QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © TK«HÀ`«Å‰õΩ ZÇπÏ™ê<£ *τѶx‘ `«ÑÙ¨ Ê|_»∞`«∂ "≥∂n KÕã#≤ "åºYºÅ#∞
=kÖËãO≤ k. JO`Õ `≥eqQÍ `å#∞ ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ q+¨Ü∞« OÖ’ J#∞ã¨iOz# "≥Y· ix
ѨÙ#~°∞^•…\ ˜OKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n ‰õÄ_® „Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œ∞. ÃÑ·QÍ 'K«~°º- „ѨuK«~°º—
ã¨∂„fHõ~}° #∞ `å#∞ âßOuѨi~°H}Δõ #∞ L^ÕtÌ Oz KÕã#≤ @∞ì "≥∂n K≥ÑÙ¨ ÊH˘KåÛ~°∞. ''JѨÙÊ_»∞
<Õ#∞ U=∞<åfl<À WѨÙÊ_»∞ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ ~å=_»O ÖË^∞Œ . Ѩ^OŒ Ѩ^OŒ [˝ÑHÎ≤ ˜ ~å‰õΩ<åfl, JѨÙÊ_»∂,
=∞Ô~ѨÙÊ_»∂ <Õ#∞ âßOu HÀã¨"∞Õ , Hˆ =ÅO âßOu ™ê^è#Œ HÀã¨"∞Õ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ#∞. 'Ç≤ÏOã¨#∞
Hõ\ ˜ìÃÑ@ìO_ç— Jx „Ѩ[ʼnõΩ ã¨∂\˜QÍ, ã¨~°à◊"≥∞ÿ# ÉèÏ+¨Ö’ J~°÷O KÕ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ
„ѨÜ∞« uflOKå#∞—— Jx "≥∂n q=iOKå~°∞. PÜ«∞# KÕã#≤ "åºYºÅ∞..âßOu HÀã¨O
Ñ≤Å∞ѨÙxzÛ#@∞ì H͉õΩO_® ѨÙO_»∞ g∞^Œ =∞iO`« HÍ~°O K«e#¡ @∞ì L<åflÜ«∞x 'ã≤\ò—Hˆ
JxÑ≤OzOk. 2010<å\˜ x"ÕkHõÖ’ Ѷ∂¨ >ÿ̌# Ѩ^*Œ ÏÅO`À W^Õ q+¨Ü∂« xfl 'ã≤\ò—
"≥Å_¡ Oç zOk. 2012 <å\˜ `«∞k x"ÕkHõÖ’ =∞m¡ JÖÏO\˜ Hõ@∞"≥#· ã¨fi~°O qxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
J^Œ~Ú<å, W^Œ~Ú<å ™ê^è•~°}OQÍ "≥∂n "åOQÆ∂‡ÖÏ<Õfl „Ѩ=∂}OQÍ KÕã∞¨ H˘<åfl~Ú.
'' K«~º° -„ѨuK«~º° Å QÆ∞iOz "≥∂n r Kå#Öò WO@~°∂fi ºÖ’ ‰õΩO_»|^ŒÅÌ ∞ H˘\Ïì~∞° .
Ç≤ÏO™È#∞‡Y∞Öˇ·# QÆ∞OѨÙÃÑ· `˘Å∞`« ZÇπÏ™ê<£ *τѶ‘ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°áê~°x, ^•x`À
 =∞<À*ò q∞@ì 423
~Ô zÛáÈ~Ú# QÆ∞OѨ٠™⁄Ãã\· x© =Ú@ì_Oç z, xѨÙÊ ÃÑ\˜Oì ^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. JO>Ë PÜ«∞#
^Œ$+≤Öì ’ *τѶ‘ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ_¨ "» ∞Õ K«~º° . JHõ¯_» [iy# TK«HÀ`«Å∞ ^•xH˜ „ѨuK«~º° ——
Jx 2010 x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò— ¿Ñ~˘¯Ok. WHõ WHõ¯_» #∞Oz ~Ô O_»∞ x"ÕkHõÅ∂ P‰õΩ‰õΩ
JO^ŒHõ áÈHõ‰Ωõ K≥O^ŒHõ J#fl K«O^ŒOQÍ ã¨∞xfl`«OQÍ Ñ¨~㰠ʨ ~°O qÉèkË OK«∞‰õΩO@∂™êQÍ~Ú.
''QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @#‰õΩ „ѨfHÍ~°O fã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘xflQÆO@Å∞QÍ QÆ∞OѨ٠áÈQÆ∞Ѩ_Oç k. D
Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ QÆ∞OѨÙÃÑH· ˜ XHõ"àÕ ◊ *τѶ‘ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤#@ì~Ú`Õ, Ç≤ÏO㨠|^ŒÅÌ ∞HÍ=_®xH˜
J^Õ `«H} Δõ L„`ÕÊ~°H=õ ∞ÜÕ∞º J=HÍâ◊O LO@∞Ok—— Jx 'ã≤\ò— ¿Ñ~˘¯Ok.
"Õ̂~fi~°∞ x~åú~°}Å`À |Ü«∞Å∞^Õi# D Ô~O_»∞ x"ÕkHõÅ∂ =ÚyOѨ٠^ŒQÆæ~°
XHõ¯@~Ú áÈÜ«∂~Ú. 2010 x"ÕkHõ "≥∂nx K«@|ì ^ŒOú QÍ HÍ^Œ∞, <≥u· HõOQÍ ÉÏ^è∞Œ º_çx
KÕãO≤ k. ''HÍ~°}O U"≥∞<ÿ å HÍ=K«∞ÛQÍh, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· © `«k`«~° „áêO`åÖ’¡ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
=Úã≤=¡ Ú ÅÃÑ· Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’, XHõ „ѨÉ∞íè `«fiO Uq∞
KÕÜ«∂Åx HÀ~°∞‰õΩO\Ï"≥∂, P `«~°Ç¨ ã¨ÊO^Œ# HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. K«~°º‰õΩ „ѨuK«~°º
LO@∞O^ŒO@∂ =ÚYº=∞O„u "≥∂n, QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« `«k`«~° Ѷ∞¨ ’~°
Hõ$`åºÅ f„=`«#∞ h~°∞Q͈~ÛO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. HÍHõáÈ`Õ Hˆ =ÅO D "åºYºÅ
HÍ~°}OQÍ<Õ PÜ«∞#ÃÑ· Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« ÖËO—— Jx 'ã≤\ò— q=iOzOk. qz„`«OQÍ
2012 `«∞k x"ÕkHõÖ’ ã≤\ò, r Kå#Öò WO@~°∂fi º‰õΩ QÆÅ „áê^è•<åºhfl â◊HÇΘ Ï‘ #O
KÕãO≤ k. ''QÆ∞Ń~üæ ™⁄Ãã\· ,© #~À_® áê\˜Ü∂« `«k`«~° „áêO`åÖ’¡ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î =Úã≤=¡ ÚÅÃÑ·
J~åK«Hõ =¸HõÅ∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ #~°"∞Õ ^èOŒ ™êyã¨∞#Î flѨÙÊ_»∞, =ÚYº=∞O„u KÕã#≤ "åºYºÅ#∞
ã¨O^Œ~ƒ° âù √◊ kú ÖˉΩõ O_® L@OH˜Oz#@∞ì HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. HÍ|\ì̃, P „ѨH@ õ #Å P^è•~°OQÍ
PÜ«∞#ÃÑ· Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« _»O ™ê^躌 O HÍ^Œ∞—— Jx 'ã≤\ò— "≥Å_¡ Oç zOk.
Kå#Öò "ÕkHõQÍ ZÇπÏ™ê<£ *τѶx‘ ^Œ∂+≤Oz# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’<Õ HÍ^Œ∞, =Úã≤O¡
„áê|ź ã≤QflÆ Öò á¶êeÜ«∂ "åã¨∞ÅÃÑ· <À~°∞ áêˆ~ã¨∞H˘#fl L^ŒO`«OÖ’#∂, "≥∂n ^Œ~åºÑ¨ÙÎ
#∞Oz q∞#Ǩ~ÚOѨ٠á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞. QÀ„^è• ~Ô Ö· fiË ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ ã¨g∞ѨOÖ’<Õ ã≤QflÆ Öò á¶êeÜ«∂
„áêO`«O LOk. D „áêO`«O"åiH˜ <Õ~° „Ѩ=$uÎ L#fl^Œx r Kå#Öò WO@~°∂fi ºÖ’
"≥∂n J<åfl~°∞. QÆ`O« Ö’ =∞Ç≤ÏàÏ J^蕺Ѩ‰Ωõ Å#∞ ǨÏ`«º KÕâß~°x, WѨÙÊ_Õ"∂≥ D Ѷ∞¨ ’~°
Hõ$`åºxH˜ X_çQ\Æ Ïì~x° xOkOKå~°∞. „Ѩ`ºÕ H˜Oz XHõ =∞`«=~åæxH˜ <Õ~° „Ѩ=$uÎ L#fl^Œx
K≥Ñʨ _®xH˜ "≥∂n UHõ~∞° =Ù ÃÑ\ì̃# <Õ~åÅ z\Ïì Wn! nx=Å¡<Õ "åiÃÑ· (=Úã≤=¡ ÚÅÃÑ)·
f„="≥∞#ÿ „Ѩuã¨ÊO^Œ#Å∞ =ºHõOÎ J=Ù`«∞<åflÜ«∞x "≥∂n J<åfl~°∞. Pã¨HHÎ̃ ~õ ° q+¨Ü∞« O
Uq∞@O>Ë, "≥∂n "åºYºÅ∞ 'K«@ì q~°∞^Œ—ú =∞x `˘Å∞`« ¿Ñ~˘¯#fl"å_»∞ 'ã≤\ò— K≥~· ‡° <£
~åѶ∞¨ =<£.2010 x"ÕkHõ`Àáê@∞ XHõ <À\ò#∞ PÜ«∞# ã¨=∞iÊOKå~°∞. ''QÀ„^è•, K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å
„áêO`åÖ’¡x H˘xfl=~åæʼnõΩ <Õ~° „Ѩ=$uÎ L#fl^Œx XHõ =ÚYº=∞O„u ™ê÷~Ú =ºH˜Î
424 QÆ∞[~å`ü 2002
™ê^è•~°}H© iõ Oz =∂\Ï¡_@» O K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞Õ J=Ù`«∞Ok. Jk‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤=¡ ÚÅ
=∞^躌 L„kHõ`Î Å« ∞ `å~°™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° ‰õΩO@∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ (=∂iÛ 1,2002) JÖÏO\˜
"åºYºÅ∞ KÕÜ∞« _»O ZO`«=∂„`«O ã¨||∞ HÍ^Œ∞—— Jx <À\òÖ’ ~åѶ∞¨ =<£ "åkOKå~°∞. r
Kå#Öò „Ѩ™ê~°O KÕã≤# WO@~°∂fi ºÖ’x QÀ„^è• ÉèÏQÆOÃÑ· Ö’`«~Ú# ѨijÅ#Å#∞
JOkOz# D 'ã≤\ò— JkèÑu¨ , QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« ^•_»∞Å ÉèÏQÆOÃÑ· =∂„`«O KÕuÖ’x
P^è•~åÅ#∞ Ãã`· O« =kÖËã≤ T~°∞H˘<åfl~°∞. "≥∂nH˜ Hõeã≤ =zÛ# q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë
2010 x"ÕkHõÖ’ HõxÑ≤Oz# ѨijÅ#ÖËg 2012 x"ÕkHõÖ’ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ZO^Œ∞Hõ<kÕ
'ã≤\ò— ZHõ¯_® q=~°} W=fiÖË^∞Œ .
"≥∂n q+¨ "åºYºÅ‰õΩ "å~åÎѨ„uHõÅ ÉÏHÍ
QÀ„^è• J#O`«~° ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞[~åf "å~åÎÑ„¨ uHõÅ∞ P[ºO áÈâß~Ú. q+¨OQÆHˆ ¯
~å`«Å`À =∂~°}Ǩϟ=∂xfl =∞iO`« ÃÑOKå~Ú. =ÚYºOQÍ, QÆ∞[~å`ü ã¨=∂Kå~ü, ã¨O^Õâò
Ѩ„uHõÅ f~°∞ f„=q=∞~°≈Å#∞ =¸@QÆ@∞ì‰Ωõ Ok. QÀ„^è• L^ŒO`åxfl 'UHõÑH¨ Δõ ^•_ç—QÍ
z„fHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∂n KÕã#≤ ^Œ∞~å‡~°"æ ∞≥ #ÿ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ D ~Ô O_»∞
„Ѩ=ÚY Ѩ„uHõÅ∞ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . Ѷ„≤ |=i 28 <å\˜ 'ã¨O^Õâò— „Ѩ^•è # ã¨OzHõ Ѩ`åHõ
ji¬Hõ '~°HÍÎxH˜ ~°H"Îõ ∞Õ „ѨfHÍ~°O—. QÀ„^è• Ñ¶∞¨ @# Ѩ@¡ gÃÇÏKüÑ‘ „âı}∞Å P„QÆÇ¨ xfl
Hõ^äŒ#OQÍ JOkOzOk. J^Õ ã¨OzHõÖ’ =∞~À hK«"≥∞ÿ# Hõ^äŒ<åxfl „ѨK«∞iOzOk.
J^Õq∞@O>Ë Ñ¨k¿ÇÏ#∞=∞Ok Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«Ú=`«∞Å#∞ ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπ #∞Oz |Ü«∞@‰õΩ
ÖÏy, JO^Œ∞Ö’ W^ŒiÌ =HΔÀ*ÏÅ#∞ HÀ¿ãâß~°O@∂ F x~å^è•~° "å~°#Î ∞ =O_ç"åiÛOk.
P =∞~°∞<å_»∞ ZH±û„ÃÑãπ #∞Oz JѨÇϨ iOz, J`åºKå~°O KÕã,≤ `«QÅÆ Éˇ\ #ì̃ W^Œ~Ì ∞°
Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«Ú=`«∞Å =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ QÆ∞iÎOz#@∞ì 'ã¨O^Õâò— `«ÑÙ¨ Ê_»∞ "å~°#Î ∞ „ѨK∞« iOzOk.
x*ÏxH˜, P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ g∞_çÜ∂« KÕÜ∞« x ^Œ∞~å‡~°Oæ ÖË^∞Œ . Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ Qˆ e KÕã∂¨ Î
=∂iÛ XHõ\ <˜ å\˜ 'ã¨O^Õâò— ÉèÏ"£#QÆ~ü Z_ç+<¨ £ Hõ^<Œä åÅ∞ „ѨK∞« iOzOk. q+¨Ü∞« O
Uq∞@O>Ë, gÃÇÏKüÑ‘ |O^£ Ñ≤Å∞ѨÙ#‰õΩ D „áêO`«OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ã¨ÊO^Œ# =ºHõOÎ HÍÖË^∞Œ .
''QÀ„^è•Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ ã¨r=OQÍ `«QÅÆ Éˇ\Ïì~∞° . J~Ú<å, |O^£ ~ÀA# ÉèÏ"£#QÆ~ü
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ z#fl ~å~Úh qã¨~Ö° HË áõ ÈÜ«∂~°∞.JǨχ^•ÉÏ^£, =_À^Œ~å, ~å*òHÀ\ò „áêO`åÖ’¡
„ѨfHÍ~° ^•_»∞Å∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. K«∂¿ã,Î ÉèÏ"£#QÆ~ü <Õ`Å« ∞ KÕ= K«zÛ
cè~∞° =ÙÖÏ¡ Ѩ_Lç <åfl~°∞. JÇ≤ÏO㨠¿Ñi@ Ñ≤iH˜=ÚMÏÅ#∞ ^•K«∞H˘O@∞<åfl~°∞—— Jx Z^Õ"Ì å
KÕãO≤ k.
QÆ∞[~åfÅ <ÕÅÃÑ· JÇ≤ÏO㨠ã¨∂ÊùiÃÎ Ñ· q+¨^•_»∞Å∞ KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ ã¨O^Õâò,
QÆ∞[~å`ü ã¨=∂Kå~ü ã¨Ç¨ 16 "å~åÎÑ„¨ uHõʼnõΩ =ÚYº=∞O„u "≥∂n Jaè#O^Œ#Å∞ JO^•~Ú.
 =∞<À*ò q∞@ì 425
D Ѩ„uHõÅ#∞ L^ÕtÌ Oz 2002 =∂iÛ 18= `Õn# ã¨fi^Œã∂¨ iÎ `À "≥∂n ÖËY ~åâß~°∞.
'~å„+¨ì „ѨÉèí∞`åfixH˜ g∞~°∞ JOkOz# =∞^ŒÌ`«∞‰õΩ Hõ$`«A˝_çx—— Jx „Ѩã¨#flѨÓ~°fiHõ
ѨiÉèÏ+¨Ö’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∞`« HõÖ’¡Å ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ Q˘Ñ¨Ê x|ƒ~åxfl, ã¨fiÜ«∞O xÜ«∞O„`«}#∞
áê\˜OKå~°x H˘xÜ«∂_®~°∞. q#_®xˆH q_»∂~¤ O° JxÑ≤OKÕ =∂@ Wk. PÜ«∞# K≥|∞`«∞#fl
ã¨OÜ«∞=∞<åxfl áê\˜Oz# QÆ∞[~åf ÖËHõ WOy¡+π g∞_çÜ∂« =∂„`«O ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ PÜ«∞#
„ѨâO◊ ã¨Å#∞ á⁄O^ŒÖHË áõ È~ÚOk.
=ÚYº=∞O„u "≥∂n Zxfl X`«∞ÅÎ ∞ XuÎ<å, Z_ç@~üû yÖò¤ P„QÆÇϨ O #∞Oz D
~Ô O_»∞ Ѩ„uHõÅ∞ `«ÑÊ≤ OK«∞HÀÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. 'ã¨O^Õâò—, 'QÆ∞[~å`ü ã¨=∂Kå~ü—Å#∞ Ѩ„uHÍ
¿ãfiK«Û‰ù Ωõ 'ÃÑ^ŒÌ qѶ∂¨ `åÅ∞—QÍ D J`«∞º#fl`« áê„uˆHÜ«∞ ã¨=∂Yº ^Œ∞Ü«∞º|\ì̃Ok. ''"å~åÎ
=∂^躌 =∂Å <≥u· Hõ x|O^è<Œ å=ox LÅ¡OѶ∞≤ OKå~Ú. ÉÏ^躌 `å~°ÇÏ≤ `«OQÍ =º=ǨÏiOKå~Ú.
~Ô K«ÛQ˘>Ëì ^èÀ~°}x˜ J=ÅOaOKå~Ú—— Jx 2002 "Õ∞ =¸_À `Õn# q_»∞^ŒÅ KÕã#≤
x"ÕkHõÖ’ Z_ç@~üû yÖò¤ PˆHÑΔ O≤ zOk. cr =sæã,π kbÑπ Ѩ^ÀæOHõ~,ü PHÍ~ü Ѩ>ÖË ò
=O\˜ „Ѩ=ÚY áê„uˆHÜ«ÚÅ∞ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖˇ#· yÖò¤ |$O^ŒO, Ѩ„uHÍ „ѨÜ∂≥ [<åÅ<Õ
Ѩikèx ^•\˜ PÖ’zOzOk. ™œÇ¨~°Ì ã¨OѶ∞‘ ÉèÏ=O Hõ<åfl „Ѩ*Ï „ѨÜ∂≥ [<åňH ÃÑ^ŒÑÌ @ ‘
"Õã≤Ok. D `«~°Ç¨ Ѩ„uHõÅ áê„`«x xQÆ∞æ`ÕÅÛ_»OHÀã¨O L#fl`« <åºÜ«∂kèHÍix
xÜ«∞q∞OKåÅx „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.''ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ #ʼnõΩ
áêÅÊ_ç#@∞ì „áê^äqŒ ∞Hõ ѨijÅ#Ö’ `≥Å∞ã¨∞#Î flk.K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~=° ∞x JxÑ≤¿ãÎ
P „ѨHÍ~°"∞Õ #_»∞K«∞HÀ"åe—— Jx QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixfl HÀiOk. J~Ú`Õ, g∞_çÜ∂« Ö’x
`«# q∞„`«∞ÅÃÑ· =ÚYº=∞O„u "≥∂n K«~º° fã¨∞HÀ=_»O [~°QxÆ Ñ¨x.
`«ÑÙ¨ ÊKÕã#≤ Ѩ„uHõÅÃÑ· K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ=_»OÖ’ "≥∂n "≥Ñ· Ũ¶ ºO K≥O^Œ_®xfl, J`«x
<Õ~° ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ XHõ x^Œ~≈° #OQÍ *τѶ‘ `«# Ѷ~≤ åº^Œ∞Ö’ "åkOzOk. J~Ú`Õ,
Z_ç@~üû yÖò¤ x"ÕkHõ P^è•~°OQÍ HÍHõ, W^Õ JOâ◊OÃÑ· "Õ̂~ =∂~åæÖ’¡ ã¨OáêkOz#
ã¨=∂Kå~°O`À P"≥∞ `«# "å^Œ##∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ H˘Ok. ѨÅ∞ "å~åÎ ™ê^è<Œ åÅÃÑ· K«~º° Å∞
fã¨∞HÀ"åÅO@∂ JѨÊ\’¡ =ÚQÆ∞~æ ∞° áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ „Ѩuáê^Œ#Å∞
ѨOáê~°∞. "åiÖ’ XHõ~∞° xѶ∂¨ qÉèÏQÆO JkèÑu¨ P~üc N‰õΩ=∂~ü HÍQÍ, q∞QÆ`å"å~°∞
=_À^Œ~å áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~ü _ô_ô `«∂`Õ[, ÉèÏ"£#QÆ~ü áÈbã¨∞ pѶπ ~åǨïÖò â◊~‡° .
~åǨïÖò â◊~‡° 'ã¨O^Õâò—ÃÑ· K«~º° fã¨∞HÀ"åÅx QÆ\ Qì̃ Í HÀ~å~°∞. =ÚYºOQÍ P Ѩ„uHõ `«#
ÉèÏ"£#QÆ~ü Z_ç+¨<£Ö’, „ѨâßO`«OQÍ |O^£ [iÑ≤#O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ ˆQe
KÕÜ«∞_®xfl „Ѩ™êÎqOKå~°∞. Z_ç@~üû yÖò¤ =∂„`«"≥∞ÿ<å z`«Îâ◊√kú LO>ËKåÅ∞ "å~åÎ
=∂^茺=∂Ö’¡x =Úã≤¡O =ºuˆ~Hõâ◊‰õΩÎÅ∞ "≥∂nH˜ ZÖÏ ã¨Ç¨ÏHõiOKåÜ«∞<Õk ã≤\ò
|Ü«∞@ÃÑ@ìQeÆ Qˆ k.
426 QÆ∞[~å`ü 2002
"≥∂n 2010 =∂iÛÖ’ `«=∞ Z^Œ∞@ Ǩ[~°~Ú#ѨÙÊ_»∞ 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞, D
JOâß<Õfl „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . ÃÑ_»^•i Ѩ\#ì˜ Ñ¨„uHõÅÃÑ· K«~º° Å∞ fã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ P =ÚQÆ∞~æ ∞°
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ ZO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞u W=fiÖË^xŒ "≥∂nx „ѨtflOK«Ö^Ë ∞Œ . P `«~∞° "å`« ~Ô O_»∞
<≥ÅʼnõΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ 'ã≤\ò—, XHõ x"ÕkHõ WzÛOk. ''N‰õΩ=∂~ü ã≤áê¶ ~°∞ûÅÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiO
U K«~åº fã¨∞HÀÖË^∞Œ —— J<Õ XHõ¯ =∂@ `«Ñʨ x"ÕkHõÖ’ =∞ˆ~g∞ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . ~åǨïÖò
â◊~‡° , `«∂`Õ[ ‰õÄ_® W^Õ JOâ◊OÃÑ· „Ѩuáê^Œ#Å∞ ѨOÑ≤<å, "åi „Ѩ™êÎ=# x"ÕkHõÖ’
ÖË^∞Œ . P~ÀѨ}Å#∞ 'ã≤\ò— ã¨fiÜ«∞OQÍ „^è∞Œ gHõiOz<å, D JOâ◊O qKå~°} ѨikèÖ’H˜
~å‰õΩO_®<Õ áÈ~ÚOk. 'ã≤\ò— ‰õÄ_® ''HÍ|\˜ì, P~ÀѨ}Å∞ x~°∂Ѩ}Ü«∂ºÜ«∞——x
=ÚHõãÎ i¨ QÍ Jx T~°∞‰õΩOk. |Å"≥∞#ÿ HÍ~°}O K«∂Ѩ‰Ωõ O_®, =\ì̃<Õ ^Àëê~ÀѨ} KÕã≤
T~°∞‰õΩOk. g∞_çÜ∂« Hõ=~ˆ r f~°∞#∞ ZO^Œ∞‰õΩ `«ÑÙ¨ Ê|\Ïìeû =ã¨∞#Î fl^Œ<Õ H©ÅHõ JOâßxfl
~åA ~å=∞K«O„^Œ<£ =kÖËâß~°∞. =∂~°}HÍO_» HÀã¨O ~°zOz# ‰õΩ„@ "≥#Hõ QÆÅ =∞~À
HÀ}O QÍ D =º=Ǩ~åxfl PÜ«∞# K«∂_»Ö^Ë ∞Œ . *τѶ‘ Ѷ~≤ åº^Œ∞, „Ѩ^•è #OQÍ "≥∂nÃÑ·
Hõ<åfl áê„uˆHÜ«ÚÅÃÑ·<Õ ˆHO„nHõiOz#@∞ì Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. HÍ|\˜ì, P~ÀѨ}Å∞
x~°∂Ѩ} J~Ú#ѨÊ\˜H© K«~°ºÅ‰õΩ J=HÍâ◊O ÖË^Œx q=iOKå~°∞. ZO^Œ∞‰õO>Ë D
=º=Ǩ~°O [iy Zxq∞^Õà√◊ ¡ J=Ù`«∞O^Œx, WO`« HÍÅO QÆ_zç áÈ~Ú# `«~∞° "å`«, WѨÙÊ_»∞
x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»O ã¨iHÍ^Œ<åfl~°∞. HÍ|\˜,ì D JOâßxfl =kÖËÜ∞« _»"∞Õ =∞Oz^Œx
ã¨∂zOKå~°∞. n#flO`å 2012 x"ÕkHõÖ’ 'ã≤\ò— ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ `«#‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
=∂~°∞ÛH˘Ok. =∂@Å∂ `«_»|_ÕO`«QÍ Laƒ`«aƒ|ƒ~ÚáÈ~ÚOk. ''P~ÀѨ}Å#∞
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl"åiÖ’ Z=iÃÑ<· <·≥ å „H˜q∞#Öò Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ D ã¨=∂Kå~°O
ã¨iáÈ^Œ∞—— JO@∂ D =º=Ǩ~åxH˜ âßâ◊fi`«OQÍ ã¨fiã≤ΠѨeHˆ ã≤Ok.
WO\˜ QÆ∞@∞ì |Ü«∞@Ѩ_Õã≤# "≥∂n =∞x+≤
„ѨÉ∞íè `«fi =º=ã¨Ö÷ ’ Ñ‘ã‘ áêO_Õ Ju H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =ºHÎ̃. PÜ«∞# `«fi~°Ö’<Õ QÆ∞[~å`ü
_ôrÑ‘ ÉÏ^躌 `«Å#∂ ã‘fiHõiOKåeû LOk. PÜ«∞# =$uÎ rq`«OÃÑ· 2002 <å\˜ L^ŒO`åÅ
„ѨÉÏè =O H˜Oz`«∂Î ÖË^∞Œ . JѨÊ\’¡ PÜ«∞# JǨχ^•ÉÏ^£ áÈbã¨∞ Hõq∞+¨#~üQÍ L<åfl~°∞.
QÀ„^è• J#O`«~° =∞`« ^•_»∞Ö’¡ JǨχ^•ÉÏ^Õ J`«ºkèHOõ QÍ <≥`∞« ~Î À_çOk. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’
áêO_Õ =º=Ǩ~° ã¨~o° x 'ã≤\ò— K≥~· ‡° <£ ~åѶ∞¨ =<£ f„=OQÍ `«ÑÙ¨ Ê|\Ïì~∞° . =∞`« ^•_»∞Å
K«i„`«Ö’ 'Ju AQÆ∞áêûHõ~° k#O—QÍ Ñ¶„≤ |=i 28= `Õnx, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ WzÛ#
x"ÕkHõÖ’ Jaè=i‚OKå~°∞. P~ÀA áêO_Õ ''ѨÓiÎQÍ HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ Ѩiq∞`«O JÜ«∂º
~°∞. ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl „áêO`åÖ’¡ U XHõ¯ KÀ@‰õÄ "≥àÖ¡◊ ^Ë ∞Œ . áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ#∞
ã¨fiÜ«∞OQÍ #_çÑO≤ KÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . PÜ«∞# KÕãO≤ ^ŒÖÏ¡, HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ =KÕÛ
á¶È#¡#∞ JO^Œ∞H˘O@∂, á¶È#¡Ö’<Õ P^ÕâßÅ∞ JOkã¨∂Î QÆ_çáê~°∞—— Jx ~åѶ¨∞=<£
=∞<À*ò q∞@ì 427
PˆHÑΔ O≤ Kå~°∞. ÉÏ^躌 `«Å #∞Oz `«ÑÊ≤ OK«∞H˘x uiˆQ áêO_Õ [<åxfl Ѩ\Kì˜ ÛÕ =∞~À L^ŒO`«O
P `«~∞° "å`« ~Ô O_»∞<≥ÅʼnõΩ KÀ@∞KÕã∞¨ H˘Ok. gÃÇÏKüÑ,‘ ^•x Ü«Ú=[# ã¨OѶ∞¨ O J~Ú#
|[~°OQ∑ ^Œàò HÍ~°ºHõ~Åΰ `À QÆ\ Qì̃ Í =º=ǨÏiOKåeû =zÛ# ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’, =∞~À™êi
`«# x„+≤¯Ü«∂Ѩ~`° åfixfl áêO_Õ |Ü«∞@ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQ∑ ^Œàò HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
|Å=O`«Ñ¨Ù=ã¨∂à◊¡‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl@∞ì, =Úã≤¡=ÚÅ#∞ ™êOѶ≤∞Hõ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ
QÆ∞iKÕÜ∂« Åx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ HÀ~°∞`«∂ Hõ~Ñ° „¨ `åÅ#∞ ѨOK«∞`«∞#fl@∞ì áêO_Õ ^Œ$+≤Hì ˜
=zÛOk. PÜ«∞# ™ê÷~ÚH˜, WÖÏO\˜ Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘x
J=∞Å∞ KÕÜ∞« =K«∞Û. ^•xHÀã¨O Z=iJ#∞=∞u HÀã¨=¸ PQÍeû# ѨxÖË^∞Œ . HÍh,
áêO_Õ `«#áêÅ<å ѨikèÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl K«@ì LÅ¡OѶ∞¨ hÜ«∞ Ѷ∞¨ @#Å#∞ L@OH˜ã∂¨ Î
2002 U„Ñ≤Öò 22= `Õn# ǨϟO âßY L#fl`åkèHÍi Jâ’H± <å~åÜ«∞}ü‰Ωõ ÖËY ~åâß~°∞.
gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQ∑ ^ŒàòÅ 'J"åOKèh« Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ—#∞ PÖËYÖ’ UHõ~∞° =Ù ÃÑ\Ïì~∞° .
D ã¨Oã¨Å÷ #∞ ã¨OÉ’kèOKåeû =zÛ#ѨÙÊ_»∞ '„ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^Œ`Ì ∞« Wã¨∞#Î fl ã¨Oã¨Å÷ ∞—
Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
- JǨχ^•ÉÏ^£ ѨikèÖ’ gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQ∑ ^Œàò HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ "åºáê~°∞Å #∞Oz
|Å=O`«Ñ¨Ù =ã¨∂à◊¡‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~°∞. W^Õq∞@x „Ѩtfl¿ãÎ, 'g∞‰õΩ ("åºáê~°∞Å∞)
=Úã≤=¡ ÚÅ #∞Oz ~°H} Δõ HõeÊã¨∞<Î åflO— Jx ^ŒÉÏ~Úã¨∞<Î åfl~°∞. KÕ¿ã^Õg∞ ÖËHõ "åºáê~°∞Å∞
"åi ɡkiOѨÙʼnõΩ ÖÁOyáÈ`«∞<åfl~°∞. J_çy#O`« WKÕÛã¨∞<Î åfl~°∞.
- =Úã≤¡=ÚÅ#∞ ѨxÖ’ÃÑ@∞ìHÀ=^ŒÌO@∂ Ç≤ÏO^Œ∂ "åºáê~°∞ÅÃÑ· gÃÇÏKüÑ‘,
|[~°OQ∑^àŒ ò HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î XuÎ_ç `≥ã∞¨ <Î åfl~°∞. "åi ÉèÜ í ∂« xH˜ "åºáê~°∞Å∞
áÈbã¨∞Å#∞ P„â◊~ÚOK«_O» QÍh, |Ü«∞@‰õΩ K≥Ñʨ _»OQÍh KÕÜ∞« ÖËHõ <À~°∞ <˘ˆH¯ã¨∞H˘O@∞<åfl~°∞.
- =Úã≤O¡ Å#∞ Ç≤ÏO^Œ∂„áê|ź „áêO`åÖ’¡ J_»∞QÆ∞ÃÑ@ìhÜ«∞_»O ÖË^∞Œ . Ѩx
HÀã¨O "≥à"¡ı åix ~À_»∞¤ g∞^Õ J_»∞H¤ ˘O@∞<åfl~°∞. 'g∞ ^ŒQ~æ̂Æ Ñ¨#∞Å∞ "≥`∞« HÀ¯O_ç.áÈO_ç—
JO@∂ `«iq∞H˘_»∞`«∞#fl Ѷ∞¨ @#Å∞ J<ÕHOõ #"≥∂^Œ=Ù`«∞<åfl~Ú. nO`À =Úã≤=¡ ÚÅ
r=#O ^Œ∞~°ƒ~ù O° QÍ =∂iOk. "åiÖ’ JO`«∞ÖËx Jã¨ÇϨ #O, Jã¨O`«$Ñ≤Î ~ˆ QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQ∑ ^Œàò HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ J_»áê^Œ_á» ê Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ∞¨ @#ʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∂<Õ
L<åfl~°∞.
- "≥∞<ÿ åi\©Å Pã¨∞ÅÎ #∞ `«QÅÆ Éˇ\ ,ì̃ P =~°Oæ "åix ÉèÜ í ∞« HõOÑ≤`∞« Å#∞ KÕã#≤
„áêO`åÖ’¡ "åiH˜ K≥Ok# ^Œ∞HÍ}ÏÅ∞, ã¨Oã¨Å÷ ∞ =¸`«Ñ_¨ ®¤~Ú. WѨÙÊ_»∞ "å\˜x uiy
`≥~=° hÜ«∞_»O ÖË^∞Œ . D Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ Z@∞ ^•if™êÎÜ∂≥ `≥eÜ«∞xk HÍ^Œ∞. ™êfi~°÷ PÖ’K«#Å∞
Hõey# H˘O`«=∞Ok =∞#∞+¨μÅ∞, gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQÆ^àŒ ò JO_»`À P Pã¨∞ÅÎ #∞ HõÉÏ˚
KÕã<≤ å KÕÜÚ≥ K«∞Û.
428 QÆ∞[~å`ü 2002
áêO_Õ UHõ~∞° =Ù ÃÑ\˜#ì J~åK«Hõ <Õ~° Ѷ∞¨ @#Åhfl PÜ«∞# áêÅ<åѨikèÖ’x
„áêO`«OÖ’<Õ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. JÖÏO@ѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# ZO^Œ∞‰õΩ K«~º° fã¨∞HÀ=_»O
ÖË^∞Œ ? nxÃÑÖ· YË Ö’ z#fl q=~°}Ï ÖË^∞Œ . ''L#flѨàÏ# „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨ÊOkOKåeû# J=ã¨~O°
LOk. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤=¡ ÚʼnõΩ =∞^躌 ã¨O|O^è•Ö’¡ =∞iO`« JQÍ^èOŒ ÃÑOK«∞`«∞#fl
gÃÇÏKüÑ‘, |[~°OQ∑ ^ŒàòÅ ^Œ∂‰õΩ_»∞‰õΩ =Ú‰õΩ`å_»∞ "ÕÜ«∂e. JѨÙÊ_»∞ =∂„`«"Õ∞
UHÍH˜ÉÏè =#‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl =Úã≤O¡ Å∞ 'Ç≤ÏO™ê`«‡HõÑ^¨ OŒä —Ö’H˜ =∞àıO¡ ^Œ∞‰õΩ QÆÅ „Ѩ=∂^•xfl
x"åiOK«_O» ™ê^躌 O J=Ù`«∞Ok—— Jx áêO_Õ ã¨∂zOKå~°∞. áêO_Õ HõOQÍ~°∞ =∂@
ZÖÏ L<åfl, K«\Ïìxfl Ѩi~°HOΔ˜ KÕ ™ê÷#OÖ’ L#fl U „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_® WÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
U ™ê‰õΩ`À#∂ KÕ`∞« Å∞ Hõ@∞ìH˘x ‰õÄ~˘Û#*ÏÅ^Œ∞. HÍh, áêO_Õ ÖËYÃÑ· Hõ^eŒ Hˆ ÖË^∞Œ .
z=~°‰Ωõ P ÖËY ‰õÄ_® gÃÇÏKüÑ`‘ À ã¨~å¯~°∞ ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯#∞ `≥e¿Ñ Ѩ„`åÅ ^˘O`«~Ö° ’¡
Hõeã≤áÈ~ÚOk. QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO, =ÚYº=∞O„u "≥∂n QÆ∞iOz `≥eã≤#"åiH˜ Wk
ÃÑ^ŒÌ Pâ◊Û~°ºO HõeyOKÕq+¨Ü«∞O HÍ^Œ∞. Ѷ≤„|=i 27 (2002)= `Õn# QÀ„^è•
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ "≥O@ fã¨∞HÔ àıO¡ ^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uã¨∂Î gÃÇÏKüÑ‘ <Õ`« [Ü«∞nÑπ Ѩ>ÖË ò‰Ωõ
ÖËY W=fi_»O ^ŒQ~æÆ ° D „Hõ=∞O "≥Ú^ŒÅ~ÚO^Œ<kÕ QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ"åe.
áêO_Õ ÖËY P `«~∞° "å`« U_»∞ ã¨O=`«û~åʼnõΩQÍh "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ ~åÖË^∞Œ . „Ѩ*Ï"ÕQ∞Æ
N‰õΩ=∂~ü D ÖËY#∞ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~∞° . „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ~åã≤#ѨÙÊ_»∞, ÖËY „Ѩ`∞« Å#∞ JѨÊ\˜
_ôrÑ‘ K«„Hõ=iÎ, xѶ∂¨ qÉèÏQÆO JkèÑu¨ N‰õΩ=∂~üʼnõΩ ‰õÄ_® áêO_Õ Ñ¨OÑ≤OKå~°∞.
N‰õΩ=∂~ü 2009 EÖˇ·Ö’ ã≤\ò Z^Œ∞@ "åOQÆ∂‡ÅO WKÕÛ„Hõ=∞OÖ’ DÖËY#∞
JOkOKå~°∞. J^Õ U_®k _çÃãO|~üÖ’ K«„Hõ=iÎ, <å~åÜ«∞}üÅ "åOQÆ∂‡ÖÏÅ#∞ #"≥∂^Œ∞
KÕâß~°∞. "åi^Œ~Ì ∂° ÖËY q+¨Ü∂« xfl „^è∞Œ gHõiOKå~°∞. ÖËY#∞ K«∂ã≤# "≥O@<Õ á¶È<£Ö’
áêO_Õ`À =∂\Ï¡_®#x, xiÌ+Oì̈ QÍ U^≥<· å Ѷ~≤ åº^Œ∞ #"≥∂^Œ~Ú`Õ gÃÇÏKüÑ,‘ |[~°OQ∑
^Œàò ã¨É∞íè ºÅÃÑ· K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ"åÅx `å#∞ xˆ~tÌ OKå#x K«„Hõ=iÎ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D
ã¨∂K«#ÃÑ· áêO_Õ ÃÑ^Œq qiz#@∞ì K«„Hõ=iÎ "åOQÆ∂‡ÖÏxfl |\˜ì `≥Å∞ã¨∞#Î flk. '' ÉÏkè`∞« Å∞
=ÚO^Œ∞H˘zÛ ed`«ÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ WKÕÛ Ñ¨iã≤u÷ ÖË^∞Œ . JO^Œ∞=Å¡ „ѨÉ∞íè `«fi"Õ∞
ѨÓ#∞HÀ"åe. D ^Œ∞â◊Û~°ºÅ#∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞HÔ o¡, "å\˜H˜ J_»∞H¤ @ õ ì "ÕÜ∂« eû#
J=ã¨~O° ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#flk—— Jx `«#`À áêO_Õ J#fl@∞ì K«„Hõ=iÎ `≥eáê~°∞. P "≥O@<Õ
`å#∞ áêO_Õ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ <å~åÜ«∞}ü‰Ωõ `≥eÜ«∞*Ëâß#x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D q+¨Ü∂« xfl
<å~åÜ«∞}ü 'ã≤\ò— ã¨=∞HõOΔ Ö’ JOwHõiOKå~°∞. áêO_Õ ÖËYÃÑ· `å#∞ K«„Hõ=iÎ`À<Õ HÍ^Œ∞,
ã¨fiÜ«∞OQÍ =ÚYº=∞O„u "≥∂n`À<Õ =∂\Ï¡_®#x <å~åÜ«∞}ü `«# "åOQÆ∂‡ÅOÖ’
`≥eáê~°∞. `å#∞ "≥∂nH˜ K≥áêÊ#x <å~åÜ«∞}ü K≥|∞`«∞#fl q+¨Ü∂« ÅÃÑ· =ÚYº=∞O„u
ã¨ÊOkOz# f~°∞ K«∂¿ãÎ PÜ«∞# L^ÕâÌ ßºÅÃÑ· heh_»Å∞ Hõ=Ú‡HÀ=_»O MÏÜ«∞O. ã¨OѶ∞π
=∞<À*ò q∞@ì 429
Ѩi"å~ü HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞ xÅ∞=iOKÕq^èOŒ QÍ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ P^ÕâßÅ∞ W"åfiÅx `å#∞
HÀ~°QÍ, "≥∂n Ug∞ `ÕÅÛÖË^xŒ <å~åÜ«∞}Ë K≥|∞`«∞<åfl~°∞. ''QÆ∞[~å`ü ѨikèÖ’ rqOKÕ
„Ѩu áœ~°∞_çH˜ ~°H} Δõ , Éè„í ^Œ`Å« #∞ HõeÊOK«_O» ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `«fiO qkè J<Õ =∞øeHõ áêÅ<å
^è~Œ å‡hfl QÆ∞~°∞KÎ âÕ ß#∞. J~Ú<å, "≥∂n Ug∞ Ѩ@#ì @∞ì LO_çáÈÜ«∂~°∞—— Jx <å~åÜ«∞}ü
q=iOKå~°∞.
'J=Ù#∞. x["Õ∞ <Õ#∞ HÍëêÜ«∞ q∞„`«∞ÅHÀã¨"∞Õ Ug∞ Ѩ@#ì @∞ì T~°∞‰õΩ<åfl—#x
=ÚYº=∞O„u "≥∂n JOwHõi™êÎ~å? 2010 =∂iÛÖ’ "≥∂nx qKåiOz#ѨÙÊ_»∞ 'ã≤\ò—
D q+¨Ü∂« xfl „Ѩ™êÎqOzOk. P g∞^Œ@ 'g∞~°∞ Uq∞ KÕâß~°∞? U"≥∞<ÿ å K«~º° Å∞ fã¨∞
H˘<åfl~å?— Jx „ѨtflOzOk. ''JѨÙÊ_»∞ Uq∞ [iyO^Œ<kÕ <å‰õΩ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ ~å=_»O
ÖË^∞Œ . D q+¨Ü∂« xfl Jã¨Å∞ <å^•HÍ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~å ÖË^• J<Õn [˝ÑÖÎ≤ ’ ÖË^∞Œ —— Jx
"≥∂n ã¨=∂^è•#q∞KåÛ~°∞. áêO_Õ, <å~åÜ«∞}üÅ∞ ÖË=<≥uÎ# JOâßÅ f„=`«#∞|\˜ì
K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞, XHõ „ѨÉ∞íè `åfikè<`Õ « #∞Oz WÖÏO\˜ ã¨ÊO^Œ##∞ PtOK«ÖOË . ÃÑQ· Í,
JÅ∞Ѩә⁄Å∞Ñ¨Ó ÖˉΩõ O_® „ѨÉ∞íè `«fi q[Ü«∂Å#∞, Ѷ∞¨ #`«Å#∞ P~åƒù@OQÍ UHõ~∞° =Ù
ÃÑ>Ë=ì ºH˜Î WKÕÛ ["å|∞ W^•? x[O K≥áêÊÅO>Ë "≥∂n ZHõ¯_® ^•Ñ¨iHõO „Ѩ^iŒ ≈OK«Ö^Ë ∞Œ .
=∞`«^•_»∞Å∞ PyáÈ~Ú# `«~∞° "å`« ‰õÄ_®, `«# =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ =Úã≤O¡ ÅÃÑ· ™êOѶ∞≤ Hõ
|Ç≤Ï+¨¯~°}#∞ H˘#™êyã¨∞Î<åfl~°x áêO_Õ `≥eÑ≤#ѨÙÊ_»∞, PÜ«∞#‰õΩ Hõhã¨O p=∞
‰õΩ\˜#ì @ì~Ú<å ÖË^∞Œ . PO^Àà◊# Ѩ_∞» `«∞#fl@∞ìQÍ<À, P"Õ^#Œ K≥O^Œ∞`«∞#fl@∞ìQÍ<À #\˜OKÕ
„ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . 'QÆ∞~°∞Î ÖË^∞Œ — Jx "≥∂n XHõ™êi J#fl`«~∞° "å`« 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞ʼnõΩ
q∞ye# ^•i XHõ¯>Ë. Jxfl ~°HÍÅ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ #∞Oz "≥∂nH˜ q∞#Ǩ~ÚOѨ٠WKÕÛ „Hõ=∂xH˜
W|ƒOk `«Ö`ˇ xΫ Ѩ^`úŒ ∞« Ö’¡ D =º=Ǩ~åxfl =ÚyOKåe. ^•xHÀã¨O =∞ø#O =Ç≤ÏOKåe.
'ã≤\ò— J^Õ Ñ¨xKÕãO≤ k. `«# `«∞k x"ÕkHõÖ’ áêO_Õ ÖËY#∞ ѨÓiÎQÍ =∞~°∞QÆ∞ѨiKÕãO≤ k.
<å~åÜ«∞}ü, "≥∂nÅ "åOQÆ∂‡ÖÏÖ’¡x =º`庙êÅ#∞ =keÃÑ>Ëãì O≤ k. ZO^Œ∞‰õΩ? "≥∂n
„ѨÉ∞íè `«fi x~°H¡ ÍΔ ºxfl (‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ HÍÖË^#Œ ∞‰õΩ<åfl) ZuÎ K«∂¿ÑO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞Hˆ ~åHõáÈ`Õ,
áêO_Õ ÃÇÏK«ÛiHõ ã¨O^ÕâO◊ Ö’x JOâßÅ#∞ 'ã≤\ò— JkèHÍ~°∞Å∞ `«_"ç ∞Õ „ѨãHˆ¨ Î LO_»^∞Œ .
"≥∂n q^Õfi+¨ „ѨãO¨ QÆO KÕã#≤ @∞ì =zÛ# JaèÜ∂≥ QÍÅÃÑ· x[ x~åú~} ° ¿Ñi@
™êy# HõÅÊ<å`«‡Hõ „Hõ=∞q∞k. W^ŒO`å K«∂ã≤#ѨÙÊ_»∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "≥∞ÿ<åi\©Å∞
Z@∞=O\˜ ^ŒÜ«∞hÜ«∞ "åã¨ÎqHõ Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ rqã¨∞Î<åfl~°<Õk Hõà◊¡‰õΩ Hõ_»∞`«∞Ok.
WѨÙÊ_»<HÕ Í^Œ∞, 1984Ö’ ~år"£QÍOnè ǨÏÜ«∂O #∞Op x[ x~åú~} ° Å suÖ’QÍh,
f~°∞Ö’QÍh U=∂~°∂Ê ÖË^Œ∞. JѨÊ\’¡ ~år"£ XHõ Ѩ^ŒúuÖ’ ~å[H©Ü«∞ qÉèí[#‰õΩ
áêÅÊ_®¤~∞° . "≥∂n q+¨Ü∂« xH˜ =¿ã,ΠѨÓiÎQÍ Ç≤ÏO^Œ∞`«fi `åufiHõ`#« ∞ =O@|\˜Oì K«∞H˘#fl
<Õ`« PÜ«∞#. HÍ|\ì̃, `≥eq`«‰Ωõ ¯=QÍ<À, =¸~°Oö QÍ<À "≥∞<ÿ åi\©ÅÃÑ· q+¨O HõHͯ~°x
430 QÆ∞[~å`ü 2002
ÉèÏqOK«_®xH˜ ÖË^∞Œ . W^Õ q+¨Ü∂« xfl PÜ«∞# '^Œ >ÿ̌"∞£ û PѶπ WO_çÜ∂« — „Ѩuxkè ~°+‡‘
~À+¨<£‰õΩ 2003 PQÆã¨∞ìÖ’ ã¨Ê+¨ìO KÕâß~°∞. JѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# ÅO_»<£ Ѩ~°º@#‰õΩ
ã≤^=úŒ ∞=Ù`«∞<åfl~°∞. ''=∂~°}HÍO_»Å#∞ ™êyOKÕ <Õ`Q« Í, g∞ QÆ∞iOz „ѨÑO¨ K« ^ÕâßÅ∞
^Œ∞"≥∞‡uÎ áÈã¨∞<Î åfl~Ú. D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ QÆ∞[~å`ü ~å„+¨ì „ѨÜ∂≥ [<åÅ HÀã¨O g∞~°∞ ™êyã¨∞#Î fl
q^ÕjÜ«∂„`« ã¨Ñ¶¨ÅO J=Ù`«∞O^Œx J#∞H˘O@∞<åfl~å?—— Jx ~°+‘‡ ~À+¨<£ "≥∂nx
„ѨtflOKå~°∞. JO`Õ, XHõ¯™êiQÍ "≥∂n ã¨fi~°O =∂iáÈ~ÚOk. ''9/11 ^•_»∞Å `«~∞° "å`«
Z=~°∂ D „Ѩâfl◊ #∞ J"≥∞iHÍ#∞ J_»QÖÆ ^Ë ∞Œ . kb¡ WѨÙÊ_»∞ Jaè=$kúÖ’ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈ`«∞#flk.
1984 `«~∞° "å`« Z=~°∂ D „Ѩâfl◊ #∞ kb¡H˜ "ÕÜ∞« ÖË^∞Œ . J"≥∞iHÍ, kb¡Å‰õΩ D q+¨Ü∞« "Õ∞
Jã¨ûÅ∞ Ѩ@#ì ѨÙÊ_»∞ QÆ∞[~å`ü =∂„`«O ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨\ Oì̃ K«∞H˘x f~åe?—— Jx u~°™ê¯~°
^èÀ~°}`˜ ÀJ<åfl~°∞. "≥∂n f~°∞ K«∂¿ã,Î P `«~∞° "å`« H˘<Õflà◊‰¡ Ωõ „áê~°OÉèOí HÍ"åeû L#fl
x[ x~åú~} ° „Ѩ„H˜Ü∞« ‰õΩ Ñ¨ikèx #~°‡QÆ~ƒ° Où QÍ<≥<· å =ÚO^Õ xˆ~tÌ OKå~°x JxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
=∞<À*ò q∞@ì 431

=ÚyOѨÙ
J„Ѩu+¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ =¸~°ö =ºH©HÎ ~õ }° J~Ú# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy#ѨÙÊ_»∞ ~Ô O_»∞
^ŒâÖ◊ ’¡ ["å|∞^•s`«#O HÀ~åeû LO@∞Ok. =∂#==^艌 Ωõ ‰õΩ„@Ѩxfl <Õ~∞° QÍ J=∞Å∞
KÕã#≤ "åix `˘e^ŒâÖ◊ ’ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}™˜ êÎO. Wk ™ê^è•~°}OQÍ [iˆQ^Õ. áêÅ<å
Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞, JO>Ë =∞O„`«∞Å∞, L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ ÖËHõ áÈbã¨∞
JkèHÍ~°∞Å∞.. WÖÏ Z=Ô~·<å HÍ=K«∞Û, <Õ~°OÖ’ "åi ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl Ô~O_À^Œâ◊Ö’
x~åúiOKåeû LO@∞Ok. QÆ∞[~å`ü =∂~°}Ǩϟ=∞OÃÑ· [iy# ^Œ~åºÑ¨ÙÖÎ ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
*’HõºO=Å¡ `˘e ^Œâ◊ qKå~°}ÃÑ· H˘`«Î "≥Å∞QÆ∞Å∞ „Ѩãi¨ OKå~Ú. J~Ú`Õ, ~Ô O_À ^Œâ‰◊ Ωõ
ã¨O|OkèOz# Ѩx JÖψQ q∞yeáÈ~ÚOk. `≥e™È `≥eÜ«∞HÀ U^À™ê÷~ÚÖ’ ‰õΩ„@Ö’
ÉèÏQÆO J~Ú# ~å„+¨ì áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆOÖ’x U XHõ¯iÃÑ· <Õ~åaèÜ∂≥ QÍxfl "≥∂ѨÖ^Ë ∞Œ .
J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ QÆÅ <åºÜ«∂kèHÍ~° â◊H˜Îx `À¿ã¿ãq^èŒOQÍ 'ã≤\ò—
x[ x~åú~} ° #∞ ѨÓiÎ KÕãO≤ k. Ѷ~≤ åº^Œ∞ *Ïa`åÖ’ „Ѩ^•è # xOk`«∞_»∞ #ˆ~O„^Œ "≥∂n
`«#‰õΩ `å#∞ Ѩq„`«∞_çÖÏ |Ü«∞@Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩQÍ#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ Ãã`· O«
^≥|ƒf¿ãq^èOŒ QÍ „Ѩ=iÎOKå~°∞. '2002Ö’ [iy#^•xH˜ g∞~°∞ zOuã¨∞<Î åfl~å?— Jx
2013Ö’ ~å~Ú@~üû "å~åÎ ã¨Oã¨÷ J_çy#ѨÙÊ_»∞ "≥∂n [O‰õÄQ˘O‰õÄ ÖˉõΩO_®
ã¨ÊOkOKå~°∞. ''„ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ L`«=Î ∞ <åºÜ«∞™ê÷#OQÍ ÉèÏ~°`« ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞xì ѨiQÆ}™˜ êÎ~∞° .
JÖÏO\˜ HÀ~°∞,ì „Ñ¨`ºÕ Hõ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ |$O^•xfl U~åÊ@∞KÕãO≤ k. J`«∞º#fl`« „ѨuÉèÏ=O`«∞Öˇ#·
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ 'ã≤\ò— ÉÏ^躌 `«Å#∞ JѨÊyOzOk. 'ã≤\ò— x"ÕkHõ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’<Õ LOk.
Jk <å‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ, ã¨OѨÓiÎQÍ H©<¡ z£ \ò WzÛOk—— Jx "≥∂n |^Œ∞eKåÛ~°∞.
x[ x~åú~} ° ¿Ñi@ `«Ü∂« ~°~Ú# `«∞K«Û"ù ∞≥ #ÿ 'Hõ^#Œä O— "≥∂nx ~°HOΔ˜ K«_O» `À<Õ
ã¨iÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . x+¨ÊHõáΔ ê`«, x~°Ü‚ ∂« `«‡Hõ ѨiáêʼnõΩ_çQÍ "≥∂nH˜ ÖËx „Ѩu+¨xì ÃÑOK«_®xH©
^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k. 2012Ö’ Hˆ ã¨∞#∞ =¸ã≤"ãÕ ∂¨ Î ã≤\ò, HÀ~°∞‰ì Ωõ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’x
Jã¨OQÆ`« q+¨Ü∂« Å∞, ™ê¿ÑHõΔ "åãÎ̈qHõ`‰« Ωõ P=∞_» ^Œ∂~°OÖ’ L<åfl~Ú. ^Õâ◊ *ÏfÜ«∞
ã¨OHõÅÊO J~Ú# 'ã¨`º« "Õ∞= [Ü«∞`Õ—x JѨÇ¨ 㨺O KÕ¿ãq^èOŒ QÍ D '=¸ã≤"`Õ —« x"ÕkHõ
Ö’x JOâßÅ∞ L<åfl~Ú. „áêp# „QÆO^ä•Å#∞Oz „QÆÇÏ≤ Oz# D "åHõºOÖ’x "å‰õΩ¯Å∞,
ã¨`º« O ã¨~fi° "åºÑÎ̈O HÍ"åÅx „Ѩɒkèã∞¨ <Î åfl~Ú. HÍh, QÆ∞[~å`üÖ’x J™êOѶ∞≤ Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞
432 QÆ∞[~å`ü 2002
J#∞Éèqí Oz# Ü«∞^äKÕ Û« `ù ë Ñ· "Õ@∞ "Õ¿ãkâ◊QÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì *’HõºO ÖËHáõ È~ÚOk. ^•x=Å¡
Hõey# "≥Ñ· Ũ¶ ºO`À ã¨`º« O "åºÑ≤OK«_O» J™ê^躌 =∞~ÚáÈ~ÚOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì *’HõºO
=Å¡ U"≥∞<ÿ å "Õ∞Å∞ [iy LO>Ë, Jk x[ x~åú~}° „Hõ=∞OÖ’ "≥eH˜=zÛ# JѨiq∞`«"∞≥ #ÿ
ã¨=∂Kå~°"∞Õ #x K≥áêÊe. x[ x~åú~}° Ö’ `ÕeÛ# JOâßʼnõÄ, ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ `≥Å∞ѨÙ`«∞#fl
"åãÎ̈"åʼnõÄ =∞^躌 `Õ_®x qãÎ̈ $`«OQÍ áÈQÆ∞Ѩ_#ç D ã¨=∂Kå~°O Ѩ\ ì̃ Wã¨∞OÎ k. Wk
H˘O`« T~°@ HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O. ZO^Œ∞HõO>Ë 1984Ö’ JO`« ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ·
Ç≤ÏO™êHÍO_» [iy#ѨÊ\˜`ÀáÈeÛ`Õ, 2002 <å\˜ QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_»‰õΩ
ã¨O|OkèOz# ã¨=∂Kå~°O ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’ #"≥∂^Œ~ÚOk.
™êHΔͺ^è•~åÅ#∞ "å\˜ `åi¯Hõ =ÚyOѨ٠kâ◊QÍ #_çÑO≤ K«_®xH˜ â◊H=Θ ∞O`«"∞≥ #ÿ ,
J`«∞º#fl`«"∞≥ #ÿ =º=ã¨÷ „^ÀǨÏѨÓi`«OQÍ x~åHõiOzOk. x*ÏxH˜ `«# J=ã¨~O° Z‰õΩ¯=
L#flѨÊ\˜H© =∞#^ÕâO◊ Ö’ <åºÜ«∞ ã¨O㨯 $u ZO`« Ѩiq∞`«OQÍ L#fl^Œ<OÕ ^Œ∞‰õΩ W^Õ
„Ѩ|Å x^Œ~≈° #O. D q+¨Ü∂« ÅxflO\˜h ѨijeOz#ѨÙÊ_»∞, ÉèÏ~°`Öü ’ `«H}Δõ O =º=ã‘H÷ $õ `«
ã¨O㨯~°}ʼnõΩ `≥~° fÜ«∂eû# J=ã¨~O° HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ''=∂#= ǨωõΩ¯Å Ñ¶∞¨ ’~° LÅ¡OѶ∞¨ #Å
Ѩ@¡ ™ê#∞Éè∂í ux, "å\˜H˜ |Å=Ù`«∞#fl ÉÏkè`∞« ÅѨ@¡ Q“~°"åxfl „Ѩ^iŒ ≈OK«_®xfl J~°=÷ O`«O
KÕã∂¨ ,Î ã¨`º« O `≥Å∞ã¨∞H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯x K«@|ì ^ŒOú KÕÜ∂« e—— J#fl SHõº~å[ºã¨q∞u „ѨÑO¨ K«
Ñ≤Å∞ѨÙx J#∞ã¨iOz D Ѩx "≥Ú^ŒÅ∞HÍ"åe. 'âß„ã‘Ü Î ∞« q+¨Ü∂« ŠѨ@¡ L`«∞ûHõ`x« ,
ã‘fiÜ«∞â’^è#Œ , Ѩi=~°#Î ‰õΩ ã¨∂ÊùixÎ , =∂#=`åfixfl ÃÑOK«∞^•—=∞#fl Ñ≤Å∞ѨÙx JO^Œ∞HÀ=_»O
~å*ϺOQÆO HõeÊOz# "≥ã¨∞Å∞ÉÏ@¡x J#∞Éèíqã¨∞Î#fl „Ѩu XHõ¯ áœ~°∞_ç „áê^äŒq∞Hõ
ÉÏ^躌 `«QÍ..D ™êkèHÍiHõ K«@|ì ^Œú ǨωõΩ¯ xˆ~tÌ ã¨∞#Î flk.
=º=ã‘H÷ $õ `« q=Hõ,Δ UOKÕã<≤ å K≥Å∞¡`∞« O^Œ<Õ nè=∂Ѩ@¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl PO^Àà◊#Å#∞
Ѩ\ Oì̃ K«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õĆ ã¨`åºxH˜, <Õ~° x~åú~} ° ‰õΩ =∞^躌 `Õ_®x `«yOæ KÕO^Œ∞‰õÄ `À_»Ê_Õ
Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» J<Õ^Õ D<å_»∞ ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO =ÚO^Œ∞#fl JuÃÑ^ŒÌ
ã¨"åÅ∞. HõÅÊ<å`«‡Hõ Hõ^<Œä åÖÏ¡ =∂iáÈ`«∞#fl x[ x~åú~} ° Å „Éè=í ∞Å #∞Oz ÉèÏ~°`ü
"≥O@<Õ |Ü«∞@Ѩ_®e. ÖË^OŒ >Ë ã¨fiÅÊ Ñ¨Ó`«Å∞ q∞#Ǩ~Ú¿ã,Î "≥Ú`«OÎ QÍ ^Õâ◊ áœ~°∞Å∞
Jxfl~°HÍÅ =∂#= ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ∞¨ #ʼnõΩ Z~° J=Ù`«∂<Õ LO\Ï~°∞.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 207
433

nqTã+<Ûä+
»dæºdt s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ, »dæºdt õ.{Ï.HêHêe‹ ø£$Twüq¢ eTT+<äT
#Ó|Œæ q yê+>∑÷à˝≤\ qT+∫ ø=ìï uÛ≤>±\T:

HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT s¡#s· TT‘· ≈£îwü«+‘Y dæ+>¥:

... n<˚s√E kÕj·T+Á‘·+ m+.C….nø£“sY (yêsêÔ|Áü ‹ø£ dü+bÕ<ä≈î£ &ÉT) e÷ Ç+{ÏøÏ
uÛÀ»HêìøÏ e#êÃs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT yÓTsTTHé s√&ÉT¶ MT<äqT+∫ @<√ >√\ $ì|æùdÔ H˚qT
ãj·T{ÏøÏ yÓ[¢ #·÷XÊqT. <ë<ë|ü⁄ 20`25 eT+~ b˛©düT\T s√&ÉTM¶ T<ä ì\ã&ç e⁄+&É≥+
ø£ì|æ+∫+~. ø=+<äsT¡ <äT+&É>T∑ \T |üøÿ£ H˚ e⁄qï U≤Hé e÷¬sÿ{Ÿ˝Àì dæ≈î£ ÿ\ cÕ|ü⁄\qT
\÷{° #˚dTü HÔ êïs¡T. b˛©düT\T yê]ì n&ÉT≈¶ î£ H˚ #·s´¡ ˝ÒMT rdüTø√e&É+ ˝Ò<Tä . yê]ì
Äù|+<äTø√, #Ó<sä >¡ =fÒ+º <äTø√ ø£˙dü Á|üjT· ‘·ï+ ≈£L&Ü #˚jT· &É+ ˝Ò<Tä .
... ø±ùd|ü{Ï ‘·s¡Tyê‘· yÓTsTTHés√&ÉT¶˝Àì {≤ø°‡ kÕº+&éqT <äT+&É>∑T\T
‘·>∑T\u…{≤ºs¡T.
... ns¡sú êÁ‹ ÁbÕ+‘·+˝À e÷ Ç+{Ï yÓq≈£ e⁄qï >∑Ts¡T<ë«sê <äT+&É>T∑ \ <ë&çøÏ
>∑T¬s’+~.
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT s¡#s· TT‘· |ü≥«+‘Y dæ+>¥ :
... 1984 qe+ãsY 1 ñ<äjT· + H˚q÷, msTTsY N|òt e÷s¡¸˝Ÿ ns¡H® é dæ+>¥
(]f…sÆ )¶Y , ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ »^®‘Y dæ+>¥ ns√sê (]f…sÆ )¶Y , Á_π>&çjT· sY düTUŸõ‘Y dæ+>¥
(]f…sÆ )¶Y , mdt.>∑TsYã#·Hé dæ+>¥ yÓ[¢ uÛ≤s¡‘· sêÅw|ºü ‹ü (C…˝’ Ÿd+æ >¥) >±]ì ø£*XÊ+. <ë<ë|ü⁄
ˇø£ >∑+≥ ùd|ü⁄ Äj·Tq‘√ e⁄+&ç <˚X¯ sê»<Ûëì˝À nH˚ø£ eT+~ dæ≈î£ ÿ\qT Vü≤‘·e÷s¡TdüTqÔ ï
yÓH’ êìï $e]+#ê+. q>∑se¡ T+‘·{≤ dæ≈î£ ÿ\ MT<ä Væ≤+kÕø±+&É #Ó\sπ >∑T‘√+<äì H=øÏÿ
#ÓbÕŒ+. HÓ‹’ ø£+>±, sêC≤´+>∑ |üs+¡ >± Ä <ës¡TD≤ìï n]ø£{≤º*‡q u≤<Û´ä ‘· sêÅw|ºü ‹ü
MT<ä e⁄+<äHêï+. ªCÀø£´+ #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î Hê≈£î n~Ûø±sê\T ˝Òe⁄μ nHêïsêj·Tq.
208
434 ~©¢ 1984
Ä düe÷<ÛëHêìøÏ H˚qT $düTbÔ ˛j·÷qT. ªª<˚Xe¯ T+‘ê ‘·>T∑ \ã&çb˛‘·T+fÒ, M<ÛTä ˝À¢
Á|ü»\T }#·ø√‘·≈î£ >∑Ts¡e⁄‘·T+fÒ nsê#·ø±ìï, s¡øbÔ£ Õ‘êìï Ä|ü&ÜìøÏ MT≈£î n~Ûø±sê˝Ò
˝Òyê?μμ nì H˚qT Á|ü•ï+#êqT. ø±˙, Äj·Tq eTÚq+>± ñ+&çb˛j·÷s¡T.
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT e÷J Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ ◊.¬ø.>∑TÁC≤˝Ÿ:
... leT‹ Ç+~sê>±+BÛ MT<ä <ë&ç »]–+<äqï $wüjT· + 1984 nø√ºãsY
31 ñ<äjT· + 11 >∑+≥\≈£î Hê≈£î ‘Ó*dæ+~. yÓ+≥H˚ H˚qT Ä˝Ÿ Ç+&çj÷· ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ
Ä|òt yÓT&çø˝£ Ÿ ôdH’ ‡Ó dt≈î£ yÓ[¢ e#êÃqT. q>∑s+¡ ˝Àq÷ <˚X+¯ ˝Àì Ç‘·s¡ Á|ü<X˚ Ê˝À¢q÷
n\¢sT¡ ¢ #Ó\sπ >±j·Tì Ä kÕj·T+Á‘·+ bı<äTb› ˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· Hê≈£î ‘Ó*dæ+~. eTs¡Tdü{Ï
s√E ñ<äjT· + n+fÒ qe+ãsY 1Hê&ÉT ~q|üÁ‹ø£\T #·~$q ‘·sT¡ yê‘· uÛ≤s¡‘· sêÅw|ºü ‹ü
>±]‘√ bò˛H√¢ e÷{≤¢&ÜqT. n\¢s¡T¢ #Ó\πs–q ÁbÕ+‘ê\˝À |üs¡´{Ï+∫ Á|üuÛÑT‘ê«ìï
dü+Á|ü~+#·eTì Äj·Tq Hê≈£î #ÓbÕŒs¡T. sêÅwüº|ü‹ qqTï Ä$<Ûä+>± ø√s¡&É+ Hê≈£î
∫Á‘·+>± nì|æ+∫+~. n<˚s√E q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹|üøHå£ ‘˚ \· düe÷y˚X+¯ e⁄+&ç+~. ñ<äjT· +
10 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À &Ü.|òsü ÷¡ UŸ nãT›˝≤¢ e∫à qqTï Ä düe÷y˚XÊìøÏ rdüTø¬ fi≤¢sT¡ .
<ë]˝À Ç+&ÉT,¢ Á≥≈£îÿ\T ‘·>T∑ \ã&çb˛‘·Tqï <äèXÊ´\qT #·÷XÊqT. nø£ÿ&çqT+∫ Ç+{ÏøÏ
e#êÃø£ »qs¡˝Ÿ ns√sê qT+∫ bò˛Hé e∫Ã+~. ‘·qT |ü≥«+‘Y dæ+>¥‘√, msTTsY N|òt
e÷s¡¸˝Ÿ ns¡H® é dæ+>¥ ‘·~‘·sT¡ \‘√ yÓ[¢ sêÅw|ºü ‹ü ì ø£*dæq≥Tº, Äj·Tq Á|ü‹düŒ+<äq
#ê˝≤ ndü+‘·è|æìÔ ø£*–+∫q≥Tº #ÓbÕŒs¡T. Ä‘·sT¡ yê‘· H˚qT |ü≥«+‘Y dæ+>¥ Ç+{ÏøÏ
yÓfi≤¢qT. y˚T$T<äs› +¡ ôVA+ eT+Á‹ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄qT ø£\yê\ì ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï+.
ôVA+ eT+Á‹ Ç+{ÏøÏ yÓfi≥¢‚ |ü⁄Œ&ÉT, nø£ÿ&çqT+∫ ‹]– e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT nH˚ø£ ÄdüT\Ô T
<äV≤ü qeTe⁄‘·Tqï <äèXÊ´\qT #·÷XÊqT. »Hêìï n<äT|ü⁄ #˚ùd+<äT≈£î >±˙ , eT+≥*ï
ÄπsŒ+<äT≈£î >±˙ m˝≤+{Ï Á|üjT· ‘êï\÷ »s¡T>∑T‘·Tqï≥Tº ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . Äs√E Á&Óe’ sY
sêø£b˛e&É+ e\¢ ø±s¡TqT H˚H˚ q&çbÕqT. <ë]˝À s¬ +&ÉT #√≥¢ ø£Ás¡\T |ü≥Tº≈î£ ì ìHê<ë\T
#˚dTü qÔ ï ø=+<äsT¡ e´≈£î\Ô T Hê ø±s¡TqT ÄbÕs¡T. ø±s√¢ dæ≈î£ ÿ\T me¬sH’ ê e⁄Hêïsê nì
&√s¡T ‘Ó]∫ eTØ ‘·ìF\T #˚XÊs¡T. ôVA+ eT+Á‹ |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄‘√
e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ndü\T Äj·Tq≈£î q>∑s+¡ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï á dü+>∑‘T· ˝ÒMT ‘Ó*j·T<äì
nì|æ+∫+~.
... »qs¡˝Ÿ ns√sê ø=+<äsT¡ ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\qT dü+Á|ü~+#ês¡T. ø=+<äsT¡ ôdì’ ≈£î\
mkÕÿsY‘º √ Äj·Tq e÷ Ç+{ÏøÏ e#êÃs¡T. Ä$<Û+ä >± »qs¡˝Ÿ ns√sê, Äj·Tq uÛ≤sê´
e÷ Ç+{À¢ ‘·\<ë#·T≈£îHêïs¡T...
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 435
209
$TÁXÊ ø£$TwüHé eTT+<äT s¡kÕj·THê\T, ms¡Te⁄\T, ñ≈£îÿ XÊK\ eT+Á‹
sêyéT $˝≤dt bÕXÊ«Hé:
... H˚q÷, ø£s÷¡ ŒØ sƒê≈£LsY, <˚M˝≤˝Ÿ, ø¬ .ÄsY.Äs¡´... q\T>∑Ts¡+ ø£*dæ |ü]dæ‹ú ì
düMTøÏ+å #˚+<äT≈£î ø±s¡T˝À ‹\ø˘ q>∑sY es¡≈î£ yÓfi≤¢+. <äT+&É>T∑ \T e÷ ø±s¡TqT #ê˝≤#√≥¢
ÄbÕs¡T. e÷˝À dæ≈£îÿ˝…es¡÷ ˝Òs¡ì ìsêΔ]+#·T≈£îHêïπø eTT+<äT≈£î b˛ì#êÃs¡T.
<ë]bı&Ée⁄Hê mø£ÿ&É #·÷dæHê e÷≈£î bı>∑ yê´|ædü÷Ô ø£ì|æ+∫+~. nH˚ø£eT+~
<äT+&É>T∑ \T >∑T+|ü⁄\T >∑T+|ü⁄\T>± ì\ã&ç e⁄Hêïs¡T...
... mø£ÿ&√ <ë≈£îÿqï ˇø£ düsê›Øì® |ü≥Tº≈î£ ì ìsê›øDåÏ ´+>± ∫‘·øu£ ≤<ës¡T. n‘·qT
e÷ Ç+{À¢ ‘·\<ë#·Tø√yê\ì #·÷XÊ&ÉT. <äT+&É>T∑ \T kÕj·T+Á‘·+ 4 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À
e÷ Ç+{Ïô|’ <ë&ç #˚XÊs¡T. Hê n+>∑sø¡ ≈å£ î£ &ÉT CÀ–+<äsY Á|ükÕ<é dæ+>¥, Áô|y’ {˚ Ÿ ôdÁø£≥Ø
eTVæ≤+<äsY uÒ<ë∏ n|ü⁄Œ&ÉT Ç+{Ï >π ≥T e<ä› e⁄Hêïs¡T. yêfi¯ó¢ >π ≥T eT÷ùdXÊs¡T. nsTTHê
<äT+&É>T∑ \T q\TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ e÷ Ç+{Ïì #·T≥TºeTT{≤ºsT¡ . yêfi¯˝¢ À #ê˝≤ eT+~ eTTU≤\T
CÀ–+<äsY Á|ükÕ<é dæ+>¥≈î£ ‘Ó\TdüT. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ø√s¡T≈º î£ e∫à yêfi¢̄qT >∑Ts¡T|Ô ≥ü >º \∑ &ÉT.
n‘·qT #Ó|æŒq<ëì Á|üø±s¡+ yêfi¯¢+‘ê ø±+Á¬>dt (◊) ø±s¡´ø£s¡Ô\T. yêfi¯ó¢ dæ≈£îÿ\≈£î
e´‹πsø£+>± ìHê<ë\T #˚dTü HÔ êïs¡T. y˚T+ m˝≤>√ Ç+{Ï yÓqTø£ Á|üV≤ü Ø >√&É |üøÿ£ q
e⁄qï |üìyêfi¢̄ Çfi¢̄ MT<äT>± ãj·T≥|ü&ç ÁbÕD≤\T ø±bÕ&ÉT≈£îHêï+. bÕ|ü+ n|üŒ{Ïøπ
rÁe+>± >±j·T|ü&eç ⁄qï düsê›Øì® yêfi¯ó¢ |ü≥Tº≈î£ Hêïs¡T. >±j·÷\ e\¢ Äj·Tq e÷‘√
bÕ≥T |üsT¡ >¬ ‘·˝Ô øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. <äT+&É>T∑ \T Ä düsê›Øì® ‘·>T∑ \ã&ÉT‘·Tqï ˇø£ >±´πsJ˝ÀøÏ
$dæ]y˚XÊs¡T. #·÷düT+Ô &É>±H˚ n‘·qT düJe<äV≤ü qyÓTbÆ ˛j·÷&ÉT.
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT e÷J Hê´j·T XÊK eT+Á‹ sêyéT »sƒà¡ ˝≤˙:
... Äs√E kÕj·T+Á‘·+ Hê ùdïVæ≤‘·Tsê\T ˝…˝’ ≤ ô|sò êï+&ÓCŸ e÷ Ç+{ÏøÏ e#êÃs¡T.
q>∑s+¡ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï uÛj
Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ dü+|òTü ≥q\T ø=ìï+{Ï >∑T]+∫ Hê≈£î $e]+#ês¡T.
y˚T+ Ç<äs› +¡ yÓ[¢ ôVA+ eT+Á‹ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄qT ø£\yê\ì ìs¡sí TT+#·T≈£îHêï+.
Äj·Tìï ø£*dæ q>∑s+¡ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï <äV≤ü qø±+&É, Vü≤‘·´\ >∑T]+∫ #Ó|Œæ Ä <ës¡TD≤\qT
Äù|+<äT≈£î ‘·–q #·s´¡ \T rdüTø√yê*‡+~>± ø√sê+. ø£s÷¡ Œ¤´ $~Û+#·&+É , ôdH’ ê´ìï
s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+#·&+É e+{Ï #·s´¡ \T #˚|{ü ≤º\ì nuÛ´Ñ ]ú+#ê+. y˚T+ nø£ÿ&É e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ @ n~Ûø±]ø° Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚jT· &É+ >±˙, rdüTø√e\dæq n‘·´edüs¡
#·s´¡ \ >∑T]+∫ me]ø° dü÷∫+#·&+É >±˙ #˚jT· ˝Ò<Tä . Äj·Tq #ê˝≤ ì]¢|+Ôü >± mes¡T
@~ #Ó|Œæ Hê eTÚq+>± $+≥THêïs¡T. Äj·Tq düV≤ü » dü«uÛ≤ey˚T n~ ø±e#·TÃ. ˝Ò<ë
210
436 ~©¢ 1984
»s¡T>∑T‘·Tqï dü+|òTü ≥q\≈£î Äj·Tq ~Á>±“¤+‹øÏ >∑Ts¬ e’ ⁄+&Ée#·TÃ. Äj·TqqT ø£*dæq
‘·sT¡ yê‘· H˚qT rÁeyÓTqÆ ìdüŒèVü≤≈£î >∑Ts¡j÷· ´qì e÷Á‘·+ #Ó|Œü >∑\qT.
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT e÷J Hê´j·T XÊK eT+Á‹ XÊ+‹uÛ÷Ñ wüD:Y
... y˚T+ n|ü⁄Œ&ÉT ‘·÷s¡TŒ ~©¢˝Àì wüøs° Y |ü⁄s¡, bÕ+&Éyé q>∑sY ‘·~‘·s¡ ø±\˙\qT
dü+<ä]Ù+#ê+. eTT≥º&øç Ï >∑Ts¬ q’ nH˚ø£ dæ≈î£ ÿ ≈£î≥T+u≤\qT düMT|ü >∑Ts¡T<ë«sê≈£î ‘·s*¡ +∫
yê]ì ø±bÕ&Ü+. n|ü⁄Œ&ÉT e÷≈£î <ë]˝À nH˚øe£ T+~ dæ≈î£ ÿ\ X¯yê\T ø£ì|æ+#êsTT.
ø=ìï X¯yê˝…‘’ ˚ Ç+ø± ‘·>T∑ \ã&ÉT‘·÷ e⁄HêïsTT... ‘·eT <äTdüT\Ô MT<ä H˚yTé ù|≥¢ T¢qï
ø=+<äsT¡ b˛©düT n~Ûø±s¡T\T ≈£L&Ü e÷≈£î <äsÙ¡ q$T#êÃs¡T. ø±˙ yêfi¯ó¢ Ä Vü≤‘ê´ø±+&ÉqT
Äù|+<äT≈£î m˝≤+{Ï Á|üjT· ‘·ïeT÷ #˚dTü qÔ ï≥Tº ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
... <äT+&É>∑T\qT Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+ eT<䛑·T‘√ mes√ eTT+<äT≈£î
q&ç|+æ #·øb£ ˛‘˚, øÏs√dæHé ‘·~‘·s¡ eT+&˚ |ü<ësêú\qT yê]øÏ ˇø£ |ü<‹Δä Á|üø±s¡+ düs|¡ süò ê
#˚deæ ⁄+&Éøb£ ˛‘˚ Ç˝≤+{Ï dü+|òTü ≥q\T »]– e⁄+&˚$ ø±eH˚~ Hê ì•Ã‘· n_ÛÁbÕj·T+.
Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑+ ‘·\#·T≈£îì e⁄+fÒ yÓTT<ä{Ï s√CÒ ˇø£{Ï s¬ +&ÉT #√≥¢ ø±\TŒ\T
»]|æ Ä <äTs¡+‘ê\≈£î n&ÉTø¶ ≥£ yº j ˚ T· >∑*>π ~. n+<äT≈£î ø±e\dæq kÕ<Ûqä dü+|ü‹Ô Á|üuTÑÛ ‘·«+
<ä>sZ∑ ¡ ø±e\dæq+‘· e⁄+~.
$TÁXÊ ø£$TwüHé m<äT≥ e÷J Ä]úø£ eT+Á‹ eT<ÛTä <ä+&Üe‘˚:
... 1984 qe+ãsY 2q e÷ Áf…qÆ T ~©¢ bı*y˚Ts¡˝Àì ‘·T>∑ø¢ ±u≤<é ùdwº Hü é
#˚s¡T≈£î+<√˝Ò<√ ÇqT|ü ø£&û¶\T, >=&ɶfi¯ó¢, ø£Ás¡\T <Ûä]+∫q nH˚ø£eT+~ <äT+&É>∑T\T
Áf…HÆ ˝é À #=s¡ã&ܶsT¡ . uÀ^˝À¢ me¬sH’ ê dæ≈î£ ÿ Á|üj÷· D°≈î£ \T e⁄Hêïsê nì yÓ‘ø· &£ +É
yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. Áf…ÆHé˝À+∫ @ ˇø£ÿ dæ≈£Lÿ ÁbÕD≤\‘√ ãj·T≥|ü&É≈£L&É<äT nì
ns¡TdüTÔHêïs¡T. e÷ |üø£ÿ ø£+bÕsYºyÓT+≥T qT+∫ ø=+<äs¡T dæ≈£îÿ*ï yêfi¯ó¢ ãj·T{ÏøÏ
á&ÉTìøfi¯¢&É+ H˚qT #·÷XÊqT. Ç<ä›s¡T dæ≈£îÿ\qT bÕ¢{ŸbòÕ+ MT<ä |ü&˚dæ ∫‘·ø£u≤~
#·+ù|XÊs¡T. yêfi¢̄q˝≤ #·+|ü⁄‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT >±˙, ‘·>∑T\u…&ÉTÔqï|ü⁄Œ&ÉT >±˙ bÕ¢{ŸbòÕyéT
MT<ä ì\ã&çe⁄qï b˛©düT\T mes¡÷ n&ÉT≈¶ î£ H˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ˝Ò<Tä .
HêHêe‹ ø£$TwüHé m<äT≥ e÷ø˘ Äs¡sú ‡Y Ç+&çj÷· Ä|òd” t &Ós¬’ ø£sº Y
|üPqyéT eTTÁ‘˚C≤:
... 1984 qe+ãsY 1q eT<Ûë´Vü≤ï+ ˇ+{Ï>+∑ ≥ ø£˝≤¢ ~©¢ eT+∫˙{Ï düs|¡ süò ê˝À
$wü+ ø£*bÕs¡qï düe÷#ês¡+ bò˛Hé ø±˝Ÿ‡ <ë«sê Hê≈£î n+<ä&+É yÓTT<ä\sTT+~. H˚qT
eT<Ûë´Vü≤ï+ 2 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À eTTìsêÿ˝À e⁄qï ˇø£ $TÁ‘·T&çøÏ Ä $wüj·T+
#ÓbÕŒqT. Hê ùdïVæ≤‘·T&ÉT X‚KsY dæ+>¥ n˝≤ $wü+ ø£\|ü&+É kÕ+πø‹ø£+>± @e÷Á‘·+
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 437
211
kÕ<Û´ä + ø±<äì Hê≈£î $e]+#ê&ÉT. Ä‘·sT¡ yê‘· 2.30 ÁbÕ+‘·+˝À ãj·T{ÏqT+∫ yÓT≈Æ î£ ˝À
ªªÄ|t øπ bÕ˙ y˚T »Vü≤sY $T˝≤ ~j·÷ >∑j÷· ôV≤’ . ø£è|üj÷· bÕ˙ qV”≤ |” õj˚Tμμ (MT
˙fi¢̄˝À $wü+ ø£*bÕs¡T. <äjT· #˚dæ ˙fi¯ó¢ ‘ê>∑ø+£ &ç) nH˚ Á|üø≥£ q $ì|æ+∫+~. H˚qT
yÓ+≥H˚ u≤\ÿ˙˝ÀøÏ |üsT¡ >¬ ‹Ô #·÷XÊqT. C…mHéjT· T e÷s¡+Z ˝À ˇø£ J|ü⁄ yÓfiS¯ Ô ø£ì|æ+∫+~.
n~ eTT<äTs¡T ˙\+ s¡+>∑T˝À b˛©düT J|ü⁄˝≤π> e⁄+~.
... Hê≈£î n+‘ê njÓ÷eTj·T+>± nì|æ+∫+~. b˛©düT\T n˝≤+{Ï Á|üø≥£ q\T
m+<äT≈£î #˚kÕÔsì¡ nqTe÷q+ e∫Ã+~. Ä sêÁ‘·+‘ê ìÁ<ä|≥ü ˝º <Ò Tä . ˇø£ Á|ò+ü &é bò˛Hé
#˚dæ ˙{Ï düs|¡ süò ê˝À $wü+ ø£*|æq e÷≥ ì»y˚Tqì z d”ìj·TsY b˛©dt Ä|òd” sü Y
<Ûèä Mø£]+∫q≥Tº #ÓbÕŒs¡T.
$TÁXÊ ø£$TwüH≈é î£ eT+&√<äØ <˚$ nH˚ Væ≤+<ä÷ u≤~Û‘T· sê\T
düeT]Œ+∫q n|ò&æ $É {Ÿ:
... e÷ ÁbÕ+‘·+˝À 1984 qe+ãsY 1q eT<Ûë´Vü≤ï+ 3 >∑+≥\ qT+∫
>=&Ée\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. Ä düeTj·T+˝À H˚q÷ Hê uÛÑsêÔ Ç+{À¢H˚ e⁄Hêï+.
Ä+<√fi¯qø±s¡T\T e÷ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑Tq e⁄qï dæ≈£îÿ\ Çfi¯¢MT<ä <ë&ç #˚ùd+<äT≈£î
|ü<|˚ <ü ˚ Á|üjT· ‹ïdüT+Ô fÒ b˛©düT n~Ûø±] nsTTq Hê uÛsÑ Ô¡ yêfi¢̄ì ø±bÕ&˚+<äT≈£î ãj·T{ÏøÏ
yÓ fi ≤¢ s ¡ T . ªqTe⁄« Væ ≤ +<ä T e⁄ nsTTe⁄+&û dæ ≈ £ î ÿ\qT m+<ä T ≈£ î ø±bÕ&˚ + <ä T ≈£ î
Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïe⁄?μ nì Ä+<√fi¯qø±s¡T\T Hê uÛsÑ qÔ¡ T Á|ü•ï+#ês¡T. |üøÿ£ ≈£î ‘·|⁄ü Œø=eTàì
#ÓbÕŒs¡T. Hê uÛsÑ Ô¡ n<˚+ |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü dæ≈î£ ÿ\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î n˝≤π> Á|üjT· ‹ïdüT+Ô fÒ
Hê uÛsÑ qÔ¡ T ø=+<äsT¡ ÇqT|ü sê&É‘¢ √ yÓqø£ qT+∫ ø={≤ºsT¡ . rÁe+>± >±j·T|ü&¶É Äj·Tq
nø£ÿ&˚ |ü&bç ˛j·÷s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT düeTj·T+ sêÁ‹ 8.30 ø±ek˛Ô+~.
... >±uÛÑsê|ü&ÉT‘·÷ H˚qT Hê uÛÑs¡ÔqT Ç+{À¢øÏ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ yÓfi‚Ô
Ä+<√fi¯qø±s¡T\T qqTï yÓqøÏÿ ‘·]y˚TXÊs¡T. ‘·qT ≈£L&Ü >±j·T|ü&çe⁄qï|üŒ{Ïø° Hê
eT]~ >∑+>± Á|ükÕ<é ø=+<äsT¡ Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑Tyêfi¢̄ kÕj·T+‘√ Hê uÛsÑ qÔ¡ T Ç+{À¢øÏ
rdüTø=#êÃs¡T. ÄdüT|üÁ‹øÏ rdüTø¬ fi‚+¢ <äT≈£î Á|üjT· ‹ïùdÔ Ä+<√fi¯qø±s¡T\T n&ÉT≈¶ î£ Hêïs¡T.
... ∫e]øÏ sêÁ‹ 9 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À m˝≤>√˝≤ Hê uÛÑs¡ÔqT ÄdüT|üÁ‹øÏ
‘·s*¡ +#·>*∑ >±+. nø£ÿ&É Äj·Tq ∫øÏ‘‡· bı+<äT‘·÷ ø=~› s√E\πø eTs¡D+Ï #ês¡T.
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT e÷J N|òt »dædº t ÄsY.mdt.Hês¡T˝≤:
... 1984 qe+ãsY 2 Hê&ÉT düTÁ|”+ø√s¡Tº dæ{+ºÏ >¥ »&ç® »dædº t z. ∫qï|üs¬ &ç¶ Hê≈£î
bò˛Hé #˚XÊs¡T. H˚qT #·+&û|Tüò sY˝À |üì#˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq nø£ÿ&É pìj·TsY »&û˝® À¢
d”ìj·TsY>± e⁄Hêïs¡T. eTs√ düTÁ|”+ø√s¡Tº »&ç® »dæºdt &ç.m.<˚XÊjYT Ç+{Ï eTT+<˚
212
438 ~©¢ 1984
Ä+<√fi¯qø±s¡T\T ˇø£ dæ≈î£ ÿqT ø={Ϻ #·+|ü&+É ‘·qT #·÷XÊqì #Ó|Pü Ô ø±s¡TqT, ôd≈£L´]{°ì
|ü+|æ+#·Hê, e÷ Ç+{ÏøÏ ekÕÔsê nì ∫qï|üs¬ &ç¶ qqTï n&ç>±s¡T. n+<äT≈£î H˚qT
ø£è‘·»‘„ \· T #ÓãT‘·÷H˚ nedüs+¡ ˝Ò<Hä êïqT.
... qe+ãsY 3q »ø°sY VüQùd‡Hé e÷sY˝Z À ìedæ+#˚ e÷ n\T¢&TÉ , ~©¢ ôV≤’ ø√s¡Tº
»&ç® »dædº t mdt.mdt.#·<ëΔ bò˛Hé #˚dæ ‘·q kı+‘· ôd≈£L´]{° yêfi‚¢ uÛÁÑ <ä‘· ø£*Œ+#·˝eÒ Tì
#˚‘T· ˝…‘j Ô̊ T· &É+‘√ ‘êeTT ôV≤’ ø√s¡T≈º î£ eTø±+ e÷sêÃeTì ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T...
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT d”ìj·TsY ;CÒ|” m+|æ $»jYT ≈£îe÷sY eT˝ÀΩÁ‘ê:
... dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ Ä+<√fi¯q\T #Ó\sπ >∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT yÓTT‘·+Ô 300 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T
Vü≤‘·´≈£î >∑T¬s’q≥Tº n~Ûø±]ø£+>± Á|üø£{Ï+#ês¡T. Ä‘·s¡Tyê‘· Ä dü+K´qT 350>±
düe]+#ês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT ~©¢˝À yêdüeÔ +>± #·ìb˛sTTq dæ≈î£ ÿ\ dü+K´ m+‘√ ø£qTø=ÿeTàì
n≥˝Ÿ _Vü‰Ø yêCŸbÕsTT Hê≈£L eT]ø=+‘·eT+~ Ç‘·s¡ ;CÒ|” Hêj·T≈£î\≈£L dü÷∫+#ês¡T.
y˚T+ q>∑se¡ T+‘ê ‹]– düe÷#ês¡+ ùdø£]+#ê+. <ë<ë|ü⁄ 2,800 eT+~ dæ≈î£ ÿ\T
Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ q’ ≥Tº ‘˚*+~. |üP]Ô düe÷#ês¡+ n+<äTu≤≥T˝À ˝Ò<Tä ø±˙ Ç+ø± Ä
dü+K´ m≈£îÿy˚ e⁄+≥T+<ä˙ e÷≈£î ns¡eú TsTT+~. y˚T+ Ä $esê\T ùdø£]+∫ Ç∫Ãq
eTs¡THê&ÉT n≥˝Ÿ _Vü‰Ø yêCŸbÕsTT ~©¢˝À #·ìb˛sTTq dæ≈î£ ÿ\ dü+K´ ÇB n+≥÷
ãVæ≤s¡+>∑ Á|üø≥£ q #˚XÊs¡T. n|üŒ{ÏqT+N y˚T+ mø£ÿ&É ø£qu&ܶ ø±+Á¬>dt H˚‘\· T eTeTà*ï
|ü≥Tº≈£îì n+‘·eT+~ dæ≈£îÿ\T Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡j·÷´s¡ì Á|üø£{Ï+#·&É+ e\¢ ãj·T{Ï
Á|ü|+ü #·+˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ Á|ü‹wüº <Óã“‹q<ë n+≥÷ $eT]Ù+#·&+É yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ .
...
HêHêe‹ ø£$TwüHé eTT+<äT e÷J >∑es¡ïsY, &çô|Hò ‡é ôdÁø£≥Ø
>√$+<é Hêsêj·TDY:
... j·TeTTHê qB |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À ô|<ä› m‘·TqÔ }#·ø√‘·qT kÕ–+#˚+<äT≈£î
ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î&ÉT ôV≤#Y.¬ø.m˝Ÿ.uÛÑ>∑‘Y |ü<∏äø£ s¡#·q #˚XÊs¡H˚+<äT≈£î ø±e\dæqìï
K∫Ñ·yTÓ qÆ kÕøå±´<Ûësê\THêïsTT. Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ Çfi¢̄qT ‘·>T∑ \u…f+ºÒ <äT≈£î ô|Á{À\T
{ÏqTï\T, øÏs√dæHé {ÏqTï\T düs|¡ süò ê #˚jT· &É+ e+{Ï |üqT\qT #·÷dü÷Ô <äT+&É>T∑ *ï
Áb˛‘·‡Væ≤+∫q yê]˝À l dü»H® é ≈£îe÷sY, l »^›XŸ f…≥Æ s¢ \Y ù|s¡T¢ ãj·T{ÏøÏ e#êÃsTT.
e÷≈£î düeT]Œ+∫q $$<Ûä n|ò&æ $É ≥¢˝À ≈£L&Ü M]˝À ø=+<ä] ù|s¡q¢ T Á|ükÕÔ$+#ês¡T.
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ
eTTô|Œ’ ¤ @fi¯ó>¢ ±
` »HéÁ|”‘Y dæ+>¥
>∑&¶ç eT∞¢ yÓTT\∫+<ä˙
ÁbÕNq >∑T+ã<é\≈£î eT∞¢ ã+>±s¡T |üP‘·
|üPkÕs¡˙ $+≥THêï+
ø±* ã÷&ç<sä TTq ‘·+Á&ÉT\
düŒ{¤ øÏ £ •˝≤|ò\ü ø±\T Á|üø±•düTHÔ êïj·T˙
yêfi¯¢ |æ\\¢ ≈£î Ä{À\T e#êÃj·T˙
$+≥THêï+.
>∑‘+· ˝ÀH˚ m|ü⁄Œ&É÷ J$+#·˝+Ò >∑<ë n˙
Á<äMuÛ÷Ñ ‘·yTÓ qÆ ÄÁø√X¯+˝ÀH˚
m|üŒ{Ïø° ñ+&É˝+Ò >∑<ë
n˙ ≈£L&É $+≥THêï+
u≤´+ø£sT¡ ,¢ MT&çj÷· j·÷+ø£sT¡ ¢
Çyê«[º nedüs+¡ eTT+<äT≈£î b˛e&ÉyT˚ q˙
(>∑T»sê‘Y, Á‹˝Àø˘|⁄ü ], |ü⁄qsêeè‹
>∑T]+∫ eTs¡∫bıeTà˙)
e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T
uÛ≤wü, JeXÊÅd+Ôü , Hê´j·T+
n˙ï yêfi¢̄ <äèwæ˝º À ø±*b˛sTTq
n>∑s¡Te‘·TÔ\T
˝Ò<ë z&çb˛sTTq ÁøÏø¬ {Ÿ e÷´#Y
nsTT‘˚ m+<äT≈£î eT], Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+
eTT–ùd eTT+<äT
#ê˝≤ eT+~øÏ e˝…H˚
Hê≈£î qe+ãsY >∑Ts¡TøÔ =düT+Ô ~?
439
213
eT], qTe⁄«, »>∑B|t øösY
˙ ‘·\ HÓsd¡ bæ ˛sTT+~
˙ dü«s¡+ $H=düTqÔ ï~
@<√ Á|ü‘´· ø£å kÕøå±´ìï
s¡V≤ü dü´+>± #Ó|⁄ü qÔ ï dü«s¡+
H˚qT ˝Òe>±H˚ $H=düTqÔ ï~...
yêfi¯ó¢ #·÷dæ+<˚ #·÷&É&ÜìøÏ
H˚qT m+<äT≈£î ìsêø£]düTHÔ êïH√
Hêø£s+ú¡ ø±e&É+ ˝Ò<Tä
•~∏˝≤˝À¢, ˝ÀVü‰˝˝À, sêfi¢̄˝À¢
˙e⁄ b˛>=≥Tº≈î£ qï$
ø=ìï $T–˝Ò ñ+&=#·TÃ
ø±ì ø±\+ eT∞¢
Ä ø±\+ e˝…
|ü]eT[düTÔ+<ë
Hê≈£î qeTàø£+>± ‘Ó*j·T<äT
á C≤‹ j·÷e‘·÷Ô @+ »]–+<√
‘·q |æ\\¢ ≈£î #Ó|⁄ü +Ô <äì Ä•düTHÔ êïqT
ªÁ|æy÷Ó ˝…Mμ nqï≥T¢
ªãVüQXÊ MT |æ\\¢ T MT qT+∫
yÓTTVü≤+ ‹|ü⁄Œ≈£î+{≤πsyÓTT...μ
214
440
á C≤‹ j·÷e‘·÷Ô $cÕ<ä+‘√
ˇ+≥]>± _–dæb˛ì bÕs¡dŒü s¡´+‘√
m+‘√ ˝À‘·T>± ‘·q Vü≤è<äjT·
•˝≤|òü\ø£+ô|’
#Ó≈î£ ÿ≈£î+≥T+<äì Ä•kÕÔqT
84qT C≤„|øü +£ #˚dTü ø√e<äì›
mes¡÷ meØï XÊdæ+#·˝sÒ T¡
eTTK´+>± H˚sd¡ Tü \Ô T
yêfiËe¢ s√ n+<ä]ø° u≤>± ‘Ó\TdüT
(eT÷&ÉT s√E\ ‘·sê«‘·H˚ ø±<äT
eT÷&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·sê«‘· ≈£L&É)
~©¢ 1984
n$ øπ e\+ ã÷&ç<sä TTq
X¯Øs¡u≤Û >±˝…q’ +<äTH√ >±*˝À ø£*dæb˛sTT
‘˚*b˛‘·Tqï+<äTH√ $düà]+#·&ÜìøÏ ˝Ò<Tä
Ä #·ìb˛sTTqyêfi¯ó¢
eTq≈£î #ê\ ø±e*‡qyêfi¯ó¢
mqï{Ïø°
mqï{Ïø° eTs¡∫b˛e<äT.›
({Às¡+{À˝À ìedæ+#˚ »HéÁ|”‘Y dæ+>¥
‘êC≤ ø£$‘ê dü+ø£\q+ ` ªV”≤*j·TyéTμ,
ã÷¢yTé ‡ãØ Á|ü#T· s¡D)

n+<Ûøä ±s¡ y˚T|ò÷ü \T

Ç+ø± ~©¢ MT<ä |üs#¡ T· ≈£î+≥÷H˚ ñHêïsTT
eTs¡∫b˛e&ÉeT+fÒ eTè‘·T\ >=+‘·T\≈£î
eTs√e÷s¡T s¡ã“s¡T f…sÆ ‘¢¡ √ ñ]
_–+#·&Éy˚T
eTs¡∫b˛e&ÉeT+fÒ |ü{+ºÏ #·Tø√ø£b˛e&ÉyT˚
eTs¡∫b˛e&ÉeT+fÒ eT∞¢ <ë&ç #˚jT· &ÉyT˚
eTs¡∫b˛e&ÉeT+fÒ ˇø£] |ü≥¢ ˇø£sT¡
Áù|eT ø√˝ÀŒe&ÉyT˚
eTs¡∫b˛e&ÉeT+fÒ eTs¡D+Ï #·&yÉ T˚
nqTyê<ä+ : es¡es¡sêe⁄
eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Y.mdt. |ò⁄ü ˝≤ÿ 441
215

eTH√CŸ $T{º
1984 ~©¢,¢ 2002 >∑T»sê‘Y n\¢sT¡ ¢ s¬ +&ç+{Ïô|H’ ê |ü⁄düøÔ ±\T sêdæq @¬øø’ £
e´øÏÔ eTH√CŸ $T≥º. kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À »]–q á s¬ +&ÉT n‘·´+‘·
øÏsê‘·øy£ TÓ qÆ kÕeT÷Væ≤ø£ Væ≤+kÕø±+&É˝À¢ H˚sd¡ Tü \Ô ≈£î •ø£\å T |ü&˝É <Ò Tä . ~©¢˝À ìedædTü qÔ ï
$T≥º <ä f…ÆyéT‡ Ä|òt Ç+&çj·÷, ~ Ç+&çj·THé mø˘‡Áô|dt ¬s+&ÉT C≤rj·T |üÁ‹ø£˝À¢
d”ìj·TsY m&ç≥sY>± |üì#˚XÊs¡T. ‘Ó\T>∑T _&ɶ nsTTq eTH√CŸ $T≥º $<ë´uÛ≤´düeT+‘ê
ôV’≤<äsêu≤<é˝ÀH˚ »]–+~. Äj·Tq *{Ï˝Ÿ |òü¢esY ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ, pìj·TsY ø±˝ÒJ˝À¢,
ìC≤yéT ø±˝ÒCŸ, ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]‡{° b˛dtº Á>±&ÉT´j˚TwüHé ˝≤ ø±˝ÒCŸ˝À¢
#·<äTe⁄≈£îHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Ms¡T ≈£î\ Væ≤+düô|’, H˚s¡düTÔ\≈£î •ø£å\T |ü&Éø£b˛e&É+ô|’
eTs√ |ü⁄düøÔ +£ sêdüTHÔ êïs¡T.
Vü≤]«+<äsY dæ+>¥ |òüP˝≤ÿ
1984˝À <˚X¯ sê»<Ûëì˝À dæ≈î£ ÿ\ô|’ »]–q e÷s¡Dø±+&É u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+
#˚≈L£ sπ Ã+<äT≈£î ôV≤#Y.mdt.|òPü ˝≤ÿ #ê˝≤ø±\+ qT+N ì]«sêeT+>± ø£èwæ #˚dTü HÔ êïs¡T.
M] |ü≥Tº<ä\e˝Ò¢ 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ eTs√ Hê´j·T $#ês¡D≤
ø£$TwüHé ìj·T$T+∫+~. ‘·<ë«sê n+‘·≈î£ eTT+<ä] $#ês¡D≤ dü+|ò÷ü \ mH√ï ≈£î‘·+Á‘ê\T
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT. d”ìj·TsY n&=«πø{Ÿ nsTTq Ms¡T ø=+‘·ø±\+>± ÄyéT ÄBà
bÕغ˝À |üì#˚dTü HÔ êïs¡T. ~©¢˝À ìedædTü qÔ ï M]øÏ uÛ≤sê´ Ç<äs› T¡ |æ\\¢ T e⁄Hêïs¡T.
 yÓHé m Á{° wüßø˘ ~©¢ ` ~ 1984 ø±πsïCŸ n+&é Ç{Ÿ‡ Ä|òsºü eY ÷‘Y

dæ≈î£ ÿ e´‹πsø£ n\¢s¢¡ MT<ä ãVüQX¯ ∫‘·XÔ ó¯ ~Δ‘√ #˚dqæ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï n<Û´ä j·Tq+
Ç<˚. ˇø£ |üuTÑÛ ‘·«+ ‘·q j·T+Á‘ê+>±ìï m˝≤ <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚jT· >∑\<√ m‹Ô #·÷|ü&yÉ T˚
ø±<äT, Hê´j·T e´edüqú T n~ m˝≤ ÁuÛwÑ ßü º |ü{+ºÏ #·>\∑ <√ ≈£L&Ü Ç~ #·øÿ£ >± $e]+∫+~.
eTq düe÷»+˝À eT‘· |òüTs¡¸D\qT düèwæº+#˚+<äT≈£î, Ä ‘·sê«‹ |ü]D≤e÷\qT+∫
‘·|Œæ +#·T≈£îH˚+<äT≈£î ≈£L&Ü m˝≤+{Ï e÷sêZ\THêïjÓ÷ düŒwü+º >± |ü{ºÏ #·÷|æ+#˚ |ü⁄düøÔ +£
Ç~.
` W{Ÿ\Tø˘, &çôdã+sY 10, 2007
dæ≈î£ ÿ\≈£î e´‹πsø£+>± »]–q n\¢s˝¢¡ À ø±+Á¬>dt bÕغ øöHÓ‡\s¡T,¢ bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ
düuTÑÛ ´\T, øπ +Á<ä eT+Á‘·T\T @$<Û+ä >± bÕ\T|ü+#·T≈£îHêïs√ eTH√CŸ $T≥º, ôV≤#Ymdt
|òPü ˝≤ÿ á |ü⁄düøÔ +£ ˝À #ê˝≤ düŒwü+º >± $e]+#ês¡T. Ä düeTj·T+˝À ø=+<äsT¡ ø±+Á¬>dt
yê<äT\T >∑T&É|¢ Œü –+∫ #·÷düT+Ô fÒ, eT]ø=+<äsT¡ y˚≥>±fi¢̄˝≤+{Ï >∑T+|ü⁄\≈£î dü«j·T+>±
Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#ês¡T. Ç+ø=+<äs¡T b˛©düT\≈£î @ #·s¡´\÷ rdüTø√e<ä›+≥÷
Ä<˚XÊ\qT C≤Ø #˚XÊs¡T.
` nowt q+B, W{Ÿ\Tø˘
á |ü⁄düøÔ ±ìï >=|üŒ ìC≤sTTr‘√ sêXÊs¡T. mø£ÿ&Ü sêJ|ü&≈É î£ +&Ü ø£]qƒ yês¡\Ô qT
ìy˚~+#˚ $˝ÒK] <äèø£Œ<∏+ä ‘√ sêXÊs¡T. ‹s¡T>∑T˝Òì $düŒwüyº TÓ qÆ <äèø£Œ<∏+ä n~. me]˙
e<ä\≈£î+&Ü, m+‘·{yÏ ê] ù|s¡TqT Á|ükÕÔ$+#·&Üì¬øH’ ê yÓqTø±&É≈î£ +&Ü, ≈£î+&Éã<ä\› T
ø={Ïqº ≥Tº yê] ã+&Üsêìï ã≥ºãj·T\T #˚ùd <äèø£Œ<∏+ä . s¡+>∑T\ MT&çj÷· sê»´y˚T\T‘·Tqï
ás√E˝À¢ <äTs¡<èä wüeº XÊ‘·÷Ô Ç˝≤+{Ï $\ø£Då yÓTqÆ <äèø£Œ<∏+ä #ê˝≤ ns¡T<äT>± ø£ì|ædTü +Ô ~.
` sêeT#·+Á<ä >∑TVü≤, ~ f…*Á>±|òt
Ç|ü Œ {Ï ø ° eTq≈£ î n‘· ´ +‘· nee÷qø£ s ¡ + >± nì|æ + #˚ <ës¡ T D≤ìï
>∑Ts¡TÔ#˚düT≈£îH˚+<äT≈£î MTs¡T á |ü⁄düÔø±ìï #·<äyê*. mH√ï <ës¡TD≤\˝À Ç~
yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï~. ~©¢ ‘·s¡Tyê‘· eTT+u…’˝À, >∑T»sê‘Y˝À <ës¡TD≤˝Ò »]>±sTT. πs|ü⁄
mø£ÿ&É »s¡T>∑T‘êjÓ÷ me]øÏ ‘Ó\TdüT?
` kÕ>∑]ø£ |òTü Àwt, __¢j÷Ó
Ç~ |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£ |üÁ‹ø± s¡#·q˝À¢ n‘·´<äT“¤‘·yÓTÆq~. yêdüÔyê\qT
yÓ*øÏrùd+<äT≈£î, eT]+‘· Hê´j·T|üs,¡ #·≥|º sü ¡ #·s´¡ \ <ë«sê u≤~Û‘T· \≈£î Hê´j·T+
#˚≈L£ sπ Ã+<äT≈£î Ç~ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~.
` Vü≤]+<äsY ãy˚C≤, ‘ÓV≤ü ˝≤ÿ
 eTq <˚X+¯ ˝À ô|#·Ã]*¢ b˛‘·Tqï Hê´j·T sêVæ≤‘ê´ìï n]ø£{≤º\+fÒ á |ü⁄düøÔ +£ ˝À
$e]+∫q n+XÊ\ MT<ä <äèwæìº øπ +ÁBø£]+#ê*.
` Á$+<ë Á>√esY, yÓTsTT˝Ÿ ≥T&˚
dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|üuÛÑT‘·« Á|üy˚Tj·T+‘√ »]–q ˇø£ >∑>∑Ts=Œ&ç#˚
e÷s¡DôVAeT+ >∑T]+∫q yêdüyÔ ê\qT á |ü⁄døÔü ¡£ s¡#s· TT‘·\T m+‘√ ÁX¯$T+∫ düeTÁ>∑+>±
Ä$wüÿ]+#ês¡T. ‘·eT sê»ø°jT· j·T»e÷qT\ Ä<˚XÊ\≈£î nqT>∑TD+>± ~©¢ b˛©düT\T
b˛wæ+∫q n_ÛX+¯ X¯˙j·TyÓTqÆ bÕÁ‘·qT ‘·÷sêŒs¡ã{Ϻ m+‘√ kÕs¡«»ìø£ ùde#˚d+æ ~.
` \*‘· |üDøÏ s£ ,Y Væ≤+<äTkÕúHé f…yÆ Té ‡.
<˚X¯ sê»<Ûëì˝À uÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ Ä eT÷&ÉT s√E˝À¢ @+ »]–+<√, m+‘·{Ï
nsê#·ø+£ Á|üã*+<√, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀH˚ n‘·´+‘· >ös¡eÁ|ü‹wü\º Tqï ˇø£ esêZìï m˝≤
yÓ+{≤&ç y˚{≤&Üs√ $e]+#˚ n‘·´+‘· ñ|üjT· Tø£yÔ TÓ qÆ Á>∑+<Û$ä T~.
` n»jYT uÀdt, &çmHém
Çìï dü+e‘·‡sê\T>± Á|ü»\ <äèwæºøÏ sê≈£î+&Ü >√|ü´+>± e⁄+∫q ÄHê{Ï
e÷s¡DôVAe÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ n+XÊ\qT á |ü⁄düøÔ +£ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>±
Ä$wüÿ]dü÷Ô eTq*ï ndü˝+Ò »]–+<äqï yêdüyÔ ê\≈£î #˚sT¡ e>± rdüTø¬ fi¯ó+Ô ~.
` $. yÓ+ø£fÒX¯Hé, Á|òü+{Ÿ˝…’Hé
Çs¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\T Ä\dü´+>± yÓ\Te&çq|üŒ{Ïø° á |ü⁄düÔø£+ 1984 Hê{Ï
e÷s¡DôVAe÷ìøÏ <ë] rdæq n‘·´+‘· <äTsêàs¡yZ TÓ qÆ #·s´¡ \ >∑T]+∫q kÕ~Ûø±]ø£,
yÓ\ø£≥˝º ìÒ $esê\qT qyÓ÷<äT #˚d+æ ~.
` |ü≥«+‘Y dæ+>¥, W{Ÿ\Tø˘
~ |òæø£åHé Ä|òt bòÕøº̆ ô|ò’+&ç+>¥
Á|ü‘˚´ø£ <äsê´|ü⁄Ô ãè+<ä+ (dæ{Ÿ) ìy˚~ø£ |üø£åbÕ‘·|üP]‘·yÓTÆq~ ˝Ò<ë
Ä‘êàÁX¯j·TyÓTÆq~, ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq<äì ø={Ϻ bÕπsùd˝≤ yÓ÷&û $eTs¡Ù≈£î\qT Ç~
Áù|sπ |æ+#·e#·Tà ø±˙ eTH√CŸ $T≥º Ç+<äT˝À düeTdü´ eT÷˝≤\qT, ø±s¡D≤˝qT ns¡+ú
#˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î <ëì ˝À‘·T˝À¢øÏ yÓ[¢ m+‘√ dü$es¡+>± $X‚w¢ +æ #ês¡T. dæ{Ÿ ìy˚~ø£
m+<äT≈£î ‘·|⁄ü Œ\ ‘·&øÉ √ $T{≤º |ü⁄düøÔ +£ eTq≈£î ‹s¡T>∑T˝Òì $<Û+ä >± düŒwü+º #Ò̊dTü +Ô ~.
` ø¬ .mdt. düTÁãVü≤àD´Hé, __¢j÷Ó
 <˚X+¯ ˝Àì n‘·´+‘· <ës¡TDyÓTqÆ H˚sê\qT ø=ìï+{Ïì Á|ü‘´˚ ø£ <äsê´|ü⁄Ô ãè+<ä+
(dæ{Ÿ) <äsê´|ü⁄Ô #˚jT· ø£b˛e&É+ MT<ë, yê{Ïì düT\Te⁄>± ø£|Œæ |ü⁄#·Ã&É+ MT<ë eTH√CŸ
$T≥º |ü⁄düøÔ +£ #ê˝≤ ì•‘·+>± ‘·q <äèwæìº øπ +ÁBø£]+∫+~.
` dæ<ë›sYú es¡<äsê»Hé, W{Ÿ\Tø˘
n<äT“¤‘y· TÓ qÆ #·~$+#˚ >∑TD+ ... Hê≈£î ‘Ó*dæq >∑T»sê‘Y 2002 bÕbÕ\ô|q’
yê{Ï düTBs¡È Á|üu≤Û yê\ô|’ n‘·´+‘· düeTÁ>∑ düe÷#ês¡+ e⁄+~.
` $*j·TyéT &ÜÁ*+|ü⁄˝Ÿ, {Ï«≥ºsY
eTH√CŸ $T{≤º ìã<äT&Δ q’Ó Ábıô|wò qü ˝Ÿ »s¡ï*düT.º 1984 ~©¢ n\¢sô¢¡ |’ sêdæq
|ü⁄düøÔ +£ ˝À Äj·Tq Hê´j·÷ìï ø±\sê#˚+<äT≈£î Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>±ìï $ìjÓ÷–+∫q
rs¡TqT $•wüغ ‹˝À n<Û´ä j·Tq+ #˚XÊs¡T. 2002 >∑T»sê‘Y n\¢sô¢¡ |’ sêdæq ‘·q s¬ +&√
|ü⁄düÔø£+˝À ª#·∫Ãqyê]<˚ ‘·|ü⁄Œμ nH˚ bÕ‘· <Û√s¡DÏì |ü{≤|ü+#·\T #˚dü÷Ô ª<äsê´|ü⁄Ô
»]|æq yê]<˚ ‘·|⁄ü Œμ nì ‹s¡T>∑T˝Òì $<Û+ä >± ìs¡÷|æ+#ês¡T. n+<ä+>± n\+ø£]+#·T
≈£îqï ˇø£ <äTwüº X¯øÔÏ Á|üC≤kÕ«eT´ uÛ$Ñ wü´‘·T≈Ô î£ ÄXÊøÏsD¡ +>± e÷s¡T‘·Tqï <Ísꓤ>´∑ |ü⁄
ø±\+˝À $T{≤º s¡#q· ˇø£ nuÛ÷Ñ ‘·ø\£ Œq ne⁄‘·T+~.
` ì‘ê´ sêeTø£èwüHí ,é mø£q$Tø˘ n+&é bı*{Ïø˝£ Ÿ Mø°¢
Hê´j· T kÕú q +#˚ ‘ · ìs√› w ü ß \T>± $&É T <ä \ #˚ j · T ã&É ¶ y ês¡ T |ü ⁄ ˙‘· T \ì
nqTø√yê*‡q|üì˝Ò<äì eTH√CŸ $T{≤º |ü⁄düÔø£+ eTq≈£î eTs√kÕ] >∑Ts¡TÔ#˚düTÔ+~...
eTTK´+>± uÛ≤Ø |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äΔ kÕøå±´\ eT<Û´ä ! n+<äTøπ yê{Ïì Á|ü•ï+#·&+É eTq
ø£seÔ¡ ´+ nì Á|üuÀ~ÛdTü +Ô ~.
` •e $X¯«Hê<ÛHä ,é <äøÿ£ Hé Áø±ìø£˝Ÿ
>√Á<Ûë nq+‘·s¡ dæ{Ÿ <äsê´|ü⁄ôÔ |’ eTH√CŸ $T{≤º sêdæq á |ü⁄düøÔ +£ ˝À Á|ükÕÔ$+∫q
n+XÊ\T ` $<˚«wü|Pü ]‘· Á|üd+ü >±\qT n]ø£≥&º +É ˝À mìïø£\ dü+|òTü + m<äTs=ÿ+≥Tqï
Çã“+<äT\T, Hê´j·Te´edüú |ü]$T‘·T\T eTq*ï rÁe+>± ø£\es¡|sü T¡ kÕÔsTT.
` yÓ÷H√ _Hê >∑TbÕÔ, ø£|\æò .ÄsYZ
Ç~ nH˚ø$£ <Ûë\T rÁe+>± ø£\esêìøÏ >∑T]#˚ùd |ü⁄düøÔ +£ . 2002 Væ≤+kÕø±+&Éô|’
»]|æq <äsê´|ü⁄˝Ô À »yêãT #Ó|Œü ì nH˚ø£ Á|üXï¯ \≈£î... Äe÷≥ø=ùdÔ ndü\T n&É>ì∑
Á|üXï¯ \≈£î ≈£L&Ü eTH√CŸ $T≥º dü$es¡+>± düe÷<ÛëHê\T #ÓbÕÔsT¡ .
` ÁøÏkıº|òüsY »|òüsY˝≤{Ÿ, ~ Ç+&çj·THé mø˘‡Áô|dt
<äsê´|ü⁄Ô ãè+<ä+ eTT+<äT dü«j·T+>± qπs+Á<ä yÓ÷BH˚ Ç~ ‘·q sêÅwüº+˝À
»]–q n‘·´+‘· <ës¡TDyÓTÆq e÷s¡Dø±+&É>± ù|s=ÿqï düeTj·T+˝ÀH˚ á |ü⁄düÔø£+
m˝≤+{Ï ‘·&uÉ ≤≥T˝Ò≈î£ +&Ü sêe&É+ ˇø£ $X‚w+ü .
` sêVüQ˝Ÿ C≤ø£uŸ, _C…HdÓ t kÕº+&És¶Y
 >∑T»sê‘Y n\¢s˝¢¡ À ‘·q bÕÁ‘· >∑T]+∫ qπs+Á<ä yÓ÷Bì >∑qø£ düs¬ q’ Á|üXï¯ \T
n&ç–e⁄+fÒ Çyêfi¯ Äj·Tq uÀqT˝À e⁄+&˚yês¡T... Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ |ü<$ä øÏ Äj·TqqT
e´‹πsøÏ+#˚yês¡T.
` eTqT CÀôd|ò,t <ä q÷´j·÷sYÿ f…yÆ Té ‡
eTH√CŸ $T≥º sêdæq ñ‘·ÿ+sƒu¡ ]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ |ü]XÀ<ÛHä ê‘·àø£ |ü⁄düøÔ +£ ªª<ä |òøæ Hå£ é Ä|òt
bòÕø˘º ô|ò’+&ç+>¥ ` yÓ÷B n+&é >√Á<Ûëμμ #·~$q|ü⁄Œ&ÉT MT≈£î uÛ≤s¡rj·T MT&çj·÷
ÁbÕ<Ûëq´‘·\T @$T{≤ nì ÄX¯Ãs¡´+ ø£\T>∑T‘·T+~. eTq |òüTq‘· eVæ≤+∫q
Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ u≤ø± }<ä&É+ $wüj·TyÓTÆ n~ øÏ+∫‘·TÔ ≈£L&Ü dæ>∑TZ|ü&Éø£b˛e&É+
>∑T]+∫ $düàj·T+ ø£\T>∑T‘·T+~.
$T≥º #ê˝≤ eT+∫ |ü⁄düøÔ +£ sêXÊs¡ì #Óù|Ô dü]b˛<äT. >∑T»sê‘Y˝À yÓ÷B
HÓ\ø=*Œq ªqeT÷Hê Hê´j·T+μqT á |ü⁄düøÔ +£ ‘·÷sêŒs¡ã{Ï+º ~. uÛ≤s¡‘· ñ<ës¡yê<ä
Á|üC≤kÕ«eT´+ô|’ #ê˝≤ ø£≥TyÓq’ yê´U≤´Hê\T #˚d+æ ~. |üÁ‹ø± $˝Òøs£ ‘¢¡ √ düV‰ü ‘·–q
Hê´j·T Á|üÁøÏjT· MT<ä qeTàø£+‘√ ø£fió¯ ¢ eT÷düT≈£îì ≈£L#·Tqï yêfi¢̄+<ä]˙ $T{≤º m<˚y› ê
#˚kÕÔ&TÉ . yê] eT÷\+>±H˚ Hê´j·T e´edüqú T ‘Ó*$>± ≈£î|üŒ≈£L˝≤Ãs¡˙, n~ yÓ÷Bø°
Äj·Tqø£+fÒ eTT+<ä] 1984 n\¢s˝¢¡ À bÕ\T|ü+#·T≈£îqï |ü\T≈£îã&çe⁄qï H˚‘\· ø° ªªø°H¢ é
∫{Ÿμμì Á|ükÕ~+∫+<äì n+{≤s¡T.
` sêCŸB|t düs<Y X˚ ÊjYT, Væ≤+<äTkÕúHé f…yÆ Té ‡
1984 (~©¢), 2002 (>∑T»sê‘Y) n\¢s¢¡ nq+‘·s+¡ Á|üuTÑÛ ‘ê«\T nqTdü]+∫q
rs¡TqT eTH√CŸ $T{≤º Ç+<äT˝À #ê˝≤ ì•‘·+>±, Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± b˛*à #·÷bÕs¡T.
eT‘·ø˝£ À¢˝≤\T, Væ≤+kÕø±+&É\T #Ó\sπ –q|ü⁄Œ&ÉT K∫Ñ·yTÓ qÆ »yêãT<ëØ‘·q+ ˝Òøb£ ˛‘˚
H˚sd¡ Tü \Ô T •ø£\å T ‘·|Œæ +#·T≈£îH˚ dü+düÿè‹ ô|]–b˛‘·T+~.
` nC≤CŸ nÁcÕ|ò,t &ÉãT¢´&ÉãT¢´&ÉãT¢´.~VüA{Ÿ.ø±yéT
eTq ø±\+˝À eTq <˚X+¯ ˝ÀH˚ »]–q 1984 n\¢s˝¢¡ À Á|üuTÑÛ ‘·« uÛ≤>∑kÕ«eT´+
>∑T]+N <ëìì ø£|Œæ |ü⁄#·TÃø√e&É+ >∑T]+N Ç+<äT˝À m+‘√ ìs¡“j ¤ T· +>± sêXÊs¡T.
uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq 1984 n\¢s¡¢≈£î <ë]rdæq ne÷qTwü #·s¡´\≈£î dü+ã+~Û+∫q
neT÷\´yÓTqÆ , kÕ~Ûø±]ø£ ]ø±s¡T¶ Ç~. Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£+{Ï ‘·T&ÉT|ü⁄>± ø£$Twüqq¢ T, $#ês¡D≤
dü+|ò÷ü \qT ìj·T$T+#·&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ kÕøå±´<Ûësê\qT n+~düT+Ô ~.
` •yé $X¯«Hê<∏Hä ,é ~ <äøÿ£ Hé Áø±ìø£˝Ÿ, e÷sYà 20, 2014