EPIDEMIOLOGIA WETERYNARYJNA – KONSEPKT Z ĆW. 9 i 10 – 6.05.2024, 13.05.

2024

1. Badania obserwacyjne - badania, które opisują lub analizują określone zdarzenie. Badania
nieeksperymentalne, w których narażenie na dany czynnik występuje samoistnie. Badacz
zbiera dane i analizuje je. Odpowiada m.in.na pytanie „Czy hipotetyczny czynnik wpływa na
wystąpienie choroby?”. Badacz nie decyduje o ekspozycji (badania nieekspretymentalne)

2. Do badań obserwacyjnych zaliczamy:

a. Badania analityczne
b. Badania opisowe

3. Podział badań obserwacyjnych:

a. Ze względu na czas pochodzenia danych
i. retrospektywne
ii. prospektywne
b. Ze względu na sposób doboru grup
i. kohortowe
ii. kliniczno – kontrolne
iii. przekrojowe

4. Planowanie badań obserwacyjnych

1) Określ jasno cel badania
2) Sformułuj hipotezę
3) Określ listę czynników chorobotwórczych
4) Określ populację
5) Określ sposób doboru zwierząt oraz ich liczbę
6) Określ kryteria na podstawie których zwierzęta będziemy uznawać za chore lub
zdrowe/narażone lub nienarażone
7) Jak będziesz zbierać informacje?
8) Jak chcesz eliminować potencjalne błędy?
9) Opracowanie statystyczne
10) Opracowanie raportu z wnioskami

5. Grupa kontrolna:
a. Podobna do case’ów
b. Wywodzi się z tej samej populacji
c. Charakteryzuje się podobnymi czynnikami zakłócającymi
d. Metody oceny ekspozycji w obu grupach tak samo precyzyjne

6. Błędy:
a. Błąd związany z doborem uczestników do badania (selection bias)
i. Czy grupy podobne?
ii. Jednoznacznie zdefiniowana, mierzalna ekspozycja
iii. Jednoznacznie zdefiniowane kryteria choroby

Strona 1 z 8
 b. Błąd związany z metodą pomiaru (information bias)
i. Jednoznacznie zdefiniowany, mierzalny punkt końcowy
ii. Informacje uzyskane na temat ekspozycji – czy w taki sam sposób w obu
grupach
c. Czynniki zakłócające (confunding factors)
i. Zmiana związana z ekspozycją

7. Ryzyko - prawdopodobieństwo, że niekorzystne zjawisko będzie miało miejsce

(prawdopodobieństwo, że coś się nie uda)

❖ Ryzyko względne - realtive risk (RR) – wielkość, która porównuje ryzyko w 1

grupie do ryzyka w 2 grupie

• Najlepszy miernik określający czy istnieje współzależność pomiędzy

wystąpieniem choroby a działaniem hipotetycznego czynnika
chorobotwórczego

𝐫𝐲𝐳𝐲𝐤𝐨 𝐳𝐚𝐜𝐡𝐨𝐫𝐨𝐰𝐚𝐧𝐢𝐚 𝐰 𝐠𝐫𝐮𝐩𝐢𝐞 𝐈 (𝐧𝐚𝐫𝐚ż𝐨𝐧𝐞𝐣)

RR = 𝐫𝐲𝐳𝐲𝐤𝐨 𝐳𝐚𝐜𝐡𝐨𝐫𝐨𝐰𝐚𝐧𝐢𝐚 𝐰 𝐠𝐫𝐮𝐩𝐢𝐞 𝐈𝐈 (𝐧𝐢𝐞𝐧𝐚𝐫𝐚ż𝐨𝐧𝐞𝐣)

RR > 1 → czynnik może wywoływać chorobę

RR = 1 → czynnik nie wywołuje choroby
RR < 1 → czynnik zabezpiecza przed powstaniem choroby

Ocena istotności statystyczne  przedział ufności

❖ Ryzyko przypisane ekspozycji - AR – attributable risk – różnica między

ryzykiem zachorowania w wyniku działania czynnika chorobotwórczego i mimo
braku tego czynnika

8. Szansa – stosunek prawdopodobieństwa zaistnienia jakiegoś zjawiska do

prawdopodobieństwa jego niezaistnienia:
a. Iloraz szans – w badaniach, w których obliczenie ryzyka względnego jest niemożliwe

9. Względne mierniki współzależności w badaniach obserwacyjnych

a. Czy wpływa?
i. ocena wpływu hipotetycznego czynnika chorobotwórczego na pojawienie się
choroby
→ obliczanie ryzyka względnego lub ilorazu szans
◦ badania kohortowe - ryzyko względne (RR)
◦ badania kliniczno – kontrolne - iloraz szans narażenia (ORexp)
◦ badania przekrojowe - iloraz chorobowości (PR)

b. Jak silnie wpływa?

i. ocena efektu działania hipotetycznego czynnika chorobotwórczego
→ obliczanie ryzyka przypisanego ekspozycji
❖ Tylko badania kohortowe i przekrojowe (NIE kliniczno-kontrolne)

Strona 2 z 8
 Ponadto:
◦ proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w grupie zwierząt
narażonych
◦ proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w całej populacji
◦ proporcja przypadków, które nie wystąpiły dzięki ekspozycji

10. Ocena efektów działania czynnika chorobotwórczego:

a. AR – attributable risk – ryzyko zachorowania wynikające jedynie z działania
badanego czynnika
b. AF – attributable fraction – proporcja przypadków przypisanych narażeniu na
czynnik chorobotwórczy w grupie zwierząt narażonych – jaki odsetek zachorował
jedynie ze względu na działanie badanego czynnika
c. PAF – population attributable fraction – proporcja przypadków przypisanych
narażeniu na czynnik chorobotwórczy w całej populacji
d. PF – prevented fraction – proporcja przypadków, które nie wystąpiły dzięki
narażeniu na potencjalny czynnik chorobotwórczy (RR < 1)

11. Badania kohortowe – cohort studies:

a. Kohorta – grupa wybrana na podstawie jakiejś cechy (np. czynnik obecny vs brak
czynnika)
b. Ustalenie następstwa czasowego – kiedy zadziałał czynnik i jaki był jego skutek –
poszukujemy domniemanego skutku
c. Prospektywne, długofalowe
d. Okresowa kontrola zdrowia
e. Gdy badanie randomizowane byłoby nieetyczne
f. Czynniki bezwzględnie wywołujące chorobę

Hipotetyczny czynnik Razem

chorobotwórczy
Obecny nieobecny
Stan zdrowia CHORE A B A+B
ZDROWE C D C+D
RAZEM A+C B+D N=A+B+C+D
grupa zwierząt narażonych na hipotetyczny czynnik chorobotwórczy (a+c)
grupa zwierząt nienarażonych na hipotetyczny czynnik chorobotwórczy (b+d)

Wady
1) wymagają długiego czasu obserwacji
2) kosztowne
3) wyzwanie logistyczne
4) trudna jest kontynuacja obserwacji w
przyszłości
5) nie pozwalają na określenie proporcji
liczbowych pomiędzy zwierzętami
narażonymi a nienarażonymi w całej
badanej populacji
6) trudno ocenić wpływ wielu czynników
na pojawienie się choroby
Zalety
1) Najlepiej opisuje rzeczywistość
2) pozwalają na obserwację i wykrycie
następstwa w czasie pomiędzy
zadziałaniem czynnika a pojawieniem
się choroby
3) pozwalają na określenie
zachorowalności w grupie zwierząt
narażonych i nienarażonych
4) pozwalają na łatwą zmianę
obserwowanych czynników

Strona 3 z 8
7) mało przydatne w przypadku chorób 5) Dobre do badania rzadko występujących
występujących sporadycznie narażeń
8) Wiąże się z utratą uczestników badania
(lost to follow-up)

Ryzyko względne w badaniach kohortowych - realtive risk (RR) – określa, ile razy
zachorowalność w grupie zwierząt narażonych jest większa niż w grupie zwierząt
nienarażonych
𝑨
zachorowalności zwierząt narażonych 𝑨+𝑪
RR = = 𝑩
zachorowalności zwierząt nienarażonych
𝑩+𝑫

Iloraz szans zachorowania – disease odds ratio (ORdis) – wielkość szacująca ryzyko
względne:
❖ Zawyża siłę oddziaływania potencjalnego czynnika

Szansa zachorowania w grupie zwierząt narażonych:

𝑨
𝒛𝒂𝒄𝒉𝒐𝒓𝒐𝒘𝒂ł𝒚 𝒘 𝒈𝒓𝒖𝒑𝒊𝒆 𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒐𝒏𝒆𝒋 𝒏𝒂 𝒄𝒛𝒚𝒏𝒏𝒊𝒌 𝑨+𝑪 𝑨
= 𝑪 =𝑪
𝒏𝒊𝒆𝒛𝒂𝒄𝒉𝒐𝒓𝒐𝒘𝒂ł𝒚 𝒘 𝒈𝒓𝒖𝒑𝒊𝒆 𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒐𝒏𝒆𝒋 𝒏𝒂 𝒄𝒛𝒚𝒏𝒏𝒊𝒌
𝑨+𝑪

Szansa zachorowania w grupie zwierząt nienarażonych:

𝑩
𝒛𝒂𝒄𝒉𝒐𝒓𝒐𝒘𝒂ł𝒚 𝒘 𝒈𝒓𝒖𝒑𝒊𝒆 𝒏𝒊𝒆𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒐𝒏𝒆𝒋 𝒏𝒂 𝒄𝒛𝒚𝒏𝒏𝒊𝒌 𝑩+𝑫 𝑩
= 𝑫 =𝑫
𝒏𝒊𝒆𝒛𝒂𝒄𝒉𝒐𝒓𝒐𝒘𝒂ł𝒚 𝒘 𝒈𝒓𝒖𝒑𝒊𝒆 𝒏𝒊𝒆𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒐𝒏𝒆𝒋 𝒏𝒂 𝒄𝒛𝒚𝒏𝒏𝒊𝒌
𝑩+𝑫

Iloraz szans zachorowania:

𝑨
𝑪 𝑨∗𝑫
ORdis = 𝑩 = 𝑩∗𝑪
𝑫

Ryzyko przypisane ekspozycji (atributable risk) AR – różnica między ryzykiem

zachorowania w wyniku działania czynnika chorobotwórczego i mimo braku tego czynnika
AR = zachorowanie gdy działa czynnik – zachorowanie mimo braku czynnika =
𝑨 𝑩
= -
𝑨+𝑪 𝑩+𝑫

Proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w grupie zwierząt narażonych

(atributable fraction, aetiological fraction) AF - proporcja przypadków, które wystąpiły ze
względu na narażenie na czynnik:
• Iloraz ryzyka względnego pomniejszone o 1 przez ryzyko względne
𝑹𝑹 −𝟏
AF = 𝑹𝑹

Strona 4 z 8
 Proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w całej populacji (population
attributable fraction) - PAF
• Iloczyn proporcji przypadków przypisanych w grupie zwierząt narażonych (AF) i
ułamka zwierząt, które zachorowały w wyniku działania czynnika chorobotwórczego
𝑨
PAF = AF𝑨+𝑩

Proporcja przypadków, które nie wystąpiły dzięki ekspozycji (prevented fraction) PF

Iloczyn proporcji przypadków przypisanych w grupie zwierząt narażonych (AF) i ułamka
zwierząt, które zachorowały w wyniku działania czynnika chorobotwórczego
PF = 1 - RR

12. Badania kliniczno-kontrolne - case-control studies:

a. Korzystamy z istniejących danych (retrospektywne)
b. Poszukujemy domniemanej przyczyny
c. Dobieramy na podstawie stanu zdrowia: grupa chora vs grupa kontrolna (brak
choroby)
d. Wybór przypadków -> jaka część spośród nich była narażona na domniemany
czynnik etiologiczny w przeszłości
e. Do chorób rzadkich, o długim okresie inkubacji
f. Wywiad

Hipotetyczny czynnik Razem

chorobotwórczy
Obecny nieobecny
Stan zdrowia Chore A B A+B
zdrowe C D C+D
Razem A+C B+D N=A+B+C+D
grupa zwierząt chorych (a+b)
grupa zwierząt zdrowych (c+d)

Wady
1) wykorzystując istniejące dane trudno
ocenić ich wiarygodność
2) nie pozwalają na ocenę proporcji
liczbowych pomiędzy zwierzętami
chorymi a zdrowymi w całej populacji
3) nie pozwalają na określenie
zachorowalności w grupie zwierząt
narażonych i nienarażonych
Zalety
1) krótki czas przeprowadzenia badań
2) można wykorzystać istniejące dane
3) Relatywnie tanie
4) można badać choroby rzadko
występujących oraz o długim okresie
inkubacji
5) można ocenić wpływ wielu czynników
na pojawienie się choroby

Nie możemy obliczyć:

Strona 5 z 8
 ❖ Współczynnika zachorowalności
❖ Współczynnika chorobowości
❖ Ryzyka względnego (RR)
❖ Ryzyka przypisanego (AR)

Miernik ryzyka -> iloraz szans narażenia na potencjalny czynnik chorobotwórczy (exposure
ods ratio) ORexp
Iloraz prawdopodobieństwa zachorowania w wyniku działania potencjalnego czynnika
chorobotwórczego, a prawdopodobieństwem zachorowania w grupie zwierząt nienarażonych:
𝑨
𝑨+𝑩
𝑩 = A/B
𝑨+𝑩

Iloraz prawdopodobieństwa pozostania zdrowym w grupie zwierząt narażonych do

prawdopodobieństwa pozostania zdrowym w grupie zwierząt:

𝑪
𝑪+𝑫
𝑫 = C/D
𝑪+𝑫

Zatem:
𝑨
𝑩 𝑨∗𝑫
ORexp = 𝑪 = 𝑩∗𝑪
𝑫

OR=1  brak związku

OR>1  czynnik może być powodem pojawienia się choroby

OR<1  czynnik może przeciwdziałać pojawieniu się choroby

Proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w grupie zwierząt narażonych

(atributable fraction, aetiological fraction) AF
𝑶𝑹𝒆𝒙𝒑 −𝟏
AF = 𝑶𝑹𝒆𝒙𝒑

Proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w całej populacji (population atributable

fraction, atributable proportion) PAF
◦ Iloczyn proporcji przypadków przypisanych grupie zwierząt narażonych (AF) i
ułamka zwierząt, które zachorowały jedynie w wyniku działania czynnika
chorobotwórczego
𝑨
PAF = AF 𝑨+𝑩

Proporcja przypadków, które nie wystąpiły dzięki ekspozycji (prevented feaction) PF

◦ ORexp< 1,0
PF = 1 - ORexp

Strona 6 z 8
 13. Badania przekrojowe - cross-sectional studies:
a. Częstość występowania zjawisk w populacji w określonym czasie
b. Retrospektywne
c. Wybieramy losowo próbę z całej populacji -> możemy ocenić proporcje,
współczynnik zachorowalności
d. Jednoczesna analiza: narażenie poprzedza skutek czy następuje po nim?
e. Brak grupy kontrolnej
Hipotetyczny czynnik Razem
chorobotwórczy
Obecny nieobecny
Stan zdrowia Chore A B A+B
zdrowe C D C+D
Razem A+C B+D N=A+B+C+D
wybrana grupa zwierząt (n) zawiera zwierzęta chore, zdrowe, narażone i nienarażone

Wady Zalety
1) Trudno zastosować w przypadku chorób 1) badania można przeprowadzić w prosty
rzadko występujących i krótko sposób
trwających (konieczna duża grupa) 2) nie wymagają dużych nakładów
2) nie pozwalają na określenie finansowych
zachorowalności w grupie zwierząt 3) Relatywnie szybkie
narażonych i nienarażonych 4) Wydajne logistycznie
3) trudne może być zaobserwowanie 5) można ocenić proporcje liczbowe
następstwa czasowego pomiędzy pomiędzy zwierzętami narażonymi a
zakażeniem a zachorowaniem nienarażonymi w całej populacji w
4) Obejmuje tylko zwierzęta obecne w chwili przeprowadzania badań
populacji (nie obejmuje zwierząt 6) pozwalają na ocenę wpływu wielu
zmarłych) czynników na pojawienie się choroby
7) jest możliwość wykorzystania
istniejących danych
8) Dobre do oceny: rozpowszechnienia
danej cechy w populacji, generuje
hipotezy dla badań epidemiologicznych

Ryzyko względne (RR): iloraz chorobowości (prevalence ratio) - PR

𝒂
𝒘𝒔𝒑.𝒄𝒉𝒐𝒓𝒐𝒃𝒐𝒘𝒐ś𝒄𝒊 𝒘 𝒈𝒓.𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒐𝒏𝒚𝒄𝒉 𝒂+𝒄
PR =𝒘𝒔𝒑.𝒄𝒉𝒐𝒓𝒐𝒃𝒐𝒘𝒐ś𝒄𝒊 𝒘 𝒈𝒓𝒖𝒑𝒊𝒆 𝒏𝒊𝒆𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒐𝒏𝒚𝒄𝒉 = 𝒃
𝒃+𝒅

PR = 1  brak związku

PR>1  czynnik może być powodem pojawienia się choroby

PR<1  czynnik może przeciwdziałać pojawieniu się choroby

Ryzyko przypisane ekspozycji (attributable risk) AR

AR = ryzyko zachorowania w wyniku działa czynnika – ryzyko zachorowania mimo braku czynnika

Strona 7 z 8
 𝑨 𝑩
AR = 𝑨+𝑪 − 𝑩+𝑫

Proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w grupie zwierząt narażonych (attributable

fraction, aetiological fraction) AF
𝑷𝑹 −𝟏 𝑨𝑹
AF = = 𝑨
𝑷𝑹
𝑨+𝑪

Proporcja przypadków przypisanych ekspozycji w całej populacji (population atributable

fraction, attributable proportion) PAF

𝒑𝒓𝒐𝒑𝒐𝒓𝒄𝒋𝒂 𝒑𝒓𝒛𝒚𝒑𝒂𝒅𝒌ó𝒘 𝒑𝒓𝒛𝒚𝒑𝒊𝒔𝒂𝒏𝒚𝒄𝒉 𝒏𝒂𝒓𝒂ż𝒆𝒏𝒊𝒖 𝑨𝑭

PAF = 𝒖ł𝒂𝒎𝒆𝒌 𝒄𝒉𝒐𝒓𝒚𝒄𝒉 𝒘 𝒘𝒚𝒏𝒊𝒌𝒖 𝒅𝒛𝒊𝒂ł𝒂𝒏𝒊𝒂 𝒄𝒛𝒚𝒏𝒏𝒊𝒌𝒂
= 𝑨
𝑨+𝑩

Proporcja przypadków, które nie wystąpiły dzięki ekspozycji (gdy PR< 1,0) (prevented feaction)
PF = 1 – PR

14. Badania prospektywne a retrospektywne

Badania
Retrospektywne Prospektywne
organizacja badań łatwa trudna
koszt badań niski wysoki
wiarygodność danych różna wysoka

15. Przeznaczenie poszczególnych rodzajów badań przeglądowych

Charakter badanej choroby Rodzaj badań obserwacyjnych
Kohortowe Kliniczno- Przekrojowe
kontrolne
Czas trwania choroby Długi x
Krótki x x
Częstość występowania Rzadko x
choroby Często x x
Okres inkubacji Długi x x
Krótki x x
Wywoływana przez 1 czynnik x
Wywoływana przez wiele czynników x x

Strona 8 z 8