ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο

1. Έννοια και λειτουργία τθσ αγοράσ

΢ε μια πρωτόγονθ οικονομία, όπωσ του Ροβινςϊνα Κροφςου, όπου δεν υπάρχει
καταμεριςμόσ τθσ εργαςίασ ο άνκρωποσ παράγει μόνοσ του ό,τι του είναι απαραίτθτο για
τθν επιβίωςθ του. Με τον καταμεριςμό τθσ εργαςίασ όμωσ και για να ικανοποιιςουν
περιςςότερεσ ανάγκεσ, τα μζλθ μιασ κοινωνίασ άρχιςαν να ανταλλάςςουν τα προϊόντα
τουσ. Ο τόποσ όπου ςυγκεντρϊνονταν τα άτομα για να κάνουν τισ ανταλλαγζσ των
προϊόντων τουσ ονομάςτθκε αγορά. Αυτι τθ μορφι αγοράσ ςυναντοφμε και ςιμερα ςτουσ
διάφορουσ εμπορικοφσ δρόμουσ, τισ λαϊκζσ αγορζσ ι εμπορικά κζντρα μιασ πόλθσ όπου
γίνονται αγοραπωλθςίεσ. ΢τθ ςθμερινι όμωσ εποχι αγοραπωλθςίεσ γίνονται και με άλλουσ
τρόπουσ, για παράδειγμα με το τθλζφωνο, με fax, ςτο γραφείο ενόσ ςυμβολαιογράφου και
οπουδιποτε αλλοφ. Η αγορά με τθν ευρεία ζννοια περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μζςα με τα
οποία μπορεί να πραγματοποιθκεί μια αγοραπωλθςία και όλουσ τουσ ςχετικοφσ χϊρουσ.
΢τθν αγορά ςυμμετζχουν δυο μζρθ. Σο ζνα είναι όλα τα άτομα τα οποία προςφζρουν
αγακά για πϊλθςθ (επιχειριςεισ) και το άλλο είναι όλα τα άτομα τα οποία ηθτοφν να
αγοράςουν αγακά (καταναλωτζσ). ΢ε μια αγοραπωλθςία απαραίτθτθ προχπόκεςθ είναι
θικανοποίθςθ και των δυο μερϊν. Η βαςικι επιδίωξθ των επιχειριςεων είναι θ
επίτευξθτου μζγιςτου κζρδουσ με τθν πϊλθςθ όςο το δυνατό μεγαλφτερων ποςοτιτων
ενόσ αγακοφ ςτθ μεγαλφτερθ δυνατι τιμι. Η βαςικι επιδίωξθ των καταναλωτϊν είναι θ
επίτευξθτθσ μζγιςτθσ χρθςιμότθτασ από κάκε αγακό, δθλαδι με δεδομζνο το ειςόδθμα, τισ
προτιμιςεισ κτλ. να αγοράςουν εκείνεσ τισ ποςότθτεσ και ςε εκείνεσ τισ τιμζσ, που κα
ικανοποιιςουν ςτο μεγαλφτερο βακμό τισ ανάγκεσ τουσ. Παρατθροφμε ότι θ επιδίωξθ των
επιχειριςεων ζρχεται ςε αντίκεςθ με τθν επιδίωξθ των καταναλωτϊν. Πϊσ λοιπόν κα
γίνουν οι αγοραπωλθςίεσ;
2. Τιμι και ποςότθτα ιςορροπίασ
Η αγορά με τθν ευρεία ζννοια περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μζςα με τα οποία μπορεί να
πραγματοποιθκεί μια αγοραπωλθςία και όλουσ τουσ ςχετικοφσ χϊρουσ. 'Οταν θ ηθτοφμενθ
ποςότθτα είναι μεγαλφτερθ από τθν προςφερόμενθ ποςότθτα, παρουςιάηεται ζλλειμμα ι
υπερβάλλουςα ηιτθςθ. Όταν θ ηθτοφμενθ ποςότθτα είναι μικρότερθ από τθν
προςφερόμενθ ποςότθτα, παρουςιάηεται πλεόναςμα ι πλεονάηουςα προςφορά. Σιμι
ιςορροπίασ είναι θ τιμι ςτθν οποία θ ηθτοφμενθ ποςότθτα είναι ίςθ με τθν προςφερόμενθ
ποςότθτα, είναι, δθλαδι, θ τιμι που εξιςορροπεί τισ δυνάμεισ τθσ προςφοράσ και τθσ
ηιτθςθσ.
3. Μεταβολι τθσ ηιτθςθσ (διάγραμμα) 2011 επ
Έςτω θ καμπφλθ προςφοράσ S και θ καμπφλθ ηιτθςθσ D1 ενόσ αγακοφ *διάγραμμα 5.3.+. Η
τομι των δυο καμπυλϊν Ε1 δίνει τθν τιμι ιςορροπίασ Ρ1 και τθν ποςότθτα ιςορροπίασ Q1.
Όπωσγνωρίηουμε, αν μεταβλθκεί ζνασ προςδιοριςτικόσ παράγοντασ τθσ ηιτθςθσ (π.χ. το
ειςόδθμα,οι προτιμιςεισ των καταναλωτϊν κτλ.), κα ζχουμε μεταβολι τθσ ηιτθςθσ. Αυτό
ιςοδυναμεί6γραφικά με μετατόπιςθ τθσ καμπφλθσ ηιτθςθσ. Ασ υποκζςουμε ότι αυξάνεται θ
ηιτθςθ λόγω μεταβολισ ενόσ προςδιοριςτικοφ παράγοντα τθσ ηιτθςθσ (π.χ. αφξθςθ του
ειςοδιματοσ των καταναλωτϊν). Η καμπφλθ ηιτθςθσ τότε μετατοπίηεται δεξιά (υποκζτουμε
ότι το αγακό είναι κανονικό) ςτθ κζςθ D2, και τζμνει τθν καμπφλθ προςφοράσ ςτο ςθμείο
Ε2. ΢το νζο ςθμείο ιςορροπίασ Ε2 αντιςτοιχεί μεγαλφτερθ τιμι ιςορροπίασ Ρ2 και
μεγαλφτερθ ποςότθτα ιςορροπίασ Q2.
Επομζνωσ, με ςτακερι τθν προςφορά, όταν αυξάνεται θ ηιτθςθ, αυξάνεται και θ τιμι και θ
ποςότθτα ιςορροπίασ. Ασ υποκζςουμε τϊρα ότι μειϊνεται θ ηιτθςθ λόγω μεταβολισ ενόσ
προςδιοριςτικοφ παράγοντα τθσ ηιτθςθσ (π.χ. μείωςθ τθσ τιμισ ενόσ υποκατάςτατου
αγακοφ).Η καμπφλθ ηιτθςθσ τότε μετατοπίηεται αριςτερά, ςτθ κζςθ D3, και τζμνει τθν
καμπφλθ προςφοράσ ςτο ςθμείο Ε3. ΢το νζο ςθμείο ιςορροπίασ Ε3 αντιςτοιχεί μικρότερθ
τιμι ιςορροπίασ Ρ3 και μικρότερθ ποςότθτα ιςορροπίασ Q3. Επομζνωσ, με ςτακερι τθν
προςφορά, όταν μειϊνεται θ ηιτθςθ, μειϊνεται και θ τιμι και θ ποςότθτα ιςορροπίασ.

4. Μεταβολι τθσ προςφοράσ (διάγραμμα) 2011 επ

Έστω η καμπύλη προσυοράς S1 και η καμπφλθ ηιτθςθσ D ενόσ αγακοφ *διάγραμμα 5.4.+. Η

τομι των δυο καμπυλϊν Ε1 δίνει τθν τιμι ιςορροπίασ Ρ1 και τθν ποςότθτα ιςορροπίασ Q1.
Όπωσ γνωρίηουμε, αν μεταβλθκεί ζνασ προςδιοριςτικόσ παράγοντασ τθσ προςφοράσ (π.χ.
το κόςτοσ παραγωγισ, θ τεχνολογία κτλ.), κα ζχουμε μεταβολι τθσ προςφοράσ. Αυτό
ιςοδυναμεί γραφικά με μετατόπιςθ τθσ καμπφλθσ προςφοράσ. Ασ υποκζςουμε ότι
αυξάνεται θ προςφορά λόγω βελτίωςθσ τθσ τεχνολογίασ παραγωγισ του αγακοφ. Η
καμπφλθ προςφοράσ τότε μετατοπίηεται δεξιά, ςτθ κζςθ S2, και τζμνει τθν καμπφλθ
ηιτθςθσ ςτο ςθμείο Ε2. ΢το νζο ςθμείο ιςορροπίασ Ε2 αντιςτοιχεί μικρότερθ τιμι
ιςορροπίασ Ρ2 και μεγαλφτερθ ποςότθτα ιςορροπίασ Q2. Επομζ νωσ, με ςτακερι τθ ηιτθςθ,
όταν αυξάνεται θ προςφορά, μειϊνεται θ τιμι ιςορροπίασ, ενϊ θ ποςότθτα ιςορροπίασ
αυξάνεται. Ασ υποκζςουμε τϊρα ότι μειϊνεται θ προςφορά λόγω αφξθςθσ των τιμϊν των
παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν που χρθςιμοποιοφνται ςτθν παραγωγι του αγακοφ. Η καμπφλθ
προςφοράσ τότε μετατοπίηεται αριςτερά, ςτθ κζςθ S3 και τζμνει τθν καμπφλθ ηιτθςθσ ςτο
ςθμείο Ε3. ΢το νζο ςθμείο ιςορροπίασ E3 αντιςτοιχεί μεγαλφτερθ τιμι ιςορροπίασ Ρ3 και
μικρότερθ ποςότθτα ιςορροπίασ Q3. Επομζνωσ, με ςτακερι τθ ηιτθςθ, όταν μειϊνεται θ
προςφορά, αυξάνεται θ τιμι ιςορροπίασ, ενϊ θ ποςότθτα ιςορροπίασ μειϊνεται.

5. Ταυτόχρονθ μεταβολι τθσ ηιτθςθσ και τθσ προςφοράσ

Όταν ζχουμε ταυτόχρονθ μεταβολι τθσ ηιτθςθσ και τθσ προςφοράσ μετατοπίηονται και οι
δυο καμπφλεσ. ΢τθν περίπτωςθ αυτι δεν μποροφμε να απαντιςουμε ποια κα είναι θ τελικι
επίδραςθ ςτθν τιμι και τθν ποςότθτα ιςορροπίασ, εφόςον το αποτζλεςμα εξαρτάται και
από το μζγεκοσ των αντίςτοιχων μεταβολϊν
Για παράδειγμα, ασ εξετάςουμε μια περίπτωςθ ταυτόχρονθσ αφξθςθσ τθσ ηιτθςθσ και τθσ
προςφοράσ ενόσ αγακοφ ςτα διαγράμματα 5.5. και 5.6. Έςτω D1 θ αρχικι καμπφλθ ηιτθςθσ
και S1 θ αρχικι καμπφλθ προςφοράσ. Σο αρχικό ςθμείο ιςορροπίασ είναι το Ε1, που
αντιςτοιχεί ςε τιμι ιςορροπίασ Ρ1 και ποςότθτα ιςορροπίασ Q1. Μετά τθν αφξθςθ τθσ
ηιτθςθσ και τθσ προςφοράσ θ νζα καμπφλθ ηιτθςθσ είναι θ D2 και θ νζα καμπφλθ
προςφοράσ θ S2. Σο νζο ςθμείο ιςορροπίασ είναι το Ε2. ΢το διάγραμμα 5.5. το νζο ςθμείο
ιςορροπίασ αντιςτοιχεί ςε τιμι ιςορροπίασ Ρ2 μεγαλφτερθ από τθν αρχικι, και ςε ποςότθτα
ιςορροπίασ Q2 πάλι μεγαλφτερθ από τθν αρχικι. ΢το διάγραμμα. το νζο ςθμείο ιςορροπίασ
αντιςτοιχεί ςε τιμι ιςορροπίασ Ρ1 ίςθ με τθν αρχικι, και ςε ποςότθτα ιςορροπίασ Q2
μεγαλφτερθ από τθν αρχικι.
6. Κρατικι παρζμβαςθ ςτθν αγορά- Επιβολι ανώτατων τιμών (λόγοι και επιπτώςεισ)
΢κοπόσ του κράτουσ με τθν επιβολι ανϊτατθσ τιμισ διατίμθςθσ ςε ζνα αγακό είναι θ
προςταςία του καταναλωτι από υπερβολικι άνοδο των τιμϊν (κυρίωσ ςε αγακά πρϊτθσ
ανάγκθσ). Άμεςθ, δθλαδι, ςυνζπεια τθσ επιβολισ ανϊτατθσ τιμισ είναι θ εμφάνιςθ
ελλειμμάτων. ΢τθν περίπτωςθ αυτι γνωρίηουμε ότι ςτθν αγορά του αγακοφ υπάρχει
ανιςορροπία και τάςεισ για άνοδο τθσ τιμισ. Εφόςον θ τιμι δεν μπορεί να αυξθκεί λόγω τθσ
κρατικισ παρζμβαςθσ, δεν πρόκειται να υπάρξει ιςορροπία ςτθν αγορά του αγακοφ. Αν το
κράτοσ ζχει τον απόλυτο ζλεγχο τθσ προςφερόμενθσ ποςότθτασ, μπορεί να διανζμει το
αγακό με δελτία και ςε περιοριςμζνεσ ποςότθτεσ για κάκε άτομο. Μπορεί επίςθσ να το
διανζμει με ςειρά προτεραιότθτασ, που ςθμαίνει ουρζσ ςτα καταςτιματα που το πωλοφν.
Αυτό που ςυνικωσ ςυμβαίνει είναι θ δθμιουργία "μαφρθσ αγοράσ", δθλαδι το αγακό
πωλείται παράνομα ςε τιμι μεγαλφτερθ από τθ νόμιμθ. ΢το διάγραμμα 5.7. βλζπουμε ότι
τθν ποςότθτα QS, που προςφζρουν οι παραγωγοί, υπάρχουν καταναλωτζσ που είναι
διατεκειμζνοι να τθν πλθρϊςουν ςτθν τιμι Ρ2. Αυτό δίνει τθ δυνατότθτα ςτουσ πωλθτζσ να
πωλοφν με "καπζλο" πάνω από τθν ανϊτατθ τιμι. Σο φψοσ του καπζλου μπορεί να φτάςει
μζχρι τθ διαφορά Ρ2 - ΡΑ.

Με τθν επιβολι ανϊτατθσ τιμισ μπορεί να ανατρζπεται θ ιςορροπία ςτθν αγορά και να
δθμιουργοφνται ελλείμματα και παράνομεσ αγορζσ. Αυτό δε ςθμαίνει ότι το κράτοσ δεν
πρζπει να παρεμβαίνει ςτθ λειτουργία τθσ αγοράσ, όπωσ αναφζρκθκε πιο πάνω. Η επιβολι
ανϊτατθσ τιμισ πρζπει να είναι βραχυχρόνια, για να αποφεφγεται θ "μαφρθ αγορά".
7. Κρατικι παρζμβαςθ ςτθν αγορά- Επιβολι κατώτατων τιμών (λόγοι και επιπτώςεισ)
΢κοπόσ του κράτουσ, όταν επιβάλλει κατϊτατεσ τιμζσ είναι θ προςταςία του παραγωγοφ. Οι
τιμζσ παρζμβαςθσ ι αςφάλειασ των γεωργικϊν προϊόντων είναι μια κατθγορία κατϊτατων
τιμϊν, προκειμζνου να προςτατευτεί το ειςόδθμα των αγροτϊν. ΢τθν Ευρωπαϊκι Ένωςθ
υπάρχει ολόκλθρο πλζγμα ειδικϊν ρυκμίςεων για τθ γεωργία και τισ αγορζσ των αγροτικϊν
προϊόντων. Σο κράτοσ αγοράηει από τουσ παραγωγοφσ το πλεόναςμα QS - QD ςτθν τιμι
παρζμβαςθσ ΡK. Σο πλεόναςμα αυτό κα βρει τρόπο να το διακζςει, για παράδειγμα, ςε
αγορζσ του εξωτερικοφ ι ςε περίοδο μειωμζνθσ παραγωγισ .
Ασ δοφμε με παράδειγμα πϊσ λειτουργεί θ τιμι παρζμβαςθσ ςτθν αγορά ενόσ αγροτικοφ
προϊόντοσ, για παράδειγμα, του ελαιόλαδου: Έςτω D θ καμπφλθ ηιτθςθσ και S θ καμπφλθ
προςφοράσ του ελαιόλαδου *διάγραμμα +. ΢το ςθμείο ιςορροπίασ Ε θ τιμι ιςορροπίασ είναι
Ρ και θ ποςότθτα ιςορροπίασ Q, όπωσ διαμορφϊνονται ςτθν αγορά. Σο κράτοσ εκτιμά ότι θ
τιμι ιςορροπίασ είναι μικρι και δεν εξαςφαλίηει το ειςόδθμα των ελαιοπαραγωγϊν. Αποφα-
ςίηει λοιπόν ότι θ κατϊτερθ τιμι που μπορεί να πωλθκεί το ελαιόλαδο είναι θ ΡK. Επειδι θ
τιμι ΡK είναι μεγαλφτερθ από τθν τιμι ιςορροπίασ, θ ηθτοφμενθ ποςότθτα κα γίνει QD, ενϊ
θ προςφερόμενθ ποςότθτα QS, με αποτζλεςμα τθ δθμιουργία πλεονάςματοσ (QS - QD ). Σο
κράτοσ αγοράηει από τουσ παραγωγοφσ το πλεόναςμα QS - QD ςτθν τιμι παρζμβαςθσ ΡK. Σο
πλεόναςμα αυτό κα βρει τρόπο να το διακζςει, για παράδειγμα, ςε αγορζσ του εξωτερικοφ
ι ςε περίοδο μειωμζνθσ παραγωγισ.