/

architektura / i v c v r~
Miesięcznik Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP * Rocznik XXIV * 1970

/ /
/

Z
/
/
6/1970
9 697

7 ,

<

/
I y

/
 Summary
Architektura — monthly review of The Association of Polish
Architects — SARP

72.00
Zygmunt Kleyff - Architecfs remarks on the aspects of his profession in the second
half of 20th century.
The author States, that the engineers should now depart from the habit of
collecting excessive knowledge about facts (this shall be done by suitable applian-
ces), and should concentrate on the understanding of the facts, on the art of
synthesis. Architects should take on a new attitude, based on the specific aspects
of widely understood field of architecture, incorporating industrial design, interior
design, "normal” architecture and physical planning. The work of the architect
is being increasingly morę dependant on the conditions presented by industry.
Therefore he should be fairly well acquainted with the problems bordering on
industrial production and architecture.
624.9:72.01
Andrzej Buchner - Engineering constructions and the development of architecture.
In the author’s opinion the engineering constructions are the foretelling of the di-
rection for the further development of architecture. Most of the designs for the
towns of the futurę are based on the possibilities provided by the deve!opments
in the constructional syslems. These new possibilities allow to raise the buildings
off the ground level, and leave the newly developed land areas in their naturo!
State. It is therefore expected thot the structural engineer shall have to be trained
in town planning, and the architect shall have to possess better understanding of
the constructional problems.
Ó24.2/.8:725.95
Andrzej Marek Brandt — Large concrete bridges. The construction of large modern
concrete road bridges is closely connected with the use of different methods of
stressing, which allow to achieve wide spans, and with application of prefabrication,
facilitating economy and speed of construction. As examples the author have
chosen the 5 km. long bridge over Oosterschelde in Holland, the bridge over
Oleron straits in France, and Bendorf bridge in Western Germany with the record
length of the main span — 208 m.
624.2/.8:725.95 (433)
Andrzej Buchner, Marek Łatowski — Bridge building in Poland. Polish bridge
building in the post war period is characterized by the reconstruction of bridges
damaged and destroyed during the war. Often new constructions were built on
existing pierś, changing the original shape of the bridge. The character of Polish
rivers allows the use of fairly Iow constructions, not much raised over the water
level. Most of the bridges are of smali or medium span, where typical prefa-
bricated reinforced concrete elements are introduced. In order to achieve good
quality form, close cooperation is necessary between the architect and the structural
engineer. The model for such cooperation has not yet been fully precised. The
authors have chosen 12 examples of completed bridges, representing design ten-
dencies in Poland.
728.7Ó/.77
Lech Kłosiewicz — The mobile forms of architecture. The author describes the
development of mobile home in America, from smali caravan trailers, through
movable houses for permanent residence, up. to the present forms which are loosing
the mobile character and are becoming just a large prefabricate. Two tendencies of
the contemporary architecture meet here — the prefabrication of large elements and
the increase of demand for mobile forms. Therefore this problem needs a detail
study, in respect of the posibilities to use in our country movable units of different
functions.
691.175:699.844:699.86
Wanda Jakobiec — Foam polymers in modern architecture. Review of synthetic
materials presently in use for thermal and sound insulation (foam structure of
open molecules). In the world building practice, multilayer wali elements are
being widely used, where polymer foam adjoins metal, plywood, paper or synthetic
materiał reinforced by glass fibrę. In the Polish practice possibilities now appear
to improve the insulation value of the large prefabricated concrete wali panels, by
application of a layer of foam synthetic materiał.
061.3:72(82)
Izabella Wisłocka — 10th U1A Congress in Buenos Aires. The Congress took place
in three stages: International Meeting of Students of Architecture, 10th Congress
of architects in Buenos Aires and Townplanners Congress in Mar del Plata, it
became the manifestation of the needs of Latin America and the whole Third World
in respect of housing. The author gives impressions of the Congress and presents
the participation of Polish architects.

W ARUN KI PREN U M ERA TY: Zamówienia i przedpłaty przyjmowane sq w terminie

do dnia 10 miesiąca poprzedzajqcego okres prenumeraty — przez urzędy pocztowe
oraz oddziały i delegatury „Ruch” , Można również zamówić prenumeratę dokonujqc
wpłaty na konto PKO nr 1-6-100020. Centrala Kolportażu Prasy i Wydawnictw
„Ruch” — Przedsiębiorstwo Państwowe, Warszawa, ul. Towarowa 28. Cena egzempla­
rza — 20.— zł, prenumerata kwartalna — 60.— zł, półroczna — 120.— zł, roczna
240.- zł.
Cena prenumeraty zagranicznej jest o 40°/o wyższa. Przedpłaty
na prenumeratę zagranicznq przyjmuje Biuro Kolportażu Wydawnictw Zagranicznych
,,Ruch” , Warszawa, ul. Wronia 23 za pośrednictwem PKO Warszawa, konto
nr 1-6-100024.
Egzemplarze bieżqce i za lata ubiegłe można nabyć w księgarni Dom Ksiqżki —
Warszawa, ul. Złota 61, oraz w Głównej Księgarni Technicznej — Warszawa, ul. Świę­
tokrzyska 14.
„Architektura” jest również do nabycia w MIĘDZYNARODOWYCH KLUBACH
PRASY I KSIĄŻKI. Egzemplarze zdezaktualizowane można nabyć w Punkcie Wysył­
kowym Prasy Archiwalnej ,,Ruch” — Warszawa, ul. Nowomiejska 15/17 na miejscu
lub za zaliczeniem pocztowym. INDEKS 35 214.
SU B SC R IP T IO N S: % 24. - per annum. Address: Export and Import Enterprise
„RUCH” , Warszawa 1, Wronia 23, P.O. Box 194. Our bankers: Bank
Handlowy S. A., Warszawa, Poland.
ABO N N EM EN TS: $ 24. — per annum. Adresse: Entreprise d’Exportation et
dMmportation „Ruch” , Warszawa 1, Wronia 23, PO Box 194. Notre compte:
Bank Handlowy S. A., Warszawa Pologne.
n O f t llH C K A : 7 p o . 20 Kon. b r o f l. IIo,n;nKcaTi>CH m o jk h o b o Bcex OTAe.ne-
hmhx , , C oioBne^aTpi’ ’ .

I
 728.2.011.27(82)
Jan Ruszkowski — New system of high speed building in Argentina. Description
of the construction system of 39-storey residential tower in Demetrio Eiiades in Mar
del Plata. The use of very exact metal shuttering and precisely prefabricaled floor
elements, allowed for the construction of 3 storeys of the tower in a month.
72.01
Andrzej Basista — The riddle of monumentality. On the basis of such differentiated
examples as St. Peter Church in Romę, Stonehenge, and Buddists monastery in
Horyuji, the author is serching for the basie features of monumentality, reaching
the conclusion, that they are not represented by either size, symetry or the proportions
in relation to man. The common features are not very exact — integrate nobility
378.9:72
WYKUSZ - THE STUDENTS COLUMN

Resume
Architektura — revue mensuelle de 1'Association des Architectes
Polonais — SARP

72.00
Zygmunt Kleyff — Remarques d'un architecte sur le profil de sa profession a la
||em em oiłie d u X X e siecle. L'auteur constate, qu’actuellement les ingenieurs devraient
cesser d’assembler dans leurs esprits une science excessive sur les faits (dont
s'occuperont les installations opportunes), — ils devraient plutót s'orienter vers ieur
comprehension, vers une pensee synthótiąue. Les architectes devraient adopter
une nouvelle attitude, basee sur la specificite d'une large comprehension du
domaine architectonique, comprenant l’esthetique industrieile, 1’arrangement des
interieurs, l'architecture «ordinaire» et la planification spatiale. Le creativite de
1’architecte se trouve de plus en plus subordonnee aux conditions imposees por
1’industrie, donc 1’architecte doit connaitre a fond les problemes, se trouvant sur
le point de contact de la production industrieile et de 1’architecture.
624 9:72.01
Andrzej Buchner ~ Constructions d’ingenieur, et developpement de 1’architecture.
L’auteur est d’avis, que les constructions d’ingenieur determinent le chemin du
developpement de 1’architecture. La majeure partie des projets de villes d’avenir
est basee sur la misę a profit des possibilites, creees par le developpement de la
construction. Ces possibilites consistent en un detachement du terrain, tout en
laissant le territoire nouvellement amenage en son etat naturel. On prevoit que
les constructeurs devront avoir aussi une preparation dans le domaine des problemes
spatiaux, tandis que les architectes devront avoir une plus complete comprehension
des problemes constructifs.
624.2/.8:725.95
Andrzej Marek Brandt — Grands ponts en beton. La construction de grands ponts
contemporains en beton est liee etroitement a 1’application de diverses methodes
de precontrainte, permettant 1’obtenticn des grandes envergures, — ainsi qu’a
1'utilisation des elements prefabriques, assurant une construction prompte et
economique. En tant qu’exemples 1’auteur a choisi le pont sur Oosterschelde en
Hollande, long de 5 km, le pont sur le detroit Oleron en France, ainsi que le
pont Bendorf en RFA, dont la travee principale a une longueur de record — 208 m.
624.2/.8:725.95 (438)
Andrzej Buchner, Marek Łatowski — Realisations polonaises de ponts. La construction
polonaise des ponts durant la periode d'apres-guerre se caracterise par la reconstruc-
tion des objectifs detruis pendant la guerre. Souvent, sur base des piles existantes,
on amenageait de nouvellles constructions portables, changeant la formę de
1'objectif. Le caractere des fleuves polonais decide de 1’application de constructions
peu elevees au-dessus de l’eau, et la majorite des realisation revient aux ponts
de petite et moyenne envergure, en elements typiques prefabriques, de beton arme
ou de beton-cable. Pour que la formę de 1’objectif obtienne un haut niveau, la
collaboration de 1'architecte et du constructeur est de grandę importance. Le
modele de cette collaboration n’est pas encore pleinement formę. Les auteurs
presentent 12 exemples de realisation des ponts, representant les tendances de
pareils projets en Pologne.
728.7Ó/.77
Lech Kłosiewicz — Formes mobiles de 1'architecture. L’auteur decrit le developpement
des maisons mobiles en Amerique, en commenęant par les petites remorques de
camping, ensuite les maisons mobiles de demeure stable, jusqu’aux formes actuelles,
qui perdent deja certaines particularites de mobilite et deviennent tout simplement
de grands prefabriques. lei se rencontrent deux tendances de l’architecture con-
temporaine — la prefabrication de grands elements et 1’accroissement des demandes
de formes mobiles. C ’est pourquoi le probleme exige des etudes detaillees sous
point de vue des possibilites d’emploi dans notre pays des unites mobiles de
destination diverse.
691.175:699.844:699.86
Wanda Jakóbiec — Polymeres d'ecume dans 1’architecture moderne. Revue des ma-
tieres artificielles employees actuellement en tant qu’isolation thermique et isolation
phonique (matieres ecumantes a cellules ouvertes). Dans la construction mondiale
on emploie des elements de murs a couches multiples, en liant 1’ecume po!ymerique
avec du metal, du contre-plaque, du papier ou bien avec la matiere plastique
armee de verre file. Nous voyons en Pologne la possibilite d’amelioration des
particularites dTsolation de grandes plaques de murs en beton, a 1’aide d’applica-
tion de couches de matieres artificielles polymeriques.
061.3:72(82)
Izabella Wisłocka - X Congres UIA a Buenos Aires. Le Congres se passa en trois
etapes: Rencontre Internationale des Etudiants en Architecture, X Congres des
Aichitectes a Buenos Aires et le Congres d’Urbanistes a Mar del Piata. Le Congres
devint une manifestation des besoins de l’Amerique Latine et du tout le Troisieme
Monde dans le domaine de Thabitat. L’auteur presente ses propres impressions et la
participation des architectes polonais.
728.2.011.27(82)
Jan Ruszkowski - Nouveau systeme de prompte construction en Argentine. Description
du systeme de construction d'une tour d’habitation de 39 etages — Demetrio Eiiades
a Mar del Plata. L’application de tres precis coffrages en metaux et de solives
tres exactement prefabriquees, permit 1'erection de 3 etages de la tour au cours
d’un mois.

II
 72,01
Andriej Basista — Enigmę du monumental. Sur l’exemp!e des ensembles si diffe-
rents, comme Teglise de St. Pierre a Romę, Stonehenge, et le couvent bouddhique
Horyuji au Japon, — 1’auteur recherche les traits caracteristiąues du monumentai,
en arrivant a la conclusion, qu'il ne depend ni des dimensions, ni des axes, non
plus que de la relation des elements envers 1'homme. Les traits caracteristiques
communs sont peu concrets — c'est la noblesse interieure et la gravite.
378.9:72
WYKUSZ - COLONNE DES ETUDIANTS

Co^ep^Kanne
1
ApxwTeKTypa — e^eMecHHHbiii HLypnaji — opraH Coiosa
nojitcKMX apxHTeKTopoB — C A P n

72.00
3 n rM y H T K jie iłtł) — 3 a M e H a im H a p x i iT e K T o p a o n p o c|)iiJie e r o n p o c| > e c c jiii b o
BTo p o ii nojiOBM He X X Bena. A btop m c xo am t M3 T o r o , hto b coBpeM eH H O M
M iip e n p o (J)e cc p iH a p x irre K T o p a 3H aH iiTejibH O y c jio H o m e T C H . C aM aB T op, H a-
nas cbok) A^HTejnsHOCTb K ax ,,oóŁiKH O BeH H biM ,> apxnT eK T op noonepeA H o
3aHMMaJICH BOnpOCaMM , , TMIIM3ai^MPI*’ , 5Jc6op H O rO CTpOMTeJIbCTBa” , ,,CM CTeM a-
T O Jiom M ” , <J>i<iJioco(ł)HH TexiiM KM , h t o Gh i b KOHu;e CTaTb cneitMajiMCTOM no
B on p ocaM , jievKantMM n a p y G e n ie M e a tA y a p x n T e K T y p o it n M a cco B b iM npo-
MbiniJiei-IHblM npOHSBOACTBOM. K pO M e T o ro , nOABMHCHOCTb JIIOAGH, B03M 02K -
iio c T b paG oT b i b iio c t o h h h o m 0 h h k )i a m x c h ycjiO BM HX u M ecT ax (H an p M M ep :
3 K cn e p T H 3 b i b p a 3 B M B a io iij;n x c a C T p a n a x , H ayH H O -TexH M H ecKM ii oGMeH u T .n .)
c n o c o 6 c T B y i o T TaKOMy y c j i o H m e m n o . A b t o p CHMTaeT, h t o b H a c T o n m e e B p e -
Mfl Heo6XOflMMO, HTOGbl JIIOAW ObIJIM TOTOBbl K B03M 05KHBIM M3MeHeHMHM
b C B oen n p o cJieccM H mjim b OTACJiBHbix O T p a c jin x npo(|5eccM M . O G ocH O BaR
oto n o j i o jK e n n e , a B T o p iipm x o a w t k BbiBO A y, h t o njiO A O T BopH an p a G o T a a p -
X H T eK T o p a T p e S y e T x o p o m e F O 3iiaK O M CTBa c npoG jieM aM M , jiejK am n M M b to h -
ks conpH K O CH O BenH H a p x iiT e K T y p b i h n p o M b im jie H H o ro npoM 3BO AC TBa. 3 tm
n p o S jie M b i coctoht H3 K O M n jieK ca T e cH o cB H 3 a H H b ix B on p ocoB : T tin n 3 a u ;iiii
(B TOM HHCJie yHMC£)HKaiJMIl H pa3MHOJKeHMH>, KOMnJieKTailMM M CGopHOCTIl
npeA M eTO B, KOopAMKau,Mii p a 3 M e p o B — M O /tyjm , Tw nojiorM M 3JieM eHTOB C T p y K -
Typ, cbyH K H ,noH iipoBaH M e 3JieM eHTOB C T p yK T yp u mx 3aM eH a, B 3 aM M 03aB H -
CMMOCTJ1 H KOMlipOMHCbl, BblTeKaiOIHM e M3 33KOHOB npOMbUIIJieHHOrO n p O H 3 -
BOACTBa, CMCTeMbi u c e p n ii: y iin B e p c a j i b H b ie — c n e u 1iia.TiH3M poBaH H bie, ot-
K p b iT b ie — a a K p b iT b ie , T i i n n s a i^ n a h yHMc|)HKai^MH K aK n p o G jie M a T e x H ir-
n e c K o r o n p o r p e c c a h T .n .
H o M H en m o a B T o p a HeoGxoAMMO BHęAPMTb M 3yneH M e 3 tm x n p o G jieM b n p o r -
paM M y o S y n e n i-m 6 y A y tu ;H x a p x iT T e K T o p o B , hto c ^ e j i a i b H e TpyAHO. T p y A H e e
oęBOMTbCH c 3TMMH npoGjieM aM M y n c e c ji o jK iiB in e M y c a a p x n T e K T o p y .
624.9:72.01
A HAH^eii B y x H e p IlH H ce n e p H b ie KOHCTpyKipiM u p a3B M T iie apxHreKTypbi.
B X IX B ene M H HieH epHbie KOHCTpyKijMii n o jiy n n jiM G o jib iiio e p acn p o cT p a-
n e m ie , a K O H C T pyK Topb i-H H JK eH epb i c o 3 A a j m m h o to h o b b ix ijeHHOCTeif, ko-
Topw e B b i3 B a jin B03po3K A eH M e a p x iiT e K T y p b i. C o B p e M e H H b ie M HHceHepHbie
KOH CTpyKLtm i B TOpOAaX MJIM B OTKpbITbIX M eCTaX, HaCTO SbIBaiO T CTMMyjIGM
x y A o x ce H C T B e H H b ix riepe^K M BaH w ii, GojibiHMX, n eM M onceT A aTb B C T p e n a c a p -
XH TeT ypH biM ii coopy jK eH iiH M M . M H H ceH ep n b ie KOHCTpyKLtMH onp eA e.n H ioT
n p o rp e cc b CTpoM TejibCTBe. K oiiC TpyK iiM M H a n n u a iO T o n p e A e JiH T b o 6 jim k r o -
POAOB II CTaHOBHTCH HaCTbIO BOBpeMCHHOrO iieM 3a2K a. IIp O eK T b l ropOAOB
6 y A y n j ,e r o m cxo aht M3 b o s m o jk h o c t c m KOHCTpyKTM BHoro pein eH H H H eo6xo-
AMMbix c o o p y x ce H M H . TaK H M o6pa30M , H aM enaeTC H HeKMii c m m Gm o 3 apxn-
T e K T y p H o ii m K O H CTpyK TopcK O ii A^HTejibHOCTM. ITo-BMAHMOMy, o6e n p o ^ec-
chm : K O H C T pyK Topa k a p x i iT e K T o p a p ,o ji7 K H b i n p H cn o ca S jiM B a T b C H k 3TOMy
CHMSMOay. T ło M e p e COBCpmeHCTBOBaHMH CTpOMTeJIbCTBa B03HM KHeT OrpOiM-
H aa n oT p e6H ocT b b T B op n eeK O H K O H CTpyK TopcK O ii p a G o T e , h KOH CTpyKTop
K3 naccM BH O H p o j i ii H CnoJiH iiTejiH 3aM b icjiO B a p x i iT e K T o p a n p e B p a T ir r c H
b c o a B T o p a o Gb c k t o b a p x iiT e K T y p b i. B to T K e npeM H ot a p x i iT e K T o p o s n o -
TpeGyiOTCH 3HaHMH 3aKOHOB KOHCTpyKAMIl, TeXHMKIl CTpOMTeJIbCTBa. A btop
CHiiT aeT , hto H eo6xoA M M O b o 3 m o 2k h o CK opee n p eo A O JieT b TpaAMiiMOHHbie
6 a p b e p b i c y n ie c T B y io iiiM e e n i e MesKAY c n e ą iia jib H O C T b io a p x n T e K T o p a m k o h -
C T p y K T o p a, n a G jia ro o 6 e i i x n p o c | )e c c H ii u o G m e c T B a b iiejiOM .
624 .2 /.8 :7 2 5 .95(438)
A H A ^Keił ByxH ep, M a p e it JlaTOBCKMii — M o cT O B b ie n e p e x o A ti b n o jib u ie .
IlO C Jie BTOpOIl MIipOBOil BOilHbl nepeA nOJIbCKIIMH MOCTOCTpOHTeJIHMM B 0 3 -
h h k jh i o rp o M H b ie 3 a A a n n no BOCCTaHOBJieHiiio p a 3 p y m e H H b ix u CT poH TeA b-
CTBy HOBbIX MOCTOB. B CT aTbe A^eTCH 0630P nOCTpOeHHbIX H BOCCTaHOB-
JieH H bIX MOCTOBbIX IiepeXO A O B. O opM bl H K OH CTpyK I^m i MOCTOB B I lO JIb m e
bo M H oroM aaBHCHT ot x a p a K T e p a m n e i i3 a ? K a p e K . BojibniM H CTBO n o jib C K iix
peK 3TO paBHM H H bie p e K ll C IHIipOKMMM nOMMaMH, nOSTOMy B I lO JIb m e HeT
Heo6xOAMMOCTH npilM eH H Tb CJIOXvHbie BHCHHHe MJIK O OJIbH ienpOJieTH bie KOH-
CTpyKH,Mii. BojibniM H CTBO n o c T p o e H H b ix b I lO JIb m e m o cto b — npM H aA JiejK aT
k c p e A H e u M ajion p ojieT H b iM coopy nceH M H M . B H acT O H H jee BpeM H b ctpoh-
TejibC T Be T a x i i x m octob m w p oK O npuM eH H ioTCH T H n o B b ie , c G o p H b ie ? K e .n e 3 0 -
GeTOKHbie m CTpyHoGeTOHHbie 3JieM eH Tbi c n p eA B ap H T ejib H b iM H aTH ^K eniieM .
II p o jie T b i T a K iix m octob A O C TnraioT 40 M eT p oB . .Hj i b oGjierHeHM H M O HTaxca
m T p a H c n o p T a cG o p H b ie 6a jiK H BbinojiH H ioTCH 6 e 3 H ecyiu,M X m o c t o b b ix njiMT,
K O T opbie, K aK n p a B H Jio , b o 3 bo a « tch Ha M e cT e , ,n o M O KpoM y” cnocoG y.
I l H a n e o Gctoht a ^ jio c JK ejie3H 0A 0p05K H b iM H MOCTaMw: c y m e c T B y e T c T p e M jie -
K H e K 3aBOACKOMy H3rOTOBJieHHK) rOTOBbIX npO.TieTOB, npH H eM He3aBHCIIMO
ot M a T e p ria jia K O H C T pyK iim i — c T a jib i i j i i i x c e jie 3 o 6 e T O H .
C T p O M T e jIb C T B O c G o p H b IX , C T P 3m o 6 e T O H H b IX ( K a 6 j i e 6 e T O H H b IX ) M O CT O B ocy-
m e c T B jin e T C H ARYM h cno coG aM M . r ie p B b iii cno co G — M O H Ta^ K n p o jie T H o r o
CTpoeH M H H 3 C H J IO IH H b IX O Jie M e H T O B , BT O P O M — yCTpO M C TBO K o p o G n a T o ił K O K -
C T p y K H I lH K O H C O J Ib H O - H a B e C H b IM CnOCOGOM , n p il G e T O H H p O B a H M Il c AByx
C T O P O II, Iia H M H a H OT G b lK O B .
ITpoeKTbi MOCTOBbix nepexoAOB paapaGaTbiBaioTCH, b o c h o b h o m , b rocyA ap-
CTBeHHbix npoeKTHbix KOHTopax. K a K npaBHJio — s t o MHoronpo4 )iuibHb:e
ynpejKAeHMH r j i s i k o t o p b i x npoeKTbi m o c t o b — t o jib k o nacTb, npMTOM He
caMaa B a m H a a . K HeAOCTaTKaM MOCTonpoeKTHoro A^Jia, aBTopbi o t h o c h t
iieGojibmoe ynacTiie apXMTeKTopoB b npoeKTMpoBaHMH m o c t o b , h t o o t p m -
ttaTejibHO cKa 3 biBaeTCH Ha pemeHMii upocTpaHCTBeHHbix npoGjieM. Ilo

Ml
MHeHMK) aBTOpOB, HTOGBI ynyHIHMTB nDOCTpaHCTBeHHOe npOeKTMpOBaHPte
m o c t o b b ix nep exoA O B c ji e ^ y e T iim p e npH M enHTB o t k p b it b ic K O H KypcBi.
ABTO pBI MJIJIlOCTpMpyiOT CBOIO CTaTBIO MHOrOHMCJieHHBIMH c£)OTOrpac|3MHMPI
ocy u u ;ecT B jieH H B ix b I I o ji B i i i e m o c t o b b ix rie p ex o A O B .
728. 76/.7T
J l e x KjioceBMH — nepe«BM2ivHBie i|)o p m b i ap x n T e K iy p H B ix oG^eKTOB. 3 a n o -
cjieAmie ro^Bi HaoJiK>AaeTCH p acryn jee KOJiMHecTBO CBe^eHMii o npMMeHeHPiPt
3 a pySe^KOM pkmjibtx pi cneiiMajiM3 MpoBaHHBix o G^cktob nepe^Biism oro Twna.
y m e Aaspio M3 BecTHBi npimenHBie aommkm oxotho picnojiB3 yeMBie aBTOTy-
PHCTaMIt. H o HapHAy c HHMM TenepB HaCTO MOPKHO BCTpeTMTB nOAOGHBTC
oSijeKTBi npMcnoco 6 jieHHBie ajih nocTOHHHOro jkmjibh, mjim cjiyjKam ne b x a -
necTBe nepeABM>KHBix .naGopaToppiM, 6 aHKOBCKHX k o h to p , iiikojibhbix KJiac-
COB MJIM 3 pejIMllj;HBIX 3 aJIOB. n o MHeHMK) aBTOpa, TO OSCTOHTeJIBCTBO, HTO
OTM OÓBeKTBI HBJIHIOTCH nepeABMHCHBIMM He npenHTCTByeT CHMTaTB PIX a p -
XMTeKTypHBiMM ooi>eKTaMM. H a anrjiMMCKOM H3 BiKe nepeABM5KHBie p,OMa
nojiyHMJiii Ha3BaHMe ,,A M o b ile H om e” (nepeABMJKHOM a ° m)> nppineM n a-
3 BaHMe 3 to othocmtch k coEepmeHHO onpeAejieHHOMy TMny PKHjmma.
A b to p He cTaBMT nepeA coGoii u,ejiB a b tb n p o rH 0 3 p a 3 BMTMH nocejiemiM
6 yAym,ero. OAHaxo oh cniiTaeT, hto ęfc>aKT mnpoKoro npMMeHeHMH n ep e-
ABM2KHBIX AOMOB HCJIB 3 H CTaBMTB B O^MH PHA C B03p0JKA0H M eM Tipe5KHMX
KOHeBBIX 4)OpM. 3AGCB pÓHB HAST C B03HMKH0BeHPieM HOBOM MHTepeCHOM
430PM BI nOCeJieilMM M3 OGT.eKTOB CBH3aHHBIX C TeppMTOpMeil TOJIBKO B pe-
MeHHO, C B03M02KH0CTBK) MX 3 aMeHBI PI IiepeC TaH O BK Il B HOBOe MeCTO. T bkm m

o 6 p a 3 0 M, n e p e A apxp iT eK T op aM Ji B 0 3 H iiK a e T H o e o e n o n ę AOHTejiBHocTM b o G-

jiacT M npocTpancTBeH H O M m iaHPipoBKM H ejiO BeH ecKM X nocejieHMM. B H acTO-
Hiu,ee BpeMH, T p e iijie p B i (acpuiBie npM ii;enBi) y ace o txo ah t b n p o u iJio e . H a'
KX MeCTO B03IIPIKaiOT „nepeA BM JK H Bie AOMa” K aK AaJIBHeMHIMM 3 T a n p a3B M -
T iifl T p eM Jiep o B . B o rip eK M MHeiiMio, h to TpeiŁnepaM M pi nepeABMJKHBiMH ao-

MaMM B C H IA n o ji B 3 yioTCH TOJIBKO ce 30H H B ie paG on pie, BBiHyxcA eH H Bie n e p e -

e 3 5 KaTB c M ecT a n a M ecTo b aaBPiCMMOCTM o t najiMHMH pabO TB i, T e n e p B n e -
peABMatHBiMM flOMaMH n o jiB 3y e T C H ropa3A O G o jia m e e h jic jio 2K M Tejieii C H Ia ,
xjeM TaM HaCHMTBIBaeTCH Ce30HHBIX p a 6 0 HMX. H BIH e B nepeABII>K H BIX AO-
M a x B C H IA 2KP1 BCT OKOJIO 5 MMJIJIMOHOB HeJIOBeK.
n o c K O J iB K y nepeA B H PK H Bie AOMa h b j ih io t c h n e p B B iM b m c t o p m ii npM M epoM
HMCTO (J)a5pH H HO rO npOM3BOACTBa JKUJIMIJA, nOCTOJIBKy pa3BM TM e ap X M T eK -
T y p H B IX <$>0PM nepeA BM 5K K BIX AOMOB, CTaHOBMTCH OAHMM M3 3JICMCHTOB p a 3 -
BMTMH COBpeMeHHBIX a p x M T e K T y p H B ix cł)opM BOOGLU,e. ECJIM non BiTaT BC H y n o -
PHAOHMTB CMCTeMaTMKy C 6o pH B IX 3.7ieMeHTOB, TO MOJKHO npMMTM K BBIBOAy.
hto c y m e c T B y io T n e T B ip e TMiia c Go p h b i x o jis m c h t o b i A eH eiiH B ie (G ajiK ii,
k o ji o h h b i ) , njiocK O C T H B ie (Gjio k m , naH ejiM — CTeHOBBie m n a c T H n e p e K p B iT M ii),
iijiocK O CT H Bie y K p y m ie H H B ie (K p y rm o n a H e jiB H B ie ajieM eH TB i, c t c h b i n e p e K p B i -
TMH), npO CTpaH CTBeH H Bie (rOTOBBie KOMHaTBI, KBapTM pBI, CaH IlTapH Bie S j i o k h ,
nepeABM PKH Bie AOMa).
H,ejiB cS o p H o ro CTpoMTejiBCTBa saKJHonaeTCH b nepeHeceH M ii b o s m o jk h o
6 o .n b m ero K0.7iMHecTBa c t p o m t c j ib h b ix onepapMM b 3aBOACKiie ycjiOBMH,
b npMMeHeHMH panMOHajiM3ai*MM m MexaHM3apMM MOHTa>xa Ha CTpoMnjioiu;aA-
K e, yAemeBJieHMH m y c K o p e jm a CTpoMTejiBCTBa. C s t o m t o h k m 3peHMH
CSopHOe CTpOMTejIBCTBO M3 IipOCTpaHCTBeHHBIX OJieMeHTOB JiyHHie B cero
oTBenaeT TpeGoBamiHM c Go p h o c t m pi MHAycTpMajiM30BaHH0CTM. PaccM aT ppiB aa
p ic t o p m k ) BOSHPiKHOBetiMH piAeii nepeA BiixęH Bix a ° m o b B C H IA , aBTop OTMe-
n aeT , h t o p ix pa3BPiTMe npowcxoAM Jio n e Ha ocHOBe coBepmeHCTBOBaHMH
PI JIHAyCTpMaJIPI3au;PIM CTpoMTejiBCTBa, a Ha OCHOBe pa3BMTPIH npOM3BOACT3a
TpaH cnopTH Bix cpeACTB. nepBOHanajiBHO mpipwHa npiiM enH Bix a o m o b h g
n p e B B im ajia 8 cjpyTOB (2,44 m .). BnocjieACTBMM CTajni nppiMeHHTBCH AOMa
ymMpHioiHiMecH c noM oniBio TejiecKonpiHecKOM KOHCTpyKipMM. B nocjieA H ee
BpeMH b C H IA A onym eH Bi k a b m ^ko h m io n o A oporaM oGBeKTBi h im pm h o m
12 cJiyTOB, h t o npMBejio k AaJiBHeiim eM y p o cT y npoM3BOACTBa nepeABiiyKHBtx
a o m o b . M3 Aa HHBix, npM BeA eH H Bix b b t o p o m B B iT e K aeT , h t o b C H IA c 60
TBICHH nepeABMPKPIBIX AOMOB BBinyTjpeHHBIX B 1947 TOAy, HX npOM3BOACTBO
b 1966 roA y B 0 3 p o c jio a o 340 t b ic h h b t o a , b t o m HMCJie 122 700 TypiiCTMHec-
k m x TpeiiJiepoB pi 217 300 nepeABMPKHi>ix a o m o b . B nep B B ie MecHpbi 1967 roA a
I1POM3BOACTBO nepeABM2KHBIX AOMOB B C H IA COCTaBMJIO 16,4°/o B c e x OAHOCe-
M eiiHbix a o m o b , ecjipi n e cn iiT aT t cJ)epMepcKPix. OTMenaeTCH m A om eBii3H a
nepABM 5KHbix a o m o b . B C H IA o am h KBaAPaTHMM MeTp nepeABM ^KH oro AOMa
o Gx o a h t c h b 10 AOJiJiapOB, npoTMB 20 AOJiJiapOB 3a k b . MeTp TpaAHHMOHHoro
OAiioceMeMHoro AOMa. K a K y jK e ynoM PiHajiocb, b c b h 3m c pacnpocTpaHeH M eM
b cT p a n e nepeABiiiKH ijix a o m o b b C H IA BOSHMKaioT HOBŁie rpaAOCTpoMTejib-
Hbie npoGjieMBi. B nacTHOCTPi, npeACTaBJineT MHTepec B o n p o c b o 3 m 05k h o c t m
BepTPiKa.nBiioii p ix paccTanoBK Pi. CMrHajiM3MpyH s t p i npoGjieMBi aBTop CTa-
b m t B o n p o c o neoGxoAMMOCTM 3 a p a n e e oGpaTPiTB npMCTajiBHoe BHMMaHPie Ha
B03MOPKHOCTB HpMMeHeHPIH IiepeABM3KIIBIX AOMOB B nOJIBHie.
691.175:699.844:699.86
BaH A a HKoGep — B cn ew en H L ie n o jm M e p ti b cospeM eH iiopi apxw T eK T yp e.
♦ B coBpeMeHHOM crpoM TejiBCTBe npeoG.naAaeT crpeM jieHMe npMMeHeHMH jie r -
KMX KOHCTpyKU.MM, KOTOpBie AOKJKHBI T 3K 7KG n03BOJIHTB npilA aB aTB MM
p a 3HOOGpa3HBie ĆpOpMBI. H p il 3TOM HaCTO B03HMKaiOT npoGjieM Bi HaAJiePKa-
m,eM TepMMHecKoii m 3 B y k o b o m m 30 jih h ;mm t o h k o c t 6 h h b i x , jie rK P ix KOHCTpyK-
Xj;MM. yCJIOBMHM TepMOM30.nnpMM XOpOHIO OTBeHaiOT nOJIMMepHBie HHeMCTBie
pi.tjm nopHCTBie m M aTeppiajiBi, oGjiaAaiom M e BecBM a h pi 3 k p im Koa^c^wiiiMeHTOM
TenjionpoBOAHOCTM. H o 3 tm T K e M aTepiia.nBi, n a c i o n e cooTBeTCTByiOT TpeGo-
B9HMHM 3ByKOBOM M30JIHH;plM. Pi3BeCTHO, HTO 3ByKOBaH M30JIHU,MH BBipa5KeiI-
n a n b AOAMGejiax npHMo nponopiiM OHajiBHa jiorapnc^ M y coGcTBeHHoro B e ca
M30JiPipyiotu;ero M aTeppiajia. IIo cK O JiB K y c o Gc t b s h h b im B e c nopMCTBix M arę -
p n a jio B oneHB M aji, t o Majia m m x 3ByKOM3onM pyioiii< aH c iio c o Gh o c t b . B otom
OTHomeHMM BBiroAH ee B c n e iie iiK B ie nojiMMepBi c o t k p b it b i m p i n opaM ii. n o -
jiMMepBi 3Toro poAa iio.nyHMJiPi b CTpopiTejiBCTBe G o jiB inoe p a cn p o cT p a iie H H e
3a pyGePKOM. M Taić riOTpeGjieH iie nojiMMpoBe b cTpoiiTejiBCTBe b C H I A co -
CTaBMT b 1970 ro A y o k o jio 14 k t n a o a h o t o JKMTejiH. C o rjia cH O c A O Jirospe-
MeHHBiMM nporH038MM noKa3aTejTB 15 k t n a A y a iy HacejieHMH GyAOT a o c t m i -
h j tt b n o jiB in e b 1980 roAy-
B MiipoBOM JiPiTepaType BCTpenaeTCH MHOJRecTBO CBeAeHMM o npMMeHeHMH
nojiMMepoB b CTpoMTe.riBCTBe. O ro B a p iiB a n c B , h t o MPiorne M3 3 t p ix CBeAGHiiii
MOryT Gb it b pe3yjiBTaTOM peK.naMHoro ycepAMH pa3JiMHHBix c|dmpm , aBTop
npMBOAMT PHA AaHIIBIX O C30PiCTBaX nOJIMMepOB, BBinyCKaeM BIX pa3JIPIHHBIMM
3apyGe?KHBIMPI 4)IipMaMPI M O KOHCTpyKU,MHX M3 HMX.
061.3:72(82)
M 3a5e.TiJia B m c jio a k sh — X MeHiAyHapoAHBipi K O H rp ecc yHMii a p x iiT e K T o p o B
b B y a iio c -A iip e c . A b t o p OTM enaeT, h to b AaiiHOM c jiy n a e OHepeAHOM k o i i -

IV
rp ee M easA ynapoA K ow yam i apxM T eK T opos p a 3 p o c c n ao H e 6 b iB a jib ix p a H e e
p a a M e p o B . C o S c T B e m i o r o B o p a , BM ecTO o a h o t o K O H r p e c c a Gbijio p ix t p t i,
a MMeHHO: M e ^ g j y n a p o f l H a H B c r p e n a C T y ^ e m o B a p x n T e K T y p b i, K O T op an
k TOMy 3Ke b x o ^ e 3 a c e A a m iM p a 3 0 M J ia c b H a a b b O TA ejibH bie r p y n n b i , X koh-
r p e c c ap x M T 6 K T o p o B b B y s H O C -A ś ip e c n K o H r p e c c rp a A O C T p o rtT e jie ii b M a p -
-A e jib n .n a T a . KpoM e T o ro , 6 b u ia o p ra H P i3 0 B a H a B b iC T a s K a a p x M T e K T y p H b ix
Pa6oT , cłDecTpma.nb cppijibM a pi M e a c A y H a p o A H a a B b ic T a B K a „ K omc£>o p t K )M a-
ho” , y c T p o e H H a n A preH T H H C K oii ToproBO Pi n a j i a i o n 4>a6pM K aH TO B n p e^M eT O B
A O M a iim e ro o 6 i i x o A a .
A btop bCTaTbe, a a e T o rn e T o B c e x nepeHPicjieHHbix MeponpMHTMHX.
728.2.011.27(82)
Hh PyiuKOBCKPiii — HoBaii cncTejvia CKopociHoro CTpoiiTejibCTBa b A p reH in -
n e . A b t o p CTaTbPi, nojibCKiiii H H atenep, okohhpibllipipi BapmaBCKM ii n o jm -
TexHPiHecKMPi piHCTMTyT, itoctohhho paSoiaiom pipi b ApreHTMHe. A b t o p c o t -
pyflHHnaeT c apxpiTeKTopoM XyaHOM A htohmo HoMrre, h b jih h c b Be^yn^PiM
KOHCTpyKTopoM. 3 a iiocjieA H ee BpeMH b B y a H o c-A p ip e c n ocT p oeH p h a b b i -
COTHbIX AOMOB, KOHCTpyKHPIH KOTOpbIX OblJia pajp aSO T aH a aBTOpOM, B HaCT-
koctpi 3AaHPie .ZJeMeTppio 3.7inaA ec bbicotom b 39 OTajKepł m aom „ K ocmoc ”
BbicoTOPi B 35 3Ta5KfPł. KoHCTpyKipiH c o c T o a m a a M3 OAMHaKOBbix 3Ta?Keii
b o 3 boam tch n p ii iiomoiju;pi B ecbM a TOHHOPi CTajibHoii onajiy6K Pi, c iip u M en e-
HneM ycK oppiTejieii cxBaTbiBaHHH GeTOHa. 3 T a cpiCTeMa no3BOJineT 3 0 3 b o a h t b
Bn e p n e 3 STaaca b M ecn p. B Aaim oM e riy n a e p a 3 p a 6 o T K a rpypiTa hoa cjpyH-
flaMeHTbi Gbi.na n a n a T a b a e r y c T e 1966 roA a, a SAaHPte 6b u io b b c a ^ ho b a o h -
CTBMe b A e x a 5 p e 1969 roA a. A b t o p AaeT noA PoSH oe omica.HPie KOHCTpyKppm.
624.2/.8:725.95
AHAHceii M a p e it BpaH A T — >Kejie3o5eTOHHbie m o c t b i .
B o jib in e n p o jie T H b ie
A b t o p yTBepncAaeT, hto pa3BPiTPte 6eTOHHbix KOHCTpyjsijPiM b MOCTOCTpoeHiiPi
TeCHO CBH33HO C npMMCHeHPieM lipeABapMTeJIbHO HanpHXCeHHbIX CMCTeM.
HpeABappiTejibHoe HaTH^KeHMe no3BOjm eT OTKaaaTbCH ot nppiMeHeHHH 5 e -
t o h h b ix ajieMeHTOB, BOCiipMPiMMaioiAPix pacTH rpreaiom pie ycHJiPTH, hto o S jie r -
naeT m yA em eB JiaeT CTpopiTejibCTBo. CaM a KoncTpyKijpiH MOCTa b o co S e H -
hocth Sojib iu en p o jieT H o ro h c n o c o 6 e r o B03BeAeiiMH 3 a n a c T y io AMKTyeTca
MecTHbiMM Tonorpa4>MHecKiiMM ii APyrprMH yejiOBMHMH. B HacTOHmee BpeM a
npeoS jiaA aioT ABa HanpaBJieHPia b MeTOAax m o cto c tpo c h m h : MeTOA c6 o p H b ix
ajieMeHTOB PI MeTOA KOHCOJIbHO-HaBCCHOrO SeTOHMpOBaHMH. CTpOHTeabCTBO
6o jibinp ix m octob pi3 c o o p n b ix ajieMenTOB n ,eaecoo 6p a3H O , e cjrn KOHCTpyKu,MH
MOCTa COCTOHT J13 SOJIblllOrO HMCJia OAHHaKOBbIX npOaeTOB C OAPlHaKOBbIMPI
aaeMeHTaMPi. CSopH bie 3JieMeHTbi b otom c jiy n a e n a u je a c e r o M3roTOBJiaioTCH
Ha nojiiiropie bo jipi 3 m m octoboto n e p e x o A a . K oH C oabH O -H aBecH aa CMCTeMa
3aKjiK )H aeTca b oeTOHMpoBaHPiii ripojieTPioro CTpoeHPia ot 6 b ik o b k i^eHTpy.
A b t o p paccM aT p im aeT b AajibHeiim eM pa3an H H bie cpictcm bi npeA B ap riT ejib-
H oro HaTHHieHPiH. P a c cM a ip p iB a a pa3JiPiHHbie cncTeM bi B03B eA eH iia m o c to b ,
aBTop MJiJiiocTppipyeT c b o ii no aoaęeH Pia aeTbipbMH npMMepaMM.
72.01
ApXHBOJIŁTa
AHAPKeii B a c w c T a — 3avaA K a MOHyMeHraabHOCTH. B oaepeAHOPi CTaTbe no-
CTOHHHoro pa3A e.na ApxMBOJibTa, aBTop 3aHPiMaeTca B onp ocoM KaKPie 4 )a K -
Topbi npiiBOAHT k TOMy, hto AaHHoe coopyaceH Pie o cT aBJiaeT BnenaTJieHPie
MOHyMeriTaabHOCTPi. O h paccM aTppiBaeT t pm iipMMepa: c o 6 o p c b . n e r p a
b PiiM e, xpoM Jiexpi b łoro-3anaAHOPi A htjipipi pi AepeBHHHbiM xp aM b HnoHPiPi.
HecM OTpa Ha o rp oM iioe paajiPiHiie b p a3M epax u KOHCTpyKi^Mii s c e 3 th co -
op y aceH H a upeACTasaaioTCH MonyMeHTaa alibi m ii . n o MHeHPiio aB T opa B n e -
aaTJieHMe MOHyMeHTajibHOCTPi saBPiCHT to jilk o ot rap M o m iH ecK o ro coneTaHHH
MaccpiBOB co o p y jK eiiP ia pix cooTHom eHPia c MacmTa6aMPi nejiO BeKa pi cpim -
MeTppiw.
378.9:72
,,B Ł > IK y iII” — CTy^EHHECKAH CTPA H M H K A

W związku z otrzymanym listem od współautorów projektu Naro­

dowego Teatru w Nowym Sadzie — Jugosławia, a dotyczącym a r­
tykułu Wiktora Jackiewicza pt. „Teatr awangardowy” („Architektu­
ra” 1/1970), prostujemy dane zawarte w powyższym artykule i in­
formujemy, że zgodnie z treścią Komunikatu ZG SARP nr 2 z 1961 r.
skład zespołu autorskiego, który otrzymał I nagrodę w konkursie,
brzmi jak następuje:
architekci: Zbigniew Bać
Wiktor Jackiewicz
Elżbieta Król
art. plastyk: Krystyna Pławska

V
 Przegląd problemów krajowych
1 ____________________ ____ __________________

SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ KOMISJI NAUKOWYCH PAN, ODDZIAŁ W KRAKO­

WIE, T. XII/2, LIPIEC-G R U D ZIEŃ 1968 R.
Przedstawiona na posiedzeniu Komisji Urbanistyki i Architektury, Sekcja Architektu­
ry Mieszkaniowej, które odbyło się w dn. 18.XII.1968 r. pod przewodnictwem TP
Szafera, praca własna Lecha Kałkowskiego i Zofii Dobijańskiej poświęcona była
warunkom zwiększenia programu mieszkaniowego w świetle metody przepływów mię-
dzygałęziowych.
Autorzy zwrócili uwagę, że do niedawna nie dysponowano precyzyjnym, łatwo dos­
tępnym materiałem faktograficznym, który by umożliwił śledzenie nader skompliko­
wanych związków gospodarczych pomiędzy działami i gałęziami gospodarki naro­
dowej.
Problem tych powiązań, a także stopień uzależnienia sytuacji ekonomicznej budow­
nictwa od świadczeń pozostałej części gospodarki narodowej oraz kwantyfikacja
tych związków nie były dotąd obszerniej relacjonowane społeczeństwu przez prasę
codzienną, a nawet fachową. Okoliczność, że ten nadzwyczaj ważny i interesujący
temat mógł stać się przedmiotem referatu, zawdzięcza się nowej publikacji Główne­
go Urzędu Statystycznego pt. „Przepływy międzygałęziowe” , a także podjęciu opar­
tych na niej prac studialnych Instytutu Organizacji i Mechanizacji Budownictwa.
W dalszym ciągu swej pracy autorzy podkreślają, że metoda przepływów międzyga-
łęziowych produkcji jest ważnym instrumentem koordynacji Narodowego Planu Gos­
podarczego. Zestawienie danych statystycznych w formie kwadratowej tablicy nakła­
dów i wyników dla produkcyjnych działów i gałęzi gospodarki narodowej pozwala
na łatwe sprawdzenie zgodności pomiędzy wytworzoną i podzieloną wielkością pro­
dukcji globalnej.
Analizując strukturę produkcji globalnej budownictwa, autorzy stwierdzają, ie
w kosztach materialnych budownictwa najwyższy udział mają świadczenia działów
przemysł oraz transport i łączność. Prawie co druga złotówka pochodziła z przemy­
słu, co piętnastą złotówkę pochłania transportowanie materiałów budowlanych.
W odniesieniu do ogólnego tonażu wbudowanych materiałów oznacza to średni koszt
budulca na poziomie około 600 zł/tonę i koszt jego transportu w kwocie 80 zł/t.
Z całej gospodarki narodowej dział budownictwa jest najbardziej uzależniony od
świadczeń przemysłowych i transportowych.
Roczna kwota amortyzacji wynosi w polskim budownictwie przeszło 3 miliardy z o-
tych, stanowiąc dziesiątą część wartości majątku trwałego, zainstalowanego w na­
szych organizacjach wykonawczych. Roczny fundusz płac przeszło 800-tysięcznej rze­
szy pracowników związanych z budownictwem wynosi 25 miliardów złotych. Stanowi
to dokładnie 15*/. ogólnej kwoty funduszu płac brutto całej gospodarki narodowej
i lokuje budownictwo pod względem tej kwoty na drugim miejscu w kraju - po

Z danych tablicy wynika, że budownictwo przekazuje na cele akumulacji 88,3'/«

produkcji globalnej, z tego 88,0*/. stanowią nakłady na inwestycje i kapitalne re­
monty, 0,3V. nakłady na przyrost środków obrotowych i rezerw. Budownictwo jest
więc działem, który odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu i utrzymaniu majątku
trwałego gospodarki narodowej. ,
W ostatnich latach pojawiła się możliwość dokonania międzynarodowych porownan
w zakresie struktury wytwarzania i podziału produktu globalnego budownictwa. Juz
w wielu krajach sporządzono tablice przepływów międzygałęziowych, wyodrębniają­
cych w osobny dział budownictwo inwestycyjne.
Pod względem rzędu wielkości omawianych wskaźników można dostrzec dość znacz­
ne podobieństwo struktury wytwarzania produkcji globalnej budownictwa w porów­
nywanych krajach. Jednak w ramach ogólnej zbieżności danych występują między
krajami szczegółowe różnice w proporcji nakładów materialnych na budownictwa.
Ogólnie można stwierdzić, że zjawiska zaobserwowane w międzybranzowych związ­
kach budownictwa w Polsce w całej rozciągłości odpowiadają badanym proporcjom
produkcji globalnej i rozdysponowaniu jej na budownictwo szeregu krajów europej­
skich. umiejscawiając strukturę naszego budownictwa po środku badanej grupy
7 państw. Stwierdzone podobieństwa pozwalają zatem bez większych zastrzezen się­
gać do niezbędnych materiałów źródłowych i porównawczych tych krajów w dzie­
dzinie tendencji rozwojowych całego budownictwa w gospodarce narodowej, a także
tendencji rządzących rozwojem zaplecza produkcyjno-usługowego samego budowm-
ctwa tych krajów. . . . . . . .
Znajomość struktury wytwarzania produktu globalnego budownictwa umożliwia sw.a-
dome wpływanie na charakter technicznego modelu budownictwa na przyszłość.
Możliwe staje się przewidywanie skutków gospodarczych, wywołanych zmianą struk­
tury rodzajowej budownictwa, a przede wszystkim zmianami wolumenu produkcyj­
nego tego działu. Okoliczność ta ma obecnie szczególne znaczenie w warunkach
trwającej dyskusji nad ostatecznym kształtem pięcioletniego i perspektywicznego
budownictwa w naszym kraju.
W wymienionych relacjach pomiędzy rozmiarami budownictwa w kraju a częścią
przeznaczonej na cele inwestycyjne produkcji globalnej podstawowych działów go­
spodarki narodowej kryje sę odpowiedź na podstawowe pytanie-. Czy w Polsce moz-
na więcej budować?

Pojecie architektury krajob.azu i zagadnienia programowe Sekcji Architektury . Kraj­

obrazu omówił na posiedzeniu tej Sekcji, które odbyło się w dn. 22.XI.1968 r. pod
przewodnictwem TP Szafera, Zygmunt Novak.
Sekcja Architektury Krajobrazu, działająca w ramach Komisji Urbanistyki i Architek­
tury O/PAN w Krakowie, chcąc włączyć do współpracy wielostronny zespół osob
i instytucji zainteresowanych świadomym działaniem w kształtowaniu obrazu kraju,
podejmuje szeroką dyskusję na temat istoty i właściwego rozumienia tytułu oraz tre­
ści architektury krajobrazu. Równocześnie stawia problem współzależności i rożnie
tego kierunku z dziedzinami planowania gospodarczego, przestrzennego, społecznego.
Mimo istnienia instytucji planowania gospodarczego i przestrzennego, wyposażonych
w odpowiednie kompetencje, środki działania i specjalistów, obowiązanych do pla­
nowania i nakreślania rozwoju gospodarczego, przestrzennego i kulturalnego kraju,
stwierdza się zjawiska, które sygnalizują potrzebę społecznej uprawy i kształtowa­
nia architektury krajobrazu jako sekcji łączącej cele planowania z aktualną rzeczy­
wistością kraju. W tej sytuacji istotne jest, jak zaspokoić istniejące potrzeby upra­
wy i kształtowania architektury krajobrazu w zakresie: a) teorii, b) informacji maso­
wej, c) urzeczywistnienia w praktyce. Nie sugerując treści ani formy wypowiedzi na-
 feży p o s ta w ić te p y ta n ia w c e lu w s tę p n e g o s k o o rd y n o w a n ia p o g lą d ó w . W y d a je s ię ,
ze w z a k r e s ie te o rii b yło b y w a ż n e ro z g ra n ic z e n ie c e ló w i śro d k ó w d z ia ła n ia a r c h i­
te k tu ry k ra jo b ra z u od p la n o w a n ia p rz e s trz e n n e g o i in n ych d z ie d z in b lis k o z w ią z a n y c h
z a rc h ite k t u rą lu b u p ra w ą k ra jo b ra z u , n a ty le je d n a k ró żn ych od n ie j, iż w łą c z a n ie
je j o r g a n iz a c y jn e je s t je d n o z n a c z n e z z u p e łn ym z a c ie ra n ie m je j isto ty i ro z t w a rz a ­
n iem b ą d ź to w te c h n ic z n y c h , b ą d ź te ż w b io lo g ic z n y c h , czy in n ych d y s c y p lin a c h
0 w y ro b io n y ch ju ż w a r s z ta t a c h p ra c y n a u k o w e j.
Planowanie jako działanie naukowe opiera się na analizie i syntezie w zakresie
pewnej grupy dyscyplin i nie stawa sobie na celu - kształtowania całości otoczenia.
Planowanie nie działa w sposób ciągły wobec coraz to nowych sytuacji, nie jest ono
sztuką, lecz wiedzą. Wyścig cywilizacyjny zmienia niezwykle szybko i radykalnie po­
zycje wyjściowe planowania (chociażby przez wynalazki w technice i przemyśle).
Zdaniem autora zaradzanie obecnym brakom może postępować różnymi drogami
ale najważniejszymi z nich są popularyzacja i szybkie uświadamianie masowe istoty
działania architektury krajobrazu. Równocześnie konieczne byłoby szkolenie kadry
architektów krajobrazu, jakie mogłoby się odbywać: 1) przy poszczególnych uczel­
niach, przez specjalne wydziały (jak np. SGGW czy politechniki), katedry lub za­
kłady, 2) przez studia podyplomowe, 3) przez wykłady na wszystkich wydziałach,
wprowadzone do obowiązujących programów, 4) przez studium poprzedzające wyż­
sze uczelnie i uzupełniające średnie w formie krótkiego kursu obowiązującego mo­
żliwie powszechnie.
Zaspokojenie potrzeb w tym zakresie na tle konieczności podejmowania szybkich
decyzji inwestycyjnych wymaga szybkiego definiowania istoty zagadnienia. Brak poro­
zumienia tkwi w błędnym ustawieniu pojęcia architektury. Nauka daje dowody na
to* że ugruntowane pojęcia bywają obalone i ustawiane od nowa. Obecne XIX-
-wieczne rozumienie architektury musi runąć w pojęciu oficjalnym. Pojęcie architek­
tury z greckiego składa się z „tektury" — osłony oraz z ,,arche", czyli początku dla
każdego. Człowiek, który wziął w ręce ogień i opanowuje energię, jest tu począt­
kiem i on kształtuje otaczające go wnętrze. O ile w starożytności architektura była
rozumiana jako sztuka statyki i ładu, dziś musi być rozumiana jako sztuka ruchu
1 rozwoju. Architektura jest dynamiczna, a środowisko przyrodnicze traktuje jako
wzór samoregulowania się i przystosowania. Termin jest przyjęty w całym świecie
1 czołowe umysły ustawiają go w najszerszym rozumieniu tego słowa.
Na zakończenie autor zwraca uwagę, .że twórca teorii urbanistyki, T. Tołwiński,
stwierdził, pod koniec swego życia: ,,im dłużej analizuję zagadnienie, tym wyraźniej
w'dzę, że architektura jest pojęciem najszerszym". Urbanistyka jest w tym ujęciu
częścią architektury. Krajobraz — jest wnętrzem formowanym przez przyrodę, ale
obecnie coraz bardziej intensywnie przez człowieka.
A rc h ite k t u ra k ra jo b ra z u s ta n o w i p o ję c ie w y m a g a ją c e d a ls z e g o u ś c iś le n ia . S e k c ja
P rz y jm u je je ja k o o b o w ią z u ją c e ty m c z a so w o , a ró w n o c z e ś n ie p o d e jm u je d a ls z ą
nad n im d y s k u sję w te m a c ie „ T e o re ty c z n y m o d el a rc h ite k t u ry k r a jo b r a z u " z g ło s z o ­
nym na n a s tę p n e p o s ie d z e n ie naukow e S e k c ji.

BIULETYN INSTYTUTU GOSPODARKI MIESZKANIOWEJ, z . 12 1969 R.

Motywy podjęcia budowy budujących domy jednorodzinne bez pomocy państwa
omawia W ładysława Malicka.

A rty k u ł o p a rto na w y n ik u badań p rz e p ro w a d z o n y c h w In sty tu c ie w ra m a c h c y k lu

P ra c p o św ię c o n y c h p ro b le m o w i b u d o w n ic tw a in d y w id u a ln e g o lu d n o ś c i p o z a ro ln ic z e j.
S ta n o w i on u z u p e łn ie n ie o p ra c o w a ń p o p rz e d n ic h p o św ię c o n y c h w y łą c z n ie budow­
n ictw u k re d y to w a n e m u o ra z lu d n o ś c i k o rz y s ta ją c e j z p om ocy k re d y to w e j p a ń s tw a .
W oparciu o ogólne rozeznanie problematyki oraz o informacje statystyczne stwier­
dzające niższy standard przestrzenny domów indywidualnych wybudowanych bez
pomocy państwa sformułowano na wstępie hipotezę, że ludność budująca domy sa­
modzielnie jest mało zurbanizowana, a w znacznej mierze jest dopiero w stadium
urbanizowania się.
Badanie obejmowało wyłącznie domy postawione legalnie w okresie 1958-1968 r.
bez pożyczki z Banku Inwestycyjnego.
Przy doborze miejscowości zastosowano nie tylko kryterium geograficzne — stosun­
kowo równomierne rozmieszczenie wokół Warszawy, ale starano się uwzględniać także
zróżnicowanie pod względem ich rodzaju i charakteru. Wybrano łącznie 13 miejsco­
wości. Są to: 5 miast (Jeziorna, Karczew, Piaseczno, Piastów i Ursus), 2 osiedla
(Podkowa Leśna i Wola Grzybowska) i 6 wsi (Chotomów, Izabelin, Jabłonna, Raszyn,
Wieliszew i Zagościniec).
Badanie terenu przeprowadzono jesienią 1968 r. i uzupełniono je zimą 1969 r.
Zbadano łącznie 134 rodziny, które wybudowały domy w wyżej wymienionych -miej­
scowościach.
Omawianie interesujących danych autorka rozpoczyna od zwrócenia uwagi, że więk­
szość budujących w badanej populacji nie ubiegała się o uzyskanie kredytu pań­
stwowego. Niektórzy z nich nawet nie wiedzieli o takiej możliwości. Ci, stosunkowo
nieliczni (36 budujących), którzy starali się o pożyczkę państwową, podawali na­
stępujące przyczyny odmowy: nieuregulowanie tytułu własności, brak pokrycia mająt-
owego, rzadziej — odstępstwa od zatwierdzonego projektu lub zbyt niski koszt
wznoszonego budynku. Takich, którzy twierdzili, że wystarczyło im własnych fundu­
szy było niewielu (około 20). Wśród nich byli tacy, których domy, pomimo długiego
° resu budowy, były jeszcze nie wykończone, a ich standard, zwłaszcza w zakresie
wyposażenia w instalacje — bardzo niski. Mogło by to wskazywać na stosunkowo
niski poziom potrzeb mieszkaniowych lub na ich tendencję do cierpliwego stopniowe­
go poprawiania warunków mieszkaniowych w miarę własnych możliwości. Wiele rodzin
wyrażało obawę przed podjęciem zobowiązań finansowych, którym nie będą mogły
sprostać lub przed posiadaniem większych sum w sytuacji braku materiałów budow­
anych na rynku. Najwięcej niepokoju budziły rygory terminowości spłat. Smutny
a cent wniosły obawy przechodzących w niedługim czasie na emeryturę lub ojców
rodzin pracujących w niebezpiecznym zawodzie. W takich przypadkach (zresztą nie-
tcznych) decydowała troska o dalszy los rodziny w przypadku niewypłacalności.
Stosunkowo niewielkie pożyczki zaciągane zarówno u osób prywatnych, jak i w za­
kładach pracy lub w różnych instytucjach udzielających kredytu (spółdzielnie oszczęd
nosciowo-pożyczkowe, stowarzyszenia rzemieślnicze) nie mogły stanowić podstawy do
podjęcia budowy domu. Badane rodziny oszczędzały na ogół od szeregu lat z my­
sią o budowie własnego domu. Wiele z nich, zwłaszcza pochodzenia chłopskiego,
Juz od dnia ślubu rozpoczęło to oszczędzanie. Bardzo często przychodziły im z po-
mocq rodziny ze wsi w formie wyposażenia, bądź w formie spłaty przez rodzeństwo,
bądź też w wyniku likwidacji gospodarstwa rolnego i wniesienia udziału finansowego
W budowę domu, nie mówiąc już o pomocy w naturze nie tylko dorywczej, ale nie­
rzadko polegającej na pełnym wyżywieniu młodego małżeństwa aż do czasu wy­
budowania przez nie domu.
Najlepszą sytuację finansową w okresie budowy domu mieli ci nieliczni, którzy sprze-
aali uprzednio jakąś nieruchomość: dom mieszkalny, działkę budowlaną, gospodar­
stwo rolne, warsztat rzemieślniczy. Pomimo różnorodnych źródeł pomocy zwrotnej
i b e z z w ro tn e j, p o d s ta w ę fu n d u s zy na budow ę dom u s ta n o w ią w ła s n e dochody bu­
d u ją c y c h .
Aczkolwiek badanie nie jest oparte na metodzie reprezentacyjnej, skład społeczno-
zawodowy badanej populacji nie wydaje się przypadkowy. Przeważają rodziny robot­
nicze przy niewielkim udziale rodzin pracujących na własny rachunek i jeszcze
mniejszym — rodzin pracowników umysłowych.
Badania motywów działania nastręczają zwykle wiele trudności, jeżeli cel działania
wykracza poza zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych. Zarówno złożo­
ność procesów motywacyjnych, jak i narzucona badanym sytuacja wywiadu dają
podstawę do zastrzeżeń odnośnie do autentyczności podowanych motywów. Jednakże
pomimo uzasadnionych wątpliwości, wydaje się, że tą drogą otrzymano wypowiedzi
mniej wewnętrznie kontrolowane, niż wypowiedzi na piśmie, nawet w anonimowej
ankiecie. Cechuje je dość często cenny kontekst sytuacyjny.
Wyszczególnione przez badanych motywy podzielono na szereg grup: motywy miesz­
kaniowe, aglomeracyjne, bytowe, ekonomiczne, zdrowotno-higieniczne, rodzinne, ,,spo­
łeczne” i „psychologiczne” . Podział ten ma charakter bardzo umowny, lecz jest
przydatny do celów podjętej analizy.
B a d a n ie n ie m a c h a ra t k e ru b a d a n ia s ta ty s ty c z n e g o , a w ię c n ie m o żn a n a je g o pod­
s ta w ie w y c ią g a ć w n io s k ó w co do z a s ię g u o m a w ia n y c h z ja w is k i w z a je m n y c h p ro ­
p o r c ji. W a rto je d n a k o m ó w ić w s p o m n ia n e g ru p y m otyw ó w w e d łu g c z ę s to ś c i ich w y­
m ie n ia n ia p rze z b a d a n y c h .
A więc najczęściej (w 65 przypadkach) wymieniane są motywy mieszkaniowe, co
pośrednio świadczy o trudnych warunkach mieszkaniowych badanych rodzin.
Drugą z kolei grupę (59 przypadków) stanowią motywy „społeczne” wyrażone jako:
pragnienie posiadania własności, uleganie wpływom rodziny, otoczenia, tradycji,
pragnienie uzyskania szacunku społecznego, chęć zmiany środowiska społecznego. Ta
grupa wypowiedzi jest szczególnie cenna z uwagi na jej aspekty socjologiczne. Na­
stępne co do liczebności (54 wypowiedzi) są motywy rodzinne, w których na czoło
wysuwa się pragnienie stworzenia dzieciom lepszych warunków.
Względnie często (42 razy) podawane były motywy nazwane tu psychologicznymi.
Składały się na nie: zamiłowanie do pracy w ogródku, przyzwyczajenie do mieszka­
nia we własnym domu, pragnienie swobody, niezależności, niekiedy odosobienia od
ludzi oraz inne występujące sporadycznie i mające charakter obsesji.
W dalszy ciągu autorka przytacza motywy, którymi kierowali się ci spośród budują­
cych domy jednorodzinne, do których Instytut zwrócił się. Wbrew oczekiwaniom, zwa­
żywszy, że badanie było prowadzone w strefie podmiejskiej stolicy, a rodzin, które
przybyły z innych miejscowości było dość dużo, motywy aglomeracyjne nie zaciążyły
na ogólnym obrazie motywacji. Wydaje się, że są prezentowane raczej skromnie
(33 przypadki) i obejmują znane powszechnie problemy jak: problemy rynku pracy
(a więc znalezienie pracy, wyższych zarobków, większej klienteli), problemy łatwiej­
szego dostępu do szkół nie tylko w sensie przestrzennym, ale z uwzględnieniem mo­
żliwości wyboru i w przewidywaniu szkoły wyższej.
Bardzo niewielka liczba badanych, którzy uzasadniali budowę domu w miejscowo­
ści podwarszawskiej możliwością znalezienia lepszej pracy, tłumaczy się tym, że na
ogół najpierw poszukiwano pracy, decydując się na dalekie dojazdy przez szereg
lat, na odnajmowanie pokoi sublokatorskich bliżej miejsca pracy, a dopiero później
budowano dom, który jest wyrazem niejakiej stabilizacji.
Trzy dalsze grupy motywów występują marginesowo, niemniej wymagają również
uwagi. Należą do nich motywy bytowe (21 wypowiedzi), zdrowotno-higieniczne (17
wypowiedzi).
Motywy bytowe zgłaszali pracujący na własny rachunek, którzy w budowie domu
wraz z warsztatem lub zakładem usługowym widzieli jedyne rozwiązanie zadowala­
jące przede wszystkim pod kątem wymogów wynikających w rodzaju pracy. Na spe­
cjalne podkreślenie zasługuje pragnienie zabezpieczenia starości. Pomimo istnie­
jących przepisów prawnych w sprawie zapewnienia mieszkań byłym pracownikom
w przypadkach rozwiązania stosunków pracy nie z winy pracownika, ludzi zbliżają­
cych się do wieku emerytalnego nurtuje niekiedy niepokój o to, jak będą mieszkać
i gdzie będą mieszkać po przejściu na emeryturę. Dopóki więc mają możliwości, sami
wolą dokonać wyboru, nie zdając się na los, czy decyzję zakładu pracy, aczkolwiek
znane są powszechnie kłopoty i koszty związane z utrzymaniem i konserwacją domu,
które dla osób starszych stają się jeszcze bardziej uciążliwe.
Jako jeden z najrzadszych motywów występuje oczekiwanie łatwiejszego utrzymania
rodziny dzięki wykorzystaniu działki.
Motywy zdrowotno-higieniczne to niekiedy chęć opuszczenia okolic o szkodliwym-
klimacie - tak zwykle, nie tylko w tym badaniu, uzasadniają swój powrót przyby­
sze z Ziem Zachodnich, powołując się niejednokrotnie na zalecenia lekarza — lub
zamiany działki w tej samej miejscowości, ale nisko położonej, wilgotnej, nie­
zdrowej.
Wreszcie zupełnie znikoma grupa motywów ekonomicznych ogranicza się do kilka­
krotnie wyrażonych obaw przed „rozejściem się” posiadanych pieniędzy lub przed
zmniejszeniem się wartości pieniądza, co prowadziło do szukania sposobu uloko­
wania pieniędzy. Nawiasem mówiąc, zdarzało się słyszeć wypowiedzi o warunkach
bytowania rodziny nad wyraz skromnych. Dochodzi do tego kilkakrotnie stwierdzone
przekonanie respondentów, że budowa własnego domu jest najtańszym rozwiązaniem
ich sytuacji mieszkaniowej. Wypowiedzi te wydają się mniej absurdalne, gdy zważy
się, że osiągany standard znacznej części domów objętych badaniem jest bardzo
niski.
Dalej dokonany przegląd sposobów motywowania przystąpienia do budowy domu
w zależności od różnych obiektywnych sytuacji badanych rodzin wskazuje często
na złożoność tych sytuacji. Dla znacznej części rodzin budowa domu jest jedynym
sposobem zapewnienia sobie lepszych warunków mieszkaniowych, których potrzeba,
uznana społecznie, jest specjalnie eksponowana. Jednakże poprzez budowę domu
realizowane są jednocześnie inne jeszcze cele, jak np. rozwiązywanie problemów ro­
dzinnych, zmiana lub utrwalenie sposobu życia, zdobywanie środków egzystencji,
osiągnięcie wyższej pozycji społecznej, stworzenie możliwości awansu dla dzieci. Na
tłe tej problematyki na specjalną uwagę zasługują sprawy migracji, a zwłaszcza
opuszczenia wsi, pomimo, że jak już wspomniano, motywy aglomeracyjne były wysu­
wane niezbyt często.
Między innymi dla wyżej wymienionych powodów zagadnienie rozwoju budownictwa
jednorodzinnego nie daje się sprowadzić wyłącznie do braku mieszkań w zabu­
dowie wielorodzinnej.
W świetle tego badania budownictwo indywidualne jest domeną ludności mało
zurbanizowanej, będącej raczej w trakcie urbanizowania się. Przemawiałyby za tym
w znacznym stopniu informacje o pochodzeniu społecznym, opisy sytuacji i sposoby
motywowania.
Opr. R. S.

VII!

3 ARCHITEKTURZE
o ARCHITEKTÓW W BUENOS AIRES
n /Izabella W isłockaf str. 206
y NOWY SYSTEM SZYBKIEGO BUDOWNICTWA
NA OKŁADCE
Most Schwanbach w kantonie berneńskm.
Autor: Robert Maillart
architektura II
MIESIĘCZNIK
NR 6/271
CZERWIEC 1970
Organ Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP
RED AG UJE K O LEG IU M :
arch. T. PRZEMYSŁAW SZAFER
redaktor naczelny
ZOFIA WITUSKA
sekretarz redakcji %
arch. MICHAŁ HAGMAJER
arch. LECH KŁOSIEWICZ
RENATA SOSNOW SKA
BIBLIOTEKA
arch. W OJCIECH ZABŁOCKI
redaktorzy
WITOLD JANOWSKI
układ graficzny
oraz projekt okładki
M AGDALENA KRASICKA-OSĘKA
redaktor techniczny
ADRES RED AKCJI: Warszawa, ul. Królewska 27
I p., pok. 235, tel. 27-66-17
ADRES POCZTOW Y: Warszawa 7,
skr. poczt. 169
redakcja mieś. „ Architektura"
ADRES AD M IN ISTRACJI:
Wydawnictwo ARKADY
Warszawa, ul. Sienkiewicza 14
Zakłady Graficzne „Dom Słowa Polskiego”
Warszawa, ul. Miedziana 11
Zam. 1361/c. K-99.
Materiał przekazano do drukarni 12.11.1970 r.
SPIS TREŚCI
UWAGI ARCHITEKTA O PROFILU JEGO
ZAWODU W DRUGIEJ POLOWIE
XX WIEKU
/Zygmunt Kleyff/ str. 185
KONSTRUKCJE INŻYNIERSKIE A ROZWÓJ
ARCHITEKTURY
/Andrzej Buchner/ str. 186
W IELKIE MOSTY BETONOWE
/Andrzej M. Brandt/ str. 187
POLSKIE REALIZACJE MOSTOWE
/Andrzej Buchner, Marek Łałowski/ str. 190
RUCHOME FORM Y ARCHITEKTURY
/Lech Kłosiewiczl str. 196
POLIMERY PIANKOWE W NOWOCZESNEJ
/Wanda Jakóbiec/ str. 203
X KONGRES MIĘDZYNARODOWEJ UNII
W ARGENTYNIE
Han Ruszkowski/ str. 211
ZAGADKA MONUMENTALNOŚCI
/Andrzej Basistal str. 214
W YKUSZ (kolumna studencka) str. 215
o
Uwagi architekta
o profilu jego zawodu
w drugiej połowie
X X wieku
Zygmunt Kleyff
W okresie mojej powojennej pracy zawodowej
zmuszony byłem kilkakrotnie zmieniać zawód —
lub przynajmniej jego profil — i to bynajmniej
nie dlatego, że nie mogłem pracować w obranym
dotychczas kierunku mojej specjalności.
Powodem było to, że za swój obowiązek społecz­
ny uważałem podjęcie nowych zagadnień, których
aktualność dostrzegłem na tle rozwijającej się
rzeczywistości, a których przypadkiem nie chciał
podjąć nikt inny.
I tak, rozpocząwszy pracę jako architekt „zwy­
czajny” , stałem się dodatkowo kolejno „typiza-
prem” , „prefabrykatorem” , „systematologiem” ,
llozofem techniki, wreszcie specjalistą od zagad-
jień leżących na styku dziedzin architektury i ma-
W y d jt ó h i
ówej produkcji przemysłowej,
A Y o M to k iu ry idzę, że takie metamorfozy muszą się stać
Wftwfefłtl iirm srtłt] łowiskiem często występującym i charakterystycz-
|ym dla tego stadium, w jakim nauka i technika
znalazły się obecnie.
Drugim zjawiskiem, stymulującym powyższe prze­
miany, może być coraz to bardziej wzrastająca
ruchliwość ludzi i związanych z tym zmian wa­
runków pracy w coraz to nowych jej miejscach
(np. ekspertyzy dla krajów rozwijających się, wy­
miana ludzi nauki i techniki itp.).
Dlatego sądzę, że obecnie konieczne jest przysto­
sowanie się ludzi do ewentualnych zmian zawo­
dów w ciągu ich życia, a przynajmniej do zmian
profilu zawodu.
Trzeba bowiem zerwać z przekonaniem, że przy­
jęte kiedyś punkty widzenia na zachodzące zja­
wiska i wartościowanie tych zjawisk nie podlega­
ją zmianom; przeciwnie — trzeba wykształcić w
ludziach jak największą elastyczność umysłową.
Trzeba odejść od zbierania w umyśle nadmiernych
zapasów wiedzy o faktach (zrobią to za ludzi od­
powiednie urządzenia), a nastawić się przede
wszystkim na rozumienie ich, na trafne umiejsca­
wianie faktów w otaczającym świecie, na synte­
tyczne myślenie — często w wysokim stopniu
abstrakcji.
Stąd wypływa dla współczesnego człowieka ko­
nieczność poznawania istoty otaczającej rzeczy­
wistości, a zwłaszcza:
- rzeczy jako istniejących oraz ich cech,
- sposobów działania (tworzenia) ludzkiego (w
tym: badania, projektowania, oceniania, nau­
czania, odtwarzania),
- sposobów stosowania skutecznych metod pracy
umysłowej, a w szczególności
- poznania swej specjalności jako części więk­
szej całości, jej wzajemnych stosunków, jej
celów, granic i możliwości — oraz roli kontra­
hentów z innych dziedzin współuczestniczących
w procesie przeprowadzanego badania czy
tworzenia.
Oto cytat z rozważań na temat roli inżyniera w
1980 r.*:
„...Można sobie wyobrazić, że w 1980 r. wszyscy
pracownicy będą w stanie sami lub za pomocą
komputerów, korzystając z wypracowanych syste­
mów, szybko i trafnie podejmować decyzje (ope­
ratywne) w każdym praktycznym przypadku.
Na czoło wysunie się umiejętność twórczej dzia­
łalności, która stanie się podstawową cechą inży­
niera.
Decydującą rolę będzie tu odgrywała nowa „dy­
spozycja duchowa” inżyniera, nowa jakość i wy­
dajność myślenia.
Należy mieć na uwadze, że zmniejszy się potrze­
ba mierzenia i gromadzenia szczegółowych wiel­
kości i wartości, natomiast wzrośnie umiejętność
posługiwania się wskaźnikami, a więc wielkościa­
mi względnymi, statystycznymi, wieloparametrowy­
mi.
Poczynając od teorii systemów i teorii algorytmów
coraz większą rolę w kształtowaniu i w codzien­
nej pracy będą odgrywały: metodologia (nauka
185
 0 działalności twórczej) i prakseologia (nauka o
działaniu skutecznym)...”
Jest chyba oczywiste, że zarówno uwagi zamiesz­
czone w pierwszej części niniejszego szkicu, jak
1 przewodnia myśl powyższego cytatu - szcze­
gólnie odnoszą się do ludzi uprawiających zawód
architekta. Ludzie ci, poza wrażliwością na sprawy
estetyki i znajomością określonych dziedzin hu­
manistyki, powinni szczególnie przykładać się do
rozwijania w sobie nowej postawy, jakiej wymaga
obecny stan wiedzy o świecie, opierającej się na
konkretnych wiadomościach o obiektywnie usyste­
matyzowanej otaczającej rzeczywistości ** oraz o
specyfice szeroko rozumianej dziedziny architek­
tury (od „wzornictwa przemysłowego" poczynając,
poprzez wnętrzarstwo, architekturę „zwykłą" i na
urbanistyce — ewentualnie na planowaniu prze­
strzennym kończąc).
Dodatkowym czynnikiem, zmieniającym tradycyjną
sylwetkę architekta, jest coraz większe uzależnie­
nie produktów jego twórczości od warunków sta­
wianych przez przemysł, obejmujący swoim zasię­
giem coraz to więcej składników, z których two­
rzone są dzieła architektury.
Rodzi się więc dla architekta konieczność dość
gruntownego poznania problematyki, leżącej na
styku dziedzin: przemysłowej produkcji i archi­
tektury (wraz z wzornictwem); problematyka ta
stanowi zwarty kompleks ściśle powiązanych za­
gadnień, takich ja k :
— typizowanie (w tym: multiplikowanie, unifiko­
wanie), normalizowanie,
— zestawialność i złożoność przedmiotów,
— koordynacja wymiarów — moduły,
— typologia elementów struktur,
— funkcjonowanie elementów struktur i ich zastę­
powanie,
— współzależności i kompromisy wynikające z
przemysłowej produkcji,
— systemy i serie: uniwersalne — specjalizowane;
otwa rte—za mkn ięte,
— typizacja unifikacyjna a postęp techniczny —
itp.
Włączenie tej problematyki do zakresu wiadomo­
ści, przekazywanych przyszłym architektom w cza­
sie ich studiów — nie przedstawia żadnych trudno­
ści; natomiast trudność stanowić może opanowa­
nie jej przez względnie dojrzałego, ukształtowa­
nego już architekta; będzie ono jednak tym łat­
wiejsze, im bardziej jego sylwetka psychiczna jest
bliska sylwetce postulowanej w pierwszej części
tego szkicu.
* Alfred Hiickler — Ingenieur im Jahre 1980; Er muss in
neuen Denkkategorien arbeiten kónnen.
Technische Gemeinschaft, nr 1/1969, s. 16—19.
** Szereg elementów tej problematyki autor ujął w wy­
konanej we współpracy z doc. dr T. Wójcikiem serii prac
pt. „Systematyka problemów architektury i budownictwa
publikowanej przez Instytut Urbanistyki } Architektury. Po
nadto częściowo weszły one w zakres treściowy wykładów,
prowadzonych przez autora na Wydziale Architektury Poli­
techniki Warszawskiej — do 1967 r.
186
Konstrukcje
inżynierskie
a rozwój architektury
Andrzej Buchner
Wiek XIX to okres, w którym konstruktorzy budo­
wlani odegrali szczególną rolę w twjrzeniu no­
wych wartości umożliwiających odrodzenie archi­
tektury. Byli nimi przede wszystkim inżynierowie
projektujący budowle użytkowe, służące nowym
zadaniom wynikającym z potrzeb rozwijającego
się przemysłu i komunikacji.
Szybki postęp w konstrukcji następuje też i obec­
nie. Współczesne obiekty inżynierskie, spotykane
w miastach czy na otwartych przestrzeniach, wy­
wołują często przeżycia artystyczne silniejsze niż
dzieła architektury. Przykładów takich budowli
można przytoczyć wiele, jak np. mosty M aillarta,
most przez Ren w Kolonii, przez Fehmarnsund, Eu-
ropabrucke, rozwiązania autostrad, tunele alpej­
skie czy zapory. Obiekty te powstają jakby po­
za zasięgiem głównego nurtu twórczości architek­
tonicznej, często bez udziału architektów. Postęp
w budownictwie zależny jest przede wszystkim od
postępu w dziedzinie konstrukcji inżynierskich. Jest
to zrozumiałe, gdyż właśnie tutaj stawiane są naj­
trudniejsze zadania. Komunikacja, energetyka,
regulacja rzek i wiele innych rozwijających się
dziedzin powodują znaczne zapotrzebowanie na
budowle inżynierskie. Konstrukcje wkraczają do
naszych miast przekształcając ich obraz, stają
się jednym z istotnych elementów organizujących
przestrzeń. Mosty, a także inne budowle o cha­
rakterze inżynierskim kształtowane są w sposób
bardziej bezpośredni przez nowe materiały czy
metody realizacji, niż to ma miejsce w przypadku
budynków.
Czy współczesne konstrukcje inżynierskie są, po­
dobnie jak to było w XIX wieku, zapowiedzią dro­
gi, którą dalej rozwijać się będzie architektura?
Sądzę, że tak i jestem przekonany o słuszności
wypowiedzi prof. Gruszczyńskiego, który pisze,
że:
„...ciągi autostrad, obrzeża uregulowanych rzek,
zapory wodne, potężne przęsła mostów i wiele
innych dzieł inżynierii... sięgają do problemów
estetyki przyszłości, prowadzą do architektury ur­
banistycznej rozwiązywanej w zgodności i łącz­
ności z przestrzeniami otwartego krajobrazu...*
Większość projektów tzw. „miast przyszłości" mo­
gła powstać jedynie dzięki rozwojowi myśli
konstrukcyjnej. Ich autorzy starają się odpowie­
dzieć, w jaki sposób można przeciwdziałać roz­
proszeniu zabudowy przy jednoczesnym zapew­
nieniu właściwych warunków życia jednostki. Ko­
rzystając z dorobku współczesnej wiedzy inżynier­
skiej, proponują nowe formy miast. Zastosowanie
konstrukcji dla stworzenia wielu poziomów „sztucz­
nego terenu" pozwala na uzyskanie znacznej in­
tensywności i odpowiednich warunków mieszka­
niowych.
Koncepcje „miast przyszłości” to propozycje obro­
ny przed dewastacją krajobrazu tak istotnej w
obliczu wzrastającej gwałtownie liczby mieszkań­
ców i jeszcze szybciej rosnącej powierzchni tere­
nów zurbanizowanych. „M iasta przyszłości” będą
przypuszczalnie wkomponowane w teren na po­
dobnych zasadach, jakie zastosowano przy reali­
zacji znajdujących się w plenerze konstrukcji in­
żynierskich.
Wydaje się, że patrząc na najlepsze osiągnięcia
w tej dziedzinie, możemy szukać analogii z od­
działywaniem przestrzennym tych miast.
Nie miejsce tu na rozważania realności tych wi­
zji. Można zgodzić się, że budzą one wiele za­
strzeżeń, przede wszystkim dotyczących znacznych
kosztów budowy tego rodzaju obiektów.
Sądzę, że wspaniałe zespoły mieszkaniowe spię­
trzone wysoko nad terenem nieprędko będą
wznoszone w skali masowej. Reprezentują one
jednak tendencje wykorzystania konstrukcji do po­
wszechnego wiązania siedzib ludzkich z natural­
nym, niezniszczonym krajobrazem.
W tych warunkach coraz bardziej musi się zmieniać
rola architekta, pogłębiać specjalizacja; koniecz­
na stanie się współpraca z twórcami reprezentują­
cymi te dziedziny, które w przyszłości będą miały
coraz większy wpływ na kształtowanie przestrzeni.
Należy do nich m. in. projektowanie budowli inży­
nierskich. Architekt musi brać udział w opracowa-
niu tych projektów nie tak, jak to często bywa, że
może podjąć działalność w ostatniej fazie pracy
polegającą na opracowaniu detalu - „ozdobie­
niu" budowli. Przykłady z przełomu XIX i XX wie­
ku są świetną ilustracją, do jakich ujemnych
efektów prowadzi taka współpraca. Nie negując
wartości detalu trzeba powiedzieć, że w wielu
przypadkach, gdy ogranicza się ona do tej formy,
lepiej, aby wcale nie wystąpiła. Taki pogląd na
współpracę architekta ma źródło w XIX wieku,
gdy uważano konstrukcję za wstydliwą, brzydką
i w obiektach eksponowanych starano się ją przy­
słonić, Jeżeli architekt ma być pełnoprawnym
współautorem obiektów konstrukcyjnych, które
swoją formą i skalą będą w coraz większym
stopniu kształtować przestrzeń, musi brać udział
w pracy projektowej od jej pierwszych faz,
decydować o koncepcji ogólnej. Zadanie nie
będzie łatwe, zmusza do poznania nowych dzie­
dzin, nowych metod pracy, wymagać będzie
znacznych umiejętności współpracy i to na innych
zasadach niż w tradycyjnej działalności, gdyż w
tej dziedzinie architekt najprawdopodobniej nie
będzie mógł stać się koordynatorem prowadzą­
cym projekt.
Konieczność ścisłego współdziałania między tymi
dwoma zawodami wymaga zastanowienia się tak­
że, w jakich kierunkach nastąpić powinny zmia­
ny w kształceniu inżynierów budowlanych, tak
aby mogła nastąpić owocna współpraca. Coraz
bardziej poszukiwany będzie konstruktor-twórca.
Przy wielkiej różnorodności kierunków kształcą­
cych na uczelniach konstruktorów budowlanych
musi się też znaleźć miejsce dla grupy przygoto­
wującej się do podjęcia pracy twórczej w dzie­
dzinie kształtowania przestrzeni. Poza rzetelną
wiedzą ściśle inżynierską konieczne byłoby zrozu­
mienie zagadnień plastycznych w zakresie umożli­
wiającym pełniejsze porozumienie się z architek­
tem.
Trzeba sobie także zdać sprawę z problemów sto­
jących w tej dziedzinie przed naszym zawodem
i podjąć nieraz trudną dziś działalność, by móc
w przyszłości wpływać na formy otaczającego nas
świata.
* Patrz „Architektura” nr 6/66.
W ielkie mosty
betonowe

Andrzej Marek Brandt

Wielkie konstrukcje mostowe ilustrują kolejne eta­

py rozwoju sztuki inżynierskiej. Dzieje się tak d la­
tego, że konstrukcja mostu zmusza często twór­
ców dó optymalnego wykorzystania najnowszych
osiągnięć technicznych i naukowych. Dotyczy to
przede wszystkim wielkich mostów, w których wy­
stępują skrajne niekiedy trudności, związane z po­
konywaniem rozpiętości lub wysokości i z umożli­
wieniem przenoszenia znacznych obciążeń.
Konstrukcje wielkich mostów stanowią nie tylko
świadectwo umiejętności budowniczych, ale także
sprawdzian zastosowanych metod obliczeniowych
i wykonawczych oraz użytych materiałów, które
potem wykorzystywane są w budownictwie ogól­
nym i przemysłowym. Taką rolę odegrały wielkie
konstrukcje mostowe budowane w przeszłości; nie­
które z nich dotrwały do naszych czasów, stano­
wiąc materialny dowód poziomu technicznego bu­
downiczych.
Z tych względów warto zapoznać się z takimi kon­
strukcjami współczesnych mostów, które stanowią
osiągnięcia sztuki inżynierskiej i obrazują jej
aktualne możliwości.
W dalszych rozważaniach ograniczymy się do be­
tonowych mostów drogowych, chociaż analogicz­
ne tendencje i podobne przykłady można zesta­
wić również w odniesieniu do pozostałych rodza­
jów mostów.
Rozwój konstrukcji betonowych w ostatnich dzie­
sięcioleciach, a w szczególności mostów betono­
wych, związany jest ściśle z zastosowaniem roz­
maitych metod sprężania. Wprowadzenie wstę­
pnych sił sprężających pozwala na wyeliminowa­
nie w elementach betonowych sił rozciągają­
cych i na dostosowanie układu sił wewnętrznych
do warunków konstrukcyjnych. Konsekwencją moż­
liwości sprężania konstrukcji są względnie niewiel­
kie rozmiary przekrojów poprzecznych elementów
i znaczne zmniejszenie zużycia materiałów w po­
równaniu z konstrukcjami uzbrojonymi tradycyjnie.
Mosty z betonu sprężonego mogą mieć znaczne
rozpiętości, są równocześnie ekonomiczne i swo­
ją architekturą odpowiadają współczesnym poję­
ciom o pięknie konstrukcji.
Konstrukcja mostu, zwłaszcza mostu o dużej roz­
piętości oraz metoda wykonania określane są
przede wszystkim na podstawie warunków lokal­
nych miejsca przeprawy. Warunki topograficzne i
geologiczne często determinują nie tylko ekono­
miczną, ale jedyną i technicznie możliwą metodę
prowadzenia budowy. W większości jednak przy­
padków można określać rodzaj konstrukcji i sposób
jej wykonania w pewnym zakresie dowolności. De­
cydują wówczas inne czynniki, jak na przykład do­
świadczenie i upodobania projektantów, względ­
nie estetyczne, związane z warunkami lokalnymi
i istniejącą zabudową lub wreszcie sprzęt, w jaki
wyposażone jest przedsiębiorstwo budowlane. Do
przyjętej metody wykonawstwa musi być dosto­
sowany zarówno rodzaj konstrukcji, jak i metody
obliczeniowe, jakość materiałów oraz wiele in­
nych danych, określających budowę mostu.
Obecnie dominują dwa kierunki rozwoju metod
budowy mostów betonowych: metoda prefabry-
kacji oraz nawisowego wykonywania przęsła; nie­
jednokrotnie niezbędne jest łączne ich zastoso­
wanie.
Metody te prowadzą do zmechanizowania wszyst­
kich niemal prac i redukują do minimum niezbę­
dne rusztowania.
Budowa wielkich mostów z elementów prefabry­
kowanych jest celowa przy większej liczbie jedna­
kowych części lub elementów konstrukcyjnych, a
więc z reguły mostów wieloprzęsłowych o jedna­
kowych lub zbliżonych rozpiętościach przęseł. Ele­
menty konstrukcyjne są prefabrykowane najczę­
ściej w wytwórni polowej, zorganizowanej na pla­
cu budowy w pobliżu przeszkody. W wytwórni ta­
kiej można zastosować fabryczne metody, osiąga-
 jqc wysoką jakość produkcji, szybkie tempo pracy
i stosunkowo niską cenę jednostkową. Prefabry­
kowane mogą być bądź oddzielne elementy przę­
seł i podpór, bądź całe belki lub nawet przęsła.
Wielkość i ciężar prefabrykatów zależą od możli­
wości transportu i montażu — im większe elemen­
ty, tym bardziej ekonomiczne. Prefabrykaty są
wstępnie sprężane dla przenoszenia sił występują­
cych w nich przed wbudowaniem, po czym nastę­
puje ostateczne sprężenie, które zapewnia współ­
działanie sił w gotowych przęsłach i podporach.
Wykonywanie przęseł metodą nawisową polega na
betonowaniu odcinków przęseł poczynając od
podpór. Praca postępuje na wspornikach w obu
kierunkach symetrycznie, po czym wsporniki spo­
tykają się w środku przęseł. Konstrukcja musi być
projektowana i sprawdzana w wielu etapach,
obejmujących kolejne fazy betonowania wsporni­
ków oraz w końcowej fazie montażu przęseł. Sprę­
żenie wstępne jest tu nieodzowne do utrzymania
wsporników budowy, jest ono następnie uzupeł­
nione po zakończeniu montażu.
Istnieją różne metody sprężania ustrojów mosto­
wych, w których znajdują zastosowanie pręty i
kable sprężające o rozmaitej konstrukcji oraz od­
powiednie zakotwienia i prasy do wywierania sił
sprężających. Często przy budowie jednego obiek­
tu stosuje się kilka odmiennych metod sprężania;
wielkie przedsiębiorstwa stosują zwykle własne
metody chronione patentami.
Warto zauważyć, że prefabrykacja była znana od
początków budownictwa mostowego. Konstrukcje
drewniane, kamienne i żelazne montowane były
z ^uprzednio przygotowanych elementów. Nato­
miast metody nawisowe stosowane są zaledwie od
kilkunastu lat dzięki rozwojowi techniki sprę­
żania.
Istotnym zagadnieniem przy projektowaniu wiel­ 10.02
kich mostów jest właściwe dobranie kształtów ele­
mentów konstrukcyjnych i całego ustroju. Kształty <0.96 9.00 096-
muszą bowiem odpowiadać różnym wymaganiom:
funkcjonalności (komunikacja), wykonawstwa,
estetyki i wytrzymałości. O ile wymagania komu­
nikacyjne są najczęściej zadane, o tyle pozostałe
warunki mogą być spełnione w różny sposób. W
sylwetach mostów na ogół widać wyraźniej niż
w innych konstrukcjach rozkład sił wewnętrznych
oraz wpływ metody wykonawstwa. Poza intuicyj­
nym określaniem kształtu konstrukcji coraz czę­
ściej znajdują zastosowanie ścisłe metody optyma­
30
lizacji, w wyniku których analitycznie wyznacza
się kształty elementów, odpowiadające pożąda­
nemu rozkładowi sił wewnętrznych. Rozwiązanie
zadania optymalizacji kształtu z uwagi na okre­
ślone kryterium nie zawsze może znaleźć bezpo­
średnie zastosowanie, dostarcza jednak projektan­
towi ścisłych odpowiedzi i wskazówek.
Przedstawione cechy współczesnych wielkich mo­
stów betonowych nie pozostają bez wpływu na
rozwój całego mostownictwa, a najczęściej budo­ 10.60
wane mosty o małych i średnich rozpiętościach
wzorowane są na wielkich obiektach z zachowa­
niem proporcji. W ten sposób wysiłek twórców
wielkich mostów oraz nowe osiągnięcia w zakre­
sie teorii i praktyki są rozpowszechniane i znaj­
dują szerokie zastosowanie. Tempo tego rozpo­
wszechnienia jest ważnym wskaźnikiem rozwoju
mostownictwa tym ważniejszym, że nakłady na bu­
dowę małych i średnich mostów przekraczają pa­
rokrotnie jednostkowe nakłady na budowę poje­
dynczych wielkich obiektów.
Jako ilustrację spośród znacznej liczby wiel­
kich mostów wybudowanych w ostatnich la ­
tach wybrano 3 przykłady, obrazujące głów­
ne tendencje rozwojowe. Mosty przez Ooster-
schelde i cieśninę Oleron cechuje znaczna
długość i wielka liczba przęseł. Zastosowanie pre-
fabrykacji pozwoliło na wykonanie większości ele­
mentów w wytwórni i znacznie skróciło budowę.
Przyśpieszenie tempa realizacji mostu nie tylko
umożliwia wcześniejsze rozpoczęcie eksploatacji
całej trasy, ale przede wszystkim wpływa na znacz­
ne obniżenie kosztów budowy. W przypadku mo­
stu przez Oosterschelde prefabrykacja objęła rów­
nież podpory, a prefabrykaty o ciężarze docho­
dzącym do 600 t transportowano i montowano
posługując się ciężkim taborem pływającym. Mon­
taż przęseł prowadzony był nawisowo, poczynając
od części przypodporowych. Sposób montażu wpły­
nął wyraźnie na sylwetkę mostu, w której widać
starania projektanta do zmniejszenia ciężaru ele­
mentów przęsłowych. Do wykonania całego mostu
wraz z fundamentami i podporami zastosowano
prefabrykaty tylko w 7 odmianach, co znacznie
zmniejszyło koszt ich produkcji.
W moście przez cieśninę Oleron zastosowano lżej­
sze prefabrykaty, których ciężar nie przekraczał
4, 5, 6
Most Oieron we Francji
Most drogowy o długości około 3000 m łączy
wyspę Oieron na Atlantyku z kontynentem.
Most składa się z 26 przęseł po 79 m
rozpiętości i z szeregu przęseł mniejszych.
Wszystkie przęsła wykonano metodą
wspornikową z prefabrykowanych na brzegu
elementów o długości 3 m i ciężarze od 42
do 73 t. Sprężenie podłużne i poprzeczne
wykonano za pomocą kabli Freyssineta.
Przęsła spoczywają na gumowych łożyskach.
Wewnątrz belki skrzynkowej przeprowadzono
przewód doprowadzający wodę pitną na
wyspę oraz kable elektryczne i telefoniczne.
Na rysunkach widać montaż prefabrykatów za
pomocą stalowego przęsła oraz widok
mostu po zakończeniu budowy w 1966 roku.
Budowa mostu postępowała szybko — montaż
przęsła trwał niezależnie od stanu, czy
poziomu morza od 8 do 10 dni.
Most został zaprojektowany i wykonany przez
stowarzyszenie przedsiębiorstw Campenon
Bernard z Paryża.

7, 8, 9
Most Bendorf w NRF
Most drogowy przez dolinę Renu składa się z
przęsła rzecznego o rozpiętości 208 m oraz
z szeregu mniejszych przęseł bocznych.
Konstrukcję mostu stanowią skrzynkowe belki
ciągłe o zmiennej wysokości/ zaopatrzone w
przeguby w środku głównego przęsła. Przęsła
rzeczne betonowano systemem nawisowym
odcinkami symetrycznie w obie strony od
podpór, przy czym wsporniki sprężano prętami
systemem Dywidag.
Przęsło główne mostu stanowi światowy rekord
rozpiętości belkowej konstrukcji z betonu
sprężonego.
Projekt mostu opracowany został pod
kierunkiem U. Finsterwaldera, a budowę
prowadziła firma Dyckerhoff i Widman z
Monachium; roboty zakończono z końcem
1964 roku.

75 t. Umożliwiło to montaż przy użyciu pomocni­

czego przęsła stalowego, niezależnie od stanu
morza, które w tej części Atlantyku jest przez wiele
dni w roku wzburzone. Praca postępowała przy
montażu przęseł w jednym kierunku od brzegu, a
transport mógł być prowadzony przy wykorzysta­
niu uprzednio zakończonych przęseł. Most ten łą ­
czy z kontynentem wyspę, położoną na Atlantyku
V wybrzeży francuskich, której jedyne połączenie
z lądem stanowiły promy zależne od warunków
żeglugowych. Budowa mostu była jeszcze przed
kilkunastu laty przedsięwzięciem tak kosztownym
i trudnym, że trzeba było z niej rezygnować,
przyjmując wszelkie niedogodności wynikające z
braku stałego połączenia z kontynentem.
W obu mostach zwraca uwagę znaczna szybkość
zarówno montażu, jak i całej budowy, uzyskana
dzięki mechanizacji wszystkich czynności i daleko
posuniętej specjalizacji zespołów wykonawczych.
Most Bendorf o rekordowej rozpiętości 208 m
wykonano systemem nawisowym, betonując i sprę­
żając na miejscu przęsła; zastosowanie prefabry-
kacji głównego przęsła byłoby niecelowe. Przy
takim sposobie budowy wsporniki części podporo­
wej zaopatrzono w prowizoryczne pomieszczenia,
w których wykonywane były roboty betonowe
i sprężanie kolejnych odcinków przęseł. Materiały
budowlane dostarczane były taborem pływającym.
W sylwetce mostu zwraca uwagę nie tylko piękna
linia, ale i starannie opracowane podpory głów­
nego przęsła.
Przykłady wielkich i pięknych mostów współcześ­
nie zbudowanych można byłoby wymieniać dalej,
jednak aktualne tendencje mostownictwa betono­
wego widoczne są już na przedstawionych trzech
obiektach. Nie są one, oczywiście, ostatnim słowem
rozwoju budownictwa mostowego, w którym wy­
korzystanie nowej techniki i materiałów szybko
przynosi nowe rozwiązania.

189

Polskie realizacje
mostowe
Andrzej Buchner
Marek Łałowski
Po zakończeniu II wojny światowej przed mo-
stownictwem polskim stanęły bardzo poważne za­
dania. Większość mostów o średnich i dużych roz-
piętościach uległa zniszczeniu, mosty mniejsze, z
reguły drewniane, wymagały natychmiastowego
remontu lub przebudowy. Podstawowym przeto
warunkiem, nieodzownym dla funkcjonowania ca ­
łego układu komunikacyjnego kraju, stała się
szybka odbudowa mostów. Zmiany, jakie wprowa­
dzono w trakcie odbudowy w stosunku do daw­
nych obiektów, były bardzo różne. Decydował o
nich stopień zniszczenia mostu, a także możliwości
materiałowe i wykonawcze. Niektóre konstrukcje
uzupełniano bez zmian ich układu, z innych wyko­
rzystywano tylko filary lub część z nich, stosując
często zwiększone obciążenia, na co pozwalał
wieloletni proces zasysania się fundamentów.
Tak więc, w oparciu o istniejące posadowienie, bu­
dowano niekiedy nowe konstrukcje nośne, a cały
obiekt zmieniał zupełnie swój kształt. Najbardziej
znana i w pełni ilustrująca to zagadnienie jest
odbudowa mostu Kierbedzia, czy raczej budowa
mostu Śląsko-Dąbrowskiego w Warszawie.
Równolegle z odbudową zniszczonych obiektów
powstawało wiele nowych mostów, dla potrzeb
rozwijającego się kraju, który przechodził proces
szybkiej urbanizacji i uprzemysłowienia. Moderni­
zuje się także stale sieć drogowa, a nieodzowną
jej część stanowią przeprawy. Większość kon­
strukcji o charakterze mostowym służy drogom
kołowym i żelaznym, ale powstają także konstruk­
cje przeprowadzające przez rzeki różnego rodzaju
rurociągi przemysłowe.
Jednym z istotnych czynników wpływających na
kształtowanie formy konstrukcji mostowych jest
układ terenów nadrzecznych. Olbrzymia część
polskich rzek płynie przez rozległe doliny
powstałe na skutek działania lodowców. W
dolinach tych konstrukcja przekraczająca rzeki
znajduje się nisko nad lustrem wody. Na
większych rzekach o wzniesieniu przęseł nad po­
wierzchnię wody decydują warunki żeglugi śród­
lądowej. W każdym jednak przypadku mosty te
mają konstrukcje nośne niewiele wzniesione nad
wodę i opierają się na niezbyt wysokich filarach.
Przy takich rozwiązaniach znaczną rolę odgry­
wają wahania lustra wody powodujące zmiany
wysokości przelotu pod mostem, jak i wymiary wi­
docznej części filara. Z reguły nie są u nas sto­
sowane konstrukcje mostowe wiszące, masztowe
czy łukowe o największym oddziaływaniu prze­
strzennym. Decyduje o tym brak konieczności
i warunków do stosowania dużych rozpiętości
i znacznych wzniesień konstrukcji ponad poziom
lustra wody.
W przedstawionym przeglądzie mostów polskich
staraliśmy się dać obraz występujących u nas ten­
dencji projektowych. Prezentujemy najciekawsze,
naszym zdaniem realizacje. Omawiając aktualne
kierunki w projektowaniu mostów w Polsce musi­
my pamiętać o tym, że olbrzymia większość reali­
zowanych obiektów to mosty małych i średnich roz­
piętości. Obecne tendencje w budowie tych mo­
stów idą w kierunku typizacji elementów prefabry­
kowanych żelbetowych i kablobetonowych, które
dla obiektów drogowych sięgają 40 m. Dla ułatwie­
nia transportu i montażu belki prefabrykowane
wykonywane są najczęściej bez płyty nośnej mo­
stu, betonowanej z reguły na mokro. Przy budo­
wie mostów kolejowych małych rozpiętości dąży
się do wykonywania całego przęsła w wytwórni,
niezależnie :>d tego, czy jest to konstrukcja sta­
lowa, czy kablobetonowa. Mosty o małych roz-
piętościach mają znaczenie bardziej ekonomicz­
ne niż przestrzenne. Wiadukty o dużych skosach,
190
gdzie nie można stosować elementów typowych,
wykonywane są zwykle jako konstrukcje płytowe
lub pochodne (płyta z otworami). W nielicznych
stosunkowo przypadkach wykonuje się tradycyj­
ne układy żelbetotwe żebrowe lub belki stalowe
z płytą żelbetową. Mosty o dużych rozpiętościach
wykonuje się jako konstrukcje stalowe lub kablo-
betonowe. Podstawową tendencją w budowie mo­
stów stalowych jest wykonywanie ich jako układów
belkowych z ortotropową płytą pomostu współpra­
cującą z dźwigarami, lub jako układów krato­
wych ciągłych o pasach równoległych i czytelnym
układzie prętów. Przy budowie mostów kablobeto­
nowych występują dwa podstawowe kierunki.
Pierwszy polega na wykonywaniu przęsła z prefa­
brykatów łączonych w ustrój ciągły, drugi - na
stosowaniu konstrukcji skrzynkowej betonowanej,
metodą nawisową.
Projekty mostów wykonywane są w zasadzie przez
państwowe biura projektowe. Można wydzielić
wśród nich trzy podstawowe grupy. Do pierwszej
należą biura komunalne projektujące mosty i w ia­
dukty miejskie, do drugiej — biura projektujące
mosty i wiadukty drogowe, pozamiejskie; trzecią
grupę stanowią biura pracujące dla potrzeb
kolei.
Są to biura wielobranżowe, dla których projekto­
wanie mostów jest jednym z licznych zadań, często
nie najważniejszym lub zgoła marginesowym.
Dlatego też zwykle na dalszym planie stawiane
są tam problemy przestrzenne. Współudział a r­
chitektów w projektowaniu konstrukcji mostowych
jest niewielki, stosunkowo największy przy mo­
stach miejskich, które położone są często w miej­
scach eksponowanych widokowo, przy zespołach
zabytkowych itp. Najczęściej projekty mostów są
zatwierdzane bez opiniowania walorów przestrzen­
nych, co oczywiście zmniejsza problem „formy
obiektu” . Ma to szczególne znaczenie przy za­
twierdzaniu projektów typowych, które, realizo­
wane masowo, stają się wykładnią nie tylko
poziomu technicznego, ale i estetyki polskiego
mostownictwa. W wielu przypadkach rezygnuje
się ze współpracy architekta ze względów „osz­
czędnościowych” . Przy niektórych projektach mo­
stów współpracują architekci, ale dobór ich jest
dość przypadkowy, nie stanowią oni bowiem wy­
specjalizowanej grupy. Pracę tę traktować muszą
jako zajęcie dodatkowe, poza zasadniczymi zain­
teresowaniami. O niemożności wiązania się na
stałe z zespołami czy pracowniami mostowymi de­
cydują niewielkie wyceny części architektonicznej
projektów, nie mogące zapewnić stałej pracy
choćby jednemu architektowi w licznym zespole
konstrukcyjnym. Przedstawione w niniejszym nu­
merze, zrealizowane już mosty, wskazują na to, że
sam fakt wprowadzenia do zespołu architekta,
nie we wszystkich przypadkach wpłynął na pod­
niesienie walorów przestrzennych obiektu. By
współpraca taka była owocna, musi być spełniony
cały^ szereg warunków. Sądzić należy, że model
współpracy architekta i konstruktora w omawia­
nej dziedzinie nie jest jeszcze w pełni ukształto­
wany. Niektórzy konstruktorzy, o urodzonym wy­
czuciu formy, pracując samotnie, osiągają wysoki
poziom przestrzenny swoich obiektów. Współcze­
śnie, w okresie coraz większej specjalizacji i od­
chodzenia od działalności indywidualnej na rzecz
tworzenia zespołów, wydaje się, że tylko prawidło­
wa współpraca różnych specjalistów może prowa­
dzić do najwyższych osiągnięć. Zbyt późne w łą­
czenie architekta do procesu projektowania nie
daje najczęściej pożądanego rezultatu, podobnie
jak to miało miejsce w XIX wieku, gdy ograni­
czono jego pracę do „upiększania” konstrukcji.
Działalność taka nie prowadzi do powstania dzie­
ła będącego syntezą twórczego wysiłku współpra­
cujących specjalistów.
Częściowym wypełnieniem luki w zakresie współ­
pracy konstruktora-mostowca i architekta mogą
być konkursy przede wszystkim otwarte. Takie kon­
kursy otwarte były rozstrzygnięte w 1961 roku na
przeprawę przez Wisłę w Warszawie i w 1964 ro­
ku w Kieżmarku.
Pierwszy z nich miał duży oddźwięk w środowisku
twórczym ze względu na dobrze zorganizowaną
wystawę i szereg publikacji. Drugi przeszedł pra­
wie zupełnie niezauważony.
Rola konkursów zamkniętych w kształtowaniu no­
wych metod pracy jest mniejsza, gdyż skupiają
one raczej zespoły rutynowane, nie szukające no­
watorskich rozwiązań.
M o s t T e a tra ln y p rzez Brdę
w B y d g o szczy

Autorzy: inż. Maksymilian Wolff - główny projek­

tant
inż. Henryk Husar
arch. Konstanty Maciejewski
inż. Piotr Kołodko
Projekt wykonano w latach 1959—1960 w Biurze
Projektów Budownictwa Komunalnego w Gdańsku.
Obiekt oddano do użytku w 1961 r.
Most ten, zbudowany w miejscu zniszczonego w
czasie działań wojennych. Przęsło środkowe zo­
stało wykonane z prefabrykatów wspólnie sprężo­
nych z ukrytymi w przyczółkach przęsłami skraj­
nymi w celu utworzenia układu ciągłego o mini­
malnej wysokości ustrojowej.
Autorzy otrzymali w 1962 r. za ten obiekt na­
grodę KBUiA II stopnia.

M o st B e rn a rd y ń sk i przez
Brdę w B yd g o szczy
Autorzy: inż. Maksymilian Wolff
inż. Romuald Stankiewicz
inż. Henryk Husar
arch. Hildegarda Górna
Projekt wykonano w 1960 r. w Biurze Projektów
Budownictwa Komunalnego w Gdańsku.
Most oddano do użytku w 1963 r.
W wykonawstwie mostu zastosowano po raz
pierwszy w kraju metodę nawisowego betonowa­
nia przęsła środkowego segmentami z przesuw­
nych rusztowań podwieszonych do uprzednio wy­
konanych części konstrukcji.
Do sprężenia przyjęto kable linowe prowadzone
w konałach otwartych układanych w wycięciach
płyty pomostu i kotwionych do czoła w poszcze­
gólnych segmentach po stwardnieniu betonu. Za
most powyższy autorzy otrzymali w 1964 r. nagro­
dę KBUiA II stopnia.

M o st przez M o tław ę
w G d a ń sk u
Autorzy: inż. Henryk Żółtowski
inż. Kazimierz Wy siaty cki
°rch. Anna Swierska
Projekt wykonano w latach 1956—1957 w Biurze
Pfojektów Budownictwa Komunalnego w Gdańsku.
Most oddano do eksploatacji w 1959 r.
Kablobetonowy most przez Motławę jest położony
w sąsiedztwie Starego Miasta.
Przez most prowadzą dwie jezdnie drogowe, to­
rowisko tramwajowe i obustronne chodniki.
Schemat statyczny mostu stanowi wspornikowa
belka. Przęsła brzegowe wykształcono w formie
zamkniętych skrzyń wypełnionych żwirem, spełnia­
jących rolę przeciwwag i zastępujących jednocześ­
nie korpusy przyczółków. Wsporniki przęsła środ­
kowego prefabrykowano na wąskim rusztowaniu
i nasuwano poprzecznie łącząc je sprężeniem ze
skrajnymi przęsłami wykonanymi na mokro.
Dwuteowe belki zawieszone, przygotowano na
placu budowy i zmontowano z wcześniej wykona­
nych wsporników przęsła środkowego. Konstrukcja
przęsła zawieszonego jest zespolona, złożona
z kablobetonowej belki i żelbetowej płyty wylewa­
nej na mokro.

191
 M o st Pokoju przez O drę
w e W ro cła w iu
Autor: inż. Jan Kmita — główny projektant
W spółpraca:
inż. Janina Adamsbaum
inż. Leopold Solarski
inż. Grzegorz Andrulewicz
inż. Jerzy Minch
arch. Jerzy Kociubiński
arch. Szczęsny Rudnicki
techn. Jan Pietrzak
Projekt wykonano w latach 1953-1956 w Biurze
Projektów Budownictwa Komunalnego we Wrocła­
wiu. Most oddano do użytku w 1959 r.
Obiekt dzieli się na dwa funkcjonalnie od­
rębne mosty: drogowy i tramwajowy. Krawędź
górna mostu ukształtowana jest w minimalnym
łuku pionowym, krawędzie dolne opisane odcinka­
mi elipsy, przechodzącymi w skrajnych przęsłach
w krzywe kołowe.
Analiza statyczna wykazała równomierne wyko­
rzystanie betonu w przęśle skrajnym, pewne zaś
niewykorzystanie naprężeń w przekroju podporo­
wym. Istniała zatem możliwość zmniejszenia wy­
sokości belki nad filarami, gdyby kształtowanie
formy wynikało jedynie z kryteriów wytrzymało­
ściowych.
Most jest jednym z największych ustrojów z beto­
nu sprężonego zrealizowanych w kraju.
Ukształtowanie poprzeczne wynikło z dążności do
spełnienia warunków założeń projektowych na­
rzucających ^niesymetryczny układ pasm ruchu
oraz z żądań łatwego dostępu do przewodów in­
stalacyjnych na moście. Ostatni warunek zmusił
projektanta do zaniechania połączenia skrajnych
belek płytą pomostową oraz do obniżenia w tym
polu wysokości poprzecznie. Skrzynkowy kształt
przekroju poprzecznego przyjęto jako najwydaj­
niejszy, wymiary elementów konstrukcyjnych mi­
nimalne. Sprężenie ustroju wspornikowego beto­
nowanego na mokro kablami.
Do sprężenia poprzecznego mostów oraz podłuż­
nego belki zawieszonej (pierwotnie projektowa­
nej jako prefabrykowana) użyto kabli.
Wykorzystując wsporniki mostu dla odciąże­
nia przyczółka od parcia gruntu uzyskano stosun­
kowo małe grubości ścian czołowych. Mury opo­
rowe żelbetowe. Okładzina przyczółków i murów
oporowych z granitu.
Filary z betonu zbrojonego siatką przeciwskur-
czową. Wykonanie fundamentów podpór w stalo­
wej ściance szczelnej.

M o st d ro g o w y

Autorzy: inż. Adolf Łukaszewski

inż. Stanisław Tucholski
arch. Michał Kaczorowski
Projekt wykonano w latach 1958-1960 w W ar­
szawskim Biurze Studiów i Projektów Transportu
Drogowego i Lotniczego. Most oddano do użytku
w 1961 r.
Omawiany obiekt znajduje się nad głębokim, za­
drzewionym jarem prowadzącym na sw/m dnie
drogi lokalne po obu stronach rzeki.
Konstrukcję mostu stanowi siedmioprzęsłowa rama
żelbetowa ze wspornikami. Podpory słupowe w
formie prostokąta z jednostronnie podciętymi
przednimi krawędziami mają stałą grubość i
zmienną szerokość. Poziom górny mostu jest czte-
rodiwigarową konstrukcją żebrową o stałej wy­
sokości. Na wspólnych podporach z mostem
głównym wybudowano na dnie jaru dwudźwiga-
rowy most żebrowy łączący obie drogi lokalne.
M o st d ro g o w y
Autorzy: inż. Stefan Fili pi uk
inż. Adolf Łukaszewski
inż. Marian Bogacki
inż. Tadeusz Paszkowski
inż. Zenon Woźnica
Projekt wykonano w latach 1962—1963 w W ar­
szawskim Biurze Studiów i Projektów Transportu
Drogowego i Lotniczego.
Most oddano do eksploatacji w 1966 r.
W rejonie przeprawy rzeka formuje duże zakole,
co z biegiem lat spowodowało znaczne podmycie
wysokiego brzegu. Na skutek tego wały i część
zalewowa są położone niesymetrycznie względem
koryta rzeki.
Charakterystyczna cechą przyległego odcinka rze­
ki są groźne zjawiska lodowe, gdyż spływające
pola lodowe niejednokrotnie sięgają 1 m gru­
bości i 100 m długości.
Nad korytem głównym ustrój nośny stanowi trój-
przęsłowa belka ciągła o zmiennym momencie
bezwładności wykonana z analogicznych dźwiga­
rów prefabrykowanych jak nad zalewami, połączo­
nych z przypodporową częścią monolityczną za
pomocą skrzyń żelbetowych poprzez sprężenie po­
dłużne i poprzeczne.

M o sty kolei w ą sk o to ro w e j
w B ie szcza d ach
Dla przeprowadzenia linii kolejki wąskotorowej w
lotach 1957—1961 zbudowano 4 mosty łukowe.
Szkoda, że te niewielkie a zgrabnie zaprojekto­
wane obiekty znajdują się w miejscach trudno
dostępnych i mało eksponowanych, z dala od
uczęszczanych tras turystycznych.
Przedstawiamy tu jako przykłady 2 obiekty na
tej trasie.

M o st przez O s ła w ę
Autorzy: inż. Bronisław Kędzierski
inż. Anatol Nikitin
Projekt wykonano w 1955 r. w Centralnym Biurze
Studiów i Projektów Budownictwa Kolejowego.
Most oddano do użytku w 1957 r.
Ustrój nośny stanowi płaskie sklepienie żelbetowe
wsparte na betonowych przyczółkach posadowio­
nych na skale w sposób bezpośredni. Jezdnia
Wsparta na łuku za pośrednictwem cienkich słup­
ków podkreśla lekkość konstrukcji przez swoją
minimalną grubość w stosunku do grubości łuku.

M o st przez S m e re k
Autorzy: inż. Bronisław Kędzierski
inż. Anatol Nikitin
Projekt wykonano w 1957 r. w Centralnym Biurze
Studiów i Projektów Budownictwa Kolejoweąo w
Warszawie.
Most oddano do użytku w 1961 r.
Ustrój nośny stanowi płaskie sklepienie żelbetowe
wsparte na zatopionych blokach fundamentowych
posadowionych na skale. Płyta pomostu oparta
no fundamencie łuku oraz na sklepieniu — za
pomocą pionowych słupków o minimalnych wy­
miarach poprzecznych. Brak płaszczyzn ścian
bocznych przyczółków stwarza wrażenie większej
przezroczystości i naturalniejszego wpisania w do­
linę, nie wyjaśnia jednak sposobu podparcia
sklepienia i zewnętrznych słupków pomostu.
M o st C ło w y przez R eg alicę
w S zc z e c in ie
Autor: inż. Maksymilian Wolff — główny projek­
tant
W spółpraca:
inż. Leszek Borowicz
arch. Janusz Sapiński
Projekt wykonano w latach 1955—1956 w Biurze
Projektów Budownictwa Komunalnego w Gdań­
sku.
Most oddano do użytku w 1960 r.
Most Cłowy w Szczecinie pod względem kon­
strukcyjnym, jak również z punktu widzenia walo­
rów przestrzennych, stanowi poważny krok naprzód
w budowie mostów betonowych w naszym kraju.
Charakteryzują go smukła, lekka sylwetka i orygi­
nalnie rozwiązane przyczółki. Jest dobrze wkom­
ponowany w płaski krajobraz dolnej Odry. Jest to
największy z dotychczas wykonanych w Polsce mo­
stów kablobetonowych.
W przekroju poprzecznym przęseł wspornikowych
most został podzielony na 3 pasma po 2 belki
połączone w strefach przypodporowych płytą dol­
ną. Powyższy podział umożliwił niezależne wyko­
nanie pasma - betonowanie, sprężanie oraz trzy­
krotną rotację deskowań. Sprężenie mostu zostało
przeprowadzone przy zastosowaniu pojedynczych
kabli linowych kotwionych w tulejach stalo­
wych.

M o st p rzez W artę
w Poznaniu

Autorzy: inż. Maksymilian Wolff

arch. Janusz Sapiński
inż. Leszek Borowicz
inż. Aleksander Zborlakiewicz
inż. Leon Święciochowski
Projekt wykonano w latach 1967—1968 w Biurze
Projektów Budownictwa Komunalnego w Gdań­
sku.
Most jest obecnie realizowany: budowę rozpoczę­
to w 1967 r.
Most przez Wartę budowany w ciągu 8-kilome- Na całkowitą szerokość mostu złożą się 2 jezdnie metodą montażu nawisowego z segmentów prefa­
trowej trasy Hetmańskiej w Poznaniu będzie jed­ wydzielone torowisko tramwajowe, 2 chodniki dla brykowanych o stałym ciężarze.
nym z największych mostów z betonu sprężonego pieszych z pasmem bezpieczeństwa i belką po­ Sposób montażu pozwoli na uniknięcie kosztow­
zaprojektowanych i realizowanych w kraju. liczkową. nych rusztowań i umożliwi utrzymanie żeglugi na
Most będzie układem wieloprzęsłowym ciągłym, rzece przez cały okres budowy. Do montażu pre­
złożonym z ramy dwuprzegubowej na podporach Przęsła na terenie zalewowym wykonano na sta­ fabrykatów wykorzystane zostanie urządzenie z
w kształcie litery V i przęseł bocznych opartych na lowych rusztowaniach inwentarzowych. Przęsło budowy mostu w Bydgoszczy.
filarze prostym i 2 przyczółkach. nad nurtem rzeki przewidziano do wykonania Opr. M. W.

M o s t d ro g o w y
Autorzy: inż. Janusz Mazur
inż, Józef Miturski
Projekt wykonano w 1966 r. w Warszawskim Biurze
Studiów i Projektów Transportu Drogowego i Lot­
niczego.
Obiekt stanowi rozwiązanie przeprawy niesyme­
trycznej przez wyodrębnienie estakady od części
zalewowej i mostu nad korytem głównym.
Ustrój nośny estakady zaprojektowano z typowych
prefabrykowanych dwuteowych belek kablobeto­
nowych długości 15 m z żelbetową płytą wykona­
ną na mokro, łączonych w trójprzęsłowe układy
ciągłe.
Mcst nad częścią zalewową ma analogiczną kon­
strukcję z belek łączonych w przęsłowy układ
ciągły. Most nad korytem głównym stanowi

194
trójprzęsłową kablobetonową belkę ciągłą o pro*
porcjach przęseł 1:2:1 wykonaną na rusztowaniach
pełnych. W przekroju poprzecznym zaprojekto­
wano 6 dźwigarów prostokątnych połączonych
płytą dolną w strefie przypodporowej. Wysokość
dźwigarów zmienna wg paraboli stopnia drugie­
go-
Podpory estakady stanowią dwusłupowe układy
ramowe, których rygiel połączony jest przegubowo
ze słupami i monolitycznie z ustrojem nośnym.
T ^ tr
I Ii
11 1
! ji
T jI
T11r ri r1 r i^1
' i ił .11
.11 111 1 II1
Podpory mostu nad częścią zalewową są zapro­ ll 1.1.i.L J.L U li­

U fi' rr ii U n-
jektowane w formie filarów ściankowych ze wspor­
nikami pod belki skrajne; ich szerokość i gaba­ !! !i lii!
1
li
li 'I
i ll
li li
ryt odpowiadają podporom estakady. j1
;U U o U U li

P rz e jście ruro ciąg u

gazow ego

Autor: inż. Zenon Franz

Projekt wykonano w 1959 r. w Biurze Studiów
i Projektów Konstrukcji Stalowych „Mostostal” .
Obiekt oddano do eksploatacji w 1960 r.
Przejście rurociągu gazowego znajduje się na
terenach pozamiejskich. Schemat konstrukcji sta­
nowi kratowa belka w pasie górnym złożona z 2
lin usztywniona poprzecznie parabolicznymi lina­
mi odciąganymi w płaszczyźnie poziomej. Kon­
strukcja stalowa spawana, ze stykami montażo­
wymi na śruby; jej ciężar wynosi 22 t. Na belce
usztywniającej umieszczono chodnik kontrolny
z kratek pomostowych typu „W em a” .

P rz e jście
„ R u ro c ią g u P rzyjaźn i"
Autorzy: inż. Janusz Ratyński
inż. Wiktor Orłowski
inż. W ojciech Glodowski
Projekt wykonano w Biurze Studiów i Projektów
Konstrukcji Stalowych „Mostostal” w Warszawie
Obiekt oddano do eksploatacji w 1963 r.
Przekroczenie Wisły rurociągu ropnego jest jed­
nym z największych obiektów inżynierskich „Ruro­
ciągu Frzyjaźni” , zaś w Polsce największym ukła­
dem wiszącym. Konstrukcję akweduktu ropnego
stanowi kratowa belka stężająca podwieszona do
2 lin nośnych wspartych na stalowych pylonach
pośrednich i zakotwiona w przyczółkach. W płasz­
czyźnie poziomej belka jest usztywniona przez sy­
metryczny układ lin rozpiętych na kratowych
wspornikach pylonów i zakotwionych jak liny
nośne.
Konstrukcja pylonów składa się z betonowych fila ­
rów oraz kratowych słupów stalowych w kształcie
trapezu. Pylon wraz ze skrzydłami wsporników
stanowi dwuprzegubowy słup wahadłowy sztywny
w kierunku poprzecznym do osi mostu dla prze­
niesienia sił bocznych od parcia wiatru. Belka
usztywniająca jest dwudźwigarową kratą krzyżul-
cową o pasach równoległych.
Elementy pomostu mają na celu przekazanie ob­
ciążeń przewodami oraz obciążeń użytkowych ob­
sługi konserwacyjnej na belkę usztywniającą i
składają się z rusztu poprzecznie i podłużnie oraz
podłogi z kratek „W em a” .
Przewody spoczywają na poprzecznicach na łoży­
skach rolkowych.
Liny nośne są zasadniczą częścią konstrukcji
• przenoszą obciążenia pionowe na filary i przy­
czółki. Układ ma liny pionowe podparte na pod­
porze wahadłowej wykształconej na przyczółku
• na pylonie, za pomocą łożysk stalowych. Liny
poziome przejmujące parcia wiatru mają wstępny
naciąg w celu zmniejszenia sił od parcia wiatru
w belce usztywniającej.

Ruchome
formy
architektury
Lech Kłosiewicz
W ostatnich kilku latach wzrasta ilość informacji,
które pojawiają się w prasie architektonicznej,
na temat projektów i realizacji obiektów przysto­
sowanych do transportu i zmiany lokalizacji. Użyt­
kowanie takich form jako okresowych mieszkań
turystycznych w postaci przyczep campingowych
jest powszechnie znane. Nie jest to jednak za­
stosowanie jedyne. Obok przykładów mieszkań tu­
rystycznych tego typu spotykamy bowiem analo­
giczne formy przystosowane do zamieszkiwania w
nich na stałe, bądź też takie, które służą innym
celom, jak np. ambulatoria, kantory banków, kla­
sy szkolne czy sale widowiskowe.
Wydaje się, że w przypadkach, o których tu mowa,
fakt przystosowania tych form do możliwości zmia­
ny ich lokalizacji nie powinien być przeszkodą w
nazywaniu ich formami architektonicznymi 1.
Szczególna zaś cecha, jaką jest możliwość ich
transportu z miejsca na miejsce, uzasadnia nazy­
wanie ich również formami ruchomymi.
W języku angielskim przyjęła się nazwa ,,A Mo­
bile Home” („dom ruchomy” ), która oznacza okre­
ślony typ mieszkania o cechach wyraźnie sprecy­
zowanych.
A oto jak tego rodzaju mieszkanie definiuje wy­
dawnictwo Stowarzyszenia Producentów Domów
Ruchomych w Chicago:
„A mobile home — jest ruchomym lub możliwym
do przewożenia domem skonstruowanym w ten
sposób, że może on być holowany na swoim wła­
snym podwoziu i podłączony do sieci instalacyj­
nych. Jest projektowany bez fundamentów i prze­
znaczony do stałego zamieszkiwania w ciągu ca ­
łego roku” 2. Jeżeli tłumaczenie na język polski na­
zwy angielskiej „A mobile home” jako „dom ru­
chomy” jest właściwe, to w przypadkach zastoso­
wania podobnych form o zbliżonych cechach dla
innego użytkowania można by mówić np. o »ru­
chomych ambulatoriach” , „ruchomych salach wi­
dowiskowych” itp. Wydaje się zatem uzasadnione
nazywanie wszystkich form tego rodzaju mianem
„architektura ruchoma” .
Tradycje różnych architektonicznych form rucho­
mych są dawne: „...tomy można by pisać na te­
mat zastosowania mieszkań przenośnych w prze­
szłości — korzystać z nich musiano w czasach wę­
drówki ludów, wypraw handlowych i wojen krzy­
żowych, używał ich Marco Polo i wschodnie ka­
rawany, znane są namioty beduinów i wozy Cy­
ganów...” 3.
Wybór takiej formy mieszkania związany był zwy­
kle z pracą, jakiej poświęcali się jego mieszkańcy.
Chociaż w przypadku Cyganów ich stałe podróże
trudno dziś uzasadnić rodzajem pracy. W czasach
współczesnych jednak właśnie pewne rodzaje prac
były powodem zastosowania na szeroką skalę
mieszkań ruchomych.
Amerykę Północną można nazwać ojczyzną współ­
czesnej formy ruchomych mieszkań — jednak
dzisiaj do rangi problemu urbanistycznego aw an­
sowały one również w Anglii. Mieszkalne jednostki
pływające spotkać można w Holandii. Z Finlandii
dowiadujemy się o zastosowaniu ruchomych jed ­
nostek dla celów lecznictwa. W ZSRR helikoptery
przenoszą gotowe obiekty architektoniczne.
Informacje na ten temat, które spotyka się w róż­
nych publikacjach architektonicznych, mają jednak
zazwyczaj charakter wycinkowy. Chociaż zwykle
spotykają się z zaciekawieniem czytelników, to
w większości nie zauważa się w nich pewnych
cech znamiennych dla rozwoju współczesnej ar­
chitektury. Sądzę, że powodem takiego podejścia
jest powszechne i odwieczne przyzwyczajenie do
tradycyjnych form architektury stałej. Przyzwycza­
jenie, które obiektowi o cechach tymczasowych
nie przyznaje jakoby walorów architektonicznych.
W rzeczywistości jednak to, co powszechnie uzna­
wane jest za architekturę, stwarza niejednokrot­
nie nieelastyczne ramy, w których upływa nasze
196
ciągle i w coraz szybszym tempie zmieniające
się życie. Charakterystyczną ilustracją tego faktu
może być stwierdzenie, że „. .w czasach najszyb­
szych w historii przemian budujemy jedne z naj­
bardziej trwałych domów, jakie kiedykolwiek zbu­
dowano. ... czy może być coś bardziej absurdal­
nego...” 4.
Współczesne koncepcje mieszkań ruchomych trak­
towane bywają czasem jako niegodne większej
uwagi. Takie też nastawienie wyczuwamy czytając
pracę prof. J. Goryńskieąo 5. w której pisze on m.
in. „...Mógłby ktoś na przykład zapytać, czy setki
tysięcy sezonowych robotników, którzy wędrują po
Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej we
własnych samochodach z nieźle nieraz wyposażo­
ną przyczepą mieszkalną (tzw. trailerem), nie są
zapowiedzią nowoczesnego koczownictwa i czy
nie wskazuje to na możliwość odmiennego roz­
wiązania zagospodarowania świata niż w drodze
urbanizacji? Rozwijanie takich koncepcji należy
zostawić powieściom fantastycznym” .
Nie jest moim celem stawianie tu prognoz roz­
wojowych systemów osiedleńczych. Wydaje się
jednak, że rozpowszechniającego się zamieszki­
wania w domach ruchomych nie można utożsa­
miać z koczownictwem. Mamy tu bowiem do czy­
nienia z interesującą nową formą kształtowania
osiedli z elementów nie związanych na stałe z
terenem — możliwych do wymiany i przeniesienia
w inne miejsce. Kształtowania, które może przy­
bierać wielokrotnie formy o zmiennych cechach
przestrzennych.
Dzisiaj nie można przecież już mówić o zastoso­
waniu trailerów (przyczep mieszkalnych) i na
tym jedynie opierać dalszych wniosków, mamy
już dziś bowiem do czynienia nie z „trailerem” -
„przyczepą mieszkalną” — a z „mobile homes” —
domami ruchomymi, które stanowią dalszy etap
rozwoju trailerów i nie można ich traktować jako
mieszkań koczowniczych.
Wreszcie liczba ludności (nie tylko robotników se­
zonowych), jaka korzysta dziś w USA z rucho­
mych form mieszkania, nie wynosi kilkuset tysięcy,
lecz znacznie więcej. Według informacji z kwie­
tnia 1968 r. w USA blisko 5 milionów ludzi miesz­
ka obecnie w domach ruchomych (przeciętnie
2-3 osoby na jednostkę). Natomiast prognoza roz­
woju użytkowania turystycznych mieszkań rucho­
mych w USA na lata 1975-80 określana jest licz­
bą 7,5 miliona jednostek6,
W Wielkiej Brytanii liczbę użytkowników rucho­
mych jednostek turystycznych określa się dzisiaj
na 5 milionów osób7.
Wydaje się zatem, że w świetle faktów rozwoju
zastosowania ruchomych mieszkań i kształtowa­
nych z nich całych zespołów, nie należy tego zja­
wiska pozostawiać powieściom fantastycznym, jak
proponuje prof. Goryński, jest ono raczej warte
uważnego przestudiowania.
W moim przekonaniu zagadnienie to zawiera w
sobie dwa zasadnicze aspekty: użytkowy i tech­
niczny.
Jeśli mowa o stronie użytkowej, to trzeba stwier­
dzić, że współczesne ruchome formy architektu­
ry narodziły się z określonych potrzeb: ekono­
micznych i społecznych.
Nie są one przecież żadną fantazją. Zastosowano
je tam, gdzie nie można było użytkować lub kon­
struować na miejscu obiektów stałych. Z kolei fakt
przeniesienia procesu budowania poza plac bu­
dowy nosi w sobie cechy techniczne, które w cha­
rakterystyczny sposób je określają. W przypadku
bowiem produkcji współczesnych ruchomych form
architektury spotykamy się z zastosowaniem w peł­
ni przemysłowych, taśmowych metod ich wytwa­
rzania.
Jest to pierwszy w historii przykład realizacji bu­
dynku w fabryce od początku do końca, od su­
rowych materiałów do końcowego gotowego pro­
duktu 8.
W tym tez sensie rozwój ruchomych form archi­
tektury jest istotnym elementem rozwoju współczes­
nych form architektonicznych w ogóle. Jeśli bo­
wiem słusznie zakładamy, że industrializacja jest
naturalnym kierunkiem rozwoju metod współcze­
snej produkcji, to w przypadku obiektów archi­
tektury ruchomej znajdujemy potwierdzenie tej te­
zy w odniesieniu do budownictwa.
Jeśli zatem spoirzeć na rozwói współczesnych form
ruchomych architektury pod kątem rozwoju tech­
nik budowlanych, to interesować nas one będą
przede wszystkim od momentu podiecia ich pro-
dukcii w skali przemysłowej. Wspomniana wyżej
Encyklopedia Architektury Nowoczesnej pod re­
dakcja G. Hatie podaje informacje o domach ru­
chomych pod hasłem „prefabrykacja” , opracowa­
nym przez Herberta Ohla. Fakt ten może świad­
czyć, że autor największe znaczenie przywiązuje do
efektów technicznych osiągniętych w produkcji do­
mów ruchomych. Jeśli przeprowadzimy próbę upo­
rządkowania w sensie przestrzennym elementów
prefabrykowanych, to stwierdzimy, że mamy do
czynienia w zasadzie z czterema typami prefabry­
katów:
— liniowymi (belki, słupy),
— płaszczyznowymi małymi (bloki, panele — ele­
menty ścian i stropów),
— płaszczyznowymi wielkimi (wielkie płyty — całe
ściany, elementy stropów),
— przestrzennymi (gotowe przestrzenne elementy
budynków — kabiny sanitarne, a także domy
ruchome).
Celem prefabrykacji jest przeniesienie maksymal­
nej ilości prac budowlanych pod dach fabryki i
racjonalizacja oraz mechanizacja prac na placu
budowy dla zwiększenia produktywności i zmniej­
szenia kosztów budownictwa. Patrząc z tego
punktu widzenia prefabrykacja elementów prze­
strzennych powinna być najbardziej ekonomiczna,
ponieważ w tym przypadku wykonujemy minimum
prac na placu budowy i osiągamy największy
stopień wykończenia elementu w fabryce. Tak ro­
zumując można traktować domy ruchome jako
rodzaj szczytowego osiągnięcia prefabrykacji.
Jednak wydaje się, że efekty osiągnięte w produk­
cji domów ruchomych, chociaż mogą mieć wpływ
na dalszy rozwój rzeczywistego uprzemysłowienia
budownictwa, nie są wynikiem doskonalenia metod
produkcji budowlanej, a raczej rezultatem wyko­
rzystywania przemysłowych metod wytwarzania
środków transportu dla wyprodukowania nowej
formy mieszkania, jaką jest współczesny dom ru­
chomy.
Jest też charakterystycznym faktem, że pierwszą
fabryką, która w USA w 1933 r. podjęła seryjną
produkcję współczesnych przyczep mieszkalnych,
była fabryka firmy Covered Wagon Co of Detroit.
Cd tego też czasu mamy do czynienia z ciągłym
rozwojem formy ruchomych domów jak i jedno­
stek o innym przeznaczeniu. Również w 1933 r.
w USA zastosowano składany z dwu sekcji typ do­
mów dla robotników podejmujących prace regula­
cyjne rzeki Tennesee —znane pod nazwą Tennesea
Valley Authority9 Sectional House. Ten moment
można też bodaj uznać za początek masowego
stosowania współczesnych mieszkań ruchomych.
Następny etap rozwoju przyczep mieszkalnych na­
stąpił w okresie II wojny światowej, w czasie któ­
rej Amerykanie zaczęli stosować je w wielkich
ilościach jako mieszkania dla robotników budują­
cych nowe ośrodki przemysłu zbrojeniowego.
Po zakończeniu wojny zastosowanie przyczep
mieszkalnych w USA zaczęło wzrastać, poprawiono
też ich wyposażenie. Szerokość przyczep nie prze­
kraczała 2,44 m (8 stóp) i nie rozróżniano wówczas
przyczep turystycznych od przeznaczonych do za­
mieszkiwania stałego.
W latach pięćdziesiątych następuje wzrost zapo­
trzebowania na tę formę mieszkania. Doprowa­
dził on do zwiększenia szerokości przyczep do
3,05 m (10 stóp) , które od 1956 r. zaczęto nazy­
wać domami ruchomymi (mobile homes) w od­
różnieniu od przyczep turystycznych (travel trai-
lers), których szerokość pozostała nie zmieniona -
2,44 m (8 stóp). Ponieważ szerokość domu rucho­
mego 3,05 m (10 stóp) dla stałego w nim zamiesz­
kiwania była jednak niewielka — rozwinięto pro­
dukcję modeli rozkładanych lub o poszerzonych
teleskopowo przestrzeniach mieszkalnych.
Dc-piero w ostatnich latach dopuszczenie w USA
do ruchu drogowego jednostek o szer. 3,66 m
(12 stóp), chociaż z ograniczeniem, spowodowało
dalszy wzrost ich produkcji przy jednoczesnym
zahamowaniu produkcji modeli rozkładanych. Co
jest zapewne powodowane wysokim, mimo wszyst­
ko kosztem prac montażowych, jakie pochłania
rozkładanie jednostek rozszerzanych.
Użytkowanie przyczep mieszkalnych i domów ru­
chomych w USA wykazuje stałą tendencję rozwo­
jową. O ile w 1947 r. wyprodukowano w USA
60 000 przyczep mieszkalnych, o tyle po dziesięciu
latach, w 1957 r. produkcja domów ruchomych wy­
nosiła 119 300 jednostek rocznie, a produkcja tu­
rystycznych przyczep mieszkalnych — 24 200. Daje
to razem roczną produkcję 143 500 jednostek. W
1966 r. wyprodukowano w USA 217 300 domów
ruchomych i 122 700 przyczep turystycznych, co
daje produkcję roczną 340 000 jednostek. W pier­
wszych miesiącach 1967 r. produkcja domów ru­
chomych osiągnęła w USA 16,4°/o całej produkcji
domów jednorodzinnych nie farmerskich 10.
Wraz z rozwojem ilościowym wzrasta też standard.
Długość jednostek w okresie powojennym nie
przekraczała 8,83 m (29 stóp). Obecnie większość
stGnowią jednostki o długości 16,76 m do 1 - 25- 8 -
18,26 m (55 do 60 stóp). Tennesee Valley Authority-Sectional House —
Cena 10 dolarów za stopę kwadratową (ok. 107 rzut i elewacja wschodnia. Dom składany z p r = r - i locsl
dolarów za m2) jednostki kompletnie wyposażo­ dwu sekcji dla załóg budowlanych Bed Daverporl m7 T
id
nej i umeblowanej utrzymuje się przez wiele już zastosowany po raz pierwszy ok. 1933 r. przez {Dro w ers Underj^ ' jj 'v
lat niemal bez zmian, podczas gdy przeciętny towarzystwo powołane przez Kongres USA — BED RM-
koszt domu jednorodzinnego w USA wynosi ok. Tennesee Valley Authority (TVA) - dla prac
20 000 dolarów bez umeblowania. regulacyjnych, budowy tam i elektrowni w !i2c
Popularność tej formy mieszkania zrodziła nowy, dolinie rzeki Tennesee USA (wg ,,Techniques ^AjyeDlN-RM -!
Top
nieznany dotąd problem urbanistyczny, inaczej et Architecture" nr 5, 6/1945 r.)
r°\ n f to o f Venł~ !
mówiąc — zagadnienie grupowania jednostek. 2 7-9
Zespoły osiedli składających się z ruchomych jed­ TVA - Sectional House - montaż sekcji
nostek mieszkalnych tworzą charakterystyczne (wg ,,Techniques et Architecture"
układy. Ich rozplanowanie jest z zasady w dużej nr 5, 6/1945 r.)
mierze uzależnione od możliwości transportu jed­ 3
-2-A-r-------6-5-
nostki do każdej działki. Przyczepa mieszkalna o konstrukcji Removablę Plotf--.Ul
Pierwsze takie osiedla były na ogół nędznie zago­ drewnianej - model amerykański z lat O 5'
spodarowane ze względów spekulacyjnych. Dzi­ trzydziestych. Do 1956 r. nie rozróżniano Sfressed S*in,%' Plywood Panel Roof^ iNoodJoint CcMcr

siaj w USA standardy Stowarzyszenia Producen­ przyczep turystycznych od przeznaczonych Ceiling w Ceihno^r
tów Domów Ruchomych (Mobile Homes Manu- do zamieszkiwania stałego. Wszystkie modele
factures Association - M.H.M.A.) określają w a­ służyły jako mieszkania okresowe ze wzglądu na Sohd
□ B iB a |.
Pond
runki, jakim muszą odpowiadać pod względem wyposażenie i rozmiary. Według dzisiejszej
rozplanowania i wyposażenia. nomenklatury przedstawioną jednostką Stressed Sh m KEttcnor Wall Finiih
Floor— }
Zagadnienie grupowania poszczególnych jedno­ nazwalibyśmy „ przyczepą tu r y s ty c z n ą O k r e ­ yp/ywood Panel Flcor^

stek jest ciągle otwarte i nie wyczerpują go jedno­ ślenie przyczepa mieszkalna, jest właściwe dla X j Grodem
poziomowe rozwiązania osiedli. Spotkać można wszystkich jednostek, które mieszczą w sobie EAST ELEVATl0N
próby grupowania jednostek w pionie. Domy ru­ program mieszkania. W ydaje się też słuszne 5r>i
chome o wielkich dzisiaj rozmiarach stają się nazywanie nim wszystkich modeli, a zwłaszcza
..ociężałe” i mniej ruchome niż w latach pięćdzie­ tych sprzed 1956 r.
siątych i upodabniają się do wielkiego prefabry­
katu, który zatracił w pewnym stopniu cechy ru­
chomości. Wydaje się, że schodzą się tu różne
drogi rozwoju techniki budowlanej i metod stoso­
wanych w produkcji domów ruchomych.
Czy nie należy zatem współczesnego domu rucho­
mego traktować jako pierwowzoru — elementów
wypełniających struktury wielofunkcyjne, które
ostatnio zyskują popularność? Czy w tym sensie
nie jest on jedynym elementem konkretnym — tak
chętnie dzisiaj rozwijanych przyszłościowych wizji
architektonicznych?
•logo rozwój związany był ściśle z rozwojem trans­
portu samochodowego. Dzisiaj spotykamy przy­
kłady transportu jednostek ruchomych drogą wod­
ną i powietrzną, co z kolei może mieć wpływ na
zmniejszenie ograniczeń gabarytowych jednostek
Wynikających z przepisów drogowych. Wydaje się,
że również problem transportu, a w związku z
tym wielorakich zastosowań jednostek ruchomych,
jest otwarty. Faktem godnym uwagi jest wzrost
zapotrzebowania na formy architektury ruchomej,
obserwowany w różnych krajach.
W wielu jednak przypadkach — traktowane jako
tymczasowe - są one często niestarannie projek­
towane, tak jakby nie stanowiły równorzędnego z
innymi elementu organizacji naszego otoczenia.
Obserwowany na świecie w ciągu 35 lat rozwój
ich zastosowania powinien skłaniać do zwrócenia
baczniejszej uwagi na możliwość szerszego i wła­
ściwego ich wykorzystania również w naszym kra­
ju - i jako jednostek ruchomych o różnym zasto­
sowaniu, i jako przykładu rozwoju techniki bu­
dowlanej w kierunku pełnego uprzemysłowienia.
Już po oddaniu numeru do druku ukazało się szereg pu­
blikacji i opracowań związanych z poruszonym tu tematem
ro.in. w Bauen + Wohnen nr 3/1970. B I3 L IO T E K 5
W y d s k - łu
A r c h it e k t u r y
Pllltwiittt łiiiziM łitl

1 Augustę Perret: ‘..Mobile ou immobile, tout ce qui

occupe 1'espace appartient au domaine de 1'architectu-
re” . ..Contribution a une theorie de rarchitecture’'.
Cercie d’etudes architecturales. Paris 1952.
2 ..Flash Facts about Mobile Homes” . Mobile Homes Ma-
nufactures Association. Chicago. IV.1968 (tłum. L. Kłosie-
wicz).
3 Raymond Wilson, Mobility. „Architectural Design” nr
5/1967 (tłum. L. Kłosiewicz).
4 Michael Manser, Industrialized housing and the ar-
chitect, „Architectural Design” nr 2/1967.
5 Juliusz Goryński — „Urbanizacja, urbanistyka, archi­
tektura” . Seria „Omega” , PWN. Warszawa 1966.
6 ..Flash Facts about Mobile Homes and Recreational
Vehicles” . Mobile Homes Manufactures Association. Chi­
cago 25.IV.1967. oraz „Flash Faets about Mobile Homes” Przekrój podłużny przyczepy pokazanej na
ibidem. rys. 3. Można w nim dostrzec niezwykle
7 Raymond Wilson — Mobility, ibidem. ekonomiczne wykorzystanie bardzo
8 Gerd Hatje. „Encyclopaedia of modern architecture” ograniczonej przestrzeni wnętrza -
(hasło: „prefabrication”) Thames and Hudson. London właściwe innym produktom przemysłowym,
1963. takim jak np. samochody, nie często, 5
9 ..The Encyklopedia Americana” . Vd. 26. str. 428—129. niestety, spotykane w projektach
New York, Chicago, Washington D.C. 1963. architektonicznych
k-4- 1
10 Frederick H. Bair Jr. — „Mobile Homes and General (wg ,,Techniques et Architecture"
Housing Supply” . Chicago 1967. nr 5, 6/1945 r.)

197
 5
Rysunek aksonometryczny współczesnej
angielskiej przyczepy turystycznej produkcji
Bluebird Caravans Ltd. przystosowanej do
eksploatacji w ciągu całego roku.
Charakterystyczne jest wyposażenie je j
wnętrza, chociaż detal i ,,styl" wnętrza budzi
zastrzeżenie: 1 - zlew, suszarka, szafka
na naczynia, 2 - toaleta, 3 - kuthnia
gazowa, 4 - szafka kuchenna, 5 -
oświetlenie sufitowe, 6 — podwójne łóżko
składane, 7 - okna otwierane (6 sztuk),
8 — kanapy—siedziska, 9 — szafy ubraniowe,
TO — otwór wentylacyjny, 11 - oświetlenie
gazowe (3 lampy), 12 — kanapa-siedzisko,
13 — siedzisko przy oknie, 14 — schowki na
naczynia, 15 - obudowa zewnętrzna, 16 -
zbiornik gazu stałego
6
Dom ruchomy - typowy rzut jednostki o
szerokości 3,05 m (10 stóp), produkcji KIT
Manufacturing Company, Inc. USA
(wg Mobile Home Dealer 20.12.1962 r.)
7
Dom ruchomy - typowy rzut jednostki
o szerokości 3,05 m (10 stóp) z wysuwanymi
teleskopowo pokojem dziennym i sypialnią —
5 produkcji KIT Manufacturing Company, Inc.
USA
(wg Mobile Home Dealer 20.12.1962 r.)
8
Dom ruchomy „ sekcyjny” - rzut jednostki
zestawianej z dwu sekcji o szerokości 3,05 m
(10 stóp) każda - produkcji Roycraft Coach
Company — U SA : 1 - pokój dzienny 2 —
kuchnia, 3 — sypialnie, 4 - łazienka i WC,
5 — WC, 6 - chłodziarka, 7 — piec instalacji
ogrzewczej
(wg Mobile Home Dealer. 20.12.1962 r.)
9
M odel składanego domu letniego projektu
studentów Hornsey College w Londynie.
Dążność do minimalizacji rozmiarów podczas
transportu i ich zwiększanie w czasie
postoju i użytkowania jest charakterystyczną
cechą wielu projektów obiektów architektury
ruchomej. Stanowi też jeden z podstawowych
problemów technicznych, jaki występuje w ich
projektowaniu
(wg „Architectural Design" nr 8/1964 r.)

198
 10
Dom ruchomy „ sekcyjny" - rzut jednostki o
szerokości po rozłożeniu 7,32 m (24 stopy).
Część środkowa zawierająca wyposażenie
techniczne stanowi zwartą całość.
Pomieszczenia mieszkalne, które znajdują się
wokoło, są dostawiane lub rozkładane: 1 —
pokój dzienny, 2 - kuchnia, 3 - sypialnia,
4 - łazienka i WC, 5 - WC, 6 -
pomieszczenie gospodarcze, 7 - piec
instalacji ogrzewczej, 8 — garderoba
(wg M obile Home Life M .H.M .A. Chicago,
1967 r.)
11
Schematy rozwiązań pralni-automatów

3 7
umieszczonych w jednostkach ruchomych, O
przeznaczonych dla usytuowania w

^ □;
J
osiedlach ruchomych domów: 1 — pralki ------7
outomatyczne, 2 — suszarki, 3 -
pomieszczenia gospodarcze, 4 - stoły,

ku/ $ 3 i i !IU
5 - stołki, 6 - zasobnik mydła, 7 - ławki,
S — oświetlenie sufitowe. Autor arch.
G. Muramoto
(wg Site Planning Kit M .H.M .A. Chicago.
10/1963 rys. nr 271) Sm
12, 13
Autoklinika - projektu arch. Arno Savela,
Finlandia
12 — zestawianie jednostki z platformy
transportującej za pomocą podpór
teleskopowych o zmiennej wysokości
13 - składanie jednostek o szerokości 2,4 m
w większy zespół.
Styki poszczególnych jednostek przy
przejściach z jednej jednostki do drugiej
uszczelniane są nadmuchiwaną dętką, która
stanowi obramienie otworu drzwiowego.
Przykład możliwości szerokiego stosowania
jednostek o użytkowaniu niemieszkalnym
(wg Ark. 6/1968 r.)

,
n n n n n n
2 | 2

E J = l[ 0
6
 - ii L

in

CA
n :S T R m
i i n i.iT d c

14

14
Projekt mieszkań składanych z containerów
o wymiarach 2 ,4 X 2 ,4 X 4 ,8 m wykonany przez
studentów Politechniki w Helsinkach (TKK) -
Jussi Kautto i Tapa ni Launis. Może być
potwierdzeniem rozszerzania się idei
ruchomych jednostek mieszkalnych jako
podstawowej komórki zespołów
mieszkaniowych w przyszłości
(wg Ark. 6/1968 r.)
15
Typowe polskie jednostki ruchome
zagospodarowania placów budowy. Mogą
być dowodem potrzeby zastosowania tego
rodzaju form także i w naszym kraju
(wg „ Fundamenty" - Warszawa
nr 13(483) 1966 r.)
16
Transport drogowy domu ruchomego. Pod
wzglądem architektonicznym transportowana
jednostka nie jest szczególnie interesująca -
zastrzeżenia budzi nie uporządkowany rytm
otworów okiennych, drzwiowych, instalacyjnych
(wg M obile Home Dealer 20.12.1962 r.)

200
17
Załadunek ruchomego domu dla transportu
wodnego — jednostka stosowana dla
pracowników przemysłu naftowego o
specjalnie wzmocnionej konstrukcji zarówno
ze względu na transport drogowy w
trudnych warunkach, jak i załadunek za
pomocą dźwigów. Długość jednostki 12,2 m
(40 stóp).
Czy w produkcji mieszkalnych jednostek
ruchomych jak też i przedstawionych tu
sposobach transportu nie kryją s/ę
nie wykorzystane jeszcze możliwości
pomocy w rozwiązywaniu trudności
mieszkaniowych krajów rozwijających się?
(wg M obile Home Life M .H.M .A. 1956 r.)
18
Zgrupowanie domów ruchomych — detal
osiedla o zagęszczeniu ok. 18 domów na ha
(7 domów na akr). Autorzy architekci
M. Cilchrist i H. Behrend
(wg Site Planning Kit. M .H.M .A. 1967 r. rys.
nr 1599-A).
19
Transport powietrzny jednostek ruchomych
A - helikopter niosący jednostkę szpitalną -
USA
B - helikopter niosący obiekt ruchomy - ZSRR
(wg „Architectural Design" nr 511967 r.)
20
Projekt osiedla domów ruchomych —
Condominium Golden. Colorado - USA.
Autorzy architekci D. Westphall i H. Behrend.
Powierzchnia osiedla 13,6 ha (34 akry), liczba
działek - 276, zagęszczenie ok. 20 jednostek
na ha (8 jednostek na akr). Charakterystyczne
są łagodne krzywizny na zakrętach dróg -
dostosowane do ruchu ciągników holujących
jednostki o znacznych długościach (ok. 20 m
długości).
(wg Site Planning Kit. M .H.M .A. Chicago
1967 r. rys. nr 1480-c)
21
Ilustracje dwu różnych „modułów”
zagospodarowania przestrzennego osiedli
domów ruchomych. Autorzy architekci
G. Muramoto i H. Behrend
(wg Site Planning Kit. M .H.M .A. 1967 r. rys.
nr 203)
22
Grupowanie domów ruchomych w układzie
szeregowym. Autorzy architekci M. Gilchrist
i H. Behrend
(wg New Housing System Concepts. M .H.M .A.
Chicago 1967, rys. nr H.H. 1000 M G )
23
,,Multifamily units may be next" (jednostki
wielorodzinne mogą być następnym etapem
rozwoju) - taki podpis znajdujemy pod tą
ilustracją w czasopiśmie amerykańskim
„ American Builder” z lipca 1967 r., vol. 100
nr 7.
24
Hybrid Housing — autor arch. in i. John
Holton. M odel pokazuje zasadę wypełniania
stalowego szkieletu jednostkami
przestrzennymi wyprodukowanymi fabrycznie.
Rozmiary jednostek 2,74X3,66 m (9X 1 2 stóp)
w przekroju poprzecznym. Długość 8,53 do
12,20 m (28 do 40 stóp). Ciężar od 3 do 6 t.
W zastosowaniu tego systemu i podobnych
widzi się szanse rozwiązania problemu
mieszkaniowego w USA
(wg „Architectural Engineering News”
nr 6/1967 r. oraz New Housing Systems
Concepts M .H.M .A. Chicago 1967 r.)
25
Propozycja architekta G. Muramoto
kształtowania wysokościowej zabudowy
z fabrycznie produkowanych jednostek
przestrzennych. Rzut i perspektywa
(wg New Housing Systems Concepts.
M .H.M .A. Chicago 1967 r.)
26
Ilustracja kierunku rozwoju przestrzennego
prefabrykowanych elementów budynku: a -
elementy liniowe (belki, słupy), b - elementy
płaszczyznowe małe (części ścian i stropów),
c - elementy płaszczyznowe wielkie (całe
ściany i części stropów) d - elementy
przestrzenne - tzw. nprefabrykacja
komórkowa” lóżnych systemów, a także domy
i inne jednostki ruchome. Systemy
prefabrykacji przestrzennej wydają się
szczególnie uzasadnione w przypadku
stosowania lekkich materiałów konstrukcyjnych
(wg „Techniąues et Architecture”
nr 5, 6/1945 r.)

202

Polimery piankowe
w nowoczesnej
architekturze
Wanda Jakóbiec
Współczesna architektura w swym dążeniu do co­
raz lżejszych konstrukcji i form ma często poważne
kłopoty z zagadnieniami izolacji termicznej i aku­
stycznej.
Izolację termiczną rozwiązują wszystkie tworzywa
komórkowe ze względu na ich bardzo niski współ­
czynnik przewodności cieplnej, znacznie gorzej
wygląda sprawa z izolacją akustyczną. Znane
prawa izolacji akustycznej od dźwięków powietrz­
nych w zastosowaniu do ścian jednorodnych
mówią, że izolacja akustyczna wyrażona w dB jest
proporcjonalna do logarytmu ciężaru jednostko­
wego elementu izolacyjnego. Wyklucza to zasto­
sowanie jako izolacji spienionych tworzyw sztucz­
nych, które mają bardzo mały ciężar objętościo­
wy (w pewnych układach tworzywa te znajdują
jednak zastosowanie). Natomiast tworzywa spie­
nione o otwartych komórkach nadają się świetnie
do pochłaniania dźwięków przenoszonych przez
powietrze. Na całym świecie obserwuje się dzisiaj
wzrost udziału tworzyw sztucznych w budownic­
twie. Przodują w tym USA i NRF. W USA prze­
widuje się osiągnięcie wskaźnika 14 kg/M w
1970 r. W Polsce według prognoz długotermino­
wych wskaźnik 15 kg/M osiągnięty będzie w
1980 r. Zastosowanie tworzyw sztucznych na tak
szeroką skalę musi objąć też dziedzinę konstrukcji
budowlanej, formy architektonicznej i procesu
technologicznego budownictwa. W literaturze
światowej spotyka się wiele nowych rozwiązań z
zastosowaniem polimerów1.
Do koncepcji tych trzeba podchodzić ostrożnie,
pamiętając o tym, że niektóre z nich lansowane
są przez wielkie koncerny chemiczne, szukające
przede wszystkim nowych rynków zbytu dla swoich
surowców i wyrobów.
Z tym zastrzeżeniem przedstawiamy tu niektóre
polimery piankowe stosowane w budownictwie
światowym z tą myślą, że mogą być po zbadaniu
inspiracją do nowych rozwiązań.
Interesującą próbę zastosowania polimerów pod­
jęto we Francji w akcji budownictwa szkolnego
zwanej „Operation Chavil!e” przeprowadzonej
pod egidą rządu.
Budynki Operation Chaville mają konstrukcję me­
talową. Ściany zewnętrzne budynku skonstruowa­
ne są z płyt, w których warstwę wewnętrzną sta­
nowi polistyren ekspandowany. Płyty zewnętrzne
wykonano z blachy aluminiowej. Wykończenie
wewnętrzne natomiast z suchego tynku.
W USA stosuje się w budownictwie płyty typu
„sandwicz” . Oto przykłady kilku takich płyt:
~ Płyty „sandwicz” z warstwą wewnętrzną typu
„sandwicz” . Firma Mansant Chemical Company
wprowadziła na rynek tworzywo o nazwie „Rib-
-Core” . Pomiędzy zewnętrznymi warstwami ze
sklejki umieszczona jest struktura typu „sandwicz” ,
złożona z warstw polistyrenu ekspandowanego i
papieru. Przekładane sklejone warstwy polistyre­
nu ekspandowanego i papieru tworzą mocną
strukturę wewnętrzną, która złączona z zewnętrz­
nymi płytami sklejki wykończonymi błoną chloro-
winylową, stanowi doskonały materiał na ściany
zewnętrzne, podłogi, dachy.
Wytrzymałość na ściskanie:
PS ekspandowanego 1,3 kg/cm2
Wytrzymałość na ściskanie:
„Rib-Core” 4,1 kg/cm2
Moduł sprężystości:
PS ekspandowanego 21 kg/cm2
Moduł sprężystości „Rib-Core” 210 kg/cm2
W przypadku stosowania płyty jako ściany osło­
nowej warstwa zewnętrzna wykonywana jest z me­
talu. Płyty takie można stosować na ściany ze­
wnętrzne gładkie albo z wmontowanymi drzwiami
i oknami. Jeżeli w elementach budowlanych wy­
stępują drzwi, są one skonstruowane w taki sam
sposób jak płyty.
Okazało się, że powietrze zamknięte w odstępie
między warstwami zewnętrznymi daje dobrą izo­
lację termiczną. Płyty te barwne (barwiony poli-
ster), produkowane przez firmę Kalwall i Corp,
stosowane są jako ścianki działowe przepuszcza­
jące światło, dachy, witryny dekoracyjne.
— Płyty wytwarzane z tafli PWS - produkcji Ca-
ralume — Engineering Inc. mające warstwę we­
wnętrzną o strukturze plastra miodu. Płyta we­
wnętrzna zanurzana jest w spoiwie epoksydowym,
a następnie łączona z dwoma płytami zewnętrzny­
mi za pomocą niezbyt silnego docisku. Wprowa­
dzenie kolorowych wkładów poliestrowych przynosi
dodatkowe efekty dekoracyjne.
- Płyty produkcji firmy Dov. Chemical, w których
warstwy zewnętrzne wykonywane są z żywicy akry­
lowej, zaś warstwa wewnętrzna z polietylenu eks­
pandowanego. Jest to płyta bardzo dekoracyjna:
przy właściwym doborze kolorów dużych przezro­
czystych tafli zewnętrznych z żywicy akrylowej d a­
ją one niezwykłe efekty. Przepuszczalność świa­
tła — ok. 65°/o.
Izolacja, którą się osiąga, jest dwukrotnie wyższa
od izolacji, jaką daje okno o podwójnych szy­
bach.
Struktura ta może przenosić tylko własny ciężar.
— Płyty, w których warstwy zewnętrzne wykony­
wane są z blachy stalowej, zaś wewnętrzne z two­
rzywa poliuretanowego ekspandowanego na miej­
scu. Wielu ekspertów amerykańskich sądzi, że tego
rodzaju płyty dają największe możliwości, jeśli
chodzi o konstrukcje ścianek działowych. Łączą
one walory izolacyjne poliuretanów z wytrzyma­
łością strukturalną metalu. W USA płyty te znaj­
dują duże zastosowanie. • za pomocą odpowiedniego urządzenia pasty, w
- Tzw. ściany „Vaughana” , stosowane obecnie
aa terenie USA, produkowane na miejscu budo­
wy. Składają się z 3 płyt gipsowych laminowanych
spoiwem neoprenowym. Metoda ta powstała dzię­
ki opracowaniu przez znaną firmę Du Pont spoiwa
0 natychmiastowym wiązaniu.
Spoiwo nakładane jest po jednej stronie każdej
z zewnętrznych gipsowych płyt, grubości 15 mm i
po obu stronach rdzenia grubości 25 mm. Po
wstępnym osuszeniu, płyty zestawia się stronami
powleczonymi spoiwem w specjalnym szablonie
1 lekko dociska. Ponieważ spoiwo wiąże natych­
miast, ściany te mogą być od razu montowane.
Płyty łączone są na pióro i wpust, przy czym rów­
noległe krawędzie wpuszcza się na 38 mm. Zało­
ga 4 robotników może zmontować 85 płyt dzien­
nie.
Czasopismo kanadyjskie „Canadian Piastics” w
artykule „A wali panel as modern as tomorow”
podaje: „Płyta ta umożliwia wyeliminowanie 4 cali
cegły plus 1 cal przestrzeni powietrznej, plus
4 cale luźnej izolacji włóknistej, zabezpieczenia
przeciw parze wodnej, plus 8 cali bloku betono­
wego, plus wykończenie wnętrza” .
Są to płyty poliuretanowe o grubości 5 cm, produ­
kowane przez firmę Douglas Limited. Zewnętrzne
wykończenie tworzą płyty aluminiowe o spodzie
z galwanizowanej stali. Płynne składniki tworzące
piankę poliuretanową po wymieszaniu wlewane
są pomiędzy dwie ogrzane płyty aluminiowe. Po­
wstająca w wyniku reakcji chemicznej pianka łą ­
czy płyty aluminiowe w jedną całość.
Na miejscu budowy płyty montowane są od we­
wnątrz za pomocą nitów „H ucka” .
— Ściany w angielskim systemie SFI
W 1960 r. wydział architektury londyńskiej rady
miejskiej przeprowadził badania dotyczące uprze­
mysłowienia budowy 12- do 21-piętrowych bloków
mieszkalnych. Badania te wykazały, że najskutecz­
niejszą i najszybszą metodą budowy jest kon­
strukcja stalowa z lekkimi okładzinami. Opraco­
wano system budowy wielopiętrowych budynków,
który polegał na użyciu płyt nadających się do
różnych zastosowań w powtarzalnych układach
występujących w dużych ilościach.
- W 1962 r. przedsiębiorstwo lndulex Engineering
Company LTD rozpoczęło produkcję lekkich płyt
o wielkich rozmiarach z żywic poliestrowych
wzmocnionych włóknem szklanym jako wykładzi­
ny zewnętrznych ścian. Płyty te mogą być produ­
kowane w różnych kolorach, są odporne na pro­
mienie ultrafioletowe i wpływy atmosferyczne.
Grubość ich wynosi 10 cm, na rdzeń używa się
azbestu lub wełny mineralnej. Pomiędzy wykładzi­
ną zewnętrzną a warstwę izolacyjną umieszczona
jest folia aluminiowa, która nie dopuszcza pary
wodnej do warstwy izolacyjnej. Płyty montowane
są w fabryce do ram stalowych i dostarczone na
plac budowy w 3-piętrowych jednostkach.
Przedstawione rozwiązania nowoczesnych ścian z
tworzyw sztucznych nie mogą jeszcze być stoso­
wane w polskim budownictwie, ponieważ nie pro­
dukujemy jeszcze tworzyw sztucznych na taką ska­
lę. Natomiast już dziś można stosować ściany bę­
dące układem płyt żwirobetonowych lub żelbeto­
wych z nałożonymi na nie powłokami z tworzyw
sztucznych; powłoki te zwiększałyby jednocześnie
izolacyjność akustyczną ściany.
Opracowanie takiej powłoki i udowodnienie słusz­
ności tej koncepcji było celem mojej pracy dok­
torskiej p t.: „Powłoka z tworzyw sztucznych
zwiększająca izolacyjność akustyczną ściany mię-
azymieszkaniowej” 2. W pracy zwróciłam przede
wszystkim uwagę na mieszkania już wybudowane
i zamieszkane. Istnieje bowiem dużo mieszkań,
zwłaszcza w budownictwie wielkopłytowym, któ­
rych właściciele nie mogą w pełni cieszyć się z
komfortu swego mieszkania, ponieważ na pierwszy
plan uciążliwości wysuwa się brak spokoju i ciszy.
Należało zatena opracować metodę poprawiania
warunków akustycznych bez wprowadzenia kosz­
townych i kłopotliwych zmian konstrukcyjnych, po­
ciągających za sobą remont czy przeprowadzkę
użytkowników. Sposobem tym mogło być nanie­
sienie odpowiedniej powłoki na ściany oddziela­
jące poszczególne . mieszkania (najlepiej natrys­
kiem).
Znane są już dzisiaj natryskowe metody otrzymy­
wania „in situ” powłok ze spienionych tworzyw
sztucznych. Są to powłoki poliuretanowe, których
w kraju jeszcze się nie produkuje, oraz moczniko­
we, które nie nadają się do tego celu ze względu
na dużą higroskopijność i niewielką wytrzymałość
mechaniczną. W tej sytuacji powstał pomysł
i opracowanie natryskowych powłok ze styro­
pianu s.
Powłoki styropianowe otrzymuje się przez natrysk
której skład wchodzi wypełniacz — zmielone od­
pady styropianowe i spoiwo.
Własności warstw izolacyjnych otrzymywanych w
ten sposób zależą zarówno od rodzaju spoiwa, jak
i składu wypełniacza styropianowego. Na przy­
kład spoiwo polioctanowowinylowe wpływa na
zwiększenie elastyczności warstwy izolacyjnej, a
dodatek pyłu azbestowego do wypełniacza na
zwiększenie jej wytrzymałości mechanicznej. Ba­
dania akustyczności tych powłok postanowiono
przeprowadzić na płytach żelbetowych o grubości
10 cm. Ściany mieszkaniowe zbudowane z tych
płyt w systemie Domino mają najgorszą izolacyj­
ność akustyczną. Ze względu na dużą ilość w a­
riantów badania akustyczne przeprowadzono na
modelach w skali 1 :5 w Zakładzie Akustyki ITB,
pod kierunkiem dr inż. J. Sadowskiego.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że warstwy izo­
lacyjne mogą służyć również jako materiał pochła­
niający dźwięki powietrzne. Warstwy te, zastoso­
wane jako materiał dźwiękochłonny nie powinny
być wałkowane i można ich nie wykańczać; za­
stosowane jako materiał dźwiękoizolacyjny muszą
być dodatkowo wykończone, w przeciwnym razie
nie wpływają na wzrost izolacyjności akustycznej.
Stwierdzono to w trakcie przeprowadzania badań
akustycznych.
Warstwy izolacyjne badane były z następującym
wykończeniem: tynkiem, płytami poliestrowymi, fo­
lią z PCW i masą ze szkła wodnego i kredy. N aj­
lepsze wyniki dały wykończenia tynkiem i poli­
estrami. Tynk ma tę wadę, że zasłania ciekawą
fakturę. Wykończenie poliestrami nie zasłania
faktury i daje dodatkowe efekty barwne.
W pracy przyjęto nazwę „powłoka” dla warstwy
izolacyjnej z wykończeniem.
Zdjęcia zamieszczone powyżej miały m. in. na
celu ogólne zapoznanie czytelnika z nowym ma­
teriałem budowlanym, który może mieć znaczenie
w projektowaniu jako izolacja termiczna, dźwięko­
wa, materiał dźwiękochłonny, a nawet dekoracyj­
ny. Wyniki badań akustycznych potwierdziły zało­
żenia: powłoka z tworzyw sztucznych naniesiona
na płytę żelbetową może przynieść poprawę jej
izolacyjności akustycznej w granicach od +1 dB
do + 5 dB w zależności od rodzaju warstwy izo­
lacyjnej, jej grubości i wykończenia. Sprawdzono
to w następującym cyklu badań:
a) wyselekcjonowaniu do dalszych badań 2 naj­
lepszych z 7 opracowanych,
b) zbadaniu przyrostu izolacyjności akustycznej w
funkcji grubości,
c) badaniu przyrostu izolacyjności akustycznej w
funkcji wykończenia.
Najlepsze okazały się warstwy izolacyjne ze spoi­
wem polioctanowinylowym i korkowokauczukowym.
Badania w funkcji grubości (grubość modelowa
warstwy izolacyjnej 2 , 4, 6 mm, co odpowiada
1, 2, 3 cm w przeliczeniu na przegrody oryginal­
ne) wykazały ważną i istotną sprawę — grubością
optymalną jest grubość 2 cm. Pod względem aku-
203
stycznym najlepsze okazało się wykończenie tyn­
kiem.
Wnioski, które można wyciągnąć, są następujące:
— Układ: ściana żelbetowa grubości 10 cm + po­
włoka z tworzyw sztucznych może być ścianą
międzymieszkaniową, ponieważ jej średnia izo­
lacyjność akustyczna wynosi 48—49 dB. Zgod­
nie z normą PN/63-B02151 przewidzianą dla
ściany międzymieszkaniowej płyta żelbetowa
bez powłoki ma średnią izolacyjność akustycz­
ną = 44-45 d B 5.
— Powłoki z tworzyw sztucznych można stosować
w mieszkaniach już wybudowanych \ zamiesz­
kałych, ponieważ opracowana metoda jest
łatwa do realizacji.
— Zastosowanie układów izolacyjnych w prefabry-
kacji może bardzo zmniejszyć ciężar płyt prze­
widzianych na ściany międzymieszkaniowe.
Układ izolacyjny zwiększa ciężar płyty o grub.
10 cm tylko o niecały procent, podczas gdy
płyta żelbetowa o grub. 15 cm waży od niej o
50°/« więcej (wg atestów Zakładu Akustyki ITB
płyta o grub. 15 cm może spełniać wymaga­
nia normowe).
Na zakończenie kilka słów, charakteryzujących ten
nowy materiał izolacyjny:
— ciężar objętościowy w zależności od zastosowa­
nego spoiwa waha się od 56 do 380 kg/m3.
W pierwszym przypadku spoiwo polioctanowi-
nylowe, w drugim krzemianowe;
— współczynnik przewodności cieplnej mieści się
w granicach od 0,033 do 0,042 kcal/mh °C w
zależności od spoiwa (analogicznie od ciężaru
objętościowego);
— odporność na temperaturę w granicach od
-25 °C do +70 °C ;
— odporność na warunki atmosferyczne - ma­
teriał odporny na działanie 4 pór roku;
— przyczepność do podłoża — dobra przyczep­
ność do betonu, metalu i płyty pilśniowej;
— własności antykorozyjne - z wyjątkiem warstwy
izolacyjnej na spoiwie krzemianowym.
1 Polimery — ładniejsza nazwa tworzyw sztucznych, pian­
kowe inaczej spienione, ekspandowane, komórkowe.
2 Obrona pracy odbyła się w dniu 20.12.1968 r. Wydział
Inżynierii Budowlanej Politechniki Warszawskiej.
3 Patent nr 48361 pt.: „Sposób otrzymywania warstw izo­
lacyjnych na bazie styropianu i innych składników przez
natryskiwanie” .
4 J. Sadowski; Ochrona przeciwdźwiękowa w budownictwie
mieszkaniowym, 1965 r.
5 Po sprawdzeniu badań modelowych na przegrodach ory­
ginalnych.
204
1
Przekrój struktury typu „ sandwicz" stosowany
przez Operation Chaville: 1 - laminat
gipsowy, 2 — polistyren ekspandowany,
3 - blacha aluminiowa
2
Płyta typu „ sandwicz” z warstwą „Rib-Core"
3
Szczegóły konstrukcji ściany z warstwą
wewnętrzną „R ib -C o re": 1 - „Rib-Core",
2 - sklejka po obydwu stronach, 3 -
wykładzina winylowa po obydwu stronach,
4 — rama, 5 — listwa uszczelniająca
4
Płyty z warstwą „Rib-Core” z wmontowanymi
drzwiami i oknem. Warstwy zewnętrzne
wykonane są z poliestrów wzmocnionych
włóknem szklanym
5
Profile wykończone taflami z żywicy
poliestrowej wzmocnionej włóknem szklanym
pozwalają na osiągnięcie znacznej
przejrzystoćci i stabilności strukturalnej
6
Płyty, w których warstwy zewnętrzne wykonane
są z żywicy poliestrowej wzmocnionej włóknem
szklanym, zaś warstwa wewnętrzna o strukturze
plastra miodu — z papieru impregnowanego
żywicą fenolową
7
Montaż ściany 3-kondygnacyjnej
z wmontowanymi oknami
(system SFI)
8
Plac budowy. Załoga składająca się z 3
robotników może ułożyć dziennie 93 m2 płyt
9
Ściany z pianki poliuretanowej otrzymywane
przez wtryskiwanie żywicy poliuretanowej na
miejscu budowy
10
Natrysk pasty izolacyjnej na płytę modelową w
skali 1:5. Płyta - oryginał pow. 10 m2
grub. 10 cm. Faktura powierzchni otrzymanej
warstwy izolacyjnej jest gruboziarnista
i porowata, może być barwiona na dowolne
kolory
11
Wałkowanie warstwy izolacyjnej. Po
naniesieniu pasty o przewidzianej grubości,
powierzchnia musi być przywałkowana dla
wyrównania
12
Wykończenie warstwy izolacyjnej arkuszami
poliestrowymi
13
Umieszczanie płyty z izolacją wykończoną
poliestrami w komorze modelowej Zakładu
Akustyki ITB. Na zdjęciu widać dobrze
trójwymiarowy charakter układu: płyta
żelbetowa, warstwa izolacyjna, wykończenie
14
Układ do pomiaru izolacyjności przegrody na
dźwięki powietrzne. Zasada przeprowadzenia
pomiaru polega na określeniu różnicy
poziomu ciśnienia akustycznego przed i za
przegrodą. W tym celu przegrodę umieszcza
się pomiędzy dwoma pomieszczeniami. Jedno
z tych pomieszczeń jest pomieszczeniem
nadawczym, drugie odbiorczym
15
Na wykresie charakterystyka izolacyjności
właściwej modelu przegrody w skali 1:5.
1 - płyta bez izolacji, 2 - płyta z układem
izolacyjnym: warstwa izolacyjna na spoiwie
polioctanowinylowym wykończona tynkiem.
Pole zakreskowane - przyrost izolacyjności
Częstotliwość1 w Hz
X Kongres
Między narodowej
Unii Architektów
w Buenos Aires
Izabella Wisłocka
X Kongres UIA w Buenos Aires można śmiało
określić mianem kongresu-gigantu, gdyż nieza
leżnie od liczby ponad 3500 architektów zgroma­
dził tej argentyńskiej wiosny 1969 r. takąż liczbę
studentów i odbywał się w trzech etapach:
— Międzynarodowe Spotkanie Studentów Archi­
tektury,
— X Kongres Architektów w Buenos Aires,
— Kongres Urbanistów w Mar del Plata.
Oprócz tego zorganizowano międzynarodową wy­
stawę zrealizowanych prac, które — zdaniem władz
architektonicznych poszczególnych krajów - wnio­
sły największy wkład do problematyki mieszkal­
nictwa, festiwal filmowy (13-26X) obejmujący
140 filmów nadesłanych z 25 krajów, oraz Mię­
dzynarodową Wystawę „Confort Humano", urzą­
dzoną przez Argentyńską Izbę Handlową Wytwór­
ców Domowego Wyposażenia.
Porządkując bogate wrażenia z powyższego Kon­
gresu zastanawiałam się nad wyborem naj­
właściwszej formy ich przekazania i zredukowania
olbrzymiego materiału do informacji najbardziej
istotnych. Wszystkie kongresy są w zasadzie po­
dobne do siebie i działają według identycznego
schematu (inauguracja, posiedzenia robocze, wie­
czorne rozrywki, program dla pań - pokaz mody,
zwiedzanie muzeów, wernisaże wystaw najwybit­
niejszych malarzy I rzeźbiarzy, wycieczki, cocktaile,
oficjalne zamknięcie i tradycyjny bal czy też ban­
kiet pożegnalny) i jeżeli nie skoncentrujemy się
nad podstawowymi zagadnieniami poruszanymi w
czasie obrad, możemy popaść w pewien schema­
tyzm relacjonujący chronologiczny bieg wydarzeń
kongresowych. W odniesieniu do X Kongresu w
Buenos Aires tego rodzaju sprawozdanie nie mia­
łoby sensu. Od razu na wstępie trzeba zaznaczyć,
że Kongres ten należał do rzędu wydarzeń histo­
rycznych i będzie się o nim w przyszłości mówić
tak, jak dziś mówimy o Kongresie CIAM w Ate­
nach, czy też Kongresie w Otterloo.
Relacjonując najważniejsze wydarzenia Kongresu,
nie można nie wspomnieć o Międzynarodowym
Spotkaniu Studentów Architektury, które poprze­
dziło właściwe obrady Zjazdu. Organizatorzy
X Kongresu UIA w Buenos Aires w zrozumieniu
wagi tematu kongresu ,,L'Habitat social” podjęli
chwalebną i słuszną decyzję poprzedzenia Kongre­
su międzynarodowym spotkaniem studentów, któ­
rzy mieli przedyskutować takie problemy ja k : śro­
dowisko społeczne, mieszkanie i aktualne pro­
blemy nurtujące studentów architektury. Jak głosi
Biuletyn Informacyjny Sekretariatu Studentów, Ko­
mitet Organizacyjny UIA miał na celu umożliwić
studentom wielu krajów spotkanie i wymianę po­
glądów. Na spotkanie to zaproszono szereg zna­
nych i wybitnych architektów z różnych krajów, ta­
kich jak Denis Crompton, Jacob B. Bakema, Aldo
von Eyck, Yona Friedman, Joaąuin Guedes, Her­
man Herzberger, Roberto Segre, SiIvia Vanderlay
i innych po to, aby umożliwić studentom pozna­
nie ich, zaznajomienie się z ich pomysłami, reali­
zacjami i przedyskutowanie z nimi najbardziej pa­
lących problemów w ramach seminariów, konfe­
rencji „okrągłego stołu" i wykładów.
Już na początku tego spotkania — w wyniku roz­
bieżności poglądów między studentami — podzie­
lili się oni na dwie frakcje, z których jedna kon­
tynuowała obrady w Gmachu San Martin w ra­
mach zorganizowanego spotkania przez Komitet
Kongresu UIA, oraz druga — niezwykle liczna —
która odbywała swe ożywione narady w Gmachu
Wydziału Architektury na terenie miasteczka uni­
wersyteckiego w dzielnicy Nunez.
Abstrahując od szczegółów obrad tych dwu frakcji
w generalnych zarysach wszyscy byli zgodni co
do niesłychanej wagi zagadnienia mieszkalnictwa,
szczególnie w odniesieniu do świata będącego
na drodze rozwoju, określając jego deficyt miesz­
kaniowy liczbą 27 milionów mieszkań. Studenci
206
decimo congreso
mundial de arquitecios
BUENOS AIRES REPUBLICA ARGENTINA
19 al 25 de octubre de 1969
SALTA
JUCU M AN CHACO
rCATAMARCA
CORDOBA
[y e w w en d o za BUENOS •<
BUENOS AIRES
CHILE
LNEUOUEN
RIO NEGRO
TERRI
TERRITORIO NACIONAL DE LA
DEL FUEGO. ANTARTIDA
t ie r r ;
ISLA
ISLAS D EL ATLANTICO SUR
ilustrujące gwałtowny wzrost ludności świata, a
świadomi odpowiedzialności, jaka stoi przed ich
pokoleniem w wyborze kierunków decyzji, przyta­
czali porównawczo dwie dziedziny, których reali­
zacja pochłania podobne sobie sumy: na rozwią­
zanie światowego deficytu mieszkaniowego potrze­
ba w ciągu 30 lat po 1,4 miliarda dolarów rocz­
nie, na akcję zaś „Apollo" wydano 45 miliardów
dolarów.
Przystępując do omówienia najważniejszych wy­
darzeń właściwego Kongresu pragnę poinformo­
wać czytelników o zmianach personalnych we
władzach UIA, które nastąpiły w czasie Walnego
Zjazdu. Rzeczą bardzo znamienną stał się fakt
wejścia do władz architektów spoza Europy. Na
miejsce ustępującego prezesa Eugene Baudouin
większością kilku głosów na prezesa został wy­
brany meksykański architekt Martin Corona, zaś
sekretarzem generalnym został Libańczyk Hebbes
Edde.
Przejęcie kierownictwa UIA przez archiktetów spo­
za Europy oznaczać będzie niewątpliwe przesu­
nięcie się punktu zainteresowań na kraje Trzeciego
Świata — co zresztą wydaje się układem ze wszech
miar sprawiedliwym, z uwagi na konieczność po­
mocy w rozwiązywaniu najbardziej palących pro­
blemów mieszkalnictwa tych właśnie krajów, co
w sposób jaskrawy ujawnił Kongres w Buenos
Aires. Już podczas inauguracji Kongresu przema­
wiający z ramienia ONZ Adolf Ciborowski zasy­
gnalizował konieczność zajęcia się problematyką
Trzeciego Świata.
W swej wypowiedzi zwrócił on uwagę na podsta­
wowe zagadnienia rozwoju świata i wynikające
stąd konsekwencje, podając jednocześnie liczby,
mianowicie 3 miliardy w 1960 r., 4,4 miliarda w
1980 r., 6,1 miliarda w 2000 r. Przewiduje się,
PARAGUAY
że ludność miejska wzrośnie w 2000 r. do
2 miliardów 350 tys. W konsekwencji tych przemian
demograficznych w ciągu najbliższych 20 lat bę­
FORMOSA^
dziemy musieli zbudować więcej niż w ciągu ca­
łej historii ludzkości. Zdaniem Ciborowskiego,
'M ISIONES problemy, które się wyraźnie zarysowują, można
,'CORRIENTE! ująć w dwie grupy:
— zabezpieczenie dachu nad głową tym właśnie
miliardom ludzi, zabezpieczenie miejsca pracy,
zabezpieczenie usług technicznych i socjal­
[ ENTRE nych,
i RIOS
- zabezpieczenie i uchronienie od zagłady na­
turalnego otoczenia.
W przemówieniu zwrócił Ciborowski uwagę na
AIRES
fakt, że X Kongres Architektów w Buenos Aires
zamyka Dekadę Rozwoju i Pracy ONZ i jest je­
dnocześnie początkiem następnej Dekady.
Upływającą Dekadę Prac ONZ charakteryzuje
wiele osiągnięć szczególnie w dziedzinie politycz­
nej i ekonomicznej, ale też z okresem tym wiąże
się wielki niedobór w dziedzinie osiedli ludzkich.
Zdaniem Ciborowskiego, przechodzimy obecnie
kryzys niszczenia wielkich połaci świata, zanie­
czyszczania powietrza, gwałtownego pogarszania
się warunków bytowania na zurbanizowanych te­
renach.
W nadchodzącej Dekadzie musi UIA zabezpie­
czyć ludzkość przed dalszym niszczeniem otocze­
nia.
Planowanie powinno objąć wszystkie problemy:
tak socjalne jak ekonomiczne i fizyczne oraz musi
być prowadzone w zasięgu kraju, regionu i osie­
AntArtlda dla. Planowanie i jego zastosowanie musi dać
A rg en tin a
rozwiązanie w następujących kluczowych za­
gadnieniach:
regulacja i ograniczenie demograficznej eksplozji,
rozwój miejsc pracy, technologiczny postęp tak w
dziedzinie rolnictwa jak przemysłu, problem pod­
niesienia warunków i metod pracy, równowaga
między miejską i wiejską ludnością, problem bli­
skości miejsc pracy od miejsc zamieszkania.
Przed projektantami wysuwają się pytania: jak
mają być rozwiązane ludzkie osiedla, aby zaspo­
koić potrzeby wzrastającej liczby ludności; jak ma­
ją być budowane osiedla, aby były tanie, zaspa­
kajające ludzkie nadzieje i wszystkie społeczne
potrzeby; jaki układ osiedli jest najwłaściwszy
dla różnych części świata o odmiennych warun­
kach klimatycznych, lokalnych, tradycyjnych i in­
nej społecznej i ekonomicznej specyfice; jak naj­
lepiej wykorzystać miejscowe materiały; jak zasto­
sować nie wykorzystaną siłę roboczą i jak wykorzy­
stać pierwszy zabudowany teren — pierwszą szkołę
wiejskiej ludności w procesie wciągania jej w cy­
wilizację?
Obok tych pytań nasuwają się inne: czy jest do­
stateczna liczba architektów i urbanistów, aby
sprostać tym zadaniom, czy koncentracja ich w
różnych częściach świata odpowiada wzrastają­
cym potrzebom, czy nasza dotychczasowa znajo­
mość zawodu i przygotowanie młodej generacji
architektów są w skali i w charakterze ŃOWYCH
POTRZEB.
Ciborowski podkreślił mocno, że sytuacja w dzie­
dzinie rozwoju ludzkich siedlisk jest dramatyczna.
Musimy więc zmobilizować wszystkie nasze siły
do walki o lepsze jutro. Już nie ma miejsca w
architekturze na indywidualne tworzenie dzieł
sztuki. Zadaniem jest projektować dla masowej
produkcji. Wyniki masowej produkcji muszą nie
tylko zaspokoić potrzeby ludzi, lecz również
ich duchowe pragnienie. Zadanie nasze powinno
sprowadzać się nie tylko do samego projektowa­
nia, lecz również polegać ma na walce, tłuma­
czeniu wszystkim władzom, politykom i wszystkim
ludziom, że muszą budować ten lepszy świat na
zasadzie planowania.
Prace Kongresu potoczyły się dwoma torami: jed ­
na część uczestników zapoznawała się z wyselek­
cjonowanymi przez stowarzyszenia poszczególnych
krajów materiałami ilustrującymi wybrane reali­
zacje, druga zaś toczyła dyskusje w ramach czte­
rech komisji: mieszkalnictwa i organizacji cało­
kształtu przestrzeni zamieszkałej, aspektów ekono­
micznych i prawnych mieszkalnictwa; pojęcia
mieszkania i warunków mieszkaniowych, admini­
stracyjnej organizacji polityki mieszkaniowej.
W trakcie rannych i popołudniowych posiedzeń
pierwszej grupy zademonstrowano 12 projektów*,
z których najciekawszymi wydały się trzy odbiega­
jące od dotychczas przyjętych schematów. Pierw­
szym z nich był projekt, architekta Gunthera
Wawrika, dobrze wkomponowanego w leśną zie­
leń zespołu mieszkalnego pod Wiedniem, w któ­
rym projektant zrealizował różnej wielkości miesz­
kania z tarasami w budynkach o przekroju pira­
midy. Największe mieszkania umieścił na dole
i stopniowo coraz mniejsze na górze. Drugim
projektem, który zasługiwał na uwagę, było osie­
dle Templemere koło Londynu, architekta Ericha
Lyona. Jest to szeregowy system domów jedno­
rodzinnych rozwiązanych na planie wycinka koła
i tworzących interesujące wnętrza ogrodowe mię­
dzy półkolistą zabudową. W tym osiedlu na naj­
większą uwagę zasługuje takt ujęcia potrzeb
mieszkańców i doskonale zorganizowane przez
Zarząd Spółdzielni zbiorowe usługi jak utrzyma­
nie domów, ogrodów, zaopatrzenie a nawet
sprzątanie mieszkań, co w dużym stopniu odciąża
mieszkańców od niefachowych czynności. N aj­
ciekawszym, ale również najbardziej dyskutowa­
nym projektem było osiedle Grigny pod Pary­
żem, architekta Emila Aillaud. Ma ono formę
długiego węża zabudowy mieszkalnej, miękko wi­
jącego się różnymi skrętami, dającego niezliczo­
ną ilość ulic, wnętrz i efektów najzupełniej nie­
oczekiwanych. Jest to cały poemat architekto­
niczny o bardzo bogatym języku małej architek­
tury, tworzącej piękne w swojej kameralności
wnętrza z rzeźbiarskimi akcentami w postaci obe­
lisku, piramidy, zegara słonecznego i inn. Ten
pomysł projektanta zasługuje na specjalne
uznanie, bowiem wyodrębnia on w ten sposób
indywidualność małych społeczności i wywołuje
więź sąsiedzką na zasadzie przynależności do
czegoś bardzo pięknego i unikalnego w danym
układzie. Specjalnie przestudiowana kolorystyka
placyków i uliczek wprowadza mieszkańców w
nastrój różny od codzienności. Rozwiązanie swo­
je oparł autor od strony technicznej na zna­
nym systemie prefabrykacji Raymonda Camusa.
Małe to miasteczko zostało stworzone przy za­
stosowaniu dwóch zasadniczych elementów: sani-
tarno-kuchennego oraz izby mieszkalnej. W ele­
wacji zastosowano płyty o wymiarach 2,60X2,60
< trzy rodzaje okien (na 30.000 otworów okien­
nych istniejących w tym osiedlu). Architekt wpro­
wadził świadomie przypadkowość w ich rozmiesz­
czeniu w elewacji, co uchroniło osiedle od mo­
notonii. Warto dorzucić jeszcze humanistyczny
aspekt pomysłu pozostawienia trwałego śladu
ręki murarza w postaci dowolnych układów ko­
lorowych mozaik nad drzwiami wejściowymi do
klatek schodowych.
Na zakończenie posiedzeń tej grupy zabrał głos
przedstawiciel polskich architektów Jacek No­
wicki wygłaszając referat z przezroczami na
temat „Warszawa — jako środowisko życia czło­
wieka" i starając się w rekordowo krótkim cza­
sie zamknąć sens naszych 25-letnich wysiłków
» studiów. Dopiero z wypowiedzi kuluarowych
dowiedzieliśmy się o olbrzymim zainteresowaniu
tym tematem.
Druga grupa architektów obradowała — jak już
wspomniałam — w ramach czterech komisji. Re­
zultatem tych obrad były odczytane w dniu
zamknięcia Kongresu wnioski reprezentujące zde­
cydowanie postępowy i radykalny program ujmu­
jący sprawy mieszkalnictwa nie tylko od strony
ekonomiczno-społecznej, ale nawet wysuwający
postulaty natury politycznej. I tak stwierdzono,
że naczelny problem postawiony przez X Kongres
UlA brzmiący: „Społeczne budownictwo miesz­
kalne” , musi być zastąpiony pojęciem dużo szer­
szym i właściwszym, a mianowicie „Budownictwo
mieszkaniowe jako problem społeczny” .
Tak więc komisje powyższe postulują radykalne
przekształcenie struktury ekonomicznej i socjal­
nej, oddającej narodowi będącemu w okresie
I

1
Bariloche. M iejsce obrad Walnego Zjazdu
2
Jujuy. Kościół Humahuaca
przekształcania się w społeczeństwo bezklasowe
środki produkcji, kontrolę ziemi i jej użytkowania,
kontrolę produkcji, kontrolę finansów, harmonij­
ny rozwój różnych stref budowlanych, planowa­
nie gospodarcze i priorytety, planowanie prze­
strzenne, rozwój szkolnictwa itd. Długo jeszcze
można wyliczać postulaty tych komisji. Zmie­
rzały one do wyeliminowania ekonomicznej he­
gemonii krajów wysoko uprzemysłowionych, pod­
trzymujących stan zacofania gospodarczego wiel­
kich obszarów świata i do przekształcenia struk­
tury socjalno-ekonomicznej celem dynamizacji
czynników produkcyjnych, aby w ten sposób uru­
chomić źródła potencjalnych energii i bogactw
naturalnych regionów zacofanych.
W końcowych wnioskach Kongresu postanowiono,
aby UIA zaapelowała do architektów członków
Sekcji Narodowych, by czynili wszystko co w ich
mocy i dołączyli się do specjalistów z innych
dziedzin we współpracy z rządami swych krajów,
aby dać pierwszeństwo problemom mieszkanio­
wym, tak by doprowadzić do wyprodukowania
największej ilości mieszkań w możliwie naj­
krótszym czasie, w zgodzie z najlepszymi zasada­
mi planowania całego środowiska.
Wystawy, Festiwal filmowy
Wystawa przeglądu realizacji osiedlowych, zor­
ganizowana początkowo w hallu Gmachu San
Martin, została w końcowym etapie przeniesiona
na teren wystawy Confort Humano otwartej w
przedostatnim dniu kongresu. Obejmowała ona
projekty z następujących krajów: Hiszpania
(Hortalez — Madryt), Francja (Grigny, Grenoble,
Velizy, Bures Orsay, Amiens, Rouen, Chateaudun),
Mauretania, Madagaskar, Cóte d'lvoire, Guyane;
Argentyna (Corrientes), Niemcy Zachodnie (Ham­
burg, Karlsruhe, Wolfsburg, Stuttgart, Manheim,
Ludwigsburg, Berlin, Frankfurt, Esslingen), Czecho­
słowacja (Leśna, Inwalidowna, Ruzinow), Szwaj­
caria (Lignon), Polska (Typizacja otwarta W-70,
Przymorze - Gdańsk, Osiedle 1000-lecia w Ka­
towicach, Zatrasie — Warszawa, Lublin — LSM).
Chociaż wystawa dała możność zapoznania się
z całokształtem najnowszych realizacji osiedlo­
wych, to jednak nie wniosła ona do znanego już
słownika architektonicznego nic nowego z wy­
jątkiem może realizacji architekta Ai I la ud
i Austriaków, o których już wspomniałam. Ów
dział realizacji — oczywiście bardzo ważny —
rzucający światło na stan obecny mieszkalnictwa,
stanowi dokument dnia dzisiejszego. Ale to już
są pozycje zdobyte, będące odbiciem, powta­
rzaniem wytycznych CIAM-u, Le Corbusiera i in­
nych.
Natomiast niezwykle ciekawa wystawa projektów
studenckich była odbiciem nurtujących pomy­
słów — wektorem wskazującym kierunek działa­
nia, nowych tendencji, innego odczytu potrzeb
użytkowników powojennego pokolenia (patrz
szczegółowe omówienie B. Lisowskiego na temat
Międzynarodowej Konferencji Prac Studentów
Szkół Architektury. Komunikat SARP-u, 10—11/69).
Większość projektów rozwiązywana jest całkowi­
cie przez przemysł w formie mniejszych lub więk­
szych gotowych kapsuł (pilule), które użytkownicy
mogą zestawiać w zależności od potrzeb przyro­
stu lub zmniejszania się rodziny. Czy w projek­
cie japońskich studentów Kisaburo Kawakami,
Mitsuo Morozumi z Waseda University w Tokio,
czy Alejandro Lopeza z Argentyny, czy Adolfa
Krischanitza z Wiednia czy Francisco Fernandeza
z Argentyny, czy też Roberta Meii — wszyscy oni
operują elementem — kapsułą (na podobieństwo
projektów Kurokawy) dając najprzeróżniejsze
możliwości zestawów. Różni je może odmienny
sposób rozumienia i rozwiązywania usług spo­
łecznych, z których najciekawsza jest forma ,,con-
densador social” zawierającego sale klubowe,
sale pracy indywidualnej, biblioteki, pracownie
artystów, sale gier, sale młodzieży, przychodnie
lekarskie i żłobki dla dzieci.
Podsumowując wyniki spotkania studentów oraz
wystawę ich prac, możemy je śmiało określić jako
poszukiwanie najwłaściwszych ram dla nowej
epoki.
Wystawa „Confort Humano" poświęcona proble­
mom domu, jego wyposażeniu, nowym materia­
łom, dała wizję przyszłych rozwiązań. Na szcze­
gólną uwagę zasługuje naturalnej wielkości (za­
wieszony wysoko nad ziemią na konstrukcji ze
stalowych rur) model domu z mas plastycznych
koloru i kształtu pomarańczy wg projektu Hau-
sermanna. Wystawa ukazała prawie nie kończące
się możliwości zastosowania mas plastycznych od
drobnych przedmiotów codziennego użytku, odzie­
ży, aż po meble i elementy konstrukcyjne. Nie­
ograniczone możliwości kolorystyczne mas pląs-
tycznych, ich lekkość i łatwość stosowania stwa­
rzają z nich materiał, w którym architekci widzą
urzeczywistnienie swych marzeń.
Festiwal Filmowy dał wyczerpujący obraz dorob­
ku historycznego, jak też osiągnięć współczesnej
architektury na świecie, dzięki oszałamiającej
liczbie 140 filmów o architekturze, wyświetlanych
przez cały czas trwania Kongresu.
Śledząc obrady nie mogłam niestety obejrzeć
wszystkich pozycji tego bogatego festiwalu i z
konieczności ograniczyłam się do obejrzenia je ­
dynie całego cyklu opracowanego przez Mum-
forda na tematy: „Miasto. Samochody czy lu­
dzie” , „Miasto. Piekło czy raj” , „Miasto i jego
region” , „Serce miasta” , „Miasto jako schronie­
nie ludzi” i „Miasto i jego przyszłość” . Cykl ten,
wykazujący w sposób niezwykle trafny i interesu­
jący wszystkie plusy i minusy życia człowieka w
rnieście, był w pewnym sensie filmową ilustracją
książek tego autora.
Kongres Urbanistów w Mar de! Plata
(19—25 X 1969)
Po zakończeniu Kongresu Architektów w Buenos
Aires większość uczestników wyjechała do Mar
del Plata na drugą część spotkania — Kongres
Urbanistów — poświęcony problemom Eksplozji
Demograficznej. Poza całym szeregiem znanych
urbanistów w Kongresie tym wzięli udział spe­
cjalnie zaproszeni członkowie Międzynarodowej
Komisji UIA w składzie: George Celestin, Ge-
orge Wilheim, Juan P. Terra, Leslie Ginsburg,
Oskar Hansen, Pierre George. Mieli oni za za­
danie ocenić 30 prac nadesłanych na Kongres
Urbanistów, przedstawić je i poddać dyskusji w
ramach czterech grup zajmujących się następu­
jącymi tematami: problemy świata współczesne­
go, możliwości działania i udział planowania
ogólnego w rozwiązaniach, udział planowania
przestrzennego oraz w zakończeniu obrad wy­
prowadzić wnioski końcowe.
W czasie trwania obrad wygłoszono szereg refe­
ratów, z których warto wymienić wypowiedzi:
Pierre George'a — Problemy dla dzisiejszego;
Przemysława Szafera — Eksplozja demograficzna
a planowanie biegunów osiedleńczych oraz Brian
A. Thomsona — Ludność, przestrzeń i my. Nie
można też nie wspomnieć bardzo zdecydowanej
wypowiedzi sformułowanej na piśmie przez śro­
dowisko studenckie, a dotyczącej przyjętego
przez Kongres tematu obrad tj.: „Eksplozji de­
mograficznej” . Wystąpienie studentów było pro­
testem przeciwko narzuceniu konieczności plano­
wania rodziny w krajach Ameryki Łacińskiej,
gdzie przeciętne zaludnienie jest najniższe w
świecie (12/km2). Po przytoczeniu bogatych w licz­
by argumentów wykazujących stan gospodarczy
kraju, stawiają pytanie: „jaka jest więc słuszna
alternatywa? Unikać eksplozji demograficznej za
pomocą rewolucji pigułki i kontroli urodzin, aby
ludzie nie musieli umierać z głodu w przyszłości,
ponieważ nie wystarczy zasobów lub, odwrotnie,
spowodować całkowitą zmianę zacofanych struk­
tur, zachęcając nawet do przyrostu ludności w
takich krajach jak nasz, który jeszcze potrzebuje
ludzi? Dlatego powinniśmy w tym samym cza­
sie doprowadzić do tego, aby środki produkcji
znalazły się w tych rękach, w których powinny
się znaleźć, eliminując monopole wielkich właści­
cieli ziemskich przez słuszną reformę rolną, wy­
wołując i wykorzystując istniejące naturalne bo­
gactwa, uprzemysławiając kraj i podtrzymywać
narodowy przemysł, handlując z tymi, którzy nam
odpowiadają, zaniechać produkcji surowcowej,
która faworyzuje potrzeby imperializmu i kana-
lizować nadmiar surowców wewnątrz kraju... jest
rzeczą nieuniknioną, że przestajemy być krajem Członkowie Prezydium Kongresu
kolonialnym na usługach obcych interesów” .
4
Dopatrując się działania obcych interesów w Arch. Adolf Ciborowski przemawia w imieniu
narzucaniu takiej polityki demograficznej, stu­ Sekretarza ONZ na inauguracji Kongresu
denci żą d ają : „Nie mówmy o eksplozji demogra­
5
ficznej, mówmy o wyzwoleniu” . Redaktor naczelny ,,Architektury,f,
W podsumowaniu obrad Kongresu Urbanistów arch. Przemysław Szafer, wyjaśnia zasadą
Leslie Ginsburg podkreślił konieczność nowej
typizacji otwartej W -70
postawy projektantów, która oznacza konieczność
rewizji dotychczasowych poglądów i skonfronto­ 6
Architekci: Przemysław Szafer, Henryk
wania z rzeczywistością, nie tylko w odniesieniu Buszko i Jacek Nowicki na sali obrad
do samego problemu demograficznego, lecz rów­
sootkania urbanistów w Mar del Plata
nież do wszystkich zjawisk z nim związanych. W
odniesieniu do krajów będących na drodze roz­ 7
Symbol wystawy Confort Humano w
woju - Ginsburg zwrócił uwagę na szkodliwość
bezkrytycznego przyjmowania wszystkich nowinek Buenos Aires
8
i teorii, które idą od krajów wysoko uprzemy­ Wystawa Confort Humano. Stoisko firmy
słowionych. Powinien mieć miejsce odwrotny produkującej meble biurowe
proces: stary świat winien zapoznać się z nowymi
metodami i koncepcjami krajów rozwijających 9
Wystawa Confort Humano. Wyposażenie
się, ukazującymi, w jaki sposób gwałtowny przy­ biurowe z tworzyw i metalu
rost może wpływać na ustalenie właściwych pro-
porcji rozwiązań dla miast europejskich jak
też północnoamerykańskich.
Zainteresowanie polską problematyką urbanis­
tyczną i naszymi doświadczeniami było jeszcze
większe niż na Kongresie w Buenos Aires. Ko­
ledzy nasi byli zapraszani na małe spotkania, w
ramach których architekci Ameryki Łacińskiej
chcieli wszystkiego się dowiedzieć. Przemysław
Szafer obok oficjalnego referatu w trzecim dniu
obrad mówił w przeddzień na spotkaniu dysku­
syjnym o znaczeniu środowiska naturalnego dla
projektowania urbanistycznego. Prelekcja spot­
kała się z dużym zainteresowaniem i stwierdze­
niem zupełnej nowości tej problematyki na tere­
nie Ameryki Południowej.
Oskar Hansen kilkakrotnie musiał w pozakon-
gresowych spotkaniach wyjaśniać zasady systemu
linearnego ciągłego i systemu otwartego. Archi­
tekt Brian A. Thomson ze swoją grupą urządził
w Resistenza specjalne posiedzenie poświęcone
temu tematowi.
Stan napięcia, zapalczywość pełnych entuzjazmu
i dobrej woli młodych architektów stanowiły spe­
cyficzną atmosferę, której nie da się stworzyć ani
zaplanować, był to zdaniem Hansena swego ro­
dzaju „happening".
Próba podsumowania
Sprawozdanie moje z X Kongresu UIA byłoby
niepełne, gdybym pominęła milczeniem „tempe­
raturę", w jakiej odbywały się jego obrady. Nie­
którzy prelegenci spośród pełnych temperamen­
tu studentów krajów Ameryki Łacińskiej nieświa­
domi konsekwencji swoich audiowizualnych pre­
lekcji sięgających nawet w dziedzinę wyznań eks-
hibicjonistycznych, mogli doprowadzić do niepo­
żądanego zamieszania, które nie tylko, że nie
pozwoliłoby na prowadzenie prac Kongresu, ale
mogłoby doprowadzić do zajść, pociągających
za sobą nawet ofiary w ludziach. I dlatego nale­
ży wyrazić Komitetowi organizacyjnemu Kongresu
uznanie za wysitek, aby ten olbrzymi, kilkuty­
sięczny konglomerat ludzkich indywidualności, na­
miętności, kultur, temperamentów i światopoglą­
dów doprowadzić poprzez wszystkie rafy do bez­
piecznego zakończenia. Pełne uznanie należy
się szczególnie architektowi argentyńskiemu Fe­
derico Ugarte, Przewodniczącemu Kongresu za
odwagę podjęcia ryzykownej decyzji zorganizo­
wania dwóch właściwie kongresów: Międzynaro­
dowego Spotkania Studentów Architektury i w ła­
ściwego Kongresu Architektów. Nawet wobec
pełnej świadomości i cienkości tej gry z zapal­
nym, wybuchowym elementem studenckim, Fe­
derico Ugarte podjął tę decyzję w poszukiwaniu
pełnej odpowiedzi na postawiony przez X Kon­
gres temat.
Kongres stał się manifestacją, żywym pomnikiem
potrzeb Ameryki Łacińskiej, a wtórnie i bolączek
całego Trzeciego Świata w dziedzinie mieszkal­
nictwa. Dzięki tej Międzynarodowej konfrontacji
świat architektoniczny musiał spojrzeć prawdzie
w oczy i stwierdzić nieodzowna konieczność za­
jęcia się w pierwszej kolejności budownictwem
mieszkaniowym dla Trzeciego Świata.
Na marginesie Kongresu nasuwają się pewne
spostrzeżenia natury czysto organizacyjnej w od­
niesieniu do naszych własnych spraw. Nie może­
my uskarżać się na brak zainteresowania naszym
krajem i pracą naszych kolegów. Tam właśnie
mieliśmy możność o tym się przekonać. Zewsząd
padały pytania, propozycje spotkań celem bliż­
szego zapoznania się z naszymi osiągnięciami.
Jeszcze przed Kongresem zwracano się do mnie
z prośbą o bliższe informacje dotyczące nadjeż­
dżających delegatów z Polski. Miejscowa prasa,
ośrodek informacji Kongresu potrzebowały d a­
nych biograficznych, które charakteryzowałyby na­
szą reprezentację. Starałam się dopomóc nasze­
mu radcy kulturalnemu Panu Jerzemu Nowakowi,
entuzjaście naszych osiągnięć, który się uskarżał
na zupełny brak materiałów. I tu, w obliczu
zmagań z pamięcią, mających na celu możliwie
najpełniejsze naszkicowanie sylwetki każdego z
delegatów, zarysowała się absolutna konieczność
stworzenia w SARP-ie specjalnej komórki propa­
gandowej, która byłaby w stanie stałej gotowo­
ści, mając z góry ułożony schemat działania
przedwyjazdowego na długo przed właściwymi
terminami, która by przygotowywała grunt dla
tych, którzy będą Polskę reprezentować. Aby
móc właściwie sprostać zadaniom, uniknąć stałej
improwizacji, dla komórki tej należałoby przygo­
tować pewien schemat działania w oparciu o
doświadczenia wyjeżdżających, schemat, który
odpowiadałby przyjętym mechanizmom działania
kongresów i spotkań zagranicznych. To samo od-

210
nosiłoby się do materiałów wystawowych wysyła­
nych na zewnątrz. Fotografie, które mają być
ilustracją naszych, naprawdę dobrych i ciekawych
koncepcji, nie mogą pracować na ich niekorzyść.
A tak było w przypadku Buenos Aires. W zesta­
wieniu z innymi krajami ** plansze nasze propa­
gandowe były słabe. W zestawieniu z innymi ro­
biły wrażenie chaotycznie i przypadkowo dokle­
janych zdjęć, które nieraz ukazywały to, czego
nie chcielibyśmy pokazać. Tacy Szwajcarzy czy
Czesi dali po jednym ogromnym zdjęciu na ca ­
łą planszę (ale jakim zdjęciu!) wywołującym za­
interesowanie resztą dokumentacji, a nie znie­
chęcającym bałaganem kubłów na śmiecie czy
widokiem przedziwnych prymitywnych betonowych
parkanów. Czy nie mamy wśród nas architekta —
fotografika, który czułby architekturę jako pro­
jektant i poszedł w plener z intencją wydobycia
piękna zrealizowanych koncepcji. Nie możemy
tylko się rozgrzeszać brakiem organizacji latyń-
skiej w odniesieniu do rozwieszenia wystawy I
kontentować się krytykowaniem wszystkiego, wy­
chodząc z pozycji starszego i silniejszego do­
świadczeniem. Właśnie wychodząc z tej pozycji
powinniśmy świecić dobrym przykładem.
I jeszcze, w nawiązaniu do naszych własnych
spraw, nasuwa mi się pytanie, czy naprawdę nie
można było wygospodarować obok tak wielkiej
sumy kilku tysięcy dolarów wydanej na bilety
Warszawa — Buenos Aires — Warszawa, trochę
dewiz (po 35 dolarów na głowę) na dofinanso­
wanie przelotu z Rio przez Belo Horizonte do
nowej stolicy Brazylii, aby tych kilku naszych
wybitnych architektów mogło się zapoznać z tak
bardzo dyskusyjnym poligonem XX wieku ***. Mo­
że obserwacje tam poczynione mogłyby nas
uchronić od błędów idących w miliony złotych.
Aby nie kończyć mego sprawozdania w tonacji
minorowej muszę podkreślić w imieniu kolegów
i swoim, że możliwość wzięcia udziału w tym
Kongresie była dla nas szczególnie cenną okazją
konfrontacji i dała nam możność zdania sobie
sprawy, jak wielką drogę przebyliśmy w ciągu
25-lecia i jak wielkie mamy możliwości realizacji,
jeśli potrafimy wykorzystać awangardowe pomy­
sły polskich architektów w oparciu o nasz dyna­
micznie rozwijający się przemysł i stały postęp
techniczny.
* 1) Michel W eil: Nouvel!e Cansado (Maurytanla), 2)
Lucas Espinoza Navarro, Arturo Weber: Osiedle „Horta-
leza” pod Madrytem (Hiszpania), 3) Ezeąuiel Pert: Osie­
dle „Union” Corrientes (Argentyna), 4) Balmaceda i Vaz-
quez: Osiedle „Prezydent Frei” Santiago (Chile), 5) Gun-
ther Wawrik: Zespół osiedlowy Brunn am Gebirge pod
Wiedniem (Austria), 6) Emil Ailiaud: Grigny la Grandę
Borne (Francja), 7) Boris Rubanenko: Miasto Taszkent
(ZSRR), 8) Tasilo Sittman, Hansgeorg Beckert: Nordwest
Stadt — Nordwest Centrum (NRF), 9) Pugh David: Portland
Center (USA), 10) Dominique lulliard: Le Lignon (Szwaj­
caria), 11) Erick Lyon: Templemere Londyn (Anglia), 12)
Antonio ValIejo, Santiago de la Fuente, Miguel Seidedos:
Huerta de la Virgencica pod Grenadq (Hiszpania).
** Polska była tylko jednym z dwóch krajów, które prze-
strzegajqc regulaminu wystawy zastosowały zamiast ko­
lorowych zdjęć szarq i monotonnq ekspozycję.
*** Ażeby uniknqć nieporozumień, pragnę podkreślić, że
nie mam tu siebie na myśli, gdyż w Brasilii byłam w
1968 r. i wrażenia ilustrowane własnymi zdjęciami prze­
kazałam na wykładach na Wydziale Architektury.
10
Buenos Aires. Stara dzielnica portowa
La Boca
11
Pascal Hauserman - widok domu jutra na
tle wystawy Conłort Humano
12
Mar del Plata. Fragment luksusowej
dzielnicy letniskowej
Fot. 11, 12 - T. P. Szafer
Nowy system
szybkiego budownictwa
w Argentynie
Jan Ruszkowski
Przy nadmorskim bulwarze Peralta Ramos w Mar
del Plata, na skrzyżowaniu z ulicą Olavaria wznie­
siono w 1969 r. budynek o kształcie wieży z po­
działem na segmenty mieszkalne, których spe­
cjalną atrakcją jest widok na morze. Jest to
budynek Demetrio Eliades, którego 39-piętrowa
konstrukcja sięgająca 125 m jest najwyższą w
mieście. Budowla ta podkreśla kształtowanie się
nowego charakteru przestrzennego zespołu ką­
pieliskowego Mar del Plata, zapoczątkowanego
już istniejącymi sylwetami budynków, takich jak
Cosmos o 35 piętrach i 119 m ponad poziom
ulicy oraz Eden i galeria Florida (obydwa o 25
piętrach i 88 m wysokości).
Architekturę wymienionych budowli zaprojektował
Juan Antonio Dompe, rozwiązanie konstrukcji wy­
konał specjalnie dla firmy Delco SCA (która
prowadzi budowy systemem omawianym w niniej­
szej publikacji) autor artykułu.
System ten oparty jest na stosowaniu bardzo do­
kładnych metalowych szalowań i precyzyjnie wy­
konanych belek prefabrykowanych, co umożliwia
szybkie wznoszenie ścian nośnych. Piętra wieży,
wszystkie jednakowe, wznoszono z szybkością po
3 w ciągu miesiąca. Początkowe prace związane
z pierwszym stropem trwały pełny miesiąc.
Osiągnięte doświadczenie pozwoliło w okresie od
31 marca do 30 kwietnia wykonać 4 piętra. Wy­
kopy rozpoczęto w sierpniu 1966 r., a budynek był
już gotowy do odbioru w grudniu 1969 r.
Program architektoniczno-techniczny
Budynek Demetrio Eliades składa się z 2 kon­
dygnacji podziemi, w których mieszczą się urzą­
dzenia techniczne; na parterze znajduje się wiel­
ki hall i 2 lokale przeznaczone na sklepy lub
biura; nad nimi, w wieży, na 39 identycznych
piętrach — rekreacyjne lokale mieszkalne. Na
zewnątrz wieży znajduje się podziemny 3-pozio-
mowy garaż dla 76 samochodów. Całkowita po­
wierzchnia zabudowy wynosi 24 000 m2, przy
czym 1458 m2 zajmuje główny budynek.
Na każdym piętrze znajduje się 7 mieszkań, wszy­
stkie zewnętrzne i wszystkie zawierające kuchnię,
łazienkę i taras. Na każdym piętrze jest*1 miesz­
kanie jednopokojowe, 2 — dwupokojowe, 2 —
dwupokojowe z pokojem i łazienką dla służby
oraz 2 — trzypokojowe z pokojem i łazienką dla
służby. Każde piętro łącznie z pomieszczeniami
do wspólnego użytkowania ma powierzchnię
510 m2. Mieszkania zorientowane są w sposób
zapewniający najładniejszy widok i najlepsze na­
słonecznienie. Korytarze, windy, pomieszczenia
na skład bagażowy, spalacze śmieci itp. umiesz­
czone są od strony południowej (trzeba pamię­
tać, że jesteśmy w kraju, w którym słońce świeci
od północy), skąd wieją przeważnie wiatry chło­
dne. Każdy lokal uzupełnia taras z widokiem na
morze; jest on oddzielony od sąsiednich ścianką
konstrukcyjną z betonu zbrojonego grubości
20 cm. Aby uniknąć uczucia zawrotu głowy, balu­
strady tarasów mają wysokość 1,10 m.
Wieża obsługiwana jest przez 7 wind: 2 od 1 do
14 piętra, 2 na piętra 15 do 28 i 2 na piętra 29
do 39. Siódma winda, o skrzyni obszerniejszej,
większym udźwigu i mniejszej szybkości, może
zatrzymywać się na każdym piętrze.
Zaopatrzenie w wodę odbywa się za pośrednic­
twem 1 zbiornika pompowego o pojemności
170 000 I, umieszczonego w podziemiu. Zasila
on 3 zbiorniki rezerwowe, 2 pośrednie, umiesz­
czone między piętrami 14 i 15 oraz 27 i 28, każdy
o pojemności 23 000 I i trzeci zbiornik o pojem­
ności 35 000 I, umieszczony na tarasie dachu,
co pozwala na zmniejszenie ciśnienia słupa wo­
dy w przewodach wodociągowych.
Stolarka z aluminium, specjalnie skonstruowana
przez CAMEA S,A. i Alum Piast S.C.A., ma ob­
wód rurowy o podwójnym złączu i zamknięciu
211
hermetycznym, które wytrzymuje podmuchy w ia­
tru o szybkości do 170 km/godz, przy 7,5 m2
powierzchni. Rama na obwodzie zaopatrzona jest
w uszczelniacz sprężony i przymocowana do be­
tonu specjalnymi śrubami, osadzonymi w kółkach
z tworzywa o wysokiej wytrzymałości. Ramy we­
wnętrzne są metalowe, a drzwi z cedru o oku­
ciach z polerowanego mosiądzu. Podłogi wyko­
nano z Sektalon Iggam, a ściany pokryto winiłem
na podłożu celulozy (Carpen-Wall, de Carpenter).
Meble kuchenne pokryte są laminatami melami­
nowymi. Blaty i zlewozmywaki wykonano ze
stali nierdzewnej. Kuchnie i automatycznie (elek­
trycznie) zapalane termy gazowe zaopatrują
mieszkańców indywidualnie w ciepłą wodę.
Do odprowadzania wody, wentylacji sanitarnej
i kanalizacji użyto rur i akcesoriów z materiałów
plastycznych. Konstruktorzy uważają, że dzięki
zastosowaniu mas plastycznych skrócono o 80Va
czas wykonania niektórych prac, a o 30% ogólny
czas pracy w stosunku do tego, który by zużyto,
stosując systemy tradycyjne.
Badania gruntu i budowa
W badaniach geotechnicznych terenu pod fun­
damenty wykonano 9 wierceń badawczych i 3
rozpoznawcze, wszystkie dostosowane do norm
mechaniki gruntów systemu Terzaghi. Otrzymano
w ten sposób próbki względnej spoistości róż­
nych warstw gruntu, dochodzących do głęboko­
ści 25 m. Wyniki uzyskane na miejscu i w labora­
toriach posłużyły do sporządzenia profilów. Z ich
interpretacji wynikło, przyjmując współczynnik
bezpieczeństwa 3, że dopuszczalny nacisk na
cm2 mieć może 2,5 kg przy założeniu płyty fun­
damentowej na głębokości 7,5 m, która zabsor-
buje możliwe różnice osiadania i przeniesie
dopuszczalne naciski na warstwy głębsze o mniej­
szej spoistości, bez wielkich zniekształceń. Pod­
jęto większe środki ostrożności niż zwykle, ze
względu na tak wysoką konstrukcję, usytuowaną
ponadto na łagodnym stoku wybrzeża morskiego.
Konstrukcję wykonano niezależnie od istniejących
budynków, zachowując odpowiednie odstępy.
Z wykopów wydobyto ogółem 11 500 m3 ziemi.
Konstrukcję fundamentu charakteryzują następu­
jące dane: powierzchnia płyty fundamentu
1056 m2, grubość płyty fundamentu 1 m o po­
dwójnym uzbrojeniu; belki płyty mają wymiary

1 2

0,90X2,10 m w sekcjach; zużyto 63 t stali o wy­

sokiej wytrzymałości (stali Sima).
Pracując po 12 godzin dziennie w ciągu 12 dni,
wypełniono płytę 1366 m3 betonu, przygotowa­
nego z przyspieszaczem wiązania. Używano do
tego celu specjalnej betoniarki o pojemności
1500 I, ładowanej dźwigiem, a beton rozprowa­
dzano za pomocą ruchomych rynien. W konstruk­
cji fundamentu pozostawiono kanały przelotowe
dla prac dodatkowych. Konstrukcję podziemi
i parteru wykonano w sposób konwencjonalny.
System konstrukcji opracowany przez Delco
S.C.A. zastosowano do wszystkich pięter wieży
mieszkalnej, które są jednakowe. Konstrukcję wie­
ży rozwiązano za pomocą ścianek nośnych o
grubości 0,20 m w części głównej (ścianki ze­
wnętrzne i oddzielające segmenty) i ścianek roz­
dzielających wnętrza segmentów o grubości
0,15 m. Ścianki nośne zostały powiązane płytami
w jednolite bloki mieszkalne. Konstrukcję obli­
czono, biorąc pod uwagę napór wiatrów o szyb­
kości 150 km/godz, z tym, że ścianki nośne we­
wnętrzne działają jako szkielet przeciwwiatrowy.
Pozostałe ścianki działowe wewnątrz budynku
wykonano z cegieł pustakowych (linie czarne cią­
głe na załączonym planie).
Montaż konstrukcji
System budowy rozwinięty przez Delco S.C.A, sto­
suje się do wznoszenia ścian w szalowaniach me­
talowych. Stropów nie wykonuje się przez zwykłe
betonowanie, lecz przez użycie systemu specjal­
nych belek, które łączy się następnie jednym za­
laniem betonu, tworząc jednolity blok.
Projektanci informują, że system ten pozwala na
zróżnicowanie wysokości stropów, gdy zachodzi
potrzeba zmniejszenia wysokości w niektórych po­
mieszczeniach, bez konieczności uciekania się
do fałszywych sufitów.
Wyjaśnienie systemu konstrukcyjnego rozpocząć
można od jakiejkolwiek już wykonanej płyty stro­
powej, z której wystają pionowe zbrojenia. Prę­
ty są walcowane specjalnie dla tego systemu,
każdy ma długość 13 m i obejmuje kilka pięter,
M ają one wysoką wytrzymałość — 3600 kg/cm2,
a w całej budowli zużywa się ich 650 t. Nastę­
pną czynnością jest ułożenie na płycie stalowych
prowadnic (rys. 7) o kształcie L, które będąc
regulowane systemem lewarków, pozwalają na
bardzo dokładne rozmieszczenie i spoziomowanie.
Na nich wspierają się krawędzie szalowania me­
talowego. Prowadnice usuwa się przed zalaniem
betonem. Płyty szalowania ze stalowych blach
mają bardzo gładkie powierzchnie wewnętrzne,
co umożliwia odpowiednie wykończenie ścian
(rys. 8). Wykończenie takie pozwala na później­
sze pokrycie ścian cienką warstwą winilu, bez
konieczności stosowania tradycyjnych tynków. Pły­
ty szalowania ustawia się dokładnie w określo­
nych miejscach za pomocą prowadnic i utrzymu­
je nieruchomo w pionie zastrzałami metalowymi,
umocowanymi w stropach (rys. 8) na pozo­
stawionych w tych miejscach zaczepach, których
późniejsze usuwanie byłoby zbyteczne. Następnie
instaluje się przewody gazowe i wodne, sporzą­
dzone z materiałów tradycyjnych' oraz przewody
elektryczne łącznie ze skrzynkami, które zostają
wmurowane.
Płyty szalowania mają w swej górnej części wy­
stępy, na których spoczywają belki stropu. Belki
wykonane są z pustaków z betonu wibrowanego,
o zmniejszonym ciężarze przez dodanie glinki
ekspansywnej jako głównej domieszki. Każdą bel­
kę dostarcza się z oznaczeniem jej pozycji, nu­
merem piętra i pomieszczenia. Sprowadza się je
na właściwe miejsce używając dźwigu „włazu",
który wznosi się razem z budowlą. Belki są o
różnych wymiarach, dostosowanych do odległo­
ści ścian, które mają łączyć (rys. 9). Grubość be-
( c . d . n a s tr . 216)

7
Widok bulwaru Peralta Ramos w centrum
Mar del Plata. Na pierwszym planie kasyno
gry, w głębi nowy wieżowiec Demetrio Eliades
2
Perspektywa wieżowca od strony elewacji
frontowej, skierowanej ku morzu
3
Rzut piętra typowego wieżowca: 1 - pokój
mieszkalny, 2 - sypialnia, 3 - pokój służbowy
z łazienką, 4 garderoba, przechowalnia.
Linie kreskowane ukośnie oznaczają ścianki
nośne grubości 0,20 m zewnętrzne i między
segmentami oraz ścianki wewnątrz
segmentów grubości 0,15 m. Linie czarne^
ciągłe oznaczają ścianki działowe z pustaków
wewnątrz segmentów
4
Autor na budowie podczas wykonywania
fundamentów
5
Widok wieżowca, kiedy zaledwie przevjyższal
sąsiedni budynek
6
Fotografia zrobiona w czasie montażu
27 piętra
7-11
Fragmenty budowy

213
 Horyuji jest jednym z najstarszych, jeśli nie naj­ (c. d. ze słr. 215)

Archi-wolta
Zagadka
monumentalności
Andrzej Basista
Około 650 metrów bieżących kolumnady. 284 ko­
lumn wszystkich razem. Kolumny ogromne, blisko
20-metrowej wysokości, lecz gdy dotykają ele­
wacji — ta nagle wystrzela na dwu i półkrotną
wysokość. 50 na 120 metrów płaszczyzny obfi­
cie dekorowanej. Lecz kulminacja układu nastę­
puje dopiero dalej. Dalsze 130 metrów poza
fasadą, ogromny masyw kopuły ponad 40-metro-
wej średnicy, wydźwigniętej na dwukrotnie więk­
szą wysokość. Krzyż wieńczący cały układ za­
wisł na wysokości 140 metrów.
Zrozumiałe, że chodzi o monumentalny zespół
kościoła św. Piotra w Rzymie. Monumentalny
przez przytoczone powyżej liczby. Lecz pytanie -
czy tylko przez to?
Stonehenge w południowo-zachodniej Anglii się­
ga czasów zaprzeszłych, jest to jedno z kilku
świadectw szczególnej działalności przedhisto­
rycznego człowieka. Działalności tylko pośrednio
interesownej, działalności w myśl abstrakcyjnej,
religijnej idei. Działalność jest przeto na miarę
idei, na pewno nie na miarę człowieka, zwłasz­
cza nie na miarę jego ówczesnych prymitywnych
środków technicznych. Stawiane pionowo, gładko
ociosane głazy, blisko trzykrotnej wysokości prze­
ciętnego człowieka. I na nich głazy poprzeczne,
belki. Surowe, bez żadnej dekoracji.
Zestawiając jednakże Sionehenge z reliktami te­
go samego rodzaju w Bretanii, w północnej
Francji, zaskoczeni jesteśmy minimalnymi rozmia­
rami założenia jako takiego. Raptem dwa kręgi
owych głazów, zewnętrzna średnica nie prze­
kracza 35 metrów.
%
Tym niemniej Stonehenge jest monumentalne.
Mimo, że niewielkie w ogólnych rozmiarach, mi­
mo że nie dużo nań się składa elementów, bez
wątpienia oddziałuje na współczesnego odbior­
c ę jako coś bardzo monumentalnego. Monumen­
talność w tym wypadku tworzy chyba relacja ele­
mentów względem człowieka. Ich masyw spotę­
gowany brakiem jakiejkolwiek ornamentyki. Wy­
daje się, jakbyśmy mieli do czynienia z zwykłymi,
prostymi klockami, lecz w nieco innej, ponad-
ludzkiej skali.
starszym buddyjskim klasztorem w Japonii. Co
nie znaczy zresztą, że jest bardzo stary, licząc
nawet miarą kultury europejskiej. Wbrew po­
wszechnemu bowiem mniemaniu kultura japoń­
ska nie jest zbyt wiekowa i sięga raptem kilku­
nastu stuleci. Szukając antycznych ekstremów,
możemy jednak na pewno stwierdzić, że naj­
starszy to zabytek drewnianego budownictwa tak
znakomicie do dziś dochowany.
Na klasztor składa się kilka budynków rozrzuco­
nych po dziedzińcu ujętym krużgankami: galerią
otwartą w stronę dziedzińca, a stanowiącą mur
zamykający od zewnątrz. Kompozycję tworzą dwa
budynki włączone w ciąg krużganków oraz dwa
stojące wewnątrz dziedzińca. Kompozycja to osio­
wa, lecz nie symetryczna. Dwa bowiem budynki
stojące wewnątrz dziedzińca znakomicie równo­
ważą się masą, choć różne są zupełnie w kształ­
cie i charakterze. Kondo, czyli sala złota, czy­
li właściwa świątynia zajmuje plan rozleglejszy,
lecz dwie zaledwie kondygnacje — drugą jest
galeria włączona w układ dachów. Naprzeciw
zaś strzela w górę pagoda. Powierzchnię za j­
muje w połowie mniejszą, lecz układ pięciu d a­
chów i tradycyjnego parasola-iglicy stwarza sub­
telną równowagę. Kompozycja przemyślana z nie­
słychaną wrażliwością operuje również nieznacz­
nym zesunięciem osi akcentowanej przez bryły
bramy oraz kodo, czyli sali nauki.
Zespół Horyuji prezentuje innego typu monumen­
talność. Ani tu wielkich bezwzględnych wymia­
rów, ani imponujących ilości elementów, ani też
skala nie jest jakaś nadludzka. Wręcz przeciw­
nie, pełno drobnego detalu, a konstrukcyjne dre­
wniane elementy subtelnymi wręcz odznaczają
się rozmiarami. Założenie jest jednak ponad
wszelką wątpliwość monumentalne, głównym zaś
monumentalności tutaj kluczem zdaje się być
owa subtelnie przeprowadzona kompozycja mas.
I szlachetna powaga całego układu.
Szlachetność, powaga - słowa niezbyt konkretne
w odniesieniu do obiektu architektonicznego. Jak­
że często jednak rozważając dzieła sztuki staje­
my wobec niemożności dosłownego wytłumacze­
nia pewnych zjawisk. Nie tylko w sztuce zresztą.
Przypomina mi to zabawną przygodę, której by­
łem świadkiem. Była zima. Grupa dzieci w wieku
szkolnym obrzucała się śniegiem. Nie robili te­
go jednak zwyczajnie. Dopadli jednego, widocz­
nie najsłabszego i wyraźnie się nad nim znęcali.
Ktoś z przechodniów zainterweniował. Uczynił
to jednak tak, że rezultat był wręcz odwrotny.
Cała dzieciarnia wspólnym frontem zaczęła ob­
rzucać śniegiem właśnie jego.
Zdolność oddziaływania na innych, podporządko­
wywania ich sobie, jest cechą szczególną, trudną
do zdefiniowania prostymi słowy. Znane jest
zjawisko, że jedni nauczyciele pozostają stałym
przedmiotem żartów, gdy samo ukazanie się in­
nych budzi postrach i szacunek.
lek wynosi 0,20 m. Belki tworzące konstrukcję
stropu, połączone ze ścianami, zalewa się razem
betonem. W mieszance używa się przyspieszacza
wiązania betonu. Beton już zalany poddaje się
wibracji, co zwiększa jego zagęszczenie i wy­
trzymałość. Na każdym piętrze pobiera się
3 próbki betonu, aby skontrolować wytrzymałość
(osiągnięto waitości 320 kg/cm2 po upływie 2
miesięcy). Po dokonaniu tej czynności formy me­
talowe rozbiera się i przenosi na wyższe piętro,
przy czym używa się platformy zabezpieczającej,
która tworzy wokół budynku występ (rys. 10),
umieszczony na poziomie piętra w końcowej wła­
śnie kondygnacji. W taki sposób powtarza się
cykliczne czynności aż do założonej wysokości.
Aby nie utrudniać prac konstrukcyjnych, stolarkę
zewnętrzną instaluje się z niekompletnych ram
i uzupełnia pozostałymi elementami po ukończe­
niu zasadniczych prac. Do wyższych pięter pra­
cownicy docierają korzystając z windy-dźwigu,
umieszczonego już w przeznaczonej do tego klat­
ce, która wznosi się razem z konstrukcją do
3, 4 lub czasami 5 pięter poniżej poziomu pro­
wadzonych w danym momencie prac, co daje
duże korzyści w czasie i wygodę. Uważa się, że
metoda ta daje ok. 50% oszczędności siły robo­
czej, w porównaniu z budową prowadzoną me­
todami tradycyjnymi.
Ściany zewnętrzne budynku zabezpiecza się spe­
cjalnie płytami z polistyrenu o grubości 1,5 cm.
Płyty dostarczone przez Rex-A-Co o wymiarach
1X 2,5 m mają końcówki z drutu zwisającego swo­
bodnie w przestrzeni pomiędzy ścianą a płytą.
Przestrzeń tę zalewa się następnie betonem. Ze­
wnętrzna powierzchnia płyt jest dwukrotnie pia­
skowana. Beton lany i wibrowany przylega silnie
do polistyrenu, a wąsy z drutu wzmacniają więź.
Po zdjęciu szalowania płyty wykańcza się, stosu­
jąc przede wszystkim materiały o dużej procento­
wej zawartości plastyku mocno przylegających do
powierzchni piaskowanej. Takie pokrycie zabez­
piecza przed wilgocią, eliminując z wielką ko­
rzyścią tradycyjne tynki.
Jan Ruszkowski

Cechy te szczególne nie wynikają wcale z ich

wieku czy wzrostu. Nawet niekoniecznie z faktu,
że jedni są weseli, inni ponurzy. W trzech też
opisanych wypadkach rozmiary, relacje elementów
do człowieka, osiowość były elementami towa­
rzyszącymi monumentalności. Współpracującymi.
Ileż ogromnych budynków, ileż osiowych budyn­
ków wcale monumentalnością się nie odznacza.
Rzecz leży głębiej. Wynika z wewnętrznej szla­
chetności i powagi. Bez niej każda rzecz duża
jest tylko śmieszna, tym bardziej śmieszna, że
* Inż. Jan Ruszkowski, absolwent Politechniki War*
pretensjonalna. I może co najwyżej stać się
szawskiej, osiągnął wybitne rezultaty w zakresie pr°'
przedmiotem żartów jak owi nauczyciele, którym jektowania i wznoszenia budynków wysokich w Argenty­
nie dostaje wewnętrznej powagi. nie (red.).

214
Oceno osobowości i dzieł szwajcarskiego inży­
niera budzi jeszcze wciąż kontrowersje i dysku­
sje, choć szczyt jego twórczości minął już 30 lat
temu. A wszystko dlatego, że nasza cywilizacja
lubi szuflady. I stąd wielki problem - w której
z nich umieścić Roberta M aillarta. Czy był to
zwykły acz uczciwy inżynier, może konstruktor,
a może architekt czy wreszcie inny artysta.
Szuflad, jak widać, jest kilka, różnice między
nimi mniej lub bardziej znaczne, czasem stwarza­
ne sztucznie, sztucznie definiowane nowe pojęcia
nowych zawodów, często po to, aby zaspokoić am­
bicję jakiejś grupy ludzi lub jednostek.
A M aillart po prostu nie chciał być księgowym.
Nie chciał być biernym, chciał wpływać swą pra­
cą na człowieka, kształtować jego wrażliwość
i jego otoczenie — krajobraz. Może nawet po­
czątkowo nie uświadamiał sobie tego — był na
to zbyt skromny. Uważał, że to, co tworzy, musi
być zgodne z prawami natury, z prawami eko­
nomiki materiału i konstrukcji. Miał więc przede
wszystkim podejście inżynierskie — takie miał
wykształcenie. Le Corbusier nazwałby go pewnie
konstruktorem — człowiekiem twórczym, syntety-
kiem w odróżnieniu od pojęcia inżyniera, bliskie­
go właśnie typowi „księgowego” — statyka, an a­
lityka, obliczeniowca, który nie konstruuje, lecz
sprawdza zastosowanie do projektowanej budo­
wli utartych schematów konstrukcyjnych. Aby być
tym ostatnim, trzeba mieć tylko nieco wytrwa­
łości. Aby być tym pierwszym, trzeba być Mail-
lartem, Nervim, Candelą, trzeba być silną indy­
widualnością i trzeba mieć talent.
I tu nie trzeba się wahać, by nazwać takiego
człowieka artystą. Bo cóż to jest sztuka?
Sztuka nie jest efektem działalności charytatyw­
nej. Nasze poglądy na sztukę w ogóle opiera­
ją się, niestety, jeszcze na estetyce XIX wie­
ku — estetyce epoki, która doprowadziła do
całkowitego zwyrodnienia sztuki tworząc sztucz­
ne podziały i mity wokół samej sztuki i artystów.
Sztuka nie polega na upiększaniu, przydawaniu
naszemu szaremO i nudnemu życiu miniblasków
i przyjemności. Definicja sztuki jest definicją ży­
cia, życia bujnego, we wszystkich swych przeja­
wach. Życie, a więc i sztuka, nie jest faktem, jest
czymś trwającym, jest ciągłym stawaniem się.
Człowiek jest podmiotem i zarazem przedmiotem
tego procesu, jest reżyserem, aktorem i widzem
w jednej osobie. Świat, życie, a więc i sztuka
powstały z chaosu. Człowiek broni się, tworzy
przedmioty, które są formami, przedmiotami
sztuki. Powstaje proces nazwany cywilizacją. Jest
on próbą przeciwstawienia się chaosowi, nadania
formy wszystkiemu co bezkształtne, opanowania
groźnych sił przyrody. Kultura, styl i wreszcie po­
jedyncze „dzieło sztuki” są przejawami tego sa­
mego dążenia do „formy” tzn. użycia właściwych
środków do właściwego celu i nadania zjawisku
i rzeczy jednorodnego, artykułowanego wyrazu.
Spójrzmy teraz na dzieła M aillarta, czyż nie są
to dzieła sztuki — piękne w swojej użyteczności
i celowości, przykłady użycia właściwych środ­
ków do właściwego celu? Mosty Maillarta zbli­ rozpiętości mostu wynika ze zmiennej strzałki zasady konstrukcyjne zostały zaakceptowane i
żają się do ideału, spełniają postulat optymal­ ugięcia przy obciążeniu dynamicznym. rozwinięte, głównie we wspaniałych konstrukcjach
nej formy, spełniają postulat prostoty. Postu­ - Scalona płyta nośna i jezdna tworzą przekrój łupinowych Candeli i innych. Jest to jeszcze je ­
lat prostoty formy to ekonomia konstrukcji i eko­ skrzynkowy o dużym momencie bezwładności dno świadectwo, jak duża jest przepaść między
nomia wyrazu. Te dwa pojęcia są ze sobą ściśle przy minimum materiału użytego na ścianki. sferą myślenia a sferą odczuwania. Jest to pod­
związane. Przekonują nas o tym właśnie mosty Powyższe zasady wcielone w konkretne konstruk­ stawowy konflikt psychologiczny naszych czasów.
M aillarta. cje mostowe dosłownie zawieszone lub „sk a ­ Jest bardzo wiele do zrobienia, by nasze odczu­
Maillart-inżynier optymalizował ekonomię kon­ czące” (dynamiczne) przez alpejskie doliny zre­ cia dosięgły poziomu sfery umysłowej. Kiedyś
strukcji. Jego zasady konstrukcyjne są wręcz re­ wolucjonizowały poglądy estetyczne. cała ludzka działalność była twórczością, była
wolucyjne w swej konsekwencji dążenia do pro­ M aillart — człowiek twórczy, aktywny — artysta — zaangażowana, była przesiąknięta sztuką, odczu­
stoty. inżynier zdawał sobie z tego sprawę. „Może ciem. Podział na pracę, rozrywkę, naukę, religię,
- Przyjmował najprostszy schemat statyczny - osiągniemy... — tak jak przy budowie samolotów filozofię i sztukę nastąpił w późniejszym okresie,
łuk trój przegubowy znany już starożytnym i samochodów — również piękny, nowy styl odpo­ w okresie zbłąkania, przy czym niezmiennie
Rzymianom. wiadający współczesnym materiałom. Może... pracy towarzyszył przymus, rozrywce nuda, a
- Łukowi temu nadawał kształt paraboli — linii gust społeczeństwa zmieni się do tego stopnia, sztuce mistyfikacja. Powstały pojęcia piękna ab­
ciśnień — eliminując całkowicie przy obciąże­ że mosty żelbetowe o tradycyjnych kształtach solutnego, sztuki czystej (czytaj zwyrodniałej —
niu stałym momenty zginające. oceniane będą podobnie jak pierwsze samocho­ mclarstwo sztalugowe, rzeźba figuratywna) i użyt­
- W strukturze mostu zlikwidował wszelkie ele­ dy, wzorowane na pojazdach konnych” . Jednak kowej.
menty niefunkcjonalne, a te, które zostały - gusty społeczeństwa tak szybko się nie zmieniają. W XIX wieku konflikt pogłębiła maszyna do reszty
konstrukcję nośną i konstrukcję jezdną - Zadziwiające, jak wielki wpływ wywiera na więk­ burząca stary porządek estetyczny i umożliwiaj^'
sprzągł ze sobą w jedno. W ten sposób most szość jeszcze ludzi estetyka XIX-wieczna. Mosty ca szybki skok w sferze myślenia.
nie ma struktury, jest organiczną konstrukcją. Maillarta miejscowi uważają za szkaradne, a Obecnie odczuwamy potrzebę reintegracji sztuk,
- Zastosował zamiast elementów liniowych - często boją się ich. Poglądy estetyczne są bo­ tych jeszcze podzielonych, rozdartych. Sztuka z
słupów, belek — elementy powierzchniowe - wiem kształtowane przez poczucie bezpieczeń­ powrotem wkracza w życie, wychodzi na ulicę-
płyty proste i zakrzywione. Jest to zupełna re­ stwa, stateczność i wytrzymałość psychologiczną Przykłady: happening, pop-art, psychodelic (mu­
wolucja w myśleniu konstrukcyjnym (na wiele konstrukcji. Również wśród specjalistów budowy zyka, światło, film, plastyka), formy przestrzenne,
lat przed epoką łupin). Został zaktywizowany mostów M aillart nie cieszy się wielkim uznaniem. reklama. Również nasze codzienne, powszednie
dotąd bierny element konstrukcyjny, zostały W podręczniku „Mosty żelbetowe” nie ma żad­ czynności nabierają coraz więcej pierwiastków
maksymalnie wykorzystane możliwości żelbetu, nego zdjęcia mostu M aillarta, nie ma żadnej sztuki, sztuka jest codziennym lekarstwem na
materiału dającego się dowolnie formować, wzmianki o istnieniu M aillarta, choć jest nawet nasze stresy i frustracje. Przykłady: moda, pry'
został dokonany duży krok w kierunku wyko­ specjain/ rozdział poświęcony estetyce mostów. watki, zgrywy (udawanie kogoś innego).
rzystania konstrukcyjnego każdej cząstki ma­ Twórczość artystyczna Maillarta wyprzedza epo­ Instynktownie zmierzamy do wielkiej integracji
teriału. kę i tak jak twórczość wielu współczesnych arty­ wszystkich dziedzin działalności ludzkiej. Uderza­
- Forma łuku trój przegubowego złożonego z stów nie znajduje powszechnego zrozumienia. Na jąca jest zbieżność metod różnych, nawet krań­
dwóch soczewek o największej grubości w 1/4 szczęście aspekty techniczne, jego prekursorskie cowych jej aspektów. Sztuka i nauka wychodzą

216
sobie na spotkanie. Sztuka w dzisiejszym słowa
znaczeniu = biologia + technika + wyobra­
źnia.
Szczególna jest rola i miejsce architektury w
tym procesie, jest to dziedzina sztuki integrująca
od swego zarania wszystkie sztuki plastyczne,
kształtująca ramy dla pozostałych sztuk i całej
ludzkiej działalności. Architektura kształtuje pla­
stycznie całe materialne środowisko człowieka.
Łączy w sobie aspekty sztuki, techniki i nauki.
Mosty M aillarta są wspaniałym przykładem do­
brej, tak pojętej architektury, na drodze ku urze­
czywistnieniu całkowitej integracji ludzkiej dzia­
łalności.
Kiedyś sztuka przestanie istnieć, ponieważ wszel­
ka ludzka działalność stanie się sztuką.
Literatura:
1. Siegfried Giedion — Przestrzeń — Czas - Architektura.
Warszawa 1968.
2. Curt Siegel - Formy strukturalne w nowoczesnej archi­
tekturze. Warszawa 1964.
3. Pierre Francastel - Sztuka a technika. Warszawa 1966.
4. Herbert Read - Sztuka a przemysł. Warszawa 1964.
5. Jerzy Olkiewicz - Barwy Przestrzeni. Warszawa 1965.
6. Zdzisław Kałędkiewicz — Ideał sięgnął bruku. „Litery
5/1967.
1 biurze projektów. Od kilku miesięcy efekty na­
Maillart, Most Saiginatobel, 1930 r.
2 towymi stażystów
Maillart. Schwandbach-Brucke w kantonie
berneńskim, 1933 r.
3 Proces projektowania jest skomplikowany. Wielu
Maillart. Hala Cementowa na Szwajcarskiej
Wystawie Narodowej w Zurychu, 1939 r.
Grubość parabolicznego sklepienia wynosi
6 cm.
Od Redakcji
Grupa ludzi związanych z ,,Wykuszem''
odchodzi z murów uczelni, rozjeżdżają
się, przechodzą na staże, wchodzą w
okres czynnego życia zawodowego. R e­
dakcja otrzymuje czasem listy, czasem
utrzymuje kontakt z byłymi współpra­
cownikami, autorami artykułów. Trudne
sprawy okresu przejściowego — staże —
początki pracy są równie istotne dla
procesu kształcenia nowoczesnego ar­
chitekta, jak i okres studiów.
Doświadczenia naszych kolegów, ich
refleksje z pierwszych miesięcy pracy,
mogą być pomocne dla wszystkich stu­
dentów, mogą uświadomić potrzeby i
problemy, z którymi będą się spotykać
w pierwszym okresie pracy.
Prosimy naszych byłych współpracowni­
ków młodych architektów o listy-, uwa­
gi, pomysły i rady.
Interesują nas zagadnienia związane z:
a) okresem szukania pracy
b) pierwszym zetknięciem się z n o w y m
miejscem pracy
c) organizacją i sposobem odbywania
stażów
d) pierwszym samodzielnie wykonanym
projektem
e) sytuacją finansową i potrzebami by­
f) przydatnością wyniesionej z uczelni
wiedzy (ewentualnymi w świetle le ­
go postulatami dla programu nau­
czania)
List ze stażu
do Redakcji
W ykusza
BIBLIOTEKA
W y d zk fiu
riMnititi wtwiwtółj
Od niedawna jesteśmy stażystami, pracujemy w
szej pracy i zespołu, w którym pracujemy, mogą
być przez was atakowane.
Ten czas pozwolił nam osądzić cel i skutek do­
tychczasowych ataków.
spraw nie znamy, wiele musimy się jeszcze uczyć.
Przyszliśmy do pracy wraz z grupą kolegów. Zro­
biono wiele, aby nasz początek nie był najtrud­
niejszy. Byliśmy szczęśliwi, że pracujemy, że je ­
steśmy w biurze projektów. Ci, którzy nas przyj­
mowali, byli zadowoleni, bo w okresie, kiedy pra­
cy jest dużo, każda nowa ręka z grafosem jest
przydatna.
Interesy obu grup były tu tylko częściowo zbieżne.
My — może dalsza nauka (staż), poznawanie za­
gadnienia (biuro specjalistyczne). Oni — jak naj­
szybciej do deski robić to, szybko i w miarę
dobrze.
Robimy więc, co jest do zrobienia, nie biadolimy,
że podcięto nam skrzydła.
Jest robota i ktoś ją musi zrobić, tylko że tym
ktosiem jesteśmy my, niedawni projektanci wiel­
kich centrów, dzielnic, sanatoriów, fabryk i tego
wszystkiego co papier na planszy dyplomowej
zniesie, całej tej papierowej architektury, z któ­
rą przez ostatnich kilka lat byliśmy za pan
brat.
Teraz czujemy się mocno i gwałtownie obudzeni
z jakiegoś wspaniałego snu.
Widzimy, że każdy obiekt to nie kilka plansz, ale
sterty drobnych rysunków, wśród których detal
kratki wentylacyjnej ma równe znaczenie dla
planu produkcji, przerobu, pensji i premii, termi­
nu, kary, co wcześniejsza koncepcja i projekt
wstępny, może czasem i większy, bo detale spe­
cjalne są „wysoko opłacane". No, ale dość zło­
śliwości, bo list, który chyba powinien być opty­
mistyczny, trąci żałosną nutą.
Tak więc odwalamy robotę, którą ktoś musi zro­
bić, bogatsi o pierwsze odkrycie. Każdy projekt
składa się z masy drobiazgów, które trzeba
narysować, wielu rysunków, które trzeba rozgryźć,
potrzebnych i mniej potrzebnych.
Kłania nam się budownictwo to z pierwszego
i drugiego roku, o którym w miarę coraz to bar­
dziej „przyszłościowych” projektów zdążyliśmy
częściowo zapomnieć.
Narysować, zaprojektować, to znaczy wiedzieć,
jak i z czego to wykonać, wiedzieć, że rysunek
jest przekazem myśli konkretnych, sposobem po­
rozumienia się z tą drugą stroną, która to bę­
dzie wykonywać.
Tych kilka uwag, na pewno banalnych, ale może
wartych przypomnienia, przesyłamy wraz z ukło­
nami Redaktorowi Naczelnemu, może będą przy­
datne kolegom na wydziale.
Z poważaniem
Stażyści
217

O stażach pracy
co nieco
JANUSZ NEKANDA-TREPKA
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY
POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ
Absolwent wydziału architektury szczyci się dłu­
gim i ładnie brzmiącym tytułem zawodowym ma­
gistra inżyniera architekta. Człowiek ten, teore­
tycznie przygotowany, podejmuje pracę w wyko­
nawstwie budowlanym, w pracowniach różnego ty­
pu lub pozostaje na uczelni. Często odczuwa on
po kilku latach pracy niedosyt. Niezaspokojone
ambicje i ściśle określona specjalizacja, często
do końca życia, są dla niego nie do zniesienia.
Przyczyną wybijającą się na czoło jest ogólna nie­
znajomość zawodu, a ściślej mówiąc, dobrej i cie­
kawej organizacji warsztatu pracy. Pełnomocnik
do spraw zatrudnienia, który znajduje się na
każdej uczelni, nie wybiera zakładów, do których
kieruje absolwenta, pod kątem możliwości kształ­
cenia go przez ten zakład na dobrego pełno­
wartościowego architekta.
Okazuje się, że nie jest to jednak generalnie
potępiane jako złe, gorzej oceniane są płace na
stażach pracy. W wielu po takim starcie życiowym
jest zadowolonych, ale nasuwa się pytanie, czy
społeczeństwo ma także powody do zadowole­
nia z nich, czy spełniają oni nadzieje w nich
pokładane?
Wiele zakładów jest u nas zaniedbanych, do­
tyczy to szczególnie zakładów prowincjonalnych
zcrówno projektowych, jak i wykonawczych. Pa­
nuje tam nie najlepsza atmosfera, pogoń za za­
robkiem, waśnie pomiędzy pracownikami zasie­
działymi i przyzwyczajonymi do utartych i wypró­
bowanych już metod pracy. Młody inżynier
narażony jest na szykany lub w najlepszym wy­
padku na lekceważenie, gdy nie chce podpo­
rządkować się panującym obyczajom. Często
wymaga się od takiego pracownika po stażu,
a czasem nawet w czasie jego trwania, wyko­
nywania prac ponad jego siły. Młodzi, narażeni
na taką konfrontację z rzeczywistością, nie zawsze
wiedzą, jak się zabrać do pracy, aby i im,
i z nimi było dobrze. Dlaczego tak jest? Absol­
went o tym dziwnym tytułe nie zna absolutnie
warsztatu pracy: biura projektów czy przedsię­
biorstwa budowlanego, nie zna metod pracy tych
przedsiębiorstw. W czasie studiów nauczył się
projektować budynek czy budowę tylko teore­
tycznie, w wyidealizowanych warunkach, bez uże­
rania się z ludźmi. Nie wykonał on żadnej pracy
kompleksowo od początku do końca, nie widział
nowet pełnej dokumentacji projektowej.
A więc staż — staż jest jedynym okresem, w któ­
rym może zapoznać się z tymi sprawami praktycz­
nie. Czy jednak może on poznać w biurze wszel­
kie metody pracy, czy jedynie metodę w tym
właśnie biurze obowiązującą? Praktyczne wyko­
rzystanie jego wiedzy pójdzie zatem tą samą
drogą, jaka obowiązuje w tym biurze.
Czynnikami twórczymi, jak wiemy, są fascynacje
i program ideowy, wrażliwość twórcza itp., a pra­
cę produkcyjną określają, przyzwyczajenia i na­
wyki w sposobie organizacji pracy. Nie wiem,
może zbyt duże znaczenie przypisuję nawykom
w pracy architekta, jednak wydaje mi się, że
znany i wykonywany zawód w konkretnych w a­
runkach jest zdeterminowany przez nie, oraz
przez ilość informacji o innych możliwych warun­
kach. Praktycznie sprowadza się to do powtarza­
nia znanych wzorców postępowania, bez ich kry­
tycznej analizy. Aby mój głos nie był taką abstrak­
cyjną bezsilną krytyką, postuluję pewne rozwiąza­
nie oparte na obecnym systemie czasowym
i z zachowaniem nazewnictwa oraz czynników
ekonomicznych.
Postuluję zatem wytypowanie, w zależności od
liczby rocznej absolwentów, takiej ilości miejsc
218
pracy i w takich zakładach projektowych i bu­
dowlanych, aby wszyscy absolwenci odbywali
staże w najlepszych warunkach. Te wzorcowe
zakłady powinny się znajdować w miastach ak a ­
demickich, gdzie są wydziały architektury, po­
winny mieć dobrze zorganizowany warsztat pracy
i być pod nadzorem naukowym. W zakładach
tych zatrudniani byliby stażyści przez rok w pro­
jektowaniu i przez rok w wykonawstwie (dwa
lata stażu). Zakres prac — jak obecnie. Roczny
staż i roczna rotacja wymagałyby w każdym ty­
pie przedsiębiorstw liczby miejsc równej liczbie
absolwentów.
Po tym stażu absolwenci jako dojrzali architekci
przechodziliby do swych macierzystych przedsię­
biorstw. Korzyści chyba nie muszę podkreślać.
Wspomnę jedynie, że gdyby w tych samych za­
kładach byli zatrudnieni pracownicy naukowi
wydziałów architektury, to staże te miałyby za­
pewnioną prawidłowość, a pracownicy stanęliby
na ziemi,
W sumie dwa lata, będące zmorą dla pracow­
ników i pracodawców, stałyby się pożytecznym
przejściem od teorii do produkcji; zaoszczę­
dziłoby to nerwów wielu młodym ludziom,
a w efekcie podniósłby się poziom moralny
środowiska architektonicznego. Nie wspominam
już o naborze na stanowiska dydaktyczne na wyż­
sze uczelnie oraz o powiązaniach nauki z pro­
dukcją, sądzę jednak, że przy rozpatrywaniu real­
ności moich propozycji, każdy z czytelników wysu­
nąłby także inne dodatnie strony takiego rozwią­
zania systemu stażów.
O nauce
projektowania,
czyli eklektyzm
współczesny
JACEK LENDA
W YDZIAŁ ARCHITEK
POLITECHNIKI KRAKOW SKIEJ
To, że sposób kształcenia architekta ma bezpo­
średni i duży wpływ na jakość i rodzaj tworzonej
przez niego architektury, jest rzeczą oczywista
i powszechnie uznawaną. Zależność odwrotna —
wpływ współczesnej architektury na metody nau­
czania jej przyszłych twórców —jest funkcją znacz­
nie bardziej skomplikowaną. Formy współczesnej
nam architektury definiują nie przynależna jej
funkcja i możliwości dane do realizacji, lecz wy­
magane efekty ekonomiczne. Jej formy to zemsta
przemysłowych metod ich produkcji. Wszystkie
chwyty są dozwolone w myśl magicznego hasła —
budownictwo przemysłowe.
Nie znaczy to, że nie chcemy budować ładnie —
to, co w wieku XIX przykrywano dekoracją histo­
ryczną nazywając rzecz po imieniu, dzisiaj pokry­
wa dekoracja kłamliwie nazywana nowoczesną.
Miejsce kolumn, portyków i fryzów zajęły anoni­
mowe formy katalogowych wzorów w różnych po­
rządkach.
Dominującą tendencją w kształceniu przyszłych
architektów jest obecnie podział na dziedziny
wiedzy uznawanej w sumie za niezbędną, swoiste
etapowanie jej przekazywania, stojące w sprzecz­
ności z naczelną zasadą przydatności każdego z
tych przekazywanych fragmentów wiedzy w pracy
projektowej. Specjalizacja nie może być proce­
sem nieodwracalnym, widzenie rzeczy oddzielnie
nie może przeszkodzić w stworzeniu z nich cało­
ści, syntezy, która jest wynikiem każdej twórczej
pracy.
Prowadzenie doświadczeń projektowych studenta
ogranicza się w praktyce do korygowania jego
pracy w ściśle wytyczonym kierunku — poprawna
szkoła, dzielnica, poprawny budynek mieszkalny.
Działalność taka rzadko przeradza się w uniwer­
salną naukę logicznego kształtowania przestrzeni,
rzadko staje się czymś więcej niż receptą.
Daje to teoretyczną możliwość stworzenia spe­
cjalisty „od szkół", „od zakrętów w lewo” , czy
od 5-kondygnacyjnych klatkowców, o którego
przydatności w tworzeniu architektury wymiernej
jedynie w metrach sześciennych, złotówkach i cza­
sie jej powstania nikt nie wątpi.
Działy wiedzy szczegółowej, mimo swej teoretycz­
nej niezbędności, w znikomy sposób pomagają
w rozwiązaniu postawionego przed projektantem
zadania.
Budownictwo ogólne spełnia niewdzięczną rolę
przedmiotu mającego zachęcić studenta do ry­
sunku technicznego, Katalogu Budownictwa i lek­
tury Kodeksu Budowlanego, zaś wpoić niechęć do
wszelkich form budowlanych, jakich nie napotka
w podręczniku prof. Źenczykowskiego. Instalacje
budowlane dają dobre podstawy do dalszego
studiowania tego przedmiotu, uczą wzorów na
wydajność studni i przypominają dawno pogrą­
żone w mrokach niepamięci działy fizyki, ale
wcale nie pomagają studentowi w projekto­
waniu.
Historia architektury polskiej w swej obecnej
„inwentaryzacyjnej” formie nie wykorzystuje je ­
dynej formalnie szansy wykazania studentowi pol­
skości pewnych form, uczulenia go na wzory ko­
smopolityczne, obce „polskiemu niebu i obycza­
jowi".
Pierwszy błąd popełnia się w momencie przekra­
czania przez kandydata progów uczelni, zakła­
dając, że jest on świadom wielu problemów, o
których w istocie rzeczy nie ma pojęcia. Chlubny
zaiste, lecz fatalny w skutkach kredyt zaufania.
Do chwalebnych, acz nader rzadkich wyjątków,
należą wykłady z projektowania na latach niż­
szych. Manifestowanie niewiedzy i braku zainte­
resowania w zakresie tzw. przedmiotów towarzy­
szących jest dowodem dobrego smaku i powo­
dem do dumy — ignorancja projektowa jest skrzę­
tnie ukrywana i jakiekolwiek do niej przyznanie
się dyskredytuje w oczach kolegów i świata. Tym
przyznaniem się byłoby zadanie pytania teraz,
kiedy na to jest jeszcze czas. Wiadomości z za­
kresu nowości projektowych podaje się wstydli­
wie, z roku na rok przekazuje się „dobre po­
mysły".
Sam niedawno podziwiałem odwagę cywilną stu­
dentki trzeciego roku, która na wykładzie zapy­
tała profesora, co to jest estakada? Wydarzenie
to przez opinię publiczną roku zostało uznane
za gorszące.
Osobny dramat to sprawa przekazania pomysłu
studenta na zewnątrz jego wyobraźni. Wszystkie
katedry projektowe wymagają umiejętności ryso­
wania, traktując studenta jako „półfabrykat"
przysposobiony do pracy projektowej przez ka­
tedrę rysunku i rzeźby. Co ma dokonać tego
przedziwnego cudu, pragnę zapytać? Skromne
dwie godziny tygodniowo?
Z kolei każdy szanujący się student wie, że w
katedrze A należy zakreskować łazienki i kuchnie
grubo, zaś komunikację pozostawić białą, co jest
niewybaczalnym błędem w katedrze B, gdzie ku­
chnie i łazienki należy pokryć delikatna siatką,
zaś komunikację poszrafować łopatą. Następny
problem to uzupełniające rysunkową część mo­
dele i zdjęcia. Wykonywanie modeli jest ta ­
jemnicą zazdrośnie strzeżoną przez tych, którzy
ją posiedli, kiedy w zamierzchłej przeszłości na
wydziałach architektury nauczano sztuki modelo­
wania. W czasach tych można było nawet dostać
tekture modelarską, ale najstarsi ludzie nie pa­
miętają, kiedy to było. Zdjęcia mają teoretycznie
ułatwiać pracę, przez umożliwienie wykonania
modelu prowizorycznego, Tconcepcyjnego. W yra­
zem tego ułatwienia stała się panująca ostatnio
moda na format zdjęć 50X70 cm z chmurkami,
lasami, ludzikami, autkami itp.
Nauka wybierania idzie w kierunku przyzwycza­
jania wybierającego do coraz trudniejszych w a­
runków. Na pierwszych latach podsuwa się dość
oszołomionemu studentowi kolorowe maga­
zyny z zalewem anonimowej nowoczesności na
zagranicznych zdjęciach, później pobłażliwie lecz
stanowczo go karci, gdy sam stara się wymyślić
coś podobnego, aby wreszcie przejść do otwarte­
go przekonywania go do walorów Katalogu Bu­
downictwa Ogólnego, czy innego współczesne­
go wzornika architektonicznego.
Akademizm to pojęcie o wyrobionym przez wiek
XIX znaczeniu pejoratywnym. Stał na drodze po­
stępu, hamował go, zbaczał. A w końcu tamci
akademicy stali tylko przy sztalugach...
NA OKŁADCE (str. II!)
„Kompozycja” Teresy Liguzińskiej.
Ćwiczenia semestralne z projektowania form architekto­
nicznych wykonane pod kierunkiem prof. St. Murczyńskiego
na I roku Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej.
II III)