Dr.

Yasin YÜZBAŞIOĞLU
Mekanik kavramların spor
biyomekaniği içerisinde
kullanılması ve
pekiştirilmesi
Mekanik:
§ Fiziğin, cisimler üzerinde etkili
olan kuvvetler ve bu etkiden
doğan hareket ve şekil
değiştirmeleri inceleyen bir alt
dalıdır.

Biyomekanik:
§ İnsan vücudu üzerine etki eden iç
ve dış kuvvetleri ve bu kuvvetlerin
meydana getirdiği etkileri
inceleyen bilim dalıdır.
§ İnsan vücudunu ve hareketlerini
anatomik ve fizyolojik bilgiler
içerisinde, mekanik yasaları ve
yöntemlerine göre inceleyen bilim
dalıdır.
Canlı yapılarda (özellikle insan vücudu) lokomotor
sisteminde mekanik kuralların uygulanmasıdır.

Mekanik kurallar kullanılarak biyolojik sistemlerin

yapı ve fonksiyonlarının incelenmesidir.

Biyolojik aktivitelerin (özellikle kas) mekanik

temellerini ve birbiriyle ilişkilerini araştıran bir bilim
dalıdır.
§ Sporcu Performansı
(teknik analiz, performans
değerlendirilmesi ve takibi,
motor kontrol ve öğrenme
çalışmaları)
NASA'nın üzerinde dört yıl
çalışarak astronotlar için
geliştirdiği ancak daha sonra
spor mayoları üreticisi Speedo
tarafından yüzme alanına
uyarlanan LZR Racer, elastik
naylon ve “polyurethane” isimli
maddelerin karışımından
oluşuyor ve üzerinde hiç dikiş
bulunmuyor.
§ Sakatlıkların
önlenmesi ve tedavisi,
fiziksel rehabilitasyon
programlarının
düzenlenmesi
Biyomekanik Bilgisinin Yararı
ve Kullanımı

Antrenörün Biyomekaniğe
Olan Gereksinimi?

Sporcuların Biyomekaniğe
Olan Gereksinimi?
Üç temel alana bağlı incelenebilir.

Biyomekanik

Fizyolojik

Psikolojik
 Mekanik

Katı
Akışkanlar
Cisimler

Şekil
Katı Sıvı ve Gaz Sıvı ve Gaz
Değiştiren
Cisimler Cisimler Statiği Dinamiği

Statik Dinamik

Kinematik Kinetik
 Dinamik

Kinematik Kinetik

Miktar Kalite
Statik Dinamik
Analizi Analizi
§ İnsan hareketini meydana getiren iç ve dış kuvvetlerle
ilgilenmez.
§ Hareketin kendisi ile ilgilenir.

§ Harekete bağlı olarak vücudun veya objenin

§ Ne kadar uzağa ?
§ Ne hızla ?
§ Ne düzgünlükte?
hareket etmekte olduğunu inceler.
§ Lineer ve eğrisel hareketlere bağlı olarak lineer kinematik ve
açısal kinematik olarak inceler.
§ Hareketin meydana gelmesine
neden olan faktörleri inceler.
§ Hareketin sonuçlarından çok,
nedenleri üzerinde durur.
§ Hareketini meydana gelmesine
neden olan kuvvetler; enerji,
güç ve verimlilik gibi konuları
ele alarak, hareketin daha
kompleks olan yapısına açıklık
getirmeye çalışır.
§ Statik ve Dinamik olarak ikiye
ayrılır.
§ Statik; eşit olan kuvvetlerin
yarattığı sonuç olarak denge
durumundaki hareketi
inceler.
§ Dinamik; farklı kuvvetlere
bağlı olarak meydana gelen
hareket değişimini inceler.

Kinetik hareketi incelemede;

1. Linear kinetik
2. Açısal kinetik.
HAREKET TERİMLERİ

Dr.Yasin YÜZBAŞIOĞLU
 DÜZLEMLER

n Düzlem: İki boyutlu ve 3 noktadan

oluşan bir
• şekildir. Bu 3 nokta aynı hat üzerinde yer
almaz.

n Tüm hareketler bir düzlem n1

n3

üzerinde oluşur.
n2

Düzlem
•HAREKETİN
DÜZLEMİ
 EKSENLER

EKSEN

n3
n1

n2
Düzlem
EKSENLER
 Latera
l HAREKET
DÜZLEM VE
Media
l EKSENLERİ
(Frontal)

(Horizontal)

Superior
(sefalik)

Posterior Inferior
(dorsal) (kaudal)

Anterior
(ventral)

Median Eksen
SAGITAL DÜZLEM

• Flexion ve Extension
FRONTAL DÜZLEM

• Abduction ve Adduction
TRANSVERS DÜZLEM

• Sağa sola Spinal rotasyon

 Abduction:
Flexion: Extention: Vücut orta
Bükme, bükülme Germe, gerilme hattından
uzaklaştırma

Circumduction:
Adduction: Rotation:
Yukarıdaki dört
Vücut orta hattına Dönme,
hareketin kombine
yaklaştırma döndürme
yapılmasına denir

HAREKETLERLE İLGİLİ
GENEL ANATOMİK TERİMLER
•External(Dış) Rotation: Dışa döndürme

•İnternal(İç) Rotation: İçe döndürme

•Supinasyon: Ön kolun dışa döndürülmesi, BAZI ÖZEL

•Pronasyon: Ön kolun içe döndürülmesi ROTASYON
HAREKETLERİ
•İnversion: Ayak tabanının içe döndürülmesi

•Eversion: Ayak tabanının dışa döndürülmesi

•Elevation:Yukarı doğru kaldırma

•Depression: Aşağı doğru bastırma

 HAREKET DÜZLEMLERİ

• Bir vücut parçasının hareket ettiği iki boyutlu hayali

alan.

• Bir düzlem üzerinde oluşan hareket, bir eksen etrafında

oluşmaktadır.

• Bir hareketin düzlemi ile ekseni arasında 90 derece’lik açı

vardır.
 Anteroposterior Eksen (A-P):
Vücudun önünden arkasına doğru
geçen eksendir.

Mediolateral Eksen (M-L):

VÜCUT Vücudun sağından soluna doğru
EKSENLERİ geçen eksendir.

Longitudinal Eksen (L-D):

Vücudun altından üstüne doğru
geçen eksendir.
ANTEROPOSTERIOR
EKSEN (A-P):
M E D I O L AT E R A L
EKSEN (M-L):
LONGITUDINAL
EKSEN (L-D):
 TEMEL
ANATOMIK
DURUŞ

Karşımızda ayakta
duran, yüzü bize
dönük, baş ve gövdesi
dik, kolları yanlarda
aşağıya sarkık, avuç içi
öne bakan, ayakları
birleşik ve öne dönük
bir kişiye göre yapılır.
 EKLEM AÇIKLIĞI (ROM)
Eklemin acısız ve zorlanmadan hareket
edebildiği alan Eklem ve eklemlerde
derece cinsinden ölçülebilen genişlik
0’dan 3600’ ye kadar gonyometre ile
ölçülür.

From Prentice WE: Arnheim’s principles of athletic training, ed

11, New York, 2003, McGraw-Hill.
ÖLÇME ve
VEKTÖRLER
SPOR BİYOMEKANİĞİ
Dr. Yasin YÜZBAŞIOĞLU
— Fizik bir doğa bilimidir, canlı cansız tüm varlıkları kapsar.
— Evrendeki varlıklar karşılıklı etkileşim nedeniyle sürekli
değişim halindedir.
— Olaylar zinciri söz konusudur. Bu olayları onlara yardımcı
araç ve gereçlerle incelemeye gözlem denir.

FİZİK

Mekanik Optik Elektrik

§ Biyomekanikte mekanik temel
ilgi alanıdır.
§ Mekanik cisimlere etki eden
kuvvetleri irdeler.
§ Spor biyomekaniğinde cisimler
insan vücudu ve spor
yaparken kullanılan aletlerdir.
§ Mekaniğin dallarından(katı,
akışkanlar, kuantum vb.) katı
cisim (rigid-body) mekaniği
konumuzla en iyi örtüşen ve
spor biyomekaniği
uygulamalarında en önemli
yeri tutandır.
§ Katıcisim mekaniğinde
cisimler eğildiğinde,
sıkıştırıldığında ya da
çekildiğinde şekil değişimi
göstermeyen cisimlerdir.
§ İnsan vücudunun ve spor
araçlarının hareketini
tanımlamada; eklem yerlerine
bağlı her bir parçayı ayrı ayrı
göz önüne alacağız.
§ Fizik, deneysel gözlemler ve nicel
ölçümlere dayanır.
§ Bir büyüklüğü ölçmek demek, o
büyüklüğün biriminin belirlenen
büyüklük içince kaç kez
bulunduğunu belirlemek
demektir.
§ Biyomekanikte, hareketi
tanımlamak ve ölçmek isteriz.
§ Uzaklık, hız, kütle, ivme vb.
büyüklükleri tanımlamamızı
sağlayan büyüklüklere
Temel Büyüklükler ve 1960
yılında Uluslararası Bilim
Kurulu’nun oluşturduğu standart
sisteme
SI (Systéme Internationale)
birim sistemi diyoruz.
§ Her temel
büyüklüğün bir
boyutu
vardır.(uzunluk,
zaman, kütle vb.)
§ SI bu boyutları
önceden standart
hale getirmiştir.
§ Mekanikte sadece
kütle [M], uzunluk [L]
ve zaman [T] birimleri
kullanılacaktır.
§ Burada [M]; [L] ve [T]
boyutu
simgelemektedir.
Yedi temel SI birimi vardır
Uzunluk metre (m)
Kütle kilogram (kg)
Zaman saniye (s)
Elektrik Akımı Ampere (A)
Sıcaklık Kelvin (K)
Işıma şiddeti candela (cd)
Madde miktarı mole(mol)
Açı birimleri yukarıda sıralananlara ek olarak kullanılır.
Düzlem Açı Radyan(rad)
Uzay Açı Steradyan(sr)
§ Yüksek atlamada, uzun atlamada,
gülle atmada, basketbolda, hentbolda
önemli bir boyuttur ve oyuncunun bir
tur yetenek ölçüsüdür.
§ Kullanılan mekanın ölçülmesi, kale ya
da pota yeri tespiti, sporcuların ve
aletlerin boy ölçümlerinde
karşılaştırma ve saptama
mekanizmasıdır.
§ Standart uzunluk birimi metre(m)
Ekim 1983’te ışığın boşlukta
1/299792458 saniyede aldığı yol
olarak yeniden tanımlanmıştır.
§ SI birim sisteminde uzunluk metredir.
§ Yetenek ölçen en önemli
boyutlardan biridir.
§ Çevremizdeki değişimler
yardımıyla sezerek kavrarız.
§ Oyunun süresini, devre aralarını
ve diğer detayları zamanı
düzenleyerek saptarız.
§ Günlük hayatta zaman; saniye,
dakika ya da saat, gün ay, yıl ile
ölçülür.
§ Temel büyüklük olarak; bir saniye
sezyum 133 atomunun
9,192631770 defa titreşim
yapması için geçen süredir.(1967)
§ SI birim sisteminde zaman
saniyedir.
§ Eylemsizlik, cisimlerin maddesel varlık olduklarını
belirleyen özelliktir.
§ Ölçüsü cismin kütlesidir.

§ Eylemsizlik, cismin büyüklüğü ile orantılıdır.

§ Büyük cisimlerin eylemsizliği büyük hareket yetisi

küçüktür.
§ Cismin kütle miktarı onu hareket ettirmek ya da
durdurmak için ne kadar güç gerektiğini belirler.
§ Işık hızına yakın hızlarda hareket etmiyorsa EVREN
‘de kütlesi aynıdır.
 § SI temel birimi
kilogramdır.(kg)
§ Fransa'nın Sévres kentinde
KÜTLE [M] Uluslararası Ağırlık ve
ve Ölçümler Büro’ sunda
bulunan %90 platin, %10
EYLEMSİZLİK iridyum alaşımından özel
boyutlarda yapılmış bir
silindirin kütlesidir.(1887)
 § Temel büyüklükler
yardımıyla tanımlanabilen
ve birimlerim temel
büyüklüklerden
TÜREV türetilebilen
BÜYÜKLÜKLER büyüklüklerdir.
§ Kuvvet ve ağırlık nasıl
tanımlanır?
Alan metrekare m2
Hacim metreküp m3
Hız-sürat metre/saniye m/s
İvme metre/saniyekare m/s2
Açısal hız radyan/saniye rad/s
Açısal ivme radyan/saniyekare rad/ s2
Yoğunluk kilogram/metreküp kg/m3
Frekans Hertz Hz ya da s-1
Kuvvet Newton N ya da kgms-2
Basınç Pascal Pa ya da Nm-2
Enerji(iş) Joule J ya da Nm
Güç watt W ya da Js-1
TÜREV BÜYÜKLÜKLER
§ Hız birim zamanda alınan yol.
§ Hızın boyutu: [L]/[T]
§ SI birim sistemindeki birimi m/s.
§ Normal hayatta farklı birimlerde de km/h
tanımlıyoruz.
§ Bazıözel ön ekler kullanarak SI temel
birimlerini kullanışlı hale getirebiliriz.
Çarpan Ön ek Sembol Çarpan Ön ek Sembol
10-12 piko p 101 deka da
10-9 nano n 102 hekto h
10-6 mikro µ 103 kilo k
10-3 mili m 106 mega M
10-2 santi cm 109 giga G
10-1 desi d 1012 tera T
§ Bazen birimleri sistemler arası çevirmek gerekir.
§ SI sistemi ile İngiliz birim sistemi arasındaki çevrim

1 mil 1609 m 1,609 km

1m 39,37 inch 3,281 ft

1 ft 0,3048 m 30,48 cm

1 inch 0,0254 m 2,54 cm

§
 ÖLÇÜ SAYISI VE İNSAN BELİ: 0,85 M, BASİT TOPLAMA HEM SAYISAL, HEM VEKTÖRLER,
BİRİMİNİN KÜTLESİ 58 KG, KURALLARI DE YÖN YÖNLENDİRİLMİŞ
VERİLMESİ İLE TAM KALP ATIM ARALIĞI UYGULANIR, ÖZELLİKLERİNE DOĞRU
VE KESİN OLARAK ORTALAMA 0,95 YÖNLERİ YOKTUR. SAHİP FİZİKSEL PARÇALARIDIR.
BELİRLENEN S’DİR. NİCELİKLERSE
BÜYÜKLÜKLER VEKTÖRLE
SAYISAL GÖSTERİLİR.
BÜYÜKLÜKLERDİR.
 D
§ Vektörü taşıyan doğruya (D) vektörün doğrusu
B
§ Okun gösterdiği yöne vektörün yönü
a
§ Doğru parçasının uzunluğuna vektörün A
C
şiddeti
§ A noktasından B noktasına olan yer değişimi (AB) yönü
belirlenmiş bir doğru parçasıyla (a) gösterilebilir.
 D
§ Vektörlerin gösterimi ; B
§ Başlangıç ve uç noktasını belirleyen harflerle AB,
a
§ Uzunluğu belirleyen harfin üzerine ok koyarak (a),A
§ Kitaplarda ise koyu harflerle a belirtilir. C
§ Harfin üzerinde ok yoksa ya da koyu yazılmamışsa,
sadece vektörün büyüklüğünü (şiddetini) tanımlar.
§ AB=|a|=a Bir vektörün büyüklüğü genellikle
mutlak değeri olarak adlandırılır. |a|=a
§ A noktasından C noktasına hareket AC=AB ‘dir
fakat yönler farklıdır.
§ Yer değiştirme ve uzaklık ve yön ile belirleriz.
 § Düzlem üzerinde vektörün
büyüklüğünü verirken bir sayıya,
B P(x,y) yönünü diğer vektörlerinkinden
ayırmak için bir başka sayıya ihtiyaç
vardır.
r

y
θ 90° § Koordinatların tanımlanması ile
0 x
A
gerçekleşir.
§ Bazen düzlemde bir noktayı dik
—
—
Düzlem kutupsal koordinatlar (r,θ)
Dik koordinatlar
koordinatlarla (kartezyen koordinatlar),
— (kartezyen koordinatlar)(x,y) bazen de düzlem kutupsal koordinatlar
ile temsil etmek uygundur.
§ r dik koordinatları (x,y) olan P noktasının konum vektörü, θ ise
referans yönü +x yönü alındığında her zaman saat yönünün
tersinde ölçüldüğünde pozitif alınan yöndür (açıdır).
§ Fizikte saat yönünü tersi her zaman pozitif dönme yönü
olarak alınır.
§ Düzlemler r vektörü, büyüklük ve yönü veren iki sayı r ve θ
(teta) ile tanımlanır.
§ Üç boyutlu uzaydaki vektörler için üçüncü sayıya ihtiyaç
vardır.
§ P noktasından x ve y eksenlerine çizilen paraleller, sırasıyla x ve y eksenleri A
ve B noktalarını kessinler;
rx=OA=x; OB=y=ry OAP dik üçgeninden

y x
sin q = cos q =
y=rsin θ r x=rcos θ r
karşıkenar komşukenar
sin q = cos q =
hipotenüs hipotenüs
§ Ayrıca trigonometrik tanımlardan olarak verilir.
karşıkenar y
tan q = =
§ komşukenar
r konum vektörünün büyüklüğü pisagor bağıntısı x
ile bulunur.

(r 2 = x 2 + y 2 ) 𝑟= 𝑥! + 𝑦!
§ İki vektörün eşitliği : A ve B vektörlerinin büyüklükleri ve yönleri
aynı ise, başlangıç noktaları farklı olsa bile eşit iki vektördür.
§ Vektörlerin toplanması : Mekanikte iki ve daha fazla vektörün
toplamı sonucunda elde edilen de bir vektördür ve buna bileşke
vektör denir.
§ Aynı yöndeki vektörlerin toplama ve çıkarması basit cebirsel işlemdir.

A A A
B -B
B -B
D A-B=D
A A+B=C

A=-B ise A-B= 0 dır.

§ A ve B vektörlerinin arasında bir açı varsa, bileşke vektör bu iki vektör
üzerine kurulan paralelkenarın köşegenidir.
§ Herhangi bir O noktasına bu iki vektör taşındıktan sonra paralel kenara
tamamlanır. OK = A+B = C B
A
§ Eğer iki vektör birbirine dikse C= A + B K
A

D=A-B
sonuç dikdörtgendir ve bileşke β α
O
vektörün büyüklüğü pisagor θ
bağıntısından bulunur. B
L
Açı dik açı değilse, bu durumda kosinüs teoremi uygulanır.
§ C2 = A2 + B2 – 2AB cosβ bu eşitlikten bileşke vektörün şiddeti elde edilir.
C’nin doğrultusu OKL üçgeninden yararlanarak sinüs bağıntısı uygulanır.
Sin µ Sin q bu eşitlikten C’nin doğrultusu A ya da B vektörüne
göre =
B C verilir
§ A pozitif sayıyla çarpılırsa 5A çarpımı A ile aynı yönde ve 5
kat büyüklüktedir, negatif bir sayıyla çarpıldığında -5A
vektörü A ile ters yönde bir vektördür.

§ Soru: Bir sporcu 1 km doğuya yürüyor. Daha sonra 1 km

daha yürümeye karar veriyor. Bu ikinci km’yi
(a) doğuya
(b) batıya
(c) kuzeye yürürse,
başlangıç noktasından ne kadar uzaklaşmış olur? Şekille ve
hesapla gösteriniz.
 § Bir vektör verilen bir düzlemde
büyüklük ve doğrultusu ile
tanımlanır.
VEKTÖR § Bir vektör dik koordinat

BİLEŞENLERİ eksenlerindeki (x,y) izdüşümleri

ile tanımlanır.
§ Bu izdüşümler vektörün
bileşenleridir.
Şekildeki v hızının x izdüşümü vx bileşenidir ve vx +x
yönünde ve şiddeti
vx = vcos 20 °
vy vektörü + y yönünde ve şiddeti
vy =vsin 20 ° dir.
v= vx + vy
vy
v = vx + vy
2 2
θ= tan!"
vx

vx , vy bileşenlerinin işaretini θ
açısı belirler.
§ Vektörlerin grafik yönle toplanması
yararlıdır.
§ Bu yöntemin yeterli doğrulukta olmadığı
düşünülürse vektörlerin bileşenleri
kullanılır.
C = Cx2 + C y2 = ( Ax + Bx )2 + ( Ay + By )2
§ C bileşke vektörünün x ve y
eksenlerindeki bileşenleri A ve B Cy Ay + By
vektörlerinin x ve y eksenlerindeki tan a = =
Cx Ax + Bx
bileşenlerinin ayrı ayrı toplamına eşittir
§ CX=AX+BX
§ CY =AY+BY C vektörünün büyüklüğü ve
doğrultusu
— Birim vektör, sadece yön belirleyen, büyüklüğü
1 olan matematiksel bir araçtır.
— x, y ve z doğrultularını gösteren birim vektörler,
sırasıyla i, j ve k ‘dır. |i|=|j|=|k|=1
büyüklüğündedir.
Ax=AXi Bx=Bxi Cx=Cxi
Ay=Ayj By=Byj
Cy=Cyj
A = Axi + Ayj B=Bxi+Byj C=Cxi+Cyj
— C=(Ax +Bx)i+(Ay+By)j
§ Soru: A=2i+j ve B=4i+7j bileşenleriyle verilmektedir.
a) A ve B vektörlerinin doğrultu ve büyüklüklerini belirleyiniz.
b) C vektörünün büyüklük ve doğrultusunu bulunuz.
§ Soru: F1=2i+j , F2=3i+4j ve F3=-i+7j bileşenleriyle
verilmektedir.
a) F1 ve F3 vektörlerinin doğrultu ve büyüklüklerini
belirleyiniz.
b) Bileşke F vektörünün büyüklük ve doğrultusunu bulunuz.
§ Soru: A=3i+5j ve B=4i+6j bileşenleriyle verilmektedir.
a) A ve B vektörlerinin doğrultu ve büyüklüklerini belirleyiniz.
b) C vektörünün büyüklük ve doğrultusunu bulunuz.
HAREKET
(KİNEMATİK)
SPOR BİYOMEKANİĞİ
Dr. Yasin YÜZBAŞIOĞLU
HAREKET (KİNEMATİK)
• Mekanik hareketin incelenmesidir.
• Kinematik ve Dinamik olarak ikiye ayrılır.
• KİNEMATİK: Hareketi doğuran nedenler göz ardı edilerek,
hareketin incelenmesidir. Kinematikte; konum, hız ve ivme
arasındaki ilişkiye ilgileniriz.
• DİNAMİK: İçinde bulunduğumuz çevreye ilişkin bilgileri
kullanarak cismin hareketini belirlememizi sağlar. Dinamikte;
konum, hız ve ivmenin yanı sıra kuvvet ve kütle kavramlarıyla
ilgileniriz.
• Hareket sözcüğü iki temel kavramı nitelemektedir.
YER ve ZAMAN
• Bir cismin yerini belirlemede yeri değişmeyen bir başka cisme
gereksinim vardır. Genellikle yeryüzündeki cisimlerin yerlerini
belirlemede , yeryüzüne bağlı bir eksen takımı (koordinat sistemi)
kullanılır.
HAREKET (KİNEMATİK)
• Bir cismin konumundaki sürekli değişim, o cismin harekette
olduğunu gösterir.
• Cismi oluşturan tüm parçacıklar aynı hareketi yapıyorsa,
hareket eden cismi bir parçacık olarak ele alabiliriz.
• Cismin tüm kütlesi bir noktada toplanmış varsayılır.
• Cismi simgeleyen bu çok parçacığın hareketi irdelenir.
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK
• Bir hareket, konumu, yer değişimi, hızı ve ivmesiyle tanımlanır.
• Bir cismin yerini belirlemede Referans Sistemi (koordinat
sistemi) kullanılır.
• Cismin konumu (yeri), seçilen koordinat sisteminde zamanla
değişiyorsa, cisim bu referans sistemine göre hareket ediyor
denir.
ÖTELEME HAREKETİ
• Cismin tüm parçacıkları aynı yönde hareket eder.
• Cisimlerin hareketini incelerken, kolaylık adına, cismin tüm
kütlesi bir noktada toplanmış varsayılır ve cismi simgeleyen bu
noktaya maddesel nokta denir.
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK
• KONUM: Genel bir tanımla, cismin uzaydaki yeridir.
• Bu kavram sporda çok önemlidir. Sporcunun oyun alanında
nerede olduğunu ya da grupta herkesin oyunu nasıl kuracağını
belirler.
• Burada referans sistemi alanın kesişen iki kenarıdır.
• Böylelikle bir kartezyen koordinat sistemi ile sporcunun
konumunu bu noktaya göre belirleriz.
• Örnek; Futbol sahasını ele alırsak, kale sahası +x, onu kesen sol
kenar çizgisi +y ekseni olsun, kesiştikleri nokta başlangıç
(orjin), sıfır noktasıdır.
• Bu tanımlamada sporcunun yerini x ve y sistemindeki sayılarla
belirleriz.
• Üç boyut tanım gerektiğinde x ve y düzlemlerinin oluşturduğu
yatay düzleme başlangıç noktasına dik üçüncü z koordinatı
çizilir. Bir cismin uzaydaki yeri üç sayıyla tanımlanır.(x,y,z)
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK
• 100 m koşusu tek boyutludur. Başlangıç noktasından bitiş
noktasına kadardır ve tek sayıyla tanımlanır.
• Koşucu başlangıç noktasından 50m uzaklığında denilirse +50m,
başlangıç çizgisinin diğer tarafında ise -50m olarak anlarız.
• Bir squash odasında oynanan topun konumunu, odanın alt
köşelerinden biri seçilerek tabanın iki kenarına x ve y, bu
köşedeki iki yan duvarı ayıran çizgide z ‘dir.
• SI birim sisteminde (m olarak) T(4,3,2) şeklinde ifade edilir.
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK
• YERDEĞİŞTİRME VE UZAKLIK :
• Hareket eden bir parçacığın
konumundaki değişim, onun
yerdeğiştirmesi olarak tanımlanır.
• Vektörel niceliğe en iyi örnektir.
• Kolay düşülen bir hata, parçacığın
aldığı yol ile yerdeğiştirmesinin birbirine karıştırılmasıdır.
• Bir baseball oyuncusunun home-run vuruşundan sonra bir tur
atarak tekrar vuruş yaptığı noktaya gelmesi sonucu aldığı yol
(uzaklık) 360 ft (109.73 SI)’ tir.
• Fakat yerdeğiştirmesi sıfırdır.
• Başlangıç noktasıyla varış noktası arasında vektörel aralık
yoktur. Sporcu aynı noktaya ulaşmıştır.
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK
• Soru : Triatlon aşağıdaki 3 etaptan oluşsun
a. 1.5 km.’lik yüzme parkuru
b. 5 km.’lik 5 etaptan oluşan bir yol
c. Şekildeki gibi A noktasından başlayıp B’de biten10 km.’lik bir
koşu
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK
Çözüm;
a.1,5 km.’lik düz bir yol
xs – xi =|∆x|=1,5 km = xson – xilk = ∆x
A 1,5 km B

b.
KONUM, YERDEĞİŞTİRME,
UZAKLIK

xs – xi =|∆x|=AB=200 m
Düzlem koordinatlar düşünülürse x eksenindeki
yerdeğiştirme= ∆x’tir. Yerdeğişim vektörünün yönü –x
eksenindedir.
xi=ilk konum
xs=son konum
∆x=x doğrultusundaki yerdeğişim
HIZ ve İVME
•
HIZ ve İVME
• Hızın boyutu vort [L]/[T] SI birim sistemindeki birimi ise
m/s ile verilir.
• Yerdeğişime bağlı olarak, hız pozitif ya da negatif olabilir.
(xs>xi) hız pozitiftir.
(xs<xi) hız negatiftir.
• Günlük hayatta hız ve sürat sözcükleri aynı anlamda kullanılır.
Ancak fizikte bu iki terim arasında büyük bir anlam farkı vardır.
• Hızın büyüklüğüne (yani mutlak değerine) sürat denir.
• Örnek; 40 km’lik dairesel bir parkurda koşan koşucunun
ortalama hızı sıfırdır çünkü başlangıç ve bitiş noktası aynı
olduğundan xs-xi =0’dır. Sıfırın bir sayıya bölümü de her zaman
sıfırdır. Oysa koşucu 40 km.’lik bir yolu koşmuştur.
HIZ ve İVME
• Ortalama Sürat = toplam yol / toplam zaman
• Ortalama süratin birimi ortalama hızla aynıdır ve SI birim
sisteminde m/sn’dir.
• Ortalama süratin yönü yoktur yani skaler bir niceliktir.
• Ortalama sürat her zaman pozitiftir.
HIZ ve İVME
Soru: Tablodaki triatloncuyu ele alalım. Sporcunun yüzme,
bisiklet ve koşu için sırasıyla uzaklık, zaman ve yerdeğişimi
verilmiştir. Bu tablodan yararlanarak ortalama hız ve ortalama
süratlerini hesaplayalım.
(Peter Walder 1994)
Uzaklık Zaman Yerdeğişim
1.5 km. yüzme 30’30’’ 1,5 km.
40 km. bisiklet(çember) 90’ 0.0 km.
10 km. koşu 45’ 0.2 km.
HIZ ve İVME
•
HIZ ve İVME
• Yarış sırasında sporcunun maksimum ve minimum hızlarını
ortalama hızlarından anlayamayız.
• Ortalama sürat yarış sonunda genel bir değer verir.
• Yarış süresince zamanı küçük aralıklara bölersek; sporcunun
değişik küçük zaman aralıklarındaki ortalama süresini hesaplar
daha detaylı bilgi elde ederiz.
• Zaman aralığını çok çok küçültürsek sporcunun belirli bir
zamandaki süratini elde ederiz. Buda ani sürattir.
• Yarış sırasında sporcunun ulaştığı en yüksek sürati istiyorsak
ani sürattir.
• Ulaşılan en yüksek süratin yönünü de belirlersek ani hız’ı
tanımlamış oluruz.
HIZ ve İVME
•
HIZ ve İVME
•

azalır
HIZ ve İVME
HAREKET TÜRLERİ
•
HAREKET TÜRLERİ
•
HAREKET TÜRLERİ
•
𝐯 = 𝐯𝟎 + 𝐚𝐭 Hız
𝐯𝟎 + 𝐯 𝐭 Hız ve zamanın fonksiyonu olarak yerdeğişim
𝐱=
𝟐
𝐱 = 𝐯𝟎 𝐭 + 𝟏𝟐𝐚𝐭𝟐 Yerdeğiştirme
𝐯𝟐 = 𝐯𝟎 𝟐 + 𝟐𝐚𝐱 Yerdeğiştirmenin fonksiyonu olarak hız
HAREKET TÜRLERİ
• Soru: Bir araba 2 m/s2 ‘lik ivmeyle hızını 20m/s’ ye
çıkarmaktadır. Araba;
a) Durgun halden 20 m/s’lik hıza ne kadar sürede ulaşır?
b) Durgun halden başlayarak ivmelenirse ne kadar yol alır?
c) İlk hızı 10 m/s ise ne kadar yol alır?
USAIN BOLT 9.58 100M WR
USAIN BOLT 9.58 100M WR
X (m) t (s) Van (m/s)
0 0 0
10 1,9 9
20 2,88 10,5
30 3,8 11,5
40 4,63 11,63
50 5,47 12,04
60 6,29 12,2
70 7,11 12,35
80 7,92 12,1
90 8,75 12,05
100 9,58 11,8
 Van (m/s)
Hız-Zaman
14

12

10 a3

8
Van (m/s)

6 Van(m/s)
a4 a5
4
a2

2 a1

0 t (s)
0 1.9 2.88 3.8 4.63 5.47 6.29 7.11 7.92 8.75 9.58
t (s)

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
X (m)
• (0-10 m) a1: 1.9 x 9 / 2 = 8.5

• (10-50 m) a2: 3.57 x 9 = 32.1

• (10-50 m) a3: 3.57 x 3 / 2 = 5.3 95.2 m (± 4.8)

• (50-80 m) a4: 2.45 x 12 = 29.4

• (80-100 m) a5: 1.66 x 12 = 19.9

USAIN BOLT 9.58 100M WR
• 30 – 50 m aralığında ki ortalama hız ve ortalama ivmeyi
hesaplayınız.
• 30. m’yi geçtikten 1.15 saniye sonra başlangıca göre kaçıncı
metrede olur?
• Ortalama Hızı nedir?

• 80-100 m aralığında ki hız ve ivmeyi hesaplayınız.

• 80. m’yi geçtikten 0,85 saniye sonra başlangıca göre kaçıncı
metrede olur?
• Ortalama Hızı nedir?
USAIN BOLT 9.58 100M WR
t30 = 3,8s v30 = 11,5 m/s
t50 = 5,47s v50= 12,04 m/s
$$ %$% '( %)( .(
• Ortalama Hız: 𝑣!"# = = = = 11,98 m/s
#$ %#% ',+, %),- /,0,
1$ %1% /.,(+ %//,' (,'+
• Ortalama İvme: 𝑎!"# = = = = 0,323 m/s2
#$ %#% ',+, %),- /,0,
• t=1,15 s sonra kaçıcı metre?
• 𝐱 = 𝐯𝟎 𝐭 + 𝟏𝟐𝐚𝐭𝟐
𝟎,𝟑𝟐𝟑 × 𝟏,𝟏𝟓𝟐
𝐱 = 𝟏𝟏, 𝟓×𝟏, 𝟏𝟓 +
𝟐
= 13,225 + 0,214 = 13,439 m
X = 30 + 13,439 = 43,44 m

• 𝐯 = 𝐯𝟎 + 𝐚𝐭 = 11,5 + 0,323 x 1,15 = 11,87 m/s

USAIN BOLT 9.58 100M WR
SERBEST DÜŞME
• Cisimlerin sadece ağırlıklarının etkisi altında, hiçbir etki
olmaksızın yaptıkları harekettir.
• Dünyanın yer çekiminden ileri gelen sabit ivmeli bir harekettir.
• Yerçekimi ivmesi (g) olarak tanımlanır.
Coğrafi enleme ve yüksekliğe bağlı olarak az da olsa değişim
gösterir.(Ekvatorda g=9,73 m/s2, kutuplarda g= 9,83 m/s2)
Biz bu değer 9,8 m/s2 ya da yaklaşık 10 m/s2 olarak kullanacağız.
• Serbest düşen cismin hareketi sabit ivmeli bir boyutlu
harekete özdeştir ve sabit ivmeli harekete ait denklemler
geçerlidir.
• Sabit ivme yerine aşağıya döğru yönelmiş |a|=-|g|=-9,8 m/s2
buradaki (-) işareti cismin ivmesinin aşağıya (yerin merkezine)
doğru olduğunu gösterir.
SERBEST DÜŞME
• Soru: Düşey olarak zıplayan bir kimsenin ortalama ivmelenme
uzaklığı 0,5 m ve sıçrama yüksekliği 1 m’ dir.
Bu sporcunun başlangıç;
a) Hız
b) İvmesini bulun.
DÜZLEMSEL HAREKET
• Eğik atış: Futbol topunun hareketi bir eğik atış hareketidir. Eğer
hava direnci göz ardı edilirse topun hareketini sadece
yerçekimi ivmesi etkiler. g aşağıya doğru yöneliktir ve top bir
eğri yol boyunca gider. Eğik atılan bir cismin yolu her zaman
paraboldür.
• Cismin hareketini iki boyutta sabit ivmeli hareket olarak
tanımlıyoruz. (x ve y doğrultusunda)
• Bu hareketi etkileyen sabit yerçekimi ivmesi –y doğrultusunda
olduğundan, x yönündeki hareket ivmesiz harekettir.
• Sabit ivmeli çizgisel hareketin denklemlerini x ve y eksenleri
için ayrı ayrı kullanacağız.
DÜZLEMSEL HAREKET
•
DÜZLEMSEL HAREKET
•
DÜZLEMSEL HAREKET

𝑣02 × 𝑠𝑖𝑛2𝜃0
𝑅=
𝑔

Eşitliğinden topun ulaşacağı maksimum yatay uzaklığı bulabiliriz.

𝜃0 topun başlangıçtaki atılış açısıdır. Bu acı topun yörüngede
hareketi sırasında değişik yerler alır.
DÜZLEMSEL HAREKET
• Soru: yerden 2,4 m yükseklikten yatay olarak servis atışı
yapılan tenis topunun hızı 30 m/s dir. File 12 m uzakta ve 0,9 m
yükseklikteyse
a) Top fileyi aşabilir mi?
b) Topun yere ulaştığı noktanın koordinatları (x,y) nedir?
DÜZLEMSEL HAREKET
Çözüm:
a)
• ∆x=12m
• ∆y=v0y ∆t-1/2g∆t2 atış yatay olduğu için
• vox=30 ve voy=0
• ∆x=v0x ∆t eşitliğinden ∆t=∆x/v0x= 12m / 30m.s-2 =0,4s
• ∆y=0-1/2.9,8 m.s-2.(0,4s)2 =-0,78m
• Top başlangıçta 2,4m yükseklikten atıldığı için,
• 2,4-0,78=1,62m yükseklikle fileyi geçmiştir.
DÜZLEMSEL HAREKET
b)
• Yere ulaştığında voy=0 ∆x=v0x ∆t ile konum hesaplanır
• ∆y=½ g∆t2 2,4 = ½ . 9,8 . ∆t2 → ∆t2 = 2,4 . 2 / 9,8 = 0,7 s
• ∆x=v0x ∆t 30.0,7 = 21 m
• Top 21m uzakta yere düşer.
DÜZLEMSEL HAREKET
•
DÜZLEMSEL HAREKET
•
DÜZLEMSEL HAREKET
• Birbirini 90⁰ ye tamamlayan açıların aynı menzile ulaşır.
• 75⁰ ve 15⁰ açıyla atılan cisimler A noktasından x eksenine
ulaşıyor.
• Hızın farklı değerleri atılan cismin çizdiği yörüngenin
(parabolün) dik ya da yatık olmasını etkileyecektir.
• Eğik atışın özel hali düzgün dairesel harekettir.
• Maddesel nokta sabit bir v hızıyla çember üzerinde hareket
eder.
DÜZLEMSEL HAREKET
Hacettepe
Üniversitesi
Biyomekanik
Araştırma
Grubu
DÜZLEMSEL HAREKET
• Atılan Mesafe
• Hız mı Açı mı Çeıkı Yüksekliği mi?

v02 2gh0
R= sin 2θ0 1 + 1 + 2 2
2g v0 sin θ0

R Atılan Mesafe
v0 Elden Çıkış Hızı
θ0 Çıkış Açısı
h0 Çıkış Yüksekliği
DÜZLEMSEL HAREKET
KURAM ≠ UYGULAMA
• 1995 Dünya Şampiyonasında yapılan biyomekanik araştırmada
finalistlerin optimum çıkış açısından çok farklı attıkları
görülmüştür.
Erkekler
J.Godina, USA (21,47m) 31°
M.Halvari, Finland (20,93m) 35°
R.Barners, USA (20,41m) 30°
A.Klimenko, Ukraine (18,36m) 31°
Kadınlar
S.Strop, Germany (19,81m) 29°
L.Zang, China (19,07m) 33°
V.Fedyushina, Ukraine (18,03m) 45°
DÜZLEMSEL HAREKET
NEDEN KURAM ≠ UYGULAMA ?
• Gülle atmada çıkış hızı en önemli faktördür, güllenin gittiği
( R ) mesafe çıkış hızının karesiyle orantılıdır.
• Güllenin çıkış hızını 1,5 kat (%150) arttırmak güllenin 2,25
kat daha uzağa gitmesini sağlar.
• Çıkış hız çarpanının 2 kat arttırılması mesafede dört katlık
performans artışı sağlar.

v 02 2gh0
R= sin 2θ0 1 + 1 + 2 2
2g v0 sin θ0